Wikipedia
euwiki
https://eu.wikipedia.org/wiki/Azala
MediaWiki 1.44.0-wmf.8
first-letter
Media
Berezi
Eztabaida
Lankide
Lankide eztabaida
Wikipedia
Wikipedia eztabaida
Fitxategi
Fitxategi eztabaida
MediaWiki
MediaWiki eztabaida
Txantiloi
Txantiloi eztabaida
Laguntza
Laguntza eztabaida
Kategoria
Kategoria eztabaida
Atari
Atari eztabaida
Wikiproiektu
Wikiproiektu eztabaida
Txikipedia
Txikipedia eztabaida
Zerrenda
Zerrenda eztabaida
TimedText
TimedText talk
Modulu
Modulu eztabaida
Topic
Urtarrilaren 1
0
62
10021762
10021686
2025-01-03T13:44:44Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10021762
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilen 1'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko lehen [[egun]]a da ([[Urtats]] edo [[Urteberri]]a). 364 egun falta dira urtea amaitzeko, 365 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|1}}
{{Egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1904]] – [[Bizkaia|Bizkaiko]] meatzarien greba amaitu zen langileen garaipenarekin.
* [[1965]] – Bertsolari Txapelketa Nagusian [[Uztapide]]k txapela eraman zuen.
* [[1993]] – [[Amikuzeko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1994]] – [[Bidaxuneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1995]] – [[Hazparneko Lurraldea|Hazparneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[2000]] – [[Zuberoako herri elkargoa]] sortu zen.
* [[2006]] – [[Hego Euskal Herria]]n [[tabako]]aren aurkako legea indarrean jarri zen.
* [[2012]] – [[Kutxabank]] sortu zuten, [[Bilbao Bizkaia Kutxa]]k, [[Gipuzkoa Donostia Kutxa|Gipuzkoako KUTXAk]] eta [[Vital Kutxa|Arabako VITAL Kutxak]] osatuko euskal banku berria.
* [[2017]] – [[Euskal Hirigune Elkargoa]], [[Ipar Euskal Herria]]ren egituraketa administratibo bateratua lortzeko eratutako erakundea sortu zen.
=== Mundua ===
* [[630]] – [[Mahoma]] [[profeta]] [[Meka]]ra doa bere armadarekin eta odolik isuri gabe harrapatzen du.
* [[1804]] – [[Haiti]]: [[Jean-Jacques Dessalines]]ek [[Frantzia]]ren menpe zegoen [[Haiti]]ren independentzia aldarrikatu zuen.
* [[1823]] – [[Argentina]]: ''El Argos de Buenos Aires'' egunkariaren lehen zenbakia argitaratu zuten.
* [[1863]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]: [[Abraham Lincoln]] presidenteak, esklabutzaren abolizioa aldarrikatu zuen.
* [[1872]] – Argentinar [[gautxo]] talde batek, «Hil itzazue euskaldunak eta gringoak» oihukatuz, 36 etorkin hil zituen, [[Tandilgo sarraskia|Argentinako historiaren erritu sarraskirik handiena]] gauzatuz.
* [[1919]] – [[Alemania]]: Alemaniako Alderdi Komunista sortzen da, [[Rosa Luxemburg]], [[Karl Liebknecht]] eta [[Wilhelm Pieck]]en eskutik.
* [[1956]] – [[Sudan]]: [[Britainia Handia|Britainia Handitik]] independizatu zen.
* [[1959]] – [[Kuba]]: [[Fulgencio Batista]] diktadoreak Kubatik ihes egiten du [[Fidel Castro]]ren erasoaren ondoren.
* [[1960]] –
** [[Kuba]]: Gobernuak ''United Fruit Co.'' nazionalizatzen du.
** [[Benin]] eta [[Kamerun]]ek independentzia lortu zuten [[Frantzia]]tik.
* [[1962]] – [[Samoa]]: [[Zeelanda Berria|Zeelanda Berritik]] independizatu zen.
* [[1964]] – [[Rhodesia eta Nyasaland]]: Hiru estatutan zatitu zen: [[Malawi]] eta [[Zambia]] (errepublika independenteak) eta [[Rhodesia]] ([[Britainia Handia]]k kontrolatutakoa).
* [[1973]] – [[Europar Batasuna]]: [[Danimarka]], [[Erresuma Batua]] eta [[Irlandako Errepublika]] [[Europar Batasuna]]n sartu ziren.
* [[1975]] – [[Mundu]]a: Nazioarteko Emakumearen urtea hasten da.
* [[1981]] – [[Europar Batasuna]]: [[Grezia]] [[Europar Batasuna]]n sartu zen.
* [[1984]] – [[Brunei]]: [[Britainia Handia|Britainia Handitik]] independizatu zen.
* [[1986]] –
** [[Aruba]]: [[Curaçao]]tik independizatu zen, hala ere [[Herbehereak|Herbehereekin]] asoziazio askean jarraitzen du.
** [[Europar Batasuna]]: [[Espainia]] eta [[Portugal]] [[Europar Batasuna]]n sartu ziren.
* [[1993]] – [[Václav Havel]] idazle eta politikaria bigarren aldiz [[Txekia|Txekiar Errepublikako]] presidentea izendatua izan zen.
* [[1994]] – [[Mexiko]]: [[EZLN|Askapen Nazionalerako Armada Zapatistak]] 12 eguneko gatazka armatuari hasiera eman zion [[Chiapas]]en [[Zapatisten Altxamendua]] deiturikoan.
* [[1999]] – [[Eurogunea]]: [[Euro]]a 11 herrialdetako txanpon ofiziala bihurtu zen ([[Austria]], [[Belgika]], [[Herbehereak]], [[Luxenburgo]], [[Italia]], [[Irlandako Errepublika]], [[Finlandia]], [[Alemania]], [[Frantzia]], [[Espainia]] eta [[Portugal]], nahiz eta oraindik billete eta txanponik ez kaleratu.
* [[2002]] –
** [[Eurogunea]]: [[Euro]]a erabiltzen hasi ziren 12 herrialdetan (aurrekoak gehi [[Grezia]]).
** [[Txinako Herri Errepublika|Txina]], [[Munduko Merkataritza Erakundea]]n sartu zen.
* [[2006]] – [[Espainia]]n [[tabako]]aren aurkako legea indarrean jarri zen.
* [[2007]] –
** [[Errumania]] eta [[Bulgaria]] [[Europar Batasuna|Europar Batasunean]] sartu ziren, eta [[Irlandako gaelera]] Batasuneko hizkuntza ofiziala bihurtu zen. [[Eslovenia]]n [[euro]]a erabiltzen hasi ziren. [[Alemania]]k [[Europar Batasuna|Europako Batasuneko]] lehendakaritza hartu zuen, [[Angela Merkel]]en zuzendaritzapean.
** [[Ban Ki-moon]] [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundeko]] idazkari orokor bihurtu zen, [[Kofi Annan]]en lekua hartuz.
** [[Somalia]]n [[Etiopia]] eta Somaliako Trantsizio Gobernuak Jilil eta Kismayo okupatu zituzten, Islamisten Batasuneko kideek [[Kenya|Keniara]] ihes egin zuten.
* [[2008]] –
** [[Kenya|Kenia]]: [[Mwai Kibaki]] presidenteak hauteskundeak berriz irabazi zituela jakinarazi ostean, hamarna hildako egon ziren hauteskunde iruzurra salatzeko istiluetan.
** [[Malta]] eta [[Zipre]] estatu europarrek [[euro]]a txanpon ofiziala bezala hartu zuten.
* [[2009]] –
** [[Thailandia]]: 60 pertsonatik gora hil ziren [[Bangkok]]eko diskoteka batean egondako sutean.
** [[Txekia|Txekiar Errepublikak]] [[Europar Batasuneko Kontseilua]]ren [[lehendakari|presidentetza]] hartu zuen [[Frantzia]]rengandik.
** [[Eslovakia]]k [[euro]]a hartu zuen txanpon ofizialtzat.
** Konstituzio berria ezarri zen [[Falklandak|Falkland Uharteetan]].
* [[2010]] – 75 pertsona hil ziren [[Al Kaida]]k [[Pakistan]]en egindako atentatuan.
* [[2017]] – [[2017ko Istanbulgo dantzalekuko atentatua|Istanbulgo dantzaleku baten aurkako atentatuan]] gutxienez 39 hildako eta 69 hildako izan ziren.
* [[2023]] – [[Kroazia]]k [[euro]]a hartu zuen txanpon ofizialtzat.
* [[2024]] – [[2024ko Japoniako itsasoko lurrikara|Japoniako itsasoan lurrikara]], 7,5eko M<sub>w</sub>rekin, 57 hildako eta [[tsunami]] bat eragin zituen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1919]] – [[Iruñea]]n fraile kaputxinoek ''[[Zeruko Argia]]''ren lehen zenbakia argitaratu zuten. Ordutik bizirik dagoen euskarazko proiektu bakarra da.
* [[1937]] – Euskarazko historiako lehen egunkaria argitaratzen hasi ziren: ''[[Eguna]]''.
* [[1965eko Bertsolari Txapelketa Nagusia]]ren finala [[Manuel Olaizola|Manuel Olaizola ''Uztapide''k]] irabazi zuen. Bere bigarren txapela izan zen.
* [[1983]] – [[France Bleu Pays Basque]] irratia sortu zuten.
* [[1993]] – [[Amikuzeko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1994]] – [[Bidaxuneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1995]] – [[Hazparneko Lurraldea|Hazparneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[2000]] – [[Zuberoako herri elkargoa]] sortu zen.
=== Mundua ===
* [[1903]] – [[ABC (egunkaria)|ABC]] espainiar egunkaria sortu zuten.
* [[1944]] – [[Sobietar Batasuneko Ereserkia]] ofizialki onartua izan zen.
* [[1948]] – ''[[Secret Beyond the Door...]]'' ("Sekretua Ate Atzean...") filma estreinatu zen, [[Fritz Lang]]ek zuzendu eta [[Joan Bennett]], [[Michael Redgrave]] eta [[Anne Revere]] aktoreek antzeztu zuten.
* [[1981]] – ''[[Scanners]]'' ("Eskanerrak") filma estreinatu zen, [[David Cronenberg]]ek zuzendu eta [[Jennifer O'Neill]], [[Stephen Lack]], [[Patrick McGoohan]], [[Lawrence Dane]] eta [[Michael Ironside]] aktoreek antzeztu zuten.
* [[1995]] – [[The History Channel]] telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1865]] – [[Txile]], [[sistema metriko hamartar]]ra hartzen du.
* [[1873]]ko urtarrilaren 1ean, [[Japonia]]k orduarte [[txinatar egutegia]]n oinarritutako [[Japoniar egutegi tradizionala]] alboratu eta [[gregoriotar egutegia]] bereganatu zuen.
* [[1880]] – [[Panamako kanala]]ren lanak hasten dira.
* [[2004]] – [[NASA]]ren [[Spirit]] sunda, [[Marte|Martitzen]] lurreratu zen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1931]] – [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskadi]]-[[Katalunia|Catalunya]] selekzio arteko partida jokatu zen [[San Mames]]en. Emaitza 3-2 izan zen, euskal herritarren alde.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1792]] – [[José Manuel Collado]], gipuzkoar politikaria (h. [[1864]]).
* [[1813]] – [[Jose Manuel Agirre Miramon]], gipuzkoar legelari eta politikaria (h. [[1887]]).
* 1864 –
* [[1884]] – [[Manuel Egileor]], bizkaitar politikari abertzalea eta jeltzalea (h. [[1970]]).
* [[1892]] – [[Pedro José Galíndez]], ''Peru Galindez'', euskal kirolari eta abokatua (h. [[1971]]).
* [[1902]] – [[Martxelina Lopetegi Olaiz|Martxelina Lopetegi]], gipuzkoar bertsolaria. (h. [[1930]])
** [[Manuel Prats]], ''Patxuko'', bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1976]]).
** [[Manuel Ziarsolo]], ''Abeletxe'', bilbotar idazlea (h. [[1987]]).
* [[1905]] – [[Manuel Turrillas]], nafar musikagilea eta konposatzailea (h. [[1997]]).
* [[1917]] – [[Pepito Iantzi]], nafar abeslari eta akordeoi-jotzailea (h. [[1985]]).
* [[1920]] – [[Frantxiska Iragorri]], gipuzkoar ekintzailea eta abertzalea (h. [[2019]]).
* [[1922]] – [[Paulo Garaialde]], [[Triple A]]k eraildako gipuzkoar taxilaria (h. [[1982]]).
* [[1930]] – [[Manuel Egiguren]], euskal fraide frantziskotarra, misiolaria eta [[Beni]]ko (Bolivia) gotzain laguntzailea (h. [[2012]]).
* [[1933]] – [[Imanol Bolinaga]], gipuzkoar politikari jeltzalea (h. [[2013]]).
* [[1934]] – [[Deunoro Sardui]], ''Alper'', euskal bertsolari eta idazlea.
* [[1935]] – [[Abel Alonso Sopelana]], euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. [[2024]]).
* [[1936]] –
** [[Víctor Manuel Arbeloa]], nafar politikaria.
** [[Imanol Elias]], gipuzkoar idazlea eta politikaria eta [[Azpeitia|Azpeitiko]] alkatea (h. [[2013]]).
** [[Paula Martel]], donostiar aktorea (h. [[2024]]).
** [[Juan Carlos Migoya]], bizkaitar belar hockey jokalari ohia.
* [[1944]] –
** [[Elena Uriz]], nafar irakasle ohia, abeslaria, dantzaria eta aktorea.
** [[Eloy de la Iglesia]], [[zarautz|zarauztar]] zinema zuzendaria (h. [[2006]]).
* [[1947]] – [[Koldo Pastor Arriazu]], nafar musikagile eta musikaria.
* [[1948]] –
** [[Jean-Michel Iratxet]], lapurtar politikaria.
** [[Francisco Luzón]], bizkaitar bankaria (h. [[2021]]).
* [[1955]] – [[Jesus Maria Zamora|Jesus Mari Zamora]], [[Erreal]]eko gipuzkoar futbolaria.
* [[1956]] –
** [[Josu Chueca]], nafar historialaria eta euskal idazlea, Historia Garaikidean doktorea eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
** [[Béatrice Molle]], lapurtar kazetaria, [[ETA]]ren armen deuseztapenerako bere etxea eskaini zuena.
* [[1958]] – [[Imanol Murga]], arabar txirrindulari ohia.
* [[1962]] – [[Joseba Lakarra]], euskararen historian espezializatutako bizkaitar [[euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]], [[aitzineuskara]] ikertzen nabarmendua.
* [[1965]] – [[Pablo Malo]], gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea.
* [[1967]] – [[Juanma Bajo Ulloa]], gasteiztar film-zuzendaria.
* [[1972]] –
** [[Alejandro Calvo García]], Jandro, gipuzkoar futbolari ohia.
** [[Ángel Cepeda]], bizkaitar saskibaloi entrenatzailea.
* [[1978]] –
** [[Vicente Carpintero]], bizkaitar traineru estropadetako patroia.
** [[Nahikari Gabilondo]], gipuzkoar bertsolaria.
* [[1979]] – [[Andoni Aranaga]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[1981]] – [[Oihane Irastorza]], irakasle eta poltikaria.
* [[1985]] – [[Ane Mendizabal]], euskal modeloa.
* [[1987]] – [[Marcos Gondra Krug]], bizkaitar futbolaria.
* [[1988]] –
** [[Imanol Plaza]], donostiar futbolaria.
** [[Romain Sicard]], lapurtar txirrindularia.
* [[1991]] – [[Rémi Elizalde]], lapurtar futbolaria.
* [[1992]] – [[Aiala Uribelarrea]], bizkaitar traineru estropadetako patroia.
* [[1997]] –
** [[Maddi Aalla]], bizkaitar eskubaloi jokalaria.
** [[Iñigo Baque Atxotegi]], bizkaitar futbolaria.
** [[Unai Zamorano]], bizkaitar futbolaria.
* [[1998]] – [[Xabier Cardenas]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1999]] – [[Sergio Moreno]], nafar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1431]] – [[Alexandro VI.a]], [[Aita santu]]a (h. [[1503]]).
* [[1449]] – [[Lorentzo Medici]], [[Florentzia]]ko printzea, [[arte]]en mezenas, bankari, olerkari eta filosofo pizkundetarra (h. [[1492]]).
* [[1467]] – [[Sigismundo I.a Poloniakoa]], [[Polonia]]ko erregea (h. [[1548]]).
* [[1484]] – [[Zwingli]], suitzar erlijio eraberritzaile eta idazlea (h. [[1531]]).
* [[1557]] – [[István Bocskai]], [[Hungariako Erresuma|hungariar]] aitoren seme [[kalbindar]]ra (h. [[1606]]).
* [[1585]] – [[Squanto]], ''Aita Erromesak'' [[Ipar Amerika]]n ezartzen lagundu zuen [[Amerindiar]]ra (h. [[1622]]).
* [[1714]] – [[Kristijonas Donelaitis]], lituaniar poeta (h. [[1780]]).
* [[1735]] – [[Paul Revere]], estatubatuar zilargile, grabatzaile eta abertzalea (h. [[1818]]).
* [[1767]] – [[Maria Edgeworth]], irlandar idazlea (h. [[1849]]).
* [[1769]] –
** [[Marie-Louise Lachapelle]], frantziar [[Obstetrizia|obstetra]] (h. [[1821]]).
** [[Jane Marcet]], zientzia liburuen idazle eraberritzaile ingelesa (h. [[1858]]).
* [[1771]] – [[Georges Cadoudal]], bretoi politikaria, [[Chouannerie]]ko buruzagietako bat (h. [[1804]]).
* [[1788]] – [[Étienne Cabet]], frantziar filosofo eta [[sozialismo utopiko|sozialista utopikoa]] (h. [[1856]]).
* [[1798]] – [[Utagawa Kuniyoshi]], japoniar margolaria (h. [[1861]]).
* [[1803]] – [[Manuel Felipe de Tovar]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[1866]]).
* [[1810]] – [[Charles Ellet]], estatubatuar ingeniaria (h. [[1862]]).
* [[1815]] – [[Charles Renouvier]], frantziar filosofoa (h. [[1903]]).
* [[1823]] – [[Sándor Petőfi]], hungariar poeta (h. [[1849]]).
* [[1831]] – [[Ingeborg Malmström]], finlandiar poeta eta margolaria (h. [[1919]]).
* [[1834]] – [[Ludovic Halévy]], frantziar antzerkigile, eleberrigile eta operetako eta operako libretoen egilea (h. [[1908]]).
* [[1839]] – [[Ouida]], ingeles idazlea (h. [[1908]]).
* [[1854]] – [[James George Frazer]], eskoziar antropologoa (h. [[1941]]).
* [[1861]] – [[Jacques-Émile Blanche]], frantziar margolaria (h. [[1942]]).
* [[1863]] – [[Pierre de Coubertin]], [[Olinpiar Jokoak|Olinpiar Joko modernoen]] sortzailea (h. [[1937]]).
* [[1864]] – [[Alfred Stieglitz]], estatubatuar argazkilaria (h. [[1946]]).
* [[1867]] – [[Jeanne Lanvin]], frantziar moda-diseinatzailea (h. [[1946]]).
* [[1873]] –
** [[Mariano Azuela]], mexikar idazlea (h. [[1952]]).
** [[Margaret Cruickshank]], Zeelanda Berrian erregistratutako lehenengo emakume medikua (h. [[1918]]).
* [[1879]] – [[Edward Morgan Forster]], ingeles idazlea (h. [[1970]]).
* [[1880]] – [[Vajiravudh|Vajiravudh (Rama VI.a)]], [[Siam]]go erregea (h. [[1925]]).
* [[1887]] – [[Wilhelm Canaris]], alemaniar almirantea (h. [[1945]]).
* [[1893]] – [[Ivan Panfilov]], [[sobiet]]ar militarra (h. [[1941]]).
* [[1894]] –
** [[Satyendra Nath Bose]], [[bengala]]r fisikaria (h. [[1974]]).
** [[Alvaro de Orriols]], kataluniar idazlea (h. [[1976]]).
* [[1895]] – [[John Edgar Hoover]], AEBetako [[FBI]]ko lehenengo zuzendaria (h. [[1972]]).
* [[1897]] – [[Ana Aslan]], errumaniar mediku, kardiologo eta geriatra (h. [[1988]]).
* [[1898]] –
** [[Ana Carrillo Domínguez]], Espainiako Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (h. [[1974]]).
** [[André Zeller]], frantziar jenerala (h. [[1979]]).
* [[1900]] –
** [[Xavier Cugat]], kataluniar musikaria eta margolaria (h. [[1990]]).
** [[Aurora Redondo]], espainiar antzezlea (h. [[1996]]).
* [[1904]] – [[Fazal Ilahi Chaudhry]], [[Pakistan]]go 5. presidentea (h. [[1982]]).
* [[1909]] –
** [[Dana Andrews]], estatubatuar aktorea (h. [[1992]]).
** [[Stepan Bandera]], ukrainar eskuin muturreko politikaria , ukraniar ultranazionalisten lider eta ideologoa (h. [[1959]]).
** [[Shaaban Robert]], [[Tanzania]]ko idazlea, [[Swahili]] hizkuntzaz idatzi duten autore ezagunenetakoa (h. [[1962]]).
* [[1912]] –
** [[Khertek Amyrbitovna Antximaa-Toka]], tuvatar eta sobietar emakumezko politikaria, jaraunspenik gabe estatuburutza lortu zuen Aro Garaikideko munduko lehenengo emakumea (h. [[2008]]).
** [[Boris Gnedenko]], [[sobiet]]ar matematikaria, [[probabilitate teoria]]n egin zituen ekarpenengatik ezaguna (h. [[1995]]).
** [[Kim Philby]], britainiar espioia, [[Cambridgeko bostak]] espioi taldeko kidea (h. [[1988]]).
* [[1913]] – [[Eliot Janeway]], Estatu Batuetako [[ekonomia politiko|ekonomista politiko]] garrantzitsuenetako bat (h. [[1993]]).
* [[1919]] –
** [[Sara Berenguer]], kataluniar feminista libertario eta anarkosindikalista (h. [[2010]]).
** [[Rocky Graziano]], estatubatuar boxeolaria (h. [[1990]]).
** [[Jerome David Salinger]], estatubatuar idazlea (h. [[2010]]).
* [[1921]] – [[César Baldaccini]], frantziar eskultorea (h. [[1998]]).
* [[1923]] –
** [[Valentina Cortese]], italiar aktorea (h. [[2019]]).
** [[Milt Jackson|Milt ''Bags'' Jackson]], estatubatuar jazz bibrafono-jolea (h. [[1999]]).
** [[Ousmane Sembène]], senegaldar idazlea eta zinemagilea (h. [[2007]]).
* [[1924]] –
** [[Jacques Le Goff]], frantziar historialaria (h. [[2014]]).
** [[Francisco Macías Nguema]], [[Ekuatore Ginea]]ko diktadorea (h. [[1979]]).
** [[Genichi Taguchi]], japoniar ingeniari eta estatistikaria, [[kalitatearen kudeaketa]]n egindako ekarpenengatik ezaguna (h. [[2012]]).
* [[1925]] – [[Mario Merz]], italiar margolari eta eskultorea, ''Art povera'' mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (h. [[2003]]).
* [[1927]] –
** [[Maurice Béjart]], frantziar dantzaria eta koreografoa (h. [[2007]]).
** [[Vernon L. Smith]], estatubatuar ekonomialaria, 2002ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[1928]] –
** [[Giovanni D'Anzi]], italiar musikagilea eta abeslaria (h. [[1974]]).
** [[Camara Laye]], ginear eleberrigilea (h. [[1980]]).
** [[Anne de Gaulle]], [[Charles de Gaulle]]ren hiru seme-alabetatik gazteena (h. [[1948]]).
* [[1930]] –
** [[Adonis (poeta)|Adonis]], siriar poeta eta itzultzailea.
** [[Abdul Latif Dayfallah]], [[Ipar Yemen]]go lehen ministroa (h. [[2019]]).
** [[Yaffar al Numeiry]], [[Sudan]]go presidentea (h. [[2009]]).
* [[1931]] –
** [[Gianuario Carta]], italiar politikari kristau demokrata (h. [[2017]]).
** [[Yoshio Masui]], japoniar biologoa (h. [[2024]]).
* [[1933]] –
** [[Teresita Aguilar]], costaricar zirujaua, irakaslea eta biologoa (h. [[2020]]).
** [[Waichiro Omura]], japoniar futbolaria (h. [[2003]]).
* [[1937]] –
** [[Willy Kuijpers]], flandiar politikaria, 1975eko Aberri Egunean ikurrina erakusteagatik atxilotua izan zena (h. [[2020]]).
** [[Petros Márkaris]], greziar itzultzailea, dramaturgoa, gidoilaria eta idazlea.
* [[1938]] – [[Frank Langella]], estatubatuar aktorea.
* [[1939]] –
** [[Ali Mahdi Muhammad]], [[Somalia]]ko 4. presidentea (h. [[2021]]).
** [[Phil Read]], ingeles motoziklista, zazpi aldiz motoziklismoko munduko txapelduna (h. [[2022]]).
* [[1941]] – [[Martin Evans]], ingeles biologoa, 2007ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[1942]] – [[Alassane Ouattara]], [[Boli Kosta]]ko presidentea.
* [[1943]] –
** [[Mohamed Mahmoud Ould Louly]], [[Mauritania]]ko estatuburua (h. [[2019]]).
** [[Jesús Manzaneque]], espainiar txirrindularia.
** [[Richard Sennett]], estatubatuar soziologo eta historialaria.
** [[Montserrat Soliva Torrentó]], kataluniar zientzialaria, Zientzia kimikoetan doktorea eta unibertsitateko irakaslea (h. [[2019]]).
* [[1944]] –
** [[Omar al-Bashir]], [[Sudan]]go diktadorea.
** [[Zafarullah Khan Jamali]], [[Pakistan]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[1945]] – [[Jacky Ickx]], belgikar auto-pilotu ohia.
* [[1946]] –
** [[Michel Gbezera-Bria]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko lehen ministro ohia.
** [[Roberto Rivelino]], brasildar futbolari ohia.
* [[1948]] –
** [[Alain Afflelou]], frantziar enpresaburu eta optikaria, [[Aviron Bayonnais]] errugbi taldeko presidente ohia.
** [[Romy Haag]], herbeheretar abeslari, dantzari, aktore eta gaueko klubeko kudeatzaile ohia.
* [[1952]] – [[Hamad bin Khalifa Al Thani]], [[Qatar]]ko emirra.
* [[1954]] – [[Djimrangar Dadnadji]], [[Txad]]eko lehen ministroa (h. [[2019]]).
* [[1955]] – [[Masakazu Suzuki]], japoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[1956]] – [[Christine Lagarde]], frantziar politikaria, [[Europako Banku Zentral]]aren Presidentea.
* [[1957]] – [[Vladimir Kiseliov]], sobietar eta ukrainar pisu-jaurtitzailea (h. [[2021]]).
* [[1959]] –
** [[Azali Assoumani]], [[Komoreak|Komoreetako]] presidentea.
** [[Abdul Ahad Mohmand]], paxtun etniako Afganistango Aire Armadako pilotu eta kosmonauta ohia, espazioan egondako lehenengo afganistandarra.
* [[1960]] –
** [[Shinya Tsukamoto]], japoniar zinemagilea eta idazlea.
** [[Masaaki Yanagishita]], japoniar futbolari ohia.
* [[1963]] – [[Kamel Eddine Fekhar]], Aljeria erdialdeko M'zab haraneko mozabita amazig berebereen buruzagia (h. [[2019]]).
* [[1964]] –
** [[Ron Gilbert]], estatubatuar bideo-joko diseinatzaile eta programatzailea.
** [[Sadie Plant]], ingeles idazlea eta filosofoa, ziberfeminismoaren aitzindarietako bat.
* [[1965]] – [[Małgorzata Handzlik]], poloniar politikaria, [[esperanto]]aren promozioagatik ezaguna.
* [[1967]] – [[Spencer Tunick]], judu jatorriko estatubatuar argazkilaria, pertsona biluzien talde handien argazkiegatik ezaguna.
* [[1968]] – [[Davor Šuker]], kroaziar futbolari ohia.
* [[1969]] – [[Verne Troyer]], estatubatuar aktorea (h. [[2018]]).
* [[1970]] – [[Rónán Ó Snodaigh]], irlandar folk abeslari, olerkari eta musikaria, ''[[Kíla]]'' taldeko abeslari nagusia.
* [[1972]] – [[Lilian Thuram]], frantziar futbolaria.
* [[1975]] – [[Eiichirō Oda]], japoniar [[mangaka]].
* [[1976]] – [[Harue Sato]], japoniar futbolari ohia.
* [[1978]] – [[Yohann Diniz]], frantziar atleta, [[Ibilketa atletiko|50 kilometroko]] ibilketako proban aditua.
* [[1979]] –
** [[Eufrosina Cruz]], mexikar aktibista eta politikaria.
** [[Gisela Lladó|Gisela]], kataluniar abeslaria.
* [[1980]] – [[Olivia Ruiz]], [[okzitania]]r-frantziar abeslaria.
* [[1981]] – [[Sandra Vilanova]], kataluniar futbolari ohia.
* [[1983]] – [[Daniel Jarque]], kataluniar futbolaria (h. [[2009]]).
* [[1984]] – [[Fernando San Emeterio]], espainiar saskibaloi jokalaria.
* [[1985]] – [[Tiago Splitter]], brasildar saskibaloi-jokalaria.
* [[1986]] – [[Viktoria Amelina]], ukrainar eleberrigilea (h. [[2023]]).
* [[1989]] –
** [[Raneem El Weleily]], egiptoar squash-jokalaria.
** [[Adèle Haenel]], frantziar aktorea.
* [[1991]] –
** [[Alexandra Grey]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
** [[Sopiko Guramishvili]], georgiar xake-jokalaria.
* [[1993]] – [[Sifan Hassan]], etiopiar-herbeheretar korrikalaria, [[Distantzia ertaineko lasterketa|distantzia ertaineko]] eta [[Distantzia luzeko lasterketa|luzeko]] lasterketetan aditua.
* [[1994]] – [[Sheyla Gutiérrez]], espainiar txirrindularia.
* [[1999]] –
** [[Sofia Coll]], kataluniar abeslaria, dantzaria eta aktorea.
** [[Nujeen Mustafa]], garun-paralisidun siriar kurdua, aktibista, errefuxiatua.
* [[2009]] – [[Hend Zaza]], siriar mahai-tenislaria, 12 urterekin inoiz mahai-tenis olinpikoan parte hartu zuen pertsonarik gazteena.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1387]] – [[Karlos II.a Nafarroakoa]], [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako erregea]] (j. [[1332]]).
* [[1449]] – [[Janin Lomme Tournaikoa]], arkitekto eta eskultore nafar-flamenkoa.
* [[1561]] – [[Pedro Urtsua]], nafar militarra eta konkistatzailea (j. [[1520]] inguruan).
* [[1865]] – [[Pedro Novia de Salcedo]], bizkaitar politikari, hizkuntzalari eta idazlea (j. [[1790]]).
* [[1896]] – [[Anselmo María Coyné]], nafar argazkilaria, [[Zaragoza]]n (j. [[1829]]).
* [[1912]] – [[Cleto Zabala]], bilbotar musikagilea, [[Madril]]en (j. [[1847]]).
* [[1930]] – [[Martxelina Lopetegi Olaiz|Martxelina Lopetegi]], giuzkoar bertsolaria. (j. [[1864]])
* [[1981]] –
** [[Ramon Belaustegigoitia]], ''Rabel'', arabar idazle eta futbolaria, [[Madril]]en (j. [[1891]]).
** [[Manuel Irujo|Manuel de Irujo]], nafar abokatu eta politikari jeltzalea (j. [[1891]]).
* [[1982]] – [[Pedro Mendizabal]], bizkaitar abokatu eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1923]]).
* [[1984]] – [[Mikel Goikoetxea]], ''Txapela'', bizkaitar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]], [[GAL]]ek eraila (j. [[1956]]).
* [[1988]] – [[Alberto Duñabeitia]], bizkaitar futbolaria (j. [[1900]]).
* [[1994]] – [[Julia Klaudia Gabilondo]], bizkaitar idazlea (j. [[1902]]).
* [[1997]] – [[Pablo Beldarrain]], militar bizkaitarra, [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] komandantea (j. [[1909]]).
* [[2004]] – [[Bittor Arana]], bizkaitar aktibista (j. [[1943]]).
* [[2006]] – [[Casiano Floristán]], nafar teologo eta apaiza (j. [[1926]]).
* [[2008]] – [[Pilar Barandiaran Barandiaran]], [[Jose Migel Barandiaran]]en idazkari, zerbitzari eta zaintzailea (j. [[1911]]).
* [[2020]] – [[Michel Zelaia]], lapurtar errugbilaria (j. [[1930]]).
* [[2021]] – [[Simone Chrisostome]], nazismoaren kontrako erresistentziako ekintzaile lapurtarra (j. [[1923]]).
* [[2025]] – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
=== Mundua ===
* [[1515]] – [[Luis XII.a Frantziakoa]], Frantziako erregea (j. [[1462]]).
* [[1559]] – [[Kristian III.a Danimarkakoa]], [[Danimarka]]ko eta [[Norvegia]]ko erregea (j. [[1503]]).
* [[1560]] – [[Joachim du Bellay]], frantziar poeta (j. {{circa|[[1522]]}}).
* [[1572]] – [[Pio V.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1504]]).
* [[1661]] – [[Pieter Claesz]], herbehereetar margolaria.
* [[1766]] – [[James Francis Edward Stuart]], Ingalaterrako, Eskoziako eta Irlandako tronuen erregenahia (j. [[1688]]).
* [[1782]] – [[Johann Christian Bach]], alemaniar konpositorea, [[Johann Sebastian Bach]]en semea (j. [[1735]]).
* [[1793]] – [[Francesco Guardi]], italiar margolaria eta diseinatzailea (j. [[1712]]).
* [[1796]] – [[Alexandre-Théophile Vandermonde]], frantziar musikari, matematikari eta kimikaria (j. [[1735]]).
* [[1829]] – [[Pedro Blanco Soto]], [[Bolivia]]ko presidentea (j. [[1795]]).
* [[1862]] – [[Mikhail Vasilievitx Ostrogradski]], errusiar matematikari eta fisikaria (j. [[1801]]).
* [[1867]] – [[Otokichi]], japoniar ontzi-mutila (j. [[1818]]).
* [[1881]] – [[Louis Auguste Blanqui]], sozialismoaren teorialari eta iraultzaile frantsesa (j. [[1805]]).
* [[1894]] –
** [[Heinrich Hertz]], alemaniar fisikaria (j. [[1857]]).
** [[Nedelia Petkova]], bulgariar emakume hezitzailea, emakumeentzako hezkuntzan aitzindaria Bulgarian (j. [[1826]]).
* [[1921]] – [[Theobald von Bethmann-Hollweg]], [[Alemaniako kantziler]]ra (j. [[1856]]).
* [[1931]] –
** [[Martinus Beijerinck]], herbehereetar botanikaria eta zitopatologoa (j. [[1851]]).
** [[Hjalmar Bergman]], suediar idazlea (j. [[1883]]).
* [[1934]] – [[Jakob Wassermann]], alemaniar idazlea (j. [[1873]]).
* [[1937]] – [[Grafton Elliot Smith]], ingeles anatomista, arkeologo eta etnologoa (j. [[1871]]).
* [[1944]] – [[Edwin Lutyens]], ingeles arkitektoa (j. [[1869]]).
* [[1952]] – [[Kenneth Hayes Miller]], estatubatuar margolaria, grabatzailea eta irakaslea (j. [[1876]]).
* [[1953]] – [[Hank Williams]], estatubatuar kantautorea, [[Country musika]]ko ikur eta XX. mendeko musikari eraginkorrenetakotzat joa (j. [[1923]]).
* [[1958]] – [[Edward Weston]], estatubatuar argazkilaria (j. [[1886]]).
* [[1960]] – [[Margaret Sullavan]], estatubatuar aktorea (j. [[1909]]).
* [[1962]] – [[Diego Martínez Barrio]], [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ko behin-behineko presidentea (j. [[1883]]).
* [[1966]] – [[Vincent Auriol]], [[Zerrenda:Frantziako presidenteak|Frantziako presidentea]] (j. [[1884]]).
* [[1968]] – [[Guy Boniface]], frantziar errugbilaria (j. [[1937]]).
* [[1972]] – [[Maurice Chevalier]], frantziar aktore eta abeslaria (j. [[1888]]).
* [[1975]] – [[Kiusaku Ogino]], japoniar ginekologoa (j. [[1882]]).
* [[1980]] – [[Pietro Nenni]], italiar sozialismoaren lider historikoa (j. [[1891]]).
* [[1984]] – [[Augustin Souchy]], alemaniar anarkosindialista, antimilitarista eta kazetaria (j. [[1892]]).
* [[1988]] – [[Hiroaki Sato]], japoniar futbolaria (j. [[1932]]).
* [[1992]] – [[Grace Hopper]], ''Amazing Grace'', estatubatuar zientzialaria eta matematikaria, historiako lehen [[konpiladore]]aren egilea (j. [[1906]]).
* [[1994]] – [[Cesar Romero]], estatubatuar aktorea (j. [[1907]]).
* [[1995]] – [[Eugene Wigner]], estatubatuar fisikaria, 1963ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1902]]).
* [[1998]] – [[Helen Wills]], estatubatuar tenislaria (j. [[1905]]).
* [[2006]] – [[Gudrun Corvinus]], alemaniar geologoa, paleontologoa eta arkeologoa (j. [[1932]]).
* [[2010]] – [[Vera Zakharova]], sobiertar anbulantzia-hegazkin pilotua, lehenengo [[jakut]]iar emakume pilotua (j. [[1920]]).
* [[2012]] –
** [[Kiro Gligorov]], [[Mazedoniako Errepublika]]ko lehenengo Presidente hautatua (j. [[1917]]).
** [[Jorge Andrés Martínez Boero]], argentinar motoziklista, [[Dakar rallya]]n izandako erori baten ondorioz (j. [[1973]]).
** [[Carlos Soria]], argentinar abokatu eta politikaria (j. [[1949]]).
* [[2013]] – [[Patti Page]], estatubatuar abeslari eta aktorea (j. [[1927]]).
* [[2014]] – [[Concha Carretero]], kataluniar militante komunista antifrankista (j. [[1918]]).
* [[2015]] –
** [[Ulrich Beck]], alemaniar soziologoa (j. [[1944]]).
** [[Omar Karami]], [[Libano]]ko lehen ministroa (j. [[1934]]).
* [[2017]] – [[Hilarion Capucci]], siriar apezpiku katolikoa, Israelen [[Palestina]]ko okupazioaren aurkaria (j. [[1922]]).
* [[2019]] – [[María Teresa Uribe]], kolonbiar soziologoa (j. [[1940]]).
* [[2021]]
** [[Carlos do Carmo]], portugaldar [[fado]] abeslaria (j. [[1939]]).
** [[Elmira Minita Gordon]], [[Belize]]ko Gobernadore Orokorra (j. [[1930]]).
* [[2022]] – [[Calisto Tanzi]], italiar negozio-gizona, [[Parmalat]] enpresaren sortzailea (j. [[1938]]).
* [[2023]] – [[Kadri Mälk]], estoniar diseinatzailea (j. [[1958]]).
* [[2024]] –
** [[Marcia Garbey]], kubatar atleta (j. [[1949]]).
** [[Basdeo Panday]], [[Trinidad eta Tobago]]ko 5. lehen ministroa (j. [[1933]]).
** [[Niklaus Wirth]], suitzar informatikaria, hainbat [[programazio-lengoaia]]ren diseinatzailea, [[Pascal (programazio lengoaia)|Pascal]] barne (j. [[1934]]).
* [[2025]] –
** [David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
** [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Urteberri-egun]]a, [[gregoriotar egutegia]]ren arabera.
* [[Japoniar urteberri-egun]]a.
* Kristauen egutegian, Andre Maria Jaungoikoaren Amaren jaia.
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Urtats.
* Urtero – [[Zaldiaran]]eko igoera, [[Araba]]n.
* [[Euskal Herria]]n [[Adarra]], [[Gorbeia]], [[Aizkorri]], [[Larrunarri|Txindoki]] eta [[Hernio|Erniorako]] mendi igoera herrikoiak.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Abenduaren 31]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 2]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
ranqtscm78u96v2am40e61kogahaeq7
10021764
10021762
2025-01-03T13:45:28Z
Artegia
65203
10021764
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilen 1'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko lehen [[egun]]a da ([[Urtats]] edo [[Urteberri]]a). 364 egun falta dira urtea amaitzeko, 365 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|1}}
{{Egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1904]] – [[Bizkaia|Bizkaiko]] meatzarien greba amaitu zen langileen garaipenarekin.
* [[1965]] – Bertsolari Txapelketa Nagusian [[Uztapide]]k txapela eraman zuen.
* [[1993]] – [[Amikuzeko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1994]] – [[Bidaxuneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1995]] – [[Hazparneko Lurraldea|Hazparneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[2000]] – [[Zuberoako herri elkargoa]] sortu zen.
* [[2006]] – [[Hego Euskal Herria]]n [[tabako]]aren aurkako legea indarrean jarri zen.
* [[2012]] – [[Kutxabank]] sortu zuten, [[Bilbao Bizkaia Kutxa]]k, [[Gipuzkoa Donostia Kutxa|Gipuzkoako KUTXAk]] eta [[Vital Kutxa|Arabako VITAL Kutxak]] osatuko euskal banku berria.
* [[2017]] – [[Euskal Hirigune Elkargoa]], [[Ipar Euskal Herria]]ren egituraketa administratibo bateratua lortzeko eratutako erakundea sortu zen.
=== Mundua ===
* [[630]] – [[Mahoma]] [[profeta]] [[Meka]]ra doa bere armadarekin eta odolik isuri gabe harrapatzen du.
* [[1804]] – [[Haiti]]: [[Jean-Jacques Dessalines]]ek [[Frantzia]]ren menpe zegoen [[Haiti]]ren independentzia aldarrikatu zuen.
* [[1823]] – [[Argentina]]: ''El Argos de Buenos Aires'' egunkariaren lehen zenbakia argitaratu zuten.
* [[1863]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]: [[Abraham Lincoln]] presidenteak, esklabutzaren abolizioa aldarrikatu zuen.
* [[1872]] – Argentinar [[gautxo]] talde batek, «Hil itzazue euskaldunak eta gringoak» oihukatuz, 36 etorkin hil zituen, [[Tandilgo sarraskia|Argentinako historiaren erritu sarraskirik handiena]] gauzatuz.
* [[1919]] – [[Alemania]]: Alemaniako Alderdi Komunista sortzen da, [[Rosa Luxemburg]], [[Karl Liebknecht]] eta [[Wilhelm Pieck]]en eskutik.
* [[1956]] – [[Sudan]]: [[Britainia Handia|Britainia Handitik]] independizatu zen.
* [[1959]] – [[Kuba]]: [[Fulgencio Batista]] diktadoreak Kubatik ihes egiten du [[Fidel Castro]]ren erasoaren ondoren.
* [[1960]] –
** [[Kuba]]: Gobernuak ''United Fruit Co.'' nazionalizatzen du.
** [[Benin]] eta [[Kamerun]]ek independentzia lortu zuten [[Frantzia]]tik.
* [[1962]] – [[Samoa]]: [[Zeelanda Berria|Zeelanda Berritik]] independizatu zen.
* [[1964]] – [[Rhodesia eta Nyasaland]]: Hiru estatutan zatitu zen: [[Malawi]] eta [[Zambia]] (errepublika independenteak) eta [[Rhodesia]] ([[Britainia Handia]]k kontrolatutakoa).
* [[1973]] – [[Europar Batasuna]]: [[Danimarka]], [[Erresuma Batua]] eta [[Irlandako Errepublika]] [[Europar Batasuna]]n sartu ziren.
* [[1975]] – [[Mundu]]a: Nazioarteko Emakumearen urtea hasten da.
* [[1981]] – [[Europar Batasuna]]: [[Grezia]] [[Europar Batasuna]]n sartu zen.
* [[1984]] – [[Brunei]]: [[Britainia Handia|Britainia Handitik]] independizatu zen.
* [[1986]] –
** [[Aruba]]: [[Curaçao]]tik independizatu zen, hala ere [[Herbehereak|Herbehereekin]] asoziazio askean jarraitzen du.
** [[Europar Batasuna]]: [[Espainia]] eta [[Portugal]] [[Europar Batasuna]]n sartu ziren.
* [[1993]] – [[Václav Havel]] idazle eta politikaria bigarren aldiz [[Txekia|Txekiar Errepublikako]] presidentea izendatua izan zen.
* [[1994]] – [[Mexiko]]: [[EZLN|Askapen Nazionalerako Armada Zapatistak]] 12 eguneko gatazka armatuari hasiera eman zion [[Chiapas]]en [[Zapatisten Altxamendua]] deiturikoan.
* [[1999]] – [[Eurogunea]]: [[Euro]]a 11 herrialdetako txanpon ofiziala bihurtu zen ([[Austria]], [[Belgika]], [[Herbehereak]], [[Luxenburgo]], [[Italia]], [[Irlandako Errepublika]], [[Finlandia]], [[Alemania]], [[Frantzia]], [[Espainia]] eta [[Portugal]], nahiz eta oraindik billete eta txanponik ez kaleratu.
* [[2002]] –
** [[Eurogunea]]: [[Euro]]a erabiltzen hasi ziren 12 herrialdetan (aurrekoak gehi [[Grezia]]).
** [[Txinako Herri Errepublika|Txina]], [[Munduko Merkataritza Erakundea]]n sartu zen.
* [[2006]] – [[Espainia]]n [[tabako]]aren aurkako legea indarrean jarri zen.
* [[2007]] –
** [[Errumania]] eta [[Bulgaria]] [[Europar Batasuna|Europar Batasunean]] sartu ziren, eta [[Irlandako gaelera]] Batasuneko hizkuntza ofiziala bihurtu zen. [[Eslovenia]]n [[euro]]a erabiltzen hasi ziren. [[Alemania]]k [[Europar Batasuna|Europako Batasuneko]] lehendakaritza hartu zuen, [[Angela Merkel]]en zuzendaritzapean.
** [[Ban Ki-moon]] [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundeko]] idazkari orokor bihurtu zen, [[Kofi Annan]]en lekua hartuz.
** [[Somalia]]n [[Etiopia]] eta Somaliako Trantsizio Gobernuak Jilil eta Kismayo okupatu zituzten, Islamisten Batasuneko kideek [[Kenya|Keniara]] ihes egin zuten.
* [[2008]] –
** [[Kenya|Kenia]]: [[Mwai Kibaki]] presidenteak hauteskundeak berriz irabazi zituela jakinarazi ostean, hamarna hildako egon ziren hauteskunde iruzurra salatzeko istiluetan.
** [[Malta]] eta [[Zipre]] estatu europarrek [[euro]]a txanpon ofiziala bezala hartu zuten.
* [[2009]] –
** [[Thailandia]]: 60 pertsonatik gora hil ziren [[Bangkok]]eko diskoteka batean egondako sutean.
** [[Txekia|Txekiar Errepublikak]] [[Europar Batasuneko Kontseilua]]ren [[lehendakari|presidentetza]] hartu zuen [[Frantzia]]rengandik.
** [[Eslovakia]]k [[euro]]a hartu zuen txanpon ofizialtzat.
** Konstituzio berria ezarri zen [[Falklandak|Falkland Uharteetan]].
* [[2010]] – 75 pertsona hil ziren [[Al Kaida]]k [[Pakistan]]en egindako atentatuan.
* [[2017]] – [[2017ko Istanbulgo dantzalekuko atentatua|Istanbulgo dantzaleku baten aurkako atentatuan]] gutxienez 39 hildako eta 69 hildako izan ziren.
* [[2023]] – [[Kroazia]]k [[euro]]a hartu zuen txanpon ofizialtzat.
* [[2024]] – [[2024ko Japoniako itsasoko lurrikara|Japoniako itsasoan lurrikara]], 7,5eko M<sub>w</sub>rekin, 57 hildako eta [[tsunami]] bat eragin zituen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1919]] – [[Iruñea]]n fraile kaputxinoek ''[[Zeruko Argia]]''ren lehen zenbakia argitaratu zuten. Ordutik bizirik dagoen euskarazko proiektu bakarra da.
* [[1937]] – Euskarazko historiako lehen egunkaria argitaratzen hasi ziren: ''[[Eguna]]''.
* [[1965eko Bertsolari Txapelketa Nagusia]]ren finala [[Manuel Olaizola|Manuel Olaizola ''Uztapide''k]] irabazi zuen. Bere bigarren txapela izan zen.
* [[1983]] – [[France Bleu Pays Basque]] irratia sortu zuten.
* [[1993]] – [[Amikuzeko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1994]] – [[Bidaxuneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[1995]] – [[Hazparneko Lurraldea|Hazparneko herri elkargoa]] sortu zuten.
* [[2000]] – [[Zuberoako herri elkargoa]] sortu zen.
=== Mundua ===
* [[1903]] – [[ABC (egunkaria)|ABC]] espainiar egunkaria sortu zuten.
* [[1944]] – [[Sobietar Batasuneko Ereserkia]] ofizialki onartua izan zen.
* [[1948]] – ''[[Secret Beyond the Door...]]'' ("Sekretua Ate Atzean...") filma estreinatu zen, [[Fritz Lang]]ek zuzendu eta [[Joan Bennett]], [[Michael Redgrave]] eta [[Anne Revere]] aktoreek antzeztu zuten.
* [[1981]] – ''[[Scanners]]'' ("Eskanerrak") filma estreinatu zen, [[David Cronenberg]]ek zuzendu eta [[Jennifer O'Neill]], [[Stephen Lack]], [[Patrick McGoohan]], [[Lawrence Dane]] eta [[Michael Ironside]] aktoreek antzeztu zuten.
* [[1995]] – [[The History Channel]] telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1865]] – [[Txile]], [[sistema metriko hamartar]]ra hartzen du.
* [[1873]]ko urtarrilaren 1ean, [[Japonia]]k orduarte [[txinatar egutegia]]n oinarritutako [[Japoniar egutegi tradizionala]] alboratu eta [[gregoriotar egutegia]] bereganatu zuen.
* [[1880]] – [[Panamako kanala]]ren lanak hasten dira.
* [[2004]] – [[NASA]]ren [[Spirit]] sunda, [[Marte|Martitzen]] lurreratu zen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1931]] – [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskadi]]-[[Katalunia|Catalunya]] selekzio arteko partida jokatu zen [[San Mames]]en. Emaitza 3-2 izan zen, euskal herritarren alde.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1792]] – [[José Manuel Collado]], gipuzkoar politikaria (h. [[1864]]).
* [[1813]] – [[Jose Manuel Agirre Miramon]], gipuzkoar legelari eta politikaria (h. [[1887]]).
* 1864 –
* [[1884]] – [[Manuel Egileor]], bizkaitar politikari abertzalea eta jeltzalea (h. [[1970]]).
* [[1892]] – [[Pedro José Galíndez]], ''Peru Galindez'', euskal kirolari eta abokatua (h. [[1971]]).
* [[1902]] – [[Martxelina Lopetegi Olaiz|Martxelina Lopetegi]], gipuzkoar bertsolaria. (h. [[1930]])
** [[Manuel Prats]], ''Patxuko'', bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1976]]).
** [[Manuel Ziarsolo]], ''Abeletxe'', bilbotar idazlea (h. [[1987]]).
* [[1905]] – [[Manuel Turrillas]], nafar musikagilea eta konposatzailea (h. [[1997]]).
* [[1917]] – [[Pepito Iantzi]], nafar abeslari eta akordeoi-jotzailea (h. [[1985]]).
* [[1920]] – [[Frantxiska Iragorri]], gipuzkoar ekintzailea eta abertzalea (h. [[2019]]).
* [[1922]] – [[Paulo Garaialde]], [[Triple A]]k eraildako gipuzkoar taxilaria (h. [[1982]]).
* [[1930]] – [[Manuel Egiguren]], euskal fraide frantziskotarra, misiolaria eta [[Beni]]ko (Bolivia) gotzain laguntzailea (h. [[2012]]).
* [[1933]] – [[Imanol Bolinaga]], gipuzkoar politikari jeltzalea (h. [[2013]]).
* [[1934]] – [[Deunoro Sardui]], ''Alper'', euskal bertsolari eta idazlea.
* [[1935]] – [[Abel Alonso Sopelana]], euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. [[2024]]).
* [[1936]] –
** [[Víctor Manuel Arbeloa]], nafar politikaria.
** [[Imanol Elias]], gipuzkoar idazlea eta politikaria eta [[Azpeitia|Azpeitiko]] alkatea (h. [[2013]]).
** [[Paula Martel]], donostiar aktorea (h. [[2024]]).
** [[Juan Carlos Migoya]], bizkaitar belar hockey jokalari ohia.
* [[1944]] –
** [[Elena Uriz]], nafar irakasle ohia, abeslaria, dantzaria eta aktorea.
** [[Eloy de la Iglesia]], [[zarautz|zarauztar]] zinema zuzendaria (h. [[2006]]).
* [[1947]] – [[Koldo Pastor Arriazu]], nafar musikagile eta musikaria.
* [[1948]] –
** [[Jean-Michel Iratxet]], lapurtar politikaria.
** [[Francisco Luzón]], bizkaitar bankaria (h. [[2021]]).
* [[1955]] – [[Jesus Maria Zamora|Jesus Mari Zamora]], [[Erreal]]eko gipuzkoar futbolaria.
* [[1956]] –
** [[Josu Chueca]], nafar historialaria eta euskal idazlea, Historia Garaikidean doktorea eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
** [[Béatrice Molle]], lapurtar kazetaria, [[ETA]]ren armen deuseztapenerako bere etxea eskaini zuena.
* [[1958]] – [[Imanol Murga]], arabar txirrindulari ohia.
* [[1962]] – [[Joseba Lakarra]], euskararen historian espezializatutako bizkaitar [[euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]], [[aitzineuskara]] ikertzen nabarmendua.
* [[1965]] – [[Pablo Malo]], gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea.
* [[1967]] – [[Juanma Bajo Ulloa]], gasteiztar film-zuzendaria.
* [[1972]] –
** [[Alejandro Calvo García]], Jandro, gipuzkoar futbolari ohia.
** [[Ángel Cepeda]], bizkaitar saskibaloi entrenatzailea.
* [[1978]] –
** [[Vicente Carpintero]], bizkaitar traineru estropadetako patroia.
** [[Nahikari Gabilondo]], gipuzkoar bertsolaria.
* [[1979]] – [[Andoni Aranaga]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[1981]] – [[Oihane Irastorza]], irakasle eta poltikaria.
* [[1985]] – [[Ane Mendizabal]], euskal modeloa.
* [[1987]] – [[Marcos Gondra Krug]], bizkaitar futbolaria.
* [[1988]] –
** [[Imanol Plaza]], donostiar futbolaria.
** [[Romain Sicard]], lapurtar txirrindularia.
* [[1991]] – [[Rémi Elizalde]], lapurtar futbolaria.
* [[1992]] – [[Aiala Uribelarrea]], bizkaitar traineru estropadetako patroia.
* [[1997]] –
** [[Maddi Aalla]], bizkaitar eskubaloi jokalaria.
** [[Iñigo Baque Atxotegi]], bizkaitar futbolaria.
** [[Unai Zamorano]], bizkaitar futbolaria.
* [[1998]] – [[Xabier Cardenas]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1999]] – [[Sergio Moreno]], nafar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1431]] – [[Alexandro VI.a]], [[Aita santu]]a (h. [[1503]]).
* [[1449]] – [[Lorentzo Medici]], [[Florentzia]]ko printzea, [[arte]]en mezenas, bankari, olerkari eta filosofo pizkundetarra (h. [[1492]]).
* [[1467]] – [[Sigismundo I.a Poloniakoa]], [[Polonia]]ko erregea (h. [[1548]]).
* [[1484]] – [[Zwingli]], suitzar erlijio eraberritzaile eta idazlea (h. [[1531]]).
* [[1557]] – [[István Bocskai]], [[Hungariako Erresuma|hungariar]] aitoren seme [[kalbindar]]ra (h. [[1606]]).
* [[1585]] – [[Squanto]], ''Aita Erromesak'' [[Ipar Amerika]]n ezartzen lagundu zuen [[Amerindiar]]ra (h. [[1622]]).
* [[1714]] – [[Kristijonas Donelaitis]], lituaniar poeta (h. [[1780]]).
* [[1735]] – [[Paul Revere]], estatubatuar zilargile, grabatzaile eta abertzalea (h. [[1818]]).
* [[1767]] – [[Maria Edgeworth]], irlandar idazlea (h. [[1849]]).
* [[1769]] –
** [[Marie-Louise Lachapelle]], frantziar [[Obstetrizia|obstetra]] (h. [[1821]]).
** [[Jane Marcet]], zientzia liburuen idazle eraberritzaile ingelesa (h. [[1858]]).
* [[1771]] – [[Georges Cadoudal]], bretoi politikaria, [[Chouannerie]]ko buruzagietako bat (h. [[1804]]).
* [[1788]] – [[Étienne Cabet]], frantziar filosofo eta [[sozialismo utopiko|sozialista utopikoa]] (h. [[1856]]).
* [[1798]] – [[Utagawa Kuniyoshi]], japoniar margolaria (h. [[1861]]).
* [[1803]] – [[Manuel Felipe de Tovar]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[1866]]).
* [[1810]] – [[Charles Ellet]], estatubatuar ingeniaria (h. [[1862]]).
* [[1815]] – [[Charles Renouvier]], frantziar filosofoa (h. [[1903]]).
* [[1823]] – [[Sándor Petőfi]], hungariar poeta (h. [[1849]]).
* [[1831]] – [[Ingeborg Malmström]], finlandiar poeta eta margolaria (h. [[1919]]).
* [[1834]] – [[Ludovic Halévy]], frantziar antzerkigile, eleberrigile eta operetako eta operako libretoen egilea (h. [[1908]]).
* [[1839]] – [[Ouida]], ingeles idazlea (h. [[1908]]).
* [[1854]] – [[James George Frazer]], eskoziar antropologoa (h. [[1941]]).
* [[1861]] – [[Jacques-Émile Blanche]], frantziar margolaria (h. [[1942]]).
* [[1863]] – [[Pierre de Coubertin]], [[Olinpiar Jokoak|Olinpiar Joko modernoen]] sortzailea (h. [[1937]]).
* [[1864]] – [[Alfred Stieglitz]], estatubatuar argazkilaria (h. [[1946]]).
* [[1867]] – [[Jeanne Lanvin]], frantziar moda-diseinatzailea (h. [[1946]]).
* [[1873]] –
** [[Mariano Azuela]], mexikar idazlea (h. [[1952]]).
** [[Margaret Cruickshank]], Zeelanda Berrian erregistratutako lehenengo emakume medikua (h. [[1918]]).
* [[1879]] – [[Edward Morgan Forster]], ingeles idazlea (h. [[1970]]).
* [[1880]] – [[Vajiravudh|Vajiravudh (Rama VI.a)]], [[Siam]]go erregea (h. [[1925]]).
* [[1887]] – [[Wilhelm Canaris]], alemaniar almirantea (h. [[1945]]).
* [[1893]] – [[Ivan Panfilov]], [[sobiet]]ar militarra (h. [[1941]]).
* [[1894]] –
** [[Satyendra Nath Bose]], [[bengala]]r fisikaria (h. [[1974]]).
** [[Alvaro de Orriols]], kataluniar idazlea (h. [[1976]]).
* [[1895]] – [[John Edgar Hoover]], AEBetako [[FBI]]ko lehenengo zuzendaria (h. [[1972]]).
* [[1897]] – [[Ana Aslan]], errumaniar mediku, kardiologo eta geriatra (h. [[1988]]).
* [[1898]] –
** [[Ana Carrillo Domínguez]], Espainiako Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (h. [[1974]]).
** [[André Zeller]], frantziar jenerala (h. [[1979]]).
* [[1900]] –
** [[Xavier Cugat]], kataluniar musikaria eta margolaria (h. [[1990]]).
** [[Aurora Redondo]], espainiar antzezlea (h. [[1996]]).
* [[1904]] – [[Fazal Ilahi Chaudhry]], [[Pakistan]]go 5. presidentea (h. [[1982]]).
* [[1909]] –
** [[Dana Andrews]], estatubatuar aktorea (h. [[1992]]).
** [[Stepan Bandera]], ukrainar eskuin muturreko politikaria , ukraniar ultranazionalisten lider eta ideologoa (h. [[1959]]).
** [[Shaaban Robert]], [[Tanzania]]ko idazlea, [[Swahili]] hizkuntzaz idatzi duten autore ezagunenetakoa (h. [[1962]]).
* [[1912]] –
** [[Khertek Amyrbitovna Antximaa-Toka]], tuvatar eta sobietar emakumezko politikaria, jaraunspenik gabe estatuburutza lortu zuen Aro Garaikideko munduko lehenengo emakumea (h. [[2008]]).
** [[Boris Gnedenko]], [[sobiet]]ar matematikaria, [[probabilitate teoria]]n egin zituen ekarpenengatik ezaguna (h. [[1995]]).
** [[Kim Philby]], britainiar espioia, [[Cambridgeko bostak]] espioi taldeko kidea (h. [[1988]]).
* [[1913]] – [[Eliot Janeway]], Estatu Batuetako [[ekonomia politiko|ekonomista politiko]] garrantzitsuenetako bat (h. [[1993]]).
* [[1919]] –
** [[Sara Berenguer]], kataluniar feminista libertario eta anarkosindikalista (h. [[2010]]).
** [[Rocky Graziano]], estatubatuar boxeolaria (h. [[1990]]).
** [[Jerome David Salinger]], estatubatuar idazlea (h. [[2010]]).
* [[1921]] – [[César Baldaccini]], frantziar eskultorea (h. [[1998]]).
* [[1923]] –
** [[Valentina Cortese]], italiar aktorea (h. [[2019]]).
** [[Milt Jackson|Milt ''Bags'' Jackson]], estatubatuar jazz bibrafono-jolea (h. [[1999]]).
** [[Ousmane Sembène]], senegaldar idazlea eta zinemagilea (h. [[2007]]).
* [[1924]] –
** [[Jacques Le Goff]], frantziar historialaria (h. [[2014]]).
** [[Francisco Macías Nguema]], [[Ekuatore Ginea]]ko diktadorea (h. [[1979]]).
** [[Genichi Taguchi]], japoniar ingeniari eta estatistikaria, [[kalitatearen kudeaketa]]n egindako ekarpenengatik ezaguna (h. [[2012]]).
* [[1925]] – [[Mario Merz]], italiar margolari eta eskultorea, ''Art povera'' mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (h. [[2003]]).
* [[1927]] –
** [[Maurice Béjart]], frantziar dantzaria eta koreografoa (h. [[2007]]).
** [[Vernon L. Smith]], estatubatuar ekonomialaria, 2002ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[1928]] –
** [[Giovanni D'Anzi]], italiar musikagilea eta abeslaria (h. [[1974]]).
** [[Camara Laye]], ginear eleberrigilea (h. [[1980]]).
** [[Anne de Gaulle]], [[Charles de Gaulle]]ren hiru seme-alabetatik gazteena (h. [[1948]]).
* [[1930]] –
** [[Adonis (poeta)|Adonis]], siriar poeta eta itzultzailea.
** [[Abdul Latif Dayfallah]], [[Ipar Yemen]]go lehen ministroa (h. [[2019]]).
** [[Yaffar al Numeiry]], [[Sudan]]go presidentea (h. [[2009]]).
* [[1931]] –
** [[Gianuario Carta]], italiar politikari kristau demokrata (h. [[2017]]).
** [[Yoshio Masui]], japoniar biologoa (h. [[2024]]).
* [[1933]] –
** [[Teresita Aguilar]], costaricar zirujaua, irakaslea eta biologoa (h. [[2020]]).
** [[Waichiro Omura]], japoniar futbolaria (h. [[2003]]).
* [[1937]] –
** [[Willy Kuijpers]], flandiar politikaria, 1975eko Aberri Egunean ikurrina erakusteagatik atxilotua izan zena (h. [[2020]]).
** [[Petros Márkaris]], greziar itzultzailea, dramaturgoa, gidoilaria eta idazlea.
* [[1938]] – [[Frank Langella]], estatubatuar aktorea.
* [[1939]] –
** [[Ali Mahdi Muhammad]], [[Somalia]]ko 4. presidentea (h. [[2021]]).
** [[Phil Read]], ingeles motoziklista, zazpi aldiz motoziklismoko munduko txapelduna (h. [[2022]]).
* [[1941]] – [[Martin Evans]], ingeles biologoa, 2007ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[1942]] – [[Alassane Ouattara]], [[Boli Kosta]]ko presidentea.
* [[1943]] –
** [[Mohamed Mahmoud Ould Louly]], [[Mauritania]]ko estatuburua (h. [[2019]]).
** [[Jesús Manzaneque]], espainiar txirrindularia.
** [[Richard Sennett]], estatubatuar soziologo eta historialaria.
** [[Montserrat Soliva Torrentó]], kataluniar zientzialaria, Zientzia kimikoetan doktorea eta unibertsitateko irakaslea (h. [[2019]]).
* [[1944]] –
** [[Omar al-Bashir]], [[Sudan]]go diktadorea.
** [[Zafarullah Khan Jamali]], [[Pakistan]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[1945]] – [[Jacky Ickx]], belgikar auto-pilotu ohia.
* [[1946]] –
** [[Michel Gbezera-Bria]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko lehen ministro ohia.
** [[Roberto Rivelino]], brasildar futbolari ohia.
* [[1948]] –
** [[Alain Afflelou]], frantziar enpresaburu eta optikaria, [[Aviron Bayonnais]] errugbi taldeko presidente ohia.
** [[Romy Haag]], herbeheretar abeslari, dantzari, aktore eta gaueko klubeko kudeatzaile ohia.
* [[1952]] – [[Hamad bin Khalifa Al Thani]], [[Qatar]]ko emirra.
* [[1954]] – [[Djimrangar Dadnadji]], [[Txad]]eko lehen ministroa (h. [[2019]]).
* [[1955]] – [[Masakazu Suzuki]], japoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[1956]] – [[Christine Lagarde]], frantziar politikaria, [[Europako Banku Zentral]]aren Presidentea.
* [[1957]] – [[Vladimir Kiseliov]], sobietar eta ukrainar pisu-jaurtitzailea (h. [[2021]]).
* [[1959]] –
** [[Azali Assoumani]], [[Komoreak|Komoreetako]] presidentea.
** [[Abdul Ahad Mohmand]], paxtun etniako Afganistango Aire Armadako pilotu eta kosmonauta ohia, espazioan egondako lehenengo afganistandarra.
* [[1960]] –
** [[Shinya Tsukamoto]], japoniar zinemagilea eta idazlea.
** [[Masaaki Yanagishita]], japoniar futbolari ohia.
* [[1963]] – [[Kamel Eddine Fekhar]], Aljeria erdialdeko M'zab haraneko mozabita amazig berebereen buruzagia (h. [[2019]]).
* [[1964]] –
** [[Ron Gilbert]], estatubatuar bideo-joko diseinatzaile eta programatzailea.
** [[Sadie Plant]], ingeles idazlea eta filosofoa, ziberfeminismoaren aitzindarietako bat.
* [[1965]] – [[Małgorzata Handzlik]], poloniar politikaria, [[esperanto]]aren promozioagatik ezaguna.
* [[1967]] – [[Spencer Tunick]], judu jatorriko estatubatuar argazkilaria, pertsona biluzien talde handien argazkiegatik ezaguna.
* [[1968]] – [[Davor Šuker]], kroaziar futbolari ohia.
* [[1969]] – [[Verne Troyer]], estatubatuar aktorea (h. [[2018]]).
* [[1970]] – [[Rónán Ó Snodaigh]], irlandar folk abeslari, olerkari eta musikaria, ''[[Kíla]]'' taldeko abeslari nagusia.
* [[1972]] – [[Lilian Thuram]], frantziar futbolaria.
* [[1975]] – [[Eiichirō Oda]], japoniar [[mangaka]].
* [[1976]] – [[Harue Sato]], japoniar futbolari ohia.
* [[1978]] – [[Yohann Diniz]], frantziar atleta, [[Ibilketa atletiko|50 kilometroko]] ibilketako proban aditua.
* [[1979]] –
** [[Eufrosina Cruz]], mexikar aktibista eta politikaria.
** [[Gisela Lladó|Gisela]], kataluniar abeslaria.
* [[1980]] – [[Olivia Ruiz]], [[okzitania]]r-frantziar abeslaria.
* [[1981]] – [[Sandra Vilanova]], kataluniar futbolari ohia.
* [[1983]] – [[Daniel Jarque]], kataluniar futbolaria (h. [[2009]]).
* [[1984]] – [[Fernando San Emeterio]], espainiar saskibaloi jokalaria.
* [[1985]] – [[Tiago Splitter]], brasildar saskibaloi-jokalaria.
* [[1986]] – [[Viktoria Amelina]], ukrainar eleberrigilea (h. [[2023]]).
* [[1989]] –
** [[Raneem El Weleily]], egiptoar squash-jokalaria.
** [[Adèle Haenel]], frantziar aktorea.
* [[1991]] –
** [[Alexandra Grey]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
** [[Sopiko Guramishvili]], georgiar xake-jokalaria.
* [[1993]] – [[Sifan Hassan]], etiopiar-herbeheretar korrikalaria, [[Distantzia ertaineko lasterketa|distantzia ertaineko]] eta [[Distantzia luzeko lasterketa|luzeko]] lasterketetan aditua.
* [[1994]] – [[Sheyla Gutiérrez]], espainiar txirrindularia.
* [[1999]] –
** [[Sofia Coll]], kataluniar abeslaria, dantzaria eta aktorea.
** [[Nujeen Mustafa]], garun-paralisidun siriar kurdua, aktibista, errefuxiatua.
* [[2009]] – [[Hend Zaza]], siriar mahai-tenislaria, 12 urterekin inoiz mahai-tenis olinpikoan parte hartu zuen pertsonarik gazteena.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1387]] – [[Karlos II.a Nafarroakoa]], [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako erregea]] (j. [[1332]]).
* [[1449]] – [[Janin Lomme Tournaikoa]], arkitekto eta eskultore nafar-flamenkoa.
* [[1561]] – [[Pedro Urtsua]], nafar militarra eta konkistatzailea (j. [[1520]] inguruan).
* [[1865]] – [[Pedro Novia de Salcedo]], bizkaitar politikari, hizkuntzalari eta idazlea (j. [[1790]]).
* [[1896]] – [[Anselmo María Coyné]], nafar argazkilaria, [[Zaragoza]]n (j. [[1829]]).
* [[1912]] – [[Cleto Zabala]], bilbotar musikagilea, [[Madril]]en (j. [[1847]]).
* [[1930]] – [[Martxelina Lopetegi Olaiz|Martxelina Lopetegi]], giuzkoar bertsolaria. (j. [[1864]])
* [[1981]] –
** [[Ramon Belaustegigoitia]], ''Rabel'', arabar idazle eta futbolaria, [[Madril]]en (j. [[1891]]).
** [[Manuel Irujo|Manuel de Irujo]], nafar abokatu eta politikari jeltzalea (j. [[1891]]).
* [[1982]] – [[Pedro Mendizabal]], bizkaitar abokatu eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1923]]).
* [[1984]] – [[Mikel Goikoetxea]], ''Txapela'', bizkaitar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]], [[GAL]]ek eraila (j. [[1956]]).
* [[1988]] – [[Alberto Duñabeitia]], bizkaitar futbolaria (j. [[1900]]).
* [[1994]] – [[Julia Klaudia Gabilondo]], bizkaitar idazlea (j. [[1902]]).
* [[1997]] – [[Pablo Beldarrain]], militar bizkaitarra, [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] komandantea (j. [[1909]]).
* [[2004]] – [[Bittor Arana]], bizkaitar aktibista (j. [[1943]]).
* [[2006]] – [[Casiano Floristán]], nafar teologo eta apaiza (j. [[1926]]).
* [[2008]] – [[Pilar Barandiaran Barandiaran]], [[Jose Migel Barandiaran]]en idazkari, zerbitzari eta zaintzailea (j. [[1911]]).
* [[2020]] – [[Michel Zelaia]], lapurtar errugbilaria (j. [[1930]]).
* [[2021]] – [[Simone Chrisostome]], nazismoaren kontrako erresistentziako ekintzaile lapurtarra (j. [[1923]]).
* [[2025]] – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
=== Mundua ===
* [[1515]] – [[Luis XII.a Frantziakoa]], Frantziako erregea (j. [[1462]]).
* [[1559]] – [[Kristian III.a Danimarkakoa]], [[Danimarka]]ko eta [[Norvegia]]ko erregea (j. [[1503]]).
* [[1560]] – [[Joachim du Bellay]], frantziar poeta (j. {{circa|[[1522]]}}).
* [[1572]] – [[Pio V.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1504]]).
* [[1661]] – [[Pieter Claesz]], herbehereetar margolaria.
* [[1766]] – [[James Francis Edward Stuart]], Ingalaterrako, Eskoziako eta Irlandako tronuen erregenahia (j. [[1688]]).
* [[1782]] – [[Johann Christian Bach]], alemaniar konpositorea, [[Johann Sebastian Bach]]en semea (j. [[1735]]).
* [[1793]] – [[Francesco Guardi]], italiar margolaria eta diseinatzailea (j. [[1712]]).
* [[1796]] – [[Alexandre-Théophile Vandermonde]], frantziar musikari, matematikari eta kimikaria (j. [[1735]]).
* [[1829]] – [[Pedro Blanco Soto]], [[Bolivia]]ko presidentea (j. [[1795]]).
* [[1862]] – [[Mikhail Vasilievitx Ostrogradski]], errusiar matematikari eta fisikaria (j. [[1801]]).
* [[1867]] – [[Otokichi]], japoniar ontzi-mutila (j. [[1818]]).
* [[1881]] – [[Louis Auguste Blanqui]], sozialismoaren teorialari eta iraultzaile frantsesa (j. [[1805]]).
* [[1894]] –
** [[Heinrich Hertz]], alemaniar fisikaria (j. [[1857]]).
** [[Nedelia Petkova]], bulgariar emakume hezitzailea, emakumeentzako hezkuntzan aitzindaria Bulgarian (j. [[1826]]).
* [[1921]] – [[Theobald von Bethmann-Hollweg]], [[Alemaniako kantziler]]ra (j. [[1856]]).
* [[1931]] –
** [[Martinus Beijerinck]], herbehereetar botanikaria eta zitopatologoa (j. [[1851]]).
** [[Hjalmar Bergman]], suediar idazlea (j. [[1883]]).
* [[1934]] – [[Jakob Wassermann]], alemaniar idazlea (j. [[1873]]).
* [[1937]] – [[Grafton Elliot Smith]], ingeles anatomista, arkeologo eta etnologoa (j. [[1871]]).
* [[1944]] – [[Edwin Lutyens]], ingeles arkitektoa (j. [[1869]]).
* [[1952]] – [[Kenneth Hayes Miller]], estatubatuar margolaria, grabatzailea eta irakaslea (j. [[1876]]).
* [[1953]] – [[Hank Williams]], estatubatuar kantautorea, [[Country musika]]ko ikur eta XX. mendeko musikari eraginkorrenetakotzat joa (j. [[1923]]).
* [[1958]] – [[Edward Weston]], estatubatuar argazkilaria (j. [[1886]]).
* [[1960]] – [[Margaret Sullavan]], estatubatuar aktorea (j. [[1909]]).
* [[1962]] – [[Diego Martínez Barrio]], [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ko behin-behineko presidentea (j. [[1883]]).
* [[1966]] – [[Vincent Auriol]], [[Zerrenda:Frantziako presidenteak|Frantziako presidentea]] (j. [[1884]]).
* [[1968]] – [[Guy Boniface]], frantziar errugbilaria (j. [[1937]]).
* [[1972]] – [[Maurice Chevalier]], frantziar aktore eta abeslaria (j. [[1888]]).
* [[1975]] – [[Kiusaku Ogino]], japoniar ginekologoa (j. [[1882]]).
* [[1980]] – [[Pietro Nenni]], italiar sozialismoaren lider historikoa (j. [[1891]]).
* [[1984]] – [[Augustin Souchy]], alemaniar anarkosindialista, antimilitarista eta kazetaria (j. [[1892]]).
* [[1988]] – [[Hiroaki Sato]], japoniar futbolaria (j. [[1932]]).
* [[1992]] – [[Grace Hopper]], ''Amazing Grace'', estatubatuar zientzialaria eta matematikaria, historiako lehen [[konpiladore]]aren egilea (j. [[1906]]).
* [[1994]] – [[Cesar Romero]], estatubatuar aktorea (j. [[1907]]).
* [[1995]] – [[Eugene Wigner]], estatubatuar fisikaria, 1963ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1902]]).
* [[1998]] – [[Helen Wills]], estatubatuar tenislaria (j. [[1905]]).
* [[2006]] – [[Gudrun Corvinus]], alemaniar geologoa, paleontologoa eta arkeologoa (j. [[1932]]).
* [[2010]] – [[Vera Zakharova]], sobiertar anbulantzia-hegazkin pilotua, lehenengo [[jakut]]iar emakume pilotua (j. [[1920]]).
* [[2012]] –
** [[Kiro Gligorov]], [[Mazedoniako Errepublika]]ko lehenengo Presidente hautatua (j. [[1917]]).
** [[Jorge Andrés Martínez Boero]], argentinar motoziklista, [[Dakar rallya]]n izandako erori baten ondorioz (j. [[1973]]).
** [[Carlos Soria]], argentinar abokatu eta politikaria (j. [[1949]]).
* [[2013]] – [[Patti Page]], estatubatuar abeslari eta aktorea (j. [[1927]]).
* [[2014]] – [[Concha Carretero]], kataluniar militante komunista antifrankista (j. [[1918]]).
* [[2015]] –
** [[Ulrich Beck]], alemaniar soziologoa (j. [[1944]]).
** [[Omar Karami]], [[Libano]]ko lehen ministroa (j. [[1934]]).
* [[2017]] – [[Hilarion Capucci]], siriar apezpiku katolikoa, Israelen [[Palestina]]ko okupazioaren aurkaria (j. [[1922]]).
* [[2019]] – [[María Teresa Uribe]], kolonbiar soziologoa (j. [[1940]]).
* [[2021]]
** [[Carlos do Carmo]], portugaldar [[fado]] abeslaria (j. [[1939]]).
** [[Elmira Minita Gordon]], [[Belize]]ko Gobernadore Orokorra (j. [[1930]]).
* [[2022]] – [[Calisto Tanzi]], italiar negozio-gizona, [[Parmalat]] enpresaren sortzailea (j. [[1938]]).
* [[2023]] – [[Kadri Mälk]], estoniar diseinatzailea (j. [[1958]]).
* [[2024]] –
** [[Marcia Garbey]], kubatar atleta (j. [[1949]]).
** [[Basdeo Panday]], [[Trinidad eta Tobago]]ko 5. lehen ministroa (j. [[1933]]).
** [[Niklaus Wirth]], suitzar informatikaria, hainbat [[programazio-lengoaia]]ren diseinatzailea, [[Pascal (programazio lengoaia)|Pascal]] barne (j. [[1934]]).
* [[2025]] –
** [[David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
** [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Urteberri-egun]]a, [[gregoriotar egutegia]]ren arabera.
* [[Japoniar urteberri-egun]]a.
* Kristauen egutegian, Andre Maria Jaungoikoaren Amaren jaia.
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Urtats.
* Urtero – [[Zaldiaran]]eko igoera, [[Araba]]n.
* [[Euskal Herria]]n [[Adarra]], [[Gorbeia]], [[Aizkorri]], [[Larrunarri|Txindoki]] eta [[Hernio|Erniorako]] mendi igoera herrikoiak.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Abenduaren 31]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 2]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
i2tx2s5l7qymkbdqiulxl8rrf1puszg
Urtarrilaren 2
0
680
10022287
10021609
2025-01-04T10:42:25Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10022287
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilen 2'''a [[egutegi gregoriano|gregoriotar egutegiaren]] [[urte]]ko bigarren [[egun]]a da. 363 egun falta dira urtea amaitzeko, 364 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|2}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1979]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]], Jose Maria Herrera Hernandez ejerzitoko komandantea erail zuen [[Donostia]]n, eta Francisco Berlanga Robles polizia armatuko kidea [[Iruñea]]n.
* [[1982]] – [[Berastegi]]n [[Alegia]]ko [[Paulo Garaialde|Paulo Garaialde Jauregizabal]] taxilaria hilda agertu zen. Hilketa [[Triple A]]k bere gain hartu zuen.
* [[1999]] – [[Juan Jose Ibarretxe]] politikari [[jeltzale]]a [[Lehendakari]] izendatu zuten.
* [[2012]] – [[Kutxa]]k, [[Bilbao Bizkaia Kutxa|BBKk]] eta [[Vital Kutxa]]k bat egin ondoren, [[Kutxabank]] merkaturatu zen.
=== Mundua ===
* [[1492]] – [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoek]] [[Boabdil]] garaitu eta [[Granadako Erresuma]] behin-behinekoz konkistatu zuten.
* [[1762]] – [[Ingalaterra]]k gerra deklaratu zion [[Espainia]]ri [[Zazpi Urteko Gerra]]ren barruan. Gerra 1756tik Frantzia eta Ingalaterra artean ari zen ematen.
* [[1886]] – [[Frantzia]]k [[Madagaskar]]ren kontrola hartu zuen, [[1960]] arte luzatuko zena.
* [[1896]] – [[Jameson Raid]]: [[Transvaal|Transvaal Errepublikak]] [[Britainia Handia|britainiarren]] aurka egindako erasoari amaiera eman zitzaion.
* [[1921]] – Santa Isabel ontzia [[Galizia]]ko Vilagarcia de Arousa herrian hondoratu zen. 244 hildako egon ziren.
* [[1942]] – [[Bigarren Mundu Gerra]]: Armada [[japonia]]rrak [[Manila]] hartu zuen.
* [[1963]] – [[Ap Baceko gudua|Ap Baceko gudu]] garrantzitsua irabazi zuen [[Hego Vietnamgo Askapenerako Nazio Frontea]]k (edo Viet Congek) [[AEB]]etako eta [[Hego Vietnam]]go armaden aurka.
* [[1992]] – [[Su-eten]]a sinatu zuten [[Jugoslavia]]ko eta [[Kroazia]]ko indar armatuek, [[Nazio Batuen Erakundea]]k bultzatuta.
* [[2006]] – Bost hildako [[Alemania]]n, izotz pista bat behera etorri eta gero.
* [[2007]] – [[Indonesia]]n [[Adam Air]] konpainiako hegazkin bat itsasora erori eta gero, 103 hildako izan ziren.
* [[2011]] – [[2011ko Espainiako Tabakoaren Aurkako Legea]] indarrean sartu zen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1950]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] ''[[The Third Man]]'' filma estreinatu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1839]] – [[Louis Daguerre]]k Ilargiaren lehenengo argazkia atera zuen, [[Frantzia]]tik.
* [[1959]] – [[Luna 1]] espaziontziak [[ilargia]]ren gaineko lehenengo hegaldia burutu zuen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1997]] – [[Miguel Indurain]] txirrindulariak profesional moduan [[bizikleta]] utzi zuen.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[876]] – [[Tota Azearitz|Tota Aznar]], [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregina (h. [[958]]).
* [[1664]] – [[Pierre Urte]], lapurtar idazlea (h. [[1725]]/[[1730]]).
* [[1756]] – [[Manuel Quintano]], arabar apaiz eta ardogilea (h. [[1818]]).
* [[1789]] – [[Manuel Sagasti]], euskal herritar musikaria (h. [[1818]]).
* [[1846]] – [[Jose Maria Ezpeleta Samaniego]], nafar aristokrata (h. [[1919]]).
* [[1884]] – [[María Consuelo Cuñado]], euskal moja [[karmeldar]]ra (h. [[1936]]).
* [[1885]] – [[José María Otamendi]], gipuzkoar ingeniaria (h. [[1959]]).
* [[1888]] – [[Ignacio Rotaetxe]], euskal ingeniari eta politikari abertzale eta jeltzalea (h. [[1951]]).
* [[1920]] – [[Vicente Palacio]], bizkaitar historialaria (h. [[2013]]).
* [[1924]] – [[Boni Fernandez]], bilbotar txistularia (h. [[2009]]).
* [[1928]] – [[Antonio Sorarrain]], gipuzkoar elizgizona eta idazlea (h. [[2011]]).
* [[1934]] – [[Jesus Uribe]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2005]]).
* [[1941]] – [[Nikolas Zendoia]], gipuzkoar bertsolaria eta idazlea.
* [[1942]] – [[Jesús Glaria Jordán|Jesús Glaria]], nafar futbolaria (h. [[1978]]).
* [[1954]] – [[Enrique Martín de Marcos]], nafar ginekologo eta politikaria, [[Nafarroako Alderdi Popularra|Nafarroako Alderdi Popularreko]] presidente ohia, [[Madril]]en.
* [[1955]] – [[Pantxika Urruti]], [[Pastoral|pastoraletako]] errejenta eta Buhamiak taldeko kantaria.
* [[1959]] – [[Filgi Claverie]], [[Euskal Kultur Erakundea|Euskal Kultur Erakundeko]] sortzaile, diruzain eta lehendakariordea.
* [[1960]] – [[Josu Pardo]], [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSNko]] poltikaria.
* [[1963]] – [[Eloy Velasco]], bizkaitar epailea.
* [[1967]] – [[Ángel Alonso]], gipuzkoar zinema zuzendaria.
* [[1970]] – [[Crescencio Cuéllar]], nafar futbolari ohia.
* [[1971]] – [[Estefano Izagirre]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1982]] – [[Asier Muniain]], gipuzkoar surflaria.
* [[1984]] – [[Nerea Alias]], gipuzkoar aurkezlea.
* [[1985]] – [[Olatz Ganboa]], bizkaitar aktorea.
* [[1988]] – [[Jon Pardo]], nafar txirridularia.
* [[1990]] – [[Jon Altamira]], bizkaitar futbolaria.
* [[1992]] – [[Dorleta Eskamendi]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[1997]] – [[Gorka Garai]], bizkaitar futbolaria.
* [[1998]] – [[Miren Bartolome]], nafar atleta, [[pertika jauzi]]an aditua.
* [[2002]] –
** [[Xabier Irurita]], nafar futbolaria.
** [[Leire Vargas]], bizkaitar bertsolaria, idazlea eta itzultzailea.
* [[2005]] - [[Jone Amezaga]], bizkaitar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1403]] – [[Basilios Bessarion]], [[Bizantziar Inperioa|bizantziar]] filosofoa eta erlijiosoa eta [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko apezpikua]] (h. [[1472]]).
* [[1462]] – [[Piero di Cosimo]], italiar pintorea (h. [[1521]]).
* [[1547]] – [[Giovanni Luigi Fieschi]], Lavagnako kondea, genovar noblea (j. [[circa|c.]] [[1522]]).
* [[1642]] – [[Mehmed IV.a]], [[Otomandar Inperioa|Otomandar Inperioko]] [[sultan]]a (h. [[1693]]).
* [[1727]] – [[James Wolfe]], britainiar militarra (h. [[1759]]).
* [[1735]] – [[Jules-Basile Ferron de La Ferronnays]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa (h. [[1999]]).
* [[1752]] – [[Philip Freneau]], estatubatuar olerkaria eta kazetaria (h. [[1832]]).
* [[1777]] – [[Christian Daniel Rauch]], alemaniar eskultorea (h. [[1857]]).
* [[1783]] – [[Christoffer Wilhelm Eckersberg]], daniar margolari [[Klasizismo|klasizista]], ''danierako pinturaren aita'' izendatua (h. [[1853]]).
* [[1822]] – [[Rudolf Clausius]], alemaniar fisikaria (h. [[1888]]).
* [[1827]] – [[Louise Vickroy Boyd]], estatubatuar idazlea (h. [[1909]]).
* [[1834]] –
** [[Karl Friedrich Louis Dobermann]], [[Doberman]] Pinscher txakur arrazaren lehen hazlea (h. [[1894]]).
** [[Vasili Perov]], errusiar margolaria (h. [[1882]]).
* [[1835]] – [[Carl Friedrich Wilhelm Claus]], alemaniar zoologoa (h. [[1899]]).
* [[1836]] – [[Emma Hawaiikoa]], [[Hawaiiko Erresuma]]ko erregina ezkontidea (h. [[1885]]).
* [[1837]] – [[Mili Alekseievitx Balakirev]], errusiar musikagilea (h. [[1910]]).
* [[1860]] – [[Isidoro Acevedo]], asturiar komunista (h. [[1952]]).
* [[1870]] – [[Ernst Barlach]], alemaniar eskultorea, margolaria eta idazlea (h. [[1938]]).
* [[1871]] – [[Anne Sewell Young]], estatubatuar astronomia-irakaslea (h. [[1961]]).
* [[1873]] – [[Teresa Lisieuxekoa]], frantziar lekaimea, Eliza Katolikoak santu izendatua (h. [[1897]]).
* [[1877]] – [[Ricciotto Canudo]], italiar zinema kritikaria (h. [[1923]]).
* [[1886]] – [[Apsley Cherry-Garrard]], [[Antartika]]ko esploratzaile ingelesa, [[Terra Nova espedizioa]]n bizirik atera zena (h. [[1959]]).
* [[1889]] – [[Pilar Salvo Giménez]], espainiar maistra errepublikanoa (h. [[1936]]).
* [[1891]] – [[Giovanni Michelucci]], italiar arkitekto, urbanista eta diseinatzailea (h. [[1990]]).
* [[1895]] – [[Folke Bernadotte]], suediar diplomazialaria (h. [[1948]]).
* [[1896]] – [[Dziga Vertov]], sobietar zinema zuzendari, operatzaile eta dokumentalista (h. [[1954]]).
* [[1898]] – [[Giuseppe Enrici]], italiar txirrindularia (h. [[1968]]).
* [[1900]] – [[Leslie Peltier]], estatubatuar astronomoa (h. [[1980]]).
* [[1903]] – [[Kane Tanaka]], 119 urte eta 107 egun bizi izandako japoniarra, heriotza momentuan munduan [[Bizirik dauden munduko pertsonarik zaharrenen zerrenda|bizirik irauten zuen pertsona zaharrena]] (h. [[2022]]).
* [[1905]] –
** [[Michael Tippett]], britainiar musikagilea (h. [[1998]]).
** [[Luigi Zampa]], italiar zinema zuzendaria (h. [[1991]]).
* [[1909]] –
** [[Barry Morris Goldwater]], estatubatuar politikaria (h. [[1998]]).
** [[Tewhida Ben Sheikh]], Afrikako iparraldean medikua izatea lortu zuen lehen emakume musulman modernoa (h. [[2010]]).
* [[1912]] – [[Giulio Einaudi]], italiar liburu-argitaratzailea (h. [[1999]]).
* [[1914]] – [[Kenny Clarke]], estatubatuar perkusionista (h. [[1985]]).
* [[1918]] –
** [[María Luisa Cresta de Leguizamón]], argentinar idazlea eta irakaslea (h. [[2008]]).
** [[Gudrun Zapf von Hesse]], alemaniar tipografiagile, kaligrafiagile eta liburugilea (h. [[2019]]).
* [[1920]] –
** [[Isaac Asimov]], errusiar jatorriko estatubatuar idazle eta biokimikaria, [[zientzia fikzio]] eta zientzia dibulgazioan autore arrakastatsua (h. [[1992]]).
** [[Nobuyuki Kato]], japoniar futbolaria.
* [[1923]] – [[Cathal Goulding]], irlandar abertzalea izan zen. Irlandako mugimendu independentistaren buruzagietako bat (h. [[1998]]).
* [[1931]] – [[Toshiki Kaifu]], [[Japoniako Lehen Ministro]]a (h. [[2022]]).
* [[1932]] –
** [[Hugo Argüelles]], mexikar idazle eta antzerkigilea (h. [[2003]]).
** [[Jean Little]], kanadar idazlea (h. [[2020]]).
* [[1934]] –
** [[Víctor García de la Concha]], espainiar filologoa.
** [[Suzuko Tamura]], ''Ainhoa'', japoniar hizkuntzalari eta [[euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]] eta ohorezko euskaltzaina (h. [[2015]]).
* [[1935]] – [[David McKee]], britainiar idazlea eta ilustratzailea (h. [[2022]]).
* [[1937]] – [[Imerio Massignan]], italiar txirrindularia (h. [[2024]]).
* [[1938]] – [[Lynn Conway]], estatubatuar informatikari, ingeniari elektriko, asmatzaile eta pertsona transgeneroen aldeko ekintzailea (h. [[2024]]).
* [[1941]] – [[Maria Dolors Alibés i Riera]], haurrentzako liburuen katalunierazko idazlea (h. [[2009]]).
* [[1942]] – [[Manuel Gutiérrez Aragón]], espainiar zinemagilea.
* [[1943]] – [[Janet Akyüz Mattei]], turkiar-estatubatuar astronomoa (h. [[2004]]).
* [[1944]] –
** [[Péter Eötvös]], hungariar konpositore, orkestra zuzendari eta irakaslea (h. [[2024]]).
** [[Norodom Ranariddh]], kanbodiar printze eta politikaria, [[Kanbodia]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[1945]] – [[Slobodan Praljak]], Bosnia-Herzegovinako kroaziar gerra-kriminala, politikaria, idazlea eta zinema zuzendaria (h. [[2017]]).
* [[1948]] – [[Tony Judt]], angloestatubatuar historialari, saiakeragile eta unibertsitateko irakaslea (h. [[2010]]).
* [[1951]] – [[Jan Fischer]], [[Txekia]]ko lehen ministroa.
* [[1954]] – [[Antón Lamazares]], espainiar margolaria.
* [[1962]] –
** [[Carmelo Gómez]], espainiar aktorea.
** [[Francisco Pérez de los Cobos]], [[Espainiako Konstituzio Auzitegia|Espainiako Konstituzio Auzitegiko]] presidente ohia.
* [[1964]] – [[Pernell Whitaker]], estatubatuar boxeolaria (h. [[2019]]).
* [[1967]] –
** [[Basile Boli]], frantziar futbolari ohia.
** [[Tia Carrere]], estatubatuar aktore, modelo eta abeslaria.
** [[Francois Pienaar]], hegoafrikar errugbilari ohia.
* [[1968]] – [[Cuba Gooding, Jr.]], estatubatuar aktorea.
* [[1969]] –
** [[Elena Gorolová]], txekiar giza-eskubideen defendatzailea.
** [[Christy Turlington]], estatubatuar top-model ohia.
* [[1975]] – [[Rónán Mac Con Iomaire]], irlandar idazle eta [[TG4]] telebista kateko aurkezlea.
* [[1976]] –
** [[Laura Alonso Padín]], galiziar sopranoa.
** [[Danilo Di Luca]], italiar txirrindularia.
** [[Paz Vega]], espainiar aktorea.
* [[1978]] – [[Davit Mujiri]], georgiar futbolari ohia.
* [[1981]] –
** [[María Isabel Moreno]], kataluniar txirrindularia.
** [[Pedrie Wannenburg]], hegoafrikar errugbilaria (h. [[2022]]).
* [[1983]] – [[Lidia San José]], espainiar historialaria eta aktorea.
* [[1984]] – [[Mavi García]], espainiar duatleta eta txirrindularia.
* [[1987]] – [[Ariadna Ródenas]], espainiar atleta eta txirrindularia.
* [[1989]] – [[Fozil Musaev]], uzbekistandar futbolaria.
* [[1991]] – [[Yany Prado]], kubatar aktorea.
* [[1993]] - [[Ángela Cervantes]], kataluniar aktorea.
* [[1996]] – [[Cristina Martínez (txirrindularia)|Cristina Martínez]], espainiar txirrindularia.
* [[1998]] – [[Tfue]], estatubatuar streamer-a, ''[[Fortnite]]'' bideo-jokoan aritzeagatik ezaguna.
* [[2001]] - [[Pablo Castrillo]], espainiar txirrindularia.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1627]] – [[Michael Navarrus]], nafar musikagile eta ganberako maisua (j. [[1563]]).
* [[1725]] – [[José Cáseda]], nafar [[kapera-maisu]] eta musikagile [[barroko]]a (j. [[circa|c.]] [[1660]]).
* [[1890]] – [[Julian Gaiarre]], nafar [[tenor]]ra (j. [[1844]]).
* [[1891]] – [[Joan Batista Elizanburu|Jean Baptiste Elizanburu]], lapurtar idazlea (j. [[1828]]).
* [[1897]] – [[Francisco Zabalburu]], bizkaitar mezenas, finantzari, terrateniente, bibliofilo eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1826]]).
* [[1916]] – [[Robert Mitchell]], lapurtar kazetari eta politikaria, [[Paris]]en (j. [[1839]]).
* [[1923]] – [[José Madinabeitia]], gipuzkoar mediku eta politikari sozialista (j. [[1870]]).
* [[1944]] – [[Emilio Altzugarai]], nafar militarra, [[Espainiako Indar Armatuak|Espainiako Armadako]] koronela, [[Tolosa Okzitania]]n (j. [[1880]]).
* [[1962]] – [[Philippe Veyrin]], lapurtar historialaria eta margolaria (j. [[1900]]).
* [[1965]] – [[Jenaro Urrutia]], bizkaitar margolaria (j. [[1893]]).
* [[1982]] – [[Paulo Garaialde]], gipuzkoar taxilaria, [[Triple A]]k eraila (j. [[1922]]).
* [[1984]] – [[German Etxebarria]], ''Maneras'', [[Athletic]]eko bizkaitar futbolaria (j. [[1896]]).
* [[1991]] – [[Eulogio Zudaire]], nafar fraide [[Anaia Txiki Kaputxinoen Ordena|kaputxinoa]] eta historialaria (j. [[1915]]).
* [[1994]] – [[Rafael Altsua]], gipuzkoar futbolaria, [[Santander]]ren eraila (j. [[1923]]).
* [[1996]] – [[Carlos Blasco]], donostiar politikari jeltzalea (j. [[1924]]).
* [[2000]] – [[Salbador Zapirain]], ''Ataño'', gipuzkoar idazlea eta eleberrigilea (j. [[1912]]).
* [[2003]] – [[Jose Maria Mendiola]], gipuzkoar idazle eta enpresaria (j. [[1929]]).
* [[2009]] –
** [[Mixu|Patrick Mixelena, ''Mixu'']], euskal abeslaria (j. [[1970]]).
** [[Antonio Zavala]], euskal idazlea, euskaltzaina eta euskal herri-literaturaren ikerlari eta editorea (j. [[1928]]).
* [[2014]] – [[Benigno Aspuru]], euskal txirrindularia (j. [[1930]]).
* [[2018]] – [[Juan Ramón Tapia|Juan Ramón Tapia, ''Tapia II.a'']], gipuzkoar pilotaria (j. [[1943]]).
* [[2021]] – [[Luis Otamendi]], gipuzkoar bertsolaria (j. [[1947]]).
* [[2022]] –
** [[Ana Bejerano]], bizkaitar abeslaria (j. [[1962]]).
** [[Xanti Iparragirre]], gipuzkoar bertsolaria (j. [[1934]]).
=== Mundua ===
* [[1557]] – [[Pontormo]], italiar margolaria (j. [[1494]]).
* [[1726]] – [[Domenico Zipoli]], italiar musikagile eta organu-jotzailea (j. [[1688]]).
* [[1819]] – [[Maria Luisa Parmakoa]], Espainiako erregina ezkontidea (j. [[1751]]).
* [[1831]] – [[Barthold Georg Niebuhr]], alemaniar historialari eta humanista (j. [[1776]]).
* [[1861]] – [[Frederiko Gilen IV.a Prusiakoa]], [[Prusiako Erresuma|Prusiako erregea]] (j. [[1795]]).
* [[1892]] – [[George Biddell Airy]], ingeles matematikaria (j. [[1801]]).
* [[1896]] – [[Walthère Frère-Orban]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1812]]).
* [[1917]] – [[Edward Burnett Tylor]], ingeles antropologoa (j. [[1832]]).
* [[1921]] – [[Franz Defregger]], [[Tirol]]go jatorriko Austriar margolaria (j. [[1835]]).
* [[1924]] – [[Sabine Baring-Gould]], ingeles apaiz anglikano eta idazlea (j. [[1834]]).
* [[1948]] – [[Vicente Huidobro]], txiletar idazlea (j. [[1893]]).
* [[1950]] – [[Emil Jannings]], alemaniar antzezlea, 1920ko hamarkadan zinema mutuko izar handienetako bat (j. [[1884]]).
* [[1957]] – [[Isaak Xteinberg]], Letonian jaiotako abokatu eta kazetari judua, [[Ezkerreko Sozialista Iraultzaileak|eseristen ezker ildokoa]] (j. [[1888]]).
* [[1960]] – [[Fausto Coppi]], ''Il Campionissimo'', italiar txirrindularia, historiako ezagunenetako bat (j. [[1919]]).
* [[1963]] – [[Dick Powell]], estatubatuar abeslari, aktore eta zinema zuzendaria (j. [[1904]]).
* [[1968]] – [[Cuno Hoffmeister]], alemaniar astronomoa (j. [[1892]]).
* [[1972]] – [[Lillian Gilbreth]], estatubatuar ingeniari eta [[kudeaketa]]-aditua (j. [[1878]]).
* [[1973]] – [[Eleazar López Contreras]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1883]]).
* [[1981]] – [[Cora Ratto de Sadosky]], matematikaria, giza eskubideen eta Argentinako emakumeen eskubideen aldeko aktibista (j. [[1912]]).
* [[1982]] – [[Victor Fontan]], frantziar txirrindularia (j. [[1892]]).
* [[1985]] –
** [[Gabriel Elorde]], filipinar boxeolaria (j. [[1935]]).
** [[Rafael González Echegaray]], espainiar historialaria, Itsastarra, abokatua eta politikaria (j. [[1923]]).
* [[1991]] – [[Edmond Jabès]], egiptoar jatorriko frantziar idazlea (j. [[1912]]).
* [[1995]] –
** [[Manuel Rivera]], espainiar margolaria (j. [[1927]]).
** [[Mohamed Siyad Barre]], [[Somalia]]ko diktadorea (j. [[1910]]).
* [[1997]] – [[Joan Coromines]], kataluniar filologoa (j. [[1905]]).
* [[1999]] – [[Sebastian Haffner]], alemaniar kazetaria, idazlea eta historialaria (j. [[1907]]).
* [[2000]] –
** [[Ana María Martínez Sagi]], kataluniar poeta, sindikalista, kazetaria, feminista eta atleta (j. [[1907]]).
** [[Patrick O'Brian]], ingeles idazlea (j. [[1914]]).
* [[2006]] – [[Arlette Gruss]], frantziar zirkuko-artista, [[lehoinabar]] hezle gisa nabarmena (j. [[1930]]).
* [[2007]] – [[Teddy Kollek]], israeldar politikaria, [[Jerusalem]]go alkatea (j. [[1911]]).
* [[2008]] – [[George MacDonald Fraser]], eskoziar idazlea (j. [[1925]]).
* [[2009]] – [[Ryuzo Hiraki]], japoniar futbolaria (j. [[1931]]).
* [[2011]] –
** [[Émile Masson Jr.]], belgikar txirrindularia (j. [[1915]]).
** [[Pete Postlethwaite]], ingeles aktorea (j. [[1947]]).
** [[Manuel Riu Riu]], kataluniar historialaria, Iberiar penintsulako Erdi Aroko historiaren ikertzaile nagusietako bat (j. [[1929]]).
* [[2013]] – [[Gerda Lerner]], austriar-estatubatuar historialari, idazle eta ekintzailea (j. [[1920]]).
* [[2015]] – [[Arpád Račko]], eslovakiar eskultorea (j. [[1930]]).
* [[2016]] –
** [[Michel Delpech]], frantziar kantautorea (j. [[1946]]).
** [[Nimr Baqr al-Nimr]], al-Awamiyahko (Arabia Saudi) klerigo [[xiismo|xiita]], bertako monarkiaren oposatzaile ezaguna (j. [[1959]]).
* [[2017]] – [[John Berger]], ingeles arte kritikari, eleberrigile, margolari eta olerkaria (j. [[1926]]).
* [[2018]] – [[Tareka]], portugaldar aktore eta idazlea (j. [[1927]]).
* [[2020]] –
** [[Luis Fernando Orozco (aktorea)|Luis Fernando Orozco]], kolonbiar aktorea (j. [[1943]]).
** [[Grant Weatherstone]], eskoziar errugbilaria (j. [[1931]]).
* [[2021]] –
** [[Cléber Eduardo Arado]], brasildar futbolaria (j. [[1972]]).
** [[Guadalupe Grande]], espainiar poeta, saiakeragile eta kritikaria (j. [[1965]]).
** [[Modibo Keita (lehen ministroa)|Modibo Keita]], [[Mali]]ko lehen ministroa (j. [[1942]]).
** [[Vladimir Korenev]], sobietar-errusiar zinema eta antzerki aktore eta irakaslea (j. [[1940]]).
* [[2022]] –
** [[Richard Leakey]], kenyar antropologoa (j. [[1944]]).
** [[Voltaire Schilling]], brasildar irakaslea eta historialaria (j. [[1944]]).
* [[2024]] –
** [[Dong Yansheng]], txinatar hizkuntzalari eta itzultzailea (j. [[1937]]).
** [[Alberto Festa]], portugaldar futbolaria (j. [[1939]]).
** [[Juan Carlos Henao Pérez]], kolonbiar abokatua, jurista eta konstituzionalista (j. [[1959]]).
** [[Carmen Valero Omedes]], espainiar atleta (j. [[1955]]).
** [[Zvi Zamir]], israeldar militar eta espioia, [[Mosad]]eko zuzendaria (j. [[1925]]).
* [[2025]] –
** [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
** [[Pádraig Ó Snodaigh]], irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea (j. [[1935]]).
** [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Baxil eta Alaitz/Alaiza.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Urtarrilaren 1]] | [[Wikipedia:Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 3]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
phazv3nl6il5uw2ho6jl2x78hqudbeu
10022349
10022287
2025-01-04T11:47:20Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10022349
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilen 2'''a [[egutegi gregoriano|gregoriotar egutegiaren]] [[urte]]ko bigarren [[egun]]a da. 363 egun falta dira urtea amaitzeko, 364 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|2}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1979]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]], Jose Maria Herrera Hernandez ejerzitoko komandantea erail zuen [[Donostia]]n, eta Francisco Berlanga Robles polizia armatuko kidea [[Iruñea]]n.
* [[1982]] – [[Berastegi]]n [[Alegia]]ko [[Paulo Garaialde|Paulo Garaialde Jauregizabal]] taxilaria hilda agertu zen. Hilketa [[Triple A]]k bere gain hartu zuen.
* [[1999]] – [[Juan Jose Ibarretxe]] politikari [[jeltzale]]a [[Lehendakari]] izendatu zuten.
* [[2012]] – [[Kutxa]]k, [[Bilbao Bizkaia Kutxa|BBKk]] eta [[Vital Kutxa]]k bat egin ondoren, [[Kutxabank]] merkaturatu zen.
=== Mundua ===
* [[1492]] – [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoek]] [[Boabdil]] garaitu eta [[Granadako Erresuma]] behin-behinekoz konkistatu zuten.
* [[1762]] – [[Ingalaterra]]k gerra deklaratu zion [[Espainia]]ri [[Zazpi Urteko Gerra]]ren barruan. Gerra 1756tik Frantzia eta Ingalaterra artean ari zen ematen.
* [[1886]] – [[Frantzia]]k [[Madagaskar]]ren kontrola hartu zuen, [[1960]] arte luzatuko zena.
* [[1896]] – [[Jameson Raid]]: [[Transvaal|Transvaal Errepublikak]] [[Britainia Handia|britainiarren]] aurka egindako erasoari amaiera eman zitzaion.
* [[1921]] – Santa Isabel ontzia [[Galizia]]ko Vilagarcia de Arousa herrian hondoratu zen. 244 hildako egon ziren.
* [[1942]] – [[Bigarren Mundu Gerra]]: Armada [[japonia]]rrak [[Manila]] hartu zuen.
* [[1963]] – [[Ap Baceko gudua|Ap Baceko gudu]] garrantzitsua irabazi zuen [[Hego Vietnamgo Askapenerako Nazio Frontea]]k (edo Viet Congek) [[AEB]]etako eta [[Hego Vietnam]]go armaden aurka.
* [[1992]] – [[Su-eten]]a sinatu zuten [[Jugoslavia]]ko eta [[Kroazia]]ko indar armatuek, [[Nazio Batuen Erakundea]]k bultzatuta.
* [[2006]] – Bost hildako [[Alemania]]n, izotz pista bat behera etorri eta gero.
* [[2007]] – [[Indonesia]]n [[Adam Air]] konpainiako hegazkin bat itsasora erori eta gero, 103 hildako izan ziren.
* [[2011]] – [[2011ko Espainiako Tabakoaren Aurkako Legea]] indarrean sartu zen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1950]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] ''[[The Third Man]]'' filma estreinatu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1839]] – [[Louis Daguerre]]k Ilargiaren lehenengo argazkia atera zuen, [[Frantzia]]tik.
* [[1959]] – [[Luna 1]] espaziontziak [[ilargia]]ren gaineko lehenengo hegaldia burutu zuen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1997]] – [[Miguel Indurain]] txirrindulariak profesional moduan [[bizikleta]] utzi zuen.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[876]] – [[Tota Azearitz|Tota Aznar]], [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregina (h. [[958]]).
* [[1664]] – [[Pierre Urte]], lapurtar idazlea (h. [[1725]]/[[1730]]).
* [[1756]] – [[Manuel Quintano]], arabar apaiz eta ardogilea (h. [[1818]]).
* [[1789]] – [[Manuel Sagasti]], euskal herritar musikaria (h. [[1818]]).
* [[1846]] – [[Jose Maria Ezpeleta Samaniego]], nafar aristokrata (h. [[1919]]).
* [[1884]] – [[María Consuelo Cuñado]], euskal moja [[karmeldar]]ra (h. [[1936]]).
* [[1885]] – [[José María Otamendi]], gipuzkoar ingeniaria (h. [[1959]]).
* [[1888]] – [[Ignacio Rotaetxe]], euskal ingeniari eta politikari abertzale eta jeltzalea (h. [[1951]]).
* [[1920]] – [[Vicente Palacio]], bizkaitar historialaria (h. [[2013]]).
* [[1924]] – [[Boni Fernandez]], bilbotar txistularia (h. [[2009]]).
* [[1928]] – [[Antonio Sorarrain]], gipuzkoar elizgizona eta idazlea (h. [[2011]]).
* [[1934]] – [[Jesus Uribe]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2005]]).
* [[1941]] – [[Nikolas Zendoia]], gipuzkoar bertsolaria eta idazlea.
* [[1942]] – [[Jesús Glaria Jordán|Jesús Glaria]], nafar futbolaria (h. [[1978]]).
* [[1954]] – [[Enrique Martín de Marcos]], nafar ginekologo eta politikaria, [[Nafarroako Alderdi Popularra|Nafarroako Alderdi Popularreko]] presidente ohia, [[Madril]]en.
* [[1955]] – [[Pantxika Urruti]], [[Pastoral|pastoraletako]] errejenta eta Buhamiak taldeko kantaria.
* [[1959]] – [[Filgi Claverie]], [[Euskal Kultur Erakundea|Euskal Kultur Erakundeko]] sortzaile, diruzain eta lehendakariordea.
* [[1960]] – [[Josu Pardo]], [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSNko]] poltikaria.
* [[1963]] – [[Eloy Velasco]], bizkaitar epailea.
* [[1967]] – [[Ángel Alonso]], gipuzkoar zinema zuzendaria.
* [[1970]] – [[Crescencio Cuéllar]], nafar futbolari ohia.
* [[1971]] – [[Estefano Izagirre]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1982]] – [[Asier Muniain]], gipuzkoar surflaria.
* [[1984]] – [[Nerea Alias]], gipuzkoar aurkezlea.
* [[1985]] – [[Olatz Ganboa]], bizkaitar aktorea.
* [[1988]] – [[Jon Pardo]], nafar txirridularia.
* [[1990]] – [[Jon Altamira]], bizkaitar futbolaria.
* [[1992]] – [[Dorleta Eskamendi]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[1997]] – [[Gorka Garai]], bizkaitar futbolaria.
* [[1998]] – [[Miren Bartolome]], nafar atleta, [[pertika jauzi]]an aditua.
* [[2002]] –
** [[Xabier Irurita]], nafar futbolaria.
** [[Leire Vargas]], bizkaitar bertsolaria, idazlea eta itzultzailea.
* [[2005]] - [[Jone Amezaga]], bizkaitar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1403]] – [[Basilios Bessarion]], [[Bizantziar Inperioa|bizantziar]] filosofoa eta erlijiosoa eta [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko apezpikua]] (h. [[1472]]).
* [[1462]] – [[Piero di Cosimo]], italiar pintorea (h. [[1521]]).
* [[1547]] – [[Giovanni Luigi Fieschi]], Lavagnako kondea, genovar noblea (j. [[circa|c.]] [[1522]]).
* [[1642]] – [[Mehmed IV.a]], [[Otomandar Inperioa|Otomandar Inperioko]] [[sultan]]a (h. [[1693]]).
* [[1727]] – [[James Wolfe]], britainiar militarra (h. [[1759]]).
* [[1735]] – [[Jules-Basile Ferron de La Ferronnays]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa (h. [[1999]]).
* [[1752]] – [[Philip Freneau]], estatubatuar olerkaria eta kazetaria (h. [[1832]]).
* [[1777]] – [[Christian Daniel Rauch]], alemaniar eskultorea (h. [[1857]]).
* [[1783]] – [[Christoffer Wilhelm Eckersberg]], daniar margolari [[Klasizismo|klasizista]], ''danierako pinturaren aita'' izendatua (h. [[1853]]).
* [[1822]] – [[Rudolf Clausius]], alemaniar fisikaria (h. [[1888]]).
* [[1827]] – [[Louise Vickroy Boyd]], estatubatuar idazlea (h. [[1909]]).
* [[1834]] –
** [[Karl Friedrich Louis Dobermann]], [[Doberman]] Pinscher txakur arrazaren lehen hazlea (h. [[1894]]).
** [[Vasili Perov]], errusiar margolaria (h. [[1882]]).
* [[1835]] – [[Carl Friedrich Wilhelm Claus]], alemaniar zoologoa (h. [[1899]]).
* [[1836]] – [[Emma Hawaiikoa]], [[Hawaiiko Erresuma]]ko erregina ezkontidea (h. [[1885]]).
* [[1837]] – [[Mili Alekseievitx Balakirev]], errusiar musikagilea (h. [[1910]]).
* [[1860]] – [[Isidoro Acevedo]], asturiar komunista (h. [[1952]]).
* [[1870]] – [[Ernst Barlach]], alemaniar eskultorea, margolaria eta idazlea (h. [[1938]]).
* [[1871]] – [[Anne Sewell Young]], estatubatuar astronomia-irakaslea (h. [[1961]]).
* [[1873]] – [[Teresa Lisieuxekoa]], frantziar lekaimea, Eliza Katolikoak santu izendatua (h. [[1897]]).
* [[1877]] – [[Ricciotto Canudo]], italiar zinema kritikaria (h. [[1923]]).
* [[1886]] – [[Apsley Cherry-Garrard]], [[Antartika]]ko esploratzaile ingelesa, [[Terra Nova espedizioa]]n bizirik atera zena (h. [[1959]]).
* [[1889]] – [[Pilar Salvo Giménez]], espainiar maistra errepublikanoa (h. [[1936]]).
* [[1891]] – [[Giovanni Michelucci]], italiar arkitekto, urbanista eta diseinatzailea (h. [[1990]]).
* [[1895]] – [[Folke Bernadotte]], suediar diplomazialaria (h. [[1948]]).
* [[1896]] – [[Dziga Vertov]], sobietar zinema zuzendari, operatzaile eta dokumentalista (h. [[1954]]).
* [[1898]] – [[Giuseppe Enrici]], italiar txirrindularia (h. [[1968]]).
* [[1900]] – [[Leslie Peltier]], estatubatuar astronomoa (h. [[1980]]).
* [[1903]] – [[Kane Tanaka]], 119 urte eta 107 egun bizi izandako japoniarra, heriotza momentuan munduan [[Bizirik dauden munduko pertsonarik zaharrenen zerrenda|bizirik irauten zuen pertsona zaharrena]] (h. [[2022]]).
* [[1905]] –
** [[Michael Tippett]], britainiar musikagilea (h. [[1998]]).
** [[Luigi Zampa]], italiar zinema zuzendaria (h. [[1991]]).
* [[1909]] –
** [[Barry Morris Goldwater]], estatubatuar politikaria (h. [[1998]]).
** [[Tewhida Ben Sheikh]], Afrikako iparraldean medikua izatea lortu zuen lehen emakume musulman modernoa (h. [[2010]]).
* [[1912]] – [[Giulio Einaudi]], italiar liburu-argitaratzailea (h. [[1999]]).
* [[1914]] – [[Kenny Clarke]], estatubatuar perkusionista (h. [[1985]]).
* [[1918]] –
** [[María Luisa Cresta de Leguizamón]], argentinar idazlea eta irakaslea (h. [[2008]]).
** [[Gudrun Zapf von Hesse]], alemaniar tipografiagile, kaligrafiagile eta liburugilea (h. [[2019]]).
* [[1920]] –
** [[Isaac Asimov]], errusiar jatorriko estatubatuar idazle eta biokimikaria, [[zientzia fikzio]] eta zientzia dibulgazioan autore arrakastatsua (h. [[1992]]).
** [[Nobuyuki Kato]], japoniar futbolaria.
* [[1923]] – [[Cathal Goulding]], irlandar abertzalea izan zen. Irlandako mugimendu independentistaren buruzagietako bat (h. [[1998]]).
* [[1931]] – [[Toshiki Kaifu]], [[Japoniako Lehen Ministro]]a (h. [[2022]]).
* [[1932]] –
** [[Hugo Argüelles]], mexikar idazle eta antzerkigilea (h. [[2003]]).
** [[Jean Little]], kanadar idazlea (h. [[2020]]).
* [[1934]] –
** [[Víctor García de la Concha]], espainiar filologoa.
** [[Suzuko Tamura]], ''Ainhoa'', japoniar hizkuntzalari eta [[euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]] eta ohorezko euskaltzaina (h. [[2015]]).
* [[1935]] – [[David McKee]], britainiar idazlea eta ilustratzailea (h. [[2022]]).
* [[1937]] – [[Imerio Massignan]], italiar txirrindularia (h. [[2024]]).
* [[1938]] – [[Lynn Conway]], estatubatuar informatikari, ingeniari elektriko, asmatzaile eta pertsona transgeneroen aldeko ekintzailea (h. [[2024]]).
* [[1941]] – [[Maria Dolors Alibés i Riera]], haurrentzako liburuen katalunierazko idazlea (h. [[2009]]).
* [[1942]] – [[Manuel Gutiérrez Aragón]], espainiar zinemagilea.
* [[1943]] – [[Janet Akyüz Mattei]], turkiar-estatubatuar astronomoa (h. [[2004]]).
* [[1944]] –
** [[Péter Eötvös]], hungariar konpositore, orkestra zuzendari eta irakaslea (h. [[2024]]).
** [[Norodom Ranariddh]], kanbodiar printze eta politikaria, [[Kanbodia]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[1945]] – [[Slobodan Praljak]], Bosnia-Herzegovinako kroaziar gerra-kriminala, politikaria, idazlea eta zinema zuzendaria (h. [[2017]]).
* [[1948]] – [[Tony Judt]], angloestatubatuar historialari, saiakeragile eta unibertsitateko irakaslea (h. [[2010]]).
* [[1951]] – [[Jan Fischer]], [[Txekia]]ko lehen ministroa.
* [[1954]] – [[Antón Lamazares]], espainiar margolaria.
* [[1962]] –
** [[Carmelo Gómez]], espainiar aktorea.
** [[Francisco Pérez de los Cobos]], [[Espainiako Konstituzio Auzitegia|Espainiako Konstituzio Auzitegiko]] presidente ohia.
* [[1964]] – [[Pernell Whitaker]], estatubatuar boxeolaria (h. [[2019]]).
* [[1967]] –
** [[Basile Boli]], frantziar futbolari ohia.
** [[Tia Carrere]], estatubatuar aktore, modelo eta abeslaria.
** [[Francois Pienaar]], hegoafrikar errugbilari ohia.
* [[1968]] – [[Cuba Gooding, Jr.]], estatubatuar aktorea.
* [[1969]] –
** [[Elena Gorolová]], txekiar giza-eskubideen defendatzailea.
** [[Christy Turlington]], estatubatuar top-model ohia.
* [[1975]] – [[Rónán Mac Con Iomaire]], irlandar idazle eta [[TG4]] telebista kateko aurkezlea.
* [[1976]] –
** [[Laura Alonso Padín]], galiziar sopranoa.
** [[Danilo Di Luca]], italiar txirrindularia.
** [[Paz Vega]], espainiar aktorea.
* [[1978]] – [[Davit Mujiri]], georgiar futbolari ohia.
* [[1981]] –
** [[María Isabel Moreno]], kataluniar txirrindularia.
** [[Pedrie Wannenburg]], hegoafrikar errugbilaria (h. [[2022]]).
* [[1983]] – [[Lidia San José]], espainiar historialaria eta aktorea.
* [[1984]] – [[Mavi García]], espainiar duatleta eta txirrindularia.
* [[1987]] – [[Ariadna Ródenas]], espainiar atleta eta txirrindularia.
* [[1989]] – [[Fozil Musaev]], uzbekistandar futbolaria.
* [[1991]] – [[Yany Prado]], kubatar aktorea.
* [[1993]] - [[Ángela Cervantes]], kataluniar aktorea.
* [[1996]] – [[Cristina Martínez (txirrindularia)|Cristina Martínez]], espainiar txirrindularia.
* [[1998]] – [[Tfue]], estatubatuar streamer-a, ''[[Fortnite]]'' bideo-jokoan aritzeagatik ezaguna.
* [[2001]] - [[Pablo Castrillo]], espainiar txirrindularia.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1627]] – [[Michael Navarrus]], nafar musikagile eta ganberako maisua (j. [[1563]]).
* [[1725]] – [[José Cáseda]], nafar [[kapera-maisu]] eta musikagile [[barroko]]a (j. [[circa|c.]] [[1660]]).
* [[1890]] – [[Julian Gaiarre]], nafar [[tenor]]ra (j. [[1844]]).
* [[1891]] – [[Joan Batista Elizanburu|Jean Baptiste Elizanburu]], lapurtar idazlea (j. [[1828]]).
* [[1897]] – [[Francisco Zabalburu]], bizkaitar mezenas, finantzari, terrateniente, bibliofilo eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1826]]).
* [[1916]] – [[Robert Mitchell]], lapurtar kazetari eta politikaria, [[Paris]]en (j. [[1839]]).
* [[1923]] – [[José Madinabeitia]], gipuzkoar mediku eta politikari sozialista (j. [[1870]]).
* [[1944]] – [[Emilio Altzugarai]], nafar militarra, [[Espainiako Indar Armatuak|Espainiako Armadako]] koronela, [[Tolosa Okzitania]]n (j. [[1880]]).
* [[1962]] – [[Philippe Veyrin]], lapurtar historialaria eta margolaria (j. [[1900]]).
* [[1965]] – [[Jenaro Urrutia]], bizkaitar margolaria (j. [[1893]]).
* [[1982]] – [[Paulo Garaialde]], gipuzkoar taxilaria, [[Triple A]]k eraila (j. [[1922]]).
* [[1984]] – [[German Etxebarria]], ''Maneras'', [[Athletic]]eko bizkaitar futbolaria (j. [[1896]]).
* [[1991]] – [[Eulogio Zudaire]], nafar fraide [[Anaia Txiki Kaputxinoen Ordena|kaputxinoa]] eta historialaria (j. [[1915]]).
* [[1994]] – [[Rafael Altsua]], gipuzkoar futbolaria, [[Santander]]ren eraila (j. [[1923]]).
* [[1996]] – [[Carlos Blasco]], donostiar politikari jeltzalea (j. [[1924]]).
* [[2000]] – [[Salbador Zapirain]], ''Ataño'', gipuzkoar idazlea eta eleberrigilea (j. [[1912]]).
* [[2003]] – [[Jose Maria Mendiola]], gipuzkoar idazle eta enpresaria (j. [[1929]]).
* [[2009]] –
** [[Mixu|Patrick Mixelena, ''Mixu'']], euskal abeslaria (j. [[1970]]).
** [[Antonio Zavala]], euskal idazlea, euskaltzaina eta euskal herri-literaturaren ikerlari eta editorea (j. [[1928]]).
* [[2014]] – [[Benigno Aspuru]], euskal txirrindularia (j. [[1930]]).
* [[2018]] – [[Juan Ramón Tapia|Juan Ramón Tapia, ''Tapia II.a'']], gipuzkoar pilotaria (j. [[1943]]).
* [[2021]] – [[Luis Otamendi]], gipuzkoar bertsolaria (j. [[1947]]).
* [[2022]] –
** [[Ana Bejerano]], bizkaitar abeslaria (j. [[1962]]).
** [[Xanti Iparragirre]], gipuzkoar bertsolaria (j. [[1934]]).
=== Mundua ===
* [[1557]] – [[Pontormo]], italiar margolaria (j. [[1494]]).
* [[1726]] – [[Domenico Zipoli]], italiar musikagile eta organu-jotzailea (j. [[1688]]).
* [[1819]] – [[Maria Luisa Parmakoa]], Espainiako erregina ezkontidea (j. [[1751]]).
* [[1831]] – [[Barthold Georg Niebuhr]], alemaniar historialari eta humanista (j. [[1776]]).
* [[1861]] – [[Frederiko Gilen IV.a Prusiakoa]], [[Prusiako Erresuma|Prusiako erregea]] (j. [[1795]]).
* [[1892]] – [[George Biddell Airy]], ingeles matematikaria (j. [[1801]]).
* [[1896]] – [[Walthère Frère-Orban]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1812]]).
* [[1917]] – [[Edward Burnett Tylor]], ingeles antropologoa (j. [[1832]]).
* [[1921]] – [[Franz Defregger]], [[Tirol]]go jatorriko Austriar margolaria (j. [[1835]]).
* [[1924]] – [[Sabine Baring-Gould]], ingeles apaiz anglikano eta idazlea (j. [[1834]]).
* [[1948]] – [[Vicente Huidobro]], txiletar idazlea (j. [[1893]]).
* [[1950]] – [[Emil Jannings]], alemaniar antzezlea, 1920ko hamarkadan zinema mutuko izar handienetako bat (j. [[1884]]).
* [[1957]] – [[Isaak Xteinberg]], Letonian jaiotako abokatu eta kazetari judua, [[Ezkerreko Sozialista Iraultzaileak|eseristen ezker ildokoa]] (j. [[1888]]).
* [[1960]] – [[Fausto Coppi]], ''Il Campionissimo'', italiar txirrindularia, historiako ezagunenetako bat (j. [[1919]]).
* [[1963]] – [[Dick Powell]], estatubatuar abeslari, aktore eta zinema zuzendaria (j. [[1904]]).
* [[1968]] – [[Cuno Hoffmeister]], alemaniar astronomoa (j. [[1892]]).
* [[1972]] – [[Lillian Gilbreth]], estatubatuar ingeniari eta [[kudeaketa]]-aditua (j. [[1878]]).
* [[1973]] – [[Eleazar López Contreras]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1883]]).
* [[1981]] – [[Cora Ratto de Sadosky]], matematikaria, giza eskubideen eta Argentinako emakumeen eskubideen aldeko aktibista (j. [[1912]]).
* [[1982]] – [[Victor Fontan]], frantziar txirrindularia (j. [[1892]]).
* [[1985]] –
** [[Gabriel Elorde]], filipinar boxeolaria (j. [[1935]]).
** [[Rafael González Echegaray]], espainiar historialaria, Itsastarra, abokatua eta politikaria (j. [[1923]]).
* [[1991]] – [[Edmond Jabès]], egiptoar jatorriko frantziar idazlea (j. [[1912]]).
* [[1995]] –
** [[Manuel Rivera]], espainiar margolaria (j. [[1927]]).
** [[Mohamed Siyad Barre]], [[Somalia]]ko diktadorea (j. [[1910]]).
* [[1997]] – [[Joan Coromines]], kataluniar filologoa (j. [[1905]]).
* [[1999]] – [[Sebastian Haffner]], alemaniar kazetaria, idazlea eta historialaria (j. [[1907]]).
* [[2000]] –
** [[Ana María Martínez Sagi]], kataluniar poeta, sindikalista, kazetaria, feminista eta atleta (j. [[1907]]).
** [[Patrick O'Brian]], ingeles idazlea (j. [[1914]]).
* [[2006]] – [[Arlette Gruss]], frantziar zirkuko-artista, [[lehoinabar]] hezle gisa nabarmena (j. [[1930]]).
* [[2007]] – [[Teddy Kollek]], israeldar politikaria, [[Jerusalem]]go alkatea (j. [[1911]]).
* [[2008]] – [[George MacDonald Fraser]], eskoziar idazlea (j. [[1925]]).
* [[2009]] – [[Ryuzo Hiraki]], japoniar futbolaria (j. [[1931]]).
* [[2011]] –
** [[Émile Masson Jr.]], belgikar txirrindularia (j. [[1915]]).
** [[Pete Postlethwaite]], ingeles aktorea (j. [[1947]]).
** [[Manuel Riu Riu]], kataluniar historialaria, Iberiar penintsulako Erdi Aroko historiaren ikertzaile nagusietako bat (j. [[1929]]).
* [[2013]] – [[Gerda Lerner]], austriar-estatubatuar historialari, idazle eta ekintzailea (j. [[1920]]).
* [[2015]] – [[Arpád Račko]], eslovakiar eskultorea (j. [[1930]]).
* [[2016]] –
** [[Michel Delpech]], frantziar kantautorea (j. [[1946]]).
** [[Nimr Baqr al-Nimr]], al-Awamiyahko (Arabia Saudi) klerigo [[xiismo|xiita]], bertako monarkiaren oposatzaile ezaguna (j. [[1959]]).
* [[2017]] – [[John Berger]], ingeles arte kritikari, eleberrigile, margolari eta olerkaria (j. [[1926]]).
* [[2018]] – [[Tareka]], portugaldar aktore eta idazlea (j. [[1927]]).
* [[2020]] –
** [[Luis Fernando Orozco (aktorea)|Luis Fernando Orozco]], kolonbiar aktorea (j. [[1943]]).
** [[Grant Weatherstone]], eskoziar errugbilaria (j. [[1931]]).
* [[2021]] –
** [[Cléber Eduardo Arado]], brasildar futbolaria (j. [[1972]]).
** [[Guadalupe Grande]], espainiar poeta, saiakeragile eta kritikaria (j. [[1965]]).
** [[Modibo Keita (lehen ministroa)|Modibo Keita]], [[Mali]]ko lehen ministroa (j. [[1942]]).
** [[Vladimir Korenev]], sobietar-errusiar zinema eta antzerki aktore eta irakaslea (j. [[1940]]).
* [[2022]] –
** [[Richard Leakey]], kenyar antropologoa (j. [[1944]]).
** [[Voltaire Schilling]], brasildar irakaslea eta historialaria (j. [[1944]]).
* [[2024]] –
** [[Dong Yansheng]], txinatar hizkuntzalari eta itzultzailea (j. [[1937]]).
** [[Alberto Festa]], portugaldar futbolaria (j. [[1939]]).
** [[Juan Carlos Henao Pérez]], kolonbiar abokatua, jurista eta konstituzionalista (j. [[1959]]).
** [[Carmen Valero Omedes]], espainiar atleta (j. [[1955]]).
** [[Zvi Zamir]], israeldar militar eta espioia, [[Mosad]]eko zuzendaria (j. [[1925]]).
* [[2025]] –
** [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
** [[Ralph Mann]], estatubatuar atleta (j. [[1949]]).
** [[Pádraig Ó Snodaigh]], irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea (j. [[1935]]).
** [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Baxil eta Alaitz/Alaiza.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Urtarrilaren 1]] | [[Wikipedia:Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 3]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
e9zgv1zk0bhwdiy1620zglwsir5guwg
Urtarrilaren 3
0
681
10022062
10021583
2025-01-03T20:24:13Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10022062
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilaren 3'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko hirugarren [[egun]]a da. 362 egun falta dira urtea amaitzeko, 363 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|3}}
{{Egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1322]] – [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a Nafarroakoa eta V.a Frantziakoaren]] erregealdia amaitu eta [[Karlos I.a Nafarroakoa|Karlos I.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoarena]] hasi zen.
* [[1835]] – [[Lehen Karlistaldia|Lehen Karlistadan]] zehar [[Ormaiztegiko gudua]] jazo zen.
* [[1979]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] Constantino Ortin Gil militarra erail zuen [[Madril]]en.
* [[1987]] – Jean Philipe Labade mertzenarioa [[Portugal]]en atxilotu dutela jakin zen. [[GAL]]eko haninbat ekintzatan parte hartu eta ekintzak egiteko jendea kontratatzen ibili bide zelarik.
* [[2006]] – Lau eta zazpi urteko bi haur hil ziren [[Bilbo]]ko [[Basurtu]] auzoan, kotxe batek harrapatu eta gero.
=== Mundua ===
* [[1117]] – [[1117ko Veronako lurrikara|Veronak lurrikara handia]] jasan eta kalte handiak jasan zituen.
* [[1322]] – [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a Nafarroakoa eta V.a Frantziakoaren]] erregealdia amaitu eta [[Karlos I.a Nafarroakoa|Karlos I.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoarena]] hasi zen.
* [[1521]] – [[Leon X.a]] [[Aita santu|Aita Santuak]] [[Martin Luther]] eskumikatu zuen.
* [[1795]] – [[Errusia]]k eta [[Austria]]k itun bat sinatu zuten [[Polonia]] bien artean banatzeko.
* [[1815]] – Austriak, [[Erresuma Batua]]k eta [[Frantzia]]k [[Prusia]] eta Errusiaren aurkako ezkutuko aliantza eratu zuten.
* [[1833]] – [[Ingalaterra]]k [[Falklandak|Malvina Uharteak]] inbaditu zituen.
* [[1874]] – [[Manuel Pavía Rodríguez de Alburquerque|Pavía jeneralak]] [[Espainiako Lehen Errepublika]]ri amaiera eman zion.
* [[1911]] – [[Winston Churchill]]ek, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] Barne ministro gisa, anarkista [[letonia]]r batzuk ezkutatuta zeuden etxeari su emateko agindu zuen, eta bizirik erre zituzten.
* [[1918]] – [[Errusia]]k independentzia onartu zion [[Finlandia]]ri.
* [[1920]] – Hainbat [[lurrikara]]k eta [[sumendi]]-erupziok 7.000 hildakotik gora eragin zituzten [[Mexiko]]n.
* [[1921]] – [[Turkia]]k bakea sinatu zuen [[Armenia]]rekin.
* [[1925]] – [[Benito Mussolini]]k legez kanpo utzi zituen oposizioko alderdiak, [[Alderdi Nazional Faxista|Alderdi Faxista]] [[Italia]]ko bakarra bilakatuz.
* [[1947]] – [[Joseph McCarthy]] politikaria [[Ameriketako Estatu Batuak|EEBBko]] senatari bilakatu zen.
* [[1958]] – [[Edmund Hillary]]k zuzenduriko espedizio bat [[Hegoburua|Hego Polora]] iritsi zen.
* [[1959]] – [[Alaska]] [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 49. estatua bihurtu zen.
* [[1961]] – Estatu Batuek erlazio diplomatikoak hautsi zituzten [[Kuba]]rekin.
* [[1962]] – [[Joan XXIII.a]] Aita Santuak [[Fidel Castro]] eskumikatu zuen.
* [[1971]] – [[Eskozia]]ko [[Glasgow]] hirian [[Celtic FC|Celtic Glasgow]] taldearen [[Celtic Park]] estadioan baranda bat erori ondoren 66 lagun hil ziren.
* [[1990]] – [[1990eko Alemaniaren bateratzea|Alemaniaren Birbateratzea]] gauzatu zen.
* [[1992]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] [[Errusia]]rekin harremanak berrezarri zituzten.
* [[1994]] – [[Irkutsk]]en ([[Errusia]]) Aeroflot [[Tupolev TU-154]] hegazkin batek istripua izan zuen lur hartu ondoren, eta 125 lagun hil ziren.
* [[2004]] – ''Flash Airlines'' konpainiako 604. hegaldiak istripua izan zuen [[Egipto]]ko kostaldean eta [[Itsaso Gorria|Itsaso Gorrira]] erori zen, 148 hildako eraginez.
* [[2011]] – [[Arnold Schwarzenegger]] [[austriar]] aktorearen [[Kalifornia]]ko gobernadore agintaldia amaitu zen.
* [[2024]] – [[Iran]]go [[Kerman (hiria)|Kerman hirian]], [[Qasem Soleimani]]ren heriotza gogoratzeko zeremonietan [[Kermango erasoak (2024)|Kermango erasoak]] izan ziren. [[Estatu Islamikoa]] talde jihadistak burututako ekintzan 84 pertsona hil ziren.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1903]] – Nafarroako eskuinaren hedabide nagusia izan den ''[[Diario de Navarra]]'' egunkaria argitaratu zen lehen aldiz.
* [[2005]] – [[ETB 2|ETB2]] katean ''[[El conquistador del fin del mundo]]'' saioa aireratzen hasi zen.
=== Mundua ===
* [[1843]] – ''[[Don Pasquale]]'' (euskaraz: ''On Paskual''), [[Gaetano Donizetti]]ren musika eta [[Giovanni Ruffini]] eta Donizetti beraren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen Parisko [[Théâtre-Italien]]en.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1496]] – [[Leonardo da Vinci]]k bere makina hegalaria probatu zuen, arrakastarik gabe.
* [[1956]] – [[Pekin|Beijing]] eta [[Mosku]] arteko trenbide berria inauguratu zen ([[Ulan Bator]] eta Irkutsketik barrena).
* [[1957]] – ''Hamilton Watch Company'' enpresak lehen [[erloju]] elektrikoa atera zuen.
* [[1993]] – Delta II 7425 suziri baten bidez [[Ameriketako Estatu Batuak|EEBBko]] [[Mars Polar Lander]] zunda [[Marte]]ra bidali zen.
* [[1999]] – Estatu Batuek [[Mars Polar Lander]]-a jaurti zuten.
* [[2006]] – [[Internet]] 100 milioi erabiltzaile izatera iritsi zen.
* [[2019]] – [[Txinako Herri Errepublika|Txinak]] bidalitako [[Chang'e 4]] zunda [[Ilargiaren alde ezkutua]]n lurreratu zen, historian lehenengo zunda izanik lorpen hau burutzen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1997]] – [[Miguel Indurain]]ek amaiera eman zion bere ibilbide profesionalari.
* [[2003]] –
** [[Derioko udal pilotalekua]] inauguratu zen.
** [[Dimako udal pilotalekua]] inauguratu zen.
** [[Josu Feijoo]], [[araba]]r mendizale eta abenturazaleak [[Hegoburua|Hego Polo]] Geografikoko Zeharkaldia burutu zuen.
* [[2008]] – [[Iñaki Badiola]] enpresaburu donostiarrak [[Real Sociedad|errealeko]] hauteskundeak irabazi zituen %72ko babesarekin.
=== Mundua ===
* [[2000]] – [[Zeelanda Berria]]n [[Westpac Stadium]] [[errugbi]] estadioa inauguratu zen.
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1724]] – [[Juan de Iturburu]], bizkaitar arkitektoa (h. [[1796]]).
* [[1798]] – [[Frantzisko Antonio Elortza Agirre]], gipuzkoar militarra eta ingeniaria (h. [[1873]]).
* [[1810]] – [[Anton Abadia]], euskal geografoa, astronomoa eta euskal kulturaren eragilea (h. [[1897]]).
* [[1845]] – [[Antero Apaolaza]], gipuzkoar idazlea eta [[Bergara]]ko alkatea (h. [[1908]]).
* [[1866]] – [[Aquilina Terreros San Martín]], 106 urte eta egun bat bizi izandako bizkaitar emakumea (h. [[1972]]).
* [[1867]] – [[Juan Kruz Zapirain]], gipuzkoar bertsolaria (h. [[1934]]).
* [[1891]] – [[Jose Ramon Zubillaga]], gipuzkoar idazlea (h. [[1975]]).
* [[1898]] – [[Florentzio Markiegi|Florentzio Markiegi Olazabal]], gipuzkoar politikari abertzalea (h. [[1937]]).
* [[1923]] – [[Pedro Mendizabal]], bizkaitar abokatu eta politikaria (h. [[1982]]).
* [[1926]] – [[Émile Larre]], ''Sokorri'', baxenafar idazlea, bertsolaria, [[Zerrenda:Euskaltzainak|euskaltzain]] osoa eta apaiza (h. [[2015]]).
* [[1927]] – [[Danel Zenarrutzabeitia]], gipuzkoar politikaria (h. [[2018]]).
* [[1930]] – [[María Ángeles Garai]], Bizkaiko lehen ikastolako lehen andereñoa (h. [[2022]]).
* [[1931]] – [[Joseba Andoni Leizaola]], gipuzkoar politikari jeltzalea eta [[Eusko Legebiltzarreko mahaiburu]]a (h. [[2017]]).
* [[1939]] – [[Carmelo Erdozain]], nafar musikagile eta apaiza.
* [[1953]] – [[Jesus Etxezarraga]], bizkaitar idazlea.
* [[1957]] – [[José Javier Abasolo]], bizkaitar eleberrigile eta abokatua (h. [[2022]]).
* [[1967]] – [[Josu Jimenez Maia]], nafar idazlea.
* [[1969]] – [[Marie Darrieussecq]], frantsesezko lapurtar idazlea.
* [[1970]] – [[Álvaro González de Galdeano]], arabar txirrindulari ohia eta kirol zuzendaria.
* [[1972]] – [[Christophe Milhères]], lapurtar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
* [[1976]] – [[Sonsoles Echavarren Roselló]], nafar idazlea eta kazetaria.
* [[1979]] – [[Aurore Martin]], zuberoar politikari abertzalea.
* [[1981]] – [[Saioa Villanueva]], [[Sopela]]ko alkate ohia.
* [[1985]] – [[Aritz Borda]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1987]] – [[Daniel Estrada]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1989]] – [[Aitor Mendizabal|Aitor Mendizabal, ''Mendizabal III.a'']], gipuzkoar pilotaria.
* [[1992]] –
** [[Jon Aurtenetxe]], bizkaitar futbolaria.
** [[Eneko Zabaleta]], bizkaitar futbolaria.
* [[1997]] – [[José María Basterra Otxoa]], bizkaitar belar hockey jokalaria.
* [[1999]] – [[Amaia Romero]], nafar abeslaria.
=== Mundua ===
* [[K. a. 106]] – [[Zizeron]], [[Antzinako Erroma|erromatar]] filosofoa (h. [[K. a. 43]]).
* [[236]] – [[Antero]], [[Aita santu]]a.
* [[313]] – [[Nintoku]], Japoniako 16. enperadorea (h. [[399]]).
* [[1179]] – [[Tibalt III.a Xanpainakoa]] (h. [[1201]]).
* [[1196]] – [[Tsuchimikado]], Japoniako enperadorea (h. [[1231]]).
* [[1239]] – [[Joan II.a Bretainiakoa]], [[Bretainiako dukerria|Bretainiako dukea]] (h. [[1305]]).
* [[1591]] – [[Valentin de Boulogne]], frantziar margolaria (h. [[1632]]).
* [[1639]] – [[Éléonore Desmier d'Olbreuse]], [[Wilhelmsburg]]eko kontesa eta [[Brunswick-Lüneburg]]eko dukesa (h. [[1722]]).
* [[1680]] – [[Johann Baptist Zimmermann]], alemaniar margolari barroko eta rokokoa eta iztukatzailea (h. [[1758]]).
* [[1698]] – [[Pietro Metastasio]], italiar [[libreto]] egilea eta olerkaria (h. [[1782]]).
* [[1756]] – [[Jérôme Pétion de Villeneuve]], frantziar idazle eta politikaria, [[Paris]]ko alkatea (h. [[1794]]).
* [[1777]] – [[Elisa Bonaparte]], [[Napoleon I.a]]ren arreba (h. [[1820]]).
* [[1779]] – [[Gustav Philipp Zwinger]], alemaniar margolaria (h. [[1819]]).
* [[1789]] – [[Carl Gustav Carus]], alemaniar margolari, sendagile eta naturalista {h. [[1869]]).
* [[1793]] – [[Lucretia Mott]], emakumeen eskubideen defendatzaile estatubatuarra (h. [[1880]]).
* [[1794]] – [[Joseph Lebeau]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (h. [[1865]]).
* [[1802]] – [[Félix Dupanloup]], frantziar prelatua (h. [[1878]]).
* [[1840]] – [[Aita Damian]], belgikar misiolaria (h. [[1889]]).
* [[1845]] – [[Anna Edelheim]], finlandiar kazetari eta idazlea (h. [[1904]]).
* [[1857]] – [[Emma Ihrer]], alemaniar feminista eta sindikalista, Alemaniako emakumeen mugimendu proletarioaren sortzaile nagusia (h. [[1911]]).
* [[1873]] – [[Mary Strong Clemens]], estatubatuar botanikari eta flora-biltzailea (h. [[1968]]).
* [[1875]] – [[Alexandros Diomidis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1950]]).
* [[1876]] – [[Wilhelm Pieck]], alemaniar politikari komunista, [[Ekialdeko Alemania]]ko presidentea (h. [[1960]]).
* [[1877]] – [[Josephine Hull]], estatubatuar aktorea (h. [[1957]]).
* [[1883]] – [[Clement Attlee]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa (h. [[1967]]).
* [[1887]] – [[August Macke]], alemaniar margolari espresionista (h. [[1914]]).
* [[1892]] – [[John Ronald Reuel Tolkien|J.R.R. Tolkien]], ingeles filologo, irakasle eta fantasia epikoko idazlea (h. [[1973]]).
* [[1893]] – [[Pierre Drieu La Rochelle]], frantziar idazlea (h. [[1945]]).
* [[1897]] –
** [[Pola Negri]], poloniar-estatubatuar aktorea, zinema mutuko izar handienetako bat (h. [[1987]]).
** [[Marion Davies]], estatubatuar aktorea (h. [[1961]]).
* [[1901]] – [[Ngô Đình Diệm]], [[Vietnam]]go lehenengo presidentea (h. [[1963]]).
* [[1905]] –
** [[Luisa Carnés]], madrildar idazlea eta kazetaria (h. [[1964]]).
** [[Anna May Wong]], estatubatuar aktorea, Hollywoodeko lehen aktore izar txinatar-amerikarra (h. [[1961]]).
* [[1906]] – [[Werner Weber (matematikaria)|Werner Weber]], alemaniar matematikaria (h. [[1975]]).
* [[1907]] –
** [[Dorothy Arzner]], estatubatuar zinema-zuzendaria, aitzindaria emakumeak zinemaren industrian sartzeko lanean (h. [[1979]]).
** [[Jacques Godechot]], frantziar historialaria, [[frantziako Iraultza|1789ko Iraultzan]] aditua (h. [[1989]]).
** [[Ray Milland]], galestar aktorea (h. [[1986]]).
* [[1910]] –
** [[Frenchy Bordagaray]], euskal jatorridun estatubatuar beisbol jokalaria (h. [[2000]]).
** [[John Sturges]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[1992]]).
* [[1912]] – [[Cora Ratto de Sadosky]], matematikaria, giza eskubideen eta Argentinako emakumeen eskubideen aldeko aktibista (h. [[1981]]).
* [[1914]] – [[Eduardo Moreiras]], galiziar idazlea (h. [[1991]]).
* [[1916]] – [[Keith James Laidler]], britainiar kimikaria (h. [[2003]]).
* [[1917]] – [[Pierre Dervaux]], frantziar orkestra-zuzendaria (h. [[1992]]).
* [[1918]] - [[Constance Reid]], matematiken dibulgatzaile estatubatuarra (h. [[2010]]).
* [[1920]] – [[Renato Carosone]], italiar abeslaria (h. [[2001]]).
* [[1921]] – [[Claude Vigée]], [[alsazia]]r olerkigilea, idazlea eta itzultzailea (h. [[2020]]).
* [[1924]] – [[André Franquin]], belgikar komikilaria (h. [[1997]]).
* [[1926]] – [[George Martin]], britainiar musikagilea eta ekoizlea, ''[[The Beatles|Bosgarren Beatlea]]'' (h. [[2016]]).
* [[1929]] –
** [[Gordon Moore]], estatubatuar ekintzaile, kimiko, filantropo, ingeniari eta fisikaria, [[Intel]]en sortzaileetako bat eta [[Mooreren legea]]ren egilea (h. [[2023]]).
** [[Sergio Leone]], italiar gidoilari, ekoizle eta zinema zuzendaria, [[spaghetti western]] azpigeneroaren sortzailetzat joa (h. [[1989]]).
* [[1930]] –
** [[Marcel Dubé]], [[Quebec]]dar antzerkigilea, Kanadako antzerkigile onenetako eta oparoenetako bat (h. [[2016]]).
** [[Robert Loggia]], estatubatuar aktorea (h. [[2015]]).
* [[1932]] – [[Dabney Coleman]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[1933]] – [[Anne Stevenson]], estatubatuar poeta (h. [[2020]]).
* [[1934]] – [[Luigi Lunari]], italiar idazlea (h. [[2019]]).
* [[1936]] – [[Paulo Emilio]], brasildar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2016]]).
* [[1939]] – [[Bobby Hull]], kanadar izotz-hockey jokalaria (h. [[2023]]).
* [[1942]] – [[Lászlo Sólyom]], [[Hungaria]]ko presidentea (h. [[2023]]).
* [[1944]] – [[Raewyn Connell|R.W. Connell]], australiar soziologoa.
* [[1946]] – [[José Amedo]], espainiar polizia ohia, [[GAL]]eko kidea.
* [[1950]] –
** [[Beth Anderson]], estatubatuar konpositore neo-erromantikoa.
** [[Victoria Principal]], estatubatuar aktorea.
** [[Vesna Vulovic]], paraxut gabeko erorketa aske altuenaren errekorduna: 10.160 m. (h. [[2016]]).
* [[1951]] – [[Rosa Montero]], espainiar idazlea.
* [[1952]] – [[Esperanza Aguirre]], espainiar politikaria.
* [[1954]] – [[Michèle Audin]], frantziar matematikaria.
* [[1956]] – [[Mel Gibson]], estatubatuar aktore, zuzendari eta ekoizlea.
* [[1957]] - [[Nathalie Roques]], frantziar komiki-gidoilaria eta sukaldaritza liburuen idazlea.
* [[1961]] – [[Vladimir Potanin]], [[oligarka errusiar]]ra.
* [[1962]] – [[Gavin Hastings]], eskoziar errugbi jokalari ohia.
* [[1965]] – [[Jose Antonio Montero]], kataluniar saskibaloi jokalari ohia.
* [[1969]] – [[Michael Schumacher]], 1 Formulako alemaniar gidaria, munduko txapelketa gehien irabazi dituena.
* [[1970]] – [[Olga Mostepanova]], errusiar gimnasta artistikoa.
* [[1971]] – [[Shireen Abu Akleh]], palestinar kazetaria (h. [[2022]]).
* [[1973]] – [[Magela Baudoin]], boliviar idazle eta kazetaria.
* [[1974]] – [[Alessandro Petacchi]], italiar txirrindularia.
* [[1975]] – [[Danica McKellar]], estatubatuar aktore, matematikari, idazle eta hezkuntzaren aldeko aktibista.
* [[1976]] –
** [[Angelos Basinas]], greziar futbolari ohia.
** [[Karmen Joller]], estoniar mediku eta politikaria.
* [[1977]] – [[Mayumi Iizuka]], [[anime]] aktorea.
* [[1978]] –
** [[Patricia Font]], kataluniar zinema zuzendaria, idazlea eta gidoilaria.
** [[Carolina Parsons]], txiletar modeloa, enpresaburua eta filantropoa.
* [[1980]] – [[Necati Ateş]], turkiar futbolari ohia.
* [[1986]] –
** [[Asa Akira]], estatubatuar aktore pornografikoa, helduentzako zinema zuzendaria eta idazlea.
** [[Nejc Pečnik]], esloveniar futbolaria.
* [[1987]] –
** [[Eva Copa]], [[El Alto (Bolivia)|El Alto]]ko alkatea.
** [[Ken Owens]], galestar errugbilaria.
* [[1988]] – [[Jun Aoyama]], japoniar futbolaria.
* [[1990]] –
** [[Yoichiro Kakitani]], japoniar futbolaria.
** [[Nadia de Santiago]], espainiar aktorea.
* [[1991]] - [[Sara Giménez León]], kirolean espezializatutako kazetari, aurkezle, ekoizle eta influencer katalana.
* [[1992]] – [[Aniela Rodriguez]], mexikar narratzailea eta poeta.
* [[1993]] – [[Evelis Aguilar]], kolonbiar atleta, lasterketa konbinatuetan espezialista.
* [[1994]] – [[Frankie Adams]], samoar-zeelandaberritar aktorea.
* [[1996]] – [[Florence Pugh]], ingeles aktorea.
* [[2003]] – [[Greta Thunberg]], suediar ikasle eta aktibista politikoa.
* [[2004]] – [[Miha Fontaine]], kanadar estilo libreko eskiatzailea.
* [[2006]] - [[Tara Babulfath]], suediar judoka.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1322]] – [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a Nafarroakoa eta V.a Frantziakoa]] (j. [[1292]]-[[1293]]).
* [[1468]] – [[Joanes I.a Albretekoa]], [[Albreteko leinua|Albreteko 15. kondea]] (j. [[1425]]).
* [[1630]] – [[Juan Villela]], bizkaitar politikaria, [[Madril]]en (j. [[1563]]).
* [[1846]] – [[Pedro María Unanue]], bizkaitar kantari [[tenor]]ra (j. [[1814]]).
* [[1895]] – [[Mitxel Elizanburu|Mitxel Elizanburu, ''Inozentzio anaia'']], lapurtar apaiza eta euskal idazlea (j. [[1826]]).
* [[1966]] – [[Anizeto Olano]], ''Amaialde'', gipuzkoar idazle [[kaputxino]]a (j. [[1896]]).
* [[1983]] – [[Clément Duhour]], euskal antzezle, abeslari eta kirolaria, [[Neuilly-sur-Seine]]n (j. [[1912]]).
* [[1988]] – [[Nando González]], bizkaitar futbolaria (j. [[1921]]).
* [[1996]] – [[Carmen Gaiarre]], nafar pedagogoa, umeen psikologian aditua, [[Madril]]en (j. [[1900]]).
* [[2007]] – [[Julián José Gorraitz]], nafar futbolaria (j. [[1922]]).
* [[2012]] – [[Artemio Zarco]], gipuzkoar abokatua, idazlea eta zutabegilea (j. [[1930]]).
* [[2018]] – [[Miguel Urabaien]], nafar kazetari eta zinema kritikaria (j. [[1926]]).
* [[2020]] – [[Luis Arraiago|Luis Arraiago, ''Xegama'']], nafar frantziskotar fraidea eta baratzezaina (j. [[1931]]).
* [[2023]] – [[Nicolás Redondo Urbieta]], bizkaitar sindikalista eta politikaria, [[UGT]]ko Idazkari Nagusia, [[Madril]]en (j. [[1927]]).
=== Mundua ===
* [[235]] edo [[236]] – [[Antero]], Eliza katolikoaren Aita Santua (j. ???).
* [[1437]] – [[Katalina Valoiskoa]], [[Ingalaterra]]ko erregina ezkontidea (j. [[1401]]).
* [[1699]] – [[Mattia Preti]], italiar margolaria (j. [[1613]]).
* [[1705]] – [[Luca Giordano]], italiar margolaria (j. [[1634]]).
* [[1785]] – [[Baldassare Galuppi]], italiar musikagile [[barrokoa]] (j. [[1706]]).
* [[1826]] – [[Louis-Gabriel Suchet]], Albuferako dukea, frantziar jenerala (j. [[1770]]).
* [[1875]] – [[Pierre Larousse]], frantziar pedagogoa, entziklopedista eta argitaldaria (j. [[1817]]).
* [[1882]] – [[William Harrison Ainsworth]], ingeles eleberrigilea (j. [[1805]]).
* [[1903]] – [[Alois Hitler]], [[Adolf Hitler]]ren aita (j. [[1837]]).
* [[1911]] – [[Alexandros Papadiamandis]], greziar idazlea, [[greko]]zko prosalari moderno ospetsuenetakoa (j. [[1851]]).
* [[1918]] – [[Pepe Sánchez (musikaria)|Pepe Sánchez]], kubatar musikari, abeslari eta musikagilea (j. [[1856]]).
* [[1921]] – [[Jeanne Loiseau]], frantziar poeta, idazlea, itzultzailea eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (j. [[1854]]).
* [[1923]] –
** [[Jaroslav Hašek]], txekiar idazle eta kazetaria (j. [[1883]]).
** [[Cora L. V. Scott]], estatubatuar espiritista eta mediuma (j. [[1840]]).
* [[1924]]an, [[Mérida (Yucatán)|Meridako]] ([[Yucatán]]) hilerri orokorrean fusilatuak;
** [[Edesio Carrillo Puerto]], mexikar iraultzailea (j. [[1891]]).
** [[Benjamín Carrillo Puerto]], mexikar iraultzailea (j. [[1893]]).
** [[Felipe Carrillo Puerto]], Yucatángo gobernadore sozialista (j. [[1874]]).
* [[1924]] – [[Pietronella Peters]], alemaniar margolaria (j. [[1848]]).
** [[Wilfrido Carrillo Puerto]], mexikar iraultzailea (j. [[1896]]).
* [[1931]] – [[Joseph-Jaques-Césaire Joffre]], [[Frantziako mariskal]]a (j. [[1852]]).
* [[1933]] – [[Wilhelm Cuno]], [[Alemaniako kantziler]]ra (j. [[1876]]).
* [[1944]] – [[Jurgis Baltrušaitis]], lituanierazko eta errusierazko olerkaria (j. [[1873]]).
* [[1945]] – [[Ferdynand Antoni Ossendowski]], poloniar idazle, esploratzaile, unibertsitateko irakasle eta politikari antikomunista (j. [[1876]]).
* [[1956]] – [[Joseph Wirth]], [[Alemania]]ko kantzilerra (j. [[1879]]).
* [[1958]] – [[Alexander Meissner]], austriar fisikari eta ingeniaria (j. [[1883]]).
* [[1960]] – [[Victor Sjöström]], suediar zinemagilea eta antzezlea, zinemaren aitzindarietako bat (j. [[1879]]).
* [[1967]] – [[Jack Ruby]], estatubatuar gaueko klubeko jabea, [[Lee Harvey Oswald]]en hiltzailea (j. [[1911]]).
* [[1970]] – [[Gladys Aylward]], ingeles misiolari ebanjelikoa (j. [[1902]]).
* [[1972]] – [[Frans Masereel]], flandriar margolari, artista grafiko eta eleberrigilea (j. [[1889]]).
* [[1980]] –
** [[Joy Adamson]], austriar naturalista (j. [[1910]]).
** [[Lucien Buysse]], belgikar txirrindularia (j. [[1892]]).
* [[1988]] –
** [[John Dopyera]], [[dobro]]aren asmatzailea (j. [[1893]]).
** [[Gaston Eyskens]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1905]]).
* [[1992]] – [[Judith Anderson]], australiar-estatubatuar antzezlea (j. [[1897]]).
* [[1997]] – [[Constanza Martínez Prieto]], espainiar errepublikanoa (j. [[1917]]).
* [[2002]] – [[Freddy Heineken]], herbeherear garagardo enpresaria (j. [[1923]]).
* [[2003]] – [[Monique Wittig]], frantziar idazlea eta teoriko feminista, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona (j. [[1935]]).
* [[2005]] – [[Will Eisner]], estatubatuar komikigilea (j. [[1917]]).
* [[2010]] – [[Mary Daly]], estatubatuar filosofa feminista erradikal, akademiko eta teologoa (j. [[1928]]).
* [[2012]] – [[Josef Škvorecký]], txekiar idazlea (j. [[1924]]).
* [[2014]] – [[The Everly Brothers|Phil Everly]], estatubatuar abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1939]]).
* [[2018]] – [[Aurelio Menéndez]], espainiar legelaria eta politikaria (j. [[1927]]).
* [[2020]] – [[Mónica Echeverría]], txiletar idazlea (j. [[1920]]).
* [[2020]], Estatu Batuarrek Bagdadko Nazioarteko Aireportuaren aurka egindako erasoan:
** [[Abu Mahdi al-Muhandis]], irakiar militarra (j. [[1954]]).
** [[Qasem Soleimani]], irandar militarra (j. [[1957]]).
* [[2021]] – [[Barbara Shelley]], ingeles aktorea (j. [[1932]]).
* [[2022]] –
** [[Igor eta Grichka Bogdanoff|Igor Bogdanoff]], frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (j. [[1949]]).
** [[Gianni Celati]], italiar idazle, itzultzaile eta literatura kritikaria (j. [[1937]]).
** [[Olga Gavrilova]], sobietar atleta, [[xabalina jaurtiketa]]n aditua (j. [[1957]]).
** [[Viktor Saneiev]], georgiar atleta, [[jauzi hirukoitz]]ean aditua (j. [[1945]]).
* [[2023]] –
** [[Walter Cunningham]], estatubatuar astronauta (j. [[1932]]).
** [[Elena Huelva]], espainiar minbiziaren aurkako aktibista (j. [[2002]]).
** [[Ruslan Khasbulatov]], errusiar politikari eta ekonomialaria (j. [[1942]]).
** [[Abdelsalam Majali]], [[Jordania]]ko lehen ministroa (j. [[1925]]).
* [[2024]] –
** [[Arévalo (umorista)|Arévalo]], espainiar umorista eta aktorea (j. [[1947]]).
** [[Ana Afonso]], portugaldar aktore eta modeloa (j. [[1976]]).
* [[2025]] – [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (j. [[1938]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Jenofa.
* Jaieguna: [[Bilbo]]ko Eliza Nagusiaren festaburua. [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] ezpata ospetsua.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Urtarrilaren 2]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 4]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
bnxaspww5q7impm5dfjyzsh7gd57os9
10022238
10022062
2025-01-04T09:43:01Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10022238
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilaren 3'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko hirugarren [[egun]]a da. 362 egun falta dira urtea amaitzeko, 363 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|3}}
{{Egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1322]] – [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a Nafarroakoa eta V.a Frantziakoaren]] erregealdia amaitu eta [[Karlos I.a Nafarroakoa|Karlos I.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoarena]] hasi zen.
* [[1835]] – [[Lehen Karlistaldia|Lehen Karlistadan]] zehar [[Ormaiztegiko gudua]] jazo zen.
* [[1979]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] Constantino Ortin Gil militarra erail zuen [[Madril]]en.
* [[1987]] – Jean Philipe Labade mertzenarioa [[Portugal]]en atxilotu dutela jakin zen. [[GAL]]eko haninbat ekintzatan parte hartu eta ekintzak egiteko jendea kontratatzen ibili bide zelarik.
* [[2006]] – Lau eta zazpi urteko bi haur hil ziren [[Bilbo]]ko [[Basurtu]] auzoan, kotxe batek harrapatu eta gero.
=== Mundua ===
* [[1117]] – [[1117ko Veronako lurrikara|Veronak lurrikara handia]] jasan eta kalte handiak jasan zituen.
* [[1322]] – [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a Nafarroakoa eta V.a Frantziakoaren]] erregealdia amaitu eta [[Karlos I.a Nafarroakoa|Karlos I.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoarena]] hasi zen.
* [[1521]] – [[Leon X.a]] [[Aita santu|Aita Santuak]] [[Martin Luther]] eskumikatu zuen.
* [[1795]] – [[Errusia]]k eta [[Austria]]k itun bat sinatu zuten [[Polonia]] bien artean banatzeko.
* [[1815]] – Austriak, [[Erresuma Batua]]k eta [[Frantzia]]k [[Prusia]] eta Errusiaren aurkako ezkutuko aliantza eratu zuten.
* [[1833]] – [[Ingalaterra]]k [[Falklandak|Malvina Uharteak]] inbaditu zituen.
* [[1874]] – [[Manuel Pavía Rodríguez de Alburquerque|Pavía jeneralak]] [[Espainiako Lehen Errepublika]]ri amaiera eman zion.
* [[1911]] – [[Winston Churchill]]ek, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] Barne ministro gisa, anarkista [[letonia]]r batzuk ezkutatuta zeuden etxeari su emateko agindu zuen, eta bizirik erre zituzten.
* [[1918]] – [[Errusia]]k independentzia onartu zion [[Finlandia]]ri.
* [[1920]] – Hainbat [[lurrikara]]k eta [[sumendi]]-erupziok 7.000 hildakotik gora eragin zituzten [[Mexiko]]n.
* [[1921]] – [[Turkia]]k bakea sinatu zuen [[Armenia]]rekin.
* [[1925]] – [[Benito Mussolini]]k legez kanpo utzi zituen oposizioko alderdiak, [[Alderdi Nazional Faxista|Alderdi Faxista]] [[Italia]]ko bakarra bilakatuz.
* [[1947]] – [[Joseph McCarthy]] politikaria [[Ameriketako Estatu Batuak|EEBBko]] senatari bilakatu zen.
* [[1958]] – [[Edmund Hillary]]k zuzenduriko espedizio bat [[Hegoburua|Hego Polora]] iritsi zen.
* [[1959]] – [[Alaska]] [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 49. estatua bihurtu zen.
* [[1961]] – Estatu Batuek erlazio diplomatikoak hautsi zituzten [[Kuba]]rekin.
* [[1962]] – [[Joan XXIII.a]] Aita Santuak [[Fidel Castro]] eskumikatu zuen.
* [[1971]] – [[Eskozia]]ko [[Glasgow]] hirian [[Celtic FC|Celtic Glasgow]] taldearen [[Celtic Park]] estadioan baranda bat erori ondoren 66 lagun hil ziren.
* [[1990]] – [[1990eko Alemaniaren bateratzea|Alemaniaren Birbateratzea]] gauzatu zen.
* [[1992]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] [[Errusia]]rekin harremanak berrezarri zituzten.
* [[1994]] – [[Irkutsk]]en ([[Errusia]]) Aeroflot [[Tupolev TU-154]] hegazkin batek istripua izan zuen lur hartu ondoren, eta 125 lagun hil ziren.
* [[2004]] – ''Flash Airlines'' konpainiako 604. hegaldiak istripua izan zuen [[Egipto]]ko kostaldean eta [[Itsaso Gorria|Itsaso Gorrira]] erori zen, 148 hildako eraginez.
* [[2011]] – [[Arnold Schwarzenegger]] [[austriar]] aktorearen [[Kalifornia]]ko gobernadore agintaldia amaitu zen.
* [[2024]] – [[Iran]]go [[Kerman (hiria)|Kerman hirian]], [[Qasem Soleimani]]ren heriotza gogoratzeko zeremonietan [[Kermango erasoak (2024)|Kermango erasoak]] izan ziren. [[Estatu Islamikoa]] talde jihadistak burututako ekintzan 84 pertsona hil ziren.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1903]] – Nafarroako eskuinaren hedabide nagusia izan den ''[[Diario de Navarra]]'' egunkaria argitaratu zen lehen aldiz.
* [[2005]] – [[ETB 2|ETB2]] katean ''[[El conquistador del fin del mundo]]'' saioa aireratzen hasi zen.
=== Mundua ===
* [[1843]] – ''[[Don Pasquale]]'' (euskaraz: ''On Paskual''), [[Gaetano Donizetti]]ren musika eta [[Giovanni Ruffini]] eta Donizetti beraren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen Parisko [[Théâtre-Italien]]en.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1496]] – [[Leonardo da Vinci]]k bere makina hegalaria probatu zuen, arrakastarik gabe.
* [[1956]] – [[Pekin|Beijing]] eta [[Mosku]] arteko trenbide berria inauguratu zen ([[Ulan Bator]] eta Irkutsketik barrena).
* [[1957]] – ''Hamilton Watch Company'' enpresak lehen [[erloju]] elektrikoa atera zuen.
* [[1993]] – Delta II 7425 suziri baten bidez [[Ameriketako Estatu Batuak|EEBBko]] [[Mars Polar Lander]] zunda [[Marte]]ra bidali zen.
* [[1999]] – Estatu Batuek [[Mars Polar Lander]]-a jaurti zuten.
* [[2006]] – [[Internet]] 100 milioi erabiltzaile izatera iritsi zen.
* [[2019]] – [[Txinako Herri Errepublika|Txinak]] bidalitako [[Chang'e 4]] zunda [[Ilargiaren alde ezkutua]]n lurreratu zen, historian lehenengo zunda izanik lorpen hau burutzen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1997]] – [[Miguel Indurain]]ek amaiera eman zion bere ibilbide profesionalari.
* [[2003]] –
** [[Derioko udal pilotalekua]] inauguratu zen.
** [[Dimako udal pilotalekua]] inauguratu zen.
** [[Josu Feijoo]], [[araba]]r mendizale eta abenturazaleak [[Hegoburua|Hego Polo]] Geografikoko Zeharkaldia burutu zuen.
* [[2008]] – [[Iñaki Badiola]] enpresaburu donostiarrak [[Real Sociedad|errealeko]] hauteskundeak irabazi zituen %72ko babesarekin.
=== Mundua ===
* [[2000]] – [[Zeelanda Berria]]n [[Westpac Stadium]] [[errugbi]] estadioa inauguratu zen.
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1724]] – [[Juan de Iturburu]], bizkaitar arkitektoa (h. [[1796]]).
* [[1798]] – [[Frantzisko Antonio Elortza Agirre]], gipuzkoar militarra eta ingeniaria (h. [[1873]]).
* [[1810]] – [[Anton Abadia]], euskal geografoa, astronomoa eta euskal kulturaren eragilea (h. [[1897]]).
* [[1845]] – [[Antero Apaolaza]], gipuzkoar idazlea eta [[Bergara]]ko alkatea (h. [[1908]]).
* [[1866]] – [[Aquilina Terreros San Martín]], 106 urte eta egun bat bizi izandako bizkaitar emakumea (h. [[1972]]).
* [[1867]] – [[Juan Kruz Zapirain]], gipuzkoar bertsolaria (h. [[1934]]).
* [[1891]] – [[Jose Ramon Zubillaga]], gipuzkoar idazlea (h. [[1975]]).
* [[1898]] – [[Florentzio Markiegi|Florentzio Markiegi Olazabal]], gipuzkoar politikari abertzalea (h. [[1937]]).
* [[1923]] – [[Pedro Mendizabal]], bizkaitar abokatu eta politikaria (h. [[1982]]).
* [[1926]] – [[Émile Larre]], ''Sokorri'', baxenafar idazlea, bertsolaria, [[Zerrenda:Euskaltzainak|euskaltzain]] osoa eta apaiza (h. [[2015]]).
* [[1927]] – [[Danel Zenarrutzabeitia]], gipuzkoar politikaria (h. [[2018]]).
* [[1930]] – [[María Ángeles Garai]], Bizkaiko lehen ikastolako lehen andereñoa (h. [[2022]]).
* [[1931]] – [[Joseba Andoni Leizaola]], gipuzkoar politikari jeltzalea eta [[Eusko Legebiltzarreko mahaiburu]]a (h. [[2017]]).
* [[1939]] – [[Carmelo Erdozain]], nafar musikagile eta apaiza.
* [[1953]] – [[Jesus Etxezarraga]], bizkaitar idazlea.
* [[1957]] – [[José Javier Abasolo]], bizkaitar eleberrigile eta abokatua (h. [[2022]]).
* [[1967]] – [[Josu Jimenez Maia]], nafar idazlea.
* [[1969]] – [[Marie Darrieussecq]], frantsesezko lapurtar idazlea.
* [[1970]] – [[Álvaro González de Galdeano]], arabar txirrindulari ohia eta kirol zuzendaria.
* [[1972]] – [[Christophe Milhères]], lapurtar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
* [[1976]] – [[Sonsoles Echavarren Roselló]], nafar idazlea eta kazetaria.
* [[1979]] – [[Aurore Martin]], zuberoar politikari abertzalea.
* [[1981]] – [[Saioa Villanueva]], [[Sopela]]ko alkate ohia.
* [[1985]] – [[Aritz Borda]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1987]] – [[Daniel Estrada]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1989]] – [[Aitor Mendizabal|Aitor Mendizabal, ''Mendizabal III.a'']], gipuzkoar pilotaria.
* [[1992]] –
** [[Jon Aurtenetxe]], bizkaitar futbolaria.
** [[Eneko Zabaleta]], bizkaitar futbolaria.
* [[1997]] – [[José María Basterra Otxoa]], bizkaitar belar hockey jokalaria.
* [[1999]] – [[Amaia Romero]], nafar abeslaria.
=== Mundua ===
* [[K. a. 106]] – [[Zizeron]], [[Antzinako Erroma|erromatar]] filosofoa (h. [[K. a. 43]]).
* [[236]] – [[Antero]], [[Aita santu]]a.
* [[313]] – [[Nintoku]], Japoniako 16. enperadorea (h. [[399]]).
* [[1179]] – [[Tibalt III.a Xanpainakoa]] (h. [[1201]]).
* [[1196]] – [[Tsuchimikado]], Japoniako enperadorea (h. [[1231]]).
* [[1239]] – [[Joan II.a Bretainiakoa]], [[Bretainiako dukerria|Bretainiako dukea]] (h. [[1305]]).
* [[1591]] – [[Valentin de Boulogne]], frantziar margolaria (h. [[1632]]).
* [[1639]] – [[Éléonore Desmier d'Olbreuse]], [[Wilhelmsburg]]eko kontesa eta [[Brunswick-Lüneburg]]eko dukesa (h. [[1722]]).
* [[1680]] – [[Johann Baptist Zimmermann]], alemaniar margolari barroko eta rokokoa eta iztukatzailea (h. [[1758]]).
* [[1698]] – [[Pietro Metastasio]], italiar [[libreto]] egilea eta olerkaria (h. [[1782]]).
* [[1756]] – [[Jérôme Pétion de Villeneuve]], frantziar idazle eta politikaria, [[Paris]]ko alkatea (h. [[1794]]).
* [[1777]] – [[Elisa Bonaparte]], [[Napoleon I.a]]ren arreba (h. [[1820]]).
* [[1779]] – [[Gustav Philipp Zwinger]], alemaniar margolaria (h. [[1819]]).
* [[1789]] – [[Carl Gustav Carus]], alemaniar margolari, sendagile eta naturalista {h. [[1869]]).
* [[1793]] – [[Lucretia Mott]], emakumeen eskubideen defendatzaile estatubatuarra (h. [[1880]]).
* [[1794]] – [[Joseph Lebeau]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (h. [[1865]]).
* [[1802]] – [[Félix Dupanloup]], frantziar prelatua (h. [[1878]]).
* [[1840]] – [[Aita Damian]], belgikar misiolaria (h. [[1889]]).
* [[1845]] – [[Anna Edelheim]], finlandiar kazetari eta idazlea (h. [[1904]]).
* [[1857]] – [[Emma Ihrer]], alemaniar feminista eta sindikalista, Alemaniako emakumeen mugimendu proletarioaren sortzaile nagusia (h. [[1911]]).
* [[1873]] – [[Mary Strong Clemens]], estatubatuar botanikari eta flora-biltzailea (h. [[1968]]).
* [[1875]] – [[Alexandros Diomidis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1950]]).
* [[1876]] – [[Wilhelm Pieck]], alemaniar politikari komunista, [[Ekialdeko Alemania]]ko presidentea (h. [[1960]]).
* [[1877]] – [[Josephine Hull]], estatubatuar aktorea (h. [[1957]]).
* [[1883]] – [[Clement Attlee]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa (h. [[1967]]).
* [[1887]] – [[August Macke]], alemaniar margolari espresionista (h. [[1914]]).
* [[1892]] – [[John Ronald Reuel Tolkien|J.R.R. Tolkien]], ingeles filologo, irakasle eta fantasia epikoko idazlea (h. [[1973]]).
* [[1893]] – [[Pierre Drieu La Rochelle]], frantziar idazlea (h. [[1945]]).
* [[1897]] –
** [[Pola Negri]], poloniar-estatubatuar aktorea, zinema mutuko izar handienetako bat (h. [[1987]]).
** [[Marion Davies]], estatubatuar aktorea (h. [[1961]]).
* [[1901]] – [[Ngô Đình Diệm]], [[Vietnam]]go lehenengo presidentea (h. [[1963]]).
* [[1905]] –
** [[Luisa Carnés]], madrildar idazlea eta kazetaria (h. [[1964]]).
** [[Anna May Wong]], estatubatuar aktorea, Hollywoodeko lehen aktore izar txinatar-amerikarra (h. [[1961]]).
* [[1906]] – [[Werner Weber (matematikaria)|Werner Weber]], alemaniar matematikaria (h. [[1975]]).
* [[1907]] –
** [[Dorothy Arzner]], estatubatuar zinema-zuzendaria, aitzindaria emakumeak zinemaren industrian sartzeko lanean (h. [[1979]]).
** [[Jacques Godechot]], frantziar historialaria, [[frantziako Iraultza|1789ko Iraultzan]] aditua (h. [[1989]]).
** [[Ray Milland]], galestar aktorea (h. [[1986]]).
* [[1910]] –
** [[Frenchy Bordagaray]], euskal jatorridun estatubatuar beisbol jokalaria (h. [[2000]]).
** [[John Sturges]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[1992]]).
* [[1912]] – [[Cora Ratto de Sadosky]], matematikaria, giza eskubideen eta Argentinako emakumeen eskubideen aldeko aktibista (h. [[1981]]).
* [[1914]] – [[Eduardo Moreiras]], galiziar idazlea (h. [[1991]]).
* [[1916]] – [[Keith James Laidler]], britainiar kimikaria (h. [[2003]]).
* [[1917]] – [[Pierre Dervaux]], frantziar orkestra-zuzendaria (h. [[1992]]).
* [[1918]] - [[Constance Reid]], matematiken dibulgatzaile estatubatuarra (h. [[2010]]).
* [[1920]] – [[Renato Carosone]], italiar abeslaria (h. [[2001]]).
* [[1921]] – [[Claude Vigée]], [[alsazia]]r olerkigilea, idazlea eta itzultzailea (h. [[2020]]).
* [[1924]] – [[André Franquin]], belgikar komikilaria (h. [[1997]]).
* [[1926]] – [[George Martin]], britainiar musikagilea eta ekoizlea, ''[[The Beatles|Bosgarren Beatlea]]'' (h. [[2016]]).
* [[1929]] –
** [[Gordon Moore]], estatubatuar ekintzaile, kimiko, filantropo, ingeniari eta fisikaria, [[Intel]]en sortzaileetako bat eta [[Mooreren legea]]ren egilea (h. [[2023]]).
** [[Sergio Leone]], italiar gidoilari, ekoizle eta zinema zuzendaria, [[spaghetti western]] azpigeneroaren sortzailetzat joa (h. [[1989]]).
* [[1930]] –
** [[Marcel Dubé]], [[Quebec]]dar antzerkigilea, Kanadako antzerkigile onenetako eta oparoenetako bat (h. [[2016]]).
** [[Robert Loggia]], estatubatuar aktorea (h. [[2015]]).
* [[1932]] – [[Dabney Coleman]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[1933]] – [[Anne Stevenson]], estatubatuar poeta (h. [[2020]]).
* [[1934]] – [[Luigi Lunari]], italiar idazlea (h. [[2019]]).
* [[1936]] – [[Paulo Emilio]], brasildar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2016]]).
* [[1939]] – [[Bobby Hull]], kanadar izotz-hockey jokalaria (h. [[2023]]).
* [[1942]] – [[Lászlo Sólyom]], [[Hungaria]]ko presidentea (h. [[2023]]).
* [[1944]] – [[Raewyn Connell|R.W. Connell]], australiar soziologoa.
* [[1946]] – [[José Amedo]], espainiar polizia ohia, [[GAL]]eko kidea.
* [[1950]] –
** [[Beth Anderson]], estatubatuar konpositore neo-erromantikoa.
** [[Victoria Principal]], estatubatuar aktorea.
** [[Vesna Vulovic]], paraxut gabeko erorketa aske altuenaren errekorduna: 10.160 m. (h. [[2016]]).
* [[1951]] – [[Rosa Montero]], espainiar idazlea.
* [[1952]] – [[Esperanza Aguirre]], espainiar politikaria.
* [[1954]] – [[Michèle Audin]], frantziar matematikaria.
* [[1956]] – [[Mel Gibson]], estatubatuar aktore, zuzendari eta ekoizlea.
* [[1957]] - [[Nathalie Roques]], frantziar komiki-gidoilaria eta sukaldaritza liburuen idazlea.
* [[1961]] – [[Vladimir Potanin]], [[oligarka errusiar]]ra.
* [[1962]] – [[Gavin Hastings]], eskoziar errugbi jokalari ohia.
* [[1965]] – [[Jose Antonio Montero]], kataluniar saskibaloi jokalari ohia.
* [[1969]] – [[Michael Schumacher]], 1 Formulako alemaniar gidaria, munduko txapelketa gehien irabazi dituena.
* [[1970]] – [[Olga Mostepanova]], errusiar gimnasta artistikoa.
* [[1971]] – [[Shireen Abu Akleh]], palestinar kazetaria (h. [[2022]]).
* [[1973]] – [[Magela Baudoin]], boliviar idazle eta kazetaria.
* [[1974]] – [[Alessandro Petacchi]], italiar txirrindularia.
* [[1975]] – [[Danica McKellar]], estatubatuar aktore, matematikari, idazle eta hezkuntzaren aldeko aktibista.
* [[1976]] –
** [[Angelos Basinas]], greziar futbolari ohia.
** [[Karmen Joller]], estoniar mediku eta politikaria.
* [[1977]] – [[Mayumi Iizuka]], [[anime]] aktorea.
* [[1978]] –
** [[Patricia Font]], kataluniar zinema zuzendaria, idazlea eta gidoilaria.
** [[Carolina Parsons]], txiletar modeloa, enpresaburua eta filantropoa.
* [[1980]] – [[Necati Ateş]], turkiar futbolari ohia.
* [[1986]] –
** [[Asa Akira]], estatubatuar aktore pornografikoa, helduentzako zinema zuzendaria eta idazlea.
** [[Nejc Pečnik]], esloveniar futbolaria.
* [[1987]] –
** [[Eva Copa]], [[El Alto (Bolivia)|El Alto]]ko alkatea.
** [[Ken Owens]], galestar errugbilaria.
* [[1988]] – [[Jun Aoyama]], japoniar futbolaria.
* [[1990]] –
** [[Yoichiro Kakitani]], japoniar futbolaria.
** [[Nadia de Santiago]], espainiar aktorea.
* [[1991]] - [[Sara Giménez León]], kirolean espezializatutako kazetari, aurkezle, ekoizle eta influencer katalana.
* [[1992]] – [[Aniela Rodriguez]], mexikar narratzailea eta poeta.
* [[1993]] – [[Evelis Aguilar]], kolonbiar atleta, lasterketa konbinatuetan espezialista.
* [[1994]] – [[Frankie Adams]], samoar-zeelandaberritar aktorea.
* [[1996]] – [[Florence Pugh]], ingeles aktorea.
* [[2003]] – [[Greta Thunberg]], suediar ikasle eta aktibista politikoa.
* [[2004]] – [[Miha Fontaine]], kanadar estilo libreko eskiatzailea.
* [[2006]] - [[Tara Babulfath]], suediar judoka.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1322]] – [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a Nafarroakoa eta V.a Frantziakoa]] (j. [[1292]]-[[1293]]).
* [[1468]] – [[Joanes I.a Albretekoa]], [[Albreteko leinua|Albreteko 15. kondea]] (j. [[1425]]).
* [[1630]] – [[Juan Villela]], bizkaitar politikaria, [[Madril]]en (j. [[1563]]).
* [[1846]] – [[Pedro María Unanue]], bizkaitar kantari [[tenor]]ra (j. [[1814]]).
* [[1895]] – [[Mitxel Elizanburu|Mitxel Elizanburu, ''Inozentzio anaia'']], lapurtar apaiza eta euskal idazlea (j. [[1826]]).
* [[1966]] – [[Anizeto Olano]], ''Amaialde'', gipuzkoar idazle [[kaputxino]]a (j. [[1896]]).
* [[1983]] – [[Clément Duhour]], euskal antzezle, abeslari eta kirolaria, [[Neuilly-sur-Seine]]n (j. [[1912]]).
* [[1988]] – [[Nando González]], bizkaitar futbolaria (j. [[1921]]).
* [[1996]] – [[Carmen Gaiarre]], nafar pedagogoa, umeen psikologian aditua, [[Madril]]en (j. [[1900]]).
* [[2007]] – [[Julián José Gorraitz]], nafar futbolaria (j. [[1922]]).
* [[2012]] – [[Artemio Zarco]], gipuzkoar abokatua, idazlea eta zutabegilea (j. [[1930]]).
* [[2018]] – [[Miguel Urabaien]], nafar kazetari eta zinema kritikaria (j. [[1926]]).
* [[2020]] – [[Luis Arraiago|Luis Arraiago, ''Xegama'']], nafar frantziskotar fraidea eta baratzezaina (j. [[1931]]).
* [[2023]] – [[Nicolás Redondo Urbieta]], bizkaitar sindikalista eta politikaria, [[UGT]]ko Idazkari Nagusia, [[Madril]]en (j. [[1927]]).
=== Mundua ===
* [[235]] edo [[236]] – [[Antero]], Eliza katolikoaren Aita Santua (j. ???).
* [[1437]] – [[Katalina Valoiskoa]], [[Ingalaterra]]ko erregina ezkontidea (j. [[1401]]).
* [[1699]] – [[Mattia Preti]], italiar margolaria (j. [[1613]]).
* [[1705]] – [[Luca Giordano]], italiar margolaria (j. [[1634]]).
* [[1785]] – [[Baldassare Galuppi]], italiar musikagile [[barrokoa]] (j. [[1706]]).
* [[1826]] – [[Louis-Gabriel Suchet]], Albuferako dukea, frantziar jenerala (j. [[1770]]).
* [[1875]] – [[Pierre Larousse]], frantziar pedagogoa, entziklopedista eta argitaldaria (j. [[1817]]).
* [[1882]] – [[William Harrison Ainsworth]], ingeles eleberrigilea (j. [[1805]]).
* [[1903]] – [[Alois Hitler]], [[Adolf Hitler]]ren aita (j. [[1837]]).
* [[1911]] – [[Alexandros Papadiamandis]], greziar idazlea, [[greko]]zko prosalari moderno ospetsuenetakoa (j. [[1851]]).
* [[1918]] – [[Pepe Sánchez (musikaria)|Pepe Sánchez]], kubatar musikari, abeslari eta musikagilea (j. [[1856]]).
* [[1921]] – [[Jeanne Loiseau]], frantziar poeta, idazlea, itzultzailea eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (j. [[1854]]).
* [[1923]] –
** [[Jaroslav Hašek]], txekiar idazle eta kazetaria (j. [[1883]]).
** [[Cora L. V. Scott]], estatubatuar espiritista eta mediuma (j. [[1840]]).
* [[1924]]an, [[Mérida (Yucatán)|Meridako]] ([[Yucatán]]) hilerri orokorrean fusilatuak;
** [[Edesio Carrillo Puerto]], mexikar iraultzailea (j. [[1891]]).
** [[Benjamín Carrillo Puerto]], mexikar iraultzailea (j. [[1893]]).
** [[Felipe Carrillo Puerto]], Yucatángo gobernadore sozialista (j. [[1874]]).
* [[1924]] – [[Pietronella Peters]], alemaniar margolaria (j. [[1848]]).
** [[Wilfrido Carrillo Puerto]], mexikar iraultzailea (j. [[1896]]).
* [[1931]] – [[Joseph-Jaques-Césaire Joffre]], [[Frantziako mariskal]]a (j. [[1852]]).
* [[1933]] – [[Wilhelm Cuno]], [[Alemaniako kantziler]]ra (j. [[1876]]).
* [[1944]] – [[Jurgis Baltrušaitis]], lituanierazko eta errusierazko olerkaria (j. [[1873]]).
* [[1945]] – [[Ferdynand Antoni Ossendowski]], poloniar idazle, esploratzaile, unibertsitateko irakasle eta politikari antikomunista (j. [[1876]]).
* [[1956]] – [[Joseph Wirth]], [[Alemania]]ko kantzilerra (j. [[1879]]).
* [[1958]] – [[Alexander Meissner]], austriar fisikari eta ingeniaria (j. [[1883]]).
* [[1960]] – [[Victor Sjöström]], suediar zinemagilea eta antzezlea, zinemaren aitzindarietako bat (j. [[1879]]).
* [[1967]] – [[Jack Ruby]], estatubatuar gaueko klubeko jabea, [[Lee Harvey Oswald]]en hiltzailea (j. [[1911]]).
* [[1970]] – [[Gladys Aylward]], ingeles misiolari ebanjelikoa (j. [[1902]]).
* [[1972]] – [[Frans Masereel]], flandriar margolari, artista grafiko eta eleberrigilea (j. [[1889]]).
* [[1980]] –
** [[Joy Adamson]], austriar naturalista (j. [[1910]]).
** [[Lucien Buysse]], belgikar txirrindularia (j. [[1892]]).
* [[1988]] –
** [[John Dopyera]], [[dobro]]aren asmatzailea (j. [[1893]]).
** [[Gaston Eyskens]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1905]]).
* [[1992]] – [[Judith Anderson]], australiar-estatubatuar antzezlea (j. [[1897]]).
* [[1997]] – [[Constanza Martínez Prieto]], espainiar errepublikanoa (j. [[1917]]).
* [[2002]] – [[Freddy Heineken]], herbeherear garagardo enpresaria (j. [[1923]]).
* [[2003]] – [[Monique Wittig]], frantziar idazlea eta teoriko feminista, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona (j. [[1935]]).
* [[2005]] – [[Will Eisner]], estatubatuar komikigilea (j. [[1917]]).
* [[2010]] – [[Mary Daly]], estatubatuar filosofa feminista erradikal, akademiko eta teologoa (j. [[1928]]).
* [[2012]] – [[Josef Škvorecký]], txekiar idazlea (j. [[1924]]).
* [[2014]] – [[The Everly Brothers|Phil Everly]], estatubatuar abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1939]]).
* [[2018]] – [[Aurelio Menéndez]], espainiar legelaria eta politikaria (j. [[1927]]).
* [[2020]] – [[Mónica Echeverría]], txiletar idazlea (j. [[1920]]).
* [[2020]], Estatu Batuarrek Bagdadko Nazioarteko Aireportuaren aurka egindako erasoan:
** [[Abu Mahdi al-Muhandis]], irakiar militarra (j. [[1954]]).
** [[Qasem Soleimani]], irandar militarra (j. [[1957]]).
* [[2021]] – [[Barbara Shelley]], ingeles aktorea (j. [[1932]]).
* [[2022]] –
** [[Igor eta Grichka Bogdanoff|Igor Bogdanoff]], frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (j. [[1949]]).
** [[Gianni Celati]], italiar idazle, itzultzaile eta literatura kritikaria (j. [[1937]]).
** [[Olga Gavrilova]], sobietar atleta, [[xabalina jaurtiketa]]n aditua (j. [[1957]]).
** [[Viktor Saneiev]], georgiar atleta, [[jauzi hirukoitz]]ean aditua (j. [[1945]]).
* [[2023]] –
** [[Walter Cunningham]], estatubatuar astronauta (j. [[1932]]).
** [[Elena Huelva]], espainiar minbiziaren aurkako aktibista (j. [[2002]]).
** [[Ruslan Khasbulatov]], errusiar politikari eta ekonomialaria (j. [[1942]]).
** [[Abdelsalam Majali]], [[Jordania]]ko lehen ministroa (j. [[1925]]).
* [[2024]] –
** [[Arévalo (umorista)|Arévalo]], espainiar umorista eta aktorea (j. [[1947]]).
** [[Ana Afonso]], portugaldar aktore eta modeloa (j. [[1976]]).
* [[2025]] –
** [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (j. [[1938]]).
** [[Gilbert Van Binst]], flandriar futbolaria (j. [[1951]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Jenofa.
* Jaieguna: [[Bilbo]]ko Eliza Nagusiaren festaburua. [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] ezpata ospetsua.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Urtarrilaren 2]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 4]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
tdy9y0xha30ktp07g2pm3qs50l6l76s
Urtarrilaren 28
0
706
10021759
10001887
2025-01-03T13:42:23Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10021759
wikitext
text/x-wiki
'''Urtarrilaren 28'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko hogeita zortzigarren [[egun]]a da. 337 egun falta dira urtea amaitzeko, 338 egun [[bisurte]]etan.
{{eguneko-goiburua|1|28}}
{{Egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1429]] – [[Donostia]]n sute batek hiria deuseztu zuen.
* [[1985]] – Lehenengo aldiz [[Espainia]]ko bandera [[ikurrina]]ren ondoan agertu zen [[Ajuriaenea]]n.
=== Mundua ===
* [[1521]] – [[Wormseko dieta]]ren hasiera.
* [[1724]] – [[San Petersburgoko Estatu-Unibertsitatea]] sortu zen [[Errusia]]n.
* [[1887]] – [[Eiffel dorrea|Eiffel Dorrea]] eraikitzen hasi ziren [[Paris]]en.
* [[1909]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] armada [[Kuba]]tik irten zen ([[Guantanamoko Badia Basea|Guantanamoko]] basetik izan ezik).
* [[1918]] – [[Leon Trotski]]k [[Armada Gorria]] sortu zuen.
* [[1935]] – [[Islandia]] abortoa legeztatu zuen lehen estatua bihurtu zen.
* [[1949]] – [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] kideek [[Europako Kontseilua]] sortzea erabaki zuten.
* [[1952]] – [[Frantzia]]ko armadak [[Cap Boneko sarraskia]] eragin zuen [[Tunisia]]n. Mugimendu independentistaren aurka gogor ari zen Frantziako Gobernua.
* [[1977]] – Bi hilabetez emergentzia egoera aldarrikatu zen [[Espainia]]n.
* [[1981]] – [[Guatemala]]ko gerrilako lau adarrak batu ziren.
* [[1986]] – [[AEB]]ren [[Challenger (anezka)|Challenger]] [[Espazio-anezka|anezkak]] bere bigarren bidaian zeruan eztanda egin zuen. Zazpi pertsona hil ziren.
* [[2019]] – [[Brumadinho presako hondamendia]]k gutxienez 248 hildako utzi zituen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1931]] – ''[[Katiuska, la mujer rusa]]'' (euskaraz: ''Katiuska, errusiar emakumea''), [[Pablo Sorozabal]]en musika eta [[Emilio González del Castillo]] eta [[Manuel Martí]]ren libretoa duen [[opereta]] estreinatu zen [[Bartzelona]]ko Victoria antzokian.
* [[2007]] – [[Alberto Iglesias]] musikagile donostiarrak Musika Onenaren Goya saria jaso zuen.
=== Mundua ===
* [[1916]] – ''[[Goyescas (opera)|Goyescas]]'' (euskaraz: ''Goiatarrak''), [[Enrique Granados]]en musika eta [[Fernando Periquet]]en libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[New York]]eko [[Metropolitan Opera]]n.
* [[1950]] – ''[[Montana (1950eko filma)|Montana]]'' filma estreinatu zen, [[Ray Enright]]ek zuzendu eta [[Errol Flynn]] eta [[Alexis Smith]] aktoreek antzeztu zuten.
* [[1970]] – ''[[The Molly Maguires]]'' ("Molly Maguiretarrak") filma estreinatu zen, [[Martin Ritt]]ek zuzendu eta [[Richard Harris]] eta [[Sean Connery]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1977]] – ''[[Cross of Iron]]'' ("Burdinezko Gurutzea") filma estreinatu zen, [[Sam Peckinpah]]ek zuzendu eta [[James Coburn]], [[Maximilian Schell]], [[James Mason]], [[David Warner]] eta [[Senta Berger]] aktoreek antzeztu zuten.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1986]] – [[Challenger]] espaziontziaren istripua.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1312]] – [[Joana II.a Nafarroakoa|Joana II.a]], [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako erregina]] (h. [[1349]]).
* [[1817]] – [[Francisco Lertsundi]], gipuzkoar militar eta politikaria (h. [[1874]]).
* [[1819]] – [[Jules Labat]], lapurtar politikaria (h. [[1914]]).
* [[1823]] – [[Celedonio de Uribe]], gipuzkoar bide, ubide eta portuetako ingeniaria (h. [[1871]]).
* [[1842]] – [[Tirso Olazabal]], gipuzkoar politikari [[karlismo|karlista]] (h. [[1921]]).
* [[1845]] – [[Tirso Lacalle]], nafar gerrillaria (h. [[1920]]).
* [[1879]] – [[Julian Elortza]], gipuzkoar politikari [[Karlismo|karlista]] (h. [[1964]]).
* [[1912]] - [[Julia Bea Soto]], nafar ekintzailea (h. [[1935]]).
* [[1913]] – Antonio Maria Eizmendi Goenaga, ''[[Loidi-Saletxe]]'', gipuzkoar bertsolaria (h. [[1991]]).
* [[1914]] – [[Salvador Arqueta]], bizkaitar futbolaria (h. [[1981]]).
* [[1930]] – [[Luis de Pablo]], euskal musikagilea, iraskasle famatua nazioartean (h. [[2021]]).
* [[1943]] – [[Xabier Morrás]], nafar margolaria.
* [[1944]] - [[Miren Odriozola Uzkudun]], ''Laura'', gipuzkoar ekintzailea.
* [[1947]] – [[Jose Francisco Rojo|''Txetxu'' Rojo]], [[Athletic]]eko futbolaria (h. [[2022]]).
* [[1949]] – [[Iñaki Txurruka]], euskal herritar futbolari ohia.
* [[1951]] – [[Jesus López de Dicastillo]], nafar ingeniari, kazetari eta abenturazalea.
* [[1952]] – [[Lurdes Imaz]], gipuzkoar irakaslea ohia eta antzerki zuzendaria.
* [[1958]] – [[Alfonso Barasoain]], bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2021]]).
* [[1964]] – [[Juan Carlos González Salvador]], bizkaitar txirrindulari ohia.
* [[1966]] – [[Adolfo Osta]], nafar kantautorea, [[folk musika]] egiten duena.
* [[1967]] – [[Iñaki Larrinbe]], arabar artista.
* [[1972]] – [[Oskar Lasa|Oskar Lasa, ''Lasa III.a'']], nafar esku huskako pilotari ohia, esku huskako pilotako irakaslea eta taxilaria.
* [[1975]] – [[Pablo Zalba]], euskal herritar politikari eta ekonomialaria.
* [[1979]] – [[Maite Maruri]], bizkaitar opera eta zarzuela abeslaria, mezzosopranoa.
* [[1983]] – [[Irati Fernandez Gabarain]], nafar komiki marrazkilaria, ilustratzailea, storyboard artista, ikusentzunezko sortzailea eta irakaslea.
* [[1985]] – [[Michael Lorenzo-Vera]], lapurtar golfaria.
* [[1988]] – [[Libe Mimenza]], bizkaitar kazetari, komunikazioaren ikertzaile eta hedabideetako iritzi-emailea.
* [[1992]] – [[Irati Bilbao]], bizkaitar jazz musikaria eta abeslaria.
* [[2001]] – [[Ander Lorente]], bizkaitar futbolaria.
* [[2003]] – [[Jon García Fuentes]], nafar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[676]] – [[Toneri printzea]], [[Nara Aroa|Nara aroko]] printze inperiala (h. [[735]]).
* [[1444]] – [[Francesco de' Pazzi]], italiar noblea (h. [[1478]]).
* [[1457]] – [[Henrike VII.a Ingalaterrakoa|Henrike VII.a]], [[Ingalaterra]]ko erregea (h. [[1509]]).
* [[1611]] – [[Johannes Hevelius]], poloniar astronomoa, [[Ilargi]]aren topografiaren sortzailetzat joa (h. [[1687]]).
* [[1674]] – [[Jean Ranc]], frantziar margolari [[rokoko]]a (h. [[1735]]).
* [[1701]] – [[Charles Marie de La Condamine]], frantziar matematikaria eta naturalista (h. [[1774]]).
* [[1712]] – [[Tokugawa Ieshige]], [[Tokugawa shogunerria|Tokugawa shogunerriko]] bederatzigarren [[shogun]]a (h. [[1761]]).
* [[1755]] – [[Maria Bellido]], [[Iberiar Penintsulako Gerra|Independentziaren gerrako]] jaendar heroia (h. [[1809]]).
* [[1761]] – [[Marguerite Gérard]], frantziar margolaria, [[rokoko]] estilokoa (h. [[1837]]).
* [[1768]] – [[Frederiko VI.a Danimarkakoa]], [[Danimarka]]ko eta [[Norvegia]]ko erregea (h. [[1839]]).
* [[1784]] – [[George Hamilton-Gordon (Aberdeengo IV. dukea)]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa (h. [[1860]]).
* [[1807]] – [[Robert McClure]], irlandar esploratzailea (h. [[1873]]).
* [[1825]] – [[Benedetto Cairoli]], [[Italia]]ko lehen ministroa (h. [[1889]]).
* [[1833]] – [[Charles George Gordon]], britainiar militar eta administratzaile koloniala (h. [[1885]]).
* [[1834]] – [[Sabine Baring-Gould]], ingeles apaiz anglikano eta idazlea (h. [[1924]]).
* [[1841]] – [[Henry Morton Stanley]], galestar kazetari eta esploratzailea (h. [[1904]]).
* [[1853]] –
** [[José Martí]], olerkilaria eta [[Kuba]]ko independentziaren aita (h. [[1895]]).
** [[Vladimir Soloviev]], errusiar filosofo eta olerkaria (h. [[1900]]).
* [[1858]] – [[Edgeworth David]], galestar-australiar geologoa eta esploratzailea (h. [[1934]]).
* [[1859]] – [[Cláudia de Campos]], portugaldar poeta, saiakeragile eta feminista (h. [[1916]]).
* [[1865]] – [[Kaarlo Juho Ståhlberg]], lehendabiziko [[Finlandia]]ko presidentea (h. [[1952]]).
* [[1873]] – [[Sidonie Gabrielle Colette]], frantziar eleberrigilea (h. [[1954]]).
* [[1876]] – [[Rudolf Trebitsh]], austriar antrolopologoa (h. [[1918]]).
* [[1884]] – [[Auguste Piccard]], suitzar asmatzaile, fisikari eta esploratzailea (h. [[1962]]).
* [[1887]] – [[Arthur Rubinstein]], poloniar pianista (h. [[1982]]).
* [[1890]] – [[Eoin O'Duffy]], irlandar errepublikar, militar eta polizia burua (h. [[1944]]).
* [[1893]] – [[Josep Vicenç Foix]], kataluniar idazlea (h. [[1987]]).
* [[1897]] – [[Valentin Kataev]], ukrainar idazlea eta politikaria (h. [[1986]]).
* [[1900]] –
** [[Hermann Kesten]], alemaniar idazlea (h. [[1996]]).
** [[Alice Neel]], estatubatuar artista bisuala (h. [[1984]]).
* [[1903]] – [[Kathleen Lonsdale]], irlandar-britainiar kimikaria, [[kristalografia]]n aditua eta [[Royal Society]]ko lehenengo emakume kidea (h. [[1971]]).
* [[1905]] – [[György Kulin]], hungariar astronomoa (h. [[1989]]).
* [[1906]] – [[Constancia de la Mora]], espainiar aristokrata eta komunista (h. [[1950]]).
* [[1908]] – [[Paul Misraki]], greziar musikagilea (h. [[1998]]).
* [[1912]] – [[Jackson Pollock]], estatubatuar margolaria, espresionismo abstraktuko mugimenduan nabarmena (h. [[1956]]).
* [[1916]] – [[Vergílio Ferreira]], portugaldar idazlea (h. [[1996]]).
* [[1917]] – [[William P. Gottlieb]], estatubatuar kazetaria eta argazkilaria, jazzaren «Urrezko Garaiaren» irudiegatik ezaguna (h. [[2006]]).
* [[1918]] – [[Louis-René des Forêts]], frantziar idazlea (h. [[2000]]).
* [[1920]] – [[Valentina Borisenko]], sobietar xakelaria (h. [[1993]]).
* [[1922]] – [[Robert William Holley]], estatubatuar biokimikaria, 1968ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1993]]).
* [[1924]] – [[Marcel Broodthaers]], belgikar olerkari, zinemagile eta artista (h. [[1976]]).
* [[1927]] – [[Hiroshi Teshigahara]], japoniar zinema zuzendaria (h. [[2001]]).
* [[1929]] – [[Claes Oldenburg]], suediar-estatubatuar eskultorea (h. [[2022]]).
* [[1931]] – [[Lucia Bosè]], italiar aktorea (h. [[2020]]).
* [[1934]] – [[Ziza Massika]], aljeriar erizaina eta militante nazionalista, [[Aljeriako gerra]]n nabarmendu zena (h. [[1959]]).
* [[1935]] –
** [[Dominique Bozo]], frantziar museo-arduraduna (h. [[1993]]).
** [[David Lodge]], ingeles idazlea (h. [[2025]]).
** [[Nicholas Pryor]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[1936]] –
** [[Alan Alda]], estatubatuar aktorea, gidoigilea eta zuzendaria.
** [[Ismail Kadare]], albaniar idazlea (h. [[2024]]).
* [[1938]] – [[Tomas Lindahl]], suediar-britaniar minbiziari buruzko ikerketan espezializatutako zientzialaria, 2015eko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[1940]] – [[Carlos Slim]], mexikar enpresaburu eta ingeniaria.
* [[1941]] – [[Jevhen Martxuk]], [[Ukraina]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[1942]] –
** [[Sjoukje Dijkstra]], herbeheretar izotz gaineko patinatzaile-artistikoa (h. [[2024]]).
** [[Francisco Sánchez Cárdenas]], panamar politikaria eta sendagilea.
* [[1944]] –
** [[Rosalía Mera]], espainiar jostuna eta enpresaburua (h. [[2013]]).
** [[John Tavener]], ingeles musikagilea (h. [[2013]]).
* [[1945]] – [[Robert Wyatt]], ingeles musikari ohia.
* [[1946]] – [[Carlos Cano]], espainiar egile abeslari eta poeta (h. [[2000]]).
* [[1949]] – [[Mike Moore]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[1950]] – [[Hamad bin Isa Al Khalifah Bahraingoa]], [[Bahrain]]go erregea.
* [[1951]] – [[Leonid Kadeniuk]], kosmonauta eta Ukrainako diputatu ohia, [[Sobietar Batasuna]]ren osteko Ukrainako lehen kosmonauta (h. [[2018]]).
* [[1955]] – [[Nicolas Sarkozy]], [[Frantziako presidenteen zerrenda|Frantziako presidentea]].
* [[1957]] –
** [[Mirjana Karanović]], serbiar aktorea.
** [[Nick Price]], zinbabwear golfaria.
* [[1961]] – [[Arnaldur Indriðason]], islandiar fikziozko krimen liburu idazlea.
* [[1964]] – [[Corinna zu Sayn-Wittgenstein]], alemaniar enpresari eta aristokrata, [[Juan Carlos I.a Espainiakoa]]ren maitale izateagatik ezaguna.
* [[1969]] –
** [[Susan Choi]], estatubatuar eleberrigilea.
** [[Kathryn Morris]], estatubatuar aktorea.
* [[1972]] –
** [[Amy Coney Barrett]], estatubatuar abokatua, legelaria eta akademikoa.
** [[Léon van Bon]], herbeheretar txirrindulari ohia.
** [[Marta Rodríguez Fouz]], galiziar soziologoa, kazetaria, unibertsitateko irakaslea, ikertzailea eta futbolaria.
* [[1973]] – [[Tomislav Marić]], kroaziar futbolari ohia.
* [[1978]] – [[Gianluigi Buffon]], italiar futbolari ohia, munduko atezain onenetekotzat joa.
* [[1980]] – [[Yasuhito Endo]], japoniar futbolaria.
* [[1981]] – [[Elijah Wood]], estatubatuar aktorea.
* [[1982]] – [[Camila Sosa Villada]], argentinar idazlea eta antzerki, zinema eta telebistako aktore transgeneroa.
*[[1983]] .
** [[Milan Majstorović]], serbiar saskibaloi jokalaria.
** [[Urko Pardo]], euskal eta galiziar jatorriko belgikar futbolaria.
** [[Sandy Leah Lima]], brasildar abeslari eta aktorea.
* [[1984]] – [[Andre Iguodala]], estatubatuar saskibaloiko jokalaria.
* [[1985]] –
** [[Eduardo Aranda]], paraguaiar futbolaria.
** [[Aya Miyama]], japoniar futbolari ohia.
* [[1986]] – [[Jessica Ennis-Hill]], britainiar atleta ohia, [[heptatloi]]an nabarmendua.
* [[1988]] –
** [[Quentin Oliver Lee]], estatubatuar aktore eta ekoizlea (h. [[2022]]).
** [[Camille Lepage]], frantziar gerra-argazkilari eta kazetaria (h. [[2014]]).
* [[1991]] – [[Wan Zack Haikal]], malysiar futbolaria.
* [[1994]] – [[Maluma]], kolonbiar [[reggaeton]] abeslari eta konpositorea.
* [[1996]] – [[Tanaya Mechelle Atkinson]], ''Nay'', estatubatuar saskibaloi jokalaria.
* [[1998]] – [[Ariel Winter]], estatubatuar aktorea.
* [[1999]] - [[Hrvy]], britainiar abeslari eta telebista aurkezlea.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1863]] – [[Lubize|Pierre-Michel Martin, ''Lubize'']], lapurtar antzerkigile eta libretista, [[Paris]]en (j. [[1798]]).
* [[1875]] – [[José María Mathé]], gipuzkoar militarra (j. [[1800]]).
* [[1926]] – [[Gustave Rives]], baxenafar arkitektoa, [[Paris]]en (j. [[1858]]).
* [[1940]] – [[Jan Battitt Millox]], lapurtar bertsolaria (j. [[1870]]).
* [[1945]] – [[Felipe Sansiñena]], nafar presoa, Neuengamme kontzentrazio esparruan [[Nazionalsozialismo|naziek]] eraildako hiru euskaldunetako bat (j. [[1904]]).
* [[1946]] – [[Eliodoro de la Torre]], euskal herritar politikari jeltzalea (j. [[1889]]).
* [[1951]] – [[Eugenio Imatz]], donostiar filosofo eta itzultzaile [[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikazalea]], [[Veracruz (hiria)|Veracruzen]] (j. [[1900]]).
* [[1956]] - [[Alejandro Valdés Goikoetxea]], euskal musikaria (j. [[1883]]).
* [[1978]] – [[Antero González de Audikana]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1901]]).
* [[1982]] – [[Manu Robles-Arangiz]], euskal herritar politikari eta sindikalista, [[Eusko Langileen Alkartasuna|ELAren]] sortzaileetakoa (j. [[1884]]).
* [[1988]] – [[Klaudio Gallastegi]], bizkaitar apaiz eta idazlea (j. [[1906]]).
* [[2000]] –
** [[Rafael Ortiz Alfau]], euskal herritar margolari eta ilustratzailea (j. [[1935]]).
** [[Javier Sampedro]], arabar enpresaburu eta politikaria (j. [[1939]]).
* [[2014]] – [[Jose Luis Bilbao Mentxaka|Jose Luis Bilbao Mentxaka, ''Bala Beltz'']], [[Bilboko Athletic Kluba|Athletic Klubeko]] erandioztar futbolaria (j. [[1921]]).
* [[2021]] –
** [[Solita Apaolaza]], gipuzkoar sendalari edo petrikiloa (j. [[1929]]).
** [[Guillermo Galeote]], gipuzkoar mediku eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1941]]).
* [[2022]] – [[Leire Iribarne]], euskal musikaria, pianojolea eta abeslaria, [[Diabolo Kiwi]] taldeko partaidea (j. [[1997]])
=== Mundua ===
* [[592]] – [[Guntram I.a]], Borgoinako saliar [[frankoak|frankoen]] [[errege]]a.
* [[661]] – [[Ali ibn Abi Talib]], [[Sunismo|Sunitentzat]] laugarren eta azken kalifa ''[[Ondo gidatutako kalifak|Rashidun]]'', eta [[Xiismo|xiitentzat]] lehendabiziko [[Imam]]a (j. [[598]]).
* [[814]] – [[Karlomagno]], [[frankoak|frankoen]] errege eta Mendebaldeko enperadore (j. [[742]]).
* [[1271]] – [[Elisabet Aragoikoa (1248-1271)|Elisabet Aragoikoa]], [[Frantziako Erresuma|Frantziako]] erregina ezkontidea.
* [[1526]] – [[Elisabetta Gonzaga]], Italiar Pizkundeko aitoren alaba (j. [[1471]]).
* [[1547]] – [[Henrike VIII.a Ingalaterrakoa]], [[Ingalaterra]]ko erregea (j. [[1491]]).
* [[1591]] – [[Agnes Sampson]], eskoziar sendalaria, [[sorgin-ehiza]] epaiketatan kondenatu eta hila.
* [[1621]] – [[Paulo V.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1552]]).
* [[1687]] – [[Johannes Hevelius]], poloniar astronomoa, [[Ilargi]]aren topografiaren sortzailetzat joa (j. [[1611]]).
* [[1712]] – [[Fernando de Moncada]], [[Nafarroako erregeorde]]a (j. [[1646]]).
* [[1754]] – [[Ludvig Holberg]], daniar jakintsu eta idazlea (j. [[1684]]).
* [[1798]] – [[Christian Gottlob Neefe]], alemaniar musikagilea (j. [[1748]]).
* [[1805]] – [[Mihály Csokonai Vitéz]], hungariar olerkaria (j. [[1773]]).
* [[1839]] – [[William Beechey]], ingeles margolari erretratugilea (j. [[1753]]).
* [[1859]] –
** [[William Hickling Prescott]], estatubatuar historialaria eta hispanista (j. [[1796]]).
** [[Frederick John Robinson (Goderich I. bizkondea)]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa (j. [[1782]]).
* [[1861]] – [[Henri Murger]], frantziar idazlea (j. [[1822]]).
* [[1868]] – [[Adalbert Stifter]], austriar idazle eta margolaria (j. [[1805]]).
* [[1890]] – [[Prudence Crandall]], Estatu Batuetako [[Emakumeen sufragismoa|emakumeen boto-ematearen]] eta afro-amerikarren eskubideen aldeko maistra eta ekintzailea (j. [[1803]]).
* [[1905]] – [[Manuel Mariátegui y Vinyals]], espainiar politikari kontserbadorea (j. [[1842]]).
* [[1908]] – [[Sidney Paget]], [[Viktoriar Aroa|Viktoriar Aroko]] britainiar ilustratzailea (j. [[1860]]).
* [[1913]] – [[Segismundo Moret]], espainiar politikari liberala (j. [[1833]]).
* [[1924]] –
** [[Teófilo Braga]], [[Portugal]]go presidentea (j. [[1843]]).
** [[Antonio del Moral]], madrildar militar eta politikaria (j. [[1849]]).
* [[1928]] – [[Vicente Blasco Ibáñez]], espainiar idazle, kazetari eta politikaria (j. [[1867]]).
* [[1939]] – [[William Butler Yeats]], irlandar idazlea, 1923ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j.[[1865]]).
* [[1945]] -
** [[Joseph Putz]], frantziar militarra, [[Bilboko gudua (1937)|Bilboko guduan]] [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] 1. dibisioa zuzendu zuena (j. [[1895]]).
** [[Roza Xanina]], [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerrako]] eliteko [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] [[Frankotiratzaile|frankotiratzailea]] (j. [[1924]]).
* [[1953]] – [[James Scullin]], [[Australia]]ko 9. lehen ministroa (j. [[1876]]).
* [[1960]] – [[Zora Neale Hurston]], estatubatuar antropologa eta idazle folklorista, [[Harlemgo Pizkundea|Harlemgo Pizkundeko]] pertsonaia garrantzisua (j. [[1891]]).
* [[1963]] – [[Gustave Garrigou]], frantziar txirrindularia (j. [[1884]]).
* [[1965]] – [[Maxime Weygand]], frantziar jenerala (j. [[1867]]).
* [[1972]] – [[Dino Buzzati]], italiar idazle, margolari eta kazetaria (j. [[1906]]).
* [[1975]] – [[Antonín Novotný]], [[Txekia]]ko presidentea (j. [[1904]]).
* [[1976]] – [[Marcel Broodthaers]], belgikar olerkari, zinemagile eta artista (j. [[1924]]).
* [[1978]] – [[Arnold Hauser]], hungariar arte-historialaria (j. [[1892]]).
* [[1980]] – [[Llorenç Villalonga]], katalanez zein gaztelaniaz idatzi zuen kataluniar idazlea (j. [[1897]]).
* [[1982]] – [[Élisabeth Chaplin]], [[Nabis]] estiloko margolaria (j. [[1890]]).
* [[1983]] –
** [[Sweet Emma Barrett]], estatubatuar jazz-kantari eta piano-jolea (j. [[1897]]).
** [[Frank Forde]], [[Australia]]ko 15. lehen ministroa (j. [[1890]]).
** [[Norbert Tauer]], txekiar euskalari eta idazlea (j. [[1898]]).
* [[1986]] –
** [[Christa McAuliffe]], espazioan bidaiatzeko hautatutako lehen herritar zibila, [[Challenger espazio anezkaren istripua]]n (j. [[1948]]).
** [[Judith Resnik]], estatubatuar ingeniari elektrikokoa, software-ingeniaria, ingeniari biomedikoa, pilotua eta astronauta (j. [[1949]]).
* [[1988]] – [[Klaus Fuchs]], alemaniar fisikaria (j. [[1911]]).
* [[1993]] –
** [[Helen Sawyer Hogg]], estatubatuar-kanadar astronomoa (j. [[1905]]).
** [[Hannah Wilke]], estatubatuar margolari, eskultore, argazkilari, bideoartista, performancelaria eta irakaslea (j. [[1940]]).
* [[1994]] – [[Frank Hardy]], australiar idazle eta ezkertiar politiko eta ekinzailea (j. [[1917]]).
* [[1996]] –
** [[Joseph Brodsky]], errusiar-estatubatuar poeta, 1987ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1940]]).
** [[Jerry Siegel]], estatubatuar komikigilea, [[Superman]]en sortzaileetako bat (j. [[1914]]).
* [[2002]] –
** [[Gustave Deloor]], [[flandria]]r txirrindularia (j. [[1913]]).
** [[Astrid Lindgren]], suediar idazlea (j. [[1907]]).
* [[2005]] – [[Jim Capaldi]], ingeles musikari, ''[[Traffic (musika taldea)|Traffic]]'' taldeko kide sortzailea (j. [[1944]]).
* [[2007]] – [[Carlo Clerici]], italiar jatorriko suitzar txirrindularia (j. [[1929]]).
* [[2008]] – [[Juana Francisca Rubio]], espainiar margolaria eta kartelgilea (j. [[1911]]).
* [[2010]] – [[Eduardo Catalano]], argentinar arkitektoa (j. [[1917]]).
* [[2014]] – [[Blas Piñar]], espainiar eskuin muturreko politikari eta idazlea (j. [[1918]]).
* [[2016]] –
** [[Signe Toly Anderson]], estatubatuar abeslaria, ''[[Jefferson Airplane]]'' taldearen sortzaileetakoa (j. [[1941]]).
** [[Paul Kantner]], estatubatuar rock musikaria, ''[[Jefferson Airplane]]'' taldearen sortzaile eta gitarrista (j. [[1941]]).
* [[2018]] – [[Gene Sharp]], estatubatuar filosofoa (j. [[1928]]).
* [[2020]] –
** [[Alberto Blecua]], espainiar filologo, irakasle eta idazlea (j. [[1941]]).
** [[Nicholas Parsons]], ingeles aktore eta telebista eta irrati aurkezlea (j. [[1923]]).
* [[2021]] –
** [[Paul J. Crutzen]], herbeheretar kimikaria, 1995eko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1933]]).
** [[Amina Sow Mbaye]], senegaldar idazlea (j. [[1937]]).
* [[2022]] – [[Guy Laporte]], frantziar errugbilaria (j. [[1952]]).
* [[2023]] –
** [[Lisa Loring]], estatubatuar aktorea (j. [[1958]]).
** [[Xavier Rubert de Ventós]], kataluniar filosofo eta politikaria (j. [[1939]]).
** [[Tom Verlaine]], estatubatuar musikaria, ''[[Television]]'' taldeko kidea (j. [[1949]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Toloño eta Ixone.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Urtarrilaren 27]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urtarrilaren 29]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
9jxcvsjiq6e7lgdmkx4a9dksaamwksq
1818
0
1145
10021872
10016511
2025-01-03T16:24:23Z
Eliatxo
96586
/* Jaiotzak */
10021872
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Arte eta kultura ===
=== Zientzia eta teknologia ===
=== Kirolak ===
== Jaiotzak ==
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[José Francisco Arroyo]], gipuzkoar musikagilea (h. [[1886]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Zachris Topelius]], finlandiar idazle, kazetari, historialari eta irakaslea (h. [[1898]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Artúr Görgei]], hungariar militar eta politikaria (h. [[1916]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Karlos Luis Borboikoa]], ''Karlos VI.a'' izenarekin [[Karlismo]]aren Espainiako tronurako errege-nahia (h. [[1861]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Jenaro Quesada]], espainiar militar eta politikaria (h. [[1889]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Angelica Singleton Van Buren]], Estatu Batuetako lehen dama (h. [[1877]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Matilde Díez]], espainiar antzerki-aktorea (h. [[1883]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Gerrit de Vries]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (h. [[1900]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Marius Petipa]], frantziar dantzari eta koreografoa (h. [[1910]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Thomas Mayne Reid]], irlandar-estatubatuar idazle eta militarra (h. [[1883]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[August Wilhelm von Hofmann]], alemaniar kimikaria (h. [[1892]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[Kristian IX.a Danimarkakoa]], [[Danimarka]]ko erregea (h. [[1906]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Chloe Clark Willson]] estatubatuar aitzindaria, irakaslea (h. [[1874]])
* [[Apirilaren 20]]a – [[Heinrich Göbel]], alemaniar mekanikari eta asmatzailea (h. [[1893]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[James Anthony Froude]], ingeles historialari, eleberrigile, biografo eta argiratzailea (h. [[1894]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Alexandro II.a Errusiakoa]], [[Errusia]]ko enperadorea (h. [[1881]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Manuel Milà i Fontanals]], kataluniar jakintsua (h. [[1884]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Karl Marx]], alemaniar filosofo eta politikaren teorilaria (h. [[1883]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Jacob Burckhardt]], suitzar arte eta kulturaren historialaria (h. [[1897]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[P. G. T. Beauregard]], militar [[Ameriketako Estatu Konfederatuak|konfederatua]] (h. [[1893]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Juana Manuela Gorriti]], argentinar idazlea (h. [[1892]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Charles Gounod]], frantziar musikagilea (h. [[1893]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Sofia Württembergekoa]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] erregina ezkontidea (h. [[1877]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Mary Elizabeth Southwell Dudley Leathley]], irlandar idazlea (h. [[1899]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Ernesto II.a Saxonia-Coburg eta Gothakoa]], [[Saxonia-Coburg eta Gotha]]ko dukea (h. [[1893]]).
* [[Ekainaren 28]]a – [[Angelo Secchi]], italiar apaiz eta astronomoa (h. [[1878]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Ignaz Semmelweis]], hungariar sendagilea (h. [[1865]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Adolf Anderssen]], alemaniar xake jokalaria, 1950eko eta 1960ko hamarkadetako jokalari hoberentzat hartua (h. [[1879]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Migel Joakin Eleizegi]], ''Altzoko Erraldoia'', 2,27 metroko gipuzkoar [[erraldoitasun|erraldoia]] (h. [[1861]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Casilda Iturrizar]], bizkaitar filantropoa (h. [[1900]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Emily Brontë]], britainiar idazlea (h. [[1848]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Jan Heemskerk]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (h. [[1897]]).
* [[Uztailaren 31]] – [[Joaquim Rubió i Ors]], kataluniar olerkaria (h. [[1899]]).
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Maria Mitchell]], estatubatuar astronomoa (h. [[1889]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Lucy Stone]], estatubatuar hizlari eta aktibista, unibertsitatean diploma bat lortzeko [[Massachusetts]]ko lehen emakumea (h. [[1895]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Rudolf von Jhering]], alemaniar legelaria (h. [[1892]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Jose Maria Ezpeleta Agirre-Zuazo]], nafar aristokrata eta politikaria (h. [[1885]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Adolf Wilhelm Herman Kolbe]], alemaniar kimikaria (h. [[1884]]).
* [[Urriaren 9]]a – [[Francisco Navarro Villoslada]], nafar idazlea (h. [[1895]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Leconte de Lisle]], frantziar olerkaria (h. [[1894]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Adine Riom]], frantziar idazlea (h. [[1899]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Louis Buffet]], [[Frantziako lehen ministro]]a (h. [[1898]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Elizabeth Prentiss]], estatubatuar erlijio idazlea (h. [[1878]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Ivan Turgenev]], errusiar idazlea (h. [[1883]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Marie Guy-Stéphan]], frantziar dantzaria (h. [[1873]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Marco Minghetti]], [[Italia]]ko lehen ministroa (h. [[1886]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Lewis Henry Morgan]], estatubatuar antropologoa (h. [[1881]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Karlos III.a Monakokoa]], [[Monako]]ko printzea (h. [[1889]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[František Ladislav Rieger]], txekiar ekonomialari eta politikari abertzalea (h. [[1903]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Mary Todd Lincoln]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] lehen dama (h. [[1882]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[James Prescott Joule]], ingeles fisikaria (h. [[1888]]).
* [[Sotera Novia de Salcedo]], bizkaitar esploratzaile eta idazlea (h. [[1891]]).
* [[Charlotta Öberg]], suediar poeta (h. [[1856]]).
* [[Otokichi]], japoniar ontzi-mutila (h. [[1867]]).
* [[Tam Lenfestey]], [[normandia]]r nekazari eta poeta (h. [[1885]]).
== Heriotzak ==
* [[Otsailaren 5]]a – [[Karlos XIII.a Suediakoa]], [[Suedia]]ko erregea (j. [[1748]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Justo Antonio Olagibel]], gasteiztar arkitektoa, Euskal Herriko [[arkitektura neoklasikoa|arkitekto neoklasiko]] garrantzitsuena (j. [[1752]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Anne Vallayer-Coster]], frantziar margolaria, Frantziako natura hilen margolari garrantzitsuenetakoa (j. [[1744]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Joaquin Martinez de Zuñiga]], nafar elizgizon eta historialaria (j. [[1760]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Paul Revere]], estatubatuar zilargile, grabatzaile eta abertzalea (j. [[1735]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Matthew Lewis]], ingeles idazlea, eleberrigilea eta antzerkigilea (j. [[1775]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[José Joaquín Ferrer Cafranga]], gipuzkoar itsasgizona eta astronomoa (j. [[1763]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Michael Andreas Barclay de Tolly]], errusiar mariskala (j. [[1761]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Johann David Wyss]], suitzar idazlea (j. [[1743]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Manuel Quintano]], arabar apaiz eta ardogilea (j. [[1756]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Gaspard Monge]], frantziar matematikaria, geometria deskribatzailearen asmatzailea (j. [[1746]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Warren Hastings]], britainiar administratzaile koloniala (j. [[1732]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Manuel Sagasti]], euskal herritar musikaria (j. [[1789]]).
* [[Urriaren 28]]a – [[Abigail Smith Adams]], bigarren AEBtako [[Lehen Dama]] (j. [[1744]]).
* [[Azaroaren 1]]a – [[Marie Gabrielle Capet]], frantziar margolaria (j. [[1761]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Friedrich Heinrich Füger]], [[klasizismo]] garaiko alemaniar margolaria (j. [[1751]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Karlota Mecklenburg-Strelitzekoa]], [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma]]ko erregina ezkontidea (j. [[1744]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Maria Elisabet Portugalgoa]], Espainiako erregina ezkontide (j. [[1797]]).
* [[Jose Ignazio Viar Mendiguren]], bizkaitar diplomatikoa, [[Espainiako Erresuma]]ren ordezkaria (j. [[1745]]).
* [[Pablo Porturas]], arabar funtzionarioa, [[Peruko Erregeorderria]]n kontulari eta diruzaina (j. [[1748]]).
* [[Jan Henryk Dąbrowski]], poloniar jenerala (j. [[1755]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1818| ]]
qeo3kpbe2ycdsblwbu7x5hu0gs879dv
1820
0
1147
10021827
10017097
2025-01-03T15:17:02Z
Eliatxo
96586
/* Jaiotzak */
10021827
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Arte eta kultura ===
=== Zientzia eta teknologia ===
* [[Biot-Savarten legea]] proposatu zen
=== Kirolak ===
== Jaiotzak ==
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Johannes Rebmann]], alemaniar misiolaria (h. [[1876]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Anne Brontë]], ingeles eleberrigilea (h. [[1849]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Alexander Serov]], errusiar musikagilea (h. [[1871]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Anthony W. Gardiner]], [[Liberia]]ko presidentea (h. [[1885]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Juan Crisóstomo Falcón]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[1870]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Concepción Arenal|Concepcion Arenal]], galiziar idazlea (h. [[1893]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Božena Němcová]], txekiar idazlea (h. [[1862]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Constantino Ardanatz]], bizkaitar politikari eta bide, ubide eta portuetako ingeniaria (h. [[1873]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[William Tecumseh Sherman]], estatubatuar militarra, hezitzailea eta idazlea (h. [[1891]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Susan B. Anthony]], estatubatuar feminista eta sufragista (h. [[1906]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Henri Vieuxtemps]], belgikar musikagilea (h. [[1881]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[John Tenniel|Sir John Tenniel]], ingeles marrazkilaria (h. [[1914]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Multatuli]], herbeheretar idazlea (h. [[1887]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[Pedro Luro]], baxenafar enpresaria (h. [[1890]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Viktor Emanuel II.a Italiakoa]], [[Sardiniako Erresuma|Sardiniako]] azken erregea eta [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako]] lehenbizikoa (h. [[1878]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Alexandro Joan Cuza]], [[Errumania]]ko lehen printzea (h. [[1873]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Niceto Zamacois]], bizkaitar kazetari, eleberrigile eta poeta (h. [[1885]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Edmond Becquerel]], frantziar fisikaria (h. [[1891]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Anna Sewell]], ingeles eleberrigilea (h. [[1878]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Nadar]], frantziar argazkilaria (h. [[1910]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Sotero Manteli]], arabar erdal idazlea eta inprimatzailea (h. [[1885]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Herbert Spencer]], ingeles filosofoa (h. [[1903]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Julia Gardiner Tyler]], [[AEB]]etako lehen dama (h. [[1889]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Florence Nightingale]], ingeles erizaina, [[erizaintza]]ren aitzindaria (h. [[1910]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[William John Macquorn Rankine]], eskoziar fisikaria (h. [[1872]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Bruno Etxenike]], nafar idazlea eta itzultzailea (h. [[1893]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Adelina Haitikoa]], [[Haiti]]ko enperatriz ezkontidea (h. [[1878]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Maria Severa Onofriana]], portugaldar fado abeslari eta gitarra-jotzailea (h. [[1846]]).
* [[Abuztuaren 2]]a – [[John Tyndall]], irlandar fisikaria (h. [[1893]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Jose Maria Iparragirre]], euskal olerkari eta musikagilea (h. [[1881]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Matilda Hays]], ingeles idazlea, itzultzailea, kazetaria, editorea eta aktorea (h. [[1897]]).
* [[Irailaren 17]]a – [[Émile Augier]], frantziar poeta, antzerkigile eta idazlea (h. [[1889]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Juan B. Eustaquio Delmas]], bizkaitar kazetaria, idazlea eta inprimatzailea (h. [[1892]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Henrike Artoiskoa]], Chambordeko konde eta Bordeleko dukea (h. [[1883]]).
* [[Urriaren 6]]a – [[Jenny Lind]], suediar sopranoa (h. [[1887]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Eduardo Alonso Colmenares]], nafar abokatu eta politikaria (h. [[1888]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Eugène Fromentin]], frantziar margolari eta idazlea (h. [[1876]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Teodora Lamadrid]], espainiar aktore eta kantaria, XIX. mendeko antzerki [[Erromantizismo|erromantikoan]] nabarmendua (h. [[1896]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[José María Loma]], Oriako I. markesa, arabar militarra (h. [[1893]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Friedrich Engels]], alemaniar filosofo, ekonomista eta iraultzailea (h. [[1895]]).
* [[Abenduaren 5]]a – [[Afanasi Fet]], errusiar olerkaria (h. [[1893]]).
* [[Abenduaren 5]]a – [[Nikolas Soraluze]], euskal historialari, politikari eta enpresaburua (h. [[1884]]).
* [[Abenduaren 12]]a – [[Carolina Coronado]], espainiar idazlea (h. [[1911]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Jelizaveta Akhmatova]], errusiar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (h. [[1904]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Washington Duke]], [[Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibila|Amerikako Gerra Zibilean]] borrokatu zen estatubatuar tabakoaren-industrialari eta [[Filantropia|filantropoa]] (h. [[1905]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Mary Livermore]], [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] defendatzailea, abolizionista eta kazetari estatubatuarra (h. [[1905]]).
== Heriotzak ==
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Francisco Antonio Javier Gardoki]], bizkaitar politikaria eta kardinala (j. [[1747]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Jurgi III.a Erresuma Batukoa]], [[Erresuma Batua]] eta Britainiar Jabegoen erregea (j. [[1738]]).
* [[Otsailaren 3]]a - [[Gia Long]], [[Nguyễn dinastia]]ren sortzaile eta lehen enperadorea (j. [[1762]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[Karlos Fernando Artoiskoa]], Berryko dukea, [[Karlos X.a Frantziakoa]]ren semea (j. [[1778]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Joseph-Jacques Loison]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa (j. [[1744]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[Georges Joseph Dufour]], frantziar jenerala (j. [[1758]]).
* [[Martxoaren 11]]a – [[Benjamin West]], [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBtako]] [[margolaritza|margolaria]] (j. [[1738]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Alexander MacKenzie]], eskoziar esploratzailea (j. [[1764]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Arthur Young]], britainiar ekonomialaria (j. [[1741]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Joseph Banks]], [[Ingalaterra|ingeles]] [[natura]]lista, [[botanika|botanikoa]] eta esploratzailea (j. [[1743]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Manuel Belgrano]], argentinar jenerala (j. [[1770]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Marguerite Brunet]], aktore eta antzerki zuzendari lapurtarra (j. [[1730]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Elisa Bonaparte]], [[Napoleon I.a]]ren arreba (j. [[1777]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Jiaqing]], [[Txina]]ko enperadorea (j. [[1760]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[François-Joseph Lefebvre]], frantziar jenerala (j. [[1755]]).
* [[Irailaren 24]]a – [[Pedro Aranatz]], nafar musikagilea eta ganberako maisua (j. [[1740]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Daniel Boone]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] kolonizatzailea (j. [[1734]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Vicente Enparan]], euskal militar eta politikaria (j. [[1747]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Claudine Picardet]], frantziar kimikaria, minerologoa, meteorologoa eta itzultzaile zientifikoa (j. [[1735]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Karl Philipp Schwarzenberg]], [[Austria]]ko [[mariskal]]a (j. [[1771]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Jean-Lambert Tallien]], frantses politikaria eta kazetaria (j. [[1767]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Juan Migel Gartzia de Bakedano]], nafar apaiz eta euskal idazlea (j. [[1739]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Joseph Fouché]], frantses politikaria (j. [[1759]]).
* [[Pedro Vicente Gambra]], nafar ganadu jabe, merkatari eta enpresaburua (j. [[1749]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1820| ]]
ca1da84w6jlx54j7nvwhw8v4fo4zkra
1847
0
1174
10021783
9952132
2025-01-03T14:01:06Z
Eliatxo
96586
/* Jaiotzak */
10021783
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Arte eta kultura ===
=== Zientzia eta teknologia ===
=== Kirolak ===
== Jaiotzak ==
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Aquilino Ametzua]], gipuzkoar organogilea, bere garaiko organogilerik ospetsuena (h. [[1912]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Ricardo Zamacois]], bizkaitar aktore eta zarzuela abeslaria (h. [[1888]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Carolina de Cepeda]], galiziar soprano dramatikoa, mendearen bigarren erdian bere generoko onenetakotzat hartua (h. [[1910]]).
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Kálmán Mikszáth]], hungariar eleberrigile, kazetari eta politikaria (h. [[1910]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Radomir Putnik]], serbiar jenarala (h. [[1917]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Alfonso Maria Zabala]], euskal idazlea (h. [[1919]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Maria Amália Vaz de Carvalho]], portugaldar idazle poligrafoa, poeta eta emakume aktibista (h. [[1921]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Thomas Alva Edison]], estatubatuar negozio-gizon eta asmatzaile oparoa (h. [[1931]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Sofia Karlota Bavarian]], bavariar printzesa (h. [[1897]]).
* [[Martxoaren 3]]a – [[Alexander Graham Bell]], eskoziar jatorriko zientzialari eta kanadar asmatzailea (h. [[1922]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[Kate Sheppard]], Zeelanda Berriko [[Sufragismo|sufragista]] ospetsu eta eragin handikoa (h. [[1934]]).
* [[Martxoaren 22]]a – [[Vicenta María López Vicuña]], nafar lekaimea (h. [[1890]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Annie Foore]], herbeheretar idazlea (h. [[1890]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[Otto Wallach]], alemaniar kimikaria, 1910eko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1931]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Ramos Azkarate]], euskal idazlea (h. [[1904]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Jens Peter Jacobsen]], daniar idazle eta zientzialaria, Danimarkako lehenengo idazle naturalista (h. [[1885]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Joseph Pulitzer]], hungariar jatorriko estatubatuar kazetaria (h. [[1911]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Carlos Espinosa de los Monteros]], nafar jenerala eta Valtierrako markesa (h. [[1930]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Vicente Arana]], bizkaitar idazlea (h. [[1890]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Cleto Zabala]], bizkaitar musikagilea (h. [[1912]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Domitila García de Coronado]], kubatar idazlea, kazetaria, editorea eta irakaslea (h. [[1937]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Archibald Primrose (Roseberyko V. kondea)]], [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] lehen ministroa (h. [[1929]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[May French Sheldon]], estatubatuar argitaratzaile, idazle eta esploratzailea (h. [[1936]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Clara Corral]], galiziar poeta (h. [[1908]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Ida McKinley]], Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. [[1907]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Millicent Garrett Fawcett]], ingeles politikaria, idazlea eta ekonomialaria, emakumeen aldeko eskubideak bultatzailea (h. [[1929]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Teodosio Vesteiro]], galiziar kazetari, idazle eta musika irakaslea (h. [[1876]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Nieves Cano]], arabar filantropoa (h. [[1899]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Max Liebermann]], alemaniar margolaria (h. [[1935]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Margarete Steiff]], alemaniar jostuna, jostailu diseinatzailea eta enpresaburua, ''Steiff'' jostailu fabrikaren sortzailea (h. [[1909]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Santiago Arrillaga]], gipuzkoar musikagilea (h. [[1915]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Charles Bécas]], lapurtar apaiz katolikoa eta poeta (h. [[1911]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Amicie Lebaudy]], frantziar idazle eta filantropoa (h. [[1917]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Alice Gulick]], estatubatuar misiolari protestante eta pedagogoa, Colegio Norteamericanoren fundatzailea Donostian (h. [[1903]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Maria Vittoria dal Pozzo]], Espainiako erregina ezkontidea (h. [[1876]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Robert Comtesse]], [[Suitza]]ko presidentea (h. [[1922]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Bolesław Prus]], poloniar idazlea (h. [[1912]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[John Forrest]], [[Australia]]ren esploratzailea, politikaria, eta Australiako estreinako [[lehen ministro]]a (h. [[1918]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Luis Karril]], donostiar arrantzalea eta eta [[traineru]] estropadetako patroia (h. [[1892]]).
* [[Irailaren 5]]a – [[Jean-Baptiste Constantin]], euskal idazlea (h. [[1922]]).
* [[Irailaren 5]]a – [[Jesse James]], estatubatuar gerrilaria eta bidelapurra (h. [[1882]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Michael Cusack]], irlandar irakasle eta kultur-kirol ekintzailea, [[Elkarte Atletiko Gaeliko]]aren sortzailea (h. [[1906]]).
* [[Irailaren 24]]a – [[Julien Sacaze]], frantziar abokatu, historialari eta arkeologoa, Pirinioetako eskualdeko ikerketa [[epigrafiko]]engatik ezaguna (h. [[1989]]).
* [[Urriaren 1]]a – [[Annie Wood Besant]], britainiar kazetaria, feminista, iraultzailea, aktibista eta idazle okultista (h. [[1933]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Paul von Hindenburg]], [[Alemania]]ko mariskala eta [[Weimarko Errepublika|Weimar Errepublikako]] bigarren presidentea (h. [[1934]]).
* [[Urriaren 6]]a – [[Adolf von Hildebrand]], alemaniar eskultorea (h. [[1921]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Ralph Albert Blakelock]], estatubatuar margolaria (h. [[1919]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Alejandro San Martin]], nafar mediku eta politikari liberala (h. [[1908]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Frits Thaulow]], norvegiar margolari [[inpresionista]] (h. [[1906]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Giuseppe Giacosa]], italiar olerkari, antzerkigile eta libreto egilea (h. [[1906]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[Georges Sorel]], frantziar idazlea eta soziologoa (h. [[1922]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Jean Casimir-Perier]], [[Zerrenda:Frantziako presidenteak|Frantziako presidentea]] (h. [[1907]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Bram Stoker]], irlandar nobelagile eta ipuin idazlea (h. [[1912]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Jose Aretxabala Aldama]], bizkaitar enpresaria, ''Havana Club'' rona merkaturatu zuena (h. [[1923]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Francisco Javier Los Arcos]], nafar ingeniari militar eta politikaria (h. [[1905]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Maria Feodorovna (Dagmar Danimarkakoa)|Maria Feodorovna]], [[Errusia]]ko enperatriz ezkontidea (h. [[1928]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[José María Pascual del Pobil]], espainiar aristokrata eta politikaria, [[Bizkai]]ko gobernadore zibila (h. [[1929]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Émile Faguet]], frantziar idazlea, saiakeragilea eta literatura kritikaria (h. [[1916]]).
* [[Emma Fursch-Madi]], lapurtar sopranoa (h. [[1894]]).
* [[Bi Ilargi]], [[txeiene]] tribu indiarreko buruzagia (h. [[1917]]).
* [[Charles Renard]], frantziar ingeniari militarra (h. [[1905]]).
* [[Edmond Guibert]], euskal idazlea (h. [[1872]]).
* [[Émile Betsellère]], lapurtar margolaria (h. [[1880]]).
* [[Maria Beasley]], estatubatuar ekintzailea eta asmatzailea (h. [[1904]]).
* [[Theodora R. Jenness]], estatubatuar idazle, argitaratzaile eta misiolaria (h. [[1935]]).
== Heriotzak ==
* [[Otsailaren 4]]a – [[Henri Dutrochet]], frantziar fisiologo eta fisikaria, [[osmosi]]aren aurkitzailea (j. [[1776]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[José Rebolledo Palafox]], espainiar jenerala, [[Iberiar Penintsulako Gerra]]n nabarmendu zena (j. [[1775]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[José Joaquín de Olmedo]], [[Ekuador]]ko presidentea (j. [[1780]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Jules de Polignac]], frantziar politikaria, Frantziako lehen ministroa (j. [[1780]]).
* [[Martxoaren 9]] – [[Mary Anning]], ingeles jasotzailea, saltzailea eta paleontologoa (j. [[1799]]).
* [[Martxoaren 11]]a – [[Johnny Appleseed]], folklore estatubatuarraren heroia (j. [[1774]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Erik Gustaf Geijer]], suedierazko olerkaria eta historialaria (j. [[1783]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Karlos Austria-Teschengoa]], Austriar armadaren komandantea (j. [[1771]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Jose Paulo Ulibarri]], euskal idazle, hizkuntzalari eta euskaltzale arabar-bizkaitarra (j. [[1775]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Fanny Mendelssohn]], alemaniar musikagile eta piano jolea (j. [[1805]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Daniel O'Connell]], irlandar politikaria (j. [[1776]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[John Franklin]], ingeles itsasgizon eta esploratzailea (j. [[1786]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Jose Maria Ezpeleta Enrile]], nafar aristokrata eta militarra (j. [[1787]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Frans Mikael Franzen]], suedierazko finlandiar poeta (j. [[1772]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Françoise Altarice Rosalba Sebastiani]], Frantziako dukesa eta oinordekoa (j. [[1807]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Charles de Choiseul-Praslin]], frantziar noble eta politikaria (j. [[1805]]).
* [[Irailaren 13]] – [[Nicolas Oudinot]], frantziar mariskala (j. [[1767]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Rufino Lacy]], irlandar familiako bizkaitar biolinista eta musikagilea (j. [[1795]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Frédéric Soulié]], frantziar eleberrigile, antzerkigile, kritikari eta kazetaria (j. [[1800]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[Alexandre Deschapelles]], frantziar xakelaria, 1800-1820 arteko txapeldun ez ofiziala (j. [[1780]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Felix Mendelssohn]], alemaniar musikagilea (j. [[1809]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Josef Jungmann]], txekiar olerkari, itzultzaile eta hizkuntzalaria (j. [[1773]]).
* [[Abenduaren 1]]a – [[Ana Perichon]], frantziar-argentinar aristokrata (j. [[1775]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Maria Luisa Habsburgo-Lorenakoa]], [[Frantzia]]ko enperatriza (j. [[1791]]).
* [[William Smith (itsasgizona)|William Smith]], ingeles itsasgizona (j. [[circa|c.]] [[1790]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1847| ]]
3556r85ommfkobp7uspavk747gn6qhn
1850
0
1177
10021701
9952822
2025-01-03T12:15:08Z
Eliatxo
96586
/* Jaiotzak */
10021701
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Espainia]]n lehen aldiz zigilua erabiltzen da posta-zerbitzurako.
* [[Azaroaren 19]]a – [[Gasteizko Aurrezki Kutxa]] sortu zuten.
=== Arte eta kultura ===
* [[Urriaren 10]]a – ''[[La conquista di Granata]]'', [[Emilio Arrieta]] nafar konposatzailearen musika eta Temistocle Soleraren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Madril]]go Erret-Jauregiaren Antzokian.
=== Zientzia eta teknologia ===
=== Kirolak ===
== Jaiotzak ==
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Eduard Bernstein]], alemaniar politikari sozialista (h. [[1932]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Pierre Loti]], [[Euskal Herria]]n bizitako frantziar marinel eta idazlea (h. [[1923]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Leonard Darwin]], britainiar politikari, militar eta ekonomialaria, [[eugenesia]]ren defendatzailea (h. [[1943]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Mihai Eminescu]], errumaniar idazlea (h. [[1889]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Sofia Kovalevskaia|Sofia Kovalevskaya]], errusiar matematikaria (h. [[1891]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Joxe Jabier Uresberueta]], [[Donostiako arrauna|Donostiako traineru]] patroia (h. [[1927]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Hermann Ebbinghaus]], alemaniar psikologoa (h. [[1909]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[John Collier]], ingeles idazle eta margolaria (h. [[1934]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Marie Fillunger]], austriar soprano abeslaria eta ahots-irakaslea (h. [[1930]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Ebenezer Howard]], [[lorategi-hiri]]en mugimenduko Ingalaterrako sustatzailea (h. [[1928]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Albína Dvořáková-Mráčková]], txekiar poeta (h. [[1893]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Kate Chopin]], estatubatuar idazlea (h. [[1904]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[César Ritz]], suitzar ostalaria (h. [[1918]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Tomáš Masaryk]], txekoslovakiar politikaria eta presidentea (h. [[1937]]).
* [[Martxoaren 13]]a – [[Emilio Serrano Ruiz]], arabar musikagilea (h. [[1939]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Margery Deane]], estatubatuar idazlea (h. [[1888]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Charles Doolittle Walcott]], estatubatuar paleontologo eta naturalista, [[Burgess Shale]] aztarnategiaren aurkitzailea (h. [[1927]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Auguste Deter]], alemaniar etxekoandrea, dokumentatutako [[alzheimer]] gaixotasunaren lehen kasua (h. [[1906]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Sidney Gilchrist Thomas]], britaniar ingeniari eta asmatzailea (h. [[1885]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Daniel Chester French]], estatubatuar eskultorea (h. [[1931]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Jean-François Raffaëlli]], frantziar margolaria (h. [[1924]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Pasquale Cinquegrana]], [[napoliera]]zko poeta eta abesti-idazle napolitarra (h. [[1939]]).
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Arturo, Connaughteko eta Strathearngo dukea]], britainiar printzea, [[Kanada]]ko gobernadore orokorra (h. [[1942]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Miguel Astrain]], nafar instrumentista, musikagile eta musika irakaslea (h. [[1895]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Oliver Heaviside]], ingeles fisikaria, ingeniari elektrikoa, irrati-telegrafista eta matematikaria (h. [[1925]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Giuseppe Mercalli]], italiar bulkanologoa, apaiza eta irakaslea (h. [[1914]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Amélie Helga Lundahl]], finlandiar margolaria (h. [[1914]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Pat Garrett]], estatubatuar sheriffa, [[Billy Haurra]] hiltzeagatik ezaguna (h. [[1908]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Karl Ferdinand Braun]], alemaniar fisikaria, 1909ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1918]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Carl Skånberg]], suediar margolaria (h. [[1883]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Enrico Cecchetti]], italiar dantzaria eta ballet irakaslea (h. [[1928]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Horatio Herbert Kitchener]], Kitchenerreko 1. kondea, ingeles militar eta politikaria (h. [[1916]]).
* [[Ekainaren 27]]a – [[Ivan Vazov]], bulgariar idazlea (h. [[1921]]).
* [[Ekainaren 27]]a – [[Lafcadio Hearn]] (Yakumo Koizumi), Japoniako kultura ezagutzera eman zuen idazle nazioartekoa (h. [[1904]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Santu Casanova]], [[korsikera]]zko idazlea (h. [[1936]]).
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Guy de Maupassant]], frantziar idazlea (h. [[1893]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Emilio Campuzano]], bizkaitar ingeniaria (h. [[1938]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Charles Richet]], frantziar fisiologoa, [[immunologia]]ren aitzindaria eta 1913ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1935]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Augusto Righi]], italiar fisikaria (h. [[1920]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Pierre-Xavier Mugaburu]], lapurtar misiolari katolikoa (h. [[1910]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Woldemar Voigt]], alemaniar fisikaria (h. [[1919]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Luigi Cadorna]], italiar jenerala, [[Caporettoko gudua|Caportetton jasotako italiar porrotarengatik]] ezaguna (h. [[1928]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Miķelis Krogzemis]], letoniar olerkaria, Letoniako poesia nazionalaren aitzindaria (h. [[1879]]).
* [[Irailaren 24]]a – Fra' [[Galeas von Thun und Hohenstein]], [[Maltako Ordena]]ko 75. Printze eta Maisu Nagusia (h. [[1931]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Migel Irigarai Gorria]], nafar abokatu eta politikari karlista (h. [[1903]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Francisco Goitia]], gipuzkoar industrialaria eta enpresaburua (h. [[1914]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Franciszek Rychnowski]], poloniar kimikaria (h. [[1929]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Henry Louis Le Chatelier]], frantziar kimikaria (h. [[1936]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Serafín Basterra]], bizkaitar eskultorea (h. [[1927]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Pablo Iglesias Posse]], espianiar politikaria, [[sozialismo]]aren figura nagusia (h. [[1925]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Gustave Den Duyts]], belgikar margolari, akuarelista, pastelista, grabatzaile eta artista grafikoa (h. [[1897]]).
* [[Azaroaren 1]]a – [[Rosario de Acuña]], espainiar idazle, pentsalari eta kazetaria (h. [[1923]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Ignacio Bolívar Urrutia]], espainiar naturalista eta entomologoa, Espainian Natura Zientzien bultzatzaile nagusietako bat (h. [[1944]]).
* [[Azaroaren 13]]a – [[Robert Louis Stevenson]], eskoziar idazlea (h. [[1894]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Federico Errázuriz]], [[Txile]]ko presidentea (h. [[1901]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Theodor Linschmann]], alemaniar apaiz protestantea eta [[euskal hizkuntzalaritza|euskal hizkuntzalaria]] (h. [[1940]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Lluís Domènech|Lluís Domènech i Montaner]], kataluniar arkitekto, politikari eta historialaria (h. [[1923]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Tomás Bretón]], espainiar musikagile, orkestra zuzendari, biolinista eta musika irakaslea (h. [[1923]]).
* [[Stana Kovačević]], serbiar gudaria (h. ezezaguna).
* [[Baldomero Vega de Seoane]], gipuzkoar militar eta politikaria (h. [[1910]]).
* [[José María Martínez de las Rivas]], Bizkaiko [[industrializazio]]aren bultzatzailea (h. [[1913]]).
* [[Julian Arteaga]], nafar arkitektoa (h. [[1921]]).
* [[Vicente Cutanda]], espainiar margolaria (h. [[1925]]).
== Heriotzak ==
* [[Urtarrilaren 22]] – [[Gilen Josef Chaminade]], frantziar apaiz katolikoa, Mariaren Lagundiaren eta Marianista Familiaren sortzailea (j. [[1761]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Johann Gottfried Schadow]], alemaniar eskultorea (j. [[1764]]).
* [[Otsailaren 26]]a – [[Daoguang]], [[Txina]]ko enperadorea (j. [[1782]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[John C. Calhoun]], [[AEB]]etako 7. presidenteordea (j. [[1782]]).
* [[Apirilaren 9]]a – [[William Prout]], britainiar [[kimika]]ri eta sendagilea (j. [[1785]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Marie Tussaud]], [[frantziar]] artista (j. [[1761]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[William Wordsworth]], [[ingeles]]ezko poeta (j. [[1770]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Louis Joseph Gay-Lussac]], kimikari frantziarra (j. [[1778]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Robert Peel]], [[Erresuma Batua|britainiar]] [[politika]]ri eta estatista (j. [[1788]]).
* [[Uztailaren 9]]a – Siyyid Alí Muhammad, [[Bab|Báb]], [[Babismo]]aren sortzaile eta [[Bahaismo|Bahá'í Fedearen]] aitzindaria (j. [[1819]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Zachary Taylor]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 12. presidentea (j. [[1784]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Margaret Fuller]], estatubatuar kazetari, kritikari eta emakumeen eskubideen defendatzailea (j. [[1810]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Jose Maria Orbe]], ''El Manchuelo de Ermua'', gipuzkoar karlista militarra (j. [[1776]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[José de San Martín|Jose de San Martin]], militar eta independentista [[argentina]]rra (j. [[1778]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Honoré de Balzac]], [[frantzia]]r eleberrigilea eta antzerkigilea (j. [[1799]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Luis Filipe Frantziakoa]], [[Frantzia]]ko azken erregea (j. [[1773]]).
* [[Irailaren 10]]a – [[Heinrich Anton Dähling]], alemaniar margolaria (j. [[1773]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Johan Heinrich von Thünen]], alemaniar ekonomialaria (j. [[1783]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Luisa Maria Orleanskoa]], [[Belgika]]ko erregina ezkontidea (j. [[1812]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Login Geiden]], Errusiar Itsas Armada Inperialeko nederlandar almirantea (j. [[1773]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena]], espainiar margolaria (j. [[1812]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Richard Mentor Johnson]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 9. presidenteordea (j. [[1780]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]], britainiar itzultzailea eta aktibista (j. [[1813]]).
* [[Abenduaren 12]]a – [[Germain Henri Ivanovitx Hess]], suitzar-errusiar kimikaria, [[Hess-en legea|bere izena duen]] legearen proposatzailea (j. [[1802]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Frédéric Bastiat]], [[Lapurdi]]n jaiotako ekonomialari eta politikaria (j. [[1801]]).
* [[Giovanni Antonio Speranza]], italiar musikagilea (j. [[1811]]).
* [[Patrizio Zearrote]], nafar medikua, Bizkaian prestigio handiduna (j. [[1780]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1850| ]]
hs610nvcisfw9opjzt2y4ha6p4ueiez
10021703
10021701
2025-01-03T12:15:24Z
Eliatxo
96586
/* Jaiotzak */
10021703
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Espainia]]n lehen aldiz zigilua erabiltzen da posta-zerbitzurako.
* [[Azaroaren 19]]a – [[Gasteizko Aurrezki Kutxa]] sortu zuten.
=== Arte eta kultura ===
* [[Urriaren 10]]a – ''[[La conquista di Granata]]'', [[Emilio Arrieta]] nafar konposatzailearen musika eta Temistocle Soleraren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Madril]]go Erret-Jauregiaren Antzokian.
=== Zientzia eta teknologia ===
=== Kirolak ===
== Jaiotzak ==
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Eduard Bernstein]], alemaniar politikari sozialista (h. [[1932]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Pierre Loti]], [[Euskal Herria]]n bizitako frantziar marinel eta idazlea (h. [[1923]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Leonard Darwin]], britainiar politikari, militar eta ekonomialaria, [[eugenesia]]ren defendatzailea (h. [[1943]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Mihai Eminescu]], errumaniar idazlea (h. [[1889]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Sofia Kovalevskaia]], errusiar matematikaria (h. [[1891]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Joxe Jabier Uresberueta]], [[Donostiako arrauna|Donostiako traineru]] patroia (h. [[1927]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Hermann Ebbinghaus]], alemaniar psikologoa (h. [[1909]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[John Collier]], ingeles idazle eta margolaria (h. [[1934]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Marie Fillunger]], austriar soprano abeslaria eta ahots-irakaslea (h. [[1930]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Ebenezer Howard]], [[lorategi-hiri]]en mugimenduko Ingalaterrako sustatzailea (h. [[1928]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Albína Dvořáková-Mráčková]], txekiar poeta (h. [[1893]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Kate Chopin]], estatubatuar idazlea (h. [[1904]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[César Ritz]], suitzar ostalaria (h. [[1918]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Tomáš Masaryk]], txekoslovakiar politikaria eta presidentea (h. [[1937]]).
* [[Martxoaren 13]]a – [[Emilio Serrano Ruiz]], arabar musikagilea (h. [[1939]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Margery Deane]], estatubatuar idazlea (h. [[1888]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Charles Doolittle Walcott]], estatubatuar paleontologo eta naturalista, [[Burgess Shale]] aztarnategiaren aurkitzailea (h. [[1927]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Auguste Deter]], alemaniar etxekoandrea, dokumentatutako [[alzheimer]] gaixotasunaren lehen kasua (h. [[1906]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Sidney Gilchrist Thomas]], britaniar ingeniari eta asmatzailea (h. [[1885]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Daniel Chester French]], estatubatuar eskultorea (h. [[1931]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Jean-François Raffaëlli]], frantziar margolaria (h. [[1924]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Pasquale Cinquegrana]], [[napoliera]]zko poeta eta abesti-idazle napolitarra (h. [[1939]]).
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Arturo, Connaughteko eta Strathearngo dukea]], britainiar printzea, [[Kanada]]ko gobernadore orokorra (h. [[1942]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Miguel Astrain]], nafar instrumentista, musikagile eta musika irakaslea (h. [[1895]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Oliver Heaviside]], ingeles fisikaria, ingeniari elektrikoa, irrati-telegrafista eta matematikaria (h. [[1925]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Giuseppe Mercalli]], italiar bulkanologoa, apaiza eta irakaslea (h. [[1914]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Amélie Helga Lundahl]], finlandiar margolaria (h. [[1914]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Pat Garrett]], estatubatuar sheriffa, [[Billy Haurra]] hiltzeagatik ezaguna (h. [[1908]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Karl Ferdinand Braun]], alemaniar fisikaria, 1909ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1918]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Carl Skånberg]], suediar margolaria (h. [[1883]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Enrico Cecchetti]], italiar dantzaria eta ballet irakaslea (h. [[1928]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Horatio Herbert Kitchener]], Kitchenerreko 1. kondea, ingeles militar eta politikaria (h. [[1916]]).
* [[Ekainaren 27]]a – [[Ivan Vazov]], bulgariar idazlea (h. [[1921]]).
* [[Ekainaren 27]]a – [[Lafcadio Hearn]] (Yakumo Koizumi), Japoniako kultura ezagutzera eman zuen idazle nazioartekoa (h. [[1904]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Santu Casanova]], [[korsikera]]zko idazlea (h. [[1936]]).
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Guy de Maupassant]], frantziar idazlea (h. [[1893]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Emilio Campuzano]], bizkaitar ingeniaria (h. [[1938]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Charles Richet]], frantziar fisiologoa, [[immunologia]]ren aitzindaria eta 1913ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1935]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Augusto Righi]], italiar fisikaria (h. [[1920]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Pierre-Xavier Mugaburu]], lapurtar misiolari katolikoa (h. [[1910]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Woldemar Voigt]], alemaniar fisikaria (h. [[1919]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Luigi Cadorna]], italiar jenerala, [[Caporettoko gudua|Caportetton jasotako italiar porrotarengatik]] ezaguna (h. [[1928]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Miķelis Krogzemis]], letoniar olerkaria, Letoniako poesia nazionalaren aitzindaria (h. [[1879]]).
* [[Irailaren 24]]a – Fra' [[Galeas von Thun und Hohenstein]], [[Maltako Ordena]]ko 75. Printze eta Maisu Nagusia (h. [[1931]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Migel Irigarai Gorria]], nafar abokatu eta politikari karlista (h. [[1903]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Francisco Goitia]], gipuzkoar industrialaria eta enpresaburua (h. [[1914]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Franciszek Rychnowski]], poloniar kimikaria (h. [[1929]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Henry Louis Le Chatelier]], frantziar kimikaria (h. [[1936]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Serafín Basterra]], bizkaitar eskultorea (h. [[1927]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Pablo Iglesias Posse]], espianiar politikaria, [[sozialismo]]aren figura nagusia (h. [[1925]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Gustave Den Duyts]], belgikar margolari, akuarelista, pastelista, grabatzaile eta artista grafikoa (h. [[1897]]).
* [[Azaroaren 1]]a – [[Rosario de Acuña]], espainiar idazle, pentsalari eta kazetaria (h. [[1923]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Ignacio Bolívar Urrutia]], espainiar naturalista eta entomologoa, Espainian Natura Zientzien bultzatzaile nagusietako bat (h. [[1944]]).
* [[Azaroaren 13]]a – [[Robert Louis Stevenson]], eskoziar idazlea (h. [[1894]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Federico Errázuriz]], [[Txile]]ko presidentea (h. [[1901]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Theodor Linschmann]], alemaniar apaiz protestantea eta [[euskal hizkuntzalaritza|euskal hizkuntzalaria]] (h. [[1940]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Lluís Domènech|Lluís Domènech i Montaner]], kataluniar arkitekto, politikari eta historialaria (h. [[1923]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Tomás Bretón]], espainiar musikagile, orkestra zuzendari, biolinista eta musika irakaslea (h. [[1923]]).
* [[Stana Kovačević]], serbiar gudaria (h. ezezaguna).
* [[Baldomero Vega de Seoane]], gipuzkoar militar eta politikaria (h. [[1910]]).
* [[José María Martínez de las Rivas]], Bizkaiko [[industrializazio]]aren bultzatzailea (h. [[1913]]).
* [[Julian Arteaga]], nafar arkitektoa (h. [[1921]]).
* [[Vicente Cutanda]], espainiar margolaria (h. [[1925]]).
== Heriotzak ==
* [[Urtarrilaren 22]] – [[Gilen Josef Chaminade]], frantziar apaiz katolikoa, Mariaren Lagundiaren eta Marianista Familiaren sortzailea (j. [[1761]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Johann Gottfried Schadow]], alemaniar eskultorea (j. [[1764]]).
* [[Otsailaren 26]]a – [[Daoguang]], [[Txina]]ko enperadorea (j. [[1782]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[John C. Calhoun]], [[AEB]]etako 7. presidenteordea (j. [[1782]]).
* [[Apirilaren 9]]a – [[William Prout]], britainiar [[kimika]]ri eta sendagilea (j. [[1785]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Marie Tussaud]], [[frantziar]] artista (j. [[1761]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[William Wordsworth]], [[ingeles]]ezko poeta (j. [[1770]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Louis Joseph Gay-Lussac]], kimikari frantziarra (j. [[1778]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Robert Peel]], [[Erresuma Batua|britainiar]] [[politika]]ri eta estatista (j. [[1788]]).
* [[Uztailaren 9]]a – Siyyid Alí Muhammad, [[Bab|Báb]], [[Babismo]]aren sortzaile eta [[Bahaismo|Bahá'í Fedearen]] aitzindaria (j. [[1819]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Zachary Taylor]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 12. presidentea (j. [[1784]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Margaret Fuller]], estatubatuar kazetari, kritikari eta emakumeen eskubideen defendatzailea (j. [[1810]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Jose Maria Orbe]], ''El Manchuelo de Ermua'', gipuzkoar karlista militarra (j. [[1776]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[José de San Martín|Jose de San Martin]], militar eta independentista [[argentina]]rra (j. [[1778]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Honoré de Balzac]], [[frantzia]]r eleberrigilea eta antzerkigilea (j. [[1799]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Luis Filipe Frantziakoa]], [[Frantzia]]ko azken erregea (j. [[1773]]).
* [[Irailaren 10]]a – [[Heinrich Anton Dähling]], alemaniar margolaria (j. [[1773]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Johan Heinrich von Thünen]], alemaniar ekonomialaria (j. [[1783]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Luisa Maria Orleanskoa]], [[Belgika]]ko erregina ezkontidea (j. [[1812]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Login Geiden]], Errusiar Itsas Armada Inperialeko nederlandar almirantea (j. [[1773]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena]], espainiar margolaria (j. [[1812]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Richard Mentor Johnson]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 9. presidenteordea (j. [[1780]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]], britainiar itzultzailea eta aktibista (j. [[1813]]).
* [[Abenduaren 12]]a – [[Germain Henri Ivanovitx Hess]], suitzar-errusiar kimikaria, [[Hess-en legea|bere izena duen]] legearen proposatzailea (j. [[1802]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Frédéric Bastiat]], [[Lapurdi]]n jaiotako ekonomialari eta politikaria (j. [[1801]]).
* [[Giovanni Antonio Speranza]], italiar musikagilea (j. [[1811]]).
* [[Patrizio Zearrote]], nafar medikua, Bizkaian prestigio handiduna (j. [[1780]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1850| ]]
k1iuu8we93lvvw2fk76ewtkl5jz46a7
1878
0
1205
10021702
10014945
2025-01-03T12:15:16Z
Artegia
65203
/* Egun ezezaguna edo zehaztugabea */
10021702
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Otsailaren 2]]a – [[Grezia]]k gerra deklaratu zion [[Turkia]]ri.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Bizkaiko Golkoa]] astindu zuen [[enbata]] bortitz batek [[1878ko enbata|322 arrantzale hildako utzi zituen]]: 132 kantabriar eta 190 euskaldun.
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Errusia-Turkia Gerra (1877–1878)|Errusia-Turkia Gerrari]] amaiera eman zion [[San Stefanoko hitzarmena]] sinatu zuten.
* [[Ekainaren 13]]a–[[uztailaren 13]]a – Europan [[Otomandar Inperioa]]k zituen lurraldeei buruzko [[Berlingo Biltzarra]] egin zuten.
== Arte eta kultura ==
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Otsailaren 19]]a- [[Thomas Alva Edison|Thomas Edison]] asmatzaileak patentatu zuen [[fonografo]]a.
* [[Urriaren 14]]a – Thomas Edisonek [[argi]] elektrikoaren patentea eskatu zuen.
== Kirolak ==
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Augustus John]], galestar margolari, marrazkilari eta grabatzailea (h. [[1961]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Carl Sandburg]], estatubatuar poeta, historialari, eleberrigile eta folklorista (h. [[1967]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Baltasar Ametzola]], bilbotar enpresaburu eta politikari abertzale eta jeltzalea (h. [[1960]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[John Broadus Watson]], estatubatuar psikologoa (h. [[1958]]).
* [[Urtarrilaren 11]] – [[Theodoros Pangalos]], [[Grezia]]ko diktadorea (h. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Ferenc Molnár]], hungariar antzerkigile, antzerki-zuzendari, eleberrigile eta olerkaria (h. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Vasili Xulgin]], Ukrainan jaiotako errusiar identifikazioko politikari, filosofo eta kazetari kontserbakorra (h. [[1976]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Victor Segalen]], frantziar itsas armadako mediku, eleberrigile, olerkari, etnografo, sinologo, esploratzaile eta arkeologoa (h. [[1919]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Pedro Gimon]], bizkaitar arkitektoa (h. [[1939]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Finlay Currie]], eskoziar aktorea (h. [[1968]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Oton Župančič]], esloveniar poeta eta itzultzailea (h. [[1949]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Mary Jobe Akeley]], estatubatuar esploratzaile, egile, alpinista eta argazkilaria (h. [[1966]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[A. H. Tammsaare]], estoniar idazlea (h. [[1940]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Milan Hodža]], [[Txekoslovakia]]ko lehen ministroa (h. [[1944]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Thomas MacDonagh]], irlandar ekintzaile politiko, olerkari, antzerkigile, irakasle eta errepublikar iraultzailea, [[Pazko matxinada|1916ko Pazko Matxinadako]] buruzagietako bat (h. [[1916]]).
* [[Otsailaren 2]]a – [[Alejandro Mallona]], [[Euzko Alderdi Jelt zalea|EAJko]] politikari eskuindar, katoliko eta abertzalea, [[Mundaka]]ko alkatea (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Alberto Arrue]], euskal margolaria (h. [[1944]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Gordon Coates]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (h. [[1943]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[André Citroën]], frantziar ingeniaria eta industrialaria, [[Citroën]] automobil fabrikatzailearen sortzailea (h. [[1935]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Ossip Gabrilovitx]], errusian jaiotako pianista eta orkestra-zuzendaria (h. [[1936]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Martin Buber]], Austrian jaiotako filosofo judua (h. [[1965]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Gillermo Bengoetxea]], ''Txindurri'', bizkaitar bertsolari, idazle eta pilotaria (h. [[1966]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Benigno Oreja]], bizkaitar mediku eta politikaria (h. [[1962]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[Viktor Nogin]], errusiar militante eta sindikalista [[boltxebike]]a (h. [[1924]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Pamela Colman Smith]], ''Pixie'', britaniar artista, ilustratzaile, idazle, argitaratzaile eta okultista, ''Rider-Waite'' tarota ilustratzeagatik ezaguna (h. [[1951]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Maria Ulianova]], errusiar militante [[boltxebike]]a, [[Vladimir Lenin]]en arreba gazteena (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Alistair Mackay]], eskoziar mediku eta esploratzaile polarra, [[Hegoburua|Hego polo magnetikora]] iritsi ziren hiru esploratzailetako bat (h. [[1914]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Felix Bernstein]], alemaniar matematikaria (h. [[1956]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Gumersindo de Azcárate Gómez]], espainiar militarra, [[Euzko Gudarostea|Euzko Gudarosteko]] operazio-inspektorea (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Beltran Pagola]], euskal musikagile, piano-jole eta musikako irakaslea (h. [[1950]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 7]]a – [[Boris Kustodiev]], errusiar margolaria (h. [[1927]]).
* [[Martxoaren 10]]a - [[Amelia Cuñat Monleon]], espainiar marrazkilaria, zeramikaria eta bildumazalea (h. [[1946]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[Karel van de Woestijne]], flandriar idazlea (h. [[1929]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Gemma Galgani]], italiar mistiko pasiotarra (h. [[1903]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Reza Shah Pahlavi]], Irango shah edo enperadorea (h. [[1944]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Clemens August Graf von Galen]], alemaniar kardinala (h. [[1946]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Franz Schreker]], austriar konpositorea (h. [[1934]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Carl Sternheim]], alemaniar idazlea (h. [[1942]]).
* [[Apirilaren 2]]a – [[Edward Kasner]], estatubatuar matematikaria, [[googol]] terminoaren dibulgatzailea (h. [[1955]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Leopoldo Eijo]], galiziar apezpiku eta idazlea, [[Gasteizko elizbarrutia|Gasteizko apezpiku]] izandakoa (h. [[1963]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Robert Walser]], alemanierazko suitzar idazlea (h. [[1956]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Carolina Beatriz Ângelo]], portugaldar medikua eta feminista, Portugalen lehen emakume zirujaua (h. [[1911]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[José Miaja]], espainiar militarra (h. [[1958]]).
* [[Apirilaren 24]]a – [[Fidel Dávila]], espainiar militarra (h. [[1962]]).
* [[Apirilaren 28]]a – [[Lionel Barrymore]], estatubatuar antzerki, zinema eta irrati aktorea (h. [[1954]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Paul Hazard]], frantziar letragizon, historialari eta saiakera idazlea (h. [[1944]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Juan José Maiztegi]], bizkaitar apaiza (h. [[1943]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Enrique de Francisco]], [[Getafe]]n jaiotako gipuzkoar politikari sozialista (h. [[1957]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Gustav Stresemann]], [[Alemaniako kantziler]]ra eta 1926ko [[Bakearen Nobel Saria]] (h. [[1929]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Massimo Bontempelli]], italiar idazlea (h. [[1960]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Alberto Pelairea]], nafar olerkari eta antzerkigilea (h. [[1939]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Secundino Esnaola]], gipuzkoar abesbatza zuzendaria eta musikagilea (h. [[1929]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Lillian Gilbreth]], estatubatuar ingeniari eta [[kudeaketa]]-aditua (h. [[1972]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Raymond Smith Dugan]], estatubatuar astronomoa (h. [[1940]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Augustin Trébuchon]], [[Lehen Mundu Gerra]]n hil zen azken soldadu frantsesa (h. [[1918]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[John Masefield]], ingeles olerkari eta idazlea (h. [[1967]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Bonifazio Etxegarai]], gipuzkoar idazle eta legegilea (h. [[1956]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Willy Koch]], Donostian bizi izandako alemaniar argazkilaria, Koch argazkilari dinastiaren aitzindaria (h. [[1950]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Santiago Meabe]], bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (h. [[1961]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Pancho Villa]], [[Mexikoko Iraultza]]ren buruzagi garrantzitsuenetako bat (h. [[1923]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Luis Eleizalde]], ''Eleizalde'tar Koldo'', euskal herritar politikari, idazle eta pedagogoa (h. [[1923]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[James Oliver Curwood]], estatubatuar eleberrigile eta kazetaria (h. [[1927]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Isabel Oyarzábal]], espainiar itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa (h. [[1974]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Adolphe Buhl]], frantziar matematikari eta astronomoa (h. [[1949]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Edmond Jaloux]], frantziar eleberrigile eta literatura-kritikaria (h. [[1949]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Miguel Otamendi]], gipuzkoar ingeniaria (h. [[1958]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Paul Guillaume (psikologoa)|Paul Guillaume]], frantziar psikologoa, [[gestalt]] psikologiaren ordezkari nagusietariko bat (h. [[1962]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Maurice Legendre]], frantziar intelektual katoliko eta hispanista (h. [[1955]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 6]]a – [[Eino Leino]], finlandiar poeta, eleberrigilea eta saiakera-idazlea (h. [[1926]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Hjørdis Grøntoft Raknerud]], norvegiar arkitektoa, Eskandinaviako lehen emakume arkitektoetako bat (h. [[1918]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Lucien Febvre]], frantziar historialaria (h. [[1956]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Lord Dunsany]], anglo-irlandar idazkea (h. [[1957]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Julio Artetxe]], euskal herritar bankari eta politikari liberala (h. [[1960]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Eileen Gray]], irlandar arkitekto, artista eta altzari diseinatzailea, arkitektura modernoaren aitzindarietako bat (h. [[1976]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Juan Maria Roman Dornaku]], euskal idazle eta lexikologoa (h. [[1959]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Alfred Döblin]], alemaniar eleberrigilea (h. [[1957]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Shigeho Tanaka]], japoniar iktiologoa eta zoologia irakaslea (h. [[1974]]).
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Manuel Quezón]], [[Filipinak|filipinetako]] burujabetasunaren aldeko mugimenduaren buruzagia (h. [[1944]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Lina Stern]], erruso-sobietar zientzialaria, Genevako Unibertsitatean irakasle titulua jaso zuen lehen emakumea (h. [[1968]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Pyotr Nikolaievitx Wrangel]], errusiar jenerala (h. [[1928]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[George Whipple]], estatubatuar medikua, 1934ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1976]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Guerau de Liost]], kataluniar politikari eta poeta (h. [[1933]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 2]]a – [[Gabriel Roby]], lapurtar margolaria (h. [[1917]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Kepa Enbeita]], ''Urretxindorra'', [[muxika]]r idazle eta bertsolaria (h. [[1942]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Nestor Zubeldia]], nafar apaiz, idazle eta pentsalaria (h. [[1963]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[María de Echarri]], espainiar zutabegile eta propagandista katolikoa, politikaria eta feminista (h. [[1955]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[Maria Unzueta]], gipuzkoar pilotaria, ezagutzen den lehenengo emakume [[Zesta punta|puntista]] (h. [[1948]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Upton Sinclair]], estatubatuar idazle eta kazetaria (h. [[1968]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Shigeru Yoshida]], [[Japoniako Lehen Ministro]]a (h. [[1967]]).
* [[Irailaren 24]]a – [[Charles Ferdinand Ramuz]], frantsesezko poeta, eleberrigile eta saiakera-egile suitzarra (h. [[1947]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Holger Thiele]], daniar-estatubatuar astronomoa (h. [[1946]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 9]]a – [[Maria Gabriela Bavarian]], Dukesa Bavarian (h. [[1912]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Nicole Girard-Mangin]], Frantziako armadan Lehen Mundu Gerran aritu zen emakume mediku bakarra, [[tuberkulosi]]an aditua (h. [[1919]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Karl Buresch]], [[Austria]]ko kantzilerra (h. [[1936]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Eduardo Gancedo]], nafar elizgizona eta idazlea (h. [[1950]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Stepan Xaumian]], Georgian jaiotako armeniar [[boltxebike]]a (h. [[1818]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Paul Reynaud]], [[Frantziako Hirugarren Errepublika]]ko lehen ministroa (h. [[1966]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Franz Reichelt]], frantziar-austriar jostuna (h. [[1912]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Arthur Scherbius]], alemaniar ingeniari elektrikoa, [[Enigma (kriptografia)|Enigma makinaren]] asmatzailea (h. [[1929]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Carlos Saavedra Lamas]], argentinar politikari eta jurista, 1936ko [[Bakearen Nobel Saria]] (h. [[1959]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[José Ángel Berraondo]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1950]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Mikhail Artsybaxev]], ukrainar idazlea (h. [[1927]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Kuzma Petrov-Vodkin]], errusiar margolari eta idazlea (h. [[1939]]).
* [[Azaroaren 7]]a – [[Lise Meitner]], austriar fisikaria, [[fisio nuklear]]raren aurkitzailea (h. [[1968]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Julie Manet]], frantziar margolaria eta arte bildumagilea (h. [[1966]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Nikolai Avksentiev]], errusiar eseristen buruetako bat (h. [[1943]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Hubert Loutsch]], [[Luxenburgo]]ko lehen ministroa (h. [[1946]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Ramon Intzagarai|Ramon Intzagarai, ''Elurmendi'']], euskal idazlea (h. [[1947]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Paul J. Sachs]], estatubatuar enpresaria eta museo zuzendaria (h. [[1965]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Georg Kaiser]], alemaniar antzerkigilea (h. [[1945]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[William Orpen]], irlandar margolaria (h. [[1931]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Peder Kolstad]], [[Norvegia]]ko lehen ministroa (h. [[1932]]).
* [[Azaroaren 29]]a - [[Micaela Díaz Rabaneda]], nafar maistra, pedagogoa eta politikaria.
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 2]]a – [[Javier Gortazar Manso de Belasko]], bizkaitar politikari [[jeltzale]]a (h. [[1977]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Mikel Aleksandrovitx Romanov]], Errusiako Duke Handia (h. [[1918]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Akiko Yosano]], japoniar idazle, poeta, feminista pionero, bakezale eta aktibista (h. [[1942]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Chakravarti Rajagopalachari]], azken [[India]]ko gobernadore orokorra (h. [[1972]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[José Franco y Ribate]], Bilbon bizi izandako espainiar banda-zuzendaria eta musikagilea (h. [[1951]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Hans Carossa]], alemaniar poeta eta eleberrigilea (h. [[1956]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Josep Clarà]], kataluniar eskultorea (h. [[1958]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Iosif Stalin|Josef Stalin]], sobietar politikaria, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBeko]] bigarren buruzagi gorena (h. [[1953]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Tomas Biurrun]], nafar artikulugilea (h. [[1941]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Jan Łukasiewicz]], poloniar logikaria (h. [[1956]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Louis Chevrolet]], suitzar-estatubatuar lasterketako pilotua, “[[Chevrolet]]” automobil konpainiaren fundatzailea (h. [[1941]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Horacio Quiroga]], uruguaiar idazlea (h. [[1937]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Clement Andurain Maitie]], ''Zibero'', euskal idazlea (h. [[1916]]).
* [[Luis Etxebarria]], bizkaitar enpresaburu eta politikari monarkikoa (h. [[1936]]).
* [[Luis Llaguno]], bizkaitar politikaria (h. [[1975]]).
* [[Manuel Guzmán García]], gipuzkoar politikari errepublikanoa (h. [[1936]]).
* [[Alice Manfield]], australiar mendi-gidaria, naturalista, txaleten jabea, argazkilaria eta feminista (h. [[1960]]).
* [[Gabriela Lorente Sáenz]], errioxar etxekoandrea, gerra zibilean fusilatua (h. [[1936]]).
* [[Ioannis Rallis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1946]]).
* [[Josefina Blanco]], espainiar aktorea (h. [[1957]]).
* [[Konstantinos Logothetopoulos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1961]]).
* [[María Cambrils]], valentziar idazle eta feminista (h. [[1939]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarriletik ekainera ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Alfonso La Marmora]], [[Italia]]ko lehen ministroa (j. [[1804]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Charles Cousin-Montauban]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1796]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Nikolai Nekrasov]], errusiar olerkaria eta kazetaria (j. [[1821]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Viktor Emanuel II.a Italiakoa]], [[Sardiniako Erresuma|Sardiniako]] azken erregea eta [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako]] lehenbizikoa (j. [[1820]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Mateo Moraza]], arabar politikaria (j. [[1817]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Antoine César Becquerel]], frantziar fisikaria (j. [[1788]]).
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Henri Victor Regnault]], frantziar kimikaria eta fisikaria (j. [[1810]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Pieter Bleeker]], herbeheretar mediku eta zoologoa (j. [[1819]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Kirkpatrick Macmillan]], eskoziar errementaria, orokorrean pedaldun [[bizikleta]]ren asmatzailetzat hartua (j. [[1812]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[George Cruikshank]], britainiar karikaturagile eta liburu-ilustratzailea (j. [[1792]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Pio IX.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1792]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Claude Bernard]], frantziar fisiologoa (j. [[1813]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Charles-François Daubigny]], frantziar margolari eta marrazkigilea (j. [[1817]]).
* [[Otsailaren 26]]a – [[Angelo Secchi]], italiar apaiz eta astronomoa (j. [[1818]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Frantzisko Karlos Austriakoa]], austriar artxidukea (j. [[1802]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Caroline Gravière]], belgikar idazlea (j. [[1821]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Julius Robert von Mayer]], alemaniar fisikari eta medikua (j. [[1814]]).
* [[Apirilaren 25]]a – [[Anna Sewell]], ingeles eleberrigilea (j. [[1820]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Julian Zulueta]], arabar politikari, merkatari, esklabo-trafikatzaile eta indianoa (j. [[1814]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[José María Ybarra]], Ybarrako kondea, bizkaitar enpresaburua (j. [[1816]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[John Russell (Russelleko I. kondea)]], [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] lehen ministroa (j. [[1792]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[William Cullen Bryant]], estatubatuar olerkari eta kazetaria (j. [[1794]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Jurgi V.a Hannoverkoa]], azken [[Hannoverko Erresuma|Hannoverko erregea]] (j. [[1819]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Kikuchi Yōsai]], japoniar margolaria (j. [[1781]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Maria de las Mercedes Orleanskoa]], [[Espainiako Erresuma|Espainiako erregina ezkontidea]] (j. [[1860]]).
==== Uztailetik abendura ====
* [[Uztailaren 17]]a – [[Julia Cecilia Stretton]], ingeles idazlea (j. [[1812]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Natalia Xalikova]], errusiar idazle eta kazetaria (j. [[1815]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Hilarion Eslaba]], nafar musikagilea (j. [[1807]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Karl von Rokitansky]], austriar sendagilea (j. [[1803]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Elizabeth Prentiss]], estatubatuar erlijio idazlea (j. [[1818]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Maria Kristina Borboikoa]], Espainiako erregina ezkontidea (j. [[1806]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Mariam Baouardy|Maria Jesus Gurutzekoarena]], [[karmeldar]] moja (j. [[1846]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Jose Areso]], nafar apaiza, misiolaria eta idazlea (j. [[1797]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Paul Raymond]], frantziar artxibozain eta historialaria (j. [[1833]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Félix Dupanloup]], frantziar prelatua (j. [[1802]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Adelina Haitikoa]], [[Haiti]]ko enperatriz ezkontidea (j. [[1820]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[José Tomás Urmeneta]], euskal jatorriko txiletar politikari eta industrialaria (j. [[1808]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Ricardo Altzugarai]], nafar politikari [[Liberalismo|liberala]].
* [[Azaroaren 1]]a – [[Valentín Berastegi]], arabar militar eta politikaria (j. [[1789]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Đura Jakšić]], serbiar idazlea (j. [[1832]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Francisco Linares Alcántara]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1825]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Karl Gutzkow]], alemaniar idazlea (j. [[1811]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Patricio de la Escosura]], espainiar politikaria eta idazlea (j. [[1807]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1878| ]]
kuceizlba7o74hh9re66fvf9yxpi2mx
10021745
10021702
2025-01-03T13:29:43Z
Artegia
65203
/* Jaiotzak */
10021745
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Otsailaren 2]]a – [[Grezia]]k gerra deklaratu zion [[Turkia]]ri.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Bizkaiko Golkoa]] astindu zuen [[enbata]] bortitz batek [[1878ko enbata|322 arrantzale hildako utzi zituen]]: 132 kantabriar eta 190 euskaldun.
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Errusia-Turkia Gerra (1877–1878)|Errusia-Turkia Gerrari]] amaiera eman zion [[San Stefanoko hitzarmena]] sinatu zuten.
* [[Ekainaren 13]]a–[[uztailaren 13]]a – Europan [[Otomandar Inperioa]]k zituen lurraldeei buruzko [[Berlingo Biltzarra]] egin zuten.
== Arte eta kultura ==
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Otsailaren 19]]a- [[Thomas Alva Edison|Thomas Edison]] asmatzaileak patentatu zuen [[fonografo]]a.
* [[Urriaren 14]]a – Thomas Edisonek [[argi]] elektrikoaren patentea eskatu zuen.
== Kirolak ==
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Augustus John]], galestar margolari, marrazkilari eta grabatzailea (h. [[1961]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Carl Sandburg]], estatubatuar poeta, historialari, eleberrigile eta folklorista (h. [[1967]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Baltasar Ametzola]], bilbotar enpresaburu eta politikari abertzale eta jeltzalea (h. [[1960]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[John Broadus Watson]], estatubatuar psikologoa (h. [[1958]]).
* [[Urtarrilaren 11]] – [[Theodoros Pangalos]], [[Grezia]]ko diktadorea (h. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Ferenc Molnár]], hungariar antzerkigile, antzerki-zuzendari, eleberrigile eta olerkaria (h. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Vasili Xulgin]], Ukrainan jaiotako errusiar identifikazioko politikari, filosofo eta kazetari kontserbakorra (h. [[1976]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Victor Segalen]], frantziar itsas armadako mediku, eleberrigile, olerkari, etnografo, sinologo, esploratzaile eta arkeologoa (h. [[1919]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Pedro Gimon]], bizkaitar arkitektoa (h. [[1939]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Finlay Currie]], eskoziar aktorea (h. [[1968]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Oton Župančič]], esloveniar poeta eta itzultzailea (h. [[1949]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Mary Jobe Akeley]], estatubatuar esploratzaile, egile, alpinista eta argazkilaria (h. [[1966]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[A. H. Tammsaare]], estoniar idazlea (h. [[1940]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Milan Hodža]], [[Txekoslovakia]]ko lehen ministroa (h. [[1944]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Thomas MacDonagh]], irlandar ekintzaile politiko, olerkari, antzerkigile, irakasle eta errepublikar iraultzailea, [[Pazko matxinada|1916ko Pazko Matxinadako]] buruzagietako bat (h. [[1916]]).
* [[Otsailaren 2]]a – [[Alejandro Mallona]], [[Euzko Alderdi Jelt zalea|EAJko]] politikari eskuindar, katoliko eta abertzalea, [[Mundaka]]ko alkatea (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Alberto Arrue]], euskal margolaria (h. [[1944]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Gordon Coates]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (h. [[1943]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[André Citroën]], frantziar ingeniaria eta industrialaria, [[Citroën]] automobil fabrikatzailearen sortzailea (h. [[1935]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Ossip Gabrilovitx]], errusian jaiotako pianista eta orkestra-zuzendaria (h. [[1936]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Martin Buber]], Austrian jaiotako filosofo judua (h. [[1965]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Gillermo Bengoetxea]], ''Txindurri'', bizkaitar bertsolari, idazle eta pilotaria (h. [[1966]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Benigno Oreja]], bizkaitar mediku eta politikaria (h. [[1962]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[Viktor Nogin]], errusiar militante eta sindikalista [[boltxebike]]a (h. [[1924]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Pamela Colman Smith]], ''Pixie'', britaniar artista, ilustratzaile, idazle, argitaratzaile eta okultista, ''Rider-Waite'' tarota ilustratzeagatik ezaguna (h. [[1951]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Maria Ulianova]], errusiar militante [[boltxebike]]a, [[Vladimir Lenin]]en arreba gazteena (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Alistair Mackay]], eskoziar mediku eta esploratzaile polarra, [[Hegoburua|Hego polo magnetikora]] iritsi ziren hiru esploratzailetako bat (h. [[1914]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Felix Bernstein]], alemaniar matematikaria (h. [[1956]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Gumersindo de Azcárate Gómez]], espainiar militarra, [[Euzko Gudarostea|Euzko Gudarosteko]] operazio-inspektorea (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Beltran Pagola]], euskal musikagile, piano-jole eta musikako irakaslea (h. [[1950]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 7]]a – [[Boris Kustodiev]], errusiar margolaria (h. [[1927]]).
* [[Martxoaren 10]]a - [[Amelia Cuñat Monleon]], espainiar marrazkilaria, zeramikaria eta bildumazalea (h. [[1946]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[Karel van de Woestijne]], flandriar idazlea (h. [[1929]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Gemma Galgani]], italiar mistiko pasiotarra (h. [[1903]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Reza Shah Pahlavi]], Irango shah edo enperadorea (h. [[1944]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Clemens August Graf von Galen]], alemaniar kardinala (h. [[1946]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Franz Schreker]], austriar konpositorea (h. [[1934]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Carl Sternheim]], alemaniar idazlea (h. [[1942]]).
* [[Apirilaren 2]]a – [[Edward Kasner]], estatubatuar matematikaria, [[googol]] terminoaren dibulgatzailea (h. [[1955]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Leopoldo Eijo]], galiziar apezpiku eta idazlea, [[Gasteizko elizbarrutia|Gasteizko apezpiku]] izandakoa (h. [[1963]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Robert Walser]], alemanierazko suitzar idazlea (h. [[1956]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Carolina Beatriz Ângelo]], portugaldar medikua eta feminista, Portugalen lehen emakume zirujaua (h. [[1911]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[José Miaja]], espainiar militarra (h. [[1958]]).
* [[Apirilaren 24]]a – [[Fidel Dávila]], espainiar militarra (h. [[1962]]).
* [[Apirilaren 28]]a – [[Lionel Barrymore]], estatubatuar antzerki, zinema eta irrati aktorea (h. [[1954]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Paul Hazard]], frantziar letragizon, historialari eta saiakera idazlea (h. [[1944]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Juan José Maiztegi]], bizkaitar apaiza (h. [[1943]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Enrique de Francisco]], [[Getafe]]n jaiotako gipuzkoar politikari sozialista (h. [[1957]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Gustav Stresemann]], [[Alemaniako kantziler]]ra eta 1926ko [[Bakearen Nobel Saria]] (h. [[1929]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Massimo Bontempelli]], italiar idazlea (h. [[1960]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Alberto Pelairea]], nafar olerkari eta antzerkigilea (h. [[1939]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Secundino Esnaola]], gipuzkoar abesbatza zuzendaria eta musikagilea (h. [[1929]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Lillian Gilbreth]], estatubatuar ingeniari eta [[kudeaketa]]-aditua (h. [[1972]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Raymond Smith Dugan]], estatubatuar astronomoa (h. [[1940]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Augustin Trébuchon]], [[Lehen Mundu Gerra]]n hil zen azken soldadu frantsesa (h. [[1918]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[John Masefield]], ingeles olerkari eta idazlea (h. [[1967]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Bonifazio Etxegarai]], gipuzkoar idazle eta legegilea (h. [[1956]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Willy Koch]], Donostian bizi izandako alemaniar argazkilaria, Koch argazkilari dinastiaren aitzindaria (h. [[1950]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Santiago Meabe]], bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (h. [[1961]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Pancho Villa]], [[Mexikoko Iraultza]]ren buruzagi garrantzitsuenetako bat (h. [[1923]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Luis Eleizalde]], ''Eleizalde'tar Koldo'', euskal herritar politikari, idazle eta pedagogoa (h. [[1923]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[James Oliver Curwood]], estatubatuar eleberrigile eta kazetaria (h. [[1927]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Isabel Oyarzábal]], espainiar itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa (h. [[1974]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Adolphe Buhl]], frantziar matematikari eta astronomoa (h. [[1949]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Edmond Jaloux]], frantziar eleberrigile eta literatura-kritikaria (h. [[1949]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Miguel Otamendi]], gipuzkoar ingeniaria (h. [[1958]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Paul Guillaume (psikologoa)|Paul Guillaume]], frantziar psikologoa, [[gestalt]] psikologiaren ordezkari nagusietariko bat (h. [[1962]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Maurice Legendre]], frantziar intelektual katoliko eta hispanista (h. [[1955]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 6]]a – [[Eino Leino]], finlandiar poeta, eleberrigilea eta saiakera-idazlea (h. [[1926]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Hjørdis Grøntoft Raknerud]], norvegiar arkitektoa, Eskandinaviako lehen emakume arkitektoetako bat (h. [[1918]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Lucien Febvre]], frantziar historialaria (h. [[1956]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Lord Dunsany]], anglo-irlandar idazkea (h. [[1957]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Konstantinos Logothetopoulos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1961]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Julio Artetxe]], euskal herritar bankari eta politikari liberala (h. [[1960]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Eileen Gray]], irlandar arkitekto, artista eta altzari diseinatzailea, arkitektura modernoaren aitzindarietako bat (h. [[1976]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Juan Maria Roman Dornaku]], euskal idazle eta lexikologoa (h. [[1959]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Alfred Döblin]], alemaniar eleberrigilea (h. [[1957]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Shigeho Tanaka]], japoniar iktiologoa eta zoologia irakaslea (h. [[1974]]).
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Manuel Quezón]], [[Filipinak|filipinetako]] burujabetasunaren aldeko mugimenduaren buruzagia (h. [[1944]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Lina Stern]], erruso-sobietar zientzialaria, Genevako Unibertsitatean irakasle titulua jaso zuen lehen emakumea (h. [[1968]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Pyotr Nikolaievitx Wrangel]], errusiar jenerala (h. [[1928]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[George Whipple]], estatubatuar medikua, 1934ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1976]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Guerau de Liost]], kataluniar politikari eta poeta (h. [[1933]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 2]]a – [[Gabriel Roby]], lapurtar margolaria (h. [[1917]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Kepa Enbeita]], ''Urretxindorra'', [[muxika]]r idazle eta bertsolaria (h. [[1942]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Nestor Zubeldia]], nafar apaiz, idazle eta pentsalaria (h. [[1963]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[María de Echarri]], espainiar zutabegile eta propagandista katolikoa, politikaria eta feminista (h. [[1955]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[Maria Unzueta]], gipuzkoar pilotaria, ezagutzen den lehenengo emakume [[Zesta punta|puntista]] (h. [[1948]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Upton Sinclair]], estatubatuar idazle eta kazetaria (h. [[1968]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Shigeru Yoshida]], [[Japoniako Lehen Ministro]]a (h. [[1967]]).
* [[Irailaren 24]]a – [[Charles Ferdinand Ramuz]], frantsesezko poeta, eleberrigile eta saiakera-egile suitzarra (h. [[1947]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Holger Thiele]], daniar-estatubatuar astronomoa (h. [[1946]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 9]]a – [[Maria Gabriela Bavarian]], Dukesa Bavarian (h. [[1912]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Nicole Girard-Mangin]], Frantziako armadan Lehen Mundu Gerran aritu zen emakume mediku bakarra, [[tuberkulosi]]an aditua (h. [[1919]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Karl Buresch]], [[Austria]]ko kantzilerra (h. [[1936]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Eduardo Gancedo]], nafar elizgizona eta idazlea (h. [[1950]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Stepan Xaumian]], Georgian jaiotako armeniar [[boltxebike]]a (h. [[1818]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Paul Reynaud]], [[Frantziako Hirugarren Errepublika]]ko lehen ministroa (h. [[1966]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Franz Reichelt]], frantziar-austriar jostuna (h. [[1912]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Arthur Scherbius]], alemaniar ingeniari elektrikoa, [[Enigma (kriptografia)|Enigma makinaren]] asmatzailea (h. [[1929]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Carlos Saavedra Lamas]], argentinar politikari eta jurista, 1936ko [[Bakearen Nobel Saria]] (h. [[1959]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[José Ángel Berraondo]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1950]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Mikhail Artsybaxev]], ukrainar idazlea (h. [[1927]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Kuzma Petrov-Vodkin]], errusiar margolari eta idazlea (h. [[1939]]).
* [[Azaroaren 7]]a – [[Lise Meitner]], austriar fisikaria, [[fisio nuklear]]raren aurkitzailea (h. [[1968]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Julie Manet]], frantziar margolaria eta arte bildumagilea (h. [[1966]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Nikolai Avksentiev]], errusiar eseristen buruetako bat (h. [[1943]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Hubert Loutsch]], [[Luxenburgo]]ko lehen ministroa (h. [[1946]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Ramon Intzagarai|Ramon Intzagarai, ''Elurmendi'']], euskal idazlea (h. [[1947]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Paul J. Sachs]], estatubatuar enpresaria eta museo zuzendaria (h. [[1965]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Georg Kaiser]], alemaniar antzerkigilea (h. [[1945]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[William Orpen]], irlandar margolaria (h. [[1931]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Peder Kolstad]], [[Norvegia]]ko lehen ministroa (h. [[1932]]).
* [[Azaroaren 29]]a - [[Micaela Díaz Rabaneda]], nafar maistra, pedagogoa eta politikaria.
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 2]]a – [[Javier Gortazar Manso de Belasko]], bizkaitar politikari [[jeltzale]]a (h. [[1977]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Mikel Aleksandrovitx Romanov]], Errusiako Duke Handia (h. [[1918]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Akiko Yosano]], japoniar idazle, poeta, feminista pionero, bakezale eta aktibista (h. [[1942]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Chakravarti Rajagopalachari]], azken [[India]]ko gobernadore orokorra (h. [[1972]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[José Franco y Ribate]], Bilbon bizi izandako espainiar banda-zuzendaria eta musikagilea (h. [[1951]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Hans Carossa]], alemaniar poeta eta eleberrigilea (h. [[1956]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Josep Clarà]], kataluniar eskultorea (h. [[1958]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Iosif Stalin|Josef Stalin]], sobietar politikaria, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBeko]] bigarren buruzagi gorena (h. [[1953]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Tomas Biurrun]], nafar artikulugilea (h. [[1941]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Jan Łukasiewicz]], poloniar logikaria (h. [[1956]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Louis Chevrolet]], suitzar-estatubatuar lasterketako pilotua, “[[Chevrolet]]” automobil konpainiaren fundatzailea (h. [[1941]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Horacio Quiroga]], uruguaiar idazlea (h. [[1937]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Clement Andurain Maitie]], ''Zibero'', euskal idazlea (h. [[1916]]).
* [[Luis Etxebarria]], bizkaitar enpresaburu eta politikari monarkikoa (h. [[1936]]).
* [[Luis Llaguno]], bizkaitar politikaria (h. [[1975]]).
* [[Manuel Guzmán García]], gipuzkoar politikari errepublikanoa (h. [[1936]]).
* [[Alice Manfield]], australiar mendi-gidaria, naturalista, txaleten jabea, argazkilaria eta feminista (h. [[1960]]).
* [[Gabriela Lorente Sáenz]], errioxar etxekoandrea, gerra zibilean fusilatua (h. [[1936]]).
* [[Ioannis Rallis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1946]]).
* [[Josefina Blanco]], espainiar aktorea (h. [[1957]]).
* [[María Cambrils]], valentziar idazle eta feminista (h. [[1939]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarriletik ekainera ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Alfonso La Marmora]], [[Italia]]ko lehen ministroa (j. [[1804]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Charles Cousin-Montauban]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1796]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Nikolai Nekrasov]], errusiar olerkaria eta kazetaria (j. [[1821]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Viktor Emanuel II.a Italiakoa]], [[Sardiniako Erresuma|Sardiniako]] azken erregea eta [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako]] lehenbizikoa (j. [[1820]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Mateo Moraza]], arabar politikaria (j. [[1817]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Antoine César Becquerel]], frantziar fisikaria (j. [[1788]]).
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Henri Victor Regnault]], frantziar kimikaria eta fisikaria (j. [[1810]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Pieter Bleeker]], herbeheretar mediku eta zoologoa (j. [[1819]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Kirkpatrick Macmillan]], eskoziar errementaria, orokorrean pedaldun [[bizikleta]]ren asmatzailetzat hartua (j. [[1812]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[George Cruikshank]], britainiar karikaturagile eta liburu-ilustratzailea (j. [[1792]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Pio IX.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1792]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Claude Bernard]], frantziar fisiologoa (j. [[1813]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Charles-François Daubigny]], frantziar margolari eta marrazkigilea (j. [[1817]]).
* [[Otsailaren 26]]a – [[Angelo Secchi]], italiar apaiz eta astronomoa (j. [[1818]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Frantzisko Karlos Austriakoa]], austriar artxidukea (j. [[1802]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Caroline Gravière]], belgikar idazlea (j. [[1821]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Julius Robert von Mayer]], alemaniar fisikari eta medikua (j. [[1814]]).
* [[Apirilaren 25]]a – [[Anna Sewell]], ingeles eleberrigilea (j. [[1820]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Julian Zulueta]], arabar politikari, merkatari, esklabo-trafikatzaile eta indianoa (j. [[1814]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[José María Ybarra]], Ybarrako kondea, bizkaitar enpresaburua (j. [[1816]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[John Russell (Russelleko I. kondea)]], [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] lehen ministroa (j. [[1792]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[William Cullen Bryant]], estatubatuar olerkari eta kazetaria (j. [[1794]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Jurgi V.a Hannoverkoa]], azken [[Hannoverko Erresuma|Hannoverko erregea]] (j. [[1819]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Kikuchi Yōsai]], japoniar margolaria (j. [[1781]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Maria de las Mercedes Orleanskoa]], [[Espainiako Erresuma|Espainiako erregina ezkontidea]] (j. [[1860]]).
==== Uztailetik abendura ====
* [[Uztailaren 17]]a – [[Julia Cecilia Stretton]], ingeles idazlea (j. [[1812]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Natalia Xalikova]], errusiar idazle eta kazetaria (j. [[1815]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Hilarion Eslaba]], nafar musikagilea (j. [[1807]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Karl von Rokitansky]], austriar sendagilea (j. [[1803]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Elizabeth Prentiss]], estatubatuar erlijio idazlea (j. [[1818]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Maria Kristina Borboikoa]], Espainiako erregina ezkontidea (j. [[1806]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Mariam Baouardy|Maria Jesus Gurutzekoarena]], [[karmeldar]] moja (j. [[1846]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Jose Areso]], nafar apaiza, misiolaria eta idazlea (j. [[1797]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Paul Raymond]], frantziar artxibozain eta historialaria (j. [[1833]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Félix Dupanloup]], frantziar prelatua (j. [[1802]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Adelina Haitikoa]], [[Haiti]]ko enperatriz ezkontidea (j. [[1820]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[José Tomás Urmeneta]], euskal jatorriko txiletar politikari eta industrialaria (j. [[1808]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Ricardo Altzugarai]], nafar politikari [[Liberalismo|liberala]].
* [[Azaroaren 1]]a – [[Valentín Berastegi]], arabar militar eta politikaria (j. [[1789]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Đura Jakšić]], serbiar idazlea (j. [[1832]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Francisco Linares Alcántara]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1825]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Karl Gutzkow]], alemaniar idazlea (j. [[1811]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Patricio de la Escosura]], espainiar politikaria eta idazlea (j. [[1807]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1878| ]]
pgquzt8gkq6j6oc1pke1spdc5pphd0e
1888
0
1215
10021705
10019757
2025-01-03T12:17:10Z
Eliatxo
96586
/* Uztailetik abendura */
10021705
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Martxoaren 11]]-[[Martxoaren 14|14]]: [[1888ko elur-bisuts handia|Elur-bisuts handia]] Ipar Amerikan
== Arte eta kultura ==
* [[Maiatzaren 7]]a – ''[[Ys-eko erregea]]'' ({{lang-fr|Le roi d'Ys}}), [[Édouard Lalo]]ren musika eta [[Édouard Blauren]]ren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Paris]]ko [[Théâtre de la Ville|Théâtre Lyrique]] antzokian.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Urtarrilaren 27]] : [[National Geographic Society]] sortu zen, ezagutza geografikoak zabaltzeko
== Kirolak ==
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ignacio Rotaetxe]], euskal ingeniari eta politikari abertzale eta jeltzalea (h. [[1951]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Julene Azpeitia]], [[zumaia]]r idazlea eta [[ikastola|ikastolen]] bultzatzailea (h. [[1980]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Enrique Eguren]], arabar zientzialaria (h. [[1944]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a - [[Manuel Lustres Rivas]], galiziar politikari, kazetari eta idazlea (h. [[1936]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Antonio Ortega (tenientea)|Antonio Ortega]], [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibilean]] parte hartu zuen espainiar tenientea (h. [[1939]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Eugeni Xammar]], kataluniar kazetari, diplomatikari eta itzultzaile eleanitza (h. [[1973]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Lluís Nicolau d'Olwer]], kataluniar politikari eta idazlea (h. [[1961]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Vicki Baum]], estatubatuar eleberrigilea (h. [[1960]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Alfonso Beorlegi]], euskal militarra (h. [[1936]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Wellington Koo]], txinatar diplomatikoa, herrialdearen ordezkaria 1919ko [[Parisko Bake Biltzarra (1919)|Parisko Bake Biltzarrean]] (h. [[1985]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 5]]a – [[Georgi Oppokov]], errusiar militante [[boltxebike]]a (h. [[1938]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Edith Evans]], britainiar aktorea, ibilbide luze eta oparoduna (h. [[1976]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Giuseppe Ungaretti]], italiar olerkaria (h. [[1970]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Clara Campoamor]], espainiar politikaria, [[emakume]]en eskubideen babeslea eta [[sufragio unibertsal]]aren bultzatzailea (h. [[1972]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Georgios Papandreu (1888)|Georgios Papandreu]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1968]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Ronald Knox]], ingeles apaiz katoliko, teologo eta detektibe-eleberrien idazlea (h. [[1957]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Otto Stern]], alemaniar fisikaria, 1943ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1969]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Julien Dufau]], lapurtar errugbilaria (h. [[1916]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Eladio Espartza]], nafar kazetari, idazle eta politikari [[frankismo|frankista]] (h. [[1961]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[José Eustasio Rivera]], kolonbiar poeta eta eleberrigilea (h. [[1928]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Georges Bernanos]], frantziar idazlea (h. [[1948]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Marie Rambert]], poloniar jatorriko ingeles dantzari eta ballet-zuzendaria (h. [[1982]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[José Félix Estigarribia]], [[Paraguai]]ko presidente eta diktadorea (h. [[1940]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Francisco Sagarzazu]], gipuzkoar politikaria (h. [[1975]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[John Foster Dulles]], estatubatuar politikaria (h. [[1959]]).
* [[Otsailaren 27]]a – [[Manuel Sodupe|Manuel Sodupe, ''Gelatxo I'']], gipuzkoar trikitilari soinu-jotzailea (h. [[1953]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 3]]a – [[Natalena Koroleva]], ukrainar idazle eta itzultzailea (h. [[1966]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Joseph Hiriart]], lapurtar arkitektoa (h. [[1946]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Ramón Otero Pedrayo]], galiziar idazle eta politikaria (h. [[1976]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[Raquel Meller]], espainiar zinemako-abeslari, kupletista eta aktorea (h. [[1962]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[Barry Fitzgerald]], irlandar aktorea (h. [[1961]]).
* [[Martxoaren 13]] – [[Anton Makarenko]], ukrainar pedagogoa (h. [[1939]]).
* [[Martxoaren 13]]a – [[Paul Morand]], frantziar diplomazialari eta idazlea (h. [[1976]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Paul Ramadier]], [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (h. [[1961]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Josef Albers]], alemaniar artista eta irakaslea (h. [[1976]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Léon Scieur]], belgikar txirrindularia (h. [[1969]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[María Rodrigo]], espainiar musikagilea, piano-jotzailea eta irakaslea (h. [[1967]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[María Bernaldo de Quirós]], Espainiako lehen emakumea aeroplanoko nazioarteko pilotu titulua lortzen (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[José María Mateos]], bizkaitar kazetari eta entrenatzailea (h. [[1963]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Alberto Matxinbarrena]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1923]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Jean Alavoine]], frantziar txirrindularia (h. [[1943]]).
* [[Apirilaren 7]]a – Jules Moulier, ''[[Oxobi]]'', euskal idazlea (h. [[1958]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Élie Lambert]], lapurtar arte-historialaria (h. [[1961]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Marcel L'Herbier]], frantziar zinema zuzendaria (h. [[1979]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Anita Loos]], estatubatuar aktore, eleberrigile, antzerkigile eta gidoilaria (h. [[1981]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Félix Burriel]], aragoiar eskultorea (h. [[1976]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Max Steiner]], austriar-estatubatuar zinema musikagilea (h. [[1971]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Irving Berlin]], estatubatuar konpositore eta kantu-idazlea, AEBko historiako kantagile handienetakoa (h. [[1989]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Theodor Reik]], austriar-estatubatuar psikoanalista (h. [[1969]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Inge Lehmann]], daniar sismologoa (h. [[1993]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Robustiana Mujika Egaña|''Tene'' Mujika]], [[deba]]r idazlea (h. [[1981]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Harukichi Hyakutake]] japoniar jenerala (h. [[1947]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 9]]a – [[Feliciano Beobide]], ''Lexaka'', gipuzkoar musikagilea (h. [[1956]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Bartolomeo Vanzetti]], italiar-estatubatuar anarkista (h. [[1927]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Fernando Pessoa]], portugaldar saiakeragile eta olerkaria (h. [[1935]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Elisabeth Schumann]], alemaniar opera abeslari soprano lirikoa eta musika-irakaslea (h. [[1952]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Maria Dermoût]], herbeheretar idazlea (h. [[1962]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Heinz Guderian]], alemaniar jeneral nazia (h. [[1954]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Victor Txabarri Anduiza]], bizkaitar enpresaburu eta politikaria (h. [[1923]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Gerrit Rietveld]], herbeheretar altzari-diseinatzaile eta arkitektoa (h. [[1964]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Ricardo Vinós]], arabar matematikaria (h. [[1957]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 3]]a – [[Ramón Gómez de la Serna]], espainiar idazle, kazetari eta itzultzailea (h. [[1963]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Roberto Maraury]], arabar ekonomialari, filologo, afrikanista, abokatu, mediku eta esperantista (h. [[1958]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[Herbert Spencer Gasser]], estatubatuar fisiologoa, 1944ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1963]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Marc Bloch]], frantziar historialaria, [[Annaleen eskola]]ren sortzaileetako bat (h. [[1944]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Giorgio de Chirico]], italiar margolari [[surrealismo|surrealista]] (h. [[1978]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Carl Schmitt]], alemaniar legelari, filosofo politiko eta nazi alderdiko kidea (h. [[1985]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Isaak Xteinberg]], Letonian jaiotako abokatu eta kazetari judua, [[Ezkerreko Sozialista Iraultzaileak|eseristen ezker ildokoa]] (h. [[1957]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Odile Defraye]], belgikar txirrindularia (h. [[1965]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Luther Reed]], estatubatuar gidoilari eta zinema zuzendaria (h. [[1961]]).
* [[Uztailaren 16]]a – [[Frits Zernike]], herbeheretar fisikaria, 1953ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1966]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Shmuel Yosef Agnon]], israeldar eleberrigilea, 1966ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1970]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Enrique Delgado]], espainiar elizgizona, [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko artzapezpiku eta Tuterako apezpikua]] (h. [[1978]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Margarita Xirgu]], espainiar aktore eta antzerki zuzendaria (h. [[1969]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Jean-Pierre Calloc'h]], [[bretainiera]]zko eta frantsesezko idazlea (h. [[1917]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Selman Abraham Waksman]], estatubatuar biokimikari eta mikrobiologoa, 1952ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1973]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Raymond Chandler]], estatubatuar eleberrigilea (h. [[1959]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Vladimir Zworikin]], errusiar asmatzailea, ingeniaria eta [[telebista]]ren teknologiako aitzindaria (h. [[1982]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Gabriel Saint Laurent]], baionar arraunlaria (h. [[1968]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Emiliano Eizagirre]], gipuzkoar sendagilea eta ikerlaria, espainian tisiologiaren sortzailetzat hartua (h. [[1967]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[André Perchicot]], lapurtar pistako txirrindulari eta abeslaria (h. [[1950]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[John Logie Baird]], britainiar fisikaria (h. [[1946]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Grigori Sokolnikov]], Ukrainan jaiotako militante boltxebike judua (h. [[1939]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[T. E. Lawrence]], ''Lawrence Arabiakoa'', britainiar militar, arkeologo eta idazlea (h. [[1935]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Louis Dassance]], euskal idazlea eta euskaltzaina (h. [[1976]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Sophie Drinker]], estatubatuar idazlea, musikaria eta musikologoa (h. [[1967]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Ramón Basterra]], bizkaitar poeta, diplomatiko eta idazlea (h. [[1928]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 4]]a – [[Oskar Schlemmer]], alemaniar margolari, eskultore, diseinatzaile eta koreografoa (h. [[1943]]).
* [[Irailaren 5]]a – [[Sarvepalli Radhakrishnan]], [[India]]ko bigarren presidentea (h. [[1975]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Aliza Greenblatt]], estatubatuar yiddishazko poeta (h. [[1975]]).
* [[Irailaren 10]]a – [[Odette Keun]], herbeheeretar abenturari, sozialista, kazetari eta idazlea (h. [[1978]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Maurice Chevalier]], frantziar aktore eta abeslaria (h. [[1972]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Carl Hilpert]], Bigarren Mundu Gerrako alemaniar jenerala (h. [[1947]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Leoncio Urabaien]], nafar idazlea eta irakaslea (h. [[1968]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Frans Eemil Sillanpää]], finlandiar idazlea, 1939ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1964]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Hontz Gris]], ingeles kontserbazionista, ehiztaria eta idazlea (h. [[1938]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Mercedes Escribano Pérez]], espainiar pedagogoa eta irakaslea (h. [[1958]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Jose Domingo Ugartetxea]], bizkaitar musikari eta erlijioso [[karmeldar]]ra (h. [[1980]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[T. S. Eliot]], estatubatuar eta ingeles poeta, antzerkigile eta literatura-kritikaria, 1948ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1965]]).
* [[Irailaren 30]]a – [[Louis Lecoin]], frantziar militante [[anarkosindikalismo|anarko-sindikalista]] (h. [[1971]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 6]]a – [[Roland Garros]], frantziar pilotua, [[Mediterraneoa]] alderik alde zeharkatu zuen lehen pertsona (h. [[1918]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Henry A. Wallace]], [[Zerrenda:Ameriketako Estatu Batuetako presidenteordeak|Ameriketako Estatu Batuetako presidenteordea]] (h. [[1965]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Ernst Kretschmer]], alemaniar psikiatra (h. [[1964]]).
* [[Urriaren 9]]a – [[Nikolai Bukharin]], errusiar [[boltxebike]], [[errusiako Iraultza|iraultzaile]] eta [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBeko]] politikaria (h. [[1938]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Katherine Mansfield]], zeelandaberritar idazlea (h. [[1923]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Émile Masson (1888-1973)|Émile Masson]], belgikar txirrindularia (h. [[1973]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Eugene O'Neill]], estatubatuar idazlea, 1936ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1953]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Cornelius Colbert]], irlandar errepublikarra, [[Pazko matxinada|1916ko Pazko Matxinadako]] buruzagietako bat (h. [[1916]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Gabino Lizartza]], euskal [[palanka jaurtiketa|palankari]] eta atleta (h. [[1938]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Gabino Alustiza]], [[Aia]]ko alkate jeltzalea, frankistek fusilatua (h. [[1936]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Richard Evelyn Byrd]], estatubatuar esploratzailea eta hegazkin pilotua (h. [[1957]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Joseph Gregor]], austriar idazle eta antzerki irakaslea (h. [[1960]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Nestor Makhno]], ukrainar iraultzaile [[anarkista]] (h. [[1934]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 7]]a – [[Chandrasekhara Venkata Raman]], indiar fisikaria, 1930eko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1970]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Jean Monnet]], frantziar ekonomialari eta diplomatikoa, [[Europar Batasuna]]ren arkitekto nagusienetariko bat (h. [[1979]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Andrei Tupolev]], errusiar hegazkin ingeniaria (h. [[1972]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Frances Marion]], estatubatuar kazetaria, idazlea eta zinema gidogilea (h. [[1973]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[José Raúl Capablanca]], kubatar xake jokalaria (h. [[1942]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Esteban Ezkurra]], Nafarroako [[errekete]]en komandantea eta politikaria (h. [[1964]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Alberto Montaud]], espainiar militarra, [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarosteko]] Agintari Gorena izandakoa (h. [[circa|c.]] [[1970]]).
* [[Azaroaren 23]]a – [[Harpo Marx]], estatubatuar umorista eta aktorea (h. [[1964]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[William Lincoln Bakewell]], ''Endurance'' itsasontziko estatubatuar bakarra [[Trans-Antartika Espedizio Inperiala|Trans-Antartika Espedizio Inperialean]] (h. [[1969]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 6]]a – [[Orixe]], gipuzkoar idazlea (h. [[1961]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Árpád Szakasits]], [[Hungaria]]ko estatuburua (h. [[1965]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Emiliana Zubeldia]], nafar musikagile eta piano-jotzailea (h. [[1987]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Joyce Cary]], irlandar eleberrigilea (h. [[1957]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Juan Martin Pertika]], euskal idazlea (h. [[1971]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[María del Villar Berruezo]], nafar dantzaria eta idazlea (h. [[1977]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[José Rodríguez-Medel]], Nafarroako Guardia Zibilaren komandantea Espainiako Bigarren Errepublikan (h. [[1936]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Catalina Bárcena]], espainiar aktorea (h. [[1978]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Maxwell Anderson]], estatubatuar antzerkigile, olerkari, kazetari eta abesti egilea (h. [[1959]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Alexandro I.a Jugoslaviakoa]], [[Jugoslaviako Erresuma|Jugoslaviako erregea]] (h. [[1934]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Fritz Reiner]], hungariar-estatubatuar orkesta zuzendaria (h. [[1963]]).
* [[Abenduaren 27]]a – [[Thea von Harbou]], alemaniar idazle, aktore, zinemarako gidoilari eta zuzendaria (h. [[1954]]).
* [[Abenduaren 27]]a – [[Tito Schipa]], italiar tenorra (h. [[1965]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[F. W. Murnau]], alemaniar zinema zuzendaria (h. [[1931]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Martxoa]] – [[Juan Gracia]], euskal herritar politikari sozialista (h. [[1941]]).
* [[Angel Cábanas]], gipuzkoar pintorea (h. [[1964]]).
* [[Antonia Anaut]], [[Izaba]] udalerrian bertako euskararen ([[Erronkariera]]ren) azken hiztuna (h. [[1976]]).
* [[Christoph Dufau]], euskal idazlea (h. [[1922]]).
* [[Diego Perez de Arriluzea]], Frai Diego Dulantzikoa, arabar historialari, irakasle eta fraide agustindarra (h. [[1975]]).
* [[Ricardo Gutiérrez Abascal]], ''Juan de la Encina'', euskal arte kritikaria (h. [[1963]]).
* [[Ellen West]], elikadura-nahasmenduak eta beste arazo psikiatrikoak izan zituen gaixo nabarmena, psikiatriaren historiako kasu aztertuenetakoa (h. [[1921]]).
* [[Galina Flakserman]], militante [[boltxebike]] errusiar judua (h. [[1958]]).
* [[Fania Lewando]], poloniar-lituaniar sukaldari, nutrizionista eta sukaldaritzako liburuen egilea (h. [[1941]]).
* [[María Martos]], espainiar feminista, [[Lyceum Club Femenino|Lyceum]] Clubaren sortzaileetako bat (h. [[1981]]).
* [[Persephone Papadopulou]], zipretar irakasle, idazle, kazetari eta feminista (h. [[1948]])
== Heriotzak ==
==== Urtarriletik ekainera ====
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Gustave de Ponton d'Amécourt]], frantziar asmatzaile, arkeologo eta numismatikoa (j. [[1825]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Eugène Labiche]], frantziar antzerkigilea (j. [[1815]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Edward Lear]], ingeles artista, ilustratzaile, musikari, egile eta olerkaria (j. [[1812]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Asa Gray]], estatubatuar naturalista eta medikua, XIX. mendeko estatubatuar botanikari garrantzitsuena gisa hartua (j. [[1810]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Joan Bosco]], italiar apaiza, [[Salestarren Kongregazioa]]ren sortzailea (j. [[1815]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Mariano Jose Ibarguengoitia Zuloaga]], bizkaitar apaiza, Karitateko Jesusen Zerbitzarien sortzailetako bat (j. [[1815]]).
* [[Otsailaren 2]]a – [[Félix-Auguste Clément]], frantziar margolari [[orientalismo|orientalista]] (j. [[1826]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Anton Mauve]], herbeheretar margolaria, [[Hagako Eskola]]ko kidea (j. [[1838]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Aurore von Haxthausen]], suediar idazlea, musikagilea, piano-jotzailea eta Luisa erreginaren konpainia-dama (j. [[1830]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[José Gallostra]], nafar politikari eta legelaria (j. [[1833]]).
* [[Otsailaren 18]]a- [[Ricardo Zamacois]], bilbotar aktore eta zarzuela abeslaria (j. [[1847]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Jean-Delphin Alard]], lapurtar biolin jotzailea eta musikagilea (j. [[1815]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Louisa May Alcott]], estatubatuar eleberrigile, ipuin idazle eta poeta (j. [[1832]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Francisco Huder]], [[Iruñeko alkate]]a (j. [[1829]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[Gilen I.a Alemaniakoa]], [[Prusia]]ko erregea eta [[Alemania]]ko enperadorea (j. [[1797]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Camilo Hurtado Ametzaga]], Riscal de Alegreko markesa, bizkaitar enpresaburu eta saiakeragilea (j. [[1827]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Eduardo Alonso Colmenares]], nafar abokatu eta politikaria (j. [[1820]]).
* [[Apirilaren 5]]a – [[Vsevolod Garxin]], errusiar idazlea (j. [[1855]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Matthew Arnold]], ingeles olerkari eta kultura-teorialaria (j. [[1822]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Raffi]], armeniar idazlea (j. [[1835]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Jean-François Cerquand]], frantziar idazlea (j. [[1816]]).
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Františka Stránecká]], txekiar idazle eta folklorista (j. [[1839]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Julian Buztintza]], bizkaitar emigratzailea, lur-neurtzaile eta politikaria Argentinan (j. [[1827]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Frederiko III.a Alemaniakoa]], [[Prusiako Erresuma|Prusiako errege]] eta [[Alemaniar Inperioa|Alemaniako enperadorea]] (j. [[1831]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Johannes Zukertort]], germano-poloniar xakelaria (j. [[1842]]).
==== Uztailetik abendura ====
* [[Uztailaren 4]]a – [[Theodor Storm]], alemaniar idazlea (j. [[1817]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Charles Duclerc]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1812]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[María Josefa Mujía]], boliviar poeta, eleberrigile eta itzultzailea (j. [[1812]]).
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Anna Haining Bates]], [[akromegalia]]ren ondorioz 2,41 metro garai izatera heldu zen kanadar gizasemea (j. [[1846]]).
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Philip Sheridan]], estatubatuar jenerala (j. [[1831]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Jørgen Roed]], Danimarkako Urre Aroko erretratu egile margolaria (j. [[1808]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Carl Christian Hall]], [[Danimarka]]ko lehen ministroa (j. [[1812]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[John Pemberton]], estatubatuar kimikaria, [[Coca-Cola]] edariaren asmatzailea (j. [[1831]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Josefina Pelliza de Sagasta]], argentinar poeta, eleberrigile eta kazetaria (j. [[1848]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Rudolf Clausius]], alemaniar fisikaria (j. [[1822]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Mary Ann Nichols]], ustez [[Jack Tripa-ateratzailea]]ren lehenengo biktima (j. [[1845]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Annie Chapman]], ustez [[Jack Tripa-ateratzailea]]ren bigarren biktima.
* [[Irailaren 11]] – [[Domingo Faustino Sarmiento]], [[Argentina]]ko presidentea eta idazlea (j. [[1811]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Fernando Luis Ybarra]], bizkaitar enpresaburu eta pertsona esanguratsua, Ybarra familiako kidea (j. [[1844]]).
* [[Irailaren 30]]a – [[Eunice Newton Foote]], estatubatuar zientzialari, asmatzaile eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (j. [[1819]]).
* [[Irailaren 30]]a – [[Elizabeth Stride]], ustez [[Jack Tripa-ateratzailea]]ren hirugarren biktima (j. [[1843]]).
* [[Irailaren 30]]a – [[Catherine Eddowes]], ustez [[Jack Tripa-ateratzailea]]ren laugarren biktima.
* [[Urriaren 8]]a – [[Jules d'Anethan]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1803]]).
* [[Urriaren 11]] – [[James Prescott Joule]], ingeles fisikaria (j. [[1818]]).
* [[Azaroaren 1]]a – [[Nikolai Przhevalski]], errusiar geografoa (j. [[1839]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Mary Jane Kelly]], ustez [[Jack Tripa-ateratzailea]]ren bosgarren eta azken biktima.
* [[Azaroaren 16]]a – [[Arsène Darmesteter]], frantziar hizkuntzalaria (j. [[1846]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Margery Deane]], estatubatuar idazlea (j. [[1850]]).
* [[Abenduaren 2]]a – [[Namık Kemal]], turkiar idazlea (j. [[1840]]).
* [[Abenduaren 3]]a – [[Karl Zeiss]], alemaniar optikoa (j. [[1816]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Caroline de Barrau]], frantziar hezitzailea, feminista, aktibista eta filantropoa (j. [[1828]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Eagle Woman]], [[lakota]] herriko aktibista, liderra, diplomazialaria, merkataria eta interpretea (j. [[circa|c.]] [[1820]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Esteban Obanos]], nafar apaiz katoliko eta legelaria.
* [[Florencio Sanz Baeza]], nafar politikari [[karlismo|karlista]] (j. [[1800]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1888| ]]
blhpkm1ld1gy26407dh3tx97gtmdl38
1899
0
1226
10021877
10020587
2025-01-03T16:26:04Z
Eliatxo
96586
/* Uztailetik abendura */
10021877
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Espainia]]k [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuei]] eman zien [[Kuba]]ko lurraldea.
== Arte eta kultura ==
===== Euskal Herria =====
* [[Urtarrilaren 6]]a – ''[[Txanton Piperri]]'', [[euskara]]z idatziriko lehenbiziko [[opera]], [[Buenaventura Zapirain]]en musika eta [[Toribio Altzaga]]ren libretoa dituena, [[Donostia]]ko Zentro Katolikoan estreinatu zen.
===== Mundua =====
* [[Urriaren 26]]a – ''[[Odol vienarra]]'' ({{lang-de|Wiener Blut}}), [[Johann Strauss (semea)|Johann Strauss II.aren]] musika eta [[Victor Léon]] eta [[Leo Stein]]en libretoa duen [[opereta]] estreinatu zen [[Viena]]ko [[Carltheater]]ren.
* [[Azaroaren 3]]a – ''[[Tsarraren emaztegaia]]'' ({{lang-ru|Царская невеста}}, ''Tsarskaya nevesta''), [[Nikolai Rimski-Korsakov]]en musika eta Ilia Tyumeneven libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Mosku]]ko Opera Pribatuan.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Martxoaren 6]]a – [[Bayer]] konpainiak [[azido azetilsaliziliko|aspirina]] erregistratu zuen.
== Kirolak ==
* [[Martxoaren 14]]a – [[1896ko Home Nations Txapelketa]] bukatu zen: [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] izan zen txapelduna bigarren aldiz.
* [[Azaroaren 29]]a – [[Bartzelona Futbol Kluba|Bartzelonako Futbol Taldea]] sortu zuten.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Maria Archer]], portugaldar idazlea (h. [[1982]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[José Landazabal|José Landazabal, ''Lakatos'']], bizkaitar futbolaria (h. [[1970]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Francis Poulenc]], frantziar musikagilea eta piano-jotzailea (h. [[1963]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Solomon Bandaranaike]], [[Sri Lanka]]ko laugarren lehen ministroa (h. [[1959]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Paul Hermann Müller]], suitzar kimikaria, 1948ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1965]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Lev Kulexov]], [[sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] zinema teoriko eta pedagogoa, [[sobietar zinema]]ren aitzindarietakoa (h. [[1970]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Pablo Barrera]], [[Bilboko alkateen zerrenda|Bilboko alkatea]] (h. [[1957]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Al Capone]], italiar jatorrizko estatubatuar gangsterra (h. [[1947]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Nevil Shute]], anglo-australiar idazle, ingeniari eta hegazkinlaria (h. [[1960]]).
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Mariano Ansó]], [[Iruñeko alkateen zerrenda|Iruñeko lehen alkate]] errepublikarra (h. [[1981]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Paul-Henri Spaak]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (h. [[1972]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Max Theiler]], hegoafrikar-estatubatuar sendagilea, 1951ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1972]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 2]]a – [[Ossi Oswalda]], alemaniar antzezlea (h. [[1948]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Julián Zugazagoitia]], euskal abokatu eta politikaria (h. [[1940]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Patricio Caicedo]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1981]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Ramón Novarro]], mexikar aktorea, zinemako lehenbizikoetako latindar [[sex symbol]]tzat joa (h. [[1968]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Cevdet Sunay]], [[Turkia]]ko presidentea (h. [[1982]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[John Herman Randall, Jr.]], estatubatuar historialaria eta filosofoa (h. [[1980]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Georges Auric]], frantziar musikagilea (h. [[1983]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Gale Sondergaard]], estatubatuar aktorea (h. [[1985]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Jesus Martínez de Aragón]], arabar abokatu eta militarra (h. [[1937]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Lucio Fontana]], argentinar-italiar margolari eta eskultorea (h. [[1968]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Josep Tarradellas]], [[Kataluniako Generalitateko presidenteen zerrenda|Kataluniako Generalitateko 125. Presidentea]] (h. [[1988]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Fernando Valera Aparicio]], espainiar politikari eta idazlea, Errepublikaren Erbesteko azken presidentea (h. [[1982]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Erich Kästner]], alemaniar idazlea (h. [[1974]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Norman Taurog]], estatubatuar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. [[1981]]).
* [[Otsailaren 26]] – [[Max Petitpierre]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (h. [[1994]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Aingeru Irigarai]], nafar sendagile, idazle eta [[euskaltzainen zerrenda|euskaltzain]] osoa (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 3]]a – [[Ángela Alonso]], nafar maistra (h. [[1986]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Emilio Prados]], [[27ko belaunaldia]]ren idazlea eta poeta andaluziarra (h. [[1962]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Willem Jacob Luyten]], herbehereetar-estatubatuar astronomoa (h. [[1994]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[René Elizabide]], zuberotar enpresaburua, [[Pataugas]] oinetakoen sortzailea (h. [[1967]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Frederiko IX.a Danimarkakoa]], [[Danimarka]]ko erregea (h. [[1972]]).
* [[Martxoaren 13]]a – [[John Hasbrouck Van Vleck]], estatubatuar fisikari eta matematikaria, 1977ko [[Zerrenda:Fisikako Nobel Saria|Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1980]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[José Etxebeste]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1982]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Aksel Sandemose]], daniar eleberrigilea (h. [[1965]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Panagiotis Pipinelis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1970]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Kata Pejnović]], [[jugoslavia]]r komunista eta partisanoa (h. [[1966]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Jacques Audiberti]], frantziar idazlea (h. [[1965]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[Francis Ponge]], frantziar olerkari eta saio-idazlea (h. [[1988]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[Gloria Swanson]], estatubatuar aktorea (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Juan Iruretagoiena]], gipuzkoar idazle, antzerkigile eta itzultzailea (h. [[1982]]).
* [[Martxoaren 29]]a – [[Lavrenti Beria]], [[sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] buruzagi komunista, polizia eta zerbitzu sekretuko ([[NKVD]]) zuzendaria (h. [[1953]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 2]]a – [[Robert Hill]], britainiar biokimikaria (h. [[1991]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Friedrich Traugott Wahlen]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (h. [[1985]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[Alfred Schütz]], austriar soziologo eta gizarte zientzien filosofoa (h. [[1959]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[Vincent Wigglesworth]], britainiar [[entomologia|entomologoa]] (h. [[1994]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[José María Gonzalez de Kareaga]], bizkaitar ingeniari eta politikaria, [[Bilboko alkateen zerrenda|Bilboko alkatea]] (h. [[1971]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Byron Haskin]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[1984]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Vladimir Nabokov]], errusiar-esatubatuar idazlea, XX. mendeko idazle berezi eta nagusietako bat (h. [[1977]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Bertil Ohlin]], suediar politikaria eta ekonomista, 1977ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (h. [[1979]]).
* [[Apirilaren 25]]a – [[María Villar Buceta]], kubatar poeta, kazetari eta ekintzailea (h. [[1977]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Juana Mordó]], arte-merkataria (h. [[1984]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Walter Lantz]], estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (h. [[1994]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Duke Ellington]], estatubatuar jazz musikaria, inoizko jazz musikaririk garrantzitzuenetarikoa (h. [[1974]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Antonina de los Reyes Erreka]], 109 urte eta 57 egun bizi izandako euskal herritarra (h. [[2008]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Paulino Uzkudun]], gipuzkoar boxeolaria, Euskal Herriko historiako boxeolaririk garrantzitsuenetakoa (h. [[1985]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Cèlia Suñol i Pla]], kataluniar idazlea (h. [[1986]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Friedrich Hayek]], britainiar ekonomista, 1974ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (h. [[1992]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Fred Astaire]], estatubatuar aktore eta dantzaria, XX. mendeko dantzaririk bikainenetakoa (h. [[1987]]).
* [[Maiatzaren 11]]a – [[Sára Salkaházi]], hungariar moja katolikoa, Bigarren Mundu Gerran gutxi gorabehera ehun judu salbatu zituena (h. [[1944]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Pelageya Polubarinova-Kotxina]], [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] matematikari eta zientzialaria (h. [[1999]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Apel·les Fenosa]], kataluniar eskultorea (h. [[1988]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Jon Txakartegi|Jon Txakartegi, ''Takolo'']], bizkaitar joalea, [[Idaho]]ko euskal komunitatearen animatzailea (h. [[1986]]).
* [[Maiatzaren 17]]a - [[Anita Conti]], frantziar esploratzaile eta argazkilaria, Frantziako lehen emakume ozeanografoa.
* [[Maiatzaren 17]]a - [[Carmen de Icaza]], espainiar kazetari eta idazlea (h. [[1979]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Henry Habberley Price]], galestar filosofoa (h. [[1984]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Aleksandr Deineka]], sobietar margolari, artista grafiko eta eskultorea (h. [[1969]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Suzanne Lenglen]], frantziar tenislaria (h. [[1938]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Henri Michaux]], belgikar olerkari, idazle eta margolaria (h. [[1984]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Irena Krzywicka]], poloniar feminista, idazlea, itzultzailea eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (h. [[1994]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Irving Thalberg]], estatubatuar zinema ekoizlea (h. [[1936]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Leonid Leonov]], sobietar eleberrigilea (h. [[1994]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 2]]a – [[Lotte Reiniger]], alemaniar zinema zuzendaria, marrazki bizidunen egilea (h. [[1981]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Georg von Békésy]], hungariar biokimikaria, 1961eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1972]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Alan Le May]], estatubatuar eleberrigile eta gidoigilea (h. [[1964]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Elizabeth Bowen]], ingelesezko irlandar eleberrigilea (h. [[1973]]).
* [[Ekainaren 10]]a – [[Raoul Salan]], frantziar jenerala (h. [[1984]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Yasunari Kawabata]], japoniar idazlea, 1968ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1972]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Anni Albers]], alemaniar ehungintzako-diseinatzailea, margolaria eta diseinatzailea (h. [[1994]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Carlos Chávez]], mexikar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. [[1978]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[George Călinescu]], errumaniar idazlea (h. [[1965]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Jean Moulin]], [[Frantziako Erresistentzia|Frantziako erresistentziako]] buruzagia (h. [[1943]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Michał Kalecki]], poloniar ekonomialaria (h. [[1970]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Jón Helgason]], islandiar hizkuntzalari eta poeta (h. [[1986]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Alfred Pose]], bearnotar bankari eta politikaria, [[Donibane Lohizune]]ko auzapeza (h. [[1969]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Thomas Dorsey]], estatubatuar kantaria, [[Gospel]]-kantari gisa ezaguna (h. [[1993]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Charles Laughton]], ingeles aktore, gidoigile, ekoizle eta zinema zuzendaria (h. [[1962]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Konstantinos Tsatsos]], [[Grezia]]ko presidentea (h. [[1987]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[Marcel Achard]], frantziar antzerkigile, aktore eta gidoilaria (h. [[1974]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Louis Mottiat]], belgikar txirrindularia (h. [[1972]]).
* [[Uztailaren 7]]a – [[George Cukor]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[1983]]).
* [[Uztailaren 7]]a – [[Jean-Albert Grégoire]], [[automobilgintza]]ren sustatzaile eta idazle frantziarra (h. [[1992]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Raimunda Royo]], bizkaitar emakume mendigoizale aitzindaria.
* [[Uztailaren 10]]a – [[John Gilbert]], estatubatuar antzezlaria, zinema mutuaren garaian famatuenetakoa (h. [[1936]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Henri Suter]], suitzar txirrindularia (h. [[1978]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[E. B. White]], estatubatuar idazlea (h. [[1985]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Seán Lemass]], [[Irlandako Errepublika]]ko [[Taoiseach]]a (h. [[1971]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[James Cagney]], estatubatuar aktorea (h. [[1986]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Hart Crane]], estatubatuar poeta (h. [[1932]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Ernest Hemingway]], estatubatuar idazle eta kazetaria (h. [[1961]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Sobhuza II.a]], [[Swazilandia]]ko erregea (h. [[1982]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Gustav Heinemann]], [[Alemania|Alemaniako Errepublika Federaleko]] presidentea (h. [[1976]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Gerald Moore]], britainiar piano-jotzailea (h. [[1987]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Ernesto Giménez Caballero]], faxismoaren sustatzailea Espainian, frankismoaren aldekoa, idazlea eta enpresaria (h. [[1988]]).
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Louis Chiron]], monakoar auto gidaria, 1 Formulako lasterketa batean parte hartu duen gidaririk zaharrena (h. [[1979]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Cyriel Barbary]], [[Lehen Mundu Gerra]]n parte hartu zuen bizirik geratzen zen azken belgikarra (h. [[2004]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[René Lafon]], frantziar jatorriko [[euskal hizkuntzalaritza|euskal hizkuntzalaria]] (h. [[1974]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Armand Salacrou]], frantziar antzerkigilea (h. [[1989]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[P. L. Travers|Pamela Travers]], australiar-ingeles idazlea, [[Mary Poppins]]en eleberrien egilea (h. [[1996]]).
* [[Abuztuaren 11]] – [[Alejandro Tapia Perurena]], euskal olerkaria (h. [[1957]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Alfred Hitchcock]], ingeles zinema zuzendari eta ekoizlea, [[thriller]] eta [[beldurrezko zinema|beldurrezko]] generoetan maisulan ospetsuen egilea (h.[[1980]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Carola Lorenzini]], argentinar hegazkinlari eta kirolaria (h. [[1941]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Bixente Eskisabel]], gipuzkoar sustatzailea eta enpresaburua (h. [[1955]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[George Erskine]], [[Britainiar Armada]]ko jenerala (h. [[1965]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Ferhat Abbas]], [[Aljeria]]r Errepublikako behin-behineko gobernuaren lehen presidentea (h. [[1985]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Jorge Luis Borges]], argentinar idazlea (h.[[1986]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Albert Claude]], belgikar biologoa, 1974ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1983]]).
* [[Abuztuaren 25]]a - [[Irene Caba Alba]], espainiar aktorea (h. [[1957]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Rufino Tamayo]], mexikar pintorea (h. [[1991]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[C. S. Forester]], ingeles eleberrigilea (h. [[1966]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Charles Boyer]], frantziar aktorea (h. [[1978]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Chang Myon]], [[Hego Korea]]ko lehen ministroa eta lehendakariordea (h. [[1966]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Andrei Platonov]], errusiar eleberrigile, filosofo, antzerkigile, olerkari, eta gerra-berriemailea (h. [[1951]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 3]]a – [[Frank Macfarlane Burnet]], australiar birologoa [[immunologia]]n egindako ekarpenagatik ezaguna, 1960ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1985]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Errose Bustintza]], euskal idazlea, abertzalea eta euskaltzalea (h. [[1953]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Brassaï]], franko-hungariar argazkilari, eskultore, dominen-egile, idazle eta zinemagilea (h. [[1984]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Hendrik van Gent]], herbeheretar astronomoa (h. [[1947]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Hans Swarowski]], austriar orkestra zuzendari eta zuzendaritza irakaslea (h. [[1975]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Ida Kamińska]], judu-poloniar antzezle eta zuzendaria (h. [[1980]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Eustakia Altzola]], bizkaitar lekaimea (h. [[1976]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Eustaquio Berriotxoa]], gipuzkoar gerra argazkilari eta ingeniaria (h. [[1987]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Louise Nevelson]], estatubatuar eskultorea (h. [[1988]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Sylvain Floirat]], frantziar enpresaburua (h. [[1993]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[László Bíró]], hungariar-argentinar kazetari eta asmatzailea, [[bolaluma]]ren asmatzailea (h. [[1985]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Joseph Guillemot]], distantzia luzeko frantziar atleta (h. [[1975]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Angel Martínez Baigorri]], nafar apaiza, idazlea eta poeta (h. [[1971]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Louis Hjelmslev]], daniar hizkuntzalaria (h. [[1965]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Franz Jonas]], [[Austria]]ko presidentea (h. [[1974]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Georges Bidault]], [[Frantzia]]ko Behin Behineko Gobernuko presidentea (h. [[1983]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Miguel Matxinandiarena]], nafar zinema ekoizlea, [[Argentina]]n lan egin zuena (h. [[1975]]).
* [[Urriaren 8]]a –
** [[René Petit]], euskal herritar futbolari eta ingeniaria (h. [[1989]]).
** [[Meggie Albanesi]], britainiar aktorea (h. [[1923]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Miguel Ángel Asturias|Miguel Angel Asturias]], guatemaldar idazlea, 1967ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1974]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Akim Tamiroff]] armeniar jatorriko estatubatuar aktorea (h. [[1972]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Nadezhda Mandelstam]], errusiar idazlea (h. [[1980]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Santos Gandia]], gipuzkoar biolontxelo-jotzailea (h. [[1975]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[István Csala]], hungariar politikaria (h. [[1987]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Nicolas Frantz]], luxenburgotar txirrindularia (h. [[1985]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Helen Porter]], britainiar botanikoa eta Imperial Collegeko lehen emakume-irakaslea (h. [[1987]]).
* [[Azaroaren 13]]a – [[Huang Xianfan]], txinatar historialaria eta antropologoa (h. [[1982]]).
* [[Azaroaren 13]]a – [[Iskander Mirza]], [[Pakistan]]go lehendabiziko presidentea (h. [[1969]]).
* [[Azaroaren 15]]a – [[Urania Mella]], galiziar politikaria, emakumeen elkartegintzaren aitzindaria (h. [[1945]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Edna Murphy]], estatubatuar aktorea (h. [[1974]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Luis González de Ubieta]], bizkaitar militarra (h. [[1950]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Emma Morano]], 117 urte eta 137 egun bizi izandako italiar emakumea (h. [[2017]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Mayi Elizaga]], frantsesezko lapurtar idazlea (h. [[1941]]).
* [[Abenduaren 1]]a – [[Aurelio Iñigo]], nafar ekintzaile anarkista (h. [[1936]]).
* [[Abenduaren 3]]a – [[Noel Clarasó]], kataluniar idazle eta itzultzailea (h. [[1985]]).
* [[Abenduaren 5]]a – [[Jimena Quirós]], espainiar zientzialaria, herrialdeko lehen emakumezko ozeanografotzat hartua (h. [[1983]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Luciano Juaristi Mendizabal]], ''Atano II.a'', euskal herritar pilotaria.
* [[Abenduaren 15]]a – [[Harold Abrahams]], britainiar korrikalari judua (h. [[1978]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Noël Coward]], ingeles antzerkigile, musikagile, zinema eta antzeki zuzendari, aktore eta abeslaria (h. [[1973]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Aleksander Zawadzki]], [[Polonia]]ko estatuburua (h. [[1964]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Nemesio Etxaniz]], gipuzkoar idazlea eta apaiza (h. [[1982]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Yevguenia Bugoslavskaia]], sobietar astronomoa eta geofisikaria (h. [[1960]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Bernardino Bienabe]], gipuzkoar margolaria (h. [[1987]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Humphrey Bogart]], estatubatuar aktorea, ''American Film Institute''ren arabera gizonezko zinema-izarrik handiena (h. [[1957]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Catalina Alastuey]], [[Emakume Abertzale Batza]]ren kidea eta Iruñeko Udal-eskoletako irakaslea.
* [[Abenduaren 28]]a – [[Edgar Neville]], Berlanga de Dueroko IV. kondea, espainiar zinema-zuzendaria eta antzerkigilea (h. [[1967]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Manuel Laborde]], gipuzkoar ingeniaria (h. [[1993]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Silvestre Revueltas]], mexikar biolinista eta musikagilea (h. [[1940]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Augusto Pérez Garmendia]], [[Espainiako Indar Armatuak|Espainiako Armadako]] nafar komandantea (h. [[1936]]).
* [[Dolores Salís]], gipuzkoar eskulturagile eta zeramikaria (h. [[1999]]).
* [[Florentina Tasende]], bizkaitar politikaria, feminista eta kazetaria, [[Emakume Antifaxisten Elkartea|Emakume Antifaxisten Elkarteko]] Euskal Herriko Komite Nazionalaren lehendakaria.
* [[Joanes Harriet]], baxenafar bertsolaria (h. [[1972]]).
* [[Nieves González]], euskal aktorea (h. [[1983]]).
* [[Nikolas Sorozabal]], donostiar bertsolaria.
* [[Serafin Arantzeta]], bizkaitar trikitilaria (h. [[1975]]).
* [[Víctor Zubizarreta]], bizkaitar musikagile, organo-jole eta pedagogoa (h. [[1970]]).
* [[Víctor Barguilla]], Barakaldon bizi izandako errioxar bizargina eta aktorea (h. [[1937]]).
* [[Nguyen Van Dong]], euskal [[iheslari|errefuxiatuen]] alde [[Biarritz|Miarritzen]] bere buruaz beste egin zuen vietnamdarra (h. [[1972]]).
* [[Adnan Menderes]], [[Turkia]]ko lehen ministroa (h. [[1961]]).
* [[Estefania Cueto Puertas]], jostuna eta Espainiako lider komunista, errepresio frankistaren biktima (h. [[1939]]).
* [[Stylianos Mavromichalis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1981]]).
* [[Syra Alonso]], galiziar idazlea (h. [[1970]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarriletik ekainera ====
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Carl Friedrich Wilhelm Claus]], alemaniar zoologoa (j. [[1835]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Alfred Sisley]], frantziar-ingeles margolaria (j. [[1839]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Leo von Caprivi]], [[Alemania]]ko kantzilerra (j. [[1831]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Félix Faure]], [[Zerrenda:Frantziako presidenteak|Frantziako presidentea]] (j. [[1841]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Sophus Lie]], norvegiar matematikaria, simetria jarraituaren teoria sortu zuena (j. [[1842]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Pilar Pascual de Sanjuán]], kataluniae maistra, feminista eta idazlea (j. [[1827]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Nieves Cano]], arabar filantropoa (j. [[1847]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Gaëtan de Rochebouët]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1813]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Elizabeth Brown]], britainiar astronomoa, eguzki-behaketetan espezializatua (j. [[1830]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Kaʻiulani]], [[Hawaiiko Erresuma]]ko azken printzesa (j. [[1875]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Jazinta Arruti]], gipuzkoar bertsolaria (j. [[1827]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Julius Vogel]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (j. [[1835]])
* [[Martxoaren 20]]a – [[Martha M. Place]], Ameriketako Estatu Batuetan [[aulki elektriko]]an hilarazi zuten lehen emakumea (j. [[1849]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Joaquim Rubió i Ors]], kataluniar olerkaria (j. [[1818]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Jules-Amédée Barbey d'Aurevilly]], frantziar idazlea (j. [[1808]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Rosa Bonheur]], frantziar margolari eta eskultorea, animaliak erretratatzen aditua (j. [[1822]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Emilio Castelar]], espainiar politikari eta idazlea (j. [[1832]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Wilhelmine Gulowsen]], norvegiar idazle, poeta, argitaratzaile eta itzultzailea (j. [[1848]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Johann Strauss (semea)]], austriar musikagilea (j. [[1825]]).
* [[Ekainaren 10]]a – [[Ernest Chausson]], frantziar musikagile [[Erromantizismoko musika|erromantikoa]] (j. [[1855]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Martin V. Biscailuz]], baxenafar gurasodun estatubatuar letradu eta kazetari euskalduna (j. [[1861]]).
==== Uztailetik abendura ====
* [[Uztailaren 28]]a – [[Antonio Guzmán Blanco]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1829]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Robert Wilhelm Bunsen]], alemaniar kimikaria (j. [[1811]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Wendela Hebbe]], suediar kazetari eta idazlea, ustez Suediako egunkari bateko lehen emakume kazetaria (j. [[1808]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Adine Riom]], frantziar idazlea (j. [[1818]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Catharine Parr Traill]], inglesez idazten zuen kanadar idazle, botanikari eta naturalista (j. [[1802]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Jovan Ristic]], [[Serbia]]ko lehen ministroa (j. [[1831]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Giovanni Segantini]], italiar margolaria (j. [[1858]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Aristide Cavaillé-Coll]], frantziar [[Organo (musika)|organo]]-egilea (j. [[1811]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Charles Ashton]], galestar idazlea (j. [[1848]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Edward Orton Sr.]], estatubatuar geologoa (j. [[1829]]).
* [[Azaroaren 3]]a – [[Lazarine de Manosque]], okzitaniar poeta (j. [[1848]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Garret Hobart]], [[AEB]]etako 24. presidenteordea (j. [[1844]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Mary Elizabeth Southwell Dudley Leathley]], irlandar idazlea (j. [[1818]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Joan Batista Azkonagerre]], frantsesezko lapurtar idazlea (j. [[1815]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Guido Gezelle]], flandriar olerkaria (j. [[1830]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Louise Bjørnsen]], danimarkar idazlea (j. [[1824]]).
* [[Abenduaren 30]]a – [[James Paget]], ingeles kirurgilaria eta patologoa, [[Eritasun|patologiaren]] sortzailea (j. [[1814]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Amalia López Cabrera]], espainiar dagerrotipista eta argazkilaria, Espainiako lehen argazki estudio propioa ireki zuen emakumea (j. [[1837]]).
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1899| ]]
b93wp5pwjntl2gjjoyqyylby4kldy5f
1904
0
1231
10021830
10017769
2025-01-03T15:19:10Z
Eliatxo
96586
/* Apirila */
10021830
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Bizkaia|Bizkaiko]] meatzarien greba amaitu zen langileen garaipenarekin.
=== Mundua ===
* [[Urriaren 18]]a – [[Bolivia]] eta [[Txile]]k bake akordioa sinatu zuten.
== Arte eta kultura ==
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
* [[1904ko Udako Olinpiar Jokoak|1904ko Olinpiar Jokoak]] ([[Saint Louis]], [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]; [[uztailaren 1]]a – [[azaroaren 23]]a):
** Joko hauetan ez zen izan euskal herritar kirolaririk.
* [[Maiatzaren 21]]a – [[FIFA]] [[futbol]]aren nazioarteko elkartea sortu zuten [[Paris]]en.
* [[Irailaren 14]]a – [[Aviron Bayonnais]] [[errugbi]] taldea sortu zuten [[Baiona]]n.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Fazal Ilahi Chaudhry]], [[Pakistan]]go 5. presidentea (h. [[1982]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Antonio Garrigues Díaz-Cañabate]], espainiar legegizon eta diplomatikoa (h. [[2004]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Brígida Pardo López]], Espainiako Gerra Zibilaren hasieran fusilatutako emakumea (h. [[1936]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Jesus Gartzia Leoz]], nafar musikagilea (h. [[1953]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Nathan Milstein]], ukrainar-estatubatuar biolinista (h. [[1992]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Cecil Beaton]], britainiar modako, erretratuetako eta gerrako argazkilari, egunkarien egile, margolari eta zinema eta antzerkirako barnealdeen eta jantzien diseinatzailea (h. [[1980]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Jesus Luisa Esnaola]], gipuzkoar dantzaria, koreografoa eta [[Euzko Gudarostea|Euzko Gudaroste]]ko komandantea (h. [[1972]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Lillemor Aars]], norvegiar zeramikaria (h. [[1992]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Cary Grant]], ingeles-estatubatuar aktorea (h. [[1986]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[George Balanchine]], errusiar musikagile, dantzari eta koreografoa (h. [[1983]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Carolina Henriette MacGillavry]], holandar kimikari eta kristalografoa (h. [[1993]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Seán MacBride]], irlandar politikaria, [[Amnistia Internazionala|Amnesty Internationaleko]] lehendakaria eta 1974ko [[Bakearen Nobel Saria]] (h. [[1988]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Casimiro Morcillo]], espainiar artzapezpikua, [[Bilboko elizbarrutia|Bilboko elizbarrutiko]] lehendabiziko apezpikua (h. [[1971]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Arnold Gehlen]], alemaniar antropologo eta soziologoa (h. [[1976]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Lidia Zamenhof]], poloniar idazle eta itzultzailea (h. [[1942]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Enrique de Gandía]], argentinar historialaria eta idazlea (h. [[2000]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Bernabé Txabarri]], euskal belar hockey jokalaria.
* [[Otsailaren 2]]a – [[Helen Rose]], arropa eta filmetako jantzien estatubatuar diseinatzailea (h. [[1985]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Luigi Dallapiccola]], italiar musikagilea, [[dodekafonismo]]aren aitzindaria Italian (h. [[1975]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[MacKinlay Kantor]], estatubatuar kazetari, eleberrigile eta gidoilaria (h. [[1977]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Deng Yingchao]], txinatar politikaria (h. [[1992]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Nils Holmer]], suediar hizkuntzalaria (h. [[1994]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Lilian Harrison]], argentinar igerilaria, [[Rio de la Plata]] igerian zeharkatu zuen lehen pertsona (h. [[1993]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Keith Holyoake]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministro eta gobernadore orokorra (h. [[1983]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Lucile Randon]], 118 urte eta 340 egun bizi izandako frantziarra, heriotza momentuan munduan [[Bizirik dauden munduko pertsonarik zaharrenen zerrenda|bizirik irauten zuen pertsona zaharrena]] (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Étienne Wolff]], frantziar biologoa (h. [[1996]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Antonin Magne]], frantziar txirrindularia (h. [[1983]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[George F. Kennan]], estatubatuar diplomazialari eta historialaria (h. [[2005]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Hans Morgenthau]], jurista eta politikalari alemaniar-estatubatuarra (h. [[1980]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Felicia Browne]], britainiar emakume artista, [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]] hil zen lehenengo britainiar boluntarioa (h. [[1936]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Muiris Ó Súilleabháin]], [[Blasket uharteak|Blasket uharteetako]] bere umearo eta gaztaroko oroitzapenengatik ospetsua (h. [[1950]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Mariano Juaristi]], ''Atano III.a'', [[esku-huskako pilota|esku huskako]] gipuzkoar pilotaria, sekula izan den onenetakoa (h. [[2001]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Aleksei Kosygin]], sobietar politikaria (h. [[1980]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Delhy Tejero]], espainiar margolaria, marrazkilaria, muralista eta irakaslea, ''[[Las sinsombrero]]'' mugimendukoa (h. [[1968]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[William L. Shirer]], estatubatuar kazetari eta gerra-berriemailea (h. [[1993]]).
* [[Otsailaren 27]]a – [[James T. Farrell]], estatubatuar idazlea (h. [[1979]]).
* [[Otsailaren 27]]a – [[André Leducq]], frantziar txirrindularia (h. [[1980]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Alfred Bohrmann]], alemaniar astronomoa (h. [[2000]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Glenn Miller]], estatubatuar musikagile, tronboi-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (h. [[1944]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Theodor Seuss Geisel]], haur-literaturako idazle estatubatuarra, argitaratzailea eta irudigilea (h. [[1991]]).
* [[Martxoaren 3]]a – [[Gabriel Arias-Salgado]], espainiar politikari [[falange|falangista]] (h. [[1962]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Luis Carrero Blanco]], espainiar almirante eta politikaria (h. [[1973]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[George Gamow]], errusiar-estatubatuar fisikari teoriko eta kosmologoa (h. [[1968]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Suceso Portales]], extremadurar [[Anarkofeminismo|anarkofeminista]], ''Mujeres Libres'' erakundean parte hartzeagatik nabarmendua (h. [[1999]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Karl Rahner]], alemaniar teologo katolikoa (h. [[1984]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Eusebio Zamakola|Eusebio Zamakola, ''El Vasco'']], Argentinan aritutako bizkaitar bidelapurra (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Jose Antonio Agirre]], [[Eusko Jaurlaritzako lehendakaria|Eusko Jaurlaritzako lehenengo lehendakaria]] (h. [[1960]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Marisa Roesset Velasco]], espainiar margolari figuratiboa eta irudigilea (h. [[1976]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Hugh Williams]], ingeles aktore eta antzerkigilea (h. [[1969]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Reinhard Heydrich]], [[Alemania Nazi]]ko militarra, [[Holokaustoa]]ren arkitekto nagusietako bat (h. [[1942]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[Julian Barandiaran Kortazar]], gipuzkoar apaiza, idazlea, musikaria, organista eta idazlea (h. [[1967]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Albrecht von Hagen]], alemaniar legelaria eta erresistentziako kidea, [[Hitler]] hiltzeko atentatu eta huts egin zuena (h. [[1944]]).
* [[Martxoaren 13]]a – [[René Dumont]], frantziar agronomia-ingeniaria, soziologoa eta ingurumen-politikaria (h. [[2001]]).
* [[Martxoaren 17]]a - [[Blanca Catalán de Ocón y Gayolá]], espainiar botanikaria, Espainian gaian aditua zen lehen emakumetzat hartua (j. [[1860]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Walter M. Elsasser]], alemaniar-estatubatuar fisikaria (h. [[1991]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Burrhus Frederic Skinner]], estatubatuar psikologo, filosofo eta autorea (h. [[1990]]).
* [[Martxoaren 22]]a – [[Bienvenido Zilbeti Urkia]], 109 urte eta 22 egun bizi izandako nafarra (h. [[2013]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Joan Crawford]], estatubatuar aktorea (h. [[1977]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Luis Navarro Garnika]], nafar jenerala, [[Espainiako Aire Armada]]ren kidea, [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibilean]] matxinoen alde egin zuena (h. [[1995]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Emilio Fernández]], ''El Indio'', mexikar zinema zuzendari eta aktorea (h. [[1986]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Ricardo Bueno Ituarte]], gipuzkoar mediku, neuropsikiatra eta administratzailea (h. [[1956]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Edgar P. Jacobs]], belgikar komikigilea (h. [[1987]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Juan Gil-Albert]], espainiar olerkari eta idazlea (h. [[1994]]).
* [[Apirilaren 2]]a – [[Roman Irigoien Mitxelena]], gipuzkoar sendagile eta olerkaria (h. [[1978]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Herminia Fariña Cobián]], galiziar idazle, poeta eta antzerkigilea (h. [[1966]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Sofia Polo Giménez]], espainiar maistra errepublikanoa (h. [[1936]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Jean Tortel]], frantziar poeta (h. [[1993]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Kurt Georg Kiesinger]], [[Alemaniako kantziler]]ra (h. [[1988]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[John Hicks]], ingeles ekonomista, 1972ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (h. [[1989]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[Yves Congar]], frantziar elizgizona, [[ekumenismo]]aren bultzatzailea (h. [[1995]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[John Gielgud]], britainiar antzezle, zinema-zuzendari eta produktorea (h. [[2000]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Arshile Gorky]], armeniar-estatubatuar margolaria (h. [[1948]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[Irene Manton]], britainiar botanikaria, iratzeak eta algak aztertzeagatik nabarmendu zena (h. [[1988]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[Anizeto Zugasti]], gipuzkoar apaiza eta euskal idazlea (h. [[1983]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Giuseppe Terragni]], italiar arkitektoa (h. [[1943]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Odilo Globocnik]], austriar gerra-kriminala, [[holokausto]] Juduaren egile exekutibo garrantzitsuenetako bat (h. [[1945]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Anna Murià]], kataluniar idazlea (h. [[2002]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Alaíde Lisboa]], brasildar irakasle, kazetari, idazle eta politikaria (h. [[2006]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Robert Oppenheimer]], estatubatuar fisikaria, [[Manhattan Proiektua]]ren zuzendaria (h. [[1967]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[María Zambrano]], espainiar filosofo eta saiakeragilea (h. [[1991]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Gerardo López de Gereñu]], arabar etnografoa (h. [[1992]]).
* [[Apirilaren 24]]a – [[Willem de Kooning]], estatubatuar margolaria eta eskultorea (h. [[1997]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Xenofon Zolotas]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[2004]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Cecil Day-Lewis]], ingeles-irlandar olerkaria (h. [[1972]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Bill Brandt]], alemaniar jaiotako britainiar argazkilari eta fotokazetaria (h. [[1983]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Maurice Estève]], frantziar margolaria (h. [[2001]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Louise Aslanian]], franko-armeniar ekintzaile komunista eta antifaxista, idazlea, eleberrigilea, poeta eta [[Frantziako erresistentzia]]ko pertsonaia nabarmena (h. [[1945]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Harry Martinson]], suediar idazlea, 1974ko [[Literaturako Nobel saria]] (h. [[1978]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Amparo Barayón]], espainiar pianista eta ekintzaile anarkista, errepublikanoa, sozialista eta feminista (h. [[1936]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Gregory Bateson]], estatubatuar antropologoa (h. [[1980]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Salvador Dalí]], kataluniar margolaria, eskultorea, diseinatzailea, idazlea eta zinemagilea (h. [[1989]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Mariano Iurrita]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1976]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Miquel Coll i Alentorn]], kataluniar politikari eta historialaria (h. [[1990]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Jean Gabin]], frantziar antzezlea (h. [[1976]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Àngels Ferrer i Sensat]], kataluniar maistra, pedagogoa eta Natur Zientzietako katedraduna (h. [[1992]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Rosario de Velasco]], kataluniar margolari figuratiboa (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Robert Montgomery]], estatubatuar zinema aktore, zuzendari eta ekoizlea (h. [[1981]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Fats Waller]], estatubatuar jazz-musikagilea, piano-jotzailea eta organo-jotzailea (h. [[1943]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 2]]a – [[Carmen Larrabeiti]], bizkaitar aktorea (h. [[1968]]).
* [[Ekainaren 2]]a – [[Johnny Weissmuller]], estatubatuar kirolari eta aktorea, [[Tarzan]]en pertsonaia antzezteagatik ospetsua (h. [[1984]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[Alvah Bessie]], estatubatuar eleberrigilea, kazetaria eta gidoilaria (h. [[1985]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[Georges Canguilhem]], frantziar filosofoa, [[epistemologia]]ren sortzaileetako bat (h. [[1995]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Hans Furler]], alemaniar politikaria, [[Europako Legebiltzar]]reko lehendakaria (h. [[1975]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Emil František Burian]], [[txekoslovakia]]r musikagile, idazle eta antzerki eta zinema-gidoilaria (h. [[1959]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Margaret Bourke-White]], estatubatuar argazkilari eta argazkigintza dokumentalaria (h. [[1971]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Ralph Bellamy]], estatubatuar antzezlea (h. [[1991]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Lester Cole]], estatubatuar zinema-gidoilaria (h. [[1985]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Margarita Wallmann]], alemaniar-austriar-argentinar dantzari, koreografo, diseinatzaile eta zuzendari eszenikoa (h. [[1992]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Ángel Garma]], bizkaitar psikiatra eta psikoanalista (h. [[1993]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Matilde Landa]], Espainiako Alderdi Komunistako (PCE) militante nabarmena (h. [[1942]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Peter Lorre]], hungariar-estatubatuar aktorea (h. [[1964]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 2]]a – [[René Lacoste]], ''Krokodilo'', frantziar tenislaria eta ''Lacoste'' jantzi markaren sortzailea (h. [[1996]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[Ernst Mayr]], alemaniar biologoa (h. [[2005]]).
* [[Uztailaren 7]]a – [[Alberto Villaverde]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Uztailaren 8]]a – [[Henri Cartan]], frantziar matematikaria (h. [[2008]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Ticiana Iturri]], medikua, higienearen dibulgatzailea, haurdunaldian eta pediatrian espezialista, Bizkaiko lehenengo emakume medikua (h. [[1969]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Leland John Haworth]], [[partikulen fisika]]ri estatubatuarra (h. [[1979]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Miguel Primo de Rivera Sáenz de Heredia]], Lizarrako markesa, espainiar politikari [[falangista]] (h. [[1964]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Pablo Neruda]], txiletar poeta, 1971ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1973]]).
* [[Uztailaren 16]]a – [[Goffredo Petrassi]], italiar musikagilea (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Luis Vidales]], kolonbiar olerkari eta saiakera idazlea (h. [[1990]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Liudmila Rudenko]], ukrainar-sobietar xake jokalaria (h. [[1986]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Pavel Alekseievitx Txerenkov]], errusiar fisikaria, [[Txerenkoven erradiazioa|Txerenkov erradiazioaren]] aurkizailea eta 1958ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1990]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Salvador Novo]], mexikar idazlea (h. [[1974]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Dolores del Río]], mexikar antzezlea, Mexikoko Zinemaren Urrezko Aroan izarra (h. [[1983]]).
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Clifford D. Simak]], estatubatuar zientzia-fikziozko eleberrigilea (h. [[1988]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Witold Gombrowicz]], poloniar idazlea (h. [[1969]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Ciriaco Errasti]], euskal herritar futbolaria (h. [[1984]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Dorothy B. Hughes]], estatubatuar poeta eta eleberrigilea (h. [[1993]]).
* [[Abuztuaren 11]] – [[Ángel Mariscal]], euskal herritar futbolaria (h. [[1979]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Aleksei Nikolaevitx Errusiakoa]], Errusiako tsarevitxa (h. [[1918]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Mariola Sirakova]], bulgariar anarkista (h. [[1925]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Louis Gardet]], frantziar teologo, filosofo eta mistikoa (h. [[1986]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Wendell Meredith Stanley]], estatubatuar biokimikaria, 1946ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1971]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Maria Magunazelaia]], ''Maoma'', euskal txirrindularia (h. [[2000]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Count Basie]], estatubatuar jazz piano-jotzaile, organo-jotzaile eta musikagilea (h. [[1984]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Deng Xiaoping]], [[Txinako Herri Errepublika]]ko buruzagi [[komunismo|komunista]] nabarmena (h. [[1997]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Gloria Morgan Vanderbilt]], suitzan jaiotzako estatubatuar ''socialité''a (h. [[1965]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Christopher Isherwood]], britainiar-estatubatuar eleberrigilea (h. [[1986]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Werner Forßmann]], alemaniar kirurgialaria, 1956ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1979]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 3]]a – [[André Jacquemin]], frantziar margolari eta grabatzailea (h. [[1992]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Maria Krüger]], poloniar idazle eta kazetaria (h. [[1999]]).
* [[Irailaren 11]] – [[José María Bueno]], espainiar kardinala, [[Gasteizko elizbarrutia|Gasteizko gotzaina]] izandakoa (h. [[1987]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Euros Bowen]], galestar poeta (h. [[1988]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Zoran Rant]], esloveniar ingeniari kimiko eta zientzialaria (h. [[1972]]).
* [[Irailaren 15]]a – [[Hunberto II.a Italiakoa]], [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako Erresumako]] azken erregea (h. [[1983]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Michał Rapacz]], poloniar apaiz katoliko eta martiria (h. [[1946]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Roxa Zabaleta Aiestaran]], gipuzkoar sendalaria (h. [[1963]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Hans Hartung]], germano-frantziar margolaria (h. [[1989]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Maurizia Aldeiturriaga]], trikiti musikako bizkaitar pandero jotzailea eta abeslaria (h. [[1988]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Reysa Bernson]], frantziar astronomoa, ''Association Astronomique du Nord''en sortzailea (h. [[1944]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Pedro Méndez]], [[Madril]]en jaiotako gipuzkoar igerilari olinpikoa (h. [[1999]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Juan Antonio Kareaga]], bizkaitar politikari jeltzalea (h. [[1964]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Greer Garson]], britainiar antzezlea (h. [[1996]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Nikolai Ostrovski]], ukrainar jatorriko sobietar idazlea (h. [[1936]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Otto Robert Frisch]], austriar-britainiar zientzialaria (h. [[1979]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Graham Greene]], ingeles idazlea (h. [[1991]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Lal Bahadur Shastri]], [[India]]ko lehen ministroa (h. [[1966]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Álvaro Arana]], euskal kirolaria (h. [[1937]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Charles John Pedersen]], estatubatuar kimikaria, 1987ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1989]]).
* [[Urriaren 10]]a – [[Itziar Mujika Irastorza]], gipuzkoar abertzalea eta irakaslea (h. [[1992]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Laudelina de Campos Melo]], brasildar sindikalista, etxeko langileen eskubideen aldeko ekintzailea (h. [[1991]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Patrick Kavanagh]], irlandar olerkari eta eleberrigilea (h. [[1967]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Esther Chapa]], mexikar mediku zirujaua, idazlea, feminista, sufragista, sindikalista eta aktibista (h. [[1970]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 4]]a - [[Claire Beck Loos]], txekoslovakiar argazkilaria eta idazlea (h. [[1942]]).
* [[Azaroaren 11]]a – [[Alger Hiss]], estatubatuar legelari eta diplomatikoa, Sobietar Batasuneko espioia (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 12]]a – [[Jacques Tourneur]], frantziar zinema zuzendaria (h. [[1977]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Dick Powell]], estatubatuar abeslari, aktore eta zinema zuzendaria (h. [[1963]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Nnamdi Azikiwe]], ''Zik'', [[Nigeria]]ko aurreneko presidentea (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Paul Chaudet]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (h. [[1977]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Isamu Noguchi]], japoniar-estatubatuar eskultore eta paisaien arkitektoa (h. [[1988]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Lippo Hertzka]], hungariar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1951]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Louis Néel]], frantziar fisikaria, 1970ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2000]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Ba Jin]], txinatar idazlea (h. [[2005]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Armand Frappier]], kanadar mikrobiologoa (h. [[1991]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Nancy Mitford]], ingeles eleberrigile, biografo eta kazetaria (h. [[1973]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Eloy Erentxun]], gipuzkoar margolaria (h. [[1997]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Clyfford Still]], estatubatuar margolaria (h. [[1980]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzon]], [[bergara]]r idazle, euskaltzain eta politikaria, buruzagi [[jeltzale|jelkidea]] eta ondoren [[Herri Batasuna]]ren sortzaileetako bat (h. [[1981]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Guido Calogero]], italiar filosofoa (h. [[1986]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Tiburtzio Beristain]], euskal herritar futbolaria (h. [[1953]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Ève Curie]], frantziar pianojole, kazetari, hizlari eta diplomatikoa (h. [[2007]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Felipe Sansiñena]], nafar presoa, Neuengamme kontzentrazio esparruan [[Nazionalsozialismo|naziek]] eraildako hiru euskaldunetako bat (h. [[1945]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Antonín Novotný]], [[Txekia]]ko presidentea (h. [[1975]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Kandido Saseta|Cándido Saseta]], [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] komandantea (h. [[1937]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[George Stevens]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[1975]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Dorotea Barnés]], nafar kimikaria (h. [[2003]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Jean Bazaine]], frantziar margolaria (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 22]]a – [[Aloys Bigirumwami]], ruandar apezpiku katolikoa (h. [[1986]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Joseph Juran]], errumaniar-estatubatuar ikertzailea, kalitatearen hobekuntzan nabarmendua (h. [[2008]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Gerhard Herzberg]], alemaniar fisikaria, 1971ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1999]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Alejo Carpentier]], kubatar idazle eta musikologoa, [[errealismo magiko]]aren aitzindaritzat joa (h. [[1980]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Bobbie Rosenfeld]], kanadar atleta, 4x100 metroko proban aditua (h. [[1969]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Amaro del Rosal]], espainiar sindikalista eta idazlea (h. [[1991]]).
* [[Abenduaren 30]]a – [[Dimitri Borissovitx Kabalevski]], errusiar musikagilea eta pedagogoa (h. [[1987]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Azaro]]a – [[Clemente Ezkurdia]], ''Gorriti'', nafar bertsolaria (h. [[1985]]).
* [[Agustin Beloki]], nafar okin eta bertsolaria (h. [[1996]]).
* [[Antonio Ruiz de Azua]], ''Ogoñope'', euskal idazlea, kazetaria eta politikaria (h. [[1974]]).
* [[Enolasca Vela Salvador]], nafar etxekoandrea, Gerra Zibilean fusilatua (h. [[1936]]).
* [[Jose Luis Arenillas]], euskal mediku eta politikaria (h. [[1937]]).
* [[Juan Miguel Seminario]], nafar kazetari, kronikagile eta idazlea (h. [[1968]]).
* [[Kandido Arregi]], bizkaitar abertzalea (h. [[1952]]).
* [[Santiago Salegi Arakistain]], ''Salegi'', gipuzkoar pilotaria, trinketean espezialista.
* [[Segundo Barruetabeña]], bizkaitar txirrindularia.
* [[Eladia García Palacios]], espainiar maistra, sozialista eta sindikalista (h. [[1937]]).
* [[Jean Urruty]], mauriziar idazle eta literatura-kritikaria (h. [[1983]]).
* [[José María Varela]], espainiar politikaria, [[Bizkai]]ko gobernadore zibila (h. [[1986]]).
* [[Magdalena Nolla Montseny]], kataluniar errepublikanoa (h. [[1939]]).
* [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)|Marguerite Durand]], frantziar hizkuntzalari eta fonetikalaria (h. [[1962]]).
* [[Ramona Peralba Sala]], kataluniar aktibista errepublikanoa, ehungintzako langilea eta CNTko militantea (h. [[1939]]).
* [[Teresina Boronat]], kataluniar dantzari, koreografo eta dantza klasikoko irakaslea (h. [[1983]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Jean-Léon Gérôme]], frantziar margolaria eta eskultorea (j. [[1824]]).
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Mary Ellen Pleasant]], estatubatuar ekintzaile, finantzari, ondasun higiezinen handikin eta abolizionista (j. [[1814]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Estanislao Labairu]], bizkaitar apaiza eta historialaria (j. [[1845]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a - [[Ramon Fernandez de Pierola]], nafar apaiz katolikoa, [[Gasteizko elizbarrutia|Gasteziko apezpikua]] (j. [[1829]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 11]]a – [[Vladimir Markovnikov]], errusiar kimikaria (j. [[1838]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Maurice Harriet]], lapurtar euskaltzalea eta hiztegigilea (j. [[1814]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Leslie Stephen]], ingeles idazle, kritikari, historialari, biografo eta mendizalea (j. [[1832]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 7]]a – [[Jean León Bastres]], [[Belokeko monasterioa|Belokeko monasterio]] beneditarren sortzailea (j. [[1832]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Manuel Calvo Aguirre]], bizkaitar enpresaria, esklabo trafikatzailea Kuban eta ongilea Portugaleten (j. [[1816]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Ramos Azkarate]], euskal idazlea (j. [[1847]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 7]]a – [[Elisabet II.a Espainiakoa]], [[Espainia]]ko erregina (j. [[1830]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[Vasilii Veresxagin]], errusiar margolaria, errusiar gerra-margolari ospetsuena (j. [[1842]]).
* [[Apirilaren 24]]a – [[Amélie Linz]], alemaniar idazlea (j. [[1824]]).
* [[Apirilaren 25]]a – [[Jelizaveta Akhmatova]], errusiar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (j. [[1820]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Antonín Dvořák]], txekiar musikagilea (j. [[1841]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Émile Duclaux]], frantziar biokimikaria (j. [[1840]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Mór Jókai]], hungariar idazlea (j. [[1825]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Serafin Uhagon]], bizkaitar entomologo eta bioespeleologoa, Espainiako Historia Naturalaren Sozietatearen fundatzaileetako bat (j. [[1845]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Franz von Lenbach]], alemaniar margolaria (j. [[1836]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Eadweard Muybridge]], ingeles argazkilaria (j. [[1830]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Daniel Urrabieta Vierge]], espainiar margolari eta ilustratzaile grafikoa (j. [[1851]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Henry Morton Stanley]], galestar kazetari eta esploratzailea (j. [[1841]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Gabriel Tarde]], frantziar soziologo eta kriminologoa (j. [[1843]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Anna Edelheim]], finlandiar kazetari eta idazlea (j. [[1845]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Marta Anna Wiecka]], poloniar moja (j. [[1874]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 20]]a – [[Valentí Almirall]], kataluniar politikaria (j. [[1841]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[George Frederic Watts]], ingeles margolari eta eskultorea (j. [[1817]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Édouard Beaupré]], ''Willow Buncheko erraldoia'', [[akromegalia]]ren ondorioz 2,51 metro garai izatera heldu zen kanadarra (j. [[1881]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Theodor Herzl]], austriar-hungariar kazetari eta idazlea, [[sionismo]] modernoaren sortzailea (j. [[1860]]).
* [[Uztailaren 4]]a – [[Édouard Thilges]], [[Luxenburgo]]ko lehen ministroa (j. [[1817]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Abai Kunanbaev]], [[kazakhera]]zko olerkari errusiarra, [[Kazakhstan]]go literatura nazionalaren sortzailea (j. [[1845]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Martha Coston]], estatubatuar asmatzaile eta enpresaria, Coston bengalaren asmatzailea (j. [[1826]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Paul Kruger]], [[Erresuma Batua]]ren aurkako [[boer]] erresistentziaren buru nagusia eta [[Hegoafrika|Hegoafrikako Errepublikako]] presidentea (j. [[1825]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Anton Txekhov]], errusiar idazlea (j. [[1860]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Isaías Gamboa]], kolonbiar hezitzaile eta poeta (j. [[1872]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Friedrich Ratzel]], alemaniar geografoa (j. [[1844]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Pierre Waldeck-Rousseau]], [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (j. [[1846]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Kate Chopin]], estatubatuar idazlea (j. [[1850]]).
* [[Abuztuaren 25]]a- [[Henri Fantin-Latour]], frantziar margolaria (j. [[1836]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Murad V.a]], [[Otomandar Inperio]]ko sultana (j. [[1840]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 4]]a – [[Martin Johnson Heade]], estatubatuar margolaria (j. [[1819]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Joseph Buruzagia]], Nez Percé indiarren buruzagia (j. [[1840]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Émile Gallé]], frantziar artista eta diseinatzailea (j. [[1846]]).
* [[Irailaren 24]]a – [[Niels Ryberg Finsen]], faroear-daniar sendagilea, 1903ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1860]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Lafcadio Hearn]] (Yakumo Koizumi), Japoniako kultura ezagutzera eman zuen idazle nazioartekoa (j. [[1850]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 4]]a – [[Frédéric Auguste Bartholdi]], frantziar eskultorea, ''[[Askatasunaren Estatua]]''ren egilea (j. [[1834]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Isabella Bird]], ingeles esploratzaile, idazle, argazkilari eta naturalista (j. [[1831]]).
* [[Urriaren 11]]a – [[Antonio Arzak]], euskal idazle eta musikagilea (j. [[1855]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Károly Lotz]], alemaniar-hungariar margolaria (j. [[1833]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Jurgi Saxoniakoa]], [[Saxoniako Erresuma|Saxoniako]] erregea (j. [[1832]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Ramón de Errazu]], euskal jatorriko mexikar arte bildumagilea (j. [[1840]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Isabelle Eberhardt]], [[Iparraldeko Afrika|Afrikako iparraldean]] bizi eta bidaiatu zuen esploratzaile eta idazle suitzarra (j. [[1877]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Jevhenia Jaroxynska]], ukrainar idazle, irakasle, aktibista, itzultzaile, etnografo eta folklorista (j. [[1868]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Emilia Dilke|Lady Dilke]], britainiar idazle, arte-historialari, feminista eta sindikalista (j. [[1840]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 24]]a – [[Christopher Dresser]], eskoziar diseinatzaile eta diseinu teorilaria, aurreneko diseinatzaile independenteetako bat (j. [[1834]]).ç
* [[Azaroaren 27]]a – [[Josefa Antúnez]], espainiar jostuna, brodatzailea (j. [[1833]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Helen Abbott Michael]], estatubatuar zientzialaria (j. [[1857]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 4]]a – [[Cristiano Banti]], italiar margolaria (j. [[1824]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Ferdinand Corrèges]], lapurtar margolaria (j. [[1844]]).
* [[Maria Beasley]], estatubatuar ekintzailea eta asmatzailea (j. [[1847]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[John William Strutt|John William Strutt, Rayleigheko 3. baroia]].
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[William Ramsay|Sir William Ramsay]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[Frédéric Mistral|Frederic Mistral]], [[José Echegaray|Jose Echegaray]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Ivan Pavlov]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Nazioarteko Zuzenbide Institutua]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1904| ]]
lw9ku5clzagw1mydbv2zcqcd83neg3k
1925
0
1252
10021791
10021198
2025-01-03T14:08:53Z
Artegia
65203
/* Maiatza */
10021791
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Deustu|Deusto]], [[Bilbo]]ko auzoa gaur egun, [[Bizkaia|Bizkaiko]] hiriburura batu egin zen.
* [[Otsailaren 10]] – [[Banco de Crédito de la Unión Minera]]k ordainketa-etendura adierazi zuen.
* [[Irailaren 19]] – [[Lasarteko zirkuitua]]n, [[Donostiako Sari Nagusia]] egiten ari zirela, Paul Torchy pilotuak zuhaitz bat jo eta hil zen.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Haurren greba (1925)|Haurren greba]] hasi zen Bartzelonan. 9 eta 12 urte arteko haur langileak lan-baldintza gogorren aurka mobilizatu ziren.
* [[Apirilaren 4]]: [[Schutzstaffel]] (SS) erakunde paramilitar naziaren sorrera. Hasiera batean, bere helburua Adolf Hitlerri babesa ematea zen, baina laster hazi zen tamainan eta garrantzian.
* [[Maiatzaren 12]]: [[Paul Von Hindenburg]]ek Alemaniako Lehendakaritzarako hauteskundeak irabazi zituen.
* [[Uztailaren 18]] – [[Adolf Hitler]] politikari eta militar [[austriar]]rak ''[[Mein Kampf]]'' manifestua argitaratu zuen.
* [[Abenduaren 1]] – [[Locarnoko Itunak]] sinatu ziren [[Londres]]en. Itunek hauek Mendebaldeko Europako mugak hobeto zehazten zituzten eta Alemaniaren eta indar aliatuen arteko tirabirak konpontzeko asmoa zuten.
== Arte eta kultura ==
* [[Martxoaren 21]]a – ''[[L'enfant et les sortilèges|L'enfant et les sortilèges: Fantaisie lyrique en deux parties]]'' (euskaraz: ''Umea eta aztikeriak: fantasia lirikoa bi aktotan''), [[Maurice Ravel]]en musika eta [[Sidonie Gabrielle Colette]]n libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Montecarlo]]ko [[Montecarloko Opera|Operan]].
* [[George Bernard Shaw]] idazle irlandarrak [[Literaturako Nobel Saria]] jaso zuen.
* [[Charles Chaplin]]ek ''"[[The Gold Rush]]"'' pelikula protagonizatu zuen.
* [[Franz Kafka]]ren "[[Prozesua]]" argitaratu zuten, idazlea hil ondoren.
* [[Bauhaus]] eskola ireki zuten [[Dessau]] hirian ([[Alemania]]).
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
* [[Alfredo Binda]] txirrindulari italiarrak irabazi zuen [[Italiako Giroa]], eta hamarkada honetan beste hirutan lortu zuen.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mario Merz]], italiar margolari eta eskultorea, ''Art povera'' mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (h. [[2003]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Gerald Malcolm Durrell]], britainiar naturalista eta idazlea (h. [[1995]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Pierre Gripari]], frantziar idazlea (h. [[1990]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Bernardo Ruiz]], espainiar txirrindularia.
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Lee van Cleef]], estatubatuar aktorea (h. [[1989]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Katherine MacGregor]], estatubatuar aktorea (h. [[2018]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Martha Hildebrandt]], perutar hizkuntzalaria eta politikaria (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Ron Tauranac]], angloaustraliar ingeniari eta autoen-diseinatzailea (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Yukio Mishima]], japoniar idazlea, poeta, aktorea eta zinema zuzendaria, XX. mendeko japoniar idazlerik garrantzitsuenetakoa (h. [[1970]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Ignacio López Tarso]], mexikar aktorea (h. [[2023]]).
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Shafik Wazzan]], [[Libano]]ko lehen ministroa (h. [[1999]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Gilles Deleuze]], frantziar filosofoa (h. [[1995]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Ernesto Cardenal]], nikaraguar teologo, apaiz katoliko eta poeta (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Eugen Gomringer]], boliviar jatorriko suitzar idazlea.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Josep Pintat i Solans]], [[Andorra]]ko gobernuburua (h. [[2007]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Maria Tallchief]], estatubatuar dantzaria (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Paul Newman]], estatubatuar aktorea eta zinema zuzendaria (h. [[2008]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Sufi Abu Taleb]], [[Egipto]]ko presidentea (h. [[2008]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Isidore Isou]], errumaniar-frantziar idazlea (h. [[2007]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Douglas Engelbart]], estatubatuar asmatzailea, ordenagailuetako [[Sagu (ordenagailua)|saguaren]] asmatzailea (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Manuel Jalón Corominas]], espainiar asmatzailea, zoru-garbigailuaren eta botatzeko xiringaren asmatzailea (h. [[2011]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Leon Schlumpf]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (h. [[2012]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Arne Åhman]], suediar atleta, [[jauzi hirukoitz]]ean espezializatua (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Pierre Abeberri]], lapurtar apaiz katoliko [[predikatzaileen Ordena|domingotarra]] (h. [[2015]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Pramoedya Ananta Toer]], indonesiar idazlea, herrialde horretako garrantzitsuenetako bat (h. [[2006]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Angel Bassols Batalla]], mexikar itzultzaile, narratzaile eta saiakera-egilea (h. [[2012]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Jack Lemmon]], estatubatuar aktorea, bere belaunaldiko sarituenetakoa (h. [[2001]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Javier Guibert]], iruindar arkitektoa (h. [[2011]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Amparo Rivelles]], espainiar antzezlea (h. [[2013]]).
* [[Otsailaren 12]]a - [[Joan Mitchell]], estatubatuar margolaria, espresionismo abstraktuaren "bigarren belaunaldikoa" (h. [[1992]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[José Caeiro]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1981]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[François-Xavier Ortoli]], [[Europako Batzordea|Europako Batzordeko]] presidentea (h. [[2007]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Hal Holbrook]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[George Kennedy]], estatubatuar aktorea (h. [[2016]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Abdelsalam Majali]], [[Jordania]]ko lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Robert Altman]], estatubatuar zinema zuzendaria (h.[[2006]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Tom Gehrels]], estatubatuar astronomoa (h. [[2011]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Sam Peckinpah]], estatubatuar zinema zuzendari eta zinema, antzerki eta telebistako gidoigilea (h. [[1984]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Edward Gorey]], estatubatuar irudigile eta idazlea (h. [[2000]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Fernando Martínez Sanabria]], ''Chuli Martínez'', espainiar-kolonbiar arkitektoa (h. [[1991]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Etel Adnan]], estatubatuar nazionalizatua frantses-libanoar artista bisuala, margolaria, poeta, idazlea, egillea eta marrazkilaria (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Shehu Shagari]], [[Nigeria]]ko presidentea (h. [[2018]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Odón Alonso]], espainiar orkestra-zuzendaria (h. [[2011]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a - [[Vicenta Cortés Alonso]], espainair artxibozaina, ikertzailea eta irakaslea (h. [[2021]]).
* [[Martxoaren 1]]a – [[Bélgica Adela Mirabal]], [[Mirabal ahizpak|Mirabal ahizpetako]] bat (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 3]]a – [[Zvi Zamir]], israeldar militar eta espioia, [[Mosad]]eko zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Marie Mansart]], frantziar aktorea (h. [[2012]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Nina Lobkovskaia]], Sobietar Batasuneko Armada Gorrian frankotiratzailea.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Francisco José Arnaiz]], bizkaitar apaiza (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Louison Bobet]], frantziar txirrindularia, [[Frantziako Tourra]] hiru aldiz jarraian irabazi zuen lehena (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Georges Delerue]], frantziar musikagilea (h. [[1992]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Leo Esaki]], japoniar fisikaria, 1973ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 13]]a – [[Angelo Conterno]], italiar txirrindularia (h. [[2007]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[John Wain]], ingeles poeta eta saiakera-idazlea (h. [[1994]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Raúl Sendic]], uruguaiar politikaria eta gerrillaria (h. [[1989]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Brent Scowcroft]], estatubatuar militar eta politikaria (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Peter Brook]], britainiar antzerkigile eta zinemagilea (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Hilda Gadea]], perutar ekonomialaria (h. [[1974]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Hugo Koblet]], suitzar txirrindularia (h. [[1964]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Concha Laca]], zeramikaria, artisaua, dekoratzailea eta eskultorea (h. [[2018]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Flannery O'Connor]], estatubatuar idazlea (h. [[1964]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Pierre Boulez]], frantziar musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Joxe Lasa Apalategi]], apaiza, euskal idazlea eta euskaltzalea (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[Henry Plumb]], britainiar nekazari eta politikaria, [[Europako Parlamentu]]ko lehendakaria (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 29]]a – [[José Luis Etxebarria Goiri]], [[Begoñako errepublika|Begoñako]] dantzari, dantza-talde zuzendari eta txistularia (h. [[2015]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Wojciech Jerzy Has]], poloniar zinema-zuzendaria (h. [[2000]]).
* [[Apirilaren 2]]a – [[George MacDonald Fraser]], eskoziar idazlea (h. [[2008]]).
* [[Apirilaren 3]]a – [[André Giraud]], frantziar politikaria (h. [[1997]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Mary Begoña]], euskal aktorea (h. [[2020]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Alberto Pérez Zabala]], bizkaitar futbolaria (h. [[2014]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Evelyn Berezin]], estatubatuar ingeniari informatikoa, ''[[testu prozesadore]]en ama'' (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Abel Muzorewa]], [[Zimbabwe Rhodesia]]ko lehen ministroa (h. [[2010]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Rod Steiger]], estatubatuar aktorea (h. [[2002]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[René Moawad]], [[Libano]]ko presidentea (h. [[1989]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Rita Macedo]], mexikar aktorea, gidoilaria, ekoizlea eta jostuna (h. [[1993]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Sibghatullah Mojaddedi]], [[Afganistan]]go presidentea (h. [[2019]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Glòria Trías Rubiés]], iberiar penintsulako zeramika grekoan espezializatutako arkeologo kataluniarra.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Angelita Alberdi]], gipuzkoar erraketista.
* [[Apirilaren 29]]a – [[John Compton]], [[Santa Luzia]]ko lehen ministroa (h. [[2007]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Scott Carpenter]], estatubatuar astronauta eta akuanauta (h. [[2013]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Ngiratkel Etpison]], [[Palau]]ko 5. presidentea (h. [[1997]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Ruth First]], [[apartheid]]aren kontrako hego afrikar kazetari, idazle eta ekintzailea (h. [[1982]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Luis Herrera Campins]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[2007]]).
* [[Maiatzaren 4]]a - [[Paquita Martín]], [[Izquierda Unida]]ko sortzaileetako bat eta [[Espainiako Alderdi Komunista]]ko militante historikoa (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Luis de Castresana]], euskal herritar kazetari, idazle eta margolaria (h. [[1986]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[André-Paul Duchâteau]], belgikar komikigilea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Ali Hassan Mwinyi]], [[Tanzania]]ko 2. presidentea(h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Ignacio Pinedo]], gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Carlos Sobrini]], nafar arkitektoa (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Rubem Fonseca]], brasildar kronikaria eta eleberrigilea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 11]]a – [[Max Morlock]], alemaniar futbolaria (h. [[1994]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Seber Ormaza]], euskal herritar politikari eta abestigilea (h. [[2010]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Yogi Berra]], estatubatuar beisbol jokalaria (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Loleh Bellon]], lapurtar antzezlea (h. [[1999]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Maria Beneyto]], valentziar idazlea eta poeta, gaztelaniaz zein valentzieraz indatzi zuena (h. [[2011]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Oona O'Neill]], [[Charlie Chaplin]] britainiar aktore, zinema zuzendari eta ekoizlearen emazte eta alarguna (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Horacio Guarany]], argentinar abeslari, konpositore eta idazlea (h. [[2017]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Nancy Roman]], ''[[Hubble espazio teleskopioa|Hubbleren]] ama'', estatubatuetako astronomoa eta NASAko lehen exekutiboetako bat (h. [[2018]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Nilton dos Santos]], brasildar futbolaria, futbolaren historiako defentsa onenetako bat (h. [[2013]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Malcolm X]], ministro musulman afrikar-amerikarra, beltzen eskubideen aldeko borrokalaria (h. [[1965]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Patxi Ondarra]], ''Aita Ondarra'', nafar fraide kaputxinoa eta euskaltzaina (h. [[2005]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Pol Pot]], [[Khmer Gorriak|Khmer Gorrien]] liderra, [[Kanbodia|Kanputxeako]] lehen ministroa eta genozida (h. [[1998]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Bernardino Pérez Elizaran]], ''Pasieguito'', euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2002]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Emilio Carballido]], mexikar idazlea (h. [[2008]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Jean Tinguely]], suitzar eskultorea (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Joshua Lederberg]], estatubatuar mikrobiologo eta genetista, 1958ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2008]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Rosario Castellanos]], mexikar idazlea (h. [[1974]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Pepita Patiño Páez]], espainiar militante antifrankista (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Juana Bacallao|Neris Amelia Martínez Salazar, ''Juana Bacallao'']], kubatar abeslari eta musikaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Adelina Gutiérrez]], irakasle, zientifiko eta akademikoa , Txileko astrofisikari aitzindaria (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Bülent Ecevit]], [[Turkia]]ko presidentea (h. [[2006]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Dietrich Fischer-Dieskau]], alemaniar opera-abeslaria, baritonoa (h. [[2012]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Francesc Candel]], valentziar idazle eta kazetaria (h. [[2007]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Frei Otto]], alemaniar arkitektoa (h. [[2015]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 3]]a – [[Tony Curtis]], estatubatuar aktorea (h. [[2010]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Jacques d'Arribehaude]], lapurtar idazlea (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Barbara Bush]], Ameriketako Estatu Batuetako [[Lehen dama]] (h. [[2018]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[William Styron]], estatubatuar eleberrigilea (h. [[2006]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Raphaël Géminiani]], frantziar txirrindulari eta kirol zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 14]]a - [[Mercedes Barranco]], kataluniar aktorea eta ahots-aktorea (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Dalton Trevisan]], brasildar ipuingilea (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Jean d'Ormesson]], frantziar idazlea eta kazetaria (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Ifigenia Martínez]], mexikar politikaria, ekonomialaria, irakaslea, katedraduna eta diplomazialaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Henri Mathieu]], lapurtar pediatra eta ikertzailea (h. [[2013]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Audie Murphy]], estatubatuar militar eta aktorea (h. [[1971]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Giovanni Spadolini]], [[Italia]]ko 44. lehen ministroa (h. [[1994]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Maureen Stapleton]], estatubatuar aktorea (h. [[2006]])
* [[Ekainaren 22]]a – [[Peter Seeberg]], daniar idazlea (h. [[1999]]).
* [[Ekainaren 23]]a – [[Oliver Smithies]], britaniar genetikaria, 2007ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Miren Arantzazu Goñi]], gipuzkoar etnografoa (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Masanori Tokita]], japoniar futbolaria (h. [[2004]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Robert Venturi]], estatubatuar arkitekto post-modernista (h. [[2018]])
* [[Ekainaren 29]]a – [[Giorgio Napolitano]], [[Italiako presidenteen zerrenda|Italiako 11. Presidentea]] (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Hale Smith]], estatubatuar musikagilea (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Cara Williams]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Philippe Jaccottet]], suitzar poeta, prosagile eta itzultzailea (h. [[2021]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Farley Granger]], estatubatuar aktorea (h. [[2011]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Italo de Zan]], italiar txirrindularia (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Medgar Evers]], giza eskubideen alde borrokatu zuen estatubatuar aktibista (h. [[1963]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Patrice Lumumba]], [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongoko Errepublika Demokratikoko]] estreinako gobernuburu demokratikoa (h. [[1961]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Olga Oleinik]], [[sobiet]]ar matematikaria (h. [[2001]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Bill Haley]], estatubatuar musikaria, [[rock and roll]]aren sortzaileetako bat (h. [[1981]]).
* [[Uztailaren 8]]a – [[Jean Cau]], frantziar kazetari eta idazlea (h. [[1993]]).
* [[Uztailaren 8]]a – [[Joaquim Veríssimo Serrão]], portugaldar historialaria (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Borislav Stanković]], serbiar saskibaloi-jokalaria eta entrenatzailea eta [[FIBA|Saskibaloiko Nazioarteko Federazioaren]] idazkari nagusia (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Mahathir bin Mohamad]], [[Malaysia]]ko lehen ministroa.
* [[Uztailaren 11]] – [[Mercedes Colás]], ''Porota'', Giza Eskubideen aldeko argentinar ekintzailea, [[Maiatzaren Plazako Amak]] elkarteko lehendakariordea (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Nicolai Gedda]], suediar opera-abeslaria, tenorra (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Juan Uharte Beaumont]], nafar enpresaburu eta mezenasa (h. [[2018]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Gustavo Torner]], espainiar pintore eta eskultorea.
* [[Uztailaren 14]]a – [[María Asunción Català]], kataluniar irakaslea, matematikaria eta astronomoa (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Carla Boni]], italiar abeslaria (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Carlos París]], bizkaitar filosofoa, idazlea eta prentsa-zutabegilea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Mohammad Hasan Sharq]], [[Afganistan]]go lehen ministroa.
* [[Uztailaren 18]]a – [[François Augiéras]], frantziar idazle eta margolaria (h. [[1971]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Shirley Strickland]], abiadura eta hesidun lasterketetan espezializatutako australiar atleta (h. [[2004]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Jean-Pierre Faye]], frantziar idazle eta filosofoa.
* [[Uztailaren 20]]a – [[Jacques Delors]], frantziar ekonomialari eta politikaria, [[Europako Batzordea|Europako Batzordeko]] presidentea (h. [[2023]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Frantz Fanon]], [[Antillak|Antilletako]] psikiatra eta iraultzailea (h. [[1961]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Roger Laporte]], frantziar idazlea (h. [[2001]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Alain Decaux]], frantziar historialaria eta idazlea (h. [[2016]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Quett Masire]], [[Botswana]]ko presidentea (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Ignacio Aldekoa]], gasteiztar idazlea (h. [[1969]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Ana María Matute]], gaztelaniazko kataluniar idazlea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Lita de Lázzari]], argentinar telebista-aurkezlea eta etxekoandre mediatikoa (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Baruch Blumberg]], estatubatuar medikua, 1976ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2011]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Juan Alberto Schiaffino]], uruguaitar futbolaria (h. [[2002]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Julita Beraza]], gipuzkoar erraketista (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Mikis Theodorakis]], greziar musikagilea eta politikaria (h. [[2021]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Ernst Jandl]], austriar idazlea (h. [[2000]]).
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Jorge Rafael Videla]], [[Argentina]]ko diktadorea (h. [[2013]]).
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Alain Touraine]], frantziar soziologoa (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Conchita Ramos]], [[Frantziako Erresistentzia]]ko kataluniar-frantziar kidea, nazien kontzentrazio-eremuetatik bizirik irten zena (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Alija Izetbegović]], lehendabiziko [[Bosnia-Herzegovina]]ko presidentea (h. [[2003]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Emily Doyaga]], estatubatuar hizkuntzalaria, [[euskara]]ren eta euskal kulturaren erreferentziako bultzatzailea AEBetan (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 11]] – [[Arlene Dahl]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Thor Vilhjálmsson]], islandiar idazlea (h. [[2011]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Agustín Cotorruelo]], bizkaitar katedraduna eta politikaria (h. [[1989]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[José Sazatornil]], ''Saza'', kataluniar zinema eta antzerki aktorea (h. [[2015]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Oscar Peterson]], [[quebec]]ar piano-jotzailea (h. [[2007]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[John Hawkes (idazlea)|John Hawkes]], estatubatuar idazlea (h. [[1998]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Brian Aldiss]], ingeles [[zientzia-fikzio]]zko idazlea (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Honor Blackman]], ingeles aktorea (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Alberto Ongaro]], italiar idazle, kazetari eta komikigilea (h. [[2018]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Ēvī Upeniece]], letoniar eskultorea (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Robert Mulligan]], estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. [[2008]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Thea Astley]], australiar idazlea (h. [[2004]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Juanita Reina]], espainiar antzezle eta kantaria (h. [[1999]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Alain Peyrefitte]], frantziar politikaria (h. [[1999]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Francis Ebejer]], maltar eleberrigilea, poeta eta antzerkigilea, malteraz eta ingelesez idatzi zuena (h. [[1993]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Donald O'Connor]], estatubatuar dantzari, abeslari eta aktorea (h. [[2003]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Arkadi eta Boris Strugatski|Arkadi Strugatski]], errusiar idazlea, bere anaiarekin batera [[zientzia fikzio]]an aritutakoa (h. [[1991]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Josep Subirà]], kataluniar eskultorea (h. [[2015]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Maurice Pialat]], frantziar zinema-zuzendari eta gidoigilea (h. [[2003]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Roy J. Glauber]], estatubatuar fisikaria, 2005eko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Mari Carmen Lasagabaster|Mari Carmen Lasagabaster, ''Amaia'']], gipuzkoar erraketista (h. [[2011]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Miguel Sánchez-Mazas]], espainiar filosofo eta matematikaria (h. [[1995]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Andrea Camilleri]], italiar idazle, gidoilari eta zine eta antzerki zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Ángel González]], espainiar poeta (h. [[2008]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Freddie Oversteegen]], Herbehereetako erresistentzia komunistako kidea II. Mundu Gerrako Herbehereetako okupazioan (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Peter Sellers]], ingeles aktorea (h. [[1980]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Agustín Argote]], bizkaitar boxeolaria (h. [[1996]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[Ian Hamilton]], eskoziar abokatu eta ekintzaile abertzalea (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 15]]a – [[Erika Köth]], alemaniar sopranoa (h. [[1989]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Charles Haughey]], Irlandako [[Taoiseach]]a (h. [[2006]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[B. B. King]], estatubatuar blues kantaria eta gitarra-jotzailea (h. [[2015]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Gérard Kango Ouédraogo]], [[Volta Garaia|Volta Garaiko]] lehen ministroa (h. [[2014]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Ananda Mahidol|Ananda Mahidol (Rama VIII.a)]], [[Thailandia]]ko erregea (h. [[1946]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Jean-Charles Tacchella]] zinema-zuzendari frantsesa (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Robert Edwards]], ingeles biologoa, [[In vitro ernalketa]] arloko aitzindaria eta 2010eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2013]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Seymour Cray]], estatubatuar ingeniaria eta konputagailugintzaren aitzindaria (h. [[1996]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Viviane Forrester]], frantziar saiakeragile, eleberrigile, kazetari eta literatur kritikaria (h. [[2013]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Adolfo Kaminsky]], frantziar argazkilaria (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[José Cardoso Pires]], portugaldar idazlea (h. [[1998]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Marcelino Garde]], euskal idazle eta euskaltzalea (h. [[1990]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Simone Segouin]], [[Frantziako Erresistentzia|Frantziako Erresistentziako]] borrokalaria (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Gore Vidal]], estatubatuar idazlea (h. [[2012]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Antoine Gizenga]], [[Kongoko Errepublika Demokratiko]]ko lehen ministroa (h. [[2019]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Youenn Gwernig]], bretoi idazle eta abeslaria (h. [[2006]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Roberto Juarroz]], argentinar idazle eta poeta (h. [[1995]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Paul Wild (suitzar astronomoa)|Paul Wild]], suitzar astronomoa (h. [[2014]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Jose Maria Saltsamendi]], ''Salsamendi III.a'', euskal herritar [[erremonte]]laria (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Andrei Siniavski]], errusiar idazlea (h. [[1997]]).
* [[Urriaren 9]]a - [[Pilar Belzunce de Carlos]], gipuzkoar mezenasa, [[Chillida Leku]] Museoaren sortzaileetako bat (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 10]]a – [[Jakes Casaubon]], [[Nafarroa Beherea|Nafarroa Behere]]ko ikertzailea, irrati esataria eta pilotazalea (h. [[2021]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Elmore Leonard]], estatubatuar idazlea (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Margaret Thatcher]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa eta [[Thatcherismo]]aren sortzailea eta bultzatzaile nagusia (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Phillip Tobias]], hegoafrikar antropologoa (h. [[2012]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Aurora Bautista]], espainiar aktorea (h. [[2012]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Bittor Kapanaga]], [[otxandio|otxandiar]] idazlea eta euskaltzalea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Angela Lansbury]], ingeles aktore eta abeslaria (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Ramiz Alia]], lehendabiziko [[Albania]]ko presidentea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Raymond Impanis]], belgiar txirrindularia (h. [[2010]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Czesław Kiszczak]], [[Polonia]]ko lehen ministroa (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Juana Arrillaga|Juana Arrillaga, ''Arene II.'']], gipuzkoar erraketista (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Celia Cruz]], kubatar abeslaria (h. [[2003]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Robert Rauschenberg]], estatubatuar margolaria (h. [[2008]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Julia Uceda]], espainiar irakaslea eta poeta (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Johnny Carson]], estatubatuar umorista eta telebista aurkezlea (h. [[2005]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Manos Hatzidakis]], greziar musikagilea (h. [[1994]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Luciano Berio]], italiar musikagilea (h. [[2003]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Ieng Sary]], kanbodiar politikaria, [[Khmer Gorriak]] taldearen sortzaileetakoa (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Toshio Iwatani]], japoniar futbolaria (h. [[1970]]).
* [[Urriaren 25]]a - [[Aliya Moldagulova]], sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko heroia (h. [[1944]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Vassilakis Takis]], greziar eskultorea, [[arte zinetikoa]] landu zuena (h. [[2019]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[Warren Christopher]], estatubatuar diplomatiko eta politikaria (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Klaus Friedrich Roth]], alemaniar-britainiar matematikaria (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Lee Grant]], estatubatuar aktore eta zuzendaria.
* [[Urriaren 31]] – [[Charles Willard Moore]], estatubatuar arkitektoa (h. [[1993]]).
* [[Urriaren 31]] – [[John A. Pople]], britainiar kimikari teorikoa, 1998ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[2004]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 2]]a – [[Modest Cuixart]], kataluniar pintore, grabatzaile eta eszenografoa (h. [[2007]]).
* [[Azaroaren 3]]a – [[Margarita Arenaza]], gipuzkoar erraketista (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Philippe Dreyfus]], frantziar informatika aitzindaria (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Mixel Intxauspe]], euskal herritar politikari eta bankaria (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Jean Aurel]], frantziar zinemagilea (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Michel Bouquet]], frantziar antzezlea (h. [[2022]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Asunción Balaguer]], kataluniar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Manuel Garrido Jiménez]], espainiar filosofoa (h. [[2015]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Richard Burton]], galestar aktorea (h.[[1984]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Jon Mirande]], euskal idazlea, XX. mendeko olerkari esanguratsuenetakoa (h. [[1972]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[John Guillermin]], britainiar zinemagilea (h. [[2015]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Jose Luis Lekuona|Jose Luis Lekuona, ''Lexoti'']], gipuzkoar bertsolaria (h. [[2006]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Jonathan Winters]], estatubatuar aktore eta umorista (h. [[2013]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Zhores Medvedev]], errusiar biologoa (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Jose Javier Uranga]], ''Oilarra'', nafar kazetaria (h. [[2016]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Rock Hudson]], estatubatuar aktorea (h. [[1985]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Charles Mackerras]], australiar orkestra-zuzendaria (h. [[2010]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Zygmunt Bauman]], judu jatorriko poloniar soziologo, filosofo eta saio-idazlea (h. [[2017]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Robert Kennedy]], [[John Fitzgerald Kennedy]]ren anaia eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Fiskal Nagusia (h. [[1968]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Maia Plisetskaya]], errusiar dantzaria (h. [[2015]]).
* [[Azaroaren 22]]a - [[Jerrie Mock]], estatubatuar pilotua, munduari airez bira bakarka eman zion lehen emakumea (h. [[2014]]).
* [[Azaroaren 23]]a – [[José Napoleón Duarte]], [[El Salvador]]ko presidentea (h. [[1990]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Simon van der Meer]], herbeheretar fisikaria, 1984ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[María Asquerino]], espainiar aktorea (h. [[2013]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Gregorio Conrado Álvarez]], ''El Goyo'', [[Uruguai]]ko diktadorea (h. [[2016]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Leonardo Cremonini]], italiar margolaria (h. [[2010]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Claude Lanzmann]], frantziar kazetaria, idazlea eta zinegilea (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Georgette Rizk]], palestinar militante eta ekintzaile politiko, sozial eta feminista (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Ernst Happel]], austriar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1992]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Ascensión Mendieta]], [[memoria historiko]]aren aldeko borrokalari espainiarra (h. [[2019]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Martin Rodbell]], estatubatuar biokimikaria, 1994ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1998]]).
* [[Abenduaren 2]]a – [[Julie Harris]], estatubatuar aktorea (h. [[2013]]).
* [[Abenduaren 3]]a – [[Kim Dae-jung]], [[Hego Korea]]ko presidentea (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Albert Bandura]], kanadar psikologoa (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Lino Lacedelli]], italiar mendigoizalea, [[K2]] mendiaren tontorrera lehen aldiz igo zen espedizioko kideetako bat (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Andrés Trobat]], espainiar txirrindularia (h. [[2011]]).
* [[Abenduaren 5]]a – [[Anastasio Somoza Debayle]], [[Nikaragua]]ko presidentea (h. [[1980]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Sydney Samuelson]], britainiar zinema-zuzendaria eta argazki-zuzendaria (h. [[2022]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Sammy Davis Jr.]], estatubatuar aktore eta abeslaria (h. [[1990]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Arnaldo Forlani]], [[Italia]]ko lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Carmen Martín Gaite]], espainiar idazlea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Ernest Gellner]], frantziar filosofo eta antropologo soziala (h. [[1995]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Lucia Areitioaurtena|Lucia Areitioaurtena, ''Erromaretakua'']], bizkaitar erraketista (h. [[2019]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Paul Greengard]], estatubatuar neurozientzialaria, 2000ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2019]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Dick Van Dyke]], estatubatuar aktore, umorista, idazle, abeslari eta dantzaria.
* [[Abenduaren 15]]a – [[Trần Thiện Khiêm]], [[Hego Vietnam]]go lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Alphonse Boudard]], frantziar eleberrigilea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Maria Teresa Egaña]], ''Maite'', gipuzkoar erraketista.
* [[Abenduaren 18]]a – [[John Szarkowski]], estatubatuar museo-zaintzaile, historialari, arte-kritikari eta argazkilaria (h. [[2007]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Rabah Bitat]], [[Aljeria]]ko presidentea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Migel Irazusta Goikoetxea|Migel Irazusta, ''Polipaso'']], gipuzkoar aizkolari, segalari, gizonprobalari, akuilari, probalari, korrikalari eta jokorako aharien jabea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Lepa Radić]], serbiar jatorriko jugoslaviar partisanoa (h. [[1943]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Pierre Bérégovoy]], [[Frantzia]]ko lehen ministroa (h. [[1993]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Mohammed Mzali]], [[Tunisia]]ko lehen ministroa (h. [[2010]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Carla Cordua]], txiletar filosofoa.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Michel Piccoli]], frantziar antzerki- eta zinema-antzezle eta ekoizlea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Willy Kemp]], luxenburgoar txirrindularia (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Hildegard Knef]], alemaniar aktore, abeslari eta idazlea (h. [[2002]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Milton Obote]], [[Uganda]]ko presidentea (h. [[2005]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Luis Alberto Monge]], [[Costa Rica]]ko presidentea (h. [[2016]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Batista Oliden]], euskal arraunlari handienetakoa, [[Kontxako Bandera|Kontxako 13 Bandera]] irabazitakoa, guztiak arraunlari lanetan (h. [[1998]]).
* [[Estefana Irastorza]], lapurtar poeta (h. [[2018]]).
* [[Jon Castañares Larreategi]], bizkaitar politikari [[jeltzale]]a, [[Bilboko alkateen zerrenda|Bilboko alkatea]] (h. [[2015]]).
* [[Luis Atxaga]], gipuzkoar harrijasotzailea.
* [[Manolo Legina]], bilbotar musikaria, [[Trikiti musika|trikitilaria]] (h. [[2020]]).
* [[Marcelino García Villafranca]], nafar olerkaria.
* [[Maria Luisa Senar]], gipuzkoar erraketista (h. [[2016]]).
* [[Maruja Fernández]], espainiar irrati-esataria (h. [[2001]]).
* [[Modesto Maiz|Modesto Maiz, ''Okelar'']], gipuzkoar herri-bertsolaria (h. [[1997]]).
* [[Olga Cazalis]], bizkaitar erraketista (h. [[2018]]).
* [[Patxi Beitia]], Kezka dantza taldeko zuzendaria, Alkartasuna Dantza taldeko sortzailea eta aurreskularia (h. [[2007]]).
* [[Sara Estévez]], lehen emakume kazetari, kirol kronista eta irrati kirol programa bateko zuzendaria.
* [[Elisabeth Domitien]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko lehen ministroa, kargu horretan aritutako emakume bakarra (h. [[2005]]).
* [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]], finlandiar astronomoa (h. [[1975]]).
* [[Idi Amin]], [[Uganda]]ko presidente eta diktadorea, giza-eskubideen bortxaketagatik ezaguna (h. [[2003]]).
* [[Julia Sánchez Carrilero]], espainiar arkeologoa (h. [[2016]]).
* [[Margarita Tutulani]], Bigarren Mundu Gerran italiar okupazioaren aurka borrokatu zen albaniar ekintzaile komunista (h. [[1943]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Jevhenia Box]], ukrainar militante komunista (j. [[1879]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Fanny Bullock Workman]], estatubatuar geografoa, kartografoa, esploratzailea, bidaia idazlea eta mendizalea (j. [[1859]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Oliver Heaviside]], [[Ingalaterra|ingeles]] fisikaria, ingeniari elektrikoa, irrati-telegrafista eta matematia (j. [[1850]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[Jacques Rivière]], frantziar idazle, kritikari eta argitaratzailea (j. [[1886]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Ignacio Andrade]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1839]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Manuel Aranatz]], bizkaitar kazetari eta idazlea (j. [[1875]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Joel Hastings Metcalf]], estatubatuar astronomoa (j. [[1866]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Hjalmar Branting]], suediar politikaria, 1921eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1860]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Friedrich Ebert]], [[Weimarko Errepublika]]ko lehen lehendakaria (j. [[1871]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 5]]a – [[Johan Jensen]], danimarkar matematikaria eta ingeniaria (j. [[1859]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Georgi Lvov]], errusiar estadista, [[Errusiako behin-behineko Gobernua]]ren burua (j. [[1861]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Juliette Wytsman]], belgikar margolari inpresionista (j. [[1866]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Sun Yat-sen]], Txinako iraultzailea (j. [[1866]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[August von Wassermann]], alemaniar bakteriologoa (j. [[1866]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[George Curzon (Curzon of Kedleston I. markesa)]], britainiar politikari kontserbadorea (j. [[1859]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Rudolf Steiner]], austriar filosofoa (j. [[1861]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 3]]a - [[Enrique Goiri]], bizkaitar futbolaria (j. [[1877]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[Karl von Pflanzer-Baltin]], [[Austria-Hungariako Inperioa|Austria-Hungariako]] jenerala, Lehen Mundu Gerran parte hartu zuena (j. [[1855]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Hermann Paasche]], alemaniar ekonomialari eta estatistikaria (j. [[1851]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[John Singer Sargent]], erbesteratutako estatubatuar margolaria, bete belaunaldiko erretratu margolari nabarmenena (j. [[1856]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Juan Kruz Goienetxe Elorga]], nafar apaiz eta idazlea (j. [[1857]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Johann Palisa]], [[austria]]r astronomoa (j. [[1848]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Boris Savinkov]], errusiar eserista (j. [[1879]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[William Massey]], [[Zeelanda Berri]]ko 19. lehen miniistroa (j. [[1856]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Henry Rider Haggard]], ingeles idazlea (j. [[1856]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Santos López de Letona]], bizkaitar enpresaria, negozio-gizona eta hainbat obra publikoren bultzatzailea (j. [[1842]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[John French]], britainiar militarra, [[Lehen Mundu Gerra]]n ezaguna (j. [[1852]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Thomas R. Marshall]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 28. presidenteordea (j. [[1854]]).
* [[Ekainaren 2]]a – [[Mariola Sirakova]], bulgariar anarkista (j. [[1904]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Camille Flammarion]], frantziar astronomo eta idazlea (j. [[1842]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[Pierre Louÿs]], frantziar olerkari eta idazlea (j. [[1870]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[José Ignacio Garmendia (militarra)|José Ignacio Garmendia]], argentinar militarra, margolaria, idazlea eta diplomazialaria (j. [[1841]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Matilde Luisa Bavarian]], bavariar printzesa (j. [[1843]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Felix Klein]], alemaniar matematikaria (j. [[1849]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Christian Michelsen]], [[Norvegia]]ko lehen ministroa (j. [[1857]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Erik Satie]], frantziar musikagilea (j. [[1866]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Harry John Lawson]], britainiar bizikleta diseinatzailea, txirrindularia, motorraren industriaren aitzindaria eta iruzurtia (j. [[1852]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Pancho Villa (boxeolaria)|Pancho Villa]], filipinar boxeolaria, historiako borrokalari asiarrik onenetakotzat hartua (j. [[1901]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Lovis Corinth]], alemaniar artista eta idazlea (j. [[1858]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Charles Cottet]], [[inpresionismo ondokoa]]ren frantziar margolaria (j. [[1863]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Gottlob Frege]], alemaniar matematikaria (j. [[1848]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[William Jennings Bryan]], estatubatuar hizlari eta politikaria (j. [[1860]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Léon Augustin Lhermitte]], frantziar margolaria (j. [[1844]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Gregorio Ricci-Curbastro]], italiar matematikaria (j. [[1853]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Felix Sesumaga]], euskal herritar futbolaria (j. [[1898]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Franz Conrad von Hötzendorf]], [[Lehen Mundu Gerra]]n paper oso garrantzitsua izan zuen austriarra (j. [[1852]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 7]]a – [[René Viviani]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1863]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Francis Darwin]], britainiar botanikaria (j. [[1848]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Georg August Schweinfurth]], alemaniar esploratzaile, etnologo eta botanikaria (j. [[1836]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Léon Bourgeois]], [[Frantziako lehen ministro]]a eta 1920ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1851]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 10]]a – [[James Buchanan Duke]], estatubatuar industrialaria, [[zigarro]]aren fabrikazio eta marketin modernoa sartu zituena (j. [[1856]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Berthe Marx]], frantziar pianista eta musikagilea (j. [[1859]]).
* [[Urriaren 16]]a - [[Christian Krohg]], norvegiar margolari, ilustratzaile, idazle eta kazetaria (j. [[1852]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Mikhail Frunze]], [[Armada Gorria|Armada Gorriko]] komandantea (j. [[1885]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Max Linder]], frantziar-zinema antzezlea (j. [[1883]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 4]]a – [[Karmelo Etxegarai]], gipuzkoar idazle eta historialaria (j. [[1865]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Sidney Reilly]], errusiar espioia, Erresuma Batuko [[Secret Inteligence Service]]-rentzat lan egin zuena (j. [[1874]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Gerhard Hessenberg]], alemaniar matematikaria (j. [[1874]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Henri Fayol]], frantziar meategi-ingeniaria (j. [[1841]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Alexandra Danimarkakoa]], [[Erresuma Batu]]ko erregina ezkontidea (j. [[1844]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Stefan Żeromski]], poloniar eleberrigile eta antzerkigilea (j. [[1864]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Vajiravudh]], [[Siam]]go erregea (j. [[1881]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Roger de La Fresnaye]], frantziar margolari [[kubismo|kubista]] (j. [[1885]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 5]]a – [[Wladyslaw Stanislaw Reymont]], poloniar idazlea eta eleberrigilea, 1924ko [[Literaturako Nobel Saria|Literaturako Nobel saria]] (j. [[1867]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Agustin Murua Balerdi]], bizkaitar kimikaria (j. [[1874]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Juan Manuel Lertxundi]], euskal idazlea (j. [[1870]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Pablo Iglesias Posse]], espainiar politikaria, [[sozialismo]]aren figura nagusia (j. [[1850]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Antonio Maura]], [[Espainia]]ko gobernuburua (j. [[1853]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Elizabeth Hughes]], galestar pedagogoa, emakumeen heziketaren sustatzailea (j. [[1851]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Jules Méline]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1838]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Sergei Esenin]], errusiar olerkaria (j. [[1895]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Félix Vallotton]], suitzar eta frantziar margolari, eskultore, xilografien egile eta idazlea (j. [[1865]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Mari Luixa Erdozio]], lapurtar bertsolaria (j. [[1846]]).
* [[Mariana Hargain]], lapurtar bertsolaria (j. [[1860]]).
* [[Maxime Clérisse]], baxenafar legegizona (j. [[1841]]).
* [[Vicente Cutanda]], espainiar margolaria (j. [[1850]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[James Franck]] eta [[Gustav Hertz|Gustav Ludwig Hertz]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Richard Zsigmondy|Richard Adolf Zsigmondy]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[George Bernard Shaw]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: eman gabe
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Austen Chamberlain]] eta [[Charles Gates Dawes]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1925| ]]
hc2zn4akfagmuur40jxzq4exgltlcju
10021842
10021791
2025-01-03T15:30:42Z
Artegia
65203
10021842
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Deustu|Deusto]], [[Bilbo]]ko auzoa gaur egun, [[Bizkaia|Bizkaiko]] hiriburura batu egin zen.
* [[Otsailaren 10]] – [[Banco de Crédito de la Unión Minera]]k ordainketa-etendura adierazi zuen.
* [[Irailaren 19]] – [[Lasarteko zirkuitua]]n, [[Donostiako Sari Nagusia]] egiten ari zirela, Paul Torchy pilotuak zuhaitz bat jo eta hil zen.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Haurren greba (1925)|Haurren greba]] hasi zen Bartzelonan. 9 eta 12 urte arteko haur langileak lan-baldintza gogorren aurka mobilizatu ziren.
* [[Apirilaren 4]]: [[Schutzstaffel]] (SS) erakunde paramilitar naziaren sorrera. Hasiera batean, bere helburua Adolf Hitlerri babesa ematea zen, baina laster hazi zen tamainan eta garrantzian.
* [[Maiatzaren 12]]: [[Paul Von Hindenburg]]ek Alemaniako Lehendakaritzarako hauteskundeak irabazi zituen.
* [[Uztailaren 18]] – [[Adolf Hitler]] politikari eta militar [[austriar]]rak ''[[Mein Kampf]]'' manifestua argitaratu zuen.
* [[Abenduaren 1]] – [[Locarnoko Itunak]] sinatu ziren [[Londres]]en. Itunek hauek Mendebaldeko Europako mugak hobeto zehazten zituzten eta Alemaniaren eta indar aliatuen arteko tirabirak konpontzeko asmoa zuten.
== Arte eta kultura ==
* [[Martxoaren 21]]a – ''[[L'enfant et les sortilèges|L'enfant et les sortilèges: Fantaisie lyrique en deux parties]]'' (euskaraz: ''Umea eta aztikeriak: fantasia lirikoa bi aktotan''), [[Maurice Ravel]]en musika eta [[Sidonie Gabrielle Colette]]n libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Montecarlo]]ko [[Montecarloko Opera|Operan]].
* [[George Bernard Shaw]] idazle irlandarrak [[Literaturako Nobel Saria]] jaso zuen.
* [[Charles Chaplin]]ek ''"[[The Gold Rush]]"'' pelikula protagonizatu zuen.
* [[Franz Kafka]]ren "[[Prozesua]]" argitaratu zuten, idazlea hil ondoren.
* [[Bauhaus]] eskola ireki zuten [[Dessau]] hirian ([[Alemania]]).
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
* [[Alfredo Binda]] txirrindulari italiarrak irabazi zuen [[Italiako Giroa]], eta hamarkada honetan beste hirutan lortu zuen.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mario Merz]], italiar margolari eta eskultorea, ''Art povera'' mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (h. [[2003]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Gerald Malcolm Durrell]], britainiar naturalista eta idazlea (h. [[1995]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Pierre Gripari]], frantziar idazlea (h. [[1990]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Bernardo Ruiz]], espainiar txirrindularia.
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Lee van Cleef]], estatubatuar aktorea (h. [[1989]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Katherine MacGregor]], estatubatuar aktorea (h. [[2018]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Martha Hildebrandt]], perutar hizkuntzalaria eta politikaria (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Ron Tauranac]], angloaustraliar ingeniari eta autoen-diseinatzailea (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Yukio Mishima]], japoniar idazlea, poeta, aktorea eta zinema zuzendaria, XX. mendeko japoniar idazlerik garrantzitsuenetakoa (h. [[1970]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Ignacio López Tarso]], mexikar aktorea (h. [[2023]]).
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Shafik Wazzan]], [[Libano]]ko lehen ministroa (h. [[1999]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Gilles Deleuze]], frantziar filosofoa (h. [[1995]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Ernesto Cardenal]], nikaraguar teologo, apaiz katoliko eta poeta (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Eugen Gomringer]], boliviar jatorriko suitzar idazlea.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Josep Pintat i Solans]], [[Andorra]]ko gobernuburua (h. [[2007]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Maria Tallchief]], estatubatuar dantzaria (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Paul Newman]], estatubatuar aktorea eta zinema zuzendaria (h. [[2008]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Sufi Abu Taleb]], [[Egipto]]ko presidentea (h. [[2008]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Isidore Isou]], errumaniar-frantziar idazlea (h. [[2007]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Douglas Engelbart]], estatubatuar asmatzailea, ordenagailuetako [[Sagu (ordenagailua)|saguaren]] asmatzailea (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Manuel Jalón Corominas]], espainiar asmatzailea, zoru-garbigailuaren eta botatzeko xiringaren asmatzailea (h. [[2011]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Leon Schlumpf]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (h. [[2012]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Arne Åhman]], suediar atleta, [[jauzi hirukoitz]]ean espezializatua (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Pierre Abeberri]], lapurtar apaiz katoliko [[predikatzaileen Ordena|domingotarra]] (h. [[2015]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Pramoedya Ananta Toer]], indonesiar idazlea, herrialde horretako garrantzitsuenetako bat (h. [[2006]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Angel Bassols Batalla]], mexikar itzultzaile, narratzaile eta saiakera-egilea (h. [[2012]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Jack Lemmon]], estatubatuar aktorea, bere belaunaldiko sarituenetakoa (h. [[2001]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Javier Guibert]], iruindar arkitektoa (h. [[2011]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Amparo Rivelles]], espainiar antzezlea (h. [[2013]]).
* [[Otsailaren 12]]a - [[Joan Mitchell]], estatubatuar margolaria, espresionismo abstraktuaren "bigarren belaunaldikoa" (h. [[1992]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[José Caeiro]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1981]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[François-Xavier Ortoli]], [[Europako Batzordea|Europako Batzordeko]] presidentea (h. [[2007]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Hal Holbrook]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[George Kennedy]], estatubatuar aktorea (h. [[2016]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Abdelsalam Majali]], [[Jordania]]ko lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Robert Altman]], estatubatuar zinema zuzendaria (h.[[2006]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Tom Gehrels]], estatubatuar astronomoa (h. [[2011]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Sam Peckinpah]], estatubatuar zinema zuzendari eta zinema, antzerki eta telebistako gidoigilea (h. [[1984]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Edward Gorey]], estatubatuar irudigile eta idazlea (h. [[2000]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Fernando Martínez Sanabria]], ''Chuli Martínez'', espainiar-kolonbiar arkitektoa (h. [[1991]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Etel Adnan]], estatubatuar nazionalizatua frantses-libanoar artista bisuala, margolaria, poeta, idazlea, egillea eta marrazkilaria (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Shehu Shagari]], [[Nigeria]]ko presidentea (h. [[2018]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Odón Alonso]], espainiar orkestra-zuzendaria (h. [[2011]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a - [[Vicenta Cortés Alonso]], espainair artxibozaina, ikertzailea eta irakaslea (h. [[2021]]).
* [[Martxoaren 1]]a – [[Bélgica Adela Mirabal]], [[Mirabal ahizpak|Mirabal ahizpetako]] bat (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 3]]a – [[Zvi Zamir]], israeldar militar eta espioia, [[Mosad]]eko zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[Marie Mansart]], frantziar aktorea (h. [[2012]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Nina Lobkovskaia]], Sobietar Batasuneko Armada Gorrian frankotiratzailea.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Francisco José Arnaiz]], bizkaitar apaiza (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Louison Bobet]], frantziar txirrindularia, [[Frantziako Tourra]] hiru aldiz jarraian irabazi zuen lehena (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Georges Delerue]], frantziar musikagilea (h. [[1992]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Leo Esaki]], japoniar fisikaria, 1973ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 13]]a – [[Angelo Conterno]], italiar txirrindularia (h. [[2007]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[John Wain]], ingeles poeta eta saiakera-idazlea (h. [[1994]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Raúl Sendic]], uruguaiar politikaria eta gerrillaria (h. [[1989]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Brent Scowcroft]], estatubatuar militar eta politikaria (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Peter Brook]], britainiar antzerkigile eta zinemagilea (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Hilda Gadea]], perutar ekonomialaria (h. [[1974]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Hugo Koblet]], suitzar txirrindularia (h. [[1964]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Concha Laca]], zeramikaria, artisaua, dekoratzailea eta eskultorea (h. [[2018]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Flannery O'Connor]], estatubatuar idazlea (h. [[1964]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Pierre Boulez]], frantziar musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Joxe Lasa Apalategi]], apaiza, euskal idazlea eta euskaltzalea (h. [[1983]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[Henry Plumb]], britainiar nekazari eta politikaria, [[Europako Parlamentu]]ko lehendakaria (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 29]]a – [[José Luis Etxebarria Goiri]], [[Begoñako errepublika|Begoñako]] dantzari, dantza-talde zuzendari eta txistularia (h. [[2015]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Wojciech Jerzy Has]], poloniar zinema-zuzendaria (h. [[2000]]).
* [[Apirilaren 2]]a – [[George MacDonald Fraser]], eskoziar idazlea (h. [[2008]]).
* [[Apirilaren 3]]a – [[André Giraud]], frantziar politikaria (h. [[1997]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Mary Begoña]], euskal aktorea (h. [[2020]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Alberto Pérez Zabala]], bizkaitar futbolaria (h. [[2014]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Evelyn Berezin]], estatubatuar ingeniari informatikoa, ''[[testu prozesadore]]en ama'' (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Abel Muzorewa]], [[Zimbabwe Rhodesia]]ko lehen ministroa (h. [[2010]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Rod Steiger]], estatubatuar aktorea (h. [[2002]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[René Moawad]], [[Libano]]ko presidentea (h. [[1989]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Rita Macedo]], mexikar aktorea, gidoilaria, ekoizlea eta jostuna (h. [[1993]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Sibghatullah Mojaddedi]], [[Afganistan]]go presidentea (h. [[2019]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Glòria Trías Rubiés]], iberiar penintsulako zeramika grekoan espezializatutako arkeologo kataluniarra.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Angelita Alberdi]], gipuzkoar erraketista.
* [[Apirilaren 29]]a – [[John Compton]], [[Santa Luzia]]ko lehen ministroa (h. [[2007]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Scott Carpenter]], estatubatuar astronauta eta akuanauta (h. [[2013]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Ngiratkel Etpison]], [[Palau]]ko 5. presidentea (h. [[1997]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Ruth First]], [[apartheid]]aren kontrako hego afrikar kazetari, idazle eta ekintzailea (h. [[1982]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Luis Herrera Campins]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[2007]]).
* [[Maiatzaren 4]]a - [[Paquita Martín]], [[Izquierda Unida]]ko sortzaileetako bat eta [[Espainiako Alderdi Komunista]]ko militante historikoa (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Luis de Castresana]], euskal herritar kazetari, idazle eta margolaria (h. [[1986]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[André-Paul Duchâteau]], belgikar komikigilea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Ali Hassan Mwinyi]], [[Tanzania]]ko 2. presidentea(h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Ignacio Pinedo]], gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Carlos Sobrini]], nafar arkitektoa (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Rubem Fonseca]], brasildar kronikaria eta eleberrigilea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 11]]a – [[Max Morlock]], alemaniar futbolaria (h. [[1994]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Seber Ormaza]], euskal herritar politikari eta abestigilea (h. [[2010]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Yogi Berra]], estatubatuar beisbol jokalaria (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Loleh Bellon]], lapurtar antzezlea (h. [[1999]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Maria Beneyto]], valentziar idazlea eta poeta, gaztelaniaz zein valentzieraz indatzi zuena (h. [[2011]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Oona O'Neill]], [[Charlie Chaplin]] britainiar aktore, zinema zuzendari eta ekoizlearen emazte eta alarguna (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Horacio Guarany]], argentinar abeslari, konpositore eta idazlea (h. [[2017]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Nancy Roman]], ''[[Hubble espazio teleskopioa|Hubbleren]] ama'', estatubatuetako astronomoa eta NASAko lehen exekutiboetako bat (h. [[2018]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Nilton dos Santos]], brasildar futbolaria, futbolaren historiako defentsa onenetako bat (h. [[2013]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Malcolm X]], ministro musulman afrikar-amerikarra, beltzen eskubideen aldeko borrokalaria (h. [[1965]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Patxi Ondarra]], ''Aita Ondarra'', nafar fraide kaputxinoa eta euskaltzaina (h. [[2005]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Pol Pot]], [[Khmer Gorriak|Khmer Gorrien]] liderra, [[Kanbodia|Kanputxeako]] lehen ministroa eta genozida (h. [[1998]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Bernardino Pérez Elizaran]], ''Pasieguito'', euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2002]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Emilio Carballido]], mexikar idazlea (h. [[2008]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Jean Tinguely]], suitzar eskultorea (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Joshua Lederberg]], estatubatuar mikrobiologo eta genetista, 1958ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2008]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Rosario Castellanos]], mexikar idazlea (h. [[1974]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Pepita Patiño Páez]], espainiar militante antifrankista (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Juana Bacallao|Neris Amelia Martínez Salazar, ''Juana Bacallao'']], kubatar abeslari eta musikaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Adelina Gutiérrez]], irakasle, zientifiko eta akademikoa , Txileko astrofisikari aitzindaria (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Bülent Ecevit]], [[Turkia]]ko presidentea (h. [[2006]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Dietrich Fischer-Dieskau]], alemaniar opera-abeslaria, baritonoa (h. [[2012]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Francesc Candel]], valentziar idazle eta kazetaria (h. [[2007]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Frei Otto]], alemaniar arkitektoa (h. [[2015]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 3]]a – [[Tony Curtis]], estatubatuar aktorea (h. [[2010]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Jacques d'Arribehaude]], lapurtar idazlea (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Barbara Bush]], Ameriketako Estatu Batuetako [[Lehen dama]] (h. [[2018]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[William Styron]], estatubatuar eleberrigilea (h. [[2006]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Raphaël Géminiani]], frantziar txirrindulari eta kirol zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 14]]a - [[Mercedes Barranco]], kataluniar aktorea eta ahots-aktorea (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Dalton Trevisan]], brasildar ipuingilea (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Jean d'Ormesson]], frantziar idazlea eta kazetaria (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Ifigenia Martínez]], mexikar politikaria, ekonomialaria, irakaslea, katedraduna eta diplomazialaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Henri Mathieu]], lapurtar pediatra eta ikertzailea (h. [[2013]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Audie Murphy]], estatubatuar militar eta aktorea (h. [[1971]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Giovanni Spadolini]], [[Italia]]ko 44. lehen ministroa (h. [[1994]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Maureen Stapleton]], estatubatuar aktorea (h. [[2006]])
* [[Ekainaren 22]]a – [[Peter Seeberg]], daniar idazlea (h. [[1999]]).
* [[Ekainaren 23]]a – [[Oliver Smithies]], britaniar genetikaria, 2007ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Miren Arantzazu Goñi]], gipuzkoar etnografoa (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Masanori Tokita]], japoniar futbolaria (h. [[2004]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Robert Venturi]], estatubatuar arkitekto post-modernista (h. [[2018]])
* [[Ekainaren 29]]a – [[Giorgio Napolitano]], [[Italiako presidenteen zerrenda|Italiako 11. Presidentea]] (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Hale Smith]], estatubatuar musikagilea (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Cara Williams]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Philippe Jaccottet]], suitzar poeta, prosagile eta itzultzailea (h. [[2021]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Farley Granger]], estatubatuar aktorea (h. [[2011]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Italo de Zan]], italiar txirrindularia (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Medgar Evers]], giza eskubideen alde borrokatu zuen estatubatuar aktibista (h. [[1963]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Patrice Lumumba]], [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongoko Errepublika Demokratikoko]] estreinako gobernuburu demokratikoa (h. [[1961]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Olga Oleinik]], [[sobiet]]ar matematikaria (h. [[2001]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Bill Haley]], estatubatuar musikaria, [[rock and roll]]aren sortzaileetako bat (h. [[1981]]).
* [[Uztailaren 8]]a – [[Jean Cau]], frantziar kazetari eta idazlea (h. [[1993]]).
* [[Uztailaren 8]]a – [[Joaquim Veríssimo Serrão]], portugaldar historialaria (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Borislav Stanković]], serbiar saskibaloi-jokalaria eta entrenatzailea eta [[FIBA|Saskibaloiko Nazioarteko Federazioaren]] idazkari nagusia (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Mahathir bin Mohamad]], [[Malaysia]]ko lehen ministroa.
* [[Uztailaren 11]] – [[Mercedes Colás]], ''Porota'', Giza Eskubideen aldeko argentinar ekintzailea, [[Maiatzaren Plazako Amak]] elkarteko lehendakariordea (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Nicolai Gedda]], suediar opera-abeslaria, tenorra (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Juan Uharte Beaumont]], nafar enpresaburu eta mezenasa (h. [[2018]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Gustavo Torner]], espainiar pintore eta eskultorea.
* [[Uztailaren 14]]a – [[María Asunción Català]], kataluniar irakaslea, matematikaria eta astronomoa (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Carla Boni]], italiar abeslaria (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Carlos París]], bizkaitar filosofoa, idazlea eta prentsa-zutabegilea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Mohammad Hasan Sharq]], [[Afganistan]]go lehen ministroa.
* [[Uztailaren 18]]a – [[François Augiéras]], frantziar idazle eta margolaria (h. [[1971]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Shirley Strickland]], abiadura eta hesidun lasterketetan espezializatutako australiar atleta (h. [[2004]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Jean-Pierre Faye]], frantziar idazle eta filosofoa.
* [[Uztailaren 20]]a – [[Jacques Delors]], frantziar ekonomialari eta politikaria, [[Europako Batzordea|Europako Batzordeko]] presidentea (h. [[2023]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Frantz Fanon]], [[Antillak|Antilletako]] psikiatra eta iraultzailea (h. [[1961]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Roger Laporte]], frantziar idazlea (h. [[2001]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Alain Decaux]], frantziar historialaria eta idazlea (h. [[2016]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Quett Masire]], [[Botswana]]ko presidentea (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Ignacio Aldekoa]], gasteiztar idazlea (h. [[1969]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Ana María Matute]], gaztelaniazko kataluniar idazlea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Lita de Lázzari]], argentinar telebista-aurkezlea eta etxekoandre mediatikoa (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Baruch Blumberg]], estatubatuar medikua, 1976ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2011]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Juan Alberto Schiaffino]], uruguaitar futbolaria (h. [[2002]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Julita Beraza]], gipuzkoar erraketista (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Mikis Theodorakis]], greziar musikagilea eta politikaria (h. [[2021]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Ernst Jandl]], austriar idazlea (h. [[2000]]).
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Jorge Rafael Videla]], [[Argentina]]ko diktadorea (h. [[2013]]).
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Alain Touraine]], frantziar soziologoa (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Conchita Ramos]], [[Frantziako Erresistentzia]]ko kataluniar-frantziar kidea, nazien kontzentrazio-eremuetatik bizirik irten zena (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Alija Izetbegović]], lehendabiziko [[Bosnia-Herzegovina]]ko presidentea (h. [[2003]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Emily Doyaga]], estatubatuar hizkuntzalaria, [[euskara]]ren eta euskal kulturaren erreferentziako bultzatzailea AEBetan (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 11]] – [[Arlene Dahl]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Thor Vilhjálmsson]], islandiar idazlea (h. [[2011]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Agustín Cotorruelo]], bizkaitar katedraduna eta politikaria (h. [[1989]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[José Sazatornil]], ''Saza'', kataluniar zinema eta antzerki aktorea (h. [[2015]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Oscar Peterson]], [[quebec]]ar piano-jotzailea (h. [[2007]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[John Hawkes (idazlea)|John Hawkes]], estatubatuar idazlea (h. [[1998]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Brian Aldiss]], ingeles [[zientzia-fikzio]]zko idazlea (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Honor Blackman]], ingeles aktorea (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Alberto Ongaro]], italiar idazle, kazetari eta komikigilea (h. [[2018]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Ēvī Upeniece]], letoniar eskultorea (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Robert Mulligan]], estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. [[2008]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Thea Astley]], australiar idazlea (h. [[2004]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Juanita Reina]], espainiar antzezle eta kantaria (h. [[1999]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Alain Peyrefitte]], frantziar politikaria (h. [[1999]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Francis Ebejer]], maltar eleberrigilea, poeta eta antzerkigilea, malteraz eta ingelesez idatzi zuena (h. [[1993]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Donald O'Connor]], estatubatuar dantzari, abeslari eta aktorea (h. [[2003]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Arkadi eta Boris Strugatski|Arkadi Strugatski]], errusiar idazlea, bere anaiarekin batera [[zientzia fikzio]]an aritutakoa (h. [[1991]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Josep Subirà]], kataluniar eskultorea (h. [[2015]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Maurice Pialat]], frantziar zinema-zuzendari eta gidoigilea (h. [[2003]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Roy J. Glauber]], estatubatuar fisikaria, 2005eko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Mari Carmen Lasagabaster|Mari Carmen Lasagabaster, ''Amaia'']], gipuzkoar erraketista (h. [[2011]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Miguel Sánchez-Mazas]], espainiar filosofo eta matematikaria (h. [[1995]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Andrea Camilleri]], italiar idazle, gidoilari eta zine eta antzerki zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Ángel González]], espainiar poeta (h. [[2008]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Freddie Oversteegen]], Herbehereetako erresistentzia komunistako kidea II. Mundu Gerrako Herbehereetako okupazioan (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Peter Sellers]], ingeles aktorea (h. [[1980]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Agustín Argote]], bizkaitar boxeolaria (h. [[1996]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[Ian Hamilton]], eskoziar abokatu eta ekintzaile abertzalea (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 15]]a – [[Erika Köth]], alemaniar sopranoa (h. [[1989]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Charles Haughey]], Irlandako [[Taoiseach]]a (h. [[2006]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[B. B. King]], estatubatuar blues kantaria eta gitarra-jotzailea (h. [[2015]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Gérard Kango Ouédraogo]], [[Volta Garaia|Volta Garaiko]] lehen ministroa (h. [[2014]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Ananda Mahidol|Ananda Mahidol (Rama VIII.a)]], [[Thailandia]]ko erregea (h. [[1946]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Jean-Charles Tacchella]] zinema-zuzendari frantsesa (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Robert Edwards]], ingeles biologoa, [[In vitro ernalketa]] arloko aitzindaria eta 2010eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2013]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Seymour Cray]], estatubatuar ingeniaria eta konputagailugintzaren aitzindaria (h. [[1996]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Viviane Forrester]], frantziar saiakeragile, eleberrigile, kazetari eta literatur kritikaria (h. [[2013]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Adolfo Kaminsky]], frantziar argazkilaria (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[José Cardoso Pires]], portugaldar idazlea (h. [[1998]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Marcelino Garde]], euskal idazle eta euskaltzalea (h. [[1990]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Simone Segouin]], [[Frantziako Erresistentzia|Frantziako Erresistentziako]] borrokalaria (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Gore Vidal]], estatubatuar idazlea (h. [[2012]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Antoine Gizenga]], [[Kongoko Errepublika Demokratiko]]ko lehen ministroa (h. [[2019]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Youenn Gwernig]], bretoi idazle eta abeslaria (h. [[2006]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Roberto Juarroz]], argentinar idazle eta poeta (h. [[1995]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Paul Wild (suitzar astronomoa)|Paul Wild]], suitzar astronomoa (h. [[2014]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Jose Maria Saltsamendi]], ''Salsamendi III.a'', euskal herritar [[erremonte]]laria (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Andrei Siniavski]], errusiar idazlea (h. [[1997]]).
* [[Urriaren 9]]a - [[Pilar Belzunce de Carlos]], gipuzkoar mezenasa, [[Chillida Leku]] Museoaren sortzaileetako bat (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 10]]a – [[Jakes Casaubon]], [[Nafarroa Beherea|Nafarroa Behere]]ko ikertzailea, irrati esataria eta pilotazalea (h. [[2021]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Elmore Leonard]], estatubatuar idazlea (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Margaret Thatcher]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa eta [[Thatcherismo]]aren sortzailea eta bultzatzaile nagusia (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Phillip Tobias]], hegoafrikar antropologoa (h. [[2012]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Aurora Bautista]], espainiar aktorea (h. [[2012]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Bittor Kapanaga]], [[otxandio|otxandiar]] idazlea eta euskaltzalea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Angela Lansbury]], ingeles aktore eta abeslaria (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Ramiz Alia]], lehendabiziko [[Albania]]ko presidentea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Raymond Impanis]], belgiar txirrindularia (h. [[2010]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Czesław Kiszczak]], [[Polonia]]ko lehen ministroa (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Juana Arrillaga|Juana Arrillaga, ''Arene II.'']], gipuzkoar erraketista (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Celia Cruz]], kubatar abeslaria (h. [[2003]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Robert Rauschenberg]], estatubatuar margolaria (h. [[2008]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Julia Uceda]], espainiar irakaslea eta poeta (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Johnny Carson]], estatubatuar umorista eta telebista aurkezlea (h. [[2005]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Manos Hatzidakis]], greziar musikagilea (h. [[1994]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Luciano Berio]], italiar musikagilea (h. [[2003]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Ieng Sary]], kanbodiar politikaria, [[Khmer Gorriak]] taldearen sortzaileetakoa (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Toshio Iwatani]], japoniar futbolaria (h. [[1970]]).
* [[Urriaren 25]]a - [[Aliya Moldagulova]], sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko heroia (h. [[1944]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Vassilakis Takis]], greziar eskultorea, [[arte zinetikoa]] landu zuena (h. [[2019]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[Warren Christopher]], estatubatuar diplomatiko eta politikaria (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Klaus Friedrich Roth]], alemaniar-britainiar matematikaria (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Lee Grant]], estatubatuar aktore eta zuzendaria.
* [[Urriaren 31]] – [[Charles Willard Moore]], estatubatuar arkitektoa (h. [[1993]]).
* [[Urriaren 31]] – [[John A. Pople]], britainiar kimikari teorikoa, 1998ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[2004]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 2]]a – [[Modest Cuixart]], kataluniar pintore, grabatzaile eta eszenografoa (h. [[2007]]).
* [[Azaroaren 3]]a – [[Margarita Arenaza]], gipuzkoar erraketista (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Philippe Dreyfus]], frantziar informatika aitzindaria (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Mixel Intxauspe]], euskal herritar politikari eta bankaria (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Jean Aurel]], frantziar zinemagilea (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Michel Bouquet]], frantziar antzezlea (h. [[2022]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Asunción Balaguer]], kataluniar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Manuel Garrido Jiménez]], espainiar filosofoa (h. [[2015]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Richard Burton]], galestar aktorea (h.[[1984]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Jon Mirande]], euskal idazlea, XX. mendeko olerkari esanguratsuenetakoa (h. [[1972]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[John Guillermin]], britainiar zinemagilea (h. [[2015]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Jose Luis Lekuona|Jose Luis Lekuona, ''Lexoti'']], gipuzkoar bertsolaria (h. [[2006]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Jonathan Winters]], estatubatuar aktore eta umorista (h. [[2013]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Zhores Medvedev]], errusiar biologoa (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Jose Javier Uranga]], ''Oilarra'', nafar kazetaria (h. [[2016]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Rock Hudson]], estatubatuar aktorea (h. [[1985]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Charles Mackerras]], australiar orkestra-zuzendaria (h. [[2010]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Zygmunt Bauman]], judu jatorriko poloniar soziologo, filosofo eta saio-idazlea (h. [[2017]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Robert Kennedy]], [[John Fitzgerald Kennedy]]ren anaia eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Fiskal Nagusia (h. [[1968]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Maia Plisetskaya]], errusiar dantzaria (h. [[2015]]).
* [[Azaroaren 22]]a - [[Jerrie Mock]], estatubatuar pilotua, munduari airez bira bakarka eman zion lehen emakumea (h. [[2014]]).
* [[Azaroaren 23]]a – [[José Napoleón Duarte]], [[El Salvador]]ko presidentea (h. [[1990]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Simon van der Meer]], herbeheretar fisikaria, 1984ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[María Asquerino]], espainiar aktorea (h. [[2013]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Gregorio Conrado Álvarez]], ''El Goyo'', [[Uruguai]]ko diktadorea (h. [[2016]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Leonardo Cremonini]], italiar margolaria (h. [[2010]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Claude Lanzmann]], frantziar kazetaria, idazlea eta zinegilea (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Georgette Rizk]], palestinar militante eta ekintzaile politiko, sozial eta feminista (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Ernst Happel]], austriar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1992]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Ascensión Mendieta]], [[memoria historiko]]aren aldeko borrokalari espainiarra (h. [[2019]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Martin Rodbell]], estatubatuar biokimikaria, 1994ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1998]]).
* [[Abenduaren 2]]a – [[Julie Harris]], estatubatuar aktorea (h. [[2013]]).
* [[Abenduaren 3]]a – [[Kim Dae-jung]], [[Hego Korea]]ko presidentea (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Albert Bandura]], kanadar psikologoa (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Lino Lacedelli]], italiar mendigoizalea, [[K2]] mendiaren tontorrera lehen aldiz igo zen espedizioko kideetako bat (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Andrés Trobat]], espainiar txirrindularia (h. [[2011]]).
* [[Abenduaren 5]]a – [[Anastasio Somoza Debayle]], [[Nikaragua]]ko presidentea (h. [[1980]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Sydney Samuelson]], britainiar zinema-zuzendaria eta argazki-zuzendaria (h. [[2022]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Sammy Davis Jr.]], estatubatuar aktore eta abeslaria (h. [[1990]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Arnaldo Forlani]], [[Italia]]ko lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Carmen Martín Gaite]], espainiar idazlea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Ernest Gellner]], frantziar filosofo eta antropologo soziala (h. [[1995]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Lucia Areitioaurtena|Lucia Areitioaurtena, ''Erromaretakua'']], bizkaitar erraketista (h. [[2019]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Paul Greengard]], estatubatuar neurozientzialaria, 2000ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2019]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Dick Van Dyke]], estatubatuar aktore, umorista, idazle, abeslari eta dantzaria.
* [[Abenduaren 15]]a – [[Trần Thiện Khiêm]], [[Hego Vietnam]]go lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Alphonse Boudard]], frantziar eleberrigilea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Maria Teresa Egaña]], ''Maite'', gipuzkoar erraketista.
* [[Abenduaren 18]]a – [[John Szarkowski]], estatubatuar museo-zaintzaile, historialari, arte-kritikari eta argazkilaria (h. [[2007]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Rabah Bitat]], [[Aljeria]]ko presidentea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Migel Irazusta Goikoetxea|Migel Irazusta, ''Polipaso'']], gipuzkoar aizkolari, segalari, gizonprobalari, akuilari, probalari, korrikalari eta jokorako aharien jabea (h. [[2000]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Lepa Radić]], serbiar jatorriko jugoslaviar partisanoa (h. [[1943]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Pierre Bérégovoy]], [[Frantzia]]ko lehen ministroa (h. [[1993]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Mohammed Mzali]], [[Tunisia]]ko lehen ministroa (h. [[2010]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Carla Cordua]], txiletar filosofoa.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Michel Piccoli]], frantziar antzerki- eta zinema-antzezle eta ekoizlea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Willy Kemp]], luxenburgoar txirrindularia (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Hildegard Knef]], alemaniar aktore, abeslari eta idazlea (h. [[2002]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Milton Obote]], [[Uganda]]ko presidentea (h. [[2005]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Luis Alberto Monge]], [[Costa Rica]]ko presidentea (h. [[2016]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Batista Oliden]], euskal arraunlari handienetakoa, [[Kontxako Bandera|Kontxako 13 Bandera]] irabazitakoa, guztiak arraunlari lanetan (h. [[1998]]).
* [[Estefana Irastorza]], lapurtar poeta (h. [[2018]]).
* [[Jon Castañares Larreategi]], bizkaitar politikari [[jeltzale]]a, [[Bilboko alkateen zerrenda|Bilboko alkatea]] (h. [[2015]]).
* [[Luis Atxaga]], gipuzkoar harrijasotzailea.
* [[Manolo Legina]], bilbotar musikaria, [[Trikiti musika|trikitilaria]] (h. [[2020]]).
* [[Marcelino García Villafranca]], nafar olerkaria.
* [[Maria Luisa Senar]], gipuzkoar erraketista (h. [[2016]]).
* [[Maruja Fernández]], espainiar irrati-esataria (h. [[2001]]).
* [[Modesto Maiz|Modesto Maiz, ''Okelar'']], gipuzkoar herri-bertsolaria (h. [[1997]]).
* [[Olga Cazalis]], bizkaitar erraketista (h. [[2018]]).
* [[Patxi Beitia]], Kezka dantza taldeko zuzendaria, Alkartasuna Dantza taldeko sortzailea eta aurreskularia (h. [[2007]]).
* [[Sara Estévez]], lehen emakume kazetari, kirol kronista eta irrati kirol programa bateko zuzendaria.
* [[Elisabeth Domitien]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko lehen ministroa, kargu horretan aritutako emakume bakarra (h. [[2005]]).
* [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]], finlandiar astronomoa (h. [[1975]]).
* [[Idi Amin]], [[Uganda]]ko presidente eta diktadorea, giza-eskubideen bortxaketagatik ezaguna (h. [[2003]]).
* [[Julia Sánchez Carrilero]], espainiar arkeologoa (h. [[2016]]).
* [[Margarita Tutulani]], Bigarren Mundu Gerran italiar okupazioaren aurka borrokatu zen albaniar ekintzaile komunista (h. [[1943]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Jevhenia Box]], ukrainar militante komunista (j. [[1879]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Fanny Bullock Workman]], estatubatuar geografoa, kartografoa, esploratzailea, bidaia idazlea eta mendizalea (j. [[1859]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Oliver Heaviside]], [[Ingalaterra|ingeles]] fisikaria, ingeniari elektrikoa, irrati-telegrafista eta matematia (j. [[1850]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[Jacques Rivière]], frantziar idazle, kritikari eta argitaratzailea (j. [[1886]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Ignacio Andrade]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1839]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Manuel Aranatz]], bizkaitar kazetari eta idazlea (j. [[1875]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Joel Hastings Metcalf]], estatubatuar astronomoa (j. [[1866]]).
* [[Otsailaren 24]]a – [[Hjalmar Branting]], suediar politikaria, 1921eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1860]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Friedrich Ebert]], [[Weimarko Errepublika]]ko lehen lehendakaria (j. [[1871]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 5]]a – [[Johan Jensen]], danimarkar matematikaria eta ingeniaria (j. [[1859]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Georgi Lvov]], errusiar estadista, [[Errusiako behin-behineko Gobernua]]ren burua (j. [[1861]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Juliette Wytsman]], belgikar margolari inpresionista (j. [[1866]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Sun Yat-sen]], Txinako iraultzailea (j. [[1866]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[August von Wassermann]], alemaniar bakteriologoa (j. [[1866]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[George Curzon (Curzon of Kedleston I. markesa)]], britainiar politikari kontserbadorea (j. [[1859]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Rudolf Steiner]], austriar filosofoa (j. [[1861]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 3]]a - [[Enrique Goiri]], bizkaitar futbolaria (j. [[1877]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[Karl von Pflanzer-Baltin]], [[Austria-Hungariako Inperioa|Austria-Hungariako]] jenerala, Lehen Mundu Gerran parte hartu zuena (j. [[1855]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Hermann Paasche]], alemaniar ekonomialari eta estatistikaria (j. [[1851]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[John Singer Sargent]], erbesteratutako estatubatuar margolaria, bete belaunaldiko erretratu margolari nabarmenena (j. [[1856]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Juan Kruz Goienetxe Elorga]], nafar apaiz eta idazlea (j. [[1857]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Johann Palisa]], [[austria]]r astronomoa (j. [[1848]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Boris Savinkov]], errusiar eserista (j. [[1879]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[William Massey]], [[Zeelanda Berri]]ko 19. lehen miniistroa (j. [[1856]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Henry Rider Haggard]], ingeles idazlea (j. [[1856]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Santos López de Letona]], bizkaitar enpresaria, negozio-gizona eta hainbat obra publikoren bultzatzailea (j. [[1842]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[John French]], britainiar militarra, [[Lehen Mundu Gerra]]n ezaguna (j. [[1852]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Thomas R. Marshall]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] 28. presidenteordea (j. [[1854]]).
* [[Ekainaren 2]]a – [[Mariola Sirakova]], bulgariar anarkista (j. [[1904]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Camille Flammarion]], frantziar astronomo eta idazlea (j. [[1842]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[Pierre Louÿs]], frantziar olerkari eta idazlea (j. [[1870]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[José Ignacio Garmendia (militarra)|José Ignacio Garmendia]], argentinar militarra, margolaria, idazlea eta diplomazialaria (j. [[1841]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Matilde Luisa Bavarian]], bavariar printzesa (j. [[1843]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Felix Klein]], alemaniar matematikaria (j. [[1849]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Christian Michelsen]], [[Norvegia]]ko lehen ministroa (j. [[1857]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Erik Satie]], frantziar musikagilea (j. [[1866]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Harry John Lawson]], britainiar bizikleta diseinatzailea, txirrindularia, motorraren industriaren aitzindaria eta iruzurtia (j. [[1852]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Pancho Villa (boxeolaria)|Pancho Villa]], filipinar boxeolaria, historiako borrokalari asiarrik onenetakotzat hartua (j. [[1901]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Lovis Corinth]], alemaniar artista eta idazlea (j. [[1858]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Charles Cottet]], [[inpresionismo ondokoa]]ren frantziar margolaria (j. [[1863]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Gottlob Frege]], alemaniar matematikaria (j. [[1848]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[William Jennings Bryan]], estatubatuar hizlari eta politikaria (j. [[1860]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Léon Augustin Lhermitte]], frantziar margolaria (j. [[1844]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Gregorio Ricci-Curbastro]], italiar matematikaria (j. [[1853]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Felix Sesumaga]], euskal herritar futbolaria (j. [[1898]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Franz Conrad von Hötzendorf]], [[Lehen Mundu Gerra]]n paper oso garrantzitsua izan zuen austriarra (j. [[1852]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 7]]a – [[René Viviani]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1863]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Francis Darwin]], britainiar botanikaria (j. [[1848]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Georg August Schweinfurth]], alemaniar esploratzaile, etnologo eta botanikaria (j. [[1836]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Léon Bourgeois]], [[Frantziako lehen ministro]]a eta 1920ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1851]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 10]]a – [[James Buchanan Duke]], estatubatuar industrialaria, [[zigarro]]aren fabrikazio eta marketin modernoa sartu zituena (j. [[1856]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Berthe Marx]], frantziar pianista eta musikagilea (j. [[1859]]).
* [[Urriaren 16]]a - [[Christian Krohg]], norvegiar margolari, ilustratzaile, idazle eta kazetaria (j. [[1852]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Mikhail Frunze]], [[Armada Gorria|Armada Gorriko]] komandantea (j. [[1885]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Max Linder]], frantziar-zinema antzezlea (j. [[1883]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 4]]a – [[Karmelo Etxegarai]], gipuzkoar idazle eta historialaria (j. [[1865]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Sidney Reilly]], errusiar espioia, Erresuma Batuko [[Secret Inteligence Service]]-rentzat lan egin zuena (j. [[1874]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Gerhard Hessenberg]], alemaniar matematikaria (j. [[1874]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Henri Fayol]], frantziar meategi-ingeniaria (j. [[1841]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Alexandra Danimarkakoa]], [[Erresuma Batu]]ko erregina ezkontidea (j. [[1844]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Stefan Żeromski]], poloniar eleberrigile eta antzerkigilea (j. [[1864]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Vajiravudh]], [[Siam]]go erregea (j. [[1881]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Roger de La Fresnaye]], frantziar margolari [[kubismo|kubista]] (j. [[1885]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 5]]a – [[Wladyslaw Stanislaw Reymont]], poloniar idazlea eta eleberrigilea, 1924ko [[Literaturako Nobel Saria|Literaturako Nobel saria]] (j. [[1867]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Agustin Murua Balerdi]], bizkaitar kimikaria (j. [[1874]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Juan Manuel Lertxundi]], euskal idazlea (j. [[1870]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Pablo Iglesias Posse]], espainiar politikaria, [[sozialismo]]aren figura nagusia (j. [[1850]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Antonio Maura]], [[Espainia]]ko gobernuburua (j. [[1853]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Elizabeth Hughes]], galestar pedagogoa, emakumeen heziketaren sustatzailea (j. [[1851]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Jules Méline]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1838]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Sergei Esenin]], errusiar olerkaria (j. [[1895]]).
* [[Abenduaren 29]]a – [[Félix Vallotton]], suitzar eta frantziar margolari, eskultore, xilografien egile eta idazlea (j. [[1865]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Mari Luixa Erdozio]], lapurtar bertsolaria (j. [[1846]]).
* [[Mariana Hargain]], lapurtar bertsolaria (j. [[1860]]).
* [[Maxime Clérisse]], baxenafar legegizona (j. [[1841]]).
* [[Vicente Cutanda]], espainiar margolaria (j. [[1850]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[James Franck]] eta [[Gustav Hertz|Gustav Ludwig Hertz]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Richard Zsigmondy|Richard Adolf Zsigmondy]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[George Bernard Shaw]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: eman gabe
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Austen Chamberlain]] eta [[Charles Gates Dawes]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1925| ]]
0z7dic5blzb7d85rj7ztslu4u4zlcwp
1935
0
1262
10021757
10017958
2025-01-03T13:41:13Z
Artegia
65203
/* Urtarrila */
10021757
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Azaroaren 10]]a: «Nahiago Espainia gorria, Espainia zatitua baino», esan zuen [[José Calvo Sotelo]]k [[Donostia]]n. [[Urumeako frontoia]]n izan zen, Bloke Nazional espainiarrak egindako ekitaldian.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 7]]: Nazioen Ligak [[1935eko Sarreko egoerari buruzko erreferenduma]]ren emaitza onartu zuen, Sarre Alemaniaren mugen barruan sartuz.
* [[Urtarrilaren 28]]a: [[Islandia]] abortua legeztatu zuen aurreneko herrialde bihurtu zen.
* [[Otsailaren 1]]a: Espainiako militarrek [[Jesús Argüelles Fernández]] «Pichilatu» iraultzaileari (1900-1935) heriotza-zigorra ezarri zioten, [[1934ko Iraultza Asturiasen|1934ko Asturiasko Iraultza]]n parte hartzeagatik.
* [[Ekainaren 6]]a: [[Generalitat]]eko presidente [[Lluis Companys]] eta sei kontseilari espetxeratu zituzten Espainiako epaitegiek. “Matxinada militarra” egotzita, 30 urteko zigorra ezarri zieten, 1934ko urriaren 6an Estatu Kataluniarra aldarrikatzeatik.
* [[Ekainaren 18]]: [[Ingalaterra-Alemania itsas-armadari buruzko ituna]] sinatu zen. Alemaniako itsas-armadak Erresuma Batuaren halako %35 izan zitekeen tona kopuruan. Honela, Erresuma Batuak espero zuen Alemaniaren itsas-armada mugatzea.
* [[Abuztuaren 31]]: [[1935eko Neutraltasun Legea]] onartu zuen AEBk, enbargo orokor bat sartuz armen salerosketari gerra egonez gero.
* [[Irailaren 15]]a: [[Alemania]] [[nazionalsozialismo|naziak]] [[Nurenberg|Nurembergeko]] legeak onartu zituen, [[judu]] alemaniarrei herritartasuna kentzeko eta bandera nazional [[svastika]]duna onartzeko.
* [[Urriaren 3]]: Italiak Etiopia inbaditu zuen, eta hala hasi zen [[Bigarren Italia-Etiopia Gerra]] abiatuz. Nazioen Ligak Italia salatu zuen eta petrolio enbargo bat proposatu zuen, arrakastarik gabe.
* [[Azaroaren 14]]: 1945ra arte egindako [[1935ko Erresuma Batuko hauteskunde orokorrak|azken Erresuma Batuko hauteskundeak]]. [[Stanley Baldwin]]ek irabazi zituen.
== Arte eta kultura ==
===== Euskal Herria =====
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[1935eko Bertsolari Txapelketa Nagusia|Lehenengo Bertsolari Txapelketa Nagusia]] ospatu zen, [[Euskaltzaleak]] elkarteak antolatua [[Euzko Gaztedi|Eusko Gaztedirekin]] batera. [[Inazio Eizmendi|Inazio Eizmendi ''Basarri'']] izan zen irabazlea.
===== Mundua =====
* [[Irailaren 30]]a – ''[[Porgy and Bess]]'' (euskaraz: ''Porgy eta Bess''), [[George Gershwin]]en musika eta [[DuBose Heyward]]en libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Boston]]go Colonial Theatren.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Richmond]] ([[Virginia]]) hirian [[garagardo]]a latontzi baten barruan saldu zuten lehen aldiz.
== Kirolak ==
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Biarritz Olympique]] [[errugbi]] taldea [[Frantziako errugbi txapelketa|Frantziako txapelduna]] izan zen finala 3-0 irabaziz U.S.A.Perpignan taldearen aurka.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Espainiako Vuelta]]ren [[1935eko Espainiako Itzulia|lehen edizioa]] bukatu zen. Garailea [[Gustave Deloor]] flandriar txirrindularia izan zen.
* [[Uztailaren 14]]a – [[Francisco Cepeda]] bizkaitar txirrindularia [[Col du Galibier]] jaisten ari zela hil zen [[1935eko Frantziako Tourra|1935eko Frantziako Tourrean]]. [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourrean]] hil zen lehendabiziko txirrindularia izan zen.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Abel Alonso Sopelana]], euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[David McKee]], britainiar idazlea eta ilustratzailea (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Floyd Patterson]], estatubatuar boxeolaria (h. [[2006]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Federico Bilbao]], bizkaitar futbolaria eta poeta.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Roberto Rodríguez Fernández]], ''El Vaquerito'', kubatar gerrillaria, [[Kubako Iraultza]]n parte-hartzailea (h. [[1958]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Elvis Presley]], estatubatuar [[rock]] abeslaria eta aktorea, historiako musikaririk garrantzitsuenetakotzat hartua (h. [[1977]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Pio Berasategi]], gipuzkoar idazlea (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a - [[Christiane Martel]], frantziar aktore eta edertasun erregina, 1953ko ''Miss Unibertso''.
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Pupetta Maresca]], Italiako [[Camorra]]ren partaidea (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Sándor Balassa]], hungariar musikagilea (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 23]] – [[Pierre Lacroix]], frantziar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[J. G. Farrell]], Ingalaterran jaiotako irlandar idazlea (h. [[1979]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Antonio Ramalho Eanes]], [[Portugal]]go presidentea.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Ramon Carrera]], bizkaitar eskultorea (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Friðrik Ólafsson]], islandiar xakelaria.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Paula Rego]], portugaldar-britainiar margolari eta artista bisuala (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Léon Pressouyre]], lapurtar historialaria, [[Erdi Aro]]ko artean aditua (h. [[2009]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Dominique Bozo]], frantziar museo-arduraduna (h. [[1993]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (h. [[2025]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Nicholas Pryor]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Luboš Kohoutek]], txekiar astronomoa (h. [[2023]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Richard Brautigan]], estatubatuar idazlea (h. [[1984]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Ida Holz]], uruguaitar ingeniari, informatikari, irakasle eta ikertzailea.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Elsa Martinelli]], italiar aktore eta modeloa (h. [[2017]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Pedro Schwartz]], espainiar legelaria eta ekonomista.
* [[Urtarrilaren 31]]a – [[Kenzaburo Oe]], japoniar idazlea, 1994ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[2023]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Vladimir Aksionov]], sobietar kosmonauta (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Dieter Kühn]], alemaniar idazlea (h. [[2015]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Antonina Rodrigo]], espainiar idazle eta historialaria.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Saturnino García]], bizkaitar antzezlea.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Publio Cordón]], [[GRAPO]]k bahitu eta bahiketan zehar hildako espainiar enpresaburua (h. [[1995]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Luis María Anson]], espainiar kazetari eta idazlea.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Miroslav Blažević]], kroaziar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Gene Vincent]], estatubatuar musikaria, [[rock and roll]]aren eta [[rockabilly]]aren aitzindarietako bat (h. [[1971]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Marcelino Oreja Agirre]], euskal herritar legelari, politikari eta diplomatikoa.
* [[Otsailaren 15]]a – [[Roger B. Chaffee]], estatubatuar astronauta (h. [[1967]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Sonny Bono]], estatubatuar musikari, aktore eta politikaria (h. [[1998]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Graciela Rodo Boulanger]], boliviar margolari eta grabatzailea.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Hrvoje Šarinić]], [[Kroazia]]ko lehen ministroa (h. [[2017]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Ciaran Bourke]], irlandar abeslaria eta musikaria, ''[[The Dubliners]]'' taldeko kidea (h. [[1986]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Danilo Kiš]], [[jugoslavia]]r idazle eta itzultzailea (h. [[1989]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Mercedes Villacián]], arabar irakasle eta politikaria (h. [[2002]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Tomás Caballero]], nafar politikaria (h. [[1998]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[José Macia|José Macia, ''Pepe'']], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Otsailaren 26]]a – [[António da Cunha Telles]], portugaldar zinemagilea eta ekoizlea (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 27]]a – [[Mirella Freni]], italiar opera sopranoa (h. [[2020]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 3]]a – [[Susan McKenna-Lawlor]], irlandar astrofisikaria.
* [[Martxoaren 3]]a – [[Zhelyu Zhelev]], [[Bulgaria]]ko presidentea (h. [[2015]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Bent Larsen]], danimarkar xakelaria (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Javier Arozena]], gipuzkoar margolaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Pedro Manterola]], nafar margolari, idazle eta arte-teorilaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Jesus Mari Elejalde]], arabar apaiza eta euskal idazlea (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Xabier Sánchez Erauskin]], arabar kazetaria.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Akira Kitaguchi]], japoniar futbolaria.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Angel Segurola]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2017]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[José Antonio Labordeta]], [[aragoi]]ar poeta, abeslari, irakasle, idazle eta politikaria (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Jose Luis Elkoro]], gipuzkoar politikari ezkertiar eta abertzalea.
* [[Martxoaren 15]]a – [[David Andrews (Irlandako politikaria)|David Andrews]], irlandar politikaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Valerio Adami]], italiar margolaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Luis Goytisolo]], espainiar idazlea.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Oscar Panno]], argentinar xakelaria.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Antonios Naguib]], egiptoar kardinala eta [[Eliza Katoliko Koptoa]]ren patriarka (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[José Segú]], kataluniar txirrindularia (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Brian Clough]], ingeleses futbolari eta entrenatzailea, historiako entrenatzaile hoberenetakoa (h. [[2004]]).
* [[Martxoaren 22]]a – [[M. Emmet Walsh]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Peter Bichsel]], alemanieraz idazten duen suitzar idazlea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Carol Kaye]], estatubatuar musikaria, rock eta pop musikan grabazio gehienetarikoa duen baxu-jotzailea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Peret]], kataluniar abeslari, gitarrajole eta konposatzaile ijitoa, kataluniar errunbaren ikur nagusienetakoa (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Gabriel Elorde]], ilipinar boxeolaria (h. [[1985]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Josep Soler i Sardà]], kataluniar musikagilea (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Mahmoud Abbas]], [[Palestina]]ko presidentea.
* [[Martxoaren 28]]a – [[Józef Szmidt]], poloniar atleta, jauzi hirukotzean espezializatua (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Eusebio Vélez]], arabar txirrindularia (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Eusebio Ríos]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2008]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[John Thornett]], australiar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Herb Alpert]], estatubatuar musikari eta musika-industrialaria.
* [[Martxoaren 31]] – [[Adolfo Pérez Marañón|Adolfo Pérez Marañón, ''Marañón'']], nafar futbolari ohia.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Fernando del Paso]], mexikar idazlea (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Jon Gisasola (Begoñes VII.a)|Jon Gisasola, ''Begoñes VII.a'']], bizkaitar palaria (h. [[2000]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Raúl Guerra Garrido]], Euskal Herrian errotutako madrildar idazlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Mago Larraín]], txiletar ilusionista, idazlea, aktorea, eraikitzaile zibila eta esataria (h. [[2011]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Luis del Sol]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Álvaro de Luna (aktorea)|Álvaro de Luna]], espianiar aktorea (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Pierre Kartner]], ''Aita Abraham'', herbeheretar musikari, egile abeslari eta disko ekoizlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Richard Kuklinski]], soldatapeko estatubatuar hiltzailea (h. [[2006]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Erich von Däniken]], alemanezko suitzar idazlea.
* [[Apirilaren 16]]a – [[Sarah Kirsch]], alemaniar idazlea (h. [[2013]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Dudley Moore]], ingeles aktorea, umorista eta musikaria (h. [[2002]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Josef Vojta]], txekiar futbolaria (h. [[2023]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Mario Camus]], espainiar zinema zuzendaria (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Dick Conway]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Fiorenza Cossotto]], italiar [[mezzosoprano]]a, XX. mendeko onenetakoa.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Mac Maharaj]], [[Afrikako Kongresu Nazionala|ANCko]] hegoafrikar politikaria.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Bhama Srinivasan]], indiar matematikaria.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Garbiñe Balerdi]], ''Irura II'', gipuzkoar erraketista.
* [[Apirilaren 25]]a – [[James Peebles]], kanadar kosmologo eta astrofisikaria, 2019ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 26]]a - [[Sheila Tobias]], unibertsitateko administratzaile estatubatuarra, matematika eta zientzietako genero-arrakala aztertu zuena unibertsitate mailan (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Theo Angelopoulos]], greziar zinema zuzendaria (h. [[2012]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[April Ashley]], britainiar modeloa (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Serafin Basauri]], gipuzkoar euskaltzalea.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Lourdes Van-Dúnem]], angolar abeslaria (h. [[2006]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Faisal II.a]], [[Irak]]eko erregea (h. [[1958]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Luis Suárez]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Bernard Pivot]], frantziar literatura-kritikaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Susana Thénon]], argentinar poeta, itzultzaile eta argazkilaria (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Jack Charlton]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Roque Dalton]], salvadortar kazetari, idazle eta iraultzailea (h. [[1975]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Elena Frías de Chávez]], venezuelar maistra, [[Hugo Chávez]]en ama.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[José Francisco Arakistain]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Isidro Eskisabel]], ''Eskisabel II '', nafar futbolaria (h. [[2009]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Yvon Douis]], frantziar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Rafael Canogar]], espainiar margolari eta eskultorea.
* [[Maiatzaren 19]]a - [[Teresa Rivero]], espainiar enpresaburua, Espainiako Lehen Mailako futbol-klub bateko lehendakaritzara iritsi zen lehen emakumea .
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Fritz Rudolf Fries]], alemaniar eleberrigile eta itzultzailea (h. [[2014]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[José Mujica]], [[Uruguai]]ko presidentea.
* [[Maiatzaren 27]]a – [[John Goldthorpe]], britainiar soziologoa, Britainiar Akademiako kidea eta Oxford unibertsitateko irakasle emeritua.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Bepi De Marzi]], italiar konpositore, organista, orkestra-zuzendari eta koru-zuzendaria.
* [[Maiatzaren 29]]a – [[Xabier Añua]], arabar saskibaloi entrenatzaile ohi eta abokatua.
* [[Maiatzaren 29]]a – [[André Brink]], hegoafrikar idazlea, [[afrikaans]] hizkuntzaz eta [[ingeles]]ez idazten zuena (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Jim Bolger]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa.
* [[Maiatzaren 31]] – [[María Galiana]], andaluziar aktorea.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Percy Adlon]], alemaniar zinema-zuzendari, gidoigile eta ekoizlea (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 1]]a – [[Norman Foster]], ingeles arkitektoa.
* [[Ekainaren 2]]a – [[Carol Shields]], kanadar idazlea (h. [[2003]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Imanol Murua Arregi]], euskal idazle, irakasle, kazetaria eta politikaria (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Anahit Txarents]], armeniar literatura kritikaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Fernando Aiuti]], italiar immunologoa eta politikaria, Italiako ANLAIDS elkartearen sortzailea eta lehenengo lehendakaria (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Núria Espert]], kataluniar antzezlea eta antzerki- eta opera-zuzendaria.
* [[Ekainaren 13]]a – [[Javier Aguirre Fernández]], gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Christo]], bulgariar-estatubatuar artista (h. [[2020]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Ugné Karvelis]], lituaniar idazle, literatura-kritikaria, itzultzailea eta diplomazialaria (h. [[2002]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Samak Sundaravej]], [[Thailandia]]ko lehen ministroa (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Liudmila Txernikh]], errusiar astronomoa (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Dieter Forte]], alemaniar idazlea (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Vivian Gornick]], estatubatuar kazetari, idazle eta aktibista feminista.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Jim Dine]], estatubatuar margolaria.
* [[Ekainaren 17]]a – [[José María Gil-Robles y Gil-Delgado]], [[Europako Parlamentu]]ko lehendakaria (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Juri Solomin]], errusiar aktore eta zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Françoise Sagan]], frantziar idazlea (h. [[2004]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Matilde Coral]], espainiar flamenko-dantzaria.
* [[Ekainaren 27]]a – [[Laurent Terzieff]], frantziar antzezlea eta antzerki-zuzendaria (h. [[2010]]).
* [[Ekainaren 28]]a – [[Marta Ferrusola i Lladós]], kataluniar enpresaburua (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[José María Cuevas]], espainiar enpresaburua, [[Espainiako Enpresaburu Elkarteen Konfederazioa]]ren (CEOE) presidentea (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Lola Herrera]], espainiar aktorea.
* [[Ekainaren 30]]a – [[Antton Lafont]], euskal enpresaburua eta aholkularia (h. [[2024]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Josefina Castellví]], kataluniar itsas biologo eta ozeanografoa.
* [[Uztailaren 1]]a – [[David Prowse]], ingeles kulturista, pisu jasotzailea eta aktorea, jatorrizko ''[[Star Wars]]'' trilogian [[Darth Vader]]ren antzezlea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Harrison Schmitt]], estatubatuar geologo, astronauta eta senatari ohia.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Narciso Ibáñez Serrador|''Chicho'' Ibáñez Serrador]], uruguaiar-espainiar zinema- eta telebista-zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[Jean Louis Davant]], zuberoar idazlea eta Euskaltzain urgazle eta osoa.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Hans Tilkowski]], alemaniar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Tenzin Gyatso]], [[Tibet]]eko XIV. [[Dalai Lama]].
* [[Uztailaren 9]]a – [[Wim Duisenberg]], herbeheretar ekonomista eta politikaria, [[Europako Banku Zentrala]]ren lehen lehendakaria (h. [[2005]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Mercedes Sosa]], Argentinako folkloreari zabalkundea eta berrikuntza eskaini zizkion abeslaria (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Anton Lasheras]], bizkaitar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Wilson Whineray]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[2012]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Satoshi Ōmura]], japoniar biokimikaria, 2015eko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Uztailaren 13]]a – [[Kurt Westergaard]], daniar karikaturagilea (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Monique Wittig]], frantziar idazlea eta teoriko feminista, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Rafael Eguskiza Basterra|Rafael Eguskiza]], bizkaitar belar hockey jokalaria (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Ei-ichi Negishi]], japoniar kimikaria, 2010eko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Mohamed Xukri]], [[Rif]] aldeko idazle eta eleberrigilea (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Diahann Carrol]], estatubatuar aktore, abeslari, modelo eta ekintzailea (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Donald Sutherland]], kanadar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Julen Kaltzada]], bizkaitar apaiza eta euskal idazlea (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Ben Vautier]], suitzar jatorriko frantziar artista (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Harvey Sacks]], estatubatuar soziologoa, [[etnometodologia]]ren ordezkari nabarietakoa (h. [[1975]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[André Isoir]], frantziar organo-jotzailea (h. [[2016]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Ramón Chao]], galiziar kazetari eta idazlea (h. [[2018]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Ron Springett]], ingeles futbolaria (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Mari Tere Elola]], [[Donostiako ikastolak]] sortu zituen mugimenduan andereño aitzindarietako bat..
* [[Uztailaren 25]]a – [[Adnan Khashoggi]], saudiarabiar enpresaburu, arma trafikatzaile eta munduko gizon aberatsenetarikoa (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Anna-Maria Osipow]], finlandiar eskultore eta zeramikaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Aurelio Sagaseta Ariztegi]], nafar apaiza eta musikaria.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Lisa Gastoni]], italiar aktorea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[José María Iraburu]], nafar teologo eta Iruñeko eliz presbiteroa.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Dimka Vladimirova]], bulgariar abeslaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Iñaki Irigoien]], bizkaitar dantzari, irakasle, ikertzaile eta dantza bultzatzailea.
* [[Uztailaren 31]] – [[Geoffrey Lewis]], estatubatuar aktorea (h. [[2015]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Omero Antonutti]], italiar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Trini Tinturé]], kataluniar komimilari eta ilustratzailea (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[John Cazale]], estatubatuar aktorea (h. [[1978]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Carmelo Borobia]], nafar apaiza, [[Tarazonako elizbarrutia|Tarazonako apezpikua]] (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Arnaldo Pambianco]], italiar txirrindularia (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Rafer Johnson]], [[dekatloi]]an espezializatutako estatubatuar atleta (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Dulcie September]], [[apartheid]]aren aurkako hegoafrikar ekintzaile politikoa (h. [[1988]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Al Erkiaga]], euskal emigranteen semea, euskaltzalea eta euskal dantzen bultzatzailea Ameriketako Estatu Batuetan (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Eñaut Etxamendi]], baxenafar idazle, irakasle, laborari eta abeslaria.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Annie Proulx]], estatubatuar eleberrigile, istorio idazle eta kazetaria.
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Armando Merodio]], bizkaitar futbolaria (h. [[2018]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Mixel Oronoz]], baxenafar idazle, irakasle eta apaiz euskaltzalea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Jose Zufiaurre]], gipuzkoar etnografo ikertzailea.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Tsutomu Hata]], [[Japoniako Lehen Ministro|Japoniako lehen ministroa]] (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Karen Spärck Jones]], britainiar zientzialaria eta informatikaria, [[hizkuntzalaritza konputazional]]ean ekarpen handia egin zuena (h. [[2007]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[William Friedkin]], estatubatuar zinema eta telebista zuzendaria zein ekoizlea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 30]]a - [[Sylvia Earle]], estatubatuar itsas biologoa, esploratzailea, botanikaria eta idazlea.
* [[Abuztuaren 30]]a – [[John Phillips (musikaria)|John Phillips, ''Papa John'']], estatubatuar musikari, gitarra jotzaile eta abeslaria, ''[[The Mamas & the Papas]]'' taldeko kidea (h. [[2001]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Eldridge Cleaver]], estatubatuar politikaria eta beltzen aldeko aktibista (h. [[1998]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Seiji Ozawa]], japoniar orkestra-zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Yıldırım Akbulut]], [[Turkia]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Jose Maria Palacios|Jose Maria Palacios, ''Ogeta'']], gasteiztar pilotaria (h. [[2002]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Fernando de Trazegnies Granda]], [[Peru]]tar abokatu, idazle, historialari eta genealogista.
* [[Irailaren 7]]a – [[Abdou Diouf]], [[Senegal]]go presidentea.
* [[Irailaren 8]]a – [[William Vance]], belgikar komikigilea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Pakita Arregi]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] nafar irakaslea, Soziologia eta Politika Zientzietan Doktorea eta ohorezko euskaltzaina.
* [[Irailaren 9]]a – [[Hilario Azkarate]], bizkaitar esku pilotaria (h. [[2012]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Chaim Topol]], israeldar aktore eta abeslaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Arvo Pärt]], estoniar musikagilea.
* [[Irailaren 11]] – [[Jazinto Sagarna|Jazinto Sagarna, ''Gorbeiako artzaina'']], bizkaitar artzain eta eguraldi iragarlea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 11]] – [[German Titov]], sobietar kosmonauta, Lurra orbitatu zuen bigarren gizakia (h. [[2000]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Rafael Anson]], madrildar enpresaburua, [[RTVE]]ko zuzendari nagusia.
* [[Irailaren 12]]a – [[Harvey J. Alter]], estatubatuar mediku, ikertzaile eta birologoa, 2020ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Irailaren 13]]a – [[Joana Biarnés]], kataluniar argazkilaria eta lehen emakume argazkilari-kazetaria (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Antxon Ezeiza]], euskal zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea (h. [[2011]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Carl Andre]], estatubatuar eskultorea (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Benito Joanet]], kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 16]]a - [[Esther Vilar]], alemaniar-argentinar idazlea, soziologoa, psikologoa eta medikua.
* [[Irailaren 17]]a – [[Ken Kesey]], estatubatuar idazlea (h. [[2001]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Niall Brophy]], irlandar errugbilaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Jimmy Armfield]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Maj Sjöwall]], suediar idazle eta itzultzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Viktor Txizhikov]], errusiar marrazkilari, diseinatzaile eta haurrentzako liburuen ilustratzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[David D. Kpormakpor]], [[Liberia]]ko estatuburua (h. [[2010]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Mylène Demongeot]], frantziar aktore eta modeloa (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Sonia Iovan]], errumaniar gimnasta (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Jerry Lee Lewis]], estatubatuar pianista eta abeslaria, [[rock and roll]]aren aitzindari garrantzitsu bat (h. [[2022]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Julie Andrews]], ingeles aktore eta abeslaria.
* [[Urriaren 2]]a – [[Omar Sívori]], argentinar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2005]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Charles Duke]], estatubatuar [[NASA]]ko astronauta, ingeniari eta militar ohia.
* [[Urriaren 4]]a – [[Maruja Lozano]], espainiar bolero eta kopla-kantaria (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Thomas Keneally]], australiar eleberrigile, antzerkigile eta saiakeragilea.
* [[Urriaren 12]]a – [[Luciano Pavarotti]], italiar tenorra, XX. mendearen bigarren erdialdeko [[opera]]ko abeslarien artean ospetsuena (h. [[2007]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[La Monte Young]], estatubatuar musikagilea.
* [[Urriaren 15]]a – [[Barry McGuire]], estatubatuar abeslaria.
* [[Urriaren 15]]a – [[Bobby Morrow]], estatubatuar atleta, 1950eko hamarkadako esprinter nagusia (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Peter Boyle]], estatubatuar aktorea (h. [[2006]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Tomás Aragüés Bernad]], euskal musikagilea (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Agne Simonsson]], suediar futbolaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Juan Jose Etxeberria]], gipuzkoar ikertzailea eta ekonomista.
* [[Urriaren 23]]a – [[Egon Franke]], poloniar eskrimalaria, florete modalitatekoa (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[María Teresa Mirabal]], [[Mirabal ahizpak|Mirabal ahizpetako]] bat (h. [[1960]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Gloria Conyers Hewitt]], estatubatuar matematikaria, Matematika doktoregoa lortu zuen [[afroamerikar|afrikar jatorriko]] hirugarren emakumea.
* [[Urriaren 27]]a – [[Giorgio Grassi]], italiar arkitektoa.
* [[Urriaren 28]]a – [[Kamala Hampana]], indiar idazle eta irakaslea (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Javier Gato]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2014]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Michael Jayston]], ingeles aktorea (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Iain Laughland]], eskoziar errugbilaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Isao Takahata]], japoniar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. [[2018]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Agota Kristof]], frantsesezko hungariar idazlea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Mohamed Hussein Tantawi]], [[Egipto|Egiptoko Arabiar Errepublikako]] presidentea (h. [[2021]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Gary Player]], hegoafrikar golfaria.
* [[Azaroaren 1]]a – [[Edward Said]], estatubatuar arte-kritikari eta aktibista (h. [[2003]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[Claudio Etxeberria]], gipuzkoar [[traineru]] patroia (h. [[2000]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Manfredo Tafuri]], italiar arkitektoa eta arkitekturaren historialaria (h. [[1994]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Daniel Williams]], [[Grenada]]ko 4. gobernadore orokorra (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Alain Delon]], frantziar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Bibi Andersson]], suediar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Marie-Pierre Pruvot]], aljeriar-frantziar artista eszenikoa.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Liudmila Gurtxenko]], ukrainar jatorriko sobietar eta errusiar aktore eta abeslaria (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Hussein I.a Jordaniakoa]], [[Jordania]]ko erregea (h. [[1999]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[France-Albert René]], [[Seychelleak|Seychelleetako]] presidentea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Toni Sailer]], austriar alpetar eskiatzailea, garai guztietako handienetakotzat hartua (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Leo Falcam]], [[Mikronesiako Estatu Federatuak|Mikronesiako Estatu Federatuetako]] presidentea (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Xabier Azurmendi]], euskal idazle eta elizgizona (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Esperanza Roy]], espainiar ''vedette'' eta aktorea.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Miren Alazne Iruretagoiena]], gipuzkoar euskaltzalea eta abertzalea, euskal erreferentea [[Panpa]]n (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Khalifa bin Salman Al Khalifa]], [[Bahrain]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Jon Azpillaga]], euskal bertsolari eta bertso-eskolako irakaslea (h. [[2017]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Michel Freitag]], suitzar jatorriko quebectar soziologo eta filosofoa (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Michel Portal]], lapurtar konpositore eta musikaria, Europako jazz musikaririk garrantzitsuenetakotzat joa.
* [[Azaroaren 30]]a – [[Stojan Andov]], [[Ipar Mazedonia]]ko bitarteko presidentea (h. [[2024]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Woody Allen]], estastubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Javier Chourraut]], nafar politikaria, [[Iruñeko alkateen zerrenda|Iruñeko Alkate]] ohia.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Armando Llanos]], arabar diseinatzaile eta arkeologoa.
* [[Abenduaren 5]]a – [[Marise Chamberlain]], zeelandaberritar atleta (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Armando Manzanero]], mexikar abeslari, musikagile eta aktorea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Hans-Jürgen Syberberg]], alemaniar zinema-zuzendaria.
* [[Abenduaren 10]]a – [[Jose Luis Orella]], nafar ikerlaria, historialari eta irakaslea, [[Nafarroako Erresuma]]ren historia eta zuzenbidean aditua.
* [[Abenduaren 11]] – [[Pranab Mukherjee]], [[India]]ko 13. presidentea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Ferdinand Alexander Porsche]], alemaniar ingeniaria, [[Porsche 911]] modeloaren diseinatzailea (h. [[2012]]).
* [[Abenduaren 12]]a – [[Bolao]], bizkaitar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Lidia Falcón]], espainiar politikari eta idazlea.
* [[Abenduaren 13]]a – [[Arthur Summons]], australiar errugbilari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Lee Remick]], estatubatuar aktorea (h. [[1991]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Nikos Sampson]], [[Zipre]]ko presidentea (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[John G. Avildsen]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[2017]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Koldo Zabala]], bizkaitar dantzaria eta koreografoa (h. [[2014]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Esther Phillips]], estatubatuar [[Rhythm and blues|R&B]] abeslaria (h. [[1984]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Sadiq al-Mahdi]], [[Sudan]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Remei Margarit i Tayà]], kataluniar psikologoa, kantautorea, irakaslea eta idazlea (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Susana Rinaldi]], argentinar aktorea, tango-abeslaria eta Giza Eskubideen defendatzailea.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Tamara Smirnova]], errusiar astronomoa (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Étienne Gnassingbé Eyadema]], [[Togo]]ko diktadorea (h. [[2005]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Josu Bergara Etxebarria|Josu Bergara]], bizkaitar politikaria, [[Bizkaiko Foru Aldundia|Bizkaiko Ahaldun Nagusi]] ohia.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Omar Bongo]], [[Gabon]]go presidentea (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Salman Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Julian Elorza Gorosabel]], gipuzkoar matematikaria (h. [[2024]]).
* [[Angel Landa]], bizkaitar alpinista (h. [[2020]]).
* [[Markinako Lehoia|Anton Totorikaguena, ''Markinako Lehoia'']], bizkaitar herri kirolaria (h. [[2017]]).
* [[Dolores Aguirre]], bizkaitar enpresaburua (h. [[2013]]).
* [[Esperanza Nuere]], bizkaitar artista, margolaria.
* [[Iñaki Bergara Izagirre|Iñaki Bergara, ''Pio'']], azpeitiar aktorea (h. [[2016]]).
* [[Jesus Osteriz]], nafar politikaria.
* [[Jose Mensuro|Jose Mensuro, ''Mensu'']], gipuzkoar margolaria.
* [[Josetxo Etxebeste]], ''Errenteriako basagizona'', baserriko ukuiluan -animalien artean- hazitako gizabanako gaigabea (h. [[2001]]).
* [[Josu Zubiaur]], bizkaitar ingeniaria, arkitektoa eta unibertsitateko irakaslea, [[Euskal Irrati Telebista|EiTBko]] lehenbiziko zuzendaria (h. [[2015]]).
* [[Joxe Luis Zurutuza]], gipuzkoar idazlea (h. [[2023]]).
* [[María Teresa Castells]], gipuzkoar liburu-saltzailea (h. [[2017]]).
* [[Patxi Zapiain]], gipuzkoar ekintzaile kulturala (h. [[2011]]).
* [[Pedro Toledo]], bizkaitar bankaria, [[Banco de Vizcaya]]ko presidentea eta [[Banco Bilbao Vizcaya]]ren sortzaileetakoa (h. [[1989]]).
* [[Rafael Ortiz Alfau]], euskal herritar margolari eta ilustratzailea (h. [[2000]]).
* [[Xabier Gorostiaga]], bilbotar jesuita, irakaslea eta garapenari lotutako gaietan aditua (h. [[2003]]).
* [[Rafael Castro]], espainiar musikagilea.
* [[Dimitris Christoulas]], [[Atzeraldi Handia|Atzerakada Handiaren]] ondorioz sorrarazitako egoera sozioekonomikoaren aurka [[protesta]] moduan bere buruaz beste egin zuen greziar botikaria (h. [[2012]]).
* [[James Cantrell]], estatubatuar artista.
* [[Lolo Rico]], espainiar kazetari eta telebista zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Teresa Burga]], perutar artista multimedia eta kontzeptuala (h. [[2021]]).
* [[Mifta al-Usta Umar]], [[Libia]]ko estatuburua (h. [[2010]]).
* [[Víctor Arriazu y Calleja]], kataluniar marrazkilaria, ''[[El Capitán Trueno]]'' eta ''El Jabato'' komikien marrazkilarietako bat (h. [[1997]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Jean Etxepare Bidegorri]], ''medikua'', Argentinan jaiotako euskal idazlea (j. [[1877]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Virginie Demont-Breton]], frantziar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Martin Elola Berasategi]], [[Begoñako errepublika|Begoñako Udaleko]] azken [[txistulari]]a, maixu, zuzendari eta txistu-egilea (j. [[1867]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Hugo Junkers]], alemaniar aeronautikoa (j. [[1859]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Ramon Bikuña]], bizkaitar politikari eta enpresaburua (j. [[1886]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Jenaro Larratxe]], nafar enpresaburu eta politikaria, [[Euskeraren Adiskideak]] elkarte euskaltzalearen presidente eta sortzailea (j. [[1870]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Max Liebermann]], alemaniar margolaria (j. [[1847]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Auguste Escoffier]], frantziar sukaldari eta sukaldaritza liburuen idazlea (j. [[1846]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Tsubouchi Shōyō]], japoniar idazlea eta itzultzailea (j. [[1859]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 9]]a – [[Prosper Boissonnade]], frantziar historialaria eta unibertsitateko irakaslea (j. [[1862]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Patricio Arabolaza]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Mihajlo Pupin]], serbiar-estatubatuar fisikaria (j. [[1858]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[John James Rickard Macleod]], ingeles sendagilea, 1923ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1876]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Aron Nimzowitsch]], errusiar-daniar xakelaria, hipermodernismoaren xakelari nabarmenetakoa (j. [[1886]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Julian Irizar]], euskal jatorriko Argentinako Itsas Armadako almirantea (j. [[1869]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Ana de Castro Osório]], portugaldar idazlea, kazetaria, pedagogoa, feminista eta militante errepublikanoa (j. [[1872]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 9]]a – [[Matxin Irabola]], lapurtar bertsolaria (j. [[1879]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[François Simiand]], frantziar soziologoa, historialaria eta ekonomista, frantziar soziologia eskolaren sortzailetakoa (j. [[1873]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Antônio de Alcântara Machado]], brasildar literatura kritikoa eta idazlea, Brasilgo modernismoaren idazle garrantzitsuenetarikoa (j. [[1901]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Emmy Noether]], alemaniar matematikaria, XX. mendeko [[aljebra|algebran]] aditu garrantzitsuenetakoa (j. [[1882]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Anna Ancher]], daniar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Panait Istrati]], errumaniar idazlea (j. [[1884]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Facundo Perezagua]], espainiar politikari sozialista eta sindikalista (j. [[1860]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Henri Pélissier]], frantziar txirrindularia (j. [[1889]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Julio Altadill]], nafar historialaria eta espainiko militarra (j. [[1858]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Jose Antonio Ugarte]], gipuzkoar frantzizkotar fraidea eta euskal idazlea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Józef Piłsudski|Jozef Pilsudski]], poloniako Bigarren Errepublikako lehen estatuburua eta diktadorea (j. [[1867]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Edwin Brant Frost]], estatubatuar astronomoa (j. [[1866]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Kazimir Malevitx]], ukrainiar margolaria eta artearen teorikoa (j. [[1878]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Paul Dukas]], frantziar musikagilea (j. [[1865]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[T. E. Lawrence]], ''Lawrence Arabiakoa'', britainiar militar, arkeologo eta idazlea (j. [[1888]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Jane Addams]], [[AEB]]etako soziologo, filosofo eta idazlea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Hugo de Vries]], herbeheretar botanikoa (j. [[1848]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Jane Misme]], frantziar kazetari eta feminista (j. [[1865]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 5]]a – [[James Edward Quibell]], britainiar egiptologoa (j. [[1867]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Ivan Mitxurin]], sobietar agronomoa (j. [[1855]]).
* [[Ekainaren 24]]an, abizazio-istripuan:
** [[Carlos Gardel]], argentinar [[tango]] abeslaria (j. [[1887]]?/[[1890]]?).
** [[Alfredo Le Pera]], argentinar legelaria, idazlea, gidoilaria, itzultzailea, eta kazetaria.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 3]]a – [[André Citroën]], frantziar ingeniaria eta industrialaria, [[Citroën]] automobil fabrikatzailearen sortzailea (j. [[1878]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Daniel Edward Howard]], [[Liberia]]ko 16. presidentea (j. [[1861]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Jenny Morris]], ingeles brodatzailea (j. [[1861]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Alfred Dreyfus]], frantziar militarra (j. [[1859]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Elia W. Peattie]], estatubatuar idazle, kazetari eta kritikaria (j. [[1862]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Francisco Cepeda]], euskal txirrindularia, [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourrean]] hil zen lehendabiziko txirrindularia (j. [[1906]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Pieter Cort van der Linden]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (j. [[1846]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[José Adriano Lizarralde]], euskal elizgizon [[frantziskotar]]ra, idazle eta historialaria (j. [[1884]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Paul Signac]], frantziar margolaria (j. [[1863]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Charlotte Perkins Gilman]], estatubatuar feminista, soziologoa, eleberrigilea, poeta eta gizarte erreformarako irakurlea (j. [[1860]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Pavlos Kountouriotis]], [[Grezia]]ko presidentea (j. [[1855]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Rashid Rida]], erreformatzaile musulmana (j. [[1865]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Astrid Suediakoa]], [[Belgika]]ko erregina ezkontidea (j. [[1905]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Childe Hassam]], estatubatuar margolari inpresionista (j. [[1859]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Henri Barbusse]], frantziar idazlea eta kazetaria (j. [[1873]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 14]]a – [[Adelaide Cabete]], XX. mendeko lider feminista portugaldar garrantzitsuenetarikoa (j. [[1867]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Konstantin Tsiolkovski]], errusiar zientzialaria eta asmatzailea (j. [[1857]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Mabel Ellery Adams]], estatubatuar idazle eta irakaslea (j. [[1865]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Inocencia Arangoa]], gipuzkoar margolaria (j. [[1884]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 4]]a – [[Jean Béraud]], frantziar margolari inpresionista (j. [[1849]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Marie Gutheil-Schoder]], alemaniar sopranoa (j. [[1874]]).
* [[Urriaren 13]]a - [[Julia Bea Soto]], nafar ekintzailea (j. [[1912]]).
* [[Urriaren 19]]a - [[Oda Krohg]], norvegiar margolaria, Norvegiako pintura erromantiko berriaren erreferentetzat hartua (j. [[1860]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Anna Ulianova]], errusiar militante, kazetari eta idazle [[boltxebike]]a (j. [[1864]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Arthur Henderson]], eskoziar politikari laborista, 1934ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1863]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Charles Demuth]], estatubatuar margolaria (j. [[1883]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Henri Pirenne]], belgikar historialaria, [[Erdi Aroa]]n aditua (j. [[1862]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 8]]a – [[Paolo Orsi]], italiar arkeologoa (j. [[1859]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Silverio Izagirre]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[John Jellicoe]], [[Royal Navy]]ko flota almirantea (j. [[1859]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Agnes Pockels]], alemaniar kimikaria, gainazalen zientzian aitzindaria (j. [[1862]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Fernando Pessoa]], portugaldar saiakeragile eta olerkaria (j. [[1888]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Bernhard Schmidt]], estoniar jatorriko alemaniar astronomo eta optikaria (j. [[1879]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Charles Richet]], frantziar fisiologoa, [[immunologia]]ren aitzindaria eta 1913ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1850]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Joaquín Trincado Mateo]], nafar idazle [[Espiritismo|espiritista]] (j. [[1866]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Victor Grignard]], frantziar kimikaria, 1912ko [[Kimikako Nobel saria]] (j. [[1871]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Georges Hérelle]], frantziar etnografoa (j. [[1848]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Karmelo Leizaola]], euskal kimikari eta euskaltzalea (j. [[1901]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Juan Vicente Gómez]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1857]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Kurt Tucholsky]], alemaniar eleberrigile eta poeta (j. [[1890]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Alban Berg]], austriar musikagilea (j. [[1885]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Paul Bourget]], frantziar idazlea (j. [[1852]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Tadeo Biela]], nafar abeslaria eta euskal idazlea (j. [[1872]]).
* [[Narciso Balentziaga]], gipuzkoar margolaria (j. [[1905]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[James Chadwick]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Frédéric Joliot]], [[Irène Joliot-Curie]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: eman gabe
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Hans Spemann]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Carl von Ossietzky]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1935| ]]
jr00diwkp3sfhoepkee1tnzg8nandu0
10021785
10021757
2025-01-03T14:01:52Z
Eliatxo
96586
/* Martxoa */
10021785
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Azaroaren 10]]a: «Nahiago Espainia gorria, Espainia zatitua baino», esan zuen [[José Calvo Sotelo]]k [[Donostia]]n. [[Urumeako frontoia]]n izan zen, Bloke Nazional espainiarrak egindako ekitaldian.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 7]]: Nazioen Ligak [[1935eko Sarreko egoerari buruzko erreferenduma]]ren emaitza onartu zuen, Sarre Alemaniaren mugen barruan sartuz.
* [[Urtarrilaren 28]]a: [[Islandia]] abortua legeztatu zuen aurreneko herrialde bihurtu zen.
* [[Otsailaren 1]]a: Espainiako militarrek [[Jesús Argüelles Fernández]] «Pichilatu» iraultzaileari (1900-1935) heriotza-zigorra ezarri zioten, [[1934ko Iraultza Asturiasen|1934ko Asturiasko Iraultza]]n parte hartzeagatik.
* [[Ekainaren 6]]a: [[Generalitat]]eko presidente [[Lluis Companys]] eta sei kontseilari espetxeratu zituzten Espainiako epaitegiek. “Matxinada militarra” egotzita, 30 urteko zigorra ezarri zieten, 1934ko urriaren 6an Estatu Kataluniarra aldarrikatzeatik.
* [[Ekainaren 18]]: [[Ingalaterra-Alemania itsas-armadari buruzko ituna]] sinatu zen. Alemaniako itsas-armadak Erresuma Batuaren halako %35 izan zitekeen tona kopuruan. Honela, Erresuma Batuak espero zuen Alemaniaren itsas-armada mugatzea.
* [[Abuztuaren 31]]: [[1935eko Neutraltasun Legea]] onartu zuen AEBk, enbargo orokor bat sartuz armen salerosketari gerra egonez gero.
* [[Irailaren 15]]a: [[Alemania]] [[nazionalsozialismo|naziak]] [[Nurenberg|Nurembergeko]] legeak onartu zituen, [[judu]] alemaniarrei herritartasuna kentzeko eta bandera nazional [[svastika]]duna onartzeko.
* [[Urriaren 3]]: Italiak Etiopia inbaditu zuen, eta hala hasi zen [[Bigarren Italia-Etiopia Gerra]] abiatuz. Nazioen Ligak Italia salatu zuen eta petrolio enbargo bat proposatu zuen, arrakastarik gabe.
* [[Azaroaren 14]]: 1945ra arte egindako [[1935ko Erresuma Batuko hauteskunde orokorrak|azken Erresuma Batuko hauteskundeak]]. [[Stanley Baldwin]]ek irabazi zituen.
== Arte eta kultura ==
===== Euskal Herria =====
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[1935eko Bertsolari Txapelketa Nagusia|Lehenengo Bertsolari Txapelketa Nagusia]] ospatu zen, [[Euskaltzaleak]] elkarteak antolatua [[Euzko Gaztedi|Eusko Gaztedirekin]] batera. [[Inazio Eizmendi|Inazio Eizmendi ''Basarri'']] izan zen irabazlea.
===== Mundua =====
* [[Irailaren 30]]a – ''[[Porgy and Bess]]'' (euskaraz: ''Porgy eta Bess''), [[George Gershwin]]en musika eta [[DuBose Heyward]]en libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Boston]]go Colonial Theatren.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Richmond]] ([[Virginia]]) hirian [[garagardo]]a latontzi baten barruan saldu zuten lehen aldiz.
== Kirolak ==
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Biarritz Olympique]] [[errugbi]] taldea [[Frantziako errugbi txapelketa|Frantziako txapelduna]] izan zen finala 3-0 irabaziz U.S.A.Perpignan taldearen aurka.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Espainiako Vuelta]]ren [[1935eko Espainiako Itzulia|lehen edizioa]] bukatu zen. Garailea [[Gustave Deloor]] flandriar txirrindularia izan zen.
* [[Uztailaren 14]]a – [[Francisco Cepeda]] bizkaitar txirrindularia [[Col du Galibier]] jaisten ari zela hil zen [[1935eko Frantziako Tourra|1935eko Frantziako Tourrean]]. [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourrean]] hil zen lehendabiziko txirrindularia izan zen.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Abel Alonso Sopelana]], euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[David McKee]], britainiar idazlea eta ilustratzailea (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Floyd Patterson]], estatubatuar boxeolaria (h. [[2006]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Federico Bilbao]], bizkaitar futbolaria eta poeta.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Roberto Rodríguez Fernández]], ''El Vaquerito'', kubatar gerrillaria, [[Kubako Iraultza]]n parte-hartzailea (h. [[1958]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Elvis Presley]], estatubatuar [[rock]] abeslaria eta aktorea, historiako musikaririk garrantzitsuenetakotzat hartua (h. [[1977]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Pio Berasategi]], gipuzkoar idazlea (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a - [[Christiane Martel]], frantziar aktore eta edertasun erregina, 1953ko ''Miss Unibertso''.
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Pupetta Maresca]], Italiako [[Camorra]]ren partaidea (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Sándor Balassa]], hungariar musikagilea (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 23]] – [[Pierre Lacroix]], frantziar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[J. G. Farrell]], Ingalaterran jaiotako irlandar idazlea (h. [[1979]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Antonio Ramalho Eanes]], [[Portugal]]go presidentea.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Ramon Carrera]], bizkaitar eskultorea (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Friðrik Ólafsson]], islandiar xakelaria.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Paula Rego]], portugaldar-britainiar margolari eta artista bisuala (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Léon Pressouyre]], lapurtar historialaria, [[Erdi Aro]]ko artean aditua (h. [[2009]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Dominique Bozo]], frantziar museo-arduraduna (h. [[1993]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (h. [[2025]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Nicholas Pryor]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Luboš Kohoutek]], txekiar astronomoa (h. [[2023]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Richard Brautigan]], estatubatuar idazlea (h. [[1984]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Ida Holz]], uruguaitar ingeniari, informatikari, irakasle eta ikertzailea.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Elsa Martinelli]], italiar aktore eta modeloa (h. [[2017]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Pedro Schwartz]], espainiar legelaria eta ekonomista.
* [[Urtarrilaren 31]]a – [[Kenzaburo Oe]], japoniar idazlea, 1994ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[2023]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Vladimir Aksionov]], sobietar kosmonauta (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Dieter Kühn]], alemaniar idazlea (h. [[2015]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Antonina Rodrigo]], espainiar idazle eta historialaria.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Saturnino García]], bizkaitar antzezlea.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Publio Cordón]], [[GRAPO]]k bahitu eta bahiketan zehar hildako espainiar enpresaburua (h. [[1995]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Luis María Anson]], espainiar kazetari eta idazlea.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Miroslav Blažević]], kroaziar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Gene Vincent]], estatubatuar musikaria, [[rock and roll]]aren eta [[rockabilly]]aren aitzindarietako bat (h. [[1971]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Marcelino Oreja Agirre]], euskal herritar legelari, politikari eta diplomatikoa.
* [[Otsailaren 15]]a – [[Roger B. Chaffee]], estatubatuar astronauta (h. [[1967]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Sonny Bono]], estatubatuar musikari, aktore eta politikaria (h. [[1998]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Graciela Rodo Boulanger]], boliviar margolari eta grabatzailea.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Hrvoje Šarinić]], [[Kroazia]]ko lehen ministroa (h. [[2017]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Ciaran Bourke]], irlandar abeslaria eta musikaria, ''[[The Dubliners]]'' taldeko kidea (h. [[1986]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Danilo Kiš]], [[jugoslavia]]r idazle eta itzultzailea (h. [[1989]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Mercedes Villacián]], arabar irakasle eta politikaria (h. [[2002]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Tomás Caballero]], nafar politikaria (h. [[1998]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[José Macia|José Macia, ''Pepe'']], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Otsailaren 26]]a – [[António da Cunha Telles]], portugaldar zinemagilea eta ekoizlea (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 27]]a – [[Mirella Freni]], italiar opera sopranoa (h. [[2020]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 3]]a – [[Susan McKenna-Lawlor]], irlandar astrofisikaria.
* [[Martxoaren 3]]a – [[Zhelyu Zhelev]], [[Bulgaria]]ko presidentea (h. [[2015]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Bent Larsen]], danimarkar xakelaria (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Javier Arozena]], gipuzkoar margolaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Pedro Manterola]], nafar margolari, idazle eta arte-teorilaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Jesus Mari Elejalde]], arabar apaiza eta euskal idazlea (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Xabier Sánchez Erauskin]], arabar kazetaria.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Akira Kitaguchi]], japoniar futbolaria.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Angel Segurola]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2017]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[José Antonio Labordeta]], [[aragoi]]ar poeta, abeslari, irakasle, idazle eta politikaria (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Jose Luis Elkoro]], gipuzkoar politikari ezkertiar eta abertzalea.
* [[Martxoaren 15]]a – [[David Andrews (Irlandako politikaria)|David Andrews]], irlandar politikaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Valerio Adami]], italiar margolaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Luis Goytisolo]], espainiar idazlea.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Oscar Panno]], argentinar xakelaria.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Antonios Naguib]], egiptoar kardinala eta [[Eliza Katoliko Koptoa]]ren patriarka (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[José Segú]], kataluniar txirrindularia (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Brian Clough]], ingeleses futbolari eta entrenatzailea, historiako entrenatzaile hoberenetakoa (h. [[2004]]).
* [[Martxoaren 22]]a – [[M. Emmet Walsh]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Peter Bichsel]], alemanieraz idazten duen suitzar idazlea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Carol Kaye]], estatubatuar musikaria, rock eta pop musikan grabazio gehienetarikoa duen baxu-jotzailea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Peret]], kataluniar abeslari, gitarrajole eta konposatzaile ijitoa, kataluniar errunbaren ikur nagusienetakoa (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Gabriel Elorde]], ilipinar boxeolaria (h. [[1985]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Josep Soler i Sardà]], kataluniar musikagilea (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Mahmoud Abbas]], [[Palestina]]ko presidentea.
* [[Martxoaren 28]]a – [[Józef Szmidt]], poloniar atleta, jauzi hirukotzean espezializatua (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Eusebio Vélez]], arabar txirrindularia (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Eusebio Ríos]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2008]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[John Thornett]], australiar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Herb Alpert]], estatubatuar musikari eta musika-industrialaria.
* [[Martxoaren 31]] – [[Adolfo Pérez Marañón|Adolfo Pérez Marañón, ''Marañón'']], nafar futbolari ohia.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Fernando del Paso]], mexikar idazlea (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Jon Gisasola (Begoñes VII.a)|Jon Gisasola, ''Begoñes VII.a'']], bizkaitar palaria (h. [[2000]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Raúl Guerra Garrido]], Euskal Herrian errotutako madrildar idazlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Mago Larraín]], txiletar ilusionista, idazlea, aktorea, eraikitzaile zibila eta esataria (h. [[2011]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Luis del Sol]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Álvaro de Luna (aktorea)|Álvaro de Luna]], espianiar aktorea (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Pierre Kartner]], ''Aita Abraham'', herbeheretar musikari, egile abeslari eta disko ekoizlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Richard Kuklinski]], soldatapeko estatubatuar hiltzailea (h. [[2006]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Erich von Däniken]], alemanezko suitzar idazlea.
* [[Apirilaren 16]]a – [[Sarah Kirsch]], alemaniar idazlea (h. [[2013]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Dudley Moore]], ingeles aktorea, umorista eta musikaria (h. [[2002]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Josef Vojta]], txekiar futbolaria (h. [[2023]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Mario Camus]], espainiar zinema zuzendaria (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Dick Conway]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Fiorenza Cossotto]], italiar [[mezzosoprano]]a, XX. mendeko onenetakoa.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Mac Maharaj]], [[Afrikako Kongresu Nazionala|ANCko]] hegoafrikar politikaria.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Bhama Srinivasan]], indiar matematikaria.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Garbiñe Balerdi]], ''Irura II'', gipuzkoar erraketista.
* [[Apirilaren 25]]a – [[James Peebles]], kanadar kosmologo eta astrofisikaria, 2019ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 26]]a - [[Sheila Tobias]], unibertsitateko administratzaile estatubatuarra, matematika eta zientzietako genero-arrakala aztertu zuena unibertsitate mailan (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Theo Angelopoulos]], greziar zinema zuzendaria (h. [[2012]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[April Ashley]], britainiar modeloa (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Serafin Basauri]], gipuzkoar euskaltzalea.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Lourdes Van-Dúnem]], angolar abeslaria (h. [[2006]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Faisal II.a]], [[Irak]]eko erregea (h. [[1958]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Luis Suárez]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Bernard Pivot]], frantziar literatura-kritikaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Susana Thénon]], argentinar poeta, itzultzaile eta argazkilaria (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Jack Charlton]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Roque Dalton]], salvadortar kazetari, idazle eta iraultzailea (h. [[1975]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Elena Frías de Chávez]], venezuelar maistra, [[Hugo Chávez]]en ama.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[José Francisco Arakistain]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Isidro Eskisabel]], ''Eskisabel II '', nafar futbolaria (h. [[2009]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Yvon Douis]], frantziar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Rafael Canogar]], espainiar margolari eta eskultorea.
* [[Maiatzaren 19]]a - [[Teresa Rivero]], espainiar enpresaburua, Espainiako Lehen Mailako futbol-klub bateko lehendakaritzara iritsi zen lehen emakumea .
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Fritz Rudolf Fries]], alemaniar eleberrigile eta itzultzailea (h. [[2014]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[José Mujica]], [[Uruguai]]ko presidentea.
* [[Maiatzaren 27]]a – [[John Goldthorpe]], britainiar soziologoa, Britainiar Akademiako kidea eta Oxford unibertsitateko irakasle emeritua.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Bepi De Marzi]], italiar konpositore, organista, orkestra-zuzendari eta koru-zuzendaria.
* [[Maiatzaren 29]]a – [[Xabier Añua]], arabar saskibaloi entrenatzaile ohi eta abokatua.
* [[Maiatzaren 29]]a – [[André Brink]], hegoafrikar idazlea, [[afrikaans]] hizkuntzaz eta [[ingeles]]ez idazten zuena (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Jim Bolger]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa.
* [[Maiatzaren 31]] – [[María Galiana]], andaluziar aktorea.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Percy Adlon]], alemaniar zinema-zuzendari, gidoigile eta ekoizlea (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 1]]a – [[Norman Foster]], ingeles arkitektoa.
* [[Ekainaren 2]]a – [[Carol Shields]], kanadar idazlea (h. [[2003]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Imanol Murua Arregi]], euskal idazle, irakasle, kazetaria eta politikaria (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Anahit Txarents]], armeniar literatura kritikaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Fernando Aiuti]], italiar immunologoa eta politikaria, Italiako ANLAIDS elkartearen sortzailea eta lehenengo lehendakaria (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Núria Espert]], kataluniar antzezlea eta antzerki- eta opera-zuzendaria.
* [[Ekainaren 13]]a – [[Javier Aguirre Fernández]], gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Christo]], bulgariar-estatubatuar artista (h. [[2020]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Ugné Karvelis]], lituaniar idazle, literatura-kritikaria, itzultzailea eta diplomazialaria (h. [[2002]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Samak Sundaravej]], [[Thailandia]]ko lehen ministroa (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Liudmila Txernikh]], errusiar astronomoa (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Dieter Forte]], alemaniar idazlea (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Vivian Gornick]], estatubatuar kazetari, idazle eta aktibista feminista.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Jim Dine]], estatubatuar margolaria.
* [[Ekainaren 17]]a – [[José María Gil-Robles y Gil-Delgado]], [[Europako Parlamentu]]ko lehendakaria (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Juri Solomin]], errusiar aktore eta zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Françoise Sagan]], frantziar idazlea (h. [[2004]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Matilde Coral]], espainiar flamenko-dantzaria.
* [[Ekainaren 27]]a – [[Laurent Terzieff]], frantziar antzezlea eta antzerki-zuzendaria (h. [[2010]]).
* [[Ekainaren 28]]a – [[Marta Ferrusola i Lladós]], kataluniar enpresaburua (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[José María Cuevas]], espainiar enpresaburua, [[Espainiako Enpresaburu Elkarteen Konfederazioa]]ren (CEOE) presidentea (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Lola Herrera]], espainiar aktorea.
* [[Ekainaren 30]]a – [[Antton Lafont]], euskal enpresaburua eta aholkularia (h. [[2024]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Josefina Castellví]], kataluniar itsas biologo eta ozeanografoa.
* [[Uztailaren 1]]a – [[David Prowse]], ingeles kulturista, pisu jasotzailea eta aktorea, jatorrizko ''[[Star Wars]]'' trilogian [[Darth Vader]]ren antzezlea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Harrison Schmitt]], estatubatuar geologo, astronauta eta senatari ohia.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Narciso Ibáñez Serrador|''Chicho'' Ibáñez Serrador]], uruguaiar-espainiar zinema- eta telebista-zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[Jean Louis Davant]], zuberoar idazlea eta Euskaltzain urgazle eta osoa.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Hans Tilkowski]], alemaniar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Tenzin Gyatso]], [[Tibet]]eko XIV. [[Dalai Lama]].
* [[Uztailaren 9]]a – [[Wim Duisenberg]], herbeheretar ekonomista eta politikaria, [[Europako Banku Zentrala]]ren lehen lehendakaria (h. [[2005]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Mercedes Sosa]], Argentinako folkloreari zabalkundea eta berrikuntza eskaini zizkion abeslaria (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Anton Lasheras]], bizkaitar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Wilson Whineray]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[2012]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Satoshi Ōmura]], japoniar biokimikaria, 2015eko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Uztailaren 13]]a – [[Kurt Westergaard]], daniar karikaturagilea (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Monique Wittig]], frantziar idazlea eta teoriko feminista, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Rafael Eguskiza Basterra|Rafael Eguskiza]], bizkaitar belar hockey jokalaria (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Ei-ichi Negishi]], japoniar kimikaria, 2010eko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Mohamed Xukri]], [[Rif]] aldeko idazle eta eleberrigilea (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Diahann Carrol]], estatubatuar aktore, abeslari, modelo eta ekintzailea (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Donald Sutherland]], kanadar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Julen Kaltzada]], bizkaitar apaiza eta euskal idazlea (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Ben Vautier]], suitzar jatorriko frantziar artista (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Harvey Sacks]], estatubatuar soziologoa, [[etnometodologia]]ren ordezkari nabarietakoa (h. [[1975]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[André Isoir]], frantziar organo-jotzailea (h. [[2016]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Ramón Chao]], galiziar kazetari eta idazlea (h. [[2018]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Ron Springett]], ingeles futbolaria (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Mari Tere Elola]], [[Donostiako ikastolak]] sortu zituen mugimenduan andereño aitzindarietako bat..
* [[Uztailaren 25]]a – [[Adnan Khashoggi]], saudiarabiar enpresaburu, arma trafikatzaile eta munduko gizon aberatsenetarikoa (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Anna-Maria Osipow]], finlandiar eskultore eta zeramikaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Aurelio Sagaseta Ariztegi]], nafar apaiza eta musikaria.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Lisa Gastoni]], italiar aktorea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[José María Iraburu]], nafar teologo eta Iruñeko eliz presbiteroa.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Dimka Vladimirova]], bulgariar abeslaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Iñaki Irigoien]], bizkaitar dantzari, irakasle, ikertzaile eta dantza bultzatzailea.
* [[Uztailaren 31]] – [[Geoffrey Lewis]], estatubatuar aktorea (h. [[2015]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Omero Antonutti]], italiar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Trini Tinturé]], kataluniar komimilari eta ilustratzailea (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[John Cazale]], estatubatuar aktorea (h. [[1978]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Carmelo Borobia]], nafar apaiza, [[Tarazonako elizbarrutia|Tarazonako apezpikua]] (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Arnaldo Pambianco]], italiar txirrindularia (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Rafer Johnson]], [[dekatloi]]an espezializatutako estatubatuar atleta (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Dulcie September]], [[apartheid]]aren aurkako hegoafrikar ekintzaile politikoa (h. [[1988]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Al Erkiaga]], euskal emigranteen semea, euskaltzalea eta euskal dantzen bultzatzailea Ameriketako Estatu Batuetan (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Eñaut Etxamendi]], baxenafar idazle, irakasle, laborari eta abeslaria.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Annie Proulx]], estatubatuar eleberrigile, istorio idazle eta kazetaria.
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Armando Merodio]], bizkaitar futbolaria (h. [[2018]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Mixel Oronoz]], baxenafar idazle, irakasle eta apaiz euskaltzalea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Jose Zufiaurre]], gipuzkoar etnografo ikertzailea.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Tsutomu Hata]], [[Japoniako Lehen Ministro|Japoniako lehen ministroa]] (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Karen Spärck Jones]], britainiar zientzialaria eta informatikaria, [[hizkuntzalaritza konputazional]]ean ekarpen handia egin zuena (h. [[2007]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[William Friedkin]], estatubatuar zinema eta telebista zuzendaria zein ekoizlea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 30]]a - [[Sylvia Earle]], estatubatuar itsas biologoa, esploratzailea, botanikaria eta idazlea.
* [[Abuztuaren 30]]a – [[John Phillips (musikaria)|John Phillips, ''Papa John'']], estatubatuar musikari, gitarra jotzaile eta abeslaria, ''[[The Mamas & the Papas]]'' taldeko kidea (h. [[2001]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Eldridge Cleaver]], estatubatuar politikaria eta beltzen aldeko aktibista (h. [[1998]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Seiji Ozawa]], japoniar orkestra-zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Yıldırım Akbulut]], [[Turkia]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Jose Maria Palacios|Jose Maria Palacios, ''Ogeta'']], gasteiztar pilotaria (h. [[2002]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Fernando de Trazegnies Granda]], [[Peru]]tar abokatu, idazle, historialari eta genealogista.
* [[Irailaren 7]]a – [[Abdou Diouf]], [[Senegal]]go presidentea.
* [[Irailaren 8]]a – [[William Vance]], belgikar komikigilea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Pakita Arregi]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] nafar irakaslea, Soziologia eta Politika Zientzietan Doktorea eta ohorezko euskaltzaina.
* [[Irailaren 9]]a – [[Hilario Azkarate]], bizkaitar esku pilotaria (h. [[2012]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Chaim Topol]], israeldar aktore eta abeslaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Arvo Pärt]], estoniar musikagilea.
* [[Irailaren 11]] – [[Jazinto Sagarna|Jazinto Sagarna, ''Gorbeiako artzaina'']], bizkaitar artzain eta eguraldi iragarlea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 11]] – [[German Titov]], sobietar kosmonauta, Lurra orbitatu zuen bigarren gizakia (h. [[2000]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Rafael Anson]], madrildar enpresaburua, [[RTVE]]ko zuzendari nagusia.
* [[Irailaren 12]]a – [[Harvey J. Alter]], estatubatuar mediku, ikertzaile eta birologoa, 2020ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Irailaren 13]]a – [[Joana Biarnés]], kataluniar argazkilaria eta lehen emakume argazkilari-kazetaria (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Antxon Ezeiza]], euskal zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea (h. [[2011]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Carl Andre]], estatubatuar eskultorea (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Benito Joanet]], kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 16]]a - [[Esther Vilar]], alemaniar-argentinar idazlea, soziologoa, psikologoa eta medikua.
* [[Irailaren 17]]a – [[Ken Kesey]], estatubatuar idazlea (h. [[2001]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Niall Brophy]], irlandar errugbilaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Jimmy Armfield]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Maj Sjöwall]], suediar idazle eta itzultzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Viktor Txizhikov]], errusiar marrazkilari, diseinatzaile eta haurrentzako liburuen ilustratzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[David D. Kpormakpor]], [[Liberia]]ko estatuburua (h. [[2010]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Mylène Demongeot]], frantziar aktore eta modeloa (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Sonia Iovan]], errumaniar gimnasta (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Jerry Lee Lewis]], estatubatuar pianista eta abeslaria, [[rock and roll]]aren aitzindari garrantzitsu bat (h. [[2022]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Julie Andrews]], ingeles aktore eta abeslaria.
* [[Urriaren 2]]a – [[Omar Sívori]], argentinar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2005]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Charles Duke]], estatubatuar [[NASA]]ko astronauta, ingeniari eta militar ohia.
* [[Urriaren 4]]a – [[Maruja Lozano]], espainiar bolero eta kopla-kantaria (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Thomas Keneally]], australiar eleberrigile, antzerkigile eta saiakeragilea.
* [[Urriaren 12]]a – [[Luciano Pavarotti]], italiar tenorra, XX. mendearen bigarren erdialdeko [[opera]]ko abeslarien artean ospetsuena (h. [[2007]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[La Monte Young]], estatubatuar musikagilea.
* [[Urriaren 15]]a – [[Barry McGuire]], estatubatuar abeslaria.
* [[Urriaren 15]]a – [[Bobby Morrow]], estatubatuar atleta, 1950eko hamarkadako esprinter nagusia (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Peter Boyle]], estatubatuar aktorea (h. [[2006]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Tomás Aragüés Bernad]], euskal musikagilea (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Agne Simonsson]], suediar futbolaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Juan Jose Etxeberria]], gipuzkoar ikertzailea eta ekonomista.
* [[Urriaren 23]]a – [[Egon Franke]], poloniar eskrimalaria, florete modalitatekoa (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[María Teresa Mirabal]], [[Mirabal ahizpak|Mirabal ahizpetako]] bat (h. [[1960]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Gloria Conyers Hewitt]], estatubatuar matematikaria, Matematika doktoregoa lortu zuen [[afroamerikar|afrikar jatorriko]] hirugarren emakumea.
* [[Urriaren 27]]a – [[Giorgio Grassi]], italiar arkitektoa.
* [[Urriaren 28]]a – [[Kamala Hampana]], indiar idazle eta irakaslea (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Javier Gato]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2014]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Michael Jayston]], ingeles aktorea (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Iain Laughland]], eskoziar errugbilaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Isao Takahata]], japoniar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. [[2018]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Agota Kristof]], frantsesezko hungariar idazlea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Mohamed Hussein Tantawi]], [[Egipto|Egiptoko Arabiar Errepublikako]] presidentea (h. [[2021]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Gary Player]], hegoafrikar golfaria.
* [[Azaroaren 1]]a – [[Edward Said]], estatubatuar arte-kritikari eta aktibista (h. [[2003]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[Claudio Etxeberria]], gipuzkoar [[traineru]] patroia (h. [[2000]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Manfredo Tafuri]], italiar arkitektoa eta arkitekturaren historialaria (h. [[1994]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Daniel Williams]], [[Grenada]]ko 4. gobernadore orokorra (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Alain Delon]], frantziar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Bibi Andersson]], suediar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Marie-Pierre Pruvot]], aljeriar-frantziar artista eszenikoa.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Liudmila Gurtxenko]], ukrainar jatorriko sobietar eta errusiar aktore eta abeslaria (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Hussein I.a Jordaniakoa]], [[Jordania]]ko erregea (h. [[1999]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[France-Albert René]], [[Seychelleak|Seychelleetako]] presidentea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Toni Sailer]], austriar alpetar eskiatzailea, garai guztietako handienetakotzat hartua (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Leo Falcam]], [[Mikronesiako Estatu Federatuak|Mikronesiako Estatu Federatuetako]] presidentea (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Xabier Azurmendi]], euskal idazle eta elizgizona (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Esperanza Roy]], espainiar ''vedette'' eta aktorea.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Miren Alazne Iruretagoiena]], gipuzkoar euskaltzalea eta abertzalea, euskal erreferentea [[Panpa]]n (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Khalifa bin Salman Al Khalifa]], [[Bahrain]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Jon Azpillaga]], euskal bertsolari eta bertso-eskolako irakaslea (h. [[2017]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Michel Freitag]], suitzar jatorriko quebectar soziologo eta filosofoa (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Michel Portal]], lapurtar konpositore eta musikaria, Europako jazz musikaririk garrantzitsuenetakotzat joa.
* [[Azaroaren 30]]a – [[Stojan Andov]], [[Ipar Mazedonia]]ko bitarteko presidentea (h. [[2024]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Woody Allen]], estastubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Javier Chourraut]], nafar politikaria, [[Iruñeko alkateen zerrenda|Iruñeko Alkate]] ohia.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Armando Llanos]], arabar diseinatzaile eta arkeologoa.
* [[Abenduaren 5]]a – [[Marise Chamberlain]], zeelandaberritar atleta (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Armando Manzanero]], mexikar abeslari, musikagile eta aktorea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Hans-Jürgen Syberberg]], alemaniar zinema-zuzendaria.
* [[Abenduaren 10]]a – [[Jose Luis Orella]], nafar ikerlaria, historialari eta irakaslea, [[Nafarroako Erresuma]]ren historia eta zuzenbidean aditua.
* [[Abenduaren 11]] – [[Pranab Mukherjee]], [[India]]ko 13. presidentea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Ferdinand Alexander Porsche]], alemaniar ingeniaria, [[Porsche 911]] modeloaren diseinatzailea (h. [[2012]]).
* [[Abenduaren 12]]a – [[Bolao]], bizkaitar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Lidia Falcón]], espainiar politikari eta idazlea.
* [[Abenduaren 13]]a – [[Arthur Summons]], australiar errugbilari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Lee Remick]], estatubatuar aktorea (h. [[1991]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Nikos Sampson]], [[Zipre]]ko presidentea (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[John G. Avildsen]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[2017]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Koldo Zabala]], bizkaitar dantzaria eta koreografoa (h. [[2014]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Esther Phillips]], estatubatuar [[Rhythm and blues|R&B]] abeslaria (h. [[1984]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Sadiq al-Mahdi]], [[Sudan]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Remei Margarit i Tayà]], kataluniar psikologoa, kantautorea, irakaslea eta idazlea (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Susana Rinaldi]], argentinar aktorea, tango-abeslaria eta Giza Eskubideen defendatzailea.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Tamara Smirnova]], errusiar astronomoa (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Étienne Gnassingbé Eyadema]], [[Togo]]ko diktadorea (h. [[2005]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Josu Bergara Etxebarria|Josu Bergara]], bizkaitar politikaria, [[Bizkaiko Foru Aldundia|Bizkaiko Ahaldun Nagusi]] ohia.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Omar Bongo]], [[Gabon]]go presidentea (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Salman Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Julian Elorza Gorosabel]], gipuzkoar matematikaria (h. [[2024]]).
* [[Angel Landa]], bizkaitar alpinista (h. [[2020]]).
* [[Markinako Lehoia|Anton Totorikaguena, ''Markinako Lehoia'']], bizkaitar herri kirolaria (h. [[2017]]).
* [[Dolores Aguirre]], bizkaitar enpresaburua (h. [[2013]]).
* [[Esperanza Nuere]], bizkaitar artista, margolaria.
* [[Iñaki Bergara Izagirre|Iñaki Bergara, ''Pio'']], azpeitiar aktorea (h. [[2016]]).
* [[Jesus Osteriz]], nafar politikaria.
* [[Jose Mensuro|Jose Mensuro, ''Mensu'']], gipuzkoar margolaria.
* [[Josetxo Etxebeste]], ''Errenteriako basagizona'', baserriko ukuiluan -animalien artean- hazitako gizabanako gaigabea (h. [[2001]]).
* [[Josu Zubiaur]], bizkaitar ingeniaria, arkitektoa eta unibertsitateko irakaslea, [[Euskal Irrati Telebista|EiTBko]] lehenbiziko zuzendaria (h. [[2015]]).
* [[Joxe Luis Zurutuza]], gipuzkoar idazlea (h. [[2023]]).
* [[María Teresa Castells]], gipuzkoar liburu-saltzailea (h. [[2017]]).
* [[Patxi Zapiain]], gipuzkoar ekintzaile kulturala (h. [[2011]]).
* [[Pedro Toledo]], bizkaitar bankaria, [[Banco de Vizcaya]]ko presidentea eta [[Banco Bilbao Vizcaya]]ren sortzaileetakoa (h. [[1989]]).
* [[Rafael Ortiz Alfau]], euskal herritar margolari eta ilustratzailea (h. [[2000]]).
* [[Xabier Gorostiaga]], bilbotar jesuita, irakaslea eta garapenari lotutako gaietan aditua (h. [[2003]]).
* [[Rafael Castro]], espainiar musikagilea.
* [[Dimitris Christoulas]], [[Atzeraldi Handia|Atzerakada Handiaren]] ondorioz sorrarazitako egoera sozioekonomikoaren aurka [[protesta]] moduan bere buruaz beste egin zuen greziar botikaria (h. [[2012]]).
* [[James Cantrell]], estatubatuar artista.
* [[Lolo Rico]], espainiar kazetari eta telebista zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Teresa Burga]], perutar artista multimedia eta kontzeptuala (h. [[2021]]).
* [[Mifta al-Usta Umar]], [[Libia]]ko estatuburua (h. [[2010]]).
* [[Víctor Arriazu y Calleja]], kataluniar marrazkilaria, ''[[El Capitán Trueno]]'' eta ''El Jabato'' komikien marrazkilarietako bat (h. [[1997]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Jean Etxepare Bidegorri]], ''medikua'', Argentinan jaiotako euskal idazlea (j. [[1877]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Virginie Demont-Breton]], frantziar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Martin Elola Berasategi]], [[Begoñako errepublika|Begoñako Udaleko]] azken [[txistulari]]a, maixu, zuzendari eta txistu-egilea (j. [[1867]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Hugo Junkers]], alemaniar aeronautikoa (j. [[1859]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Ramon Bikuña]], bizkaitar politikari eta enpresaburua (j. [[1886]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Jenaro Larratxe]], nafar enpresaburu eta politikaria, [[Euskeraren Adiskideak]] elkarte euskaltzalearen presidente eta sortzailea (j. [[1870]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Max Liebermann]], alemaniar margolaria (j. [[1847]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Auguste Escoffier]], frantziar sukaldari eta sukaldaritza liburuen idazlea (j. [[1846]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Tsubouchi Shōyō]], japoniar idazlea eta itzultzailea (j. [[1859]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 9]]a – [[Prosper Boissonnade]], frantziar historialaria eta unibertsitateko irakaslea (j. [[1862]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Patricio Arabolaza]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Mihajlo Pupin]], serbiar-estatubatuar fisikaria (j. [[1858]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[John James Rickard Macleod]], ingeles sendagilea, 1923ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1876]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Aron Nimzowitsch]], errusiar-daniar xakelaria, hipermodernismoaren xakelari nabarmenetakoa (j. [[1886]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Julian Irizar]], euskal jatorriko Argentinako Itsas Armadako almirantea (j. [[1869]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Ana de Castro Osório]], portugaldar idazlea, kazetaria, pedagogoa, feminista eta militante errepublikanoa (j. [[1872]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Theodora R. Jenness]], estatubatuar idazle, argitaratzaile eta misiolaria (j. [[1847]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 9]]a – [[Matxin Irabola]], lapurtar bertsolaria (j. [[1879]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[François Simiand]], frantziar soziologoa, historialaria eta ekonomista, frantziar soziologia eskolaren sortzailetakoa (j. [[1873]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Antônio de Alcântara Machado]], brasildar literatura kritikoa eta idazlea, Brasilgo modernismoaren idazle garrantzitsuenetarikoa (j. [[1901]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Emmy Noether]], alemaniar matematikaria, XX. mendeko [[aljebra|algebran]] aditu garrantzitsuenetakoa (j. [[1882]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Anna Ancher]], daniar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Panait Istrati]], errumaniar idazlea (j. [[1884]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Facundo Perezagua]], espainiar politikari sozialista eta sindikalista (j. [[1860]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Henri Pélissier]], frantziar txirrindularia (j. [[1889]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Julio Altadill]], nafar historialaria eta espainiko militarra (j. [[1858]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Jose Antonio Ugarte]], gipuzkoar frantzizkotar fraidea eta euskal idazlea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Józef Piłsudski|Jozef Pilsudski]], poloniako Bigarren Errepublikako lehen estatuburua eta diktadorea (j. [[1867]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Edwin Brant Frost]], estatubatuar astronomoa (j. [[1866]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Kazimir Malevitx]], ukrainiar margolaria eta artearen teorikoa (j. [[1878]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Paul Dukas]], frantziar musikagilea (j. [[1865]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[T. E. Lawrence]], ''Lawrence Arabiakoa'', britainiar militar, arkeologo eta idazlea (j. [[1888]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Jane Addams]], [[AEB]]etako soziologo, filosofo eta idazlea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Hugo de Vries]], herbeheretar botanikoa (j. [[1848]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Jane Misme]], frantziar kazetari eta feminista (j. [[1865]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 5]]a – [[James Edward Quibell]], britainiar egiptologoa (j. [[1867]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Ivan Mitxurin]], sobietar agronomoa (j. [[1855]]).
* [[Ekainaren 24]]an, abizazio-istripuan:
** [[Carlos Gardel]], argentinar [[tango]] abeslaria (j. [[1887]]?/[[1890]]?).
** [[Alfredo Le Pera]], argentinar legelaria, idazlea, gidoilaria, itzultzailea, eta kazetaria.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 3]]a – [[André Citroën]], frantziar ingeniaria eta industrialaria, [[Citroën]] automobil fabrikatzailearen sortzailea (j. [[1878]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Daniel Edward Howard]], [[Liberia]]ko 16. presidentea (j. [[1861]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Jenny Morris]], ingeles brodatzailea (j. [[1861]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Alfred Dreyfus]], frantziar militarra (j. [[1859]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Elia W. Peattie]], estatubatuar idazle, kazetari eta kritikaria (j. [[1862]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Francisco Cepeda]], euskal txirrindularia, [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourrean]] hil zen lehendabiziko txirrindularia (j. [[1906]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Pieter Cort van der Linden]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (j. [[1846]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[José Adriano Lizarralde]], euskal elizgizon [[frantziskotar]]ra, idazle eta historialaria (j. [[1884]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Paul Signac]], frantziar margolaria (j. [[1863]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Charlotte Perkins Gilman]], estatubatuar feminista, soziologoa, eleberrigilea, poeta eta gizarte erreformarako irakurlea (j. [[1860]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Pavlos Kountouriotis]], [[Grezia]]ko presidentea (j. [[1855]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Rashid Rida]], erreformatzaile musulmana (j. [[1865]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Astrid Suediakoa]], [[Belgika]]ko erregina ezkontidea (j. [[1905]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Childe Hassam]], estatubatuar margolari inpresionista (j. [[1859]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Henri Barbusse]], frantziar idazlea eta kazetaria (j. [[1873]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 14]]a – [[Adelaide Cabete]], XX. mendeko lider feminista portugaldar garrantzitsuenetarikoa (j. [[1867]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Konstantin Tsiolkovski]], errusiar zientzialaria eta asmatzailea (j. [[1857]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Mabel Ellery Adams]], estatubatuar idazle eta irakaslea (j. [[1865]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Inocencia Arangoa]], gipuzkoar margolaria (j. [[1884]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 4]]a – [[Jean Béraud]], frantziar margolari inpresionista (j. [[1849]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Marie Gutheil-Schoder]], alemaniar sopranoa (j. [[1874]]).
* [[Urriaren 13]]a - [[Julia Bea Soto]], nafar ekintzailea (j. [[1912]]).
* [[Urriaren 19]]a - [[Oda Krohg]], norvegiar margolaria, Norvegiako pintura erromantiko berriaren erreferentetzat hartua (j. [[1860]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Anna Ulianova]], errusiar militante, kazetari eta idazle [[boltxebike]]a (j. [[1864]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Arthur Henderson]], eskoziar politikari laborista, 1934ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1863]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Charles Demuth]], estatubatuar margolaria (j. [[1883]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Henri Pirenne]], belgikar historialaria, [[Erdi Aroa]]n aditua (j. [[1862]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 8]]a – [[Paolo Orsi]], italiar arkeologoa (j. [[1859]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Silverio Izagirre]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[John Jellicoe]], [[Royal Navy]]ko flota almirantea (j. [[1859]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Agnes Pockels]], alemaniar kimikaria, gainazalen zientzian aitzindaria (j. [[1862]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Fernando Pessoa]], portugaldar saiakeragile eta olerkaria (j. [[1888]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Bernhard Schmidt]], estoniar jatorriko alemaniar astronomo eta optikaria (j. [[1879]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Charles Richet]], frantziar fisiologoa, [[immunologia]]ren aitzindaria eta 1913ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1850]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Joaquín Trincado Mateo]], nafar idazle [[Espiritismo|espiritista]] (j. [[1866]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Victor Grignard]], frantziar kimikaria, 1912ko [[Kimikako Nobel saria]] (j. [[1871]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Georges Hérelle]], frantziar etnografoa (j. [[1848]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Karmelo Leizaola]], euskal kimikari eta euskaltzalea (j. [[1901]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Juan Vicente Gómez]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1857]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Kurt Tucholsky]], alemaniar eleberrigile eta poeta (j. [[1890]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Alban Berg]], austriar musikagilea (j. [[1885]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Paul Bourget]], frantziar idazlea (j. [[1852]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Tadeo Biela]], nafar abeslaria eta euskal idazlea (j. [[1872]]).
* [[Narciso Balentziaga]], gipuzkoar margolaria (j. [[1905]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[James Chadwick]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Frédéric Joliot]], [[Irène Joliot-Curie]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: eman gabe
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Hans Spemann]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Carl von Ossietzky]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1935| ]]
rrqnnolglslw3agh6aytmny5tmoj8kj
10022268
10021785
2025-01-04T10:07:18Z
Artegia
65203
/* Maiatza */
10022268
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Azaroaren 10]]a: «Nahiago Espainia gorria, Espainia zatitua baino», esan zuen [[José Calvo Sotelo]]k [[Donostia]]n. [[Urumeako frontoia]]n izan zen, Bloke Nazional espainiarrak egindako ekitaldian.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 7]]: Nazioen Ligak [[1935eko Sarreko egoerari buruzko erreferenduma]]ren emaitza onartu zuen, Sarre Alemaniaren mugen barruan sartuz.
* [[Urtarrilaren 28]]a: [[Islandia]] abortua legeztatu zuen aurreneko herrialde bihurtu zen.
* [[Otsailaren 1]]a: Espainiako militarrek [[Jesús Argüelles Fernández]] «Pichilatu» iraultzaileari (1900-1935) heriotza-zigorra ezarri zioten, [[1934ko Iraultza Asturiasen|1934ko Asturiasko Iraultza]]n parte hartzeagatik.
* [[Ekainaren 6]]a: [[Generalitat]]eko presidente [[Lluis Companys]] eta sei kontseilari espetxeratu zituzten Espainiako epaitegiek. “Matxinada militarra” egotzita, 30 urteko zigorra ezarri zieten, 1934ko urriaren 6an Estatu Kataluniarra aldarrikatzeatik.
* [[Ekainaren 18]]: [[Ingalaterra-Alemania itsas-armadari buruzko ituna]] sinatu zen. Alemaniako itsas-armadak Erresuma Batuaren halako %35 izan zitekeen tona kopuruan. Honela, Erresuma Batuak espero zuen Alemaniaren itsas-armada mugatzea.
* [[Abuztuaren 31]]: [[1935eko Neutraltasun Legea]] onartu zuen AEBk, enbargo orokor bat sartuz armen salerosketari gerra egonez gero.
* [[Irailaren 15]]a: [[Alemania]] [[nazionalsozialismo|naziak]] [[Nurenberg|Nurembergeko]] legeak onartu zituen, [[judu]] alemaniarrei herritartasuna kentzeko eta bandera nazional [[svastika]]duna onartzeko.
* [[Urriaren 3]]: Italiak Etiopia inbaditu zuen, eta hala hasi zen [[Bigarren Italia-Etiopia Gerra]] abiatuz. Nazioen Ligak Italia salatu zuen eta petrolio enbargo bat proposatu zuen, arrakastarik gabe.
* [[Azaroaren 14]]: 1945ra arte egindako [[1935ko Erresuma Batuko hauteskunde orokorrak|azken Erresuma Batuko hauteskundeak]]. [[Stanley Baldwin]]ek irabazi zituen.
== Arte eta kultura ==
===== Euskal Herria =====
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[1935eko Bertsolari Txapelketa Nagusia|Lehenengo Bertsolari Txapelketa Nagusia]] ospatu zen, [[Euskaltzaleak]] elkarteak antolatua [[Euzko Gaztedi|Eusko Gaztedirekin]] batera. [[Inazio Eizmendi|Inazio Eizmendi ''Basarri'']] izan zen irabazlea.
===== Mundua =====
* [[Irailaren 30]]a – ''[[Porgy and Bess]]'' (euskaraz: ''Porgy eta Bess''), [[George Gershwin]]en musika eta [[DuBose Heyward]]en libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Boston]]go Colonial Theatren.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Richmond]] ([[Virginia]]) hirian [[garagardo]]a latontzi baten barruan saldu zuten lehen aldiz.
== Kirolak ==
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Biarritz Olympique]] [[errugbi]] taldea [[Frantziako errugbi txapelketa|Frantziako txapelduna]] izan zen finala 3-0 irabaziz U.S.A.Perpignan taldearen aurka.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Espainiako Vuelta]]ren [[1935eko Espainiako Itzulia|lehen edizioa]] bukatu zen. Garailea [[Gustave Deloor]] flandriar txirrindularia izan zen.
* [[Uztailaren 14]]a – [[Francisco Cepeda]] bizkaitar txirrindularia [[Col du Galibier]] jaisten ari zela hil zen [[1935eko Frantziako Tourra|1935eko Frantziako Tourrean]]. [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourrean]] hil zen lehendabiziko txirrindularia izan zen.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Abel Alonso Sopelana]], euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[David McKee]], britainiar idazlea eta ilustratzailea (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Floyd Patterson]], estatubatuar boxeolaria (h. [[2006]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Federico Bilbao]], bizkaitar futbolaria eta poeta.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Roberto Rodríguez Fernández]], ''El Vaquerito'', kubatar gerrillaria, [[Kubako Iraultza]]n parte-hartzailea (h. [[1958]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Elvis Presley]], estatubatuar [[rock]] abeslaria eta aktorea, historiako musikaririk garrantzitsuenetakotzat hartua (h. [[1977]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Pio Berasategi]], gipuzkoar idazlea (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a - [[Christiane Martel]], frantziar aktore eta edertasun erregina, 1953ko ''Miss Unibertso''.
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Pupetta Maresca]], Italiako [[Camorra]]ren partaidea (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Sándor Balassa]], hungariar musikagilea (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 23]] – [[Pierre Lacroix]], frantziar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[J. G. Farrell]], Ingalaterran jaiotako irlandar idazlea (h. [[1979]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Antonio Ramalho Eanes]], [[Portugal]]go presidentea.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Ramon Carrera]], bizkaitar eskultorea (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Friðrik Ólafsson]], islandiar xakelaria.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Paula Rego]], portugaldar-britainiar margolari eta artista bisuala (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Léon Pressouyre]], lapurtar historialaria, [[Erdi Aro]]ko artean aditua (h. [[2009]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Dominique Bozo]], frantziar museo-arduraduna (h. [[1993]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (h. [[2025]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Nicholas Pryor]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Luboš Kohoutek]], txekiar astronomoa (h. [[2023]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Richard Brautigan]], estatubatuar idazlea (h. [[1984]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Ida Holz]], uruguaitar ingeniari, informatikari, irakasle eta ikertzailea.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Elsa Martinelli]], italiar aktore eta modeloa (h. [[2017]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Pedro Schwartz]], espainiar legelaria eta ekonomista.
* [[Urtarrilaren 31]]a – [[Kenzaburo Oe]], japoniar idazlea, 1994ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[2023]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Vladimir Aksionov]], sobietar kosmonauta (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 1]]a – [[Dieter Kühn]], alemaniar idazlea (h. [[2015]]).
* [[Otsailaren 4]]a – [[Antonina Rodrigo]], espainiar idazle eta historialaria.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Saturnino García]], bizkaitar antzezlea.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Publio Cordón]], [[GRAPO]]k bahitu eta bahiketan zehar hildako espainiar enpresaburua (h. [[1995]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Luis María Anson]], espainiar kazetari eta idazlea.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Miroslav Blažević]], kroaziar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Gene Vincent]], estatubatuar musikaria, [[rock and roll]]aren eta [[rockabilly]]aren aitzindarietako bat (h. [[1971]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Marcelino Oreja Agirre]], euskal herritar legelari, politikari eta diplomatikoa.
* [[Otsailaren 15]]a – [[Roger B. Chaffee]], estatubatuar astronauta (h. [[1967]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Sonny Bono]], estatubatuar musikari, aktore eta politikaria (h. [[1998]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Graciela Rodo Boulanger]], boliviar margolari eta grabatzailea.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Hrvoje Šarinić]], [[Kroazia]]ko lehen ministroa (h. [[2017]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Ciaran Bourke]], irlandar abeslaria eta musikaria, ''[[The Dubliners]]'' taldeko kidea (h. [[1986]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Danilo Kiš]], [[jugoslavia]]r idazle eta itzultzailea (h. [[1989]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Mercedes Villacián]], arabar irakasle eta politikaria (h. [[2002]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Tomás Caballero]], nafar politikaria (h. [[1998]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[José Macia|José Macia, ''Pepe'']], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Otsailaren 26]]a – [[António da Cunha Telles]], portugaldar zinemagilea eta ekoizlea (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 27]]a – [[Mirella Freni]], italiar opera sopranoa (h. [[2020]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 3]]a – [[Susan McKenna-Lawlor]], irlandar astrofisikaria.
* [[Martxoaren 3]]a – [[Zhelyu Zhelev]], [[Bulgaria]]ko presidentea (h. [[2015]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Bent Larsen]], danimarkar xakelaria (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Javier Arozena]], gipuzkoar margolaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Pedro Manterola]], nafar margolari, idazle eta arte-teorilaria (h. [[2016]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Jesus Mari Elejalde]], arabar apaiza eta euskal idazlea (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Xabier Sánchez Erauskin]], arabar kazetaria.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Akira Kitaguchi]], japoniar futbolaria.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Angel Segurola]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2017]]).
* [[Martxoaren 10]]a – [[José Antonio Labordeta]], [[aragoi]]ar poeta, abeslari, irakasle, idazle eta politikaria (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Jose Luis Elkoro]], gipuzkoar politikari ezkertiar eta abertzalea.
* [[Martxoaren 15]]a – [[David Andrews (Irlandako politikaria)|David Andrews]], irlandar politikaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Valerio Adami]], italiar margolaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Luis Goytisolo]], espainiar idazlea.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Oscar Panno]], argentinar xakelaria.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Antonios Naguib]], egiptoar kardinala eta [[Eliza Katoliko Koptoa]]ren patriarka (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[José Segú]], kataluniar txirrindularia (h. [[2010]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Brian Clough]], ingeleses futbolari eta entrenatzailea, historiako entrenatzaile hoberenetakoa (h. [[2004]]).
* [[Martxoaren 22]]a – [[M. Emmet Walsh]], estatubatuar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Peter Bichsel]], alemanieraz idazten duen suitzar idazlea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Carol Kaye]], estatubatuar musikaria, rock eta pop musikan grabazio gehienetarikoa duen baxu-jotzailea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Peret]], kataluniar abeslari, gitarrajole eta konposatzaile ijitoa, kataluniar errunbaren ikur nagusienetakoa (h. [[2014]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Gabriel Elorde]], ilipinar boxeolaria (h. [[1985]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Josep Soler i Sardà]], kataluniar musikagilea (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Mahmoud Abbas]], [[Palestina]]ko presidentea.
* [[Martxoaren 28]]a – [[Józef Szmidt]], poloniar atleta, jauzi hirukotzean espezializatua (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Eusebio Vélez]], arabar txirrindularia (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Eusebio Ríos]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2008]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[John Thornett]], australiar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Herb Alpert]], estatubatuar musikari eta musika-industrialaria.
* [[Martxoaren 31]] – [[Adolfo Pérez Marañón|Adolfo Pérez Marañón, ''Marañón'']], nafar futbolari ohia.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Fernando del Paso]], mexikar idazlea (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Jon Gisasola (Begoñes VII.a)|Jon Gisasola, ''Begoñes VII.a'']], bizkaitar palaria (h. [[2000]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Raúl Guerra Garrido]], Euskal Herrian errotutako madrildar idazlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Mago Larraín]], txiletar ilusionista, idazlea, aktorea, eraikitzaile zibila eta esataria (h. [[2011]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Luis del Sol]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Álvaro de Luna (aktorea)|Álvaro de Luna]], espianiar aktorea (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Pierre Kartner]], ''Aita Abraham'', herbeheretar musikari, egile abeslari eta disko ekoizlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Richard Kuklinski]], soldatapeko estatubatuar hiltzailea (h. [[2006]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Erich von Däniken]], alemanezko suitzar idazlea.
* [[Apirilaren 16]]a – [[Sarah Kirsch]], alemaniar idazlea (h. [[2013]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Dudley Moore]], ingeles aktorea, umorista eta musikaria (h. [[2002]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Josef Vojta]], txekiar futbolaria (h. [[2023]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Mario Camus]], espainiar zinema zuzendaria (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Dick Conway]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Fiorenza Cossotto]], italiar [[mezzosoprano]]a, XX. mendeko onenetakoa.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Mac Maharaj]], [[Afrikako Kongresu Nazionala|ANCko]] hegoafrikar politikaria.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Bhama Srinivasan]], indiar matematikaria.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Garbiñe Balerdi]], ''Irura II'', gipuzkoar erraketista.
* [[Apirilaren 25]]a – [[James Peebles]], kanadar kosmologo eta astrofisikaria, 2019ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 26]]a - [[Sheila Tobias]], unibertsitateko administratzaile estatubatuarra, matematika eta zientzietako genero-arrakala aztertu zuena unibertsitate mailan (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Theo Angelopoulos]], greziar zinema zuzendaria (h. [[2012]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[April Ashley]], britainiar modeloa (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Serafin Basauri]], gipuzkoar euskaltzalea.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Lourdes Van-Dúnem]], angolar abeslaria (h. [[2006]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Faisal II.a]], [[Irak]]eko erregea (h. [[1958]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Luis Suárez]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Bernard Pivot]], frantziar literatura-kritikaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Susana Thénon]], argentinar poeta, itzultzaile eta argazkilaria (h. [[1991]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Jack Charlton]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Roque Dalton]], salvadortar kazetari, idazle eta iraultzailea (h. [[1975]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Elena Frías de Chávez]], venezuelar maistra, [[Hugo Chávez]]en ama.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[José Francisco Arakistain]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Isidro Eskisabel]], ''Eskisabel II '', nafar futbolaria (h. [[2009]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Yvon Douis]], frantziar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Rafael Canogar]], espainiar margolari eta eskultorea.
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Pádraig Ó Snodaigh]], irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea (h. [[2025]]).
* [[Maiatzaren 19]]a - [[Teresa Rivero]], espainiar enpresaburua, Espainiako Lehen Mailako futbol-klub bateko lehendakaritzara iritsi zen lehen emakumea .
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Fritz Rudolf Fries]], alemaniar eleberrigile eta itzultzailea (h. [[2014]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[José Mujica]], [[Uruguai]]ko presidentea.
* [[Maiatzaren 27]]a – [[John Goldthorpe]], britainiar soziologoa, Britainiar Akademiako kidea eta Oxford unibertsitateko irakasle emeritua.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Bepi De Marzi]], italiar konpositore, organista, orkestra-zuzendari eta koru-zuzendaria.
* [[Maiatzaren 29]]a – [[Xabier Añua]], arabar saskibaloi entrenatzaile ohi eta abokatua.
* [[Maiatzaren 29]]a – [[André Brink]], hegoafrikar idazlea, [[afrikaans]] hizkuntzaz eta [[ingeles]]ez idazten zuena (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Jim Bolger]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa.
* [[Maiatzaren 31]] – [[María Galiana]], andaluziar aktorea.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Percy Adlon]], alemaniar zinema-zuzendari, gidoigile eta ekoizlea (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 1]]a – [[Norman Foster]], ingeles arkitektoa.
* [[Ekainaren 2]]a – [[Carol Shields]], kanadar idazlea (h. [[2003]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Imanol Murua Arregi]], euskal idazle, irakasle, kazetaria eta politikaria (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Anahit Txarents]], armeniar literatura kritikaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Fernando Aiuti]], italiar immunologoa eta politikaria, Italiako ANLAIDS elkartearen sortzailea eta lehenengo lehendakaria (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Núria Espert]], kataluniar antzezlea eta antzerki- eta opera-zuzendaria.
* [[Ekainaren 13]]a – [[Javier Aguirre Fernández]], gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Christo]], bulgariar-estatubatuar artista (h. [[2020]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Ugné Karvelis]], lituaniar idazle, literatura-kritikaria, itzultzailea eta diplomazialaria (h. [[2002]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Samak Sundaravej]], [[Thailandia]]ko lehen ministroa (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Liudmila Txernikh]], errusiar astronomoa (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Dieter Forte]], alemaniar idazlea (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Vivian Gornick]], estatubatuar kazetari, idazle eta aktibista feminista.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Jim Dine]], estatubatuar margolaria.
* [[Ekainaren 17]]a – [[José María Gil-Robles y Gil-Delgado]], [[Europako Parlamentu]]ko lehendakaria (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Juri Solomin]], errusiar aktore eta zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Françoise Sagan]], frantziar idazlea (h. [[2004]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Matilde Coral]], espainiar flamenko-dantzaria.
* [[Ekainaren 27]]a – [[Laurent Terzieff]], frantziar antzezlea eta antzerki-zuzendaria (h. [[2010]]).
* [[Ekainaren 28]]a – [[Marta Ferrusola i Lladós]], kataluniar enpresaburua (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[José María Cuevas]], espainiar enpresaburua, [[Espainiako Enpresaburu Elkarteen Konfederazioa]]ren (CEOE) presidentea (h. [[2008]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Lola Herrera]], espainiar aktorea.
* [[Ekainaren 30]]a – [[Antton Lafont]], euskal enpresaburua eta aholkularia (h. [[2024]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Josefina Castellví]], kataluniar itsas biologo eta ozeanografoa.
* [[Uztailaren 1]]a – [[David Prowse]], ingeles kulturista, pisu jasotzailea eta aktorea, jatorrizko ''[[Star Wars]]'' trilogian [[Darth Vader]]ren antzezlea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Harrison Schmitt]], estatubatuar geologo, astronauta eta senatari ohia.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Narciso Ibáñez Serrador|''Chicho'' Ibáñez Serrador]], uruguaiar-espainiar zinema- eta telebista-zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 5]]a – [[Jean Louis Davant]], zuberoar idazlea eta Euskaltzain urgazle eta osoa.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Hans Tilkowski]], alemaniar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Tenzin Gyatso]], [[Tibet]]eko XIV. [[Dalai Lama]].
* [[Uztailaren 9]]a – [[Wim Duisenberg]], herbeheretar ekonomista eta politikaria, [[Europako Banku Zentrala]]ren lehen lehendakaria (h. [[2005]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Mercedes Sosa]], Argentinako folkloreari zabalkundea eta berrikuntza eskaini zizkion abeslaria (h. [[2009]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Anton Lasheras]], bizkaitar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Wilson Whineray]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[2012]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Satoshi Ōmura]], japoniar biokimikaria, 2015eko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Uztailaren 13]]a – [[Kurt Westergaard]], daniar karikaturagilea (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Monique Wittig]], frantziar idazlea eta teoriko feminista, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Rafael Eguskiza Basterra|Rafael Eguskiza]], bizkaitar belar hockey jokalaria (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Ei-ichi Negishi]], japoniar kimikaria, 2010eko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Mohamed Xukri]], [[Rif]] aldeko idazle eta eleberrigilea (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Diahann Carrol]], estatubatuar aktore, abeslari, modelo eta ekintzailea (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Donald Sutherland]], kanadar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Julen Kaltzada]], bizkaitar apaiza eta euskal idazlea (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Ben Vautier]], suitzar jatorriko frantziar artista (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 19]]a – [[Harvey Sacks]], estatubatuar soziologoa, [[etnometodologia]]ren ordezkari nabarietakoa (h. [[1975]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[André Isoir]], frantziar organo-jotzailea (h. [[2016]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Ramón Chao]], galiziar kazetari eta idazlea (h. [[2018]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Ron Springett]], ingeles futbolaria (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Mari Tere Elola]], [[Donostiako ikastolak]] sortu zituen mugimenduan andereño aitzindarietako bat..
* [[Uztailaren 25]]a – [[Adnan Khashoggi]], saudiarabiar enpresaburu, arma trafikatzaile eta munduko gizon aberatsenetarikoa (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Anna-Maria Osipow]], finlandiar eskultore eta zeramikaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Aurelio Sagaseta Ariztegi]], nafar apaiza eta musikaria.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Lisa Gastoni]], italiar aktorea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[José María Iraburu]], nafar teologo eta Iruñeko eliz presbiteroa.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Dimka Vladimirova]], bulgariar abeslaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Iñaki Irigoien]], bizkaitar dantzari, irakasle, ikertzaile eta dantza bultzatzailea.
* [[Uztailaren 31]] – [[Geoffrey Lewis]], estatubatuar aktorea (h. [[2015]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Omero Antonutti]], italiar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Trini Tinturé]], kataluniar komimilari eta ilustratzailea (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[John Cazale]], estatubatuar aktorea (h. [[1978]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Carmelo Borobia]], nafar apaiza, [[Tarazonako elizbarrutia|Tarazonako apezpikua]] (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Arnaldo Pambianco]], italiar txirrindularia (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Rafer Johnson]], [[dekatloi]]an espezializatutako estatubatuar atleta (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Dulcie September]], [[apartheid]]aren aurkako hegoafrikar ekintzaile politikoa (h. [[1988]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Al Erkiaga]], euskal emigranteen semea, euskaltzalea eta euskal dantzen bultzatzailea Ameriketako Estatu Batuetan (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Eñaut Etxamendi]], baxenafar idazle, irakasle, laborari eta abeslaria.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Annie Proulx]], estatubatuar eleberrigile, istorio idazle eta kazetaria.
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Armando Merodio]], bizkaitar futbolaria (h. [[2018]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Mixel Oronoz]], baxenafar idazle, irakasle eta apaiz euskaltzalea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Jose Zufiaurre]], gipuzkoar etnografo ikertzailea.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Tsutomu Hata]], [[Japoniako Lehen Ministro|Japoniako lehen ministroa]] (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Karen Spärck Jones]], britainiar zientzialaria eta informatikaria, [[hizkuntzalaritza konputazional]]ean ekarpen handia egin zuena (h. [[2007]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[William Friedkin]], estatubatuar zinema eta telebista zuzendaria zein ekoizlea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 30]]a - [[Sylvia Earle]], estatubatuar itsas biologoa, esploratzailea, botanikaria eta idazlea.
* [[Abuztuaren 30]]a – [[John Phillips (musikaria)|John Phillips, ''Papa John'']], estatubatuar musikari, gitarra jotzaile eta abeslaria, ''[[The Mamas & the Papas]]'' taldeko kidea (h. [[2001]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Eldridge Cleaver]], estatubatuar politikaria eta beltzen aldeko aktibista (h. [[1998]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Seiji Ozawa]], japoniar orkestra-zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Yıldırım Akbulut]], [[Turkia]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Jose Maria Palacios|Jose Maria Palacios, ''Ogeta'']], gasteiztar pilotaria (h. [[2002]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Fernando de Trazegnies Granda]], [[Peru]]tar abokatu, idazle, historialari eta genealogista.
* [[Irailaren 7]]a – [[Abdou Diouf]], [[Senegal]]go presidentea.
* [[Irailaren 8]]a – [[William Vance]], belgikar komikigilea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Pakita Arregi]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] nafar irakaslea, Soziologia eta Politika Zientzietan Doktorea eta ohorezko euskaltzaina.
* [[Irailaren 9]]a – [[Hilario Azkarate]], bizkaitar esku pilotaria (h. [[2012]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Chaim Topol]], israeldar aktore eta abeslaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Arvo Pärt]], estoniar musikagilea.
* [[Irailaren 11]] – [[Jazinto Sagarna|Jazinto Sagarna, ''Gorbeiako artzaina'']], bizkaitar artzain eta eguraldi iragarlea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 11]] – [[German Titov]], sobietar kosmonauta, Lurra orbitatu zuen bigarren gizakia (h. [[2000]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Rafael Anson]], madrildar enpresaburua, [[RTVE]]ko zuzendari nagusia.
* [[Irailaren 12]]a – [[Harvey J. Alter]], estatubatuar mediku, ikertzaile eta birologoa, 2020ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Irailaren 13]]a – [[Joana Biarnés]], kataluniar argazkilaria eta lehen emakume argazkilari-kazetaria (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Antxon Ezeiza]], euskal zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea (h. [[2011]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Carl Andre]], estatubatuar eskultorea (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Benito Joanet]], kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 16]]a - [[Esther Vilar]], alemaniar-argentinar idazlea, soziologoa, psikologoa eta medikua.
* [[Irailaren 17]]a – [[Ken Kesey]], estatubatuar idazlea (h. [[2001]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Niall Brophy]], irlandar errugbilaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Jimmy Armfield]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Maj Sjöwall]], suediar idazle eta itzultzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Viktor Txizhikov]], errusiar marrazkilari, diseinatzaile eta haurrentzako liburuen ilustratzailea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[David D. Kpormakpor]], [[Liberia]]ko estatuburua (h. [[2010]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Mylène Demongeot]], frantziar aktore eta modeloa (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Sonia Iovan]], errumaniar gimnasta (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Jerry Lee Lewis]], estatubatuar pianista eta abeslaria, [[rock and roll]]aren aitzindari garrantzitsu bat (h. [[2022]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Julie Andrews]], ingeles aktore eta abeslaria.
* [[Urriaren 2]]a – [[Omar Sívori]], argentinar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2005]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Charles Duke]], estatubatuar [[NASA]]ko astronauta, ingeniari eta militar ohia.
* [[Urriaren 4]]a – [[Maruja Lozano]], espainiar bolero eta kopla-kantaria (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Thomas Keneally]], australiar eleberrigile, antzerkigile eta saiakeragilea.
* [[Urriaren 12]]a – [[Luciano Pavarotti]], italiar tenorra, XX. mendearen bigarren erdialdeko [[opera]]ko abeslarien artean ospetsuena (h. [[2007]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[La Monte Young]], estatubatuar musikagilea.
* [[Urriaren 15]]a – [[Barry McGuire]], estatubatuar abeslaria.
* [[Urriaren 15]]a – [[Bobby Morrow]], estatubatuar atleta, 1950eko hamarkadako esprinter nagusia (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Peter Boyle]], estatubatuar aktorea (h. [[2006]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Tomás Aragüés Bernad]], euskal musikagilea (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Agne Simonsson]], suediar futbolaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Juan Jose Etxeberria]], gipuzkoar ikertzailea eta ekonomista.
* [[Urriaren 23]]a – [[Egon Franke]], poloniar eskrimalaria, florete modalitatekoa (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[María Teresa Mirabal]], [[Mirabal ahizpak|Mirabal ahizpetako]] bat (h. [[1960]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Gloria Conyers Hewitt]], estatubatuar matematikaria, Matematika doktoregoa lortu zuen [[afroamerikar|afrikar jatorriko]] hirugarren emakumea.
* [[Urriaren 27]]a – [[Giorgio Grassi]], italiar arkitektoa.
* [[Urriaren 28]]a – [[Kamala Hampana]], indiar idazle eta irakaslea (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Javier Gato]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2014]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Michael Jayston]], ingeles aktorea (h. [[2024]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Iain Laughland]], eskoziar errugbilaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Isao Takahata]], japoniar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. [[2018]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Agota Kristof]], frantsesezko hungariar idazlea (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Mohamed Hussein Tantawi]], [[Egipto|Egiptoko Arabiar Errepublikako]] presidentea (h. [[2021]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Gary Player]], hegoafrikar golfaria.
* [[Azaroaren 1]]a – [[Edward Said]], estatubatuar arte-kritikari eta aktibista (h. [[2003]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[Claudio Etxeberria]], gipuzkoar [[traineru]] patroia (h. [[2000]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Manfredo Tafuri]], italiar arkitektoa eta arkitekturaren historialaria (h. [[1994]]).
* [[Azaroaren 4]]a – [[Daniel Williams]], [[Grenada]]ko 4. gobernadore orokorra (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Alain Delon]], frantziar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Bibi Andersson]], suediar aktorea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Marie-Pierre Pruvot]], aljeriar-frantziar artista eszenikoa.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Liudmila Gurtxenko]], ukrainar jatorriko sobietar eta errusiar aktore eta abeslaria (h. [[2011]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Hussein I.a Jordaniakoa]], [[Jordania]]ko erregea (h. [[1999]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[France-Albert René]], [[Seychelleak|Seychelleetako]] presidentea (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Toni Sailer]], austriar alpetar eskiatzailea, garai guztietako handienetakotzat hartua (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Leo Falcam]], [[Mikronesiako Estatu Federatuak|Mikronesiako Estatu Federatuetako]] presidentea (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Xabier Azurmendi]], euskal idazle eta elizgizona (h. [[1996]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Esperanza Roy]], espainiar ''vedette'' eta aktorea.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Miren Alazne Iruretagoiena]], gipuzkoar euskaltzalea eta abertzalea, euskal erreferentea [[Panpa]]n (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Khalifa bin Salman Al Khalifa]], [[Bahrain]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Jon Azpillaga]], euskal bertsolari eta bertso-eskolako irakaslea (h. [[2017]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Michel Freitag]], suitzar jatorriko quebectar soziologo eta filosofoa (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 27]]a – [[Michel Portal]], lapurtar konpositore eta musikaria, Europako jazz musikaririk garrantzitsuenetakotzat joa.
* [[Azaroaren 30]]a – [[Stojan Andov]], [[Ipar Mazedonia]]ko bitarteko presidentea (h. [[2024]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Woody Allen]], estastubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Javier Chourraut]], nafar politikaria, [[Iruñeko alkateen zerrenda|Iruñeko Alkate]] ohia.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Armando Llanos]], arabar diseinatzaile eta arkeologoa.
* [[Abenduaren 5]]a – [[Marise Chamberlain]], zeelandaberritar atleta (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Armando Manzanero]], mexikar abeslari, musikagile eta aktorea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[Hans-Jürgen Syberberg]], alemaniar zinema-zuzendaria.
* [[Abenduaren 10]]a – [[Jose Luis Orella]], nafar ikerlaria, historialari eta irakaslea, [[Nafarroako Erresuma]]ren historia eta zuzenbidean aditua.
* [[Abenduaren 11]] – [[Pranab Mukherjee]], [[India]]ko 13. presidentea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Ferdinand Alexander Porsche]], alemaniar ingeniaria, [[Porsche 911]] modeloaren diseinatzailea (h. [[2012]]).
* [[Abenduaren 12]]a – [[Bolao]], bizkaitar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Lidia Falcón]], espainiar politikari eta idazlea.
* [[Abenduaren 13]]a – [[Arthur Summons]], australiar errugbilari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Lee Remick]], estatubatuar aktorea (h. [[1991]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Nikos Sampson]], [[Zipre]]ko presidentea (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[John G. Avildsen]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[2017]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Koldo Zabala]], bizkaitar dantzaria eta koreografoa (h. [[2014]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Esther Phillips]], estatubatuar [[Rhythm and blues|R&B]] abeslaria (h. [[1984]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Sadiq al-Mahdi]], [[Sudan]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Remei Margarit i Tayà]], kataluniar psikologoa, kantautorea, irakaslea eta idazlea (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Susana Rinaldi]], argentinar aktorea, tango-abeslaria eta Giza Eskubideen defendatzailea.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Tamara Smirnova]], errusiar astronomoa (h. [[2001]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Étienne Gnassingbé Eyadema]], [[Togo]]ko diktadorea (h. [[2005]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Josu Bergara Etxebarria|Josu Bergara]], bizkaitar politikaria, [[Bizkaiko Foru Aldundia|Bizkaiko Ahaldun Nagusi]] ohia.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Omar Bongo]], [[Gabon]]go presidentea (h. [[2009]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Salman Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Julian Elorza Gorosabel]], gipuzkoar matematikaria (h. [[2024]]).
* [[Angel Landa]], bizkaitar alpinista (h. [[2020]]).
* [[Markinako Lehoia|Anton Totorikaguena, ''Markinako Lehoia'']], bizkaitar herri kirolaria (h. [[2017]]).
* [[Dolores Aguirre]], bizkaitar enpresaburua (h. [[2013]]).
* [[Esperanza Nuere]], bizkaitar artista, margolaria.
* [[Iñaki Bergara Izagirre|Iñaki Bergara, ''Pio'']], azpeitiar aktorea (h. [[2016]]).
* [[Jesus Osteriz]], nafar politikaria.
* [[Jose Mensuro|Jose Mensuro, ''Mensu'']], gipuzkoar margolaria.
* [[Josetxo Etxebeste]], ''Errenteriako basagizona'', baserriko ukuiluan -animalien artean- hazitako gizabanako gaigabea (h. [[2001]]).
* [[Josu Zubiaur]], bizkaitar ingeniaria, arkitektoa eta unibertsitateko irakaslea, [[Euskal Irrati Telebista|EiTBko]] lehenbiziko zuzendaria (h. [[2015]]).
* [[Joxe Luis Zurutuza]], gipuzkoar idazlea (h. [[2023]]).
* [[María Teresa Castells]], gipuzkoar liburu-saltzailea (h. [[2017]]).
* [[Patxi Zapiain]], gipuzkoar ekintzaile kulturala (h. [[2011]]).
* [[Pedro Toledo]], bizkaitar bankaria, [[Banco de Vizcaya]]ko presidentea eta [[Banco Bilbao Vizcaya]]ren sortzaileetakoa (h. [[1989]]).
* [[Rafael Ortiz Alfau]], euskal herritar margolari eta ilustratzailea (h. [[2000]]).
* [[Xabier Gorostiaga]], bilbotar jesuita, irakaslea eta garapenari lotutako gaietan aditua (h. [[2003]]).
* [[Rafael Castro]], espainiar musikagilea.
* [[Dimitris Christoulas]], [[Atzeraldi Handia|Atzerakada Handiaren]] ondorioz sorrarazitako egoera sozioekonomikoaren aurka [[protesta]] moduan bere buruaz beste egin zuen greziar botikaria (h. [[2012]]).
* [[James Cantrell]], estatubatuar artista.
* [[Lolo Rico]], espainiar kazetari eta telebista zuzendaria (h. [[2019]]).
* [[Teresa Burga]], perutar artista multimedia eta kontzeptuala (h. [[2021]]).
* [[Mifta al-Usta Umar]], [[Libia]]ko estatuburua (h. [[2010]]).
* [[Víctor Arriazu y Calleja]], kataluniar marrazkilaria, ''[[El Capitán Trueno]]'' eta ''El Jabato'' komikien marrazkilarietako bat (h. [[1997]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Jean Etxepare Bidegorri]], ''medikua'', Argentinan jaiotako euskal idazlea (j. [[1877]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Virginie Demont-Breton]], frantziar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Martin Elola Berasategi]], [[Begoñako errepublika|Begoñako Udaleko]] azken [[txistulari]]a, maixu, zuzendari eta txistu-egilea (j. [[1867]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Hugo Junkers]], alemaniar aeronautikoa (j. [[1859]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Ramon Bikuña]], bizkaitar politikari eta enpresaburua (j. [[1886]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Jenaro Larratxe]], nafar enpresaburu eta politikaria, [[Euskeraren Adiskideak]] elkarte euskaltzalearen presidente eta sortzailea (j. [[1870]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Max Liebermann]], alemaniar margolaria (j. [[1847]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Auguste Escoffier]], frantziar sukaldari eta sukaldaritza liburuen idazlea (j. [[1846]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Tsubouchi Shōyō]], japoniar idazlea eta itzultzailea (j. [[1859]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 9]]a – [[Prosper Boissonnade]], frantziar historialaria eta unibertsitateko irakaslea (j. [[1862]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Patricio Arabolaza]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Mihajlo Pupin]], serbiar-estatubatuar fisikaria (j. [[1858]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[John James Rickard Macleod]], ingeles sendagilea, 1923ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1876]]).
* [[Martxoaren 16]]a – [[Aron Nimzowitsch]], errusiar-daniar xakelaria, hipermodernismoaren xakelari nabarmenetakoa (j. [[1886]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Julian Irizar]], euskal jatorriko Argentinako Itsas Armadako almirantea (j. [[1869]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Ana de Castro Osório]], portugaldar idazlea, kazetaria, pedagogoa, feminista eta militante errepublikanoa (j. [[1872]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Theodora R. Jenness]], estatubatuar idazle, argitaratzaile eta misiolaria (j. [[1847]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 9]]a – [[Matxin Irabola]], lapurtar bertsolaria (j. [[1879]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[François Simiand]], frantziar soziologoa, historialaria eta ekonomista, frantziar soziologia eskolaren sortzailetakoa (j. [[1873]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Antônio de Alcântara Machado]], brasildar literatura kritikoa eta idazlea, Brasilgo modernismoaren idazle garrantzitsuenetarikoa (j. [[1901]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Emmy Noether]], alemaniar matematikaria, XX. mendeko [[aljebra|algebran]] aditu garrantzitsuenetakoa (j. [[1882]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Anna Ancher]], daniar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Panait Istrati]], errumaniar idazlea (j. [[1884]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Facundo Perezagua]], espainiar politikari sozialista eta sindikalista (j. [[1860]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Henri Pélissier]], frantziar txirrindularia (j. [[1889]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Julio Altadill]], nafar historialaria eta espainiko militarra (j. [[1858]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Jose Antonio Ugarte]], gipuzkoar frantzizkotar fraidea eta euskal idazlea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Józef Piłsudski|Jozef Pilsudski]], poloniako Bigarren Errepublikako lehen estatuburua eta diktadorea (j. [[1867]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Edwin Brant Frost]], estatubatuar astronomoa (j. [[1866]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Kazimir Malevitx]], ukrainiar margolaria eta artearen teorikoa (j. [[1878]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Paul Dukas]], frantziar musikagilea (j. [[1865]]).
* [[Maiatzaren 19]]a – [[T. E. Lawrence]], ''Lawrence Arabiakoa'', britainiar militar, arkeologo eta idazlea (j. [[1888]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Jane Addams]], [[AEB]]etako soziologo, filosofo eta idazlea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Hugo de Vries]], herbeheretar botanikoa (j. [[1848]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Jane Misme]], frantziar kazetari eta feminista (j. [[1865]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 5]]a – [[James Edward Quibell]], britainiar egiptologoa (j. [[1867]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Ivan Mitxurin]], sobietar agronomoa (j. [[1855]]).
* [[Ekainaren 24]]an, abizazio-istripuan:
** [[Carlos Gardel]], argentinar [[tango]] abeslaria (j. [[1887]]?/[[1890]]?).
** [[Alfredo Le Pera]], argentinar legelaria, idazlea, gidoilaria, itzultzailea, eta kazetaria.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 3]]a – [[André Citroën]], frantziar ingeniaria eta industrialaria, [[Citroën]] automobil fabrikatzailearen sortzailea (j. [[1878]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Daniel Edward Howard]], [[Liberia]]ko 16. presidentea (j. [[1861]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Jenny Morris]], ingeles brodatzailea (j. [[1861]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Alfred Dreyfus]], frantziar militarra (j. [[1859]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Elia W. Peattie]], estatubatuar idazle, kazetari eta kritikaria (j. [[1862]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Francisco Cepeda]], euskal txirrindularia, [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourrean]] hil zen lehendabiziko txirrindularia (j. [[1906]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Pieter Cort van der Linden]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (j. [[1846]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[José Adriano Lizarralde]], euskal elizgizon [[frantziskotar]]ra, idazle eta historialaria (j. [[1884]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Paul Signac]], frantziar margolaria (j. [[1863]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Charlotte Perkins Gilman]], estatubatuar feminista, soziologoa, eleberrigilea, poeta eta gizarte erreformarako irakurlea (j. [[1860]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Pavlos Kountouriotis]], [[Grezia]]ko presidentea (j. [[1855]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Rashid Rida]], erreformatzaile musulmana (j. [[1865]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Astrid Suediakoa]], [[Belgika]]ko erregina ezkontidea (j. [[1905]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Childe Hassam]], estatubatuar margolari inpresionista (j. [[1859]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Henri Barbusse]], frantziar idazlea eta kazetaria (j. [[1873]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 14]]a – [[Adelaide Cabete]], XX. mendeko lider feminista portugaldar garrantzitsuenetarikoa (j. [[1867]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Konstantin Tsiolkovski]], errusiar zientzialaria eta asmatzailea (j. [[1857]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Mabel Ellery Adams]], estatubatuar idazle eta irakaslea (j. [[1865]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Inocencia Arangoa]], gipuzkoar margolaria (j. [[1884]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 4]]a – [[Jean Béraud]], frantziar margolari inpresionista (j. [[1849]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Marie Gutheil-Schoder]], alemaniar sopranoa (j. [[1874]]).
* [[Urriaren 13]]a - [[Julia Bea Soto]], nafar ekintzailea (j. [[1912]]).
* [[Urriaren 19]]a - [[Oda Krohg]], norvegiar margolaria, Norvegiako pintura erromantiko berriaren erreferentetzat hartua (j. [[1860]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Anna Ulianova]], errusiar militante, kazetari eta idazle [[boltxebike]]a (j. [[1864]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Arthur Henderson]], eskoziar politikari laborista, 1934ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1863]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Charles Demuth]], estatubatuar margolaria (j. [[1883]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Henri Pirenne]], belgikar historialaria, [[Erdi Aroa]]n aditua (j. [[1862]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 8]]a – [[Paolo Orsi]], italiar arkeologoa (j. [[1859]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Silverio Izagirre]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[John Jellicoe]], [[Royal Navy]]ko flota almirantea (j. [[1859]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Agnes Pockels]], alemaniar kimikaria, gainazalen zientzian aitzindaria (j. [[1862]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Fernando Pessoa]], portugaldar saiakeragile eta olerkaria (j. [[1888]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Bernhard Schmidt]], estoniar jatorriko alemaniar astronomo eta optikaria (j. [[1879]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Charles Richet]], frantziar fisiologoa, [[immunologia]]ren aitzindaria eta 1913ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1850]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Joaquín Trincado Mateo]], nafar idazle [[Espiritismo|espiritista]] (j. [[1866]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Victor Grignard]], frantziar kimikaria, 1912ko [[Kimikako Nobel saria]] (j. [[1871]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Georges Hérelle]], frantziar etnografoa (j. [[1848]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Karmelo Leizaola]], euskal kimikari eta euskaltzalea (j. [[1901]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Juan Vicente Gómez]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1857]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Kurt Tucholsky]], alemaniar eleberrigile eta poeta (j. [[1890]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Alban Berg]], austriar musikagilea (j. [[1885]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Paul Bourget]], frantziar idazlea (j. [[1852]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Tadeo Biela]], nafar abeslaria eta euskal idazlea (j. [[1872]]).
* [[Narciso Balentziaga]], gipuzkoar margolaria (j. [[1905]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[James Chadwick]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Frédéric Joliot]], [[Irène Joliot-Curie]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: eman gabe
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Hans Spemann]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Carl von Ossietzky]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1935| ]]
s34rgpq4jf1fxw0c3hsq3rswr2ufdhy
1938
0
1265
10022060
10021520
2025-01-03T20:21:16Z
Artegia
65203
10022060
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Urriaren 21]]a – Bere semeari kalean euskaraz “Jontxu” deitzeagatik 500 [[pezeta]]ko [[isun]]a jarri zioten [[Areeta]]n Jose Mariscal Arana herritarrari.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 26]]: [[John M. Allison|Allison gertakariak]] oraindik tentsio handiagoa eragin zuen Japoniaren eta Ameriketako Estatu Batuen artean.
* [[Martxoaren 3]]a – Lehen [[petrolio]] aurkikuntza egin zuten [[Saudi Arabia]]n.
* [[Martxoaren 6]]: Japoniarrak [[Ibai Horia|Ibai Horira]] iritsi ziren.
* [[Martxoaren 13]]a – [[Anschluss]]aren bidez, [[Alemania]] naziak [[Austria]] bereganatzen du.
* Martxoaren 24:
** [[Tiaerzhuango gudua]] hasi zen Bigarren Txina-Japonia gerran. Txinatarrek irabazi zuten apirilaren 7an.
** [[Xuzhouko gudua|Xuzhouko guduaren]] hasiera, maitzaren 1ean japoniar garaipenarekin amaitu zena.
* [[Apirilaren 11]]n, [[Iruñeko Catachu tabernako sarekada]] egin zuen polizia militar frankistak, 30 bat lagun atxilotuz.
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Alacanteko bonbardaketa|Espainiako Gerra Zibileko Alacanteko bonbardaketak]] 313 hildako eragin zituen.
* [[Uztailaren 6]]-16: [[Éviango konferentzia|Éviango konferentzian]] Erresuma Batuak eta Ameriketako Estatu Batuek ez zuten onartu errefuxiatu judu gehiago.
* [[Uztailaren 25]]a – [[Ebroko gudua]] hasi zen [[Espainiako Gerra Zibila]]ren testuinguruan.
* [[Uztailaren 29]]: [[Sobietar-Japoniar mugako gatazka]] hasi zen [[Khasan Lakuko gudua|Khasan Lakuko guduarekin]]. Abuztuan amaitu zen, sobietar garaipenarekin .
* [[Irailaren 30]]: [[Municheko Konferentzia|Municheko Konferentzian]] Alemaniak, Frantziak, Erresuma Batuak eta Italiak adostu zuten Alemaniak [[Sudeteak (eskualdea)|Sudeteak]] anexionatu ahal zituela, Alemania lasaitzeko asmotan. [[Polonia-Txekoslovakia muga gatazka]] areagotu zen konferentziaren ondorioz.
* [[Urriaren 5]]: Alemaniak judu guztien pasaporteak ezgaitu zituen eta berriak eman zizkieten [[Judenstempel|"J" letra gorriz markatuta]] zutela. Neurria Suediaren eta Suitzaren eskariz hartu zen, modu erraz bat nahi zutelako juduen sarrera ukatzeko.
* [[Azaroaren 7]]: [[Herschel Grynszpan]] judu poloniar-alemniarrak [[Ernst vom Rath]] kontsul aleman moderatua hil zuen Parisen.
* [[Azaroaren 9]]: vom Rathen erailketari erantzun gisa [[Kristal hautsien gaua]] abiatu zen Alemanian. [[Pogromo|Pogromoen]] ondorioz milaka juduk euren dendak eta sinagogak nola suntsitzen eta erretzen zituzten ikusi zuten.
== Arte eta kultura ==
* [[Uztailaren 24]]a – ''[[Bakearen eguna]]'' ({{lang-de|Friedenstag}}), [[Richard Strauss]]en musika eta [[Joseph Gregor]]ren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Munich]]eko [[Municheko Antzoki Nazionala|Nationaltheaterren]].
* [[Urriaren 30]]a – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] [[Orson Welles]]ek kontatutako ''"[[The War of the Worlds (irratia)|The War of the Worlds]]"'' [[irrati (hedabidea)|irratsaioaren]] transmisioak izua eragin zuen herrialdeko hiri batzuetan.
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Frantziako errugbi txapelketa]]ren finala: U.S.A.Perpignan taldeak [[Biarritz Olympique]] 11-6 menderatu zuen.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Frank Langella]], estatubatuar aktorea.
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Lynn Conway]], estatubatuar informatikari, ingeniari elektriko, asmatzaile eta pertsona transgeneroen aldeko ekintzailea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Jesus Uribe]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2005]]).
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Nilda Raggi]], argentinar antzerki-aktore eta -zuzendaria.
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Inazio Uria]], gipuzkoar enpresaburua (h. [[2008]]).
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Joan Karlos I.a Espainiakoa|Joan Karlos I.a]], [[Espainia]]ko erregea.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Ngũgĩ wa Thiong'o]], [[kikuyu]] idazlea.
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Adriano Celentano]], italiar abeslaria, aktorea eta zinema zuzendaria.
* [[Urtarrilaren 6]]a - [[Adrienne Clarke]], australiar botanikari eta genetista.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Patrick John]], [[Dominika]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Roland Topor]], frantziar diseinatzailea eta frantsesezko idazlea (h. [[1997]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a - [[Francisco Esteban Aedo]], bizkaitar futbolaria (h. [[2015]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Donald Knuth]], konputazio zientzietako aditurik miretsienetariko bat.
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Lluís Omedes]], kataluniar kirolaria, [[arraunketa|arraunean]] eta [[luge]]an aditua (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Donald Tapia]], estatubatuar enpresaria.
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Jean Cabut]], ''Cabu'', frantziar marrazkigilea (h. [[2015]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Gregorio Peces-Barba]], espainiar politikaria eta abokatua (h. [[2012]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Allen Toussaint]], estatubatuar kantaria, pianojolea, abeslaria, ekoizle eta konpositorea (h. [[2015]]).
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[José Luis Almandoz]], gipuzkoar arraunlaria (h. [[2013]]).
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[José Manuel Villabella]], espainiar saiakeragile eta eleberrigilea.
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Mériem Bouatoura]], Aljeriako gerrako borrokalari independentista (h. [[1960]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Anthony Giddens]], britainiar soziologoa, egituraketa teoriaren sortzailea.
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Hassiba Ben Bouali]], [[Aljeriako Independentzia Gerra|Aljeriako gerrako]] gudaria eta militantea (h. [[1957]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Georg Baselitz]], alemaniar margolaria.
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Theo-Ben Gurirab]], [[Namibia]]ko lehen ministroa (h. [[2018]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Joakin Madurga]], nafar apaiz, irakasle eta musikaria (h. [[2017]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Etta James]], estatubatuar abeslaria (h. [[2012]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Vladimir Visotski]], [[sobiet]]ar antzezlea, idazlea eta abeslaria (h. [[1980]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Francis Darizcuren]], lapurtar musikaria.
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Tomas Lindahl]], suediar-britaniar minbiziari buruzko ikerketan espezializatutako zientzialaria, 2015eko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Aitor Otaño]], euskal jatorriko argentinar errugbilari eta entrenatzailea (h. [[2005]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Islom Karimov]], [[Uzbekistan]]go lehendabizko presidentea (h. [[2016]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Beatriz I.a Herbehereetakoa]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] erregina.
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 2]]a – [[Fernando Aguilar]], '' Aretxabaletako erbi-txakurra'', euskal atleta, luzera handiko lasterketetan aditua (h. [[2013]]).
* [[Otsailaren 2]]a – [[Bo Hopkins]], estatubatuar aktorea (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 2]]a – [[Nur Hassan Hussein]], [[Somalia]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Emile Griffith]], estatubatuar boxeolaria (h. [[2013]]).
* [[Otsailaren 9]]a – [[Jovette Marchessault]], kanadar margolari, eskultore, eleberrigile eta antzerkigilea (h. [[2012]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Judith Rich Harris]], estatubatuar psikologoa (h. [[2018]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Oliver Reed]], ingeles aktorea (h. [[1999]]).
* [[Otsailaren 14]]a – [[Paquito García]], espainiar futbolaria (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Diana Deutsch]], britainiar-estatubatuar psikologoa.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Mikel Epaltza Ferrer]], euskal jatorriko arabista eta unibertsitateko irakaslea (h. [[2008]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[István Szabó]], hungariar zinema-zuzendaria.
* [[Otsailaren 21]]a – [[Lester Bird]], [[Antigua eta Barbuda]]ko 2. lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Jiří Menzel]], txekiar zinema eta antzerki zuzendari, aktore eta gidoilaria (h. [[2020]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Paul Morrissey]], estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Herb Elliott]], australiar atleta ohia, distantzia erdiko lasterkaririk onena bere garaian.
* [[Otsailaren 27]]a – [[Auðunn Gestsson]], islandiar egunkari-saltzaile, poeta eta margolaria (h. [[2020]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 2]]a - [[Pascuala Campos de Michelena]], espainiar arkitekto eta irakaslea, Espainiako unibertsitate bateko arkitektura-proiektuetako lehen katedraduna.
* [[Martxoaren 3]]a – [[Patricia MacLachlan]], estatubatuar idazlea.
* [[Martxoaren 4]]a – [[Alpha Condé]], [[Ginea]]ko presidentea.
* [[Martxoaren 4]]a – [[Juan Mieg Solozabal]], arabar margolaria.
* [[Martxoaren 5]]a – [[Lynn Margulis]], estatubatuar biologoa (h. [[2011]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[David Baltimore]], estatubatuar biologoa, 1975eko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 7]]a – [[Albert Fert]], frantziar fisikaria, 2007ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 10]]a – [[Venetia Stevenson]], britainiar-estatubatuar aktorea (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Theodor Kallifatides]], greziar-suediar idazlea.
* [[Martxoaren 13]]a – [[Erma Franklin]], estatubatuar soul-abeslaria, [[Aretha Franklin|Aretha]] eta [[Carolyn Franklin|Carolynen]] ahizpa (h. [[2002]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Jose Ramon Aranguren]], euskal herritar politikaria (h. [[2009]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Rudolf Nureiev]], errusiar dantzaria eta koreografoa (h. [[1993]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Sergei Novikov]], errusiar matematikaria (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Ulrica Hydman Vallien]], suediar artista, [[beirate]]etan eta dekorazio-pinturan espezializatua (h. [[2018]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[David Irving]], ingeles idazlea, [[negazionismo]]aren aldekoa.
* [[Martxoaren 26]]a – [[Anthony James Leggett]], britainiar fisikaria, 2003ko [[Fisikako Nobel Saria]].
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 3]]a – [[Raymond Hunter]], Ipar Irlandako errugbilari eta kriket jokalaria (h. [[2020]]).
* [[Apirilaren 3]]a – [[Bas Maliepaard]], herbeheretar txirrindularia (h. [[2024]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Emile Daems]], belgikar txirrindularia (h. [[2024]]).
* [[Apirilaren 5]]a – [[Nancy Holt]], estatubatuar artista (h. [[2014]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Jean Castaings]], euskal herritar politikaria, [[Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko lehendakarien zerrenda|Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko Presidentea]].
* [[Apirilaren 7]]a – [[Spencer Dryden]], estatubatuar bateria-jotzailea, ''[[Jefferson Airplane]]'' taldeko kidea (h. [[2005]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Justin Lekhanya]], [[Lesotho]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[Kofi Annan]], [[Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia]] eta 2001eko [[Bakearen Nobel Saria]] (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 9]]a – [[Jose Luis Lizundia]], nafar idazlea eta irakaslea.
* [[Apirilaren 9]]a – [[Viktor Txernomirdin]], [[Errusia]]ko lehen ministroa (h. [[2010]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Marcel Pinte]], ''Quinquin'', [[Frantziako Erresistentzia]]ko kidea, ezagutzen den gazteena (h. [[1944]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Mario Gabiria]], nafar soziologoa, hiri-soziologian eta ekologian espezializatua (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Claudia Cardinale]], italiar aktorea.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Betty Cuthbert]], australiar atleta (h. [[2017]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Antonina Kymytval]], errusiar-sobietar idazle txuktxia (h. [[2015]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Issey Miyake]], japoniar moda diseinatzailea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Annie Easley]], estatubatuar informatikari teorikoa, matematikaria eta suziri-zientzialaria (h. [[2011]]).
* [[Apirilaren 25]]a – [[Jim Simons]], estatubatuar matematikari, akademiko, finantza-merkatari, funtsen agente, burtsa-artekari, inbertitzaile eta filantropoa (h. [[2024]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Hudson Austin]], [[Grenada|grenadar]] militar eta politikaria (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Nino Benvenuti]], italiar boxeolari ohia.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Bernard L. Madoff]], estatubatuar burtsa-agentea, historiako finantza-iruzurgile handiena (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Covadonga O'Shea]], bizkaitar kazetaria.
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Moshoeshoe II.a]], [[Lesotho]]ko erregea (h. [[1996]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Antonio Recalcati]], italiar marrazkilaria (h. [[2022]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Lindsay Kemp]], ingeles dantzari, aktore, irakasle, mimo eta koreografoa (h. [[2018]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Carlos Monsiváis]], mexikar idazlea (h. [[2010]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Nicolás Sartorius]], gipuzkoar politikari eta legelaria.
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Jerzy Skolimowski]], poloniar zinema zuzendaria.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Jean Giraud]], ''Moebius'', frantziar komikigilea (h. [[2012]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Manuel Santana]], espainiar tenis jokalaria, munduko onenetako bat 60ko hamarraldian (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Juha Vainio]], finlandiar kantautore eta konpositorea (h. [[1990]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Ana María Vidal-Abarca]], arabar politikaria (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 11]] – [[Joan Margarit]], kataluniar poeta eta arkitektoa (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Ayaz Mutallibov]], [[Azerbaijan]]go lehendabiziko presidentea (h. [[2022]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Giuliano Amato]], [[Italiako lehen ministroen zerrenda|Italiako lehen ministroa]].
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Clive Rowlands]], galestar errugbilari eta entrenatzailea (h. [[2023]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Mireille Darc]], frantziar aktore eta modeloa, Frantziako zinemako sex symboletako bat (h. [[2017]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Paolo Bortoluzzi]], italiar dantzaria (h. [[1993]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Angel Olaran]], gipuzkoar misiolaria.
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Stien Kaiser]], herbeheretar abiadurako patinatzailea (h. [[2022]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Ana Diosdado]], argentinar-espainiar dramaturgoa, gidoilaria, idazlea eta aktorea (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Richard Benjamin]], estatubatuar zinema zuzendari eta aktorea.
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Susan Strasberg]], estatubatuar aktorea (h. [[1999]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Edem Kodjo]], [[Togo]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Raymond Carver]], estatubatuar idazlea, [[errealismo zikina]] deritzon mugimenduari atxikia (h. [[1988]]).
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Teresa Stratas]], jatorri grekodun duen opera abeslari sopranoa.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Jerry West]], NBAko estatubatuar saskibaloi-jokalaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Vera Hernáez]], bizkaitar moda-diseinatzailea.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 2]]a – [[Carlos Garaikoetxea Urriza|Carlos Garaikoetxea]], [[Eusko Jaurlaritzako lehendakaria|Eusko Jaurlaritzako 3. lehendakaria]].
* [[Ekainaren 5]]a – [[Karin Balzer]], alemaniar atleta (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Tengiz Kitovani]], georgiar militar eta politikaria (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 10]]a – [[Joxemari Iriondo]], gipuzkoar kazetaria.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Ricardo Requejo]], musika klasikoaren nazioarteko piano-jotzaile eta musika irakasle bizkaitarra (h. [[2018]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Julie Felix]], estatubatuar-ingeles folk abeslaria (h. [[2020]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Heljä Liukko-Sundström]], finlandiar zeramikari eta haur literaturako idazlea (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Jesús María Pereda|''Chus'' Pereda]], bizkaitar futbolaria (h. [[2011]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Joyce Carol Oates]], estatubatuar idazlea.
* [[Ekainaren 19]]a – [[Charles Gwathmey]], estatubatuar arkitektoa (h. [[2009
* [[Ekainaren 20]]a – [[María Luisa Aguilar]], Peruko lehen astronomo profesionala (h. [[2015]]).
* [[Ekainaren 21]]a – [[Koldo Artola]], euskalkien eta Euskal Herriko etnografiaren donostiar ikertzailea.
* [[Ekainaren 23]]a - [[Vicky Lagos]], espainiar vedette eta aktorea.
* [[Ekainaren 24]]a – [[Lawrence Block]], [[eleberri beltz]]en estatubatuar idazlea.
* [[Ekainaren 24]]a – [[Abulfaz Elxibei]], [[Azerbaijan]]go presidentea (h. [[2000]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Maria Velho da Costa]], portugaldar idazlea (h. [[2020]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Arturo Azuela]], mexikar idazlea (h. [[2012]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Pedro Olea]], bizkaitar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 4]]a – [[Masakatsu Miyamoto]], japoniar futbolaria (h. [[2002]]).
* [[Uztailaren 4]]a – [[Bill Withers]], estatubatuar kantautore eta musikaria (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Alberto Delgado]], gipuzkoar kazetari eta aktore ohia.
* [[Uztailaren 6]]a – [[Takuma Nakahira]], japoniar argazkilari eta kritikaria (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Brian Dennehy]], estatubatuar aktorea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[James B. Pollack]], estatubatuar astrofisikaria (h. [[1994]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Tura Satana]], japoniar-estatubatuar aktore eta dantzaria (h. [[2011]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Moshe Safdie]], kanadar arkitektoa.
* [[Uztailaren 15]]a – [[Enrique Figuerola]], kubatar atleta, 4x100 metroko proban aditua.
* [[Uztailaren 17]]a – [[Maritxu Gaztelumendi Urruzola]], gipuzkoar euskaltzalea, irakaslea eta idazlea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[John Connelly]], ingeles futbolaria (h. [[2012]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Julen Lekuona]], euskal idazlea, abeslaria, eta musikagilea (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Ian Stewart (musikaria)|Ian Stewart]], eskoziar musikaria eta teklatu jotzailea, ''[[The Rolling Stones]]'' taldearen sortzaileetakoa (h. [[1985]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Paul Verhoeven]], herbeherear zinema zuzendaria, gidoigilea eta ekoizlea.
* [[Uztailaren 19]]a – [[José Luis Falcón]], gipuzkoar atleta ohia, mailu jaurtiketan aditua.
* [[Uztailaren 19]]a – [[Galina Tiurina]], errusiar matematikaria, [[geometria aljebraiko]]an espezialista (h. [[1970]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Roger Hunt]], ingeles futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Diana Rigg]], ingeles aktorea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Natalie Wood]], estatubatuar aktorea (h. [[1981]]).
* [[Uztailaren 21]]a – [[Emilia Boneva]], gimnasia erritmikoko entrenatzaile bulgariarra (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Terence Stamp]], ingeles aktorea.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Nijolė Sadūnaitė]], lituaniar moja eta disidentea (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Pierre Christin]], frantziar komiki-gidoilaria (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Luis Aragonés]], espainiar futbol jokalari eta entrenatzailea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Alberto Fujimori]], [[Peru]]ko presidentea (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 28]]a – [[Chuan Leekpai]], [[Thailandia]]ko lehen ministroa.
* [[Uztailaren 29]]a – [[Enzo G. Castellari]], italiar zinema zuzendari, gidoilari, ekoizle eta aktorea.
* [[Uztailaren 30]]a – [[Viatxeslav Ivanov (arraunlaria)|Viatxeslav Ivanov]], errusiar arraunlaria (h. [[2024]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Paddy Moloney]], irlandar musikaria, ''[[The Chieftains]]'' taldeko liderra (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 4]]a - [[Jose Antonio Agorreta]], arabar espeleologo eta arkeologo aintzindaria (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 7]]a – [[Xosé Luís Méndez Ferrín]], galiziar idazlea.
* [[Abuztuaren 8]]a - [[Miguel Iribertegui]], nafar fraide, idazle, musikari, poeta eta eskultore domingotarra (h. [[2008]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Leonid Kutxma]], [[Ukraina]]ko presidente ohia.
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Rodney Laver]], australiar tenis jokalari ohia, 1960ko hamarraldiko jokalaririk onenetakoa.
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Gérard Poulet]], lapurtar biolin-jotzaile klasikoa.
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Emmanuel Rakotovahiny]], [[Madagaskar]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Aissata Kane]], emakumeen eskubideen aldeko militante politiko mauritaniarra (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Michel Sainte-Marie]], lapurtar politikaria, [[Frantziako Alderdi Sozialista]]ren kidea (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Kenny Rogers]], estatubatuar country abeslari, argazkilari, aktore, ekoizle eta ekimengilea (h. [[2020]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Mike Weston]], ingeles errugbilaria (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Alan Walker (antropologoa)|Alan Walker]], britainiar antropologoa (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Frederick Forsyth]], ingeles eleberrigilea, ''Daily Express'' egunkarirako kazetaria eta espioia.
* [[Abuztuaren 27]]a – [[José Luis Bilbao Ereñozaga]], bizkaitar txirrindulari ohia.
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Xabier Zumalde|Xabier Zumalde, ''El Cabra'']], bizkaitar ekintzaile abertzalea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Paul Martin (politikaria)|Paul Martin]], [[Kanada]]ko lehen ministro ohia.
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Gerry Byrne]], ingeles futbolaria (h. [[2015]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Elliott Gould]], estatubatuar aktorea.
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Per Kirkeby]], daniar margolaria (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Mikel Lasa]], euskal idazlea, olerkigintzan eta itzulpengintzan nabarmendua.
* [[Irailaren 3]]a – [[Caryl Churchill]], britainiar antzerkigilea.
* [[Irailaren 3]]a – [[Ryōji Noyori]], japoniar kimikaria, 2001eko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Irailaren 6]]a – [[Dennis Oppenheim]], estatubatuar eskultore eta artista (h. [[2011]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Manuela Barros Ferreira]], portugaldar ikertzaile, filologo eta idazlea (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Adrian Cronauer]], [[Ameriketako Estatu Batuetako Aireko Armada|AEBetako Aire Armadako]] sarjentu eta [[disc jockey]]a (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Tatiana Troyanos]], estatubatuar mezzo-sopranoa (h. [[1993]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Tiziano Terzani]], italiar kazetari eta idazlea, gerra-berriemailea (h. [[2004]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Lucero Tena]], mexikar-espainiar flamenko-dantzaria eta kriskitin-jotzailea.
* [[Irailaren 18]]a – [[Juan Eraña]], bizkaitar futbolaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Eduardo Urkulo]], euskal herritar margolari eta eskultorea (h. [[2003]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Dean Cyril Reed]], estatubatuar aktore eta musikaria (h. [[1986]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Lola Salvador]], kataluniar idazle eta gidoilaria.
* [[Irailaren 23]]a – [[Jean-Claude Mézières]], frantziar komikigile eta marrazkilaria (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Romy Schneider]], austriar aktorea (h. [[1982]]).
* [[Irailaren 26]]a – [[Raoul Cauvin]], belgikar komikigilea (h. [[2021]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Jean-Loup Dabadie]], frantziar kazetari eta gidoigilea, [[Frantses Akademia]]ko kidea (h. [[2020]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Huang Ju]], txinatar politikaria eta [[Shanghai]]ko alkatea (h. [[2007]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Ben E. King]], estatubatuar soul eta abeslaria (h. [[2015]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Wim Kok]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (h. [[2018]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Stella Stevens]], estatubatuar aktorea (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Eddie Cochran]], estatubatuar rock musikaria (h. [[1960]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Pako Pozueta]], gipuzkoar politikaria (h. [[2021]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Kurt Wüthrich]], suitzar kimikari eta unibertsitate-irakaslea, 2002ko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Urriaren 9]]a – [[Heinz Fischer]], [[Austria]]ko 11. presidentea.
* [[Urriaren 9]]a – [[Takehiko Kawanishi]], japoniar futbolaria.
* [[Urriaren 12]]a – [[Nina Andreieva]], sobietar eta errusiar kimikaria, irakaslea, idazlea eta ekintzaile politikoa (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Christiane Hörbiger]], austriar aktorea (h. [[2022]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[Fela Kuti]], nigeriar abeslaria, saxofoi- eta piano-jotzailea (h. [[1997]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Jose Antonio Begoña]], bizkaitar atleta ohia.
* [[Urriaren 16]]a – ''[[Nico]]'', alemaniar abeslaria, musikaria, modeloa eta aktorea (h. [[1988]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Les Murray]], australiar olerkaria (h. [[2019]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Miguel Azkarate]], gipuzkoar futbolaria (h. [[2019]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Eugenio Montejo]], venezuelar olerkaria, saiakera egilea eta diplomatikoa (h. [[2008]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Fumiko Yonezawa]], japoniar fisikari teorikoa.
* [[Urriaren 20]]a – [[Tatsuya Shiji]], japoniar futbolaria.
* [[Urriaren 22]]a – [[Derek George Jacobi]], ingeles antzezlea.
* [[Urriaren 22]]a – [[Christopher Lloyd]], estatubatuar zinema eta telebistako aktorea.
* [[Urriaren 23]]a – [[Enric Satué]], kataluniar grafista eta teorialaria.
* [[Urriaren 25]]a – [[Vija Celmins]], letoniar artista.
* [[Urriaren 27]]a – [[Miguel Jones]], [[Ekuatore Ginea]]n jaiotako bizkaitar futbolaria (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[Edda Moser]], alemaniar opera-abeslaria, sopranoa.
* [[Urriaren 28]]a – [[Bernadette Lafont]], frantziar aktorea, [[Nouvelle vague]] mugimenduko musetako bat (h. [[2013]]).
* [[Urriaren 28]]a – [[Anne Perry]], britainiar eleberrigilea (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Ellen Johnson-Sirleaf]], [[Liberia]]ko presidentea eta 2011ko [[Bakearen Nobel Saria]].
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 2]]a – [[Sofia Greziakoa]], [[Greziako Erresuma|Greziako printzesa]] eta Espainiako erregina ezkontide ohia.
* [[Azaroaren 2]]a – [[Richard Serra]], estatubatuar eskultore [[Minimalismo|minimalista]] (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Joe Dassin]], frantziar-estatubatuar aktore, abeslari eta egile abeslaria (h. [[1980]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[César Luis Menotti]], argentinar futbolari eta futbol entrenatzailea (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Diana Russell]], hegoafrikar aktibista eta idazle feminista (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Seishiro Shimatani]], japoniar futbolaria (h. [[2001]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Murtala Mohammed]], [[Nigeria]]ko presidentea (h. [[1976]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Alfredo Remus]], argentinar musikaria (h. [[2022]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Josep Suriá]], kataluniar txirrindulari ohia.
* [[Azaroaren 11]] – [[Wu Yi]], ''Txinako "burdinezko dama"'', txinatar politikaria.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Benjamin Mkapa]], [[Tanzania]]ko presidentea (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 13]]a – [[Jean Seberg]], estatubatuar aktorea (h. [[1979]]).
* [[Azaroaren 15]]a – [[Ronnie Kasrils]], hegoafrikar politikari, gidoigile, zinema-zuzendari eta gatazka-bitartekaria.
* [[Azaroaren 16]]a – [[Javier del Castillo Bandres]], nafar politikaria (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 17]]a – [[Calisto Tanzi]], italiar negozio-gizona, [[Parmalat]] enpresaren sortzailea (h. [[2022]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Ted Turner]], estatubatuar negozio-gizona eta telebistako magnatea.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Herbert Achternbusch]], alemaniar idazlea, aktorea eta zinema-zuzendaria (h. [[2022]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Willy Claes]], belgikar politikaria, [[NATO]]ren 8. Idazkari orokorra.
* [[Azaroaren 24]]a – [[Oscar Robertson]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Azaroaren 28]]a – [[Michael Ritchie]], estatubatuar zinema-zuzendaria (h. [[2001]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Jean Eustache]], frantziar idazle, aktore eta zinemagilea (h. [[1981]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Margarita Salas]], espainiar biokimikaria (h. [[2019]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 2]]a – [[Luis Ugalde]], euskal-venezuelar teologo eta historialaria.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Sally Shlaer]], estatubatuar matematikari, software-ingeniari eta metodologista (h. [[1998]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Yvonne Minton]], australiar opera-abeslaria, mezzosopranoa.
* [[Abenduaren 5]]a – [[JJ Cale]], estatubatuar gitarrajolea eta musikaria (h. [[2013]]).
* [[Abenduaren 8]]a – [[John Kufuor]], [[Ghana]]ko presidentea.
* [[Abenduaren 11]] – [[McCoy Tyner]], estatubatuar jazz pianojolea (h. [[2020]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Klaus Hänsch]], alemaniar politikaria, [[Europako Parlamentu]]ko lehendakaria.
* [[Abenduaren 15]]a – [[Alfred Raoul]], [[Kongoko Errepublika]]ko presidentea (h. [[1999]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Juan Carlos Wasmosy]], [[Paraguai]]ko presidente ohia.
* [[Abenduaren 16]]a – [[Liv Ullmann]], norvegiar aktore eta zinema zuzendaria.
* [[Abenduaren 17]]a – [[Peter Snell]], zeelandaberritar atleta, historiako ibilbide ertaineko lasterkari handienetakotzat hartua (h. [[2019]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Lucia Bakedano]], nafar idazlea.
* [[Abenduaren 18]]a – [[Chas Chandler]], ingeles musikari, disko-ekoizle eta managerra (h. [[1996]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Eric Hänni]], suitzar judo bortokalaria (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Josu Iriondo]], gipuzkoar apaiz [[agustindar]]ra, [[New York]]eko apezpiku laguntzaile ohia.
* [[Abenduaren 19]]a – [[Nieves Urrutia]], arabar arkeologo eta espeleologoa.
* [[Abenduaren 22]]a – [[Lucien Bouchard]], [[Quebeceko lehen ministroen zerrenda|Quebeceko lehen ministro]] ohia.
* [[Abenduaren 23]]a – [[Lagumot Harris]], [[Nauru]]ko presidentea (h. [[1999]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[José Luis Alcaine]], espainiar zinema argazkaria.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Jon Sobrino]], euskal jesuita ospetsua, [[Askapenaren teologia]]ren bultzatzaile handienetarikoa.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Rolf Wolfshohl]], alemaniar txirrindularia (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Santiago Beitia]], gipuzkoar arraunlari ohia.
* [[Abenduaren 29]]a – [[Jon Voight]], estatubatuar aktorea.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Juan Ignacio Lasa]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Xabier Markiegi]], bizkaitar politikaria, irakaslea eta [[Euskal Autonomia Erkidegoko Arartekoa]] (h. [[2021]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Luis Campoy]], nafar politikaria, [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]] alderdikoa.
* [[Abenduaren 31]] – [[Marien Ngouabi]], [[Kongoko Errepublika]]ko presidentea (h. [[1977]]).
* [[David Singmaster]], estatubatuar- britainiar matematikaria (h. [[2023]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Otsail]]a – [[Agustín Ubieto]], bereziki [[Erdi Aroa]] ikertu duen nafar-aragoitar historialaria.
* [[Jorge González Aranguren]], gaztelaniazko gipuzkoar idazlea eta kazetaria.
* [[José Luis López de la Calle]], gipuzkoar iritzi-kazetari eta ekintzaile politikoa (h. [[2000]]).
* [[Luis Fernando Medrano]], nafar abonatu eta politikaria (h. [[2011]]).
* [[Mirentxu Loiarte]], euskarazko zinema zuzendari eta gidoigile nafarra.
* [[Pedro Otaegi]], gipuzkoar aktorea.
* [[Ramon Saldias]], euskal zinema argazkigile, zuzendari eta gidoigilea.
* [[Elliot Turiel]], estatubatuar psikologoa.
* [[Fuad Masum]], [[Irak]]eko presidentea.
* [[Joaquín Forradellas]], espainiar filologo, idazle eta literatura kritikoa (h. [[2014]]).
* [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (h. [[2025]]).
* [[Sidi Mohamed Ould Cheikh Abdallahi]], [[Mauritania]]ko 7. presidentea (h. [[2020]]).
* [[Mamadou Tandja]], [[Niger]]ko presidentea (h. [[2020]]).
* [[Wilson Kiprugut]], kenyar atleta (h. [[2022]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Federico Montaner]], nafar topografoa eta militarra (j. [[1874]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Christian Rohlfs]], alemaniar margolari espresionista (j. [[1849]]).
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Branislav Nušić]], serbiar antzerkigile, satiragile, saikeragile, eleberrigile, kazetari eta funtzionarioa (j. [[1864]]).
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Georges Méliès]], frantziar zinemagilea (j. [[1861]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Zitkala-Ša]], [[siux]] herriko emakume idazle, argitaratzaile, biolinista eta ekintzailea (j. [[1876]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Amada García Rodríguez]], galiziar militante komunista, fusilatua (j. [[1909]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Armando Palacio Valdés]], espainiar idazlea (j. [[1853]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 5]]a – [[Ana Paris Garcia]], UGTko militantea eta lider sindikalista, [[garrote]]z exekutatua (j. [[1898]]).
* [[Otsailaren 9]]a – [[Axel Paulsen]], norvegiar izotz-gaineko patinatzailea (j. [[1855]]).
* [[Otsailaren 10]]a – [[Vladimir Antonov-Ovseienko]], ukrainar iraultzaile, politikari eta militar boltxebikea (j. [[1883]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Ramón Mendizabal]], bizkaitar futbolaria (j. [[1914]]).
* [[Otsailaren 12]]a - [[Kathleen Cruise O'Brien]], sufragista, Irlandako hizkuntzaren defendatzailea eta maistra irlandarra (j. [[1886]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Belarmina Suárez Muñiz]], asturiar emakume sindikalista, errepresio frankistaren biktima, fusilatua (j. [[1090]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Anita Vázquez Barrancúa]], asturiar nekazaria, espioia, milizianoa eta komunista, fusilatua (j. [[circa|c.]] [[1911]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Leopoldo Lugones]], argentinar poeta eta idazlea (j. [[1874]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Edmund Landau]], alemaniar matematikaria (j. [[1877]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[George Ellery Hale]], estatubatuar eguzki astronomoa (j. [[1868]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Carlos de Haya]], bizkaitar hegazkinlaria, [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibil]] garaian matxinoen alde egin zuena (j. [[1902]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Gabriele D'Annunzio]], italierazko idazlea (j. [[1863]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Michel Giacobini]], frantziar astronomoa (j. [[1873]]).
* [[Martxoaren 13]]a – [[Charles Édouard Guillaume]], suitzar fisikaria, 1920ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1861]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Nikolai Bukharin]], errusiar [[boltxebike]], [[errusiako Iraultza|iraultzaile]] eta [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBeko]] politikaria (j. [[1888]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Nikolai Krestinski]], Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari [[boltxebike]]a (j. [[1883]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Alexei Rikov]], errusiar politikaria (j. [[1881]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Genrikh Yagoda]], [[sobiet]]ar politikaria (j. [[1891]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[William Stern]], alemaniar filosofoa eta psikologoa (j. [[1871]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 7]]a – [[Suzanne Valadon]], frantziar margolaria (j. [[1865]]).
* [[Apirilaren 9]]a – [[Manuel Carrasco i Formiguera]], kataluniar politikaria, [[Katalanismo|Kataluniako nazionalismoaren]] aitzindaria (j. [[1890]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[King Oliver]], estatubatuar afroamerikar konpositore eta jazzeko orkestra-zuzendaria (j. [[1881]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Fiodor Xaliapin]], errusiar opera-kantaria (j. [[1873]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[Hontz Gris]], ingeles kontserbazionista, ehiztaria eta idazlea (j. [[1888]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[César Vallejo]], perutar poeta, Hego Ameriketako literaturako poeta nagusietakoa (j. [[1892]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Karl Madsen]], daniar margolaria (j. [[1855]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Luis Briñas]], bilbotar [[Filantropia|filantropoa]], [[Erruki etxea (Bilbo)|Bilboko Erruki etxeko]] presidenteordea (j. [[1849]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Muhammad Iqbal]], pakistandar poeta, abokatu, filosofo eta politikaria (j. [[1877]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Boris Pilnyak]], [[sobiet]]ar idazlea (j. [[1894]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Edmund Husserl]], alemaniar filosofoa (j. [[1859]]).
* [[Apirilaren 30]]a - [[Gloria Melgar]], espainiar musikagilea eta margolaria (j. [[1859]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Jigorō Kanō]], [[judo]]aren asmatzailea (j. [[1860]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Carl von Ossietzky]], alemaniar bakezalea, 1935eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1889]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Etienne Decrept]], euskal idazle, margolari eta dekoratzailea (j. [[1868]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[William Glackens]], estatubatuar margolaria (j. [[1870]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[José Gállego Aragüés]], espainiar militarra, [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] teniente koronela, fusilatua (j. [[1893]]).
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Matilde Zapata]], ''La Región'' egunkariko zuzendaria, fusilatua (j. [[1906]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Ödön von Horváth]], alemanez idatzi zuen austriar-hungariar idazlea (j. [[1901]]).
* [[Ekainaren 1]]a – [[Ethel Penrose]], irlandar idazlea (j. [[1857]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Gabino Lizartza]], euskal [[palanka jaurtiketa|palankari]] eta atleta (j. [[1888]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[William Wallace Campbell]], [[espektroskopia]]n espezializatutako ingeniari eta astronomo estatubatuarra (j. [[1862]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Ernst Ludwig Kirchner]], alemaniar margolari eta grabatzailea (j. [[1880]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Anastasija Bitsenko]], errusiar-ukrainar iraultzaile eta diplomazialaria (j. [[1875]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Vladimir Gorev]], sobietar militarra, [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]] aholkulari moduan aritutakoa (j. [[1900]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Nikolai Sergeievitx Trubetskoi]], errusiar hizkuntzalaria (j. [[1890]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Maxima Vallinas Fernández]], asturiar etxekoandrea, fusilatua (j. [[circa|c.]] [[1896]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[James Weldon Johnson]], estatubatuar idazle, poeta, kazetari, kritiko, abokatu eta antropologoa (j. [[1871]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 4]]a – [[Suzanne Lenglen]], frantziar tenislaria (j. [[1899]]).
* [[Uztailaren 10]]a – [[Arthur Barclay]], [[Liberia]]ko presidentea (j. [[1854]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Georges Rochegrosse]], frantziar margolaria (j. [[1859]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Robert Wiene]], alemaniar zinemagilea (j. [[1873]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Maria Errumaniakoa]], [[Errumania]]ko erregina ezkontidea (j. [[1875]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Frantzisko I.a Liechtensteingoa]], [[Liechtenstein]]go printzea (j. [[1853]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Tom Crean]], irlandar itsasgizona, [[antartika]]ren esploratzailea (j. [[1877]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Pavel Dibenko]], erruso-ukrainar marinel [[boltxebike]]a (j. [[1889]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Matvei Skobelev]], errusiar politikari [[mentxebike]]a (j. [[1885]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Andrei Bubnov]], errusiar militante [[boltxebike]]a (j. [[1883]]).
* [[Abuztuaren 7]]a – [[Konstantin Stanislavski]], errusiar antzezle, antzerki-zuzendari eta teorialaria (j. [[1863]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Leo Frobenius]], alemaniar etnologo eta antropologoa (j. [[1873]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Joaquim Bassegoda i Amigó]], kataluniar arkitektoa (j. [[1854]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Joaquina Charro Gómez]], espainiar sindikalista, fusilatua (j. [[1912]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Vicenç Albert Ballester]], kataluniar ekintzaile independentista eta errepublikarra, [[Estelada]]ren diseinatzaile eta hedatzailetzat joa (j. [[1872]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Robert Johnson]], estatubatuar ''[[blues]]man''a (j. [[1911]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Teodoro Anasagasti Algan]], bizkaitar arkitektoa (j. [[1880]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Aleksandr Kuprin]], errusiar idazlea (j. [[1870]]).
* [[Abuztuaren 26]]a - [[Feliciana Etxabe Artola]], bizkaitar etxekoandrea, fusilatua (j. [[1897]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Bienvenida Agirrezabala Esnaola]], gerra garaiko [[tolosa]]r emakume errepresaliatua (j. [[1916]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Frigyes Karinthy]], hungariar idazle, kazetari eta itzultzailea (j. [[1887]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Max Factor]], poloniar-judu enpresaria (j. [[1872]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 15]]a – [[Thomas Wolfe]], estatubatuar idazlea (j. [[1900]]).
* [[Irailaren 19]]a – [[Victoriano Huitzi]], nafar idazlea (j. [[1860]]).
* [[Irailaren 21]]a – [[Ivana Brlić-Mažuranić]], kroaziar idazlea (j. [[1874]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Eugenie Schumann]], alemaniar piano-jotzailea, piano-irakaslea eta idazlea (j. [[1851]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 5]]a – [[Faustina Kowalska]], poloniar lekaime katolikoa, santu izendatua (j. [[1905]]).
* [[Urriaren 10]]a – [[Isabelo de los Reyes]], Filipinetako idazlea eta politikaria (j. [[1864]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Elzie Crisler Segar]], estatubatuar marrazkilari eta komikilaria (j. [[1894]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Karl Kautsky]], teorialari [[sozialdemokrazia|sozialdemokrata]] [[txekia]]rra (j. [[1854]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Ernst Barlach]], alemaniar eskultorea, margolaria eta idazlea (j. [[1870]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Alfonsina Storni]], argentinar postmodernismoko poeta eta idazlea (j. [[1892]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[Ricardo Samper]], espainiar abokatu eta politikaria (j. [[1881]]).
* [[Urriaren 28]]a – [[Ramón Franco]], espainiar politiko, militar eta pilotua (j. [[1896]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Francis Jammes]], frantziar olerkari eta eleberrigilea (j. [[1868]]).
* [[Azaroaren 7]]a – [[Charles Malato]], italiar jatorriko frantziar anarkista, idazlea eta kazetaria (j. [[1857]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Vasily Blyukher]], sobietar mariskala (j. [[1889]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Kemal Atatürk|Kemal Ataturk]], [[Turkia]]ko lehen presidentea (j. [[1881]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[José Luis Justel]], bizkaitar futbolaria (j. [[1920]]).
* [[Azaroaren 11]] – [[Mary Mallon|Mary Mallon, ''Mary tifoidea'']], ''[[Salmonella]]'' bakterioaren eramaile osasuntsua, nahi gabe pertsona asko kutsatu zituelako ospetsua (j. [[1869]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Hans Christian Gram]], daniar mikrobiologoa, [[Gram tindaketa]]ren asmatzailea (j. [[1853]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Lev Xestov]], errusierazko idazlea eta filosofoa (j. [[1866]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Edwin Herbert Hall]], estatubatuar fisikaria (j. [[1855]]).
* [[Azaroaren 20]]a – [[Maud Galeskoa]], [[Norvegia]]ko erregina ezkontidea (j. [[1869]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Juan Madinabeitia]], gipuzkoar medikua, Espainiako [[digestio aparatuaren medikuntza|gastroenterologiako]] eskola modernoaren sortzailea (j. [[1861]]).
* [[Azaroaren 23]]a – [[Erik Werenskiold]], norvegiar margolari eta ilustratzailea (j. [[1855]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Juan Izurrategi Berrostegieta]], bizkaitar idazlea (j. [[1863]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 7]]a – [[Daría Imbert]], arabar marrazkilaria, margolaria eta irakaslea (j. [[1846]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Christian Lous Lange]], norvegiar historialari, irakasle, diplomazialari eta politologoa, 1921eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1869]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Maurice Emmanuel]], frantziar musikagile eta musika-jotzailea (j. [[1862]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Pedro Barrondo]], [[Eusko Abertzale Ekintza]]ko militantea, [[Eusko Gudaroste]]ko gudaria eta kirolaria, fusilatua.
* [[Abenduaren 17]]a - [[Juana Abascal Nicolás]], kantabriar langilea, fusilatua (j. [[1908]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Bruno Taut]], alemaniar arkitekto eta hirigilea (j. [[1880]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Karel Capek]], txekiar eleberrigile eta drama-idazlea (j. [[1890]]).
* [[Abenduaren 27]]a – [[Zona Gale]], estatubatuar eleberrigile, ipuin-idazle eta dramaturgoa (j. [[1874]]).
* [[Abenduaren 27]]a – [[Osip Mandelstam]], errusiar eta sobietar olerkaria (j. [[1891]]).
* [[Abenduaren 27]]a – [[Emile Vandervelde]], Belgikako estatu-politikaria eta frantsesezko idazlea (j. [[1866]]).
* [[Abenduaren 30]]a – [[Georgi Oppokov]], errusiar militante [[boltxebike]]a (j. [[1888]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Martxo]]a – [[Eva Dickson]], suediar esploratzailea, rally gidaria, hegazkinlaria eta bidaia idazlea, [[Sahara]]ko basamortua autoz gurutzatu zuen lehen emakumea (j. [[1905]]).
* [[Cecilio Erauskin]], [[Gorbeia]]ko artzaina (j. [[1872]]).
* [[Dorotea Fernandez]], nafar naturzalea, [[Bertizko lorategi botanikoa]] sortzearen arduradun nagusietako bat.
* [[Emilio Campuzano]], bizkaitar ingeniaria (j. [[1850]]).
* [[Jose Maria Azkue]], euskal idazle [[frantziskotar]]ra (j. [[1869]]).
* [[Baba Anujka]], [[jugoslavia]]r serie-hiltzailea (j. [[circa|c.]] [[1838]]).
* [[Paul Fauconnet]], frantziar soziologoa (j. [[1874]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[Enrico Fermi]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Richard Kuhn]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[Pearl S. Buck]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Corneille Jean François Heymans]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Nansen International Office For Refugees]], [[Geneva]].
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1938| ]]
pe4ztn1aom7v7pllgukl4hto5m6libw
1949
0
1276
10022332
10017698
2025-01-04T11:08:26Z
Artegia
65203
/* Ekaina */
10022332
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Mundua ===
* [[Martxoaren 18]]a – [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATO]] erakunde militarra fundatu zuten.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Turin|Torino]] [[Torino FC|futbol taldeko]] kideak [[Supergako hegazkin istripua|hegazkin istripuan hil ziren]].
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Londresko Ituna]] izenpetuta, [[Europako Kontseilua]] sortu zen.
* [[Abuztuaren 19]]tik [[abuztuaren 25|25raino]] – [[1949ko Landetako basoaren sutea|Landetako basoaren sutea]], 52.000 [[hektarea|ha]] erre eta 82 lagun hil zituena.
* [[Urriaren 1]]a – [[Txinako Herri Errepublika|Txinako Herri-Errepublikaren]] sorrera.
* [[Abenduaren 8]]a – [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] nazionalistak [[Taipei]]ra ([[Taiwan]]) eraman zuen hiriburua.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Herbehereak|Herbehereek]] independentzia [[Indonesia]]ri onartu zioten.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Victor Ruiz Añibarro]]ren ''[[Mujeres en Berrigorria]]'' [[Buenos Aires]]en estreinatu zen.
* [[Azaroaren 29]]a – [[Duguna dantza taldea]] lehen aldiz publikoki agertu zen [[Iruñea]]n, [[San Zernin]] festan.
=== Mundua ===
* [[Ekainaren 6]]a – [[George Orwell]] idazleak "[[1984]]" eleberria argitaratu zuen.
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Italia]]ko [[futbol]] selekzioaren jokalari guztiak hil ziren aire-istripu baten ondorioz.
* [[Uztailaren 24]]a – [[Fausto Coppi]]k [[Frantziako Tourra]] irabazi zuen lehen aldiz.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Jesus Mari Mendizabal|Jesus Mari Mendizabal, ''Bizargorri'']], gipuzkoar idazlea.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Saskia Sassen]], estatubatuar soziologo, hirigile eta ekonomilaria, [[globalizazio]]a eta [[migrazio]]ari buruz egindako azterketengatik ezaguna.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Brian Haw]], ingeles ekintzailea, Irak eta Afganistango gerren aurka kanpaldi-protesta baketsu bat etengabe burutzeagatik ezaguna (h. [[2011]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[George Foreman]], estatubatuar boxeolari ohia, pisu astunen munduko txapelketa lortzeko inoiz borrokatu den boxeolari zaharrena.
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Linda Lovelace]], estatubatuar aktore pornoa (h. [[2002]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Ottmar Hitzfeld]], alemaniar futbolari eta entrenatzaile ohia.
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Haruki Murakami]], japoniar idazlea.
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Hélène Rioux]], [[quebec]]tar eleberrigilea, ipuin- idazlea eta itzultzailea.
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Wayne Wang]], txinatar jatorriko estatubatuar zinema zuzendaria.
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Fausto Bertoglio]], italiar txirrindulari ohia.
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Dan Ar Braz]], [[bretainia]]r musikari eta gitarra elektrikojolea.
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Barbara Balzerani]], [[Brigada Gorriak]] talde armatu komunistako buruzagia eta idazlea (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Anita Borg]], estatubatuar informatikaria, Emakumearen eta Teknologiaren Institutuaren sortzailea (h. [[2003]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Charles Gyude Bryant]], [[Liberia]]ko presidentea (h. [[2014]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Sandra Mason]], [[Barbados]]ko lehenbiziko presidentea.
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Dick Nanninga]], herbeheretar futbolaria (h. [[2015]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Mick Taylor]], ingeles gitarra-jotzailea, ''[[The Rolling Stones]]'' taldeko kidea.
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Philippe Starck]], frantziar [[industria-diseinatzaile]]a.
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Göran Persson]], [[Suedia]]ko lehen ministroa.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Antonio Vallori]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[John Belushi]], estatubatuar aktore, umorista eta musikaria eta [[The Blues Brothers]] taldearen sortzaileetako bat (h. [[1982]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Paul Nurse]], ingeles genetikalaria, 2001eko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Montxo Armendariz]], nafar zinema zuzendari, gidoigile eta dokumentalgilea.
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Mike Moore]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Iñaki Txurruka]], euskal herritar futbolari ohia.
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Eugene de Kock]], hegoafrikar polizia-buru hiltzailea eta torturatzailea.
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Tommy Ramone]], ''[[Ramones]]'' taldeko lehen bateria-jotzaile eta sortzaileetako bat (h. [[2014]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Lori Sandri]], brasildar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2014]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Peter Agre]], estatubatuar mediku eta biologo molekularra, 2003ko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Helena Lopes da Silva]], portugaldar zirujaua, aktibista feminista eta [[Ezkerreko Blokea (Portugal)|Ezkerreko Blokearen]] sortzailea (h. [[2018]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[Xuan Xosé Sánchez Vicente]], asturiar politikari, idazle eta saiakera-idazlea, [[Partíu Asturianista]] alderdiaren sortzaile eta presidentea.
* [[Otsailaren 1]]a – [[Zé Mário]], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Otsailaren 2]]a – [[Francesco D'Adamo]], italiar idazlea.
* [[Otsailaren 3]]a – [[Brenda Dickson]], estatubatuar aktorea.
* [[Otsailaren 3]]a – [[Hennie Kuiper]], herbeheretar txirrindulari ohia.
* [[Otsailaren 3]]a – [[Amancio Prada]], espainiar abeslari eta musikaria.
* [[Otsailaren 5]]a - [[Nieves López Martínez]], espainiar paleontologoa, ornodunen erregistro fosilean espezializatua (h. [[2010]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Jim Sheridan]], irlandar zinema zuzendari, aktore, ekoizle eta gidoilaria.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Vida Akoto Bamfo]], [[Ghana|Ghanako]] Gorte Goreneko epailea.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Alan Lancaster]], ingeles abeslari eta baxu-jotzailea, ''[[Status Quo (musika taldea)|Status Quo]]'' taldeko kidea (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 9]]a – [[Marcia Garbey]], kubatar atleta (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Joaquín Sabina]], espainiar abeslari eta olerkaria.
* [[Otsailaren 12]]a – [[Fergus Slattery]], Irlanda errugbilari ohia.
* [[Otsailaren 13]]a – [[Paca Blanco]], espainiar feminista, ekologista, antifaxista, antinuklearra, antikapitalista eta pentsioduna.
* [[Otsailaren 13]]a – [[Judy Dyble]], ingeles abeslari eta abestien egilea, ''[[Fairport Convention]]'' taldeko kide sortzailea (h. [[2020]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Ivana Trump]], txeko-estatubatuar modelo, enpresaburu eta idazlea eta [[Donald Trump]]en lehen emaztea (h. [[2022]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Niki Lauda]], austriar [[1 formula]]ko pilotua eta enpresaburua (h. [[2019]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Cesar Aira]], argentinar idazle eta itzultzailea.
* [[Otsailaren 23]]a – [[Marc Garneau]], kanadar astronauta, ingeniaria eta politikaria.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Benedita Barata da Rocha]], portugaldar-frantziar immunologoa (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Amin Maalouf]], frantsezezko libanoar idazlea.
* [[Otsailaren 26]]a – [[Emma Kirkby]], britainiar sopranoa.
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Ángel Gabilondo]], gipuzkoar katedradun eta politikaria.
* [[Martxoaren 1]]a – [[Carlos Soria]], argentinar abokatu eta politikaria (h. [[2012]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Javier Rojo]], arabar politikaria.
* [[Martxoaren 2]]a – [[JPR Williams]], galestar errugbilaria (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 3]]a – [[Elijah Harper]], kanadar legegilea, ''Ojibwa-creeak'' indiar herriko kidea (h. [[2013]]).
* [[Martxoaren 5]]a - [[Joxe Luix Treku]], gipuzkoar abeslaria.
* [[Martxoaren 7]]a – [[Jose Miguel Beñaran Argala|Jose Miguel Beñaran, ''Argala'']], bizkaitar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkide]] eta buruzagi historikoa (h. [[1978]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[Miquel Strubell i Trueta]], kataluniar soziolinguista (h. [[2022]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Rob Cohen]], estatubatuar zinema eta telebista zuzendari, ekoizle eta gidoilaria.
* [[Martxoaren 14]]a – [[José Apezarena]], nafar kazetaria.
* [[Martxoaren 15]]a – [[Miguel Archanco]], nafar abokatu eta [[Osasunako presidenteen zerrenda|Osasunako presidentea]].
* [[Martxoaren 16]]a – [[Elliott Murphy]], estatubatuar [[rock]] abeslari, gitarra-jotzaile, musikari, eleberrigile eta kazetaria.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Álvaro Amann]], [[EAJ]]ko arabar politikaria, [[Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Saila|Eusko Jaurlaritzaren Garraio eta Herri Lan Sailburu]] ohia.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Thaddée Nsengiyumva]], ruandar apezpiku katolikoa (h. [[1994]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Beñat Oihartzabal]], euskal idazlea eta euskalaria, euskal gramatikan aditua.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Rodrigo Rato]], espainiar politikaria eta legelaria.
* [[Martxoaren 19]]a – [[Valery Leontiev]], errusiar pop abeslaria.
* [[Martxoaren 21]]a – [[Slavoj Žižek]], esloveniar filosofo eta [[teoria kritiko|teoriko kritikoa]].
* [[Martxoaren 22]]a – [[Fanny Ardant]], frantziar aktorea.
* [[Martxoaren 22]]a – [[John Benjamin Toshack]], galestar futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[Martxoaren 26]]a – [[Patrick Süskind]], alemaniar eleberrigile, antzerkigile, saiogile eta gidoigilea.
* [[Martxoaren 27]]a – [[Dubravka Ugrešić]], kroaziar idazlea (h. [[2023]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Paul Bayvel]], hegoafrikar errugbilaria (h. [[2020]]).
* [[Martxoaren 28]]a – [[Michael W. Young]], estatubatuar genetikalari eta kronobiologoa, 2017ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 29]]a – [[Dave Greenfield]], ingeles teklatu-jotzaile, abeslari eta egile abeslaria, ''[[The Stranglers]]'' taldeko kidea (h. [[2020]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 3]]a – [[Michel Husson]], frantziar ekonomialaria, estatistikaria eta ekintzaile politikoa, [[globalizazioaren aurkako mugimendu|mugimendu altermundialistako]] kidea (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Shing-Tung Yau]], txinatar matematikaria.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Judith Resnik]], estatubatuar ingeniari elektrikokoa, software-ingeniaria, ingeniari biomedikoa, pilotua eta astronauta (h. [[1986]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Jesus Maria Albisu]], gipuzkoar eskubaloi jokalari ohia.
* [[Apirilaren 6]]a – [[Núria de Gispert]], kataluniar abokatu eta politikaria, [[Kataluniako Parlamentua|Kataluniako Parlamentuko]] lehendakari ohia.
* [[Apirilaren 6]]a – [[Horst L. Störmer]], alemaniar fisikaria, 1998ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 9]]a – [[Tony Cragg]], britainiar eskultorea.
* [[Apirilaren 11]]a – [[Dorothy Allison]], lesbiana estatubatuar idazlea (h. [[2024]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[Jean-Pierre Bastiat]], frantziar errugbilaria (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 13]]a – [[Christopher Hitchens]], ingeles-estatubatuar idazle eta kazetaria (h. [[2011]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Alla Pugatxova]], sobietar eta errusiar abeslaria.
* [[Apirilaren 17]]a – [[Luis Etxabarri]], bizkaitar ingeniaria.
* [[Apirilaren 18]]a – [[Philip Carlo]], estatubatuar idazlea (h. [[2010]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Charles Fefferman]], estatubatuar matematikaria.
* [[Apirilaren 18]]a – [[Bengt Holmström]], finlandiar ekonomialaria, 2016ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 18]]a – [[Celia Villalobos]], [[PP]]ko espainiar politikari eta funtzionarioa.
* [[Apirilaren 19]]a – [[Paloma Picasso]], frantziar diseinatzaile eta enpresaburua.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Massimo D'Alema]], [[Italia]]ko lehen ministroa.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Jessica Lange]], estatubatuar aktorea.
* [[Apirilaren 23]]a – [[Arantxa Lazkano]], gipuzkoar zinema zuzendaria.
* [[Apirilaren 24]]a – [[Véronique Sanson]], frantziar abeslaria eta musikagilea.
* [[Apirilaren 24]]a – [[Pedro de la Sota]], euskal zinema zuzendari eta gidoigilea.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Jose Luis Korta]], gipuzkoar arraunlari eta patroia, [[Kontxako Bandera|Kontxako 16 Bandera]] irabazitakoa.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Dominique Strauss-Kahn]], frantziar ekonomista, abokatu eta politikaria, [[Nazioarteko Diru Funtsa|Nazioarteko Diru Funtseko]] presidente ohia.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Mikel Mindegia]], nafar aizkolaria, Euskal Herriak eman duen onenetakoa.
* [[Apirilaren 27]]a – [[Didier Daeninckx]], frantziar idazlea.
* [[Apirilaren 27]]a - [[Pedro Torres Cruces]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[Apirilaren 30]]a – [[António Guterres]], [[Portugal]]go lehen ministro ohia eta [[Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia]].
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Fayez Tarawneh]], [[Jordania]]ko lehen ministroa (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Zdenko Verdenik]], esloveniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Leopoldo Luque]], argentinar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Antonio Merino]], bizkaitar politikaria.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Graham Swift]], ingeles idazlea.
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Deborah Butterfield]], estatubatuar eskultorea.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Luis Sarria]], bizkaitar atleta ohia.
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Billy Joel]], estatubatuar rock-musikagile eta kantaria.
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Ibrahim Baré Maïnassara]], [[Niger]]ko presidentea (h. [[1999]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Andreu Martín]], kataluniar idazle eta gidoigilea, [[Eleberri beltz|nobela beltzean]] espezializatua.
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Miuccia Prada]], italiar enpresaburua eta moda diseinatzailea.
* [[Maiatzaren 11]] – [[Rafa Martín]], espainiar aktorea.
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Jane Glover]], britainiar jatorriko orkestra-zuzendari eta musikologoa.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Elvira Rodríguez]], espainiar ekonomialaria eta politikaria.
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Kotxepin Bengoetxea]], bizkaitar euskaltzalea (h. [[1987]]).
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Aletta Bezuidenhout]], kenyar-hegoafrikar aktore, zinemagile eta antzerkigilea (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Joxean Agirre]], gipuzkoar idazlea.
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Ashraf Ghani]], [[Afganistan]]go presidentea.
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Dusty Hill]], estatubatuar musikaria, abeslaria eta abestigilea, ''[[ZZ Top]]'' taldeko kidea (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Ieuan Wyn Jones]], galestar politikaria eta [[Plaid Cymru]] alderdiko buruzagia.
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Derek Quinnell]], galestar errugbilari ohia.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Martin Cahill]], [[Dublin]] hiriko irlandar kriminal nabarmena (h. [[1994]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Isabel Celaá]], [[PSE-EE]]ko bizkaitar politikaria, Eusko Jaurlaritzaren [[Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saila|Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailburu]] ohia.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Alan García Pérez]], [[Peru]]ko presidentea (h. [[2019]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Joanes Arrosagarai]], baxenafar bertsolaria (h. [[1998]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Jim Broadbent]], ingeles aktorea.
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Sabino Cuadra]], arabar abokatu, sindikalista eta politikari independentista eta ezkertiarra.
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Ricardo Franco]], espainiar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea (h. [[1998]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Jamaica Kincaid]], [[Antigua eta Barbuda|antiguar]]-estatubatuar eleberrigilea.
* [[Maiatzaren 26]]a - [[Jello Biafra]], estatubatuar punk musikari eta aktibista politikoa.
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Jeremy Corbin]], ingeles politikaria, [[Erresuma Batuko Alderdi Laborista|Alderdi Laboristako]] burua.
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Ward Cunningham]], estatubatuar informatikaria, [[wiki]]aren asmatzailea.
* [[Maiatzaren 31]] – [[Tom Berenger]], estatubatuar aktorea.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 3]]a – [[Philippe Djian]], frantziar idazlea.
* [[Ekainaren 4]]a – [[Maribel Forcadas]], espainiar medikua eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea (h. [[2012]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Ken Follett]], britainiar idazlea.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Mariasun Landa]], gipuzkoar idazlea.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Susan Lee Lindquist]], estatubatuar biologo eta biologia irakaslea, [[biologia molekular]]rean aditua (h. [[2016]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Carlos Oteyza]], venezuelar zinema zuzendari, historialari eta gidoigilea.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Ben Ysursa]], euskal jatorrizko estatubatuar politikaria, [[Idaho]]ko Estatu-Idazkaria.
* [[Ekainaren 12]]a – [[Juan Ruiz Antxia]], bizkaitar zinema argazkigilea.
* [[Ekainaren 12]]a – [[Ryohei Suzuki]], japoniar futbolaria.
* [[Ekainaren 14]]a – [[Alan White]], ingeles bateria-jotzaile eta abeslaria, ''[[Yes]]'' taldeko kidea (h. [[2022]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[María Teresa Fernández de la Vega]], espainiar magistratu eta politikaria.
* [[Ekainaren 15]]a – [[Jim Varney]], estatubatuar aktorea (h. [[2000]]).
* [[Ekainaren 16]]a – [[Ralph Mann]], estatubatuar atleta (h. [[2025]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Luis Mari Arantzabe]], gipuzkoar esku huskako pilotaria (h. [[2022]]).
* [[Ekainaren 18]]a – [[Jarosław Kaczyński]], [[Polonia]]ko lehen ministroa.
* [[Ekainaren 18]]a – [[Lech Kaczyński]], [[Polonia]]ko presidentea (h. [[2010]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Lionel Richie]], estatubatuar musikaria eta abeslaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Christy Doran]], jazz garaikide gitarra-jotzaile irlandar-suitzarra.
* [[Ekainaren 22]]a – [[Larry Junstrom]], estatubatuar baxu-jotzailea, ''[[Lynyrd Skynyrd]]'' taldearen sortzaileetako bat (h. [[2019]]).
* [[Ekainaren 22]]a – [[Carlo Petrini]], [[Slow Food]] mugimendu internazionalaren fundatzailea.
* [[Ekainaren 22]]a – [[Meryl Streep]], estatubatuar aktorea.
* [[Ekainaren 22]]a – [[Elizabeth Warren]], estatubatuar politikaria.
* [[Ekainaren 25]]a – [[Brigitte Bierlein]], [[Austria]]ko kantzilerra (h. [[2024]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Patrick Tambay]], frantziar [[1 Formula]]ko gidaria (h. [[2022]]).
* [[Ekainaren 27]]a – [[Marisa Arrúe]], [[Euskadiko Alderdi Popularra|PPko]] bizkaitar politikaria.
* [[Ekainaren 27]]a – [[Rafael Chirbes]], gaztelaniazko valentziar idazle eta literatur kritikaria (h. [[2015]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Joan Clos]], kataluniar politikaria, [[Bartzelona]]ko alkate ohia.
* [[Ekainaren 30]]a – [[Alain Finkielkraut]], frantziar filosofoa.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Denis Johnson]], estatubatuar idazlea (h. [[2017]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Almudena Domínguez Arranz]], arkeologoa da, Antzinaroko arkeologia eta numismatika ondarean aditua.
* [[Uztailaren 3]]a – [[Luz Salgado]], perutar kazetaria eta politikaria.
* [[Uztailaren 3]]a – [[Bo Xilai]], txinatar politikaria.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Slavenka Drakulić]], kroaziar kazetari, idazle eta saiakeragilea.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Alex Miller]], eskoziar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Uztailaren 7]]a – [[Shelley Duvall]], estatubatuar aktore, zinema ekoizle, idazle, abeslari eta ahots bikoiztailea (h. [[2024]]).
* [[Uztailaren 9]]a – [[Roz Kaveney]], britainiar idazlea, kritikoa eta poeta.
* [[Uztailaren 10]]a – [[Franziska Becker]], alemaniar komikigilea, umore eta satira generoak jorratzen dituena.
* [[Uztailaren 10]]a – [[Sunil Manohar Gavaskar]], indiar [[kriket]]-jokalari ohia, XX. mendearen bukaerako jokalari hoberenetakoa.
* [[Uztailaren 10]]a – [[Koldo Salinas]], gipuzkoar maisu [[txokolate]]gilea.
* [[Uztailaren 11]] – [[Luis Ibero]], nafar politikaria, [[Zizur Nagusia|Zizur Nagusiko]] alkatea (h. [[2020]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Émerson Leão]], brasildar futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[Uztailaren 13]]a – [[Ramón Barea]], euskal aktore, zuzendari eta gidoigilea.
* [[Uztailaren 15]]a – [[Carl Bildt]], [[Suedia]]ko lehen ministroa.
* [[Uztailaren 15]]a – [[Mohammed bin Rashid Al Maktoum]], [[Arabiar Emirerri Batu]]etako lehen ministroa eta [[Dubai]]ko emirra.
* [[Uztailaren 16]]a – [[Marika]], kataluniar ilustratzailea eta komikigilea.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Axel Honneth]], alemaniar filosofo eta soziologoa.
* [[Uztailaren 19]]a – [[Jesús Iradier]], arabar saskibaloi jokalari ohia eta margolaria.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Larisa Bergen]], sobietar boleibol jokalaria (h. [[2023]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Alan Menken]], estatubatuar abestien eta soinu-banden musikagilea.
* [[Uztailaren 22]]a - [[Rosario Valcárcel]], espainiar poeta eta eleberrigilea.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Lasse Virén]], finlandiar atleta ohia.
* [[Uztailaren 24]]a – [[Michael Richards]], estatubatuar aktore eta umorista.
* [[Uztailaren 24]]a – [[Joan Enric Vives Sicília]], kataluniar apezpikua.
* [[Uztailaren 26]]a – [[Roger Taylor]], ingeles bateriajole, musikari, musikagile eta abeslaria, ''[[Queen]]'' taldeko bateriajolea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Jorge D'Alessandro]], argentinar futbol jokalarari eta entrenatzaile ohia.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Rik Van Linden]], flandriar txirrindulari ohia.
* [[Uztailaren 29]]a – [[Jamil Mahuad]], [[Ekuador]]go presidente ohia.
* [[Uztailaren 29]]a – [[Sergio Martini]], italiar alpinista.
* [[Uztailaren 30]]a – [[Juan María Alonso-Allende]], bizkaitar kirolari ohia, [[bela]]ren ''Star'' klasean aditua.
* [[Uztailaren 31]] – [[José Ignacio Madariaga]], bizkaitar futbolaria ohia.
* [[Uztailaren 31]] – [[Valeriu Muravschi]], [[Moldavia]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Kurmanbek Bakiev]], [[Kirgizistan]]go presidente ohia.
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Santiago Ramos]], espainiar aktorea.
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Bertalan Farkas]], hungariar pilotu eta kosmonauta ohia, espaziora joandako lehenengo hungariar eta esperantozalea.
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Keith Carradine]], estatubatuar zinema eta telebistako aktore, kantautore eta abeslaria.
* [[Abuztuaren 10]]a – [[John Haglelgam]], [[Mikronesiako Estatu Federatuak|Mikronesiako Estatu Federatuetako]] (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Fernando Collor de Mello]], [[Brasil]]go presidente ohia.
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Mark Knopfler]], eskoziar abeslari, gitarra-jotzaile eta musika egilea eta [[Dire Straits]] taldearen sortzailea.
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Julien Lepers]], frantziar kazetaria.
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Carmen Olmedo Checa]], espainiar politikari sozialista eta feminista (h. [[2015]]).
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Philippe Petit]], frantziar funanbulista.
* [[Abuztuaren 13]]a - [[Begoña San Jose]], espainiar sindikalista eta feminista.
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Mitsunori Fujiguchi]], japoniar futbolari ohia.
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Koldo Chamorro]], arabar argazkilaria (h. [[2009]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Phil Lynott]], [[Thin Lizzy]] taldeko [[baxu elektriko|baxu-jotzaile]] eta taldeburu irlandarra (h. [[1986]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Chema Muñoz]], kantabriar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Lindsey Davis]], ingeles eleberrigilea.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Þórarinn Eldjárn]], islandiar idazlea.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Diana Nyad]], estatubatuar idazlea, kazetaria eta distantzia luzeko igerilaria.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Bernard Bégaud]], lapurtar mediku eta irakaslea.
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Martin Amis]], britainiar idazlea (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Salif Keita]], maliar abeslaria eta musikagilea, Mendebaldeko Afrikako ahots garrantzitsuenetakoa.
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Gene Simmons]], israeldar-estatubatuar rock baxu-jotzaile, abeslari, musikagile, aktore eta negoziogizona, ''[[Kiss]]'' taldeko abeslaria.
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Manolo Arozena]], nafar bertsolaria, lau aldiz [[Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]ren irabazlea.
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Igor eta Grichka Bogdanoff|Grichka Bogdanoff]], frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Igor eta Grichka Bogdanoff|Igor Bogdanoff]], frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Richard Gere]], estatubatuar aktorea.
* [[Abuztuaren 31]] – [[Hugh David Politzer]], estatubatuar fisikaria, 2004ko [[Fisikako Nobel Saria]].
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Leslie Feinberg]], estatubatuar mari-mutil, lesbiana eta transgenero aktibista, komunista eta idazlea (h. [[2014]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Luminița Gheorghiu]], errumaniar aktore eta telebista aurkezlea (h. [[2021]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Roger Collins]], ingeles historialaria, [[Erdi Aroa]]n aditua.
* [[Irailaren 4]]a – [[Tom Watson (golf jokalaria)|Tom Watson]], estatubatuar golf-jokalaria.
* [[Irailaren 5]]a – [[Itziar Idiazabal]], gipuzkoar hizkuntzalari eta [[Psikolinguistika|psikolinguista]].
* [[Irailaren 6]]a – [[Efua Dorkenoo]], [[Emakumeen genitalen mutilazio|emakumeen genitalen mutilazioaren]] aurkako ghanesar-britainiar ekintzailea (h. [[2014]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Natxo de Felipe]], bizkaitar abeslari eta [[folk musika]]ria, ''[[Oskorri]]'' taldearen sortzaileetarikoa.
* [[Irailaren 7]]a – [[Francisco Aldanondo Badiola]], ''Ondarru'', [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] eta [[Komando Autonomo Antikapitalistak|Komando Autonomoak]] erakunde armatuetako bizkaitar kidea (h. [[1979]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[Gloria Gaynor]], estatubatuar abeslaria.
* [[Irailaren 9]]a – [[Susilo Bambang Yudhoyono]], [[Indonesia]]ko presidente ohia.
* [[Irailaren 10]]a – [[Nibia Sabalsagaray]], uruguaitar irakasle eta ekintzailea (h. [[1974]]).
* [[Irailaren 12]]a – [[Irina Rodnina]], errusiar patinatzaile artistiko eta politikaria.
* [[Irailaren 14]]a – [[Steve Gaines]], estatubatuar musikaria, ''[[Lynyrd Skynyrd]]'' taldeko kidea (h. [[1977]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Ed King]], estatubatuar musikaria, [[Sweet Home Alabama (abestia)|Sweet Home Alabama]] abestiaren egileetako bat (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Brahim Ghali]], [[Fronte Polisarioa|Fronte Polisarioko]] idazkari nagusia eta [[Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoa|Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoko]] presidentea.
* [[Irailaren 17]]a – [[Maria Barbal]], kataluniar idazlea.
* [[Irailaren 18]]a – [[Mo Mowlam]], [[Erresuma Batuko Alderdi Laborista|Ingalaterrako Alderdi Laboristaren]] kidea (h. [[2005]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Peter Shilton]], ingeles futbolari ohia.
* [[Irailaren 19]]a – [[Twiggy]], ingeles modelo, abeslari eta aktorea.
* [[Irailaren 20]]a – [[Sabine Azéma]], frantziar aktorea eta zinema zuzendaria.
* [[Irailaren 20]]a – [[Martin Zabaleta]], gipuzkoar mendizalea, [[Everest]]eko gailurrera iritsi zen lehen euskalduna.
* [[Irailaren 22]]a – [[Hamida Djandoubi]], Tunisian jaiotako nekazaria, [[Frantzia]]n [[heriotz-zigorra]] jaso zuen azken pertsona (h. [[1997]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Quini]], asturiar futbolaria (h. [[2018]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Bruce Springsteen|Bruce Springsteen, ''The Boss'']], estatubatuar musikari eta abeslaria.
* [[Irailaren 25]]a – [[Pedro Almodóvar|Pedro Almodovar]], espainiar zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea.
* [[Irailaren 27]]a – [[Josemari Velez de Mendizabal]], arabar idazlea.
* [[Irailaren 28]]a – [[Maria del Mar Lozano]], [[Extremadurako Unibertsitatea|Extremadurako Unibertsitateko]] irakasle emeritua.
* [[Irailaren 30]]a – [[Flora Brovina]], albano-kosovar poeta, pediatra eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea.
* [[Irailaren 30]]a – [[Thelma Dorantes]], mexikar aktorea (h. [[2024]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Jean-Claude Skrela]], frantziar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
* [[Urriaren 2]]a – [[Antton Ibarguren Jauregi]], gipuzkoar abokatu eta politikari abertzalea (h. [[1989]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Annie Leibovitz]], estatubatuar argazkilaria, bere lana Washington-eko National Portrait Galleryn jarrita ikusi zuen lehen emakumea.
* [[Urriaren 2]]a – [[Carlos Slepoy]], argentinar abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (h. [[2017]]).
* [[Urriaren 3]]a – [[Haunani-Kay Trask]], hawaiiar idazlea, poeta eta unibertsitate irakaslea, Hawaiiko subiranotasun-mugimenduko burua (h. [[2021]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Armand Assante]], estatubatuar aktorea.
* [[Urriaren 4]]a – [[Mariano Barbacid]], espainiar biokimikaria, minbizia sortzen duten geneen ikerkuntzaren aitzindaria.
* [[Urriaren 4]]a – [[Luis Sepúlveda]], txiletar idazle, kazetari eta zinemagilea (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Peter Ackroyd]], britainiar eleberrigile, biografo eta kritikaria.
* [[Urriaren 5]]a – [[Ricardo Ibáñez]], bizkaitar futbolaria ohia.
* [[Urriaren 8]]a – [[Ashawna Hailey]], estatubatuar emakumezko ingeniari elektroniko transgeneroa, AMD Am9080 mikroprozesadorearen sortzaileetako bat (h. [[2011]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Sigourney Weaver]], estatubatuar aktorea.
* [[Urriaren 9]]a – [[María Teresa Costantini]], argentinar aktorea, film-zuzendaria eta gidoilaria.
* [[Urriaren 9]]a - [[Angeles Mastretta]], mexikar idazle eta kazetaria.
* [[Urriaren 11]] – [[Theodore Dalrymple]], ingeles kritikari kulturala, espetxeetako medikua eta psikiatra.
* [[Urriaren 12]]a – [[Ilich Ramírez|Ilich Ramírez, ''Carlos Txakala'']], venezuelar terrorista.
* [[Urriaren 13]]a – [[María Teresa Rodríguez Barahona]], arabar funtzionario eta politikaria.
* [[Urriaren 14]]a – [[Cristina García Rodero]], espainiar argazkilaria.
* [[Urriaren 15]]a – [[Edorta Agirre]], euskal idazlea, itzultzailea eta elikadura alorreko kazetaria.
* [[Urriaren 15]]a – [[Thomas Bopp]], estatubatuar astronomoa (h. [[2018]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Joan Manuel Gisbert]], kataluniar idazlea, haur literaturaren alorrean bereziki ezaguna.
* [[Urriaren 17]]a – [[Owen Arthur]], [[Barbados]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Maria Rosario Arrizabalaga]], bizkaitar gizarte-ekintzailea, feminista eta justizia sozialaren aldekoa (h. [[2021]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Fanny Rubio]], espainiar unibertsitateko-katedraduna, ikertzailea eta idazlea.
* [[Urriaren 19]]a – [[Fiorella Faltoyano]], espainiar antzezlea.
* [[Urriaren 20]]a – [[Txema Auzmendi]], gipuzkoar jesuita eta kazetaria, euskalgintzan egin duen lanarengatik ezaguna.
* [[Urriaren 20]]a – [[Valeri Borzov]], sobietar atleta eta politikari ohia.
* [[Urriaren 20]]a - [[Kathleen March]], estatubatuar filologoa, irakaslea eta itzultzailea.
* [[Urriaren 21]]a – [[Manuel Marín]], espainiar politikaria, [[Espainiako Diputatuen Kongresua]]ren presidentea (h. [[2017]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Benjamin Netanyahu]], [[Israelgo Lehen Ministroen zerrenda|Israelgo lehen ministroa]].
* [[Urriaren 22]]a – [[Gonzalo Herralde]], kataluniar zinema zuzendaria.
* [[Urriaren 22]]a – [[Arsène Wenger]], frantziar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Urriaren 24]]a – [[Myrna Mack]], guatemalar antropologoa (h. [[1990]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Idir]], aljeriar kantautore amatzigha (h. [[2020]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Joxe Austin Arrieta]], gipuzkoar idazlea.
* [[Urriaren 28]]a – [[Caitlyn Jenner]], estatubatuar kirolari ohi eta telebistako pertsonaia ospetsua.
* [[Urriaren 30]]a – [[Santiago Abascal Eskuza]], euskal herritar [[eskuin mutur]]reko politikaria (h. [[2017]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Jose Antonio Aduriz]], gipuzkoar fraide eta hizkuntzalaria (h. [[2024]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[José Luis Viejo]], espainiar txirrindularia (h. [[2014]]).
* [[Azaroaren 1]]a – [[Santos Labaka]], gipuzkoar eskubaloi jokalari ohi eta arkitektoa.
* [[Azaroaren 1]]a – [[Paulino Luesma]], gasteiztar politikari eta irakaslea eta [[Espainiako Gobernua]]ren ordezkaria EAEn (h. [[2014]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[Juan Karlos Goienetxea]], [[Eusko Alkartasuna]]ko bizkaitar politikaria, [[Bermeo]]ko alkate ohia.
* [[Azaroaren 3]]a – [[Larry Holmes]], estatubatuar boxeolaria.
* [[Azaroaren 3]]a – [[Anna Wintour]], [[Vogue (aldizkaria)|Vogue]] aldizkariaren argitarazlea.
* [[Azaroaren 6]]a – [[Arturo Sandoval]], kubatar musikaria, pianista eta tronpeta-jotzailea.
* [[Azaroaren 8]]a – [[Bonnie Raitt]], estatubatuar gitarra-jotzaile, abeslari eta musikagilea.
* [[Azaroaren 10]]a – [[Michio Yasuda]], japoniar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 11]] – [[Aitor Agirre]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 11]] – [[Ismail Petra Kelantangoa]], [[Kelantan]]go sultana (h. [[2019]]).
* [[Azaroaren 13]]a – [[Javier Busto]], gipuzkoar musikagilea.
* [[Azaroaren 17]]a – [[Tomás Urzainki]], iruindar abokatu eta historialaria.
* [[Azaroaren 18]]a – [[Fernando Javier Gómez]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 19]]a – [[Alicia Asconeguy]], uruguaiar margolari eta artista bisuala (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Amy Gutmann]], [[Pennsylvaniako Unibertsitatea|Pennsylvaniako unibertsitateko]] presidentea, idazlea eta teorialari politikoa.
* [[Azaroaren 19]]a – [[Juan Maria Ollora]], politikari jeltzalea eta ekonomialaria, [[Arabako Ahaldun Nagusi]] ohia.
* [[Azaroaren 24]]a – [[Pierre Buyoya]], [[Burundi]]ko presidentea (h. [[2020]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Mari Alkatiri]], [[Ekialdeko Timor]]ko lehen ministroa.
* [[Azaroaren 26]]a – [[Ivan Patzaichin]], errumaniar kanoalaria (h. [[2021]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Alexander Godunov]], [[sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] ballet dantzari eta aktorea (h. [[1995]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Isabel Vilallonga]], espainiar politikaria eta funtzionarioa.
* [[Azaroaren 29]]a – [[Bigote Arrocet]], argentinar jatorriko txiletar umorista eta aktorea.
* [[Azaroaren 29]]a – [[Philippe Meirieu]], frantziar pedagogo eta ezkerreko politikari ekologista, pedagogia diferentziatua garatzeagatik ezaguna.
* [[Azaroaren 29]]a – [[Garry Shandling]], estatubatuar aktore eta umorista (h. [[2016]]).
* [[Azaroaren 30]]a – Fra' [[Matthew Festing]], [[Maltako Ordena]]ko Printze eta Maisu Nagusia (h. [[2021]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Pablo Escobar]], kolonbiar politikari eta narkotrafikatzailea (h. [[1993]]).
* [[Abenduaren 1]]a – [[Sebastián Piñera]], [[Txile]]ko presidentea (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 2]]a – [[Sue Hendrickson]], estatubatuar paleontologo eta arkeologoa.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Heather Menzies]], kanadar aktore eta modeloa (h. [[2017]]).
* [[Abenduaren 4]]a – [[Jeff Bridges]], estatubatuar aktorea.
* [[Abenduaren 4]]a – [[Wilma Labate]], italiar zinema-zuzendaria eta gidoilaria.
* [[Abenduaren 6]]a – [[Roland Bertranne]], frantziar errugbilaria.
* [[Abenduaren 7]]a – [[Francisco Javier Galdeano]], nafar txirrindulari ohia.
* [[Abenduaren 7]]a – [[Tom Waits]], estatubatuar abeslari, musikagile eta aktorea.
* [[Abenduaren 8]]a – [[Nancy Meyers]], estatubatuar zuzendari, ekoizle eta gidoilaria.
* [[Abenduaren 8]]a – [[Esperanza d'Ors]], espainiar eskultorea eta arte aztertzailea.
* [[Abenduaren 9]]a – [[Fernando Parrado|Nando Parrado]], [[Uruguaiko Aireko Armadaren 571 hegaldia|1972ko Uruguaiko Aireko Armadaren 571 hegaldiaren]] istripu eta odiseatik bizirik ateratako bat.
* [[Abenduaren 9]]a – [[Mercedes Unzu]], nafar historialaria eta arkeologoa.
* [[Abenduaren 13]]a – [[Tom Verlaine]], estatubatuar musikaria, ''[[Television]]'' taldeko kidea (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Don Johnson]], estatubatuar aktorea.
* [[Abenduaren 16]]a – [[Teresa Duran]], kataluniar idazle eta ilustratzailea.
* [[Abenduaren 20]]a – [[Susy Delgado]], paraguaitar kazetari, idazle eta poeta.
* [[Abenduaren 21]]a – [[María Jesús Cava]], bizkaitar historialaria eta historia garaikideko katedraduna [[Deustuko Unibertsitatea]]n.
* [[Abenduaren 21]]a – [[Thomas Sankara]], ''Afrikako [[Che Guevara]]'', lehendabiziko [[Burkina Faso]]ko presidentea (h. [[1987]]).
* [[Abenduaren 22]]a – [[Maurice Gibb]], britainiar musikari, abeslari, egile abeslari eta disko ekoizlea (h. [[2003]]).
* [[Abenduaren 22]]a – [[Robin Gibb]], britainiar abeslaria eta musikagilea, [[Bee Gees]] taldeko kidea (h. [[2012]]).
* [[Abenduaren 22]]a - [[Alfredo Sada]], nafar eskultorea (h. [[1992]]).
* [[Abenduaren 24]]a - [[Moncho Borrajo]], espainiar umorista, plazagizon eta antzerkigilea.
* [[Abenduaren 24]]a – [[Beatriz Carvajal]], telebistan eta antzerkian aritutako espainiar aktorea.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Nawaz Sharif]], [[Pakistan]]go lehen ministroa.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Sissy Spacek]], estatubatuar aktorea.
* [[Abenduaren 25]]a – [[María Jesús Uriz]], nafar itsas-biologoa, [[belaki]]etan aditua.
* [[Abenduaren 26]]a – [[Alfonso Otazu]], gipuzkoar historialaria (h. [[2022]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[José Ramos-Horta]], [[Ekialdeko Timor]]ko presidentea eta 1996ko [[Bakearen Nobel Saria]].
* [[Abenduaren 27]]a – [[Kotte Ezenarro]], [[Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorra|Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko 1. presidenteordea]] eta [[Hendaia]]ko auzapeza.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Jean-Baptiste Hiriart-Urruti]], lapurtar matematikaria.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Sabin Intxaurraga]], bizkaitar politikaria (h. [[2010]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Rainer Fetting]], alemaniar margolari neoespresionista.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Aitor Badiola (abeslaria)|Aitor Badiola]], gipuzkoar abeslaria.
* [[Anton Uriarte]], gipuzkoar geografoa, [[klima]]ren historiaren ikertzailea (h. [[2019]]).
* [[Alfredo García Francés]], bizkaitar idazle eta argazkilaria.
* [[Begoña Aranguren]], bizkaitar kazetaria eta idazlea.
* [[Carmen Mijangos]], bizkaitar kimikaria.
* [[Cecilia Sarasola Iurrita]], gipuzkoar fisikaria, [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] Kimika Fakultateko irakaslea.
* [[Jean-Marc Orgogozo]], lapurtar neuropsikiatra eta ikertzailea (h. [[2022]]).
* [[José Domingo Ampuero]], bizkaitar ingeniari eta enpresaburua.
* [[Jose Maria Tuduri]], gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea.
* [[Jose Maria Zabala]], gipuzkoar zinema zuzendari, musikari eta argazkigilea.
* [[José Ramón Anda]], nafar eskultore eta arte irakaslea.
* [[Juan Madariaga Orbea]], euskal historialaria eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Juan Mari Narbaiza]], gipuzkoar bertsolaria (h. [[2016]]).
* [[Lola Garrido]], gipuzkoar komisarioa, aholkularia eta arte-kritikaria.
* [[Maite Axiari]], lapurtar militante feminista eta kultur eragilea (h. [[2021]]).
* [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria]], hondarribiar udaltzaina, feminista, ekintzailea eta sukaldaria.
* [[Mariano Royo Ximenez]], euskal herritar margolaria (h. [[1985]]).
* [[Martxel Aizpurua]], gipuzkoar biologoa, hiztegigile, erlezale eta erlezaina.
* [[Migel Angel Mintegi]], gipuzkoar idazlea.
* [[Roberto Pérez Jauregi]], Eibarren [[Burgosko prozesua|Burgosko Prozesuaren]] aurkako manifestazio batean poliziak emandako tiroen ondorioz hil zen gaztea (h. [[1970]]).
* [[Toti Martinez de Lezea]], arabar idazle eta itzultzailea.
* [[Xabier Zeberio Zubeldia]], ''Zeberio I.a'', gipuzkoar bertsolari ohia.
* [[Robert Caplanne]], Ipar Euskal Herrian bizi zen langilea, [[GAL]]ek eraila (h. [[1986]]).
* [[Carlos Alcolea]], espainiar margolaria (h. [[1992]]).
* [[Carlos Ferrando]], bihotzeko prentsako espainiar kazetaria eta telebistako kolaboratzailea (h. [[2024]]).
* [[Carmelo Suárez]], espainiar arkitektoa, politikaria, sindikalista, eta militante komunista, [[Espainiako Herrietako Alderdi Komunista]]ko (PCPE) idazkari orokorra.
* [[Dominique Laporte]], frantziar idazle psikoanalista (h. [[1984]]).
* [[Francisco Aldecoa]], espainiar politologoa.
* [[Gayle Rubin]], estatubatuar antropologo kulturala eta sexu eta genero politiken alorreko aktibista eta teorialaria.
* [[Idir]], aljeriar kantautore [[Berbere|amazigha]].
* [[John Giheno]], [[Papua Ginea Berri]]ko lehen ministroa (h. [[2017]]).
* [[Lesley Beake]], hegoafrikar idazlea, haur literaturan aditua.
* [[María Ángeles Pérez Samper]], kataluniar historialaria.
* [[Marie-France Hirigoyen]], frantziar psiakatra, psikoanalista eta psikoterapeuta.
* [[Meleane Pau'uvale]], tongar irakasle, hizkuntza aktibista eta komunitateko liderra.
* [[Michael Houghton]], britainiar birologoa, 2020ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Nidia Arrobo]], ekuadortar ekonomista, [[Ekuadorko Indiar Herria Fundazioa]]ren zuzendari exekutiboa.
* [[Nola Rae]], britaniar aktore, zuzendari, mimo eta pailazoa.
* [[Salwa Bakr]], egiptoar idazlea.
* [[Seamus Begley]], irlandar soinujole eta abeslaria (h. [[2023]]).
* [[Soazig Aaron]], frantziar idazlea.
* [[Silvia Reyes]], kanariar eta kataluniar aktibista trans (h. [[2024]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Victor Fleming]], estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1889]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Miguel de los Santos Díaz]], nafar apaiz eta gotzaina (j. [[1885]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Luz Casanova]], Jesusen Bihotz Sakratuaren Dama Apostolikoak Kongregazioaren sortzailea (j. [[1873]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Erich Dagobert von Drygalski]], alemaniar geografo, geofisikari, botaniko eta zientzialari polarra (j. [[1865]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Othon Friesz]], frantziar margolaria eta diseinatzailea (j. [[1879]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Aino Aalto]], finlandiar diseinatzaile eta arkitektoa, Finlandiako arkitekturaren aitzindaria (j. [[1894]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Inés Echeverría]], txiletar eleberrigile, saiogile eta kazetaria (j. [[1868]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Joaquín Turina]], espainiar piano-jotzaile eta musikagilea (j. [[1882]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Kepa Ormaetxea]], bizkaitar elizgizona eta euskal idazlea (j. [[1891]]).
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Gustaf Komppa]], finlandiar kimikaria (j. [[1867]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Jose Eizagirre Aiestaran]], euskal idazlea (j. [[1881]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Javier Martínez de Morentin]], euskal ugazaba eta politikaria (j. [[1887]]).
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Carmelo Ballester]], espainiar artzapezpikua, [[Gasteizko elizbarrutia|Gasteizko apezpikua]] izandakoa (j. [[1881]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 11]] – [[Axel Munthe]], suediar psikiatra eta idazlea (j. [[1857]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Niceto Alcalá-Zamora]], [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ko lehen presidentea (j. [[1877]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Juan Telleria]], gipuzkoar musikagilea (j. [[1895]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 2]]a – [[Sarojini Naidu]], ''Indiako Urretxindorra'', [[Indiako mugimendu independentista|Indiaren independentziaren aldeko ekintzaile]] eta poeta (j. [[1879]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Ida F. Butler]], estatubatuar erizaina (j. [[1868]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Henri Giraud]], Frantziako Armadako jenerala (j. [[1879]]).
* [[Martxoaren 17]]a – [[Aleksandra Ekster]], errusiar margolari eta moda diseinatzailea (j. [[1882]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Adolphe Buhl]], frantziar matematikari eta astronomoa (j. [[1878]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Marie Joussaye]], kanadar poeta eta kazetaria (j. [[1864]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Friedrich Bergius]], alemaniar kimikaria, 1931ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1884]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 2]]a – [[Carlo Galetti]], italiar txirrindularia (j. [[1882]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Wallace Beery]], estatubatuar aktorea (j. [[1885]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Leonard Bloomfield]], estatubatuar hizkuntzalaria (j. [[1887]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Marcelino Ugalde]], euskal irakaslea (j. [[1881]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Agustín Cabrera]], ''Chatillo de Bilbao'', bizkaitar toreatzaile, banderillero eta nobilleroa (j. [[1891]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Mariano Fortuny Madrazo]], espainiar margolari, asmatzaile, grabadore, argazkilari, diseinatzaile, enpresari eta eszenografoa (j. [[1871]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Turin|Torino]] [[Torino FC|futbol taldeko]] kideak, [[Supergako hegazkin istripua|hegazkin istripuan]].
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Sebastian Amorrortu]], bilbotar inprimatzailea (j. [[1867]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Maurice Maeterlinck]], frantsesezko idazle belgikarra, [[1911]]ko [[Literaturako Nobel Saria|Literaturako Nobel Sariduna]] (j. [[1862]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Victoriano Juaristi Sagartzazu]], gipuzkoar mediku eta musikagilea (j. [[1880]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Luis II.a Monakokoa]], [[Monako]]ko printzea (j. [[1870]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Damaskinos Atenaskoa]], Atenasko eta Grezia osoko artzapezpiku eta [[Greziako Erresuma]]ko erregeorde eta lehen ministroa (j. [[1891]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Klaus Mann]], alemaniar idazlea (j. [[1906]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Pilar Millán Astray]], galiziar espioia, idazle eta dramagilea (j. [[1879]]?).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Hans Pfitzner]], alemaniar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (j. [[1869]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 4]]a – [[Maurice Blondel]], frantziar kristau filosofoa (j. [[1861]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Philip Herbert Cowell]], britainiar astronomoa (j. [[1870]]).
* [[Ekainaren 10]]a – [[Sigrid Undset]], norvegiar idazlea, 1928ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1882]]).
* [[Ekainaren 10]]a – [[Carl Vaugoin]], [[Austria]]ko kantzilerra (j. [[1873]]).
* [[Ekainaren 11]] – [[Oton Župančič]], esloveniar poeta eta itzultzailea (j. [[1878]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Vladimir Nazor]], kroaziar gerrillaria, olerkaria eta politikaria (j. [[1876]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Themistoklis Sofoulis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (j. [[1860]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Alejandro Lerroux]], [[Espainiako Bigarren Errepublika]]n Ministroen Kontseiluko Presidentea (j. [[1864]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 2]]a – [[Georgi Dimitrov]], [[Bulgaria]]ko lehen ministroa (j. [[1882]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[Douglas Hyde]], Irlandako Lehenengo Presidentea (j. [[1860]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Guillermo Tell Villegas Pulido]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1854]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Luis Díez Espadas]], bizkaitar toreatzailea (j. [[1916]]).
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Ernest Fourneau]], Euskal Herri nahiz frantses estatu mailan [[kimioterapia]]ren sortzailea (j. [[1872]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Rebeca Uribe]], eskola [[Postmodernitate|postmodernistako]] mexikar poeta (j. [[1912]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Vida Goldstein]], australiar sufragista eta gizarte-erreformista (j. [[1869]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Margaret Mitchell]], estatubatuar idazle eta kazetaria (j. [[1900]]).
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Edmond Jaloux]], frantziar eleberrigile eta literatura-kritikaria (j. [[1878]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Ida Törnström]], suediar idazle, irakasle eta margolaria (j. [[1862]]).
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Ander Arzelus]], ''Luzear'', euskal idazlea eta kazetaria (j. [[1898]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 3]]a – [[Pablo Fermin Irigarai|Pablo Fermin Irigarai "Larreko"]], nafar mediku eta idazlea (j. [[1869]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[Elton Mayo]], australiar soziologoa (j. [[1880]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[José Clemente Orozco]], mexikar margolaria (j. [[1883]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Richard Strauss]], alemaniar musikari eta konposatzailea (j. [[1864]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Henri Rabaud]], frantziar musikagilea (j. [[1873]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[August Krogh]], daniar fisiologoa, 1920ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1874]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Frank Morgan]], estatubatuar aktorea (j. [[1890]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Sam Wood]], estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1883]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 9]]a – [[Manuel Losada]], bizkaitar margolaria eta kartelgilea (j. [[1865]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Francesca Bonnemaison i Farriols]], kataluniar pedagogo, idazle eta emakumeen hezkuntza herrikoiaren sustatzailea (j. [[1872]]).
* [[Urriaren 15]]a – [[László Rajk]], hungariar politikaria (j. [[1909]]).
* [[Urriaren 17]]a – [[Fiodor Tolbukhin]], [[Armada Gorria|Armada Gorriko]] mariskala (j. [[1894]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Jacques Copeau]], frantziar antzerki-zuzendari eta antzezlea (j. [[1879]]).
* [[Urriaren 28]]a – [[David Jaime Dean]], nafar errepublikar politikaria (j. [[1887]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 15]]a – [[Nathuram Godse]], [[Mohandas Karamchand Gandhi]] hil zuen abertzale hindua (h. [[1910]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[James Ensor]], belgikar margolaria, marrazkigilea eta grabatzailea (j. [[1860]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[Maria Mestayer]], euskal gastronomo eta sukaldaria (j. [[1877]]).
* [[Azaroaren 21]]a – [[Alida Rouffe]], frantziar aktorea (j. [[1874]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 5]]a – [[Antoni Rovira i Virgili]], kataluniar politikari eta kazetaria (j. [[1882]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Hedvig Hamilton]], suediar erretratu margolaria (j. [[1870]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Emiliano Mujika]], euskal idazlea (j. [[1882]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Pedro Ziga Maio]], nafar naturalista (j. [[1867]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Jack Lovelock]], zeelandaberritar atleta (j. [[1910]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[José Goñi]], ''Porteño '', guraso nafardun argentinar pilotaria (j. {{circa|[[1872]]}}).
* [[José Sánchez Marco]], nafar lur-jabe eta politikaria (j. [[1865]]).
* [[Van Buren ahizpak|Adeline Van Buren]], estatubatuar moto bidaiari aitzindaria (j. [[1889]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[Hideki Yukawa]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[William Giauque]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[William Faulkner]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Walter Rudolf Hess]], [[António Egas Moniz]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[John Boyd Orr]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1949| ]]
k80nbsjf3x5cig19gfoknqllrzzknhu
1951
0
1278
10022223
10017573
2025-01-04T09:23:04Z
Artegia
65203
/* Uztaila */
10022223
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] [[New York]]eko egoitza inauguratu zuten.
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Alpeak|Alpeetan]] egondako elurrolde batek 250 hildako eragin zituen, eta beste milaka pertsona elur azpian utzi zituen [[Alemania]], [[Italia]] eta [[Suitza]]n.
* [[Apirilaren 1]]a – Emakumeek bozkatzeko aukera izan zuten lehen aldiz [[Grezia]]n.
* [[Urriaren 14]]a – [[Erdialdeko Amerikako Estatuen Erakundea]] sortu zuten.
* [[Abenduaren 31]] – Iratiko Burdinbideak bere azken bidaia egin zuen.
== Arte eta kultura ==
* [[Otsailaren 5]]a – Lehen aldiz [[Zilarrezko Fotogramas Sariak]] eman ziren. Sari hauek urtero, espainiar zinema, telebista eta antzerki arloan bikaintasunari ematen zaizkion sariak dira.
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Jan Fischer]], [[Txekia]]ko lehen ministroa.
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[Rosa Montero]], espainiar idazlea.
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Anastasio Greciano]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Mila Beldarrain]], gipuzkoar idazlea.
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[John McTiernan]], estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea.
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Michel Barnier]], frantziar politikaria, Europar Batasunak izendatutako Negoziatzaile Nagusia [[Brexit]]aren aferan.
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Reyes Berruezo]], nafar politikaria.
* [[Urtarrilaren 11]] – [[Carol Leigh]], estatubatuar artista, idazlea, zinemagilea eta sexu langileen eskubideen aldeko ekintzailea (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 11]] – [[Philip Tartaglia]], eskoziar apezpiku katolikoa (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Kirstie Alley]], estatubatuar aktorea eta umorista (h. [[2022]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Carme Elias]], kataluniar aktorea.
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Beatriz Arizaga Bolunburu]], gipuzkoar historialaria
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Gemma Lienas]], kataluniar idazlea da eta ekintzaile feminista.
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Popotxo Aiestaran|Pedro Aiestaran, ''Popotxo'']], gipuzkoar aktore eta showmana, [[Orquesta Mondragón]] taldeko kidea (h. [[2020]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Mikel Buesa]], bizkaitar ekonomialari eta aktibista.
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Bill Viola]], estatubatuar bideoartista, ikusizko diseinatzaile eta zinema zuzendaria (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Jarmila Kratochvílová]], txekoslovakiar atleta ohia.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Steven Levy]], estatubatuar kazetaria, segurtasun informatiko eta pribatutasunari buruzko liburuen idazlea.
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Leonid Kadeniuk]], kosmonauta eta Ukrainako diputatu ohia, [[Sobietar Batasuna]]ren osteko Ukrainako lehen kosmonauta (h. [[2018]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Jesus López de Dicastillo]], nafar ingeniari, kazetari eta abenturazalea.
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Hiroshi Kato]], japoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Mikel Anjel Lertxundi]], bizkaitar eskultorea.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Phil Collins]], ingeles antzezle, abeslari, konposatzaile, bateria- eta piano-jotzailea.
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Blaise Compaoré]], [[Burkina Faso]]ko presidente ohia.
* [[Otsailaren 3]]a – [[Felipe Muñoz Kapamas]], braza estiloko mexikar igerilari ohia.
* [[Otsailaren 4]]a – [[Patrick Bergin]], irlandar aktorea.
* [[Otsailaren 4]]a – [[Román Felones]], [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSNko]] nafar politikaria.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Margarita Ledo Andion]], galiziar kazetaria, irakaslea, ikertzailea, zinemagilea eta idazlea.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Jose Alberto Pradera]], bizkaitar enpresaburu eta politikari jeltzalea.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Noemí Zaritzky]], argentinar ingeniari kimikoa, elikagaien ingeniaritzan eta hondakin-uren tratamenduan espezializatua.
* [[Otsailaren 13]]a – [[Michel Pollentier]], belgiar txirrindulari ohia.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Kevin Keegan]], britainiar futbolari eta entrenatzailea.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Luciano Murillo]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Otsailaren 15]]a – [[Jane Seymour (aktorea)|Jane Seymour]], ingeles aktorea.
* [[Otsailaren 16]]a – [[Alain Rousset]], frantziar politikaria, [[Akitaniako Eskualde Kontseilua|Akitaniako Eskualde Kontseiluko presidente]] ohia.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Mari Jose Molina Guerrero]], gipuzkoar irakaslea eta militante feminista (h. [[2018]]).
* [[Otsailaren 18]]a – [[Isabel Preysler]], filipinar eta espainiar modeloa eta pertsonai publiko ezaguna.
* [[Otsailaren 19]]a – [[Laurence Le Vert]], [[terrorismo]]aren aurkan espezializatutako frantziar epailea.
* [[Otsailaren 20]]a – [[Gordon Brown]], [[Erresuma Batuko Gobernua|Erresuma Batuko lehen ministroa]].
* [[Otsailaren 20]]a – [[Anthony Davis]], estatubatuar pianista eta musikagilea.
* [[Otsailaren 20]]a – [[Presen Zubillaga Auza]], nafar militante feminista (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Humberto Gatica]], txiletar-estatubatuar grabazio ingeniaria, nahasketa ingeniaria eta disko ekoizlea.
* [[Otsailaren 21]]a – [[Armand Vaquerin]], frantziar errugbilaria (h. [[1993]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Sema Çeyrekbaşıoğlu]], turkiar aktorea (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Gabriel Korta]], gipuzkoar idazlea (h. [[2020]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Shigefumi Mori]], japoniar matematikaria.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Jose Ramon Soroiz]], gipuzkoar aktorea.
* [[Otsailaren 25]]a – [[Carmen Linares]], espainiar flamenko-abeslaria.
* [[Otsailaren 26]]a – [[Gregorio Villalabeitia]], bizkaitar bankaria, [[Kutxabank]]eko zuzendaria.
* [[Otsailaren 28]]a – [[José María Lidón]], kataluniar epailea (h. [[2001]]).
* [[Otsailaren 28]]a – [[Gustav Thöni]], italiar eskiatzaile ohia.
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Scott Ross]], estatubatuar piano eta [[klabezin]] jotzailea (h. [[1989]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Hildegard Brem]], austriar moja zistertarra (h. [[2024]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Kenny Dalglish]], eskoziar futbolari ohia.
* [[Martxoaren 5]]a – [[Michael Gore]], estatubatuar musikagilea.
* [[Martxoaren 6]]a – [[Eugenio Ibarzabal]], euskal ekonomista, kazetaria eta idazlea.
* [[Martxoaren 6]]a – [[Francisco Ibáñez Irribarria]], arabar musikagilea.
* [[Martxoaren 6]]a – [[Jon Juaristi]], bizkaitar poeta, eleberrigile, saiakeragile eta itzultzailea.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Monica Helms]], transgeneroen eskubideen aldeko ekintzaile, idazle eta Ameriketako Estatu Batuetako Itsas Armadaren beteranoa.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Anna Löwenstein]], britainiar esperantista eta idazlea.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Eugenio Etxebeste]], gipuzkoar [[euskadi Ta Askatasuna|ETAkide]] ohia.
* [[Martxoaren 12]]a – [[Rebecca Akufo-Addo]], Ghanako lehen dama.
* [[Martxoaren 14]]a – [[Xabier Saldias]], gipuzkoar abeslaria, [[Egan (musika taldea)|Egan]] musika taldearen sortzailea.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Kurt Russell]], estatubatuar aktorea.
* [[Martxoaren 21]]a – [[David Nualart]], kataluniar matematikaria, probabilitateen teorian aditua.
* [[Martxoaren 22]]a – [[Sigrid Nunez]], estatubatuar idazlea.
* [[Martxoaren 23]]a – [[Blanca Fernández Viguera]], soziologoa, ikertzaile soziala, feminista eta [[Nafarroako Unibertsitate Publikoa|NUPen]] genero-ikasketak sustatu dituen irakaslea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Tommy Hilfiger]], estatubatuar moda diseinatzailea, bere izena daraman enpresaren sortzailea .
* [[Martxoaren 26]]a – [[Carl Wieman]], estatubatuar fisikaria, 2001eko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 29]]a – [[Roger Myerson]], estatubatuar ekonomialari eta matematikaria, 2007ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 30]]a – [[Manuel Campo Vidal]], espainiar kazetaria.
* [[Martxoaren 30]] – [[Sergei Terestxenko]], [[Kazakhstan]]go lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Lena Söderberg]], ''Interneteko lehen emakumea'', suediar modeloa.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 2]]a – [[Georges Ibrahim Abdallah]], [[Libano]]ko militantea, [[Europa]]n arrazoi politikoengatik espetxean denbora gehien daraman [[preso]]a.
* [[Apirilaren 2]]a – [[Moriteru Ueshiba]], [[aikido]]ko japoniar maisua.
* [[Apirilaren 4]]a – [[Begoña Ameztoi]], gipuzkoar idazle eta margolaria.
* [[Apirilaren 4]]a – [[Mercedes Milà]], kataluniar kazetari eta telebista aurkezlea.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Nedim Gürsel]], turkiar idazlea.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Dean Kamen]], estatubatuar enpresaburu eta asmatzailea, [[Segway]]aren asmatzailea eta [[FIRST]] erakundearen sortzailea.
* [[Apirilaren 6]]a – [[Ángel Martínez Sanjuán]], errioxar ekonomialari eta politikaria.
* [[Apirilaren 6]]a – [[Hilda Heine]], [[Marshall Uharteak|Marshall Uharteetako]] presidentea.
* [[Apirilaren 7]]a – [[Jean-Louis Borloo]], frantziar politikaria.
* [[Apirilaren 8]]a – [[Xabier Agirre Lopez]], arabar politikaria, [[Arabako Foru Aldundia|Arabako Ahaldun Nagusia]] (h. [[2021]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[Luisa Gavasa]], espainiar antzezlea.
* [[Apirilaren 9]]a – [[Maria Sumire]], perutar abokatu, politikari eta hizkuntz-eskubideeen aldeko ekintzailea.
* [[Apirilaren 10]]a – [[Juan Ignacio Arrieta]], arabar apezpikua, [[Opus Dei]]ko kidea.
* [[Apirilaren 10]]a – [[Maria Ângela Carrascalão]], timortar kazetari, idazle, irakasle eta politikaria.
* [[Apirilaren 11]] – [[Gato Pérez]], argentinar musikaria (h. [[1990]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Teresa Catalán]], nafar musikagilea.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Rosa Otxandiano]], gipuzkoar atleta ohia, [[800 metroko lasterketa]]n lau aldiz Espainiako txapeldun.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Judy Singer]], australiar soziologoa.
* [[Apirilaren 13]]a – [[Júlio César Leal]], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Apirilaren 14]]a – [[José María Mendiluce]], espainiar ekonomista eta politikaria (h. [[2015]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Gregory Winter]], britainiar biokimikaria, [[antigorputz]] terapeutikoetan aitzindaria, 2018ko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 15]]a – [[Marsha Ivins]], estatubatuar astronauta eta ingeniari aeroespaziala.
* [[Apirilaren 15]]a – [[Jesus Mari Olaizola]], ''Txiliku'', euskal idazlea.
* [[Apirilaren 17]]a – [[Olivia Hussey]], ingeles aktorea (h. [[2024]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[Christoph Mäckler]], alemaniar arkitektoa.
* [[Apirilaren 17]]a – [[Börje Salming]], suediar izotz hockey jokalaria (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Patxi Irigibel]], nafar futbolari ohia.
* [[Apirilaren 19]]a – [[Pierre Lemaître]], frantziar idazlea eta gidoilaria.
* [[Apirilaren 21]]a – [[Michael Freedman]], estatubatuar matematikaria.
* [[Apirilaren 24]]a – [[Christian Bobin]], frantziar idazlea (h. [[2022]]).
* [[Apirilaren 24]]a – [[Enda Kenny]], [[Irlanda]]ko [[Taoiseach]]a.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Soledad Gallego-Díaz]], espainiar azetaria eta idazlea.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Marisa Barrena]], bizkaitar maistra, psikopedagogoa, euskaltzalea eta feminista.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Tito Valverde]], espainiar aktorea.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Juan Miguel Igartua]], euskal herritar eskubaloi jokalari ohia.
* [[Apirilaren 30]]a – [[Anton Latxa]], bizkaitar abeslari eta musikaria, ''[[Oskorri]]'' taldeko sortzaileetarikoa.
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Koro Fuentes]], gipuzkoar atleta ohia.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Gérard Jugnot]], frantziar aktore eta zinema zuzendaria.
* [[Maiatzaren 4]]a - [[Manuel Pérez Elexpe]], bizkaitar gaztea, Guardia Zibil batek tiroz erail zuena (h. [[1975]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Samuel Doe]], [[Liberia]]ko presidentea (h. [[1990]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Bernie Marsden]], ingeles musikaria, ''[[Whitesnake]]'' taldeko kidea (h. [[2023]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Mikel Zalbide]], euskal hizkuntzalari eta soziolinguista.
* [[Maiatzaren 11]] – [[Eulalio García]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[Maiatzaren 11]] – [[Mike Slemen]], ingeles errugbilaria (h. [[2020]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Concepción Campa Huergo]], kubatar ikertzaile eta medikua, [[meningitis]]aren kontrako txertoaren asmatzailea.
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Miguel Ángel Uzquiza]], euskal irakasle eta politikaria.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Frank Wilczek]], estatubatuar fisikaria, 2004ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Christian Lacroix]], frantziar moda diseinatzailea.
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Ben Feringa]], herbeheretar kimikaria, 2016ko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Joey Ramone]], estatubatuar musikaria, [[The Ramones]] taldearen sortzaile eta abeslaria (h. [[2001]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Elisabet Abeyà]], kataluniar irakasle, psikologo eta nobelagilea.
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Thomas Akers]], [[NASA]]ko estatubatuar astronauta ohia.
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Coral Bracho]], mexikar hizkuntzalaria, idazle, poeta eta itzultzailea.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Anatoly Karpov]], errusiar [[xake]] jokalaria.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Maribel Lacave]], espainiar poeta, narratzailea eta saiakeragilea.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Antonis Samaras]], [[Grezia]]ko lehen ministroa.
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Jean-Pierre Bacri]], frantziar aktorea eta gidoigilea (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 25]]a – [[François Bayrou]], [[Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko lehendakarien zerrenda|Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko Presidente]] ohia eta [[Mugimendu Demokrata|Mugimendu Demokratikoa]] alderdiaren sortzailea.
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Sally Ride]], estatubatuar ingeniari, fisikari eta astronauta, espaziora igotako lehenbiziko estatubatuar emakumezkoa (h. [[2012]]).
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Ana Belén]], espainiar abeslaria eta aktorea.
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Hilario Arbelaitz]], gipuzkoar sukaldaria.
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Fernando Lugo]], [[Paraguai]]ko presidente ohia.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 2]]a – [[Gilbert Baker]], estatubatuar artista eta eskubide zibileen aldeko ekintzailea (h. [[2017]]).
* [[Ekainaren 3]]a – [[Jill Biden]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] Lehen Dama.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Lluís Pasqual]], kataluniar antzerki-zuzendaria.
* [[Ekainaren 6]]a – [[Juan Carlos Oyarzún]], argentinar politikaria (h. [[2021]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Miguel Ángel Moratinos]], espainiar politikari eta diplomatikoa.
* [[Ekainaren 8]]a – [[Bonnie Tyler]], galestar [[pop]] abeslaria.
* [[Ekainaren 10]]a - [[Alicia Gimenez Bartlett]], espainiar filologoa eta idazlea.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Jos Schipper]], herbeheretar txirrindulari ohia.
* [[Ekainaren 11]] – [[Jesús María Sáenz Ortuondo|Jesús María Sáenz Ortuondo, ''Josu Ortuondo'']], bizkaitar futbolaria ohia.
* [[Ekainaren 13]]a – [[Stellan Skarsgård]], suediar aktorea.
* [[Ekainaren 15]]a – [[Álvaro Colom]], [[Guatemala]]ko presidentea (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Jazinto Iturbe]], bizkaitar kimikaria, doktorea eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakasle katedraduna.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Roberto Durán|Roberto ''Manos de Piedra'' Durán]], panamar boxeolari ohia.
* [[Ekainaren 18]]a – [[Ramon Roteta]], gipuzkoar sukaldari eta eskultorea.
* [[Ekainaren 19]]a – [[Francesco Moser]], italiar txirrindulari ohia.
* [[Ekainaren 19]]a – [[Aiman al-Zawahiri]], egiptoar medikua eta [[Al Kaida]] erakunde terrorista [[islamista]]ren burua (h. [[2022]]).
* [[Ekainaren 20]]a – [[Maria Auböck]], austriar arkitekto paisajista eta irakaslea.
* [[Ekainaren 20]]a – [[Carlos Cánovas]], nafar argazkilaria.
* [[Ekainaren 20]]a – [[Tress MacNeille]], estatubatuar aktorea, ahots-aktorea, abeslaria eta disko jartzailea.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Anneli Taina]], finlandiar politikaria.
* [[Ekainaren 23]]a - [[Michele Mouton]], frantziar rally-pilotua.
* [[Ekainaren 24]]a – [[Evaristo De los Reyes Moreno]], Euskal Herrian aritutako andaluziar musikagilea.
* [[Ekainaren 25]]a – [[Maite Paisal Ugia]], gipuzkoar herri ekintzailea, sustatzailea eta kirolaria.
* [[Ekainaren 27]]a – [[Mary McAleese]], [[Irlandako presidente]] ohia, Ipar Irlandan jaiotako lehen Irlandako presidentea.
* [[Ekainaren 28]]a – [[Daniel Ruiz-Bazán|Daniel Ruiz-Bazán, ''Dani'']], [[Athletic]]eko bizkaitar futbolari ohia.
* [[Ekainaren 28]]a – [[Kazumi Takada]], japoniar futbolaria (h. [[2009]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Don Zagier]], [[zenbakien teoria]]n berezitutako estatubatuar matematikaria.
* [[Ekainaren 30]]a – [[Pōhiva Tuʻiʻonetoa]], [[Tonga]]ko lehen ministroa (h. [[2023]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Teresa Lanceta]], kataluniar artista.
* [[Uztailaren 1]]a – [[Jose Nazabal]], gipuzkoar txirrindulari ohia.
* [[Uztailaren 2]]a – [[Sylvia Rivera]], estatubatuar LGBT aktibista (h. [[2002]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Jean-Claude Duvalier]], ''Baby Doc'', [[Haiti]]ko presidentea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Pello Salaburu]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitateko]] errektore ohia, irakaslea, euskalaria eta idazlea.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Goulc'han Kervella]], [[bretainiera]]zko idazlea.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Gilbert Van Binst]], flandriar futbolaria (h. [[2025]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Alfredo Gómez Cerdá]], espainiar idazlea, batez ere, Haur eta Gazte Literaturako idazlea.
* [[Uztailaren 6]]a – [[Geoffrey Rush]], australiar aktorea.
* [[Uztailaren 7]]a – [[Ricardo Muruzabal]], espainiar futbolaria (h. [[2003]]).
* [[Uztailaren 8]]a – [[Anjelica Huston]], estatubatuar aktorea.
* [[Uztailaren 9]]a – [[Chris Cooper]], estatubatuar aktorea.
* [[Uztailaren 9]]a – [[Luis Maria Iriarte]], [[Zizur Nagusia|Zizur Nagusiko]] alkate ohia.
* [[Uztailaren 10]]a – [[Rajnath Singh]], [[India]]ko defentsa ministroa.
* [[Uztailaren 12]]a – [[Cheryl Ladd]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
* [[Uztailaren 12]]a – [[Jaime Mayor Oreja]], [[PP|Alderdi Popularreko]] donostiar politikaria.
* [[Uztailaren 16]]a – [[Dan Bricklin]], estatubatuar informatikaria.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Elio Di Rupo]], [[Belgika]]ko lehen ministroa.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Margo Martindale]], estatubatuar aktorea.
* [[Uztailaren 19]]a – [[Abel Ferrara]], estatubatuar zinemagilea.
* [[Uztailaren 19]]a – [[Joxean Lizarribar]], gipuzkoar enpresaburua, Berria Taldeko lehendakaria (h. [[2013]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Guillermo Gortazar]], arabar historialari eta politikaria.
* [[Uztailaren 21]]a – [[Robin Williams]], estatubatuar aktorea (h. [[2014]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[Giovanni Battaglin]], italiar txirrindulari ohia.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Mezo Bigarrena]], bizkaitar kantautorea (h. [[1993]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Ernest Alkhat]], baxenafar bertsolaria, iparraldeko bertsogintzaren ardatzetako bat (h. [[2008]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Lynda Carter]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
* [[Uztailaren 25]]a – [[Blanca Castilla de Cortázar]], arabar antropologo eta filosofoa.
* [[Uztailaren 25]]a – [[Cristina Narbona]], espainiar ekonomialaria, unibertsitateko irakaslea eta politikaria.
* [[Uztailaren 27]]a – [[Bernardo Atxaga]] (Joseba Irazu), euskal idazlea.
* [[Uztailaren 27]]a – [[Eduardo Gómez Manzano]], espainiar telebista, zinema eta antzerkiko komedia aktorea (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[Kazuo Saito]], japoniar futbolari ohia.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Santiago Calatrava]], espainiar arkitekto, eskultore eta ingeniaria.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Alfredo Pérez Rubalcaba]], espainiar politikaria (h. [[2019]]).
* [[Uztailaren 31]] – [[Evonne Goolagong]], australiar tenislari ohia.
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 3]]a – [[José Manuel Villarejo]], espainiar enpresaburu eta polizia ohia.
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Louis van Gaal]], herbeheretar futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Mohamed Morsi]], [[Egipto]]ko presidentea, Egiptoko historian demokratikoki aukeratutako lehenengo presidentea (h. [[2019]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Mamoru Oshii]], japoniar [[anime]] film-zuzendari eta -idazlea.
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Dolors Comas]], kataluniar politikaria eta antropologoa.
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Juan Manuel Santos]], [[Kolonbia]]ko presidente ohia.
* [[Abuztuaren 11]] – [[Fina Casalderrey]], galiziar idazle, irakasle, etnografo, gastronomo, hizlari eta kazetaria.
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Lluis Miquel Santillana]], kataluniar saskibaloi jokalaria, inoizko jokalari kataluniarrik hoberenetarikoa.
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Rita Segato]], argentinar antropologo eta feminista.
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Bobby Caldwell]], estatubatuar abeslaria, abestigilea eta musikaria (h. [[2023]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Daniel Tamayo]], bizkaitar margolaria.
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Umaru Yar'Adua]], [[Nigeria]]ko 4. Presidentea (h. [[2010]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Josetxo Zaldua]], kazetari eta argazkilari nafar eta mexikarra (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Xabier Altzibar]], bizkaitar euskaltzale, irakasle, idazle eta euskaltzain urgazlea.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[John Deacon]], britainiar musikaria, ''[[Queen]]'' taldeko baxu-jotzaile ohia.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Jean-Luc Mélenchon]], frantziar politikaria, [[Frantzia Intsumisoa]] alderdiko buruzagia.
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Greg Bear]], estatubatuar zientzia fikziozko idazlea (h. [[2022]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Juan José Moral]], gipuzkoar txirrindulari amateur ohia.
* [[Abuztuaren 20]]a – [[André Nzapayeké]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko lehen ministro ohia.
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Karekin II.a]], Armeniako Eliza Apostolikoaren Patriarka.
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Akhmad Kadirov]], [[Txetxenia|Txetxeniar Errepublikako]] presidentea (h. [[2004]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Oscar Hijuelos]], estatubatuar idazlea (h. [[2013]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Antton Maiz|Antton Maiz, ''Maiz II.a'']], nafar pilotari ohia.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Orson Scott Card]], estatubatuar idazlea.
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Edward Witten]], estatubatuar matematikaria.
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Gediminas Kirkilas]], [[Lituania]]ko lehen ministroa (h. [[2024]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Pedro Algorta]], [[Uruguaiko Aireko Armadaren 571 hegaldia|1972ko Uruguaiko Aireko Armadaren 571 hegaldiaren]] istripu eta odiseatik bizirik ateratako bat.
==== Iraila ====
* [[Irailaren 2]]a – [[Mark Harmon]], estatubatuar aktorea.
* [[Irailaren 5]]a – [[Paul Breitner]], alemaniar futbolari ohia.
* [[Irailaren 5]]a – [[Michael Keaton]], estatubatuar aktore eta zinema zuzendaria.
* [[Irailaren 7]]a – [[Chrissie Hynde]], estatubatuar rock abeslari eta konpositorea, [[The Pretenders]] taldearen sortzailea.
* [[Irailaren 8]]a – [[José María Zuluaga]], bizkaitar futbolaria (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Hugo Porta]], argentinar arkitekto eta errugbilari ohia.
* [[Irailaren 12]]a – [[Bertie Ahern]], Irlandako [[Taoiseach]]a.
* [[Irailaren 12]]a – [[Ray Gravell]], galestar errugbilaria (h. [[2007]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[Salva Kiir Mayardit]], [[Sudan]]go presidenteorde ohia eta eta [[Hego Sudan]]go lehendabiziko presidentea.
* [[Irailaren 14]]a – [[Duncan Haldane]], ingeles fisikaria, 2016ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Irailaren 14]]a – [[Joe McDonnell]], [[Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikarra|Behin-Behineko IRAko]] kidea (h. [[1981]]).
* [[Irailaren 15]]a – [[Federico Jiménez Losantos]], espainiar kazetari, enpresaburu eta idazlea.
* [[Irailaren 15]]a – [[Johan Neeskens]], herbeheretar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 16]]a – [[Andy Irvine]], eskoziar errugbi jokalari ohia.
* [[Irailaren 16]]a – [[René van de Kerkhof]], herbeheretar futbolari ohia.
* [[Irailaren 16]]a – [[Willy van de Kerkhof]], herbeheretar futbolari ohia.
* [[Irailaren 18]]a – [[Dee Dee Ramone]], estatubatuar musikaria, ''[[Ramones]]'' taldeko kide sortzailea (h. [[2002]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Pilar Goya]], arabar kimikaria.
* [[Irailaren 20]]a – [[Javier Marías]], espainiar idazle eta itzultzailea (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[David Coverdale]], britainair abeslari eta musikagilea.
* [[Irailaren 23]]a – [[Shehbaz Sharif]], [[Pakistan]]go lehen ministroa.
* [[Irailaren 24]]a – [[Salome Gabunia]], georgiar etnologo, itzultzaile eta euskaltzalea, eta euskaltzain urgazlea.
* [[Irailaren 24]]a – [[Alfonso Portillo]], [[Guatemala]]ko presidentea.
* [[Irailaren 25]]a – [[Mark Hamill]], estatubatuar aktorea.
* [[Irailaren 26]]a – [[Juan Alfredo Biaggi Lama]], dominikar abokatu, akademiko eta idazlea (h. [[2023]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Andres Vilariño]], gipuzkoar auto pilotua.
* [[Irailaren 29]]a – [[Michelle Bachelet]], [[Txile]]ko presidentea.
* [[Irailaren 30]]a – [[Barry Marshall]], australiar sendagile eta irakaslea, 2005eko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
==== Urria ====
* [[Urriaren 2]]a – [[Jean-Louis Cazes]], lapurtar futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[Urriaren 2]]a – [[Romina Power]], estatubatuar aktorea eta abeslaria.
* [[Urriaren 2]]a – [[Sting]], britainiar musikaria eta ''[[The Police]]'' taldeko ahotsa.
* [[Urriaren 3]]a – [[Keb' Mo']], estatubatuar blues abeslari, gitarrista eta konpositorea.
* [[Urriaren 5]]a – [[Karen Allen]], estatubatuar aktorea.
* [[Urriaren 5]]a – [[Bob Geldof]], irlandar musikari eta ekintzailea.
* [[Urriaren 5]]a – [[Nicolas Olano]], lapurtar enpresaburua, [[Groupe Olano]] taldearen sortzaile eta presidentea.
* [[Urriaren 6]]a – [[Manfred Winkelhock]], alemaniar [[1 Formula]]ko gidaria (h. [[1985]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Enki Bilal]], jugoslaviar jatorriko frantziar marrazkilaria.
* [[Urriaren 8]]a – [[Maki Kaji]], japoniar enpresaburua, [[sudoku]]aren aita pontekotzat hartua (h. [[2021]]).
* [[Urriaren 10]]a – [[Jeanette]], espainiar-britainiar abeslaria.
* [[Urriaren 11]] – [[Jean-Jacques Goldman]], frantziar pop-rock kantautorea.
* [[Urriaren 11]] – [[Gorka Landaburu]], gipuzkoar kazetaria.
* [[Urriaren 12]]a – [[Pilar Pedraza]], espainiar idazlea eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Urriaren 13]]a – [[Pilar Zabala Agirre]], gipuzkoar ikerlari, idazlea eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Urriaren 15]]a – [[Ana Arias Saavedra]], galiziar artista plastikoa, argazkilaria, idazlea eta editorea.
* [[Urriaren 17]]a – [[Jean-François Imbernon]], frantziar errugbilari ohia.
* [[Urriaren 18]]a – [[Terry McMillan]], estatubatuar idazlea.
* [[Urriaren 20]]a – [[Joxe Mari Iturralde]], gipuzkoar idazlea.
* [[Urriaren 20]]a – [[Claudio Ranieri]], italiar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Urriaren 23]]a – [[Ángel de Andrés López]], espainiar aktorea (h. [[2016]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Charly García]], argentinar musikaria.
* [[Urriaren 23]]a – [[José Manuel Maza]], espainiar magistratu, kriminologo eta idazlea (h. [[2017]]).
* [[Urriaren 26]]a – [[Julian Schnabel]], estatubatuar zinema zuzendari eta margolaria.
* [[Urriaren 28]]a – [[Michel Kartategi]], Lapurdin jaiotako apaiza, [[Niger]]ren artzapezpiku.
* [[Urriaren 31]] – [[Luis Antonio de Villena]], espainiar idazlea, poeta, narratzailea eta saiakera-idazlea.
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 2]]a – [[Jean-Michel Aguirre]], frantziar errugbilari ohia.
* [[Azaroaren 4]]a – [[Traian Băsescu]], [[Errumania]]ko presidentea.
* [[Azaroaren 5]]a – [[Jon Gangoiti]], bizkaitar politikaria.
* [[Azaroaren 6]]a – [[Simon Conway Morris]], ingeles paleontologo eta astrobiologoa, [[Kanbriar]] garaino [[Burgess Shale]] aztarnategiko fosilen inguruan egindako ikerketengatik ezaguna.
* [[Azaroaren 7]]a – [[Marino Goñi]], nafar musikaria eta musika-ekoizlea, [[Euskal Rock Erradikala]]ren bultzatzaileetako bat.
* [[Azaroaren 7]]a – [[Fernando Tirapu]], nafar futbolaria (h. [[2018]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[Alfredo Astiz]], Argentinako itsas-armadako fragata kapitain ohia, gizateriaren aurkako krimenak burutzeagatik zigortua.
* [[Azaroaren 8]]a – [[Juan Carlos Irizar]], gipuzkoar musikagile eta piano-jotzailea (h. [[2021]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Mixel Ducau]], lapurtar musikaria.
* [[Azaroaren 10]]a – [[Danilo Medina]], [[Dominikar Errepublika]]ko presidentea.
* [[Azaroaren 10]]a – [[Patxi Pagoaga]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria, euskal atezain onenetariko bat (h. [[1995]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Viktor Suhorukov]], errusiar aktorea.
* [[Azaroaren 11]] – [[Kim Peek]], [[Savant sindromea|Savant sindromedun]] estatubatuar ospetsua (h. [[2009]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Alec John Such]], hungariar-estatubatuar baxu-jolea, ''[[Bon Jovi]]'' taldeko kidea (h. [[2022]]).
* [[Azaroaren 15]]a – [[Beverly D'Angelo]], estatubatuar aktorea.
* [[Azaroaren 16]]a – [[Pepe Navarro]], espainiar aurkezle, kazetari, ekoizle eta idazlea.
* [[Azaroaren 20]]a – [[León Gieco]], argentinar folk-rock musikari eta musikagilea.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Jose Mari Espartza]], nafar idazle eta editorea, [[Txalaparta (argitaletxea)|Txalaparta]] argitaletxearen sortzaile eta zuzendaria.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Juan Santos]], espainiar historialaria eta [[EHU]]ko katedraduna.
* [[Azaroaren 25]]a – [[Milagros Nuin Monreal]], nafar itzultzailea, arabieratik gaztelaniara itzultzen duena.
* [[Azaroaren 25]]a – [[Arturo Pérez-Reverte]], espainiar idazle eta kazetaria.
* [[Azaroaren 26]]a – [[Ilona Staller|Ilona Staller, ''Cicciolina'']], hungarian jaiotako italiar porno aktorea, politikaria eta abeslaria.
* [[Azaroaren 27]]a – [[Kathryn Bigelow]], estatubatuar zinema zuzendaria.
* [[Azaroaren 28]]a – [[Julián Andiano]], gipuzkoar txirrindulari ohia.
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Aleksandar Panaiotov Aleksandrov]], bulgariar kosmonauta ohia, espazioan egondako bigarren bulgariarra.
* [[Abenduaren 1]]a - [[Michel Palmié]], frantziar hamabosteko errugbilari ohia.
* [[Abenduaren 1]]a – [[Jaco Pastorius]], estatubatuar baxu-jotzailea eta konpositorea, historiako eragin handienetako [[Baxu elektriko|baxu]]-jotzaile bat (h. [[1987]]).
* [[Abenduaren 1]]a – [[Treat Williams]], estatubatuar aktorea (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 2]]a – [[Tadeusz Kusy]], poloniar-afrikaerditar elizgizona (h. [[2024]]).
* [[Abenduaren 2]]a - [[Isabel Tenaille]], espainiar kazetaria eta telebista-aurkezlea.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Chelo García-Cortés]], galiziar kazetaria eta telebistako laguntzailea.
* [[Abenduaren 4]]a – [[Islah Jad]], palestinar ikertzaile eta unibertsitate-irakaslea.
* [[Abenduaren 4]]a – [[Gary Rossington]], estatubatuar musikari eta egile abeslaria, [[Lynyrd Skynyrd]] [[Southern rock]] taldeko kidea (h. [[2023]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Mazlan Othman]], malaysiar astronomoa.
* [[Abenduaren 12]]a – [[Anatoli Aliabiev]], errusiar biatleta (h. [[2022]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Jan Timman]], holandar xake-jokalaria.
* [[Abenduaren 17]]a – [[Tatiana Kazankina]], [[sobiet]]ar atleta ohia, iraupen ertaineko lasterketetan aditua.
* [[Abenduaren 18]]a – [[Alvin E. Roth]], estatubatuar ekonomialaria, [[joko-teoria]]n aditua, 2012ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[Abenduaren 19]]a – [[Juan Mari Mendizabal]], gipuzkoar itzultzailea.
* [[Abenduaren 20]]a - [[Bóregan]], nafar eskultorea eta margolaria.
* [[Abenduaren 20]]a – [[Nuala O'Loan]], [[Ipar Irlanda]]ko bizitza politikoan pertsona nabarmena.
* [[Abenduaren 21]]a – [[Steve Perryman]], ingeles futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[Abenduaren 22]]a – [[Àngel Colom]], kataluniar politikari eta irakaslea.
* [[Abenduaren 26]]a – [[José Horacio Gómez]], mexikar-estatubatuar artzapezpiku katolikoa, teologoa, filosofoa, zientzialaria, kontularia eta arte ederretako doktorea.
* [[Abenduaren 26]]a - [[Fedra Lorente]], espainiar aktore, abeslari eta umorista.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Ernesto Zedillo]], [[Mexiko]]ko presidente ohia.
* [[Abenduaren 28]]a – [[Carmen Magallón]], Fisika eta Kimikako katedradun espainiarra.
* [[Abenduaren 29]]a – [[Christian Sarramagna]], lapurtar futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[Abenduaren 31]] – [[Kenny Roberts]], estatubatuar motoziklismoko pilotu ohia.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Urri]]a – [[Jules-Édouard Moustic]], frantzian jaio eta lapurdin bizi den umorista.
* [[Antonio Kintana]], sexu askapenaren aldeko militante aktibista bizkaitarra (h. [[2023]]).
* [[Beatriz Iraburu]], nafar kazetaria.
* [[Doris Benegas]], euskal herritar abokatua eta ezkerreko militantea (h. [[2016]]).
* [[Enrique Echeburua]], gipuzkoar psikologo klinikoa eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] arlo horretako katedraduna.
* [[Esozi Leturiondo]], gipuzkoar politikaria.
* [[Eugenio Otsoa]], gipuzkoar politikari abertzalea eta euskaltzalea (h. [[2023]]).
* [[Felix Goñi]], gipuzkoar biokimikaria, ikertzailea eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Francho Nagore]], aragoiar hizkuntzalari eta idazlea, [[aragoiera]]zko aitzindari modernoa eta erreferente nagusietakoa.
* [[Iñigo Ormazabal]], gipuzkoar margolaria (h. [[2021]]).
* [[Javier Etxenike]], euskal irakasle eta ekonomialaria, goi mailako kargu enpresa desberdinetan (h. [[2024]]).
* [[Javier González de Durana]], bizkaitar arte espezialista, ikertzaile eta irakaslea.
* [[Jose Elorrieta]], bizkaitar sindikalista, [[Eusko Langileen Alkartasuna|ELA]] sindikatuko idazkari nagusi ohia.
* [[Jose Maria Zalbidegoitia]], bizkaitar politikaria.
* [[Joxe Arregi Izagirre]], gipuzkoar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]] (h. [[1981]]).
* [[Joxemari Sors]], [[Elkar (argitaletxea)|Elkar]] argitaletxearen sortzaile taldeko kide eta Euskal Editoreen Elkarteko presidentea.
* [[Juan Bautista Berasategi]], gipuzkoar zinema-zuzendaria (h. [[2017]]).
* [[Juan Colmenero de León]], euskal herritar zientzialaria, Materiaren Fisikan katedraduna [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUn]].
* [[Juan Mari Jauregi]], [[Gipuzkoa]]ko Gobernadore Zibila eta [[PSE-EE]]ko zinegotzi [[Tolosa]]ko udalean (h. [[2000]]).
* [[Karmele Aierbe]], gipuzkoar irakasle, politikari abertzalea eta euskaltzalea (h. [[2022]]).
* [[Luis Cortés]], nafar zinema zuzendari eta kazetaria.
* [[Luis Elberdin]], gipuzkoar sexologoa.
* [[Luis Garrido]], nafar margolaria.
* [[Luis Goya]], euskal zinema ekoizle eta zuzendaria (h. [[2006]]).
* [[Maite Aizkorreta Atxaga]], gipuzkoar abeslaria.
* [[Maixabel Lasa]], gipuzkoar politikari eta ekintzailea.
* [[Marian Izagirre]], gaztelaniazko bizkaitar eleberrigilea.
* [[Pilar Iparragirre]], gipuzkoar idazlea eta kazetaria (h. [[2022]]).
* [[Sauveur Baxo]], baxenafar politikari eta sindikalista.
* [[Xabier Portugal]], gipuzkoar irakasle, kazetari eta idazlea eta [[Pasaia]]ko alkatea (h. [[2008]]).
* [[María Jesús Cueto]], kantabriar diziplinarteko artista, [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakasle titularra eta erakusketa-komisarioa.
* [[Thomas Mormann]], alemaniar filosofoa eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
* [[Brendan McFarlane]], [[Irlandar errepublikanismo|Irlandako Mugimendu Errepublikanoaren]] kidea eta musikaria.
* [[Chantal Maillard]], belgikar-andaluziar poeta eta filosofoa.
* [[Emel Aydan]], turkiar aktore erotikoa.
* [[Ignacio Vilar]], galiziar zinema-zuzendaria.
* [[Jessica Mink]], estatubatuar software garatzaile eta datu-artxibaria, Uranoren eraztunak aurkitu zituen taldeko kideetako bat.
* [[José Calvário]], portugaldar musikagile eta orkestra zuzendaria (h. [[2009]]).
* [[José Jiménez Jiménez]], espainiar filosofoa.
* [[Manuel Aznar Soler]], [[Bartzelonako Unibertsitate Autonomoa]]ren Espainiar Literatura Garaikidearen katedraduna.
* [[Menna Elfyn]], [[gales (hizkuntza)|galeserazko]] idazlea.
* [[R. Indira Kumari]], indiar politikaria (h. [[2024]]).
* [[Radia Perlman]], estatubatuar software-sortzailea eta sare-ingeniaria, [[segurtasun informatiko]]an aditua eta [[Spanning Tree Protocol|STP]] protokoloaren sortzailea.
* [[Rashida Abedi]], pakistandar-britainiar autobiografoa (h. [[2017]]).
* [[Sandra Ott]], estatubatuar antropologoa, euskal gaietan aditua.
* [[Santiago Niño Becerra]], espainiar ekonomilaria, [[Ramon Llull Unibertsitatea|Ramon Llull Unibertsitateko]] katedraduna.
* [[Yvonne Farrell]], irlandar arkitektoa.
* [[Silas Atopare]], [[Papua Ginea Berria|Papua Ginea Berriko]] gobernadore orokorra (h. [[2021]]).
* [[Susan Te Kahurangi King]], zeelandaberritar artista.
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Andrei Platonov]], errusiar eleberrigile, filosofo, antzerkigile, olerkari, eta gerra-berriemailea (j. [[1899]]).
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Seo Jae-pil]], Hego Koreako independentziaren aldeko ekintzaile, politikari, kazetari eta medikua (j. [[1864]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Bonifazio Etxeberria]], gipuzkoar industria gizona, [[STAR, Bonifacio Echeverría S.A.|Bonifacio Echeverría]] arma-fabrikaren sortzailea (j. [[1859]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Sinclair Lewis]], estatubatuar idazlea, 1930eko [[Literaturako Nobel saria]] (j. [[1885]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]], [[Finlandiako presidenteen zerrenda|Finlandiako presidentea]] (j. [[1867]]).
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Eugenio Imatz]], donostiar filosofo eta itzultzaile [[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikazalea]] (j. [[1900]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Ferdinand Porsche]], austriar ingeniaria, [[Porsche]] automobilen enpresaren sortzaileetako bat (j. [[1875]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 5]]a – [[Marcelino Ulibarri]], nafar politikari karlista (j. [[1880]]).
* [[Otsailaren 8]]a – [[Fritz Thyssen]], alemaniar enpresaburua (j. [[1873]]).
* [[Otsailaren 15]]a – [[Guillermo Arsenio Itzaga]], bizkaitar liburuzain eta kazetaria (j. [[1885]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[André Gide]], frantziar idazlea, [[1947]]ko [[Literaturako Nobel Saria|Literaturako Nobel Sariduna]] (j. [[1869]]).
* [[Otsailaren 20]]a - [[Sarah Jane Baines]], britainiar-australiar feminista, sufragista eta erreformatzaile soziala, epaimahai batek epaitu zuen lehen sufragista (j. [[1866]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Domingo Arrillaga]], gipuzkoar futbolaria (j. [[1890]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Eduardo Vega de Seoane]], gipuzkoar abokatu eta politikaria.
* [[Otsailaren 25]]a – [[Jose Maria Agesta]], euskal idazlea eta musikagilea (j. [[1874]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 3]]a – [[François Duhourcau]], lapurtar frantsesezko idazle eta historialaria (j. [[1883]]).
* [[Martxoaren 5]]a – [[María Juncal Labandibar]], gipuzkoar olerkigilea (j. [[1924]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Ivor Novello]], galestar konposatzaile, abelari eta aktorea (j. [[1893]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Bonifacio Iraizoz Untziti]], nafar organo-jotzaile eta musikagilea (j. [[1883]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[Gonzalo Queipo de Llano]], [[Espainiako Indar Armatuak|Espainiako Armadako]] militarra (j. [[1875]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Lippo Hertzka]], hungariar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1904]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Nikolasa Atxika-Allende]], [[Sabin Arana]]ren emaztea (j. [[1873]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[Jose Enrique Varela]], espainiar militarra (j. [[1891]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 7]]a – [[Ricardo Gondra]], bizkaitar meatze-ingeniaria, [[Atlético de Madrid]]ren sortzaileetako bat (j. [[1885]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Ernest Bevin]], britainiar politikari eta buruzagi sindikalista (j. [[1881]]).
* [[Apirilaren 15]]a – [[Miguel Pérez Torres]], nafar margolaria (j. [[1894]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Óscar Carmona]], [[Portugal]]go 11. presidentea (j. [[1869]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Ivanoe Bonomi]], [[Italia]]ko lehen ministroa (j. [[1873]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Charles Gates Dawes]], finantziari eta politikari estatubatuarra, [[1925]]eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1865]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[Arnold Sommerfeld]], alemaniar fisikaria eta matematikaria (j. [[1868]]).
* [[Apirilaren 29]]a – [[Ludwig Wittgenstein]], austriar filosofoa (j. [[1889]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Élie Cartan]], frantziar matematikaria (j. [[1869]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Henry Carton de Wiart]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1869]]).
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Warner Baxter]], estatubatuar aktorea (j. [[1889]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Etta Federn]], austriar idazle, itzultzaile, pedagogo, militante anarkista, anarkosindikalista eta anarkofeminista (j. [[1883]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Jesús Etaio Zalduendo|Jesús Etaio]], nafar kazetari [[karlista]] (j. [[1894]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Cristobal Altube]], ''Txindurri'', gipuzkoar opera abeslaria, tenorra (j. [[1898]]).
* [[Maiatzaren 29]]a - [[Fanny Brice]], estatubatuar abeslaria, animatzailea eta aktorea (j. [[1891]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Hermann Broch]], austriar idazlea (j. [[1886]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Luis Arana Goiri]], [[eusko abertzaletasun|euskal abertzalea]] eta [[Sabin Arana|Sabino Arana Goiriren]] anaia (j. [[1862]]).
* [[Ekainaren 1]]a – [[Jose Maria Azkona]], nafar idazle, itzultzaile eta liburuzalea (j. [[1882]]).
* [[Ekainaren 2]]a – [[Alain (filosofoa)|Alain]], frantziar filosofo eta saiogilea (j. [[1868]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[Serge Koussevitzky]], errusiar-estatubatuar musika-zuzendaria (j. [[1874]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Luis Arana Uriguen]], euskal kirolari, politikari eta enpresaria (j. [[1874]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Ben Chifley]], [[Australia]]ko 16. lehen ministroa (j. [[1885]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Angelos Sikelianos]], greziar olerkaria (j. [[1884]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Peter Cheyney]], ingeles eleberrigilea (j. [[1896]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Udny Yule]], britainiar estatistikaria (j. [[1871]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 3]]a – [[Tadeusz Borowski]], poloniar kazetari eta idazlea (j. [[1922]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Arnold Schönberg]], austriar musikagile, zuzendari eta irakaslea (j. [[1874]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Abdullah I.a Jordaniakoa]], [[Jordania]]ko erregea (j. [[1882]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Gilen Prusiakoa]], azken [[Alemaniar Inperioa|Alemaniar Inperioko]] eta [[Prusiako Erresuma]]ko printze oinordekoa (j. [[1882]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Robert J. Flaherty]], estatubatuar zinemagilea (j. [[1884]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Philippe Pétain]], [[Frantziako presidenteen zerrenda|Frantziako Estatuburua]] (j. [[1856]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Christianus Cornelius Uhlenbeck]], herbeheretar hizkuntzalari eta antropologoa (j. [[1866]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[William Randolph Hearst]], estatubatuar politikaria eta enpresaburua (j. [[1863]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Artur Schnabel]], austriar pianista eta musikagilea (j. [[1882]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Louis Jouvet]], frantziar antzezlea eta antzerki-zuzendaria (j. [[1887]]).
* [[Abuztuaren 26]]a - [[Juan Arzuaga]], bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1880]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Margaret Clay Ferguson]], estatubatuar botanikaria (j. [[1863]]).
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Ignacio Rotaetxe]], euskal ingeniari eta politikari abertzale eta jeltzalea (j. [[1888]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Louis Lavelle]], frantziar filosofoa (j. [[1883]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Doroteo Ziaurritz]], gipuzkoar sendagilea eta politikaria (j. [[1883]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Joan Vollmer]], [[Beat belaunaldia]]k hasieran izan zuen [[emakume]]rik garrantzitsuena (j. [[1923]]).
* [[Irailaren 10]]a – [[Belén de Sárraga]], espainiar-mexikar medikua, kazetaria eta aktibista feminista (j. [[1874]]).
* [[Irailaren 11]] – [[Gabriel Ybarra]], bizkaitar merkatari, enpresaburu eta industrialaria (j. [[1877]]).
* [[Irailaren 15]]a – [[Jacinto Guerrero]], espainiar musikagilea (j. [[1895]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Pamela Colman Smith]], ''Pixie'', britaniar artista, ilustratzaile, idazle, argitaratzaile eta okultista, ''Rider-Waite'' tarota ilustratzeagatik ezaguna (j. [[1878]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 4]]a – [[Henrietta Lacks]], aforamerikar emakumea, [[HeLa]] zelula hilezkorren emailea (j. [[1920]]).
* [[Urriaren 6]]a – [[Otto Fritz Meyerhof]], alemaniar sendagile eta biokimikaria, 1922ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1884]]).
* [[Urriaren 8]]a – [[Nicolás María Urgoiti]], euskal ingeniari eta enpresaria (j. [[1869]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Joaquín Chapaprieta]], Espainiako Ministroen Kontseiluko Presidentea (j. [[1871]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[Liaquat Ali Khan]], [[Pakistan]]go aurreneko lehen ministroa (j. [[1895]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Amelia Orleanskoa]], frantziar printzesa eta [[Portugalgo Erresuma|Portugalgo]] azken erregina ezkontidea (j. [[1865]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 3]]a – [[Richard Wallace (zuzendaria)|Richard Wallace]], estatubatuar zinema zuzendaria eta gidoilaria (j. [[1894]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Agrippina Vaganova]], ballet errusiarreko maistra, dantzaria, koreografoa eta zuzendaria (j. [[1879]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Resurreccion Maria Azkue]], bizkaitar hizkuntzalaria (j. [[1864]]).
* [[Azaroaren 14]]a – Fra' [[Ludovico Chigi Albani della Rovere]], [[Maltako Ordena]]ko Printze eta Maisu Nagusia (j. [[1866]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[István Friedrich]], [[Hungaria]]ko estatuburua (j. [[1883]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 4]]a – [[Pedro Salinas]], espainiar olerkaria (j. [[1891]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[María Grever]], nazioartean ezagun egin zen lehen emakumezko konpositore mexikarra (j. [[1885]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Anna Hirzel-Langenhan]], suitzar piano-jotzailea eta piano-irakaslea (j. [[1874]]).
* [[Abenduaren 18]]a – [[Jean Saint-Pierre]], euskal apezpiku eta idazlea (j. [[1884]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[Enrique Santos Discépolo]], argentinar musikagile, musikari, antzerkigile eta zinemagilea (j. [[1901]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Maksim Litvinov]], sobietar iraultzaile, politikari eta diplomazialaria (j. [[1876]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Otsaila]] – [[Natalio Uhalde]], nafar margolari eta karikaturagilea (j. [[1873]]).
* [[Jesús Alustiza]], gipuzkoar sendagilea (j. [[1881]]).
* [[José Franco y Ribate]], Bilbon bizi izandako espainiar banda-zuzendaria eta musikagilea (j. [[1878]]).
* [[Micaela Chalmeta]], kataluniar kooperatibista, sozialista eta feminista (j. [[1858]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[John Cockcroft]] eta [[Ernest Walton]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Edwin McMillan]] eta [[Glenn T. Seaborg]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[Par Lagerkvist|Pär Lagerkvist]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Max Theiler]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Léon Jouhaux]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1951| ]]
8ux8570yej5gcfwfypcy35jupft0vwa
1961
0
1288
10021719
10019643
2025-01-03T12:52:04Z
Artegia
65203
/* Uztaila */
10021719
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Martxoaren 27]]a -Javier Batarrita Elexpuru hil zuen Espainiako Guardia Zibilak errepideko kontrol batean. Buruan tiroa eman eta ondoren beste 48 tiroz josi zuten. Auto berean zihoan Martin Ballesteros larri zauritu zuten. Jendartean [[Boluetako krimena]] izendatu zen hilketa.
* [[Uztailaren 18]]a – [[ETA]] bere lehen ekintza handia egiten saiatu zen: soldadu frankista ohiak garraiatzen zituen tren bat bidetik ateratzen saiatu zen, Donostiatik gertu. Era berean, Donostian zenbait Espainiako bandera erre zituzten publikoki. 110 lagun atxilotu zituen poliziak hurrengo egunetan.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Patrice Lumumba]] [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongoko Errepublika Demokratikoko]] lehen ministroa hil zuten.
* [[Urtarrilaren 23]]a – Bi bonba nuklear askatu zituen hegazkin batek nahigabe, [[AEB]]etako [[Ipar Karolina]]n, [[Goldsboro]] gainean.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Juri Gagarin]] kosmonauta sobietarra espaziora bidaiatu zuen lehen gizakia bilakatu zen, [[Vostok-1]] espazio-ontzian.
* [[Apirilaren 17]]a – [[Cochinos badiako inbasioa]] izan zen [[Kuba]]n.
* [[Apirilaren 27]]a – [[Sierra Leona]]k independentzia lortzen du.
* [[Ekainaren 4]]a – Vienako goi-bileran, [[John F. Kennedy]]rekin biltzean, [[Nikita Khrustxov]]ev [[Ekialdeko Alemania]]rekin bake itun bereizi bat sinatzeko [[ultimatum]]a eman eta [[1961eko Berlingo krisialdia|Berlingo krisialdia]] hasi zen.
* [[Ekainaren 23]]a – [[Bizertako krisialdia]]ren ondorioz [[Bizerta|hiria]] frantziarren eskuetan erori zen.
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Berlingo harresia]] eraikitzen hasi ziren [[Alemania]]n.
* [[Urriaren 17]]a – [[1961eko Parisko sarraskia]]. [[Paris]]en poliziak 200 [[aljeria]]rretik gora hil zituen Aljeriaren askatasunaren alde eta aljeriarrei ezarri zitzaien etxeratze-aginduen aurka manifestazio baketsuaren egiten ari zirela. Asko itota hil ziren, poliziak [[Sena]] ibaira jaurti ostean.
* [[Urriaren 27]]a – [[Berlingo harresia|Berlingo Harresiko]] [[Checkpoint Charlie]] kontrol puntuaren alde banatan tanke sobietar eta estatubatuarrak parez pare jarri ziren. Biharamunean bi aldeek adostasuna lortu eta tankeak erretiratu zituzten. [[Gerra Hotza]] berotzen ari zen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1961eko Bizkaiko Bertsolari Txapelketa]]ko garailea [[Jon Azpillaga]] izan zen.
* [[Urriaren 29]]a – [[1961eko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Bautista Madariaga]]k jantzi zuen txapela.
=== Mundua ===
* [[Irailaren 26]]a – [[Bob Dylan]]ek publikoki debutatu zuen [[New York]]en.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Apirilaren 12]]a – [[Juri Gagarin|Yuri Gagarin]] [[astronauta|kosmonauta]] sobietarra historian espazioratu den lehen [[gizaki]] bihurtu zen [[Kazakhstan|Kazakstanen]] dagoen [[Baikonur]]go [[jaurtigune|kosmodromotik]] orbitaratu zutenean.
* Urte hartan bertan [[kolera]]ren seigarren [[pandemia]]k [[Indonesia]]n, Indian eta Errusian eragina eduki zuen, 5 urtez.
== Kirolak ==
* [[Uztailaren 16]]a – [[Jacques Anquetil]]ek [[Frantziako Tourra]] irabazi zuen laugarren aldiz.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[Vladimir Potanin]], [[oligarka errusiar]]ra.
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Kiyotaka Matsui]], japoniar futbolari ohia.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Fernando Boada]], gipuzkoar politikaria.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Isabel Gemio]], espainiar kazetari eta telebistako eta irratiko aurkezlea.
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[José María Lumbreras|Txema Lumbreras]], nafar futbolari ohia.
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Didier Camberabero]], frantziar errugbilari ohia.
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Sandra Myers]], estatubatuar-espainiar atleta ohia, musikologo eta politikaria.
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Encarna Salazar]], espainiar ijito, flamenko eta pop abeslaria eta konpositorea, ''[[Azúcar Moreno]]'' bikoteko kidea.
* [[Urtarrilaren 11]] – [[Miguel Abia Biteo Boricó]], [[Ekuatore Ginea]]ko lehen ministroa (h. [[2012]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Maribel Aizarna]], gipuzkoar kazetari eta telebista aurkezlea.
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Francisco Marhuenda]], espainiar kazetari eta politikari ohia.
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Juan Antonio Aznárez]], gipuzkoar apaiza, [[Iruñeko eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko eta Tuterako artxidiozesiko]] apezpiku laguntzailea.
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Juan Matute]], bizkaitar [[hipika|zaldizko]] ohia.
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[José Manuel Otxotorena]], donostiar futbolari ohia.
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Maia Txiburdanidze]], georgiar xake jokalaria.
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[David Latxaga]], [[EAJ]]ko bizkaitar politikaria.
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Jean-Patrick Lescarboura]], frantziar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
* [[Urtarrilaren 19]]a – [[Mercedes Marrero]], saskibaloi-jokalaria eta merkataritza-nabigazioko kapitain titulua lortu zuen lehen emakume espainiarra.
* [[Urtarrilaren 20]]a – [[Yolanda González]], bilbotar ikasle eta militante komunista (h. [[1980]]).
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Nazanín Armanian]], irandar idazle eta politologoa, 1983tik Espainian erbesteratua.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Marie-Laure de Lorenzi]], lapurtar golflari ohia.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Piotr Ugrumov]], letoniar txirrindulari ohia.
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Daniel Johnston]], estatubatuar kantautore, abeslari eta musikagilea (h. [[2019]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Fausto Gresini]], italiar motoziklista (h. [[2021]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Beatriz Arzamendi]], gipuzkoar musikagilea.
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Guido Buchwald]], alemaniar futbolari ohia.
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Nastassja Kinski]], alemaniar aktorea.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Wayne Gretzky]], kanadar izotz hockey jokalari ohia, garai guztietako [[izotz hockey]] jokalari onenatzat hartua.
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Arnaldur Indriðason]], islandiar fikziozko krimen liburu idazlea.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Liu Gang]], txinatar matematikaria, fisikaria eta ordenagailu zientzialaria, Txinako intelektual eta buruzagia [[Tiananmen plazako protestak|Tiananmen plazako protestatan]].
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Galina Kurliandskaia]], errusiar fisikaria, magnetoinpedantzia erraldoian aditua.
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Ander Iturriotz]], gipuzkoar idazlea eta Soziologiako doktorea, [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUn]] irakaslea.
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 4]]a – [[Mark Simpson]], estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Alexander Payne]], estatubatuar zinema zuzendaria.
* [[Otsailaren 11]] – [[Sikivu Hutchinson]], estatubatuar idazle eta ekintzaile afroamerikarra.
* [[Otsailaren 12]]a – [[David Graeber]], estatubatuar antropologo, anarkista, ekintzaile eta idazlea (h. [[2020]]).
* [[Otsailaren 13]]a – [[Joseba Macías]], bizkaitar kazetari, idazle, soziologo, zinema zuzendari eta unibertsitateko irakaslea (h. [[2013]]).
* [[Otsailaren 16]]a - [[Maritza Sayalero]], venezuelar diseinatzailea, enpresaburua, modeloa eta edertasun-erregina ohia, 1979ko ''Miss Unibertso''.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Xabier Etxaniz Erle]], gipuzkoar idazlea eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Josefina Vidal]], [[Kuba]]ren Atzerri Ministerioko [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetarako]] arduraduna.
* [[Otsailaren 20]]a – [[Jose Maria Etaio]], jauzian trebatutako nafar atleta-ohia.
* [[Otsailaren 21]]a – [[Abhijit Banerjee]], indiar ekonomialaria, 2019ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[Otsailaren 23]]a – [[Rosaura Andazabal Cayllahua]], perutar historialaria, irakaslea eta ikerlaria (h. [[2021]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Tere Irastortza]], gipuzkoar idazlea.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Miguel Ángel Gómez Garro]], gipuzkoar Boccia paralinpiar jokalaria.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Éric Rochant]], frantziar zinema-zuzendaria.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Erna Solberg]], [[Norvegia]]ko lehen ministroa.
* [[Otsailaren 26]]a – [[Joxemari Urteaga]], euskal idazlea.
* [[Otsailaren 27]]a – [[James Worthy]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Otsailaren 28]]a – [[Rae Dawn Chong]], kanadar-estatubatuar aktorea.
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Lourdes Bedia]], gipuzkoar aktorea.
* [[Martxoaren 1]]a – [[David Cantero]], espainiar kazetari eta telebista aurkezlea.
* [[Martxoaren 1]]a – [[Koichi Hashiratani]], japoniar futbolari ohia.
* [[Martxoaren 2]]a – [[Emma Ozores]], espainiar aktorea.
* [[Martxoaren 3]]a – [[Fatima Whitbread]], britainiar atleta ohia, [[xabalina-jaurtiketa]]n aditua.
* [[Martxoaren 4]]a – [[Catherine M. Russell]], [[Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtsa|UNICEFeko]] zuzendari exekutiboa.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Kike Elizalde|Kike Elizalde, ''Elizalde II.a'']], erremonteko nafar pilotari ohia.
* [[Martxoaren 19]]a – [[Laurel Blair Salton Clark]], estatubatuar zirujaua eta astronauta (h. [[2003]])
* [[Martxoaren 11]] – [[Mohamed bin Zayed Al Nahyan]], [[Arabiar Emirerri Batu]]etako presidentea eta [[Abu Dhabi]]ko emirra.
* [[Martxoaren 14]]a – [[Jose Luis Mendilibar]], bizkaitar futbolari ohia eta futbol entrenatzailea.
* [[Martxoaren 14]]a – [[José Ángel Urien]], bizkaitar txirrindularia (h. [[1987]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Juan Jose Zubiri]], gipuzkoar [[euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]].
* [[Martxoaren 15]]a – [[Inma Arias]], bizkaitar politikaria.
* [[Martxoaren 15]]a – [[Moungi Bawendi]], tunisiar-frantziar-estatubatuar kimikaria, 2023ko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[Martxoaren 16]]a – [[Madhumala Chattopadhyay]], indiar antropologoa.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Umayya Abu-Hanna]], finlandiar-palestinar poeta eta filologoa.
* [[Martxoaren 20]]a – [[Blanca Busquets i Oliu]], katalan idazle, hizkuntzalari eta gidoilaria.
* [[Martxoaren 20]]a – [[Martín Lasarte]], uruguaiar futbolari-ohia eta entrenatzailea.
* [[Martxoaren 21]]a – [[Lothar Matthäus]], alemaniar futbolari ohia eta entrenatzailea, [[Munduko Futbol Txapelketa]] gehienetan parte hartu duen jokalaria.
* [[Martxoaren 21]]a – [[Dionisio Muñoz]], euskal kirolari ohia, [[halterofilia]]n aritua.
* [[Martxoaren 22]]a – [[Jabier Kaltzakorta]], euskal idazlea, euskal herri-literaturako aditua eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea.
* [[Martxoaren 23]]a – [[Tomás Saldaña]], bizkaitar pilotu ohia.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Anna Azcárate]], euskal jatorriko suediar aktorea.
* [[Martxoaren 24]]a – [[Gianis Varufakis]], Greziako finantza ministro ohia eta [[Demokrazia Europan 2025 Mugimendua]]ren sortzailea.
* [[Martxoaren 26]]a – [[Amanda Simpson]], estatubatuar politikaria.
* [[Martxoaren 27]]a – [[Izaskun Bilbao]], bizkaitar politikaria, [[Eusko Legebiltzarreko mahaiburu]] ohia.
* [[Martxoaren 27]]a – [[Tony Rominger]], suitzar txirrindulari ohia.
* [[Martxoaren 28]]a – [[Juan Mari Aburto]], bizkaitar politikaria, [[Bilboko alkateen zerrenda|Bilboko alkatea]].
* [[Martxoaren 28]]a – [[Byron Scott]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Martxoaren 29]]a – [[Michael Winterbottom]], britainiar film editore, ekoizle eta zuzendaria.
* [[Martxoaren 31]] – [[Belén Cruz]], gipuzkoar aktorea.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Ascensión Badiola]], gaztelaniazko bizkaitar idazlea.
* [[Apirilaren 1]]a – [[Susan Boyle]], eskoziar abeslaria.
* [[Apirilaren 1]]a – [[Juan Echanove]], euskal jatorriko espainiar aktorea.
* [[Apirilaren 2]]a – [[Emmanuel Issoze Ngondet]], [[Gabon]]go lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[Apirilaren 2]]a – [[Keren Woodward]], ingeles pop abeslari eta musikagilea.
* [[Apirilaren 3]]a – [[Eddie Murphy]], estatubatuar aktore, zinema zuzendari, abeslari, idazle eta umorista.
* [[Apirilaren 3]]a – [[Ajam Boujarari Mohammed|''Samir'']], marokoar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Andrea Arnold]], britainiar zine zuzendari, gidoilari eta aktorea.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Teodoro Rastrojo]], madrildar futbolari ohia, [[Athletic|Athletic Clubean]] aritutakoa.
* [[Apirilaren 6]]a – [[José Antonio Alonso Vázquez]], gipuzkoar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Apirilaren 6]]a – [[Aitor Ortiz de Pinedo]], bizkaitar literatura-kritikaria eta [[IRALE]]ko irakaslea.
* [[Apirilaren 8]]a – [[Mila Aierbe]], gipuzkoar astrologo-iragarlea.
* [[Apirilaren 11]] – [[Laurent Cantet]], frantziar zinema zuzendari, argazkilari eta gidoigilea (h. [[2024]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[Lisa Gerrard]], australiar abeslari eta konpositorea.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Maddi Zubeldia]], gipuzkoar kantari, idazle eta antzerkilaria.
* [[Apirilaren 13]]a – [[Jon Salaberri]], [[Hartutako Immuno Eskasiaren Sindromea|HIES]] gaixoa eta gaixotasunaren kontrako ekintzaile ezaguna Euskal Herrian (h. [[1995]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Robert Carlyle]], eskoziar aktorea.
* [[Apirilaren 14]]a – [[Yuji Sugano]], japoniar futbolari ohia.
* [[Apirilaren 15]]a – [[Carol W. Greider]], estatubatuar biologo molekularra, 2009ko [[Zerrenda:Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[Apirilaren 15]]a – [[Tiina Lillak]], finlandiar atleta, [[Xabalina jaurtiketa]]n aditua.
* [[Apirilaren 17]]a – [[Alfred Bosch]], kataluniar unibertsitate irakaslea, idazlea, saiakeragilea eta politikaria.
* [[Apirilaren 19]]a – [[Pilar Bellver]], espainiar idazlea eta feminista.
* [[Apirilaren 23]]a – [[George Lopez]], estatubatuar aktore eta umorista.
* [[Apirilaren 24]]a – [[Tetsuya Totsuka]], japoniar futbolari ohia.
* [[Apirilaren 25]]a – [[Soledad Iparragirre]], ''Marisol'', '' Anboto'', gipuzkoar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]].
* [[Apirilaren 25]]a – [[Álvaro de Marichalar]], nafar abenturazale eta enpresaburua.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Anthony Cumia]], estatubatuar irrati esatari eta umorista.
* [[Apirilaren 27]]a – [[Euken Ostolaza]], gipuzkoar [[kontratenore]]a (h. [[2023]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Eva Illouz]], frantziar-israeldar soziologo eta irakaslea, sentimenduen eta kulturaren soziologian berezitua.
* [[Apirilaren 30]]a – [[Iñaki Kijera Zelarain]], manifestazio batean Espainiako [[Espainiako Polizia Nazionala|Polizia Nazional]] batek tiroz hildako donostiar gaztea (h. [[1979]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Isiah Thomas]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia, bere garaiko saskibaloi antolatzaile onenetakoa.
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Daniel García Jiménez]], ''Daniel'', errioxar palari ohia.
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Leyla Zana]], [[kurdu]]-[[turkia]]r idazle eta politikaria.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Lucho Herrera]], kolonbiar txirrindularia.
* [[Maiatzaren 6]]a – [[George Clooney]], estatubatuar aktore, zine-zuzendari, ekoizle eta gidoilaria.
* [[Maiatzaren 7]]a – [[Alejandro Sagardui]], bizkaitar futbolaria (h. [[2018]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Michael Azerrad]], estatubatuar idazlea, kazetaria eta musikaria.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Pedro Reyes]], espainiar umorista, idazlea eta telebista eta zinemako aktorea (h. [[2015]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[John Corbett]], estatubatuar aktorea eta country abeslaria.
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Fuensanta Coves]], [[Andaluziako Parlamentua|Andaluziako Parlamentuko]] lehendakaria.
* [[Maiatzaren 11]]a – [[Igone Zabala Unzalu]], bizkaitar euskal-hizkuntzalaria.
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Patricia Urquiola]], espainiar arkitekto eta diseinatzailea.
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Luis Azanza]], nafar argazkilaria (h. [[2021]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Marta González Gómez]], bizkaitar medikua eta [[FMLN]]ko kidea (h. [[1990]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Roberto Gonzalez de Viñaspre]], euskal filologoa eta euskaltzain urgazlea.
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Dennis Rodman]], estatubatuar saskibaloi jokalari ohia, 1990eko hamarkadako [[NBA]]ko handienetakoa.
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Tim Roth]], ingeles aktorea.
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Kevin McDonald]], [[quebec]]ar aktore eta umorista.
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Enya]], irlandar abeslaria.
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Maurizio Milani]], italiar umorista, italierazko idazlea, antzerki aktorea eta kazetaria.
* [[Maiatzaren 21]]a - [[Helene Legrais]], ipar-katalan historialaria, kazetaria eta idazlea, frantsesez idazten duena.
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Antonia San Juan]], espainiar aktore, zuzendari eta gidoilaria.
* [[Maiatzaren 23]]a - [[Lucía Galán]], argentinar abeslaria eta aktorea, ''Pimpinela'' bikoteko kidea.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Daniele Massaro]], italiar futbolari ohia.
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Ismael Urtubi]], bizkaitar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Jesús Llano]], arabar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Maiatzaren 25]]a - [[Mónica Oriol Icaza]], espainiar ekonomialaria, unibertsitate irakaslea eta enpresaburua.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[María Bayo]], nafar sopranoa.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Elisabeth Ohlson Wallin]], suediar argazkilaria (h. [[2024]]).
* [[Maiatzaren 29]]a – [[Iñaki Fernández Arnaiz]], ''[[Glutamato Ye-Yé]]'' taldeko abeslaria.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Jevgeni Prigozhin]], ''Putinen chef'', errusiar oligarka, mertzenario-burua, [[Vladimir Putin]]en konfidantzazko laguna eta [[Wagner Taldea|Wagner Taldeko]] sortzailea (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 2]]a – [[Liam Cunningham]], irlandar aktorea.
* [[Ekainaren 3]]a – [[Josep Vicent Egea]], euskal herritar musikagilea, [[Alacanteko probintzia|Alacanten]] jaioa.
* [[Ekainaren 3]]a – [[Lawrence Lessig]], estatubatuar abokatu eta informatikaria, [[Creative Commons]] erakundearen sortzailea.
* [[Ekainaren 4]]a – [[Ferenc Gyurcsány]], [[Hungaria]]ko lehen ministro ohia.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Libe Agirre]], bizkaitar kazetaria.
* [[Ekainaren 6]]a – [[Tom Araya]], txiletar-estatubatuar musikaria, ''[[Slayer]]'' taldeko abeslari eta baxu-jolea.
* [[Ekainaren 7]]a – [[Mikel Albisu|Mikel Albisu, ''Mikel Antza'']], euskal idazlea eta antzerkigilea, [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAren]] arduradun politikotzat hartua.
* [[Ekainaren 8]]a – [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso|Dunia Ayaso]], espainiar zinema- eta antzerki-zuzendari eta gidoilaria (h. [[2014]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Michael J. Fox]], estatubatuar aktorea.
* [[Ekainaren 9]]a – [[Aaron Sorkin]], estatubatuar gidoilaria, zinema zuzendaria, ekoizlea, eta antzerkigilea.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Joxe Mari Arbelaitz]], gipuzkoar sukaldaria.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Kim Deal]], estatubatuar musikari eta abeslaria.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Juan Fernando López|Juan Fernando López Aguilar]], [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOE]] espainiar politikaria.
* [[Ekainaren 11]] – [[María Barranco]], espainiar aktorea.
* [[Ekainaren 12]]a – [[Kristian Pielhoff]], gipuzkoar telebistako aurkezlea.
* [[Ekainaren 15]]a – [[Txetxo Bengoetxea]], gipuzkoar abeslari eta musikagilea, ''[[21 Japonesas]]'' taldearen sortzailea.
* [[Ekainaren 15]]a – [[Juan José Díaz de Gereñu]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Ekainaren 15]]a – [[Jim Hanks]], estatubatuar aktorea.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Imanol Zubero]], gipuzkoar soziologoa eta politikaria.
* [[Ekainaren 18]]a – [[Alison Moyet]], ingeles abeslaria.
* [[Ekainaren 19]]a – [[Bidhya Devi Bhandari]], [[Nepal]]go presidentea.
* [[Ekainaren 20]]a – [[Manuel Agirrezabala|Manuel Agirrezabala, Matxin II.a]], gipuzkoar erremonte pilotari ohia.
* [[Ekainaren 20]]a – [[Javivi]], espainiar aktorea.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Rafael Catalá]], [[PP]]ko espainiar politikaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Manu Chao]], euskaldun eta galiziar jatorriko musikari, sortzaile eta abeslaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Luis de la Fuente]], errioxar futbolari ohi eta entrenatzailea, [[Athletic|Athletic Clubean]] aritutakoa.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Joko Widodo]], [[Jakarta]]ko gobernadore ohia eta [[Indonesia]]ko presidentea.
* [[Ekainaren 23]]a – [[Andrea Borella]], italiar eskrimalaria, florete modalitatekoa.
* [[Ekainaren 23]]a – [[Ignacio Ugartetxe]], [[Zerrenda:Athletic Clubeko presidenteak|Bilboko Athletic Clubeko presidentea]].
* [[Ekainaren 24]]a – [[Sylvie Fleury]], suitzar pop artista garaikidea.
* [[Ekainaren 24]]a – [[Iain Glen]], eskoziar aktorea.
* [[Ekainaren 24]]a – [[Rebecca Solnit]], estatubatuar idazle, historialari eta aktibista.
* [[Ekainaren 25]]a – [[Ricky Gervais]], ingeles umorista, aktore eta gidoigilea.
* [[Ekainaren 26]]a – [[Greg LeMond]], estatubatuar txirrindulari ohia, [[Frantziako Tourra]] irabazten zuen lehen ez-europarra.
* [[Ekainaren 29]]a – [[Mari Karmen Menika]], bizkaitar kudeatzailea, [[UEU]]ren Ikastetxe Nagusiaren arduraduna.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Diana Galeskoa]], ''Lady Di'', [[Gales]]ko printzesa (h. [[1997]]).
* [[Uztailaren 1]]a – [[Malcolm Elliott]], ingeles txirrindulari ohia.
* [[Uztailaren 1]]a – [[Carl Lewis]], estatubatuar atleta ohia, distantzia laburrean eta luzerako jauzian inoizko hoberenetakoa.
* [[Uztailaren 2]]a – [[Samy Naceri]], frantziar aktorea.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Iker Diaz]], bizkaitar aktorea.
* [[Uztailaren 8]]a – [[Andrew Fletcher]], ingeles musikaria, ''[[Depeche Mode]]'' taldearen sortzaileetako bat (h. [[2022]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Esperanza Elipe]], espainiar aktorea.
* [[Uztailaren 11]] – [[Felipe Rius]], nafar idazle eta kazetaria (h. [[2018]]).
* [[Uztailaren 12]]a - [[Esther Corral Diaz]], galiziar filologoa.
* [[Uztailaren 13]]a – [[Kike Fernandez de Pinedo]], arabar irakaslea eta [[EH Bildu]]ko politikaria.
* [[Uztailaren 15]]a – [[Forest Whitaker]], estatubatuar aktore eta zinema zuzendaria.
* [[Uztailaren 17]]a – [[António Costa]], portugaldar politikari eta abokatua.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Elizabeth McGovern]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
* [[Uztailaren 20]]a – [[Iñaki Aldekoa Beitia]], gipuzkoar [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea eta idazlea.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Ifor ap Glyn]], telebista aurkezlea eta [[Gales (hizkuntza)|galeserazko]] poeta.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Fanny Tur Riera]], espainiar historialaria, artxibozaina, kultura-ekintzailea eta politikaria.
* [[Uztailaren 23]]a – [[Gonzalo Arconada]], gipuzkoar futbol entrenatzailea.
* [[Uztailaren 23]]a – [[Woody Harrelson]], estatubatuar aktorea.
* [[Uztailaren 23]]a – [[David Kaufman]], estatubatuar aktore eta bikoiztailea.
* [[Uztailaren 26]]a – [[Robert Verbeek]], herbeheretar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Iñaki Bijandi]], bizkaitar txirrindulari ohia.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Nieves Ibeas]], aragoiar politikari eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Aitor Mazo]], bilbotar aktorea eta zinema zuzendaria (h. [[2015]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Laurence Fishburne]], estatubatuar aktorea.
* [[Uztailaren 31]] – [[Bittor Elizagoien]], nafar bertsolaria.
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Nieves Concostrina]], espainiar kazetaria.
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Felix Izeta]], gipuzkoar xake-jokalaria.
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Eva Lesmes]], asturiar zinema-zuzendaria, telebistako errealizadorea eta zinema eta telebistako gidoilaria.
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Pumpuang Duangjan]], thailandiar abeslari eta aktorea (h. [[1992]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Barack Obama]], [[Ameriketako Estatu Batuetako presidenteen zerrenda|Ameriketako Estatu Batuetako 44. presidentea]].
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Iñaki Altzelai]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[Abuztuaren 7]]a – [[Carlos Vives]], kolonbiar abeslari, aktore eta musikagilea.
* [[Abuztuaren 7]]a – [[Maggie Wheeler]], estatubatuar aktorea.
* [[Abuztuaren 8]]a – [[The Edge]], irlandar musikaria, ''[[U2]]'' taldeko gitarrajolea.
* [[Abuztuaren 9]]a – [[John Key]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa.
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Juan Carlos Herrero]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[Abuztuaren 11]] – [[Luis Garde]], euskal idazlea.
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Violeta Bermúdez]], [[Peru]]ko lehen ministroa.
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Borjana Krišto]], [[Bosnia-Herzegovinako Federazioa|Bosnia-Herzegovinako]] lehenendabiziko emakumezko presidentea.
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Satoshi Tsunami]], japoniar futbolari ohia.
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Pedro Alegre]], gipuzkoar piraguista ohia, ur lasaietako [[kayak]]en aritua.
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Ángel Norzagaray]], antzerkigile, aktore, poeta, irakasle eta zuzendari mexikarra (h. [[2021]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Jun Suzuki]], japoniar futbolari ohia.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Ernesto Alava]], bizkaitar musikaria, ''[[Zarama]]'' taldeko bateria-jotzailea.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Frédéric Antonetti]], frantziar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Fernando Arretxe|Fernando Arretxe, ''Arretxe I.a'']], nafar pilotari ohia.
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Manuel Merino]], [[Peru]]ko presidentea.
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Alberto Zerain]], euskal mendizalea, [[Everest]] mendia igo zuen lehen arabarra (h. [[2017]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Stephen Hillenburg]], estatubatuar animatzailea, ekoizlea eta biologoa, ''[[Bob Belaki]]'' marrazki bizidun telesailaren sortzailea (h. [[2018]])
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Andrés Calamaro]], argentinar rock musikagile, abeslari eta ekoizlea.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Roland Orzabal]], britainiar musikaria.
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Alexandre Desplat]], frantziar zinema-musikagilea.
* [[Abuztuaren 24]]a – [* [[]]a – [[]], .[Sophie Andouin-Mamikonian]], lapurtar idazlea, armeniar jatorriduna.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Jared Harris]], britainiar aktorea.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Seán Keane (abeslaria)|Seán Keane]], irlandar musikari eta abeslaria.
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Billy Ray Cyrus]], estatubatuar country abeslaria, musikaria, konposatzailea eta aktorea.
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Yutaka Ikeuchi]], japoniar futbolari ohia.
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Yolanda Adams]], estatubatuar esataria, zinema aktorea eta gospel abeslaria.
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Garbiñe Mendizabal]], gipuzkoar politikari eta eusko legebiltzarkidea.
* [[Abuztuaren 29]]a - [[Argia Ituarte Arkotxa]], [[Ondarroa]]ko emakumezko lehen alkatea.
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Andrés Lima]], espainiar aktore eta antzerki zuzendaria.
* [[Irailaren 1]]a – [[Kateryna Justxenko]], ukrainar ekonomialaria eta Ukrainako lehen dama ohia.
* [[Irailaren 2]]a – [[Toshinobu Katsuya]], japoniar futbolari ohia.
* [[Irailaren 6]]a – [[Pablo Juantegi]], gipuzkoar exekutiboa, ''Telepizza''ren exekutibo nagusia.
* [[Irailaren 7]]a – [[Jakes Ahamendaburu]], baxenafar idazlea (h. [[2022]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[Gabi Mouesca]], [[Iparretarrak]] erakundeko lapurtar ekintzaile historikoa.
* [[Irailaren 9]]a – [[Issam Zahreddine]], Siriako Errepublikar Guardiaren maior jenerala (h. [[2017]]).
* [[Irailaren 10]]a – [[Alberto Núñez Feijóo]], [[Galiziako Xunta]]ren zazpigarren presidentea.
* [[Irailaren 11]] – [[Dolores Sanchez Palomino]], galiziar irakaslea eta filologoa.
* [[Irailaren 12]]a – [[Mylène Farmer]], frantziar abeslaria.
* [[Irailaren 12]]a – [[Malva Flores]], mexikar poeta, narratzailea eta saiakeragilea.
* [[Irailaren 13]]a – [[Javier Caballero Martínez]], [[Unión del Pueblo Navarro|UPNko]] nafar politikaria.
* [[Irailaren 13]]a – [[Dave Mustaine]], estatubatuar musikaria, ''[[Megadeth]]'' taldeko gitarra-jotzailea, konposatzailea eta abeslaria.
* [[Irailaren 15]]a – [[Lidia Jusupova]], txetxeniar abokatu eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
* [[Irailaren 16]]a – [[Iñaki Uranga]], bizkaitar abeslaria.
* [[Irailaren 17]]a – [[Nives Meroi]], italiar alpinista.
* [[Irailaren 17]]a – [[Mari Carmen Rubio]], nafar [[Arkularitza|arkulari]] paralinpikoa, arku-konposatuan aditua.
* [[Irailaren 17]]a – [[Isabel Salud]], kataluniar funtzionario eta politikaria.
* [[Irailaren 18]]a – [[James Gandolfini]], estatubatuar aktorea (h. [[2013]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Lori eta George Schappell]], estatubatuar biki siamdarrak (h. [[2024]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Iñigo Urkullu]], [[Eusko Jaurlaritzako lehendakaria|Eusko Jaurlaritzako 7. lehendakaria]].
* [[Irailaren 19]]a – [[Rafael Álvarez Ibarra]], bizkaitar xakelaria.
* [[Irailaren 25]]a – [[Lierni Fresnedo]], gipuzkoar antzerki eta telebistako aktorea.
* [[Irailaren 25]]a – [[Heather Locklear]], estatubatuar aktore eta ekoizlea.
* [[Irailaren 26]]a – [[Carlos Mario Alzate Urquijo]], [[Medellingo kartela|Medellíneko karteleko]] sikario ohia.
* [[Irailaren 26]]a – [[Jeanie Buss]], estatubatuar enpresaburua, [[NBA]]ko eraztun bat irabazi zuen lehenengo emakume jabea.
* [[Irailaren 27]]a – [[Stephen M. Shore]], estatubatuar irakaslea.
* [[Irailaren 28]]a – [[Nerea Txapartegi]], [[Bildu]]ko donostiar politikaria.
* [[Irailaren 28]]a – [[Enrique Zuazua]], gipuzkoar matematikaria eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Irailaren 29]]a – [[Julia Gillard]], [[Australia]]ko lehen ministro ohia.
* [[Irailaren 30]]a – [[Kike Amonarriz]], gipuzkoar soziolinguista, umorista eta telebista-aurkezlea.
* [[Irailaren 30]]a – [[Eric Stoltz]], estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta aktorea.
==== Urria ====
* [[Urriaren 2]]a – [[Andoni Egaña]], gipuzkoar bertsolaria, lau aldiz [[Bertsolari Txapelketa Nagusia|Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiaren]] irabazle, euskal idazlea, gidoilaria eta [[Zerrenda:Euskaltzain urgazleak|Euskaltzain urgazlea]].
* [[Urriaren 3]]a – [[Amaia Vazquez]], psikologo kliniko eta sexologo euskalduna.
* [[Urriaren 5]]a – [[Guillermo Calabrese]], argentinar sukaldari eta telebista-aurkezlea (h. [[2023]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Silvia Soler]], kataluniar idazle eta kazetaria.
* [[Urriaren 7]]a – [[Hanaa Al-Ramli]], jordaniar-palestinar ingeniaria, idazlea, ikertzailea, hizlaria eta aktibista.
* [[Urriaren 7]]a – [[Juan Mari Lujanbio]], gipuzkoar traineru estropadetako patroia.
* [[Urriaren 8]]a – [[Mixel Etxebest]], zuberoar enpresaburu eta politikaria eta [[Maule-Lextarre]]ko auzapeza.
* [[Urriaren 9]]a – [[Josu Etxaburu]], bizkaitar irakaslea, [[Gure Esku Dago]]ko bozeramailea.
* [[Urriaren 10]]a – [[Amparo Alonso Betanzos]], galiziar ingeniari kimikoa eta adimen artifizialeko ikertzailea.
* [[Urriaren 12]]a – [[Diego Garcia (atleta)|Diego Garcia]], euskal atleta, maratoietan espezializatua (h. [[2001]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Doc Rivers|''Doc'' Rivers]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Urriaren 15]]a – [[Benito Elizalde]], euskal arraunlari ohia.
* [[Urriaren 16]]a – [[Yahiro Kazama]], japoniar futbolari ohia.
* [[Urriaren 18]]a – [[Mikel Cuadra]], bizkaitar saskibaloi jokalari ohia.
* [[Urriaren 18]]a – [[Wynton Marsalis]], estatubatuar musika klasikoko eta jazz-musikako tronpeta-jotzailea.
* [[Urriaren 20]]a – [[Dragiša Binić]], serbiar futbolari ohia.
* [[Urriaren 20]]a – [[Ian Rush]], galestar futbolari ohia, [[Galesko futbol selekzio nazionala|Galesko selekzioaren]] inoizko golegilerik hoberena.
* [[Urriaren 22]]a – [[Philippe Decouflé]], frantziar koreografoa eta antzerki-zuzendaria.
* [[Urriaren 23]]a – [[Andoni Zubizarreta]], euskal herritar futbolari ohia eta kirol zuzendari teknikoa.
* [[Urriaren 24]]a – [[Lita Cabellut]], espainiar artista.
* [[Urriaren 25]]a – [[Chimo Bayo]], espainiar DJ eta musika-ekoizlea.
* [[Urriaren 26]]a – [[Endika Guarrotxena]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[Urriaren 26]]a – [[Uhuru Kenyatta]], [[Kenya]]ko presidentea.
* [[Urriaren 26]]a – [[Ana de Miguel]], espainiar filosofoa eta feminista.
* [[Urriaren 27]]a – [[Jesús Glaria Yetano]], nafar futbolari ohia.
* [[Urriaren 28]]a – [[Lluïsa Cunillé]], kataluniar dramaturgoa.
* [[Urriaren 30]]a – [[Dmitri Muratov]], errusiar kazetari eta telebista aurkezlea, 2021eko [[Bakearen Nobel Saria]].
* [[Urriaren 30]]a – [[Rosa Talavera]], gipuzkoar atleta.
* [[Urriaren 31]] - [[Anna Güell Torne]], kataluniar aktorea eta antzerki zuzendaria.
* [[Urriaren 31]] – [[Peter Jackson]], zeelandaberritar zinema zuzendaria.
* [[Urriaren 31]] – [[Larry Mullen Jr.]], irlandar musikaria, ''[[U2]]'' taldeko bateriajolea..
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 1]]a – [[Petr Pavel]], [[Txekiar Errepublika]]ko presidentea.
* [[Azaroaren 2]]a – [[k.d. lang]], kanadar pop eta country kantautorea.
* [[Azaroaren 4]]a – [[Ralph Macchio]], estatubatuar aktorea.
* [[Azaroaren 5]]a – [[Antonio Gorriaran]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 7]]a – [[Sergei Aleinikov]], bielorrusiar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 9]]a – [[Antoni Bassas]], kataluniar kazetaria eta irrati eta telebistako gidoilaria.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Nadia Comăneci]], errumaniar gimnasta ohia, sekula izan den gimnasta onenetako bat.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Enzo Francescoli]], uruguaiar futbolaria, 1980 eta 1990eko hamarkadetako hegoamerikar futbolaririk onenetarikoa.
* [[Azaroaren 12]]a – [[Atsushi Natori]], japoniar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 13]]a – [[Mahamat Kamoun]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko lehen ministro ohia.
* [[Azaroaren 13]]a – [[José Ignacio Munilla]], euskal apezpikua, [[Donostiako elizbarrutia|Donostiako elizbarrutiko]] apezpikua.ç
* [[Azaroaren 14]]a - [[Reyes Calderón]], espainiar idazle, ekonomialari eta unibertsitateko irakaslea.
* [[Azaroaren 14]]a – [[Antonio Flores]], espainiar kantautore eta abeslari ijitoa (h. [[1995]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Nagui]], frantziar kazetaria.
* [[Azaroaren 18]]a – [[Elixabete Perez]], gipuzkoar euskalaria.
* [[Azaroaren 19]]a – [[Meg Ryan]], estatubatuar aktore eta ekoizlea.
* [[Azaroaren 19]]a – [[Bogdan Wenta]], poloniar eskubaloi jokalari ohia, Poloniar eskubaloiaren historiako jokalaririk hoberenetakoa.
* [[Azaroaren 20]]a – [[Joaquín Trincado]], bizkaitar zinema zuzendari eta ekoizlea.
* [[Azaroaren 21]]a – [[Jon Mikel Arano Aramendi]], gipuzkoar idazlea, kazetaritzan eta olerkigintzan nabarmendua.
* [[Azaroaren 21]]a – [[Manu Lopez]], euskal idazlea eta [[EHU]]ko irakaslea.
* [[Azaroaren 21]]a – [[João Domingos Pinto]], portugaldar futbolari ohia.
* [[Azaroaren 24]]a – [[Arundhati Roy]], indiar idazle, pentsalari eta ekintzailea.
* [[Azaroaren 26]]a – [[Tom Carroll]], australiar surflari ohia.
* [[Azaroaren 27]]a – [[Laura del Sol]], kataluniar aktore eta dantzaria.
* [[Azaroaren 28]]a – [[Alfonso Cuarón]], mexikar zinema zuzendari, ekoizle, gidoigile eta eleberrigilea.
* [[Azaroaren 28]]a – [[Ramón García]], bizkaitar telebista aurkezlea.
* [[Azaroaren 29]]a – [[Tom Sizemore]], estatubatuar aktorea (h. [[2023]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Javier Cillero]], bizkaitar idazle eta itzultzailea.
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Txema Portillo]], euskal historialaria, [[Ermuko Foroa]]ren sortzaileetako bat.
* [[Abenduaren 1]]a – [[Lito Vitale]], argentinar musikagile eta piano-jotzailea.
* [[Abenduaren 3]]a – [[Daniel Cassany]], Diskurtsoaren analisi alorreko kataluniar irakaslea.
* [[Abenduaren 6]]a – [[José Javier Lasarte]], arabar ekonomialari eta politikaria.
* [[Abenduaren 11]] – [[Marta García Gómez]], espainiar kazetaria, telebistako aurkezlea, bikoizketako aktorea eta publizitate-esataria (h. [[2013]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Macky Sall]], [[Senegal]]go presidentea.
* [[Abenduaren 12]]a – [[Daniel O'Donnell]], irlandar abeslaria.
* [[Abenduaren 13]]a – [[Sergio Elguezábal]], irrati eta telebistako kazetari eta argitaratzaile argentinarra.
* [[Abenduaren 13]]a - [[Irene Sáez]], venezuelar politologoa, politikaria, alkatea, diputatua, aktorea eta modelo ohia.
* [[Abenduaren 17]]a – [[Sara Dallin]], ingeles pop abeslari eta musikagilea.
* [[Abenduaren 17]]a – [[Inés Fernández-Ordoñez]], espainiar filologoa eta Espainiako Errege Akademiako akademikoa.
* [[Abenduaren 17]]a – [[Arantza Manterola Odriozola]], ikastola mugimenduko gipuzkoar ekintzailea.
* [[Abenduaren 18]]a -[[Martin Alustiza]], gipuzkoar esku pilotari ohia.
* [[Abenduaren 18]]a – [[Joanna Jet]], britainiar emakumezko aktore pornografiko, zine-zuzendari eta modelo transexuala.
* [[Abenduaren 18]]a – [[Félix Taberna]], [[Nafarroako Ezker Batua|IUN-NEBko]] nafar politikaria.
* [[Abenduaren 19]]a – [[Eric Allin Cornell]], estatubatuar fisikaria, 2001eko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[Abenduaren 20]]a – [[Pablo Villamar]], [[Galiziako Bloke Nazionalista|BNGko]] galiziar politikaria.
* [[Abenduaren 24]]a – [[Ilham Aliyev]], [[Azerbaijan]]go presidentea.
* [[Abenduaren 24]]a – [[Patxi Bolaños]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Ingrid Betancourt]], kolonbiar-frantziar politikaria.
* [[Abenduaren 25]]a - [[Ghislaine Maxwell]], britainiar-frantziar-estatubatuar ''socialite'' ohia eta delinkuente sexual konbiktua.
* [[Abenduaren 25]]a – [[David Thompson]], [[Barbados]]ko lehen ministroa (h. [[2010]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Andrew Lock]], australiar alpinista.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Guido Westerwelle]], alemaniar politikaria (h. [[2016]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Adolfo Araiz]], nafar politikaria.
* [[Abenduaren 28]]a – [[Boško Gjurovski]], mazedoniar futbolari ohia.
* [[Abenduaren 29]]a – [[Juan Ramon Makuso]], gipuzkoar idazlea eta filosofia irakaslea.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Douglas Coupland]], kanadar idazle, diseinatzaile eta artista bisuala.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Bill English (politikaria)|Bill English]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Ben Johnson (atleta)|Ben Johnson]], jamaikar-kanadar atletismo lasterkaria.
* [[Abenduaren 30]]a – [[Asun Matilla]], Salamancan jaiotako bizkaitar euskaltzalea (h. [[2020]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Amaia Iriondo Aristondo]], bizkaitar idazlea.
* [[Amaia Iturbide]], bizkaitar idazlea.
* [[Amaia Otsoa]], nafar bertsolaria (h. [[2018]]).
* [[Ana Aguiriano]], arabar saskibaloi eta atletismo kirolari ohia.
* [[Ana Murugarren]], nafar zinema zuzendari eta muntatzailea.
* [[Ana Teresa Berroeta]], [[Batallón Vasco Español]]ek bahitu, bortxatu eta erail zuen bizkaitar gaztea (h. [[1980]]).
* [[Angel Katarain]], gipuzkoar musikari, ekoizle eta soinu teknikaria.
* [[Arturo Izarzelaia Izagirre]], bizkaitar hezitzaile eta idazlea.
* [[Beatriz Zabalondo]], gipuzkoar euskalari eta euskaltzalea.
* [[Bingen Zupiria]], gipuzkoar kazetari eta politikaria, [[Euskal Irrati Telebista|EITBko]] zuzendari ohi eta [[Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saila|Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politika eta Kultura Sailburua]].
* [[Blanca Uriarte]], arabar poeta.
* [[Carlos Villasol]], bizkaitar musikagilea eta musika-kritikaria.
* [[Cristina Uriarte]], [[Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saila|Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailburua]].
* [[Edorta Gonzalez]], bizkaitar idazlea.
* [[Elene Lizarralde]], gipuzkoar aktore ohi eta kazetaria.
* [[Eliseo Gil]], arabar arkeologoa.
* [[Enrique Goñi]], nafar enpresaburua.
* [[Fernando Bernués]], gipuzkoar zinema zuzendaria.
* [[Fernando Rey Escalera]], nafar itzultzailea.
* [[Gontzal Díez]], gaztelaniazko bilbotar kazetaria, idazlea, arte kritikaria eta poeta (h. [[2013]]).
* [[Idoia Sagarzazu]], euskal aktorea (h. [[2007]]).
* [[Imanol Zurutuza]], gipuzkoar idazlea.
* [[Ionan Marigomez]], [[EHU]]ko irakaslea eta [[Plentziako Itsas Estazioa]]ren sustatzeilea, zuzendaria eta ikertzailea.
* [[Isabel Herguera]], gipuzkoar artista bisuala, animazio-zuzendaria, ekoizlea eta irakaslea.
* [[Ixabel Alkain Etxeberria]], hondarribiar irakaslea, bidaiaria eta Jaizkibel konpainiako kapitain ohia.
* [[Jaime Berrade]], nafar musikagilea.
* [[Jakoba Errekondo]], gipuzkoar agronomo eta paisajista.
* [[Jon Gaztelumendi]], gipuzkoar idazlea.
* [[Jon Lazkano Alzaga]], bizkaitar irakasle eta politikaria.
* [[Jose Antonio Carril]], gipuzkoar opera-kantaria, baritonoa.
* [[Jose Luis Rebordinos]], [[Donostiako Zinemaldia|Donostiako Zinemaldiko]] zuzendaria.
* [[Juan Manuel Iglesias Sánchez]], [[Sestao]]n polizia karga bortitz batetik ihesean zegoelarik bihotz-gutxiegitasunak jota hil zen gaztea (h. [[1977]]).
* [[Juanjo Hidalgo]], arabar historialari, arkeologoa eta irakaslea.
* [[Juankar Lopez-Mugartza]], nafar idazlea.
* [[Kaki Arkarazo]], gipuzkoar musikaria eta ekoizlea.
* [[Mauricio Antón]], bizkaitar ilustratzailea, [[paleontologia]]n aditua.
* [[Mari Jose Kerejeta]], gipuzkoar idazlea.
* [[Marije Goikoetxea]], bizkaitar unibetsitateko-irakasle eta giza eskubideen alorrean doktorea.
* [[Matías Múgica]], nafar itzultzaile eta editorea.
* [[Arrieta ahizpak|Mentxu Arrieta]], bere ahizpa Lourdesekin batera begien mugimenduen bidez komunikatzeko ''Arrieta metodoa''ren asmatzailea.
* [[Miguel Bilbao Beraza]], gipuzkoar margolaria.
* [[Mikel Garmendia Ugarte]], gipuzkoar idazlea, itzultzailea eta interpretea.
* [[Mikel Olazabal (kazetaria)|Mikel Olazabal]], gipuzkoar kirol kazetaria.
* [[Nerea Aresti]], bizkaitar historialaria eta [[EHU]]ko irakaslea.
* [[Nerea Azurmendi]], gipuzkoar kazetaria.
* [[Peio Zabaleta]], nafar musikagilea.
* [[Pello Urzelai]], bizkaitar kazetaria.
* [[Rafa Ugalde]], bizkaitar idazlea.
* [[Rosa Arburua]], pedagogian doktore, [[EHU]]ko irakasle eta historia ikertzaile gipuzkoarra.
* [[Ruper Lekue]], bizkaitar musikari eta musikagilea.
* [[Susana Talayero]], abangoardia plastiko garaikideko artista bizkaitarra.
* [[Txema Urkijo]], bizkaitar abokatua eta [[Euskal Herriko Bakearen Aldeko Koordinakundea]] erakundeko sortzaileetako bat.
* [[Txusa Padrones]], bizkaitar geografo, irakasle eta politikaria.
* [[Xabier Galarreta]], gipuzkoar idazlea eta itzultzailea.
* [[Gloria Totoricagüena]], euskal jatorriko estatubatuar ikertzailea, euskal [[diaspora]]ri buruzko lan ugari plazaratu dituena.
* [[Serge Arrieta]], Baionan bizi den frantsesezko idazlea.
* [[Amadeu Abril]], kataluniar abokatua, ''.ct'' eta ''[[.cat]]'' Interneteko domeinuen sustatzailea.
* [[Ana Juan]], valentziar ilustratzailea.
* [[Begoña Muñoz]], galiziar irakasle eta antzerkigilea (h. [[2010]]).
* [[Belen Feliu]], galiziar irakaslea eta idazlea (h. [[1997]]).
* [[Carmen Lamela]], espainiar epailea.
* [[Demet Demir]], transexualen eskubideen aldeko turkiar ekintzailea.
* [[Dominick Arduin]], frantziar esploratzailea, [[Iparburu]]ra eskiatzen joaten saiatu baina bidean desagertu zena (h. [[2004]]).
* [[Haibatullah Akhundzada]], [[Taliban]] mugimenduaren buruzagia.
* [[Jesús Aguado]], espainiar poeta.
* [[José Ribagorda]], espainiar kazetaria.
* [[Michelle Dawson]], kanadar ikertzaile eta aktibista.
* [[Pauline Alphen]], frantziar-brasildar idazlea.
* [[Ramona Maneiro]], [[eutanasia]]ren aldeko borrokan aktibista, aitzindaria eta erreferentea.
* [[Ricardo Mangue Obama Nfubea]], [[Ekuatore Ginea]]ko lehen ministroa.
* [[Teresa Laplana]], [[Mossos d'Esquadra]]ko intendentea.
* [[Rochelle Costi]], brasildar artista plastikoa eta argazkilaria (h. [[2022]]).
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Erwin Schrödinger]], austriar fisikaria, 1933ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1887]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Emily Greene Balch]], estatubatuar idazle, sindikalista eta bakezalea, 1946ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1867]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Dashiell Hammett]], estatubatuar idazlea (j. [[1894]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[André de Chastenet]], lapurtar eskultorea (j. [[1879]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Barry Fitzgerald]], irlandar aktorea (j. [[1888]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Patrice Lumumba]], [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongoko Errepublika Demokratikoko]] estreinako gobernuburu demokratikoa (j. [[1925]]).
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Blaise Cendrars]], suitzar jatorriko frantziar idazlea (j. [[1887]]).
* [[Urtarrilaren 22]]a – [[Ángel Larroque]], bizkaitar margolaria (j. [[1874]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Nadezhda Udaltsova]], errusiar abangoardiako artista, margolari eta irakaslea (j. [[1886]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Maud Wagner]], zirkuko artista eta ezagutzen den lehenengo estatubatuar emakume tatuatzaile profesionala (j. [[1877]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 1]]a – [[István Csók]], hungariar margolari inpresionista (j. [[1865]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Anna May Wong]], estatubatuar aktorea, Hollywoodeko lehen aktore izar txinatar-amerikarra (j. [[1905]]).
* [[Otsailaren 12]]a – [[Richmond K. Turner]], estatubatuar almirantea (j. [[1885]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Julia Fernandez]], nafar maistra (j. [[1898]]).
* [[Otsailaren 20]]a – [[Percy Grainger]], estatubatuar musikagilea (j. [[1882]]).
* [[Otsailaren 26]]a – [[Mohammed V.a Marokokoa]], [[Maroko]]ko erregea (j. [[1909]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Manuel Arrillaga]], [[traineru]] estropadetako patroi ospetsuenetakoa (j. [[1879]]).
* [[Martxoaren 8]]a – [[Thomas Beecham]], britainiar orkestra zuzendaria (j. [[1879]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Gregorio Maidagan]], euskal idazle eta euskaltzalea (j. [[1891]]).
* [[Martxoaren 23]]a – [[Eladio Espartza]], [[lesaka]]r kazetari, idazle eta politikari [[frankismo|frankista]] (j. [[1888]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 6]]a – [[Jules Bordet]], belgikar mediku eta mikrobiologoa, 1919ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1870]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Jesus Guridi]], arabar musikaria, Euskal Herriak eman duen musikagilerik ospetsuenetakoa (j. [[1886]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Vanessa Bell]], ingeles artista [[Inpresionismo ondokoa|postinpresionista]] (j. [[1879]]).
* [[Apirilaren 9]]a – [[Zog I.a Albaniakoa]], [[Albania]]ko erregea (j. [[1895]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[Manuel Maria Ynchausti]], euskal jatorriko estatubatuar enpresaburu, kristau filantropo eta euskal kulturaren ekintzailea (j. [[1900]]).
* [[Apirilaren 19]]a – [[Esperanza Abot Barge]], espainiar margolaria (j. [[1886]]).
* [[Apirilaren 24]]a – [[Élie Lambert]], lapurtar arte-historialaria (j. [[1888]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Jessie Fauset]], afroamerikar editorea, poeta, saiakeragilea eta eleberrigilea (j. [[1882]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Cecilio Ibarretxe]], [[Athletic]]eko bizkaitar futbolaria (j. [[1892]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Maurice Merleau-Ponty]], frantziar filosofoa (j. [[1908]]).
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Jean Elizalde]], euskal idazle eta apaiza (j. [[1883]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Lucian Blaga]], errumaniar olerkaria (j. [[1895]]).
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Jose Egino]], gipuzkoar apezpikua (j. [[1880]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Gary Cooper]], estatubatuar aktorea (j.[[1901]]).
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Céline Laguarde]], lapurtar argazkilaria (j. [[1873]]).
* [[Maiatzaren 30]]a – [[Rafael Leónidas Trujillo]], [[Dominikar Errepublika]]ko dikatadorea (j. [[1891]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 2]]a – [[George S. Kaufman]], estatubatuar antzerkigilea, antzerki zuzendaria eta ekoizlea, umorista eta drama kritikaria (j. [[1889]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Carl Gustav Jung]], suitzar psikiatra eta filosofoa, psikologia analitikoa sortzailea (j. [[1875]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Ioannis Theotokis]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (j. [[1880]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Chester Barnard]], estatubatuar ekonomialaria, [[kudeaketa]] eta [[antolakuntza]] arloetan berritzailea (j. [[1886]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Arnstein Arneberg]], norvegiar arkitektoa, bere garaiko erangikorrenetarikoa (j. [[1882]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Jeannie Gunn]], australiar idazlea (j. [[1870]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Pablo Zabalo]], gipuzkoar arkitekto eta margolaria (j. [[1893]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Luther Reed]], estatubatuar gidoilari eta zinema zuzendaria (j. [[1888]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Augusto Barcia Trelles]], espainiar abokatu, idazle, kazetari eta politikari errepublikanoa (j. [[1881]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Hélène Dutrieu]], belgikar-frantziar txirrindularia eta hegazkinlaria (j. [[1877]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Louis-Ferdinand Céline]], frantziar idazle eta medikua (j. [[1894]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Ernest Hemingway]], estatubatuar idazle eta kazetaria (j. [[1899]]).
* [[Uztailaren 6]]a – [[Konstantinos Logothetopoulos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (j. [[1878]]).
* [[Uztailaren 11]] – [[Vicente Uribe]], bizkaitar politikari komunista (j. [[1902]]).
* [[Uztailaren 17]]a – [[Ty Cobb]], estatubatuar beisbol jokalaria, bere garaiko [[beisbol]]eko izarrik handientzat hartua (j. [[1886]]).
* [[Uztailaren 18]]a - [[Maria Mercedes Antxeta]], venezuelar emakumea, [[Meliton Manzanas]]ek torturatu eta egun batzuren ondoren.
* [[Uztailaren 19]]a – [[Paul W. Merrill]], estatubatuar astronomoa (j. [[1887]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 3]]a – [[Zoltán Tildy]], [[Hungaria]]ko presidentea (j. [[1889]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Maurice Tourneur]], frantziar zinemagilea, zinemaren aitzindarietako bat (j. [[1876]]).
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Sidney Holland]], [[Zeelanda Berri]]ko 25. lehen ministroa (j. [[1893]]).
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Orixe]], gipuzkoar idazlea (j. [[1888]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Jean Etxepare Landerretxe]], euskal idazlea (j. [[1937]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Julia Peterkin]], estatubatuar idazlea (j. [[1880]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Henri Breuil]], frantziar arkeologoa (j. [[1877]]).
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Anne Sewell Young]], estatubatuar astronomia-irakaslea (j. [[1871]]).
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Leonhard Frank]], alemaniar eleberrigilea (j. [[1882]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Percy Williams Bridgman]], estatubatuar fisikaria, 1946ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1882]]).
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Morris Travers]], britainiar kimikaria (j. [[1872]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Charles Coburn]], estatubatuar aktorea (j. [[1877]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Eero Saarinen]], finlandiar arkitektoa eta diseinatzailea (j. [[1910]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Charles D. B. King]], [[Liberia]]ko presidentea (j. [[1875]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[Pieter Sjoerds Gerbrandy]], [[Herbeheretar|Herbehereetako]] lehen ministroa (j. [[1885]]).
* [[Irailaren 17]]a – [[Adnan Menderes]], [[Turkia]]ko lehen ministroa (j. [[1899]]).
* [[Irailaren 18]]a – [[Dag Hammarskjöld]], [[Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia]] (j. [[1905]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Andrzej Munk]], poloniar zinema zuzendari eta gidoilaria (j. [[1921]]).
* [[Irailaren 20]]a – [[Martín Rodríguez Seminario]], nafar musikagile eta ganberako maisua (j. [[1871]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Marion Davies]], estatubatuar aktorea (j. [[1897]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Elmer Diktonius]], suediera eta finlandieraz idazten zuen finlandiar poeta (j. [[1896]]).
* [[Irailaren 23]]a – [[Pilar Montaner Maturana]], espainiar margolaria (j. [[1876]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[H.D.]], estatubatuar olerkari, eleberrigile eta saiakeragilea (j. [[1886]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Rosa Sensat]], kataluniar hezitzailea eta hezkuntza publikoaren aldeko eragilea (j. [[1873]]).
* [[Urriaren 4]]a – [[Max Weber (margolaria)|Max Weber]], estatubatuar margolaria (j. [[1881]]).
* [[Urriaren 11]] – [[Chico Marx]], estatubatuar umorista eta aktorea (j. [[1887]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Maya Deren]], ukrainar-estatubatuar zinema zuzendaria, dantzaria, koreografoa, poeta eta idazlea (j. [[1917]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Marcel Gimond]], frantziar eskultorea (j. [[1894]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Paul Ramadier]], [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (j. [[1888]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Harriet Shaw Weaver]], ingeles feminista, sufragista, ekintzaile politiko eta ''The Egoist'' aldizkariko editorea (j. [[1876]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Rodolphe Rubattel]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (j. [[1896]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Mihail Sadoveanu]], errumaniar idazlea (j. [[1880]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Karl Korsch]], alemaniar politikari eta filosofo marxista (j. [[1886]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Aloys Van de Vyvere]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1871]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[Raul Cancio]], gipuzkoar aktorea (j. [[1911]]).
* [[Urriaren 25]]a – [[Santiago Meabe]], bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (j. [[1878]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Luigi Einaudi]], [[Italia]]ko presidentea (j. [[1874]]).
* [[Urriaren 31]] – [[Augustus John]], galestar margolari, marrazkilari eta grabatzailea (j. [[1878]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 2]]a – [[Nina Subbotina]], errusiar astronomoa (j. [[1877]]).
* [[Azaroaren 2]]a – [[James Grover Thurber]], estatubatuar idazlea eta marrazkilaria (j. [[1894]]).
* [[Azaroaren 8]]a – [[María Villén]], espainiar pedagogoa eta irakaslea, Bigarren Errepublikako maistra (j. [[1871]]).
* [[Azaroaren 15]]a – [[Maja Fjæstad]], suediar artista (j. [[1873]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Luis Ureña]], gipuzkoar kazetari eta antzerkigilea (j. [[1899]]/[[1900]]).
* [[Azaroaren 28]]a – [[Agustin Eizagirre]], euskal herritar futbolaria (j. [[1897]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Mikel Urreta Etxebeste]], gipuzkoar politikari eta euskaltzalea (j. [[1881]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 5]]a – [[Nazario Oleaga]], euskal legegile eta euskaltzalea (j. [[1884]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Frantz Fanon]], [[Antillak|Antilletako]] psikiatra eta iraultzailea (j. [[1925]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Manolín Fernández]], bizkaitar futbolaria (j. [[1914]]).
* [[Abenduaren 20]]a – [[Earle Page]], [[Australia]]ko 11. lehen ministroa (j. [[1880]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Lluís Nicolau d'Olwer]], kataluniar politikari eta idazlea (j. [[1888]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Otto Loewi]], alemaniar fisiologoa, 1936ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1873]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Otto Baumberger]], suitzar margolari eta kartel-egilea (j. [[1889]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Edith Bolling Galt Wilson]], [[AEB]]etako lehen dama (j. [[1872]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Inazio Maria Manzisidor]], gipuzkoar idazlea (j. [[1907]]).
* [[Iñaki Urreiztieta]], bizkaitar idazlea, euskal gaien ikerlaria (j. [[1911]]).
* [[Leon Lassalle]], lapurtar idazlea (j. [[1881]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[Robert Hofstadter]] eta [[Rudolf Mössbauer]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Melvin Calvin]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[Ivo Andritx]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Georg von Békésy]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Dag Hammarskjöld]] (hil ostean)
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1961| ]]
jdqwqr3d6f17zb029h0cgr2w6jweil4
1991
0
1318
10022044
9985198
2025-01-03T20:07:51Z
Eliatxo
96586
/* Azaroa */
10022044
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Maiatzaren 5]]a – [[Udalerri Euskaldunen Mankomunitatea]] sortu zuten hemeretzi udalek [[Aizarnazabal]]en.
* [[Maiatzaren 26]]a – [[1991ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak]].
* [[Ekainaren 28]]a – [[Greenpeace]]ren bi zodiac zulatu zituen [[Santurtzi]]n Espainiako armadak. Portuan zen Baltica isurkidun itsasontzia blokeatzera joan zen Greenpeace. Barakaldoko epaitegiak Baltica nola edo hala desblokeatzeko agindua igorri zuen. Talde ekologistako bost kide atxilotu zituzten.
* [[Abuztuaren 17]] – [[Donostia]]ko [[Morlanseko sarraskia|Morlans]] auzoan [[ETA]]ko hiru kide ( Patxi Itziar, Iñaki Ormaetxea eta Jokin Leunda) hil zituen Guardia Zibilak.
* [[Abenduaren 6]]a – [[1991ko abenduaren 6ko A-8 autobideko istripua|Auto istripu larria]] [[AP-8|A-8]] autobidean, [[Zornotza]]tik gertu: 30 autok talka egin eta su hartzen dute laino artean 17 hildako utziz.
* [[Abenduaren 14]]a – [[Iruñea]]n Espainiako poliziak gazte bat, [[Mikel Iribarren]], larri zauritu zuen presoekin elkartasunez egindako manifestazio baten ostean.
=== Mundua ===
* [[Urtarrilaren 13]]a – 42 hildako [[Hegoafrika|Hego Afrikako]] [[Johannesburgo]] hirian futbol partidu batean egondako jende pilaketa batean.
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Golkoko Gerra]]tean [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBek]] [[Irak]]i eraso egin ondoren.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Jean-Bertrand Aristide]] aukeratu zuten [[Haiti]]ko presidente.
* [[Otsailaren 23]]a – Sunthorn Kongsompong jeneralak estatu-kolpea eman zuen [[Thailandia]]n, Chatichai Choonhavan boteretik kenduz.
* [[Otsailaren 25]]a – [[Varsoviako Ituna]] deseuseztatu zen.
* [[Martxoaren 3]]a – Pertsair Golkoko Gerra amaitu zen.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Slobodan Milošević|Slobodan Milosevic]] [[Jugoslavia]]ko presidentearen aurkako manifestaldiak antolatu ziren [[Belgrad]]on.
* [[Martxoaren 31]] – [[Albania]]k bere historiako lehen hauteskunde demokratikoak antolatu zituen.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Bosnia-Herzegovina]]k independentzia aldarrikatu zuen eta [[Jugoslavia]]rengandik banaketa.
* [[Apirilaren 9]]a – [[Georgia]]k independentzia aldarrikatu zuen [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobiet Batasunetik]].
* [[Apirilaren 10]]a – Bidaiari ontzi batek petroliontzi baten aurka talka egin zuen [[Italia]]ko [[Livorno]]ko portutik gertu. Bidaiari ontzia hondoratu eta 140 pertsona hil ziren.
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Somalia]]ko iparraldeak independetzia aldarrikatu zuen [[Somalilandia]] izenarekin.
* [[Ekainaren 12]]a – [[Boris Jeltsin]] hautatu zuten [[Errusia]]ko presidente.
* [[Ekainaren 13]]a – [[San Petersburgo|Leningrado]] hiriak antzinako izena berreskuratu zuen, [[San Petersburgo]] alegia.
* [[Ekainaren 25]]a – [[Eslovenia]]k independentzia iragarri zuen [[Jugoslavia]]tik.
* [[Uztailaren 1]]a – [[Varsoviako Ituna]] bertan behera utzi zuten ofizialki.
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Estonia]]k [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentziaren aldarria egin zuen.
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Letonia]]k [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia aldarrikatu zuen.
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Errusia]] eta [[Ukraina]] independizatu ziren [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]], [[Mikhail Gorbatxov|Mikhail Gorbatxevek]] kargua utzi zuen egun berean.
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Moldavia]]k [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia proklamatu zuen.
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Azerbaijan]]ek [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia proklamatu zuen.
* [[Abuztuaren 31]] – [[Kirgizistan]]ek [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia proklamatu zuen.
* [[Irailaren 1]]a – [[Uzbekistan]]ek [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia proklamatu zuen.
* [[Irailaren 8]]a – [[Mazedonia (argipena)|Mazedoniak]] [[Jugoslavia]]tik independentzia proklamatu zuen.
* [[Irailaren 9]]a – [[Tajikistan]]ek [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia aldarrikatu zuen.
* [[Irailaren 16]]a – [[ETA]]k [[Mutxamelgo kuartel-etxearen aurkako atentatua|Mutxamelen bonba-auto bat eztandarazi zuen]].
* [[Irailaren 23]]a – [[Armenia]] [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independizatu zen.
* [[Urriaren 27]]a – [[Turkmenistan]]ek [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independentzia aldarrikatu zuen.
* [[Abenduaren 4]]a – [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] PanAm hegazkin konpainia itxi zuten.
* [[Abenduaren 8]]a – Bielorrusia, Errusia eta Ukrainako agintariek Estatu Independenteen Elkartea sortu zuten.
* [[Abenduaren 16]]a – [[Kazakhstan|Kazajstan]] [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetik]] independizatu zen.
* [[Abenduaren 31]] – [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESB]] ofizialki desagertuz zen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[Martxoaren 15]]etik [[martxoaren 24]]ra [[1991ko Korrika|7. Korrika]] ospatu zen, [[Gasteiz]] eta [[Baiona]] artean.
* [[Martxoaren 17]]a – [[1991ko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Manolo Arozena]]k bere bigarren txapela jantzi zuen.
* [[Apirilaren 21]]a – [[1991ko Prudentzio Deuna Bertso Saria]]n [[Pedro Bizkarguenaga]] ''Bizkar'' izan zen irabazlea.
* [[Abenduaren 22]]a – [[1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]n [[Anjel Mari Peñagarikano]]k jantzi zuen txapela.
=== Mundua ===
* [[Irailaren 24]]a – [[Nirvana]] taldeak ''[[Nevermind]]'' diskoa kaleratu zuen.
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
* [[Ekainaren 2]]a – [[1991ko Nafarroako Itzulia]]: [[Alfredo Irusta Sampedro]] irabazle.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Colo-Colo]] futbol taldeak Ameriketako Copa Libertadores irabazi zuen, holakorik lortzen Txileko lehen talde bihurtuz.
* [[Ekainaren 12]]a – [[Chicago Bulls]]ek irabazi zuten lehenengo aldiz [[NBA]] saskibaloi txapelketa, hamarkada horretan beste 5 aldiz lortu zutena.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Miguel Indurain]] txirrindulari nafarrak [[Frantziako Tourra]] lehenengo aldiz irabazi zuen, eta hurrengo 4 urteetan marka bera lortu zuen.
* [[Azaroaren 7]]a – [[Earvin Johnson|Magic Johnson]], Los Angeles Lakers-en ([[NBA]]) jokalaria erretiratu zen, [[Giza Immunoeskasiaren Birusa|GIB]] birusa zuela iragarri ondoren.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Rémi Elizalde]], lapurtar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Alexandra Grey]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Sopiko Guramishvili]], georgiar xake-jokalaria.
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Yany Prado]], kubatar aktorea.
* [[Urtarrilaren 3]]a - [[Sara Giménez León]], kirolean espezializatutako kazetari, aurkezle, ekoizle eta influencer katalana.
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Antonio Molina Canet]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Fellipe Bertoldo]], brasildar-timortar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Daniel Pacheco]], espainiar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Mikel Elortza]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Eden Hazard]], belgikar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Bongi Mbonambi]], hegoafrikar errugbilaria.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[MJ Rodriguez]], estatubatuar emakumezko aktore transgeneroa.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Alen Stevanović]], serbiar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Ivelin Vasilev]], bulgariar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 8]]a - [[Vega Gimeno]], espainiar saskibaloi jokalaria ohia.
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Jon Etxaniz]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Goo Hara]], hegokorear abeslari eta aktorea (h. [[2019]]).
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Judit Muñoz]], bizkaitar matematikaria eta ikertzailea.
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Daria Klixina]], errusiar luzera-jauzilaria eta modeloa.
* [[Urtarrilaren 16]]a – [[Irati Santiago]], gipuzkoar zinema ekoizlea.
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Saioa Alkaiza]], nafar bertsolaria.
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Ane Elordi]], bizkaitar kazetaria, irakaslea eta komunikatzailea.
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Yann Lesgourgues]], lapurtar errugbilaria.
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Mitchell Duke]], australiar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Irati Larrañaga]], gipuzkoar arraunlaria.
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Ángela Ponce]], espainiar modeloa.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Javier Calvo (aktorea)|Javier Calvo]], espainiar aktorea.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Lucía Ramos]], espainiar aktorea.
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Anne Armstrong]], estatubatuar saskibaloi-jokalaria.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Aitor Villar]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 27]]a - [[Raúl Lizoain]], nafar-kanariar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 28]]a – [[Wan Zack Haikal]], malysiar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Maimouna Diarra]], ''Mai'', senegaldar saskibaloiko jokalaria.
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Aritz Irazabal]], bizkaitar aizkolaria.
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Kévin Peponnet]], lapurtar skipperra.
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 4]]a - [[Oihane Mitxelena Iribarren]], gipuzkoar zientzialari eta ikertzailea, Ingeniaritza Biomedikoan doktorea.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Nabil Bahoui]], suediar futbolaria.
* [[Otsailaren 6]]a – [[Maxi Iglesias]], espainiar aktore eta modeloa.
* [[Otsailaren 8]]a – [[Genzebe Dibaba]], distantzia ertaineko eta luzeko korrikalari etiopiarra.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Isaac Manjón]], nafar futbolaria.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Emma Roberts]], estatubatuar aktorea.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Pauline Ado]], lapurtar surflaria.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Raquel Calderón Argandoña|Kel Calderón]], txiletar aktorea, abeslaria eta abokatua.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Karol G]], kolonbiar abeslaria eta abestigilea.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Anna Kiesenhofer]], austriar triatleta, duatleta eta txirrindularia.
* [[Otsailaren 16]]a – [[Sergio Barcina]], espainiar futbolaria.
* [[Otsailaren 16]]a – [[Sergio Canales]], espainiar futbolaria.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Ed Sheeran]], britaniar kantautorea.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Bonnie Wright]], ingeles aktore, film zuzendari, modelo, ekoizle eta aktibista.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Esther Garrel]], frantziar aktorea.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Margaux Okou-Zouzouo]], lapurtar saskibaloi jokalaria.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Isabella Santiago]], venezuelar emakumezko modelo eta aktore transgeneroa.
* [[Otsailaren 20]]a – [[Hidilyn Diaz]], filipinar pisu-jasotzaile eta hegazkinlaria.
* [[Otsailaren 20]]a – [[Sally Rooney]], irlandar idazlea.
* [[otsailaren 22]]a – [[Rebecca Cheptegei]], ugandar iraupen-korrikalaria, eraila (h. [[2024]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Alejandro Vea]], gipuzkoar izotz hockey jokalaria.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Laura Arroyo]], gipuzkoar saskibaloi-jokalaria.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Jordan Evans (politikaria)|Jordan Evans]], estatubatuar emakumezko politikari transgeneroa.
* [[Otsailaren 24]]a – [[Melissa Hoskins]], australiar pistako eta errepideko txirrindulari profesionala (h. [[2023]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Onintza Aduriz]], gipuzkoar saskibaloi-jokalaria.
* [[Otsailaren 26]]a - [[Marie-Florence Candassamy]], frantziar eskrimalaria, ezpata modalitatean aditua.
* [[Otsailaren 27]]a – [[Amaia Gastamintza]], nafar saskibaloi jokalaria.
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 5]]a – [[Vicky Losada]], kataluniar futbolaria.
* [[Martxoaren 6]]a – [[John Jenkins]], estatubatuar saskibaloi jokalaria.
* [[Martxoaren 7]]a – [[Julen Etxabeguren]], espainiar futbolaria.
* [[Martxoaren 7]]a – [[Quenten Martinus]], [[curaçao]]tar futbolaria.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Battitta Ducassou]], lapurtar [[trinket]]a pilotaria.
* [[Martxoaren 8]]a – [[Jose Javier Zabaleta]], nafar pilotaria.
* [[Martxoaren 10]]a – [[Taisia Bekbulatova]], errusiar kazetari eta editorea.
* [[Martxoaren 10]]a – [[Haizea Martiartu]], bizkaitar saxofoi-jotzaile eta irakaslea, moldatzailea eta konpositorea.
* [[Martxoaren 13]]a – [[Luan Santana]], brasildar abeslaria.
* [[Martxoaren 14]]a – [[Gotoku Sakai]], japoniar futbolaria.
* [[Martxoaren 16]]a – [[Beatriz Chivite]], nafar idazlea.
* [[Martxoaren 16]]a – [[Taishi Taguchi]], japoniar futbolaria.
* [[Martxoaren 17]]a - [[Pilar Primo de Rivera]], espainiar politikari falangista, [[Sección Femenina]] sortu eta zuzendu zuelako ezaguna (j. [[1907]]).
* [[Martxoaren 18]]a – [[Noelia Maeso]], diziplina anitzeko artista eta sortzaile ziberfeminista.
* [[Martxoaren 20]]a – [[Victoria Camps Medina]], kataluniar aktorea.
* [[Martxoaren 21]]a – [[Antoine Griezmann]], frantziar futbolaria.
* [[Martxoaren 23]]a – [[Michelle Hendley]], estatubatuar aktorea.
* [[Martxoaren 25]]a – [[Wilco Kelderman]], herbeherear txirrindularia.
* [[Martxoaren 25]]a – [[Samia Yusuf Omar]], somaliar atleta (h. [[2012]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Laia Soler]], kataluniar gazte literaturako eta errealismo magikoko idazlea.
* [[Martxoaren 27]]a – [[Judit Neddermann]], kataluniar abeslaria.
* [[Martxoaren 28]]a – [[Mya Taylor]], estatubatuar emakumezko aktore eta abeslari transgeneroa.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 4]]a – [[Egoitz Magdaleno]], bizkaitar futbolaria.
* [[Apirilaren 7]]a – [[Anne-Marie]], ingeles abeslari eta musikagilea.
* [[Apirilaren 10]]a – [[AJ Michalka]], estatubatuar aktore, abeslari, konponsitore eta musikaria.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Onditz Iturbe]], bizkaitar mendi lasterkaria.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Ryota Morioka]], japoniar futbolaria.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Elixabete Sarasola]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Apirilaren 14]]a – [[Melisa Aslı Pamuk]], turkiar aktorea eta modeloa.
* [[Apirilaren 16]]a – [[Irati Astondoa]], bizkaitar herri kirolaria.
* [[Apirilaren 16]]a – [[Luis Muriel]], kolonbiar futbolaria.
* [[Apirilaren 18]]a – [[Isabelle Junot]], estatubatuar aktorea, enpresaburua eta aristokrata.
* [[Apirilaren 18]]a – [[Kelly Klaymour]], estatubatuar emakumezko aktore pornografiko transexuala.
* [[Apirilaren 19]]a – [[Bixintxo Bilbao]], lapurtar [[trinket]]a pilotaria.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Juan Lizariturry]], gipuzkoar tenislaria.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Danilo Anđušić]], serbiar saskibaloi jokalaria.
* [[Apirilaren 22]]a – [[Joseba Ezkurdia]], nafar pilotaria.
* [[Apirilaren 23]]a – [[Eren Albayrak]], turkiar futbolaria.
* [[Apirilaren 23]]a – [[María Gil]], kantabriar traineru-estropadetako patroia.
* [[Apirilaren 24]]a – [[Ana Pomares Martínez]], espainiar idazlea.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Laura Goldarazena]], gipuzkoar arraunlaria.
* [[Apirilaren 27]]a – [[Isaac Cuenca]], kataluniar futbolaria.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Antton Haramboure]], lapurtar igerilaria.
* [[Apirilaren 29]]a – [[Iñigo Rodríguez]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Apirilaren 30]]a – [[Igor Arnaez]], bizkaitar futbolaria.
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Marama Corlett]], maltar aktorea eta dantzaria.
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Aitor Fernández]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Helene Alberdi]], bizkaitar triatleta.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Daniel Nieto Vela]], espainiar futbolaria.
* [[Maiatzaren 6]]a – [[Ivan Buva]], kroaziar saskibaloi jokalaria.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Kalkidan Gezahegne]], etiopiar-bahreindar distantzia ertaineko korrikalaria.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Deyverson Silva]], brasildar futbolaria.
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Genki Haraguchi]], japoniar futbolaria.
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Majlinda Kelmendi]], kosovar judoka.
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Gareth Anscombe]], zeelandaberritar errugbi jokalaria.
* [[Maiatzaren 11]] – [[Gata Cattana]], andaluziar artista, rapera, olerkari feminista eta politologoa (h. [[2017]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Inès Jaurena]], frantziar futbolaria.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Miren Nogales]], gipuzkoar aktorea.
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Ricardo Fischer]], brasildar saskibaloi jokalaria.
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Unai Intziarte]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Chelsea Marie]], estatubatuar emakumezko aktore pornografiko transexuala.
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Iñigo Martinez]], bizkaitar futbolaria.
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Shanne Braspennincx]], herbehereetar txirrindularia.
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Florian Lejeune]], frantziar futbolaria.
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Ophélie Aspord]], lapurtar igerilaria.
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Intza Lizarazu]], euskal saskibaloi-jokalaria.
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Iruñe Astitz]], nafar kazetaria eta sareko euskarazko eduki sortzailea.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Héctor Hernández|Héctor Hernández, ''Litri'']], espainiar futbolaria.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Lena Meyer-Landrut]], alemaniar abeslaria.
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Leia Dongue]], ''Tanucha'', mozambiketar saskibaloi-jokalaria.
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Erik Morán]], bizkaitar futbolaria.
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Julianna Rose Mauriello]], estatubatuar aktore eta dantzaria.
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Beauden Barrett]], zeelandaberritar errugbi jokalaria.
* [[Maiatzaren 31]] – [[Azealia Banks]], estatubatuar raperoa, abeslaria eta abestigilea.
* [[Maiatzaren 31]] – [[Brodie Retallick]], zeelandaberritar errugbi jokalaria.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 2]]a – [[Ana Iris Simón]], espainiar kazetari eta idazlea.
* [[Ekainaren 3]]a – [[Eunate Arraiza]], nafar futbolaria.
* [[Ekainaren 4]]a – [[Jon García Herrero]], bizkaitar futbolaria.
* [[Ekainaren 4]]a – [[Maialen Múgica]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Martin Braithwaite]], danirmarkar futbolaria.
* [[Ekainaren 5]]a – [[Manuela Viale]], argentinar aktore, modelo eta telebistako aurkezlea.
* [[Ekainaren 7]]a – [[Emily Ratajkowski]], estatubatuar modeloa eta aktorea.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Pol Espargaró]], kataluniar motoziklismoko pilotua.
* [[Ekainaren 14]]a – [[Iñigo Carro]], bizkaitar futbolaria.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Siya Kolisi]], hegoafrikar errugbilaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Anders Aplin]], singapurtar futbolaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Céline Ferer]], lapurtar errugbilaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Gaël Kakuta]], frantziar-kongoar futbolaria.
* [[Ekainaren 24]]a – [[Hiba Kamal Abu Nada]], palestinar poeta, eleberrigilea, biokimikaria, aktibista feminista (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Ariana DeBose]], estatubatuar aktorea, dantzaria eta abeslaria.
* [[Ekainaren 26]]a - [[Haritz Azurmendi Arrue]], gipuzkoar filosofoa eta ikertzailea.
* [[Ekainaren 27]]a – [[Kyle Smaine]], estatubatuar akrobaziazko eskiatzailea (h. [[2023]]).
* [[Ekainaren 28]]a – [[Kevin De Bruyne]], belgikar futbolaria.
* [[Ekainaren 28]]a – [[Jon Gaztañaga]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Ekainaren 29]]a – [[Kawhi Leonard]], estatubatuar saskibaloi jokalaria.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 2]]a – [[Gaizka Arkarazo]], bizkaitar futbolaria.
* [[Uztailaren 3]]a – [[Silma Lopez]], espainiar aktorea.
* [[Uztailaren 3]]a – [[Anastasia Pavliutxenkova]], errusiar tenislaria.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Irene Paredes]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Uztailaren 4]]a – [[Ibai Salas]], bizkaitar txirrindularia.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Chinatsu Kira]], japoniar futbolaria.
* [[Uztailaren 7]]a – [[Eve Hewson]], irlandar aktorea.
* [[Uztailaren 8]]a – [[Virgil van Dijk]], surinamdar-herbehereetar futbolaria.
* [[Uztailaren 9]]a – [[Jony Rodríguez]], espainiar futbolaria.
* [[Uztailaren 11]] – [[Rocío Saiz]], espainiar kantaria, aktorea, artista eta LGBT aktibista.
* [[Uztailaren 12]]a – [[Pablo Carreño]], espainiar tenislaria.
* [[Uztailaren 12]]a – [[Portia Woodman]], zeelandaberritar errugbilaria.
* [[Uztailaren 15]]a – [[Shogo Taniguchi]], japoniar futbolaria.
* [[Uztailaren 16]]a – [[Irati Mogollón]], gipuzkoar soziologoa.
* [[Uztailaren 17]]a – [[Sara Labiano]], nafar futbolaria.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Haritz Orbe]], bizkaitar txirrindularia.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Rubén Peña]], espainiar futbolaria.
* [[Uztailaren 19]]a – [[Jun Amano]], japoniar futbolaria.
* [[Uztailaren 20]]a – [[Jon Xabier Vidal]], bizkaitar futbolaria.
* [[Uztailaren 21]]a – [[Julen Alberdi]], gipuzkoar aizkolaria.
* [[Uztailaren 21]]a – [[Sara Sampaio]], portugaldar modeloa eta aktorea.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Ante Budimir]], kroaziar futbolaria.
* [[Uztailaren 23]]a – [[Sarai Lizaso]], gipuzkoar arraunlaria.
* [[Uztailaren 24]]a - [[Cristina Gutiérrez (pilotua)|Cristina Gutiérrez Herrero]], burgostar odontologoa eta rally pilotua.
* [[Uztailaren 26]]a – [[Alice Isaaz]], frantziar aktorea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Kantemir Balagov]], errusiar zinemagilea.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Chanel Terrero]], hispano-kubatar abeslaria, aktorea eta dantzaria.
* [[Uztailaren 30]]a – [[Carolina Yuste]], espainiar aktorea.
* [[Uztailaren 31]] – [[Jon Gondán]], nafar politikaria, [[Zizur Nagusia|Zizur Nagusiko]] alkatea.
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 7]]a – [[Eréndira Derbez]], mexikar ilustratzaile, idazle eta arte historialaria.
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Marta Corredera]], kataluniar futbolaria.
* [[Abuztuaren 9]]a – [[Alexa Bliss]], borrokalari profesional eta fitnesseko modelo estatubatuarra.
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Lakeith Stanfield]], estatubatuar aktorea eta musikaria.
* [[Abuztuaren 13]]a – [[Nekane Díez]], bizkaitar futbolaria.
* [[Abuztuaren 15]]a – [[Virginia Díaz Rivas]], kantabriar arraunlaria.
* [[Abuztuaren 18]]a – [[Brisa Fenoy]], espainiar musikaria, musikagilea, modeloa, DJ eta ekoizlea.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Osvaldas Matulionis]], lituaniar saskibaloi jokalaria.
* [[Abuztuaren 23]]a – [[Beatriz Fanjul]], [[PP]]ko bizkaitar politikaria.
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Arnaud Démare]], frantziar txirrindularia.
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Andreja Pejić]], serbo-bosniar eta bosnio-kroaziar jatorriko australiar modeloa.
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Marcella Maia]], ''A Maia'', brasildar aktorea, abeslaria eta modeloa.
* [[Abuztuaren 31]] – [[Jakub Słowik]], poloniar futbolaria.
* [[Abuztuaren 31]] – [[Shi Tingmao]], txinatar tranpolin jauzilaria.
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Leroy Sanchez]], arabar kantautorea.
* [[Irailaren 1]]a – [[Itxaso Uriarte]], arabar futbolaria.
* [[Irailaren 2]]a - [[Júlia Bacardit]], kataluniar kazetaria, idazlea eta ekoizlea.
* [[Irailaren 6]]a – [[Ingrid García-Jonsson]], hispano-suediar aktorea.
* [[Irailaren 8]]a - [[Corina Smith]], venezuelar abeslaria, aktorea, modeloa eta konpositorea.
* [[Irailaren 9]]a – [[Kelsey Chow]], estatubatuar aktorea.
* [[Irailaren 13]]a – [[Olta Boka]], albaniar abeslaria.
* [[Irailaren 13]]a – [[Eduardo Fernández Rubiño]], espainiar filosofo, politikari eta LGTB ekintzailea.
* [[Irailaren 14]]a – [[Ryan De Vries]], zeelandaberritar futbolaria.
* [[Irailaren 16]]a – [[Iñigo Etayo]], nafar aktore eta abeslaria.
* [[Irailaren 18]]a – [[Maitane Gurrutxaga]], euskal saskibaloi-jokalaria.
* [[Irailaren 18]]a – [[Bruno Hortelano]], espainiar atleta, [[100 metroko lasterketa|100]] eta [[200 metroko lasterketa|200 metroko lasterketetan]] aditua.
* [[Irailaren 24]]a – [[Owen Farrell]], irlandar ingeles errugbilaria.
* [[Irailaren 27]]a – [[Simona Halep]], errumaniar tenislaria.
* [[Irailaren 27]]a – [[Thomas Mann (aktorea)|Thomas Mann]], estatubatuar aktorea.
* [[Irailaren 28]]a – [[Álex Martínez]], espainiar aktorea.
* [[Irailaren 29]]a – [[Inder Paredes]], gipuzkoar traineru estropadetako patroia.
==== Urria ====
* [[Urriaren 1]]a – [[Abby Stein]], estatubatuar emakumezko ekintzaile transgenero, blogari eta hizlaria, inoiz komunitate [[hasidismo|hasidikoan]] izan den lehen emakume transgeneroa.
* [[Urriaren 4]]a – [[Agostina Burani]], ''Buri'', argentinar saskibaloi-jokalaria.
* [[Urriaren 5]]a – [[Takahiro Ogihara]], japoniar futbolaria.
* [[Urriaren 5]]a – [[Tornike Shengelia]], georgiar saskibaloi jokalaria.
* [[Urriaren 9]]a – [[Yusuke Minagawa]], japoniar futbolaria.
* [[Urriaren 10]]a – [[Lali Espósito]], argentinar abeslaria eta aktorea.
* [[Urriaren 10]]a – [[Mariana Pajón]], kolonbiar [[BMX]] txirrindularia.
* [[Urriaren 14]]a – [[Andrea Duro]], espainiar aktorea.
* [[Urriaren 15]]a – [[Hamish Watson]], eskoziar errugbilaria.
* [[Urriaren 16]]a – [[Elena González Iglesias]], espainiar aktore, kazetari, dantzari eta modeloa.
* [[Urriaren 17]]a – [[Manu Trigueros]], espainiar futbolaria.
* [[Urriaren 18]]a – [[Eider Bereziartu]], euskal saskibaloi-jokalaria.
* [[Urriaren 18]]a – [[Diego Iturriaga]], nafar pilotaria.
* [[Urriaren 18]]a – [[Tyler Posey]], estatubatuar abeslari eta aktorea.
* [[Urriaren 19]]a – [[Zita eta Gita Rezakhanova|Gita Rezakhanova]], kirgizistandar biki siamdaretako bat.
* [[Urriaren 19]]a – [[Zita eta Gita Rezakhanova|Zita Rezakhanova]], kirgizistandar biki siamdaretako bat (h. [[2015]]).
* [[Urriaren 21]]a – [[Álex Batllori]], kataluniar aktorea.
* [[Urriaren 22]]a – [[Markel Alberdi]], gipuzkoar igerilaria.
* [[Urriaren 22]]a - [[Paula Usero]], espainiar modeloa eta aktorea.
* [[Urriaren 23]]a – [[Mako Komuro]], Japoniako Familia Inperialaren kide ohia.
* [[Urriaren 24]]a – [[Iván Cruz-Uceda]], espainiar saskibaloi jokalaria.
* [[Urriaren 24]]a – [[Alvaro Peña]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urriaren 26]]a – [[Sergio Aliaga]], nafar pistako-txirrindularia.
* [[Urriaren 26]]a – [[Blas Cantó]], espainiar abeslaria.
* [[Urriaren 29]]a – [[Eben Etzebeth]], hegoafrikar errugbilaria.
* [[Urriaren 29]]a – [[Michael Hooper]], australiar errugbilaria.
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 3]]a – [[Woroud Sawalha]], palestinar atleta, abiadura-probetan aditua.
* [[Azaroaren 6]]a – [[Olga Smirnova]], errusiar balet-dantzaria.
* [[Azaroaren 9]]a – [[Ronja Stanley]], finlandiar-britainiar egile abeslaria.
* [[Azaroaren 14]]a – [[Alba Menendez]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
* [[Azaroaren 14]]a – [[Tomoya Hosoda]], japoniar politikaria.
* [[Azaroaren 15]]a – [[Shailene Woodley]], estatubatuar aktorea.
* [[Azaroaren 17]]a – [[Queralt Lahoz]], flamenko eta hip hop musika elkarnahasten dituen kataluniar abeslaria.
* [[Azaroaren 21]]a – [[Almaz Ayana]], etiopiar korrikalaria, distantzia luzean aditua.
* [[Azaroaren 23]]a – [[Willian José]], brasidar futbolaria.
* [[Azaroaren 24]]a – [[Leo Baker]], estatubatuar [[skateboard]]erra.
* [[Azaroaren 26]]a – [[Julen Iriarte]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Azaroaren 27]]a – [[Inma Fernandez]], gipuzkoar aktorea.
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Sun Yang]], txinatar igerilaria.
* [[Abenduaren 4]]a - [[Carolina Robles]], espainiar atleta, lasterketaria.
* [[Abenduaren 4]]a – [[Reality Winner]], estatubatuar militar eta hizkuntzalaria, [[barneko salatzaile|barne-salatzaile]] izateagatik atxilotua.
* [[Abenduaren 7]]a – [[Diego Royo]], espainiar futbolaria.
* [[Abenduaren 8]]a – [[Beñat Txoperena]], nafar txirrindularia.
* [[Abenduaren 9]]a – [[Julen Aranzabal]], gipuzkoar saskibaloi jokalaria.
* [[Abenduaren 10]]a – [[Elisa Longo Borghini]], italiar txirrindularia.
* [[Abenduaren 12]]a – [[Julen Goia]], gipuzkoar errugbilaria.
* [[Abenduaren 14]]a – [[Bely Basarte]], espainiar abeslari eta musikagilea.
* [[Abenduaren 16]]a - [[Nekane Sweet]], espainiar aktore porno ohia.
* [[Abenduaren 24]]a – [[Louis Tomlinson]], britainiar abeslari eta konpositorea.
* [[Abenduaren 25]]a – [[Idurre Frías]], arabar futbolari ohia, entrenatzailea eta kirol esataria.
* [[Abenduaren 26]]a – [[Aitor Aldalur]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Abenduaren 27]]a – [[Sergio Gontán]], espainiar futbolaria.
* [[Abenduaren 29]]a – [[Huong Giang]], vietnamdar emakumezko abeslari eta modelo transgeneroa.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Abuztu]]a – [[Eglė Jakštytė]], lituaniar abeslaria.
* [[Ainara Epelde]], gipuzkoar abeslaria.
* [[Ainhoa Gonzalez Pujana]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea eta ikertzaile arabarra.
* [[Ainitze Zumeta]], gipuzkoar haltera eta harri-jasotzailea.
* [[Aitziber González García]], arabar arkeologoa eta ikertzailea.
* [[Ander Solozabal]], arabar bertsolari eta abeslaria.
* [[Asier Azpiroz]], gipuzkoar bertsolaria.
* [[Esti Martinez Diaz de Cerio]], nafar idazlea.
* [[Guruzne Carrason Torrontegi]], [[Sopela]]ko alkatea.
* [[Irati Etxebarria]], bizkaitar pilotaria.
* [[Iseo (musikaria)|Leire Villanueva, ''Iseo'']], nafar musikaria.
* [[Lide Hernando]], gipuzkoar abeslari eta gitarra-jotzailea.
* [[Maite Rosende Gutierrez]], gipuzkoar ilsutratzailea.
* [[Mario Azurza]], gipuzkoar surflaria.
* [[Mattin Aiestaran]], gipuzkoar arkeologoa, [[Irulegiko eskua]] aurkitu zuen taldearen zuzendaria.
* [[Mikel Artetxe Zurutuza]], gipuzkoar informatikaria eta ikertzailea.
* [[Nerea Irastorza]], euskal neurozientzialaria.
* [[Oihana Iguaran]], gipuzkoar bertsolaria.
* [[Rakel Arenaza]], gipuzkoar abeslari eta musikaria.
* [[Samara Velte]], gipuzkoar kazetari eta idazlea.
* [[Camila María Concepción]], estatubatuar gidoilaria eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea (h. [[2020]]).
* [[Harmony Santana]], estatubatuar aktorea, AEBetan garrantzizko antzezpen sari izendapen bat jaso zuen lehenengo emakumezko aktore transgeneroa.
* [[Jari Jones]], estatubatuar aktore, zinemagile, modelo eta LGBTQ pertsonen eskubideen aldeko ekintzailea.
* [[Kevin Balot]], filipinar emakumezko modelo transgeneroa.
* [[Mónica Alario Gavilán]], espainiar filosofoa, [[Sexu indarkeria|sexu-indarkerian]] eta [[Pornografia|pornografian]] aditua.
* [[Nice Nailantei Leng'ete]], kenyar giza-eskubideen aldeko ekintzailea.
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Edmond Jabès]], egiptoar jatorriko frantziar idazlea (j. [[1912]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Eulogio Zudaire]], nafar fraide [[Anaia Txiki Kaputxinoen Ordena|kaputxinoa]] eta historialaria (j. [[1915]]).
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Ricardo Gartzia Villoslada]], nafar historialaria (j. [[1900]]).
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Perpetua Barjau Martín]], espainiar jostun eta maistra (j. [[1902]]).
* [[Urtarrilaren 11]] – [[Carl David Anderson]], estatubatuar fisikaria, 1936ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1905]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Vasco Pratolini]], italiar idazlea (j. [[1913]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Horacio Egia]], bizkaitar eskultorea (j. [[1914]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Giacomo Manzù]], italiar eskultorea (j. [[1908]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Olaf V.a Norvegiakoa]], [[Norvegia]]ko erregea (j. [[1903]]).
* [[Urtarrilaren 23]]a – [[Northrop Frye]], kanadar hezitzaile eta literatura-kritikaria (j. [[1912]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Yasushi Inoue]], japoniar eleberrigilea (j. [[1907]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[John Bardeen]], estatubatuar fisikaria, 1956ko eta 1972ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1908]]).
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[José Ferrater Mora]], kataluniar filosofoa (j. [[1912]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 2]]a – [[Jaume Vidal i Alcover]], katalan idazle eta filologoa (j. [[1923]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Alfred Jost]], frantziar biologoa, [[endokrinologia]]n aditua (j. [[1916]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Pedro Arrupe]], ''Aita Arrupe'', [[Jesusen Lagundia|Jesusen Konpainiaren]] 28. Nagusia (j. [[1907]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Dean Jagger]], estatubatuar aktorea (j. [[1903]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[Amaro del Rosal]], espainiar sindikalista eta idazlea (j. [[1904]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[Salvador Luria]], estatubatuar biokimikaria, 1969ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1912]]).
* [[Otsailaren 6]]a – [[María Zambrano]], espainiar filosofo eta saiakeragilea (j. [[1904]]).
* [[Otsailaren 9]]a – [[Daigoro Kondo]], japoniar futbolaria (j. [[1917]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Ricardo Gullón]], espainiar literatura-kritikaria (j. [[1908]]).
* [[Otsailaren 11]] – [[Oscar Nitzchke]], alemaniar arkitektoa (j. [[1900]]).
* [[Otsailaren 21]]a – [[Margot Fonteyn]], ingeles ballet dantzaria (j. [[1919]]).
* [[Otsailaren 23]]a – [[Fidela Bernat]], [[erronkariera]] edo [[Erronkaribar|Erronkariko]] euskalkia hitz egiteko gai zen azken pertsona (j. [[1898]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Ramon Latasa]], nafar aizkolaria, historiako aizkolari hoberenetakoa (j. [[1930]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 1]]a – [[Edwin Herbert Land]], estatubatuar fisikari eta asmatzailea, ''Polaroid Corporation'' enpresaren sortzaileetako bat (j. [[1909]]).
* [[Martxoaren 1]]a – [[Louis Saguer]], alemaniar-frantziar musikagilea (j. [[1907]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Serge Gainsbourg]], frantziar musikari, musikagile, abeslari, idazle, aktore eta zinemagilea (j. [[1928]]).
* [[Martxoaren 2]]a – [[Rosario de Velasco]], kataluniar margolari figuratiboa (j. [[1904]]).
* [[Martxoaren 4]]a – [[Pepe Iglesias]], argentinar antzezle komikoa (j. [[1915]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Étienne Decroux]], frantziar [[mimo]]a (j. [[1898]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Juanita Gorroño]], bizkaitar panderojolea, dantzaria eta irrintzilaria (j. [[1913]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Ragnar Granit]], finlandiar-suediar fisiologoa, 1967ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1900]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Patxi Larrainzar]], euskal herritar apaiz eta gaztelaniazko idazlea (j. [[1934]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Manuel García Sesma]], nafar irakaslea, idazlea, historiagilea eta poeta (j. [[1902]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Robert Hill]], britainiar biokimikaria (j. [[1899]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[George Sherman]], estatubatuar zinema-zuzendaria (j. [[1908]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Leo Fender]], estatubatuar gitarra ekoizlea (j. [[1909]]).
* [[Martxoaren 24]]a – [[John Kerr (australiar politikaria)|John Kerr]], [[Australia]]ko 18. gobernadore orokorra (j. [[1914]]).
* [[Martxoaren 25]]a – [[Marcel Lefebvre]], frantziar elizgizona (j. [[1905]]).
* [[Martxoaren 26]]a – [[Henri Lhote]], frantziar etnologo eta esploratzailea (j. [[1903]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – Antonio Maria Eizmendi Goenaga, ''[[Loidi-Saletxe]]'', gipuzkoar bertsolaria (j. [[1913]]).
* [[Apirilaren 1]]a – [[Marta Graham]], estatubatuar dantzari eta koreografoa (j. [[1894]]).
* [[Apirilaren 1]]a – [[Paulo Muwanga]], [[Uganda]]ko presidentea.
* [[Apirilaren 3]]a – [[Graham Greene]], ingeles idazlea (j. [[1904]]).
* [[Apirilaren 4]]a – [[Max Frisch]], suitzar arkitekto eta idazlea (j. [[1911]]).
* [[Apirilaren 10]]a – [[Paul-Albert Février]], frantziar historialaria (j. [[1931]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[David Lean]], ingeles zinema zuzendaria (j. [[1908]]).
* [[Apirilaren 18]]a – [[Gabriel Celaya|Gabriel Zelaia]], gaztelaniazko euskal idazlea (j. [[1911]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Steve Marriott]], ingeles musikari, abeslari, abesti egile eta gitarra-jotzailea (j. [[1947]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Don Siegel]], estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (j. [[1912]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Yumjaagiin Tsedenbal]], [[Mongoliako Herri Errepublika]]ko estatuburua (j. [[1916]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Willi Boskovsky]], austriar musikagilea (j. [[1909]]).
* [[Apirilaren 26]]a – [[A. B. Guthrie Jr.]], estatubatuar idazlea (j. [[1901]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Rob-Vel]], frantziar komikigilea (j. [[1909]]).
* [[Apirilaren 28]]a – [[Eduardo Moreiras]], galiziar idazlea (j. [[1914]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Cesareo Gabarain]], gipuzkoar apaiza eta musikagilea (j. [[1936]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Charles Osborne]], 69 urtez jarraian [[zotin]]a izan zuen estatubatuarra (j. [[1894]]).
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Richard Thorpe]], estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1896]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Jerzy Kosinski]], poloniar-estatubatuar eleberrigilea (j. [[1933]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Jean Langlais]], frantziar musikagilea eta organista (j. [[1907]]).
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Rudolf Serkin]], [[bohemia]]r jatorriko estatubatuar piano-jotzailea (j. [[1903]]).
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Laudelina de Campos Melo]], brasildar sindikalista, etxeko langileen eskubideen aldeko ekintzailea (j. [[1904]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Abderrahmane Farès]], [[Aljeria]]ko presidentea (j. [[1911]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[Jiang Qing]], txinatar antzezle eta politikaria eta [[Mao Zedong]]-en azken emaztea (j. [[1914]]).
* [[Maiatzaren 14]]a – [[José María Rodero]], espainiar antzezlea (j. [[1922]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Amadou Hampâté Bâ]], maliar idazle eta etnologoa (j. [[1901]]).
* [[Maiatzaren 18]]a – [[Muriel Box]], ingeles gidoigile eta zuzendaria (j. [[1905]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Lino Brocka]], filipinar zinemagilea (j. [[1939]]).
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Rajiv Gandhi]], [[India]]ko lehen ministroa (j. [[1944]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Vicente Mortes Alfonso]], espainiar politikaria (j. [[1921]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Wilhelm Kempff]], alemaniar piano-jotzailea (j. [[1895]]).
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Jean Van Houtte]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (j. [[1907]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Gene Clark]], estatubatuar abeslari eta egile abeslaria, [[The Byrds]] taldeko kide sortzailea (j. [[1944]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Constantino Martínez Uriarte]], arabar apaiz domingarra (j. [[1911]]).
* [[Maiatzaren 26]]a - [[Claudine Dupuis]], frantziar aktorea (j. [[1924]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 3]]a, [[Unzen (mendia)|Unzen sumendiaren]] erupzioan:
** [[Katia Krafft]], frantziar bolkanologoa (j. [[1942]]).
** [[Maurice Krafft]], frantziar bolkanologoa (j. [[1946]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[José María Acuña López]], galiziar eskultorea (j. [[1903]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Rosalina Abejo]], filipinar musikagile, zuzendari eta pianista (j. [[1922]]).
* [[Ekainaren 5]]a – [[Min-Chueh Chang]], txinatar-estatubatuar ikertzailea, pilula antisorgailuaren asmatzaileetako bat (j. [[1908]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Hernando Espinosa de los Monteros]], euskal militar eta [[hipika|zaldizkoa]] (j. [[1916]]).
* [[Ekainaren 6]]a – [[Stan Getz]], estatubatuar saxofoi-jotzailea, jazzaren historiako saxofoi-jotzailerik handienetakoa (j. [[1927]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Antoine Blondin]], frantziar idazlea (j. [[1922]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Iker Belaustegigoitia]], euskal kirolaria, [[bela]]n aditua (j. [[1927]]).
* [[Ekainaren 9]]a – [[Claudio Arrau]], txiletar piano-jotzailea (j. [[1903]]).
* [[Ekainaren 10]]a – [[Jean Bruller]], frantziar idazle eta irudigilea (j. [[1902]]).
* [[Ekainaren 14]]a – [[Peggy Ashcroft]], britainiar antzezlea (j. [[1907]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[W. Arthur Lewis]], [[Santa Luzia|santaluziar]] ekonomialaria, 1979ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (j. [[1915]]).
* [[Ekainaren 19]]a – [[Gladys Greene]], estatubatuar aktorea (j. [[1900]]).
* [[Ekainaren 24]]a – [[Rufino Tamayo]], mexikar pintorea (j. [[1899]]).
* [[Ekainaren 29]]a – [[Henri Lefebvre]], frantziar filosofo eta soziologoa, [[Frantziako Alderdi Komunista]]ko teorialari nagusia (j. [[1901]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Michael Landon]], estatubatuar aktore, ekoizle zuzendari eta gidoilaria (j. [[1936]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[Lee Remick]], estatubatuar aktorea (j. [[1935]]).
* [[Uztailaren 3]]a – [[Ernst Witt]], alemaniar matematikaria (j. [[1911]]).
* [[Uztailaren 16]]a – [[Robert Motherwell]], estatubatuar margolaria, espresionismo abstraktuaren sortzaileetako bat (j. [[1915]]).
* [[Uztailaren 22]]a – [[André Dhôtel]], frantziar idazlea (j. [[1900]]).
* [[Uztailaren 24]]a – [[Isaac Bashevis Singer]], estatubatuar idazlea, 1978ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1902]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Eduardo Guzmán]], espainiar kazetari eta idazlea (j. [[1908]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Lazar Moiseievitx Kaganovitx]], [[Sobietar Batasuneko Alderdi Komunista]]ko buruzagia eta [[Iosif Stalin|Josef Stalinen]] laguntzailea (j. [[1893]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Romà Perpinyà]], kataluniar ekonomista (j. [[1902]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Christian de Castries]], frantziar jenerala (j. [[1902]]).
* [[Uztailaren 29]]a – [[Eli Eduardo de Gortari]], mexikar filosofo eta politikaria (j. [[1918]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[María Antinea]], jaendar aktore, vedette, dantzari, kupletista eta tonadilla-kantaria (j. [[1915]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 5]]a – [[Soichiro Honda]], japoniar enpresaburua, [[Honda]] motor-enpresaren sortzailea (j. [[1906]]).
* [[Abuztuaren 6]]a – [[Shahpur Bakhtiar]], [[Iran]]go lehen ministroa (j. [[1914]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[James Irwin]], estatubatuar astronauta (j. [[1930]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Ludwig Landgrebe]], austriar filosofoa (j. [[1902]]).
* [[Abuztuaren 14]]a – [[Taslim Olawale Elias]], nigeriar [[Nazioarteko Justizia Auzitegia|Nazioarteko Justizia Auzitegiko]] presidentea (j. [[1914]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Ignacio Pinedo]], gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (j. [[1925]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Luigi Zampa]], italiar zinema zuzendaria (j. [[1905]]).
* [[Abuztuaren 17]]a – [[Marguerite Williams]], estatubatuar geologoa, AEBn geologian doktoretza bat lortu zuen lehen afroestatubatuarra (j. [[1895]]).
* [[Abuztuaren 21]]a – [[Wolfgang Hildesheimer]], alemaniar idazlea (j. [[1916]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Sergei Akromeiev]], [[sobiet]]ar militar eta politikaria, Sobietar Batasuneko Heroia (j. [[1923]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Emiliano Piedra]], espainiar zinema-ekoizlea (j. [[1931]]).
* [[Abuztuaren 30]]a – [[Jean Tinguely]], suitzar eskultorea (j. [[1925]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Otl Aicher]], alemaniar diseinatzaile grafiko eta tipografoa, [[Bilboko metroa|Bilboko metroko]] seinaletikaren diseinatzailea (j. [[1922]]).
* [[Irailaren 1]]a – [[Pedro Uharte-Mendikoa]], nafar hegazkinlari eta ingeniaria, [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibil]] garaian matxinoen alde egin zuena (j. [[1905]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Alfonso García Robles]], mexikar diplomatikoa eta legegizona, 1982ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1911]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Laura Riding]], estatubatuar idazle eta literatura kritikoa (j. [[1901]]).
* [[Irailaren 3]]a – [[Frank Capra]], italiar-estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1897]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Henri de Lubac]], frantziar apaiz katoliko, teologo, jesulagun eta kardinala (j. [[1896]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[Edwin McMillan]], estatubatuar fisikaria, 1951ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1907]]).
* [[Irailaren 8]]a – [[Alex North]], estatubatuar zinema-musikagilea (j. [[1910]]).
* [[Irailaren 14]]a – [[Espe Alegria]], eusko-estatubatuar irakasle eta irrati-esataria (j. [[1906]]).
* [[Irailaren 17]]a – [[Lino Akesolo]], euskal idazlea eta elizgizona (j. [[1911]]).
* [[Irailaren 17]]a – [[Zino Francescatti]], frantziar biolin-jotzaile eta irakaslea (j. [[1902]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Tino Casal]], espainiar abeslari eta konposatzailea (j. [[1950]]).
* [[Irailaren 24]]a – [[Theodor Seuss Geisel]], haur-literaturako idazle estatubatuarra, argitaratzailea eta irudigilea (j. [[1904]]).
* [[Irailaren 25]]a – [[Klaus Barbie]], ''Lyongo harakina'', [[Schutzstaffel|SS]]-ko eta [[Gestapo]]ko goi kargua (j. [[1913]]).
* [[Irailaren 27]]a – [[Oona O'Neill]], [[Charlie Chaplin]] britainiar aktore, zinema zuzendari eta ekoizlearen emazte eta alarguna (j. [[1925]]).
* [[Irailaren 28]]a – [[Miles Davis]], estatubatuar jazz tronpeta-jotzailea eta musikagilea, jazz modernoaren joera berrien aitzindaria (j. [[1926]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 2]]a – [[Manu Badiola]], gipuzkoar alpinista, [[Makalu]]n (j. [[1955]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Maria Aurèlia Capmany]], kataluniar eleberrigile, antzerkigile eta saiogilea, feminista, kultur ekintzaile eta antifrankista (j. [[1918]]).
* [[Urriaren 2]]a – [[Dimitrios I.a Konstantinoplakoa]], [[Konstantinoplako patriarka ekumeniko]]a (j. [[1914]]).
* [[Urriaren 5]]a – [[Jesús Malón]], nafar politikaria (j. [[1934]]).
* [[Urriaren 7]]a – [[Natalia Ginzburg]], italiar idazlea (j. [[1916]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[Arkadi eta Boris Strugatski|Arkadi Strugatski]], errusiar idazlea, bere anaiarekin batera [[zientzia fikzio]]an aritutakoa (j. [[1925]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Agustín Rodríguez Sahagún]], espainiar enpresaburu eta politikaria, [[Madril]]go Alkatea (j. [[1932]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Walter M. Elsasser]], alemaniar-estatubatuar fisikaria (j. [[1904]]).
* [[Urriaren 17]]a - [[Françoise Mézières]], frantziar fisioterapeuta, muskulu-katearen kontzeptua eta Mézières metodoaren asmatzailea (j. [[1909]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Ronald M. Schernikau]], alemaniar idazlea, [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Errepublika Demokratikoko]] herritartasuna eskatzen azkena (j. [[1960]]).
* [[Urriaren 23]]a – [[José Luis Banús]], bizkaitar kazetari eta historialaria (j. [[1914]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Jose Maria Askuntze]], nafar margolari eta irakaslea (j. [[1923]]).
* [[Urriaren 24]]a – [[Gene Roddenberry]], estatubatuar zinema zuzendaria, gidoigilea eta ekoizlea, [[Star Trek]] telesailaren sortzailea (j. [[1921]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[George Granville Barker]], britainiar poeta, antzerkigile, eleberrigile eta kritikaria (j. [[1913]]).
* [[Urriaren 27]]a – [[Andrzej Panufnik]], poloniar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (j. [[1914]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Mario Scelba]], [[Italia]]ko lehen ministroa eta [[Europako Parlamentua|Europako Parlamentuko]] presidentea (j. [[1901]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 5]]a – [[Fred MacMurray]], estatubatuar aktorea (j. [[1908]]).
* [[Azaroaren 5]]a – [[Robert Maxwell]], txekiar-britainiar argitaratzaile, politikari eta hedabideen alorreko negozio-gizona (j. [[1923]]).
* [[Azaroaren 6]]a – [[Gene Tierney]], estatubatuar aktorea (j. [[1920]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Yves Montand]], italian jaiotako frantziar aktore eta abeslaria (j. [[1921]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Jean Pierre Iratxet]], baxenafar idazlea (j. [[1921]]).
* [[Azaroaren 10]]a – [[Montserrat Roig]], kataluniar idazlea (j. [[1948]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Tony Richardson]], ingeles zinemagilea (j. [[1928]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Jose Maria Cobo]], bizkaitar futbolaria (j. [[1937]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Alberto Girri]], argentinar olerkari, itzultzaile eta kontalaria (j. [[1919]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Claude Cahen]], frantziar historialaria, Erdi Aroko islamaren historian aditua (j. [[1909]]).
* [[Azaroaren 18]]a – [[Gustáv Husák]], [[Txekoslovakia]]ko presidentea (j. [[1913]]).
* [[Azaroaren 19]]a – [[José Luis Duque]], bizkaitar futbolaria (j. [[1918]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Antoine Berman]], frantziar filosofoa, hizkuntzalaria eta itzulpen ikasketen teorialari eta kritikoa (j. [[1942]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Tadashi Imai]], japoniar zinemagilea (j. [[1912]]).
* [[Azaroaren 23]]a – [[Klaus Kinski]], alemaniar aktorea (j. [[1926]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Freddie Mercury|Freddy Mercury]], [[Queen]] taldeko abeslaria (j. [[1946]]).
* [[Azaroaren 26]]a – [[François Billetdoux]], frantziar antzerkigilea (j. [[1927]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Ralph Bellamy]], estatubatuar antzezlea (j. [[1904]]).
* [[Azaroaren 29]]a – [[Rodrigo Vivar]], espainiar magistratu eta politikaria, [[Bizkai]]ko gobernadore zibila (j. [[1906]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[George Stigler]], estatubatuar ekonomialaria, 1982ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (j. [[1911]]).
* [[Abenduaren 6]]a – [[Richard Stone]], britainiar ekonomialaria, 1984ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (j. [[1913]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Berenice Abbott]], estatubatuar argazkilaria (j. [[1898]]).
* [[Abenduaren 9]]a – [[Pío Iraizoz Francés]], nafar apaiz, organo-jotzaile, koru-zuzendari eta musikagilea (j. [[1914]]).
* [[Abenduaren 10]]a – [[Franco Maria Malfatti]], italiar politikaria, [[Europako Batzorde]]ko 3. lehendakaria (j. [[1927]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[Artur Lundkvist]], suediar idazlea (j. [[1906]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[André Pieyre de Mandiargues]], frantziar idazlea (j. [[1909]]).
* [[Abenduaren 15]]a – [[Vasili Zaitsev]], [[Bigarren Mundu Gerra]]ko [[sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] frankotiratzailea, [[Stalingradeko gudua|Stalingradeko batailan]] bereziki ezagun egin zena (j. [[1915]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Pier Vittorio Tondelli]], italiar idazlea, laurogeiko hamarraldiko idazle aipagarrienetako bat (j. [[1955]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Armand Frappier]], kanadar mikrobiologoa (j. [[1904]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Jose Migel Barandiaran|Jose Miguel Barandiaran]], gipuzkoar antropologoa, etnografoa eta apaiza (j. [[1889]]).
* [[Abenduaren 22]]a – [[Ernst Krenek]], austriar-estatubatuar musikagilea (j. [[1900]]).
* [[Abenduaren 23]]a – [[José Guerrero (margolaria)|José Guerrero]], espainiar margolaria (j. [[1914]]).
* [[Abuztuaren 26]]a – [[Roland Bierge]], lapurtar margolaria (j. [[1922]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Fernando Martínez Sanabria]], ''Chuli Martínez'', espainiar-kolonbiar arkitektoa (j. [[1925]]).
* [[Abenduaren 27]]a – [[Hervé Guibert]], frantziar argazkilari eta idazlea (j. [[1955]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Georges Poulet]], belgikar idazlea (j. [[1902]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Juliana Mujika]], bizkaitar maistra (j. [[1905]]).
* [[Santi Belar]], bizkaitar bertsolaria (j. [[1965]]).
* [[Susana Thénon]], argentinar poeta, itzultzaile eta argazkilaria (j. [[1935]]).
* [[Vicenç Riera Llorca]], kataluniar idazlea (j. [[1903]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]] ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[Pierre-Gilles de Gennes]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Richard R. Ernst]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[Nadine Gordimer]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Erwin Neher]], [[Bert Sakmann]]
* [[Ekonomiako Nobel Saria|Ekonomia]]: [[Ronald Coase]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: [[Aung San Suu Kyi]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1991| ]]
dzs6ioaxtaf38ut0x8bgt535imiq18q
1997
0
1324
10021843
9970909
2025-01-03T15:31:52Z
Artegia
65203
/* Abuztua */
10021843
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{urtegertaerak}}
== Gertaerak ==
* [[Martxoaren 21]]a – [[Metro Bilbao]]ren bigarren linea eraikitzeko lanak hasi ziren.
* [[Martxoaren 31]] – [[Uharte Arakilgo tren istripua]]: [[Uharte Arakil]]en izandako tren-istripu batean 18 pertsona hil ziren.
* [[Ekainaren 3]]a – [[Lionel Jospin]] [[Frantzia]]ko lehen ministro bilakatu zen.
* [[Ekainaren 23]]a – [[Dina Bilbao]] euskal triatleta eta abenturazalea eta Iñigo Ross [[Karibe itsasoa|Karibe Itsasoan]] desagertu ziren.
* [[Uztailaren 1]]a – [[Arrasate]]n, [[Guardia Zibila]]k [[José Antonio Ortega Lara]] kartzelako funtzionarioa askatu zuen, [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] bertan bahituta 532 egun eduki eta gero.
* [[Uztailaren 5]]a – [[Santutxu]], [[Basarrate]] eta [[Bolueta]]ko [[Metro Bilbao]]ren geltokiak zabaldu ziren.
* [[Uztailaren 12]]a – ETAk [[Miguel Ángel Blanco|Miguel Angel Blanco]] erailtzen du, egun bi bahituta eduki ondoren.
* [[Urriaren 13]]a – [[Guggenheim Bilbao Museoa]]ren inguruak zaintzen zituenean, inauguratu baino egun batzuk lehenago, [[Jose Maria Agirre Larraona|Jose Maria Agirre]] ertzainak furgoneta susmagarri bat ikusi eta, bidaiariak identifikatzerakoan, etakide batek hil zuen.
* [[Abenduaren 5]]a – [[Bonberenea etxe okupatua|Bonberenea]] etxea eraikita, [[Tolosa]]ko [[San Esteban (Tolosa)|San Esteban auzoan]].
== Arte eta kultura ==
* "[[Zea Mays (musika taldea)|Zea Mays]]" euskal [[musika]] talde ospetsua sortu zuten.
* [[Martxoaren 14]]tik [[martxoaren 23]]ra [[1997ko Korrika|10. Korrika]] ospatu zen, [[Oñati]] eta [[Bilbo]] artean.
* [[Apirilaren 13]]a – [[1997ko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Xabier Silveira]]k bere lehen txapela jantzi zuen.
* [[Apirilaren 20]]a – [[1997ko Prudentzio Deuna Bertso Saria]]n [[Asier Otamendi]] izan zen irabazlea.
* [[Urriaren 18]]a – [[Guggenheim Bilbao Museoa|Guggenheim]] museoa inauguratu zen [[Bilbo]]n.
* [[Abenduaren 14]]a – [[1997ko Bertsolari Txapelketa Nagusia]]ren finala [[Andoni Egaña]]k irabazi zuen, bere bigarren txapela lortuz.
== Zientzia eta teknologia ==
* [[Uztailaren 4]]an – "[[Mars Pathfinder]]" izeneko [[espazio ontzi|espaziontzia]] lurreratu zen [[Marte|Martitzen]].
== Kirolak ==
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Miguel Indurain]] txirrindulariak [[bizikleta]] utzi zuen profesional moduan.
== Jaiotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Maddi Aalla]], bizkaitar eskubaloi jokalaria.
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Iñigo Baque Atxotegi]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Unai Zamorano]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Gorka Garai]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[José María Basterra Otxoa]], bizkaitar belar hockey jokalaria.
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Gino Mäder]], suitzar txirrindularia (h. [[2023]]).
* [[Urtarrilaren 4]]a – [[Risako Oga]], japoniar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[Miguel Mendioroz]], nafar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Brais Méndez]], galiziar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 7]]a – [[Kauldi Odriozola]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Jack Andraka]], estatubatuar asmatzaile eta minbiziaren ikertzailea.
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Julen Arellano]], nafar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Uxue del Río]], gipuzkoar artista, irudigile eta diseinatzaile grafikoa.
* [[Urtarrilaren 9]]a – [[Alicia Faubel]], espainiar modelo eta aktorea.
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Aimi Kunitake]], japoniar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[Egan Bernal]], kolonbiar txirrindularia.
* [[Urtarrilaren 13]]a – [[José Manuel García Maurin]], nafar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Maitane Etxeberria]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Valentina Zenere]], argentinar aktorea, abeslaria eta modeloa.
* [[Urtarrilaren 21]]a – [[Ilia Topuria]], hispano-georgiar arte martzial mistoko borrokalaria.
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Endika Irigoien]], nafar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 26]]a – [[Elliot Lee (abeslaria)|Elliot Lee]], estatubatuar abeslari, kantautore eta musika-ekoizlea.
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Brigitte García]], ekuadortar erizain eta politikaria (h. [[2024]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Yui Hasegawa]], japoniar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Antonio Salado]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Unai Nuñez Gestoso]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 30]]a – [[Xiker Ozerinjauregi]], bizkaitar futbolaria.
* [[Urtarrilaren 31]] – [[Hina Sugita]], japoniar futbolaria.
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 2]]a – [[Sadiq Umar]], nigeriar futbolaria.
* [[Otsailaren 5]]a – [[Marcy Avila]], venezuelar aktorea, musikaria, musika ekoizlea, efektu bisualen artista eta LGBT eskubideen aldeko ekintzailea.
* [[Otsailaren 6]]a – [[Alexander Petxarroman]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Otsailaren 6]]a – [[Sophia Mendonça]], brasildar idazle eta kazetaria.
* [[Otsailaren 7]]a – [[Eugeni Alzibar]], gipuzkoar youtuberra.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Pablo Fid]], bizkaitar futbolaria.
* [[Otsailaren 10]]a – [[Chloë Grace Moretz]], estatubatuar modelo eta aktorea.
* [[Otsailaren 14]]a – [[Jokin Aranburu]], gizpukoar txirrindularia.
* [[Otsailaren 14]]a - [[Marta Ortega Gallego]], espainiar padel-jokalaria.
* [[Otsailaren 15]]a - [[Ximun Bessonart]], lapurtar errugbilaria.
* [[Otsailaren 16]]a – [[Álvaro Mateo]], bizkaitar futbolaria.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Javier Alonso Etxebarria]], bizkaitar futbolaria.
* [[Otsailaren 17]]a – [[Estibalitz Alvarez]], gipuzkoar sofbol jokalaria.
* [[Otsailaren 18]]a – [[Beñat Leiza]], gizpukoar futbolaria.
* [[Otsailaren 21]]a – [[Ander Torriko]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
* [[Otsailaren 23]]a – [[Iñigo Martinez (pilotaria)|Iñigo Martinez]], nafar esku huskako pilotaria.
* [[Otsailaren 23]]a – [[Isabella Springmühl Tejada]], guatemaldar moda diseinatzailea, Londresko Moda Astean parte hartu duen lehen [[Down sindrome]]dun diseinatzailea.
* [[Otsailaren 28]]a – [[Aitor Arego]], bizkaitar futbolaria.
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 2]]a – [[Becky G]], estatubatuar abeslari eta aktorea.
* [[Martxoaren 3]]a – [[Camila Cabello]], kubatar abeslari eta abesti-idazlea.
* [[Martxoaren 7]]a – [[Bad Gyal]], kataluniar abeslaria.
* [[Martxoaren 9]]a – [[Niamh Wilson]], kanadar aktorea.
* [[Martxoaren 10]]a – [[Ana Carrasco]], espainiar motoziklismo-pilotua.
* [[Martxoaren 10]]a – [[Nahikari García]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Martxoaren 10]]a – [[Sara Khadem]], irandar xake jokalaria.
* [[Martxoaren 13]]a – [[Iñigo Cordoba]], bizkaitar futbolaria.
* [[Martxoaren 13]]a – [[Amaia Erbina]], gipuzkoar errugbilaria.
* [[Martxoaren 14]]a – [[Simone Biles]], estatubatuar gimnasta artistikoa, historiako hoberenetakoa.
* [[Martxoaren 14]]a – [[Alfred García]], kataluniar abeslari eta konpositorea.
* [[Martxoaren 17]]a – [[Katie Ledecky]], estatubatuar igerilaria, munduko hainbat errekorren jabe.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Ciara Bravo]], estatubatuar aktorea.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Alazne Etxebarria Urizar]], bizkaitar atleta.
* [[Martxoaren 18]]a – [[Rieko Ioane]], zeelandaberritar errugbilaria.
* [[Martxoaren 19]]a – [[Mikel Ioldi]], nafar futbolaria.
* [[Martxoaren 19]]a – [[Katarina Zec]], serbiar saskibaloi jokalaria.
* [[Martxoaren 21]]a – [[Josu Andrés]], arabar saskibaloi jokalaria.
* [[Martxoaren 21]]a – [[Tini Stoessel]], argentinar aktorea, abeslaria eta modeloa.
* [[Martxoaren 27]]a – [[Joanes Bakaikoa]], nafar pilotaria.
* [[Martxoaren 27]]a – [[Lisa (abeslaria)|Lisa]], thailandiar rap-kantari, modelo, abeslari eta dantzaria.
* [[Martxoaren 28]]a – [[Cristian Sanz Díaz]], bizkaitar futbolaria.
* [[Martxoaren 30]]a – [[Igor Zubeldia]], gipuzkoar futbolaria.
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 1]]a – [[Kike Barja]], nafar futbolaria.
* [[Apirilaren 4]]a - [[Laia Raventós Roig]], kataluniar saskibaloi jokalaria.
* [[Apirilaren 5]]a – [[Nina Kennedy]], australiar atleta, [[Pertika jauzi|pertika-jauzian]] aditua.
* [[Apirilaren 8]]a – [[Álvaro Iso]], nafar futbolaria.
* [[Apirilaren 9]]a – [[Baptiste Etxeberria]], lapurtar futbolaria.
* [[Apirilaren 12]]a – [[Olatz Arrizabalaga]], bizkaitar pilotaria.
* [[Apirilaren 14]]a – [[Rocío Gálvez]], espainiar futbolaria.
* [[Apirilaren 15]]a – [[Silvana Estrada]], mexikar musikagile eta kantautorea.
* [[Apirilaren 15]]a – [[Maisie Williams]], ingeles aktorea.
* [[Apirilaren 17]]a – [[Olatz Alberdi Etxeberria]], gipuzkoar zibersegurtasun-teknikaria eta futbolaria.
* [[Apirilaren 18]]a – [[Agurtzane Egiluz]], arabar saskibaloi jokalari paralinpikoa.
* [[Apirilaren 20]]a – [[Alexander Zverev]], errusiar jatorriko alemaniar tenislaria.
* [[Apirilaren 21]]a – [[Mikel Oiarzabal]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Apirilaren 23]]a – [[Nagore Fernandez]], EHUko ikertzaile eta literatura kritikari bizkaitarra.
* [[Apirilaren 23]]a - [[Javi Murua]], bizkaitar futbolaria.
* [[Apirilaren 23]]a – [[Jorge Pineda]], bizkaitar arraunlari paralinpikoa.
* [[Apirilaren 24]]a – [[Lydia Ko]], hegokorear-zeelandaberritar golflaria.
* [[Apirilaren 24]]a – David Martinez Canovas, ''[[TheGrefg]]'', espainiar youtuberra.
* [[Apirilaren 26]]a – [[Pedro Martínez Portero]], valentziar tenis-jokalaria.
* [[Apirilaren 28]]a – [[Amaia Aberasturi]], bizkaitar aktorea.
* [[Apirilaren 28]]a – [[Olivia Nova]], estatubatuar aktore pornografikoa (h. [[2018]]).
* [[Apirilaren 30]]a – [[Jesús Aientsa]], nafar futbolaria.
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Iker Ballarin]], arabar txirrindularia.
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Asier Parra Cuezva]], bizkaitar futbolaria.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Tomeu Rigo]], espainiar saskibaloi jokalaria.
* [[Maiatzaren 8]]a – [[Olatz Santana]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Elena Olabe]], bizkaitar poeta.
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Hikaru Kitagawa]], japoniar futbolaria.
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Javier Martínez Tabernero]], nafar futbolaria.
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Frenkie de Jong]], herbehereetar futbolaria.
* [[Maiatzaren 12]]a – [[Víctor López Ibáñez]], espainiar futbolaria.
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Laura Hernández Selva]], espainiar eskubaloi jokalaria.
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Unai Laso]], nafar pilotaria.
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Ousmane Dembélé]], frantziar futbolaria.
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Gaizka Campos]], bizkaitar futbolaria.
* [[Maiatzaren 16]]a - [[Malena Narvay]], argentinar aktore, abeslari eta konpositorea.
* [[Maiatzaren 17]]a – [[Oier Sarriegi]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Maiatzaren 19]]a – [[Xabier López-Arostegi]], bizkaitar saskibaloi jokalaria.
* [[Maiatzaren 20]]a – [[Iñigo Arzuaga]], bizkaitar futbolaria.
* [[Maiatzaren 20]]a - [[Marta Hermida]], espainiar saskibaloi-jokalaria.
* [[Maiatzaren 21]]a – [[Miho Nonaka]], japoniar boulder eskalatzailea.
* [[Maiatzaren 23]]a – [[Cassandre Beaugrand]], frantziar triatoilaria.
* [[Maiatzaren 24]]a - [[Carlos González (aktorea)|Carlos González]], nafar aktorea.
* [[Maiatzaren 24]]a – [[Julen Martija]], nafar pilotaria.
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Lorea Iribar]], gipuzkoar aktore eta telebista kolaboratzailea.
* [[Maiatzaren 25]]a – [[Maider Legarreta]], bizkaitar kantari eta musikaria.
* [[Maiatzaren 26]]a – [[Shunta Tanaka]], japoniar futbolaria.
* [[Maiatzaren 28]]a – [[Javier Lizarraga]], nafar futbolaria.
* [[Maiatzaren 31]] – [[Luken Iturrino]], bizkaitar futbolaria.
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 5]]a – [[Kieran Tierney]], manxar-eskoziar futbolaria.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Aitana Etxeberria]], gipuzkoar abeslari, aktore eta antzezlea eta ''Twin Melody'' bikoteko kidea.
* [[Ekainaren 10]]a – [[Paula Etxeberria]], gipuzkoar abeslari, aktore eta antzezlea eta ''Twin Melody'' bikoteko kidea.
* [[Ekainaren 10]]a - [[Maria de Nati]], espainiar aktorea.
* [[Ekainaren 11]] - [[Jorja Smith]], britainiar egile abeslaria.
* [[Ekainaren 11]] – [[Unai Simón]], arabar futbolaria.
* [[Ekainaren 15]]a – [[Iker Vicente]], nafar aizkolaria.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Ander El Haddadi]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Miren Lazkano]], gipuzkoar [[Piraguismo|piraguista]], eslalom modalitatean aditua.
* [[Ekainaren 16]]a – [[Camila Morrone]], argentinar-estatubatuar aktore eta modeloa.
* [[Ekainaren 17]]a – [[Sofia Pozdniakova]], errusiar [[eskrima]]laria.
* [[Ekainaren 18]]a – [[Iñaki Álvarez Goñi]], nafar futbolaria.
* [[Ekainaren 18]]a - [[Maite Cazorla]], espainiar saskibaloi-jokalaria.
* [[Ekainaren 21]]a – [[Rebecca Black]], estatubatuar YouTuber eta abeslaria.
* [[Ekainaren 23]]a - [[Clara Che Tórtola]], espainiar saskibaloi-jokalaria.
* [[Ekainaren 25]]a – [[Beñat Garro]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Ekainaren 26]]a – [[Xeber Alkain]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Ekainaren 26]]a – [[Jacob Elordi]], australiar aktorea.
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 3]]a – [[Enara López]], bizkaitar txirrindularia.
* [[Uztailaren 3]]a – [[Narumi Miura]], japoniar futbolaria.
* [[Uztailaren 7]]a – [[Ander Gebara]], arabar futbolaria.
* [[Uztailaren 8]]a – [[Alain Ribeiro]], bizkaitar futbolaria.
* [[Uztailaren 9]]a – [[Tatjana Schoenmaker]], hegoafrikar igerilaria, [[bular-igeriketa]]n aditua.
* [[Uztailaren 9]]a – [[Zourdine Thior]], senegaldar-gipuzkoar futbolaria.
* [[Uztailaren 12]]a – [[Ander Bidorreta]], nafar futbolaria.
* [[Uztailaren 12]]a – [[Malala Yousafzai]], pakistandar ikaslea, aktibista eta blogaria, 2014ko [[Bakearen Nobel Saria]].
* [[Uztailaren 16]]a - [[Tone Sekelius]], suediar abeslaria eta influencerra.
* [[Uztailaren 18]]a – [[Jon Ander Peña|Jon Ander Peña, ''Peña II.a'']], gipuzkoar esku huskako pilotaria.
* [[Uztailaren 19]]a - [[Ariana Sánchez]], espainiar padel-jokalaria.
* [[Uztailaren 21]]a – [[Rikako Kobayashi]], japoniar futbolaria.
* [[Uztailaren 22]]a – [[Jone Ibañez]], bizkaitar futbolaria.
* [[Uztailaren 23]]a – [[Chloé Hayden]], australiar aktore, Interneteko ospetsu, pertsona autisten eskubideen aldeko ekintzaile, podcast ostalari eta idazlea.
* [[Uztailaren 26]]a – [[Jaime Dios]], nafar futbolaria.
* [[Uztailaren 28]]a – [[Olatz Ruiz de Gordejuela]], gipuzkoar biolin-jotzailea.
* [[Uztailaren 31]] – [[Eriz Cerezo]], bizkaitar aktorea, ekoizlea, komunikatzailea eta kazetaria.
* [[Uztailaren 31]] - [[Juan Pedro López]], espainiar txirrindularia.
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Sergio Higuita]], kolonbiar txirrindularia.
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Ke Jie]], txinatar [[Go]] jokalaria.
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Nerea Perez]], gipuzkoar traineru estropadetako patroia.
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Urdax Magunazelaia]], bizkaitar harrijasotzailea.
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Kylie Jenner]], estatubatuar enpresaburua, diseinatzailea eta modeloa.
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Aihen Muñoz]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Abuztuaren 19]]a – [[Florian Wellbrock]], alemaniar igerilaria.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Lautaro Martínez]], argentinar futbolaria.
* [[Abuztuaren 22]]a – [[Ferran Rull]], kataluniar aktorea.
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Bryana Salaz]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
* [[Abuztuaren 25]]a – [[Alex Valiño]], aragoitar futbolaria.
* [[Abuztuaren 27]]a – [[Ander Errandonea]], nafar esku huskako pilotaria.
* [[Abuztuaren 29]]a – [[Rocío García Martínez]], espainiar txirrindularia.
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Jungkook]], korear abeslari, dantzari eta modeloa.
* [[Irailaren 3]]a – [[Javi Areso]], nafar futbolaria.
* [[Irailaren 7]]a – [[Dean-Charles Chapman]], ingeles aktorea.
* [[Irailaren 10]]a – [[Jon Agirre Egaña]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[Irailaren 11]] – [[Andrea Monrocle]], bizkaitar artista plastikoa.
* [[Irailaren 12]]a - [[Sydney Sweeney]], estatubatuar aktorea.
* [[Irailaren 18]]a – [[Ibrahima Dieng]], Euskal Herrian hezitako senegaldar futbolaria.
* [[Irailaren 19]]a – [[Halima Aden]], somaliar-estatubatuar modeloa.
* [[Irailaren 21]]a – [[Ane Cengotitabengoa]], espainiar boleibol-jokalaria.
* [[Irailaren 23]]a – [[Antxon Jaso]], nafar futbolaria.
* [[Irailaren 24]]a – [[Garoa Martinez]], bizkaitar [[Halterofilia|haltera]].
* [[Irailaren 26]]a – [[Unai Cuadrado]], arabar txirrindularia.
* [[Irailaren 29]]a – [[Oier Etxebarria]], bizkaitar pilotaria.
* [[Irailaren 29]]a – [[Javier Zabala]], errioxar pilotaria.
* [[Irailaren 30]]a – [[Max Verstappen]], belgikar-herbeheretar [[1 Formula]] auto-gidaria.
* [[Irailaren 30]]a – [[Asier Villalibre]], bizkaitar futbolaria.
==== Urria ====
* [[Urriaren 3]]a – [[Ann Makosinsk]], kanadar asmatzailea.
* [[Urriaren 6]]a – [[Theo Hernández]], frantziar futbolaria.
* [[Urriaren 6]]a – [[Sara Olaizola]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Urriaren 7]]a – [[Nicole Maines]], estatubatuar aktorea.
* [[Urriaren 8]]a – [[Bella Thorne]], estatubatuar aktorea, abeslaria, zinema zuzendaria eta idazlea.
* [[Urriaren 10]]a - [[Olivia Baril]], quebectar-gipuzkoar txirrindularia.
* [[Urriaren 14]]a – [[Odei Jainaga]], gipuzkoar atleta, [[xabalina jaurtiketa]]n aditua.
* [[Urriaren 16]]a – [[Naomi Osaka]], japoniar tenislaria.
* [[Urriaren 19]]a – [[Timothé Nadim]], frantziar musikari, kazetari eta aktibista.
* [[Urriaren 26]]a – [[Irati Osa]], gipuzkoar piraguista, piraguismo maratoian aditua.
* [[Urriaren 30]]a – [[Jaione López]], bizkaitar irakaslea eta misiolaria
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 4]]a - [[Jagoba Zarraga]], bizkaitar futbolaria.
* [[Azaroaren 6]]a - [[Brittany Brewer]], estatubatuar saskibaloi-jokalaria.
* [[Azaroaren 10]]a – [[Carlos Sagues]], nafar futbolaria.
* [[Azaroaren 11]] – [[Oier Luengo]], bizkaitar futbolaria.
* [[Azaroaren 15]]a - [[Leelah Alcorn]], estatubatuar emakume transgeneroa, bere buruaz beste egitean nazioarteko arreta erakarri zuena (h. [[2014]]).
* [[Azaroaren 15]]a – [[Paula Badosa]], estatubatuar-kataluniar tenislaria.
* [[Azaroaren 15]]a – [[Teresa Paneque]], txiletar-espainiar astronomoa, idazlea eta dibulgatzaile zientifikoa.
* [[Azaroaren 18]]a - [[Esther Estevez]], galiziar kazetaria eta telebista aurkezlea.
* [[Azaroaren 28]]a – [[Urko Berrade]], nafar txirrindularia.
* [[Azaroaren 30]]a – [[Ekhi Bravo]], gipuzkoar futbolaria.
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 2]]a – [[Afra Saraçoğlu]], turkiar aktorea.
* [[Abenduaren 4]]a – [[Jaime Busto]], bizkaitar trial-motoziklista.
* [[Abenduaren 9]]a – [[Yaser Hamed]], bizkaitar futbolaria, [[Palestina]]ko selekzioarekin jokatzen duena.
* [[Abenduaren 9]]a – [[Diego López Fuentes]], nafar txirrindularia.
* [[Abenduaren 10]]a – [[Bea Beltrán]], madrildar gipuzkoar.
* [[Abenduaren 13]]a – [[Iñigo Sukia]], gipuzkoar futbolaria.
* [[Abenduaren 15]]a – [[Leire Iribarne]], euskal musikaria, pianojolea eta abeslaria, [[Diabolo Kiwi]] taldeko partaidea (h. [[2022]]).
* [[Abenduaren 16]]a – [[Beñat Garmendia]], gipuzkoar pilotaria.
* [[Abenduaren 16]]a – [[Zara Larsson]], suediar abestigile eta abeslaria.
* [[Abenduaren 17]]a – [[Gaizka Larrazabal]], bizkaitar futbolaria.
* [[Abenduaren 20]]a – [[Naia Leonet]], gipuzkoar txirrindularia.
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Aitor Servier]], lapurtar bertsolaria.
* [[Albina Stardust]], Eneko Garcia Jaurena drag artista eta aktibista trabestiak gorpuztutako pertsonaia.
* [[Amaia Izar Leatxe]], nafar modeloa.
* [[Amaia Ochandorena]], gipuzkoar biokimikari, biologo eta ikerlaria.
* [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]], gipuzkoar barne-diseinatzailea eta ''[[Neomak]]'' taldeko musikaria.
* [[Ane Zuazubiskar]], gipuzkoar kazetaria eta bertsolaria.
* [[Elena Muñoz Perez]], arabar farmazialaria eta ikertzailea.
* [[Germán Alcarazu]], bizkaitar aktorea.
* [[Jon Liberal]], nafar matematikaria.
* [[Julen Murga]], bizkaitar akordeoi-jole eta kimikaria.
* [[Maddalen Lopez]], nafar bertsolaria.
* [[Maddi Astigarraga]], gipuzkoar ilustratzaile zientifikoa.
* [[Maddi Soroa]], musika arloko pedagogo nafarra.
* [[Mikel Lopetegi|Mikel Lopetegi, ''Urra'']], gipuzkoar harri-jasotzailea.
* [[Peru Abarrategi]], arabar bertsolaria.
* [[Sara Azurza]], gipuzkoar abeslaria.
* [[Txilly]], gipuzkoar rap musikaria.
* [[XSakara]], bizkaitar rap abeslaria.
* [[Yaiza Romero]], bizkaitar kirolaria, [[urpeko arrantza]]n aditua.
* [[Crystal Bayat]], afganiar gizarte-ekintzaile eta giza eskubideen defendatzailea.
* [[Marvia Malik]], pakistandar emakumezko kazetari, telebista aurkezle eta modelo transgeneroa.
* [[Tenzin Mariko]], tibetar emakumezko modelo transgeneroa, [[Tibet]]eko lehen pertsona transgeneroa izateagatik ezaguna.
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Pablo Beldarrain]], militar bizkaitarra, [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] komandantea (j. [[1909]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Joan Coromines]], kataluniar filologoa (j. [[1905]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[Constanza Martínez Prieto]], espainiar errepublikanoa (j. [[1917]]).
* [[Urtarrilaren 5]]a – [[André Franquin]], belgikar komikilaria (j. [[1924]]).
* [[Urtarrilaren 6]]a – [[Teiichi Matsumaru]], japoniar futbolaria (j. [[1909]]).
* [[Urtarrilaren 8]]a – [[Melvin Calvin]], estatubatuar kimikaria, 1961eko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1911]]).
* [[Urtarrilaren 10]]a – [[Alexander Robertus Todd]], eskoziar biokimikaria, 1957ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1907]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Jean-Edern Hallier]], frantziar idazlea (j. [[1936]]).
* [[Urtarrilaren 12]]a – [[Charles Brenton Huggins]], kanadar-estatubatuar medikua, 1966ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1901]]).
* [[Urtarrilaren 14]]a – [[Paul-Marie Duval]], frantziar arkeologoa, [[Galia]]ko historian eta arkeologian aditua (j. [[1912]]).
* [[Urtarrilaren 15]]a – [[Francesc de Cabo]], kataluniar politikari eta iraultzailea (j. [[1910]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Amha Selassie]], [[Etiopia]]ko enperadorea (j. [[1916]]).
* [[Urtarrilaren 17]]a – [[Clyde Tombaugh]], [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]] [[planeta nano]]a aurkitu zuen estatubatuar astronomoa (j. [[1906]]).
* [[Urtarrilaren 18]]a – [[Adriana Caselotti]], estatubatuar aktorea, ahots aktorea eta kantaria (j. [[1916]]).
* [[Urtarrilaren 24]]a – [[Suzy Vernon]], frantziar aktorea (j. [[1901]]).
* [[Urtarrilaren 25]]a – [[Manuel Tuñón de Lara]], espainiar historialaria, Espainiako historiografiaren berritzaile nagusietako bat (j. [[1915]]).
* [[Urtarrilaren 27]]a – [[Daniel Txopitea]], euskal herritar margolaria eta eskultorea (j. [[1950]]).
* [[Urtarrilaren 29]]a – [[Osvaldo Soriano]], argentinar idazle eta kazetaria (j. [[1943]]).
==== Otsaila ====
* [[Otsailaren 3]]a – [[Bohumil Hrabal]], txekiar idazlea (j. [[1914]]).
* [[Otsailaren 3]]a – [[Esteban Sánchez]], espainiar piano-jotzailea (j. [[1934]]).
* [[Otsailaren 5]]a – [[René Huyghe]], frantziar arte-historialaria (j. [[1906]]).
* [[Otsailaren 7]]a – [[Carlos Gurméndez]], uruguaiar jatorriko espainiar filosofoa (j. [[1917]]).
* [[Otsailaren 9]]a – [[Fritz Grasshoff]], alemaniar idazlea (j. [[1913]]).
* [[Otsailaren 16]]a – [[Chien-Shiung Wu]], txinatar-estatubatuar fisikaria, fisika esperimentalean eta erradiaktibitatean aditua (j. [[1911]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Henry-Jacques Le Même]], frantziar arkitektoa (j. [[1897]]).
* [[Otsailaren 17]]a – [[Darcy Ribeiro]], brasildar antropologo, hezle eta politikaria (j. [[1922]]).
* [[Otsailaren 19]]a – [[Deng Xiaoping]], [[Txinako Herri Errepublika]]ko buruzagi [[komunismo|komunista]] nabarmena (j. [[1904]]).
* [[Otsailaren 22]]a – [[Juan Carlos Jones]], euskal atleta, distantzia motzetan aditua (j. [[1947]]).
* [[Otsailaren 25]]a – [[Andrei Siniavski]], errusiar idazlea (j. [[1925]]).
* [[Otsailaren 26]]a – [[Mercedes Kareaga]], gipuzkoar gizarte ekintzailea eta [[Emakume Abertzale Batza]]ko kidea (j. [[1908]]).
==== Martxoa ====
* [[Martxoaren 2]]a – [[Vicente Parra]], espainiar antzezlea (j. [[1931]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Jesus Abrego]], ''Abrego I.a'', ''Arroizko magoa'', nafar erremontelaria (j. [[1910]]).
* [[Martxoaren 6]]a – [[Michael Manley]], [[Jamaika]]ko lehen ministroa (j. [[1924]]).
* [[Martxoaren 7]]a – [[Edward Mills Purcell]], estatubatuar fisikaria, 1952ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1912]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[Jean-Dominique Bauby]], frantziar kazetari eta idazlea, [[gatibutasun sindrome]]pean komunikatzeko bide bat lortu zuena (j. [[1952]]).
* [[Martxoaren 9]]a – [[María Elvira Lacaci]], galiziar poeta, Espainiako [[Adonáis Olerki Saria]] irabazi zuen lehen emakumea.
* [[Martxoaren 9]]a – ''[[The Notorious B.I.G.]]'', estatubatuar hip hop abeslaria (j. [[1972]]).
* [[Martxoaren 11]] – [[Lars Ahlin]], suediar idazlea (j. [[1915]]).
* [[Martxoaren 12]]a – [[Manuel Oñatibia]], gipuzkoar idazlea (j. [[1916]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Jurek Becker]], poloniar-alemaniar idazlea (j. [[1937]]).
* [[Martxoaren 14]]a – [[Fred Zinnemann]], austriar zinema zuzendaria (j. [[1907]]).
* [[Martxoaren 15]]a – [[Victor Vasarely]], hungariar-frantziar margolaria (j. [[1906]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Eugène Guillevic]], bretainiar poeta (j. [[1907]]).
* [[Martxoaren 19]]a – [[Willem de Kooning]], estatubatuar margolaria eta eskultorea (j. [[1904]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Marino Marini]], italiar abeslaria (j. [[1924]]).
* [[Martxoaren 20]]a – [[Victor Sawdon Pritchett]], britainiar idazlea (j. [[1900]]).
* [[Martxoaren 21]]a – [[Marc Légasse]], Euskal Herriko idazle eta historialari anarko-abertzalea (j. [[1918]]).
* [[Martxoaren 27]]a – [[Josu Zabala Salegi]], ''Basajaun'', iruindar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]], bihotzean tiro bat zuela hilik aurkitua (j. [[1976]]).
* [[Martxoaren 29]]a - [[Ruth Sager]], estatubatuar genetista (j. [[1918]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Georges Jeanclos]], frantziar eskultorea (j. [[1933]]).
* [[Martxoaren 30]]a – [[Julián San Valero Aparisi]], espainiar antropologoa eta arkeologoa (j. [[1913]]).
* [[Martxoaren 31]] – [[Friedrich Hund]], alemaniar fisikaria (j. [[1896]]).
==== Apirila ====
* [[Apirilaren 3]]a – [[Luis Sánchez Agesta]], espainiar legelaria, historialaria eta politikaria (j. [[1914]]).
* [[Apirilaren 5]]a – [[Allen Ginsberg]], estatubatuar poeta, idazlea, irakaslea, ikonoklasta eta mugimendu alternatiboen partaide ospetsu eta puskatzailea (j. [[1926]]).
* [[Apirilaren 6]]a – [[Stephan Hermlin]], alemaniar idazlea (j. [[1915]]).
* [[Apirilaren 7]]a – [[Jean Clareboudt]], frantziar eskultore eta diseinatzailea (j. [[1944]]).
* [[Apirilaren 8]]a – [[Laura Nyro]], estatubatuar egile abeslari, musikari eta piano-jotzailea (j. [[1947]]).
* [[Apirilaren 11]] – [[José Agüero]], bizkaitar toreatzailea (j. [[1913]]).
* [[Apirilaren 12]]a – [[George Wald]], estatubatuar biokimikaria, 1967ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1906]]).
* [[Apirilaren 14]]a – [[Anastasio Albisu]], euskal idazlea (j. [[1915]]).
* [[Apirilaren 16]]a – [[Roland Topor]], frantziar diseinatzailea eta frantsesezko idazlea (j. [[1938]]).
* [[Apirilaren 17]]a – [[Chaim Herzog]], [[Israel]]go presidentea (j. [[1918]]).
* [[Apirilaren 20]]a – [[Jean Louis]], frantziar jantzi-disenatzailea (j. [[1907]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Diosdado Macapagal]], [[Filipinak|Filipinetako]] 9. presidentea (j. [[1910]]).
* [[Apirilaren 21]]a – [[Andrés Rodríguez Pedotti]], [[Paraguai]]ko presidentea (j. [[1923]]).
* [[Apirilaren 22]]a – [[Jean Carlu]], frantziar diseinugilea (j. [[1900]]).
* [[Apirilaren 23]]a – [[Dorothy Hill]], australiar geologo eta paleontologoa (j. [[1907]]).
* [[Apirilaren 27]]a - [[Víctor Arriazu y Calleja]], kataluniar marrazkilaria, ''[[El Capitán Trueno]]'' eta ''El Jabato'' komikien marrazkilarietako bat (j. [[1935]]).
* [[Apirilaren 27]]a – [[Dulce María Loynaz]], kubatar idazlea (j. [[1902]]).
==== Maiatza ====
* [[Maiatzaren 1]]a – [[Manuel Viegas]], portugaldar antropologo eta folklorista (j. [[1912]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[John Carew Eccles]], australiar neurologoa, 1963ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1903]]).
* [[Maiatzaren 2]]a – [[Paulo Freire]], brasildar pedagogoa, heziketa munduko teorian eragin handia izan zuena (j. [[1921]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Bittori Etxeberria]], nafar abertzalea, Francoren kontrako euskal erresistentziaren Informazio-Zerbitzuan funtsezko emakumea (j. [[1908]]).
* [[Maiatzaren 3]]a – [[Narciso Yepes]], espainiar gitarra-jotzailea (j. [[1927]]).
* [[Maiatzaren 4]]a – [[Serafin Areta|Serafin Areta, ''Areta I'']], nafar futbolaria (j. [[1930]]).
* [[Maiatzaren 9]]a – [[Marco Ferreri]], italiar zinema zuzendaria, gidoigilea eta aktorea (j. [[1928]]).
* [[Maiatzaren 10]]a – [[Jacinto Quincoces]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1905]]).
* [[Maiatzaren 13]]a – [[Laurie Lee]], ingeles poeta (j. [[1914]]).
* [[Maiatzaren 15]]a – [[Gastón Baquero]], kubatar olerkari eta kritikaria (j. [[1914]]).
* [[Maiatzaren 16]]a – [[Giuseppe de Santis]], italiar zinema-zuzendari eta idazlea (j. [[1917]]).
* [[Maiatzaren 22]]a – [[Alfred Hershey]], estatubatuar bakteriologo eta genetista, 1969ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1908]]).
* [[Maiatzaren 24]]a – [[M. Aram]], indiar hezitzaile eta abokatua (j. [[1927]]).
* [[Maiatzaren 27]]a – [[Luis María Otiñano]], arabar futbolaria (j. [[1943]]).
* [[Maiatzaren 29]]a – [[Jeff Buckley]], estatubatuar abeslari eta musikagilea, garai guztietako ahotsik ederrenetakotzat hartua (j. [[1966]]).
* [[Maiatzaren 31]] – [[Bernard Lavielle]], frantsesezko baxenafar idazlea (j. [[1912]]).
==== Ekaina ====
* [[Ekainaren 1]]a – [[Nikolai Tikhonov]], [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasun]]eko lehen ministroa (j. [[1905]]).
* [[Ekainaren 4]]a – [[Ronnie Lane]], ingeles musikaria (j. [[1946]]).
* [[Ekainaren 7]]a – [[Stanley Schachter]], estatubatuar psikologoa, [[emozio]]en jatorri bikoitzaren teoriagatik ezaguna (j. [[1922]]).
* [[Ekainaren 8]]a – [[Amos Tutuola]], nigeriar idazlea (j. [[1920]]).
* [[Ekainaren 12]]a – [[Bulat Xalvovitx Okudzhava]], errusiar idazle eta kantaria (j. [[1924]]).
* [[Ekainaren 13]]a – [[Francisco Zelaia]], bizkaitar futbolaria (j. [[1920]]).
* [[Ekainaren 15]]a – [[Edmond Leburton]], [[Belgika]]ko 42. lehen ministroa (j. [[1915]]).
* [[Ekainaren 17]]a – [[Isabel Ríos]], galiziar sindikalista eta gerrillaria (j. [[1907]]).
* [[Ekainaren 24]] – [[Dina Bilbao]], euskal triatleta aitzindaria, [[Karibe itsasoa]]n desagertua (j. [[1960]]).
* [[Ekainaren 25]]a – [[Jacques-Yves Cousteau]], frantziar itsasgizon, militar, esploratzaile, ekologista, dokumentalgile, zientzialari, argazkilari eta ikerlaria (j. [[1910]]).
* [[Ekainaren 26]]a – [[Israel Kamakawiwo'ole]], [[hawaii]]ar musikaria (j. [[1959]]).
* [[Ekainaren 30]]a – [[Alcira Soust Scaffo]], uruguaitar idazlea, poeta eta maistra (j. [[1924]]).
==== Uztaila ====
* [[Uztailaren 1]]a – [[Robert Mitchum]], estatubatuar aktorea (j. [[1917]]).
* [[Uztailaren 2]]a – [[James Stewart]], estatubatuar aktorea (j. [[1907]]).
* [[Uztailaren 12]]a – [[François Furet]], frantziar historialaria (j. [[1927]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Pedro Anasagasti]], euskal idazlea eta apaiza (j. [[1920]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Miguel Ángel Blanco]], [[PP|Alderdi Popularreko]] Ermuko zinegotzia, [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] bahitu eta eraila (j. [[1968]]).
* [[Uztailaren 13]]a – [[Alexandra Danilova]], errusiar ballet dantzaria (j. [[1903]]).
* [[Uztailaren 14]]a – [[Jesús Serrano]], nafar apaiza (j. [[1902]]).
* [[Uztailaren 15]]a – [[Gianni Versace]], italiar diseinatzailea, XX. mendeko bukaerako modaren munduko diseinatzaile handienetako bat (j. [[1946]]).
* [[Uztailaren 16]]a – [[Dora Maar]], frantziar argazkilari, margolari eta olerkaria (j. [[1907]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[James Goldsmith]], britainiar-frantziar finantza-gizona (j. [[1933]]).
* [[Uztailaren 18]]a – [[Eugene Shoemaker]], estatubatuar astronomoa eta geologoa, planetologia zientziaren sortzaileetako bat (j. [[1928]]).
* [[Uztailaren 20]]a – [[Drummond Matthews]], britainiar geologoa (j. [[1931]]).
* [[Uztailaren 23]]a – [[Walter Behrendt]], [[Europako Legebiltzar]]reko lehendakaria (j. [[1914]]).
* [[Uztailaren 25]]a – [[Ben Hogan]], estatubatuar golf-jokalaria, golfaren historiako jokalari onenetakoa (j. [[1912]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Maria Dolores Agirre]], euskal idazlea (j. [[1903]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Kunihiko Kodaira]], japoniar matematikaria (j. [[1915]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Jaime Miláns del Bosch]], espainiar militarra, [[1981eko otsailaren 23ko Espainiako estatu-kolpea|1981eko otsailaren 23ko kolpe militarra]] prestatu zuen buruzagietako bat (j. [[1915]]).
* [[Uztailaren 26]]a – [[Aníbal Sánchez Reulet]], argentinar filosofoa (j. [[1910]]).
* [[Uztailaren 27]]a – [[André Giraud]], frantziar politikaria (j. [[1925]]).
* [[Uztailaren 30]]a – [[Bảo Đại]], [[Vietnam]]go azken enperadorea (j. [[1913]]).
==== Abuztua ====
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Ngiratkel Etpison]], [[Palau]]ko 5. presidentea (j. [[1925]]).
* [[Abuztuaren 1]]a – [[Sviatoslav Richter]], ukrainar pianista (j. [[1915]]).
* [[Abuztuaren 2]]a – [[William Burroughs]], estatubatuar eleberrigilea, saiakeragilea eta gizarte kritikaria, [[Beat belaunaldia|Beat belaunaldiko]] kidea (j. [[1914]]).
* [[Abuztuaren 2]]a – [[Fela Kuti]], nigeriar abeslaria, saxofoi- eta piano-jotzailea (j. [[1938]]).
* [[Abuztuaren 4]]a – [[Jeanne Calment]], dakigula orain arte gehien bizi izan den gizakia, 122 urte eta 164 egunekin (j. [[1875]]).
* [[Abuztuaren 8]]a – [[Paul Rudolph]], estatubatuar arkitektoa (j. [[1918]]).
* [[Abuztuaren 10]]a – [[Malú Gatica]], txiletar aktorea, Txileko aktore ezagunenetako bat hainbat hamarkadatan (j. [[1922]]).
* [[Abuztuaren 12]]a – [[Luther Allison]], estatubatuar [[blues]] musikaria, Ameriketako blues gitarra jotzaile handienetakoa (j. [[1939]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Mariano Estornes Lasa]], euskal idazlea (j. [[1909]]).
* [[Abuztuaren 16]]a – [[Nusrat Fateh Ali Khan]], jatorri [[sufismo|sufiko]] pakistandar kantaria (j. [[1948]]).
* [[Abuztuaren 20]]a – [[Dionys Mascolo]], frantziar idazle eta filosofoa (j. [[1916]]).
* [[Abuztuaren 23]]a – [[John Kendrew]], ingeles biokimikaria, 1962ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1917]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Piero Camporesi]], italiar idazlea (j. [[1926]]).
* [[Abuztuaren 24]]a – [[Tete Montoliu]], kataluniar jazz piano-jolea (j. [[1933]]).
* [[Abuztuaren 28]]a – [[Pilar Sansinenea]], gipuzkoar maistra eta [[Emakume Abertzale Batza]]ren kidea (j. [[1905]]).
* [[Abuztuaren 31]] – [[Diana Galeskoa]], ''Lady Di'', [[Gales]]ko printzesa (j. [[1961]]).
==== Iraila ====
* [[Irailaren 1]]a – [[Zoltán Czibor]], hungariar futbolaría (j. [[1929]]).
* [[Irailaren 2]]a – [[Victor Frankl|Victor Emil Frankl]], austriar psikoanalista, logoterapiako psikoanalisi eskolaren sortzailea (j. [[1905]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Hans Jurgen Eysenck]], alemaniar jatorriko britainiar psikologoa (j. [[1916]]).
* [[Irailaren 4]]a – [[Aldo Rossi]], italiar teoriko, margolari eta arkitekto postmodernoa (j. [[1931]]).
* [[Irailaren 5]]a – [[Georg Solti]], hungariar orkestra-zuzendaria (j. [[1912]]).
* [[Irailaren 5]]a – [[Teresa Kalkutakoa]], albaniar misiolaria, Karitateko Misiolarien kongregazioaren sortzailea eta 1979ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1910]]).
* [[Irailaren 6]]a – [[Salvador Artigas]], espainiar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1913]]).
* [[Irailaren 7]]a – [[Mobutu Sese Seko]], [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongoko Errepublika Demokratikoko]] presidente eta diktadorea (j. [[1930]]).
* [[Irailaren 9]]a – [[Burgess Meredith]], estatubatuar aktore, zinema zuzendari, ekoizle eta idazlea (j. [[1907]]).
* [[Irailaren 10]]a – [[Mikela Gastesi]], nafar irakasle eta euskaltzalea, Iruñean lehedabiziko ikastolaren sorkuntzan eta zuzendaritzan parte hartu zuena (j. [[1929]]).
* [[Irailaren 13]]a – [[Roger Frey]], frantziar politikaria (j. [[1913]]).
* [[Irailaren 17]]a – [[Jan P. Syse]], [[Norvegia]]ko lehen ministroa (j. [[1930]]).
* [[Irailaren 22]]a – [[Manabu Mabe]], japoniar-brasildar margolaria (j. [[1924]]).
* [[Irailaren 23]]a - [[Belen Feliu]], galiziar irakaslea eta idazlea (j. [[1961]]).
* [[Irailaren 29]]a – [[Roy Lichtenstein]], estatubatuar margolaria (j. [[1923]]).
==== Urria ====
* [[Urriaren 5]]a – [[Mary Jayne Gold]], naziengandiko iheslarien estatubatuar laguntzailea (j. [[1909]]).
* [[Urriaren 12]]a – [[John Denver]], estatubatuar abeslari, kantautore eta ekintzailea (j. [[1943]]).
* [[Urriaren 13]]a - [[Jose Maria Agirre Larraona]], bizkaitar ertzaina, [[ETA]]k eraila (j. [[1962]]).
* [[Urriaren 13]]a – [[Adil Çarçani]], albaniar politikaria (j. [[1922]]).
* [[Urriaren 14]]a – [[Harold Robbins]], estatubatuar eleberrigilea (j. [[1916]]).
* [[Urriaren 16]]a – [[James A. Michener]], estatubatuar idazlea (j. [[1907]]).
* [[Urriaren 18]]a – [[Roberto Goizueta]], euskal jatorriko kubatar-estatubatuar enpresaburua, [[The Coca-Cola Company]]ko zuzendaria (j. [[1931]]).
* [[Urriaren 19]]a – [[Pilar Miró]], espainiar zinema zuzendaria (j. [[1940]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Manuel Turrillas]], nafar musikagilea eta konposatzailea (j. [[1905]]).
* [[Urriaren 20]]a – [[Henry Vestine]], estatubatuar gitarra-jotzailea, [[Canned Heat]] taldeko kidea (j. [[1944]]).
* [[Urriaren 22]]a – [[Manuel Rodríguez]], galiziar txirrindularia (j. [[1926]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Paul Guth]], frantziar idazle eta kazetaria (j. [[1910]]).
* [[Urriaren 29]]a – [[Anton Szandor LaVey]], estatubatuar idazlea, musikaria, okultista eta [[Satanen Eliza]]ren sortzailea (j. [[1930]]).
* [[Urriaren 30]]a – [[Samuel Fuller]], estatubatuar zinema-zuzendaria (j. [[1912]]).
==== Azaroa ====
* [[Azaroaren 5]]a – [[Isaiah Berlin]], britainiar filosofoa (j. [[1909]]).
* [[Azaroaren 7]]a – [[Eladia Balerdi]], ''Irura IV'', gipuzkoar erraketista (j. [[1942]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Carl Gustav Hempel]], zientziaren filosofo estatubatuarra (j. [[1905]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Helenio Herrera]], argentinar futbol-jokalari eta entrenatzailea (j. [[1910]]).
* [[Azaroaren 9]]a – [[Muriel Mussells Seyfert]], estatubatuar astronomoa (j. [[1909]]).
* [[Azaroaren 12]]a – [[Carlos Surinach]], kataluniar jatorriko estatubatuar musikaria (j. [[1915]]).
* [[Azaroaren 14]]a – [[Alba de Céspedes]], italiar idazlea (j. [[1911]]).
* [[Azaroaren 16]]a – [[Georges Marchais]], frantziar politikaria (j. [[1920]]).
* [[Azaroaren 22]]a – [[Michael Hutchence]], [[INXS]] [[australia]]r musika taldeko abeslari eta konposatzailea (j. [[1960]]).
* [[Azaroaren 24]]a – [[Barbara (abeslaria)|Barbara]], frantziar kantugile eta abeslaria (j. [[1930]]).
* [[Azaroaren 25]]a – [[Hastings Banda]], [[Malawi]]ko lehenengo presidentea eta diktadorea (j. {{circa|[[1898]]}}).
* [[Azaroaren 26]]a – [[Marguerite Henry]], estatubatuar idazlea (j. [[1902]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Carme Serrallonga]], kataluniar pedagogo eta itzultzailea (j. [[1909]]).
==== Abendua ====
* [[Abenduaren 1]]a – [[Stéphane Grappelli]], jazzeko biolin-jotzaile frantziarra (j. [[1908]]).
* [[Abenduaren 7]]a – [[Félix Candela]], espainiar-mexikar arkitekto eta ingeniaria, egitura [[Paraboloide#Paraboloide hiperbolikoa|paraboloide hiperbolikoak]] sortzeagatik ezaguna (j. [[1910]]).
* [[Abenduaren 11]] – [[José Luis Caso]], gipuzkoar politikaria, [[ETA]]k eraila (j. [[1933]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[David Rousset]], frantziar kazetaria, idazlea eta politikaria (j. [[1912]]).
* [[Abenduaren 13]]a – [[Claude Roy]], frantziar idazle, kazetari eta kritikaria (j. [[1915]]).
* [[Abenduaren 14]]a – [[Stubby Kaye]], estatubatuar aktore eta umorista (j. [[1918]]).
* [[Abenduaren 17]]a – [[Ana Orantes]], [[genero-indarkeria]]ren granadar biktima (j. [[1937]]).
* [[Abenduaren 19]]a – [[Masaru Ibuka]], japoniar industrialaria eta [[Sony]]ren sortzaileetako bat (j. [[1908]]).
* [[Abenduaren 20]]a – [[Wenceslas Kalibushi]], ruandar apezpiku katolikoa (j. [[1919]]).
* [[Abenduaren 20]]a – [[Denise Levertov]], estatubatuar olerkari eta idazlea (j. [[1923]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Blai Bonet]], mallorcar poeta ete eleberrigilea (j. [[1926]]).
* [[Abenduaren 21]]a – [[Antunes da Silva]], portugaldar kontakizun-idazle eta olerkigilea (j. [[1921]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Jose Maria Azpiroz Zabaleta]], nafar euskaltzalea, euskaltzaina, itzultzailea eta apaiza (j. [[1917]]).
* [[Abenduaren 24]]a – [[Toshirō Mifune]], japoniar aktorea (j. [[1920]]).
* [[Abenduaren 25]]a – [[Giorgio Strehler]], italiar antzerki eta zinema-zuzendaria (j. [[1921]]).
* [[Abenduaren 26]]a – [[Cornelius Castoriadis]], frantziar filosofoa eta psikoanalista (j. [[1922]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Heikki A. Alikoski]], finlandiar astronomoa (j. [[1912]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Henry Barraud]], frantziar musikagilea (j. [[1911]]).
* [[Abenduaren 28]]a – [[Iris Marga]], argentinar aktore eta vedettea (j. [[1901]]).
* [[Azaroaren 30]]a – [[Kathy Acker]], estatubatuar idazle [[postmodernismo|postmodernista]] (j. [[1947]]).
* [[Abenduaren 30]]a – [[Karlos Santamaria]], gipuzkoar matematikaria, euskararen eta euskal kulturaren aldeko ekintzailea, irakaslea, politikaria eta idazlea (j. [[1909]]).
* [[Abenduaren 31]] – [[Pablo Barcos]], bizkaitar futbolaria (j. [[1913]]).
==== Egun ezezaguna edo zehaztugabea ====
* [[Martxo]]a – [[Faustina Carril Arozena]], gipuzkoar andereñoa, Euskal Herriko aurrenetako andereñoa (j. [[1912]]).
* [[Bartolo Aierbe]], gipuzkoar bertso-jartzailea eta idazlea (j. [[1906]]).
* [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]], gipuzkoar ekintzailea, [[Hondarribia]]n gidabaimena lortu zuen lehenengo emakumea (j. [[1914]]).
* [[Mauricio Flores Kaperotxipi]], gipuzkoar margolaria eta idazlea (j. [[1901]]).
* [[Modesto Maiz|Modesto Maiz, ''Okelar'']], gipuzkoar herri-bertsolaria (j. [[1925]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]]: ==
* [[Fisikako Nobel Saria|Fisika]]: [[Steven Chu]], [[Claude Cohen-Tannoudji]], [[William Daniel Phillips|William D. Phillips]]
* [[Kimikako Nobel Saria|Kimika]]: [[Paul D. Boyer]], [[John E. Walker]], [[Jens Christian Skou|Jens C. Skou]]
* [[Literaturako Nobel Saria|Literatura]]: [[Dario Fo]]
* [[Medikuntzako Nobel Saria|Medikuntza]]: [[Stanley Prusiner|Stanley B. Prusiner]]
* [[Ekonomiako Nobel Saria|Ekonomia]]: [[Robert C. Merton|Robert Carhart Merton]], [[Myron Scholes]]
* [[Bakearen Nobel Saria|Bakea]]: Pertsonen kontrako Minak Debekatzeko Nazioarteko Kanpaina eta [[Jody Williams]]
----
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:1997| ]]
se5n4lmpxnx19ok4bd1r6iu0lbiwxek
Martxoaren 17
0
2841
10021704
10019165
2025-01-03T12:16:10Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021704
wikitext
text/x-wiki
'''Martxoaren 17'''a [[egutegi gregoriano|gregoriotar egutegiaren]] [[urte]]ko hirurogeita hamaseigarren [[egun]]a da, 77.a [[bisurte]]etan. 289 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|3|17}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1978]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] jarritako bonba batek Alberto Negro Piguera eta Andres Guerra Pereda, [[Lemoizko zentral nuklearra|Lemoizko zentral nuklearreko]] langileak hil zituen.
* [[2010]] – [[Jose Angel Arregi]] San Viator ordeneko kidea atxilotu zuten [[Txile]]n umeen pornografiaren aurkako operazioan. Arregik adin txikikoen aurkako erasoak burutu omen zituen [[Basauri]] eta [[Gasteiz]]en.
=== Mundua ===
* [[1824]] – [[1824ko Erresuma Batua-Herbehereak ituna|Erresuma Batua-Herbehereak ituna]] sinatu zen, [[Malaya]] bereizten zuena bi herrialdeen artean.
* [[1886]] – Carrolltongo sarraskia: Arraza beltzeko 20 pertsona erail zituzten Mississippin.
* [[2001]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]k [[2001eko Rosesko atentatua|Rosesen mosso bat hil zuen]].
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1991ko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Manolo Arozena]]k bere bigarren txapela jantzi zuen.
* [[1995]] – [[1995eko Korrika|9. Korrikari]] hasiera eman zitzaion [[Donibane Garazi]]n, [[martxoaren 26]]an [[Gasteiz]]en amaitu zelarik.
=== Mundua ===
* [[2000]] – ''[[Erin Brockovich (filma)|Erin Brockovich]]'' filma estreinatu zen, [[Steven Soderbergh]]ek zuzendu eta [[Julia Roberts]], [[Albert Finney]] eta [[Aaron Eckhart]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[2006]] – ''[[V for Vendetta (filma)|V for Vendetta]]'' ("Vendettaren V") filma estreinatu zen, [[James McTeigue]]k zuzendu eta [[Natalie Portman]], [[Hugo Weaving]], [[Stephen Rea]], [[Stephen Fry]] eta [[John Hurt]] aktoreek antzeztu zutelarik.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1894ko Home Nations Txapelketa]]: [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] izan zen txapelduna lehenengo aldiz, partida guztiak irabaziz gainera.
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1703]] – [[Domingo Patrizio Meagher]], euskal idazlea (h. [[1772]]).
* [[1777]] – [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]], Maria Muñoz, bilbotar ongilea (h. [[1840]]).
* [[1840]] – [[Patrizio Antonio Orkaiztegi]], euskal idazlea eta argitaratzailea (h. [[1924]]).
* [[1879]] – [[Ramon Illarramendi]], gipuzkoar antzerkigilea (h. [[1927]]).
* [[1884]] – [[José Adriano Lizarralde]], euskal elizgizon [[frantziskotar]]ra, idazle eta historialaria (h. [[1935]]).
* [[1889]] – [[Josefina Markina]], bizkaitar ongilea (h. [[1972]]).
* [[1893]] – [[Patricio Arabolaza]], euskal herritar futbolaria (h. [[1935]]).
* [[1896]] – [[Pedro Joxe Iguain]], gipuzkoar musikagilea (h. [[1979]]).
* [[1905]] –
** [[Juliana Mujika]], bizkaitar maistra (h. [[1991]]).
** [[Alfonso Olaso]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1937]]).
* [[1917]] – [[Jose Luis Aresti]], bizkaitar hegazkinlaria (h. [[2003]]).
* [[1931]] – [[José María Orue|Jose Maria Orue]], euskal herritar futbolaria, 18 urtez [[Athletic]]en jokatu zuena (h. [[2007]]).
* [[1934]] –
** [[Jose Angel Cuerda]], euskal herritar politikaria, [[Zerrenda:Gasteizko alkateak|Gasteizko alkate]] ohia.
** [[Jon Lopategi|Jon Lopategi, ''Baltza'']], bizkaitar bertsolaria eta bertsolaritza irakaslea (h. [[2019]]).
* [[1940]] – [[Luis Baraiazarra]], bizkaitar maisua, karmeldarra, euskal filologian lizentziatua eta euskaltzain urgazlea (h. [[2024]]).
* [[1943]] – [[Dionisio Urreisti]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1944]] – [[Felipe Uriarte]], gipuzkoar mendigoizalea eta goi mendietako gidaria.
* [[1948]] – [[Mikel Arregi]], nafar idazlea.
* [[1949]] –
** [[Álvaro Amann]], [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] arabar politikaria, [[Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Saila|Eusko Jaurlaritzaren Garraio eta Herri Lan Sailburu]] ohia.
** [[Beñat Oihartzabal]], euskal idazlea eta euskalaria, euskal gramatikan aditua, [[Paris]]en.
* [[1952]] – [[José Manuel Etxeberria]], nafar futbolari ohia.
* [[1957]] – [[Iñaki Agirre Arizmendi|Iñaki Aguirre Arizmendi]], politikari jeltzalea, [[Anberes]]en.
* [[1964]] – [[Joseba Agirre López]], bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzailea.
* [[1973]] – [[David Seco]], bizkaitar txirrindularia, [[ziklo-kros]]ean inoiz izan den euskal herritar hoberena.
* [[1974]] – [[Eneko Pou]], euskal eskalatzailea.
* [[1975]] – [[Ixusko Ordeñana]], bizkaitar unibertsitate irakasle eta legelaria.
* [[1977]] –
** [[Erlea Maneros Zabala|Erlea Maneros]], bizkaitar artista.
** [[Xabier Zandio]], nafar txirrindularia.
* [[1978]] - [[Javier Garmendia]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1986]] – [[Adrián Saez de Arregi]], arabar txirrindularia.
* [[1987]] – [[Mikel Azkoiti]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1989]] – [[Andere Legina]], bizkaitar futbolaria.
* [[1993]] – [[Andrea Khalfaoui]], gipuzkoar feminista ijitoa, [[amazigh]]a eta ikertzailea.
* [[1998]] – [[Miren Arrieta]], gipuzkoar aktore, dantzari eta abeslaria.
* [[2000]] – [[Anatz Elizondo]], gipuzkoar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1473]] – [[Jakobo IV.a Eskoziakoa]], [[Eskozia]]ko erregea (h. [[1513]]).
* [[1519]] – [[Thoinot Arbeau]], [[Langres]]ko kanonigoa eta apaiz katolikoa (h. [[1595]]).
* [[1548]] – [[Honda Tadakatsu]], japoniar jenerala eta [[Tokugawa Ieyasu]]ren agindupeko [[daimyō]]a (h. [[1610]]).
* [[1615]] – [[Gregorio Carafa]], [[Maltako Ordena]]ko 62. Printze eta Maisu Handia (h. [[1690]]).
* [[1628]] – [[François Girardon]], frantziar eskultorea (h. [[1715]]).
* [[1665]] – [[Elisabeth Jacquet de la Guerre]], frantziar musikagile eta klabezin jolea (h. [[1729]]).
* [[1685]] – [[Jean-Marc Nattier]], frantziar margolaria (h. [[1766]]).
* [[1686]] – [[Jean-Baptiste Oudry]], frantziar margolaria (h. [[1755]]).
* [[1733]] – [[Carsten Niebuhr]], alemaniar matematikari, kartografo eta Danimarkaren zerbitzura dagoen esploratzailea (h. [[1815]]).
* [[1748]] – [[William Coxe]], ingeles historialari eta apaiza (h. [[1828]]).
* [[1754]] – [[Madame Roland]], [[Frantziako Iraultza]]ren aldeko frantses politikaria (h. [[1793]]).
* [[1785]] – [[Ellen Hutchins]], irlandar botanikari aitzindaria (h. [[1815]]).
* [[1811]] – [[Karl Gutzkow]], alemaniar idazlea (h. [[1878]]).
* [[1814]] – [[Gabrielle Soumet]], frantziar idazlea (h. [[1886]]).
* [[1834]] – [[Gottlieb Daimler]], alemaniar ingeniaria, [[automobilgintza]]ren aitzindarietako bat (h. [[1900]]).
* [[1839]] – [[Josef Rheinberger]], liechtensteindar musikagile eta organista (h. [[1901]]).
* [[1843]] – [[Patricio Escobar]], [[Paraguai]]ko presidentea (h. [[1912]]).
* [[1850]] – [[Margery Deane]], estatubatuar idazlea (h. [[1888]]).
* [[1856]] – [[Mikhail Vrubel]], errusiar margolari [[sinbolismo|sinbolista]] (h. [[1910]]).
* [[1862]] – [[Martha P. Falconer]], estatubatuar ekintzaile eta gizarte-langilea, gizarte-erreformaren aitzindaria (h. [[1941]]).
* [[1866]] – [[Alice Austen]], estatubatuar argazkilaria (h. [[1952]]).
* [[1877]] – [[Michael O'Hanrahan]], irlandar errepublikarra, [[Pazko matxinada|1916ko Pazko Matxinadako]] buruzagietako bat (h. [[1916]]).
* [[1880]] – [[Lawrence Oates]], britainiar militar eta esploratzaile antartikoa (h. [[1912]]).
* [[1881]] – [[Walter Rudolf Hess]], suitzar sendagile eta fisiologoa, 1949ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1973]]).
* [[1886]] – [[Pierre-Jules Hetzel]], frantziar argitaratzailea (j. [[1814]]).
* [[1888]] – [[Paul Ramadier]], [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (h. [[1961]]).
* [[1896]] – [[Josef Sudek]], txekiar argazkilaria (h. [[1976]]).
* [[1900]] – [[Alfred Newman]], estatubatuar musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. [[1970]]).
* [[1902]] – [[Bobby Jones (golflaria)|Bobby Jones]], estatubatuar [[golf]] jokalaria, garai guztietako onenetakotzat hartua (h. [[1971]]).
* [[1907]] – [[Jean Van Houtte]], [[Belgika]]ko lehen ministroa (h. [[1991]]).
* [[1908]] – [[Boris Nikolaievitx Polevoi]], errusiar idazlea (h. [[1981]]).
* [[1914]] – [[Juan Carlos Onganía]], [[Argentina]]ko ''[[de facto]]''ko presidentea (h. [[1995]]).
* [[1915]] – [[Hans Namuth]], alemaniar-estatubatuar argazkilari eta zinemagilea (h. [[1990]]).
* [[1919]] –
** [[Nat King Cole]], estatubatuar jazz eta pop abeslaria eta piano jotzailea (h. [[1965]]).
** [[Mike Hoare]], britainiar mertzenario eta abenturazalea (h. [[2020]]).
* [[1920]] –
** [[Sheikh Mujibur Rahman]], lehendabiziko [[Bangladesh]]ko presidentea (h. [[1975]]).
** [[Olga Orozco]], argentinar idazlea, olerkaria, kazetaria, itzultzailea eta gidoilaria (h. [[1999]]).
* [[1926]] – [[Siegfried Lenz]], alemaniar idazle eta kazetaria (h. [[2014]]).
* [[1927]] – [[Roberto Suazo Córdoba]], [[Honduras]]ko presidentea (h. [[2018]]).
* [[1929]] – [[Peter L. Berger]], estatubatuar teologo luteranoa eta soziologoa (h. [[2017]]).
* [[1930]] – [[James Irwin]], estatubatuar astronauta (h. [[1991]]).
* [[1935]] –
** [[Valerio Adami]], italiar margolaria.
** [[Luis Goytisolo]], espainiar idazlea.
** [[Oscar Panno]], argentinar xakelaria.
* [[1936]] –
** [[Guy Camberabero]], frantziar errugbilaria (h. [[2023]]).
** [[Ken Mattingly]], estatubatuar astronauta (h. [[2023]]).
* [[1938]] – [[Rudolf Nureiev]], errusiar dantzaria eta koreografoa (h. [[1993]]).
* [[1939]] – [[Giovanni Trapattoni]], italiar futbolari eta entrenatzaile ohia.
* [[1941]] – [[Paul Kantner]], estatubatuar rock musikaria, ''[[Jefferson Airplane]]'' taldearen sortzaile eta gitarrista (h. [[2016]]).
* [[1943]] – [[Bakili Muluzi]], [[Malawi]]ko presidente ohia.
* [[1948]] – [[William Gibson]], zientzia fikziozko estatubatuar-kanadar idazlea, [[cyberpunk]]aren aitatzat hartua.
* [[1949]] – [[Thaddée Nsengiyumva]], ruandar apezpiku katolikoa (h. [[1994]]).
* [[1951]] – [[Kurt Russell]], estatubatuar aktorea.
* [[1955]] –
** [[Josep Maria Margall]], kataluniar saskibaloi jokalari ohia.
** [[Gary Sinise]], estatubatuar aktore eta zuzendaria.
** [[Isatou Touray]], gambiar aktibista feminista.
* [[1956]] - [[Brigitte Aubert]], polizia-eleberrien frantziar idazlea.
* [[1959]] – [[Danny Ainge]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari eta entrenatzaile ohia.
* [[1961]] – [[Umayya Abu-Hanna]], finlandiar-palestinar poeta eta filologoa.
* [[1962]] – [[Kalpana Chawla]], indiar jatorriko estatubatuar astronauta, [[Columbia (anezka)|Columbia espazio anezkaren]] istripuan hil zen bidaideetako bat (h. [[2003]]).
* [[1964]] – [[Rob Lowe]], estatubatuar aktorea.
* [[1969]] – [[Alexander McQueen]], ingeles moda diseinatzailea (h. [[2010]]).
* [[1972]] – [[Mia Hamm]], estatubatuar futbolari ohia.
* [[1973]] – [[Caroline Corr]], irlandar musikari eta abeslaria, ''[[The Corrs]]'' taldeko kidea.
* [[1974]] – [[Frode Johnsen]], norvegiar futbolari ohia.
* [[1976]] – [[Alvaro Recoba]], uruguaiar futbolaria.
* [[1978]] –
** [[Shea Diamond]], estatubatuar emakumezko soul musika abeslari transgeneroa.
** [[Pilar Rubio]], espainiar aktore, modelo eta erreportaria.
* [[1979]] – [[Stormy Daniels]], estatubatuar aktore pornografiko, gidoilari eta zuzendaria.
* [[1980]] – [[Mariano Galván]], argentinar eskalatzailea, mendizale eta mendi-gidari profesionala (h. [[2017]]).
* [[1981]] – [[Nicky Jam]], estatubatuar abeslari eta aktorea.
* [[1983]] – [[Tamara Gatxetxiladze]], georgiar abeslaria.
* [[1984]] – [[María Folguera]], espainiar idazle, eszena-zuzendari, antzerkigile eta kultur kudeatzailea.
* [[1988]] – [[Sandra Sánchez (arraunlaria)|Sandra Sánchez]], galiziar arraunlaria.
* [[1989]] –
** [[Morfydd Clark]], suediar-galestar aktorea.
** [[Shinji Kagawa]], japoniar futbolaria.
* [[1990]] – [[Hozier]], irlandar musikari eta abeslaria.
* [[1992]] -
** [[Sara González Lolo]], asturiar patin-hockeyko jokalaria.
** [[Pauline Peyraud-Magnin]], frantziar futbolaria.
* [[1996]] –
** [[Viola Calligaris]], suitzar futbolaria.
** [[Tokischa]], dominikar rap eta trap abeslaria eta kantautorea.
* [[1997]] – [[Katie Ledecky]], estatubatuar igerilaria, munduko hainbat errekorren jabe.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1833]] – [[Jean-Pierre Arraing]], zuberotar abokatu eta politikaria (j. [[1756]]).
* [[1849]] – [[Élise Cestac]], lapurtar moja, [[Louis-Édouard Cestac]] nebarekin batera ''Servantes de Marie'' ordenaren sortzailea (j. [[1811]]).
* [[1904]] - [[Blanca Catalán de Ocón y Gayolá]], espainiar botanikaria, Espainian gaian aditua zen lehen emakumetzat hartua, [[Gasteiz]]en (j. [[1860]]).
* [[1923]] – [[Melecio Brull]], nafar piano-jotzaile eta musikagilea, [[Madril]]en (j. [[1858]]).
* [[1945]] – [[Nicolas Viar Eguzkitza]], bizkaitar idazle eta politikari abertzalea (j. [[1865]]).
* [[1968]] – [[Harry d'Abbadie d'Arrast]], lapurtar zinema zuzendari eta gidoigilea, [[Monte-Carlo]]n (j. [[1897]]).
* [[1986]] – [[Estanislao Urruzola|Estanislao Urruzola, ''Uxola'']], euskal idazlea (j. [[1909]]).
* [[1987]] – [[Bernardino Bienabe]], gipuzkoar margolaria (j. [[1899]]).
* [[1996]] – [[Jose Antonio Arkotxa]], euskal idazle eta antzerkigilea (j. [[1911]]).
* [[2005]] – [[Jose Ramon Zabala Urra]], nafar soziologoa, [[UGT]]ko sindikalista eta [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSNko]] militantea (j. [[1948]]).
* [[2007]] – [[Pedro Udaondo]], bizkaitar alpinista (j. [[1934]]).
* [[2012]] – [[Dominika Etxart]], zuberoar abeslaria eta [[Niko Etxart]] abeslariaren aita (j. [[1933]]).
* [[2014]] – [[Clement Urrutybehety]], baxenafar medikua eta ikerlaria (j. [[1913]]).
* [[2016]] – [[Pablo González de Langarika]], bilbotar poeta eta editorea (j. [[1947]]).
* [[2017]] – [[Piarres Xarriton]], ''[[Piarres Xarriton|Xabier Gasteiz]]'', euskal idazle eta politikaria, Euskal literatura, Teologia eta Filosofian aditua eta [[Euskaltzainen zerrenda|Euskaltzain]] osoa (j. [[1921]]).
* [[2019]] – [[Jesús Ignacio Astrain]], nafar politikaria (j. [[1934]]).
* [[2022]] – [[Pello Apezetxea Zubiri]], euskal apaiza, etnografoa, etnologoa, kultura ekintzailea, idazlea eta ohorezko euskaltzaina (j. [[1932]]).
=== Mundua ===
* [[180]] – [[Marko Aurelio]], [[Erromatar enperadoreen zerrenda|erromatar enperadorea]] (j. [[121]]).
* [[624]] – [[Amr ibn Hisham]], arabiar [[Politeismo|politeista]] (j. 570)
* [[1040]] – [[Harold Harefoot]], bikingo erregea, [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako erregea]] (j. [[circa|c.]] [[1016]]).
* [[1058]] – [[Lulach Eskoziakoa]], [[Eskoziako Erresuma]]ko erregea (j. [[circa|c.]] [[1030]])
* [[1181]] – [[Henrike I.a Xanpainakoa]], [[Xanpainako kondeen zerrenda|Xanpainako kondea]] (j. [[1127]]).
* [[1406]] – [[Ibn Khaldun]], arabiar historialaria eta filosofoa (j. [[1332]]).
* [[1425]] – [[Ashikaga Yoshikazu]], [[Ashikaga shogunerria|Ashikaga shogunerriko]] bosgarren [[shogun]]a (j. [[1407]]).
* [[1591]] – [[Jost Amman]], suitzar artista (j. [[1539]]).
* [[1680]] – [[François de La Rochefoucauld]], frantziar idazle moralista (j. [[1613]]).
* [[1741]] – [[Jean-Baptiste Rousseau]], frantziar idazlea (j. [[1671]]).
* [[1781]] – [[Johannes Ewald]], daniar antzerkigile eta poeta (j. [[1743]]).
* [[1782]] – [[Daniel Bernoulli]], holandar-suitzar matematikari eta fisikaria (j. [[1700]]).
* [[1849]] – [[Gilen II.a Herbehereetakoa]], [[Herbehereetako Erresuma Batua|Herbehereetako]] errege eta [[Luxenburgo]]ko duke-handia (j. [[1792]]).
* [[1853]] – [[Christian Doppler|Christian Andreas Doppler]], austriar fisikari eta matematikaria (j. [[1803]]).
* [[1893]] – [[Jules Ferry]], frantziar politikaria (j. [[1832]]).
* [[1898]] – [[Hansine Andræ]], danimarkar feminista eta egunerokogilea (j. [[1817]]).
* [[1901]] – [[Enrichetta Caracciolo]], italiar idazle eta kazetaria (j. [[1821]]).
* [[1902]] – [[Avelina Valladares]], galiziar idazlea (j. [[1825]]).
* [[1917]] – [[Franz Brentano]], alemaniar filosofo eta psikologoa (j. [[1838]]).
* [[1918]] – [[John-Antoine Nau]], frantsesez idazten zuen frantziar-estatubatuar idazlea (j. [[1860]]).
* [[1926]] – [[Alexei Brusilov]], errusiar jenerala (j. [[1853]]).
* [[1930]] – [[Maria Manasseina]], errusiar mediku eta neurozientzialaria (j. [[1841]]).
* [[1935]] – [[Julian Irizar]], euskal jatorriko Argentinako Itsas Armadako almirantea (j. [[1869]]).
* [[1936]] – [[Vilho Lampi]], finlandiar margolaria (j. [[1898]]).
* [[1937]] – [[Austen Chamberlain]], britainiar politikaria, 1925eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1863]]).
* [[1942]] –
** [[Nada Dimić]], jugoslaviar komunista, Jugoslaviako Herriaren Heroia izendatua (j. [[1923]]).
** [[Josef Svatopluk Machar]], txekiar olerkari eta saiakeragilea (j. [[1864]]).
* [[1949]] – [[Aleksandra Ekster]], errusiar margolari eta moda diseinatzailea (j. [[1882]]).
* [[1953]] – [[Frank Griffin]], zinema mutuaren garaiko estatubatuar zinema zuzendaria, gidoigilea eta aktorea (j. [[1886]]).
* [[1956]] – [[Irène Joliot-Curie]],frantziar fisikari eta kimikaria, 1935eko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1897]]).
* [[1965]] – [[Alice Herz]], alemaniar bakezale eta kazetaria, [[Vietnamgo Gerra|Vietnamgo gerragatik]] protestan bere burua bonzo eran errez (j. [[1882]]).
* [[1969]] – [[Daniel Vázquez Díaz]], espainiar margolaria (j. [[1882]]).
* [[1974]] – [[Louis Kahn]], estatubatuar arkitektoa (j. [[1901]]).
* [[1976]] – [[Luchino Visconti]], italiar antzerki eta zinema zuzendaria (j. [[1906]]).
* [[1980]] – [[Rafael Paasio]], [[Finlandia]]ko lehen ministroa (j. [[1903]]).
* [[1983]] – [[Haldan Keffer Hartline]], estatubatuar fisiologoa, 1967ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1903]]).
* [[1991]] - [[Pilar Primo de Rivera]], espainiar politikari falangista, [[Sección Femenina]] sortu eta zuzendu zuelako ezaguna (j. [[1907]]).
* [[1992]] – [[Manuel Ferreira]], portugaldar idazlea (j. [[1917]]).
* [[1993]] – [[Helen Hayes]], estatubatuar antzezlea, Estatu Batuen historiako antzerki-antzezle onenetakoa (j. [[1900]]).
* [[1996]] – [[René Clément]], frantziar zinema zuzendaria (j. [[1913]]).
* [[1998]] – [[Alain Bosquet]], ukrainar jatorriko frantziar idazlea (j. [[1919]]).
* [[1999]] – [[Hildegard Peplau]], erizaintzaren teoriko estatubatuarra (j. [[1909]]).
* [[2005]] – [[George F. Kennan]], estatubatuar diplomazialari eta historialaria (j. [[1904]]).
* [[2012]] – [[Shenouda III.a]], [[Eliza Ortodoxo Koptoa|Eliza Ortodoxo Koptoko]] Aita Santua (j. [[1923]]).
* [[2017]] – [[Derek Walcott]], [[antillak|antillar]] idazlea, 1992ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1930]]).
* [[2020]] –
** [[Eduard Limonov]], errusiar idazlea eta politikaria (j. [[1943]]).
** [[Manuel Serifo Nhamadjo]], [[Ginea-Bissau]]ko presidentea (j. [[1958]]).
** [[Betty Williams]], [[Ipar Irlanda]]r bakezalea, 1976ko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1943]]).
* [[2021]] –
** [[Antón García Abril]], espainiar musikagilea (j. [[1933]]).
** [[Kristian Gullichsen]], finlandiar arkitektoa (j. [[1932]]).
** [[John Magufuli]], [[Tanzania]]ko presidentea (j. [[1959]]).
** [[Vicente Rojo Almazán|Vicente Rojo]], espainiar jatorriko mexikar margolari eta grabatzailea (j. [[1932]]).
* [[2022]] – [[Oksana Xvets]], ukrainar aktorea (j. [[1955]]).
* [[2023]] –
** [[Jorge Edwards]], txiletar idazle, kazetari, literatura kritikari eta diplomazialaria (j. [[1931]]).
** [[Maria Silva]], espainair aktorea eta ordezkari artistikoa (j. [[1941]]).
** [[Dubravka Ugrešić]], kroaziar idazlea (j. [[1949]]).
** [[Laura Valenzuela]], espainiar abeslari, modelo eta aktorea (j. [[1931]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[San Patrizio eguna|San Patrizio Eguna]]. [[Patrizio Irlandakoa|San Patrizio]] santuaren omenezko eguna eta [[Irlanda]]ko jai egun nazionala. [[Kanada]]ko [[Ternua eta Labrador]]ren eta Karibeko [[Montserrat (uhartea)|Montserrat]] uhartean ere jai eguna. Munduko hainbat hiritan irlandarren omenezko desfileak egiten dira.
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Gaxi/Gaxuxa eta Xan.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Martxoaren 16]] | [[Wikipedia:Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Martxoaren 18]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
dsk06iyppeil087cudqrxlag40nc3e2
Martxoaren 30
0
2854
10021786
10004557
2025-01-03T14:02:36Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021786
wikitext
text/x-wiki
'''Martxoaren 30'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko laurogeita bederatzigarren [[egun]]a da, 90.a [[bisurte]]etan. 276 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|3|30}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1523]] – [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I. errege espainiarrak]] Jaso-Xabier familiako hainbat kide harrapatu eta hiltzeko agindu zuen.
* [[1964]] – [[Gernika]]n ospatu zen Hego Euskal Herriko lehen [[Aberri Eguna]] [[Espainiako Gerra Zibila|36ko Gerraz]] geroztik. Polizia-kargak erregistratu ziren.
* [[1976]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] Vicente Soria Blasco langilea hil zuen [[Soraluze]]n.
* [[1977]] – Espainiako Poliziak [[Donostia]]n botatako pilotakada baten ondorioz, 68 urteko Isidro Susperregi [[ANV]]ko militantea hil zen ospitalean.
* [[1985]] – [[Egin (egunkaria)|EGIN]] egunkariko langile zen [[Xabier Galdeano]] [[Donibane Lohizune|Donibane Lohitzune]]n<nowiki/> hil zuten.
* [[2017]] – [[Nafarroako Parlamentua]]k [[Ikurrina]] eraikin ofizialetan jartzea debekatzen zuen [[Nafarroako Ikurren Legea|Ikurren Legea]] indargabetu zuen.
=== Mundua ===
* [[1651]] – [[Scilly uharteak]] eta [[Zazpi Herbehere Batuen Errepublika]]ren artean [[Hirurehun eta Hogeita Hamabost Urteko Gerra]] hasi zen. Odolik gabeko gerra bat izan zen, eta, ofizialki, historiako gerrarik luzeena.
* [[1867]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] [[Alaska]] erosi zioten [[Errusia]]ri.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[2003ko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Amets Arzallus]]ek jantzi zuen txapela laugarren urtez jarraian.
* [[2007]] – [[Nafarroa]]ko [[Eguesibar]] udalerrian [[Oteiza Museoa]], [[Jorge Oteiza]] oriotar eskultoreari eskeinitako museoa inauguratu zen.
* [[2017]] – [[2017ko Korrika|20. Korrikari]] hasiera eman zitzaion [[Otxandio]]n, [[apirilaren 9]]an [[Iruñea]]n amaitu zelarik.
* [[2019ko Arabako Bertsolari Txapelketa]]n [[Iñaki Viñaspre]]k jantzi zuen txapela.
=== Mundua ===
* [[1984]] – ''[[Romancing the Stone]]'' ("Bihotz Berdearen bila") filma estreinatu zen, [[Robert Zemeckis]]ek zuzendu eta [[Michael Douglas]], [[Kathleen Turner]] eta [[Danny DeVito]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1988]] – ''[[Beetlejuice]]'' filma estreinatu zen, [[Tim Burton]]ek zuzendu eta [[Michael Keaton]], [[Alec Baldwin]], [[Geena Davis]], [[Jeffrey Jones]], [[Catherine O'Hara]], [[Winona Ryder]] eta [[Sylvia Sidney]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[2001]] – ''[[Torrente 2: Misión en Marbella]]'' ("Torrente 2: Misioa Marbellan") filma estreinatu zen, [[Santiago Segura]]k zuzendu eta berak, [[Gabino Diego]], [[Tony Leblanc]], [[José Luis Moreno]], [[Inés Sastre]], [[Arturo Valls]], [[Juanito Navarro]], [[Eloi Yebra]], [[Rosanna Walls]], [[Carolina Bona]], [[Paloma Cela]], [[José Luis López Vázquez]], [[Cristina Tárrega]], [[Esther Cañadas]], [[Yola Berrocal]] eta [[Francisco Granados]] aktoreek antzeztu zutelarik.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[2008]] – [[Aimar Olaizola]]k eta [[Oier Mendizabal]]ek irabazi zuten [[esku Huskako Binakako Pilota Txapelketa Nagusia (2008)|eskuz binakako txapelketa]], [[Augusto Ibáñez|Titin III.ari]] eta [[Aritz Laskurain]]i 22 eta 17.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1836]] – [[Juan Ziorraga]], arabar arkitektoa (h. [[1931]]).
* [[1898]] – [[Jose Otaño]], nafar elizgizona, irakaslea eta organo-jotzailea (h. [[1936]]).
* [[1905]] – [[Juan Gorostiaga]], bizkaitar idazlea (h. [[1988]]).
* [[1916]] – [[Patxi Lazkano]], ''Otxoki'', gipuzkoar bertsolaria eta baserritarra (h. [[1994]]).
* [[1933]] – [[Javier Velar]], gipuzkoar arraunlari ohia.
* [[1934]] – [[Juanita Ibaibarriaga]], bizkaitar euskaltzalea eta ekintzailea (h. [[1992]]).
* [[1935]] – [[Eusebio Ríos]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2008]]).
* [[1955]] – [[José Antonio Peláez]], nafar margolari eta grabatzailea.
* [[1956]] – [[Juanito Oiarzabal]], arabar mendigoizalea, munduko 14 [[zortzimilako]]ak igo zituen lehen euskal herritarra.
* [[1965]] –
** [[Juan Danborenea]], bizkaitar beisbol eta softbol jokalari ohia.
** [[José Luis Sarabia]], nafar futbolari ohia.
* [[1974]] – [[Álvaro Martínez Beltrán]], arabar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[1976]] – [[Alejandro Barrenetxea]], bizkaitar gimnasta ohia.
* [[1983]] – [[Olatz Odriozola]], gipuzkoar txirrindularia, [[Euskal Herriko Ziklo-kros Txapelketa]]n hainbat aldiz irabazle.
* [[1996]] – [[Maddi Torre]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1997]] – [[Igor Zubeldia]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1999]] –
** [[Markel Bravo]], bizkaitar futbolaria.
** [[Unai Mendikote]], bizkaitar saskibaloi jokalaria.
* [[2000]] – [[Paul Álvarez]], gipuzkoar futbolaria.
* [[2005]] - [[Martin Urrutia]], bizkaitar abeslari eta aktorea.
=== Mundua ===
* [[1326]] – [[Ivan II.a Moskukoa]], [[Moskuko Printzerria|Moskuko Printze Handia]] (h. [[1359]]).
* [[1432]] – [[Mehmed II.a]], [[Otomandar Inperioa|Otomandar Inperioko]] sultana (h. [[1481]]).
* [[1510]] – [[Antonio de Cabezón]], espainiar musikagile eta organo-jotzailea (h. [[1566]]).
* [[1606]] – [[Vincentio Reinieri]], italiar matematikari eta astronomoa, [[Galileo Galilei]]ren laguna eta dizipulua (h. [[1647]]).
* [[1639]] – [[Ivan Mazepa]], ukrainar kosakoen [[ataman]]a (h. [[1709]]).
* [[1727]] – [[Tommaso Traetta]], italiar musikagilea (h. [[1779]]).
* [[1739]] – [[José Ignacio Bartolache]], mexikar mediku eta matematikaria (h. [[1790]]).
* [[1746]] – [[Francisco Goya]], espainiar pintore, marrazkilari eta grabatzailea (h. [[1828]]).
* [[1756]] –
** [[Juan Antonio Llorente]], errioxar eruditu, politikari eta elizgizona (h. [[1823]]).
** [[Jean-François Pilâtre de Rozier]], frantziar fisikaria eta [[aeronautika|aeronauta]] (h. [[1785]]).
* [[1793]] – [[Juan Manuel de Rosas]], argentinar militarra eta [[diktadura|diktadorea]] (h. [[1877]]).
* [[1820]] – [[Anna Sewell]], ingeles eleberrigilea (h. [[1878]]).
* [[1830]] - [[Amalia Heredia Livermore]], espainiar bildumagilea, ikertzailea, mezenasa, filantropoa eta arteen eta kulturaren sustatzailea (h. [[1902]]).
* [[1840]] – [[Charles Booth]], britainiar gizarte-ikertzailea, [[Positibismo|positibista]] eta erreformatzailea (h. [[1916]]).
* [[1844]] – [[Paul Verlaine]], frantziar olerkaria (h. [[1896]]).
* [[1848]] – [[Karlos Maria Borboi Austria-Estekoa]], Espainiakoa izenaz erregegai [[karlismo|karlista]] (h. [[1909]]).
* [[1853]] – [[Vincent van Gogh|Vincent Van Gogh]], herbeheretar margolaria (h.[[1890]]).
* [[1856]] - [[Dora Hitz]], [[Sinbolismo|sinbolismoak]] eta [[Inpresionismo|inpresionismoak]] eragindako alemaniar margolaria (h. [[1924|1924)]]
* [[1863]] –
** [[Joseph Caillaux]], [[Frantziako lehen ministro]]a (h. [[1944]]).
** [[Mary Whiton Calkins]], estatubatuar filosofoa eta psikologoa (h. [[1930]]).
* [[1865]] – [[Heinrich Rubens]], alemaniar fisikaria (h. [[1922]]).
* [[1867]] – [[Arturo Farinelli]], italiar literatura kritikaria (h. [[1948]]).
* [[1868]] – [[Koloman Moser]], austriar artista (h. [[1918]]).
* [[1877]] – [[Charles Émile Egli]], suitzar grabatzaile, ilustratzaile eta margolaria (h. [[1937]]).
* [[1880]] – [[Sean O'Casey]], irlandar antzerkigilea (h. [[1964]]).
* [[1882]] – [[Emma Jung]], suitzar psikologoa eta idazlea, [[psikologia analitiko]]an espezialista (h. [[1955]]).
* [[1886]] –
** [[Stanisław Leśniewski]], poloniar logikari eta matematikaria (h. [[1939]]).
** [[Mikhail Terestxenko]], ukrainar enpresari, bankari, lurjabe eta politikari liberala (h. [[1956]]).
* [[1892]] –
** [[Stefan Banach]], poloniar matematikaria (h. [[1945]]).
** [[Erhard Milch]], alemaniar landa mariskala (h. [[1972]]).
** [[Erwin Panofsky]], alemaniar arte-historialaria (h. [[1968]]).
* [[1894]] – [[Sergei Iliuxin]], sobietar hegazkinen diseinatzailea (h. [[1977]]).
* [[1895]] – [[Jean Giono]], frantziar idazlea (h. [[1970]]).
* [[1900]] – [[Maria Moliner|María Moliner]], espainiar filologoa (h. [[1981]]).
* [[1904]] – [[Edgar P. Jacobs]], belgikar komikigilea (h. [[1987]]).
* [[1905]] – [[Ignazio Gardella]], italiar arkitektoa (h. [[1999]]).
* [[1906]] – [[Erika Groth-Schmachtenberger]], alemaniar argazkilaria (h. [[1992]]).
* [[1909]] – [[Ernst Gombrich]], austriar-britainiar arte-historialaria (h. [[2001]]).
* [[1911]] – [[Víctor García Hoz]], espainiar pedagogoa, Espainiako pedagogiako maisu handienetakoa (h. [[1998]]).
* [[1913]] – [[Ċensu Tabone]], [[Malta]]ko 4. presidentea (h. [[2012]]).
* [[1915]] – [[Francesc Sabaté]], kataluniar anarkista (h. [[1960]]).
* [[1928]] –
** [[Robert Badinter]], frantziar abokatu eta politikaria (h. [[2028]]).
** [[Tom Sharpe]], ingeles idazlea (h. [[2013]]).
* [[1930]] –
** [[Maria Àngels Anglada]], kataluniar idazlea (h. [[1999]]).
** [[Philippe Fanoko Kossi Kpodzro]], togoar elizgizon eta politikaria (h. [[2024]]).
* [[1932]] – [[Ted Morgan]], frantziar-estatubatuar idazle, kazetari eta historialaria (h. [[2023]]).
* [[1934]] – [[Hans Hollein]], austriar arkitekto post-modernoa (h. [[2014]]).
* [[1935]] – [[John Thornett]], australiar errugbilaria (h. [[2019]]).
* [[1937]] – [[Warren Beatty]], estatubatuar zinema zuzendaria, aktorea eta ekoizlea.
* [[1940]] – [[Pedro Shimose]], boliviar idazle, kazetari eta irakaslea.
* [[1941]] – [[Graeme Edge]], ingeles musikari, egile abeslari, bateria-jotzaile eta olerkaria, ''[[The Moody Blues]]'' taldeko kide sortzailea (h. [[2021]]).
* [[1943]] –
** [[Ken Forssi]], estatubatuar musikaria, ''[[Love (musika taldea)|Love]]'' taldeko kidea (h. [[1998]]).
** [[Alfonso Ungría]], espainiar zinema zuzendaria.
* [[1944]] –
** [[Ahmad Shah Ahmadzai]], [[Afganistan]]go lehen ministroa (h. [[2021]]).
** [[Javier Krahe]], espainiar kantautore satirikoa (h. [[2015]]).
* [[1945]] – [[Eric Clapton]], ingeles [[rock]] eta [[blues]] gitarra-jotzaile eta abeslaria.
* [[1946]] –
** [[Pavel Exner]], txekiar fisika-matematikaria.
** [[Laureano Oubiña]], espainiar kontrabandista eta droga-trafikatzailea.
* [[1948]] – [[Ana María Crespo de las Casas]], kanariar biologoa.
* [[1950]] – [[Robbie Coltrane]], eskoziar aktorea (h. [[2022]]).
* [[1951]] –
** [[Manuel Campo Vidal]], espainiar kazetaria.
** [[Sergei Terestxenko]], [[Kazakhstan]]go lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[1958]] – [[Maurice LaMarche]], kanadar ahots-aktore eta umorista.
* [[1959]] – [[Diana Uribe]], kolonbiar historialari, filosofo eta irrati esataria.
* [[1962]] – [[MC Hammer]], estatubatuar rapero eta dantzaria.
* [[1964]] – [[Tracy Chapman]], estatubatuar abeslaria eta abesti-idazlea.
* [[1968]] – [[Céline Dion]], kanadar abeslaria.
* [[1970]] – [[Ruben Kruger]], hegoafrikar errubilaria (h. [[2010]]).
* [[1971]] – [[Javier Pascual Llorente]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[1973]] – [[Auður Jónsdóttir]], islandiar idazlea.
* [[1974]] –
** [[Nieves Álvarez]], espainiar top-model ohia.
** [[Raphael Mweempwa]], zambiar elizgizona.
* [[1976]] – [[Alexandra Olaya-Castro]], kolonbiar fisikari teorikoa, fisika kuantiko biomolekularrean egindako lanagatik ezaguna.
* [[1979]] –
** [[Norah Jones]], estatubatuar konpositore, abeslari eta piano-jotzailea.
** [[Adriana Lastra]], espainiar politikaria.
* [[1982]] – [[Javier Portillo]], espainiar futbolari ohia.
* [[1984]] –
** [[Marcos Aguirre]], argentinar futbolaria.
** [[Samantha Stosur]], australiar tenis-jokalaria
* [[1986]] – [[Sergio Ramos]], espainiar futbolaria.
* [[1990]] – [[Bruna Butterfly]], brasildar emakumezko aktore pornografiko transexuala.
* [[1993]] – [[Anitta]], brasildar abeslari, abesti-idazle eta modeloa.
* [[1995]] –
** [[Tao Geoghegan Hart]], britainiar txirrindularia.
** [[Zabikhillo Urinboev]], uzbekistandar futbolaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1756]] – [[Sebastian Albero]], nafar [[klabezin]]-jotzailea eta musikagilea, [[Madril]]en (j. [[1722]]).
* [[1771]] – [[Juan Ignacio Madariaga]], bizkaitar itsasgizona, [[Cádiz]]en (j. [[1717]]).
* [[1851]] – [[Agustin Paskual|Agustin Paskual Iturriaga]], gipuzkoar pedagogo eta idazlea (j. [[1778]]).
* [[1874]] – [[Teodoro Rada]], ''Radica'', nafar militar karlista (j. [[1822]]).
* [[1905]] – [[Julián Zubizarreta]], bizkaitar arkitektoa (j. [[1846]]).
* [[1944]] – [[Isidoro Gaztañaga]], ''Ibarrako mailua'', euskal boxeolaria, [[Argentina]]n (j. [[1905]]).
* [[1956]] – [[Luis Bayón]], bizkaitar zinema zuzendari eta gidoilaria, Argentinan aritutakoa, [[Buenos Aires]]en (j. [[1889]]).
* [[1971]] – [[Ricardo Izagirre]], ''Tristán de Izaro'', gipuzkoar idazle eta kazetaria (j. [[1902]]).
* [[1985]] – [[Xabier Galdeano]], ''[[Egin (egunkaria)|Egin]]'' egunkariaren sortzaile, administrazio kontseiluko kide eta kazetaria, [[GAL]]ek eraila (j. [[1934]]).
* [[1998]] – [[Max Cosyns]], belgikar zientzialari eta esploratzailea, euskal [[espeleologia]]ren aintzindarietako bat, [[Brusela]]n (j. [[1906]]).
* [[1999]] – [[Michel Etxeberri]], frantsesezko lapurtar aktorea, [[Paris]]en (j. [[1919]]).
* [[2003]] – [[Ignacio Etxarri]], gipuzkoar futbolaria (j. [[1932]]).
* [[2013]] – [[Xabier López Peña]], ''Thierry'', bizkaitar [[euskadi Ta Askatasuna|etakidea]], [[Paris]]en (j. [[1958]]).
* [[2017]] – [[Pascual Tamburri]], euskal herritar historialaria eta irakaslea, [[Estrasburgo]]n (j. [[1970]]).
* [[2023]] - [[Pello Huizi Petrikorena]], nafar fraide frantziskotar eta apaiz katolikoa (j. [[1942]]).
=== Mundua ===
* [[1202]] – [[Joakim Fiorekoa]], italiar idazle eta teologoa.
* [[1707]] – [[Sébastien Le Prestre de Vauban]], [[Frantziako mariskal]] eta ingeniari militarra (j. [[1633]]).
* [[1764]] – [[Pietro Antonio Locatelli]], italiar musikagile eta biolinista (j. [[1695]]).
* [[1806]] – [[Georgiana Cavendish]], Ingalaterrako aristokrata ezagun, idazlea eta ekintzailea (j. [[1757]]).
* [[1831]] – [[Thérèse-Adèle Husson]], frantziar idazlea (j. [[1803]]).
* [[1842]] – [[Élisabeth Vigée Le Brun]], frantziar margolaria (j. [[1755]]).
* [[1853]] – [[Abigail Powers Fillmore]], Ameriketako Estatu Batuetako [[lehen dama]] (h. [[1798]]).
* [[1875]] – [[Marie Félicité Pleyel]], frantziar piano-jotzailea (j. [[1811]]).
* [[1879]] – [[Thomas Couture]], frantziar margolaria (j. [[1815]]).
* [[1902]] – [[Julius Koch]], [[akromegalia]]ren ondorioz, 2,459 metro garai izatera heldu zen belgikar gizasemea (j. [[1872]]).
* [[1907]] – [[Aurora von Qvanten]], suediar idazle, itzultzaile eta margolaria (j. [[1816]]).
* [[1911]] – [[Ellen Swallow Richards]], estatubatuar kimikaria eta ekologoa (j. [[1842]]).
* [[1912]] – [[Karl May]], alemaniar idazlea (j. [[1842]]).
* [[1914]] – [[John Henry Poynting]], ingeles fisikaria (j. [[1852]]).
* [[1925]] – [[Rudolf Steiner]], austriar filosofoa (j. [[1861]]).
* [[1935]] – [[Theodora R. Jenness]], estatubatuar idazle, argitaratzaile eta misiolaria (j. [[1847]]).
* [[1936]] – [[Conchita Supervía]], kataluniar mezzosoprano lirikoa (j. [[1895]]).
* [[1949]] – [[Friedrich Bergius]], alemaniar kimikaria, 1931ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1884]]).
* [[1950]] – [[Léon Blum]], [[Frantziako presidenteen zerrenda|Frantziako Estatuburua]] (j. [[1872]]).
* [[1952]] –
** [[Delfina Bunge]], argentinar idazlea, olerkaria, saiakera-egilea eta filantropoa (j. [[1881]]).
** [[Jigme Wangchuck]], [[Bhutan]]go Dragoi Erregea (j. [[1905]]).
* [[1957]] – [[Frederic Duran i Jordà]], Erresuma Batuan bizi izandako kataluniar medikua, hemoterapiaren bultzatzaileetako bat (j. [[1905]]).
* [[1964]] – [[Nella Larsen]], [[Harlemgo Pizkundea|Harlemgo Pizkundeko]] estatubatuar eleberrigilea (j. [[1891]]).
* [[1965]] – [[Philip Showalter Hench]], estatubatuar sendagilea, 1950eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1896]]).
* [[1966]] – [[Erwin Piscator]], alemaniar antzerki-zuzendaria (j. [[1893]]).
* [[1970]] – [[Heinrich Brüning]], [[Alemaniako kantziler]]ra (j. [[1885]]).
* [[1984]] – [[Karl Rahner]], alemaniar teologo katolikoa (j. [[1904]]).
* [[1986]] – [[James Cagney]], estatubatuar aktorea (j. [[1899]]).
* [[1988]] – [[Edgar Faure]], frantziar politikaria eta idazlea, [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (j. [[1908]]).
* [[1997]] –
** [[Georges Jeanclos]], frantziar eskultorea (j. [[1933]]).
** [[Julián San Valero Aparisi]], espainiar antropologoa eta arkeologoa (j. [[1913]]).
* [[1999]] – [[Juri Knorozov]], sobietar hizkuntzalaria, epigrafista, etnologoa eta maiazalea (j. [[1922]]).
* [[2000]] – [[Rudolf Kirchschläger]], [[Austria]]ko presidentea (j. [[1915]]).
* [[2002]] – [[Elizabeth Bowes-Lyon]], [[Elisabet II.a Erresuma Batukoa]]ren ama (j.[[1900]]).
* [[2003]] –
** [[Michael Jeter]], estatubatuar aktore eta komediantea (j. [[1952]]).
** [[Valentin Pavlov]], [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuneko]] lehen ministroa (j. [[1937]]).
* [[2005]] –
** [[Mitch Hedberg]], estatubatuar aktore eta umorista (j. [[1968]]).
** [[Aitor Otaño]], euskal jatorriko argentinar errugbilari eta entrenatzailea (j. [[1938]]).
* [[2011]] –
** [[Amalia Avia]], espainiar margolari figuratiboa (j. [[1930]]).
** [[Julia Coromines]], kataluniar medikua, psikiatra eta psikoanalista (j. [[1910]]).
** [[Liudmila Gurtxenko]], ukrainar jatorriko sobietar eta errusiar aktore eta abeslaria (j. [[1935]]).
** [[Andrés Trobat]], espainiar txirrindularia (j. [[1925]]).
* [[2015]] – [[Ingrid van Houten-Groeneveld]], herbeheretar astronomoa (j. [[1921]]).
* [[2016]] – [[Francisco Algora]], espainiar aktorea (j. [[1948]]).
* [[2018]] – [[André Bo-Boliko Lokonga]], [[Zaire]]ko lehen ministroa (j. [[1934]]).
* [[2019]] – [[Tania Mallet]], britaniar modelo eta aktorea (j. [[1941]]).
* [[2020]] –
** [[Antonio Álvarez Solís]], espainiar kazetaria, Euskal Herrian lan egindakoa (j. [[1929]]).
** [[Lorena Borjas]], mexikar-estatubatuar aktibista transgeneroa eta immigrante mexikarren eskubideen defendatzailea (j. [[1960]]).
** [[Manolis Glezos]], greziar politikari eta erresistentea (j. [[1922]]).
** [[Hau Pei-tsun]], [[Taiwan]]go lehen ministroa (j. [[1919]]).
** [[Bill Withers]], estatubatuar kantautore eta musikaria (j. [[1938]]).
** [[Joachim Yhombi-Opango]], [[Kongoko Errepublika]]ko presidentea (j. [[1939]]).
* [[2021]] –
** [[Josefina Cuesta]], espainiar historialaria (j. [[1947]]).
** [[G. Gordon Liddy]], estatubatuar abokatu, FBIko ajente, irrati-esatari eta aktorea (j. [[1930]]).
* [[2022]] –
** [[Dolores Castro]], mexikar poeta, kontalaria, saiokeragilea eta kritikari literarioa (j. [[1923]]).
** [[Egon Franke]], poloniar eskrimalaria, florete modalitatekoa (j. [[1935]]).
* [[2023]] – [[Laura Gómez-Lacueva]], espainiar aktorea (j. [[1975]]).
* [[2024]] – [[Quisqueya Henríquez]], kubatar-dominikar artista eta irakaslea (j. [[1966]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Garazi/Graxi/Grazi eta Otsabi/Otsobi.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Martxoaren 29]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Martxoaren 31]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
fz71r3gbc8dvpqe3xu43mq93wamstw5
Apirilaren 25
0
2881
10021831
10006477
2025-01-03T15:19:56Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021831
wikitext
text/x-wiki
'''Apirilaren 25'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko ehun eta hamabosgarren [[egun]]a da, 116garrena [[bisurte]]etan. 250 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|4|25}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1976]] – Guardia zibilak Jose Bernardo Bidaola "Txirrita" hil zuen [[Etxalar]]ren.
* [[1987]] – [[Portugaleteko herriko etxearen aurkako atentatua]]
* [[2006]] – [[Gaztela-Mantxa|Gaztela Mantxako]] aurrezki kutxak, [[Gamesa]] enpresaren dibisio aeronautikoa erosi zuen 45 milioi eurorengatik.
=== Mundua ===
* [[1898]] – Estatu Batuek [[Espainia-Estatu Batuak Gerra|gerra]] deklaratu zioten Espainiari, [[Maine]] korazatua Kuban hondoratu ondoren.
* [[1906]] – [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] Komunen Ganberan, [[Keir Hardie]] laboristak emakumeen boto eskubideari buruzko mozio bat aurkeztu zuenean, aurkariak eztabaidan hasi ziren. Ikusle modura zeuden sufragistak oihuka hasi ziren eta Poliziak beren aurka bortizki egin zuenean, aurre egin eta haiekin borrokan amaitu zuten.
* [[1974]] – [[Krabelinen Iraultza]] [[Portugal]]en. [[António de Oliveira Salazar]]rek ezarritako [[diktadura]]rekin amaitu eta [[demokrazia]] ezarri zuen.
* [[2005]] – Tren istripua [[Japonia]]ko [[Amagasaki]] hirian. 107 hildako.
* [[2010]] – 260.000 [[katalunia]]rrek 200 herri baino gehiagotan egindako kontsulta soberanistan parte hartu zuten.
* [[2015]] – [[2015eko Nepalgo lurrikara|Nepal eta inguruko herrialdeek 7,9 gradutako lurrikara]] jasan eta 10.000 hildako, 11.000 zauritu, milaka desagertu eta kalte oso larriak egon ziren.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1987]] – ''[[Gernika (opera)|Gernika]]'', [[Francisco Escudero]]ren musika eta [[Karmelo Iturria]] eta [[Augustin Zubikarai]]ren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Bilbo]]ko [[Arriaga antzokia]]n.
* [[1993ko Prudentzio Deuna Bertso Saria]]n [[Zigor Enbeita]] izan zen irabazlea.
* [[2004ko Arabako Bertsolari Txapelketa]]n [[Asier Otamendi]]k jantzi zuen txapela.
=== Mundua ===
* [[1926]] – ''[[Turandot]]'', [[Giacomo Puccini]]ren musika eta [[Giuseppe Adami]] eta [[Renato Simoni]]ren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Milan]] hiriko [[La Scala]] antzokian.
* [[2001]] – [[Jean-Pierre Jeunet]] frantziar zinema zuzendariaren ''[[Amélie]]'' filma estreinatu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1998]] – [[Athletic|Bilboko Athletic Klubaren]] ehungarren urteurrenaren ospakizunetan [[Luciano Pavarotti]]k kontzertua eskaini zuen [[San Mames]]en.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1608]] – [[Gaston Orleanskoa]], [[Frantziako Erresuma|Frantzia]] eta [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako infantea]] eta [[Orléans|Orleansko]] dukea (h. [[1660]]).
* [[1867]] – [[Herminio Madinabeitia]], arabar idazlea, katedraduna eta kazetaria, [[Zerrenda:Gasteizko alkateak|Gasteizko alkatea]] (h. [[1943]]).
* [[1901]] – [[Juan Jose Irazusta]], gipuzkoar idazlea (h. [[2001]]).
* [[1910]] – [[Inazio Sarasua]], oriotar patroi eta arraunlari handietako bat, [[Kontxako Bandera|Kontxako 11 Bandera]] irabazitakoa (h. [[1994]]).
* [[1912]] – [[Simón Berasaluze Aginagalde]], gipuzkoar beira-egilea (h. [[1993]]).
* [[1915]] – [[Andresa Portugal Arozena|Andresa Portugal]], Donostiako [[Bretxako azoka]]n arrain-saltzailea 70 urtez, arrain garbitua saltzeari utzi zion azkena (h. [[2012]]).
* [[1919]] - [[Abraham Carnicero]], bizkaitar futbolaria (h. [[2008]]).
* [[1928]] - [[Joseba Gallaga]], bizkaitar palaria (h. [[2020]]).
* [[1930]] –
** [[Jakes Abeberri]], lapurtar politikari eta abokatua (h. [[2022]]).
** [[Jorge Cortes Izal]], nafar [[Zerrenda:Euskaltzain urgazleak|euskaltzain urgazlea]] (h. [[2010]]).
* [[1932]] – [[Pedro Ortuzar|Pedro Ortuzar, ''Iturri'']], bizkaitar bertsolaria (h. [[2006]]).
* [[1935]] – [[Garbiñe Balerdi]], ''Irura II'', gipuzkoar erraketista.
* [[1949]] – [[Jose Luis Korta]], gipuzkoar arraunlari eta patroia, [[Kontxako Bandera|Kontxako 16 Bandera]] irabazitakoa.
* [[1961]] –
** [[Soledad Iparragirre]], ''Marisol'', '' Anboto'', gipuzkoar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]].
** [[Álvaro de Marichalar]], nafar abenturazale eta enpresaburua.
* [[1965]] – [[Mikel Sarriegi Etxezarreta]], gipuzkoar dantzaria eta mendi ingeniaria.
* [[1967]] – [[Oskar Goñi|Oskar Goñi, ''Goñi I.a'']], nafar pilotari ohia.
* [[1972]] – [[Ramon Olasagasti]], gipuzkoar kazetari eta idazlea.
* [[1976]] – [[Edurne Larraza]], gipuzkoar informatikaria eta unibertsitateko irakaslea.
* [[1977]] – [[Mikel Goñi|Mikel Goñi, ''Goñi II.a'']], nafar pilotaria.
* [[1978]] – [[Jesús María Lacruz|Jesus Maria Lacruz]], nafar futbolaria.
* [[1981]] – [[Leixuri Arrizabalaga]], bizkaitar politikaria.
* [[1989]] –
** [[Maialen Berasategi]], arabar itzultzailea eta zuzentzailea.
** [[Joan Duru]], euskal surflaria.
* [[1993]] – [[Unai Elgezabal]], bizkaitar futbolaria.
* [[2000]] –
** [[June Loidi]], gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
** [[Oihan Sancet]], nafar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[15]] – [[Oton]], [[Antzinako Erroma|erromatar]] enperadorea (h. [[69]]).
* [[1214]] – [[Luis IX.a Frantziakoa]] edo San Luis, Frantziako erregea eta [[erromatar Eliza Katolikoa|eliza katolikoaren]] santua (h. [[1270]]).
* [[1228]] – [[Konrado IV.a Alemaniakoa]], Germaniako enperadorea eta [[Jerusalemgo Erresuma Latindarra|Jerusalem]] eta [[Siziliako Erresuma|Siziliako erregea]] (h. [[1254]]).
* [[1284]] – [[Eduardo II.a Ingalaterrakoa]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako erregea]] (h. [[1327]]).
* [[1599]] – [[Oliver Cromwell]], ingeles politikari eta militarra (h. [[1658]]).
* [[1628]] – [[William Temple]], ingeles diplomatikoa eta idazlea (h. [[1699]]).
* [[1703]] – [[José Francisco de Isla]], espainiar jesulagun, idazle, itzultzaile eta eleberrigilea (h. [[1781]]).
* [[1767]] – [[Nicolas Oudinot]], frantziar mariskala (h. [[1847]]).
* [[1825]] – [[Federico Errázuriz Zañartu]], euskaldun jatorriko politikaria, [[Txile]]ko presidentea (h. [[1877]]).
* [[1849]] – [[Felix Klein]], alemaniar matematikaria (h. [[1925]]).
* [[1852]] – [[Leopoldo Alas "Clarín"]], espainiar idazlea (h. [[1901]]).
* [[1866]] – [[Anne Reeve Aldrich]], estatubatuar poeta eta eleberrigilea (h. [[1892]]).
* [[1873]] – [[Walter de la Mare]], ingeles idazlea (h. [[1956]]).
* [[1874]] – [[Guglielmo Marconi]], italiar ingeniari elektrikoa, 1909ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1937]]).
* [[1883]] – [[Semion Budionni]], sobietar mariskala (h. [[1973]]).
* [[1891]] – [[Franz Kaiser]], alemaniar astronomoa (h. [[1962]]).
* [[1898]] – [[Stefania Turkewitx]], ukrainar musikagile, piano-jotzaile eta musikologoa (h. [[1977]]).
* [[1899]] – [[María Villar Buceta]], kubatar poeta, kazetari eta ekintzailea (h. [[1977]]).
* [[1900]] –
** [[Gladwyn Jebb]], [[Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia|Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusi bitartekaria]] (h. [[1996]]).
** [[Wolfgang Pauli]], suitzar fisikaria, 1945eko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1958]]).
* [[1903]] – [[Andrei Nikolaievitx Kolmogorov]], errusiar matematikaria (h. [[1987]]).
* [[1905]] –
** [[Frederic Duran i Jordà]], Erresuma Batuan bizi izandako kataluniar medikua, hemoterapiaren bultzatzaileetako bat (h. [[1957]]).
** [[George Nepia]], zeelandaberritar errugbilaria (h. [[1986]]).
* [[1907]] – [[Fusa Tatsumi]], 116 urte bizi izandako japoniar emakumea (h. [[2023]]).
* [[1914]] – [[Marcos Pérez Jiménez]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[2001]]).
* [[1917]] –
** [[Chico Albuquerque]], brasildar argazkilaria (h. [[2000]]).
** [[Ella Fitzgerald]], estatubatuar jazz abeslaria (h. [[1996]]).
* [[1921]] – [[Karel Appel]], herbeheretar margolaria (h. [[2006]]).
* [[1922]] – [[Tomás Maldonado]], argentinar pintore, diseinatzailea eta pentsalaria (h. [[2018]]).
* [[1927]] –
** [[Corín Tellado]], espainiar idazlea (h. [[2009]]).
** [[Albert Uderzo]], frantziar komikigilea, [[René Goscinny]]rekin batera ''[[Asterix]]'' komiki sortaren sortzailea (h. [[2020]]).
* [[1928]] – [[Cy Twombly]], estatubatuar margolari, eskultore eta argizkalaria (h. [[2011]]).
* [[1930]] –
** [[Irene Gutiérrez Caba]], espainiar antzezlea (h. [[1995]]).
** [[Paul Mazursky]], estatubatuar zinema zuzendari, gidoigile eta aktorea (h. [[2014]]).
* [[1931]] –
** [[Zsuzsa Ferge]], hungariar soziologo eta estatistikaria (h. [[2024]]).
** [[Mariano Puga Concha]], Txileko elizbarrutiko apaiza eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (h. [[2020]]).
* [[1932]] –
** [[Nikolái Kardashov]], errusiar astrofisikaria (h. [[2019]]).
** [[William Roache]], britainiar aktorea.
* [[1935]] – [[James Peebles]], kanadar kosmologo eta astrofisikaria, 2019ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[1936]] –
** [[Henck Arron]], [[Surinam]]go lehen ministroa (h. [[2000]]).
** [[Leonel Sánchez]], txiletar futbolaria (h. [[2022]]).
* [[1938]] – [[Jim Simons]], estatubatuar matematikari, akademiko, finantza-merkatari, funtsen agente, burtsa-artekari, inbertitzaile eta filantropoa (h. [[2024]]).
* [[1939]] – [[Tarcisio Burgnich]], italiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2021]]).
* [[1940]] –
** [[Clara Isabel Francia]], espainiar kazetaria.
** [[Al Pacino]], italiar jatorriko estatubatuar aktorea, bere belaunaldiko onenetarikotzat joa.
* [[1941]] – [[Bertrand Tavernier]], frantziar zinemagilea eta zinema-kritikaria (h. [[2021]]).
* [[1944]] – [[Eugene Richards]], estatubatuar argazkilari eta kazetaria.
* [[1945]] –
** [[Esther Orozco]], mexikar kimikari, mikrobiologo eta parasitologoa.
** [[Jean Purdy]], britainiar erizaina eta enbriologoa, ugalkortasunaren tratamenduan aitzindaria (h. [[1985]]).
** [[Björn Ulvaeus]], suediar musikaria, ''[[ABBA]]''ren taldekide ohia.
* [[1946]] –
** [[Talia Shire]], estatubatuar aktorea.
** [[Vladimir Zhirinovski]], errusiar politikaria (h. [[2022]]).
* [[1947]] –
** [[Johan Cruyff]], herbeherear futbolaria eta entrenatzailea, historiako futbolari onenetakotzat joa (h. [[2016]]).
** [[Tamara Samsonova]], errusiar serieko hiltzailea.
* [[1949]] – [[Dominique Strauss-Kahn]], frantziar ekonomista, abokatu eta politikaria, [[Nazioarteko Diru Funtsa|Nazioarteko Diru Funtseko]] presidente ohia.
* [[1951]] – [[Soledad Gallego-Díaz]], espainiar azetaria eta idazlea.
* [[1956]] –
** [[Dominique Blanc]], frantziar aktorea.
** [[Xosé Ramón Gayoso]], espainiar telebista aurkezlea.
* [[1957]] – [[Roch Marc Christian Kaboré]], [[Burkina Faso]]ko presidentea.
* [[1963]] –
** [[David Moyes]], eskoziar futbolari ohia eta entrenatzailea.
** [[Rafael Yuste]], espainiar neurobiologoa.
* [[1964]] – [[Hank Azaria]], estatubatuar aktore, komediante eta ekoizlea.
* [[1966]] – [[Marcelina Bautista]], mexikar ekintzailea eta etxeko langilea, Mexikon etxeko langileak biltzen dituen lehen erakunde sindikalaren sortzailea.
* [[1969]] –
** [[Vanessa Beecroft]], italiar artista garaikidea.
** [[Mark Miodownik]], britainiar zientzialaria, ingeniaria, irrati-hedatzailea eta Londresko University College-ko idazlea.
** [[Renée Zellweger]], estatubatuar aktore, dantzari eta abeslaria.
* [[1970]] – [[Jason Lee]], estatubatuar aktorea.
* [[1971]] – [[Sara Baras]], espainiar flamenko dantzari eta koreografoa.
* [[1975]] – [[Roger Machado Marques]], brasildar futbolari ohia.
* [[1976]] – [[Tim Duncan]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[1977]] –
** [[Manolo Cardona]], kolonbiar aktorea.
** [[Naomy]], errumaniar abeslari, kantugile eta aktorea (h. [[2024]]).
* [[1979]] – [[Manal Al Sharif]], saudiarabiar informatikoa eta akbista, emakumeen gidatzeko eskubideen aldeko borrokatzailea.
* [[1980]] –
** [[Ángel David Rodríguez]], espainiar atleta, abiadurazko probetan aditua.
** [[Céline Sallette]], frantziar aktorea.
** [[Alejandro Valverde]], espainiar txirrindularia.
* [[1981]] -
** [[Mariam Hernandez]], kanariar aktorea.
** [[Felipe Massa]], [[1 Formula]]ko brasildar pilotua.
* [[1982]] –
** [[Karine Ferri]], frantziar modelo eta telebista aurkezlea.
** [[Julia Satxuk]], ukrainar aktibista, pertsona desgaituen eskubideen aldekoa.
* [[1986]] – [[Gwen Jorgensen]], estatubatuar triatleta.
* [[1989]] – [[Gendun Chokyi Nyima]], [[Tenzin Gyatso]] Dalai Lamak XI. Panchen Lama izendatutako haurra.
* [[1990]] –
** [[Leyna Bloom]], estatubatuar modeloa, dantzaria, aktorea eta pertsona transgeneroen aldeko ekintzailea.
** [[Germán Garmendia]], txiletar [[youtuber]]rra, munduko arrakastatsuenetarikoa.
* [[1992]] –
** [[Adria Arjona]], puertorricar aktorea.
** [[María Cumplido]], espainiar matematikari eta ikertzailea.
* [[1993]] –
** [[Bushra al-Tawil]], palestinar kazetaria, preso palestinarra eta [[Ramallah|Ramallahko]] presoen eskubideen aldeko aktibista.
** [[Raphaël Varane]], frantziar futbolaria.
* [[1996]] –
** [[Kizzy Crawford]], galestar egile abeslaria eta gitarra-jotzailea.
** [[Miguel Herrán]], espainiar aktorea eta motoziklista.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1689]] – [[Lope Antonio Munibe]], bizkaitar handiki eta funtzionarioa, [[Quito]]n (j. [[circa|c.]] [[1630]]).
* [[1882]] – [[Manuel Arantzadi]], nafar politikari jeltzale eta abokatua (j. [[1882]]).
* [[1956]] – [[Jean Ibarnegarai]], euskal herritar politikaria eta [[Euskal Pilotaren Nazioarteko Federakuntza]]ren sortzailea, [[Paris]]en (j. [[1883]]).
* [[1981]] – [[Joaquina Eguaras]], nafarroan jaiotako andaluziar hebraista eta arabista, [[Granadako Unibertsitatea|Granadako Unibertsitateko]] lehenengo emakume irakaslea, [[Granada (Espainia)|Granadan]] (j. [[1897]]).
* [[1984]] – [[Jean Borthayre]], zuberoar [[baritono]]a, [[Montmorency (Val-d'Oise)|Montmorencyn]] (j. [[1901]]).
* [[1996]] – [[Jose Basterretxea]], ''Oskillaso'', euskal idazlea (j. [[1911]]).
* [[2003]] – [[Pierre Pradier]], Euskal Herrian jaiotako mediku anestesista (j. [[1933]]).
* [[2006]] – [[Jokin Gorostidi]], euskal politikaria (j. [[1944]]).
* [[2007]] – [[Jose Maria Garmendia]], gipuzkoar politikari eta historialaria (j. [[1952]]).
=== Mundua ===
* [[1077]] – [[Géza I.a Hungariakoa]], [[Hungariako Erresuma|Hungariako erregea]].
* [[1185]] – [[Antoku Enperadorea]], Japoniako enperadorea (j. [[1178]]).
* [[1196]] – [[Alfontso II.a Aragoikoa]], [[Aragoiko Erresuma|Aragoiko]] errege eta [[Bartzelonako Konderria|Bartzelonako kondea]] (j. [[1157]]).
* [[1295]] – [[Antso IV.a Gaztelakoa]], [[Gaztelako Erresuma|Gaztela]], [[Galiziako Erresuma|Galizia]] eta [[Leongo Erresuma|Leongo erregea]] (j. [[1258]]).
* [[1342]] – [[Benedikto XII.a]], [[Aita santu]]a.
* [[1362]] – [[Muhammad VI.a Granadakoa]], Granadako errege nazaria (j. [[1332]]).
* [[1472]] – [[Leon Battista Alberti]], italiar [[pizkundeko humanismo|humanista]], apaiz, poeta, hizkuntzalari, filosofo eta arkitektoa (j. [[1404]]).
* [[1566]] –
** [[Louise Labé]], Lyongo Eskolako Errenazimenduko frantziar olerkaria (j. [[circa|c.]] [[1524]]).
** [[Diana Poitierskoa]], frantziar aristokrata nabarmena, [[Henrike II.a Frantziakoa]]ren maitalea (j. [[1499]]).
* [[1595]] – [[Torquato Tasso]], italierazko poeta (j. [[1544]]).
* [[1667]] – [[Pedro de Betancur]], [[Frantziskotar familia|Frantziskotarren]] monje eta espainiar misiolaria, Bethlehemen ordenaren sortzailea (j. [[1626]]).
* [[1690]] – [[David Teniers Gaztea]], flandestar pintorea eta diseinatzailea (j. [[1610]]).
* [[1744]] – [[Anders Celsius]], suediar fisikari eta astronomoa (j. [[1701]]).
* [[1770]] – [[Jean Antoine Nollet]], frantziar fisikari eta elizgizona (j. [[1700]]).
* [[1800]] – [[William Cowper]], ingeles poeta eta [[erromantizismo]]aren aitzindaria (j. [[1731]]).
* [[1814]] – [[Louis-Sébastien Mercier]], frantziar idazlea (j. [[1740]]).
* [[1838]] – [[Anastasia Svinina]], errusiar poeta eta itzultzailea (j. 1771 edo 1772).
* [[1840]] – [[Siméon Denis Poisson]], frantziar matematikari eta fisikaria (j. [[1781]]).
* [[1875]] – [[Trinle Gyatso]], hamabigarren [[Dalai Lama]] (j. [[1857]]).
* [[1878]] – [[Anna Sewell]], ingeles eleberrigilea (j. [[1820]]).
* [[1885]] – [[Emma Hawaiikoa]], [[Hawaiiko Erresuma]]ko erregina ezkontidea (j. [[1836]]).
* [[1886]] – [[Eugène Isabey]], frantziar margolaria (j. [[1803]]).
* [[1904]] – [[Jelizaveta Akhmatova]], errusiar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (j. [[1820]]).
* [[1910]] – [[Ann Harriet Hughes]], galestar eleberrigilea (j. [[1852]]).
* [[1911]] – [[Emilio Salgari]], italiar idazlea (j. [[1862]]).
* [[1926]] – [[Ellen Key]], suediar idazle eta feminista, familia bizitzaren, etikaren eta hezkuntzaren alorretan aditua (j. [[1849]]).
* [[1928]] – [[Pyotr Nikolaievitx Wrangel]], errusiar jenerala (j. [[1878]]).
* [[1929]] – [[George Cockram]], eskoziar futbolaria, Athleticen aritutakoa (j. [[1870]]).
* [[1939]] – [[Archibald Leitch]], eskoziar arkitektoa eta futbol estadio diseinatzailea (j. [[1865]]).
* [[1943]] – [[Vladimir Nemirovitx-Dantxenko]], errusiar idazle eta antzerkigilea (j. [[1858]]).
* [[1960]] – [[Amanullah Khan]], [[Afganistan]]go erregea (j. [[1892]]).
* [[1963]] – [[Sonja Sekula]], suitzar artista (j. [[1918]]).
* [[1969]] – [[Margarita Xirgu]], espainiar aktore eta antzerki zuzendaria (j. [[1888]]).
* [[1972]] – [[George Sanders]], britainiar aktorea (j. [[1906]]).
* [[1974]] – [[María Fernanda Ladrón de Guevara]], espainiar aktorea (j. [[1897]]).
* [[1975]] – [[Jacques Duclos]], frantziar politikaria (j. [[1896]]).
* [[1976]] – [[Carol Reed]], ingeles zinema zuzendaria (j. [[1906]]).
* [[1988]] –
** [[Carolyn Franklin]], estatubatuar soul-abeslaria, [[Aretha Franklin|Aretha Franklinen]] ahizpa gazteena (j. [[1944]]).
** [[Clifford D. Simak]], estatubatuar zientzia-fikziozko eleberrigilea (j. [[1904]]).
** [[Valerie Solanas]], estatubatuar idazle eta feminista erradikala (j. [[1936]]).
* [[1990]] – [[Dexter Gordon]], estatubatuar jazz saxofoi jolea (j. [[1923]]).
* [[1995]] –
** [[Augusto Aboitiz Baroja]], euskal jatorriko filipinar-uruguaiar enpresaria (j. [[1914]]).
** [[Ginger Rogers]], estatubatuar aktore, dantzari eta abeslaria (j. [[1911]]).
* [[1996]] – [[Saul Bass]], estatubatuar diseinatzaile grafikoa (j. [[1920]]).
* [[1999]] – [[Michael Morris (Killaningo 3. baroia)]], irlandar kazetari, egile eta kirol buruzagia, [[Nazioarteko Olinpiar Batzordea|Nazioarteko Olinpiar Batzordeko]] 6. lehendakaria (j. [[1914]]).
* [[2001]] – [[Michele Alboreto]], italiar [[1 Formula]]ko gidaria (j. [[1956]]).
* [[2006]] – [[Jane Jacobs]], estatubatuar-kanadiar zientzia dibulgatzailea, hirigintzaren teorikoa eta ekintzaile soziopolitikoa (j. [[1916]]).
* [[2007]] –
** [[Alan Ball (futbolaria)|Alan Ball]], ingeles futbolaria (j. [[1945]]).
** [[Tomasa Cuevas]], espainiar militante komunista eta antifrankista (j. [[1917]]).
** [[Eva González Fernández]], [[leones]]ezko idazlea (j. [[1918]]).
* [[2009]] – [[Bea Arthur]], estatubatuar aktorea, ezaguna ''[[The Golden Girls]]'' telebista saioagatik. (j. [[1922]])
* [[2010]] – [[Alan Sillitoe]], ingeles olerkari eta eleberrigilea (j. [[1928]]).
* [[2012]] – [[Louis le Brocquy]], irlandar margolaria (j. [[1916]]).
* [[2014]] – [[Tito Vilanova]], kataluniar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1968]]).
* [[2018]] – [[Michael Anderson]], ingeles zinema zuzendaria (j. [[1920]]).
* [[2019]] – [[John Havlicek]], estatubatuar saskibaloi jokalaria (j. [[1940]]).
* [[2020]] – [[Per Olov Enquist]], suediar kazetaria, antzerkigilea eta eleberrigilea (j. [[1934]]).
* [[2021]] –
** [[Désiré Kolingba]], [[Afrika Erdiko Errepublika]]ko politikaria (j. [[1956]]).
** [[John Konrads]], lituaniar-australiar igerilaria, olinpiar txapelduna (j. [[1942]]).
* [[2023]] –
** [[Harry Belafonte]], estatubatuar abeslari, aktore eta giza eskubideen aldeko borrokalaria (j. [[1927]]).
** [[Vera Krepkina]], errusiar-ukrainar atleta (j. [[1933]]).
* [[2024]] – [[Laurent Cantet]], frantziar zinema zuzendari, argazkilari eta gidoigilea (j. [[1961]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Xenmark/Senmark eta Markos.
* [[Ordezkarien Nazioarteko Eguna]]
* [[Malariaren Mundu Eguna]]
Jaieguna, ondoko herrietan:
* [[Bizkaia]]n: [[Gatika]].
* [[Gipuzkoa]]n: [[Hondarribia]], [[Irun]], [[Lezo]] eta [[Pasaia]]n [[Opilaren eguna]] edo [[San Marko eguna]] ospatzen da.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Apirilaren 24]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Apirilaren 26]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
daiwiabqu9x60zaxlm74qmsvluy3rwh
Maiatzaren 3
0
2889
10021841
9996211
2025-01-03T15:29:57Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10021841
wikitext
text/x-wiki
'''Maiatzaren 3'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko ehun eta hogeita hirugarren [[egun]]a da, 124garrena [[bisurte]]etan. 242 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|5|3}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1976]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] jarritako bonba batek, Antonio De Frutos Sualdea goardia zibila erail zuen [[Legazpi]]n.
* [[1984]] – Ustezko ETAkide Rafael Goikoetxea Baigorrin tiroz hila. Jesus Zugarramurdi "Kixkur ustezko buruzagia zauriturik.
* [[2003]] – Udal hauteskundeetara aurkeztutako 241 herri plataforma legez kanpo utzi zituzten Hego Euskal Herrian. Hala ere, 150.000 pertsonak baino gehiagok ilegalizatutako zerrenden boto-paperak sartu zituzten hautetsontzietan desobedientzia ariketa gisa.
* [[2016]] – [[Euskal Lurralde Elkargoa|Udaberrian zehar Ipar Euskal Herrian Euskal Lurralde Elkargoa eratzeko burutzen ari ziren herriz-herriko bozketetan]] gutxienez beharrezkoa ziren 79 udalerrien eta biztanleriaren erdia ordezkatzen duten udalerrien baiezkoa lortu ziren, ondorioz [[2017]]ko [[urtarril]]etik aitzina [[Baiona]]n egoitza izan eta [[Lapurdi]], [[Nafarroa Beherea]] eta [[Zuberoa]] barne hartzen zituen berezko egitura instituzional izango zuela iragarri zen.
* [[2018]] – [[Euskadi Ta Askatasuna]]k bere amaiera iragarri zuen, [[Geneva]]n irakurritako mezu batean.
=== Mundua ===
* [[1524]] – [[Cristóbal de Olid]] [[Honduras]]era iritsi zen eta ''Triunfo de la Cruz'' izeneko herria sortu zuen. Independentzia aldarrikatu eta [[Hernán Cortes]]en parekotzat jo zuen bere burua. Beranduago, Cortésen aginduz, Francisco de las Casasek hil zuen Olid.
* [[1878]] – [[Errusia-Turkia Gerra (1877–1878)|Errusia-Turkia Gerrari]] amaiera eman zion [[San Stefanoko hitzarmena]] sinatu zuten.
* [[1916]] – [[Irlanda]]ko agintaritzak [[Pazko matxinada]]ko partaideak exekutatu zituen.
* [[1942]] – Japoniarrek [[Tulagi]] uhartea hartu zuten [[Salomon Uharteak|Salomon uharteetan]], bertan base bat ezartzeko asmoz.
* [[1995]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBko]] [[Alison Hargreaves]] [[Everest]] bakarrik igotzea lortu zuen, oxigeno gehigarririk gabe edo sherpa-talde baten laguntza gabe.
* [[2005]] – [[Pakistan]]go [[Lahore]] hirian eraikin batean egondako gas leherketa batean 32 hildako egon ziren.
* [[2007]] –
** [[Ulsterko Boluntarioen Indarra|Ulstergo Boluntarioen Indarrak]] (UVF) borroka armatua utzi zuela adierazi zuen agiri baten bidez.
** [[2007ko Eskoziako Legebiltzarrerako hauteskundeak|Eskoziako parlamenturako hauteskundeetan]] [[Eskoziako Alderdi Nazionala|SNP]] alderdi abertzaleak laboristak garaitu zituen eserleku bakar baten aldearekin. [[Gales]]ko biltzarra aukeratzeko hauteskundeetan laboristek lehen postua gorde zuten, nahiz eta [[Plaid Cymru]] alderdi nazionalistak eta Alderdi Kontserbadoreak igoera esanguratsua izan.
* [[2008]] – [[Nargis zikloia]]k 10.000 hildakotik gora eragin zituen [[Myanmar]]ren.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1992ko Prudentzio Deuna Bertso Saria]]n [[Rikardo Gonzalez de Durana]] izan zen irabazlea.
=== Mundua ===
* [[1954]] – [[Byron Haskin]] estatubatuar zinema zuzendariak zuzendu, [[Charlton Heston]], [[Eleanor Parker]] eta [[William Conrad]] aktoreek antzeztutako ''[[The Naked Jungle]]'' filma estreinatu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[2006]] – [[Bartzelona Futbol Kluba|F.C. Barcelona]] [[Espainia]]ko futbol ligako txapelduna.
* [[2016]] – [[Leicester City Football Club|Leicester City FC]] talde apala [[Premier League|2015-2016ko Ingalaterrako Futboleko Lehen Mailako Ligako]] txapeldun bilakatu zen.
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1695]] – [[Antonio Lanzagorta]], bizkaitar militarra.
* [[1752]] – [[Juan Cruz Ruiz de Cabañas]], nafar elizgizona eta teologoa (h. [[1824]]).
* [[1840]] – [[Cruz Otxoa de Zabalegi]], nafar elizgizona, legegilea eta politikari [[karlismo|karlista]] (h. [[1911]]).
* [[1871]] – [[Mari Cruz Guruzeta]], bizkaitar emagina eta Areatzako [[Emakume Abertzale Batza]] erakundearen sortzailea (h. [[1934]]).
* [[1894]] – [[Felix Zubizarreta]], bizkaitar futbolaria (h. [[1943]]).
* [[1899]] –
** [[Antonina de los Reyes Erreka]], 109 urte eta 57 egun bizi izandako euskal herritarra (h. [[2008]]).
** [[Paulino Uzkudun]], gipuzkoar boxeolaria, Euskal Herriko historiako boxeolaririk garrantzitsuenetakoa (h. [[1985]]).
* [[1903]] – [[Felisa Argiñano Arzoz]] nafarra, Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartzelan hildakoa (h. [[1939]])
* [[1915]] – [[Gurutz Saratsola]], ''Lotsati '', euskal idazlea (h. [[1936]]).
* [[1928]] – [[Jean Bichindaritz]], lapurtar errugbilaria (h. [[1994]]).
* [[1936]] – [[Jon Idigoras]], [[Herri Batasuna]]ko mahaikidea (h. [[2005]]).
* [[1941]] – [[Xabier Amuriza]], bizkaitar bertsolari, politikari eta idazle berritzailea.
* [[1943]] – [[Bittor Arana]], bizkaitar aktibista (h. [[2004]]).
* [[1947]] - [[Mari Jose Egiazabal Agirrezabala]], oiartzuar sukaldaria eta tabernaria.
* [[1954]] –
** [[Klara Badiola]], donostiar aktorea.
** [[José Luis Fernández García]], bizkaitar xakelaria.
* [[1957]] – [[Xabier Artola Zubillaga]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] informatika irakaslea, idazlea eta argazkilaria.
* [[1958]] – [[Juan Martin Ocaña]], nafar txirrindulari ohia.
* [[1963]] – [[Jon Azkargorta|Jon Azkargorta, ''Azkar'']], bizkaitar errugbilari ohia.
* [[1964]] – [[Xabier Mendiguren Elizegi]], euskal idazle eta editorea.
* [[1967]] –
** [[Julen Reketa]], euskal mendigoizalea.
** [[Juan Luis Sukuntza]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1972]] – [[José Miguel Fernández López de Uralde]], arabar politikaria.
* [[1973]] –
** [[Oihane Errazkin]], gipuzkoar [[ETA]]kidea, [[Andorra]]n (h. [[2004]]).
** [[Lourdes Maldonado]], gipuzkoar kazetaria.
** [[Judit Ruiz de Munain]], arabar idazlea.
* [[1974]] – [[Fernando Morillo]], gipuzkoar idazlea.
* [[1979]] – [[Mikel Amantegi]], gipuzkoar futbolaria ohia.
* [[1984]] –[[David De Paula]], bizkaitar futbolaria.
* [[1986]] – [[Miren Narbaiza|Miren Narbaiza, ''MICE'']], gipuzkoar abeslaria.
* [[1989]] –
** [[Asier Goti]], bizkaitar futbolaria.
** [[Markel López]], arabar saskibaloi jokalaria.
* [[1991]] – [[Aitor Fernández]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1994]] – [[Gorka Iturraspe]], bizkaitar futbolaria.
* [[1995]] – [[Ander Bardají]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1996]] – [[Markel Lozano]], bizkaitar futbolaria.
* [[1998]] - [[Jon Azkueta]], bizkaitar maisu, eleberrigile eta aktorea.
=== Mundua ===
* [[612]] – [[Konstantino III.a]], [[Bizantziar Inperioa|Bizantziar Inperioko]] agintaria (h. [[641]]).
* [[1217]] – [[Henrike I.a Ziprekoa]], [[Zipreko erresuma|Zipreko]] erregea (h. [[1253]]).
* [[1276]] – [[Luis I.a Evreuxkoa]], [[Evreuxko kondeen zerrenda|Evreuxko kondea]] (h. [[1329]]).
* [[1428]] – [[Pedro González de Mendoza (kardinala)|Pedro González de Mendoza]], gaztelar apaiza, [[Calahorrako eta La Calzada-Logroñoko elizbarrutia|Calahorrako eta La Calzadako apezpikua]] (h. [[1495]]).
* [[1469]] – [[Nikolas Makiavelo]], italiar filosofoa, musikalaria, olerkaria eta idazlea, [[Pizkundea|Pizkundeko]] pentsalari handienetakoa (h. [[1527]]).
* [[1600]] – [[Frans Rijckhals]], holandar margolaria eta diseinatzailea (h. [[1647]]).
* [[1678]] – [[Amaro Pargo]], espainiar kortsarioa (h. [[1747]]).
* [[1695]] – [[Henri Pitot]], frantziar ingeniaria eta fisikaria (h. [[1771]]).
* [[1748]] – [[Emmanuel-Joseph Sieyès]], frantziar elizgizon, politikari eta saiakeragilea (h. [[1836]]).
* [[1761]] – [[August von Kotzebue]], alemaniar idazle eta diplomatikoa (h. [[1819]]).
* [[1768]] – [[Agustín Eyzaguirre]], [[Txile]]ko behin-behineko lehendakaria (h. [[1837]]).
* [[1801]] – [[Karl Baedeker]], alemaniar liburu-argitaratzailea (h. [[1859]]).
* [[1804]] – [[Francisco Armero]], andaluziar itsasgizon eta eta politikaria (h. [[1866]]).
* [[1826]] – [[Karlos XV.a Suediakoa]], [[Suedia]]ko erregea eta [[Norvegia]]ko erregea (h. [[1872]]).
* [[1844]] – [[Fèlix Gras]], [[Proventza]]ko idazlea (h. [[1901]]).
* [[1849]] –
** [[Bertha Benz]], automobilgintzako alemaniar industriaren aitzindaria eta automobilen balazta-pastillen asmatzailea (h. [[1944]]).
** [[Bernhard von Bülow]], [[Alemaniako kantziler]]ra (h. [[1929]]).
* [[1854]] – [[Joan Alcover]], mallorcar poeta, idazle eta politikaria (h. [[1926]]).
* [[1860]] – [[Vito Volterra]], italiar matematikaria eta fisikaria (h. [[1940]]).
* [[1869]] – [[Maria Clara Correia Alves]], portugaldar idazlea, irakaslea, editorea, kazetaria, masoia, pentsalari librea, aktibista errepublikanoa eta sufragista (h. [[1948]]).
* [[1870]] – [[Alexandre Benois]], errusiar margolari eta eszenografoa (h. [[1960]]).
* [[1872]] – [[Park Jung-yang]], hegokorear politikari eta filosofo liberala (h. [[1959]]).
* [[1886]] – [[Marcel Dupré]], frantziar organo-jotzaile eta musikagilea (h. [[1971]]).
* [[1892]] – [[George Paget Thomson]], ingeles fisikaria, 1937ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1975]]).
* [[1895]] – [[José Díaz Ramos]], espainiar politikari [[komunismo|komunista]] (h. [[1942]]).
* [[1896]] – [[Dodie Smith]], ingeles eleberrigile eta antzerkigilea (h. [[1990]]).
* [[1898]] – [[Golda Meir]], [[Israelgo Lehen Ministroen zerrenda|Israelgo lehen ministroa]], [[Israel]]go estatu modernoaren sortzaileetakoa (h. [[1978]]).
* [[1900]] – [[Jean Carlu]], frantziar diseinugilea (h. [[1997]]).
* [[1902]] – [[Alfred Kastler]], frantziar fisikaria, 1966ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1984]]).
* [[1903]] – [[Bing Crosby]], estatubatuar aktore eta abeslaria (h. [[1977]]).
* [[1906]] –
** [[Mary Astor]], estatubatuar aktorea (h. [[1987]]).
** [[René Huyghe]], frantziar arte-historialaria (h. [[1997]]).
** [[Pierre Vilar]], frantziar historialari eta hispanista (h. [[2003]]).
* [[1914]] – [[Martí de Riquer]], kataluniar idazle humanista eta literatura-kritikaria, Erdi Aroko gaietan espezializatua (h. [[2013]]).
* [[1916]] – [[Pierre Emmanuel]], frantziar poeta (h. [[1984]]).
* [[1917]] –
** [[Kiro Gligorov]], [[Mazedoniako Errepublika]]ko lehenengo Presidente hautatua (h. [[2012]]).
** [[María "La Jabalina"|María ''"La Jabalina"'']], espainiar militante anarkista, Frankoren diktadurak fusilatutako azken emakumea (h. [[1942]]).
* [[1919]] –
** [[Pete Seeger]], estatubatuar kantaria eta musikagilea, [[Folk musika|folk]] musikako aitzindaria (h. [[2014]]).
** [[Traute Lafrenz|Traute Lafrenz,]] alemaniar medikua zen, nazismoaren aurkako erresistentzian parte hartu zuena. [[Arrosa Zuria]] taldeko azken kidea (h. [[2023]]).
* [[1921]] –
** [[Vasco Gonçalves]], [[Portugal]]go lehen ministroa (h. [[2005]]).
** [[Sugar Ray Robinson]], estatubatuar boxeolaria, historiako boxeolari honenetakoa (h. [[1989]]).
** [[Cuco Sánchez]], mexikar herri-musika egile eta abeslaria (h. [[2000]]).
* [[1924]] –
** [[Yehuda Amichai]], israeldar poeta (h. [[2000]]).
** [[Ladislava Bakanic]], estatubatuar gimnasta artistikoa (h. [[2021]]).
* [[1925]] – [[Ngiratkel Etpison]], [[Palau]]ko 5. presidentea (h. [[1997]]).
* [[1926]] – [[Rafael Romero Marchent]], espainiar zinema zuzendaria (h. [[2020]]).
* [[1930]] –
** [[Juan Gelman]], argentinar olerkaria, itzultzailea eta kazetaria (h. [[2014]]).
** [[Luce Irigaray]], belgikar-frantziar idazlea, psikoanalista eta hizkuntzalaria.
* [[1931]] – [[Aldo Rossi]], italiar teoriko, margolari eta arkitekto postmodernoa (h. [[1997]]).
* [[1933]] –
** [[James Brown]], estatubatuar soul eta funk abeslari, konposatzaile, musikari eta ekoizlea (h. [[2006]]).
** [[Steven Weinberg]], estatubatuar fisikaria, 1979ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2021]]).
* [[1934]] – [[Georges Moustaki]], greziar-egiptoar-frantziar kantautorea, XX. mendeko kantagintzaren erreferente nagusietakoa (h. [[2013]]).
* [[1937]] – [[Nélida Piñon]], brasildar idazle eta kazetaria (h. [[2022]]).
* [[1938]] – [[Lindsay Kemp]], ingeles dantzari, aktore, irakasle, mimo eta koreografoa (h. [[2018]]).
* [[1939]] – [[Mimi Barthélémy]], haitiar idazle eta ipuin kontalaria (h. [[2013]]).
* [[1941]] – [[Nona Gaprindaxvili]], georgiar xake jokalaria, Maisu Handi titulua eskuratzen lehenbiziko emakumea.
* [[1942]] – [[Vera Čáslavská]], [[txekoslovakia]]r gimnasta artistikoa (h. [[2016]]).
* [[1943]] – [[Maryse Wolinski]], frantziar kazetari eta idazlea (h. [[2021]]).
* [[1945]] –
** [[Jeffrey C. Hall]], estatubatuar genetikalari eta kronobiologoa, 2017ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
** [[Roberto Verino]], espainiar diseinatzailea eta moda-enpresaburua.
* [[1949]] – [[Leopoldo Luque]], argentinar futbolaria (h. [[2021]]).
* [[1960]] – [[Jaron Lanier]], estatubatuar informatikaria, idazlea eta musikagilea, [[errealitate birtual]]aren aitzindaria.
* [[1961]] – [[Leyla Zana]], [[kurdu]]-[[turkia]]r idazle eta politikaria.
* [[1965]] – [[Mikhail Prokhorov]], errusiar enpresaburu milionarioa.
* [[1967]] – [[Iretiola Doyle]], nigeriar aktore, telebista aurkezle, ekoizle eta gidoilaria.
* [[1968]] – [[Nina Paley]], estatubatuar marrazkilaria eta animatzailea, feminista erradikala eta kultura askearen aldeko aktibista.
* [[1970]] – [[Bobby Cannavale]], estatubatuar aktorea.
* [[1972]] - [[Ana Lena Rivera]], asturiar idazlea.
* [[1975]] – [[Christina Hendricks]], estatubatuar aktorea.
* [[1976]] –
** [[Alexander Gerst]], [[Europako Espazio Agentzia]]ko alemaniar astronauta.
** [[Eduard Heger]], [[Eslovakia]]ko lehen ministroa.
* [[1977]] –
** [[Hiro Mashima]], japoniar mangaka.
** [[Maryam Mirzakhani]], irandar matematikaria (h. [[2017]]).
* [[1978]] - [[Inma López Silva]], galizieraz idazten duen idazlea, itzultzailea, antzerki irakaslea, ikertzailea eta kritikaria.
* [[1982]] –
** [[Ola Bini]], suediar ekintzaile politiko eta software garatzailea, [[Julian Assange]] eta [[WikiLeaks|Wikileaksekin]] lotura duelakoan atxilotua.
** [[Rebecca Hall]], ingeles aktore eta zinema zuzendaria.
** [[Mina Orfanou]], greziar emakumezko aktore transgeneroa.
* [[1983]] – [[Loral O'Hara]], estatubatuar ingeniaria eta [[NASA]]ko astronauta.
* [[1984]] – [[Sara Casasnovas]], galiziar aktorea.
* [[1989]] – [[Selah Sue]], belgikar abeslari eta kantautorea.
* [[1990]] – [[Brooks Koepka]], estatubatuar golfaria.
* [[1991]] – [[Marama Corlett]], maltar aktorea eta dantzaria.
* [[1993]] – [[Andrea Ros]], kataluniar aktorea.
* [[1996]] – [[Mayo Doko]], japoniar futbolaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1368]] – [[Martin I.a Enrikez Lakarrakoa]], [[Nafarroako Erresuma]]ko noblea.
* [[1817]] – [[Mariano Luis Urkixo]], [[Karlos IV.a Espainiakoa|Espainiako Karlos IV.aren]] garaian [[Espainiako presidenteen zerrenda|Lehenengo Estatu-Idazkari]] bitartekoa, [[Paris]]en (j. [[1769]]).
* [[1950]] – [[André Perchicot]], lapurtar pistako txirrindulari eta abeslaria (j. [[1888]]).
* [[1960]] – [[Luciano Lizarraga]], gipuzkoar futbolaria, [[Brasil]]en (j. [[1881]]).
* [[1968]] – [[Bernard Artigau]], zuberotar hegazkinlaria, Lehen eta Bigarren Mundu Gerretan Frantziaren alde borrokatu zuena, [[Buenos Aires]]en (j. [[1894]]).
* [[1976]] – [[Mariano Iurrita]], gipuzkoar futbolaria (j. [[1904]]).
* [[1981]] – [[Rafael Eguskiza Aurrekoetxea]], bizkaitar futbolaria, [[Mexiko Hiria]]n (j. [[1912]]).
* [[1988]] – [[José María Jauregi]], ''Penaltyen erregea'', bizkaitar futbolaria (j. [[1896]]).
* [[1989]] – [[Edmundo Markuleta]], gipuzkoar komikigile eta margolaria, [[Bartzelona]]n (j. [[1923]]).
* [[1993]] – [[Maria Etxabe Aldai]], gipuzkoar idazle, politikari eta kultur eragilea (j. [[1903]]).
* [[1997]] – [[Bittori Etxeberria]], nafar abertzalea, Francoren kontrako euskal erresistentziaren Informazio-Zerbitzuan funtsezko emakumea (j. [[1908]]).
* [[1999]] – [[Anbrosio Zatarain Etxebeste]], gipuzkoar idazlea (j. [[1912]]).
* [[2021]] – [[Iñaki Mallona]], bizkaitar pasiotar apaiza, [[Arecibo]]ko gotzaina, [[Puerto Rico]]n (j. [[1932]]).
=== Mundua ===
* [[1270]] – [[Béla IV.a Hungariakoa]], [[Hungaria]] eta [[Kroazia]]ko erregea eta [[Estiria]]ko dukea (h. [[1206]]).
* [[1410]] – [[Alexandro V.a antipapa|Alexandro V.a]], [[Antipapa]] (j. {{circa|[[1340]]}}).
* [[1481]] – [[Mehmed II.a]], [[Otomandar Inperioa|Otomandar Inperioko]] sultana (j. [[1432]]).
* [[1616]] – [[William Shakespeare]], ingeles antzerkigile, olerkari eta aktorea (j. [[1564]]).
* [[1758]] – [[Benedikto XIV.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1675]]).
* [[1764]] – [[Francesco Algarotti]], italiar polimata, olerkari, saiakeragile, arte kritikari eta arte bildumagilea (j. [[1712]]).
* [[1839]] –
** [[Ferdinando Paër]], italiar musikagilea (j. [[1771]]).
** [[Pehr Henrik Ling]], [[suediera]]zko poeta eta suediar [[gimnastika]]ren sortzailea (j. [[1776]]).
* [[1853]] – [[Juan Donoso Cortés]], espainiar idazle eta politikaria (j. [[1809]]).
* [[1856]] – [[Adolphe Adam]], frantziar musikagilea (j. [[1803]]).
* [[1858]] – [[Aogust Brizeug]], [[bretainiera]]zko poeta (j. [[1803]]).
* [[1916]]an [[Kilmainham Gaol]]en ([[Dublin]]) fusilatuak:
** [[Thomas J. Clarke]], irlandar iraultzailea, ziurrenik [[Pazko matxinada|1916ko Pazko matxinadaren]] arduradun nagusia (j. [[1858]]).
** [[Thomas MacDonagh]], irlandar ekintzaile politiko, olerkari, antzerkigile, irakasle eta errepublikar iraultzailea, [[Pazko matxinada|1916ko Pazko Matxinadako]] buruzagietako bat (j. [[1878]]).
** [[Patrick Pearse]], irlandar maisu, olerkari, idazle, nazionalista eta ekintzaile politikoa (j. [[1879]]).
* [[1917]] – [[Amicie Lebaudy]], frantziar idazle eta filantropoa (j. [[1847]]).
* [[1921]] – [[William Robert Brooks]], britainiar jatorriko estatubatuar [[astronomo ospetsuak|astronomoa]] (j. [[1844]]).
* [[1936]] – [[Robert Michels]], alemaniar jatorriko italiar soziologoa (j. [[1876]]).
* [[1942]] – [[Thorvald Stauning]], [[Danimarka]]ko lehen ministroa (j. [[1873]]).
* [[1943]] – [[Ingolf Elster Christensen]], norvegiar politikaria (j. [[1872]]).
* [[1944]] – [[Margaret Eliza Maltby]], estatubatuar fisikari eta hezitzailea (j. [[1860]]).
* [[1949]] – [[Mariano Fortuny Madrazo]], espainiar margolari, asmatzaile, grabadore, argazkilari, diseinatzaile, enpresari eta eszenografoa (j. [[1871]]).
* [[1961]] – [[Maurice Merleau-Ponty]], frantziar filosofoa (j. [[1908]]).
* [[1962]] – [[Juan Hernández Saravia]], espainiar militarra (j. [[1880]]).
* [[1965]] – [[Árpád Szakasits]], [[Hungaria]]ko estatuburua (j. [[1888]]).
* [[1969]] – [[Zakir Husain]], [[India]]ko 3. presidentea (j. [[1897]]).
* [[1972]] – [[Ksenia Boguslavskaia]], errusiar abangoardiako artista, poeta eta barne diseinatzailea (j. [[1892]]).
* [[1981]] – [[Nargis Dutt]], indiar zinema aktore eta abeslaria (j. [[1929]]).
* [[1984]] – [[Glòria Bulbena i Reig]], kataluniar kultura-aktibista eta idazlea (j. [[1891]]).
* [[1987]] – [[Dalida]], frantziar abeslari eta aktorea (j. [[1933]]).
* [[1989]] – [[Christine Jorgensen]], estatubatuar aktorea eta aktibista, Estatu Batuetan [[sexua berresleitzeko ebakuntza]] egin zuen lehen pertsona (j. [[1926]]).
* [[1991]] – [[Jerzy Kosinski]], poloniar-estatubatuar eleberrigilea (j. [[1933]]).
* [[1996]] – [[Hermann Kesten]], alemaniar idazlea (j. [[1900]]).
* [[1997]] – [[Narciso Yepes]], espainiar gitarra-jotzailea (j. [[1927]]).
* [[1998]] – [[Jean-Baptiste Hachème]], [[Dahomey]]ko presidentea (j. [[1929]]).
* [[2002]] – [[Muhammad Haji Ibrahim Egal]], [[Somalia]] lehen ministroa eta [[Somalilandia]]ko presidentea (j. [[1928]]).
* [[2006]] – [[Karel Appel]], herbeheretar margolaria (j. [[1921]]).
* [[2007]] – [[Wally Schirra]], estatubatuar astronauta (j. [[1923]]).
* [[2008]] – [[Leopoldo Calvo-Sotelo]], [[Espainiako Gobernuko presidente]]a (j. [[1926]]).
* [[2011]] – [[Jackie Cooper]], estatubatuar aktorea (j. [[1922]]).
* [[2014]] – [[Gary Becker]], estatubatuar ekonomista, 1992ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (j. [[1930]]).
* [[2016]] – [[Ángel de Andrés López]], espainiar aktorea (j. [[1951]]).
* [[2018]] – [[Günter Herburger]], alemaniar idazlea (j. [[1932]]).
* [[2020]] –
** [[Dave Greenfield]], ingeles teklatu-jotzaile, abeslari eta egile abeslaria, ''[[The Stranglers]]'' taldeko kidea (j. [[1949]]).
** [[Selma Huxley]], kanadar historialaria, Euskal Herriko eta Kanadako itsas historian aditua (j. [[1927]]).
* [[2021]] – [[Phil Naro]], estatubatuar abeslaria, konpositorea, disko-ekoizlea eta gitarra-jotzailea (j. [[1958]]).
* [[2022]] – [[Stanislav Xuxkevitx]], [[Bielorrusia]]ko presidentea (j. [[1934]]).
* [[2023]] –
** [[Bernard Lapasset]], frantziar errugbi jokalari eta administratzailea (j. [[1947]]).
** [[Nikica Valentić]], [[Kroazia]]ko lehen ministroa (j. [[1950]]).
* [[2024]] – [[Imerio Massignan]], italiar txirrindularia (j. [[1937]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* Nazioartean, [[Prentsa Askatasunaren eguna]].
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Maia eta Filipe.
* Jaieguna, ondoko herrietan:
** [[Bizkaia]]n: [[Durango]] (Goikuria), [[Sopuerta]], [[Zeberio]].
** [[Gipuzkoa]]n: [[Andoain]], [[Itsasondo]], [[Legazpi]], [[Oñati]] (Olabarta), [[Orexa]], [[Zestoa]].
** [[Nafarroa]]n: [[Andosilla]], [[Uxue]].
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Maiatzaren 2]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Maiatzaren 4]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
dt9dtrgutcozio76djrnblw5r241ibm
Maiatzaren 18
0
2904
10022285
9992929
2025-01-04T10:39:42Z
Artegia
65203
10022285
wikitext
text/x-wiki
'''Maiatzaren 18'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko ehun eta hogeita hamazortzigarren [[egun]]a da, 139garrena [[bisurte]]etan. 227 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|5|18}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1429]] – [[Iruñeko katedrala|Iruñeko Andre Maria Erreginaren katedralean]] [[Zuria I.a Nafarroakoa|Zuria I.a erreginaren]] koroatze ekitaldia ospatu zen.
* 1521 – Nafarrek ihesean zihoazen gaztelarrak garaitu zituzten [[Esako Gudua (1521)|Esako zubiko guduan]].
* [[1924]] – [[Elgeta]]n [[Euskal Mendizale Federazioa]] sortu zuten.
* [[1976]] – Inkontrolatuek [[Algorta]]n gazte bat balaz zauritu dute pankarta bat jartzen ari zenean. [[Donostia]]ko [[Antigua (Donostia)|Antigua]] auzoan ekintza ugari egin dituzte.
* [[1977]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] Manuel Orceda De La Cruz polizia hil zuen [[Donostia]]n.
* [[1978]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] [[Francisco Franco|Francoren]] goardia pertsonaleko kide izandako Alfredo Aristondo Trincado hil zuen [[Pasaia]]n.
* [[2008]] –
** [[Fernando Etxegarai]] preso [[plentzia]]rra askatu zuten, 21 urte espetxean eman ondoren "[[Parot doktrina|Parot Doktrina]]" aplikatuz berriz kartzelatu zutena.
** [[Espainiako trantsizioa|Trantsizioaz]] gero lehen aldiz, eta [[Bilbo]]n bezala, [[Donostia]]ko udaletxean [[Espainiako bandera]] ezarri zuten [[Euskal Autonomia Erkidegoa|EAEko]] Auzitegi Nagusiaren agindua ez jasotzearren.
* [[2009]] – [[Irurita]]n jarritako frankismoko esklaboen oroigarria apurtu eta mehatxuak zabaldu zituzten preso ohi baten aurka.
* [[2013]] – Bilbon [[Basurtuko tunela]] ireki zen, ordurarte Bilboko sarbide nagusienetakoa zen [[Sabino Arana etorbidea (Bilbo)|Sabino Arana etorbideko]] biaduktua ordezkatuz.
=== Mundua ===
* [[1152]] – [[Leonor Akitaniakoa]] eta [[Henrike II.a Ingalaterrakoa]] ezkondu ziren.
* [[1765]] – Sute batek [[Montreal]] hiri [[kanada]]rra suntsitu zuen.
* [[1803]] – [[Britainia Handia]]ren eta [[Frantzia]]ren arteko gerra hasi zen.
* [[1968]] – [[Senegal]]go 68ko Maiatza hasi zen, ikasleek gobernuaren aurkako protestak deitu zituztenean, beken murrizketen harira.
* [[1969]] – [[Apollo 10]]aren hegaldiari hasiera eman zitzaion.
* [[1980]] – [[Hego Korea]]ko ikasleen protesta demokrazia eskatzeko zanpatu zutenean [[Gwangju]]-ko sarraskia gertatu zen.
* [[1991]] – [[Somalia]]ko iparraldeak independetzia aldarrikatu zuen [[Somalilandia]] izenarekin.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[2006]] – ''[[Baso ilunean]]'' filma Canneseko Zinemaldian estreinatu zen, [[Koldo Serra]]k zuzendu eta [[Gary Oldman]], [[Paddy Considine]], [[Aitana Sánchez-Gijón]] eta [[Virginie Ledoyen]] aktoreek antzeztu zutelarik.
=== Mundua ===
* [[1960]] – ''[[Sergeant Rutledge]]'' ("Sarjentu Beltza") filma estreinatu zen, [[John Ford]]ek zuzendu eta [[Woody Strode]] eta [[Jeffrey Hunter]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1996]] – ''[[Breaking the Waves]]'' ("Olatuak Apurtzen") filma [[Canneseko Zinemaldia]]n estreinatu zen, [[Lars von Trier]]ek zuzendu eta [[Emily Watson]] eta [[Stellan Skarsgård]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[2001]] – ''[[Shrek]]'' animazio filma Canneseko Zinemaldian estreinatu zen, [[Andrew Adamson]] eta [[Vicky Jenson]]ek zuzendu eta [[Mike Myers]], [[Eddie Murphy]], [[Cameron Diaz]], [[John Lithgow]] eta [[Vincent Cassel]] aktoreek bikoiztu zuten.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1924]] – [[Euskal Mendizale Federazioa]] sortu zuten [[Elgeta]]n, [[Araba]], [[Bizkaia]], [[Gipuzkoa]] eta [[Nafarroa]]ko mendi-elkarteek sustatuta, ''"Federación Vasco-Navarra de Alpinismo"'' izenarekin.
* [[2009]] – [[Edurne Pasaban]] euskal alpinista [[Kanchenjunga|Kangchenjunga]] mendira igo zen.
* [[2012]] – [[Biarritz Olympique]] euskal errugbi taldeak [[Rugby Club Toulonnais|RC Toulon]] [[frantzia]]r taldeari [[Londres]] hiriko [[Twickenham Stoop]] estadioan jokatutako [[European Challege Cup|Europako errugbi txapelketako]] finalean 21-18 irabazi zion.
* [[2014]] – [[Osasuna futbol kluba|Osasuna]] futbol taldea [[Espainiako futbol liga txapelketa|Lehen Mailatik]] [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|Bigarren Mailara]] jeitsi zen, jeitsiera eguneko partiduan [[Sadar|Sadar estadioaren]] hegoaldeko harmailetako hesiak erori eta gutxienez 68 lagun zauritu zirelarik.
=== Mundua ===
* [[1956]] – [[Ernst Reiss]] eta [[Fritz Luchsinger]] suitzar alpinistek [[Lhotse]] mendia lehenbiziko aldiz igo zuten.
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1578]] – [[Domingo Goia]], gipuzkoar etxegilea, [[Francisco Goya]]ren heren-aitona.
* [[1789]] – [[José Antonio Etxabarri]], bizkaitar militar eta politikaria (h. [[1834]]).
* [[1873]] – [[Felix Bilbao Ugarriza]], bizkaitar apaiz katolikoa, [[Tortosa]]ko apezpikua (h. [[1943]]).
* [[1885]] – [[Manuel Gaintza Plazaola]], gipuzkoar musikagilea (h. [[1943]]).
* [[1902]] – [[Felisa Ventura]], erizaina eta emagina (h. [[1959]]).
* [[1906]] – [[Marcelino Juaristi|Marcelino Juaristi ''Atano IV.a'']], gipuzkoar esku pilotaria (h. [[1989]]).
* [[1929]] –
** [[Miren Jone Azurza]], gipuzkoar kazetaria, euskarazko kazetaritza modernoaren aitzindaria (h. [[2022]]).
** [[Jose Maria Mendiola]], gipuzkoar idazle eta enpresaria (h. [[2003]]).
* [[1934]] – [[Eli Galdos|Eli Galdos Zubia]], [[Eusko Jaurlaritza]]ko Herrizaingo Sailburuordea (h. [[2007]]).
* [[1938]] – [[Angel Olaran]], gipuzkoar misiolaria.
* [[1941]] – [[Juan Mari Atutxa]], bizkaitar politikaria, [[Eusko Legebiltzarreko mahaiburu]] ohia.
* [[1943]] – [[Luis María Otiñano]], arabar futbolaria (h. [[1997]]).
* [[1949]] – [[Joxean Agirre]], gipuzkoar idazlea eta kazetaria.
* [[1958]] – [[Isabel Lizarraga]], nafar irakasle eta idazlea.
* [[1969]] – [[Xabier Alberdi]], [[Albaola Itsas Kultur Erakundea|Albaola Elkartearen]] Ikerketa Saileko zuzendaria eta [[Euskal Itsas Museoa|Donostiako Euskal Itsas Museoan]] zuzendari zientifikoa.
* [[1973]] – [[Bea Sever]], bizkaitar sexologoa eta kazetaria.
* [[1975]] – [[Marta Mendia]], nafar atleta, altuera jauzilari eta hirukoizlaria.
* [[1977]] – [[Eider Rodriguez]], gipuzkoar idazlea.
* [[1978]] – [[Abel Barriola]], nafar esku pilotari ohia.
* [[1982]] – [[Pablo Feijóo|Pablo Feijoo]], gipuzkoar errugbilaria.
* [[1992]] - [[Mikel Cuberia]], bizkaitar futbolaria.
* [[1994]] – [[Nagore Osoro]], bizkaitar traineru estropadetako patroia.
* [[1995]] – [[Iker Undabarrena]], bizkaitar futbolaria.
* [[2001]] - [[Eric Pérez]], bizkaitar futbolaria.
* [[2004]] - [[Maite Zubieta]], bizkaitar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1048]] – [[Omar Khayyam]], [[persia|pertsiar]] matematikaria, filosofoa, astronomoa, medikua, sufia eta poeta (h. [[1131]]).
* [[1711]] – [[Ruđer Josip Bošković]], [[Ragusako Errepublika]]ko fisikari, astronomo, matematikari, filosofo, diplomazialari, olerkari, teologo, jesulagun, apaiz eta polimata (h. [[1787]]).
* [[1797]] – [[Frederiko Augusto II.a Saxoniakoa]], [[Saxoniako Erresuma|Saxoniako]] erregea (h. [[1854]]).
* [[1804]] – [[Jules Dupuit]], frantziar ingeniari eta ekonomialaria (h. [[1866]]).
* [[1810]] –
** [[Johann Peter Hasenclever]], alemaniar margolaria (h. [[1853]]).
** [[Francesco Maria Piave]], italiar libreto egileak (h. [[1876]]).
* [[1812]] – [[Frantzisko Coll]], ''Aita Coll'', kataluniar domingotar erlijiosoa, misiolaria eta Anunciatako Ahizpa Domingotarren fundatzailea (h. [[1875]]).
* [[1850]] – [[Oliver Heaviside]], ingeles fisikaria, ingeniari elektrikoa, irrati-telegrafista eta matematia (h. [[1925]]).
* [[1852]] – [[Gertrude Käsebier]], estatubatuar argazkilaria (h. [[1934]]).
* [[1868]] – [[Nikolas II.a Errusiakoa]], [[errusia]]ko azken [[tsar]]ra (h. [[1918]]).
* [[1869]] – [[Rupprecht Bavariakoa]], bavariar militar eta printzea, azken [[Bavariako Erresuma]]ko printze oinordekoa (h. [[1955]]).
* [[1872]] – [[Bertrand Russell]], galestar ekintzailea, idazlea, filosofoa eta matematikaria, 1950eko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1970]]).
* [[1876]] – [[Hermann Müller]], [[Alemaniako kantziler]]ra (h. [[1931]]).
* [[1883]] –
** [[Eurico Gaspar Dutra]], [[Brasil]]go presidentea (h. [[1974]]).
** [[Walter Gropius]], alemaniar arkitektoa eta [[Bauhaus]] eskolako zuzendaria (h. [[1969]]).
* [[1889]] – [[Gunnar Gunnarsson]], gehienbat [[daniera]]z idatzi zuen islandiar idazlea (h. [[1975]]).
* [[1891]] – [[Rudolf Carnap]], alemaniar filosofoa, [[Vienako Zirkulua]]ren burutzat hartua (h. [[1970]]).
* [[1895]] – [[Augusto César Sandino]], [[nikaragua]]r iraultzailea, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] presentziaren aurka borrokan ibili zena (h. [[1934]]).
* [[1897]] – [[Frank Capra]], italiar-estatubatuar zinema zuzendaria (h. [[1991]]).
* [[1901]] –
** [[Henri Sauguet]], frantziar musikagilea (h. [[1989]]).
** [[Vincent du Vigneaud]], estatubatuar biokimikaria, 1955eko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1978]]).
* [[1904]] – [[Àngels Ferrer i Sensat]], kataluniar maistra, pedagogoa eta Natur Zientzietako katedraduna (h. [[1992]]).
* [[1909]] –
** [[Alexander Aigner]], austriar matematikaria (h. [[1988]]).
** [[Fred Perry]], ingeles ping-ponglari eta tenislaria (h. [[1995]]).
* [[1912]] –
** [[Richard Brooks]], estatubatuar film gidoigile, zuzendari eta ekoizlea (h. [[1992]]).
** [[Walter Sisulu]], hegoafrikar politikaria, [[apartheid]]aren kontrako ekintzailea (h. [[2003]]).
* [[1913]] – [[Charles Trenet]], frantziar abeslaria, musikagilea eta poeta (h. [[2001]]).
* [[1914]] –
** [[Pierre Balmain]], frantziar moda-diseinatzailea (h. [[1982]]).
** [[Cacilda Borges Barbosa]], brasildar musika irakaslea, zuzendaria, konpositorea eta piano-jolea (h. [[2010]]).
** [[Boris Christoff]], bulgariar opera abeslaria, XX. mendeko [[baxu (ahotsa)|baxurik]] onenetakoa (h. [[1993]]).
** [[Juan Lechín Oquendo]], boliviar sindikalista eta politikaria (h. [[2001]]).
* [[1919]] – [[Margot Fonteyn]], ingeles ballet dantzaria (h. [[1991]]).
* [[1920]] – [[Joan Paulo II.a]], [[Aita santu]]a (h. [[2005]]).
* [[1923]] – [[Hugh Shearer]], [[Jamaika]]ko lehen ministroa (h. [[2004]]).
* [[1924]] - [[Priscilla Pointer]], estatubatuar aktorea.
* [[1927]] – [[François Nourissier]], frantziar kazetari eta idazlea (h. [[2011]]).
* [[1928]] –
** [[Gaspar Castellano y de Gastón]], [[Aragoi]]ko Gobernuaren Presidentea (h. [[2019]]).
** [[Michelle Perrot]], frantziar historialari eta feminista.
* [[1935]] – [[Pádraig Ó Snodaigh]], irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea (h. [[2025]]).
* [[1937]] – [[Jacques Santer]], [[Luxemburg]]eko lehen ministro ohia eta [[Europako Ekonomia Erkidegoa|Europako Ekonomia Erkidegoko]] Batzordeko presidente ohia.
* [[1939]] –
** [[Giovanni Falcone]], italiar magistratua, [[mafia]]ren aurka aritutakoa (h. [[1992]]).
** [[Peter Grünberg]], frantziar fisikaria, 2007ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2018]]).
* [[1942]] – [[Nobby Stiles]], ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[1944]] –
** [[Celia Amoros]], valentziar [[Emakume filosofoak|filosofoa]], [[Idazle|idazlea]] eta [[Saiakera|saiakeragilea]].
** [[James Arthur]], kanadar matematikaria, analisi harmonikoan aditua.
** [[W. G. Sebald]], alemaniar idazlea (h. [[2001]]).
* [[1946]] – [[Günther Messner]], Hegoaldeko Tiroleko italiar mendizalea (h. [[1970]]).
* [[1947]] – [[John Bruton]], irlandako [[Taoiseach]]a (h. [[2024]]).
* [[1951]] – [[Ben Feringa]], herbeheretar kimikaria, 2016ko [[Kimikako Nobel Saria]].
* [[1960]] – [[Yannick Noah]], frantziar tenis-jokalari ohia.
* [[1962]] –
** [[Sandra Ann Lauer]], ''Sandra'', alemaniar pop abeslaria.
** [[Iker Zubizarreta]], euskal-venezuelar futbolari ohia.
* [[1964]] –
** [[Satoru Mochizuki]], japoniar futbolari ohia.
** [[Pilar Ruiz-Lapuente]], kataluniar astrofisikaria.
* [[1966]] – [[Elisa Matilla]], espainiar aktorea.
* [[1967]] –
** [[Osiel Cárdenas Guillén]], mexikar droga trafikatzailea, [[Golkoko kartela|Golkoko karteleko]] burua eta [[Los Zetas]]ko sortzailea.
** [[Pilar Costa]], espainiar abokatu eta politikaria.
* [[1969]] –
** [[Helena Noguerra]], belgikar abeslari, antzerkigile eta aktorea.
** [[Antônio Carlos Zago]], brasildar futbolari ohia.
* [[1970]] –
** [[Tina Fey]], estatubatuar aktore eta komediantea.
** [[Tim Horan]], australiar errugbilari ohia.
* [[1971]] – [[Elvis Gregory]], kubatar eskrimalari ohia, florete modalitatekoa.
* [[1974]] –
** [[Salvador Guardia]], espainiar saskibaloi jolakalari ohia.
** [[Yasuyuki Akaike]], japoniar futbolari ohia.
* [[1975]] – [[Jack Johnson]], folk rock estiloko egile abeslaria.
* [[1979]] – [[Milivoje Novaković]], esloveniar futbolaria.
* [[1980]] –
** [[Juanlu Gómez]], espainiar futbolari ohia.
** [[María Ruiz]], espainiar aktorea.
* [[1984]] –
** [[Vera Daves]], Angolako Gobernuko Finantza ministroa.
** [[Niki Terpstra]], herbeheretar txirrindularia.
* [[1987]] – [[Luisana Lopilato]], argentinar aktore eta abeslaria.
* [[1989]] – [[Eugénie Le Sommer]], frantziar futbolaria.
* [[1990]] –
** [[Carla Barber]], kanariar medikua eta modeloa.
** [[Yuya Osako]], japoniar futbolaria.
* [[1991]] – [[Shanne Braspennincx]], herbehereetar txirrindularia.
* [[1992]] – [[Fernando Pacheco Flores]], espainiar futbolaria.
* [[1993]] –
** [[Gabriela Loran]], brasildar emakumezko aktore eta modelo transgeneroa.
** [[Jessica Watson]], hamasei urterekin mundu osotik bakarrik nabigatzea erabaki zuen australiar nabigatzailea.
* [[1994]] – [[Iris Arnaiz]], asturiar futbolaria.
* [[1995]] –
** [[Thalles Lima de Conceição Penha]], brasildar futbolaria (h. [[2019]]).
** [[Asia Ortega]], kataluniar dantzari eta aktorea.
* [[2002]] – [[Alina Zagitova]], errusiar izotz gaineko patinatzaile artistikoa.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1643]] – [[Henrike Ezponda]], zuberoar legegizon eta historialaria (j. [[1568]]).
* [[1818]] – [[José Joaquín Ferrer Cafranga]], gipuzkoar itsasgizona eta astronomoa (j. [[1763]]).
* [[1834]] – [[Jean-Bernard Uhart]], baxenafar militarra eta politikaria (j. [[1765]]).
* [[1872]] – [[Charles Beltzuntze]], Belzuntze bizkondea, erbestean jaiotako euskal idazlea (j. [[1796]]).
* [[1969]] – [[Pablo Rada]], [[Espainiako Aire Armada|Espainiako Aireko Armadako]] nafar hegazkinlaria, [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]] [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublikaren]] alde borrokatu zena, [[Los Molinos]]en (j. [[1901]]).
* [[2010]] – [[Simone Iribarne]], lapurtar tenislaria (j. [[1914]]).
* [[2014]] – [[Marie-Andrée Arbelbide]], euskal herritar politikari abertzalea, [[Heleta]]ko auzapeza (j. [[1936]]).
* [[2023]] – [[Felipe Sistiaga]], gipuzkoar futbolaria (j. [[1943]]).
=== Mundua ===
* [[526]] – [[Joan I.a]], [[Aita santu]]a (j. [[470]]).
* [[1013]] – [[Hisham II.a]], [[Kordobako Kaliferria|Kordobako]] bigarren [[omeiatar Kaliferria|omeiatar]] [[kalifa]] (j. [[965]]).
* [[1160]] – [[Erik IX.a Suediakoa]], [[Suedia]]ko errege eta santua (j. c. [[1120]]-[[1125]]).
* [[1395]] – [[Riccardo Caracciolo]], [[Maltako Ordena|Jerusalemgo San Joanen Ordenako]] 33. maisu handia.
* [[1410]] – [[Roberto I.a Alemaniakoa]], Palatinatuko kondea eta erromatarren erregea (rex Romanorum) (j. [[1352]]).
* [[1450]] – [[Sejong Handia]], Koreako Chosŏn dinastiako laugarren subiranoa (j. [[1397]]).
* [[1503]] – [[Pio III.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1439]]).
* [[1525]] – [[Pietro Pomponazzi]], italiar filosofoa (j. [[1462]]).
* [[1551]] – [[Domenico Beccafumi]], italiar margolaria (j. [[1486]]).
* [[1675]] – [[Francisco de Alarcón]], [[Gaztelako Erresuma|gaztelar]] apezpikua, [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko apezpiku]] izandakoa (j. [[1589]]).
* [[1781]] – [[Micaela Bastidas]], Peruko independentzia hispanoamerikarraren heroia (j.[[1744]])
* [[1781]] – [[Tupac Amaru II.a]], Amerikan [[kolonialismo]]aren aurkako matxinatu indigena (j. [[1738]]).
* [[1799]] – [[Pierre Augustin Caron de Beaumarchais]], frantziar idazle, musikari eta enpresagizona (j. [[1732]]).
* [[1800]] – [[Aleksandr Suvorov]], errusiar militarra (j. [[1729]]/[[1730|30]]).
* [[1829]] – [[Maria Josefa Amalia Saxoniakoa]], Espainiako erregina ezkontidea (j. [[1803]]).
* [[1837]] – [[Marguerite Gérard]], frantziar margolaria, [[rokoko]] estilokoa (j. [[1761]]).
* [[1839]] – [[Caroline Bonaparte]], [[Napoleon I.a]]ren arreba eta [[Napoliko Erresuma]]ko erregina ezkontidea (j. [[1782]]).
* [[1849]] – [[José María Carreño]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1792]]).
* [[1885]] – [[Alphonse de Neuville]], frantziar margolaria (j. [[1835]]).
* [[1887]] –
** [[Francisque Michel]], frantziar historialari eta hizkuntzalaria (j. [[1809]]).
** [[Alfred Vulpian]], frantziar medikua eta neurologoa (j. [[1826]]).
* [[1896]] – [[Daniel Pollen]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (j. [[1813]]).
* [[1909]] –
** [[Isaac Albéniz]], kataluniar musikagilea (j. [[1860]]).
** [[George Meredith]], britainiar idazlea (j. [[1828]]).
* [[1910]] –
** [[Eliza Orzeszkowa]], poloniar idazlea (j. [[1841]]).
** [[Pauline Viardot]], frantziar [[mezzosoprano]]a eta musikagilea (j. [[1821]]).
* [[1911]] – [[Gustav Mahler]], austriar musikagilea (j. [[1860]]).
* [[1922]] – [[Alphonse Laveran]], frantziar sendagilea, 1907ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1845]]).
* [[1928]] – [[Martha A. Boughton]], estatubatuar irakasle, idazle, poeta eta kantugilea (j. [[1857]]).
* [[1929]] – [[Gerard Portielje]], genero paisaietako belgikar margolaria (j. [[1856]]).
* [[1941]] – [[Werner Sombart]], alemaniar ekonomista eta soziologoa (j. [[1863]]).
* [[1948]] – [[Francisco Alonso]], espainiar musikagilea (j. [[1887]]).
* [[1955]] – [[Mary McLeod Bethune]], estatubatuar hezitzailea, filantropoa, borrokalari humanitarioa eta giza eskubideen aktibista (j. [[1875]]).
* [[1959]] –
** [[Apsley Cherry-Garrard]], [[Antartika]]ko esploratzaile ingelesa, [[Terra Nova espedizioa]]n bizirik atera zena (j. [[1886]]).
** [[Enrique Guaita]], argentinar-italiar futbolaria (j. [[1910]]).
* [[1973]] – [[Jeannette Rankin]], estatubatuar politikari eta aktibista, [[Ameriketako Estatu Batuetako Kongresua|Ameriketako Estatu Batuetako Kongresurako]] hautatutako lehendabiziko emakumea (j. [[1880]]).
* [[1975]] –
** [[Kasimir Fajans]], poloniar kimikari eta fisikaria (j. [[1887]]).
** [[Aníbal Troilo]], ''pichuco'', argentinar bandoneon-jotzaile, musikagile eta tango-orkestra zuzendaria (j. [[1914]]).
* [[1980]] – [[Ian Curtis]], ingeles abeslari, abesti egile eta musikaria, [[Joy Division]] taldeko kidea (j. [[1956]]).
* [[1981]] –
** [[Juana Cruz]], madrildar toreatzailea, Espainiako emakume [[toreatzaile]] aitzindarietako bat (j. [[1917]]).
** [[William Saroyan]], estatubatuar idazlea (j. [[1908]]).
* [[1985]] – [[Hilding Rosenberg]], suediar musikagilea (j. [[1892]]).
* [[1990]] – [[Jill Ireland]], ingeles aktorea (j. [[1936]]).
* [[1991]] – [[Muriel Box]], ingeles gidoigile eta zuzendaria (j. [[1905]]).
* [[1995]] –
** [[Alexander Godunov]], [[sobiet]]ar ballet dantzari eta aktorea (j. [[1949]]).
** [[Henri Laborit]], frantziar sendagile, biologo, etologo eta psikologoa (j. [[1914]]).
** [[Elizabeth Montgomery]], estatubatuar aktorea (j. [[1933]]).
* [[1999]] – [[Augustus Pablo]], jamaikar reggae eta dub musikari eta ekoizlea (j. [[1954]]).
* [[2001]] – [[Seán Mac Stíofáin]], irlandar errepublikarra, [[Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikarra|Behin-behineko IRAko]] buruzagia (j. [[1928]]).
* [[2004]] –
** [[Elvin Jones]], estatubatuar jazz bateria-jotzailea (j. [[1927]]).
** [[Vladislav Terziul]], ukrainar alpinista (j. [[1953]]).
* [[2007]] – [[Pierre-Gilles de Gennes]], frantziar fisikaria, 1991ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1932]]).
* [[2010]] – [[Edoardo Sanguineti]], italiar olerkaria (j. [[1930]]).
* [[2012]] – [[Dietrich Fischer-Dieskau]], alemaniar opera-abeslaria, baritonoa (j. [[1925]]).
* [[2014]] – [[Dobrica Ćosić]], jugoslaviar eta serbiar idazle, teoriko politiko eta politikaria, [[Serbia eta Montenegro|Jugoslaviako Errepublika Federaleko]] lehenbiziko presidentea (j. [[1921]]).
* [[2017]] – [[Roger Ailes]], estatubatuar telebista exekutiboa (j. [[1940]]).
* [[2019]] – [[Analia Gadé]], espainiar-argentinar aktorea (j. [[1931]]).
* [[2021]] – [[Franco Battiato]], italiar kantugilea eta abeslaria (j. [[1945]]).
* [[2022]] – [[Domingo Villar]], galizierazko eleberri beltz idazlea (j. [[1971]]).
* [[2023]] –
** [[Helmut Berger]], austriar aktorea (j. [[1944]]).
** [[Jim Brown]], estatubatuar futbolari eta aktorea (j. [[1936]]).
* [[2024]] –
** [[Tony O'Reilly]], irlandar errugbilari eta negozio-gizona (j. [[1936]]).
** [[Marija Ruljancic]], kroaziar-australiar ehun urteduna (j. [[1913]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Museoen Nazioarteko Eguna]]
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Erik/Erika.
Jaieguna, ondoko herrietan:
* [[Bizkaia]]n: [[Ortuella]].
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Maiatzaren 17]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Maiatzaren 19]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
1dr86qnmjbcco86b2gqmeuacazocmhr
Ekainaren 16
0
2936
10022346
10019455
2025-01-04T11:44:49Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10022346
wikitext
text/x-wiki
'''Ekainaren 16'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko ehun eta hirurogeita zazpigarren [[egun]]a da, 168garrena [[bisurte]]etan. 198 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|6|16}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1975]] – Guardia zibilek Alfredo San Sebastian Zaldivar gaztea hil zuten [[Mungia]]n.
* [[2001]] – [[Segi]] gazte erakunde [[Abertzaletasun|abertzale]] [[Sozialismo|sozialistaren]] aurkezpen publikoa [[Iruñea]]n.
* [[2010]] – [[Euskal Herria]]n, [[Butroe (ibaia)|Butroe]], [[Cadagua|Kadagua]] eta [[Nerbioi]] hazi eta hainbat gune urez bete zituzten. [[Bilbo]]n 138 litro erori ziren egun berean.
* [[2018]] – Manifestazio oso jendetsua egin zuten [[Iruñea]]n [[Altsasu auzia|Altsasuko gazteen]] alde. 80.000 lagun baino gehiago batu ziren Iruñeko kaleetan, azken hamarkadetan bertan egindako manifestaziorik jendetsuenean.
=== Mundua ===
* [[1809]] – [[Bolivia|Bolibiako]]<nowiki/> [[La Pazko departamendua|La Pazko]] departamentuak [[Espainiar Inperioa|Espainiar Inperiotik]] independizatu.
* [[1846]] – [[Pio IX.a]] aita santu aukeratu zuten, historiako [[aita santu|aitasantutza]] luzeena hasiz ([[Petri (apostolua)|San Petri]] kontutan izan gabe).
* [[1976]] – [[Hegoafrika]]n, [[Johannesburgo|Johannesburg]] hiriko [[Soweto]] auzoan gatazka handiak egon ziren kalean, [[apartheid]] garaiaren amaiera markatu zutenak.
* [[1977]] – [[Francisco Franco|Franco]] hil osteko [[1977ko Espainiako hauteskunde orokorrak|lehen hauteskunde demokratikoak]] egin ziren [[Espainia]]n.
* [[2010]] – Hogeitabi pertsona hil ziren [[Frantzia]] hegoaldean egondako uholdeetan.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1904]] – [[Bloomsday]] eguna: [[James Joyce]] [[irlanda]]r idazlearen [[Ulises (eleberria)|Ulises]] eleberriko pertsonaia nagusia den Leopold Bloomek bere egun osoko odisea bizi izan zuen [[Dublin]] hirian barna.
* [[1960]] – ''[[Psycho (1960ko filma)|Psycho]]'' ("Psikosia") filma estreinatu zen, [[Alfred Hitchcock]]ek zuzendu eta [[Anthony Perkins]], [[Janet Leigh]], [[Vera Miles]], [[John Gavin]], [[Martin Balsam]] eta [[John McIntire]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1970]] – ''[[Two Mules for Sister Sara]]'' ("Bi Mando Sara Ahizparentzat") filma estreinatu zen, [[Don Siegel]]ek zuzendu eta [[Shirley MacLaine]] eta [[Clint Eastwood]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1978]] – ''[[Grease (filma)|Grease]]'' ("Koipea") musikal-filma estreinatu zen, [[Randal Kleiser]]ek zuzendu eta [[John Travolta]] eta [[Olivia Newton-John]] aktoreek antzeztu zuteelarik.
* [[1989]] – ''[[Ghostbusters II]]'' ("Mamu-Ehiztariak II") filma estreinatu zen, [[Ivan Reitman]]ek zuzendu eta [[Bill Murray]], [[Dan Aykroyd]], [[Sigourney Weaver]], [[Harold Ramis]], [[Rick Moranis]], [[Ernie Hudson]] eta [[Annie Potts]] aktoreek antzeztu zutelarik.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1963]] – [[Valentina Terexkova]] [[sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] [[astronauta|kosmonauta]] espazioratu den lehen [[emakume]]zkoa bihurtu zen, [[Kazakhstan|Kazakstanen]] dagoen [[Baikonur]]ko [[jaurtigune|kosmodromotik]] orbitaratu zutenean.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1760]] – [[Joaquin Martinez de Zuñiga]], nafar elizgizon eta historialaria (h. [[1818]]).
* [[1828]] – [[Wentworth Webster]], Euskal Herrian bizi izandako britaniar idazle euskaltzalea (h. [[1907]]).
* [[1846]] – [[Aureliano Valle]], bizkaitar musikagilea, abesbatzen zuzendaria eta organista (h. [[1918]]).
* [[1876]] - [[Juan Francisco Arancibia]], bizkaitar arkitekto eta politikaria, [[Zerrenda:Bilboko alkateak|Bilboko alkatea]].
* [[1879]] – [[Marcelino Lardizabal]], gipuzkoar misiolaria (h. [[1958]]).
* [[1912]] – [[Julene Urzelai]], euskal mitinlari jeltzalea (h. [[1983]]).
* [[1924]] – [[Juanita Unzueta]], gipuzkoar ballet-dantzaria eta dantza irakaslea (h. [[2017]]).
* [[1927]] – [[Nicolás Redondo Urbieta]], bizkaitar sindikalista eta politikaria, [[UGT]]ko Idazkari Nagusia (h. [[2023]]).
* [[1937]] – [[José Antonio Pagola]], gipuzkoar apaiza eta idazlea.
* [[1945]] – [[Jose Juan Castillo]], bizkaitar sukaldaria (h. [[2021]]).
* [[1958]] – [[Nicolás Redondo Terreros]], euskal politikaria, [[PSE-EE]] alderdikoa.
* [[1960]] – [[Joxe Belmonte]], bizkaitar idazlea.
* [[1961]] – [[Imanol Zubero]], gipuzkoar soziologoa eta politikaria.
* [[1973]] – [[Joseba Ostolaza]], gipuzkoar harri-jasotzailea.
* [[1977]] – [[Iker Martinez de Lizardui]], euskal herritar kirolaria, [[Xabi Fernández|Xabi Fernandezekin]] batera [[bela]]ko 49er Klaseko txapeldun olinpikoa.
* [[1979]] – [[Zigor Goikuria]], bizkaitar futbolaria.
* [[1980]] – [[Jon Iraola]], gipuzkoar aktore eta gidoilaria.
* [[1982]] – [[Jorge Azanza]], nafar txirrindularia.
* [[1996]] – [[Eva Perez-Pons]], bizkaitar poeta eta ingeniaria.
* [[1997]] – [[Miren Lazkano]], gipuzkoar [[Piraguismo|piraguista]], eslalom modalitatean aditua.
* [[1999]] – [[Unai Arietaleanizbeaskoa]], ''Arieta'', gipuzkoar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1550]] – [[Maria Leonor Clevesekoa]], alemaniar noblea (h. [[1608]]).
* [[1583]] – [[Axel Oxenstierna]], ''Södermöreko kondea'', Suediako politikaria (h. [[1654]]).
* [[1640]] – [[Jacques Ozanam]], frantziar matematikaria (h. [[1718]]).
* [[1718]] – [[Thomas Chippendale]], ingeles zurgina (h. [[1779]]).
* [[1723]] – [[Adam Smith]], eskoziar ekonomista eta filosofoa, [[ekonomia]]ren aita bezala ezagutua (h. [[1790]]).
* [[1760]] – [[Isabella Teotochi Albrizzi]], greziar-veneziar idazlea eta salonnièrea (h. [[1836]]).
* [[1793]] – [[Diego Portales]], Txileko diktadorea (h. [[1837]]).
* [[1812]] – [[Abdó Terradas]], kataluniar politikaria eta katalan idazlea (h. [[1856]]).
* [[1829]] – [[Jeronimo]], [[apatxe]]en buruzagia (h. [[1909]]).
* [[1844]] – [[Anna Jevreinova]], errusiar idazle feminista, legelaria eta argitaratzailea (h. [[1917]]).
* [[1851]] – [[Georg Jellinek]], austriar legelaria (h. [[1911]]).
* [[1858]] – [[Gustavo V.a Suediakoa]], Suediako erregea (h. [[1950]]).
* [[1874]] –
** [[Fernand Bouisson]], [[Frantziako lehen ministro]]a (h. [[1959]]).
** [[Arthur Meighen]], [[Kanada]]ko lehen ministroa (h. [[1960]]).
* [[1882]] – [[Mohammad Mossadegh]], [[Iran]]go lehen ministroa (h. [[1967]]).
* [[1885]] – [[Lilly Reich]], alemaniar diseinatzaile modernoa, [[Bauhaus]]eko emakume irakasle gutxienetakoa (h. [[1947]]).
* [[1890]] – [[Stan Laurel]], ingeles aktorea, [[Laurel eta Hardy]] komiko bikote ospetsuko kidea (h. [[1965]]).
* [[1891]] – [[Eva Kotchever]], poloniar feminista, emakumeen tabernak gobernatu zituena Chicagon, New Yorken eta Parisen (h. [[1943]]).
* [[1894]] – [[Fiodor Tolbukhin]], [[Armada Gorria|Armada Gorriko]] mariskala (h. [[1949]]).
* [[1897]] – [[Georg Wittig]], alemaniar kimikaria, 1979ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1987]]).
* [[1901]] –
** [[Conrad Beck]], suitzar musikagilea (h. [[1989]]).
** [[Henri Lefebvre]], frantziar filosofo eta soziologoa, [[Frantziako Alderdi Komunista]]ko teorialari nagusia (h. [[1991]]).
* [[1902]] –
** [[Barbara McClintock]], estatubatuar genetista eta botanikaria, 1983ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1992]]).
** [[George Gaylord Simpson]], estatubatuar paleontologoa, [[Eboluzioaren Teoria Sintetiko]]aren egileetako bat (h. [[1984]]).
* [[1905]] – [[Wiktor Ostrowski]], poloniar alpinista (h. [[1992]]).
* [[1907]] – [[Jack Albertson]], estatubatuar aktore, komediante, dantzari eta abeslaria (h. [[1981]]).
* [[1908]] – [[Sarit Thanarat]], [[Thailandia]]ko lehen ministroa (h. [[1963]]).
* [[1909]] –
** [[Willi Boskovsky]], austriar musikagilea (h. [[1991]]).
** [[Pierre de Chevigné]], frantziar militar eta politikaria, [[Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko lehendakarien zerrenda|Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko presidentea]] (h. [[2004]]).
* [[1912]] – [[Enoch Powell]], britainiar politikari eta idazlea (h. [[1998]]).
* [[1914]] –
** [[Larbi Benbarek]], frantziar futbolaria (h. [[1992]]).
** [[Colette Maze]], frantziar piano-jotzailea eta musika irakaslea (h. [[2023]]).
* [[1915]] –
** [[Mariano Rumor]], [[Italiako lehen ministroen zerrenda|Italiako lehen ministroa]] (h. [[1990]]).
** [[John Tukey]], estatubatuar estatistikaria, [[datuen azterketa esploratzaile]]aren aitzindairia (h. [[2000]]).
** [[Celia Viñas]], kataluniar pedagogo eta idazlea (h. [[1954]]).
* [[1917]] –
** [[Faedon Gizikis]], [[Grezia]]ko presidentea (h. [[1999]]).
** [[Katharine Graham]], estatubatuar kazetaria eta hedabideen enpresaburua (h. [[2001]]).
** [[Irving Penn]], estatubatuar argazkilaria (h. [[2009]]).
* [[1920]] –
** [[José López Portillo]], [[Mexiko]]ko presidentea (h. [[2004]]).
** [[Lilianna Lungina]], errusiar-sobietar itzultzaile eta filologoa (h. [[1998]]).
* [[1921]] – [[Antonio Hernández Palacios]], espainiar komikigilea (h. [[2000]]).
* [[1925]] –
** [[Jean d'Ormesson]], frantziar idazlea eta kazetaria (h. [[2017]]).
** [[Ifigenia Martínez]], mexikar politikaria, ekonomialaria, irakaslea, katedraduna eta diplomazialaria (h. [[2024]]).
* [[1926]] – [[Efraín Ríos Montt]], [[Guatemala]]ko diktadorea (h. [[2018]]).
* [[1928]] –
** [[Annie Cordy]], belgikar aktore eta abeslaria (h. [[2020]]).
** [[Dagmar Rom]], austriar eskiatzailea (h. [[2022]]).
* [[1929]] – [[Sabah Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah]], [[Kuwait]]eko emirra (h. [[2020]]).
* [[1933]] – [[Zsuzsa Bíró]], hungariar zinema-gidoilari eta antzerkigilea (h. [[2023]]).
* [[1934]] – [[William Forsyth Sharpe]], estatubatuar ekonomista, 1990eko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[1935]] – [[Jim Dine]], estatubatuar margolaria.
* [[1936]] – [[Mercedes Vilanova]], kataluniar historialari garaikidea.
* [[1937]] –
** [[Erich Segal]], estatubatuar idazlea (h. [[2010]]).
** [[Simeon II.a Bulgariakoa]], [[Bulgariako Erresuma|Bulgariako erregea]].
* [[1938]] – [[Joyce Carol Oates]], estatubatuar idazlea.
* [[1940]] –
** [[Otacílio Gonçalves]], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
** [[César Pérez de Tudela]], espainiar alpinista, kazetari eta abokatua.
* [[1942]] – [[Giacomo Agostini]], motoziklismoko italiar pilotua, Motoziklismoko Munduko Txapelketan titulu gehien dituena.
* [[1943]] – [[Georges Labazée]], frantziar politikaria, [[Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko lehendakarien zerrenda|Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko lehendakaria]] (h. [[2022]]).
* [[1944]] – [[Annie Famose]], frantziar eskiatzaile alpino ohi eta enpresaburua.
* [[1946]] – [[Julia Reichert]], estatubatuar dokumental-zuzendaria, AEBetako 'mugimendu zinematografiko independentearen amabitxia' (h. [[2022]]).
* [[1947]] – [[Jennifer Thomson]], hegoafrikar mikrobiologoa.
* [[1948]] – [[Leopoldo María Panero]], espaniar [[abangoardismo]]ko poeta, ''novísimos'' taldekoa (h. [[2014]]).
* [[1949]] – [[Ralph Mann]], estatubatuar atleta (h. [[2025]]).
* [[1950]] – [[Drucilla Cornell]], estatubatuar filosofoa, irakaslea, idazlea eta teoriko feminista (h. [[2022]]).
* [[1951]] – [[Roberto Durán|Roberto ''Manos de Piedra'' Durán]], panamar boxeolari ohia.
* [[1952]] – [[Georgios Papandreu (1952)|Georgios Papandreu]], [[Grezia]]ko lehen ministroa.
* [[1953]] – [[Daniel Cohen]], frantziar ekonomialaria (h. [[2023]]).
* [[1955]] – [[Laurie Metcalf]], estatubatuar aktorea.
* [[1956]] - [[Carmen Agredano González]], espainiar abeslaria, poeta, musikagilea eta idazlea.
* [[1957]] – [[Jordi Hurtado]], kataluniar bikoiztaile eta telebista-aurkezlea.
* [[1962]] –
** [[Grant Fox]] – zeelandaberritar errugbilari ohia.
** [[Arnold Vosloo]], hegoafrikar aktorea.
* [[1965]] – [[Andrea M. Ghez]], estatubatuar astronomo eta irakaslea, 2020ko [[Zerrenda:Fisikako Nobel Saria|Fisikako Nobel Saria]].
* [[1966]] –
** [[Germán Martitegui]], argentinar sukaldaria.
** [[Mark Occhilupo]], australiar surflari ohia.
** [[Jan Železný]], txekiar xabalina jaurtilari ohia, inoizko [[Xabalina jaurtiketa|xabalina jaurtilari]] onenetakoa.
* [[1967]] – [[Jürgen Klopp]], alemaniar futbolari-ohia eta entrenatzailea.
* [[1968]] –
** [[Mariana Mazzucato]], estatubatuar-italiar ekonomialaria.
** [[James Patrick Stuart]], estatubatuar aktorea.
* [[1969]] –
** [[Belén Nevado]], espainiar antzerki aktorea.
** [[Tommy Tiernan]], irlandar umorista, aktorea, idazlea, irrati esatari eta telebista aurkezlea.
* [[1970]] – [[Phil Mickelson]], estatubatuar golflaria.
* [[1971]] – [[Tupac Shakur]], estatubatuar rapero eta aktorea, historiako rapero garrantzitsuenetakoa (h. [[1996]]).
* [[1973]] –
** [[Isatxa Mengíbar]], espainiar aktorea eta bikoizketa-aktorea.
** [[Federica Mogherini]], [[Batasuneko atzerri- eta segurtasun-politika erkideko goi-ordezkari]]a.
** [[Michel Pensée]], kamenrundar futbolari ohia.
* [[1974]] – [[Stella Nyanzi]], ugandar mediku-antropologoa eta ekintzaile feminista.
* [[1978]] –
** [[Daniel Brühl]], alemaniar aktorea.
** [[Mingma Sherpa]], nepaldar alpinista, 14 [[zortzimilako]]ak lehen saiakeran igo zituen lehen alpìnista.
* [[1983]] –
** [[Verónica Echegui]], espainiar aktorea.
** [[Alberto Fernández (tiratzailea)|Alberto Fernández]], espainiar tiratzailea.
* [[1984]] – [[Diego Segura]], espainiar futbolaria.
* [[1985]] – [[Débora Nascimento]], brasildar aktorea.
* [[1987]] –
** [[Fabien Causeur]], frantziar saskibaloi jokalaria.
** [[Choi Han-bit]], hegokorear emakume modeloa, aktorea eta abeslaria.
** [[Aya Sameshima]], japoniar futbolaria.
* [[1989]] – [[Lucinta Luna]], indonesiar abeslaria eta aktorea.
* [[1991]] – [[Siya Kolisi]], hegoafrikar errugbilaria.
* [[1993]] – [[Park Bo-gum]], hegokorear aktorea.
* [[1994]] –
** [[Isabella Echeverri]], kolonbiar futbolaria.
** [[Victor Monteiro]], portugaldar futbolaria.
* [[1997]] –
** [[Ander El Haddadi]], gipuzkoar futbolaria.
** [[Camila Morrone]], argentinar-estatubatuar aktore eta modeloa.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1818]] – [[Manuel Quintano]], arabar apaiz eta ardogilea (j. [[1756]]).
* [[1912]] – [[Jose Aretxabaleta]], bizkaitar naturalista, [[Uruguai]]n farmazialari eta unibertsitateko irakaslea izandakoa, [[Montevideo]]n (j. [[1838]]).
* [[1937]] – [[Álvaro Arana]], euskal kirolaria (j. [[1904]]).
* [[1953]] – [[Fernando Barrón]], arabar militarra, [[Madril]]en (j. [[1892]]).
* [[1957]] – [[Tomás Jiménez Gutiérrez]], nafar musikagilea eta apaiza (j. [[1885]]).
* [[1975]] – [[Henri Behotegi]], lapurtar errugbilaria (j. [[1898]]).
* [[1986]] – [[Iñigo Otazu]], arabar abokatu eta politikaria (j. [[1920]]).
* [[2014]] – [[Plácido Bilbao]], bizkaitar futbolaria (j. [[1940]]).
* [[2015]] – [[Antón Borja]], euskal ingeniari, ekonomialari eta unibertsitateko irakaslea (j. [[1945]]).
* [[2018]] – [[Darío Villalba]], euskal herritar margolari eta izotz patinatzailea (j. [[1939]]).
* [[2020]] – [[Eusebio Vélez]], arabar txirrindularia (j. [[1935]]).
* [[2024]] – [[Koldobika Jauregi (eskultorea)|Koldobika Jauregi]], gipuzkoar eskultore [[Minimalismo|minimalista]] (j. [[1959]]).
=== Mundua ===
* [[956]] – [[Hugo Handia]], [[Frankoak|frankoen]] duke eta [[Paris]]ko kondea (j. [[898]]).
* [[1361]] – [[Johannes Tauler]], alemaniar mistiko, apaiz Katoliko eta teologoa (j. c. [[1300]]).
* [[1555]] – [[Pedro Mascarenhas]], portugaldar esploratzailea eta kolonietako administratzailea.
* [[1620]] – [[Carlo Saraceni]], italiar margolaria (j. [[1579]]).
* [[1671]] – [[Stenka Razin]], [[kosako]]en buruzagia (j. [[1630]]).
* [[1712]] – [[Joan Adam I.a Liechtensteingoa]], [[Liechtenstein]]go printzea (j. [[1662]]).
* [[1722]] –
** [[John Churchill]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako]] militar eta politikaria (j. [[1650]]).
** [[Marc'Antonio Zondadari]], [[Maltako Ordena]]ko 65. Printze eta Maisu Handia (j. [[1658]]).
* [[1742]] – [[Luisa Elisabet Orleanskoa]], Espainiako erregina ezkontidea (j. [[1709]]).
* [[1812]] – [[Franz Pforr]], alemaniar margolari erromantikoa, [[Nazaretar artea|nazaretar]] mugimenduari atxikia (j. [[1788]]).
* [[1855]] – [[Prudencio de Guadalfajara]], espainiar noble eta militarra, [[Nafarroako erregeorde]]a (j. [[1761]]).
* [[1858]] – [[John Snow]], ingeles medikua, [[epidemiologia]] modernoaren sortzaileetariko bat (j. [[1813]]).
* [[1873]] – [[Eugène Flachat]], frantziar ingeniari zibila (j. [[1802]]).
* [[1878]] – [[Kikuchi Yōsai]], japoniar margolaria (j. [[1781]]).
* [[1881]] – [[Aleksandra Iximova]], errusiar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (j. [[1805]]).
* [[1902]] – [[François-Antoine Jauffret]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa (j. [[1833]]).
* [[1938]] – [[Anastasija Bitsenko]], errusiar-ukrainar iraultzaile eta diplomazialaria (j. [[1875]]).
* [[1944]] –
** [[Marc Bloch]], frantziar historialaria, [[Annaleen eskola]]ren sortzaileetako bat (j. [[1888]]).
** [[George Stinney]], 14 urterekin, XX. mendean Estatu Batuetan exekutatu zuten pertsonarik gazteena (j. [[1929]]).
* [[1958]] –
** [[Pál Maléter]], hungariar militarra, [[1956ko Hungariako Iraultza]]ko buru militarra (j. [[1917]]).
** [[Imre Nagy]], [[Hungaria]]ko lehen ministroa, Hungariako heroi nazionaltzat hartua (j. [[1896]]).
* [[1969]] – [[Harold Alexander]], [[Britainiar Armada]]ko Ofizial Nagusia eta [[Kanadako Konfederazioa]] sortzetik Kanadako 17. Gobernadorea (j. [[1891]]).
* [[1970]] – [[Elsa Triolet]], errusiar frantesezko-idazlea, [[Goncourt saria]] irabazi zuen lehen emakumea (j. [[1896]]).
* [[1977]] – [[Wernher von Braun]], alemaniar-estatubatuar ingeniaria, suziri diseinatzaile nabarmena (j. [[1912]]).
* [[1979]] –
** [[Ignatius Kutu Acheampong]], [[Ghana]]ko estatuburua (j. [[1931]]).
** [[Nicholas Ray]], estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1911]]).
* [[1983]] – [[Jorge Sepúlveda]], espainiar bolero eta pasodoble abeslaria (j. [[1917]]).
* [[1996]] – [[David Mourão-Ferreira]], portugaldar idazlea (j. [[1927]]).
* [[2000]] – [[Kōjun enperatriza]], [[Japonia]]ko enperatriz ezkontidea (j. [[1903]]).
* [[2003]] – [[Georg Henrik von Wright]], finlandiar filosofo eta idazlea (j. [[1916]]).
* [[2004]] – [[Thanom Kittikachorn]], [[Thailandia]]ko diktadorea (j. [[1911]]).
* [[2011]] – [[Juan García Atienza]], valentziar idazlea eta dokumentalista (j. [[1930]]).
* [[2013]] –
** [[Josip Kuže]], kroaziar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1952]]).
** [[Ottmar Walter]], alemaniar futbolaria (j. [[1924]]).
* [[2014]] – [[Cándido Muatetema Rivas]], [[Ekuatore Ginea]]ko lehen ministroa (j. [[1960]]).
* [[2015]] – [[Jean Vautrin]], frantziar zinemagilea eta idazlea (j. [[1933]]).
* [[2016]] – [[Jo Cox]], Britainia Handiko [[Alderdi Laborista]]ko politikaria, eraila (j. [[1974]]).
* [[2017]] –
** [[John G. Avildsen]], estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1935]]).
** [[Helmut Kohl]], [[Alemaniako kantziler|Alemaniako 32. kantzilerra]] (j. [[1930]]).
* [[2019]] - [[Erzesbet Gulyás Köteles]], hungariar gimnasta artistikoa (j. [[1924]]).
* [[2020]] – [[Edén Pastora]], nikaraguar gerrillari, politikari eta militarra (j. [[1936]]/[[1937|37]]).
* [[2023]] –
** [[Daniel Ellsberg]], estatubatuar ekonomialari, analista militar, ekintzaile eta [[barneko salatzailea]], [[Pentagonoko paperak|Pentagonoko paperetan]] inplikatua (j. [[1931]]).
** [[Gino Mäder]], suitzar txirrindularia (j. [[1997]]).
* [[2024]] –
** [[Paul Chemetov]], frantziar arkitektoa (j. [[1928]]).
** [[Bob Schul]], estatubatuar atleta, olinpiar txapelduna (j. [[1937]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Aure/Auria/Auriola, Urki, Urkia eta Urkiza.
* [[Bloomsday]], [[Dublin]], [[Irlanda]]
Jaieguna ospatzen da ondoko herrietan:
* [[Araba]]n: [[Arraia-Maeztu]]
* [[Nafarroa]]n: [[Betelu]], [[Lizarraga]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Ekainaren 15]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Ekainaren 17]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
9zttzzi63cn7w3gqhjxmnevtqvs5gtm
Uztailaren 5
0
2963
10022234
9963941
2025-01-04T09:41:08Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10022234
wikitext
text/x-wiki
'''Uztailaren 5'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko ehun eta laurogeita seigarren [[egun]]a da, 187.a [[bisurte]]etan. 179 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|7|5}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1521]] – [[Nafarroako konkista]]ren testuinguruan, gaztelarrek [[Iruñea]] hartu zuten.
* [[1975]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]], Carlos Arginberri Elorriaga autobus gidaria erail zuen [[Deba]]n.
* [[1978]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]], Domingo Merino Arevalo zibila erail zuen [[Zarautz]]en.
* [[1997]] – [[Santutxu]], [[Basarrate]] eta [[Bolueta]]ko [[Metro Bilbao]]ren geltokiak zabaldu ziren.
* [[2006]] – [[Iberdrola]] [[Gamesa]] enpresaren akziodun nagusia bilakatu zen, akzioen %11 erosi eta gero.
* [[2010]] – Bizkaiko [[Zornotza]] udalerrian [[Auzobusa (Zornotza)|Auzobusa]] autobus garraio publikoa martxan jarri zen.
* [[2023]] – Bizkaiko Batzar Nagusiek [[Elixabete Etxanobe]] hautatzen dute ahaldun nagusi, historiako lehen emakumea kargu horretan. Euskal lurralderen bateko diputatu nagusi izendatua den bigarren emakumea, astebete lehenago [[Eider Mendoza]] Gipuzkoako diputatu nagusi bilakatu baitzen.
=== Mundua ===
* [[1809]] – [[Napoleon Bonaparte|Napoleonek]] [[Pio VII.a]] [[aita santu]]a bahitzea agindu zuen, eta aita santua [[Frantzia]]ra eraman zuten.
* [[1811]] – [[Simón Bolívar|Simon Bolivarrek]] eta [[Fernando de Miranda]]k [[Venezuela]]ren independentzia aldarrikatu zuten.
* [[1830]] – [[Frantzia]]k [[Aljer]] hartu zuen.
* [[1962]] – [[Aljeria]] [[Frantzia]]tik independizatu zen.
* [[1975]] – [[Cabo Verde]] [[Portugal]]dik independizatu zen.
* [[2006]] – [[Ipar Korea]]k bost misil jaurtiki zituen Japoniako itsasoan. Nazioartean iskanbila handia sortu zuen.
* [[2010]] – [[Bronisław Komorowski|Komorowski]] [[liberalismo|liberalak]] [[Polonia]]ko presidentetza hauteskundeak irabazi zituen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1981eko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Jean Pier Mendiburu]]k bere lehenengo txapela jantzi zuen.
=== Mundua ===
* [[1985]] – ''[[The Emerald Forest]]'' ("Ohian Esmeralda") filma estreinatu zen, [[John Boorman]]ek zuzendu zuelarik.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1687]] – [[Isaac Newton]] ingeles fisikariak ''[[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica]]'' ("Naturaren Filosofiaren Oinarri Matematikoak") idazlana argitaratu zuen, [[zientzia]]ren historiako inflexio une bat adieraziz, askorentzat inoiz argitaratua izan den zientzilan nabarmenenatzat jo ohi delarik.
* [[1996]] – [[Dolly ardia]] jaio zen, klonazioaren bidez sortutako lehendabiziko [[ugaztun]]a izanda. [[2003]]an hil zen.
* [[2016]] – [[Juno (espazio zunda)|Juno]] espazio zunda [[Jupiter]]ren orbitara iritsi zen 20 hilabetez planeta erraldoiaren misterioak ikertu eta argitzeko helburuarekin.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1806]] – [[Frantzisko Ignazio Lardizabal]], euskal idazlea eta [[Zaldibia]]ko erretorea (h. [[1855]]).
* [[1846]] – [[Zoel García de Galdeano]], euskal herritar matematikaria (h. [[1924]]).
* [[1869]] – [[Jose Migel Iturriotz]], gipuzkoar pilotaria eta [[Beasain]]go alkatea (h. [[1924]]).
* [[1873]] – [[Agustin Irigarai Apat]], nafar idazlea (h. [[1942]]).
* [[1885]] – [[Miguel de los Santos Díaz]], nafar apaiz eta gotzaina (h. [[1949]]).
* [[1886]] – [[Evaristo Bozas]], gipuzkoar kazetaria eta gaztelerazko idazlea (h. [[1929]]).
* [[1890]] – [[Juan Gisasola|Juan Gisasola, ''Begoñés I.a'']], bizkaitar pilotaria (h. [[1958]]).
* [[1893]] – [[Juan Garbizu]], ''Zubigar'', euskal idazle eta itzultzailea (h. [[1930]]).
* [[1894]] – [[Pierre de Vizcaya]], euskal herritar automobil-gidari profesionala [[Alsazia]]n (h. [[1933]]).
* [[1898]] – [[Luis Migel Zulategi]], nafar idazlea, musikagilea, organojolea eta folklorista (h. [[1970]]).
* [[1915]] – [[Frantzisko Zalakain]], euskal idazle eta burkide komunista (h. [[1971]]).
* [[1920]] – [[Miguel Gaintza]], bizkaitar futbolaria (h. [[1986]]).
* [[1921]] – [[Carmen Adarraga]], gipuzkoar saskibaloilari, eskubaloilari eta belar-hockeylaria (h. [[2004]]).
* [[1931]] – [[Miel Sasieta]], gipuzkoar arkeologoa (h. [[2019]]).
* [[1935]] – [[Jean-Louis Davant|Jean Louis Davant]], zuberoar idazlea eta Euskaltzain urgazle eta osoa.
* [[1936]] – [[Juan Olabarri]], bizkaitar kirolaria, [[bela]]ren Finn Klasean aditua (h. [[2018]]).
* [[1948]] –
** [[Antxon Bandres]], tolosar mediku, politikari eta mendizalea (h. [[2011]]).
** [[Jesús María Rodríguez Orrantia]], bizkaitar politikaria.
* [[1957]] – [[Javier Berasaluze Bajo]], Gasteizen bizi den gipuzkoar argazkilaria, [[Madril]]en.
* [[1961]] – [[Iker Diaz]], bizkaitar aktorea.
* [[1964]] – [[Uxue Barkos]], [[Nafarroako Gobernuko lehendakari]]a.
* [[1965]] – [[Amelia Barquín]], [[Mondragon Unibertsitatea|Mondragon Unibertsitateko]] bizkaitar irakaslea.
* [[1966]] – [[Juan Moscoso del Prado]], nafar politikaria.
* [[1977]] –
** [[Jorge García Castaño]], espainiar politikaria, [[Donostia]]n.
** [[Arantzazu Martínez]], arabar margolaria.
** [[Cristina Pardo]], nafar kazetaria.
* [[1978]] – [[Rob Linde]], Baionan bizi den hegoafrikar errugbilari ohia.
* [[1982]] – [[Alain Arroyo]], bizkaitar futbolaria.
* [[1984]] – [[Aimar Sagastibeltza]], nafar futbolaria.
* [[1986]] – [[Miren Meabe Carro]], arabar fisioterapeuta, abeltzaina eta [[Kuartango]]ko alkatea.
* [[1988]] – [[Xabier Garalde]], bizkaitar futbolaria.
* [[1999]] – [[Daniel Vivian]], arabar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[465]] – [[Ahkal Moʼ Nahb I]], Palenqueko erregea. (h. [[524]])
* [[1500]] – [[Paris Bordone]], italiar [[Pizkundea|pizkundeko]] margolaria (h. [[1571]]).
* [[1522]] – [[Margarita Parmakoa]], [[Parmako Dukerria|Parmako dukesa ezkontidea]], Herbehereetako gobernaria (h. [[1586]]).
* [[1549]] – [[Francesco Maria Del Monte]], italiar [[kardinal (katolizismoa)|kardinal]] eta diplomatikoa (h. [[1627]]).
* [[1675]] – [[Mary Walcott]], [[Salemgo sorginkeria prozesua|Salemen]] sorgin-epaiketetan lekukoa.
* [[1709]] – [[Etienne de Xiloeta]], frantziar politikaria (h. [[1767]]).
* [[1717]] – [[Petri III.a Portugalgoa]], [[Portugalgo Erresuma|Portugalgo erregekidea]] (h. [[1786]]).
* [[1755]] – [[Sarah Siddons]], galestar aktorea (h. [[1831]]).
* [[1761]] – [[Louis-Léopold Boilly]], frantziar margolaria (h. [[1845]]).
* [[1784]] – [[Leopoldo Nobili]], italiar fisikaria (h. [[1835]]).
* [[1795]] – [[Benjamin Morrell]], estatubatuar itsasgizon eta esploratzailea.
* [[1802]] – [[Pavel Nakhimov]], errusiar almirantea (h. [[1855]]).
* [[1803]] – [[George Borrow]], ingeles idazle, bidaiari eta filologoa (h. [[1881]]).
* [[1805]] –
** [[Robert FitzRoy]], [[Royal Navy]]ko ofizial ingelesa eta zientzialaria, [[eguraldiaren iragarpen]]etan aitzindaria (h. [[1865]]).
** [[Victor de Tornaco]], [[Luxenburgoko lehen ministro]]a (h. [[1875]]).
* [[1810]] – [[P. T. Barnum]], estatubatuar enpresaburua eta zirkuko interpretea (h. [[1891]]).
* [[1820]] – [[William John Macquorn Rankine]], eskoziar fisikaria (h. [[1872]]).
* [[1841]] – [[Mary Arthur McElroy]], [[AEB]]etako lehen dama (h. [[1917]]).
* [[1853]] –
** [[Tivadar Csontváry Kosztka]], hungariar margolaria (h. [[1919]]).
** [[Cecil Rhodes]], britainiar enpresaburua (h. [[1902]]).
* [[1857]] – [[Clara Zetkin]], alemaniar politikari sozialista, emakumeen eskubideen defendatzailea (h. [[1933]]).
* [[1871]] – [[Claus Schilling]], Dachau kontzentrazio esparruan presoekin esperimentuak egin zituen alemaniar medikua (h. [[1946]]).
* [[1872]] – [[Édouard Herriot]], [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (h. [[1957]]).
* [[1877]] - [[Manuela Barreiro]], galiziar farmazialaria, Santiago de Compostelako Unibertsitatean lizentziatu zen lehen emakumea (h. [[1953]]).
* [[1879]] – [[Wanda Landowska]], poloniar-estatubatuar [[Klabizenbalo|klabe]]-jotzailea (h. [[1959]]).
* [[1885]] –
** [[Blas Infante]], andaluziar politikaria, [[andaluzia]]r aberriko aitatzat hartzen da (h. [[1936]]).
** [[André Lhote]], frantziar margolari kubista (h. [[1962]]).
* [[1886]] –
** [[Willem Drees]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (h. [[1988]]).
** [[Felix Timmermans]], flandriar eleberrigilea (h. [[1947]]).
* [[1888]] – [[Herbert Spencer Gasser]], estatubatuar fisiologoa, 1944ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1963]]).
* [[1889]] – [[Jean Cocteau]], frantziar idazlea, diseinugilea, antzerkigilea, eta zinemagilea (h. [[1963]]).
* [[1891]] – [[John Howard Northrop]], estatubatuar biokimikaria, 1946ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1987]]).
* [[1893]] – [[Giuseppe Caselli]], italiar margolaria (h. [[1976]]).
* [[1894]] – [[Margarita Nelken]], espainiar feminista, margolaria eta literatura eta arte-kritikako artikuluen egilea (h. [[1968]]).
* [[1898]] – [[Robert Lacoste]], frantziar sindikalista eta politikaria (h. [[1989]]).
* [[1899]] – [[Marcel Achard]], frantziar antzerkigile, aktore eta gidoilaria (h. [[1974]]).
* [[1901]] – [[Sergei Obraztsov]], errusiar [[txotxongilo]] maisua (h. [[1992]]).
* [[1902]] – [[Henry Cabot Lodge, Jr.]], estatubatuar politikaria (h. [[1985]]).
* [[1904]] – [[Ernst Mayr]], alemaniar biologoa (h. [[2005]]).
* [[1911]] –
** [[Ġorġ Borġ Olivier]], [[Malta]]ko lehen ministroa (h. [[1980]]).
** [[Luis Díez del Corral]], espainiar pentsalari, legelari eta idazlea (h. [[1998]]).
** [[Georges Pompidou]], [[Frantziako presidenteen zerrenda|Frantziako presidentea]] (h. [[1974]]).
* [[1915]] - [[Babe Paley]], estatubatuar kazetaria, editore laguntzailea eta ''socialitea'', XX. mendeko modaren ikonoa (h. [[1978]]).
* [[1918]] – [[Miguel Ángel Sanz Bocos]], [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]] ehiza hegazkineko pilotua, heriotza momentuan bizirik zegoen gerra garaiko azken pilotua (h. [[2018]]).
* [[1920]] – [[Rafael Alonso]], espainiar aktorea (h. [[1998]]).
* [[1928]] – [[Pierre Mauroy]], [[Frantziako gobernuburuen zerrenda|Frantziako lehen ministroa]] (h. [[2013]]).
* [[1932]] – [[Gyula Horn]], [[Hungaria]]ko lehen ministroa (h. [[2013]]).
* [[1934]] – [[Yoshio Furukawa]], japoniar futbolaria.
* [[1935]] – [[Hans Tilkowski]], alemaniar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2020]]).
* [[1936]] –
** [[Frederick Ballantyne]], [[Saint Vincent eta Grenadinak|Saint Vincent eta Grenadinetako]] gobernadore orokorra (h. [[2020]]).
** [[Shirley Knight]], estatubatuar aktorea (h. [[2020]]).
** [[James Mirrlees]], eskoziar ekonomista, 1996ko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (h. [[2018]]).
* [[1940]] –
** [[Chuck Close]], estatubatuar artista (h. [[2021]]).
** [[Teresa Eguibar]], espainiar eskultorea (h. [[2000]]).
** [[Francesco Tonucci|Francesco Tonucci, ''Frato'']], italiar pentsalari, psikopedagogo eta marrazkilaria.
* [[1941]] – [[Barbara Frischmuth]], austriar idazlea.
* [[1943]] – [[Robbie Robertson]], kanadar musikaria (h. [[2023]]).
* [[1944]] – [[Enrique Irazoqui]], kataluniar aktore, ekonomilari, xake jokalari eta literatura irakaslea (h. [[2020]]).
* [[1945]] – [[François Bourgeon]], frantziar komikigilea.
* [[1946]] – [[Gerard 't Hooft]], herbeheretar fisikaria, 1999ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[1948]] – [[Robert Paparemborde]], frantziar errugbilari eta entrenatzailea (h. [[2001]]).
* [[1950]] – [[Maggie Kigozi]], ugandar medikua, enpresa-aholkularia, hezitzailea eta kirolaria.
* [[1951]] – [[Gilbert Van Binst]], flandriar futbolaria (h. [[2025]]).
* [[1952]] – [[Lisa Schwarzbaum]], estatubatuar zinema-, musika-, kultura-, antzerki- eta telebista-kritikaria.
* [[1955]] – [[Mia Couto]], mozambikear idazlea, [[portuges]]ezko literatura-egilerik ezagunenetarikoa.
* [[1956]] – [[Horacio Cartes]], [[Paraguai]]ko presidentea.
* [[1958]] –
** [[Veronica Guerin]], irlandar kazetaria (h. [[1996]]).
** [[Bill Watterson]], estatubatuar marrazkilari ohia.
* [[1960]] – [[Eduardo Chozas]], espainiar txirrindulari ohia.
* [[1967]] – [[Mustafa Al-Kadhimi]], [[Irak]]eko lehen ministro ohia.
* [[1968]] –
** [[Susan Wojcicki]], poloniar jatorriko estatubatuar enpresaburu eta historialaria (h. [[2024]]).
** [[Alex Zülle]], suitzar txirrindulari ohia.
* [[1974]] – [[Márcio Amoroso]], brasildar futbolari ohia.
* [[1975]] – [[Hernán Crespo]], argentinar futbolari ohia.
* [[1976]] –
** [[María do Cebreiro]], galiziar poeta, saiakeragilea eta Literaturaren Teorian doktorea.
** [[Claudia Salazar Jiménez]], perutar idazlea eta unibertsitate irakaslea.
* [[1979]] – [[Amélie Mauresmo]], frantziar tenislaria.
* [[1981]] – [[Laura Fernández (idazlea)|Laura Fernández]], kataluniar kazetaria eta idazlea.
* [[1982]] –
** [[Tuba Büyüküstün]], turkiar aktorea.
** [[Raúl García de Mateos]], espainiar txirrindularia.
** [[Philippe Gilbert]], belgikar txirrindularia.
* [[1984]] – [[Marisa Ruiz Trejo]], mexikar antropologoa, ikertzailea, aktibista feminista eta kazetaria.
* [[1985]] –
** [[Lucía Pérez]], espainiar abeslaria.
** [[Megan Rapinoe|Megan Rapinoe, ''Pinoe'']], estatubatuar futbolaria, Olinpiar Jokoetan [[gol olinpiko]] bat sartu duen lehendabiziko pertsona.
* [[1986]] – [[Piermario Morosini]], italiar futbolaria (h. [[2012]]).
* [[1987]] – [[Alexander Kristoff]], norvegiar txirrindularia.
* [[1990]] – [[Marie-Ange Casta]], frantziar aktore eta modeloa.
* [[1991]] – [[Chinatsu Kira]], japoniar futbolaria.
* [[1994]] – [[Rianna Jarrett]], irlandar futbolaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1608]] – [[Diego Ahedo (artzapezpikua)|Diego Ahedo]], bizkaitar apaiza, [[Agrigento]]ko apezpikua eta [[Palermo]]ko artzapezpikua, [[Palermo]]n (j. [[1527]]).
* [[1772]] – [[Arnaud-Michel Abbadia-Ürrüstoi]], zuberotar notarioa eta militarra, [[Paris]] (j. [[1772]]).
* [[1896]] – [[Léopold de Folin]], frantziar ozeanografo, [[Malakologia|malakologista]] eta [[Biarritzeko itsas museoa]]ren sorreraren aitzindaria, [[Biarritz]]en (j. [[1817]]).
* [[1908]] – [[Basilio Lacort]], nafar kazetari eta militarra (j. [[1851]]).
* [[1937]] – [[Jose Placer Martinez de Lezea]], arabar politikari eta [[Eusko Abertzale Ekintza]]ko kidea, fusilatua (j. [[1896]]).
* [[1946]] – [[Rafael Pikabea]], gipuzkoar politikari jeltzalea (j. [[1867]]).
* [[1953]] – [[Manuel Sodupe|Manuel Sodupe, ''Gelatxo I'']], gipuzkoar trikitilari soinu-jotzailea (j. [[1888]]).
* [[1982]] – [[Ramón Ormazabal]], gipuzkoar politikari komunista, [[Euskadiko Partidu Komunista|EPK]] alderdiko presidentea (j. [[1910]]).
* [[1985]] –
** [[Baldomero Barón Rada]], nafar idazle, poeta eta kazetaria (j. [[1890]]).
** [[Paulino Uzkudun]], gipuzkoar boxeolaria, Euskal Herriko historiako boxeolaririk garrantzitsuenetakoa, [[Madril]]en (j. [[1899]]).
* [[2007]] – [[Paulino Garagorri]], gipuzkoar filosofo eta kritikaria, [[Madril]]en (j. [[1916]]).
* [[2008]] – [[Gonzalo Txillida]], donostiar margolaria (j. [[1926]]).
* [[2014]] – [[Pablo de la Higuera]], espainiar kazetari, idazle eta antzerkigilea, [[Biarritz]]en (j. [[1931]]).
* [[2016]] – [[Javier Arozena]], gipuzkoar margolaria (j. [[1935]]).
=== Mundua ===
* [[1522]] – [[Antonio de Nebrija]], [[pizkundeko humanismo|pizkundeko humanista]] eta gaztelaniaren gramatikaria (j. [[1441]]).
* [[1676]] – [[Carl Gustaf Wrangel]], suediar jenerala (j. [[1613]]).
* [[1793]] – [[Alexander Roslin]], suediar pintorea (j. [[1718]]).
* [[1826]] –
** [[Louis Proust]], frantziar kimikari eta farmazialaria, kimika modernoaren sortzaileetakoa (j. [[1754]]).
** [[Thomas Stamford Raffles]], britainiar esploratzailea eta politikaria (j. [[1781]]).
* [[1833]] – [[Joseph-Nicéphore Niepce]], frantziar fisikari eta kimikaria (j. [[1765]]).
* [[1838]] – [[Jean Itard]], [[Hezkuntza berezi]]aren eta haurraren psikiatriaren aitzindaria (j. [[1774]]).
* [[1862]] –
** [[Étienne-Denis Pasquier]], frantziar politikaria (j. [[1767]]).
** [[Heinrich Georg Bronn]], alemaniar geologo eta [[paleontologia|paleontologoa]] (j. [[1800]]).
* [[1871]] – [[Cristina Trivulzio]], Italiaren independentziaren alde egin zuen italiar aristokrata (j. [[1808]]).
* [[1906]] –
** [[Jules Breton]], frantziar margolaria (j. [[1827]]).
** [[Paul Drude]], alemaniar fisikaria (j. [[1863]]).
* [[1908]] – [[Jonas Lie (idazlea)|Jonas Lie]], norvegiar idazlea (j. [[1833]]).
* [[1911]] – [[George Johnstone Stoney]], irlandar fisikaria (j. [[1826]]).
* [[1920]] – [[Max Klinger]], alemaniar margolari, eskultore, imprimatzaile eta grabatzailea (h. [[1857]]).
* [[1927]] – [[Albrecht Kossel]], alemaniar biokimikaria, 1910eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1853]]).
* [[1945]]- [[John Curtin]], [[Australia]]ko 14. lehen ministroa (j. [[1885]]).
* [[1948]] – [[Georges Bernanos]], frantziar idazlea (j. [[1888]]).
* [[1966]] – [[George de Hevesy]], hungariar erradiokimikaria, 1943ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1885]]).
* [[1969]] –
** [[Walter Gropius]], alemaniar arkitektoa eta [[Bauhaus]] eskolako zuzendaria (j. [[1883]]).
** [[Leo McCarey]], estatubatuar zinema zuzendaria (j. [[1898]]).
* [[1972]] – [[Raúl Leoni]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1905]]).
* [[1975]] – [[Otto Skorzeny]], austriar [[Waffen-SS]]ko kidea (j. [[1907]]).
* [[1977]] – [[Henry Scheffé]], estatubatuar estatistikaria (j. [[1907]]).
* [[1980]] – [[Archibald James Potter]], irlandar musikagilea (j. [[1918]]).
* [[1981]] – [[Jorge Urrutia]], txiletar musikagilea eta irakaslea (j. [[1903]]).
* [[1989]] – [[Ernesto Halffter]], espainiar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (j. [[1905]]).
* [[1995]] – [[Takeo Fukuda]], [[Japonia]]ko lehen ministroa (j. [[1905]]).
* [[1998]] – [[Maria Mercè Marçal]], kataluniar poeta, irakasle, idazle eta itzultzailea (j. [[1952]]).
* [[1999]] – [[C. Walton Lillehei]], estatubatuar kirurgialaria, pertsona bati [[Bihotzeko kirurgia|bihotza irekita ebakuntza]] egin zion lehen kirurgialaria (j. [[1918]]).
* [[2000]] - [[Blanca Álvarez Mantilla]], espainiar kazetaria eta irakaslea (j. [[1931]]).
* [[2002]] – [[Katy Jurado]], mexikar aktorea (j. [[1924]]).
* [[2007]] – [[Régine Crespin]], frantziar sopranoa (j. [[1927]]).
* [[2008]] - [[Mercedes Barranco]], kataluniar aktorea eta ahots-aktorea (j. [[1925]]).
* [[2011]] – [[Cy Twombly]], estatubatuar margolari, eskultore eta argizkalaria (j. [[1928]]).
* [[2014]] – [[Pierrette Prat i Galindo]], kataluniar moja klaratarra (j. [[1927]]).
* [[2015]] – [[Yoichiro Nambu]], japoniar fisikaria, [[2008]]ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1921]]).
* [[2016]] – [[Gladys Vergara]], urugauaiar astronomo eta irakaslea (j. [[1928]]).
* [[2017]] –
** [[Pierre Henry]], frantziar musikagilea (j. [[1927]]).
** [[Joaquín Navarro-Valls]], espainiar mediku eta kazetaria, [[Egoitza Santua]]ren bozeramailea (j. [[1936]]).
* [[2018]] –
** [[Paulien De Groote]], belgikar politikaria (j. [[1973]]).
** [[Claude Lanzmann]], frantziar kazetaria, idazlea eta zinegilea (j. [[1925]]).
** [[Jean-Louis Tauran]], frantziar kardinala (j. [[1943]]).
* [[2020]] – [[Willy Holdorf]], alemaniar atleta (j. [[1940]]).
* [[2021]] –
** [[Raffaella Carrà]], italiar abeslaria, dantzaria, aktorea eta telebista aurkezlea (j. [[1943]]).
** [[Richard Donner]], estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (j. [[1930]]).
** [[Vladimir Menxov]], sobietar eta errusiar aktore eta zinema zuzendaria (j. [[1939]]).
* [[2022]] – [[Arne Åhman]], suediar atleta, [[jauzi hirukoitz]]ean espezializatua (j. [[1925]]).
* [[2023]] –
** [[Andrés Oliva]], espainiar txirrindularia (j. [[1948]]).
** [[Walkiria Terradura]], Italiako emakume partisano antifaxista (j. [[1924]]).
* [[2024]] –
** [[Yvonne Furneaux]], britainiar-frantziar aktorea (j. [[1926]]).
** [[Raphaël Géminiani]], frantziar txirrindulari eta kirol zuzendaria (j. [[1925]]).
** [[Vic Seixas]], estatubatuar tenislaria (j. [[1923]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Aitziber eta Polentze/Polentzi.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Uztailaren 4]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Uztailaren 6]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
jl1hsebpl8bsxn5ox9v1zmpffdwsbmh
Uztailaren 6
0
2964
10021738
9984339
2025-01-03T13:22:49Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10021738
wikitext
text/x-wiki
'''Uztailaren 6'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko ehun eta laurogeita zazpigarren [[egun]]a da, 188.a [[bisurte]]etan. 178 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|7|6}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1795]] – [[Konbentzio Gerra]]: [[espainia]]rrek [[Irurtzun]] bertan behera utzi zuten.
* [[2006]] – [[Patxi López|Patxi Lopezek]] eta [[Arnaldo Otegi]]k bilera egin zuten [[Donostia]]n.
* [[2013]] – [[Iruñeko Sanferminak]]: [[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] aurrealdean [[Ikurrin]]a erraldoi bat zintzilikatu ondoren [[Nafar Herriaren Batasuna|UPNko]] udal agintariek hura kendu arte [[txupinazo]]a 20 minutuz atzeratu zuten. Bestalde, hirugarren txupinak huts egin eta jenderantz joan zen, ondorioz hiru lagun artatu zituztelarik.
* [[2015]] – [[Iruñeko Sanferminak]]: [[1978]]ko [[txupinazo]]az geroztik lehenbizikoz, [[Iruñeko udaletxe]]ko balkoian ofizialki eskegi zen [[Ikurrin|Euskal Herriko ikurrina]], [[Euskal Herria Bildu|EH Bilduren]] ordezkaritzat alkate izendatu berria zen [[Joseba Asiron]]en ekimenez.
=== Mundua ===
* [[1964]] – [[Malawi]]k independentzia hartu zuen [[Britainiar Inperio]]tik.
* [[2009]] – 140 pertsonatik gora hil ziren [[Txinako Herri Errepublika|Txinako]] [[Ürümqi|Urumqi]] hirian egondako [[2009ko Ürümqiko istilu etnikoak|istilu etnikoetan]], gehienak [[Uigur etnia|Uigur]] gutxiengo musulmanak jipoitutako [[Han etnia]]ko kideak.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1980ko Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]n [[Mixel Aire|Mixel Aire, ''Xalbador II.a''k]] bere lehen txapela jantzi zuen.
=== Mundua ===
* [[2000]] – ''[[Crouching Tiger, Hidden Dragon]]'' ("Tigre Makurtua, Herensuge Ezkutatua") filma estreinatu zen, [[Ang Lee]]k zuzendu eta [[Chow Yun-fat]], [[Michelle Yeoh]], [[Zhang Ziyi]] eta [[Chang Chen]] aktoreek antzeztu zuten.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1387]] – [[Zuria I.a Nafarroakoa|Zuria I.a]], [[Nafarroa]]ko erregina (h. [[1441]]).
* [[1798]] – [[Fermin Lasala Urbieta]], gipuzkoar politikaria eta enpresaburua (h. [[1853]]).
* [[1806]] – [[Jose Matia]], euskal enpresari eta filantropoa (h. [[1871]]).
* [[1826]] – [[Francisco Zabalburu]], bizkaitar mezenas, finantzari, terrateniente, bibliofilo eta politikaria (h. [[1897]]).
* [[1854]] – [[Manuel Iradier]], gasteiztar zientzialari eta esploratzailea (h. [[1911]]).
* [[1876]] – [[Henry Caro-Delvaille]], lapurtar margolari eta dekoratzailea (h. [[1928]]).
* [[1877]] – [[Arnaud Massy]], lapurtar golf-jokalaria (h. [[1950]]).
* [[1917]] – [[Iñaki Alkain]], gipuzkoar bertsolari eta idazlea (h. [[1971]]).
* [[1933]] – [[Matilde Isasi-Isasmendi]], bizkaitar emagina eta erizaina.
* [[1938]] – [[Alberto Delgado]], gipuzkoar kazetari eta aktore ohia.
* [[1941]] – [[Jean Irazabal (errugbilaria)|Jean Irazabal]], lapurtar errugbilari ohia.
* [[1942]] – [[Jesús María Viana]], euskal abokatu eta politikaria (h. [[1987]]).
* [[1958]] –
** [[Loli Astoreka]], bizkaitar aktorea.
** [[Arnaldo Otegi]], [[Ezker abertzalea|ezker abertzaleko]] politikari eta liderra.
* [[1959]] – [[Esther Velasco]], bizkaitar aktorea.
* [[1963]] – [[Yolanda Arrieta]], euskal idazlea.
* [[1969]] – [[Mari Jose Aranguren Querejeta]], gipuzkoar ekonomia ikertzailea eta irakaslea.
* [[1972]] – [[Hektor Llanos]], arabar [[Triatloi|triatleta]].
* [[1973]] – [[Garikoitz Aspiazu|Garikoitz Aspiazu, ''Txeroki'']], bizkaitar [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAkidea]].
* [[1978]] – [[Joseba Albizu]], gipuzkoar txirrindularia.
* [[1979]] – [[Sergio Sayas]], [[Nafar Herriaren Batasuna|UPNko]] nafar politikaria.
* [[1980]] – [[Mikel Rueda]], bizkaitar zinema zuzendari eta gidoigilea.
* [[1984]] – [[Marta Goikoetxea Luquin]], nafar blogaria.
* [[1986]] –
** [[Aitor Olano]], gipuzkoar txirrindularia.
** [[Rubén Palacios]], arabar txirrindulari ohia.
* [[2003]] – [[Irati Martin]], bizkaitar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1473]] – [[Jakue III.a Ziprekoa]], [[Zipreko Erresuma|Zipreko erregea]] (h. [[1474]]).
* [[1686]] – [[Antoine de Jussieu]], frantziar botanikoa (h. [[1758]]).
* [[1724]] – [[Joan Nepomukekoa Karlos Liechtensteingoa]], [[Liechtenstein]]go printzea (h. [[1748]]).
* [[1747]] – [[John Paul Jones]], estatubatuar itsas armadako militarra (h. [[1792]]).
* [[1755]] – [[John Flaxman]], ingeles eskultore, diseinatzaile eta grabatzailea (h. [[1826]]).
* [[1781]] – [[Thomas Stamford Raffles]], britainiar esploratzailea eta politikaria (h. [[1826]]).
* [[1793]] – [[Jacobus Mattheüs de Kempenaer]], [[Herbehereak|Herbehereetako]] lehen ministroa (h. [[1870]]).
* [[1796]] – [[Nikolas I.a Errusiakoa]], [[Errusiar Inperioa|Errusiako enperadorea]] (h. [[1855]]).
* [[1808]] – [[Johann Gustav Droysen]], alemaniar filologoa, historialaria eta politikaria (h. [[1884]]).
* [[1814]] – [[Manuel Pavía Lacy]], espainiar militarra (h. [[1896]]).
* [[1817]] – [[Albert von Kölliker]], suitzar anatomista, embriologo, fisiologo, zoologo eta botanikaria (h. [[1905]]).
* [[1818]] – [[Adolf Anderssen]], alemaniar xake-jokalaria, 1950eko eta 1960ko hamarkadetako jokalari hoberentzat hartua (h. [[1879]]).
* [[1823]] –
** [[Sophie Adlersparre]], XIX. mendeko Suediako emakumeen eskubide mugimenduaren sortzaileetako bat (h. [[1895]]).
** [[Anfisa Lvova]], errusiar idazlea (h. [[1891]]).
* [[1832]] – [[Maximiliano I.a Mexikokoa]], [[Austriar Inperioa|Austriako]] artxidukea eta Mexikoko enperadorea (h. [[1867]]).
* [[1845]] – [[Angela Peralta]], ''El ruiseñor mexicano'', mexikar soprano eta konpositorea (h. [[1883]]).
* [[1849]] – [[Henriette Michaelis]], alemaniar filologoa, erromanista eta lexikografoa.
* [[1859]] – [[Verner von Heidenstam]], suediar idazlea, 1916ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1940]]).
* [[1862]] – [[Carlos Fermin Fitzcarrald]], peruar kautxu-enpresari eta esploratzailea (h. [[1897]]).
* [[1865]] – [[Émile Jaques-Dalcroze]], austriar musikagile eta musika pedagogoa (h. [[1950]]).
* [[1873]] – [[Dimitrios Maximos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1955]]).
* [[1877]] –
** [[Niceto Alcalá-Zamora]], [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ko lehen presidentea (h. [[1949]]).
** [[Alexei Remizov]], errusiar eleberrigilea (h. [[1957]]).
* [[1878]] – [[Eino Leino]], finlandiar poeta, eleberrigilea eta saiakera-idazlea (h. [[1926]]).
* [[1882]] – [[Arnstein Arneberg]], norvegiar arkitektoa, bere garaiko erangikorrenetarikoa (h. [[1961]]).
* [[1887]] – [[Marc Chagall]], frantziar-errusiar margolaria (h. [[1985]]).
* [[1888]] – [[Marc Bloch]], frantziar historialaria, [[Annaleen eskola]]ren sortzaileetako bat (h. [[1944]]).
* [[1889]] – [[Clementina Arderiu i Voltas]], katalan poeta (h. [[1976]]).
* [[1893]] –
** [[John Dopyera]], [[dobro]]aren asmatzailea (h. [[1988]]).
** [[Léon Terrier]], frantziar apezpikua, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa (h. [[1957]]).
* [[1897]] –
** [[Richard Krautheimer]], alemaniar historialaria (h. [[1994]]).
** [[Isaías Medina Angarita]], [[Venezuela]]ko presidentea (h. [[1953]]).
* [[1898]] – [[Hanns Eisler]], alemaniar musikagilea (h. [[1962]]).
* [[1899]] – [[Louis Mottiat]], belgikar txirrindularia (h. [[1972]]).
* [[1900]] – [[Frederica Sagor Maas]], estatubatuar aktore, idazle, antzerkigile, gidoigile eta memorialista (h. [[2012]]).
* [[1903]] – [[Hugo Theorell]], suediar zientzialaria, 1955eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1982]]).
* [[1906]] – [[Colette Audry]], frantziar idazle, antzerkigile, irakasle, eleberrigile, gidoilari eta literatura kritikoa (h. [[1990]]).
* [[1907]] – [[Frida Kahlo]], mexikar pintorea, bere autorretratuengatik ospetsua (h. [[1954]]).
* [[1912]] – [[Heinrich Harrer]], austriar mendizale, kirolari, geografo eta egilea (h. [[2006]]).
* [[1914]] –
** [[Viola Desmond]], kanadiar arraza beltzeko emakume enpresaburua, Kanadako historiako arraza diskriminazio gorabehera entzutetsuenetakoa (h. [[1965]]).
** [[José García Nieto]], espainiar olerkaria (h. [[2001]]).
* [[1917]] – [[Heribert Barrera]], kataluniar politikari eta kimikaria (h. [[2011]]).
* [[1919]] –
** [[Oswaldo Guayasamín]], ekuadortar pintore eta eskultorea (h. [[1999]]).
** [[Antonio Márquez Salas]], venezuelar ipuingilea (h. [[2002]]).
* [[1921]] – [[Nancy Reagan]], Estatu Batuetako [[Lehen Dama]] (h. [[2016]]).
* [[1923]] – [[Wojciech Witold Jaruzelski]], [[Polonia]]ko presidentea (h. [[2014]]).
* [[1924]] – [[María Ponce]], [[Maiatzaren Plazako Amak|Maiatzeko Plazako – Amak]] elkartearen sortzaileetako bat (h. [[1977]]).
* [[1925]] – [[Bill Haley]], estatubatuar musikaria, [[rock and roll]]aren sortzaileetako bat (h. [[1981]]).
* [[1926]] – [[Dorothy E. Smith]], kanadar antropologoa, soziologoa eta feminista (h. [[2023]]).
* [[1927]] – [[Janet Leigh]], estatubatuar aktorea (h. [[2004]]).
* [[1928]] – [[Hermína Franková]], txekiar idazle eta gidoilaria (h. [[2024]]).
* [[1929]] – [[Hélène Carrère d'Encausse]], frantziar historialaria eta politologoa (h. [[2023]]).
* [[1930]] –
** [[Hans-Jürgen Heise]], alemaniar idazlea (h. [[2013]]).
** [[Françoise Mallet-Joris]], belgikar-frantziar idazlea (h. [[2016]]).
* [[1931]] – [[Emily Nasrala]], libanoar idazle eta emakumeen eskubideen aldeko aktibista (h. [[2018]]).
* [[1932]] – [[Ted Egan]], australiar musikari, abeslari, idazle eta politikaria.
* [[1933]] –
** [[Henri Anglade]], frantziar txirrindularia (h. [[2022]]).
** [[Jean-Pierre Mocky]], frantziar zinemagilea eta antzezlea (h. [[2019]]).
* [[1934]] – [[Michel Crauste]], frantziar errugbi jokalaria (h. [[2019]]).
* [[1935]] – [[Tenzin Gyatso]], [[Tibet]]eko XIV. [[Dalai Lama]].
* [[1937]] –
** [[Vladimir Askenazi]], errusiar jatorriko piano-jotzaile eta orkestra zuzendaria.
** [[Ned Beatty]], estatubatuar aktorea (h. [[2021]]).
** [[Dong Yansheng]], txinatar hizkuntzalari eta itzultzailea (h. [[2024]]).
** [[Michael Sata]], [[Zambia]]ko presidentea (h. [[2014]]).
* [[1938]] – [[Takuma Nakahira]], japoniar argazkilari eta kritikaria (h. [[2015]]).
* [[1940]] –
** [[Rex Cawley]], estatubatuar atleta (h. [[2022]]).
** [[Nursultan Nazarbajev]], lehendabiziko [[Kazakhstan]]go presidentea.
** [[Tove Skutnabb-Kangas]], finlandiar hizkuntzalari eta pedagogoa (h. [[2023]]).
* [[1941]] – [[David Crystal]], iparirlandar hizkuntzalari, akademiko eta idazlea.
* [[1942]] – [[Raymon Depardon]], frantziar argazkilaria eta zinemagilea.
* [[1944]] – [[Bernhard Schlink]], alemaniar epaile, irakasle eta eleberrigilea.
* [[1946]] –
** [[Richard Axel]], estatubatuar biologoa. 2004ko Medikuntzako Nobel Saria.
** [[George W. Bush]], [[Ameriketako Estatu Batuetako presidenteen zerrenda|Ameriketako Estatu Batuetako 43.Presidentea]].
** [[José Luiz Ferreira Rodrigues]], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
** [[Peter Singer]], australiar filosofoa.
** [[Sylvester Stallone]], estatubatuar aktore, zinema zuzendari eta gidoigilea.
* [[1948]] – [[Nathalie Baye]], frantziar aktorea.
* [[1951]] –
** [[Alfredo Gómez Cerdá]], espainiar idazlea, batez ere, Haur eta Gazte Literaturako idazlea.
** [[Geoffrey Rush]], australiar aktorea.
* [[1952]] –
** [[Prince Johnson]], liberiar gerrako jauna eta politikaria (h. [[2024]]).
** [[Hilary Mantel]], ingeles idazlea (h. [[2022]]).
* [[1953]] – [[Reneta Indzhova]], [[Bulgaria]]ko lehen ministroa.
* [[1954]] – [[Aleksandr Smolenski]], errusiar bankari eta oligarka (h. [[2024]]).
* [[1955]] – [[Sherif Ismail]], [[Egipto]]ko lehen ministroa (h. [[2023]]).
* [[1958]] – [[Jennifer Saunders]], ingeles aktore, umorista eta gidoigilea.
* [[1960]] – [[Asahifuji Seiya]], japoniar [[sumo]] borrokalari ohia.
* [[1962]] –
** [[Natalia Dicenta]], espainiar aktore, mezzosoprano eta telebista aurkezlea.
** [[Maria M. Gosse]], alemaniar diplomazialaria, Alemaniako Errepublika Federaleko enbaxadorea Espainian.
* [[1967]] – [[Heather Nova]], [[bermuda]]r kantautore eta poeta.
* [[1970]] – [[Gemma Sanginés]], bizkaitar psikologoa.
* [[1971]] – [[Elena Villamandos]], espainiar poeta eta narratzailea.
* [[1972]] – [[Isabelle Boulay]], [[quebec]]tar abeslaria.
* [[1973]] –
** [[Takafumi Ogura]], japoniar futbolari ohia.
** [[William Lee Scott]], estatubatuar aktorea.
* [[1974]] - [[Estibaliz Espinosa]], galiziar idazlea.
* [[1975]] – ''[[50 Cent]]'', estatubatuar hip hop abeslari eta aktorea.
* [[1977]] – [[Audrey Fleurot]], frantziar aktorea.
* [[1979]] –
** [[Kevin Hart]], estatubatuar umorista eta aktorea.
** [[C. J. Hobgood]], estatubatuar surflaria.
* [[1980]] –
** [[Pau Gasol]], kataluniar saskibaloi-jokalaria.
** [[Eva Green]], frantziar aktorea.
* [[1981]] – [[Elena Ballesteros]], espainiar aktorea.
* [[1982]] – [[Gorka Lasaosa]], kataluniar aktorea.
* [[1985]] – [[Melisa Sözen]], turkiar aktorea.
* [[1989]] – [[Paula Guilló]], espainiar edertasun-erregina eta modeloa.
* [[1990]] –
** [[Jeremy Suarez]], estatubatuar aktorea.
** [[Sawako Yasumoto]], japoniar futbolaria.
* [[1992]] – [[Nino Galović]], kroaziar futbolaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1812]] – [[Martin Alzaga]], aramaioar merkataria, politikaria eta [[Buenos Aires]]ko alkatea, [[Buenos Aires]]en (j. [[1755]]).
* [[1940]] – [[Juan Pascual Esteban]], gaztelaniazko nafar idazlea, [[Zaragoza]]n (j. [[1846]]).
* [[1971]] – [[Joakin Aldabe]], ''Mokozorrotz'', euskal idazle eta olerkigilea (j. [[1893]]).
* [[1977]] – [[Gabriel Manterola]], euskal idazle eta itzultzailea (j. [[1890]]).
* [[1986]] – [[Asunción García Asarta]], bilbotar artista (j. [[1905]]).
* [[1987]] – [[Kristof Istèque|Kristof Istèque, ''Ttittof'']], [[Iparretarrak]] erakunde armatuaren ekintzailea (j. {{circa|[[1960]]}}).
* [[1989]] – [[Juan Garmendia Kortadi]], euskal idazlea eta [[euskaltzaindia#Euskaltzain urgazleak|euskaltzain urgazlea]], [[Logroño]]n (j. [[1898]]).
* [[2005]] – [[Mario Ángel Marrodán]], euskal poeta (j. [[1932]]).
* [[2021]] – [[Luis Gasca]], donostiar argitaratzaile eta komiki eta zinema kritikaria (j. [[1933]]).
* [[2023]] – [[Antonio Oliden]], gipuzkoar arraunlaria, [[Kontxako Bandera|Kontxako 11 Bandera]] irabazitakoa (j. [[1926]]).
=== Mundua ===
* [[918]] – [[Gilen I.a Akitaniakoa]], [[Auvernia]]ko konde ([[886]]–[[918]]) eta [[Akitaniako dukerria|Akitaniako dukea]] (j. [[875]]).
* [[1189]] – [[Henrike II.a Ingalaterrakoa]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako erregea]] (j. [[1133]]).
* [[1249]] – [[Alexandro II.a Eskoziakoa]], [[Eskoziako Erresuma]]ko erregea (j. [[1198]]).
* [[1250]] – [[Petri I.a Bretainiakoa]], [[Bretainiako dukerria|Bretainiako dukea]].
* [[1415]] – [[Jan Hus]], txekiar erlijio pentsalari, filosofo eta erreformatzailea.
* [[1476]] – [[Johann Müller Regiomontanus]], alemaniar matematikaria eta astronomoa (j. [[1436]]).
* [[1535]] – [[Thomas More]] (San Tomas Moro), ingeles abokatu, idazle, politikari eta humanista (j. [[1478]]).
* [[1553]] – [[Eduardo VI.a Ingalaterrakoa]], [[Ingalaterra]] eta [[Irlanda]]ko erregea (j. [[1537]]).
* [[1819]] – [[Sophie Blanchard]], frantziar aeronauta, globo pilotu profesionaltzat lan egin zuen lehen emakumea (j. [[1778]]).
* [[1833]] – [[Pierre-Narcisse Guérin]], frantziar margolaria (j. [[1774]]).
* [[1851]] – [[Thomas Davenport]], estatubatuar asmatzailea (j. [[1802]]).
* [[1854]] – [[Georg Simon Ohm]], alemaniar fisikaria, [[Ohmen legea|Ohm-en legearen]] sortzailea (j. [[1789]]).
* [[1893]] – [[Guy de Maupassant]], frantziar idazlea (j. [[1850]]).
* [[1897]] – [[Henri Meilhac]], frantziar antzerkigile eta libreto egilea (j. [[1830]]).
* [[1901]] – [[Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst]], [[Alemaniako kantziler]]ra (j. [[1819]]).
* [[1902]] – [[Maria Goretti]], italiar santu eta martiria (j. [[1890]]).
* [[1904]] – [[Abai Kunanbaev]], [[kazakhera]]zko errusiar olerkaria, [[Kazakhstan]]go literatura nazionalaren sortzailea (j. [[1845]]).
* [[1911]] – [[Hanna Barvinok]], ukrainar idazle eta folklorista, Ukrainako idazlerik garrantzitsuenetakotzat joa (j. [[1828]]).
* [[1914]] – [[Delmira Agustini]], uruguaiar poeta (j. [[1886]]).
* [[1916]] – [[Odilon Redon]], frantziar marrazkilaria eta pintorea (j. [[1840]]).
* [[1932]] – [[Kenneth Grahame]], eskoziar idazlea (j. [[1859]]).
* [[1934]] – [[Nestor Makhno]], ukrainar iraultzaile [[anarkista]] (j. [[1888]]).
* [[1943]] – [[Margarita Tutulani]], Bigarren Mundu Gerran italiar okupazioaren aurka borrokatu zen albaniar ekintzaile komunista, exekutatua (j. [[1925]]).
* [[1944]] – [[Chuichi Nagumo]], japoniar almirantea (j. [[1887]]).
* [[1946]] – [[Jeanne Lanvin]], frantziar moda-diseinatzailea (j. [[1867]]).
* [[1953]] – [[Julia de Burgos]], Puerto Ricoko idazle eta feminista, uhartearen independentziaren eta giza eskubideen aldekoa (j. [[1914]]).
* [[1959]] – [[George Grosz]], alemaniar margolaria (j. [[1893]]).
* [[1960]] – [[Aneurin Bevan]], galestar politikaria (j. [[1897]]).
* [[1961]] – [[Konstantinos Logothetopoulos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (j. [[1878]]).
* [[1962]] –
** [[William Faulkner]], estatubatuar idazlea, 1949ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1897]]).
** [[Josef Augusto Austriakoa]], austriar artxiduke eta [[Hungaria]]ko estatuburua (j. [[1872]]).
* [[1971]] – [[Louis Armstrong]], estatubatuar jazz musikaria, munduko garrantzitsuenetarikoa (j. [[1901]]).
* [[1973]] – [[Otto Klemperer]], alemaniar orkestra-zuzendari eta musikagilea (j. [[1885]]).
* [[1976]] – [[Zhu De]], txinatar militarra eta politikaria (j. [[1886]]).
* [[1978]] - [[Babe Paley]], estatubatuar kazetaria, editore laguntzailea eta ''socialitea'', XX. mendeko modaren ikonoa (j. [[1915]]).
* [[1982]] – [[Alma Reville]], britainiar aktorea.
* [[1989]] – [[János Kádár]], [[Hungaria]]ko lehen ministroa (j. [[1912]]).
* [[1993]] – [[John Gatenby Bolton]], britainiar-australiar astronomoa (j. [[1922]]).
* [[1999]] – [[Joaquín Rodrigo]], espainiar musikagilea (j. [[1901]]).
* [[2000]] – [[Władysław Szpilman]], poloniar piano-jotzaile eta musikagilea (j. [[1911]]).
* [[2002]] – [[John Frankenheimer]], estatubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (j. [[1930]]).
* [[2003]] – [[Kathleen Raine]], britainiar poeta (j. [[1908]]).
* [[2004]] – [[Thomas Klestil]], [[Austria]]ko presidentea (j. [[1932]]).
* [[2005]] – [[Claude Simon]], frantziar idazlea, 1985eko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1913]]).
* [[2007]] - [[Marguerite Vogt]], alemaniar minbiziaren-biologo eta birologoa (j. [[1913]]).
* [[2009]] –
** [[Vasili Aksionov]], sobietar idazlea (j. [[1932]]).
** [[Robert McNamara]], estatubatuar politikaria (j. [[1916]]).
* [[2019]] –
** [[Patrícia Araújo]], brasildar modelo eta aktore pornografikoa (j. [[1982]]).
** [[João Gilberto]], brasildar musikagilea (j. [[1931]]).
* [[2020]] –
** [[Rosario Bléfari]], argentinar abeslari, aktore eta idazlea (j. [[1965]]).
** [[Ennio Morricone]], italiar zinema-musikagilea (j. [[1928]]).
** [[Sergei Zagraievski]], errusiar margolaria, idazlea eta arte-historialaria (j. [[1964]]).
* [[2021]] –
** [[Patrick John]], [[Dominika]]ko lehen ministroa (j. [[1938]]).
** [[Sheila Tobias]], unibertsitateko administratzaile estatubatuarra, matematika eta zientzietako genero-arrakala aztertu zuena unibertsitate mailan (j. [[1935]]).
* [[2022]] –
** [[James Caan]], estatubatuar aktorea (j. [[1940]]).
** [[Jacob Nena]], [[Mikronesiako Estatu Federatuak|Mikronesiako Eststu Federatuetako]] presidentea (j. [[1941]]).
** [[Arnaldo Pambianco]], italiar txirrindularia (j. [[1935]]).
* [[2023]] – [[Arnaldo Forlani]], [[Italia]]ko lehen ministroa (j. [[1925]]).
* [[2024]] –
** [[Pino D'Angiò]], italiar abeslari eta egile abeslaria (j. [[1952]]).
** [[Mirta Díaz-Balart]], kubatar emakumea, [[Fidel Castro]]ren lehen emaztea (j. [[1928]]).
** [[Angela Pagano]], italiar aktore eta abeslaria (j. [[1937]]).
** [[Javier Valle-Riestra]], [[Peru]]ko lehen ministroa (j. [[1932]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Iruñeko Sanferminak|Sanferminak]] hasten dira eguerdiko 12etan.
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Domeka/Domeke/Domiku/Dominika eta Marigorri/Marikita.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Uztailaren 5]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Uztailaren 7]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
jitjnfa1qqwtazclc7malxnvox59io9
Abuztuaren 1
0
3946
10021746
9918998
2025-01-03T13:31:07Z
Artegia
65203
/* Mundua */
10021746
wikitext
text/x-wiki
'''Abuztuaren 1'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko berrehun eta hamahirugarren [[egun]]a da, 214.a [[bisurte]]etan. 152 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|8|1}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1589]] – [[Henrike III.a Nafarroakoa]], gerora Henrike IV.a Frantziakoa izango zena, [[Frantzia]]ko errege koroatu zuten.
* [[1794]] - [[Donostia]]ko alkate zen [[Juan Jose Vicente Mitxelena]]k idatzi bat helarazi zien hiria inguratzen ari ziren tropa frantziarrei, hiriaren giltzak eskainiz “baldin eta hiriari errespetatzen bazizkioten gobernua, foruak, askatasunak, jabetzak eta errentak”.
=== Mundua ===
* [[1492]] – [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoek]], Isabel eta Fernandok, [[judu]]ak kanporatu zituzten [[Espainia]]tik.
* [[1834]] – [[Esklabotza]] ezeztatu zen [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperio]] osoan.
* [[1927]] - [[Txinako Alderdi Komunista]]ren kideek [[Nanchangeko Matxinada]] hasi zuten.
* [[1966]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]], [[Austin]]en ([[Texas]]): [[Charles Whitman]] [[Austingo Unibertsitatea|Austingo Unibertsitateko]] dorre batera igo zen eta tiroka hasi zen. 16 pertsona hil ziren ondorioz, haien artean Whitman.
* [[1980]] – [[Urkixoko markesen hilketa]] gertatu zen.
* [[2006]] – [[Fidel Castro]]k gaixotasunagatik boterea bere anaia [[Raúl Castro|Raul Castrori]] laga zion.
* [[2017]] – [[Espainiako Gobernua]]k [[Garoñako zentral nuklearra]] behin betiko itxiko zuela iragarri zuen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[2008]] – ''[[Ipurbeltz]]'' aldizkaria argitaratzeari utzi diote.
=== Mundua ===
* [[1944]] – [[Anne Frank]]ek azken egunekoa idatzi zuen egunkarian.
* [[1954]] – ''[[Rear Window]]'' ("Atzealdeko Lehioa") filma estreinatu zen, [[Alfred Hitchcock]]ek zuzendu eta [[James Stewart]] eta [[Grace Kelly]]k antzeztu zutelarik.
* [[1980]] – ''[[The Final Countdown (filma)|The Final Countdown]]'' ("Amaierako Atzera Kontua") filma estreinatu zen, [[Don Taylor (aktorea)|Don Taylorek]] zuzendu eta [[Kirk Douglas]], [[Martin Sheen]], [[Katharine Ross]], [[James Farentino]], [[Ron O'Neal]] eta [[Charles Durning]] aktoreek antzeztu zuten.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1689]] – [[Pedro Calatayud]], nafar misiolari [[jesuita]] (h. [[1773]]).
* [[1702]] – [[Guillaume d'Arche]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa, [[Bordele]]n (h. [[1774]]).
* [[1792]] – [[Pierre Salomon Ségalas]], baxenafar medikua, [[urologia]]n aditua (h. [[1875]]).
* [[1827]] – [[Julian Buztintza]], bizkaitar emigratzailea, lur-neurtzaile eta politikaria Argentinan (h. [[1888]]).
* [[1840]] – [[Federico Etxebarria]], bizkaitar industrialaria eta enpresaburua (h. [[1932]]).
* [[1922]] – [[Francisco Pérez Luzarreta]], nafar [[Eusko Abertzale Ekintza|EAE]] alderdiko kidea (h. [[2018]]).
* [[1926]] – [[Alfonso Ventura]], nafar kazetaria eta idazlea (h. [[2009]]).
* [[1929]] – [[Iñigo Cavero]], gipuzkoar politikari, abokatu eta noblea (h. [[2002]]).
* [[1936]] – [[Ángel Cuetos]], euskal kirolari ohia, [[grekoerromatar borroka]]n aditua, [[Meruelo]]n.
* [[1942]] – [[Abel Enbeita]], bizkaitar bertsolaria eta bertso-irakaslea.
* [[1952]] – [[José María Sánchez Carrión|José María Sánchez Carrión, ''Txepetx'']], euskal hizkuntzalari espainiarra, [[Cartagena]]n.
* [[1957]] – [[Inaki Irazabalbeitia]], euskal idazle eta zientzia-dibulgatzailea, [[Elhuyar Fundazioa]]ren sortzaileetako bat.
* [[1959]] –
** [[Iñaki Arteta]], bizkaitar argazkilari eta zinema zuzendaria.
** [[Álvaro Bermejo]], gipuzkoar gaztelaniazko-idazle eta kazetaria.
** [[Francisco Gallego Eraso]], gipuzkoar xakelaria, Nazioarteko Maisu maila duena.
* [[1962]] – [[Mac Lesggy]], Baionan jaiotako zientzia arloko kazetaria.
* [[1964]] – [[Luixa Reizabal]], gipuzkoar psikologo, ikertzaile eta [[EHU]]ko irakaslea.
* [[1967]] – [[Alberto Ladrón]], nafar idazlea.
* [[1968]] – [[Ignacio Aldalur]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1969]] – [[Arturo Cisneros]], nafar kontzertu-antolatzailea eta zinema-zuzendaria.
* [[1973]] – [[Edurne Pasaban]], gipuzkoar alpinista, munduko hamalau [[zortzimilako]]ak igo dituen lehen emakumea.
* [[1974]] – [[Igor Yebra]], euskal herritar ballet-dantzaria.
* [[1977]] – [[Gorka de Carlos]], nafar futbolari ohia.
* [[1978]] – [[Begoña Maestre]], bizkaitar aktorea.
* [[1983]] – [[Beñat Auzki]], lapurtar errugbilaria.
* [[1984]] –
** [[Guillermo Lana]], nafar txirrindularia.
** [[Xanti Uterga]], nafar erremontelaria eta politikaria.
* [[1987]] – [[Mathieu Acebes]], lapurtar errugbilaria.
* [[1989]] –
** [[Erik Berganza]], ''Abereh'', bizkaitar abeslaria.
** [[Pablo Ibarburu]], gipuzkoar umoregile eta irrati zein telebista-aurkezlea.
=== Mundua ===
* [[126]] – [[Pertinax]], [[Antzinako Erroma|erromatar]] enperadorea (h. [[193]]).
* [[1495]] – [[Jan Van Scorel]], holandar pintore, arkitekto eta ingeniaria (h. [[1562]]).
* [[1520]] – [[Sigismundo II.a Poloniakoa]], [[Polonia]]ko erregea eta [[Lituania]]ko [[Duke]] Handia (h. [[1572]]).
* [[1579]] – [[Luis Vélez de Guevara]], espainiar dramagilea eta eleberrigilea (h. [[1644]]).
* [[1659]] – [[Sebastiano Ricci]], italiar margolaria (h. [[1734]]).
* [[1714]] – [[Richard Wilson]], galestar margolaria (h. [[1782]]).
* [[1719]] – [[Pedro Pablo Abarca de Bolea]], X. Arandako kondea, espainiar noble, militar eta estatu-politikaria (h. [[1798]]).
* [[1744]] – [[Jean-Baptiste Lamarck]], frantziar naturalista (h. [[1829]]).
* [[1756]] – [[Pierre Louis Prieur]], frantziar politikaria, [[Ezker iraultzaile|ezker muturreko]] iraultzailea (h. [[1827]]).
* [[1770]] – [[William Clark]], estatubatuar esploratzailea (h. [[1838]]).
* [[1799]] – [[Ségurreko kondesa]], errusiar jatorriko frantziar idazlea (h. [[1874]]).
* [[1815]] – [[Richard Henry Dana]], estatubatuar abokatu, politikari eta idazlea (h. [[1882]]).
* [[1818]] – [[Maria Mitchell]], estatubatuar astronomoa (h. [[1889]]).
* [[1819]] – [[Herman Melville]], estatubatuar idazlea (h. [[1891]]).
* [[1837]] – [[Mary Harris]], ''Mother Jones,'' gizarte-mugimenduen eta sindikatuen aldeko irlandar-amerikar borrokalaria (h. [[1930]])
* [[1841]] – [[Lilli Suburg]], estoniar kazetari, idazle eta feminista (h. [[1923]]).
* [[1863]] – [[Gaston Doumergue]], [[Frantziako Hirugarren Errepublika]]ko presidentea (h. [[1937]]).
* [[1865]] – [[Euken Suediakoa]], suediar printze, margolari, mezenas eta arte-bildumagilea (h. [[1947]]).
* [[1878]] – [[Konstantinos Logothetopoulos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1961]]).
* [[1883]] – [[Edith Pretty]], ingeles lurjabea, ''[[Sutton Hoo]]'' ontziaren ehorzketarekin lotua (h. [[1942]]).
* [[1885]] – [[George de Hevesy]], hungariar erradiokimikaria, 1943ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1966]]).
* [[1893]] – [[Alexandro Greziakoa]], [[Greziako Erresuma|Greziako erregea]] (h. [[1920]]).
* [[1894]] – [[Ottavio Bottecchia]], italiar txirrindularia (h. [[1927]]).
* [[1901]] – [[Pancho Villa (boxeolaria)|Pancho Villa]], filipinar boxeolaria, historiako borrokalari asiarrik onenetakotzat hartua (h. [[1925]]).
* [[1902]] – [[Lola Iturbe]], espainiar anarkosindikalista eta feminista libertarioa (h. [[1990]]).
* [[1905]] – [[Helen Sawyer Hogg]], estatubatuar-kanadar astronomoa (h. [[1993]]).
* [[1910]] – [[Gerda Taro]], gerrako argazkilari eta kazetari alemaniarra (h. [[1937]]).
* [[1914]] – [[J. Lee Thompson]], britainiar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. [[2002]]).
* [[1916]] – [[Olimpio Bizzi]], italiar txirrindularia (h. [[1976]]).
* [[1920]] –
** [[Gilles Hénault]], kanadar poeta, kazetari eta arte-kritikaria (h. [[1996]]).
** [[Henrietta Lacks]], aforamerikar emakumea, [[HeLa]] zelula hilezkorren emailea (h. [[1951]]).
** [[Zhou Xuan]], txinatar abeslari eta aktorea (h. [[1957]]).
* [[1923]] – [[Jean Prat (errugbilaria)|Jean Prat]], frantziar errugbilaria (h. [[2005]]).
* [[1924]] –
** [[Abdullah Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea (h. [[2015]]).
** [[Georges Charpak]], poloniar-frantziar fisikaria eta irakaslea, 1992ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2010]]).
* [[1925]] – [[Ernst Jandl]], austriar idazlea (h. [[2000]]).
* [[1926]] – [[Theo Adam]], alemaniar opera-abeslaria, baxua (h. [[2019]]).
* [[1930]] – [[Pierre Bourdieu]], frantziar soziologoa, [[globalizazioaren aurkako mugimendu|antiglobalizazio]] eta [[globalizazioaren aurkako mugimendu|altermundialismo]] mugimenduen inspiratzaile intelektualetako bat (h. [[2002]]).
* [[1931]] – [[Seán Ó Riada]], irlandar musikagilea eta musika taldeko zuzendaria (h. [[1971]]).
* [[1933]] – [[Toni Negri]], italiar politikari, irakasle eta filosofo komunista (h. [[2023]]).
* [[1936]] – [[Yves Saint Laurent]], frantziar moda-diseinatzailea eta enpresaburua, Yves Saint Laurent goi-joskintzako arropa markaren sortzailea (h. [[2008]]).
* [[1938]] – [[Paddy Moloney]], irlandar musikaria, ''[[The Chieftains]]'' taldeko liderra (h. [[2021]]).
* [[1939]] – [[Mo Anthoine]], britainiar mendizale eta alpinista (h. [[1989]]).
* [[1940]] – [[Totó La Momposina]], kolonbiar musika folklorikoko abeslaria.
* [[1941]] – [[Jordi Savall]], kataluniar biola-jotzailea eta orkestra-zuzendaria.
* [[1942]] –
** [[Jerry Garcia]], estatubatuar gitarra-jotzailea (h. [[1995]]).
** [[Giancarlo Giannini]], italiar aktorea.
* [[1944]] –
** [[Iuri Romanenko]], sobietar kosmonauta ohia, bi aldiz Sobietar Batasuneko heroia.
** [[Carme Solé Vendrell]], kataluniar marrazkilari eta ilustratzailea.
* [[1945]] – [[Douglas Osheroff]], estatubatuar fisikaria, 1996ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[1947]] - [[Chantal Montellier]], frantziar komikigile, prentsako marrazkilari, eleberrigile eta margolaria.
* [[1948]] – [[Carmen Lomana]], espainiar enpresaburua, telebistako laguntzailea, idazlea eta Espainiako goi mailako joskintza bildumazalea.
* [[1949]] –
** [[Kurmanbek Bakiev]], [[Kirgizistan]]go presidente ohia.
** [[Santiago Ramos]], espainiar aktorea.
* [[1950]] – [[Loles León]], kataluniar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
* [[1952]] – [[Zoran Đinđić]], [[Serbia]]ko lehen ministroa (h. [[2003]]).
* [[1955]] – [[Anna Moï]], vietnamdar-frantziar idazle eta diseinatzailea.
* [[1957]] –
** [[Milton Cruz]], brasildar futbolari ohia.
** [[Yoshio Kato]], japoniar futbolari ohia.
* [[1959]] – [[Satoshi Yamaguchi]], japoniar futbolari ohia.
* [[1960]] –
** [[Micheál Martin]], [[Irlanda]]ko [[Taoiseach]]a.
** [[Cristina del Valle (abeslaria)|Cristina del Valle]], asturiar abeslaria, musikagilea eta aktibista.
* [[1961]] – [[Nieves Concostrina]], espainiar kazetaria.
* [[1963]] – [[Coolio]], estatubatuar [[rap]] abeslaria (h. [[2022]]).
* [[1965]] – [[Sam Mendes]], ingeles antzerki eta zinema zuzendaria.
* [[1967]] – [[Mona Eltahawy]], egipto-estatubatuar kazetari, idazle eta aktibista feminista.
* [[1969]] – [[Ana Celentano]], argentinar aktorea.
* [[1970]] – [[Helena Maleno]], giza eskubideen defendatzaile, kazetari, idazle eta ikerlari espainiarra.
* [[1973]] – [[Eduardo Noriega]], espainiar aktorea.
* [[1974]] – [[Toshiyuki Abe]], japoniar futbolari ohia.
* [[1975]] – [[Ane Dahl Torp]], norvegiar aktorea.
* [[1976]] –
** [[Iván Duque Márquez]], [[Kolonbia]]ko presidentea.
** [[Sultan Saeed]], maldivar atleta, 100 m-ko proban espezializatua.
* [[1979]] –
** [[Lyona]], kataluniar artista multifazetikoa.
** [[Jason Momoa]], estatubatuar aktorea.
* [[1984]] –
** [[Valery Ortiz]], puertorricar abeslaria, aktorea, modeloa eta konpositorea.
** [[Bastian Schweinsteiger]], alemaniar futbolari ohia.
* [[1985]] – [[Sara Giraudeau]], frantziar antzezlea.
* [[1987]] – [[Iago Aspas]], galiziar futbolaria.
* [[1988]] – [[Ana Girardot]], frantziar aktorea.
* [[1989]] – [[Leonor Martín]], espainiar aktorea.
* [[1990]] –
** [[Jack O'Connell (aktorea)|Jack O'Connell]], ingeles aktorea.
** [[Elton Jantjies]], hegoafrikar errugbilaria.
* [[1992]] – [[Kevin McDowell]], estatubatuar triatleta.
* [[1997]] – [[Sergio Higuita]], kolonbiar txirrindularia.
* [[2000]] - [[María Sanjurjo]], galiziar patin-hockey jokalaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1391]] – [[Gaston III.a Foix-Biarnokoa]], [[Foixko konderria|Foixko konde]] eta [[Bearnoko bizkonderria|Bearnoko bizkondea]] (j. [[1331]]).
* [[1981]] – [[Álvaro de Laiglesia]], gipuzkoar eleberrigilea, antzerkigilea eta kazetaria, [[Manchester]]ren (j. [[1922]]).
* [[1999]] – [[Paloma Miranda de Lage]], donostiar historiagilea eta ikerlaria (j. [[1943]]).
* [[2001]] – [[Enrique Iartza]], gipuzkoar futbolaria (j. [[1930]]).
* [[2002]] – [[Javier Garcia Egotxeaga]], gipuzkoar politikari eta enpresaburua, [[Castro Urdiales]]en (j. [[1940]]).
* [[2009]] – [[Rafael Mendizabal]], donostiar antzerkigile eta negozio-gizona, [[Barbate]]n (j. [[1940]]).
* [[2019]] – [[Anton Uriarte]], gipuzkoar geografoa, [[klima]]ren historiaren ikertzailea (j. [[1949]]).
=== Mundua ===
* [[527]] – [[Justino I.a]], [[Bizantziar Inperioa|Bizantziar Inperioko]] agintaria.
* [[1137]] – [[Luis VI.a Frantziakoa]], [[Frantziako errege-erreginen zerrenda|Frankoen erregea]] (j. [[1081]]).
* [[1252]] – [[Giovanni da Pian del Carpini]], [[frantziskotar]] apaiza, [[Frantzisko Asiskoa|San Frantzisko Asiskoaren]] dizipulua (j. [[circa|c.]] [[1182]]).
* [[1402]] – [[Edmundo Langleykoa]], [[York etxea]]ren sortzailea (j. [[1341]]).
* [[1457]] – [[Lorenzo Valla]], italiar humanista, filosofoa eta latinezko idazlea.
* [[1464]] – [[Cosimo Medici]], florentziar bankari eta estatu gizona (j. [[1389]]).
* [[1546]] – [[Pierre Favre]], santu, jesulagun eta teologo eta [[Jesusen Lagundia]]ren sortzaileetako bat (j. [[1506]]).
* [[1557]] – [[Olaus Magnus]], suediar idazle, kartografo eta apaiz katolikoa (j. [[1490]]).
* [[1638]] – [[Joachim Wtewael]], [[manierismo]]ko margolari nederlandarra (j. [[circa|c.]] [[1566]]).
* [[1708]] – [[Edward Tyson]], britainiar mediku eta zientzialaria.
* [[1714]] – [[Ana Britainia Handikoa]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterra]], [[Eskoziako Erresuma|Eskozia]] eta [[Irlandako Erresuma|Irlandako]] erregea (j. [[1665]]).
* [[1760]] – [[Adrien Manglard]], frantziar margolari eta marrazkilaria (j. [[1695]]).
* [[1787]] – [[Alfontso Maria Ligoriokoa]], italiar misiolari eta teologoa (j. [[1696]]).
* [[1827]] – [[Pauline de Meulan]], frantziar idazle eta kazetaria (j. [[1773]]).
* [[1866]] – [[Luigi Carlo Farini]], [[Italia]]ko lehen ministroa (j. [[1812]]).
* [[1869]] – [[Alexine Tinne]], herbeheretar argazkilaria eta esploratzailea, [[Sahara]]ko basamortua gurutzatzen saiatu zen lehenengo emakumea (j. [[1835]]).
* [[1900]] – [[Rafael Molina Sánchez]], ''Lagartijo'', espainiar toreatzailea (j. [[1841]]).
* [[1903]] – [[Calamity Jane]], Estatu Batuetako [[Mendebalde Urruna]]ren konkista urteetako pertsonaia (j. [[1852]]).
* [[1912]] - [[Leonor Izquierdo]], [[Antonio Machado]] poeta andaluziarraren emaztea (j. [[1894]]).
* [[1913]] – [[Lesya Ukrainka]], ukrainierazko poeta eta antzerkigilea (j. [[1871]]).
* [[1917]] –
** [[Enric Prat de la Riba]], kataluniar politikari eta abokatua (j. [[1870]]).
** [[Angelina Vidal]], portugaldar kazetaria, itzultzailea, irakaslea, olisipografoa eta idazlea (j. [[1853]]).
* [[1920]] – [[Bal Gangadhar Tilak]], indiar politikari abertzalea, matematikaria eta filosofoa (j. [[1856]]).
* [[1922]] – [[Harry Boland]], irlandar errepublikar politikari eta ekintzailea (j. [[1887]]).
* [[1936]] – [[Louis Blériot]], frantziar ingeniari, hegazkin egile eta gidaria (j. [[1872]]).
* [[1938]] – [[Andrei Bubnov]], errusiar militante [[boltxebike]]a (j. [[1883]]).
* [[1944]] –
** [[Jean Prévost]], frantziar idazle, kazetari eta Frantziako Erresistentziaren kidea (j. [[1901]]).
** [[Manuel Quezón]], [[Filipinak|Filipinetako]] burujabetasunaren aldeko mugimenduaren buruzagia (j. [[1878]]).
* [[1962]] – [[Leon Kruczkowski]], poloniar idazlea (j. [[1900]]).
* [[1963]] – [[Theodore Roethke]], estatubatuar olerkaria (j. [[1908]]).
* [[1967]] – [[Richard Kuhn]], alemaniar kimikaria, 1938ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1900]]).
* [[1968]] – [[Isabel González González]], ''Azucena Roja'', kanariar aktibista politikoa, publizista eta militante komunista (j. [[1890]]).
* [[1969]] – [[Miguel Labordeta]], gaztelaniaz idazten zuen aragoitar poeta (j. [[1921]]).
* [[1970]] –
** [[Frances Farmer]], estatubatuar aktorea eta telebista eta irratiko aurkezlea (j. [[1913]]).
** [[Otto Heinrich Warburg]], alemaniar biokimikaria, 1931ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1883]]).
* [[1973]] –
** [[Gian Francesco Malipiero]], italiar musikagilea (j. [[1882]]).
** [[Walter Ulbricht]], alemaniar politikaria, Alemaniako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (j. [[1893]]).
* [[1977]] – [[Francis Gary Powers]], estatubatuar hegazkinlari eta espioia, [[U-2ren istripua]]ren protagonista (j. [[1929]]).
* [[1981]] –
** [[Paddy Chayefsky]], estatubatuar antzerkigile, gidoilari eta eleberrigilea (j. [[1923]]).
** [[Kevin Lynch]], [[INLA]]ko kidea, [[1981eko Irlandako gose greba]]n (j. [[1956]]).
* [[1987]] – [[Pola Negri]], poloniar-estatubatuar antzezlea, zinema mutuko izar handienetako bat (j. [[1897]]).
* [[1990]] – [[Norbert Elias]], alemaniar idazle eta soziologoa (j. [[1897]]).
* [[1992]] – [[Margarita Aliger]], sobietar poeta, liburuzain, kazetari eta itzultzailea (j. [[1915]]).
* [[1993]] –
** [[Abraham Guillén]], espainiar militante anarkista, sozialismo autogestionarioaren teorikoetako bat (j. [[1913]]).
** [[Alfred Manessier]], frantziar margolaria (j. [[1911]]).
* [[1995]] – [[Julián Berrendero]], ''El negro de los ojos azules'', espainiar txirrindularia (j. [[1912]]).
* [[1996]] – [[Tadeus Reichstein]], suitzar biokimikaria, 1950eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1897]]).
* [[1997]] – [[Sviatoslav Richter]], ukrainar pianista (j. [[1915]]).
* [[1999]] – [[Paris Pişmiş]], mexikar astronomoa, Mexikoko lehen astronomo profesionala (j. [[1911]]).
* [[2003]] – [[Marie Trintignant]], frantziar aktorea (j. [[1962]]).
* [[2005]] –
** [[Fahd Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea (j. [[1921]]).
** [[Constant Nieuwenhuys]], herbeheretar margolari, eskultore eta musikaria (j. [[1920]]).
* [[2009]] – [[Corazón Aquino]], [[Filipinak|Filipinetako]] presidentea (j. [[1933]]).
* [[2015]] – [[Cilla Black]], ingeles abeslari, aurkezle, telebistako aktore, artista eta hedabideetako pertsonaia (j. [[1943]]).
* [[2016]] – [[Ana Borboi-Parmakoa]], Borboi-Parmako printzesa (j. [[1923]]).
* [[2017]] – [[Goldy McJohn]], kanadar teklatu jotzailea, ''[[Steppenwolf (musika taldea)|Steppenwolf]]'' taldeko kidea (j. [[1945]]).
* [[2018]] – [[Celeste Rodrigues]], portugaldar abeslaria (j. [[1923]]).
* [[2019]] – [[Sadou Hayatou]], [[Kamerun]]go lehen ministroa (j. [[1942]]).
* [[2020]] – [[Wilford Brimley]], estatubatuar aktorea (j. [[1934]]).
* [[2022]] –
** [[Hugo Fernández]], uruguaiar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1945]]).
** [[Andrejs Rubins]], letoniar futbolaria (j. [[1978]]).
* [[2023]] – [[Henri Konan Bédié]], [[Boli Kosta]]ko presidentea (j. [[1934]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Itziar eta Pierres.
* {{bandera|Suitza}}: Independentziaren Eguna.
* {{bandera|Benin}}: Independentziaren Eguna.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Uztailaren 31]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Abuztuaren 2]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
1xhduknfiz4lzeti3uu8i3dn4t93apn
10021845
10021746
2025-01-03T15:32:51Z
Artegia
65203
10021845
wikitext
text/x-wiki
'''Abuztuaren 1'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko berrehun eta hamahirugarren [[egun]]a da, 214.a [[bisurte]]etan. 152 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|8|1}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1589]] – [[Henrike III.a Nafarroakoa]], gerora Henrike IV.a Frantziakoa izango zena, [[Frantzia]]ko errege koroatu zuten.
* [[1794]] - [[Donostia]]ko alkate zen [[Juan Jose Vicente Mitxelena]]k idatzi bat helarazi zien hiria inguratzen ari ziren tropa frantziarrei, hiriaren giltzak eskainiz “baldin eta hiriari errespetatzen bazizkioten gobernua, foruak, askatasunak, jabetzak eta errentak”.
=== Mundua ===
* [[1492]] – [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoek]], Isabel eta Fernandok, [[judu]]ak kanporatu zituzten [[Espainia]]tik.
* [[1834]] – [[Esklabotza]] ezeztatu zen [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperio]] osoan.
* [[1927]] - [[Txinako Alderdi Komunista]]ren kideek [[Nanchangeko Matxinada]] hasi zuten.
* [[1966]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]], [[Austin]]en ([[Texas]]): [[Charles Whitman]] [[Austingo Unibertsitatea|Austingo Unibertsitateko]] dorre batera igo zen eta tiroka hasi zen. 16 pertsona hil ziren ondorioz, haien artean Whitman.
* [[1980]] – [[Urkixoko markesen hilketa]] gertatu zen.
* [[2006]] – [[Fidel Castro]]k gaixotasunagatik boterea bere anaia [[Raúl Castro|Raul Castrori]] laga zion.
* [[2017]] – [[Espainiako Gobernua]]k [[Garoñako zentral nuklearra]] behin betiko itxiko zuela iragarri zuen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[2008]] – ''[[Ipurbeltz]]'' aldizkaria argitaratzeari utzi diote.
=== Mundua ===
* [[1944]] – [[Anne Frank]]ek azken egunekoa idatzi zuen egunkarian.
* [[1954]] – ''[[Rear Window]]'' ("Atzealdeko Lehioa") filma estreinatu zen, [[Alfred Hitchcock]]ek zuzendu eta [[James Stewart]] eta [[Grace Kelly]]k antzeztu zutelarik.
* [[1980]] – ''[[The Final Countdown (filma)|The Final Countdown]]'' ("Amaierako Atzera Kontua") filma estreinatu zen, [[Don Taylor (aktorea)|Don Taylorek]] zuzendu eta [[Kirk Douglas]], [[Martin Sheen]], [[Katharine Ross]], [[James Farentino]], [[Ron O'Neal]] eta [[Charles Durning]] aktoreek antzeztu zuten.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1689]] – [[Pedro Calatayud]], nafar misiolari [[jesuita]] (h. [[1773]]).
* [[1702]] – [[Guillaume d'Arche]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa, [[Bordele]]n (h. [[1774]]).
* [[1792]] – [[Pierre Salomon Ségalas]], baxenafar medikua, [[urologia]]n aditua (h. [[1875]]).
* [[1827]] – [[Julian Buztintza]], bizkaitar emigratzailea, lur-neurtzaile eta politikaria Argentinan (h. [[1888]]).
* [[1840]] – [[Federico Etxebarria]], bizkaitar industrialaria eta enpresaburua (h. [[1932]]).
* [[1922]] – [[Francisco Pérez Luzarreta]], nafar [[Eusko Abertzale Ekintza|EAE]] alderdiko kidea (h. [[2018]]).
* [[1926]] – [[Alfonso Ventura]], nafar kazetaria eta idazlea (h. [[2009]]).
* [[1929]] – [[Iñigo Cavero]], gipuzkoar politikari, abokatu eta noblea (h. [[2002]]).
* [[1936]] – [[Ángel Cuetos]], euskal kirolari ohia, [[grekoerromatar borroka]]n aditua, [[Meruelo]]n.
* [[1942]] – [[Abel Enbeita]], bizkaitar bertsolaria eta bertso-irakaslea.
* [[1952]] – [[José María Sánchez Carrión|José María Sánchez Carrión, ''Txepetx'']], euskal hizkuntzalari espainiarra, [[Cartagena]]n.
* [[1957]] – [[Inaki Irazabalbeitia]], euskal idazle eta zientzia-dibulgatzailea, [[Elhuyar Fundazioa]]ren sortzaileetako bat.
* [[1959]] –
** [[Iñaki Arteta]], bizkaitar argazkilari eta zinema zuzendaria.
** [[Álvaro Bermejo]], gipuzkoar gaztelaniazko-idazle eta kazetaria.
** [[Francisco Gallego Eraso]], gipuzkoar xakelaria, Nazioarteko Maisu maila duena.
* [[1962]] – [[Mac Lesggy]], Baionan jaiotako zientzia arloko kazetaria.
* [[1964]] – [[Luixa Reizabal]], gipuzkoar psikologo, ikertzaile eta [[EHU]]ko irakaslea.
* [[1967]] – [[Alberto Ladrón]], nafar idazlea.
* [[1968]] – [[Ignacio Aldalur]], gipuzkoar futbolari ohia.
* [[1969]] – [[Arturo Cisneros]], nafar kontzertu-antolatzailea eta zinema-zuzendaria.
* [[1973]] – [[Edurne Pasaban]], gipuzkoar alpinista, munduko hamalau [[zortzimilako]]ak igo dituen lehen emakumea.
* [[1974]] – [[Igor Yebra]], euskal herritar ballet-dantzaria.
* [[1977]] – [[Gorka de Carlos]], nafar futbolari ohia.
* [[1978]] – [[Begoña Maestre]], bizkaitar aktorea.
* [[1983]] – [[Beñat Auzki]], lapurtar errugbilaria.
* [[1984]] –
** [[Guillermo Lana]], nafar txirrindularia.
** [[Xanti Uterga]], nafar erremontelaria eta politikaria.
* [[1987]] – [[Mathieu Acebes]], lapurtar errugbilaria.
* [[1989]] –
** [[Erik Berganza]], ''Abereh'', bizkaitar abeslaria.
** [[Pablo Ibarburu]], gipuzkoar umoregile eta irrati zein telebista-aurkezlea.
=== Mundua ===
* [[126]] – [[Pertinax]], [[Antzinako Erroma|erromatar]] enperadorea (h. [[193]]).
* [[1495]] – [[Jan Van Scorel]], holandar pintore, arkitekto eta ingeniaria (h. [[1562]]).
* [[1520]] – [[Sigismundo II.a Poloniakoa]], [[Polonia]]ko erregea eta [[Lituania]]ko [[Duke]] Handia (h. [[1572]]).
* [[1579]] – [[Luis Vélez de Guevara]], espainiar dramagilea eta eleberrigilea (h. [[1644]]).
* [[1659]] – [[Sebastiano Ricci]], italiar margolaria (h. [[1734]]).
* [[1714]] – [[Richard Wilson]], galestar margolaria (h. [[1782]]).
* [[1719]] – [[Pedro Pablo Abarca de Bolea]], X. Arandako kondea, espainiar noble, militar eta estatu-politikaria (h. [[1798]]).
* [[1744]] – [[Jean-Baptiste Lamarck]], frantziar naturalista (h. [[1829]]).
* [[1756]] – [[Pierre Louis Prieur]], frantziar politikaria, [[Ezker iraultzaile|ezker muturreko]] iraultzailea (h. [[1827]]).
* [[1770]] – [[William Clark]], estatubatuar esploratzailea (h. [[1838]]).
* [[1799]] – [[Ségurreko kondesa]], errusiar jatorriko frantziar idazlea (h. [[1874]]).
* [[1815]] – [[Richard Henry Dana]], estatubatuar abokatu, politikari eta idazlea (h. [[1882]]).
* [[1818]] – [[Maria Mitchell]], estatubatuar astronomoa (h. [[1889]]).
* [[1819]] – [[Herman Melville]], estatubatuar idazlea (h. [[1891]]).
* [[1837]] – [[Mary Harris]], ''Mother Jones,'' gizarte-mugimenduen eta sindikatuen aldeko irlandar-amerikar borrokalaria (h. [[1930]])
* [[1841]] – [[Lilli Suburg]], estoniar kazetari, idazle eta feminista (h. [[1923]]).
* [[1863]] – [[Gaston Doumergue]], [[Frantziako Hirugarren Errepublika]]ko presidentea (h. [[1937]]).
* [[1865]] – [[Euken Suediakoa]], suediar printze, margolari, mezenas eta arte-bildumagilea (h. [[1947]]).
* [[1878]] – [[Konstantinos Logothetopoulos]], [[Grezia]]ko lehen ministroa (h. [[1961]]).
* [[1883]] – [[Edith Pretty]], ingeles lurjabea, ''[[Sutton Hoo]]'' ontziaren ehorzketarekin lotua (h. [[1942]]).
* [[1885]] – [[George de Hevesy]], hungariar erradiokimikaria, 1943ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1966]]).
* [[1893]] – [[Alexandro Greziakoa]], [[Greziako Erresuma|Greziako erregea]] (h. [[1920]]).
* [[1894]] – [[Ottavio Bottecchia]], italiar txirrindularia (h. [[1927]]).
* [[1901]] – [[Pancho Villa (boxeolaria)|Pancho Villa]], filipinar boxeolaria, historiako borrokalari asiarrik onenetakotzat hartua (h. [[1925]]).
* [[1902]] – [[Lola Iturbe]], espainiar anarkosindikalista eta feminista libertarioa (h. [[1990]]).
* [[1905]] – [[Helen Sawyer Hogg]], estatubatuar-kanadar astronomoa (h. [[1993]]).
* [[1910]] – [[Gerda Taro]], gerrako argazkilari eta kazetari alemaniarra (h. [[1937]]).
* [[1914]] – [[J. Lee Thompson]], britainiar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. [[2002]]).
* [[1916]] – [[Olimpio Bizzi]], italiar txirrindularia (h. [[1976]]).
* [[1920]] –
** [[Gilles Hénault]], kanadar poeta, kazetari eta arte-kritikaria (h. [[1996]]).
** [[Henrietta Lacks]], aforamerikar emakumea, [[HeLa]] zelula hilezkorren emailea (h. [[1951]]).
** [[Zhou Xuan]], txinatar abeslari eta aktorea (h. [[1957]]).
* [[1923]] – [[Jean Prat (errugbilaria)|Jean Prat]], frantziar errugbilaria (h. [[2005]]).
* [[1924]] –
** [[Abdullah Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea (h. [[2015]]).
** [[Georges Charpak]], poloniar-frantziar fisikaria eta irakaslea, 1992ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2010]]).
* [[1925]] – [[Ernst Jandl]], austriar idazlea (h. [[2000]]).
* [[1926]] – [[Theo Adam]], alemaniar opera-abeslaria, baxua (h. [[2019]]).
* [[1930]] – [[Pierre Bourdieu]], frantziar soziologoa, [[globalizazioaren aurkako mugimendu|antiglobalizazio]] eta [[globalizazioaren aurkako mugimendu|altermundialismo]] mugimenduen inspiratzaile intelektualetako bat (h. [[2002]]).
* [[1931]] – [[Seán Ó Riada]], irlandar musikagilea eta musika taldeko zuzendaria (h. [[1971]]).
* [[1933]] – [[Toni Negri]], italiar politikari, irakasle eta filosofo komunista (h. [[2023]]).
* [[1936]] – [[Yves Saint Laurent]], frantziar moda-diseinatzailea eta enpresaburua, Yves Saint Laurent goi-joskintzako arropa markaren sortzailea (h. [[2008]]).
* [[1938]] – [[Paddy Moloney]], irlandar musikaria, ''[[The Chieftains]]'' taldeko liderra (h. [[2021]]).
* [[1939]] – [[Mo Anthoine]], britainiar mendizale eta alpinista (h. [[1989]]).
* [[1940]] – [[Totó La Momposina]], kolonbiar musika folklorikoko abeslaria.
* [[1941]] – [[Jordi Savall]], kataluniar biola-jotzailea eta orkestra-zuzendaria.
* [[1942]] –
** [[Jerry Garcia]], estatubatuar gitarra-jotzailea (h. [[1995]]).
** [[Giancarlo Giannini]], italiar aktorea.
* [[1944]] –
** [[Iuri Romanenko]], sobietar kosmonauta ohia, bi aldiz Sobietar Batasuneko heroia.
** [[Carme Solé Vendrell]], kataluniar marrazkilari eta ilustratzailea.
* [[1945]] – [[Douglas Osheroff]], estatubatuar fisikaria, 1996ko [[Fisikako Nobel Saria]].
* [[1947]] - [[Chantal Montellier]], frantziar komikigile, prentsako marrazkilari, eleberrigile eta margolaria.
* [[1948]] – [[Carmen Lomana]], espainiar enpresaburua, telebistako laguntzailea, idazlea eta Espainiako goi mailako joskintza bildumazalea.
* [[1949]] –
** [[Kurmanbek Bakiev]], [[Kirgizistan]]go presidente ohia.
** [[Santiago Ramos]], espainiar aktorea.
* [[1950]] – [[Loles León]], kataluniar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
* [[1952]] – [[Zoran Đinđić]], [[Serbia]]ko lehen ministroa (h. [[2003]]).
* [[1955]] – [[Anna Moï]], vietnamdar-frantziar idazle eta diseinatzailea.
* [[1957]] –
** [[Milton Cruz]], brasildar futbolari ohia.
** [[Yoshio Kato]], japoniar futbolari ohia.
* [[1959]] – [[Satoshi Yamaguchi]], japoniar futbolari ohia.
* [[1960]] –
** [[Micheál Martin]], [[Irlanda]]ko [[Taoiseach]]a.
** [[Cristina del Valle (abeslaria)|Cristina del Valle]], asturiar abeslaria, musikagilea eta aktibista.
* [[1961]] – [[Nieves Concostrina]], espainiar kazetaria.
* [[1963]] – [[Coolio]], estatubatuar [[rap]] abeslaria (h. [[2022]]).
* [[1965]] – [[Sam Mendes]], ingeles antzerki eta zinema zuzendaria.
* [[1967]] – [[Mona Eltahawy]], egipto-estatubatuar kazetari, idazle eta aktibista feminista.
* [[1969]] – [[Ana Celentano]], argentinar aktorea.
* [[1970]] – [[Helena Maleno]], giza eskubideen defendatzaile, kazetari, idazle eta ikerlari espainiarra.
* [[1973]] – [[Eduardo Noriega]], espainiar aktorea.
* [[1974]] – [[Toshiyuki Abe]], japoniar futbolari ohia.
* [[1975]] – [[Ane Dahl Torp]], norvegiar aktorea.
* [[1976]] –
** [[Iván Duque Márquez]], [[Kolonbia]]ko presidentea.
** [[Sultan Saeed]], maldivar atleta, 100 m-ko proban espezializatua.
* [[1979]] –
** [[Lyona]], kataluniar artista multifazetikoa.
** [[Jason Momoa]], estatubatuar aktorea.
* [[1984]] –
** [[Valery Ortiz]], puertorricar abeslaria, aktorea, modeloa eta konpositorea.
** [[Bastian Schweinsteiger]], alemaniar futbolari ohia.
* [[1985]] – [[Sara Giraudeau]], frantziar antzezlea.
* [[1987]] – [[Iago Aspas]], galiziar futbolaria.
* [[1988]] – [[Ana Girardot]], frantziar aktorea.
* [[1989]] – [[Leonor Martín]], espainiar aktorea.
* [[1990]] –
** [[Jack O'Connell (aktorea)|Jack O'Connell]], ingeles aktorea.
** [[Elton Jantjies]], hegoafrikar errugbilaria.
* [[1992]] – [[Kevin McDowell]], estatubatuar triatleta.
* [[1997]] – [[Sergio Higuita]], kolonbiar txirrindularia.
* [[2000]] - [[María Sanjurjo]], galiziar patin-hockey jokalaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1391]] – [[Gaston III.a Foix-Biarnokoa]], [[Foixko konderria|Foixko konde]] eta [[Bearnoko bizkonderria|Bearnoko bizkondea]] (j. [[1331]]).
* [[1981]] – [[Álvaro de Laiglesia]], gipuzkoar eleberrigilea, antzerkigilea eta kazetaria, [[Manchester]]ren (j. [[1922]]).
* [[1999]] – [[Paloma Miranda de Lage]], donostiar historiagilea eta ikerlaria (j. [[1943]]).
* [[2001]] – [[Enrique Iartza]], gipuzkoar futbolaria (j. [[1930]]).
* [[2002]] – [[Javier Garcia Egotxeaga]], gipuzkoar politikari eta enpresaburua, [[Castro Urdiales]]en (j. [[1940]]).
* [[2009]] – [[Rafael Mendizabal]], donostiar antzerkigile eta negozio-gizona, [[Barbate]]n (j. [[1940]]).
* [[2019]] – [[Anton Uriarte]], gipuzkoar geografoa, [[klima]]ren historiaren ikertzailea (j. [[1949]]).
=== Mundua ===
* [[527]] – [[Justino I.a]], [[Bizantziar Inperioa|Bizantziar Inperioko]] agintaria.
* [[1137]] – [[Luis VI.a Frantziakoa]], [[Frantziako errege-erreginen zerrenda|Frankoen erregea]] (j. [[1081]]).
* [[1252]] – [[Giovanni da Pian del Carpini]], [[frantziskotar]] apaiza, [[Frantzisko Asiskoa|San Frantzisko Asiskoaren]] dizipulua (j. [[circa|c.]] [[1182]]).
* [[1402]] – [[Edmundo Langleykoa]], [[York etxea]]ren sortzailea (j. [[1341]]).
* [[1457]] – [[Lorenzo Valla]], italiar humanista, filosofoa eta latinezko idazlea.
* [[1464]] – [[Cosimo Medici]], florentziar bankari eta estatu gizona (j. [[1389]]).
* [[1546]] – [[Pierre Favre]], santu, jesulagun eta teologo eta [[Jesusen Lagundia]]ren sortzaileetako bat (j. [[1506]]).
* [[1557]] – [[Olaus Magnus]], suediar idazle, kartografo eta apaiz katolikoa (j. [[1490]]).
* [[1638]] – [[Joachim Wtewael]], [[manierismo]]ko margolari nederlandarra (j. [[circa|c.]] [[1566]]).
* [[1708]] – [[Edward Tyson]], britainiar mediku eta zientzialaria.
* [[1714]] – [[Ana Britainia Handikoa]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterra]], [[Eskoziako Erresuma|Eskozia]] eta [[Irlandako Erresuma|Irlandako]] erregea (j. [[1665]]).
* [[1760]] – [[Adrien Manglard]], frantziar margolari eta marrazkilaria (j. [[1695]]).
* [[1787]] – [[Alfontso Maria Ligoriokoa]], italiar misiolari eta teologoa (j. [[1696]]).
* [[1827]] – [[Pauline de Meulan]], frantziar idazle eta kazetaria (j. [[1773]]).
* [[1866]] – [[Luigi Carlo Farini]], [[Italia]]ko lehen ministroa (j. [[1812]]).
* [[1869]] – [[Alexine Tinne]], herbeheretar argazkilaria eta esploratzailea, [[Sahara]]ko basamortua gurutzatzen saiatu zen lehenengo emakumea (j. [[1835]]).
* [[1900]] – [[Rafael Molina Sánchez]], ''Lagartijo'', espainiar toreatzailea (j. [[1841]]).
* [[1903]] – [[Calamity Jane]], Estatu Batuetako [[Mendebalde Urruna]]ren konkista urteetako pertsonaia (j. [[1852]]).
* [[1912]] - [[Leonor Izquierdo]], [[Antonio Machado]] poeta andaluziarraren emaztea (j. [[1894]]).
* [[1913]] – [[Lesya Ukrainka]], ukrainierazko poeta eta antzerkigilea (j. [[1871]]).
* [[1917]] –
** [[Enric Prat de la Riba]], kataluniar politikari eta abokatua (j. [[1870]]).
** [[Angelina Vidal]], portugaldar kazetaria, itzultzailea, irakaslea, olisipografoa eta idazlea (j. [[1853]]).
* [[1920]] – [[Bal Gangadhar Tilak]], indiar politikari abertzalea, matematikaria eta filosofoa (j. [[1856]]).
* [[1922]] – [[Harry Boland]], irlandar errepublikar politikari eta ekintzailea (j. [[1887]]).
* [[1936]] – [[Louis Blériot]], frantziar ingeniari, hegazkin egile eta gidaria (j. [[1872]]).
* [[1938]] – [[Andrei Bubnov]], errusiar militante [[boltxebike]]a (j. [[1883]]).
* [[1944]] –
** [[Jean Prévost]], frantziar idazle, kazetari eta Frantziako Erresistentziaren kidea (j. [[1901]]).
** [[Manuel Quezón]], [[Filipinak|Filipinetako]] burujabetasunaren aldeko mugimenduaren buruzagia (j. [[1878]]).
* [[1962]] – [[Leon Kruczkowski]], poloniar idazlea (j. [[1900]]).
* [[1963]] – [[Theodore Roethke]], estatubatuar olerkaria (j. [[1908]]).
* [[1967]] – [[Richard Kuhn]], alemaniar kimikaria, 1938ko [[Kimikako Nobel Saria]] (j. [[1900]]).
* [[1968]] – [[Isabel González González]], ''Azucena Roja'', kanariar aktibista politikoa, publizista eta militante komunista (j. [[1890]]).
* [[1969]] – [[Miguel Labordeta]], gaztelaniaz idazten zuen aragoitar poeta (j. [[1921]]).
* [[1970]] –
** [[Frances Farmer]], estatubatuar aktorea eta telebista eta irratiko aurkezlea (j. [[1913]]).
** [[Otto Heinrich Warburg]], alemaniar biokimikaria, 1931ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1883]]).
* [[1973]] –
** [[Gian Francesco Malipiero]], italiar musikagilea (j. [[1882]]).
** [[Walter Ulbricht]], alemaniar politikaria, Alemaniako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (j. [[1893]]).
* [[1977]] – [[Francis Gary Powers]], estatubatuar hegazkinlari eta espioia, [[U-2ren istripua]]ren protagonista (j. [[1929]]).
* [[1981]] –
** [[Paddy Chayefsky]], estatubatuar antzerkigile, gidoilari eta eleberrigilea (j. [[1923]]).
** [[Kevin Lynch]], [[INLA]]ko kidea, [[1981eko Irlandako gose greba]]n (j. [[1956]]).
* [[1987]] – [[Pola Negri]], poloniar-estatubatuar antzezlea, zinema mutuko izar handienetako bat (j. [[1897]]).
* [[1990]] – [[Norbert Elias]], alemaniar idazle eta soziologoa (j. [[1897]]).
* [[1992]] – [[Margarita Aliger]], sobietar poeta, liburuzain, kazetari eta itzultzailea (j. [[1915]]).
* [[1993]] –
** [[Abraham Guillén]], espainiar militante anarkista, sozialismo autogestionarioaren teorikoetako bat (j. [[1913]]).
** [[Alfred Manessier]], frantziar margolaria (j. [[1911]]).
* [[1995]] – [[Julián Berrendero]], ''El negro de los ojos azules'', espainiar txirrindularia (j. [[1912]]).
* [[1996]] – [[Tadeus Reichstein]], suitzar biokimikaria, 1950eko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1897]]).
* [[1997]] –
** [[Ngiratkel Etpison]], [[Palau]]ko 5. presidentea (j. [[1925]]).
** [[Sviatoslav Richter]], ukrainar pianista (j. [[1915]]).
* [[1999]] – [[Paris Pişmiş]], mexikar astronomoa, Mexikoko lehen astronomo profesionala (j. [[1911]]).
* [[2003]] – [[Marie Trintignant]], frantziar aktorea (j. [[1962]]).
* [[2005]] –
** [[Fahd Saudi Arabiakoa]], [[Saudi Arabia]]ko erregea (j. [[1921]]).
** [[Constant Nieuwenhuys]], herbeheretar margolari, eskultore eta musikaria (j. [[1920]]).
* [[2009]] – [[Corazón Aquino]], [[Filipinak|Filipinetako]] presidentea (j. [[1933]]).
* [[2015]] – [[Cilla Black]], ingeles abeslari, aurkezle, telebistako aktore, artista eta hedabideetako pertsonaia (j. [[1943]]).
* [[2016]] – [[Ana Borboi-Parmakoa]], Borboi-Parmako printzesa (j. [[1923]]).
* [[2017]] – [[Goldy McJohn]], kanadar teklatu jotzailea, ''[[Steppenwolf (musika taldea)|Steppenwolf]]'' taldeko kidea (j. [[1945]]).
* [[2018]] – [[Celeste Rodrigues]], portugaldar abeslaria (j. [[1923]]).
* [[2019]] – [[Sadou Hayatou]], [[Kamerun]]go lehen ministroa (j. [[1942]]).
* [[2020]] – [[Wilford Brimley]], estatubatuar aktorea (j. [[1934]]).
* [[2022]] –
** [[Hugo Fernández]], uruguaiar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1945]]).
** [[Andrejs Rubins]], letoniar futbolaria (j. [[1978]]).
* [[2023]] – [[Henri Konan Bédié]], [[Boli Kosta]]ko presidentea (j. [[1934]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Itziar eta Pierres.
* {{bandera|Suitza}}: Independentziaren Eguna.
* {{bandera|Benin}}: Independentziaren Eguna.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Uztailaren 31]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Abuztuaren 2]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
81b30o6jzi8c29i5yhl2t3pyevbnhcw
Abuztuaren 28
0
3977
10021878
9987498
2025-01-03T16:26:45Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021878
wikitext
text/x-wiki
'''Abuztuaren 28'''a [[egutegi gregoriano|gregoriotar egutegiaren]] [[urte]]ko berrehun eta berrogeigarren [[egun]]a da, 241.a [[bisurte]]etan. 125 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|8|28}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1974]] – [[Jose Antonio Garmendia]] "Tupa" eta [[Josemari Arruabarrena]] "Tanke" [[ETA]]ko kideak tirokatu zituen Polizia frankistak Donostiako Zuzenbide fakultatearen aurrean kontrol batean. Garmendia larri zauritu zuten garunean.
* [[1978]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] Alfonso Estevas Guilmain poliziako inspektorea erail zuen [[Hondarribia]]n, eta Aurelio Salgueiro López [[guardia Zibila|goardia zibila]] [[Arrasate]]n.
=== Mundua ===
* [[1521]] – [[Turkia]]rrek garaiko [[Bulgaria]]ko hiriburua zen [[Belgrad]] hartu zuten.
* [[1849]] – Hilabete bateko sitiatzearen ostean, [[Venezia]], bere burua independente aldarrikatu zuena, [[Austria]]rekin batu zen.
* [[1903]] – [[Harley-Davidson]] Motor Company enpresa sortu zen [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]].
* [[1910]] – [[Montenegroko Erresuma]] aldarrikatu zuten.
* [[1916]] – [[Lehen Mundu Gerra]]: [[Alemania]]k gerra deklaratu zion [[Errumania]]ri eta [[Italia]]k [[Alemania]]ri. Tropa errumaniarrak [[Hungaria]]n sartu ziren.
* [[1920]] – Emakumeen boto eskubidea onartu zen Estatu Batuetan.
* [[1963]] – Eskubide zibilen aldeko manifestazioa [[Washington]]en: [[Martin Luther King]] Jr.-ek ''I Have A Dream'' (Nik amets bat dut) hitzaldia eman zuen.
* [[1988]] – Erakusketa bateko [[hegazkin]] italiarren arteko aire istripua gertatu zen [[Rammstein]]-en (Alemania). 70 hildako eta 400 zauritu larri izan ziren.
* [[2004]] – Shaukat Aziz lehen ministro izendatu zuten [[Pakistan]]en.
* [[2016]] – [[Azadiya Welat]], [[kurduera]]z idatzitako egunkari nagusia, debekatu egin zuten.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1948]] – [[Alfred Hitchcock]] ingeles zinema zuzendariaren ''[[Rope (filma)|Rope]]'' filma estreinatu zen.
* [[1998]] – [[Eugene Brady]] zinema zuzendariak zuzendu eta [[Donal McCann]], [[Pierce Brosnan]], [[Hill Harper]], [[Aislín McGuckin]] eta [[Niall Tóibín]] aktoreek antzeztutako ''[[The Nephew]]'' filma estreinatu zen.
* [[2003]] – [[Alfonso Cuarón]] mexikar zinema zuzendariak zuzendu eta [[Sandra Bullock]] eta [[George Clooney]] aktoreek antzeztutako ''[[Gravity]]'' filma estreinatu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1789]] – [[William Herschel]]ek [[Saturno (planeta)|Saturnoko]] [[Mimas (satelitea)|Mimas]] ilargia aurkitu zuen.
* [[1845]] – ''[[Scientific American]]'' aldizkariaren lehen alea irten zen Estatu Batuetan.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1724]] – [[Agustín Lezo]], gipuzkoar elizgizona, [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko apezpiku]] eta [[Zaragozako artxidiozesia|Zaragozako artzapezpikua]], [[Lima]]n (h. [[1796]]).
* [[1796]] – [[Charles Beltzuntze|Charles Belzuntze]], [[Charles Beltzuntze|Belzuntze bizkondea]], erbestean jaiotako euskal idazlea (h. [[1872]]).
* [[1846]] – [[Agustín Pérez Soriano]], nafar musikagilea (h. [[1907]]).
* [[1877]] – [[Javier Gorosterratzu]], nafar elizgizon eta historialaria (h. [[1936]]).
* [[1894]] –
** [[Bernard Artigau]], zuberotar hegazkinlaria, Lehen eta Bigarren Mundu Gerretan Frantziaren alde borrokatu zuena (h. [[1968]]).
** [[Jose Maria Franku]], gipuzkoar musikagile eta orkestra-zuzendaria (h. [[1971]]).
* [[1896]] – [[Léopold de Folin]], frantziar ozeanografo, [[Malakologia|malakologista]] eta [[Biarritzeko itsas museoa]]ren sorreraren aitzindaria (h. [[1896]]).
* [[1897]] – [[Kattalin Agirre]], lapurtar [[mugalari]]a eta Bigarren Mundu Gerran Erresistentziako kidea (h. [[1992]]).
* [[1898]] – [[Andrés Tuduri]], gipuzkoar futbolaria eta Espainiako Atletismo Federazioaren presidentea (h. [[1967]]).
* [[1920]] – [[Juan Zelaia]], gipuzkoar enpresaburua eta euskaltzalea (h. [[2016]]).
* [[1927]] – [[Izaskun Arrue]], arabar irakasle eta erizaina, Arabako ikastoletako lehenengo andereñotzat onartua (h. [[2016]]).
* [[1931]] – [[José Agustín Ganuza]], nafar apaiza.
* [[1934]] – [[Eskarne Aroma]], bizkaitar euskara-irakaslea, bikoiztailea eta aktorea (h. [[2021]]).
* [[1936]] – [[Agustin Asenjo]], nafar pilotari ''amateur'' ospetsua.
* [[1950]] – [[Francisco Egea]], gipuzkoar ingeniari eta politikaria (h. [[2021]]).
* [[1957]] – [[Jon Ortiz de Urbina]], bizkaitar euskal hizkuntzalaria.
* [[1961]] – [[Garbiñe Mendizabal]], gipuzkoar politikari eta eusko legebiltzarkidea.
* [[1965]] – [[Blanca Lacambra]], gipuzkoar atleta ohia, distantzia motzetan aditua.
* [[1966]] – [[Julen Lopetegi]], gipuzkoar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[1969]] – [[Fernando Prado Ayuso]], bizkaitar klaretar apaiza, teologoa eta kazetaria, [[Donostiako elizbarrutia|Donostiako gotzaina]].
* [[1974]] – [[Louis-Gilles Pairault]], lapurtar artxibozain, idazle eta historialaria.
* [[1976]] – [[Raquel Calvo Larralde]], bizkaitar kazetaria eta dokumentalgilea.
* [[1977]] – [[Javier Eseverri]], nafar areto futbol-jokalaria.
* [[1978]] –
** [[Edurne Azpitarte]], bizkaitar areto-futbolari ohia.
** [[Borja Pérez]], bizkaitar aktore eta bideo-joko kritikaria.
** [[Josune Zabala]], gipuzkoar hizkuntzalaria.
* [[1980]] – [[Ekaitz Goikoetxea]], gipuzkoar bertsolari eta bertso-jartzailea.
* [[1981]] – [[Oihana Azkorbebeitia]], bizkaitar mendi lasterkaria.
* [[1984]] – [[Oinatz Bengoetxea]], nafar pilotaria.
* [[1987]] –
** [[Irantzu Lekue]], arabar artista garaikidea eta aktibista kulturala.
** [[Julio Soto]], nafar bertsolaria, lau aldiz [[Nafarroako Bertsolari Txapelketa]]ko txapelduna.
* [[1989]] –
** [[Cesar Azpilikueta]], nafar futbolaria.
** [[Mikel Idoate]], nafar pilotari ohia.
** [[Imanol Iza]], gipuzkoar txirrindulari ohia.
* [[1993]] – [[Nadeth Agirre]], gipuzkoar traineru-patroia.
* [[2001]] – [[Jon Larrauri]], bizkaitar futbolaria.
* [[2003]] – [[Naroa Fernández]], nafar txirrindularia.
=== Mundua ===
* [[933]] – [[Rikardo I.a Normandiakoa]], [[Normandiako Dukerria|Normandiako dukea]] (h. [[966]]).
* [[1443]] – [[Rodolphus Agricola]], frisiar humanista (h. [[1485]]).
* [[1481]] – [[Francisco de Sá de Miranda]], portugaldar idazlea (h. [[1558]]).
* [[1592]] – [[George Villiers (Buckinghamgo 1. dukea)]], ingeles gortesaua, estatuko gizona eta arteetako patroia, [[Jakue I.a Ingalaterrakoa]] erregearen begikoa eta beharbada maitalea (h. [[1628]]).
* [[1619]] – [[Ana Genoveva Borboi-Condékoa]], Longuevilleko dukesa (h. [[1679]]).
* [[1624]] – [[Koxinga]], [[Ming dinastia]]ko buruzagi militarra (h. [[1662]]).
* [[1691]] – [[Elisabet Kristina Brunswick-Wolfenbüttelgoa]], [[Germaniako Erromatar Inperio Santua]]ren enperatriz ezkontidea (h. [[1750]]).
* [[1749]] – [[Johann Wolfgang von Goethe]], alemaniar idazlea (h. [[1832]]).
* [[1774]] – [[Elizabeth Ann Seton]], [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katolikoaren]] lehen santu estatubatuarra.
* [[1801]] – [[Antoine-Augustin Cournot]], frantziar filosofo, matematikari eta ekonomialaria (h. [[1877]]).
* [[1810]] –
** [[Constant Troyon]], frantziar margolaria (h. [[1865]]).
** [[Jaime Balmes]], kataluniar apaiza, kazetaria eta filosofoa (h. [[1848]]).
* [[1812]] – [[Rudolf von Alt]], austriar margolaria (h. [[1905]]).
* [[1814]] – [[Sheridan Le Fanu]], misteriozko ipuin eta eleberrien irlandar idazlea (h. [[1873]]).
* [[1828]] – [[Lev Tolstoi|Leo Tolstoi]], errusiar idazlea (h. [[1910]]).
* [[1831]] – [[Lucy Ware Webb Hayes]], Ameriketako Estatu Batuetako [[lehen dama]] (h. [[1889]]).
* [[1833]] – [[Edward Burne-Jones]], britainiar margolaria (h. [[1898]]).
* [[1853]] – [[Frantzisko I.a Liechtensteingoa]], [[Liechtenstein]]go printzea (h. [[1938]]).
* [[1867]] – [[Umberto Giordano]], italiar opera egilea (h. [[1948]]).
* [[1878]] – [[George Whipple]], estatubatuar medikua, 1934ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1976]]).
* [[1884]] – [[Peter Fraser]], [[Zeelanda Berri]]ko lehen ministroa (h. [[1950]]).
* [[1892]] – [[Augustin Souchy]], alemaniar anarkosindialista, antimilitarista eta kazetaria (h. [[1984]]).
* [[1894]] – [[Karl Böhm]], austriar orkestra zuzendaria (h. [[1981]]).
* [[1896]] – [[Liam O'Flaherty]], irlandar nobelagile eta kontalaria, Berpizkunde Irlandarraren pertsonai garrantzitsua (h. [[1984]]).
* [[1899]] –
** [[Charles Boyer]], frantziar aktorea (h. [[1978]]).
** [[Chang Myon]], [[Hego Korea]]ko lehen ministroa eta lehendakariordea (h. [[1966]]).
** [[Andrei Platonov]], errusiar eleberrigile, filosofo, antzerkigile, olerkari, eta gerra-berriemailea (h. [[1951]]).
* [[1902]] - [[Julia Caba Alba]], espainiar aktorea (h. [[1988]]).
* [[1903]] – [[Bruno Bettelheim]], austriar-estatubatuar psikiatra (h. [[1990]]).
* [[1906]] – [[John Betjeman]], ingeles olerkari, idazle eta telebistako aurkezlea (h. [[1984]]).
* [[1910]] – [[Tjalling Koopmans]], holandar-estatubatuar ekonomialaria, 1975eko [[Ekonomiako Nobel Saria]] (h. [[1985]]).
* [[1911]] –
** [[José Antonio Girón de Velasco]], espainiar politikaria (h. [[1995]]).
** [[Joseph Luns]], herbeheretar politikari eta diplomazialaria , [[NATO]]ren 5. Idazkari Nagusia (h. [[2002]]).
* [[1913]] –
** [[Robertson Davies]], kanadar eleberrigile, antzerkigile, literatura kritikari, kazetari eta irakaslea (h. [[1995]]).
** [[John Wrathall]], [[Rhodesia]]ko 2. presidentea (h. [[1978]]).
* [[1915]] –
** [[Claude Roy]], frantziar idazle, kazetari eta kritikaria (h. [[1997]]).
** [[Bernard Wolfe]], zientzia-fikziozko estatubatuar idazlea (h. [[1985]]).
* [[1916]] –
** [[Isabel Vicente García]], espainiar ekintzailea eta militante komunista (h. [[2000]]).
** [[Charles Wright Mills]], estatubatuar soziologoa (h. [[1962]]).
** [[Jack Vance]], estatubatuar misteriozko, fantasiazko eta zientzia-fikziozko idazlea (h. [[2013]]).
* [[1917]] – [[Jack Kirby]], estatubatuar komikigilea, superheroien marrazkigile artean nagusitzat hartua (h. [[1994]]).
* [[1918]] – [[Alejandro Agustín Lanusse]], [[Argentina]]ko ''[[de facto]]''-ko presidentea (h. [[1996]]).
* [[1919]] – Sir [[Godfrey Newbold Hounsfield|Godfrey Hounsfield]], ingeles ingeniari elektriko eta asmatzailea, 1979ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2004]]).
* [[1921]] –
** [[Fernando Fernán Gómez]], espainiar idazle, aktore, gidoilari, zinema zuzendari eta antzerkilaria (h. [[2007]]).
** [[Lidia Gueiler]], [[Bolivia]]ko presidentea (h. [[2011]]).
* [[1924]] – [[Janet Frame]], zeelandaberritar eleberrigilea, ipuingilea eta poeta (h. [[2004]]).
* [[1925]] –
** [[Francis Ebejer]], maltar eleberrigilea, poeta eta antzerkigilea, malteraz eta ingelesez idatzi zuena (h. [[1993]]).
** [[Donald O'Connor]], estatubatuar dantzari, abeslari eta aktorea (h. [[2003]]).
** [[Arkadi eta Boris Strugatski|Arkadi Strugatski]], errusiar idazlea, bere anaiarekin batera [[zientzia fikzio]]an aritutakoa (h. [[1991]]).
** [[Josep Subirà]], kataluniar eskultorea (h. [[2015]]).
* [[1930]] –
** [[Ben Gazzara]], italiar jatorriko estatubatuar aktore eta zuzendaria (h. [[2012]]).
** [[Irineo Serbiakoa]], Serbiako 45. patriarka, Serbiako Eliza Ortodoxoaren burua (h. [[2020]]).
* [[1931]] – [[Shunichiro Okano]], japoniar futbolaria (h. [[2017]]).
* [[1936]] - [[Noralma Vera]], ekuadortar balett-dantzaria, koreografoa eta irakaslea, dantza klasikoan aitzindaria ekuadorren.
* [[1938]] – [[Paul Martin (politikaria)|Paul Martin]], [[Kanada]]ko lehen ministro ohia.
* [[1939]] – [[Branko Kostić]], [[Jugoslavia]]ko presidentea (h. [[2020]]).
* [[1940]] – [[Roger Pingeon]], frantziar txirrindularia (h. [[2017]]).
* [[1942]] – [[José Eduardo dos Santos]], [[Angola]]ko presidentea (h. [[2022]]).
* [[1943]] – [[David Soul]], estatubatuar-britainiar aktore eta abeslaria (h. [[2024]]).
* [[1954]] - [[Maria Rosa Yorio]], argentinar kantari, kantu irakaslea eta margolaria.
* [[1956]] – [[Luis Guzmán]], puertoricar aktorea.
* [[1957]] –
** [[Ivo Josipović]], [[Kroazia]]ko presidentea.
** [[Manolo Preciado]], ''Manolín'', espainiar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2012]]).
* [[1959]] – [[Scott Hamilton (patinatzaile artistikoa)|Scott Hamilton]], estatubatuar patinatzaile-artistiko ohia.
* [[1962]] –
** [[Francisco Camps]], [[Valentziako Generalitateko presidenteen zerrenda|Valentziako Generalitateko presidente]] ohia.
** [[David Fincher]], estatubatuar zinema eta telebista zuzendaria eta ekoizlea.
** [[Manuela Trasobares]], espainiar abeslari, margolari, eskultore eta politikaria.
* [[1964]] – [[Antón Riveiro Coello]], galiziar idazlea.
* [[1965]] –
** [[Satoshi Tajiri]], [[bideo-joko]] diseinatzaile japoniarra eta [[Pokémon]]en sortzailea.
** [[Amanda Tapping]], ingeles-kanadar aktore eta zinema-zuzendaria.
** [[Shania Twain]], kanadar country eta pop-rock abeslaria.
* [[1968]] –
** [[Gianluca Bortolami]], italiar txirrindulari ohia.
** [[Javier Ortega Smith]], argentino-espainiar politikaria, militar ohia eta abokatua, [[Vox (alderdi politikoa)|Vox]] alderdiko idazkari nagusia.
** [[Ján Svorada]], eslovakiar jatorriko txekiar txirrindulari ohia.
* [[1969]] –
** [[Jack Black]], estatubatuar aktorea.
** [[Jason Priestley]], kanadar aktore eta zuzendaria.
** [[Sheryl Sandberg]], estatubatuar teknologia-exekutiboa, aktibista eta idazlea, [[Facebook]]en operazio burua eta ''Leanin.org''en sortzailea.
* [[1972]] – [[Omayra Sánchez]], [[Nevado del Ruiz]] sumendiaren erupzioaren ondorioz hiru egunez bere etxeko lokatz eta hondarren artean harrapatuta egon ondoren hil zen 13 urteko neska kolonbiarra (h. [[1985]]).
* [[1974]] – [[Pélagie Uwera]], ruandar politikaria.
* [[1977]] –
** [[Christelle Cornil]], belgikar aktorea.
** [[María del Mar García Puig]], kataluniar politikari eta filologoa.
** [[Shinji Jojo]], japoniar futbolari ohia.
* [[1979]] – [[Shaila Dúrcal]], espainiar abeslaria.
* [[1984]] – [[Paula Fernandes]], brasildar abeslaria.
* [[1985]] – [[Masahiko Inoha]], japoniar futbolaria.
* [[1986]] – [[Florence Welch]], britainiar kantari eta konpositorea, ''[[Florence and the Machine]]'' taldearen burua.
* [[1987]] – [[Daigo Nishi]], japoniar futbolaria.
* [[1988]] – [[Yoel Rodríguez]], galiziar futbolaria.
* [[1989]] –
** [[Valtteri Bottas]], 1 Formulako finlandiar pilotua.
** [[Cecile McLorin Salvant]], estatubatuar jazz-abeslaria.
* [[1990]] – [[Bojan Krkić]], katalunar futbolaria.
* [[1991]] – [[Andreja Pejić]], serbo-bosniar eta bosnio-kroaziar jatorriko australiar modeloa.
* [[1998]] – [[Ayase Ueda]], japoniar futbolaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1528]] – [[Pedro Nafarra]], nafar noble, marinel, militar eta ingeniaria, [[Castel Nuovo]]n.
* [[1567]] – [[Petri Albretekoa]], nafar elizgizon eta diplomatikoa (j. {{circa|[[1504]]}}).
* [[1921]] – [[Angeles Sorazu]], gipuzkoar lekaimea eta gaztelaniazko idazle mistikoa, [[Valladolid]]en (j. [[1873]]).
* [[1936]] – [[Martin Donamaria|Martin Donamaria, ''anaia Rosendo'']], nafar [[beneditar]] fraidea, [[Barbastro]]n fusilatua (j. [[1909]]).
* [[1938]] – [[Bienvenida Agirrezabala Esnaola]], gerra garaiko [[tolosa]]r emakume errepresaliatua (j. [[1916]]).
* [[1976]] – [[Juan Ibarrola]], arabar guardia zibila (j. [[1900]]).
* [[1994]] –
** [[Carlos Basabe]], bizkaitar futbolaria (j. [[1924]]).
** [[Pepita Enbil]], gipuzkoar zarzuela, opereta eta opera abeslaria, sopranoa, [[Mexiko Hiria]]n (j. [[1918]]).
* [[1997]] – [[Pilar Sansinenea]], gipuzkoar maistra eta [[Emakume Abertzale Batza]]ren kidea (j. [[1905]]).
* [[2005]] – [[André Alvarez]], lapurtar errugbilaria (j. [[1923]]).
* [[2023]] – [[Juan Eraña]], bizkaitar futbolaria, [[Oviedo]]n (j. [[1938]]).
=== Mundua ===
* [[388]] – [[Magno Maximo]], [[Mendebaldeko Erromatar Inperio]]ko enperadorea (j. c. [[335]]).
* [[430]] – [[Agustin Hiponakoa|San Augustin Hiponakoa]], aljeriar filosofo eta teologoa, Eliza Katolikoaren santua. (j. [[354]]).
* [[476]] – [[Flavio Orestes]], erromatar politikaria.
* [[632]] – [[Fatima az-Zahra|Fatima]], [[Mahoma]]ren alaba (j. {{circa|[[605]]}}).
* [[713]] – [[Huineng]], [[zen]] eskolaren seigarren eta azken patriarka (j. [[638]]).
* [[770]] – [[Kōken Enperatriza]], Japoniako berrogeita seigarren Enperadorea (j. [[718]]).
* [[876]] – [[Luis II.a Germaniarra]], Bavariako erregea eta [[Ekialdeko Frantzia]]ko erregea (j. [[circa|c.]] [[804]]).
* [[1481]] – [[Alfontso V.a Portugalgoa]], [[Portugalgo Erresuma|Portugalgo erregea]] (j. [[1432]]).
* [[1492]] – [[Rodrigo Ponce de León]], Cadizko dukea, Arcoseko kondea eta Zaharako markesa (j. [[1443]]).
* [[1498]] – [[Elisabet Aragoi eta Gaztelakoa]], [[Fernando II.a Aragoikoa]]ren eta [[Elisabet I.a Gaztelakoa]]ren alaba eta Portugalgo erregina.
* [[1645]] – [[Hugo Grotius]], holandar legegizona eta diplomatikoa, [[Nazioarteko zuzenbide|nazioarteko legegintza]] modernoaren sortzailea (j. [[1583]]).
* [[1654]] – [[Axel Oxenstierna]], ''Södermöreko kondea'', suediar politikaria (j. [[1583]]).
* [[1677]] – [[Wallerant Vaillant]], holandako Urre Aroko margolaria (j. [[1623]]).
* [[1767]] – [[Johann Schobert]], alemaniar musikagilea eta [[klabe (argipena)|klabe]]-jotzailea.
* [[1780]] – [[Jacques-Germain Soufflot]], frantziar arkitektoa (j.[[1713]]).
* [[1859]] [[Leigh Hunt]], ingeles kazetari, kritikari, saiakeragile, itzultzaile eta olerkaria (j. [[1784]]).
* [[1873]] – [[Luz Casanova]], Jesusen Bihotz Sakratuaren Dama Apostolikoak Kongregazioaren sortzailea (h. [[1949]]).
* [[1895]] – [[Clara Andersen]], danimarkar idazlea (j. [[1826]]).
* [[1899]] – [[Adine Riom]], frantziar idazlea (j. [[1818]]).
* [[1913]] – [[Fiodor Majnov]], ''errusiar erraldoia'', [[akromegalia]]ren ondorioz 2,30 metro garai izatera heldu zen errusiar gizasemea (j. [[1876]]).
* [[1916]] – [[Henri Harpignies]], frantziar [[Barbizongo eskola]]ko paisaien margolaria (j. [[1819]]).
* [[1934]] – [[Edgeworth David]], galestar-australiar geologoa eta esploratzailea (j. [[1858]]).
* [[1936]] –
** [[Moritz Jursitzky]], austriar-silesiar idazlea (j. [[1861]]).
** [[Jeanne Paquin]], frantziar diseinatzailea, lehenengo emakumezko diseinatzaile handia eta moda modernoan aitzindaria (j. [[1869]]).
* [[1943]] – [[Boris III.a Bulgariakoa]], [[Bulgaria]]ko erregea (j. [[1894]]).
* [[1951]] – [[Margaret Clay Ferguson]], estatubatuar botanikaria (j. [[1863]]).
* [[1952]] –
** [[Lavrentia Harasymiv]], ukrainar moja katolikoa (j. [[1911]]).
** [[Wilhelm Meinardus]], alemaniar geografoa (j. [[1867]]).
* [[1954]] – [[Marius Jacob]], frantziar anarkista ilegalista (j. [[1879]]).
* [[1959]] – [[Bohuslav Martinů|Bohuslav Martinu]], txekiar musikagilea eta biolinista (j. [[1890]]).
* [[1972]] - ''[[Niña de Antequera]]'', malagar abeslaria eta musikagilea (j. [[1921]]).
* [[1978]] – [[Robert Shaw]], ingeles aktore eta eleberri idazlea (j. [[1927]]).
* [[1979]] – [[Konstantin Simonov]], sobietar olerkari, antzerkigile eta gerra-berriemailea (j. [[1915]]).
* [[1981]] - [[Catherine Apalat]], ugandar argazkilaria eta kazetaria.
* [[1983]] – [[José Bergamín]], espainiar idazle, saiogile, poeta eta dramaturgoa (j. [[1895]]).
* [[1984]] – [[Muhammad Naguib]], [[Egipto]]ko lehenengo presidentea (j. [[1901]]).
* [[1985]] – [[Ruth Gordon]], estatubatuar aktore eta idazlea (j. [[1896]]).
* [[1987]] – [[John Huston]], estatubatuar zinema gidoilaria eta zuzendaria (j. [[1906]]).
* [[1991]] – [[Emiliano Piedra]], espainiar zinema-ekoizlea (j. [[1931]]).
* [[1993]] – [[E. P. Thompson]], britainiar historialari eta idazlea (j. [[1924]]).
* [[1995]] – [[Michael Ende]], alemaniar idazlea (j. [[1929]]).
* [[2003]] – [[Peter Hacks]], eslovakiar jatorriko alemaniar idazlea (j. [[1928]]).
* [[2005]] –
** [[Esther Szekeres]], hungariar-australiar matematikaria (j. [[1910]]).
** [[George Szekeres]], hungariar matematikaria (j. [[1911]]).
* [[2006]] – [[Melvin Schwartz]], estatubatuar fisikaria, 1988ko [[Fisikako Nobel Saria]] (j. [[1932]]).
* [[2007]] –
** [[Antonio Puerta]], espainiar futbolaria (j. [[1984]]).
** [[Francisco Umbral]], espainiar kazetari, olerkari, saiakeragile eta biografoa (j. [[1932]]).
** [[Miyoshi Umeki]], japoniar-estatubatiar abeslari eta akktorea (j. [[1929]]).
* [[2008]] – [[Phil Hill]], [[1 Formula]]ko estatubatuar pilotua (j. [[1927]]).
* [[2009]] – [[Rosario Ustáriz Borra]], idazlea eta poeta aragoiera hizkuntzan (j. [[1927]]).
* [[2012]] – [[Alfred Schmidt]], alemaniar filosofoa (j. [[1931]]).
* [[2014]] – [[Glenn Cornick]], ingeles baxu-jotzailea, ''[[Jethro Tull]]'' taldeko kide sortzailea (j. [[1947]]).
* [[2016]] –
** [[Juan Gabriel]], mexikar abeslari, konpositore eta aktorea (j. [[1950]]).
** [[María Belén Morales]], kanariar eskultore eta margolaria (j. [[1928]]).
* [[2017]] –
** [[Mireille Darc]], frantziar aktore eta modeloa, Frantziako zinemako sex symboletako bat (j. [[1938]]).
** [[Willie Duggan]], irlandar errugbi jokalaria (j. [[1950]]).
** [[Tsutomu Hata]], [[Japoniako Lehen Ministro|Japoniako lehen ministroa]] (j. [[1935]]).
* [[2018]] –
** [[Josep Fontana]], kataluniar historialari eta [[Pompeu Fabra Unibertsitatea|Pompeu Fabra Unibertsitateko]] irakaslea (j. [[1931]]).
** [[Carmen Moore]], estatubatuar aktorea eta modelo eta aktore pornografikoa (j. [[1986]]).
* [[2020]] – [[Chadwick Boseman]], estatubatuar aktorea, gidoilari eta dramagilea (j. [[1976]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* Santu kristauak: Augustin
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Austin, Agustin eta Untza.
* Jaiak: [[Artikutza]]n eta [[Berrobi]]n, besteak beste.
* Munduko [[software libre]]aren eta [[kode ireki]]aren eguna.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Abuztuaren 27]] | [[Wikipedia:Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Abuztuaren 29]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
cpteya06c0c49z3tfotp03bb56hr6r4
Urriaren 25
0
4047
10021873
10016966
2025-01-03T16:25:13Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021873
wikitext
text/x-wiki
'''Urriaren 25'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko berrehun eta laurogeita hamazortzigarren [[egun]]a da, 299.a [[bisurte]]etan. 67 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|10|25}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1978]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]], Jose Benito Diaz polizia armatuko kidea erail zuen [[Bilbo]]n, eta Epifanio Vidal Mazquez eraikuntzako langilea [[Durango]]n.
* [[1979]] – [[1979ko Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua|Gernikako Estatutua]] erreferendum bidez onartu zen.
* [[1985]] – [[Nafarroako Gobernua]]k euskara zonifikatzeko lege euskarafoboa aurkeztu zuen publikoki. [[PSN]]ko [[Gabriel Urralburu]] zen presidentea eta azkenean hurrengo urteko abenduan onartuko zuten [[Nafarroako Parlamentua|Nafarroako Legebiltzarrean]].
* [[1998ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak]].
* [[2006]] –
** [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] ustez hirurehun pistolatik gora lapurtu zituen [[Frantzia]]n.
** [[Europa]]ko parlamentuak, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] bake prozesuari buruzko erresoluzioa bozkatu zuen, baiezkoa irabaziz, 321 botu alde eta 311 botu aurka.
** [[AP-1]] autobidearen mantenuan zebiltzan bi langile hil ziren, kotxe batek harrapatu ondoren.
=== Mundua ===
* [[1415]] – [[Agincourteko gudua]]n garaipen [[Ingalaterra|ingelesa]]
* [[1825]] – [[Uruguai]]k [[Brasil]]ekiko [[independentzia]] lortu zuen
* [[1854]] – [[Balaklavako gudua]] [[Krimeako Gerra]]n
* [[1905]] – [[Errusia]]ko [[iraultza]]n [[trenbide]]etako [[greba]] deialdia
* [[1920]] – [[Terence MacSwiney]] hil zen 73 egunetako [[gose greba]]ren ostean
* [[1936]] – [[Bigarren Mundu Gerra]]n [[Alemania]] eta [[Italia]]ren arteko batasuna sinatu zen
* [[1983]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBek]] [[Grenadako inbasioa|Grenada inbaditu zuten]]
* [[2009]] –
** 150 pertsona baino gehiago hil ziren [[Bagdad]] hirian egondako bi atentatu odoltsuetan.
** Gidaririk gabeko [[USA|estatubatuar]] hegazkin baten misilek hemezortzi lagun hil zituzten [[Pakistan]]eko Bajaur eskualdean.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1948]] – "Jorge de Riezu" izengoitiaz [[Casto Intza]]ren ''[[Flor de canciones populares vascas]]'' euskaraz eta gaztelerazko liburua, [[Buenos Aires]]ko [[Ekin argitaletxea]]k plazaratu zuen.
=== Mundua ===
* [[1823]] – ''[[Euryanthe]]'', [[Karl Maria von Weber]]ren musika eta [[Helmine von Chézy]]ren libretoa duen [[opera]] estreinatu zen [[Viena]]ko [[Theater am Kärntnertor]]en.
* [[1978]] – ''[[Halloween (1978ko filma)|Halloween]]'' filma estreinatu zen, [[John Carpenter]]ek zuzendu eta [[Donald Pleasence]] eta [[Jamie Lee Curtis]] aktoreek antzeztu zutelarik.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1993]] – Giza [[gene]]ak [[klonazio|klonatzea]] lortu zen lehenengoz
* [[2001]] – [[Microsoft]]en [[Windows XP]] programa saltzen hasi zen.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1848]] – [[Krispin Beobide]], euskal idazlea (h. [[1891]]).
* [[1880]] – [[Ignacio Telleria]], gipuzkoar konpositore eta itzultzailea, musikari entzutetsua Kuban (h. [[1944]]).
* [[1885]] – [[Juan Bautista Gisasola]], gipuzkoar musikagilea (h. [[1948]]).
* [[1888]] – [[Gabino Alustiza]], [[Aia]]ko alkate jeltzalea, frankistek fusilatua (h. [[1936]]).
* [[1903]] – [[Fermin Izurdiaga]], eskuin muturreko nafar apaiza (h. [[1981]]).
* [[1908]] –
** [[Jose Antonio Goiria|Jose Antonio Goiria, ''aita Txanton'']], euskal idazlea, euskaltzalea, karmeldarra eta apaiz katolikoa (h. [[1990]]).
** [[Nemesio Tamayo]], bizkaitar futbolaria eta entrenatzailea (h. [[1992]]).
* [[1912]] –
** [[Emiliano Álvarez]], euskal txirrindularia (h. [[1987]]).
** [[Juan Otxoantezana|Juanito Otxoa]], bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1998]]).
* [[1915]] – [[Francisco Salinas]], nafar legelaria (h. [[2006]]).
* [[1916]] – [[Libe Asua]], bizkaitar euskaltzalea (h. [[2019]]).
* [[1919]] – [[Antonio Altsua]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1998]]).
* [[1934]] – [[Jesús María Leizeaga]], gipuzkoar arraunlaria.
* [[1945]] – [[Félix González Gorostizaga]], bizkaitar txirrindulari ohia.
* [[1954]] – [[Luis Gutierrez|Luis Gutierrez, ''Luigi Anselmi'']], bizkaitar idazlea eta itzultzailea.
* [[1956]] – [[Iñaki Perurena]], nafar harri-jasotzailea, historiako handienetakoa, eta aktore, olerkari, bertsolari, eskultore eta historiazalea.
* [[1965]] – [[Sofía Martínez]], arabar musikagilea.
* [[1968]] –
** [[Ignacio Arganda-Carreras]], EHU-ko eta [[Ikerbasque]]ko bizkaitar ikertzailea.
** [[Juan Carlos Etxeberria]], gipuzkoar kazetaria eta telebistako aurkezlea.
** [[José Antonio Lozano Alonso]], bizkaitar ikertzailea, matematikaria, informatikaria eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHU]]ko irakaslea.
* [[1969]] – [[Antonio Basagoiti Pastor|Antonio Basagoiti]], bizkaitar politikaria eta bankaria, [[Euskadiko Alderdi Popularra]]ren buru ohia, [[Madril]]en.
* [[1978]] – [[Beñat Barandiaran]], gipuzkoar gitarra-jotzailea eta musikagilea.
* [[1982]] – [[Leticia Gaspar]], bizkaitar artista eta ikertzailea.
* [[1983]] – [[Maite Lizaso]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1986]] – [[Aitor Osuna]], gipuzkoar abeslari eta musikagilea.
* [[1992]] – [[Andoni Aretxabaleta]], bizkaitar pilotaria.
* [[1998]] – [[Peru Nolaskoain]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1999]] – [[Garazi Fácila]], nafar futbolaria.
* [[2006]] - [[Adrián Pérez Sordo]], bizkaitar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1683]] – [[Pierre Guillaume de La Vieuxville]], frantziar apaiz katolikoa, [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikua]] izandakoa (h. [[1734]]).
* [[1692]] – [[Elisabet Farnesio]], [[Espainia]]ko erregina ezkontidea (h. [[1766]]).
* [[1755]] – [[François-Joseph Lefebvre]], frantziar jenerala (h. [[1820]]).
* [[1757]] – [[Heinrich Friedrich Karl Reichsfreiherr vom und zum Stein]], [[Prusia]]r politikaria (h. [[1831]]).
* [[1759]] –
** [[William Grenville (Grenvilleko I. baroia)]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa (h. [[1834]]).
** [[Maria Feodorovna (Sofia Dorotea Württembergekoa)|Maria Feodorovna]], [[Errusia]]ko enperatriz ezkontidea (h. [[1828]]).
* [[1765]] – [[Natalia Sumarokova]], errusiar poeta eta alegialaria (h. [[1814]]).
* [[1767]] – [[Benjamin Constant]], suitzar jatorriko frantsesezko idazlea eta Frantziako politikaria (h. [[1830]]).
* [[1789]] – [[Carlos María de Alvear]], [[Argentina]]ko askatasunaren buruzagia (h. [[1852]]).
* [[1802]] – [[Richard Parkes Bonington]], ingeles pintore eta litografoa (h. [[1828]]).
* [[1811]] – [[Évariste Galois]], frantziar matematikaria (h. [[1832]]).
* [[1818]] – [[Adine Riom]], frantziar idazlea (h. [[1899]]).
* [[1821]] – [[Antonio Ciseri]], suitzar margolaria (h. [[1891]]).
* [[1825]] – [[Johann Strauss (semea)]], austriar musikagilea (h.[[1899]]).
* [[1827]] – [[Marcelin Berthelot]], frantziar kimikari eta politikaria (h. [[1907]]).
* [[1838]] – [[Georges Bizet]], frantziar musikaria (h. [[1875]]).
* [[1840]] – [[Helen Blanchard]], estatubatuar asmatzailea, [[Josteko makina|josteko makinei]] lotutako asmakizun ugarirengatik ezaguna (h. [[1922]]).
* [[1843]] – [[Pierre Lallement]], batzuen ustez [[bizikleta]]ren asmatzailea (h. [[1891]]).
* [[1874]] – [[Emma Gramatica]], italiar aktorea (h. [[1965]]).
* [[1877]] – [[Henry Norris Russell]], estatubatuar astronomo eta filosofoa (h. [[1957]]).
* [[1881]] – [[Pablo Picasso]], espainiar margolari eta eskulturagilea, XX. mendeko artista esanguratsuenetarikoa (h. [[1973]]).
* [[1883]] – [[Nikolai Krestinski]], Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari [[boltxebike]]a (h. [[1938]]).
* [[1886]] – [[Karl Polanyi]], ekonomiaren antropologo hungariarra (h. [[1964]]).
* [[1888]] – [[Richard Evelyn Byrd]], estatubatuar esploratzailea eta hegazkin pilotua (h. [[1957]]).
* [[1889]] – [[Abel Gance]], frantziar zinemagilea (h. [[1981]]).
* [[1895]] – [[Levi Eshkol]], [[Israelgo Lehen Ministroen zerrenda|Israelgo lehen ministroa]] (h. [[1969]]).
* [[1896]] – [[Sandro Pertini]], [[Italiako presidenteen zerrenda|Italiako 7. Presidentea]] (h. [[1990]]).
* [[1908]] –
** [[Manuel Mur]], galiziar zinema-zuzendaria eta idazlea (h. [[2003]]).
** [[Tauno Palo]], finlandiar aktore eta abeslaria (h. [[1982]]).
* [[1913]] – [[Klaus Barbie]], ''Lyongo harakina'', [[Schutzstaffel|SS]]-ko eta [[Gestapo]]ko goi kargua (h. [[1991]]).
* [[1917]] – [[Manuel Alía Medina]], espainiar geologoa, [[Bukraa]]ko fosfato-aztarnategien aurkitzailea (h. [[2012]]).
* [[1918]] – [[David Ausubel]], estatubatuar psikologoa, hezkuntza eta pedagogia arloan berezitua (h. [[2008]]).
* [[1920]] – [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]], [[Frantziako Erresistentzia|Frantziako Erresistentziako]] kidea, Ohorezko Legioko Gurutze Handia hartu zuen lehen emakumea (h. [[2002]]).
* [[1921]] – [[Migel I.a Errumaniakoa]], Errumaniako erregea (h. [[2017]]).
* [[1925]] –
** [[Aliya Moldagulova]], sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko heroia (h. [[1944]]).
** [[Vassilakis Takis]], greziar eskultorea, [[arte zinetikoa]] landu zuena (h. [[2019]]).
* [[1926]] – [[Galina Vixnevskaia]], errusiar soprano opera abeslaria (h. [[2012]]).
* [[1927]] –
** [[Jorge Batlle Ibáñez]], [[Uruguai]]ko presidentea (h. [[2016]]).
** [[Lawrence Kohlberg]], estatubatuar psikologoa (h. [[1987]]).
* [[1928]] – [[Paulo Mendes da Rocha]], brasildar arkitekto eta hirigilea.
* [[1931]] –
** [[Annie Girardot]], frantziar antzezlea (h. [[2011]]).
** [[Klaus Hasselmann]], alemaniar ozeanografo eta klimatologoa, 2021eko [[Fisikako Nobel Saria]].
** [[María de Macedo]], portugaldar biolontxelista eta pedagogoa.
* [[1938]] – [[Vija Celmins]], letoniar artista.
* [[1939]] – [[Elena María Tejeiro]], espainiar aktorea.
* [[1940]] – [[Apolo Nsibambi]], [[Uganda]]ko lehen ministroa (h. [[2019]]).
* [[1941]] –
** [[Susana Brunetti]], argentinar aktore, vedette eta abeslaria (h. [[1974]]).
** [[Anne Tyler]], estatubatuar eleberrigilea.
* [[1944]] – [[Juan Manuel Santisteban]], kantabriar txirrindularia (h. [[1976]]).
* [[1947]] – [[Requena Nozal]], espainiar margolari eta eskultore autodidakta.
* [[1949]] – [[Idir]], aljeriar kantautore amatzigha (h. [[2020]]).
* [[1952]] – [[Myriam Spiteri Debono]], [[Malta]]ko presidentea.
* [[1953]] – [[Douglas Diamond]], estatubatuar ekonomialaria, 2022ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[1961]] – [[Chimo Bayo]], espainiar DJ eta musika-ekoizlea.
* [[1962]] – [[Li Jing (telebista aurkezlea)|Li Jing]], taiwandar telebista aurkezle eta modeloa, Taiwango lehenengo telebista aurkezle transexuala.
* [[1963]] –
** [[Michael Lynagh]], australiar errugbilari ohia.
** [[Marta Segarra]], kataluniar filologoa, unibertsitateko katedraduna eta ikertzailea.
* [[1964]] – [[Kevin Michael Richardson]], estatubatuar aktorea.
* [[1965]] –
** [[Valdir Benedito]], brasildar futbolari ohia.
** [[Frieda Zamba]], estatubatuar surflari ohia.
* [[1969]] –
** [[Oleg Salenko]], ukrano-errusiar futbolari ohia.
** [[Ilham Tohti]], [[uigur]] etniako Txinako ekonomialari eta aktibista.
* [[1971]] – [[Elif Shafak]], turkiar-britainiar idazlea.
* [[1972]] – [[Esther Duflo]], frantziar ekonomialaria, 2019ko [[Ekonomiako Nobel Saria]].
* [[1973]] – [[Suheir Hammad]], palestinar jatorriko estatubatuar poeta, idazle, interprete eta ekintzaile politikoa.
* [[1974]] – [[Nevenka Fernández]], espainiar ekonomialaria, Espainian sexu-jazarpenagatik kargu politiko baten zigorra erdietsi duen lehen emakumea.
* [[1978]] - [[Anna Starobinets]], errusiar kazetaria, gidoilaria eta zientzia-fikzio idazlea.
* [[1980]] – [[Angela Saini]], britainiar zientzia-kazetaria.
* [[1983]] – [[Idoia Rodríguez Buján]], nazioarteko bake-misio batean hildako lehen espainiar emakume militarra (h. [[2007]]).
* [[1984]] – [[Katy Perry]], estatubatuar pop abeslari eta abesti-idazlea.
* [[1987]] – [[Lorena Llamas]], kataluniar txirrindulari ohia.
* [[1993]] – [[Xander Schauffele]], estatubatuar golfaria.
* [[1994]] – [[Sara Gil de la Vega]], kataluniar eskubaloi jokalaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1720]] – [[Antonio IV.a Karlos Agaramontarra]], [[Agaramonteko dukerria|Agaramonteko duke]], Gixuneko kondea eta [[Bidaxuneko printzerria|Bidaxuneko]] printzea, lapurtar militarra (j. [[1641]]).
* [[1892]] – [[Juan B. Eustaquio Delmas]], bizkaitar kazetaria, idazlea eta inprimatzailea, [[Madril]]en (j. [[1820]]).
* [[1912]] – [[Pablo Altzola]], donostiar ingeniaria eta [[Bilboko alkateen zerrenda|Bilboko alkatea]] (j. [[1841]]).
* [[1936]] –
** [[José Joaquín Arin]], [[arrasate]]ar apaiza eta euskaltzalea, fusilatua (j. [[1875]]).
** [[Jose Markiegi]], euskal idazle eta itzultzailea, fusilatua (j. [[1895]]).
* [[1964]] – [[Trino Arizkorreta]], euskal herritar futbolaria (j. [[1902]]).
* [[1965]] – [[Santiago Meabe]], bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (j. [[1878]]).
* [[1985]] – [[Jose Maria Basabe]], bizkaitar apaiz, biologo eta antropologoa (j. [[1914]]).
* [[1994]] – [[Francisco Ynduráin Hernández]], nafar hizkuntzalari eta literatura-kritikaria (j. [[1910]]).
* [[2003]] – [[Gonzalo Nardiz]], euskal herritar politikaria (j. [[1905]]).
* [[2013]] – [[Ramón Tejela]], nafar aktorea, [[Madril]]en (j. [[1953]]).
* [[2018]] – [[Amaia Larrañaga]], gipuzkoar irakasle eta politikaria (j. [[1957]]).
* [[2019]] – [[Joanito Mitxelena]], gipuzkoar bertsolaria (j. [[1953]]).
=== Mundua ===
* [[625]] – [[Bonifazio V.a]], [[Aita santu]]a.
* [[912]] – [[Rodolfo I.a Borgoinakoa]], Borgoinako erregea.
* [[1047]] – [[Magnus I.a Norvegiakoa]], [[Norvegia]]ko errege [[bikingo]]a (j. [[1024]]).
* [[1154]] – [[Eztebe Ingalaterrakoa]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako erregea]].
* [[1349]] – [[Jakue III.a Mallorcakoa]], [[Mallorcako Erresuma|Mallorcako erregea]] (j. [[1315]]).
* [[1400]] – [[Geoffrey Chaucer]], ingeles poeta eta idazlea.
* [[1415]] – [[Karlos I.a Albretekoa]], Frantziako kondestablea (j. [[1368]]).
* [[1495]] – [[Joanes II.a Portugalgoa]], [[Portugalgo Erresuma|Portugalgo erregea]] (j. [[1455]]).
* [[1634]] – [[Albrecht von Wallenstein]], txekiar jatorriko alemaniar militarra (j. [[1583]]).
* [[1647]] – [[Evangelista Torricelli]], italiar fisikari eta matematikaria, [[barometro]]aren asmatzailea (j. [[1608]]).
* [[1760]] – [[Jurgi II.a Erresuma Batukoa]], [[Erresuma Batua]] eta Britainiar Jabegoen erregea (j. [[1683]]).
* [[1826]] – [[Philippe Pinel]], frantziar sendagilea (j. [[1745]]).
* [[1861]] – [[Friedrich Carl von Savigny]], alemaniar legelari eta historialaria (j. [[1779]]).
* [[1882]] – [[Emma Stebbins]], estatubatuar eskultorea (j. [[1815]]).
* [[1889]] – [[Émile Augier]], frantziar poeta, antzerkigile eta idazlea (j. [[1820]]).
* [[1892]] – [[Caroline Lavinia Scott Harrison]], Ameriketako Estatu Batuetako [[lehen dama]] (j. [[1822]]).
* [[1902]] – [[Frank Norris]], estatubatuar eleberrigilea eta kazetaria (j. [[1870]]).
* [[1913]] – [[Frederick Rolfe]], ingeles idazlea (j. [[1860]]).
* [[1916]] – [[William Merritt Chase]], estatubatuar margolari inpresionista (j. [[1849]]).
* [[1919]] – [[Eugène Ruffy]], [[Suitzako Konfederazioko presidente]]a (j. [[1854]]).
* [[1920]] –
** [[Alexandro Greziakoa]], [[Greziako Erresuma|Greziako erregea]] (j. [[1893]]).
** [[Duncan MacDougall]], estatubatuar medikua (j. {{circa|[[1866]]}}).
** [[Terence MacSwiney]], irlandar nazionalista, idazlea, politikaria, [[Cork]] hiriko alkate ohia eta gose grabalaria (j. [[1879]]).
* [[1922]] – [[Emilie Mundt]], daniar margolaria (j. [[1842]]).
* [[1932]] – [[Anita Owen]], estatubatuar kantagilea (j. [[1873]]).
* [[1938]] – [[Alfonsina Storni]], argentinar postmodernismoko poeta eta idazlea (j. [[1892]]).
* [[1941]] – [[Robert Delaunay]], frantziar margolaria (j. [[1885]]).
* [[1945]] – [[Robert Ley]], alemaniar politikari nazia (j. [[1890]]).
* [[1951]] – [[Amelia Orleanskoa]], frantziar printzesa eta [[Portugalgo Erresuma|Portugalgo]] azken erregina ezkontidea (j. [[1865]]).
* [[1953]] – [[Holger Pedersen (hizkuntzalaria)|Holger Pedersen]], daniar hizkuntzalaria (j. [[1867]]).
* [[1955]] – [[Sadako Sasaki]], [[Hiroshima]]ko neska gaztea, bakearen aldeko mugimenduetan erreferente ezaguna (j. [[1943]]).
* [[1956]] – [[Risto Ryti]], [[Finlandia]]ko presidentea (j. [[1889]]).
* [[1957]] –
** [[Lord Dunsany]], anglo-irlandar idazkea (j. [[1878]]).
** [[Henry Van de Velde]], belgikar arkitektoa, diseinatzaile eta pintorea (j. [[1863]]).
* [[1967]] – [[Margaret Ayer Barnes]], estatubatuar eleberrigile eta antzerkigilea (j. [[1886]]).
* [[1973]] –
** [[Abebe Bikila]], etiopiar atleta, distantzia luzeetan aditua (j. [[1932]]).
** [[Émile Masson (1888-1973)|Émile Masson]], belgikar txirrindularia (j. [[1888]]).
* [[1976]] – [[Raymond Queneau]], frantziar idazlea (j. [[1903]]).
* [[1977]] – [[Félix Gouin]], [[Zerrenda:Frantziako presidenteak|Frantziako Estatuburua]] (j. [[1884]]).
* [[1989]] – [[Mary McCarthy]], estatubatuar idazlea (j. [[1912]]).
* [[1992]] – [[Adelino da Palma Carlos]], [[Portugal]]go lehen ministroa (j. [[1905]]).
* [[1993]] – [[Vincent Price]], estatubatuar aktorea (j. [[1911]]).
* [[1995]] – [[Viveca Lindfors]], suediar aktorea (j. [[1920]]).
* [[1996]] – [[Solveig Gunbjørg Jacobsen]], Antartikako Konbergentzia delako lerrotik hegoaldera jaio eta hazi zen lehen pertsona (j. [[1913]]).
* [[1999]] – [[Payne Stewart]], estatubatuar golfaria, hegazkin-istripuan (j. [[1957]]).
* [[2001]] –
** [[Marvin Harris]], estatubatuar antropologo, idazle eta unibertsitateko irakaslea (j. [[1927]]).
** [[René Philombe]], kamerundar eleberrigilea, poeta, saiakera-idazlea eta kazetaria (j. [[1930]]).
* [[2002]] –
** [[Richard Harris]], irlandar aktore eta zinema zuzendaria (j. [[1930]]).
** [[René Thom]], frantziar matematikaria (j. [[1923]]).
* [[2006]] –
** [[Luisa Alberca]], eleberri eta gidoi erradiofonikoen espainiar idazlea (j. [[1920]]).
** [[Emilio Vedova]], italiar margolaria (j. [[1919]]).
* [[2012]] – [[John Connelly]], ingeles futbolaria (j. [[1938]]).
* [[2013]] –
** [[Emma de Cartosio]], argentinar idazlea, poeta, ipuingilea, saio-idazlea eta irakaslea (j. [[1928]]).
** [[Amparo Soler Leal]], espainiar aktorea (j. [[1933]]).
** [[Marcia Wallace]], estatubatuar aktore, ahots-bikoizle eta komediantea (j. [[1942]]).
* [[2014]] – [[Jack Bruce]], eskoziar musikari eta baxu-jotzailea (j. [[1943]]).
* [[2016]] –
** [[Carlos Rúspoli]], Suecako dukea, espainiar aristokrata (j. [[1932]]).
** [[Carlos Alberto Torres]], brasildar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1944]]).
* [[2019]] –
** [[Salvador Freixedo]], apaiz katolikoa eta gai paranormalen ikertzailea, Espainian [[parapsikologia]] eta [[ufologia]]ren erreferentea (j. [[1923]]).
** [[Rafael Ninyoles]], valentziar soziolinguista, Katalan Herrietako [[soziolinguistika]]ren gurasoa (j. [[1943]]).
* [[2020]] –
** [[Lee Kun-hee]], hegokorear enpresaburua (j. [[1942]]).
** [[Diane di Prima]], estatubatuar poeta (j. [[1934]]).
* [[2022]] – [[Pierre Soulages]], frantziar margolaria (j. [[1919]]).
* [[2024]] – [[Phil Lesh]], estatubatuar baxu-jotzailea, ''[[Grateful Dead]]'' taldeko kide sortzailea (j. [[1940]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Orixe, Sanz eta Sants.
* [[1979ko Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua|Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua]] onartu zen eguna, [[1979]]an.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Urriaren 24]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Urriaren 26]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
by7lucqqp44v3go9dlymn0oi3gxjks0
Azaroaren 9
0
4082
10022045
9963767
2025-01-03T20:08:34Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10022045
wikitext
text/x-wiki
'''Azaroaren 9'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko hirurehun eta hamairugarren [[egun]]a da, 314.a [[bisurte]]etan. 52 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|11|9}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1978]] – [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] Luis Candendo Perez Bizkaiko labe garaietako langilea eta [[Zentro Demokratikoaren Batasuna|UCDko]] militantea hil zuen [[Antzuola]]n.
* [[2007]] – [[Iruñea]]n [[Iruñeko autobus geltokia|autobus geltoki berria]] inauguratu zen.
* [[2010]] – [[Becky ekaitza]]k [[Bermeo]]n hildako bat eta kalte handiak eragin zituen [[Euskal Herriko kostaldea]]n, batez ere [[Donostia]]n.
* [[2012]] – [[Barakaldo]]n 53 urteko emakume batek etxetik kaleratzera zihoazenean bere buruaz beste egin zuen.
=== Mundua ===
* [[1799]] – [[Brumaireko estatu-kolpea]].
* [[1938]] – [[Alemania]] eta [[Austria]] osoan zehar [[kristal hautsien gaua|juduen kontrako istiluak]] gertatu ziren.
* [[1983]] – [[Alfred Heineken]] bahitu zuten [[Amsterdam]]en, Europako pertsonarik aberatsenetakoa. Hiru astez eduki zuten ezkutatuta eta 11 milioi dolarren truke askatu zuten. Banda honetako kide guztiak pixkanaka atxilotu zituzten.
* [[1989]] – [[Berlingo harresia]] ireki zuten.
* [[2014]] – [[Kataluniaren independentziarako kontsulta]]n independentziaren aldeko baiezkoak irabazi zuen.
* [[2015]] – [[Kataluniako Parlamentua]]k [[Kataluniako prozesu independentista|Kataluniako independentzia prozesua]] abiarazteko aldarrikapena onartu zuen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[2007]] – ''[[Betizu eta urrezko zintzarria]]'' marrazki bizidunetako euskal filma estreinatu zen.
=== Mundua ===
* [[1939]] – ''[[Ninotchka]]'' filma estreinatu zen, [[Ernst Lubitsch]]ek zuzendu eta [[Greta Garbo]], [[Melvyn Douglas]] eta [[Béla Lugosi|Bela Lugosi]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1967]] – ''[[Quatermass and the Pit (filma)|Quatermass and the Pit]]'' ("Quatermass eta Zuloa") filma estreinatu zen, [[Roy Ward Baker]]ek zuzendu eta [[James Donald]], [[Andrew Keir]], [[Barbara Shelley]] eta [[Julian Glover]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1970]] – ''[[Ryan's Daughter]]'' ("Ryanen Alaba") filma estreinatu zen. [[David Lean]]ek zuzendu eta [[Robert Mitchum]], [[Sarah Miles]], [[John Mills]], [[Christopher Jones (aktorea)|Christopher Jones]], [[Trevor Howard]] eta [[Leo McKern]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1984]] – ''[[A Nightmare on Elm Street]]'' ("Amesgaiztoa Elm Streeten") filma estreinatu zen, [[Wes Craven]]ek zuzendu eta [[Heather Langenkamp]], [[Robert Englund]], [[Johnny Depp]], [[John Saxon]], [[Nick Corri]], [[Amanda Wyss]] eta [[Ronee Blakley]] aktoreek antzeztu zutelarik.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[2004]] – [[Mozilla Firefox]] nabigatzailea argitaratu zuten.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1701]] – [[Jeanne Ündüreine]], zuberoar noblea, ''[[Maitia, nun zira]]'' abestian protagonista.
* [[1838]] – [[Andres Iturzaeta]], euskal idazle eta apaiza, [[Otxandio]]ko erretorea (h. [[1912]]).
* [[1847]] – [[Jose Aretxabala Aldama]], bizkaitar enpresaria, ''Havana Club'' rona merkaturatu zuena (h. [[1923]]).
* [[1866]] – [[Ernesto Erkoreka]], [[Zerrenda:Bilboko alkateak|Bilboko alkatea]] (h. [[1957]]).
* [[1874]] – [[Teodoro Dublang]], arabar margolaria (h. [[1940]]).
* [[1882]] – [[Teodoro Gonzalez de Zarate]], arabar enpresaburu eta politikaria (h. [[1937]]).
* [[1897]] – [[Joaquín Vázquez]], gipuzkoar futbolaria (h. [[1965]]).
* [[1909]] – [[Alejandro Lizaso]], gipuzkoar txistularia (h. [[1937]]).
* [[1922]] – [[Adolfo Leibar Axpe]], gipuzkoar naturalista, espeleologo eta kulturzalea (h. [[2016]]).
* [[1923]] – [[Gabriel Alonso]], gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1996]]).
* [[1926]] – [[Carlos Blanco Aginaga]], gipuzkoar irakaslea, idazlea eta frankismoak erbesteratutako intelektual ezkertiarra (h. [[2013]]).
* [[1930]] – [[Ignacio Ellakuria]], bizkaitar jesuita, filosofo eta teologoa, [[askapenaren teologia]]ren ekintzailerik handienetarikoa (h. [[1989]]).
* [[1936]] – [[Emilio Ybarra]], gipuzkoar enpresaburu eta ekonomialaria (h. [[2019]]).
* [[1939]] – [[Issa Katime]], kolonbiar kimikaria, [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea, [[Barranquilla]]n.
* [[1940]] – [[Francisco Solabarrieta]], bizkaitar futbolari ohia.
* [[1951]] – [[Mixel Ducau]], lapurtar musikaria.
* [[1954]] – [[Genaro Zelaieta]], nafar futbolaria (h. [[2008]]).
* [[1956]] – [[Julio Abascal]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHU]]ko irakaslea eta [[Egokituz]] laborategiko zuzendaria, [[Torrelavega]]n.
* [[1962]] – [[Javier Armentia]], euskal astrofisikaria eta [[Iruñeko planetarioa|Iruñeko Planetarioko]] zuzendaria.
* [[1965]] – [[Emilio Silva]], nafar soziologo eta kazetaria.
* [[1968]] – [[Maribi Ugarteburu]], bizkaitar kazetari eta ezker abertzaleko politikaria.
* [[1969]] – [[Javier Garisoain]], nafar politikaria, ''Comunión Tradicionalista Carlista'' alderdiaren idazkari nagusia.
* [[1978]] – [[Noelia Lorenzo Pino]], [[Eleberri beltz|nobela beltzen]] gipuzkoar idazlea.
* [[1979]] – [[Aitor Galdos]], bizkaitar txirrindularia.
* [[1981]] – [[Javier Urriza]], nafar erremontelaria.
* [[1983]] – [[Amets Arzallus]], lapurtar bertsolaria, kazetaria eta bertso irakaslea.
* [[1987]] – [[Isuo]], gipuzkoar kantaria eta musikagilea.
* [[1990]] – [[David Infante]], bizkaitar futbolaria.
* [[1995]] – [[Jon Irisarri]], gipuzkoar txirrindularia.
=== Mundua ===
* [[1730]] – [[Charles de Wailly]], frantziar arkitekto, hirigile eta altzari diseinatzailea, Antique estiloko [[Neoklasizismo|berpizte neoklasikoko]] nagusietakoa (h. [[1798]]).
* [[1744]] – [[Ferdinand von Hompesch zu Bolheim]], [[Maltako Ordena]]ko 71. Printze eta Maisu Handia (h. [[1805]]).
* [[1801]] – [[Gail Borden]], estatubatuar asmatzailea (h. [[1874]]).
* [[1812]] – [[Charles Duclerc]], [[Frantziako lehen ministro]]a (h. [[1888]]).
* [[1818]] – [[Ivan Turgenev]], errusiar idazlea (h. [[1883]]).
* [[1819]] – [[Annibale de Gasparis]], italiar astronomoa (h. [[1892]]).
* [[1832]] – [[Émile Gaboriau]], frantziar eleberrigile eta kazetaria, detektibe-eleberrien aitzindaria (h. [[1873]]).
* [[1837]] – [[Antonio López Ferreiro]], [[galiziera]]zko idazle nabarmen eta historialaria (h. [[1910]]).
* [[1839]] –
** [[Paule Minck]], frantziar idazle, kazetari eta hizlari sozialista, komunista eta feminista (h. [[1901]]).
** [[Anna Roparzh]], bretainiar poeta eta aktibista erregionalista (h. [[1913]]).
* [[1841]] – [[Eduardo VII.a Erresuma Batukoa]], [[Britainia Handia|Britainia Handiko]] [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] eta Britainiar Jabegoetako erregea (h. [[1910]]).
* [[1850]] – [[Ignacio Bolívar Urrutia]], espainiar naturalista eta entomologoa, Espainian Natura Zientzien bultzatzaile nagusietako bat (h. [[1944]]).
* [[1855]] – [[Alexandros Zaimis]], [[Grezia]]ko presidentea (h. [[1936]]).
* [[1868]] – [[Marie Dressler]], kanado-estatubatuar aktorea (h. [[1934]]).
* [[1871]] – [[Florence Rena Sabin]], estatubatuar medikua, emakume aitzindaria zientzia arloan (h. [[1953]]).
* [[1873]] – [[Fritz Thyssen]], alemaniar enpresaburua (h. [[1951]]).
* [[1874]] – [[Julio Romero de Torres]], andaluziar margolaria (h. [[1930]]).
* [[1877]] –
** [[Enrico De Nicola]], [[Italia]]ko lehenbiziko presidentea (h. [[1959]]).
** [[Muhammad Iqbal]], pakistandar poeta, abokatu, filosofo eta politikaria (h. [[1938]]).
* [[1880]] – [[Rudolf Karel]], txekiar musikagilea (h. [[1945]]).
* [[1885]] –
** [[Velimir Khlebnikov]], errusiar olerkari eta antzerkigilea, [[Errusiar futurismo]]aren kide garrantzitsua (h. [[1922]]).
** [[Matvei Skobelev]], errusiar politikari [[mentxebike]]a (h. [[1938]]).
** [[Hermann Weyl]], alemaniar matematikari, fisikari teoriko eta filosofoa (h. [[1955]]).
* [[1888]] – [[Jean Monnet]], frantziar ekonomialari eta diplomatikoa, [[Europar Batasuna]]ren arkitekto nagusienetariko bat (h. [[1979]]).
* [[1893]] – [[Liam Lynch]], [[irlandar errepublikanismo|irlandar errepublikarra]] (h. [[1923]]).
* [[1894]] – [[Dietrich von Choltitz]], alemaniar militarra, Parisko gobernadore militar [[Parisen liberazioa]] zutenean (h. [[1966]]).
* [[1897]] – [[Ronald George Wreyford Norrish]], britainiar kimikaria, 1967ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[1978]]).
* [[1901]] – [[Rhys Davies]], ingelesez idatzi izan zuen galestar idazlea (h. [[1978]]).
* [[1903]] – [[Josefina Pla]], espainiar idazle eta irakaslea (h. [[1999]]).
* [[1905]] – [[Erika Mann]], alemaniar aktore eta idazlea (h. [[1969]]).
* [[1906]] –
** [[Enrique Moreno Plaza]], espainiar merkataritzarako-itsasgizona, [[Matxitxakoko itsas gudua]]n ''[[Nabarra (boua)|Nabarra]]'' bouaren kapitaina (h. [[1937]]).
** [[Concha Peña Pastor]], espainiar irakaslea, hizlaria, idazlea eta politikaria (h. [[1960]]).
* [[1907]] – [[Ko Takamoro]], japoniar futbolaria (h. [[1995]]).
* [[1910]] – [[Eugenia Sacerdote de Lustig]], italiar-argentinar medikua, Argentinan [[poliomielitis]]aren aurkako txertoa probatzen lehena (h. [[2011]]).
* [[1914]] – [[Hedy Lamarr]], austriar aktore eta asmatzailea (h. [[2000]]).
* [[1918]] – [[Spiro Agnew]], estatubatuar politikaria (h. [[1996]]).
* [[1920]] – [[Alenush Terian]], irandar-armeniar astronomoa eta fisikaria, Irango astronomia modernoaren amatzat hartua (h. [[2011]]).
* [[1922]] –
** [[Dorothy Dandridge]], estatubatuar abeslari eta aktorea (h. [[1965]]).
** [[Lauro Olmo]], galiziar idazlea (h. [[1994]]).
* [[1923]] –
** [[Alice Coachman]], estatubatuar [[Gorako jauzi|gorako-jauzilaria]], Olinpiadetan urrezko domina bat irabazi zuen lehen emakume beltza (h. [[2014]]).
** [[Elizabeth Hawley]], estatubatuar kazetari eta [[Himalaia|Himalaietako]] espedizioen kronikaria (h. [[2018]]).
* [[1924]] –
** [[Robert Frank]], suitzar-estatubatuar zinema-zuzendaria (h. [[2019]]).
** [[Joy Page]], estatubatuar aktorea (h. [[2008]]).
* [[1926]] –
** [[Vicente Aranda]], kataluniar zinema zuzendaria (h. [[2015]]).
** [[Jesús Fernández Santos]], espainiar eleberrigile, zinema-zuzendari eta gidoigilea (h. [[1988]]).
* [[1928]] – [[Anne Sexton]], estatubatuar poeta, poesia konfesionala idazteagatik ezaguna (h. [[1974]]).
* [[1929]] –
** [[Jacques Allières]], frantziar hizkuntzalari poliglota eta Ohorezko euskaltzaina (h. [[2000]]).
** [[Imre Kertész]], hungariar idazlea, 2002ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[2016]]).
** [[Aleksandra Pakhmutova]], errusiar konposatzailea.
* [[1930]] – [[Juan José Falla Sánchez]], guatemalar genealogista eta historialaria (h. [[2021]]).
* [[1933]] – [[Egil Danielsen]], norvegiar atleta, [[xabalina jaurtiketa]]n aditua (h. [[2019]]).
* [[1934]] –
** [[Ingvar Carlsson]], [[Suedia]]ko lehen ministroa.
** [[Ronald Harwood]], hegoafrikar idazle, antzerkigile eta gidoilaria (h. [[2020]]).
** [[Carl Sagan]], estatubatuar astronomo eta zientzia-dibulgatzailea (h. [[1996]]).
** [[Tengiz Sigua]], [[Georgia]]ko lehen ministroa (h. [[2020]]).
* [[1936]] –
** [[Mikhail Tal]], letoniar xake-jokalaria, xakearen historian izan den jokalari argi eta intuitiboenetako bat (h. [[1992]]).
** [[Mary Travers]], estatubatuar abeslaria, ''Peter, Paul and Mary'' taldeko kidea (h. [[2009]]).
* [[1937]] – [[Roger McGough]], britainiar poeta eta abesti-idazlea.
* [[1938]] – [[Alfredo Remus]], argentinar musikaria (h. [[2022]]).
* [[1939]] – [[Marco Bellocchio]], italiar zinemagilea.
* [[1941]] – [[Tom Fogerty]], estatubatuar musikari eta gitarra-jotzailea, [[Creedence Clearwater Revival]] taldeko kidea (h. [[1990]]).
* [[1942]] – [[Tom Weiskopf]], estatubatuar golf jokalaria (h. [[2022]]).
* [[1943]] – [[Olga Orman]], herbeheretar idazle, poeta eta ipuin-kontalaria (h. [[2021]]).
* [[1944]] – [[Phil May]], ingeles abeslaria, ''[[Pretty Things]]'' taldeko kide sortzailea (h. [[2020]]).
* [[1948]] –
** [[Bille August]], daniar zinemagilea.
** [[Luiz Felipe Scolari]], brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[1952]] – [[Jack W. Szostak]], kanadar-estatubatuar biologo molekularra, 2009ko [[Medikuntzako Nobel Saria]].
* [[1954]] –
** [[Lepa Mladjenovic]], serbiar feminista, lesbiana eta gerraren aurkako aktibista.
** [[Dietrich Thurau|Dietrich Thurau, ''Didi'']], alemaniar txirrindulari ohia.
* [[1955]] – [[Fernando Meirelles]], brasildar zinema zuzendaria.
* [[1959]] –
** [[Andy Kershaw]], britainiar aurkezlea, nagusiki munduko musikaren sustatzaile bezala ezaguna.
** [[Sito Pons]], kataluniar motoziklismo pilotu ohia.
* [[1960]] – [[Andreas Brehme]], alemaniar futbolari eta entrenatzailea (h. [[2024]]).
* [[1961]] – [[Antoni Bassas]], kataluniar kazetaria eta irrati eta telebistako gidoilaria.
* [[1962]] – [[John Battle]], NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
* [[1963]] – [[Jia Xiuquan]], txinatar futbolari ohia.
* [[1965]] – [[Ryan Murphy]], estatubatuar telebista eta zinema ekoizlea, zuzendaria eta gidoilaria.
* [[1967]] – [[Yoshiro Moriyama]], japoniar futbolari ohia.
* [[1970]] – [[Susan Tedeschi]], estatubatuar blues eta soul abeslari eta gitarrista.
* [[1971]] – [[David Duval]], estatubatuar golfaria.
* [[1972]] – [[Florentino Fernández]], espainiar komediantea, aktorea, aurkezlea eta bikoizketa aktorea.
* [[1973]] – [[Belén Esteban]], espainiar ''[[celebrity]]'' eta telebista aurkezlea.
* [[1974]] –
** [[Alessandro Del Piero|Alessandro del Piero]], italiar futbolari ohia.
** [[Araceli Martínez Esteban]], espainiar politikaria.
** [[Verónica Valenzuela]], espainiar idazlea.
* [[1981]] – [[Natacha Bustos]], espainiar komiki-marrazkilaria.
* [[1984]] – [[Delta Goodrem]], australiar musikagile, abeslari, pianista eta aktorea.
* [[1986]] – [[Abderrahman Ait Khamouch]], marokoar-espainiar atleta paralinpikoa, iraupen ertaineko lasterketetan eta [[maratoi]]an aditua.
* [[1990]] – [[Romain Bardet]], frantziar txirrindularia.
* [[1991]] – [[Ronja Stanley]], finlandiar-britainiar egile abeslaria.
* [[1993]] – [[Bianca Buitendag]], hegoafrikar surflaria.
* [[1999]] – [[Karol Sevilla]], mexikar aktorea eta abeslaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1745]] – [[Frantzisko Antonio Agirre]], Montehermosoko II. markesa, arabar aitoren seme eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1685]]).
* [[1775]]a – [[Francisco Ximenez de Tejada]], nafar aristokrata eta [[Maltako Ordena|Jerusalemgo San Joanen Ordenako]] maistru handia, [[Napoli]]n (j. [[1703]]).
* [[1826]] – [[Andre Baraziart]], euskal idazlea (j. [[1738]]).
* [[1879]] – [[Ambrosio Huitzi]], nafar historialaria eta idazlea, [[Valentzia]]n (j. [[1879]]).
* [[1908]] – [[Justo Arévalo]], nafar aitoren seme eta politikaria (j. [[1819]]).
* [[1940]] – [[Julián Zugazagoitia]], euskal abokatu eta politikaria, [[Madril]]en (j. [[1899]]).
* [[1951]] – [[Resurreccion Maria Azkue]], euskal idazle, abade, hizkuntzalari eta ikertzailea, [[Euskaltzaindia]]ren sortzaileetako bat eta bertako lehen lehendakaria (j. [[1864]]).
* [[1960]] – [[Jean Ithurriaga]], baxenafar euskaltzalea (j. [[1896]]).
* [[1977]] – [[María Isabel Gutiérrez Velasco]], [[Bilbo|Bilboko]] Gorte kalean sexu langile santandertarra (j. 1953 edo 1954)
* [[1979]] – [[Celestino Uriarte]], gipuzkoar miliziano komunista, [[Madril]]en (j. [[1909]]).
* [[1994]] – [[Teodoro Hernandorena]], euskal herritar politikari eta kulturgilea (j. [[1898]]).
* [[2005]] – [[Fernando Aristizabal]], gipuzkoar politikaria (j. [[1917]]).
* [[2009]] –
** [[Iñaki Odriozola]], ''Mokolo'' pailazoa.
** [[Agustin Sagasti]], euskal txirrindularia (j. [[1970]]).
* [[2017]] – [[Lina Huarte-Mendikoa]], nafar sopranoa, [[Madril]]en (j. [[1928]]).
=== Mundua ===
* [[959]] – [[Konstantino VII.a]], [[Bizantziar Inperioa|Bizantziar Inperioko]] enperadorea (j. [[905]]).
* [[1504]] – [[Frederiko I.a Napolikoa]], [[Napoliko Erresuma|Napoliko erregea]] (j. [[1452]]).
* [[1550]] – [[Yokota Takatoshi]], [[Sengoku Aroa|Sengoku aroan]] [[Takeda klana]]ren agindupeko zerbitzaria (j. [[1487]]).
* [[1630]] – [[Todo Takatora]], japoniar [[daimyō]]a (j. [[1556]]).
* [[1677]] – [[Aert van der Neer]], herbeheretar margolaria (j. [[1603]]).
* [[1778]] – [[Giambattista Piranesi]], italiar arkitektoa eta grabatzailea (j. [[1720]]).
* [[1802]] – [[Thomas Girtin]], ingeles margolari eta grabatzailea (j. [[1775]]).
* [[1823]] – [[Rafael García Goyena]], [[Guayaquil]]go idazle, poeta eta jurista (j. [[1766]]).
* [[1830]] – [[Jan Śniadecki]], poloniar matematikari, astronomo eta filosofoa (j. [[1756]]).
* [[1854]] – [[Elizabeth Hamilton]], [[New York]]eko aurreneko [[umezurtz-etxe]] pribatuaren sortzaileetako bat (j. [[1757]]).
* [[1856]] – [[Étienne Cabet]], frantziar filosofo eta [[sozialismo utopiko|sozialista utopikoa]] (j. [[1788]]).
* [[1863]] – [[Rafael Arístegui Vélez]], euskal jatorriko espainiar militar eta politikaria (j. [[1794]]).
* [[1877]] – [[Enriqueta González Rubín]], asturiar idazle eta kazetaria (j. [[1832]]).
* [[1888]] – [[Mary Jane Kelly]], ustez [[Jack Tripa-ateratzailea]]ren bosgarren eta azken biktima.
* [[1895]] – [[Emma Maria Macfarren]], ingeles piano-jotzaile eta musikagilea (j. [[1824]]).
* [[1896]] – [[Hugo Gylden]], finlandiar-suediar astronomoa (j. [[1841]]).
* [[1906]] – [[Léon Vanderkindere]], belgiar historialari, akademikari eta politikaria (j. [[1841]]).
* [[1909]] – [[William Powell Frith]], ingeles margolaria (j. [[1819]]).
* [[1911]] – [[Howard Pyle]], estatubatuar idazle eta ilustratzailea (j. [[1853]]).
* [[1918]] – [[Guillaume Apollinaire]], frantziar idazlea (j. [[1880]]).
* [[1937]] –
** [[Ramsay MacDonald]], Erresuma Batuko lehen ministroa (j. [[1866]]).
** [[Anita Orejas]], asturiar etxeko-langilea, erizaina eta sozialista, Gijongo bando nazionalak fusilatutako lehen emakumea (j. [[1914]]).
* [[1938]] – [[Vasily Blyukher]], sobietar mariskala (j. [[1889]]).
* [[1940]] – [[Neville Chamberlain]], Erresuma Batuko lehen ministroa (j. [[1869]]).
* [[1942]] – [[Ernest Chuard]], [[Suitza]]ko presidentea (j. [[1857]])
* [[1947]] – [[Mariano Benlliure]], espainiar eskultorea (j. [[1862]]).
* [[1952]] – [[Chaim Weizmann]], israeldar zientzialaria eta politikaria (j. [[1874]]).
* [[1953]] –
** [[Dylan Thomas]], ingelesezko galestar poeta eta idazlea (j. [[1914]]).
** [[Abdulaziz ibn Saud]], [[Saudi Arabia]]ko erresumako lehen erregea (j. [[1876]]).
* [[1970]] – [[Charles de Gaulle]], [[Frantziako presidenteen zerrenda|Frantziako presidentea]] (j. [[1890]]).
* [[1974]] – [[Egon Wellesz]], austriar musikagilea eta musikologoa (j. [[1885]]).
* [[1985]] – [[Helen Rose]], arropa eta filmetako jantzien estatubatuar diseinatzailea (j. [[1904]]).
* [[1991]] – [[Yves Montand]], italian jaiotako frantziar aktore eta abeslaria (j. [[1921]]).
* [[1997]] –
** [[Carl Gustav Hempel]], zientziaren filosofo estatubatuarra (j. [[1905]]).
** [[Helenio Herrera]], argentinar futbol-jokalari eta entrenatzailea (j. [[1910]]).
** [[Muriel Mussells Seyfert]], estatubatuar astronomoa (j. [[1909]]).
* [[2001]] – [[Giovanni Leone]], [[Zerrenda:Italiako presidenteak|Italiako presidentea]] (j. [[1908]]).
* [[2003]] –
** [[Art Carney]], estatubatuar aktorea (j. [[1918]]).
** [[Mario Merz]], italiar margolari eta eskultorea, ''Art povera'' mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (j. [[1925]]).
* [[2004]] – [[Stieg Larsson]], suediar idazle eta kazetaria, ''[[Millennium Trilogia|Millennium]]'' trilogiagatik ezaguna (j. [[1954]]).
* [[2005]] – [[Kocheril Raman Narayanan]], [[India]]ko presidentea (j. [[1920]]).
* [[2007]] – [[Luis Herrera Campins]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1925]]).
* [[2008]] – [[Miriam Makeba]], ''Afrikaren Ahotsa'', hegoafrikar abeslaria, [[apartheid]]aren aurkako irudietako bat (j. [[1932]]).
* [[2011]] – [[Har Gobind Khorana]], indiar biokimikaria, 1968ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (j. [[1922]]).
* [[2015]] – [[André Glucksmann]], frantziar filosofo, ekintzaile eta idazlea (j. [[1937]]).
* [[2016]] – ''[[La Veneno]]'', espainiar vedette, abeslari eta aktore transexuala (j. [[1964]]).
* [[2017]] – [[Shyla Stylez]], kanadar aktore pornografikoa (j. [[1982]]).
* [[2022]] – [[Gal Costa]], brasildar abeslaria (j. [[1945]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Aterpe, Aterbe eta Jane.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Azaroaren 8]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Azaroaren 10]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
jg4tyqtl4ehplxh310lpikzzgan2p2i
Azaroaren 30
0
4109
10021707
10017100
2025-01-03T12:17:55Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021707
wikitext
text/x-wiki
'''Azaroaren 30'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko hirurehun eta hogeita hamalaugarren [[egun]]a da, 335.a [[bisurte]]etan. 31 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|11|30}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1930]] – [[Eusko Abertzale Ekintza]] (EAE-ANV) alderdia sortu zen, San Andresko Manifestuaren bidez.
* [[1966]] – Etxebarriko [[Bandasko greba]] hasi zen. 1966ko azaroaren 30an. Lantegiko 900 langileek 163 eguneko greba gogorra hasi zuten, Francoren garaian egindako luzeena.
* [[1986ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak]].
* [[2006]] – Ustezko hiru [[euskadi Ta Askatasuna|etakide]] atxilotu zituzten [[Frantzia]]n.
* [[2007]] – [[Joan Mari Torrealdai]] eta [[Lourdes Oñederra]] [[Zerrenda:Euskaltzainak|euskaltzain]] oso izendatu zituzten gehiengo osoz [[Bilbo]]n, 29. eta 30. zenbakidun hutsarteak betetzeko.
* [[2009]] – [[Euskal Autonomia Erkidegoa|EAE]] eta [[Akitania]]ren artean euroeskualde bat osatzeko lehen urratsak eman ziren.
=== Mundua ===
* [[1539]] – Herritar [[azteka]] bat bizirik erretzeko agindu zuen [[Juan Zumarraga]], [[Mexiko]]ko [[inkisidore]]ak “bere kulturako jainko zaharrak adoratzeagatik”.
* [[1966]] – [[Barbados]] [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperiotik]] independizatu zen.
* [[1967]] – [[Yemen]] [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperiotik]] independizatu zen.
* [[1982]] – [[Margaret Thatcher]]rek, [[Britainia Handia|Britainia Handiko]] lehen ministro zenak, bonba-pakete bat jaso zuen [[10 Downing Street]]en.
* [[1999]] – [[Globalizazioaren aurkako mugimendu]]aren protesten ondorioz, [[Munduko Merkataritza Erakundea]]k [[Seattle]]n antolaturik zuen bilera bertan behera utzi zuen.
* [[2021]] – [[Barbados]]ek errepublika aldarrikatu zuen.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[2007]] – [[Joan Mari Torrealdai]] eta [[Lourdes Oñederra]] [[Zerrenda:Euskaltzainak|euskaltzain]] oso izendatu zituzten gehiengo osoz [[Bilbo]]n, 29. eta 30. zenbakidun hutsarteak betetzeko.
=== Mundua ===
* [[2000]] – [[UNESCO]]k [[Tarragona]] hira eta [[Elxeko palmadia]] [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] deklaratu zuen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
* [[1609]] – [[Ilargi]]a [[teleskopio]] bidez behatu zuen [[Galileo Galilei]]k lehen aldiz. Gertaera [[astronomia]] modernoaren abiapuntutzat jotzen da.
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1634]] – [[Andrés de Sola]], nafar musikagilea (h. [[1696]]).
* [[1670]] – [[Juan Antonio Urrutia Arana]], II. Villar del Águilako markesa, arabar noblea (h. [[1743]]).
* [[1801]] – [[Jean-Amédée Etxeberri]], [[Baigorri]]ko alkate eta notarioa (h. [[1855]]).
* [[1881]] – [[Andres Amonarriz]], euskal idazle [[tolosa]]rra (h. [[1952]]).
* [[1884]] –
** [[Eduardo Eskartzaga]], euskal apaiza (h. [[1954]]).
** [[Julian Tellaetxe]], gipuzkoar margolaria (h. [[1957]]).
* [[1891]] – [[Andres Azkarate]], nafar apaiz eta monjea (h. [[1981]]).
* [[1893]] – [[Pedro Basauri]], ''Pedrucho'', euskal toreatzaile eta aktorea (h. [[1973]]).
* [[1902]] – [[Alberto Onaindia]], [[Markina-Xemein|markinar]] apaiza (h. [[1988]]).
* [[1919]] – [[Justi Arenaza]], ''Vasquita I'', gipuzkoar erraketista (h. [[2000]]).
* [[1922]] – [[Emilio Aldekoa]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. [[1999]]).
* [[1928]] – [[Javier Arzuaga]], euskal fraide frantziskotarra (h. [[2017]]).
* [[1930]] – [[Tomas Zubizarreta]], ''Zendoia'', gipuzkoar soinu jotzailea (h. [[2015]]).
* [[1941]] – [[Andrés Incera]], bizkaitar txirrindularia (h. [[2016]]).
* [[1954]] – [[Tere Jaio]], bizkaitar aktore eta bikoizlea (h. [[2013]]).
* [[1955]] –
** [[Jesus Miguel Garcia Iturrioz]], bizkaitar esperantista eta irakaslea.
** [[Ignacio Gracia|Ignacio Gracia, ''Iñaki de Renteria'']], gipuzkoar [[Euskadi Ta Askatasuna|etakide]] ohia.
* [[1956]] – [[Joxe Joan Gonzalez de Txabarri]], gipuzkoar filologo eta politikaria, [[Gipuzkoako Foru Aldundia|Gipuzkoako Ahaldun Nagusi]] ohia.
* [[1961]] – [[Javier Cillero]], bizkaitar idazle eta itzultzailea.
* [[1971]] –
** [[Mercedes Maroto-Valer]], arabar ingeniari kimikoa.
** [[Mikel Urdangarin]], euskal kantautorea.
* [[1976]] – [[Eneko Llanos]], gasteiztar triatleta.
* [[1979]] – [[Francisco Jusué]], nafar futbolari ohia.
* [[1980]] – [[Vanessa Goikoetxea]], bizkaitar opera eta zarzuela abeslaria, sopranoa, [[Florida]]n.
* [[1985]] – [[Julene Lazkano]], Bizkaiko Elorrioko alkatea
* [[1989]] – [[Iñigo Cervantes Huegun|Iñigo Cervantes]], gipuzkoar tenislaria.
* [[1990]] – [[Imanol Rojo]], gipuzkoar iraupen eskiatzailea.
* [[1997]] – [[Ekhi Bravo]], gipuzkoar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1427]] – [[Kasimiro IV.a Jagellon]], Lituaniako duke handia eta Poloniako erregea (h. [[1492]]).
* [[1508]] – Andrea di Pietro dalla Gondola, [[Andrea Palladio]] izenez ezaguna, Pizkundeko italiar arkitekto ospetsua (h. [[1580]]).
* [[1554]] – [[Philip Sidney]], ingeles olerkaria eta politikaria (h. [[1586]]).
* [[1642]] – [[Andrea Pozzo]], italiar pintorea eta arkitektoa (h. [[1709]]).
* [[1667]] – [[Jonathan Swift]], irlandar idazlea (h. [[1745]]).
* [[1670]] – [[John Toland]], irlandar filosofoa (h. [[1722]]).
* [[1699]] – [[Kristian VI.a Danimarkakoa]], [[Danimarka]]ko eta [[Norvegia]]ko erregea (h. [[1746]]).
* [[1720]] – [[María Andresa Casamayor]], espainiar matematikaria, idazlea eta irakaslea (h. [[1780]]).
* [[1807]] – [[William Farr]], ingeles epidemiologoa (h. [[1883]]).
* [[1814]] – [[Eugène Rouher]], frantziar politikaria (h. [[1884]]).
* [[1816]] – [[Miriam Mendes Belisario]], ingeles idazle eta hezitzaile judua (h. [[1885]]).
* [[1817]] – [[Theodor Mommsen]], alemaniar idazlea, 1902ko [[Literaturako Nobel Saria]] (h. [[1903]]).
* [[1824]] – [[Mary Hayden Pike]], estatubatuar idazlea (h. [[1908]]).
* [[1825]] – [[William-Adolphe Bouguereau]], frantziar margolari [[Akademizismo|akademizista]] eta tradizionalista (h. [[1905]]).
* [[1830]] – [[Augustine-Malvina Blanchecotte]], frantziar idazlea (h. [[1897]]).
* [[1835]] – [[Mark Twain]], estatubatuar idazlea (h.[[1910]]).
* [[1858]] – [[Jagadish Chandra Bose]], [[bengala]]r botaniko eta fisikaria (h. [[1937]]).
* [[1866]] – [[Sarah Jane Baines]], britainiar-australiar feminista, sufragista eta erreformatzaile soziala, epaimahai batek epaitu zuen lehen sufragista (h. [[1951]]).
* [[1869]] – [[Gustaf Dalén]], suediar ingeniari eta fisikaria, 1912ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[1937]]).
* [[1872]] – [[Isidre Nonell]], kataluniar margolari eta marrazkigilea (h. [[1911]]).
* [[1873]] – [[Božena Benešová]], [[txekoslovakia]]r eleberrigile feminista (h. [[1936]]).
* [[1874]] –
** [[Winston Churchill]], Erresuma Batuko lehen ministroa (h. [[1965]]).
** [[Lucy Maud Montgomery]], kanadar haur literatura egilea (h. [[1942]]).
* [[1879]] – [[Laura Dreyfus Barney]], [[Bahaismo|Bahá'í fedearen]] irakasle eta filantropo nabaria (h. [[1974]]).
* [[1884]] – [[Fernand Forgues]], frantziar arraunlari, pilotari eta errugbi jokalaria (h. [[1973]]).
* [[1885]] – [[Albert Kesselring]], alemaniar mariskala (h. [[1960]]).
* [[1889]] – [[Edgar Douglas Adrian]], britainiar fisiologoa, 1932ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1977]]).
* [[1897]] –
** [[Virginia Henderson]], estatubatuar erizaina (h. [[1996]]).
** [[Everett Hughes]], estatubatuar soziologoa (h. [[1983]]).
* [[1904]] – [[Clyfford Still]], estatubatuar margolaria (h. [[1980]]).
* [[1906]] –
** [[John Dickson Carr]], estatubatuar detektibe-eleberrien idazlea (h. [[1977]]).
** [[Matilde Zapata]], ''La Región'' egunkariko zuzendaria (h. [[1938]]).
* [[1907]] – [[Alfred Schmitt]], frantziar astronomoa (h. [[1973]]).
* [[1911]] –
** [[Jorge Negrete]], mexikar abeslari eta aktorea, [[rantxera]] eta mariatxi musikako abeslari bikaina izateagatik oroitua (h. [[1953]]).
** [[Shoichi Nishimura]], japoniar futbolaria (h. [[1998]]).
* [[1912]] – [[Walter J. Ong]], estatubatuar hezitzailea, abadea, maisua, historiatzaile kulturala, linguista eta filosofoa (h. [[2003]]).
* [[1915]] – [[Henry Taube]], kanadar kimikaria, 1983ko [[Kimikako Nobel Saria]] (h. [[2005]]).
* [[1916]] – [[Andrée de Jongh]], belgikar erresistentziako erizaina, II. Mundu Gerran soldadu aliatuen iheserako [[Comète sarea]]ren antolatzailea (h. [[2007]]).
* [[1920]] – [[Virginia Mayo]], estatubatuar aktorea (h. [[2005]]).
* [[1921]] –
** [[Virginia Beavert]], estatubatuar hizkuntzalaria (h. [[2024]]).
** [[Encarnación Magaña]], espainiar anarkista libertarioa (h. [[1942]]).
* [[1923]] –
** [[Maria Girona i Benet]], kataluniar margolaria eta grabatzailea (h. [[2015]]).
** [[Angel Martín Municio]], espainiar zientzialaria (h. [[2002]]).
* [[1924]] – [[Klaus Huber]], suitzar musikagilea (h. [[2017]]).
* [[1926]] –
** [[Richard Crenna]], estatubatuar aktorea (h. [[2003]]).
** [[Andrew Schally]], poloniar estatubatuar endokrinologoa, 1977ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[2024]]).
* [[1928]] –
** [[Germà Colón]], valentziar filologo eta lexikologoa (h. [[2020]]).
** [[Peter Hans Kolvenbach]], Herbehereetako apaiza, [[Jesusen Konpainia]]ren 29. Nagusia (h. [[2016]]).
* [[1930]] – [[G. Gordon Liddy]], estatubatuar abokatu, FBIko ajente, irrati-esatari eta aktorea (h. [[2021]]).
* [[1931]] – [[Romila Thapar]], indiar historialaria.
* [[1933]] – [[Jeanloup Sieff]], frantziar argazkilaria (h. [[2000]]).
* [[1934]] – [[Lansana Conté]], [[Ginea]]ko presidentea (h. [[2008]]).
* [[1935]] – [[Stojan Andov]], [[Ipar Mazedonia]]ko bitarteko presidentea (h. [[2024]]).
* [[1937]] –
** [[Eduard Artemiev]], errusiar musikagilea (h. [[2022]]).
** [[Miúcha]], brasildar abeslaria eta musikagilea (h. [[2018]]).
** [[Ridley Scott]], britainiar zinema zuzendaria eta ekoizlea.
** [[Tom Simpson]], ingeles txirrindularia (h. [[1967]]).
* [[1938]] –
** [[Jean Eustache]], frantziar idazle, aktore eta zinemagilea (h. [[1981]]).
** [[Margarita Salas]], espainiar biokimikaria (h. [[2019]]).
* [[1943]] –
** [[Terrence Malick]], estatubatuar zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea.
** [[Ulay]], alemaniar artista (h. [[2020]]).
** [[Jorge Zabalza]], uruguaitar politikaria (h. [[2022]]).
* [[1944]] – [[Joseph Boakai]], [[Liberia]]ko presidentea.
* [[1946]] –
** [[Marina Abramović]], serbiar artista, ''[[performance]]''an espezializatua.
** [[Bárbara Lys]], balear dantzaria, aktorea eta irakaslea.
* [[1947]] – [[David Mamet]], estatubatuar antzerki-idazle, zuzendari eta gidoigilea.
* [[1949]] – Fra' [[Matthew Festing]], [[Maltako Ordena]]ko Printze eta Maisu Nagusia (h. [[2021]]).
* [[1950]] – [[María Emilia Casas]], espainiar legelaria.
* [[1952]] –
** [[Mandy Patinkin]], estatubatuar aktore eta abeslaria.
** [[Alicia Puleo]], espainiar filosofo feminista.
* [[1954]] – [[Wayne Bartholomew]], australiar surflaria.
* [[1955]] –
** [[Txomin García]], espainiar futbolari ohia eta entrenatzailea.
** [[Billy Idol]], ingeles rock musikari eta aktorea.
* [[1956]] – [[Constance Money]], estatubatuar aktore porno ohia.
* [[1957]] – [[Thomas McElwee]], irlandar errepublikarra, [[Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikarra|Behin-behineko IRAko]] kidea (h. [[1981]]).
* [[1958]] – [[Gary Lewis]], eskoziar aktorea.
* [[1960]] –
** [[Hiam Abbass]], [[palestinar]] aktore eta zinema zuzendaria.
** [[Verónica Condomí]], argentinar abeslari, konpositorea, gitarra-jotzailea eta irakaslea.
** [[Gary Lineker]], ingeles futbolari ohia, bere garaiko aurrelari hoberenetakoa.
* [[1962]] – [[Chusé Inazio Nabarro]], [[aragoiera]]z idazten duen idazle eta itzultzailea.
* [[1963]] –
** [[Rita Hester]], Bostonen erail zuten afro-amerikar emakume transgeneroa (h. [[1998]]).
** [[Salma Kikwete]], [[Tanzania]]ko lehen dama.
* [[1965]] –
** [[Juan Antonio Cebrián]], espainiar kazetari, idazle eta irrati esataria (h. [[2007]]).
** [[Ricardo Sáenz de Ynestrillas Pérez]], espainiar politikaria.
** [[Ben Stiller]], estatubatuar umorista, aktore, zuzendari, gidoilari eta ekoizlea.
* [[1968]] – [[Laurent Jalabert]], frantziar txirrindulari ohia.
* [[1969]] – [[Valeria Bertuccelli]], argentinar aktorea.
* [[1973]] – [[Igor Jovićević]], kroaziar futbolari ohia.
* [[1975]] – [[Andréa Werner]], brasildar kazetaria, politikaria eta pertsona autisten eskubideen aldeko ekintzailea.
* [[1977]] – [[Sonsoles Ónega]], espainiar kazetaria, telebistako aurkezlea eta idazlea.
* [[1979]] – [[Andrés Nocioni]], argentinar saskibaloi jokalari ohia.
* [[1981]] – [[Swann Arlaud]], frantziar aktorea.
* [[1982]] – [[Elisha Cuthbert]], kanadar aktorea.
* [[1983]] – [[Carla Nieto]], kataluniar aktorea.
* [[1984]] – [[Francisco Sandaza]], espainiar futbolaria.
* [[1985]] – [[Kaley Cuoco]], estatubatuar aktorea.
* [[1986]] – [[Felix Reda]], alemaniar ikertzaile eta politikaria.
* [[1987]] – [[Yumi Uetsuji]], japoniar futbolaria.
* [[1988]] – [[Julie Zangenberg]], daniar aktore eta modeloa.
* [[1990]] – [[Magnus Carlsen]], norvegiar xake jokalaria, [[Munduko Xake Txapelketa|Munduko Xake Txapelduna]].
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1588]] – [[Juan Antxeta]], euskal eskultore [[Manierismo|manierista]] (j. {{circa|[[1540]]}}).
* [[1938]] – [[Juan Izurrategi Berrostegieta]], bizkaitar idazlea, [[Palentziako probintzia|Palentzian]] (j. [[1863]]).
* [[1962]] – [[Paulo Iantzi]], nafar bertsolaria (j. [[1882]]).
* [[1967]] – [[Ignacio María Alkorta]], euskal herritar futbolari eta entrenatzailea, [[Granada]]n (j. [[1906]]).
* [[2003]] – [[Marco Antonio Sanz de Acedo]], ''Eskroto / Gavilán'', ''[[Tijuana In Blue|Tijuana in Blue]]'' taldeko abeslaria (j. [[1965]]).
* [[2015]] – [[Pio Caro Baroja]], espainiar idazlea, zinema zuzendaria eta dokumentalgilea, Euskal Herrian eta bereziki Nafarroan lan handia egina (j. [[1928]]).
* [[2018]] – [[Alejandro Sagardui]], bizkaitar futbolaria, [[Cartagena]]n (j. [[1961]]).
* [[2019]] – [[Jesús García Ariño|Jesús García Ariño, ''Garcia Ariño I.a '']], esku huskako bizkaitar pilotaria (j. [[1934]]).
* [[2021]] – [[Panpi Ladutxe]], lapurtar esku huskako pilotaria eta abeslaria (j. [[1955]]).
* [[2022]] - [[Joseba Arrieta]], [[Karmelo ikastola|Karmelo Ikastolaren]] sortzailetako bat eta [[Kirikiño Ikastola]]ko zuzendaria (j. [[1932]]).
=== Mundua ===
* [[1016]] – [[Edmundo II.a Ingalaterrakoa]], [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako erregea]] (j. [[circa|c.]] [[990]]).
* [[1204]] – [[Emeriko Hungariakoa]], [[Hungaria]], [[Kroazia]], [[Dalmazia]] eta [[Eslavonia]]ko erregea (j. [[1174]]).
* [[1519]] – [[Michael Wohlgemuth]], alemaniar pintorea eta grabatzailea (j. [[1434]]).
* [[1526]] – [[Giovanni delle Bande Nere]], italiar [[condottieri|condottieroa]] (j. [[1498]]).
* [[1603]] – [[William Gilbert]], britainiar sendagile eta fisikaria (j. [[1544]]).
* [[1622]] – [[Squanto]], ''Aita Erromesak'' Ipar Amerikan ezartzen lagundu zuen [[Amerindiar]]ra (j. [[1585]]).
* [[1647]] – [[Bonaventura Cavalieri]], italiar apaiz jesuita eta matematikaria (j. [[1598]]).
* [[1680]] – [[Peter Lely]], jatorri alemaniarreko margolaria (j. [[1618]]).
* [[1718]] – [[Karlos XII.a Suediakoa]], [[Suedia]]ko erregea (j. [[1682]]).
* [[1706]] – [[John Dollond]], ingeles zientzialaria (j. [[1706]]).
* [[1830]] – [[Pio VIII.a]], [[Aita santu]]a (j. [[1761]]).
* [[1846]] – [[Maria Severa Onofriana]], portugaldar fado abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1820]]).
* [[1878]] – [[Francisco Linares Alcántara]], [[Venezuela]]ko presidentea (j. [[1825]]).
* [[1888]] – [[Margery Deane]], estatubatuar idazlea (j. [[1850]]).
* [[1893]] – [[Carl Wilhelm Tölcke]], alemaniar politikaria, "Westfaliako Gizarte Demokraziaren aita" (j. [[1817]]).
* [[1900]] – [[Oscar Wilde]], irlandar idazlea (j. [[1854]]).
* [[1901]] – [[Edward John Eyre]], ingeles esploratzailea eta [[Britainia Handia]]ren kolonietako administratzailea (j. [[1815]]).
* [[1903]] – [[Ana Arbizú y Flores]], hondurastar poeta (j. [[1825]]).
* [[1905]] – [[Susannah V. Aldrich]], estatubatuar idazle eta poeta (j. [[1828]]).
* [[1914]] – [[Anselmo Lorenzo]], espainiar [[anarkosindikalismo|anarkosindikalista]] eta idazlea (j. [[1841]]).
* [[1930]] – [[Mary Harris]], ''Mother Jones'', gizarte-mugimenduen eta sindikatuen aldeko irlandar-amerikar borrokalaria (j. [[1837]]).
* [[1935]] – [[Fernando Pessoa]], portugaldar saiakeragile eta olerkaria (j. [[1888]]).
* [[1936]] – [[Johan Turi]], [[Laponia]]ko idazlea (j. [[1854]]).
* [[1939]] – [[Pere Coromines]], kataluniar politikaria eta idazlea (j. [[1870]]).
* [[1943]] – [[Etty Hillesum]], herbehereetar idazle judua, [[Auschwitz-Birkenau]]n exekutatua (j. [[1914]]).
* [[1944]] – [[Eoin O'Duffy]], irlandar errepublikar, militar eta polizia burua (j. [[1890]]).
* [[1946]] – [[Gustav Noske]], alemaniar politikaria (j. [[1868]]).
* [[1947]] – [[Ernst Lubitsch]], alemaniar zinema zuzendaria (j. [[1892]]).
* [[1952]] – [[Elizabeth Kenny]], australiar erizaina, bere [[poliomielitis]]-<nowiki/>aren tratamendu berriagatik ezaguna (j. [[1880]]).
* [[1953]] – [[Francis Picabia]], frantziar margolaria, diseinatzailea eta poeta (j. [[1879]]).
* [[1954]] – [[Wilhelm Furtwängler]], alemaniar orkestra-zuzendari eta musikagilea (j. [[1886]]).
* [[1957]] – [[Beniamino Gigli]], italiar opera abeslaria (j. [[1890]]).
* [[1967]] – [[Patrick Kavanagh]], irlandar idazlea eta olerkaria (j. [[1904]]).
* [[1972]] – [[Compton Mackenzie]], eskoziar idazle, aktore eta politikaria (j. [[1883]]).
* [[1977]] – [[Terence Rattigan]], ingeles idazlea (j. [[1911]]).
* [[1979]] –
** [[Pedro Lazaga]], kataluniar zinema zuzendari eta gidoilaria (j. [[1918]]).
** [[Zeppo Marx]], estatubatuar umorista eta aktorea (j. [[1901]]).
* [[1984]] – [[Jiro Miyake]], japoniar futbolaria.
* [[1986]] – [[Francisco Ciutat]], ''Angelito'', espainiar militarra (j. [[1909]]).
* [[1988]] – [[Margaret Mee]], britainiar artista botanikoa (j. [[1909]]).
* [[1989]] –
** [[Ahmadou Ahidjo]], lehendabiziko [[Kamerun]]go presidentea (j. [[1924]]).
** [[Hassan Fathy]], egiptoar arkitektoa (j. [[1900]]).
* [[1992]] –
** [[Peter Blume]], estatubatuar margolaria (j. [[1906]]).
** [[Jorge Donn]], argentinar dantzaria (j. [[1947]]).
** [[Àngels Ferrer i Sensat]], kataluniar maistra, pedagogoa eta Natur Zientzietako katedraduna (j. [[1904]]).
* [[1994]] – [[Guy Debord]], frantziar filosofo marxista, idazle eta zinemagilea (j. [[1931]]).
* [[1996]] – [[Phocas Nikwigize]], ruandar apezpiku katolikoa (j. [[1919]]).
* [[1997]] –
** [[Kathy Acker]], estatubatuar idazle [[postmodernismo|postmodernista]] (j. [[1947]]).
** [[Carme Serrallonga]], kataluniar pedagogo eta itzultzailea (j. [[1909]]).
* [[2000]] – [[Ansumane Mané]], [[Ginea-Bissau]]ko estatuburua (j. [[1940]]).
* [[2003]] – [[Gertrude Ederle]], estatubatuar igerilaria, [[Mantxako kanala]] igerian zeharkatu zuen lehen emakumea (j. [[1905]]).
* [[2007]] – [[François-Xavier Ortoli]], [[Europako Batzordea|Europako Batzordeko]] presidentea (j. [[1925]]).
* [[2008]] – [[Joan Baptista Humet]], valentziar jatorriko katalanezko eta gaztelaniazko kantari eta musikagilea (j. [[1950]]).
* [[2009]] –
** [[Paul Naschy]], espainiar aktore, zinema zuzendari eta haltera (j. [[1934]]).
** [[Milorad Pavic (idazlea)|Milorad Pavic]], serbiar idazlea (j. [[1929]]).
* [[2011]] – [[Diego Puerta]], espainiar toreatzailea (j. [[1941]]).
* [[2012]] – [[Inder Kumar Gujral]], [[India]]ko lehen ministroa (j. [[1919]]).
* [[2013]] – [[Paul Walker]], estatubatuar aktorea (j. [[1973]]).
* [[2015]] –
** [[Fatema Mernissi]], marokoar idazle eta soziologoa (j. [[1940]]).
** [[Eldar Riazanov]], [[sobiet]]ar zinemagilea (j. [[1927]]).
* [[2017]] – [[Ethel Houston]], Albaceten jaiotako abokatu eskoziarra, kriptologia enigma kodeen deszifratzailea (j. [[1924]])
* [[2018]] –
** [[Jon Ramon Aboitiz]], euskal jatorriko filipinar enpresaburua (j. [[1948]]).
** [[George H. W. Bush]], [[Ameriketako Estatu Batuetako presidenteen zerrenda|Ameriketako Estatu Batuetako 41. Presidentea]] (j. [[1924]]).
* [[2019]] – [[Mariss Jansons]], letoniar orkestra-zuzendaria (j. [[1943]]).
* [[2020]] – [[Irina Antonova]], sobietar-errusiar arte kritikaria (j. [[1922]]).
* [[2021]] – [[Marie-Claire Blais]], [[quebec]]tar poeta, eleberrigile eta antzerkigilea (j. [[1939]]).
* [[2022]] –
** [[Murray Halberg]], zeelandaberritar atleta, txapeldun olinpikoa (j. [[1933]]).
** [[Christiane Hörbiger]], austriar aktorea (j. [[1938]]).
** [[Jiang Zemin]], [[Txinako Herri Errepublika]]ko presidentea (j. [[1926]]).
** [[Christine McVie]], ingeles abeslari eta musikagilea, ''[[Fleetwood Mac]]'' taldeko kidea (j. [[1943]]).
** [[Davide Rebellin]], italiar txirrindularia, garai guztietako [[klasikoak (txirrindularitza)|klasikomano]] bikainenetakotzat joa (j. [[1971]]).
** [[Federico Silva (eskultorea)|Federico Silva]], mexikar eskultore, margolari eta akademikoa (j. [[1923]]).
* [[2023]] –
** [[José Catieau]], frantziar txirrindularia (j. [[1946]]).
** [[Shane McGowan]], anglo-irlandar musikagile eta olerkaria, ''[[The Pogues]]'' taldearen burua (j. [[1957]]).
** [[Vassilis Vassilikos]], greziar idazle eta politikaria (j. [[1933]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* Kristau santuak: [[Andres (apostolua)|Ander Deuna]]
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Ander, Andere eta Kilmen.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Azaroaren 29]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Abenduaren 1]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
3nevoqzygxj7i8wi55wknhzzsawrkmr
Abenduaren 14
0
4151
10021829
10021119
2025-01-03T15:18:25Z
Eliatxo
96586
/* Mundua */
10021829
wikitext
text/x-wiki
'''Abenduaren 14'''a [[gregoriotar egutegia]]ren [[urte]]ko hirurehun eta berrogeita zortzigarren [[egun]]a da, 349.a [[bisurte]]etan. 17 egun falta dira urtea amaitzeko.
{{eguneko-goiburua|12|14}}
{{egungertaerak}}
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1991]] - [[Iruñea]]n Espainiako poliziak gazte bat, [[Mikel Iribarren]], larri zauritu zuen presoekin elkartasunez egindako manifestazio baten ostean.
* [[1992]] - Nafarroa Garaikoren [[Aranguren]]go bailarako 500 auzokide autoinkulpatu egin ziren makro epaiketa batean epaitu behar zituzten bi herrikiderekin batera.
=== Mundua ===
* [[1724]] – [[Zhiliko erregeordetza]] (gaur egungo [[Hebei probintzia]], [[Txina]]), berriro sortu zuen [[Yongzheng]] enperadoreak, 55 urte eta gero. [[Li Weijun]] izan zen lehen erregeordea. Zhili erregeordetza izan zen [[Qing dinastia]] desagertu zen arte, 1912an.
* [[1751]] – [[Austria]]: Teresiar Akademia Militarra sortu zen, munduko lehen akademia militarra.
* [[1911]] – [[Roald Amundsen]] eta [[Amundsen espedizioa|bere taldea]] (Olav Bjaaland, Helmer Hanssen, Sverre Hassel eta Oscar Wisting) [[Hegoburua|Hego Polora]] iritsitako lehenak izan ziren.
* [[1988]] – [[1988ko Espainiako greba orokorra|Greba orokorra Espainian]] [[Felipe González]] presidentearen agintaldian egindako [[lan-merkatu]]aren erreformaren aurka.
* [[1995]]ko abenduaren 14an [[Bosniako gerra]] amaitutzat jo zen.
* [[2008]] – [[Irak]]en, inbasioaren aurkako protesta gisa, [[Muntadhar al-Zaidi]] kazetariak zapatak jaurti zizkion [[AEB]]etako presidente [[George W. Bush]]i prentsaurreko batean.
* [[2009]] – [[Silvio Berlusconi]] eritetxean egon zen hainbat egun, aurpegian estatua batekin eraso bat jaso ostean.
* [[2012]] – [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] [[Connecticut]] estatuko ikastetxe batean izandako tiroketan gutxienez 27 lagun hil zituzten.
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
* [[1997ko Bertsolari Txapelketa Nagusia]]ren finala [[Andoni Egaña]]k irabazi zuen, bere bigarren txapela lortuz.
* [[2003 urteko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|2003ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketan]] [[Maialen Lujanbio]]k jantzi zuen txapela.
* [[2024ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]: [[Alaia Martin Etxebeste]]k jantzi zuen txapela.
=== Mundua ===
* [[1971]] – [[Guy Hamilton]] ingeles zinema zuzendariak zuzendu eta [[Sean Connery]], [[Jill St. John]], [[Charles Gray]], [[Lana Wood]] eta [[Bernard Lee]] aktoreek antzeztutako ''[[Diamonds Are Forever (filma)|Diamonds Are Forever]]'' filma estreinatu zen.
* [[1977]] – [[John Badham]] estatubatuar zinema zuzendariak zuzendu eta [[John Travolta]] aktoreak anteztutako ''[[Saturday Night Fever]]'' filma estreinatu zen.
* [[1979]] – ''[[1941 (filma)|1941]]'' filma estreinatu zen, [[Steven Spielberg]]ek zuzendu eta [[Dan Aykroyd]], [[Ned Beatty]], [[John Belushi]], [[Lorraine Gary]], [[Murray Hamilton]], [[Christopher Lee]], [[Toshirō Mifune]], [[Tim Matheson]], [[Nancy Allen (aktorea)|Nancy Allen]], [[Warren Oates]], [[Robert Stack]] eta [[Treat Williams]] aktoreek antzeztu zutelarik.
* [[1989]] – [[Edward Zwick]] estatubatuar zinema zuzendariak zuzendu eta [[Matthew Broderick]], [[Denzel Washington]], [[Cary Elwes]] eta [[Morgan Freeman]] aktoreek antzeztutako ''[[Glory (1989ko filma)|Glory]]'' filma estreinatu zen.
== Zientzia eta teknologia ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
* [[Esku Huskako Lau eta Erdiko Pilota Txapelketa Nagusia, 2013koa|2013ko Esku Huskako Lau eta Erdiko Pilota Txapelketa Nagusia]]: [[Aimar Olaizola]]k [[Juan Martinez de Irujo]]ri [[Atano III.a pilotalekua|Anoeta pilotalekuan]] jokatutako finalean 22-16a irabazi zion.
* [[Esku Huskako Lau eta Erdiko Pilota Txapelketa Nagusia|2014ko Esku Huskako Lau eta Erdiko Pilota Txapelketa Nagusia]]: Juan Martinez de Irujok Aimar Olaizolari [[Bizkaia pilotalekua]]n jokatutako finalean 22-17a irabazi zion.
* [[2014]] – [[Euskal derbia]]: [[Anoeta estadioa|Anoetako estadioan]] [[Real Sociedad|Erreala]] eta [[Athletic|Athletic Klubak]] bana berdindu zuten.
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1878]] – [[José Franco y Ribate]], Bilbon bizi izandako espainiar banda-zuzendaria eta musikagilea, [[Cariñena]]n (h. [[1951]]).
* [[1900]] – [[Joaquín Labaien]], gipuzkoar arkitektoa (h. [[1995]]).
* [[1916]] – [[Jose Maria Knörr]], arabar enpresaburua, [[Kas (freskagarri konpainia)|Kas]] freskagarri konpainiaren sortzailea (h. [[2012]]).
* [[1926]] – [[Maurice Abeberri]], euskal abokatua eta Ipar Euskal Herriko kultur eta kiroletako pertsona nabarmena (h. [[1988]]).
* [[1931]] - [[Paz Díaz de Espada Buesa]], arabar margolari eta akuarelista (h. [[2021]]).
* [[1946]] – [[Luzien Etxezaharreta]], lapurtar kazetari eta euskal idazlea.
* [[1955]] – [[Anabel Otxoa]], bizkaitar sexologo eta dibulgatzailea (h. [[2008]]).
* [[1958]] – [[Erramun Landa]], bizkaitar margolari, marrazkigile, grabatugile eta kartelgilea.
* [[1959]] – [[Carlos Martínez Gorriarán]], euskal herritar politikari eta idazlea.
* [[1970]] – [[Mikel Abrego]], gipuzkoar musikaria.
* [[1971]] – [[Beatriz Egizabal]], gipuzkoar ipuin-kontalaria.
* [[1975]] – [[Laura Latorre]], Huarte-Arakileko gizarte-hezitzailea eta terapeuta narratibo madrildarra
* [[1981]] – [[Itziar Mendizabal]], gipuzkoar ballet-dantzaria.
* [[1987]] – [[Markel Susaeta]], [[Athletic]]eko gipuzkoar futbolaria.
* [[1988]] – [[Eneko Bóveda]], bizkaitar futbolaria.
* [[1992]] – [[Marina Agoues]], gipuzkoar futbolaria.
* [[1994]] - [[Laura Ugarte]], nafar saskibaloi jokalari paralinpikoa.
* [[1995]] – [[Álvaro Odriozola]], gipuzkoar futbolaria.
=== Mundua ===
* [[1503]] – [[Nostradamus]], frantziar astrologoa (h. [[1566]]).
* [[1546]] – [[Tycho Brahe]], daniar astronomo eta alkimista (h. [[1601]]).
* [[1631]] – [[Anne Conway]], ingeles filosofoa, monadaren kontzeptua landu zuen autore nagusietako bat (h. [[1679]]).
* [[1727]] – [[François-Hubert Drouais]], frantziar margolaria (h. [[1775]]).
* [[1730]] – [[James Bruce]], eskoziar geografo, esploratzaile eta bidaia-idazlea (h. [[1794]]).
* [[1739]] – [[Pierre Samuel du Pont de Nemours]], frantziar ekonomialaria eta politikaria (h. [[1817]]).
* [[1775]] – [[Thomas Cochrane]], [[Royal Navy|Erresuma Batuko Itsas Armadako]] almirantea (h. [[1860]]).
* [[1780]] – [[Karl Nesselrode]], errusiar politikari eta diplomatikoa (h. [[1862]]).
* [[1820]] – [[Jelizaveta Akhmatova]], errusiar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (h. [[1904]]).
* [[1824]] – [[Pierre Puvis de Chavannes]], frantziar margolaria (h. [[1898]]).
* [[1831]] – [[Arsenio Martínez-Campos]], espainiar militarra eta politikaria (h. [[1900]]).
* [[1832]] – [[Ana Betancourt]], kubatar abertzalea eta emakumeen eskubideen bultzatzailea (h. [[1901]]).
* [[1853]] – [[Errico Malatesta]], italiar anarkista (h. [[1932]]).
* [[1854]] – [[John Kemp Starley]], ingeles asmatzaile eta industriala, bizikleta modernoaren egiletzat joa (h. [[1901]]).
* [[1868]] – [[Aimée Rapin]], suitzar margolaria, besorik gabe jaio eta 4.000 koadro inguru margotu zituena oinarekin (h. [[1956]]).
* [[1870]] –
** [[Lluís Duran i Ventosa]], kataluniar politikari eta legegizona (h. [[1954]]).
** [[Dirk Jan de Geer]], [[Herbeheretar|Herbehereetako]] lehen ministroa (h. [[1960]]).
** [[Karl Renner]], austriar politikaria (h. [[1950]]).
* [[1874]] – [[Consuelo Zavala]], mexikar maistra eta feminista (h. [[1956]]).
* [[1883]] – [[Morihei Ueshiba]], japoniar [[aikido]] irakaslea, aikido gudu-antzearen asmatzailea (h. [[1969]]).
* [[1890]] – [[Sigurd Hoel]], norvegiar idazlea (h. [[1960]]).
* [[1895]] –
** [[Eugène Grindel Eluard]] (Paul Eluard), frantziar olerkaria (h. [[1952]]).
** [[Jurgi VI.a Erresuma Batukoa]], [[Erresuma Batua]] eta Britainiar Jabegoen erregea (h. [[1952]]).
* [[1897]] – [[Kurt Schuschnigg]], [[Austria]]ko kantzillerra (h. [[1977]]).
* [[1898]] – [[Olimpia Valencia]], Galiziako lehen ginekologoa (h. [[1987]]).
* [[1901]] –
** [[Berthold Lubetkin]], ingeles arkitektoa (h. [[1990]]).
** [[Paulo Greziakoa]], [[Greziako Erresuma|Greziako erregea]] (h. [[1964]]).
* [[1908]] – [[Eugeniusz Lokajski]], poloniar atleta, gimnasta eta argazkilaria (h. [[1944]]).
* [[1909]] – [[Edward Lawrie Tatum]], estatubatuar biologoa, 1958ko [[Medikuntzako Nobel Saria]] (h. [[1975]]).
* [[1911]] – [[Hans von Ohain]], alemaniar ingeniari eta asmatzailea, [[zurrusta-propultsio]]aren aitzindarietako bat aeronautikan (h. [[1998]]).
* [[1913]] – [[Gabriella Mészáro]], hungariar gimnasta (h. [[1994]])
* [[1914]] –
** [[Karl Carstens]], [[Alemania|Alemaniako Errepublika Federaleko]] presidentea (h. [[1992]]).
** [[Rosalyn Tureck]], estatubatuar piano-jotzaile eta klabizenbalo-jotzailea (h. [[2003]]).
* [[1918]] – [[B. K. S. Iyengar]], ''Iyengar Yoga'' yoga estiloaren sortzailea, munduko yoga irakasle garrantzitsuenetakotzat hartua (h. [[2014]]).
* [[1922]] –
** [[Nikolai Basov]], sobietar fisikaria, 1964ko [[Fisikako Nobel Saria]] (h. [[2001]]).
** [[Károly Németh]], [[Hungaria]]ko estatuburua (h. [[2008]]).
* [[1924]] –
** [[Gohar Gasparian]], [[Armenia|Armeniako]] [[opera]] kantari [[Soprano|sopranoa]] (h. [[2007]]).
** [[Raj Kapoor]], indiar antzezle eta zinema zuzendaria (h. [[1988]]).
** [[Siiri Rantanen]], finlandiar iraupen-eskiatzailea (h. [[2023]]).
* [[1929]] –
** [[Bill Felstiner]], [[zuzenbidearen soziologia]]n aditua, mendigoizalea, kooperantea eta iheslarien laguntzailea.
** [[Fernando Sebastián Aguilar]], espainiako artzapezpikua, [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko artzapezpiku eta Tuterako apezpikua]] (h. [[2019]]).
* [[1932]] –
** [[Gudrun Corvinus]], alemaniar geologoa, paleontologoa eta arkeologoa (h. [[2006]]).
** [[Étienne Tshisekedi]], [[Zaire]]ko lehen ministroa (h. [[2017]]).
* [[1933]] – [[Hisataka Okamoto]], japoniar futbolaria.
* [[1935]] – [[Lee Remick]], estatubatuar aktorea (h. [[1991]]).
* [[1937]] – [[Franz De Mulder]], belgikar txirrindularia (h. [[2001]]).
* [[1941]] – [[Teresa Gazitúa]], txiletar artista eta idazlea.
* [[1942]] – [[Juan Diego (aktorea)|Juan Diego]], espainiar aktorea (h. [[2022]]).
* [[1944]] – [[Nicolae Zamfir]], errumianiar futbolari ohia eta entrenatzailea.
* [[1946]] –
** [[Jane Birkin]], britainiar abeslari eta antzezlea (h. [[2023]]).
** [[Patty Duke]], estatubatuar aktorea (h. [[2016]]).
** [[Ruth Fuchs]], [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemaniako]] atleta, historia guztiko [[xabalina jaurtiketa|xabalina jaurtitzaile]] hoberentzat hartua (h. [[2023]]).
** [[Peter Lorimer]], eskoziar futbolaria (h. [[2021]]).
** [[Stan Smith]], estatubatuar tenislari ohia.
* [[1947]] – [[Dilma Rousseff]], [[Brasil]]go lehendakaria.
* [[1948]] – [[Marianne Fritz]], austriar idazlea (h. [[2007]]).
* [[1951]] – [[Jan Timman]], holandar xake-jokalaria.
* [[1954]] - [[Steve MacLean (astronauta)|Steve MacLean]], kanadar astronauta.
* [[1955]] – [[Hervé Guibert]], frantziar argazkilari eta idazlea (h. [[1991]]).
* [[1956]] – [[Hanni Wenzel]], liechtensteindar alpetar eskiatzailea.
* [[1957]] – [[Patrick Deville]], frantziar idazlea.
* [[1958]]
** [[Mike Scott (musikaria)|Mike Scott]], eskoziar kantautore, musikari eta abeslaria, ''[[The Waterboys]]'' taldeko abeslari, gitarra eta burua.
** [[Raufa Hassan al-Sharki]], yemendar kazetari, irakasle eta ekintzailea (h. [[2011]]).
* [[1960]] –
** [[Catherine Coleman]], estatubatuar astronauta.
** [[Ebrahim Raisi]], [[Iran]]go presidentea (h. [[2024]]).
* [[1964]] – [[Liuba María Hevia]], kubatar gitarrista, konpositorea eta abeslaria, Kubako kultura garaikidearen ordezkari handienetako bat.
* [[1966]] –
** [[Lucrecia Martel]], argentinar zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea.
** [[Helle Thorning-Schmidt]], [[Danimarka]]ko lehen ministro ohia.
* [[1969]] – [[Natascha McElhone]], ingeles aktorea.
* [[1970]] – [[Anna Maria Jopek]], poloniar pop/jazz-abeslari, konpositore eta piano-jotzailea.
*
* [[1976]] –
** [[Santi Ezquerro]], errioxar futbolari ohia.
** [[Peter Gade]], danimarkar badminton-jokalaria, historiako [[badminton]]-jokalariarrakastsuenetakoa.
* [[1978]] – [[Simona Sparaco]], italiar idazlea.
* [[1979]] –
** [[Sophie Monk]], ingeles-australiar abeslaria eta aktorea.
** [[Michael Owen]], ingeles futbolaria.
* [[1983]] – [[Iñigo Errejón]], espainiar politologoa eta [[Ahal Dugu|Podemos]] alderdiko kide nabarmena.
* [[1985]] – [[Jakub Blaszczykowski]], poloniar futbolaria.
* [[1987]] –
** [[Ana María Polvorosa]], espainiar aktorea.
** [[Javier Ruescas]], espainiar idazle eta [[youtuber]]ra.
* [[1988]] –
** [[Aauri Bokesa]], espainiar atleta, saskibaloi jokalaria eta gizarte langilea.
** [[Vanessa Hudgens]], estatubatuar abeslari, konpositore, modelo, aktore eta diseinatzailea.
* [[1991]] – [[Bely Basarte]], espainiar abeslari eta musikagilea.
* [[1992]] –
** [[Ryo Miyaichi]], japoniar futbolaria.
** [[Claudia Traisac]], espainiar aktorea.
* [[2004]] - [[Unai Hernández Lorenzo]], kataluniar futbolaria.
== Heriotzak ==
=== Euskal Herria ===
* [[1407]] – [[Beatriz Nafarroakoa (1392-1407)|Beatriz Nafarroakoa]], [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako]] infanta (j. [[circa|c.]] [[1392]]).
* [[1836]] – [[Francisco Espoz]], euskal militar eta politikaria (j. [[1781]]).
* [[1930]] – [[Ángel García Hernández]], arabar militarra, [[Huesca]]n fusilatua (j. [[1900]]).
* [[1961]] – [[Manolín Fernández]], bizkaitar futbolaria, [[Sant Hipòlit de Voltregà]]n (j. [[1914]]).
* [[1978]] – [[Edmundo Suárez]], ''Mundo'', euskal herritar futbolari eta entrenatzailea, [[Valentzia]]n (j. [[1916]]).
* [[1990]] – [[Josefina Serratosa]], gipuzkoar aktorea (j. [[1911]]).
* [[2001]] – [[Jesus Prados Casadamon]], ''Txomin del Regato'', bilbotar irrati-esataria, pailazoa, umorista, aktorea eta idazlea (j. [[1918]]).
* [[2013]] – [[Ramon Labaien]], euskal herritar enpresaburu, politikari eta euskaltzalea eta [[Donostiako alkateen zerrenda|Donostiako alkatea]] (j. [[1928]]).
* [[2014]] – [[José Ignacio Ruiz|José Ignacio Ruiz Olabuénaga]], bizkaitar soziologo, irakasle eta ikerlaria (j. [[1929]]).
* [[2017]] – [[Maria Angeles Esnaola]], frankismoaren garaiko maistra abertzalea (j. [[1924]]).
* [[2021]] – [[Luis Azanza]], nafar argazkilaria (j. [[1961]]).
* [[2024]] – [[Jose Zugasti]], gipuzkoar eskultore eta ilustratzailea (j. [[1952]]).
=== Mundua ===
* [[872]] – [[Adrian II.a]], [[Aita santu]]a (j. [[circa|c.]] [[792]]).
* [[1136]] – [[Harald IV.a Norvegiakoa]], [[Norvegia]]ko erregea (j. c. [[1102]]).
* [[1476]] – [[Vlad Drakula]], [[Valakia]] eskualdeko printzea edo ''vovoida'' (j. [[1431]]).
* [[1503]] – [[Sten Sture Zaharra]], [[Suedia]]ko erregeordea (j. [[1440]]).
* [[1542]] – [[Jakue V.a Estuardo]], [[Eskoziako Erresuma]]ko erregea (j. [[1512]]).
* [[1591]] – San [[Joan Gurutzekoa]], espainiar fraidea, [[Espainiako Urrezko Mende]]ko poeta (j. [[1542]]).
* [[1788]] –
** [[Carl Philipp Emanuel Bach]], alemaniar musikari eta konposatzailea (j. [[1714]]).
** [[Karlos III.a Espainiakoa]], [[Napoliko Erresuma|Napoliko]], [[Siziliako Erresuma|Siziliako]] eta [[Espainiako errege-erreginen zerrenda|Espainiako erregea]] (j. [[1716]]).
* [[1799]] – [[George Washington]], [[Ameriketako Estatu Batuetako presidenteen zerrenda|Ameriketako Estatu Batuetako lehenengo Presidentea]] (j. [[1732]]).
* [[1849]] – [[Konradin Kreutzer]], alemaniar musikagilea (j. [[1780]]).
* [[1854]] – [[Léon Faucher]], [[Frantziako lehen ministro]]a (j. [[1803]]).
* [[1860]] – [[George Hamilton-Gordon (Aberdeengo IV. dukea)]], [[Erresuma Batu]]ko lehen ministroa (j. [[1784]]).
* [[1861]] – [[Alberto Saxonia-Coburg eta Gothakoa]], [[Viktoria Erresuma Batukoa|Viktoria Britainia Handiko erreginaren]] ezkontidea (j. [[1819]]).
* [[1872]] – [[John Frederick Kensett]], estatubatuar [[Hudson Ibaiaren Eskola]]ko paisaien-margolaria (j. [[1816]]).
* [[1896]] – [[Émile-François Chatrousse]], frantziar eskultorea (j. [[1829]]).
* [[1902]] – [[Julia Grant|Julia Dent-Grant]], Ameriketako Estatu Batuetako [[Lehen Dama]] (j. [[1826]]).
* [[1936]] – [[Touria Chaoui]], marokoar hegazkinlaria, 16 urterekin Marokoko lehen emakume pilotua izatera heldu zena (h. [[1956]]).
* [[1938]] – [[Maurice Emmanuel]], frantziar musikagile eta musika-jotzailea (j. [[1862]]).
* [[1947]] –
** [[Stanley Baldwin]], Erresuma Batuko lehen ministroa (j. [[1867]]).
** [[María Muñoz de Quevedo]], galiziar-kubatar abesbatza zuzendaria eta piano-jotzailea (j. [[1896]]).
** [[Lilly Reich]], alemaniar diseinatzaile modernoa, [[Bauhaus]]eko emakume irakasle gutxienetakoa (j. [[1885]]).
* [[1953]] – [[Marjorie Kinnan Rawlings]], estatubatuar idazlea (j. [[1896]]).
* [[1956]] – [[Juho Kusti Paasikivi]], [[Finlandiako presidenteen zerrenda|Finlandiako presidentea]] (j. [[1870]]).
* [[1960]] – [[Gregory Ratoff]], erruso-estatubatuar zinema-antzezle eta zuzendaria (j. {{circa|[[1893]]}}).
* [[1963]] – [[Dinah Washington]], estatubatuar abeslaria, musika beltzeko emakume-ahots nagusienetakoa (j. [[1924]]).
* [[1970]] – [[Esther Chapa]], mexikar mediku zirujaua, idazlea, feminista, sufragista, sindikalista eta aktibista (j. [[1904]]).
* [[1978]] – [[Salvador de Madariaga]], euskal jatorriko espainiar idazle eta diplomatikoa (j. [[1886]]).
* [[1984]] –
** [[Vicente Aleixandre]], espainiar idazlea, 1977ko [[Literaturako Nobel Saria]] (j. [[1898]]).
** [[Alberto Fernández Blanco]], ''El Galleta'', espainiar txirrindularia (j. [[1955]]).
* [[1987]] – [[Copi]], argentinar marrazkilaria eta idazlea (j. [[1939]]).
* [[1988]] –
** [[Robert Cornevin]], frantziar historialaria (j. [[1919]]).
** [[Jean Schramme]], belgikar mertzenarioa (j. [[1929]]).
* [[1989]] – [[Andrei Sakharov]], [[sobiet]]ar fisikaria, 1975eko [[Bakearen Nobel Saria]] (j. [[1921]]).
* [[1990]] – [[Friedrich Dürrenmatt]], alemanezko suitzar idazle eta antzerkigilea (j. [[1921]]).
* [[1993]] –
** [[Myrna Loy]], estatubatuar aktorea (j. [[1905]]).
** [[Silvina Ocampo]], gaztelaniazko eta frantsesezko argentinar idazlea (j. [[1903]]).
* [[1996]] – [[Sofia Montaner Arnau]], Vansa haraneko [[trementinaireak|trementinaire]] katalana. lanbide horretan azkena (j. [[1908]]).
* [[1997]] – [[Stubby Kaye]], estatubatuar aktore eta umorista (j. [[1918]]).
* [[1998]] –
** [[Vittorio Cottafavi]], italiar zinemagilea (j. [[1915]]).
** [[Norman Fell]], estatubatuar umorista eta aktorea (j. [[1924]]).
* [[2000]] – [[Francisco Cano Consuegra]], espainiar politikaria, [[ETA]]k eraila (j. [[1955]]).
* [[2001]] – [[W. G. Sebald]], alemaniar idazlea (j. [[1944]]).
* [[2008]] – [[Véronique Ahoyo]], benindar gizarte-langile, politikari, diplomazialari eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (j. [[1939]]).
* [[2010]] – [[Ruth Park]], Zeelanda Berrian jaiotako australiar idazlea (j. [[1917]]).
* [[2013]] – [[Peter O'Toole]], irlandar aktorea (j. [[1932]]).
* [[2014]] – [[Theo Colborn]], ingurumenaren osasunaren estatubatuar analista (j. [[1927]]).
* [[2015]] – [[Elena Asins]], espainiar artista, idazlea eta arte-kritikoa (j. [[1940]]).
* [[2017]] – [[Ákos Császár]], hungariar matematikaria, topologoa eta unibertsitateko irakaslea (j. [[1924]]).
* [[2018]] – [[Edmond Simeoni]], korsikar politikari nazionalista historikoa (j. [[1934]]).
* [[2019]] – [[Anna Karina]], daniar jatorriko frantziar zinema aktore eta zuzendaria, idazle eta abeslaria (j. [[1940]]).
* [[2020]] –
** [[Gérard Houllier]], frantziar futbolari eta entrenatzailea (j. [[1947]]).
** [[Jean-Pierre Lux]], frantziar errugbilaria (j. [[1946]]).
* [[2022]] –
** [[Haydée Padilla]], argentinar aktorea (j. [[1936]]).
** [[Sydney Samuelson]], britainiar zinema-zuzendaria eta argazki-zuzendaria (j. [[1925]]).
* [[2023]] – [[Daniela Costa]], kataluniar aktorea (j. [[1981]]).
== Jaiak eta urteurrenak ==
* [[Seaska (ikastolen elkartea)|Sehaska egutegiko izendegia]]: Gurutz, Gurutzne, Guruzne, Onintza eta Onintze.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hil aurkibidea}}
<center>[[Abenduaren 13]] | [[Urteko egutegia|Urteko egutegi]] | [[Abenduaren 15]]</center>
[[Kategoria:Urteko egunak]]
bl95u0cz33yoffi6j1t4j5tgu525x45
Semiotika
0
4744
10022164
8579911
2025-01-04T00:35:37Z
Treuiller
59723
10022164
wikitext
text/x-wiki
'''Semiotika''' [[zeinu]]en [[zientzia]] orokorra da. ''[[Semiologia]]'' hitza [[Ferdinand de Saussure|Ferdinand Saussurek]] proposatu zuen [[1916]]an eta [[Charles Morris]]<nowiki/>ek (1839–1914) bere ''Signs, Language, and Behavior'' liburuan ([[1946|1946an]], [[New York]]en argitaratuta) ''semiotika'' hitza asmatu zuen.
[[Hizkuntzalaritza|Hizkuntzalaritzan,]] [[semantika|''semantika'']] erabiltzen da, antzerako kontzeptua izendatzeko. Semiologia edo semiotikaren zientziak, hortaz, ikur edo zeinuen bizitza gizartean ikertzen ditu.
== Historia ==
Semiotikak tradizio handia izan du filosofian. Lehen aldiz [[John Locke]] filosofoak erabili zuen hitza, [[XVII. mendea]]n. Gero [[Charles Sanders Peirce]]k, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] logiko eta filosofoak, eta [[Charles Morris]] semantikariak landu eta hedatu zuten hitza. Morrisek, zeinuaren teoria orokor baten baitan, hiru alorretan bereizi zuen semiotika: pragmatika (zeinuen erabilera aztertzen duena), semantika (zeinuaren eta esanahiaren arteko harremanak lantzen dituena), eta sintaxia (esanahia alde batera utzita, zeinuak berak eta zeinuen arteko harremanak aztertzen dituena). Sailkapen hori logikoek, eta batez ere hizkuntzalariek, erabili dute.
== Semiotikaren joera nagusiak ==
[[Fitxategi:Types of sign-systems by Solomonick.jpg|thumb|320px|Zeinu-sistema motak, [[Abraham Solomonick]] semiologoaren arabera.]]
Bestalde, semiotikak aztertzen dituen zeinu sistemak direla eta, bi joera nagusi izan dira: ''komunikazioaren semiotika'' (Buyssens, Martinet), berez komunikatzeko helburua duten sistemak soilik aztertzen dituena, eta ''esanahiaren semiotika ''(Barthes eta sobietarrak), gertaera esanahigarri guztiak aztertzen dituena (jantziak, janariak eta).
Gaur egungo semiotikak zeinu sistema guztiak ikertzen ditu, bai esanahia eta baita komunikazioa ere kontuan hartuta.
== Semiotikalari garrantzitsu batzuk ==
* [[Roland Barthes]] (''Le Degré zero de l'écriture''. 1953).
* [[Jean Baudrillard]].
* [[Jacques Derrida]].
* [[Umberto Eco]] (''Opera aperta''. 1962)
* [[Algirdas Julien Greimas]].
* [[Joannes Heinrichs]].
* [[Claude Lévi-Strauss]].
* [[Jeanne Martinet]] (''Clefs pour la sémiologie''. 1976)
* [[Georges Mounin]].
* [[Jakob Johann von Uexküll]].
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzalaritza]]
[[Kategoria:Komunikabideen ikasketak]]
48s37dchbjjqsxfvkrxamhtqoidfy59
10022165
10022164
2025-01-04T00:38:18Z
Treuiller
59723
10022165
wikitext
text/x-wiki
'''Semiotika''' [[zeinu]]en [[zientzia]] orokorra da. ''[[Semiologia]]'' hitza [[Ferdinand de Saussure|Ferdinand Saussurek]] proposatu zuen [[1916]]an eta [[Charles Morris]]<nowiki/>ek (1839–1914) bere ''Signs, Language, and Behavior'' liburuan ([[1946|1946an]], [[New York]]en argitaratuta) ''semiotika'' hitza asmatu zuen.
[[Hizkuntzalaritza|Hizkuntzalaritzan,]] [[semantika|''semantika'']] erabiltzen da, antzerako kontzeptua izendatzeko. Semiologia edo semiotikaren zientziak, hortaz, ikur edo zeinuen bizitza gizartean ikertzen ditu.
== Historia ==
Semiotikak tradizio handia izan du filosofian. Lehen aldiz [[John Locke]] filosofoak erabili zuen hitza, [[XVII. mendea]]n. Gero, [[Charles Sanders Peirce]]k, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] logikari eta filosofoak, eta [[Charles Morris]] semantikariak landu eta hitza hedatu zuten. Morrisek, zeinuaren teoria orokor baten baitan, hiru alorretan bereizi zuen semiotika: pragmatika (zeinuen erabilera aztertzen duena), semantika (zeinuaren eta esanahiaren arteko harremanak lantzen dituena), eta sintaxia (esanahia alde batera utzita, zeinuak berak eta zeinuen arteko harremanak aztertzen dituena). Sailkapen hori logikariek erabili dute eta, batez ere, hizkuntzalariek.
== Semiotikaren joera nagusiak ==
[[Fitxategi:Types of sign-systems by Solomonick.jpg|thumb|320px|Zeinu-sistema motak, [[Abraham Solomonick]] semiologoaren arabera.]]
Bestalde, semiotikak aztertzen dituen zeinu sistemak direla eta, bi joera nagusi izan dira: ''komunikazioaren semiotika'' (Buyssens, Martinet), berez komunikatzeko helburua duten sistemak soilik aztertzen dituena, eta ''esanahiaren semiotika ''(Barthes eta sobietarrak), gertaera esanahigarri guztiak aztertzen dituena (jantziak, janariak eta).
Gaur egungo semiotikak zeinu sistema guztiak ikertzen ditu, bai esanahia eta baita komunikazioa ere kontuan hartuta.
== Semiotikalari garrantzitsu batzuk ==
* [[Roland Barthes]] (''Le Degré zero de l'écriture''. 1953).
* [[Jean Baudrillard]].
* [[Jacques Derrida]].
* [[Umberto Eco]] (''Opera aperta''. 1962)
* [[Algirdas Julien Greimas]].
* [[Joannes Heinrichs]].
* [[Claude Lévi-Strauss]].
* [[Jeanne Martinet]] (''Clefs pour la sémiologie''. 1976)
* [[Georges Mounin]].
* [[Jakob Johann von Uexküll]].
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzalaritza]]
[[Kategoria:Komunikabideen ikasketak]]
eob1dak48i4cc3xv2uvrcy19wkbfmbc
10022166
10022165
2025-01-04T00:39:32Z
Treuiller
59723
10022166
wikitext
text/x-wiki
'''Semiotika''' [[zeinu]]en [[zientzia]] orokorra da. ''[[Semiologia]]'' hitza [[Ferdinand de Saussure|Ferdinand Saussurek]] proposatu zuen [[1916]]an eta [[Charles Morris]]<nowiki/>ek (1839–1914) bere ''Signs, Language, and Behavior'' liburuan ([[1946|1946an]], [[New York]]en argitaratuta) ''semiotika'' hitza asmatu zuen.
[[Hizkuntzalaritza|Hizkuntzalaritzan,]] [[semantika|''semantika'']] erabiltzen da, antzerako kontzeptua izendatzeko. Semiologia edo semiotikaren zientziak, hortaz, ikur edo zeinuen bizitza gizartean ikertzen ditu.
== Historia ==
Semiotikak tradizio handia izan du filosofian. Lehen aldiz [[John Locke]] filosofoak erabili zuen hitza, [[XVII. mendea]]n. Gero, [[Charles Sanders Peirce]]k, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] logikari eta filosofoak, eta [[Charles Morris]] semantikariak landu eta hitza hedatu zuten. Morrisek, zeinuaren teoria orokor baten baitan, hiru alorretan bereizi zuen semiotika: pragmatika (zeinuen erabilera aztertzen duena), semantika (zeinuaren eta esanahiaren arteko harremanak lantzen dituena), eta sintaxia (esanahia alde batera utzita, zeinuak berak eta zeinuen arteko harremanak aztertzen dituena). Sailkapen hori logikariek erabili dute eta, batez ere, hizkuntzalariek.
== Semiotikaren joera nagusiak ==
[[Fitxategi:Types of sign-systems by Solomonick.jpg|thumb|320px|Zeinu-sistema motak, [[Abraham Solomonick]] semiologoaren arabera.]]
Bestalde, semiotikak aztertzen dituen zeinu sistemak direla eta, bi joera nagusi izan dira: ''komunikazioaren semiotika'' (Buyssens, Martinet), berez komunikatzeko helburua duten sistemak soilik aztertzen dituena, eta ''esanahiaren semiotika ''([[Roland Barthes|Barthes]] eta sobietarrak), gertaera esanahigarri guztiak aztertzen dituena (jantziak, janariak eta).
Gaur egungo semiotikak zeinu sistema guztiak ikertzen ditu, bai esanahia eta baita komunikazioa ere kontuan hartuta.
== Semiotikalari garrantzitsu batzuk ==
* [[Roland Barthes]] (''Le Degré zero de l'écriture''. 1953).
* [[Jean Baudrillard]].
* [[Jacques Derrida]].
* [[Umberto Eco]] (''Opera aperta''. 1962)
* [[Algirdas Julien Greimas]].
* [[Joannes Heinrichs]].
* [[Claude Lévi-Strauss]].
* [[Jeanne Martinet]] (''Clefs pour la sémiologie''. 1976)
* [[Georges Mounin]].
* [[Jakob Johann von Uexküll]].
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzalaritza]]
[[Kategoria:Komunikabideen ikasketak]]
qtqynrobows4yuvg1juwmrwucuos0i5
10022167
10022166
2025-01-04T00:40:07Z
Treuiller
59723
10022167
wikitext
text/x-wiki
'''Semiotika''' [[zeinu]]en [[zientzia]] orokorra da. ''[[Semiologia]]'' hitza [[Ferdinand de Saussure|Ferdinand Saussurek]] proposatu zuen [[1916]]an eta [[Charles Morris]]<nowiki/>ek (1839–1914) bere ''Signs, Language, and Behavior'' liburuan ([[1946|1946an]], [[New York]]en argitaratuta) ''semiotika'' hitza asmatu zuen.
[[Hizkuntzalaritza|Hizkuntzalaritzan,]] [[semantika|''semantika'']] erabiltzen da, antzerako kontzeptua izendatzeko. Semiologia edo semiotikaren zientziak, hortaz, ikur edo zeinuen bizitza gizartean ikertzen ditu.
== Historia ==
Semiotikak tradizio handia izan du filosofian. Lehen aldiz [[John Locke]] filosofoak erabili zuen hitza, [[XVII. mendea]]n. Gero, [[Charles Sanders Peirce]]k, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] logikari eta filosofoak, eta [[Charles Morris]] semantikariak landu eta hitza hedatu zuten. Morrisek, zeinuaren teoria orokor baten baitan, hiru alorretan bereizi zuen semiotika: pragmatika (zeinuen erabilera aztertzen duena), semantika (zeinuaren eta esanahiaren arteko harremanak lantzen dituena), eta sintaxia (esanahia alde batera utzita, zeinuak berak eta zeinuen arteko harremanak aztertzen dituena). Sailkapen hori logikariek erabili dute eta, batez ere, hizkuntzalariek.
== Semiotikaren joera nagusiak ==
[[Fitxategi:Types of sign-systems by Solomonick.jpg|thumb|320px|Zeinu-sistema motak, [[Abraham Solomonick]] semiologoaren arabera.]]
Bestalde, semiotikak aztertzen dituen zeinu sistemak direla eta, bi joera nagusi izan dira: ''komunikazioaren semiotika'' (Buyssens, Martinet), berez komunikatzeko helburua duten sistemak soilik aztertzen dituena, eta ''esanahiaren semiotika ''([[Roland Barthes|Barthes]] eta sobietarrak), gertaera esanahigarri guztiak aztertzen dituena (jantziak, janariak eta).
Gaur egungo semiotikak zeinu sistema guztiak ikertzen ditu, bai esanahia eta baita komunikazioa ere kontuan hartuta.
== Semiotikalari garrantzitsu batzuk ==
* [[Roland Barthes]] (''Le degré zéro de l'écriture''. 1953).
* [[Jean Baudrillard]].
* [[Jacques Derrida]].
* [[Umberto Eco]] (''Opera aperta''. 1962)
* [[Algirdas Julien Greimas]].
* [[Joannes Heinrichs]].
* [[Claude Lévi-Strauss]].
* [[Jeanne Martinet]] (''Clefs pour la sémiologie''. 1976)
* [[Georges Mounin]].
* [[Jakob Johann von Uexküll]].
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzalaritza]]
[[Kategoria:Komunikabideen ikasketak]]
91kamd7mzvi2f0o89mnmae8vik6wakq
10022168
10022167
2025-01-04T00:40:40Z
Treuiller
59723
10022168
wikitext
text/x-wiki
'''Semiotika''' [[zeinu]]en [[zientzia]] orokorra da. ''[[Semiologia]]'' hitza [[Ferdinand de Saussure|Ferdinand Saussurek]] proposatu zuen [[1916]]an eta [[Charles Morris]]<nowiki/>ek (1839–1914) bere ''Signs, Language, and Behavior'' liburuan ([[1946|1946an]], [[New York]]en argitaratuta) ''semiotika'' hitza asmatu zuen.
[[Hizkuntzalaritza|Hizkuntzalaritzan,]] [[semantika|''semantika'']] erabiltzen da, antzerako kontzeptua izendatzeko. Semiologia edo semiotikaren zientziak, hortaz, ikur edo zeinuen bizitza gizartean ikertzen ditu.
== Historia ==
Semiotikak tradizio handia du filosofian. Lehen aldiz [[John Locke]] filosofoak erabili zuen hitza, [[XVII. mendea]]n. Gero, [[Charles Sanders Peirce]]k, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] logikari eta filosofoak, eta [[Charles Morris]] semantikariak landu eta hitza hedatu zuten. Morrisek, zeinuaren teoria orokor baten baitan, hiru alorretan bereizi zuen semiotika: pragmatika (zeinuen erabilera aztertzen duena), semantika (zeinuaren eta esanahiaren arteko harremanak lantzen dituena), eta sintaxia (esanahia alde batera utzita, zeinuak berak eta zeinuen arteko harremanak aztertzen dituena). Sailkapen hori logikariek erabili dute eta, batez ere, hizkuntzalariek.
== Semiotikaren joera nagusiak ==
[[Fitxategi:Types of sign-systems by Solomonick.jpg|thumb|320px|Zeinu-sistema motak, [[Abraham Solomonick]] semiologoaren arabera.]]
Bestalde, semiotikak aztertzen dituen zeinu sistemak direla eta, bi joera nagusi izan dira: ''komunikazioaren semiotika'' (Buyssens, Martinet), berez komunikatzeko helburua duten sistemak soilik aztertzen dituena, eta ''esanahiaren semiotika ''([[Roland Barthes|Barthes]] eta sobietarrak), gertaera esanahigarri guztiak aztertzen dituena (jantziak, janariak eta).
Gaur egungo semiotikak zeinu sistema guztiak ikertzen ditu, bai esanahia eta baita komunikazioa ere kontuan hartuta.
== Semiotikalari garrantzitsu batzuk ==
* [[Roland Barthes]] (''Le degré zéro de l'écriture''. 1953).
* [[Jean Baudrillard]].
* [[Jacques Derrida]].
* [[Umberto Eco]] (''Opera aperta''. 1962)
* [[Algirdas Julien Greimas]].
* [[Joannes Heinrichs]].
* [[Claude Lévi-Strauss]].
* [[Jeanne Martinet]] (''Clefs pour la sémiologie''. 1976)
* [[Georges Mounin]].
* [[Jakob Johann von Uexküll]].
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzalaritza]]
[[Kategoria:Komunikabideen ikasketak]]
9j612am7xplh7qw0oblfg29vvchievr
Bergara
0
5660
10021888
9999762
2025-01-03T16:36:30Z
Suna no onna
63274
/* Ermita edo baselizen zerrenda */
10021888
wikitext
text/x-wiki
{{Gipuzkoako udalerri infotaula
| izena = Bergara
| nongo = Bergarako
| postakodea = 20570 eta 20578 > 20580
| irudia = Bergara view 0001.jpg
| irudiaren testua = Bergarako ikuspegia.
| garaiera = 110-898 (110 [[Bergarako udaletxea|udaletxean]])
| distantzia = 60
|alkatea=[[Gorka Artola|Gorka Artola Alberdi]]}}
'''Bergara''' [[Gipuzkoa]]ko mendebaldeko [[udalerri]] bat da, [[Debagoiena]] eskualdekoa. {{formatnum:{{Gipuzkoako udalerrien biztanleria|Bergara}}}} biztanle zituen {{Gipuzkoako udalerrien biztanleria|urtea}}. urtean. Udalerriaren luze-zabalera 75,97 km² izanik, [[Biztanleriaren dentsitate|biztanle-dentsitatea]] 196,19 bizt./km²-koa da. Gipuzkoako bigarren udalerri handiena da. [[Deba (ibaia)|Deba ibaiak]] zeharkatzen du alderik alde. Auzo ugariz osatua dago ([[Osintxu]], [[Angiozar]], [[Ubera]], [[Basalgo]], [[Elorregi]]...).
Bergara historikoki [[Debagoiena|Debagoieneko]] hiriburutzat hartu izan da, hainbat bideren lotunean baitago: izan ere, kostaldea eta Gaztelako ordokia lotzen duten bideek eta [[Gipuzkoa]] barrualdeko bideek egiten dute bat Bergaran.
Duen kokaleku estrategikoari esker, herri aberats eta handia izan da. [[XIX. mendea|XIX.]]-[[XX. mendea|XX. mendeetan]] industria sendoa eratu zen Bergaran, eta oihalgintza eta metalurgia lantegi garrantzitsuak eratu ziren bertan. [[Ehungintza]] hain garrantzitsua eta bereizgarria izatera iritsi zen, non mahoiari «Bergarako urdina» deitu izan baitzaio.<ref>{{Erreferentzia|izena=IPARLA BAIGURA KOMUNIKAZIOA|abizena=elkartea|izenburua=Bergarako urdina|hizkuntza=eu|data=2021-05-31|url=https://www.kazeta.eus/eu/info_kz/20210605/bergarako-urdina|aldizkaria=Kazeta.eus|sartze-data=2024-03-22}}</ref> Bergara fisikaren herri historiko izendatu du Europako Fisika Elkarteak, [[Elhuyar anaiak|Elhuyar anaiek]] [[wolfram]]a bertan isolatu zutelako lehendabizikoz.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Berria.eus|izenburua=Beste Bergarak|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1931/038/001/2018-11-09/beste_bergarak.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2018-11-09}}</ref>
Armarrian hau ageri da: berdez, [[Petri (apostolua)|San Pedroren]] giltzak, gainean izar bat eta azpian ilargi erdi bat dutela.
== Izena ==
Hipotesi mailan hartu beharreko zenbait teoria dago Bergara izenaren etimologia iluna esplikatzeko, ''Virgala''-tik etor liteke ''l>r'' [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] kontsonante aldaketarekin. [[Araba|Araban]] Virgala herria dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bergara {{!}} Gakoa|url=http://bergarakoeuskara.eus/node/222103|aldizkaria=bergarakoeuskara.eus|sartze-data=2020-04-09}}</ref> Beste azalpen batzuen arabera, ''Ibargarai'' toponimiatik eratorria izan zitekeen; edo ''berg''* 'mendia', hizkuntza zeltikoaz eta germaniarraz; edota, atzetik hasita, agian 'ibaia, ura' adierazteko euskara zaharreko -''gara'' hitzarekin lotu zitekeen (Garona ibaian agertzen dena, Ebroko Garoñan, Biarnoko Gave-etan, eta garden, garbi, garo /ihintza/ ga/ernu, ige/ari eta abarretan) eta ''Ber''- 'behe' (Bera, Berakoetxea. beheko edo errekondoa adierazteko); 'Beheko ibaia', beharbada. Beste toki batzuetan ere badaude Bergara izeneko tokiak: Bergara, Arizkuneko auzoa, ([[Nafarroa Garaia|Nafarroa]]), Bergara Zuraideko etxea ([[Lapurdi]])...
== Geografia fisikoa ==
Bergara [[Deba (ibaia)|Deba]] ibaiaren ibarrean kokatzen da, [[Gipuzkoa]]<nowiki/>ko hegomendebaldean [[Bizkaia]]<nowiki/>rekin mugan. [[Bidegurutze]] garrantzitsua da Bergara, [[AP-1]] autopista igarotzen delarik. Iparraldera, [[Eibar]]<nowiki/>ren [[AP-8]]<nowiki/>arekin elkartu eta kantauri itsasoko ertza zeharkatzen duena [[Donostia]] eta [[Ipar Euskal Herria|Iparraldeko]] muga [[Bilbo]]<nowiki/>raino lotuz. Hegoladera, [[Gasteiz]]<nowiki/>eraino jarraitzen du autopistak [[Madril]]<nowiki/>erako bide garrantzitsuena izanik. Gainera [[Beasain-Durango]] ardatza ere Bergaratik igarotzen da. Bergara euskal autonomi erkidegoko hiru hiriburuetatik, [[Donostia]], [[Gasteiz]] eta [[Bilbo]], distantzia antzerakora dago.
Erliebea menditsua da eta mendi hauek 800 metro inguruko garaiera dute itsasoaren mailatik.
=== Mugak ===
Bergarak ondorengo herriekin ditu mugak: iparraldetik [[Soraluze]], [[Eibar]] eta [[Elgoibar]]; hegoaldean [[Arrasate]] eta [[Oñati]]; ekialdetik Antzuola eta [[Azkoitia]] eta mendebaldetik [[Elgeta]] eta [[Elorrio]].{{Kokapen geografikoa
|width = auto
|Erdigunea = Bergara
|Iparraldea = [[Soraluze]]; [[Elgoibar]]
|Ipar-ekialdea = [[Azkoitia]]
|Ekialdea = [[Antzuola]]
|Hego-ekialdea = [[Oñati]]
|Hegoaldea =
|Hego-mendebaldea = [[Arrasate]]
|Mendebaldea = [[Elorrio]], [[Elgeta]]
|Ipar-mendebaldea = [[Eibar]]
}}
Bergarak 113 mugarri ditu.
=== Auzoak ===
Aipatzekoa da baserri auzoek pisu garrantzitsua daukatela Bergaran. Udaleko aktetan agertzen denez, [[1847]]<nowiki/>ra arte Bergarako korporaziokide berriek jabetza hartzerakoan prozedura hau jarraitzen zen: ''Irtengo den alkatea buru dela, eta irtengo diren eta sartuko diren zinegotziak bertan daudela; eta Hiribildu honetan antzinatik egiten den bezala, irtengo den alkatea bertaratutako guztiekin batera, San Pedro elizara joan da eta Santo Kristo Hilzorikoaren kaperan meza entzun ondoren, alkate berriari zina hartu eta ondoren, Udaleko Areto Nagusian, Alkate berriak zinegotzi berri guztiei ere zina hartu die, ezarritako moduak jarraituz, eta Udalbatza berria osatutzat ematen da. Jarraian, Hiribildu honetako ordenantzei eta ohiturei jarraituz, San Pedro, Oxirondoko Santa Marina eta Elosuko San Andres parrokietakoek, parrokia bakoitzetik hamabinako txandatan banatuta, bi herriko diputatu ("diputados del común") eta sindiko personero bat hautatu dituzte.''
1847tik aurrera, berriz, Udala baserri-auzoetarako auzo-alkateak izendatzen hasi zen, eta euren esku laga zuten auzoetan eragina zuten korporazioaren erabakiak eta jarduerak kontrolatzea, eta bide batez, auzo bakoitzean dauden premien berri emateko bitartekari lanak ere egingo dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Auzoak {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/auzoak|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2024-03-16}}</ref>
Udalerrian barrena sakabanaturik dauden auzoak hauek dira:
{{zutabeak|kopurua=3|
* Agirre
* Aldaiegia
* [[Angiozar]]
* [[Aranerreka]]
* [[Aritzeta]]
* [[Askarruntz]]
* [[Basalgo]]
* [[Buruñao]]
* [[Elorregi]]
* [[Elosua]]
* [[Goiauzoa]]
* [[Osintxu]]
* San Juan
* [[Ubera]]
}}
== Historia ==
=== Historiaurrea ===
[[Enrike Egiguren]]ek, [[Jose Migel Barandiaran]]ek eta [[Telesforo Aranzadi]]k egindako indusketa arkeologikoetan [[Brontze Aroa|Brontze Aroko]] trikuharri eta tumuluak aurkitu zituzten Bergarako lurraldean. Bi gunetan izan ziren aurkikuntzak, [[Udala-Intxortako Estazio Megalitikoa|Udala-Intxorta]] eremuan eta [[Elosua-Plazentziako Estazio Megalitikoa|Elosu-Soraluze]] eremuan.
=== Erdi Aroa ===
''Bergara'' izenaren lehen aipamena 1050. urteko agiri batean azaltzen da. Bertan Sancho jaunak (Zianaren anaiak) Bergarako Ariceta inguruko lur sailak [[San Juan de la Peña monasterioa]]ren esku utzi zituen<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=La fundación de Villanueva de Vergara|hizkuntza=es|data=2018-02-07|url=https://www.diariovasco.com/alto-deba/bergara/fundacion-villanueva-vergara-20180207002249-ntvo.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2020-04-07}}</ref>. 1.200 urtean Gaztelak Gipuzkoa konkistatu zuenean hiriak sortzeko prozesu bat hasi zuen eta horrela [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfontso X.a Jakitunak]] sortu zuen 1268 urteko uztailaren 30ean Ariznoa izeneko leku batean ''Villanueva de Vergara'' izenarekin eta Gasteizko forua eman zion<ref name=":0" />. Puntu estrategikoa zen Gasteiztik Deba eta Getariarako errepidean egonik garraiolari eta merkatarien topagunea baitzen. Aldi berean ahaide nagusien aurrean monarkiaren boterea aldarrikatzeko hiri indartsuak behar zituen eta 1273. urtean zergetatik salbuetsi zituen Bergarako hiritarrak. 1344 urtean [[Alfontso XI.a Gaztelakoa|Alfontso XI.ak]] eskualdeko [[kapare]] eta nekazariei hiriko forua eta bertako alkateaz epaituak izateko eskubidea eman zien<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Herria/Historia|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-07}}</ref>.
1348. urtean Oxirondoko Santa Marina parrokia gehitu zitzaion Bergarari eta 1391. urtean Uzarragako elizatea. Bergaran ahaide nagusien arteko istiluek ere izan zuten eraginik. [[Ozaeta jauregia|Ozaetarrak]] eta [[Gabiria dorrea|gabiriarrak]] ziren elkarren aurka zeuden bi leinuak. 1497an Errege Katolikoak "los hacedores de los paños de Vergara"-ren ordenantzak berretsi zituzten, ordukoa da gutxienez Bergarako ehungintzaren tradizioa. Bergararren ezizenetako bat "mahoneroak" da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Presentación - Aintzinako lanbideak|hizkuntza=es-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/es/web/aintzinako-lanbideak/mahoneros-bergara-presentacion|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2020-04-07}}</ref>.
=== Aro Modernoa ===
XVI. mendean Bergara handitu egin zen. Bidekurutzeta eta Masterrekako errebalak sortu ziren eta suteen beldurrez 1518an egurrezko etxeak eraitsi eta karez eta harriz berreraiki zituzten herritarrek. Astean hiru egunetan gariaren azoka egiten zen eta horren inguruan ostatu, aterpetxe eta gainerako negozio ugari ireki ziren herrian, hala nola, okindegiak, tabernak, dendak... Burdingintza ere abiatu zen eta arma zuriak eta suzko armak egiten hasi ziren. 1565 urtean Ondartzako kontadoreak Trinitateko komentua fundatu zuen eta mendearen amaiera aldera Jesuiten ikastetxea eraiki zen. Herriko dorretxe eta jauregi esanguratsuenak XVI. mendean eraiki ziren, [[Ondartza dorrea|Ondartza]], [[Olaso dorrea|Olaso]], [[Arrese etxea (Bergara)|Arrese]], [[Ozaeta jauregia|Ozaeta]], [[Egino Mallea jauregia|Egino-Mallea]]...
[[1597]] eta [[1599]] artean [[Izurri Atlantikoa]]k gogor jo zuen Gipuzkoan. Bergara garai horretan eskualdeko gari azokarik garrantzitsuena zuen herria zen, eta bide garrantzitsuek egiten zuten bertan topo. Horregatik, izurriak kolpatzeko aukera guztiak zituela pentsatzen zuten agintariek eta herria konfinatzea erabaki zuten. [[Oñati]]k pairatu zuen egoerarik txarrena (1.200 oñatiar inguru hil ziren bi urtean, biztanleriaren herena), baina errekan behera ere [[Soraluze]]k izurriaren kolpea jaso zuen 1598an. Horregatik, herrian guardiak jarri, azoka bertan behera utzi eta kanpotik zetozen inor ez sartzea erabaki zuten. Bergara izurritik libratu zen, baina bere ekonomia oso kaltetuta geratu zen. Gainera, azokak inguruko herriei hain beharrezkoa zen garia ere eramaten zien, gosetea eskualde osora barreiatuz. Azoka hori bertan behera uzteak, [[Gasteiz]] zein [[Logroño]]k Bergara bisitatu behar ez ziren herrien zerrendan sartzera eraman zituen, bergararren kexa eragin zuen gertakaria<ref>{{Erreferentzia|abizena=Azpiazu|izena=José Antonio|izenburua=Esa enfermedad tan negra : la peste que asoló Euskal Herria (1597-1600)|argitaletxea=Ttarttalo|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/743393897|isbn=978-84-9843-316-6|pmc=743393897|sartze-data=2021-01-31}}</ref>.
XVII. mendean herriko eraikin aipagarrienak altxatu ziren. [[Bergarako udaletxea|Udaletxea]] Jesuiten ikastetxearen aurrean, eta [[San Pedro Ariznoakoa eliza|San Pedro]] eta [[Santa Marina eliza (Bergara)|Santa Marina]] elizak. 1629an [[Antzuola]] herritik banandu zen, [[Filipe III.a Espainiakoa|Felipe III.ari]] 5.000 dukat eman ondoren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia - Antzuolako Udala|url=https://antzuola.eus/antzuola/historia|aldizkaria=antzuola.eus|sartze-data=2020-04-07}}</ref>. Uzarraga ere Antzuolaren barnean gelditu zen<ref name=":0" />.
XVIII. mendean Karlos III.ak Jesuitak erbesteratu ondoren hauen ikastetxea hutsik gelditu zen. 1764an "[[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]]" sortu zuten herrian, tartean [[Frantzisko Xabier Munibe|Xabier Munibe]] Peñafloridako Kondea zegoela. Elkarte honek hartu zuen ordura arte [[jesusen Konpainia|jesuitek]] zeukaten ikastetxea. 1776an [[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]]k "[[Bergarako Errege Mintegia]]" sortu zuen, irakaskuntza eta ikerketa bultzatzeko asmoz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia - Euskalerriaren Adiskideen Elkartea|url=https://bascongada.eus/eu/la-sociedad/historia|aldizkaria=bascongada.eus|sartze-data=2020-04-07}}</ref>. 1799an [[Mariaren Lagundia]]k neskatilentzako ikastetxea sortu zuen Espoloian.
=== XIX. mendea eta XX. hasiera ===
Karlistadak eragin handia izan zuen herrian eta [[1839]]ko [[abuztuaren 31]]n bertan gertatutako "[[Bergarako besarkada]]"ren bidez sinbolizatu zuten [[Lehen Karlistaldia|Lehen Gerra Karlistaren]] amaiera. 1846an industrializazioaren erakusle gisa eta >Bergaran hain errotua zegoen ehungintza oinarri hartuz [[Tavex Algodonera|San Antonioko Algodonera (''Fábrica de Hilados y Tejidos'' sortzez eta geroago, ''Algodonera San Antonio S.A.'' izango zena)]] sortu zuten, San Antonio auzoan. Espoloia urbanizatu egin zen eta Bidekurutzetak San Antonio auzoarekin bat egin zuen. Garai hartan Bergarak 4.500 zituen, herri handia zen, konparazio batera Bilbok 15.000 zituen eta Donostiak 13.000 biztanle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=TAVEX - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/tavex/ar-139196/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2020-04-07}}</ref>.
Bestalde epaitegi barrutiko buru izendatua izan zen Bergara eta Ariznoa plazan ezarri ziren [[Bergarako epaitegiak|epaitegia]] eta kartzela. Kartzela horretan exekutatu zuten, herriko epaitegitik pasa ondoren, [[Michele Angiolillo]], [[Antonio Cánovas del Castillo|Canovas del Castillo]] [[Cánovas del Castilloren erailketa|hil zuen]] anarkista italiarra 1897. urtean. 1888an [[tren]]a iritsi zen Bergarara, Ferrocarriles Vascongados konpainiaren [[Durango]]-[[Zumarraga]] linearen barruan. [[1919]]ko [[irailaren 3]]an, Anglo-Vasco-Navarro konpainiak Bergara-[[Gasteiz]] linea abiarazi zuen, [[Anglo-Vasco-Navarro trenbidea|Anglo-Vasco-Navarro burdinbidearen]] iparraldeko zatia. Mekolalden zegoen bi trenbideen arteko elkargunea.
XX. mendearen hasieran [[Bergarako Labe Garaiak|Labe Garaiak]] sortu zituzten, [[Arrasate]]ko "[[Unión Cerrajera|Union Cerrajera]]"rekin batera.
1927an [[Angiozar]] eta [[Ubera]] herrira batu ziren eta [[Elgeta]]tik atera.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Herria/Historia|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2024-03-18}}</ref>
=== Gerra Zibila Bergaran ===
XX. mendearen hasieran abertzaleek indar handia zuten Bergaran. 1920 urtean lehen alkate abertzalea aukeratu zen. Langile mugimendu eta ezkertiarrek ordea ez zuten botere handirik, lan gatazka handirik ez baitzen sortu herrian. Primo de Riveraren aldia pasa ondoren Bigarren Errepublikaren garaian abertzaleek eskuratu zuten berriro alkatetza. 1936ko irailaren 21ean 700 pertsona inguruk hartu zuten herria, Luis Ruiz de la Prada alkate ezarri eta garbiketa politikoa egin zuen udalean. Bergaran bonbaketa batzuk izan ziren baina inguruko herrietarako erasoak prestatzeko gune gisa hautatua izan zenez ez zuen kalte handirik jasan.
=== Gerra ostea ===
{{sakontzeko|Trantsizioa Bergaran}}
[[1950eko hamarkada|1950]] eta [[1960ko hamarkada|1960ko]] hamarkadetan Bergarako lantegietan lan egitera etorri zirenentzako auzo berriak eraiki ziren, Martoko, San Lorentzo eta Matxiategi. Herria asko handitu zen eta azpiegitura berriak eraiki ziren, Labegaraietako kiroldegia eta udal igerilekuak eta Errotalde jauregian Kultur Etxea. 1970. urtean [[Aranzadi Ikastola]] sortu zen eta 1976an Errege Mintegian [[Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionala|UNED]] unibertsitatea ezarri zen.
== Ekonomia ==
[[Fitxategi:Candy greba.jpg|thumb|Bergara [[Otsein (etxetresnak)|Otsein]] marka egiten zuen MAYC enpresa Candy multinazionalaren parte bilakatu zen, baina 2014an itxi zuten, protestak protesta.]]
Udalerriko ekonomi jarduera nagusiak, abeltzaintza (esnea, haragia) eta nekazaritzaren (barazkiak) gainetik, industria (ehungintza, metalurgia, makineria) eta merkataritza dira. Lanean ari diren populazioaren herenak zerbitzu-sektorean dihardu eta ia beste bi herenek industrian.
Honela banatzen ziren sektore ekonomikoak 2017an: Lehen sektorea BEGaren %0,9. Bigarren sektorea %45,7. Hirugarren sektorea %47,4. Eraikuntza %6.<ref name=":1">https://eu.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/bergara.html</ref>
== Demografia ==
2019an herriak 15.004 biztanle zituen. Horietatik %23,81ak 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak %8,54 ziren.<ref name=":1" />{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Bergarako biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 5948 | 1910 | 6507 | 1920 | 7160 | 1930 | 9295 | 1940 | 9828 | 1950 | 10455 | 1960 | 13110 | 1970 | 15238 | 1981 | 16049 | 1991 | 15567 | 2001 | 14965 | 2011 | 14610 | 2019 | 14637 | 2022 | 14513}}
== Politika ==
=== Udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz, [[Bildu]] koalizioko Jesus Elortza hautatu zuten alkate, baina 2013ko ekainean dimisioa aurkeztu zuen eta Jaione Isazelaiak (Bilduren zerrendan bigarren joan zenak) hartu zuen kargua.
[[2015eko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2015eko hauteskundeen]] ondoren, berriz, [[EAJ]]ko Juanje Alberdi hautatu zuten alkate.<ref>[http://www.bergara.eus/eu/node/4126 EAJ-PNVko Juanjo Alberdi da Bergarako alkate berria]</ref> Hala ere, hurrengo urtean kargua utzi zuen eta Elena Lete bilakatu zen alkate.
[[2019ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2019ko udal hauteskunde]]<nowiki/>etan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 3.987 boto. EAJk 3.125 boto. PSE-EEk 525 boto. Ezker Anitza-Equok 355 boto. Podemos-Ahal duguk 207 boto.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref> [[Gorka Artola|Gorka Artola Alberdi]] Bergarako alkate izendatu zuten 2019ko udal hauteskundeen ondoren, [[Euskal Herria Bildu]] koalizioaren hautagaitzarekin aurkeztu zelarik.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Osatu da Gorka Artola Alberdi alkate duen udalbatza berria|url=https://www.bergara.eus/es/node/13196|aldizkaria=Bergarako Udala|sartze-data=2020-04-08}}</ref><ref name=":5">{{Erreferentzia|izenburua=Gorka Artola: "Pozez, ilusioz eta arduraz hartzen dugu alkatetza"|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2019-06-15|url=https://goiena.eus/bergara/1560604961837-gorka-artola-pozez-ilusioz-eta-arduraz-hartzen-dugu-alkatetza-herritar-guztien-ongizatea-helburu|aldizkaria=Goiena|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
[[2023ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2023ko udal hauteskundeetan]] EH Bilduk 3.921 boto. EAJk 2.295 boto. PSE-EEk 439 boto. Podemos-Ahal duguk 212 boto eta PPk 47 boto. [[Euskal Herria Bildu|EH Bilduko]] [[Gorka Artola|Gorka Artolak]] bigarren legegintzaldi bat abiatu zuen gehiengo absolutoarekin.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Udal hauteskundeak 2023 - Bergara - Goiena.eus|url=https://goiena.eus/hauteskundeak/udal-hauteskundeak-2023/bergara|aldizkaria=goiena.eus|sartze-data=2024-03-19}}</ref>
{{Udal hauteskunde infotaula
|data = 2015
|data_a = 2019
|alderdia1 = [[Euskal Herria Bildu]]
|kolorea1 = #9bd225
|zinegotziak1 = 7
|botoak1 = 2.835
|ehunekoa1 = 39,58
|zinegotziak1_a = 9
|botoak1_a = 3.987
|ehunekoa1_a = 48,63
|alderdia2 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea2 = {{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}
|zinegotziak2 = 8
|botoak2 = 3.195
|ehunekoa2 = 44,61
|zinegotziak2_a = 7
|botoak2_a = 3.125
|ehunekoa2_a = 38,11
|alderdia3 = [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE)
|kolorea3 = {{Euskadiko Ezkerra/kolorea}}
|zinegotziak3 = 1
|botoak3 = 379
|ehunekoa3 = 5,29
|zinegotziak3_a = 1
|botoak3_a = 525
|ehunekoa3_a = 6,40
|alderdia4 = [[Irabazi-Ganemos Euskadi|Irabazi]]
|kolorea4 = {{Irabazi/kolorea}}
|zinegotziak4 = 1
|botoak4 = 670
|ehunekoa4 = 9,35
|zinegotziak4_a =
|botoak4_a =
|ehunekoa4_a =
|alderdia5 = [[Ahal Dugu]]
|kolorea5 = #ebafef
|zinegotziak5 =
|botoak5 =
|ehunekoa5 =
|zinegotziak5_a = 0
|botoak5_a = 355
|ehunekoa5_a = 2,52
|iturria = [https://www.euskadi.eus/hauteskundeak/ Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean]
}}
{{Graph:Chart
|type=line
|linewidth=1
|showSymbols=1
|width=500
|colors=#006634,#9bd225,#e69b45,#cf55cf,#808080,#dcc800
|showValues=
|xAxisTitle=Urtea
|xAxisAngle=-50
|x= 1987, 1991, 1995, 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019
|yAxisTitle=Boto kopurua ehunekoetan
|legend=Alderdiak
|y1Title=EAJ/EAJ-EA
|y1= 26.73, 34.79, 37.46, 43.85, 55.58, 28.38, 27.87, 44.61, 38.11
|y2Title=EHBildu/Bildu/EH/HB
|y2= 34.25, 32.92, 33.90, 39.22, 0, 31.43, 47.71, 39.58, 48.63
|y3Title=PSE-EE
|y3= 8.55, 9.22, 7.51, 8.11, 10.19, 9.83, 8.29, 5.29, 6.4
|y4Title=Ahal Dugu/EB-B
|y4= 0, 0, 4.67, 3.21, 6.52, 3.94, 2.01, 9.35, 2.52
|y5Title=Aralar
|y5= 0, 0, 0, 0, 20.53, 15.18, 9.89, 0, 0
|y6Title=EA
|y6= 17.80, 13.46, 12.18, 0, 0, 7.85, 0, 0, 0
|yGrid= |xGrid=
}}
=== Alkateak ===
Hauek izan dira Bergarako azken alkateak:
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#D8D8D8"
|'''[[Alkate|Alkatea]]'''
|'''Agintaldi hasiera'''
|'''Agintaldi amaiera'''
| colspan="2" |'''Alderdia<ref name=":02">{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.mptfp.gob.es/portal/politica-territorial/local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/alcaldes_y_concejales.html|aldizkaria=www.mptfp.gob.es|sartze-data=2022-01-27}}</ref>'''
|-
| [[Jose Antonio Zabala|Jose Antonio Zabala Unzurrunzaga]]<ref name=":02" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bergara|hizkuntza=|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/bergara/ar-21466/|aldizkaria=Auñamendi Eusko Ikaskuntza|sartze-data=2022-02-18}}</ref>
| [[1979]]
| [[1983]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|-
| [[Imanol Bolinaga Bengoa]]<ref name=":02" />
| 1983
| [[1987]]
| width"2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Jose Luis Elkoro|Jose Luis Elkoro Unamuno]]<ref name=":02" />
| 1987
| [[1991]]
| width="2" bgcolor={{Herri Batasuna/kolorea}}|
| [[Herri Batasuna]]
|-
| [[Victoriano Gallastegi Altube]]<ref name=":02" />
| 1991
| [[1995]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Victoriano Gallastegi Altube<ref name=":02" />
| 1995
| [[1999]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Victoriano Gallastegi Altube<ref name=":02" />
| 1999
| [[2003]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna/kolorea}}|
| [[EAJ–EA|Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna]]
|-
| Victoriano Gallastegi Altube<ref name=":02" />
| 2003
| [[2007]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
|-
| [[Agurne Barruso|Agurne Barruso Lazkano]]<ref name=":02" />
| 2007
| [[2009]] <sup>a</sup>
| width="2" bgcolor={{Eusko Abertzale Ekintza/kolorea}}|
| [[Eusko Abertzale Ekintza]]
|-
| Agurne Barruso Lazkano<ref name=":02" />
| 2009
| [[2011]]
| width="2" bgcolor={{Independenteak/kolorea}}|
| Ez esleituak
|-
| [[Jesus Maria Elortza Olave]]<ref name=":02" />
| 2011
| [[2013]] <sup>b</sup>
| width="2" bgcolor={{Bildu/kolorea}}|
| [[Bildu]]
|-
| [[Jaione Isazelaia Igartua]]<ref name=":02" />
| 2013
| [[2015]]
| width="2" bgcolor={{Bildu/kolorea}}|
| Bildu
|-
| [[Juan Jesus Alberdi|Juan Jesus Alberdi Landa]]<ref name=":02" />
| 2015
| [[2016]] <sup>c</sup>
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Maria Elena Lete|Maria Elena Lete Garcia]]<ref name=":02" />
| 2016
| [[2019]]
| width="2" bgcolor="{{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Gorka Artola|Gorka Artola Alberdi]]<ref name=":02" /><ref name=":4" /><ref name=":5" />
| 2019
| [[2023]]
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| [[Euskal Herria Bildu]]
|-
| Gorka Artola Alberdi<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ezustekorik gabe, Gorka Artola berriz ere Bergarako alkate|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2023-06-17|url=https://goiena.eus/bergara/1687007513356-ezustekorik-gabe-gorka-artola-berriz-ere-bergarako-alkate|aldizkaria=Goiena|sartze-data=2023-10-16}}</ref>
| 2023
| Jardunean
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| Euskal Herria Bildu
|}
<sup>a</sup> Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu, Eusko Abertzale Ekintzaren hautagai bezala.
<sup>b</sup> Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
<sup>c</sup> Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
== Azpiegiturak ==
=== Kultura ===
* Seminarixoa: kultur ekitaldietarako udal aretoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Seminarixoa {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/node/11018|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Kartzela zaharra: kultur ekitaldietarako gune autogestionatua.
* Laboratorium Bergara museoa: zientzia museoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Laboratorium Museoa - Turismoa {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Turismoa|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Liburutegia: Errotalde jauregian dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Liburutegia {{!}} Bergarako Udala|hizkuntza=eu|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Biblioteka|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Zabalotegi aretoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zabalotegi aretoa {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Kultura/Zabalotegi|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Aroztegi aretoa, [[Aroztegi jauregia]]n dago, Barrenkaleko 7. zenbakian, kasko historikoan. Pintura, argazkilaritza, eskultura eta objektuen erakusketetarako. Sarreratik gertu jauregiko ate monumentala erakusketan da. Udal azpiegitura denez, kulturako sailak kudeatzen du eta programazioa izaten du urte osoan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aroztegi aretoa {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Kultura/Aroztegi|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Udal artxiboa: Udaletxearen eraikin berean dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Udal Artxiboa {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Artxiboa|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Ludotekak: Agorrosinen, Angiozarren eta Osintxun.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hezkuntza, gazteria eta partaidetza {{!}} Bergarako Udala|hizkuntza=eu|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Gazteria|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Gaztelekua<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Hezkuntza, gazteria eta partaidetza {{!}} Bergarako Udala|hizkuntza=eu|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Gazteria|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Txiki txokoak. Zabalotegin eta Martoko eskola zaharretan<ref name=":2" />
=== Justizia ===
Bergaran lehen auzialdiko epaitegia dago.
=== Kirola ===
* Agorrosingo ekintza gunea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bergarako Kirol Zerbitzua|url=http://www.bergarakirola.eus/|aldizkaria=www.bergarakirola.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Labegaraieta kiroldegia<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Kirol zerbitzua {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Kirola|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Udal pilotalekuak. Fraiskozuri, Bolu, Angiozar, Elorregi, Osintxu, Ubera eta Zabalotegi<ref name=":3" />
=== Udala ===
Udaletxea hirigune historikoaren erdigunean dago, San Martin Agirre plazan, Errege Mintegiaren (Seminarixoa) parean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Udal zerbitzuak {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Udaltzaingoak udaletxearen eraikinaren ezkerraldean dauka bulegoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Udaltzaingoa {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Polizia|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
=== Osasuna ===
* Jubilatuentzako gizarte etxea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gizarte etxea – Jubilatuen etxea {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/node/2864|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
* Nagusien egoitza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Egoitza {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/node/2861|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
=== Hezkuntza ===
Gaur egun, adin guztietara bideratutako Hezkuntza eskaintzen da Bergaran. Honako hauek dira herrian dauden ikastetxeak:
* [http://www.aranzadiikastola.eus/ Aranzadi Ikastola]
* [https://mlagundia.org/index.php/eu/ Mariaren Lagundia Ikastola]
* [https://web.archive.org/web/20181009212917/http://www.sanmartinlhi-bergara.hezkuntza.net/web/guest San Martin Agirre Herri Eskola]
* [https://ipintzabhi.hezkuntza.net/ Ipintza Institutua]
* [https://www.maltuna.eus/ Migel Altuna Institutua]
* Angiozarko Eskola
* Haurreskolak Partzuergoa
*Udal euskaltegia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Udal Euskaltegia {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/Udala/Antolaketa/Euskaltegia|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
*UNED, Bergara Ikastetxe Elkartua
=== Lana ===
* Lanbide<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lanbide {{!}} Bergarako Udala|url=https://www.bergara.eus/eu/node/12693|aldizkaria=www.bergara.eus|sartze-data=2020-04-08}}</ref>
== Kultura ==
=== Euskara ===
[[Fitxategi:Bergarako Mikel Okina.webm|thumb|Bergarako Migel Okinaren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Okina Salsamendi, Migel - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/bergara/hizlariak/migel-okina-salsamendi/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-19}}</ref> testigantza, gerra garaian herrian euskarak zuen egoeraren inguruan. Francoren tropek euskarazko liburuak nola erre zituzten kontatzen du pasarte honetan. [[Euskal Herriko Ahotsak]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea|hizkuntza=eu|url=http://www.ahotsak.eus|aldizkaria=www.ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-19}}</ref><ref name="#1">{{Erreferentzia|izenburua=Bergara - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/bergara/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-19}}</ref> proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.|250x250px]]
Bergarako euskara<ref name="#1"/> mendebaldeko euskararen aldaera bat da, sortaldeko euskaren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sortaldekoa (M) - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/mendebalekoa-bizkaiera/sortaldekoa-m/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-19}}</ref> artean, Debaerdiko euskara<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Debaerdikoa - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/mendebalekoa-bizkaiera/sortaldekoa-m/debaerdikoa/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-19}}</ref> da herrian hitz egiten dena. Deba eskualdeko hainbat herrik osatzen dute Debaerdiko hizkera: Bizkaiko [[Ermua]] eta [[Mallabia]] eta Gipuzkoako [[Antzuola]], Bergara, [[Eibar]], [[Elgeta]] eta [[Soraluze]]. Hauen artean aipatzekoa da Antzuolan eta Bergaran gainontzekoetan baino handiagoa izan dela euskara giputzaren eragina. Mallabiko hizkerari dagokionez, hauxe izan daiteke besteengandik gehien urruntzen dena. Mallabiak auzo asko ditu eta sakabanatuta, gainera. Hori dela eta, auzo bakoitzak hurbilago duen herriaren eragin nabarmena du (Berriz, Bolibar, Markina...). Debaerdiko hizkeren artean Mallabikoa da besteengandik gehien urruntzen dena, Durangaldeko hizkerekin zubi lana egiten du eta.
2016an herritarren %68,9 euskalduna zen.
[[Fitxategi:Sor Juana Inés de la Cruz, 1732 - Fray Miguel de Herrera.jpg|thumb|[[Ines Gurutzetakoa]] bergararra ([[1651]] - [[1695]]) Mexikon olerkari eta antzerkigile ospetsua Izan zen.<ref name=":6">{{erreferentzia|izena=Mikel|abizena=Zubimendi|urtea=2024|izenburua=Han egon zen. Jose Luis Elkoro bizitza bete bat|argitaletxea=Txalaparta|orrialdea=115|ISBN=9788410246010|hizkuntza=eu}}</ref>|285x285px]]
=== Kultura elkarteak ===
Beart elkarteak, herriko pintura eta eskultura zaleak biltzen ditu. Urtero Beart eguna ospatzen dute, artelanen erakusketa publikoa eginez. Ikastaroak eskaintzen dituzte hainbat adin-talderentzat eta erakusketak antolatzen dituzte. Azken urtetan nazioarte mailan antolatu diren Scketchcrowletan<ref>Mundu mailan egiten den deialdi bat eta sareen bitartez zabaldu dena. Zuzenean taldeka marrazteko elkartzen dira (''crawl''), denbora motzean zirriborro edo bozeto (''sketch'') bat egiteko baina norberak bere ekarpena egiten du, gero sareratzeko.</ref> parte hartzen dute.
Ekinez elkarteak, 2022 urtetik aurrera, [[Ekinez jaialdia]] antolatzen du.
=== Musika Bergaran ===
Boni Laskurain Bergarako Musika Eskola, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak baimendutako ikastetxea da; aldi berean, irabazi asmorik gabeko elkartea da. EHME, Euskal Herriko Musika eskolen elkarteko kidea da.
=== Kirola ===
==== Mendizaletasuna ====
1942. urtean sortu zen<ref>{{erreferentzia|izena=Miguel Angel|abizena=Elkoroberezibar|urtea=2018|izenburua=Pol-Pol M.T. Bergarako hisotria sozial bat. 1924-2017|argitaletxea=Pol-Pol Mendizale Taldea|orrialdea=|orrialdeak=10|ISBN=|hizkuntza=|non=Bergara}}</ref> Pol-Pol mendi elkarteak mendi-irteerak, eta eski-estazioetara joateko irteerak antolatzen ditu. Bere eskaintza osatzen du otsaila-martxoa aldera egiten duen mendi-astearekin, Gazte-taldea ere badu.
==== Atletismoa ====
[[Bergarako atletismoa|Bergaran atletismoa]] jaio zen [[Gipuzkoako Federazio Atletikoa]] sortu zen urte berean, 1916an. Gipuzkoako Federazio Atletikoa 1916ko martxoaren 11n sortu zen, hainbat elkarteren 9 ordezkari bertan zeudela. Urte horretako ekainerako jada, 17 elkarte ziren: 13 Donostian, 3 Eibarren eta 1 Bergaran. Urte bat lehenago, Donostian antolatutako lasterketa batean, Bergarako "''Shooting Bergarés''" elkartea agertzen da partaide moduan.
Ez dakigu garai horretan atleta nabarmenik izan ote zen Bergaran, baina badakigu lasterketak antolatu zirela eta horietan lasterketari ospetsuek hartu zutela parte, esaterako [[Juan Mugertza]] edo [[Jose Andia]]... horrenbestez, pentsa dezakegu lasterketa horiek goi mailakoak izango zirela, nahiz eta gehienak herri mailan egin eta batzuetan apostuen ondorioz.
=== Bergarako gastronomia ===
Gozogintza tradizioa dauka Bergarak eta horregatik ezagunak dira bertako rellenuak eta tostoiak, eta azken urteetan, herriko hainbat goxogilek Wolfram goxua ere egiten dute.
=== Kartzela Zaharra ===
Herriko gaztetxea kartzela zaharrean dago, epaitegiaren atzekaldean.
=== Txapa irratia ===
97,2 FM dialean entzun daitekeen Bergarako irratia librea da [[Txapa irratia]]. [[1984]]. urtean jaio eta gaur egun kartzela zaharra du kokagune. Web bidez ere jarrai daiteke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Txapa Irratia 97.20 FM {{!}} Bergarako Irrati Librea Zuzenean!|hizkuntza=eu|url=http://www.txapairratia.org/|sartze-data=2020-06-29}}</ref>
=== Teknologia ===
Bergaran sortua da [[Debagoiena|Debagoieneko]] teknologia burujabetza sustatzeko [[Zibergara Elkartea]].
=== Jaiak eta ospakizunak ===
* [[Inauteri|Aratusteak]]
* Mendekoste jaiak
* San Martzialgo erromeria (ekainak 30)
* San Martin Agirre jaiak (irailak 16)
* [[Erramu Zapatuko Feria|Erramu zapatuko feria]]
* Elosuko ganadu feria (urriak 12)
* San Kristobalak (uztailak 10.)
== Ondasun nabarmenak ==
{{zerrenda|Bergarako kultura ondasunak}}
[[Fitxategi:Bergara 2005-04-24.JPG|eskuinera|250px|thumb|Ariznoako San Pedro Parrokia eta baratzeak]]
[[Fitxategi:Bergara seminarioa 2005-04-24.JPG|eskuinera|250px|thumb|[[Bergarako Errege Mintegia]].]]
[[Fitxategi:C4645-Bergara-main-square.JPG|eskuinera|250px|thumb|[[Bergarako udaletxea]].]]Eraikitako kultura ondare higiezinari dagokionean, guztira, 196 elementu kalifikatu ditu, Eraikitako Euskal Ondare izendapen dutenak, eta horietako, 11k, Espainiako Kultur Intereseko Ondasun (BIC) izendapena dute.
{{Zutabe-zerrenda|kopurua = 2|
* [[Elosua-Plazentziako Estazio Megalitikoa]]
* [[Udala-Intxortako Estazio Megalitikoa]]
* [[Agirre baserria]] (edo Agarre edo Agerre) eta [[Agirre baserriko garaia]], monumentu-multzo izendapenaz sailkatutako [[Kultura ondasun|Kultura Ondasuna]]<ref>[http://www.euskadi.net/bopv2/datos/2004/05/0402788a.pdf Agarre monumentu-multzoaren izendapena EHAAn]</ref>.
* [[San Pedro Ariznoakoa eliza]]
* [[Aroztegi jauregia]]
* [[Arrese etxea (Bergara)|Arrese etxea]]
* [[Arrizuriaga jauregia]]
* Artekale 15eko etxea
* [[Artzamendi dorretxea]]
* [[Azkarate Marutegi etxea]]
* [[Bergarako Errege Mintegia]]
* [[Eduegi baserria]]
* [[Egino Mallea jauregia]]
*[[Errekalde jauregia]]
* [[Bergarako epaitegiak]]
*[[Errotalde jauregia]]
* [[Gabiria dorrea]]
* Goenkaleko 3. etxea
* [[Irizar jauregia]]
* [[Jauregi etxea (Bergara)|Jauregi etxea]]
* [[Moiua jauregia]]
* [[Olaso dorrea]]
* [[Ondartza dorrea]]
* [[Ozaeta jauregia]]
* San Martin Agirre plaza
*[[Santa Marina eliza (Bergara)|Santa Marina Parrokia]]
*[[Untzeta etxea]]}}
=== Ermita edo baselizen zerrenda ===
Xabier Aranburu, kultur teknikariak, baselizen zerrenda jaso zuen:<ref>{{erreferentzia|izena=Xabier|abizena=Aranburu|urtea=1993|izenburua=Bergarako ermitak|argitaletxea=Bergarako Udala|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|Oharra=Bergarako Udalarentzat osatutako azteketa-txostena}}</ref>{{Zutabe-zerrenda|kopurua = 2|
*San Lorenzo Leizariakoa
*San Antonio Urtegakoa
*Santa Ana
*San Martin Ozaetakoa
*San Kristobal
*San Martin Azkunetakoa
*Elizamendi
*San Migel Kanpazarrekoa
*San Bizente Partegoitikoa
*San Bartolome
*Santiago Basalgokoa
*San Esteban
*San Martzial
*[[San Migel baseliza (Bergara)|San Migel Aritzetakoa]]
*[[Santa Katalina baseliza (Bergara)|Santa Katalina (edo Salbatzailea)]]
*San Blas
*Sanantonabat
*San Juan
*Santi kruz Irazabalgoa
*Sanmatei
}}
=== Artelanak ===
[[Fitxategi:Santo Kristo Hilzorian, de Mesaren Barrokoko maisulana. San Pedro Ariznoa. Bergara.jpg|alt=Kristo gurutziltzatuaren aurpegia mina islatzen|thumb|Santo Kristo Hilzorian, Juan de Mesaren eskultura.]]
Bergarak arte-ondare erlijioso garrantzitsua du margolan eta eskulturetan; herriko ermitetan, elizetan et jauretxeetan, barreiatuta daude edo egon dira hainbat kalitate mailetako margolan, eskultura eta erretaula. Ezagunena, San Pedro Ariznoako elizan dagoen Juan de Mesaren Santo Kristo Hilzorian eskultura. [[Barrokoa]]ren pieza gorenetako bat da Kristo gurutziltzatu hau.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cristo de la Agonía: la cumbre de los crucificados de Juan de Mesa vuelve al siglo XVII|hizkuntza=es-ES|data=2018-02-08|url=https://sevilla.abc.es/pasionensevilla/actualidad/noticias/la-cumbre-los-crucificados-juan-mesa-vuelve-al-siglo-xvii-123203-1518094257.html|aldizkaria=Pasión en Sevilla|sartze-data=2020-06-29}}</ref> <ref>{{erreferentzia|izena=XABIER (koord)|abizena=ARANBURU|urtea=1993|izenburua=Bergara, ondare artistikoa|argitaletxea=Bergarako Udala. Gipuzkoako Foru Aldundia|orrialdea=9|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu}}</ref>
==== Zerrenda ====
Eusko Jaurlaritzaren Kultura eta Hizkuntza politika sailak argitaraturako zerrendaren arabera hauek dira ondasun kalifikazioren bat duten elementuak:<ref>{{erreferentzia|izena=Eusko Jaurlaritza. Kultura eta Hizkuntza Politika Saila|abizena=|urtea=|izenburua=Ondare higigarriakontsultatzea. Ondarea. Kultura Ondarea.|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/euskal-ondare-higigarria-nabaria/|sartze-data=2020-07-04}}</ref>
* San Migeleko Poliptikoa (Monumentu izendapena du)
* San Pedroko Erretaula Nagusia (Monumentu izendapena du)
* Santa Marinaren Erretaula Nagusia<br />
=== Lorategi historikoak ===
[[Fitxategi:Bergara - Magnolio de Bergara 2.JPG|alt=Bergarako magnolioa|ezkerrera|thumb|Bergarako magnolioa]]
Oso garrantzitsuak izan dira Bergarako Historian eta oraindik ere hiri barenen ikus daitezke. Gerriko berde batek inguratzen du Bergara. Baina hirigune historikoaren barne egituran ere zabalak eta ugariak dira lorategiak zein parkeak.
Horietako asko XIX. mendean eraiki ziren, garaiko estilo ingelesean. Batzuk ongi kontserbatzen dira, baina beste batzuk eraldatu egin ditu azken hamarkadatako hiri garapenak. Komenio kaleko lorategia [[Olaso dorrea]]ren alde batean dago. Bertan landatu zen Bergarako [[Magnolia (generoa)|magnolia]]. Zuhaitz hau ofizialki bereizia eta babestua dago. Izan ere, Eusko Jaurlaritzak maiatzaren 16ko 265/1995 Dekretuaren bitartez, Autonomi Elkarteko hainbat zuhaitz “aparteko zuhaitz” bezala izendatu eta babestu zituen.
[[Errekalde jauregia|Errekalde jauregiko]] lorategia XIX. mendean sortu zen, kanpoko espezie ugari landatu eta ubide-sistema konplexua eraiki zen. [[Errotalde jauregia|Errotaldekoa]] XIX. mendekoa da ere bai; bertan nabarmentzen da hagin zahar eta handi bat. [[Irizar jauregia|Irizar jauregiko]] lorategi txikia, XVII. mendean eraldatu zen ortu batetik sortu zen. Garaiko modari jarraituz, jauregiko jabeek atzera begiratu eta [[Pizkundea|Pizkundeko]] eran egitea erabaki zuten. Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean inskribatuta dago, Monumentu kategoriako Kultura-ondasun gisa.<ref>{{erreferentzia|izena=EHAA, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria|abizena=|urtea=2009|izenburua=AGINDUA, 2009ko martxoaren 17koa, Kultura sailburuarena, Bergarako Irizar jauregiko lorategia (Gipuzkoa) monumentu kategoriako kultura-ondasun deklaratzen duena, Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean.|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza|orrialdea=|orrialdeak=2231|ISBN=|hizkuntza=eu|argitaratze-zenbakia=78|url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/-/eli/es-pv/o/2009/03/17/(5)/dof/eus/html/|sartze-data=2020-07-04}}</ref>
XIX. mendeko beste bat, [[Untzeta etxea|Untzetako jauregiko]] lorategia, herrian gaur egun herrian Arrizuriaga parkea esaten zaiona. Bertako harribitxia [[Himalaiako zedro]] bat da. [[Laureaga jauregia|Laureaga jauregiko]] lorategia zen jatorriz. XX. mende hasieran sortu zen. Urmaela eta jatorrizko elementu batzuk galdu badira ere, duela 100 urte inguru landatutako hainbat zuhaitzek bertan diraute.
=== Arkeologia ondarea ===
Balizko Arkeologia Gunea, Estazio arkeologiko edo Arkeologian kontuan hartu behar den Monumentu multzo kalifikazioa duten elementuak Eusko Jaurlaritzaren zerrendaren arabera 98 dira. Horien artean, nabarmenak dira, [[Elosua-Plazentziako Estazio Megalitikoa]]n, Bergarako lurretan dauden trikuharri, tumulo eta [[Arribiribilleta|Arribiribilletako zutarria]]. Erdi Arokoa da, ordea, [[Iriaun gaztelua|Iriaun (edo Elosuko) gazteluaren]] aztarnak.
== Bergarar ospetsuak ==
Hemen gehiago ikus daiteke: [[:Kategoria:Bergararrak|Bergararrak kategoria]]<ref name=":6" />{{zutabeak|kopurua=2|* [[Domingo Martinez de Irala]] ([[1509]]-[[1556]]), esploratzailea eta kolonizatzailea, Rio de Plata eta Paraguaiko Gobernadorea birritan izana.
* [[Ines Gurutzetakoa]] (San Miguel Nepantla, Mexiko, [[1651]] - Mexiko Hiria, [[1695]]) erlijioso katolikoa, olerkaria eta antzerkigilea. "Amerikako Fenix" eta "Hamargarren musa".<ref name=":6">
* [[Martzial Agirre]] Lazkano, ([[1840]]-[[1900]]), eskultorea.
* [[Telesforo Aranzadi|Telesforo Arantzadi]] ([[1860]]-[[1945]]), zientzialaria.
* [[Koldo Eleizalde]] ([[1878]]-[[1923]]), pedagogoa eta idazlea.
* [[Nikolas Mugika]] Errasti, "Nikol" ([[1885]]-[[1948]]), margolaria eta diseinatzaile grafikoa
* [[Cruz Gallastegi]] ([[1891]]-[[1960]]), ingeniari agronomoa, landareen genetikalaria eta albaitaria.
* [[Ignacio Untzeta]] ([[XIX. mendea]]ren amaiera - [[1981]]), politikari [[jeltzale]]a,
* [[Justo Garate]] ([[1900]]-[[1994]]), idazlea. Bergarako alkatea eta Euskal Herriko lehenbiziko alkate abertzalea.
* [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzon]] ([[1904]]-[[1981]]), idazlea eta politikaria.
* [[Isabel Lete Landa]] ([[1913]]-[[1941]]), moja eta dohatsua.
* [[Simon Arrieta|Simon Arrieta Arostegi]] ([[1915]]-[[1969]]), margolaria.
* [[Jokin Inza]] ([[1924]]-[[2008]]), [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] militante abertzalea eta Radio Euskadiren sortzaileetakoa.
* [[Migel Okina]] Salsamendi, ([[1924]]-), pintorea.
* [[Jesus Alberdi]] ([[1931]]-[[2008]]), bertsolaria.
* [[Andres Osa|Andres Osa "Sakona"]] ([[1940]]-), kirol kazetaria eta [[Herri kirolak|Herri kiroletan]] aditua.
* [[Jose Agustin Aranzabal|Jose Agustin Aranzabal "Gaztelu"]] ([[1946]]-[[2020]]), futbolaria.
* [[Abdon Juaristi]], ([[1948]]-[[1997]]), pintorea.
* [[Juan Martin Elexpuru]] ([[1950]]-), idazlea.
* [[Iñaki Ugarteburu]] ([[1954]]-[[2009]]), idazlea eta irakaslea.
* [[Jose Maria Zezeaga]] ([[1962]]-), esku huskako pilotaria.
* [[Martin Garitano]] ([[1963]]-), kazetaria, [[Bildu]]ko politikaria eta [[Gipuzkoako Foru Aldundia|Gipuzkoako ahaldun nagusia]].
* [[Olatz Arregi]] ([[1963]]), Informatikaria.
* [[Amaia Aranzabal]] ([[1963]]), mendizalea.
* [[Mikel Laskurain]] ([[1965]]-), aktorea.
* [[Mireia Gabilondo]] ([[1965]]-), aktorea.
* [[Asier Altuna]] ([[1969]]-), zinemagilea.
* [[Jokin Etxaniz]] ([[1970]]-), esku huskako pilotaria.
* [[Agustin Aranzabal]] ([[1973]]-), futbolaria.
* [[Edurne Azuara]] ([[1977]]-), aktorea.
* [[Jon Olivares]] ([[1988]]-), aktorea.
* [[Beñat Rezusta]] ([[1993]]-), esku huskako pilotaria.
* [[Yune Nogueiras]] ([[1998]]-), aktorea.}}
== Turismoa ==
[[Fitxategi:Errekalde jauregiaren aurrealdea.jpg|alt=Errekalde jauregia, sarrera eta ingeles estiloko lorategiaren zati bat.|thumb|Laboratorium museoaren egoitza: Errekalde jauregia]]
Bere historia komertziala eta politikoari esker, Bergarak XVI, XVII eta XVIII. mendetako monumentu ugari ditu; familia nobleetako dorretxe eta jauregiak batez ere. Euskal barroko zibila eta neoklasizismoa ezagutzeko tokia da Bergara. Hori dela eta, Udalak gidatutako ibilbideak antolatzen ditu herritarrentzat zein kanpoko bisitarientzat. Estilo erromantikoko lorategi historikoak ere bisita daitezke.
Taberna eta jatetxe ugari ditu, bai eta ostuak, hotelak eta landetxeak. Gainera, autokarabanak eta furgonetak aparkatzeko gune egokitua dago Labegaraietan.
[[Laboratorium Bergara]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Laboratorium Bergara Zientzia Museoa {{!}} Bergara|url=https://www.laboratorium.eus/|aldizkaria=www.laboratorium.eus|sartze-data=2019-11-26}}</ref>, udalerriko museo bakarra, "Gizarte museoa" da. Zientzietako bildumak ditu, batez ere zoologia, kimika eta fisika. Baina bestelako ondarea ere biltzen, zaintzen ikertzen du eta ezagutzera ematen du, Egoitzan eta lurraldean lan egiten du eta garapen eragile izatea du helburu. Errekalde jauregian dago.
Eskualde mailan, Debagoieneko mankomunitatearen turismo programan parte hartzen du.
Bi ibilbide turistiko nagusiren barruan kokatzen da. Batetik, Deba eta Urola lotzen dituen historiaurreko megalitoak ikusteko Dolmenen ibilbidearen mutur batean kokatuta dago. Bestea, ''Ignaziotar lurraldea'' proiektuan parte hartzen du Jesusen konpainiarekin izana duen lotura historikoari esker.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
* [[Alde Zaharra (Bergara)]]
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
* [http://www.bergara.eus/ Bergarako Udalaren webgunea]
* [http://www.goiena.net/bergara Bergarako albisteak Goiena.net atarian]
* Bergarako Udala: [https://www.bergara.eus/Udala/Antolaketa/Euskara/azterketak Hizkuntza egoeraren azterketak] Noiz kontsultatua: 2020-01-03
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20081207033711/http://www.ingeba.euskalnet.net/klasikoa/geografi/mug304/09991009.htm Bergarari buruzko informazioa Serapio Mujikaren ''Geografía de Guipúzcoa'' klasikoan]
*Larrañaga Guridi, Patxi: ''Bergarako baserriak''. <https://sites.google.com/site/bergarakobaserriak/> Noiz kontsultatua: 2020-01-03
*[[Juan Martin Elexpuru|Elexpuru, Juan Martin]]: Bergarako Euskara. <http://bergarakoeuskara.eus/> Noiz kontsultatua: 2020-01-03
==== Monumentuei buruz ====
* {{Es}} Larañaga Guridi, Javier: [https://sites.google.com/site/bergarakobaserriak/aurkezpena-presentacion Bergarako baserriak - Caseríos de Bergara] Noiz kontsultatua: 2020-03-06
* [http://www.baserrisarea.com/debagoiena/2-debagoiena/7-bergara Debagoiena baserri sarea: Bergara]
* Sorondo Irigoien, Imanol eta Lazpiur, Mikel: ''Las 38 ermitas de Bergara. Estudio etnográfico-histórico''. Eusko Ikaskuntza-Sociedad de Estudios Vascos. 31. lib. 1982/83. 173-223 or. Hemen ikusgai: <https://web.archive.org/web/20200103101528/http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/folkl/031175225.pdf> Noiz kontsultatua: 2020-01-03
*{{Es}} Escuela de la Experiencia de Arrasate: "Bergara". ''Una mirada a nuestra historia - Anteiglesias en Debagoiena''. [https://sites.google.com/site/bergaraanteiglesias/ Una mirada a nuestra historia - Anteiglesias en Debagoiena: Bergara]
*{{Es}}FONTÁN, MARIAN: Bergara. ''De todo un poco y alguna cosa más'' . http://unpocoydemas.blogspot.com/2016/09/bergara.html 2016-09-24
{{autoritate kontrola}}
{{Bergarako auzo aurkibidea}}
{{Debagoieneko udalerri aurkibidea}}
{{Gipuzkoako udalerri aurkibidea}}
{{Gipuzkoako hiribilduak}}
[[Kategoria:Bergara]]
scp6tq9lgnn8k2lb32pm63e7na8uter
Real Sociedad
0
5836
10022180
9995511
2025-01-04T01:27:39Z
Bilhau
142791
/* 2024/2025 taldea */
10022180
wikitext
text/x-wiki
{{erakunde infotaula
| herrialdea = {{bandera|Euskal Herria}}
| ezker-esku eredua 1 =_rsociedad2425h
| gorputz eredua 1 =_rsociedad2425h
| eskuin-esku eredua 1 =_rsociedad2425h
| praka eredua 1 =_rsociedad2425h
| galtzerdi eredua 1 =_rsociedad2425hl
| ezker-eskua 1 = FFFFFF
| gorputza 1 = FFFFFF
| eskuin-eskua 1 = FFFFFF
| prakak 1 = FFFFFF
| galtzerdiak 1 = FFFFFF
| ezker-esku eredua 2 =_realsociedad2425a
| gorputz eredua 2 =_realsociedad2425a
| eskuin-esku eredua 2 =_realsociedad2425a
| praka eredua 2 =_rsociedad2425a
| galtzerdi eredua 2 =_rsociedad2425al
| ezker-eskua 2 = 00003a
| gorputza 2 = 00003a
| eskuin-eskua 2 = 00003a
| prakak 2 = 00003a
| galtzerdiak 2 = 00003a
| ezker-esku eredua 3 =
| gorputz eredua 3 =
| eskuin-esku eredua 3 =
| praka eredua 3 =
| galtzerdi eredua 3 =
| ezker-eskua 3 =
| gorputza 3 =
| eskuin-eskua 3 =
| prakak 3 =
| galtzerdiak 3 =
| webgunea = [http://www.realsociedad.com/Home/Index/eus www.realsociedad.com]
}}
'''Real Sociedad de Fútbol''' Sociedad Anonima Deportiva ([[euskara]]z, '''''Reala''''' eta '''''Erreala''''' izenez ezaguna) [[Donostia]]ko eta [[Gipuzkoa]]ko [[futbol]] talde nagusia da.
Historian zehar [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen Mailako]] taldea izan da, denboraldi gehien-gehienak bertan eman dituelarik. 2009. urtean bere mendeurrena ospatu zuen, eta hurrengo urtean, lehen mailara igo zen azken aldiz gaur egun arte, hiru denboraldiz [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|bigarren mailan]] egon ondoren. Espainiako Ligaren bederatzi talde txapeldunen artean dago, bi aldiz txapelketa lortu duenez [[1980ko hamarkada]]ren hasieran, eta beste hiru aldiz txapeldunorde. Halaber, Errege Kopa hirutan eskuratu du, eta beste 5 aldiz finalista izan da. Europar txapelketetan, UEFA/Europa League-an bederatzi aldiz aritu da eta Europako Kopa/Champions League-an lautan.
Espainiako Ligaren sailkapen historikoan 8. postuan da. [[Athletic|Athletic Clubekin]] areriotasun handiko harremana mantentzen du, euskal derbien bidez. Azkenik, Espainiako selekziora jokalari gehien eman duen seigarren taldea da historian zehar.
[[Zubieta (kirol-instalakuntzak)|Zubietako kirol-instalakuntzetan]] entrenatu ohi da eta [[Anoeta estadioa]]n jokatzen ditu etxeko partidak.
== Izena ==
Taldeak bere historian zehar honako izen ofizialak izan ditu:
* Sociedad de Foot-ball (1909-1910)
* Real Sociedad de Foot-ball (1910-1931)
* Sociedad de Foot-ball (1931)
* Donostia Foot-ball Club (1931-1940)
* Real Sociedad de Foot-ball (1940-1941)
* Real Sociedad de Fútbol (1941-1992)
* Real Sociedad de Fútbol, S.A.D. (1992-)
== Historia ==
{{Sakontzeko|Errealaren historia}}
{{sakontzeko|Errealaren ibilbidea Europan}}
=== Aurrekariak ===
[[Fitxategi:SSRecreationClub.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[San Sebastian Recreation Club]] taldea.]]
Futbola Donostian lehenbizikoz [[XX. mendea]]ren hasieran [[Ingalaterra]]n ikasi eta herrialde hartan kirol hori ezagutu zuten euskal ikasleek sartu zuten. [[1902]]an Donostian jokatzen hasi zen eta [[1903]]an jada serioski hartua izan eta [[San Sebastian Recreation Club]] hiriko txirrindularitza elkarteak futbol taldea osatu zuen. Honela, hori-berde koloredun kamiseta eta galtza beltzadun gazteak [[Ondarreta]]ko hondartzan futbolean jokatzen ikus zitezkeen. Jatorrizko talde horren eraginez beste zenbait euskal talde sortuak izan ziren, tartean [[Vasconia Sporting Club (Donostia)|Vasconia Sporting Club]], Small F.C., Athletic Club, Easo F.C., [[Fortuna Kirol Elkartea|C.D. Fortuna]], [[Amaikak Bat (Donostia)|Amaikak Bat]] eta Cantábrico.
[[1907]]an donostiar futbola fase antolatuago batean sartu zen, Sena anaien eskutik, eta Elosegi, Arrillaga, Dorda, Etxebarria eta abarrekin batera S.S. Recreation Club taldearen eszisioa sortu zuten: San Sebastián Foot-ball Club. Talde hau hiriaren koloreak erabiltzen hasi zen, alegia, kamiseta txuria eta galtza urdinak, baina ez zuen bere jabetzako zelairik, hortaz Atotxako udal belodromoa [[Club Ciclista San Sebastián]] taldearekin elkarbanatu beharren izan zen, aurrez belodromoan beretzat bakarrik zuen taldea.
[[Fitxategi:Club Ciclista Campeonato-de-España 1909.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Club Ciclista San Sebastián]] taldeko futbolariak [[1909]]ko [[Futboleko Espainiako Errege Kopa|Espainiako Kopa]] jasoz.]]
[[1908]]ko [[irailaren 21]]ean belodromoaren erabilpen elkarbanatuak bi taldeen batasuna ekarri eta talde berriaren sorrera eragin zuen: Ciclista Foot-ball Club, Federico Ferreirós presidente zela. Beste euskal, espainiar eta atzerritar taldeen aurkako garaipenek txirrindulari taldea Espainiako Futbol Txapelketan izen ematera bultzarazi zuen. Txapelketa honetan izen eman ahal izateko, Club Ciclista de San Sebastián izendapena erabili zuen, Ciclista F.C. taldea baina zaharragoa baizen, eta txepelketaren antolakuntza ez zuen talde berriek izen ematerik uzten. Eskualdeko Txapelketan [[irun]]darrak kaleratu ondoren, [[apirilaren 4]]ean Txapelketako lehen partidua irabazi zuten, [[Athletic Club]] bilbotar taldea 4-2 garaituz, finalerdietan Galicia F.C. taldea 2-0 emaitzaz garaitu, eta denen harridurarako finalera iritsi eta [[Madril]]en [[Club Español de Madrid]] taldeari 3-1 emaitzarekin irabazi zion<ref>[http://lafutbolteca.com/real-sociedad-de-futbol-s-a-d/ Origenes del Futbol en San Sebastián. Real Sociedad. Lafutbolteca.com] {{es}}</ref>. [[George McGuinness]] ingelesa izan zen txapelketa hartako goleatzaile nagusia, hiru partidatan sei gol sartu baitzituen.
=== Hasierako urteak ===
[[Fitxategi:Equipo de fútbol de la Real Sociedad en el campo de Ondarreta (1 de 1) - Fondo Car-Kutxa Fototeka.jpg|thumb|250px|Realaren taldea [[Ondarretako futbol zelaia|Ondarretako zelaian]] (1910).]]
[[Fitxategi:Partido de fútbol en el campo de Atotxa (3 de 4) - Fondo Car-Kutxa Fototeka.jpg|thumb|250px|Reala Atotxan (1918).]]
[[Fitxategi:La Real Sociedad en el primer partido de Liga de Primera División en el campo de Atotxa (4 de 4) - Fondo Marín-Kutxa Fototeka.jpg|thumb|250px|Ligaren historian Atotxan jokatutako lehen partiduko hamaikakoa (1929).]]
Taldea [[1909]]ko [[Irailaren 7]]an sortu zen ofizialki, [[Adolfo Sáenz-Alonso|Adolfo Saenz]] presidente zela. ''Sociedad de Foot-Ball de San Sebastián'' izena izan zuen. [[1910]]eko [[otsailaren 11]]n, [[Alfontso XIII.a Espainiakoa|Alfonso XIII.a]] Espainiako erregeak Errege titulua eman zion taldeari, "Real Sociedad" bihurtuz. ''Club Ciclista''-ren presidentea zen ''Mr. Comet-ek'' ez zuen bazterketa batere gustura onartu eta Realak beste tituluren bat sekula ez zuela irabaziko iragarrik zuen. 70 urtez iraun zuen madarikazioak: ''Mr. Comet-en madarikazioa'' deitu zitzaion, Zamorak, 1981ean Gijon-en partiduko azken minutuan sarturiko golarekin amaitu zena.
1910 urtean ''Vasconia Sporting'' izenarekin berriz ere finala jokatu zuen Errealak baina [[Athletic]]-ek 1-0 emaitzaz irabazi zuen. [[1913]]ko [[urriaren 5]]ean [[Atotxa]] estadioa inauguratu zen. Urte berean Kopa finalera iritsi zen Erreala baina [[FC Barcelona]]k garaitu zuen. Hiru partida jokatu behar izan zituzten, aurrenekoak 2-2 eta bigarrenean 0-0 egin baitzuten. Azkenean kataluniarrek 2-1 emaitzaz gainditu zuten Erreala. [[1918]]ko [[apirilaren 25]]ean Gipuzkoako Federazioa sortu zuten, presidentea [[Salvador Diaz]] Iraola zela ([[Benito Diaz]] ospetsuaren anaia zena). Federazioak [[Gipuzkoako Herrialde Txapelketa|Gipuzkoako Txapelketa]] antolatu zuen [[Futboleko Espainiako Errege Kopa|Errege Kopa]] jokatu behar zuen taldea aukeratzeko. Txapelketa honek 1919 eta 1940 artean iraun zuen eta Erreala eta [[Real Unión]]en arteko lehia ikusgarriak izan ziren. Real Unión 8 aldiz nagusitu zen eta Erreala 6 aldiz. Errege Kopa jokatzen zuen Gipuzkoako txapeldunak.
1923an [[Lippo Hertzka]] hungariarra hasi zen taldea entrenatzen, eta bera izan zen modu profesionalean aritu zen lehenengoa.
1928an hirugarren Kopako finala jokatu zuen, oraingoan [[Santander]]-ren, eta berriz ere [[Bartzelona Futbol Kluba|FC Barcelonaren]] aurka galdu zuen. 1928an bertan [[Espainiako futbol liga txapelketa]] abiatu zen eta Erreala liga honen hamar talde sortzaileetako bat izan zen. Lehenengo liga hartan Errealak laugarren postuan amaitu zuen baina golegile nagusia [[Paco Bienzobas]] jokalari txuri-urdina izan zen. Errealak izan duen "[[pichichi saria|pichichi]]" bakarra da.
=== Donostia F.C. ===
[[Fitxategi:Partido_de_fútbol_de_la_Real_Sociedad_y_Real_Unión_en_el_campo_de_Atotxa_(1_de_3)_-_Fondo_Car-Kutxa_Fototeka.jpg|thumb|250px|Realeko taldekideak, 1931]]
1931 urtean [[Espainiako Bigarren Errepublika]] aldarrikatu zen. Honen ondorioz kirol taldeek Errege titulua kendu beharra izan zuten beren izenetik eta Errealak ''Donostia Foot-Ball Club'' izena hartu zuen. Ez zen taldearen garai onena izan, 1930-31ko Ligan hirugarren egin bazuen ere hurrengo ligatan eskasago ibili zen eta 1935ean bigarren mailara jeitsi zen.
=== 1940. hamarkada: Igogailuko taldea ===
[[Espainiako Gerra Zibila]]ren ondoren ''Real Sociedad'' izena berreskuratu zuen eta Ligari bigarren mailan berrekin zion eta hurrengo urtetan mailaz igo eta jeisten aritu zen. Horregatik "Igogailuko taldea" ezizena eman zitzaion. Birritan Errege Kopako finalerdietara iritsi zen. [[1941]]eko [[urtarrilaren 8]]an, Errealak partida batean inoiz sartu duen gol kopuru handiena lortu zuen, [[Real Valladolid|Valladolidi]] 14-2 irabazi baitzion. 1946-47 denboraldian [[Benito Diaz]] entrenatzaileak "WM" sistema ingelesa lehenengo aldiz erabili zuen, Espainiako Ligan ezaguna.
=== 1950. hamarkada: Lehen mailako taldea ===
[[Fitxategi:Real Sociedad 1952an.jpg|thumb|eskuinera|250px|1952ko taldea.]]
1951ko maiatzaren 27an Errege Kopako finalera iritsi zen eta hirugarrenez [[FC Barcelona]]ren aurka jokatzea tokatu zitzaion, eta berriz ere partida galdu zuen, 3-0 emaitzaz. Hamarkada honetan lehen mailako taldea izan zen. 1952 urtean J.M. Perez Medranok Errealaren 500. gola sartu zuen Ligan.
1957an ''[[Real Sociedad B|San Sebastián Club de Fútbol]]'' harrobiko taldea sortu zuen, aurrerantzean ''"Sanse"'' izenaz ezaguna izan dena. Helburua lehenengo talderako jokalariak lantzea zuen. Espainiako ligan hau egin zuen aurreneko taldea izan zen.
=== Puertollanoko igoera ===
{{Sakontzeko|Puertollanoko heroiak}}
[[Fitxategi:Partido Real Sociedad-Calvo Sotelo (8 de 27) - Fondo Marín-Kutxa Fototeka.jpg|250px|thumb|Puertollanoko igoera, 1967an.]]
1961-62 denboraldian ligan 15. gelditu eta maila galdu zuen. Bost urte igaro zituen [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|Bigarren Mailan]]. 1967ko apirilaren 23an lortu zuen lehen mailarako igoera. [[Andoni Elizondo]] zen entrenatzailea. Puertollanoko [[Club Deportivo Puertollano|Calvo Sotelo]] taldearen kontra jokatu zuen partida mitikoa bihurtu zena eta ''Puertollanoko igoera'' izenaz ezagutu zen gertakari hori. Partida gaizki hasi zen, Calvo Sotelo 2-0 aurreratu baitzen. Bigarren zatian [[Marco Antonio Boronat|Boronatek]] gola sartu zuen eta 81. minutuan [[Jesus Mari Arambarri|Arambarri]] arrasatear gazteak berdinketako gola sartu zuen, horrela taldearen igoera lortuz. Handik aurrera Erreala lehen mailan sendotu zen eta urte askotan "azken igoera" bezala ezagutu izan zen harik eta 2007an berriz bigarren mailara jaitsi zen arte.
=== Urrezko aroa ===
1968an 14. egin zuen ligan baina hurrengo urteetan taularen erdialdetik gora finkatu zen. Denboraldi honetan bertan [[Rafael Mendiluce]]k Errealaren Ligako 1000. gola sartu zuen. 1973-74 urtean 4. egin zuen eta hurrengo urtean aurreneko aldiz Europako txapelketa batean hartu zuen parte. [[UEFA Kopa]]ko lehen itzuliko partida [[FC Baník Ostrava|Baník Ostrava]] talde txekiarraren kontra jokatu zuen Kanporatua izan zen. Atotxan 0-1 emaitzaz galdu zuen eta Txekian 4-0 egin zuen. Ligan ordea berriz ere 4. postua lortu zuen eta hurrengo urtean ere UEFA Kopn jokatu zuen. Lehen itzulian [[Grasshopper Club Zürich|Grasshoppers Zürich]] garaitu zuen eta final 1/16-tan [[Liverpool Football Club|Liverpool FC]] tokatu zitzaion aurkari. Partida biak galdu bazituen ere Europako talde handi batek Atotxan jokatu zuen aurreneko aldiz.
[[Fitxategi:Ikurrina, Euskal Derbia, 1976.jpg|thumb|250px|Ikurrinaren eguna, 1976ko Errealaren eta Athleticen arteko derbian.]]
1979-80 denboraldian, [[Alberto Ormaetxea]] entrenatzaile zuela, partidarik galdu gabeko errekorra lortu zuen Ligan: 32 norgehiagoka, hain zuzen ere, denboraldi berean eta 38 guztira. Ez zuen ordea Liga irabazterik lortu azken partidan [[Sevilla Fútbol Club|Sevillaren]] aurka 2-1 galdu baitzuen, Sevillak bi jokalari gutxiago zituela. Europako errekor handiena izan zen urte askotan zehar.
[[1981]]eko [[apirilaren 26]]an, [[Gijón]]-en, Ligako txapeldun izatea lortu zuten historian lehenengo aldiz. [[Real Sporting de Gijón|Sporting-en]] aurka jokatu zuen eta galtzen zihoala azken minutuan [[Jesus Maria Zamora|Jesus Mari Zamorak]] berdinketaren gola sartu zuen eta Liga eskuratu zuen Errealak. Balentria hau lortu zuen taldea zaletuen oroimenean gelditu zen iltzatuta: [[Luis Miguel Arconada|Arconada]], [[Alberto Gorriz|Gorriz]], [[Genaro Zelaieta|Zelaieta]], [[Inaxio Kortabarria|Kortabarria]], [[Julio Olaizola|Olaizola]], [[Periko Alonso|Alonso]], [[Diego Álvarez|Diego]], [[Jesus Maria Zamora|Zamora]], [[Santi Idigoras|Idigoras]], [[Jesus Mari Satrustegi|Satrustegi]] eta [[Roberto Lopez Ufarte|Lopez Ufarte]]. Bigarren zatian [[Juan Antonio Larrañaga|Larrañaga]] eta [[Jose Maria Bakero|Bakero]] atera ziren. Entrenatzailea [[Alberto Ormaetxea]] zen eta laguntzailea [[Marco Antonio Boronat|Boronat]].
1982an bigarren Liga txapelketa eskuratu zuen, azken partida [[Athletic]]-en aurka Atotxan jokatuz. 2-1 emaitzaz nagusitu zen. Superkopa ere irabazi zuen [[Real Madril]] 4-1 emaitzaz garaituta. Uda hartan Espainian jokatu zen [[Munduko Futbol Txapelketa]] eta Errealeko jokalari ugari izan ziren Espainiako selekzioan. Selekzioak ordea ez zuen arrakastarik izan. Hurrengo urtean Errealak [[Txapeldunen Liga|Europako Kopa]] jokatu zuen. Finalerdietan [[Hamburger SV]] taldea izan zuen aurkari. Atotxan 1-1 emaitzaz berdindu zuten eta Alemanian 2-1 galdu zuen eta finalik gabe gelditu zen. Hamburgotarrak izan ziren urte hartako txapeldunak.
[[Fitxategi:Equipo titular de la Real Sociedad en la temporada 1989-1990, con el exponsor de Niessen en la camiseta-1.jpg|thumb|250px|1988ko Errege Kopako finaleko taldea:<br/>Zutik, ezkerretik eskumara:<br/>Arkonada, Gorriz, Gajate, Lopez Rekarte, Larrañaga eta Xanti Bakero.<br/>Belauniko, ezkerretik eskumara:<br/>Anza (masajista), Zuñiga, J.M. Bakero, Loren, Zamora eta Txiki Begiristain.]]
Urrezko aroa 1980. hamarkada amaierararte luzatu zen 1987 eta 1988an jokaturiko Errege Kopako finalekin. 1987an [[Zaragoza]]n jokatu zuen [[Atletico Madril]]en aurka eta 2-2 berdindu ondoren penalti jaurtiketetan lortu zuen Errege Kopa irabaztea. [[John Benjamin Toshack|J. B. Toshack]] galestarra zuen entrenatzaile eta Liga irabazi zuten jokalariekin batera harrobiaren emaitza berriak ziren taldean, [[Aitor Begiristain|''Txiki'' Begiristain]] eta [[Luis Maria Lopez Rekarte|Lopez Rekarte]] adibidez. 1988ko finala [[FC Barcelona]]ren aurka jokatzea tokatu zitzaion. Erreala faboritoa bazen ere laugarren aldiz galdu zuen talde kataluniarraren aurka. [[José Ramón Alexanko|Alexankok]] sartu zuen partidako gol bakarra. 1989an [[UEFA Kopa]]ko final laurdenak jokatu zituen baina [[VfB Stuttgart]] talde alemaniarrak penalti jaurtiketetan garaitu zuen. Urte berean [[Juan Antonio Larrañaga]]k Errealaren 2000. gola sartu zuen.
=== 1990. hamarkada: Atzerritarrak Errealean ===
XX mendearen amaiera aldera Ligako taldeak jokalari atzerritarrez betetzen hasi ziren eta Errealak ere ezin izan zuen egoera ekidin. 1989ko udan jokalari ugarik taldea utzi zuten alde berean, Begiristain, Lopez Rekarte, Bakero, Loren, Iturrino eta Lopez Ufartek. [[John Aldridge]] izan zen aurreneko atzerritarra, bi denboraldi egin zituen taldean eta 33 gol sartu zituen. Hurrengo urtean [[Dalian Atkinson]] eta [[Kevin Richardson]] etorri ziren baina ez zuten arrakasta bera izan. 1993 urtean [[Anoeta estadioa]] inauguratu zuen.
Maila handiko atzerritarrak etorri ziren hurrengo urteetan: [[Carlos Xavier]], [[Oceano Andrade da Cruz|Oceano]] eta [[Ricardo Sá Pinto|Sá Pinto]] portugaldarrak, [[Valeri Karpin]] estoniarra, [[Meho Kodro]] bosniarra, [[Gheorghe Craioveanu|"Gica" Craioveanu]] errumaniarra, [[Darko Kovačević]] jugoslaviarra eta [[Nihat Kahveci]] eta [[Tayfun Korkut]] turkiarrak. Horiekin batera, [[Alberto López Fernández|Alberto López]], [[Agustin Aranzabal]], [[Lorenzo Juarros|Loren Juarros]], [[Javier de Pedro|Javi de Pedro]], [[Andoni Imaz]], [[Jose Antonio Pikabea|''Kote'' Pikabea]], [[Aitor Lopez Rekarte]], [[Iñigo Idiakez]] edo [[Luis Pérez Pascual|Luis Pérez]] bezalako harrobiko jokalarien hamarkada izan zen.
Emaitzei dagokienez garai apala izan zen baina bi salbuespen izan ziren, 1997-98ko hirugarren postua eta batez ere 2002-03ko bigarren postua, azken partidararte Liga lortzeko borrokan aritu zena. [[Raynald Denoueix]] zen orduko entrenatzailea, eta jokalari aipagarrienak [[Xabier Alonso|Xabi Alonso]], [[Mikel Aranburu]], [[Mikel Labaka]], [[Javier de Pedro|Javi de Pedro]], [[Darko Kovačević]] eta [[Nihat Kahveci]] ziren. Hurrengo urtean [[Txapeldunen Liga]]n jokatu zuen. Lehenengo fasea pasa ondoren ([[Olympiacos F.C.|Olympiakos]], [[Galatasaray]] eta [[Juventus FC|Juventusen]] aurka), hurrengo fasean [[Olympique Lyonnais]] taldearen kontra galdu zuten. Ligan ordea gorriak pasa zituen.
=== Bigarren mailan ===
Hurrengo urtean jokalari aldaketa ugari izan zen eta harrobia indartu beharrean atzerritarrez bete zen taldea. Nortasuna galtzea ekarri zuen honek eta 2007an maila galdu zen 40 urteren ondoren. 2009an Errealak taldearen sorreraren mendeurrena bigarren mailan zegoela ospatu zuen [[Real Madril]]en aurkako lagunarteko partida batekin. 2010eko ekainaren 13an lehen mailara itzultzea lortu zuen.
=== Mendeurrena eta gero ===
2009. urtean, Realak bere sorreraren mendeurrena ospatu zuen. Urtean zehar hainbat ekintza antolatu ziren, baina, ekintzarik garrantzitsuena '''Mendeurrenaren Partida''' izan zen [[2009]]ko [[abuztuaren 15]]ean [[Donostia]]ko [[Anoeta estadioa|Anoetako estadioan]]. Errealak [[Real Madril]]en aurka jokatu zuen, han ziren [[Cristiano Ronaldo]], [[Kaká]], [[Karim Benzema|Benzema]] eta [[Xabier Alonso|Xabi Alonso]] .
{{partida
| data = [[2009]]-[[abuztuaren 15|08-15]]
| ordua = 22:00
| taldea1 = Real Sociedad
| taldea2 = [[Real Madril]]
| emaitza1 = 0
| emaitza2 = 2
| golak1 =
| golak2 = {{gol|48}} [[Karim Benzema|Benzema]]<br />{{gol|90}} [[Wesley Sneijder|Sneijder]]
| estadioa = [[Anoeta estadioa|Anoetako estadioa]], [[Donostia]]
| ikusleak = 26.000
| epailea = [[Pérez Lasa]]
| erreportajea = [http://real-sociedad.diariovasco.com/noticias/2009-08-16/galaxia-esta-lejos-aqui-20090816.html erreportaia]
}}
[[Fitxategi:Gipuzkoarren arteko derbia.jpg|thumb|Gipuzkoarren arteko derbia lehen mailan.]]
[[Fitxategi:ZENIT VS. REAL SOCIEDAD 3 - 1 (7).jpg|thumb|2017-18ko Europa Leagueko partida, [[FC Zenit San Petersburgo|Zeniten]] aurka, [[San Petersburgo]]n.]]
Lehenengo denboraldian azken jardunaldian salbatu bazen ere hurrengo urteetan Europako postuei begira egon da. Entrenatzaile dantza handia izan du ordea eta proiektuari jarraitasuna ematea kostatu izan zaio. Hamarkada honetan harrobiari behar duen garrantzia eman zaio ([[Asier Illarramendi]], [[Imanol Agirretxe]], [[Asier Illarramendi]], [[Xabi Prieto]], [[Iñigo Martinez]], [[Mikel Oiartzabal]], [[Álvaro Odriozola]], [[David Zurutuza]]...) eta atzerritan bikainak ere izan ditu, aipagarrienak [[Antoine Griezmann]], [[Claudio Bravo]], [[Carlos Vela]] eta [[Willian José]] izan dira. 2012an [[Mikel Aranburu]]ren agurra ospatu zuten taldeak eta zaletuek.
2012-13 denboraldian laugarren postua eskuratu zuen [[Philippe Montanier]] entrenatzaile frantsesaren eskutik eta Txapeldunen Ligara sailkatu zen berriz ere. Hurrengo denboraldian Ligaxka fasetik ez zen pasa baina Ligan 7. postuan amaitu zenez UEFA Koparako sailkatu zen. Aspaldiko partez Errege Kopan final erdietara iritsi zen eta beti bezala FC Barcelonak kanporatu zuen.
Ezustean entrenatzaile frantziarra joan ondoren, [[Jagoba Arrasate]]k hartu zuen taldearen ardura. Emaitza onak lortzeko helburuaz abiatu zuen denboraldia baina UEFA Kopatik uste baino lehenago kanporatua izan zen eta denboraldi gorabeheratsua izan zuen Errealak. Hurrengo urteetan ere bide beretik jarraitu zuen.
Urte batzuen buruan, azken jardunaldian Europa Leaguerako txartela eskuratu zuen errealak, Celtaren aurkako partidua irabazi eta gero seigarren postua lortuz. Final hamaseirenetan [[SV Austria Salzburg|Salzburg]] talde austriarrak kanporatu zuen. 2018an [[Asier Garitano]] entrenatzaile bergararra fitxatu zuen baina emaitzaz ez ziren esperotakoak izan eta abenduan kaleratua izan zen. [[Imanol Alguacil|Imanolek]] hartu zuen taldea eta azken jardunaldirarte Europan sartzeko lehian egon bazen ere denboraldia eskasa izan zen.
Hurrengo denboraldia ordea, Roberto Olabek fitxaketekin egin zuen lan izugarriaren ondoren, [[Martin Ødegaard|Martin Odegaard]], [[Alexander Isak]], [[Cristian Portu|Portu]] eta [[Alejandro Remiro|Alex Remiro]] fitxatuz, denboraldi polita egin zuen errealak. Ligan 6. postuan amaitu zuen, eta 33 urtean lehen aldiz kopako finalera sailkatu zen, hau [[COVID-19|Covid-19]] pandemiaren eraginez hurrengo urtera atzeratuz. Koparen final hori 2021eko apirilaren 3an jokatu zen eta Real Sociedadek 1-0 irabazi zion Athletici.
2022-23 denboraldian laugarren postua lortu zuen eta hurrengo urtean [[UEFAko Txapeldunen Liga|Txapeldunen Ligan]] jokatuko zuen berriz. Ligaxkako faseanaurreko urteko txapelduna egokitu bazitzaion ere, [[Football Club Internazionale Milano|Milango Inter]], multzoburu sailkatu zen. Final zortzirenetan [[Paris Saint-Germain FC|PSG]]-ren aurka jokatu zuen eta frantziarrak nagusitu ziren. Bestalde Errege Kopan final aurrekoetara iritsi zen eta penalti jaurtiketatan [[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]] nagusitu zitzaion. Ligan seigarren egin zuen eta Europa Leaguerako sailkatu zen, Europako txapelketatarako bosgarren aldiz jarraian sartu zen beraz.
== Ekipamendua ==
[[Fitxategi:Krasnodar-Real Sosiedad (20).jpg|thumb|280px|2014-15 denboraldiko taldea.]]
* '''Lehen ekipamendua''': sortu zenetik, jantzi berbera eraman du taldeak: elastiko zuri-urdina eta galtza zuriak. Galtzerdiak bakarrik aldatu dira; batzuetan, zuri-urdinak; besteetan, urdinak.
* '''Bigarren ekipamendua''': behin baino gehiagotan aldatu du bigarren jantzia. Normalean, guztiz urdina da, baina gorria, berdea eta laranja ere jantzi izan ditu. 2006-2007 denboraldian, lerro horizontal beltz eta urdinez osatutako elastikoa jantzi zuen, galtza beltzak eta galtzerdi urdin-beltzak zituela.
=== Txapelketak ===
{|
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _navy_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes|
eskuin-esku eredua = _navy_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = 000080|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = 000080|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1909 <br/>Kopa txap.<br/>[[Club Ciclista San Sebastián|Club Ciclista]]|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _bluelines|
gorputz eredua = _bluestripes|
eskuin-esku eredua = _bluelines|
praka eredua = _bluesides|
galtzerdi eredua 1 = _socks|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 1981, 1982 <br/>Liga txapelduna|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _bluelines|
gorputz eredua = _ifk1617h|
eskuin-esku eredua = _bluelines|
praka eredua = _sides_on_white|
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = ffffff|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = ffffff|
prakak = 0042E8|
galtzerdiak = 0042E8|
izenburua = 1987 <br/>Kopa txapelduna|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1819h|
gorputz eredua = _rsociedad1819h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1819h|
praka eredua = _rsociedad1819h|
galtzerdi eredua = _rsociedad1819h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2019<br/>Erreginaren Kopa txap.|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2021H|
gorputz eredua = _realsociedad2021H|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2021H|
praka eredua = _realsociedad2021H|
galtzerdi eredua = _realsociedad2021H|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2020 <br/>Kopa txapelduna|
}}
|
|}
=== Etxeko uniformearen bilakaera ===
* '''Aurreko taldeak:'''
{|
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _darkgreenhalf2|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = |
ezker-eskua = 006400|
gorputza = ffcc0f|
eskuin-eskua = 006400|
prakak = 000000|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1904 <br/>[[San Sebastian Recreation Club|SS Recreation Club]]|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _yellow_stripes|
gorputz eredua = _yellowstripes|
eskuin-esku eredua = _yellow_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = 006400|
gorputza = 006400|
eskuin-eskua = 006400|
prakak = 000000|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1905 <br/>[[San Sebastian Recreation Club|SS Recreation Club]]|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _navy_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes|
eskuin-esku eredua = _navy_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = 000080|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = 000080|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1909<br/>[[Club Ciclista San Sebastián|Club Ciclista SS]]|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _navy_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes|
eskuin-esku eredua = _navy_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = 000080|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = 000000|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1910<br/>[[Vasconia Sporting Club (Donostia)|Vasconia Sporting Club]]|
}}
|}
* '''Erreala:'''
{|
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes |
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = 0047AB|
gorputza = 0047AB|
eskuin-eskua = 0047AB|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1914|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _whitehalf|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = 000040|
gorputza = 000040|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1919|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes4|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = 0047AB|
gorputza = 0047AB|
eskuin-eskua = 0047AB|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1927|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _blue_stripes|
gorputz eredua = _blue_stripes |
eskuin-esku eredua = _blue_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 1934|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = 18327D|
gorputza = 18327D|
eskuin-eskua = 18327D|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 18327D|
izenburua = 1955|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes |
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 2266BB|
gorputza = 2266BB|
eskuin-eskua = 2266BB|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 2266BB|
izenburua = 1967|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _blue_stripes|
gorputz eredua = _blue_stripes |
eskuin-esku eredua = _blue_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 1976|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _bluelines|
gorputz eredua = _bluestripes|
eskuin-esku eredua = _bluelines|
praka eredua = _bluesides|
galtzerdi eredua 1 = _socks|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 1981|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _bluelines|
gorputz eredua = _ifk1617h|
eskuin-esku eredua = _bluelines|
praka eredua = _bluesides|
galtzerdi eredua = _2_stripes_white|
ezker-eskua = ffffff|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = ffffff|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0042E8|
izenburua = 1987|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _ifk1617h|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = |
ezker-eskua = 0042E8|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = 0042E8|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 1988|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes4|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = |
ezker-eskua = 0000FF|
gorputza = 0000FF|
eskuin-eskua = 0000FF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 1990|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes4|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 0000FF|
gorputza = 0000FF|
eskuin-eskua = 0000FF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 1993|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes4|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = _sides_on_white|
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 000040|
gorputza = 000040|
eskuin-eskua = 000040|
prakak = 000040|
galtzerdiak = 000040|
izenburua = 1996|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes4|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = _sides_on_white|
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 000040|
gorputza = 000040|
eskuin-eskua = 000040|
prakak = 000040|
galtzerdiak = 000040|
izenburua = 1998|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _whitestripes|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = _sides_on_white|
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 000040|
gorputza = 000040|
eskuin-eskua = 000040|
prakak = 000040|
galtzerdiak = 000040|
izenburua = 2000|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _whitestripes|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = _sides_on_white|
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 000040|
gorputza = 000040|
eskuin-eskua = 000040|
prakak = 000040|
galtzerdiak = 000040|
izenburua = 2005|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _whiteshoulders|
gorputz eredua = _avai10h|
eskuin-esku eredua = _whiteshoulders|
praka eredua = _bluebottom|
galtzerdi eredua = _withestripes|
ezker-eskua = 0000FF|
gorputza = 0000FF|
eskuin-eskua = 0000FF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 2010|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _white_stripes|
gorputz eredua = _realsociedad1213h|
eskuin-esku eredua = _white_stripes|
praka eredua = _colchester0809t|
galtzerdi eredua 1 = _caen1011H|
ezker-eskua = 0000FF|
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = 0000FF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = 0000FF|
izenburua = 2012-2013|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsoc1314h|
gorputz eredua = _rsoc1314h|
eskuin-esku eredua = _rsoc1314h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _nike_2010_white|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = 0000ff |
izenburua = 2013-2014|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad1415h|
gorputz eredua = _realsociedad1415h|
eskuin-esku eredua = _realsociedad1415h|
praka eredua = _rsoc1415h|
galtzerdi eredua = _rsoc1415h|
ezker-eskua = 000080 |
gorputza = 000080 |
eskuin-eskua = 000080 |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = 000080 |
izenburua = 2014-2015|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad1516h|
gorputz eredua = _realsociedad1516h|
eskuin-esku eredua = _realsociedad1516h|
praka eredua = _realsociedad1516h|
galtzerdi eredua = _realsociedad1516h|
ezker-eskua = 000080 |
gorputza = 000080 |
eskuin-eskua = 000080 |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2015-2016|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1617h|
gorputz eredua = _rsociedad1617h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1617h|
praka eredua = _rsociedad1617h|
galtzerdi eredua = _rsociedad1617h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2016-2017|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1718h|
gorputz eredua = _rsociedad1718h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1718h|
praka eredua = _millonarios14a|
galtzerdi eredua = _rsociedad1718h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2017-2018|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1819h|
gorputz eredua = _rsociedad1819h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1819h|
praka eredua = _rsociedad1819h|
galtzerdi eredua = _rsociedad1819h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2018-2019|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1920h|
gorputz eredua = _rsociedad1920h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1920h|
praka eredua = _rsociedad1920h|
galtzerdi eredua = _rsociedad1920h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2019-2020|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2021H|
gorputz eredua = _realsociedad2021H|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2021H|
praka eredua = _realsociedad2021H|
galtzerdi eredua = _realsociedad2021H|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2020-2021|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2122h|
gorputz eredua = _realsociedad2122h|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2122h|
praka eredua = _realsociedad2122h|
galtzerdi eredua = _realsociedad2122h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2021-2022|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2223h|
gorputz eredua = _realsociedad2223h|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2223h|
praka eredua =_realsociedad2223h|
galtzerdi eredua = _realsociedad2223h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2022-2023|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad2324h|
gorputz eredua = _rsociedad2324h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad2324h|
praka eredua = _rsociedad2324h|
galtzerdi eredua = _rsociedad2324h1|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2023-2024|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad2425h|
gorputz eredua = _rsociedad2425h|
eskuin-esku eredua = _rsociedad2425h|
praka eredua = _rsociedad2425h|
galtzerdi eredua = _rsociedad2425h|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2024-2025|
}}
|
|}
=== Kanpoko uniformearen bilakaera ===
{|
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _yellow_stripes|
gorputz eredua = _yellowstripes|
eskuin-esku eredua = _yellow_stripes|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _yellowtop|
ezker-eskua = 2C9656|
gorputza = 2C9656|
eskuin-eskua = 2C9656|
prakak = 2C9656|
galtzerdiak = 2C9656|
izenburua = 2007-2009|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _collar redhalf2|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = |
ezker-eskua = FF5F00|
gorputza = FF5F00|
eskuin-eskua = FF0000|
prakak = FF5F00|
galtzerdiak = FF0000|
izenburua = 2009-2010|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _navylower|
gorputz eredua = _blackstripes|
eskuin-esku eredua = _navylower|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = |
ezker-eskua = 000000|
gorputza = 000060|
eskuin-eskua = 000000|
prakak = 000000|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 2010-2011|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _yellowborder|
gorputz eredua = |
eskuin-esku eredua = _yellowborder|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _nike_2010_white|
ezker-eskua = 000040|
gorputza = FFFF00|
eskuin-eskua = 000040|
prakak = 000040|
galtzerdiak = 000040|
izenburua = 2011-2012|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _dundee0910h|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _dundee1213h|
ezker-eskua = FF5F00 |
gorputza = FF5F00 |
eskuin-eskua = FF5F00 |
prakak = 000000 |
galtzerdiak = 000000 |
izenburua = 2012-2013|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _rsoc1314a|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _nike_2010_white|
ezker-eskua = 000000 |
gorputza = 000000 |
eskuin-eskua = 000000 |
prakak = 000000 |
galtzerdiak = 000000 |
izenburua = 2013-2014|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad1415a|
gorputz eredua = _rsoc1415A|
eskuin-esku eredua = _rsoc1415a|
praka eredua = _rsoc1415a|
galtzerdi eredua = _3_orange_stripes|
ezker-eskua = 000000 |
gorputza = 000000 |
eskuin-eskua = 000000 |
prakak = 000000 |
galtzerdiak = 000000 |
izenburua = 2014-2015|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad1516a|
gorputz eredua = _realsociedad1516a|
eskuin-esku eredua = _realsociedad1516a|
praka eredua = _realsociedad1516a|
galtzerdi eredua = _realsociedad1516a|
ezker-eskua = 990000 |
gorputza = 990000 |
eskuin-eskua = 990000 |
prakak = 990000 |
galtzerdiak = 990000 |
izenburua = 2015-2016|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1617a|
gorputz eredua = _rsociedad1617a|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1617a|
praka eredua = _rsociedad1617a|
galtzerdi eredua = _rsociedad1617a|
ezker-eskua = 990000 |
gorputza = 990000 |
eskuin-eskua = 990000 |
prakak = 990000 |
galtzerdiak = 990000 |
izenburua = 2016-2017|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1718a|
gorputz eredua = _rsociedad1718a|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1718a|
praka eredua = _rsociedad1718a|
galtzerdi eredua = _rsociedad1718a|
ezker-eskua = 990000 |
gorputza = 990000 |
eskuin-eskua = 990000 |
prakak = 990000 |
galtzerdiak = 990000 |
izenburua = 2017-2018|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1819a|
gorputz eredua = _rsociedad1819a|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1819a|
praka eredua = _shorts|
galtzerdi eredua = _rsociedad1819a|
ezker-eskua = 990000 |
gorputza = 990000 |
eskuin-eskua = 990000 |
prakak = 545454 |
galtzerdiak = 990000 |
izenburua = 2018-2019|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad1920a|
gorputz eredua = _rsociedad1920a|
eskuin-esku eredua = _rsociedad1920a|
praka eredua = _rsociedad1920a|
galtzerdi eredua = _rsociedad1920a|
ezker-eskua = FFFFFF |
gorputza = FFFFFF |
eskuin-eskua = FFFFFF |
prakak = FFFFFF |
galtzerdiak = FFFFFF |
izenburua = 2019-2020|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2021A|
gorputz eredua = _realsociedad2021A|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2021A|
praka eredua = _realsociedad2021A|
galtzerdi eredua = _socks|
ezker-eskua = 000000|
gorputza = 000000|
eskuin-eskua = 000000|
prakak = 000000|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 2020-2021|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2122a|
gorputz eredua = _realsociedad2122a|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2122a|
praka eredua = _realsociedad2122a|
galtzerdi eredua = _realsociedad2122a|
ezker-eskua = 7B121B|
gorputza = 7B121B|
eskuin-eskua = 7B121B|
prakak = 7B121B|
galtzerdiak = 7B121B|
izenburua = 2021-2022|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2223a|
gorputz eredua = _realsociedad2223a|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2223a|
praka eredua = _realsociedad2223a|
galtzerdi eredua = _realsociedad2223a|
ezker-eskua = 282828|
gorputza = 282828|
eskuin-eskua = 282828|
prakak = 282828|
galtzerdiak = 282828|
izenburua = 2022-2023|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _rsociedad2324a|
gorputz eredua = _rsociedad2324a|
eskuin-esku eredua = _rsociedad2324a|
praka eredua = _rsociedad2324a|
galtzerdi eredua = _realsociedad2223a|
ezker-eskua = 00003a|
gorputza = 00003a|
eskuin-eskua = 00003a|
prakak = 00003a|
galtzerdiak = 00003a|
izenburua = 2023-2024|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _realsociedad2425a|
gorputz eredua = _realsociedad2425a|
eskuin-esku eredua = _realsociedad2425a|
praka eredua = _rsociedad2425a|
galtzerdi eredua = _realsociedad2223a|
ezker-eskua = 00003a|
gorputza = 00003a|
eskuin-eskua = 00003a|
prakak = 00003a|
galtzerdiak = 00003a|
izenburua = 2024-2025|
}}
|
|}
== Armarria ==
{| class="wikitable"
|-
! Club Ciclista !! Sociedad de Foot-ball !! Real Sociedad
|-
| [[Fitxategi:Ciclista-FC.png|150px]] || [[Fitxategi:Sociedad SanSebastián 1909.svg|150px]] || [[Fitxategi:Letrero de la fachada de Anoeta (cropped).JPG|150px]]
|-
| 1907-1909 || 1909-1910 || 1910-etik aurrera
|}
== Ereserkia ==
{{sakontzeko|Txuri-urdin}}
{|border="0" cellpadding="2"
|- valign="top"
|
[[1970eko hamarkada]]n [[Ricardo Sabadie]]k [[Txuri-urdin|Txuri-urdin ereserkia]] ondu zuen:
''Txuri-urdin, txuri urdin maitea''
''Txuri-urdin, txuri-urdin aurrera''
:''Beti, beti maite, maite, maitea''
: ''Donostia, donostiarra (bis)''
:''Aurrera mutilak! Aurrera''' '''Gipuzkoa! Aurrera txuri'''-'''urdinak! (bis)''
:''Gazte, gazte, gazte, gazte,''' '''gaztedi''
''Gaztedi aupa aupa mutilak!''
:''Gazte, gazte, gazte, gazte, gaztedi,''
:''Gaztedi txuri-urdinak! ''''(bis)''
|
:[[2009]]an Mendeurrena ospatzeko [[Andoni Egaña|Egaña]] eta [[Mikel Erentxun|Erentxunek]] hau ondu zuten:
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala bihotzean''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala ahotsetan''
:''Ehun urtez bizi izaten, badaki maitemina''
:''Oso harro daramatzagu, oh kolore txuri-urdinak''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala bihotzean''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala ahotsetan''
:''Hondartzan abiatu eta hasi ginen Ondarretan''
:''Garenera iritsi gara Atotxan eta Anoetan''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala bihotzean''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala ahotsetan''
:''Oroimenak gordetzen duen barreneko gogo poza'',
:''Puertollano edo Atotxa, El Molinón, Zaragoza'',
:''Irabaztean apaldu, galtzean galdu ongi''
:''Harrobia hor daukagu, balio horien harrobi''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala bihotzean''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala ahotsetan''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala bihotzean''
:''Ehun urtez aupa Reala, beti Reala ametsetan''
|}
2007-2008. urtean ''Amets Bat'' ekitaldia sortu zen Realean, gazteriak taldea animatzeko eta jarraitzeko bideratutako ekitaldiz osatua. Horri ere ereserkia egin zitzaion:
{|border="0" cellpadding="2"
|- valign="top"
|
:''Zelaira gatoz, etxera (aupa Real)''
:''kanpora baina, etxera (aupa Real)''
:''Anoetara, etxera''
:''animatzen hustu eta''
:''amets bat betetzera''
:''Harro eta pozik gatoz''
:''gaur Anoetara''
:''umetatik Realaren'',
:''jarraitzaile gara''
|
:''harmailatik, zelaira ta''
:''zelaitikan harmailara''
:''guztien amets bakarra''
:''txuri-urdina da''
:''Zelaira gatoz, etxera (aupa Real)''
:''kanpora baina, etxera (aupa Real)''
:''Anoetara, etxera''
:''animatzen hustu eta''
:''amets bat betetzera.''
|
:''Zeinek esan du zaleak''
:''ez duela indarrik''
:''jokalariek badute''
:''laguntza beharrik''
:''aupa Real esatean''
:''milaka ume eztarrik''
:''zelaikoak ez zaizkigu''
:''sentitzen bakarrik''
|
:''Zelaira gatoz, etxera (aupa Real)''
:''kanpora baina, etxera (aupa Real)''
:''Anoetara, etxera''
:''animatzen hustu eta''
:''amets bat betetzera''
|}
== 2024/2025 taldea ==
2025eko urtarrilaren 5ean eguneratua.
{{Fs start}}
{{Fs player|no= 1|pos=ATE|nat=EUS|name=[[Alex Remiro]]}}
{{Fs player|no= 2|pos=ATZ|nat=EUS|name=[[Álvaro Odriozola]]}}
{{Fs player|no= 3|pos=ATZ|nat=EUS|name=[[Aihen Muñoz]]}}
{{Fs player|no= 4|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Martin Zubimendi]]}}
{{Fs player|no= 5|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Igor Zubeldia]]}}
{{Fs player|no= 6|pos=ATZ|nat=EUS|name=[[Aritz Elustondo]]}}
{{Fs player|no= 7|pos=AUR|nat=EUS|name=[[Ander Barrenetxea]]}}
{{Fs player|no= 8|pos=ERD|nat=RUS|name=[[Arsen Zakharyan]]}}
{{Fs player|no= 9|pos=AUR|nat=ISL|name=[[Orri Óskarsson]]}}
{{Fs player|no=10|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Mikel Oiartzabal]]}} ''(kapitaina)''
{{Fs player|no=11|pos=AUR|nat=SUR|name=[[Sheraldo Becker]]}}
{{Fs player|no=12|pos=ATZ|nat=ESP|name=[[Javier López Carballo|Javi López]]}}
{{Fs player|no=13|pos=ATE|nat=EUS|name=[[Unai Marrero]]}}
{{Fs player|no=14|pos=AUR|nat=JAP|name=[[Takefusa Kubo]]}}
{{Fs mid}}
{{Fs player|no=15|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Urko González de Zarate]]}}
{{Fs player|no=16|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Jon Ander Olasagasti]]}}
{{Fs player|no=17|pos=ATZ|nat=CAT|name=[[Sergio Gómez (2000an jaioa)|Sergio Gómez]]}}
{{Fs player|no=18|pos=ATZ|nat=MLI|name=[[Hamari Traoré]]}}
{{Fs player|no=19|pos=AUR|nat=NGA|name=[[Sadiq Umar]]}}
{{Fs player|no=20|pos=ATZ|nat=EUS|name=[[Jon Pacheco]]}}
{{Fs player|no=21|pos=ATZ|nat=MAR|name=[[Nayef Aguerd]]}}
{{Fs player|no=22|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Beñat Turrientes]]}}
{{Fs player|no=23|pos=ERD|nat=GAL|name=[[Brais Méndez]]}}
{{Fs player|no=24|pos=ERD|nat=CRO|name=[[Luka Sučić]]}}
{{Fs player|no=27|pos=ATZ|nat=VEN|name=[[Jon Mikel Aranburu]]}}
{{Fs player|no=28|pos=ERD|nat=ESP|name=[[Pablo Marín]]}}
{{Fs player|no=31|pos=ATZ|nat=EUS|name=[[Jon Martín]]}}
{{Fs end}}
=== Utzitako jokalariak ===
{{Fs start}}
{{Fs player|no= -|pos=AUR|nat=EUS|name=[[Jon Karrikaburu]]}}
{{Fs player|no= -|pos=ERD|nat=EUS|name=[[Jon Magunazelaia]]}}
{{Fs end}}
== Lehen taldea denboraldika ==
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 20|
=== 1950-1960 ===
=== 1960-1970 ===
=== 1970-1980 ===
* [[Real Sociedad 1970-1971]]
* [[Real Sociedad 1971-1972]]
* [[Real Sociedad 1972-1973]]
* [[Real Sociedad 1973-1974]]
* [[Real Sociedad 1974-1975]]
* [[Real Sociedad 1975-1976]]
* [[Real Sociedad 1976-1977]]
* [[Real Sociedad 1977-1978]]
* [[Real Sociedad 1978-1979]]
* [[Real Sociedad 1979-1980]]
=== 1980-1990 ===
* [[Real Sociedad 1980-1981]]
* [[Real Sociedad 1981-1982 denboraldia|Real Sociedad 1981-1982]]
* [[Real Sociedad 1982-1983]]
* [[Real Sociedad 1983-1984]]
* [[Real Sociedad 1984-1985]]
* [[Real Sociedad 1985-1986]]
* [[Real Sociedad 1986-1987]]
* [[Real Sociedad 1987-1988]]
* [[Real Sociedad 1988-1989]]
* [[Real Sociedad 1989-1990]]
=== 1990-2000 ===
* [[Real Sociedad 1990-1991]]
* [[Real Sociedad 1991-1992]]
* [[Real Sociedad 1992-1993]]
* [[Real Sociedad 1993-1994]]
* [[Real Sociedad 1994-1995]]
* [[Real Sociedad 1995-1996]]
* [[Real Sociedad 1996-1997]]
* [[Real Sociedad 1997-1998]]
* [[Real Sociedad 1998-1999]]
* [[Real Sociedad 1999-2000]]
=== 2000-2010 ===
* [[Real Sociedad 2000-2001]]
* [[Real Sociedad 2001-2002]]
* [[Real Sociedad 2002-2003]]
* [[Real Sociedad 2003-2004]]
* [[Real Sociedad 2004-2005]]
* [[Real Sociedad 2005-2006]]
* [[Real Sociedad 2006-2007]]
* [[Real Sociedad 2007-2008]]
* [[Real Sociedad 2008-2009]]
* [[Real Sociedad 2009-2010 denboraldia|Real Sociedad 2009-2010]]
=== 2010-2020 ===
* [[Real Sociedad 2010-2011 denboraldia|Real Sociedad 2010-2011]]
* [[Real Sociedad 2012-2013]]
* [[Real Sociedad 2014-2015]]
* [[Real Sociedad 2015-2016]]
* [[Real Sociedad 2016-2017]]
* [[Real Sociedad 2017-2018]]
* [[Real Sociedad 2018-2019]]
* [[Real Sociedad 2019-2020]]
=== 2020- ===
* [[Real Sociedad 2020-2021]]
* [[Real Sociedad 2021-2022]]
* [[Real Sociedad 2022-2023]]
* [[Real Sociedad 2023-2024]]
* [[Real Sociedad 2024-2025]]
}}
== Futbol zelaia ==
=== Anoeta ===
{{sakontzeko|Anoetako estadioa}}
[[Fitxategi:Anoetaren estadioa.jpg|thumb|eskuinera|[[Anoeta estadioa|Anoetako estadioa]].]]
[[Anoeta estadioa|Anoetako]] Futbol Zelaia [[1993]]ko [[abuztuaren 13]]an inauguratu zuten. 32.000 pertsonarentzako tokia du. Zelaia 105 m. luze da eta 70 m. zabal. Futbolerako ez ezik, atlestismorako ere prestatuta dago. Realak partida ofizialak bertan jokatzen ditu, baina entrenatzeko [[Zubieta (argipena)|Zubietako]] zelaiak erabiltzen ditu, [[Lasarte-Oria|Lasarte]]<nowiki/>ren ondoan. Bertan, saskibaloi kantxak ere daude, baita errehabilitaziorako eremua, proiekzio aretoak eta gimnasioa ere. [[UEFA]]k kategoria goreneko estadio izendatu zuen eta [[UEFAko Txapeldunen Liga|Champions Leagueko]] finalak antolatzeko gai da.
=== Lehenagoko estadioak ===
* '''[[Atotxako futbol zelaia|Atotxa]]''': Realaren jarraitzaileen zelairik maitatuena, ziur aski, eta 75 urtean taldearen estadioa izan zena.
* '''[[Ondarretako futbol zelaia|Ondarreta]]''': Realaren lehen zelaia, Donostiako [[Antigua (Donostia)|Antigua]] auzoan. [[San Sebastian Recreation Club]] taldeak, Errealaren aurrekaria zenak, inauguratu zuen 1906an.
== Jarraitzaileak ==
[[Fitxategi:Patxi_erreala_01.jpg|eskuinera|thumb|Realzalea edo zaletu txuri-urdina.]]
[[CIS]] erakundeak [[2007]]an egindako inkesta baten arabera, [[Osasuna futbol kluba|Osasuna]] taldearekin berdinduta, Espainiako 11. futbol taldea da, jarraitzaileen kopurua kontuan hartuta. Inkestaren arabera, [[Espainia]]ko biztanle guztien % 1,3 dira realzaleak, eta beste % 1,5ek gustuko dute Reala, baina ez ''lehen talde'' gisan.<ref>{{es}} [http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2700_2719/2705/Es2705mar_A.pdf Barómetro de mayo de 2007]. Centro de Investigaciones Sociológicas.</ref>
[[2008]]ko martxoan Realaren aldeko 108 ''peña'' zeuden, honela banatuta:<ref>{{erreferentzia | url=http://www.realsociedad.com/caste/home/real.asp?menu=080102&id=15531 | izenburua= Peñas de la Real Sociedad| sartze-data= 10 de febrero de 2010 | argitaletxea= Real Sociedad}}</ref>
* 19, [[Donostia]]n.
* 46, [[Gipuzkoa]]n.
* 10, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] beste lurraldeetan (lau, [[Nafarroa]]n; 3, [[Araba]]n; 2, [[Ipar Euskal Herria]]n; eta 1, [[Bizkaia]]n).
* 33, [[Espainia]]n.
== Datuak ==
2023-24 barne:
* '''Denboraldiak 1. mailan''': 77
* '''Denboraldiak 2. mailan''': 16
* '''Denboraldiak 2. B mailan''': 0
* '''Denboraldiak 3. mailan''': 0
* '''Ligako posturik onena''': 1.a Lehen mailan (1980-81 eta 1981-82)
== Irabazitako txapelketak ==
=== Espainiako txapelketak ===
* '''[[Espainiako futbol ligako lehen maila|Espainiako Lehen Maila]] (2) :'''
** [[1981]], [[1982]]
** Txapeldunorde [[1980]], [[1988]] eta [[2003]]an.
* '''[[Futboleko Espainiako Errege Kopa|Errege Kopa]] (3) :'''
** [[1909]], [[1987]], [[2020]]
** Txapeldunorde [[1910]] (Vasconia izenarekin), [[1913]], [[1928]], [[1951]] eta [[1988]]an.
* '''[[Espainiako Superkopa]] (1) :'''
** [[1982]]
=== Europako txapelketak ===
{{sakontzeko|Errealaren ibilbidea Europan}}
* [[UEFAko Txapeldunen Liga]]: [[1983]]an finalerdietaraino iritsi ziren. Guztira bost aldiz jokatu dute Europako Kopan edo Champions League-an, azkena [[2014|2024]]an.
* [[UEFA Europa League]]: [[1989]]an final-laurdenetaraino iritsi ziren. Guztira 13 aldiz jokatu dute UEFA Kopan edo Europa League-an, azkena [[2023]]an, eta behin Europako Errekopan.
=== Beste txapelketa batzuk ===
* [[Gipuzkoako Herrialde Txapelketa]] (8): 1920, 1921, 1922, 1924, 1926, 1928, 1930, 1931.
* [[Euskal Herria Txapela]] (1): 2020.
=== Bakarkako sariak ===
* [[Pichichi saria]] (ligako golegilerik onenak):
** [[Paco Bienzobas]], 1929an. Ligaren historiako lehen pitxitxia izan zen.
* [[Zamora Saria]] (gol gutxien jasotako atezainak):
** [[Luis Miguel Arconada]], 1980, 1981 eta 1982an.
== Markarik onenak ==
* Partida gehien jokatutakoak
# [[Alberto Gorriz|Alberto "Bixio" Gorriz]]: 599 partida
# [[Juan Antonio Larrañaga]]: 589 p
# [[Jesus Maria Zamora|Jesus Mari Zamora]]: 588 p
# [[Luis Miguel Arconada]]: 551 p
# [[Xabi Prieto]]: 529 p
# [[Miguel Fuentes]]: 495 p
# [[Roberto López Ufarte]]: 474 p
# [[Agustin Gajate]]: 469 p
# [[Inaxio Kortabarria]]: 442 p
# [[Mikel Aranburu]]: 427 p
* Gol gehien sartutakoak
# [[Jesus Mari Satrustegi]]: 162 gol
# [[Ignacio María Alkorta]] "Txolin": 136 g
# [[Roberto Lopez Ufarte]]: 129 g
# [[Sebastián Ontoria]]: 114 g
# [[Paco Bienzobas]]: 109 g
# [[Darko Kovačević]]: 107 g
# [[Mikel Oiartzabal]]: 101 g
# [[Pedro Uralde]]: 100 g
# [[Mikel Oiartzabal|Jose Mari Bakero]]: 91 g
# [[José María Pérez Medrano|José Mari Pérez]]: 86 g
* Garaipenik handiena (lehen mailan)
** [[1933]]ko [[martxoaren 19]]an [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santanderen]] aurka, 8-0.
* Porrotik handiena (lehen mailan)
** [[1967]]ko [[irailaren 16]]an [[Real Madril]]en aurka, 9-1.
* Denbora gehien entrenatzaile moduan:
# [[Benito Diaz]]: 389 Partida (192 Irabazi, 67 Berdindu, 130 Galdu)
# [[John Benjamin Toshack]]: 386 P (158 I, 99 B, 129 G)
# [[Alberto Ormaetxea]]: 324 P (157 I, 87 B, 80 G)
# [[Andoni Elizondo]]: 234 P (97 I, 51 B, 86 G)
# [[Salvador Artigas]]: 168 P (53 I, 43 B, 72 G)
# [[Harry Lowe]]: 161 P (71 I, 23 B, 67 G)
# '''[[Imanol Alguacil]]''': 154, [[2021]]aren hasieran
# [[Jose Ignazio Urbieta]]: 143 P (50 I, 31 B, 62 G)
# [[Jose Antonio Irulegi]]: 112 P (45 I, 29 B, 38 G)
# [[Bernd Krauss]]: 99 P (40 I, 32 B, 27 G)
# [[José Berraondo]]: 91 P (43 I, 19 B, 29 G)
* Espainiako ligan jarraian galdu gabeko partiden errekorra: 38 partida (1978-79 denboraldiko 29. jardunalditik 1979-80 denboraldiko 32. jardunaldira bitartean).
* Partida ofizial batean lorturiko emaitzarik onena lortu zuen [[1941]]ean: Real Sociedad 14 - Valladolid 2.
== Azken urteetako ibilbidea ==
{{sakontzeko|Realaren historia}}
[[Fitxategi:SpanishLeaguePositionsRealSociedad.jpg|thumb|erdian|780px|Taldearen sailkapena historian zehar]]
{| class="wikitable"
|-
! Urtea !! Maila !! Postua !! Errege Kopa !! Superkopa !! Europa
|-
| 1997-98 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:#FF7F00; color:#000000" align=center|3.a || align=center|1/8 || ||
|-
| 1998-99 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|10.a || align=center|1/8 || || 1/8 (Europa League)
|-
| 1999-00 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|13.a || align=center|1/32 || ||
|-
| 2000-01 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|14.a || align=center|1/32 || ||
|-
| 2001-02 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|13.a || align=center|1/32 || ||
|-
| 2002-03 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:#B7B7B7; color:#000000" align=center|2.a || align=center|1/32 || ||
|-
| 2003-04 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|15.a || align=center|1/16 || || 1/8 (Txapeldunen Liga)
|-
| 2004-05 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|14.a || align=center|16.a || ||
|-
| 2005-06 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|16.a || align=center|1/32 || ||
|-
| 2006-07 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|19.a (jeitsi) || align=center|1/16 || ||
|-bgcolor=#fbe08d
| 2007-08 || [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|Bigarren maila]] || align=center|4.a || align=center|2. itzulia || ||
|-bgcolor=#fbe08d
| 2008-09 || [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|Bigarren maila]] || align=center|6.a || align=center|1/32 || ||
|-bgcolor=#fbe08d
| 2009-10 || [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|Bigarren maila]] || align=center|'''1.a (igo)''' || align=center|2. itzulia || ||
|-
| 2010-11 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|15.a || align=center|1/16 || ||
|-
| 2011-12 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|12.a || align=center|1/8 || ||
|-
| 2012-13 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|4.a || align=center|1/16 || ||
|-
| 2013-14 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|7.a || style="background:#FF7F00; color:#000000" align=center|final 1/2 || || Liga fasea (Txapeldunen Liga)
|-
| 2014-15 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|12.a || align=center|1/8 || || 4. kanporaketa (Europa League)
|-
| 2015-16 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|9.a || align=center|1/16 || ||
|-
| 2016-17 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|6.a || align=center|1/4 || ||
|-
| 2017-18 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|12.a || align=center|1/16 || || 1/16 (Europa League)
|-
| 2018-19 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || align=center|9.a || align=center|1/8 || ||
|-
| 2019-20 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|6.a || style="background:#ffff00; color:#000000" align=center|'''1.a'''¹ || ||
|-
| 2020-21 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|5.a || align=center|1/8 || style="background:#FF7F00; color:#000000" align=center|final 1/2¹ || 1/16 (Europa League)
|-
| 2021-22 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|6.a || align=center|1/4 || || 1/16 (Europa League)
|-
| 2022-23 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|4.a || align=center|1/4 || || 1/8 (Europa League)
|-
| 2023-24 || [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen maila]] || style="background:lightgreen; color:#000000" align=center|6.a || style="background:#FF7F00; color:#000000" align=center|final 1/2 || || 1/8 (Txapeldunen Liga)
|}
* ¹ 2019-20ko Superkopa 2021eko urtarrilean jokatu zen eta Kopa apirilaren 3an.
== Taldetik pasatako jokalari nabarmenak ==
{{sakontzeko|Zerrenda:Realeko futbolariak}}
=== Euskal Herritarrak ===
{|border="0" cellpadding="2"
|- valign="top"
|
* [[Mariano Arrate]]
* [[Paco Bienzobas]]
* [[Jose Arakistain]]
* [[Jose Agustin Aranzabal]] (''Gaztelu'')
* [[Pedro Maria Artola]]
* [[Javier Urrutikoetxea]] (''Urruti'')
* [[Luis Miguel Arconada]]
* [[Jesus Mari Satrustegi]]
* [[Jesus Maria Zamora|Jesus Mari Zamora]]
* [[Santi Idigoras]]
|
* [[Periko Alonso]]
* [[Inaxio Kortabarria]]
* [[Roberto Lopez Ufarte]]
* [[Alberto Gorriz]] (''Bixio'')
* [[Pello Uralde]]
* [[Jose Maria Bakero|Jose Mari Bakero]]
* [[Aitor Begiristain|Txiki Begiristain]]
* [[Luis Maria Lopez Rekarte]]
* [[Juan Antonio Larrañaga]]
* [[Agustin Gajate]]
|
* [[Ion Andoni Goikoetxea]]
* [[Agustin Aranzabal]]
* [[Bittor Alkiza]]
* [[Javier de Pedro|Javier De Pedro]]
* [[Iñigo Idiakez]]
* [[Aitor Lopez Rekarte]] (''Bonba'')
* [[Xabier Alonso|Xabi Alonso]]
* [[Mikel Aranburu]]
* [[Mikel Arteta]]
* [[Xabi Prieto]]
|
* [[Mikel Oiartzabal]]
|}
=== Atzerritarrak ===
{|border="0" cellpadding="2"
|- valign="top"
|
* [[John Aldridge]]
* [[Kevin Richardson]]
* [[Dalian Atkinson]]
* [[Oceano Andrade da Cruz]] (''Oceano'')
* [[Carlos Xavier]]
* [[Meho Kodro]]
* [[Gheorghe Craioveanu]] (''Gica'')
|
* [[Ricardo Sá Pinto]]
* [[Darko Kovačević|Darko Kovacevic]]
* [[Valeri Karpin|Valery Karpin]]
* [[Sander Westerveld]]
* [[Edgaras Jankauskas]]
* [[Bjørn Tore Kvarme]]
* [[Nihat Kahveci]]
|
* [[Tayfun Korkut]]
* [[Dmitri Khokhlov]]
* [[Dalibor Stevanovič]]
* [[Dietmar Kühbauer]]
* [[Savio Bortolini]]
* [[Antoine Griezmann]]
* [[Carlos Vela]]
|
* [[Willian José]]
* [[Alexander Isak]]
* [[Martin Ødegaard|Martin Odegaard]]
* [[Takefusa Kubo]]
* [[Sadiq Umar]]
|}
== Entrenatzaileak ==
{{zerrenda|Realeko entrenatzaileak}}
=== Entrenatzaile nabarmenenak ===
Taldeko entrenatzaile garrantzitsuenen artean, hasierako urteetan '''[[Benito Diaz]]''' ([[1926]]-[[1930]] eta [[1942]]-[[1951]]) azpimarratzekoa da. 13 urtez Reala zuzentzen egon zen, estatistika bikainarekin. Halaber, [[1946]]an "WM" sistema lehen aldiz erabili zuen [[Espainia]]ko Ligan.
'''[[Andoni Elizondo]]''' ([[1966]]-[[1970]] eta [[1974]]-[[1976]]) izan zen [[1967]]an taldea [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Lehen mailara]] igo zuena, [[Espainiako futbol ligako bigarren maila|bigarren mailan]] 5 urtez egon ondoren. Denbora aurrera, Reala mantenduko zen 40 urtez maila gorenean, Elizondok igo zuen urte hartatik [[2007]] arte.
'''[[Alberto Ormaetxea]]'''k [[1978]]an hartu zuen taldea, eta zazpi urtez bertan lan egin zuen. [[Eibar]]tarrak lortu ditu taldeko inoizko emaitzarik hoberenak, [[Espainiako futbol liga txapelketa]] bi aldiz jarraian eskuratuz, [[1981]] eta [[1982]]an. Halaber, [[1983]]an [[UEFAko Txapeldunen Liga|Europako Kopan]] final-erdietara iritsi zen, nazioarteko txapelketa batean taldeak daukan markarik onena izanda.
'''[[John Benjamin Toshack]]''' [[gales]]tarrak ordezkatu zuen aulkian, bertan zortzi urtez egonda, tarteka. Berarekin, [[1987]]an [[Errege Kopa]] irabazi zuen, eta hurrengo urtean Liga eta Kopako txapeldunordea izan zen. [[1989]]an [[UEFA Europa League|UEFA Kopa]]-ko final-laurdenetaraino iritsi ziren txuri-urdinak berarekin.
Urte batzuk geroago, '''[[Raynald Denoueix]]''' [[frantzia]]rrak kargua hartu zuen, [[2002]]an. Ez zen taldera iritsi momentu errazetan, aurreko urteetan bigarren mailara jaisteko zorian egon baitzen, baina [[2003]]an Ligan txapeldunordea izatea lortu zuen.
Azkenik, onenen artean ere, '''[[Rafael Iriondo]]''' eta '''[[Jose Antonio Irulegi]]''' baditugu.
[[2014]]ko [[azaro]]an '''[[David Moyes]]''' [[eskoziar]]rak [[Jagoba Arrasate]] entrenatzaile gisa ordezkatu zuen, aurretik [[Everton F.C]] taldean hamaika urtez ibilbide oparoa eta ospea bereganatu eta ondoren [[Manchester United Football Club|Manchester United]] taldean zortzi hilabetez laburrez eta zorterik gabe jardun zuen entrenatzaile ospetsua. Moyesek urtebete baino ez zuen eman Realeko entrenatzaile gisa, 2015eko azaroaren 9an kargutik kendu<ref>[http://www.realsociedad.com/document/view/eus/149/193335/comunicado-oficial Komunikatu ofiziala: David Moyesek Realeko entrenatzaile izateari utzi dio]</ref>, eta [[Eusebio Sacristán]] entrenatzaile jarriz<ref>[http://www.realsociedad.com/document/view/eus/149/193337/eusebio-sacristan--nuevo-entrenador-de-la-real-sociedad Eusebio Sacristán, Realeko entrenatzaile berria]</ref>.
=== Zerrenda ===
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 20|
* 1918-23: [[Jose Angel Berraondo]]
* 1923-26: [[Lippo Hertzka]]
* 1926: [[Luis Ortiz de Urbina]]
* 1926-30: [[Benito Diaz]]
* 1930-35: [[Harry Lowe]]
* 1939-41: [[Gaspar Gurruchaga]]
* 1941-42: [[Sebastian Silveti]] eta [[Patxi Ganborena]]
* 1942-51: [[Benito Diaz]]
* 1951-55: [[Jose Ignazio Urbieta]]
* 1955-60: [[Salvador Artigas]]
* 1960: [[Joseba Elizondo]]
* 1960-62: [[Baltasar Albeniz]]
* 1962: [[Joseba Elizondo]]
* 1962-63: [[Perico Torres]]
* 1963-64: [[Antonio Barrios]]
* 1964-66: [[Roman Galarraga]]
* 1966-70: [[Andoni Elizondo]]
* 1970-71: [[Angel Segurola]]
* 1971-72: [[Andoni Elizondo]]
* 1972-74: [[Rafael Iriondo]]
* 1974-76: [[Andoni Elizondo]]
* 1976-78: [[Jose Antonio Irulegi]]
* 1978-85: [[Alberto Ormaetxea]]
* 1985-89: [[John Benjamin Toshack]]
* 1989-91: [[Marco Antonio Boronat]]
* 1991: [[Xabier Exposito]]
* 1991-94: [[John Benjamin Toshack]]
* 1994-95: [[Salva Iriarte]]
* 1995-97: [[Javier Irureta]]
* 1997-99: [[Bernd Krauss]]
* 1999-00: [[Javier Clemente]]
* 2000: [[Periko Alonso]]
* 2000-02: [[John Benjamin Toshack]]
* 2002: [[Roberto Olabe]]
* 2002-04: [[Raynald Denoueix]]
* 2004-06: [[Jose Maria Amorrortu]]
* 2006: [[Gonzalo Arconada]]
* 2006: [[Jose Maria Bakero|Jose Mari Bakero]]
* 2006-07: [[Miguel Angel Lotina]]
* 2007-08: [[Chris Coleman (futbolaria)|Chris Coleman]]
* 2008: [[Jose Ramon Eizmendi]]
* 2008-09: [[Juan Manuel Lillo]]
* 2009-2011: [[Martín Lasarte|Martin Lasarte]]
* 2011-13: [[Philippe Montanier]]
* 2013-14: [[Jagoba Arrasate]]
* 2014-15: [[David Moyes]]
* 2015-18: [[Eusebio Sacristán]]
* 2018, 2019: [[Imanol Alguacil]]
* 2018: [[Asier Garitano]]
* 2019-: [[Imanol Alguacil]]
}}
== Presidenteak ==
{{sakontzeko|Errealeko presidenteen zerrenda}}
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 20|
* 1909 - [[Adolfo Sáenz-Alonso|Adolfo Saenz Alonso]]
* 1912 - [[Enrique Pardiñas]]
* 1915 - [[Antonio Vega de Seoane|Antonio Vega de Seoane Etxeberria]]
* 1917 - [[Javier Peña]]
* 1918 - [[Mariano Lacort]]
* 1919 - [[Camilo Rodriguez]]
* 1921 - [[Jose Gaitan de Aiala]]
* 1922 - [[Ramon Matxinbarrena]]
* 1924 - [[Antonio Vega de Seoane|Antonio Vega de Seoane Etxeberria]]
* 1927 - [[Luis Pradera]]
* 1929 - [[Vicente Prado]]
* 1930 - [[Florentino Azketa]]
* 1932 - [[Javier Peña]]
* 1935 - [[Jose Maria Gaztaminza]]
* 1937 - [[Francisco Molins]]
* 1942 - [[Pedro Txillida]]
* 1945 - [[Felipe Artetxe]]
* 1954 - [[Jose Maria Gaztaminza]]
* 1956 - [[Emilio Zulueta]]
* 1960 - [[Agustin Ziriza]]
* 1962 - [[Antonio Vega de Seoane y Barroso]]
* 1967 - [[Jose Luis Orbegozo|Jose Luis Orbegozo Balzola]]
* 1983 - [[Iñaki Alkiza|Iñaki Alkiza Laskibar]]
* 1992 - [[Luis Uranga|Luis Uranga Otaegi]]
* 2001 - [[Jose Luis Astiazaran|Jose Luis Astiazaran Iriondo]]
* 2005 - [[Miguel Fuentes|Miguel Fuentes Azpiroz]]
* 2007 - [[Maria de la Peña|Maria de la Peña Berraondo]]
* 2007 - [[Juan Larzabal|Juan Larzabal Castilla]]
* 2008 - [[Iñaki Badiola|Iñaki Badiola Menendez]]
* 2008tik - [[Jokin Aperribay|Jokin Aperribai Bedialauneta]]
}}
== Belar hockey ==
* '''Emakumezkoen [[belar hockey]]a''': [[1932]]an sortua, sekzio hau izan da guztien artean arrakastatsuena historia osoan, nahiz eta hemen bazter batean agertu. Lorpen handiena eskuratu zuten [[2019]]ko apirilean, Europako Txapeldunen Koparen finalera iritsita (Amsterdamen aurka 7-0 galdu arren).<ref>[https://www.berria.eus/albisteak/165457/reala-europako-txapeldunorde.htm "Reala, Europako txapeldunorde" (Berria, 2019/04/23).]</ref>
[[1992]], [[1996]] eta [[2000]]. urteetako [[Olinpiar Jokoak|Joko Olinpikoetan]] Realeko hainbat jokalarik hartu zuten parte, eta [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak|Bartzelonako Olinpiadetan]] Urrezko Domina ere lortu zuten bost jokalarik [[Espainia]]ko taldearekin.
:7 aldiz irabazi dute Espainiako Liga txapelketa (1992/93, 1997/98, 1998/99, ?, ?, 2012/13 eta 2013/14an) eta 3 aldiz Erreginaren Kopa (1986/87, 1993/94 eta 2001/02an). Aretoko hockeyan, aldiz, 4 aldiz izan dira txapeldunak (1976/77, 1980/81, 1991/92 eta 1997/98an).
:Jokalari aipagarriak: [[Teresa Motos]] (Klubaren Urre eta Diamantezko Domina), [[Nagore Gabellanes]], [[Maider Telleria]], [[Silvia Manrique]], [[Mari Carmen Barea]], [[Arantza Urruzuno]] (Klubaren Urrezko domina), [[Mari Aiestaran]] (Klubaren Urrezko domina), [[Begoña Larzabal]], [[Elena Urkizu]] eta [[Erdoitza Goikoetxea]].
:2018/19ko jokalariak: Irati Arrillaga, Itxaso Sanchez, Ines Perez Lana, Nereba Belzunegi, Ainhoa Belzunegi, Maite Telleria, Patricia Maraña, Maider Altuna, Ane Segurola, Lucia Casado, Amaia Belenguer, Ane Erguin, Maria Goena, Laura Garate, Julene Sanchez, Jone Alba, Ainhoa Huegun, eta Priscila Jori.
* '''Gizonezkoen belar hockeya''': [[1916]] inguruan abiatua. Palmares oparoa dauka sekzioak, baina ez emakumezkoena bezain distiratsua: Gipuzkoako Txapelketa (1960/61, 1961/62, 1964, 1965, 1966/67, 1976/77, 1981/82, 1982/83, 1983/84 eta 1985/86), Euskal Kopa (1928, 1929/30), Errege Kopa (1919), Espainiako txapelketa (1929/30).
== Beste kirol sailak ==
* '''[[Atletismo]]a''': [[1914]]tik dago martxan sekzioa. Aipatzeko atletak, historian zehar, ondokoak ditugu: [[Lukas Larraza]], [[Jose Luis Elosegi]], [[Fernando Aguilar]], [[Arantza Vega]], [[Felix Mendizabal|Félix Mendizabal]], [[Diego Ordóñez]], [[José Luis Falcón|Jose Luis Falcon]], [[Ramon Cid]], [[Juan José Prado|Juan Jose Prado]], [[Mikel Odriozola]] eta [[Odei Jainaga]].
* '''[[Pilota]]''': Besteak beste, Realeko hurrengo pilotariek ospea lortu dute historian zehar: [[Jesus Gurrutxaga]], [[Juan Cruz Artola]], [[Lucio Unanue]], [[Jose Eugenio Fernandez]], [[Ramon Ezkurdia]], [[Oscar Herrera]] eta [[Javier Letamendia]].
* '''Urpeko jarduerak''': [[1968]]an abiatuak. ''"Itsaspeko Zinemaren Nazioarteko Zikloa"'' delako zinemaldia antolatzen dute urtero, Europa mailan ezaguna dena.
== Dopatze polemika ==
2021eko martxoaren 28an, [[Jordi Évole]]k [[LaSexta|''La Sexta'' telebista katean]] [[Eufemiano Fuentes]] espainiar kirol doktoreari egin elkarrizketan, doktore horrek, kirolarientzako dopatze substantziak kudeatzen zituela aitortu ez ezik, onartu zuen harremanak izan zituela 2002-2003an [[Jose Luis Astiazaran]]ekin, Erreala ligan bigarren geratu zen sasoian.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=¿Tuvo que ver Eufemiano Fuentes con que la Real Sociedad quedara segunda en la Liga 2002- 2003? Así responde a Évole|hizkuntza=es|data=2021-03-28|url=https://www.lasexta.com/programas/lo-de-evole/mejores-momentos/tuvo-que-ver-eufemiano-fuentes-con-que-la-real-sociedad-quedara-segunda-en-la-liga-2002-2003-asi-responde-a-evole_202103286060e44ba6140c0001eb51ed.html|aldizkaria=LaSexta|sartze-data=2021-05-06}}</ref>
Urte horretako bere kontabilitate idazpen batean "''cuentas Asti''" agertzen da, eta 42.070 euroko diru kopurua, gerora Badiolak plazaratu zuen Real Sociedaden B kontabilitate bateko diru kopuruarekin bat datorrena ("''compra de medicinas''"). Kontabilitateko beste bi idazpen ere bat zetozen. Eufeminiano Fuentesek berretsi egin zuen datu horiek zuzenak zirela, eta ondorioztatu zitekeela berak harreman horiek izan zituela Astiazaranekin.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
* [[Errealeko presidenteen zerrenda]]
* [[Errealeko entrenatzaileen zerrenda]]
* [[Euskal derbia]]
* [[Errealaren ibilbidea Europan]]
== Kanpo estekak ==
{| width="250px" align="right" class="noprint toccolours" style="font-size:90%; margin:0.3em 0.3em 1em 1em; float:right;"
| [[Fitxategi:Misc.png|35px|none|Wikiproiektuak]]
| align="center"|[[Wikipedia:Wikiproiektu|Wikiproiektu]] bat abian da<br /> '''[[Wikiproiektu:Real Sociedad|Real Sociedad]]''' gaiari buruz.
|}
* [http://www.realsociedad.com/euskera/home/real.asp Realaren webgune ofiziala]
* [http://www.youtube.com/watch?v=gnecmulqNww&feature=related Realaren 100. urtemugari buruzko erreportajea], EITB.
{{nabarmendutako artikulua}}
{{Erreala}}
{{Espainiako Futbol Ligako Lehen Mailako taldeak}}
{{Espainiako Ligako txapeldunak}}
[[Kategoria:Real Sociedad| ]]
[[Kategoria:Amarapedia]]
moxqot2qzvuykg1134libwi7th7647w
Oñati
0
6495
10021957
10021589
2025-01-03T17:49:15Z
Iñazio Irizar
69454
Artikulua osatzen
10021957
wikitext
text/x-wiki
{{Gipuzkoako udalerri infotaula
| izena = Oñati
| nongo = Oñatiko
| irudia = Oñati Aloñatik corrected.jpg
| irudiaren testua = Oñati [[Aloña]]tik.
| garaiera = 175-1.360 (230 [[Oñatiko udaletxea|udaletxean]])
| distantzia = 68
|webgunea=www.onati.eus|alkatea=[[Izaro Elorza|Izaro Elorza Arregi]]|biztanleria=12497}}
'''Oñati''' [[Gipuzkoa]]ko hego-mendebaldeko [[udalerri]] bat da, [[Debagoiena]] eskualdekoa. 11.549 biztanle zituen 2024ko azaroan. Gipuzkoako herririk handiena da hedaduraren aldetik, 108,2 kilometro koadroko azalerarekin. <ref>{{erreferentzia|izenburua=«Oñati»|argitaletxea=Oñatiko udala|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati}}</ref>. Herriguneak maila handiko monumentu asko ditu, batez ere [[Pizkundea|Pizkundekoak]] eta [[Barrokoa]]k. Han dago [[Oñatiko Unibertsitatea|Sancti Spiritus Unibertsitatea]], berariaz unibertsitate izateko eraiki zen eraikin platereskoa.<ref>{{erreferentzia|abizena=Fornells Angelats, Montserrat|urtea=1995|izenburua=La Universidad de Oñati y el Renacimiento|argitaletxea=Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua|orrialdea=21|ISBN=84-7907-151-6..|hizkuntza=Es}}</ref> Herrigunetik kanpo [[Aizkorri]]ren magalean dago [[Arantzazuko santutegia]], Gipuzkoako zaindaria den Arantzazuko Ama Birjinaren omenez eraikia, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] XX. mendearen erdialdeko lan [[arkitektura|arkitektoniko]]-[[arte|artistiko]] osoena.<ref>{{erreferentzia|abizena=Monforte García, Isabel|urtea=1994|izenburua=Arantzazu, arquitectura para una vanguardia|argitaletxea=Hirigintza eta Arkitektura Departamendua. Gipuzkoako Foru Aldundia|orrialdea=27|ISBN=84-7097141-9|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=de Anasagasti, Fray Pedro|urtea=1975|izenburua=Aránzazu|argitaletxea=Guipúzcoa: Editorial Franciscana Aránzazu|orrialdeak=57-61|ISBN=84-7240-086-7.|hizkuntza=En}}</ref> Oñatiarrek ''txantxiku'' («[[igel]]») ezizen herrikoia dute.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki,|urtea=1957|izenburua=Historia de Oñate, San Sebastián|argitaletxea=Diputación Provincial de Gipuzkoa|orrialdeak=12, 359-362|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Ugarte, Felix Mari|urtea=1976|izenburua=¿Txantxiku, rana o sapo?|argitaletxea=Boletín de la Biblioteca Municipal de Oñate, Ayuntamiento de Oñate|orrialdeak=11-15|hizkuntza=Es}}</ref>
Oñatiko ezaugarririk nagusienetako bat bere izaera unibertsitarioa da. [[Rodrigo Mercado Zuatzola|Rodrigo Merkado Zuatzola]]<nowiki/>k 1545ean Sancti Spiritus Unibertsitatea eraiki zuen, bere jarduera 1901raino iraun zuena.<ref>{{erreferentzia|abizena=R. P. José A. Lizarralde. O.F.M.|urtea=1930|izenburua=Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate|argitaletxea=Convento de San Francisco de Tolosa|orrialdeak=3-4|hizkuntza=Es}}</ref> Eta tradizioari jarraituz, kooperatiben sortzailea izan zen [[Jose Maria Arizmendiarrieta|Don Jose Maria Arizmendiarrieta]]<nowiki/>k 1960an gaur egun [[Mondragon Unibertsitatea]]<nowiki/>ren barnean dagoen Enpresagintza Fakultatea sortu zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio; MacLeod, Greg|urtea=2010|izenburua=32 claves empresariales de Mondragon|argitaletxea=Garaia P.T.|orrialdea=101|ISBN=LG. SS-10-2010|hizkuntza=Es}}</ref>
Eta bigarren ezaugarria erdi arotik Oñatin [[industria]]<nowiki/>k izan duen garrantzia da, hasieran [[burdina]]<nowiki/>ren arloan eta ibai ondoko olen bidez, eta XIX. mendetik hona [[enpresa]] [[kapitalista]] zein kooperatiben eraginez.<ref>{{erreferentzia|abizena=Garai Letamendi, Garbiñe|urtea=1987|izenburua=Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936)|argitaletxea=Deustuko Unibertsitatea|orrialdeak=11-19}}</ref> Izan ere, 2024an atzerrian filialak dituzten enpresa sendoak daude, gehienak metal mekanika arlokoak, hala nola Garay SA, [[ULMA Taldea|ULMA taldea]] K.E., Natra Oñati SA, ONNERA Group K.E., Lana K.E, etab.<ref>{{erreferentzia|abizena=2024|urtea=|izenburua=Kooperatibak. Elkarrekin lanean aurrera askotariko sektoreetan|argitaletxea=Goiena Aldizkaria|url=https://goiena.eus/debagoiena/1730302895350-kooperatibismoa-debagoienetik-bultzada-jaso-eta-eskualdea-indartu}}</ref> Horrela, 2015ean 10.000 biztanletik gorako Espainiako langabezia txikienaren herria izan zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Hernández, María Jesús|urtea=2015|izenburua=El pueblo con menos paro|argitaletxea=Cambio 16 – Economía y Finanzas.|hizkuntza=Es|url=https://www.cambio16.com/el-pueblo-con-menos-paro/}}</ref>
== Geografia ==
=== Inguru naturala ===
Udalerria ingurune menditsuan dago, eta [[Aizkorriko mendilerroa|Aizkorri]], [[Aloña]], [[Zaraiako mendilerroa|Zaraia]] eta [[Elgeako mendilerroa|Elgeako]] mendilerroek mugatzen dute. Iturburua bertan duen [[Oñati (ibaia)|Oñati ibaia]] Debaren ibaiadar nagusienetakoa da.<ref>{{erreferentzia|izena=Iñazio|abizena=Irizar|urtea=2001|izenburua=Aloña mendikatea eta gurutzearen mendeurrena|argitaletxea=Oñatiko udala|orrialdeak=218|ISBN=L.G.: SS-1262/01}}</ref>
=== Mugakideak ===
Iparraldean [[Bergara]] eta [[Antzuola]]; hegoaldean [[Barrundia]] eta [[Donemiliaga]], ([[Araba]]); ekialdean [[Legazpi]]; eta mendebaldean [[Arrasate]] eta [[Aretxabaleta]].
=== Auzoak ===
Herriguneaz gain, beste 16 baserri-auzo ditu: [[Arantzazu (Oñati)|Arantzazu]], [[Araotz]], [[Uribarri (Oñati)|Uribarri]], [[Lezesarri]], [[Urrexola]], [[Murgia (Oñati)|Murgia]], [[Olabarrieta (Oñati)|Olabarrieta]], [[Berezao]], [[Garagaltza]], [[Goribar]], [[Zañartu]], [[Torreauzo]], [[Garibai]], [[Santxolopetegi]], [[Zubillaga (Oñati)|Zubillaga]] eta [[Larraña]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oñati — Oñatiko udala|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati|aldizkaria=www.xn--oati-gqa.eus|sartze-data=2021-01-13}}</ref>.
Auzo hauetatik historikoki [[Elizate|elizate]] izena Urrexolak eta Araotzek dute. Era berean, Araotzek hainbat auzune ditu: [[Elizondo (Araotz)|Elizondo]], [[Ugaran (Oñati)|Ugaran]], [[Jausoro (Oñati)|Jausoro]], [[Zubia (Oñati)|Zubia]], [[Madina (Oñati)|Madina]] edo Maiña, [[Araotz Urruti]] edo Aratzurti, [[Agerre (Oñati)|Agerre]], [[Aizkorbe (Oñati)|Aizkorbe]], [[Uriarte (Oñati)|Uriarte]] eta [[Gerneta]].<ref>{{erreferentzia|abizena=Mendizabal, Martin|urtea=1993|izenburua=Araotz. Albiste eta ohiturak|argitaletxea=Pedro Oleaga. Grafo. Bilbo|orrialdea=|orrialdeak=94-141}}</ref>
<gallery>
Fitxategi:Elizondo_Araozko_herrigunea.jpg|Araotz.
Fitxategi:Zañartu.jpg|Zañartu.
Fitxategi:Urrexola.jpg|Urrexola.
Fitxategi:Araotz-210304-61.jpg|Murgia.
</gallery>
== Historia ==
=== Historiaurrea ===
Oñatin azaltzen diren historiaurreko [[Arkeologia-aztarnategi|aztarna]] zaharrenak (erramintak bakarrik, ez giza aztarnak) Erdi Paleolitikokoak dira, duela 80.000 urtekoak. Ondorengo garaikoak, Goi Paleolitikotik aurrera, ugariagoak dira.
===== Erdi Paleolitiko =====
* Datazioa: Kristo aurreko (k.a) 35.000 urte Euskal Herrian.
* Gizakia: [[Neandertal]]: izen zientifikoaz ezagutzen dugu garai hartako gizakia Oñatin ez dugu bere arrastorik aurkitu; bai, ordea bertatik oso gertu, Arrasaten, [[Lezetxiki]] kobazuloan hain zuzen ere. Berau da Euskal Herrian aurkitu den giza aztarnarik zaharrena.
===== Goi Paleolitiko =====
* Datazioa: Kristo aurreko (k.a) 35.000-9.500 urte Euskal Herrian.
* Gizakia: [[Cro Magnon|Cro-Magnon]] izeneko gizaki mota dugu garai honetakoa. Oñatin ere bizi izan zen, bere erremintak aurkitu baitira. Gizaki honek, egungo gizonaren antza zeukan. Hezurrezko erremintak egiten zituzten; baita haitzuloetako pinturak margotu ere.
===== Goi Paleolitikotik Brontze Garairaino =====
* Datazioa: Kristo aurreko (k.a) 9.500-1.200 urte Euskal Herrian.
* Gizakia: Egungoa. Abeltzantzaren hasiera mendi gainetan. [[Brontze]]<nowiki/>a erabiltzen zuten. Monumentu megalitikoak jasotzen zituzten, hala nola [[trikuharri]]<nowiki/>ak, [[iruñarri]]<nowiki/>ak eta [[harrespil]]<nowiki/>ak.<ref name=":1" />
[[Fitxategi:Mugarriluze zutarria - Elgea.jpg|thumb|Mugarriluze iruinarria]]
=== Historiaurreko aztarnak ===
* [[Haitzulo]]<nowiki/>ak: Txomen koba erdikoa, [[Zabalaitz (Altzania)|Zabalaitz]], Iritegi, Aizkirri, [[Arrikrutzeko kobak|Arrikrutz]], Arantzazu, Gaztiasoro, [[Anton Koba|Anton koba]], Hartzen koba, [[Sandaili leizea|Sandaili]], [[Orkatzategi]], Madina-zubieta, Urtao II<ref>{{erreferentzia|abizena=Agirre-Mauleón, Juantxo|urtea=2018|izenburua=Arrikrutz. Arrikruzko lehoia|argitaletxea=Aranzadi Zientzia Elkartea|orrialdeak=72-91|ISBN=978-84-947343-9-7}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Arrizabalaga, Iñigo|urtea=1993|izenburua=Introducción al estudio de los depósitos cuaternarios en el complejo kárstico de Arrktrutz|argitaletxea=Eusko Ikaskuntza|orrialdeak=55-68|ISBN=84-87471-47-1|hizkuntza=Es}}</ref>
* Agerian: Arenazarko korta, Erroitegi, Otzarritza.
* [[Megalitismo]]<nowiki/>a: [[Elgea-Artiako Estazio Megalitikoa]], [[Brinkola-Zegamako Estazio Megalitikoa|Brinkola-Zegamakoa]], [[Orkatzategiko Estazio Megalitikoa|Orkatzategikoa]], [[Satui-Arrolamendiko Estazio Megalitikoa|Satui-Arrolamendiko]].<ref>{{erreferentzia|izenburua=Oñatiko kultura ondasunak|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Zerrenda:O%C3%B1atiko_kultura_ondasunak}}</ref>
* [[Tumulu]]<nowiki/>ak: Aitzgain, Gallerdi, Linatza, [[Jentiletxe]], Urtao, Urtapotolueta II, Malla
* [[Trikuharri]]<nowiki/>ak: Artaso, [[Artzanburu]], Urtapotolueta I<ref>{{erreferentzia|abizena=Fr. Lasa, Jose Ignacio|urtea=1977|izenburua=Tejiendo historia. Contribución a la pequeña historia de Guipuzcoa. La cueva de Artzanburu|argitaletxea=Caja de Ahorros Municipal de San Sebastian|orrialdea=417|ISBN=84-7173.052-9|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Iruñarri|Iruinarri]]<nowiki/>a: [[Mugarriaundi (mendia)|Mugarriaundi]]
* Aurkikuntza isolatuak: Arritxikietako harkaitza, [[Petrinaitz|Petrinatz]]<nowiki/>eko harkaitza, [[Arrikrutzeko kobak|Arrikrutz]]<nowiki/>eko lehoia<ref name=":1">{{erreferentzia|abizena=Elortza, Jerardo|urtea=2002|izenburua=Oñatiko historia|argitaletxea=Oñatiko Udala|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/historia}}</ref>
[[Fitxategi:Escudo Condado de Oñate.svg|thumb|Gebaratar kondeen armarria]]
=== Oñatiko Jaurerria ===
Oñatiko Jaurerria XII. mendetik XIX. mendera arte Oñati eta inguruko herrietan garatu zuten [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] aginte sistema izan zen.{{Sakontzeko|Oñatiko Jaurerria}}
=== Erdi Aroa ===
Oñati mende luzez jaurerri ''burujabea'' izan zen, eta gero konderria, 1845 arte ez baitzen Gipuzkoan sartu. Ez dago Oñatiko oraingo hirigune historikoaren ezarpenaren jatorria doitasunez zehazten duen agiririk. Nahiz eta bibliografiak jatorri goiztiarra baiesten duen, dela Oñatiko antzinako gunearena, dela hango [[Gebara (leinua)|Gebara]] etxearena —ustez 1149koa den agiri baten aipamena errepikatzen da, eta haren bidez Ladron Eneko kondeak, Gebara eta Oñati etxeko jaunak, bere ondasun guztien dohaintza egin zion bere semeari—, gaur badakigu testu horren ustezko antzinatasuna ez dela egiazkoa.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ayerbe Iribar, Mº Rosa|urtea=1999|izenburua=Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. El señorío de Oñati. Fundación y consolidación de un señorío medieval en tierras vascas.|argitaletxea=Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=231|ISBN=LG. SS-421/99.|hizkuntza=Es}}</ref>
Dena dela, zentzuzkoa dirudi hirigunearen jatorria [[San Migel eliza (Oñati)|San Migel elizaren]] inguruan kokatzeak. Eliza horren lehenengo erreferentzia dokumentalak 1200ra garamatza, urte horretan Juan de Prejanok, [[Calahorra]]ko apezpikuak, bere aurrekoak «''Ecclesiam sancti michaeli de Onati''» elizari emandako induljentzia batzuk berretsi baitzituen.
Oñatik berezitasun bat ere bazuen, jaurgoko udalerri gutxietako bat zelako, nahiz eta gero konderri izatera pasa zen (XIII. mendeko dokumentu batzuen arabera, titulu hori [[Gebara (leinua)|gebaratarrek]] erabiltzen zuten, geroago Oñatiko konde izan zirenek). Gebaratarrek [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako]] erregeak emandako eskubide eta pribilegio batzuk zeuzkaten, eta haien bidez, [[Botere judizial|botere judizial,]] politiko, ekonomiko eta erlijiosoa kontrolatzen zuten. Oñatiko biztanleek etengabe egin zituzten saioak jaunaren boteretik askatzeko.<ref>{{erreferentzia|abizena=Díaz de Durana, Jose Ramón|urtea=1999|izenburua=Luchas sociales en el señorío de los Guevara al final de la Edad Media|argitaletxea=Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=259|ISBN=LG. SS-421/99.|hizkuntza=Es}}</ref> 1338an hasi ziren eta [[Gipuzkoa]]rekiko anexioa 1540an eskatu zen arren, lotura hori ez zen 1845 arte behin betiko gauzatu.<ref>{{erreferentzia|izena=Iñazio|abizena=Irizar|urtea=2002|izenburua=Oñatiko anexiñua|argitaletxea=Olaitturi K.E.|orrialdeak=173|ISBN=84-921814-2-7}}</ref>
=== Izurri atlantikoa ===
1597 eta 1598ko udak gogorrak izan ziren Oñatin. Urte horietan kostatik sartu zen [[Izurri Atlantikoa|Izurri atlantikoa]] herrira iritsi zen, eta 1.200 pertsona inguru hil zituela kalkulatzen da. Gainera, denbora horretan inguruko herrietatik isolatuta egon zen, bizirauteko beharrezkoa zen garirik gabe, eta gaixotzeko beldurrez ziren askok mendira jo zuten, aziendak hiltzen utzita edo zuhaitzetako fruituak jaso gabe. Goseak, izurriarekin batera, biztanleriaren herena inguru hil zituen. [[Arantzazuko Santutegia]]k ere egoera gogorra izan zuen, heriotzaz gain ez baitzuen bizirauteko nahiko janari lortzen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Azpiazu|izena=José Antonio|izenburua=Esa enfermedad tan negra : la peste que asoló Euskal Herria (1597-1600)|argitaletxea=Ttarttalo|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/743393897|isbn=978-84-9843-316-6|pmc=743393897|sartze-data=2021-01-31}}</ref>.
[[Fitxategi:Tomás Zumalacárregui (portrait).jpg|thumb|[[Tomas Zumalakarregi]] jenerala.]]
=== XVI. mendetik gaurdaino ===
'''- 1836-1839:''' '''Euskal Herrian [[Lehen Karlistaldia|Lehen Karlistaldiak]] amaiera "''[[Bergarako besarkada|Oñatiko ituna]]''"''' ezarriz izan zuen. Hainbat negoziaketen ondoren, [[Lazarraga dorrea eta jauregia (Oñati)|Lazarraga jauregian]] 1839.eko abuztuaren 29an, hamar ataleko ituna sinatu zuten, karlisten aldetik Iturbe eta Egia jeneralek<ref>{{erreferentzia|abizena=Pardo San Gil, Juan|urtea=1990|izenburua=Ejército carlista, 1839|argitaletxea=Zumalakarregi Museoa. Gipuzkoako Foru aldundia|orrialdea=151|ISBN=84-7907-015-3|hizkuntza=Es}}</ref> eta liberalen aldetik [[Baldomero Espartero]]<nowiki/>k. Handik bi egunera armada bietako hainbat batailoi [[Bergara]]<nowiki/>n batu ziren, eta bertan Espartero eta [[Rafael Maroto]] jeneralek "''[[Bergarako besarkada]]''"rekin eszenifikatu zuten Lehen Karlistaldiaren amaiera.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2019|izenburua=1839ko Oñatiko ituna Lehen Karlistaldian|argitaletxea=Olaitturri Kultur Elkartea|url=https://olaitturri.blogspot.com/search/label/11-%20O%C3%B1atiko%20ituna%20Lehen%20karlistaldian}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde Romero, Iñaki|urtea=1999|izenburua=Sobre el convenio y los abrazos de Vergara|argitaletxea=Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=45|ISBN=LG. SS-421/99.|hizkuntza=Es}}</ref>
'''- 1845:''' '''[[Gipuzkoa]]<nowiki/>ko probintzian sartzea''': Oñati urtero gonbidatzen zuten [[Gipuzkoako Batzar Nagusiak|Gipuzkoako Batzar Nagusi]]<nowiki/>ko batzarretara, eta 1845ko abuztuan Ordizian izan zen bileran sei ordezkariko komisio bat joan zen, Bixente Artazkotz buru zela. Baldintzok konako hauek izan ziren:
* 1. [[Ormaiztegi]]<nowiki/>tik [[Gatzaga]]<nowiki/>ra zabaltzekotan zen erregebideak probintziaren gain joan behar zuela. Bi urteren epe barruan egin behar zen bide hori [[Udana]]<nowiki/>tik behera etorriko zen, eta herri barrutik pasatu ondoren, [[Elorregi|San Prudentzio]]<nowiki/>ko bide gurutzeraino ailegatu.
* 2. Probintziak, duela gutxi arte [[Sancti Spiritus Unibertsitatea]] zenari eta Karlistaldiaren ondoren zoritxarrez institutu moduan zegoenari, urtero 20.000 errealen bidez lagunduko zion.
* 3. Egunen batean institutu hori berriz unibertsitate bihurtuko balitz, laguntza hori neurri egokian gehitu beharko litzateke.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1996|izenburua=Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Transcripción de la escritura de unión e incorporación de Oñati a la provincia de Gipuzkoa|argitaletxea=Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza|orrialdeak=139-140|ISBN=84-89516- 18-9|hizkuntza=Es}}</ref>
Eragozpenik gabe onartuak izan zirenez, aurrerantzean Oñati probintziako partaide izan zen gauza eta kontu guztietarako, inguruko herrien maila berean.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2011|izenburua=Anexioa|argitaletxea=Olaitturri Kultur Elkartea|url=https://olaitturri.blogspot.com/search/label/03-%20%22Anexioa%22}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Elortza, Jerardo|urtea=1996|izenburua=Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Unibertsitate mailako ikasketak|argitaletxea=Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza|orrialdeak=37-40|ISBN=84-89516- 18-9}}</ref>
'''- 1872-1876:''' '''[[Bigarren Karlistaldia]] eta Monetaren Errege Etxea'''. Bigarren Karlistaldian (Euskal Herriaz kanpora sarritan Hirugarren Karlistaldia deitua) [[Karlos Maria Borboi Austria-Estekoa|Karlos VII]]. erregegaiak gorte “ibiltari” antolatu zuen, horietako bat [[Lazarraga dorrea eta jauregia (Oñati)|Lazarraga jauregia]] izanik. Oñatiko alkate Kornelio Garai [[Liberalismo|liberal]] sutsua zenez, 1873an bere Garai pospolo fabrika itxi eta Donostiara joan zen bizitzera. Karlos VII.a estatu paralelo bat eratzen saiatu zen, bost "ministerio" sortuz: Guda, Kanpo-Harremanak eta Estatua eta Grazia, Justizia eta Ogasuna, hainbat erakunde eta baliabide propioekin, hala nola Kode Penala, Auzitegi Gorena, Aduanak eta Posta zerbitzua.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ferrer, Melchor.|urtea=1979|izenburua=Historia del tradicionalismo español|hizkuntza=Es}}</ref> Ondorioz, Oñatik bi eratako aldaketak izan zuen:
* [[Lehen Karlistaldia|Lehen Karlistaldiar]]<nowiki/>en garaitik [[Sancti Spiritus Unibertsitatea]]<nowiki/>k bere maila galdua zuelako, Karlos VII.a [[Euskal Herria|Euskal Herri]] osorako Unibertsitate berri bat eratzen hasi zen, Oñatikoa ardatz hartuz,<ref>{{erreferentzia|abizena=Estornes Lasa, Jose|urtea=1970|izenburua=Los Vascos y la Universidad|argitaletxea=Ed. Auñamendi, San Sebastián|orrialdeak=39-41|ISBN=DL SS. 522-68..|hizkuntza=Es}}</ref>
* Hutsik geratu zen Garai fabrikan eraikinean eta bertako makineria erabiliz ipini zuen txanpon-fabrika. Bertan egin zituzten zilarrezko eta kobrezko txanpon karlistak, honako inskripzioarekin “Monetaren Errege Etxea - Oñati - 1875.eko urria” (''Real Casa de la Moneda - Oñate - Octubre de 1875)''.<ref>{{erreferentzia|abizena=Azpiazu Elorza, José Antonio; Creixell Garay, José Luis|urtea=2016|izenburua=Los Garay. Una saga industrial en Oñati durante 150 años|argitaletxea=Juan Garairen Semeak SA|orrialdea=58|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Garai Letamendi, Garbiñe|urtea=1987|izenburua=Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936)|argitaletxea=Deustuko Unibertsitatea|orrialdea=79}}</ref>
[[Fitxategi:Garay aretoa.jpg|thumb|280x280px|Garai fabrikan 900 pertsonentzat prestatutako Areto Nagusia.]]
'''- 1918:''' '''[[Eusko Ikaskuntza]]<nowiki/>ren eta [[Euskaltzaindia]]<nowiki/>ren sorrera.''' [[Gipuzkoako Foru Aldundia]]<nowiki/>k eta Udalak antolatuta, Oñatin [[Euskal Lore Jokoak]] ospatu ziren 1902ko San Migel egunaren bueltan, eta literatura, musika, kirola eta artisautza uztartu ziren hiru egunetan zehar.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=2001|izenburua=Miscelánea histórica sobre Oñati|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=159-166|ISBN=L.G: SS-1177/01|hizkuntza=Es}}</ref> Arrakastatsuak izan ziren, eta 1918an Aldundiak, Oñatin euskal ikasketei buruzko kongresu bat egiteko deia luzatu zien Araba, Bizkaia, Nafarroako Aldundien patronatuei. Horrela, 1918ko irailaren 1etik 8ra Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresura deitu zuten,<ref>{{erreferentzia|abizena=Douglass William A|urtea=1999|izenburua=Basque Cultural Studies|url=https://archive.org/details/basqueculturalst0000unse|argitaletxea=Basque Studies Program, University of Nevada|orrialdea=[https://archive.org/details/basqueculturalst0000unse/page/n292 277]|ISBN=978-1877802034..|hizkuntza=En}}</ref> Sancti Spiritus Unibertsitatean egiteko.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Resurreccion Maria Azkue, Euskaltzain osoa. Hildako euskaltzain osoak..|argitaletxea=Euskaltzaindia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/euskaltzaindia/euskaltzainak/hildakoak/osoak/6340-resurreccion-maria-azkue}}</ref>
Partehartzaile gehienak herriko etxe partikularretan hartu zuten ostatu, eta Sancti Spiritusen aretorik ez zegoenez 900 pertsonentzat, Garai fabrikako pabiloi nagusitik makinak kendu eta kongresuko Areto Nagusia izateko prestatu zuten, hasiera eta amaiera ekitaldi nagusiak egiteko.<ref>{{erreferentzia|urtea=1920|izenburua=Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos|argitaletxea=Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia|orrialdeak=21-25|hizkuntza=Es}}</ref> Kongresua antolatzerakoan 200 partehartzailera ailegatuz gero arrakastatsua izango zela zioten.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zubía, Juan: Azpiazu José Antonio|urtea=2002|izenburua=Memorias de aquél Oñati|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=133-138|ISBN=L.G. SS-963/02|hizkuntza=Es}}</ref> Azkenean bakarkako 783 kongresu-kidek ordaindu zuten matrikula, gehi 96 babeslek, horien artean 67 udaleko ordezkarik. Han egon ziren baita 54 txostengile eta hainbat gotzain. Eta lau [[Ahaldun nagusi|Ahaldun Nagusi]]<nowiki/>ak mikelete, forale, miñoi, mazolan, danbolintero eta musikoekin joan ziren.<ref>{{erreferentzia|urtea=1920|izenburua=Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos|argitaletxea=Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia,|orrialdea=26|hizkuntza=Es}}</ref>
Oñatiko alkateak euskaraz eman zien ongi etorria bildutakoei, ondoren Gipuzkoako Aldundiko presidentea aritu zen, gero [[Gasteiz]]<nowiki/>ko eta [[Baiona]]<nowiki/>ko gotzainak, eta amaieran [[Alfontso XIII.a Borboikoa (Espainia)|Alfontso XIII]] Espainiako erregeak hitzaldi enpatiko batekin inauguratu zuen Kongresua.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos|argitaletxea=Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia|orrialdeak=26-29|hizkuntza=Es}}</ref>
'''- 1953:''' '''[[Ziklo-kroseko Munduko Txapelketa|Ziklo-kroseko munduko txapelketa]]:''' Lehen edizioa 1950 urtean [[Paris]]<nowiki/>en izan zen. Garai hartan Oñatin elkarte bakarra zegoen, 1927an sortutako “''Txantxiku txoko''” izenekoa, eta kirolean zein kulturan dinamismo handia zuen.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Txantxiku Txoko Elkartea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/868fa983-8905-49c5-ac3a-4a496fe1108e}}</ref> 1949an [[Aloña Mendi Kirol Elkartea|Aloña Mendi]] futbol taldea sortu zen, eta Parisen egindako edizioak zuzendaritzakoen arreta erakarri zuen. Helburu horren atzetik, hurrengo urteetan inguruko eta nazioarteko hainbat txirrindularitza txapelketa eratu zuten, [[Txirrindularitzaren Nazioarteko Batasuna]]<nowiki/>ri antolakuntza ahalmena erakusteko. Horrela, 1951an [[Luxenburgo]]<nowiki/>n eta 1952an [[Geneva]]<nowiki/>n egin ondoren, 1953an Oñati antolatu zen arrakasta handiz, [[Jean Robic]] frantziarra izan zela irabazlea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2001|izenburua=Aloña Mendi Kirol Elkartea. 50. urteurrena 1949-1999|argitaletxea=Aloña Mendi K.E.|orrialdeak=122-129|ISBN=D.L.SS 451/2000}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Ziklo-kroseko munduko txapelketa|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Ziklo-kroseko_Munduko_Txapelketa}}</ref>
[[Fitxategi:Euskaltzaindiaren Arantzazuko Batzarra 1968.jpg|thumb|320x320px|Euskaltzaindiaren Arantzazuko Batzarra, 1986]]
'''- 1968:''' [[Arantzazuko Batzarra]] eta [[euskara batua]]: 1918ko Oñatiko Kongresuan [[Euskaltzaindia]] sortu zenean,<ref>{{erreferentzia|abizena=|urtea=2020|izenburua=Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos|argitaletxea=Euskalerriaren Alde aldizkaria|orrialdeak=48-55}}</ref> [[Resurreccion Maria Azkue|Resurreción Maria Azkue]]<nowiki/>k eta beste hizkuntzalari batzuk urteetan zuten helburua gauzatzeko aukera ikusi zuten.<ref>{{erreferentzia|abizena=Kintana Goiriena, Jurgi|urtea=2008|izenburua=Intelektuala nazioa eraikitzen. R.M. Azkueren pentsaera eta obra|argitaletxea=Iker 22, Euskaltzaindia|orrialdea=509|ISBN=978-84-95438-39-3}}</ref> Baina gorabehera politikoengatik bereziki ez zuten finkatzerik lortu. 1956an Euskaltzaindiak Arantzazun [[Gerraoste]]<nowiki/>ko lehen Batzar bat egin zuen, berriro ekin zitzaion euskara batua sortzeari. 1964an [[Txillardegi]]<nowiki/>k bultzatuta [[Baiona|Baionan]] euskaltzale talde batek [[Euskal Idazkaritza]] sortu zuen, eta hainbat bilera egin ondoren euskara batuaren oinarritzat jo litekeen testua onartu zuten.<ref>{{erreferentzia|abizena=Alvarez Enparantza "Txillardegi", Jose Luis|urtea=2019|izenburua=Txillardegi eta euskara batua. Testu hautatuak|argitaletxea=Jakin|orrialdeak=3-140|ISBN=978-84-949758-3-7}}</ref> Testu hori erabili zen '''Arantzazuko Batzarra'''k 1968ko urriaren 3tik 5era eman zuen txostenaren aurrekari nagusia.<ref>{{erreferentzia|abizena=Rubio, Miren. Txillardegi. Batasunaren pentsalaria. ISBN 978-84-949758-2-0|urtea=2019|izenburua=Txillardegi. Batasunaren pentsalaria. ISBN 978-84-949758-2-0|argitaletxea=Jakin|ISBN=978-84-949758-2-0}}</ref> Guztira 37 hizkuntzalari elkartu ziren, eta [[Euskara batu|euskara batzeko]] lehen arau-multzoa finkatu zuten, hizkuntza idatzian erabili beharreko [[Ortografia|ortografiaren]], [[Morfologia (argipena)|morfologiaren]], [[Euskal deklinabide|deklinabidearen]] eta [[Neologismo|neologismoei]] buruz, eta ''Arantzazuko txostena'' izenarekin argitaratu zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Torrealdai, Juan Mari|urtea=2014|izenburua=Batasunaren bidea urratzen. Txillardegiren eragintza praktikoa|argitaletxea=Jakin, 204|orrialdeak=11-96}}</ref> Ondoren [[Koldo Mitxelena]] arduratu zen txostena garatzen, eta 1973an osatu zuten aditz batuaren taula.<ref>{{erreferentzia|abizena=Koldo Zuazo|urtea=2005|izenburua=Euskara Batua: Ezina ekinez egina|argitaletxea=Elkar. Donostia|orrialdea=154|ISBN=978-84-9027-698-3}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Biain-Berraondo, Iñigo|urtea=2018|izenburua=Jerardo Elortzarekin berbetan|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=118|ISBN=L.G. SS 1382-2018}}</ref>
== Egitura ==
=== '''Gizarte zerbitzuak''': ===
* San Martin egoitza<ref>https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak</ref>, Pake Leku Elkartea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Pake Leku Jubilatuen Elkartea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/7d177a3d-d172-481d-b79a-730d66445ca1}}</ref>, Lagun Leku Elkartea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Lagun Leku Elkartea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/4c7c855b-b697-4c67-b8e4-ec5534259f72}}</ref>
[[Fitxategi:Oñatiko Ur Jauziak, Olateko ekoizpen zentroa. Olate, Saratxo eta Arantzazuko hodiak.jpg|thumb|Oñatiko Ur Jauziak, Olateko ekoizpen zentroa. Olate, Saratxo eta Arantzazuko hodiak]]
=== Hezkuntza ===
* '''Arautua:''' [[Mondragon Unibertsitate]]<nowiki/>ko Enpresagintza Fakultatea Koop. E.<ref>{{erreferentzia|izenburua=https://www.mondragon.edu/eu/enpresagintza-fakultatea|url=https://www.mondragon.edu/eu/enpresagintza-fakultatea}}</ref>, Txantxiku Ikastola, Koop. E.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Txantxiku ikastola|url=https://txantxikuikastola.eus/}}</ref>, Urgain Eskola <ref>{{erreferentzia|izenburua=Urgain Eskola|url=http://urgain.eus/}}</ref>, Elkar Hezi Ikastetxea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Elkar Hezi Ikastetxea|url=https://elkarhezi.eus/}}</ref>, Oñatiko Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Oñatiko Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea|url=https://www.iisj.net/eu}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo|urtea=1994|izenburua=Oñati. Gure herria|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=71,72|ISBN=84-606-1903-6}}</ref>
* '''Ez arautua:''' [https://jazpiazumusikaeskola.com/ Jose de Azpiazu Musika Eskola]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Jose de Azpiazu Musika Eskola|url=https://jazpiazumusikaeskola.com/}}</ref>, Bedita Larrakoetxea Udal Euskaltegia<ref>https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/euskara-eta-hezkuntza/bedita-larrakoetxea-udal-euskaltegia</ref>, Natur eskola<ref>http://natureskola.eus/</ref>, Txinparta Bertso Eskola, <ref>{{erreferentzia|abizena=Egaña Calderón, Urko|urtea=2014|izenburua=Oñatiko hitzen altxorra|argitaletxea=Oñatiko Bertso Eskola|orrialdeak=199-232|ISBN=978-84-617-3193-0}}</ref>Jabetze Eskola<ref>{{erreferentzia|izenburua=Jabetze Eskola|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/udala/zerbitzuak/jabetze-eskola}}</ref>
=== '''Kultura:''' ===
* '''Herrikoia:''' Oñatz Kultur Elkartea eta Oñatz dantza taldea<ref>{{erreferentzia|urtea=1974|izenburua=Oñatz Dantza Taldea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/6a80f264-a2f6-4788-82e8-0894f08ac227}}</ref>, Olaiturri Kultur Elkartea<ref>{{erreferentzia|urtea=1977|izenburua=Olaitturri Kultur Elkartea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/6a80f264-a2f6-4788-82e8-0894f08ac227}}</ref>, Artixa Kultur Elkartea<ref>{{erreferentzia|urtea=2014|izenburua=Artixa Kultur Elkartea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/cad04a6a-ed2f-4813-905e-71df9c860b7b}}</ref>.
* '''Udalak antolatuta''': Kultur Etxea, Liburutegia, Santa Ana antzokia, Arrikrutz interpretazio gunea, San Migel Errota Interpretazio Gunea, Gaztelekua, Ludoteka<ref>{{erreferentzia|izenburua=Udal Zerbitzuak|argitaletxea=Oñatiko Udala|url=https://web.archive.org/web/20201105120040/https://www.o%C3%B1ati.eus/eu/udal-zerbitzuak}}</ref>
* '''Musika''': Oñatiko Musika Banda, Ganbara eta Hots Abesbatzak,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Ganbara Faktoria|url=https://www.ganbarafaktoria.eus/es/es-ganbara-abesbatza}}</ref> Oñati Abesbatza, Pake Lekuko Aloña Abesbatza, San Migel Parrokiako bi koruak, Aita Madina Txistulari Taldea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Aita Madina Txistulari Taldea|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/es/entidad/977187f3-b321-468e-b7fa-3c9917368bfe}}</ref> Lizargarate Trikitizale Elkartea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Elorza Gorostiza, Oihana|urtea=2022|izenburua=Gustura ibili dira Lizargarate egunean|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1661928058056-gustura-ibili-dira-lizargarate-egunean}}</ref> Eltziako 20 rock musika talde<ref>{{erreferentzia|abizena=Bikuña, Mireia|urtea=2016|izenburua=Ekainetik dihardute Oñatiko musika taldeak Eltziako lokalak erabiltzen|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1478780106751-ekainetik-dihardute-onatiko-musika-taldeak-eltziako-lokalak-erabiltzen}}</ref>
=== Kirola ===
* '''Elkarteak:''' [[Aloña Mendi Kirol Elkartea|Aloña Mendi Kirol Elkartea (]][[Mendizaletasun|alpinismo]], [[atletismo]], [[Saskibaloi|saskibaloia]], [[Eskubaloi|eskubaloia]], [[txirrindularitza]], [[negu kirolak]], [[espeleologia]], [[Areto-futbol|areto futbola]], [[kirol]]-[[Gimnastika|gimnasia]], [[karate]], [[Kenpo kai|kenpo]], [[igeriketa]], [[pilota]], eta [[Triatloi|triatloia]].) (1949)<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2001|izenburua=Aloña Mendi Kirol Elkartea. 50. urteurrena 1949-1999|argitaletxea=Aloña Mendi K.E.|orrialdea=39|ISBN=D.L.SS 451/2000..}}</ref>, Atxintxika Taldea, Bizi Hadi Kirol Talde inklusiboa,<ref>{{erreferentzia|abizena=Arana Begiristain, Goiatz|urtea=2024|izenburua=Bizi Hadi kirol talde inklusiboa|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1731777413517-bizi-hadi-kirol-talde-inklusiboa-aurkeztu-dute-onatin}}</ref>
* '''Azpiegiturak:''' [https://zubikoakiroldegia.xn--oati-gqa.eus/ Zubikoa kiroldegia]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Zubikoa Kiroldegia|url=https://zubikoakiroldegia.xn--oati-gqa.eus/}}</ref>, Futbol zelaiak: Azkoagain (1949) eta Larraña (1966)<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2001|izenburua=Aloña Mendi Kirol Elkartea. 50. urteurrena 1949-1999|argitaletxea=Aloña Mendi K.E.|orrialdea=33|ISBN=D.L.SS 451/2000}}</ref>, Pilotalekuak: Arantzazukoa (1761) Herrikoa (1860), Garaikoa (1910), Araozkoa (1953), Zubillagakoa (1960), San Lorentzokoa (1965), Zubikoa (1984), Olabarrietakoa eta Madalenakoa.<ref name=":4">{{erreferentzia|abizena=Uribetxeberria, Gerardo|urtea=1992|izenburua=Oñati, pilota eta pilotariak|argitaletxea=Aloña Mendi Kirol Elkartea. Pilota saila|orrialdeak=117-122|ISBN=D.L. 775/92}}</ref>
=== Energia: ===
* [[Oñatiko Ur Jauziak]]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Oñatiko Ur Jauziak|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/O%C3%B1atiko_Ur_Jauziak}}</ref>
* [[Elgeako parke eolikoa|Elgeako Parke Eolikoa]]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Elgeako parke eolikoa|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Elgeako_parke_eolikoa}}</ref>
== Hirigintza ==
[[Fitxategi:Oñate - Universidad Sancti Spiritus 8.jpg|thumb|250px|[[Oñatiko Unibertsitatea]].]]
Hirigunea monumentu multzo berezia da, ibarreko erdialdean kokatua, eta morfologia berezia eta perimetro zehaztua dituena. Gunearen egiturapena ''barrendik'' egiten da, denborarekin erantsiz joan diren bideen arabera. Jatorrizko gunea XIII. mendekoa da, eta inguru horretan itxuratzen da: Kale Zaharreko zati bat —San Migel elizaren ondoan igarotzen da, eta Errege Bideak Oñatitik pasatzean egiten duen trazatua markatuz—, San Anton kalea, Santa Marina enparantza eta Mendiko kalea, hau dena [[Zumeltzegi dorrea|Zumeltzegi muinoaren]] inguruan, Arranoaitz errekaren eskuineko ertzean, Santa Marina izan ezik.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1970|izenburua=Oñate|argitaletxea=Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián|orrialdea=|orrialdeak=33-42|ISBN=D.L.S.S.103/70|hizkuntza=Es}}</ref>
XIII. mendearen amaieran edo XIV. mendearen hasieran zabalgunea sortu zen, hiriaren hiri bilbea beste aldera zabaldu, eta banaketa eta okupazioko modu ordenatu bat ezarri. Bat dator Kale Barriarekin eta Atzeko Kalearekin, kale horietan nagusi baitira eraikuntza zainduak, material onekoak eta lerro soilekoak. Hala ere, sute bat piztu zen 1488an, eta egurrezko etxe asko suntsitu ziren, berreraiki egin behar izan zituztenak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde Igartua, Irune|urtea=1994|izenburua=Fuentes documentales medievales del País Vasco. Colección documental del archivo municipal de Oñati (1149-1492): "Ordenanza para el reparto de los robles comunales entre los vecinos, para reedificar las casas destruidas por el incendio de 1488"|argitaletxea=Eusko Ikaskuntza|orrialdeak=240-273|ISBN=84-87471-60-9|hizkuntza=Es}}</ref> XV. mendean, beste bi [[habearte|nabe]], [[gotiko (argipena)|gotikoak]], erantsi zitzaizkion San Migel parrokiari, eta haren inguruan «''Zazpibideta''» aldea egituratu zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Elortza, Jerardo|urtea=1996|izenburua=Oñati eta Gipuzkoaren bategitea, 1845|argitaletxea=Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza|orrialdeak=42-44|ISBN=84-89516-18-9}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia Arza, Xabier|urtea=2022|izenburua=Oñati XIX. mendean. Hirigintza eta etxegintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=67|orrialdeak=|ISBN=978-84-921814-5-2}}</ref>
XVI. mendean [[Oñatiko Unibertsitatea|Unibertsitatea]] eraiki izanak eta merkataritzaren eta eskulangintzaren garapenak hazkundeko dinamikari eustea ahalbidetu zuen, eta ondoz ondo beste hiri-espazio batzuk egituratzea. Urbanizatze-prozesuak XVII. eta XVIII. mendeetan jarraitu zuen, eta Kale Barria Kale Zaharrarekin batu zen zubi batzuen bidez, eta, [[XIX. mendea]]ren amaieran, [[Foruen enparantza|Foruen Enparantza]] eta Santa Marina Enparantza sortu ziren.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia Arza, Xabier|urtea=2022|izenburua=Oñati XIX. men dean. Hirigintza eta etxegintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=31|ISBN=978-84-921814-5-2}}</ref>
Eskema lineala nagusitzen da, Kale Zaharraren, Kale Barriaren eta Atzeko Kalean inguruan, eraikuntza atxikiko orube estu eta sakonak dituena. Foruen Enparantzako espazioa topaleku moduan sortu zen, ''Zazpibideta'' aldeko bilgune txikia hobetzeko. Eskema lineal horren adarkatzeak ibilbide irregular batzuetan gauzatzen dira, Kale Zaharra Kale Barriarekin batuz, eta hego-ekialdean bide-zati isolatu batzuetan, [[errebal]]ek zati batean desitxuratu egiten baitute egitura hori.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia Arza, Xabier|urtea=2022|izenburua=Oñati XIX. Mendean. Hirigintza eta Etxegintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=163|ISBN=978-84-921814-5-2}}</ref>
Hala ere, ardatzen indarrak eta adarkatzeak egituratzen dituen Foruen Enparantzaren eskalak irakurketa argia ematen diote hiri bilbearen multzoari. Aipatu behar da irregulartasun horiek ematen diotela bilbeari bategite zeiharren eta eskala txikien berezitasuna.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia Arza, Xabier|urtea=2022|izenburua=Oñati XIX. Mendean. Hirigintza eta Etxegintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=172|ISBN=978-84-921814-5-2}}</ref>
== Demografia ==
[[Fitxategi:Gerrako garrak Oñatin.webm|thumb|250px|Espainiako Gerra Zibila, Oñatiko testigantzak]]2024ean 11.549 biztanle zituen Oñatik, horietatik % 22,99k 65 urte edo gehiago zituen, eta atzerrian jaiotakoak % 7,49 ziren.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Web Eustat. Oñatiko datu estatistikoak|url=https://eu.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/onati.html|aldizkaria=eu.eustat.eus|sartze-data=}}</ref>{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Oñatiko biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 6083 | 1910 | 6300 | 1920 | 6242 | 1930 | 6728 | 1940 | 6841 | 1950 | 7172 | 1960 | 8367 | 1970 | 10525 | 1981 | 10893 | 1991 | 10695 | 2001 | 10705 | 2011 | 11033 | 2019 | 11380 |
}}
2001eko San Migel parrokiako pastoral-orriak Oñatiko [[abizen]] ohikoenen honako zerrenda zekarren: 292 Ugarte, 214 Igartua, 202 Guridi, 186 Elortza, 182 Kortabarria, 176 Arregi, 157 Urzelai, 153 Biain, 140 Anduaga, 133 Zubia, 122 Liarralde, 121 Agirre, 114 Aiastui eta 108 Aranburu.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zubía, Juan: Azpiazu José Antonio|urtea=2002|izenburua=Memorias de aquél Oñati|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=23|ISBN=L.G. SS-963/02|hizkuntza=Es}}</ref>
== Izaera unibertsitarioa ==
[[Fitxategi:Enpresagintza.jpg|thumb|280x280px|Enpresagintza Fakultatea.]]
Kooperatiben sortzailea izan zen Don [[Jose Maria Arizmendiarrieta]]<nowiki/>k 1943an [[Arrasate]]<nowiki/>n eskola tekniko bat sortu zuen''',''' gerora [[Mondragon Goi Eskola Politeknikoa]] izena hartuko zuena.<ref>{{erreferentzia|abizena=Leibar, Juan; Azkarate, Joxemi|urtea=1994|izenburua=Historia de Eskola Politeknikoa José Mª Arizmendiarrieta. 50. urteurrena|argitaletxea=Laboral Kutxa|orrialdea=181|ISBN=84-606-1940-0|hizkuntza=Es}}</ref> Eta hura osatzeko 1960an Oñatin administrazio eta kudeaketa eskola bat sortu zuen, ETEO izenekoa eta kooperatiba izaerakoa baita, gerora Enpresagintza Fakultatea izena hartuko zuena.<ref>{{erreferentzia|abizena=Molina, Fernando|urtea=2005|izenburua=Jose María Arizmendiarrieta. Biografia|argitaletxea=Laboral Kutxa, Mondragon|orrialdeak=427-428|ISBN=84-920246-1-5|hizkuntza=Es}}</ref>
Arizmendiarrietak 1961eko urtarriletik martxora bitartean, MEDUO - Oñatiko Unibertsitateko Hezkuntza Mankomunitatea (''Mancomunidad Escolar de la Universidad de Oñati'') proiektu berria ondu eta [[Madril]]<nowiki/>go Hezkuntza Ministerioan aurkeztu zuen. [[Debagoiena]]<nowiki/>ko Haraneko hainbat herriren ekintza bat zen, 50.000 biztanle batzen zituena, Oñatiko [[Sancti Spiritus Unibertsitatea|Sancti Spiritus Unibertsitate]] zaharraren tradizio historikoari jarraituz,<ref>{{erreferentzia|abizena=Fornells Angelat, Montserrat|urtea=1995|izenburua=La Universidad de Oñati y el Renacimiento|argitaletxea=Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua|orrialdeak=151-178|ISBN=84-7907-151-6..|hizkuntza=Es}}</ref> Unibertsitate Zentro Kooperatibo sare bat sortzeko, [[Irabazteko asmorik gabeko erakunde|irabazi-asmorik gabe]]<nowiki/>ko eta onura publikoko unibertsitate kooperatibo pribatu gisa. 1991ean estatuan unibertsitate pribatuak sortzeko legea onartu zenean, [[Eusko Jaurlaritza]]<nowiki/>ren eskumenen artean kokatu zen, eta [[Eusko Legebiltzarra|Eusko Legebiltzar]]<nowiki/>rean proiektua aurkeztu ondoren, 1997an [[Mondragon Unibertsitatea]] berria gauzatu zen, Legebiltzarreko alderdi guztiek aho batez onartuta.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio; MacLeod, Greg|urtea=2010|izenburua=32 claves empresariales de Mondragon|argitaletxea=Garaia P.T.|orrialdea=101|ISBN=LG. SS-10-2010|hizkuntza=Es}}</ref>
== Ekonomia ==
=== Datuak sektoreka ===
[[Fitxategi:PSM V38 D183 A forge trip hammer.jpg|thumb|Burdinola.]]
2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lurrari lotutako [[Lehen sektore|lehen sektorea]] BEGaren % 0,8; Artisautzari eta Industriari lotutako [[Bigarren sektore|bigarren sektorea]], % 66,1; Zerbitzuei lotutako [[Hirugarren sektore|hirugarren sektorea]], % 29,9; eta [[Eraikuntza]], % 3,2.<ref name=":0" /> XIX. mendearen hasieran, biztanleen erdia baino gehiago [[Nekazaritza|nekazaritzan]] eta [[Artzaintza|artzaintzan]] aritzen zen, baina gaur egun baserrietako gazteak herriko fabriketara joaten dira lanera, eta ordu libreetan landa-lanetan laguntzen dute. <ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1970|izenburua=Oñate|argitaletxea=Caja de Ahorros Municipal de San Sebastiá|orrialdeak=49-50|ISBN=D.L.S.S.103/70|hizkuntza=Es}}</ref>
==== Bigarren sektoreko lanbideak historian zehar ====
* [[Burdingintza]]: [[Iltze|iltzeginak]], [[Sarrailagile|sarrailagileak]], [[Errementari|errementariak]], [[Galdara|galdaragileak]], [[Ontzi|ontzigileak]], [[Olagizon|olagizonak]].<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1970|izenburua=Miscelánea histórica sobre Oñati|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=167-170|ISBN=L.G: SS-1177/01..|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Ehungintza]]/[[Jantzi|Jantzigintza]]/[[Larru|Larrugintza]]: [[Zapatari|zapatariak]], [[Ehule (lanbidea)|ehuleak]], [[Joskintza|jostunak]], zurratzaileak, marrageroak, [[lehengai]]<nowiki/>en maisuak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Isazelaia, Jaione|urtea=1997|izenburua=Linua, Ehuna, Artilea|argitaletxea=Bergarako Udala|orrialdea=51|ISBN=84-920247-5-5}}</ref>
* [[Eraikuntza]]: [[Hargintza|harginak]], [[Arotzak|arotzak,]] [[Igeltsero|igeltseoak]], [[Teila|teilagileak]].<ref>{{erreferentzia|abizena=Arrazola Urquiaga, José Ramón|urtea=2020|izenburua=Las tejerías en la Villa de Oñati|argitaletxea=José Ramón Arrázola. Grafo. Bilbo|orrialdea=18-20|ISBN=LG. D. 01184-2020|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Elikadura]]: [[Errota|errotariak]], [[Txokolate|txokolategileak]], [[Gozogile|gozogileak]], [[Okin|okinak]].
* Beste batzuk: [[Saski|saskigileak]], [[Ontzi|ontzigileak]], [[Erloju|erlojugileak]], [[Zilar|zilargileak]].<ref>{{erreferentzia|abizena=Madariaga, Juan|urtea=1996|izenburua=Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Las manufacturas: fabricantes y artesanos|argitaletxea=Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza|orrialdea=117|ISBN=84-89516- 18-9|hizkuntza=Es}}</ref>
=== Industriaren bilakaera XV. mendean ===
Historikoki Oñatin siderurgia izan da pertsona gehien enplegatu izan duen azpisektorea, eta horrela XV.mendean [[olagizon]] eta [[errementari]] ugari zeuden hainbat armadatarako [[lantza]]<nowiki/>k, zolak eta [[Bonbarda (arma)|bonbarda]]<nowiki/>k egiten ziren. XVI. mendearen hasieran bi [[burdinola]] handi zeuden, non burdin minerala urtzen zen lingote bihurtuz, ondoren 79 [[Forjaketa|sutegie]]<nowiki/>tan eraldatzeko.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo|urtea=1994|izenburua=Oñati. Gure herria|argitaletxea=Oñatiko udala|orrialdeak=54,55|ISBN=84-606-1903-6}}</ref> Bertan [[Zartagin|zartagina]]<nowiki/>k, [[burdineria]], [[iltze]]<nowiki/>ak eta abar egiten ziren.<ref>{{erreferentzia|abizena=Azpiazu Elorza, Jose Antonio|urtea=1999|izenburua=Sistemas de vida y producción en el siglo XVI en Oñati: importante presencia de la industria en áreas rurales y urbanas|argitaletxea=Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=27|ISBN=LG. SS-421/99.|hizkuntza=Es}}</ref> Minerala gaur egun desagertuta dauden [[Arrasate]]<nowiki/>ko [[Udala (Arrasate)|Udala]]<nowiki/>ko meategietatik zetorren. XVII. mendean burdineria, [[arkabuz]]<nowiki/>ak, [[aihotz]]<nowiki/>ak, [[aizkora]]<nowiki/>k, guraizeak, iltzeak eta abar egiten ziren.<ref>{{erreferentzia|abizena=Garai Letamendi, Garbiñe|urtea=1987|izenburua=Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936)|argitaletxea=Deustuko Unibertsitatea|orrialdeak=50-62}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Madariaga, Juan|urtea=1996|izenburua=Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Las manufacturas: fabricantes y artesanos|argitaletxea=Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza|orrialdea=79|ISBN=84-89516- 18-9|hizkuntza=Es}}</ref> Produktu horietako batzuk [[Amerika|Amerike]]<nowiki/>tara, [[Portugal]]<nowiki/>era, [[Sevilla]]<nowiki/>ra eta abarretara esportatzen ziren, batez ere elikagaien, espezien eta abarren truke.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1970|izenburua=Oñate|argitaletxea=Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián|orrialdea=47|ISBN=D.L.S.S.103/70|hizkuntza=Es}}</ref>
[[Fitxategi:Cornelio Garay.jpg|thumb|Kornelio Garai]]
Oñatira ehunka pretsona dira egunero industria-lantegietan lan egitera, txanda bateko edo hainbat txandetako lanaldietan, lan-kargen arabera. Epresa lehiakor txiki eta ertain ugari dago, eta enpresa nagusienak honakoak dira:
- “'''Juan Garairen Semeak SA'''”. Enpresaren jatorria 1864. urtekoa da, Kornelio Garai Zuazubizkar aretxabaletarrak 21 urterekin [[pospolo]] fabrika bat eraiki zuenean Oñatin, herriari bultzada ekonomiko nabarmena eta etorkizunerako perspektiba berriak jasoz.<ref>{{erreferentzia|abizena=Azpiazu Elorza, José Antonio; Creixell Garay, José Luis|urtea=2016|izenburua=Los Garay. Una saga industrial en Oñati durante 150 años|argitaletxea=“Juan Garairen Semeak SA”|orrialdea=39|hizkuntza=Es}}</ref> Oñatiren alde egindako lana eskertua izan zen bertako bizilagunengatik, eta behin baino gehiagotan aukeratu zuten alkate.<ref>{{erreferentzia|abizena=Garai Letamendi, Garbiñe|urtea=1987|izenburua=Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936)|argitaletxea=Deustuko Unibertsitatea|orrialdeak=78-80}}</ref> Bere ibilbide luzean [[txanpon]]<nowiki/>ak ekoiztu ditu, euritakoen hagaxkak, soldatutako [[altzairu]]<nowiki/>zko [[hodi]]<nowiki/>ak, beroan luzatutako eta kalibratutako [[letoi]]<nowiki/>zko barra eta profilak, hotzean kalibratutako [[Doitasun (teknologia)|doitasun]]<nowiki/>ezko altzairuzko hodiak, eta automobilgintzarako osagai tubularrak. 2024an Oñatiko enpresan 400 langile ditu, eta Eslovakiako zein Mexikoko beste bi lantegietan 90 eta 200.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia Arza, Xabier|urtea=2022|izenburua=Oñati XIX. Mendean. Hirigintza eta Etxegintza, Oñatiko Udala, 237-241, 978-84-921814-5-2|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=237-241|ISBN=978-84-921814-5-2}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Hijos de Juan de Garay S.A.|hizkuntza=Es|url=https://www.hjgaray.es/la-empresa/}}</ref>
- “'''[[ULMA Taldea]] Koop. E.'''” bederatzi kooperatibak osatzen dute 2024an: ULMA Agrícola, [[ULMA Architectural Solutions]], [[ULMA Construction]], ULMA Conveyor Componets, ULMA Embedded Solutions, ULMA Forged Solutions, ULMA Handling Systems, ULMA Lifting Solutions eta ULMA Packaging.<ref>{{erreferentzia|izenburua=ULMA Taldeko negozioak|url=https://www.ulma.com/eu/negozioak/}}</ref>
Jatorria 1957an du, zenbait gaztek inguruko txokolatearen industriari zerbitzu emateko tailer mekaniko bat sortu zutenean. 1961ean lehen kooperatiba industrial bilakatu zen, Talleres ULMA S.C.I. Ondoren beste enpresa batzuk ere kooperatiba bilakatu zirenez, 1989an hiruren artean ULMA taldea eratu zuten, guztira 678 langile zirela.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo|urtea=1994|izenburua=Oñati. Gure herria|argitaletxea=Oñatiko udala|orrialdeak=60-61|ISBN=84-606-1903-6}}</ref> Gerora beste kooperatiba batzuk sortu ziren, taldea handituz, eta 2023an Oñatin zein kanpoan guztira 5.600 langile batzen zituen.<ref>{{erreferentzia|izenburua=ULMA Taldea|url=https://www.ulma.com/eu/ulma-gara/}}</ref>[[Fitxategi:ULMA egoitza zentrala.jpg|thumb|ULMA Taldearen egoitza zentrala. Kooperatiba hau herriko enpresa handiena da.|280x280px]]
- “'''ONNERA Group'''” taldea zazpi enpresak osatzen dute 2024an: FAGOR PROFESSIONAL Koop. E., Edenox, Asber, Efficold, DANUBE, DOMUS, eta Primer. Halaber hiru ekoizpen filial ditu Frantzian, Polonian eta Mexicon, eta 35 ordezkaritza komertzial. Jatorria 1960an du, [[Fagor Industrial]] Koop. E. sortu zenean [[Arrasate]]<nowiki/>ko [[Fagor (etxetresnak)|Fagor Etxetresnak]] Koop. E.aren adar bezala, ostalaritzarako eta talde handientzako sukaldaritzako [[makina]]<nowiki/>k ekoizten. 2024an Oñatin zein kanpoan guztira 2.200 langile batzen zituen. <ref>{{erreferentzia|izenburua=ONNERA Group|url=https://www.fagorprofessional.com/eu/ezagut-gaitzazu}}</ref>
- "'''Natra Oñati''' '''S.A.'''" [[txokolate]] ekoizlea Natra talde multinazionaleko sei fabriketatik bat da, hain zuzen 2004an [[Zahor]] S.A. erosi zuenetik. Gerora 2011an Arluy enpresak “Zahor” marka komertziala erosi zion Natrari, eta Oñatin “Zahor” izena desagertu egin zen. Jatorria 1946an zuen, Ignacio Egañak enpresa eraiki zuenean. Hasiera apal hartatik handitzen joan zen, eta 2024an Natra Oñatik 500 langile ditu.<ref>{{erreferentzia|izenburua=NATRA Oñati|url=https://natra.com/es/sobre-nosotros/nuestra-historia/}}</ref>
- "'''Lana''' '''K.E."''' 1960 sortu zuten Arrasaten nekazarien hiru arlo garatzeko: basoa, esnekia eta abeltzaintza. 1973an Oñatin [[zerrategi]] bat zabaldu zuten, eta 1994an zuraren bigarren eraldaketako produktuen fabrikazioan oinarritzen hasi zen, hurrengo urtean hiru geruzako [[Kofratu|kofratze]] taula ekoitziz. 2007an Txekian beste fabrika bat eraiki zuten. 2024an guztira 300 langile ditu.<ref>{{erreferentzia|izenburua=LANA Koop. E.|url=https://www.lana.eu/eu/historia/}}</ref>
- "'''Txintxurreta Taldea S.A.'''” 1963an sortu zuten Jose eta Juan Txintxurreta anaiak doitasun-[[hodi]]<nowiki/>ak fabrikatzeko. 2005ean Aranda de Dueron beste fabrika eraiki zuten, eta 2024an guztira 230 langile ditu.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Txintxurreta Taldea S.A.|url=https://www.chinchurreta.com/nosotros/}}</ref>
[[Fitxategi:Euskal Espedizioa, Everest, 1980.jpg|thumb|311x311px|CEGASA [[Everest]]<nowiki/>eko 1974ko eta 1980ko euskal espedizioen babesle nagusia izan zen. ]]
Badira baita, garai baten enpresa handiak zirenak, arrazoi ezberdinengatik jadanik ez direnak:
- '''CEGASA SA''' (Celaya, Enparanza y Galdós) [[pila]] ekoizlea, bere “Tximist” izen komertziala ezaguna zela, oso errotuta zegoen herrian, baina 1960. hamarkadan zati bat [[Gasteiz]]<nowiki/>era lekualdatu zuen, beste enpresa ugarik bezala, [[Arabako Foru Aldundia]]<nowiki/>k lur-baldintza bereziki onak eskaintzen zituelako pabiloi berriak eraikitzeko. Horrela [[Cegasa]] Taldea sortu zen, Oñatin manganesoko ekoizpena soilik geratuz. [[Juan Zelaia]] zendu aurretik Mexikoko AUTLANek erosi zuen enpresa. 2024an Oñatin 50 langile ditu<ref>{{erreferentzia|izenburua=CEGASA|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Cegasa}}</ref>
- “'''Enparanza y Cía S.A.'''”rekin antzerako kasua gertatu zen, Oñatitik Gasteizera lekualdatu zenean “''Esmaltaciones San Ignacio''” izena hartuz.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Esmaltaciones San Ignacio|url=http://www.patrimonioindustrialvasco.com/patrimonio/los-pucheros-y-cazuelas-fabricados-por-esmaltaciones-san-ignacio-en-vitoria-gasteiz/}}</ref>
Eta badira lehiakorrak ziren hainbat enpresa txiki eta ertain desagertu egin direla, bereziki atzerriko konpetentziagatik edo familiakoen jarraipen faltagatik.
== Gizarte kapitala ==
Gizarte-kapitala gizartearen antolakuntzarako ezaugarriei dagokie, hau da, [[Afektu|afektua]], elkarrekiko [[konfiantza]], [[Arau sozial|arau]] eraginkorrak eta [[sare sozialak]] bezalakoak. Gizartearen maila [[Sozioekonomia|sozio-ekonomiko]]<nowiki/>a hobetu dezakete.<ref>{{erreferentzia|abizena=Cardenal de la Nuez, María Eugenia|urtea=2006|izenburua=Sociología (1a. ed edición)|argitaletxea=Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, Vicerrectorado de Planificación y Calidad|ISBN=84-96718-21-2. OCLC 433673085|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Putnam, Robert D.|urtea=1993|izenburua="The prosperous community. Social capital and public life"|argitaletxea=The American Prospect, vol.4, nº13|orrialdeak=35-42|hizkuntza=En}}</ref> Oñatiko ezaugarri nagusiak honakoak lirateke:
* Erdi Aroan [[artisau]]<nowiki/>en [[Gremio|gremioak]] eta [[kofradia]]<nowiki/>k” sortu ziren. Gre<nowiki/>mioak maisu-elkarteak ziren, lanbide bereko artisauen interesak babesteko, hala nola, lehengaiak eta horien banaketa, produktu-mota eta kalitatea, lan-kategoriak eta abar.<ref>{{erreferentzia|abizena=Madariaga, Juan|urtea=1999|izenburua=Transformaciones sociales y culturales en el tránsito del antiguo régimen a la contemporaneidad. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak|argitaletxea=Oñatiko Udala - Kutxa|orrialdea=136|ISBN=LG. SS-421/99|hizkuntza=Es}}</ref> Gremioak kofradiez hornitzen ziren, gaixo zeuden artisauei laguntzeko edo haien hileten gastuei erantzuteko.<ref>{{erreferentzia|urtea=1993|izenburua=Cofradías, gremios y solidaridades en la Europa Medieval : actas de las XIX Semana de Estudios Medievales de Estella, 20-24 de julio de 1992.|argitaletxea=Fondo de Publicaciones del Gobierno de Navarra|ISBN=84-235-1175-8.|hizkuntza=Es}}</ref> Oñatiko gremio handienak burdinaren sektorekoak ziren, hala nola [[iltze|ilt]]<nowiki/>[[iltze|ze]]<nowiki/>ginak, [[errementari|errementa]]<nowiki/>[[errementari|ri]]<nowiki/>ak eta [[sarrailagile|sarrailagi]]<nowiki/>[[sarrailagile|le]]<nowiki/>ak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Madariaga, Juan|urtea=1996|izenburua=Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Las manufacturas: fabricantes y aartesanos|argitaletxea=Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza|orrialdea=77|ISBN=84-89516-18-9|hizkuntza=Es}}</ref>
* Kultura industrial<nowiki/>ak eta fabriketako [[sindikatu]]<nowiki/>en zein koopera<nowiki/>tibetako kontseilu sozialen eraginez, herrian [[esfortzu]]<nowiki/>aren kultura nortasun-ezaugarri bat dago, gizartearen kohesio-sistema bermatzen duena. Ondorioz, Oñatik maila ekonomiko ertaina du, gizonen eta emakumeen arteko soldata-arraila apala, eta [[elite]] sozialik gabea. Orokorrean esperientzia partekatuak nagusitzen dira, bizitza-komunitate nahiko homogeneoa sortuz <ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=1998|izenburua=Comportamientos de los directivos de las empresas industriales en el valle del Alto Deba. El valor de pertenencia a un entorno|argitaletxea=Euskal Herriko Unibertsitatea. Leioa|orrialdeak=285-286|ISBN=D.T.|hizkuntza=Es}}</ref>
* Era guztietako [[Asoziazionismo|aso]]<nowiki/>[[Asoziazionismo|ziazionismo]] maila handia dago. Horren adibi<nowiki/>de nabarmenetako bat da Oñatin dauden 28 [[elkarte gastronomiko]]<nowiki/>ak. <nowiki/>Horietatik 16 kale<nowiki/>an daude (Añolea, A<nowiki/>rrano, Aterpe, Nekazariena, Batzokia, Etxaluze, Gure Txoko, Haitzalde, Kale-Zaharra, Kurtze Baltz, Makalena, Oinarri, Pago-Uso, Txantxiku Txoko, Urbia, Zubi-Alde), eta beste 12 auzoetan (Araotz, Arantzazu, Asentzio, Garagaltza, Larraña, Lizargarate, Olabarrieta, Santa Lutzia, Uribarri, Urruxola, Zañartu eta <nowiki/>Zubillaga), guztira [[eskubide]] eta maila berdineko bi mila [[bazkide]]<nowiki/>re<nowiki/>kin.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Lista de Sociedades Gastronómicas de Gipuzkoa|hizkuntza=Es|url=http://www.sociedadesgastronomicas.com/sociedades_listado.php?s=23&page=0&letra=P&}}</ref> Hor kokatzen dira baita publikoak diren [[Antixena gaztetxea|Antixena Gaztetxea]] erta Gaztelekua.<ref>{{erreferentzia|abizena=Otamendi, Koldo|urtea=2024|izenburua=‘Oñati Vizirik’ kantu bildumaren aurkezpena|argitaletxea=Naiz egunkaria}}</ref>
== Lankidetzak ==
==== Senidetzak eta adiskidetzak ====
Oñatiko herria, Udalaren bitartez, beste herri batzuekin senidetuta edo adiskidetuta dago. Horrela, senidetzeko akordioak sinatu ziren [[Mendebaldeko Sahara]]<nowiki/>ko Gleibat El Fula-rekin (1994), [[Frantzia]]<nowiki/>ko [[Châteaubernard]]-ekin (1999), [[Argentina]]<nowiki/>ko José C. Paz (2000) zein [[Santa Fe (Argentina)|Santa Fe]]-rekin (2004), eta [[Mexiko]]<nowiki/>ko [[Zacatecas Hiria|Zacatecas]] (1996) zein [[Guadalajara (Mexiko)|Guadalajara]]<nowiki/>rekin (2001).<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1998|izenburua=Los Oñate en México y Nuevo México|argitaletxea=Oñatiko Udala - Zacatecaseko Udala|orrialdea=3|ISBN=84-921814-1-9.|hizkuntza=Es}}</ref> Bestalde, eta [[Arantzazu]]<nowiki/>ko fraideen 500. urteurrena zelako, adiskidetzeko akordioa [[Italia]]<nowiki/>ko [[Frantzisko Asiskoa]]<nowiki/>ren [[Asis]] udalerriarekin sinatu zen 2002an. Zentzu berean, 2006an estatuko [[Moraleja]], [[Macotera]] eta [[Valtierra]]<nowiki/>rekin adiskidetu zen.<ref name=":6">{{erreferentzia|abizena=Urteaga, Jose Antonio|urtea=2009|izenburua=Ciudades Hermanas/Amigas de Oñati (Pdf).|argitaletxea=Hermansoloña GKE.|hizkuntza=Es}}</ref>
==== Helburu humanitarioko edo elkartasunezko erakundeak ====
Gizartean oro har bi erakunde humanitario mota daude, batzuk administrazioari lotuta eta beste batzuk administrazio publikoetati.k bereiztuta, bereziki irabazi asmorik gabeko GKE-Gobernuz Kanpoko Erakundeak. Era berean, orientazioaren arabera karitatezkoak, zerbitzuzkoak edo parte-hartzaileak dira, eta eragin-eremuaren arabera tokikoak edo nazioartekoak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Redacción|urtea=2023|izenburua=Qué es una ONG|argitaletxea=Ayuda en Acción|hizkuntza=Es|url=https://ayudaenaccion.org/blog/solidaridad/que-es-una-ong/}}</ref> Oñatin honakoak daude:
* '''Hermansoloña GKE'''. 2001ean sortua, helburu nagusiak Gleibat El Fula-ri eta José C. Paz-i laguntza, gizarte sustapena eta prestakuntza eskaintzea da. Bi elkartasun mota daude: dirua inbertsioetarako, eta kontainerretan bidaltzen den materiala: arropa, elikagaiak, tresneria, oihalak, jostailuak, etxetresna elektrikoak, erremintak, liburuak, eskolako materiala, ekipo informatikoak, botikak, ospitalerako altzariak, etab, Beste talde batzuekin kolaboratzen du: Elizbarrutiko Misioak, Mundukide, Gurutze gorria, TAU-frantziskotarrak, Caritas, Adeco-pasionistak, eta Maliko Lagunak. Lau zutabe ditu: Udala, Ulma koopertiba taldea, boluntarioak eta Oñatiko herria.<ref name=":6" />
* '''Hotz Oñati GKE'''. Errefuxiaten egoera dela eta, laguntza xume eta duina emateko sortutako taldea, hau da, errefuxiatuen giza eskubideen aldeko elkartea. 2022an 16 proiektu edo elkarte lagundu zituen 10 herrialdetan. Lagundutako elkarteak: Salvamento Maritimo Humanitario (SMH), Solidarios sin fronteras, EnRedSos, [[Zaporeak]], No name kitchen, Tarifeños solidarios, GBGE, Kairos, Uganda, Acción directa sierra norte, Solidary Wheels, EREI, Hermasoloña, Auzolana ([[Ukraina|Ukrania]]), Irungo harrera sarea, Por Causa eta Bolondresekin bidalitako laguntza zuzena [[Grezia]], [[Ukraina|Ukrania]], [[Yemen]], [[Andaluzia]], [[Ceuta]], [[Uganda]], [[Irun]], [[Sahara]], [[Mediterraneoa]] eta [[Serbia]]<nowiki/>ra.<ref>{{erreferentzia|abizena=Erredakzioa|urtea=2023|izenburua=Hotz Oñati - Ehun Soziala - GKE - Laguntza eta gizarte-ekintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/erakunde/babc39c4-fa6a-4943-af31-d7bedb72543e}}</ref>
* '''Caritas'''. [[Eliza katolikoa]]<nowiki/>ren erakunde bat da. Pobrezia, bazterkeria, intolerantzia eta diskriminazioaren aurka borrokan aritzen da. Gizarte-bazterketako arriskuan dauden pertsonei laguntza ematen die, oinarrizko premiak (Elikagaiak, arropa, etxebizitza...) asetzen laguntzen. Era berean, "Elkarzabal"ekin batera lan poltsa bat eta baratze bat kudeatzen du.<ref>{{erreferentzia|abizena=Erredakzioa|izenburua=Cáritas Oñati - Ehun Soziala - Elkartea edo federazioa - Laguntza eta gizarte-ekintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|url=https://www.xn--oatiekintzakomunitarioa-shc.eus/erakunde/f568359a-78ae-4d2a-a8de-cd2847cb66d0}}</ref>
* '''ZEHAR errefuxiatuekin'''. [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzak]] 1996an sustatutako erakundea da, errefuxiatuei aterpe segurua eta banakako arreta eskaintzen zaiela bertan. Pertsona guztiak ahalduntzea eta berreraikitzen duten bizitza berri horretan norbera bere prozesuaren protagonista izatea bultzatzen da. Horretarako, harrera, arreta juridikoa, arreta psikologikoa, inklusioa, asiloa, etab, eskaintzen zaie nazioarteko babesa eskatu dut<nowiki/>en pertsonei. [[Euskal Herria]]<nowiki/>n harrerako bi [[Gizarte Etxea|gizarte-etxe]] gaude, [[Tolosa]]<nowiki/>ko Zuloaga <nowiki/>Txiki (35 toki) e<nowiki/>ta Oñatiko Larraña Etxea (100 toki), non [[Mali]], [[Senegal]], [[Kamerun]], [[Bolivia]], [[Kolonbia]], eta abarreko errefuxiatuak hartzen dira.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Harrera. Nazioarteko babesa eskatu duten pertsonei harrera egiteko sistema|argitaletxea=ZEHAR errefuxiatuekin|url=https://zehar.eus/eu/zer-egiten-dugu/errefuxiatuentzako-harrera/}}</ref>
== Politika ==
=== Udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz, [[Bildu]] koalizioko Mikel <nowiki/>Biain hautatu zute<nowiki/>n alkate.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Mikel Biain izendatu dute Oñatiko alkate - Oñati|hizkuntza=eu|url=https://goiena.eus/oinati/1386609124782-mikel-biain-izendatu-dute-onatiko-alkate|aldizkaria=Goiena.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
[[2015eko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2015ek]][[2015eko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|o udal hauteskundeetan]] Bilduren ondorengoa zen [[Euskal Herria Bildu]]k gehiengoari eutsi zion, eta Mikel Biain berriro hautatu zuten alkate.
[[Fitxategi:Izaro elorza tokikom.png|thumb|Izaro Elorza]]
[[2019ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2019ko udal hauteskundeetan]], Izaro Elorza irten zen Oñatiko alkate, Euskal Herria Bilduren zerrendan aurkeztuta.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Izaro Elorza da Oñatiko alkate berria, zumitzezko txibita hartuta - Oñati|hizkuntza=eu|url=https://goiena.eus/oinati/1560602985736-izaro-elorza-da-onatiko-alkate-berria-zumitzezko-txibita-hartuta|aldizkaria=Goiena.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref> Hauek iza<nowiki/>n ziren hauteskund<nowiki/>een emaitzak: [[Euskal Herria Bildu|EH Bi]]<nowiki/>[[Euskal Herria Bildu|ldu]]<nowiki/>k, 3.408 boto (10 zinegotzi); [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]<nowiki/>k, 2.571 boto (7 zinegotzi); [[PSE-EE]]<nowiki/>k 319 boto.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
2023ko udal hauteskundeetako emaitzak honakoak izan ziren:
* '''Errolda''': 8.794; Boto-emaileak: 5.638 (64,11%); Baliogabeak: 58 (1,03%); Abstentzioa: 3.156 (35,89%); Zuriak: 97 (1,72%); Jarlekuak: 17; Hautagai-zerrenden aldeko botoak: 5.483; Boto baliodunak: 5.580.
* '''Emaitzak''': [[Euskal Herria Bildu|EH Bildu]]<nowiki/>k, 3.279 boto (11 zinegotzi); [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]<nowiki/>k, 1.931 boto (6 zinegotzi); [[PSE-EE]]<nowiki/>k 218 boto, [[PP]]<nowiki/>k, 55 boto.<ref>{{erreferentzia|izenburua=2023ko udal hauteskundeak|url=https://opendata.euskadi.eus/catalogo/-/2023ko-udal-hauteskundeak-euskal-autonomia-erkidegoa/}}</ref>
{{Udal hauteskunde infotaula
|data_a = 2023
|data = 2019
|alderdia1 = [[Bildu]]
|kolorea1 = #9bd225
|zinegotziak1 = 10
|botoak1 = 3.408
|ehunekoa1 = 54,11
|zinegotziak1_a = 11
|botoak1_a = 3.279
|ehunekoa1_a = 59,80
|alderdia2 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea2 = #CCFC66
|zinegotziak2 = 7
|botoak2 = 2.571
|ehunekoa2 = 40,82
|zinegotziak2_a = 6
|botoak2_a = 1.931
|ehunekoa2_a = 35,22
|iturria = [http://www.euskadi.net/hauteskundeak Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean]
}}1979. urtetik, lau alkate jeltzale izan ditu herriak, 32 urte luzez; 2011ko hauteskundeetan, ordea, Bilduk gehiengo osoz irabazi zituen hauteskundeak, 2015ean, 2019 eta 2023ko hauteskundeetan berretsi egin zuen gehiengoa.
[[Fitxategi:Oñate - Ayuntamiento 2.jpg|thumb|Oñatiko Udala]]
=== Alkateak ===
Hauek izan dira [[Francoren diktadura]] ondorengo Oñatiko alkateak:
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#D8D8D8"
|'''[[Alkate|Alkatea]]'''
|'''Agintaldi hasiera'''
|'''Agintaldi amaiera'''
| colspan="2" |'''Alderdia<ref name=":02">{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.mptfp.gob.es/portal/politica-territorial/local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/alcaldes_y_concejales.html|aldizkaria=www.mptfp.gob.es|sartze-data=2022-01-27}}</ref>'''
|-
| [[Eli Galdos|Eli Galdos Zubia]]<ref name=":02" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=OÑATI - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=es|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/onati/ar-110918/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2022-02-18}}</ref>
| 1979
| 1983
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|-
| Eli Galdos Zubia
| 1983
| 1987
| width="2" bgcolor="{{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}" |
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Eli Galdos Zubia
| 1987
| 1991
| width="2" bgcolor="{{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Anjel Iturbe|Angel Mª Iturbe Yarza]]<ref>{{erreferentzia|abizena=Arana Begiristain, Goiatz|urtea=2019|izenburua=Angel Iturbe eta Agurne Barrusorekin alkate izan zirenekoak gogoratzen|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/debagoiena/1560507412591-angel-iturbe-eta-agurne-barrusorekin-alkate-izan-zirenekoak-gogoratzen}}</ref>
| 1991
| 1995
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Angel Mª Iturbe Yarza
| 1995
| 1999
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Anjel Mª Iturbe Yarza
| 1999
| 2003
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna/kolorea}}|
| [[EAJ–EA|Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna]]
|-
| [[Andoni Gartzia|Andoni Gartzia Urtaza]]
| 2003
| 2006 <sup>a</sup>
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
|-
| [[Lourdes Idoiaga|Lourdes Idoiaga Urkia]]
| 2006
| 2007
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
|-
| Lourdes Idoiaga Urkia
| 2007
| 2011
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Mikel Biain|Mikel Biain Berraondo]]<ref name=":2" /><ref name=":02" />
| 2011
| 2015
| width="2" bgcolor={{Bildu/kolorea}}|
| [[Bildu|Euskal Herria Bildu]]
|-
| Mikel Biain Berraondo<ref name=":02" />
| 2015
| 2019
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| Euskal Herria Bildu
|-
| [[Izaro Elorza|Izaro Elorza Arregi]]<ref name=":3" />
| 2019
| 2023
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| Euskal Herria Bildu
|-
| Izaro Elorza Arregi
| 2023
| Jardunean
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| Euskal Herria Bildu
|}
<sup>a</sup> Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
'''''Sakontzeko irakurri: [[Zerrenda:Oñatiko alkateak|Oñatiko alkateak, 1447tik honakoak]]'''''
== Armarria ==
Oñatiko armarrian garrantzi historikoa izan duten familiak islatzen dira, hiru zatitan banatua. Goian, ezkerrean arrano bat dago [[Ganboatar]]ren familia irudikatzen duena, eta eskuinaldean, orein bat Murgiatarrena irudikatzen duena. Armarriaren beheko zatian oreina arranoak zaurituta agertzen da, horrek [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] gudu bat irudikatzen du, Murgiatarrek galdu zutena.<ref>{{erreferentzia|abizena=Elortza, Jerardo, Irizar, Iñazio, et al.|urtea=1982|izenburua=Oñatiko historia eta arte bilduma - Inventario histórico artístico del valle de Oñati|argitaletxea=Oñatiko herri liburutegia|orrialdeak=345|ISBN=84-500-7.932-2}}</ref>
== Ondare nabariak ==
Oñatiko hirigune historikoaren multzoak bere ibilbide historikoari erantzuten dio, eta monumentu-kopuru zabala biltzen du: jauregiak, jauretxeak, etxetzarrak, eta tartean hainbat erlijio-eraikin bikain, hiri-bizitzako ehunka urte batera biltzen dituen bilbe batean. 2011ko uztailaren 4tik, monumentu-multzoaren kategoriako [[Kultura ondasun|Kultura Ondasun]] sailkatzeko espedientea ireki zen. Oñatik hainbat motatako ondasun ditu:
=== A- Ondare zibila ===
* [[Lazarraga dorrea eta jauregia (Oñati)|Lazarraga dorrea eta jauregia]]: zatirik zaharrena dorrea da, XV. mendean Lazarragatar batek Oñatiko kondeari erosia; zati berria (plazari begira dagoena), aldiz, XVII-XVIII. mendeetan etxe zaharrari erantsi zitzaion jauregi bikaina da. Gaur egun, Sotomayorko dukearen jabetzakoa da eraikina, eta haren lorategia erabilera publikorako irekita dago 2012az geroztik.<ref>[http://www.oinati.eu/onati/ondare-zibila/lazarraga-dorrea-eta-jauregia «Lazarraga dorrea eta jauregia»], Oñatiko Udalaren webgunea.</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lazarraga dorrea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/lazarraga-dorrea/dorrea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32176&origen=MOSAICO&pagina=4|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
* [[Zumeltzegi dorrea]], Oñatiko kondeen dorretxea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=2001|izenburua=Miscelánea histórica sobre Oñati|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=39-44|ISBN=L.G: SS-1177/01|hizkuntza=Es}}</ref> [[Zubiaur dorretxea|Zubiaur dorrea]].<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zubiaurreko Dorrea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/zubiaurreko-dorrea/dorrea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32187&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref><ref>https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/urain-dorretxea-edo-zubiaur{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, Olakua dorrea (XVIII. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Olakua etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/olakua-etxea/etxea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32168&origen=MOSAICO&pagina=5|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>, Belaskua dorrea<ref>https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/belaskua-dorrea{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, Etxe Aundi dorrea, [[Leinu gerrak|leinu gerretan]] ganboatarren alde borrokatu zen Lazarraga leinuaren oinetxea.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Etxe Aundi dorrea|url=https://www.etxeaundi.com/eu}}</ref>
* [[Oñatiko Unibertsitatea|Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatea]]: [[Rodrigo Mercado Zuatzola]]k sortu zuen 1545. urtean. Han lau mendetan zehar [[Medikuntza]], [[Zuzenbide]]a, [[Filosofia]], [[Teologia]] eta Letrak irakatsi dituzte.<ref>{{erreferentzia|abizena=Fornells Angelat, Montserrat|urtea=1995|izenburua=La Universidad de Oñati y el Renacimiento|argitaletxea=Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua|orrialdeak=27-179|ISBN=84-7907-151-6|hizkuntza=Es}}</ref>
<gallery mode="packed" widths="220" heights="180">
Fitxategi:Oñate - Palacio de Lazarraga 1.jpg|Lazarraga dorrea
Fitxategi:Zumeltzegi (1988).jpg|Zumeltzegi dorrea
Fitxategi:University Sancti Spiritus, Oñati (main facade ant Eastern facade) 1.JPG|Sancti Spiritus Unibertsitatea
Fitxategi:Oñati - Zubiaur - 4.jpg|Zubiaur dorrea
</gallery>
* San Migel errota: XV. mendekoa,<ref>{{erreferentzia|izenburua=San Migel errota|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/files/turismoa/san-migel-errota}}</ref> Bidaurreta ostatua (XVI. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bidaurreta ostatua. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/bidaurreta-ostatua/hotela/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32191&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
* Azkarraga jauregia (XVI. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azkarraga jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/azkarraga-jauregia/jauregia/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32179&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref> Zarateko jauregia (XVII. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zaratekoa jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/zaratekoa-jauregia/jauregia/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32186&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>[[Antia jauregia|, Antia jauregia]]'''.''' (XVIII. mendeko eraikin barrokoa)<ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia Arza, Xabier|urtea=2022|izenburua=Oñati XIX. mendean. Hirigintza eta etxegintza|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=185|ISBN=978-84-921814-5-2}}</ref>, Don Pedruena jauregia (XVIII. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Don Pedruenea jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/don-pedruenea-jauregia/jauregia/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32225&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref><ref>https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/don-pedruena-etxea{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Madinabeitia jauregia (XVIII. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Madinabeitia jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/madinabeitia-jauregia/jauregia/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32104&origen=MOSAICO&pagina=2|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
* [[Otadui Jausoro etxea]] (XVI. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Otadui etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/otadui-etxea/etxea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32162&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref><ref>https://web.archive.org/web/20210125065127/https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/otadui-jausoro-etxea</ref>, Zubia etxea (XVII. mendekoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zubia etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/zubia-etxea/etxea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32181&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref> Elorriaga etxea (XVIII. mendeko eraikin barrokoa)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elorriaga etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/elorriaga-etxea/jauregia/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32159&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref> Galartza etxea (XVIII. mendea)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Galartza etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/galartza-etxea/jauregia/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32114&origen=MOSAICO&pagina=3|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref> Sarria etxea (XVIII. mendea)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sarria etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/sarria-etxea/etxea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32173&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>, Agerrena etxea'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Agerrena etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/agerrena-etxea/etxea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/32165&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>,''' Astorkitza (Bujero) etxea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astorkitza (Bujero) etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/astorkitza-bujero-etxea/etxea/onati/fichaconsulta/39168&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>, Egañena etxea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Egañena etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/eganena-etxea/etxea/onati/-casco-urbano/fichaconsulta/39169&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>. Eujeniokua etxea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eujeniokua etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/eujeniokua-etxea/etxea/onati/-casco-urbano/fichaconsulta/38967&origen=MOSAICO&pagina=3|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>. Gerraneko etxea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gerraneko etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/gerraneko-etxea/etxea/onati/-casco-historico/fichaconsulta/39163&origen=MOSAICO&pagina=4|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>. Zarataleku etxea<ref>https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/zaratalekua{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* [[Oñatiko udaletxea]]: [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] eraikin [[barrokoa]]<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=2001|izenburua=Miscelánea histórica sobre Oñati.|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=33-38|ISBN=L.G: SS-1177/01..|hizkuntza=Es}}</ref>
* XIX. mendeko iturriak: Iturritxo, Kanpantxo, San Anton, Santa Marina eta Zazpibideta,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Kultura ondarea|url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/kultura-ondarea/}}</ref>
*Oñati frontoia: XIX. mendekoa<ref name=":4" />. Tren geltokia XX. mendekoa<ref>{{erreferentzia|abizena=Osa, Olatz|urtea=1996|izenburua=Oñatiko trenaren inguruan|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=5-98|ISBN=84-921814-0-0}}</ref>
*Enparantzak: Foruen enperantza, Santa Marina, San Anton<ref>[https://web.archive.org/web/20210126171550/https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/san-anton-plaza https://web.archive.org/web/20210126171550/https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/]</ref>
[[Fitxategi:San Migel eliza.jpg|thumb|San Migel parrokia]]
=== B- Ondare erlijiosoa ===
*[[San Migel eliza (Oñati)|San Migel parrokia]]: XV. mendeko eliza [[arkitektura gotikoa|gotikoa]].<ref name=":5">{{erreferentzia|abizena=Fernández, José. Artixa Taldea|urtea=2022|izenburua=Oñatiko elizak, komentuak, ermitak eta gurutzeak. Historia labur bat|argitaletxea=Artixa Taldea. Oñatiko Udala|orrialdeak=5-223|ISBN=L.G. D. 01025-2002}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Arrazola Urquiaga, José Ramón|urtea=2024|izenburua=La Torre Campanario de la Iglesia Parroquial de San Miguel Arcángel de Oñati|argitaletxea=José Ramón Arrazola. K-3|orrialdeak=13,14|ISBN=LG. D 00067-2024|hizkuntza=Es}}</ref> [[Bidaurretako Santa Klara monasterioa|Bidaurreta monasterioa]]: XVI. mendeko mojategia.<ref>{{erreferentzia|abizena=Molero Esteban, Mª Angeles|urtea=1999|izenburua=El patronazgo religioso: Juan Lopez de Lazarraga y la fundación del convento de Bidaurreta en Oñate. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak|argitaletxea=Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdeak=235-240|ISBN=LG. SS-421/99|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Lanzagorta Mª José, Molero Mª Angeles|urtea=1999|izenburua=Los Lazarraga y el convento de Bidaurreta ( siglos XVI-XVII): un linaje en la historia de Oñate|argitaletxea=Colección Lankidetzan Bilduma. Oñatiko Udala - Eusko Ikaskuntza|orrialdeak=43-54|ISBN=84-89516-91-X|hizkuntza=Es}}</ref> [https://goiena.eus/oinati/1675237263404-onati-ezagutzen-laterandarrak Jesusen Bihotzaren eliza:] XIX. mendekoa,<ref name=":5" /> Parrokiako abade etxea: XX. mendekoa<ref name=":5" />
=== D- Hirigunetik kanpo: ===
* [[Arantzazuko santutegia]]: [[Urbia]] eta [[Aizkorri]]ra bidean dago kokatuta, Gipuzkoako zaindaria den Arantzazuko Ama Birjinaren omenez eraikitako [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] XX. mende erdialdeko lan [[arkitektura|arkitektoniko]]-[[arte|artistiko]] osoena.<ref>{{erreferentzia|abizena=Monforte García, Isabel|urtea=1994|izenburua=Arantzazu, arquitectura para una vanguardia|argitaletxea=Hirigintza eta Arkitektura Departamendua. Gipuzkoako Foru Aldundia|orrialdea=305|ISBN=84-7097141-9|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Kortadi Olano, Edorta|urtea=1993|izenburua=Arantzazu, tradizioa eta abangoardia|argitaletxea=Kultura eta Turismo Departamentua. Gipuzkoako Foru Aldundia|orrialdeak=22-25|ISBN=84-7907-111-7}}</ref>
* [[Santa Ana komentua (Oñati)|Santa Ana komentua]]: [[XVII. mendea]]n eraikia, [[Garagaltza]] auzoan dago.<ref>{{erreferentzia|abizena=Mendizabakl Mujika, Martin|urtea=2002|izenburua=Las monjas de Santa Ana de Oñati. Cinco siglos, tres casas, una misión|argitaletxea=Arantzazu. Ediciones franciscanas. Kultura Saila. Eusko Jaurlaritza.|orrialdea=246|ISBN=84-7240-191-X|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Garibai dorretxea]]: XIV. mendean eraiki zen eta [[Garibai]] auzoan dagoen dorretxea da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dorrea Garibai. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/dorrea-garibai/dorrea/onati/-torreauzo-auzoa-/fichaconsulta/32217&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
*[[Madalena baseliza (Oñati)|Madalena edo Maala baseliza]]: XV. mendean eraiki zen eta [[Santxolopetegi]] auzoan dagoen baseliza.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Madalena Ermita. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/madalena-ermita/ermita/onati/-santxolopetegi-auzoa-/fichaconsulta/32105&origen=MOSAICO&pagina=5|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-06-27}}</ref>
*[[Araotz]] auzoan: [[San Migel Goiaingeruaren eliza (Araotz)|San Migel Goiaingeruaren parrokia.]] [[Sandaili baseliza|Sandaili baseliza,]] [[Sandaili leizea]], [[Araotzeko urtegia|Araozko urtegia]].<ref>{{erreferentzia|abizena=Mendizabal, Martin|urtea=1993|izenburua=Araotz. Albiste eta ohiturak.|argitaletxea=Pedro Oleaga. Grafo. Bilbo|orrialdeak=94-161}}</ref>
* [[Arrikrutzeko kobak|Arrikrutzeko kobak,]]<ref name=":5" />
[[Fitxategi:Arantzazu dorrea 2005 04 24 (2).JPG|thumb|Arantzazuko santutegia]]
=== E- Ondare dokumentala ===
* [[Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoa|Gipuzkoako probintziako artxibo historikoa]]<ref>{{erreferentzia|abizena=Luzuriaga Sanchez, Gerardo|urtea=1991|izenburua=Oñatiko Unibertsitateko Liburutegiko XVI. mendeko Inpreso eta Inkunableen Katalogoa|argitaletxea=Gipuzkoako Foru Aldundia. Kultura, Hezkuntza, Kirol eta Turismo Departamentua|orrialdea=22|ISBN=84-7907-048-X}}</ref>
* [https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/udala/sailak/udal-artxibo-zerbitzua#documentContent Oñatiko Udal Artxibo Zerbitzua]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Oñatiko Udal Artxibo Zerbitzua|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/udala/sailak/udal-artxibo-zerbitzua#documentContent}}</ref>
* [[Arantzazuko santutegia|Arantzazuko]] frantziskotarren santutegiko Artxibo funtsa<ref>{{erreferentzia|abizena=Zubizarreta, Kandido|urtea=1998|izenburua=Catálogo de Incunables e Impresos del siglo XVI del Santuario de Arantzazu y del Convento Franciscano de Zarautz|argitaletxea=EFA. Frantziskotar Argitaletxea. Arantzazu. Oñati|orrialdea=9|ISBN=84-7240-164-2}}</ref>
* San Migel parrokiako Artxibo funtsa<ref>{{erreferentzia|izenburua=San Migel parrokiako Artxibo funtsa|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/onatiko-ondarea/artxiboak-onatiko-ondare-dokumentala}}</ref>
* Jesusen Bihotzaren elizako Artxibo funtsa<ref>{{erreferentzia|izenburua=Agustinoen Artxibo funtsa|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/onatiko-ondarea/artxiboak-onatiko-ondare-dokumentala}}</ref>
== Komunikabideak ==
Oñatiko Udalaren ekimenez 90eko hamarraldian sortutako Kontzejupetik aldizkariak eta Oñati Irratiak gaur egun oraindik ere lanean diraute.
* [[Kontzejupetik]] aldizkaria<ref>https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/udal-komunikabideak/kontzejupetik-aldizkaria</ref>
* [[Oñati irratia]]<ref>https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/udal-komunikabideak/onati-irratia</ref>
Horretaz gain, Debagoiena bailarako [[Goiena]] komunikazio taldeak herriko albisteak, erreportajeak... argitaratzen ditu bere hedabideetan.
* [[Goienkaria]], [[Goiena Telebista]], [[Goiena.net|Goiena.eus]]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Goiena Komunikazio Taldea|url=https://goiena.eus/}}</ref>
== Euskara ==
[[Fitxategi:Oñatiko Jerardo Elortza.webm|thumb|Oñatiko Jerardo Elortzaren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elortza Egaña, Jerardo - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/onati/hizlariak/jerardo-elortza-egana/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-17}}</ref> testigantza, euskarak seminarioan zuen lekuaren inguruan. [[Euskal Herriko Ahotsak]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea|hizkuntza=eu|url=http://www.ahotsak.eus|aldizkaria=www.ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-17}}</ref><ref name="#1">{{Erreferentzia|izenburua=Debagoienekoa - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/mendebalekoa-bizkaiera/sortaldekoa-m/debagoienekoa/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-17}}</ref> proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.]]
Oñati<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oñati - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/onati/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-17}}</ref> Gipuzkoako herri euskaldunenen artean dugu, biztanleen %80 inguru euskal hiztunak dira (Eustaten arabera, % 77,91 ziren euskaldunak 2016an)<ref name=":0" />. Herriko hizkerari dagokionez, [[mendebaldeko euskara]]ren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mendebalekoa - Bizkaiera - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/mendebalekoa-bizkaiera/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-09-17}}</ref> aldaera bat da, [[Debagoiena|Debagoienekoa]]<ref name="#1"/>. Deba eskualdeko hainbat herrik osatzen dute Debagoieneko hizkera: Gipuzkoako [[Aretxabaleta]]<nowiki/>k, [[Arrasate]]k, [[Eskoriatza]]<nowiki/>k, [[Leintz Gatzaga]]<nowiki/>k, Oñatik eta Arabako [[Aramaio]]<nowiki/>k. Leintz haranak esparru berezia osatzen du Deba ibarrean, oso estua delako Arrasate, Aretxabaleta, Eskoriatza eta Leintz Gatzaga herrien arteko batasuna. Aramaioko hizkera ere ez da asko urruntzen hauetatik, baina bai [[Oleta (Aramaio)|Oleta]] auzokoa, Oletako hizkera sartaldeko eta sortaldeko hizkeren arteko tarteko hizkeratzat hartzen baita. Oñatiko hizkera ere berezia da. Oñati ez zen Gipuzkoan sartu 1845 urtera arte, eta bertako hizkerak oraindik ere nortasun berezia du. Oro har, Debagoieneko hizkerak [[Arabako euskara]]<nowiki/>ren eragina duela esan daiteke. Debagoienak [[Gasteiz]]<nowiki/>ekin izan du hartu-emanik estuena eta, dirudienez, hango ezaugarriak eta hango berrikuntzak iritsi dira bertara.<ref>{{erreferentzia|abizena=Elortza, Jerardo|urtea=1999|izenburua=Oñati y la literatura vasca entre los siglos XV y XIX|argitaletxea=Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=113|ISBN=LG. SS-421/99.|hizkuntza=Es}}</ref>
[[Kandido Izagirre]] eta [[Luis Villasante]] fraideak, Manuel Umerez, Leonardo Zabaleta, Leonardo Guridi, Leandro Igartua eta Felix Arrazola abadeak, [[Bedita Larrakoetxea]], [[Gerhard Bähr]] alemaniar hizkuntzalaria, Joxe Otalora eta [[Jerardo Elortza]] izan dira, besteak beste, Oñatiko hizkera aztertzen aitzindariak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Elortza, Jerardo|urtea=1999|izenburua=Oñati y la literatura vasca entre los siglos XV y XIX|argitaletxea=Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=123|ISBN=LG. SS-421/99.|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Egaña Calderón, Urko|urtea=2014|izenburua=Oñatiko hitzen altxorra|argitaletxea=Oñatiko Bertso Eskola|orrialdeak=16-205|ISBN=978-84-617-3193-0}}</ref>
Lehen [[Korrika]] 1980ko azaroaren 29an Oñatin hasi zen eta [[Bilbo]]n abenduaren 7an bukatu. [[Oñatiko Unibertsitatea]]ren atean hasi zen Korrika eta zazpi probintziak igaro zituen 1820 kilometrotako ibilbide luzean. Lekukoarekin batera hasiera emango zion korrikalaria Oñatiko alkatea [[Eli Galdos]] izan zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Belategi, Gontzal|urtea=2024|izenburua=Lehenengo Korrikaren zerogarren Kilometroa.|argitaletxea=Goiena, Debagoieneko aldizkaria|orrialdea=40}}</ref>
2014an, udalak Oñatiko euskarari buruzko liburu oparoa argitaratu zuen, Roberto Altunak, Kepa Elortzak eta Koldo Zumaldek egindakoa.<ref>[https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/euskara-eta-hezkuntza/bedita-larrakoetxea-udal-euskaltegia/argitalpenak/onatiko-euskeria "Oñatiko euskerie" (R. Altuna, K. Elortza, K. Zumalde).]</ref>
== Jaiak eta ospakizunak ==
Herriko jaiak ugariak dira, eta hiru arlotan banatu daitezke:
* Oñatiko patroiaren jai nagusiak, [[San Migel Goiaingeruaren eliza (Oñati)|San Migel Goiaingerua]]<nowiki/>ren izenean, irailaren 29an ospatzen dira, gazte-talde ugariren parte-hartzearekin.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Oñatiko jaiak|argitaletxea=Oñatiko Udala|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/agenda/onatiko-jaixak}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Turismo bulegoa: Oñatiko jaiak|url=https://www.turismodebagoiena.eus/es/que-hacer/onatiko-jaiak/}}</ref> Baina ez dira egun horretara soilik mugatzen, irailean zehar [[Oñatiko Artzain Txakurren Nazioarteko Txapelketa|"Oñatiko Artzain Txakurren Nazioarteko Txapelketa]]" egiten da 1955etik hona,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Nazioarteko artzain txakur txapelketa|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/agenda/nazioarteko-artzain-txakurren-txapelketa?set_language=eu}}</ref><ref>{{erreferentzia|urtea=2024|izenburua=Artzain txakur txapelketa eta margo lehiaketa|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1726574125518-artzain-txakur-txapelketa-eta-margo-lehiaketa}}</ref> Euskal dantzen "Haurren eguna", beste herri batzuetako hainbat talderen parte-hartzearekin,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Haurren eguna|argitaletxea=Oñatiko Udala|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/agenda?mode=day&date=2024-9-15}}</ref> Haurren eta nagusien bi "Danborrada",<ref>{{erreferentzia|izenburua=Danborrada|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/agenda?mode=day&date=2024-9-15}}</ref> eta baserritarren zein artisauen "Herri eguna".<ref>{{erreferentzia|izenburua=Herri Eguna|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/agenda?mode=day&date=2024-9-15}}</ref> <ref>{{erreferentzia|abizena=Peña Santiago, Luis Pedro|urtea=1973|izenburua=Fiestas tradicionales y romerías de Guipuzcoa|argitaletxea=Ed. Txertoa|orrialdeak=269-273|ISBN=84-7148-011-5|hizkuntza=Es}}</ref>
* Hiribilduko kale-auzoetako jaiak, gazteak antolatuta: maiatzean "San Migel Txikiak" Kale Zaharrean, ekainean Errekalden, uztailean San Martinen, Santa Marinan, Olakuan eta Trianan, abuztuan San Lorentzon, irailean Atzeko Kalean eta Bidebarrietan.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo|urtea=1994|izenburua=Oñati. Gure herria|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdea=164|ISBN=84-606-1903-6..|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Zubía, Juan: Azpiazu José Antonio|urtea=2002|izenburua=Memorias de aquél Oñati.|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=166-183|ISBN=L.G. SS-963/02..|hizkuntza=Es}}</ref>
* Auzoetako jaiak: maiatzean Olabarrietan, ekainean Asentzion, Araotzen, Errekalden San Pedron eta Zubillagan, uztailean Madalenan, abuztuan Larrañan eta Urruxolan, irailean Arantzazun, azaroan Uribarrin, abenduan Santa Lutzian.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo, 1994|urtea=1994|izenburua=Oñati. Gure herria. Oñatiko Udala|orrialdeak=164-166|ISBN=84-606-1903-6}}</ref>[[Fitxategi:1 3 Udaletxetik Kale Barrira 61.jpg|thumb|Corpus eguneko prozesioa Kale Barrian, laurogeiko hamarkadan. ]]
Baina hiribilduko jairik ezagunenak [[Oñatiko Corpusak]] dira, ekainaren erdialdean, hain zuzen [[Mendekoste]] ondorengo bigarren ostegunean, azken urteotan hurrengo igandera pasatu bada ere.<ref>{{erreferentzia|abizena=Altube Arrese, Mirari|urtea=2024|izenburua=Corpus jaiak. Egitaraua|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1717084628889-corpus-jaiak-egitaraua}}</ref> Oñatiko Corpus Christi dokumentatuta dago 1470.etik, udal bando batek auzotarrei prozesioa igaro behar zen kaleak garbitu eta ihiak zabaltzeko eskatu zienean.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1970|izenburua=Oñate. La festividad del Corpus|argitaletxea=Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián|orrialdea=55|ISBN=DL. SS 103/70..|hizkuntza=Es}}</ref> Goiz horretan herriko patroia den [[San Migel eliza (Oñati)|San Migel Goiaingerua]]<nowiki/>ren izenean meza ospatzen da, ondoren prozesioa eginez herriko kaleetan zehar, Foruen Enparantzan amaituz. Corpusetako ezaugarri nagusiak alde batetik prozesioko pertsonatuak dira, hau da, Kristo, hamabi Apostoluak eta San Migel. Bestetik hamabost irudi edo pauso daude. Eta bestetik dantzariak, “''Corpus Dantzak''” bezala ezagunak eta soilik egun horretan eskaintzen direnak, aipagarriena Arku-dantza izanik.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=1994|izenburua=Oñati. Corpus eguna|argitaletxea=Txistulari (Euskal Herriko Txistulari Elkartea) 160|orrialdea=14|ISBN=LG. VI-607-77}}</ref> Bestalde, prozesioan zehar Oñatiko herria ordezkatuz San Migelek eta dantzariek [[Erreberentzia|erreberentziak]] egingo dizkiote Sakramentu Santuari.<ref>{{erreferentzia|izena=Iñazio|abizena=Irizar|urtea=1987|izenburua=Oñati. Korpus eguna|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=65}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo|urtea=1994|izenburua=Oñati. Gure herria|argitaletxea=. Oñatiko Udala|orrialdea=169|ISBN=84-606-1903-6}}</ref>
== Oñatiar ezagunak ==
=== Garai batekoak ===
* [[Lazarraga leinuaren eraikinak|Juan Lopez Lazarraga]] (1440-1518), [[Lazarraga dorrea eta jauregia (Oñati)|Lazarraga dorrean]] jaioa, [[Espainia]]<nowiki/>ko [[Errege Katoliko]]<nowiki/>en kontulari nagusia eta Fernandoren idazkaria, [[Bidaurreta monasterioa|Bid]]<nowiki/>[[Bidaurreta monasterioa|aurreta monasterioa]] eraiki zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Di Cesare, Gervasio|urtea=2012|izenburua=Historia y Genealogía de los Lazarraga|argitaletxea=Ed. Gervasio di Cesare|orrialdeak=15-491|ISBN=978-84-616-0317-6|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Molero Esteban, Mª Angeles|urtea=1999|izenburua=El patronazgo religioso: Juan Lopez de Lazarraga y la fundación del convento de Bidaurreta en Oñate. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak|argitaletxea=Oñatiko Udala-Kutxa|orrialdea=231|ISBN=LG. SS-421/99|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Rodrigo Mercado Zuatzola]] (1460-1548 [[Valladolid]]), apezpiku eta humanista. [[Mallorca]] eta Ávilako apezpikua. Oñatiko [[Sancti Spiritus Unibertsitatea|Santi Spiritus Uniber]]<nowiki/>[[Sancti Spiritus Unibertsitatea|ts]]<nowiki/>[[Sancti Spiritus Unibertsitatea|itatea]]<nowiki/>ren sortzailea 1545an.<ref>{{erreferentzia|abizena=Fornells Angelats, Montserrat|urtea=1995|izenburua=La Universidad de Oñati y el Renacimiento|argitaletxea=Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua|orrialdea=21|ISBN=84-7907-151-6|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Azpiazu, José Antonio|urtea=2020|izenburua=Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen Historia Soziala|argitaletxea=Donostia-San Sebastián: Kutxa Fundazioa|ISBN=978-84-7173-608-6}}</ref>
* [[Andres Araotz]] (1500-1563): eskultorea eta erretaula egilea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Canton, Beatriz; Diaz, Mª. Nieves, de Pablo, Cristina|urtea=1991|izenburua=GIZONAK|argitaletxea=Monverde|orrialdea=145|ISBN=84-7728-210-2|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Lope Agirre]] (1510-1561 [[Barquisimeto|Barqisimeto]], Venezuela), esploratzaile eta konkistatzailea, Espainiako er<nowiki/>rege [[Filipe II.a Espainiakoa|Felipe II]].ari [[Peru]]<nowiki/>ko independentzia aldarrrikatuz eskutiz ospetsu bat igorri zion. Berrehun urte geroago, [[Simón Bolívar|Simon Bolivar]] izan zen Peruko askatzailea, eta Lope Agirre hartu zuen bere oinarrizko eredu bezala.<ref>{{erreferentzia|izena=Iñazio|abizena=Irizar|urtea=2020|izenburua=1562 - Lope Agirreren estatua|argitaletxea=Olaitturri K.E.|orrialdeak=78|url=https://olaitturri.blogspot.com/search/label/12-%201562-%20Lope%20Agirreren%20estatua}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Sender, Ramón J.|urtea=1998|izenburua=La aventura equinoccial de Lope de Aguirre|argitaletxea=Ed. Magisterio, Madrid|ISBN=978-842-181-840-4|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Cristóbal Oñate]] (1504-1567 [[Zacatecas Hiria|Zacatecas]]): esploratzailea eta Nueva Españako konkistatzailea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zumalde, Iñaki|urtea=1998|izenburua=Los Oñate en México y Nuevo México|argitaletxea=Oñatiko Udala - Zacatecaseko Udala|orrialdeak=21-50|ISBN=84-921814-1-9|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Migel Aozaratzakoa|Mikel Aozaratza]] (1598-1637 [[Nagasaki]]): apaiza. [[Japonia]]n misiolari ibili zen. Eliza katolikoak 1987an santu izendatu zuen.<ref>{{erreferentzia|izenburua=González de Aozaraza del Rosario, Miguel|argitaletxea=Real Academia de la Historia. Historia Hispánica|hizkuntza=Es|url=https://historia-hispanica.rah.es/biografias/20082-san-miguel-gonzalez-de-aozaraza}}</ref>
* [[Manuel Zañartu]] (1723-1782 [[Santiago (Txile)|Santiago]], Txile<nowiki/>): [[Txile]]<nowiki/>ko <nowiki/>[[Santiago (Txile)|Santiago]]<nowiki/>ko korrejidorea.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Gipuzkoako biografia zirriborroak|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Gipuzkoako_biografia_zirriborroak?from=Za}}</ref>
* [[Ramón María Adurriaga]] (1755-1841): [[Ávila]]<nowiki/>k<nowiki/>o apezpikua<nowiki/> (1824-1841).<ref>{{erreferentzia|izenburua=Gipuzkoako biografia zirriborroak|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Gipuzkoako_biografia_zirriborroak}}</ref>
<gallery mode="packed" heights="160" perrow="200">
Fitxategi:La Sabiduría entre los hermanos Sancho y Rodrigo.jpg|Rodrigo Mercado Zuatzola
Fitxategi:Pedro Altube.png|Pedro Altube
Fitxategi:Juan Madinabeitia Ortiz de Zarate.jpg|Juan Madinabeitia
Fitxategi:Almirante Irizar.jpg|Julian Irizar
Fitxategi:Aita Madina tokikom.png|Aita Madina
Fitxategi:Jose de Azpiazu.jpg|José de Azpiazu
</gallery>
* [[Manuel Umerez|Manuel Umerez Goribargoitia]] (1757-1818): apaiza eta idazlea. Oñatiarrez lehen aldiz idatzi ziren bi libururen egilea, 1805ean eta 1808an. Lehe<nowiki/>na [[Jerardo Elortza]]<nowiki/>k transkribatua. <ref>{{erreferentzia|abizena=Biain-Berraondo, Iñigo|urtea=2018|izenburua=Jerardo Elortzarekin berbetan|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=109-111|ISBN=L.G. SS 1382-2018}}</ref>
* [[Frantzisko Antonio Elortza Agirre]] (1798-1873): ingeniari militarra. Landa-mariskala izatera iritsi zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Mendizabal, Martin|urtea=1993|izenburua=Araotz. Albiste eta ohiturak|argitaletxea=Pedro Oleaga. Grafo. Bilbao|orrialdea=179}}</ref>
* [[Pedro Altube]] (1827-1916), Estatu Batuetan arrantxo-jabea eta abeltzaina izan zen, eta «Ameriketako euskal herritarren aita» deitzen diote. 2,03 metro luze zen eta, ''Palo Alto'' («makila luze») ezizenaz ezaguna. Hall of Great Westerners delakoan inskribatua 1960az geroztik.<ref>{{erreferentzia|abizena=Villar, Axun; Igarzabal, Eli, Artixa Taldea|urtea=2017|izenburua=Antxinako Zubillagari begirada bat. Pedro Altube Idígoras "Palo Alto"|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=113,114|ISBN=L.G. SS-632-2017}}</ref>
* [[Blas Pradere]] (1851-1923): apaiza eta idazlea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Pradere Arruti, Blas.|urtea=1917|izenburua=Euskeraren iraupena|argitaletxea=Euskal-Erria : revista bascongada (EUSKAL-ERRIA) 77|orrialdeak=198-200.|hizkuntza=Es}}</ref>
*[[Juan Madinabeitia]] (1861-1938): sendagilea, Espainiako [[gastroenterologia]]<nowiki/>ko eskola modernoaren sortzailea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zulaica Aristi, Daniel|urtea=1985|izenburua=Vida y obra del Dr. Madinabeitia|argitaletxea=Gipuzkoako Foru Aldundia|orrialdeak=30,31|ISBN=84-7086-121-2|hizkuntza=Es}}</ref>
* [[Julian Irizar]] (1869-1935), aita oñatiarra zuen. [[Argentina|Argentinan]] jaioa. Hango [[Almirante (armada)|almirantea]] izan zen. Antarktikan ibilia.<ref>{{erreferentzia|abizena=Aurkenerena, Joseba|urtea=2011|izenburua=Julian Irizar, Antartikako izozmendien artean|argitaletxea=kazeta.info|url=https://web.archive.org/web/20140502032453/http://www.kazeta.info/iritzia/Joseba_Aurkenerena/julian-irizar-antartikako-izozmendien-artean}}</ref>
* [[Jose Madinabeitia]] (1870-1923): sendagilea eta militante sozialista.<ref>{{erreferentzia|urtea=2010|izenburua=«El médico Juan Madinabeitia Ortiz de Zarate fallecía el 21 de noviembre de 1938 en Barcelona»|argitaletxea=Euskonews & Media, 555. zenbakia|hizkuntza=Es|url=https://www.euskonews.eus/0555zbk/efem55503es.html}}</ref>
*[[Mariano San Migel|Mariano San Migel Urzelai]] (1879-1935) banda zuzendari, musikagile eta klarinetista.<ref>{{erreferentzia|abizena=Sáenz de Ugarte, José Luis.|izenburua=Mariano San Miguel Urcelay|argitaletxea=Real Academia de la Historia|hizkuntza=Es|url=https://dbe.rah.es/biografias/68139/mariano-san-miguel-urcelay}}</ref>
* [[Francisco Madina|Aita Madina]] (1907-1972), [[Agustindarrak|agustindarra]] eta musikagilea, bere bi konposiziorik ezagunenak erlijiosoak dira, alde batetik "[[Aita Gurea (Aita Madina)|Aita Gurea]]", [[Argentina|Argentinan]] idatzita [[1946|1946an]] eta bestetik "[[Agur Maria]]"<ref>{{erreferentzia|abizena=Ugarte, Xabier|urtea=2017|izenburua=La música vasca por el Padre Francisco de Madina|argitaletxea=Ed. EKIN|orrialdea=56|ISBN=D. L. SS-1317-2017|hizkuntza=Es}}</ref>.
*[[Primi Erostarbe]] (1907-1995), Euskal Herriko emakume [[pandero]]jole eta irrintzilaririk ezagunenetako bat izan zen.<ref>{{erreferentzia|izenburua=«Lizargarate Trikitizale elkartea homenaje hoy en Santa Ana a la difunta Primi Erostarbe»|argitaletxea=dantzan.eus|hizkuntza=Es}}</ref>
*[[Jose de Azpiazu]] (1912-1986), [[gitarra-jotzaile]], [[musikagile]], musika klasikoko [[partitura]]<nowiki/>k gitarrara moldatzaile, [[Geneva|Genevan]] ([[Suitza|Suitzan]]) egin zuen bere lan artistikoa 1950tik aurrera<ref>{{erreferentzia|abizena=Azpiazu, Jose Antonio|urtea=1998|izenburua=José de Azpiazu. Biografia|argitaletxea=Euskal Herriko gitarra elkartea, Donostia|orrialdeak=226|ISBN=DL. SS- 670/2000|hizkuntza=Eu}}</ref>.
*[[Antonino Ibarrondo]] (1914-1985), banda-zuzendari, maisu eta musikagile,<ref>{{erreferentzia|abizena=Azpiazu, José Antonio; Ugarte, Xabier|urtea=2014|izenburua=Antonino Ibarrondo Oleaga. Biografía|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=25-36|ISBN=L.G. SS. 1340-2014}}</ref>
*[[Salbador Barandiaran]] (1916-2006), idazle eta musikagilea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Barandiaran, Salbador|urtea=1959|izenburua=Estética de Juan Ignacio de Iztueta|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=En|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-the-international-folk-music-council/article/abs/estetica-de-juan-ignacio-de-iztueta-salvador-barandiaran-real-sociedad-vascongada-de-los-amigos-del-pais-ano-xv-cuad-4-14-pp-san-sebastian-spain-1959/A054DB51C5EB70AFD44F0FDB475BC9A1}}</ref>
* [[Juan Zelaia]] (1920-2016), enpresaburua, euskaltzalea, eta [[Mezenasgo|mezenas]] Oñatiko hainbat ekimenetan zein Euskal Herriko euskararen alorreko ekintzetan.<ref>{{erreferentzia|abizena=Díaz de Mendibil, Ismael|urtea=2000|izenburua=Elkarrizketa: Juan Celaya, empresario. "En ningún sitio se vive tan bien como en Euskal Herria"|argitaletxea=Euskonews & Media 93.zbk|orrialdeak=6-10|hizkuntza=Es|url=https://www.euskonews.eus/0093zbk/elkar9301es.html}}</ref>
* [[Jose Milikua]] (1921-2013), artearen historialaria eta Prado Museoko zaindaria,<ref>{{erreferentzia|izenburua=José Milicua (1921-2013). Historiador del arte y patrono del Museo del Prado. Bibliografía completa|argitaletxea=Museo del Prado|hizkuntza=Es|url=https://www.museodelprado.es/aprende/investigacion/estudios-y-restauraciones/recurso/jose-milicua-1921-2013-historiador-del-arte-y/108aac80-33b9-47c7-a45b-b012b5570ff9}}</ref>
* [[Iñaki Zumalde]] (1926-2011), historialaria, idazlea eta enpresaria.<ref>{{erreferentzia|abizena=- Núñez, Julio; Zumalde, Irune|urtea=2012|izenburua=Iñaki Zumalde Romero|argitaletxea=Euskalerriaren Adiskideen Elkartea|hizkuntza=Es|url=https://www.rsbap.org/ojs/index.php/boletin/article/view/368/350}}</ref>
* [[Luis Peña Gantxegi]] (1926-2009) arkitektoa. [[Haizearen orrazia|Donostiako Haizearen orraziaren]] egilea,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Luis Peña fue la figura más destacada de la arquitectura vasca durante más de cuarenta años de intensa e ininterrumpida trayectoria profesional.|argitaletxea=La casa de la arquitectura.es|hizkuntza=Es|url=https://lacasadelaarquitectura.es/recurso/luis-pea-ganchegui/d5f0ed85-6ded-4837-9328-f8a876930101}}</ref>
* [[Ignazio Arregi|Ignazio Arregi S.J.]] (1931-2020), jesuita eta kazetaria,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Ignazio Arregi Zendoia|argitaletxea=Alberdania|url=https://www.alberdania.net/autores/ignazio-arregi-zendoia/}}</ref>
* [[Migel Anjel Arzuaga]] (1925-1960), Oñatiko paisaia-margolaria<ref>{{erreferentzia|abizena=Kortadi, Edorta|urtea=2010|izenburua=Miguel Angel Arzuaga|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=23-43|ISBN=978-84-935841-5-3}}</ref>
* [[Eli Galdos]] (1934-2007), injinerua, eta politakaria, Oñatiko alkate izan zen demokraziako lehen hiru agintaldietan, eta baita [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzako]] Herrizaingoko sailburuorde eta [[Gipuzkoako Foru Aldundia|Gipuzkoako Foru Aldundiko]] [[Ahaldun nagusi|ahaldun nagusia]].<ref>{{erreferentzia|abizena=Bikuña, Mireia|urtea=2009|izenburua=EAJren 75 hautagai omenduko dituzte zapatuan|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1386609027252-eajren-75-hautagai-omenduko-dituzte-zapatuan}}</ref>
* [[Luis Maria Intza]] (1934-2018) erlezaintza eta apiterapiaren bultzatzailea<ref>{{erreferentzia|abizena=Zubiria Kamino, Pello|urtea=2018|izenburua=Luis Mari Intza hil da|argitaletxea=Argia|url=https://www.argia.eus/albistea/luis-mari-intza-hil-da-erlezaintza-eta-apiterapiaren-bultzatzaile-suharra}}</ref>
* [[José Ramón Elizondo]] (1942 - 2020) sukaldaria,<ref>{{erreferentzia|abizena=Lapitz, Juan José|urtea=2016|izenburua=Homenaje a José Ramón Elizondo|argitaletxea=El Diario Vasco|hizkuntza=Es|url=https://www.fecoga.com/hemeroteca/detalle/noticia/homenaje-a-jose-ramon-elizondo/}}</ref>
* [[Juan Carlos Irizar]] (1951-2021), piano-jotzailea eta musikagilea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Arozamena Ayala, Ainhoa|izenburua=Juan Karlos Irizar Ortuzar|argitaletxea=Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=Es|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/irizar-ortuzar-juan-carlos/ar-70052/}}</ref>
=== Gaur egungoak ===
*[[Jose Antonio Villar]] (1939), aktore eta abeslari "''Ez dok Amairu''" mugimenduan,<ref>{{erreferentzia|abizena=Estornés Zubizarreta, Idoia|urtea=2021|izenburua=Ez Dok Amairu|argitaletxea=Auñamendi Eusko Entziklopedia. Eusko Ikakuntza|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/ez-dok-amairu/ar-43522/}}</ref>
*[[Paulo Agirrebaltzategi]] (1942) idazle, irakasle eta [[Jakin]] aldizkariko sortzailea,<ref>{{erreferentzia|urtea=2018|izenburua=Paulo Agirrebaltzategi|argitaletxea=Ediciones franciscanas Arantzazu|url=https://edicionesfranciscanasarantzazu.com/autor/paulo-agirrebaltzategi/?v=12470fe406d4}}</ref>
*[[Félix Ibarrondo Ugarte]] (1943) musikagilea,<ref>{{erreferentzia|abizena=Oihana Elorza Gorostiza|urtea=2020|izenburua=Manuel Lekuona sarirako aurkeztu dute Felix Ibarrondo oñatiarra|argitaletxea=Goiena}}</ref>
*[[Jerardo Elortza]] (1944), idazlea, historialaria eta hizkuntzalaria.<ref>{{erreferentzia|abizena=Biain Berraondo, Iñigo|urtea=2018|izenburua=Jerardo Elortzarekin berbetan|argitaletxea=Oñatiko Udala|orrialdeak=27-117|ISBN=L.G. SS 1382-2018}}</ref>
*[[Lourdes Idoiaga]] (1951), Oñatz Kultur Elkarteko sortzailea eta Oñatiko alkate ohia,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Lourdes Idoiaga, Oñatiko alkatetzarako hautagaia|argitaletxea=EAJ.PNV}}</ref>
*[[Santi Idigoras]] (1953), [[Real Sociedad|Donostiako Erreale]]<nowiki/>ko futbolari ohia, Espainiako Liga irabazi zuen, eta bertako selekzioarekin jojatzera iritsi zen.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Santiago Idigoras Bilbao|argitaletxea=Archivo histórico. Real Sociedad de Fútbol|hizkuntza=Es|url=https://www.realsociedad.eus/es/historical-file/player/16}}</ref>
*[[Jon Zelaia|Jon Zelaia Mendizabal]] (1954), idazlea eta<nowiki/> musikaria,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Música y Política: Mesa redonda y audición|argitaletxea=EHU/UPV|hizkuntza=Es|url=https://www.ehu.eus/eu/web/cpa/mintegiak/-/asset_publisher/OgK2/content/musicaypolitica}}</ref><gallery mode="packed" heights="160">
Fitxategi:Félix Ibarrondo.jpg|Félix Ibarrondo
Fitxategi:AgirrebaltzategiUEU84.jpg|Paulo Agirrebaltzategi
Fitxategi:Jerardo Elortza 2004.jpg|Jerardo Elortza
Fitxategi:Santi Idigoras.jpg|Santi Idigoras
Fitxategi:LarraitzUgarte.jpg|Larraitz Ugarte
</gallery>
*[[Ruper Ordorika]] (1956), musikagile, abeslari eta idazlea, Euskal Herriko berritzailerik ezagunenetakoa pok, rock eta beste musika estilo batzuk uztartuz. 2024ko [[Abadia saria]] eman zioten "Euskal kantagintza eremu berrietara eramatearren, rocka eta kantu tradizionala uztartuz, literatura eta artearekiko zubiak landuz." <ref>{{erreferentzia|abizena=Jimenez Larrea, Amaia|urtea=2024|izenburua=Ruper Ordorikari emango diote Abadia Saria|argitaletxea=Berria}}</ref>
*[[Izaskun Moyua]] (1958), [[Emakunde]]<nowiki/>ko zuzendari ohia.<ref>{{erreferentzia|urtea=2005|izenburua=Izaskun Moyúa toma posesión de su cargo como nueva directora de Emakunde,|argitaletxea=EAJ-PNV}}</ref>
*[[Xabier Etxaniz Erle|Xabier Etxaniz Erl]][[Xabier Etxaniz Erle|e]] (1961) ida<nowiki/>zle eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Xabier Etxaniz Erle|argitaletxea=EHU/UPV|url=https://www.ehu.eus/es/web/master/master-psicodidactica/profesorado?p_redirect=fichaPDI&p_idp=4126}}</ref>
*[[Lourdes Bedia]] (1961) aktorea,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Lourdes Bedia|argitaletxea=Antzerki - Feria de teatro|hizkuntza=Es|url=https://www.alberdania.net/autores/gerardo-markuleta/}}</ref>
*[[Iñaki Aldekoa Beitia|Iñaki Aldek]][[Iñaki Aldekoa Beitia|oa]] (1961), [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] i<nowiki/>rakaslea, eta [[Euskaltzaindia#Euskaltzain urgazleak|euskaltzain u]][[Euskaltzaindia#Euskaltzain urgazleak|rgazlea.]] <ref>{{erreferentzia|izenburua=Iñaki Aldekoa Beitia|argitaletxea=Euskaltzaindia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/es/euskaltzaindia/academicos/correspondientes/290-g/4751-pruden-gartzia-isasti}}</ref>
*[[Gerardo Markuleta]] (1963), idaz<nowiki/>lea eta itzultzailea,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Gerardo Markuleta|argitaletxea=Alberdania|url=https://www.alberdania.net/autores/gerardo-markuleta/}}</ref>
*[[Pruden Gartzia]] (1964), [[euskaltzain urgazle|euskalt]]<nowiki/>[[euskaltzain urgazle|zain urgazle]]a, eta [[Azkue biblioteka|Azkue Libur]][[Azkue biblioteka|utegiko]] zuzendaria.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Pruden Gartzia Isasti|argitaletxea=Euskaltzaindia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/es/euskaltzaindia/academicos/correspondientes/290-g/4751-pruden-gartzia-isasti}}</ref>
*[[Bixente Atxa]] (1965), [[Mondragon Unibertsitatea|Mondrago]][[Mondragon Unibertsitatea|n]]<nowiki/> [[Mondragon Unibertsitatea|Unibertsitateko]] errektorea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Jokin Bereziartua Lizarazu|urtea=2015|izenburua=Bixente Atxa: "MU-ren proiektua indartsua da; gogotsu, ilusioz eta errespetuz ekin diot"|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/debagoiena/1424347370021-bixente-atxa-mu-ren-proiektua-indartsua-da-gogotsu-ilusioz-eta-errespetuz-ekin-diot}}</ref>
<gallery mode="packed" heights="160">
Fitxategi:Goiena-exegoien-ordorika.jpg|Etxegoien eta Ordorika
Fitxategi:Maria Cruickshank 2014.jpg|Maria Cruickshank
Fitxategi:Bixente Atxa (cropped).jpg|Bixente Atxa
Fitxategi:Itziar Ugarte Irizar. kazetari eta idazle oñatiarra.jpg|Itziar Ugarte
Fitxategi:Malen Osa. Mendi lasterketaria.jpg|Malen Osa
</gallery>
*[[Fermin Etxegoien|Fermin Etxeg]][[Fermin Etxegoien|oien]] (1966), idazl<nowiki/>e eta irrati-esataria,<ref>{{erreferentzia|abizena=Hirinet|urtea=2014|izenburua=Autokarabana, Fermin Etxegoien|argitaletxea=Ttipia|url=https://alea.eus/araba/1452258095043-autokarabana-fermin-etxegoien}}</ref>
*[[Luis Durán]] (1967), komikigilea<nowiki/>.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Luis Durán|argitaletxea=Babelio|hizkuntza=Es|url=https://es.babelio.com/auteur/Luis-Durn/67662}}</ref>
*[[Ritxi Mendiguren|Ritxi Mendi]][[Ritxi Mendiguren|guren]] (1968), [[Athletic|Athle]]<nowiki/>[[Athletic|tic]]<nowiki/>eko futbolari ohia,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Ricardo Mendiguren Egaña|argitaletxea=Athetic Club|hizkuntza=Es|url=https://www.athletic-club.eus/jugadores/ricardo-mendiguren-egana}}</ref>
*[[Jon Odriozola|Jon Odriozola Mugarza]] (1970), <nowiki/>txirrindulari profesional ohia.<ref>{{erreferentzia|urtea=2001|izenburua=Odriozola, de Ibanesto.com, se adjudica la subida a Urkiola|argitaletxea=Libertad Digital|hizkuntza=Es|url=https://www.libertaddigital.com/deportes/2001-08-12/odriozola-de-iibanestocomi-se-adjudica-la-subida-a-urkiola-39855/amp.html}}</ref>
*[[Jon Aiastui]] (1971), idazlea,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Jon Ayastuy|argitaletxea=Todos los libros.com|hizkuntza=Es|url=https://www.todostuslibros.com/autor/jon-aiastui}}</ref>
*[[Larraitz Ugarte]] (1976), legela<nowiki/>ri eta politikaria.<ref>{{erreferentzia|abizena=Arana Begiristain, Goiatz|urtea=2012|izenburua=Larraitz Ugarte: "Debagoienari lagundu nahi diogu duen maila ekonomikoari eutsi diezaion"|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/debagoiena/1386609249729-larraitz-ugarte-debagoienari-lagundu-nahi-diogu-duen-maila-ekonomikoari-eutsi-diezaion}}</ref>
*[[Iker Martinez de Zuazo|Iker Martinez de]] [[Iker Martinez de Zuazo|Zuazo]] (1977),<nowiki/> musikaria.<ref>{{erreferentzia|abizena=Rodríguez Vidondo, Carlos|urtea=2021|izenburua=Iker Martínez de Zuazo: «Hace veinte años te mandaban a la mierda si hacías pop en euskera, ahora no hay complejos|argitaletxea=El Diario Vasco|url=https://www.diariovasco.com/culturas/musica/iker-martinez-zuazo-musico-20211004173952-nt.html}}</ref>
*[[Idoia Etxeberria Elortza|Idoia Etxeberria]] (1977), idazl<nowiki/>e eta kazetaria.<ref>{{erreferentzia|abizena=Altube Arrese, Mirari|urtea=2024|izenburua=Idoia Etxeberria oñatiarrak irabazi du Karmele Igartua sorkuntza lehiaketa|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/debagoiena/1703945599729-idoia-etxeberria-onatiarrak-irabazi-du-karmele-igartua-sorkuntza-lehiaketa}}</ref>
*[[Aitor Arregi Galdos|Aitor]] [[Aitor Arregi Galdos|Arregi]] (1977), [[Mondragon Unibertsitatea|Mondragon]]<nowiki/> [[Mondragon Unibertsitatea|Unibertsitateko]] irakasle eta zinemagilea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Aranburuzabala Juldain, Aitziber|urtea=2024|izenburua=Aitor Arregi: "Oso gurea sentitzen dugu; gure izaera du"|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1705665766711-aitor-arregi-oso-gurea-sentitzen-dugu-gure-izaera-du}}</ref>
*[[Markel Irizar|Markel]] [[Markel Irizar|Irizar]] (1980), txirrind<nowiki/>ulari profesional ohia,<ref>{{erreferentzia|abizena=Azkarate Beitia, Sergio|urtea=2011|izenburua=Markel Irizar... Ole!|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1386609082737-markel-irizar-ole}}</ref>
*[[Mikel Sagarzazu]] (1988) bikoizt<nowiki/>ailea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Santos, Maialen|urtea=2020|izenburua=Mikel Sagarzazu, ahotsak bikoizten diharduen oñatiarra|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1598944157217-mikel-sagarzazu-ahotsak-bikoizten-diharduen-onatiarra}}</ref>
*[[Maria Cruickshank|M]][[Maria Cruickshank|aría Cruickshank]] (1989) aktor<nowiki/>ea,<ref>{{erreferentzia|izenburua=Maria Cruickshank|argitaletxea=filmaffinity|hizkuntza=Es|url=https://www.filmaffinity.com/es/name.php?name-id=999837593}}</ref>
*[[Itziar Ugarte|Itziar Ugarte Irizar]] (1995) ka<nowiki/>zetaria eta idazlea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Aranburuzabala Juldain, Aitziber|urtea=2022|izenburua=Itziar Ugarteren liburuak, Espainiako Kritikaren Saria|argitaletxea=Goiena|url=https://goiena.eus/oinati/1651054125251-itziar-ugarteren-liburuak-espainiako-kritikaren-saria}}</ref>
*[[Malen Osa]] (<nowiki/>2002) mendi eskiatzai<nowiki/>lea eta lasterkaria, 2024<nowiki/>ko denboraldiko sailkapen orokorrean hi<nowiki/>rugarren bukatu zuen "Mendi lasterketen Munduko Urrezko Txapelketan" (''Golden Trail World Series'').<ref>{{erreferentzia|abizena=Urtzelai, Xabier|urtea=2024|izenburua=Malen Osa. Trail-ak asko lagundu dit urte gogor hau kudeatzen|argitaletxea=Goiena egunkaria|url=https://goiena.eus/oinati/1729766621695-malen-osa-trail-ak-asko-lagundu-dit-urte-gogor-hau-kudeatzen}}</ref>
== Argazki galeri<nowiki/>a ==
<gallery>
Irudi:Oñate - Iglesia de San Miguel 09.jpg|[[San Migel eliza (Oñati)|San Migel parrokia]].
Irudi:Oñate - Monasterio de Bidaurreta 1.jpg|[[Bidaurretako Santa Klara monasterioa|Bidaurreta monasterioa]].
Irudi:Oñate - Universidad 23.jpg|[[Oñatiko Unibertsitatea]].
Irudi:Oñati, Ayuntamiento.JPG|[[Oñatiko udaletxea|Oñatiko]] <nowiki/>[[Oñatiko udaletxea|udaletxea]].
Irudi:Lazarraga jauregia (Oñati), iparraldetik ikusita.JPG|[[Lazarraga dorrea eta jauregia (Oñati)|Lazarraga jauregia]].
Irudi:OTADUI1.JPG|[[Otadui Jausoro etxea]].
Irudi:Oñate - Palacio Antia 2.jpg|[[Antia jauregia]].
Irudi:GARIBAI4.JPG|[[Garibai dorretxea|Ga]]<nowiki/>[[Garibai dorretxea|ribai dorretxea]].
Irudi:Zumeltzegi (1988).jpg|[[Zumeltzegi dorrea]].
Irudi:Arantzazuko santutegiko ikuspegia.jpg|[[Arantzazuko santutegia]].
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Ondasun erreferentzia}}
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
* [http://www.oinati.org Oñatiko Udalaren webgunea]
* {{es}} [http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/onati/ar-110918/ «Oñati»], ''Auñamendi Eusko Entziklopedia''.
* [https://goiena.eus/oinati/ Oñatiko albisteak Goienan]
* [http://olaitturri.blogspot.com/ Olaitturri Kultur Elkartea]
{{autoritate kontrola}}
{{Oñatiko auzo aurkibidea}}
{{Debagoieneko udalerri aurkibidea}}
{{Gipuzkoako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Oñati]]
tglskj1chzd2pscw8rzrfa2ir4dh5ux
Ispaster
0
6898
10021846
9633043
2025-01-03T15:35:38Z
J.A. Ipistarreñu
158660
Alkatea
10021846
wikitext
text/x-wiki
{{Bizkaiko udalerri infotaula
| izena = Ispaster
| bandera = ez
| armarria = Escudo de Ispaster.svg
| irudia = Ispaster,_Iglesia_1.JPG
| irudiaren testua = San Miguel elizaren ikuspegia
| nongo = Ispasterko
| ofiziala = Ispaster
| eskualdea = [[Lea-Artibai]]
| postakodea = 48288
| kokapena = Bizkaia municipalities Ispaster.PNG
| koordenatuak = {{koord|43|21|46|N|2|32|35|W|region:EH-BI_type:city(662)|display=inline,title}}
| garaiera = 110
| azalera = 22.62
| biztanleria =
| bizt_urtea =
| dentsitatea =
| distantzia = 49
| euskaldunen ehunekoa = 96,44
| sorrera =
| herritarra = ispastertar
| alkatea = Garbiñe Saenz de Buruaga Garralda (EAJ-PNV)
| webgunea = http://www.ispaster.net
| oharrak =
}}
'''Ispaster''' [[Bizkaia|Bizkaiko]] ipar-ekialdeko kostaldeko [[udalerri]] euskalduna da, [[Lea-Artibai]]ko eskualdekoa. {{formatnum:{{Bizkaiko udalerrien biztanleria|Ispaster}}}} biztanle zituen {{Bizkaiko udalerrien biztanleria|urtea}}. urtean.
== Geografia ==
=== Ingurune naturala ===
Kostaldean, herriak [[Ogella]] hondartza dauka itsasoarekin muga. Hondartza harriz osaturik dago baina batzuetan itsasoak harea biltzen du bertan. Ez du itsasorako sarrera erosorik, hala ere, depresio karstiko baten kokaturiko lur emankorrak ditu, [[nekazaritza]]rako aproposak. Bereizgarri geologiko horren ondorioz, udalerriaren hegoaldeko paisaia, muinoz, kobaz eta trokaz osaturik dago.
[[Otoio]] (396 metro) eta [[Arterreta]] (251 metro) dira herriko tontorrik aipagarrienak.
=== Udalerri mugakideak ===
* [[Nabarniz]], [[Gizaburuaga]] eta [[Amoroto]] hegoaldean
* [[Lekeitio]] eta [[Mendexa]] ekialdean
* [[Ea]] mendebaldean
Iparraldean [[Kantauri|Kantauri Itsasoa]] du udalerriak.
=== Auzoak ===
Elexalde, Ispasterko udalerriaren gunea, [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] lana da, askoz lehenagoko aztarnak daude bertan. Elizarekin angeluzuzena den plaza txiki batek, jauregi batek eta horren barruan dagoen udaletxeak osatzen dute. Elkarri atxikitako etxeak dauzkan kale estu bat plazaren alde zabalean amaitzen da.
Gainerako biztanleak baserrietako auzoetan, sakabanatuta, bizi dira. Auzo horiek bi aldetan bereizten dira: Goierrin eta Beterri.
* [[Arropain]]: Lekeitioko hirigunearen ondoan kokatua.
* [[Artika (Ispaster)|Artika]]: mendialde batean kokatutako auzune zabala.
* [[Barainka]]: udalerria [[Ea]]rekin lotzen duen mendi-lepo batean kokatua.
* [[Elexalde Ispaster]]: udaletxea eta eliza dauden Ispasterko auzoburua.
* [[Gallete]]: interes handiko baserriak dituen udalerriaren hegoaldean dago.
* [[Kurtziaga]]: Lekeitiotik hur, Mendexak eta Amorotok mugatzen dute.
* [[Gardata]]: [[XV. mendea|XV. mendetik]] dokumentatutako auzo bildua.
* [[Kortazar]]: ibarrean kokatutako auzo sakabanatua.
* [[Larrinaga (Ispaster)|Larrinaga]]: Ogella eta Elexaldeko hondartzen artean kokatua.
* [[Mendazoa|Mendazona]]: aldats gogor baten dagoen auzo txikia.
* [[Solarte]]: [[Iluntzar]]reko mendialdean sakabanatutako baserri multzoa.
* [[Soloaran]]: zentrotik hur baina Ispasterko alde altuan kokatua.<ref>[http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_eoda&Itemid=471&lang=eu&nonkodea=2.6.00.06&view=toponimia Ispaster EODAn].</ref>
== Demografia ==
2019. urtean Ispaster herriak 741 biztanle zituen. Horietatik, %21,46ak 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotako herritarrak %8,37 ziren.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Web Eustat. Ispasterko datu estatistikoak|url=https://eu.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/ispaster.html|aldizkaria=eu.eustat.eus|sartze-data=2020-03-23}}</ref>{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Ispasterko biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 1207 | 1910 | 1351 | 1920 | 1232 | 1930 | 1236 | 1940 | 1214 | 1950 | 1152 | 1960 | 1041 | 1970 | 853 | 1981 | 628 | 1991 | 618 | 2001 | 613 | 2011 | 700 | 2019 | 735 |
}}
== Historia ==
=== Historiaurrea ===
Kobeaga I eta II (Barainka) aztarnategietan topatu dira giza hondarrik zaharrenak, baita Urtiagako kobazuloan, Jentilkoban (Iperratx, Solarte) eta Otoioko Jentilkoban (Artika). Lehenengo biak garrantzitsuenak dira: Kobeaga II Ispasterreko lehendabiziko populazio aztarna da. [[Mesolito]] garaiko arrantzaleen herrixka da, [[K. a. 3500]] ingurukoa, Neolito hasi baino lehenxeagokoa. Kobeaga I-en aurkitu dira hezurrean egindako apaindura ugari, baita keramika aztarnak ere. Kronologian zalantzak daude, agian Brontze Aroko nekropolia izan zelarik.
=== Erdi Aroa ===
[[1334]]koa da lehendabiziko aipamen idatzia, Alfonso XI.a erregeak emandako agindu batean agertzen dena. Bertan, eskatzen du Lekeitioko elizari itzultzea Amoroto, Ispaster, Gardata eta Asumendiko monteroen hamarrenak edo ''diezmos''. Izan ere, Ispaster elizate moduan antolatuta zegoen, eta horrek ekarriko zizkion sarritan ondoko uriarekin liskarrak, Lekeitiorekin alegia. Hau zerbait orokorra izan zen garai hartan Bizkaian, Lur Laua eta hirien arteko tira-birak hain zuzen ere.
Hala ere, Jaurerria gogorren astindu zuen liskar nagusia oinaztar eta ganboatarren arteko borroka izan zen. Ispaster oinaztarren aldekoa izan zen, Adán de Yarza familia, Agirreko jaunak eta Zubietakoak izan ere.
[[Fitxategi:Ispasterko agintariak. - panoramio.jpg|thumb|Ispasterko agintariak XX. mende hasieran]]
=== Aro modernoa eta garaikidea ===
Uzta txarrak, epidemiak eta gerrak direla-eta, [[XX. mende]]a arte hazkunde demografikoa ez da sendoa izango. Nekazaritza eta abeltzaintza ziren jarduera nagusiak, arrantza Lekeitiorekin lotuago baitzegoen. Artoaren kultiboa gako nagusietakoa izan zen [[XVII. mende]]aren hasieran, eta zehazki herri honetan 1614tik aurrera. Honekin lotuta, errotak ugaritu egin ziren, eta herriak 4 eduki zituen 1630 inguruan. Gainera, lurralde hauetan zutik dirau Bizkaian dagoen haize-errota bakarrenetarikoa, Aixeder izenekoa, [[1728]] inguruan egindakoa.
XX. mendeaeren azken laurdenean, [[Ispasterko zentral nuklearra]] eraikitzeko proiektua egon zen, Ogella hondartzaren inguruan; baina [[Lemoizko zentral nuklearra|Lemoizko]] ekimenak baino gutxiago egin zuen aurrera proiektuak.
[[1980]]ko [[otsailaren 1]]ean udalerriko errepide batean [[1980ko Ispasterko atentatua|Ispasterko atentatua]] gertatu zen. [[ETA]]k prestaturiko ekintza, sei [[Guardia Zibila|guardia zibil]] erahil zituzten eta bi etakide bat hil ziren halaber.
== Ekonomia ==
Gaur egun, industrialde txiki batean "Onduvisa" enpresa eta "Lealde" kooperatiba daude. Turismoa da beste baliabide garrantzitsu bat, landa ostalaritzan Kurtxia, Logortza eta Natxiondo etxeekin eta bestela Zubieta jauregiko apartahotelarekin. 3 jatetxe daude bestela udalerrian.
Sektoreak honela banatzen ziren 2017an: Lehen sektorea %8,8; bigarren sektorea %29,2; hirugarren sektorea %58,4. Eraikuntza sektorea %3,6.<ref name=":0" />
== Politika ==
=== 2011ko udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz Ispasterko alkatea [[Euzko Alderdi Jeltzalea|Euzko Alderdi Jeltzaleko]] Jesus Maria Lekerikabeaskoa da.
{{Udal hauteskunde infotaula
|data = Ispasterko udalbatza
|alderdia1 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea1 = #CCFC66
|zinegotziak1 = 4
|botoak1 = 240
|ehunekoa1 = 51,95
|alderdia2 = Herritarren Ahotsa (HA)
|kolorea2 = #ffffff"
|zinegotziak2 = 3
|botoak2 = 217
|ehunekoa2 = 46,97
|iturria = [http://www.euskadi.net/q93TodoWar/eleccionesJSP/q93Contenedor.jsp?idioma=e&menu=li_2 Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean]
}}
=== 2015eko udal hauteskundeak ===
{{Udal hauteskunde infotaula
|data = Ispasterko udalbatza
|alderdia1 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea1 = #CCFC66
|zinegotziak1 = 4
|botoak1 = 238
|ehunekoa1 = 56.67
|alderdia2 = Herritarren Ahotsa (HA)
|kolorea2 = #ffffff"
|zinegotziak2 = 3
|botoak2 = 182
|ehunekoa2 = 43.33
|iturria = [http://www.euskadi.net/q93TodoWar/eleccionesJSP/q93Contenedor.jsp?menu=li_2_1_1&opcion=a Hauteskundeen Emaitzen Artxiboa]
}}
=== 2019ko udal hauteskundeak ===
Hauek izan ziren emaitzak: EAJk 227 boto; Independenteek 193 boto; PPk boto bakarra.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-03-23}}</ref> Garbiñe Saenz de Buruaga Garralda izendatu zuten alkate.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Antolaketa|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Udala/Antolaketa1/Orrialdeak/default.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>
== Kultura ==
=== Euskara ===
[[Fitxategi:Ispaster010 013.webm|thumb|Ispasterko Juan Larrinaga<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Larrinaga Atxabal, Juan - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/ispaster/hizlariak/juan-larrinaga-atxabal/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-07-13}}</ref> hiztunaren pasartea. [[Euskal Herriko Ahotsak]]<ref name="#1">{{Erreferentzia|izenburua=Lea-Artibaikoa - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/mendebalekoa-bizkaiera/sortaldekoa-m/lea-artibaikoa/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-07-13}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izenburua=Ispaster - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/ispaster/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-07-13}}</ref> proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.]]
Ispasterren euskaldunak %88,85 dira eta kale erabilera %73,5. Bertako euskara sortaldeko [[bizkaiera]]<nowiki/>ren barnean dago katalogatuta, [[Lea-Artibai]]<nowiki/>ko hizkeran<ref name="#1"/><ref name="#2"/> hain zuzen.
=== Jaiak eta ospakizunak ===
* [[Uztailaren 4]]an San Martinak.
* [[Uztailaren 25]]etik [[uztailaren 27|27ra]] Santiago eta Santa Ana.
* [[Irailaren 29]]an San Migelak.
=== Kirola ===
Bertako Ipargorri kirol elkarteak [[Ispasterko Udala Sari Nagusia]] [[ziklo-kros]] lasterketa antolatzen du, urtero.
== Ondasun nabarmenak ==
[[Fitxategi:Urgoiti_Jauregia_Lekeitio_Ispazterren_01.jpg|thumb|300px|[[Zubieta jauregia]]]]
[[Fitxategi:Ispaster 586.jpg|thumb|Ispaster [[Elexalde Ispaster|Elexaldeko]] [[San Migel eliza (Ispaster)|San Migel eliza]].]]
Ondare zibilean, aipatzekoak dira:
* '''[[Arana jauregia (Ispaster)|Arana jauregia]].''' Eraikin barrokoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Arana jauregia|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenElorrio.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>
* '''[[Villa Dolores]]'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Villa Dolores|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenVillaDolores.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>
* '''[[Zubieta jauregia]].''' Eraikin barrokoa. Patio bat dauka barruan. Fatxada erdian kanpandorrea dauka, eta albo banatan bi dorre. Aurretik han egondako Adan Yarzakoaren dorrearen arrastoak gordetzen dira oraindik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Zubieta jauregia|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenPalacioZubieta.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Adán de Yarza jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/adan-de-yarza-jauregia/jauregia/ispaster/-arropain/fichaconsulta/28937&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-07-12}}</ref>
* '''[[Axpe Aurrekoa|Axpe Aurrekoa baserria]]'''
* '''[[Kaltzada baserria|Axpe Kaltzada baserria]]'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Kaltzada baserria|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenCaserioKaltzada.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* [[Erkiagabekoa baserria|'''Erkiagabekoa baserria''']]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Erkiaga Bekoa baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria|url=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/erkiaga-bekoa-baserria/baserria/ispaster/-erkiaga/fichaconsulta/39468&origen=MOSAICO&pagina=1|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-07-12}}</ref>
* '''[[Erkiaga Erdikoa|Erkiaga Erdikoa baserria]].'''
* [[Aixeder errota|'''Aixeder''' '''errota''']]. 1723tik 1751ra funtzionatu zuen bakarrik. Geroztik etxebizitza moduan mantendu da. Arkitektura gordetzen du bakarrik. Makinaria galdu egin zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Aixeder Errota|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenMolinodeAixeder.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>
* '''[[Ispasterko udaletxea|Udaletxea]]'''. 1813an frantsesek erre zuten eta 1817an berreraiki zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Udaletxea|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenAyuntamiento.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>
* [[Urkixa Torre|'''Urkixa Torre''']], Artika auzoan.
* Udalerriko lurretan dago kokaturik baita, [[Lekeitioko talaia|'''Lekeitioko talaia''']]
Erlijio-ondarearen artean, berriz:
* '''[[San Migel eliza (Ispaster)|San Migel eliza]]'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - San Migel parrokia|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenParroquiadeSanMiguel.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>, Elexalde auzoan.
* '''[[San Martin baseliza (Ispaster)|San Martin baseliza]]'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - San Martin baseliza|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenErmitadeSanMartin.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>, Soloaran auzoan.
* '''[[Santiago baseliza (Ispaster)|Santiago baseliza]],'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Santiago baseliza|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenErmitadeSantiago.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref> Kortazar auzoan.
* '''[[Santa Kruz baseliza (Ispaster)|Santa Kruz baseliza]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ispasterko Udala - Santa Cruz baseliza|url=http://www.ispaster.net/eu-ES/Turismoa/Ondare-Kulturala/Orrialdeak/PatrimonioenErmitadeSantaCruz.aspx|aldizkaria=www.ispaster.net|sartze-data=2020-03-23}}</ref>''', Mendazona auzoan.
Azkenik, nabarmentzekoak dira Kobeaga I eta II eta Iperratxeko eta Otoioko Jentilkobak, bertan [[historiaurre]]ko aztarnategiak topatu dituzte eta.
== Ispastertar ospetsuak ==
* Juan Amiax, XVI. mendeko abadea eta idazlea.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Zubikarai, Augustin,|abizena=1914-|izenburua=Ipazter|argitaletxea=J. Fernandez Egiguren|data=1987|url=http://worldcat.org/oclc/33157357|pmc=33157357|sartze-data=2022-04-04}}</ref>
* Jacinto Arana, XVIII. mendeko apezpiku eta inkisidorea, [[Arana jauregia (Ispaster)|Arana jauregia]]<nowiki/>n jaioa.<ref name=":1" />
* [[Agustin Basterretxea]], idazlea eta abadea.
* [[Jose Ramon Arteta]], musikaria.
* [[Patxi Gabika]], txirrindularia.
* [[Juan Silloniz]], txirrindularia.
* [[Aritz Erkiaga]], puntista.
== Argazki galeria ==
<gallery>
Fitxategi:Ispaster - Erkiagabekoa basetxea 1.jpg|Erkiagabekoa baserria, Soloaran.
Fitxategi:San Martin baseliza, Ispaster, Lea-Artibai, Bizkaia, Euskal Herria. 2015-05-28.jpg|[[San Martin baseliza (Ispaster)|San Martin baseliza]].
Fitxategi:Ispaster Ogella.JPG|[[Ogella]] hondartza.
Fitxategi:Ispaster 625.jpg|[[Aixeder errota|Aixeder]] haize-errota.
Fitxategi:Ispaster 545.jpg|[[Gardata]] auzoko baserriak.
Fitxategi:Ispaster 572.jpg|[[Kortazar]] auzoko baserriak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Euskal Herriko Wikiatlasa|Euskal Herriko Wikiatlasa}}
* [https://lea-artibaietamutriku.hitza.eus/herriak/ispaster/ Ispasterko albisteak euskaraz (Hitza)]
* [https://web.archive.org/web/20080704122642/http://www.ispaster.net/ Ispasterko Udalaren webgunea]
{{autoritate kontrola}}
{{Ispasterreko auzo aurkibidea}}
{{Lea-Artibaiko udalerri aurkibidea}}
{{Bizkaiko udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Ispaster]]
53cn7secm9uukkpq8mvtsxbf93zpc1b
Urduña
0
6960
10022010
9866967
2025-01-03T18:49:41Z
Marklar2007
1545
/* Historia */
10022010
wikitext
text/x-wiki
{{Bizkaiko udalerri infotaula
| izena = Urduña
| bandera = Urduñako udal ikurrina armarri ofizialarekin.svg
| armarria = Urduñako armarri ofiziala.svg
| nongo = Urduñako
| ofiziala = Urduña/Orduña
| eskualdea = [[Nerbioi ibarra]]
| postakodea = 48460
| kokapena = Bizkaia_municipalities_Orduña.PNG
| irudia =Orduña - Ayuntamiento.jpg
| irudiaren testua =
| koordenatuak = {{koord|42|59|45|N|3|0|30|W|region:EH-BI_type:city(4.096)|display=inline,title}}
| garaiera = 275
| azalera = 33.49
| biztanleria =
| bizt_urtea =
| distantzia = 38
| sorrera = [[1229]]
| herritarra = urduñar<ref name="euskaltzaindia.net">[http://www.euskaltzaindia.net/eoda/ Euskaltzaindiaren Euskal Onomastikaren Datutegia (EODA)] - Urduña</ref>
| alkatea = Iker Santocildes ([[Euzko Alderdi Jeltzalea]])
| webgunea = http://www.urduna.com/
| oharrak =
}}
'''Urduña'''<ref name="euskaltzaindia.net"/> (ofizialki ele bietan '''Urduña/Orduña''') [[Bizkaia|Bizkaiko]] [[udalerri]]rik hegoaldekoena da. [[Nerbioi ibarra|Nerbioi ibarrean]] dago, [[Araba]]ko eta [[Burgosko probintzia|Burgosko]] lurrez inguratua, Bizkaiko [[barrendegi|esklabea]] baita. Hartara, Arabako [[Aiaraldea]] eskualdeko herritzat ere har daiteke, arrazoi geografikoak direla kausa. Urduña da ''hiri'' titulua duen Bizkaiko biztanlegune bakarra. {{Bizkaiko udalerrien biztanleria|urtea}}. urtean {{formatnum:{{Bizkaiko udalerrien biztanleria|Urduña}}}} biztanle zituen.
== Geografia ==
[[Fitxategi:Urduna 3.jpg|thumb|288px|Airetiko ikuspegia]]
=== Ingurune naturala ===
[[Gorobel]] mendilerroaren azpian dago udalerria, [[Txarlazo]] mendia gainean daukala. Halaber, [[Urduñako mendatea]] urteetan izan da [[Euskal Herria|Euskal Herritik]] [[Gaztela]]ra joateko bide nagusia.
[[Fitxategi:Urduna_ikuspegi_orokorra.jpg|thumb|600px|erdian|Urduñaren eta inguruko mendien ikuspegi orokorra.]]
=== Udalerri mugakideak ===
* Mendebaldean: [[Junta de Villalba de Losa]], [[Berberana]] ([[Burgosko probintzia|Burgos]]) eta [[Aiara]].
* Iparraldean: [[Aiara]] eta [[Amurrio]].
* Ekialdean: [[Amurrio]] eta [[Urkabustaiz]].
* Hegoaldean: [[Amurrio]].
=== Kontzejuak ===
Urduñako udalerriaren barnean, Urduñako hiriko eremuaz gain, [[Belandia]], [[Lendoñobeiti]], [[Lendoñogoiti]] eta [[Mendeika]] kontzejuak daude. Zentzu honetan, Urduña da bere mugen barnean izaera administratiboa duten herriak dituen udalerri bakarra Bizkaian.
Halaber, Urduñako Komunitatea izeneko elkargo lur eremu bat dago udalerri honetan. Elkargo lur hau [[Junta de Villalba de Losa]] ([[Burgosko probintzia|Burgos]]), [[Aiara]] eta [[Amurrio]]ko udalerriek erabil dezakete.
[[Fitxategi:2625 subida puerto Orduna.jpg|thumb|Urduñako mendaterako errepidea]]
== Historia ==
Urduña [[1229]]. urtean sortu zen [[hiribildu]]tzat, [[Bizkaiko jaurerria]]ren seigarren jauna zen [[Lope Diaz Harokoa]]k hiri-gutuna eman zionean. [[Gaztelako Erresuma]]n ekoizten zen artilea hiribildu honetatik garraiatzen zuten [[iparraldeko Europa]]rako bidean. Hori dela eta, [[Henrike IV.a Gaztelakoa|Henrike IV.ak]] Bizkaiko Jaurerriko hiri izendapena eman zion. [[1535]]. urtean sute handi batek hiri osoa kiskaltzeko zorian egon zen.
[[Villañoko Esparrua]] udalerriak [[Lausa Harana|Lausa Haranean]] duen enklabea da. Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa]]ri eskainitako babesagatik.<ref>{{erreferentzia|url=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|izenburua=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño|aldizkaria=Ezagutu Urduña|hizkuntza=es}}</ref>
[[XVIII. mendea]]n Urduña [[Gaztela]]rekin lotzen zuen bidea hobetu zuten eta [[1774]]. urtean irekia izan zen. Halaber, aduana bat eraikitzeari ekin zioten eta [[1792]]an bukatu zituzten lanak. Aduanak merkataritza gune garrantzitsua bihurtu zuen Urduña.
[[XIX. mendea]]n Urduñak gainbeheran sartu zen bi arrazoi nagusigatik. Alde batetik, garai horietan izandako gerren ondorioz, eta bestetik [[1841]]. urtean aduanak itsasaldean ezarri zituztelako. Halaber, karlistaldien porrotak foruen galera ekarri zuten.
[[XX. mendea]]ren hasieran hiriak izaera turistikoa hartu zuen, La Muerako bainuetxearen bidez. Halaber, Antiguako pasealekuan eraikin berriak egin zituzten. [[XXI. mendea]]ren hasieran, hiriaren erdialdeko plazan kokaturiko aduana zaharra, bainuetxe bilakatu zen.
== Demografia ==
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Urduñako biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 2899 | 1910 | 2989 | 1920 | 2936 | 1930 | 3234 | 1940 | 2816 | 1950 | 3136 | 1960 | 4013 | 1970 | 4796 | 1981 | 4472 | 1991 | 4038 | 2001 | 3982 | 2010 | 4258 | 2019 | 4232 |
}}
== Politika ==
{{sakontzeko|Hauteskundeak Urduñan}}
=== 2023-2027 legegintzaldia ===
{{Udal hauteskunde infotaula
|izena = 2023ko hauteskundeen ondorengo Urduña
|data = 2023ko maiatzak 28
|alderdia1 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea1 = {{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}
|zinegotziak1 = 6
|botoak1 = 1.032
|ehunekoa1 = 46,30
|alderdia2 = [[Euskal Herria Bildu]] (EH Bildu)
|kolorea2 = {{EH Bildu/kolorea}}
|zinegotziak2 = 5
|botoak2 = 985
|ehunekoa2 = 44,19
|alderdia3 = [[Elkarrekin Podemos]] (EP)
|kolorea3 = {{Elkarrekin Podemos/kolorea}}
|zinegotziak3 = 0
|botoak3 = 96
|ehunekoa3 = 4,31
|alderdia4 = [[Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE)
|kolorea4 = {{Euskadiko Ezkerra/kolorea}}
|zinegotziak4 = 0
|botoak4 = 83
|ehunekoa4 = 3,72
|alderdia5 = [[Alderdi Popularra]] (PP)
|kolorea5 = {{Alderdi Popularra/kolorea}}
|zinegotziak5 = 0
|botoak5 = 33
|ehunekoa5 = 1,48
|iturria = [https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza {{eu}}]
}}
=== Alkateak ===
Hauek izan dira Urduñako azken alkateak:
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#D8D8D8"
|'''[[Alkate]]a'''
|'''Agintaldi hasiera'''
|'''Agintaldi amaiera'''
|colspan="2"|'''Alderdia'''<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::|url=https://www.mptfp.gob.es/portal/politica-territorial/local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/alcaldes_y_concejales.html|aldizkaria=www.mptfp.gob.es|sartze-data=2020-03-21}}</ref>
|-
| [[Iñaki Estevez]]
| [[1979]]
| [[1983]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|-
| [[Ana Maria Barañano]]
| 1983
| [[1987]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Ana Maria Barañano
| 1987
| [[1991]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Juan Angel Bilbao]]
| 1991
| [[1995]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Juan Angel Bilbao
| 1995
| [[1999]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Koldo Xabier Egiluz Isusi]]
| 1999
| [[2003]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna/kolorea}}|
| [[Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna]]
|-
| [[Ricardo Gutierrez Tellaetxe]]
| 2003
| [[2007]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| Ricardo Gutierrez Tellaetxe
| 2007
| [[2011]]
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|-
| [[Karlos Arranz Diego]]
| 2011
| [[2015]]
| width="2" bgcolor={{Bildu/kolorea}}|
| [[Bildu]]
|-
| [[Idoia Aginako]]
| 2015
| [[2019]]
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| [[Euskal Herria Bildu]]
|-
| [[Itziar Biguri]]
| 2019
| [[2023]]
| width="2" bgcolor={{EH Bildu/kolorea}}|
| Euskal Herria Bildu
|-
| [[Iker Santocildes]]<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|izenburua=«Hemos sabido transmitir ilusión y juventud a los vecinos de Orduña»|hizkuntza=es|data=2023-06-19|url=https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/sabido-transmitir-ilusion-juventud-vecinos-orduna-20230619212503-nt.html|aldizkaria=El Correo|sartze-data=2024-07-30}}</ref>
| 2023
| Jardunean
| width="2" bgcolor={{Euzko Alderdi Jeltzalea/kolorea}}|
| Euzko Alderdi Jeltzalea
|}
== Garraioa ==
[[Eskualdeko Garraioa (Araba)|Eskualdeko Garraioa]] sareak 2 linea ditu udalerrian:
{{trenbide zerbitzu
|enpresa = ESKUALDEKO GARRAIOA
|linea1 = 3
|linea2 = 5
}}
== Kirolak ==
[[Jai Alai pilotalekua (Urduña)|Urduñako udal pilotalekua]] [[1931]]. urtean eraiki zen. 40 metro luze da eta [[1983]]. urtea geroztik teilatua du. Udal igerilekuei dagokienez, hiru ditu: 50 metro luzerakoa (olinpiarra), 25 metrokoa eta haurrentzakoa.
== Ondasun nabarmenak ==
Ikus zerrenda: «[[Zerrenda:Urduñako kultura ondasunak|Urduñako kultura ondasunak]]»
=== Ondare erlijiosoa ===
* Familia Sakratuaren eliza
* Andra Maria eliza
* Antiguako Andra Mariaren santutegia
=== Ondare zibila ===
* [[Aduana zaharra (Urduña)|Aduana zaharra]]
==== Jauregiak ====
* [[Diaz Pimienta jauregia]]
* [[Mimenza jauregia]]
* Belasko jauregia
* [[Ortes de Velasco jauregia|Ortes de Belasko jauregia]]
== Argazki galeria ==
<gallery mode="packed" heights="155">
Irudi:Urduñako familia sakratuaren eliza.JPG|Familia Sakratuaren eliza.
Irudi:Orduña - Nuestra Señora de la Asunción 01.jpg|Andra Maria eliza.
Irudi:Orduña - Nuestra Señora de la Asunción 10.jpg|Harresia.
Irudi:Orduña - La Antigua 01.jpg|Antiguako Andra Mariaren santutegia.
Irudi:Orduña - Aduana 2.jpg|Aduana zaharraren eraikina Foruen plazan.
Irudi:Ayunta Orduña 1.jpg|Udaletxea.
Irudi:Urduña - Mimenza jauregia 001.jpg|[[Mimenza jauregia]]
Irudi:Ortes de Velasco jauregia.jpg|[[Ortes de Velasco jauregia|Ortes de Belasko jauregia]]
Irudi:Orduña 03.jpg|Belasko jauregia.
Irudi:Orduña - Colegio de la Compañía de María 2.jpg|Mariaren Konpainiaren ikastetxea.
Irudi:Orduña Alvia 13-07-08 R2.jpg|Urduñako geltokia.
</gallery>
== Urduñar ospetsuak ==
* [[Francisco Urduña]] ({{circa|[[1489]]}}-[[1550]]), konkistatzailea.
* [[Juan Ortiz de Zarate]] ([[1521]]-[[1576]]), konkistatzailea eta kolonizatzailea.
* [[Juan Garai]] ([[1528]] - [[1583]]), esploratzailea eta kolonizatzailea.
* [[Andrés de Poza]], ''Poza Lizentziatua'' goitizenez ezaguna ({{circa|[[1530]]}}-[[1595]]), jakintsua, hizkuntzalaria eta legelaria.
* [[Pedro Bardezi]] ([[1641]]-[[1700]]), frantziskotar misiolaria.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Bizkaia|Bizkaia}}
* [https://web.archive.org/web/20090808034950/http://www.urduna.com/euskera/08/intro.html Urduñako Udalaren webgunea]
{{autoritate kontrola}}
{{Bizkaiko udalerri aurkibidea}}
{{Bizkaiko hiribilduak}}
[[Kategoria:Urduña| ]]
[[Kategoria:Barrendegiak]]
[[Kategoria:Exklabeak]]
6bgj7ysnh7zn73y9z9utjksvbeteg9s
Arruazu
0
7083
10021844
9289204
2025-01-03T15:32:48Z
83.213.244.89
10021844
wikitext
text/x-wiki
{{Nafarroako udalerri infotaula
| izena = Arruazu
| irudia = Arruazuko kaleak.jpg
| bandera = ez
| armarria = Escudo de Guirguillano.svg
| nongo = Arruazuko
| ofiziala = Arruazu
| merindade = Iruñeko merindade
| eskualdea = [[Sakana]]
| postakodea = 31840
| kokapena = Nafarroa municipalities Arruazu.PNG
| garaiera = 468
| azalera = 5.78
| biztanleria = | bizt_urtea =
| dentsitatea =
| distantzia =
| euskaldunak = 73,74
| sorrera =
| herritarra = arruazuar
| alkatea = Gorka Ovejero Ganboa<br />([[Batzalarre]], indep.)
| webgunea =
| oharrak =
}}
'''Arruazu'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0155.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 155. araua: Nafarroako udal izendegia}}</ref> ([[Euskarazko Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|[aruas̻u]]]) [[Nafarroa Garaia|Nafarroako]] mendebaldean dagoen udalerria da, [[Sakana]]ko eskualdean kokatua. [[Iruñeko merindadea|Iruñeko merindadeko]] herri honek {{formatnum:{{Nafarroako_udalerrien_biztanleria|Arruazu}}}} biztanle zituen {{Nafarroako_udalerrien_biztanleria|urtea}}. urteko erroldaren arabera. [[Nafarroa Garaia|Nafarroako]] hiriburutik 34 kilometrora dago, eta [[Gasteiz]]tik 62 km-ra.
Udalerri euskalduna izanda, [[UEMA]]ko kidea da [[2023]]tik.
== Geografia ==
=== Inguru naturala eta kokapena ===
Herria, [[Nafarroa Garaia|Nafarroa]] mendebaldean kokatzen da. Herrira heltzeko [[Sakana]]ko autobidea hartu behar da [[Iruñea]]-[[Agurain]]go norabidean.
Arruazuk [[Uharte Arakil]]ekin egiten du muga ekialdean eta hegoaldean, [[Lakuntza]]rekin mendebaldean eta [[Aralar|Aralarko mendilerroarekin]] iparraldean.
== Historia ==
Agirietan ''Arrugazu'' edo ''Arrayazu'' bezala agertzen bada ere, ''Arrugazu'' da zaharrena eta 1074. urtean agertzen da. Mitxelenak zioenez, ''Arruga'' hori plaza edo merkatua adierazten du eta hortik omen dator izena. Ahoz ahoko hizketan Arbazu ere esan ohi da, baina honek ez du inolako oinarri idatzirik.
Orain arte azaldutako Arruazuko lehen jauna Asiaingo Jauregiko Remiro Sanchiz izan zen [[1377|1377an.]] Momenturen batean herria Urizko Rodrigoren eskuetara pasa zen baina Nafarroako Erregeak kendu egin zion [[Arellanoko Juan Ramirez]]i eskainiz. 1430. urtean Gaztelatik etorritako jendeek erre zuten. Gaztelak Nafarroa bereganatu zuenean Beaumont Leringo kondea jabetu zen herriaz eta 1564.ean, bere alabaren bidez, Albako Dukearen familiara joan zen herriaren jabetza. Eurek izendatzen zuten urtero alkatea eta haiekiko menpekotasuna XIX. mendera arte iraun zuen. Hori dela eta, Asiaingo herrira eramaten zituzten urteko laboreak.
== Ondarea ==
[[Fitxategi:Lakuntzako Sansaastin ermita.jpg|ezkerrera|thumb|Arruazuko San Pedro ermita]]
Jasokundearen eliza, nabe bakarreko harlanduzko eraikina da. Horma-bular batzuk tenpluaren hormak eusten dituzte eta euren artean erdi-puntuko arkuak eratzen dituzte. Azpian portikoa dago, teilatu batez babesturik eta erdi puntuko hiru arkuez osaturik.
San Pedro ermita. Aralar aldera dago, herritik 10-15 minutura, Lakuntzako San Sebastian ermitatik hurbil. San Pedro festetako lehenbiziko egunean ospakizunak egiten dira bertan. XVI. mendeko eraikina da, garai barrokoan erreformatua. Barruko erretaula txikia XVIII. mendearen hasierakoa da, baina irudiak Arruazuko elizan daude.
== Demografia ==
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Arruazuko biztanleria
|altuera=300
|zabalera=500
| 1900 | 320 | 1910 | 333 | 1920 | 317 | 1930 | 285 | 1940 | 275 | 1950 | 265 | 1960 | 238 | 1970 | 182 | 1981 | 145 | 1991 | 118 | 2001 | 101 | 2011 | 114 |
|oharrak = Datu-iturria: [http://www.ine.es/inebmenu/mnu_cifraspob.htm www.ine.es]<br />
}}
[[2008]]ko erroldaren arabera, herrian ez da etorkinik bizi.
== Politika ==
=== Alkateak ===
{| class="taulapolita"
| align=right| 2007-2011 || Jesús María Ganboa Ganboa || [[Batzalarre]]
|-
| align=right| 2011-2015 || Peio Ganboa || [[Batzalarre]]
|-
|2015-2019
|Peio Ganboa
|Batzalarre
|-
|2019-2023
|Gorka Ovejero Ganboa
|Batzalarre
|}
=== Udal hauteskundeak ===
Arruazuko alkatea [[Batzalarre]] herri ekimeneko Jesus Maria Ganboa Ganboa atera zen [[2007]]ko udal hauteskundeetan, bere taldeak udaleko bost ordezkariak lortu zituen. Baliogabeko botoak hamabi izan ziren (emandako boto guztien %16,00) eta boto zuriak ere hamabi (%19,05). Abstentzioa %25,00ekoa izan zen.
{| class="taulapolita"
|+'''Arruazuko Udala (2007)'''
| '''Alderdia''' || '''Botoak''' || '''Aukeratua?'''
|-
| Jesus Maria Ganboa Ganboa || 47 || Bai
|-
| Peio Betelu Ganboa || 46 || Bai
|-
| Gorka Ovejero Ganboa || 34 || Bai
|-
| Miguel Angel Satrustegi Ganboa || 31 || Bai
|-
| Fermin Goñi Jaka || 28 || Bai
|-
|}
[[2011]]n zerrenda bera izan zen aurkeztu zen bakarra; kasu honetan aurretik zinegotzia zen Peio Betelu aukeratu zuten alkate eta aldi berean Jesus Maria Ganboa zinegotzi izatera pasatu zen<ref>[http://www.fnmc.es/web/secciones/apEntidadesDatos.asp?id=3700&idAp=1&buscar=M Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioaren webgunea]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.</ref>.
=== Udaletxea ===
Arruazuko udaletxeko idazkaria, [[Irañeta]] eta [[Uharte Arakil]]go idazkari ere bada.
* HELBIDEA: Kale Nagusia z/g
== Azpiegitura eta garraioak ==
[[La Burundesa]] autobus konpainiaren [[Sakana]]ko herriak elkartzen dituen [[Gasteiz]]-[[Iruñea]] lineak geltokia dauka herrian. Guztira hiru zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:
* [[Gasteiz]] - [[Ilarratza]] - [[Argomaiz]] - [[Agurain]] - [[Munain]] - San Roman - [[Ibarguren]] - [[Andoin]] - [[Olatzagutia]] - [[Ziordia]] - [[Altsasu]] - [[Urdiain]] - [[Iturmendi]] - [[Bakaiku]] - [[Etxarri Aranatz]] - [[Arbizu]] - [[Lakuntza]] - Arruazu - [[Uharte Arakil]] - [[Irañeta]] - [[Ihabar]] - [[Hiriberri (Arakil)|Hiriberri]] - [[Etxarren (Arakil)|Etxarren]] - [[Irurtzun]] - [[Eritze]] - [[Saratsa (Itza)|Saratsa]] - [[Añezkar]] - [[Berriobeiti]] eta [[Iruñea]]
== Jaiak eta ospakizunak ==
Arruazuko herriko jaiak San Pedroak dira eta normalean San Ferminen aurreko asteburuan ospatzen dira.
== Zerbitzuak ==
Arruazu "Sakanako Mankomunitateko" eta "Irurtzungo Zerbitzuen Mankomunitateko" kidea da.
== Arruazuar ospetsuak ==
* [[Jose Maria Satrustegi]] ([[1930]]-[[2003]]), [[euskal idazle]]a eta [[euskaltzainen zerrenda|euskaltzaina]].
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda|Nafarroako udalerrien zerrenda]]
== Kanpo estekak ==
{{atari|Nafarroa|Nafarroa}}
* {{eu}} [http://www.guaixe.net/Albisteak.asp?IdNoticia=3572&IdHerria=11 Jaien programa Guaixe Sakanako aldizkariaren webgunean.]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{es}} [http://www.navarra.es/home_es/Navarra/272+Municipios/entidad.htm?IdEnt=106 Arruazuri buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.]
* [http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=eu&geocode=&q=Arruazu,+nafarroa&sll=42.677823,-2.127716&sspn=0.028837,0.055189&ie=UTF8&hq=&hnear=Arruazu,+Nafarroa,+Espainia&ll=42.920292,-1.991959&spn=0.014236,0.027595&z=15&layer=c&cbll=42.922131,-1.999654&panoid=Idcf_tj-Ne39rbLk75xI7A&cbp=12,99.77,,0,6.54 Arruazuko Kale nagusia Google Street View-n.]
{{autoritate kontrola}}
{{Sakanako herri aurkibidea}}
{{Nafarroako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Arruazu]]
cwh1gwvjv857xq78ijv5n050jhiyt1z
Gibraltar
0
9109
10021986
9967498
2025-01-03T18:15:00Z
Mateus2019
103499
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:EU-Gibraltar.svg]] → [[File:EU-Gibraltar (pre-Brexit).svg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name) · according to the map content: this is a historic map
10021986
wikitext
text/x-wiki
{{Herrialde infotaula
| ohiko_izen_luze = Gibraltar
| bertako_izen = Gibraltar
| azpititulua = [[Itsasoaz haraindiko britainiar lurralde]]a
| nongo = Eskoziako
| bandera_irudi = Flag of Gibraltar.svg
| armarri_irudi = Coat of Arms of Gibraltar.svg
| lema_nazional = "Montis Insignia Calpe"</br> (Gibraltarko arrokaren ezkutua)
| ereserki_nazional = [[God Save the Queen]]
| hiriburu = Gibraltar
| eremu_km2 = 6,8
| biztanle_zenbatespen = 32.194
| biztanle_zenbatespen_urte = 2015
| biztanle_dentsitate = 4.328
| mapa_irudi = [[Fitxategi:EU-Gibraltar (pre-Brexit).svg|285px]]
| hizkuntza_ofizialak = [[ingeles]]a
| aitortutako_hizkuntzak = [[gaztelania]], [[llanito]]a
| buru_titulu1 = Erregina
| buru_izen1 = [[Karlos III.a Erresuma Batukoa]]
| buru_titulu2 = Gobernadorea
| buru_izen2 = Sir [[David Steel]]
| buru_titulu3 = Ministro nagusia
| buru_izen3 = [[Fabian Picardo]]
| legebiltzar = [[Gibraltarko Parlamentua]]
| gentilizioa = gibraltartar
| txanpon = [[Gibraltarko libera]]
| txanpon_kode = GIP
| zirkulazio = eskuinean
| aurrenzebaki = +350
| domeinu = .gi
| zaindariak = [[Bernardo Clairvauxkoa|San Bernardo]]<br/>[[Europako Andre Maria]]
| web =
}}
'''Gibraltar''' [[Erresuma Batua|Erresuma Batuaren]] [[Itsasoaz haraindiko britainiar lurralde]] bat da, [[Iberiar penintsula]]ko hegoaldean kokatua, Europa eta Afrika, Mediterraneoa eta Atlantikoa banatzen dituen [[Gibraltarko itsasartea]]ren iparraldean, [[Espainia]]ren eta [[Maroko]]ren artean, [[Ozeano Atlantikoa]] eta [[Mediterraneoa]] batzen diren lekuan. [[Turismo]] eta finantza hiria bihurtu da. Nazioarteko portua eta itsas base militarra ditu.
== Historia ==
[[Fitxategi:Gibraltar5.jpg|thumb|280px|ezkerrera]]
Antzina ''Calpe'' izena zuen, eta [[Herkulesen Zutabeak|Herkulesen Zutabeetako]] bat zen. Tariqen soldaduek hartu zuten eta, tarte gutxi batzuetan izan ezik, musulmanen esku izan zen 1462 arte. Urte hartan espainiarrek hartu zuten eta ondoren, Espainiako Erregetzarako gerran, ingelesek (1704); [[Utrechteko Ituna]]k (1713) ingelesen eskubideak bermatu zituen. Base militartzat erabili zen bi mundu gerretan. Espainiak beti beretzat eskatu du, eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k 1969a baino lehen uzteko agindu zion Erresuma Batuari, baina bertan egindako [[erreferendum]] batek (1967), ezezkoa eman zion Espainiako izateari.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011-12-27}}
== Kanpo estekak ==
* {{en}} [http://www.gibraltar.gov.gi/ Gibraltarko Gobernua]
* {{en}} [http://www.travel-images.com/gibraltar.html travel-images.com] Gibraltar - irudiak
{{autoritate kontrola}}
{{Europako herrialde aurkibidea}}
{{Erresuma batuko lurralde antolaketa}}
{{geografia zirriborroa|Erresuma Batua}}
[[Kategoria:Gibraltar]]
[[Kategoria:Europako dependentziak]]
1hzolle23e4w4180gt7dj1ne7l7hc8t
Kairo
0
9456
10021989
9273493
2025-01-03T18:16:21Z
Joxan Garaialde
90799
10021989
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Joxan Garaialde}}
{{Wikipedia1000}}
{{hiri infotaula|
| herritar= kairotar<ref name="Euskaltzaindia"/>
}}
'''Kairo'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0164.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako toponimia}}</ref> ([[arabiera]]z, القاهرة, ''al-Qāhirah'') [[Egipto]]ko hiriburua da. Erdialdeko Egiptoko iparraldean dago, [[Nilo]]ren eskuinaldeko ibarrean, [[Mukatam]] mendiaren mendebaldean. [[Egipto]]ko eta [[arabiar mundua|arabiar munduko]] hiri handiena da, [[Afrika]]ko hiririk handienetan bigarrena ([[Lagos]]en ondoren), eta Afrikako metropoli-gunerik handiena (15.546.100).
[[Fitxategi:Kairo 001.jpg|thumb|ezkerrera|300px|Kairo hiriaren ikuspegia]]
Gobernuaren egoitza eta unibertsitategunea da: Al Azhar arabiar unibertsitatea, Amerikar Unibertsitatea, Gizako Unibertsitatea eta Ain al Shams Unibertsitatea.
== Klima ==
<div style="width:66%;">
{{Klima
|location = Kairo
|metric first = yes
|single line = yes
|Jan high C = 18.9
|Feb high C = 20.4
|Mar high C = 23.5
|Apr high C = 28.3
|May high C = 32.0
|Jun high C = 33.9
|Jul high C = 34.7
|Aug high C = 34.2
|Sep high C = 32.6
|Oct high C = 29.2
|Nov high C = 24.8
|Dec high C = 20.3
|year high C = 27.8
|Jan mean C = 14.0
|Feb mean C = 15.0
|Mar mean C = 17.6
|Apr mean C = 21.5
|May mean C = 24.9
|Jun mean C = 27.0
|Jul mean C = 28.4
|Aug mean C = 28.2
|Sep mean C = 26.6
|Oct mean C = 23.3
|Nov mean C = 19.5
|Dec mean C = 15.4
|year mean C = 21.8
|Jan low C = 9.0
|Feb low C = 9.7
|Mar low C = 11.6
|Apr low C = 14.6
|May low C = 17.7
|Jun low C = 20.1
|Jul low C = 22.0
|Aug low C = 22.1
|Sep low C = 20.5
|Oct low C = 17.4
|Nov low C = 14.1
|Dec low C = 10.4
|year low C = 15.8
|Jan precipitation mm = 5.0
|Feb precipitation mm = 3.8
|Mar precipitation mm = 3.8
|Apr precipitation mm = 1.1
|May precipitation mm = 0.5
|Jun precipitation mm = 0.1
|Jul precipitation mm = 0.0
|Aug precipitation mm = 0.0
|Sep precipitation mm = 0.0
|Oct precipitation mm = 0.7
|Nov precipitation mm = 3.8
|Dec precipitation mm = 5.9
|year precipitation mm = 24.7
|Jan precipitation days = 3.5
|Feb precipitation days = 2.7
|Mar precipitation days = 1.9
|Apr precipitation days = 0.9
|May precipitation days = 0.5
|Jun precipitation days = 0.1
|Jul precipitation days = 0.0
|Aug precipitation days = 0.0
|Sep precipitation days = 0.0
|Oct precipitation days = 0.5
|Nov precipitation days = 1.3
|Dec precipitation days = 2.8
|year precipitation days = 14.2
|unit precipitation days = 0.01 mm
|Jan sun = 217
|Feb sun = 232
|Mar sun = 279
|Apr sun = 300
|May sun = 310
|Jun sun = 360
|Jul sun = 372
|Aug sun = 341
|Sep sun = 300
|Oct sun = 279
|Nov sun = 240
|Dec sun = 186
|year sun = 3416
|source 1 = World Meteorological Organization (NBE)<ref>{{erreferentzia
|url=http://www.worldweather.org/059/c01268.htm
|izenburua=Weather Information for Alexandria
|sartze-data=}}</ref>, [[BBC]] Weather<ref>[https://web.archive.org/web/20060427073622/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT000180 "BBC - Weather Centre - World Weather - Average Conditions - Cairo"] - BBC Weather</ref> <small>eguzki-orduak</small>
|date=August 2010
}}
</div>
== Historia ==
[[Antzinako Egipto|Faraoien]] garaian ezaguna zen lekua: [[Horus]]en eta [[Set (mitologia)|Sethen]] arteko borroka han izan zela esan ohi zen. [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] gotorleku bat eraiki zuten bertan, Babilonia izenekoa, K. a. 116. urtean, hiriaren egungo kokapenetik oso gertu.
640. urtean [[Arabiar|arabiarrek]] Egipto inbaditu zuten. Amr ibn al-As jeneralak, Islama Egiptora eraman zuenak, gotorleku bat eraiki zuen erromatar gotorlekutik gertu, Al-Fustat izenekoa ("kanpamendua"), geroago gotortu zuena. Lehen hiri hori administrazio zentroa eta zergak kobratzen ziren tokia izan zen. Baita Egiptoko lehen meskitaren kokapena ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia del El Cairo, orígenes y califatos hasta la actualidad|url=https://www.101viajes.com/cairo/historia|aldizkaria=www.101viajes.com|sartze-data=2022-03-13}}</ref>.
Ondorengo dinastiek (abasida, fatimiak eta ajubiak) hainbat gotorleku sortu zituzten, aurrekoak administrazio gune bezala baztertuz. 750ean, Suleiman fatimitarren buruak Al-Askar gotorlekua ("armada") eraiki zuen Al Fustaten ondoan. Garai hartan bizirik iraun zuen eraikin bakarra arkitektura musulmanaren bitxietako bat da, Ahmad Ibn Tulun meskita.
Beste [[Fatimitar Kaliferria|fatimitar]] batek, Yawhar al-Qaid kalifak [[969]]an Al-Qahira jauregi-hiria sortu zuen, [[abbastar Kaliferria|abbastarren]] hiriburu zen [[Bagdad]]i lehia egiteko. Garaitzailea, hori da izen hark esan nahi duena eta Kairo izenaren etimologia, beste hizkuntzetan eraldaketekin zabaldu dena. Agintari hari zor zaio, halaber, Al-Azhar meskita eraikitzea, munduko bigarren unibertsitate islamiko zaharrena.
Garai oparoena [[mameluko]]ena izan zen, izurri gogorrak zabaldu baziren ere (1295, 1347 eta 1492an). [[Otomandar Inperioa|Otomanoen]] aginpideak ez zion aldaketa nabarmenik eragin hiriari. [[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondoren oso bizkor hasi zen handitzen: hala, 1945ean 1.300.000 biztanle zituen, eta gaur egun 19.439.541 ditu, ingurunea ere kontuan hartuta.
== Ondasun nabarmenak ==
Kairoren bilakaera historikoaren arkeologia aztarna eta monumentu artistiko ugari gorde dira hirian: Auzune Koptoa (San Sergio eliza, [[V. mendea]]n eraikia eta [[XI. mendea]]n berriz moldatua); hiri hesitua, Aladinok XII. mendean eraikia; Hasan sultanaren madrasa, [[XIV. mendea|XIV. mendekoa]], eta garai askotako ia 500 meskita. Adibidez, [[Al-Hakim meskita]] edo [[Ibn Tulun meskita]].
Kairon daude bestalde [[Kairoko Egiptoar Museoa|Egiptoar Museoa]], Museo Koptoa eta Arte Islamiarraren Museoa, arte mota horietako munduko bilduma nagusiak dituztenak. Kairoko Egiptoar Museoan dago erakusgai [[Tutankhamon|Tutankamonen]] altxorra.
== Auzoak ==
* Midan Tahrir: hiri modernoa
* Merkatal-gunea
* Lorategi-hiria
* Midan Ramses
* Midan Ataba, erdigunea
* [[Islamiar Kairo]], hirigune historikoa. [[UNESCO]]k [[gizateriaren ondare]] izendatu zuen.
* Kairo Zaharra, auzo koptoa duena
* Mohandesin
* Gezira
* Zamalek
* Guiza
* Heliopolis
* Nasr
== Kairotar ospetsuak ==
* [[Boutros Boutros-Ghali]], NBEko idazkari nagusia
* [[Nagib Mahfuz]] ([[1911]]-[[2006]]), idazlea.
* [[Mohamed ElBaradei]], politikaria
* [[Dalida]], italiar abeslaria
* [[Jassir Arafat|Yasser Arafat]] (1929–2004), palestinar politikaria
* [[Dorothy Hodgkin]], kimikaria
* [[Naguib Sawiris]], enpresaburua
* [[Constantin Xenakis]] (1931), greziar artista
* [[Mido (futbolaria)|Mido]], futbolaria
* [[Umar al-Tilmisani]], [[Anaia Musulmanak|Anai Musulmanen]] buruzagia
* [[Alaa Abdelnaby]], saskibaloi jokalaria
* [[Maryem Tollar]], abeslaria
== Herri eta hiri senidetuak ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* {{banderaikur|Jordania}} [[Amman]], [[Jordania]] (1988)
* {{banderaikur|Kolonbia}} [[Bogota]], [[Kolonbia]]
* {{banderaikur|Herbehereak}} [[Amsterdam]], [[Herbehereak]]
* {{banderaikur|Turkia}} [[Ankara]], [[Turkia]]
* {{banderaikur|Aljeria}} [[Aljer]], [[Aljeria]] (1985)
* {{banderaikur|Grezia}} [[Atenas]], [[Grezia]] (1996)
* {{banderaikur|Irak}} [[Bagdad]], [[Irak]] (1978)
* {{banderaikur|Libano}} [[Beirut]], [[Libano]] (1998)
* {{banderaikur|Argentina}} [[Buenos Aires]], [[Argentina]]
* {{banderaikur|Siria}} [[Damasko]], [[Siria]]
* {{banderaikur|Turkia}} [[Istanbul]], [[Turkia]]
* {{banderaikur|Suedia}} [[Stockholm]], [[Suedia]]
* {{banderaikur|Alemania}} [[Hanburgo|Hamburg]], [[Alemania]]
* {{banderaikur|Mexiko}} [[Mexiko Hiria]], [[Mexiko]]
* {{banderaikur|Peru}} [[Huacho]], [[Peru]]
* {{banderaikur|Iran}} [[Isfahan|Ispahan]], [[Iran]] (1982)
* {{banderaikur|Sudan}} [[Khartum]], [[Sudan]]
* {{banderaikur|Saudi Arabia}} [[Jidda|Jedda]], [[Saudi Arabia]]
* {{banderaikur|Peru}} [[Lima]], [[Peru]]
* {{banderaikur|Portugal}} [[Lisboa]], [[Portugal]]
* {{banderaikur|Erresuma Batua}} [[Londres]], [[Erresuma Batua]]
* {{banderaikur|Espainia}} [[Madril]], [[Espainia]]
* {{banderaikur|Errusia}} [[Mosku]], [[Errusia]]
* {{banderaikur|AEB}} [[New York]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] (1982)
* {{banderaikur|Frantzia}} [[Paris]], [[Frantzia]] (1992)
* {{banderaikur|Txina}} [[Pekin|Beijing]], [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] (1990)
* {{banderaikur|Txekia}} [[Praga]], [[Txekia|Txekiar Errepublika]]
* {{banderaikur|Maroko}} [[Rabat]], [[Maroko]] (1987)
* {{banderaikur|Italia}} [[Erroma|Roma]], [[Italia]]
* {{banderaikur|Brasil}} [[São Paulo]], [[Brasil]]
* {{banderaikur|Hego Korea}} [[Seul]], [[Hego Korea]] (1997)
* {{banderaikur|Alemania}} [[Stuttgart]], [[Alemania]] (1979)
* {{banderaikur|Japonia}} [[Tokio]], [[Japonia]]
* {{banderaikur|Kanada}} [[Toronto]], [[Kanada]]
* {{banderaikur|Tunisia}} [[Tunis]], [[Tunisia]] (2000)
* {{banderaikur|AEB}} [[Washington|Washington Hiria]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]
* {{banderaikur|Polonia}} [[Varsovia]], [[Polonia]]
</div>
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kairo| ]]
[[Kategoria:Afrikako hiriburuak]]
[[Kategoria:Niloko delta]]
4p2wl4fpfo71jslk7aot83rvefsx674
Gales (hizkuntza)
0
9988
10022022
9957411
2025-01-03T19:16:54Z
Treuiller
59723
10022022
wikitext
text/x-wiki
{{Hizkuntza infotaula|izena=Galesa
|jatorrizko izena=Cymraeg
|familiaren kolorea=Indoeuroparra
|estatuak=[[Erresuma Batua]]
|eskualdea=[[Gales]]
|hiztunak=750.000 inguru
|rankina=''ez 100 mintzatuenen artean''
|1 familia=[[Indoeuropar hizkuntzak|Indoeuroparra]]
|2 familia=[[Zelta hizkuntzak|Zelta]]
|3 familia=[[Uharteetako zelta hizkuntzak|Uharteetakoa]]
|4 familia=[[Britoi hizkuntzak|Britoia]]
|nation=[[Gales]]
|araugilea= [[Bwrdd yr Iaith Gymraeg]]
|iso1=cy
|iso2=wel / cym
|mapa= Welsh speakers in the 2011 census.png
|maparen testua = [[2011]]ko [[Gales]]ko errolda kontuan hartuta, [[gales (hizkuntza)|galesez]] mintzatzeko gai diren biztanleen arabera koloreztatutako mapa: galesez gehien mintzatzen diren hiztunak berde ilunez bistaratutako lurraldeetan bizi dira.
}}
'''Gales'''a<ref>{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-23}}</ref> (''cymraeg'' edo ''y gymraeg'') —'''kymruera''' edo '''kymbruera''' izenez ere ezaguna<ref>Hala agertzen da [https://web.archive.org/web/20090204171942/http://www1.euskadi.net/euskalterm/indice_e.htm EuskalTerm] hiztegian, ''gales'' formarekin batera.</ref>— [[Gales]]ko berezko hizkuntza da, gaur egun egoera gutxituan dagoena.
Indoeuropar mintzaira da, [[zelta hizkuntzak|hizkuntza zelten]] multzokoa; [[britoi hizkuntzak|britoi]] taldearen barrukoa, [[cumbriera]]rekin, [[bretainiera]]rekin eta [[kornubiera]]rekin batera.
== Hiztunen geografia ==
[[Gales]]ko biztanleen % 20 inguru dira galesaren hiztun, gutxi gorabehera 610.000 lagun ([[2001]]).
<gallery>
Fitxategi:WIKITONGUES- Sandra speaking Welsh.webm|Gales hiztuna entzungai.
Fitxategi:Alex Jones presenter talking in Welsh.webm|Hitz egitea galesez.
</gallery>
Hizkuntza nagusia gisan, hiztunak bereziki iparraldean eta mendebaldean dira: [[Gwynedd]] (% 76), [[Anglesey|Anglesey / Ynys Môn]] (% 70,5), [[Carmarthenshire|Carmarthenshire / Sir Gaerfyrddin]] (% 63,6) eta [[Ceredigion]] (% 61).
[[Dialekto]]ei dagokienez, Iparraldeko (''gog'') eta Hegoaldeko (''hwntw'') aldaeren arabera sailkatzen dituzte.
[[1993]]an [[S4C]] [[telebista]] kateak egindako inkestaren arabera, beste 135.000 bat hiztun bizi ziren artean [[Ingalaterra]]n. Halaber, [[Argentina]]ko [[Chubuteko probintzia]]n badago galestar jatorriko komunitate bat, eta horien artean galesezko hiztunak badaude (25.000), baita [[Kanada]]n (3.160), [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetan]] (2.655), [[Zeelanda Berria]]n (1.155) eta [[Australia]]n (1.060) ere. Guztira, beraz, hizkuntzak 750.000 hiztun baino gehiago ditu.
== Historia ==
* [[VI. mendea]]: Lehenengo testigantzak jaso ziren.
* [[IX. mendea|IX.]]-[[XI. mendea]]k: [[Hywel Dda]] erregeak eta ondorengoek legeak idatzi zituzten gales zaharrean. Olerki batzuen aztarnak ere geratu dira.
* [[XII. mendea|XII.]]-[[XIV. mendea]]k: ''[[Mabinogion]]'' izeneko bilduma idatzi zen, ipuinez eta eleberriz osatuta.
* [[XIV. mendea|XIV.]]-[[XVI. mendea]]k: [[Dafydd ap Gwilym]] poetak 150 bat olerki idatzi zituen.
* [[1588]]an, [[William Morgan]]ek egindako [[Biblia]]ren itzulpena argitaratu zuten.
* [[1847]]an, hiru hezkuntza-ikuskatzailek txostena aurkeztu zuten, hizkuntza gaitzetsiz. Informe horrek ''Brad y Llyfrau Gleision'' ("Liburu urdinen saldukeria") herri-izena hartu zuen. ''[[Welsh Not]]'' ("Galesik ez") kartelak hasi ziren erabiltzen eskoletan, galesaren erabilera zigortzeko.
* [[1858]]an, [[Daniel Silvan Evans]]ek bere galesa-ingelesa hiztegia amaitu zuen.
* [[1891]]<nowiki/>n, galestarren % 54 galesdunak ziren.
* [[1907]]an, [[Owen Morgan Edwards]] Galesko eskolen ikuskatzaile nagusi bilakatu zen, ikasle galesdunen aldeko urratsak ematen.
* [[1911]]n, gales hiztunen ehunekoa % 43,5era jaitsi zen.
* [[1939]]an, ''Ysgol Gymraeg Aberystwyth'' ([[Aberystwyth]]eko Galesezko Eskola) sortu zen, Lehen Hezkuntzako lehendabizikoa historian.
* [[1962]]an, [[Cymdeithas yr Iaith Gymraeg|Cymdeithas yr Iaith/Welsh Language Society]] erakundea sortu zen, hizkuntzaren alde diharduen presio-taldea.
* [[1977]]an, [[BBC Radio Cymru]] hasi zen emititzen.
* [[1981]]<nowiki/>ean, galestarren % 19 baino ez ziren galesdunak.
* [[1982]]an, [[S4C]] telebista (''Sianel Pedwar Cymru / Channel Four Wales'') sortu zen: harez geroztik, galesezko programazioa eskaintzen du eta % 7 inguruko ikuslegoa du gaur egun.
* [[1988]]an, [[Bwrdd yr Iaith Gymraeg|Bwrdd yr Iaith Gymraeg / Welsh Language Board]] elkartea sortu zen.
* [[1993]]an, ''Welsh Language Act'' eta [[1998]]an ''Government of Wales Act'' dekretuak kaleratu ziren, gales eta ingeles hiztunak berdintasun egoeran bizitzeko.
== Hiztegia ==
* ''Beth?'' → Zer?
* ''Ble?'' → Non?
* ''Bore da'' → Egun on
* ''Croeso'' → Ongi etorri
* ''Cymru'' → Gales
* ''Da bo chi'' (iparraldean), ''Hwyl'' (hegoaldean) → Agur, adio
* ''Da iawn, diolch'' → Oso ondo, eskerrik asko
* ''De'' → Hegoalde
* ''Dim ysmygu'' → Ez erre
* ''Diolch'' → Eskerrik asko
* ''Dwyrain'' → Mendebalde
* ''Dyma'' → Hemen
* ''Dynion'' → Gizonak
* ''Faint?'' → Zenbat?
* ''Gogledd'' → Iparralde
* ''Gorllewin'' → Ekialde
* ''Iwerddon'' → Irlanda
* ''Lloegr'' → Ingalaterra
* ''Llydaw'' → Bretainia
* ''Mae'n ddrwg gyda fi'' → Sentitzen dut
* ''Merched'' → Emakumeak
* ''Mynydd'' → Mendi
* ''Nac ydw'' → Ez
* ''Nawr'' → Orain
* ''Nos da'' → Gabon
* ''Os gwelwch yn dda'' → Mesedez
* ''Pam?'' → Zergatik?
* ''Shw mae'' → Kaixo
* ''Shwd dych chi?'' → Zer moduz?
* ''Ydw'' → Bai
* ''Yr Alban'' → Eskozia
== Gramatika ==
== Legezko estatusa eta administrazioa ==
2021eko uztailean iragarri zen aurrerantzean Galesko gobernuan lan egitea espero zuten pertsonak gai izan behar zirela galesez oinarrizko elkarrizketa sinpleak izateko, "kortesiazko" mailan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Basic Welsh to be required for new Welsh government jobs|hizkuntza=en-GB|data=2021-07-12|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-57776429|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2021-07-13}}</ref>
== Hezkuntza ==
Ikasleen % 25-30ek galesa dauka lehen hizkuntza gisa eskolan. Bestela, ume guztiek galesa ikasi behar dute 16 urte bete arte (gehienek bigarren hizkuntza moduan). Galesezko irakasle bereziek ''"Athrawon Bro"'' izena hartzen dute.
[[Unibertsitate]]<nowiki/>ei dagokienez, [[Bangor]] eta [[Aberystwyth]] hirietan ikasgai batzuk eskaintzen dituzte galesez.
== Hedabideak ==
* [[Aldizkari]]ak: "[[Y Cymro]]" (astekaria) eta "[[Y Dynesydd]]" ([[Cardiff|Caerdyddeko]] hilabetekaria).
* [[Irrati (hedabidea)|Irratiak]]: [[BBC Radio Cymru]]
* [[Telebista]]: [[S4C]] katea.
== Literatura eta musika ==
=== Literatura ===
* [[Galesezko idazleen zerrenda]]
=== Musika ===
=== Eisteddfod ===
{{Sakontzeko|Eisteddfod}}
Galesezko kultur jaialdi tradizionala da, [[literatura]] eta [[musika]]ren ingurukoa eta lehiaketa modukoa.
Lehenengo aztarnak [[XII. mendea|XII. mendekoak]] dira, eta gaur egun nazio mailan egiten dute urtero [[Gales]]en, bai eta herrialdetik kanpo ere.
== Elkarteak ==
* [[Bwrdd yr Iaith Gymraeg|Bwrdd yr Iaith Gymraeg/Welsh Language Board]]
* [[Cymdeithas yr Iaith Gymraeg|Cymdeithas yr Iaith/Welsh Language Society]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Bretainiera]]
* [[Europako eremu urriko hizkuntzen zerrenda|Europako hizkuntza gutxituak]]
* [[Galestarrak Patagonian|Galesak Patagonian]]
* [[Galestarrak Ipar Amerikan|Galesak Ipar Amerikan]]
== Kanpo estekak ==
{{interWiki|kodea=cy}}
* [https://web.archive.org/web/20140109230448/http://www.bwrdd-yr-iaith.org.uk/ Bwrdd yr Iaith Gymraeg/Welsh Language Board-en webgunea]
* [http://www.s4c.co.uk S4C Telebistaren webgunea (elebiduna)]
* [http://cymdeithas.com/english/ Cymdeithas yr Iaith/Welsh Language Society-ren webgunea]
* [https://web.archive.org/web/20080211151447/http://www.aber.ac.uk/cgi-bin/user/merwww/index.pl?rm=lang_detail;id=220;lang=1 Hedabideetaz eta literaturaz]
* [https://web.archive.org/web/20060420003935/http://www.websters-online-dictionary.org/definition/Welsh-english/ Webster´s Online hiztegia (Gal-Ing)]
* [https://web.archive.org/web/20110806070601/http://www.cs.cf.ac.uk/fun/welsh/ Oinarrizko ikastaroa Interneten]
{{autoritate kontrola}}
{{Zeltiar hizkuntzak}}
[[Kategoria:Galesa]]
[[Kategoria:Eremu urriko hizkuntzak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko hizkuntzak]]
l2kd9yvj4sl9l7bss8nkn0stsr1g2ix
Kornubiera
0
9996
10021855
10019770
2025-01-03T16:02:40Z
Treuiller
59723
10021855
wikitext
text/x-wiki
{{Hizkuntza infotaula|izena=Kornubiera
|jatorrizko izena= {{lang|kw|Kernowek, Kernewek}}
| familiaren kolorea = Indoeuroparra
|estatuak= {{banderaikur|Erresuma Batua}}[[Erresuma Batua]]
{{banderaikur|Ingalaterra}}[[Ingalaterra]]
[[Kornualles|Kornubia]] {{banderaikur|Kornualles}}
|hiztunak=3.500
|rankina= - ez 100 mintzatuenen artean
| 1 familia = [[Indoeuropar hizkuntzak|Indoeuroparra]]
| 2 familia = [[Zelta hizkuntzak|Zelta]]
| 3 familia = [[Uharteetako zelta hizkuntzak|Uharteetakoa]]
| 4 familia = [[Britoi hizkuntzak|Britoia]]<br />
| eskualdea = {{banderaikur|Kornualles}} [[Kornualles|Kornubia]] {{banderaikur|Kornualles}}
|araugilea= [[Keskowethyans an Taves Kernewek]]
|iso1=kw
|iso2=cor
|sil=CRN
|mapa= Cornish_language_shift.svg
|maparen testua = Kornubieraren azken mendeetako bilakaeraren mapa.
}}
'''Kornubiera'''<ref>{{Web erref|izenburua=47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0047.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-23}}</ref> (kornubieraz, {{lang|kw|''Kernowek''}} edo {{lang|kw|''Kernewek''}}) [[Kornualles|Kornubia]] (edo [[Kornualles]]) konderriko berezko hizkuntza da. Mintzaira indoeuroparra da, [[Zelta hizkuntzak|multzo zeltikoko]] talde britoiaren barrukoa, [[bretainiera]]rekin eta [[gales (hizkuntza)|galesarekin]] batera. Usadiozko azken hiztuna [[XIX. mendea]]ren hasieran hil zen arren, [[XX. mendea]]n berpiztu zuten. Gaur egun, zailtasunik gabe hitz egin dezaketenak 3.000 inguru dira.
[[XIX. mendea]]n galdu zen, ingelesak ordezkatua. Uste da [[Dolly Pentreath]] ([[1777]]an zendua) izan zela kornubiera ama hizkuntza zuen azkena. Kondairak dio haren azken hitzak ''Me ne vidn cewsel sawznek!'' («Ez naiz ingelesez mintzatuko!») izan zirela, eta badirudi bazekiela zerbait ingelesez. Azken hiztun elebakarra, berriz, Chesten Marchant ([[1676]]an zendua) izan zela jotzen da. Zenbaitek kornubiera [[XVIII. mendea]]n galdu zela dioten arren, nolabaiteko erabilera mugatua izan zuen geroago ere: 1875ean oraindik baziren gutxienez sei hiztun, guztiak hirurogei urtez gorakoak; eta uste da usadiozko azken hiztuna John Davey ([[1891]]n hila) izan zela.
[[XX. mendea]]n, hainbat taldek hizkuntzaren aldeko hautua egin zuten, eta ikasi eta erabiltzeari ekin: horretan dihardu, adibidez, Kesva an Taves Kernewek elkarteak. Era berean, eskoletan aukerako irakasgaia da.
[[2008]]ko [[maiatz]]ean, Kornubiar Hizkuntzaren Elkarteak idazkera estandarra berretsi zuen.<ref name=ArgiBerdeaKornubieraBatuari>Juanma SARASOLA: [http://www.berria.info/testua_ikusi.php?saila=harian&data=2008-05-24&orria=023&kont=007 «Argi berdea kornubiera batuari»]{{Apurtutako esteka|date=apirila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ''Berria'', 2008-05-24.</ref>
[[Wikipedia]] kornubieraz ere erabilgarri dago. [https://kw.wikipedia.org/wiki/Folen_dre kw.wikipedia.org].
== Kornubiera batua ==
{{aipu|Iraganeko zatiketek hizkuntzaren aldeko mugimenduaren garapena trabatu dute, eta haren sinesgarritasun publikoari kalte egin diote. Orain, forma idatzi estandarra onartuta, elkarrekin aurrera egin dezakegu.|'''Laurence Rule''', ''Kowethas an Yeth Kernewek'' (Kornubieraren Lagundia) elkartearen ordezkaria<ref name=ArgiBerdeaKornubieraBatuari/>}}
XX. mendean kornubiera berpizteko saioei ekin zietenean, hainbat kornubierazale multzo sortu ziren; multzo haietako bakoitzak garai bateko kornubieraren iturri jakin batzuk eredutzat hartu zituen, bere kornubiera eredua eratzeko. XXI. mendearen hasieran, kornubieraz idazteko lau eredu nagusi zituzten oraindik, bai eta bigarren mailako beste hainbat ere. Eredu nagusien arteko aldeak txikiak ziren, baina eredu bakoitzaren alde lerratutako kornubierazale multzoetatik inork ez zuen amore ematen. 2008an, azkenik, kornubiera batua (kornubieraz, ''Furv Skrifys Savonek'', «forma idatzi estandarra») eratzeko adostasuna lortu zuten. Bi urte baino gehiagoko negoziazio sutsuen ondoren, Trond Trosterud norvegiarra buru zuen hizkuntzalari taldeak eredu idatzi estandarra zehaztu zuen, Kornubiar Hizkuntzaren Elkartearen babesean.<ref name=ArgiBerdeaKornubieraBatuari/><ref name=CornishComeback>Lucy COCKCROFT: [http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1997718/Cornish-language-makes-a-comeback.html «Cornish language makes a comeback»], ''The Telegraph'', 2008-05-21.</ref>
Hezkuntzan, inprimakietan, argibide orrietan eta bide seinaleetan erabil dadin hitzartu den eredua da. Hartara, kornubieraren irakaskuntza eta erabilera hedatu ahal izango dute, eta [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] diru laguntzak eskuratu. Kornubierarentzat onarpen ofiziala lortze aldera aurrerapauso garrantzitsua izan da.<ref name=ArgiBerdeaKornubieraBatuari/><ref name=CornishComeback/>
== Kornubieraren adibideak ==
=== Baliokidetza taula ===
{|{{taulapolita}}
!Kornubiera batua || Galesa || Bretoiera || Ingelesa || Euskara
|--
| Kernowek || Cernyweg|| Kerneveureg || Cornish || kornubiera
|--
| gwenenen || gwenynen || gwenanenn || bee || erle
|--
| kador || cadair || kador || hip || aldaka
|--
| keus || caws || keuz || cheese || gazta
|--
| dhe-ves || y ffordd allan/mas || er-maez || exit || irteera
|--
| kodha || cwympo || kouezhañ || fall || erori
|--
| gaver || gafr || gavr || goat || ahuntz
|--
| chi || tŷ || ti || house || etxe
|--
| gweus || gwefus || gweuz || lip || ezpain
|--
| aber || aber, genau || aber || river mouth || (ibaiaren) aho
|--
| niver || rhif, nifer || niver || number || zenbaki
|--
| peren || gellygen, peren || perenn || pear || udare, madari, txermen
|--
| skol || ysgol || skol || school || eskola
|--
| megi || mygu || mogediñ || smoke || erre (pipatu)
|--
| steren || seren || steredenn || star || izar
|--
| hedhyw || heddiw || hiziv || today || gaur
|--
| hwibana || chwibanu || c'hwibanat || whistle || txistu egin (soinua)
|}
[[Fitxategi:AnGofPlaqueBlackheath.jpg|thumb|Seinale elebiduna, kornubiera-ingelesa]]
=== Oinarrizko esaldiak ===
{|
!Kornubiera
!Kornubierazko ahoskera ([[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|IPA]])
![[Euskara]]
|--
|''Myttin da'' || [ˈmɪttin ˈdaː] || Egun on (hitzez hitz, Egunak on)
|--
|''Dydh da'' || [ˈdɪːð ˈdaː] || Egun on
|--
|''Fatla genes?'' || [ˈfatla ˈɡɛnɛs] || Zer moduz?
|--
|''Yn poynt da, meur ras'' || [ɪn ˈpɔjnt ˈdaː mœːr ˈraːs] || Ongi, eskerrik asko
|--
|''Py eur yw?'' || [ˈpɪː ˈœːr ɪw] || Zer ordu da?
|--
|''Ple'ma Rysrudh, mar pleg?'' || [ˈplɛː maː ˈrɪzryð mar ˈplɛːɡ] || Mesedez, non dago Redruth?
|--
|''Yma Rysrudh ogas dhe Gambron, heb mar!'' || 'ima rizrooth ogas the Gambron hep marr' ||Redruth Cambornetik hurbil dago, jakina!
|--
|''Pandra vynn'ta dh'y eva?'' || [ˈpandra ˌvɪnta ðɪ ɛˑva] ||Zer nahi duzu edateko?
|--
|''Pinta korev mar pleg.'' || [ˌpinta ˈkoˑrɛv mar ˈplɛ:k] ||Pinta bat garagardo, mesedez
|--
|}
=== Itzulpenak ===
{|{{taulapolita}}
!Euskaraz
!Kornubieraz
|-
|
'''Esklabo erremintaria'''
<br />Sartaldeko oihanetan gatibaturik
<br />Erromara ekarri hinduten,
<br />esklaboa,
<br />errementari ofizioa jaso
<br />eta kateak egiten dituk.
<br />Arragoko burdin goria
<br />nahieran molda hezake,
<br />atxurrak eta ezpatak
<br />egin ditzakek
<br />hire herritarrek kateak
<br />hauts ditzaten.
<br />Baina hik, esklabo horrek,
<br />kateak egiten dituk,
<br />katea gehiago.
|valign="top"|
'''An Gov Keth'''
<br />A wasonieth koesow a'n howlsedhes,
<br />Degys bys yn Rom avél
<br />kethwas,
<br />Gorrys yn soedh gov
<br />Kargharow a wredh.
<br />Rudh-splann a'n forn horn hebleg
<br />Dhe vos formys dell vynni.
<br />Kledhedhyow a ylli aga gwruthyl
<br />Rag dha gentrevogyon
<br />aga hargharow dhe dhralya.
<br />Mes ty, an kethwas-na,
<br />Kargharow a wre'ta,
<br />kargharow hwath.
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Europako eremu urriko hizkuntzen zerrenda|Europako hizkuntza gutxituak]]
== Kanpo estekak ==
{{interWiki|kodea=kw}}
* {{en}} [https://www.academia.edu/5323710/A_Brief_History_of_the_Cornish_Language_its_Revival_and_its_Current_Status Ferdinand, Siarl (2013). Brief History of the Cornish language, its Revival and its Current Situation]. ''E-Keltoi'', Vol. 2, abenduaren 2a, 199-227 orrialdeak.
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20170112235606/http://www.magakernow.org.uk/ Cornish Language Partnership]
* [[Jon Mirande|Jon MIRANDE]]: [http://klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/M/MirandeArtikuluak002.htm «Hizkuntza baten heriotzaz eta berpizkundeaz»], ''Egan'', 1959ko apirila. Klasikoen Gordailua.
* [https://kw.wikipedia.org/wiki/Folen_dre Kornubierazko Wikipedia. Azala.]
{{autoritate kontrola}}
{{Zelta hizkuntzak}}
[[Kategoria:Kornubiera]]
5bcw3dz4ci5k6wx2qvvacx3u6te6e1a
Miranda do Douro
0
11955
10022017
9406763
2025-01-03T19:02:14Z
Ibai1984
109565
Argazki galeria
10022017
wikitext
text/x-wiki
{{argitzeko|Portugalgo hiriari|Miranda}}
{{hiri infotaula}}
'''Miranda do Douro''' —[[portuges]]ez— edo '''Miranda de l Douro''' —[[mirandes]]ez— [[Portugal]]go hiria da. ''Concelho'' izaera du eta [[Trás-os-Montes Garaia|Tras-os-Montes Garaia]] azpieskualdean dago, [[Bragantza (barrutia)|Bragantza barrutian]]. 488,36 km²-ko azalera eta 8.048 biztanle ditu ([[2001]]ean).
Bertan [[astur-leones]]aren aldaera [[mirandes]]ak izaera ofiziala du.
== Banaketa administratiboa ==
=== Fregesiak ===
* [[Águas Vivas]] (''Augas Bibas'')
* [[Atenor]] (''Atanor'')
* [[Cicouro]] (''Cicuiro'')
* [[Constantim (Miranda do Douro)|Constantim]] (''Custantin'')
* [[Duas Igrejas (Miranda do Douro)|Duas Igrejas]] (''Dues Eigreijas'')
* [[Genísio]] (''Zenízio'')
* [[Ifanes]] (''Anfainç'')
* [[Malhadas]]
* [[Miranda do Douro (freguesia)|Miranda do Douro]] (''Miranda de L Douro'')
* [[Palaçoulo]] (''Palaçuolo'')
* [[Paradela (Miranda do Douro)|Paradela]]
* [[Picote]] (''Picuote'')
* [[Póvoa (Miranda do Douro)|Póvoa]] (''Pruoba'')
* [[São Martinho de Angueira]] (''San Martino'')
* [[Sendim (Miranda do Douro)|Sendim]] (''Sendin'')
* [[Silva (Miranda do Douro)|Silva]] (''Silba'')
* [[Vila Chã de Braciosa]] (''Bila Chana de Barceosa'')
== Demografia ==
{| {{taulapolita|center}}
! colspan="10" | Bilakaera demografikoa (1801 – 2011)<ref>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_main "Instituto Nacional de Estatística"]</ref>
|- bgcolor="#C0C0C0"
| align="center" | [[1801]]
| align="center" | [[1849]]
| align="center" | [[1900]]
| align="center" | [[1930]]
| align="center" | [[1960]]
| align="center" | [[1981]]
| align="center" | [[1991]]
| align="center" | [[2001]]
| align="center" | [[2011]]
|-
| align="center" | 7 706
| align="center" | 7 146
| align="center" | 10 639
| align="center" | 11 272
| align="center" | 18 972
| align="center" | 9 948
| align="center" | 8 697
| align="center" | 8 048
| align="center" | 7 482
|}
== Historia ==
Miranda herria [[Dionisio I.a Portugalgoa|Dionisio]] erregeak fundatu zuen. [[Duero|Dueroko]] itsaslabarretan zegoen eta Duero eta Fresno ibaiek bustitzen zuten. Alcañizesko Itunaren garaian -Portugalgo erregeak (Dionsio) eta Leongo eta Gaztelako [[Fernando IV.a Gaztelakoa|Fernando IV]].ak sinatua -, Mirandak, [[1286]]ko abenduaren 18an, herri (''villa'') mailara igo zuten eta pribilegio zaharrak handitu zizkioten.
Gutunaren abantailetako bat izan zen Mirandak ez zuela inoiz koroa utziko. Une horretatik aurrera, Miranda pixkanaka [[Trás-os-Montes Garaia|Tras-os-Montes]] herri hesituen artean garrantzitsuena bihurtu zen. 1545eko uztailaren 10ean, [[Joan III.a Portugalgoa|Joan III]] jaunak Miranda do Douro hiri-kategoriara igo zuen, eta Tras-os-Montesko lehen elizbarrutia bihurtu zen (1545eko maiatzaren 22ko [[Paulo III.a|Paulo III.]]a Aita Santuaren bulkada bidez). Hala, Miranda Trás-os-Monteseko hiriburu, gotzainaren egoitza, kanonigoak eta elizako beste agintari batzuen egoitza bihurtu zen, baita agintari militar eta zibilenak ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=História|hizkuntza=pt|url=http://www.cm-mdouro.pt/pages/109|aldizkaria=www.cm-mdouro.pt|sartze-data=2021-10-18}}</ref>
[[1762]]an, [[Zazpi Urteko Gerra|Zazpi Urteko Gerra]]ren testuinguruan, armada franko-espainiarrak, Sarriako markesaren agindupean, Miranda do Douro hiria inguratu zuen. Bolborina gazteluaren gotorlean barruan zegoen, 500 bat [[bolbora]] upel zituen eta eztanda egin zuenean, leherketak gazteluko defentsak eta inguruko zenbait auzo suntsitu zituen. Ez dago jakiterik leherketaren arrazoia zein izan zen. Hiriko biztanleen herena inguru, 400 pertsona, hil zen hondamendi hartan, eta horrek Mirandaren hondamen erlijioso, demografiko eta urbanoa eragin zuen.
Gerra horri ''Mirandum gerra'' deitu zioten. Ia bi urte geroago, 1764an, Frei Aleixo Miranda Henriques jaunak (23. gotzaina) Miranda utzi eta egoitza Bragantzan ezarri zuen. Egoitza berri hori 1780tik aurrera behin betiko geratu zen.<ref name=":0" />[[Fitxategi:MDouro cathedral.jpg|250px|thumb|Katedralaren aurrealdea.]]Berrehun urte geroago, Picote eta Mirandako urtegien eraikuntzari esker, eskualdea garapen ekonomiko nabaria izan zuen. Horrez gain, gaur egun mugaz bestaldeko espainiarrentzat merkatal gunea da eta turismoari lotutako zerbitzuek pisua hartu dute.<ref name=":0" />
== Argazki galeria ==
<gallery>
Fitxategi:Antigo Convento do Largo da Sé - Miranda do Douro - 04.jpg|Komentu zaharra
Fitxategi:Câmara Municipal de Miranda do Douro - Portugal (1341654816).jpg|Kamara munizipala
Fitxategi:House of sounds and whispers (50949522582).jpg|Musikaren etxea
Fitxategi:R1033327w (7889203096).jpg|Harresia
Fitxategi:Castillo de Miranda do Douro - DSC 8090.JPG|Gaztelua
Fitxategi:Biblioteca Municipal de Miranda do Douro II.jpg|Udal liburutegia
Fitxategi:Igreja da Santa Cruz (50952604836).jpg|Santa Kruz eliza
</gallery>
== Herri senidetuak ==
* {{banderaikur|Espainia}} [[Aranda de Duero|Aranda de Duero, Espainia]]
* {{banderaikur|Espainia}} [[Bimenes|Bimenes, Espainia]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cidades Geminadas|hizkuntza=pt|url=http://www.cm-mdouro.pt/pages/117|aldizkaria=www.cm-mdouro.pt|sartze-data=2021-10-18}}</ref>
== Ikus, gainera ==
* [[Bragantza (barrutia)]]
* [[Mirandako pauliteiroak]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* {{pt}} [http://www.cm-mdouro.pt Webgune ofiziala]
{{autoritate kontrola}}
<span></span>
{| class="toccolours" style="float:center;width:60em;margin: 1.5em auto;"
| colspan="14" align="center" bgcolor="#a9a9a9" |
<big>'''[[Bragantza (barrutia)|Bragantza barrutia]]'''</big>
|-
| align="center" width="12%" |[[Fitxategi:AFE.png|100x90px]]
| align="center" width="12%" |[[Fitxategi:Brasão de Bragança.png|100x90px]]
| align="center" width="12%" |[[Fitxategi:CRZ.png|100x90px]]
| align="center" width="12%" |[[Fitxategi:FEC.png|100x90px]]
| align="center" width="12%" |[[Fitxategi:MCD1.png|100x90px]]
| align="center" width="12%" |[[Fitxategi:MDR.png|100x90px]]
| align="center" |[[Fitxategi: MDL1.png|100x90px]]
| align="center" |[[Fitxategi:MGD.png|100x90px]]
| align="center" |[[Fitxategi:TMC.png|100x90px]]
| align="center" |[[Fitxategi:VFL.png|100x90px]]
| align="center" |[[Fitxategi:VMS.png|100x90px]]
| align="center" |[[Fitxategi:VNH.png|100x90px]]
|-
| align="center" |<small>[[Alfândega da Fé]]</small>
| align="center" |<small>[[Bragança (Portugal)|Bragantza]]</small>
| align="center" |<small>[[Carrazeda de Ansiães]]</small>
| align="center" |<small>[[Freixo de Espada à Cinta]]</small>
| align="center" |<small>[[Macedo de Cavaleiros]]</small>
| align="center" |<small>[[Miranda do Douro]]</small>
| align="center" |<small>[[Mirandela]]</small>
| align="center" |<small>[[Mogadouro]]</small>
| align="center" |<small>[[Torre de Moncorvo]]</small>
| align="center" |<small>[[Vila Flor]]</small>
| align="center" |<small>[[Vimioso]]</small>
| align="center" |<small>[[Vinhais (Portugal)|Vinhais]]</small>
|}
[[Kategoria:Miranda do Douro]]
[[Kategoria:Bragantzako barrutiaren freguesiak]]
[[Kategoria:Iparraldeko eskualdeko udalerriak (Portugal)]]
[[Kategoria:Bragantzako barrutiko udalerriak]]
swxfxnn3letqhfyv1ho5aoykil2fvjc
Lankide:Birasuegi
2
21095
10021817
10020479
2025-01-03T14:46:21Z
Birasuegi
223
10021817
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Beñat Irasuegi Ibarra Arantzazun.png|thumb|Birasuegi]]
<s>[[/Aurreko urteetakoak]]</s> [[/2025]]
== '''2024 proiektu nagusiak''' ==
=== Durangoko Azoka 2024 ===
* [[Farmazia beltza]] hobetu: Wikipedia, Commons eta Wikidata.
* [[Zerocalcare]]: Wikipedia, Commons eta Wikidata.
* [[Kobane Calling|Kobane calling]], orain: Wikipedia, Commons eta Wikidata.
* [[Niretzat bedi zu hildakoan]]
=== Nire pentsamendu eklektikotik ===
* [[McKenzie Wark]] > [[Jokin Azpiazu]] > [[Internazional Situazionista]] > [[TEKS]]
* [[Joseba Gabilondo]] > EU > ES > EN
* [[Eduardo Apodaka]]
Euskal Herriko Ardoa
Komikipedia: kategoriak eta kontzeptuak ordenatu.
=== Kooperatibismo Eraldatzailea eta ESE ===
* [[La Borda]] osatu
* [[Marinaleda]] ES/EU Hobetu,
* [[El Humoso]] EU Sortu ES Hobetu https://es.wikipedia.org/wiki/El_Humoso,
* Marinaleda Coop ES/EU sortu)
=== Iputza eta Gipuzkoa ===
* [[Elena Barrena]]
=== Oarsopedia berriro martxan jarri ===
[[Wikiproiektu:30.000 emakume|30.000 Emakume biografia]]
* [[Elena Barrena]]
* [[Laura Irasuegi Otal]] #HerritarronHistoria #KokotxeaEUS
* [[Aizpea Otaegi]] #Oarsopedia
* 10.000 Artikulu
* [[Go]]
* ...
[[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan|100 Objektu:]]
'''Herritarron historia:'''
* [[Valerio Evangelisti]], [[Antracite]], [[Molly Maguires]] ...
* [[Pier Paolo Pasolini]]
* Antxon Lafont
[Kalitatea hobetzen ikasi: [[Laguntza:ORES]]]
'''Lanean aurretik, ordenatu:'''
''<u>Sortzeko:</u>''
''Las buenas compañias'' filma
Biba Ardoak kooperatiba #Ardopedia
''<u>Hobetu-editatu:</u>''
[[Euskal Herriko ardoak|Euskal herriko ardoak]] : Ikuspegia zabaldu
[[Elisabeth Dmitrieff]] (Hobetzen)#Koopedia
[[María Pacheco]] (Hobetu) #HerritarronHistoria
[[Sílvia Munt|Silvia Munt]] (Hobetu] #Oarsopedia
''<u>Kategorizatu eta zabaldu sarean eta proiektu ezberdinetan:</u>''
[[Parisko Komuna]] #HerritarronHistoria
'''Sustatzen ditudan Wikiproiektuak:'''
[[Wikiproiektu:Oarsopedia|Oarsopedia]]
[[Wikiproiektu:Herritarron Historia|Herritarron Historia]]
Koopedia ESE wikipedia (Wikiproiektua sortzeko)
Ardopedia: Euskal ardogintza eta (Wikiproiektua sortzeko)
KokotxeaEUS: proiektua hurbileko erreferentziak
'''Lanean 2021 arte:'''
[[Gaztelako Komunitateen Gerra]] (Errepasatu)
[[Villalarko gudua]] (Sortu)
[[Nikolai Txernishevski]]
[[¿Qué hacer? (novela)|¿Qué hacer? (novela) (euskaratu)]]
[[Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés|Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés (Euskaratu)]]
[[Louise Michel]] (Errepasatu)
[[Élisée Reclus]] (Errepasatu)
[[Prosper-Olivier Lissagaray]] (Hobetu)
[[Lehen Internazionala]] (Hobetu)
Artel https://es.wikipedia.org/wiki/Artel (Euskaratu)
'''Lantzeko:'''
Ekonomia morala
Jacquard makina
'''Lantzen:'''
[[Errenteriako Zaintza Sare Publiko-Komunitarioa]]
[[Errenteria]]
* Garapen ekonomiko postindustriala
* Aro garaikidea, bereziki gaur egungo gaiak
[[Kooperatibismo]]
* Informazio orokorra hobetu
* Euskal Herriko kooperatibismoarena zabaldu
'''Nire Gaiak'''
*[[Pio Baroja]]
*[[Berria]] egunkaria
*[[Errenteria]]
*[[Zubieta]]
*[[Ardo]]a
*[[Agroekologia]]
'''Proiektuak'''
[[Wikiproiektu:UEU ikastaroa]]
[[Euskal Kooperatiben Mugimendua]]
[[Wikiproiektu:Oarsopedia|Oarsopedia]] proiektua dinamizatu
'''Egitekoak aurrerago'''
[[Jatorrizko metaketa]]
[[Sozialismo utopiko|Sozialismo Utopiko]]
[[Agroekologia]]
[[Gaztaño]]
[[Zanpantzar]] eta [[Joalduna]] artikuluak zuzendu eta bakoitzarentzat bat egin
Zubietako alkatea gehitu
[[Julen Mendoza]] errenteriako alkatea hobetu
Tau Zero artikulua euskaraz https://en.wikipedia.org/wiki/Tau_Zero
Jamtland artikulua sortu Jämtland konterria artikulua osatuaz [[Jämtlandeko konderria]]
[[Wu Ming|Wu Ming lanak]] osatzen joan
Zubietako inauteriak artikulua hobetu
[[Errenteriako Musika Kultur Elkartea Banda|EMKE artikulua]] hobetu
Ruandako Gerra Zibila
Elikagaiak:
Lukainka, Birika, txokolate, ardo, elikadura burujabetza, agroekologia, lurzoru, autoklabe (industria), kontsumo kooperatiba, ardoaren historia, Kategoria: Nekazari Matxinadak, aitzurtzaileak, etab
[[Kategoria:Euskal Wikilarien Kultura Elkarteko kideak]]
[[Kategoria:Oarsopedia]]
[[Kategoria:Koopedia]]
[[Kategoria:Herritarron historia]]
a00nydus9n5skg0zjg1gwp2kp80chh8
10021820
10021817
2025-01-03T14:49:00Z
Birasuegi
223
Orriaren edukiaren ordez, «[[Fitxategi:Beñat Irasuegi Ibarra Arantzazun.png|thumb|Birasuegi]] <s>[[/Aurreko urteetakoak]]</s> [[/2025]] [[Kategoria:Euskal Wikilarien Kultura Elkarteko kideak]] [[Kategoria:Oarsopedia]] [[Kategoria:Koopedia]] [[Kategoria:Herritarron historia]]» jarri da
10021820
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Beñat Irasuegi Ibarra Arantzazun.png|thumb|Birasuegi]]
<s>[[/Aurreko urteetakoak]]</s> [[/2025]]
[[Kategoria:Euskal Wikilarien Kultura Elkarteko kideak]]
[[Kategoria:Oarsopedia]]
[[Kategoria:Koopedia]]
[[Kategoria:Herritarron historia]]
ngpcpgal8eohr8q67mt0qm4l2u73ndg
Nafarroako Erresuma
0
21272
10022030
10020289
2025-01-03T19:34:30Z
Ander Aguirre Robles
149862
Eskumako taulako kronologia zuzendu dut, nafarroako erresuma ofizialki 1162ean sortu zen eta erresuma ofizialki 1841ean ezeztatu zen espainian lehen karlistaldiaren ostean. Eskumako taulako iruñako erresumako linkeko kronologia zuzen dueta bandera kendu dut, ez zuelako iñoiz banderarik izan, gutxiako ezker abertzaleak asmatutako bat.
10022030
wikitext
text/x-wiki
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Nafarroako Erresuma
| izena bertako hizkuntzan=Regnum Navarrae
| hasiera urtea=[[1162]]
| amaiera urtea=[[1841]]
| gobernua=[[Monarkia|Oinordetzako monarkia]]
| bandera=Bandera de Reino de Navarra.svg
| armarria=Coat of Arms of Navarre (1700-1910).svg
| nongo=Nafarroako
| mapa=Map Iberian Peninsula 1030-eu.svg
| mapa testua= [[Iruñeko Erresuma]] (laranjaz) 1030ean
| gert1=[[Iruñeko Erresuma]]ren ezarpena
| gert2=[[Nafarroa Garaia]]ren inbasioa eta konkista
| gert3=[[Paueko ediktua]]
| gert4=[[Frantziako Iraultza]]ht
| gert5=[[Nafarroako Foruak Eraldatzeko Legea]]
| gert1 data=[[824]]
| gert2 data=[[1522]]
| gert3 data=[[1620]]
| gert4 data=[[1789]]
| gert5 data=[[1841]]
| a1=[[Iruñeko Erresuma]]<br />(824-1162)
| o1=[[Frantziako Monarkia Konstituzionala]] (1791)
| o2=[[Espainiako Erresuma]] (1522)
| o1 bandera=Flag of French-Navy-Revolution.svg
| o2 bandera=Flag of New Spain.svg
| hiriburua=[[Iruñea]] (824-1522)<br />[[Donapaleu]]<ref>{{fr}} Dr. Pierre L. Thillaud [https://books.google.es/books?id=etZ4kAhk2UgC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Pierre+L.+Thillaud%22&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwivy4PIvJfpAhUE2-AKHSYRDYUQ6AEISjAF «Les maladies et la médecine en Pays Basque Nord: à la fin de l'Ancien Régime (1690-1789)»], Librairie Droz, S.A., Genova, 67. orrialdea, 1983</ref> (1522-1789)
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[euskara]], [[nafar-aragoiera]], [[latin]]a eta [[gaskoi (hizkuntza)|gaskoia]]
| erlijioa=gehiengo [[katolizismo|katolikoa]]<br>gutxiengo [[judaismo|juduak]], [[sunismo|musulman sunitak]] eta [[higanot]]ak
| eremua=[[1234]]–[[1463]]: 12.100
|armarri_irudia_px=100px}}
{{Euskal Herriko historia aurkibidea
| irudia =Bandera_Navarra.svg
| irudi tamaina = 180px
}}
'''Nafarroako Erresuma''' ({{lang-la|Regnum Navarrae}}, {{lang-es|Reino de Navarra}}, {{lang-fr|Royaume de Navarre}}) [[Euskal Herri]]ko egitura politiko independentea izan zen, [[IX. mendea]]n sortu eta, formalki, [[XIX. mende]]ra arte iraun zuena. Hasierako garaian [[Iruñeko Erresuma]] izena hartu zuen, hiri hartatik hasi baitzen hedatzen.
“Nafar” hitza [[VIII. mende]]aren amaieran agertu zen lehenengoz, [[frankoak|frankoen]] agirietan. IX. mendean, Iruñeko Erresuma sortu zen. Hedadurarik handiena [[Antso III.a Gartzeitz|Antso III.a]] errege zela lortu zuen, egungo Euskal Herriko lurralde guztiak batzeaz gain, mendebalderantz eta [[Ebro]] ibaitik hegoalderantz ere zabaldu baitzen. [[XII. mende]]tik aurrera, lurraldeak galduz joan zen.
[[1512]]tik aurrera, [[Nafarroa Garaia]] [[Gaztelako Erresuma]]ren mende geratu zen, eta [[1620]]an Frantziako Koroak [[Nafarroa Beherea]], [[Bearnoko Bizkonderria|Biarnorekin]] batera, [[Frantziako Erresuma]]<nowiki/>ri lotu zion. Erresuma izena [[1789]]. urtean galdu zuen Nafarroa Behereak, [[Frantziako Iraultza]]rekin batera, eta [[1841|1841ean,]] berriz, Nafarroa Garaiak, [[Lehen Karlistaldia]] amaitu ondoren eta [[Nafarroako Foruak Eraldatzeko Legea|Foruak Eraldatzeko Legearen]] bidez.
== Historia ==
=== Urte ilunak ===
{{sakontzeko|Baskoniako dukerria|Orreagako gudua}}
[[Iruñeko Erresuma]] [[baskoi]]en lurraldean sortu zen. Izan ere, [[Iruñea]], [[Erdi Aro]]ko erresumaren hiriburua, [[Ponpeio]] jeneral [[antzinako Erroma|erromatarrak]] gotortutako hiria zen (''Pompaelus'' [[latin]]ez). Erromatarrek guztiz menperatuta zeukaten lurraldea [[K. a. 74]]rako. Beti ere, ''erromatartzea'', erromatarren kultura elementu material eta espiritualen onartze eta beretzea den aldetik, sakonagoa izan zen [[Ager Vasconum|agerean]] [[Saltus Vasconum|saltusean]] baino, biziagoa klase aberatsen artean nekazarien artean baino.<ref name="jurio">{{erreferentzia|izena= José María |abizena= Jimeno Jurío |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-luredir/eu/contenidos/articulo/c0201/eu_d0201006/0201006.html | izenburua= Nafarroako erreinua |sartze-data=2020-1-21 |argitaletxea= Lur Entziklopedia Tematikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref> [[IV. mende]] amaieran hasitako [[Migrazioen Garaia|migrazio]] mugimenduen ondorioz, eten egin ziren administrazio loturak Erromarekiko. Badirudi [[antzinako germaniarrak|antzinako germaniarrek]] [[Pirinioak]] gurutzatu nahi izan zituztenean, bertako noble multzo batek aurre egin ziela. Urte batzuk geroago, [[bagaudak|bagauda]] izeneko jendetza matxinatu zen baskoien lurraldean.
Edonola ere, erromatarren agintea desagertuta, [[bisigodo]]ak bilakatu ziren [[Iberiar penintsula]]ko botere nagusia. Hainbat errege godok baskoien aurka egin zuten borroka. Geroagoko zenbait kroniketan irakur daiteke errege horietako askok baskoiak menderatu zituztela (''[[domuit vascones]]''), baina behin eta berriro menderatu beharrak esan nahi du, ziurrenez, ez zituztela inoiz menderatzen. Datuak urriak izanda, ez dago garbi noraino menderatu zuten bisigodoek baskoien lurraldea. Iruñean bisigodoen hilerria agertu da, eta Iruñeko hainbat apezpiku izan ziren [[Toledo]]ko kontzilioetan. Iparraldeari dagokionez, datu gutxi ditugu. [[VII. mendea]]n errege [[frankoak|frankoek]] gaskoien (iparraldeko baskoien) lurraldea okupatu nahi izan zuten. Badirudi frankoek agintea galdu ahala nagusitu zirela bertakoak, eta [[Akitania]]n zehar hedatu.
[[714]]tik aurrera, gudaroste musulmanak bertan izateak, ageriagoan jarri zituen iparraldeko (saltus) eta hegoaldeko (ager) baskoien arteko kultura ezberdintasunak. [[Ebroko harana|Ebroko haraneko]] jaun handiki batek, [[Cassius kondea]]k, kalifarekin elkar hartu eta bere aginpidea sendotu zuen, eta hurrengo lau mendeetan [[Nafarroako Erribera|Erribera]] gobernatu zuen [[banukasitarrak|banukasitar dinastiaren]] buru bilakatu zen. Mendekotasun politikoarekin batera, kulturaren islamizatzea etorri zen.<ref name="jurio"/>
[[VIII. mende]]an eta hurrengoaren lehen laurdenean, printze kristauen eta musulmanen arteko adiskidetasunezko hitzarmena izan zen Nafarroan politikaren ezaugarria, odol loturak eta interes ekonomiko berak baitzituzten. Ama berberaren semeak izan ziren, adibidez, [[Eneko Arista]] eta [[Musa ibn Musa]], banukasitarren buruzagi ospetsua. Kidetasun horrek, eta Nafarroa [[Pirinioak|Pirinioen]] hegoaldeko muturrean kokatua egoteak eragin berezia izan zuten Iruñeko Erresuma sortu eta finkatzekoan. Baskoiek hitzarmenak hautsi ondoren, ordea, Iruñea eraso zuten [[Uqba ibn al-Hajjaj as-Saluli|Uqba]] eta [[Yusuf ibn Abd al-Rahman al-Fihri|Yusuf]] [[vali (Islam)|valiek]].<ref name="jurio"/>
Iruñeko ahaideen eta banukasitarren arteko harreman on horiek VIII. mendearen azken herenean ere eman zituzten beren emaitzak. [[Karlomagno]]k akordio bat egin zuen [[Zaragoza]]ko buruzagi musulmanarekin, hark hiria eman ziezaion, baina gudaroste frankoa hirira iristean, iruzur egin ziotela konturatu zen. Horren ondoren, Karlomagnoren tropek Iruñea suntsitu zuten, baina baskoiek mendeku hartu zuten Pirinioetan, [[Orreaga]]n zehazki, [[778]]ko abuztuaren 15ean armada frankoa ustekabean harrapatu baitzuten segada batean. [[Errolan]], Karlomagnoren lotinanta, hil zen [[Orreagako gudua (778)|gudu hartan]]. Gertakari haietan oinarriturik, frankoek ''[[Errolanen kantua]]'' idatzi zuten, lehen [[gesta kanta]]. Kanta horrek frankoen ikuspuntua adierazi zuen: frankoen aurkari baskoiak armada musulman gisa agertu ziren, eta Errolan printzea borroka eginez hil zen heroi moduan gudu odoltsu batean, eta ez segada batean harrapatua.
[[781]]ean, [[Abd ar-Rahman I.a]]k erasoaldi bat egin zuen Iruñeko lurraldeetan. [[799]]an [[Mutarrif ibn Musa]] Iruñeko valia hil zutenean, aliatuek [[Tutera]]ko gotorlekuari eraso, [[Yusuf ibn Amrus]] hango valia atxilotu eta preso eraman zuten [[Qaysko Harkaitza|Qaysko Harkaitzera]] ([[803]]). Gero, bata bestearen ondotik etorri ziren gudaldiak: Iruñea menderatzeko [[Ludovico Pio]]renak ([[812]]), karolingiarren aldeko [[Belasko Gaskoia|Belaskoren]] aurka emirrak egin zituenak ([[816]]) eta Akitaniako erregeak [[Eblo]] eta [[Azeari I.a Garindoitz|Aznar]] kondeen gidaritzapean antolatua ([[824]]); bi buruzagiok arras zori desberdina izan zuten preso hartu zituztelarik. [[Eulogio Kordobakoa]]k bisita egin zuen Iruñera eta [[Leireko monasterioa|Leireko]], [[Igari]]ko, [[Urdaspalgo monasterioa|Urdaspalgo]] eta [[San Pedro de Siresako monasterioa|Siresako]] monasterioetara. [[851]]an [[Wilesindo]] apezpikuari bidalitako gutunean, agerian ipintzen du Pirinioetako komentu horietan erlijioak eta literaturak zuten indarra.<ref name="jurio"/>
=== Iruñeko Erresuma ===
{{sakontzeko|Iruñeko Erresuma}}
[[Fitxategi:Map_Iberian_Peninsula_910-eu.svg|thumb|250px|Iruñeko Erresuma [[910]]ean Penintsularen testuinguruan.]]
[[Fitxategi:Nafarroako_erresuma_Antso_III.aren_heriotzaren_unean_1035_-_1b_bertsioa.svg|thumb|250px|Antso III.aren Nafarroa heriotzaren unean (1035)]]
[[Fitxategi:Leyre San Salvador Cripta 668.jpg|thumb|250px|[[Leireko monasterio]]ko kripta.]]
Karolingiarren eta kordobarren erasoen aurrean Nafarroako lurrak eta interesak zaintzeko, indarrak koordinatuko zituen buruzagi militar baten pean jarri ziren bertako handikiak. [[842]]-[[850]] bitartean, [[Abd ar-Rahman II.a]]k [[Musa ibn Musa]]ren aurka burutu zituen zigor gudaldiak, eta baita haren sabelkide eta aliatua zen [[Eneko Arista]]ren aurka ere. Haren seme [[Gartzia Enekoitz]], aitaren politika aldaturik, bere ahaide musulmanengandik aldendu eta [[Asturietako Erresuma|Asturietako]] [[Ordoño I.a Asturietakoa|Ordoño]] erregearekin elkartu zen.<ref name="jurio"/>
[[Antso I.a Gartzeitz]]ekin ([[905]]-[[925]]) erresumaren barne egituraketa finkatu eta lurraldez hedatu zen. Ordura arte Iruñeko agintariek izan zuten ia defentsa hutsezko jarrera alde batera utzirik, inguruko lurraldeez jabetzeari ekin zion, hasi [[Deierri]]tik eta [[Calahorra]], [[Arnedo]], [[Viguerako Erresuma|Viguera]] eta [[Naiara]]raino. [[Abd ar-Rahman III.a]] bere gudarosteekin etorri zen Iruñea aldera; Iruñea eta Oviedoko erregeak garaitu zituen [[Valdejunquerako gudua]]n ([[Muetz]], [[921]]), eta [[924]]ko Iruñeko gudaldian berriro azpiratu zuen Antso erregea, hurrengo urtean hil zena. [[X. mende]]an, Antso erregearen ondorengoak [[Kordobako Kalifa-herria|Kordobako kalifen]] aurrean mendekotasunaren eta etengabeko jazarraldien artean ibili izan ziren eta, egoera horren eraginez, sarritan egin zituen Iruñea aldera udako ibilaldi militarrak (“azeifak”) [[Almanzor]]rek, [[Hixam II.a]]ren lehen ministro ahaltsuak; hari eman zion [[Antso Abarka]]k bere alabetako bat, geroago [[Abderraman Antso]]ren ama izan zena.<ref name="jurio"/>
[[Antso Nagusia]] ([[1004]]-[[1035]]) garrantzi handikoa izan zen Nafarroako, Euskal Herriko eta Iberiar penintsulako politikaren historian. Haren agintaldian barne kohesio eta ospe handiak lortu zituen Iruñeko Erresumak, eta errege eta handiki kristauek eta musulmanek haren agintaritza eta handitasuna aitortu zuten. Besteak beste, Islamarekiko hegoaldeko muga finkatu, [[Sobrarbeko Konderria|Sobrarbe]] eta [[Ribagorzako Konderria|Ribagorzako]] lurraldeak bereganatu, [[Bartzelonako Konderria|Bartzelonako]] [[Berenger Erramun I.a|Berenger Erramun]] eta [[Gaskoiniako Konderria|Gaskoiniako]] [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Antso Gilen]] kondeekin hitzarmenak izenpetu, [[Gartzea Sanoitz Gaztelakoa|Gartzea infantea]] hil ostean [[Gaztelako Konderria]] bere gain hartu, eta [[Leongo Erresuma]] gobernatu zuen. Politikoki hain desberdinak ziren lurraldeetan agintzeak ez zuen berekin ekarri erresuma bateratu bat sortzeko proiekturik; Antso erregeak zaindu eta errespetatu egin zituen erreinu eta jaurerri bakoitzeko estatus juridikoak eta politikoak. Erregealdi horren alde aipagarrienetako bat izan zen Leire, [[San Millán de Susoko monasterioa|Donemiliaga Kukula]], [[San Juan de la Peña monasterioa|San Juan de la Peña]] eta [[San Salvador monasterioa (Oña)|Oñako San Salvador]] monasterioei emaniko bultzada.<ref name="jurio"/>
Erregeak ez zituen bere mendeko lurrak semeen artean banatu; [[Gartzia IV.a Santxitz|Gartzea]] legezko seme nagusiaren esku utzi zituen ondare lurrak, eta [[Ramiro I.a Aragoikoa|Ramiro]], [[Ontzalu I.a Sobrarbe eta Ribagortzakoa|Ontzalu]] eta [[Errando I.a Leon eta Gaztelakoa|Errando]] haren anaien gaineko aginpide nagusia ere bai; Ramiro [[Aragoiko Erresuma|Aragoiko]] erregea zen, Ontzalu [[Sobrarbeko Konderria|Sobrarbe]] eta [[Ribagorzako Konderria|Ribagorzako]] kondea (hura hiltzean, bi lurralde horiek Ramiroren eskura aldatu ziren), eta Errando, berriz, [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako]] erregea. Laster sortu ziren liskarrak eta gatazkak anaien artean. [[1043]]an, Ramiro I.a garaitu zuten Tafallako erasoaldian. Gaztelako Errandok, aldiz, Bermudo erregea hiltzean ([[1037]]) [[Leongo Erresuma]] oinordetu zuen, eta [[1054]]an Burgosko [[Atapuercako gudua|Atapuercako zelaietan]] aurre egin zion bere anaia Gartziari; Gaztelako armada nagusitu zen gudu horretan, eta Gartzia erregea hil zen. Seme nagusiaren heriotzak galarazi egin zuen Antso Nagusiak erreinu kristauen indarrak Iruñeko erregearen gidaritzapean batzeko zituen asmoak betetzea. Aitzitik, Nafarroako lurraldearen alboetan Aragoiko eta Gaztela-Leongo erresumak sortu ziren mehatxagarri, behin eta berriro [[Antso IV.a Gartzeitz|Antso IV.a Peñalengoaren]] eta haren oinordekoen lurrak erdibanatzeko prest.<ref name="jurio"/>
[[Goi Erdi Aroa]]n, ekonomia nekazaritza eta abeltzaintzan oinarritzen zen batez ere. Maizterrek edo [[jopu]]ek lantzen zizkieten lurrak ekoiztutakotik eta nekazari lurjabeek urtero ordaintzen zituzten [[petxa]] eta beste zergetatik eskuratzen zituzten irabazi gehienak erregeek, elizak eta handikiek. Garai hartan diru iturri garrantzitsua zen erregeen ondasunetarako mairuei kobratzen zitzaizkien paria edo printze sariak. Ez dirudi merkataritza oso garatua zegoenik, nahiz eta jakin badakigun Europatik larruak, metala, ehunak eta [[boli]]a inportatu izan zirela, eta Andaluziatik, berriz, oihalak, [[espezia]]k eta artelanak.<ref name="jurio"/>
=== Nafarroa eta Aragoi (1076-1134) ===
[[Antso IV.a Gartzeitz|Antso IV.a]] [[Raimundo Gartzez|Raimundo]] anaiak hil zuen [[1076]]an, [[Peñalen]]go amildegian, [[Funes]]en. Harrezkero, Nafarroako politikak une latzak bizi zituen, Gaztelaren eta Aragoiren hedapen nahiak mehatxatzen baitzuen. Iruñeko handikiek, gobernua [[Antso Ramiritz]] Aragoiko erregearen esku uztea aukeratu zuten. [[Lope Enekoitz]]ek, [[Bizkaiko Jaurerria|Bizkaiko jaunak]], [[Alfontso VI.a Gaztelakoa]]rekin bat egin zuen, eta Araba, Bizkaia, Durangaldea eta Gipuzkoako zati bat Gaztelaren eraginpean geratu ziren. Horrezaz gainera, Lope Enekoitzen laguntzarekin, gaztelarrak [[Bureba]]z eta [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxaz]] jabetu ziren.<ref>{{erreferentzia|izena= Bernardo |abizena= Estornés Lasa |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/lope-iniguez/ar-89294/ | izenburua= Lope Íñiguez |sartze-data=2020-1-27 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref> Ondorioz, [[Ega ibaia]] bilakatu zen Iruñeko Erresumaren hego-mendebaldeko muga. Antso Ramiritzek bultzada handia eman zion Islamaren mendean zeuden lurrak berreskuratzeari; [[Ayerbe]] ([[1083]]), [[Arguedas]] ([[1084]]) eta beste leku asko atzeman zituen, eta [[Huesca]]ko setioan hil zen [[1094]]an.
<gallery mode="packed" heights=300>
Erregearen_barga_-_Peñalen_-_Nafarroa_(16).jpg|Erregearen Barga, Antso IV.a erregea amildegian behera bultzatuta erail zuten lekua (1076), [[Peñalen]]en, Arga eta Aragoi ibaiek bat egiten duten ingurunean
</gallery>
[[Fitxategi:Reparto del reino de Navarra tras la muerte de Sancho IV El de Peñalén-eu.svg|thumb|250px|Iruñeko Erresumaren banaketa, [[1076]]an [[Antso IV.a Garzeitz Peñalengoa|Antso IV.a]] hil ondoan
{{legend|#87de87| Nafarroako Konderria, [[Antso Ramiritz]]en esku}}
{{legend|#ffaaaa| Antso Ramiritzek hartutako eremua}}
{{legend|#eeaaff| [[Alfontso VI.a Gaztelakoa]]k hartutako eremua}}.]]
[[Petri I.a Sanoitz|Petri I.a]] ([[1094]]-[[1104]]) eta [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a]] (1104-[[1134]]) izan ziren Antso Ramiritzen ondorengoak, eta aurrera jarraitu zuten musulmanen aurkako gudaldiekin. Alfontsok eman zien buru Ebroko harana bereganaturik: [[Zaragoza]] [[1118]]an, [[Tutera]] eta inguruko lurrak [[1119]]an. Konkista horiek ez zuten ekarri komunitate musulmanen eta juduen desagerpena; aitzitik, horien osotasuna, nortasuna eta araudi sozial eta erlijiosoak foru berezien bidez zaindurik eta babesturik jarraitu zuten, nahiz eta auzo eta [[aljama|aljametan]] bazterturik bizi, kristauengandik bereizirik. Nafarroako judu jakintsuenetako bat [[Benjamin Tuterakoa]] izan zen, [[1166]] aldera [[Asia Txikia]]n zehar egin zuen bidaiaren berri ematen duen ''Séfer Masaot'' liburuaren egilea.<ref name="jurio"/>
[[Hiribildu]]en sorrerak ondorio sakonak izan zituen erresumaren egitura sozio-ekonomikoan; horietako asko [[Donejakue bidea]]n sortu ziren, garai haietan gero eta ugariago baitziren Europako herrialde guztietatik [[Konpostela]]rantz zihoazen erromesak. Antso Ramiritz hasi zen horretan, [[Jaka]] jendeztatzera joanak zirenei [[foru]]ak eskainiz. Horrek arrakasta izan zuenez, hiriak sortzeko kanpaina bati ekin zion, jendeztatzaileei frankizia, salbuespen eta abantailak emanez, eta Pirinioez bestaldeko hainbat jende erakarri zuen. Era horretan sortu ziren [[Lizarra]] ([[1090]]), [[Zangoza|Zangoza-Berria]], [[Rocaforte]] edo Zangoza-Zaharretik gertu, [[Gares]], [[Murugarren]] hiri zaharraren ondoan, eta [[San Zernin]] eta [[San Nikolas (Iruñea)|San Nikolas]] hiriak, gerora [[Nabarreria]] deitu den Iruñea zaharretik hurbil. Hiri hauetako biztanleak, Iruñeko San Zerningoak esate baterako, Pirinioen iparraldetik zetozen batik bat. Dena dela, “franko” kalifikatzaileak ez du adiera etnikorik, juridiko-ekonomikoa baizik, “aske” izatearena, alegia.<ref name="jurio"/><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Cierbide|abizena=Martinena|izenburua=La lengua de los francos de Estella: intento de interpretación|orrialdeak=9–46|data=1992|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=53442|aldizkaria=Archivo de filología aragonesa|alea=48|issn=0210-5624|sartze-data=2021-09-18}}</ref>
Hiritarren oinarrizko jarduera merkataritza zenez, San Zerningo kasuan gainera eta erromesei zegokienez jarduera hori monopolistikoa izanik, hautsi egin zen ekonomiaren ohiko eskema soziala; ordura arte ia nekazaritzan eta abeltzaintzan soilik oinarritzen baitzen ekonomia, eta jarduera horiek izan baitziren ordura arte oinarrizko irabazpideak erregerentzat, elizarentzat eta handikientzat. Burgesek erdietsi zuten botere ekonomikoak gatazkak eragin zituen burges horien eta aitoren semeen artean. Beti ere, nekazaritza eta abeltzaintza aberatseko herriak zituenez, Ebroko haraneko Erriberaz jabetzeak eta, horrekin batera, hiribilduetako frankoen lanak, Konpostelarako erromesaldien goraldiak eta merkataritzaren garapenak, hedapen ekonomikoa bultzatu zuten.<ref name="jurio"/>
Bai orduan, bai gerora, erresuman eragin handia izan zuen pertsonetako bat [[Petri Rodezkoa]] izan zen, Iruñeko apezpiku izendatu zuten fraide frantsesa; elizbarrutia eraberritzeko aginduz etorririk, katedraleko apaizetatik hasi zuen eraberritze hori. [[Leireko monasterio]] zaharraren eskubideak baztertu eta zapaldu zituen bitartean, Frantziako monasterioei eta Aragoiko [[Montearagongo gaztelua|Montearagongoari]] eskaini zizkien Nafarroako hainbat errenta eta eliza, eta musulmanei atzemandako Erriberako herrietako elizak, berriz, [[Tarazonako elizbarrutia]]ri atxiki zizkion.<ref name="jurio"/>
=== Berrezartzea (1134-1194) ===
[[1134]]an [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso Borrokalariak]] bere hilburukoan adierazitakoak nahasmena sortu zuen nafarren artean, erresuma [[Tenpluko Ordena]]ren, [[Maltako Ordena]]ren eta [[Jerusalemgo Hilobi Santuaren Zaldun Ordena|Hilobi Santuaren Ordenaren]] esku uztea nahi baitzuen. Baina testamentua ez zen onartua izan. Aragoiko aitoren semeek [[Ramiro II.a|Ramiro Monjea]], errege zendu berriaren anaia, hautatu zuten errege,<ref name="auñamendi1">{{erreferentzia|izena= Ainhoa |abizena= Arozamena Ayala |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/gartzia-va-ramirez-quotberrezarlea-quot/ar-61159/ | izenburua= Gartzia V.a Ramirez "Berrezarlea" |sartze-data=2020-1-27 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref> eta Nafarroako handikiek eta elizburuek, eta [[Ladron Enekoitz]] kondeak, Bizkaiko eta Gipuzkoako jaunak, [[Gartzea IV.a Remiritz Berrezarlea|Gartzea Remiritzen]] alde egin zuten; izan ere, Gartzea Remiritz sasi-jatorriz [[Gartzea III.a Sanoitz Naiarakoa|Gartzea III.aren]] ondorengoa zen. ''Berrezarlea'' ezizena eman zitzaion, Nafarroako Koroa Aragoikotik bereizi zelako.<ref name="jurio"/> [[Aita Santu]]ak ez zuen izendapen hori ontzat hartu eta ukatu egin zion errege titulua Gartzea Remiritzi. [[1196]] arte ez zen egoera hori zuzendu, eta Nafarroan bitarte horretan agindu zuten erregeek ''dux Pampilonensium'' edo ''dux Navarrorum'' (“Iruñeko edo Nafarroako duke”) titulua jaso zuten Erromatik.<ref name="auñamendi1"/><ref name="lurberrezarlea">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c02360/eu_g_1060/g1060.html | izenburua= Gartzea Va Ramirez |sartze-data=2020-1-28 |argitaletxea= Lur Hiztegi Entziklopedikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref>
Erresuma oso egoera zailean zegoen, Gaztelak eta Aragoik mendean hartzeko asmoa baitzuten. Gaztelarrek erasoa jo zuten, eta Errioxa osoa hartu zuten kontrolpean, Logroño izan ezik. [[1135]]eko urtarrilean, [[Vadoluengoko Ituna]] sinatu zuten Gartzea Remiritzek eta Ramiro Monjeak. Aragoiko Erresuma gutiziatuz, Gartzeak aitortu zuen Aragoiko erregearenganako basailutza, hura hil ondoan erresuma bere eskuetara igaroko zelakoan.<ref name="lurberrezarlea"/> Baina akordioak oso iraupen laburra izan zuen, eta urte bereko maiatzean nafar erregeak basailu zina egin zion [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]]ri; honek [[Zaragozako taifa|Zaragozako Erresuma]] eman zion Gartziari enkomiendan.<ref name="auñamendi1"/> Aliantza hori [[1136]]an hautsi zen, Alfontso VII.a Ramiro Monjearengana gerturatu baitzen; horren ondoren Ramirok Zaragoza berreskuratu zuen<ref name="auñamendi1"/>
Harrezkero, Gartzea Remiritzek diplomazia eta gerra-aldiak tartekatu behar izan zituen Nafarroa osorik atxikitzeko. 1136an bertan, mendebaldeko Euskal Herriko lurraldeak bereganatzeko asmoz, Alfontso VII.ak gatibu hartu zuen [[Ladron Enekoitz]], eta honek basailutza aitortu behar izan zion.<ref name="auñamendiladron">{{erreferentzia|izena= Bernardo |abizena= Estornés Lasa |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/artikuluak/artikulua.php?id=eu&ar=84263 | izenburua= Ladrón Íñiguez de Guevara |sartze-data=2020-2-29 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref> Haren seme [[Beila Ladron]], berriz, beti izan zen Gartzearen aldekoa. [[1137]]ko urrian sinatu zen Gaztelaren eta Nafarroaren arteko bakea, baina Nafarroaren eta Aragoiren arteko liskarrek ez zuten etenik izan ([[Jaka]]ko setioak 1137 eta 1141ean, [[Malón]], [[Pedrola]] eta [[Sause]]ren okupazioak 1137-1138an).<ref>{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=10246 | izenburua= García Ramirez |sartze-data=2020-2-29 |argitaletxea= Grán Enciclopedia de Navarra, enciclopedianavarra.com }}</ref> [[1140]]an, [[Carrióngo Ituna]] sinatu zuten [[Erramun Berenger IV.a]]k, Ramiro Monjearen suhi eta Bartzelonako kondeak, eta [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]]k Iruñeko Erresuma inbaditzeko eta banatzeko.<ref name="auñamendi1"/> Arrisku horren aurrean, Gartzea Remiritz Gaztelako monarkarengana hurbildu, eta bien arteko loturak ezkontzen bitartez sendotu zituzten: batetik, Gartzearen alaba [[Zuria Nafarroakoa (1133-1156)|Zuria]] eta Alfontsoren seme [[Antso III.a Gaztelakoa|Antsoren]] arteko ezkontza hitzartu zuten eta, bestetik, Gartzea bera Alfontsoren sasiko alaba [[Urraka Gaztela eta Leongoa|Urrakarekin]] ezkondu zen [[1144]]an.<ref>{{erreferentzia|izena= Francisco Javier |abizena= Fernández Conde |url= https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=836853 | izenburua= La reina Urraca "La Asturiana" |sartze-data=2020-2-29 |argitaletxea= Asturiensia medievalia, ISSN 0301-889X, Nº 2, 1975, págs. 65-94, dialnet.unirioja.es }}</ref> Nafarroak eta Aragoik, aldiz, [[1146]]ko azaroan sinatu zuten bakea [[San Esteban de Gormaz]]en.<ref>{{erreferentzia|izena= Horacio |abizena= Arrechea Silvestre |url= https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1232848 | izenburua= Un vasallo del rey García Ramírez en la frontera aragonesa |sartze-data=2020-2-29 |argitaletxea= Príncipe de Viana. Anejo, ISSN 1137-7054, Nº. 8, 1988, dialnet.unirioja.es}}</ref>
[[Fitxategi:Nafarroako Erresuma - Antso Jakituna (1179 arte).svg|thumb|250px|Nafarroako Erresuma [[Antso Jakituna]]ren garaian (1150-1194)]]
[[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a Jakitunak]] [[1150]]ean jaso zuen Nafarroako koroa, 15 urte zituela. Erregealdiaren hasiera zaila izan zuen, [[1151]]ko urtarrilaren 27an, [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]]k eta [[Erramun Berenger IV.a]] Bartzelonako kondeak [[Tudejengo Ituna]] sinatu baitzuten Iberiar penintsulako lurrak banatzeko, Nafarroakoak barne. [[1153]]an, ostera, Antso Jakituna eta Alfontso VII.a Gaztelakoa [[Soria]]n batzartu ziren, eta nafar erregearen eta [[Antsa Gaztelakoa]]ren arteko ezkontza hitzartu. Bakearen truke, nafar erregeak onartu zuen Alfontsoren [[basailu]] izatea eta lurralde batzuk ([[Artaxona]], [[Larraga]] eta [[Zebror]]) [[Antso III.a Gaztelakoa|Antso]] Gaztelako oinordekoari ematea (Antso Gaztelakoa [[Zuria Nafarroakoa (1133-1156)|Zuria Nafarroakoarekin]] ezkondurik zegoen, alegia Antso Jakitunaren arrebarekin). [[1157]]an, Alfontso VII.a hil zenean, Antso III.a egin zuten Leon eta Gaztelako errege, eta Antso Jakitunak mendekotasuna aitortu bazion ere, Artaxona, Larraga eta Zebror berreskuratu zituen.<ref name="auñamendi2">{{erreferentzia|izena= Bernerdo |abizena= Estornés Lasa |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/antso-via-gartzea/ar-127601/ | izenburua= Antso VI.a Gartzea |sartze-data=2020-1-27 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref><ref name="lurjakituna">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c05274/eu_s_0939/s0939.html | izenburua= Antso VI.a Jakituna |sartze-data=2020-2-27 |argitaletxea= Lur Hiztegi Entziklopedikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref>
Antso III.aren erregealdiak urtebete inguru iraun zuen, [[1158]]ko abuztuan hil baitzen; beraz, haren seme [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Alfontsok]], hiru urte besterik ez zuenak, oinordetu zuen Gaztelako Erresuma (Alfontso Zuria Nafarroakoaren semea eta Antso Jakitunaren iloba zen). Horren ondorioz, Nafarroako erregeak utzi zion Gaztelakoaren mendeko izateari,<ref name="auñamendi2"/> eta Nafarroako errege (''rex Navarre'') titulua erabiltzen hasi zen (1162), lehengo ''Pampilonensium rex'' bazterturik.<ref name="fuerovitoria">{{erreferentzia|izena= Ángel J. |abizena= Martín Duque |url= https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=497659 | izenburua= Sancho VI el Sabio y el Fuero de Vitoria |sartze-data=2020-2-27 |argitaletxea= Príncipe de Viana, ISSN 0032-8472, Año nº 63, Nº 227, 2002, }}</ref> Aragoiri dagokionez, [[1162]]an hil zen [[Erramun Berenger IV.a]], eta [[Alfontso II.a Aragoikoa|Alfontso Kastoa]], artean bost urte zituena, jarri zen Aragoiko tronuan. Urte bereko abenduaren 19an, Nafarroak eta Aragoik bake akordioa sinatu zuten [[San Adrian baseliza (Zangoza)|Vadoluengon]], hamahiru urteko bakealdia ekarri zuena,<ref name="fuerovitoria"/> eta Valentziako erregeari kenduriko lurralde guztiak banatzea erabaki zuten.<ref name="lurjakituna"/>
Alfontso Gaztelakoaren adin txikiaz baliaturik, [[1162]]-[[1163]] bitartean [[Logroño]], [[Nafarrate]], [[Cerezo]], [[Briviesca]], [[Miranda Ebro]] eta [[Añana]] hartu zituen Antso Jakitunak, eta [[Montes de Oca]]ko antzinako muga gainditu; [[Naiara]]k eta [[Calahorra]]k, aldiz, erasoari eutsi zioten. [[Beila leinua]] nafar erregeari izan zitzaion leial, eta [[Haro leinua]] gaztelarrari. [[1167]]an, Gaztelako erregearen tutoreek hamar urteko su-etena eskatu zuten, baina [[1173]]an, Alfontso VIII.a Gudulariak, errege harrezkero, eraso gogorra jo zuen eta, hamar urte lehenago galdutako lurraldeak berreskuratzeaz gain, [[Artaxona]]raino iritsi zen. [[1174]]ko udaberrian, Nafarroan egindako beste sarraldi batean, osaba setiatu zuen [[Legin]]go gotorlekuan ([[Urrotz]]etik hurbil) eta Iruñeraino eraso zion. [[1175]]ean, gaztelarrak Bizkaian sartu, [[Enkarterri]]etan zehar, eta [[Nerbioi]]ko ibarraz, Ibaizabal Barrenaz eta kostaldeaz jabetu ziren.<ref name="fortun">{{erreferentzia|izena=Luis Javier |abizena=Fortún Pérez de Ciriza |url= http://hedatuz.euskomedia.org/3436/1/45439494.pdf | izenburua= La quiebra de la soberanía navarra en Álava, Guipúzcoa y el Duranguesado (1199-1200) |sartze-data=2020-2-29 |argitaletxea= Revista internacional de estududios vascos, 45, 2, 2000, 439-494, hedatuz.euskomedia.org}}</ref> [[1176]]ko uztailean, Gaztelako tropak berriz barneratu ziren Nafarroako lurretan, eta Legineraino iritsi.<ref name="auñamendi2"/> Antso Jakitunak hala eskaturik, negoziazioa eta [[Henrike II.a Ingalaterrakoa|Henrike II.a]] [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako]] erregearen bitartekaritza onartu zituen gaztelar erregeak. [[Henrike II.a Ingalaterrakoaren laudoa|1177ko martxoan emandako laudoan]], Errioxa eta [[Bureba]] Gaztelako Koroari zegozkiola erabaki zuen Ingalaterrako erregeak, baina erabakiak ez zuen inor gogobete: Nafarroak ez zuen Errioxa galdu nahi, eta Gaztela mendebaldeko Euskal Herria eskuratzeko irrikaz zegoen. Nafar erregea hertsatzeko asmoz, Alfontso Gaztelakoak [[Cazolako Ituna]] izenpetu zuen Aragoiko erregearekin. Azkenik, 1179ko apirilaren 15ean Nafarroak eta Gaztelak bakea adostu zuten: [[Bizkaiko Jaurerria]], mendebaldeko [[Araba]]ko eskualde batzuk, Errioxa eta Bureba Gaztelarentzat izanen ziren; Arabako gainerako eskualdeak, [[Durangaldea]] eta [[Gipuzkoa]] Nafarroarentzat.<ref name="fortun"/>
Antso Jakitunak, bestalde, berebiziko garrantzia hartu zuen Euskal Herri barnean, hiribilduen jendeztatze eta forutze berriak bultzatu baitzituen Nafarroan ([[Atarrabia]]), Gipuzkoan ([[Donostia]]) eta Araban ([[Biasteri]], [[Gasteiz]], [[Antoñana]], [[Bernedo]]).<ref name="jurio"/> 1170ean, [[Tutera]]ko juduen forua berretsi zuen, eta 1171n [[Funes]]eko juduena onartu.<ref name="auñamendi2"/> [[1190]]eko irailaren 7an, Antso Jakitunak eta Alfontso Kastoak Gaztelako erregearen aurkako aliantza erabaki zuten. [[Alfontso IX.a Leongoa]]k eta [[Antso I.a Portugalgoa]]k ere itun hori onartu zuten.<ref name="auñamendi2"/><ref name="lurjakituna"/> [[1191]]ko maiatzean, berriz, Antsoren alaba [[Berengela Nafarroakoa|Berengela]] [[Rikardo Lehoi Bihotza]]rekin ezkondu zen; Rikardo, [[Ingalaterrako Erresuma|Ingalaterrako erregea]] izateaz gain, [[Akitaniako Dukerria|Akitaniako dukea]] ere zen. Urte haietan Antso Jakitunak [[Donibane Garazi]]ko gazteluzaintza sortu zuen, eta handik harat [[Baigorri-Ortzaize]], [[Arberoa]] eta [[Garazi]] Nafarroako Erresumaren eraginpean sartu ziren, Rikardo Lehoi Bihotzaren onespenarekin.<ref>{{erreferentzia|izena= Idoia |abizena= Estornés Zubizarreta |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/nafarroa-beherea-historia/ar-78798/#7841 | izenburua= Nafarroa Beherea. Historia |sartze-data=2020-3-1 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref><ref name="auñamendiazkarra">{{erreferentzia|izena= Bernardo |abizena= Estornés Lasa |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/antso-viia-azkarra/ar-111332/ | izenburua= Antso VII.a Azkarra |sartze-data=2020-3-1 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref>
=== Mendebaldeko Nafarroaren galera (1194-1234) ===
[[Fitxategi:Nafarroako_Erresumaren_inbasioa_1199-1200.svg|thumb|250px|1199-1200eko Nafarroako Erresumaren inbasioa]]
[[1194]]an, Antso Jakituna hil zelarik, haren ondorengoa, [[Antso Azkarra]], [[Loches]]tik hurbil zebilen ([[Indre eta Loira]]) Rikardo Lehoi Bihotzaren alde borrokatzen. Beraz, Iruñera itzuli behar izan zuen errege izendatua izateko. Nafarroren eta Gaztelaren arteko egoera oso tirabiratsua zen, eta [[1195]]eko neguan nafarrek arrazoirik gabeko erasoak egin zituztela salatu zuten gaztelarrek. [[Zelestino III.a]] aita santua saiatu zen Iberiar penintsulako erresuma kristau guztiak elkartzen musulmanen kontra borrokatzeko. Alabaina, [[1195]]eko udan [[almohade]]ak penintsula hegoaldetik aurrera egin ahala, [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa]]<nowiki/>k aurrea hartu zien bere kabuz nafar eta [[Leongo Erresuma|leondarrei,]] beharbada garaipenaren loria guztia bereganatzeko; aldiz, garaitua izan zen [[Alarcosko gudua]]n. Horrezaz gain, Nafarroak eta Leonek hitzarmenak sinatu zituzten almohadeekin, eta Antso Azkarrak eraso baten aurrean neutral jokatuko zuela agindu zien almohadeei. [[1196]]ko otsailean edo martxoan, Antso Nafarroakoa, Alfontso VII.a Gaztelakoa eta [[Alfontso II.a Aragoikoa]] batzartu ziren, baina ez zuten akordiorik lortu.<ref name="fortun"/> Berehala azkartu zuen aita santuak erasoaldi diplomatikoa, eta bi [[bulda]] atera zituen oso denbora gutxian. Bietan kristautasunaren etsaiekin bat egin izana aurpegiratzen zion Antso Azkarrari, eta Hispaniako beste errege kristauekin aliantza egitea proposatzen; bigarren buldan errege titulua onartu zion Antsori ([[1134]]tik duke titulua besterik ez zieten aitortzen aita santuek nafar erregei).<ref name="petxa">{{erreferentzia|izena= Iñaki |abizena= Petxarroman |url= https://books.google.es/books?id=VKU35HRsL6MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | izenburua= Nafarroa: iragana eta geroa |sartze-data=2020-3-4 |argitaletxea= 28-31 orrialdeak, Txalaparta, 2000, books.google.es}}</ref>
Aita santuaren diplomaziak, oso neketan, ezarritako bake hauskorra [[1197]]an apurtu zen. Gaztelak Nafarroari egotzi zion su-etena hautsi izana, eta aita santuaren ordezkariak, Gregorio kardinalak, Antso Azkarra [[eskumikatu]] zuen. [[1198]]an, [[Inozentzio III.a]] aita santu izendatu berriak beste ordezkari bat bidali zuen Antso Azkarraren aurkako akusazioak aztertzera; alabaina, luze gabe Alfontso VIII.a Gaztelakoak alde batera utzi zituen erlijiozko aitzakiak, eta Nafarroa erasotzeko aliatuak bilatzen hasi zen.<ref name="fortun"/> 1198ko maiatzean, [[Calatayudeko Ituna]] sinatu zuen [[Petri II.a Aragoikoa]]rekin nafar erresuma zatitzeko eta banatzeko.<ref name="petxa"/> Erasoaldia udaberri hartan bertan jo zuten: gaztelarrek Arabatik sartu eta [[Miranda Arga]] eta [[Inzura]] hartu zituzten; aragoiarrek, [[Zangozako merindadea]]n barneraturik, [[Oibar]] eta [[Burgi]] berenganatu zituzten.<ref name="auñamendiazkarra"/> Kanpaina uztailean amaitu arren, agerian gelditu zen Nafarroako Erresumaren ahulezia. Petri Aragoikoak onartu zuen Antso Azkarrarekin negoziatzea, baina Alfontso Gaztelakoa [[Nafarroako Erresumaren inbasioa (1199-1200)|mendebaldeko Euskal Herriko lurren inbasioa]] prestatzen hasi zen. Horiek horrela, gerra finantzatzeko baliabideak biltzeaz gain, Antso Azkarrak Donostiako tenentzia sortu zuen, Gipuzkoaren defentsa hobetzeko.<ref name="fortun"/>
[[1199]]ko udaberrian, Gaztelak berriz ere eraso egin zion Nafarroako Erresumaren hego-mendebaldeko mugari. [[Pancorbo]]tik Miranda Ebrora jo zuen, eta handik Arabara, Durangaldera era Gipuzkoara. [[Arabako lautada]]n, [[Trebiñu]]ko eta [[Zabalateko gaztelua|Zabalateko]] gazteluek gogor egin zieten aurre. Ekain hasieran, gaztelarrek [[Gasteizko setioa|Gasteiz setiatu zuten]]; gasteiztarrek, Martin Txipia buru, suharki defenditu zuten hiria, eta zortzi hilabetez eutsi zioten Alfontso VIII.aren armadari.<ref name="fortun"/> Bizkitartean, Antso Azkarrak musulmanen lurraldera bidaiatu zuen, almohadeen laguntza eskatzera, baina ez zuen lortu.<ref name="fortun"/> Artean Nafarroara itzuli gabe zegoela, Iruñeko apezpiku [[Gartzea Errandoitz (apezpikua)|Gartzea Errandoitz]] harengana joan zen, gasteiztarren egoera negargarriaren berri ematera. Erregeak Gasteiz errenditzeko agindua eman zuen, eta [[1200]]eko urtarrilaren amaieran gaztelarrak hirian sartu ziren.<ref name="fortun"/> Ordurako Araba, Durangaldea eta Gipuzkoa gaztelarren eskuetan zeuden, [[Arabako Errioxa]]ko lur batzuk izan ezik ([[Guardia]], [[Labraza]], [[Bernedo]]); ezbaian dago erresistentziarik izan zen edo ez mendebaldeko Euskal Herriko lurralde horietan.<ref name="petxa"/> [[1201]]eko martxoa baino lehen, su-etena sinatu zen; Nafarroak Trebiñuko eta Zabalateko gotorlekuak eman zizkion Gaztelari, Miranda eta Inzuraren truke.<ref name="fortun"/>
[[Fitxategi:Colegiata_de_Roncesvalles.jpg|thumb|250px|[[Orreagako kolegiata|Orreagako Santa Maria eliza]], Antso Azkarrak eraikiarazia]]
1199-1200eko kanpainan, lurraldearen % 30 galdu zuen Nafarroako Erresumak, eta baita itsasorako irteera ere.<ref>{{erreferentzia|izena= Juan Francisco |abizena= Elizari Huarte|url= | izenburua= Tiempos de ruptura, tiempos de sosiego |sartze-data=2020-3-4 |argitaletxea= ''Historia Ilustrada de Navarra'', 1993, Diario de Navarra. {{ISBN|84-604-7413-5}}.}}</ref> Hurrengo urteetan, ezinbestekoa gertatu zen Nafarroako mendebaldeko muga berriko gaztelu-lerroa gotortzea eta aduana postuak ezartzea. Gaztelaren aurkako gatazka ez zen erabat baketua, eta [[1201]]ean berpiztu ziren borrokak, [[Didako II.a Lopitz Harokoa]], Bizkaiko jauna, Alfontso VIII.a Gaztelakoarekin etsaitu eta Lizarran erbesteratu zelarik.<ref>{{erreferentzia|izena=Urbano |abizena= Asarta Epenza |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/haro-diego-lopez-ii-de/ar-58339/ | izenburua= Haro, Diego López II de |sartze-data=2020-3-10 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus}}</ref> [[1202]]ko irailean Gaztelako eta Leongo erregeek Lizarra setiatu arren, ezin izan zuten hartu. Urte hartan bertan elkartu ziren [[Alfaro]]n Gaztela, Leon, Nafarroa eta Aragoiko erregeak Nafarroaren eta Gaztelaren arteko su-etena berrezartzeko. [[1207]]an, [[Guadalajarako Ituna|beste su-eten bat]] sinatu zen [[Guadalajara (Espainia)|Guadalajaran]]. Nafarroak ez zuen onartu mendebaldeko lurraldeen galera, baina denbora igaro ahala gaztelar okupazioa egonkortu zen.<ref name="fortun"/>
Iparraldeko mugari dagokionez, Antso Azkarra [[Nafarroa Beherea]]n bere agintea sendotzen saiatu zen; 1196an, Arnaud Raymondek, [[Tartas]]ko bizkonde eta [[Amikuze]] eta [[Oztibarre]]ko jaunak, leialtasun zina egina zion, eta handik laster inguruko beste zenbait jaunek gauza bera egin zuten: Bibian Agaramontekoak [[1203]]an, eta Arnaud Lukuzekoak [[1227]]an.<ref>{{erreferentzia|url= https://www.euskara.euskadi.eus/r59-luredir/eu/contenidos/articulo/c0503/eu_d0503002/0503002.html | izenburua= Lapurdi, Zuberoa eta Nafarroa Beherearen eraketa |sartze-data=2020-3-1 |argitaletxea= Lur Entziklopedia Tematikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref> Bestalde, Antso Azkarrak [[Petri II.a Aragoikoa]]ri [[1209]]an eta [[1212]]an mailegu handiak eman zizkion; Aragoiko monarkak ez zion dirua itzuli eta, ordainetan, [[Escó]], [[Peña]], [[Petilla]], [[Gallur]] eta [[Trasmoz]] herriak bereganatu zituen nafarrak.<ref>{{erreferentzia|izena= Ángel J. |abizena= Martín Duque |izena2= Luis Javier |abizena2= Fortún Pérez de Ciriza |url= http://www.culturanavarra.es/uploads/files/RPVIANAnro-0227-pagina0863.pdf | izenburua= Relaciones financieras entre Sancho el Fuerte de Navarra y los monarcas de la Corona de Aragón |sartze-data=2020-3-14 |argitaletxea= Príncipe de Viana, 227, culturanavarra.es}}</ref> 1212an, Antso Azkarrak laguntza erabakigarria eman zion Gaztelako erregeari [[Almohade dinastia|almohadeen]] aurkako [[Navas de Tolosako gudua]]n. Horren ostean, 1198-1200 bitartean hartutako gotorleku batzuk itzuli zizkion Alfontso Gaztelakoak Antsori, hala nola [[Buradon]], [[Toloñoko gaztelua|Toloño]] (Labastida), [[Toroko gaztelua|Toro]] (Laguardia) eta [[Marañón]].<ref name="fortun"/> 1213-1223 bitartean, Antso Azkarra bere finantza-ahalmenaz baliatu zen herri gehiago eskuratzeko, bai [[Tuteraldea]]n ([[Buñuel]], [[Cintruénigo]], [[Cadreita]], [[Urzante]]), bai erresumaren mugetan ([[Lazagurria]], [[Xabier]], [[Cárcar]], [[Resa]]).<ref>{{erreferentzia|izena2= Carmen |abizena2= Jusué Simonena |izena= Luis Javier |abizena= Fortún Pérez de Ciriza |izenburua= Historia de Navarra. Volumen I: Antigüedad y Alta Edad Media |sartze-data=2020-3-15 |argitaletxea= Gobierno de Navarra, 1993}}</ref>
=== Xanpainako dinastia (1234-1274) ===
[[1231]]ko otsailaren 2an Tuteran egindako bilkura batean, Antso Azkarrak eta [[Jakue I.a Aragoikoa]]k elkar umeordetzea erabaki zuten.<ref name="auñamendiazkarra"/> Horren arabera, bi sinatzaileetako bat hilko balitz, besteak hartuko zituen oinordetzan hildakoak utzitako lurralde guztiak.<ref name="lurazkarra">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c05275/eu_s_0940/s0940.html | izenburua= Antso VII.a Azkarra |sartze-data=2020-3-16 |argitaletxea= Lur Hiztegi Entziklopedikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref> 1234an, Antso hil zenean, Nafarroako Gorteek ez zuten horrelakorik onartu, eta [[Tibalt I.a Nafarroakoa|Tibalt Xanpainakoa]] aukeratu zuten errege, [[Zuria Nafarroakoa (1177-1229)|Zuria Nafarroakoaren]] semea eta Antso Jakitunaren biloba, 1234ko apirilean koroatua izan zena. Jakue Aragoikoak berehala okupatu zituen [[Gallur]], [[Escó]], [[Zalatamor]] eta [[Trasmoz]]ko gazteluak, baina Tibaltek konfrontazioa saihestu eta aragoiarraren esku zituen gotorleku horiek; [[Fernando III.a Gaztelakoa]]rekin ere adiskidantza akordio bat sinatu zuen.<ref name="auñamenditibalti">{{erreferentzia|izena= Alberto |abizena= Martínez Artola |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/teobaldo-i/ar-139575/#hasiera | izenburua= Teobaldo I |sartze-data=2020-3-16 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref>
Tibalt I.a laster itzuli zen Xanpainako lurretara, eta han igaro zuen denbora gehiena, Nafarroako gobernua [[seneskal]]en gain utzirik. Tibaltentzat arrotzak ziren bere mendekoen hizkuntza eta ohiturak, eta horrek ezinegona eragin zuen jauntxoen eta elizgizonen artean; [[Obanosko Infantzoien Biltzarrak]] nabarmendu ziren bereziki lege zaharren defentsan. Hori zela-eta, erregea infantzoien biltzarrak desegiten saiatu zen.<ref>{{erreferentzia|izena= María Raquel |abizena= García Arancón |url= https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=15709 | izenburua= La Junta de Infanzones de Obanos hasta 1281 |sartze-data=2020-3-16 |argitaletxea= Príncipe de Viana, ISSN 0032-8472, Año nº 45, Nº 173, 1984, págs. 527-560, dialnet.unirioja.es }}</ref> Tentsioa baretzeko, Foru Zaharra deiturikoa idatzarazi zuen [[1238]]an, erresumako oinarri konstituzionalak finkatu zituena,<ref name="auñamenditibalti"/> eta [[Antso Fernandez Monteagudokoa]] nafarra izendatu zuen seneskal [[1244]]an. Tibaltek harreman onak izan zituen hiribilduekin, hango frankoekin batez ere, Tuterako biztanleekin arazo batzuk izan zituen arren, eta auzi luze bat izan zuen [[Petri Ximenez Gatzolatzekoa]] Iruñeko apezpikuarekin (1242-1253), elizak beretzat nahi baitzuen Iruñeko hiriaren gobernua.<ref name="lurtibalti">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c05596/eu_t_0667/t0667.html | izenburua= Teodebaldo Ia |sartze-data=2020-3-16 |argitaletxea= Lur Hiztegi Entziklopedikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref> [[Nafarroa Beherea|Bortuz bestaldeko merindadean]] indartu zen Nafarroaren indarra, [[Zuberoako bizkonderria|Zuberoako bizkondeak]] eta Lapurdiko jaun batzuek basailu zina egin baitzioten. Beste alor batzuei dagokienez, gobernua eta zerga sistema berrantolatu zituen, erresuma [[Zerrenda:Nafarroako merindadeak|merindadetan]] banatu zuen,<ref name="auñamenditibalti"/> eta [[Leireko monasterioa]]n [[zister|zistertar erreforma]] ezartzen saiatu zen.<ref>{{erreferentzia|izena= Tomás |abizena=Moral |url= https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1301095 | izenburua= El monasterio de Leyre en el último período de vida cisterciense (1800-1836) |sartze-data=2020-3-16 |argitaletxea= Príncipe de Viana, ISSN 0032-8472, Año nº 31, Nº 118-119, 1970, págs. 77-100, dialnet.unirioja.es}}</ref>
Tibalt I.a [[1253]]ko uztailaren 8an hil zen. Semea, [[Tibalt II.a Nafarroakoa|Tibalt II.a]], artean 14 urte besterik ez zuena, izan zuen ondorengo; adinez nagusi izan arte, ama, [[Margarita Borboikoa]], izan zen erregeordea. Aitaren antzera, Tibalt II.a Xanpainako lurretan bizi izan zen, bost alditan bakarrik joan zen Nafarroara, eta Xanpainako bi seneskalen esku utzi zuen gobernua: [[Geofroi de Bourlemont]], 1255-1257 bitartean, eta [[Clement de Launay]], 1258-1269 bitartean.<ref name="auñamenditibaltii">{{erreferentzia|izena= Alberto |abizena= Martínez Artola |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/tibalt-iia/ar-139587/ | izenburua= Tibalt II |sartze-data=2020-3-17 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus }}</ref> Saiatu zen erregearen eskumena handiagotzen, baina aurka jarri zitzaizkion Infantzoien Biltzarreko kapareak. Nafarroako hirietako burgesek begi onez ikusi zituzten administrazioan bideratu zituen aldaketak, eta [[1255]]ean hitzarmen bat sinatu zuen Iruñeko apezpikuarekin, Iruñeko gobernuari buruz, baina aita santuak ez zuen onartu hiriaren gobernua erregearen esku uztea. Kanpo arazoetan, Frantziako Koroari estu loturik ibili zen beti, eta harreman onak izan zituen aldameneko erresumekin (Gaztela, Aragoi, Ingalaterra); ez zen arduratu Nafarroako Erresumak mendebaldean galduta zituen lurraldeez. [[1266]]an, arazo batzuk izan zituen Ingalaterrako Koroarekin, [[Bigorrako Konderria]] Nafarroako Erresumaren eraginpean geratu ondoren.<ref name="auñamenditibaltii"/><ref name="lurtibaltii">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c05596/eu_t_0668/t0668.html | izenburua= Teodebaldo IIa |sartze-data=2020-3-16 |argitaletxea= Lur Hiztegi Entziklopedikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref>
Tibalt II.a [[Sizilia]]n hil zen 1270eko abenduaren 4an, [[izurri buboniko|izurriak]] joa, [[Zortzigarren Gurutzada]]tik itzultzean. Seme-alabarik ez zuenez, anaia [[Henrike I.a Nafarroakoa|Henrike I.a]] izan zuen ondorengo. Hark ere egonaldi luzeak egin zituen Frantziako jabegoetan, Nafarroan [[Petri Antso Monteagudokoa]] ordezkari utzirik. Erresuma bakean egon zedin ahalegindu zen, eta [[Filipe Gaztelakoa|Filipe]] Gaztelako printzeak [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfontso X.aren]] aurka egin nahi izan zuen saioan ez zion lagundu.<ref name="lurtibaltii"/> Garaiko kronikagileen arabera, haren erruz hautsi zen Iruñeko [[Nabarreria]] eta [[San Zernin]] auzoen arteko batasun hitzarmena. [[1274]]ko uztailaren 22an hil zen, 25 urte besterik ez zuela.<ref>{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=8822 | izenburua= Enrique I |sartze-data=2020-3-19 |argitaletxea= enciclopedianavarra.com}}</ref>
=== Kapetar dinastia (1274-1328) ===
{{nagusia|Nabarreriako Gerra}}
Henrike I.a Nafarroakoa 1274ko uztailaren 22an hil zen, alaba [[Joana I.a Nafarroakoa|Joana]] oinordeko utzirik. Joanak 18 hilabete besterik ez zuenez, [[Zuria Artoiskoa]]k bere gain hartu zuen alabaren erreginordetza. Zuriak deiturik egindako bilkura batean, aitoren semeek eta hiribilduen ordezkariek [[Petri Antso Monteagudokoa]] hautatu zuten gobernadore. Egoeraz baliaturik, Gaztelak eta Aragoik beren eraginpean ezarri nahi zuten Nafarroa, eta aliatuak ere bazituzten erresuman: Petri Antso Monteagudokoa eta Nafarroako Gorteak [[Jakue I.a Aragoikoa]]ren aldekoak ziren; [[Gartzea Almoravit]], [[Armingot]] apezpikua, [[kalonje]]ak eta [[Nabarreria]]ko biztanleak, berriz, [[Alfontso X.a Gaztelakoa]]ren aldekoak. Horiek horrela, irailean gaztelarrek [[Viana]] setiatu zuten eta [[Mendavia]] hartu. Eraso horren ondorioz, Gaztelaren aurkako jarrera zabaldu zen Nafarroan.<ref name="lacarra">{{erreferentzia|izena= Jose María |abizena= Lacarra |url= https://www.fundacioncajanavarra.es/sites/default/files/ha_politica_nav_ii_can00008-200000000000000000000410.pdf | izenburua= Historia Política del Reino de Navarra. Desde sus orígenes hasta su incorporación a Castilla |sartze-data=2020-3-21 |argitaletxea= Pamplona: Caja de Ahorros de Navarra, fundacioncajanavarra.es}}</ref> Erregina alargunak Frantziako gortera eraman zuen Joana, eta han Nafarroako erreginagaiaren eta [[Filipe I.a Nafarroakoa|Filipe]] infantearen arteko ezkontza hitzartu zuen; era horretan, Nafarroako Koroa eta [[Kapetar dinastia]] bateratu ziren.<ref name="jurio"/>
[[Fitxategi:IruñaAncientBurgs.JPG|thumb|Iruñeko burguak, hiriaren batasunaren aurretik.]]
Lehendik aski txarra bazen ere, Iruñeko burguen arteko giroa gaiztotuz joan zen 1275eko hasieratik aurrera. Nabarreriakoek gerra-tresnak eraiki eta San Zernin eta San Nikolasen aurka zuzendu zituzten. Gobernadorea saiatu zen egoera bideratzen, baina alferrik izan zen, eta dimisioa eman behar izan zuen. Izan ere, Nabarreriakoak indartsu sentitzen ziren, Gartzea Almoraviten eta gaztelarren sostengua zutelako. 1276ko udaberrian, gobernadore berriak, [[Eustache de Beaumarchais]]ek, gerra-tresna eta gotorleku guztiak eraisteko agindu zuen, bai Nabarreriakoak, bai burguetakoak. Nabarreriakoek ez zuten agindua onartu eta eraso egin zieten beste burguei. Bere burua oso egoera larrian ikusirik, Beaumarchaisek laguntza eskatu zion Frantziako erregeari. [[Filipe III.a Frantziakoa]] bidalitako armada 1276ko irailean iritsi zen Iruñera. Egun gutxiren buruan amaiera tragikoa izan zuen [[Nabarreriako Gerra]]k: frantziar tropek Nabarreria suntsitu eta arpilatu zuten, eta bertako biztanleak sakailatu. Gaztelako erregeak bidalitako indarrak, berriz, [[Erreniega (mendilerroa)|Erreniegan]] gelditu ziren, Iruñera hurbildu gabe.<ref name="lacarra"/>
Nabarreria ezereztu ondoren, gainerako erresitentzia guneak ere azpiratu zituen frantziar armadak: [[San Kristobal gotorlekua|San Kristobalgo gaztelua]], Mendavia, [[Punicastro]], [[Lizarra]] eta [[Garaño]].<ref>{{erreferentzia|izena= Iñaki |abizena= Sagredo Garde |url= http://www.culturanavarra.es/uploads/files/03-TAN30-Intervenciones.pdf | izenburua= Intervenciones arqueológicas en los castillos roqueros de Irurita, Aitzita y Ortzorrotz. Sistema defensivo de la merindad de las Montañas |sartze-data=2020-3-25 |argitaletxea= Trabajos de Arqueología Navarra (TAN), 30, 2018, 93-150, culturanavarra.es}}</ref> Frantziak eta Gaztelak su-etena sinatu bazuten ere, Gaztelaren aldeko nafar nobleen ondasunak konfiskatuak izan ziren. Nabarreriari dagokionez, [[1324]] arte ez zuen Frantziako erregeak onartu etxebizitzak eraiki zitezen.<ref name="lacarra"/> [[Joana I.a Nafarroakoa|Joana]] erregina [[1284]]an ezkondu zen [[Filipe I.a Nafarroakoa|Filipe Ederrarekin]]. Parisen bizi zen, eta ordezkari batzuez baliatu zen Nafarroa gobernatzeko. Gobernadoreen utzikeria eta aginpide desmasiak areagotu zirenez gero, [[Obanosko Infantzoien Biltzarrak|infantzoien]] eta hiribilduen bilkurak berpiztu ziren.<ref name="jurio"/><ref name="lacarra"/>
Joana erregina 1304an hil zen. Nafarroako hiribilduek, aitoren semeek eta elizgizonek [[Luis I.a Nafarroakoa|Luis]] infantea lehen baino lehen erregetzeko galdatu zuen, baina Filipe Ederra luzamendutan ibili zen. Nafarrek oso jarrera irmoa agertu zuten, eta Luisek foruak zin egin arte ez zutela gobernadorerik onartuko jakinarazi zioten Frantziako erregeari. Nafarroatik iristen ziren berriek asaldatu zuten Frantziako gortea; izan ere, nafarrek [[Fortun Almoravid]] errege izendatzekotan zeudelako hotsa zabaldu zen. Azkenik, [[1307]]ko urrian koroatu zuten [[Luis I.a Nafarroakoa|Luis Hutin]] Iruñeko katedralean. Luis Hutinek laster desagerrarazi zituen nafarren itxaropenak: konfiantzazko gizonak ezarri zituen erresumako kargu nagusietan, frantsesak guztiak, eta erresistentziako kideak atxilotu eta gogorki zigortu zituen; horren ondoren, ez zen Nafarroara itzuli, 1316an hil zen arte.<ref name="lacarra"/> [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe II.a]] (1316-1322) izan zen haren ondorengoa, [[Joana II.a Nafarroakoa|Joana]] ilobari erregetza usurpatu baitzion; Parisen koroatua izan zen, eta hark ere gobernadoreen bitartez erreinatu zuen, erresuma zapaldu gabe.<ref>{{erreferentzia|izena= Ainhoa |abizena= Arozamena Ayala |url= http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/felipe-ii-de-navarra-el-luengo-y-v-de-francia/ar-75541/ | izenburua= Felipe II de Navarra el Luengo y V de Francia |sartze-data=2020-3-28 |argitaletxea= Auñamendi Entziklopedia [on line], 2020, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus}}</ref> Egonezinak [[Karlos I.a Nafarroakoa|Karlos Burusoilarekin]] (1322-1328) egin zuen gainezka, foruei zinik ere egin gabe, “gogo onez baino gehiago indarrez” nafarrak mendean hartuta eduki baitzituen.<ref name="jurio"/>
=== Evreuxko dinastia (1328-1425) ===
==== Joana II.a ====
Karlos I.a Nafarroakoa hil zenean, frantses gobernaria bere kargutik bota eta handikiek eta Hiri Onen ordezkariek, Garesen elkarturik, [[Luis I.a Nafarroakoa|Luis Hutinen]] alaba [[Joana II.a Nafarroakoa|Joanari]] eman zioten koroa; Joana [[Filipe III.a Nafarroakoa|Filipe Evreuxkoarekin]] ezkondurik zegoenez, dinastia berri bati eman zitzaion hasiera. [[1329]]an koroatu zituzten errege-erregina berriak, [[Iruñeko katedral]]ean, Nafarroako Gorteekin [[Larrasoaña]]n elkartu ondoren; foruak “hobetzeko erabakiak” hartu eta beren jatorriko lurraldeetara itzuli ziren.
==== Karlos II.a ''Gaiztoa'' eta Izurri Beltzaren aroa ====
[[Fitxategi:Charles_II_of_Navarre.png|thumb|Karlos II.a Nafarroakoa]]
[[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos II.a Gaiztoaren]] erregealdian ([[1349]]-[[1387]]), nahasmendu politikoak eta gerrak izan ziren nagusi; horrek guztiak gainbehera amildu zuen ekonomia. [[Izurri beltza]]ren hasiera eta berehalaxe hartu zuen oinordetzan erregetza. Kalkuluen arabera, izurri beltzaren aurreko urteetan 200.000 pertsona inguru bizi ziren Nafarroan, XIX. mendera arte berriro lortuko ez zen kopurua. 1347tik 1349rako tartean biztanleen erdia galdu zela kalkulatzen da, izurriaren eraginez, batik-bat; migrazioen eta gosearen eraginez beste asko{{sfn|Monteano|2020|p=33}}. Zergaren oinarrian zeuden [[petxero]]ak, etxe kopuruaren arabera neurtu ohi zirenak, asko murriztu zituen izurriaren hurrengo olatuek, baina zergak ez ziren murriztu: gutxiagok gehiago ordain behar zuten. Honela, protesta giroa nagusi zen, askok ezin zutelako ordaindu eta nahiago zutelako etxea utzi eta eskale bizitza hartu{{sfn|Monteano|2020|p=64}}. Nafarroako Gorteek koroaren alde agindutako laguntza ekonomikoengatik protestan ari ziren handiki eta nekazariak gogorki zigortuz hasi zuen agintaldia. Iruñeko Ibarreko eta Arakilgo jaunen ordezkariak eta [[Obanosko Infantzoien Biltzarrak|Infantzoien Biltzarreko]] beste buruzagi batzuk hilarazi zituen; Infantzoien Biltzarra handik aurrera ez zen gehiago bildu.<ref name="jurio"/>
[[1360ko hamarkada]] lehorte handiarekin hasi zen, gosetea piztuz. Urte batzuk lehenago, [[1355]]an, Karlos II.ak Frantziara alde egin zuen, eta erabaki zuen txanponek euren balio nominalarekin jarraituko zutela, baina [[zilar]] eta [[urre]] kopurua murriztuz. Honek [[inflazio]]a handitu zuen, eta herritarrak pobretu. Oinarrizko elikagaien prezioa bikoiztu zen 1360 eta 1363 artean, eta tarte horretan berriro ere itzuli zen izurri beltza{{sfn|Monteano|2020|p=62-63}}.
Bestalde, [[Normandia]], Frantzia eta Gaztelako hainbat gerratan ere nahasi zuen Nafarroa, herritarren egoera are gehiago okertuz. Normandiako gerrari eusteko, Nafarroako hainbat eta hainbat oste eraman zituen itsasoz lurralde haietara; han ordea garaitu egin zuten [[1364]]ko [[Cocherelgo gudua]]n. Gaztelako erregetza zela-eta [[Henrike II.a Gaztelakoa|Enrike Trastamarakoak]] eta [[Petri I.a Gaztelakoa|Petri I.a Ankerrak]] izan zituzten gatazketan, honi lagunduko ziola agindu zion, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako lurraldeak eta Errioxako beste zenbait herri itzultzen bazizkion; agintzak ez ziren bete, ordea, Petri [[1369]]an hil baitzen, eta lur haiek bereganatzen saiatu zenean ezer gutxi eta denbora gutxirako lortu zuen. Gerra finantzatu ahal izateko zerga bereziak jarri zitzaizkien nekazariei, baina hauek ezin zituzten ordaindu. Nafarroaren egoera ekonomikoa kinka-larrian zegoen{{sfn|Monteano|2020|p=64-65}}.
Karlos II.ak bakea sinatu zuen Henrike II.a Gaztelakoarekin, eta hori berresteko [[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos premua]] eta [[Leonor Trastamarakoa]] ezkondu ziren. Horren ondoren, alabaina, Karlos Nafarroakoak azpikeriaz jabetu nahi izan zuen [[Logroño]]z; horren ondorioz, Gaztelak Nafarroako Erresuma inbaditu eta Iruñea setiatu zuen; [[1379]]an nafar erregeak [[Brionesko Ituna|Brionesko itun lotsagarria]] sinatu eta garrantzi handiko hiriak eman behar izan zizkion ordainez Gaztelakoari. Garai hartan [[Luis Nafarroakoa (1341-1376)|Luis infantea]] buru zuen nafar gudaroste bat abiatu zen [[Albania]]rantz. Luis infantea, erregearen anaia, Joana Siziliakoa Durazzoko Dukerriko oinordekoarekin ezkondurik zegoen; nafarrak [[Durrës|Durazzo]] hiriaz jabetu ziren [[1375]]ean. Infantea hil zenean, Greziako lurraldeetan zehar jarraitu zuten [[Jerusalemgo San Joan Ordena]]ren buruzagi nagusiaren zerbitzuan.<ref name="jurio"/>
==== Karlos III.a ''Noblea'', Erresuma gainbeheran ====
[[Fitxategi:Karel3_hl.jpg|thumb|Karlos III.a]]
[[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos III.a Noblearen]] erregealdiak ([[1387]]-[[1425]]) funtsezko aldaketak ekarri zituen politikan. Errege bakezale eta eskuzabala izan zen, harreman onak izan zituena beste erregeekin, eta baita bere mendekoekin ere; inguruan kortesano talde bat izan zuen, horietako asko [[Nafarroa Beherea|bortuez bestaldekoak]]. Iruñeko hiru udaletako biztanleak baketu zituen [[1423]]an emandako [[Batasun Pribilegioa]]ren bitartez. Barruti eta handiki titulu berriak sortu zituen, horietako batzuk errege familiako sasi-oinordekoentzat: [[Muruzabal]] eta [[Erroibar]]reko bizkonderriak bere anaiorde Leonel Nafarroakoarentzat ([[1407]]) eta Beltran Ezpeletakoarentzat ([[1408]]), [[Cortes|Cortesko Konderriko]] [[Godofre Nafarroakoa|Godofre sasiko semearentzat]] ([[1412]]), eta [[Leringo Konderria]] [[Joana Nafarroakoa (1382-1413)|Joana]] alabarentzat, hau [[Luis II.a Beaumontekoa|Luis Beaumontekoarekin]] [[1424]]an ezkondu zenean. Goratutako leinu hauetako batzuek garrantzi handiko eginkizunak bete zituzten erreinuaren etorkizun politikoan.<ref name="jurio"/>
Hiri On tituluak ere eman zizkien mendebaldeko mugan zeuden [[Burunda]]-[[Arakil]], [[Aguilar]] eta [[Bortziriak|Bortzirietako]] hainbat herriri. Herritar guztien kaparetasuna aitortzea, zerga salbuespenak izatea eta merkatu eta azokez baliatzeko ahalmena ekarri ohi zuten titulu horiek. Aldi berean, nekazaritzak gainbehera nabarmena izan zuen erregealdian, eta krisialdi demografiko larria ere izan zen gertatu zen. Frantziaren eragina nabarmena izan zen arkitekturan, eskulturan, pinturan eta arte xumeagoetan; aipamen berezia merezi dute [[Iruñeko katedral]]eko [[klaustro]]ak, Karlos Noblea eta Leonor errege-erreginen hilobiak, eta [[Erriberriko Errege Jauregia]]k, Tafallakoarekin batera Errege Noblearen sortze lanik aipagarrienak. Frantziaren eragina beste bide batetik ere iritsi zen, batez ere [[Paris]]ko, [[Tolosa Okzitania|Tolosako]] eta [[Montpellier]]ko unibertsitateetan ikasten aritutako hainbat nafarren bidez, alegia.<ref name="jurio"/>
=== Gerra zibila eta barealdia (1425-1511) ===
{{sakontzeko|Nafarroako Gerra Zibila|Nafarroako konkista}}
[[Fitxategi:Navarra - Guerra Civil (1451-1461) Bearn EU.svg|thumb|[[Nafarroako Gerra Zibila]] (1451-1461)]]
Karlos III.a hil zenean, haren alaba [[Zuria I.a Nafarroakoa|Zuriari]] egokitu zitzaion koroa; Zuria Aragoiko [[Joan II.a Aragoikoa|Joan infantearen]] emaztea eta [[Karlos IV.a Nafarroakoa|Karlos]], [[Zuria II.a Nafarroakoa|Zuria]] eta [[Leonor I.a Nafarroakoa|Leonorren]] ama zen. Joan Aragoikoak, errege ezkontideak, Nafarroa nahasi zuen Gaztelako barne gatazketan; horren ondorioa izan zen [[1430]]ean [[Biasteri]] galtzea. [[1441]]ean, erregina hiltzean, Joanek erregetza ostu zion Karlos premuari, batez ere, [[1447]]an [[Joana Enrikez]]ekin bigarren aldikoz ezkontzean erregetzaren gozamen eskubidea galdu ondoren. Karlos Vianako printzearekin batera Joana Enrikez erregina kide izendatu zutenean, gerra piztu zen Karlosen eskubideen aldeko [[beaumontar]]ren eta tronu usurpatzailearen aldeko [[agaramontar]]ren artean. Borroka hauetako taldeak ez ziren banatu eremu geografikoen arabera. Hala ere, agaramontarrak nagusi izan ziren [[Erribera]]n, [[Lizarra]]n eta [[Erronkari]]n, eta beaumondarrak, aldiz, [[Iruñea]]n eta [[Iruñeko merindadea]]n, [[Erriberri]]n eta [[Leringo Konderria|Leringo Konderriko]] hirietan. Batzuen eta besteen arteko etsaigoak [[XVII. mende]]ra arte iraun zuen.<ref name="jurio"/>
Erasoak hasi zirenean, Vianako printzea garaitu eta preso hartu zuten [[Oibarko gudua]]n ([[1451]]). Hura preso zegoela jaio zen [[Sause]]n haren anaiorde [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando]], gero “Errege Katolikoa” izan zena. Askatu zutenean, Italiara joan zen. [[1460]]an, [[Zaragoza]]ra itzuli zenean, oso abegi ona egin zioten, eta jendearen berotasun horretaz inguraturik hil zen [[1463]]an. Haren arreba Zuria, [[Ortheze]]n atxilotua, hurrengo urtean hil zen pozoituta, erregetzarako oinordekotza [[Gaston IV.a Foixkoa|Gaston Foixkoarekin]] ezkondurik zegoen Leonor printzesari utzirik. Agaramontarrek eta beaumondarrek, noiz batzuek, noiz besteek, lagundu zioten Leonorri, eta Iruñeko apezpiku [[Nikolas Etxabarri]]ren laguntza ere izan zuen, baina hura [[Tafalla]]n hil zuten [[1468]]an [[Piarres Peralta eta Ezpeletakoa|Pierres Peraltakoaren]] gizonek. Joan erregeak heriotzera arte gorde zuen erregetza; orduan Leonorrek hartu zuen kargua: [[1479]]ko urtarrilaren 19an Gorteetan erregin zina egin, eta urte bereko otsailaren 12an hil zen. Anarkian nahasirik eta talde batzuen eta besteen arteko gatazkek ahuldurik eta odolusturik utzi zien erreinua [[Frantzisko I.a Nafarroakoa|Frantzisko]] eta [[Katalina I.a Nafarroakoa|Katalina]] bilobei.<ref name="jurio"/>
[[1486]]an, Katalina [[Joanes Albretekoa]]rekin ezkondu zen eta, Pirinioez iparraldean jarauntsitako lurralde zabalak gorde ahal izateko, [[Luis XI.a Frantziakoa]]rekin bakean egotera beharturik aurkitu zen. Bien bitartean, Aragoi eta Gaztela baturik zeuden [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoen]] ezkontzaren bitartez, eta erresuma txikia [[Fernando II.a Aragoikoa]]ren hedapen asmoen mehatxupean zegoen. Katalina eta Joan saiatu ziren beren herria zuzentzen eta gobernatzen, baina Fernando, bere koinatu [[Luis III.a Beaumontekoa|Luis Beaumontekoaren]] bitartez, barne liskarrak pizten eta konkista militarra prestatzen jarraitu zuen.<ref name="jurio"/> 1507an, Luis Beaumontekoa errege-erreginen aurka altxa zen Vianan eta beste herri hurbil batzuetan; oraingoan, baina, Nafarroako koroak irmo jokatu zuen, errebolta zapalduz. Barne liskargileak baztertuta, ia lau urteko barealdia hasi zen erresuma barnean; ez, ordea, kanpoan.
=== Nafarroaren konkista eta Pirinioez iparraldeko Nafarroa (1512-1789) ===
{{sakontzeko|Nafarroako konkista}}
Nafarrek, [[1512]]ko uztailaren 18an Luis XII.arekin [[1512ko Bloisko ituna|Bloisko Ituna]] sinatuz, neutral jarraitzeko borondate sendoa azaldu zuten. Baina egun horretarako mugan zain zeuden [[Fadrique Álvarez de Toledo|Albako dukearen]] gaztelar gudarosteek eta aragoiarrek eraso egin, eta urte erdia baino lehen, Nafarroako Erresuma menderatu zuten. 1512ko udazkenean bertan, Nafarroako errege-erregina legitimoek kontraerasoa jo zuten; hala ere, porrot egin zuten. [[1515]]ean, Gaztelako Koroari atxiki eta harekin batu zuten. [[1516]]an, berriz oldartu ziren Pirinioez hegoaldera [[Nafarroa Behere]]tik eta ingurutik, [[Biarno]]ko tropak lagun zituztela. Zutabe nagusia, [[Petri II.a (Nafarroako mariskala)|Petri]] [[Nafarroako mariskal]]a buru zuela, [[Erronkari]]ra jaitsi zen, baina gaztelarrek inguratu eta amore eman beste aukerarik ez zuten izan. Mariskala atxilotua izan zen.
Birkonkistarako hurrengo espedizio handia [[1521]]ean gertatu zen. Nafar-gaskoiek, [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike II.a]] buruzagi zutela, aurrerakada handia jo zuten, Gaztelako indarrak sakabanatuta eta politikoki banatuta baitzeuden. Nafarrak beren errege-erreginen alde altxa ziren, baina [[Gaztelako Komunitateen Gerra|komuneroen errebolta]] zapalduta, gaztelarrek indarrez jo zuten atzera. [[Logroño]]tik, Iruñera aurreratu zuten, eta baita mendean hartu ere, [[Noaingo gudua|Noaingo bataila]] erabakigarriaren ondoren.
[[Fitxategi:Polverel Tableau Navarre.png|thumb|eskuinera|''Tableau de la Constitution du Royaume de Navarre'', 1789.an [[Nafarroa Behereko Gorteak|Nafarroako Erresumako Estatu Orokorren]] aginduz argitaratua eta Parisen [[Étienne Polverel]] erresumako sindikoak defendatutakoa.]]Hurrengo kontraerasoa [[1522]]ko udazkenean eman zuen errege nafarrak, eta Nafarroa Garaiko iparraldearen eta [[Hondarribia]]ren kontrola hartu zuen. Aldi berean, Henrike II.ak Nafarroako Gorteak deitu zituen [[Donapaleu]]n. Nafar legitimistek gogor egin zieten espainiarrei [[Amaiurko gazteluaren setioa|Amaiurko gazteluan]], baina amore eman behar izan zuten. Harrezkero, Hondarribia setiatuak bakarrik iraun zuen nafarrek eta frantsesek kontrolatuta; [[1524]]ko apirilera arte defendatu zuten hiribildua. [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos V.ak]] [[Nafar subiranisten barkamena (1522-1524)|barkamen partzialak eman zituen]] nafar eliteak otzandu eta espainiar ordena inperial berrian txertatzeko.
1589az geroztik, Nafarroako [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike III]].a Frantziako Henrike IV.a bihurtu zen, eta bi erresumok lotura pertsonal bitartez elkartu zituen. Harrezkero, erregeek jarraiki "Frantzia eta Nafarroako Errege" titulua eraman zuten. Hala ere erresuma biak ez zituzten uztartu 1620ko urriaren 20an [[Luis XIII.a Frantziakoa|Luis II]].ak aldebakarrez "Frantziako koroari Nafarroa, [[Bearnoko Bizkonderria|Bearno]], [[Andorra]] eta Donezanen batze agiria"<ref>{{fr}} Pierre Tucoo-Chala [https://books.google.es/books?id=TjmNDwAAQBAJ&dq=La+Vicomt%C3%A9+de+B%C3%A9arn+et+le+probl%C3%A8me+de+sa+souverainet%C3%A9&hl= «La Vicomté de Béarn et le problème de sa souveraineté: (des origines à 1620)»], Editions des Régionalismes, Cressé, 198-200 orrialdeak, 2019</ref> plazaratu zuen arte. Aldiz, Nafarroako Estatu Orokorrek ez zuten bi erresumen batasuna onetsi erreinuko funtsezko legeei buruzko erabakiak aurretik Nafarroako Estatu Orokorren ezinbesteko onarpen ofiziala izan behar zutela argudiatuz<ref>{{fr}} Manex Goyhenetche [https://books.google.es/books?hl=es&id=-B1pAAAAMAAJ&dq=Histoire+g%C3%A9n%C3%A9rale+du+Pays+Basque+%28Tome+II%29%3A+%C3%A9volution+politique+et+institutionnelle+du+XVIe+au+XVIIIe+si%C3%A8cle&focus=searchwithinvolume&q=1620 «Histoire générale du Pays Basque (Tome II): évolution politique et institutionnelle du XVIe au XVIIIe siècle»], Elkarlanean, Donostia, 181. orrialdea, 1999</ref>. Hala eta guztiz ere, Nafarroako Erresumako foruak, instituzioak, moneta eta erregeen subiranotasuna eraginkor izaten jarraitu zuten<ref>{{fr}} [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5828144g/f3.itemid= «Tableau de la constitution du royaume de Navarre, et de ses rapports avec la France ; imprimé par ordre des États-généraux de Navarre»], Paris, LXXVIII orrialdea, 1789</ref>.
1700.ean [[Espainia]]n piztutako [[Espainiako Ondorengotza Gerra|Ondorengotza Gerraren]] ondorioz Nafarroa eta Frantziako [[Luis XIV.a Borboikoa|Luis III.aren (Frantziako XIV.aren)]] erregearen biloba, [[Filipe V.a Espainiakoa|Felipe Anjouseko dukea]], [[Borboi etxea]]ren lehenbiziko Espainiako erregea bilakatu zen.
1789tik aurrera, [[Frantziako Iraultza]]k Nafarroako [[Luis XVI.a Borboikoa|Luis V.aren (Frantziako XVI.aren)]] monarkia menperatu eta 1790eko martxoaren 4an iraultzaileek Nafarroa [[Pirinio Atlantikoak|Pirinio Apalak]] izeneko departamenduan barneratu zuten, haren erresuma estatusa ezeztatuz<ref>{{fr}} [https://archive.org/details/lettrespatentesd00fran_13/page/n2/mode/2up «Lettres-patentes du Roi sur décrets de l'Assemblée nationale des 15 janvier, 16 et 26 février 1790, qui ordonnent la division de la France en quatre-vingt-trois départements»], Paris, 12. orrialdea, 1790eko martxoaren 4a</ref>.
== Nafarroako Erresumako erakundeen egituraketa ==
=== Nafarroako Erresumako erakundeak Erdi Aroan ===
[[Erdi Aro]]ko instituzio molde [[feudal]]ak nagusitu ziren Nafarroan beste euskal herrialdeetan ez bezala. Berezitasun handiak zituzten, ordea, Nafarroako instituzioek, beste erresuma feudal askoren aldera. Erregeak edo erreginak Foruari zin egin behar zion aldez aurretik, nafarren eskubideak errespetatuko zituelako berme gisa. Erregeaz gainera, [[Nafarroako Gorteak]] ziren instituzio nagusia. Politika eta gizarte arazoez arduratzen ziren Gorteak batez ere, eta bertara biltzen ziren hiru estatuak (beso dio Nafarroako terminologiak):<ref name="nafarroa">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c04345/eu_n_0068/n0068.html | izenburua= Nafarroa |sartze-data=2020-1-24 |argitaletxea= Lur Hiztegi Entziklopedikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref>
* aitonen semeak edo goi nobleak, lehen estatua;
* elizako hierarkiaren ordezkariak, bigarren estatua,
* burgesak eta laborari askeak, hirugarren estatua, hirietako biztanle nafarren eta frankoen ordezkariak nagusiki.
[[Kapare]]en edo behe mailako aitoren semeen ordezkariak, nobleen eta, baita ere, hirugarren estatuko burgesen artean egoten ziren. Hiru estatu hauetatik kanpora zeuden laborari [[petxa|petxeroak]], eta ordenamendu hartatik bereiz zeuden mairuak eta juduak. Hamabi ziren Iruñeko Erresumaren hasieran aitoren semeen ordezkariak, antzinateko hamabi klanen ordezkariak, baina [[IX. mende]]tik aurrera sarrera egin zitzaien zaldun militarrei ere. Nolanahi ere, [[XIV. mende]]ra arte ez ziren erabat finkatu Nafarroako Gorteak.<ref name="nafarroa"/>
Hiri bakoitzak, eta zenbaitetan hiri bakar bateko auzoek (Iruñean adibidez), bere alkatea zuen eta haren mendeko zinegotzi eta [[Almiradio|almiranteak]]. Administrazio eta justizia alorreko aginpide maila zuten alkateek. Hirietatik kanpo, ibarrak osatzen zituzten herri txikiek eta etxeek, eta batzarretara biltzen ziren etxeko nagusi guztiak beren kargudunak aukeratzeko. [[Nafarroako Errege Kontseilua]] zen instituzio gorena administrazio eta justizia mailan. Errege Gortea zen justizia egiteko zuzeneko instituzioa Nafarroa osoan; alkateek, notarioek, fiskalak eta Gorteko funtzionarioek osatzen zuten.<ref name="nafarroa" />
Nafarroako lurraldea [[merindade]]etan banatu zen, sei guztira. [[Merio]]ak errege gizonak ziren eta zergak biltzeaz, administrazio mailako zereginez eta gaizkileen errepresioaz arduratzen ziren. [[Baile]]ak, probestuak eta almiranteak zituen agindupeko merioak bere egitekoak egiteko. [[1364]]. urtean sortu zen [[Nafarroako Kontuen Ganbera|Kontuen Ganbera]], Nafarroako Erresumako ogasun instituzio nagusia. Politika fiskalaz eta zergen jasotzeaz arduratzen zen eta kontu-hartzaile bana zuen merindadeetan.<ref name="nafarroa" />
=== Nafarroako Erresumaren egituraketa instituzionala Aro Modernoan ===
==== Gorteen jarraipena ====
Gaztelaren menpeko Nafarroa Garaian, [[Nafarroako Gorteak|Gorteek]] funtzionatzen jarraitu zuten, eta erresuma titulua ere gorde zuen lurraldeak, betiere monarka Gaztela edo Espainiakoa izango zelako derrigortasunarekin.
[[Erdi Aro|Erdi Aroko]] konposizioa bere esentzian mantenduz, [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando Katolikoak]] eta bere ondorengoek Gorteen hiru estamentuak nabarmen birmoldatzeari ekin zioten. Elizako estamentua murriztu egin zen [[Iruñeko kalonje|Iruñeko kalonjeak]] eta atzerriko prelatuak desagertu zirenean ([[Calahorra]], [[Tarazona]], [[Baiona]] eta [[Akize|Akizeko]] gotzainak; eta [[Montearagón|Montearagongo]] abadea): kontrola ere estutu zuen Gaztelak horrela. Elizako kideen kopuruaren murrizketa hein batean orekatuta geratu zen [[Nafarroako Bikario Nagusia|Nafarroako Bikario Nagusiaren]] presentzia handiagoarekin, [[Marcilla|Marcillako]] administratzailearen ondorengo integrazioarekin (1626)<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Gran Enciclopedia de Navarra {{!}} CORTES|url=http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=7465|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.
Unibertsitateen estamentua ere aldatu egin zen zenbait hiribilduren gehikuntzaren ondorioz: 1513 eta 1572 artean [[Urrotz]], [[Doneztebe]], [[Etxarri Aranatz]], [[Lesaka]], [[Zuñiga]], [[Valtierra]], [[Esprontzeda]], [[Atarrabia]], [[Lakuntza]], [[Oibar]] eta [[Cascante]] sartu ziren. [[Cintruénigo|Cintruenigok]] 1572an egin zuen lehen aldiz, [[Arguedas|Arguedasek]] 1608an, [[Etxalar|Etxalarrek]] 1630ean eta [[Milagro|Milagrok]] 1687an. Guztira 38 unibertsitate [[Los Arcos|Los Arcosen]] sarrera kontatzen bada, 1753an Nafarroara itzuli ondoren. Guztiaren, lurralde ordezkapena mugatua zen, eta hala geratu zen agerian 1565ean, eskaera egin zutenean Iruñea, Lizarra eta Zangozako merindadeetako ibar bakoitzak eserlekua izateko Gorteetan. Estamentu honetarako ordezkari edo prokuradoreak, oro har, kontzeju irekietan hautatzen zituzten, edo herri handieagoetan errejimentuak izendatzen zituzten (Zangozan, adibidez, 1642 arte, gobernu-ofizioetan egondakoek zuten hautatzekom eskubideak). Nahiz eta prokuradore bat baino gehiago bidali herri bakoitzak (inoiz sei lagun ere) hiribildu edo hiri bakoitzak boto bakarra zuen<ref name=":2" />.
Estamentu militar edo noblean, Gaztelako erregeek kontrola indartu zuten halaber. Gorteetan eta botere egituretan, [[Noblezia|nobleziaren]] pribilejio eta botereak garrantzia izaten jarraitu zuen, eta bereziki [[Oinetxe jauregi|oinetxe jauregien]] instituzioa handitu zen kopuruan. Orube edo oinetxe jakin bati lotutako titulu hau, jada finkatua Erresuma independentearen garaian, segitu zuen hazten, Gaztelako Koroari dirua ordainduz lortzen zelarik titulua<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Juan José|abizena=Martinena Ruiz|urtea=2009|izenburua=Palacios Cabo de Armería, una peculiaridad de Navarra|argitaletxea=Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro, Universidad de Navarra.|orrialdeak=47-75|hizkuntza=es|url=http://dadun.unav.edu/bitstream/10171/38477/1/02.%20J.J.%20Martinena.pdf|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.
==== Oinetxe jauregien jarraipena ====
[[Fitxategi:Palacio de los Bobadilla (Cascante) 01.jpg|thumb|[[Bobadilla jauregia]], Cascanten, Nafarroako oinetxe jauregietako bat.]]
[[Oinetxe jauregi|Oinetxe jauregien]] jabeek pribilegioak zituzten, bai ohorezkoak, bai [[Zerga|fiskalak]], eta beste onura ugari ere bai, esate baterako [[Nafarroako Gorteak|Gorteetan]] eserlekua, baina ez hau ez zelarik jabetza pertsonala, baizik eta jauregi edo jabetzari lotua<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Gran Enciclopedia de Navarra {{!}} CABO DE LINAJE|url=http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=6104|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.
1500. urte inguruan 119 oinetxe jauregi zeuden, horietarik 26 [[Bortuez bestaldeko merindadea|Bortuez bestaldeko merindadean]]. Foru instituzioak eta Gorteak [[Foruen amaiera Hego Euskal Herrian|19. mendean desagertu]] aurretik, bikoiztua zegoen kopurua Nafarroa Garaian, non eta Nafarroa Beherean instituzioak esanahia askoz lehenago galdua zuen. 1799. urteko datuak azaltzen du parentesi artean orduan zenbatutako [[jauregi]] kopuru osoak, horietarik batzuk bakarrik zutelarik oinetxe jauregi kalitatea<ref name=":0" />.
<center>
{| class="wikitable col1izq col2der col3der col4der col5der"
|+Oinetxe jauregien kopurua<ref name=":0" />
!Merindadea
!1500
!1637
!1723
!1799
|-
|''Iruñea''
|50
|72
|70
|83 (128)
|-
|''Zangoza''
|40
|72
|46
|58 (79)
|-
|''Lizarra''
|15
|33
|24
|31 (46)
|-
|''Erriberri''
|10
|16
|14
|14 (23)
|-
|''Tutera''
|4
|4
| --
|6 (9)
|-
|''Bortuez bestaldekoa''
|31
|
|
|
|-
|'''Guztira'''
|'''119'''
|'''197'''
|'''154'''
|'''192 (285)'''
|}
</center>
== Nafarroako Erresumako hizkuntzak Erdi Aroan ==
[[Fitxategi:Euskal_Herriko_hizkuntzak_eta_gutxiengo_erlijiosoak_Behe_Erdi_Aroan_(XIII).png|thumb|221x221px|Nafarroako hizkuntzak eta gutxiengo erlijiosoak XIII. mendean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kondaira|hizkuntza=eu-ES|url=http://www.kondaira.eus/index.php/kondaira/historiaMateriala/mapak|sartze-data=2017-11-21}}</ref>]]Erdi Aroan erabiltzen ziren hizkuntzei dagokionez, euskara izan zen hedatuena. Biztanle gehienek euskaraz hitz egiten zuten, Iruñeko Elizbarrutian batez ere; nekazarien artean, hiriburukoak barne, ez zen besterik hitz egiten. Elebitasuna edo ele aniztasuna handikien, burgesen eta elizgizonen gauza izan zen, nahiz eta herritarrekin ama hizkuntza erabili, [[Rodrigo Semenez Arradakoa]] artzapezpikuak edota [[Luis II.a Beaumontekoa|Luis Beaumontekoa, Leringo kondeak]] berak euskaraz hitz egiten baitzuten.<ref name="jurio"/>
Baina euskara idazkerarik gabeko hizkuntza zenez, agiri ofizialetan hizkuntza “landuak” ([[latin]]a, [[arabiera]], [[hebreera]]) erabili ziren, Pirinioez bestaldeko hiritarrak zituzten hirietan [[okzitaniera]], eta [[Leire]], [[Aragoi (ibaia)|Aragoi ibai]] eta [[Erribera]]<nowiki/>n, berriz, [[nafar-aragoiera]] zen hizkuntza nagusia. Erdi Aroaren bukaeratik, [[gaztelera]]k hartu zuen horien guztien lekua.<ref name="jurio"/> XV. mendetik, buhame edo ijitoak aipatzen dira Nafarroan, Euskal Herriko beste hainbat bazterretan bezala. [[Erromani|Buhameek]] euskarazko hizkuntza eskuratu zuten, baina beren hizkuntzarekin nahastu eta [[erromintxel]]a sortu zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Erromintxela, euskal ijitoen hizkera|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/1913/erromintxela-euskal-ijitoen-hizkera|aldizkaria=Argia|sartze-data=2020-10-24}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Peio J|abizena=Monteano|urtea=2020|izenburua=Un enemigo mortal e invisible. Los navarros en la Era de la Peste (1348-1723)|argitaletxea=Pamiela|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=9788491721826|hizkuntza=es|url=https://www.pamiela.com/index.php/colecciones/castellano/ensayo/ensayo-y-testimonio/un-enemigo-mortal-e-invisible-detail|aldizkaria=|sartze-data=2020-12-29}}
* Bartolomé Herranz, Carlos.(1988) "Fuentes para el estudio de la Hacienda Real de Navarra, 1513-1700". ''Príncipe de Viana''. Anejo, ISSN 1137-7054, 9. zk., (Ejemplar dedicado a: Primer Congreso General de Historia de Navarra. Comunicaciones: Historia Moderna y génesis de la Navarra contemporánea, 1986, Iruñea), 61-70 or.
== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako erregeen zerrenda]]
* [[Nafarroa Garaia]]
* [[Nafarroa Beherea]]
* [[Nafarroako Erresumako kronologia|Nafarroako erresumako kronologia]]
* [[Nafarroako Erresumako Gortearen ofizioak]]
* [[Hego Euskal Herriko foruak]]
== Kanpo estekak ==
* Aita Moret [https://archive.org/details/bub_gb_8XcB_gsMKpYC/page/n14 ''Annales del Reyno de Navarra''], archive.org
{{atari|Nafarroa|Nafarroa}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Nafarroako Erresuma| ]]
[[Kategoria:Desagertutako erresumak]]
i27ifs8gc1lphky2jhabpkygxfy0gxd
Iruñeko Erresuma
0
21770
10022025
9975960
2025-01-03T19:24:04Z
Ander Aguirre Robles
149862
pare bat gauza aldatu ditut, hauetako bat duela hilabete batzuk zabaldu nuen eztabaida batean aipatu nuen. Alde batetik erresumaren kronologia, lehen 824-1158ra zegoen jarrita, orain 1162ra zuzendu dut, Antso VI.ak Rex Navarre titulua erabiltzen hasi zen urtea. Bestalde armarria kendu dut, armarri hau Antso VII.aren garaian erabiltzen hasi zen, heldu zaigun lehen adibidea 1194koa da beraz orri honetan agertzen zena guztiz asmatutakoa da + ezker abertzaleak asmatutako bandera kendu dut.
10022025
wikitext
text/x-wiki
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena=Iruñeko Erresuma
| izena bertako hizkuntzan=
| hasiera urtea=[[824]]
| amaiera urtea=[[1162]]
| gobernua=[[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Erregea]]
| nongo=Iruñeko Erresumako
| mapa=Reparto del reino de Navarra tras la muerte de Sancho IV El de Peñalén-eu.svg
| mapa testua=
| gert1=Sorrera
| gert2=Desagerpena
| gert1 data=[[824]]
| gert2 data=[[1158]]
| a1=
| a1 bandera=
| o1=[[Nafarroako Erresuma]]
| o1 bandera=Arrano_Beltza_flag.svg
| hiriburua=[[Iruñea]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Euskara]], [[latin]] eta [[nafar-aragoiera]]
| eremua=
| biztanleria=
| dirua=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}
[[Fitxategi:Ikusgela-Iruñeko_Erresuma.webm|start=0|thumbtime=94|thumb|{{ikusgela}}'''Iruñeko Erresumaren''' historia laburtzen duen bideoa.]]
'''Iruñeko Erresuma''', orobat '''Iruñea-Naiarako Erresuma''' izenaz ezaguna,<ref>''Annales Regni Francorum'' {{lang|la|''navarri''}} eta {{lang|la|''pampiloneneses''}} bereziten dute (Collins 1985:166)</ref> [[Antzinako Erroma|erromatarren]] garaian [[Pirinioak|Mendebaldeko Pirinioetako]] {{lang|la|''civites''}} nagusia izana zen [[Pompaelo]] inguruan [[Goi Erdi Aroa]]n sortutako aginte sistema izan zen, gero [[X. mendea]]n [[Nafarroako Erresuma]] eratuko zuena. [[824]]. urtean sortu zuten [[Banu Qasi]] [[tutera]]rren eta [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko diozesiren]] laguntzari esker,<ref name="Collins">{{es}} [[Roger Collins]], ''Los vascos'', Alianza Editorial, 1985. {{ISBN|84-206-2592-2}} .166. orr.</ref> [[Eneko Arista]] lehenengo erregea izanik.
[[Roger Collins]] historialariak dio, agiri garaikideak urriak izanik, erregeen izenak eta kopurua zein bere lurraldeetako eremua eta indarra zehaztea zaila dela.
== Historia ==
Iruñeko Erresuma [[baskoi]]en lurraldeetan sortu zen, [[Antzinako Erroma|erromatarren]] aurreko tribua. Mendebaldeko Pirinioak lurralde estrategikoa zen, [[Pirinioak]] igarotzeko toki aproposa baitzen, Ekialdeko Pirinioekin batera.
[[Karolingiar leinua|Karolingiar]] inperioak behin baino gehiagotan erakutsi zuen lurraldeaz jabetzeko nahia, baina ez dago batere argi eragina zenbaterainokoa izan zen, [[Iruñea]]n ere ez, garaiko hiri handiena zena. Ezaguna da [[778]]ko [[abuztuaren 15]]ean gertatutakoa, [[Karlomagno]]k Iruñeko harresiak eraitsi ondoren, euskal tribuek armadaren atzealdea ezdeustu zuten [[Orreagako gudua (778)|Orreagako guduan]].
[[806]] eta [[812]] urteetan, badirudi Iruñea [[frankoak|frankoen]] menpean zegoela, eta [[Hispaniako Marka|Hispaniako marka]] osatzen zuten [[konderri]]etako bat zela. Hala ere, enperadore frankoek ezin zuten inperioz haraindiko lurraldeak behar bezala zaindu, etxean zuten arazoak zirela-eta. Horrela, apurka-apurka eskualdea inperioaren eraginetik ateratzen joan zen eta bertako dinastia indartzen. [[824]]. urtean, [[Eneko Arista]] buruzagia bertako errege izendatua izan zen, Iruñeko errege-erreginen aitzindari.
Oinordekoa [[Gartzia Enekoitz]] (851-882) izan zuen<ref>Barrau-Dihigo, Lucien. ''"Les origines du royaume de Navarre d'apres une théorie récente"''. ''Revue Hispanique''. 7: 141-222. orr. (1900)</ref>. Honek [[Kordobako emirerria]]k preso izan zituen urte asko eta litekeena da [[Ximeno leinua|Ximeno leinuko]] [[Gartzia Ximenitz]] erregeorde edo erregekidea izatea.<ref>Lakarra de Miguel, José María. ''"Textos navarros del Códice de Roda"''. ''Estudios de Edad Media de la Corona de Aragon''. 1:194-283 (1945).</ref>
[[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoa]] eta [[Aragoiko konderria|Aragoi]] eta [[Pallars Jussà]]ko kondeek antolaturiko [[905eko Iruñeko estatu kolpea|905eko estatu kolpearen]] ondorioz [[Orti I.a Gartzeitz]] (882-905), [[Arista etxea|Arista leinuko]] azken erregea, tronuari uko egitera behartu zuten, [[Antso I.a Gartzeitz]]en (905-925) alde.<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''Lo viejo y lo nuevo sobre el origen del Reino de Pamplona''. Al-Andalus. ([[1954]])</ref> Aritzatarra, monje bihurtuta, [[Leire|Leireko monasterioan]] hil zen. Antso, berriz, bere buruarentzat "Iruñeko errege" titulua hartu zuen lehendabizikoa izan zen.
[[Fitxategi:Navarra-10-11-cc-ru.png|thumb|ezkerrera|[[X. mendea|X.]] eta [[XI. mendea|XI. mendeetako]] zabalkuntzak]]
[[Ximeno leinua]]k erabat aldatu zuen erresuma berriko aliantzak, [[Banu Qasi]]tarrak baztertuz eta inguruko erresuma [[kristautasun|kristauekin]] batera lan eginez. [[Antso I.a Gartzeitz]]ek, [[Ordoño II.a Leongoa]]ren laguntzaz, [[Naiara]] konkistatu,<ref>Rodríguez Fernández, Justiniano ([[1997]]): ''Reyes de León (I). García I, Ordoño II, Fruela II y Alfonso IV'' [[Burgos]]: La Olmeda. {{ISBN|84-920046-8-1}}</ref> eta [[924]]an haren seme [[Gartzia II.a Santxitz|Gartzia Santxitzek]] (925 - 970) lurralde berriak jendeztatu zituen, han zeuden monasterioei esker. Honek [[Andregoto Galindez]] [[Aragoiko konderria|Aragoiko kondesa]] ezkondu zuenez, bere semeak konderria ere izango zuen.<ref>[https://web.archive.org/web/20120216105727/http://www.covadonga.narod.ru/Navarra.html www.covadonga.narod.ru: Наварра]</ref>
Hala ere, bere posizioa ez zen guztiz segurua eta [[Antso II.a Gartzeitz|Antso «Abarka»]] (970 - 994) eta bere oinordekoa zen [[Gartzia III.a Santxitz|Gartzia III.a Santxitz ''Ikaratia'']] [[Almanzor]]rek garaituak izan ziren,<ref>Pérez de Urbel, Justo. "Los Primeros Siglos de la Reconquista, (Años 711-1038)", ''España Christiana: Comienzo de la Reconquista (711-1038)'' aldizkarian. [[Madril]]: Espasa Calpe, [[1964]].</ref> eta [[Kordobako Kalifa-herria]]ri zergak ordaindu behar zuten.
[[Fitxategi:Nafarroako erresuma Antso III.aren heriotzaren unean 1035 - 1b bertsioa.svg|alt=Iruñeko erresumako egoera Antso III.a Garzeitz Nagusiaren heriotzaren garaian|thumb|283x283px|Iruñeko erresumako egoera Antso III.a Garzeitz Nagusiaren heriotzaren garaian.<ref>Auñamendi: ''Enciclopedia general Ilustrada del País Vasco'' eta Urzainqui, Tomás eta Olaizola, J.M. (1997): ''La Navarra Marítima''. Iruñea: Pamiela. ISBN: 84-7681-284-1. online ikusteko: [http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/artikuluak/artikulua.php?id=eu&ar=126968&ep=100527#100527 Antso Gartzeitz III.a Nagusia]. Auñamendi Eusko Entziklopedia. Bernardo Estornés Lasa funtsa.</ref>]]
[[Antso III.a Gartzeitz|Antso III.a Gartzeitz Nagusia]] (1004-1035) [[Euskal Herri]] osoa batu zuen lehena izan zen, [[Arabiar mundua|arabiar]] kronistek "Euskaldunen Jauna", "Rex Íberícus" eta "Rex Navarrae Híspaníarum" deitua.<ref>P. German de Iruña, [http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/riev/26655660.pdf "Discutibles interpretaciones de la moneda de Sancho el Mayor"]{{Apurtutako esteka|date=iraila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Euskal Herriarena ez ezik, inguruko lurraldeetako jauna ere bazen, eta bere Erresuma [[Astorga]]tik [[Ribagortzako konderria|Ribagotzaraino]] iristen zen.<ref name=besga>{{erreferentzia |egilea = Armando Besga Marroquín |izenburua = Sancho III el Mayor. Un rey pamplonés e hispano |argitaletxea = [[Deustuko Unibertsitatea]] |aipua = Por el Norte, la frontera del reino pamplonés está clara, los Pirineos (caso de haberse extendido la autoridad de los reyes navarros hasta el Baztán, lo que es lo más probable, pero que no se puede acreditar hasta el 1066), y no se modificó. No es cierto, pese a todas las veces que se ha dicho, que Sancho III lograra el dominio de Gascuña (la única Vasconia de entonces, es decir, el territorio entre los Pirineos y el Garona, en el que la población que podemos considerar vasca por su lengua sólo era una minoría). El rey navarro únicamente pretendió suceder en 1032 al duque de Gascuña Sancho Guillermo, muerto sin descendencia, lo que bastó para que en algunos documentos se le cite reinando en Gascuña. Pero la verdad es que la herencia recayó en Eudes.}}</ref> [[1023]]. urtean Antso III.a Nagusiak [[Lapurdi]]ko bizkonderria sortu zuen bere lehengusu [[Lupo Antso]]rentzat eta berau [[Baiona]]n finkatu zen. [[Zuberoa]], [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Gilen I.a Indartsua]] bizkondearen esku utzi zuen eta [[Baigorri]]ko bizkonderria sortu zuen ([[1033]]); ekintza horiek, sistema feudalaren barnean kokatu behar badira ere, euskal batasunerako ondorio erabakigarriak ekarriko zituzten. [[1032]]an [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Antso Gilen Gaskoniakoa]] hil zenean, saiatu zuen [[Garona]]raino heldu baina ezin<ref>[http://www.euskomedia.org/aunamendi/126968/100527?idi=es#100527 Auñamendi ({{ISBN|84-7025-147-3}})]</ref>. Hala ere, [[Ipar Euskal Herria|Ipar Euskal Herriko]] lurraldeetako estatus juridikoa ez da ondo ezaguna gaur egun eta badaude historialari batzuk teoriaren aurka daudenak<ref>{{erreferentzia |egilea= [[Gonzalo Martínez Diez]] |izenburua = "Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus" |data = 2007 |argitaletxea = [[Madril]]: Marcial Pons |orrialdea = 114 |isbn = 978-84-96467-47-7}}</ref><ref>{{erreferentzia |egilea= [[José María Lakarra|Lakarra de Miguel, José María]] |izenburua = Historia política del reino de Navarra |data = 1972
|argitaletxea = [[Iruñea]]: [[Nafarroako Kutxa|Nafarroako Aurrezki Kutxa]] |orrialdea = 202 |aipua = Pero debo confesar que para esta teoría tan bien forjada, no encuentro ninguna base documental. Si bien los nombres de los primeros vizcondes de Labourd pueden ser tenidos por navarros, no está comprobado su entronque con ninguna familia conocida de "seniores" navarros; ni en los documentos de Pamplona se cita nunca el vizcondado de Labourd o de Bayona, ni en los documenaos de estas tierras se hace ninguna alusión a las "tenencias" o gobiernos que pudieran tener sus vizcondes en el reino de Pamplona. En resumen, ni hay pruebas de que Sancho el Mayor apoyara militarmente al duque de Gascuña contra el conde de Tolosa, ni que luego le despojara del vizcondado de Labourd para entregárselo a su mayordomo, ni de que en vida de Sancho Guillermo realizara el menor acto de hostilidad contra él ni se atribuyera autoridad alguna sobre el ducado de Gascuña. Las relaciones entre ambos debieron ser de amistad, más estrecha que con el conde de Barcelona, dados los antecedentes y los lazos de parentesco que les unían.}}</ref>.
{{Euskal Herriko historia aurkibidea}}
[[1035]]ean hil zenean<ref>Martín Duque, Ángel J. ([[2007]]). ''"Sancho III el Mayor de Pamplona, el rey y su reino (1004–1035)"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Gobernua]]. {{ISBN|978-84-235-2952-0}}</ref>, euskal [[foru zuzenbide]]an ohiturazkoa legez, erresuma banatu zuen:
* [[Gartzia IV.a Santxitz]] oinordekoak [[tronkaleko ondasun]]a, hau da, arbasoetatik jasotakoa, jarauntsi zuen, hau da Iruñeko Erresuma. Gainera, [[Aragoi]] eta [[Gaztela]]n lurralde batzuk ere jaso zituen;
* [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa|Fernandok]] [[Gaztelako konderria]] jarauntsi zuen;
* [[Ramiro I.a Aragoikoa|Ramirok]] [[Aragoiko konderria]] eta [[Nafarroa]]n jaurerri batzuk hartu zituen<ref>Juanto Jiménez, Consuelo ([[2004]]). ''"Sancho III de Pamplona. Integración territorial de Aragón y Castilla en el Reino de Pamplona"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Unibertsitate Publikoa]]. {{ISBN|84-9769-082-6}}.</ref>; eta,
* [[Gonzalo I.a Ribagortzakoa|Gonzalo]] [[Sobrarbe]] eta [[Ribagortzako konderria|Ribagortzako konde]] bihurtu zen.
Laster hasi ziren tirabirak anaien artean eta [[Gartzia III.a Santxitz Naiarakoa|Gartzia Santxitz "Naiarakoa"]] (1035-1054) [[Atapuercako gudua]]n [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa|Fernando]] anaiak hilda izan zen<ref>Martínez Diez, Gonzalo ([[2004]]). ''"El Condado de Castilla"''. [[Valladolid]]: Gaztela-Leongo Junta. {{ISBN|84-8718-275-8}}</ref>.
Oinordekoa [[Antso IV.a Gartzeitz|Antso «Noblea»]] (1054 - 1076) izan zuen. Aitak jasandako arazo berak izan zituen Antsok. [[1067]]an [[Antso II.a Gaztelakoa]]ren politika hedagarriak [[Hiru Antsoen Guda]] zeritzona eragin zuen<ref>Constable, Olivie Remie (argitaratua). ''"Concerning King Sancho I of Aragon and His Deeds"''. Lynn H. Nelson. ''"Medieval Iberia: Readings from Christian, Muslim, and Jewish Sources"''. [[Pittsburgh|Pittsburg]]: University of Pennsylvania Press, [[1997]]. {{ISBN|0 812 215 699}}</ref>. Gudan, [[Antso II.a Gaztelakoa]]k eta [[Antso V.a Ramiritz|Antso]] [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondeak]] nafarra mendean hartu zuten.
[[Fitxategi:Reino de Navarra - La union con Aragón.svg|thumb|ezkerrera|Iruñeko Erresuma [[Aragoiko konderria]]rekin batera]]
[[1076]]ko [[ekainaren 4]]an, [[Funes]]eko Peñalen auzoan ehizaldian zegoela, bere anaien azpijokoen ondorioz Erramun anaiak amildegitik bota zuen erregea. Bere hilketaren ondorioz, [[Alfontso VI.a Gaztelakoa]]k [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] okupatu zuen eta [[Antso V.a Ramiritz|Antso Ramiritz]] [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondea]] Iruñea eta Naiarako errege (1076-1094) bihurtu zen<ref>Ana Isabel Lapeña Paúl, ''"Sancho Ramírez, rey de Aragón (¿1064?–1094) y rey de Navarra (1076–1094)"'', [[Gijón|Xixon]]: Trea, [[2004]]. {{ISBN|84-9704-123-2}}</ref>. Horrela [[XII. mendea|XII. mendeko]] antolaketa politikoa eta hiru belaunaldiz Iruñeko Erresuma [[Aragoiko Erresuma]]rekin bat egin zuen.
Hurrengoa [[Petri I.a Santxitz|Petri I.a Nafarroakoa]] (1094 - 1104) izan zen. [[Aragoi]] aldean bere lurraldeak zabaldu zituen [[Huesca]], [[Barbastro]] eta [[Sariñena]] konkistatuz<ref name="Ubieto">Ubieto Arteta, Antonio, [http://www.derechoaragones.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1457&forma=&presentacion=pagina&forma=&posicion=220&accion_ir=Ir ''"Creación y desarrollo de la Corona de Aragón"''], [[Zaragoza]]: Anubar, [[1987]]. {{ISBN|84-7013-227-X}}.</ref>.
[[Aragoiko Erresuma|Aragoiekin]] batera zuen azken erregea [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso ''Borrokalaria'']] (1104 – 1134). Hau borrokalari sutsua omen zen bere lurraldeak bikoiztu egin zituelako, batez ere [[1118]]an [[Zaragoza]] konkistatu zuelako<ref>Lakarra de Miguel, José María, ''"Alfonso el Batallador"'', [[Zaragoza]], Guara, [[1978]]. {{ISBN|84-85303-05-9}}.</ref>. Bere kanpainetan [[Kordoba]], [[Granada (argipena)|Granada]] edo [[Valentzia]]ko ateak jo zituen<ref name="Ubieto"/>. [[Urraka Gaztelakoa]] emakumea zuenez, [[Gaztelako Erresuma|Gaztela]] eta [[Leongo Erresuma|Leongo erresumetan]] erregeordea ere izan zen. Hala ere, hil zenean, eta polemika sortuz, [[ordena militar]]rei utzi zien bere erresuma. Nobleziak onartu ez eta nafarrek [[Gartzia V.a Ramiritz|Gartzia Ramiritz «Berrezarlea»]] (1134-1150) aukeratu zuten errege<ref>Lourie, Elena. "[http://links.jstor.org/sici?sici=0038-7134%28197510%2950%3A4%3C635%3ATWOAI%22%3E2.0.CO%3B2-G ''"The Will of Alfonso I, 'El Batallador,' King of Aragon and Navarre: A Reassessment]"'' ''Speculum'', 50. Liburukia, 4. zbk ([[1975]]eko urria), 635–651. orr.</ref>.
Honek ez zen [[Egoitza Santua|Aulki Santuaren]] gustukoa eta erregea deitzeko ''Dux Pampilonensium'' edo ''Dux Navarrorum'' esamoldeak erabili zituen. Gainera [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]] enperadoreak [[basailu]]tzat hartu zituen bai Gartzia bai [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso «Jakituna»]] (1150 - 1194) bere semea<ref>Grassotti, H. ([[1964]]) ''"Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII."'' Vianako Printze Erakundea. 94–95. orr.</ref>. [[1157]]an enperadorea hil eta Antsok bere menpekotza berritu zuen [[Antso III.a Gaztelakoa]]rekin urte hartako [[azaroaren 11]]n. Baina, Antso III.a ez zuen luzaroan iraun [[1158]]an hil baitzen, tronua hiru urteko [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Alfontso VIII.aren]] eskuetan utzita. Errege umearen tutoretza lortzeko borrokak [[Gaztelako Erresuma]] ezegonkortu eta ahuldu zuen eta [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso «Jakitunak»]] menpekotzatik ateratzea lortu zuen<ref>Angel J. Martín Duque ''"Sancho VI el Sabio y el Fuero de Vitoria"'', (Vianako Printze erakundea, 63. urtea, 227. zbk, [[2002]])</ref>. Gaztelaren aurkako kanpaina hasi baino lehen, aldaketa nabarmena izan zen: Antsok ''Pampilonensium Rex'' titulua erabiltzeari utzi eta ''Rex Navarre'' titulua aldarrikatu zuen. Horrela [[Nafarroako Erresuma]] sortu zen.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
{{atari|Nafarroa|Nafarroa}}
* [[Nafarroako Erresuma]]
* [[Iruñeko historia]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Nafarroako Erresuma]]
[[Kategoria:Iruñeko historia]]
hzprm44xfsqj0htimhyj5u3zourw45l
10022027
10022025
2025-01-03T19:27:23Z
Ander Aguirre Robles
149862
nafarroako erreinura atxikituta dagoen linkeko banderatxoa aldatu dut nafarroako erreinuko "bandera"rekin
10022027
wikitext
text/x-wiki
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena=Iruñeko Erresuma
| izena bertako hizkuntzan=
| hasiera urtea=[[824]]
| amaiera urtea=[[1162]]
| gobernua=[[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Erregea]]
| nongo=Iruñeko Erresumako
| mapa=Reparto del reino de Navarra tras la muerte de Sancho IV El de Peñalén-eu.svg
| mapa testua=
| gert1=Sorrera
| gert2=Desagerpena
| gert1 data=[[824]]
| gert2 data=[[1158]]
| a1=
| a1 bandera=
| o1=[[Nafarroako Erresuma]]
| o1 bandera=Bandera de Reino de Navarra.svg
| hiriburua=[[Iruñea]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Euskara]], [[latin]] eta [[nafar-aragoiera]]
| eremua=
| biztanleria=
| dirua=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}
[[Fitxategi:Ikusgela-Iruñeko_Erresuma.webm|start=0|thumbtime=94|thumb|{{ikusgela}}'''Iruñeko Erresumaren''' historia laburtzen duen bideoa.]]
'''Iruñeko Erresuma''', orobat '''Iruñea-Naiarako Erresuma''' izenaz ezaguna,<ref>''Annales Regni Francorum'' {{lang|la|''navarri''}} eta {{lang|la|''pampiloneneses''}} bereziten dute (Collins 1985:166)</ref> [[Antzinako Erroma|erromatarren]] garaian [[Pirinioak|Mendebaldeko Pirinioetako]] {{lang|la|''civites''}} nagusia izana zen [[Pompaelo]] inguruan [[Goi Erdi Aroa]]n sortutako aginte sistema izan zen, gero [[X. mendea]]n [[Nafarroako Erresuma]] eratuko zuena. [[824]]. urtean sortu zuten [[Banu Qasi]] [[tutera]]rren eta [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko diozesiren]] laguntzari esker,<ref name="Collins">{{es}} [[Roger Collins]], ''Los vascos'', Alianza Editorial, 1985. {{ISBN|84-206-2592-2}} .166. orr.</ref> [[Eneko Arista]] lehenengo erregea izanik.
[[Roger Collins]] historialariak dio, agiri garaikideak urriak izanik, erregeen izenak eta kopurua zein bere lurraldeetako eremua eta indarra zehaztea zaila dela.
== Historia ==
Iruñeko Erresuma [[baskoi]]en lurraldeetan sortu zen, [[Antzinako Erroma|erromatarren]] aurreko tribua. Mendebaldeko Pirinioak lurralde estrategikoa zen, [[Pirinioak]] igarotzeko toki aproposa baitzen, Ekialdeko Pirinioekin batera.
[[Karolingiar leinua|Karolingiar]] inperioak behin baino gehiagotan erakutsi zuen lurraldeaz jabetzeko nahia, baina ez dago batere argi eragina zenbaterainokoa izan zen, [[Iruñea]]n ere ez, garaiko hiri handiena zena. Ezaguna da [[778]]ko [[abuztuaren 15]]ean gertatutakoa, [[Karlomagno]]k Iruñeko harresiak eraitsi ondoren, euskal tribuek armadaren atzealdea ezdeustu zuten [[Orreagako gudua (778)|Orreagako guduan]].
[[806]] eta [[812]] urteetan, badirudi Iruñea [[frankoak|frankoen]] menpean zegoela, eta [[Hispaniako Marka|Hispaniako marka]] osatzen zuten [[konderri]]etako bat zela. Hala ere, enperadore frankoek ezin zuten inperioz haraindiko lurraldeak behar bezala zaindu, etxean zuten arazoak zirela-eta. Horrela, apurka-apurka eskualdea inperioaren eraginetik ateratzen joan zen eta bertako dinastia indartzen. [[824]]. urtean, [[Eneko Arista]] buruzagia bertako errege izendatua izan zen, Iruñeko errege-erreginen aitzindari.
Oinordekoa [[Gartzia Enekoitz]] (851-882) izan zuen<ref>Barrau-Dihigo, Lucien. ''"Les origines du royaume de Navarre d'apres une théorie récente"''. ''Revue Hispanique''. 7: 141-222. orr. (1900)</ref>. Honek [[Kordobako emirerria]]k preso izan zituen urte asko eta litekeena da [[Ximeno leinua|Ximeno leinuko]] [[Gartzia Ximenitz]] erregeorde edo erregekidea izatea.<ref>Lakarra de Miguel, José María. ''"Textos navarros del Códice de Roda"''. ''Estudios de Edad Media de la Corona de Aragon''. 1:194-283 (1945).</ref>
[[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoa]] eta [[Aragoiko konderria|Aragoi]] eta [[Pallars Jussà]]ko kondeek antolaturiko [[905eko Iruñeko estatu kolpea|905eko estatu kolpearen]] ondorioz [[Orti I.a Gartzeitz]] (882-905), [[Arista etxea|Arista leinuko]] azken erregea, tronuari uko egitera behartu zuten, [[Antso I.a Gartzeitz]]en (905-925) alde.<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''Lo viejo y lo nuevo sobre el origen del Reino de Pamplona''. Al-Andalus. ([[1954]])</ref> Aritzatarra, monje bihurtuta, [[Leire|Leireko monasterioan]] hil zen. Antso, berriz, bere buruarentzat "Iruñeko errege" titulua hartu zuen lehendabizikoa izan zen.
[[Fitxategi:Navarra-10-11-cc-ru.png|thumb|ezkerrera|[[X. mendea|X.]] eta [[XI. mendea|XI. mendeetako]] zabalkuntzak]]
[[Ximeno leinua]]k erabat aldatu zuen erresuma berriko aliantzak, [[Banu Qasi]]tarrak baztertuz eta inguruko erresuma [[kristautasun|kristauekin]] batera lan eginez. [[Antso I.a Gartzeitz]]ek, [[Ordoño II.a Leongoa]]ren laguntzaz, [[Naiara]] konkistatu,<ref>Rodríguez Fernández, Justiniano ([[1997]]): ''Reyes de León (I). García I, Ordoño II, Fruela II y Alfonso IV'' [[Burgos]]: La Olmeda. {{ISBN|84-920046-8-1}}</ref> eta [[924]]an haren seme [[Gartzia II.a Santxitz|Gartzia Santxitzek]] (925 - 970) lurralde berriak jendeztatu zituen, han zeuden monasterioei esker. Honek [[Andregoto Galindez]] [[Aragoiko konderria|Aragoiko kondesa]] ezkondu zuenez, bere semeak konderria ere izango zuen.<ref>[https://web.archive.org/web/20120216105727/http://www.covadonga.narod.ru/Navarra.html www.covadonga.narod.ru: Наварра]</ref>
Hala ere, bere posizioa ez zen guztiz segurua eta [[Antso II.a Gartzeitz|Antso «Abarka»]] (970 - 994) eta bere oinordekoa zen [[Gartzia III.a Santxitz|Gartzia III.a Santxitz ''Ikaratia'']] [[Almanzor]]rek garaituak izan ziren,<ref>Pérez de Urbel, Justo. "Los Primeros Siglos de la Reconquista, (Años 711-1038)", ''España Christiana: Comienzo de la Reconquista (711-1038)'' aldizkarian. [[Madril]]: Espasa Calpe, [[1964]].</ref> eta [[Kordobako Kalifa-herria]]ri zergak ordaindu behar zuten.
[[Fitxategi:Nafarroako erresuma Antso III.aren heriotzaren unean 1035 - 1b bertsioa.svg|alt=Iruñeko erresumako egoera Antso III.a Garzeitz Nagusiaren heriotzaren garaian|thumb|283x283px|Iruñeko erresumako egoera Antso III.a Garzeitz Nagusiaren heriotzaren garaian.<ref>Auñamendi: ''Enciclopedia general Ilustrada del País Vasco'' eta Urzainqui, Tomás eta Olaizola, J.M. (1997): ''La Navarra Marítima''. Iruñea: Pamiela. ISBN: 84-7681-284-1. online ikusteko: [http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/artikuluak/artikulua.php?id=eu&ar=126968&ep=100527#100527 Antso Gartzeitz III.a Nagusia]. Auñamendi Eusko Entziklopedia. Bernardo Estornés Lasa funtsa.</ref>]]
[[Antso III.a Gartzeitz|Antso III.a Gartzeitz Nagusia]] (1004-1035) [[Euskal Herri]] osoa batu zuen lehena izan zen, [[Arabiar mundua|arabiar]] kronistek "Euskaldunen Jauna", "Rex Íberícus" eta "Rex Navarrae Híspaníarum" deitua.<ref>P. German de Iruña, [http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/riev/26655660.pdf "Discutibles interpretaciones de la moneda de Sancho el Mayor"]{{Apurtutako esteka|date=iraila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Euskal Herriarena ez ezik, inguruko lurraldeetako jauna ere bazen, eta bere Erresuma [[Astorga]]tik [[Ribagortzako konderria|Ribagotzaraino]] iristen zen.<ref name=besga>{{erreferentzia |egilea = Armando Besga Marroquín |izenburua = Sancho III el Mayor. Un rey pamplonés e hispano |argitaletxea = [[Deustuko Unibertsitatea]] |aipua = Por el Norte, la frontera del reino pamplonés está clara, los Pirineos (caso de haberse extendido la autoridad de los reyes navarros hasta el Baztán, lo que es lo más probable, pero que no se puede acreditar hasta el 1066), y no se modificó. No es cierto, pese a todas las veces que se ha dicho, que Sancho III lograra el dominio de Gascuña (la única Vasconia de entonces, es decir, el territorio entre los Pirineos y el Garona, en el que la población que podemos considerar vasca por su lengua sólo era una minoría). El rey navarro únicamente pretendió suceder en 1032 al duque de Gascuña Sancho Guillermo, muerto sin descendencia, lo que bastó para que en algunos documentos se le cite reinando en Gascuña. Pero la verdad es que la herencia recayó en Eudes.}}</ref> [[1023]]. urtean Antso III.a Nagusiak [[Lapurdi]]ko bizkonderria sortu zuen bere lehengusu [[Lupo Antso]]rentzat eta berau [[Baiona]]n finkatu zen. [[Zuberoa]], [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Gilen I.a Indartsua]] bizkondearen esku utzi zuen eta [[Baigorri]]ko bizkonderria sortu zuen ([[1033]]); ekintza horiek, sistema feudalaren barnean kokatu behar badira ere, euskal batasunerako ondorio erabakigarriak ekarriko zituzten. [[1032]]an [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Antso Gilen Gaskoniakoa]] hil zenean, saiatu zuen [[Garona]]raino heldu baina ezin<ref>[http://www.euskomedia.org/aunamendi/126968/100527?idi=es#100527 Auñamendi ({{ISBN|84-7025-147-3}})]</ref>. Hala ere, [[Ipar Euskal Herria|Ipar Euskal Herriko]] lurraldeetako estatus juridikoa ez da ondo ezaguna gaur egun eta badaude historialari batzuk teoriaren aurka daudenak<ref>{{erreferentzia |egilea= [[Gonzalo Martínez Diez]] |izenburua = "Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus" |data = 2007 |argitaletxea = [[Madril]]: Marcial Pons |orrialdea = 114 |isbn = 978-84-96467-47-7}}</ref><ref>{{erreferentzia |egilea= [[José María Lakarra|Lakarra de Miguel, José María]] |izenburua = Historia política del reino de Navarra |data = 1972
|argitaletxea = [[Iruñea]]: [[Nafarroako Kutxa|Nafarroako Aurrezki Kutxa]] |orrialdea = 202 |aipua = Pero debo confesar que para esta teoría tan bien forjada, no encuentro ninguna base documental. Si bien los nombres de los primeros vizcondes de Labourd pueden ser tenidos por navarros, no está comprobado su entronque con ninguna familia conocida de "seniores" navarros; ni en los documentos de Pamplona se cita nunca el vizcondado de Labourd o de Bayona, ni en los documenaos de estas tierras se hace ninguna alusión a las "tenencias" o gobiernos que pudieran tener sus vizcondes en el reino de Pamplona. En resumen, ni hay pruebas de que Sancho el Mayor apoyara militarmente al duque de Gascuña contra el conde de Tolosa, ni que luego le despojara del vizcondado de Labourd para entregárselo a su mayordomo, ni de que en vida de Sancho Guillermo realizara el menor acto de hostilidad contra él ni se atribuyera autoridad alguna sobre el ducado de Gascuña. Las relaciones entre ambos debieron ser de amistad, más estrecha que con el conde de Barcelona, dados los antecedentes y los lazos de parentesco que les unían.}}</ref>.
{{Euskal Herriko historia aurkibidea}}
[[1035]]ean hil zenean<ref>Martín Duque, Ángel J. ([[2007]]). ''"Sancho III el Mayor de Pamplona, el rey y su reino (1004–1035)"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Gobernua]]. {{ISBN|978-84-235-2952-0}}</ref>, euskal [[foru zuzenbide]]an ohiturazkoa legez, erresuma banatu zuen:
* [[Gartzia IV.a Santxitz]] oinordekoak [[tronkaleko ondasun]]a, hau da, arbasoetatik jasotakoa, jarauntsi zuen, hau da Iruñeko Erresuma. Gainera, [[Aragoi]] eta [[Gaztela]]n lurralde batzuk ere jaso zituen;
* [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa|Fernandok]] [[Gaztelako konderria]] jarauntsi zuen;
* [[Ramiro I.a Aragoikoa|Ramirok]] [[Aragoiko konderria]] eta [[Nafarroa]]n jaurerri batzuk hartu zituen<ref>Juanto Jiménez, Consuelo ([[2004]]). ''"Sancho III de Pamplona. Integración territorial de Aragón y Castilla en el Reino de Pamplona"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Unibertsitate Publikoa]]. {{ISBN|84-9769-082-6}}.</ref>; eta,
* [[Gonzalo I.a Ribagortzakoa|Gonzalo]] [[Sobrarbe]] eta [[Ribagortzako konderria|Ribagortzako konde]] bihurtu zen.
Laster hasi ziren tirabirak anaien artean eta [[Gartzia III.a Santxitz Naiarakoa|Gartzia Santxitz "Naiarakoa"]] (1035-1054) [[Atapuercako gudua]]n [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa|Fernando]] anaiak hilda izan zen<ref>Martínez Diez, Gonzalo ([[2004]]). ''"El Condado de Castilla"''. [[Valladolid]]: Gaztela-Leongo Junta. {{ISBN|84-8718-275-8}}</ref>.
Oinordekoa [[Antso IV.a Gartzeitz|Antso «Noblea»]] (1054 - 1076) izan zuen. Aitak jasandako arazo berak izan zituen Antsok. [[1067]]an [[Antso II.a Gaztelakoa]]ren politika hedagarriak [[Hiru Antsoen Guda]] zeritzona eragin zuen<ref>Constable, Olivie Remie (argitaratua). ''"Concerning King Sancho I of Aragon and His Deeds"''. Lynn H. Nelson. ''"Medieval Iberia: Readings from Christian, Muslim, and Jewish Sources"''. [[Pittsburgh|Pittsburg]]: University of Pennsylvania Press, [[1997]]. {{ISBN|0 812 215 699}}</ref>. Gudan, [[Antso II.a Gaztelakoa]]k eta [[Antso V.a Ramiritz|Antso]] [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondeak]] nafarra mendean hartu zuten.
[[Fitxategi:Reino de Navarra - La union con Aragón.svg|thumb|ezkerrera|Iruñeko Erresuma [[Aragoiko konderria]]rekin batera]]
[[1076]]ko [[ekainaren 4]]an, [[Funes]]eko Peñalen auzoan ehizaldian zegoela, bere anaien azpijokoen ondorioz Erramun anaiak amildegitik bota zuen erregea. Bere hilketaren ondorioz, [[Alfontso VI.a Gaztelakoa]]k [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] okupatu zuen eta [[Antso V.a Ramiritz|Antso Ramiritz]] [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondea]] Iruñea eta Naiarako errege (1076-1094) bihurtu zen<ref>Ana Isabel Lapeña Paúl, ''"Sancho Ramírez, rey de Aragón (¿1064?–1094) y rey de Navarra (1076–1094)"'', [[Gijón|Xixon]]: Trea, [[2004]]. {{ISBN|84-9704-123-2}}</ref>. Horrela [[XII. mendea|XII. mendeko]] antolaketa politikoa eta hiru belaunaldiz Iruñeko Erresuma [[Aragoiko Erresuma]]rekin bat egin zuen.
Hurrengoa [[Petri I.a Santxitz|Petri I.a Nafarroakoa]] (1094 - 1104) izan zen. [[Aragoi]] aldean bere lurraldeak zabaldu zituen [[Huesca]], [[Barbastro]] eta [[Sariñena]] konkistatuz<ref name="Ubieto">Ubieto Arteta, Antonio, [http://www.derechoaragones.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1457&forma=&presentacion=pagina&forma=&posicion=220&accion_ir=Ir ''"Creación y desarrollo de la Corona de Aragón"''], [[Zaragoza]]: Anubar, [[1987]]. {{ISBN|84-7013-227-X}}.</ref>.
[[Aragoiko Erresuma|Aragoiekin]] batera zuen azken erregea [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso ''Borrokalaria'']] (1104 – 1134). Hau borrokalari sutsua omen zen bere lurraldeak bikoiztu egin zituelako, batez ere [[1118]]an [[Zaragoza]] konkistatu zuelako<ref>Lakarra de Miguel, José María, ''"Alfonso el Batallador"'', [[Zaragoza]], Guara, [[1978]]. {{ISBN|84-85303-05-9}}.</ref>. Bere kanpainetan [[Kordoba]], [[Granada (argipena)|Granada]] edo [[Valentzia]]ko ateak jo zituen<ref name="Ubieto"/>. [[Urraka Gaztelakoa]] emakumea zuenez, [[Gaztelako Erresuma|Gaztela]] eta [[Leongo Erresuma|Leongo erresumetan]] erregeordea ere izan zen. Hala ere, hil zenean, eta polemika sortuz, [[ordena militar]]rei utzi zien bere erresuma. Nobleziak onartu ez eta nafarrek [[Gartzia V.a Ramiritz|Gartzia Ramiritz «Berrezarlea»]] (1134-1150) aukeratu zuten errege<ref>Lourie, Elena. "[http://links.jstor.org/sici?sici=0038-7134%28197510%2950%3A4%3C635%3ATWOAI%22%3E2.0.CO%3B2-G ''"The Will of Alfonso I, 'El Batallador,' King of Aragon and Navarre: A Reassessment]"'' ''Speculum'', 50. Liburukia, 4. zbk ([[1975]]eko urria), 635–651. orr.</ref>.
Honek ez zen [[Egoitza Santua|Aulki Santuaren]] gustukoa eta erregea deitzeko ''Dux Pampilonensium'' edo ''Dux Navarrorum'' esamoldeak erabili zituen. Gainera [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]] enperadoreak [[basailu]]tzat hartu zituen bai Gartzia bai [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso «Jakituna»]] (1150 - 1194) bere semea<ref>Grassotti, H. ([[1964]]) ''"Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII."'' Vianako Printze Erakundea. 94–95. orr.</ref>. [[1157]]an enperadorea hil eta Antsok bere menpekotza berritu zuen [[Antso III.a Gaztelakoa]]rekin urte hartako [[azaroaren 11]]n. Baina, Antso III.a ez zuen luzaroan iraun [[1158]]an hil baitzen, tronua hiru urteko [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Alfontso VIII.aren]] eskuetan utzita. Errege umearen tutoretza lortzeko borrokak [[Gaztelako Erresuma]] ezegonkortu eta ahuldu zuen eta [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso «Jakitunak»]] menpekotzatik ateratzea lortu zuen<ref>Angel J. Martín Duque ''"Sancho VI el Sabio y el Fuero de Vitoria"'', (Vianako Printze erakundea, 63. urtea, 227. zbk, [[2002]])</ref>. Gaztelaren aurkako kanpaina hasi baino lehen, aldaketa nabarmena izan zen: Antsok ''Pampilonensium Rex'' titulua erabiltzeari utzi eta ''Rex Navarre'' titulua aldarrikatu zuen. Horrela [[Nafarroako Erresuma]] sortu zen.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
{{atari|Nafarroa|Nafarroa}}
* [[Nafarroako Erresuma]]
* [[Iruñeko historia]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Nafarroako Erresuma]]
[[Kategoria:Iruñeko historia]]
fz3c7w3nvb1atwxj6u0ln7815qug8l9
Peter O'Toole
0
22994
10021756
9809285
2025-01-03T13:41:09Z
Treuiller
59723
10021756
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Peter Seamus Lorcan O'Toole''' ([[1932]]ko [[abuztuaren 2]]a, [[Connemara]], [[Galwayko konderria|Galway]], [[2013]]ko [[abenduaren 14]]a, [[Londres]]) [[zinema]], [[antzerki]] eta [[telebista]]ko [[irlandar]] [[aktore]] bat izan zen.
Bere jaiolekua zalantzan dago: bertsio batzuen arabera, [[Irlanda]]ko [[Connemara]] eskualdean jaio omen zen eta beste batzuen arabera, [[Ingalaterra]]ko [[Leeds]] hirian. Dena den, bere burua irlandartzat zuen.
Antzerkian hasi zen. Telebistan ere aritu ostean, [[1959]]an paper txiki bat jaso zuen zineman. Hala ere, [[1962]]an etorri zen O'Tooleren zinemako aurrerapauso handien, [[David Lean]]en ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmeko protagonistaren paperako aukeratu zutenean. Horri esker, [[Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Oscar]] sarirako izendapena jaso zuen. Sei izendapen gehiago lortu zuen arren, ez zuen inoiz saria irabazi. Halere, [[2003]]an bere ibilbide luze eta oparoari esker, [[Ohorezko Oscar Saria]] jaso zuen.
Haren zaletasunen artean [[Kriket|cricketa]] eta [[Errugbi|errugbia]] zeuden: [[Richard Harris]], [[Kenneth Griffith]], [[Peter Finch]] eta [[Richard Burton]] akore eta adiskideekin batera errugbiko [[Sei Nazioen Txapelketa|Bost Nazioen Torneoko]] partidu asko ikustera joan ohi zen (O'Toole, Harris eta Burtonek batera [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] 17 izendapen zituzten).
Constance Jane Ferguson erizain eskoziarraren eta Patrick Joseph O'Toole irlandarraren (metal-urregilea, futbol-jokalaria eta lasterketa-apustuen kudeatzailea) semea izan zen. O'Toolek urtebete zuenean, gurasoek bost urteko bira hasi zuten Ingalaterrako iparraldeko hirietan, han egiten baitziren apustu handienak. [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi eta gutxira, Peter O'Toole [[Leeds|Leeds-era]] ebakuatua izan zen eta moja-eskola katoliko batean sartu zuten, 7 edo 8 urtez. Urte haiek oso gogorrak zitzaizkiola gogoratzen zuen berak, maiz izaten zituen hematomak eta gainerako zauriak mojek ezarritako diziplina zigorrengatik. Ezkertia zen eta "akats hori erregela-kolpeekin" zuzentzen saiatu ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tribute to Peter O'Toole|url=http://www.films42.com/tribute/otoole.asp|aldizkaria=www.films42.com|sartze-data=2024-05-14}}</ref><gallery mode="packed">
Fitxategi:Peter O'Toole -- LOA trailer.jpg|[[1962]]ko ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmean.
Fitxategi:Peter O'Toole - Lion.jpg|[[1968]]ko ''[[The Lion in Winter]]'' filmean.
Fitxategi:Rosebud (1975) trailer 1.jpg|[[Raf Vallone]], [[Adrienne Corri]] eta Peter O'Toole aktoreak [[1975]]eko ''[[Rosebud (filma)|Rosebud]]'' filmean.
</gallery>
== Filmografia ==
[[Fitxategi:Peter O'Toole - 1968.jpg|thumb|260px|eskuinera|[[1968]]ko ''[[Present Laughter]]'' telefilman.]]Filmen zuzendaria eta itzuli bada beste hizkuntza batera (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera) beste izenburu batekin taula honetan ikus daiteke:
{| class="wikitable sortable"
!Urtea
!Filma
!Zuzendaria
!Beste izenburu batzuk
|-
|1960
|[[The Savage Innocents]]
|[[Nicholas Ray]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Los dientes del diablo [[Frantsesa|frantsesez]]: Les Dents du diable [[Katalan|katalanez]]: Les dents del diable
|-
|1960
|[[Kidnapped]]
|[[Robert Stevenson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Secuestrado [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Enlèvement de David Balfour
|-
|1962
|[[Lawrence of Arabia]]
|[[David Lean]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Lawrence de Arabia [[Frantsesa|frantsesez]]: Lawrence d'Arabie [[Katalan|katalanez]]: Lawrence d'Aràbia [[Galiziera|galizieraz]]: Lawrence de Arabia
|-
|1964
|[[Becket]]
|[[Peter Glenville]]
|
|-
|1965
|[[What's New Pussycat?]]
|[[Clive Donner]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Quoi de neuf, Pussycat ? [[Euskara|euskaraz]]: « What's New » [[Katalan|katalanez]]: Com va això
|-
|1965
|[[The Sandpiper]]
|[[Vincente Minnelli]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Chevalier des sables [[Katalan|katalanez]]: Castells a la sorra
|-
|1965
|[[Lord Jim]]
|[[Richard Brooks]]
|
|-
|1966
|[[The Bible: In the Beginning...]]
|[[John Huston]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La Biblia [[Frantsesa|frantsesez]]: La Bible [[Katalan|katalanez]]: La Bíblia [[Galiziera|galizieraz]]: A Biblia
|-
|1966
|[[How to Steal a Million]]
|[[William Wyler]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cómo robar un millón y... [[Frantsesa|frantsesez]]: Comment voler un million de dollars
|-
|1967
|[[The Night of the Generals]]
|[[Anatole Litvak]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La noche de los generales [[Frantsesa|frantsesez]]: La Nuit des généraux [[Katalan|katalanez]]: La nit dels generals
|-
|1968
|[[The Lion in Winter]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El león en invierno [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Lion en hiver
|-
|1968
|[[Great Catherine]]
|[[Gordon Flemyng]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Catalina la Grande [[Frantsesa|frantsesez]]: La Grande Catherine
|-
|1969
|[[Goodbye, Mr. Chips]]
|[[Herbert Ross]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Adiós, Mr. Chips
|-
|1970
|[[Country Dance]]
|[[J. Lee Thompson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: No todo amor es hermoso
|-
|1971
|[[Murphy's War]]
|[[Peter Yates]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La guerra de Murphy [[Frantsesa|frantsesez]]: La Guerre de Murphy
|-
|1972
|[[The Ruling Class]]
|[[Peter Medak]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Dieu et mon droit
|-
|1972
|[[Under Milk Wood]]
|[[Andrew Sinclair]]
|
|-
|1972
|[[Man of La Mancha]]
|[[Arthur Hiller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El hombre de La Mancha [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Homme de la Manche
|-
|1975
|[[Man Friday]]
|[[Jack Gold]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Yo, Viernes [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Île du maître
|-
|1976
|[[Foxtrot]]
|[[Arturo Ripstein]]
|
|-
|1976
|[[Rogue Male]]
|[[Clive Donner]]
|
|-
|1979
|[[Caligula]]
|[[Tinto Brass]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Calígula [[Katalan|katalanez]]: Calígula
|-
|1979
|[[Zulu Dawn]]
|[[Douglas Hickox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Amanecer zulú [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Ultime Attaque [[Katalan|katalanez]]: Alba zulú
|-
|1980
|[[The Stunt Man]]
|[[Richard Rush]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Diable en boîte
|-
|1982
|[[My Favorite Year]]
|[[Richard Benjamin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Mi año favorito [[Frantsesa|frantsesez]]: Où est passée mon idole ? [[Katalan|katalanez]]: El meu any preferit
|-
|1983
|[[Pygmalion]]
|[[Alan Cooke]]
|
|-
|1983
|[[Svengali]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Svengali (téléfilm)
|-
|1984
|[[Supergirl]]
|[[Jeannot Szwarc]]
|
|-
|1985
|[[Creator]]
|[[Ivan Passer]]
|
|-
|1986
|[[Club Paradise]]
|[[Harold Ramis]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Club Paraíso [[Frantsesa|frantsesez]]: Club Paradis [[Katalan|katalanez]]: Club Paradís
|-
|1987
|[[The Last Emperor]]
|[[Bernardo Bertolucci]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El último emperador [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Dernier Empereur [[Katalan|katalanez]]: L'últim emperador [[Galiziera|galizieraz]]: O derradeiro emperador
|-
|1988
|[[High Spirits]]
|[[Neil Jordan]]
|[[Katalan|katalanez]]: L'hotel dels fantasmes
|-
|1989
|[[In una notte di chiaro di luna]]
|[[Lina Wertmüller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una noche de claro de luna [[Frantsesa|frantsesez]]: Par une nuit de clair de lune
|-
|1990
|[[Crossing to Freedom]]
|
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Au loin la liberté
|-
|1990
|[[The Rainbow Thief]]
|[[Alejandro Jodorowsky]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El ladrón del arcoiris [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Voleur d'arc-en-ciel
|-
|1991
|[[Isabelle Eberhardt]]
|[[Ian Pringle]]
|
|-
|1991
|[[King Ralph]]
|[[David S. Ward]]
|
|-
|1992
|[[Rebecca's Daughters]]
|[[Karl Francis]]
|[[Katalan|katalanez]]: Les filles de Rebecca
|-
|1993
|[[The Seventh Coin]]
|[[Dror Soref]]
|
|-
|1995
|[[Heavy Weather]]
|[[Jack Gold]]
|
|-
|1997
|[[FairyTale: A True Story]]
|[[Charles Sturridge]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cuento de hadas [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Mystère des fées : Une histoire vraie
|-
|1998
|[[Coming Home]]
|[[Giles Foster]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: La Dynastie des Carey-Lewis
|-
|1999
|[[Molokai: The Story of Father Damien]]
|[[Paul Cox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Molokai: La historia del Padre Damián [[Frantsesa|frantsesez]]: Damien de Molokai
|-
|1999
|[[Joan of Arc]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Juana de Arco (telefilme de 1999) [[Frantsesa|frantsesez]]: Jeanne d'Arc [[Galiziera|galizieraz]]: Xoana de Arco
|-
|2002
|[[Global Heresy]]
|[[Sidney J. Furie]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una roquera de cuidado
|-
|2002
|[[The Final Curtain]]
|[[Pat Harkins]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: The Final Curtain (El último acto) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Rideau final
|-
|2003
|[[Imperium: Augustus]]
|[[Roger Young]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Augustus - El primer emperador
|-
|2003
|[[Bright Young Things]]
|[[Stephen Fry]]
|
|-
|2004
|[[Troy]]
|[[Wolfgang Petersen]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Troya [[Frantsesa|frantsesez]]: Troie [[Katalan|katalanez]]: Troia [[Galiziera|galizieraz]]: Troia
|-
|2004
|[[Mystic India]]
|[[Keith Melton]]
|
|-
|2005
|[[Lassie]]
|[[Charles Sturridge]]
|
|-
|2006
|[[One Night with the King]]
|[[Michael O. Sajbel]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Esther, reine de Perse
|-
|2006
|[[Venus]]
|[[Roger Michell]]
|
|-
|2007
|[[Stardust]]
|[[Matthew Vaughn]]
|
|-
|2008
|[[Dean Spanley]]
|[[Toa Fraser]]
|
|-
|2008
|[[Christmas Cottage]]
|[[Michael Campus]]
|
|-
|2012
|[[Cristiada]]
|[[Dean Wright]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Cristeros
|-
|2012
|[[Prometheus]]
|[[Ridley Scott]]
|
|-
|2012
|[[Eldorado]]
|[[Richard Driscoll]]
|
|-
|2014
|[[Katherine of Alexandria]]
|[[Michael Redwood]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Fall of an Empire: The Story of Katherine of Alexandria [[Frantsesa|frantsesez]]: Catherine d’Alexandrie
|-
|1960
|[[The Day They Robbed the Bank of England]]
|[[John Guillermin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El robo al banco de Inglaterra [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jour où l'on dévalisa la banque d'Angleterre
|-
|1999
|[[The Manor]]
|[[Ken Berris]]
|
|-
|1978
|[[Power Play]]
|[[Martyn Burke]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Power Play (1978) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jeu de la puissance
|-
|1998
|[[Phantoms]]
|[[Joe Chappelle]]
|[[Katalan|katalanez]]: Fantasmes
|-
|1990
|[[Wings of Fame]]
|[[Otakar Votoček]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Les Ailes de la renommée
|-
|1975
|[[Rosebud]]
|[[Otto Preminger]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Desafío al mundo
|-
|1967
|[[Casino Royale]]
|[[Ken Hughes]]
|
|-
|2003
|[[Hitler: The Rise of Evil]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Hitler : la Naissance du mal
|}
== Izendapenak Oscar sarietan ==
O'Toole zortzi aldiz izendatu zuten [[Zerrenda:Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Aktore Onenaren Oscar Sarirako]], baina inoiz ez zuen lortu lehiaketako Oscar bat. 2002an,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Academy Awards Acceptance Speeches - Search Results {{!}} Margaret Herrick Library {{!}} Academy of Motion Picture Arts & Sciences|url=https://aaspeechesdb.oscars.org/link/075-25/|aldizkaria=aaspeechesdb.oscars.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref> Akademiaren Ohorezko Saria eman zioten bere lan osoagatik eta zineari bizitza osoan egindako ekarpenagatik. O'Toolek gutun bat idatzi zion Akademiari, bera "oraindik jokoan" zegoela esanez, eta denbora gehiago gustatuko litzaiokeela saria irabazteko ("bugger xarmagarri"). Akademiak esan zion saria emango ziotela nahi bazuen ala ez. 2007ko urtarrilean, Charlie Roseri esan zion semeek kargu hartu ziotela, zinemagintzan jaso zezakeen ohorerik handiena zela esanez. O'Toolek onartu egin zuen zeremonian agertzea eta Oscar Honorarioa jasotzea. [[Meryl Streep|Meryl Streep-ek]] aurkeztu zuen, aktore onenaren Oscar sarietarako izendapen gehien dituena (21). [[Robert Osborne|Robert Osbornerekin]] txantxetan aritu zen, [[Turner Classic]] zinemaldian egindako elkarrizketa batean. "Garai guztietako galtzaile handiena" da, izendapen askoren ondoren sari akademikorik ez izateagatik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Interview de Peter O'Toole {{!}} Ghostarchive|url=https://ghostarchive.org/varchive/xyE2rDuyxRg|aldizkaria=ghostarchive.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Urtea
! Filma
! Irabazlea
! Beste nominatuak
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1962]]
| ''[[Lawrence of Arabia (film)|Lawrence of Arabia]]''
| [[Gregory Peck]] – ''[[To Kill a Mockingbird (film)|To Kill a Mockingbird]]''
| [[Burt Lancaster]] – ''[[Birdman of Alcatraz (film)|Birdman of Alcatraz]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Days of Wine and Roses (film)|Days of Wine and Roses]]''<br />[[Marcello Mastroianni]] – ''[[Divorce Italian Style]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1964]]
| ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''
| [[Rex Harrison]] – ''[[My Fair Lady (film)|My Fair Lady]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''<br />[[Anthony Quinn]] – ''[[Zorba the Greek (film)|Zorba the Greek]]''<br />[[Peter Sellers]] – ''[[Dr. Strangelove]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1968]]
| ''[[The Lion in Winter (1968 film)|The Lion in Winter]]''
| [[Cliff Robertson]] – ''[[Charly (1968 film)|Charly]]''
| [[Alan Arkin]] – ''[[The Heart Is a Lonely Hunter (film)|The Heart Is a Lonely Hunter]]''<br />[[Alan Bates]] – ''[[The Fixer (1968 film)|The Fixer]]''<br />[[Ron Moody]] – ''[[Oliver! (film)|Oliver!]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1969]]
| ''[[Goodbye, Mr. Chips (1969 film)|Goodbye, Mr. Chips]]''
| [[John Wayne]] – ''[[True Grit (1969 film)|True Grit]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Anne of the Thousand Days]]''<br />[[Dustin Hoffman]] – ''[[Midnight Cowboy]]''<br />[[Jon Voight]] – ''[[Midnight Cowboy]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1970s|1972]]
| ''[[The Ruling Class (film)|The Ruling Class]]''
| [[Marlon Brando]] – ''[[The Godfather]]'' (declined)
| [[Michael Caine]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Laurence Olivier]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Paul Winfield]] – ''[[Sounder (film)|Sounder]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1980]]
| ''[[The Stunt Man]]''
| [[Robert De Niro]] – ''[[Raging Bull]]''
| [[Robert Duvall]] – ''[[The Great Santini]]''<br />[[John Hurt]] – ''[[The Elephant Man (film)|The Elephant Man]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Tribute (1980 film)|Tribute]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1982]]
| ''[[My Favorite Year]]''
| [[Ben Kingsley]] – ''[[Gandhi (film)|Gandhi]]''
| [[Dustin Hoffman]] – ''[[Tootsie]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Missing (1982 film)|Missing]]''<br />[[Paul Newman]] – ''[[The Verdict]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#2000s|2006]]
| ''[[Venus (2006 film)|Venus]]''
| [[Forest Whitaker]] – ''[[The Last King of Scotland (film)|The Last King of Scotland]]''
| [[Leonardo DiCaprio]] – ''[[Blood Diamond (film)|Blood Diamond]]''<br />[[Ryan Gosling]] – ''[[Half Nelson (film)|Half Nelson]]''<br />[[Will Smith]] – ''[[The Pursuit of Happyness]]''
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* ''Loitering with Intent: The Child'' (1992)
* ''Loitering with Intent: The Apprentice'' (1997)
== Kanpo estekak ==
{{commonskat}}
* [http://www.imdb.com/name/nm0000564/ Peter O'Toole aktorearen IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
{{bizialdia|1932ko|2013ko|O'Toole, Peter}}
[[Kategoria:Irlandako aktoreak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako aktoreak]]
[[Kategoria:Ohorezko Oscar sariaren irabazleak]]
[[Kategoria:Galway konderriko jendea]]
[[Kategoria:Drama gizonezko aktore onenaren Urrezko Globo saridunak (zinea)]]
[[Kategoria:Ezkerrak]]
[[Kategoria:Urdaileko minbiziaren ondorioz hildakoak]]
e1vc6e9v2ezwtlhdq2rx6w4pvdcsrwk
10021758
10021756
2025-01-03T13:41:52Z
Treuiller
59723
10021758
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Peter Seamus Lorcan O'Toole''' ([[1932]]ko [[abuztuaren 2]]a, [[Connemara]], [[Galwayko konderria|Galway]], [[2013]]ko [[abenduaren 14]]a, [[Londres]]) [[zinema]], [[antzerki]] eta [[telebista]]ko [[irlandar]] [[aktore]] bat izan zen.
Bere jaiolekua zalantzan dago: bertsio batzuen arabera, [[Irlanda]]ko [[Connemara]] eskualdean jaio omen zen eta beste batzuen arabera, [[Ingalaterra]]ko [[Leeds]] hirian. Dena den, bere burua irlandartzat zuen.
Antzerkian hasi zen. Telebistan ere aritu ostean, [[1959]]an paper txiki bat jaso zuen zineman. Hala ere, [[1962]]an etorri zen O'Tooleren zinemako aurrerapauso handien, [[David Lean]]en ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmeko protagonistaren paperako aukeratu zutenean. Horri esker, [[Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Oscar]] sarirako izendapena jaso zuen. Sei izendapen gehiago lortu zuen arren, ez zuen inoiz saria irabazi. Halere, [[2003]]an bere ibilbide luze eta oparoari esker, [[Ohorezko Oscar Saria]] jaso zuen.
Haren zaletasunen artean [[Kriket|cricketa]] eta [[Errugbi|errugbia]] zeuden: [[Richard Harris]], [[Kenneth Griffith]], [[Peter Finch]] eta [[Richard Burton]] akore eta adiskideekin batera errugbiko [[Sei Nazioen Txapelketa|Bost Nazioen Torneoko]] partidu asko ikustera joan ohi zen (O'Toole, Harris eta Burtonek batera [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] 17 izendapen zituzten).
Constance Jane Ferguson erizain eskoziarraren eta Patrick Joseph O'Toole irlandarraren (metal-urregilea, futbol-jokalaria eta lasterketa-apustuen kudeatzailea) semea izan zen. O'Toolek urtebete zuenean, gurasoek bost urteko bira hasi zuten Ingalaterrako iparraldeko hirietan, han egiten baitziren apustu handienak. [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi eta gutxira, Peter O'Toole [[Leeds|Leeds-era]] ebakuatua izan zen eta moja-eskola katoliko batean sartu zuten, 7 edo 8 urtez. Urte haiek oso gogorrak zitzaizkiola gogoratzen zuen berak, maiz izaten zituen hematomak eta gainerako zauriak mojek ezarritako diziplina zigorrengatik. Ezkertia zen eta "akats hori erregela-kolpeekin" zuzentzen saiatu ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tribute to Peter O'Toole|url=http://www.films42.com/tribute/otoole.asp|aldizkaria=www.films42.com|sartze-data=2024-05-14}}</ref><gallery mode="packed">
Fitxategi:Peter O'Toole -- LOA trailer.jpg|[[1962]]ko ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmean.
Fitxategi:Peter O'Toole - Lion.jpg|[[1968]]ko ''[[The Lion in Winter]]'' filmean.
Fitxategi:Rosebud (1975) trailer 1.jpg|[[Raf Vallone]], [[Adrienne Corri]] eta Peter O'Toole aktoreak [[1975]]eko ''[[Rosebud (filma)|Rosebud]]'' filmean.
</gallery>
== Filmografia ==
[[Fitxategi:Peter O'Toole - 1968.jpg|thumb|260px|eskuinera|[[1968]]ko ''[[Present Laughter]]'' telefilman.]]Filmen zuzendaria eta itzuli bada beste hizkuntza batera (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera) beste izenburu batekin taula honetan ikus daiteke:
{| class="wikitable sortable"
!Urtea
!Filma
!Zuzendaria
!Beste izenburu batzuk
|-
|1960
|[[The Savage Innocents]]
|[[Nicholas Ray]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Los dientes del diablo [[Frantsesa|frantsesez]]: Les Dents du diable [[Katalan|katalanez]]: Les dents del diable
|-
|1960
|[[Kidnapped]]
|[[Robert Stevenson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Secuestrado [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Enlèvement de David Balfour
|-
|1962
|[[Lawrence of Arabia]]
|[[David Lean]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Lawrence de Arabia [[Frantsesa|frantsesez]]: Lawrence d'Arabie [[Katalan|katalanez]]: Lawrence d'Aràbia [[Galiziera|galizieraz]]: Lawrence de Arabia
|-
|1964
|[[Becket]]
|[[Peter Glenville]]
|
|-
|1965
|[[What's New Pussycat?]]
|[[Clive Donner]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Quoi de neuf, Pussycat ? [[Euskara|euskaraz]]: « What's New » [[Katalan|katalanez]]: Com va això
|-
|1965
|[[The Sandpiper]]
|[[Vincente Minnelli]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Chevalier des sables [[Katalan|katalanez]]: Castells a la sorra
|-
|1965
|[[Lord Jim]]
|[[Richard Brooks]]
|
|-
|1966
|[[The Bible: In the Beginning...]]
|[[John Huston]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La Biblia [[Frantsesa|frantsesez]]: La Bible [[Katalan|katalanez]]: La Bíblia [[Galiziera|galizieraz]]: A Biblia
|-
|1966
|[[How to Steal a Million]]
|[[William Wyler]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cómo robar un millón y... [[Frantsesa|frantsesez]]: Comment voler un million de dollars
|-
|1967
|[[The Night of the Generals]]
|[[Anatole Litvak]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La noche de los generales [[Frantsesa|frantsesez]]: La Nuit des généraux [[Katalan|katalanez]]: La nit dels generals
|-
|1968
|[[The Lion in Winter]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El león en invierno [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Lion en hiver
|-
|1968
|[[Great Catherine]]
|[[Gordon Flemyng]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Catalina la Grande [[Frantsesa|frantsesez]]: La Grande Catherine
|-
|1969
|[[Goodbye, Mr. Chips]]
|[[Herbert Ross]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Adiós, Mr. Chips
|-
|1970
|[[Country Dance]]
|[[J. Lee Thompson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: No todo amor es hermoso
|-
|1971
|[[Murphy's War]]
|[[Peter Yates]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La guerra de Murphy [[Frantsesa|frantsesez]]: La Guerre de Murphy
|-
|1972
|[[The Ruling Class]]
|[[Peter Medak]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Dieu et mon droit
|-
|1972
|[[Under Milk Wood]]
|[[Andrew Sinclair]]
|
|-
|1972
|[[Man of La Mancha]]
|[[Arthur Hiller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El hombre de La Mancha [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Homme de la Manche
|-
|1975
|[[Man Friday]]
|[[Jack Gold]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Yo, Viernes [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Île du maître
|-
|1976
|[[Foxtrot]]
|[[Arturo Ripstein]]
|
|-
|1976
|[[Rogue Male]]
|[[Clive Donner]]
|
|-
|1979
|[[Caligula]]
|[[Tinto Brass]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Calígula [[Katalan|katalanez]]: Calígula
|-
|1979
|[[Zulu Dawn]]
|[[Douglas Hickox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Amanecer zulú [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Ultime Attaque [[Katalan|katalanez]]: Alba zulú
|-
|1980
|[[The Stunt Man]]
|[[Richard Rush]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Diable en boîte
|-
|1982
|[[My Favorite Year]]
|[[Richard Benjamin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Mi año favorito [[Frantsesa|frantsesez]]: Où est passée mon idole ? [[Katalan|katalanez]]: El meu any preferit
|-
|1983
|[[Pygmalion]]
|[[Alan Cooke]]
|
|-
|1983
|[[Svengali]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Svengali (téléfilm)
|-
|1984
|[[Supergirl]]
|[[Jeannot Szwarc]]
|
|-
|1985
|[[Creator]]
|[[Ivan Passer]]
|
|-
|1986
|[[Club Paradise]]
|[[Harold Ramis]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Club Paraíso [[Frantsesa|frantsesez]]: Club Paradis [[Katalan|katalanez]]: Club Paradís
|-
|1987
|[[The Last Emperor]]
|[[Bernardo Bertolucci]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El último emperador [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Dernier Empereur [[Katalan|katalanez]]: L'últim emperador [[Galiziera|galizieraz]]: O derradeiro emperador
|-
|1988
|[[High Spirits]]
|[[Neil Jordan]]
|[[Katalan|katalanez]]: L'hotel dels fantasmes
|-
|1989
|[[In una notte di chiaro di luna]]
|[[Lina Wertmüller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una noche de claro de luna [[Frantsesa|frantsesez]]: Par une nuit de clair de lune
|-
|1990
|[[Crossing to Freedom]]
|
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Au loin la liberté
|-
|1990
|[[The Rainbow Thief]]
|[[Alejandro Jodorowsky]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El ladrón del arcoiris [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Voleur d'arc-en-ciel
|-
|1991
|[[Isabelle Eberhardt]]
|[[Ian Pringle]]
|
|-
|1991
|[[King Ralph]]
|[[David S. Ward]]
|
|-
|1992
|[[Rebecca's Daughters]]
|[[Karl Francis]]
|[[Katalan|katalanez]]: Les filles de Rebecca
|-
|1993
|[[The Seventh Coin]]
|[[Dror Soref]]
|
|-
|1995
|[[Heavy Weather]]
|[[Jack Gold]]
|
|-
|1997
|[[FairyTale: A True Story]]
|[[Charles Sturridge]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cuento de hadas [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Mystère des fées : Une histoire vraie
|-
|1998
|[[Coming Home]]
|[[Giles Foster]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: La Dynastie des Carey-Lewis
|-
|1999
|[[Molokai: The Story of Father Damien]]
|[[Paul Cox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Molokai: La historia del Padre Damián [[Frantsesa|frantsesez]]: Damien de Molokai
|-
|1999
|[[Joan of Arc]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Juana de Arco (telefilme de 1999) [[Frantsesa|frantsesez]]: Jeanne d'Arc [[Galiziera|galizieraz]]: Xoana de Arco
|-
|2002
|[[Global Heresy]]
|[[Sidney J. Furie]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una roquera de cuidado
|-
|2002
|[[The Final Curtain]]
|[[Pat Harkins]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: The Final Curtain (El último acto) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Rideau final
|-
|2003
|[[Imperium: Augustus]]
|[[Roger Young]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Augustus - El primer emperador
|-
|2003
|[[Bright Young Things]]
|[[Stephen Fry]]
|
|-
|2004
|[[Troy]]
|[[Wolfgang Petersen]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Troya [[Frantsesa|frantsesez]]: Troie [[Katalan|katalanez]]: Troia [[Galiziera|galizieraz]]: Troia
|-
|2004
|[[Mystic India]]
|[[Keith Melton]]
|
|-
|2005
|[[Lassie]]
|[[Charles Sturridge]]
|
|-
|2006
|[[One Night with the King]]
|[[Michael O. Sajbel]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Esther, reine de Perse
|-
|2006
|[[Venus]]
|[[Roger Michell]]
|
|-
|2007
|[[Stardust]]
|[[Matthew Vaughn]]
|
|-
|2008
|[[Dean Spanley]]
|[[Toa Fraser]]
|
|-
|2008
|[[Christmas Cottage]]
|[[Michael Campus]]
|
|-
|2012
|[[Cristiada]]
|[[Dean Wright]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Cristeros
|-
|2012
|[[Prometheus]]
|[[Ridley Scott]]
|
|-
|2012
|[[Eldorado]]
|[[Richard Driscoll]]
|
|-
|2014
|[[Katherine of Alexandria]]
|[[Michael Redwood]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Fall of an Empire: The Story of Katherine of Alexandria [[Frantsesa|frantsesez]]: Catherine d’Alexandrie
|-
|1960
|[[The Day They Robbed the Bank of England]]
|[[John Guillermin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El robo al banco de Inglaterra [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jour où l'on dévalisa la banque d'Angleterre
|-
|1999
|[[The Manor]]
|[[Ken Berris]]
|
|-
|1978
|[[Power Play]]
|[[Martyn Burke]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Power Play (1978) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jeu de la puissance
|-
|1998
|[[Phantoms]]
|[[Joe Chappelle]]
|[[Katalan|katalanez]]: Fantasmes
|-
|1990
|[[Wings of Fame]]
|[[Otakar Votoček]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Les Ailes de la renommée
|-
|1975
|[[Rosebud]]
|[[Otto Preminger]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Desafío al mundo
|-
|1967
|[[Casino Royale]]
|[[Ken Hughes]]
|
|-
|2003
|[[Hitler: The Rise of Evil]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Hitler : la Naissance du mal
|}
== Izendapenak Oscar sarietan ==
O'Toole zortzi aldiz izendatu zuten [[Zerrenda:Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Aktore Onenaren Oscar Sarirako]], baina inoiz ez zuen lortu lehiaketako Oscar bat. 2002an,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Academy Awards Acceptance Speeches - Search Results {{!}} Margaret Herrick Library {{!}} Academy of Motion Picture Arts & Sciences|url=https://aaspeechesdb.oscars.org/link/075-25/|aldizkaria=aaspeechesdb.oscars.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref> Akademiaren Ohorezko Saria eman zioten bere lan osoagatik eta zineari bizitza osoan egindako ekarpenagatik. O'Toolek gutun bat idatzi zion Akademiari, bera "oraindik jokoan" zegoela esanez, eta denbora gehiago gustatuko litzaiokeela saria irabazteko ("bugger xarmagarri"). Akademiak esan zion saria emango ziotela nahi bazuen ala ez. 2007ko urtarrilean, Charlie Roseri esan zion semeek kargu hartu ziotela, zinemagintzan jaso zezakeen ohorerik handiena zela esanez. O'Toolek onartu egin zuen zeremonian agertzea eta Oscar Honorarioa jasotzea. [[Meryl Streep|Meryl Streep-ek]] aurkeztu zuen, aktore onenaren Oscar sarietarako izendapen gehien dituena (21). [[Robert Osborne|Robert Osbornerekin]] txantxetan aritu zen, [[Turner Classic]] zinemaldian egindako elkarrizketa batean. "Garai guztietako galtzaile handiena" da, izendapen askoren ondoren sari akademikorik ez izateagatik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Interview de Peter O'Toole {{!}} Ghostarchive|url=https://ghostarchive.org/varchive/xyE2rDuyxRg|aldizkaria=ghostarchive.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Urtea
! Filma
! Irabazlea
! Beste nominatuak
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1962]]
| ''[[Lawrence of Arabia (film)|Lawrence of Arabia]]''
| [[Gregory Peck]] – ''[[To Kill a Mockingbird (film)|To Kill a Mockingbird]]''
| [[Burt Lancaster]] – ''[[Birdman of Alcatraz (film)|Birdman of Alcatraz]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Days of Wine and Roses (film)|Days of Wine and Roses]]''<br />[[Marcello Mastroianni]] – ''[[Divorce Italian Style]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1964]]
| ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''
| [[Rex Harrison]] – ''[[My Fair Lady (film)|My Fair Lady]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''<br />[[Anthony Quinn]] – ''[[Zorba the Greek (film)|Zorba the Greek]]''<br />[[Peter Sellers]] – ''[[Dr. Strangelove]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1968]]
| ''[[The Lion in Winter (1968 film)|The Lion in Winter]]''
| [[Cliff Robertson]] – ''[[Charly (1968 film)|Charly]]''
| [[Alan Arkin]] – ''[[The Heart Is a Lonely Hunter (film)|The Heart Is a Lonely Hunter]]''<br />[[Alan Bates]] – ''[[The Fixer (1968 film)|The Fixer]]''<br />[[Ron Moody]] – ''[[Oliver! (film)|Oliver!]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1969]]
| ''[[Goodbye, Mr. Chips (1969 film)|Goodbye, Mr. Chips]]''
| [[John Wayne]] – ''[[True Grit (1969 film)|True Grit]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Anne of the Thousand Days]]''<br />[[Dustin Hoffman]] – ''[[Midnight Cowboy]]''<br />[[Jon Voight]] – ''[[Midnight Cowboy]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1970s|1972]]
| ''[[The Ruling Class (film)|The Ruling Class]]''
| [[Marlon Brando]] – ''[[The Godfather]]'' (declined)
| [[Michael Caine]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Laurence Olivier]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Paul Winfield]] – ''[[Sounder (film)|Sounder]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1980]]
| ''[[The Stunt Man]]''
| [[Robert De Niro]] – ''[[Raging Bull]]''
| [[Robert Duvall]] – ''[[The Great Santini]]''<br />[[John Hurt]] – ''[[The Elephant Man (film)|The Elephant Man]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Tribute (1980 film)|Tribute]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1982]]
| ''[[My Favorite Year]]''
| [[Ben Kingsley]] – ''[[Gandhi (film)|Gandhi]]''
| [[Dustin Hoffman]] – ''[[Tootsie]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Missing (1982 film)|Missing]]''<br />[[Paul Newman]] – ''[[The Verdict]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#2000s|2006]]
| ''[[Venus (2006 film)|Venus]]''
| [[Forest Whitaker]] – ''[[The Last King of Scotland (film)|The Last King of Scotland]]''
| [[Leonardo DiCaprio]] – ''[[Blood Diamond (film)|Blood Diamond]]''<br />[[Ryan Gosling]] – ''[[Half Nelson (film)|Half Nelson]]''<br />[[Will Smith]] – ''[[The Pursuit of Happyness]]''
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* ''Loitering with Intent: The Child'' (1992)
* ''Loitering with Intent: The Apprentice'' (1997)
== Kanpo estekak ==
{{commonskat}}
* [http://www.imdb.com/name/nm0000564/ Peter O'Toole aktorearen IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
{{bizialdia|1932ko|2013ko|O'Toole, Peter}}
[[Kategoria:Irlandako aktoreak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako aktoreak]]
[[Kategoria:Ohorezko Oscar sariaren irabazleak]]
[[Kategoria:Galway konderriko jendea]]
[[Kategoria:Drama gizonezko aktore onenaren Urrezko Globo saridunak (zinea)]]
[[Kategoria:Ezkerrak]]
[[Kategoria:Urdaileko minbiziaren ondorioz hildakoak]]
31gnjpwwtr5dl20uyfmm2d68vi7kiq1
10021765
10021758
2025-01-03T13:46:17Z
Treuiller
59723
10021765
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Peter Seamus Lorcan O'Toole''' ([[1932]]ko [[abuztuaren 2]]a, [[Connemara]], [[Galwayko konderria|Galway]], [[2013]]ko [[abenduaren 14]]a, [[Londres]]) [[zinema]], [[antzerki]] eta [[telebista]]ko [[irlandar]] [[aktore]] bat izan zen.
Bere jaiolekua zalantzan dago: bertsio batzuen arabera, [[Irlanda]]ko [[Connemara]] eskualdean jaio omen zen eta beste batzuen arabera, [[Ingalaterra]]ko [[Leeds]] hirian. Dena den, bere burua irlandartzat zuen.
Antzerkian hasi zen. Telebistan ere aritu ostean, [[1959]]an paper txiki bat jaso zuen zineman. Hala ere, [[1962]]an etorri zen O'Tooleren zinemako aurrerapauso handien, [[David Lean]]en ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmeko protagonistaren paperako aukeratu zutenean. Horri esker, [[Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Oscar]] sarirako izendapena jaso zuen. Sei izendapen gehiago lortu zuen arren, ez zuen inoiz saria irabazi. Halere, [[2003]]an bere ibilbide luze eta oparoari esker, [[Ohorezko Oscar Saria]] jaso zuen.
Haren zaletasunen artean [[Kriket|cricketa]] eta [[Errugbi|errugbia]] zeuden: [[Richard Harris]], [[Kenneth Griffith]], [[Peter Finch]] eta [[Richard Burton]] akore eta adiskideekin batera errugbiko [[Sei Nazioen Txapelketa|Bost Nazioen Torneoko]] partidu asko ikustera joan ohi zen (O'Toole, Harris eta Burtonek batera [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] 17 izendapen zituzten).
Constance Jane Ferguson erizain eskoziarraren eta Patrick Joseph O'Toole irlandarraren (metal-urregilea, futbol-jokalaria eta lasterketa-apustuen kudeatzailea) semea izan zen. O'Toolek urtebete zuenean, gurasoek bost urteko bira hasi zuten Ingalaterrako iparraldeko hirietan, han egiten baitziren apustu handienak. [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi eta gutxira, Peter O'Toole [[Leeds|Leeds-era]] ebakuatua izan zen eta moja-eskola katoliko batean sartu zuten, 7 edo 8 urtez. Urte haiek oso gogorrak zitzaizkiola gogoratzen zuen berak, maiz izaten zituen hematomak eta gainerako zauriak mojek ezarritako diziplina zigorrengatik. Ezkertia zen eta "akats hori erregela-kolpeekin" zuzentzen saiatu ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tribute to Peter O'Toole|url=http://www.films42.com/tribute/otoole.asp|aldizkaria=www.films42.com|sartze-data=2024-05-14}}</ref><gallery mode="packed">
Fitxategi:Peter O'Toole -- LOA trailer.jpg|[[1962]]ko ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmean.
Fitxategi:Peter O'Toole - Lion.jpg|[[1968]]ko ''[[The Lion in Winter]]'' filmean.
Fitxategi:Rosebud (1975) trailer 1.jpg|[[Raf Vallone]], [[Adrienne Corri]] eta Peter O'Toole aktoreak [[1975]]eko ''[[Rosebud (filma)|Rosebud]]'' filmean.
</gallery>
== Filmografia ==
[[Fitxategi:Peter O'Toole - 1968.jpg|thumb|260px|eskuinera|[[1968]]ko ''[[Present Laughter]]'' telefilmean.]]Hurrengo taulan, haren filmak zerrendatu dira, urtea, zuzendaria eta, beste hizkuntza batzuetara itzuli badira (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera), izenburu bakoitza ere emanik:
{| class="wikitable sortable"
!Urtea
!Filma
!Zuzendaria
!Beste izenburu batzuk
|-
|1960
|[[The Savage Innocents]]
|[[Nicholas Ray]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Los dientes del diablo [[Frantsesa|frantsesez]]: Les Dents du diable [[Katalan|katalanez]]: Les dents del diable
|-
|1960
|[[Kidnapped]]
|[[Robert Stevenson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Secuestrado [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Enlèvement de David Balfour
|-
|1962
|[[Lawrence of Arabia]]
|[[David Lean]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Lawrence de Arabia [[Frantsesa|frantsesez]]: Lawrence d'Arabie [[Katalan|katalanez]]: Lawrence d'Aràbia [[Galiziera|galizieraz]]: Lawrence de Arabia
|-
|1964
|[[Becket]]
|[[Peter Glenville]]
|
|-
|1965
|[[What's New Pussycat?]]
|[[Clive Donner]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Quoi de neuf, Pussycat ? [[Euskara|euskaraz]]: « What's New » [[Katalan|katalanez]]: Com va això
|-
|1965
|[[The Sandpiper]]
|[[Vincente Minnelli]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Chevalier des sables [[Katalan|katalanez]]: Castells a la sorra
|-
|1965
|[[Lord Jim]]
|[[Richard Brooks]]
|
|-
|1966
|[[The Bible: In the Beginning...]]
|[[John Huston]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La Biblia [[Frantsesa|frantsesez]]: La Bible [[Katalan|katalanez]]: La Bíblia [[Galiziera|galizieraz]]: A Biblia
|-
|1966
|[[How to Steal a Million]]
|[[William Wyler]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cómo robar un millón y... [[Frantsesa|frantsesez]]: Comment voler un million de dollars
|-
|1967
|[[The Night of the Generals]]
|[[Anatole Litvak]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La noche de los generales [[Frantsesa|frantsesez]]: La Nuit des généraux [[Katalan|katalanez]]: La nit dels generals
|-
|1968
|[[The Lion in Winter]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El león en invierno [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Lion en hiver
|-
|1968
|[[Great Catherine]]
|[[Gordon Flemyng]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Catalina la Grande [[Frantsesa|frantsesez]]: La Grande Catherine
|-
|1969
|[[Goodbye, Mr. Chips]]
|[[Herbert Ross]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Adiós, Mr. Chips
|-
|1970
|[[Country Dance]]
|[[J. Lee Thompson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: No todo amor es hermoso
|-
|1971
|[[Murphy's War]]
|[[Peter Yates]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La guerra de Murphy [[Frantsesa|frantsesez]]: La Guerre de Murphy
|-
|1972
|[[The Ruling Class]]
|[[Peter Medak]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Dieu et mon droit
|-
|1972
|[[Under Milk Wood]]
|[[Andrew Sinclair]]
|
|-
|1972
|[[Man of La Mancha]]
|[[Arthur Hiller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El hombre de La Mancha [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Homme de la Manche
|-
|1975
|[[Man Friday]]
|[[Jack Gold]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Yo, Viernes [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Île du maître
|-
|1976
|[[Foxtrot]]
|[[Arturo Ripstein]]
|
|-
|1976
|[[Rogue Male]]
|[[Clive Donner]]
|
|-
|1979
|[[Caligula]]
|[[Tinto Brass]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Calígula [[Katalan|katalanez]]: Calígula
|-
|1979
|[[Zulu Dawn]]
|[[Douglas Hickox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Amanecer zulú [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Ultime Attaque [[Katalan|katalanez]]: Alba zulú
|-
|1980
|[[The Stunt Man]]
|[[Richard Rush]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Diable en boîte
|-
|1982
|[[My Favorite Year]]
|[[Richard Benjamin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Mi año favorito [[Frantsesa|frantsesez]]: Où est passée mon idole ? [[Katalan|katalanez]]: El meu any preferit
|-
|1983
|[[Pygmalion]]
|[[Alan Cooke]]
|
|-
|1983
|[[Svengali]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Svengali (téléfilm)
|-
|1984
|[[Supergirl]]
|[[Jeannot Szwarc]]
|
|-
|1985
|[[Creator]]
|[[Ivan Passer]]
|
|-
|1986
|[[Club Paradise]]
|[[Harold Ramis]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Club Paraíso [[Frantsesa|frantsesez]]: Club Paradis [[Katalan|katalanez]]: Club Paradís
|-
|1987
|[[The Last Emperor]]
|[[Bernardo Bertolucci]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El último emperador [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Dernier Empereur [[Katalan|katalanez]]: L'últim emperador [[Galiziera|galizieraz]]: O derradeiro emperador
|-
|1988
|[[High Spirits]]
|[[Neil Jordan]]
|[[Katalan|katalanez]]: L'hotel dels fantasmes
|-
|1989
|[[In una notte di chiaro di luna]]
|[[Lina Wertmüller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una noche de claro de luna [[Frantsesa|frantsesez]]: Par une nuit de clair de lune
|-
|1990
|[[Crossing to Freedom]]
|
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Au loin la liberté
|-
|1990
|[[The Rainbow Thief]]
|[[Alejandro Jodorowsky]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El ladrón del arcoiris [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Voleur d'arc-en-ciel
|-
|1991
|[[Isabelle Eberhardt]]
|[[Ian Pringle]]
|
|-
|1991
|[[King Ralph]]
|[[David S. Ward]]
|
|-
|1992
|[[Rebecca's Daughters]]
|[[Karl Francis]]
|[[Katalan|katalanez]]: Les filles de Rebecca
|-
|1993
|[[The Seventh Coin]]
|[[Dror Soref]]
|
|-
|1995
|[[Heavy Weather]]
|[[Jack Gold]]
|
|-
|1997
|[[FairyTale: A True Story]]
|[[Charles Sturridge]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cuento de hadas [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Mystère des fées : Une histoire vraie
|-
|1998
|[[Coming Home]]
|[[Giles Foster]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: La Dynastie des Carey-Lewis
|-
|1999
|[[Molokai: The Story of Father Damien]]
|[[Paul Cox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Molokai: La historia del Padre Damián [[Frantsesa|frantsesez]]: Damien de Molokai
|-
|1999
|[[Joan of Arc]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Juana de Arco (telefilme de 1999) [[Frantsesa|frantsesez]]: Jeanne d'Arc [[Galiziera|galizieraz]]: Xoana de Arco
|-
|2002
|[[Global Heresy]]
|[[Sidney J. Furie]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una roquera de cuidado
|-
|2002
|[[The Final Curtain]]
|[[Pat Harkins]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: The Final Curtain (El último acto) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Rideau final
|-
|2003
|[[Imperium: Augustus]]
|[[Roger Young]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Augustus - El primer emperador
|-
|2003
|[[Bright Young Things]]
|[[Stephen Fry]]
|
|-
|2004
|[[Troy]]
|[[Wolfgang Petersen]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Troya [[Frantsesa|frantsesez]]: Troie [[Katalan|katalanez]]: Troia [[Galiziera|galizieraz]]: Troia
|-
|2004
|[[Mystic India]]
|[[Keith Melton]]
|
|-
|2005
|[[Lassie]]
|[[Charles Sturridge]]
|
|-
|2006
|[[One Night with the King]]
|[[Michael O. Sajbel]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Esther, reine de Perse
|-
|2006
|[[Venus]]
|[[Roger Michell]]
|
|-
|2007
|[[Stardust]]
|[[Matthew Vaughn]]
|
|-
|2008
|[[Dean Spanley]]
|[[Toa Fraser]]
|
|-
|2008
|[[Christmas Cottage]]
|[[Michael Campus]]
|
|-
|2012
|[[Cristiada]]
|[[Dean Wright]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Cristeros
|-
|2012
|[[Prometheus]]
|[[Ridley Scott]]
|
|-
|2012
|[[Eldorado]]
|[[Richard Driscoll]]
|
|-
|2014
|[[Katherine of Alexandria]]
|[[Michael Redwood]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Fall of an Empire: The Story of Katherine of Alexandria [[Frantsesa|frantsesez]]: Catherine d’Alexandrie
|-
|1960
|[[The Day They Robbed the Bank of England]]
|[[John Guillermin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El robo al banco de Inglaterra [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jour où l'on dévalisa la banque d'Angleterre
|-
|1999
|[[The Manor]]
|[[Ken Berris]]
|
|-
|1978
|[[Power Play]]
|[[Martyn Burke]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Power Play (1978) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jeu de la puissance
|-
|1998
|[[Phantoms]]
|[[Joe Chappelle]]
|[[Katalan|katalanez]]: Fantasmes
|-
|1990
|[[Wings of Fame]]
|[[Otakar Votoček]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Les Ailes de la renommée
|-
|1975
|[[Rosebud]]
|[[Otto Preminger]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Desafío al mundo
|-
|1967
|[[Casino Royale]]
|[[Ken Hughes]]
|
|-
|2003
|[[Hitler: The Rise of Evil]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Hitler : la Naissance du mal
|}
== Izendapenak Oscar sarietan ==
O'Toole zortzi aldiz izendatu zuten [[Zerrenda:Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Aktore Onenaren Oscar Sarirako]], baina inoiz ez zuen lortu lehiaketako Oscar bat. 2002an,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Academy Awards Acceptance Speeches - Search Results {{!}} Margaret Herrick Library {{!}} Academy of Motion Picture Arts & Sciences|url=https://aaspeechesdb.oscars.org/link/075-25/|aldizkaria=aaspeechesdb.oscars.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref> Akademiaren Ohorezko Saria eman zioten bere lan osoagatik eta zineari bizitza osoan egindako ekarpenagatik. O'Toolek gutun bat idatzi zion Akademiari, bera "oraindik jokoan" zegoela esanez, eta denbora gehiago gustatuko litzaiokeela saria irabazteko ("bugger xarmagarri"). Akademiak esan zion saria emango ziotela nahi bazuen ala ez. 2007ko urtarrilean, Charlie Roseri esan zion semeek kargu hartu ziotela, zinemagintzan jaso zezakeen ohorerik handiena zela esanez. O'Toolek onartu egin zuen zeremonian agertzea eta Oscar Honorarioa jasotzea. [[Meryl Streep|Meryl Streep-ek]] aurkeztu zuen, aktore onenaren Oscar sarietarako izendapen gehien dituena (21). [[Robert Osborne|Robert Osbornerekin]] txantxetan aritu zen, [[Turner Classic]] zinemaldian egindako elkarrizketa batean. "Garai guztietako galtzaile handiena" da, izendapen askoren ondoren sari akademikorik ez izateagatik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Interview de Peter O'Toole {{!}} Ghostarchive|url=https://ghostarchive.org/varchive/xyE2rDuyxRg|aldizkaria=ghostarchive.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Urtea
! Filma
! Irabazlea
! Beste nominatuak
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1962]]
| ''[[Lawrence of Arabia (film)|Lawrence of Arabia]]''
| [[Gregory Peck]] – ''[[To Kill a Mockingbird (film)|To Kill a Mockingbird]]''
| [[Burt Lancaster]] – ''[[Birdman of Alcatraz (film)|Birdman of Alcatraz]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Days of Wine and Roses (film)|Days of Wine and Roses]]''<br />[[Marcello Mastroianni]] – ''[[Divorce Italian Style]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1964]]
| ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''
| [[Rex Harrison]] – ''[[My Fair Lady (film)|My Fair Lady]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''<br />[[Anthony Quinn]] – ''[[Zorba the Greek (film)|Zorba the Greek]]''<br />[[Peter Sellers]] – ''[[Dr. Strangelove]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1968]]
| ''[[The Lion in Winter (1968 film)|The Lion in Winter]]''
| [[Cliff Robertson]] – ''[[Charly (1968 film)|Charly]]''
| [[Alan Arkin]] – ''[[The Heart Is a Lonely Hunter (film)|The Heart Is a Lonely Hunter]]''<br />[[Alan Bates]] – ''[[The Fixer (1968 film)|The Fixer]]''<br />[[Ron Moody]] – ''[[Oliver! (film)|Oliver!]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1969]]
| ''[[Goodbye, Mr. Chips (1969 film)|Goodbye, Mr. Chips]]''
| [[John Wayne]] – ''[[True Grit (1969 film)|True Grit]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Anne of the Thousand Days]]''<br />[[Dustin Hoffman]] – ''[[Midnight Cowboy]]''<br />[[Jon Voight]] – ''[[Midnight Cowboy]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1970s|1972]]
| ''[[The Ruling Class (film)|The Ruling Class]]''
| [[Marlon Brando]] – ''[[The Godfather]]'' (declined)
| [[Michael Caine]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Laurence Olivier]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Paul Winfield]] – ''[[Sounder (film)|Sounder]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1980]]
| ''[[The Stunt Man]]''
| [[Robert De Niro]] – ''[[Raging Bull]]''
| [[Robert Duvall]] – ''[[The Great Santini]]''<br />[[John Hurt]] – ''[[The Elephant Man (film)|The Elephant Man]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Tribute (1980 film)|Tribute]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1982]]
| ''[[My Favorite Year]]''
| [[Ben Kingsley]] – ''[[Gandhi (film)|Gandhi]]''
| [[Dustin Hoffman]] – ''[[Tootsie]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Missing (1982 film)|Missing]]''<br />[[Paul Newman]] – ''[[The Verdict]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#2000s|2006]]
| ''[[Venus (2006 film)|Venus]]''
| [[Forest Whitaker]] – ''[[The Last King of Scotland (film)|The Last King of Scotland]]''
| [[Leonardo DiCaprio]] – ''[[Blood Diamond (film)|Blood Diamond]]''<br />[[Ryan Gosling]] – ''[[Half Nelson (film)|Half Nelson]]''<br />[[Will Smith]] – ''[[The Pursuit of Happyness]]''
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* ''Loitering with Intent: The Child'' (1992)
* ''Loitering with Intent: The Apprentice'' (1997)
== Kanpo estekak ==
{{commonskat}}
* [http://www.imdb.com/name/nm0000564/ Peter O'Toole aktorearen IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
{{bizialdia|1932ko|2013ko|O'Toole, Peter}}
[[Kategoria:Irlandako aktoreak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako aktoreak]]
[[Kategoria:Ohorezko Oscar sariaren irabazleak]]
[[Kategoria:Galway konderriko jendea]]
[[Kategoria:Drama gizonezko aktore onenaren Urrezko Globo saridunak (zinea)]]
[[Kategoria:Ezkerrak]]
[[Kategoria:Urdaileko minbiziaren ondorioz hildakoak]]
fbh1x6a6mawnvtaualro1b8pq0fpsyi
10021767
10021765
2025-01-03T13:48:32Z
Treuiller
59723
10021767
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Peter Seamus Lorcan O'Toole''' ([[1932]]ko [[abuztuaren 2]]a, [[Connemara]], [[Galwayko konderria|Galway]], [[2013]]ko [[abenduaren 14]]a, [[Londres]]) [[zinema]], [[antzerki]] eta [[telebista]]ko [[irlandar]] [[aktore]] bat izan zen.
Bere jaiolekua zalantzan dago: bertsio batzuen arabera, [[Irlanda]]ko [[Connemara]] eskualdean jaio omen zen eta beste batzuen arabera, [[Ingalaterra]]ko [[Leeds]] hirian. Dena den, bere burua irlandartzat zuen.
Antzerkian hasi zen. Telebistan ere aritu ostean, [[1959]]an paper txiki bat jaso zuen zineman. Hala ere, [[1962]]an etorri zen O'Tooleren zinemako aurrerapauso handien, [[David Lean]]en ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmeko protagonistaren paperako aukeratu zutenean. Horri esker, [[Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Oscar]] sarirako izendapena jaso zuen. Sei izendapen gehiago lortu zuen arren, ez zuen inoiz saria irabazi. Halere, [[2003]]an bere ibilbide luze eta oparoari esker, [[Ohorezko Oscar Saria]] jaso zuen.
Haren zaletasunen artean [[Kriket|cricketa]] eta [[Errugbi|errugbia]] zeuden: [[Richard Harris]], [[Kenneth Griffith]], [[Peter Finch]] eta [[Richard Burton]] akore eta adiskideekin batera errugbiko [[Sei Nazioen Txapelketa|Bost Nazioen Torneoko]] partidu asko ikustera joan ohi zen (O'Toole, Harris eta Burtonek batera [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] 17 izendapen zituzten).
Constance Jane Ferguson erizain eskoziarraren eta Patrick Joseph O'Toole irlandarraren (metal-urregilea, futbol-jokalaria eta lasterketa-apustuen kudeatzailea) semea izan zen. O'Toolek urtebete zuenean, gurasoek bost urteko bira hasi zuten Ingalaterrako iparraldeko hirietan, han egiten baitziren apustu handienak. [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi eta gutxira, Peter O'Toole [[Leeds|Leeds-era]] ebakuatua izan zen eta moja-eskola katoliko batean sartu zuten, 7 edo 8 urtez. Urte haiek oso gogorrak zitzaizkiola gogoratzen zuen berak, maiz izaten zituen hematomak eta gainerako zauriak mojek ezarritako diziplina zigorrengatik. Ezkertia zen eta "akats hori erregela-kolpeekin" zuzentzen saiatu ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tribute to Peter O'Toole|url=http://www.films42.com/tribute/otoole.asp|aldizkaria=www.films42.com|sartze-data=2024-05-14}}</ref><gallery mode="packed">
Fitxategi:Peter O'Toole -- LOA trailer.jpg|[[1962]]ko ''[[Lawrence of Arabia]]'' filmean.
Fitxategi:Peter O'Toole - Lion.jpg|[[1968]]ko ''[[The Lion in Winter]]'' filmean.
Fitxategi:Rosebud (1975) trailer 1.jpg|[[Raf Vallone]], [[Adrienne Corri]] eta Peter O'Toole aktoreak [[1975]]eko ''[[Rosebud (filma)|Rosebud]]'' filmean.
</gallery>
== Filmografia ==
[[Fitxategi:Peter O'Toole - 1968.jpg|thumb|260px|eskuinera|[[1968]]ko ''[[Present Laughter]]'' telefilmean.]]Hurrengo taulan, haren filmak zerrendatu dira, urtea, zuzendaria eta, beste hizkuntza batzuetara itzuli badira (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera), izenburu bakoitza ere emanik:
{| class="wikitable sortable"
!Urtea
!Filma
!Zuzendaria
!Beste izenburu batzuk
|-
|1960
|[[The Savage Innocents]]
|[[Nicholas Ray]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Los dientes del diablo [[Frantsesa|frantsesez]]: Les Dents du diable [[Katalan|katalanez]]: Les dents del diable
|-
|1960
|[[Kidnapped]]
|[[Robert Stevenson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Secuestrado [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Enlèvement de David Balfour
|-
|1962
|[[Lawrence of Arabia]]
|[[David Lean]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Lawrence de Arabia [[Frantsesa|frantsesez]]: Lawrence d'Arabie [[Katalan|katalanez]]: Lawrence d'Aràbia [[Galiziera|galizieraz]]: Lawrence de Arabia
|-
|1964
|[[Becket]]
|[[Peter Glenville]]
|
|-
|1965
|[[What's New Pussycat?]]
|[[Clive Donner]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Quoi de neuf, Pussycat ? [[Euskara|euskaraz]]: « What's New » [[Katalan|katalanez]]: Com va això
|-
|1965
|[[The Sandpiper]]
|[[Vincente Minnelli]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Chevalier des sables [[Katalan|katalanez]]: Castells a la sorra
|-
|1965
|[[Lord Jim]]
|[[Richard Brooks]]
|
|-
|1966
|[[The Bible: In the Beginning...]]
|[[John Huston]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La Biblia [[Frantsesa|frantsesez]]: La Bible [[Katalan|katalanez]]: La Bíblia [[Galiziera|galizieraz]]: A Biblia
|-
|1966
|[[How to Steal a Million]]
|[[William Wyler]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cómo robar un millón y... [[Frantsesa|frantsesez]]: Comment voler un million de dollars
|-
|1967
|[[The Night of the Generals]]
|[[Anatole Litvak]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La noche de los generales [[Frantsesa|frantsesez]]: La Nuit des généraux [[Katalan|katalanez]]: La nit dels generals
|-
|1968
|[[The Lion in Winter]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El león en invierno [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Lion en hiver
|-
|1968
|[[Great Catherine]]
|[[Gordon Flemyng]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Catalina la Grande [[Frantsesa|frantsesez]]: La Grande Catherine
|-
|1969
|[[Goodbye, Mr. Chips]]
|[[Herbert Ross]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Adiós, Mr. Chips
|-
|1970
|[[Country Dance]]
|[[J. Lee Thompson]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: No todo amor es hermoso
|-
|1971
|[[Murphy's War]]
|[[Peter Yates]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: La guerra de Murphy [[Frantsesa|frantsesez]]: La Guerre de Murphy
|-
|1972
|[[The Ruling Class]]
|[[Peter Medak]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Dieu et mon droit
|-
|1972
|[[Under Milk Wood]]
|[[Andrew Sinclair]]
|
|-
|1972
|[[Man of La Mancha]]
|[[Arthur Hiller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El hombre de La Mancha [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Homme de la Manche
|-
|1975
|[[Man Friday]]
|[[Jack Gold]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Yo, Viernes [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Île du maître
|-
|1976
|[[Foxtrot]]
|[[Arturo Ripstein]]
|
|-
|1976
|[[Rogue Male]]
|[[Clive Donner]]
|
|-
|1979
|[[Caligula]]
|[[Tinto Brass]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Calígula [[Katalan|katalanez]]: Calígula
|-
|1979
|[[Zulu Dawn]]
|[[Douglas Hickox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Amanecer zulú [[Frantsesa|frantsesez]]: L'Ultime Attaque [[Katalan|katalanez]]: Alba zulú
|-
|1980
|[[The Stunt Man]]
|[[Richard Rush]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Le Diable en boîte
|-
|1982
|[[My Favorite Year]]
|[[Richard Benjamin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Mi año favorito [[Frantsesa|frantsesez]]: Où est passée mon idole ? [[Katalan|katalanez]]: El meu any preferit
|-
|1983
|[[Pygmalion]]
|[[Alan Cooke]]
|
|-
|1983
|[[Svengali]]
|[[Anthony Harvey]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Svengali (téléfilm)
|-
|1984
|[[Supergirl]]
|[[Jeannot Szwarc]]
|
|-
|1985
|[[Creator]]
|[[Ivan Passer]]
|
|-
|1986
|[[Club Paradise]]
|[[Harold Ramis]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Club Paraíso [[Frantsesa|frantsesez]]: Club Paradis [[Katalan|katalanez]]: Club Paradís
|-
|1987
|[[The Last Emperor]]
|[[Bernardo Bertolucci]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El último emperador [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Dernier Empereur [[Katalan|katalanez]]: L'últim emperador [[Galiziera|galizieraz]]: O derradeiro emperador
|-
|1988
|[[High Spirits]]
|[[Neil Jordan]]
|[[Katalan|katalanez]]: L'hotel dels fantasmes
|-
|1989
|[[In una notte di chiaro di luna]]
|[[Lina Wertmüller]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una noche de claro de luna [[Frantsesa|frantsesez]]: Par une nuit de clair de lune
|-
|1990
|[[Crossing to Freedom]]
|
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Au loin la liberté
|-
|1990
|[[The Rainbow Thief]]
|[[Alejandro Jodorowsky]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El ladrón del arcoiris [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Voleur d'arc-en-ciel
|-
|1991
|[[Isabelle Eberhardt]]
|[[Ian Pringle]]
|
|-
|1991
|[[King Ralph]]
|[[David S. Ward]]
|
|-
|1992
|[[Rebecca's Daughters]]
|[[Karl Francis]]
|[[Katalan|katalanez]]: Les filles de Rebecca
|-
|1993
|[[The Seventh Coin]]
|[[Dror Soref]]
|
|-
|1995
|[[Heavy Weather]]
|[[Jack Gold]]
|
|-
|1997
|[[FairyTale: A True Story]]
|[[Charles Sturridge]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Cuento de hadas [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Mystère des fées : Une histoire vraie
|-
|1998
|[[Coming Home]]
|[[Giles Foster]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: La Dynastie des Carey-Lewis
|-
|1999
|[[Molokai: The Story of Father Damien]]
|[[Paul Cox]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Molokai: La historia del Padre Damián [[Frantsesa|frantsesez]]: Damien de Molokai
|-
|1999
|[[Joan of Arc]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Juana de Arco (telefilme de 1999) [[Frantsesa|frantsesez]]: Jeanne d'Arc [[Galiziera|galizieraz]]: Xoana de Arco
|-
|2002
|[[Global Heresy]]
|[[Sidney J. Furie]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Una roquera de cuidado
|-
|2002
|[[The Final Curtain]]
|[[Pat Harkins]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: The Final Curtain (El último acto) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Rideau final
|-
|2003
|[[Imperium: Augustus]]
|[[Roger Young]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Augustus - El primer emperador
|-
|2003
|[[Bright Young Things]]
|[[Stephen Fry]]
|
|-
|2004
|[[Troy]]
|[[Wolfgang Petersen]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Troya [[Frantsesa|frantsesez]]: Troie [[Katalan|katalanez]]: Troia [[Galiziera|galizieraz]]: Troia
|-
|2004
|[[Mystic India]]
|[[Keith Melton]]
|
|-
|2005
|[[Lassie]]
|[[Charles Sturridge]]
|
|-
|2006
|[[One Night with the King]]
|[[Michael O. Sajbel]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Esther, reine de Perse
|-
|2006
|[[Venus]]
|[[Roger Michell]]
|
|-
|2007
|[[Stardust]]
|[[Matthew Vaughn]]
|
|-
|2008
|[[Dean Spanley]]
|[[Toa Fraser]]
|
|-
|2008
|[[Christmas Cottage]]
|[[Michael Campus]]
|
|-
|2012
|[[Cristiada]]
|[[Dean Wright]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Cristeros
|-
|2012
|[[Prometheus]]
|[[Ridley Scott]]
|
|-
|2012
|[[Eldorado]]
|[[Richard Driscoll]]
|
|-
|2014
|[[Katherine of Alexandria]]
|[[Michael Redwood]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Fall of an Empire: The Story of Katherine of Alexandria [[Frantsesa|frantsesez]]: Catherine d’Alexandrie
|-
|1960
|[[The Day They Robbed the Bank of England]]
|[[John Guillermin]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: El robo al banco de Inglaterra [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jour où l'on dévalisa la banque d'Angleterre
|-
|1999
|[[The Manor]]
|[[Ken Berris]]
|
|-
|1978
|[[Power Play]]
|[[Martyn Burke]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Power Play (1978) [[Frantsesa|frantsesez]]: Le Jeu de la puissance
|-
|1998
|[[Phantoms]]
|[[Joe Chappelle]]
|[[Katalan|katalanez]]: Fantasmes
|-
|1990
|[[Wings of Fame]]
|[[Otakar Votoček]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Les Ailes de la renommée
|-
|1975
|[[Rosebud]]
|[[Otto Preminger]]
|[[Gaztelania|gaztelaniaz]]: Desafío al mundo
|-
|1967
|[[Casino Royale]]
|[[Ken Hughes]]
|
|-
|2003
|[[Hitler: The Rise of Evil]]
|[[Christian Duguay]]
|[[Frantsesa|frantsesez]]: Hitler : la Naissance du mal
|}
== Izendapenak Oscar sarietan ==
O'Toole zortzi aldiz izendatu zuten [[Zerrenda:Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria|Aktore Onenaren Oscar Sarirako]], baina inoiz ez zuen lehiaketako Oscarrik.jaso. 2002an,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Academy Awards Acceptance Speeches - Search Results {{!}} Margaret Herrick Library {{!}} Academy of Motion Picture Arts & Sciences|url=https://aaspeechesdb.oscars.org/link/075-25/|aldizkaria=aaspeechesdb.oscars.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref> Akademiaren Ohorezko Saria eman zioten bere lan osoagatik eta zineari bizitza osoan egindako ekarpenagatik. O'Toolek gutun bat idatzi zion Akademiari, bera "oraindik jokoan" zegoela esanez, eta denbora gehiago gustatuko litzaiokeela saria irabazteko ("bugger xarmagarri"). Akademiak esan zion saria emango ziotela nahi bazuen ala ez. 2007ko urtarrilean, Charlie Roseri esan zion semeek kargu hartu ziotela, zinemagintzan jaso zezakeen ohorerik handiena zela esanez. O'Toolek onartu egin zuen zeremonian agertzea eta Oscar Honorarioa jasotzea. [[Meryl Streep|Meryl Streep-ek]] aurkeztu zuen, aktore onenaren Oscar sarietarako izendapen gehien dituena (21). [[Robert Osborne|Robert Osbornerekin]] txantxetan aritu zen, [[Turner Classic]] zinemaldian egindako elkarrizketa batean. "Garai guztietako galtzaile handiena" da, izendapen askoren ondoren sari akademikorik ez izateagatik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Interview de Peter O'Toole {{!}} Ghostarchive|url=https://ghostarchive.org/varchive/xyE2rDuyxRg|aldizkaria=ghostarchive.org|sartze-data=2024-05-09}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Urtea
! Filma
! Irabazlea
! Beste nominatuak
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1962]]
| ''[[Lawrence of Arabia (film)|Lawrence of Arabia]]''
| [[Gregory Peck]] – ''[[To Kill a Mockingbird (film)|To Kill a Mockingbird]]''
| [[Burt Lancaster]] – ''[[Birdman of Alcatraz (film)|Birdman of Alcatraz]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Days of Wine and Roses (film)|Days of Wine and Roses]]''<br />[[Marcello Mastroianni]] – ''[[Divorce Italian Style]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1964]]
| ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''
| [[Rex Harrison]] – ''[[My Fair Lady (film)|My Fair Lady]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Becket (1964 film)|Becket]]''<br />[[Anthony Quinn]] – ''[[Zorba the Greek (film)|Zorba the Greek]]''<br />[[Peter Sellers]] – ''[[Dr. Strangelove]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1968]]
| ''[[The Lion in Winter (1968 film)|The Lion in Winter]]''
| [[Cliff Robertson]] – ''[[Charly (1968 film)|Charly]]''
| [[Alan Arkin]] – ''[[The Heart Is a Lonely Hunter (film)|The Heart Is a Lonely Hunter]]''<br />[[Alan Bates]] – ''[[The Fixer (1968 film)|The Fixer]]''<br />[[Ron Moody]] – ''[[Oliver! (film)|Oliver!]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1960s|1969]]
| ''[[Goodbye, Mr. Chips (1969 film)|Goodbye, Mr. Chips]]''
| [[John Wayne]] – ''[[True Grit (1969 film)|True Grit]]''
| [[Richard Burton]] – ''[[Anne of the Thousand Days]]''<br />[[Dustin Hoffman]] – ''[[Midnight Cowboy]]''<br />[[Jon Voight]] – ''[[Midnight Cowboy]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1970s|1972]]
| ''[[The Ruling Class (film)|The Ruling Class]]''
| [[Marlon Brando]] – ''[[The Godfather]]'' (declined)
| [[Michael Caine]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Laurence Olivier]] – ''[[Sleuth (1972 film)|Sleuth]]''<br />[[Paul Winfield]] – ''[[Sounder (film)|Sounder]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1980]]
| ''[[The Stunt Man]]''
| [[Robert De Niro]] – ''[[Raging Bull]]''
| [[Robert Duvall]] – ''[[The Great Santini]]''<br />[[John Hurt]] – ''[[The Elephant Man (film)|The Elephant Man]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Tribute (1980 film)|Tribute]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#1980s|1982]]
| ''[[My Favorite Year]]''
| [[Ben Kingsley]] – ''[[Gandhi (film)|Gandhi]]''
| [[Dustin Hoffman]] – ''[[Tootsie]]''<br />[[Jack Lemmon]] – ''[[Missing (1982 film)|Missing]]''<br />[[Paul Newman]] – ''[[The Verdict]]''
|-
| [[Academy Award for Best Actor#2000s|2006]]
| ''[[Venus (2006 film)|Venus]]''
| [[Forest Whitaker]] – ''[[The Last King of Scotland (film)|The Last King of Scotland]]''
| [[Leonardo DiCaprio]] – ''[[Blood Diamond (film)|Blood Diamond]]''<br />[[Ryan Gosling]] – ''[[Half Nelson (film)|Half Nelson]]''<br />[[Will Smith]] – ''[[The Pursuit of Happyness]]''
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* ''Loitering with Intent: The Child'' (1992)
* ''Loitering with Intent: The Apprentice'' (1997)
== Kanpo estekak ==
{{commonskat}}
* [http://www.imdb.com/name/nm0000564/ Peter O'Toole aktorearen IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
{{bizialdia|1932ko|2013ko|O'Toole, Peter}}
[[Kategoria:Irlandako aktoreak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako aktoreak]]
[[Kategoria:Ohorezko Oscar sariaren irabazleak]]
[[Kategoria:Galway konderriko jendea]]
[[Kategoria:Drama gizonezko aktore onenaren Urrezko Globo saridunak (zinea)]]
[[Kategoria:Ezkerrak]]
[[Kategoria:Urdaileko minbiziaren ondorioz hildakoak]]
jz4icmu46v3xap91g8hinkq92m3h5n0
Alan Turing
0
24076
10021859
10021333
2025-01-03T16:10:24Z
Joxan Garaialde
90799
10021859
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Joxan Garaialde}}
{{Wikipedia1000}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Alan Mathison Turing''' ([[Paddington]], [[Londres]], [[Ingalaterra]], [[1912]]ko [[ekainaren 23]]a – ''[[Ibidem|ib.]]'', [[1954]]ko [[ekainaren 7]]a) [[matematika]]ria, kriptografo eta filosofo eta biologo teorikoa izan zen<ref>{{cite web |title=Alan Turing |url=https://www.bl.uk/people/alan-turing |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20190723191531/https://www.bl.uk/people/alan-turing |archive-date=23 July 2019 |access-date=29 July 2019 |publisher=The British Library}}</ref>. [[Informatika]] modernoaren gurasotzat hartzen da, algoritmo eta konputazio kontzeptuen formalizazioa eman baitzuen Turing makinarekin, erabilera orokorreko ordenagailu baten eredutzat har daitekeena<ref name="frs">{{Cite journal
| last1 = Newman | first1 = M.H.A.
| author-link = Max Newman
| doi = 10.1098/rsbm.1955.0019
| title = Alan Mathison Turing. 1912–1954
| journal = [[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]]
| volume = 1
| pages = 253–263
| year = 1955
| jstor = 769256
| s2cid = 711366
| doi-access = free
|issn = 0080-4606}}</ref><ref name="AFP">{{cite news |last=Gray |first=Paul |date=29 March 1999 |title=Computer Scientist: Alan Turing |magazine=Time |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |url-status=dead |access-date=10 January 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110119181237/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |archive-date=19 January 2011 |quote=Providing a blueprint for the electronic digital computer. The fact remains that everyone who taps at a keyboard, opening a spreadsheet or a word-processing program, is working on an incarnation of a Turing machine.}}</ref><ref>{{Harvnb|Sipser|2006|p=137}}</ref>. Turing informatika teorikoaren aitatzat hartzen da<ref>{{Harvnb|Beavers|2013|p=481}}</ref>.
Londresen jaioa, Turing [[Ingalaterra|Ingalaterrako]] hegoaldean hazi zen. [[Cambridgeko Unibertsitatea|Cambridgeko King's College-n]] lizentziatu zen, eta, 1938an, [[Princetongo Unibertsitatea|Princetongo Unibertsitatean]], doktore titulua lortu zuen. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]], Turingek [[Government Communications Headquarters|Government Code and Cypher School-en]] egin zuen lan, Bletchley Parkean, Ultra adimena ekoitzi zuen Britainia Handiko [[Kriptoanalisi]] zentroan. Alemaniako itsas kriptoanalisiaren ardura zuen [[Hut 8]] zuzendu zuen. Turingek Alemaniako kodeen deszifratzea azkartzeko teknikak asmatu zituen, gerra aurreko poloniar [[Bonba (kriptografia)|bonba]] metodoaren hobekuntzak barne, [[Enigma (kriptografia)|Enigma makinarentzat]] ezarpenak aurki zitzakeen makina [[Elektromekaniko|elektromekanikoa]]. Funtsezko papera izan zuen bidean atzemandako mezuak deszifratzen; horiek, aliatuei, [[Ardatzeko potentziak|Ardatzako potentziak]] hainbat borroketan garaitzeko aukera eman zien, hala nola [[Atlantikoko gudua|Atlantikoko guduan]].<ref name="bbc-copeland">{{cite news|last=Copeland|first=Jack|author-link=Jack Copeland|date=18 June 2012|title=Alan Turing: The codebreaker who saved 'millions of lives'|publisher=BBC News Technology|url=https://www.bbc.com/news/technology-18419691|url-status=live|access-date=26 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141011045451/http://www.bbc.com/news/technology-18419691|archive-date=11 October 2014}}</ref><ref>A number of sources state that Winston Churchill said that Turing made the single biggest contribution to Allied victory in the war against Nazi Germany. Whilst it may be a defensible claim, both the [[Churchill Centre]] and Turing's biographer [[Andrew Hodges]] have stated they know of no documentary evidence to support it, nor the date or context in which Churchill supposedly made it, and the Churchill Centre lists it among their Churchill 'Myths', see {{cite news |last=Schilling |first=Jonathan |date=8 January 2015 |title=Myths > Churchill Said Turing Made the Single Biggest Contribution to Allied Victory |newspaper=International Churchill Society |url=http://www.winstonchurchill.org/resources/myths/churchill-said-turing-made-the-single-biggest-contribution-to-allied-victory |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20150217170510/http://www.winstonchurchill.org/resources/myths/churchill-said-turing-made-the-single-biggest-contribution-to-allied-victory |archive-date=17 February 2015 |access-date=9 January 2015 |publisher=The Churchill Centre }} and {{cite web |last=Hodges |first=Andrew |author-link=Andrew Hodges |title=Part 4: The Relay Race |url=http://www.turing.org.uk/book/update/part4.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150120190931/http://www.turing.org.uk/book/update/part4.html |archive-date=20 January 2015 |access-date=9 January 2015 |publisher=Update to [[Alan Turing: The Enigma]] }} A [[BBC News]] profile piece that repeated the Churchill claim has subsequently been amended to say there is no evidence for it. See {{cite news |last=Spencer |first=Clare |date=11 September 2009 |title=Profile: Alan Turing |work=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8250592.stm |url-status=live |access-date=17 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171213095303/http://www.bbc.com/news/technology-18419691 |archive-date=13 December 2017 |quote=Update 13 February 2015 }} Official war historian [[Harry Hinsley]] estimated that this work shortened the war in Europe by more than two years but added the caveat that this did not account for the [[Manhattan Project|use of the atomic bomb]] and other eventualities. {{citation |last=Hinsley |first=Harry |title=The Influence of ULTRA in the Second World War |url=http://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm |year=1996 |publisher=Keith Lockstone's home page |author-link=Harry Hinsley |orig-date=1993 |access-date=26 August 2024 |archive-date=15 October 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221015210957/https://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm |url-status=live }} Transcript of a lecture given on Tuesday 19 October 1993 at Cambridge University</ref>.
Gerra ostean, Turingek Fisika Laborategi Nazionalean lan egin zuen, eta han konputazio motor automatikoa diseinatu zuen biltegiratze-programa zuen ordenagailu baten lehen diseinuetako bat. 1948an, Turing [[Max Newman|Max Newman-en]] makina informatikoen laborategian sartu zen, [[Manchesterko Unibertsitatea|Manchesterreko Victoria Unibertsitatean]], eta, bertan, Manchesterreko ordenagailuak garatzen lagundu<ref>{{Harvnb|Leavitt|2007|pp=231–233}}</ref>, eta biologia matematikoan interesatu zen. Turingek morfogenesiaren oinarri kimikoari buruz idatzi zuen<ref name="Milinkovitch">{{cite journal |last1=Milinkovitch |first1=Michel C. |last2=Jahanbakhsh |first2=Ebrahim |last3=Zakany |first3=Szabolcs |title=The Unreasonable Effectiveness of Reaction Diffusion in Vertebrate Skin Color Patterning |journal=Annual Review of Cell and Developmental Biology |date=16 October 2023 |volume=39 |issue=1 |pages=145–174 |doi=10.1146/annurev-cellbio-120319-024414 |language=en |issn=1081-0706|doi-access=free |pmid=37843926 }}</ref><ref name="googlescholar" />, eta erreakzio kimiko oszilatzaileak iragarri zituen, hala nola Belousov-Zhabotinsky erreakzioa, lehen aldiz 1960ko hamarkadan behatutakoa. Emaitza horiek lortu arren, bere bizitzan ez zen inoiz guztiz aintzat hartua izan bere lanaren zati handi bat Sekretu Ofizialen Legearen mende zegoelako<ref>{{Cite book |last=Olinick |first=Michael |year=2021 |title=Simply Turing |location=United States |publisher=Simply Charly |chapter=Chapter 15}}</ref>
1952an, Turing ekintza homosexualengatik epaitu zuten. Espetxea saihesteko, kastrazio kimiko deritzon prozedura onartu zuen (hormona-tratamendua), Turing 1954ko ekainaren 7an hil zen [[Zianuro|zianuroz]] [[Pozoi|pozoituta]], 41 urte zituela. Azterketa batek erebaki zuen heriotza suizidioa izan zela, baina ustekabeko pozoitze izan zitekeela adierazten duten frogak ere badaude<ref name = "Copeland" />. 2009an, kanpaina baten ostean, [[Gordon Brown]] britainiar lehen ministroak barkamen publiko ofiziala eskatu zuen «[Turing] tratatzeko modu ikaragarriagatik». [[Isabel II.a]] erreginak indultua eman zion 2013an. Erresuma Batuan, «Alan Turing legea» terminoa informalki erabiltzen da 2017ko lege bati, zeinak erretroaktiboki indultua eman zien homosexualen ekintzak legez kanpo uzten zituen legedi historikoaren arabera larderiatutako edo zigortutako gizonei<ref name="BBC-pardon">{{cite news |url=https://www.bbc.com/news/uk-37711518 |title='Alan Turing law': Thousands of gay men to be pardoned |date=20 October 2016 |access-date=20 October 2016 |work=BBC News |archive-url=https://web.archive.org/web/20161020125029/http://www.bbc.com/news/uk-37711518 |archive-date=20 October 2016 |url-status=live }}</ref>.
Turingek matematika eta informatikan ondare zabala utzi zuen; gaur egun aitortza handiagoa du bere izena daramaten estatuekin eta zenbait gauzekin, informatika-berrikuntzaren urteko saria barne. Bere erretratua [[Ingalaterrako Bankua|Ingalaterrako Bankuko]] 50 [[Libera esterlina|£-ko]] diru-paperetan agertzen da, lehen aldiz 2021eko ekainaren 23an kaleratu zena, bere urtebetetzearekin batera. 2019an, BBCren serie batean ikusleek Turing bozkatu zuten XX. mendeko pertsonarik handientzat.
== Bizitza ==
=== Haurtzaroa ===
Turing [[1912]]an jaio zen [[Londres]]en. Bere aita, Julius Mathison Turing, [[Britainiar Inperioa]]ren [[Indiako Zerbitzu Zibila|Indiako Zerbitzu Zibilean]] ari zen lanean, baina Alanen gurasoek [[Britainia Handia|Britania Handian]] jaiotzea nahi zuten, eta, beraz, lan utzialdia eskatuta, Londresko [[Paddington]] auzora itzuli ziren, eta bertan jaio zen Alan. Aitak, ordea, bere lanpostuan jarraitu behar zuen; horregatik, bere gurasoek, askotan, [[India|Indiara]] eta [[Britainia Handia|Britania Handira]] bidaiatu behar zuten. Beraz, lagun ingeles batzuekin utzi behar izan zituzten Alan eta bere anaia. Diotenez, oso azkarra omen zen, bakarrik ikasi zuela irakurtzen, 3 astetan eta interes handia erakusten zuela zenbakiekin.
Eskolan hasi zenean, haren jakinduria oso handia zela ikusten zuten irakasleek. 16 urterekin, [[Albert Einstein]]en lanen berri izan zuen; arreta handia jarri, eta oso ongi ulertu zituen, eta, ez bakarrik hori, gainera, kritika ugari egin zituen.
=== Ikasketak ===
Unibertsitate ikasketak [[Cambridge|Cambridgeko]] [[Trinity College]] ospetsuan egin nahi izan zituen, baina ez zuen lortu hara joateko beka, eta [[King's College]]n egin behar izan zituen matematika-ikasketak. 1935ean graduatu zen. 1937an eta 1938an, [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] [[Princetongo Unibertsitatea]]n jardun zuen ikerketan.
1938ko irailez geroztik, Turing lanean hasi zen Britainia Handiko kode-apurketa erakundearentzat denbora partzialeko aholkulari moduan, eta [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]], alemaniarrek erabilitako kodeak deszifratzen aritu zen lanean.
===Christopher Morcom===
[[Sherborne|Sherbornen]], Turingek adiskidetasun handia hartu zuen [[Christopher Collan Morcom]] ikasketa-lagunarekin (1911ko uztailaren 13a - 1930eko otsailaren 13a)<ref>{{Cite web|url=https://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2015/01/Obituary-for-Christopher-Morcom-The-Shirburnian-March-1930.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2015/01/Obituary-for-Christopher-Morcom-The-Shirburnian-March-1930.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|title=''The Shirburnian''}}</ref>, Turingen lehen maitaletzat hartu izan dena<ref>{{cite book |title=The Alyson Almanac: A Treasury of Information for the Gay and Lesbian Community |date=1989 |publisher=Alyson Publications |isbn=978-0-932870-19-3 |page=192 |url=https://books.google.com/books?id=v-8gAQAAMAAJ |language=en |quote=After his first love, Christopher Morcom, died of tuberculosis ... |access-date=26 August 2024 |archive-date=7 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231107005431/https://books.google.com/books?id=v-8gAQAAMAAJ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite book |last1=Hodges |first1=Andrew |title=Alan Turing: The Enigma |date=1992 |publisher=Vintage |isbn=978-0-09-911641-7 |page=35 |url=https://books.google.com/books?id=VWvPIWm75XIC |quote=This was first love, which Alan would himself come to regard as the first of many for others of his own sex. |access-date=26 August 2024 |archive-date=8 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230908030210/https://books.google.com/books?id=VWvPIWm75XIC |url-status=live }}</ref><ref>{{cite book |title=Tekhnema: Journal of Philosophy and Technology |date=1995 |publisher=American University of Paris |page=57 |url=https://books.google.com/books?id=wkvGAAAAIAAJ |quote=... Turing's first platonic love, Christopher Morcom ...}}</ref>. Haien arteko harremana inspirazioa izan zen Turingen etorkizuneko ahaleginetarako, baina, 1930eko otsailean, Morcomen heriotzak moztu zuen, urte batzuk lehenago infektatutako behi-esnea edan ondoren hartutako behien tuberkulosiaren konplikazioengatik<ref name=NYReviewBooks>{{cite web|author=Caryl, Christian|title=Poor Imitation of Alan Turing|url=http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/dec/19/poor-imitation-alan-turing/|newspaper=[[New York Review of Books]]|date=19 December 2014|access-date=9 January 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150107010418/http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/dec/19/poor-imitation-alan-turing/|archive-date=7 January 2015|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |first=Rachel |last=Hassall |url=http://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2014/03/The-Sherborne-Formula-Vivat-2012-2013-optimised.pdf |title=The Sherborne Formula: The Making of Alan Turing |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415082353/http://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2014/03/The-Sherborne-Formula-Vivat-2012-2013-optimised.pdf |archive-date=15 April 2014 |work=Vivat! |date=2012–2013}}</ref><ref name=teuscher>{{Cite book|editor-last=Teuscher |editor-first=Christof|editor-link=Christof Teuscher |title=Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker |year=2004 |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]] |isbn=978-3-540-20020-8 |oclc=53434737 }}</ref>.
Gertaerak pena handia eragin zion Turingi. Bere atsekabeari, aurre egin zion Morcomekin partekatu zituen zientzia eta matematika gaietan askoz gehiago lan eginez. Morcomen amari, Frances Isobel Morcom-i (jaiotzez Swan), Turingek idatzi zuen:
{{Esaera2|Ziur nago ezingo nukeela inon aurkitu hain disdiratsu zen beste lagunik, eta, hala ere, xarmangarri eta apala. Nire lanarekiko interesa eta astronomia gisako gauzak (hark irakatsi zizkidanak) harekin partekatu beharreko zerbaittzat hartzen nuen, eta uste dut hark ere apur bat berdin sentitzen zuela nirekiko... Badakit bera bizirik balego bezainbesteko interesa, ez bada hainbeste energia, jarri behar dudala nire lanean, zeren horixe baita nik egitea gustatuko litzaiokeena<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|p=61}}</ref>.}}
Turingek Morcomen amarekin zuen harremanak Morcom hil eta gero luze jarraitu zuen; hark Turingi opariak bidaltzen zizkion, eta Tourinek gutunak bidaliz, normalean, Morcomen urtebetetze egunean<ref name=":1">{{cite book |title=Alan Turing: The Enigma |publisher=Princeton University Press |author-link=Andrew Hodges |last=Hodges |first=Andrew |page=[https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg/page/87 87] |year=2012 |isbn=978-0-691-15564-7 |url=https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg|url-access=registration }}</ref>. Morcomen heriotzaren hirugarren urteurrena bete baino egun bat lehenago (1933ko otsailaren 13a), Morcom andreari idatzi zion:
{{Esaera2|Hau zuregana iristen denean Chrisengan pentsatzen egongo zarela espero dut. Ni ere hala egongo naiz, eta gutun hau bihar Chrisengan eta zugan pentsatuko dudala esateko baino ez da. Ziur nago hemen zegoenean bezain pozik dagoela orain ere. Zure Alan maitagarria<ref>{{cite book |title=Alan Turing: The Enigma |publisher=Princeton University Press |author-link=Andrew Hodges |last=Hodges |first=Andrew |page=[https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg/page/90 90] |year=2012 |isbn=978-0-691-15564-7 |url=https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg|url-access=registration }}</ref>}}
Batzuek espekulatu izan dute Morcomen heriotza Turingen [[Ateismo|ateismoaren]] eta [[Materialismo|materialismoaren]] kausa izan zela<ref>{{Cite news |first=Paul |last=Gray |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |title=Alan Turing |archive-url=https://web.archive.org/web/20110119181237/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |archive-date=19 January 2011 |work=Time Magazine's Most Important People of the Century |page=2}}</ref>. Antza denez, bere bizitzako une horretan, oraindik ere sinesten zuen gorputzetik independentea eta heriotza gainditzen duen espiritu gisako kontzeptuetan. Geroagoko gutun batean, Morcomen amari ere idatzia, Turingek idatzi zuen:
{{Esaera2|Nik neuk uste dut espiritua benetan betirako lotuta dagoela materiarekin, baina, zalantzarik gabe, ez gorputz-mota berarekin... espirituaren eta gorputzaren arteko benetako loturari dagokionez; uste dut gorputzak «espiritu» bat eutsi dezakeela, gorputzak bizirik eta esna dagoen bitartean, biak irmo lotuta baitaude. Ezin dut asmatzen zer gertatzen den gorputza lo dagoenean, baina, gorputza hiltzen denean, gorputzaren ''mekanismoa'', izpiritua eusten duena, desagertu egiten da, eta espirituak gorputz berri bat aurkitzen du lehenago edo beranduago, agian berehala<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|pp=82–83}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://oldshirburnian.org.uk/alan-turing-and-the-nature-of-spirit/|title=Alan Turing and the 'Nature of Spirit'|website=oldshirburnian.org.uk|date=15 August 2020|access-date=26 August 2024|archive-date=20 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171220185715/http://oldshirburnian.org.uk/alan-turing-and-the-nature-of-spirit/|url-status=live}}</ref>}}
==Karrera eta ikerketa==
Turing Cambridgera itzuli zenean, 1939an, [[Ludwig Wittgenstein|Ludwig Wittgensteinek]] matematikaren oinarriei buruz emandako hitzaldietara joan zen<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|p=152}}</ref>. Hitzaldiak hitzez hitz berreraiki dira, Turingen eta beste ikasle batzuen interjekzioak barne, ikasleen oharretatik abiatuta<ref>{{Cite book |editor-first=Cora |editor-last=Diamond |editor-link=Cora Diamond |title=Wittgenstein's Lectures on the Foundations of Mathematics |publisher=University of Chicago Press |year=1976}}</ref>. Turingek eta Wittgensteinek argudiatu zuten, eta ez zeuden ados; Turingek formalismoa defendatu zuen, eta Wittgensteinek, bere ikuspegia proposatuz, matematikak ez duela egia absoluturik aurkitzen, asmatzen baizik<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|pp=153–154}}</ref>.
=== Analisi kriptografikoa ===
[[Bigarren Mundu Gerra]]n, beharrezkoa izan zen haren laguntza nazien sekretuak deszifratzeko. Fish gailuei buruz egin zituen ikerketez lagunduta, lehen ordenagailu elektroniko digitala egin zuen, Colossus izenekoa. Ordenagailu horrek gainerako Fish kodeak deskodetzeko balio izan zuen.
Bere deskodetzeko modua ez zion inori esan [[1970]]. urtera arte. Bere adiskide minek ere ez zekiten hori.
1938ko irailetik aurrera, Turingek lanaldi partzialean lan egin zuen Government Code and Cypher School-ean (GC&CS), kodeak deszifratzeko erakunde britainiarrean. [[Hirugarren Reicha|Alemania naziak]] erabilitako Enigma zifratze-makinaren kriptoanalisian zentratu zen, [[Dilly Knox|Dilly Knox-ekin]] batera, GC&CSko kode-deszifratzaile senior batekin<ref>{{Cite book | author-link = Jack Copeland | last = Copeland | first = Jack | chapter = Colossus and the Dawning of the Computer Age | page = 352 | title = Action This Day | publisher = Bantam | date = 2001 | isbn = 978-0-593-04910-5 | editor1-first = Michael | editor1-last = Smith | editor2-first = Ralph | editor2-last = Erskine }}</ref>. 1939ko uztailean, [[Varsovia|Varsoviatik]] gertu egindako bileraren ostean, non Poloniako Zifraketa Bulegoak [[Enigma (kriptografia)|Enigma makinaren]] errotoreen kable-sareari eta Enigma makinaren mezuak deszifratzeko metodoari buruzko xehetasunak britainiar eta frantsesei eman baitzizkieten, Turing eta Knox-ek irtenbide zabalagoa garatu zuten<ref>{{Harvnb|Copeland|2004a|p=217}}</ref>. Poloniarren metodoa oinarritzen zen alemaniarrek aldatuko zuten ziurtasunik gabeko adierazle-prozedura batean, hain zuzen ere 1940ko maiatzean egin zutena. Turingen planteamendua orokorragoa zen, «crib»etan oinarritutako deszifraketa erabiliz; horretarako, [[Bonbe|bonbearen]] zehaztapen funtzionalak egin zituen (Poloniako [[Bomba (kriptografia)|Bombaren]] hobekuntza bat)<ref>{{cite news |last=Clark |first=Liat |url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2012-06/18/turing-contributions?page=all |title=Turing's achievements: codebreaking, AI and the birth of computer science (Wired UK) |magazine=Wired |date=18 June 2012 |access-date=31 October 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102122933/http://www.wired.co.uk/news/archive/2012-06/18/turing-contributions?page=all |archive-date=2 November 2013 |url-status=live }}</ref>.
[[Fitxategi:Turing flat.jpg|thumb|eskuinera|[[Bletchley Park]]-eko patio egonkorrean dauden bi landetxe. Turingek 1939an eta 1940an egin zuen lan hemen, [[Hut 8]](e)ra aldatu aurretik.]]
1939ko irailaren 4an, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Alemania|Alemaniari]] gerra deklaratu eta biharamunean, Turingek Bletchley Park-en (GC&CSren gerra garaiko bulegoa) aukeztu zuen bere burua<ref name=Copeland2006p378>Copeland, 2006 p. 378.</ref>. Bletchley-ra joandako beste guztien antzera, Sekretu Ofizialen Legea sinatu behar izan zuen, eta, bertan, Bletchley-n egindako lanari buruz ezer ez ezagutaraztea onartzen zuen, Legea hausteagatik lege-zigor gogorrak jasotzeko isunpean<ref name="Collins">{{cite web |last=Collins |first=Jeremy |title=Alan Turing and the Hidden Heroes of Bletchley Park: A Conversation with Sir John Dermot Turing |date=24 June 2020 |location=New Orleans |publisher=The National WWII Museum |url=https://www.nationalww2museum.org/war/articles/alan-turing-betchley-park |access-date=24 August 2021 |archive-date=2 December 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211202101721/https://www.nationalww2museum.org/war/articles/alan-turing-betchley-park |url-status=live }}</ref>.
Bonba zehaztea izan zen Turingek gerra garaian egin zituen bost aurrerapen kriptoanalitiko handietako lehena. Besteak hauek izan ziren: Alemaniako itsas armadak erabilitako adierazle-prozedura ondorioztatzea; bonbak askoz eraginkorragoa izateko, Banburismus izeneko prozedura estatistiko bat garatzea; Lorenz SZ 40/42 (Tunny) zifratze-makinaren gurpilen espeka<ref>[[Euskaltzaindiaren Hiztegia|Euskaltzaindiaren hiztegia]], [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_hiztegianbilatu&task=bilaketa&Itemid=1693&lang=eu-ES&nondik=0&zenbat=50&non=osagaiakHasi&query=espeka&subcMota=&pos=&usgDomain=&usgGeo=&usgBeste=&usgReg= espeka], [[Euskaltzaindia]]</ref> ezarpenak lantzeko Turingery izeneko prozedura garatzea eta, gerraren amaiera aldera, Delilah izena zuen ahots-nahasketa seguru kodetzaile eramangarri baten garapena Hanslope Parken<ref>{{Cite web |title=How Alan Turing Cracked The Enigma Code |url=https://www.iwm.org.uk/history/how-alan-turing-cracked-the-enigma-code |access-date=12 July 2023 |website=Imperial War Museums |language=en |archive-date=24 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124140731/https://www.iwm.org.uk/history/how-alan-turing-cracked-the-enigma-code |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Turing |first1=Alan M. |last2=Bayley |first2=D. |date=2012 |title=Report on Speech Secrecy System DELILAH, a Technical Description Compiled by A. M. Turing and Lieutenant D. Bayley REME, 1945–1946 |url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01611194.2012.713803 |journal=Cryptologia |language=en |volume=36 |issue=4 |pages=295–340 |doi=10.1080/01611194.2012.713803 |s2cid=205488183 |issn=0161-1194 |access-date=26 August 2024 |archive-date=12 July 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230712092022/https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01611194.2012.713803 |url-status=live }}</ref>
Kode hausteko prozesuan hainbat aukeraren proba optimizatzeko teknika estatistikoak erabiltzerakoan, Turingek ekarpen berritzailea egin zion gaiari. Matematika-ikuspegiak aztertzen zituzten bi artikulu idatzi zituen: ''The Applications of Probability to Cryptography''<ref>{{cite web | last = Turing | first = Alan | year = c. 1941 | title = The Applications of Probability to Cryptography | id = The National Archives (United Kingdom): HW 25/37 | url = http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510465 | access-date = 25 March 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150407234050/http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510465 | archive-date = 7 April 2015 | url-status = live }}</ref> eta ''Paper on Statistics of Repetitions''<ref>{{cite web | last = Turing | first = Alan | year = c. 1941 | title = Paper on Statistics of Repetitions | id = The National Archives (United Kingdom): HW 25/38 | url = http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510466 | access-date = 25 March 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150408013845/http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510466 | archive-date = 8 April 2015 | url-status = live }}</ref> izenekoak, zeinak GC&CSrentzat eta haren ondorengo [[Government Communications Headquarters|GCHQrentzat]] hain baliogarri izan ziren, ezen [[Erresuma Batuko Artxibategi Nazionala|Erresuma Batuko Artxibategi Nazionalean]] ez ziren 2012ko apirila arte kaleratu, bere jaiotzaren mendeurrena bete baino zertxobait lehenago. GCHQ-ko matematikari batek, bere burua Richard izenez soilik identifikatu zuenak, esan zuen garai hartan edukiak (Sekretu Ofizialen Legearen arabera) 70 bat urtez mugatuta egon izanak haien garrantzia eta gerraosteko kriptoanalisirako zuten garrantzia frogatzen zuela<ref name=bbcrichard>{{cite news |last=Vallance |first=Chris |title=Alan Turing papers on code breaking released by GCHQ |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-17771962 |access-date=20 April 2012 |work=BBC News |date=19 April 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121004192554/http://www.bbc.co.uk/news/technology-17771962 |archive-date=4 October 2012 |url-status=live }}</ref>:
{{Esana2|[Hark] esan zuen: edukiak mugatuak izan izanak erakusten du zer-nolako garrantzia duten gure materiaren oinarrietan... Dokumentuek zehazten dute analisi matematikoaren erabilera zehazteko ezarpen aukerarik egokienak zein diren ahalik eta azkarren frogatu ahal izateko... Richardek esan zuen GCHQk zukua atera ziela orain bi dokumentuei eta pozik zegoela domeinu publikora zabaldu zirelako.}}
Turingek xelebretasunaren ospea zuen [[Bletchley Park|Bletchley Park-en]]. Bere lankideek «Prof» izengotiz ezagutzen zuten, eta Enigmari buruzko tratatua «''Prof's Book''» izenez<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|p=208}}</ref><ref>{{cite book |title=The Prof's Book: Turing's Treatise on the Enigma |first=Alan M. |last=Turing |year=1940 |url=https://archive.org/details/hw-25-3/ |url-access=registration |quote=In late 1940 Alan Turing wrote a report describing the methods he and his colleagues at Bletchley Park had used to break into the German Enigma cipher systems. At Bletchley it was known as 'the Prof's Book.' A copy of this handbook was at last released from secrecy by the American National Security Agency in April 1996, under the title ''Turing's Treatise on the Enigma''. Subsequently, a much better original copy was released by the (British) National Archives, box HW 25/3. This also revealed a title which had been lost in the American copy: ''Mathematical theory of ENIGMA machine''. (Though, oddly, the report does not actually have any mathematical theory.)}}</ref>. [[Ronald Lewin]] historialariaren arabera, [[Jack Good|Jack Goodek]], Turingekin lan egin zuen kriptoanalista batek, bere lankideari buruz esan zuen:
{{Esaera2|Urtero ekaineko lehen astean belar sukarren eraso txarra izaten zuen, eta, bulegora, bizikletaz joaten zen gas-maskara bat jantzita polenatik babesteko. Haren bizikletak akats bat zuen: katea aldian-aldian ateratzen zitzaion. Konpontzera eraman beharrean, pedalek zenbat bira ematen zuten zenbatu eta bizikletatik jaisten zen katea eskuz doitzeko. Bere xelebrekerietako bat da bere katilua erradiadorearen hodietara kateatu zuela lapurtu ez ziezaioten<ref>{{Harvnb|Lewin|1978|p=57}}</ref>}}.
Peter Hiltonek [[Hut 8|Hut 8-n]] Turingekin lanean izandako esperientzia kontatu zuen ''A Century of Mathematics in America-n bere "Reminiscences of Bletchley Park''en<ref>{{Cite web|url=http://www.ams.org/publicoutreach/math-history/hmath1-hilton22.pdf|title=A Century of Mathematics in America, Part 1, Reminiscences of Bletchley Park|last=Hilton|first=Peter|archive-url=https://web.archive.org/web/20190829112241/http://www.ams.org/publicoutreach/math-history/hmath1-hilton22.pdf|archive-date=29 August 2019|url-status=live}}</ref>:
{{Esaera2|Esperientzia arraroa da benetako jenio bat ezagutzea. Erudizioaren munduan bizitzeko pribilegioa dugunok talentu handiko lankideek emandako estimulazio intelektuala ezagutzen dugu. Gurekin partekatzen dituzten ideiak mirets ditzakegu, eta, normalean, haien jatorria ulertzeko gai gara; sarritan ere uste izan dezakegu guk geuk gai ginatekeela halako kontzeptuak eta halako pentsamenduak sortzeko. Hala ere, jeinu baten bizitza intelektuala partekatzeko esperientzia guztiz bestelakoa da; adimen baten aurrean dagoela konturatzen da norbera, halako sakontasun eta originaltasuneko sentsibilitatea non harriduraz eta zirraraz betetzen den. Halako jeinua zen Alan Turing, eta Bigarren Mundu Gerrako exijentzia bitxiek sortutako aukera harrigarri eta ustekabekoa izan zutenek (esaterako, nik neuk) Turing lankide eta lagun izateko, ez dute inoiz ahaztuko esperientzia hura, ez eta inoiz galdu hark emandako onura izugarria.}}
Hiltonek antzeko pentsamenduak jaso zituen Nova [[PBS|PBSren]] ''Decoding Nazi Secrets'' dokumentalean<ref>{{Cite web|url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2615decoding.html|title=NOVA {{!}} Transcripts {{!}} Decoding Nazi Secrets {{!}} PBS|last=Hilton|first=Peter|website=[[PBS]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20190829112240/https://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2615decoding.html|archive-date=29 August 2019|url-status=live}}</ref>.
Bletchley-n lanean ari zela, Turingek, distantzia luzeko lasterkari trebea zena, noizean behin, bilerak egiteko behar zuenean, 40 mila (64 km) egiten zituen Londresera korrika<ref>{{Cite book | last = Brown | first = Anthony Cave | author-link = Anthony Cave Brown | title = Bodyguard of Lies: The Extraordinary True Story Behind D-Day | page = 19 | publisher=The Lyons Press | year = 1975 | isbn = 978-1-59921-383-5 | url = https://archive.org/details/bodyguardoflies00brow | url-access = registration}}</ref>, eta mundu mailako maratoi denbora estandarrak lortzeko gai zen<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics|title=An Olympic honour for Alan Turing|author=Graham-Cumming, John|newspaper=The Guardian|date=10 March 2010|location=London|access-date=10 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161201171628/https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics|archive-date=1 December 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web | first=Pat | last=Butcher | url=http://www.globerunner.org/index.php/09/in-praise-of-great-men/ | title=In Praise of Great Men | publisher=Globe Runner | date=14 September 2009 | access-date=23 June 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130818145759/http://www.globerunner.org/index.php/09/in-praise-of-great-men/ | archive-date=18 August 2013 | url-status=live }}</ref>. Turingek, 1948an, Britainia Handiko Olinpiar Talderako saiakera bat egin zuen, baina lesio batek oztopatu zuen. Maratoirako proba saiorako denbora 11 minutu motelagoa izan zen [[Thomas Richards]] britainiar zilarrezko dominaren lasterketa olinpikoaren denbora baino, 2 ordu 35 minutukoa. Walton Athletic Clubeko korrikalaririk onena izan zen; bakarka korrika ari zela taldea gainditu zuenean konturatu ziren horretaz<ref>{{cite web | last1 = Hodges | first1 = Andrew | author-link = Andrew Hodges | title = Alan Turing: a short biography | url = http://www.turing.org.uk/bio/part6.html | publisher = Alan Turing: The Enigma | access-date = 12 June 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130914091359/http://www.turing.org.uk/bio/part6.html | archive-date = 14 September 2013 | url-status = live }}</ref><ref>{{cite news | last1 = Graham-Cumming | first1 = John | author-link = John Graham-Cumming | title = Alan Turing: a short biography | url = https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics | newspaper = The Guardian | date = 10 March 2010 | access-date = 12 June 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141108165218/http://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics | archive-date = 8 November 2014 | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web | last1 = Butcher | first1 = Pat | title = Turing as a runner | url = http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Turing_running.html | publisher = The MacTutor History of Mathematics archive | date = December 1999 | access-date = 12 June 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141113020916/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Turing_running.html | archive-date = 13 November 2014 | url-status = live }}</ref> Entrenamenduetan zergatik egiten zuen hain gogor korrika galdetuta erantzun zuen:
{{Esaera2|Lan estresagarri bat daukat, eta hura burutik kentzeko modu bakarra gogor korrika egitea da; hori da hartatik askatzeko dudan bat modu bakarra<ref>{{cite web |url=https://kottke.org/18/04/alan-turing-was-an-excellent-runner |first=Jason |last=Kottke |title=Turing was an excellent runner |website=kottke.org |date=17 April 2018 |access-date=26 August 2024 |archive-date=9 June 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210609192748/https://kottke.org/18/04/alan-turing-was-an-excellent-runner |url-status=live }}</ref>}}.}}
[[Aldizkako historia|Aldizkako historiaren]] arazoak direla eta, zaila da kalkulatzea Ultra adimenak gerran izan zuen eragin zehatza<ref>See for example {{cite book|last=Richelson|first=Jeffery T.|title=A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century|date=1997|publisher=Oxford University Press|location=New York|page=296|author-link=Jeffrey T. Richelson}} and {{cite book|last=Hartcup|first=Guy|title=The Effect of Science on the Second World War|date=2000|publisher=Macmillan Press|location=Basingstoke, Hampshire|pages=96–99|author-link=Guy Hartcup}}</ref>. Hala ere, [[Harry Hinsley]] gerrako historialari ofizialak kalkulatu zuen lan horrek Europako gerra bi urte baino gehiago laburtu zuela eta 14 milioi bizitza baino gehiago salbatu zituela<ref name="Hinsley 1996">{{citation | last = Hinsley | first = Harry | author-link = Harry Hinsley | title = The Influence of ULTRA in the Second World War | orig-date = 1993 | year = 1996 | url = http://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm | access-date = 26 August 2024 | archive-date = 15 October 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20221015210957/https://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm | url-status = live }} Transcript of a lecture given on Tuesday 19 October 1993 at Cambridge University</ref>.
Gerra amaitzean, Bletchley Park-en lan egin zuten guztiei ohar bat bidali zitzaien oroitaraziz Sekretu Ofizialen Legeak agindutako isiltasun-kodea ez zela gerrarekin amaitzen, mugarik gabe jarraituko zuela<ref name="Collins"/>. Hala, 1946an, [[Jurgi VI.a Erresuma Batukoa|Jurgi VI.a erregeak]] gerra garaiko zerbitzuengatik Turing [[Britainiar Inperioko Ordena|Britainiar Inperioko Ordenako]] (OBE) ofizial izendatu bazuen ere, bere lana ezkutuan egon zen urte askotan<ref>{{cite news | title = Alan Turing: Colleagues share their memories | url = https://www.bbc.co.uk/news/technology-18541715 | date = 23 June 2012 | work = BBC News | access-date = 21 June 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20180707105436/https://www.bbc.co.uk/news/technology-18541715 | archive-date = 7 July 2018 | url-status = live }}</ref><ref name="thegazette.co.uk">{{cite web|url=https://www.thegazette.co.uk/all-notices/content/114|title=This month in history: Alan Turing and the Enigma code|website=thegazette.co.uk|access-date=6 February 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626211800/https://www.thegazette.co.uk/all-notices/content/114|archive-date=26 June 2019|url-status=live}}</ref>.
=== Lehen ordenagailuei buruzko ikerketak ===
[[1945]]etik [[1947]]ra, National Physical Laboratory-n aritu zen lanean ACE ordenagailuaren diseinuan. ACEren diseinua bukatuta, proiektua abiatzen ari zela urte sabatikoa hartu, eta Cambridgera itzuli zen. Gero, [[1948]]an, [[Manchesterko Unibertsitatea|Manchesterko unibertsitatean]] hasi zen lanean matematika irakasle. [[1949]]an, unibertsitateko konputazio-laborategiko zuzendariorde izendatu zuten, eta benetako lehen ordenagailuetako baten softwarearen diseinuan jardun zuen: Manchester Mark I izenekoan hain justu.
=== Heriotza ===
[[1954]]an, bere buruaz beste egin zuen [[Zianuro|zianuroz]] injektatutako sagarra janez. Izan ere, [[1952]]<nowiki/>an, [[homosexualitate|homosexuala]] izateagatik kondenatu zuten (Britainia Handian, homosexualitatea delitu izan zen [[1967]] arte). Epaian, bi aukera eman zizkioten: bi urteko kartzela ala [[Libido|libidoa]] apaltzeko tratamendu hormonala. Bigarrena aukeratu zuen kartzelara ez joatearren, eta [[estrogeno]]zko injekzioak hartu zituen urtebetez. Horren albo-erreakzioetako bat [[ginekomastia]] izan zen, hots, bularrak handitzea. Halaber, bere lanean, ondorio kaltegarriak izan zituen, eta, besteak beste, kriptografiari buruz britaniar gobernuaren inteligentzia-agentziarentzat egiten zituen aholkulari lanak bukatu zitzaizkion. Horrek krisi sakon batean murgilarazi zuen, eta bere buruaz beste egitera bultzatu<ref>{{erreferentzia|url=http://www.berria.eus/albisteak/87158/barkamena_zigortu_eta_60_urtera.htm|izenburua=Barkamena, zigortu eta 60 urtera|data=2013-12-24 |egunkaria= Berria}}</ref>.
== Ekarpenak ==
Egin zituen ekarpenen artean Turingen makina eta Turingen testa dira ezagunenak
=== Turing-en makina ===
{{Sakontzeko|Turingen makina}}
[[Turingen makina]] [[makina abstraktu]] bat definitzen duen [[konputazio]]zko modelo matematikoa da<ref>Minsky 1967:107 "1936 urteko artikuluan, bere izena daramaten makina abstraktuak definitu zituen. Turing makina bat egoera finituko makina bat da, ingurune mota berezi batekin lotua, bere zinta, non sinboloen sekuentziak gorde (eta gero berreskuratu) ditzakeen ", baita Stone 1972:8 non "makina" hitza komatxo artean dagoen.</ref>, erregela-taula baten arabera zinta tira baten gainean sinboloak manipulatzen dituena<ref>Stone 1972:8 baieztatzen du ""Makina" hau eredu matematiko abstraktua da", ere cf. Sipser 2006: 137 "Turing makinaren modeloa" deskribatzen du. Rogers 1987 (1967): 13 "Turingen karakterizazioa" aipatzen du, Boolos Burgess eta Jeffrey 2002:25 "idealizatutako makina mota espezifiko" bat aipatzen dute.</ref>. Sinplea bada ere, Turing makina edozein [[Algoritmo|konputazio-algoritmo]] simulatzeko<ref>Sipser 2006:137 "Turing makina batek ordenagailu erreal batek egin dezakeen guztia egin dezake".</ref> egokitua izan daiteke.
Turing makina ordenagailu batek egindako datu-manipulazio guztia kontrolatzen duen [[Prozesatzeko unitate zentral|prozesamendu unitate zentral]] (PUZ) baten adibide orokor bat da, makina kanonikoarekin datuak biltzeko memoria sekuentziala erabiliz. Zehazkiago, [[alfabeto]] baten kate baliodunen azpimultzo arbitrarioren bat zerrendatzeko gai den makina —[[automata]]— da. Kateak modu mugikorrean zerrendatu daitezkeen multzo baten zati dira. Turingen makinak luzera infinituko zinta bat du, non irakurtzeko eta idazteko eragiketak egin ditzakeen.
=== Turingen testa ===
{{sakontzeko|Turingen testa}}
[[Turingen testa|Testaren]] xedea makina bat noiz den kontziente definitzea da<ref name="Zientzia">{{erreferentzia|abizena=Leturia Azkarate, Igor|izenburua=Gizakia ala makina?|data=2014/09/01|url=http://zientzia.eus/artikuluak/gizakia-ala-makina/|aldizkaria=Zientzia.eus}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Gorka|abizena=Zozaia|izenburua=Nor maite du Eugenek?|data=2014-06-28|url=http://www.naiz.eus/en/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2014-06-28-07-00/pages/20.pdf|egunkaria=Naiz!}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Hodges,|abizena=Andrew,|izenburua=Alan Turing : the enigma : the book that inspired the film The imitation game|url=https://www.worldcat.org/oclc/897488526|isbn=9781784700089}}</ref>.
Testa egiteko, hiru elementu daude: interlokutoreak ikusi gabe, gizaki batek ebaluatzen du galdera batzuen aurrean beste gizaki batek eta makina batek ematen dituzten erantzunak, eta erabaki behar du zein den makina. Ebaluatzailea gai ez bada makina zein den bereizteko, makinaren jokabidea adimenduna jotzen da.
Testaren gaurkotasuna eztabaidagai da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LaMDA, ustez kontzientzia duen makinaren kasua, Turing-en testa berpentsatzeko aukera bat|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1656497270|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2022-07-04}}</ref>.
== Zinema ==
* 1996an, Alan Turing matematikariaren bizitzan oinarritutako ''[[Breaking the Code]]'' telebistarako filma argitaratu zen, [[Herbert Wise]]k zuzendua, [[Derek Jacobi]] aktorearekin Alan Turing protagonistaren rolean (1986ko antzezlan batean oinarrituta dago gidoia, hau da, [[Hugh Whitemore]] antzerkigilearen obra batean.
* 2014an, Alan Turing matematikariaren bizitzan oinarritutako ''[[The Imitation Game]]'' (''Imitazioaren Jokoa'') filma estreinatu zen. Turingen papera [[Benedict Cumberbatch]] aktoreak antzeztu zuen, eta, Hut 8 taldean harekin lanean aritu zen [[Joan Clarke]]ren papera, [[Keira Knightley]] aktoreak.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20130918065733/http://zientzia.net/artikuluak/alan-turing-makinei-bizia-eman-zien-pertsona/ ALAN TURING 100 URTE: Makinei bizia eman zien pertsona] Zientzia.net (2012)
* [https://web.archive.org/web/20130918065756/http://zientzia.net/artikuluak/informatikak-zor-diona/ ALAN TURING 100 URTE: Informatikak zor diona] Zientzia.net (2012)
* [https://web.archive.org/web/20130918065840/http://zientzia.net/zientzia-irratia/alan-turing-ehun-urte/ ALAN TURING 100 URTE: Jesus Ibañez informatikaria Turing-i buruz hizketan (audioa)] Zientzia.net (2012)
* {{en}} [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/history/Mathematicians/Turing.html «Turing»]. Biografia.
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20060830101813/http://www-etsi2.ugr.es/alumnos/mlii/Alan%20Turing.htm «Alan Turing»]. Biografia laburra.
{{bizialdia|1912ko|1954ko|Turing, Alan}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Informatikako aitzindariak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko asmatzaileak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko matematikariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko matematikariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako filosofoak]]
[[Kategoria:XX. mendeko filosofoak]]
[[Kategoria:Logikariak]]
[[Kategoria:Royal Societyko kideak]]
[[Kategoria:Gizon homosexualak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko ateoak]]
[[Kategoria:Zianuroa hartuz egindako suizidioak]]
[[Kategoria:Homofobiaren biktimak]]
[[Kategoria:Princeton Unibertsitateko ikasleak]]
kswyc1p6jkuhh3070l1ie5vzrjl7utj
10021970
10021859
2025-01-03T18:02:36Z
Joxan Garaialde
90799
10021970
wikitext
text/x-wiki
{{Wikipedia1000}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Alan Mathison Turing''' ([[Paddington]], [[Londres]], [[Ingalaterra]], [[1912]]ko [[ekainaren 23]]a – ''[[Ibidem|ib.]]'', [[1954]]ko [[ekainaren 7]]a) [[matematika]]ria, kriptografo eta filosofo eta biologo teorikoa izan zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alan Turing |url=https://www.bl.uk/people/alan-turing |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20190723191531/https://www.bl.uk/people/alan-turing |archive-date=23 July 2019 |access-date=29 July 2019 |argitaletxea=The British Library}}</ref>. [[Informatika]] modernoaren gurasotzat hartzen da, algoritmo eta konputazio kontzeptuen formalizazioa eman baitzuen Turing makinarekin, erabilera orokorreko ordenagailu baten eredutzat har daitekeena<ref name="frs">{{Erreferentzia
|abizena1 = Newman |izena1 = M.H.A.
| author-link = Max Newman
| doi = 10.1098/rsbm.1955.0019
|izenburua= Alan Mathison Turing. 1912–1954
|aldizkaria= [[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]]
|liburukia= 1
|orrialdeak= 253–263
|urtea= 1955
| jstor = 769256
| s2cid = 711366
| doi-access = free
|issn = 0080-4606}}</ref><ref name="AFP">{{Erreferentzia |abizena=Gray |izena=Paul |data=29 March 1999 |izenburua=Computer Scientist: Alan Turing |aldizkaria=Time |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |url-status=dead |access-date=10 January 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110119181237/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |archive-date=19 January 2011 |besteak=Ordenagailu digital elektronikoaren modeloa egitea. Izan ere, teklatu bat sakatzen duten guztiak kalkulu-orri bat edo testu-prozesatzeko programa bat irekiz, Turing makina baten haragitzean ari dira lanean.}}</ref><ref>{{Harvnb|Sipser|2006|p=137}}</ref>. Turing informatika teorikoaren aitatzat hartzen da<ref>{{Harvnb|Beavers|2013|p=481}}</ref>.
Londresen jaioa, Turing [[Ingalaterra|Ingalaterrako]] hegoaldean hazi zen. [[Cambridgeko Unibertsitatea|Cambridgeko King's College-n]] lizentziatu zen, eta, 1938an, [[Princetongo Unibertsitatea|Princetongo Unibertsitatean]], doktore titulua lortu zuen. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]], Turingek [[Government Communications Headquarters|Government Code and Cypher School-en]] egin zuen lan, Bletchley Parkean, Ultra adimena ekoitzi zuen Britainia Handiko [[Kriptoanalisi]] zentroan. Alemaniako itsas kriptoanalisiaren ardura zuen [[Hut 8]] zuzendu zuen. Turingek Alemaniako kodeen deszifratzea azkartzeko teknikak asmatu zituen, gerra aurreko poloniar [[Bonba (kriptografia)|bonba]] metodoaren hobekuntzak barne, [[Enigma (kriptografia)|Enigma makinarentzat]] ezarpenak aurki zitzakeen makina [[Elektromekaniko|elektromekanikoa]]. Funtsezko papera izan zuen bidean atzemandako mezuak deszifratzen; horiek, aliatuei, [[Ardatzeko potentziak|Ardatzako potentziak]] hainbat borroketan garaitzeko aukera eman zien, hala nola [[Atlantikoko gudua|Atlantikoko guduan]].<ref name="bbc-copeland">{{Erreferentzia|abizena=Copeland|izena=Jack|author-link=Jack Copeland|data=18 June 2012|izenburua=Alan Turing: The codebreaker who saved 'millions of lives'|argitaletxea=BBC News Technology|url=https://www.bbc.com/news/technology-18419691|url-status=live|access-date=26 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141011045451/http://www.bbc.com/news/technology-18419691|archive-date=11 October 2014}}</ref><ref>A number of sources state that Winston Churchill said that Turing made the single biggest contribution to Allied victory in the war against Nazi Germany. Whilst it may be a defensible claim, both the [[Churchill Centre]] and Turing's biographer [[Andrew Hodges]] have stated they know of no documentary evidence to support it, nor the date or context in which Churchill supposedly made it, and the Churchill Centre lists it among their Churchill 'Myths', see {{Erreferentzia|izena=Jonathan|abizena=Schilling|izenburua=Myths > Churchill Said Turing Made the Single Biggest Contribution to Allied Victory|argitaletxea=The Churchill Centre|data=8 January 2015|url=http://www.winstonchurchill.org/resources/myths/churchill-said-turing-made-the-single-biggest-contribution-to-allied-victory|aldizkaria=International Churchill Society|url-status=|archive-url=https://web.archive.org/web/20150217170510/http://www.winstonchurchill.org/resources/myths/churchill-said-turing-made-the-single-biggest-contribution-to-allied-victory|archive-date=17 February 2015|access-date=9 January 2015}} eta {{Erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Hodges|izenburua=Part 4: The Relay Race|argitaletxea=Update to [[Alan Turing: The Enigma]]|url=http://www.turing.org.uk/book/update/part4.html|author-link=Andrew Hodges|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120190931/http://www.turing.org.uk/book/update/part4.html|archive-date=20 January 2015|access-date=9 January 2015}} Churchill-en aldarrikapena errepikatzen zuen [[BBC News|BBC Newsen]] profil-pieza bat aldatu dute, horren frogarik ez dagoela esateko. Ikus {{Erreferentzia|izena=Clare|abizena=Spencer|izenburua=Profile: Alan Turing|data=11 September 2009|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8250592.stm|lana=BBC News|url-status=live|access-date=17 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20171213095303/http://www.bbc.com/news/technology-18419691|archive-date=13 December 2017|besteak=Update 13 February 2015}} [[Harry Hinsley]] gerrako historialari ofizialak kalkulatu zuen lan horrek Europako gerra bi urte baino gehiago laburtu zuela, baina ohartarazpena gehitu zuen esanez: horrek ez zuela kontuan hartu [[Manhattan Proiektua|bonba atomikoaren erabilera]] eta beste gertakari batzuek. {{Erreferentzia|izena=Harry|abizena=Hinsley|urtea=1996|izenburua=The Influence of ULTRA in the Second World War|argitaletxea=Keith Lockstone's home page|url=http://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm|author-link=Harry Hinsley|orig-date=1993|access-date=26 August 2024|archive-date=15 October 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221015210957/https://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm|url-status=live}} Transcript of a lecture given on Tuesday 19 October 1993 at Cambridge University</ref>.
Gerra ostean, Turingek Fisika Laborategi Nazionalean lan egin zuen, eta han konputazio motor automatikoa diseinatu zuen biltegiratze-programa zuen ordenagailu baten lehen diseinuetako bat. 1948an, Turing [[Max Newman|Max Newman-en]] makina informatikoen laborategian sartu zen, [[Manchesterko Unibertsitatea|Manchesterreko Victoria Unibertsitatean]], eta, bertan, Manchesterreko ordenagailuak garatzen lagundu<ref>{{Harvnb|Leavitt|2007|pp=231–233}}</ref>, eta biologia matematikoan interesatu zen. Turingek morfogenesiaren oinarri kimikoari buruz idatzi zuen<ref name="Milinkovitch">{{Erreferentzia |abizena1=Milinkovitch |izena1=Michel C. |abizena2=Jahanbakhsh |izena2=Ebrahim |abizena3=Zakany |izena3=Szabolcs |izenburua=The Unreasonable Effectiveness of Reaction Diffusion in Vertebrate Skin Color Patterning |aldizkaria=Annual Review of Cell and Developmental Biology |data=16 October 2023 |liburukia=39 |alea=1 |orrialdeak=145–174 |doi=10.1146/annurev-cellbio-120319-024414 |hizkuntza=en |issn=1081-0706|doi-access=free |pmid=37843926 }}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alan Turing|url=https://scholar.google.com/citations?user=VWCHlwkAAAAJ|aldizkaria=scholar.google.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, eta erreakzio kimiko oszilatzaileak iragarri zituen, hala nola Belousov-Zhabotinsky erreakzioa, lehen aldiz 1960ko hamarkadan behatutakoa. Emaitza horiek lortu arren, bere bizitzan ez zen inoiz guztiz aintzat hartua izan bere lanaren zati handi bat Sekretu Ofizialen Legearen mende zegoelako<ref>{{Erreferentzia |abizena=Olinick |izena=Michael |urtea=2021 |izenburua=Simply Turing |lekua=United States |argitaletxea=Simply Charly |atala=Chapter 15}}</ref>
1952an, Turing ekintza homosexualengatik epaitu zuten. Espetxea saihesteko, kastrazio kimiko deritzon prozedura onartu zuen (hormona-tratamendua), Turing 1954ko ekainaren 7an hil zen [[Zianuro|zianuroz]] [[Pozoi|pozoituta]], 41 urte zituela. Azterketa batek erabaki zuen heriotza suizidioa izan zela, baina ustekabeko pozoitze izan zitekeela adierazten duten frogak ere badaude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alan Turing: Inquest's suicide verdict 'not supportable'|hizkuntza=en-GB|data=2012-06-23|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18561092|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 2009an, kanpaina baten ostean, [[Gordon Brown]] britainiar lehen ministroak barkamen publiko ofiziala eskatu zuen «[Turing] tratatzeko modu ikaragarriagatik». [[Isabel II.a]] erreginak indultua eman zion 2013an. Erresuma Batuan, «Alan Turing legea» terminoa informalki erabiltzen da 2017ko lege bati, zeinak atzeraeraginezko indultua eman zien homosexualen ekintzak legez kanpo uzten zituen legedi historikoaren arabera larderiatutako edo zigortutako gizonei<ref name="BBC-pardon">{{Erreferentzia |url=https://www.bbc.com/news/uk-37711518 |izenburua='Alan Turing law': Thousands of gay men to be pardoned |data=20 October 2016 |access-date=20 October 2016 |lana=BBC News |archive-url=https://web.archive.org/web/20161020125029/http://www.bbc.com/news/uk-37711518 |archive-date=20 October 2016 |url-status=live }}</ref>.
Turingek matematika eta informatikan ondare zabala utzi zuen; gaur egun aitortza handiagoa du bere izena daramaten estatuekin eta zenbait gauzekin, informatika-berrikuntzaren urteko saria barne. Bere erretratua [[Ingalaterrako Bankua|Ingalaterrako Bankuko]] 50 [[Libera esterlina|£-ko]] diru-paperetan agertzen da, lehen aldiz 2021eko ekainaren 23an kaleratu zena, bere urtebetetzearekin batera. 2019an, BBCren serie batean ikusleek Turing bozkatu zuten XX. mendeko pertsonarik handientzat.
== Bizitza ==
=== Haurtzaroa ===
Turing [[1912]]an jaio zen [[Londres]]en. Bere aita, Julius Mathison Turing, [[Britainiar Inperioa]]ren [[Indiako Zerbitzu Zibila|Indiako Zerbitzu Zibilean]] ari zen lanean, baina Alanen gurasoek [[Britainia Handia|Britania Handian]] jaiotzea nahi zuten, eta, beraz, lan utzialdia eskatuta, Londresko [[Paddington]] auzora itzuli ziren, eta bertan jaio zen Alan. Aitak, ordea, bere lanpostuan jarraitu behar zuen; horregatik, bere gurasoek, askotan, [[India|Indiara]] eta [[Britainia Handia|Britania Handira]] bidaiatu behar zuten. Beraz, lagun ingeles batzuekin utzi behar izan zituzten Alan eta bere anaia. Diotenez, oso azkarra omen zen, bakarrik ikasi zuela irakurtzen, 3 astetan eta interes handia erakusten zuela zenbakiekin.
Eskolan hasi zenean, haren jakinduria oso handia zela ikusten zuten irakasleek. 16 urterekin, [[Albert Einstein]]en lanen berri izan zuen; arreta handia jarri, eta oso ongi ulertu zituen, eta, ez bakarrik hori, gainera, kritika ugari egin zituen.
=== Ikasketak ===
Unibertsitate ikasketak [[Cambridge|Cambridgeko]] [[Trinity College]] ospetsuan egin nahi izan zituen, baina ez zuen lortu hara joateko beka, eta [[King's College]]n egin behar izan zituen matematika-ikasketak. 1935ean graduatu zen. 1937an eta 1938an, [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] [[Princetongo Unibertsitatea]]n jardun zuen ikerketan.
1938ko irailez geroztik, Turing lanean hasi zen Britainia Handiko kode-apurketa erakundearentzat denbora partzialeko aholkulari moduan, eta [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]], alemaniarrek erabilitako kodeak deszifratzen aritu zen lanean.
===Christopher Morcom===
[[Sherborne|Sherbornen]], Turingek adiskidetasun handia hartu zuen [[Christopher Collan Morcom]] ikasketa-lagunarekin (1911ko uztailaren 13a - 1930eko otsailaren 13a)<ref>{{Erreferentzia|url=https://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2015/01/Obituary-for-Christopher-Morcom-The-Shirburnian-March-1930.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2015/01/Obituary-for-Christopher-Morcom-The-Shirburnian-March-1930.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|izenburua=''The Shirburnian''}}</ref>, Turingen lehen maitaletzat hartu izan dena<ref>{{Erreferentzia |izenburua=The Alyson Almanac: A Treasury of Information for the Gay and Lesbian Community |data=1989 |argitaletxea=Alyson Publications |isbn=978-0-932870-19-3 |orrialdea=192 |url=https://books.google.com/books?id=v-8gAQAAMAAJ |hizkuntza=en |besteak=Bere lehen maitasuna, Christopher Morcom, tuberkulosiarekin hil ondoren... |access-date=26 August 2024 |archive-date=7 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231107005431/https://books.google.com/books?id=v-8gAQAAMAAJ |url-status=live }}</ref><ref>{{Erreferentzia |abizena1=Hodges |izena1=Andrew |izenburua=Alan Turing: The Enigma |data=1992 |argitaletxea=Vintage |isbn=978-0-09-911641-7 |orrialdea=35 |url=https://books.google.com/books?id=VWvPIWm75XIC |besteak=Hau izan zen lehen maitasuna, Alanek berak bere lehenatzat hartuko zuena sexu bereko beste batzuen artean. |access-date=26 August 2024 |archive-date=8 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230908030210/https://books.google.com/books?id=VWvPIWm75XIC |url-status=live }}</ref><ref>{{Erreferentzia |izenburua=Tekhnema: Journal of Philosophy and Technology |data=1995 |argitaletxea=American University of Paris |orrialdea=57 |url=https://books.google.com/books?id=wkvGAAAAIAAJ |besteak=... Turingen lehen maitasun platonikoa, Christopher Morcom ...}}</ref>. Haien arteko harremana inspirazioa izan zen Turingen etorkizuneko ahaleginetarako, baina, 1930eko otsailean, Morcomen heriotzak moztu zuen, urte batzuk lehenago infektatutako behi-esnea edan ondoren hartutako behien tuberkulosiaren konplikazioengatik<ref name=NYReviewBooks>{{Erreferentzia|egilea=Caryl, Christian|izenburua=Poor Imitation of Alan Turing|url=http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/dec/19/poor-imitation-alan-turing/|aldizkaria=[[New York Review of Books]]|data=19 December 2014|access-date=9 January 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150107010418/http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/dec/19/poor-imitation-alan-turing/|archive-date=7 January 2015|url-status=live}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel |abizena=Hassall |url=http://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2014/03/The-Sherborne-Formula-Vivat-2012-2013-optimised.pdf |izenburua=The Sherborne Formula: The Making of Alan Turing |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415082353/http://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2014/03/The-Sherborne-Formula-Vivat-2012-2013-optimised.pdf |archive-date=15 April 2014 |lana=Vivat! |data=2012–2013}}</ref><ref name=teuscher>{{Erreferentzia|abizena=Teuscher |izena=Christof|editor-link=Christof Teuscher |izenburua=Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker |urtea=2004 |argitaletxea=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]] |isbn=978-3-540-20020-8 |oclc=53434737 }}</ref>.
Gertaerak pena handia eragin zion Turingi. Bere atsekabeari, aurre egin zion Morcomekin partekatu zituen zientzia eta matematika gaietan askoz gehiago lan eginez. Morcomen amari, Frances Isobel Morcom-i (jaiotzez Swan), Turingek idatzi zuen:
{{Esaera2|Ziur nago ezingo nukeela inon aurkitu hain distiratsu zen beste lagunik, eta, hala ere, xarmagarri eta apala. Nire lanarekiko interesa eta astronomia gisako gauzak (hark irakatsi zizkidanak) harekin partekatu beharreko zerbaitzat hartzen nuen, eta uste dut hark ere apur bat berdin sentitzen zuela nirekiko... Badakit bera bizirik balego bezainbesteko interesa, ez bada hainbeste energia, jarri behar dudala nire lanean, zeren horixe baita nik egitea gustatuko litzaiokeena<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|p=61}}</ref>.}}
Turingek Morcomen amarekin zuen harremanak Morcom hil eta gero luze jarraitu zuen; hark Turingi opariak bidaltzen zizkion, eta Tourinek gutunak bidaliz, normalean, Morcomen urtebetetze egunean<ref name=":1">{{Erreferentzia |izenburua=Alan Turing: The Enigma |argitaletxea=Princeton University Press |author-link=Andrew Hodges |abizena=Hodges |izena=Andrew |orrialdea=[https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg/page/87 87] |urtea=2012 |isbn=978-0-691-15564-7 |url=https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg|url-access=registration }}</ref>. Morcomen heriotzaren hirugarren urteurrena bete baino egun bat lehenago (1933ko otsailaren 13a), Morcom andreari idatzi zion:
{{Esaera2|Hau zuregana iristen denean Chrisengan pentsatzen egongo zarela espero dut. Ni ere hala egongo naiz, eta gutun hau bihar Chrisengan eta zugan pentsatuko dudala esateko baino ez da. Ziur nago hemen zegoenean bezain pozik dagoela orain ere. Zure Alan maitagarria<ref>{{Erreferentzia |izenburua=Alan Turing: The Enigma |argitaletxea=Princeton University Press |author-link=Andrew Hodges |abizena=Hodges |izena=Andrew |orrialdea=[https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg/page/90 90] |urtea=2012 |isbn=978-0-691-15564-7 |url=https://archive.org/details/alanturingenigma0000hodg|url-access=registration }}</ref>}}
Batzuek espekulatu izan dute Morcomen heriotza Turingen [[Ateismo|ateismoaren]] eta [[Materialismo|materialismoaren]] kausa izan zela<ref>{{Erreferentzia |izena=Paul |abizena=Gray |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |izenburua=Alan Turing |archive-url=https://web.archive.org/web/20110119181237/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html |archive-date=19 January 2011 |lana=Time Magazine's Most Important People of the Century |orrialdea=2}}</ref>. Antza denez, bere bizitzako une horretan, oraindik ere sinesten zuen gorputzetik independentea eta heriotza gainditzen duen espiritu gisako kontzeptuetan. Geroagoko gutun batean, Morcomen amari ere idatzia, Turingek idatzi zuen:
{{Esaera2|Nik neuk uste dut espiritua benetan betirako lotuta dagoela materiarekin, baina, zalantzarik gabe, ez gorputz-mota berarekin... espirituaren eta gorputzaren arteko benetako loturari dagokionez; uste dut gorputzak «espiritu» bat eutsi dezakeela, gorputzak bizirik eta esna dagoen bitartean, biak irmo lotuta baitaude. Ezin dut asmatzen zer gertatzen den gorputza lo dagoenean, baina, gorputza hiltzen denean, gorputzaren ''mekanismoa'', izpiritua eusten duena, desagertu egiten da, eta espirituak gorputz berri bat aurkitzen du lehenago edo beranduago, agian berehala<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|pp=82–83}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://oldshirburnian.org.uk/alan-turing-and-the-nature-of-spirit/|izenburua=Alan Turing and the 'Nature of Spirit'|website=oldshirburnian.org.uk|data=15 August 2020|access-date=26 August 2024|archive-date=20 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171220185715/http://oldshirburnian.org.uk/alan-turing-and-the-nature-of-spirit/|url-status=live}}</ref>}}
==Karrera eta ikerketa==
Turing Cambridgera itzuli zenean, 1939an, [[Ludwig Wittgenstein|Ludwig Wittgensteinek]] matematikaren oinarriei buruz emandako hitzaldietara joan zen<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|p=152}}</ref>. Hitzaldiak hitzez hitz berreraiki dira, Turingen eta beste ikasle batzuen interjekzioak barne, ikasleen oharretatik abiatuta<ref>{{Erreferentzia |izena=Cora |abizena=Diamond |editor-link=Cora Diamond |izenburua=Wittgenstein's Lectures on the Foundations of Mathematics |argitaletxea=University of Chicago Press |urtea=1976}}</ref>. Turingek eta Wittgensteinek argudiatu zuten, eta ez zeuden ados; Turingek formalismoa defendatu zuen, eta Wittgensteinek, bere ikuspegia proposatuz, matematikak ez duela egia absoluturik aurkitzen, asmatzen baizik<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|pp=153–154}}</ref>.
=== Analisi kriptografikoa ===
[[Bigarren Mundu Gerra]]n, beharrezkoa izan zen haren laguntza nazien sekretuak deszifratzeko. Fish gailuei buruz egin zituen ikerketez lagunduta, lehen ordenagailu elektroniko digitala egin zuen, Colossus izenekoa. Ordenagailu horrek gainerako Fish kodeak deskodetzeko balio izan zuen.
Bere deskodetzeko modua ez zion inori esan [[1970]]. urtera arte. Bere adiskide minek ere ez zekiten hori.
1938ko irailetik aurrera, Turingek lanaldi partzialean lan egin zuen Government Code and Cypher School-ean (GC&CS), kodeak deszifratzeko erakunde britainiarrean. [[Hirugarren Reicha|Alemania naziak]] erabilitako Enigma zifratze-makinaren kriptoanalisian zentratu zen, [[Dilly Knox|Dilly Knox-ekin]] batera, GC&CSko kode-deszifratzaile senior batekin<ref>{{Erreferentzia | author-link = Jack Copeland |abizena = Copeland |izena = Jack |atala= Colossus and the Dawning of the Computer Age |orrialdea= 352 |izenburua= Action This Day |argitaletxea= Bantam |data= 2001 | isbn = 978-0-593-04910-5 |editorea1-izena= Michael |editorea1-abizena= Smith |editorea2-izena= Ralph |editorea2-abizena= Erskine }}</ref>. 1939ko uztailean, [[Varsovia|Varsoviatik]] gertu egindako bileraren ostean, non Poloniako Zifraketa Bulegoak [[Enigma (kriptografia)|Enigma makinaren]] errotoreen kable-sareari eta Enigma makinaren mezuak deszifratzeko metodoari buruzko xehetasunak britainiar eta frantsesei eman baitzizkieten, Turing eta Knox-ek irtenbide zabalagoa garatu zuten<ref>{{Harvnb|Copeland|2004a|p=217}}</ref>. Poloniarren metodoa oinarritzen zen alemaniarrek aldatuko zuten ziurtasunik gabeko adierazle-prozedura batean, hain zuzen ere 1940ko maiatzean egin zutena. Turingen planteamendua orokorragoa zen, «crib»etan oinarritutako deszifraketa erabiliz; horretarako, [[Bonbe|bonbearen]] zehaztapen funtzionalak egin zituen (Poloniako [[Bomba (kriptografia)|Bombaren]] hobekuntza bat)<ref>{{Erreferentzia |abizena=Clark |izena=Liat |url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2012-06/18/turing-contributions?page=all |izenburua=Turing's achievements: codebreaking, AI and the birth of computer science (Wired UK) |aldizkaria=Wired |data=18 June 2012 |access-date=31 October 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102122933/http://www.wired.co.uk/news/archive/2012-06/18/turing-contributions?page=all |archive-date=2 November 2013 |url-status=live }}</ref>.
[[Fitxategi:Turing flat.jpg|thumb|eskuinera|[[Bletchley Park]]-eko patio egonkorrean dauden bi landetxe. Turingek 1939an eta 1940an egin zuen lan hemen, [[Hut 8]](e)ra aldatu aurretik.]]
1939ko irailaren 4an, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Alemania|Alemaniari]] gerra deklaratu eta biharamunean, Turingek Bletchley Park-en (GC&CSren gerra garaiko bulegoa) aurkeztu zuen bere burua<ref name=Copeland2006p378>Copeland, 2006 p. 378.</ref>. Bletchley-ra joandako beste guztien antzera, Sekretu Ofizialen Legea sinatu behar izan zuen, eta, bertan, Bletchley-n egindako lanari buruz ezer ez ezagutaraztea onartzen zuen, Legea hausteagatik lege-zigor gogorrak jasotzeko isunpean<ref name="Collins">{{Erreferentzia|abizena=Collins |izena=Jeremy |izenburua=Alan Turing and the Hidden Heroes of Bletchley Park: A Conversation with Sir John Dermot Turing |data=24 June 2020 |lekua=New Orleans |argitaletxea=The National WWII Museum |url=https://www.nationalww2museum.org/war/articles/alan-turing-betchley-park |access-date=24 August 2021 |archive-date=2 December 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211202101721/https://www.nationalww2museum.org/war/articles/alan-turing-betchley-park |url-status=live }}</ref>.
Bonba zehaztea izan zen Turingek gerra garaian egin zituen bost aurrerapen kriptoanalitiko handietako lehena. Besteak hauek izan ziren: Alemaniako itsas armadak erabilitako adierazle-prozedura ondorioztatzea; bonbak askoz eraginkorragoa izateko, Banburismus izeneko prozedura estatistiko bat garatzea; Lorenz SZ 40/42 (Tunny) zifratze-makinaren gurpilen espeka<ref>[[Euskaltzaindiaren Hiztegia|Euskaltzaindiaren hiztegia]], [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_hiztegianbilatu&task=bilaketa&Itemid=1693&lang=eu-ES&nondik=0&zenbat=50&non=osagaiakHasi&query=espeka&subcMota=&pos=&usgDomain=&usgGeo=&usgBeste=&usgReg= espeka], [[Euskaltzaindia]]</ref> ezarpenak lantzeko Turingery izeneko prozedura garatzea eta, gerraren amaiera aldera, Delilah izena zuen ahots-nahasketa seguru kodetzaile eramangarri baten garapena Hanslope Parken<ref>{{Erreferentzia|izenburua=How Alan Turing Cracked The Enigma Code |url=https://www.iwm.org.uk/history/how-alan-turing-cracked-the-enigma-code |access-date=12 July 2023 |website=Imperial War Museums |hizkuntza=en |archive-date=24 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124140731/https://www.iwm.org.uk/history/how-alan-turing-cracked-the-enigma-code |url-status=live }}</ref><ref>{{Erreferentzia |abizena1=Turing |izena1=Alan M. |abizena2=Bayley |izena2=D. |data=2012 |izenburua=Report on Speech Secrecy System DELILAH, a Technical Description Compiled by A. M. Turing and Lieutenant D. Bayley REME, 1945–1946 |url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01611194.2012.713803 |aldizkaria=Cryptologia |hizkuntza=en |liburukia=36 |alea=4 |orrialdeak=295–340 |doi=10.1080/01611194.2012.713803 |s2cid=205488183 |issn=0161-1194 |access-date=26 August 2024 |archive-date=12 July 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230712092022/https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01611194.2012.713803 |url-status=live }}</ref>
Kode-hauste prozesuan hainbat aukeraren proba optimizatzeko teknika estatistikoak erabiltzerakoan, Turingek ekarpen berritzailea egin zion gaiari. Matematika-ikuspegiak aztertzen zituzten bi artikulu idatzi zituen: ''The Applications of Probability to Cryptography''<ref>{{Erreferentzia|abizena = Turing |izena = Alan |urtea= c. 1941 |izenburua= The Applications of Probability to Cryptography | id = The National Archives (United Kingdom): HW 25/37 | url = http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510465 | access-date = 25 March 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150407234050/http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510465 | archive-date = 7 April 2015 | url-status = live }}</ref> eta ''Paper on Statistics of Repetitions''<ref>{{Erreferentzia|abizena = Turing |izena = Alan |urtea= c. 1941 |izenburua= Paper on Statistics of Repetitions | id = The National Archives (United Kingdom): HW 25/38 | url = http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510466 | access-date = 25 March 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150408013845/http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11510466 | archive-date = 8 April 2015 | url-status = live }}</ref> izenekoak, zeinak GC&CSrentzat eta haren ondorengo [[Government Communications Headquarters|GCHQrentzat]] hain baliogarri izan ziren, ezen [[Erresuma Batuko Artxibategi Nazionala|Erresuma Batuko Artxibategi Nazionalean]] ez ziren 2012ko apirila arte kaleratu, bere jaiotzaren mendeurrena bete baino zertxobait lehenago. GCHQ-ko matematikari batek, bere burua Richard izenez soilik identifikatu zuenak, esan zuen garai hartan edukiak (Sekretu Ofizialen Legearen arabera) 70 bat urtez mugatuta egon izanak haien garrantzia eta gerraosteko kriptoanalisirako zuten garrantzia frogatzen zuela<ref name=bbcrichard>{{Erreferentzia |abizena=Vallance |izena=Chris |izenburua=Alan Turing papers on code breaking released by GCHQ |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-17771962 |access-date=20 April 2012 |lana=BBC News |data=19 April 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121004192554/http://www.bbc.co.uk/news/technology-17771962 |archive-date=4 October 2012 |url-status=live }}</ref>:
{{Esaera2|[Hark] esan zuen: edukiak mugatuak izan izanak erakusten du zer-nolako garrantzia duten gure materiaren oinarrietan... Dokumentuek zehazten dute analisi matematikoaren erabilera zehazteko ezarpen aukerarik egokienak zein diren ahalik eta azkarren frogatu ahal izateko... Richardek esan zuen GCHQk zukua atera ziela orain bi dokumentuei eta pozik zegoela domeinu publikora zabaldu zirelako.}}
Turingek xelebretasunaren ospea zuen [[Bletchley Park|Bletchley Park-en]]. Bere lankideek «Prof» izengotiz ezagutzen zuten, eta Enigmari buruzko tratatua «''Prof's Book''» izenez<ref>{{Harvnb|Hodges|1983|p=208}}</ref><ref>{{Erreferentzia |izenburua=The Prof's Book: Turing's Treatise on the Enigma |izena=Alan M. |abizena=Turing |urtea=1940 |url=https://archive.org/details/hw-25-3/ |url-access=registration |besteak=1940ko amaieran Alan Turing-ek txosten bat idatzi zuen, berak eta Bletchley Parkeko bere lankideek Alemaniako Enigma zifratze-sistemetan sartzeko erabili zituzten metodoak deskribatuz. Bletchley-n "Prof's Book" izenez ezagutzen zen. 1996ko apirilean, eskuliburu horren kopia bat sekretutik askatu zuen Amerikako Segurtasun Nazionalaren Agentziak, ''Turingen Enigmari buruzko Tratatua'' izenburupean. Gerora, jatorrizko kopia askoz hobe bat kaleratu zuen (British) Artxibo Nazionalak, HW 25/3 kaxa. Honek amerikar kopian galdutako titulu bat ere agerian utzi zuen: ''Mathematical theory of ENIGMA machine''. (Hala ere, bitxia bada ere, txostenak ez dauka teoria matematikorik.)}}</ref>. [[Ronald Lewin]] historialariaren arabera, [[Jack Good|Jack Goodek]], Turingekin lan egin zuen kriptoanalista batek, bere lankideari buruz esan zuen:
{{Esaera2|Urtero ekaineko lehen astean belar sukarren eraso txarra izaten zuen, eta, bulegora, bizikletaz joaten zen gas-maskara bat jantzita polenatik babesteko. Haren bizikletak akats bat zuen: katea aldian-aldian ateratzen zitzaion. Konpontzera eraman beharrean, pedalek zenbat bira ematen zuten zenbatu eta bizikletatik jaisten zen katea eskuz doitzeko. Bere xelebrekerietako bat da bere katilua erradiadorearen hodietara kateatu zuela lapurtu ez ziezaioten<ref>{{Harvnb|Lewin|1978|p=57}}</ref>}}.
Peter Hiltonek [[Hut 8|Hut 8-n]] Turingekin lanean izandako esperientzia kontatu zuen ''A Century of Mathematics in America-n bere "Reminiscences of Bletchley Park''en<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.ams.org/publicoutreach/math-history/hmath1-hilton22.pdf|izenburua=A Century of Mathematics in America, Part 1, Reminiscences of Bletchley Park|abizena=Hilton|izena=Peter|archive-url=https://web.archive.org/web/20190829112241/http://www.ams.org/publicoutreach/math-history/hmath1-hilton22.pdf|archive-date=29 August 2019|url-status=live}}</ref>:
{{Esaera2|Esperientzia arraroa da benetako jenio bat ezagutzea. Erudizioaren munduan bizitzeko pribilegioa dugunok talentu handiko lankideek emandako estimulazio intelektuala ezagutzen dugu. Gurekin partekatzen dituzten ideiak mirets ditzakegu, eta, normalean, haien jatorria ulertzeko gai gara; sarritan ere uste izan dezakegu guk geuk gai ginatekeela halako kontzeptuak eta halako pentsamenduak sortzeko. Hala ere, jeinu baten bizitza intelektuala partekatzeko esperientzia guztiz bestelakoa da; adimen baten aurrean dagoela konturatzen da norbera, halako sakontasun eta originaltasuneko sentsibilitatea non harriduraz eta zirraraz betetzen den. Halako jeinua zen Alan Turing, eta Bigarren Mundu Gerrako exijentzia bitxiek sortutako aukera harrigarri eta ustekabekoa izan zutenek (esaterako, nik neuk) Turing lankide eta lagun izateko, ez dute inoiz ahaztuko esperientzia hura, ez eta inoiz galdu hark emandako onura izugarria.}}
Hiltonek antzeko pentsamenduak jaso zituen Nova [[PBS|PBSren]] ''Decoding Nazi Secrets'' dokumentalean<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2615decoding.html|izenburua=NOVA {{!}} Transcripts {{!}} Decoding Nazi Secrets {{!}} PBS|abizena=Hilton|izena=Peter|website=[[PBS]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20190829112240/https://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2615decoding.html|archive-date=29 August 2019|url-status=live}}</ref>.
Bletchley-n lanean ari zela, Turingek, distantzia luzeko lasterkari trebea zena, noizean behin, bilerak egiteko behar zuenean, 40 mila (64 km) egiten zituen Londresera korrika<ref>{{Erreferentzia |abizena = Brown |izena = Anthony Cave | author-link = Anthony Cave Brown |izenburua= Bodyguard of Lies: The Extraordinary True Story Behind D-Day |orrialdea= 19 |argitaletxea=The Lyons Press |urtea= 1975 | isbn = 978-1-59921-383-5 | url = https://archive.org/details/bodyguardoflies00brow | url-access = registration}}</ref>, eta mundu mailako maratoi denbora estandarrak lortzeko gai zen<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics|izenburua=An Olympic honour for Alan Turing|egilea=Graham-Cumming, John|aldizkaria=The Guardian|data=10 March 2010|lekua=London|access-date=10 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161201171628/https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics|archive-date=1 December 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Pat |abizena=Butcher | url=http://www.globerunner.org/index.php/09/in-praise-of-great-men/ |izenburua=In Praise of Great Men |argitaletxea=Globe Runner |data=14 September 2009 | access-date=23 June 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130818145759/http://www.globerunner.org/index.php/09/in-praise-of-great-men/ | archive-date=18 August 2013 | url-status=live }}</ref>. Turingek, 1948an, Britainia Handiko Olinpiar Talderako saiakera bat egin zuen, baina lesio batek oztopatu zuen. Maratoirako proba saiorako denbora 11 minutu motelagoa izan zen [[Thomas Richards]] britainiar zilarrezko dominaren lasterketa olinpikoaren denbora baino, 2 ordu 35 minutukoa. Walton Athletic Clubeko korrikalaririk onena izan zen; bakarka korrika ari zela taldea gainditu zuenean konturatu ziren horretaz<ref>{{Erreferentzia|abizena1 = Hodges |izena1 = Andrew | author-link = Andrew Hodges |izenburua= Alan Turing: a short biography | url = http://www.turing.org.uk/bio/part6.html |argitaletxea= Alan Turing: The Enigma | access-date = 12 June 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130914091359/http://www.turing.org.uk/bio/part6.html | archive-date = 14 September 2013 | url-status = live }}</ref><ref>{{Erreferentzia |abizena1 = Graham-Cumming |izena1 = John | author-link = John Graham-Cumming |izenburua= Alan Turing: a short biography | url = https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics |aldizkaria= The Guardian |data= 10 March 2010 | access-date = 12 June 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141108165218/http://www.theguardian.com/commentisfree/2010/mar/10/alan-turing-2012-olympics | archive-date = 8 November 2014 | url-status = live }}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena1 = Butcher |izena1 = Pat |izenburua= Turing as a runner | url = http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Turing_running.html |argitaletxea= The MacTutor History of Mathematics archive |data= December 1999 | access-date = 12 June 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141113020916/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Turing_running.html | archive-date = 13 November 2014 | url-status = live }}</ref> Entrenamenduetan zergatik egiten zuen hain gogor korrika galdetuta erantzun zuen:
{{Esaera2|Lan estresagarri bat daukat, eta hura burutik kentzeko modu bakarra gogor korrika egitea da; hori da hartatik askatzeko dudan bat modu bakarra<ref>{{Erreferentzia|url=https://kottke.org/18/04/alan-turing-was-an-excellent-runner |izena=Jason |abizena=Kottke |izenburua=Turing was an excellent runner |website=kottke.org |data=17 April 2018 |access-date=26 August 2024 |archive-date=9 June 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210609192748/https://kottke.org/18/04/alan-turing-was-an-excellent-runner |url-status=live }}</ref>}}.
[[Aldizkako historia|Aldizkako historiaren]] arazoak direla eta, zaila da kalkulatzea Ultra adimenak gerran izan zuen eragin zehatza<ref>See for example {{Erreferentzia|abizena=Richelson|izena=Jeffery T.|izenburua=A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century|data=1997|argitaletxea=Oxford University Press|lekua=New York|orrialdea=296|author-link=Jeffrey T. Richelson}} and {{Erreferentzia|abizena=Hartcup|izena=Guy|izenburua=The Effect of Science on the Second World War|data=2000|argitaletxea=Macmillan Press|lekua=Basingstoke, Hampshire|orrialdeak=96–99|author-link=Guy Hartcup}}</ref>. Hala ere, [[Harry Hinsley]] gerrako historialari ofizialak kalkulatu zuen lan horrek Europako gerra bi urte baino gehiago laburtu zuela eta 14 milioi bizitza baino gehiago salbatu zituela<ref name="Hinsley 1996">{{Erreferentzia|abizena = Hinsley |izena = Harry | author-link = Harry Hinsley |izenburua= The Influence of ULTRA in the Second World War | orig-date = 1993 |urtea= 1996 | url = http://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm | access-date = 26 August 2024 | archive-date = 15 October 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20221015210957/https://www.cix.co.uk/~klockstone/hinsley.htm | url-status = live }} Transcript of a lecture given on Tuesday 19 October 1993 at Cambridge University</ref>.
Gerra amaitzean, Bletchley Park-en lan egin zuten guztiei ohar bat bidali zitzaien oroitaraziz Sekretu Ofizialen Legeak agindutako isiltasun-kodea ez zela gerrarekin amaitzen, mugarik gabe jarraituko zuela<ref name="Collins"/>. Hala, 1946an, [[Jurgi VI.a Erresuma Batukoa|Jurgi VI.a erregeak]] gerra garaiko zerbitzuengatik Turing [[Britainiar Inperioko Ordena|Britainiar Inperioko Ordenako]] (OBE) ofizial izendatu bazuen ere, bere lana ezkutuan egon zen urte askotan<ref>{{Erreferentzia |izenburua= Alan Turing: Colleagues share their memories | url = https://www.bbc.co.uk/news/technology-18541715 |data= 23 June 2012 |lana= BBC News | access-date = 21 June 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20180707105436/https://www.bbc.co.uk/news/technology-18541715 | archive-date = 7 July 2018 | url-status = live }}</ref><ref name="thegazette.co.uk">{{Erreferentzia|url=https://www.thegazette.co.uk/all-notices/content/114|izenburua=This month in history: Alan Turing and the Enigma code|website=thegazette.co.uk|access-date=6 February 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626211800/https://www.thegazette.co.uk/all-notices/content/114|archive-date=26 June 2019|url-status=live}}</ref>.
=== Lehen ordenagailuei buruzko ikerketak ===
[[1945]]etik [[1947]]ra, National Physical Laboratory-n aritu zen lanean ACE ordenagailuaren diseinuan. ACEren diseinua bukatuta, proiektua abiatzen ari zela urte sabatikoa hartu, eta Cambridgera itzuli zen. Gero, [[1948]]an, [[Manchesterko Unibertsitatea|Manchesterko unibertsitatean]] hasi zen lanean matematika irakasle. [[1949]]an, unibertsitateko konputazio-laborategiko zuzendariorde izendatu zuten, eta benetako lehen ordenagailuetako baten softwarearen diseinuan jardun zuen: Manchester Mark I izenekoan hain justu.
=== Heriotza ===
[[1954]]an, bere buruaz beste egin zuen [[Zianuro|zianuroz]] injektatutako sagarra janez. Izan ere, [[1952]]<nowiki/>an, [[homosexualitate|homosexuala]] izateagatik kondenatu zuten (Britainia Handian, homosexualitatea delitu izan zen [[1967]] arte). Epaian, bi aukera eman zizkioten: bi urteko kartzela ala [[Libido|libidoa]] apaltzeko tratamendu hormonala. Bigarrena aukeratu zuen kartzelara ez joatearren, eta [[estrogeno]]zko injekzioak hartu zituen urtebetez. Horren albo-erreakzioetako bat [[ginekomastia]] izan zen, hots, bularrak handitzea. Halaber, bere lanean, ondorio kaltegarriak izan zituen, eta, besteak beste, kriptografiari buruz britaniar gobernuaren inteligentzia-agentziarentzat egiten zituen aholkulari lanak bukatu zitzaizkion. Horrek krisi sakon batean murgilarazi zuen, eta bere buruaz beste egitera bultzatu<ref>{{erreferentzia|url=http://www.berria.eus/albisteak/87158/barkamena_zigortu_eta_60_urtera.htm|izenburua=Barkamena, zigortu eta 60 urtera|data=2013-12-24 |egunkaria= Berria}}</ref>.
== Ekarpenak ==
Egin zituen ekarpenen artean Turingen makina eta Turingen testa dira ezagunenak
=== Turing-en makina ===
{{Sakontzeko|Turingen makina}}
[[Turingen makina]] [[makina abstraktu]] bat definitzen duen [[konputazio]]zko modelo matematikoa da<ref>Minsky 1967:107 "1936 urteko artikuluan, bere izena daramaten makina abstraktuak definitu zituen. Turing makina bat egoera finituko makina bat da, ingurune mota berezi batekin lotua, bere zinta, non sinboloen sekuentziak gorde (eta gero berreskuratu) ditzakeen ", baita Stone 1972:8 non "makina" hitza komatxo artean dagoen.</ref>, erregela-taula baten arabera zinta tira baten gainean sinboloak manipulatzen dituena<ref>Stone 1972:8 baieztatzen du ""Makina" hau eredu matematiko abstraktua da", ere cf. Sipser 2006: 137 "Turing makinaren modeloa" deskribatzen du. Rogers 1987 (1967): 13 "Turingen karakterizazioa" aipatzen du, Boolos Burgess eta Jeffrey 2002:25 "idealizatutako makina mota espezifiko" bat aipatzen dute.</ref>. Sinplea bada ere, Turing makina edozein [[Algoritmo|konputazio-algoritmo]] simulatzeko<ref>Sipser 2006:137 "Turing makina batek ordenagailu erreal batek egin dezakeen guztia egin dezake".</ref> egokitua izan daiteke.
Turing makina ordenagailu batek egindako datu-manipulazio guztia kontrolatzen duen [[Prozesatzeko unitate zentral|prozesamendu unitate zentral]] (PUZ) baten adibide orokor bat da, makina kanonikoarekin datuak biltzeko memoria sekuentziala erabiliz. Zehazkiago, [[alfabeto]] baten kate baliodunen azpimultzo arbitrarioren bat zerrendatzeko gai den makina —[[automata]]— da. Kateak modu mugikorrean zerrendatu daitezkeen multzo baten zati dira. Turingen makinak luzera infinituko zinta bat du, non irakurtzeko eta idazteko eragiketak egin ditzakeen.
=== Turingen testa ===
{{sakontzeko|Turingen testa}}
[[Turingen testa|Testaren]] xedea makina bat noiz den kontziente definitzea da<ref name="Zientzia">{{erreferentzia|abizena=Leturia Azkarate, Igor|izenburua=Gizakia ala makina?|data=2014/09/01|url=http://zientzia.eus/artikuluak/gizakia-ala-makina/|aldizkaria=Zientzia.eus}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Gorka|abizena=Zozaia|izenburua=Nor maite du Eugenek?|data=2014-06-28|url=http://www.naiz.eus/en/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2014-06-28-07-00/pages/20.pdf|egunkaria=Naiz!}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Hodges,|abizena=Andrew,|izenburua=Alan Turing : the enigma : the book that inspired the film The imitation game|url=https://www.worldcat.org/oclc/897488526|isbn=9781784700089}}</ref>.
Testa egiteko, hiru elementu daude: solaskideak ikusi gabe, gizaki batek ebaluatzen du galdera batzuen aurrean beste gizaki batek eta makina batek ematen dituzten erantzunak, eta erabaki behar du zein den makina. Ebaluatzailea gai ez bada makina zein den bereizteko, makinaren jokabidea adimenduna jotzen da.
Testaren gaurkotasuna eztabaidagai da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LaMDA, ustez kontzientzia duen makinaren kasua, Turing-en testa berpentsatzeko aukera bat|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1656497270|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2022-07-04}}</ref>.
== Zinema ==
* 1996an, Alan Turing matematikariaren bizitzan oinarritutako ''[[Breaking the Code]]'' telebistarako filma argitaratu zen, [[Herbert Wise]]k zuzendua, [[Derek Jacobi]] aktorearekin Alan Turing protagonistaren rolean (1986ko antzezlan batean oinarrituta dago gidoia, hau da, [[Hugh Whitemore]] antzerkigilearen obra batean.
* 2014an, Alan Turing matematikariaren bizitzan oinarritutako ''[[The Imitation Game]]'' (''Imitazioaren Jokoa'') filma estreinatu zen. Turingen papera [[Benedict Cumberbatch]] aktoreak antzeztu zuen, eta, Hut 8 taldean harekin lanean aritu zen [[Joan Clarke]]ren papera, [[Keira Knightley]] aktoreak.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
===Aipatutako liburuak===
{{Refbegin}}
* {{Erreferentzia|abizena = Alexander |izena = C. Hugh O'D. |izenburua= Cryptographic History of Work on the German Naval Enigma | url = http://www.ellsbury.com/gne/gne-000.htm |argitaletxea= The National Archives, Kew, Reference HW 25/1 | ref = {{harvid|Alexander|circa 1945}} | access-date = 15 November 2010 | archive-date = 17 February 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220217145825/http://www.ellsbury.com/gne/gne-000.htm | url-status = live }}
* {{Erreferentzia |abizena=Beavers |izena=Anthony |editor1-first=S. Barry |editor1-last=Cooper |editor2-first=Jan |editor2-last=van Leeuwen |izenburua=Alan Turing: His Work and Impact |argitaletxea=Elsevier |lekua=Waltham |urtea=2013 |orrialdeak=481–485 |atala=Alan Turing: Mathematical Mechanist |isbn=978-0-12-386980-7 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=C9WQbm4ovFoC&pg=PA481 }}
* {{Erreferentzia|abizena1=Church|izena1=Alonzo|author-link=Alonzo Church|izenburua=An Unsolvable Problem of Elementary Number Theory|aldizkaria=[[American Journal of Mathematics]]|liburukia=58|alea=2|urtea=1936|orrialdeak=345–363|issn=0002-9327|doi=10.2307/2371045|jstor=2371045}}
* {{Erreferentzia |abizena = Copeland |izena = B. Jack | author-link = Jack Copeland |izenburua= Colossus: Its Origins and Originators | journal=[[IEEE Annals of the History of Computing]] |liburukia= 26 | issue = 4 |orrialdeak= 38–45 |urtea= 2004a |doi = 10.1109/MAHC.2004.26 | s2cid = 20209254}}
* {{Erreferentzia |abizena = Copeland |izena = B. Jack|izenburua= The Essential Turing |urtea= 2004b |argitaletxea=Oxford University Press | location = Oxford | isbn = 978-0-19-825079-1 | oclc = 156728127}}
* {{Erreferentzia |abizena = Copeland |izena = B. Jack |izenburua= Colossus: The secrets of Bletchley Park's code-breaking computers |urtea= 2006 |argitaletxea=Oxford University Press | isbn = 978-0-19-284055-4}}
** {{Erreferentzia |abizena = Hilton |izena = Peter | author-link = Peter Hilton |urtea= 2006 |atala= Living with Fish: Breaking Tunny in the Newmanry and Testery |izenburua=Colussus}} in {{Harvnb|Copeland|2006|pp=189–203}}
* {{Erreferentzia |abizena = Gannon |izena = Paul |izenburua= Colossus: Bletchley Park's Greatest Secret | place = London |argitaletxea=Atlantic Books | orig-year = 2006 |urtea= 2007 | isbn = 978-1-84354-331-2}}
* {{Erreferentzia |abizena = Hodges |izena = Andrew| author-link = Andrew Hodges |izenburua= Alan Turing : the enigma|location = London |argitaletxea=Burnett Books | isbn = 978-0-09-152130-1 |urtea= 1983 }}
* {{Erreferentzia |abizena = Leavitt |izena = David | author-link = David Leavitt |urtea= 2007 |izenburua= The man who knew too much: Alan Turing and the invention of the computer |argitaletxea=Phoenix | isbn = 978-0-7538-2200-5}}
* {{Erreferentzia |abizena = Lewin |izena = Ronald | author-link = Ronald Lewin |izenburua= Ultra Goes to War: The Secret Story | edition = Classic Penguin | series = Classic Military History |urtea= 1978 | publication-date = 2001 |argitaletxea=Hutchinson & Co | location = London | isbn = 978-1-56649-231-7}}
* {{Erreferentzia|abizena = Mahon |izena = A. P. |izenburua= The History of Hut Eight 1939–1945 |argitaletxea= UK National Archives Reference HW 25/2 |urtea= 1945 | url = http://www.ellsbury.com/hut8/hut8-000.htm | access-date = 10 December 2009 | archive-date = 9 February 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220209012625/http://www.ellsbury.com/hut8/hut8-000.htm | url-status = live }}
* {{Erreferentzia |editorea-abizena= Oakley |editorea-izena= Brian |editorea-link = Brian Oakley |izenburua= The Bletchley Park War Diaries: July 1939 – August 1945 |argitaletxea=Wynne Press |urtea= 2006 | edition = 2.6}}
* {{Erreferentzia |abizena = Sipser |izena = Michael |izenburua= Introduction to the Theory of Computation |argitaletxea=PWS Publishing | isbn = 978-0-534-95097-2 |urtea= 2006}}
* {{Erreferentzia |abizena = Turing |izena = A. M. |urtea= 1937 |izenburua= On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem | orig-year = Delivered to the Society November 1936 | periodical = Proceedings of the London Mathematical Society | series = 2 |liburukia= 42 | issue = 1 |orrialdeak= 230–65 | doi = 10.1112/plms/s2-42.1.230 | url = http://www.comlab.ox.ac.uk/activities/ieg/e-library/sources/tp2-ie.pdf | access-date = 15 July 2009 | archive-date = 6 May 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110506090827/http://www.comlab.ox.ac.uk/activities/ieg/e-library/sources/tp2-ie.pdf | url-status = live }}
{{Refend}}
==Irakurketa gehigarria==
===Artikuluak===
{{refbegin}}
* {{Erreferentzia |izenburua=The Mind and the Computing Machine: Alan Turing and others |aldizkaria=[[The Rutherford Journal]] |url=http://www.rutherfordjournal.org/article010111.html |izena=B. Jack |abizena=Copeland |editor-link=Jack Copeland |access-date=6 April 2009 |archive-date=18 March 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120318165042/http://www.rutherfordjournal.org/article010111.html |url-status=live }}
* {{Erreferentzia |izenburua=Alan Turing: Father of the Modern Computer |aldizkaria=[[The Rutherford Journal]] |url=http://www.rutherfordjournal.org/article040101.html |izena=B. Jack |abizena=Copeland |access-date=19 November 2013 |archive-date=24 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124221719/http://rutherfordjournal.org/article040101.html |url-status=live }}
* {{Erreferentzia|id=36578|izenburua=Turing, Alan Mathison|urtea=2004|abizena=Hodges|izena=Andrew}}
* {{Erreferentzia |abizena=Hodges |izena=Andrew |editor=Edward N. Zalta |encyclopedia=[[Stanford Encyclopedia of Philosophy]] |izenburua=Alan Turing |url=http://plato.stanford.edu/entries/turing/ |access-date=10 January 2011 |edition=Winter 2009 |urtea=2007 |argitaletxea=[[Stanford University]] }}
* {{Erreferentzia|abizena=Gray|izena=Paul|data=29 March 1999|izenburua=Computer Scientist: Alan Turing|aldizkaria=Time|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016225903/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990624,00.html|url-status=dead|archive-date=16 October 2007}}
* {{Erreferentzia |abizena1 = O'Connell |izena1 = H |abizena2 = Fitzgerald |izena2 = M |izenburua= Did Alan Turing have Asperger's syndrome? | journal=Irish Journal of Psychological Medicine |liburukia= 20 | issue = 1 |orrialdeak= 28–31 |argitaletxea=Irish Institute of Psychological Medicine |urtea= 2003 | issn = 0790-9667 | doi=10.1017/s0790966700007503| pmid = 30440230 | s2cid = 53563123 }}
* {{MacTutor Biography|id=Turing|izenburua=Alan Mathison Turing}}
{{refend}}
===Liburuak===
{{refbegin}}
* {{Erreferentzia |abizena = Agar |izena = Jon |izenburua= Turing and the Universal Machine | location = Duxford |argitaletxea=Icon | year=2001 | isbn = 978-1-84046-250-0 }}
* {{Erreferentzia |abizena = Agar |izena = Jon |izenburua= The government machine: a revolutionary history of the computer |argitaletxea=MIT Press |urtea= 2003 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 978-0-262-01202-7 }}
* {{Erreferentzia |abizena = Babbage |izena = Charles | author-link = Charles Babbage |urtea= 1864 | publication-date = 2008 |editorea-abizena= Campbell-Kelly |editorea-izena= Martin |editorea-link = Martin Campbell-Kelly |izenburua= Passages from the life of a philosopher |argitaletxea=Rough Draft Printing | isbn = 978-1-60386-092-5 }}
* {{Erreferentzia |abizena = Beniger |izena = James | author-link = James R. Beniger |izenburua= The control revolution: technological and economic origins of the information society |argitaletxea=Harvard University Press |urtea= 1986 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 978-0-674-16986-9 | title-link = The control revolution: technological and economic origins of the information society }}
* {{Erreferentzia |abizena= Bernhardt |izena= Chris |izenburua= Turing's Vision: The Birth of Computer Science |argitaletxea= MIT Press |urtea= 2017 |isbn= 978-0-262-53351-5 }}
* {{Erreferentzia |abizena = Bodanis |izena = David | author-link = David Bodanis |izenburua= Electric Universe: How Electricity Switched on the Modern World |urtea= 2005 |argitaletxea=Three Rivers Press | location = New York | isbn = 978-0-307-33598-2 | oclc = 61684223}}
* {{Erreferentzia |abizena = Bruderer |izena = Herbert |title = Konrad Zuse und die Schweiz. Wer hat den Computer erfunden? |chapter = Die Maschinen von Charles Babbage, Alan Turing und John von Neumann |argitaletxea= Oldenbourg Wissenschaftsverlag |location = München |urtea= 2012 |isbn = 978-3-486-71366-4 | doi = 10.1524/9783486716658 | language = de}}
* {{Erreferentzia |abizena1 = Campbell-Kelly |izena1 = Martin | author-link = Martin Campbell-Kelly |abizena2 = Aspray |izena2 = William |izenburua= Computer: A History of the Information Machine |argitaletxea= Basic Books |urtea= 1996 | location = New York | isbn = 978-0-465-02989-1 | url = https://archive.org/details/computerhistoryo00camp |url-access=registration}}
* {{Erreferentzia |abizena = Ceruzzi |izena = Paul E. | author-link = Paul E. Ceruzzi |izenburua= A History of Modern Computing |argitaletxea=MIT Press |urtea= 1998 | location = Cambridge, Massachusetts, and London | isbn = 978-0-262-53169-6}}
* {{Erreferentzia |abizena = Chandler |izena = Alfred | author-link = Alfred D. Chandler Jr. |izenburua= The Visible Hand: The Managerial Revolution in American Business |argitaletxea= Belknap Press |urtea= 1977 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 978-0-674-94052-9 | url = https://archive.org/details/visiblehandmanag00chan|url-access=registration }}
* {{Erreferentzia |abizena1 = Cooper |izena1 = S. Barry |abizena2 = van Leeuwen |izena2 = Jan |izenburua= Alan Turing: His Work and Impact |urtea= 2013 | location = New York |argitaletxea= Elsevier | isbn = 978-0-12-386980-7}}
* {{Erreferentzia |editorea-link=Jack Copeland |editorea-abizena= Copeland |editorea-izena= B. Jack |izenburua= Alan Turing's Automatic Computing Engine |urtea= 2005 |argitaletxea= Oxford University Press | location = Oxford | isbn = 978-0-19-856593-2 | oclc = 224640979 | url = https://archive.org/details/alanturingsautom0000unse |url-access=registration}}
* {{Erreferentzia|abizena1=Copeland |izena1=B. Jack | author-link2=Jonathan Bowen |abizena2=Bowen |izena2=Jonathan P. | author-link3=Robin Wilson (mathematician) |abizena3=Wilson |izena3=Robin |abizena4=Sprevak |izena4=Mark |izenburua=The Turing Guide |argitaletxea=[[Oxford University Press]] |data=2017 | isbn=978-0-19-874783-3 | title-link=The Turing Guide }}
* {{Erreferentzia|izenburua=Turing's Cathedral: The Origins of the Digital Universe | author-link=George Dyson (science historian) |izena=George |abizena=Dyson | isbn=978-1-4000-7599-7 | year=2012 |argitaletxea=Vintage }}
* {{Erreferentzia |abizena = Edwards |izena = Paul N |izenburua= The closed world: computers and the politics of discourse in Cold War America |argitaletxea=MIT Press |urtea= 1996 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 978-0-262-55028-4 }}
* {{Erreferentzia| author-link=James Gleick |abizena=Gleick |izena=James |izenburua=The Information: A History, a Theory, a Flood | location=New York |argitaletxea=Pantheon |data=2011 | isbn=978-0-375-42372-7 | title-link=The Information: A History, a Theory, a Flood }}
* {{Erreferentzia |abizena = Hochhuth |izena = Rolf | author-link = Rolf Hochhuth |izenburua= Alan Turing: en berättelse |argitaletxea=Symposion |urtea= 1988 | isbn = 978-91-7868-109-9 }}
* {{Erreferentzia|izenburua=Alan Turing: The Enigma| year=2014 |izena=Andrew |abizena=Hodges | author-link=Andrew Hodges |argitaletxea=[[Princeton University Press]] | isbn=978-0-691-16472-4 }} (jatorrizkoa 1983an argitaratua); ''[[The Imitation Game]]'' filmean oinarrituta.
* {{Erreferentzia |abizena = Levin |izena = Janna | author-link = Janna Levin |izenburua= A Madman Dreams of Turing Machines |argitaletxea=Knopf |urtea= 2006 | location = New York | isbn = 978-1-4000-3240-2 }}
* {{Erreferentzia |abizena = Lubar |izena = Steven |urtea= 1993 |izenburua= Infoculture | location = Boston, Massachusetts and New York |argitaletxea= Houghton Mifflin | isbn = 978-0-395-57042-5 | url = https://archive.org/details/infoculturesmith00luba |url-access=registration}}
* {{Erreferentzia |abizena=Petzold |izena=Charles |urtea=2008 |izenburua=[[The Annotated Turing]]: A Guided Tour through Alan Turing's Historic Paper on Computability and the Turing Machine |lekua=[[Indianapolis]] |argitaletxea=Wiley Publishing |isbn=978-0-470-22905-7}}
* {{Erreferentzia |abizena=Smith |izena=Roger |urtea=1997 |izenburua=Fontana History of the Human Sciences |lekua=London |argitaletxea=Fontana}}
* {{Erreferentzia |abizena = Turing |izena = Sara Stoney |izenburua= Alan M Turing |argitaletxea=W Heffer |urtea= 1959}} Turingen amak, urte askotan bizirik iraun zuenak, bere semearen 157 orrialdeko biografia hau idatzi zuen, bere bizitza goraipatzen. 1959an argitaratu zen, eta, beraz, ezin izan zuen bere gerra-lanak azaldu. 300 ale eskas saldu ziren (Sara Turing Lyn Newman-i, 1967, St John's College, Cambridge liburutegia). [[Lyn Irvine]]-ren sei orrialdeko hitzaurreak oroitzapenak biltzen ditu, eta maizago aipatzen da. [[Cambridge University Press|Cambridge University Press-ek]] berriro argitaratu zuen 2012an, bere jaiotzaren mendeurrena ospatzeko, eta [[Martin Davis (matematika)|Martin Davis]]-en hitzaurre berri bat sartu zuen, baita sekula argitaratu gabeko Turingen memoria bat ere, John F. Turing anaia zaharrarena.
* {{Erreferentzia |izenburua=Alan M. Turing | year=2012 |izena=Sara |abizena=Turing |argitaletxea=[[Cambridge University Press]] | isbn=978-1-107-02058-0}} (jatorriz, 1959an argitaratu zuen W. Heffer and Sons, Ltd-ek)
* {{Erreferentzia |abizena=Weizenbaum |izena=Joseph |urtea=1976 |izenburua=Computer Power and Human Reason |lekua=London |argitaletxea=W.H. Freeman |isbn=0-7167-0463-3}}
* {{Erreferentzia |abizena1 = Whitemore |izena1 = Hugh | author-link = Hugh Whitemore |abizena2 = Hodges |izena2 = Andrew | author-link2 = Andrew Hodges |izenburua= Breaking the code |argitaletxea=S. French |urtea= 1988}} 1986ko Hugh Whitemoreren antzezlan horrek Turingen bizitza eta heriotza kontatzen du. Jatorrizko West End eta Broadwayko lasterketetan, [[Derek Jacobi|Derek Jacobik]] jokatu zuen Turingen rola, eta berriro egin zuen 1997ko telebistarako BBCk eta [[WGBH-TV|WGBH, Boston]] elkarrekin egindako antzezlanean oinarritutako film batean. Lana Amber Lane Press-ek argitaratu du , [[Oxford]], ASIN: B000B7TM0Q
* {{Erreferentzia |abizena=Williams |izena=Michael R. |urtea=1985 |izenburua=A History of Computing Technology |lekua=[[Englewood Cliffs, New Jersey]] |argitaletxea=[[Prentice-Hall]] |isbn=0-8186-7739-2}}
* {{Erreferentzia|abizena=Yates |izena=David M. |izenburua=Turing's Legacy: A history of computing at the National Physical Laboratory 1945–1995 |urtea=1997 |argitaletxea=[[Science Museum, London|London Science Museum]] |lekua=London |isbn=978-0-901805-94-2 |oclc=123794619}}
{{refend}}
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20130918065733/http://zientzia.net/artikuluak/alan-turing-makinei-bizia-eman-zien-pertsona/ ALAN TURING 100 URTE: Makinei bizia eman zien pertsona] Zientzia.net (2012)
* [https://web.archive.org/web/20130918065756/http://zientzia.net/artikuluak/informatikak-zor-diona/ ALAN TURING 100 URTE: Informatikak zor diona] Zientzia.net (2012)
* [https://web.archive.org/web/20130918065840/http://zientzia.net/zientzia-irratia/alan-turing-ehun-urte/ ALAN TURING 100 URTE: Jesus Ibañez informatikaria Turing-i buruz hizketan (audioa)] Zientzia.net (2012)
* {{en}} [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/history/Mathematicians/Turing.html «Turing»]. Biografia.
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20060830101813/http://www-etsi2.ugr.es/alumnos/mlii/Alan%20Turing.htm «Alan Turing»]. Biografia laburra.
{{bizialdia|1912ko|1954ko|Turing, Alan}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Informatikako aitzindariak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko asmatzaileak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko matematikariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko matematikariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako filosofoak]]
[[Kategoria:XX. mendeko filosofoak]]
[[Kategoria:Logikariak]]
[[Kategoria:Royal Societyko kideak]]
[[Kategoria:Gizon homosexualak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko ateoak]]
[[Kategoria:Zianuroa hartuz egindako suizidioak]]
[[Kategoria:Homofobiaren biktimak]]
[[Kategoria:Princeton Unibertsitateko ikasleak]]
h5n5lbh2dgn6c6iu80m3gyct6kb0971
Qing dinastia
0
42260
10021706
10021569
2025-01-03T12:17:33Z
Gotzon
1028
Atal batzuk gehitu ditut.
10021706
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Gotzon}}
{{Wikipedia1000}}
{{Argitzeko|XVI. mendetik aurrera Txinan agindu zuen dinastiari|Qin dinastia}}{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Qing Inperioa
| izena bertako hizkuntzan={{lang|zh|大清}}<br>{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ}}
| hasiera urtea=1644
| amaiera urtea=1912
| gobernua=[[Monarkia absolutu]]a
| bandera=Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
| armarria=Seal_of_Qing_dynasty.svg
| nongo=Qing dinastiaren
| mapa=Empire of the Great Qing (orthographic projection).svg
| mapa testua=Inperioa 1890 aldean
| a1=[[Ming dinastia]]
| a2=[[Shun dinastia]]
| o1=[[Txinako Errepublika (1912–1949)|Txinako Errepublika]]
| o1 bandera=Flag of China (1912–1928).svg
| o2 bandera=Flag_of_Bogd_Khaanate_Mongolia.svg
| o2=[[Mongoliako Bogd Khanerria]]
| hiriburua=[[Pekin|Beijing]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Mandarinera|Guanhua txinera]],<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Middle kingdom: a survey of the ... Chinese empire and its inhabitants ...|izena=Samuel Wells |abizena= Williams|urtea=1848|edizioa=1|argitaletxea=Wiley & Putnam|lekua=New York|orrialdea=489|liburukia=1}}</ref> [[Mantxuera]], [[Mongoliera]], [[Tibetera]], Turkiar hizkuntzak ([[Uigurrera|Uigurera]]),<ref>{{erreferentzia|izena= Mark C. |abizena= Elliott |izenburua= The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China |lekua= Stanford, CA |argitaletxea= Stanford University Press |urtea= 2001 |orrialdea= 290-291 |url= http://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA291&lpg=PA291&dq=Elliott+Manchu+Way+five+languages+of+the+empire&source=bl&ots=I0Q9zgFpT4&sig=LH6u8mST1u4X-OsS2Qm6_Xf5O14&hl=en&sa=X&ei=GL5zULzeIKWMygHlvoHgDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Elliott%20Manchu%20Way%20five%20languages%20of%20the%20empire&f=false}}</ref> eta beste asko
| erlijioa=[[Xaman]]ismo, [[Budismo]], [[Taoismo]], [[Islam]], [[Kristautasun]] eta beste erlijio tradizionalak
| eremua=13.150.000
| biztanleria=140.000.000
| bpg=
| bpg urtea=
| bpg bizt=1776
| dirua=[[Tael]] (Tls.)
| ordu eremua=
| internet=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
=== XVIII. mendea ===
Mendearen lehen erdian [[Erdialdeko Asia]]ren kontrola lortzeko borroka egin zuen [[oirate]]en aurka. [[Kangxi]] enperadoreak euren lider [[Galdan]] garaitu zuen 1696an, baina oirateak berriro itzuli ziren Galdanen ilobarekin. 1717an [[Tibet]] konkistatu zuten [[Lamaismo]]aren zentroan influentzia ziurtatzeko, [[mongoliar]] gehienak erlijio honetakoak baitziren. Tibetar elitean atal batekin aliatuta, Qing dinastiak inbasoreak kaleratu zituen Tibetetik, eta Txinaren burujabetzaren pean jarri. Ondoren, kanpaina ugariren ostean, 60 urtez agindu zuen [[Qianlong]] enperadoreak Oirateen inperioa suntsitu zuen [[1750]]ean. [[Tarim arroa]] osoa euren esku geratu ostean, 1759an inoiz izandako hedapenik handiena eskuratu zuen Txinak<ref name="txina1">{{Erreferentzia|izenburua=Die Welt im 18. Jahrhundert|argitaletxea=Mandelbaum-Verl|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/730415144|isbn=9783854763239|pmc=730415144|sartze-data=2019-03-10}}</ref><ref name="txina2">{{Erreferentzia|izena=Vogelsang,|abizena=Kai.|izenburua=Geschichte Chinas|argitaletxea=Ph. Reclam|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/793191654|isbn=9783150108574|pmc=793191654|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Mende osoan zehar desgrabazio [[Fiskalitate|fiskalek]], azpiegituratan egindako inbertsioek, nekazal-teknologiaren hobekuntzak eta Ameriketatik etorritako landare berriek txinatar populazioa bikoiztu zuten, eta ekonomia nabarmen hazi zen. Txinako hego-ekialdean, bereziki, [[nekazaritza]] espezializatua inoiz ikusi gabeko eskalan hedatu eta garatu zen, etxebizitzen gutxiengo batekin biziraupen-nekazaritzan mantenduz. Ekonomikoki emaitza onak ematen zituzten alde egindako apustua hain handia izan zen ezen Txinak [[arroz]]a inportatzen amaitu zuen mendea. Txinako nekazarien bizi baldintzak eta egoera ekonomikoa [[Frantzia|frantziar]] nekazariena baino askoz hobea zen; biztanleria handitzearen aldeko neurrietako bat biltegietan gordetzen ziren elikagaiak erabiltzen izan zen, goseteak asko murriztuz. Inperioaren erdialdean hainbeste handitu zen biztanleria, ezen migrazioak oso handiak izan ziren inperioaren kanpoaldera, bereziki hego-ekialdera.
Hala ere, mendearen bigarren erdian, geroz eta gutxiago ziren gordetzen ziren elikagai gehigarriak eta nekazaritza-lur berriak, eta biztanleria-hazkuntzari aurre egitea zailagoa zen. Administrazioak, gainera, arazoak zituen. Gaizki ordaindutako funtzionario lokalen artean ustelkeria hedatu zen, eta hauek zerga geroz eta handiagoak ezartzen hasi ziren, estatuaren zerbitzuak murrizten zituzten bitartean. Inperioaren periferian matxinada armatuak izan ziren, erreprimitzeko zailak. [[Loto Zuria]]ren altxamenduak garrantzi berezia izan zuen.<ref name="txina1" /><ref name="txina2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Spence, Jonathan|abizena=D.,|izenburua=The search for modern China|url=https://www.worldcat.org/oclc/24536360|edizioa=First Norton Paperback edition|isbn=0393307808|pmc=24536360|sartze-data=2019-03-10}}</ref>
[[Industria]] ere handituz joan zen, bai kopuruan zein fabrika horien tamainan, zein ekoiztutako objektuen kopuruan ere. [[Oihalgintza]], [[meatzaritza]] eta [[portzelana]]ren produkzioaz gain, [[te]]aren prozesamendua industria garrantzitsua ere bazen. Enpresa batzuen helburu bakarra esportazioa zen. Adibidez, enpresa batzuek europar eskariari egiten zioten aurre, [[Txineria]] modan baitzegoen. XVIII. mendean Txinan merkataritza indartsuz zuen India, Europan eta Hego-ekialdeko Asiarekin. [[1759]]tik aurrera enpresek kantoien bidez edo baimendutako enpresa komertzialen bidez bakarrik esportatu zezaketen.<ref name="txina2" />. Britainiarren [[Macartney Misioa]]k merkataritza liberalizatzea eskatu zuen, baina enperadoreak ez zuen onartu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qianlong, letter to George III (1792)|url=http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/2c/texts/1792QianlongLetterGeorgeIII.htm|aldizkaria=www.history.ucsb.edu|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Hazkuntza ekonomiko eta demografikoarekin batera urbanizazio garrantzitsua gertatu zen. [[Pekin]] munduko hiririk handiena zen garai horretan. Hala ere, hiriko biztanleak kopuru osoaren ehuneko txiki bat baino ez ziren. Hiria, hala ere, kulturaren bektore izan zen, artisautza, merkataritza, idazketa, mugikortasuna eta publizitatearekin. Hirian emakumeek ere espazio berriak izan zituzten jarduera ekonomikoa garatzeko.<ref name="txina2" />
Qing dinastiako mantxuriarrek Txina modu autoritarioan kudeatu zuten. Funtzionarioak aukeratzeko sistema azterketa bidezkoa zen, batez ere inperioaren ideologia ofiziala zen [[neokonfuzianismo]]ari buruzko ezagutzetan oinarritua.<gallery>
Fitxategi:Map of the Qing Dynasty.jpg|Qing dinastia-Mapa
Fitxategi:Han women during the Manchu Qing dynasty.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Buddha Statue.jpg
Fitxategi:Jade Seal of Ming-Qing Dynasties 08.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Relics 152.JPG
Fitxategi:Qing Dynasty Temple.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Porcelain Bowl.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Empress Robe.jpg
Fitxategi:1 wén, 10 wén, and 1 yuàn coins (late Qing Dynasty).jpg
Fitxategi:Female guardian lion with cub, Cloisonne, Qing Dynasty China 17th century CE.jpg
Fitxategi:Study-abroad students of Qing Dynasty.jpg
Fitxategi:Small foot lady and gentleman in Qing dynasty.jpg
</gallery>
== Enperadoreak ==
* [[Nurhaci]] (1616-1626)
* [[Hong Taiji]] (1626-1643)
* [[Shunzhi]] (1643-1661)
* [[Kangxi]] (1661-1722)
* [[Yongzheng]] (1722-1735))
* [[Qianlong]] (1735-1796)
* [[Jiaqing]] (1796-1820)
* [[Daoguang]] (1820-1850)
* [[Xianfeng]] (1850-1865)
* [[Tongzhi]] (1865-1875)
* [[Guangxu]] (1875-1908)
* [[Puyi]] (1908-1912; 1917)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
* [[Txinako historia]]
* [[Mantxukuo]]
== Kanpo estekak ==
{{coord|39|54|N|116|23|E|source:eswiki_type:country|display=title}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Txinako dinastiak]]
[[Kategoria:XX. mendean desagertutako herrialdeak]]
[[Kategoria:Mongoliako historia]]
[[Kategoria:Mantxuriako historia]]
[[Kategoria:Txinako historiako herrialdeak]]
l7pqrxwe6q6hdxy9w31biv9nk4x81x3
10021766
10021706
2025-01-03T13:48:21Z
Gotzon
1028
/* Historia */ Atal bat gehitu dut.
10021766
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Gotzon}}
{{Wikipedia1000}}
{{Argitzeko|XVI. mendetik aurrera Txinan agindu zuen dinastiari|Qin dinastia}}{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Qing Inperioa
| izena bertako hizkuntzan={{lang|zh|大清}}<br>{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ}}
| hasiera urtea=1644
| amaiera urtea=1912
| gobernua=[[Monarkia absolutu]]a
| bandera=Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
| armarria=Seal_of_Qing_dynasty.svg
| nongo=Qing dinastiaren
| mapa=Empire of the Great Qing (orthographic projection).svg
| mapa testua=Inperioa 1890 aldean
| a1=[[Ming dinastia]]
| a2=[[Shun dinastia]]
| o1=[[Txinako Errepublika (1912–1949)|Txinako Errepublika]]
| o1 bandera=Flag of China (1912–1928).svg
| o2 bandera=Flag_of_Bogd_Khaanate_Mongolia.svg
| o2=[[Mongoliako Bogd Khanerria]]
| hiriburua=[[Pekin|Beijing]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Mandarinera|Guanhua txinera]],<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Middle kingdom: a survey of the ... Chinese empire and its inhabitants ...|izena=Samuel Wells |abizena= Williams|urtea=1848|edizioa=1|argitaletxea=Wiley & Putnam|lekua=New York|orrialdea=489|liburukia=1}}</ref> [[Mantxuera]], [[Mongoliera]], [[Tibetera]], Turkiar hizkuntzak ([[Uigurrera|Uigurera]]),<ref>{{erreferentzia|izena= Mark C. |abizena= Elliott |izenburua= The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China |lekua= Stanford, CA |argitaletxea= Stanford University Press |urtea= 2001 |orrialdea= 290-291 |url= http://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA291&lpg=PA291&dq=Elliott+Manchu+Way+five+languages+of+the+empire&source=bl&ots=I0Q9zgFpT4&sig=LH6u8mST1u4X-OsS2Qm6_Xf5O14&hl=en&sa=X&ei=GL5zULzeIKWMygHlvoHgDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Elliott%20Manchu%20Way%20five%20languages%20of%20the%20empire&f=false}}</ref> eta beste asko
| erlijioa=[[Xaman]]ismo, [[Budismo]], [[Taoismo]], [[Islam]], [[Kristautasun]] eta beste erlijio tradizionalak
| eremua=13.150.000
| biztanleria=140.000.000
| bpg=
| bpg urtea=
| bpg bizt=1776
| dirua=[[Tael]] (Tls.)
| ordu eremua=
| internet=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
=== XVIII. mendea ===
Mendearen lehen erdian [[Erdialdeko Asia]]ren kontrola lortzeko borroka egin zuen [[oirate]]en aurka. [[Kangxi]] enperadoreak euren lider [[Galdan]] garaitu zuen 1696an, baina oirateak berriro itzuli ziren Galdanen ilobarekin. 1717an [[Tibet]] konkistatu zuten [[Lamaismo]]aren zentroan influentzia ziurtatzeko, [[mongoliar]] gehienak erlijio honetakoak baitziren. Tibetar elitean atal batekin aliatuta, Qing dinastiak inbasoreak kaleratu zituen Tibetetik, eta Txinaren burujabetzaren pean jarri. Ondoren, kanpaina ugariren ostean, 60 urtez agindu zuen [[Qianlong]] enperadoreak Oirateen inperioa suntsitu zuen [[1750]]ean. [[Tarim arroa]] osoa euren esku geratu ostean, 1759an inoiz izandako hedapenik handiena eskuratu zuen Txinak<ref name="txina1">{{Erreferentzia|izenburua=Die Welt im 18. Jahrhundert|argitaletxea=Mandelbaum-Verl|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/730415144|isbn=9783854763239|pmc=730415144|sartze-data=2019-03-10}}</ref><ref name="txina2">{{Erreferentzia|izena=Vogelsang,|abizena=Kai.|izenburua=Geschichte Chinas|argitaletxea=Ph. Reclam|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/793191654|isbn=9783150108574|pmc=793191654|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Mende osoan zehar desgrabazio [[Fiskalitate|fiskalek]], azpiegituratan egindako inbertsioek, nekazal-teknologiaren hobekuntzak eta Ameriketatik etorritako landare berriek txinatar populazioa bikoiztu zuten, eta ekonomia nabarmen hazi zen. Txinako hego-ekialdean, bereziki, [[nekazaritza]] espezializatua inoiz ikusi gabeko eskalan hedatu eta garatu zen, etxebizitzen gutxiengo batekin biziraupen-nekazaritzan mantenduz. Ekonomikoki emaitza onak ematen zituzten alde egindako apustua hain handia izan zen ezen Txinak [[arroz]]a inportatzen amaitu zuen mendea. Txinako nekazarien bizi baldintzak eta egoera ekonomikoa [[Frantzia|frantziar]] nekazariena baino askoz hobea zen; biztanleria handitzearen aldeko neurrietako bat biltegietan gordetzen ziren elikagaiak erabiltzen izan zen, goseteak asko murriztuz. Inperioaren erdialdean hainbeste handitu zen biztanleria, ezen migrazioak oso handiak izan ziren inperioaren kanpoaldera, bereziki hego-ekialdera.
Hala ere, mendearen bigarren erdian, geroz eta gutxiago ziren gordetzen ziren elikagai gehigarriak eta nekazaritza-lur berriak, eta biztanleria-hazkuntzari aurre egitea zailagoa zen. Administrazioak, gainera, arazoak zituen. Gaizki ordaindutako funtzionario lokalen artean ustelkeria hedatu zen, eta hauek zerga geroz eta handiagoak ezartzen hasi ziren, estatuaren zerbitzuak murrizten zituzten bitartean. Inperioaren periferian matxinada armatuak izan ziren, erreprimitzeko zailak. [[Loto Zuria]]ren altxamenduak garrantzi berezia izan zuen.<ref name="txina1" /><ref name="txina2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Spence, Jonathan|abizena=D.,|izenburua=The search for modern China|url=https://www.worldcat.org/oclc/24536360|edizioa=First Norton Paperback edition|isbn=0393307808|pmc=24536360|sartze-data=2019-03-10}}</ref>
[[Industria]] ere handituz joan zen, bai kopuruan zein fabrika horien tamainan, zein ekoiztutako objektuen kopuruan ere. [[Oihalgintza]], [[meatzaritza]] eta [[portzelana]]ren produkzioaz gain, [[te]]aren prozesamendua industria garrantzitsua ere bazen. Enpresa batzuen helburu bakarra esportazioa zen. Adibidez, enpresa batzuek europar eskariari egiten zioten aurre, [[Txineria]] modan baitzegoen. XVIII. mendean Txinan merkataritza indartsuz zuen India, Europan eta Hego-ekialdeko Asiarekin. [[1759]]tik aurrera enpresek kantoien bidez edo baimendutako enpresa komertzialen bidez bakarrik esportatu zezaketen.<ref name="txina2" />. Britainiarren [[Macartney Misioa]]k merkataritza liberalizatzea eskatu zuen, baina enperadoreak ez zuen onartu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qianlong, letter to George III (1792)|url=http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/2c/texts/1792QianlongLetterGeorgeIII.htm|aldizkaria=www.history.ucsb.edu|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Hazkuntza ekonomiko eta demografikoarekin batera urbanizazio garrantzitsua gertatu zen. [[Pekin]] munduko hiririk handiena zen garai horretan. Hala ere, hiriko biztanleak kopuru osoaren ehuneko txiki bat baino ez ziren. Hiria, hala ere, kulturaren bektore izan zen, artisautza, merkataritza, idazketa, mugikortasuna eta publizitatearekin. Hirian emakumeek ere espazio berriak izan zituzten jarduera ekonomikoa garatzeko.<ref name="txina2" />
Qing dinastiako mantxuriarrek Txina modu autoritarioan kudeatu zuten. Funtzionarioak aukeratzeko sistema azterketa bidezkoa zen, batez ere inperioaren ideologia ofiziala zen [[neokonfuzianismo]]ari buruzko ezagutzetan oinarritua.<gallery>
Fitxategi:Map of the Qing Dynasty.jpg|Qing dinastia-Mapa
Fitxategi:Han women during the Manchu Qing dynasty.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Buddha Statue.jpg
Fitxategi:Jade Seal of Ming-Qing Dynasties 08.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Relics 152.JPG
Fitxategi:Qing Dynasty Temple.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Porcelain Bowl.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Empress Robe.jpg
Fitxategi:1 wén, 10 wén, and 1 yuàn coins (late Qing Dynasty).jpg
Fitxategi:Female guardian lion with cub, Cloisonne, Qing Dynasty China 17th century CE.jpg
Fitxategi:Study-abroad students of Qing Dynasty.jpg
Fitxategi:Small foot lady and gentleman in Qing dynasty.jpg
</gallery>
== Enperadoreak ==
* [[Nurhaci]] (1616-1626)
* [[Hong Taiji]] (1626-1643)
* [[Shunzhi]] (1643-1661)
* [[Kangxi]] (1661-1722)
* [[Yongzheng]] (1722-1735))
* [[Qianlong]] (1735-1796)
* [[Jiaqing]] (1796-1820)
* [[Daoguang]] (1820-1850)
* [[Xianfeng]] (1850-1865)
* [[Tongzhi]] (1865-1875)
* [[Guangxu]] (1875-1908)
* [[Puyi]] (1908-1912; 1917)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
* [[Txinako historia]]
* [[Mantxukuo]]
== Kanpo estekak ==
{{coord|39|54|N|116|23|E|source:eswiki_type:country|display=title}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Txinako dinastiak]]
[[Kategoria:XX. mendean desagertutako herrialdeak]]
[[Kategoria:Mongoliako historia]]
[[Kategoria:Mantxuriako historia]]
[[Kategoria:Txinako historiako herrialdeak]]
ptoqlacp6eloguzt7l0vdx0nbj00pvx
10021815
10021766
2025-01-03T14:44:01Z
Gotzon
1028
/* Kangxi eta sendotzea */ Atal bat amaitu dut.
10021815
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Gotzon}}
{{Wikipedia1000}}
{{Argitzeko|XVI. mendetik aurrera Txinan agindu zuen dinastiari|Qin dinastia}}{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Qing Inperioa
| izena bertako hizkuntzan={{lang|zh|大清}}<br>{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ}}
| hasiera urtea=1644
| amaiera urtea=1912
| gobernua=[[Monarkia absolutu]]a
| bandera=Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
| armarria=Seal_of_Qing_dynasty.svg
| nongo=Qing dinastiaren
| mapa=Empire of the Great Qing (orthographic projection).svg
| mapa testua=Inperioa 1890 aldean
| a1=[[Ming dinastia]]
| a2=[[Shun dinastia]]
| o1=[[Txinako Errepublika (1912–1949)|Txinako Errepublika]]
| o1 bandera=Flag of China (1912–1928).svg
| o2 bandera=Flag_of_Bogd_Khaanate_Mongolia.svg
| o2=[[Mongoliako Bogd Khanerria]]
| hiriburua=[[Pekin|Beijing]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Mandarinera|Guanhua txinera]],<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Middle kingdom: a survey of the ... Chinese empire and its inhabitants ...|izena=Samuel Wells |abizena= Williams|urtea=1848|edizioa=1|argitaletxea=Wiley & Putnam|lekua=New York|orrialdea=489|liburukia=1}}</ref> [[Mantxuera]], [[Mongoliera]], [[Tibetera]], Turkiar hizkuntzak ([[Uigurrera|Uigurera]]),<ref>{{erreferentzia|izena= Mark C. |abizena= Elliott |izenburua= The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China |lekua= Stanford, CA |argitaletxea= Stanford University Press |urtea= 2001 |orrialdea= 290-291 |url= http://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA291&lpg=PA291&dq=Elliott+Manchu+Way+five+languages+of+the+empire&source=bl&ots=I0Q9zgFpT4&sig=LH6u8mST1u4X-OsS2Qm6_Xf5O14&hl=en&sa=X&ei=GL5zULzeIKWMygHlvoHgDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Elliott%20Manchu%20Way%20five%20languages%20of%20the%20empire&f=false}}</ref> eta beste asko
| erlijioa=[[Xaman]]ismo, [[Budismo]], [[Taoismo]], [[Islam]], [[Kristautasun]] eta beste erlijio tradizionalak
| eremua=13.150.000
| biztanleria=140.000.000
| bpg=
| bpg urtea=
| bpg bizt=1776
| dirua=[[Tael]] (Tls.)
| ordu eremua=
| internet=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== XVIII. mendea ===
Mendearen lehen erdian [[Erdialdeko Asia]]ren kontrola lortzeko borroka egin zuen [[oirate]]en aurka. [[Kangxi]] enperadoreak euren lider [[Galdan]] garaitu zuen 1696an, baina oirateak berriro itzuli ziren Galdanen ilobarekin. 1717an [[Tibet]] konkistatu zuten [[Lamaismo]]aren zentroan influentzia ziurtatzeko, [[mongoliar]] gehienak erlijio honetakoak baitziren. Tibetar elitean atal batekin aliatuta, Qing dinastiak inbasoreak kaleratu zituen Tibetetik, eta Txinaren burujabetzaren pean jarri. Ondoren, kanpaina ugariren ostean, 60 urtez agindu zuen [[Qianlong]] enperadoreak Oirateen inperioa suntsitu zuen [[1750]]ean. [[Tarim arroa]] osoa euren esku geratu ostean, 1759an inoiz izandako hedapenik handiena eskuratu zuen Txinak<ref name="txina1">{{Erreferentzia|izenburua=Die Welt im 18. Jahrhundert|argitaletxea=Mandelbaum-Verl|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/730415144|isbn=9783854763239|pmc=730415144|sartze-data=2019-03-10}}</ref><ref name="txina2">{{Erreferentzia|izena=Vogelsang,|abizena=Kai.|izenburua=Geschichte Chinas|argitaletxea=Ph. Reclam|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/793191654|isbn=9783150108574|pmc=793191654|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Mende osoan zehar desgrabazio [[Fiskalitate|fiskalek]], azpiegituratan egindako inbertsioek, nekazal-teknologiaren hobekuntzak eta Ameriketatik etorritako landare berriek txinatar populazioa bikoiztu zuten, eta ekonomia nabarmen hazi zen. Txinako hego-ekialdean, bereziki, [[nekazaritza]] espezializatua inoiz ikusi gabeko eskalan hedatu eta garatu zen, etxebizitzen gutxiengo batekin biziraupen-nekazaritzan mantenduz. Ekonomikoki emaitza onak ematen zituzten alde egindako apustua hain handia izan zen ezen Txinak [[arroz]]a inportatzen amaitu zuen mendea. Txinako nekazarien bizi baldintzak eta egoera ekonomikoa [[Frantzia|frantziar]] nekazariena baino askoz hobea zen; biztanleria handitzearen aldeko neurrietako bat biltegietan gordetzen ziren elikagaiak erabiltzen izan zen, goseteak asko murriztuz. Inperioaren erdialdean hainbeste handitu zen biztanleria, ezen migrazioak oso handiak izan ziren inperioaren kanpoaldera, bereziki hego-ekialdera.
Hala ere, mendearen bigarren erdian, geroz eta gutxiago ziren gordetzen ziren elikagai gehigarriak eta nekazaritza-lur berriak, eta biztanleria-hazkuntzari aurre egitea zailagoa zen. Administrazioak, gainera, arazoak zituen. Gaizki ordaindutako funtzionario lokalen artean ustelkeria hedatu zen, eta hauek zerga geroz eta handiagoak ezartzen hasi ziren, estatuaren zerbitzuak murrizten zituzten bitartean. Inperioaren periferian matxinada armatuak izan ziren, erreprimitzeko zailak. [[Loto Zuria]]ren altxamenduak garrantzi berezia izan zuen.<ref name="txina1" /><ref name="txina2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Spence, Jonathan|abizena=D.,|izenburua=The search for modern China|url=https://www.worldcat.org/oclc/24536360|edizioa=First Norton Paperback edition|isbn=0393307808|pmc=24536360|sartze-data=2019-03-10}}</ref>
[[Industria]] ere handituz joan zen, bai kopuruan zein fabrika horien tamainan, zein ekoiztutako objektuen kopuruan ere. [[Oihalgintza]], [[meatzaritza]] eta [[portzelana]]ren produkzioaz gain, [[te]]aren prozesamendua industria garrantzitsua ere bazen. Enpresa batzuen helburu bakarra esportazioa zen. Adibidez, enpresa batzuek europar eskariari egiten zioten aurre, [[Txineria]] modan baitzegoen. XVIII. mendean Txinan merkataritza indartsuz zuen India, Europan eta Hego-ekialdeko Asiarekin. [[1759]]tik aurrera enpresek kantoien bidez edo baimendutako enpresa komertzialen bidez bakarrik esportatu zezaketen.<ref name="txina2" />. Britainiarren [[Macartney Misioa]]k merkataritza liberalizatzea eskatu zuen, baina enperadoreak ez zuen onartu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qianlong, letter to George III (1792)|url=http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/2c/texts/1792QianlongLetterGeorgeIII.htm|aldizkaria=www.history.ucsb.edu|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Hazkuntza ekonomiko eta demografikoarekin batera urbanizazio garrantzitsua gertatu zen. [[Pekin]] munduko hiririk handiena zen garai horretan. Hala ere, hiriko biztanleak kopuru osoaren ehuneko txiki bat baino ez ziren. Hiria, hala ere, kulturaren bektore izan zen, artisautza, merkataritza, idazketa, mugikortasuna eta publizitatearekin. Hirian emakumeek ere espazio berriak izan zituzten jarduera ekonomikoa garatzeko.<ref name="txina2" />
Qing dinastiako mantxuriarrek Txina modu autoritarioan kudeatu zuten. Funtzionarioak aukeratzeko sistema azterketa bidezkoa zen, batez ere inperioaren ideologia ofiziala zen [[neokonfuzianismo]]ari buruzko ezagutzetan oinarritua.<gallery>
Fitxategi:Map of the Qing Dynasty.jpg|Qing dinastia-Mapa
Fitxategi:Han women during the Manchu Qing dynasty.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Buddha Statue.jpg
Fitxategi:Jade Seal of Ming-Qing Dynasties 08.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Relics 152.JPG
Fitxategi:Qing Dynasty Temple.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Porcelain Bowl.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Empress Robe.jpg
Fitxategi:1 wén, 10 wén, and 1 yuàn coins (late Qing Dynasty).jpg
Fitxategi:Female guardian lion with cub, Cloisonne, Qing Dynasty China 17th century CE.jpg
Fitxategi:Study-abroad students of Qing Dynasty.jpg
Fitxategi:Small foot lady and gentleman in Qing dynasty.jpg
</gallery>
== Enperadoreak ==
* [[Nurhaci]] (1616-1626)
* [[Hong Taiji]] (1626-1643)
* [[Shunzhi]] (1643-1661)
* [[Kangxi]] (1661-1722)
* [[Yongzheng]] (1722-1735))
* [[Qianlong]] (1735-1796)
* [[Jiaqing]] (1796-1820)
* [[Daoguang]] (1820-1850)
* [[Xianfeng]] (1850-1865)
* [[Tongzhi]] (1865-1875)
* [[Guangxu]] (1875-1908)
* [[Puyi]] (1908-1912; 1917)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
* [[Txinako historia]]
* [[Mantxukuo]]
== Kanpo estekak ==
{{coord|39|54|N|116|23|E|source:eswiki_type:country|display=title}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Txinako dinastiak]]
[[Kategoria:XX. mendean desagertutako herrialdeak]]
[[Kategoria:Mongoliako historia]]
[[Kategoria:Mantxuriako historia]]
[[Kategoria:Txinako historiako herrialdeak]]
42jg4a7unjea9tk8ovmlgd3muqgnjrc
10022233
10021815
2025-01-04T09:40:45Z
Gotzon
1028
Atal bat gehitu dut.
10022233
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Gotzon}}
{{Wikipedia1000}}
{{Argitzeko|XVI. mendetik aurrera Txinan agindu zuen dinastiari|Qin dinastia}}{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Qing Inperioa
| izena bertako hizkuntzan={{lang|zh|大清}}<br>{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ}}
| hasiera urtea=1644
| amaiera urtea=1912
| gobernua=[[Monarkia absolutu]]a
| bandera=Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
| armarria=Seal_of_Qing_dynasty.svg
| nongo=Qing dinastiaren
| mapa=Empire of the Great Qing (orthographic projection).svg
| mapa testua=Inperioa 1890 aldean
| a1=[[Ming dinastia]]
| a2=[[Shun dinastia]]
| o1=[[Txinako Errepublika (1912–1949)|Txinako Errepublika]]
| o1 bandera=Flag of China (1912–1928).svg
| o2 bandera=Flag_of_Bogd_Khaanate_Mongolia.svg
| o2=[[Mongoliako Bogd Khanerria]]
| hiriburua=[[Pekin|Beijing]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Mandarinera|Guanhua txinera]],<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Middle kingdom: a survey of the ... Chinese empire and its inhabitants ...|izena=Samuel Wells |abizena= Williams|urtea=1848|edizioa=1|argitaletxea=Wiley & Putnam|lekua=New York|orrialdea=489|liburukia=1}}</ref> [[Mantxuera]], [[Mongoliera]], [[Tibetera]], Turkiar hizkuntzak ([[Uigurrera|Uigurera]]),<ref>{{erreferentzia|izena= Mark C. |abizena= Elliott |izenburua= The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China |lekua= Stanford, CA |argitaletxea= Stanford University Press |urtea= 2001 |orrialdea= 290-291 |url= http://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA291&lpg=PA291&dq=Elliott+Manchu+Way+five+languages+of+the+empire&source=bl&ots=I0Q9zgFpT4&sig=LH6u8mST1u4X-OsS2Qm6_Xf5O14&hl=en&sa=X&ei=GL5zULzeIKWMygHlvoHgDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Elliott%20Manchu%20Way%20five%20languages%20of%20the%20empire&f=false}}</ref> eta beste asko
| erlijioa=[[Xaman]]ismo, [[Budismo]], [[Taoismo]], [[Islam]], [[Kristautasun]] eta beste erlijio tradizionalak
| eremua=13.150.000
| biztanleria=140.000.000
| bpg=
| bpg urtea=
| bpg bizt=1776
| dirua=[[Tael]] (Tls.)
| ordu eremua=
| internet=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien.{{sfn|Hsü|1990|p=35-37.}} Horrez gain, gobernua kontrolatzeko erabakiak eman zituen. Jauregi inperialean txostenak jasotzeko sistema aldatu zuen, tokian tokiko baldintzei buruzko datu xeheak zuzenean eskura izan nahi baitzituen, burokraziaren parte hartzerik gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Goren bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, ''de facto'', dinastia osorako. Maltzurki, postu garrantzitsuetara iritsi zen funtzionario mantxuriarrak bertan kokatuz, bere babesaren mende egon zirenak beti. [[Finantzak|Finantza]] krisia uste baino handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek bazter utzi zuen bere aitak tokiko elite [[Lur-jabe|lur jabeekiko]] zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko [[Zerga|zerga bilketa]] betearazteko. Diru sarrera gehienak erabili zituen tokiko funtzionarioen arteko «zintzotasuna elikatzeko» eta tokian tokiko [[ureztatze]], [[eskola]], [[errepide]] eta [[Karitate (ongintza)|ongintza]] lanetarako. Erreforma haiek iparraldean, hegoaldean eta Ibai Urdinaren haranean eraginkorrak izan baziren ere, gainerako lurraldeetan funtzionario eta lur jabeen sare estuak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriarrak bidali zituen, argi egin zezaten lur jabetza eta kontu liburu faltsifikatuen eta kodifikatutakoen matazak askatzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita [[indarkeria]] ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.{{sfn|Spence|2013|p=80-83.}}
Yongzheng 1735ean hil zen. Bere seme Bao ({{Lang-zh|t=宝亲王}}) printzea izan zuen jarraitzaile, [[Qianlong]] enperadore izenaz. Hogeita lau urte zituela, jeneral trebea zen: kanpaina militarrak gidatu zituen pertsonalki [[Xinjiang|Xinjiangen]] eta [[Mongolia|Mongolian]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Bawden|izenburua=The Mongol Rebellion of 1756-1757|orrialdeak=1-31. or|hizkuntza=en|data=1968|url=https://www.jstor.org/stable/41929869|aldizkaria=Journal of Asian History|alea=1|zenbakia=2|issn=0021-910X|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Iskanbilak eta [[Matxinada|matxinadak]] arrakastaz itzali zituen [[Sichuan|Sichuanen]] eta hegoaldeko Txinako zenbait lekutan. Qianlongen erregealdiko berrogei urteen inguruan, Qing gobernuak neurrigabeko ustelkeria garai bat bizi izan zuen berriro. Heshen ofiziala zen dinastiako ustelenetarikoa eta [[Jiaqing]] enperadorearen aginduz (1796-1820) bere buruaz beste egitera behartu zuten.{{sfn|Schoppa|2002|p=42-43.}}
=== XVIII. mendea ===
Mendearen lehen erdian [[Erdialdeko Asia]]ren kontrola lortzeko borroka egin zuen [[oirate]]en aurka. [[Kangxi]] enperadoreak euren lider [[Galdan]] garaitu zuen 1696an, baina oirateak berriro itzuli ziren Galdanen ilobarekin. 1717an [[Tibet]] konkistatu zuten [[Lamaismo]]aren zentroan influentzia ziurtatzeko, [[mongoliar]] gehienak erlijio honetakoak baitziren. Tibetar elitean atal batekin aliatuta, Qing dinastiak inbasoreak kaleratu zituen Tibetetik, eta Txinaren burujabetzaren pean jarri. Ondoren, kanpaina ugariren ostean, 60 urtez agindu zuen [[Qianlong]] enperadoreak Oirateen inperioa suntsitu zuen [[1750]]ean. [[Tarim arroa]] osoa euren esku geratu ostean, 1759an inoiz izandako hedapenik handiena eskuratu zuen Txinak<ref name="txina1">{{Erreferentzia|izenburua=Die Welt im 18. Jahrhundert|argitaletxea=Mandelbaum-Verl|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/730415144|isbn=9783854763239|pmc=730415144|sartze-data=2019-03-10}}</ref><ref name="txina2">{{Erreferentzia|izena=Vogelsang,|abizena=Kai.|izenburua=Geschichte Chinas|argitaletxea=Ph. Reclam|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/793191654|isbn=9783150108574|pmc=793191654|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Mende osoan zehar desgrabazio [[Fiskalitate|fiskalek]], azpiegituratan egindako inbertsioek, nekazal-teknologiaren hobekuntzak eta Ameriketatik etorritako landare berriek txinatar populazioa bikoiztu zuten, eta ekonomia nabarmen hazi zen. Txinako hego-ekialdean, bereziki, [[nekazaritza]] espezializatua inoiz ikusi gabeko eskalan hedatu eta garatu zen, etxebizitzen gutxiengo batekin biziraupen-nekazaritzan mantenduz. Ekonomikoki emaitza onak ematen zituzten alde egindako apustua hain handia izan zen ezen Txinak [[arroz]]a inportatzen amaitu zuen mendea. Txinako nekazarien bizi baldintzak eta egoera ekonomikoa [[Frantzia|frantziar]] nekazariena baino askoz hobea zen; biztanleria handitzearen aldeko neurrietako bat biltegietan gordetzen ziren elikagaiak erabiltzen izan zen, goseteak asko murriztuz. Inperioaren erdialdean hainbeste handitu zen biztanleria, ezen migrazioak oso handiak izan ziren inperioaren kanpoaldera, bereziki hego-ekialdera.
Hala ere, mendearen bigarren erdian, geroz eta gutxiago ziren gordetzen ziren elikagai gehigarriak eta nekazaritza-lur berriak, eta biztanleria-hazkuntzari aurre egitea zailagoa zen. Administrazioak, gainera, arazoak zituen. Gaizki ordaindutako funtzionario lokalen artean ustelkeria hedatu zen, eta hauek zerga geroz eta handiagoak ezartzen hasi ziren, estatuaren zerbitzuak murrizten zituzten bitartean. Inperioaren periferian matxinada armatuak izan ziren, erreprimitzeko zailak. [[Loto Zuria]]ren altxamenduak garrantzi berezia izan zuen.<ref name="txina1" /><ref name="txina2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Spence, Jonathan|abizena=D.,|izenburua=The search for modern China|url=https://www.worldcat.org/oclc/24536360|edizioa=First Norton Paperback edition|isbn=0393307808|pmc=24536360|sartze-data=2019-03-10}}</ref>
[[Industria]] ere handituz joan zen, bai kopuruan zein fabrika horien tamainan, zein ekoiztutako objektuen kopuruan ere. [[Oihalgintza]], [[meatzaritza]] eta [[portzelana]]ren produkzioaz gain, [[te]]aren prozesamendua industria garrantzitsua ere bazen. Enpresa batzuen helburu bakarra esportazioa zen. Adibidez, enpresa batzuek europar eskariari egiten zioten aurre, [[Txineria]] modan baitzegoen. XVIII. mendean Txinan merkataritza indartsuz zuen India, Europan eta Hego-ekialdeko Asiarekin. [[1759]]tik aurrera enpresek kantoien bidez edo baimendutako enpresa komertzialen bidez bakarrik esportatu zezaketen.<ref name="txina2" />. Britainiarren [[Macartney Misioa]]k merkataritza liberalizatzea eskatu zuen, baina enperadoreak ez zuen onartu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qianlong, letter to George III (1792)|url=http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/2c/texts/1792QianlongLetterGeorgeIII.htm|aldizkaria=www.history.ucsb.edu|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Hazkuntza ekonomiko eta demografikoarekin batera urbanizazio garrantzitsua gertatu zen. [[Pekin]] munduko hiririk handiena zen garai horretan. Hala ere, hiriko biztanleak kopuru osoaren ehuneko txiki bat baino ez ziren. Hiria, hala ere, kulturaren bektore izan zen, artisautza, merkataritza, idazketa, mugikortasuna eta publizitatearekin. Hirian emakumeek ere espazio berriak izan zituzten jarduera ekonomikoa garatzeko.<ref name="txina2" />
Qing dinastiako mantxuriarrek Txina modu autoritarioan kudeatu zuten. Funtzionarioak aukeratzeko sistema azterketa bidezkoa zen, batez ere inperioaren ideologia ofiziala zen [[neokonfuzianismo]]ari buruzko ezagutzetan oinarritua.<gallery>
Fitxategi:Map of the Qing Dynasty.jpg|Qing dinastia-Mapa
Fitxategi:Han women during the Manchu Qing dynasty.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Buddha Statue.jpg
Fitxategi:Jade Seal of Ming-Qing Dynasties 08.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Relics 152.JPG
Fitxategi:Qing Dynasty Temple.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Porcelain Bowl.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Empress Robe.jpg
Fitxategi:1 wén, 10 wén, and 1 yuàn coins (late Qing Dynasty).jpg
Fitxategi:Female guardian lion with cub, Cloisonne, Qing Dynasty China 17th century CE.jpg
Fitxategi:Study-abroad students of Qing Dynasty.jpg
Fitxategi:Small foot lady and gentleman in Qing dynasty.jpg
</gallery>
== Enperadoreak ==
* [[Nurhaci]] (1616-1626)
* [[Hong Taiji]] (1626-1643)
* [[Shunzhi]] (1643-1661)
* [[Kangxi]] (1661-1722)
* [[Yongzheng]] (1722-1735))
* [[Qianlong]] (1735-1796)
* [[Jiaqing]] (1796-1820)
* [[Daoguang]] (1820-1850)
* [[Xianfeng]] (1850-1865)
* [[Tongzhi]] (1865-1875)
* [[Guangxu]] (1875-1908)
* [[Puyi]] (1908-1912; 1917)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
*'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak». Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu. Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien.{{sfn|Hsü|1990|p=35-37.}} Horrez gain, gobernua kontrolatzeko erabakiak eman zituen. Jauregi inperialean txostenak jasotzeko sistema aldatu zuen, tokian tokiko baldintzei buruzko datu xeheak zuzenean eskura izan nahi baitzituen, burokraziaren parte hartzerik gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Goren bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, ''de facto'', dinastia osorako. Maltzurki, postu garrantzitsuetara iritsi zen funtzionario mantxuriarrak bertan kokatuz, bere babesaren mende egon zirenak beti. [[Finantzak|Finantza]] krisia uste baino handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek bazter utzi zuen bere aitak tokiko elite [[Lur-jabe|lur jabeekiko]] zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko [[Zerga|zerga bilketa]] betearazteko. Diru sarrera gehienak erabili zituen tokiko funtzionarioen arteko «zintzotasuna elikatzeko» eta tokian tokiko [[ureztatze]], [[eskola]], [[errepide]] eta [[Karitate (ongintza)|ongintza]] lanetarako. Erreforma haiek iparraldean, hegoaldean eta Ibai Urdinaren haranean eraginkorrak izan baziren ere, gainerako lurraldeetan funtzionario eta lur jabeen sare estuak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriarrak bidali zituen, argi egin zezaten lur jabetza eta kontu liburu faltsifikatuen eta kodifikatutakoen matazak askatzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita [[indarkeria]] ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.{{sfn|Spence|2013|p=80-83.}}
Yongzheng 1735ean hil zen. Bere seme Bao ({{Lang-zh|t=宝亲王}}) printzea izan zuen jarraitzaile, [[Qianlong]] enperadore izenaz. Hogeita lau urte zituela, jeneral trebea zen: kanpaina militarrak gidatu zituen pertsonalki [[Xinjiang|Xinjiangen]] eta [[Mongolia|Mongolian]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Bawden|izenburua=The Mongol Rebellion of 1756-1757|orrialdeak=1-31. or|hizkuntza=en|data=1968|url=https://www.jstor.org/stable/41929869|aldizkaria=Journal of Asian History|alea=1|zenbakia=2|issn=0021-910X|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Iskanbilak eta [[Matxinada|matxinadak]] arrakastaz itzali zituen [[Sichuan|Sichuanen]] eta hegoaldeko Txinako zenbait lekutan. Qianlongen erregealdiko berrogei urteen inguruan, Qing gobernuak neurrigabeko ustelkeria garai bat bizi izan zuen berriro. Heshen ofiziala zen dinastiako ustelenetarikoa eta [[Jiaqing]] enperadorearen aginduz (1796-1820) bere buruaz beste egitera behartu zuten.{{sfn|Schoppa|2002|p=42-43.}}
== Erreferentziak ==
<references></references>
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Immanuel C. Y.|abizena=Hsü|urtea=1990|izenburua=The rise of modern China|argitaletxea=Oxford University Press|ISBN=978-0195058673|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/19556435|argitaratze-lekua=New York|OCLC=19556435}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=William T.|abizena=Rowe|urtea=2012|izenburua=China's last empire: the great Qing|argitaletxea=The Belknap Press of Harvard Univ. Press|ISBN=978-0674066243|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/862989527|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=862989527}}
* {{Erreferentzia|izena=R. Keith|abizena=Schoppa|urtea=2002|izenburua=Revolution and its past: identities and change in modern Chinese history|argitaletxea=Prentice Hall|ISBN=978-0130224071|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/revolution-and-its-past-identities-and-change-in-modern-chinese-history/oclc/45661629|argitaratze-lekua=Upper Saddle River|OCLC=45661629}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
* [[Txinako historia]]
* [[Mantxukuo]]
== Kanpo estekak ==
{{coord|39|54|N|116|23|E|source:eswiki_type:country|display=title}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Txinako dinastiak]]
[[Kategoria:XX. mendean desagertutako herrialdeak]]
[[Kategoria:Mongoliako historia]]
[[Kategoria:Mantxuriako historia]]
[[Kategoria:Txinako historiako herrialdeak]]
j5nfo5nlg3u3gzpzm89rylbslrh452g
10022235
10022233
2025-01-04T09:41:13Z
Gotzon
1028
/* Erreferentziak */ Erreferentziak bi zutabetan ipini ditut.
10022235
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Gotzon}}
{{Wikipedia1000}}
{{Argitzeko|XVI. mendetik aurrera Txinan agindu zuen dinastiari|Qin dinastia}}{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Qing Inperioa
| izena bertako hizkuntzan={{lang|zh|大清}}<br>{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ}}
| hasiera urtea=1644
| amaiera urtea=1912
| gobernua=[[Monarkia absolutu]]a
| bandera=Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
| armarria=Seal_of_Qing_dynasty.svg
| nongo=Qing dinastiaren
| mapa=Empire of the Great Qing (orthographic projection).svg
| mapa testua=Inperioa 1890 aldean
| a1=[[Ming dinastia]]
| a2=[[Shun dinastia]]
| o1=[[Txinako Errepublika (1912–1949)|Txinako Errepublika]]
| o1 bandera=Flag of China (1912–1928).svg
| o2 bandera=Flag_of_Bogd_Khaanate_Mongolia.svg
| o2=[[Mongoliako Bogd Khanerria]]
| hiriburua=[[Pekin|Beijing]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Mandarinera|Guanhua txinera]],<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Middle kingdom: a survey of the ... Chinese empire and its inhabitants ...|izena=Samuel Wells |abizena= Williams|urtea=1848|edizioa=1|argitaletxea=Wiley & Putnam|lekua=New York|orrialdea=489|liburukia=1}}</ref> [[Mantxuera]], [[Mongoliera]], [[Tibetera]], Turkiar hizkuntzak ([[Uigurrera|Uigurera]]),<ref>{{erreferentzia|izena= Mark C. |abizena= Elliott |izenburua= The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China |lekua= Stanford, CA |argitaletxea= Stanford University Press |urtea= 2001 |orrialdea= 290-291 |url= http://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA291&lpg=PA291&dq=Elliott+Manchu+Way+five+languages+of+the+empire&source=bl&ots=I0Q9zgFpT4&sig=LH6u8mST1u4X-OsS2Qm6_Xf5O14&hl=en&sa=X&ei=GL5zULzeIKWMygHlvoHgDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Elliott%20Manchu%20Way%20five%20languages%20of%20the%20empire&f=false}}</ref> eta beste asko
| erlijioa=[[Xaman]]ismo, [[Budismo]], [[Taoismo]], [[Islam]], [[Kristautasun]] eta beste erlijio tradizionalak
| eremua=13.150.000
| biztanleria=140.000.000
| bpg=
| bpg urtea=
| bpg bizt=1776
| dirua=[[Tael]] (Tls.)
| ordu eremua=
| internet=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien.{{sfn|Hsü|1990|p=35-37.}} Horrez gain, gobernua kontrolatzeko erabakiak eman zituen. Jauregi inperialean txostenak jasotzeko sistema aldatu zuen, tokian tokiko baldintzei buruzko datu xeheak zuzenean eskura izan nahi baitzituen, burokraziaren parte hartzerik gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Goren bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, ''de facto'', dinastia osorako. Maltzurki, postu garrantzitsuetara iritsi zen funtzionario mantxuriarrak bertan kokatuz, bere babesaren mende egon zirenak beti. [[Finantzak|Finantza]] krisia uste baino handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek bazter utzi zuen bere aitak tokiko elite [[Lur-jabe|lur jabeekiko]] zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko [[Zerga|zerga bilketa]] betearazteko. Diru sarrera gehienak erabili zituen tokiko funtzionarioen arteko «zintzotasuna elikatzeko» eta tokian tokiko [[ureztatze]], [[eskola]], [[errepide]] eta [[Karitate (ongintza)|ongintza]] lanetarako. Erreforma haiek iparraldean, hegoaldean eta Ibai Urdinaren haranean eraginkorrak izan baziren ere, gainerako lurraldeetan funtzionario eta lur jabeen sare estuak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriarrak bidali zituen, argi egin zezaten lur jabetza eta kontu liburu faltsifikatuen eta kodifikatutakoen matazak askatzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita [[indarkeria]] ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.{{sfn|Spence|2013|p=80-83.}}
Yongzheng 1735ean hil zen. Bere seme Bao ({{Lang-zh|t=宝亲王}}) printzea izan zuen jarraitzaile, [[Qianlong]] enperadore izenaz. Hogeita lau urte zituela, jeneral trebea zen: kanpaina militarrak gidatu zituen pertsonalki [[Xinjiang|Xinjiangen]] eta [[Mongolia|Mongolian]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Bawden|izenburua=The Mongol Rebellion of 1756-1757|orrialdeak=1-31. or|hizkuntza=en|data=1968|url=https://www.jstor.org/stable/41929869|aldizkaria=Journal of Asian History|alea=1|zenbakia=2|issn=0021-910X|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Iskanbilak eta [[Matxinada|matxinadak]] arrakastaz itzali zituen [[Sichuan|Sichuanen]] eta hegoaldeko Txinako zenbait lekutan. Qianlongen erregealdiko berrogei urteen inguruan, Qing gobernuak neurrigabeko ustelkeria garai bat bizi izan zuen berriro. Heshen ofiziala zen dinastiako ustelenetarikoa eta [[Jiaqing]] enperadorearen aginduz (1796-1820) bere buruaz beste egitera behartu zuten.{{sfn|Schoppa|2002|p=42-43.}}
=== XVIII. mendea ===
Mendearen lehen erdian [[Erdialdeko Asia]]ren kontrola lortzeko borroka egin zuen [[oirate]]en aurka. [[Kangxi]] enperadoreak euren lider [[Galdan]] garaitu zuen 1696an, baina oirateak berriro itzuli ziren Galdanen ilobarekin. 1717an [[Tibet]] konkistatu zuten [[Lamaismo]]aren zentroan influentzia ziurtatzeko, [[mongoliar]] gehienak erlijio honetakoak baitziren. Tibetar elitean atal batekin aliatuta, Qing dinastiak inbasoreak kaleratu zituen Tibetetik, eta Txinaren burujabetzaren pean jarri. Ondoren, kanpaina ugariren ostean, 60 urtez agindu zuen [[Qianlong]] enperadoreak Oirateen inperioa suntsitu zuen [[1750]]ean. [[Tarim arroa]] osoa euren esku geratu ostean, 1759an inoiz izandako hedapenik handiena eskuratu zuen Txinak<ref name="txina1">{{Erreferentzia|izenburua=Die Welt im 18. Jahrhundert|argitaletxea=Mandelbaum-Verl|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/730415144|isbn=9783854763239|pmc=730415144|sartze-data=2019-03-10}}</ref><ref name="txina2">{{Erreferentzia|izena=Vogelsang,|abizena=Kai.|izenburua=Geschichte Chinas|argitaletxea=Ph. Reclam|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/793191654|isbn=9783150108574|pmc=793191654|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Mende osoan zehar desgrabazio [[Fiskalitate|fiskalek]], azpiegituratan egindako inbertsioek, nekazal-teknologiaren hobekuntzak eta Ameriketatik etorritako landare berriek txinatar populazioa bikoiztu zuten, eta ekonomia nabarmen hazi zen. Txinako hego-ekialdean, bereziki, [[nekazaritza]] espezializatua inoiz ikusi gabeko eskalan hedatu eta garatu zen, etxebizitzen gutxiengo batekin biziraupen-nekazaritzan mantenduz. Ekonomikoki emaitza onak ematen zituzten alde egindako apustua hain handia izan zen ezen Txinak [[arroz]]a inportatzen amaitu zuen mendea. Txinako nekazarien bizi baldintzak eta egoera ekonomikoa [[Frantzia|frantziar]] nekazariena baino askoz hobea zen; biztanleria handitzearen aldeko neurrietako bat biltegietan gordetzen ziren elikagaiak erabiltzen izan zen, goseteak asko murriztuz. Inperioaren erdialdean hainbeste handitu zen biztanleria, ezen migrazioak oso handiak izan ziren inperioaren kanpoaldera, bereziki hego-ekialdera.
Hala ere, mendearen bigarren erdian, geroz eta gutxiago ziren gordetzen ziren elikagai gehigarriak eta nekazaritza-lur berriak, eta biztanleria-hazkuntzari aurre egitea zailagoa zen. Administrazioak, gainera, arazoak zituen. Gaizki ordaindutako funtzionario lokalen artean ustelkeria hedatu zen, eta hauek zerga geroz eta handiagoak ezartzen hasi ziren, estatuaren zerbitzuak murrizten zituzten bitartean. Inperioaren periferian matxinada armatuak izan ziren, erreprimitzeko zailak. [[Loto Zuria]]ren altxamenduak garrantzi berezia izan zuen.<ref name="txina1" /><ref name="txina2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Spence, Jonathan|abizena=D.,|izenburua=The search for modern China|url=https://www.worldcat.org/oclc/24536360|edizioa=First Norton Paperback edition|isbn=0393307808|pmc=24536360|sartze-data=2019-03-10}}</ref>
[[Industria]] ere handituz joan zen, bai kopuruan zein fabrika horien tamainan, zein ekoiztutako objektuen kopuruan ere. [[Oihalgintza]], [[meatzaritza]] eta [[portzelana]]ren produkzioaz gain, [[te]]aren prozesamendua industria garrantzitsua ere bazen. Enpresa batzuen helburu bakarra esportazioa zen. Adibidez, enpresa batzuek europar eskariari egiten zioten aurre, [[Txineria]] modan baitzegoen. XVIII. mendean Txinan merkataritza indartsuz zuen India, Europan eta Hego-ekialdeko Asiarekin. [[1759]]tik aurrera enpresek kantoien bidez edo baimendutako enpresa komertzialen bidez bakarrik esportatu zezaketen.<ref name="txina2" />. Britainiarren [[Macartney Misioa]]k merkataritza liberalizatzea eskatu zuen, baina enperadoreak ez zuen onartu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qianlong, letter to George III (1792)|url=http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/2c/texts/1792QianlongLetterGeorgeIII.htm|aldizkaria=www.history.ucsb.edu|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Hazkuntza ekonomiko eta demografikoarekin batera urbanizazio garrantzitsua gertatu zen. [[Pekin]] munduko hiririk handiena zen garai horretan. Hala ere, hiriko biztanleak kopuru osoaren ehuneko txiki bat baino ez ziren. Hiria, hala ere, kulturaren bektore izan zen, artisautza, merkataritza, idazketa, mugikortasuna eta publizitatearekin. Hirian emakumeek ere espazio berriak izan zituzten jarduera ekonomikoa garatzeko.<ref name="txina2" />
Qing dinastiako mantxuriarrek Txina modu autoritarioan kudeatu zuten. Funtzionarioak aukeratzeko sistema azterketa bidezkoa zen, batez ere inperioaren ideologia ofiziala zen [[neokonfuzianismo]]ari buruzko ezagutzetan oinarritua.<gallery>
Fitxategi:Map of the Qing Dynasty.jpg|Qing dinastia-Mapa
Fitxategi:Han women during the Manchu Qing dynasty.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Buddha Statue.jpg
Fitxategi:Jade Seal of Ming-Qing Dynasties 08.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Relics 152.JPG
Fitxategi:Qing Dynasty Temple.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Porcelain Bowl.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Empress Robe.jpg
Fitxategi:1 wén, 10 wén, and 1 yuàn coins (late Qing Dynasty).jpg
Fitxategi:Female guardian lion with cub, Cloisonne, Qing Dynasty China 17th century CE.jpg
Fitxategi:Study-abroad students of Qing Dynasty.jpg
Fitxategi:Small foot lady and gentleman in Qing dynasty.jpg
</gallery>
== Enperadoreak ==
* [[Nurhaci]] (1616-1626)
* [[Hong Taiji]] (1626-1643)
* [[Shunzhi]] (1643-1661)
* [[Kangxi]] (1661-1722)
* [[Yongzheng]] (1722-1735))
* [[Qianlong]] (1735-1796)
* [[Jiaqing]] (1796-1820)
* [[Daoguang]] (1820-1850)
* [[Xianfeng]] (1850-1865)
* [[Tongzhi]] (1865-1875)
* [[Guangxu]] (1875-1908)
* [[Puyi]] (1908-1912; 1917)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
*'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak». Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu. Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien.{{sfn|Hsü|1990|p=35-37.}} Horrez gain, gobernua kontrolatzeko erabakiak eman zituen. Jauregi inperialean txostenak jasotzeko sistema aldatu zuen, tokian tokiko baldintzei buruzko datu xeheak zuzenean eskura izan nahi baitzituen, burokraziaren parte hartzerik gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Goren bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, ''de facto'', dinastia osorako. Maltzurki, postu garrantzitsuetara iritsi zen funtzionario mantxuriarrak bertan kokatuz, bere babesaren mende egon zirenak beti. [[Finantzak|Finantza]] krisia uste baino handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek bazter utzi zuen bere aitak tokiko elite [[Lur-jabe|lur jabeekiko]] zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko [[Zerga|zerga bilketa]] betearazteko. Diru sarrera gehienak erabili zituen tokiko funtzionarioen arteko «zintzotasuna elikatzeko» eta tokian tokiko [[ureztatze]], [[eskola]], [[errepide]] eta [[Karitate (ongintza)|ongintza]] lanetarako. Erreforma haiek iparraldean, hegoaldean eta Ibai Urdinaren haranean eraginkorrak izan baziren ere, gainerako lurraldeetan funtzionario eta lur jabeen sare estuak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriarrak bidali zituen, argi egin zezaten lur jabetza eta kontu liburu faltsifikatuen eta kodifikatutakoen matazak askatzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita [[indarkeria]] ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.{{sfn|Spence|2013|p=80-83.}}
Yongzheng 1735ean hil zen. Bere seme Bao ({{Lang-zh|t=宝亲王}}) printzea izan zuen jarraitzaile, [[Qianlong]] enperadore izenaz. Hogeita lau urte zituela, jeneral trebea zen: kanpaina militarrak gidatu zituen pertsonalki [[Xinjiang|Xinjiangen]] eta [[Mongolia|Mongolian]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Bawden|izenburua=The Mongol Rebellion of 1756-1757|orrialdeak=1-31. or|hizkuntza=en|data=1968|url=https://www.jstor.org/stable/41929869|aldizkaria=Journal of Asian History|alea=1|zenbakia=2|issn=0021-910X|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Iskanbilak eta [[Matxinada|matxinadak]] arrakastaz itzali zituen [[Sichuan|Sichuanen]] eta hegoaldeko Txinako zenbait lekutan. Qianlongen erregealdiko berrogei urteen inguruan, Qing gobernuak neurrigabeko ustelkeria garai bat bizi izan zuen berriro. Heshen ofiziala zen dinastiako ustelenetarikoa eta [[Jiaqing]] enperadorearen aginduz (1796-1820) bere buruaz beste egitera behartu zuten.{{sfn|Schoppa|2002|p=42-43.}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Immanuel C. Y.|abizena=Hsü|urtea=1990|izenburua=The rise of modern China|argitaletxea=Oxford University Press|ISBN=978-0195058673|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/19556435|argitaratze-lekua=New York|OCLC=19556435}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=William T.|abizena=Rowe|urtea=2012|izenburua=China's last empire: the great Qing|argitaletxea=The Belknap Press of Harvard Univ. Press|ISBN=978-0674066243|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/862989527|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=862989527}}
* {{Erreferentzia|izena=R. Keith|abizena=Schoppa|urtea=2002|izenburua=Revolution and its past: identities and change in modern Chinese history|argitaletxea=Prentice Hall|ISBN=978-0130224071|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/revolution-and-its-past-identities-and-change-in-modern-chinese-history/oclc/45661629|argitaratze-lekua=Upper Saddle River|OCLC=45661629}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
* [[Txinako historia]]
* [[Mantxukuo]]
== Kanpo estekak ==
{{coord|39|54|N|116|23|E|source:eswiki_type:country|display=title}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Txinako dinastiak]]
[[Kategoria:XX. mendean desagertutako herrialdeak]]
[[Kategoria:Mongoliako historia]]
[[Kategoria:Mantxuriako historia]]
[[Kategoria:Txinako historiako herrialdeak]]
44rik8m3epz8uqhvo8x63tqzqa4kfda
10022239
10022235
2025-01-04T09:43:15Z
Gotzon
1028
Ustekabeko bikoizketa zuzendu dut.
10022239
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Gotzon}}
{{Wikipedia1000}}
{{Argitzeko|XVI. mendetik aurrera Txinan agindu zuen dinastiari|Qin dinastia}}{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Qing Inperioa
| izena bertako hizkuntzan={{lang|zh|大清}}<br>{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ}}
| hasiera urtea=1644
| amaiera urtea=1912
| gobernua=[[Monarkia absolutu]]a
| bandera=Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
| armarria=Seal_of_Qing_dynasty.svg
| nongo=Qing dinastiaren
| mapa=Empire of the Great Qing (orthographic projection).svg
| mapa testua=Inperioa 1890 aldean
| a1=[[Ming dinastia]]
| a2=[[Shun dinastia]]
| o1=[[Txinako Errepublika (1912–1949)|Txinako Errepublika]]
| o1 bandera=Flag of China (1912–1928).svg
| o2 bandera=Flag_of_Bogd_Khaanate_Mongolia.svg
| o2=[[Mongoliako Bogd Khanerria]]
| hiriburua=[[Pekin|Beijing]]
| hiriburu mota=Hiriburua
| hizkuntza=[[Mandarinera|Guanhua txinera]],<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Middle kingdom: a survey of the ... Chinese empire and its inhabitants ...|izena=Samuel Wells |abizena= Williams|urtea=1848|edizioa=1|argitaletxea=Wiley & Putnam|lekua=New York|orrialdea=489|liburukia=1}}</ref> [[Mantxuera]], [[Mongoliera]], [[Tibetera]], Turkiar hizkuntzak ([[Uigurrera|Uigurera]]),<ref>{{erreferentzia|izena= Mark C. |abizena= Elliott |izenburua= The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China |lekua= Stanford, CA |argitaletxea= Stanford University Press |urtea= 2001 |orrialdea= 290-291 |url= http://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA291&lpg=PA291&dq=Elliott+Manchu+Way+five+languages+of+the+empire&source=bl&ots=I0Q9zgFpT4&sig=LH6u8mST1u4X-OsS2Qm6_Xf5O14&hl=en&sa=X&ei=GL5zULzeIKWMygHlvoHgDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=Elliott%20Manchu%20Way%20five%20languages%20of%20the%20empire&f=false}}</ref> eta beste asko
| erlijioa=[[Xaman]]ismo, [[Budismo]], [[Taoismo]], [[Islam]], [[Kristautasun]] eta beste erlijio tradizionalak
| eremua=13.150.000
| biztanleria=140.000.000
| bpg=
| bpg urtea=
| bpg bizt=1776
| dirua=[[Tael]] (Tls.)
| ordu eremua=
| internet=
| telefonoa=
| ereserkia=
| goiburua=
}}'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien.{{sfn|Hsü|1990|p=35-37.}} Horrez gain, gobernua kontrolatzeko erabakiak eman zituen. Jauregi inperialean txostenak jasotzeko sistema aldatu zuen, tokian tokiko baldintzei buruzko datu xeheak zuzenean eskura izan nahi baitzituen, burokraziaren parte hartzerik gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Goren bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, ''de facto'', dinastia osorako. Maltzurki, postu garrantzitsuetara iritsi zen funtzionario mantxuriarrak bertan kokatuz, bere babesaren mende egon zirenak beti. [[Finantzak|Finantza]] krisia uste baino handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek bazter utzi zuen bere aitak tokiko elite [[Lur-jabe|lur jabeekiko]] zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko [[Zerga|zerga bilketa]] betearazteko. Diru sarrera gehienak erabili zituen tokiko funtzionarioen arteko «zintzotasuna elikatzeko» eta tokian tokiko [[ureztatze]], [[eskola]], [[errepide]] eta [[Karitate (ongintza)|ongintza]] lanetarako. Erreforma haiek iparraldean, hegoaldean eta Ibai Urdinaren haranean eraginkorrak izan baziren ere, gainerako lurraldeetan funtzionario eta lur jabeen sare estuak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriarrak bidali zituen, argi egin zezaten lur jabetza eta kontu liburu faltsifikatuen eta kodifikatutakoen matazak askatzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita [[indarkeria]] ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.{{sfn|Spence|2013|p=80-83.}}
Yongzheng 1735ean hil zen. Bere seme Bao ({{Lang-zh|t=宝亲王}}) printzea izan zuen jarraitzaile, [[Qianlong]] enperadore izenaz. Hogeita lau urte zituela, jeneral trebea zen: kanpaina militarrak gidatu zituen pertsonalki [[Xinjiang|Xinjiangen]] eta [[Mongolia|Mongolian]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Bawden|izenburua=The Mongol Rebellion of 1756-1757|orrialdeak=1-31. or|hizkuntza=en|data=1968|url=https://www.jstor.org/stable/41929869|aldizkaria=Journal of Asian History|alea=1|zenbakia=2|issn=0021-910X|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Iskanbilak eta [[Matxinada|matxinadak]] arrakastaz itzali zituen [[Sichuan|Sichuanen]] eta hegoaldeko Txinako zenbait lekutan. Qianlongen erregealdiko berrogei urteen inguruan, Qing gobernuak neurrigabeko ustelkeria garai bat bizi izan zuen berriro. Heshen ofiziala zen dinastiako ustelenetarikoa eta [[Jiaqing]] enperadorearen aginduz (1796-1820) bere buruaz beste egitera behartu zuten.{{sfn|Schoppa|2002|p=42-43.}}
=== XVIII. mendea ===
Mendearen lehen erdian [[Erdialdeko Asia]]ren kontrola lortzeko borroka egin zuen [[oirate]]en aurka. [[Kangxi]] enperadoreak euren lider [[Galdan]] garaitu zuen 1696an, baina oirateak berriro itzuli ziren Galdanen ilobarekin. 1717an [[Tibet]] konkistatu zuten [[Lamaismo]]aren zentroan influentzia ziurtatzeko, [[mongoliar]] gehienak erlijio honetakoak baitziren. Tibetar elitean atal batekin aliatuta, Qing dinastiak inbasoreak kaleratu zituen Tibetetik, eta Txinaren burujabetzaren pean jarri. Ondoren, kanpaina ugariren ostean, 60 urtez agindu zuen [[Qianlong]] enperadoreak Oirateen inperioa suntsitu zuen [[1750]]ean. [[Tarim arroa]] osoa euren esku geratu ostean, 1759an inoiz izandako hedapenik handiena eskuratu zuen Txinak<ref name="txina1">{{Erreferentzia|izenburua=Die Welt im 18. Jahrhundert|argitaletxea=Mandelbaum-Verl|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/730415144|isbn=9783854763239|pmc=730415144|sartze-data=2019-03-10}}</ref><ref name="txina2">{{Erreferentzia|izena=Vogelsang,|abizena=Kai.|izenburua=Geschichte Chinas|argitaletxea=Ph. Reclam|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/793191654|isbn=9783150108574|pmc=793191654|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Mende osoan zehar desgrabazio [[Fiskalitate|fiskalek]], azpiegituratan egindako inbertsioek, nekazal-teknologiaren hobekuntzak eta Ameriketatik etorritako landare berriek txinatar populazioa bikoiztu zuten, eta ekonomia nabarmen hazi zen. Txinako hego-ekialdean, bereziki, [[nekazaritza]] espezializatua inoiz ikusi gabeko eskalan hedatu eta garatu zen, etxebizitzen gutxiengo batekin biziraupen-nekazaritzan mantenduz. Ekonomikoki emaitza onak ematen zituzten alde egindako apustua hain handia izan zen ezen Txinak [[arroz]]a inportatzen amaitu zuen mendea. Txinako nekazarien bizi baldintzak eta egoera ekonomikoa [[Frantzia|frantziar]] nekazariena baino askoz hobea zen; biztanleria handitzearen aldeko neurrietako bat biltegietan gordetzen ziren elikagaiak erabiltzen izan zen, goseteak asko murriztuz. Inperioaren erdialdean hainbeste handitu zen biztanleria, ezen migrazioak oso handiak izan ziren inperioaren kanpoaldera, bereziki hego-ekialdera.
Hala ere, mendearen bigarren erdian, geroz eta gutxiago ziren gordetzen ziren elikagai gehigarriak eta nekazaritza-lur berriak, eta biztanleria-hazkuntzari aurre egitea zailagoa zen. Administrazioak, gainera, arazoak zituen. Gaizki ordaindutako funtzionario lokalen artean ustelkeria hedatu zen, eta hauek zerga geroz eta handiagoak ezartzen hasi ziren, estatuaren zerbitzuak murrizten zituzten bitartean. Inperioaren periferian matxinada armatuak izan ziren, erreprimitzeko zailak. [[Loto Zuria]]ren altxamenduak garrantzi berezia izan zuen.<ref name="txina1" /><ref name="txina2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Spence, Jonathan|abizena=D.,|izenburua=The search for modern China|url=https://www.worldcat.org/oclc/24536360|edizioa=First Norton Paperback edition|isbn=0393307808|pmc=24536360|sartze-data=2019-03-10}}</ref>
[[Industria]] ere handituz joan zen, bai kopuruan zein fabrika horien tamainan, zein ekoiztutako objektuen kopuruan ere. [[Oihalgintza]], [[meatzaritza]] eta [[portzelana]]ren produkzioaz gain, [[te]]aren prozesamendua industria garrantzitsua ere bazen. Enpresa batzuen helburu bakarra esportazioa zen. Adibidez, enpresa batzuek europar eskariari egiten zioten aurre, [[Txineria]] modan baitzegoen. XVIII. mendean Txinan merkataritza indartsuz zuen India, Europan eta Hego-ekialdeko Asiarekin. [[1759]]tik aurrera enpresek kantoien bidez edo baimendutako enpresa komertzialen bidez bakarrik esportatu zezaketen.<ref name="txina2" />. Britainiarren [[Macartney Misioa]]k merkataritza liberalizatzea eskatu zuen, baina enperadoreak ez zuen onartu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qianlong, letter to George III (1792)|url=http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/classes/2c/texts/1792QianlongLetterGeorgeIII.htm|aldizkaria=www.history.ucsb.edu|sartze-data=2019-03-10}}</ref>.
Hazkuntza ekonomiko eta demografikoarekin batera urbanizazio garrantzitsua gertatu zen. [[Pekin]] munduko hiririk handiena zen garai horretan. Hala ere, hiriko biztanleak kopuru osoaren ehuneko txiki bat baino ez ziren. Hiria, hala ere, kulturaren bektore izan zen, artisautza, merkataritza, idazketa, mugikortasuna eta publizitatearekin. Hirian emakumeek ere espazio berriak izan zituzten jarduera ekonomikoa garatzeko.<ref name="txina2" />
Qing dinastiako mantxuriarrek Txina modu autoritarioan kudeatu zuten. Funtzionarioak aukeratzeko sistema azterketa bidezkoa zen, batez ere inperioaren ideologia ofiziala zen [[neokonfuzianismo]]ari buruzko ezagutzetan oinarritua.<gallery>
Fitxategi:Map of the Qing Dynasty.jpg|Qing dinastia-Mapa
Fitxategi:Han women during the Manchu Qing dynasty.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Buddha Statue.jpg
Fitxategi:Jade Seal of Ming-Qing Dynasties 08.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Relics 152.JPG
Fitxategi:Qing Dynasty Temple.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Porcelain Bowl.jpg
Fitxategi:Qing Dynasty Empress Robe.jpg
Fitxategi:1 wén, 10 wén, and 1 yuàn coins (late Qing Dynasty).jpg
Fitxategi:Female guardian lion with cub, Cloisonne, Qing Dynasty China 17th century CE.jpg
Fitxategi:Study-abroad students of Qing Dynasty.jpg
Fitxategi:Small foot lady and gentleman in Qing dynasty.jpg
</gallery>
== Enperadoreak ==
* [[Nurhaci]] (1616-1626)
* [[Hong Taiji]] (1626-1643)
* [[Shunzhi]] (1643-1661)
* [[Kangxi]] (1661-1722)
* [[Yongzheng]] (1722-1735))
* [[Qianlong]] (1735-1796)
* [[Jiaqing]] (1796-1820)
* [[Daoguang]] (1820-1850)
* [[Xianfeng]] (1850-1865)
* [[Tongzhi]] (1865-1875)
* [[Guangxu]] (1875-1908)
* [[Puyi]] (1908-1912; 1917)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Immanuel C. Y.|abizena=Hsü|urtea=1990|izenburua=The rise of modern China|argitaletxea=Oxford University Press|ISBN=978-0195058673|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/19556435|argitaratze-lekua=New York|OCLC=19556435}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=William T.|abizena=Rowe|urtea=2012|izenburua=China's last empire: the great Qing|argitaletxea=The Belknap Press of Harvard Univ. Press|ISBN=978-0674066243|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/862989527|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=862989527}}
* {{Erreferentzia|izena=R. Keith|abizena=Schoppa|urtea=2002|izenburua=Revolution and its past: identities and change in modern Chinese history|argitaletxea=Prentice Hall|ISBN=978-0130224071|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/revolution-and-its-past-identities-and-change-in-modern-chinese-history/oclc/45661629|argitaratze-lekua=Upper Saddle River|OCLC=45661629}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
* [[Txinako historia]]
* [[Mantxukuo]]
== Kanpo estekak ==
{{coord|39|54|N|116|23|E|source:eswiki_type:country|display=title}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Txinako dinastiak]]
[[Kategoria:XX. mendean desagertutako herrialdeak]]
[[Kategoria:Mongoliako historia]]
[[Kategoria:Mantxuriako historia]]
[[Kategoria:Txinako historiako herrialdeak]]
hr2zu8js9xnp9akztr4h5dewuu7o9e2
Foucaulten pendulu
0
42444
10022171
9092250
2025-01-04T00:48:25Z
Treuiller
59723
10022171
wikitext
text/x-wiki
:''[[Umberto Eco]]ren eleberriarentzako, ikusi [[Foucaulten pendulua (eleberria)|Foucaulten pendulua]].''
[[Fitxategi:Panthéon_Pendule_de_Foucault2.JPG|eskuinera|thumb|Foucaulten pendulua [[Parisko Panteoian]].]]
[[Fitxategi:Pendule de Foucault au musee des arts et metiers.jpg|200px|thumb|Foucaulten pendulua [[Paris]]ko Arte eta Lanbideen museoan.]]
'''Foucaulten pendulu''a''''' edozein plano bertikaletan oszila dezakeen [[pendulu]] luze bat da, ordu asko irauteko gai dena. [[Coriolis efektua|Coriolis indarraren]] eta [[Lurra]]ren biraketaren frogapen modura erabiltzen da. Izena [[Léon Foucault]] asmatzailearen omenez darama.
[[Ekuatore|Ekuatorean]] kokatutako Foucaulten pendulu batek ez du biratzen, baina polo geografiko batean badago, ordea, egunean behin biratzen du. Lurreko beste edozein tokitan baldin badago, leku horretako [[Latitude|latitudearen]] arabera biraketa abiadura bat edo beste du. Egunean egingo dituen biren kopurua hurrengo formularen arabera kalkula daiteke:
<math>\theta=\sin\lambda</math>
<math>\theta</math> eguneko bira kopurua da eta <math>\lambda</math>, Foucaulten pendulua kokatutako tokiaren latitudea. Horrela, 45°-ko latitudean kokatutako pendulu batek 0,707 bira egingo ditu egunero; aldiz, 30°-ko latitudean badago, eguneko bira erdia emango du.
== Jatorrizko esperimentua ==
1851ko otsailean, Foucaulten penduluaren lehen erakusketa publikoa egin zen [[Parisko Behatokia|Parisko behatokiko]] meridianoan.
== Deskribapena eta oinarria ==
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20110713030852/http://www.infoastro.com/199908/08eclipse-ciencia.html Foucault-en pendulua eta Allais efektua]
* [http://www.eclipse2006.boun.edu.tr/sss/paper01.pdf Allais gravity and pendulum effects during solar eclipses explained]
* [https://web.archive.org/web/20140129135855/http://neuro.qi.fcen.uba.ar/ricuti/foucault/foucault.html Buenos Aires Unibertsitateko Zientzia espezifiko eta Naturalen fakultatean dagoen Foucault-en pendulua]
{{autoritate kontrola}}
{{zirriborro}}
[[Kategoria:Mekanika]]
ocy9m0eyfgn87o5whxrd6pb7u3v9l8t
10022172
10022171
2025-01-04T00:49:10Z
Treuiller
59723
10022172
wikitext
text/x-wiki
:''[[Umberto Eco]]ren eleberriarentzako, ikusi [[Foucaulten pendulua (eleberria)|Foucaulten pendulua]].''
[[Fitxategi:Panthéon_Pendule_de_Foucault2.JPG|eskuinera|thumb|Foucaulten pendulua [[Parisko Panteoian]].]]
[[Fitxategi:Pendule de Foucault au musee des arts et metiers.jpg|200px|thumb|Foucaulten pendulua [[Paris]]ko Arte eta Lanbideen museoan.]]
'''Foucaulten pendulu'''a edozein plano bertikaletan oszila dezakeen [[pendulu]] luze bat da, ordu asko irauteko gai dena. [[Coriolis efektua|Coriolis indarraren]] eta [[Lurra]]ren biraketaren frogapen modura erabiltzen da. Izena [[Léon Foucault]] asmatzailearen omenez darama.
[[Ekuatore|Ekuatorean]] kokatutako Foucaulten pendulu batek ez du biratzen, baina polo geografiko batean badago, ordea, egunean behin biratzen du. Lurreko beste edozein tokitan baldin badago, leku horretako [[Latitude|latitudearen]] arabera biraketa abiadura bat edo beste du. Egunean egingo dituen biren kopurua hurrengo formularen arabera kalkula daiteke:
<math>\theta=\sin\lambda</math>
<math>\theta</math> eguneko bira kopurua da eta <math>\lambda</math>, Foucaulten pendulua kokatutako tokiaren latitudea. Horrela, 45°-ko latitudean kokatutako pendulu batek 0,707 bira egingo ditu egunero; aldiz, 30°-ko latitudean badago, eguneko bira erdia emango du.
== Jatorrizko esperimentua ==
1851ko otsailean, Foucaulten penduluaren lehen erakusketa publikoa egin zen [[Parisko Behatokia|Parisko behatokiko]] meridianoan.
== Deskribapena eta oinarria ==
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20110713030852/http://www.infoastro.com/199908/08eclipse-ciencia.html Foucault-en pendulua eta Allais efektua]
* [http://www.eclipse2006.boun.edu.tr/sss/paper01.pdf Allais gravity and pendulum effects during solar eclipses explained]
* [https://web.archive.org/web/20140129135855/http://neuro.qi.fcen.uba.ar/ricuti/foucault/foucault.html Buenos Aires Unibertsitateko Zientzia espezifiko eta Naturalen fakultatean dagoen Foucault-en pendulua]
{{autoritate kontrola}}
{{zirriborro}}
[[Kategoria:Mekanika]]
qal0fesnbxc8zp7dpftx8z63qitfjh8
Donostiako Danborrada
0
42852
10021718
9991469
2025-01-03T12:51:41Z
Mikel B. Sasikoa
3276
"upel" ordez "barril" jarri dut, jotzen dena ez delako upela, eta "barril" hitza onartua baitu Euskaltzaindiak horretarako
10021718
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:San_Sebastian-Tamborrada_Festival.jpg|thumb|300px|Donostiako Danborradan [[barril]]ak jotzen.]]
[[Fitxategi:San jose donostia haur danborrada 2008 0001.jpg|300px|thumb|2008ko '''haur danborradako''' une bat.]]
'''Donostiako Danborrada''' [[San Sebastian egun]]ean, [[urtarrilaren 20]]an, [[Donostia]]n egiten diren jaia eta desfileak dira.
[[Urtarrilaren 19]]ko gauerdian, [[Konstituzio plaza (Donostia)|Konstituzio plazan]] hasten da, hiriko banderaren altxaerarekin, [[Gaztelubide elkartea|Gaztelubide]] elkarteak eta beste elkarteetako kideek [[Raimundo Sarriegi]]ren ''[[San Sebastian martxa]]'' jotzen duten bitartean. Honen ondoren, ''Erretreta'', ''Tatiago'', ''Diana'', ''Iriyarena'' eta abar jotzen dituzte elkarteetako [[danbor|danbor-joleek]]. Gutxi gorabehera 50 danborrez eta 70 barrilez osaturiko ehun Konpainiek hartzen dute parte jaialdian, eta bakoitzak bere musika banda du.
San Sebastian egunean bertan, eguerdian, ''Haurren Danborrada'' egiten da. Udaletxeko terrazatik abiatu eta Donostiako Zentroan martxa edo itzulia egiten dute haur eta gazteek.
== Historia ==
=== Donostako Danborradaren aintzindariak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Donostiako danborradaren lerro kronologikoa|hizkuntza=gaztelaniaz|url=https://www.sutori.com/es/historia/historia-de-la-tamborrada--TRWpfi7NcNczsxBaw4X8Pmrp|aldizkaria=www.sutori.com|sartze-data=2022-02-18}}</ref> ===
Donostiako eguna ospatzearen aurrekariak 1597. urtekoak dira. Urte hartan izurrite bat gertatu zen Pasai San Pedron, garai hartan oraindik Donostiako auzoa zena. Donostiar asko erromesaldian joan ziren Antiguo San Sebastian elizara, Donostia santuaren babesaren alde erregutuz. Eliza hori harresiz kanpo zegoen gaur egungo Antiguo auzoan. Horren ondoren izurritea bukatu zen, eta eskerrak emateko, herritarrek betiko hitza eman zioten santuari: Donostiako hiria zaintzearen truke urtero, urtarrilaren 20an, jaieguna ospatzeko, gertaera hau gogoratuz.
Ospakizuna, hasiera batean, prozesio zibiko-erlijioso bat zen, danborren, txirulen eta dantzarien musikarekin, harresitutako hiriko Santa Maria Elizatik Antiguaraino santuaren erlikia eramaten zuena egungo Kontxako pasealekua zen hareatzan zehar. Hala ere, santu katolikoaren arabera, San Sebastian eguna urtarrilaren 20an erortzen zen, urterik hotzenean eta urteko euritsuenetan, horrelako prozesio bat egiteko data ez hain egokietan. Udalak behin baino gehiagotan saiatu zen, baina ez zuen lortu Elizak jaieguna udara eramateko baimena ematea. 1813ko abuztuaren 31n santuaren erlikiak galdu ziren ingelesek hiria hartu eta erre zutenean. Prozesioa zentzurik gabe utzi zuen gertaera horrek eta eguraldi txarrak eragindako kexa historikoek azkenean udaletxea elizaren aurrean jartzea eragin zuten, eta 1831n prozesioan ez parte hartzea erabaki zuen bere kabuz. Horren aurrean, Elizak baimena eman zuen festa hiriko harresien barruan (egungo Alde Zaharrean) eta, zehazkiago, Koruko Andre Mariaren Basilikan egiteko. Prozesio tradizionalaren desagerpenak eta festa egiteko leku-aldaketak aldaketa sakonak eragin zituzten ondorengo urteetan. Ospakizun erlijiosoekin batera, gero eta indar handiagoa hartu zuen San Sebastian Eguna Inauterien atarikotzat hartzeak, eta, nolabait, Sardinaren Hilobiarekin ixten ziren inauterietako hainbat astetarako hasiera izan zen.
Jaiaren jatorrizko izaera erlijiosoa ez da erabat galdu, izan ere, gaur egun oraindik meza solemne bat ospatzen da Koruko Andre Mariaren Basilikan urtarrilaren 20an, baina dagoeneko jaiaren elementu marjinala da.
=== Donostiako Danborradaren jatorria ===
Ez dirudi danborradak jatorri zuzena duenik Napoleonen Gerretan. 1863an hiriko harresiak eraitsi arte, Donostia plaza militarra izan zen, eta goizero desfile militar txiki batek zeharkatzen zuen Alde Zaharra, San Telmo kuarteletik (egungo San Telmo museoa) Harresietako Lurreko Atera arte (desagertuta dago jada, eta gaur egun Boulevard dago bertan), guardiaren erreleboa egiteko. Hiriaren erregimen militarra, batez ere guardia aldaketa horrekin, eta Inauteriak ospatzeko tradizio handiarekin, ez da arritzekoa momentu batean donostiarrak militarrak bezala jansten hasi zirela horien parodia egiteko.
1830eko hamarkadan, segur aski 1834 eta 1836 urteen artean, Inauterietako konpartsa bat sortu zen, San Sebastian egunean goizeko 5ak aldera ateratzen zena Diana gisa, egun horretan, festa handiko egun guztietan bezala, Konstituzio Plazan ospatzen zen sokamuturra (zezen entokatuak) iragartzeko. Inauterietako konpartsa bat zen, non bakoitza modu ezberdin eta dibertigarrian mozorrotzen zen, uniformerik gabe. Ibilbidea amaitu ondoren, konpartsak danbolinarekin bat egiten zuen eta Konstituzio Plazan batera sartzen zen. Hogeita hamar urtez Urra papito, Pastelero eta Iriyarena (jatorrizkoa) eta Santesteban maisuaren ''San Sebastian martxa'' joko ziren, bai eta kalejira herrikoiak ere. Union Artesanaren danborrada, gaur egun festa ixten duena, jatorrizko danborrada honen oinordeko zuzentzat jotzen da. Union Artesana 1870ean sortu zen eta 1871n atera zuen lehen aldiz danborrada bat, baina "la Fraternal" elkarte zaharrago baten oinordekoa da. Elkarte hori 1879an xurgatu zuen, eta danborradako lehen konpartsen antolatzaileen artean zegoela uste da.
Raimundo Sarriegi konpositoreak gaur egun San Sebastian Egunean jotzen diren pieza gehienak konposatu zituen konpartsa honentzat XIX. mendearen bigarren erdian. 1861ean egungo ''[[San Sebastian martxa]]'' konposatu zuen, eta pieza horrek Jose Juan Santestebanen aurreko martxa ordezkatu zuen. Sarriegik, Danborradarako musika ez ezik, hainbat konpartsa eta Donostiako Inauterien ziklo osoa (Donostiako Danborrada, Caldereroak, Iñudes, Momo erregearen harrera, Sardinaren ehorzketa, etab.) hartzen zituen errepertorio zabala ere konposatu zuen. Pio Baroja idazle ospetsuaren aita Serafin Barojak idatzitako ''San Sebastian martxa''ren letrak, azkenean, Inauterien etorrerari egiten dio erreferentzia, eta aditzera ematen du jaia Inauterien lehen mugarri gisa ikusten zela garai hartan.
1881ean, Udalak San Telmoko kuartelean gordetzen ziren danbor zaharrak eman zizkien danborrada antolatzen zuten elkarteei, eta hurrengo urtean gauza bera egin zuen Napoleonen tropek kuartel horretan gordetzen zituzten jantziekin. Horregatik, 1882an, lehen aldiz, danborrada Napoleonen garaiko jantziekin eta danborrekin uniformatu zen. 1886an, barrilak gehitu zitzaizkion konpartsari. Barril horiek hiriko biztanleak sinbolizatzen zituzten, barrilak edo suilak jotzen baitzituzten iturrietan zain zeuden bitartean, eta militarren danborrak erreplikatzen zituzten tresna horiekin.
=== Bere bilakaera XX mendean zehar ===
XX. mendearen hasieran, danborrada oraindik ez zegoen Inauterietatik bereizita, eta nahiz eta danborradako kideak garaiko jantziekin jantzita egon, inauterietako elementuak zituzten, gaur egun txundigarriak izango liratekeenak.
1902an festa krisi garai batetik igaro zen, Sebastian Machimbarrena alkateak sokamuturra egitea debekatu ondoren. Danborrada antolatzen zuten elkarteek bertan behera uztea erabaki zuten protesta gisa. Etenaldi hori hiru urtez luzatu zen, 1905ean jaia berreskuratu zen arte.
1920an hiru konpartsa irten ziren San Sebastian Eguneko desfiletik, Unión Artesana, Euskal Billera eta Donosti-Zarra elkarteak.
1924an, hiriko banderaren "igoera" ospatzen hasi ziren, garai hartan hiriko udaletxean zena (egungo Udal Liburutegia), Konstituzio Plazan. 1934tik "Gaztelubide" elkartea da ekitaldi horretan jotzen duena, jaiaren hasiera markatzen duena.
Pixkanaka, Danborrada gero eta gehiago bereizi zen Inauterietatik, jai horretatik ia erabat aldendu arte. 1937tik 1976ra bitartean diktadura frankistak Espainian Inauteriak ofizialki debekatu izanak lagundu egin zuen horretan; izan ere, Inauteriak garai horretan ospatzeari utzi zioten bitartean, danborradak arazorik gabe jarraitu ahal izan zuten. 1976tik aurrera Inauteriak berreskuratu egin ziren hirian baina askoz indar gutxiaorekin. Bereizketa horren emaitza da donostiarrek ez dutela inoiz "mozorrotu" aditza erabiltzen, baizik eta "jantzi", danborradako jantziei buruz ari direnean.
Pixkanaka, danborradako konpainien kopurua handitzen joan zen XX. mendean zehar. 1976an 16 ziren eta 2018an 143.
Emakumeak ere pixkanaka sartu dira festan. Jatorrian kantinera gisa baino ezin zuten parte hartu. 1980an atera zen lehen danborrada mistoa, non emakumeek instrumentu bat jotzen zuten. Aitzindaria "Kresala" elkartea izan zen. Emakume urketarien figura sortu zuen, emakumeak festan sartzeko tresna gisa ferrada joz. Gaur egun, dozena bat elkartek irauten dute oraindik emakumeei kantinera gisa bakarrik parte hartzeko aukera ematen dietenak, baina orokorrean emakumeen parte hartzea danborradan oso aktiboa da.
Gaur egun danborradarik jendetsuena haurren danborrada da. 1927an desfilatu zuen lehen aldiz. Lehen urteetan Euskal Billera elkartearen konpainiak bakarrik osatu zuen. 1961ean, Mugimenduko gazteen sekzioak danborrada kontrolatzeko saiakera bat egin zuen, eta horri aurre egiteko, hiriko hainbat ikastetxek antolatutako hainbat konpainia sartu ziren desfilean. Horien kopurua nabarmen handitu zen urteetan zehar. 1990eko hamarkadara arte, mutikoek baino ez zuten parte hartzen, baina gaur egun neskek ere parte hartzen dute baldintza berdinetan.
== Danborradaren konposizioa ==
Danborrada bakoitza hiriko ongintza, kultura, kirol, gastronomia edo jolas-elkarte batek babestu behar du. Gaur egun, danborradarekin lotutako sozietate hori legez ezarrita egotea eskatzen da.
Danborrada bakoitza uniformatu egin behar da. Osagaiak hainbat konpainiatan banatzen dira, eta gutxienez danborren konpainia bat eta barrilen konpainia bat egon behar dira. Halaber, derrigorrezkoa da danborradak musika banda batekin desfilatzea. Danborradaren osagaiak paper hauetan banatzen dira:
[[Fitxategi:Donostiako danborrada 8.jpg|thumb|Danbor nagusi bat bere zuzentzeko makilarekin]]
* '''Gastadoreak:''' Oro har, gastadore-kabo batek zuzendutako pertsona-talde txikia izaten da. Gastadoreek ez dute instrumenturik jotzen eta danborradaren buruan desfilatzen dute. Labanak, sardexkak edo koilara handiak izaten dituzte, hala nola "armak". Danborrada batzuetan soldaduz janzten dira eta beste batzuetan sukaldariz. Gastadoreek koreografiak egiten dituzte, desfilatu, dantzatu eta danborrariei eta barrilei laguntzen diete.
* '''Banderadunak:''' konpainien buru desfilatzen dute, danborrada irudikatzen duen elkartearen estandartea edo bandera eramanez, eta Donostiako bandera, derrigorrezkoa dena. Aukerakoa da ikurrina eramatea.
* '''Kantinerak:''' banderadunen atzean desfilatzen dute. Ia emakumeak baino ez dira izaten. Armadetan soldaduei janaria eta edaria eramaten laguntzen zieten emakumeak irudikatzen dituzte. Ez dago konpainia bakoitzeko gutxieneko kantinera kopururik araututa, eta ez da derrigorrezkoa kantinera horiek egotea, nahiz eta ohikoak izaten diren. Duela urte batzuk Danborrada guztiak gizonezkoenak ziren eta emakumeek kantinera gisa baino ezin zuten parte hartu. Gaur egun askoz irekiago dago Gaia.
* '''Danbor nagusia:''' danborradako agintari nagusia da. Bere elementurik bereizgarriena goiko aldean zinta motzak dituen aginte-makila da. Makila honen bidez danborrada zuzentzen du. Pieza bakoitzaren amaiera adierazteko ere balio du (alderantzizko makila).
[[Fitxategi:Donostiako danborrada 5.jpg|thumb|Soldaduak bere danborrekin, normalean beti istrumentu hori jotzen dute.]]
* '''Danborrak:''' danborra jotzen dute eta gutxienez 20 egon behar dira konpainia bat osatzeko. Oro har, Napoleonen garaiko traje militar bat erabiltzen dute jantzi gisa. Danborradek erabiltzen dituzten jantziak garai hartako benetako uniformeetan oinarrituta egoten dira, eta danborrada bakoitzak bere diseinua izaten du, gizarte bakoitzaren berezko armarriekin edo sinbologiarekin hornitua.
* '''Banda:''' gutxienez 14 osagai izan behar ditu. Danborradaren araudiak ez du baimentzen horiek aurretik grabatutako musikarekin desfilatzea (Haur Danborrada izan ezik), eta, beraz, zuzenean jotzen duen musika-banda batek laguntzen die beti. Bandak ez dira, berez, danborradetako kideak, baizik eta danborradek kontratatzen dituzte desfilean lagun ditzaten. Egun horretan musika-banden eskaera handia denez, ez dira tokiko bandak izaten, baizik eta beste herri batzuetatik etortzen dira, baita inguruko probintzietatik ere; eta, batzuetan, danborrada bat baino gehiagorekin joaten dira egunean zehar.
[[Fitxategi:TAMBORRADA ARDATZA 02.jpg|thumb|Urketariak sukaldariekin batera desfilatzen. Normalean urketariak emakumez osatuta daude]]
* '''Barrilak:''' danborrada ixten dute, talderik handiena da. Barrila jotzen dute. Konpainia bat osatzeko gutxieneko barril kopurua 40 da. Normalean, barrilen kopurua danborrena halako bi da, instrumentu horien soinua danborrena baino motelagoa baita. Talde hori bi azpitaldetan banatu ohi da: Berez barrilak direnak, tresna hau jotzen dutenak eta sukaldariaren jantzi tradizionala janzten dutenak, zuriz, mantelarekin eta sukaldariaren ohiko txanoarekin. Ohikoenak izaten dira, eta danborrada guztiek, besteak beste, barril-konpainia uniformedunak dituzte. Urketariak emakumeak baino ez dira izaten. Danborrada guztiek ez dute urketaririk. Gainerako barriletatik bereizten dira suila jotzen dutelako eta euskal urketarien jantzi tradizionalarekin janzten direlako. Urketarien konpainia propioak osa ditzakete edo barril-konpainietan integratuta egon daitezke.
== Danborradaren musika ==
Donostiako danborradan jotzen diren piezen zerrenda, gaur egun, Raimundo Sarriegi (1840-1913) konpositore donostiarrak konposatutako dozena bat piezara mugatzen da. Urtarrilaren 19ko 23: 30etik urtarrilaren 20ko 24: 00etara, danborradek bakarrik jo dezakete errepertorio hau. Urtarrilaren 20ko 00:00etatik aurrera bakarrik jo daiteke ''San Sebastian martxa''; eta 24: 00etatik aurrera ezin da gehiago jo. Jaitsieraren ondoren, 24: 00etan, egunean zehar jo ez diren beste konposizio batzuk interpretatzen dira (Cosacos de Kazan, Realaren ereserkia, etab.).
Danborrada guztiek nahitaez jo behar dituzten piezak, Raimundo Sarriegik konposatutako San Sebastian egunerako errepertorioa da, tradizionaltzat jotzen dena behintzat. Sei piezak ditu:
* ''[[San Sebastian martxa]]'' (1861): hiriko ereserkitzat hartzen da. Abesten den letra, Serafin Barojaren euskarazko letra da.
* ''Erretreta'' (Pasodoble 2 de Tambores), "Tatiago" bezala ezagunagoa (1884).
* ''Iriyarena'' (1882): Sarriegiren konposizioaren aurretik, bazen beste ''Iriyarena'' bat, sokamuturren ospakizuna iragartzeko interpretatzen zena, eta, beraz, jatorrizko danborradetan jotzen zena. ''Iriyarena''k «hiriarena» esan nahi du, tokiko euskalkian. Sarriegiren konposizioa Inauterietarako pentsatu zen hasieran, eta 1965ean gehitu zitzaion danborradako errepertorioari.
* ''Danborren polka'', orobat ''Polka'' izen soilaz ezaguna (1885): Donostiako Inauterietarako ere konposatu zen, eta 1965ean danborradaren errepertorioan sartu zen.
* ''Diana'' (1882).
* ''Erretreta (danborren 1. pasodoblea)'', orobat ''Erretreta'' (1882) izen soilaz ezaguna: 1965ean sartu zen errepertorioan.
[[Fitxategi:Raimundo Sarriegiren eskultura.jpg|thumb|Raimundo Sarriegiren omenez egindako eskultura, Donostian.]]
1990eko hamarkadan errepertorio ofizial hori zabaldu egin zen, Arrialdietan ohikoak ziren bi konposizio herrikoiak gehituz, bai eta Sarriegiren hiru konposizio zahar berreskuratuz ere. Sarriegiren hiru konposizio horiek ''Sarriegiren berriak'' izenez ezagutzen dira ordutik. Konposizio horiek hautazkoak dira. Hau da, San Sebastian egunean jo daitezke, baina danborradak ez daude behartuta.
* ''Gau ibilera'' (herrikoia): egile ezagunik gabeko euskal doinu herrikoia da eta izenak gaueko ibilaldia esan nahi du. Ezaguna da ''Txis pun'' edo ''Alkateak gotzainari esan zion'' izenez ere.
* ''Hau dek hau'' (José Azarolarena).
* ''Atsoen zalditeria'': Sarriegik Inauterietako konpartsa baterako konposatu zuen pieza hau. Konpartsa hau 1870eko Inauterietan atera zen. Ondoren, pieza 1881ean argitaratu zen Sarriegiren Inauterietako gainerako musikarekin batera. Groseko Caldereroen Konpartsak berreskuratu zuen 1994an, eta San Sebastian eguneko errepertorioan sartu zen 1998tik aurrera, aukerako pieza gisa. Pieza honen ezaugarri nagusia da danborradako zenbait pasartetan danborradako kideak makurtzen direla da, danborra jotzen duten bitartean.
* ''Oilarren zalditeria'': Sarriegik 1882ko Igandeko Inauterietako antzezpen baterako konposatua. Jatorriz, oilarren gainean zeuden erromatar soldaduen konpartsa bat zen. Jatorrizko konpartsa hau Groseko Caldereroen Konpartsak berreskuratu zuen 1994an, eta San Sebastian eguneko errepertorioan sartu zen 1998tik aurrera, aukerako pieza gisa. Pieza jotzen hari den une batean, danborrek beren artean kargatzen dute.
* ''Errikoxemeen erasoa'': Sarriegiren konposizio hau 1861ean estreinatu zen, ''San Sebastian martxa''ren ondoan. ''Errikoseme'' edo ''herriko semeak'' XIX. mendeko donostiar peto-petoak dira.
2013an hamabigarren konposizio bat gehitu zitzaion errepertorioari, hori ere aukerakoa eta Sarriegik konposatua.
* ''Donostiako antzinako himnoa'': dirudienez, hasierako ibilaldiaren jatorria XVII eta XVIII. mendeetakoa zen. Jose Juan Santestebanek egokitutako zortzikoa da.
== Danborradaren luzapena ==
Festa urtarrilaren 19ko gauerdian hasten da Konstituzio plazan, hiriko banderaren igoerarekin. Gaztelubide elkartea eta beste danborrada batzuetako ordezkariak Raimundo Sarriegi maisuaren ''San Sebastian martxa'' eta gainerako konposizioak jotzen dutenean hasten da. 20 eta 50 danbor jotzailez osatutako ehun bat konpainia eta 50 eta 100 barril artean desfilatuko dute hiriko auzo guztietan hilaren 20an.
== ''San Sebastian martxa'' ==
{{sakontzeko|San Sebastian martxa}}
[[Fitxategi:Sculpture-San-sebastien.jpg|thumb|''San Sebastian martxa''ren letra, danborra jotzen duen soldadu batekin (Donostia, Sarriegi plaza).]]
[[Raimundo Sarriegi]]k ondutako ''[[San Sebastian martxa]]'' musikaren gainean, [[Serafin Baroja]] donostiarrak hitz hauek idatzi zituen:<gallery>
</gallery>
{|border="0" cellpadding="2"
|- valign="top"
|
''Bagera...! <br />
''gu (e)re bai<br />
''gu beti pozez<br />
''beti alai!<br />''
''Sebastian bat bada zeruan<br />
''Donosti(a) bat bakarra munduan<br />
''(h)ura da santua<br />
''(e)ta (h)au da (h)erria<br />
''(h)orra zer dan gure Donostia!<br />
''Irutxuloko, Gaztelupeko<br />
''Joxemaritar za(ha)r eta gazte<br />
''Joxemaritar za(ha)r eta gazte<br />
''kalerik kale danborra joaz <br />
''umore ona zabaltzen hor dijoaz <br />
''Joxemari!
|
''Gaurtandik gerora penak txokora <br />
''Festara! Dantzara! <br />
''Donostiarrei oi(h)u egitera gatoz <br />
''pozaldiz! <br />
''Inauteriak datoz!
''Bagera...! <br />
''gu (e)re bai<br />
''gu beti pozez<br />
''beti alai!<br />''
|}
== Danborradako konpainiak ==
=== Helduen danborrada ===
Ikus «[[Eranskina:Donostiako Danborrada. Konpainiak]]».
=== Haur Danborrada ===
[[Fitxategi:TAMBORRADA EUSKAL BILERA 01.jpg|thumb|Euskal Billerako Haur Danborrada 2008an]]
Egungo Haur Danborradaren aurrekaria [[1927]]. urtetik [[Euskal Billera]] Elkarteak antolatzen zuen haurren konpainia da, [[Parte Zaharra (Donostia)|Donostiako Parte Zaharrean]] zehar jotzen zuena. Elkarte honi zor zaio, halaber, ''La Bella Easo'' izeneko neska gaztearen tradizioa, debekaturiko [[Donostiako inauteriak|Donostiako inauterietatik]] hartua. [[1961]]. urtean, haurren danborradaren ekimena zabaldu eta konpainia batzuk osatuz egun ezagutzen Haur Danborrada ospatzen hasi zen. [[2013]]. urtean, Haur Danborrada hainbat ikastetxe eta elkarteetako 50 konpainiak osatu zuten eta ia 5000 haurrek hartu zuten parte.
Ikus «[[Eranskina:Donostiako Danborrada. Konpainiak]]».
== Bitxikeriak ==
Donostiako danborradaren historian zehar urtez-urte hainbat bitxikeri jazo izan dira, hemen bi aurkeztuko dira, baina gehiago kontsultatzeko ikusi [https://danborrada.donostiakultura.eus/es/stories-festak/historia-de-una-fiesta Donostiako danborradaren bitxikeriak, historian zehar] (gaztelaniaz):<ref>[http://tamborrada.diariovasco.com/noticias/2013/anecdotas-tamborrada-201301170826-201301170823.php Donostiako danborradaren zazpi bitxikeri. Eldiariovasco.com]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{es}}</ref>
* [[1903]]: Urtez-urte Donostiako danborrada Donostian bertan ospatzea izan da ohikoena. Baina [[1903]]an donostiar batzuk euren [[danbor]]rak hartu eta [[urtarrilaren 20]]ean festa ospatu asmoz [[Hernani]]ra joan ziren. Gertakizun horri buruz ''[[El Correo de Guipúzcoa]]'' egunkariak honako hau aipatu zuen: «''Herrialde honetako ohituren zaletuak ziren herriko xemeak hantxe joan ziren, beraien zalgurdietan''». «''Otordu oparoa''» jan eta hernaniar alkateari baimena eskatu ondoren, «''koxkeroek danborrada bikain bat antolatu zuten, honek jendetza ugariz jarraiturik kaleak zeharkatu zituelarik''». [[1903]]an bakarrik bizi izan zen festa lekualdatze honen arrazoia, aurreko urtean jazotako [[soka-mutur]]raren kentzean zetzan. Udalaren erabakiaren ondoren, orduko Donostiako alkatea zen [[Sebastian Matxinbarrena]]ren etxebizitzaren aurrealdean manifestazioak egin ziren, baita istiluetan amaitu ere: 79 faro hautsita eta 26 lagun atxiloturik. Hernaniko etenaldi honen ostean, [[1904]]an festa eta danborrada bera ere ohiko egoerara itzuli zen.
* [[2021]]ean ez zen Danborradarik egin, San Sebastian eguneko ospakizunak bertan behera utzi zituelako Udalak [[COVID-19 pandemia Euskal Herrian|COVID-19 pandemiaren]] ondorioz. Udalak San Sebastian eguna etxetik ospatzeko deia egin zien hiritarrei.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bandera igoera, jaitsiera eta haur danborrada 'streaming' bidez eskainiko ditu udalak|hizkuntza=eu|data=2021-01-14|url=https://irutxulo.hitza.eus/2021/01/15/bandera-igoera-jaitsiera-eta-haur-danborrada-streaming-bidez-eskainiko-ditu-udalak/|aldizkaria=Irutxuloko Hitza|sartze-data=2021-01-25}}</ref>
<gallery mode="packed" heights="150">
Fitxategi:San Sebastian eguna Egia.jpg
Fitxategi:Egiako eskola bat 2021eko San Sebastian egunean.jpg
Fitxategi:Donostiako Kursaala 2021eko San Sebastian egunean 2.jpg
Fitxategi:Pankarta bat Donostiako Konstituzio plazan 2021eko San Sebastian egunean.jpg
Fitxategi:Donostiako udaletxea San Sebastian egunean 2.jpg
Fitxategi:Donostiako Kursaalaren islada 2021eko San Sebastian egunean 2.jpg
Fitxategi:San Sebastian Eguna Donostia Erdialdea 2021.jpg
</gallery>
== Galeria ==
<gallery mode="packed" heights="150">
Fitxategi:TAMBORRADA ARDATZA 02.jpg
Fitxategi:Donostiako danborrada 1.jpg
Fitxategi:Donostiako danborrada 4.jpg
Fitxategi:Donostiako danborrada 8.jpg
Fitxategi:TAMBORRADA ORIXE.jpg
Fitxategi:Donostiako danborrada 2.jpg
Fitxategi:ARDATZA DANBORRADA 01.jpg
Fitxategi:Danborrada ilunabarrean 2016 001.jpg
Fitxategi:TAMBORRADA EUSKAL BILERA 10.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Donostia|Donostia}}
* {{eu}} [http://www.donostia.org/cat/Festejos.nsf/vwoDocumentosCategoriaEU/FA443EA0DA54CD96C1257030002D0A2E?OpenDocument&IDIOMA=EU Danborradaren historia Donostiako Udalaren webgunean]
* {{eu}} [http://www.donostia.org/cat/Festejos.nsf/vwoDocumentosCategoriaEU/BAF0A5899121B7D4C125700A0050756D?OpenDocument&IDIOMA=EU ''San Sebastian martxa'' (letra eta audioa)].
* [http://www.youtube.com/watch?v=1Bi5xy18Xyo ''San Sebastian martxa''ren bideoa, Santa Maria elizan].
* [https://casagalicia.org/canciones-tamborrada/ Donostiako danborradaren abestiak]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Donostiako danborrada]]
[[Kategoria:Konstituzio plaza (Donostia)]]
nco7jlpla1kvhw1d8z952aunziqmbtw
Martin Loinazkoa
0
43693
10022210
8190081
2025-01-04T09:02:20Z
CommonsDelinker
688
«NagasakiMonumentToMartyrs.jpg» fitxategia kendu da, Krd wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022210
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
{{argitzeko|apaiz katolikoari|San Martin}}
'''San Martin Loinazkoa''' edo '''San Martin Igokundekoa''' ([[Beasain]], [[Gipuzkoa]], [[1566]]ko [[uztailaren 16]]a - [[Nagasaki]], [[1597]]ko [[otsailaren 5]]a ) misiolari, martiri eta santu [[katolizismo|katolikoa]] izan zen.
[[Pio IX.a]]k santu egin zuen [[1862]]ko [[ekainaren 8]]an.
== Bizitza ==
Beasaingo [[Amunabarro baserria]]n jaio zen [[1566]]ko [[uztailaren 16]]an, eta egun berean bataiatu zuten [[Andre Mariaren Jasokundearen eliza (Beasain)|Jasokundeko Andre Mariaren elizan]]. Garai hartan, Beasain Villafrancako (gaur egungo [[Ordizia]]) auzoa zen.
=== Ikasketak ===
Lehen ikasketak herrian egin zituen eta 1583-1585 urteen artean ikasi zuen Madrilgo [[Alcalako Unibertsitatea]]n ikasi zuen.
1583ko urriaren 19an Fuentes Maisuaren katedran matrikulatu zen Sumulak ikasteko, eta 1584ko urriaren 23an Julian Garcia Maisuaren logika-katedran.
=== Apaizgoa ===
1585eko maiatzaren 11n, Guadalajarako [[Auñon]]en frantziskotarrek zuten [[San Sebastianen komentua]]n sartu zen, fraide-jantziak hartu, eta nobizialdiari hasiera eman.
1586ko maiatzaren 17an frantziskotar fraide bilakatu zen Auñonen, eta hiru boto erlijiosoak egin zituen. Auñongo komentu horretan bertan, eta Madrilgo San Bernardinorenean, Filosofia, Teologia, Morala eta apaiz-ikasketetan erakusten ziren ikasgai guztiak ikasi zituen.
1591n, 25 urte zituela, apaiz egin zen San Bernardinon, eta geroago doktore eta irakasle tituluak erdietsi zituen han. Komentu horretan bertan, Teologiako irakasle izendatu zuten.
=== Misiolari ===
Martin Loinazkoak misiolari izan nahi zuen, [[Japonia]]n gainera.
1593ko urtarrilaren 15ean, [[Sevilla]]n ontziratu zen [[Mexiko]]ra misiotara joateko, garai hartan hori baitzen Japoniara iristeko modu bakarra, [[Manila]]tik igaroz. Bidaian nozitu zituen sukar handiek oso ahulduta utzi zuten, eta suspertu arte Santa Barbarako komentuan egon zen, Atoyac haranean, 2172 metroko garaieran. Sendatu zenean Chirubuscoko Andre Mariaren komentura bidali zuten Filosofia eta Teologia irakastera, baina han denbora gutxi egin zuen, 1594ko maiatzean Manilarantz joateko ontziratu baitzen, eta maiatzean bertan iritsi.
Bi urte egin zituen Manilan, bere komentuan Filosofia eta Teologia irakatsiz, baina betiere Japoniarantz begira. Azkenean, 1596ko maiatzean lortu zuen berak nahi zuen lekura joateko baimena, eta [[Nagasaki]]ko portura iritsi zen. Meako —gaur egun [[Tokio]]— hiriko komentu-eritetxean denboraldi bat igaro zuen. Han japoniera azkar ikasteagatik eta legendunei eskainitako arretagatik nabarmendu zen. [[Osaka]]ko komentuburu izendatu zuten, bere ardurapean hiru fraide zituela. Komentua etxe txiki batek eta elizatxo batek osatzen zuten.
Behartsu eta gaixoei lagunduz egindako lanari esker, kristautuen kopurua hainbeste ugaldu zen, [[bontzo]ak behin eta berriro protesta egitera joaten zitzaizkion Taikosama enperadoreari. Azkenean, enperadoreak amore eman eta komentutik ez irteteko agindua eman zien anaia Martini eta haren lagunei.
=== Heriotza ===
1596ko abenduaren 30ean, soldadu talde bat azaldu zen komentu-espetxe hartan, fraideei eskuak lotu eta handik Meakora eramateko. 1597ko urtarrilaren 3an iritsi ziren Meakora. Hiriko kartzelara eraman zituzten, ordurako han atxilotuta baitzeuden hiri hartarako frantziskotarrak.
Gero, Meakotik Nagasakira oinez joanarazi zituzten kondenatu guztiak. Sononkira heldu ziren otsailaren 4ean, eta han igaro zuten azken gaua. Hurrengo egunean Nagasakiko mendi tontorrera eraman, eta han, fraide, akolito eta kristauen artean, guztira 26 martiri gurutziltzatu eta gorputzean lantzak sartuta hil zituzten.
== Dohatsu eta santua ==
[[1627]]ko [[irailaren 14]]an, [[Urbano VIII.a]] aita santuak dohatsu egin zituen Nagasakiko mendi tontorrean eraildako 26 martiriak.
[[Pio IX.a]]k santu egin zituen dohatsuak 1862ko ekainaren 8an.
{{bizialdia|1566ko|1597ko|Martin Loinazkoa}}
[[Kategoria:Beasaindarrak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako apaizak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko santuak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko frantziskotarrak]]
fk1xyuj59omxfdagklbrumy0o4byuut
Parisko Unibertsitatea
0
44530
10022302
9197353
2025-01-04T10:49:10Z
Marklar2007
1545
/* Fakultateak */
10022302
wikitext
text/x-wiki
{{Erakunde infotaula}}
'''Parisko Unibertsitatea''' ({{lang-fr|L'Université de Paris}}) edo '''[[Sorbona]]''' [[Frantzia]]ko zaharrena , [[1150]] inguruan sortutakoa. Halaber, [[Europa]]ko urtetsuenetarikoa da, [[Oxfordeko Unibertsitatea|Oxfordekoa]], [[Boloniako Unibertsitatea|Boloniakoa]], [[Salamancako Unibertsitatea|Salamancakoa]] eta [[Coimbrako Unibertsitatea|Coimbrakoarekin]] batera.
== Fakultateak ==
Parisko Unibertsitatea [[1970]]etik hamahiru unibertsitate ezberdinetan banatuta dago:
* [[Parisko Unibertsitatea I - Panthéon-Sorbonne]] ([http://www.univ-paris1.fr webgunea]).
* [[Parisko Unibertsitatea II - Panthéon-Assas]] ([http://www.u-paris2.fr webgunea]).
* Parisko Unibertsitatea III - La Sorbonne Nouvelle ([http://www.univ-paris3.fr webgunea]).
* [[Université Paris Cité]] ([https://u-paris.fr webgunea]).
* [[Sorbona Unibertsitatea]] ([http://www.sorbonne-universite.fr webgunea]).
* [[Parisko Unibertsitatea VIII - Vincennes-Saint-Denis]] ([https://web.archive.org/web/20110204021612/http://www.univ-paris8.fr/ webgunea]).
* [[Parisko Unibertsitatea - Dauphine]] [[PSL Research University|PSL]] (lehen Parisko Unibertsitatea IX): [http://www.dauphine.fr webgunea].
* [[Parisko Unibertsitatea X - Nanterre]] ([https://www.parisnanterre.fr webgunea]).
* [[Paris-Saclayko Unibertsitatea]] ([https://www.universite-paris-saclay.fr/ webgunea]).
* Parisko Unibertsitatea XII - Paris-Est-Créteil-Val-de-Marne ([http://www.u-pec.fr webgunea]).
* Parisko Unibertsitatea XIII - Sorbonne Paris Nord ([http://www.univ-paris13.fr webgunea]).
== Kanpo estekak ==
{{hezkuntza zirriborroa}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Parisko Unibertsitatea| ]]
paxm81ckvbtass6te2wkqzfjjdh74jg
Jon Maia
0
45196
10021811
10019821
2025-01-03T14:38:06Z
Joseba65
69297
/* Txapelketak */
10021811
wikitext
text/x-wiki
{{ezberdindu|[[Jon Maya]] dantzariarekin}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Jon Maia Soria''' ([[Urretxu]], [[Gipuzkoa]], [[1972]]ko [[ekainaren 25]]a)<ref name=abenduaren_24>Hainbat webgunetan ekainaren 24an jaio zela diote:
* [http://www.euskomedia.org/aunamendi/77868 «Jon Maia Soria»], artikulu biografiko, web gunean ''Auñamendi Eusko Entziklopedia''.
* [http://catalogo.artium.org/book/export/html/11029 «Jon Maia»], artikulu, web gunean Catálogo Artium.
Alta, Espainiako Aldizkari Ofizialean ekainaren 25ean jaio zela adierazten da:
* [https://web.archive.org/web/20160920005449/http://boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-B-2000-107307 «Resolución del Centro de Reclutamiento de Guipúzcoa sobre citación para la incorporación al servicio militar»], artikulua argitaratu dute ''BOE'', n.º 107, 2000ko maiatzaren 4a, págs. 6117ti 6118ra (2 or.): «Maya Soria, Jon; 25 de junio de 1972».</ref> [[bertsolari]]a, [[euskal abeslari]]a, [[euskal idazle]]a, [[itzulpengintza|itzultzailea]] eta [[dokumental]]gilea da. [[Euskal filologia|Euskal Filologian]] lizentziaduna da, eta [[Zumaia]]n (Gipuzkoa) du bizilekua.
Bertsolari moduan, 4 aldiz iritsi da Euskal Herriko Txapelketa Nagusiaren finalera, azkena [[2009]]an. Halaber, irakasle lanetan dabil edo ibili da hainbat tokitan, baita euskara irakasle ere.
Azkenik, [[Albaola Itsas Kultur Erakundea|Albaola Itsas Kultur Erakundeko]] komunikazio arduraduna da. Aipatzekoa da dokumentalen artean [[Quebec]]era egindako bidaia kontatzen duena, elkarte horrekin egindakoa ("Apaizac Obeto"). Baita "[[Gazta zati bat]]" lana ere, '[[Gure Esku|Gure Esku Dago]]' mugimenduaren aitzindaria izan zen '[[Nazioen Mundua]]'-ren lana islatzen duena.
== Jarduerak ==
=== Bertsolaritza ===
[[Fitxategi:Jon Maia Soria.jpg|thumb|200px|[[Maitane Azurmendi|Maitane Azurmendiren]] ilustrazioa ]]
[[Fitxategi:Bertso saioa Allurralden San Jose egunean (95-056).jpg|thumb|250px|Bertso saioa Allurralden (Andoain, 1995-03-19. Aiurri aldizkaria)]][[1983]]an [[Zumaia]]ko Bertso eskolan hasia.
* [[1987]]tik plazaz plazako bertsolaria.
* [[Zumaia]]ko Bertso eskolan haur eta gaztetxoen irakasle.
* [[Gasteiz]]ko Bertso eskolan irakasle.
* [[Zestoa]]ko Bertso eskolan irakasle.
1997ko EHko Bertsolari Txapelketa Nagusian botatako agurra, bere familiari izandako integrazioa eskertuz, birala bihurtu zen.
bertso hau kantatu zuen:<blockquote>''Ama Extremadura''
''aita Zamoratik''
''abuela ta abuelo''
''haien aurretik''
''herri hontan sustraitzen''
''asmatzeagatik''
''neuk’e maita dezaket''
''guztien gainetik''
''euskaraz badakit''
''bertsoz darabilkit''
''dena zuengatik''
''halaxe dagokit.''
''Denek kantatu dute nere ahotik.''</blockquote>
=== Txapelketak ===
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]:
** hirugarren [[2009ko Bertsolari Txapelketa Nagusia|2009an]].
** finalista [[1997ko Bertsolari Txapelketa Nagusia|1997]], [[2001eko Bertsolari Txapelketa Nagusia|2001]], [[2005eko Bertsolari Txapelketa Nagusia|2005]] eta [[2009ko Bertsolari Txapelketa Nagusia|2009an]].
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]:
** finalista 2003, 2007 eta 2015ean.
** finalaurrekoak 1991an.
* [[Euskal Herriko Eskolarteko Bertsolari Txapelketa]] (1): 1989
* [[Gipuzkoako Eskolarteko Bertsolari Txapelketa]] (1): 1989
===Sariak===
** [[Xenpelar saria]] (2): 1989, 1990
** Zumaiako txapelketa (2): 1987, 1990
=== Literatura ===
* [[Fitxategi:1995-027 Jon Maia.jpeg|thumb|''Baleike'' aldizkaria (1995)]]''[[Irudika Idurika]]'' (Gatuzain): margolanak eta bertsoak elkartzen dituen liburua, [[Mikel Dalbret]] margolariarekin batera.
* ''[[Zikloak]]'' [[Arabera (argitaletxea)|Arabera]]: argazkiak eta bertsoak elkartzen dituen liburua, Joseba Olalde argazkilariarekin batera.
* ''[[Riomundo]]'', 2005, [[Txalaparta (argitaletxea)|Txalaparta]]: nobela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jon|abizena=Maia|izenburua=Riomundo|argitaletxea=Txalaparta|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/434005854|isbn=84-8136-330-8|pmc=434005854|sartze-data=2022-06-16}}</ref>
* ''[[Apaizac Obeto]]'' ([[Elkar (argitaletxea)|Elkar]]): abentura, historia eta kronika liburua.
* ''[[Berriak jaio ginen]]'' (Elkar): autobiografia bertsolaritzari buruz.
=== Gidoigintza ===
* ''[[Mihiluze]]ko''<nowiki/> ([[ETB 1|ETB1]]) erredaktore.
* ''[[Martina]]'' ([[ETB 3|ETB3]]) telesailean gidoilari burua.
* ''[[Udazkeneko loreak]]'' ([[ETB 1|ETB1]])
* ''[[Bidaia intimoak]]'' dokumentala
* ''[[Apaizac Obeto]]'' dokumentala
=== Musika ===
Musika talde hauen letragile izan da noizbait: [[Negu Gorriak]] (''[[Gure Jarrera]]'' diskoan 5 kantutan), [[Gozategi]] ([[Gozategi#Nirekin kantua|Nirekin]] kantua), Bizkar Hezurra, SA, [[Zaldibobo]], [[Anari]], Def con Dos, [[Mikel Urdangarin]], [[Benito Lertxundi]] ([[Itsasoari begira|''Itsasoari begira'']], ''Ilargia'', ''Haizeak jotzen zuen''...), [[Imuntzo eta Beloki]], [[Gari (musikaria)|Gari]], [[Esne Beltza]] (''Bozgorailuetatik!!,'' ''Esne Zopak'') [[Ken Zazpi|Ken zazpi]] (''[[Itsasoa gara]]''), [[Korrika]], [[Araba Euskaraz|Araba euskaraz]], [[Nafarroa Oinez]]… ''Bertsojazz'' ekimenean ere partaidea izan da, Donostiako Jazzaldiaren baitan abiatutako bertsoa eta jazza uztartzen dituena.
[[Karidadeko Benta]] ([[Gaztelupeko Hotsak]]) taldearen sortzaile, abeslari eta letragile. Hiru disko: Karidadeko Benta, Amore amore, San Quirico. Ibilbidea amaitzeko ''Lehengo munduaren azkena'' izeneko DVDan Getxoko Folk Jaialdiko kontzertua plazaratu zuten. [[2003]]tik [[2007]]ra iraun zuen proiektuak.
Azken musika egitasmoa [[Hezurbeltzak (musika taldea)|Hezurbeltzak]] taldea izan da, [[2018]]an abiatuta.<ref>[https://www.berria.eus/paperekoa/1891/032/001/2018-11-24/ezkutukoei_maitasunarekin.htm. "Ezkutukoei, maitasunarekin" (Berria).]{{Apurtutako esteka|date=apirila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
=== Komunikabideak ===
* '''Prentsa''': [[Egin (egunkaria)|Egin]] eta [[Gara]] egunkarietan, [[Nabarra]] eta [[Zazpika]] aldizkarietan denboraldietako kolaboratzaile lanak.
* '''Irratia''': [[Hala Bedi]] irratian "Punto eta koma" irratsaioan esatari-gidoilari lau denboraldi, eta [[Euskadi Irratia]]n denboraldietako kolaboratzaile lanak.
* '''Telebista''': [[Euskal Telebista|ETBko]] hainbat tertulietan denboraldietako partaide.
* '''Internet''': ''Itsasotik begira'' blogaren sortzaile eta arduradun.
=== Ikus-entzunezkoak ===
* ''[[Bidaia intimoak]]'' [[dokumental]]a (2009), zuzendari eta gidoilari (Orio produkzioak, [[Korrika]]).
* ''[[Apaizac Obeto]]'' dokumentala (2010), zuzendari eta gidoilari (Orio produkzioak).
* ''[[Gazta zati bat]]'' dokumentala (2012), zuzendari eta gidoilari (Nazioen mundua).
* ''[[Gutik zura]]'' dokumentala (2016), zuzendari eta gidoilari.
* ''[[Zumaia, herri bat COVID-19 olatuen aurrean]]'' (2021), zuzendari eta gidoilari.
=== Bestelakoak ===
* Itzulpengintza: gaztelania-euskara itzulpenak egin ditu, itzultzaile autonomotzat.
* Irakaskuntza: AEK, Inlingua. Euskara irakasle.
* Apaizac Obeto (Albaola Itsas Kultur erakundea-Parcs Canada) espedizioko partaide eta kronista.
* Bertsojazz ekimeneko partaide.
* Albaola Itsas Kultur Erakundeak eraikiko duen San Juan baleontziaren proiektuaren bultzatzaile.
=== Euskal gatazka politikoa ===
[[2006]]ko [[irail]]ean, [[Fernando Andreu]] [[Espainiako Auzitegi Nazionala|Auzitegi Nazionaleko]] epaileak, ''[[Gaztesarea]]'' webguneari babesa adierazteagatik, "erakunde armatuarekin" kolaboratzea egotzi zion beste zortzi lagunekin batera.<ref>[https://web.archive.org/web/20111203142412/http://www.gara.net/azkenak/09/155270/eu/Zazpi-euskal-herritar-Audientzia-Nazionalera-deitu-dituzte-Gaztesarearekin-lotuta «Zazpi euskal herritar Audientzia Nazionalera deitu dituzte Gaztesarearekin lotuta»], ''Gara'', 2009-09-05.</ref>
== Sariak ==
* [[2009|2009an,]] Ermuko Udaleko Euskara sailak I. Ezequiel Etxebarria saria eman zion, Riomundo lana herriko udal liburutegian aurreko urtean zehar gehien mailegatutako liburua izategatik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jon Maiak jasoko du Ermuko ‘Ezekiel Etxeberria’ izeneko saria, bere estreinako edizioan {{!}} Ayuntamiento de Ermua|url=https://www.ermua.eus/eu/node/62281|aldizkaria=www.ermua.eus|sartze-data=2024-08-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=L|izenburua=El bertsolari Jon Maia obtiene el primer premio 'Ezekiel Etxeberria'|hizkuntza=es|data=2009-05-16|url=https://www.elcorreo.com/vizcaya/20090516/guipuzcoa/bertsolari-maia-obtiene-primer-20090516.html|aldizkaria=El Correo|sartze-data=2024-08-06}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Zerrenda:Gipuzkoako idazleak|Gipuzkoako idazleak]]
* [[Euskal Herriko musika]]
* [[Dokumentalak Euskal Herrian]]
== Kanpo estekak ==
* [http://zubitegia.armiarma.eus/egileak/00746.htm «Jon Maia Soria»], Literaturaren Zubitegia.
* [http://bdb.bertsozale.com/web/haitzondo/view/-Jon-Maia «Maia, Jon»], Bertsozale Elkartearen webgunea.
* {{es}} [http://www.lafactoriadelritmo.com/fact23/entrevis/articulo.php?articulo=36 «KARIDADEKO BENTA: La orquestina del siglo XXI»], Jon Maiari eginiko elkarrizketa.
{{bizialdia|1972ko||Maia, Jon}}
[[Kategoria:Urretxuko idazleak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
[[Kategoria:Euskal idazleak]]
[[Kategoria:Euskal abeslariak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko itzultzaileak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko dokumentalgileak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako irakasleak]]
[[Kategoria:Euskarazko eleberrigileak]]
[[Kategoria:Euskarazko poetak]]
[[Kategoria:2000ko hamarkadako abeslariak]]
[[Kategoria:Zumaiako idazleak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako abeslariak]]
[[Kategoria:Zumaiako musika]]
[[Kategoria:Jon Maia Soria]]
gfe5ogo9zimxk91m7648vsjbjipbdds
Schengengo Hitzarmena
0
45722
10022134
9866917
2025-01-03T22:43:50Z
Stefan040780
56912
10022134
wikitext
text/x-wiki
{{Argitzeko|hitzarmenari|Schengen}}
[[Fitxategi:Schengen_Area.svg|300px|thumb|Urdinez Hitzarmeneko estatuak, berdez etorkizunean batuko direnak ([[Zipre]]).]]
'''Schengengo Hitzarmena''' [[Europar Batasuna]]ren (EB) eraikuntzaren pausorik garrantzitsuenetarikoa dugu. Hitzarmen honek bi helburu garrantzitsu ditu: pertsonen joan-etorrirako balizko trabak (Hitzarmeneko herrialdeen arteko [[aduana]]k ezabatzea), batetik eta estatu kideen arteko segurtasun eta barne politika koordinatzea, bestetik, bereziki kanpo mugetan baldintza berberak ezarriz. Honen arabera beraz, teoriaz behintzat, "Schengen espazioa" osatzen duten herrialdeen arteko mugako kontrolak kendu dira; kontrolak espazio horren kanpoko mugetan baino ez dira egingo, eta prozedura bera erabiliko da herrialde guztietan.
== Historia ==
[[1985]]eko [[ekainaren 14]]an sinatu zen akordioa, [[Schengen (Luxenburgo)|Schengenen]] ([[Luxenburgo]]). Orduko Europako Elkarte Ekonomikoaren bost estatuek, [[Alemania]], [[Frantzia]], [[Belgika]], [[Herbehereak]] eta Luxenburgok sinatu zuten euren arteko mugak kentzeko.
Beranduago [[Italia]], [[Espainia]], [[Grezia]] eta [[Portugal]] gehitu ziren Hitzarmenera. Beraz, herrialde hauen arteko mugarik ez dago eta batetik bestera igarotzeko, [[Nortasun agiri|NANarekin]] nahikoa da.
[[2004]]an Europako Batasunean sartutako estatu gehienak ([[Polonia]], [[Txekia|Txekiar Errepublika]], [[Eslovakia]], [[Malta]], [[Eslovenia]], [[Hungaria]], [[Estonia]], [[Letonia]] eta [[Lituania]]) [[2007]]ko [[abenduaren 20]]an sartu ziren Schengengo Hitzarmenean.
[[2008]]ean, [[Suitza]] gehitu zen, nahiz eta ez izan Europar Batasuneko estatua eta [[2011]]n [[Liechtenstein]] batu zen zirkulazio askeko eremura.
Batasuneko bi estatuek, [[Erresuma Batua]] eta [[Irlanda]], Schengendik kanpo egotea erabaki zuten. Bestalde, [[Bulgaria]], [[Errumania]], [[Kroazia]] eta [[Zipre]] ez dituzte baldintza guztiak betetzen, eta beraz, oraingoz ez dira Hitzarmeneko herrialdeak.
== Ikus, gainera ==
* [[Schengen eremua]].
== Kanpo estekak ==
* {{en}} [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018R1806&from=en&authuser=0 2018/1806 (EB) ERREGELAMENDUA, EUROPAKO PARLAMENTUARENA ETA EUROPAKO KONTSEILUARENA. '''Zerrendak''' (ikusi dokumentuko eranskinak). Kanpoko mugak zeharkatzean '''bisa eduki behar duten hirugarren herrialdeak''', eta eskakizun horretatik salbuetsita daudenak.]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Europar Batasuneko itunak]]
[[Kategoria:1985 politikan]]
[[Kategoria:Legea betearaztea Europan]]
[[Kategoria:Muga-itunak]]
8sp0fst6q6r6s5knxo06k0b1f0euf2g
Akitaniera
0
50552
10022258
9822367
2025-01-04T10:02:12Z
Marklar2007
1545
10022258
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Kultura klasikoa}}
{{Hizkuntza infotaula
| izena = Akitaniera
| jatorrizko izena =
| familiaren kolorea = Isolatua
| estatuak = [[Akitania]] eta [[Hispania Tarraconensis|Tarraco]]
| eskualdea = [[Pirinioak|Pirinioen]] ekialdea
| galdua = [[Erdi Aroa]]n
| familia =[[Euskal hizkuntzak|Euskal hizkuntza]]
| nazioa =
| araugilea =
| iso1 = | iso2 = und | iso3 = xaq
| mapa = UMMESAHARF.jpg
| maparen testua = UMMESAHAR inskripzioa duen hilarria. [[Lerga]].
}}
'''Akitaniera'''<ref>{{Web erref|izenburua=47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0047.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-23}}</ref> edo '''eusko-akitaniera'''<ref>Gorrochategui Churruca, Joaquín. 2007. “Onomástica de origen vasco-aquitano en Hispania y el Imperio Romano”, in: M. Mayer; G. Baratta; A. Guzmán (ed.), Acta XII Congressus Internationalis Epigraphiae Graecae et Latinae, Barcelona, 629-634 or.</ref><ref>Akitaniera, eusko-akitaniera, baskonikoa... terminoekin egon daitekeen nahasmendua hobeto ulertzeko, ikusi [[Euskararen historia#Izendapenaren arazoa]].</ref>, [[Akitania]]n mintzatu zen [[hizkuntza hil]] eta ezezagun bat da. Antzinako euskaldunek edo agian, [[Akitaniar (antzinako herria)|akitaniarrek]] bakarrik hitz egiten zuten hizkuntza izan zela uste izan da. Aztarna [[Arkeologia|arkeologiko]], [[Toponimia|toponimiko]] eta historikoek erakusten dute [[Euskal hizkuntzak|euskal hizkuntza]] bat edo batzuk izan zirela edo, zuzenean, [[euskara]]ren aurrekaria izan daitekeela<ref name="Trask">[[Larry Trask|Trask, L.]] ''The History of Basque'' Routledge: 1997 {{ISBN|0-415-13116-2}}</ref>.
Geratu diren arrasto nagusiak [[Antzinako Erroma]]ko sasoiko hilarrietan, estelatan zein jainko-jainkosei eskainitako inskripzioetan daude. Hor, [[latin]]ez idatzitako testuen baitan, 400 bat pertsona-izen eta jainko eta jainkosen 70 bat izen ageri dira. Hala ere, izen hauetaz gain ez da akitanierazko testurik aurkitu.
[[Antzinako Erroma|Erromatarren]] konkistaren aurretik hitz egiten zen eta [[Goi Erdi Aroa|Goi Erdi Arora]] arte iraun zuen.
Izendapenaren esanahi zehatzari dagokionez ez dago adostasunik, eta antzinako euskara, antzineuskara, eta baskonikoa hitzekin nahastuta ager daiteke<ref group="oh">Ikusi, izen bereko atala "[[Euskararen historia#Izendapenaren_arazoa]]" artikuluan.</ref>.
== Pertsonen eta jainko-jainkosen izenak ==
Akitanierazko izenak dituzten aztarnak Pirinioen iparraldean zein hegoaldean aurkitu dira.
Iparraldean, [[Novempopulania]] (Akitania) erromatar probintzian 400 antroponimo (pertsona izen) eta 40 teonimo (jainko- eta jainkosa-izen) aurkitu dira:
* Antroponimoak: ''Belexeia, Lavrco, Borsei, Andereseni, Nescato, Cissonbonnis, Sembecconi, Gerexo, Bihossi, Talsconis, Halscotarris''...
* Teonimoak: [[Andosto]], [[Baikorrix|Baigorixo]], ''Ilunno, Arixoni, Artahe, Ilurberrixo, Astoilunno<ref>[[Koldo Mitxelena]]. ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.2.''' </ref>, Haravsoni, Leherenno, [[Herauscorritseren idazkuna|Herauscorritsehe]], Itsacurrinne, Erditse, [[Erge]]'' ...
Hegoaldean, egungo [[Nafarroa]], [[Gipuzkoa]]n, [[Bizkaia]]<nowiki/>n, [[Araba]]n, [[Errioxa]]n, [[Aragoi]]n (ikus [[Forau de la Tuta|El Forau de la Tuta]]) eta [[Soria]]n<ref>Ikus [[Akitaniera Sorian]] artikulua.</ref>:
* [[Antroponimia|Antroponimoak]]: ''[[Sesencoren hilarria|Sesenco]], [[Lergako hilarria|Ummesahar]], Ederetta, Serhuhoris, Dusanharis, Abisunhar, Belsco, Beltesonis, Onse, Onso, Iluna, Tticia, [[Lutbelscottio]]...''
* [[Teonimo]]<nowiki/>ak: ''[[Larrahe]], Loxa / Losa, [[Lacubegi]], Selatse / Stelaitse, [[Helasse]], Errensa, Urde'', ''Ivilia''<ref>Izen hau eztabaidan dago</ref><ref name=":0" />.
Eremu hauetatik urrun, agertu dira izenak beste leku hauetan:
* [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbachen]] ([[Renania-Palatinatua]]n) erromatar garaiko piezak zituen [[Hagenbacheko harrapakina|altxor bat]] aurkitu zen, eta tartean, jainko-jainkosei eskainitako zilarrezko xaflak, eskaintzailearen izendunak gehienak. Horietako izen asko akitaniarrak ziren<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2009|izenburua=Actualización en onomástica vasco-aquitana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=533-537|hizkuntza=es|url=https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf|aldizkaria=Acta Palaeohispanica X|ISSN=1578-5386}}</ref>: ''Andossus, Xembe, Xembesus''<ref>{{Erreferentzia|izena=por|abizena=ImagoPyrenaei {{!}}|izenburua=16. Las palmae votivas pirenaicas – Imago Pyrenaei|hizkuntza=es|url=http://www.imagopyrenaei.eu/16-las-palmae-votivas-pirenaicas/|aldizkaria=www.imagopyrenaei.eu|sartze-data=2020-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joakin|abizena=Gorrotxategi|urtea=2018|izenburua="Euskara Antzinatean" |bilduma= Euskararen historia|argitaletxea=Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia|orrialdea=267|orrialdeak=860|ISBN=|hizkuntza=eu|abizena2=Igartua|abizena3=Lakarra|izena2=Iván|izena3=Joseba A.|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1077574995|edizioa=1. goa|isbn=978-84-457-3433-9|pmc=1077574995|sartze-data=2020-08-20}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrotxategi|urtea=2003|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=25-47|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://aquitania.u-bordeaux-montaigne.fr/_jumi/pdf/675.pdf|aldizkaria=Aquitania|zenbakia=19}}</ref>.
* [[Ascoliko brontzea]], Erroman agertu zen K.a.-tik II mendeko dokumentua da. Bertan ''Turma Salvitana''-ko zaldunen izenak agertzen dira. Soldadu mertzenario hauek Ebro bailarako hainbat herritakoak izanik, iberierazko izenak dituzte batez ere, baina izen batzuk euskal ezaugarriak dituzte: ''Enneges''<ref>{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2013|izenburua=Notas acerca de la extensión, itensidad y cronología del vascuence peninsular antiguo.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=553-565|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://ifc.dpz.es/ojs/index.php/palaeohispanica/article/view/182|ISSN=1578-5386}}</ref>, ''Arranes'' eta ''Arbiscar''<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2010|izenburua=Casos y cosas peninsulares relacionadas con la denominada onomástica "vasco-aquitana"|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=363-378|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3834715|aldizkaria=Palaeohispánica: Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania antigua|zenbakia=10|issn=1578-5386}}</ref>.
*[[Sardinia]]ko [[Ardara]] herrian. ''[B]ihonis'' [gen.], ''[O]rgoeta'' [nom.] <ref name=":2" />.
Kataluniako [[Guissona]]tik hurbil dagoen Florejachs herrian agertu zen idazkun batean ''Laurbeles'' izena irakur daiteke<ref name=":1" />.
== Hedadura geografikoa ==
[[Fitxategi:Akitanieraren aztarna geografikoak.svg|eskuinera|thumb|350px|Akitanierazko izenak aurkitu diren tokiak, eta horietako batzuk.]]
Akitanieratzat jotzen diren idazkun gehienak [[Garona Garaia]] inguruan topatu ziren hasieran, —hortik akitaniera deitzea antzinako hizkuntza hari—, baina ez denak. Esate baterako, honako herri hauetakoak ziren topatu ziren lehen akitanierazko idazkunak, Mitxelenak 1964an argitaratutako ''[[Textos arcaicos vascos]]'' liburuan aipatuak: [[Escunhau]] ([[Arango harana]])<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.1.''' </ref>, [[Saint-Béat]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.2.''' </ref>, [[Eup (Garona Garaia)|Eup]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.3.''' </ref>, [[Arguenòs]] <ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.4.''' </ref>, Sauvaterrerre-de-Nébouzan ([[Poursiugues-Boucoue]] ondoan)<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.5.''' </ref>, [[Gourdan-Polignan|Gourdan]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.6.''' </ref>, [[Ardièja]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.7.''' </ref>, [[Saint-Aventin]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.8.''' </ref>, [[Banhèras de Luishon|Luishon]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.9.''' </ref>, [[Bordères-Louron|Bordèras de Loron]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.10.''' </ref>, [[Atharratze|Atharratze]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.11.''' </ref>, [[Lerga]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.12.''' </ref>...
Erromatarrek [[Galia]] konkistatu zutenean, [[Akitania]] izan zen [[Garona]] ibaiaren eta Pirinioen artean zegoen lurraldea. [[Julio Zesar]]ren arabera, Galiako [[zelta|zelten]] desberdinak ziren akitaniarrak, bai ohituretan bai hizkuntzari dagokionez.<ref>Julio Zesar. [[Commentarii de Bello Gallico|Commentarii de bello Gallico]], I, 1. </ref>
Akitanieraren eremua ekialderantz gutxienez [[Arango harana|Aran]]go haraneraino eta iparralderantz gutxienez [[Biscarrosse]]raino iristen zela erakusten duten aztarna [[Toponimia|toponim]]ikoak daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Inscripcions aquitanes|url=http://eorduna.awardspace.info/cat/insc_aquitanes.html|hizkuntza=ca|aldizkaria=eorduna.awardspace.info|sartze-data=2022-01-09}}</ref>. [[Atzizki]]tzat ‑os, ‑osse, ‑ons, ‑ost eta ‑oz dituzten toponimoak ([[Biscarrosse]], [[Biscarrués]], [[Bardoze]], [[Beskoitze]]...) jatorri akitaniarrekoak direla uste da. Elementu horri Pirinioen bi aldeetan sendo eutsi zaio toponimian, eta hizkuntzaren jarraitutasuna adierazten du. Akitanierazko onomastika topatu egin da Pirinioetako mendebaldeko bi aldeetan, gaur egun [[Aragoi]], Euskal Herria, [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]], [[Soria]] eta [[Gaskoinia]]koak diren lurraldeetan.
Hegoalderago garai hartako euskararen aitzindaria izan daitekeen hizkuntzaren aztarnak, topatu dira [[Soriako akitaniera|Soriako iparraldean]], [[Tierras Altas (Soria)|Tierras Altas]] delako eskualdean, Nafarroa Garaian, Errioxan. Lurralde horiek ez ziren akitaniarrak, baina hala ere, "Akitaniera" edo "Eusko-akitaniera" izendapenak erabili zian dira denek multzo bat osatzen dutelako, euskararen aitzindaria den edo diren hizkuntza edo hizkuntz taldea.
[[Joakin Gorrotxategi]]k eta [[Fernando Fernández Palacios]]ek, [[Madrilgo Complutense Unibertsitatea|Madrilgo Complutense Unibertsitateko]] irakasleak, [[Alsazia]]ko, [[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]] herria<ref>Joakin Gorrotxategi, 2003: “Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)”, ''Aquitania'' 19, 2003, 25-47 or.</ref> eta [[Sardinia]]ko [[Ardara]] herria gehitu zituzten zerrendara <ref name=":2">[https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf Fernando Fernández Palacios "Actualización en onomástica vasco-aquitana"]</ref>.
== Euskararen eta akitanieraren arteko antzekotasunak ==
[[Fitxategi:Luchon. Autel votif - Fonds Trutat - 51Fi331.jpg|thumb|Erromatarren garaiko Akitaniako idazkun batzuk, [[Latin]]a bakarrik erabilita, nekez uler daitezke. Hitz horiek euskararekin konparatu dira.|alt=]]
[[Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG|alt=|thumb|Akitanierazko{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} izenak grabatuta dituzten zilarrezko [[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]]-eko xaflak. [[Spira]]ko Palatinadoko Historia museoa.]]
Akitanieraren izen asko erraz ulertzen dira egungo euskaratik abiatuta.{{erreferentzia behar}}
{| class="wikitable"
! Akitaniera
! [[Aitzineuskara]]
! Euskara
|-----
| style="background: whitesmoke;" | adin
| style="background: aliceblue;" | *adiN
| style="background: aliceblue;" | adin
|-----
| style="background: whitesmoke;" | andere, er(h)e
| style="background: aliceblue;" | *andere
| style="background: aliceblue;" | andre/andra/andere
|-----
| style="background: whitesmoke;" | andos(s), andox
| style="background: aliceblue;" | *andoś
| style="background: aliceblue;" |
|-----
| style="background: whitesmoke;" | arix
| style="background: aliceblue;" | *aris
| style="background: aliceblue;" | aritz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | artahe, artehe
| style="background: aliceblue;" | *artehe
| style="background: aliceblue;" | arte
|-----
| style="background: whitesmoke;" | atta
| style="background: aliceblue;" | *aTa
| style="background: aliceblue;" | aita/atta
|-----
| style="background: whitesmoke;" | belex
| style="background: aliceblue;" | ?*beLe
| style="background: aliceblue;" | bele
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bels
| style="background: aliceblue;" | *bels
| style="background: aliceblue;" | beltz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bihox, bihos
| style="background: aliceblue;" | *bihos
| style="background: aliceblue;" | bihotz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bon, -pon
| style="background: aliceblue;" | *boN
| style="background: aliceblue;" | on
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bors
| style="background: aliceblue;" | *bors
| style="background: aliceblue;" | bortz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | cis(s)on, gison
| style="background: aliceblue;" | *gisoN
| style="background: aliceblue;" | gizon
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -c(c)o
| style="background: aliceblue;" | *-Ko
| style="background: aliceblue;" | -ko
|-----
| style="background: whitesmoke;" | corri, gorri
| style="background: aliceblue;" | *goRi
| style="background: aliceblue;" | gorri
|-----
| style="background: whitesmoke;" | hals-
| style="background: aliceblue;" | *hals
| style="background: aliceblue;" | haltza
|-----
| style="background: whitesmoke;" | han(n)a
| style="background: aliceblue;" | ?*aNane
| style="background: aliceblue;" | anaia
|-----
| style="background: whitesmoke;" | har-, -ar
| style="background: aliceblue;" | *aR
| style="background: aliceblue;" | ar
|-----
| style="background: whitesmoke;" | hars-
| style="background: aliceblue;" | *hars
| style="background: aliceblue;" | hartz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | heraus-
| style="background: aliceblue;" | *herauś
| style="background: aliceblue;" | herauts
|-----
| style="background: whitesmoke;" | il(l)un, ilur
| style="background: aliceblue;" | *iLun
| style="background: aliceblue;" | il(h)un
|-----
| style="background: whitesmoke;" | leher
| style="background: aliceblue;" | *leheR
| style="background: aliceblue;" | leher
|-----
| style="background: whitesmoke;" | nescato
| style="background: aliceblue;" | *neśka
| style="background: aliceblue;" | neska, neskato
|-----
| style="background: whitesmoke;" | ombe, umme
| style="background: aliceblue;" | *unbe
| style="background: aliceblue;" | ume
|-----
| style="background: whitesmoke;" | oxson, osson
| style="background: aliceblue;" | *otso
| style="background: aliceblue;" | otso
|-----
| style="background: whitesmoke;" | sahar
| style="background: aliceblue;" | *sahaR
| style="background: aliceblue;" | zahar
|-----
| style="background: whitesmoke;" | sembe
| style="background: aliceblue;" | *senbe
| style="background: aliceblue;" | seme
|-----
| style="background: whitesmoke;" | seni
| style="background: aliceblue;" | *śeni
| style="background: aliceblue;" | sein
|-----
| style="background: whitesmoke;" | sesen
| style="background: aliceblue;" |
| style="background: aliceblue;" | zezen
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -ten
| style="background: aliceblue;" | *-teN
| style="background: aliceblue;" | -ten
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -t(t)o
| style="background: aliceblue;" | *-To
| style="background: aliceblue;" | -t(t)o
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -x(s)o
| style="background: aliceblue;" | *-tso
| style="background: aliceblue;" | -txo,-txu
|}
== Iruditegia ==
Akitanierazko hitzak dituzten idazkunen irudi gero eta gehiago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Inscripcions aquitanes|hizkuntza=ca|url=http://eorduna.awardspace.info/cat/insc_aquitanes.html|aldizkaria=eorduna.awardspace.info|sartze-data=2022-01-09}}</ref> topa daitezke Interneten:
<gallery>
Fitxategi:Ilurberrixo-Aderexo-erreplika.jpg|alt=ILVRBERRIXO / ANDEREXO|'''''ILVRBERRIXO / ANDEREXO''''' [[Escunhau]] elizan topatutako testua. (Gaur egun ikusten dena, [[Escunhau]]ko elizan aurkitu zuten jatorrizkoaren testuaren kopia da).<ref>[[Koldo Mitxelena]]. ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.1.''' </ref>
Fitxategi:“Antestius Sesenco” zenaren hilarria, erromatarren garaikoa.jpg|alt=Antestius Sesencoren estela|Antestius Sesencoren estela, [[Soria]]ko Tierras Altasen aurkitua.
Fitxategi:Antestia Oandissen-en idazkuna.png|alt=Antestia Oandissenen estela.|Antestia Oandissenen estela. [[Soria]]ko Tierras Altasen aurkitua.
Fitxategi:Oandissen-marrazkia-sinple.svg|alt=Antestia Oandissenen estelaren marrazkia|Antestia Oandissenen estelaren marrazkia.
Fitxategi:Astello deo.png|alt=Astello deori esakinitako aldareren zatia|Astello jainkoari eskainitako aldareren zatia.
Fitxategi:Inscription aquitaine Eduardo Aznar250.jpg|Silvanobi, Hotarren semea eta Amoena, Sembetennoren alabaren hilarria.
Fitxategi:Akitaniar aldarea behigorri.jpg|alt=Cierp-Gauden aurkitutako epitafioa|Cierp-Gauden aurkitutako epitafioa, orain [[Banhèras de Luishon|Luxon]]go museoan dagoena. Gaizki irakurtzen da: Gela, Borsen (edo Borseren) alaba, hemen datza.
Fitxategi:Herculi Illuno Andoseren estatua-oinarria.jpg|Hercules Ilun Andoso jainkoari eskainitako aldarea.
Fitxategi:Inscription aquitaine Eduardo Aznar91.jpg|alt=Andossiciusen epitafioa Sain Bertrand de Commigeseko katedralean|Andossiciusen epitafioa [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint Bertrand de Commiges]]eko katedralaren atariaren ondoko horman sartuta dago.
Fitxategi:Inscription tombeau Saint-Lizier (Ariège).jpg|Hannarus (edo Hannarr) izen akitaniarra zuen hildako bati eskainitako.
Fitxategi:Ancient Roman ara in Lacarry-Arhan-Charritte-de-Haut.jpg|alt=Fano Herauscorritseheri eskainitako aldarea|'''''Herauscorritse'''''ri eskainitako aldarea. [[Atharratze|Atarratze]]ko [[Maidalena|Arhaneko Maria Madalenaren]] baselizan aurkitutako idazkuna.<ref>[[Koldo Mitxelena]]. ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.11.''' </ref>
Fitxategi:Abellio.jpg|alt=Abelio jainkoari eskainitako aldarea|Abelio jainkoari eskainitako aldarea.
Fitxategi:Saint-Aventin église autel votif.JPG|alt=Abellio jainkoari eskainitako aldarea.|[[Saint-Aventin]]en topatutako idazkuna. Abellio jainkoari eskainitako aldarea. '''''CIS(S)ON''''' hitza birritan agertzen da, gaur egungo euskarazko ''gizon'' hitzaren antzinako aldaera, ziur aski.<ref>[[Koldo Mitxelena]]. {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.8.''' </ref>
Fitxategi:Cazaril-Laspènes église cippe (2).jpg|alt=Cazaril-Laspèneseko Saint-Martin elizaren horman berrerabilitako hilarri kubikoa|[[Cazaril-Laspènes]]eko Saint-Martin elizaren horman berrerabilitako hilarri kubikoa (''cippus)''. Akitanierazko izenak: Orkotar, Hotar, Senar edo Sentar eta Bontar.
Fitxategi:UMMESAHARF.jpg|alt=Lergako edo Zaharren semea den Ummeren hilarria|[[Lergako hilarria]]n erraz irakur daiteke: UMMESAHARF, hau da, "umme sahar(i) f(ilius)". (Proposatu den itzulpena, egungo euskaraz: "Ume, Zaharren semea")<ref>[[Koldo Mitxelena]]. {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.12.''' </ref>
Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG|alt=Hagenbacheko zilarrezko laminak|[[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]]eko zilarrezko laminak.
Fitxategi:Saléchan chapelle St Julien inscription.jpg|alt=Saint-Julien kaperan, Saléchan, Pirineo-Graiak, Frantzia. Latindar esaldiaren barruan "nescato" izen akitaniarra irakur daiteke.|Saint-Julien kaperan, [[Saléchan]], Pirineo-Garaiak, Okzitania. Latindar esaldiaren barruan "nescato" izen akitaniarra irakur daiteke.
Fitxategi:Inscription aquitaine Eduardo Aznar141.jpg|Hauteson eta Halscotar izenak dituen hilarria.
Fitxategi:Situacion 141.jpg|alt=Valcabrèreko Saint Just basilika dagoen hilarria|[[Valcabrère]]ko Saint Just basilika dagoen hilarria. Akitanierazko bi pertsona izen ditu: Hautenso eta Haiscotar.
Fitxategi:MSR-Ra385-FLP.tif|alt=Fuscus, Tottonisen semea denaren hilarria, bere emaztea, Neureseni, Sendiren alaba da.|''Viv(us)/ Fuscus Tottonis f(ilius)/ sibi et uxori/ Neureseni Sendi f(iliae)/ )(obito) Lucilio fili / Luciliae filiae''. Fuscus, Tottonisen semea denaren hilarria, bere emaztea, Neureseni, Sendiren alaba da.
Fitxategi:SBC40-Erge-deo-aldarea.jpg|Erge jainkoari eskainitako aldaretxoa.
Fitxategi:Saint-Bertrand-de-Comminges plaque remploi maison (1).JPG|Hontharrisen hileta plaka. Anlar-en aurkitua, gaur egun Saint-Bertrand-de-Comminges-en dago. Plakan idatzi zen idazkuna CIL XIII 306 da.
</gallery>
== Ikertzaileak ==
Hainbat historialari eta hizkuntzalarik ikertu dituzte akitanieraren arrastoak. XIX. mende amaieran, [[Achille Luchaire]]k 1877an eta 1879an publikatu zituen bi liburutan euskara, [[Gaskoi (hizkuntza)|gaskoia]] eta akitanieraren arteko lotura egiten du. 1892. urtean [[Julien Sacaze]] frantziarrak ''Inscriptions antiques de des Pyrénées''<ref>{{Erreferentzia|izena=Julien (1847-1889) Auteur du texte|abizena=Sacaze|izenburua=Inscriptions antiques des Pyrénées / par Julien Sacaze,... ; Avant-propos, par M. Albert Lebègue,...|hizkuntza=FR|data=1892|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1420973p|sartze-data=2021-08-31}}</ref> liburuan katalogatu zituen idazkun horiek. Gero, 1931. urtean, Raymond Lizop frantsesak, bere tesia aurkeztu zuen Tolosako unibertsitatean: ''Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine,'' eta bertan [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint-Bertrand de Cominges]]-en aurkitutako inskripzioak aztertu zituen. Hain zuzen ere, herri horretan aurkitu dira orain arte akitanierazko izenak dituzten inskripzioen multzo handiena.
[[Koldo Mitxelena]]k bere obra zabalean hainbat idazlanetan berraztertu edo aipatu zituen aurreko ikerketak. 1984. urtean, [[Joakin Gorrotxategi]]k bere doktore tesia aurkeztu zuen: ''Estudio sobre la onomastica indígena de Aquitania''<ref>{{Erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrochategui Churruca|urtea=1984|izenburua=Onomástica indígena de Aquitania|argitaletxea=Servicio Editorial Universidad del País Vasco y la colaboración de Universidad de Salamanca, Secretariado de Publicaciones e Intercambio Científico|hizkuntza=es|data=|url=https://www.worldcat.org/oclc/14272684|isbn=84-7585-013-8|pmc=14272684|sartze-data=2021-08-31}}</ref>, orain arte lan garrantzitsuena. Gaur egun, akitanieraren edota aitzin-euskararen inguruko ikerketei jarraitzen zaie, adibidez, [[Joseba Lakarra|Joseba A. Lakarra]], [[Mikel Martínez Areta]]ren <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mikel Martínez Areta {{!}} University of the Basque Country, Euskal Herriko Unibertsitatea - Academia.edu|url=https://ehu.academia.edu/MikelMart%C3%ADnezAreta|aldizkaria=ehu.academia.edu|sartze-data=2021-08-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=(PDF) Indagaciones intergeneracionales en la antroponimia aquitana / Intergenerational inquiries into the Aquitanian anthroponymy|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/331143778_Indagaciones_intergeneracionales_en_la_antroponimia_aquitana_Intergenerational_inquiries_into_the_Aquitanian_anthroponymy|aldizkaria=ResearchGate|sartze-data=2021-08-31}}</ref> eta [[Fernando Fernández Palacios]]en lanen<ref>[https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf Fernando Fernández Palacios "Actualización en onomástica vasco-aquitana"]</ref> bidez.
== Oharrak ==
{{Erreferentzia zerrenda|taldea=oh|}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
* [[Akitaniar (antzinako herria)|Akitaniarrak]]
* [[Aitzineuskara]]
* [[Euskararen historia]]
* [[Euskararen jatorria]]
* [[Akitaniera Sorian]]
* [[Baskoien hizkuntza]]
* Commons-eko kategoria: [[c:Category:Aquitanian_language|Kategoria:Aquitanian language]]
* Commons-eko kategoria: [[c:Category:Inscriptions with Aquitanian names|Kategoria:Inscriptions with Aquitanian names]]
* [[Zerrenda:Eusko-akitanierazko izendun idazkunak|Eusko-akitanierazko izendun idazkunen zerrenda]]: Zerrenda, mapak eta taulak
== Bibliografia ==
* Astrain Nuñez, Luis. 2004. {{es}} ''El euskera arcaico. Extensión y parentescos.'' Tafalla: Txalaparta. {{ISBN|8481363006}}
*[[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] [[Ivan Igartua|Igartua, Ivan;]] eta [[Joseba Lakarra|Lakarra, Joseba A.]] (arg.). 2018. ''Euskararen historia''. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. (Aleak, euskaraz, 860 orrialde ditu: koloretako mapak eta grafikoak. Liburuaren gaztelaniazko bertsioa ere badago. (Bibliografia: 801-847 orrialdeetan) ISBN: 978-84-457-3433-9.
* Beltrán 1986: F. Beltrán Lloris, {{es}} “Epigrafía y onomástica de las Cinco Villas”, ''in'': ''Actas de las I Jornadas de Estudio sobre las Cinco Villas'', Zaragoza, 1986, 53-93.
* Espinosa y Usero 1988: U. Espinosa y L. M. Usero, {{de}} “Eine Hirtenkultur im Umbruch; Untersuchungen zu einer Gruppe von Inschriften aus dem conventus Caesaragustanus (Hispania Citerior)”, Chiron 18, 1988, 477-504.
* Fernando Fernández Palacios. [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf {{es}} "Actualización en onomástica vasco-aquitana".]
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 1984: {{es}} ''Estudio sobre la Onomástica Indígena de Aquitania'', Bilbao 1984.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 1993: {{es}} “Onomástica Indígena de Aquitania: adiciones y correcciones I (OIA Add. I)”, ''in'' Festschrift für Jürgen Untermann zum 65. Geburstag, Innsbruck 1993, 145-55.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2003: {{es}} “Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en [[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]] (Renania-Palatinado, Alemania)”, ''Aquitania'' 19, 2003, 25-47.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2004: {{es}} “Las raíces lingüísticas de Navarra”, ''in'': R. Jimeno y J. C. López-Mugartza (editoreak.), ''Vascuence y romance. Ebro-Garona, un espacio de comunicación'', Pamplona, 2004, 105-22.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2006: {{es}} “Onomástica vascona y aquitana: elementos para el conocimiento de la Historia Antigua de Navarra”, ''in'': J. Andreu (ed.), ''Navarra en la Antigüedad: propuesta de actualización'', Iruñea, 2006, 111-36.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2007: {{es}} “Onomástica de origen vasco-aquitano en Hispania y el Imperio Romano”, en: M. Mayer ''[[Et alii|et al.]]'' (editoreak), ''XII Congressus Internationalis Epigraphiae Graecae et Latinae'' Bartzelona, 2007, 629-34.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2015. "[http://www.ehu.eus/ehg/sarasola/liburua/SarasolaGorazarre25.pdf Akitaniera eta euskara]", Hemen: [[Beatriz Fernandez|Fernández, Beatriz]] eta [[Pello Salaburu|Salaburu, Pello]]: ''Ibon Sarasola, Gorazarre. Honatge, Homenaje''. EHU. ISBN: 978-84-9082-097-1
* A. Luchaire 1876-77: A. Luchaire, {{fr}} “Les origines linguistiques de l’Aquitaine”, Bulletin de la Société des Sciences, Lettres et Arts de Pau , 1876-77, 349-423.
* [[Koldo Mitxelena]] 1954: L. Michelena, {{es}} “De onomástica aquitana”, ''Pirineos'' 10, 1954, 409-458.
* [[Koldo Mitxelena]] 1961: L. Michelena, {{es}} “Los nombres indígenas de la inscripción hispanorromana de [[Lerga]]”, Príncipe de Viana 82-83, 1961, 65-74.
* Orduña Aznar, Eduardo. {{ca}} [http://eorduna.awardspace.info/ ''Llengües paleohispàniques no indoeuropees''] . (ikusia: 2021-02-08)
* G. Piras 2004: G. Piras, {{it}} “Un miles della cohors III Aquitanorum in un’iscrizione funeraria proveniente da [[Ardara]] (Sassari): nota preliminare”, L’Africa romana 15, 2004, 1543-1556.
*Sacaze, Julien. ''Inscriptions antiques de des Pyrénées. Tolosa,'' 1847-1889'':'' Online irakurgai hemen'':'' https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1420973p/f19.item
* Velaza 1995: J. Velaza, {{es}} “Epigrafía y dominios lingüísticos en territorio de los Vascones”, ''in'': F. Beltrán (ed.), ''Roma y el nacimiento de la cultura epigráfica en Occidente'', Zaragoza 1995, 209-18.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Euskara aurkibidea}}
[[Kategoria:Akitaniera]]
1hjmz6mhyf2y1n0u7bksbcmtcdxknvy
10022270
10022258
2025-01-04T10:16:50Z
Marklar2007
1545
10022270
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Kultura klasikoa}}
{{Hizkuntza infotaula
| izena = Akitaniera
| jatorrizko izena =
| familiaren kolorea = Isolatua
| estatuak = [[Akitania]] eta [[Hispania Tarraconensis|Tarraco]]
| eskualdea = [[Pirinioak|Pirinioen]] ekialdea
| galdua = [[Erdi Aroa]]n
| familia =[[Euskal hizkuntzak|Euskal hizkuntza]]
| nazioa =
| araugilea =
| iso1 = | iso2 = und | iso3 = xaq
| mapa = UMMESAHARF.jpg
| maparen testua = UMMESAHAR inskripzioa duen hilarria. [[Lerga]].
}}
'''Akitaniera'''<ref>{{Web erref|izenburua=47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0047.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-23}}</ref> edo '''eusko-akitaniera'''<ref>Gorrochategui Churruca, Joaquín. 2007. “Onomástica de origen vasco-aquitano en Hispania y el Imperio Romano”, in: M. Mayer; G. Baratta; A. Guzmán (ed.), Acta XII Congressus Internationalis Epigraphiae Graecae et Latinae, Barcelona, 629-634 or.</ref><ref>Akitaniera, eusko-akitaniera, baskonikoa... terminoekin egon daitekeen nahasmendua hobeto ulertzeko, ikusi [[Euskararen historia#Izendapenaren arazoa]].</ref>, [[Akitania]]n mintzatu zen [[hizkuntza hil]] eta ezezagun bat da. Antzinako euskaldunek edo agian, [[Akitaniar (antzinako herria)|akitaniarrek]] bakarrik hitz egiten zuten hizkuntza izan zela uste izan da. Aztarna [[Arkeologia|arkeologiko]], [[Toponimia|toponimiko]] eta historikoek erakusten dute [[Euskal hizkuntzak|euskal hizkuntza]] bat edo batzuk izan zirela edo, zuzenean, [[euskara]]ren aurrekaria izan daitekeela<ref name="Trask">[[Larry Trask|Trask, L.]] ''The History of Basque'' Routledge: 1997 {{ISBN|0-415-13116-2}}</ref>.
Geratu diren arrasto nagusiak [[Antzinako Erroma]]ko sasoiko hilarrietan, estelatan zein jainko-jainkosei eskainitako inskripzioetan daude. Hor, [[latin]]ez idatzitako testuen baitan, 400 bat pertsona-izen eta jainko eta jainkosen 70 bat izen ageri dira. Hala ere, izen hauetaz gain ez da akitanierazko testurik aurkitu.
[[Antzinako Erroma|Erromatarren]] konkistaren aurretik hitz egiten zen eta [[Goi Erdi Aroa|Goi Erdi Arora]] arte iraun zuen.
Izendapenaren esanahi zehatzari dagokionez ez dago adostasunik, eta antzinako euskara, antzineuskara, eta baskonikoa hitzekin nahastuta ager daiteke<ref group="oh">Ikusi, izen bereko atala "[[Euskararen historia#Izendapenaren_arazoa]]" artikuluan.</ref>.
== Pertsonen eta jainko-jainkosen izenak ==
Akitanierazko izenak dituzten aztarnak Pirinioen iparraldean zein hegoaldean aurkitu dira.
Iparraldean, [[Novempopulania]] (Akitania) erromatar probintzian 400 antroponimo (pertsona izen) eta 40 teonimo (jainko- eta jainkosa-izen) aurkitu dira:
* Antroponimoak: ''Belexeia, Lavrco, Borsei, Andereseni, Nescato, Cissonbonnis, Sembecconi, Gerexo, Bihossi, Talsconis, Halscotarris''...
* Teonimoak: [[Andosto]], [[Baikorrix|Baigorixo]], ''Ilunno, Arixoni, Artahe, Ilurberrixo, Astoilunno<ref>[[Koldo Mitxelena]]. ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.2.''' </ref>, Haravsoni, Leherenno, [[Herauscorritseren idazkuna|Herauscorritsehe]], Itsacurrinne, Erditse, [[Erge]]'' ...
Hegoaldean, egungo [[Nafarroa]], [[Gipuzkoa]]n, [[Bizkaia]]<nowiki/>n, [[Araba]]n, [[Errioxa]]n, [[Aragoi]]n (ikus [[Forau de la Tuta|El Forau de la Tuta]]) eta [[Soria]]n<ref>Ikus [[Akitaniera Sorian]] artikulua.</ref>:
* [[Antroponimia|Antroponimoak]]: ''[[Sesencoren hilarria|Sesenco]], [[Lergako hilarria|Ummesahar]], Ederetta, Serhuhoris, Dusanharis, Abisunhar, Belsco, Beltesonis, Onse, Onso, Iluna, Tticia, [[Lutbelscottio]]...''
* [[Teonimo]]<nowiki/>ak: ''[[Larrahe]], Loxa / Losa, [[Lacubegi]], Selatse / Stelaitse, [[Helasse]], Errensa, Urde'', ''Ivilia''<ref>Izen hau eztabaidan dago</ref><ref name=":0" />.
Eremu hauetatik urrun, agertu dira izenak beste leku hauetan:
* [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbachen]] ([[Renania-Palatinatua]]n) erromatar garaiko piezak zituen [[Hagenbacheko harrapakina|altxor bat]] aurkitu zen, eta tartean, jainko-jainkosei eskainitako zilarrezko xaflak, eskaintzailearen izendunak gehienak. Horietako izen asko akitaniarrak ziren<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2009|izenburua=Actualización en onomástica vasco-aquitana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=533-537|hizkuntza=es|url=https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf|aldizkaria=Acta Palaeohispanica X|ISSN=1578-5386}}</ref>: ''Andossus, Xembe, Xembesus''<ref>{{Erreferentzia|izena=por|abizena=ImagoPyrenaei {{!}}|izenburua=16. Las palmae votivas pirenaicas – Imago Pyrenaei|hizkuntza=es|url=http://www.imagopyrenaei.eu/16-las-palmae-votivas-pirenaicas/|aldizkaria=www.imagopyrenaei.eu|sartze-data=2020-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joakin|abizena=Gorrotxategi|urtea=2018|izenburua="Euskara Antzinatean" |bilduma= Euskararen historia|argitaletxea=Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia|orrialdea=267|orrialdeak=860|ISBN=|hizkuntza=eu|abizena2=Igartua|abizena3=Lakarra|izena2=Iván|izena3=Joseba A.|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1077574995|edizioa=1. goa|isbn=978-84-457-3433-9|pmc=1077574995|sartze-data=2020-08-20}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrotxategi|urtea=2003|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=25-47|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://aquitania.u-bordeaux-montaigne.fr/_jumi/pdf/675.pdf|aldizkaria=Aquitania|zenbakia=19}}</ref>.
* [[Ascoliko brontzea]], Erroman agertu zen K.a.-tik II mendeko dokumentua da. Bertan ''Turma Salvitana''-ko zaldunen izenak agertzen dira. Soldadu mertzenario hauek Ebro bailarako hainbat herritakoak izanik, iberierazko izenak dituzte batez ere, baina izen batzuk euskal ezaugarriak dituzte: ''Enneges''<ref>{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2013|izenburua=Notas acerca de la extensión, itensidad y cronología del vascuence peninsular antiguo.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=553-565|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://ifc.dpz.es/ojs/index.php/palaeohispanica/article/view/182|ISSN=1578-5386}}</ref>, ''Arranes'' eta ''Arbiscar''<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2010|izenburua=Casos y cosas peninsulares relacionadas con la denominada onomástica "vasco-aquitana"|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=363-378|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3834715|aldizkaria=Palaeohispánica: Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania antigua|zenbakia=10|issn=1578-5386}}</ref>.
*[[Sardinia]]ko [[Ardara]] herrian. ''[B]ihonis'' [gen.], ''[O]rgoeta'' [nom.] <ref name=":2" />.
Kataluniako [[Guissona]]tik hurbil dagoen Florejachs herrian agertu zen idazkun batean ''Laurbeles'' izena irakur daiteke<ref name=":1" />.
== Hedadura geografikoa ==
[[Fitxategi:Akitanieraren aztarna geografikoak.svg|eskuinera|thumb|350px|Akitanierazko izenak aurkitu diren tokiak, eta horietako batzuk.]]
Akitanieratzat jotzen diren idazkun gehienak [[Garona Garaia]] inguruan topatu ziren hasieran, —hortik akitaniera deitzea antzinako hizkuntza hari—, baina ez denak. Esate baterako, honako herri hauetakoak ziren topatu ziren lehen akitanierazko idazkunak, Mitxelenak 1964an argitaratutako ''[[Textos arcaicos vascos]]'' liburuan aipatuak: [[Escunhau]] ([[Arango harana]])<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.1.''' </ref>, [[Saint-Béat]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.2.''' </ref>, [[Eup (Garona Garaia)|Eup]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.3.''' </ref>, [[Arguenòs]] <ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.4.''' </ref>, Sauvaterrerre-de-Nébouzan ([[Poursiugues-Boucoue]] ondoan)<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.5.''' </ref>, [[Gourdan-Polignan|Gourdan]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.6.''' </ref>, [[Ardièja]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.7.''' </ref>, [[Saint-Aventin]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.8.''' </ref>, [[Banhèras de Luishon|Luishon]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.9.''' </ref>, [[Bordères-Louron|Bordèras de Loron]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.10.''' </ref>, [[Atharratze|Atharratze]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.11.''' </ref>, [[Lerga]]<ref>[[Koldo Mitxelena]] {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. (1964). § '''1.12.''' </ref>...
Erromatarrek [[Galia]] konkistatu zutenean, [[Akitania]] izan zen [[Garona]] ibaiaren eta Pirinioen artean zegoen lurraldea. [[Julio Zesar]]ren arabera, Galiako [[zelta|zelten]] desberdinak ziren akitaniarrak, bai ohituretan bai hizkuntzari dagokionez.<ref>Julio Zesar. [[Commentarii de Bello Gallico|Commentarii de bello Gallico]], I, 1. </ref>
Akitanieraren eremua ekialderantz gutxienez [[Arango harana|Aran]]go haraneraino eta iparralderantz gutxienez [[Biscarrosse]]raino iristen zela erakusten duten aztarna [[Toponimia|toponim]]ikoak daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Inscripcions aquitanes|url=http://eorduna.awardspace.info/cat/insc_aquitanes.html|hizkuntza=ca|aldizkaria=eorduna.awardspace.info|sartze-data=2022-01-09}}</ref>. [[Atzizki]]tzat ‑os, ‑osse, ‑ons, ‑ost eta ‑oz dituzten toponimoak ([[Biscarrosse]], [[Biscarrués]], [[Bardoze]], [[Beskoitze]]...) jatorri akitaniarrekoak direla uste da. Elementu horri Pirinioen bi aldeetan sendo eutsi zaio toponimian, eta hizkuntzaren jarraitutasuna adierazten du. Akitanierazko onomastika topatu egin da Pirinioetako mendebaldeko bi aldeetan, gaur egun [[Aragoi]], Euskal Herria, [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]], [[Soria]] eta [[Gaskoinia]]koak diren lurraldeetan.
Hegoalderago garai hartako euskararen aitzindaria izan daitekeen hizkuntzaren aztarnak, topatu dira [[Soriako akitaniera|Soriako iparraldean]], [[Tierras Altas (Soria)|Tierras Altas]] delako eskualdean, Nafarroa Garaian, Errioxan. Lurralde horiek ez ziren akitaniarrak, baina hala ere, "Akitaniera" edo "Eusko-akitaniera" izendapenak erabili zian dira denek multzo bat osatzen dutelako, euskararen aitzindaria den edo diren hizkuntza edo hizkuntz taldea.
[[Joakin Gorrotxategi]]k eta [[Fernando Fernández Palacios]]ek, [[Madrilgo Complutense Unibertsitatea|Madrilgo Complutense Unibertsitateko]] irakasleak, [[Renania-Palatinatua|Renania-Palatinatuko]], [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]] herria<ref>Joakin Gorrotxategi, 2003: “Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)”, ''Aquitania'' 19, 2003, 25-47 or.</ref> eta [[Sardinia]]ko [[Ardara]] herria gehitu zituzten zerrendara.<ref name=":2">[https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf Fernando Fernández Palacios "Actualización en onomástica vasco-aquitana"]</ref>.
== Euskararen eta akitanieraren arteko antzekotasunak ==
[[Fitxategi:Luchon. Autel votif - Fonds Trutat - 51Fi331.jpg|thumb|Erromatarren garaiko Akitaniako idazkun batzuk, [[Latin]]a bakarrik erabilita, nekez uler daitezke. Hitz horiek euskararekin konparatu dira.|alt=]]
[[Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG|alt=|thumb|Akitanierazko{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} izenak grabatuta dituzten zilarrezko [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]]-eko xaflak. [[Spira]]ko Palatinadoko Historia museoa.]]
Akitanieraren izen asko erraz ulertzen dira egungo euskaratik abiatuta.{{erreferentzia behar}}
{| class="wikitable"
! Akitaniera
! [[Aitzineuskara]]
! Euskara
|-----
| style="background: whitesmoke;" | adin
| style="background: aliceblue;" | *adiN
| style="background: aliceblue;" | adin
|-----
| style="background: whitesmoke;" | andere, er(h)e
| style="background: aliceblue;" | *andere
| style="background: aliceblue;" | andre/andra/andere
|-----
| style="background: whitesmoke;" | andos(s), andox
| style="background: aliceblue;" | *andoś
| style="background: aliceblue;" |
|-----
| style="background: whitesmoke;" | arix
| style="background: aliceblue;" | *aris
| style="background: aliceblue;" | aritz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | artahe, artehe
| style="background: aliceblue;" | *artehe
| style="background: aliceblue;" | arte
|-----
| style="background: whitesmoke;" | atta
| style="background: aliceblue;" | *aTa
| style="background: aliceblue;" | aita/atta
|-----
| style="background: whitesmoke;" | belex
| style="background: aliceblue;" | ?*beLe
| style="background: aliceblue;" | bele
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bels
| style="background: aliceblue;" | *bels
| style="background: aliceblue;" | beltz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bihox, bihos
| style="background: aliceblue;" | *bihos
| style="background: aliceblue;" | bihotz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bon, -pon
| style="background: aliceblue;" | *boN
| style="background: aliceblue;" | on
|-----
| style="background: whitesmoke;" | bors
| style="background: aliceblue;" | *bors
| style="background: aliceblue;" | bortz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | cis(s)on, gison
| style="background: aliceblue;" | *gisoN
| style="background: aliceblue;" | gizon
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -c(c)o
| style="background: aliceblue;" | *-Ko
| style="background: aliceblue;" | -ko
|-----
| style="background: whitesmoke;" | corri, gorri
| style="background: aliceblue;" | *goRi
| style="background: aliceblue;" | gorri
|-----
| style="background: whitesmoke;" | hals-
| style="background: aliceblue;" | *hals
| style="background: aliceblue;" | haltza
|-----
| style="background: whitesmoke;" | han(n)a
| style="background: aliceblue;" | ?*aNane
| style="background: aliceblue;" | anaia
|-----
| style="background: whitesmoke;" | har-, -ar
| style="background: aliceblue;" | *aR
| style="background: aliceblue;" | ar
|-----
| style="background: whitesmoke;" | hars-
| style="background: aliceblue;" | *hars
| style="background: aliceblue;" | hartz
|-----
| style="background: whitesmoke;" | heraus-
| style="background: aliceblue;" | *herauś
| style="background: aliceblue;" | herauts
|-----
| style="background: whitesmoke;" | il(l)un, ilur
| style="background: aliceblue;" | *iLun
| style="background: aliceblue;" | il(h)un
|-----
| style="background: whitesmoke;" | leher
| style="background: aliceblue;" | *leheR
| style="background: aliceblue;" | leher
|-----
| style="background: whitesmoke;" | nescato
| style="background: aliceblue;" | *neśka
| style="background: aliceblue;" | neska, neskato
|-----
| style="background: whitesmoke;" | ombe, umme
| style="background: aliceblue;" | *unbe
| style="background: aliceblue;" | ume
|-----
| style="background: whitesmoke;" | oxson, osson
| style="background: aliceblue;" | *otso
| style="background: aliceblue;" | otso
|-----
| style="background: whitesmoke;" | sahar
| style="background: aliceblue;" | *sahaR
| style="background: aliceblue;" | zahar
|-----
| style="background: whitesmoke;" | sembe
| style="background: aliceblue;" | *senbe
| style="background: aliceblue;" | seme
|-----
| style="background: whitesmoke;" | seni
| style="background: aliceblue;" | *śeni
| style="background: aliceblue;" | sein
|-----
| style="background: whitesmoke;" | sesen
| style="background: aliceblue;" |
| style="background: aliceblue;" | zezen
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -ten
| style="background: aliceblue;" | *-teN
| style="background: aliceblue;" | -ten
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -t(t)o
| style="background: aliceblue;" | *-To
| style="background: aliceblue;" | -t(t)o
|-----
| style="background: whitesmoke;" | -x(s)o
| style="background: aliceblue;" | *-tso
| style="background: aliceblue;" | -txo,-txu
|}
== Iruditegia ==
Akitanierazko hitzak dituzten idazkunen irudi gero eta gehiago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Inscripcions aquitanes|hizkuntza=ca|url=http://eorduna.awardspace.info/cat/insc_aquitanes.html|aldizkaria=eorduna.awardspace.info|sartze-data=2022-01-09}}</ref> topa daitezke Interneten:
<gallery>
Fitxategi:Ilurberrixo-Aderexo-erreplika.jpg|alt=ILVRBERRIXO / ANDEREXO|'''''ILVRBERRIXO / ANDEREXO''''' [[Escunhau]] elizan topatutako testua. (Gaur egun ikusten dena, [[Escunhau]]ko elizan aurkitu zuten jatorrizkoaren testuaren kopia da).<ref>[[Koldo Mitxelena]]. ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.1.''' </ref>
Fitxategi:“Antestius Sesenco” zenaren hilarria, erromatarren garaikoa.jpg|alt=Antestius Sesencoren estela|Antestius Sesencoren estela, [[Soria]]ko Tierras Altasen aurkitua.
Fitxategi:Antestia Oandissen-en idazkuna.png|alt=Antestia Oandissenen estela.|Antestia Oandissenen estela. [[Soria]]ko Tierras Altasen aurkitua.
Fitxategi:Oandissen-marrazkia-sinple.svg|alt=Antestia Oandissenen estelaren marrazkia|Antestia Oandissenen estelaren marrazkia.
Fitxategi:Astello deo.png|alt=Astello deori esakinitako aldareren zatia|Astello jainkoari eskainitako aldareren zatia.
Fitxategi:Inscription aquitaine Eduardo Aznar250.jpg|Silvanobi, Hotarren semea eta Amoena, Sembetennoren alabaren hilarria.
Fitxategi:Akitaniar aldarea behigorri.jpg|alt=Cierp-Gauden aurkitutako epitafioa|Cierp-Gauden aurkitutako epitafioa, orain [[Banhèras de Luishon|Luxon]]go museoan dagoena. Gaizki irakurtzen da: Gela, Borsen (edo Borseren) alaba, hemen datza.
Fitxategi:Herculi Illuno Andoseren estatua-oinarria.jpg|Hercules Ilun Andoso jainkoari eskainitako aldarea.
Fitxategi:Inscription aquitaine Eduardo Aznar91.jpg|alt=Andossiciusen epitafioa Sain Bertrand de Commigeseko katedralean|Andossiciusen epitafioa [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint Bertrand de Commiges]]eko katedralaren atariaren ondoko horman sartuta dago.
Fitxategi:Inscription tombeau Saint-Lizier (Ariège).jpg|Hannarus (edo Hannarr) izen akitaniarra zuen hildako bati eskainitako.
Fitxategi:Ancient Roman ara in Lacarry-Arhan-Charritte-de-Haut.jpg|alt=Fano Herauscorritseheri eskainitako aldarea|'''''Herauscorritse'''''ri eskainitako aldarea. [[Atharratze|Atarratze]]ko [[Maidalena|Arhaneko Maria Madalenaren]] baselizan aurkitutako idazkuna.<ref>[[Koldo Mitxelena]]. ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.11.''' </ref>
Fitxategi:Abellio.jpg|alt=Abelio jainkoari eskainitako aldarea|Abelio jainkoari eskainitako aldarea.
Fitxategi:Saint-Aventin église autel votif.JPG|alt=Abellio jainkoari eskainitako aldarea.|[[Saint-Aventin]]en topatutako idazkuna. Abellio jainkoari eskainitako aldarea. '''''CIS(S)ON''''' hitza birritan agertzen da, gaur egungo euskarazko ''gizon'' hitzaren antzinako aldaera, ziur aski.<ref>[[Koldo Mitxelena]]. {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.8.''' </ref>
Fitxategi:Cazaril-Laspènes église cippe (2).jpg|alt=Cazaril-Laspèneseko Saint-Martin elizaren horman berrerabilitako hilarri kubikoa|[[Cazaril-Laspènes]]eko Saint-Martin elizaren horman berrerabilitako hilarri kubikoa (''cippus)''. Akitanierazko izenak: Orkotar, Hotar, Senar edo Sentar eta Bontar.
Fitxategi:UMMESAHARF.jpg|alt=Lergako edo Zaharren semea den Ummeren hilarria|[[Lergako hilarria]]n erraz irakur daiteke: UMMESAHARF, hau da, "umme sahar(i) f(ilius)". (Proposatu den itzulpena, egungo euskaraz: "Ume, Zaharren semea")<ref>[[Koldo Mitxelena]]. {{es}} ''[[Textos arcaicos vascos]]''. '''§ 1.12.''' </ref>
Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG|alt=Hagenbacheko zilarrezko laminak|[[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]]eko zilarrezko laminak.
Fitxategi:Saléchan chapelle St Julien inscription.jpg|alt=Saint-Julien kaperan, Saléchan, Pirineo-Graiak, Frantzia. Latindar esaldiaren barruan "nescato" izen akitaniarra irakur daiteke.|Saint-Julien kaperan, [[Saléchan]], Pirineo-Garaiak, Okzitania. Latindar esaldiaren barruan "nescato" izen akitaniarra irakur daiteke.
Fitxategi:Inscription aquitaine Eduardo Aznar141.jpg|Hauteson eta Halscotar izenak dituen hilarria.
Fitxategi:Situacion 141.jpg|alt=Valcabrèreko Saint Just basilika dagoen hilarria|[[Valcabrère]]ko Saint Just basilika dagoen hilarria. Akitanierazko bi pertsona izen ditu: Hautenso eta Haiscotar.
Fitxategi:MSR-Ra385-FLP.tif|alt=Fuscus, Tottonisen semea denaren hilarria, bere emaztea, Neureseni, Sendiren alaba da.|''Viv(us)/ Fuscus Tottonis f(ilius)/ sibi et uxori/ Neureseni Sendi f(iliae)/ )(obito) Lucilio fili / Luciliae filiae''. Fuscus, Tottonisen semea denaren hilarria, bere emaztea, Neureseni, Sendiren alaba da.
Fitxategi:SBC40-Erge-deo-aldarea.jpg|Erge jainkoari eskainitako aldaretxoa.
Fitxategi:Saint-Bertrand-de-Comminges plaque remploi maison (1).JPG|Hontharrisen hileta plaka. Anlar-en aurkitua, gaur egun Saint-Bertrand-de-Comminges-en dago. Plakan idatzi zen idazkuna CIL XIII 306 da.
</gallery>
== Ikertzaileak ==
Hainbat historialari eta hizkuntzalarik ikertu dituzte akitanieraren arrastoak. XIX. mende amaieran, [[Achille Luchaire]]k 1877an eta 1879an publikatu zituen bi liburutan euskara, [[Gaskoi (hizkuntza)|gaskoia]] eta akitanieraren arteko lotura egiten du. 1892. urtean [[Julien Sacaze]] frantziarrak ''Inscriptions antiques de des Pyrénées''<ref>{{Erreferentzia|izena=Julien (1847-1889) Auteur du texte|abizena=Sacaze|izenburua=Inscriptions antiques des Pyrénées / par Julien Sacaze,... ; Avant-propos, par M. Albert Lebègue,...|hizkuntza=FR|data=1892|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1420973p|sartze-data=2021-08-31}}</ref> liburuan katalogatu zituen idazkun horiek. Gero, 1931. urtean, Raymond Lizop frantsesak, bere tesia aurkeztu zuen Tolosako unibertsitatean: ''Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine,'' eta bertan [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint-Bertrand de Cominges]]-en aurkitutako inskripzioak aztertu zituen. Hain zuzen ere, herri horretan aurkitu dira orain arte akitanierazko izenak dituzten inskripzioen multzo handiena.
[[Koldo Mitxelena]]k bere obra zabalean hainbat idazlanetan berraztertu edo aipatu zituen aurreko ikerketak. 1984. urtean, [[Joakin Gorrotxategi]]k bere doktore tesia aurkeztu zuen: ''Estudio sobre la onomastica indígena de Aquitania''<ref>{{Erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrochategui Churruca|urtea=1984|izenburua=Onomástica indígena de Aquitania|argitaletxea=Servicio Editorial Universidad del País Vasco y la colaboración de Universidad de Salamanca, Secretariado de Publicaciones e Intercambio Científico|hizkuntza=es|data=|url=https://www.worldcat.org/oclc/14272684|isbn=84-7585-013-8|pmc=14272684|sartze-data=2021-08-31}}</ref>, orain arte lan garrantzitsuena. Gaur egun, akitanieraren edota aitzin-euskararen inguruko ikerketei jarraitzen zaie, adibidez, [[Joseba Lakarra|Joseba A. Lakarra]], [[Mikel Martínez Areta]]ren <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mikel Martínez Areta {{!}} University of the Basque Country, Euskal Herriko Unibertsitatea - Academia.edu|url=https://ehu.academia.edu/MikelMart%C3%ADnezAreta|aldizkaria=ehu.academia.edu|sartze-data=2021-08-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=(PDF) Indagaciones intergeneracionales en la antroponimia aquitana / Intergenerational inquiries into the Aquitanian anthroponymy|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/331143778_Indagaciones_intergeneracionales_en_la_antroponimia_aquitana_Intergenerational_inquiries_into_the_Aquitanian_anthroponymy|aldizkaria=ResearchGate|sartze-data=2021-08-31}}</ref> eta [[Fernando Fernández Palacios]]en lanen<ref>[https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf Fernando Fernández Palacios "Actualización en onomástica vasco-aquitana"]</ref> bidez.
== Oharrak ==
{{Erreferentzia zerrenda|taldea=oh|}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
* [[Akitaniar (antzinako herria)|Akitaniarrak]]
* [[Aitzineuskara]]
* [[Euskararen historia]]
* [[Euskararen jatorria]]
* [[Akitaniera Sorian]]
* [[Baskoien hizkuntza]]
* Commons-eko kategoria: [[c:Category:Aquitanian_language|Kategoria:Aquitanian language]]
* Commons-eko kategoria: [[c:Category:Inscriptions with Aquitanian names|Kategoria:Inscriptions with Aquitanian names]]
* [[Zerrenda:Eusko-akitanierazko izendun idazkunak|Eusko-akitanierazko izendun idazkunen zerrenda]]: Zerrenda, mapak eta taulak
== Bibliografia ==
* Astrain Nuñez, Luis. 2004. {{es}} ''El euskera arcaico. Extensión y parentescos.'' Tafalla: Txalaparta. {{ISBN|8481363006}}
*[[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] [[Ivan Igartua|Igartua, Ivan;]] eta [[Joseba Lakarra|Lakarra, Joseba A.]] (arg.). 2018. ''Euskararen historia''. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. (Aleak, euskaraz, 860 orrialde ditu: koloretako mapak eta grafikoak. Liburuaren gaztelaniazko bertsioa ere badago. (Bibliografia: 801-847 orrialdeetan) ISBN: 978-84-457-3433-9.
* Beltrán 1986: F. Beltrán Lloris, {{es}} “Epigrafía y onomástica de las Cinco Villas”, ''in'': ''Actas de las I Jornadas de Estudio sobre las Cinco Villas'', Zaragoza, 1986, 53-93.
* Espinosa y Usero 1988: U. Espinosa y L. M. Usero, {{de}} “Eine Hirtenkultur im Umbruch; Untersuchungen zu einer Gruppe von Inschriften aus dem conventus Caesaragustanus (Hispania Citerior)”, Chiron 18, 1988, 477-504.
* Fernando Fernández Palacios. [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf {{es}} "Actualización en onomástica vasco-aquitana".]
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 1984: {{es}} ''Estudio sobre la Onomástica Indígena de Aquitania'', Bilbao 1984.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 1993: {{es}} “Onomástica Indígena de Aquitania: adiciones y correcciones I (OIA Add. I)”, ''in'' Festschrift für Jürgen Untermann zum 65. Geburstag, Innsbruck 1993, 145-55.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2003: {{es}} “Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en [[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]] (Renania-Palatinado, Alemania)”, ''Aquitania'' 19, 2003, 25-47.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2004: {{es}} “Las raíces lingüísticas de Navarra”, ''in'': R. Jimeno y J. C. López-Mugartza (editoreak.), ''Vascuence y romance. Ebro-Garona, un espacio de comunicación'', Pamplona, 2004, 105-22.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2006: {{es}} “Onomástica vascona y aquitana: elementos para el conocimiento de la Historia Antigua de Navarra”, ''in'': J. Andreu (ed.), ''Navarra en la Antigüedad: propuesta de actualización'', Iruñea, 2006, 111-36.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2007: {{es}} “Onomástica de origen vasco-aquitano en Hispania y el Imperio Romano”, en: M. Mayer ''[[Et alii|et al.]]'' (editoreak), ''XII Congressus Internationalis Epigraphiae Graecae et Latinae'' Bartzelona, 2007, 629-34.
* [[Joakin Gorrotxategi|Gorrotxategi Txurruka, Joakin;]] 2015. "[http://www.ehu.eus/ehg/sarasola/liburua/SarasolaGorazarre25.pdf Akitaniera eta euskara]", Hemen: [[Beatriz Fernandez|Fernández, Beatriz]] eta [[Pello Salaburu|Salaburu, Pello]]: ''Ibon Sarasola, Gorazarre. Honatge, Homenaje''. EHU. ISBN: 978-84-9082-097-1
* A. Luchaire 1876-77: A. Luchaire, {{fr}} “Les origines linguistiques de l’Aquitaine”, Bulletin de la Société des Sciences, Lettres et Arts de Pau , 1876-77, 349-423.
* [[Koldo Mitxelena]] 1954: L. Michelena, {{es}} “De onomástica aquitana”, ''Pirineos'' 10, 1954, 409-458.
* [[Koldo Mitxelena]] 1961: L. Michelena, {{es}} “Los nombres indígenas de la inscripción hispanorromana de [[Lerga]]”, Príncipe de Viana 82-83, 1961, 65-74.
* Orduña Aznar, Eduardo. {{ca}} [http://eorduna.awardspace.info/ ''Llengües paleohispàniques no indoeuropees''] . (ikusia: 2021-02-08)
* G. Piras 2004: G. Piras, {{it}} “Un miles della cohors III Aquitanorum in un’iscrizione funeraria proveniente da [[Ardara]] (Sassari): nota preliminare”, L’Africa romana 15, 2004, 1543-1556.
*Sacaze, Julien. ''Inscriptions antiques de des Pyrénées. Tolosa,'' 1847-1889'':'' Online irakurgai hemen'':'' https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1420973p/f19.item
* Velaza 1995: J. Velaza, {{es}} “Epigrafía y dominios lingüísticos en territorio de los Vascones”, ''in'': F. Beltrán (ed.), ''Roma y el nacimiento de la cultura epigráfica en Occidente'', Zaragoza 1995, 209-18.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Euskara aurkibidea}}
[[Kategoria:Akitaniera]]
rgv00boh990c3bfxb105hyctdm901gd
Kimioterapia
0
54390
10022068
10021271
2025-01-03T20:39:56Z
Theklan
336
/* Erreferentziak */
10022068
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
8oujjlsyl9f1cwldoo15y9q436xjyk0
10022075
10022068
2025-01-03T20:44:50Z
Theklan
336
/* Eraginkortasuna */
10022075
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
t7zd3cilwvuc4c7lojkg8rqqtkgxoqv
10022078
10022075
2025-01-03T20:45:26Z
Theklan
336
/* Dosia */
10022078
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
4aoeugnftoyrpiydp4uy9j8jr5mtmvg
10022080
10022078
2025-01-03T20:47:48Z
Theklan
336
/* Dosia */
10022080
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
ig2toxt8htfr1gpnb67ewuzv3txr8d6
10022085
10022080
2025-01-03T20:50:08Z
Theklan
336
/* Dosia */
10022085
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
==== Antimetabolitoak ====
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
gbwwr61fktmwzprx373jsyyiqi78ymu
10022092
10022085
2025-01-03T21:01:28Z
Theklan
336
/* Agente alkilanteak */
10022092
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
owt7gpsw7pmqlngi7ddh41kfyuw7t0n
10022093
10022092
2025-01-03T21:02:28Z
Theklan
336
/* Antimetabolitoak */
10022093
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
a7xeiztvxapp2l7l1i8ell4rutnx6mk
10022098
10022093
2025-01-03T21:07:41Z
Theklan
336
/* Antimetabolitoak */
10022098
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
q6b5s0yq8ghj3it1ynpz5dsxgoyr3sx
10022102
10022098
2025-01-03T21:12:18Z
Theklan
336
/* Antimetabolitoak */
10022102
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
agv39y0kin19rnikethbfwt736v5rw7
10022105
10022102
2025-01-03T21:16:36Z
Theklan
336
/* Anti-mikrotubulo agenteak */
10022105
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
bp214mt0sr9sac2ll6ffm0ikyx5fxxi
10022108
10022105
2025-01-03T21:23:31Z
Theklan
336
/* Anti-mikrotubulo agenteak */
10022108
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen Vinca rosea izenez ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
mspnxxu53c3n8fq6k8pmhiaue842elm
10022111
10022108
2025-01-03T21:26:38Z
Theklan
336
/* Anti-mikrotubulo agenteak */
10022111
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen Vinca rosea izenez ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
do57n51g6if6hi2j0i8d4k6uscayjxe
10022126
10022111
2025-01-03T22:17:44Z
Theklan
336
/* Topoisomerasa inhibitzaileak */
10022126
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen Vinca rosea izenez ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
[[Topoisomerasa]]ren inhibitzaileak bi entzimen jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: [[I topoisomerasa]] eta [[II topoisomerasa]]. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Goodsell|izenburua=The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases|orrialdeak=470–471|data=2002-09-01|url=https://academic.oup.com/stmcls/article-abstract/20/5/470/6395552?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=Stem Cells|alea=5|zenbakia=20|issn=1066-5099|doi=10.1634/stemcells.20-5-470|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
I topoisomerasaren bi inhibitzaile, [[irinotekana]] eta [[topotekana]], [[kanptotezina]]ren deribatu erdisintetikoak dira, ''[[Camptotheca acuminata]]'' zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan banatu daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude [[etoposido]]a, [[doxorrubizina]], [[mitoxantrona]] eta [[teniposido]]a. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira [[novobiozina]], [[merbarona]] eta [[bakerrubizina]], eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=John L.|abizena=Nitiss|izenburua=Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy|orrialdeak=338–350|hizkuntza=en|data=2009-05|url=https://www.nature.com/articles/nrc2607|aldizkaria=Nature Reviews Cancer|alea=5|zenbakia=9|issn=1474-1768|pmid=19377506|pmc=PMC2748742|doi=10.1038/nrc2607|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
jmc9biaeeowpamm8y3461x3dinf5gwh
10022128
10022126
2025-01-03T22:22:16Z
Theklan
336
/* Antibiotiko zitotoxikoak */
10022128
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen Vinca rosea izenez ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
[[Topoisomerasa]]ren inhibitzaileak bi entzimen jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: [[I topoisomerasa]] eta [[II topoisomerasa]]. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Goodsell|izenburua=The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases|orrialdeak=470–471|data=2002-09-01|url=https://academic.oup.com/stmcls/article-abstract/20/5/470/6395552?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=Stem Cells|alea=5|zenbakia=20|issn=1066-5099|doi=10.1634/stemcells.20-5-470|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
I topoisomerasaren bi inhibitzaile, [[irinotekana]] eta [[topotekana]], [[kanptotezina]]ren deribatu erdisintetikoak dira, ''[[Camptotheca acuminata]]'' zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan banatu daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude [[etoposido]]a, [[doxorrubizina]], [[mitoxantrona]] eta [[teniposido]]a. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira [[novobiozina]], [[merbarona]] eta [[bakerrubizina]], eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=John L.|abizena=Nitiss|izenburua=Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy|orrialdeak=338–350|hizkuntza=en|data=2009-05|url=https://www.nature.com/articles/nrc2607|aldizkaria=Nature Reviews Cancer|alea=5|zenbakia=9|issn=1474-1768|pmid=19377506|pmc=PMC2748742|doi=10.1038/nrc2607|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
[[Antibiotiko zitotoxiko]]ak farmako-multzo askotarikoak dira, eta hainbat ekintza-mekanismo dituzte. Adierazpen kimioterapikoan partekatzen duten elementu komuna zatiketa zelularra etetea da. Azpitalde garrantzitsuena [[antraziklina|antraziklinena]] eta [[bleomizina|bleomizinena]] da; beste adibide nabarmen batzuk [[C mitomizina]] eta [[aktinomizina]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of molecular pharmacology|argitaletxea=Springer|data=2008|edizioa=2nd ed|editore-abizena=Offermanns|editore-izena=Stefan|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03|serie=Springer reference}}</ref>.
Antraziklinen artean, [[doxorrubizina]] eta [[daunorrubizina]] izan ziren lehenak, eta ''[[Streptomyces peucetius]]'' bakteriotik lortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Offermanns|izenburua=Encyclopedia of Molecular Pharmacology|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|abizena2=Rosenthal|izena2=W.|data=2008-08-14|url=https://books.google.com/books?id=iwwo5gx8aX8C&pg=PA91|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Konposatu horien deribatuen artean [[epirrubizina]] eta [[idarrubizina]] daude. Klinikoki erabiltzen diren antraziklinen taldeko beste farmako batzuk [[pirarrubizina]], [[aklarrubizina]] eta [[mitoxantrona]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Koeller|izenburua=Mitoxantrone: a novel anthracycline derivative|orrialdeak=574–581|abizena2=Eble|izena2=M.|data=1988-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3048848/|aldizkaria=Clinical Pharmacy|alea=8|zenbakia=7|issn=0278-2677|pmid=3048848|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Antraziklinen mekanismoen artean daude DNAren tartekatzea (molekulak DNAren bi kateen artean txertatzen dira), erradikal aske oso erreaktiboak sortzea, zelula arteko molekulak kaltetzen dituztenak, eta topoisomerasa inhibitzea<ref>{{Erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Minotti|izenburua=Anthracyclines: Molecular Advances and Pharmacologic Developments in Antitumor Activity and Cardiotoxicity|orrialdeak=185–229|hizkuntza=en|abizena2=Menna|abizena3=Salvatorelli|abizena4=Cairo|abizena5=Gianni|izena2=Pierantonio|izena3=Emanuela|izena4=Gaetano|izena5=Luca|data=2004-06|url=http://pharmrev.aspetjournals.org/lookup/doi/10.1124/pr.56.2.6|aldizkaria=Pharmacological Reviews|alea=2|zenbakia=56|issn=0031-6997|doi=10.1124/pr.56.2.6|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Aktinomizina molekula konplexu bat da, DNA tartekatzen duena eta [[RNAren sintesi]]a eragozten duena<ref>{{Erreferentzia|izena=H M|abizena=Sobell|izenburua=Actinomycin and DNA transcription.|orrialdeak=5328–5331|data=1985-08|url=https://www.pnas.org/doi/abs/10.1073/pnas.82.16.5328|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=16|zenbakia=82|pmid=2410919|pmc=PMC390561|doi=10.1073/pnas.82.16.5328|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Bleomizina]]k, ''[[Streptomyces verticillus]]''etik isolatutako [[glukopeptido]] batek, DNA ere tartekatzen du, baina DNA kaltetzen duten erradikal askeak sortzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=R. T.|abizena=Dorr|izenburua=Bleomycin pharmacology: mechanism of action and resistance, and clinical pharmacokinetics|orrialdeak=3–8|data=1992-04|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1384141/|aldizkaria=Seminars in Oncology|alea=2 Suppl 5|zenbakia=19|issn=0093-7754|pmid=1384141|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bleomizina [[ioi]] metaliko bati lotu, kimikoki erreduzitu eta oxigenoarekin erreakzionatzen duenean gertatzen da hori. Mitomizina antibiotiko zitotoxiko bat da, DNA alkilatzeko gaitasuna duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Jaap|abizena=Verweij|izenburua=Mitomycin C: mechanism of action, usefulness and limitations|orrialdeak=5|hizkuntza=en-US|abizena2=Pinedo|izena2=Herbert M.|data=1990-10|url=https://journals.lww.com/anti-cancerdrugs/abstract/1990/10000/mitomycin_c__mechanism_of_action,_usefulness_and.2.aspx|aldizkaria=Anti-Cancer Drugs|alea=1|zenbakia=1|issn=0959-4973|doi=10.1097/00001813-199010000-00002|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
022wgkusdf9zeklm62gl7y9qp2m0onw
10022130
10022128
2025-01-03T22:23:29Z
Theklan
336
/* Topoisomerasa inhibitzaileak */
10022130
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen Vinca rosea izenez ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
[[Fitxategi:Topoisomerase Inhibitor.JPG|thumb|Topoisomerasaren inhibitzaileen funtzionamendua.]]
[[Topoisomerasa]]ren inhibitzaileak bi entzimen jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: [[I topoisomerasa]] eta [[II topoisomerasa]]. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Goodsell|izenburua=The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases|orrialdeak=470–471|data=2002-09-01|url=https://academic.oup.com/stmcls/article-abstract/20/5/470/6395552?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=Stem Cells|alea=5|zenbakia=20|issn=1066-5099|doi=10.1634/stemcells.20-5-470|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
I topoisomerasaren bi inhibitzaile, [[irinotekana]] eta [[topotekana]], [[kanptotezina]]ren deribatu erdisintetikoak dira, ''[[Camptotheca acuminata]]'' zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan banatu daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude [[etoposido]]a, [[doxorrubizina]], [[mitoxantrona]] eta [[teniposido]]a. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira [[novobiozina]], [[merbarona]] eta [[bakerrubizina]], eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=John L.|abizena=Nitiss|izenburua=Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy|orrialdeak=338–350|hizkuntza=en|data=2009-05|url=https://www.nature.com/articles/nrc2607|aldizkaria=Nature Reviews Cancer|alea=5|zenbakia=9|issn=1474-1768|pmid=19377506|pmc=PMC2748742|doi=10.1038/nrc2607|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
[[Antibiotiko zitotoxiko]]ak farmako-multzo askotarikoak dira, eta hainbat ekintza-mekanismo dituzte. Adierazpen kimioterapikoan partekatzen duten elementu komuna zatiketa zelularra etetea da. Azpitalde garrantzitsuena [[antraziklina|antraziklinena]] eta [[bleomizina|bleomizinena]] da; beste adibide nabarmen batzuk [[C mitomizina]] eta [[aktinomizina]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of molecular pharmacology|argitaletxea=Springer|data=2008|edizioa=2nd ed|editore-abizena=Offermanns|editore-izena=Stefan|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03|serie=Springer reference}}</ref>.
Antraziklinen artean, [[doxorrubizina]] eta [[daunorrubizina]] izan ziren lehenak, eta ''[[Streptomyces peucetius]]'' bakteriotik lortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Offermanns|izenburua=Encyclopedia of Molecular Pharmacology|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|abizena2=Rosenthal|izena2=W.|data=2008-08-14|url=https://books.google.com/books?id=iwwo5gx8aX8C&pg=PA91|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Konposatu horien deribatuen artean [[epirrubizina]] eta [[idarrubizina]] daude. Klinikoki erabiltzen diren antraziklinen taldeko beste farmako batzuk [[pirarrubizina]], [[aklarrubizina]] eta [[mitoxantrona]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Koeller|izenburua=Mitoxantrone: a novel anthracycline derivative|orrialdeak=574–581|abizena2=Eble|izena2=M.|data=1988-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3048848/|aldizkaria=Clinical Pharmacy|alea=8|zenbakia=7|issn=0278-2677|pmid=3048848|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Antraziklinen mekanismoen artean daude DNAren tartekatzea (molekulak DNAren bi kateen artean txertatzen dira), erradikal aske oso erreaktiboak sortzea, zelula arteko molekulak kaltetzen dituztenak, eta topoisomerasa inhibitzea<ref>{{Erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Minotti|izenburua=Anthracyclines: Molecular Advances and Pharmacologic Developments in Antitumor Activity and Cardiotoxicity|orrialdeak=185–229|hizkuntza=en|abizena2=Menna|abizena3=Salvatorelli|abizena4=Cairo|abizena5=Gianni|izena2=Pierantonio|izena3=Emanuela|izena4=Gaetano|izena5=Luca|data=2004-06|url=http://pharmrev.aspetjournals.org/lookup/doi/10.1124/pr.56.2.6|aldizkaria=Pharmacological Reviews|alea=2|zenbakia=56|issn=0031-6997|doi=10.1124/pr.56.2.6|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Aktinomizina molekula konplexu bat da, DNA tartekatzen duena eta [[RNAren sintesi]]a eragozten duena<ref>{{Erreferentzia|izena=H M|abizena=Sobell|izenburua=Actinomycin and DNA transcription.|orrialdeak=5328–5331|data=1985-08|url=https://www.pnas.org/doi/abs/10.1073/pnas.82.16.5328|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=16|zenbakia=82|pmid=2410919|pmc=PMC390561|doi=10.1073/pnas.82.16.5328|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Bleomizina]]k, ''[[Streptomyces verticillus]]''etik isolatutako [[glukopeptido]] batek, DNA ere tartekatzen du, baina DNA kaltetzen duten erradikal askeak sortzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=R. T.|abizena=Dorr|izenburua=Bleomycin pharmacology: mechanism of action and resistance, and clinical pharmacokinetics|orrialdeak=3–8|data=1992-04|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1384141/|aldizkaria=Seminars in Oncology|alea=2 Suppl 5|zenbakia=19|issn=0093-7754|pmid=1384141|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bleomizina [[ioi]] metaliko bati lotu, kimikoki erreduzitu eta oxigenoarekin erreakzionatzen duenean gertatzen da hori. Mitomizina antibiotiko zitotoxiko bat da, DNA alkilatzeko gaitasuna duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Jaap|abizena=Verweij|izenburua=Mitomycin C: mechanism of action, usefulness and limitations|orrialdeak=5|hizkuntza=en-US|abizena2=Pinedo|izena2=Herbert M.|data=1990-10|url=https://journals.lww.com/anti-cancerdrugs/abstract/1990/10000/mitomycin_c__mechanism_of_action,_usefulness_and.2.aspx|aldizkaria=Anti-Cancer Drugs|alea=1|zenbakia=1|issn=0959-4973|doi=10.1097/00001813-199010000-00002|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
i3qz0ui0x19g6ryclt3w6i4j2rqpwil
10022131
10022130
2025-01-03T22:34:14Z
Theklan
336
/* Antibiotiko zitotoxikoak */
10022131
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gainditu daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke, toxikotasun gutxiago eragiten duena.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina diferentzia txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen Vinca rosea izenez ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
[[Fitxategi:Topoisomerase Inhibitor.JPG|thumb|Topoisomerasaren inhibitzaileen funtzionamendua.]]
[[Topoisomerasa]]ren inhibitzaileak bi entzimen jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: [[I topoisomerasa]] eta [[II topoisomerasa]]. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Goodsell|izenburua=The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases|orrialdeak=470–471|data=2002-09-01|url=https://academic.oup.com/stmcls/article-abstract/20/5/470/6395552?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=Stem Cells|alea=5|zenbakia=20|issn=1066-5099|doi=10.1634/stemcells.20-5-470|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
I topoisomerasaren bi inhibitzaile, [[irinotekana]] eta [[topotekana]], [[kanptotezina]]ren deribatu erdisintetikoak dira, ''[[Camptotheca acuminata]]'' zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan banatu daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude [[etoposido]]a, [[doxorrubizina]], [[mitoxantrona]] eta [[teniposido]]a. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira [[novobiozina]], [[merbarona]] eta [[bakerrubizina]], eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=John L.|abizena=Nitiss|izenburua=Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy|orrialdeak=338–350|hizkuntza=en|data=2009-05|url=https://www.nature.com/articles/nrc2607|aldizkaria=Nature Reviews Cancer|alea=5|zenbakia=9|issn=1474-1768|pmid=19377506|pmc=PMC2748742|doi=10.1038/nrc2607|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
[[Antibiotiko zitotoxiko]]ak farmako-multzo askotarikoak dira, eta hainbat ekintza-mekanismo dituzte. Adierazpen kimioterapikoan partekatzen duten elementu komuna zatiketa zelularra etetea da. Azpitalde garrantzitsuena [[antraziklina|antraziklinena]] eta [[bleomizina|bleomizinena]] da; beste adibide nabarmen batzuk [[C mitomizina]] eta [[aktinomizina]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of molecular pharmacology|argitaletxea=Springer|data=2008|edizioa=2nd ed|editore-abizena=Offermanns|editore-izena=Stefan|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03|serie=Springer reference}}</ref>.
Antraziklinen artean, [[doxorrubizina]] eta [[daunorrubizina]] izan ziren lehenak, eta ''[[Streptomyces peucetius]]'' bakteriotik lortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Offermanns|izenburua=Encyclopedia of Molecular Pharmacology|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|abizena2=Rosenthal|izena2=W.|data=2008-08-14|url=https://books.google.com/books?id=iwwo5gx8aX8C&pg=PA91|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Konposatu horien deribatuen artean [[epirrubizina]] eta [[idarrubizina]] daude. Klinikoki erabiltzen diren antraziklinen taldeko beste farmako batzuk [[pirarrubizina]], [[aklarrubizina]] eta [[mitoxantrona]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Koeller|izenburua=Mitoxantrone: a novel anthracycline derivative|orrialdeak=574–581|abizena2=Eble|izena2=M.|data=1988-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3048848/|aldizkaria=Clinical Pharmacy|alea=8|zenbakia=7|issn=0278-2677|pmid=3048848|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Antraziklinen mekanismoen artean daude DNAren tartekatzea (molekulak DNAren bi kateen artean txertatzen dira), erradikal aske oso erreaktiboak sortzea, zelula arteko molekulak kaltetzen dituztenak, eta topoisomerasa inhibitzea<ref>{{Erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Minotti|izenburua=Anthracyclines: Molecular Advances and Pharmacologic Developments in Antitumor Activity and Cardiotoxicity|orrialdeak=185–229|hizkuntza=en|abizena2=Menna|abizena3=Salvatorelli|abizena4=Cairo|abizena5=Gianni|izena2=Pierantonio|izena3=Emanuela|izena4=Gaetano|izena5=Luca|data=2004-06|url=http://pharmrev.aspetjournals.org/lookup/doi/10.1124/pr.56.2.6|aldizkaria=Pharmacological Reviews|alea=2|zenbakia=56|issn=0031-6997|doi=10.1124/pr.56.2.6|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Aktinomizina molekula konplexu bat da, DNA tartekatzen duena eta [[RNAren sintesi]]a eragozten duena<ref>{{Erreferentzia|izena=H M|abizena=Sobell|izenburua=Actinomycin and DNA transcription.|orrialdeak=5328–5331|data=1985-08|url=https://www.pnas.org/doi/abs/10.1073/pnas.82.16.5328|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=16|zenbakia=82|pmid=2410919|pmc=PMC390561|doi=10.1073/pnas.82.16.5328|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Bleomizina]]k, ''[[Streptomyces verticillus]]''etik isolatutako [[glukopeptido]] batek, DNA ere tartekatzen du, baina DNA kaltetzen duten erradikal askeak sortzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=R. T.|abizena=Dorr|izenburua=Bleomycin pharmacology: mechanism of action and resistance, and clinical pharmacokinetics|orrialdeak=3–8|data=1992-04|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1384141/|aldizkaria=Seminars in Oncology|alea=2 Suppl 5|zenbakia=19|issn=0093-7754|pmid=1384141|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bleomizina [[ioi]] metaliko bati lotu, kimikoki erreduzitu eta oxigenoarekin erreakzionatzen duenean gertatzen da hori. Mitomizina antibiotiko zitotoxiko bat da, DNA alkilatzeko gaitasuna duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Jaap|abizena=Verweij|izenburua=Mitomycin C: mechanism of action, usefulness and limitations|orrialdeak=5|hizkuntza=en-US|abizena2=Pinedo|izena2=Herbert M.|data=1990-10|url=https://journals.lww.com/anti-cancerdrugs/abstract/1990/10000/mitomycin_c__mechanism_of_action,_usefulness_and.2.aspx|aldizkaria=Anti-Cancer Drugs|alea=1|zenbakia=1|issn=0959-4973|doi=10.1097/00001813-199010000-00002|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Administrazioa ===
[[Fitxategi:Pediatric patients receiving chemotherapy.jpg|thumb|Bi neska kimioterapia jasotzen, ospitale [[pediatria|pediatriko]] batean. Ezkerreko neskak zuzenean du administrazio bidea lepoan sartuta, eta eskumakoak besoan du. Besoaren azpiko taulak laguntzen du mugimenduak txikiagotzen orratza sartzerakoan.]]
Kimioterapia gehiena [[zain barneko terapia|zain barnetik]] ematen da, nahiz eta farmako batzuk ahotik har daitezkeen (adibidez, [[melfalan]], [[busulfan]], [[kapezitabina]]). Duela gutxi egindako berrikuspen sistematiko baten arabera (2016), ahozko terapiek erronka gehigarriak dituzte pazienteentzat eta laguntza-taldeentzat, tratamendu-planekiko atxikimendua mantentzeko eta babesteko orduan<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph A.|abizena=Greer|izenburua=A Systematic Review of Adherence to Oral Antineoplastic Therapies|orrialdeak=354–376|abizena2=Amoyal|abizena3=Nisotel|abizena4=Fishbein|abizena5=MacDonald|abizena6=Stagl|abizena7=Lennes|abizena8=Temel|abizena9=Safren|izena2=Nicole|izena3=Lauren|izena4=Joel N.|izena5=James|izena6=Jamie|izena7=Inga|izena8=Jennifer S.|izena9=Steven A.|data=2016-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/21/3/354/6401333|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=21|issn=1083-7159|pmid=26921292|pmc=PMC4786357|doi=10.1634/theoncologist.2015-0405|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonaren, minbiziaren, minbiziaren estadioaren, kimioterapia motaren eta dosiaren arabera, zain barneko kimioterapia ospitale-erregimenean edo erregimen anbulatorioan eman daiteke. Zain barneko kimioterapia jarraitua, ohikoa edo luzea emateko, hainbat sistema txerta daitezke kirurgikoki baskulaturan, sarbidea mantentzeko. Gehien erabiltzen diren sistemak [[Hickman bidea]], [[Port-a-Cath]] eta [[PICC]] [[kateter]]ra dira. Sistema horiek infekzio-arrisku txikiagoa dute, [[flebitis]]erako edo [[extrabasazio]]rako joera txikiagoa dute, eta kanula periferikoak behin eta berriz txertatu beharra ezabatzen dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Naomi P.|abizena=O'Grady|izenburua=Guidelines for the Prevention of Intravascular Catheter-related Infections|orrialdeak=e162–e193|abizena2=Alexander|abizena3=Burns|abizena4=Dellinger|abizena5=Garland|abizena6=Heard|abizena7=Lipsett|abizena8=Masur|abizena9=Mermel|izena2=Mary|izena3=Lillian A.|izena4=E. Patchen|izena5=Jeffrey|izena6=Stephen O.|izena7=Pamela A.|izena8=Henry|izena9=Leonard A.|data=2011-05-01|url=https://academic.oup.com/cid/article/52/9/e162/319981|aldizkaria=Clinical Infectious Diseases|alea=9|zenbakia=52|issn=1058-4838|pmid=21460264|pmc=PMC3106269|doi=10.1093/cid/cir257|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
4ovpzqpvyh5wrmoyvxgv0zv0g3l57sk
10022162
10022131
2025-01-04T00:27:33Z
Treuiller
59723
10022162
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da. Kimioterapia sendatzeko asmoarekin eman daiteke (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezake (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera (izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia) minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotzi ahal zaizkio, eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gaindi daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke: horrek toxikotasun gutxiago eragiten du.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina ezberdintasun txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen ''Vinca rosea'' izenaz ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
[[Fitxategi:Topoisomerase Inhibitor.JPG|thumb|Topoisomerasaren inhibitzaileen funtzionamendua.]]
[[Topoisomerasa]]ren inhibitzaileak bi entzimaren jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: [[I topoisomerasa|I. topoisomerasa]] eta [[II topoisomerasa|II. topoisomerasa]]. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Goodsell|izenburua=The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases|orrialdeak=470–471|data=2002-09-01|url=https://academic.oup.com/stmcls/article-abstract/20/5/470/6395552?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=Stem Cells|alea=5|zenbakia=20|issn=1066-5099|doi=10.1634/stemcells.20-5-470|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
I. topoisomerasaren bi inhibitzaile, [[irinotekana]] eta [[topotekana]], [[kanptotezina]]ren deribatu erdisintetikoak dira, ''[[Camptotheca acuminata]]'' zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan bana daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude [[etoposido]]a, [[doxorrubizina]], [[mitoxantrona]] eta [[teniposido]]a. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira [[novobiozina]], [[merbarona]] eta [[bakerrubizina]], eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=John L.|abizena=Nitiss|izenburua=Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy|orrialdeak=338–350|hizkuntza=en|data=2009-05|url=https://www.nature.com/articles/nrc2607|aldizkaria=Nature Reviews Cancer|alea=5|zenbakia=9|issn=1474-1768|pmid=19377506|pmc=PMC2748742|doi=10.1038/nrc2607|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
[[Antibiotiko zitotoxiko]]ak farmako-multzo askotarikoak dira, eta hainbat ekintza-mekanismo dituzte. Adierazpen kimioterapikoan partekatzen duten elementu komuna zatiketa zelularra etetea da. Azpitalde garrantzitsuena [[antraziklina|antraziklinena]] eta [[bleomizina|bleomizinena]] da; beste adibide nabarmen batzuk [[C mitomizina]] eta [[aktinomizina]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of molecular pharmacology|argitaletxea=Springer|data=2008|edizioa=2nd ed|editore-abizena=Offermanns|editore-izena=Stefan|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03|serie=Springer reference}}</ref>.
Antraziklinen artean, [[doxorrubizina]] eta [[daunorrubizina]] izan ziren lehenak, eta ''[[Streptomyces peucetius]]'' bakteriotik lortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Offermanns|izenburua=Encyclopedia of Molecular Pharmacology|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|abizena2=Rosenthal|izena2=W.|data=2008-08-14|url=https://books.google.com/books?id=iwwo5gx8aX8C&pg=PA91|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Konposatu horien deribatuen artean [[epirrubizina]] eta [[idarrubizina]] daude. Klinikoki erabiltzen diren antraziklinen taldeko beste farmako batzuk [[pirarrubizina]], [[aklarrubizina]] eta [[mitoxantrona]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Koeller|izenburua=Mitoxantrone: a novel anthracycline derivative|orrialdeak=574–581|abizena2=Eble|izena2=M.|data=1988-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3048848/|aldizkaria=Clinical Pharmacy|alea=8|zenbakia=7|issn=0278-2677|pmid=3048848|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Antraziklinen mekanismoen artean daude DNAren tartekatzea (molekulak DNAren bi kateen artean txertatzen dira), erradikal aske oso erreaktiboak sortzea, zelula arteko molekulak kaltetzen dituztenak, eta topoisomerasa inhibitzea<ref>{{Erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Minotti|izenburua=Anthracyclines: Molecular Advances and Pharmacologic Developments in Antitumor Activity and Cardiotoxicity|orrialdeak=185–229|hizkuntza=en|abizena2=Menna|abizena3=Salvatorelli|abizena4=Cairo|abizena5=Gianni|izena2=Pierantonio|izena3=Emanuela|izena4=Gaetano|izena5=Luca|data=2004-06|url=http://pharmrev.aspetjournals.org/lookup/doi/10.1124/pr.56.2.6|aldizkaria=Pharmacological Reviews|alea=2|zenbakia=56|issn=0031-6997|doi=10.1124/pr.56.2.6|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Aktinomizina molekula konplexu bat da, DNA tartekatzen duena eta [[RNAren sintesi]]a eragozten duena<ref>{{Erreferentzia|izena=H M|abizena=Sobell|izenburua=Actinomycin and DNA transcription.|orrialdeak=5328–5331|data=1985-08|url=https://www.pnas.org/doi/abs/10.1073/pnas.82.16.5328|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=16|zenbakia=82|pmid=2410919|pmc=PMC390561|doi=10.1073/pnas.82.16.5328|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Bleomizina]]k, ''[[Streptomyces verticillus]]''etik isolatutako [[glukopeptido]] batek, DNA ere tartekatzen du, baina DNA kaltetzen duten erradikal askeak sortzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=R. T.|abizena=Dorr|izenburua=Bleomycin pharmacology: mechanism of action and resistance, and clinical pharmacokinetics|orrialdeak=3–8|data=1992-04|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1384141/|aldizkaria=Seminars in Oncology|alea=2 Suppl 5|zenbakia=19|issn=0093-7754|pmid=1384141|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bleomizina [[ioi]] metaliko bati lotu, kimikoki erreduzitu eta oxigenoarekin erreakzionatzen duenean gertatzen da hori. Mitomizina antibiotiko zitotoxiko bat da, DNA alkilatzeko gaitasuna duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Jaap|abizena=Verweij|izenburua=Mitomycin C: mechanism of action, usefulness and limitations|orrialdeak=5|hizkuntza=en-US|abizena2=Pinedo|izena2=Herbert M.|data=1990-10|url=https://journals.lww.com/anti-cancerdrugs/abstract/1990/10000/mitomycin_c__mechanism_of_action,_usefulness_and.2.aspx|aldizkaria=Anti-Cancer Drugs|alea=1|zenbakia=1|issn=0959-4973|doi=10.1097/00001813-199010000-00002|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Administrazioa ===
[[Fitxategi:Pediatric patients receiving chemotherapy.jpg|thumb|Bi neska kimioterapia jasotzen, ospitale [[pediatria|pediatriko]] batean. Ezkerreko neskak zuzenean du administrazio bidea lepoan sartuta, eta eskumakoak besoan du. Besoaren azpiko taulak laguntzen du mugimenduak txikiagotzen orratza sartzerakoan.]]
Kimioterapia gehiena [[zain barneko terapia|zain barnetik]] ematen da, nahiz eta farmako batzuk ahotik har daitezkeen (adibidez, [[melfalan]], [[busulfan]], [[kapezitabina]]). 2016. urtean egindako berrikuspen sistematiko baten arabera, ahozko terapiek erronka gehigarriak dituzte pazienteentzat eta laguntza-taldeentzat, tratamendu-planekiko atxikimendua mantentzeko eta babesteko orduan<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph A.|abizena=Greer|izenburua=A Systematic Review of Adherence to Oral Antineoplastic Therapies|orrialdeak=354–376|abizena2=Amoyal|abizena3=Nisotel|abizena4=Fishbein|abizena5=MacDonald|abizena6=Stagl|abizena7=Lennes|abizena8=Temel|abizena9=Safren|izena2=Nicole|izena3=Lauren|izena4=Joel N.|izena5=James|izena6=Jamie|izena7=Inga|izena8=Jennifer S.|izena9=Steven A.|data=2016-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/21/3/354/6401333|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=21|issn=1083-7159|pmid=26921292|pmc=PMC4786357|doi=10.1634/theoncologist.2015-0405|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonaren, minbiziaren, minbiziaren estadioaren, kimioterapia motaren eta dosiaren arabera, zain barneko kimioterapia ospitale-erregimenean edo erregimen anbulatorioan eman daiteke. Zain barneko kimioterapia jarraitua, ohikoa edo luzea emateko, hainbat sistema txerta daitezke kirurgikoki baskulaturan, sarbidea mantentzeko. Gehien erabiltzen diren sistemak [[Hickman bidea]], [[Port-a-Cath]] eta [[PICC]] [[kateter]]ra dira. Sistema horiek infekzio-arrisku txikiagoa dute, [[flebitis]]erako edo [[extrabasazio]]rako joera txikiagoa dute, eta kanula periferikoak behin eta berriz txertatu beharra ezabatzen dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Naomi P.|abizena=O'Grady|izenburua=Guidelines for the Prevention of Intravascular Catheter-related Infections|orrialdeak=e162–e193|abizena2=Alexander|abizena3=Burns|abizena4=Dellinger|abizena5=Garland|abizena6=Heard|abizena7=Lipsett|abizena8=Masur|abizena9=Mermel|izena2=Mary|izena3=Lillian A.|izena4=E. Patchen|izena5=Jeffrey|izena6=Stephen O.|izena7=Pamela A.|izena8=Henry|izena9=Leonard A.|data=2011-05-01|url=https://academic.oup.com/cid/article/52/9/e162/319981|aldizkaria=Clinical Infectious Diseases|alea=9|zenbakia=52|issn=1058-4838|pmid=21460264|pmc=PMC3106269|doi=10.1093/cid/cir257|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
5a61m7wt6pfug95fgdhqwy96ki7kgnu
10022163
10022162
2025-01-04T00:32:04Z
Treuiller
59723
10022163
wikitext
text/x-wiki
{{gaixotasun infotaula}}
'''Kimioterapia''' (askotan '''''kimio''''' laburtua) [[minbizia]]ren aurkako [[botika]] bat edo gehiago ([[agente kimioterapeutiko]]ak edo [[agente alkilatzaile]]ak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da, sendatzeko asmoarekin eman daitekeena (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo [[Zainketa aringarriak|sintomak arintzea]] izan dezakeena (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren [[farmakoterapia]]ra berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, [[onkologia]] medikoa deitzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Khalid O.|abizena=Alfarouk|izenburua=Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp|orrialdeak=71|abizena2=Stock|abizena3=Taylor|abizena4=Walsh|abizena5=Muddathir|abizena6=Verduzco|abizena7=Bashir|abizena8=Mohammed|abizena9=Elhassan|izena2=Christian-Martin|izena3=Sophie|izena4=Megan|izena5=Abdel Khalig|izena6=Daniel|izena7=Adil H. H.|izena8=Osama Y.|izena9=Gamal O.|data=2015-07-15|url=https://cancerci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12935-015-0221-1|aldizkaria=Cancer Cell International|alea=1|zenbakia=15|issn=1475-2867|pmid=26180516|pmc=PMC4502609|doi=10.1186/s12935-015-0221-1|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ricky W.|abizena=Johnstone|izenburua=Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy|orrialdeak=153–164|hizkuntza=English|abizena2=Ruefli|abizena3=Lowe|izena2=Astrid A.|izena3=Scott W.|data=2002-01-25|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867402006256|aldizkaria=Cell|alea=2|zenbakia=108|issn=0092-8674|pmid=11832206|doi=10.1016/S0092-8674(02)00625-6|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
Gaur egun, ''kimioterapia'' terminoak zelula barneko [[pozoi]]en erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, [[mitosi]]a inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo [[DNAren kaltetze natural|DNAn kalteak]] eragiteko ([[DNAren konpontze]]ak kimioterapia areagotu ahal izateko)<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Rajman|izenburua=Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence|orrialdeak=529–547|hizkuntza=English|abizena2=Chwalek|abizena3=Sinclair|izena2=Karolina|izena3=David A.|data=2018-03-06|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1550413118301220|aldizkaria=Cell Metabolism|alea=3|zenbakia=27|issn=1550-4131|pmid=29514064|pmc=PMC6342515|doi=10.1016/j.cmet.2018.02.011|sartze-data=2025-01-02}}</ref>. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak ([[seinaleen transdukzio]]a). [[Hormona]] endokrino klasikoetatik (batez ere, [[bularreko minbizi]]rako [[estrogeno]]ak eta [[prostatako minbizi]]rako [[androgeno]]ak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei [[terapia hormonal]] deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, [[tirosina kinasa hartzaile]]ei lotutakoak adibidez, [[zuzendutako terapia]]k dira.
Farmakoen erabilera, izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia, minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola [[erradioterapia]], [[kirurgia]] eta [[hipertermia]].
Agente kimioterapeutiko tradizionalak [[zitotoxiko]]ak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, [[apoptosi]]a hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotz dakizkioke eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: [[hezur-muineko zelula]]k, [[digestio-hodi]]a eta [[ile-folikulu]]ak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: [[mielosupresio]]a (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, [[immunosupresio]]a ere gertatzen da), [[mukositisa]] (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta [[alopezia]] (ilea erortzea). [[Immunitate-zelula|Immunitate-zeluletan]] (bereziki [[linfozito]]etan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a, [[esklerosi anizkoitz]]a, [[baskulitis]]a eta beste asko.
== Tratamendu estrategiak ==
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ Ohiko konbinazioak kimioterapian<ref>{{Erreferentzia|izena=Pippa G.|abizena=Corrie|izenburua=Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects|orrialdeak=24–28|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003490|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.012|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
! scope="col" | Minbizi mota
! scope="col" | Drogak
! scope="col" | Akronimoa
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Bularreko minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[metotrexato]], [[5-fluorourazilo]], [[vinorelbina]] || CMF
|-
| [[Doxorubizina]], [[ziklofosfamida]]|| AC
|-
! scope="row" rowspan="3" |[[Hodgkinen linfoma]]
| [[Dozetaxel]], [[doxorrubizina]], [[ziklofosfamida]]
|TAC
|-
|[[Doxorrubizina]], [[bleomizina]], [[vinblastina]], [[dakarbazina]]
|ABVD
|-
|[[Klormetina]], [[vincristina]], [[prokarbazina]], [[prednisolona]]
|MOPP
|-
! scope="row" | [[Ez-Hodgkin linfoma]]
|[[Ziklofosfamida]], [[doxorubizina]], [[vincristina]], [[prednisolona]]|| CHOP, R-CVP
|-
! scope="row" | [[Tumore germinal]]a
|[[Bleomizina]], [[etoposida]], [[zisplatina]]|| BEP
|-
! scope="row" rowspan="2" |[[Urdaileko minbizi]]a<ref name=CochraneGastric2017>{{Erreferentzia|izena=Anna Dorothea|abizena=Wagner|izenburua=Chemotherapy for advanced gastric cancer|hizkuntza=en|abizena2=Syn|abizena3=Moehler|abizena4=Grothe|abizena5=Yong|abizena6=Tai|abizena7=Ho|abizena8=Unverzagt|izena2=Nicholas LX|izena3=Markus|izena4=Wilfried|izena5=Wei Peng|izena6=Bee-Choo|izena7=Jingshan|izena8=Susanne|data=2017-08-29|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004064.pub4|aldizkaria=Cochrane Database of Systematic Reviews|alea=8|zenbakia=2017|editore-abizena=Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group|pmid=28850174|pmc=PMC6483552|doi=10.1002/14651858.CD004064.pub4|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
| [[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[Fluorourazilo|5-fluorourazilo]]|| ECF
|-
|[[Epirubizina]], [[zisplatina]], [[kapezitabina]]|| ECX
|-
! scope="row" | [[Puxikako minbizi]]a
| [[Metotrexato]], [[vincristina]], [[doxorubizina]], [[zisplatina]]|| MVAC
|-
! scope="row" | [[Birikako minbizi]]a
| [[Ziklofosfamida]], [[doxorrubizina]], [[vincristina]], [[vinorelbina]]|| CAV
|-
! scope="row" | [[Kolon eta ondesteko minbizi]]a
| [[5-fluorourazil]], [[azido foliniko]], [[oxaliplatina]] || [[FOLFOX]]
|-
! scope="row" | [[Pankreako minbizi]]a
| [[Gemzitabine]], [[5-fluorourazilo]] || FOLFOX
|-
![[Hezur tumore]]a
|[[Doxorubizina]], [[zisplatina]], [[metotrexato]], [[ifosfamida]], [[etoposido]]
|MAP/MAPIE
|-
|}
Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Airley|izenburua=Cancer chemotherapy|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|isbn=978-0-470-09254-5|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team|argitaletxea=Elsevier Churchill Livingstone|data=2005|editore-abizena=Brighton|editore-izena=David|isbn=978-0-443-07101-0|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C.|abizena=Perry|izenburua=Chemotherapy Sourcebook|argitaletxea=Wolters Kluwer Health|data=2011|edizioa=4th ed|isbn=978-0-7817-7328-7|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Richard J.|abizena=Epstein|izenburua=Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment|orrialdeak=5337–5341|data=2005-08-01|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/11/15/5337/185947/Maintenance-Therapy-to-Suppress-Micrometastasis|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=15|zenbakia=11|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-05-0437|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
* Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
* Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola [[kirurgia]], [[erradioterapia]] edo [[hipertermia]] terapia.
* Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
* Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
* Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gaindi daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke: horrek toxikotasun gutxiago eragiten du.
* Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. [[Metastasi]]a emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
* Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
* Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.
=== Eraginkortasuna ===
Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea ([[leuzemia]] batzuk<ref>{{Erreferentzia|izena=Loretta J.|abizena=Nastoupil|izenburua=Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches|orrialdeak=488–495|abizena2=Rose|abizena3=Flowers|izena2=Adam C.|izena3=Christopher R.|data=2012-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22730604/|aldizkaria=Oncology (Williston Park, N.Y.)|alea=5|zenbakia=26|issn=0890-9091|pmid=22730604|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold|abizena=Freedman*|izenburua=Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management|orrialdeak=988–995|hizkuntza=en|data=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajh.23313|aldizkaria=American Journal of Hematology|alea=10|zenbakia=87|issn=1096-8652|doi=10.1002/ajh.23313|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, adibidez), eraginkorra ez izatea ([[garuneko tumore]] batzuetan gertatzen den bezala)<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Rampling|izenburua=The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy|orrialdeak=ii24–ii30|hizkuntza=en|abizena2=James|abizena3=Papanastassiou|izena2=A.|izena3=V.|data=2004-06-01|url=https://jnnp.bmj.com/content/75/suppl_2/ii24|aldizkaria=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry|alea=suppl 2|zenbakia=75|issn=0022-3050|pmid=15146036|pmc=PMC1765659|doi=10.1136/jnnp.2004.040535|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta beharrezkoa ez izatea ([[melanoma]]rik gabeko [[azaleko minbizi]] gehienetan, adibidez) artean dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Vishal|abizena=Madan|izenburua=Non-melanoma skin cancer|orrialdeak=673–685|hizkuntza=English|abizena2=Lear|abizena3=Szeimies|izena2=John T.|izena3=Rolf-Markus|data=2010-02-20|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014067360961196X|aldizkaria=The Lancet|alea=9715|zenbakia=375|issn=0140-6736|pmid=20171403|doi=10.1016/S0140-6736(09)61196-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Dosia ===
[[Fitxategi:Chemotherapy dose response graph.png|thumb|Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.]]
Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo [[nomograma]] baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Du Bois|izenburua=A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916|orrialdeak=303–311; discussion 312–313|abizena2=Du Bois|izena2=E. F.|data=1989|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2520314/|aldizkaria=Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)|alea=5|zenbakia=5|issn=0899-9007|pmid=2520314|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Felici|izenburua=Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area|orrialdeak=1677–1684|hizkuntza=English|abizena2=Verweij|abizena3=Sparreboom|izena2=J.|izena3=A.|data=2002-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095980490200151X|aldizkaria=European Journal of Cancer|alea=13|zenbakia=38|issn=0959-8049|pmid=12175683|doi=10.1016/S0959-8049(02)00151-X|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean<ref>{{Erreferentzia|izena=S.A.|abizena=Kaestner|izenburua=Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area|orrialdeak=23–37|abizena2=Sewell|izena2=G.J.|data=2007-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0936655506004146|aldizkaria=Clinical Oncology|alea=1|zenbakia=19|issn=0936-6555|doi=10.1016/j.clon.2006.10.010|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Pinkel|izenburua=The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy|orrialdeak=853–856|data=1958-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/13573353/|aldizkaria=Cancer Research|alea=7|zenbakia=18|issn=0008-5472|pmid=13573353|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, [[metabolismo]]ak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta [[obesitate]]ak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Gurney|izenburua=How to calculate the dose of chemotherapy|orrialdeak=1297–1302|hizkuntza=en|data=2002-04|url=https://www.nature.com/articles/6600139|aldizkaria=British Journal of Cancer|alea=8|zenbakia=86|issn=1532-1827|pmid=11953888|pmc=PMC2375356|doi=10.1038/sj.bjc.6600139|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jan H.|abizena=Beumer|izenburua=Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?|orrialdeak=3896–3897|abizena2=Chu|abizena3=Salamone|izena2=Edward|izena3=Salvatore J.|data=2012-11|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2012.44.2863|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=31|zenbakia=30|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2012.44.2863|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Sharyn D.|abizena=Baker|izenburua=Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001|orrialdeak=1883–1888|abizena2=Verweij|abizena3=Rowinsky|abizena4=Donehower|abizena5=Schellens|abizena6=Grochow|abizena7=Sparreboom|izena2=Jaap|izena3=Eric K.|izena4=Ross C.|izena5=Jan H. M.|izena6=Louise B.|izena7=Alex|data=2002-12-18|url=https://academic.oup.com/jnci/article-abstract/94/24/1883/2906811?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=JNCI: Journal of the National Cancer Institute|alea=24|zenbakia=94|issn=0027-8874|doi=10.1093/jnci/94.24.1883|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonen arteko aldakortasun [[farmakozinetiko]] horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia<ref>{{Erreferentzia|izena=Erick|abizena=Gamelin|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer|orrialdeak=2099–2105|abizena2=Delva|abizena3=Jacob|abizena4=Merrouche|abizena5=Raoul|abizena6=Pezet|abizena7=Dorval|abizena8=Piot|abizena9=Morel|izena2=Remy|izena3=Jacques|izena4=Yacine|izena5=Jean Luc|izena6=Denis|izena7=Etienne|izena8=Gilles|izena9=Alain|data=2008-05|url=https://ascopubs.org/doi/10.1200/JCO.2007.13.3934|aldizkaria=Journal of Clinical Oncology|alea=13|zenbakia=26|issn=0732-183X|doi=10.1200/JCO.2007.13.3934|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Saam|izenburua=Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens|orrialdeak=203–206|abizena2=Critchfield|abizena3=Hamilton|abizena4=Roa|abizena5=Wenstrup|abizena6=Kaldate|izena2=Gregory C.|izena3=Stephanie A.|izena4=Benjamin B.|izena5=Richard J.|izena6=Rajesh R.|data=2011-09-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002811000168|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=3|zenbakia=10|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2011.03.015|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olivier|abizena=Capitain|izenburua=Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study|orrialdeak=263–267|hizkuntza=English|abizena2=Asevoaia|abizena3=Boisdron-Celle|abizena4=Poirier|abizena5=Morel|abizena6=Gamelin|izena2=Andreaa|izena3=Michele|izena4=Anne-Lise|izena5=Alain|izena6=Erick|data=2012-12-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1533002812000692|aldizkaria=Clinical Colorectal Cancer|alea=4|zenbakia=11|issn=1533-0028|doi=10.1016/j.clcc.2012.05.004|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Rajesh R.|abizena=Kaldate|izenburua=Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6|orrialdeak=296–302|abizena2=Haregewoin|abizena3=Grier|abizena4=Hamilton|abizena5=McLeod|izena2=Abebe|izena3=Charles E.|izena4=Stephanie A.|izena5=Howard L.|data=2012-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/17/3/296/6403301|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=17|issn=1083-7159|pmid=22382460|pmc=PMC3316912|doi=10.1634/theoncologist.2011-0357|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta [[5-fluorourazilo]]arekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.
=== Motak ===
==== Agente alkilanteak ====
[[Fitxategi:Cross-linked DNA by nitrogen mustard.png|thumb|[[Ziape nitrogenatu]] molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.]]
[[Agente alkilante antineoplasiko|Agente alkilanteak]] gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. [[Lehen Mundu Gerra]]n erabilitako [[Ziape-gas|ziape-gasetik]] eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori [[alkilazio|alkilatzeko]] duten gaitasunagatik, [[proteina]]k, [[RNA]] eta [[DNA]] barne. Bere talde [[alkilo]]aren bidez DNAri [[Lotura kobalente|kobalenteki]] lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Lind|izenburua=Principles of cytotoxic chemotherapy|orrialdeak=19–23|hizkuntza=English|data=2008-01-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303907003441|aldizkaria=Medicine|alea=1|zenbakia=36|issn=1357-3039|doi=10.1016/j.mpmed.2007.10.003|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). [[Mitosi|Zelula zatiketan zehar]] gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Zahid H.|abizena=Siddik|izenburua=Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|data=2005|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0470025077.chap84b|aldizkaria=The Cancer Handbook|isbn=978-0-470-02507-9|doi=10.1002/0470025077.chap84b|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Damia|izenburua=Mechanisms of resistance to alkylating agents|orrialdeak=165–173|hizkuntza=en|abizena2=D‘Incalci|izena2=M.|data=1998-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1008060720608|aldizkaria=Cytotechnology|alea=1|zenbakia=27|issn=1573-0778|pmid=19002790|pmc=PMC3449574|doi=10.1023/A:1008060720608|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Horrek [[apoptosi]] izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek [[Zelula ziklo|ziklo zelularraren]] edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vikas|abizena=Malhotra|abizena2=Perry|izena2=Michael C.|data=2003-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.4161/cbt.199|issn=1538-4047|doi=10.4161/cbt.199|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: [[ziape nitrogenatu]]ak, [[nitrosourea]]k, [[tetrazina]]k, [[aziridina]]k<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane|abizena=Giorgi-Renault|izenburua=Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis|orrialdeak=3933–3947|abizena2=Renault|abizena3=Baron|abizena4=Gebel-Servolles|abizena5=Delic|abizena6=Cros|abizena7=Paoletti|izena2=Jean|izena3=Michel|izena4=Patricia|izena5=Jozo|izena6=Suzanne|izena7=Claude|data=1988|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb1958/36/10/36_10_3933/_article|aldizkaria=Chemical & Pharmaceutical Bulletin|alea=10|zenbakia=36|doi=10.1248/cpb.36.3933|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, [[zisplatina]]k eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek [[mekloretamina]], [[ziklofosfamida]], [[melfalana]], [[klorambukiloa]], [[ifosfamida]] eta [[busulfana]] barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude [[N-Nitroso-N-metilurea]] (MNU), [[karmustina]] (BCNU), [[lomustina]] (CCNU) eta [[semustina]] (MeCCNU), [[fotemustina]] eta [[estreptozotozina]]. Tetrazinek barruan daude [[dakarbazina]], [[mitozolomida]] eta [[temozolomida]]. Aziridinen artean, [[tiotepa]], [[mitomizina]] eta [[diazikona]] (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak [[zisplatino]], [[karboplatino]] eta [[oxaliplatino]] dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, [[karboxilo]], [[sulfhidrilo]] eta [[fosfato]] taldeekin lotura kobalenteak eratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network|data=2009-05-15|url=https://web.archive.org/web/20090515221337/http://www.cancernetwork.com/cancer-management-11/chapter03/article/10165/1402628|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, [[prokarbazina]] eta [[hexametilmelamina]] daude.
==== Antimetabolitoak ====
{{sakontzeko|Antimetabolito}}
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|[[Deoxzitidina]], [[gemzitidina]] eta [[dezitabina]]. Oso antzekoak dira, baina ezberdintasun txikiak dituzte euren egituran.]]
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
==== Anti-mikrotubulo agenteak ====
[[Anti-mikrotubulo agente]]ak [[landare]]-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, [[mikrotubulu]]en funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, [[α-tubulina]] eta [[β-tubulina]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric K.|abizena=Rowinsky|izenburua=The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics|orrialdeak=35–84|abizena2=Donehower|izena2=Ross C.|data=1991-10-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0163725891900862|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=1|zenbakia=52|issn=0163-7258|doi=10.1016/0163-7258(91)90086-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. ''[[Vinca]]'' generoko [[alkaloide]]ak eta [[taxano]]ak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: ''Vinca''ko alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilio|abizena=Vitale|izenburua=Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability|orrialdeak=385–392|hizkuntza=en|abizena2=Galluzzi|abizena3=Castedo|abizena4=Kroemer|izena2=Lorenzo|izena3=Maria|izena4=Guido|data=2011-06|url=https://www.nature.com/articles/nrm3115|aldizkaria=Nature Reviews Molecular Cell Biology|alea=6|zenbakia=12|issn=1471-0080|doi=10.1038/nrm3115|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek [[Angiogenesi|odol-hodien hazkundeari]] ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Qing-Xi|abizena=Yue|izenburua=Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy|orrialdeak=1037–1043|hizkuntza=en|abizena2=Liu|abizena3=Guo|izena2=Xuan|izena3=De-An|data=2010-08|url=https://www.thieme-connect.de/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0030-1250073|aldizkaria=Planta Medica|alea=11|zenbakia=76|issn=0032-0943|doi=10.1055/s-0030-1250073|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
''Vinca'' alkaloideak [[Madagaskar]]reko ''[[Catharanthus roseus]]'' (lehen ''Vinca rosea'' izenaz ezagutzen zena) espezietik datoz<ref>{{Erreferentzia|izena=Y. P. S.|abizena=Bajaj|izenburua=Medicinal and Aromatic Plants VI: 6|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=1994-04-28|url=https://books.google.com/books?id=e64hCDBddowC&pg=PA47|isbn=978-3-540-56391-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert van der|abizena=Heijden|izenburua=The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology|orrialdeak=607–628|hizkuntza=en|abizena2=Jacobs|abizena3=Snoeijer|abizena4=Hallard|abizena5=Verpoorte|izena2=Denise I.|izena3=Wim|izena4=Didier|izena5=Robert|url=https://www.eurekaselect.com/article/7316|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=5|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043455846|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. ''Vinca''ren jatorrizko alkaloideak [[vincristina]] eta [[vinblastina]] barne hartzen dituzten produktu naturalak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Gansäuer|izenburua=Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer|argitaletxea=Springer|orrialdeak=25–52|hizkuntza=en|abizena2=Justicia|abizena3=Fan|abizena4=Worgull|abizena5=Piestert|izena2=José|izena3=Chun-An|izena4=Dennis|izena5=Frederik|data=2007|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/128_2007_130|aldizkaria=Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents|editore-abizena=Krische|editore-izena=Michael J.|isbn=978-3-540-72879-5|doi=10.1007/128_2007_130|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Raymond|abizena=Cooper|izenburua=Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Deakin|izena2=Jeffrey John|data=2016-02-22|url=https://books.google.com/books?id=aXGmCwAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-1-4987-0430-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Péter|abizena=Keglevich|izenburua=Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine|orrialdeak=5893–5914|hizkuntza=en|abizena2=Hazai|abizena3=Kalaus|abizena4=Szántay|izena2=László|izena3=György|izena4=Csaba|data=2012-05|url=https://www.mdpi.com/1420-3049/17/5/5893|aldizkaria=Molecules|alea=5|zenbakia=17|issn=1420-3049|pmid=22609781|pmc=PMC6268133|doi=10.3390/molecules17055893|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ravina|izenburua=The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2011-04-18|url=https://books.google.com/books?id=iDNy0XxGqT8C&pg=PA157|isbn=978-3-527-32669-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Botika horien arrakastaren ondoren, ''Vinca'' alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: [[vinorelbina]] (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia<ref>{{Erreferentzia|izena=Quoc Anh|abizena=Ngo|izenburua=Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids|orrialdeak=134–142|abizena2=Roussi|abizena3=Cormier|abizena4=Thoret|abizena5=Knossow|abizena6=Guénard|abizena7=Guéritte|izena2=Fanny|izena3=Anthony|izena4=Sylviane|izena5=Marcel|izena6=Daniel|izena7=Françoise|data=2009-01-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/jm801064y|aldizkaria=Journal of Medicinal Chemistry|alea=1|zenbakia=52|issn=0022-2623|doi=10.1021/jm801064y|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), [[vindesina]] eta [[vinflunina]]. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei [[S fase]]an lotzen zaizkie, eta [[M fase]]rako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.
Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, [[paklitaxela]], ''[[Taxus brevifolia]]''tik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, [[dozetaxela]], modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, ''[[Taxus baccata]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodney|abizena=Croteau|izenburua=Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics|orrialdeak=75–97|hizkuntza=en|abizena2=Ketchum|abizena3=Long|abizena4=Kaspera|abizena5=Wildung|izena2=Raymond E. B.|izena3=Robert M.|izena4=Rüdiger|izena5=Mark R.|data=2006-02-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11101-005-3748-2|aldizkaria=Phytochemistry Reviews|alea=1|zenbakia=5|issn=1572-980X|pmid=20622989|pmc=PMC2901146|doi=10.1007/s11101-005-3748-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Podofilotoxina]] lignano antineoplasiko bat da, nagusiki ''[[Podophyllum peltatum]]'' eta ''[[Sinopodophyllum hexandrum]]'' zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa ''Vinca'' alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: [[etoposido]]a eta [[teniposido]]a<ref>{{Erreferentzia|izena=Yalamati|abizena=Damayanthi|izenburua=Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments|orrialdeak=205–252|hizkuntza=en|abizena2=Lown|izena2=J. William|url=https://www.eurekaselect.com/article/121563|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=3|zenbakia=5|doi=10.2174/0929867305666220314204426|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cong|abizena=Liu|izenburua=Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22|orrialdeak=37–40|abizena2=Zhang|abizena3=Qian|abizena4=Hua|abizena5=Zhao|abizena6=Sui|abizena7=Su|abizena8=Zhang|abizena9=Liu|izena2=Wei|izena3=Zhengnan|izena4=Zhong|izena5=Qibo|izena6=Yu|izena7=Wenhui|izena8=Ming|izena9=Zhuhong|data=2007-05-16|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0925838806007948|aldizkaria=Journal of Alloys and Compounds|alea=1|zenbakia=433|issn=0925-8388|doi=10.1016/j.jallcom.2006.06.070|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Topoisomerasa inhibitzaileak ====
[[Fitxategi:Topoisomerase Inhibitor.JPG|thumb|Topoisomerasaren inhibitzaileen funtzionamendua.]]
[[Topoisomerasa]]ren inhibitzaileak bi entzimaren jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: [[I topoisomerasa|I. topoisomerasa]] eta [[II topoisomerasa|II. topoisomerasa]]. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Goodsell|izenburua=The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases|orrialdeak=470–471|data=2002-09-01|url=https://academic.oup.com/stmcls/article-abstract/20/5/470/6395552?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=Stem Cells|alea=5|zenbakia=20|issn=1066-5099|doi=10.1634/stemcells.20-5-470|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
I. topoisomerasaren bi inhibitzaile, [[irinotekana]] eta [[topotekana]], [[kanptotezina]]ren deribatu erdisintetikoak dira, ''[[Camptotheca acuminata]]'' zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan bana daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude [[etoposido]]a, [[doxorrubizina]], [[mitoxantrona]] eta [[teniposido]]a. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira [[novobiozina]], [[merbarona]] eta [[bakerrubizina]], eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=John L.|abizena=Nitiss|izenburua=Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy|orrialdeak=338–350|hizkuntza=en|data=2009-05|url=https://www.nature.com/articles/nrc2607|aldizkaria=Nature Reviews Cancer|alea=5|zenbakia=9|issn=1474-1768|pmid=19377506|pmc=PMC2748742|doi=10.1038/nrc2607|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
==== Antibiotiko zitotoxikoak ====
[[Antibiotiko zitotoxiko]]ak farmako-multzo askotarikoak dira, eta hainbat ekintza-mekanismo dituzte. Adierazpen kimioterapikoan partekatzen duten elementu komuna zatiketa zelularra etetea da. Azpitalde garrantzitsuena [[antraziklina|antraziklinena]] eta [[bleomizina|bleomizinena]] da; beste adibide nabarmen batzuk [[C mitomizina]] eta [[aktinomizina]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of molecular pharmacology|argitaletxea=Springer|data=2008|edizioa=2nd ed|editore-abizena=Offermanns|editore-izena=Stefan|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03|serie=Springer reference}}</ref>.
Antraziklinen artean, [[doxorrubizina]] eta [[daunorrubizina]] izan ziren lehenak, eta ''[[Streptomyces peucetius]]'' bakteriotik lortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Offermanns|izenburua=Encyclopedia of Molecular Pharmacology|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|abizena2=Rosenthal|izena2=W.|data=2008-08-14|url=https://books.google.com/books?id=iwwo5gx8aX8C&pg=PA91|isbn=978-3-540-38916-3|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Konposatu horien deribatuen artean [[epirrubizina]] eta [[idarrubizina]] daude. Klinikoki erabiltzen diren antraziklinen taldeko beste farmako batzuk [[pirarrubizina]], [[aklarrubizina]] eta [[mitoxantrona]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Koeller|izenburua=Mitoxantrone: a novel anthracycline derivative|orrialdeak=574–581|abizena2=Eble|izena2=M.|data=1988-08|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3048848/|aldizkaria=Clinical Pharmacy|alea=8|zenbakia=7|issn=0278-2677|pmid=3048848|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Antraziklinen mekanismoen artean daude DNAren tartekatzea (molekulak DNAren bi kateen artean txertatzen dira), erradikal aske oso erreaktiboak sortzea, zelula arteko molekulak kaltetzen dituztenak, eta topoisomerasa inhibitzea<ref>{{Erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Minotti|izenburua=Anthracyclines: Molecular Advances and Pharmacologic Developments in Antitumor Activity and Cardiotoxicity|orrialdeak=185–229|hizkuntza=en|abizena2=Menna|abizena3=Salvatorelli|abizena4=Cairo|abizena5=Gianni|izena2=Pierantonio|izena3=Emanuela|izena4=Gaetano|izena5=Luca|data=2004-06|url=http://pharmrev.aspetjournals.org/lookup/doi/10.1124/pr.56.2.6|aldizkaria=Pharmacological Reviews|alea=2|zenbakia=56|issn=0031-6997|doi=10.1124/pr.56.2.6|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Aktinomizina molekula konplexu bat da, DNA tartekatzen duena eta [[RNAren sintesi]]a eragozten duena<ref>{{Erreferentzia|izena=H M|abizena=Sobell|izenburua=Actinomycin and DNA transcription.|orrialdeak=5328–5331|data=1985-08|url=https://www.pnas.org/doi/abs/10.1073/pnas.82.16.5328|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=16|zenbakia=82|pmid=2410919|pmc=PMC390561|doi=10.1073/pnas.82.16.5328|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. [[Bleomizina]]k, ''[[Streptomyces verticillus]]''etik isolatutako [[glukopeptido]] batek, DNA ere tartekatzen du, baina DNA kaltetzen duten erradikal askeak sortzen ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=R. T.|abizena=Dorr|izenburua=Bleomycin pharmacology: mechanism of action and resistance, and clinical pharmacokinetics|orrialdeak=3–8|data=1992-04|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1384141/|aldizkaria=Seminars in Oncology|alea=2 Suppl 5|zenbakia=19|issn=0093-7754|pmid=1384141|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bleomizina [[ioi]] metaliko bati lotu, kimikoki erreduzitu eta oxigenoarekin erreakzionatzen duenean gertatzen da hori. Mitomizina antibiotiko zitotoxiko bat da, DNA alkilatzeko gaitasuna duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Jaap|abizena=Verweij|izenburua=Mitomycin C: mechanism of action, usefulness and limitations|orrialdeak=5|hizkuntza=en-US|abizena2=Pinedo|izena2=Herbert M.|data=1990-10|url=https://journals.lww.com/anti-cancerdrugs/abstract/1990/10000/mitomycin_c__mechanism_of_action,_usefulness_and.2.aspx|aldizkaria=Anti-Cancer Drugs|alea=1|zenbakia=1|issn=0959-4973|doi=10.1097/00001813-199010000-00002|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
=== Administrazioa ===
[[Fitxategi:Pediatric patients receiving chemotherapy.jpg|thumb|Bi neska kimioterapia jasotzen, ospitale [[pediatria|pediatriko]] batean. Ezkerreko neskak zuzenean du administrazio bidea lepoan sartuta, eta eskumakoak besoan du. Besoaren azpiko taulak laguntzen du mugimenduak txikiagotzen orratza sartzerakoan.]]
Kimioterapia gehiena [[zain barneko terapia|zain barnetik]] ematen da, nahiz eta farmako batzuk ahotik har daitezkeen (adibidez, [[melfalan]], [[busulfan]], [[kapezitabina]]). 2016. urtean egindako berrikuspen sistematiko baten arabera, ahozko terapiek erronka gehigarriak dituzte pazienteentzat eta laguntza-taldeentzat, tratamendu-planekiko atxikimendua mantentzeko eta babesteko orduan<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph A.|abizena=Greer|izenburua=A Systematic Review of Adherence to Oral Antineoplastic Therapies|orrialdeak=354–376|abizena2=Amoyal|abizena3=Nisotel|abizena4=Fishbein|abizena5=MacDonald|abizena6=Stagl|abizena7=Lennes|abizena8=Temel|abizena9=Safren|izena2=Nicole|izena3=Lauren|izena4=Joel N.|izena5=James|izena6=Jamie|izena7=Inga|izena8=Jennifer S.|izena9=Steven A.|data=2016-03-01|url=https://academic.oup.com/oncolo/article/21/3/354/6401333|aldizkaria=The Oncologist|alea=3|zenbakia=21|issn=1083-7159|pmid=26921292|pmc=PMC4786357|doi=10.1634/theoncologist.2015-0405|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Pertsonaren, minbiziaren, minbiziaren estadioaren, kimioterapia motaren eta dosiaren arabera, zain barneko kimioterapia ospitale-erregimenean edo erregimen anbulatorioan eman daiteke. Zain barneko kimioterapia jarraitua, ohikoa edo luzea emateko, hainbat sistema txerta daitezke kirurgikoki baskulaturan, sarbidea mantentzeko. Gehien erabiltzen diren sistemak [[Hickman bidea]], [[Port-a-Cath]] eta [[PICC]] [[kateter]]ra dira. Sistema horiek infekzio-arrisku txikiagoa dute, [[flebitis]]erako edo [[extrabasazio]]rako joera txikiagoa dute, eta kanula periferikoak behin eta berriz txertatu beharra ezabatzen dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Naomi P.|abizena=O'Grady|izenburua=Guidelines for the Prevention of Intravascular Catheter-related Infections|orrialdeak=e162–e193|abizena2=Alexander|abizena3=Burns|abizena4=Dellinger|abizena5=Garland|abizena6=Heard|abizena7=Lipsett|abizena8=Masur|abizena9=Mermel|izena2=Mary|izena3=Lillian A.|izena4=E. Patchen|izena5=Jeffrey|izena6=Stephen O.|izena7=Pamela A.|izena8=Henry|izena9=Leonard A.|data=2011-05-01|url=https://academic.oup.com/cid/article/52/9/e162/319981|aldizkaria=Clinical Infectious Diseases|alea=9|zenbakia=52|issn=1058-4838|pmid=21460264|pmc=PMC3106269|doi=10.1093/cid/cir257|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Onkologia]]
[[Kategoria:Tratamendu medikoak]]
[[Kategoria:Minbiziaren aurkako tratamenduak]]
[[Kategoria:Antineoplasikoak]]
[[Kategoria:Kimioterapia]]
msbcsblqvmijt8z02r99q7axcdzbdep
2025
0
62257
10021760
10021684
2025-01-03T13:43:47Z
Artegia
65203
/* Urtarrila */
10021760
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{Urtea_beste_egutegi_batean|XXX}}
{{urtegertaerak}}
'''2025'''a [[asteazkenez hasitako urte arrunt]]a izango da.
----
== Aurreikuspenak ==
=== [[Urtarril]]a ===
=== [[Otsail]]a ===
=== [[Martxo]]a ===
=== [[Apiril]]a ===
=== [[Maiatz]]a ===
=== [[Ekain]]a ===
=== [[Uztail]]a ===
=== [[Abuztu]]a ===
=== [[Irail]]a ===
=== [[Urri]]a ===
=== [[Azaro]]a ===
=== [[Abendu]]a ===
----
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Ekonomia ==
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]] ==
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:2025]]
9oge7rkabbfrlkuhpxwwfz1514v2ub9
10022061
10021760
2025-01-03T20:22:39Z
Artegia
65203
/* Urtarrila */
10022061
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{Urtea_beste_egutegi_batean|XXX}}
{{urtegertaerak}}
'''2025'''a [[asteazkenez hasitako urte arrunt]]a izango da.
----
== Aurreikuspenak ==
=== [[Urtarril]]a ===
=== [[Otsail]]a ===
=== [[Martxo]]a ===
=== [[Apiril]]a ===
=== [[Maiatz]]a ===
=== [[Ekain]]a ===
=== [[Uztail]]a ===
=== [[Abuztu]]a ===
=== [[Irail]]a ===
=== [[Urri]]a ===
=== [[Azaro]]a ===
=== [[Abendu]]a ===
----
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Ekonomia ==
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (j. [[1938]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]] ==
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:2025]]
b2x5tnxhqg9b5f3ai7mvu43gg9f3cpi
10022236
10022061
2025-01-04T09:42:03Z
Artegia
65203
/* Urtarrila */
10022236
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{Urtea_beste_egutegi_batean|XXX}}
{{urtegertaerak}}
'''2025'''a [[asteazkenez hasitako urte arrunt]]a izango da.
----
== Aurreikuspenak ==
=== [[Urtarril]]a ===
=== [[Otsail]]a ===
=== [[Martxo]]a ===
=== [[Apiril]]a ===
=== [[Maiatz]]a ===
=== [[Ekain]]a ===
=== [[Uztail]]a ===
=== [[Abuztu]]a ===
=== [[Irail]]a ===
=== [[Urri]]a ===
=== [[Azaro]]a ===
=== [[Abendu]]a ===
----
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Ekonomia ==
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (j. [[1938]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[Gilbert Van Binst]], flandriar futbolaria (j. [[1951]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]] ==
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:2025]]
3k8svt7dpge8x45nhqm1s68x44w63n2
10022286
10022236
2025-01-04T10:41:24Z
Artegia
65203
/* Urtarrila */
10022286
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{Urtea_beste_egutegi_batean|XXX}}
{{urtegertaerak}}
'''2025'''a [[asteazkenez hasitako urte arrunt]]a izango da.
----
== Aurreikuspenak ==
=== [[Urtarril]]a ===
=== [[Otsail]]a ===
=== [[Martxo]]a ===
=== [[Apiril]]a ===
=== [[Maiatz]]a ===
=== [[Ekain]]a ===
=== [[Uztail]]a ===
=== [[Abuztu]]a ===
=== [[Irail]]a ===
=== [[Urri]]a ===
=== [[Azaro]]a ===
=== [[Abendu]]a ===
----
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Ekonomia ==
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Pádraig Ó Snodaigh]], irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (j. [[1938]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[Gilbert Van Binst]], flandriar futbolaria (j. [[1951]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]] ==
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:2025]]
27us5sfgu4oontk00p3d7v6lskphwx9
10022348
10022286
2025-01-04T11:46:16Z
Artegia
65203
/* Urtarrila */
10022348
wikitext
text/x-wiki
{{urte aurkibide probak}}
{{Urtea_beste_egutegi_batean|XXX}}
{{urtegertaerak}}
'''2025'''a [[asteazkenez hasitako urte arrunt]]a izango da.
----
== Aurreikuspenak ==
=== [[Urtarril]]a ===
=== [[Otsail]]a ===
=== [[Martxo]]a ===
=== [[Apiril]]a ===
=== [[Maiatz]]a ===
=== [[Ekain]]a ===
=== [[Uztail]]a ===
=== [[Abuztu]]a ===
=== [[Irail]]a ===
=== [[Urri]]a ===
=== [[Azaro]]a ===
=== [[Abendu]]a ===
----
== Gertaerak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Ekonomia ==
== Arte eta kultura ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Zientzia eta teknologia ==
== Kirolak ==
=== Euskal Herria ===
=== Mundua ===
== Jaiotzak ==
== Heriotzak ==
==== Urtarrila ====
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Mila Idiakez]], gipuzkoar abertzalea eta aktibista feminista (j. [[1952]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[David Lodge]], ingeles idazlea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 1]]a – [[Chad Morgan]], australiar [[country]] musikako abeslari eta gitarra-jotzailea (j. [[1933]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ágnes Keleti]], hungariar-israeldar gimnasta (j. [[1921]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ralph Mann]], estatubatuar atleta (j. ([[1949]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Pádraig Ó Snodaigh]], irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea (j. [[1935]]).
* [[Urtarrilaren 2]]a – [[Ján Zachara]], eslovakiar boxeolaria (j. [[1928]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[La Chunga]], espainiar ijitoa, dantzaria, aktorea eta naif-margolaria (j. [[1938]]).
* [[Urtarrilaren 3]]a – [[Gilbert Van Binst]], flandriar futbolaria (j. [[1951]]).
== [[Nobel Sariak|Nobel saridunak]] ==
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Denbora unitate aurkibidea}}
[[Kategoria:2025]]
se8g3z9nxddoyk1vw9fuvcsp6txmopp
Xabier Euzkitze
0
64467
10021824
9831013
2025-01-03T15:06:36Z
Joseba65
69297
/* Bertsolaritza */
10021824
wikitext
text/x-wiki
{{erdi-babestua}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Xabier Peritz Mendizabal''' —'''Xabier Euzkitze''' goitizenaz ezaguna— ([[Azpeitia]], [[Gipuzkoa]], [[1966]]ko [[ekainaren 9]]a) [[kazetaritza|kazetaria]], [[euskaltzaletasun|euskaltzalea]] eta [[bertsolari]] profesional ohia da. Umetatik euskaltzalea eta pilotazalea, ogibide bihurtu ditu zaletasun horiek.
== Bizitza ==
[[Fitxategi:Jon Eizmendi Felix Iñurrategi Jon & Aitor Sarasua Anatx Euzkitze Arantzazu Loidi Iñaki Izarzelaia Danel Goikolea etab Uztapiderekin.jpg|thumb|Lehendabiziko bertso eskoletako ikasleak, [[Uztapide|Manuel Olaitzola «Uztapide»]] bertsolariarekin, 1983ko maiatzaren 14an. Euzkitze, jertse marradunarekin, maisu zaharraren atzean da.]]
Jaiotzaz azpeitiarra, ezkondu zenetik [[Zarautz]]en bizi da, eta [[Azkoitia]]n —gurasoak bizi zaizkion herrian— du [[lagun talde]]a. Hain zuzen, Azkoitiko bere arbasoen Euzkitze baserritik datorkio goitizena, haren familiako beste askori bezala. Amarekin sartu zitzaion komunikazioaren harra, baita euskaltzaletu ere. Umetatik pilotazale amorratua, Azkoitira joaten zen [[esku-huskako pilota|esku huska]] jokatzera, Azpeitian ez baitzuen pilotaleku egokirik. 13-14 urte arte maila politean jokatu zuen, bai eta kopak eta txapelak irabazi ere, baina handik aurrera ezin izan zion mailari eutsi. Kolpe indartsurik ez zuenez eta eskuko minez ibiltzen zenez, garbi izan zuen pilotari profesionala izatera ez zela iritsiko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Xabier Euzkitze: “Oholtza gainerako irrika ez zait itzuli, eta ez dut uste sekula itzuliko zaidanik”|aldizkaria=Uztarria|data=2004-10-28|url=http://uztarria.eus/aktualitatea/1098973672|sartze-data=2017-02-20}}</ref><ref name="Lete20131013">Onintza LETE ARRIETA: [https://web.archive.org/web/20140312212053/http://urolakosta.hitza.info/files/2013/10/13-10-03_Arkupean-web.pdf «Xabier Euzkitze: "Inork ezin nau pilotarien abizenak gaizki ahoskatzera derrigortu"»], ''Urola Kostako Hitza'', 2013-10-13.</ref><ref name="Esnaola200611">Enekoitz ESNAOLA: [https://web.archive.org/web/20140312213624/http://uztarria.com/herri_aldizkaria/2006/78/04/index_html «Hitz batean, komunikatzailea»], ''Uztarria'', 2006ko azaroa.</ref>
Pilota zaletasun hori ahaztu gabe, gaztetan bertsolaritzan eta kazetaritzan barneratuz ekin zion bere ibilbideari.
Nortasun handikoa, bertsolari zaharrek gogotik jo zioten adarra [[belarritako]]ak jantzita ibiltzen zelako, eta [[albistegi]]ak belarritako eta guzti aurkeztu zituen lehen gizona izan zen [[Euskal Telebista|ETBn]].<ref name="Lete20131013" /><ref name="Esnaola200611" />
Bestalde, hainbat [[Gobernuz kanpoko erakunde|GKEtan]] lagundu izan du, eta [[Mendebaldeko Sahara]]rekiko elkartasunean diharduen [[Saharautz]] erakundearen bozeramailea da.<ref>[https://web.archive.org/web/20140312213226/http://www.euskosare.org/euskal_herria/xabier_euzkitze_euskal_herria_sahara_elkartasuna_ekarrizketak_180808 «Xabier Euzkitze: "Beti izan dut Sahararekiko aparteko sentiberatasun bat"»], ''EuskoSare'', 2008-08-20.</ref> Hiru seme-alabaren aita da, eta aldi baterako beste ume batzuk ere hartu izan ditu etxean, haien arazoei aurre egiten laguntzeko.<ref name="TolosaEuzkitzeAmaraunean">[https://web.archive.org/web/20140331191555/http://www.eitb.com/eu/audioak/osoa/1209718/joxean-tolosa-xabier-euzkitze--amarauna/ «Joxean Tolosa eta Xabier Euzkitze, Amaraunean»], ''Amarauna'' saioa, Euskadi Irratia, 2012-12-26.</ref>
== Bertsolaritza ==
Gazterik hasi zen bertsotan nabarmentzen. Eskolarteko II. Txapelketa irabazi zuen lehenik, eta gazte mailako beste hainbat sari ondoren. [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]n, 3. izan zen [[1989]]an, eta txapeldunorde [[1993]]an. Bertso irakasle ere ibili zen, [[Araba]]ko bederatzi ikastolatan. Jendaurrean bertsotan gazterik hasi ez ezik, erretiratu ere halaxe egin zen: [[1998]]ko abenduaren 11n, 32 urte besterik ez zuela, egin zuen azken saioa [[Soraluze]]n. Bertso saioetarako gogoa galduta eta bikotekidearengandik banantzeko prozesuan sartuta, bat-batean erabaki zuen azken saioa izango zuela hura. Orain, jendaurrean urtean behin kantatu ohi du, [[Zumaia]]ko [[Artadi (Zumaia)|Artadi]] auzoan, [[Mikel (goiaingerua)|Done Mikel]] egunez, irailaren 29an, hedabideetan agertu gabe; Aner semearekin ere aritzen da bertsotan, jendaurretik at; eta bertsoak idazten jarraitzen du, urtean 50 bat.<ref name=Lete20131013/><ref name=Esnaola200611/>
=== Bertsolari txapelketak ===
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]:
** bigarrena (1): 1993
** hirugarrena (1): 1989
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]:
** hirugarrena (1): [[1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1991]]
* [[Gipuzkoako Eskolarteko Bertsolari Txapelketa]]
** Txapelduna (2): 1982, 1983
* Sariak:
** [[Osinalde saria]] (1): 1983
** [[Xenpelar saria]] (2): 1983, 1984
** [[Lizardi saria (bertsolaritza)|Lizardi saria]] (1): 1984
=== Diskoa ===
Bertso jarriekin diskoa grabatu zuen Xabier Euzkitzek 2000. urteanː ''[[Argitzaletan]]'' (IZ Berria).<ref>{{Erreferentzia|abizena=Matxinsalto|izenburua=Xabier Euzkitze- Argitzaletan (2000)|data=2012-04-23|url=http://ekaitzaldi.blogspot.com.es/2012/04/xabier-euzkitze-argitzaletan-2000.html|aldizkaria=EKAITZALDI|sartze-data=2018-02-27}}</ref>
== Kazetaritza ==
Bertsolaritzan aritu bitartean, kazetari hasia zen lanbidez. Lehen urratsak irratian egin eta gero, [[Euskal Telebista]]n hasi zen, eta hainbat saio aurkeztu ditu: ''[[Hi Heu]]'', ''[[Gaur Egun]] 2'' albistegia, ''[[Sorginen laratza|Sorginen Laratza]]'' umore saioa, ''[[Kalaka]]'' elkarrizketa eta eztabaida saioa... [[2010]]eko irailean ''[[Anitzele]]'' eztabaida saioa aurkezteari ekin zion. 2012-2013. denboraldian ''[[Bisitaria]]'' programa aurkeztu zuen, eta 2013-2014. denboraldian ''[[Kontrako eztarria (telebista saioa)|Kontrako eztarria!]]'' umore-programa.
Halaber, 1988. urtetik [[ETB 1]]en esku huskako pilota emankizunen arduraduna da. Esku huskako pilota partiden emankizunetan esatari (gehienetan, [[Joxean Tolosa]] pilotari ohia lagun) eta hainbat umore nahiz elkarrizketa saioren aurkezle, betiere euskaraz. [[Euskal Herria|Euskal Herri]] osoan ulertuko den [[euskara batua]] erabiltzearen aldezle sutsua, betiere tokian tokiko aberastasunak jasota, [[euskalki]]ak maite baititu: [[gipuzkera]] da ondoen dakiena, baina lanaren eta lagunen bitartez [[bizkaiera]]z eta [[behe-nafarrera]]z egiten ere ikasia du. Kiroletan eta zuzeneko emanaldietan euskara jasoa eta batua lantzen ahalegin berezia egin duen kazetaria da, terminologia profesionala eta zuzentasuna uztartzeko ardura hartuz.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{bizialdia|1966ko||Euzkitze, Xabier}}
[[Kategoria:Euskal kazetariak]]
[[Kategoria:ETB 1eko aurkezleak]]
[[Kategoria:Azpeitiko bertsolariak]]
[[Kategoria:Zarauztarrak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko kirol kazetariak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako kazetariak]]
[[Kategoria:Bertsolariak diskogintzan]]
p6fso4xa8yhdf1e66rbmbs4np8dy9gp
MGMT
0
68492
10021990
8703246
2025-01-03T18:16:53Z
Niegodzisie
98444
/* Bildumak */
10021990
wikitext
text/x-wiki
{{Musika talde infotaula
| izena = MGMT
| irudia = MGMT a.jpg
| irudi testua = MGMT La Route du Rock 2008 jaialdian
| irudi zabalera = 200px
| ezizenak =
| jatorria = [[Brooklyn]], [[New Yotk]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] {{banderaikur|AEB}}
| instrumentuak =
| musika mota = [[Indie rock]] <br /> [[pop]] <br /> [[Musika elektronika|elektronika]] <br /> [[Musika psikodeliko|psikodelikoa]]
| urteak = [[2002]] - gaur egun
| diskoetxeak = Columbia, Sony, Red Ink, Cantora
| webgunea = http://www.whoismgmt.com/
| taldekideak = [[Ben Goldwasser]]<br />[[Andrew VanWyngarden]]<br />James Richardson<br />Matt Asti<br />Will Berman
| lehenagoko taldekideak =
}}
'''MGMT''' (lehen ''The Management'') [[2002]]an [[Brooklyn]]en ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]) sortutako musika taldea da.
Goldwasserrek eta VanWyngardenek [[2002]]ko [[abendu]]an sortu zuten taldea [[Wesleyango Unibertsitatea]]n, beren lehendabiziko ikasturtean. Biak [[2005]]ean graduatu ziren eta biran jotzeari ekin zioten.
== Taldekideak ==
* [[Ben Goldwasser]]
* [[Andrew VanWyngarden]]
== Diskografia ==
=== Bildumak ===
* ''[[Oracular Spectacular]]'' (2007)
* ''Congratulations'' (2010)
* ''MGMT'' (2013)
* ''Little Dark Age'' (2018)
* ''11•11•11'' (2022)
* ''Loss of Life'' (2024)
=== EPak ===
* ''[[Time to Pretend EP]]'' (2005)
=== Singleak ===
* ''[[Time to Pretend]]'' (2008)
== Kanpo estekak ==
* {{en}} [http://www.whoismgmt.com/ MGMTren webgune ofiziala]
* {{en}} [http://www.myspace.com/mgmt MGMTren MySpacea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako musika taldeak]]
[[Kategoria:Indie rock musika taldeak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako rock musika taldeak]]
[[Kategoria:2000ko hamarkadako musika taldeak]]
5qo6z0hpfs44u0c7ois3ktiux4wzv2h
Erromanikoa Euskal Herrian
0
68503
10022110
9863519
2025-01-03T21:25:52Z
Suna no onna
63274
/* Leireko monasterioa */
10022110
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Leyre,_Monasterio_San_Salvador-PM_32351.jpg|thumb|[[Leire]]ko monasterioaren kripta.]]
'''[[Arkitektura erromaniko|Erromanikoa]] [[Euskal Herria]]n''' gaur egun presente dago batik bat [[Nafarroa Garaia]]n eta [[Araba]]n.
[[Europa]]ko beste toki batzuetan bezala, [[arte]] mota hau [[Donejakue bidea]]ri lotuta dago.
== Arte erromanikoa, hizkuntza europar bat ==
=== Erromanikoa: kultur gertakaria ===
Erromanikoa arte estilo bat baino zerbait gehiago da. Kultur gertakari bat da. Mendebaldeko kristautasunean X. eta XI. mendeetan zehar osatuz joan zen pentsatzeko, sentitzeko, adierazteko eta bizitzeko modu jakin bat da. Izaera oso ezberdineko eragileen elkartzea izan zen eraketa honen egilea<ref group="oh">Artikulu honen oinarria Entziklopedia Enblematikoa da. Obra osoa eskuragarri dago, cc-by-sa lizentziarekin, {{wikiteka-lotura|Euskal Artearen historia|Wikitekan}}</ref>.
Politika alorrean, berriz, ziurtasun egoera: estatu kristauak lehenago arriskuz estutzen zituzten kontrako indarren aurrean –Hungaroak, Bikingoak nahiz Musulmanak– lortzen ari ziren nagusitasun gero eta handiagoak sorturikoa. Nafar euskaldunen lurraldeari bagagozkio, sortu berri zen Aristatarren monarkia Ebro ibarreko Banu‑Kasiren gorteko interesetatik urrundu zenean eta musulmanen aurkako frontearen behin betiko atzeratzea lortu zenean hasi zen aldi hori eta ehunka familien monasterio txikiek bereganatu zituzten sarrazenoek utzitako lurrak.
Bizimodua gizarteko eta ekonomiako kimu berrien garapenari esker ere aldatu zen eta, hazkunde demografiko ikaragarri batekin batera, hiriko merkataritza eta gizarte baten sorrera erraztu zuen. Iruñeko erreinuari dagokionez, Lacarrak XI. mendean diruaren garapenak izan zuen garrantzia azpimarratzen du, musulmanei zergetan eskatu zitzaien urrearen bitartez eta, Iruñeko errege‑erreginak Donejakueko erromesbidetik pasatzen ziren kanpotarrentzat sorturiko ostatuen bidez sortzen zen gaur egun “dibisen mugimendua” izena emango geniokeen horretan oinarrituz, eta Iruñea, Lizarra eta Garesko “Frankoen” burgu berrien ezarpenekin lortuak.<ref>J. M LACARRA, Historia Política del reino de Navarra, I. libk. 337. or. eta beste.</ref>
Giza alderdia ere erabakigarria izan zen: pertsona erlijioso ospetsuen agerpenak funtzio handia izan zuten gizalegeari dagokionez. Nahikoa da kultur alorrean ezohiko eragina izan zuten artzain batzuen izenak aipatzea, Clunyko abade ospetsuetatik hasita: beraien abadia ikaragarriaren eraikitzaile Mayolo (906‑984), Odilon (962‑1049), eta ondoren Hugo Handia (1034‑1109); bere garairako jakituria entziklopedikoa zuen Gerberto balioanitza (938‑1003), Silbestre II.a izenarekin gotzain duintasunera igoa izan zena; Adson bere laguna, Saint‑Benigne de Montier‑en‑Der abadiako lehenengo berritzaileetako bat; Oton III.aren hezitzailea izan zen Hildesheimeko Bernward (960‑1022); Gauzlin (980‑1030), Hugo Capeto Frantziako erregearen sasiko semea eta Fleury‑sur‑Loireko abadea; Caengo Saint‑Etienneko abade eta Ingalaterrako gotzain Lanfranco (990‑1030); Dijongo St. Benigneko abade Volpianoko Gillermo (962‑1033); Chartresko gotzain, zientzialari, poeta eta musikari, Europa guztiko ikasleak biltzen zireneko eskola humanistiko ezagunaren sortzaile izan zen Fulberto (960‑1028); bere monasterioari Naiarako Gartzia erregeak Garinoaingo eliza –Elotik hurrean dagoena–) eta Erroko Antso kondeak Erronkariko Burguko eliza eta ospitalea eman zion Conqueseko Sainte‑Foyeko Odalrico abadea; konde eta erregeen kontseilaria, ''avant la lettre'' esaten zioten europar bat, Fleuryko Gauzlin eta Clunyko Odilon abadeekin eskutitzezko harremanak izan zituen Ripolleko Oliva abadea; Toledoko artzapezpiku Clunyko Bernardo (1086‑1124); eta Baskoniara etorriz, Saint‑Sever‑sur‑l'Adoureko abade Montanerko Gregorio; Rodako (Rodez) edo Andouqueko Pedro (1083‑1115), Iruñeko gotzain bizia, eta abar luzea.
=== Erromanikoa: artea ===
Noiz eta nola jaio ote zen arte erromanikoa? Azal dezagun, lehenik eta behin, XVIII. mendean erabiltzen hasi eta latinetik eratorritako Erromaniako hizkuntzak oroitzen dituen erromanikoaren izendapena desegokia dela; izan ere XI. mende hasieratik “iparraldeko erromanikoa” azaltzen da, eragin mediterraneoarekin zerikusi handirik ez duena, eta arte erromanikoan arrago bat berean elementu kultural arras ezberdinak urtu ziren, hainbat mundutakoak: latindarrak, germaniarrak, zeltak, bizantziarrak eta arabiarrak nahiz ekialdekoak.
Erromanikoaren sorreran gai eztabaidatua izan da bidearen eragina. Denboraldi batez erromesaldiei oinarrizko garrantzia eman izan zaie arte erromanikoaren jaiotzan. Aro modernoan iritzi hori kritikatua izan da. ''Ez da Bideko arterik'', idatzi zuen Bango Torvisok nolabaiteko anbiguotasunez.
Ziur asko, eta Donejakueko katedrala salbuespentzat hartuz, erromanikoaren foku nagusien sorreran Bidea ezinbesteko eragilea ez zela izan froga daiteke; hau da, monumentu erromaniko nagusiak erromesaldiak bultzatu nahia ez bezalako arrazoiengatik eraiki zirela.
Baina, ukaezina da erromesen joan-etorriek arte erromanikoari hats estilistiko nahikoa bateratzailea ematen ziela eta Europako herrialde ezberdinetan bere zabalkundea erraztu zuela.
Eraikuntza erromaniko handi asko Europako iparraldetik jaitsiz Donejakue aldera Frantzia eta Espainiatik pasatzen diren lau ibilbide nagusi ezagunetan kokaturik dauden monasterio eta elizak dira. Donejakuerako ibilbideak Ostabat eta Garesen elkartzeak nahikoa frogatzen du Baskoniako arte erromanikoaren garapenean Bidea erabakigarria izan zela dioen tesia.
Baina, non jaio zen erromanikoa? Baina Donejakue izan al zen estilo honen ama, edo Burgundian edo Languedozen jaio ote zen gerora Pirinioen hegoaldera eramateko?
Iparramerikatako ikertzaile handi Arthur Kingsley Poterrek baieztatu egin zuen Donejakuerekiko lehentasuna. Bere teoriaren aurka, besteak beste, Emile Mâle, Paul Deschamps eta frantses aditu batzuk altxa ziren, eta hauek estilo berriaren bultzatzaile nagusia Clunyko Ordena izan zenaren iritziari eutsi zioten. Historialariak sutu egin zituen eztabaida horrek 1920‑1930ko hamarkadan. Hasieran sutsuki babesten zuen frantziarren tesia George Gaillardek; besteen jarrerak arindu eta ''korronte paraleloei'' buruz hitz egitera iritsi zen.<ref>“Nous n´avons aucun raison de supposer que le courant ait éte unilatéral; au contraire, il est vraiment vraisenblable qu’ il y a eu influence réciproque et action dans les deux sens” (G. GAILLARD, les débuts de la sculpture romane espagnole. Leon, Jaca,Compostelle. Paris, 1938, 227. or.).</ref>
Gaur egun ez da jada eztabaidarik sortzen arazo horri buruz eta artisau, eraikuntza irakasle eta monjeen bi norabideetako joan-etorriak zentzu bietan eraginak sortuko zituela onartzen da.
=== Erromanikoa: elkartasun espirituala ===
Donejakuerako ibilbideen bitartez egin zitezkeen eraikin-formulei eta modu estilistikoen transmisioari garrantzia eman beharrean, agian Europako hainbat herrialdetako jendea topatzen zeneko bide eta bidegurutze hauetan sortzen ziren elkarte espiritualak azpimarratu beharko genituzke. “Jainkoaren ibiltari” haiek hainbat herrialde eta gizarte maila ezberdinetakoak ziren; eta jende heterogeneoen aldibereko mugimendu hark “Europa erromaniko” izenez ezagutzen zen kultur batasun handia bultzatu zuen.
Baina, Europari nolabaiteko batasun bat eman zion espiritu erromanikoarena ez da ulertu behar era bereko egituren moduan, izan ere garaiko monumentuak gertutik behatzen direnean harrigarria da egituren eta eraikuntzako irtenbideen ugaritasuna. Zentzu materialean baino gehiago, balio sinbolikoan begiratu behar den XI. eta XII. mendeetako gizaki ia nomada hezurmamitu zuen mugimendu haren zentzu sakonean sartzea da historialariari gehien axola zaiona: lurretik askatu eta betikotasunaren bilaketarako prestutasun seinale da Bidea. Bidearen mistikak –Gurutzadetako mistikak bezala– horrela batzen mistika eskatologikoarekin.
Lehendabizi, mende haietako sinestunak erlikia sagaratuak ikusteko, ukitzeko eta muin emateko sentitzen zuen egarri bizi hura zuela eta, ibiltari izatea fedearen kanpoko zeinu bat ote zen ulertu behar da, Raymond Ourselek idatzi zuen bezala egarri hura “debozio erromanikoaren zutabe eta hazgarrietako bat izan zen”.<ref>R. ORSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 100. or.</ref> Bekatuaren kontzientzia, zigorraren beldurra, epaimahai baten epaia betetzeko beharra, bizitzako une zail batean emaniko zin-hitzarekiko leialtasuna edo bidearen aszetika gogorraren bidez martiri eta santuen antzeko izan nahia oso bizirik zeuden mende hartan, ez zen falta egarri hura sentitzeko arrazoirik.
Monjeek beraien egonkortasun botoa unibertsoaz haraindiko erromesaldi espiritual batekin elkartzen zuten monasterioetako peregrinatio in stabilitate‑ren aurrean, bere fedean sendo zegoen herri bat astintzen eta mugitzen zen –stabilitas in peregrinatione– santuen, erlikien eta mirarien etengabeko bilaketan.
Hain zuzen ere, 1200. urtearen ingurumarian, XIII. mendearen hasera honetan ikus daitekeen guztiaren pertzepzio sinbolikoa unibertsoaren arrazoi mailako ikuskera batez ordezkatzea izango zen erromesaldien zaletasun haren gainbeheraren eragilea. Debozio hori elizetako eta katedraletako benetako kristau-liturgian oinarrituriko gurtza arrazional baten menpe egonkortzen denean amaituko da garai erromanikoa.
Gerora ere, monjeak izango dira –baina ez lehengo kontenplariak, berriak baizik, “Mendikanteak”– “abian jarriko direnak”.
== Euskal artea erromes bihurtua ==
=== Erromesbideak eta gurutzadak ===
Agiri ofiziala IX. mendean Santiagoren hilobiaz eta bere gainean eraiki beharrezko elizaz hitz egiten hastearekin batera, Kristautasuna erromes bihurtu zen, abiatu egin zen eta gaur egun, kristautasunaren Hirugarren Milurteko honetan, Apostoluaren hilobi alderako jaiera ibiltarian hamaika mende igaro direla esan dezakegu.
Hasierako mendeetatik jada ez ziren gutxi, Eteria moja galiziarrak bezala, Salbatzailearen Hilobi Santua Jerusalemen bisitatzeko ametsa betetzen zuten lagunak. Eta X. eta XI. mendeetan Jesusen lur honetako aberriaren gainean musulmanen indarrek Palestina alderako bidaia guztiz arriskutsua bihurtu zutenean, Erromako Gotzainek deituriko borroka santuarenganako berotasuna hedatu egin zen kristautasunean.
Gurutzadak gerra ekimenak izan ziren, kristautasun osoak bereak bezala hartu eta Palestina aldeko santutegien profanazio eta txikiziotik salbatzeko eta halako lekuetara sinestedunak joaten jarraitu zezaten lortzeko beharrezkotzat hartu zituzten gerrak.
Erromes ala gurutzatu izatea bekatuetatik askatu eta salbamena ziurtatzeko bi moduak ziren. Kokatuak gauden garai honetan hiru izen mitiko izan ziren Jerusalem, Erroma eta Donejakue; eta XII. mendean sorturiko Gesta Kantek horren berri ematen dute.
Baina, erromesaldi eta gurutzaden erlijiozko ikuspegi honek ez dizkigu beste ikuspegiak ahaztarazi behar, nazioarteko merkataritzari indar berria ematearekin batera, arte eta kultura egitura berriak lotzeko bitartekoak izan baitziren, Donejakue aldeko bideak.
Antso Nagusiak<ref>J. E. URANGA eta F. IÑIGUEZ ALNECH, Arte Medieval Navarro (N. E. A. A.) Iruñea 1973, II. libk. 9. or.</ref> buruturiko lan itzela laburtu nahi izan denean, artearen historiarekin zuzen-zuzeneko zerikusia duten hiru gertakari aipatu izan dira: Donejakuerako erromesbideak, Almanzor eta Abd‑al Malik‑ek txikituriko elizen berreraikuntza eta mugetako gotorleku-marrak.
Nafar errege handia izan zen Donejakue bideko aldaketaren sustatzailea, euskal probintzietan sartzeko bide deserosoak utzi eta Pirinioetan bi igarobideak, Orreagakoa eta Somportekoa hartuz, Nafarroatik eta Errioxatik Gaztela aldera sartzeko “frantses Bidea” sortu eta sustatu zuena. Santiagorako bide berriak XI. eta XII. mendeetan barna garrantzi oso eraginkorra izan zuen Europa erdialdeko herrien lotura sozioekonomikoak eta kulturalak eragiteko; izan ere, gertakari honek era guztietako fundazioak, hasi zubi eta ospitaleetatik eta auzo edo ”burguak” eta baita, Galtzadaren zerbitzu hoberako jaioak ziren hiri osoak ere, egokitu behar izan baitzituen.
==== Lau bideak ====
Egia bada ere erromesen hedapenik handiena XIII. mendean eman zela, egia da halaber arte erromaniko ikusgarrienak egungo Donejakue aldera doazen Europa aldeko lau ibilbide famatuetan aurki ditzakegula. Hori dela eta kapitulu honetan aipatzea merezi dute:
# Frantzia iparretik, Paristik eta Orleansetik, zetorrena, Tours, Poitiers eta Angulemetik pasatzen zen, eta “turonense”a esaten zitzaion;
# Alemania iparraldetik Burgundian sartuz, lehendabizi Vezalay‑ko abade-etxe eta santutegitik eta ondoren Limoges eta Perigeux‑etik pasatzen zena: limusina bidea;
# Alemania hegoaldetik Lyonera zetorrena, Le Puy‑en‑Velay santutegitik eta Conques eta Moissac abade-etxetatik igarotzen zena.
Hiru bide hauek “ad Hostavallem”en (Erromesaren gida), 1140 aldera hiri pilaketa bezala aipatzen den egungo Ostabat euskal herrixka ondoan elkartzen ziren, Nafarroan, Ibañetako Zize mendatetik sartzeko.
# Laugarren bideak Italia eta Frantziako hegoaldeko erromesak biltzen zituen eta Arles, Tolosa eta Oloroetik pasatuz, Somport mendatetik zeharkatzen zituen Pirinioak. Handik Jaka eta Monreal zeharkatuz Garesera iristen zen, aipaturiko beste hiru bideekin bat eginez.
Beste bide batzuk. Euskal Herriari dagokionez, ez dugu ahaztu behar Bordeletik eta Baionatik zetozen bazirela bi bide, euskal itsasaldetik sartzen zirenak, eta besteak baino gutxiago ibiliko ziren bideak nonbait.<ref>J. L. ORELLA eta E. KORTADI, “Santiago bidea Gipuzkoan. Zuberoatik Zalduondora”. Eusko Ikaskuntzan. Arte plastikoak eta monumentuzkoak, 3, 1985; Elisa GARCIA REYES, “El camino de San Adrián (Gipuzkoa -Araba) en la ruta jacobea. Análisis documental y arqueológico”. E.A.A. 15ean, 1987; M PORTILLA, Una ruta europea. Por Alava a Compostela. Del paso de San Adrián al Ebro. (Gasteiz, 1991)</ref>
* Bata, Baionatik Gasteizera jaisten zen eta Burgos aldeko lurretara Mirandatik sartzen zena;
* Bestea, Kantauriko itsasertza jarraikiz Zumaia eta Astigarribiatik Kantabrian sartzen zena.
Bi bide horiek XI. mendera arte izango ziren ibiliak, Errioxako ibilbidea musulman zelatarien hatzaparretatik oraindik aske ez zen garaietan.
===== Ibañeta‑Orreaga igarobidea =====
Baina, Ibañeta eta Orreaga ziren Nafarroa eta Frantzia arteko ibilbide arruntak. Antzina, Burdigalatik Asturikara zihoan galtzada erromatarra “summus Pyrimeus” horretatik egin zen.
Lacarraren ustez, Orreagako inguruetan egona izango zen San Zakariasen monasterioa, 848. urtean San Eulogiok bisitatu zuena –“situm ad radices montium Pyrinaeorum”, dio Kordobako santu martiriak–, zeinak bertatik monasterioko liburutegitik altxor aberats bat eraman zuen. Orreagatik gertuan izan ziren Leire eta Sante‑Foy de Conques‑en menpe egonak izan ziren monasterio eta ospitale fundazioak.
Calixtino Kodizeko Erromesaren Gidak delako Crux Caroli batez hitz egiten du; elezaharrak dioenez, mendiaren gailurrean Carlomagnok kokaturikoa zen, eta gailur horren gainetik egin ohi zioten erromesek Santiago apostoluari beren lehen otoitza.
Antso erregeak, Peñalengoak, 1071. urtean monasterio bat eman egin zuen –Sanctus Salvator de Ibañeta– edo Rolandi Kapera. Monje edo kanoniko elkarte txiki bat izango zen, agustindarrak ziur asko, kaperaz arduratu zena. Lehenbiziko eraikin hura behin eta berriz suntsitua eta beste hainbestetan berreraikia izan zen.
Artean ere, XVII. mendean, erromesak Ibañetan igaro ohi zuten gaua, biharamunean Orreagara jaisteko. Egun, eguraldiak eta bestek gogorarazten dizkigute zenbait alditan hondaturiko monumentu xume bat, Pirinioetako ospitaletan fundazio zaharrenetarikoa, eta han gertuan nonbait hil zen Chanson de Roland‑en egile-heroia.
Ibañetaren magalean, mendiaren hegalean bertan, Orreagako Andre Mariaren Errege Kolegio‑eliza dago.
Mendiko lehen ostatu bat sortzetik hasi ziren 1127. urtean.<ref>“In vertice montis qui dicitur Roncesvals, iuxta capellam Caroli Magni..in quo ut incolae testantur, multa millia quamplures vivi devorati sunt ab impetu luporum ..” B.A.H., IV. libk., 1884, 180. or. J. M LACARRAk aipatua, “Roncesvalles”. Estudios de Historia navarra-n. (Iruñea, 1971) 114. or.</ref> Gerora mendiaren hegalera ekarri zen, gaur egun Kolegio‑eliza dagoen lekura. Urteekin Iruñeko Kabildoaren ondasunez eta bestelako emaitzez jantzi egin zen, ospitalea eta aterpetxea bihurtzeko, aldi berean. Erromako Gotzainaren babes eta eskumen zuzenean erromesen aldeko osasun, ospitale eta ongizatezko lanak burutzen zituelako sona handia hartu zuen, ondorengo mendeetan. Pixkanaka aipaturiko zeregin hau Erroldan heroiaren elezaharrarekin lotu zen, eta azkenean “Erromesen Gidan” Hospitale Rotolandi esaten zaio.
Ostatuaren ondoan Sancti Spiritus kapera eraiki zen, Orreagako eraikinik zaharrenetarikoa, XII. mendekoa; karratua da eta egitura bera duen kobazulo baten gainean eraikia, ospitalean hiltzen ziren erromesen hezurtegi modura erabiltzen zena.
Kolegio‑elizaren hegoaldean –1215. aldera, nonbait–, Santiagoren Kapera eraiki zen eta, egun utzia badago ere, Orreagako eraikinik zainduena da. Txikia eta xumea da, ojibazko bi tarte dituena, saihetsetan kapitel loreztatuak dituen hiru zutabe parerekin du atea eta krismoi bat tinpanoan.
Orreagako eraikinik galantena Santa Maria Elizarena da; nafar gotikoaz hitz egitean aipatu beharko dugu.
====== Orreagatik Garesera ======
Orreagatik erromesak Auritz, Aurizberri eta Bizkarretatik igaroz Zubiri zubia zeharkatu, eta Larrasoañara iristen ziren, XI. mendean Santa Mariari eta San Agustini eskainitako monasterioa eta ospitale bat sortuak ziren lekutik. Eraikin luze bati eusten zioten horma‑bular zati batzuk geratu dira zutik, eta aurrealdeko horma batean Orreagako gurutzea ikus daiteke.
Hurrengo ibilaldia Iruñean bukatzen zen, eta erromesek han, harrera atsegina eta ostatu erosoaz gain, guretzat ikusezina den edertasun bat goretsi zezaketen: katedral erromanikoa.
Nafar hiriburuaren barruko ohiko ibilbideak Katedralaren mendebalde aldera jotzen zuen, Curia eta Mercaderes kaleetan zehar, San Zernin auzora arte. Han bazen ospitale bat –XIV. mendean, bederen– Burgoko frankoek gobernatzen zutena. Erromesentzat jaiera bereziko eliza zuen honek, San Saturninori eskainia; zeren eta leku honetan San Saturninok lehenengo kristauak bataiatu zituela uste izaten baitzen. Hemen ere izan zen lehen eliza erromaniko bat, gerora, XIII. mendearen azken aldera egungo eraikin batek ordezkaturikoa.
Nafar hiriburua utzi ondoren, erromesen batzuk agian, Gazolazko eliza bisitatzeko kilometro pare bat desbideratuko ziren, eta haren atariko kapitelen ederra gozatu ahal izaten zuten. Gehienak ordea, Erreniega mendikate aldera abiatuko ziren errenkan. Egungo errepidetik ezkerretara saihestuz Zizur Txikin kokaturiko ospitale batera iristen zen. Gaur egun, ez dago Jerusalengo San Joan Ordenari 1135. urtean emaniko eliza bat besterik, han emaitza ugariak jasoaz jarraitu zuen honek, XII. mendean Ordenako gunerik garrantzizkoena bilakaturik. Protogotiko estiloko eliza honek lau tarte eta zirkuluerdi-formako absidea du; 1835. urtean, desamortizazioaren ondoren, bazterreratze tristea izan zuen, duela gutxi (1989) zaharberritua izan den arte.
Zizur Txikitik ospitale txiki bat zegoen Astrain aldera jarraitzen du bideak eta mendikatearen gorenean, mendi berari izena eman zion Barkamenarena deritzon ermita. Jaitsieran, erromesek San Joan Ordenako etxe bat topatzen zuten, Garesko Gurutzearen zaintzaren menpe zegoena, Legardatik jarraitu eta beharbada Obanosera hurbilduko ziren beren ibilbidea Garesen bukatzeko; han aurkitzen baitzituzten beren debozioak behar zuen berotasuna eta arte aberastasun apartak, geroxeago azalduko dugun bezala.
Garesen bide guztien elkargunea. Kale Nagusitik herriari izena ematen dion zubi ospetsura iristen ziren. Gaur egun oinezkoek eta animaliek besterik erabiltzen ez duten zubi hau, sei arkuz osaturikoa da, XI. mende hasierakoa eta beraz, Santiago bidean zutik daudenetatik zubi erromanikorik garrantzizkoena da eta hemen elkartzen ziren Donejakuera zihoazen bide guztiak.
===== Somporteko bidea =====
====== Somportetik Garesera ======
Frantziako hegoaldetik edo Erromatik zetozen erromesak Somportetik sartzen ziren eta Santa Kristina ospitalean hartzen zuten ostatu.
Canfrac‑tik barrena Jakaraino jaisten ziren, eta han Antso Ramirezek XI. mendean eraikitako katedral erromanikoa bisitatzen zuten. Santutegi bikain honen oroimena bide luzean lagun izango zuten halako bikaintasuneko beste eraikinik ez baitzuten topatuko Donejakuera bitartean.
Erromes batzuk San Joan de la Peñako monasterioa ikusteko desbideratzen ziren, aurrerago Tiermas herria aldenik alde igaroz sartzen zirelarik Nafarroan, ordurako ospetsua zen Leireko monasteriora igota; izan ere, IX. mendean, San Elogio martiriak bisitatu zuenetik harturiko izen ona Europa osoan barreiatzen hasia baitzen.
Leiretik auzoan zegoen Zangozara pasatzen ziren, herri hau lehendabizi Rocaforte muinoan eraikia izan bazen ere, Aragoi ibaiaren ertzeko egungo kokalekura Sancho Ramirezek (1076‑1094) eraman zuen, erromesaldiak sustatu nahiez eta bere menpeko lurretan frankoak finkatzeko erraztasunak bilatuz. Santiago eta Santa Maria la Real elizak –eraikuntzaz eta irudizko apainketaz XII. mendean zehar osatzen zihoazkienak– bisitatu ondoren, Aragoi ibaia han bertatik igarotzen zelako, Vadoluengo zeritzan San Adrian ermita eta ospitalea bisitatzen zituzten erromesek.
Monreal aldera jotzen zuen bideak; herri hau da, gainera, Erromesen Gidaren arabera, Aragoiko Biderako azken txangoa. Aragoiko galtzada horretako erromesak Garesera iritsi aurretik Eunateko eliza liluragarri honetatik pasatzeko zoriona ere bazuten.
====== Garestik Lizarrara ======
Garestik erromesak Mañeru eta Ziraukitik jarraitzen zuten, bertan San Romanen eliza ederra bisitatu, eta atariko eskulturak kontenplatzen gelditu ondoren. Gero, gaur egun oraindik zutik dirauen zubi batetik erreka zeharkatu, eta Vilatortako San Migelera iristen ziren, han bertan izandako eliza eta ospitaletik arte latz batez landutako harlandu batzuk baino ez dira gorde; horiei buruz hitz egin dugu aurreko kapituluan. Ez oso urrun, beren ibilbideko txango baten azkena bistaratzen zitzaien: Lizarra. Calistino Kodizearen Gidak herri hau Bideko txango nagusi moduan goraipatzen du: “Erromesak han aurkitzen du ogi ona, ardo bikaina eta haragi nahiz arrain ugari eta era guztietako zoriona”. Herria oinetan begiztatzen zuen muinoan, Sancho Ramirez (1063‑1094) “aragoitarrak”, Borrokalariaren aitak, gaztelu bat eraikia zuen –1572. urtean eraitsirikoa– eta XII. aren azken aldera Nafarroako Erregeen Jauregia altxatu zen. Anaidiek zaintzen zituzten ospitalez betetzen joan zen hiria. Ez zen falta ez, urte horietan eraikitzen hasi ziren santutegi eta erlijiozko monumenturik: Lizarrako San Pedro, Ruako San Migel, San Pedro, San Joanen parrokiak eta Hilobi Santuarena.
====== Lizarratik Logroñora ======
Logroñoko bideak, aldaketa gutxi batzuk gorabehera, XIX. mendeko egungo errepide beretik jarraitzen zuen. Rocamadorretik frantzes erromesek, Quercy‑tik zetozenak alegia, bada, lortu zuten beren zeruko zaindaria han ere gurtua izateko modua, berehala eraiki baitzen Iratxeko monasterioa, X. mendeko monasterio beneditarra, Zisterko monjeek monasterioa okupatu zutenean altxa zen hiru habeartetako eliza erromaniko bikaina.
Iratxetik bideak, Montejurra eta Monjardinen artetik jarraitzen zuen, delakoen gaztelua Turpinen Kronikan aipatua azaltzen delarik. Gaur egun ez dira aurriak besterik geratzen. Mendiaren oinetan, berriz, atari eder bat erakusten duen parrokia-eliza erromaniko duen Villamayor de Monjardin aurkitzen da; haren kapiteletan gurutzadetako heroien borroka-eszenak ikus daitezke.
Urantziatik, XIII. mendetik aurrera garatuko zen hirigunetik, eta ospitale bat zegoen Santzoletik igaroz iristen ziren erromesak Torresera, Donejakuerako bidean eliza‑faro izenekora; hau hilobi-eliza izan zen, Eunatekoa bezala. Gurutzaturiko nerbioak zituen kalifa-ganga bereziek erromesei gogora ekarriko zizkieten, Pirinioak zeharkatu aurretik, Oloroen eta Done Bladin lehen ikusiak zituztenak.
Torrestik, Poyoko Andre Mariaren ermitaren ondotik pasa ondoren, erromesak Vienara iristen ziren. Antso Indartsuak eraiki zuen hau, Gaztelaren noizbehinkako erasoetatik Nafarroa babesteko. Berehalakoan hazi eta garatu zen. Gaur egun desagertuak diren eliza batzuk ere eraiki ziren. Bazen han erromesek aurki zezaketen aterpetxe bat baino gehiago; hantxe indarberriturik bide lauetatik barrena, baratza oparo eta zelai berdeetatik pasatuz, Logroñora iristen ziren.
Ebro gainetik zubia zeharkatzean, beste erreinu batean sartzen zireneko ezaugarria zen ibiltarientzat Errioxan sartzea, txanpon aldaketak egin behar baitzituzten –oraingoan ez ordea kornadu nafarrez, Gaztelako marabediez baizik. Orain zeharkatzen hastera zihoazen lur haiek eta bide haiek Gaztelakoak ziren 1076.az geroztik.
===== Baionatik Mirandarako bidea =====
Gaztelakoak ziren, halaber, Baionatik zetozen erromesak hautatzen zituzten Gipuzkoa aldeko lur eta bideak, erlijio ikuspegi nahiz ikuspegi estetikotik interes gutxi eskaintzen zuen bidea izateaz gain, Beasaindik hasita bihurriak eta neketsuak ziren, Aizkorri mendikatea aldenik alde igaro behar baitzen elezaharretako San Adriango zubitik. San Adrianetik Araiara jaisten ziren eta Aistrako baselizak –San Joan eta Santa Basilia– eta Amianoko San Joan, denak ere Zalduendon –Erdi Aroko “Saldodon”– direnak bisitatu ondoren, harrapatzen zuten, bada, Arabar lautada: Agurain eta Gasteiz.
Asko harritzen zituen halako paisaiak, han erabatekoa baitzen aldaketa. Gasteiztik –1200ez geroztik, hau ere Gaztelari lotua– bidea laua zenez ez zen inolako eragozpenik aurrera egiteko, gotzainaren egoitza zuen eliza zoragarria duen Armentiatik antzinako Iruña (Veleia) inguratu, eta Arganzon eta Lakorzana herriak aldenik alde zeharkatuz, Mirandara iritsi arte.
Araba aldeko ia herri hauek guztiek –nahiz eta oso desitxuratuak dituzten izenekin erromesaldietako kroniketan askotan aipatzen diren herri hauek– gaur egunera arte oso gutxi gorde dute ''Jainkoaren bidazti'' haiek kontenplatu zutenetik eta zenbait lekutan gorde direnak ez dira arte balio handienekoak. Santiago Apostoluaren hilobiari muin egin nahi zioten milaka erromes haiek barren-barrendik bilatzen zuten atsedena eta babesleku atsegina eskaintzen zien lekuek garai haietan zuten garrantziaren kontzientzia izatea oso da zaila, gaur egun.
===== Beste ibilbide batzuk =====
Donejakuerako bidearen eskemaren laburpen honetan aipatu ditugun izenak berriro ere ahoan erabili beharko ditugu arte erromaniko eta gotikoaz hitz egitean. Baina ezin ahaztuko ditugu bigarren mailako beste bide batzuk:
* Baionatik Iruñera, Baztandik barrena zihoana;
* Iruñetik Gasteizera, Arakildik eta Aralartik zihoana,
* Ebroren ibarretara, Tafalla, Erriberri, Balterra eta Tuterara iritsiz jaisten zena.
Ez da zalantzan jartzekoa antzinako Baskonian arte garapenerako erromesbide hauek izan zuten garrantzi itzela, ezta Antso Nagusiak Europa aldera irekitzeko egin zituen ahaleginak ere. Arrazoiez zioen Iñiguez Almechek, Antso Nagusiaren Frantzia aldeko ibilerek eta klunitarren aldeko proiektuek baieztapen egokia dutela eragin zituen artelanetan;<ref>A.M N., II, 48. or.</ref> hala ere, irekitze horrek ez zuen eragotzi Nafarroak ohikoa zuen berezko izaera eta arte tradizioaren zati handi bat gordetzea.
Ibili beharrekoak dira erromes-galtzada zabal eta bide estu horiek, baldin eta Nafarroako eta Arabako arte aberastasun galant horren ezaguera osoa hartu nahi bada. Ez dugu ahantzi behar, esaten den bezala, ''bide guztiek Erromara daramatela'' egia baldin bada, beste hau ere hala izango dela: gure Euskal Herrian, “bide guztiek Donejakuera garamatzatela”.
== Lehen euskal erromanikoa ==
=== Azalpena ===
“Lehen arte erromaniko” kontzeptu hau Puig i Cdafach‑ena da, eta Penintsula mailan, berak eman nahi dion zentzu zehatzean, Kataluniako eliza batzuetan baizik ez zen hasi, eta gerora arkitektura erromanikoa izango den berrikuntzari dagokio. Bestalde, gogoan izan behar da beti, lonbardiarraren ondoan oso bestelakoa den “otoniarra” dei diezaiokegun beste “Iparraldeko lehen arte erromanikoaz” hitz egin daitekeela.<ref>L. GRODECKI, Au seuil de l´art roman. L´Architecture ottonienne. 1958.</ref>
Puig i Cadafalchek lehendabizi bere ideiak katalanez argitaratu zituen, L´Arquitectura románica a Catalunya izenburua zuen lana lau liburukitan, 1911tik 1918ra bitartean. Gerorago azalduak dira gai berberari gaztelaniaz eskainitako El Primer Arte Románico eta Geografía del Primer Arte Románico izenburua duten beste bi lan hauek (1929‑1932). Eraikitzaile katalanek hainbat herri eta eskualdetatik jasoko zituzten eragin ugariak aztertu eta aipatzen ditu egile honek, hala nola: Ekialdea, Italia, Languedoc‑a eta Proventza, Cluny, musulmanen Hispania eta abar. Ondoren, Kataluniako lurraldeetan azaldu ziren hainbat kristau-eliza diakronikoki kokatuz eta horien hainbat motatako desberdintasunak deskribatuz jarraitzen du.
=== Ezaugarriak ===
Puig i Cadafalch-entzat “Lehen arte erromanikoa” eraikuntzako ezaugarrietatik ezagutzen da: paramentuan harri zakarra erabiltzen du, kolpekako tresneriaz moztua eta opus spictum eran kokatua sarritan; bere hutsarteak oso estuak dira, barruko espazioak kanoi-erdiko gangez estaltzen da; eta ez du apaingarritako eskulturarik.
Erromaniko zakar eta funtsezko hau hasieran bere burujabetzaz garatzen da baina, luze baino lehen, X. mende erdialdean edo,<ref>L´Arquitectura Romanica a Catalunya, II, 32. or.</ref> Italiako Iparraldeko eragina jaso zuen eta bat egin “estilo lonbardoaz”, bere kanpoaldeko apaingarriak alaitzen dituzten zerrenda eta arkuengatik ezagut daitekeenaz. Kanoi-gangen gainean tronpa gainetan kokatua dagoen oskolpe edo kupula azaldua da, XI. menderako jada, italiar elizen erara, eta, beroietan bezala, saihetsetan leiho askoz zulaturiko dorre garaiak eta arkuen apainduria dutela, esaterako, Ripoll, Cardona, Cuixa, eta abar.
Espainiaren Iparraldeko erromanikoari buruz Raymond Oursel‑ek azpimarratzen du –Kataluniaz pentsatuz, batez ere–, sistema berriak, ordura arte erabiltzen ziren mozarabiarren formulak utzita, beste hizkera bat sortu zuela egituran, esaterako, bere ferra arkuen profil gaindituak; eta horien ordez, hartu zituen “italiar Lakuetan garaitsu hartan bertan nagusi ziren egitura eta apainketa osagai guztiak, egundoko antzarekin, alegia, mailuz mozturiko paramentu txikiak, zerrenda eta arku makurrak, absideko horma‑hilobiak eta sigi‑sagako osagai apaingarriak”.<ref>R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 95. or. Euskal Herrian erromanikoari buruz, XX. mende hasieratik jada, baina 50 urtetik aurrera batez ere, bibliografia oso ugaria da. kus, A.GOMEZ GOMEZ, “Bibliografia de la arquitectura y escultura románicas”. A. P. M 15ean, 1996, 529-561. or. Bibliografia funtsezko bat Dulce OCON ALONSO, “La arquitectura románica vasca: Tipos, modelos y especificidad”. Ibid. 55-58. or. bere oharrekin. Oraindik berrikiago, A. GOMEZ GOMEZ, “Asimilación y transición del arte románico en el País Vasco”. Kobie (Arte Ederrak) 12an, 1996, 241-261. or. </ref> Arkitektura hau, “lonbardiar” izenekoa –geografikoki, etenaldi bitxiak dituen arren–, ia Italia, Dalmazia, Frantzia mediterraneoa, Katalunia, Suitza, Renania, Burgundia eta Herbehere osoan hedatu zen.
Euskal eta Nafar monumentuetatik mozarabiarren eragineko osagaiak baztertu zituena, eragin lonbardiarra izan zen XI. mendearen azken aldean; mozarabiar hauen agerpenak prerromanikotzat hartzera bultzatu izan gaitu, batzuetan behintzat –Aragoiko Serrabloko eliza, adibidez–, eta, irizpide kronologiakoetatik kanpo utzirik, aurreko kapituluan kokatzera bultzatu gaitu. Dena den, kultur ikuspegitik behintzat, gogoan hartu behar dugu kristau-errekonkistak beti eta nonahi ez zuela islameko kultura deuseztatzea eragin, eta XI. mendetik Ebro ibarreko kokaleku juduek, arabiarren kultura eta kristauen kulturaren arteko transmisio ildoak ezarri zituztela.
“Lehen Arte Erromanikoaz” hitz egiten duten idazle guztiak ez zaizkio katalan historialari honek duen irizpide zorrotzari lotzen. Azken batean, hizkera edo deitura horrekin normalean, estilo erromanikoaren lehen aldia izendatu nahi izan du, idazle bakoitza bere erara definitzen saiatzen baita.
=== ''Lehen erromanikoaren'' esanahia ===
Hemen behintzat, lehen arte erromanikoaren izenburuari esanahi kronologikoa emango diogu, batez ere, betiere, ohartarazi nahiez, Europako arte estiloen ibilbide historiko guztian gertatzen den bezala, ez dela sinkroniarik izan hainbat herrialdeetan.
Guretzat lehen arte erromanikoa soil-soilik arkitekturari atxikitzen zaion kontzeptua izango da.
Eraikuntza mota berria da, harrizko gangez espazioak estaltzen hasi, eta hainbat habearte artikulatzeko edo erdiko habeartea bere gurutzadurarekin lotzeko egiturazko konponbideen bila baitabil.
Gehienetan bere paramentuak zakarrak dira, eta normalean ez du eskulturarik. Eta noizbait azaltzen bada, oso soiltasun latz eta esanahirik gabekoa da, apaingarritako erliebe gisa begiratu beharreko ebakidurak dituzten ateburu eta kapitelak alaitzeko besterik ez.
=== Leireko monasterioa ===
{{sakontzeko|Leireko monasterioa}}
[[Fitxategi:Leyre,_Monasterio_San_Salvador-PM_32351.jpg|thumb|Leireko monasterioko kripta, erromanikoaren lehen adierazpenetako bat Euskal Herrian.]]
Antso Nagusiak nabarmenki lagundu zion [[Leireko monasterioa|Leireko monasterioari]], bai alde materialean nahiz alde espiritualean, Nafarroako monasterioei; izan ere, jabetza pribatuzkoak zirelako, asko izan arren, kulturaz eta erlijioz bizimodu ahuldua zeramaten.
Erreforma politiko garbi batean saiatu zen Errege Handia, monasterioetan beneditar arautegia sartuz eta jabetza pribatu eta laikoen eskutik berauek askatuz; hauek helburutzat harturik etorrarazi zituen zenbait fraide [[Clunyko abadia|Clunytik]], Paterno buru zutela eta San Juan de la Peña monasterioan eman zien bizilekua. Litekeena da, 1022an, bere eskutik zaharberritua izatea Iruñeko eliza, laster bota zutena. Antso Nagusiaren ondoren, Nafarroako beste errege-erreginek ere jokaera bera izan zuten eta, behin eta berrizko emarien ondorioz, Leireko monasterioa erreinuko egoitza erlijiosorik garrantzizkoena izatea lortu zuten.
[[Goñi Gaztanbide|Goñi Gaztanbidek]] azaltzen duenez, kultur gune handi bat izan ez bazen ere, gauza materialetan behintzat, aurrerapen maila handia iritsi zuen bere baitan beste monasterio asko bildu zituelako.<ref>J. GOÑI GAZTAMBIDE, Historia de los Obispos de Pamplona. (Iruñea, 1978), I. libk. 236. or.</ref> Eskumenean 72 monasterio eta zazpi herri izatera ere iritsi zen Leire.<ref>Ibidem, 304. or.</ref> “Leireko abade-etxea Nafarroak Frantziarekin izan beharreko harremanak ziurtatzen zizkion monasterio guztiak bilduz joan zen”.<ref>J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 235. or.</ref>
Antzeko gertakariak esan daitezke Iratxeko monasterioari buruz ere. Han santu baten, San Verebundo deritzonaren– itzalak erakarpen handi bat sortzen zuen, egia bada ere XI. mendeko hamarkada horietan Nafarroako monasterio hain handi bati buruzko agiriak guztiz urriak direla. Iratxeko ondarea nabarmenki hazi zen eta honek XII. mendeko eliza erromaniko bikaina eraikitzen lagundu zion. Leireko ondasunak handitzeak monasterioaberreraikitzeko zeregina erraztu zuen.
Leireko San Salbatore eliza, 1057an sagaratu zenak monasterio bizitzako unerik gorena erakusten dute Antso eta Joanen abadetza aldietan, hauek Iruñeko gotzain ere izan ziren. Lanbide honi, [[Antso III.a Gartzeitz|Antso IIIa Gartzitz (Antso Nagusia)]] erregeak lehenik eta, ziurra izan daitekeen babesaren ondoren, bere seme [[Gartzia IV.a Santxitz|Gartzia IVa Santxitzek]] eman zion jarraipena.
Leireko eliza erromanikoak bakearen gozotasunera baino borrokako ohituretara jarriagoak dauden gizon batzuen espiritua bistaratzen du. Lanak kriptatik hasi ziren eta burualdetik jarraitu, biak ere batera sortuak nonbait, eta aldaketarik gabe burutuak, Lamperezen ustez. Horregatik gorde dute halako oreka. Horma lau eta biluzien, profil garbien eta hainbat ñabardurako hareharrien margo beroenganako zaletasun modernoa duenarentzat, Leireko abside hirukoitzaren kanpoko ikuskizunak edertasun liluragarria eskaintzen du.
Lur sailaren maila desberdinen oztopoa gainditzeko pentsaturiko kriptak burualdearen zama izugarria jasan behar du. Horregatik, nonbait, halako harritzat izugarriak, fusteen garaiera txikia eta haien bikaintasun ikusgarria –usteen arabera, berriz erabilitako erromatarren garaiko harroinak dira. Erdiko habeartearen zabalerak beldur emango zien eta goiko elizaren zama guztia jasan beharko zuen harrizko gangaren ziurtasunagatik, arrisku guztietatik ihes egitea erabaki zuten, espazioren ikuskizun estetikoaren kontura: beste eusgarri ilara bat kokatu zen erdiko habeartearen ardatzean. Kontraesan arkitektoniko horrekin guztiarekin, eta, egitura osoaren laztasun itzelaz aparte, bisitaria ez da geldituko oroimenetik ezabatu ezinezko harridurarik gabe.
Goiko elizaren burualdea, halako oinarri sendoen gainean finkaturik, oldartsu altxatzen da goialdera. Zirkuluerdi-formako oinplanoa duten hiru abside zoragarri ditu, nolabait ere mozarabiar zaporedunak. Luze-zabalean habearteak berdinak eta Hispaniako artearen historiaren barruan berrikuntza dira. Bi tartetako hiru habearteak –ez dakigu gehiago egin ziren– kriptakoei dagozkienak dira; lerdenak dira kanoi-ganga jarraituez estaltzen dira. Harlanduetan ohikoa ez den neurri galantak edonor uzten du harriturik.
Arrazoi osoz idazten zuen On Luis Mª Lojendiok Leireko San Salbatoreko funtsezko pieza burualde erromanikoa dela eta bere garrantzia antzinakotasunean sustraitzen dela esatean. Lehenengoz, 1057an sagaratu zen eta 1090ean hurrengo aldian.<ref>J.Goñi Gaztanbidek dio (o.c. 304. or.) ziurra dela azken eta behin betirako sagaratzea 1098. urtean izan zela. Monasterioetako antzinako larrukietan elizen sagaratze data bikoitz hori sarritan ematen da. Badu ordea honek azalpenik, izan ere, sarritan aldarea sagaratzen zen lehendabizi eta eraikin bukatua azkenean.</ref> “Espainiako erromaniko monumentu handietan lehenengoa da, lonbardiar joerako eragina duten eliza kataluniar batzuen salbuespenarekin. [[Jakako katedrala]], Leongo San Isidoro, Fromistako San Martin eta zalantzarik gabe Santiagoko katedrala baino lehenagokoa da. Bere marren zehaztasunak, bere handitasunak, bere kapitelen berezitasunak eta aitortzen zaion antzinakotasuna dela eta Leireko burualdea paregabea eta bakarra da”.<ref>Luis M LOJENDIO, Navarre Romane. Zodiaque Argt. , 1967, 61-120. or.; 370-371. </ref>
J.Gudiol eta J.A.Gaya Nuñok “Nafarroako erromanikoko lehen lan gorena” dela diote eta “monumentu jakin honetan eta Aragoiko ibarretako eliza zenbaitetan guztiz zehaztua gelditzen dela bertan jaio zirenen eraikuntza-eskola baten aukera” ere erakusten duela.<ref>“Arquitectura y escultura románicas” A.H.n V. libk., 1948, 121. or.</ref>
Lehendabiziko ataria –gaur egun Porta Speciosa deritzona– ondoren egun dagoen kokalekura eraman zuten, XIV. mendean handiagotu zen multzo gotiko osoaren ate izateko. Horregatik, bada, bere eskultura zatiak neurriz kanpoko handitasuneko ate-markoetan txertaturik azaltzen dira.
=== Jakako katedrala ===
[[Fitxategi:Jaca, Catedral de San Pedro-PM 32162.jpg|thumb|Jakako katedrala]]
Ramiro I.ak, Antso Nagusiaren semeak, oinordekotzan Aragoiko konderria bereganatuz dinastia bat sortu zuenak, 1063an kontzilio bat bildu zuen Jaka hirian. Idazle batzuen ustez, errege hori edo bere seme eta oinordeko Antso Ramirez izan zen bere eraikuntza hasi eta bultzatu zuena (1076‑1082): baina iritzi berriago batek beraren hasierako data 1094‑1098 artean kokatzen du.
Arkitektura nafar-euskaldunaren ondoren etorriko denaren gainean Jakako eragina izan zuen eraikin honek, merezi du hemen arreta pixka bat. Eraikina, Leireko eliza erromanikoa baino askoz beranduagokoa izanik, ez baitzen 1130era arte bukatu, Pirinioetako alde honetan eginiko guztiaren gainetik jartzen da handitasunean.
Elizak baditu hiru habearte, gurutzadura eta absidea. Horma trinko eta sendoek eta hutsarte gutxi batzuk ematen dute garai hartako borrokarako indar latzeko espirituaren berri. Oinarriak zutabeekin txandakatzen dira.
[[Fitxategi:Fromista, Iglesia de San Martín de Tours-PM 32810.jpg|thumb|Xake itxurako apaindura jakatarra [[Frómista|Fromistako elizan]]]]
Hiru absideek begirada berezia merezi dute, jatorrizko bat besterik ez delarik geratzen: zoruen arteko altueran garatzen diren inpostaz markaturiko hiru gune horizontaletan, tako edo zerrenda klasikoz apaindurikoei ''xake-itxurako jakarrei'' izena emango diena eta ondorengo eraikin erromaniko askotan aurkituko dena.
Gurutzaduraren besoak kanoi-gangaz estaltzen dira eta erdiko zatia nerbio-gangaz, kupula itsu moduan, tronpa gainetan etzanak daude eta ez dira kanpora azaltzen.
Habearteetan gangak gotikoak eta oso beranduan altxaturikoak dira.
Sartaldeko atariak uztaitzen du elizaren bi sarbideetatik bat. Atari ederra da, landutako kapitelak dituzten zutabe eta arkiboltekin, bi lehoiek uztaituriko krismoia duen tinpanoaz. Eskulturazko erliebeak, arte erromaniko guztia goiargiz janzten zuen espiritua oroimenean edukitzeko, behingoz buruz gogoan hartzea komeni izaten den idatziez uztaiturik izaten dira sarritan. Jakako katedraleko sarrerako krismoiaren ondoan latinezko bertsoetan idazkun batek bere sinbologia azaltzen du:
<pre>HAC IN SCULPTURA,
LECTOR, SIC NOSCERE CURA:
P. PATER, A GENITUS,
DUPLEX EST SPIRITUSALMUS.
HII TRES QUIDEM
DOMINUS SUNT UNUS ET IDEM</pre>
''Irakurle, eskultura honetan saia zaitez hau ikasten: P aita dela, A semea; bikoitza Espiritu Saindua. Hirurak Jaun bat bera dira''.
Alboetako irudiztatzeak Kristo adierazten dute lehoi irudian (Ap. 5, 5) eroritako gizonari barkatzen eta sugearen gainean ibiliz doana edo, hartzari eutsiz, herensugearen gainetik dabilela (Ps 91, 13). Bi erliebeak bakoitza bere idazkuna buruan dutela daude. Lehengoak hau dio:
<pre>PARCERE STERNENTI
LEO SCIT, CHRISTUSQUE PETENTI</pre>
''Lehoiak badaki bere aurrean makurtzen denari barkatzen, eta Kristok bere izenari dei egiten dionari''
Bigarrenean irakurtzen denak hau dio:
<pre>IMPERIUM MORTIS
CONCULCANS EST LEO FORTIS</pre>
''Herioaren erresuma zapaltzen duen lehoi indartsua da''
Tinpanoaren azpian beste idazpuru bat hedatzen da:
<pre>VIVERESI QUAERIS
QUI MORTIS LEGE TENERIS
HUC SUPLICANDO VENI
RENUENS FOMENTA VENENI.
COR VICIIS MUNDA,
PEREAS NE MORTE SECUNDA.</pre>
''Heriotzaren legeari lotuta zauden horrek, bizi nahi baduzu, zatoz hona otoizlari, sen pozoitsuak utzirik. Garbi ezazu zure bihotza bekatu guztietatik bigarren heriotza batean hil ez zaitezen.''
Ez da zalantzarik eliza honen egitura berriek miresmena sortuko zutela. Eta laster asko asmakizun berri haren imitazioak ikusi ahal izan ziren. Pentsatu izan da Carcipollera ibarreko Iguacel elizak Jakakoaren eragina jaso zuela; baina dena galderatan gelditzen da, Jakako katedralaren data zehatza argitzen ez den bitartean, izan ere, Iguaceleko atariaren gainaldean idazpuru batek elizaren eraikitzea Antso Galindez eta bere emazte Urrakari zor zaiela dio, Santxo Ramirez agintean zela egina dela, 1072. urtean.
=== Uxueko eliza ===
Jakako eredu hau [[Uxueko Andre Mariaren eliza|Uxuera eramana]] izan zen, zalantzarik gabe, Gartzia Berrezarlea Erregearen erabakiz. Baina Uxuera, 1089an eraikitzen hasi zen eliza ikusi nahiez joaten den bisitaria uste gabekoarekin topatzen da. Habearteak eraitsiak izan ziren beranduxeago eta absideak estali egin ziren eta deanbulatorio modura, gotiko garaian eraiki zen eliza gazteluan bereganatua geratu zen. Hala ere, tako ilarak ikus daitezke oraindik, baita Jaka aldeko artearen eragineko apaingarri latzak ere.
Nolanahi ere, Dulce Ocon Alonsok hain zehazki idatzi duen legez, garrantzizkoena da Leire eta Uxuerekin “Nafarroa europarturiko arkitekturaren joeretan sartu zela”.
=== Aralarko santutegia ===
[[Fitxategi:Uharte-Arakil.jpg|thumb|Aralarko santutegia]]
[[Done Mikel Aralarkoaren santutegia|Aralarko San Migel in excelsisen Santutegiari]] dagokionez, bere karolingio jatorriaz aipamenak eginak ditugu. Iruñeko elizakoa zen eta, nahiz eta hasieran Zamartzeko monasterioaren menpe izan, bere ondareak gero eta gehiago haziz joan ziren azkar, Pedro I.a Erregeren ustezko mirarizko sendakuntza zela eta. Horrela, abade-etxe bihurtu zen.
Lehendabiziko eliza erromanikoa, habearte bakar eta zirkuluerdi-formako absidea zituena, agian 1074an sagaratu zena, bukatzerik gabe geratua izango zen; garai horretakoak dira absideen azpieneko zatiak.
Ondorenean, aurrealdea berregin zen absideen altuera haziz, harburuzko erlaitzak erantsi zitzaizkion eta tronpen gaineko kupula egin edo berreraiki zen. Hiru habearteak eta nartexa ere eraiki ziren. Alfontso Borrokalariaren garaian beharbada hasiak izango ziren lan hauek, XII. mendean zehar luze jo zuten, baina ez da ziurtasunez bere sagaratzearen datarik azaltzen.
Azkenik elizaren barruan monjeen otoitzerako kapera bat eraiki zen. Zamartzeko eraikuntza-lana egin zuen arkitektoa bera izatea litekeena da, oinplanoaren planteamendua, inposten egitura, erroseten eta zerrenden apainketa eta hutsarteetako diseinu urria berdin berdinak baitute.
== Ikonografia erromanikoa ==
=== Esanahiak eta jatorriak ===
Eskultura erromanikoren azterketa, bai Euskal Herrian nahiz kanpoan, lehen mailako garrantzia duena da kristau artearen historian.
Zenbait mendeetako isiltasun ikonografikoa igaro ondoren, Europa berriko kristau-elkarteak bere fedea adierazteko beharra izan zuen, egitura plastikoen sorkuntza-lanen bitartez, “salbamen historia” deituko dena bistaratuko dutenak. Goiz Erdi Aroko mututasun plastikoa gaindituz, arte erromanikoa saiatu zen, XI. mendeko bigarren erdi aldera fedearen misterioak kanporatzen, adierazpide horretantxe utziz aldi berean, kristau eliza hornitu eta edertzearen zeregina.
=== Kultur ilunaldi bat ===
Edozein arte historialarirentzat antzinako kulturak nozitu zuen bi ala hiru mendetako geldialdia, Iparraldeko herrien eskualde mediterraneoak indarrean hartu zituena, nonbait nabaritzekotan ikonografian nabarituko zen. Zenbait mendetan sartaldeko gizonak inguratzen zuen mundu naturala beste nonbait adierazia ikusteko gogo guztia galdua zuela esan daiteke. Axolagabetasun honek, beste sentiberatasun bat adierazten zuen honek, ertilari grekolatindarrak burutu zituen arte klasiko zoragarri haiek burutzeko erabilitako teknikak ahanztea ekarri zuen. Herri horiek kristautzen eta, nolabait ere, “erromanizatzen” joan ziren heinean, marrazketa eta eskulturaren berezko tekniken berreskuratzea astiro egina eta geldia izan beharko zuen, besteak beste, judu‑kristauak inguratzen zuen mundu sentikorra adierazteko sentitu behar zuen mesfidantzagatik.
Gizon Egitearen misterioaren ondorio logikoak norberaganatzea eman zenean, desagertu egin zen mesfidantza hori, antzinako arte klasikoaren edertasunak ezagutzen eta miresten ziren abiada berean, ertilariak arte figuratiboa menderatzen eta eskuratzen hasi ziren eta Europa prest zegoen estilo berri baten jaiotza onartzeko.
=== Kultur laburbiltze berri bat ===
Ikonografia erromanikoa, –marrazketa eta eskultura– orduan, zenbait iturrietatik ateratako osagaien bilduma bezala jaio zen: Jainkoa Gizon Egitearen dogma, ekialdeko irudimen bitxi eta zoragarria, iparraldeko herriek edergarrietarako zuten sena, eta paganismorik sakoneneko herrien “genius locia” elkartzetik, alegia.
Arte erromanikoan ikonoen estilistika bilduma batetik sortzen da: errealismo mediterraneoaren eta ekialdeko abstrakzioaren arteko bildumatik; imitatzeko irudiaren eta sinbolo adierazgarrien bilduma, eta berezko egituren edertasunarekiko nahiera heleniarraren eta apaingarri atseginen eta edergarri bikainenganako zelten eta anglosaxoien zaletasunaren laburpen.
Garai bateko Baskonian, kristautasunaren sarreraren aurka luzez gogor eutsi ondoren, eskultura, prerromanikoa deitu diogun arkitekturari herabetasunez atxikia azaltzen zaigu. Leireko kriptako kapitelen ebakidurak eta Villatuertako harlanduen egitura lau eta eskematikoak ezin igar daitezke jaiotzen saiatzen den artearen hastapeneko bultzada gisa izan ezik.
=== Arte txikiak ===
Euskal artearen historialariaren arreta eskatzen duen esparru tekniko bat da arte txiki ala luxuzkoena, non ertiaren jeinua ala talentua, Europa iparraldeko jatorria duten herrien edergarrietako tradizio handiko ahaleginetik abiatuta, egitura naturalen irudigintzaz liluratua sentituko den. Kristau-ikuspegitik, lilura honi mesedegarri zaio, neurri txikiko objektuak izatea –kutxak, erlikia-ontziak, antipendioak, ostilamendu liturgikoak– gurtzako idolo jarrerarik ez baitute eragiten. Hortxe dago beraz, arte historiaren begirale soilarengan nahasmena sortzen duen nolabaiteko kontraesan hori, gorputz-irudienganako leialtasuna eskatzen duenarentzat konkor biribileko, hegalkin handiko eta betiere, osatu gabea eta munstrozkoa denaren bitxitasuna, eta, bestetik, arte txiki ugarietan –marfilak, metalak, esmalteak, eta abar– teknika menderatze baten ondoan, egitura naturaletan, kontaketetan eta adierazpenetan errealismo alderako joera garbi bat adierazten den eskulturen artekoa.
Marfilezko kutxak. Hain zuzen ere, atal honetan gogoratu behar ditugu Donemiliagako monasterioan gordetzen diren marfilezko kutxak. Donemiliagako kutxa deritzona, non zorionez, salbatu ziren erasoan etorritako soldaduen irrikatik monasterioaren sortzaile bakarzalearen bizitza eta mirariak kontatzen direneko marfilezko lauki txikiak, gaur egun metal bitxiez gabeturiko kutxarenak. Naiarako Gartziaren garaikoak dira, 1053koak eta Leongo San Isidro elizako, San Joan eta San Pelaioren kutxa osatzen dutenen oso antzekoak dira. Beste beranduagoko data –XI. mende azken aldekoa– Yusoko San Millan monasterioan jasotako bigarren kutxari dagokio: San Felicesen kutxa.
=== Monumentuzko eskultura ===
Monumentuzko eskulturaren sorrerari dagokionez, arte erromaniko bikainaren ezaugarri izango denari buruz Henri Focillonek markatu dituen aldiak gogoratzea onuragarria gerta dakiguke.
Lehenengo aldia “tutu-formako” esaten zaiona da, naturako egiturak eskema batean tolesten direlako non geometriazko tutu-forman azaltzen diren gorputz atalak.
Bigarren aldi bat “arkupeko pertsonaia” duena bezala ezagut daiteke, sarritan presbiterioetan eta ateburu antzinakoenetan ikusten dira; giza irudiak oso modu zapalean erakusten dira, arkuek eta beren eusgarriek eskaintzen duten tartean zorrozki egokituak direlarik.
Hirugarren aldi bat “frisoen artea” deritzonak osatua izango litzateke; giza irudia, gorputz egiturari leialago izango zaio eta, berezkoa duen dinamismoa erakutsiz, arkitekturaren esparruko menpekotasun orokorraren arauak hautsi gabekoa da.
Eskultura erromanikoak berezkoa duen garai klasikoa –XII. mendeko bigarren azken zatia– “Atearen mendekotasun” horren ondoan, ezaugarri orokor bezala aipa litezke nolabaiteko irrealtasun espiritualista, sinbolismo alderako joera eta, bere apaingarri eta edergarrien zainketagatik, “''[[horror vacui]]''”an inspiraturikoa. Ezaugarri horiek, arte erromanikoaren eskulturari kutsu berdin eta nahastezinezko bat eman zioten, horregatik Europako eskualde bakoitzean “genius loci”-aren agerpena eragotzi gabe.
Atal honen hasieran aipatu dugu arte erromanikoaren jaiotzaren kontua, data eta kokamenak, historialari batzuen nazio-espiritua sutan jarri zuen kontua. Delako gorabehera hau eskulturan kokatu zen, batez ere, eta eztabaida sutsuan esku hartu zutenak arte esparru honetan adituenak izan ziren.
Eskultura erromanikoaren jatorria, Frantzian –Tolosa eta Moissac monasterioetan– jarri behar da? edo Espainian –Jaka, Silos, Donejakuen? Arazoa konpondu gabe gelditu zen eta batak besteaganako izan zuen eraginen interpretazio bat aurkitu zen eta konbentzigarria izan ez bazen ere, bai bakerakoa.
Arte historialariarentzat bereziki interesgarria gertatzen da gorabehera hori Euskal Herrian; izan ere, herri hau, Nafarroa zehazkiago, Bidearen erdian finkaturik dago, Pirinioen alde bateko nahiz besteko eraginen aukera berdinetan. Gure eskualdeko lehen eskultura-lanei buruz hitz egiterakoan, Nafarroako Erdi Aroko Artea lanaren egileak Jaka aldeko joera nabarmentzen zuten Iguacel, Uxue eta Naiarako eraikinetan.
Zenbait maisuren talentua bi mendeen abagunean agertu zen eta beroien lanak ondoren ekarriko zuen erromaniko plastikoaren garapen bikainaren norabidea. Uste izaten da 1100 urtea baino hamar urte lehenago jarri beharrezkoak direla Nafarroako arte erromanikoaren maisu bikainen artelanak: mende haren bukaeran Nafarroako bi eliza nagusienak eraiki eta apaintzeko hautatu zirenak: Iruñeko katedrala eta bere klaustroa eta Leireko eliza. Has gaitezen, zorigaitzez azkar asko eraitsi zutenetik: Katedraletik.
=== Eztebe maisua ===
''Magister Stephanus'' edo [[Eztebe maisua]] da euskal arte erromanikoaren historiak gogoan gorde behar duen lehenengo izena. Nafar batekin zegoen ezkondua zegoen, eta Marina izena azaltzen da agirietan, baita maisuaren beste etxe, lur eta errentak ere.<ref> J. M LACARRA, “La catedral románica de Pamplona”. A. E. A.A. VII.ean, 1931, 73-86. or.</ref> Biziki ibiltaria izango zen. Egiatzat har daiteke, Leongo Barkamenaren Atean, Donejakuen Zilarrezko Atean eta Iruñeko Katedralean aritu zela; “erromesaldietako artea” deitura zuzenesten duten –esaterako, Durliat– haiei argudio sendoak ematen zizkioten gertakaria.
==== Iruñean ====
Katedral erromanikoaren kapitelak. Baina, 1100 urtean sagaratua eta 1391. urtean eraitsi zen Iruñeko katedralaren inguruan nahikoa harri gelditu da, 1101 eta 1127 bitartean landurikoen artean, Esteban maisuaren edo bere lantegiaren estetikako kalitatearen berri emateko adina: bi erlaitz eta eliza atariko zazpi kapitel handi.
Haietako bat, “txorien kapitela” deritzana, hankak mokokatzen dituzten eta batzuetan beren lepo luzeak elkar gurutzatzen dituzten bi txori izanik, beste Nafarroa eta Aragoiren mugako beste elizetan kopiatua izan da.
Nahikoa ederki gordeak izan diren hainbat zatiren artean, hiru dira eskulan bikainekoak, hauetako bat zapatari bat irudikatzen duena.
==== Leiren ====
Leireko eliza erromanikoaren eskulturari heltzerakoan, ez da imitatzeaz hainbeste hitz egin behar, baizik eta egileaz beraz: Esteban Maisuaz. Bertako kripta eta burualdea eraiki zutenek zelaitua zeukaten bidea.
Gogora ekar dezagun, bere kripta zirraragarrian sumatzen direla, nolabaiteko zantzu figuratiboa duen apaingarritako eskulturaren bilaketa-saioak. Han XI. mende erdialdera, kapitelak lantzen zituzten batzuen lan xaloek harritzen gaituzte: ildoak eta kiribildurak tartekatuak, buruak edo fruituak adierazten dituzten bolekin. Oso oinarrizko lana da, kriptaren berehalako segidan eraiki izan zen elizaren burualdeko beste kapiteletan ikusten direnen antzekoa. Historialariek Erdi Aroko Katalunia eta Frantziako beste lan-garaikideen ahaidetasunak aurki dezakete horietan.
Baina, Leireko elizaren kapiteletan ezagunak ditugun marra-eskemak, erroleoak, erronboak, eta marradura geometrikoez gainera, giza aurpegiak ere azaltzen dira, oso oinarrizko trazu eta kerak ferra-arkuetan uztaiturik, desagertu nahi ez duen mozarabiar joera baten islak, zalantzarik gabe.
Alderantzizko zentzuan berriz, elizaren hegoaldeko saihetsean, XIV. mendeko handiagotze zistertarra egin zeneko hartan, zenbait leiho eta XII. mendeko hegoaldeko atea eta arkupe erromaniko bat errespetatu egin ziren: tinpanoaren erdian krismoia dago; eta kapiteletan, estilizaturiko landare-gaiak, erromesaldietako bideetan ematen zen estilo hoberenaren araberakoak.
===== Speziosa Atea =====
Garaturiko eskultura erromaniko bat elizako ate nagusian aurki dezakegu, bi mendeetako egoera hartakoa. Ate hori ordea, agiri zehatzik agerian ez dagoenez, benetako misterioa da.
Bere itxura bikainak zirrara eragiten du, alde bakoitzean fuste lauak dituen hiruna zutabe dituela, ertz biribilez bihurrituak izatean, seiren itxura dutenak. Alboetako janbetan eskulturazko irudiak egonak izango ziren, haietatik bat bakarra gelditu denez, ezker aldean.
Erdi erdian, ezkila‑formako janzkerak dituzten irudi zaharreko tinpano bitxi bat dago, zirkuluerdi-formako errosetaz inguraturik, eta lehoi eta zezen baten burugainera jaisten da. Erdian mainela, kapitel eta harroin oso apainduekin.
Tinpanoaren gainean eta ertzetan irudi mordoa eta talde sakabanatuak, beren arteko antolaketarik gabekoak, halabeharrez jarriak, tarte hutsak betetzeko besterik gabe.
Atari honek, itsatsitako irudietan antolaketa gabea izanik –hau hala izanagatik Porta Speciosa deritzona–, ez du bermatzen inongo ziurtasunik Sartaldeko Atearen pieza guztiak Maisu bakar bati dagozkionak direla esateko. Azterketa formalak badirudi alderantzizko zerbait esan nahi duela, hots, multzo osoaren eraketa astiro egina dela, eta eskulturen eraikuntza hiru unetan eginikoa.
===== Tinpanoa =====
Tinpanoko tailak dira zaharrenaren garaikoak. Jatorriz zazpi irudi ziren, eta egungoa baino txikiagoa zen tinpano bati zegozkionak.
Irudietako bat desagertua da, beste biri burua falta zaie. Ongi samar gorde diren beste lau geratzen dira: Salbatzaileak erdiko tartea hartzen du; bere eskuinaldean Maria Birjina dago eta haren ondoan San Pedro, giltza eta guzti; bestaldean apostolu gazte bat, San Joan Ebanjelaria izan behar duena, eta gero beste apostolu bat. Kontrako aldean Ebanjelari bat izan daitekeen irudi bat, burua falta zaiona.
Eskulturek beren egilearengan, esanguratsuak diren xehetasunak errealismoz osatzeko arreta azaltzen dute. Kristok ongi samar landutako bizar joria du. Besteen aldean, Ama Birjinari aberastasuna nabarmentzen zaio jantzian, harri bitxizko ilaraz osatua.
Atariko gainerako irudietakoak baino margo okre ilunagoko harria da honena, honexegatik baieztatu daitekeelarik kronologia desberdintasuna. Itxura guztien arabera, neurri txikiagoko aurreko atariaren tinpanokoa zen, 1098an sagaratu zen elizari sarbidea ematen zionarena. Une honetantxe berdindu nahi izan ziren neurri desegokitasunak, erroseta zerrenda bat sarturik.
===== Kapitelak eta arkiboltak =====
Leireko bigarren eskultura multzoa bere kapitel eta zutabeek osatzen dutena da. Ezkerraldetik eskuinaldera, Jaka aldeko eragina duten lauoineko batzuk ditu lehenengoak. Bigarrenak kuzkurtuta dagoen irudi bat du, erromesen bideko irudi jatorra da. Hirugarrena lepoak gurutzatuak dituzten txoriena da, eta lehen aipatu dugun Iruñeko katedrala ekartzen dute gogora. Gainerako kapiteletan landare gaien geometrizazioak dira nagusi.
Tinpanoaren gaineko biran lau arkibolta jarri ziren, era guztietako animalia-irudi oso finki landuekin; zalantzarik gabe moral sinbolismoaren balioa dutenak dira. Hemen ere, beste multzo erromanikoetan bezala, bizipoza, bihurrikeria eta moral mailako asmoak nahasten dira.
===== Arkuteriaren gainean =====
Horretaz gain, badira, atearen arkuen gainean, hormatal bat eta ertz parea, oso bitxi eta heteroklitoena izan daitekeen irudi sail bat nabarmen jarriak dituena: Kristo Pantokratorretik eta San Pedro edo San Migel bezalako Santuetatik hasi eta Ebanjelioko –Andre Maria Gizakundekoa eta Aingeruak bisita egin zionekoa– irudietarainokoak, infernuko irudiak eta abar, hau dena –diote Gudiol eta Gaya Nuñok– “Santiagoko zilargintzako atearen urrutiko isla” da.<ref>A.H.n V. libk., 142. or.</ref>
=== Iruñeko klaustroaren maisua ===
Esan daiteke katedralean Esteban Maisuak eginiko lanak eta delako Maisuaren Leireko atariko lanak Nafarroako eskualdean XII. mendeko eskultura erromaniko galantaren osotasun miresgarrirako bidea libre uzten zutela jada. Horretatik laster asko sartu zen, bada, Klaustroko Maisua izenez ezagutzen duguna.
==== Kapitelak ====
Klaustroa 1122 aldera hasi zen eraikitzen. Artean, behintzat, lanean ari ziren 1122an; izan ere, agirietan azaldu egiten da bukatu ahal izateko eskupekoak eskatzen zirela. Biziraun duten kapitelak, ustez 1120 eta1140ko aldian eginak dira, eta, bada gainera Melero Moneoren ustea bera duenik, Moissacen lantegiaren eragina jaso dutela dionik. Bederatzi kapitel bikoitz dira –gaur egun Nafarroako Museoan direnak–, landare apaingarriak dituztenak horietako sei dira, eta gainerako beste hirurak, berriz, apaindurez hanpaturiko tailak dituztenak.
===== Kapitel landaredunak =====
Hosto-zuztar eta gurutzadurez –horietako batzuetan animalia irudi txikiak ere sartzen dira– hornituriko sei landareetan tailaren trebezia gorengo mailara iristen da. Aski da lanbide horren fintasuna egiaztatzea bere egilearen ala egileen –itxura guztien arabera lantegi bat baldin bazen– arte- kalitatea zenbaterainokoa zen ikusteko.
===== Apaindurez hanpaturiko kapitelak =====
Halako hiru kapiteletan talentu handiko eskua azaltzen da. Hauek dira gaiak: Joben bibliako historia, Kristoren Nekaldia eta Piztuera. Hiruretan, ikusgarria da irudimen bizia, simetriaz eta simetria gabeko antolaketaz esku jakintsu baten bidez lorturiko konposaketa plastikoaren sentiberatasun estetikoa, eta harriaren lanketa oso egokia.
===== Joben kapitela =====
Jobenak harrituta uzten gaitu, bere indar eta irudimenezko hizkeraren trinkotasunagatik: Jainkoak bidaliko dion frogaren aurreko Joben bizimodu zoriontsua; Jainkoarekin hizketan dagoen deabrua; artaldeen akabatzea; etxearen hondamendia –deabrutzar batek erdiko ardatzetik gogor astintzen duen oihal denda bitartez adierazitakoa–, Joben konbertsioa bere emazte eta lagunekin; Job zauri artean; Jon bere zaurietatik sendatua...
Nola esan daiteke hainbeste kontu hain leku murritzean? Ez da inola ere harritzekoa pieza hauek “Nafarroako erromanikoaren gailurra” direla aitortzea. Benetako harridura sortzen du eskulturagile honek, zein maisuki dakien filigranazko lanketa bidez, itzal sakonak sortzen dituen puntu jakinetan benetako zulaketekin jokatzen non, puntzoiak arropa finak iradoki behar dituen.
==== Ahaidetasunak eta kontrasteak ====
“Deus ez dakigu egileaz –idazten du Lojendiok– baina ez dago zalantzarik ere, Nafarra da, eta Aragoi aldeko eraginekin, eta artelanetan ahaidetasuna du Uncastillo, Unxeko San Martin eta beste Frantzia aldeko lantegiekin”. “Gaiari heltzeko moduan, Frantzia aldekoari buruz esan daitekeenarekin kontraste garbia du. Bai baitago beste Joben kapitel bat Toulouseko Agustindarren Museoan, La Daurade monasteriotik datorrena. Frantziako kapitel hau urregintza garbikoa da, oso ederra gainera. Iruñekoa monumentu eskulturagile handi batena da, bere trinkotasun eta adierazgarritasunaz gainera, historian zeharreko Hispaniako arte jatorraren trazuak azaltzen zaizkio”.<ref>L. M LOJENDIO, Navarre romane. Zodiaque Argt. 1967, 233. or. Zein mailataraino iritsiko zen, horren arabera, Moissac-en tailerraren eragina, M L.Molerok baieztu duena? Cf. “La sculpture du cloître de la cathedrale de Pampelune et sa repercussion sur l´art roman navarrais”.Cahiers de civilisation médievale 35.ean (1992) 241-246. or. ID.: La escultura románica en Navarra. Espainiako artearen kuadernoak. “Historia 16”, 1992, 6-12. or.</ref>
==== Nekaldiaren kapitela ====
Eskulturagileak, nekaldiaren irudiak egiteko nahiago izan du gai nagusiak kapitelaren alderdirik estuenetan ipintzea, gainerakoak kontakizuna osatzeko utzirik.
Judaren iruzurraren eszena da indartsuen adierazita dagoena. Musuan, Kristoren ezpainak eta apostolu iruzurgilearenak elkartzerakoan, pertsonaia bakar batenak direla dirudite. Salbatzailearen buru ederra, gurutzeko koroi argitsu batez inguratua, konposaketa osoaren erdian dago, alde bakoitzeko hiru lagun simetrikoz osatzen dena. Juda bera da hiruetako bat. Beste bostak Jesusen bila datozen borreroak dira. Batek Haren gainean dauka eskua.
Gainontzekoek lan-tresnak dituzte eskuetan arma modura. Eszena hau beste alderdian osatzen da. Alde batera hiru lagun –bat, ezpatatzar bat duela–, eskribau eta farisearren segizioko taldea osatuz. Deabru itxura duen makur bat ere ikusten da, baita San Pedro bat ere, –besomotza, zoritxarrez– indarrez besoa jasotzen duena defentsazko jarrera hartuz, beste besoarekin pertsonaia txiki bati heltzen diolarik –belarria moztu zion morroia.
Eskuineko aldean, kapitelaren alde bikoitzarenean, irtetera doan Kristo ikusten da, Anas eta Sanedrinen etxetik kanpora botata bezala. Gozotasuna eta noblezia isurtzen duen irudia da.
Bere bigarren erdian, kapitelak Gurutziltzatzearen gaiari heltzen dio: Kristo gurutzean dagoen ohiko eszena kokatzen da, alderdi estuan, eta bai alde batera eta bai bestera, lapur onaren nahiz txarraren oinazeak azaltzen dira.
Piztueraren kapitela. Kapitelaren lau aurrealdetan piztuerako hiru unerik funtsezkoenak garatzen dira: Gurutzetik jaistea, hobiratzea eta piztuera.
Jaitsierakoan gurutzearen besoak goi samar azaltzen dira, Kristoren gorpuari neurria berezia emateko. Nikodemo eta Arimateakoaren irudiak bizitasunez beteak daude.
Baina batez ere, Hobiratzearen eszena da edertasun plastiko paregabea harrapatzen duena. Hilarria luzexka da eta bi zutabe sailez eutsitako aldare baten antza du. Estalgarriak arku baten itxura du eta bi lagunek eutsita, erdian Kristoren gorputza ageri da hil-oihalez guztiz bildurik. Honek delikatuki areagotzen du gorputz sagaratuaren tamaina. Hil-oihalaren eta mihiseetako tolesturen errealismoa eta simetriarik gabeko antolaketa oso dira erakargarriak, erromanikoaren erliebetako jardueran aurki daitezkeen onenak. Konposaketa osoak, Kristoren irudiari darion misteriozko argia mantentzen du.
Kapitel bereko beste aurre bikoitzak Piztueraren eszena gogorarazten du. Erdian, hilobi hutsetik aingeru batek eta emakumetako batek estalkia altxatzen dute; eta azpian, soldadu eta tankera guztietako arma-nahaste bat pilatzen da. Eszenako pertsonaia guztietatik, aingerua da erakargarriena, kapitelaren bazter batera eramanak diren emakumeei piztueraren berri ematen die eserita jarririk; horietako batek lurrin gozoko ontzia lurrean utzi du, hilobiaren estalkia altxa ahal izateko.
Kapitelaren beste aurre estu batean ertilariak sentiberatasun handiz Madalena landu du Pedrori mirarizko gertakariaren berri ematen. Ederra emakume honen burua, finki landutako kapela jantzita, esku batean bere lurrin-ontzia eta bestea zerua erakusten duela. Soina makurtua, jantziaren eta zangoaren mugimendua, sorbaldetatik jaisten zaion mantua, denak eszenari berotasuna eman nahirik.
=== San Joan de la Peñako maisua ===
Aldi honetan kokatu behar dugu, hain zuzen ere, San Joan de la Peñako Maisua, monasterio sonatu horretako klaustroko eskulturen egilea. Egile honetaz esan izan da, gogoan oso garbi zituela Iruñeko katedralean ikusiak.<ref>URANGA-IÑIGUEZ, A.M N. III. libk., 23. or.</ref> Bere jarduera 1145 eta 1175 artean kokatzen den maisu honek lan handia egin zuen Aragoiren alde.
Bere lanik ezagunena Huescako San Pedro el Viejo‑n ikus daiteke. Han aginduko zitzaion noski, Ramiro Monjearen (1147) hilobi kapera; zeren eta, han gelditu baitziren bere hilobiko idazkunak.
Litekeena dirudi Iruñeko Klaustroko Maisuagandik ikasia izatea bere taldeak sendoki uztartzen. Baina, bestalde bere nortasuna ahaztezina da. Ezer baino lehen esan dezagun, bere irudien kanona oso motza dela: ez ditu lau buruak gainditzen. Gainera erraldoi-begiak jartzen zizkien, beren profilak zakarki kanporatuz. Hark eginiko pertsonaia guztiak hotz ageri dira, bai aurpegiz nahiz jarreraz. Hark bere eskulanetan nahiago ditu zoru zertxobait uhinduak. Irudien jantziak marra txikitxoz osatzen diren ildo ilarez gauzatzen da.
Maisu horren eskua ikusi nahi izan da beste hainbat lekutan ere: Zangozako Andre Mariaren elizako atari konplexuaren goieneko aldean, –Huescako probintzia– Santiago de Agüeroko eskulturetan eta –bere azken aldian, agian– Egea de los Caballeros‑eko eliza atarian.<ref>J. GUDIOL, J .A. GAYA NUÑO, “Arquitectura y escultura románicas”. A.H.n V libk.156. or eta hur.</ref> Ez dirudi Nafarroan lan egiteko traturik egin zuenik.
=== Uncastilloko maisua ===
Aragoar Maisuaren garaikide zorrotza izan zen beste ertilaria, nafarra agian Gudiol eta Gaya Nuñok Uncastilloko Maisua abizena eman zioten herri horretan egin baitzuen bere lanik ezagunenetariko bat: Santa Marta eta San Migel elizako tinpanoak eta kapitelak –egun Bostonen direnak.
Leireko Maisuarenak izan litezkeen itzalez eta Artaizko erlaitzaren harburuen antzaz hitz egin izan bada ere, Uncastilloko Maisuaren hizkera plastikoa oso berea da. Janzkera handi eta zabalen eta aurpegietako bibote luzatuak libre uzten dituzten ezpain guztiz handien alderako joeraz ematen du ezagutzera bere burua. Arkiboltako hutsuneak betetzen dituzte bere irudiek: eta kanpoaldeko baketoiez zapalduak bezala ikusten dira. Kapritxozko txibistetan, hostoil lauak edo pitxiz beteak, eta tximino-buru exotikoak egiten atsegin hartzen zuen. Delako irudiei eman behar zaien esanahiagatik garbi ikusten da joera satiriko eta barreragilea duela.
=== Beste maisu batzuk ===
Hain urrutiko mendeetan Euskal Herriko artisten bizitza eta jarduera zuzen zuzenean aipatuko dituzten dokumenturik ez egoteak baldintzaturik gaudenez, gure eliza erromanikoen monumentuzko apainketan eginiko hain lan handiaren hari gidatzaile modura, nolabaiteko zuzentasun eta argitasunez azaltzen lagunduko digun azterketa estilistiko batera jo beharra daukagu.
J.E. Urangak<ref>A.M N. III, 149. or.</ref> dioen bezala, XII. mendearen erdialdean, Nafarroan arte bultzada berri bat gertatu omen zen eskultura erromanikoan, Iruñean mende horren hasieran bertan gertatu zenaren parekoa. Nafar eskuen iaiotasun plastiko eta arte sentiberatasunaren lekukoak aurki daitezkeen atarien zerrenda luzea egiten du idazle honek berak, hasi Iratxe, Artaxona, Gazolaz, Orisoain eta Zarikiegi eta Zirauki eta abarrera arte.
Nabarmendu dezagun, adibidez, filobizanziar artista nafar baten lan fina, Erriberriko San Pedro elizako atearen kapiteletan eta zimazioetan dagoena.
Beranduago beste ertilari bat etorri zen tinpano eta ateburu gotiko batez apaintzera. Iñiguezek badu susmo bat, Silosko bigarren maisuaren lana izan zela loratze horren bultzada erabakigarria.
Orokorrean onartua izaten da, XII. mendeko elizen arkitekto maisua ados izaten zela monumentuzko apainketa lan osoa zuzentzen zuen eskulturagile nagusiarekin. Hori dela eta, XII. mendeko euskal erromaniko eskulturari heltzean, ez dugu aldi berean arkitektura aipatuz baizik egingo. Ikuspegi honek, kristau figuratibo plastikoa Kristautasunaren arkitektura sagaratuko Erromaniko handi eta oparoa den barrunbe horretatik jaiotzen dela dakien inor ez du harrituko.
== Nafarroako erromanikoaren hedapena ==
[[Fitxategi:Eunate.JPG|thumb|250px|[[Eunate]]ko baseliza.]]
'''[[Leire|Leireko monasterioa]]''' da bere tamainako eraikin erromanikorik zaharrena lurralde osoan, [[Esa]]ko udalerrian kokatutakoa. Honetaz gain, azpimarratzekoak dira '''[[Eunate]]'''ko baseliza ikusgarria ([[Muruzabal]]) eta [[Aralar]]ko '''[[Done Mikel Aralarkoaren santutegia|San Migelen santutegia]]''' ([[Uharte Arakil]]), azken honek sinbolismo handia daukana. Sakana aldean ere, [[Zamartzeko monasterioa]] eta [[Itxasperriko Santiago eliza]] daude.
Bestela, [[Lizarrako merindadea|Lizarrerrian]] alde batetik '''[[Hilobi Santuaren eliza (Torres del Río)|Hilobi Santuaren Eliza]]''' dugu, [[Torres del Río|Torres del Rioko]] udalerrian kokatutakoa, eta bestetik [[Lizarra]]n bertan dauden eraikinak: '''[[Done Mikel eliza (Lizarra)|San Migel]]''' eta '''San Pedro de la Rua''' eliza azpimarragarriak eta '''[[Nafarroako errege-erreginen jauregia]]''', lurralde osoko eraikin zibilik hoberena dena. Halaber, Lizarrako [[Santa Maria eliza (Lizarra)|Santa María Jus del Castilloren]], Hilobi Santuaren eta San Joanen elizak ere aipatzekoak dira. Merindade berean, [[Andre Mariaren eliza (Egiarte)]] eta [[San Andres eliza (Etaiu)]] ditugu.
'''[[Iruñerria|Iruñerri]]'''an, [[Gatzolatz]] eta [[Araitz]] (San Martin) udalerrietako elizak ditugu, eta [[Iruñea]]n [[Nafarroako museoa|Nafarroako Museoak]] arte bilduma ederra gordetzen du. [[San Andres eliza (Zarikiegi)]], [[Doneztebe eliza (Eusa)]], [[Doneztebe eliza zaharra (Berriozar)]], [[San Emeterio eta San Zeledonio eliza (Zizur)]], [[San Kosme eta San Damian eliza (Antsoain)]], [[San Migel eliza (Orkoien)]] eta [[San Migel eliza zaharra (Noain)]] eskaulde honetan daude. Merindade berean, [[Gares]] udalerrian [[Garesko zubi erromanikoa]], [[Gurutzearen eliza (Gares)|Gurutzearen eliza]] eta [[Done Jakue eliza (Gares)|Done Jakue eliza]] daude.
[[Erriberriko merindadea]]n, [[San Pedro eliza (Erriberri)]] eta [[San Martin eliza (San Martin Unx)|San Martin eliza (San Martin Unx)|]] oso nabarmentzekoak dira. [[Orbaibar]]rek ere altxor ikusgarriak eskaintzen ditu: '''Katalaingo Kristo Santua'''ren baseliza([[Garinoain]]), '''Etxanoko San Pedro'''ren baseliza ([[Oloritz]]), [[Jasokundeko Andre Mariaren eliza (Leotz)]] eta [[San Martin baseliza (Orisoain)]].
Bertzela, [[Zangoza]]ko '''[[Andre Maria Erregina eliza (Zangoza)|Santa Maria la Real]]''' eliza oso nabarmentzekoa da, bai eta [[Nabaskoze]]ko [[Santa Maria eliza (Nabaskoze)|Santa María del Campo]] izeneko baseliza, [[Ezkaroz]]eko Madalenarena eta [[Otsagabia]]n dagoen [[Muskildako Andre Mariaren baseliza|Muskildakoa]] ere. Merindade berean, [[Andre Maria eliza (Artze)]], [[San Martin eliza (Itzagaondoa)]], [[San Martin eliza (Untzitibar)]], [[Santa Maria basilika (Oibar)]], [[San Salbador eliza (Galipentzu)]], [[Done Bikendi eliza (Itzalle)]] eta [[Done Sebasti baseliza (Bidankoze)]] daude.
[[Nafarroako Erribera|Erriberan]], [[Tutera]]ko '''[[Tuterako katedrala|Santa Mariaren Katedrala]]'''ren ipar eta hegoaldeko atariak eta mendebaldekoa ("Judizioaren Atea") ikusgarriak dira, klaustroarekin batera. '''[[Santa Maria Madalena eliza (Tutera)|Madalenaren Eliza]]''' bere dorrearekin eta [[San Julian eliza (Tutera)|San Julian]] ere nabarmentzen dira. Gainera, [[Fiteroko monasterioa]], [[Olibako monasterioa|Olibakoa]] ([[Zarrakaztelu]]) eta [[Tulebrasko monasterioa|Tulebraskoa]] baditugu. Azkenik, [[San Joan eliza (Cabanillas)]] dago.
=== Frankoen eliz erasoa ===
Nafarroa hasia zen Antso Nagusiaren garairako jada bere erresuma europartzen, hau da, ipar Pirinioetako irizpideak, errito liturgikoak eta kultur ereduak bereganatzen. Baina Aragoi eta Nafarroako errege Antso Ramirezen (1076‑1094) agintaldian areagotu ze,n batez ere, mugimendu hori. Errege hau, bigarren ezkontzaz Roucy kondearen alaba Felizianarekin ezkondu zena, Iruñeko egoitzan bere anaia jartzen ausartu zelako Erromarekin zeukan lehenengo arazo bat gainditu ondoren, jakin zuen onartzen Saint‑Pons de Tomières‑eko Gregorio VII. abade eta Aita Santuaren eskualde hartako gorabeheretako ordezkaria zen Frotardok bere gustuko gotzainaren aukeraketa. Honako hau Pedro de Rodez izan zen –edo Pedro Andouque–, monje frantziar bat, jantzia, azkarra eta bizia, Saint‑Foy de Conques monasteriotik zetorrena eta elizbarrutiko historiografian Rodako Pedro izenez ezagutzen dena. Berau izan zen San Agustinen araudiaren araberako aginpide kanonikoa Iruñeko elizan sartu, eta Goñi Gaztanbidek “frankoen eliz eraso” izenpetzen duena babeslea.
Bestalde badirudi, nafarren errentak, eliza eta monasterio frankoetara bidaltzen neurriz gainezka ibili zela eta horretaz gain, ez zuen eragozpenik jarri bere elizbarrutiko aginpidezko karguetan monje frantsesak jartzeko. Deyoko San Esteban monasterioan monje frantsesak indarrez sartu ziren nafarrak bidali ondoren. Pedro gotzainak bere katedraleko nagusi izendatu zuen Aymon frantsesa. Halako kontuak bat baino gehiago izan ziren. Hugo de Conquesek duintasun bera lortu zuen. Eta Iruñeko katedraleko Artxiboan elkarteko kolonjei buruzko izen frantses ugari azaltzen da.<ref>J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 297. or.</ref>
Frantsesen aldetiko “eraso” hau ez zen elizbarrutian soilik gertatu. Nafarroako errege-erreginek populatze politika aurrera eraman zuten burgu frankoen kokapena erraztuz, harrigarrizko moduan ematen hasi zen ekimen hau, batez ere Iruñea, Zangoza, Gares eta Lizarran.
XI. mendeko ondarearen suntsiketa. Ezin jar daiteke zalantzan, Iruñeko katedraletik hasita, nafar eta aragoarren erresumako jabegoetan arte erromanikoaren garapen eta hedapenaren maila guztietako aurrerapen bistakoan eragileek babesa jaso zutela, Iruñeko egoitzaren eta Alfontso Borrokalari hedapen -zalearen aldetik (1104‑1134). Arkitekturaren loratzea, Raul Glaberrek esan zuen esaldi ezagun horretako gaia izango zen: “Kristautasuna elizen mantu zuriz jantzi zen”. Historialariaren lumatik atera zen lilurazko berotasun lehertze haren ondoren, hurrengo urteetan halako ondare aberatsak desagerrarazi zituen hondamendi suntsitzaileren gainean negar egiten jarraitu beharko du. Nafarroari dagokionez, J.E. Urangak gure hausnarketa merezi duten eta arte ederrenganako maitasun apur bat duenari zirrara eragingo dion zati baten zenbaketa egin du datuekin:
“Kristautasunak galdu zituen, besteak beste, XI. mendeko Naiara eta Yusoko Donemiliagako monumentu nagusiak; bolada berak jarraitu zuen XII. mendean eta Iruñeko katedrala, klaustroa eta burguetako eliza guztiak, Zangozako Santa Maria eta Garesko Santiago izan ziren txikituak. Lizarrako hasierako eliza guztietan gauza bera gertatu zen; haietan abside batzuk baino ez ziren utzi zutik. Eta hauei eransten badizkiogu mila monasterio eta monasterio ondo, Tenplarioen eta Jerusalengo San Joanen ospitale eta aterpetxe-fundazioak, ondorioa da arte erromanikoaren gune handiak ziren haietatik funtsezko guztia falta dela eta Leondik zetorren eta Naiaran garatu zen arkitektura handia izango zenaren zati bat besterik ezin irudika dezakegula; edo Jaka aldetik zetorrena, Zangozan garatuz Iratxeko burualdean bukatu zena; ezta Donejakue aldekoa ere, Iruñeko katedralean inspiratu izan zena”.<ref>A.M N.,</ref>
=== Beste hondamendiak ===
Eta antzeko zerbait esan daiteke gainerako euskal lurraldeez ere, Barrio Loza irakasleak idatzi duen bezala, gure lurrean borroka eta gizarte gatazkak zirela-eta eman diren hondamendiei buruz: “1794.go inbasioa frantsesa, Independentzia gerra, Karlisten Gerra Zibilak, eta Espainiako Gerra Zibila. Guzti honi, gizarte gatazka eta Bandoen Gerra bukaezinak eransten badizkiogu, erraz ulertuko dugu Penintsulako zigortuena izan dela euskal artea eta batez ere Erdi Arokoa”.<ref>J. A. BARRIO LOZA, La arquitectura románica vizcaína. (Bilbo, 1979), 13. or.</ref>
Suntsitua izan denaz gain, aberatsa da Nafarroan arkitektura erromanikoa, beste gainerako euskal probintzietan baino aberatsagoa. Hainbestekoa, non merezi duen ezaugarri bertsuak dituztenak taldeka aipatzea.
=== Eliza‑faroak ===
Dorre ireki eta argitsua zutelako eta galtzada bazterretik Santiago Bidean erromes zihoanaren bidea argitu eta haien urrats suharrak biziagotzen zituelako merezi zuen eliza talde honek izen berezi hau.
==== Vadoluengo ====
Zangozako ingurunean aurkitzen da Vadoluengoko San Adrian eliza, nafar eta aragoar Pirinioetako mendi adarrak utzita, Aragoi ibaia zeharkatzeko eta Ebroko erribera aldera beren urratsak abiatzeko, erromesak prestatzen ziren tokian, hain zuzen ere. Alfontso Borrokalariak eman zion, 1141ean sagaratu zen eliza hau Clunyko abade-etxeari.
Bere oinplanoa bi zatiko angeluzuzen xume bat eta burualde zirkuluerdi-formakoa du. Garaipen arkua, erdi-puntu tolestua, zutarri gainean etzaten da. Zimazioen altuera berean inposta bat du inguru osoan. Barruan apaingarritako osagai guztiak jakatarrak dira. Arku zerrenda gainean kanoi‑erdiko ganga du eta absidea labe tankerakoa da.
Kanpora aldeko ataria Epistola aldetik irekitzen da; baditu bi arkibolta lau; fuste motzeko bi zutaberen gainean etzaten da barrukoa. Ateburua eta tinpanoa osatu dira oraintsu zaharberritzean; baina krismoi bat gordea da. Apaingarrizko osagaiak eta animaliak adierazten dituzten harburu-ilara bat doa teilatu-hegal osoan zehar.
Habeartearen azken zati gainean, behealdean gezi‑leiho bat duen dorre lauki bat jaikitzen da, eta goiengo gorputzean leiho biki parea alde banatan, profil oso lirainekoak, eliza‑faro izena egiaztatuz.
==== Eunate ====
Garestik ez oso urrun, zelai artean bakarti, erromesaren zain beti, Eunateko Santa Maria eliza, 1175 aldera eraiki zen eliza erromaniko erakargarria.
Bisitariari oso harrigarria gertatzen zaio honen oinplano berezia. Torreskoren antzera, oktogonoa da, eta batez ere ermita bere alde guztietatik inguratzen duen arkupea da berritasun bakarra, ez egituran eta ez eraikinean kaperarekin inolako loturarik ez duen oktogonozko arku irregularrez osaturikoa.
Gauza jakina da eraikin honen funtzioa 1520an hilerri izatea zela. Baina bere jatorriari buruzko ezer ez dakigu. Urteak dira Tenplarioen Ordenako fundazio bat izan zitekeenaren gogoetak ibili zirela, egitekorik garrantzizkoena erromesak zaintzea zuelarik. Orain berriz, Jerusalemgo San Joan Ordenaren ondasuna izan zitekeela uste da, eskualde honetan izan baitzituen halako fundazio batzuk.
Ermitak, bi gorputzeko abside ñimiño bat du, behealdekoa arkupe itsua duena, eta goialdekoa erdi‑puntuko arkuduna. Ermita honen berezitasunetako bat da sarrerako atea eta absidea bata bestearekiko elkarzutak izatea. Aurrealdean, inposta lau batez bereizten diren bi solairu biltzen dira. Goialdekoak, fuste oso motzez inguraturiko hutsarteetan irekitako leihoak ditu. Zutabetxo horien gainean gangen nerbio hasierak daude kokatuak, txermen‑formako musulman kutsuko kupula. Gangak biltzen dituzten nerbioak okertzen hasten dira, nahiz eta kokatzen direneko horma, beste inposta lau bateraino zuzen igotzen den.
Multzo osoaren tamaina oktogonala ez da prismazko dorretzarra han dagoelako baliogabetzen, ez horixe, baizik eta teilatura igotzeko eta Izarbeibar lautadan kokatua dagoen ermita erakargarri horrek faroaren eginkizuna duela ere esan daiteke.
Multzo osoaren apaingarritako osagai bakarrak zutabeetako kapitelak dira. Landareak, benetako animalia- eta mamu-irudiak, baita giza irudiak ere: hauen artean dantzari eta musikarien eszena bitxiak ere badira. Baina argi dago eraikin honen balioa estetikoa eta erakargarritasuna bere arkitekturaren edertasun soil, berezian, eta apartekoa esan genezakeenean dagoela. Gauza bera esan daiteke gertuan dagoen Torresko eliza-faroaz ere.
==== Torres ====
===== Hilobi sainduaren eliza =====
Donejakueko galtzada zaharraren ertzean dagoen herri xelebre bat da Torres, Urantzia eta Viena arteko bidean. Badakigu han bazela ospitale bat; baina oraindik eztabaidan dago Hilobi Sainduaren Zaldunena ala Iratxe monasterioaren menpekoa zen.
Eliza 1170ean eraikia izango zen. Beranduko data badu ere, harginentzat ez zen eragozpen izan mozarabiarren oroimena gordetzeko eta beren esparru hori kalifa-gangaz estali zuten, gurutzatzen diren arren giltzarrian elkartzen ez diren arkuez.
Jerusalengo elizaren aztarna bezala, oinplano erdiratuak badirudi lehenengo hipotesia iradokitzen duela, baina, egia esan eliza horren oinplanoa ez da biribila, baizik eta nabarmenki oktogonala.
Elizako sarrera hegoaldetik da; bere aurrealdea, altueraz txikiagotzen diren bi gorputzen bitartez batzen da jakaldeko tradiziozko takeaturiko inpostaz bereiziak. Barruko esparruak horrela oso multzo trinkoa osatzen du, edertasun plastiko ahantzezinezkoa.
Eraikin nagusiari sartalde aldean, benetako “faroa” izan zedin eta eliza bukatuta, eskuargi lirainean suari pizturik eusteko, dorretzarra eraiki behar izan zitzaion, karakola-eskailera itsatsia eta guzti; kontrako aldean abside txiki bat ireki zitzaion, burualde gisa.
Iñiguezen<ref>A.M N., III, 70-79. or.</ref> ustez, eskulturak, Iruñeko oroigarriak Arabako San Vicentejoko eta Ozkabarteko emariak biltzen ditu bere baitan. Kapitelen artean badira, ederki landuriko batzuk. Beren ikonografiagatik bereziki garrantzizkoak dira garaipen arkuko zutabeetako kapitelak, Piztuerako gertakariak sirobizanziar tradizioaren erara erabakitzen dituztenak. Absideko leiho txaranbelduak uztaitzen dituzten zutabetxoetan nagusi dira apaindutako kapitelak, hosto- edo animalia-irudiak (gameluak), hautako batzuek Ozkabartekoen eragin garbikoak direlarik. Badira zistertarren tradiziokoak ere.
=== Hiru habearte eta eliza oso apainduak ===
Eliza berezi moduan, lehenik eta behin, monumentalak direnak aipatu beharko lirateke –nekazaritza alorrean kokaturikoak batzuk, gainera–, hiru habearte eta edergarri ugari dituztenak.
==== Aibarko San Pedro ====
Aibarko San Pedro 1146koa da: Bideko elizetako arte erromaniko jatorra duenetarikoa.
Honek agertzen duen berezitasuna hiru ataletako hiru habearte izatearena da, eta uste izatekoa da bazuela, XVI. mendean eliza zabalagotu zenean desagertu ziren zirkuluerdi-formako hiru absidetako burualde bat. Altxaeran habearteak kapitelak dituzten gurutze egiturako sei harroinez bereiziak daude, beren aurrealdeei atxikitako zutabe erdiekin.
Hain zuzen ere, bere 23 kapitelen aberastasun eta joritasuna dira Aibarko San Pedro honen benetako arte altxorra. Ezin ditugu deskribatu. Baina berauetan aurki daiteke erromaniko helduaren monumentuzko apaingarrietan gai aberatsen agerpen zabala: kiribildurez hasi eta aldaskaz bukatzen diren landare geometrizatu, lehoi eta lauoinekoak, arranoak, sirenak eta beste irudimenezko izakietaraino.
Eskultura multzo aberats hau Leongo erromanikoarekin zerikusia duena dela aitortzen da, nahiz eta beste batzuk gertuagoko ahaide batera jotzen duten, Loarreko gaztelura, alegia; zeren eta txori eta arranoen gaiak hangoak izan baitaitezke. Baina, aho bateko aitortza da Aibarko maisua Ozkabarteko erromanikoaren gai eta estilistikan guztiz murgilduta dagoela.
==== Zangozako Santa Maria ====
{{sakontzeko|Andre Maria Erregina eliza (Zangoza)}}
Aibartik kilometro gutxitara, Zangozako Santa Maria arkitekturazko multzo oso interesgarria da, modu iradokitzaile batean zaharberritua, mende batean zehar luzatu zeneko –erromanikoetatik hasi eta protogorikoetaraino– lan baten emaitza konplexua.
Arkitekturaz mintzatu garenean esan dugun bezala, Zangozako Santa Maria mendearen bigarren herenean hasia izango zen eraikitzen eta hala hartu behar da, San Joanen Zaldunen mesedetan 1131n Alfontso Borrokalariak fundatu zuenetik laster.
Guztiz erromanikoa den horretan hiru habearte geratzen zaizkio –erdikoa alboetakoak baino garaiagoa–, hiru solairutan egituratua, bi inposta marrez bereiziak, kanpoaldean bezala, jacaldeko eragina azaltzen dutelarik.
Baina, Santa Mariako eskultura da erromesaren eta bisitariaren arreta erakartzen duena eta historialariari igarkizunak kanporatzen dizkiona.
Miresgarria da monumentuzko apaingarri-mota eta ugaritasuna, atariaren estalgarri, espainiar erromanikoetan lanketarik aberatsena duena.<ref>Ikus, Zangotzako Santa Maria la Realeko eta bere atariko deskribapen zehatza, bibliografia ugariduna, C.M N. IV. libk., 2: Merindad de Sangüesa, 367-381. or.</ref>
===== Atea =====
[[Fitxategi:Sangüesa - Santa Maria la Real - Portada Sud S.XII-XIII-01.JPG|thumb|Atariaren ikuspegia.]]
Zangozako atea [[txaranbeldu]]a da eta bost [[arkibolta]] puntadunez egituratzen da zutabe-estatuen gainean finkatzen direlarik –hiruna, alde banatan– eta 1200 baino lehenagokoak ez direnak. Horietan monumentuen hieratikotasuna, adierazpide plastiko moduan, bikain uztartzen da erritmo eta kontraste zentzu on batez.
Ezkerretako hiru janbetakoak [[Hiru Mariak]] adierazten dituzte –[[Maria Magdalena|Madalena]], [[Jesusen Ama]] eta [[Maria Betaniakoa|Santiagoren eta Joanen ama]]– Birjina Mariak eusten dion liburuaren gainean utzi nahi izan zu egileak bere sinadura: ''LEODIGARIUS ME FECIT''. Eskuineko hiru janbetakoak dira [[Petri (apostolua)|San Petri]], [[Paulo Tarsokoa|San Paulo]] eta apostolu iruzurgilea: JUDAS MERCATOR; idazkunaren bitarteko ezagutza egileak bilatu duena izan da, agian erromesei laguntzen zien merkatari lukurreroen mehatxuen aurka ohartaraziz.<ref>C.M N. IV, 2, 372. or.</ref>
===== Atearen gaineko atala =====
[[Fitxategi:Santa Maria La Real, Sangüesa7.jpg|Ataria osorik|thumb]]
Ateburuan, berriro ere [[hamabi apostoluak]] ikusten dira Andre Maria buru dutela. Apostoluak, bakoitzak berea duen idazkunagatik ezagutzen dira eta jantziak daramatzaten soingainekoek tolesdura txiki eta lerro itxurakoak dituzte.
[[Tinpano (arkitektura)|Tinpanoan]], oso gizatiar eta bedeinkatzailea den [[Kristo]], sorbalda agerian eta belaun gainean liburu bat duela, [[Azken Epaia]]ren irudikapena dago. Sumatzen da Epaile sagaratuak salbatuko direnengan gehiago pentsatzen duela –bere ezkerretan– ilara estuetan pilatuta, alde batera beren galerara eroriz doazelarik galduko direnengan baino.
Atariko ertzetan, hainbat neurritako eta mota askotako edukiak dituzten erliebe sailak txertatu dira multzo askotatik datozenak zalantzarik gabe. Ikonoetako nahaspila horrek, atariaren funtsezko zatietan azaltzen diren tamainarekiko zentzu handi horrekin desegoki direlarik, berriro ere sentiberatasun erromanikoaren ''[[horror vacui]]''ari erantzuten dio, baina kategoria gutxiagoko maisuen esku-hartzea ere susmarazten du.
===== Egiletza =====
Esku batek baino gehiagok landua da zalantzarik gabe, gutxienez bi maisuren zuzendaritzapean; argi dago, bata [[XII. mende]]ko azken laurdenekoa eta bestea [[XIII. mende]]aren hasierakoa denaren ondoz ondoko bi atariei dagozkien eskulturak berrerabili egin zirela. Garai honetantxe osatua izango zen ataria egun ezagutzen dugun bezalaxe; zabartasun handi samarrez, gainera, bi aldeak zentratu gabe gelditu zirela ikusten bada.
[[San Juan de la Peña monasterioa|San Juan de la Peñako]] Maisutzat ezagutzen den egilerik zaharrenak egina hartzen da goiko aldea, hau da, [[Pantokrator]]ra buru dela apostolutza estaltzen duen koroaduran dauden bi arkuteriak; geldi-geldian dauden irudiak dira, ebakidura soilezko tolesturak eta begi handietako aurpegi karratuak dituztenak.
Beste maisua Leodegario da, ezkerreko janbako zutabe-estatuan sinatzen duelako ezagutzen da. Aurrekoa baino garatuagoa da maisu hau, frantsesa izango da agian, edo [[Chartres]]eko [[Portail Royal (Chartres)|Portail Royaleko]] eskultura bikainen berri bazuena behintzat, nahiz eta beste batzuk arte [[borgoindar]]rarekin lotzen duten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Clara Fernández-Ladreda|abizena=Aguadé|izenburua=La Portada de Santa María la Real de Sangüesa (Navarra)|orrialdeak=60–67|data=2010|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3300733|aldizkaria=Románico: Revista de arte de amigos del románico ( AdR )|alea=10|issn=1885-8651|sartze-data=2021-07-15}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Uranga|izena=J. E.|izenburua=Zangozako Santa Mariako eskulturak|aldizkaria=Pirineos|liburukia=VI|urtea=1950|orrialdeak=53-66. or.}}</ref>
=== Habearte bakarra eta tronpa-kupula duten elizak ===
Nafarroan ere badira hainbat eliza, beren egitura berezia dela-eta arte erromanikoaren aberastasuna agertzen dutenak. Beronen ikerketak, itxurazko batasun-ideia baten gainean gure erromanikoarekiko irizpidea zehaztetik urruntzen gaitu. Bada Nafarroan eliza txiki taldetxo bat, habearte bakarrekoak, gurutzadurarik gabeak gainera, baina tronpa-kupula batez bere erdi-erdiko gunean estaliak direnak.
Uste izatekoa da, Loarreko elizaren kupula eraiki zuten maisuak ala hauen ikasleak direla hauetan lan egin zutenak.
==== Azueloko San Jurgi ====
Leku honetan bazen berehala desagertu zen beneditarren monasterio bat. Naiarako Santa Mariaren menpe zegoen abade-etxe bat izaten hasi zen 1054an. Gaur egungo eraikina, Azueloko San Jurgiren elizarena, XII. mendeko lehen laurdenekoa da. Baina, zaharberritua izan da hainbat alditan. Bere ganga, adibidez, XVI.go berrikuntza bati dagokiona da.
Erromanikoz egin zen lehenengo eraikuntzak Loarre gazteluko eliza izan zuen eredu.
Bere habearte bakarra bi tartetako karratu zabala da, horma‑hobi artean du gurutzadura, eta burualdea kanoi-erdiko tarte batez osatua eta zirkuluerdi-formako absidea lau esferaz estalia. Gurutzaduraren erdiko tartea, lau tronpa txaranbelduren gainetan finkatzen da, karratua oktogono bihurtzen dutelarik; hau garai batean gaur egun galdua den oskolpe batez estaliko zen.
Altxaera zutabe lirainez batzen da harroin poligonal bikoitzetan eta zenbait kapiteletan.
Kanpotik ikusita, eliza honek horma sendoak ditu ongi lauturiko harlanduzkoak, eta bere burualdeak bolumen-joko ederrak eskaintzen ditu gurutzadurako gorputz kubikoaren bitartez, estalkiaren poligonozko gorputzetan eta bere absideko zirkuluerdi-formakoetan amaituz.
Gurutzaduraren barrualdean apaindurez hanpaturiko kapitelak ditu eta Loarrekoak etortzen dira gogora: Badituzte lehoiak eta beste irudi sinbolikoak, Kristo aintzatsuarena nabarmentzen delarik. Absideak hiru leiho ditu zutabetxoak eta hainbat motatako kapitelak, landareki gaiak gailentzen dira besteen gainetik.
==== Katalaingo Kristoa ====
Katalaingo Kristoren Santutegia Orreagako kolegio‑elizari eman zitzaion antzinako monasterioa genuen. Donejakueko erromesen ospitale modura erabilia izan zen. Eta denbora pasa ahala garrantzia galduz joan bazen ere, gaur egunera arte iraun izan du Katalaingo Kristorenganako jaiera herrikoiak.
Eraikin erromanikoa da santutegia, nahiz eta oso aldatua iritsi den guganaino, XVIII. mendeko lanak batetik eta duela gutxi eginiko zaharberritzea direla bestetik. Gorde diren zatiak, XII. mendekoak, altxaerako sistema, estaliriko absidea, inguruko hormak –habearte bakarreko lau tartedunak– eta elizaren aurpegia dira. Multzoari batasuna eta izaera ematen dion oskolpea eta elizaren aurpegia koroatzen duen kanpai‑horma berriz, beranduago zaharberritu zirenekoak dira.
=== Apaingarri monumentalak ===
Beharbada gehien axola zaiguna izanik, Jakako artearen ukitua duena da, Valdorba eskualdekoa, gainerako elizak bezala. Absidea bi inpostaz bereizitako bi erregistroetan zatiturik dago, behekoa takeatua da eta goikoa boladuna. Behealdeko gorputzak erdi-puntuko zazpi arkuen galeria aurkezten du, Loarren bezala, hosto eskematikoez apainduriko kapiteletako zutabeen gainetatik, gainetik doakion zimazioa duela. Bigarren erregistroan hiru leiho txaranbeldu irek dira, aurrerago labe tankerako ganga datorrelarik.
Elizako atariak, goialdeko zatian, hiru leihoz zulaturiko hormatal bat du. Azpian, erdi-puntuko bi arkibolta lau, eta hauei, kiribilean erroleoz apaindutako kanpoko arkua eta behean hosto-eskemazkoa beste bat erantsi behar zaizkie. Alde banatako bi zutabeak zenbait motatako kapitelez koroatuak daude: harpiak eta asko ezagutzen ez diren pertsonaiak. Tinpanoan krismoi bat dago. Jakako estiloaren eragina ikusten da denean, baina era zakarragoan.
==== Olletako Jasokundea ====
Olletalo Jasokundeko parrokia XII. mendeko bigarren zatian sortua izango zen, biek duten antzagatik, aurreko bi elizen eraginpean; eta haien antzera, zenbait zaharberritze nozitu dituzte.
Oinplanoa angeluzuzena da hiru zatitan, zirkuluerdi-formako abside sakona, kapitel sendoak eta tronpa gaineko kupula handia, egitura karratuko dorre batean kokatua. Azuelon bezala, alboetan –iparrean eta hegoan– horma‑hobiak tronpak baino lehenagoko mailan, oskolpearen zama botatzen dute. Oinarriek zutabe erdiko entregak dituzte kapitel eta zimazioekin. Barruan halako kapitel sail handiaren artean, badira figuratiboak –eseritako irudiak, animaliak eta mamuak–, baita landarekiak eta apaingarritako beste gai batzuk ere.
Absidea, hostoz apaindutako inposten gaineko labe-gangaz estaltzen da, zeinaren azpian erdi-puntuko hiru leiho txaranbeldu dauden. Inguruko horma, era guztietako harburuz apaindurik dago hegalean, eta lau kontrahorma lirainez sendotua.
Sarrerako atea, erdi-puntuko arkuduna da biribileko bi arkibolta lodiez –kanpoaldekoa, erroseta eta boladuna– fuste lauzko zutabetxo ukondotuez zutituak. Kapiteletan buruak ikusten dira, kiribildura eta aldaska artean; beraietan zimazioetan bezala, Jaka aldeko aztarna ikus daiteke.
=== Beste hamaika baseliza ===
Aipatu berri ditugun hiru eliza horiez gain, eta beren neurri eta topografiagatik hiriguneetatik urrutiratuak diruditenak –Gudiol eta Gayak “XII. menderen lehen erdiko landa-eraikinik onena” izendatu dute Azuelokoa–, gogoratu behar genituzke hementxe. Nafarroako zelaietan barrena sakabanaturik, landako erromanikoak eman zituen elizatxo mordoxka dago eta sentiberatasunez begiratuko lukeenaren bisita merezi dute, ez egituretan edo edergarrietan fintasun berezia izateagatik, baizik eta halako eraikuntza natural eta xumeen berezko graziagatik. Hala ere, honek ez du harridura atseginik kentzen batzuen eskultura-apaingarrietan.
Halakoetan adituak gustura aritzen dira lehen aipaturiko maisu handien lanak eta landako beste eliza nafar askoren arteko berdintasunak erregistratzen; monumentu berezirik ez duten ermitak bazterretan gordeak. Nabarmendu ditzagun haietako batzuk.
==== Artaizko San Martin ====
Irunberri eta Iruñea artean dagoen Artaizko San Martinen ate ederrean ikusi nahi izan dira Iruñeko Klaustroko Maisuaren arrastoak. Egia da, bai, atearen alboetan diren lehoi sinbolikoak alde batera utzita, bai alde bakoitzeko zutabeek, bai arkibolta eta kapitelek trebezia berezia duen artista bat erakusten dutela.
Hango sei kapiteletatik bik dituzte finki landutako landareak, beste bik harpia irudiak eta gainerakoak apaindurez hanpaturikoak dira. Harburuetako irudiak nekez ezagutzen dira, eta metopetan, badira eskulangintza zakarrekoak –arimak pisatzen, meza, Epulon aberatsa, eta abar.
==== Zamartzeko Santa Maria ====
{{sakontzeko|Zamartze}}
[[Fitxategi:Zamarce_general.jpg|thumb|Zamartzeko ikuspegi orokorra.]]
Arakildik ez oso urruti, Zamartzen antzina monasterio bat izan zela azaltzen da dokumentuetan; Iruñeko egoitzari X. mendetik loturikoa zen. Hurrengo mendean, San Migel in Excelsis monasterioa, [[Zamartze]]ko monasterioaren buru azaltzen da; baina, honek ondorengo urteetan bereganatu zuen garrantziagatik, monasterio hura bigarren mailako bihurtu zen.
Eliza txikiaren eraikuntza, gaur egun ikusten dugun moduan, Aralarko eliza baino beranduagokoa izango zen. Arkitektoa, Jakako erromanikoa egoki ezagutzen zuenak, hutsarteen inguruei arkuen zorioneko konponbide eman zien, Zangozako ereduei jarraituz. Eskulturetako apainketak landare-egiturak ditu. Palma-itxurako apaingarriak eta gurutzaketak sentiberatasun handikoak dira eta Artaizko elizakoen antza dezente dute.
==== Unxeko San Martin ====
Muino bat garaituz, Uxuetik hurbil dago San Martingo eliza, Unxeko San Martingo baserriari izena eman zion eta gaur egun desagertua den gaztelu baten bueltan osatuz joan zen.
Elizak lau tartetako habearte bat, kripta gaineko zirkuluerdi-formako absidea eta oinetan koru garai bat du, arku zorrotz baten gainean –XIV. mendeko lana. Absidea eta kripta dira zatirik antzinakoenak. Absideak hiru leiho ditu erdi-puntuko arku tolestuekin, eta lazki landutako mamu buruak dituen harburu figuratibo gainetan inposta lauez amaitzen da. Epistolaren alboan, XVIII. mendean eraikinari beste habearte bat erantsi zitzaion.
Atari nagusia da, iparraldetik beste bat baitu, lehen erromanikoa. Arkupe moderno batek babesturik dagoen eskultura landuak erakartzen du bisitariaren arreta. Hiru arkibolta txaranbelduak zutabe ukondodunek zurkaizturikoak dira eta zimaziozko kapiteletan amaitua. Hauek Uncastilloko Maisuarenak direla esaten da. Hauen arteko bat funtsean edergarria da; gainontzeko hirurak irudidunak. Batean, leku hartako zaindari santua, San Martin dakusagu, bere kapa eskalearekin erdibitzen. Janbetan buru arraroak ikusten dira txibistez nahasian; arkiboltak edergarritan oso soilak dira, eta harburutxoetan musikarien eta irudi bihurrikatuak sortzen dira; Artaizkoan ikusten dira horien modukoak.
==== Aguilar Kodesko San Bartolome ====
Kodesko mendilerroaren oinetan, Azuelotik ez oso urruti, San Bartolomeren ermita dago.
Eliza, habearte bakarrekoa da eta bi tarte eta zirkuluerdi-formako absidea du, XII. mendeko hormak zutik ditu baina, gerora zenbait alditan zaharberritua izan da; bere estalkia gurutze-ganga da, habearteetan protogotiko estilokoa et galloi‑kupula absidean.
Jatorrizko eraikinetik zati nagusia bere ataria da eta, zenbaiten ustez, bere zutabeen kapiteletako irudiek –harpiak, hegazti harrapariak, arrano buruak eta abar– Esteban Maisua oroitarazten omen dute.<ref>Urangaren ustez, beren hankak mokokatzen dituzten hegaztien gaia, Sosen hasi zen, Leiren jarraitu zuen, iruindar katedraleko hondarretan eusten eta Uncastillon (1156), Ozkabarten (1160), Agüero (1170), Zangozan eta abarretan berrazaltzen da.</ref> Tinpanok, lehoi- eta ahuntz-buru irudiko harburuen gainetan kokatuak, bere baitan hartzen ditu ateburu estu batean Bibliako idazkun batekin dauden bi aingeru makurtuek eutsitako Krismoi baten barruan Bildots Mistikoaren erliebea; Armentiakoaren kidea den lanarekin lotu daiteke.
==== Ama birjina larreko ====
Nabaskozetik gertuan, errepidearen ondoan, Ama Birjina Larreko ermita aurkitzen da, gaur egun hilerriko kapera modura erabiltzen bada ere. Xumeetan xumeena den ermita honel XI. mendearen azkenekoa ala XII. aren hasierakoa dirudi.
Tarte bereizgarririk gabeko habearte bakarrekoa da eta zirkuluerdi-formako absidea esfera‑laurden batez estaltzen da. Habeartearen gainean, ganga zorrotz bat abiatzen da, inguru osoa ibiltzen duen inposta lau batetik.
Bere barneko kapiteletan eta harburutxoetan, batez ere, lumaje gogorreko eta moko sendoko txoriak, eta XII. mendeko hasierako hamarkada horietan oso herrikoiak ziren alegia-bildumetako irudiak ikusten dira. Kuzkurturiko giza irudiak, ileak laztanduz, musulman eskatologiako arima zigorkatuak, eta abar.
==== Berriobeitiko Garbikundea ====
Berriobeitiko Garbikundeko egungo parrokia-elizak 1200 aldeko eraikin protogotiko bat du.
Elizak hiru tartetako angeluzuzeneko oinplanoa duen habeartea eta labe-itxurako ganga eta zirkuluerdi-formako burualdea ditu. Habeartearen estalkia kanoi-ganga da, zutabe karratuetan zintzilikaturiko erdi-puntuko arku zerrendaz eta korurakotze arkuan atxikitako harroin bikoitzez eutsitakoa.
Ataria da eliza honen bitxikerietako bat, behin eta berriz eginiko zaharberritzeetan oso aldatua izan den ataria, hain justu. Baketoiak dituen hiru arkiboltako ataria da, arkibolta hauetako zutabe gainetako kapitelak, zentauroaren eta san Migelen arteko borrokaren irudiez apaindurikoak dira, Baskonian goiaingeruaren irudikapen zaharrenetarikoa delarik. Sarrerako arku zorrotza krismoi batez bukatzen da. Eskulturazko lan honek guztiak oso antzinako zapore herrikoia du.
==== Artzeko Santa Maria ====
Artze ibarra eliza erromaniko txikiz beterik egon zen. Gelditu direnen aztarnetatik eta oraindik landetan aurki daitezkeen ermitetatik, Artzeko Santa Mariaren eliza nabarmentzen da.
Elizak oinplano angeluzuzena eta hiru tarte desberdin ditu eta aurretik tarte zuzen bat duen burualde zirkuluerdi-formako bat, arku zerrenden artean kanoi erdi batez estaltzen da, garaipen arkua besteak baino makurragoa delarik. Zerrendak harroinetan finkatuak inposta lauez bira osoa inguratzen du. Beste inposta takeatu bat aurrekoa baino beheragoko mailan dago kokatua. Absidean hiru leiho daude eta bi habeartearen alde banatan. Erdi-puntukoak dira, landarezko kapitelak edo errosetak eta palma-itxarako irudiak.
Kanpoan, hegalaren azpiko harburuak higaduraz nahikoa hondatuak badira ere, Artaizkoak gogorarazten dituzten giza aurpegi eta irudiak igar daitezke. Kanpoko hutsarteetako arkuen kapitelak, landareki eta estilo eskematiko berekoak dira.
Atariak, hegoaldean kokatua denak, hegal baten azpian hiru arkiboltako erdi-puntuko arku bat azaltzen du puxtarriz, burutxoz eta pinaburuz apainduak. Arku hauei eusten dien zutabeek ederturiko kapitelak daramatzate, kanpoko biak gurutzaturiko landaredunak eta barrukoak irudidunak; eskuinekoak Kristo mandorladuna, bost lagunez inguratua, eta ezkerretakoa sei irudi dituena. Oso hondatua badago ere, Igokundeko eszena dela esan daiteke.
=== Jakako eraginak ===
Eraginei buruz hitz egiten hasiz gero ez da zalantzarik ere, erromesaldietako Galtzadan kokaturiko eliza askotako gramatika zeinuak badirela. Jakaldeko apainketa modua Nafarroako leku askotan ezarria izan zen, hain zuzen ere lehen aipatu ditugun, Vadolungoko San Adrianen, Aibarko San Pedron, Katalain, Azuelo eta abarretan. Nahiko zaharrak diren datak aipatu ditugu jada.
=== Protogotiko elizak ===
Nafarroan landako beste eliza asko beranduagoko aldietan kokatu behar dira, sarritan protogotikoan izendatzekoak baitira; izan ere, guztiz erromanikoa denetik oso gutxi baitago, adibidez: Aberingo San Joan Bataiatzailean, Badostaingo San Migelen, Ziraukiko San Romanen, Lergako San Martinen, Etxanoko (Oloriz) San Pedro ad Vinculako ermitan, Eusako San Estebanen, Orisoaingo San Martinen, Egiarteko Santa Marian eta abarretan.
=== Bideko foku handiak ===
==== Gares ====
Donejakuerako erromesbide nagusiak Garesen biltzen ziren. Hiribildu honen jatorria, zubi erromanikoari estuki loturik aurkitzen da, honen ondoan kokatuz eta haziz joan baitzen. Zubia XI. mendean eraiki zen hiribilduaren sorrera bera baino lehenago, Arga ibaiaren beste aldera erromesak igarotzen laguntzeko ezinbestekoa baitzen.
===== Santiago eliza =====
Rua (kale) nagusian kokaturik, Santiago elizaren ataria Donejakueko galtzadara begira dago zuzenean. Antza denez 1142rako eraikia zegoen. Baina, hasiera hartako elizatik, habearte oso zabal bat inguratzen duten hormak baino ez diraute zutik; baina XII. mendean hiru izango ziren, agian.
Hegoaldeko ataria da eliza horretan garrantzitsuena eta erromanikoa. Tinpano gabeko ate baten gainean arku gingildunak Lizarrako Ruako San Pedron eta Ziraukin bezala, bere bost arkiboltetako erdi-puntuko arkuak turuta itxura hartzen dute, eskultura landuz beterik, ez erradio eran kokatuak, baizik eta arkibolta bakoitzaren lerroa jarraituz segidako eskulturekin.
Arkiboltak, oso egoera hondatuan dauden giza buruak eta beste gai batzuk ikusten dira, kapitel txikiak dituen zutabe ukondodunen gainean kokaturik. Alboetako hormak apainduak eta egoera hobean gordeak diren harpia zerrenda batek badirudi San Joan de la Peñako Maisuaren presentzia iradoki nahi duela, Garesen.
Arkiboltetako edergarriei buruz, aldiz, egoera onean zaindu izan balira, 79 erliebeek arretaz eginiko azterketa bat mereziko zuketen; izan ere, multzo osoak oso ongi hausnarturiko egitasmo batena dirudi.
Hori asko nabarmentzen da adibidez, arkibolta bakoitzaren giltzarria okupatzen duten irudiak begiratuz gero. Birjina Maria dago lehenengoan; aingeru bat, bigarrenean; Espiritu Saindua, hirugarrenean, Gizakunde bat, “Erospenaren historia”ko oinarrizko gertakaria oroitarazten duena.
Arkibolten biran aingeruak ezagutzen dira lehenengoan; San Jurgi eta zentauro batzuk, bigarrenean; Haurtzaro aldiak, hirugarrenean; Sorreraren saila, azkenekoan.
===== Gurutzearen kapera =====
Gurutzearen kaperan, Murugarren auzoan kokaturikoa –Garesko Hiribildu zaharra deritzonean–, gaur egun hiribildu historiko honetan gorde den eliza erromanikoetan zaharrenetakoa da. Lehenbiziko elizak XII. mendearen azken aldeko data dauka. Tenplarioen Ordenak eraikia izango zen. Nafarroako eliza erromanikoetan hainbestetan errepikatu den eskema jarraituz eraiki zen: lau tartetako habearte bakarra, tarte zuzen batekin eta zirkuluerdi-formako abside batez osaturiko burualdearekin, zorroztasun apur bat duten arku zerrenda, kanoi-gangez estalia.
Eraikin erromanikoari XIV. mendean iparraldetik beste habearte gotiko bat erantsi zitzaion.
Absideko monumentuzko zenbait apaingarri erromanikoz aparte, Gurutzearen kaperako gauzarik nabarmenena bere hegoaldeko ataria da.
Hiru arkibolta eta beroien artean leudekeen bi baketoi ditu. Atari honetan gure begirada erakartzen dute oso finki landutako moldurek. Ataria inguratzen duen azken moldurako hostoek bizantziar estilo garbia dute.
Bisitariaren begirada liluratzen dute arkiboltetan pilatzen zaizkion gai figuratiboek. Hostoenak eta gurutzaketak ugari dira, baita hegazti eta lauoinekoak ere; baina, batez ere, harrigarrienak gizakiaren grina txarrak gogorarazi nahi dituzten irudiak dira ugari: diruzalekeria, haragikeria, haserrea, sabelkoikeria, emakume tentatzailea... katekesi oso bat erromesen erabilerako.
==== Lizarra ====
Gure erromesaldiarekin jarraituz, Garestik laster iritsiko ginateke Lizarrara, lehenengo herri gune batetik; Lizarra, eta XI. mendean Antso Ramirez erregeak babesturiko ondozko ondoko burguen fundazioetatik –frankoenak eta nafarrenak, ongi bereiziak hasieran– hiria garatuz joan zen eta, erromesbidea denez, garrantzian haziz. Erromesek han arte eta debozio-leku galanki aurkitzen zituzten, ospitaleaz gainera.
===== Ruako San Pedro =====
Ruako San Pedro XII. mendearen azken laurdenekoa da. Muino baten gainean eraikia eta San Juan de la Peña monasteriokoa izan zen hasieratik, Iruñeko Gotzaindegiarekin auzi luzeak izan bazituen ere.
Elizak hiru habearteak ez ditu zabalera berekoak. Hiru abside dituzte. Erdikoak hiru absidiolo ditu. Arkuak, zistertarren eraginekoak, zorrotzak dira. Alboetako habearteen gangak XIV. mendean berritu ziren; baina beranduago zaharberritze baten premian izan zen, XVI. mendean.
Ruako San Pedroren ikusgarritasunik handiena agian, bere klaustro erromaniko handian egonen da, Nafarroako eskulturgintzako multzorik aberatsena baita. Zoritxarrez, gaur egun bi hegal besterik ezin ikus ditzakegu; izan ere, beste biak 1572. urtean txikituak izan ziren eliza gainean kokaturiko gazteluaren hondoratze dorpe baten erruz. Inondik ere, 1170. urtean landua izango zen. Egile honek ezagutzen zuen Iruñekoa, zalantza handirik gabe, eta baita San Joan de la Peñako maisuaren lanak ere beharbada.
Bere kapiteletako gaiak oso dira aberats eta ugariak. Badira landarekiak, baita animalienak ere, eta argitzen oso erraz ez diren harpien sinboloak. Ebanjelioen araberako Kristoren bizitzako gertaerak eta beren martiritzako akten araberako apostolu eta martirienak dira jarraian. Hauetako batzuetan, eszenak azalpen epigrafiakoa ematen du:
San Lorentzorenak,
<pre>Hic tadit Laurencius tesauros</pre>
San Andresenak,
<pre>Hic iubet eum Egeas incarcenari</pre>
Ikonoetako bitxitasunagatik eta ia lauak diren azalera kurbatuen gaineko tolesturen grabatuengatik, J. E. Urangaren ustez, ertilariak bere ereduak bilatu zituen, ez hainbat Silosko klaustroan, baizik eta erromaniko aragoarrean.<ref>39. A.M N., III, 151. or. eta hu.</ref>
===== San Migel =====
San Migelen eliza ere berant erromanikoa da. Berau, 1187rako egina zela baiezta daiteke, auzo eta azoka berria populatzeko Antso Azkarraren agindua ezagutzen delako. Elizak hiru zistertar habearte ditu. Burualdea besterik ez du erromanikoa.
====== Iparraldeko ataria ======
Hegoko eta iparreko bi sarreratatik, iparraldeko ataria da interesgarriena, aro modernoan berriro armatua, nahaspilatsua beraz. Nafarroako eskultura erromanikoaren sinkretismoaren adibidea da San Migelen ataria, estilo protogotiko baten barruan hainbat eragin biltzen baititu, eta hurrengo urratsa izango dira Tuterako Epaiaren Atea<ref>J. M AZKARATE, “Nafar eskulturaren sinkretismoa”. P.V.n 1976, 142-143. znb. 131-150. or.</ref> eta beste ondorengo multzoak. Han, beste ateren batetik ekarritako Apostoluak daude, batzuk zutabeei itsatsiak eta paramentu lauei besteak, Zangozako ataria ekartzen dute gogora. Azterketa estilistikoaren arabera badirudi hainbat maisuren lana dela.
Lehenengo maisuak beretzat hartu zuen tinpanoaren lanketa –Kristo Pantokratorra tetramorfoekin; Maria eta San Joanen imajinak, alboetan–, arkiboltak –aingeru lurrinkari, profeta eta abarrekin–, kapitelak eta Apostoluen bi erliebe handiak. Horien identitate-ikurrak buru iletsu eta zapien ezaugarrietan bil daitezke. Ertilari garden bat da, burdin ziriz eginiko kaligrafia eta okerduretako lanketa nahiago izan zuen jantzietan eta aldi berean aurpegiak nolabait idealizatzea, gotikoaren aldarrikapena eginez. Komentariogile batek egiten duena gehiegizkoa iruditzen zaigu: honen estiloa Silosko Andre Maria Gizakundekoaren Maisuaren estiloarekin lotzea.
Tinpano erdian Kristoren irudia inguratzen duen argi-koroan latinezko epigrafiaz eginiko bi seioinekoren irudikatze trinkoa interesgarria da, idolatriazko sineskerietan erortzeko tentaldiaren aurka erne jarrarazteko.
<pre>NEC DEUS EST NEC HOMO
PRAESENS QUAM CERNIS IMAGO;
SED DEUS EST ET HOMO
QUEM SACRA FIGURAT IMAGO</pre>
''Ez da Jainkoa ez eta Gizona ere ikusten duzun gizona; baina Jainkoa eta Gizona da irudi honek adierazten duen Hura''
Lau arkiboltak Bibliako gaiez eta ebanjelioetako gertakariez estaliak daude. Kanpoaldeko eraztuna, bosgarren arkibolta bat izango litzatekeena, santuei eskainia dago: San Pedro, San Joan Ebanjelaria, San Lorentzo eta abar. Ezker aldeko zutabeetako kapiteletan Haurtzaroko aldiak eta beste gaiak doaz. Janbetako erliebeetan: San Migel herensugea lantzaz zauritzen eta arimak haztagan pisatzen; hilobi hutsa eta emakume santuak: hau dena, lanketa finetan, oihalen kokatze ugarietan, eta zentzuzko konposaketa ederrean.
Zutabe‑estatuak bigarren maisu batenak direla esan behar: apostolu eta profeten irudi handiak, aurpegi eskematiko eta modelatu laburrekoak, lerrodura handieneko tolesturak dituztelarik.<ref>C.M N., II, 1, 483-487. or.</ref>
Hirugarren esku batek tailatuak izango dira atariko eskuin aldeko muturreko bi kapitelak, erromesaldiei buruzko gaiak. Konposaketaren oso bestelako irizpide bat adierazten du, eta sakona da bere teknika, argi‑ilunen eragina bilatzen duena.
Hemen ez gara geldituko Lizarrako San Pedro elizaren aipamena egiten, zalantzarik gabe Lizarrako zaharrena delarik ere, baina gerora gotiko bihurtua; ezta Hilobi Santuarena ere, beranduko erromaniko hasierako eliza baten eskema errepikatua aurkituko baitugu, burualde hirukoitza eta zistertar estiloko hiru habeartetan jarraitzen duena, eta beharbada izan zuen eskultura lanetatik baliozkoa duen ezer gelditu ez zaiona. Dena aldatu egin zen ondorengo mendeetan.
===== Errege Jauregiak =====
Errege Jauregiak, aldiz, merezi du bisita bat, bera baita erromaniko zibiletik gelditzen zaigun aztarna apurra. San Martin plazan dagoen hau, XII. mendearen azken herenekotzat jo daitekeena, eskulangintza erromaniko izugarria handi bat duena da.
Eraikinak baditu harlanduzko bi gorputz eder, moldurazko inpostez markatua fatxada bakoitzean, hainbat mailatan. Apaindurazko edergarrietan, giza eta gai adierazkorren apaingarrien ordez zistertar artearen geometriazko eta lorezkoen aldaketa hasia ikusten da. Arku eta zimazioen edergarri guztiak zerra-hortz edo moldura soilak baino ez dira. Leihoetako kapitel txikiek behin eta berrizko osagaiak errepikatzen dituzte, harpiak eta irudimenezko animaliak Ruako San Pedroren klaustrokoen senideak inola ere.
Orreagari buruzko Gesta Kantuetan inspiraturiko gaiagatik, Erroldanen eta Ferraguten arteko borroka irudikatzen duen kapitel bat ezaguna da, eta horrela sinatzen du:
''MARTINUS DE LOCRONIO ME FECIT.''
Duelu mitiko baten historia da eta merezi du begirada pausatu bat borroka garaiko uneak eta armen zein janzkera benetakoak nolako errealismoz gogoratzen diren.
===== Iratxeko Santa Maria =====
Iratxeko Santa Maria monasterioaren antzinako jatorriaz ezer gutxi dakigu. Monasterio hau, Nafarroatik Errioxarako igarobidean kokatuta egoteak hazkundean mesede galanta egin zion XI. mendean zehar. Emari asko jasotakoa da. Eta mende honen bigarren erdian santu batek –San Verebundok– gobernatu zituen haren norabideak. Gaur egun oraindik baden eliza bikain hau, hainbat alditan izan zen eraikia hurrengo mendearen erdialdean, eta osatu, berriz, zistertarrak bertan monasterioa okupatu zutenean osatu zen. Bere gainbehera XIII. mendean hasi zen eta, diziplina lasaitu ahala, eraikina bera ere hondatuz joan zen. Maila guztietako berreskuratzea lortzeko eta klaustro plateresko ederra eraikitzeko, XVI. mendeak iritsi behar izan zuen.
Beharbada, aurreko beste prerromaniko baten ordez etorri zen, monasterio-eliza XII. mendearen erdi aldera hasi zen eraikitzen. Garai horretakoak dira abside hirukoitza duen burualdea eta gurutzadura. XIII. menderaino iritsi ziren ondorengo aldi batzuetan gurutzadura eta hiru habearteak zistertar erara estali ziren, gurutze-gangaz.
Atariko altxaeran, hiru gorputzetan zatitzen da erdiko habeartea, takozko inpostez, landare gaiez eta gurutzaduraren besoetatik luzatzen diren diamante-muturrez bereizirik. Erdiko habeartearen behereneko gorputza itsua da; honen gainean dagoen bigarrenak badu zutabetxoen gaineko erdi-puntuko arku sail bat eta bien artean hiru leiho txaranbeldu ditu. Hirugarren gorputzaren amaiera begi‑zulo eta arku txiki itsu sail batek ematen du. Guztien artean multzo orekatu eta bitxia osatzen dute.
Monumentuzko bere apaingarriei buruz lehendabizi Ebanjelarien lau irudi antropomorfoak aipatu behar dira, animalia-buru sinbolikoak dituztela, gurutzaduraren tronpa azpian egokituak eta beharbada XIII. mendean landuak. Honek ataria ere zistertar eraginekoa du, XII. mendekoa.
Baina kapiteletan azaltzen dira dotoreen eskultura-apaingarriak. Zutabe handien buruetan direnak bikainak dira; baina leihoak uztaitzen dituztenak ez dira gutxiago. Habearteetan eta gurutzaduran ugari dira jatorriz zistertarrak direnak, landarezkoak eta geometriazkoak alegia. Absideetakoak zeharo erromanikoak dira, apaindurez hanpaturikoak eta landarezkoak elkarren ondoan direlarik.
Garaipen arkuan kokaturikoak dira ederrenak: ezkerretako zutabeak zaldunen arteko borroka bat erakusten du eta eskuinaldekoak, berriz, Agerkundearena. Biak, lerromakurrezko eta tratamendu laburreko marrazki bikaineko irudiak dituzte agerian. Interesgarriak dira San Martin bere kapa ebakitzen eta ametsetan Jesus azaltzearen ikuskaria dutenak. Gainerako kapiteletan gerrarien borrokaldiak, sagittarius bat, zuztarrez elkar loturiko zomorroak –Lizarrakoan bezala. Desagertuak dira arkiboltak eta haien ordezkoak dira moldura gotikoak.
==== Tutera: mugako erromaniko bat ====
Tutera Ebro ibarreko hiriburua delarik, Tuterako erromanikoa, kronologiaz eta aldi berean geografiaz nolabaiteko muga batean garatzen da. Ezin harrituko gaitu, sorreraz islamdarra eta Alfontso Borrokalariak 1119an bere errekonkista burutu zuen arte, zenbait mendez musulman, mozarabiar eta juduez populatua izan zen Tuterak berant erromaniko eta protogotiko baten ezaugarriak azaltzeak.
===== Madalenaren eliza =====
Gorde direnetatik elizarik zaharrena Madalenarena da. Ba omen da han, XII. mendearen hasierako urteetatik dirudienez mozarabiarra izan daitekeen eliza bat.
Gaur egunko eliza mende horretako bigarren erdikoa da. Trazu irregularreko habeartea eta ardatz desbideratua du, zazpi tartetan bereizia. Kanoi erdiko ganga zorrotz batez dago estalia, zutabe-erdiz bukatzen duten arku zerrenda indartsuez zurkaiztua dago. Denbora joan ahala eliza honi kaperak erantsi zitzaizkion; horietako batek, kanpoaldera, gaur egun oso zaharkituak dituen apainketa desberdineko arkiboltak eta kapitel apaindurez hanpatuak dituen ataria zuen.
Eliza honetan deigarriena, zalantzarik gabe, erdi-puntuko atari nagusia da, eta badu berezitasun bat, atari erromaniko nafarretan bitxia dena: lau arkibolten erradioetan kokaturiko irudi landuak.
Barru aldeko arkiboltan, Gizakundeko Andre Mariaren gertakaria landu zen. Oso bitxia da bere diseinua: eserita entzuten du Andre Mariak belauniko dagoen Aingeruaren berria. Gizonoi eskaintzen digun Jainko Haragi eginaren Egoitza soil izatearen Andre Maria baten antzinako ulermenetik urrutiratzen gaituen lana da. Oraingoan bera da koroaturiko Erreginaren begirada eta begirunea erakartzen duena. Eta hantxe bertan dago aingeruaren ondoan, argi‑koroetan dagoen usoa, Espiritu Sainduaren sinboloa, Birjinaren sabela sagaratzen duena. Bigarren arkiboltan harpia eta animalia sinboliko sail bat dago: benetako eta fantasiazko animalia-multzo oso bat.
Mandorla laugingildun baten barruan tetramorfoz inguraturiko Kristo dakusagu tinpanoan; eta bi emakume –zalantzarik gabe Marta eta Maria dira, zeina Madalenarekin identifikatzen zen. Azken Epaia gogorazten duten tronpetak joaz, aingeruak ikusten direneko mentsula gainetan kokatua dago tinpanoa.
Kapitelak, kanpoko atarian –oso egoera txarrean dago– nahiz barrukoan, Kristori buruzko ebanjeliotako gaiak dira, haurtzarokoak batez ere. Landarezkoak ere badira eta hauek estilistikoki Katedraleko lehenbizikoenekin zerikusia dutenak dira. Multzo hau Iratxen ala Ozkabarten ikus daitekeen harburu-multzoaren oso antzekoa da.
Beronen kronologiari dagokionez, badirudi Madalenaren eliza hau, Tuterako katedralaren klaustroko lanak baino zerbait lehenagokoetan sailkatu behar dela.
===== San Nikolasen eliza =====
Izan ziren bai, zalantzarik gabe Tuteran beste eliza erromaniko batzuk, baina ez dira beroien zati batzuk baino geratzen. Aipa dezagun San Nikolas eliza, 1131n eraiki eta Oñako monasterioari eman zitzaiona. Eraitsia izan zen beranduago eta horren ordez eraikin barroko bat jaso zuten.
Hasierako elizaren tinpano erromanikoa besterik ez da gorde. Gaur egungo elizaren saihetseko ate baten sarrerako arku gainean kokatu zen. XII. mendearen azkenaldikoa da. Honen erdiko puntua hostotza mardul eta pinaburuak dituen zuztar zerrenda aberats batez dago apaindurik.
Hirutasun Santua da gaia, goitik behera irudikaturik: Usoa mendelaren muinean dago, eta Aita azpian, bere belaun gainean duela Semea, ezkerreko eskuan ebanjelioa daraman Jesus Haurra. Aita eta Semea hesitzen duen mandorla mistikoa tetramorfoen eta ertz batean kuzkurtuta dauden Dabid eta Eliasen irudi profetikoez inguraturik dago.
Ohartaraz dezagun Silosko hirutasun taldea ere (1160‑70) –honen eredua izan daitekeena– bertikalean egituratua dagoela, Jeseren Zuhaitzaren amaiera moduan; baina, ez Tuterako hirutasunaren antzera, zeren eta Aitaren esku bedeinkatzailea ez baitago konposaketaren ardatzean jarria.
Eredu bizantziarraz hitz egin izan da. Dena dela, hemen molduren, zuztarren eta profeten lanketa San Nikolasen lanarekin alderatzen da, batez ere, Lizarrako Magdalena eta San Migelekin.
Ukitu erromanikoak dituen hirutasun gaiaren antzeko garapen bat Donejakueko Aintzaren atarian besterik ezin aurki dezakegu, gainontzekoak gotikoak baitira.
===== Katedrala =====
Abia gaitezen orain Katedraleko lanetara. Bazen Santa Maria Zuria izeneko eliza bat berau eraiki aurretik. Berari itsatsita hasi ziren gaur egungo klaustroa eraikitzen. Gerora eliza osoaren berritzea etorri zen, eta katedrala eraiki.
====== Klaustroa ======
Egokia da beraz, gure aipamena klaustrotik hastea. Gauza jakina da zenbait gela bazela klaustroan, 1160 aldera. Hormako oroigarri batean ikus dezakegun datagatik: 1174. Eta agirietan ere azaltzen da 1186. urtean oraindik eskupekoak ematen zirela “klaustroko lanetarako”. Beraz, kronologikoki mendearen azken hereneko eraikina dela esan dezakegu.
Bi hegal ditu, ipar eta hegoan, bederatzi arkuz osatuak; eta beste bi, sortalde eta sartaldean, hamabikoak; txandakako bi eta hiru zutabe-taldeen gainetan zurkaiztuak. Bada deseginiko kapitelen bat baina, orokorrean, nahikoa ongi gordeak dira, gaiak ezagutu eta bere taila ederrak estimatzeko. Ipar galeriako kapitelak Kristoren bizitzari eskainiak daude, ebanjelioen arabera, Nekaldiko eszenak falta badira ere. Hego aldeko galerian apostolu eta santuen historiak ikus ditzakegu. Sartaldeko galerian berriz era guztietako animalia eta zomorroen gaiek ugari dira.
Estilistikoki, tolesdura astun ugariez jantzitako irudi trinkoak nagusitzen dira, gorputzak nabarmentzea lortzen dutelarik. Badirudi klaustroko maisuei buruak axola zaizkiela gehien, nabarmenki markaturiko begiak dituzten buru handiak, arima begietaratzeko behar gotikoa sentitzen hasiak balira bezala. Ileak eta bizarrak batzuetan ildo soilez zirriborratuak daude, eta besteetan berriz kizkur eta txirikorda mardulak xeheki landuak. Irudiak batzuetan hondo arkitektoniko edo landarezko era baten gainean emanak dira, estilo berri bat aldarrikatzen duen paisaiaren garapena.
Tuterako klaustroaren ikerketarik osoena egin zuen De Egryren arabera, estiloz eta ikonografiaz, lan honen ezohiko “nafar” berezitasuna azpimarratzekoa da,<ref>Anne de EGRY, “Tuterako katedralaren klaustroko eskultura”. P.V.n, 74-75 zenb., 1959, 63-107. or., gehi 164 irudi. Ikusi halaber, A. de Egryren artikuluaren laburpen on bat J. R. CASTRO ALABAren Tudela monumental.en T.C.P., 227. znb. III. libk. Iruñea d/g 16-27. or. Anne de Egryk bere azterketa sakonean, Aragoiko artisten eragina aitortzen du baina ohar bat ematen du, bere aurreko aragoarretatik bereizi egiten dela tuterar klaustroko kapiteletako estiloa “eszenen arkitekturazko inguratzetan eta irudien gaineko tarteak adierazpide berdinekin betetzean. Berau, XII. mendean orokortu egiten den jarduera da, Nafarroako klaustroetako eskulturen kidetasunean, adibidez, Iruñeko katedralaren klaustroko XII. mendeko antzinako kapitelen antzera edo Lizarrako Ruako San Pedrorenak...”</ref> eta antza denez hiru eskuren ezagupidea sumatzen du kapitel horien lanketan: iparreko eta sortaldeko kapitelak esku bat berarenak dira; aurrekoaren antzeko eskuaren estilokoa, baina askeagoa, hegoaldeko horma-tartea, eta hirugarren batena, sartaldeko arkuteria, estilo aurreratuago eta naturalistago bat nabaritzen zaiona.
====== Eliza ======
Klaustrotik katedralera igarotzen bagara, beste garai batera igo garela konturatuko gara. Tamaina handiko eliza protogotiko bat da, kolegio‑eliza izaerakoa –XIX. mendera arte ez zuen katedral izenik jaso–, antzinako meskitaren sailean eraiki zen eta harlandu onez jantzi XII. mende bukaeran eta hurrengoaren hasieran, Antso Azkarraren eta Antso Indartsuaren erregealdi artean.
Zistertarren arkitektura eskemak jarraituz lau tartetako hiru habearte ditu, hauetatik nagusia garaiagoa eta zabalagoa da, eta tarteak angeluzuzenak, aldiz, alboetakoak karratuak. Bost zatitan ongi markaturiko gurutzadura batez jarraitzen du, erdikoa karratua eta burualdea zikloerdiko erdigune sakoneko absidea, zirkuluerdi- eta karratu-formako kapera bikoitz artean, Zistertarren tradizioren arabera. Bai habearteak eta bai gurutzadura, hirugingilezko traza duten gurutze-gangaz estaltzen dira, beren ertzetan baketa handiz zuinkaturiko arku zerrenda indartsuez berezitakoak, zistertar ezaugarri jatorrak, ia erabatekoa den apaingarririk eza bezala.
Barrualdeko erromanikoa, burualdean eta gurutzaduran bilatu behar da; ipar eta hegoaldeko ateek, ziur asko, aldi hartan lanean zebilen klaustro lantegietan eginiko kapitelak dituzten.
====== Ateak ======
Katedralera eginiko bisitan azpimarratzekoak dira bere hiru ateak. Hiruretan zaharrena hegoaldekoa da, “Birjinaren atea” ere esaten zaiona. Ez du tinpanorik; bai, ordea, ongi gordetako kapitelak, nahiz eta ez diren oso kalitate onekoak. Kristoren Piztueraren gai bat kontatzen du.
Iparraldeko gurutzaduraren atariak, “Santa Mariaren atea” izenekoak, arku zorrotzak ditu. Hiru arkibolta ditu eta haietan Joan Bataiatzailearen historia eta San Martinen kaparen eszena kontatzen dute. Atlante pare batek osatzen du tinpanoa: Sansonek eta Dabidek.
Ate nagusiak, Epaiaren atea izenez ezagutzen denak, sortzen du bisitariaren jakin-minik handiena. Galdua du tinpanoa; baina nahiko ongi gorde ditu joritasunez apainduriko bere zortzi arkiboltak. Lerroan jarriak ditu zenbait irudi giltzarrietan: Agnus Deia, Andre Maria, aingerua eta martiria.
Arkiboltetako gai nagusia Azken Epaiarena da: ikuslearen ezkerraldean dohatsuen poza eta beste aldean kondenatuen saminak. Eskatologiazko adierazpen batzuen araberako Erdi Aroko pentsamendua laburbiltzen duten 51 dobela ditugu gizadiaren amaierari buruzkoak: sartaldekoak, bizantziarrak eta musulmanak. Herri arimaren ezten zirikatzaileak irudimena aske utzi duela dirudi bekaturik higuingarrienei buruzko bere epaia adierazteko eta zigorrik finenak irudikatzeko<ref>Ikus, Tuterako Epaiketaren atariaren ikonografiazko deskribapen on bat, J. E. URANGA- F. IÑIGUEZ ALMECH, A.M N. III. lanean, 169-170. or.</ref>: Merkatari gezurtiak, trukatzaileak eta lukurreruak, baita infernutik ateratako “ehiztari makurra” ere.
Atearen alde banatan, mentsula gainetan, hirien irudiak ikus daitezke pizti eta animalia musikariekin. Gorago, errosetoi handiaren azpialdean harburutxoen erlaitz bat.
Arkiboltak zurkaizten direneko kapitelek Hasierako gaiak garatzen dituzte; nekez gaindi daitekeen kalitatea dute. Kontenplari sinestuna gizakiaren sorrerako irudietatik azken hondameneraino igarotzen da. Aldi baten amaierako igarotze-krisi eta arrazionalismo gotikoko aldiaren inguruan “gizadiaren historiaren” laburpen moduko bat zen. Margo anitzetan irudika dezagun, halakoak izango baitziren klaustroko kapitelak, baldin eta garai hartako gizon emakumeengan sortuko zuen eragin emozionalaren antzeko ideia hartu nahi badugu.
Eliza atari honen barrokotasuna ariko zen estilo baten akidura islatzen. Katekesi baten irakasbide zorrotzetan baino gainezka egin eta gaiztoturiko herri fantasiaren irudikapen gehiago sartzen uzten zion estiloa zen hau nonbait. Monasterioetako artea, ikonoetako lasaikeria horrek kutsatua gertatu zen, eta horren aurka haserre biziz altxatzen hasiak ziren, nahiz eta aldi bateko eta erdizkako arrakastaz izan, Klarabaleko San Bernardoren asmoak.
== Arte erromanikoa Ipar Euskal Herrian ==
Iparraldeko Euskal Herrian erromanikoa, baserri girokoa bereziki, ugaria izango zen. Baina, gehienetan XII. eta XIII. mendetako elizak ondorengo mendeetan funtsean aldatuak izan ziren eta, ondorioz, burualde eta abside batzuk besterik ez da gelditu.
=== Lapurdi ===
==== Ainhoako Ama Birjina ====
Bada Ainhoan, Andre Mariaren eliza bat, hareharrizko harlanduen paramentua eta okre eta more kontrastezko margoak dituena, bisitariaren begirada liluratuz. Birmoldatu egin zuten XVI. mendean; bere barrunbean ez da dotoreziarik, ez berezitasunik falta, labe abside ederra, eta elkarte fededunarentzat gordetzen den esparru guztia euskal erako zurezko balkoi bikoitzak zeharkatzen du aldenik alde. Bere bost mailatako dorrea, oktogonoz hesituriko dorretxo batez bukatzen da, lau piramidetzarrez karratuan sartua eta arbelezko xafladun gezia duelarik buruan ( XVII. mendea).
==== Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailea ====
Donibane Lohitzunen, Luis XIV.a eta Espainiako printzesa Maria Teresa Austriakoaren ezkontzako San Joan Bataiatzailearen eliza oso adibide argia da lehen aipatu dugun berrikuntzen kontu horretan, bere oinarri erromanikoak besterik ez baititu gorde.
==== Irisarriko ospitalea ====
Jerusalemgo San Joanen zaldunena izan omen zen egun oraindik ikus daitekeen XII. mendeko eraikina, Irisarriko ospitale eta prioretxea; XVII. mendean zaharberritua da.
==== Senpereko eliza ====
Senpereko elizak ere, XVII. mendeko erretaula galantean interesaturik eta euskal herriko ezaugarri bereizgarrik dituen zurezko balkoia ikustera turista ugari biltzen duenak, baditu bere egituran XII. eta XIII. mendeetako aztarnak.
=== Nafarroa Beherea ===
Zuzen-zuzenean Iruñeko errege-erreginaren menpe zegoen eskualde honetan XII. eta XIII. mendeetako elizen aztarnak ez dira gutxi; baina, betiere ondorengo mendeetan birmoldatuak eta aberastuak.
==== Bidarraiko Andre Maria ====
Kanbotik 16 km‑tara, muino batean den Bidarraiko Andre Mariaren eliza, oinetan baserriz ereindako zelai berdeetako paisaia eder bat begiztatzeko aukera eskaintzen duena, hareharrizkoa da, eskualde horretan beste asko bezala. Jatorrizko eraikuntza erromanikoaren aztarnak ditu.
==== Laurhibar ibarra ====
Laurhibar ibarrean, Donibane Garazitik bost kilometrotara Alzietako Gurutze Saindua eta Baskasango San Andres kapera erromanikoak hargin berak eginak dirudite, hain baitira berdinak. Begien gozamenerako kanpoaldeko itxuraren goxotasuna eskaintzen dute, barrualdeko aberastasun ezohikoa lagun dutela: esku sotil baina jakintsu batek margoturiko zurezkoak ditu gangak.
==== Haranbeltzeko San Nikolas ====
Nafarroa beherea alde horretan bertan, Haranbeltzeko San Nikolasen kapera beroa topa dezakegu, abeltzaintzako, merkataritzako eta erromesaldietako bide zaharraren ertzean kokaturik. Prioretxe‑ospitale batena zen eta XII. mendeko agiriek diotenez Maltako Ordenako “kideek” agintzen zuten bertan, Ostabat alderat –lau bat kilometro harantzago, ez gehiago– eta handik Orreagako pasabidera zihoazen milaka erromesen laguntzaile ziren.
Badu oraindik aterpe ireki zabal bat, agian oso erosoa ez bada ere, gauak harrapatu dituen erromesentzat aterpetxea segurua. Erdi-puntuko arku zabaleko aterpe hau kapera xume baten ondorengoa da, zorua angeluzuzena du eta XII. mende aldera eraikia izango da ziur asko, eta barroko aldian berreraikia. Barrualdean ez du erromanikoa gogorarazten duen ezer. Atariak barruko zatian badu, zorionez, Kristoren monograma duen krismoi eder bat, Alfa eta Omega, zirkulu batean sarturiko Maltako gurutzearen azpian.
==== Bidaxune ====
Baskonian beste asko bezala, XIII. mendean eraiki ziren baina, aire erromaniko arnastuz, XIII. mendeko Bidaxuneko elizak erdi-puntuko arku bikoitz bat duen ataria du, berezitasun batekin, inon kokatu gabeko giltzarri zintzilikako bat duela.
==== Iratiko San Salbatore ====
Haritzgurutzeko lepoa igaroz, abside prerromaniko baten zatia gordetzen duen San Salbatoreren kaperara iristen da. Haren habeartea XII. mendekoa da, ondorengo mendeetan birmoldatua. Gurtza prerromaniko egin zitekeeneko toki batean dago eraikia Malta Ordenako ospitale zahar hau, kanpoan zutabe txikien gainean Gurutze Bide bitxi bat duela. Barrua, garai batean irudietan aberatsa, orain hutsa dago zoritxarrez.
Donazaharrek badu oraindik imus pirineus‑etako iragan latzaren zenbait oroigarri. Hemendik gertu, utzia dagoen Done Bladiko santutegia erromanikoa dago, Aphat‑Ospital deitua, Donejakue alderako erromesen ospitale-aterpetxea izan zena. Badu oraindik arku zorrotz samarrak dituen ataria.
Usakoako San Pierre eliza XII. mendekoa da, baina oso zaharberritua dago. Hala ere, badu oraindik bere atari zaharra, apaindurez hanpaturiko kapitelak eta irudimenezko piztiak dituena.
Donibane Garazin merezi du historialariaren bisita Ugandeko Santa Eulalie elizak. Oraindik ikus daitezke arte erromanikoaren aztarna batzuk, esaterako, Baigorriko Doneztebeko eliza.
=== Zuberoa ===
==== San Migel Eliza erromanikoa ====
Zuberoako Ordiarpen, Errobi ibaiaren ertzean, paisaia ederren batean, zutik da oraindik San Migel eliza erromanikoa.
Zilindro-formako egitura duten bi oinarrik, ziur asko gotikoak izan daitezkeenak, bereizten dute habearte soila beste ondoko bietatik. Burualde erromaniko zabala, erdiko zati bat eta alboetako biz osatzen dena, kanoi-erdiko gangaz estaliak, hiru zirkuluerdi-formako absidetan bukatzen da, baina berauen aurrean azaltzen da lotsatu antzera arku zorrotza, uste gabeko eta itxaropen sortzaile den kimu baten antzera. Itsatsiriko zutabeak dituen oinarri gainetan kokatzen da burualde erromanikoa. Hurrengo zatiak konpondu beharra izango zuen, zeren eta oinarriak kapitelik gabeko zilindro-formako eusgarri landuez ordezkatuak izan baitziren arkuak han ezartzeko.
Raymon Ourselen ustez, multzo hau dena “Zuberoako bizkonterri osoko eta baita Euskal Herri osoko ederren eta bitxienetakoa da”.<ref>R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 278. or.</ref>
==== Done Bladi Ospitale ====
Biarnoren mugan Zuberoako azken muturrera iristen bagara, bere historian Baskoniari hertsiki loturiko herrialdea izanik, aurkituko dugu bai azkenik, arte erromanikoaren barruan benetan berezia den zerbait. Garai bateko Done Bladi Ospitaletik eliza erromaniko bizantziar bat geratzen da, XII. eta XIII. mende bitarte horretan eraiki zena ziur asko. Ipar Euskal Herriak gaur egun duen lan erromanikorik ederrena eta interesgarriena da, zalantzarik gabe, eta Euskal herrian Erdi Aroko frantziar ondareetan behar bezala zaindua izan den eraikin bakarretakoa. Bitan zaharberritua dago:1903an eta 1980ean.
Gurutze grekozko oinplanoaren gainean orekatzen eta antolatzen dira bere gorputzak gurutze-gangei eta oktogonozko linterna ikusgarri bati eusteko, tronpa gaineko kalifa‑kupula bat buruan duela, berau delarik euskal lurraldeko ale bakarra.
Elizak gorde du bere hasierako gangaren egitura zati garrantzizko bat; harrituta utzi dituzte eraikuntzetako arkeologoak, absidearen hormetan atxikitako zurezko erlaitzaren egitura apartak eta erlaitza bera estalkiaren egiturarekin elkartzen zuten habeek. Zuraren hondakinen azterketa dendrologikoak eraikuntza-lanen hasierako ustezko data eman du: 1184a.
Multzo batu eta trinko honek guztiak, kanpotik begiratuta, tamainen joko eder eta orekatuak miresmena sortzen du.
Historialariari eliza honek emango dion beste ustekabekoa klaustraz ala hareharrizko konbinaketa geometrikoz eginiko mudejar tankerako leiho itxiak dira. Xehetasun honek eta kalifa‑gangak –gertuan duen Oloroeko Done Marian berriro azaltzen da–, eskualde honek Torres, Almazan eta beste lur hispaniarrekin izandako kultur batasuna adierazten du.
Donejakuera alderako erromesentzat Done Bladi bigarren mailako ibilaldia zen, non Euskal Herri aldera sartuz, Arlestik Somport‑erantz zihoanetik desbideratzen zen.
==== Kanpandorre hirukoitzak ====
Gure herrialde honetan zenbat eta ekialderago sartu, orduan eta aldi erromanikoko aztarna ugariago eta bitxiagoak topatuko ditugu, labe absideak, atari ederrak eta abarrekoak adibidez, Laguinge‑Restoue elizan, Aturbetik 3 km-ra, Sunhar‑ekoan, Haux‑ekoan.
Baina bitxi ikusgarrienak hirutasun egitura duten kanpandorreak dira: hormapiko oso garaia pinakulu hirukoitz batean bukatzen da, erdiko hortza garaiera handiagoa hartuz nabarmentzen delarik. Mota bitxi honetako erakinik adierazgarriena Gotañe‑Libarreux‑eko Andre Done elizan dago, Aturbetik 10 km‑tara. Baina ez dirudi erromanikoak direnik.
===== Santa Grazi =====
Biarnoko mugan, baina Zuberoako lurralde berean, eskualdeko santutegirik ospetsuena aurkituko dugu; historiaz aberatsa da, frantziar bidean kokatua delako eta bereziki garrantzizkoa, erromanikoaz eskaintzen eta gordetzen duenagatik. Santa Graziko eliza da, erromesaldietako santutegi honetan, Zaragozako zaindaria den, santa martiriaren besoa gurtzen da. Antzina abade-etxe bat izan zen, XI. mendean Frantziako erregeak, Aragoikoak eta Nafarroakoak sortua izan zen, toki hunkigarrian mendi lepo eta uharren artean estuki itxia dago.
Kareharriz eraikitako elizak badu kanpandorre erdi bat, estalgarri eta guzti, eta oso berriak diren XIX. mendeko kontrahorma handiak.
Eliza zaharrak lau tartetako hiru habearte eta hiru abside ditu. Transeptuko eta absideetako oinarriek kono-enborrezko kapitelak dituzte, bibliako historiak ongi zizelaturik –emakume santuak eta Apostoluak Kristoren hilobi aurrean– eta profanoak –ehizakoak, txalupariak, irudi sinbolikoak.
Iparreko arkupea, elizarako sarbidea, gai figuratiboak dituzten kapitel eta arkiboltaz apaindurik dago, eta bere tinpanoan alde banatan krismoi eder bat, aingeru banarekin.
===== Oloroen =====
Eskualdeko erromanikoaren begizko ezaguera osatzeko Baskoniaren muga estuetatik irten eta euskal lurrarekin bere historiazko hainbat elkartasun, bai ahaidezko nahiz politiko gogoratuz Biarnon sartu beharko genuke eta lurralde honetako hiriburua bisitatu.
====== Santa Gurutze ======
Oloroen deigarriena Santa Gurutzeko eliza da: Hiru habearte, hiru tarte eta hiru abside ditu, kalifa-tronpa estilokoak eta nerbio gainean oktogono ganga nabarmen duelarik; apaindurez hanpaturiko kapitelak.
====== Andre Maria ======
Hiri berean bisita merezi du Andre Mariaren elizak, garai bateko katedralak.
Ikonografia konplexuzko atari sonatua dauka: arku handiaren azpian, irudimen erromanikoan oso arrunta ez den gaia, Kristoren gorputz hila gurutzetik jaisten. Arku handi horren barruan beste bi daude, alde banatan kokatuak. Apokalipsiko 24 zahar Bildotsaren inguruan eseririk dauden bileraren adierazpena den. Arkuaren arkiboltatan hainbat urtaroetan gizonaren lanei dagozkien eszenak adierazten dira. Badira ehiza, arrantza, mahats biltzeak eta batez ere, etxeko eta herriko otoruntzen eszenak. Hemen, ertilari erromaniko herrikoia azaltzen da hizkera bizi eta ekintzailean.
== Arte erromanikoa Araban ==
[[Fitxategi:Estibalizko santutegi erromanikoa.jpg|thumb|250px|[[Estibalitz|Estibalizko santutegi erromanikoaren]] atari nagusia, elizaren hego-fatxadan.]]
Arabako lurraldean, bere arte erromanikoaren ondare zati handi bat gorde ahal izan da zorionez. Honen ezaugarria da, monumentuzko apaingarrien kalitateaz gain, ugaria dela emaitza. Arabako erromanikoaren historia osoaren azterketa, agian, oso oinarrizko “lehen erromaniko” baten urratsak miatuz hasi beharko litzateke; XI. mendean jada bere lehen haur hotsak probintziaren iparrean emanak izango zituen Donejakue alderako erromesek ezkutuko bideen bila ibilitako haietatik; hau da, Ayuda ibarrean zehar, Valdegoviatik eta Ebroko goialdeko aldetik, zeren eta defentsazko dorreen babesean bizirik gordeak izango baitziren biztanle-guneren batzuk.<ref>Izengabekoa. “Erromanikoa eta protogotikoa Araban” . Alava en tus manos-en (A. Llanosek zuzen.), (Gasteiz, 1983), IV. libk., 46-49. or.</ref>
Hain urrutiko kronologia hori agian Toberako Santa Maria elizatxo bitxiari eman beharko zaio, zirkuluerdi-formako burualdea eta kapitel irudidunak, oso erliebe lauez landuak, eta prerromanikoa gogorarazten duen ezkila-formako janzkerak dituztela.<ref>A. GOMEZ GOMEZ, “Toberako Santa Maria”. Kobie (Arte Ederrak) 6an, 1989, 269-276. or.</ref>
Egia da, Araban ez dela posible benetako erromaniko monumentala aurkitzea –azterketa egiteko moduan ongi zaindurikoa–, XII. mendean oso aurrera ez bada, Nafarroako errege Antso Azkarra eta Antso Indartsuaren eskutik foruak, besteak beste, Trebiñu (1161), Guardia (1164), Labranza (1196) eta Gaztelako Alfontso VIII.ak Lapueblari (1190) ematen hasi zirenetik, hau da, erromanikoaren beranduko aldietan izan ezik. Atzerapen hau erraz ulertzekoa gertatzen da, eskualdearen historia politikotik begiratuz gero; izan ere, arabar lurraldeko ia gehientsuenetan erlijiozko eta kulturazko ezarpen egitasmo gutxi egitaratu zitezkeen sarrazenoen matxinaden aurrean abangoardiako gotorleku gisa iraun behar zuen urteetan. Iruñeko erregeen zaharberritze egitasmoetan, Araba, XII. mendearen erdialdetik aurrera baino ezin sar zitekeen.
Hala ere, atzerapen hau berehala berdindu zen erlijio eta arte eraikuntzen egitasmo ugariak abian jarri zirenean. Arabako mugetatik errekonkista borroka frenteak betirako ihes egin zuenetik gertatu zen biztanleriaren hazkundeak eta ondoriozko biztanleriaren kokapenak eta lekune irekiak laborantzarako hartzeak gurtza-tokien benetako beharra ekarri zuten. Arkitektura erromanikoaren ernamuintze hau bi ezaugarri orokorretatik deskriba daiteke: ugari izatea eta landakoa izatea, bi edo hiru eraikuntza monumental izan ezik. Lopez del Valladoren ustez, monumentu erromanikoetan ehun arte ere konta daitezke, osorik nahiz zati bat gorde dutenak, zenbaki horretan estilo protogotikoa azaltzen zaien eraikinak sartuz gero.<ref>F. LOPEZ DEL VALLADO, “Kristau monumentuzko arkeologia Euskal herrian”. Primer congreso de estudios vascos-en , 1919, 846. or.</ref> Lauzpabost eraikin ezagun aipatzetik hasiko gara.
[[Armentiako basilika]] eta [[Estibalitz|Estibalizko Andre Mariaren santutegia]] dira nabarmenenak; [[Gasteiz]] aldean daude biak. Halaber, aipagarri dira [[Abetxuku]]ko San Migel, [[Lopida]]ko eta [[Gamarragutxia]]ko (Natibitatearena) elizak ere. Azkenik, [[Arabako Arte Ederretako Museoa]]n ere ikusgai ditugu hainbat objektu erromaniko.
Bestela, [[Tuesta]]ko Jasokundeko Andre Mariaren eliza, [[Karkamu|Karkamoko]] San Joanena eta [[Tobera (Berantevilla)|Toberako]] Andre Mariarena ditugu [[Añanako kuadrilla|Añanako Kuadrillan]].
[[Arabako Mendialdea|Mendialdean]], [[Markiz|Markinezko]] San Joanen, [[Uribarri Harana]]ko Andre Mariaren, [[Kontrasta]]ko Elizmendiko Andre Mariaren eta [[Maeztu]]ko Landako Andre Mariaren baselizak daude.
Azkenik, [[Arabako lautada|Arabako Lautadan]] dauden [[Otobarren]], [[Otogoien]], [[Oreitia]], [[Burgu]], [[Dulantzi]] eta [[Gazeo]]ko elizak ikustekoak dira, bai eta [[Trebiñu]]n dagoen [[Sortzez Garbiaren baseliza (San Vicentejo)|San Vicentejokoa]] ere.<gallery>
Fitxategi:Lopidanako elizaren ataria.jpg|Lopidako elizaren ataria
Fitxategi:Abetxukuko San Migel Elizaren ataria.jpg|Abetxukuko San Migel elizaren ataria
Fitxategi:Oreitia - San Julian eta Santa Basilisa eliza - ataria.jpg|Oreitiako San Julian eta Santa Basilisa elizaren ataria
Fitxategi:Burgu San Juan baseliza.jpg|Arraraingo San Juan baseliza, Burgu
Fitxategi:Maestu - Ermita de la Virgen del Campo 13.jpg|Maeztuko Landako Amarbirjinaren ermitako irudiak
Fitxategi:Gamarra Menor - Iglesia de la Natividad, portada románica 8.jpg|Gamarragutxiako elizaren ataria
</gallery>
=== Armentia ===
==== Armentiako egoitza ====
Alvaro Velegia izeneko gotzain baten ziurtasuna badugu agirietan 881. urtean jada, arabar lurraldean izan zenekoa, eta 987. urtean aldiz Munio azaltzen da Arabako gotzain, baina ez da zehaztasunez agertzen gaur egun Gasteiztik 3 km‑tara dagoen Armentiara noiz aldatu zen egoitza. Calahorra musulmanen eskuetan erori zenean eta Valpuestako elizbarrutia sortu zenean, zeinaren menpe geratu zen Araba ipar-ekialde osoa, Bizkaiko Enkarterrietara arte, elizaren babesik gabe geratua izan zitekeela uste izaten da; inola ere, hau izango zen Armentian egoitza zuen Arabako gotzaindegia sortzeko arrazoia. Eta han gelditu zen 75 urtez, indar nafarrek Calahorra berreskuratu eta herri hartan berriro Arabako gotzaindegiak bat egin zuen arte (1087).<ref>A. MAÑARIKUA, Obispados en Alava, Guipuzcoa y Vizcaya hasta fines del siglo XI. (Gasteiz, 1963) 37. or.</ref> Armentiako egoitza Kolegio‑eliza moduan gelditu zen 1498. urtean, Gasteizko Santa Mariara eramana izan zen arte.
==== Eliza ====
Armentiako eliza lehendabizi San Andresi eta azkenik San Prudentziori eskainia izan zen. Kaskanteko Errodrigo, 1146tik 1190era Calahorrako gotzaina izan zenak sagaratua, beraz, argi azaltzen da, XII. mendeko bigarren zatian izango luke eraikuntza data.<ref>J. AMADOR DE LOS RIOS, Estudios monumentales. 44-45. or.; BARAIBAR, Epigrafia armentiense, 257-260. or.</ref> Berrikuntza handiak egin ziren 1776. urtean, batez ere, kanpoko aldean, desagertu egin baitzen ataria, arkupea (zimitorioa) eraiki eta eraikin zahar osoa, absidea izan ezik, horma berriz inguratuz.
[[Fitxategi:Vitoria - Armentia, Basilica de San Prudencio 06.jpg|thumb|Armentiako [[Tinpano (arkitektura)|tinpano]] erromanikoa]]
Habeartea lehenbiziko egiturarena izango da, oinplano gurutze latindarra, orain ganga modernoz estalitako gurutzadura duena. Alboetako bere bi besoak kanoi puntudunak dira. Gurutzaduraren gainean zinborioa altxatzen da, bi gurutze arkuz osatzen dena eta bere abiapuntutan tetramorfoaren irudiez –lau ebanjelariak: lehoi, zezen, arrano eta aingeru-buruaz sinbolizatuez– eutsitakoa; Iratxekoa eta Lizarrako San Migel elizakoak gogora ekartzen dizkigun kupulako gangak eta Gaztela‑Leongo antzeko egitura garaikideek, Poitou frantsesaren iturriaren jatorrikoak izan daitezkeen pentsatzera eramaten gaituzte.
Armentiako presbiterioa bi zatitan antolaturik dago; kanoi-gangaz estalia bata, gurutzadurarekin elkartzen den garaipen arkuaren egiturari egokiturikoa; eta ondoren, abside txikiagoa eta estuagoa, labe-gangaz estalia. Absidearen sakonean hiru leiho txaranbeldu irekitzen dira, erdi-puntuko arkuez; beroien azpitik bost ilaratako xake-itxurako erlaitz bat igarotzen da.
===== Elizatea =====
Oinetan bi ate zeuden, iparraldera bata, komentuko geletara sarbidea zuena eta hegoaldean bestea, egungo eran, kanpoaldera ematen zuena. Elizpean, 1776an kokatu ziren hasierako elizak ate nagusian zituen erliebeak.<ref>P. Lopez del Valladok uste duen bezala, litekeena da han, XI. mendekoa baino lehenagoko eliza bat egona izatea. Beste XII. mendekoaz ere zalantzak eta iritzi desberdinak daude hainbat ikertzailerengan...Ikus, Dulce Ocon Alonsoren ikerlan berria: “Lehenbiziko Armentiako (Araba) San Andres ataria: Agirietako oharrak”. Kobie, 9an, 1992-1993, 107-180. or.</ref>
Antza denez, hegoaldeko atariak bi mailatan landutako lanak ditu. Azpikoan, erdi-puntuko arkuaren azpian Bildotsaren tinpanoa erakusten zuen ate burudun bat zegoen; gainean, begi ala agian leiho baten inguruan, Apostoluen Salbatzailearen tinpanoa zegoen kokatua eta saihetsetan Hobiratze Santua eta Anastasisenak izan behar zuten erliebeak. Eskultura-lan hori guztia, XVIII. mendeko berrikuntzan eliza aurrera ekarri zen.
[[Fitxategi:Vitoria - Armentia, Basilica de San Prudencio 05.jpg|thumb|Armentiako basilikaren absidea]]
Ulertzekoa da, jatorrizko elizari egin zaion berrikuntza garrantzizkoaren ondorenean, Armentiako basilika horrek gaur egun eskaintzen digun gauzarik nabarmenena eta interesgarriena apaingarri eskultorikoetan dagoela esan behar izatea, ez berrikuntza aldian zorionez salbatu ziren bere kapitelen eta erliebeen kalitate eta berezitasunagatik soilik, baita erliebeei interpretazio ikonologiko bat eman eta jatorrizko ordena eta kokapena dokumentatu nahi duen historialariarengan sortzen duen arazo larriagatik ere.
Azterketa estilistikoak erakusten duenez, eskulturen tailak hiru maisuen artean eginak dira.<ref>V.V., M N. E. I. libk.: Araba. Eusko Jaurlaritza 1985, 6-12. or.</ref>
Lehenengo maisuarenak lirateke absideko leihoaren kapitelak. Aldarte herrikoia, tolesgabea eta adierazkorra duen ertilaria da egituretan nolabaiteko arkaikotasuna eta zenbait sinplifikazio geometrikorako joera duena. Egitura bitxiko mamuak, deabru-buruak adieraztea gustatzen zaio, landare gaiez nahastuak. Bere lanei XII. mendearen azken hereneko data jar diezaiekegu.
Bigarren maisua, Galtzadako artearen egitura eta gaiei dien leialtasunarekin azaltzen da. Berari zor zaizkionak izango lirateke gurutzadurako zortzi kapitelak; eta baita agian bertako harburutxoak eta ebanjelariak ere. Bere eskua sumatzen da Gizakundearen, Konstantinoren eta eliza aurreko beste erliebe batzuetan ere, besteak beste: Bildotsaren tinpanoa. Bere lan honi 1200. urte aldeko data eman diezaiokegu.
Hirugarren maisuak, XIII. mendean jada, Silosko artera bideratzen digu pentsamendua, Kristoren hilobiko Marien irudiagatik eta elizaren aurreko Anastasis eta Apostoluekin dagoen Kristoren tinpanoagatik.
===== Harri Pontea =====
Bada Armentian bataiarri erromaniko bat ere, zimazio baten zatia izan behar zuen oinarri baten gainean jarria. Kopak tailaturiko apaingarriak ditu, angeluetan ferra lanketa batzuk imitatuz, inguru osoaren biran koruko zutabeen oinarrietakoak gogorarazten dituzten arkutxo batzuekin.
=== Estibalitz ===
Gasteiztik 8 km‑tara, gutxi gorabehera, mendixka baten gainean, 1074. urtean jada bazen Naiarako Santa Maria Erreginaren menpean zegoen monasterio bat. Bi tartetako habeartea zuen. Mende honen hasieran hirugarren tarte bat erantsi zitzaion. Eta 1972-1973 bitartean burutu zen hirugarren zaharberritzea.
==== Eliza ====
Gaur egun oinplano gurutze latindarraren gainean eraikitako basilika bat ikus daiteke, gurutzaduran linterna duena, erdiko habeartean abside bat eta gurutzaduraren beso gainean irekitzen diren bi kaperei dagozkien beste bi. Armentian bezala, elizaren burualdea, aurreko tartea baino txikiagoa den angeluzuzenezko tarte batez eta zirkuluerdi-formako abside batez dago osatua. Honako hau gurutzadurara irekia dago garaipen arku zorrotz baten bitartez eta kanoi-gangez estaltzen da. Labe gangaz estaltzen da absidea eta xake-itxurako lau ilaratako erlaitz batetik abiatzen da. Erdi-puntuko arkuak dituen bi leiho baino ez ditu sakonean, lauak dira, hona ermita batetik ekarriak izan zirela sumarazten dute. Hegoaldeko absideak ere bi leiho ditu.
Hegoaldeko gurutzadurakoak eta habeartekoak puntudun kanoi-gangak dira, iparraldeko gurutzadurako besoetan, berriz, ojiba-gangak. Eusgarriak prisma-formakoak dira, zutabeak haiei itsatsitarik, arku zerrendak eta barruak zurkaiztuz, zeinetan gangaren ojibak zamalkatzen diren. Oskolpea edo zinborioa kanpoaldera nabarmentzen da, dorre karratu moduan eta angeluetan zutabetxoak dituela. Berandukoa da bere data, arkuen zurkaiztetatik eta bere eskultura apaingarrien garapenetik atera daitekeen ondorioa delarik.
[[Fitxategi:Capital of the Monastery of Nuestra Señora de Estíbaliz.jpg|thumb|332x332px|Estibalitzeko [[Kapitel|kapitelak]]]]
==== Eskulturak ====
Eskultura-lanak, bere habearte bakarrean, kapitel eta zutabeetan banatzen dira. Hemen ere azterketa estilistikoak hiru maisuen aipamena egiten du.
Lehenengo maisua gurutzaduratik burualderako lau kapitelen egilea litzateke. Erospenaren misterioa azaltzen da horretan ikusgai: Adan eta Ebaren bekatua, paradisutik jaurtitzea, Aingeruak Mariari eginiko bisita eta bekatu nagusiak.
Bigarren maisua, zenbait aztarna islandarrei loturiko hainbat klasizismorengatik, eta zulagailu teknika dela eta ezagutuko litzateke. Barruko zenbait kapitel zor zaizkio: bata gurutzadurakoa, bestea habeartearen abiapuntukoa eta Epistola aldeko biak.
Eliza atariei buruz berriz, esan dezagun sartaldekoak ez duela ezer berezirik: berreginiko ate bat da horma-bular edo kontrahorma lauen artean kokatua, arku zorrotza eta eskema kiribileko kapitelak dituen bost arkibolta lauak.
Hegoaldeko atea deigarriagoa da, eskultura monumentalaren benetako harri bitxia; nahiz eta, Lopez del Valladoren ustez, apaingarri ugariek dotoreziari osotasunean kalte egiten dioten, bere eusgarrien apainketak miresmena sortzen du, berauetan Borgoinako eliza klunitarren inspirazio ongarri bat ikusiz, Gaztela edo Aragoitik –Uncastilloko Santa Maria– agian zeharka jasotakoa.<ref>F. DE MENDOZA, El ornato arquitectónico de Estibalitz. (Donostia 1931) 14. or.; A. GOMEZ GOMEZ, “Arte erromanikoaren barneratzea eta transmititzea Euskal Herrian”. Kobie 11n, 1995-1997, 241-261... or.</ref> Eliza ataria inolako zalantzarik gabe XII. mendean landua da.
Janbetan bi zutabe ukondotu ditu alde banatan, apaindutako fusteak irudi berak errepikatuz, simetrikoki; hala ere eskuinaldekoak ezkerraldekoak baino taila finagoa agertzen du, izan ere, lehenengoaren perlaz tartekaturiko lau lhostotako lore nerbiodunak, marrazki geometriko lauak bihurtzen dira ezkerreko zutabean.
Atearen ondo ondoko beste zutabeetan, fusteetako apaingarriak txirikordazkoak dira, gurutzaturiko lau harizpien zerrendatan. Horien kapitelak eliza barrukoen aldean bestelakoak dira. Horietako bik badute nolabaiteko kutsu korintiotarrik, beste biek landarezko erroleoekin jokatzen dute.
Janbetan irudiak azaltzen dira: ezkerretara Pantokratorraren gaia: eskuinetara, San Joan Bataiatzaileaz gainera, gurutzaturiko zenbait irudi apaingarritako hostotzekin. Lau arkiboltak agerian dituzten egiturak eta eskemak apaingarritako soilak dira. Erliebeetan ageri dira Gizakundeko Birjina, sagitario bat eta beste.
Estibalizko eraginak egiazkoa dirudi Argandoñan, Duranan, Lasarten, eta bereziki Lopidanan.
=== San Bizentejo ===
San Bizentejo ermita zoragarria, gaur egun Arabako San Bizenteko Guztiz Garbiari eskainitako ermita bezala ezagutzen dena, 1963. urtean izan zen zaharberritua. Idazkun epigrafiko bat daukanez, 1162ko data zehatza emateaz gainera, eskaintza bat du:
<pre>IN NOMINE DOMINI NOSTRI JHESU CHRISTI
AEDIFICATUM EST HOC TEMPLUM
IN HONOREM SANCTI VICENTII
ERA MILESIMA CC.</pre>
Eliza gozo honen jatorrizko egitura bizantziarrak harritu ez gaitzan, gogora dezagun garaitsu horretan Zamorako katedraleko kupula ari zirela eraikitzen (151‑1174), joera bizantziar garbikoa. Neurriz oso da txikia, euskal erromanikoan aurkitzen dugun ia guztia bezala, San Bizentejo Gasteizko elizbarrutiko eraikinik ederrenetarikoa da.
==== Eliza ====
Oso da soila bere arkitektura: habearte bakarra, bi tarte eta hirugarren tarte motzago batez osatzen den presbiterioa eta zirkuluerdi-formako absidea. Harlanduzko gangez estaltzen da, kanoi-erdi zorrotzez habeartean eta labe-gangaz absidean. Arku zerrendak, zutabe erdiak itsatsian dituzten harroinez osatuak diren babesgarrietan etzaten dira. Neurri handiko kapitelek badituzte akanto-hosto eder estilizatuak eta giza aurpegiak ere. Lanketaren fintasunak eta beren buru-zuloen sakontasunak bizantziar eta musulman eraginak bistaratzen dituzte. Barruko hormetan apaindu gabeko mentsuletan kokaturiko erlaitz bat doa, burualdean gizaki eta animalien irudiz eta landaredi eta geometria gaiez edertua. Absidean dauden hiru leiho txaranbeldu ditu, modu berean kanpoaldera. Presbiterioko tartearen alde banatan bakoitzak erdi-puntuko arku bikoitza duen bi horma‑hobi egin ziren, mainel sendoetan kokatzen direnak, egun inork ez dakien moduan galduak.
Kanpoaldean, absidea horma-bularrez bereizten diren bost planotan zabaltzen da, zutabe erdiz eta beren arteko poligonozko oinarriez osatuak; zutabe erdi hauek hiru hutsartetako arkuak zurkaizteko balio dute. Harroinak teilaturaino igotzen dira urratuz, hau da, beren neurria haziz. Bi kapitel erakusten ditu bakoitzak, garaiera desberdinetan. Teilatuaren ondokoek, oso zulaturiko hosto sortez apainduak daudenak, paregabeko edertasuna dute.
Bata bestearen gainean jarritako gorputzek absidearen neurria goialderako mugimendua areagotu egiten dute. Lehen gorputza trinkoa eta zirkuluerdi-formakoa da. Bigarrenak bost hormatal osatzen ditu, aurretik aipatu ditugun hiru hutsarteen artean erdikoan irekiz, landaretza apainketa naroa duten arku eta kapitelak dituztela. Hirugarren gorputza berriro ere zirkuluerdi-formakoa da eta apainduretan, erlaitzetan kokaturiko arku hirugingildun itsuak daude itsatsiak.
Elizako sarbidean kapitel zistertarretan zurkaizturiko sei arkibolta dituen ate bat dago, musulman kutsua duten biribilak dituzten eta apainketa soileko hiru izan ezik, harlandu lauez eginiko hegal baten pean. Oso ederrak dira bere kapitelak, arte korintiar garbi samarrekoak batzuk, hostotzak jakintsuki tratatuak daude, buru zulaketa egokiez.
San Bizentejo oso eraikin berezia da euskal erromanikoaren barruan. Estilistikoki antz ugari aurkitu izan zaizkio: Silos, Donejakue, Zamora, Burgundia eta abar, eta guztien gainetik eredu bizantziarrak eta musulmanak. Bestalde, San Bizentejoko ereduak Araba, Errioxa, Nafarroa eta Gaztelan hedatzen direla esan izan da. Begien bistakoa dirudiena da kanpotar ertilariren bat izan zela egilea.
[[Fitxategi:Tuesta - Iglesia de Nuestra Señora de la Asunción, pórtico 01.jpg|thumb|Tuestako elizako ataria]]
=== Tuesta ===
Arabako hego‑mendebaldean, Tuestako Jasokundearen parrokia “Gaubeako katedrala” izenez ezagutzen da. Harritzekoa da hain herri antzinakoa izanik –993an jada dokumentuetan agertu izan da– bere eliza berant erromanikoak joan den mendera arte historialarien arretarik erakarri ez izana.<ref>Berriki, merezimendu handiko ikerketak izanak dira Tuestari buruz: F. LOPEZ DEL VALLADO, “Erromanikoa Araban... Tuesta”. Geografia General del País Vasco-Navarron. (Carrera Candiren Zuzen.), 846-851. or.; S. RUIZ LOYZAGA, “Tuestako parrokia-eliza”. B. I. S. S. XXII.ean, 1978,55-85. or.; M PORTILLA, “Arte erromanikoa. Sustraiak eta garapena”. Alava en sus manos-en (Gasteiz 1983), 41-72. or.; Izengabea: “Tuesta. Gure Amaren eliza”. M N. E.n Araba (Eusko Jaurlaritzak Argt.), 1985, 337-347. or.; J. LOPEZ DE OCARIZ, Templo de Nuestra Señora de la Asunción de tuesta (Gasteiz, 1986).</ref> Agian, ahazte honen arrazoia nahasmendu estilistikoan eta eliza honen eraikitze aldiei buruz eman den hainbat kronologiatan bilatu beharko da. Eraikuntza XIII. mendean hasi bazen ere, bere gorputz eta esparruak ondorengo eranskinez aldatuak ditu.
[[Fitxategi:Tuesta - Iglesia de Nuestra Señora de la Asunción, ábside 08.jpg|thumb|Absideko irudiak]]
==== Eliza ====
Habearte bakarrekoa da, 29m luzean eta 11m zabalean, lau tartetakoa eta santutegiaren zatia ere erantsi behar zaio; poligonozko burualdea bost hormataletan bilduak ixten du, beste hainbeste leihorekin. Paramentuz ezin hobea da eta kareharriak isodomoz landuak ditu, oso berdinduak neurrian eta bukaera zaindua ertzetan. Erromanikoaz pentsarazten digun gauza bakarra bere burualdea da: erdiguneko espazioan biltzen dira marra indargarriak giltzarrian, gurutzea daramaten aingeruen inguruan, eta batez ere garaipen arkuaren amaieran kokatua dagoen Pantokratorrarenean, zeinaren gainean badirudien gangako sei zainak batzen direla. Hauek gangetako osagaien zama arintzera datoz, absideko poligonoko angeluetan sartuak dauden zutabe ederren kapitelen gainetan.
==== Elias maisua ====
Ez dugu arrazoirik ikusten maisu eraikitzailearen izaera zalantzan jartzeko, zeren eta Elias izena idazkun bati itsatsirik baitago eta, espiritu erromanikoaren arabera, eskatologiazko egia galanten aurrean sinestunari bere betebeharrak gogorarazten baitizkio:
<pre>O DIVES, DIVES,
NON OMNIS TEMPORE VIVES
FAC BENE DEO IN VIVIS,
POST MORTEM VIVERE SI VIS.
ELIAS ME FECIT</pre>
''Oi aberats, aberats, ez zara betirako. Egizu on Jaungoikoarentzat gizonengan, hil ondorenean ere bizi nahi baduzu. Eliasek egin ninduen''
=== Markiz ===
Trebiñuko Arabako mugan, mendialdeko eskualdean Markiz hiribildutik kanpo dagoen [[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan ermitaz]] mintzatu gara aurreko atalean. Hau ere gaur egunera arte gurtza katolikorako gorde den monumentu erromaniko deigarria da. Ermita honi buruzko agiririk ez da ia geratu, baina, bere fatxada nagusian duen idazkun batek 1226ra eramaten gaitu, eraikuntzaren eta Calahorrako gotzain Juan Perezek fundatu zueneko garaira.<ref>Idazkunan Gartzia Pangua “Armentiako maisua” aipatzen da azken tokian. Ez dugu berari buruzko inolako berririk. Frai Fernando de Mendozaren iritziz, “Armentiako maisuaren” izengoitia, ohoragarri hutsa izan daiteke. “Araba artistikoa. Markizko San Joan ermita. San Vicentejoko Sortzez Garbia”. Euskal Herriaren-alde-n, Bilbo, 1974, V. libk. 134. or.</ref>
[[Fitxategi:Markiz (Araba) - San Joan baseliza - Absidea.jpg|thumb|[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan baseliza]] (Markiz), [[Abside|absidea]]]]
==== Eliza ====
Trantsizio aldiko eraikin baten aurrean gaude, lanketa oneko harlanduez jantzia, hegoaldeko [[Habearte|habearteko]] horma izan ezik, hau harlanduskoz eraikia baitago. Kanpoaldetik, eraikin osoa bisitariari erliebe deigarriz azaltzen zaio, bai aldaparen desnibela konpontzeko burualdea altxatzen duten harroinengatik, bai edergarritarako dituen apaingarriengatik: takeatuzko apaingarriak dituen erlaixa eta horma bitan zatitzen eta, multzoaren zabalerako garapenarekin, goialderako mugimendua oreka ederrean zatitzen duen, altuera erdiko inposta marra.
[[Fitxategi:Markiz (Araba) - San Joan baseliza - Atariko kapitelak.jpg|thumb|[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan baseliza]] (Markiz), atariko [[Kapitel|kapitelak]]]]
Arabako eliza txiki hauen guztien eskemaren arabera, bere [[Oinplano|oinplanoa]] areto egiturakoa da, hiru tartetako [[habearte]] bakarrekoa, zertxobait zorrotza den [[Kanoi ganga|kanoi-ganga]], pilastratan zutituriko bi arku zerrendez zatitua. Burualdea bi tartetan zatituriko zirkuluerdi-formako da, zeinaren altuera pixkanaka gutxituz doan. Burualdearen eta gainerakoaren altura desberdinek tamainen arteko joko ederra eskaintzen dute. Estalgarria, hasieran egurrezkoa izango zena, zaharberritze aldiren batean beste zeramikazko burdin lan batez ordezkatu zen.
Bat bestearen atzetik estutzen diren bi tartetan zatituta dago burualdea. [[Abside|Absidearen]] erdigunean, hutsarte bat dago, neurriz gainerakoak baino txikiagoa. Erdi-puntuko arku egitura du, eta inposta batean kokaturiko bi baketoiez osatua da. Burualde osoa horizontalki tartekatuta dago biletez apaindutako inposten bitartez. Harritu egiten du barruko apainketa soilak, eta kapiteletako landareen eskematismoak.
Atari bakarra, habeartearen bigarren tartearen hegoaldeko fatxadan dago, turuta-antzeko ate bat jartzen uzten duen kanpoalderako gorputz bat osatuz: landarez eta besante sortez apainduriko hiru [[arkibolta]] baketoiez tartekaturik. [[Arkibolta|Arkiboltak]], hiruna atzapar harroinezko zutabeen gainetan atseden hartuz eta baketoiak zutabe bitartetan; eta sistema bera azaltzen da janbetan. Kapiteletan landarekiak azaltzen dira gehien. Lopez Valladori arkiboltak lantzeko erak iradoki dio, lan hauen egilea Estibalizko edo Duranako eskolako ertilari bat izan zitekeela.<ref>LOPEZ DEL VALLADO, O.c., 858-859. or.</ref>
Hegoaldeko horman bi antzeko leiho daude, bata atariaren ondoan eta habeartearen lehen tartean bestea. [[Erdi puntuko arku|Erdi-puntuko arkua]]<nowiki/>k dira, baketoie eratuak eta hiruna atzapar harroinezko zutabe parea, inposta soilak eta akanto-hostoko [[kapitel]] ongi landuak eta zutabe atzeko harroinetan besante (txanpon) sorta.
=== Arabako beste eliza erromaniko bat ===
Arte historialariarentzat garrantzizko alderdiak eskaintzen dituzten beste elizen artean, arabar lautadakoak dira nabarmenenak, gotzain-egoitza izan zenetik ez oso urrun.
==== Lasarteko eliza ====
Lasarteko lehendabiziko elizatik absideko bi leiho txaranbeldu gelditu dira, Armentia eta Estibalizko eskultura eta erliebeen garai berekoak diruditenak eta beharbada egile berak tailatuak. Hego aldean dagoenak akanto-hostoz apainduriko hiru arkibolta ditu, bai barrualdean bai kanpoaldean.
Lasarteko elizaren alderdirik deigarriena absidearen hego-ekialdeko horman duen beste leihatea da. Apostoluen irudiak ditu bere leiho‑zangoetan, sei kanpoaldean eta beste seiak 1974. urteko zaharberritzean bistaratu diren barrualdeko txaranbelduan. Irudiek ez dute ezaugarririk eta kapitelen ondo-ondoko fusteen ordez jarriak daude, antzinako kariatideen tradizioa eskuratu nahiko balitz bezala. Hauetan, Armentiakoen gelditasun bera eta zapien kokamen bera sumatzen da. Leiho honen gainerako apainketa akanto-hostoen eta geometriazko gurutzaketetan oinarritua dago.
Zaharberritzearen aurretik Aingeruak Andre Mariari eginiko bisitaldiaren bi irudiak hutsartearen saihetsak hartzen zituzten, beste irudien kariatide-jarrera berdin berdinean. Ezkerretara aingerua lore bat eskuan duela; eskuinaldean Birjina, barkila antzeko tolesturak dituen soingainekoaz jantzita. Azkenekoz zaharberritu zenean bi irudi hauek eliza barnera sartu ziren.
[[Fitxategi:Durana - Iglesia de San Esteban Protomártir, portada 4.jpg|thumb|Duranako elizaren ataria]]
==== Duranako San Esteban ====
Duranako San Estebanen XIII. mendeko elizan ere, antzinakoena eta ikusgarriena ataria da; burualdea XVI. mende aldera bi tarteetan zabaldu zitzaion. Bere arku zorrotza, lau zutabe bihurrituen gainean iraultzen da alde banatan eta hauek hostotza soilez apainduriko harroinetan. Lau arkiboltak duten apainketak harridura sortzen du ugaritasunagatik eta ekialdeko ezaugarriengatik.
Apainketa nahiko laua da. Arkutxoak, palmondo-hostoak, zirkulu izarreztatuak, zinten sigi-sagak eta sugeak dira oinarrien apaingarriak eta zutabeen oinarriak. Janben izkinak eta hauen aurreneko aurpegiak eta arkibolta batzuk ekialdekoen kutsua dute. Eta agian ekialdetik etorriak izango ziren, halaber –Lopez del Valladoren ustez–, kapiteletan, buru latzak, gezurrezko kiribildurak, palmondo-hosto zakarrak, zirkulu eta triangeluen egileak; eta zenbaiten izkinetan borrokan ari diren mamuak, arrano hatzaparlariak, kopa beretik edaten duten hegaztiak eta abar.
[[Fitxategi:Argandoña - Santa Columba 04.JPG|thumb|Argandoñako elizaren ataria]]
==== Argandoñako Santa Kolunba ====
Gasteiztik eta Estibaliztik kilometro gutxitara Argandoñako Santa Kolunba elizak XIII. mendeko arabar erromaniko elizak duten egitura ezaguna erakusten du: habearte bakarra, puntudun kanoi erdiz estalia, hiru tartetako arku zerrenda, zirkuluerdi-formako absidea, eta abar.
Badu atari eder bat ere, Estibalizkoaren antzera zestozko fusteak dituen zutabeduna; eta absidean, leiho bikain bat, lehen ziren bietatik bat. Harrigarriak dira bere zimazioak eta bere sei pare zutabeetako kapitelak eta hauek kokatuak direneko janba izkinak dituzten apaingarri ugariak. Duranako ahaidetasuna oso begien bistakoa da.
==== Lopidanako eliza ====
Arabar elizetan, Estibalizko eragina nabarien agertzen zaiona, Lopidanako parrokia‑eliza da, agian. Arkuen zurkaitzak oso deigarriak dira, hutsarteetan batez ere. Angeluzuzenezkoa du burualdea, erromaniko bizkaitarrak bezala. Absideak baditu zenbait leiho, baketa handiz osaturiko arkiboltekin, baketa handien zutabeetan zatikatzen direnak berauek ere, baina kapitel oso bereziekin; hauetako batzuk giza buruez soilik osatuak.
Zalantzarik gabe Lopidanako gauzarik deigarriena bere atari ederra da: hiru arkibolta ditu, hiruretan erdikoa da akanto-hosto estilizatuez edertua. Alde bateko zutabeak beste aldekoen berdinak dira. Kanpoko lauak zestozkoak dira eta barruko biak sarekarak.
Argandoña eta Lopidanan bezalako fuste zestodunak Okarizen ere ikus daitezke, zalantzarik gabe Estibalizko monasterioa izango zen arabar erromanikoaren foku horren eraginean sorturiko lana.
=== Baselizak ===
Nafarroan bezala Araban ere, arkitektura erromanikoaren zerrenda luze batek lekuen izenak aipatzera behartzen gaitu, parrokia-elizak izan ziren baselizetatik hasita. Bi aipatuko ditugu, hala nola:
Amamioko San Joan, Donemiliagaren menpeko Araia eta Albeniz herri komuneroen artean dago; oinplano angeluzuzenekoa duen eraikin txikia, burualdea zuzena eta ongi eraikia du eta bertan leihate txaranbeldu bat. Burualdeko saihetsetan xake-itxurako inposta beste apaingarririk ez duena.
Toberako Santa Maria ermita, lehen esan dugun bezala, probintziako hego‑mendebaldeko eskualdeetan erromaniko elizetan zaharrena da.<ref>A. GOMEZ GOMEZ, “Toberako Santa Maria: landa erromanikoaren agerpen bat Araban”. “Kobie-n” (Arte Ederrak) 1987; Idem: Toberako Santa Maria. Kobie-n. Arte Ederrak. 6, 1989, 269-276. or.</ref>
=== Trantsizioko elizak Gotikorantz ===
Tuesta eta Markizen frogatu dugun bezala, gotiko alderako trantsizioko beste eliza askotan ere adierazten da eta hauetako batzuk merezi dute hemen aipatzea:
Dulantziko Aiarako Ama santutegiak egitura protogotiko garbia du, deskribatu dugun eskemaren arabera; apaingarri gutxikoa: apaingarrizko landareak dituzten kapitel batzuk, presbiterioaren hegoaldean hutsarte interesgarri bat, hegaleko harlandu sail bitxia eta abar.
Otogien eta Otobarrengo bi parrokia‑elizak, beren egituran XIII. mendeko protogotikoak dira.
Otogoiengo elizak harlanduzko horma zabalaren monotonia hausten dute hiru gorputzetan banatzen duten bi inpostek eta erdi-puntuko bi leihok, baina ez da ikusten inongo apaingarri eta moldurarik, ez hauetan, ez erlaitzetan, ez hegaletan, ez eusgarri dituzten harlandutxoetan.
Otobarrengo elizak apainketa alderdia bereziki zaindua du. Burualdeko hegalean oso apaindutako harlandu ilara agertzen du; gero, absideko erdiko gorputzeko txanponetan, itsatsitako zutabe erdiez banatuta, ia erdi-puntuko hiru leihotzar daude, akanto-hostoko eta xake-itxurako arkiboltaz apainduak batzuk. Ederrak dira baita ere kapitelak apaintzen dituzten akanto-hostoak. Arku zorrotza duen ataria baketoiak dituen bost arkibolta ditu eta hauek apainketa ugaria duten kapitelez koroaturiko baketa handietan etzaten dira: hostotzak, giza irudiak, buruz buruko animaliak, eta abar.
Betoñoko San Estebanen atariak, proportzio ederrak ditu eta ia zurkaiztu gabea da. Bere hiru arkiboltak, begi apainketa urrikoak, ia kapitel berdinak dituzten hiru zutabe paretan bermatzen dira, soil-soilki apainduak daude, akanto-hostoz, kiribilduraz eta pinaburuz.
Garrantzizko beste aztarna batzuk hainbat elizetan ikus daitezke, adibidez, Urrialde, Miñao Gutxia, Gazeo eta Guardiako San Andresen.<gallery>
Fitxategi:Betoñu San Esteban elizaren ataria.jpg|Betoñuko San Esteban elizaren ataria
Fitxategi:Alegria-Dulantzi - Santuario de Ayala 05.jpg|Dulantziko Aiarako Amaren santutegiko ataria
Fitxategi:Alegria-Dulantzi - Santuario de Ayala 08.jpg|Dulantziko Aiarako Amaren santutegiko absidean dagoen leihoa
</gallery>
== Erromanikoa Bizkaian ==
Bizkaiko erromanikoa, zalantzarik gabe, Arabakoa baino urriagoa da, hala kantitatean nola kalitatean. Hala ere, lurralde honetan aurki ditzakegu, zati eta puska ugariez gain, erromanikoak izan daitezkeen eta ia osorik gorde diren eraikinak ere.<ref>K de BARAÑANO eta J. GONZALEZ DE DURANAk gaur arte (1982) ezagutzen diren Bizkaiko erromaniko eraikin eta aztarna guztien errolda egin zuten beren “Etxebarriako San Agustinen arte erromanikoari buruz eta abar.” ikerketan. Kobie-n (Arte Ederrak), Bilbo I, 1983, 65-131. or.</ref>
Hemen ez dugu Arrigorriagako Abrisketako San Pedro ermitaz hitz egingo, aurreko atalean jada, eginak baititugu prerromaniko eta agian bisigotiko aztarna batzuk dituen kapera oso antzinako honen aipamenak.
Muxikan, Erdi Aroko arte historialariarentzat garrantzizko bi gurtza leku aurki ditzakegu: Ugarteko San Bizente parrokia eta San Erroman ermita.
=== Ugarteko San Bizente ===
San Bizente elizak baditu garai batean eliza erromanikoa izango zenaren arrastoak, hala nola, oinplano angeluzuzena, bi tarte karratu eta burualdea. Gogoratu ditugun arrastoak, iparraldeko horman hutsarte bikoitz pare bat, gaur egun itsuak badira ere, eta zenbait harlandutxo bestaldeko horman, eliza aurrean babesten eta profil ganbil bateko erlaitzari eusten diotenak. Erlaitzean, apainketa gaiak hostoak dira, modu zakarrean landuak baina berezko grazia apur bat badutenak. Figuratiboak dira bost harlandu txikiak, baina denborarekin higatuak daudela-eta ezagutu ezinezko gaiak dituzte. Teknikaz, berriz, esku zakar batek eginak dirudite, nahiz eta, beste alde batetik, lan osoa XII. mende bete betekoaren aurrekoa ez den arte erromanikoari dagokiona izan.
=== San Roman ===
San Roman ermita, tontor atsegin batean dago eta ohiko habearte bakarra eta burualde angeluzuzenaren eskemari jarraikitzen zaio. Hargin-lan xumekoa da; harlanduak ertzetan baino ez ditu. Estua izateak, hasiera hasieratik beharbada, zurez estaltzen utziko zuen. Hegoaldetik du sarrera, zortzi dobela handiz buruturiko arkuaz zurkaizturiko hutsarte batetik. Dena lanketa latzeko inposta baten gainean dago kokaturik. Sartaldeko paretan bi hutsarte daude. Baina, beharbada deigarrienak bere absideko bi leiho bikiak dira, maineldunak, kanpoalderako isuri nabarmena dutenak; arku zorrotz xumeak ditu estalgarri. Bitxia da, halaber, tinpanoa eta inguruan dituen arkuak harlandu bakar batean landuak izatea.
=== Zumetxagako San Migel ===
Zumetxagako San Migel ermita, kokapen eroso, ingurune latz eta kalitate estetikoagatik Bizkaiko arte erromanikoaren maitaleek gehien bisitatzen eta estimatzen duten tokia da.
Arkitekturaz ohiko eskemari jarraikitzen zaio: oinplano angeluzuzena, habearte bakarra eta absidea ere angeluzuzena. Horma-harri txikiz osatua da ermitaren ertzetan eta hutsarteetan harlanduz tartekatua. Horma gizenetakoa izan arren, sendogarri horma‑bular batzuk jarri behar izan zaizkio eraiki ondoren. Jarraian doan inposta batetik abiatzen den kanoi-ganga bat du barruan. Absidea karratua eta estua da –4 m baino gutxiago– eta erdi-puntuko kanoi batez estalia da.
Badu leihate zoragarri bat txaranbeldu joerakoa, bi arkutakoa, landare eta taila gurutzaketak dituena bata. Bi arku hauek zutabe gainetan daude, bata fuste laua duena eta bestea apaindua; geometria alderako kapitelak, bakarren batean giza bururen bat ikus daitekeen arren.
Hiru sarbide ditu ermitak. Interesgarriena hegoaldekoa da. Bi arkibolta lau dituen ate txaranbeldu joerakoa. Kanpo aldekoena horma gainean bermatzen da eta besteak janba gainetan. Deigarri egiten da apainketarik ez ikustea. Arkiboltak zutitzen direneko zutabeek hainbat tankeretako fusteak dituzte. Hauen arteko bik, irudi geometriko eta landare-irudien nahasketak dituzte; besteak zestozkoak dira. Hainbat tankeretakoak dira bere kapitelak ere, izan ere, batak giza aurpegia dauka eta besteetan hostotzak eta pinaburuak nagusitzen dira, akanto-hostoak eta aldaxkak dituztela. Barrio Lozak, kanpotik ikusita, leihotxo honen edertasuna azpimarratzen du, “bai apainduria ugariengatik, herri estetikan hain sustraituriko gaiengatik eta hain ongi gordea egoteagatik”.<ref>Fuste hauen urrutiko izan daitekeen iturburuari buruz, ikus, J.A. BARRIO LOZA, La arquitectura románica vizcaína, 56-57. or.</ref> Herri usaia handia bada ere, bere fuste zestozkoetan Arabarekin, Estibalizekin eta Argandoñarekin, zerikusia baduela eta honekin batera euskal hargin talde ibiltariak izan zitezkeela ere pentsatzera behartzen gaitu.
=== Bakioko San Pelaio ===
Bakioko San Pelaio elizak, Bermeotik askatu zenetik Bakio esaten zaiolarik (1927), Gaztelugatxeko San Joanera igo eta jaitsi ibiltzera behartuak zeuden jendeei liturgia zerbitzu erosoago bat eskaintzeko balio izan zuen monasterioa, 1053. urtean San Joan de la Peñari emana izan zitzaion.
Zumetxagatik gertu dagoen San Pelaio betiko eskematan sartzen da: habearte bakarra eta abside angeluzuzena. Habeartea zurezko teilatuz estaltzen da, eta absidea gangaz. Paramentua hareharrizkoa da ertzetan tarteka harlanduekin. Hormak metrokoak dira zabalean, eta azken zaharberritzearen ostean itxura bikaina hartu du.
Barruan garaipen arku zorrotz batek hartzen du habeartearen zabalera osoa. Zarpadun harroin euskarrietan babesturiko zutabe erditan eusten da. Fustak ahulak ditu, kapitelak ez bezala, zestozko hostodun oso handiak baitira. Moldura lau eta ez oso lodi batek inposta nazelatu garbi bat bideratzen du. Zabal samarra den absidea –4 m eta erdikoa– leihate txaranbeldu atsegin bat du, zutabe txikietan kokaturiko arkuak, alde banatan bana eta zestozkoak dituena.
==== Atea ====
Ermitako sarrera bakarra sartaldeko eliza aurrean dagoena da. Txaranbeldua da. Atearen arku aldetik kanpoaldeko hiru arkiboltak lauak ditu; zutabe ukondotuen gainetan inposten bidez daude kokaturik, fuste lauetan, eta berezitasun batekin: plinto kubiko batzuen gainean lurretik tarte bat utzita daudela kokaturik. Kapitelek itxura latza dute, beren diseinu bakarra profil okerrez barneraturiko ildoak dituela, nekazari giroko egileak zirela nabarmen utziz.
=== Fruizko San Salbatore ===
Frunizko San Salbatoreren antzinako eliza erromanikotik geratu den gauza deigarri bakarra ataria da. Elizaren hego aldean kokaturik, fuste garai eta mehezko zutabeek eutsita dagoen kanpoalderako gorputz batek uztaitua eta babestua dago, multzo osoak metro erdiko zokalo baten gainean uzten du bere zama.
Atearen hutsartea, argiz 1,22 m-koa dena, janba, erlaitz eta arkibolta zorrotzez mugaturik dago. Horietan ederrena barne aldekoa da, landare eta akanto-hostoz landutako dobelaz osatua dago –giza irudia agertzen duen erdikoaz aparte. Atari honetan arreta handienaz landurikoa eusgarrietan dago, animalia figuratiboen harroinen gainetan kokaturik dauden zutabe ukondotuak dira. Ertzetako fusteak bikiak dira txirikordazko sare estu batean sartuak, erronbozko zirrikitu sakonekin.
Piramide‑enborrezko kapitelak ere interesgarriak dira, kementsu zulaturiko hostoak, pinaburuak eta kardo-hostoez apainduak. Beste bi kapitelak figuratiboak dira pertsonaia geldiak eta zaldunak azalduz, oso litekeena da torneo ala borroketako eszenak irudikatu nahi izatea. Multzo hau dena, uste da kronologikoki 1200ean koka daitekeela, arabar erromanikoaren eraginekoa izan daitekeenez.
=== Lemoizko Andre Maria ===
Atari bat, absideko leiho bat eta beste arrastoren bat geratu da XIII. mende hasierako elizatxo zaharretik, Lemoizko Andre Marin. Ataria, erdi-puntuko hiru arku dituen sarrera txiki bat da, eta hari dagozkionak bi arkibolta eta bukaera-arkua. Kapitelak eta Jakako takeatuz biziagotzen den erlaitzaz gain, apainketarik gabeak dira atari honen gai guztiak: janbak, zutabeak eta arkuak. Kapitelak bakarrik dute apaingarri ugari, ikonozkoak batzuk, eta estilizaturiko landareak eta gai geometrikoak besteak. Haietan ez da erraz irudiak eta gaiak ezagutzea. Batean badirudi gotzain bat irudikatu nahi izan dela. Kapera honen hormetan leihate erromaniko bat ere gorde da, oso xumea, zutabe gizentxoak eta hosto zabalen kapitelak dituela.
=== Tobirako San Pedro ===
Bizkaia aldeko lurraldeetan agirietan antzinakoenak Durango aldekoak dira. Gauza jakina da han, XI. mendean, zenbait monasterio txiki izan bazirela. Horietako bat Tabirako San Pedrorena zen. Haren antzinakotasuna paretetako horma-atal batzuen lekukotasunak baino ez adierazten, eta berauek begiratzeak garbi dago ez doala XII. mendea baino harantzago.<ref>Harmoraren zenbait tokitako paramenduaren desberdintasunak Lopez del Valladori zera pentsarazten dio, agian segidan buruturiko eraikuntza batzuk izango direla, denak ere antzinakoak (Arkeologia....,870. or.</ref> Agian, 1180a da dagokiona, garai hartan eman baitzion Antso Azkarrak, Nafarroako erregek bere forua Durangoko Villanueva hari. Nahiz eta oso eraldatua dagoen XV. mendeko eranskinez eta ondorengo zaharberritzeez, garbi ikusten da hasierako elizak ohiko eredua zuela, oinplanoa angeluzuzena habeartean eta absidean.
Hegoaldeko horma‑atalak baditu bi bao: profilez erromanikoa da bata eta oxkaturiko arku‑barnera duena bestea, zistertar joerakoa. Ikusgarriak dira beste bi piezak: koruko baranda, taila mozarabiarra – batzuek XII. menderaino atzeratu diote jatorria– eta bataiarri bat, eskema erronboidez apaindua, XIII. mendekoa izan daitekeena.
=== Barrikako Andre Mari ===
Barrikako Andre Mariaren eliza ere, monasterio bat sortzearekin lotu beharra dago, XI. mendeko emarien agirietan azaltzen baita.
Baina, hasierako elizatik leihate bat duen absideko horma besterik ez da geratu. Honek agertzen du garaiko eliza bizkaitarretan txaranbelduena dela. Erdi-puntuko hiru arkibolta ditu eta bolaz apainduriko hauts-babesa. Kanpoaldeko arkibolta laua da; beste biak zirkulutxo soilez daude apainduak, txaranbeldu osoan zehar doan inposta baten gainean kokatzen dira, janbak barne direla. Kono-enborrezkoa eta landare gaiak inolako fintasunik gabe eskematizatzen dituen kapitela da. Zutabetxoek ebakidura geometrikoz apur bat apainduriko fusteak dituzte.
=== Galdakaoko Elexalde ===
Esparru estilistiko eta ikonografiko baten barruan, Bizkaiko elizarik deigarriena Galdakaoko Elexaldeko Andre Mariarena da, nahiz eta kronologikoki saihesten bada ere, oraindik ere erromaniko bezala sailkatu dezakegun. Ikerlariek XX. mendearen hasieratik Bizkaian gehien bisitatu eta aztertu duten Erdi Aroko arte monumentua da.<ref>Galdakaoko santa Mariari buruz, ikus: P, VAZQUEZ, “Zumetxagako San Migelen ermita”. Bol. De la Comisión de Monumentos de Vizcaya, I.ean, 1909; eta baita, Bol. de Excursiones, XVI. libk.,127. or.; P. LIZARRALDE, Andra-Mari. Ikonografiazko, elezaharretako eta historiazko saiakera. (Bilbo 1934); N. PIQUERAS, “Galdakaoko Santa Maria”. Vida Vasca-n 1966; J. M BARREBETXEA, “Galdakaoko eliza-aurrea”. Vida Vasca-n 1966. F. MALO ANGUIANO, Galdakao,Etxebarri eta Zaratamo. Historia-artezko ikerketa. (Bilbo, 1997).</ref> Barrio Loza eta F. Malo Anguianoren arabera, badira 1250ko data emateko agiri frogagarriak. Bestalde, Leopoldo Torres Balbásek dioenez, Galdakaoko zenbait emakumeren buruko kapela Alfontso Azkarraren (1252‑84) eta Antso IV.aren (1284‑95) erregealdian modan zeuden. Elexaldeko Andre Mariren eliza, beste euskal eliza asko bezala, oso eraldatua izan da ondoren.
==== Eliza ====
Erromanikoz arnasten duen eraikin zabal bat da, ezaugarri gotiko nabariak baditu ere. Aurretik beste eliza bat izana da, agirietan eliza “zaharra” izenez aipatzen dena. Gaur egun ikusten duguna, bere atzealdean XIII. mende aurreratukoa da: habeartearen bi tarteak oinetan. Gerora, burualde osoari eragin zion errenazimenduko berrikuntza bat iritsi zen, eta 1738an bestea. Zaharberritze hauetan hutsarte batzuk itxi egin ziren, aire korronteak eragoztearren, ospakizunak zailtzen baitzituzten. Eraikuntza sendoa da, horma‑bular indartsuez babestua, eta harlandu onez eginikoa paramentua. Habeartea zabala da: 30 m luzeran eta 18 m-ko zabalera gurutzaduran eta 7 habeartean. Eraikin hau protogotikotzat jo behar da, baina badu erromaniko jatorrizko zerbait, zutikako parpain-arku gizenen egituran, nerbioak eusten dituzten zutabe barneratuen kapiteletan, eta jasaten dituzten harroin garaietan. Habeartea hegoaldeko horman irekitako bi leihotzarrez argiztatzen da, bata txaranbeldua da eta bestea, atari gainean dagoena, bikoitza. Eraikina, oso zaharberrituriko kanpandorre sendo batez koroaturik dago eta gotorleku baten tankera ematen dio.
Elizako ataria, isurki batez eta ia hiru zirkuluerdi-formako arkiboltaz eta bere barrualdean beste arku hirugingildun batez mugatua dago. Arku hirugingildun horren eta azken arkiboltaren artean gelditzen den tartean Gizakundearen eszena –Aingerua ezkerretara eta Birjina eskuinetara– ikus daiteke, gai nagusia bera dela nabarmendu nahi izango balitz bezala. Gainontzeko apainketa arkitektonikoa arkibolta eta kapiteletan isurtzen da. Hauek fuste monolitiko lauetan zutabe ukondotuen gainean dira kokatuak, turuta antzean. Goitik atea bederatzi harburu txiki dituen hegal batez mugatzen da. Egiturazko zenbait ezaugarrik protogorikoaz pentsatzen jartzen bagaitu ere, bere atariko ikonografiak erromanikora itzularazten gaitu.
Isurkia bere ertzetan bi aingeruren gainean babesten da, eta landarez apaintzen. Kanpoeneko arkiboltak hildakoen piztuera gogorarazten du. Beste arkiboltatan apainketa era askotakoa da: landareak, animaliak eta gutxi ezagutzen diren giza irudiak. Lerromakurrean daude irudi guztiak, erresel gotiko zakarren azpian. Zenbait aurpegietako irribarreen zirriborroek azaltzen dituzten espresio bilaketan loratzen den naturalismo hasiberri batez hitz egin daiteke. Kosme Barañano eta Gonzalez de Duranaren lan jakintsu eta agiri asko duenak atari honen ikerketa ikonografiko osatu eta xehea egiten du, azterketa ikonologiko bat oraingoz ezinezkoa dela ohartaraztearekin batera, garai horretako kultur berririk ez baitago. Atari nagusiko ikonografiaz gain, azpimarratu behar dugu horman beste gai figuratibo batzuk txertatuak badirela, ezagutzen zailak badira ere, eta bigarren ate bat ere badela, txikia eta zutabe, kapitel eta abakoetan kokaturiko arku zorrotza eta berauen gainean oso zaharkituriko bi aingerutxo.
Jatorrian espiritualki gutxitua den gizartearen berezko ezaugarria izanik, eta frantziskotarren bizitzarekiko ikuspuntuarekin zerikusia izan dezakeen naturaltasun irribarretsu baten bilaketak ikono gaietan nahasketa bitxia duen Galdakaoko eliza berezi honi jatortasuna ematen dio.
=== Aztarna erromanikoak ===
Kapitulu hau bukatzeko konta ditzagun aztarna erromanikoak aurki daitezkeen lekuak, hauetako batzuk ez dira-eta arte mailan garrantzirik gabeak. Bizkaiko sartalde aldeko lurraldeetan zehar abiatuz Kolitxa mendiaren gainean San Roke eta San Sebastian ermita aurkituko dugu, paramentu xumea duen eraikina, zalantzarik gabe denboran zehar bere egitura eta paramentuaren zakartasuna errespetatu duten behin eta berrizko berrikuntzak jasandakoa eta antzinako bi sarbide salbatu zaizkiona: ataria erromanikoa baketa handiko bi arkibolta oso estuak mentsula mehe gainetan kokatuak dituen, eta hegoaldeko beste ataria estilo protogotiko handiagoa duena.
Fede eta gurtza beraren elkarte baten sinboloa gisa, antzinako elizaren zati baten begirune izatea XVI. eta XVII. mendeetako berreraikuntza guztietarako agindu ofiziala balitz bezala Artzentaleseko San Migelen elizan zuhurki gorde da, marrazki geometrikoz apainduriko bi arkiboltako atari estua. Era berean Bizkaia hegoaldeko mugatik oso gertu, Orozkoko Olarteko San Bartolomen antzinako elizarena izan zen atari erromaniko bat ikus daiteke.
Baketoi zakarrezko arkiboltak dituzten ateak ikus daiteke, halaber, Iurreko San Kristobalen, arku erromaniko zorrotzen testigantza. Modu berean Arteagako Andre Marin, bertako atari txaranbelduak baditu oraindik ere zorrotzagoak diren hiru arkibolta.
Aztarna erromaniko ala protogotikoak dituzte Getxoko Santa Mariak eta Murgiako San Pedrok –kapitelak, bietan ere–, Kortezubiko parrokia-elizak bataiarri bat, Sondikako San Joan Bataiatzaileak, Bermejilloko San Lorentzoren ermitak, eta abar. Gaur egun aztarna hauetako batzuk Bizkaiko Historia Museoan erakusgai daude.
==== Santurtziko San Jurgi ====Museo honetan bertan dago jasota Santurtziko San Jurgi elizarena zen tinpano bitxia. Bitxia esan dugu, Bizkaian gordetzen den zirkuluerdi-formako tinpano ale bakarra delako; eta bitxia baita ere, lanketaz zakarra delako.
Apokalipsiko Teofania adierazten da bertan, Kristo Aintzatsuaren inguruan Tetramorfoa duelarik. Irudiaren diseinu zakarrarekin kontrajarria dagoen sigi-sagako apainketa finezko zerrenda batez inguratua dago. Baina, agian irudien marrazketa eta lanketaren zakartasunaz baino gehiago hitz egin beharko litzateke oinarrizko espresionismo itxuragabetzaileaz.
Berari buruzko kronologiaz eztabaida luzeak egon dira. Batzuen ustez, “itsas ertzeko San Jurgi monasterioa” elizaren emailearen agirietan azaltzen denaren garaikide egin behar du –1075ekoa, alegia. San Jurgiren hasierako elizaren beste ohar batzuengatik bada tinpano hau XII. mende bete betean kokatzen duenik (Apraiz). Gaya Nuñok, haren lanketa lau eta zakarraren laztasuna azpimarratuz, XII. mende aurreraturikoa dela uste du.
== Erromanikoa Gipuzkoan ==
Astigarribia Deba ibaiaren arroan alde batera utziz, gaur egungo Gipuzkoan zeharreko lurraldeetan, arte erromanikoak aztarna apal batzuk besterik ez ditu utzi. Beste behin ere esan beharra daukagu probintzian eraikin erromanikorik ez aurkitzeak, ez duela izan ez zirenik adierazi nahi. A. Felix López del Valladok ematen duen azalpena guztiz zuzena iruditzen zaigu. Haren iritziz, Erdi Aroko elizen desagertzea nazioko bizitzan XVI. mendean gipuzkoarrek izan zuten esku-hartze handiaren ondorioa izan zen, eta “herri honetara zetozen aberastasun asko, eraikin handi guztiak berreraikitzen ala berriak altxatzeko izatea” da honen arrazoia.<ref>J. A. BARRIO LOZA, O.c., 76. or. </ref>
[[Bedoña]]ko eliza ([[Arrasate]]), [[Aretxabaleta]]ko hilerriaren atea, [[Ormaiztegi]]ko elizaren ataria, [[Idiazabal]]go San Migel elizarena, [[Abaltzisketa]]ko ataria, [[Ezkio-Itsaso]]ko ataria eta [[Tolosa]]ko Andre Mariaren elizarena ditugu. Badaude osagarri erromanikoak hurrengo elizetan ere: [[San Pedro eliza (Asteasu)]] eta [[San Martin Tourskoaren eliza (Berastegi)]].
=== Leihoak ===
==== Bedoña ====
Arkeologo honek berak dio probintziako aztarna erromanikorik antzinakoenak Arrasatetik 3 km‑tara dagoen Bedoñan ikus daitezkeela: gaur egungo elizaren hormetan itsatsirik dauden leiho bat eta beste baten zutabeak. Hasierako eliza beraren beste leiho bat apaiz-etxera eraman zen.
==== Igeldo ====
Eta erromaniko profileko leihoak zenbatzen jarraitu behar izanez gero, Donostian Igeldoko elizan presbiterioko horman azaltzen diren bi leihotxoak gogoratu beharko lirateke.
==== Astigarribia ====
Ez ditzagun ahantzi lehen aipaturiko Astigarribiako leihoak.
=== Atariak ===
Baina, atariak dira Gipuzkoan gorde diren arrasto erromanikorik esanguratsuenak. Edertzeko hartu den arretarengatik zenbait desberdintasun sumatzen zaien dozena bat atariek, esan daiteke arte fineziagatik ez bada ere, neurriengatik historialariaren arreta ia beti erakarri behar luketela; zeren eta agerian jartzen baitute nekazari-herri sakabanatu batek elizkizunei eskainitako eraikinek barrualdean izan behar zuten handitasuna.
==== Tolosa ====
Adibide garbi bat gaur egun Tolosan bataiategiko atea da, hiribilduaren kanpoaldean zen San Estebanen antzinako ermita batetik ekarritakoa. Sei arkibolta ditu eta txaranbeldua da, janben antzera eskailera moduan; baketa handiko zutabe sendoetan kokatzen dira, arkuen abiada osoa etenik gabe zeharkatzen duen xake-itxurako erlaitz alakatu deigarri batek koroatzen duelarik. Horma honen ertzak ere baketa handizkoak dira. Inpostaren kanpoko zatitik izarrez apainduriko arkibolta bat irteten da eta hurrengo biak era berean ditu: horietako bat, barrualdera takeatuz edertua, eta zerra hortz handiez, bestea.
==== Abaltzisketa ====
Neurrietan, apaingarrien soiltasunean eta arkibolten kopuruan Tolosako horren antzeko ataria du Abaltzisketako elizak. Sei arkuen aurrealdeko zati lauan sigi-sagako soka bat erakusten du eta kapiteletako uhinak –horrela deitzerik balego– kordoi edo kiribilduren marra-lerroak ditu.
==== Idiazabal ====
Aurreko bien antzekoa da, baina neurrietan handiagoa. Idiazabalgo parrokia-elizakoa da, izan ere, zazpi arkibolta ditu. Lehenengoan arkutxo zorrotz koskadun hirugingildunak erakusten ditu. Inposta-lokarri handi batez koroatua da; janben izkinetan zenbait buru tailatu ziren eta berauen aurrealde lauak, baketa handirik gabeak, lokarrien apainketaz edertzen dira, lauhostoz, gurutzaketaz eta irudi geometrikoez biribilak osatuz, López del Valladoren ustez “ekialdekoen ukitua du”.
==== Beste zenbait ====
Aipa ditzagun Gipuzkoan mota askotakoak ez diren beste zenbait atari erromaniko; haien apainketa oso soila da, ezer ere gabea dela ez esatearren, eta bakoitzean desberdina gainera.
===== Erdi‑puntuko atariak =====
Pasai San Pedron, gaur egungo hilerrian, antzinako elizaren zati bat den horretan, aztarna erromanikoak ikus daitezke beraren atari bikoitzean. Antzeko kasua da Aretxabaletako kanposantuko atea, antzina parrokia elizakoa izana. Era berean, Azkoitiko parrokia-elizaren antzinako atea hilerrira eramana izan zen eta han aurkitzen da orain.
Hain zuzen ere, tokiz aldaturiko hiru ate hauek, erdi-puntuko garbiak dira. Erdi-puntu hau bera ikus daiteke Amezketako Ugarteko atean eta Arrasateko Garagarzakoan.
===== Arku zorrotzeko atariak =====
Urnietan, berriz, San Migel parrokia-elizan dorrepean dagoen atari handiak arku zorrotza du, trantsizio aldietakoen antzekoa, baina oraindik badu kareharrizko arkibolta eta kapiteletako jokoan nolabaiteko kutsu erromanikorik.
Hernanin, lekaime agustindarren elizako ataria XVI. mendera arte antzinako parrokia-eliza izandakoaren ateak arkibolta lau eta soilak ditu.
Berastegi, Elduain eta Berrobiko atarietan egitura gotikoak azaltzen dira jada.
==== Antiguako baseliza ====
Zumarragan, “Gipuzkoako ermiten katedrala” deritzon Antiguakoari buruz Manuel Lekuonak azpimarratu egiten du. Absideko egitura laua eta estiloetan sailkapena egiten erraza ez den leiho txiki bat du “hala ere, –dio berak– erromanikotzat har daiteke, egitura osoa tankeraz erromanikoa baita, eta, batez ere, barrualde osoa zurez hornitua duelako, dena ere erromaniko kutsukoa”.<ref>“Erdi Aroko artea Euskal Herrian”. Cultura Vasca-n (Donostia, 1978) II. libk. 63. or.</ref> Horretaz gain, Lekuonak ohartarazten du berak XII. mende betekoa dela deritzon atariari eman behar zaion kronologia desberdina dela, hegoaldeko alde horretan, elizari itsatsirik zeuden lehenagoko eraikuntzak botatzean azaldu ziren hormako leiho itsuen aldean.
Antiguako elizaren barruan landutako zureria eder eta interesgarriaz, hauxe dio Lekuonak: “erromaniko jatorreko lanketak, atxiki ezinezko gure kutxa maiteen artea ekartzen digu oroimenera; hauek ere erromanikoan inspiratuak, beti lerro simetriko eta trazu geometrikoak zituzten, ia beti erregela eta konpasaz eginak”.
Arrasto hauek denak, Gipuzkoaren hedadura estua gogoan ez duenarentzat, gutxienekoak eta esanahi txikikoak izango dira. Baina arkitekturazko zatiak izanik, halaxe baitira, garrantzizkoak dira, lurralde honetan arkitektura erromanikorik izan zela erakusten baitute. Beste alde batetik, arrasto guztien arabera, eliza txikiak zurezko gangez estaltzen ziren eta materialaren ahultasunak berak eragin zuela –kasu hauetan eta beste askotan ere, ziur asko– beste eliza sendoago eta iraunkorragoez ordezkatu beharra.
== Zenotafioak, irudi solteak, luxuzko arteak ==
=== Zenotafioak ===
==== Blanka Nafarrokoaren zenotafioa ====
Monumentuetatik mende horretako beste arte erakusgaietara igarotzen bagara, arte baliogatik Naiarako XII. mendeko Blanka Nafarroakoaren hilobi hutsa aipatu beharko genuke. Sarkofago bat da eta Santa Maria elizan bere senar Antso “Desiratua” Gaztelako eta Leongo erregeak kokatu zuen. Lan hau 1156 eta 1158ra bitartean egina izan daiteke, senar emazteen heriotza datari lotzen bagatzaizkio.
Sarkofagoaren estiloan aurkitu ditu Urangak hainbat eragin: Iruñeko klaustroko Maisuarena eta Borgoinako eskulturagilearena, Gislebertus frantsesarena hain zuzen ere; agian, honek Autuneko San Lazaron tinpanoko Azken Epaia zirraragarria urte batzuk lehentxeago, 1148. urtean, bukatua zuelako; eta Blanka Anderearen hiletarien samin agerpenetan eta Errugabeen Zintzur ebakitzeetan, erraz suma zitekeelako kidetasuna Autungo infernura zigortuak zirenen aurpegi izutuetan. Baina eragin hori ez da oso konbentzigarria, baldin eta Hilobi hutseko irudien kanon motza kontutan hartzen bada, desberdinegia baita Gislebertorena, izugarri luzea eta guztiz leiala baita hizkera espresionistarekin.
==== Santxa Anderearen Zenotafioa ====
Hemen aipatzekoa da, halaber, mende bereko maisu lan bat, apainketa arkitekturaren sailekoa ez dena: Santxa Aderearen Hilobi hutsa. Printzesa hau Ramiro I.aren alaba zen, Antso Nagusia erregeren biloba, beraz. Aragoiko lurretan bizi eta hil bazen ere, Nafarroako gorteetako haren ahaidego eta hurbiltasun topologikoagatik, haren hilobia nafar erromanikoaren alorrean eginiko lana dela esan daiteke.
Santxa Anderea Serosko Santa Gurutze monasteriora erretiratua bizi zen eta 1095. urtean hil zen. Monasterio horretako elkarte erlijiosoa Jakara lekualdatu zen, eta urte gutxi batzuen buruan –1622.go azaroaren 22an, hain juxtu– Santxa Anderearen sarkofagoa ere, hara eramana zen. Artelan hau XII. mendearen azken urteetakoa da eta beraren egilea beste lan batzuk egin zituen maisu ezezagun batena dela esaten da, Santxa Anderearen Maisutzat hartzen delarik. Harri gris gogor batean landua den sarkofagoa, oinarri trapeziala du eta garaieran baditu 65 cm eta mutur baten zabalerak 85 cm eta bestearenak 55 cm. Harlosa lau eta landugabe batez estalirik dago; lau aurpegiak, berriz, landuak ditu, horietatik bat apaindurez hanpaturikoa da eta besteak sinbolozkoak.
Konposaketa ezin hobea du aurpegi nagusian; erdian, hildakoaren arima, gorpuz biluz eta sexurik gabearen irudian, zerurantz bi aingeruk daramatela ikus daiteke. Alde batean, aulki tolesgarri batean eserita eskuan liburu bat duela eta bi anderez inguraturik dago Santxa Anderea; beste aldean, erdiko pertsonaia, gotzain ala abade, gotzain makila daramana, apaingarriak daramatzaten bi elizgizon lagun dituela. Talde hauek babesten diren arkuen sostengu dira, hegoak zabaldurik eta hatzapar artean liburuak dituzten bi arranoen oinpean daude kapiteletako zutabeak.
Bigarren aurpegiak, lehenengoaren kontrakoak, arkuez mugaturiko hirutan zatitze bat agertzen du, eta lehen bi zatietan zaldizko gerrari armatu baten irudia dago bakoitzean; erdikoa ezkutuarekin, ezkerraldekoaren aurrez aurre jartzen dela, eta eskuinaldekoa, lehoi bat zamalkatzen.
Sarkofagoaren ertz batean bi grifo daude, edergarriez, zuztarrez eta hostoz, apainduriko zirkulu batean finkatu eta itsatsirik.
Beste ertzean finki landutako krismoi oso eder bat erakusten du, eta erdiko zirkulu ñimiñoan gurutzea duen Bildots mistikoa dago. Krismoiaren hizkiak, diseinu fineko apaingarri-zerrenda batek osaturik.
=== Mariaren irudiak ===
==== Ikonografia ====
Europako arte erromanikoan orokorra den bezala, Euskal Herrian eskultura askeak kristau-fedearen oinarrizko bi gaiak hartzen ditu, Gizakundea eta Erospena: Jaungoikoaren Ama eta Kristo Gurutziltzatua.
Jaungoikoaren Amaren eskulturei dagokienez –Erdi Aroan, horiek ziren gairik ohikoenak–, bi irudi mota bereizi izan ohi da –inposatua zaigun bereizketa, bestalde– bai edukiz, bai egituraz eta baiestiloz, horietatik atera baitaiteke nolabaiteko data.
Sedes Sapientiae tankerako ikonoa. Bada lehen eredu arkaiko bat: Birjina Haurrarekin, Sedes Sapientiae esan ohi zaion jarrera horretan, Birjinaren Theotokos edo Kiriotissa adierari erantzuten dio. Normalean XI. eta XII. mendeetan, Eliza ofizialak arianismo berpiztu bati aurre egiteko ezagutzera eman izan duen irudia da: Birjina Mariaren dogma nabarmentzea beharrezkoa zela-eta, Jaungoikoaren Hitzaren hartzailea gizasemeoi erakusteko eta emateko.
==== Nafarroa ====
Nafarroan, Pirinioen ekialdean, badira ideia dogmatiko horri erantzuten dioten Mariaren hainbat irudi. Tronuratuta eta jarrera hieratikoan dagoen Birjinak, Jainko Haur bedeinkazio-emailea erakusten du magalaren erdian eserita. Hoa hemen talde horretako zenbait:
* Iharnotzeko Birjina, erromanikoan ohikoa denez, buruaren eta gorputzaren arteko proportziorik gabea da, eta amaren magal betean eseritako Haurraren eskaintza hieratikoaren keinu nabarmena du;
* Uxuekoa, aurrekoaren antzekoa da, errege-erregina nafarrek hainbestetan gurtua eta XIV. mendean zilarreztatua;
* Tuterako “Birjina Zuria” deritzona, harrian landua eta hieratikoa, baina finki landua, janzkeraren toles geometriakoetan; oraindik baditu jatorrizko koloreanitzetatik gorri eta urdin arrastoak;
* Iratxekoa, gaur egun Deikaztelun dago, zurean landua da, baina mailuz jotako zilarrez jantzia, baina –Uxuekoaaren antzera– zurezko eskuak eta burua koloreanitzez utzi zitzaizkion.
==== Araba ====
Beste euskal probintzietan badira, asko ez badira ere, Birjina mota arkaikoago hau irudikatzen duten beste batzuk:
Estibalizkoa esate baterako, 1898ko eraberritzean oso aldatu bazuten ere, bizantziar ereduari jarraikitzen zaiola ikusten da, simetriaz ardatz bakarreko eta toles oso soilak baititu; XII. mendekoa izango da agian.
Artziniegako Arteko Andre Mariarena ere hasierako eskemari jarraitzen zaio. Maria ikus dezakegun aurrez aurreko jarreran, bere bi eskuak luzatuz, Kristo salbatzaile moduan, bere magalean janzkera ospetsuan eta Bizitzako Liburua eskuan duela Jesus munduari eskaintzeko.
Sendadianokoa –gaur egun, Gasteizko Elizbarrutiko Museoan dena– erromanikotzat jo beharko dugu, jada XIII. mendekoa den arren, aurrez aurreko jarreran eta simetrian, erromanikoak bere-bereak dituen goitik beherako toles ezaugarriak eta guzti.
==== Gipuzkoan ====
Gipuzkoan, Junkaleko Andre Mari Probintziako Birjinetan erromaniko zaharrena dela esaten da. Itziarkoa eta Hernaniko Zikuñagakoa.
Badira elezaharretan “Birjina Beltzak” izenez sartu diren beste batzuk, XIII. mendekoak, hauetako bakarren bat jendearen gurtza tokitik desagertu egin zen, esku pribatuetara joateko, antza denez.
=== Ikono Protogotikoa ===
Gure antzinako santutegietan sarriagotan ikusi ohi ditugu, sorreraz eta egituraz, protogotikoak diren bigarren mota honetako Birjinaren estatuak. Hauetako batzuetan –Bizkaiko zaharrenetan gertatu ohi den bezala– zenbait taxu erromaniko ikusten bada ere, ez da zalantzarik berriagoak direlako iritzien atzetik doala eta horren ondorioz estilo aldaketa bat hasten dela. Birjina Mariarengan oraingoan ama berriago baten irudia bilatuko du. Beste garai bateko espiritua islatzen duten irudiak dira, eta haiei buruz gotiko estiloari eskainitako atalean hitz egin beharko dugu.
==== Kristo Gurutziltzatuaren irudia ====
Gure eskulturagile eta tailagile antzinakoenen artea teologia beste gai iradokitzailea Kristo Gurutziltzatua da.
Gauza jakina da, gurutzeko Eroslearen irudiak, teknika guztietan berregin izan denak –miniaturatatik hasi eta marfilezko erliebeetara arte–, historian etengabeko tradizioa du, VIII. eta IX. mendeetan nolabaiteko ilunaldia izan bazuen ere.
==== Ikonografia ====
Gurutziltzatuaren irudia XI. eta XII. mendeetan indarrez azaltzen da eta erraz ezagut daitezke haren ezaugarri ikonografiak: Gurutziltzatuaren irudia zuzen azaltzen da, gutxi batzuetan izan ezik, bere bi oinak, hiltzedun finkoak hasieran zabaldu eta gero paraleloan jartzen dira; besoak oso dira horizontalean edo apur bat okertuak; behatzetako hatz lodiak “abdukzioan” irekitzen dira hasieran eta beste behatzengana biltzeko joera hartzen dute; sarritan, burua zuzen eta apurka-apurka eskuineko sorbalda aldera makurtzera jotzen du: ez du minik adierazten eta errege-koroa izaten du sarritan –ez da ohikoa arrantzazko koroa; hasieran zurruna bada ere, antzinakoen irudietan gorputz osoa siriar jatorrikoa den colobium edo errege estalkiz jantzia azaltzen da; gerora perizonium‑ez “garbitasun oihal” deritzonean jantzia, gerrian lotua eta belaunetaraino iristen zaiona besterik ez dute azalduko.
Halako eredua dute Kaparrosoko Kristo hunkigarri eta bareak –gaur egun, Iruñean, katedraleko Santa Kristina Kaperan dena–, Pitillaskoa, Torreskoa eta beste batzuk.
==== Prozesioetako gurutzeak ====
Gainerakoan euskal lurraldeetan, bulto solteei dagozkion Gurutze batzuk, aipatu ezaugarri jakin batzuk besterik ageri ez dutenak, gorde izan dira, eta erromanikotik gotikorantz garatzen ari ziren garaikoak direla dirudite. Izan ere arruntena den Kristoren oinak hiltze bakar batez zulaturiko xehetasun ikonografiko hau, gorputz atalak bigundu nahi horrekin uztartzen dela dirudi, gotikoko errealismo alderako ezaugarria. Mende haietatik orokorrean, Kristo gurutziltzatuaren gurtzaren lekuko geratu zaiguna prozesioetako gurutzea da.
Gipuzkoan adibidez, Zegamako prozesioetako bi gurutzeak, Aizkorrikoa eta Zeraingoa, XII. mendearen azken aldekoak ala XIII. mende hasierakoak izan daitezke.
* Zeraingoak errege-koroa darama, baina besoek eman egin dute gorputzaren zamapean;
* Zegamakoak besoak horizontalki dauzka baina bere errege-koroaz, bere garaian buruan eusteko behar zituen bi hiltze besterik ez zaio geratzen. Bietan ere, zangoak gurutzaturik dauzkate. Aurpegiko jarrera lasaia eta baketsua da.
=== Luxuzko arteak ===
==== Orreagako ebanjelarioa ====
Luxuzko arteari buruz berriz, Euskal Herrian ez da benetako arte kalitatea duen ezer geratu. Izatekotan, gogora dezagun Orreagako ostatuko ebanjelio liburuaren azalean, ezaugarri erromanikoak dituen Gurutziltzatuaren irudia, dena mailuz landua da, zilarreztatua eta filigrana eta harri‑kristalez apaindua.
==== Aralarko aurrealdea ====
Balio handikoa eta kalitate berezikoa da Aralarko San Migelen aurrealdea, batzuen ustez “Europako esmalteztaturiko kobre-lanik hoberena” da. Jatorriz, Iruñeko katedraleko aldare nagusiko antipendioa izan zen, Santa Mariaren gorespenari eskainia baitago eta ez dago bertan San Migelen inolako adierazpenik.
Marko modura 1765ean eraberritzeko agindua hartu zuen urreginak. Letoizko burutezko ertza erantsi zion taulak baditu 2 m luzean eta 1,40 m zabalean. Erdian du mandorla moduko gorputz bat, saihetsetan bi solairutako arkuteriaren babesean, apostoluak eta 18 domina handi adierazten dituzten irudi esmalteztatuak. Taularen hondo guztia apaindua dago ebakiez eta harri naturalez.
Irudietan dauden pertsonaiek burua erliebean dute, bikain landua. Erromanikoko hieratismoa distiratzen badute ere, XIII. mendeak berea duen indar adierazkor bat islatzen da jada harengandik. Amanda-begietako irisak esmaltezko bolatxo pittinez eginak diranez, bizitasun zoragarria ematen diete. Laino urdin eta izarreztatua den zeruaren erdian tronuko Birjinaren irudiak, Jainko Haurra du bere magalean benedikapena emanaz; edertasun plastiko liluragarria du.
“Maisu baten bikaintasuna jartzen dute agerian, bai jarrerak, bai pertsonaia bakoitzaren janzkera desberdin zoragarriak, arte industrialean parekorik gabekoak, eta irudien estilizazio espirituala eta landetako esmalteen margo-banaketa orekatuak”.<ref>J. M JIMENO JURIO, Aralarko San Migel. Iruñea d/g. , T. C. P., 78 znb., 30. or.</ref>
=== Margolanak ===
Margolanen alorrean, ia ez dugu Baskonian zeharo erromanikotzat har eta izenda daitekeen adibiderik aurkitzen. Trebiñuko Añastroko erretaula gogora dezakegu, gaur egun New York eta Zumaiako Zuloaga Museoaren artean banatua: Hasierako eta San Andresen bizitzako eszenak margotuak dituen taula horrek, erromanikoak berea duen estilo zurrunekoa baldin bada ere, ez dirudi 1300ekoa baino lehenagokoa denik.
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [http://www.arteguias.com/romanico_navarra.htm Erromanikoa Nafarroan ("Arteguias")]
* {{es}} [http://www.arteguias.com/romanico_alava.htm Erromanikoa Araban]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erromanikoa Euskal Herrian]]
bfo0itm071d3szn3396prkd1bnul0ml
10022113
10022110
2025-01-03T21:28:35Z
Suna no onna
63274
/* Nafarroako erromanikoaren hedapena */
10022113
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Leyre,_Monasterio_San_Salvador-PM_32351.jpg|thumb|[[Leire]]ko monasterioaren kripta.]]
'''[[Arkitektura erromaniko|Erromanikoa]] [[Euskal Herria]]n''' gaur egun presente dago batik bat [[Nafarroa Garaia]]n eta [[Araba]]n.
[[Europa]]ko beste toki batzuetan bezala, [[arte]] mota hau [[Donejakue bidea]]ri lotuta dago.
== Arte erromanikoa, hizkuntza europar bat ==
=== Erromanikoa: kultur gertakaria ===
Erromanikoa arte estilo bat baino zerbait gehiago da. Kultur gertakari bat da. Mendebaldeko kristautasunean X. eta XI. mendeetan zehar osatuz joan zen pentsatzeko, sentitzeko, adierazteko eta bizitzeko modu jakin bat da. Izaera oso ezberdineko eragileen elkartzea izan zen eraketa honen egilea<ref group="oh">Artikulu honen oinarria Entziklopedia Enblematikoa da. Obra osoa eskuragarri dago, cc-by-sa lizentziarekin, {{wikiteka-lotura|Euskal Artearen historia|Wikitekan}}</ref>.
Politika alorrean, berriz, ziurtasun egoera: estatu kristauak lehenago arriskuz estutzen zituzten kontrako indarren aurrean –Hungaroak, Bikingoak nahiz Musulmanak– lortzen ari ziren nagusitasun gero eta handiagoak sorturikoa. Nafar euskaldunen lurraldeari bagagozkio, sortu berri zen Aristatarren monarkia Ebro ibarreko Banu‑Kasiren gorteko interesetatik urrundu zenean eta musulmanen aurkako frontearen behin betiko atzeratzea lortu zenean hasi zen aldi hori eta ehunka familien monasterio txikiek bereganatu zituzten sarrazenoek utzitako lurrak.
Bizimodua gizarteko eta ekonomiako kimu berrien garapenari esker ere aldatu zen eta, hazkunde demografiko ikaragarri batekin batera, hiriko merkataritza eta gizarte baten sorrera erraztu zuen. Iruñeko erreinuari dagokionez, Lacarrak XI. mendean diruaren garapenak izan zuen garrantzia azpimarratzen du, musulmanei zergetan eskatu zitzaien urrearen bitartez eta, Iruñeko errege‑erreginak Donejakueko erromesbidetik pasatzen ziren kanpotarrentzat sorturiko ostatuen bidez sortzen zen gaur egun “dibisen mugimendua” izena emango geniokeen horretan oinarrituz, eta Iruñea, Lizarra eta Garesko “Frankoen” burgu berrien ezarpenekin lortuak.<ref>J. M LACARRA, Historia Política del reino de Navarra, I. libk. 337. or. eta beste.</ref>
Giza alderdia ere erabakigarria izan zen: pertsona erlijioso ospetsuen agerpenak funtzio handia izan zuten gizalegeari dagokionez. Nahikoa da kultur alorrean ezohiko eragina izan zuten artzain batzuen izenak aipatzea, Clunyko abade ospetsuetatik hasita: beraien abadia ikaragarriaren eraikitzaile Mayolo (906‑984), Odilon (962‑1049), eta ondoren Hugo Handia (1034‑1109); bere garairako jakituria entziklopedikoa zuen Gerberto balioanitza (938‑1003), Silbestre II.a izenarekin gotzain duintasunera igoa izan zena; Adson bere laguna, Saint‑Benigne de Montier‑en‑Der abadiako lehenengo berritzaileetako bat; Oton III.aren hezitzailea izan zen Hildesheimeko Bernward (960‑1022); Gauzlin (980‑1030), Hugo Capeto Frantziako erregearen sasiko semea eta Fleury‑sur‑Loireko abadea; Caengo Saint‑Etienneko abade eta Ingalaterrako gotzain Lanfranco (990‑1030); Dijongo St. Benigneko abade Volpianoko Gillermo (962‑1033); Chartresko gotzain, zientzialari, poeta eta musikari, Europa guztiko ikasleak biltzen zireneko eskola humanistiko ezagunaren sortzaile izan zen Fulberto (960‑1028); bere monasterioari Naiarako Gartzia erregeak Garinoaingo eliza –Elotik hurrean dagoena–) eta Erroko Antso kondeak Erronkariko Burguko eliza eta ospitalea eman zion Conqueseko Sainte‑Foyeko Odalrico abadea; konde eta erregeen kontseilaria, ''avant la lettre'' esaten zioten europar bat, Fleuryko Gauzlin eta Clunyko Odilon abadeekin eskutitzezko harremanak izan zituen Ripolleko Oliva abadea; Toledoko artzapezpiku Clunyko Bernardo (1086‑1124); eta Baskoniara etorriz, Saint‑Sever‑sur‑l'Adoureko abade Montanerko Gregorio; Rodako (Rodez) edo Andouqueko Pedro (1083‑1115), Iruñeko gotzain bizia, eta abar luzea.
=== Erromanikoa: artea ===
Noiz eta nola jaio ote zen arte erromanikoa? Azal dezagun, lehenik eta behin, XVIII. mendean erabiltzen hasi eta latinetik eratorritako Erromaniako hizkuntzak oroitzen dituen erromanikoaren izendapena desegokia dela; izan ere XI. mende hasieratik “iparraldeko erromanikoa” azaltzen da, eragin mediterraneoarekin zerikusi handirik ez duena, eta arte erromanikoan arrago bat berean elementu kultural arras ezberdinak urtu ziren, hainbat mundutakoak: latindarrak, germaniarrak, zeltak, bizantziarrak eta arabiarrak nahiz ekialdekoak.
Erromanikoaren sorreran gai eztabaidatua izan da bidearen eragina. Denboraldi batez erromesaldiei oinarrizko garrantzia eman izan zaie arte erromanikoaren jaiotzan. Aro modernoan iritzi hori kritikatua izan da. ''Ez da Bideko arterik'', idatzi zuen Bango Torvisok nolabaiteko anbiguotasunez.
Ziur asko, eta Donejakueko katedrala salbuespentzat hartuz, erromanikoaren foku nagusien sorreran Bidea ezinbesteko eragilea ez zela izan froga daiteke; hau da, monumentu erromaniko nagusiak erromesaldiak bultzatu nahia ez bezalako arrazoiengatik eraiki zirela.
Baina, ukaezina da erromesen joan-etorriek arte erromanikoari hats estilistiko nahikoa bateratzailea ematen ziela eta Europako herrialde ezberdinetan bere zabalkundea erraztu zuela.
Eraikuntza erromaniko handi asko Europako iparraldetik jaitsiz Donejakue aldera Frantzia eta Espainiatik pasatzen diren lau ibilbide nagusi ezagunetan kokaturik dauden monasterio eta elizak dira. Donejakuerako ibilbideak Ostabat eta Garesen elkartzeak nahikoa frogatzen du Baskoniako arte erromanikoaren garapenean Bidea erabakigarria izan zela dioen tesia.
Baina, non jaio zen erromanikoa? Baina Donejakue izan al zen estilo honen ama, edo Burgundian edo Languedozen jaio ote zen gerora Pirinioen hegoaldera eramateko?
Iparramerikatako ikertzaile handi Arthur Kingsley Poterrek baieztatu egin zuen Donejakuerekiko lehentasuna. Bere teoriaren aurka, besteak beste, Emile Mâle, Paul Deschamps eta frantses aditu batzuk altxa ziren, eta hauek estilo berriaren bultzatzaile nagusia Clunyko Ordena izan zenaren iritziari eutsi zioten. Historialariak sutu egin zituen eztabaida horrek 1920‑1930ko hamarkadan. Hasieran sutsuki babesten zuen frantziarren tesia George Gaillardek; besteen jarrerak arindu eta ''korronte paraleloei'' buruz hitz egitera iritsi zen.<ref>“Nous n´avons aucun raison de supposer que le courant ait éte unilatéral; au contraire, il est vraiment vraisenblable qu’ il y a eu influence réciproque et action dans les deux sens” (G. GAILLARD, les débuts de la sculpture romane espagnole. Leon, Jaca,Compostelle. Paris, 1938, 227. or.).</ref>
Gaur egun ez da jada eztabaidarik sortzen arazo horri buruz eta artisau, eraikuntza irakasle eta monjeen bi norabideetako joan-etorriak zentzu bietan eraginak sortuko zituela onartzen da.
=== Erromanikoa: elkartasun espirituala ===
Donejakuerako ibilbideen bitartez egin zitezkeen eraikin-formulei eta modu estilistikoen transmisioari garrantzia eman beharrean, agian Europako hainbat herrialdetako jendea topatzen zeneko bide eta bidegurutze hauetan sortzen ziren elkarte espiritualak azpimarratu beharko genituzke. “Jainkoaren ibiltari” haiek hainbat herrialde eta gizarte maila ezberdinetakoak ziren; eta jende heterogeneoen aldibereko mugimendu hark “Europa erromaniko” izenez ezagutzen zen kultur batasun handia bultzatu zuen.
Baina, Europari nolabaiteko batasun bat eman zion espiritu erromanikoarena ez da ulertu behar era bereko egituren moduan, izan ere garaiko monumentuak gertutik behatzen direnean harrigarria da egituren eta eraikuntzako irtenbideen ugaritasuna. Zentzu materialean baino gehiago, balio sinbolikoan begiratu behar den XI. eta XII. mendeetako gizaki ia nomada hezurmamitu zuen mugimendu haren zentzu sakonean sartzea da historialariari gehien axola zaiona: lurretik askatu eta betikotasunaren bilaketarako prestutasun seinale da Bidea. Bidearen mistikak –Gurutzadetako mistikak bezala– horrela batzen mistika eskatologikoarekin.
Lehendabizi, mende haietako sinestunak erlikia sagaratuak ikusteko, ukitzeko eta muin emateko sentitzen zuen egarri bizi hura zuela eta, ibiltari izatea fedearen kanpoko zeinu bat ote zen ulertu behar da, Raymond Ourselek idatzi zuen bezala egarri hura “debozio erromanikoaren zutabe eta hazgarrietako bat izan zen”.<ref>R. ORSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 100. or.</ref> Bekatuaren kontzientzia, zigorraren beldurra, epaimahai baten epaia betetzeko beharra, bizitzako une zail batean emaniko zin-hitzarekiko leialtasuna edo bidearen aszetika gogorraren bidez martiri eta santuen antzeko izan nahia oso bizirik zeuden mende hartan, ez zen falta egarri hura sentitzeko arrazoirik.
Monjeek beraien egonkortasun botoa unibertsoaz haraindiko erromesaldi espiritual batekin elkartzen zuten monasterioetako peregrinatio in stabilitate‑ren aurrean, bere fedean sendo zegoen herri bat astintzen eta mugitzen zen –stabilitas in peregrinatione– santuen, erlikien eta mirarien etengabeko bilaketan.
Hain zuzen ere, 1200. urtearen ingurumarian, XIII. mendearen hasera honetan ikus daitekeen guztiaren pertzepzio sinbolikoa unibertsoaren arrazoi mailako ikuskera batez ordezkatzea izango zen erromesaldien zaletasun haren gainbeheraren eragilea. Debozio hori elizetako eta katedraletako benetako kristau-liturgian oinarrituriko gurtza arrazional baten menpe egonkortzen denean amaituko da garai erromanikoa.
Gerora ere, monjeak izango dira –baina ez lehengo kontenplariak, berriak baizik, “Mendikanteak”– “abian jarriko direnak”.
== Euskal artea erromes bihurtua ==
=== Erromesbideak eta gurutzadak ===
Agiri ofiziala IX. mendean Santiagoren hilobiaz eta bere gainean eraiki beharrezko elizaz hitz egiten hastearekin batera, Kristautasuna erromes bihurtu zen, abiatu egin zen eta gaur egun, kristautasunaren Hirugarren Milurteko honetan, Apostoluaren hilobi alderako jaiera ibiltarian hamaika mende igaro direla esan dezakegu.
Hasierako mendeetatik jada ez ziren gutxi, Eteria moja galiziarrak bezala, Salbatzailearen Hilobi Santua Jerusalemen bisitatzeko ametsa betetzen zuten lagunak. Eta X. eta XI. mendeetan Jesusen lur honetako aberriaren gainean musulmanen indarrek Palestina alderako bidaia guztiz arriskutsua bihurtu zutenean, Erromako Gotzainek deituriko borroka santuarenganako berotasuna hedatu egin zen kristautasunean.
Gurutzadak gerra ekimenak izan ziren, kristautasun osoak bereak bezala hartu eta Palestina aldeko santutegien profanazio eta txikiziotik salbatzeko eta halako lekuetara sinestedunak joaten jarraitu zezaten lortzeko beharrezkotzat hartu zituzten gerrak.
Erromes ala gurutzatu izatea bekatuetatik askatu eta salbamena ziurtatzeko bi moduak ziren. Kokatuak gauden garai honetan hiru izen mitiko izan ziren Jerusalem, Erroma eta Donejakue; eta XII. mendean sorturiko Gesta Kantek horren berri ematen dute.
Baina, erromesaldi eta gurutzaden erlijiozko ikuspegi honek ez dizkigu beste ikuspegiak ahaztarazi behar, nazioarteko merkataritzari indar berria ematearekin batera, arte eta kultura egitura berriak lotzeko bitartekoak izan baitziren, Donejakue aldeko bideak.
Antso Nagusiak<ref>J. E. URANGA eta F. IÑIGUEZ ALNECH, Arte Medieval Navarro (N. E. A. A.) Iruñea 1973, II. libk. 9. or.</ref> buruturiko lan itzela laburtu nahi izan denean, artearen historiarekin zuzen-zuzeneko zerikusia duten hiru gertakari aipatu izan dira: Donejakuerako erromesbideak, Almanzor eta Abd‑al Malik‑ek txikituriko elizen berreraikuntza eta mugetako gotorleku-marrak.
Nafar errege handia izan zen Donejakue bideko aldaketaren sustatzailea, euskal probintzietan sartzeko bide deserosoak utzi eta Pirinioetan bi igarobideak, Orreagakoa eta Somportekoa hartuz, Nafarroatik eta Errioxatik Gaztela aldera sartzeko “frantses Bidea” sortu eta sustatu zuena. Santiagorako bide berriak XI. eta XII. mendeetan barna garrantzi oso eraginkorra izan zuen Europa erdialdeko herrien lotura sozioekonomikoak eta kulturalak eragiteko; izan ere, gertakari honek era guztietako fundazioak, hasi zubi eta ospitaleetatik eta auzo edo ”burguak” eta baita, Galtzadaren zerbitzu hoberako jaioak ziren hiri osoak ere, egokitu behar izan baitzituen.
==== Lau bideak ====
Egia bada ere erromesen hedapenik handiena XIII. mendean eman zela, egia da halaber arte erromaniko ikusgarrienak egungo Donejakue aldera doazen Europa aldeko lau ibilbide famatuetan aurki ditzakegula. Hori dela eta kapitulu honetan aipatzea merezi dute:
# Frantzia iparretik, Paristik eta Orleansetik, zetorrena, Tours, Poitiers eta Angulemetik pasatzen zen, eta “turonense”a esaten zitzaion;
# Alemania iparraldetik Burgundian sartuz, lehendabizi Vezalay‑ko abade-etxe eta santutegitik eta ondoren Limoges eta Perigeux‑etik pasatzen zena: limusina bidea;
# Alemania hegoaldetik Lyonera zetorrena, Le Puy‑en‑Velay santutegitik eta Conques eta Moissac abade-etxetatik igarotzen zena.
Hiru bide hauek “ad Hostavallem”en (Erromesaren gida), 1140 aldera hiri pilaketa bezala aipatzen den egungo Ostabat euskal herrixka ondoan elkartzen ziren, Nafarroan, Ibañetako Zize mendatetik sartzeko.
# Laugarren bideak Italia eta Frantziako hegoaldeko erromesak biltzen zituen eta Arles, Tolosa eta Oloroetik pasatuz, Somport mendatetik zeharkatzen zituen Pirinioak. Handik Jaka eta Monreal zeharkatuz Garesera iristen zen, aipaturiko beste hiru bideekin bat eginez.
Beste bide batzuk. Euskal Herriari dagokionez, ez dugu ahaztu behar Bordeletik eta Baionatik zetozen bazirela bi bide, euskal itsasaldetik sartzen zirenak, eta besteak baino gutxiago ibiliko ziren bideak nonbait.<ref>J. L. ORELLA eta E. KORTADI, “Santiago bidea Gipuzkoan. Zuberoatik Zalduondora”. Eusko Ikaskuntzan. Arte plastikoak eta monumentuzkoak, 3, 1985; Elisa GARCIA REYES, “El camino de San Adrián (Gipuzkoa -Araba) en la ruta jacobea. Análisis documental y arqueológico”. E.A.A. 15ean, 1987; M PORTILLA, Una ruta europea. Por Alava a Compostela. Del paso de San Adrián al Ebro. (Gasteiz, 1991)</ref>
* Bata, Baionatik Gasteizera jaisten zen eta Burgos aldeko lurretara Mirandatik sartzen zena;
* Bestea, Kantauriko itsasertza jarraikiz Zumaia eta Astigarribiatik Kantabrian sartzen zena.
Bi bide horiek XI. mendera arte izango ziren ibiliak, Errioxako ibilbidea musulman zelatarien hatzaparretatik oraindik aske ez zen garaietan.
===== Ibañeta‑Orreaga igarobidea =====
Baina, Ibañeta eta Orreaga ziren Nafarroa eta Frantzia arteko ibilbide arruntak. Antzina, Burdigalatik Asturikara zihoan galtzada erromatarra “summus Pyrimeus” horretatik egin zen.
Lacarraren ustez, Orreagako inguruetan egona izango zen San Zakariasen monasterioa, 848. urtean San Eulogiok bisitatu zuena –“situm ad radices montium Pyrinaeorum”, dio Kordobako santu martiriak–, zeinak bertatik monasterioko liburutegitik altxor aberats bat eraman zuen. Orreagatik gertuan izan ziren Leire eta Sante‑Foy de Conques‑en menpe egonak izan ziren monasterio eta ospitale fundazioak.
Calixtino Kodizeko Erromesaren Gidak delako Crux Caroli batez hitz egiten du; elezaharrak dioenez, mendiaren gailurrean Carlomagnok kokaturikoa zen, eta gailur horren gainetik egin ohi zioten erromesek Santiago apostoluari beren lehen otoitza.
Antso erregeak, Peñalengoak, 1071. urtean monasterio bat eman egin zuen –Sanctus Salvator de Ibañeta– edo Rolandi Kapera. Monje edo kanoniko elkarte txiki bat izango zen, agustindarrak ziur asko, kaperaz arduratu zena. Lehenbiziko eraikin hura behin eta berriz suntsitua eta beste hainbestetan berreraikia izan zen.
Artean ere, XVII. mendean, erromesak Ibañetan igaro ohi zuten gaua, biharamunean Orreagara jaisteko. Egun, eguraldiak eta bestek gogorarazten dizkigute zenbait alditan hondaturiko monumentu xume bat, Pirinioetako ospitaletan fundazio zaharrenetarikoa, eta han gertuan nonbait hil zen Chanson de Roland‑en egile-heroia.
Ibañetaren magalean, mendiaren hegalean bertan, Orreagako Andre Mariaren Errege Kolegio‑eliza dago.
Mendiko lehen ostatu bat sortzetik hasi ziren 1127. urtean.<ref>“In vertice montis qui dicitur Roncesvals, iuxta capellam Caroli Magni..in quo ut incolae testantur, multa millia quamplures vivi devorati sunt ab impetu luporum ..” B.A.H., IV. libk., 1884, 180. or. J. M LACARRAk aipatua, “Roncesvalles”. Estudios de Historia navarra-n. (Iruñea, 1971) 114. or.</ref> Gerora mendiaren hegalera ekarri zen, gaur egun Kolegio‑eliza dagoen lekura. Urteekin Iruñeko Kabildoaren ondasunez eta bestelako emaitzez jantzi egin zen, ospitalea eta aterpetxea bihurtzeko, aldi berean. Erromako Gotzainaren babes eta eskumen zuzenean erromesen aldeko osasun, ospitale eta ongizatezko lanak burutzen zituelako sona handia hartu zuen, ondorengo mendeetan. Pixkanaka aipaturiko zeregin hau Erroldan heroiaren elezaharrarekin lotu zen, eta azkenean “Erromesen Gidan” Hospitale Rotolandi esaten zaio.
Ostatuaren ondoan Sancti Spiritus kapera eraiki zen, Orreagako eraikinik zaharrenetarikoa, XII. mendekoa; karratua da eta egitura bera duen kobazulo baten gainean eraikia, ospitalean hiltzen ziren erromesen hezurtegi modura erabiltzen zena.
Kolegio‑elizaren hegoaldean –1215. aldera, nonbait–, Santiagoren Kapera eraiki zen eta, egun utzia badago ere, Orreagako eraikinik zainduena da. Txikia eta xumea da, ojibazko bi tarte dituena, saihetsetan kapitel loreztatuak dituen hiru zutabe parerekin du atea eta krismoi bat tinpanoan.
Orreagako eraikinik galantena Santa Maria Elizarena da; nafar gotikoaz hitz egitean aipatu beharko dugu.
====== Orreagatik Garesera ======
Orreagatik erromesak Auritz, Aurizberri eta Bizkarretatik igaroz Zubiri zubia zeharkatu, eta Larrasoañara iristen ziren, XI. mendean Santa Mariari eta San Agustini eskainitako monasterioa eta ospitale bat sortuak ziren lekutik. Eraikin luze bati eusten zioten horma‑bular zati batzuk geratu dira zutik, eta aurrealdeko horma batean Orreagako gurutzea ikus daiteke.
Hurrengo ibilaldia Iruñean bukatzen zen, eta erromesek han, harrera atsegina eta ostatu erosoaz gain, guretzat ikusezina den edertasun bat goretsi zezaketen: katedral erromanikoa.
Nafar hiriburuaren barruko ohiko ibilbideak Katedralaren mendebalde aldera jotzen zuen, Curia eta Mercaderes kaleetan zehar, San Zernin auzora arte. Han bazen ospitale bat –XIV. mendean, bederen– Burgoko frankoek gobernatzen zutena. Erromesentzat jaiera bereziko eliza zuen honek, San Saturninori eskainia; zeren eta leku honetan San Saturninok lehenengo kristauak bataiatu zituela uste izaten baitzen. Hemen ere izan zen lehen eliza erromaniko bat, gerora, XIII. mendearen azken aldera egungo eraikin batek ordezkaturikoa.
Nafar hiriburua utzi ondoren, erromesen batzuk agian, Gazolazko eliza bisitatzeko kilometro pare bat desbideratuko ziren, eta haren atariko kapitelen ederra gozatu ahal izaten zuten. Gehienak ordea, Erreniega mendikate aldera abiatuko ziren errenkan. Egungo errepidetik ezkerretara saihestuz Zizur Txikin kokaturiko ospitale batera iristen zen. Gaur egun, ez dago Jerusalengo San Joan Ordenari 1135. urtean emaniko eliza bat besterik, han emaitza ugariak jasoaz jarraitu zuen honek, XII. mendean Ordenako gunerik garrantzizkoena bilakaturik. Protogotiko estiloko eliza honek lau tarte eta zirkuluerdi-formako absidea du; 1835. urtean, desamortizazioaren ondoren, bazterreratze tristea izan zuen, duela gutxi (1989) zaharberritua izan den arte.
Zizur Txikitik ospitale txiki bat zegoen Astrain aldera jarraitzen du bideak eta mendikatearen gorenean, mendi berari izena eman zion Barkamenarena deritzon ermita. Jaitsieran, erromesek San Joan Ordenako etxe bat topatzen zuten, Garesko Gurutzearen zaintzaren menpe zegoena, Legardatik jarraitu eta beharbada Obanosera hurbilduko ziren beren ibilbidea Garesen bukatzeko; han aurkitzen baitzituzten beren debozioak behar zuen berotasuna eta arte aberastasun apartak, geroxeago azalduko dugun bezala.
Garesen bide guztien elkargunea. Kale Nagusitik herriari izena ematen dion zubi ospetsura iristen ziren. Gaur egun oinezkoek eta animaliek besterik erabiltzen ez duten zubi hau, sei arkuz osaturikoa da, XI. mende hasierakoa eta beraz, Santiago bidean zutik daudenetatik zubi erromanikorik garrantzizkoena da eta hemen elkartzen ziren Donejakuera zihoazen bide guztiak.
===== Somporteko bidea =====
====== Somportetik Garesera ======
Frantziako hegoaldetik edo Erromatik zetozen erromesak Somportetik sartzen ziren eta Santa Kristina ospitalean hartzen zuten ostatu.
Canfrac‑tik barrena Jakaraino jaisten ziren, eta han Antso Ramirezek XI. mendean eraikitako katedral erromanikoa bisitatzen zuten. Santutegi bikain honen oroimena bide luzean lagun izango zuten halako bikaintasuneko beste eraikinik ez baitzuten topatuko Donejakuera bitartean.
Erromes batzuk San Joan de la Peñako monasterioa ikusteko desbideratzen ziren, aurrerago Tiermas herria aldenik alde igaroz sartzen zirelarik Nafarroan, ordurako ospetsua zen Leireko monasteriora igota; izan ere, IX. mendean, San Elogio martiriak bisitatu zuenetik harturiko izen ona Europa osoan barreiatzen hasia baitzen.
Leiretik auzoan zegoen Zangozara pasatzen ziren, herri hau lehendabizi Rocaforte muinoan eraikia izan bazen ere, Aragoi ibaiaren ertzeko egungo kokalekura Sancho Ramirezek (1076‑1094) eraman zuen, erromesaldiak sustatu nahiez eta bere menpeko lurretan frankoak finkatzeko erraztasunak bilatuz. Santiago eta Santa Maria la Real elizak –eraikuntzaz eta irudizko apainketaz XII. mendean zehar osatzen zihoazkienak– bisitatu ondoren, Aragoi ibaia han bertatik igarotzen zelako, Vadoluengo zeritzan San Adrian ermita eta ospitalea bisitatzen zituzten erromesek.
Monreal aldera jotzen zuen bideak; herri hau da, gainera, Erromesen Gidaren arabera, Aragoiko Biderako azken txangoa. Aragoiko galtzada horretako erromesak Garesera iritsi aurretik Eunateko eliza liluragarri honetatik pasatzeko zoriona ere bazuten.
====== Garestik Lizarrara ======
Garestik erromesak Mañeru eta Ziraukitik jarraitzen zuten, bertan San Romanen eliza ederra bisitatu, eta atariko eskulturak kontenplatzen gelditu ondoren. Gero, gaur egun oraindik zutik dirauen zubi batetik erreka zeharkatu, eta Vilatortako San Migelera iristen ziren, han bertan izandako eliza eta ospitaletik arte latz batez landutako harlandu batzuk baino ez dira gorde; horiei buruz hitz egin dugu aurreko kapituluan. Ez oso urrun, beren ibilbideko txango baten azkena bistaratzen zitzaien: Lizarra. Calistino Kodizearen Gidak herri hau Bideko txango nagusi moduan goraipatzen du: “Erromesak han aurkitzen du ogi ona, ardo bikaina eta haragi nahiz arrain ugari eta era guztietako zoriona”. Herria oinetan begiztatzen zuen muinoan, Sancho Ramirez (1063‑1094) “aragoitarrak”, Borrokalariaren aitak, gaztelu bat eraikia zuen –1572. urtean eraitsirikoa– eta XII. aren azken aldera Nafarroako Erregeen Jauregia altxatu zen. Anaidiek zaintzen zituzten ospitalez betetzen joan zen hiria. Ez zen falta ez, urte horietan eraikitzen hasi ziren santutegi eta erlijiozko monumenturik: Lizarrako San Pedro, Ruako San Migel, San Pedro, San Joanen parrokiak eta Hilobi Santuarena.
====== Lizarratik Logroñora ======
Logroñoko bideak, aldaketa gutxi batzuk gorabehera, XIX. mendeko egungo errepide beretik jarraitzen zuen. Rocamadorretik frantzes erromesek, Quercy‑tik zetozenak alegia, bada, lortu zuten beren zeruko zaindaria han ere gurtua izateko modua, berehala eraiki baitzen Iratxeko monasterioa, X. mendeko monasterio beneditarra, Zisterko monjeek monasterioa okupatu zutenean altxa zen hiru habeartetako eliza erromaniko bikaina.
Iratxetik bideak, Montejurra eta Monjardinen artetik jarraitzen zuen, delakoen gaztelua Turpinen Kronikan aipatua azaltzen delarik. Gaur egun ez dira aurriak besterik geratzen. Mendiaren oinetan, berriz, atari eder bat erakusten duen parrokia-eliza erromaniko duen Villamayor de Monjardin aurkitzen da; haren kapiteletan gurutzadetako heroien borroka-eszenak ikus daitezke.
Urantziatik, XIII. mendetik aurrera garatuko zen hirigunetik, eta ospitale bat zegoen Santzoletik igaroz iristen ziren erromesak Torresera, Donejakuerako bidean eliza‑faro izenekora; hau hilobi-eliza izan zen, Eunatekoa bezala. Gurutzaturiko nerbioak zituen kalifa-ganga bereziek erromesei gogora ekarriko zizkieten, Pirinioak zeharkatu aurretik, Oloroen eta Done Bladin lehen ikusiak zituztenak.
Torrestik, Poyoko Andre Mariaren ermitaren ondotik pasa ondoren, erromesak Vienara iristen ziren. Antso Indartsuak eraiki zuen hau, Gaztelaren noizbehinkako erasoetatik Nafarroa babesteko. Berehalakoan hazi eta garatu zen. Gaur egun desagertuak diren eliza batzuk ere eraiki ziren. Bazen han erromesek aurki zezaketen aterpetxe bat baino gehiago; hantxe indarberriturik bide lauetatik barrena, baratza oparo eta zelai berdeetatik pasatuz, Logroñora iristen ziren.
Ebro gainetik zubia zeharkatzean, beste erreinu batean sartzen zireneko ezaugarria zen ibiltarientzat Errioxan sartzea, txanpon aldaketak egin behar baitzituzten –oraingoan ez ordea kornadu nafarrez, Gaztelako marabediez baizik. Orain zeharkatzen hastera zihoazen lur haiek eta bide haiek Gaztelakoak ziren 1076.az geroztik.
===== Baionatik Mirandarako bidea =====
Gaztelakoak ziren, halaber, Baionatik zetozen erromesak hautatzen zituzten Gipuzkoa aldeko lur eta bideak, erlijio ikuspegi nahiz ikuspegi estetikotik interes gutxi eskaintzen zuen bidea izateaz gain, Beasaindik hasita bihurriak eta neketsuak ziren, Aizkorri mendikatea aldenik alde igaro behar baitzen elezaharretako San Adriango zubitik. San Adrianetik Araiara jaisten ziren eta Aistrako baselizak –San Joan eta Santa Basilia– eta Amianoko San Joan, denak ere Zalduendon –Erdi Aroko “Saldodon”– direnak bisitatu ondoren, harrapatzen zuten, bada, Arabar lautada: Agurain eta Gasteiz.
Asko harritzen zituen halako paisaiak, han erabatekoa baitzen aldaketa. Gasteiztik –1200ez geroztik, hau ere Gaztelari lotua– bidea laua zenez ez zen inolako eragozpenik aurrera egiteko, gotzainaren egoitza zuen eliza zoragarria duen Armentiatik antzinako Iruña (Veleia) inguratu, eta Arganzon eta Lakorzana herriak aldenik alde zeharkatuz, Mirandara iritsi arte.
Araba aldeko ia herri hauek guztiek –nahiz eta oso desitxuratuak dituzten izenekin erromesaldietako kroniketan askotan aipatzen diren herri hauek– gaur egunera arte oso gutxi gorde dute ''Jainkoaren bidazti'' haiek kontenplatu zutenetik eta zenbait lekutan gorde direnak ez dira arte balio handienekoak. Santiago Apostoluaren hilobiari muin egin nahi zioten milaka erromes haiek barren-barrendik bilatzen zuten atsedena eta babesleku atsegina eskaintzen zien lekuek garai haietan zuten garrantziaren kontzientzia izatea oso da zaila, gaur egun.
===== Beste ibilbide batzuk =====
Donejakuerako bidearen eskemaren laburpen honetan aipatu ditugun izenak berriro ere ahoan erabili beharko ditugu arte erromaniko eta gotikoaz hitz egitean. Baina ezin ahaztuko ditugu bigarren mailako beste bide batzuk:
* Baionatik Iruñera, Baztandik barrena zihoana;
* Iruñetik Gasteizera, Arakildik eta Aralartik zihoana,
* Ebroren ibarretara, Tafalla, Erriberri, Balterra eta Tuterara iritsiz jaisten zena.
Ez da zalantzan jartzekoa antzinako Baskonian arte garapenerako erromesbide hauek izan zuten garrantzi itzela, ezta Antso Nagusiak Europa aldera irekitzeko egin zituen ahaleginak ere. Arrazoiez zioen Iñiguez Almechek, Antso Nagusiaren Frantzia aldeko ibilerek eta klunitarren aldeko proiektuek baieztapen egokia dutela eragin zituen artelanetan;<ref>A.M N., II, 48. or.</ref> hala ere, irekitze horrek ez zuen eragotzi Nafarroak ohikoa zuen berezko izaera eta arte tradizioaren zati handi bat gordetzea.
Ibili beharrekoak dira erromes-galtzada zabal eta bide estu horiek, baldin eta Nafarroako eta Arabako arte aberastasun galant horren ezaguera osoa hartu nahi bada. Ez dugu ahantzi behar, esaten den bezala, ''bide guztiek Erromara daramatela'' egia baldin bada, beste hau ere hala izango dela: gure Euskal Herrian, “bide guztiek Donejakuera garamatzatela”.
== Lehen euskal erromanikoa ==
=== Azalpena ===
“Lehen arte erromaniko” kontzeptu hau Puig i Cdafach‑ena da, eta Penintsula mailan, berak eman nahi dion zentzu zehatzean, Kataluniako eliza batzuetan baizik ez zen hasi, eta gerora arkitektura erromanikoa izango den berrikuntzari dagokio. Bestalde, gogoan izan behar da beti, lonbardiarraren ondoan oso bestelakoa den “otoniarra” dei diezaiokegun beste “Iparraldeko lehen arte erromanikoaz” hitz egin daitekeela.<ref>L. GRODECKI, Au seuil de l´art roman. L´Architecture ottonienne. 1958.</ref>
Puig i Cadafalchek lehendabizi bere ideiak katalanez argitaratu zituen, L´Arquitectura románica a Catalunya izenburua zuen lana lau liburukitan, 1911tik 1918ra bitartean. Gerorago azalduak dira gai berberari gaztelaniaz eskainitako El Primer Arte Románico eta Geografía del Primer Arte Románico izenburua duten beste bi lan hauek (1929‑1932). Eraikitzaile katalanek hainbat herri eta eskualdetatik jasoko zituzten eragin ugariak aztertu eta aipatzen ditu egile honek, hala nola: Ekialdea, Italia, Languedoc‑a eta Proventza, Cluny, musulmanen Hispania eta abar. Ondoren, Kataluniako lurraldeetan azaldu ziren hainbat kristau-eliza diakronikoki kokatuz eta horien hainbat motatako desberdintasunak deskribatuz jarraitzen du.
=== Ezaugarriak ===
Puig i Cadafalch-entzat “Lehen arte erromanikoa” eraikuntzako ezaugarrietatik ezagutzen da: paramentuan harri zakarra erabiltzen du, kolpekako tresneriaz moztua eta opus spictum eran kokatua sarritan; bere hutsarteak oso estuak dira, barruko espazioak kanoi-erdiko gangez estaltzen da; eta ez du apaingarritako eskulturarik.
Erromaniko zakar eta funtsezko hau hasieran bere burujabetzaz garatzen da baina, luze baino lehen, X. mende erdialdean edo,<ref>L´Arquitectura Romanica a Catalunya, II, 32. or.</ref> Italiako Iparraldeko eragina jaso zuen eta bat egin “estilo lonbardoaz”, bere kanpoaldeko apaingarriak alaitzen dituzten zerrenda eta arkuengatik ezagut daitekeenaz. Kanoi-gangen gainean tronpa gainetan kokatua dagoen oskolpe edo kupula azaldua da, XI. menderako jada, italiar elizen erara, eta, beroietan bezala, saihetsetan leiho askoz zulaturiko dorre garaiak eta arkuen apainduria dutela, esaterako, Ripoll, Cardona, Cuixa, eta abar.
Espainiaren Iparraldeko erromanikoari buruz Raymond Oursel‑ek azpimarratzen du –Kataluniaz pentsatuz, batez ere–, sistema berriak, ordura arte erabiltzen ziren mozarabiarren formulak utzita, beste hizkera bat sortu zuela egituran, esaterako, bere ferra arkuen profil gaindituak; eta horien ordez, hartu zituen “italiar Lakuetan garaitsu hartan bertan nagusi ziren egitura eta apainketa osagai guztiak, egundoko antzarekin, alegia, mailuz mozturiko paramentu txikiak, zerrenda eta arku makurrak, absideko horma‑hilobiak eta sigi‑sagako osagai apaingarriak”.<ref>R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 95. or. Euskal Herrian erromanikoari buruz, XX. mende hasieratik jada, baina 50 urtetik aurrera batez ere, bibliografia oso ugaria da. kus, A.GOMEZ GOMEZ, “Bibliografia de la arquitectura y escultura románicas”. A. P. M 15ean, 1996, 529-561. or. Bibliografia funtsezko bat Dulce OCON ALONSO, “La arquitectura románica vasca: Tipos, modelos y especificidad”. Ibid. 55-58. or. bere oharrekin. Oraindik berrikiago, A. GOMEZ GOMEZ, “Asimilación y transición del arte románico en el País Vasco”. Kobie (Arte Ederrak) 12an, 1996, 241-261. or. </ref> Arkitektura hau, “lonbardiar” izenekoa –geografikoki, etenaldi bitxiak dituen arren–, ia Italia, Dalmazia, Frantzia mediterraneoa, Katalunia, Suitza, Renania, Burgundia eta Herbehere osoan hedatu zen.
Euskal eta Nafar monumentuetatik mozarabiarren eragineko osagaiak baztertu zituena, eragin lonbardiarra izan zen XI. mendearen azken aldean; mozarabiar hauen agerpenak prerromanikotzat hartzera bultzatu izan gaitu, batzuetan behintzat –Aragoiko Serrabloko eliza, adibidez–, eta, irizpide kronologiakoetatik kanpo utzirik, aurreko kapituluan kokatzera bultzatu gaitu. Dena den, kultur ikuspegitik behintzat, gogoan hartu behar dugu kristau-errekonkistak beti eta nonahi ez zuela islameko kultura deuseztatzea eragin, eta XI. mendetik Ebro ibarreko kokaleku juduek, arabiarren kultura eta kristauen kulturaren arteko transmisio ildoak ezarri zituztela.
“Lehen Arte Erromanikoaz” hitz egiten duten idazle guztiak ez zaizkio katalan historialari honek duen irizpide zorrotzari lotzen. Azken batean, hizkera edo deitura horrekin normalean, estilo erromanikoaren lehen aldia izendatu nahi izan du, idazle bakoitza bere erara definitzen saiatzen baita.
=== ''Lehen erromanikoaren'' esanahia ===
Hemen behintzat, lehen arte erromanikoaren izenburuari esanahi kronologikoa emango diogu, batez ere, betiere, ohartarazi nahiez, Europako arte estiloen ibilbide historiko guztian gertatzen den bezala, ez dela sinkroniarik izan hainbat herrialdeetan.
Guretzat lehen arte erromanikoa soil-soilik arkitekturari atxikitzen zaion kontzeptua izango da.
Eraikuntza mota berria da, harrizko gangez espazioak estaltzen hasi, eta hainbat habearte artikulatzeko edo erdiko habeartea bere gurutzadurarekin lotzeko egiturazko konponbideen bila baitabil.
Gehienetan bere paramentuak zakarrak dira, eta normalean ez du eskulturarik. Eta noizbait azaltzen bada, oso soiltasun latz eta esanahirik gabekoa da, apaingarritako erliebe gisa begiratu beharreko ebakidurak dituzten ateburu eta kapitelak alaitzeko besterik ez.
=== Leireko monasterioa ===
{{sakontzeko|Leireko monasterioa}}
[[Fitxategi:Leyre,_Monasterio_San_Salvador-PM_32351.jpg|thumb|Leireko monasterioko kripta, erromanikoaren lehen adierazpenetako bat Euskal Herrian.]]
Antso Nagusiak nabarmenki lagundu zion [[Leireko monasterioa|Leireko monasterioari]], bai alde materialean nahiz alde espiritualean, Nafarroako monasterioei; izan ere, jabetza pribatuzkoak zirelako, asko izan arren, kulturaz eta erlijioz bizimodu ahuldua zeramaten.
Erreforma politiko garbi batean saiatu zen Errege Handia, monasterioetan beneditar arautegia sartuz eta jabetza pribatu eta laikoen eskutik berauek askatuz; hauek helburutzat harturik etorrarazi zituen zenbait fraide [[Clunyko abadia|Clunytik]], Paterno buru zutela eta San Juan de la Peña monasterioan eman zien bizilekua. Litekeena da, 1022an, bere eskutik zaharberritua izatea Iruñeko eliza, laster bota zutena. Antso Nagusiaren ondoren, Nafarroako beste errege-erreginek ere jokaera bera izan zuten eta, behin eta berrizko emarien ondorioz, Leireko monasterioa erreinuko egoitza erlijiosorik garrantzizkoena izatea lortu zuten.
[[Goñi Gaztanbide|Goñi Gaztanbidek]] azaltzen duenez, kultur gune handi bat izan ez bazen ere, gauza materialetan behintzat, aurrerapen maila handia iritsi zuen bere baitan beste monasterio asko bildu zituelako.<ref>J. GOÑI GAZTAMBIDE, Historia de los Obispos de Pamplona. (Iruñea, 1978), I. libk. 236. or.</ref> Eskumenean 72 monasterio eta zazpi herri izatera ere iritsi zen Leire.<ref>Ibidem, 304. or.</ref> “Leireko abade-etxea Nafarroak Frantziarekin izan beharreko harremanak ziurtatzen zizkion monasterio guztiak bilduz joan zen”.<ref>J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 235. or.</ref>
Antzeko gertakariak esan daitezke Iratxeko monasterioari buruz ere. Han santu baten, San Verebundo deritzonaren– itzalak erakarpen handi bat sortzen zuen, egia bada ere XI. mendeko hamarkada horietan Nafarroako monasterio hain handi bati buruzko agiriak guztiz urriak direla. Iratxeko ondarea nabarmenki hazi zen eta honek XII. mendeko eliza erromaniko bikaina eraikitzen lagundu zion. Leireko ondasunak handitzeak monasterioaberreraikitzeko zeregina erraztu zuen.
Leireko San Salbatore eliza, 1057an sagaratu zenak monasterio bizitzako unerik gorena erakusten dute Antso eta Joanen abadetza aldietan, hauek Iruñeko gotzain ere izan ziren. Lanbide honi, [[Antso III.a Gartzeitz|Antso IIIa Gartzitz (Antso Nagusia)]] erregeak lehenik eta, ziurra izan daitekeen babesaren ondoren, bere seme [[Gartzia IV.a Santxitz|Gartzia IVa Santxitzek]] eman zion jarraipena.
Leireko eliza erromanikoak bakearen gozotasunera baino borrokako ohituretara jarriagoak dauden gizon batzuen espiritua bistaratzen du. Lanak kriptatik hasi ziren eta burualdetik jarraitu, biak ere batera sortuak nonbait, eta aldaketarik gabe burutuak, Lamperezen ustez. Horregatik gorde dute halako oreka. Horma lau eta biluzien, profil garbien eta hainbat ñabardurako hareharrien margo beroenganako zaletasun modernoa duenarentzat, Leireko abside hirukoitzaren kanpoko ikuskizunak edertasun liluragarria eskaintzen du.
Lur sailaren maila desberdinen oztopoa gainditzeko pentsaturiko kriptak burualdearen zama izugarria jasan behar du. Horregatik, nonbait, halako harritzat izugarriak, fusteen garaiera txikia eta haien bikaintasun ikusgarria –usteen arabera, berriz erabilitako erromatarren garaiko harroinak dira. Erdiko habeartearen zabalerak beldur emango zien eta goiko elizaren zama guztia jasan beharko zuen harrizko gangaren ziurtasunagatik, arrisku guztietatik ihes egitea erabaki zuten, espazioren ikuskizun estetikoaren kontura: beste eusgarri ilara bat kokatu zen erdiko habeartearen ardatzean. Kontraesan arkitektoniko horrekin guztiarekin, eta, egitura osoaren laztasun itzelaz aparte, bisitaria ez da geldituko oroimenetik ezabatu ezinezko harridurarik gabe.
Goiko elizaren burualdea, halako oinarri sendoen gainean finkaturik, oldartsu altxatzen da goialdera. Zirkuluerdi-formako oinplanoa duten hiru abside zoragarri ditu, nolabait ere mozarabiar zaporedunak. Luze-zabalean habearteak berdinak eta Hispaniako artearen historiaren barruan berrikuntza dira. Bi tartetako hiru habearteak –ez dakigu gehiago egin ziren– kriptakoei dagozkienak dira; lerdenak dira kanoi-ganga jarraituez estaltzen dira. Harlanduetan ohikoa ez den neurri galantak edonor uzten du harriturik.
Arrazoi osoz idazten zuen On Luis Mª Lojendiok Leireko San Salbatoreko funtsezko pieza burualde erromanikoa dela eta bere garrantzia antzinakotasunean sustraitzen dela esatean. Lehenengoz, 1057an sagaratu zen eta 1090ean hurrengo aldian.<ref>J.Goñi Gaztanbidek dio (o.c. 304. or.) ziurra dela azken eta behin betirako sagaratzea 1098. urtean izan zela. Monasterioetako antzinako larrukietan elizen sagaratze data bikoitz hori sarritan ematen da. Badu ordea honek azalpenik, izan ere, sarritan aldarea sagaratzen zen lehendabizi eta eraikin bukatua azkenean.</ref> “Espainiako erromaniko monumentu handietan lehenengoa da, lonbardiar joerako eragina duten eliza kataluniar batzuen salbuespenarekin. [[Jakako katedrala]], Leongo San Isidoro, Fromistako San Martin eta zalantzarik gabe Santiagoko katedrala baino lehenagokoa da. Bere marren zehaztasunak, bere handitasunak, bere kapitelen berezitasunak eta aitortzen zaion antzinakotasuna dela eta Leireko burualdea paregabea eta bakarra da”.<ref>Luis M LOJENDIO, Navarre Romane. Zodiaque Argt. , 1967, 61-120. or.; 370-371. </ref>
J.Gudiol eta J.A.Gaya Nuñok “Nafarroako erromanikoko lehen lan gorena” dela diote eta “monumentu jakin honetan eta Aragoiko ibarretako eliza zenbaitetan guztiz zehaztua gelditzen dela bertan jaio zirenen eraikuntza-eskola baten aukera” ere erakusten duela.<ref>“Arquitectura y escultura románicas” A.H.n V. libk., 1948, 121. or.</ref>
Lehendabiziko ataria –gaur egun Porta Speciosa deritzona– ondoren egun dagoen kokalekura eraman zuten, XIV. mendean handiagotu zen multzo gotiko osoaren ate izateko. Horregatik, bada, bere eskultura zatiak neurriz kanpoko handitasuneko ate-markoetan txertaturik azaltzen dira.
=== Jakako katedrala ===
[[Fitxategi:Jaca, Catedral de San Pedro-PM 32162.jpg|thumb|Jakako katedrala]]
Ramiro I.ak, Antso Nagusiaren semeak, oinordekotzan Aragoiko konderria bereganatuz dinastia bat sortu zuenak, 1063an kontzilio bat bildu zuen Jaka hirian. Idazle batzuen ustez, errege hori edo bere seme eta oinordeko Antso Ramirez izan zen bere eraikuntza hasi eta bultzatu zuena (1076‑1082): baina iritzi berriago batek beraren hasierako data 1094‑1098 artean kokatzen du.
Arkitektura nafar-euskaldunaren ondoren etorriko denaren gainean Jakako eragina izan zuen eraikin honek, merezi du hemen arreta pixka bat. Eraikina, Leireko eliza erromanikoa baino askoz beranduagokoa izanik, ez baitzen 1130era arte bukatu, Pirinioetako alde honetan eginiko guztiaren gainetik jartzen da handitasunean.
Elizak baditu hiru habearte, gurutzadura eta absidea. Horma trinko eta sendoek eta hutsarte gutxi batzuk ematen dute garai hartako borrokarako indar latzeko espirituaren berri. Oinarriak zutabeekin txandakatzen dira.
[[Fitxategi:Fromista, Iglesia de San Martín de Tours-PM 32810.jpg|thumb|Xake itxurako apaindura jakatarra [[Frómista|Fromistako elizan]]]]
Hiru absideek begirada berezia merezi dute, jatorrizko bat besterik ez delarik geratzen: zoruen arteko altueran garatzen diren inpostaz markaturiko hiru gune horizontaletan, tako edo zerrenda klasikoz apaindurikoei ''xake-itxurako jakarrei'' izena emango diena eta ondorengo eraikin erromaniko askotan aurkituko dena.
Gurutzaduraren besoak kanoi-gangaz estaltzen dira eta erdiko zatia nerbio-gangaz, kupula itsu moduan, tronpa gainetan etzanak daude eta ez dira kanpora azaltzen.
Habearteetan gangak gotikoak eta oso beranduan altxaturikoak dira.
Sartaldeko atariak uztaitzen du elizaren bi sarbideetatik bat. Atari ederra da, landutako kapitelak dituzten zutabe eta arkiboltekin, bi lehoiek uztaituriko krismoia duen tinpanoaz. Eskulturazko erliebeak, arte erromaniko guztia goiargiz janzten zuen espiritua oroimenean edukitzeko, behingoz buruz gogoan hartzea komeni izaten den idatziez uztaiturik izaten dira sarritan. Jakako katedraleko sarrerako krismoiaren ondoan latinezko bertsoetan idazkun batek bere sinbologia azaltzen du:
<pre>HAC IN SCULPTURA,
LECTOR, SIC NOSCERE CURA:
P. PATER, A GENITUS,
DUPLEX EST SPIRITUSALMUS.
HII TRES QUIDEM
DOMINUS SUNT UNUS ET IDEM</pre>
''Irakurle, eskultura honetan saia zaitez hau ikasten: P aita dela, A semea; bikoitza Espiritu Saindua. Hirurak Jaun bat bera dira''.
Alboetako irudiztatzeak Kristo adierazten dute lehoi irudian (Ap. 5, 5) eroritako gizonari barkatzen eta sugearen gainean ibiliz doana edo, hartzari eutsiz, herensugearen gainetik dabilela (Ps 91, 13). Bi erliebeak bakoitza bere idazkuna buruan dutela daude. Lehengoak hau dio:
<pre>PARCERE STERNENTI
LEO SCIT, CHRISTUSQUE PETENTI</pre>
''Lehoiak badaki bere aurrean makurtzen denari barkatzen, eta Kristok bere izenari dei egiten dionari''
Bigarrenean irakurtzen denak hau dio:
<pre>IMPERIUM MORTIS
CONCULCANS EST LEO FORTIS</pre>
''Herioaren erresuma zapaltzen duen lehoi indartsua da''
Tinpanoaren azpian beste idazpuru bat hedatzen da:
<pre>VIVERESI QUAERIS
QUI MORTIS LEGE TENERIS
HUC SUPLICANDO VENI
RENUENS FOMENTA VENENI.
COR VICIIS MUNDA,
PEREAS NE MORTE SECUNDA.</pre>
''Heriotzaren legeari lotuta zauden horrek, bizi nahi baduzu, zatoz hona otoizlari, sen pozoitsuak utzirik. Garbi ezazu zure bihotza bekatu guztietatik bigarren heriotza batean hil ez zaitezen.''
Ez da zalantzarik eliza honen egitura berriek miresmena sortuko zutela. Eta laster asko asmakizun berri haren imitazioak ikusi ahal izan ziren. Pentsatu izan da Carcipollera ibarreko Iguacel elizak Jakakoaren eragina jaso zuela; baina dena galderatan gelditzen da, Jakako katedralaren data zehatza argitzen ez den bitartean, izan ere, Iguaceleko atariaren gainaldean idazpuru batek elizaren eraikitzea Antso Galindez eta bere emazte Urrakari zor zaiela dio, Santxo Ramirez agintean zela egina dela, 1072. urtean.
=== Uxueko eliza ===
Jakako eredu hau [[Uxueko Andre Mariaren eliza|Uxuera eramana]] izan zen, zalantzarik gabe, Gartzia Berrezarlea Erregearen erabakiz. Baina Uxuera, 1089an eraikitzen hasi zen eliza ikusi nahiez joaten den bisitaria uste gabekoarekin topatzen da. Habearteak eraitsiak izan ziren beranduxeago eta absideak estali egin ziren eta deanbulatorio modura, gotiko garaian eraiki zen eliza gazteluan bereganatua geratu zen. Hala ere, tako ilarak ikus daitezke oraindik, baita Jaka aldeko artearen eragineko apaingarri latzak ere.
Nolanahi ere, Dulce Ocon Alonsok hain zehazki idatzi duen legez, garrantzizkoena da Leire eta Uxuerekin “Nafarroa europarturiko arkitekturaren joeretan sartu zela”.
=== Aralarko santutegia ===
[[Fitxategi:Uharte-Arakil.jpg|thumb|Aralarko santutegia]]
[[Done Mikel Aralarkoaren santutegia|Aralarko San Migel in excelsisen Santutegiari]] dagokionez, bere karolingio jatorriaz aipamenak eginak ditugu. Iruñeko elizakoa zen eta, nahiz eta hasieran Zamartzeko monasterioaren menpe izan, bere ondareak gero eta gehiago haziz joan ziren azkar, Pedro I.a Erregeren ustezko mirarizko sendakuntza zela eta. Horrela, abade-etxe bihurtu zen.
Lehendabiziko eliza erromanikoa, habearte bakar eta zirkuluerdi-formako absidea zituena, agian 1074an sagaratu zena, bukatzerik gabe geratua izango zen; garai horretakoak dira absideen azpieneko zatiak.
Ondorenean, aurrealdea berregin zen absideen altuera haziz, harburuzko erlaitzak erantsi zitzaizkion eta tronpen gaineko kupula egin edo berreraiki zen. Hiru habearteak eta nartexa ere eraiki ziren. Alfontso Borrokalariaren garaian beharbada hasiak izango ziren lan hauek, XII. mendean zehar luze jo zuten, baina ez da ziurtasunez bere sagaratzearen datarik azaltzen.
Azkenik elizaren barruan monjeen otoitzerako kapera bat eraiki zen. Zamartzeko eraikuntza-lana egin zuen arkitektoa bera izatea litekeena da, oinplanoaren planteamendua, inposten egitura, erroseten eta zerrenden apainketa eta hutsarteetako diseinu urria berdin berdinak baitute.
== Ikonografia erromanikoa ==
=== Esanahiak eta jatorriak ===
Eskultura erromanikoren azterketa, bai Euskal Herrian nahiz kanpoan, lehen mailako garrantzia duena da kristau artearen historian.
Zenbait mendeetako isiltasun ikonografikoa igaro ondoren, Europa berriko kristau-elkarteak bere fedea adierazteko beharra izan zuen, egitura plastikoen sorkuntza-lanen bitartez, “salbamen historia” deituko dena bistaratuko dutenak. Goiz Erdi Aroko mututasun plastikoa gaindituz, arte erromanikoa saiatu zen, XI. mendeko bigarren erdi aldera fedearen misterioak kanporatzen, adierazpide horretantxe utziz aldi berean, kristau eliza hornitu eta edertzearen zeregina.
=== Kultur ilunaldi bat ===
Edozein arte historialarirentzat antzinako kulturak nozitu zuen bi ala hiru mendetako geldialdia, Iparraldeko herrien eskualde mediterraneoak indarrean hartu zituena, nonbait nabaritzekotan ikonografian nabarituko zen. Zenbait mendetan sartaldeko gizonak inguratzen zuen mundu naturala beste nonbait adierazia ikusteko gogo guztia galdua zuela esan daiteke. Axolagabetasun honek, beste sentiberatasun bat adierazten zuen honek, ertilari grekolatindarrak burutu zituen arte klasiko zoragarri haiek burutzeko erabilitako teknikak ahanztea ekarri zuen. Herri horiek kristautzen eta, nolabait ere, “erromanizatzen” joan ziren heinean, marrazketa eta eskulturaren berezko tekniken berreskuratzea astiro egina eta geldia izan beharko zuen, besteak beste, judu‑kristauak inguratzen zuen mundu sentikorra adierazteko sentitu behar zuen mesfidantzagatik.
Gizon Egitearen misterioaren ondorio logikoak norberaganatzea eman zenean, desagertu egin zen mesfidantza hori, antzinako arte klasikoaren edertasunak ezagutzen eta miresten ziren abiada berean, ertilariak arte figuratiboa menderatzen eta eskuratzen hasi ziren eta Europa prest zegoen estilo berri baten jaiotza onartzeko.
=== Kultur laburbiltze berri bat ===
Ikonografia erromanikoa, –marrazketa eta eskultura– orduan, zenbait iturrietatik ateratako osagaien bilduma bezala jaio zen: Jainkoa Gizon Egitearen dogma, ekialdeko irudimen bitxi eta zoragarria, iparraldeko herriek edergarrietarako zuten sena, eta paganismorik sakoneneko herrien “genius locia” elkartzetik, alegia.
Arte erromanikoan ikonoen estilistika bilduma batetik sortzen da: errealismo mediterraneoaren eta ekialdeko abstrakzioaren arteko bildumatik; imitatzeko irudiaren eta sinbolo adierazgarrien bilduma, eta berezko egituren edertasunarekiko nahiera heleniarraren eta apaingarri atseginen eta edergarri bikainenganako zelten eta anglosaxoien zaletasunaren laburpen.
Garai bateko Baskonian, kristautasunaren sarreraren aurka luzez gogor eutsi ondoren, eskultura, prerromanikoa deitu diogun arkitekturari herabetasunez atxikia azaltzen zaigu. Leireko kriptako kapitelen ebakidurak eta Villatuertako harlanduen egitura lau eta eskematikoak ezin igar daitezke jaiotzen saiatzen den artearen hastapeneko bultzada gisa izan ezik.
=== Arte txikiak ===
Euskal artearen historialariaren arreta eskatzen duen esparru tekniko bat da arte txiki ala luxuzkoena, non ertiaren jeinua ala talentua, Europa iparraldeko jatorria duten herrien edergarrietako tradizio handiko ahaleginetik abiatuta, egitura naturalen irudigintzaz liluratua sentituko den. Kristau-ikuspegitik, lilura honi mesedegarri zaio, neurri txikiko objektuak izatea –kutxak, erlikia-ontziak, antipendioak, ostilamendu liturgikoak– gurtzako idolo jarrerarik ez baitute eragiten. Hortxe dago beraz, arte historiaren begirale soilarengan nahasmena sortzen duen nolabaiteko kontraesan hori, gorputz-irudienganako leialtasuna eskatzen duenarentzat konkor biribileko, hegalkin handiko eta betiere, osatu gabea eta munstrozkoa denaren bitxitasuna, eta, bestetik, arte txiki ugarietan –marfilak, metalak, esmalteak, eta abar– teknika menderatze baten ondoan, egitura naturaletan, kontaketetan eta adierazpenetan errealismo alderako joera garbi bat adierazten den eskulturen artekoa.
Marfilezko kutxak. Hain zuzen ere, atal honetan gogoratu behar ditugu Donemiliagako monasterioan gordetzen diren marfilezko kutxak. Donemiliagako kutxa deritzona, non zorionez, salbatu ziren erasoan etorritako soldaduen irrikatik monasterioaren sortzaile bakarzalearen bizitza eta mirariak kontatzen direneko marfilezko lauki txikiak, gaur egun metal bitxiez gabeturiko kutxarenak. Naiarako Gartziaren garaikoak dira, 1053koak eta Leongo San Isidro elizako, San Joan eta San Pelaioren kutxa osatzen dutenen oso antzekoak dira. Beste beranduagoko data –XI. mende azken aldekoa– Yusoko San Millan monasterioan jasotako bigarren kutxari dagokio: San Felicesen kutxa.
=== Monumentuzko eskultura ===
Monumentuzko eskulturaren sorrerari dagokionez, arte erromaniko bikainaren ezaugarri izango denari buruz Henri Focillonek markatu dituen aldiak gogoratzea onuragarria gerta dakiguke.
Lehenengo aldia “tutu-formako” esaten zaiona da, naturako egiturak eskema batean tolesten direlako non geometriazko tutu-forman azaltzen diren gorputz atalak.
Bigarren aldi bat “arkupeko pertsonaia” duena bezala ezagut daiteke, sarritan presbiterioetan eta ateburu antzinakoenetan ikusten dira; giza irudiak oso modu zapalean erakusten dira, arkuek eta beren eusgarriek eskaintzen duten tartean zorrozki egokituak direlarik.
Hirugarren aldi bat “frisoen artea” deritzonak osatua izango litzateke; giza irudia, gorputz egiturari leialago izango zaio eta, berezkoa duen dinamismoa erakutsiz, arkitekturaren esparruko menpekotasun orokorraren arauak hautsi gabekoa da.
Eskultura erromanikoak berezkoa duen garai klasikoa –XII. mendeko bigarren azken zatia– “Atearen mendekotasun” horren ondoan, ezaugarri orokor bezala aipa litezke nolabaiteko irrealtasun espiritualista, sinbolismo alderako joera eta, bere apaingarri eta edergarrien zainketagatik, “''[[horror vacui]]''”an inspiraturikoa. Ezaugarri horiek, arte erromanikoaren eskulturari kutsu berdin eta nahastezinezko bat eman zioten, horregatik Europako eskualde bakoitzean “genius loci”-aren agerpena eragotzi gabe.
Atal honen hasieran aipatu dugu arte erromanikoaren jaiotzaren kontua, data eta kokamenak, historialari batzuen nazio-espiritua sutan jarri zuen kontua. Delako gorabehera hau eskulturan kokatu zen, batez ere, eta eztabaida sutsuan esku hartu zutenak arte esparru honetan adituenak izan ziren.
Eskultura erromanikoaren jatorria, Frantzian –Tolosa eta Moissac monasterioetan– jarri behar da? edo Espainian –Jaka, Silos, Donejakuen? Arazoa konpondu gabe gelditu zen eta batak besteaganako izan zuen eraginen interpretazio bat aurkitu zen eta konbentzigarria izan ez bazen ere, bai bakerakoa.
Arte historialariarentzat bereziki interesgarria gertatzen da gorabehera hori Euskal Herrian; izan ere, herri hau, Nafarroa zehazkiago, Bidearen erdian finkaturik dago, Pirinioen alde bateko nahiz besteko eraginen aukera berdinetan. Gure eskualdeko lehen eskultura-lanei buruz hitz egiterakoan, Nafarroako Erdi Aroko Artea lanaren egileak Jaka aldeko joera nabarmentzen zuten Iguacel, Uxue eta Naiarako eraikinetan.
Zenbait maisuren talentua bi mendeen abagunean agertu zen eta beroien lanak ondoren ekarriko zuen erromaniko plastikoaren garapen bikainaren norabidea. Uste izaten da 1100 urtea baino hamar urte lehenago jarri beharrezkoak direla Nafarroako arte erromanikoaren maisu bikainen artelanak: mende haren bukaeran Nafarroako bi eliza nagusienak eraiki eta apaintzeko hautatu zirenak: Iruñeko katedrala eta bere klaustroa eta Leireko eliza. Has gaitezen, zorigaitzez azkar asko eraitsi zutenetik: Katedraletik.
=== Eztebe maisua ===
''Magister Stephanus'' edo [[Eztebe maisua]] da euskal arte erromanikoaren historiak gogoan gorde behar duen lehenengo izena. Nafar batekin zegoen ezkondua zegoen, eta Marina izena azaltzen da agirietan, baita maisuaren beste etxe, lur eta errentak ere.<ref> J. M LACARRA, “La catedral románica de Pamplona”. A. E. A.A. VII.ean, 1931, 73-86. or.</ref> Biziki ibiltaria izango zen. Egiatzat har daiteke, Leongo Barkamenaren Atean, Donejakuen Zilarrezko Atean eta Iruñeko Katedralean aritu zela; “erromesaldietako artea” deitura zuzenesten duten –esaterako, Durliat– haiei argudio sendoak ematen zizkioten gertakaria.
==== Iruñean ====
Katedral erromanikoaren kapitelak. Baina, 1100 urtean sagaratua eta 1391. urtean eraitsi zen Iruñeko katedralaren inguruan nahikoa harri gelditu da, 1101 eta 1127 bitartean landurikoen artean, Esteban maisuaren edo bere lantegiaren estetikako kalitatearen berri emateko adina: bi erlaitz eta eliza atariko zazpi kapitel handi.
Haietako bat, “txorien kapitela” deritzana, hankak mokokatzen dituzten eta batzuetan beren lepo luzeak elkar gurutzatzen dituzten bi txori izanik, beste Nafarroa eta Aragoiren mugako beste elizetan kopiatua izan da.
Nahikoa ederki gordeak izan diren hainbat zatiren artean, hiru dira eskulan bikainekoak, hauetako bat zapatari bat irudikatzen duena.
==== Leiren ====
Leireko eliza erromanikoaren eskulturari heltzerakoan, ez da imitatzeaz hainbeste hitz egin behar, baizik eta egileaz beraz: Esteban Maisuaz. Bertako kripta eta burualdea eraiki zutenek zelaitua zeukaten bidea.
Gogora ekar dezagun, bere kripta zirraragarrian sumatzen direla, nolabaiteko zantzu figuratiboa duen apaingarritako eskulturaren bilaketa-saioak. Han XI. mende erdialdera, kapitelak lantzen zituzten batzuen lan xaloek harritzen gaituzte: ildoak eta kiribildurak tartekatuak, buruak edo fruituak adierazten dituzten bolekin. Oso oinarrizko lana da, kriptaren berehalako segidan eraiki izan zen elizaren burualdeko beste kapiteletan ikusten direnen antzekoa. Historialariek Erdi Aroko Katalunia eta Frantziako beste lan-garaikideen ahaidetasunak aurki dezakete horietan.
Baina, Leireko elizaren kapiteletan ezagunak ditugun marra-eskemak, erroleoak, erronboak, eta marradura geometrikoez gainera, giza aurpegiak ere azaltzen dira, oso oinarrizko trazu eta kerak ferra-arkuetan uztaiturik, desagertu nahi ez duen mozarabiar joera baten islak, zalantzarik gabe.
Alderantzizko zentzuan berriz, elizaren hegoaldeko saihetsean, XIV. mendeko handiagotze zistertarra egin zeneko hartan, zenbait leiho eta XII. mendeko hegoaldeko atea eta arkupe erromaniko bat errespetatu egin ziren: tinpanoaren erdian krismoia dago; eta kapiteletan, estilizaturiko landare-gaiak, erromesaldietako bideetan ematen zen estilo hoberenaren araberakoak.
===== Speziosa Atea =====
Garaturiko eskultura erromaniko bat elizako ate nagusian aurki dezakegu, bi mendeetako egoera hartakoa. Ate hori ordea, agiri zehatzik agerian ez dagoenez, benetako misterioa da.
Bere itxura bikainak zirrara eragiten du, alde bakoitzean fuste lauak dituen hiruna zutabe dituela, ertz biribilez bihurrituak izatean, seiren itxura dutenak. Alboetako janbetan eskulturazko irudiak egonak izango ziren, haietatik bat bakarra gelditu denez, ezker aldean.
Erdi erdian, ezkila‑formako janzkerak dituzten irudi zaharreko tinpano bitxi bat dago, zirkuluerdi-formako errosetaz inguraturik, eta lehoi eta zezen baten burugainera jaisten da. Erdian mainela, kapitel eta harroin oso apainduekin.
Tinpanoaren gainean eta ertzetan irudi mordoa eta talde sakabanatuak, beren arteko antolaketarik gabekoak, halabeharrez jarriak, tarte hutsak betetzeko besterik gabe.
Atari honek, itsatsitako irudietan antolaketa gabea izanik –hau hala izanagatik Porta Speciosa deritzona–, ez du bermatzen inongo ziurtasunik Sartaldeko Atearen pieza guztiak Maisu bakar bati dagozkionak direla esateko. Azterketa formalak badirudi alderantzizko zerbait esan nahi duela, hots, multzo osoaren eraketa astiro egina dela, eta eskulturen eraikuntza hiru unetan eginikoa.
===== Tinpanoa =====
Tinpanoko tailak dira zaharrenaren garaikoak. Jatorriz zazpi irudi ziren, eta egungoa baino txikiagoa zen tinpano bati zegozkionak.
Irudietako bat desagertua da, beste biri burua falta zaie. Ongi samar gorde diren beste lau geratzen dira: Salbatzaileak erdiko tartea hartzen du; bere eskuinaldean Maria Birjina dago eta haren ondoan San Pedro, giltza eta guzti; bestaldean apostolu gazte bat, San Joan Ebanjelaria izan behar duena, eta gero beste apostolu bat. Kontrako aldean Ebanjelari bat izan daitekeen irudi bat, burua falta zaiona.
Eskulturek beren egilearengan, esanguratsuak diren xehetasunak errealismoz osatzeko arreta azaltzen dute. Kristok ongi samar landutako bizar joria du. Besteen aldean, Ama Birjinari aberastasuna nabarmentzen zaio jantzian, harri bitxizko ilaraz osatua.
Atariko gainerako irudietakoak baino margo okre ilunagoko harria da honena, honexegatik baieztatu daitekeelarik kronologia desberdintasuna. Itxura guztien arabera, neurri txikiagoko aurreko atariaren tinpanokoa zen, 1098an sagaratu zen elizari sarbidea ematen zionarena. Une honetantxe berdindu nahi izan ziren neurri desegokitasunak, erroseta zerrenda bat sarturik.
===== Kapitelak eta arkiboltak =====
Leireko bigarren eskultura multzoa bere kapitel eta zutabeek osatzen dutena da. Ezkerraldetik eskuinaldera, Jaka aldeko eragina duten lauoineko batzuk ditu lehenengoak. Bigarrenak kuzkurtuta dagoen irudi bat du, erromesen bideko irudi jatorra da. Hirugarrena lepoak gurutzatuak dituzten txoriena da, eta lehen aipatu dugun Iruñeko katedrala ekartzen dute gogora. Gainerako kapiteletan landare gaien geometrizazioak dira nagusi.
Tinpanoaren gaineko biran lau arkibolta jarri ziren, era guztietako animalia-irudi oso finki landuekin; zalantzarik gabe moral sinbolismoaren balioa dutenak dira. Hemen ere, beste multzo erromanikoetan bezala, bizipoza, bihurrikeria eta moral mailako asmoak nahasten dira.
===== Arkuteriaren gainean =====
Horretaz gain, badira, atearen arkuen gainean, hormatal bat eta ertz parea, oso bitxi eta heteroklitoena izan daitekeen irudi sail bat nabarmen jarriak dituena: Kristo Pantokratorretik eta San Pedro edo San Migel bezalako Santuetatik hasi eta Ebanjelioko –Andre Maria Gizakundekoa eta Aingeruak bisita egin zionekoa– irudietarainokoak, infernuko irudiak eta abar, hau dena –diote Gudiol eta Gaya Nuñok– “Santiagoko zilargintzako atearen urrutiko isla” da.<ref>A.H.n V. libk., 142. or.</ref>
=== Iruñeko klaustroaren maisua ===
Esan daiteke katedralean Esteban Maisuak eginiko lanak eta delako Maisuaren Leireko atariko lanak Nafarroako eskualdean XII. mendeko eskultura erromaniko galantaren osotasun miresgarrirako bidea libre uzten zutela jada. Horretatik laster asko sartu zen, bada, Klaustroko Maisua izenez ezagutzen duguna.
==== Kapitelak ====
Klaustroa 1122 aldera hasi zen eraikitzen. Artean, behintzat, lanean ari ziren 1122an; izan ere, agirietan azaldu egiten da bukatu ahal izateko eskupekoak eskatzen zirela. Biziraun duten kapitelak, ustez 1120 eta1140ko aldian eginak dira, eta, bada gainera Melero Moneoren ustea bera duenik, Moissacen lantegiaren eragina jaso dutela dionik. Bederatzi kapitel bikoitz dira –gaur egun Nafarroako Museoan direnak–, landare apaingarriak dituztenak horietako sei dira, eta gainerako beste hirurak, berriz, apaindurez hanpaturiko tailak dituztenak.
===== Kapitel landaredunak =====
Hosto-zuztar eta gurutzadurez –horietako batzuetan animalia irudi txikiak ere sartzen dira– hornituriko sei landareetan tailaren trebezia gorengo mailara iristen da. Aski da lanbide horren fintasuna egiaztatzea bere egilearen ala egileen –itxura guztien arabera lantegi bat baldin bazen– arte- kalitatea zenbaterainokoa zen ikusteko.
===== Apaindurez hanpaturiko kapitelak =====
Halako hiru kapiteletan talentu handiko eskua azaltzen da. Hauek dira gaiak: Joben bibliako historia, Kristoren Nekaldia eta Piztuera. Hiruretan, ikusgarria da irudimen bizia, simetriaz eta simetria gabeko antolaketaz esku jakintsu baten bidez lorturiko konposaketa plastikoaren sentiberatasun estetikoa, eta harriaren lanketa oso egokia.
===== Joben kapitela =====
Jobenak harrituta uzten gaitu, bere indar eta irudimenezko hizkeraren trinkotasunagatik: Jainkoak bidaliko dion frogaren aurreko Joben bizimodu zoriontsua; Jainkoarekin hizketan dagoen deabrua; artaldeen akabatzea; etxearen hondamendia –deabrutzar batek erdiko ardatzetik gogor astintzen duen oihal denda bitartez adierazitakoa–, Joben konbertsioa bere emazte eta lagunekin; Job zauri artean; Jon bere zaurietatik sendatua...
Nola esan daiteke hainbeste kontu hain leku murritzean? Ez da inola ere harritzekoa pieza hauek “Nafarroako erromanikoaren gailurra” direla aitortzea. Benetako harridura sortzen du eskulturagile honek, zein maisuki dakien filigranazko lanketa bidez, itzal sakonak sortzen dituen puntu jakinetan benetako zulaketekin jokatzen non, puntzoiak arropa finak iradoki behar dituen.
==== Ahaidetasunak eta kontrasteak ====
“Deus ez dakigu egileaz –idazten du Lojendiok– baina ez dago zalantzarik ere, Nafarra da, eta Aragoi aldeko eraginekin, eta artelanetan ahaidetasuna du Uncastillo, Unxeko San Martin eta beste Frantzia aldeko lantegiekin”. “Gaiari heltzeko moduan, Frantzia aldekoari buruz esan daitekeenarekin kontraste garbia du. Bai baitago beste Joben kapitel bat Toulouseko Agustindarren Museoan, La Daurade monasteriotik datorrena. Frantziako kapitel hau urregintza garbikoa da, oso ederra gainera. Iruñekoa monumentu eskulturagile handi batena da, bere trinkotasun eta adierazgarritasunaz gainera, historian zeharreko Hispaniako arte jatorraren trazuak azaltzen zaizkio”.<ref>L. M LOJENDIO, Navarre romane. Zodiaque Argt. 1967, 233. or. Zein mailataraino iritsiko zen, horren arabera, Moissac-en tailerraren eragina, M L.Molerok baieztu duena? Cf. “La sculpture du cloître de la cathedrale de Pampelune et sa repercussion sur l´art roman navarrais”.Cahiers de civilisation médievale 35.ean (1992) 241-246. or. ID.: La escultura románica en Navarra. Espainiako artearen kuadernoak. “Historia 16”, 1992, 6-12. or.</ref>
==== Nekaldiaren kapitela ====
Eskulturagileak, nekaldiaren irudiak egiteko nahiago izan du gai nagusiak kapitelaren alderdirik estuenetan ipintzea, gainerakoak kontakizuna osatzeko utzirik.
Judaren iruzurraren eszena da indartsuen adierazita dagoena. Musuan, Kristoren ezpainak eta apostolu iruzurgilearenak elkartzerakoan, pertsonaia bakar batenak direla dirudite. Salbatzailearen buru ederra, gurutzeko koroi argitsu batez inguratua, konposaketa osoaren erdian dago, alde bakoitzeko hiru lagun simetrikoz osatzen dena. Juda bera da hiruetako bat. Beste bostak Jesusen bila datozen borreroak dira. Batek Haren gainean dauka eskua.
Gainontzekoek lan-tresnak dituzte eskuetan arma modura. Eszena hau beste alderdian osatzen da. Alde batera hiru lagun –bat, ezpatatzar bat duela–, eskribau eta farisearren segizioko taldea osatuz. Deabru itxura duen makur bat ere ikusten da, baita San Pedro bat ere, –besomotza, zoritxarrez– indarrez besoa jasotzen duena defentsazko jarrera hartuz, beste besoarekin pertsonaia txiki bati heltzen diolarik –belarria moztu zion morroia.
Eskuineko aldean, kapitelaren alde bikoitzarenean, irtetera doan Kristo ikusten da, Anas eta Sanedrinen etxetik kanpora botata bezala. Gozotasuna eta noblezia isurtzen duen irudia da.
Bere bigarren erdian, kapitelak Gurutziltzatzearen gaiari heltzen dio: Kristo gurutzean dagoen ohiko eszena kokatzen da, alderdi estuan, eta bai alde batera eta bai bestera, lapur onaren nahiz txarraren oinazeak azaltzen dira.
Piztueraren kapitela. Kapitelaren lau aurrealdetan piztuerako hiru unerik funtsezkoenak garatzen dira: Gurutzetik jaistea, hobiratzea eta piztuera.
Jaitsierakoan gurutzearen besoak goi samar azaltzen dira, Kristoren gorpuari neurria berezia emateko. Nikodemo eta Arimateakoaren irudiak bizitasunez beteak daude.
Baina batez ere, Hobiratzearen eszena da edertasun plastiko paregabea harrapatzen duena. Hilarria luzexka da eta bi zutabe sailez eutsitako aldare baten antza du. Estalgarriak arku baten itxura du eta bi lagunek eutsita, erdian Kristoren gorputza ageri da hil-oihalez guztiz bildurik. Honek delikatuki areagotzen du gorputz sagaratuaren tamaina. Hil-oihalaren eta mihiseetako tolesturen errealismoa eta simetriarik gabeko antolaketa oso dira erakargarriak, erromanikoaren erliebetako jardueran aurki daitezkeen onenak. Konposaketa osoak, Kristoren irudiari darion misteriozko argia mantentzen du.
Kapitel bereko beste aurre bikoitzak Piztueraren eszena gogorarazten du. Erdian, hilobi hutsetik aingeru batek eta emakumetako batek estalkia altxatzen dute; eta azpian, soldadu eta tankera guztietako arma-nahaste bat pilatzen da. Eszenako pertsonaia guztietatik, aingerua da erakargarriena, kapitelaren bazter batera eramanak diren emakumeei piztueraren berri ematen die eserita jarririk; horietako batek lurrin gozoko ontzia lurrean utzi du, hilobiaren estalkia altxa ahal izateko.
Kapitelaren beste aurre estu batean ertilariak sentiberatasun handiz Madalena landu du Pedrori mirarizko gertakariaren berri ematen. Ederra emakume honen burua, finki landutako kapela jantzita, esku batean bere lurrin-ontzia eta bestea zerua erakusten duela. Soina makurtua, jantziaren eta zangoaren mugimendua, sorbaldetatik jaisten zaion mantua, denak eszenari berotasuna eman nahirik.
=== San Joan de la Peñako maisua ===
Aldi honetan kokatu behar dugu, hain zuzen ere, San Joan de la Peñako Maisua, monasterio sonatu horretako klaustroko eskulturen egilea. Egile honetaz esan izan da, gogoan oso garbi zituela Iruñeko katedralean ikusiak.<ref>URANGA-IÑIGUEZ, A.M N. III. libk., 23. or.</ref> Bere jarduera 1145 eta 1175 artean kokatzen den maisu honek lan handia egin zuen Aragoiren alde.
Bere lanik ezagunena Huescako San Pedro el Viejo‑n ikus daiteke. Han aginduko zitzaion noski, Ramiro Monjearen (1147) hilobi kapera; zeren eta, han gelditu baitziren bere hilobiko idazkunak.
Litekeena dirudi Iruñeko Klaustroko Maisuagandik ikasia izatea bere taldeak sendoki uztartzen. Baina, bestalde bere nortasuna ahaztezina da. Ezer baino lehen esan dezagun, bere irudien kanona oso motza dela: ez ditu lau buruak gainditzen. Gainera erraldoi-begiak jartzen zizkien, beren profilak zakarki kanporatuz. Hark eginiko pertsonaia guztiak hotz ageri dira, bai aurpegiz nahiz jarreraz. Hark bere eskulanetan nahiago ditu zoru zertxobait uhinduak. Irudien jantziak marra txikitxoz osatzen diren ildo ilarez gauzatzen da.
Maisu horren eskua ikusi nahi izan da beste hainbat lekutan ere: Zangozako Andre Mariaren elizako atari konplexuaren goieneko aldean, –Huescako probintzia– Santiago de Agüeroko eskulturetan eta –bere azken aldian, agian– Egea de los Caballeros‑eko eliza atarian.<ref>J. GUDIOL, J .A. GAYA NUÑO, “Arquitectura y escultura románicas”. A.H.n V libk.156. or eta hur.</ref> Ez dirudi Nafarroan lan egiteko traturik egin zuenik.
=== Uncastilloko maisua ===
Aragoar Maisuaren garaikide zorrotza izan zen beste ertilaria, nafarra agian Gudiol eta Gaya Nuñok Uncastilloko Maisua abizena eman zioten herri horretan egin baitzuen bere lanik ezagunenetariko bat: Santa Marta eta San Migel elizako tinpanoak eta kapitelak –egun Bostonen direnak.
Leireko Maisuarenak izan litezkeen itzalez eta Artaizko erlaitzaren harburuen antzaz hitz egin izan bada ere, Uncastilloko Maisuaren hizkera plastikoa oso berea da. Janzkera handi eta zabalen eta aurpegietako bibote luzatuak libre uzten dituzten ezpain guztiz handien alderako joeraz ematen du ezagutzera bere burua. Arkiboltako hutsuneak betetzen dituzte bere irudiek: eta kanpoaldeko baketoiez zapalduak bezala ikusten dira. Kapritxozko txibistetan, hostoil lauak edo pitxiz beteak, eta tximino-buru exotikoak egiten atsegin hartzen zuen. Delako irudiei eman behar zaien esanahiagatik garbi ikusten da joera satiriko eta barreragilea duela.
=== Beste maisu batzuk ===
Hain urrutiko mendeetan Euskal Herriko artisten bizitza eta jarduera zuzen zuzenean aipatuko dituzten dokumenturik ez egoteak baldintzaturik gaudenez, gure eliza erromanikoen monumentuzko apainketan eginiko hain lan handiaren hari gidatzaile modura, nolabaiteko zuzentasun eta argitasunez azaltzen lagunduko digun azterketa estilistiko batera jo beharra daukagu.
J.E. Urangak<ref>A.M N. III, 149. or.</ref> dioen bezala, XII. mendearen erdialdean, Nafarroan arte bultzada berri bat gertatu omen zen eskultura erromanikoan, Iruñean mende horren hasieran bertan gertatu zenaren parekoa. Nafar eskuen iaiotasun plastiko eta arte sentiberatasunaren lekukoak aurki daitezkeen atarien zerrenda luzea egiten du idazle honek berak, hasi Iratxe, Artaxona, Gazolaz, Orisoain eta Zarikiegi eta Zirauki eta abarrera arte.
Nabarmendu dezagun, adibidez, filobizanziar artista nafar baten lan fina, Erriberriko San Pedro elizako atearen kapiteletan eta zimazioetan dagoena.
Beranduago beste ertilari bat etorri zen tinpano eta ateburu gotiko batez apaintzera. Iñiguezek badu susmo bat, Silosko bigarren maisuaren lana izan zela loratze horren bultzada erabakigarria.
Orokorrean onartua izaten da, XII. mendeko elizen arkitekto maisua ados izaten zela monumentuzko apainketa lan osoa zuzentzen zuen eskulturagile nagusiarekin. Hori dela eta, XII. mendeko euskal erromaniko eskulturari heltzean, ez dugu aldi berean arkitektura aipatuz baizik egingo. Ikuspegi honek, kristau figuratibo plastikoa Kristautasunaren arkitektura sagaratuko Erromaniko handi eta oparoa den barrunbe horretatik jaiotzen dela dakien inor ez du harrituko.
== Nafarroako erromanikoaren hedapena ==
[[Fitxategi:Eunate.JPG|thumb|250px|[[Eunate]]ko baseliza.]]
[[Leire|Leireko monasterioa]] da bere tamainako eraikin erromanikorik zaharrena lurralde osoan, [[Esa]]ko udalerrian kokatutakoa. Honetaz gain, azpimarratzekoak dira [[Eunate]]<nowiki/>ko baseliza ikusgarria ([[Muruzabal]]) eta [[Aralar]]ko [[Done Mikel Aralarkoaren santutegia|San Migelen santutegia]] ([[Uharte Arakil]]), azken honek sinbolismo handia daukana. Sakana aldean ere, [[Zamartzeko monasterioa]] eta [[Itxasperriko Santiago eliza]] daude.
Bestela, [[Lizarrako merindadea|Lizarrerrian]] alde batetik [[Hilobi Santuaren eliza (Torres del Río)|Hilobi Santuaren Eliza]] dugu, [[Torres del Río|Torres del Rioko]] udalerrian kokatutakoa, eta bestetik [[Lizarra]]n bertan dauden eraikinak: [[Done Mikel eliza (Lizarra)|San Migel]] eta San Pedro de la Rua eliza azpimarragarriak eta [[Nafarroako errege-erreginen jauregia]], lurralde osoko eraikin zibilik hoberena dena. Halaber, Lizarrako [[Santa Maria eliza (Lizarra)|Santa María Jus del Castilloren]], Hilobi Santuaren eta San Joanen elizak ere aipatzekoak dira. Merindade berean, [[Andre Mariaren eliza (Egiarte)]] eta [[San Andres eliza (Etaiu)]] ditugu.
[[Iruñerria|Iruñerri]]<nowiki/>an, [[Gatzolatz]] eta [[Araitz]] (San Martin) udalerrietako elizak ditugu, eta [[Iruñea]]n [[Nafarroako museoa|Nafarroako Museoak]] arte bilduma ederra gordetzen du. [[San Andres eliza (Zarikiegi)]], [[Doneztebe eliza (Eusa)]], [[Doneztebe eliza zaharra (Berriozar)]], [[San Emeterio eta San Zeledonio eliza (Zizur)]], [[San Kosme eta San Damian eliza (Antsoain)]], [[San Migel eliza (Orkoien)]] eta [[San Migel eliza zaharra (Noain)]] eskaulde honetan daude. Merindade berean, [[Gares]] udalerrian [[Garesko zubi erromanikoa]], [[Gurutzearen eliza (Gares)|Gurutzearen eliza]] eta [[Done Jakue eliza (Gares)|Done Jakue eliza]] daude.
[[Erriberriko merindadea]]n, [[San Pedro eliza (Erriberri)]] eta [[San Martin eliza (San Martin Unx)|San Martin eliza (San Martin Unx)|]] oso nabarmentzekoak dira. [[Orbaibar]]rek ere altxor ikusgarriak eskaintzen ditu: Katalaingo Kristo Santuaren baseliza([[Garinoain]]), Etxanoko San Pedroren baseliza ([[Oloritz]]), [[Jasokundeko Andre Mariaren eliza (Leotz)]] eta [[San Martin baseliza (Orisoain)]].
Bertzela, [[Zangoza]]ko [[Andre Maria Erregina eliza (Zangoza)|Santa Maria la Real]] eliza oso nabarmentzekoa da, bai eta [[Nabaskoze]]ko [[Santa Maria eliza (Nabaskoze)|Santa María del Campo]] izeneko baseliza, [[Ezkaroz]]eko Madalenarena eta [[Otsagabia]]n dagoen [[Muskildako Andre Mariaren baseliza|Muskildakoa]] ere. Merindade berean, [[Andre Maria eliza (Artze)]], [[San Martin eliza (Itzagaondoa)]], [[San Martin eliza (Untzitibar)]], [[Santa Maria basilika (Oibar)]], [[San Salbador eliza (Galipentzu)]], [[Done Bikendi eliza (Itzalle)]] eta [[Done Sebasti baseliza (Bidankoze)]] daude.
[[Nafarroako Erribera|Erriberan]], [[Tutera]]ko [[Tuterako katedrala|Santa Mariaren Katedrala]]<nowiki/>ren ipar eta hegoaldeko atariak eta mendebaldekoa ("Judizioaren Atea") ikusgarriak dira, klaustroarekin batera. [[Santa Maria Madalena eliza (Tutera)|Madalenaren Eliza]] bere dorrearekin eta [[San Julian eliza (Tutera)|San Julian]] ere nabarmentzen dira. Gainera, [[Fiteroko monasterioa]], [[Olibako monasterioa|Olibakoa]] ([[Zarrakaztelu]]) eta [[Tulebrasko monasterioa|Tulebraskoa]] baditugu. Azkenik, [[San Joan eliza (Cabanillas)]] dago.
=== Frankoen eliz erasoa ===
Nafarroa hasia zen Antso Nagusiaren garairako jada bere erresuma europartzen, hau da, ipar Pirinioetako irizpideak, errito liturgikoak eta kultur ereduak bereganatzen. Baina Aragoi eta Nafarroako errege Antso Ramirezen (1076‑1094) agintaldian areagotu ze,n batez ere, mugimendu hori. Errege hau, bigarren ezkontzaz Roucy kondearen alaba Felizianarekin ezkondu zena, Iruñeko egoitzan bere anaia jartzen ausartu zelako Erromarekin zeukan lehenengo arazo bat gainditu ondoren, jakin zuen onartzen Saint‑Pons de Tomières‑eko Gregorio VII. abade eta Aita Santuaren eskualde hartako gorabeheretako ordezkaria zen Frotardok bere gustuko gotzainaren aukeraketa. Honako hau Pedro de Rodez izan zen –edo Pedro Andouque–, monje frantziar bat, jantzia, azkarra eta bizia, Saint‑Foy de Conques monasteriotik zetorrena eta elizbarrutiko historiografian Rodako Pedro izenez ezagutzen dena. Berau izan zen San Agustinen araudiaren araberako aginpide kanonikoa Iruñeko elizan sartu, eta Goñi Gaztanbidek “frankoen eliz eraso” izenpetzen duena babeslea.
Bestalde badirudi, nafarren errentak, eliza eta monasterio frankoetara bidaltzen neurriz gainezka ibili zela eta horretaz gain, ez zuen eragozpenik jarri bere elizbarrutiko aginpidezko karguetan monje frantsesak jartzeko. Deyoko San Esteban monasterioan monje frantsesak indarrez sartu ziren nafarrak bidali ondoren. Pedro gotzainak bere katedraleko nagusi izendatu zuen Aymon frantsesa. Halako kontuak bat baino gehiago izan ziren. Hugo de Conquesek duintasun bera lortu zuen. Eta Iruñeko katedraleko Artxiboan elkarteko kolonjei buruzko izen frantses ugari azaltzen da.<ref>J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 297. or.</ref>
Frantsesen aldetiko “eraso” hau ez zen elizbarrutian soilik gertatu. Nafarroako errege-erreginek populatze politika aurrera eraman zuten burgu frankoen kokapena erraztuz, harrigarrizko moduan ematen hasi zen ekimen hau, batez ere Iruñea, Zangoza, Gares eta Lizarran.
XI. mendeko ondarearen suntsiketa. Ezin jar daiteke zalantzan, Iruñeko katedraletik hasita, nafar eta aragoarren erresumako jabegoetan arte erromanikoaren garapen eta hedapenaren maila guztietako aurrerapen bistakoan eragileek babesa jaso zutela, Iruñeko egoitzaren eta Alfontso Borrokalari hedapen -zalearen aldetik (1104‑1134). Arkitekturaren loratzea, Raul Glaberrek esan zuen esaldi ezagun horretako gaia izango zen: “Kristautasuna elizen mantu zuriz jantzi zen”. Historialariaren lumatik atera zen lilurazko berotasun lehertze haren ondoren, hurrengo urteetan halako ondare aberatsak desagerrarazi zituen hondamendi suntsitzaileren gainean negar egiten jarraitu beharko du. Nafarroari dagokionez, J.E. Urangak gure hausnarketa merezi duten eta arte ederrenganako maitasun apur bat duenari zirrara eragingo dion zati baten zenbaketa egin du datuekin:
“Kristautasunak galdu zituen, besteak beste, XI. mendeko Naiara eta Yusoko Donemiliagako monumentu nagusiak; bolada berak jarraitu zuen XII. mendean eta Iruñeko katedrala, klaustroa eta burguetako eliza guztiak, Zangozako Santa Maria eta Garesko Santiago izan ziren txikituak. Lizarrako hasierako eliza guztietan gauza bera gertatu zen; haietan abside batzuk baino ez ziren utzi zutik. Eta hauei eransten badizkiogu mila monasterio eta monasterio ondo, Tenplarioen eta Jerusalengo San Joanen ospitale eta aterpetxe-fundazioak, ondorioa da arte erromanikoaren gune handiak ziren haietatik funtsezko guztia falta dela eta Leondik zetorren eta Naiaran garatu zen arkitektura handia izango zenaren zati bat besterik ezin irudika dezakegula; edo Jaka aldetik zetorrena, Zangozan garatuz Iratxeko burualdean bukatu zena; ezta Donejakue aldekoa ere, Iruñeko katedralean inspiratu izan zena”.<ref>A.M N.,</ref>
=== Beste hondamendiak ===
Eta antzeko zerbait esan daiteke gainerako euskal lurraldeez ere, Barrio Loza irakasleak idatzi duen bezala, gure lurrean borroka eta gizarte gatazkak zirela-eta eman diren hondamendiei buruz: “1794.go inbasioa frantsesa, Independentzia gerra, Karlisten Gerra Zibilak, eta Espainiako Gerra Zibila. Guzti honi, gizarte gatazka eta Bandoen Gerra bukaezinak eransten badizkiogu, erraz ulertuko dugu Penintsulako zigortuena izan dela euskal artea eta batez ere Erdi Arokoa”.<ref>J. A. BARRIO LOZA, La arquitectura románica vizcaína. (Bilbo, 1979), 13. or.</ref>
Suntsitua izan denaz gain, aberatsa da Nafarroan arkitektura erromanikoa, beste gainerako euskal probintzietan baino aberatsagoa. Hainbestekoa, non merezi duen ezaugarri bertsuak dituztenak taldeka aipatzea.
=== Eliza‑faroak ===
Dorre ireki eta argitsua zutelako eta galtzada bazterretik Santiago Bidean erromes zihoanaren bidea argitu eta haien urrats suharrak biziagotzen zituelako merezi zuen eliza talde honek izen berezi hau.
==== Vadoluengo ====
Zangozako ingurunean aurkitzen da Vadoluengoko San Adrian eliza, nafar eta aragoar Pirinioetako mendi adarrak utzita, Aragoi ibaia zeharkatzeko eta Ebroko erribera aldera beren urratsak abiatzeko, erromesak prestatzen ziren tokian, hain zuzen ere. Alfontso Borrokalariak eman zion, 1141ean sagaratu zen eliza hau Clunyko abade-etxeari.
Bere oinplanoa bi zatiko angeluzuzen xume bat eta burualde zirkuluerdi-formakoa du. Garaipen arkua, erdi-puntu tolestua, zutarri gainean etzaten da. Zimazioen altuera berean inposta bat du inguru osoan. Barruan apaingarritako osagai guztiak jakatarrak dira. Arku zerrenda gainean kanoi‑erdiko ganga du eta absidea labe tankerakoa da.
Kanpora aldeko ataria Epistola aldetik irekitzen da; baditu bi arkibolta lau; fuste motzeko bi zutaberen gainean etzaten da barrukoa. Ateburua eta tinpanoa osatu dira oraintsu zaharberritzean; baina krismoi bat gordea da. Apaingarrizko osagaiak eta animaliak adierazten dituzten harburu-ilara bat doa teilatu-hegal osoan zehar.
Habeartearen azken zati gainean, behealdean gezi‑leiho bat duen dorre lauki bat jaikitzen da, eta goiengo gorputzean leiho biki parea alde banatan, profil oso lirainekoak, eliza‑faro izena egiaztatuz.
==== Eunate ====
[[Fitxategi:Eunateko Andra Maria ekainaren amaieran 11.jpg|thumb|Eunateko Andre Maria]]
Garestik ez oso urrun, zelai artean bakarti, erromesaren zain beti, [[Eunateko Andre Mariaren eliza|Eunateko Andre Maria eliza]], 1175 aldera eraiki zen eliza erromaniko erakargarria.
Bisitariari oso harrigarria gertatzen zaio honen oinplano berezia. Torreskoren antzera, oktogonoa da, eta batez ere ermita bere alde guztietatik inguratzen duen arkupea da berritasun bakarra, ez egituran eta ez eraikinean kaperarekin inolako loturarik ez duen oktogonozko arku irregularrez osaturikoa.
Gauza jakina da eraikin honen funtzioa 1520an hilerri izatea zela. Baina bere jatorriari buruzko ezer ez dakigu. Urteak dira Tenplarioen Ordenako fundazio bat izan zitekeenaren gogoetak ibili zirela, egitekorik garrantzizkoena erromesak zaintzea zuelarik. Orain berriz, Jerusalemgo San Joan Ordenaren ondasuna izan zitekeela uste da, eskualde honetan izan baitzituen halako fundazio batzuk.
Ermitak, bi gorputzeko abside ñimiño bat du, behealdekoa arkupe itsua duena, eta goialdekoa erdi‑puntuko arkuduna. Ermita honen berezitasunetako bat da sarrerako atea eta absidea bata bestearekiko elkarzutak izatea. Aurrealdean, inposta lau batez bereizten diren bi solairu biltzen dira. Goialdekoak, fuste oso motzez inguraturiko hutsarteetan irekitako leihoak ditu. Zutabetxo horien gainean gangen nerbio hasierak daude kokatuak, txermen‑formako musulman kutsuko kupula. Gangak biltzen dituzten nerbioak okertzen hasten dira, nahiz eta kokatzen direneko horma, beste inposta lau bateraino zuzen igotzen den.
Multzo osoaren tamaina oktogonala ez da prismazko dorretzarra han dagoelako baliogabetzen, ez horixe, baizik eta teilatura igotzeko eta Izarbeibar lautadan kokatua dagoen ermita erakargarri horrek faroaren eginkizuna duela ere esan daiteke.
Multzo osoaren apaingarritako osagai bakarrak zutabeetako kapitelak dira. Landareak, benetako animalia- eta mamu-irudiak, baita giza irudiak ere: hauen artean dantzari eta musikarien eszena bitxiak ere badira. Baina argi dago eraikin honen balioa estetikoa eta erakargarritasuna bere arkitekturaren edertasun soil, berezian, eta apartekoa esan genezakeenean dagoela. Gauza bera esan daiteke gertuan dagoen Torresko eliza-faroaz ere.
==== Torres ====
===== Hilobi sainduaren eliza =====
Donejakueko galtzada zaharraren ertzean dagoen herri xelebre bat da Torres, Urantzia eta Viena arteko bidean. Badakigu han bazela ospitale bat; baina oraindik eztabaidan dago Hilobi Sainduaren Zaldunena ala Iratxe monasterioaren menpekoa zen.
Eliza 1170ean eraikia izango zen. Beranduko data badu ere, harginentzat ez zen eragozpen izan mozarabiarren oroimena gordetzeko eta beren esparru hori kalifa-gangaz estali zuten, gurutzatzen diren arren giltzarrian elkartzen ez diren arkuez.
Jerusalengo elizaren aztarna bezala, oinplano erdiratuak badirudi lehenengo hipotesia iradokitzen duela, baina, egia esan eliza horren oinplanoa ez da biribila, baizik eta nabarmenki oktogonala.
Elizako sarrera hegoaldetik da; bere aurrealdea, altueraz txikiagotzen diren bi gorputzen bitartez batzen da jakaldeko tradiziozko takeaturiko inpostaz bereiziak. Barruko esparruak horrela oso multzo trinkoa osatzen du, edertasun plastiko ahantzezinezkoa.
Eraikin nagusiari sartalde aldean, benetako “faroa” izan zedin eta eliza bukatuta, eskuargi lirainean suari pizturik eusteko, dorretzarra eraiki behar izan zitzaion, karakola-eskailera itsatsia eta guzti; kontrako aldean abside txiki bat ireki zitzaion, burualde gisa.
Iñiguezen<ref>A.M N., III, 70-79. or.</ref> ustez, eskulturak, Iruñeko oroigarriak Arabako San Vicentejoko eta Ozkabarteko emariak biltzen ditu bere baitan. Kapitelen artean badira, ederki landuriko batzuk. Beren ikonografiagatik bereziki garrantzizkoak dira garaipen arkuko zutabeetako kapitelak, Piztuerako gertakariak sirobizanziar tradizioaren erara erabakitzen dituztenak. Absideko leiho txaranbelduak uztaitzen dituzten zutabetxoetan nagusi dira apaindutako kapitelak, hosto- edo animalia-irudiak (gameluak), hautako batzuek Ozkabartekoen eragin garbikoak direlarik. Badira zistertarren tradiziokoak ere.
=== Hiru habearte eta eliza oso apainduak ===
Eliza berezi moduan, lehenik eta behin, monumentalak direnak aipatu beharko lirateke –nekazaritza alorrean kokaturikoak batzuk, gainera–, hiru habearte eta edergarri ugari dituztenak.
==== Aibarko San Pedro ====
Aibarko San Pedro 1146koa da: Bideko elizetako arte erromaniko jatorra duenetarikoa.
Honek agertzen duen berezitasuna hiru ataletako hiru habearte izatearena da, eta uste izatekoa da bazuela, XVI. mendean eliza zabalagotu zenean desagertu ziren zirkuluerdi-formako hiru absidetako burualde bat. Altxaeran habearteak kapitelak dituzten gurutze egiturako sei harroinez bereiziak daude, beren aurrealdeei atxikitako zutabe erdiekin.
Hain zuzen ere, bere 23 kapitelen aberastasun eta joritasuna dira Aibarko San Pedro honen benetako arte altxorra. Ezin ditugu deskribatu. Baina berauetan aurki daiteke erromaniko helduaren monumentuzko apaingarrietan gai aberatsen agerpen zabala: kiribildurez hasi eta aldaskaz bukatzen diren landare geometrizatu, lehoi eta lauoinekoak, arranoak, sirenak eta beste irudimenezko izakietaraino.
Eskultura multzo aberats hau Leongo erromanikoarekin zerikusia duena dela aitortzen da, nahiz eta beste batzuk gertuagoko ahaide batera jotzen duten, Loarreko gaztelura, alegia; zeren eta txori eta arranoen gaiak hangoak izan baitaitezke. Baina, aho bateko aitortza da Aibarko maisua Ozkabarteko erromanikoaren gai eta estilistikan guztiz murgilduta dagoela.
==== Zangozako Santa Maria ====
{{sakontzeko|Andre Maria Erregina eliza (Zangoza)}}
Aibartik kilometro gutxitara, Zangozako Santa Maria arkitekturazko multzo oso interesgarria da, modu iradokitzaile batean zaharberritua, mende batean zehar luzatu zeneko –erromanikoetatik hasi eta protogorikoetaraino– lan baten emaitza konplexua.
Arkitekturaz mintzatu garenean esan dugun bezala, Zangozako Santa Maria mendearen bigarren herenean hasia izango zen eraikitzen eta hala hartu behar da, San Joanen Zaldunen mesedetan 1131n Alfontso Borrokalariak fundatu zuenetik laster.
Guztiz erromanikoa den horretan hiru habearte geratzen zaizkio –erdikoa alboetakoak baino garaiagoa–, hiru solairutan egituratua, bi inposta marrez bereiziak, kanpoaldean bezala, jacaldeko eragina azaltzen dutelarik.
Baina, Santa Mariako eskultura da erromesaren eta bisitariaren arreta erakartzen duena eta historialariari igarkizunak kanporatzen dizkiona.
Miresgarria da monumentuzko apaingarri-mota eta ugaritasuna, atariaren estalgarri, espainiar erromanikoetan lanketarik aberatsena duena.<ref>Ikus, Zangotzako Santa Maria la Realeko eta bere atariko deskribapen zehatza, bibliografia ugariduna, C.M N. IV. libk., 2: Merindad de Sangüesa, 367-381. or.</ref>
===== Atea =====
[[Fitxategi:Sangüesa - Santa Maria la Real - Portada Sud S.XII-XIII-01.JPG|thumb|Atariaren ikuspegia.]]
Zangozako atea [[txaranbeldu]]a da eta bost [[arkibolta]] puntadunez egituratzen da zutabe-estatuen gainean finkatzen direlarik –hiruna, alde banatan– eta 1200 baino lehenagokoak ez direnak. Horietan monumentuen hieratikotasuna, adierazpide plastiko moduan, bikain uztartzen da erritmo eta kontraste zentzu on batez.
Ezkerretako hiru janbetakoak [[Hiru Mariak]] adierazten dituzte –[[Maria Magdalena|Madalena]], [[Jesusen Ama]] eta [[Maria Betaniakoa|Santiagoren eta Joanen ama]]– Birjina Mariak eusten dion liburuaren gainean utzi nahi izan zu egileak bere sinadura: ''LEODIGARIUS ME FECIT''. Eskuineko hiru janbetakoak dira [[Petri (apostolua)|San Petri]], [[Paulo Tarsokoa|San Paulo]] eta apostolu iruzurgilea: JUDAS MERCATOR; idazkunaren bitarteko ezagutza egileak bilatu duena izan da, agian erromesei laguntzen zien merkatari lukurreroen mehatxuen aurka ohartaraziz.<ref>C.M N. IV, 2, 372. or.</ref>
===== Atearen gaineko atala =====
[[Fitxategi:Santa Maria La Real, Sangüesa7.jpg|Ataria osorik|thumb]]
Ateburuan, berriro ere [[hamabi apostoluak]] ikusten dira Andre Maria buru dutela. Apostoluak, bakoitzak berea duen idazkunagatik ezagutzen dira eta jantziak daramatzaten soingainekoek tolesdura txiki eta lerro itxurakoak dituzte.
[[Tinpano (arkitektura)|Tinpanoan]], oso gizatiar eta bedeinkatzailea den [[Kristo]], sorbalda agerian eta belaun gainean liburu bat duela, [[Azken Epaia]]ren irudikapena dago. Sumatzen da Epaile sagaratuak salbatuko direnengan gehiago pentsatzen duela –bere ezkerretan– ilara estuetan pilatuta, alde batera beren galerara eroriz doazelarik galduko direnengan baino.
Atariko ertzetan, hainbat neurritako eta mota askotako edukiak dituzten erliebe sailak txertatu dira multzo askotatik datozenak zalantzarik gabe. Ikonoetako nahaspila horrek, atariaren funtsezko zatietan azaltzen diren tamainarekiko zentzu handi horrekin desegoki direlarik, berriro ere sentiberatasun erromanikoaren ''[[horror vacui]]''ari erantzuten dio, baina kategoria gutxiagoko maisuen esku-hartzea ere susmarazten du.
===== Egiletza =====
Esku batek baino gehiagok landua da zalantzarik gabe, gutxienez bi maisuren zuzendaritzapean; argi dago, bata [[XII. mende]]ko azken laurdenekoa eta bestea [[XIII. mende]]aren hasierakoa denaren ondoz ondoko bi atariei dagozkien eskulturak berrerabili egin zirela. Garai honetantxe osatua izango zen ataria egun ezagutzen dugun bezalaxe; zabartasun handi samarrez, gainera, bi aldeak zentratu gabe gelditu zirela ikusten bada.
[[San Juan de la Peña monasterioa|San Juan de la Peñako]] Maisutzat ezagutzen den egilerik zaharrenak egina hartzen da goiko aldea, hau da, [[Pantokrator]]ra buru dela apostolutza estaltzen duen koroaduran dauden bi arkuteriak; geldi-geldian dauden irudiak dira, ebakidura soilezko tolesturak eta begi handietako aurpegi karratuak dituztenak.
Beste maisua Leodegario da, ezkerreko janbako zutabe-estatuan sinatzen duelako ezagutzen da. Aurrekoa baino garatuagoa da maisu hau, frantsesa izango da agian, edo [[Chartres]]eko [[Portail Royal (Chartres)|Portail Royaleko]] eskultura bikainen berri bazuena behintzat, nahiz eta beste batzuk arte [[borgoindar]]rarekin lotzen duten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Clara Fernández-Ladreda|abizena=Aguadé|izenburua=La Portada de Santa María la Real de Sangüesa (Navarra)|orrialdeak=60–67|data=2010|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3300733|aldizkaria=Románico: Revista de arte de amigos del románico ( AdR )|alea=10|issn=1885-8651|sartze-data=2021-07-15}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Uranga|izena=J. E.|izenburua=Zangozako Santa Mariako eskulturak|aldizkaria=Pirineos|liburukia=VI|urtea=1950|orrialdeak=53-66. or.}}</ref>
=== Habearte bakarra eta tronpa-kupula duten elizak ===
Nafarroan ere badira hainbat eliza, beren egitura berezia dela-eta arte erromanikoaren aberastasuna agertzen dutenak. Beronen ikerketak, itxurazko batasun-ideia baten gainean gure erromanikoarekiko irizpidea zehaztetik urruntzen gaitu. Bada Nafarroan eliza txiki taldetxo bat, habearte bakarrekoak, gurutzadurarik gabeak gainera, baina tronpa-kupula batez bere erdi-erdiko gunean estaliak direnak.
Uste izatekoa da, Loarreko elizaren kupula eraiki zuten maisuak ala hauen ikasleak direla hauetan lan egin zutenak.
==== Azueloko San Jurgi ====
Leku honetan bazen berehala desagertu zen beneditarren monasterio bat. Naiarako Santa Mariaren menpe zegoen abade-etxe bat izaten hasi zen 1054an. Gaur egungo eraikina, Azueloko San Jurgiren elizarena, XII. mendeko lehen laurdenekoa da. Baina, zaharberritua izan da hainbat alditan. Bere ganga, adibidez, XVI.go berrikuntza bati dagokiona da.
Erromanikoz egin zen lehenengo eraikuntzak Loarre gazteluko eliza izan zuen eredu.
Bere habearte bakarra bi tartetako karratu zabala da, horma‑hobi artean du gurutzadura, eta burualdea kanoi-erdiko tarte batez osatua eta zirkuluerdi-formako absidea lau esferaz estalia. Gurutzaduraren erdiko tartea, lau tronpa txaranbelduren gainetan finkatzen da, karratua oktogono bihurtzen dutelarik; hau garai batean gaur egun galdua den oskolpe batez estaliko zen.
Altxaera zutabe lirainez batzen da harroin poligonal bikoitzetan eta zenbait kapiteletan.
Kanpotik ikusita, eliza honek horma sendoak ditu ongi lauturiko harlanduzkoak, eta bere burualdeak bolumen-joko ederrak eskaintzen ditu gurutzadurako gorputz kubikoaren bitartez, estalkiaren poligonozko gorputzetan eta bere absideko zirkuluerdi-formakoetan amaituz.
Gurutzaduraren barrualdean apaindurez hanpaturiko kapitelak ditu eta Loarrekoak etortzen dira gogora: Badituzte lehoiak eta beste irudi sinbolikoak, Kristo aintzatsuarena nabarmentzen delarik. Absideak hiru leiho ditu zutabetxoak eta hainbat motatako kapitelak, landareki gaiak gailentzen dira besteen gainetik.
==== Katalaingo Kristoa ====
Katalaingo Kristoren Santutegia Orreagako kolegio‑elizari eman zitzaion antzinako monasterioa genuen. Donejakueko erromesen ospitale modura erabilia izan zen. Eta denbora pasa ahala garrantzia galduz joan bazen ere, gaur egunera arte iraun izan du Katalaingo Kristorenganako jaiera herrikoiak.
Eraikin erromanikoa da santutegia, nahiz eta oso aldatua iritsi den guganaino, XVIII. mendeko lanak batetik eta duela gutxi eginiko zaharberritzea direla bestetik. Gorde diren zatiak, XII. mendekoak, altxaerako sistema, estaliriko absidea, inguruko hormak –habearte bakarreko lau tartedunak– eta elizaren aurpegia dira. Multzoari batasuna eta izaera ematen dion oskolpea eta elizaren aurpegia koroatzen duen kanpai‑horma berriz, beranduago zaharberritu zirenekoak dira.
=== Apaingarri monumentalak ===
Beharbada gehien axola zaiguna izanik, Jakako artearen ukitua duena da, Valdorba eskualdekoa, gainerako elizak bezala. Absidea bi inpostaz bereizitako bi erregistroetan zatiturik dago, behekoa takeatua da eta goikoa boladuna. Behealdeko gorputzak erdi-puntuko zazpi arkuen galeria aurkezten du, Loarren bezala, hosto eskematikoez apainduriko kapiteletako zutabeen gainetatik, gainetik doakion zimazioa duela. Bigarren erregistroan hiru leiho txaranbeldu irek dira, aurrerago labe tankerako ganga datorrelarik.
Elizako atariak, goialdeko zatian, hiru leihoz zulaturiko hormatal bat du. Azpian, erdi-puntuko bi arkibolta lau, eta hauei, kiribilean erroleoz apaindutako kanpoko arkua eta behean hosto-eskemazkoa beste bat erantsi behar zaizkie. Alde banatako bi zutabeak zenbait motatako kapitelez koroatuak daude: harpiak eta asko ezagutzen ez diren pertsonaiak. Tinpanoan krismoi bat dago. Jakako estiloaren eragina ikusten da denean, baina era zakarragoan.
==== Olletako Jasokundea ====
Olletalo Jasokundeko parrokia XII. mendeko bigarren zatian sortua izango zen, biek duten antzagatik, aurreko bi elizen eraginpean; eta haien antzera, zenbait zaharberritze nozitu dituzte.
Oinplanoa angeluzuzena da hiru zatitan, zirkuluerdi-formako abside sakona, kapitel sendoak eta tronpa gaineko kupula handia, egitura karratuko dorre batean kokatua. Azuelon bezala, alboetan –iparrean eta hegoan– horma‑hobiak tronpak baino lehenagoko mailan, oskolpearen zama botatzen dute. Oinarriek zutabe erdiko entregak dituzte kapitel eta zimazioekin. Barruan halako kapitel sail handiaren artean, badira figuratiboak –eseritako irudiak, animaliak eta mamuak–, baita landarekiak eta apaingarritako beste gai batzuk ere.
Absidea, hostoz apaindutako inposten gaineko labe-gangaz estaltzen da, zeinaren azpian erdi-puntuko hiru leiho txaranbeldu dauden. Inguruko horma, era guztietako harburuz apaindurik dago hegalean, eta lau kontrahorma lirainez sendotua.
Sarrerako atea, erdi-puntuko arkuduna da biribileko bi arkibolta lodiez –kanpoaldekoa, erroseta eta boladuna– fuste lauzko zutabetxo ukondotuez zutituak. Kapiteletan buruak ikusten dira, kiribildura eta aldaska artean; beraietan zimazioetan bezala, Jaka aldeko aztarna ikus daiteke.
=== Beste hamaika baseliza ===
Aipatu berri ditugun hiru eliza horiez gain, eta beren neurri eta topografiagatik hiriguneetatik urrutiratuak diruditenak –Gudiol eta Gayak “XII. menderen lehen erdiko landa-eraikinik onena” izendatu dute Azuelokoa–, gogoratu behar genituzke hementxe. Nafarroako zelaietan barrena sakabanaturik, landako erromanikoak eman zituen elizatxo mordoxka dago eta sentiberatasunez begiratuko lukeenaren bisita merezi dute, ez egituretan edo edergarrietan fintasun berezia izateagatik, baizik eta halako eraikuntza natural eta xumeen berezko graziagatik. Hala ere, honek ez du harridura atseginik kentzen batzuen eskultura-apaingarrietan.
Halakoetan adituak gustura aritzen dira lehen aipaturiko maisu handien lanak eta landako beste eliza nafar askoren arteko berdintasunak erregistratzen; monumentu berezirik ez duten ermitak bazterretan gordeak. Nabarmendu ditzagun haietako batzuk.
==== Artaizko San Martin ====
Irunberri eta Iruñea artean dagoen Artaizko San Martinen ate ederrean ikusi nahi izan dira Iruñeko Klaustroko Maisuaren arrastoak. Egia da, bai, atearen alboetan diren lehoi sinbolikoak alde batera utzita, bai alde bakoitzeko zutabeek, bai arkibolta eta kapitelek trebezia berezia duen artista bat erakusten dutela.
Hango sei kapiteletatik bik dituzte finki landutako landareak, beste bik harpia irudiak eta gainerakoak apaindurez hanpaturikoak dira. Harburuetako irudiak nekez ezagutzen dira, eta metopetan, badira eskulangintza zakarrekoak –arimak pisatzen, meza, Epulon aberatsa, eta abar.
==== Zamartzeko Santa Maria ====
{{sakontzeko|Zamartze}}
[[Fitxategi:Zamarce_general.jpg|thumb|Zamartzeko ikuspegi orokorra.]]
Arakildik ez oso urruti, Zamartzen antzina monasterio bat izan zela azaltzen da dokumentuetan; Iruñeko egoitzari X. mendetik loturikoa zen. Hurrengo mendean, San Migel in Excelsis monasterioa, [[Zamartze]]ko monasterioaren buru azaltzen da; baina, honek ondorengo urteetan bereganatu zuen garrantziagatik, monasterio hura bigarren mailako bihurtu zen.
Eliza txikiaren eraikuntza, gaur egun ikusten dugun moduan, Aralarko eliza baino beranduagokoa izango zen. Arkitektoa, Jakako erromanikoa egoki ezagutzen zuenak, hutsarteen inguruei arkuen zorioneko konponbide eman zien, Zangozako ereduei jarraituz. Eskulturetako apainketak landare-egiturak ditu. Palma-itxurako apaingarriak eta gurutzaketak sentiberatasun handikoak dira eta Artaizko elizakoen antza dezente dute.
==== Unxeko San Martin ====
Muino bat garaituz, Uxuetik hurbil dago San Martingo eliza, Unxeko San Martingo baserriari izena eman zion eta gaur egun desagertua den gaztelu baten bueltan osatuz joan zen.
Elizak lau tartetako habearte bat, kripta gaineko zirkuluerdi-formako absidea eta oinetan koru garai bat du, arku zorrotz baten gainean –XIV. mendeko lana. Absidea eta kripta dira zatirik antzinakoenak. Absideak hiru leiho ditu erdi-puntuko arku tolestuekin, eta lazki landutako mamu buruak dituen harburu figuratibo gainetan inposta lauez amaitzen da. Epistolaren alboan, XVIII. mendean eraikinari beste habearte bat erantsi zitzaion.
Atari nagusia da, iparraldetik beste bat baitu, lehen erromanikoa. Arkupe moderno batek babesturik dagoen eskultura landuak erakartzen du bisitariaren arreta. Hiru arkibolta txaranbelduak zutabe ukondodunek zurkaizturikoak dira eta zimaziozko kapiteletan amaitua. Hauek Uncastilloko Maisuarenak direla esaten da. Hauen arteko bat funtsean edergarria da; gainontzeko hirurak irudidunak. Batean, leku hartako zaindari santua, San Martin dakusagu, bere kapa eskalearekin erdibitzen. Janbetan buru arraroak ikusten dira txibistez nahasian; arkiboltak edergarritan oso soilak dira, eta harburutxoetan musikarien eta irudi bihurrikatuak sortzen dira; Artaizkoan ikusten dira horien modukoak.
==== Aguilar Kodesko San Bartolome ====
Kodesko mendilerroaren oinetan, Azuelotik ez oso urruti, San Bartolomeren ermita dago.
Eliza, habearte bakarrekoa da eta bi tarte eta zirkuluerdi-formako absidea du, XII. mendeko hormak zutik ditu baina, gerora zenbait alditan zaharberritua izan da; bere estalkia gurutze-ganga da, habearteetan protogotiko estilokoa et galloi‑kupula absidean.
Jatorrizko eraikinetik zati nagusia bere ataria da eta, zenbaiten ustez, bere zutabeen kapiteletako irudiek –harpiak, hegazti harrapariak, arrano buruak eta abar– Esteban Maisua oroitarazten omen dute.<ref>Urangaren ustez, beren hankak mokokatzen dituzten hegaztien gaia, Sosen hasi zen, Leiren jarraitu zuen, iruindar katedraleko hondarretan eusten eta Uncastillon (1156), Ozkabarten (1160), Agüero (1170), Zangozan eta abarretan berrazaltzen da.</ref> Tinpanok, lehoi- eta ahuntz-buru irudiko harburuen gainetan kokatuak, bere baitan hartzen ditu ateburu estu batean Bibliako idazkun batekin dauden bi aingeru makurtuek eutsitako Krismoi baten barruan Bildots Mistikoaren erliebea; Armentiakoaren kidea den lanarekin lotu daiteke.
==== Ama birjina larreko ====
Nabaskozetik gertuan, errepidearen ondoan, Ama Birjina Larreko ermita aurkitzen da, gaur egun hilerriko kapera modura erabiltzen bada ere. Xumeetan xumeena den ermita honel XI. mendearen azkenekoa ala XII. aren hasierakoa dirudi.
Tarte bereizgarririk gabeko habearte bakarrekoa da eta zirkuluerdi-formako absidea esfera‑laurden batez estaltzen da. Habeartearen gainean, ganga zorrotz bat abiatzen da, inguru osoa ibiltzen duen inposta lau batetik.
Bere barneko kapiteletan eta harburutxoetan, batez ere, lumaje gogorreko eta moko sendoko txoriak, eta XII. mendeko hasierako hamarkada horietan oso herrikoiak ziren alegia-bildumetako irudiak ikusten dira. Kuzkurturiko giza irudiak, ileak laztanduz, musulman eskatologiako arima zigorkatuak, eta abar.
==== Berriobeitiko Garbikundea ====
Berriobeitiko Garbikundeko egungo parrokia-elizak 1200 aldeko eraikin protogotiko bat du.
Elizak hiru tartetako angeluzuzeneko oinplanoa duen habeartea eta labe-itxurako ganga eta zirkuluerdi-formako burualdea ditu. Habeartearen estalkia kanoi-ganga da, zutabe karratuetan zintzilikaturiko erdi-puntuko arku zerrendaz eta korurakotze arkuan atxikitako harroin bikoitzez eutsitakoa.
Ataria da eliza honen bitxikerietako bat, behin eta berriz eginiko zaharberritzeetan oso aldatua izan den ataria, hain justu. Baketoiak dituen hiru arkiboltako ataria da, arkibolta hauetako zutabe gainetako kapitelak, zentauroaren eta san Migelen arteko borrokaren irudiez apaindurikoak dira, Baskonian goiaingeruaren irudikapen zaharrenetarikoa delarik. Sarrerako arku zorrotza krismoi batez bukatzen da. Eskulturazko lan honek guztiak oso antzinako zapore herrikoia du.
==== Artzeko Santa Maria ====
Artze ibarra eliza erromaniko txikiz beterik egon zen. Gelditu direnen aztarnetatik eta oraindik landetan aurki daitezkeen ermitetatik, Artzeko Santa Mariaren eliza nabarmentzen da.
Elizak oinplano angeluzuzena eta hiru tarte desberdin ditu eta aurretik tarte zuzen bat duen burualde zirkuluerdi-formako bat, arku zerrenden artean kanoi erdi batez estaltzen da, garaipen arkua besteak baino makurragoa delarik. Zerrendak harroinetan finkatuak inposta lauez bira osoa inguratzen du. Beste inposta takeatu bat aurrekoa baino beheragoko mailan dago kokatua. Absidean hiru leiho daude eta bi habeartearen alde banatan. Erdi-puntukoak dira, landarezko kapitelak edo errosetak eta palma-itxarako irudiak.
Kanpoan, hegalaren azpiko harburuak higaduraz nahikoa hondatuak badira ere, Artaizkoak gogorarazten dituzten giza aurpegi eta irudiak igar daitezke. Kanpoko hutsarteetako arkuen kapitelak, landareki eta estilo eskematiko berekoak dira.
Atariak, hegoaldean kokatua denak, hegal baten azpian hiru arkiboltako erdi-puntuko arku bat azaltzen du puxtarriz, burutxoz eta pinaburuz apainduak. Arku hauei eusten dien zutabeek ederturiko kapitelak daramatzate, kanpoko biak gurutzaturiko landaredunak eta barrukoak irudidunak; eskuinekoak Kristo mandorladuna, bost lagunez inguratua, eta ezkerretakoa sei irudi dituena. Oso hondatua badago ere, Igokundeko eszena dela esan daiteke.
=== Jakako eraginak ===
Eraginei buruz hitz egiten hasiz gero ez da zalantzarik ere, erromesaldietako Galtzadan kokaturiko eliza askotako gramatika zeinuak badirela. Jakaldeko apainketa modua Nafarroako leku askotan ezarria izan zen, hain zuzen ere lehen aipatu ditugun, Vadolungoko San Adrianen, Aibarko San Pedron, Katalain, Azuelo eta abarretan. Nahiko zaharrak diren datak aipatu ditugu jada.
=== Protogotiko elizak ===
Nafarroan landako beste eliza asko beranduagoko aldietan kokatu behar dira, sarritan protogotikoan izendatzekoak baitira; izan ere, guztiz erromanikoa denetik oso gutxi baitago, adibidez: Aberingo San Joan Bataiatzailean, Badostaingo San Migelen, Ziraukiko San Romanen, Lergako San Martinen, Etxanoko (Oloriz) San Pedro ad Vinculako ermitan, Eusako San Estebanen, Orisoaingo San Martinen, Egiarteko Santa Marian eta abarretan.
=== Bideko foku handiak ===
==== Gares ====
Donejakuerako erromesbide nagusiak Garesen biltzen ziren. Hiribildu honen jatorria, zubi erromanikoari estuki loturik aurkitzen da, honen ondoan kokatuz eta haziz joan baitzen. Zubia XI. mendean eraiki zen hiribilduaren sorrera bera baino lehenago, Arga ibaiaren beste aldera erromesak igarotzen laguntzeko ezinbestekoa baitzen.
===== Santiago eliza =====
Rua (kale) nagusian kokaturik, Santiago elizaren ataria Donejakueko galtzadara begira dago zuzenean. Antza denez 1142rako eraikia zegoen. Baina, hasiera hartako elizatik, habearte oso zabal bat inguratzen duten hormak baino ez diraute zutik; baina XII. mendean hiru izango ziren, agian.
Hegoaldeko ataria da eliza horretan garrantzitsuena eta erromanikoa. Tinpano gabeko ate baten gainean arku gingildunak Lizarrako Ruako San Pedron eta Ziraukin bezala, bere bost arkiboltetako erdi-puntuko arkuak turuta itxura hartzen dute, eskultura landuz beterik, ez erradio eran kokatuak, baizik eta arkibolta bakoitzaren lerroa jarraituz segidako eskulturekin.
Arkiboltak, oso egoera hondatuan dauden giza buruak eta beste gai batzuk ikusten dira, kapitel txikiak dituen zutabe ukondodunen gainean kokaturik. Alboetako hormak apainduak eta egoera hobean gordeak diren harpia zerrenda batek badirudi San Joan de la Peñako Maisuaren presentzia iradoki nahi duela, Garesen.
Arkiboltetako edergarriei buruz, aldiz, egoera onean zaindu izan balira, 79 erliebeek arretaz eginiko azterketa bat mereziko zuketen; izan ere, multzo osoak oso ongi hausnarturiko egitasmo batena dirudi.
Hori asko nabarmentzen da adibidez, arkibolta bakoitzaren giltzarria okupatzen duten irudiak begiratuz gero. Birjina Maria dago lehenengoan; aingeru bat, bigarrenean; Espiritu Saindua, hirugarrenean, Gizakunde bat, “Erospenaren historia”ko oinarrizko gertakaria oroitarazten duena.
Arkibolten biran aingeruak ezagutzen dira lehenengoan; San Jurgi eta zentauro batzuk, bigarrenean; Haurtzaro aldiak, hirugarrenean; Sorreraren saila, azkenekoan.
===== Gurutzearen kapera =====
Gurutzearen kaperan, Murugarren auzoan kokaturikoa –Garesko Hiribildu zaharra deritzonean–, gaur egun hiribildu historiko honetan gorde den eliza erromanikoetan zaharrenetakoa da. Lehenbiziko elizak XII. mendearen azken aldeko data dauka. Tenplarioen Ordenak eraikia izango zen. Nafarroako eliza erromanikoetan hainbestetan errepikatu den eskema jarraituz eraiki zen: lau tartetako habearte bakarra, tarte zuzen batekin eta zirkuluerdi-formako abside batez osaturiko burualdearekin, zorroztasun apur bat duten arku zerrenda, kanoi-gangez estalia.
Eraikin erromanikoari XIV. mendean iparraldetik beste habearte gotiko bat erantsi zitzaion.
Absideko monumentuzko zenbait apaingarri erromanikoz aparte, Gurutzearen kaperako gauzarik nabarmenena bere hegoaldeko ataria da.
Hiru arkibolta eta beroien artean leudekeen bi baketoi ditu. Atari honetan gure begirada erakartzen dute oso finki landutako moldurek. Ataria inguratzen duen azken moldurako hostoek bizantziar estilo garbia dute.
Bisitariaren begirada liluratzen dute arkiboltetan pilatzen zaizkion gai figuratiboek. Hostoenak eta gurutzaketak ugari dira, baita hegazti eta lauoinekoak ere; baina, batez ere, harrigarrienak gizakiaren grina txarrak gogorarazi nahi dituzten irudiak dira ugari: diruzalekeria, haragikeria, haserrea, sabelkoikeria, emakume tentatzailea... katekesi oso bat erromesen erabilerako.
==== Lizarra ====
Gure erromesaldiarekin jarraituz, Garestik laster iritsiko ginateke Lizarrara, lehenengo herri gune batetik; Lizarra, eta XI. mendean Antso Ramirez erregeak babesturiko ondozko ondoko burguen fundazioetatik –frankoenak eta nafarrenak, ongi bereiziak hasieran– hiria garatuz joan zen eta, erromesbidea denez, garrantzian haziz. Erromesek han arte eta debozio-leku galanki aurkitzen zituzten, ospitaleaz gainera.
===== Ruako San Pedro =====
Ruako San Pedro XII. mendearen azken laurdenekoa da. Muino baten gainean eraikia eta San Juan de la Peña monasteriokoa izan zen hasieratik, Iruñeko Gotzaindegiarekin auzi luzeak izan bazituen ere.
Elizak hiru habearteak ez ditu zabalera berekoak. Hiru abside dituzte. Erdikoak hiru absidiolo ditu. Arkuak, zistertarren eraginekoak, zorrotzak dira. Alboetako habearteen gangak XIV. mendean berritu ziren; baina beranduago zaharberritze baten premian izan zen, XVI. mendean.
Ruako San Pedroren ikusgarritasunik handiena agian, bere klaustro erromaniko handian egonen da, Nafarroako eskulturgintzako multzorik aberatsena baita. Zoritxarrez, gaur egun bi hegal besterik ezin ikus ditzakegu; izan ere, beste biak 1572. urtean txikituak izan ziren eliza gainean kokaturiko gazteluaren hondoratze dorpe baten erruz. Inondik ere, 1170. urtean landua izango zen. Egile honek ezagutzen zuen Iruñekoa, zalantza handirik gabe, eta baita San Joan de la Peñako maisuaren lanak ere beharbada.
Bere kapiteletako gaiak oso dira aberats eta ugariak. Badira landarekiak, baita animalienak ere, eta argitzen oso erraz ez diren harpien sinboloak. Ebanjelioen araberako Kristoren bizitzako gertaerak eta beren martiritzako akten araberako apostolu eta martirienak dira jarraian. Hauetako batzuetan, eszenak azalpen epigrafiakoa ematen du:
San Lorentzorenak,
<pre>Hic tadit Laurencius tesauros</pre>
San Andresenak,
<pre>Hic iubet eum Egeas incarcenari</pre>
Ikonoetako bitxitasunagatik eta ia lauak diren azalera kurbatuen gaineko tolesturen grabatuengatik, J. E. Urangaren ustez, ertilariak bere ereduak bilatu zituen, ez hainbat Silosko klaustroan, baizik eta erromaniko aragoarrean.<ref>39. A.M N., III, 151. or. eta hu.</ref>
===== San Migel =====
San Migelen eliza ere berant erromanikoa da. Berau, 1187rako egina zela baiezta daiteke, auzo eta azoka berria populatzeko Antso Azkarraren agindua ezagutzen delako. Elizak hiru zistertar habearte ditu. Burualdea besterik ez du erromanikoa.
====== Iparraldeko ataria ======
Hegoko eta iparreko bi sarreratatik, iparraldeko ataria da interesgarriena, aro modernoan berriro armatua, nahaspilatsua beraz. Nafarroako eskultura erromanikoaren sinkretismoaren adibidea da San Migelen ataria, estilo protogotiko baten barruan hainbat eragin biltzen baititu, eta hurrengo urratsa izango dira Tuterako Epaiaren Atea<ref>J. M AZKARATE, “Nafar eskulturaren sinkretismoa”. P.V.n 1976, 142-143. znb. 131-150. or.</ref> eta beste ondorengo multzoak. Han, beste ateren batetik ekarritako Apostoluak daude, batzuk zutabeei itsatsiak eta paramentu lauei besteak, Zangozako ataria ekartzen dute gogora. Azterketa estilistikoaren arabera badirudi hainbat maisuren lana dela.
Lehenengo maisuak beretzat hartu zuen tinpanoaren lanketa –Kristo Pantokratorra tetramorfoekin; Maria eta San Joanen imajinak, alboetan–, arkiboltak –aingeru lurrinkari, profeta eta abarrekin–, kapitelak eta Apostoluen bi erliebe handiak. Horien identitate-ikurrak buru iletsu eta zapien ezaugarrietan bil daitezke. Ertilari garden bat da, burdin ziriz eginiko kaligrafia eta okerduretako lanketa nahiago izan zuen jantzietan eta aldi berean aurpegiak nolabait idealizatzea, gotikoaren aldarrikapena eginez. Komentariogile batek egiten duena gehiegizkoa iruditzen zaigu: honen estiloa Silosko Andre Maria Gizakundekoaren Maisuaren estiloarekin lotzea.
Tinpano erdian Kristoren irudia inguratzen duen argi-koroan latinezko epigrafiaz eginiko bi seioinekoren irudikatze trinkoa interesgarria da, idolatriazko sineskerietan erortzeko tentaldiaren aurka erne jarrarazteko.
<pre>NEC DEUS EST NEC HOMO
PRAESENS QUAM CERNIS IMAGO;
SED DEUS EST ET HOMO
QUEM SACRA FIGURAT IMAGO</pre>
''Ez da Jainkoa ez eta Gizona ere ikusten duzun gizona; baina Jainkoa eta Gizona da irudi honek adierazten duen Hura''
Lau arkiboltak Bibliako gaiez eta ebanjelioetako gertakariez estaliak daude. Kanpoaldeko eraztuna, bosgarren arkibolta bat izango litzatekeena, santuei eskainia dago: San Pedro, San Joan Ebanjelaria, San Lorentzo eta abar. Ezker aldeko zutabeetako kapiteletan Haurtzaroko aldiak eta beste gaiak doaz. Janbetako erliebeetan: San Migel herensugea lantzaz zauritzen eta arimak haztagan pisatzen; hilobi hutsa eta emakume santuak: hau dena, lanketa finetan, oihalen kokatze ugarietan, eta zentzuzko konposaketa ederrean.
Zutabe‑estatuak bigarren maisu batenak direla esan behar: apostolu eta profeten irudi handiak, aurpegi eskematiko eta modelatu laburrekoak, lerrodura handieneko tolesturak dituztelarik.<ref>C.M N., II, 1, 483-487. or.</ref>
Hirugarren esku batek tailatuak izango dira atariko eskuin aldeko muturreko bi kapitelak, erromesaldiei buruzko gaiak. Konposaketaren oso bestelako irizpide bat adierazten du, eta sakona da bere teknika, argi‑ilunen eragina bilatzen duena.
Hemen ez gara geldituko Lizarrako San Pedro elizaren aipamena egiten, zalantzarik gabe Lizarrako zaharrena delarik ere, baina gerora gotiko bihurtua; ezta Hilobi Santuarena ere, beranduko erromaniko hasierako eliza baten eskema errepikatua aurkituko baitugu, burualde hirukoitza eta zistertar estiloko hiru habeartetan jarraitzen duena, eta beharbada izan zuen eskultura lanetatik baliozkoa duen ezer gelditu ez zaiona. Dena aldatu egin zen ondorengo mendeetan.
===== Errege Jauregiak =====
Errege Jauregiak, aldiz, merezi du bisita bat, bera baita erromaniko zibiletik gelditzen zaigun aztarna apurra. San Martin plazan dagoen hau, XII. mendearen azken herenekotzat jo daitekeena, eskulangintza erromaniko izugarria handi bat duena da.
Eraikinak baditu harlanduzko bi gorputz eder, moldurazko inpostez markatua fatxada bakoitzean, hainbat mailatan. Apaindurazko edergarrietan, giza eta gai adierazkorren apaingarrien ordez zistertar artearen geometriazko eta lorezkoen aldaketa hasia ikusten da. Arku eta zimazioen edergarri guztiak zerra-hortz edo moldura soilak baino ez dira. Leihoetako kapitel txikiek behin eta berrizko osagaiak errepikatzen dituzte, harpiak eta irudimenezko animaliak Ruako San Pedroren klaustrokoen senideak inola ere.
Orreagari buruzko Gesta Kantuetan inspiraturiko gaiagatik, Erroldanen eta Ferraguten arteko borroka irudikatzen duen kapitel bat ezaguna da, eta horrela sinatzen du:
''MARTINUS DE LOCRONIO ME FECIT.''
Duelu mitiko baten historia da eta merezi du begirada pausatu bat borroka garaiko uneak eta armen zein janzkera benetakoak nolako errealismoz gogoratzen diren.
===== Iratxeko Santa Maria =====
Iratxeko Santa Maria monasterioaren antzinako jatorriaz ezer gutxi dakigu. Monasterio hau, Nafarroatik Errioxarako igarobidean kokatuta egoteak hazkundean mesede galanta egin zion XI. mendean zehar. Emari asko jasotakoa da. Eta mende honen bigarren erdian santu batek –San Verebundok– gobernatu zituen haren norabideak. Gaur egun oraindik baden eliza bikain hau, hainbat alditan izan zen eraikia hurrengo mendearen erdialdean, eta osatu, berriz, zistertarrak bertan monasterioa okupatu zutenean osatu zen. Bere gainbehera XIII. mendean hasi zen eta, diziplina lasaitu ahala, eraikina bera ere hondatuz joan zen. Maila guztietako berreskuratzea lortzeko eta klaustro plateresko ederra eraikitzeko, XVI. mendeak iritsi behar izan zuen.
Beharbada, aurreko beste prerromaniko baten ordez etorri zen, monasterio-eliza XII. mendearen erdi aldera hasi zen eraikitzen. Garai horretakoak dira abside hirukoitza duen burualdea eta gurutzadura. XIII. menderaino iritsi ziren ondorengo aldi batzuetan gurutzadura eta hiru habearteak zistertar erara estali ziren, gurutze-gangaz.
Atariko altxaeran, hiru gorputzetan zatitzen da erdiko habeartea, takozko inpostez, landare gaiez eta gurutzaduraren besoetatik luzatzen diren diamante-muturrez bereizirik. Erdiko habeartearen behereneko gorputza itsua da; honen gainean dagoen bigarrenak badu zutabetxoen gaineko erdi-puntuko arku sail bat eta bien artean hiru leiho txaranbeldu ditu. Hirugarren gorputzaren amaiera begi‑zulo eta arku txiki itsu sail batek ematen du. Guztien artean multzo orekatu eta bitxia osatzen dute.
Monumentuzko bere apaingarriei buruz lehendabizi Ebanjelarien lau irudi antropomorfoak aipatu behar dira, animalia-buru sinbolikoak dituztela, gurutzaduraren tronpa azpian egokituak eta beharbada XIII. mendean landuak. Honek ataria ere zistertar eraginekoa du, XII. mendekoa.
Baina kapiteletan azaltzen dira dotoreen eskultura-apaingarriak. Zutabe handien buruetan direnak bikainak dira; baina leihoak uztaitzen dituztenak ez dira gutxiago. Habearteetan eta gurutzaduran ugari dira jatorriz zistertarrak direnak, landarezkoak eta geometriazkoak alegia. Absideetakoak zeharo erromanikoak dira, apaindurez hanpaturikoak eta landarezkoak elkarren ondoan direlarik.
Garaipen arkuan kokaturikoak dira ederrenak: ezkerretako zutabeak zaldunen arteko borroka bat erakusten du eta eskuinaldekoak, berriz, Agerkundearena. Biak, lerromakurrezko eta tratamendu laburreko marrazki bikaineko irudiak dituzte agerian. Interesgarriak dira San Martin bere kapa ebakitzen eta ametsetan Jesus azaltzearen ikuskaria dutenak. Gainerako kapiteletan gerrarien borrokaldiak, sagittarius bat, zuztarrez elkar loturiko zomorroak –Lizarrakoan bezala. Desagertuak dira arkiboltak eta haien ordezkoak dira moldura gotikoak.
==== Tutera: mugako erromaniko bat ====
Tutera Ebro ibarreko hiriburua delarik, Tuterako erromanikoa, kronologiaz eta aldi berean geografiaz nolabaiteko muga batean garatzen da. Ezin harrituko gaitu, sorreraz islamdarra eta Alfontso Borrokalariak 1119an bere errekonkista burutu zuen arte, zenbait mendez musulman, mozarabiar eta juduez populatua izan zen Tuterak berant erromaniko eta protogotiko baten ezaugarriak azaltzeak.
===== Madalenaren eliza =====
Gorde direnetatik elizarik zaharrena Madalenarena da. Ba omen da han, XII. mendearen hasierako urteetatik dirudienez mozarabiarra izan daitekeen eliza bat.
Gaur egunko eliza mende horretako bigarren erdikoa da. Trazu irregularreko habeartea eta ardatz desbideratua du, zazpi tartetan bereizia. Kanoi erdiko ganga zorrotz batez dago estalia, zutabe-erdiz bukatzen duten arku zerrenda indartsuez zurkaiztua dago. Denbora joan ahala eliza honi kaperak erantsi zitzaizkion; horietako batek, kanpoaldera, gaur egun oso zaharkituak dituen apainketa desberdineko arkiboltak eta kapitel apaindurez hanpatuak dituen ataria zuen.
Eliza honetan deigarriena, zalantzarik gabe, erdi-puntuko atari nagusia da, eta badu berezitasun bat, atari erromaniko nafarretan bitxia dena: lau arkibolten erradioetan kokaturiko irudi landuak.
Barru aldeko arkiboltan, Gizakundeko Andre Mariaren gertakaria landu zen. Oso bitxia da bere diseinua: eserita entzuten du Andre Mariak belauniko dagoen Aingeruaren berria. Gizonoi eskaintzen digun Jainko Haragi eginaren Egoitza soil izatearen Andre Maria baten antzinako ulermenetik urrutiratzen gaituen lana da. Oraingoan bera da koroaturiko Erreginaren begirada eta begirunea erakartzen duena. Eta hantxe bertan dago aingeruaren ondoan, argi‑koroetan dagoen usoa, Espiritu Sainduaren sinboloa, Birjinaren sabela sagaratzen duena. Bigarren arkiboltan harpia eta animalia sinboliko sail bat dago: benetako eta fantasiazko animalia-multzo oso bat.
Mandorla laugingildun baten barruan tetramorfoz inguraturiko Kristo dakusagu tinpanoan; eta bi emakume –zalantzarik gabe Marta eta Maria dira, zeina Madalenarekin identifikatzen zen. Azken Epaia gogorazten duten tronpetak joaz, aingeruak ikusten direneko mentsula gainetan kokatua dago tinpanoa.
Kapitelak, kanpoko atarian –oso egoera txarrean dago– nahiz barrukoan, Kristori buruzko ebanjeliotako gaiak dira, haurtzarokoak batez ere. Landarezkoak ere badira eta hauek estilistikoki Katedraleko lehenbizikoenekin zerikusia dutenak dira. Multzo hau Iratxen ala Ozkabarten ikus daitekeen harburu-multzoaren oso antzekoa da.
Beronen kronologiari dagokionez, badirudi Madalenaren eliza hau, Tuterako katedralaren klaustroko lanak baino zerbait lehenagokoetan sailkatu behar dela.
===== San Nikolasen eliza =====
Izan ziren bai, zalantzarik gabe Tuteran beste eliza erromaniko batzuk, baina ez dira beroien zati batzuk baino geratzen. Aipa dezagun San Nikolas eliza, 1131n eraiki eta Oñako monasterioari eman zitzaiona. Eraitsia izan zen beranduago eta horren ordez eraikin barroko bat jaso zuten.
Hasierako elizaren tinpano erromanikoa besterik ez da gorde. Gaur egungo elizaren saihetseko ate baten sarrerako arku gainean kokatu zen. XII. mendearen azkenaldikoa da. Honen erdiko puntua hostotza mardul eta pinaburuak dituen zuztar zerrenda aberats batez dago apaindurik.
Hirutasun Santua da gaia, goitik behera irudikaturik: Usoa mendelaren muinean dago, eta Aita azpian, bere belaun gainean duela Semea, ezkerreko eskuan ebanjelioa daraman Jesus Haurra. Aita eta Semea hesitzen duen mandorla mistikoa tetramorfoen eta ertz batean kuzkurtuta dauden Dabid eta Eliasen irudi profetikoez inguraturik dago.
Ohartaraz dezagun Silosko hirutasun taldea ere (1160‑70) –honen eredua izan daitekeena– bertikalean egituratua dagoela, Jeseren Zuhaitzaren amaiera moduan; baina, ez Tuterako hirutasunaren antzera, zeren eta Aitaren esku bedeinkatzailea ez baitago konposaketaren ardatzean jarria.
Eredu bizantziarraz hitz egin izan da. Dena dela, hemen molduren, zuztarren eta profeten lanketa San Nikolasen lanarekin alderatzen da, batez ere, Lizarrako Magdalena eta San Migelekin.
Ukitu erromanikoak dituen hirutasun gaiaren antzeko garapen bat Donejakueko Aintzaren atarian besterik ezin aurki dezakegu, gainontzekoak gotikoak baitira.
===== Katedrala =====
Abia gaitezen orain Katedraleko lanetara. Bazen Santa Maria Zuria izeneko eliza bat berau eraiki aurretik. Berari itsatsita hasi ziren gaur egungo klaustroa eraikitzen. Gerora eliza osoaren berritzea etorri zen, eta katedrala eraiki.
====== Klaustroa ======
Egokia da beraz, gure aipamena klaustrotik hastea. Gauza jakina da zenbait gela bazela klaustroan, 1160 aldera. Hormako oroigarri batean ikus dezakegun datagatik: 1174. Eta agirietan ere azaltzen da 1186. urtean oraindik eskupekoak ematen zirela “klaustroko lanetarako”. Beraz, kronologikoki mendearen azken hereneko eraikina dela esan dezakegu.
Bi hegal ditu, ipar eta hegoan, bederatzi arkuz osatuak; eta beste bi, sortalde eta sartaldean, hamabikoak; txandakako bi eta hiru zutabe-taldeen gainetan zurkaiztuak. Bada deseginiko kapitelen bat baina, orokorrean, nahikoa ongi gordeak dira, gaiak ezagutu eta bere taila ederrak estimatzeko. Ipar galeriako kapitelak Kristoren bizitzari eskainiak daude, ebanjelioen arabera, Nekaldiko eszenak falta badira ere. Hego aldeko galerian apostolu eta santuen historiak ikus ditzakegu. Sartaldeko galerian berriz era guztietako animalia eta zomorroen gaiek ugari dira.
Estilistikoki, tolesdura astun ugariez jantzitako irudi trinkoak nagusitzen dira, gorputzak nabarmentzea lortzen dutelarik. Badirudi klaustroko maisuei buruak axola zaizkiela gehien, nabarmenki markaturiko begiak dituzten buru handiak, arima begietaratzeko behar gotikoa sentitzen hasiak balira bezala. Ileak eta bizarrak batzuetan ildo soilez zirriborratuak daude, eta besteetan berriz kizkur eta txirikorda mardulak xeheki landuak. Irudiak batzuetan hondo arkitektoniko edo landarezko era baten gainean emanak dira, estilo berri bat aldarrikatzen duen paisaiaren garapena.
Tuterako klaustroaren ikerketarik osoena egin zuen De Egryren arabera, estiloz eta ikonografiaz, lan honen ezohiko “nafar” berezitasuna azpimarratzekoa da,<ref>Anne de EGRY, “Tuterako katedralaren klaustroko eskultura”. P.V.n, 74-75 zenb., 1959, 63-107. or., gehi 164 irudi. Ikusi halaber, A. de Egryren artikuluaren laburpen on bat J. R. CASTRO ALABAren Tudela monumental.en T.C.P., 227. znb. III. libk. Iruñea d/g 16-27. or. Anne de Egryk bere azterketa sakonean, Aragoiko artisten eragina aitortzen du baina ohar bat ematen du, bere aurreko aragoarretatik bereizi egiten dela tuterar klaustroko kapiteletako estiloa “eszenen arkitekturazko inguratzetan eta irudien gaineko tarteak adierazpide berdinekin betetzean. Berau, XII. mendean orokortu egiten den jarduera da, Nafarroako klaustroetako eskulturen kidetasunean, adibidez, Iruñeko katedralaren klaustroko XII. mendeko antzinako kapitelen antzera edo Lizarrako Ruako San Pedrorenak...”</ref> eta antza denez hiru eskuren ezagupidea sumatzen du kapitel horien lanketan: iparreko eta sortaldeko kapitelak esku bat berarenak dira; aurrekoaren antzeko eskuaren estilokoa, baina askeagoa, hegoaldeko horma-tartea, eta hirugarren batena, sartaldeko arkuteria, estilo aurreratuago eta naturalistago bat nabaritzen zaiona.
====== Eliza ======
Klaustrotik katedralera igarotzen bagara, beste garai batera igo garela konturatuko gara. Tamaina handiko eliza protogotiko bat da, kolegio‑eliza izaerakoa –XIX. mendera arte ez zuen katedral izenik jaso–, antzinako meskitaren sailean eraiki zen eta harlandu onez jantzi XII. mende bukaeran eta hurrengoaren hasieran, Antso Azkarraren eta Antso Indartsuaren erregealdi artean.
Zistertarren arkitektura eskemak jarraituz lau tartetako hiru habearte ditu, hauetatik nagusia garaiagoa eta zabalagoa da, eta tarteak angeluzuzenak, aldiz, alboetakoak karratuak. Bost zatitan ongi markaturiko gurutzadura batez jarraitzen du, erdikoa karratua eta burualdea zikloerdiko erdigune sakoneko absidea, zirkuluerdi- eta karratu-formako kapera bikoitz artean, Zistertarren tradizioren arabera. Bai habearteak eta bai gurutzadura, hirugingilezko traza duten gurutze-gangaz estaltzen dira, beren ertzetan baketa handiz zuinkaturiko arku zerrenda indartsuez berezitakoak, zistertar ezaugarri jatorrak, ia erabatekoa den apaingarririk eza bezala.
Barrualdeko erromanikoa, burualdean eta gurutzaduran bilatu behar da; ipar eta hegoaldeko ateek, ziur asko, aldi hartan lanean zebilen klaustro lantegietan eginiko kapitelak dituzten.
====== Ateak ======
Katedralera eginiko bisitan azpimarratzekoak dira bere hiru ateak. Hiruretan zaharrena hegoaldekoa da, “Birjinaren atea” ere esaten zaiona. Ez du tinpanorik; bai, ordea, ongi gordetako kapitelak, nahiz eta ez diren oso kalitate onekoak. Kristoren Piztueraren gai bat kontatzen du.
Iparraldeko gurutzaduraren atariak, “Santa Mariaren atea” izenekoak, arku zorrotzak ditu. Hiru arkibolta ditu eta haietan Joan Bataiatzailearen historia eta San Martinen kaparen eszena kontatzen dute. Atlante pare batek osatzen du tinpanoa: Sansonek eta Dabidek.
Ate nagusiak, Epaiaren atea izenez ezagutzen denak, sortzen du bisitariaren jakin-minik handiena. Galdua du tinpanoa; baina nahiko ongi gorde ditu joritasunez apainduriko bere zortzi arkiboltak. Lerroan jarriak ditu zenbait irudi giltzarrietan: Agnus Deia, Andre Maria, aingerua eta martiria.
Arkiboltetako gai nagusia Azken Epaiarena da: ikuslearen ezkerraldean dohatsuen poza eta beste aldean kondenatuen saminak. Eskatologiazko adierazpen batzuen araberako Erdi Aroko pentsamendua laburbiltzen duten 51 dobela ditugu gizadiaren amaierari buruzkoak: sartaldekoak, bizantziarrak eta musulmanak. Herri arimaren ezten zirikatzaileak irudimena aske utzi duela dirudi bekaturik higuingarrienei buruzko bere epaia adierazteko eta zigorrik finenak irudikatzeko<ref>Ikus, Tuterako Epaiketaren atariaren ikonografiazko deskribapen on bat, J. E. URANGA- F. IÑIGUEZ ALMECH, A.M N. III. lanean, 169-170. or.</ref>: Merkatari gezurtiak, trukatzaileak eta lukurreruak, baita infernutik ateratako “ehiztari makurra” ere.
Atearen alde banatan, mentsula gainetan, hirien irudiak ikus daitezke pizti eta animalia musikariekin. Gorago, errosetoi handiaren azpialdean harburutxoen erlaitz bat.
Arkiboltak zurkaizten direneko kapitelek Hasierako gaiak garatzen dituzte; nekez gaindi daitekeen kalitatea dute. Kontenplari sinestuna gizakiaren sorrerako irudietatik azken hondameneraino igarotzen da. Aldi baten amaierako igarotze-krisi eta arrazionalismo gotikoko aldiaren inguruan “gizadiaren historiaren” laburpen moduko bat zen. Margo anitzetan irudika dezagun, halakoak izango baitziren klaustroko kapitelak, baldin eta garai hartako gizon emakumeengan sortuko zuen eragin emozionalaren antzeko ideia hartu nahi badugu.
Eliza atari honen barrokotasuna ariko zen estilo baten akidura islatzen. Katekesi baten irakasbide zorrotzetan baino gainezka egin eta gaiztoturiko herri fantasiaren irudikapen gehiago sartzen uzten zion estiloa zen hau nonbait. Monasterioetako artea, ikonoetako lasaikeria horrek kutsatua gertatu zen, eta horren aurka haserre biziz altxatzen hasiak ziren, nahiz eta aldi bateko eta erdizkako arrakastaz izan, Klarabaleko San Bernardoren asmoak.
== Arte erromanikoa Ipar Euskal Herrian ==
Iparraldeko Euskal Herrian erromanikoa, baserri girokoa bereziki, ugaria izango zen. Baina, gehienetan XII. eta XIII. mendetako elizak ondorengo mendeetan funtsean aldatuak izan ziren eta, ondorioz, burualde eta abside batzuk besterik ez da gelditu.
=== Lapurdi ===
==== Ainhoako Ama Birjina ====
Bada Ainhoan, Andre Mariaren eliza bat, hareharrizko harlanduen paramentua eta okre eta more kontrastezko margoak dituena, bisitariaren begirada liluratuz. Birmoldatu egin zuten XVI. mendean; bere barrunbean ez da dotoreziarik, ez berezitasunik falta, labe abside ederra, eta elkarte fededunarentzat gordetzen den esparru guztia euskal erako zurezko balkoi bikoitzak zeharkatzen du aldenik alde. Bere bost mailatako dorrea, oktogonoz hesituriko dorretxo batez bukatzen da, lau piramidetzarrez karratuan sartua eta arbelezko xafladun gezia duelarik buruan ( XVII. mendea).
==== Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailea ====
Donibane Lohitzunen, Luis XIV.a eta Espainiako printzesa Maria Teresa Austriakoaren ezkontzako San Joan Bataiatzailearen eliza oso adibide argia da lehen aipatu dugun berrikuntzen kontu horretan, bere oinarri erromanikoak besterik ez baititu gorde.
==== Irisarriko ospitalea ====
Jerusalemgo San Joanen zaldunena izan omen zen egun oraindik ikus daitekeen XII. mendeko eraikina, Irisarriko ospitale eta prioretxea; XVII. mendean zaharberritua da.
==== Senpereko eliza ====
Senpereko elizak ere, XVII. mendeko erretaula galantean interesaturik eta euskal herriko ezaugarri bereizgarrik dituen zurezko balkoia ikustera turista ugari biltzen duenak, baditu bere egituran XII. eta XIII. mendeetako aztarnak.
=== Nafarroa Beherea ===
Zuzen-zuzenean Iruñeko errege-erreginaren menpe zegoen eskualde honetan XII. eta XIII. mendeetako elizen aztarnak ez dira gutxi; baina, betiere ondorengo mendeetan birmoldatuak eta aberastuak.
==== Bidarraiko Andre Maria ====
Kanbotik 16 km‑tara, muino batean den Bidarraiko Andre Mariaren eliza, oinetan baserriz ereindako zelai berdeetako paisaia eder bat begiztatzeko aukera eskaintzen duena, hareharrizkoa da, eskualde horretan beste asko bezala. Jatorrizko eraikuntza erromanikoaren aztarnak ditu.
==== Laurhibar ibarra ====
Laurhibar ibarrean, Donibane Garazitik bost kilometrotara Alzietako Gurutze Saindua eta Baskasango San Andres kapera erromanikoak hargin berak eginak dirudite, hain baitira berdinak. Begien gozamenerako kanpoaldeko itxuraren goxotasuna eskaintzen dute, barrualdeko aberastasun ezohikoa lagun dutela: esku sotil baina jakintsu batek margoturiko zurezkoak ditu gangak.
==== Haranbeltzeko San Nikolas ====
Nafarroa beherea alde horretan bertan, Haranbeltzeko San Nikolasen kapera beroa topa dezakegu, abeltzaintzako, merkataritzako eta erromesaldietako bide zaharraren ertzean kokaturik. Prioretxe‑ospitale batena zen eta XII. mendeko agiriek diotenez Maltako Ordenako “kideek” agintzen zuten bertan, Ostabat alderat –lau bat kilometro harantzago, ez gehiago– eta handik Orreagako pasabidera zihoazen milaka erromesen laguntzaile ziren.
Badu oraindik aterpe ireki zabal bat, agian oso erosoa ez bada ere, gauak harrapatu dituen erromesentzat aterpetxea segurua. Erdi-puntuko arku zabaleko aterpe hau kapera xume baten ondorengoa da, zorua angeluzuzena du eta XII. mende aldera eraikia izango da ziur asko, eta barroko aldian berreraikia. Barrualdean ez du erromanikoa gogorarazten duen ezer. Atariak barruko zatian badu, zorionez, Kristoren monograma duen krismoi eder bat, Alfa eta Omega, zirkulu batean sarturiko Maltako gurutzearen azpian.
==== Bidaxune ====
Baskonian beste asko bezala, XIII. mendean eraiki ziren baina, aire erromaniko arnastuz, XIII. mendeko Bidaxuneko elizak erdi-puntuko arku bikoitz bat duen ataria du, berezitasun batekin, inon kokatu gabeko giltzarri zintzilikako bat duela.
==== Iratiko San Salbatore ====
Haritzgurutzeko lepoa igaroz, abside prerromaniko baten zatia gordetzen duen San Salbatoreren kaperara iristen da. Haren habeartea XII. mendekoa da, ondorengo mendeetan birmoldatua. Gurtza prerromaniko egin zitekeeneko toki batean dago eraikia Malta Ordenako ospitale zahar hau, kanpoan zutabe txikien gainean Gurutze Bide bitxi bat duela. Barrua, garai batean irudietan aberatsa, orain hutsa dago zoritxarrez.
Donazaharrek badu oraindik imus pirineus‑etako iragan latzaren zenbait oroigarri. Hemendik gertu, utzia dagoen Done Bladiko santutegia erromanikoa dago, Aphat‑Ospital deitua, Donejakue alderako erromesen ospitale-aterpetxea izan zena. Badu oraindik arku zorrotz samarrak dituen ataria.
Usakoako San Pierre eliza XII. mendekoa da, baina oso zaharberritua dago. Hala ere, badu oraindik bere atari zaharra, apaindurez hanpaturiko kapitelak eta irudimenezko piztiak dituena.
Donibane Garazin merezi du historialariaren bisita Ugandeko Santa Eulalie elizak. Oraindik ikus daitezke arte erromanikoaren aztarna batzuk, esaterako, Baigorriko Doneztebeko eliza.
=== Zuberoa ===
==== San Migel Eliza erromanikoa ====
Zuberoako Ordiarpen, Errobi ibaiaren ertzean, paisaia ederren batean, zutik da oraindik San Migel eliza erromanikoa.
Zilindro-formako egitura duten bi oinarrik, ziur asko gotikoak izan daitezkeenak, bereizten dute habearte soila beste ondoko bietatik. Burualde erromaniko zabala, erdiko zati bat eta alboetako biz osatzen dena, kanoi-erdiko gangaz estaliak, hiru zirkuluerdi-formako absidetan bukatzen da, baina berauen aurrean azaltzen da lotsatu antzera arku zorrotza, uste gabeko eta itxaropen sortzaile den kimu baten antzera. Itsatsiriko zutabeak dituen oinarri gainetan kokatzen da burualde erromanikoa. Hurrengo zatiak konpondu beharra izango zuen, zeren eta oinarriak kapitelik gabeko zilindro-formako eusgarri landuez ordezkatuak izan baitziren arkuak han ezartzeko.
Raymon Ourselen ustez, multzo hau dena “Zuberoako bizkonterri osoko eta baita Euskal Herri osoko ederren eta bitxienetakoa da”.<ref>R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 278. or.</ref>
==== Done Bladi Ospitale ====
Biarnoren mugan Zuberoako azken muturrera iristen bagara, bere historian Baskoniari hertsiki loturiko herrialdea izanik, aurkituko dugu bai azkenik, arte erromanikoaren barruan benetan berezia den zerbait. Garai bateko Done Bladi Ospitaletik eliza erromaniko bizantziar bat geratzen da, XII. eta XIII. mende bitarte horretan eraiki zena ziur asko. Ipar Euskal Herriak gaur egun duen lan erromanikorik ederrena eta interesgarriena da, zalantzarik gabe, eta Euskal herrian Erdi Aroko frantziar ondareetan behar bezala zaindua izan den eraikin bakarretakoa. Bitan zaharberritua dago:1903an eta 1980ean.
Gurutze grekozko oinplanoaren gainean orekatzen eta antolatzen dira bere gorputzak gurutze-gangei eta oktogonozko linterna ikusgarri bati eusteko, tronpa gaineko kalifa‑kupula bat buruan duela, berau delarik euskal lurraldeko ale bakarra.
Elizak gorde du bere hasierako gangaren egitura zati garrantzizko bat; harrituta utzi dituzte eraikuntzetako arkeologoak, absidearen hormetan atxikitako zurezko erlaitzaren egitura apartak eta erlaitza bera estalkiaren egiturarekin elkartzen zuten habeek. Zuraren hondakinen azterketa dendrologikoak eraikuntza-lanen hasierako ustezko data eman du: 1184a.
Multzo batu eta trinko honek guztiak, kanpotik begiratuta, tamainen joko eder eta orekatuak miresmena sortzen du.
Historialariari eliza honek emango dion beste ustekabekoa klaustraz ala hareharrizko konbinaketa geometrikoz eginiko mudejar tankerako leiho itxiak dira. Xehetasun honek eta kalifa‑gangak –gertuan duen Oloroeko Done Marian berriro azaltzen da–, eskualde honek Torres, Almazan eta beste lur hispaniarrekin izandako kultur batasuna adierazten du.
Donejakuera alderako erromesentzat Done Bladi bigarren mailako ibilaldia zen, non Euskal Herri aldera sartuz, Arlestik Somport‑erantz zihoanetik desbideratzen zen.
==== Kanpandorre hirukoitzak ====
Gure herrialde honetan zenbat eta ekialderago sartu, orduan eta aldi erromanikoko aztarna ugariago eta bitxiagoak topatuko ditugu, labe absideak, atari ederrak eta abarrekoak adibidez, Laguinge‑Restoue elizan, Aturbetik 3 km-ra, Sunhar‑ekoan, Haux‑ekoan.
Baina bitxi ikusgarrienak hirutasun egitura duten kanpandorreak dira: hormapiko oso garaia pinakulu hirukoitz batean bukatzen da, erdiko hortza garaiera handiagoa hartuz nabarmentzen delarik. Mota bitxi honetako erakinik adierazgarriena Gotañe‑Libarreux‑eko Andre Done elizan dago, Aturbetik 10 km‑tara. Baina ez dirudi erromanikoak direnik.
===== Santa Grazi =====
Biarnoko mugan, baina Zuberoako lurralde berean, eskualdeko santutegirik ospetsuena aurkituko dugu; historiaz aberatsa da, frantziar bidean kokatua delako eta bereziki garrantzizkoa, erromanikoaz eskaintzen eta gordetzen duenagatik. Santa Graziko eliza da, erromesaldietako santutegi honetan, Zaragozako zaindaria den, santa martiriaren besoa gurtzen da. Antzina abade-etxe bat izan zen, XI. mendean Frantziako erregeak, Aragoikoak eta Nafarroakoak sortua izan zen, toki hunkigarrian mendi lepo eta uharren artean estuki itxia dago.
Kareharriz eraikitako elizak badu kanpandorre erdi bat, estalgarri eta guzti, eta oso berriak diren XIX. mendeko kontrahorma handiak.
Eliza zaharrak lau tartetako hiru habearte eta hiru abside ditu. Transeptuko eta absideetako oinarriek kono-enborrezko kapitelak dituzte, bibliako historiak ongi zizelaturik –emakume santuak eta Apostoluak Kristoren hilobi aurrean– eta profanoak –ehizakoak, txalupariak, irudi sinbolikoak.
Iparreko arkupea, elizarako sarbidea, gai figuratiboak dituzten kapitel eta arkiboltaz apaindurik dago, eta bere tinpanoan alde banatan krismoi eder bat, aingeru banarekin.
===== Oloroen =====
Eskualdeko erromanikoaren begizko ezaguera osatzeko Baskoniaren muga estuetatik irten eta euskal lurrarekin bere historiazko hainbat elkartasun, bai ahaidezko nahiz politiko gogoratuz Biarnon sartu beharko genuke eta lurralde honetako hiriburua bisitatu.
====== Santa Gurutze ======
Oloroen deigarriena Santa Gurutzeko eliza da: Hiru habearte, hiru tarte eta hiru abside ditu, kalifa-tronpa estilokoak eta nerbio gainean oktogono ganga nabarmen duelarik; apaindurez hanpaturiko kapitelak.
====== Andre Maria ======
Hiri berean bisita merezi du Andre Mariaren elizak, garai bateko katedralak.
Ikonografia konplexuzko atari sonatua dauka: arku handiaren azpian, irudimen erromanikoan oso arrunta ez den gaia, Kristoren gorputz hila gurutzetik jaisten. Arku handi horren barruan beste bi daude, alde banatan kokatuak. Apokalipsiko 24 zahar Bildotsaren inguruan eseririk dauden bileraren adierazpena den. Arkuaren arkiboltatan hainbat urtaroetan gizonaren lanei dagozkien eszenak adierazten dira. Badira ehiza, arrantza, mahats biltzeak eta batez ere, etxeko eta herriko otoruntzen eszenak. Hemen, ertilari erromaniko herrikoia azaltzen da hizkera bizi eta ekintzailean.
== Arte erromanikoa Araban ==
[[Fitxategi:Estibalizko santutegi erromanikoa.jpg|thumb|250px|[[Estibalitz|Estibalizko santutegi erromanikoaren]] atari nagusia, elizaren hego-fatxadan.]]
Arabako lurraldean, bere arte erromanikoaren ondare zati handi bat gorde ahal izan da zorionez. Honen ezaugarria da, monumentuzko apaingarrien kalitateaz gain, ugaria dela emaitza. Arabako erromanikoaren historia osoaren azterketa, agian, oso oinarrizko “lehen erromaniko” baten urratsak miatuz hasi beharko litzateke; XI. mendean jada bere lehen haur hotsak probintziaren iparrean emanak izango zituen Donejakue alderako erromesek ezkutuko bideen bila ibilitako haietatik; hau da, Ayuda ibarrean zehar, Valdegoviatik eta Ebroko goialdeko aldetik, zeren eta defentsazko dorreen babesean bizirik gordeak izango baitziren biztanle-guneren batzuk.<ref>Izengabekoa. “Erromanikoa eta protogotikoa Araban” . Alava en tus manos-en (A. Llanosek zuzen.), (Gasteiz, 1983), IV. libk., 46-49. or.</ref>
Hain urrutiko kronologia hori agian Toberako Santa Maria elizatxo bitxiari eman beharko zaio, zirkuluerdi-formako burualdea eta kapitel irudidunak, oso erliebe lauez landuak, eta prerromanikoa gogorarazten duen ezkila-formako janzkerak dituztela.<ref>A. GOMEZ GOMEZ, “Toberako Santa Maria”. Kobie (Arte Ederrak) 6an, 1989, 269-276. or.</ref>
Egia da, Araban ez dela posible benetako erromaniko monumentala aurkitzea –azterketa egiteko moduan ongi zaindurikoa–, XII. mendean oso aurrera ez bada, Nafarroako errege Antso Azkarra eta Antso Indartsuaren eskutik foruak, besteak beste, Trebiñu (1161), Guardia (1164), Labranza (1196) eta Gaztelako Alfontso VIII.ak Lapueblari (1190) ematen hasi zirenetik, hau da, erromanikoaren beranduko aldietan izan ezik. Atzerapen hau erraz ulertzekoa gertatzen da, eskualdearen historia politikotik begiratuz gero; izan ere, arabar lurraldeko ia gehientsuenetan erlijiozko eta kulturazko ezarpen egitasmo gutxi egitaratu zitezkeen sarrazenoen matxinaden aurrean abangoardiako gotorleku gisa iraun behar zuen urteetan. Iruñeko erregeen zaharberritze egitasmoetan, Araba, XII. mendearen erdialdetik aurrera baino ezin sar zitekeen.
Hala ere, atzerapen hau berehala berdindu zen erlijio eta arte eraikuntzen egitasmo ugariak abian jarri zirenean. Arabako mugetatik errekonkista borroka frenteak betirako ihes egin zuenetik gertatu zen biztanleriaren hazkundeak eta ondoriozko biztanleriaren kokapenak eta lekune irekiak laborantzarako hartzeak gurtza-tokien benetako beharra ekarri zuten. Arkitektura erromanikoaren ernamuintze hau bi ezaugarri orokorretatik deskriba daiteke: ugari izatea eta landakoa izatea, bi edo hiru eraikuntza monumental izan ezik. Lopez del Valladoren ustez, monumentu erromanikoetan ehun arte ere konta daitezke, osorik nahiz zati bat gorde dutenak, zenbaki horretan estilo protogotikoa azaltzen zaien eraikinak sartuz gero.<ref>F. LOPEZ DEL VALLADO, “Kristau monumentuzko arkeologia Euskal herrian”. Primer congreso de estudios vascos-en , 1919, 846. or.</ref> Lauzpabost eraikin ezagun aipatzetik hasiko gara.
[[Armentiako basilika]] eta [[Estibalitz|Estibalizko Andre Mariaren santutegia]] dira nabarmenenak; [[Gasteiz]] aldean daude biak. Halaber, aipagarri dira [[Abetxuku]]ko San Migel, [[Lopida]]ko eta [[Gamarragutxia]]ko (Natibitatearena) elizak ere. Azkenik, [[Arabako Arte Ederretako Museoa]]n ere ikusgai ditugu hainbat objektu erromaniko.
Bestela, [[Tuesta]]ko Jasokundeko Andre Mariaren eliza, [[Karkamu|Karkamoko]] San Joanena eta [[Tobera (Berantevilla)|Toberako]] Andre Mariarena ditugu [[Añanako kuadrilla|Añanako Kuadrillan]].
[[Arabako Mendialdea|Mendialdean]], [[Markiz|Markinezko]] San Joanen, [[Uribarri Harana]]ko Andre Mariaren, [[Kontrasta]]ko Elizmendiko Andre Mariaren eta [[Maeztu]]ko Landako Andre Mariaren baselizak daude.
Azkenik, [[Arabako lautada|Arabako Lautadan]] dauden [[Otobarren]], [[Otogoien]], [[Oreitia]], [[Burgu]], [[Dulantzi]] eta [[Gazeo]]ko elizak ikustekoak dira, bai eta [[Trebiñu]]n dagoen [[Sortzez Garbiaren baseliza (San Vicentejo)|San Vicentejokoa]] ere.<gallery>
Fitxategi:Lopidanako elizaren ataria.jpg|Lopidako elizaren ataria
Fitxategi:Abetxukuko San Migel Elizaren ataria.jpg|Abetxukuko San Migel elizaren ataria
Fitxategi:Oreitia - San Julian eta Santa Basilisa eliza - ataria.jpg|Oreitiako San Julian eta Santa Basilisa elizaren ataria
Fitxategi:Burgu San Juan baseliza.jpg|Arraraingo San Juan baseliza, Burgu
Fitxategi:Maestu - Ermita de la Virgen del Campo 13.jpg|Maeztuko Landako Amarbirjinaren ermitako irudiak
Fitxategi:Gamarra Menor - Iglesia de la Natividad, portada románica 8.jpg|Gamarragutxiako elizaren ataria
</gallery>
=== Armentia ===
==== Armentiako egoitza ====
Alvaro Velegia izeneko gotzain baten ziurtasuna badugu agirietan 881. urtean jada, arabar lurraldean izan zenekoa, eta 987. urtean aldiz Munio azaltzen da Arabako gotzain, baina ez da zehaztasunez agertzen gaur egun Gasteiztik 3 km‑tara dagoen Armentiara noiz aldatu zen egoitza. Calahorra musulmanen eskuetan erori zenean eta Valpuestako elizbarrutia sortu zenean, zeinaren menpe geratu zen Araba ipar-ekialde osoa, Bizkaiko Enkarterrietara arte, elizaren babesik gabe geratua izan zitekeela uste izaten da; inola ere, hau izango zen Armentian egoitza zuen Arabako gotzaindegia sortzeko arrazoia. Eta han gelditu zen 75 urtez, indar nafarrek Calahorra berreskuratu eta herri hartan berriro Arabako gotzaindegiak bat egin zuen arte (1087).<ref>A. MAÑARIKUA, Obispados en Alava, Guipuzcoa y Vizcaya hasta fines del siglo XI. (Gasteiz, 1963) 37. or.</ref> Armentiako egoitza Kolegio‑eliza moduan gelditu zen 1498. urtean, Gasteizko Santa Mariara eramana izan zen arte.
==== Eliza ====
Armentiako eliza lehendabizi San Andresi eta azkenik San Prudentziori eskainia izan zen. Kaskanteko Errodrigo, 1146tik 1190era Calahorrako gotzaina izan zenak sagaratua, beraz, argi azaltzen da, XII. mendeko bigarren zatian izango luke eraikuntza data.<ref>J. AMADOR DE LOS RIOS, Estudios monumentales. 44-45. or.; BARAIBAR, Epigrafia armentiense, 257-260. or.</ref> Berrikuntza handiak egin ziren 1776. urtean, batez ere, kanpoko aldean, desagertu egin baitzen ataria, arkupea (zimitorioa) eraiki eta eraikin zahar osoa, absidea izan ezik, horma berriz inguratuz.
[[Fitxategi:Vitoria - Armentia, Basilica de San Prudencio 06.jpg|thumb|Armentiako [[Tinpano (arkitektura)|tinpano]] erromanikoa]]
Habeartea lehenbiziko egiturarena izango da, oinplano gurutze latindarra, orain ganga modernoz estalitako gurutzadura duena. Alboetako bere bi besoak kanoi puntudunak dira. Gurutzaduraren gainean zinborioa altxatzen da, bi gurutze arkuz osatzen dena eta bere abiapuntutan tetramorfoaren irudiez –lau ebanjelariak: lehoi, zezen, arrano eta aingeru-buruaz sinbolizatuez– eutsitakoa; Iratxekoa eta Lizarrako San Migel elizakoak gogora ekartzen dizkigun kupulako gangak eta Gaztela‑Leongo antzeko egitura garaikideek, Poitou frantsesaren iturriaren jatorrikoak izan daitezkeen pentsatzera eramaten gaituzte.
Armentiako presbiterioa bi zatitan antolaturik dago; kanoi-gangaz estalia bata, gurutzadurarekin elkartzen den garaipen arkuaren egiturari egokiturikoa; eta ondoren, abside txikiagoa eta estuagoa, labe-gangaz estalia. Absidearen sakonean hiru leiho txaranbeldu irekitzen dira, erdi-puntuko arkuez; beroien azpitik bost ilaratako xake-itxurako erlaitz bat igarotzen da.
===== Elizatea =====
Oinetan bi ate zeuden, iparraldera bata, komentuko geletara sarbidea zuena eta hegoaldean bestea, egungo eran, kanpoaldera ematen zuena. Elizpean, 1776an kokatu ziren hasierako elizak ate nagusian zituen erliebeak.<ref>P. Lopez del Valladok uste duen bezala, litekeena da han, XI. mendekoa baino lehenagoko eliza bat egona izatea. Beste XII. mendekoaz ere zalantzak eta iritzi desberdinak daude hainbat ikertzailerengan...Ikus, Dulce Ocon Alonsoren ikerlan berria: “Lehenbiziko Armentiako (Araba) San Andres ataria: Agirietako oharrak”. Kobie, 9an, 1992-1993, 107-180. or.</ref>
Antza denez, hegoaldeko atariak bi mailatan landutako lanak ditu. Azpikoan, erdi-puntuko arkuaren azpian Bildotsaren tinpanoa erakusten zuen ate burudun bat zegoen; gainean, begi ala agian leiho baten inguruan, Apostoluen Salbatzailearen tinpanoa zegoen kokatua eta saihetsetan Hobiratze Santua eta Anastasisenak izan behar zuten erliebeak. Eskultura-lan hori guztia, XVIII. mendeko berrikuntzan eliza aurrera ekarri zen.
[[Fitxategi:Vitoria - Armentia, Basilica de San Prudencio 05.jpg|thumb|Armentiako basilikaren absidea]]
Ulertzekoa da, jatorrizko elizari egin zaion berrikuntza garrantzizkoaren ondorenean, Armentiako basilika horrek gaur egun eskaintzen digun gauzarik nabarmenena eta interesgarriena apaingarri eskultorikoetan dagoela esan behar izatea, ez berrikuntza aldian zorionez salbatu ziren bere kapitelen eta erliebeen kalitate eta berezitasunagatik soilik, baita erliebeei interpretazio ikonologiko bat eman eta jatorrizko ordena eta kokapena dokumentatu nahi duen historialariarengan sortzen duen arazo larriagatik ere.
Azterketa estilistikoak erakusten duenez, eskulturen tailak hiru maisuen artean eginak dira.<ref>V.V., M N. E. I. libk.: Araba. Eusko Jaurlaritza 1985, 6-12. or.</ref>
Lehenengo maisuarenak lirateke absideko leihoaren kapitelak. Aldarte herrikoia, tolesgabea eta adierazkorra duen ertilaria da egituretan nolabaiteko arkaikotasuna eta zenbait sinplifikazio geometrikorako joera duena. Egitura bitxiko mamuak, deabru-buruak adieraztea gustatzen zaio, landare gaiez nahastuak. Bere lanei XII. mendearen azken hereneko data jar diezaiekegu.
Bigarren maisua, Galtzadako artearen egitura eta gaiei dien leialtasunarekin azaltzen da. Berari zor zaizkionak izango lirateke gurutzadurako zortzi kapitelak; eta baita agian bertako harburutxoak eta ebanjelariak ere. Bere eskua sumatzen da Gizakundearen, Konstantinoren eta eliza aurreko beste erliebe batzuetan ere, besteak beste: Bildotsaren tinpanoa. Bere lan honi 1200. urte aldeko data eman diezaiokegu.
Hirugarren maisuak, XIII. mendean jada, Silosko artera bideratzen digu pentsamendua, Kristoren hilobiko Marien irudiagatik eta elizaren aurreko Anastasis eta Apostoluekin dagoen Kristoren tinpanoagatik.
===== Harri Pontea =====
Bada Armentian bataiarri erromaniko bat ere, zimazio baten zatia izan behar zuen oinarri baten gainean jarria. Kopak tailaturiko apaingarriak ditu, angeluetan ferra lanketa batzuk imitatuz, inguru osoaren biran koruko zutabeen oinarrietakoak gogorarazten dituzten arkutxo batzuekin.
=== Estibalitz ===
Gasteiztik 8 km‑tara, gutxi gorabehera, mendixka baten gainean, 1074. urtean jada bazen Naiarako Santa Maria Erreginaren menpean zegoen monasterio bat. Bi tartetako habeartea zuen. Mende honen hasieran hirugarren tarte bat erantsi zitzaion. Eta 1972-1973 bitartean burutu zen hirugarren zaharberritzea.
==== Eliza ====
Gaur egun oinplano gurutze latindarraren gainean eraikitako basilika bat ikus daiteke, gurutzaduran linterna duena, erdiko habeartean abside bat eta gurutzaduraren beso gainean irekitzen diren bi kaperei dagozkien beste bi. Armentian bezala, elizaren burualdea, aurreko tartea baino txikiagoa den angeluzuzenezko tarte batez eta zirkuluerdi-formako abside batez dago osatua. Honako hau gurutzadurara irekia dago garaipen arku zorrotz baten bitartez eta kanoi-gangez estaltzen da. Labe gangaz estaltzen da absidea eta xake-itxurako lau ilaratako erlaitz batetik abiatzen da. Erdi-puntuko arkuak dituen bi leiho baino ez ditu sakonean, lauak dira, hona ermita batetik ekarriak izan zirela sumarazten dute. Hegoaldeko absideak ere bi leiho ditu.
Hegoaldeko gurutzadurakoak eta habeartekoak puntudun kanoi-gangak dira, iparraldeko gurutzadurako besoetan, berriz, ojiba-gangak. Eusgarriak prisma-formakoak dira, zutabeak haiei itsatsitarik, arku zerrendak eta barruak zurkaiztuz, zeinetan gangaren ojibak zamalkatzen diren. Oskolpea edo zinborioa kanpoaldera nabarmentzen da, dorre karratu moduan eta angeluetan zutabetxoak dituela. Berandukoa da bere data, arkuen zurkaiztetatik eta bere eskultura apaingarrien garapenetik atera daitekeen ondorioa delarik.
[[Fitxategi:Capital of the Monastery of Nuestra Señora de Estíbaliz.jpg|thumb|332x332px|Estibalitzeko [[Kapitel|kapitelak]]]]
==== Eskulturak ====
Eskultura-lanak, bere habearte bakarrean, kapitel eta zutabeetan banatzen dira. Hemen ere azterketa estilistikoak hiru maisuen aipamena egiten du.
Lehenengo maisua gurutzaduratik burualderako lau kapitelen egilea litzateke. Erospenaren misterioa azaltzen da horretan ikusgai: Adan eta Ebaren bekatua, paradisutik jaurtitzea, Aingeruak Mariari eginiko bisita eta bekatu nagusiak.
Bigarren maisua, zenbait aztarna islandarrei loturiko hainbat klasizismorengatik, eta zulagailu teknika dela eta ezagutuko litzateke. Barruko zenbait kapitel zor zaizkio: bata gurutzadurakoa, bestea habeartearen abiapuntukoa eta Epistola aldeko biak.
Eliza atariei buruz berriz, esan dezagun sartaldekoak ez duela ezer berezirik: berreginiko ate bat da horma-bular edo kontrahorma lauen artean kokatua, arku zorrotza eta eskema kiribileko kapitelak dituen bost arkibolta lauak.
Hegoaldeko atea deigarriagoa da, eskultura monumentalaren benetako harri bitxia; nahiz eta, Lopez del Valladoren ustez, apaingarri ugariek dotoreziari osotasunean kalte egiten dioten, bere eusgarrien apainketak miresmena sortzen du, berauetan Borgoinako eliza klunitarren inspirazio ongarri bat ikusiz, Gaztela edo Aragoitik –Uncastilloko Santa Maria– agian zeharka jasotakoa.<ref>F. DE MENDOZA, El ornato arquitectónico de Estibalitz. (Donostia 1931) 14. or.; A. GOMEZ GOMEZ, “Arte erromanikoaren barneratzea eta transmititzea Euskal Herrian”. Kobie 11n, 1995-1997, 241-261... or.</ref> Eliza ataria inolako zalantzarik gabe XII. mendean landua da.
Janbetan bi zutabe ukondotu ditu alde banatan, apaindutako fusteak irudi berak errepikatuz, simetrikoki; hala ere eskuinaldekoak ezkerraldekoak baino taila finagoa agertzen du, izan ere, lehenengoaren perlaz tartekaturiko lau lhostotako lore nerbiodunak, marrazki geometriko lauak bihurtzen dira ezkerreko zutabean.
Atearen ondo ondoko beste zutabeetan, fusteetako apaingarriak txirikordazkoak dira, gurutzaturiko lau harizpien zerrendatan. Horien kapitelak eliza barrukoen aldean bestelakoak dira. Horietako bik badute nolabaiteko kutsu korintiotarrik, beste biek landarezko erroleoekin jokatzen dute.
Janbetan irudiak azaltzen dira: ezkerretara Pantokratorraren gaia: eskuinetara, San Joan Bataiatzaileaz gainera, gurutzaturiko zenbait irudi apaingarritako hostotzekin. Lau arkiboltak agerian dituzten egiturak eta eskemak apaingarritako soilak dira. Erliebeetan ageri dira Gizakundeko Birjina, sagitario bat eta beste.
Estibalizko eraginak egiazkoa dirudi Argandoñan, Duranan, Lasarten, eta bereziki Lopidanan.
=== San Bizentejo ===
San Bizentejo ermita zoragarria, gaur egun Arabako San Bizenteko Guztiz Garbiari eskainitako ermita bezala ezagutzen dena, 1963. urtean izan zen zaharberritua. Idazkun epigrafiko bat daukanez, 1162ko data zehatza emateaz gainera, eskaintza bat du:
<pre>IN NOMINE DOMINI NOSTRI JHESU CHRISTI
AEDIFICATUM EST HOC TEMPLUM
IN HONOREM SANCTI VICENTII
ERA MILESIMA CC.</pre>
Eliza gozo honen jatorrizko egitura bizantziarrak harritu ez gaitzan, gogora dezagun garaitsu horretan Zamorako katedraleko kupula ari zirela eraikitzen (151‑1174), joera bizantziar garbikoa. Neurriz oso da txikia, euskal erromanikoan aurkitzen dugun ia guztia bezala, San Bizentejo Gasteizko elizbarrutiko eraikinik ederrenetarikoa da.
==== Eliza ====
Oso da soila bere arkitektura: habearte bakarra, bi tarte eta hirugarren tarte motzago batez osatzen den presbiterioa eta zirkuluerdi-formako absidea. Harlanduzko gangez estaltzen da, kanoi-erdi zorrotzez habeartean eta labe-gangaz absidean. Arku zerrendak, zutabe erdiak itsatsian dituzten harroinez osatuak diren babesgarrietan etzaten dira. Neurri handiko kapitelek badituzte akanto-hosto eder estilizatuak eta giza aurpegiak ere. Lanketaren fintasunak eta beren buru-zuloen sakontasunak bizantziar eta musulman eraginak bistaratzen dituzte. Barruko hormetan apaindu gabeko mentsuletan kokaturiko erlaitz bat doa, burualdean gizaki eta animalien irudiz eta landaredi eta geometria gaiez edertua. Absidean dauden hiru leiho txaranbeldu ditu, modu berean kanpoaldera. Presbiterioko tartearen alde banatan bakoitzak erdi-puntuko arku bikoitza duen bi horma‑hobi egin ziren, mainel sendoetan kokatzen direnak, egun inork ez dakien moduan galduak.
Kanpoaldean, absidea horma-bularrez bereizten diren bost planotan zabaltzen da, zutabe erdiz eta beren arteko poligonozko oinarriez osatuak; zutabe erdi hauek hiru hutsartetako arkuak zurkaizteko balio dute. Harroinak teilaturaino igotzen dira urratuz, hau da, beren neurria haziz. Bi kapitel erakusten ditu bakoitzak, garaiera desberdinetan. Teilatuaren ondokoek, oso zulaturiko hosto sortez apainduak daudenak, paregabeko edertasuna dute.
Bata bestearen gainean jarritako gorputzek absidearen neurria goialderako mugimendua areagotu egiten dute. Lehen gorputza trinkoa eta zirkuluerdi-formakoa da. Bigarrenak bost hormatal osatzen ditu, aurretik aipatu ditugun hiru hutsarteen artean erdikoan irekiz, landaretza apainketa naroa duten arku eta kapitelak dituztela. Hirugarren gorputza berriro ere zirkuluerdi-formakoa da eta apainduretan, erlaitzetan kokaturiko arku hirugingildun itsuak daude itsatsiak.
Elizako sarbidean kapitel zistertarretan zurkaizturiko sei arkibolta dituen ate bat dago, musulman kutsua duten biribilak dituzten eta apainketa soileko hiru izan ezik, harlandu lauez eginiko hegal baten pean. Oso ederrak dira bere kapitelak, arte korintiar garbi samarrekoak batzuk, hostotzak jakintsuki tratatuak daude, buru zulaketa egokiez.
San Bizentejo oso eraikin berezia da euskal erromanikoaren barruan. Estilistikoki antz ugari aurkitu izan zaizkio: Silos, Donejakue, Zamora, Burgundia eta abar, eta guztien gainetik eredu bizantziarrak eta musulmanak. Bestalde, San Bizentejoko ereduak Araba, Errioxa, Nafarroa eta Gaztelan hedatzen direla esan izan da. Begien bistakoa dirudiena da kanpotar ertilariren bat izan zela egilea.
[[Fitxategi:Tuesta - Iglesia de Nuestra Señora de la Asunción, pórtico 01.jpg|thumb|Tuestako elizako ataria]]
=== Tuesta ===
Arabako hego‑mendebaldean, Tuestako Jasokundearen parrokia “Gaubeako katedrala” izenez ezagutzen da. Harritzekoa da hain herri antzinakoa izanik –993an jada dokumentuetan agertu izan da– bere eliza berant erromanikoak joan den mendera arte historialarien arretarik erakarri ez izana.<ref>Berriki, merezimendu handiko ikerketak izanak dira Tuestari buruz: F. LOPEZ DEL VALLADO, “Erromanikoa Araban... Tuesta”. Geografia General del País Vasco-Navarron. (Carrera Candiren Zuzen.), 846-851. or.; S. RUIZ LOYZAGA, “Tuestako parrokia-eliza”. B. I. S. S. XXII.ean, 1978,55-85. or.; M PORTILLA, “Arte erromanikoa. Sustraiak eta garapena”. Alava en sus manos-en (Gasteiz 1983), 41-72. or.; Izengabea: “Tuesta. Gure Amaren eliza”. M N. E.n Araba (Eusko Jaurlaritzak Argt.), 1985, 337-347. or.; J. LOPEZ DE OCARIZ, Templo de Nuestra Señora de la Asunción de tuesta (Gasteiz, 1986).</ref> Agian, ahazte honen arrazoia nahasmendu estilistikoan eta eliza honen eraikitze aldiei buruz eman den hainbat kronologiatan bilatu beharko da. Eraikuntza XIII. mendean hasi bazen ere, bere gorputz eta esparruak ondorengo eranskinez aldatuak ditu.
[[Fitxategi:Tuesta - Iglesia de Nuestra Señora de la Asunción, ábside 08.jpg|thumb|Absideko irudiak]]
==== Eliza ====
Habearte bakarrekoa da, 29m luzean eta 11m zabalean, lau tartetakoa eta santutegiaren zatia ere erantsi behar zaio; poligonozko burualdea bost hormataletan bilduak ixten du, beste hainbeste leihorekin. Paramentuz ezin hobea da eta kareharriak isodomoz landuak ditu, oso berdinduak neurrian eta bukaera zaindua ertzetan. Erromanikoaz pentsarazten digun gauza bakarra bere burualdea da: erdiguneko espazioan biltzen dira marra indargarriak giltzarrian, gurutzea daramaten aingeruen inguruan, eta batez ere garaipen arkuaren amaieran kokatua dagoen Pantokratorrarenean, zeinaren gainean badirudien gangako sei zainak batzen direla. Hauek gangetako osagaien zama arintzera datoz, absideko poligonoko angeluetan sartuak dauden zutabe ederren kapitelen gainetan.
==== Elias maisua ====
Ez dugu arrazoirik ikusten maisu eraikitzailearen izaera zalantzan jartzeko, zeren eta Elias izena idazkun bati itsatsirik baitago eta, espiritu erromanikoaren arabera, eskatologiazko egia galanten aurrean sinestunari bere betebeharrak gogorarazten baitizkio:
<pre>O DIVES, DIVES,
NON OMNIS TEMPORE VIVES
FAC BENE DEO IN VIVIS,
POST MORTEM VIVERE SI VIS.
ELIAS ME FECIT</pre>
''Oi aberats, aberats, ez zara betirako. Egizu on Jaungoikoarentzat gizonengan, hil ondorenean ere bizi nahi baduzu. Eliasek egin ninduen''
=== Markiz ===
Trebiñuko Arabako mugan, mendialdeko eskualdean Markiz hiribildutik kanpo dagoen [[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan ermitaz]] mintzatu gara aurreko atalean. Hau ere gaur egunera arte gurtza katolikorako gorde den monumentu erromaniko deigarria da. Ermita honi buruzko agiririk ez da ia geratu, baina, bere fatxada nagusian duen idazkun batek 1226ra eramaten gaitu, eraikuntzaren eta Calahorrako gotzain Juan Perezek fundatu zueneko garaira.<ref>Idazkunan Gartzia Pangua “Armentiako maisua” aipatzen da azken tokian. Ez dugu berari buruzko inolako berririk. Frai Fernando de Mendozaren iritziz, “Armentiako maisuaren” izengoitia, ohoragarri hutsa izan daiteke. “Araba artistikoa. Markizko San Joan ermita. San Vicentejoko Sortzez Garbia”. Euskal Herriaren-alde-n, Bilbo, 1974, V. libk. 134. or.</ref>
[[Fitxategi:Markiz (Araba) - San Joan baseliza - Absidea.jpg|thumb|[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan baseliza]] (Markiz), [[Abside|absidea]]]]
==== Eliza ====
Trantsizio aldiko eraikin baten aurrean gaude, lanketa oneko harlanduez jantzia, hegoaldeko [[Habearte|habearteko]] horma izan ezik, hau harlanduskoz eraikia baitago. Kanpoaldetik, eraikin osoa bisitariari erliebe deigarriz azaltzen zaio, bai aldaparen desnibela konpontzeko burualdea altxatzen duten harroinengatik, bai edergarritarako dituen apaingarriengatik: takeatuzko apaingarriak dituen erlaixa eta horma bitan zatitzen eta, multzoaren zabalerako garapenarekin, goialderako mugimendua oreka ederrean zatitzen duen, altuera erdiko inposta marra.
[[Fitxategi:Markiz (Araba) - San Joan baseliza - Atariko kapitelak.jpg|thumb|[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan baseliza]] (Markiz), atariko [[Kapitel|kapitelak]]]]
Arabako eliza txiki hauen guztien eskemaren arabera, bere [[Oinplano|oinplanoa]] areto egiturakoa da, hiru tartetako [[habearte]] bakarrekoa, zertxobait zorrotza den [[Kanoi ganga|kanoi-ganga]], pilastratan zutituriko bi arku zerrendez zatitua. Burualdea bi tartetan zatituriko zirkuluerdi-formako da, zeinaren altuera pixkanaka gutxituz doan. Burualdearen eta gainerakoaren altura desberdinek tamainen arteko joko ederra eskaintzen dute. Estalgarria, hasieran egurrezkoa izango zena, zaharberritze aldiren batean beste zeramikazko burdin lan batez ordezkatu zen.
Bat bestearen atzetik estutzen diren bi tartetan zatituta dago burualdea. [[Abside|Absidearen]] erdigunean, hutsarte bat dago, neurriz gainerakoak baino txikiagoa. Erdi-puntuko arku egitura du, eta inposta batean kokaturiko bi baketoiez osatua da. Burualde osoa horizontalki tartekatuta dago biletez apaindutako inposten bitartez. Harritu egiten du barruko apainketa soilak, eta kapiteletako landareen eskematismoak.
Atari bakarra, habeartearen bigarren tartearen hegoaldeko fatxadan dago, turuta-antzeko ate bat jartzen uzten duen kanpoalderako gorputz bat osatuz: landarez eta besante sortez apainduriko hiru [[arkibolta]] baketoiez tartekaturik. [[Arkibolta|Arkiboltak]], hiruna atzapar harroinezko zutabeen gainetan atseden hartuz eta baketoiak zutabe bitartetan; eta sistema bera azaltzen da janbetan. Kapiteletan landarekiak azaltzen dira gehien. Lopez Valladori arkiboltak lantzeko erak iradoki dio, lan hauen egilea Estibalizko edo Duranako eskolako ertilari bat izan zitekeela.<ref>LOPEZ DEL VALLADO, O.c., 858-859. or.</ref>
Hegoaldeko horman bi antzeko leiho daude, bata atariaren ondoan eta habeartearen lehen tartean bestea. [[Erdi puntuko arku|Erdi-puntuko arkua]]<nowiki/>k dira, baketoie eratuak eta hiruna atzapar harroinezko zutabe parea, inposta soilak eta akanto-hostoko [[kapitel]] ongi landuak eta zutabe atzeko harroinetan besante (txanpon) sorta.
=== Arabako beste eliza erromaniko bat ===
Arte historialariarentzat garrantzizko alderdiak eskaintzen dituzten beste elizen artean, arabar lautadakoak dira nabarmenenak, gotzain-egoitza izan zenetik ez oso urrun.
==== Lasarteko eliza ====
Lasarteko lehendabiziko elizatik absideko bi leiho txaranbeldu gelditu dira, Armentia eta Estibalizko eskultura eta erliebeen garai berekoak diruditenak eta beharbada egile berak tailatuak. Hego aldean dagoenak akanto-hostoz apainduriko hiru arkibolta ditu, bai barrualdean bai kanpoaldean.
Lasarteko elizaren alderdirik deigarriena absidearen hego-ekialdeko horman duen beste leihatea da. Apostoluen irudiak ditu bere leiho‑zangoetan, sei kanpoaldean eta beste seiak 1974. urteko zaharberritzean bistaratu diren barrualdeko txaranbelduan. Irudiek ez dute ezaugarririk eta kapitelen ondo-ondoko fusteen ordez jarriak daude, antzinako kariatideen tradizioa eskuratu nahiko balitz bezala. Hauetan, Armentiakoen gelditasun bera eta zapien kokamen bera sumatzen da. Leiho honen gainerako apainketa akanto-hostoen eta geometriazko gurutzaketetan oinarritua dago.
Zaharberritzearen aurretik Aingeruak Andre Mariari eginiko bisitaldiaren bi irudiak hutsartearen saihetsak hartzen zituzten, beste irudien kariatide-jarrera berdin berdinean. Ezkerretara aingerua lore bat eskuan duela; eskuinaldean Birjina, barkila antzeko tolesturak dituen soingainekoaz jantzita. Azkenekoz zaharberritu zenean bi irudi hauek eliza barnera sartu ziren.
[[Fitxategi:Durana - Iglesia de San Esteban Protomártir, portada 4.jpg|thumb|Duranako elizaren ataria]]
==== Duranako San Esteban ====
Duranako San Estebanen XIII. mendeko elizan ere, antzinakoena eta ikusgarriena ataria da; burualdea XVI. mende aldera bi tarteetan zabaldu zitzaion. Bere arku zorrotza, lau zutabe bihurrituen gainean iraultzen da alde banatan eta hauek hostotza soilez apainduriko harroinetan. Lau arkiboltak duten apainketak harridura sortzen du ugaritasunagatik eta ekialdeko ezaugarriengatik.
Apainketa nahiko laua da. Arkutxoak, palmondo-hostoak, zirkulu izarreztatuak, zinten sigi-sagak eta sugeak dira oinarrien apaingarriak eta zutabeen oinarriak. Janben izkinak eta hauen aurreneko aurpegiak eta arkibolta batzuk ekialdekoen kutsua dute. Eta agian ekialdetik etorriak izango ziren, halaber –Lopez del Valladoren ustez–, kapiteletan, buru latzak, gezurrezko kiribildurak, palmondo-hosto zakarrak, zirkulu eta triangeluen egileak; eta zenbaiten izkinetan borrokan ari diren mamuak, arrano hatzaparlariak, kopa beretik edaten duten hegaztiak eta abar.
[[Fitxategi:Argandoña - Santa Columba 04.JPG|thumb|Argandoñako elizaren ataria]]
==== Argandoñako Santa Kolunba ====
Gasteiztik eta Estibaliztik kilometro gutxitara Argandoñako Santa Kolunba elizak XIII. mendeko arabar erromaniko elizak duten egitura ezaguna erakusten du: habearte bakarra, puntudun kanoi erdiz estalia, hiru tartetako arku zerrenda, zirkuluerdi-formako absidea, eta abar.
Badu atari eder bat ere, Estibalizkoaren antzera zestozko fusteak dituen zutabeduna; eta absidean, leiho bikain bat, lehen ziren bietatik bat. Harrigarriak dira bere zimazioak eta bere sei pare zutabeetako kapitelak eta hauek kokatuak direneko janba izkinak dituzten apaingarri ugariak. Duranako ahaidetasuna oso begien bistakoa da.
==== Lopidanako eliza ====
Arabar elizetan, Estibalizko eragina nabarien agertzen zaiona, Lopidanako parrokia‑eliza da, agian. Arkuen zurkaitzak oso deigarriak dira, hutsarteetan batez ere. Angeluzuzenezkoa du burualdea, erromaniko bizkaitarrak bezala. Absideak baditu zenbait leiho, baketa handiz osaturiko arkiboltekin, baketa handien zutabeetan zatikatzen direnak berauek ere, baina kapitel oso bereziekin; hauetako batzuk giza buruez soilik osatuak.
Zalantzarik gabe Lopidanako gauzarik deigarriena bere atari ederra da: hiru arkibolta ditu, hiruretan erdikoa da akanto-hosto estilizatuez edertua. Alde bateko zutabeak beste aldekoen berdinak dira. Kanpoko lauak zestozkoak dira eta barruko biak sarekarak.
Argandoña eta Lopidanan bezalako fuste zestodunak Okarizen ere ikus daitezke, zalantzarik gabe Estibalizko monasterioa izango zen arabar erromanikoaren foku horren eraginean sorturiko lana.
=== Baselizak ===
Nafarroan bezala Araban ere, arkitektura erromanikoaren zerrenda luze batek lekuen izenak aipatzera behartzen gaitu, parrokia-elizak izan ziren baselizetatik hasita. Bi aipatuko ditugu, hala nola:
Amamioko San Joan, Donemiliagaren menpeko Araia eta Albeniz herri komuneroen artean dago; oinplano angeluzuzenekoa duen eraikin txikia, burualdea zuzena eta ongi eraikia du eta bertan leihate txaranbeldu bat. Burualdeko saihetsetan xake-itxurako inposta beste apaingarririk ez duena.
Toberako Santa Maria ermita, lehen esan dugun bezala, probintziako hego‑mendebaldeko eskualdeetan erromaniko elizetan zaharrena da.<ref>A. GOMEZ GOMEZ, “Toberako Santa Maria: landa erromanikoaren agerpen bat Araban”. “Kobie-n” (Arte Ederrak) 1987; Idem: Toberako Santa Maria. Kobie-n. Arte Ederrak. 6, 1989, 269-276. or.</ref>
=== Trantsizioko elizak Gotikorantz ===
Tuesta eta Markizen frogatu dugun bezala, gotiko alderako trantsizioko beste eliza askotan ere adierazten da eta hauetako batzuk merezi dute hemen aipatzea:
Dulantziko Aiarako Ama santutegiak egitura protogotiko garbia du, deskribatu dugun eskemaren arabera; apaingarri gutxikoa: apaingarrizko landareak dituzten kapitel batzuk, presbiterioaren hegoaldean hutsarte interesgarri bat, hegaleko harlandu sail bitxia eta abar.
Otogien eta Otobarrengo bi parrokia‑elizak, beren egituran XIII. mendeko protogotikoak dira.
Otogoiengo elizak harlanduzko horma zabalaren monotonia hausten dute hiru gorputzetan banatzen duten bi inpostek eta erdi-puntuko bi leihok, baina ez da ikusten inongo apaingarri eta moldurarik, ez hauetan, ez erlaitzetan, ez hegaletan, ez eusgarri dituzten harlandutxoetan.
Otobarrengo elizak apainketa alderdia bereziki zaindua du. Burualdeko hegalean oso apaindutako harlandu ilara agertzen du; gero, absideko erdiko gorputzeko txanponetan, itsatsitako zutabe erdiez banatuta, ia erdi-puntuko hiru leihotzar daude, akanto-hostoko eta xake-itxurako arkiboltaz apainduak batzuk. Ederrak dira baita ere kapitelak apaintzen dituzten akanto-hostoak. Arku zorrotza duen ataria baketoiak dituen bost arkibolta ditu eta hauek apainketa ugaria duten kapitelez koroaturiko baketa handietan etzaten dira: hostotzak, giza irudiak, buruz buruko animaliak, eta abar.
Betoñoko San Estebanen atariak, proportzio ederrak ditu eta ia zurkaiztu gabea da. Bere hiru arkiboltak, begi apainketa urrikoak, ia kapitel berdinak dituzten hiru zutabe paretan bermatzen dira, soil-soilki apainduak daude, akanto-hostoz, kiribilduraz eta pinaburuz.
Garrantzizko beste aztarna batzuk hainbat elizetan ikus daitezke, adibidez, Urrialde, Miñao Gutxia, Gazeo eta Guardiako San Andresen.<gallery>
Fitxategi:Betoñu San Esteban elizaren ataria.jpg|Betoñuko San Esteban elizaren ataria
Fitxategi:Alegria-Dulantzi - Santuario de Ayala 05.jpg|Dulantziko Aiarako Amaren santutegiko ataria
Fitxategi:Alegria-Dulantzi - Santuario de Ayala 08.jpg|Dulantziko Aiarako Amaren santutegiko absidean dagoen leihoa
</gallery>
== Erromanikoa Bizkaian ==
Bizkaiko erromanikoa, zalantzarik gabe, Arabakoa baino urriagoa da, hala kantitatean nola kalitatean. Hala ere, lurralde honetan aurki ditzakegu, zati eta puska ugariez gain, erromanikoak izan daitezkeen eta ia osorik gorde diren eraikinak ere.<ref>K de BARAÑANO eta J. GONZALEZ DE DURANAk gaur arte (1982) ezagutzen diren Bizkaiko erromaniko eraikin eta aztarna guztien errolda egin zuten beren “Etxebarriako San Agustinen arte erromanikoari buruz eta abar.” ikerketan. Kobie-n (Arte Ederrak), Bilbo I, 1983, 65-131. or.</ref>
Hemen ez dugu Arrigorriagako Abrisketako San Pedro ermitaz hitz egingo, aurreko atalean jada, eginak baititugu prerromaniko eta agian bisigotiko aztarna batzuk dituen kapera oso antzinako honen aipamenak.
Muxikan, Erdi Aroko arte historialariarentzat garrantzizko bi gurtza leku aurki ditzakegu: Ugarteko San Bizente parrokia eta San Erroman ermita.
=== Ugarteko San Bizente ===
San Bizente elizak baditu garai batean eliza erromanikoa izango zenaren arrastoak, hala nola, oinplano angeluzuzena, bi tarte karratu eta burualdea. Gogoratu ditugun arrastoak, iparraldeko horman hutsarte bikoitz pare bat, gaur egun itsuak badira ere, eta zenbait harlandutxo bestaldeko horman, eliza aurrean babesten eta profil ganbil bateko erlaitzari eusten diotenak. Erlaitzean, apainketa gaiak hostoak dira, modu zakarrean landuak baina berezko grazia apur bat badutenak. Figuratiboak dira bost harlandu txikiak, baina denborarekin higatuak daudela-eta ezagutu ezinezko gaiak dituzte. Teknikaz, berriz, esku zakar batek eginak dirudite, nahiz eta, beste alde batetik, lan osoa XII. mende bete betekoaren aurrekoa ez den arte erromanikoari dagokiona izan.
=== San Roman ===
San Roman ermita, tontor atsegin batean dago eta ohiko habearte bakarra eta burualde angeluzuzenaren eskemari jarraikitzen zaio. Hargin-lan xumekoa da; harlanduak ertzetan baino ez ditu. Estua izateak, hasiera hasieratik beharbada, zurez estaltzen utziko zuen. Hegoaldetik du sarrera, zortzi dobela handiz buruturiko arkuaz zurkaizturiko hutsarte batetik. Dena lanketa latzeko inposta baten gainean dago kokaturik. Sartaldeko paretan bi hutsarte daude. Baina, beharbada deigarrienak bere absideko bi leiho bikiak dira, maineldunak, kanpoalderako isuri nabarmena dutenak; arku zorrotz xumeak ditu estalgarri. Bitxia da, halaber, tinpanoa eta inguruan dituen arkuak harlandu bakar batean landuak izatea.
=== Zumetxagako San Migel ===
Zumetxagako San Migel ermita, kokapen eroso, ingurune latz eta kalitate estetikoagatik Bizkaiko arte erromanikoaren maitaleek gehien bisitatzen eta estimatzen duten tokia da.
Arkitekturaz ohiko eskemari jarraikitzen zaio: oinplano angeluzuzena, habearte bakarra eta absidea ere angeluzuzena. Horma-harri txikiz osatua da ermitaren ertzetan eta hutsarteetan harlanduz tartekatua. Horma gizenetakoa izan arren, sendogarri horma‑bular batzuk jarri behar izan zaizkio eraiki ondoren. Jarraian doan inposta batetik abiatzen den kanoi-ganga bat du barruan. Absidea karratua eta estua da –4 m baino gutxiago– eta erdi-puntuko kanoi batez estalia da.
Badu leihate zoragarri bat txaranbeldu joerakoa, bi arkutakoa, landare eta taila gurutzaketak dituena bata. Bi arku hauek zutabe gainetan daude, bata fuste laua duena eta bestea apaindua; geometria alderako kapitelak, bakarren batean giza bururen bat ikus daitekeen arren.
Hiru sarbide ditu ermitak. Interesgarriena hegoaldekoa da. Bi arkibolta lau dituen ate txaranbeldu joerakoa. Kanpo aldekoena horma gainean bermatzen da eta besteak janba gainetan. Deigarri egiten da apainketarik ez ikustea. Arkiboltak zutitzen direneko zutabeek hainbat tankeretako fusteak dituzte. Hauen arteko bik, irudi geometriko eta landare-irudien nahasketak dituzte; besteak zestozkoak dira. Hainbat tankeretakoak dira bere kapitelak ere, izan ere, batak giza aurpegia dauka eta besteetan hostotzak eta pinaburuak nagusitzen dira, akanto-hostoak eta aldaxkak dituztela. Barrio Lozak, kanpotik ikusita, leihotxo honen edertasuna azpimarratzen du, “bai apainduria ugariengatik, herri estetikan hain sustraituriko gaiengatik eta hain ongi gordea egoteagatik”.<ref>Fuste hauen urrutiko izan daitekeen iturburuari buruz, ikus, J.A. BARRIO LOZA, La arquitectura románica vizcaína, 56-57. or.</ref> Herri usaia handia bada ere, bere fuste zestozkoetan Arabarekin, Estibalizekin eta Argandoñarekin, zerikusia baduela eta honekin batera euskal hargin talde ibiltariak izan zitezkeela ere pentsatzera behartzen gaitu.
=== Bakioko San Pelaio ===
Bakioko San Pelaio elizak, Bermeotik askatu zenetik Bakio esaten zaiolarik (1927), Gaztelugatxeko San Joanera igo eta jaitsi ibiltzera behartuak zeuden jendeei liturgia zerbitzu erosoago bat eskaintzeko balio izan zuen monasterioa, 1053. urtean San Joan de la Peñari emana izan zitzaion.
Zumetxagatik gertu dagoen San Pelaio betiko eskematan sartzen da: habearte bakarra eta abside angeluzuzena. Habeartea zurezko teilatuz estaltzen da, eta absidea gangaz. Paramentua hareharrizkoa da ertzetan tarteka harlanduekin. Hormak metrokoak dira zabalean, eta azken zaharberritzearen ostean itxura bikaina hartu du.
Barruan garaipen arku zorrotz batek hartzen du habeartearen zabalera osoa. Zarpadun harroin euskarrietan babesturiko zutabe erditan eusten da. Fustak ahulak ditu, kapitelak ez bezala, zestozko hostodun oso handiak baitira. Moldura lau eta ez oso lodi batek inposta nazelatu garbi bat bideratzen du. Zabal samarra den absidea –4 m eta erdikoa– leihate txaranbeldu atsegin bat du, zutabe txikietan kokaturiko arkuak, alde banatan bana eta zestozkoak dituena.
==== Atea ====
Ermitako sarrera bakarra sartaldeko eliza aurrean dagoena da. Txaranbeldua da. Atearen arku aldetik kanpoaldeko hiru arkiboltak lauak ditu; zutabe ukondotuen gainetan inposten bidez daude kokaturik, fuste lauetan, eta berezitasun batekin: plinto kubiko batzuen gainean lurretik tarte bat utzita daudela kokaturik. Kapitelek itxura latza dute, beren diseinu bakarra profil okerrez barneraturiko ildoak dituela, nekazari giroko egileak zirela nabarmen utziz.
=== Fruizko San Salbatore ===
Frunizko San Salbatoreren antzinako eliza erromanikotik geratu den gauza deigarri bakarra ataria da. Elizaren hego aldean kokaturik, fuste garai eta mehezko zutabeek eutsita dagoen kanpoalderako gorputz batek uztaitua eta babestua dago, multzo osoak metro erdiko zokalo baten gainean uzten du bere zama.
Atearen hutsartea, argiz 1,22 m-koa dena, janba, erlaitz eta arkibolta zorrotzez mugaturik dago. Horietan ederrena barne aldekoa da, landare eta akanto-hostoz landutako dobelaz osatua dago –giza irudia agertzen duen erdikoaz aparte. Atari honetan arreta handienaz landurikoa eusgarrietan dago, animalia figuratiboen harroinen gainetan kokaturik dauden zutabe ukondotuak dira. Ertzetako fusteak bikiak dira txirikordazko sare estu batean sartuak, erronbozko zirrikitu sakonekin.
Piramide‑enborrezko kapitelak ere interesgarriak dira, kementsu zulaturiko hostoak, pinaburuak eta kardo-hostoez apainduak. Beste bi kapitelak figuratiboak dira pertsonaia geldiak eta zaldunak azalduz, oso litekeena da torneo ala borroketako eszenak irudikatu nahi izatea. Multzo hau dena, uste da kronologikoki 1200ean koka daitekeela, arabar erromanikoaren eraginekoa izan daitekeenez.
=== Lemoizko Andre Maria ===
Atari bat, absideko leiho bat eta beste arrastoren bat geratu da XIII. mende hasierako elizatxo zaharretik, Lemoizko Andre Marin. Ataria, erdi-puntuko hiru arku dituen sarrera txiki bat da, eta hari dagozkionak bi arkibolta eta bukaera-arkua. Kapitelak eta Jakako takeatuz biziagotzen den erlaitzaz gain, apainketarik gabeak dira atari honen gai guztiak: janbak, zutabeak eta arkuak. Kapitelak bakarrik dute apaingarri ugari, ikonozkoak batzuk, eta estilizaturiko landareak eta gai geometrikoak besteak. Haietan ez da erraz irudiak eta gaiak ezagutzea. Batean badirudi gotzain bat irudikatu nahi izan dela. Kapera honen hormetan leihate erromaniko bat ere gorde da, oso xumea, zutabe gizentxoak eta hosto zabalen kapitelak dituela.
=== Tobirako San Pedro ===
Bizkaia aldeko lurraldeetan agirietan antzinakoenak Durango aldekoak dira. Gauza jakina da han, XI. mendean, zenbait monasterio txiki izan bazirela. Horietako bat Tabirako San Pedrorena zen. Haren antzinakotasuna paretetako horma-atal batzuen lekukotasunak baino ez adierazten, eta berauek begiratzeak garbi dago ez doala XII. mendea baino harantzago.<ref>Harmoraren zenbait tokitako paramenduaren desberdintasunak Lopez del Valladori zera pentsarazten dio, agian segidan buruturiko eraikuntza batzuk izango direla, denak ere antzinakoak (Arkeologia....,870. or.</ref> Agian, 1180a da dagokiona, garai hartan eman baitzion Antso Azkarrak, Nafarroako erregek bere forua Durangoko Villanueva hari. Nahiz eta oso eraldatua dagoen XV. mendeko eranskinez eta ondorengo zaharberritzeez, garbi ikusten da hasierako elizak ohiko eredua zuela, oinplanoa angeluzuzena habeartean eta absidean.
Hegoaldeko horma‑atalak baditu bi bao: profilez erromanikoa da bata eta oxkaturiko arku‑barnera duena bestea, zistertar joerakoa. Ikusgarriak dira beste bi piezak: koruko baranda, taila mozarabiarra – batzuek XII. menderaino atzeratu diote jatorria– eta bataiarri bat, eskema erronboidez apaindua, XIII. mendekoa izan daitekeena.
=== Barrikako Andre Mari ===
Barrikako Andre Mariaren eliza ere, monasterio bat sortzearekin lotu beharra dago, XI. mendeko emarien agirietan azaltzen baita.
Baina, hasierako elizatik leihate bat duen absideko horma besterik ez da geratu. Honek agertzen du garaiko eliza bizkaitarretan txaranbelduena dela. Erdi-puntuko hiru arkibolta ditu eta bolaz apainduriko hauts-babesa. Kanpoaldeko arkibolta laua da; beste biak zirkulutxo soilez daude apainduak, txaranbeldu osoan zehar doan inposta baten gainean kokatzen dira, janbak barne direla. Kono-enborrezkoa eta landare gaiak inolako fintasunik gabe eskematizatzen dituen kapitela da. Zutabetxoek ebakidura geometrikoz apur bat apainduriko fusteak dituzte.
=== Galdakaoko Elexalde ===
Esparru estilistiko eta ikonografiko baten barruan, Bizkaiko elizarik deigarriena Galdakaoko Elexaldeko Andre Mariarena da, nahiz eta kronologikoki saihesten bada ere, oraindik ere erromaniko bezala sailkatu dezakegun. Ikerlariek XX. mendearen hasieratik Bizkaian gehien bisitatu eta aztertu duten Erdi Aroko arte monumentua da.<ref>Galdakaoko santa Mariari buruz, ikus: P, VAZQUEZ, “Zumetxagako San Migelen ermita”. Bol. De la Comisión de Monumentos de Vizcaya, I.ean, 1909; eta baita, Bol. de Excursiones, XVI. libk.,127. or.; P. LIZARRALDE, Andra-Mari. Ikonografiazko, elezaharretako eta historiazko saiakera. (Bilbo 1934); N. PIQUERAS, “Galdakaoko Santa Maria”. Vida Vasca-n 1966; J. M BARREBETXEA, “Galdakaoko eliza-aurrea”. Vida Vasca-n 1966. F. MALO ANGUIANO, Galdakao,Etxebarri eta Zaratamo. Historia-artezko ikerketa. (Bilbo, 1997).</ref> Barrio Loza eta F. Malo Anguianoren arabera, badira 1250ko data emateko agiri frogagarriak. Bestalde, Leopoldo Torres Balbásek dioenez, Galdakaoko zenbait emakumeren buruko kapela Alfontso Azkarraren (1252‑84) eta Antso IV.aren (1284‑95) erregealdian modan zeuden. Elexaldeko Andre Mariren eliza, beste euskal eliza asko bezala, oso eraldatua izan da ondoren.
==== Eliza ====
Erromanikoz arnasten duen eraikin zabal bat da, ezaugarri gotiko nabariak baditu ere. Aurretik beste eliza bat izana da, agirietan eliza “zaharra” izenez aipatzen dena. Gaur egun ikusten duguna, bere atzealdean XIII. mende aurreratukoa da: habeartearen bi tarteak oinetan. Gerora, burualde osoari eragin zion errenazimenduko berrikuntza bat iritsi zen, eta 1738an bestea. Zaharberritze hauetan hutsarte batzuk itxi egin ziren, aire korronteak eragoztearren, ospakizunak zailtzen baitzituzten. Eraikuntza sendoa da, horma‑bular indartsuez babestua, eta harlandu onez eginikoa paramentua. Habeartea zabala da: 30 m luzeran eta 18 m-ko zabalera gurutzaduran eta 7 habeartean. Eraikin hau protogotikotzat jo behar da, baina badu erromaniko jatorrizko zerbait, zutikako parpain-arku gizenen egituran, nerbioak eusten dituzten zutabe barneratuen kapiteletan, eta jasaten dituzten harroin garaietan. Habeartea hegoaldeko horman irekitako bi leihotzarrez argiztatzen da, bata txaranbeldua da eta bestea, atari gainean dagoena, bikoitza. Eraikina, oso zaharberrituriko kanpandorre sendo batez koroaturik dago eta gotorleku baten tankera ematen dio.
Elizako ataria, isurki batez eta ia hiru zirkuluerdi-formako arkiboltaz eta bere barrualdean beste arku hirugingildun batez mugatua dago. Arku hirugingildun horren eta azken arkiboltaren artean gelditzen den tartean Gizakundearen eszena –Aingerua ezkerretara eta Birjina eskuinetara– ikus daiteke, gai nagusia bera dela nabarmendu nahi izango balitz bezala. Gainontzeko apainketa arkitektonikoa arkibolta eta kapiteletan isurtzen da. Hauek fuste monolitiko lauetan zutabe ukondotuen gainean dira kokatuak, turuta antzean. Goitik atea bederatzi harburu txiki dituen hegal batez mugatzen da. Egiturazko zenbait ezaugarrik protogorikoaz pentsatzen jartzen bagaitu ere, bere atariko ikonografiak erromanikora itzularazten gaitu.
Isurkia bere ertzetan bi aingeruren gainean babesten da, eta landarez apaintzen. Kanpoeneko arkiboltak hildakoen piztuera gogorarazten du. Beste arkiboltatan apainketa era askotakoa da: landareak, animaliak eta gutxi ezagutzen diren giza irudiak. Lerromakurrean daude irudi guztiak, erresel gotiko zakarren azpian. Zenbait aurpegietako irribarreen zirriborroek azaltzen dituzten espresio bilaketan loratzen den naturalismo hasiberri batez hitz egin daiteke. Kosme Barañano eta Gonzalez de Duranaren lan jakintsu eta agiri asko duenak atari honen ikerketa ikonografiko osatu eta xehea egiten du, azterketa ikonologiko bat oraingoz ezinezkoa dela ohartaraztearekin batera, garai horretako kultur berririk ez baitago. Atari nagusiko ikonografiaz gain, azpimarratu behar dugu horman beste gai figuratibo batzuk txertatuak badirela, ezagutzen zailak badira ere, eta bigarren ate bat ere badela, txikia eta zutabe, kapitel eta abakoetan kokaturiko arku zorrotza eta berauen gainean oso zaharkituriko bi aingerutxo.
Jatorrian espiritualki gutxitua den gizartearen berezko ezaugarria izanik, eta frantziskotarren bizitzarekiko ikuspuntuarekin zerikusia izan dezakeen naturaltasun irribarretsu baten bilaketak ikono gaietan nahasketa bitxia duen Galdakaoko eliza berezi honi jatortasuna ematen dio.
=== Aztarna erromanikoak ===
Kapitulu hau bukatzeko konta ditzagun aztarna erromanikoak aurki daitezkeen lekuak, hauetako batzuk ez dira-eta arte mailan garrantzirik gabeak. Bizkaiko sartalde aldeko lurraldeetan zehar abiatuz Kolitxa mendiaren gainean San Roke eta San Sebastian ermita aurkituko dugu, paramentu xumea duen eraikina, zalantzarik gabe denboran zehar bere egitura eta paramentuaren zakartasuna errespetatu duten behin eta berrizko berrikuntzak jasandakoa eta antzinako bi sarbide salbatu zaizkiona: ataria erromanikoa baketa handiko bi arkibolta oso estuak mentsula mehe gainetan kokatuak dituen, eta hegoaldeko beste ataria estilo protogotiko handiagoa duena.
Fede eta gurtza beraren elkarte baten sinboloa gisa, antzinako elizaren zati baten begirune izatea XVI. eta XVII. mendeetako berreraikuntza guztietarako agindu ofiziala balitz bezala Artzentaleseko San Migelen elizan zuhurki gorde da, marrazki geometrikoz apainduriko bi arkiboltako atari estua. Era berean Bizkaia hegoaldeko mugatik oso gertu, Orozkoko Olarteko San Bartolomen antzinako elizarena izan zen atari erromaniko bat ikus daiteke.
Baketoi zakarrezko arkiboltak dituzten ateak ikus daiteke, halaber, Iurreko San Kristobalen, arku erromaniko zorrotzen testigantza. Modu berean Arteagako Andre Marin, bertako atari txaranbelduak baditu oraindik ere zorrotzagoak diren hiru arkibolta.
Aztarna erromaniko ala protogotikoak dituzte Getxoko Santa Mariak eta Murgiako San Pedrok –kapitelak, bietan ere–, Kortezubiko parrokia-elizak bataiarri bat, Sondikako San Joan Bataiatzaileak, Bermejilloko San Lorentzoren ermitak, eta abar. Gaur egun aztarna hauetako batzuk Bizkaiko Historia Museoan erakusgai daude.
==== Santurtziko San Jurgi ====Museo honetan bertan dago jasota Santurtziko San Jurgi elizarena zen tinpano bitxia. Bitxia esan dugu, Bizkaian gordetzen den zirkuluerdi-formako tinpano ale bakarra delako; eta bitxia baita ere, lanketaz zakarra delako.
Apokalipsiko Teofania adierazten da bertan, Kristo Aintzatsuaren inguruan Tetramorfoa duelarik. Irudiaren diseinu zakarrarekin kontrajarria dagoen sigi-sagako apainketa finezko zerrenda batez inguratua dago. Baina, agian irudien marrazketa eta lanketaren zakartasunaz baino gehiago hitz egin beharko litzateke oinarrizko espresionismo itxuragabetzaileaz.
Berari buruzko kronologiaz eztabaida luzeak egon dira. Batzuen ustez, “itsas ertzeko San Jurgi monasterioa” elizaren emailearen agirietan azaltzen denaren garaikide egin behar du –1075ekoa, alegia. San Jurgiren hasierako elizaren beste ohar batzuengatik bada tinpano hau XII. mende bete betean kokatzen duenik (Apraiz). Gaya Nuñok, haren lanketa lau eta zakarraren laztasuna azpimarratuz, XII. mende aurreraturikoa dela uste du.
== Erromanikoa Gipuzkoan ==
Astigarribia Deba ibaiaren arroan alde batera utziz, gaur egungo Gipuzkoan zeharreko lurraldeetan, arte erromanikoak aztarna apal batzuk besterik ez ditu utzi. Beste behin ere esan beharra daukagu probintzian eraikin erromanikorik ez aurkitzeak, ez duela izan ez zirenik adierazi nahi. A. Felix López del Valladok ematen duen azalpena guztiz zuzena iruditzen zaigu. Haren iritziz, Erdi Aroko elizen desagertzea nazioko bizitzan XVI. mendean gipuzkoarrek izan zuten esku-hartze handiaren ondorioa izan zen, eta “herri honetara zetozen aberastasun asko, eraikin handi guztiak berreraikitzen ala berriak altxatzeko izatea” da honen arrazoia.<ref>J. A. BARRIO LOZA, O.c., 76. or. </ref>
[[Bedoña]]ko eliza ([[Arrasate]]), [[Aretxabaleta]]ko hilerriaren atea, [[Ormaiztegi]]ko elizaren ataria, [[Idiazabal]]go San Migel elizarena, [[Abaltzisketa]]ko ataria, [[Ezkio-Itsaso]]ko ataria eta [[Tolosa]]ko Andre Mariaren elizarena ditugu. Badaude osagarri erromanikoak hurrengo elizetan ere: [[San Pedro eliza (Asteasu)]] eta [[San Martin Tourskoaren eliza (Berastegi)]].
=== Leihoak ===
==== Bedoña ====
Arkeologo honek berak dio probintziako aztarna erromanikorik antzinakoenak Arrasatetik 3 km‑tara dagoen Bedoñan ikus daitezkeela: gaur egungo elizaren hormetan itsatsirik dauden leiho bat eta beste baten zutabeak. Hasierako eliza beraren beste leiho bat apaiz-etxera eraman zen.
==== Igeldo ====
Eta erromaniko profileko leihoak zenbatzen jarraitu behar izanez gero, Donostian Igeldoko elizan presbiterioko horman azaltzen diren bi leihotxoak gogoratu beharko lirateke.
==== Astigarribia ====
Ez ditzagun ahantzi lehen aipaturiko Astigarribiako leihoak.
=== Atariak ===
Baina, atariak dira Gipuzkoan gorde diren arrasto erromanikorik esanguratsuenak. Edertzeko hartu den arretarengatik zenbait desberdintasun sumatzen zaien dozena bat atariek, esan daiteke arte fineziagatik ez bada ere, neurriengatik historialariaren arreta ia beti erakarri behar luketela; zeren eta agerian jartzen baitute nekazari-herri sakabanatu batek elizkizunei eskainitako eraikinek barrualdean izan behar zuten handitasuna.
==== Tolosa ====
Adibide garbi bat gaur egun Tolosan bataiategiko atea da, hiribilduaren kanpoaldean zen San Estebanen antzinako ermita batetik ekarritakoa. Sei arkibolta ditu eta txaranbeldua da, janben antzera eskailera moduan; baketa handiko zutabe sendoetan kokatzen dira, arkuen abiada osoa etenik gabe zeharkatzen duen xake-itxurako erlaitz alakatu deigarri batek koroatzen duelarik. Horma honen ertzak ere baketa handizkoak dira. Inpostaren kanpoko zatitik izarrez apainduriko arkibolta bat irteten da eta hurrengo biak era berean ditu: horietako bat, barrualdera takeatuz edertua, eta zerra hortz handiez, bestea.
==== Abaltzisketa ====
Neurrietan, apaingarrien soiltasunean eta arkibolten kopuruan Tolosako horren antzeko ataria du Abaltzisketako elizak. Sei arkuen aurrealdeko zati lauan sigi-sagako soka bat erakusten du eta kapiteletako uhinak –horrela deitzerik balego– kordoi edo kiribilduren marra-lerroak ditu.
==== Idiazabal ====
Aurreko bien antzekoa da, baina neurrietan handiagoa. Idiazabalgo parrokia-elizakoa da, izan ere, zazpi arkibolta ditu. Lehenengoan arkutxo zorrotz koskadun hirugingildunak erakusten ditu. Inposta-lokarri handi batez koroatua da; janben izkinetan zenbait buru tailatu ziren eta berauen aurrealde lauak, baketa handirik gabeak, lokarrien apainketaz edertzen dira, lauhostoz, gurutzaketaz eta irudi geometrikoez biribilak osatuz, López del Valladoren ustez “ekialdekoen ukitua du”.
==== Beste zenbait ====
Aipa ditzagun Gipuzkoan mota askotakoak ez diren beste zenbait atari erromaniko; haien apainketa oso soila da, ezer ere gabea dela ez esatearren, eta bakoitzean desberdina gainera.
===== Erdi‑puntuko atariak =====
Pasai San Pedron, gaur egungo hilerrian, antzinako elizaren zati bat den horretan, aztarna erromanikoak ikus daitezke beraren atari bikoitzean. Antzeko kasua da Aretxabaletako kanposantuko atea, antzina parrokia elizakoa izana. Era berean, Azkoitiko parrokia-elizaren antzinako atea hilerrira eramana izan zen eta han aurkitzen da orain.
Hain zuzen ere, tokiz aldaturiko hiru ate hauek, erdi-puntuko garbiak dira. Erdi-puntu hau bera ikus daiteke Amezketako Ugarteko atean eta Arrasateko Garagarzakoan.
===== Arku zorrotzeko atariak =====
Urnietan, berriz, San Migel parrokia-elizan dorrepean dagoen atari handiak arku zorrotza du, trantsizio aldietakoen antzekoa, baina oraindik badu kareharrizko arkibolta eta kapiteletako jokoan nolabaiteko kutsu erromanikorik.
Hernanin, lekaime agustindarren elizako ataria XVI. mendera arte antzinako parrokia-eliza izandakoaren ateak arkibolta lau eta soilak ditu.
Berastegi, Elduain eta Berrobiko atarietan egitura gotikoak azaltzen dira jada.
==== Antiguako baseliza ====
Zumarragan, “Gipuzkoako ermiten katedrala” deritzon Antiguakoari buruz Manuel Lekuonak azpimarratu egiten du. Absideko egitura laua eta estiloetan sailkapena egiten erraza ez den leiho txiki bat du “hala ere, –dio berak– erromanikotzat har daiteke, egitura osoa tankeraz erromanikoa baita, eta, batez ere, barrualde osoa zurez hornitua duelako, dena ere erromaniko kutsukoa”.<ref>“Erdi Aroko artea Euskal Herrian”. Cultura Vasca-n (Donostia, 1978) II. libk. 63. or.</ref> Horretaz gain, Lekuonak ohartarazten du berak XII. mende betekoa dela deritzon atariari eman behar zaion kronologia desberdina dela, hegoaldeko alde horretan, elizari itsatsirik zeuden lehenagoko eraikuntzak botatzean azaldu ziren hormako leiho itsuen aldean.
Antiguako elizaren barruan landutako zureria eder eta interesgarriaz, hauxe dio Lekuonak: “erromaniko jatorreko lanketak, atxiki ezinezko gure kutxa maiteen artea ekartzen digu oroimenera; hauek ere erromanikoan inspiratuak, beti lerro simetriko eta trazu geometrikoak zituzten, ia beti erregela eta konpasaz eginak”.
Arrasto hauek denak, Gipuzkoaren hedadura estua gogoan ez duenarentzat, gutxienekoak eta esanahi txikikoak izango dira. Baina arkitekturazko zatiak izanik, halaxe baitira, garrantzizkoak dira, lurralde honetan arkitektura erromanikorik izan zela erakusten baitute. Beste alde batetik, arrasto guztien arabera, eliza txikiak zurezko gangez estaltzen ziren eta materialaren ahultasunak berak eragin zuela –kasu hauetan eta beste askotan ere, ziur asko– beste eliza sendoago eta iraunkorragoez ordezkatu beharra.
== Zenotafioak, irudi solteak, luxuzko arteak ==
=== Zenotafioak ===
==== Blanka Nafarrokoaren zenotafioa ====
Monumentuetatik mende horretako beste arte erakusgaietara igarotzen bagara, arte baliogatik Naiarako XII. mendeko Blanka Nafarroakoaren hilobi hutsa aipatu beharko genuke. Sarkofago bat da eta Santa Maria elizan bere senar Antso “Desiratua” Gaztelako eta Leongo erregeak kokatu zuen. Lan hau 1156 eta 1158ra bitartean egina izan daiteke, senar emazteen heriotza datari lotzen bagatzaizkio.
Sarkofagoaren estiloan aurkitu ditu Urangak hainbat eragin: Iruñeko klaustroko Maisuarena eta Borgoinako eskulturagilearena, Gislebertus frantsesarena hain zuzen ere; agian, honek Autuneko San Lazaron tinpanoko Azken Epaia zirraragarria urte batzuk lehentxeago, 1148. urtean, bukatua zuelako; eta Blanka Anderearen hiletarien samin agerpenetan eta Errugabeen Zintzur ebakitzeetan, erraz suma zitekeelako kidetasuna Autungo infernura zigortuak zirenen aurpegi izutuetan. Baina eragin hori ez da oso konbentzigarria, baldin eta Hilobi hutseko irudien kanon motza kontutan hartzen bada, desberdinegia baita Gislebertorena, izugarri luzea eta guztiz leiala baita hizkera espresionistarekin.
==== Santxa Anderearen Zenotafioa ====
Hemen aipatzekoa da, halaber, mende bereko maisu lan bat, apainketa arkitekturaren sailekoa ez dena: Santxa Aderearen Hilobi hutsa. Printzesa hau Ramiro I.aren alaba zen, Antso Nagusia erregeren biloba, beraz. Aragoiko lurretan bizi eta hil bazen ere, Nafarroako gorteetako haren ahaidego eta hurbiltasun topologikoagatik, haren hilobia nafar erromanikoaren alorrean eginiko lana dela esan daiteke.
Santxa Anderea Serosko Santa Gurutze monasteriora erretiratua bizi zen eta 1095. urtean hil zen. Monasterio horretako elkarte erlijiosoa Jakara lekualdatu zen, eta urte gutxi batzuen buruan –1622.go azaroaren 22an, hain juxtu– Santxa Anderearen sarkofagoa ere, hara eramana zen. Artelan hau XII. mendearen azken urteetakoa da eta beraren egilea beste lan batzuk egin zituen maisu ezezagun batena dela esaten da, Santxa Anderearen Maisutzat hartzen delarik. Harri gris gogor batean landua den sarkofagoa, oinarri trapeziala du eta garaieran baditu 65 cm eta mutur baten zabalerak 85 cm eta bestearenak 55 cm. Harlosa lau eta landugabe batez estalirik dago; lau aurpegiak, berriz, landuak ditu, horietatik bat apaindurez hanpaturikoa da eta besteak sinbolozkoak.
Konposaketa ezin hobea du aurpegi nagusian; erdian, hildakoaren arima, gorpuz biluz eta sexurik gabearen irudian, zerurantz bi aingeruk daramatela ikus daiteke. Alde batean, aulki tolesgarri batean eserita eskuan liburu bat duela eta bi anderez inguraturik dago Santxa Anderea; beste aldean, erdiko pertsonaia, gotzain ala abade, gotzain makila daramana, apaingarriak daramatzaten bi elizgizon lagun dituela. Talde hauek babesten diren arkuen sostengu dira, hegoak zabaldurik eta hatzapar artean liburuak dituzten bi arranoen oinpean daude kapiteletako zutabeak.
Bigarren aurpegiak, lehenengoaren kontrakoak, arkuez mugaturiko hirutan zatitze bat agertzen du, eta lehen bi zatietan zaldizko gerrari armatu baten irudia dago bakoitzean; erdikoa ezkutuarekin, ezkerraldekoaren aurrez aurre jartzen dela, eta eskuinaldekoa, lehoi bat zamalkatzen.
Sarkofagoaren ertz batean bi grifo daude, edergarriez, zuztarrez eta hostoz, apainduriko zirkulu batean finkatu eta itsatsirik.
Beste ertzean finki landutako krismoi oso eder bat erakusten du, eta erdiko zirkulu ñimiñoan gurutzea duen Bildots mistikoa dago. Krismoiaren hizkiak, diseinu fineko apaingarri-zerrenda batek osaturik.
=== Mariaren irudiak ===
==== Ikonografia ====
Europako arte erromanikoan orokorra den bezala, Euskal Herrian eskultura askeak kristau-fedearen oinarrizko bi gaiak hartzen ditu, Gizakundea eta Erospena: Jaungoikoaren Ama eta Kristo Gurutziltzatua.
Jaungoikoaren Amaren eskulturei dagokienez –Erdi Aroan, horiek ziren gairik ohikoenak–, bi irudi mota bereizi izan ohi da –inposatua zaigun bereizketa, bestalde– bai edukiz, bai egituraz eta baiestiloz, horietatik atera baitaiteke nolabaiteko data.
Sedes Sapientiae tankerako ikonoa. Bada lehen eredu arkaiko bat: Birjina Haurrarekin, Sedes Sapientiae esan ohi zaion jarrera horretan, Birjinaren Theotokos edo Kiriotissa adierari erantzuten dio. Normalean XI. eta XII. mendeetan, Eliza ofizialak arianismo berpiztu bati aurre egiteko ezagutzera eman izan duen irudia da: Birjina Mariaren dogma nabarmentzea beharrezkoa zela-eta, Jaungoikoaren Hitzaren hartzailea gizasemeoi erakusteko eta emateko.
==== Nafarroa ====
Nafarroan, Pirinioen ekialdean, badira ideia dogmatiko horri erantzuten dioten Mariaren hainbat irudi. Tronuratuta eta jarrera hieratikoan dagoen Birjinak, Jainko Haur bedeinkazio-emailea erakusten du magalaren erdian eserita. Hoa hemen talde horretako zenbait:
* Iharnotzeko Birjina, erromanikoan ohikoa denez, buruaren eta gorputzaren arteko proportziorik gabea da, eta amaren magal betean eseritako Haurraren eskaintza hieratikoaren keinu nabarmena du;
* Uxuekoa, aurrekoaren antzekoa da, errege-erregina nafarrek hainbestetan gurtua eta XIV. mendean zilarreztatua;
* Tuterako “Birjina Zuria” deritzona, harrian landua eta hieratikoa, baina finki landua, janzkeraren toles geometriakoetan; oraindik baditu jatorrizko koloreanitzetatik gorri eta urdin arrastoak;
* Iratxekoa, gaur egun Deikaztelun dago, zurean landua da, baina mailuz jotako zilarrez jantzia, baina –Uxuekoaaren antzera– zurezko eskuak eta burua koloreanitzez utzi zitzaizkion.
==== Araba ====
Beste euskal probintzietan badira, asko ez badira ere, Birjina mota arkaikoago hau irudikatzen duten beste batzuk:
Estibalizkoa esate baterako, 1898ko eraberritzean oso aldatu bazuten ere, bizantziar ereduari jarraikitzen zaiola ikusten da, simetriaz ardatz bakarreko eta toles oso soilak baititu; XII. mendekoa izango da agian.
Artziniegako Arteko Andre Mariarena ere hasierako eskemari jarraitzen zaio. Maria ikus dezakegun aurrez aurreko jarreran, bere bi eskuak luzatuz, Kristo salbatzaile moduan, bere magalean janzkera ospetsuan eta Bizitzako Liburua eskuan duela Jesus munduari eskaintzeko.
Sendadianokoa –gaur egun, Gasteizko Elizbarrutiko Museoan dena– erromanikotzat jo beharko dugu, jada XIII. mendekoa den arren, aurrez aurreko jarreran eta simetrian, erromanikoak bere-bereak dituen goitik beherako toles ezaugarriak eta guzti.
==== Gipuzkoan ====
Gipuzkoan, Junkaleko Andre Mari Probintziako Birjinetan erromaniko zaharrena dela esaten da. Itziarkoa eta Hernaniko Zikuñagakoa.
Badira elezaharretan “Birjina Beltzak” izenez sartu diren beste batzuk, XIII. mendekoak, hauetako bakarren bat jendearen gurtza tokitik desagertu egin zen, esku pribatuetara joateko, antza denez.
=== Ikono Protogotikoa ===
Gure antzinako santutegietan sarriagotan ikusi ohi ditugu, sorreraz eta egituraz, protogotikoak diren bigarren mota honetako Birjinaren estatuak. Hauetako batzuetan –Bizkaiko zaharrenetan gertatu ohi den bezala– zenbait taxu erromaniko ikusten bada ere, ez da zalantzarik berriagoak direlako iritzien atzetik doala eta horren ondorioz estilo aldaketa bat hasten dela. Birjina Mariarengan oraingoan ama berriago baten irudia bilatuko du. Beste garai bateko espiritua islatzen duten irudiak dira, eta haiei buruz gotiko estiloari eskainitako atalean hitz egin beharko dugu.
==== Kristo Gurutziltzatuaren irudia ====
Gure eskulturagile eta tailagile antzinakoenen artea teologia beste gai iradokitzailea Kristo Gurutziltzatua da.
Gauza jakina da, gurutzeko Eroslearen irudiak, teknika guztietan berregin izan denak –miniaturatatik hasi eta marfilezko erliebeetara arte–, historian etengabeko tradizioa du, VIII. eta IX. mendeetan nolabaiteko ilunaldia izan bazuen ere.
==== Ikonografia ====
Gurutziltzatuaren irudia XI. eta XII. mendeetan indarrez azaltzen da eta erraz ezagut daitezke haren ezaugarri ikonografiak: Gurutziltzatuaren irudia zuzen azaltzen da, gutxi batzuetan izan ezik, bere bi oinak, hiltzedun finkoak hasieran zabaldu eta gero paraleloan jartzen dira; besoak oso dira horizontalean edo apur bat okertuak; behatzetako hatz lodiak “abdukzioan” irekitzen dira hasieran eta beste behatzengana biltzeko joera hartzen dute; sarritan, burua zuzen eta apurka-apurka eskuineko sorbalda aldera makurtzera jotzen du: ez du minik adierazten eta errege-koroa izaten du sarritan –ez da ohikoa arrantzazko koroa; hasieran zurruna bada ere, antzinakoen irudietan gorputz osoa siriar jatorrikoa den colobium edo errege estalkiz jantzia azaltzen da; gerora perizonium‑ez “garbitasun oihal” deritzonean jantzia, gerrian lotua eta belaunetaraino iristen zaiona besterik ez dute azalduko.
Halako eredua dute Kaparrosoko Kristo hunkigarri eta bareak –gaur egun, Iruñean, katedraleko Santa Kristina Kaperan dena–, Pitillaskoa, Torreskoa eta beste batzuk.
==== Prozesioetako gurutzeak ====
Gainerakoan euskal lurraldeetan, bulto solteei dagozkion Gurutze batzuk, aipatu ezaugarri jakin batzuk besterik ageri ez dutenak, gorde izan dira, eta erromanikotik gotikorantz garatzen ari ziren garaikoak direla dirudite. Izan ere arruntena den Kristoren oinak hiltze bakar batez zulaturiko xehetasun ikonografiko hau, gorputz atalak bigundu nahi horrekin uztartzen dela dirudi, gotikoko errealismo alderako ezaugarria. Mende haietatik orokorrean, Kristo gurutziltzatuaren gurtzaren lekuko geratu zaiguna prozesioetako gurutzea da.
Gipuzkoan adibidez, Zegamako prozesioetako bi gurutzeak, Aizkorrikoa eta Zeraingoa, XII. mendearen azken aldekoak ala XIII. mende hasierakoak izan daitezke.
* Zeraingoak errege-koroa darama, baina besoek eman egin dute gorputzaren zamapean;
* Zegamakoak besoak horizontalki dauzka baina bere errege-koroaz, bere garaian buruan eusteko behar zituen bi hiltze besterik ez zaio geratzen. Bietan ere, zangoak gurutzaturik dauzkate. Aurpegiko jarrera lasaia eta baketsua da.
=== Luxuzko arteak ===
==== Orreagako ebanjelarioa ====
Luxuzko arteari buruz berriz, Euskal Herrian ez da benetako arte kalitatea duen ezer geratu. Izatekotan, gogora dezagun Orreagako ostatuko ebanjelio liburuaren azalean, ezaugarri erromanikoak dituen Gurutziltzatuaren irudia, dena mailuz landua da, zilarreztatua eta filigrana eta harri‑kristalez apaindua.
==== Aralarko aurrealdea ====
Balio handikoa eta kalitate berezikoa da Aralarko San Migelen aurrealdea, batzuen ustez “Europako esmalteztaturiko kobre-lanik hoberena” da. Jatorriz, Iruñeko katedraleko aldare nagusiko antipendioa izan zen, Santa Mariaren gorespenari eskainia baitago eta ez dago bertan San Migelen inolako adierazpenik.
Marko modura 1765ean eraberritzeko agindua hartu zuen urreginak. Letoizko burutezko ertza erantsi zion taulak baditu 2 m luzean eta 1,40 m zabalean. Erdian du mandorla moduko gorputz bat, saihetsetan bi solairutako arkuteriaren babesean, apostoluak eta 18 domina handi adierazten dituzten irudi esmalteztatuak. Taularen hondo guztia apaindua dago ebakiez eta harri naturalez.
Irudietan dauden pertsonaiek burua erliebean dute, bikain landua. Erromanikoko hieratismoa distiratzen badute ere, XIII. mendeak berea duen indar adierazkor bat islatzen da jada harengandik. Amanda-begietako irisak esmaltezko bolatxo pittinez eginak diranez, bizitasun zoragarria ematen diete. Laino urdin eta izarreztatua den zeruaren erdian tronuko Birjinaren irudiak, Jainko Haurra du bere magalean benedikapena emanaz; edertasun plastiko liluragarria du.
“Maisu baten bikaintasuna jartzen dute agerian, bai jarrerak, bai pertsonaia bakoitzaren janzkera desberdin zoragarriak, arte industrialean parekorik gabekoak, eta irudien estilizazio espirituala eta landetako esmalteen margo-banaketa orekatuak”.<ref>J. M JIMENO JURIO, Aralarko San Migel. Iruñea d/g. , T. C. P., 78 znb., 30. or.</ref>
=== Margolanak ===
Margolanen alorrean, ia ez dugu Baskonian zeharo erromanikotzat har eta izenda daitekeen adibiderik aurkitzen. Trebiñuko Añastroko erretaula gogora dezakegu, gaur egun New York eta Zumaiako Zuloaga Museoaren artean banatua: Hasierako eta San Andresen bizitzako eszenak margotuak dituen taula horrek, erromanikoak berea duen estilo zurrunekoa baldin bada ere, ez dirudi 1300ekoa baino lehenagokoa denik.
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [http://www.arteguias.com/romanico_navarra.htm Erromanikoa Nafarroan ("Arteguias")]
* {{es}} [http://www.arteguias.com/romanico_alava.htm Erromanikoa Araban]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erromanikoa Euskal Herrian]]
t3pmxfceybrvvo080otrc6glntmrky2
10022115
10022113
2025-01-03T21:30:46Z
Suna no onna
63274
/* Jakako katedrala */
10022115
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Leyre,_Monasterio_San_Salvador-PM_32351.jpg|thumb|[[Leire]]ko monasterioaren kripta.]]
'''[[Arkitektura erromaniko|Erromanikoa]] [[Euskal Herria]]n''' gaur egun presente dago batik bat [[Nafarroa Garaia]]n eta [[Araba]]n.
[[Europa]]ko beste toki batzuetan bezala, [[arte]] mota hau [[Donejakue bidea]]ri lotuta dago.
== Arte erromanikoa, hizkuntza europar bat ==
=== Erromanikoa: kultur gertakaria ===
Erromanikoa arte estilo bat baino zerbait gehiago da. Kultur gertakari bat da. Mendebaldeko kristautasunean X. eta XI. mendeetan zehar osatuz joan zen pentsatzeko, sentitzeko, adierazteko eta bizitzeko modu jakin bat da. Izaera oso ezberdineko eragileen elkartzea izan zen eraketa honen egilea<ref group="oh">Artikulu honen oinarria Entziklopedia Enblematikoa da. Obra osoa eskuragarri dago, cc-by-sa lizentziarekin, {{wikiteka-lotura|Euskal Artearen historia|Wikitekan}}</ref>.
Politika alorrean, berriz, ziurtasun egoera: estatu kristauak lehenago arriskuz estutzen zituzten kontrako indarren aurrean –Hungaroak, Bikingoak nahiz Musulmanak– lortzen ari ziren nagusitasun gero eta handiagoak sorturikoa. Nafar euskaldunen lurraldeari bagagozkio, sortu berri zen Aristatarren monarkia Ebro ibarreko Banu‑Kasiren gorteko interesetatik urrundu zenean eta musulmanen aurkako frontearen behin betiko atzeratzea lortu zenean hasi zen aldi hori eta ehunka familien monasterio txikiek bereganatu zituzten sarrazenoek utzitako lurrak.
Bizimodua gizarteko eta ekonomiako kimu berrien garapenari esker ere aldatu zen eta, hazkunde demografiko ikaragarri batekin batera, hiriko merkataritza eta gizarte baten sorrera erraztu zuen. Iruñeko erreinuari dagokionez, Lacarrak XI. mendean diruaren garapenak izan zuen garrantzia azpimarratzen du, musulmanei zergetan eskatu zitzaien urrearen bitartez eta, Iruñeko errege‑erreginak Donejakueko erromesbidetik pasatzen ziren kanpotarrentzat sorturiko ostatuen bidez sortzen zen gaur egun “dibisen mugimendua” izena emango geniokeen horretan oinarrituz, eta Iruñea, Lizarra eta Garesko “Frankoen” burgu berrien ezarpenekin lortuak.<ref>J. M LACARRA, Historia Política del reino de Navarra, I. libk. 337. or. eta beste.</ref>
Giza alderdia ere erabakigarria izan zen: pertsona erlijioso ospetsuen agerpenak funtzio handia izan zuten gizalegeari dagokionez. Nahikoa da kultur alorrean ezohiko eragina izan zuten artzain batzuen izenak aipatzea, Clunyko abade ospetsuetatik hasita: beraien abadia ikaragarriaren eraikitzaile Mayolo (906‑984), Odilon (962‑1049), eta ondoren Hugo Handia (1034‑1109); bere garairako jakituria entziklopedikoa zuen Gerberto balioanitza (938‑1003), Silbestre II.a izenarekin gotzain duintasunera igoa izan zena; Adson bere laguna, Saint‑Benigne de Montier‑en‑Der abadiako lehenengo berritzaileetako bat; Oton III.aren hezitzailea izan zen Hildesheimeko Bernward (960‑1022); Gauzlin (980‑1030), Hugo Capeto Frantziako erregearen sasiko semea eta Fleury‑sur‑Loireko abadea; Caengo Saint‑Etienneko abade eta Ingalaterrako gotzain Lanfranco (990‑1030); Dijongo St. Benigneko abade Volpianoko Gillermo (962‑1033); Chartresko gotzain, zientzialari, poeta eta musikari, Europa guztiko ikasleak biltzen zireneko eskola humanistiko ezagunaren sortzaile izan zen Fulberto (960‑1028); bere monasterioari Naiarako Gartzia erregeak Garinoaingo eliza –Elotik hurrean dagoena–) eta Erroko Antso kondeak Erronkariko Burguko eliza eta ospitalea eman zion Conqueseko Sainte‑Foyeko Odalrico abadea; konde eta erregeen kontseilaria, ''avant la lettre'' esaten zioten europar bat, Fleuryko Gauzlin eta Clunyko Odilon abadeekin eskutitzezko harremanak izan zituen Ripolleko Oliva abadea; Toledoko artzapezpiku Clunyko Bernardo (1086‑1124); eta Baskoniara etorriz, Saint‑Sever‑sur‑l'Adoureko abade Montanerko Gregorio; Rodako (Rodez) edo Andouqueko Pedro (1083‑1115), Iruñeko gotzain bizia, eta abar luzea.
=== Erromanikoa: artea ===
Noiz eta nola jaio ote zen arte erromanikoa? Azal dezagun, lehenik eta behin, XVIII. mendean erabiltzen hasi eta latinetik eratorritako Erromaniako hizkuntzak oroitzen dituen erromanikoaren izendapena desegokia dela; izan ere XI. mende hasieratik “iparraldeko erromanikoa” azaltzen da, eragin mediterraneoarekin zerikusi handirik ez duena, eta arte erromanikoan arrago bat berean elementu kultural arras ezberdinak urtu ziren, hainbat mundutakoak: latindarrak, germaniarrak, zeltak, bizantziarrak eta arabiarrak nahiz ekialdekoak.
Erromanikoaren sorreran gai eztabaidatua izan da bidearen eragina. Denboraldi batez erromesaldiei oinarrizko garrantzia eman izan zaie arte erromanikoaren jaiotzan. Aro modernoan iritzi hori kritikatua izan da. ''Ez da Bideko arterik'', idatzi zuen Bango Torvisok nolabaiteko anbiguotasunez.
Ziur asko, eta Donejakueko katedrala salbuespentzat hartuz, erromanikoaren foku nagusien sorreran Bidea ezinbesteko eragilea ez zela izan froga daiteke; hau da, monumentu erromaniko nagusiak erromesaldiak bultzatu nahia ez bezalako arrazoiengatik eraiki zirela.
Baina, ukaezina da erromesen joan-etorriek arte erromanikoari hats estilistiko nahikoa bateratzailea ematen ziela eta Europako herrialde ezberdinetan bere zabalkundea erraztu zuela.
Eraikuntza erromaniko handi asko Europako iparraldetik jaitsiz Donejakue aldera Frantzia eta Espainiatik pasatzen diren lau ibilbide nagusi ezagunetan kokaturik dauden monasterio eta elizak dira. Donejakuerako ibilbideak Ostabat eta Garesen elkartzeak nahikoa frogatzen du Baskoniako arte erromanikoaren garapenean Bidea erabakigarria izan zela dioen tesia.
Baina, non jaio zen erromanikoa? Baina Donejakue izan al zen estilo honen ama, edo Burgundian edo Languedozen jaio ote zen gerora Pirinioen hegoaldera eramateko?
Iparramerikatako ikertzaile handi Arthur Kingsley Poterrek baieztatu egin zuen Donejakuerekiko lehentasuna. Bere teoriaren aurka, besteak beste, Emile Mâle, Paul Deschamps eta frantses aditu batzuk altxa ziren, eta hauek estilo berriaren bultzatzaile nagusia Clunyko Ordena izan zenaren iritziari eutsi zioten. Historialariak sutu egin zituen eztabaida horrek 1920‑1930ko hamarkadan. Hasieran sutsuki babesten zuen frantziarren tesia George Gaillardek; besteen jarrerak arindu eta ''korronte paraleloei'' buruz hitz egitera iritsi zen.<ref>“Nous n´avons aucun raison de supposer que le courant ait éte unilatéral; au contraire, il est vraiment vraisenblable qu’ il y a eu influence réciproque et action dans les deux sens” (G. GAILLARD, les débuts de la sculpture romane espagnole. Leon, Jaca,Compostelle. Paris, 1938, 227. or.).</ref>
Gaur egun ez da jada eztabaidarik sortzen arazo horri buruz eta artisau, eraikuntza irakasle eta monjeen bi norabideetako joan-etorriak zentzu bietan eraginak sortuko zituela onartzen da.
=== Erromanikoa: elkartasun espirituala ===
Donejakuerako ibilbideen bitartez egin zitezkeen eraikin-formulei eta modu estilistikoen transmisioari garrantzia eman beharrean, agian Europako hainbat herrialdetako jendea topatzen zeneko bide eta bidegurutze hauetan sortzen ziren elkarte espiritualak azpimarratu beharko genituzke. “Jainkoaren ibiltari” haiek hainbat herrialde eta gizarte maila ezberdinetakoak ziren; eta jende heterogeneoen aldibereko mugimendu hark “Europa erromaniko” izenez ezagutzen zen kultur batasun handia bultzatu zuen.
Baina, Europari nolabaiteko batasun bat eman zion espiritu erromanikoarena ez da ulertu behar era bereko egituren moduan, izan ere garaiko monumentuak gertutik behatzen direnean harrigarria da egituren eta eraikuntzako irtenbideen ugaritasuna. Zentzu materialean baino gehiago, balio sinbolikoan begiratu behar den XI. eta XII. mendeetako gizaki ia nomada hezurmamitu zuen mugimendu haren zentzu sakonean sartzea da historialariari gehien axola zaiona: lurretik askatu eta betikotasunaren bilaketarako prestutasun seinale da Bidea. Bidearen mistikak –Gurutzadetako mistikak bezala– horrela batzen mistika eskatologikoarekin.
Lehendabizi, mende haietako sinestunak erlikia sagaratuak ikusteko, ukitzeko eta muin emateko sentitzen zuen egarri bizi hura zuela eta, ibiltari izatea fedearen kanpoko zeinu bat ote zen ulertu behar da, Raymond Ourselek idatzi zuen bezala egarri hura “debozio erromanikoaren zutabe eta hazgarrietako bat izan zen”.<ref>R. ORSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 100. or.</ref> Bekatuaren kontzientzia, zigorraren beldurra, epaimahai baten epaia betetzeko beharra, bizitzako une zail batean emaniko zin-hitzarekiko leialtasuna edo bidearen aszetika gogorraren bidez martiri eta santuen antzeko izan nahia oso bizirik zeuden mende hartan, ez zen falta egarri hura sentitzeko arrazoirik.
Monjeek beraien egonkortasun botoa unibertsoaz haraindiko erromesaldi espiritual batekin elkartzen zuten monasterioetako peregrinatio in stabilitate‑ren aurrean, bere fedean sendo zegoen herri bat astintzen eta mugitzen zen –stabilitas in peregrinatione– santuen, erlikien eta mirarien etengabeko bilaketan.
Hain zuzen ere, 1200. urtearen ingurumarian, XIII. mendearen hasera honetan ikus daitekeen guztiaren pertzepzio sinbolikoa unibertsoaren arrazoi mailako ikuskera batez ordezkatzea izango zen erromesaldien zaletasun haren gainbeheraren eragilea. Debozio hori elizetako eta katedraletako benetako kristau-liturgian oinarrituriko gurtza arrazional baten menpe egonkortzen denean amaituko da garai erromanikoa.
Gerora ere, monjeak izango dira –baina ez lehengo kontenplariak, berriak baizik, “Mendikanteak”– “abian jarriko direnak”.
== Euskal artea erromes bihurtua ==
=== Erromesbideak eta gurutzadak ===
Agiri ofiziala IX. mendean Santiagoren hilobiaz eta bere gainean eraiki beharrezko elizaz hitz egiten hastearekin batera, Kristautasuna erromes bihurtu zen, abiatu egin zen eta gaur egun, kristautasunaren Hirugarren Milurteko honetan, Apostoluaren hilobi alderako jaiera ibiltarian hamaika mende igaro direla esan dezakegu.
Hasierako mendeetatik jada ez ziren gutxi, Eteria moja galiziarrak bezala, Salbatzailearen Hilobi Santua Jerusalemen bisitatzeko ametsa betetzen zuten lagunak. Eta X. eta XI. mendeetan Jesusen lur honetako aberriaren gainean musulmanen indarrek Palestina alderako bidaia guztiz arriskutsua bihurtu zutenean, Erromako Gotzainek deituriko borroka santuarenganako berotasuna hedatu egin zen kristautasunean.
Gurutzadak gerra ekimenak izan ziren, kristautasun osoak bereak bezala hartu eta Palestina aldeko santutegien profanazio eta txikiziotik salbatzeko eta halako lekuetara sinestedunak joaten jarraitu zezaten lortzeko beharrezkotzat hartu zituzten gerrak.
Erromes ala gurutzatu izatea bekatuetatik askatu eta salbamena ziurtatzeko bi moduak ziren. Kokatuak gauden garai honetan hiru izen mitiko izan ziren Jerusalem, Erroma eta Donejakue; eta XII. mendean sorturiko Gesta Kantek horren berri ematen dute.
Baina, erromesaldi eta gurutzaden erlijiozko ikuspegi honek ez dizkigu beste ikuspegiak ahaztarazi behar, nazioarteko merkataritzari indar berria ematearekin batera, arte eta kultura egitura berriak lotzeko bitartekoak izan baitziren, Donejakue aldeko bideak.
Antso Nagusiak<ref>J. E. URANGA eta F. IÑIGUEZ ALNECH, Arte Medieval Navarro (N. E. A. A.) Iruñea 1973, II. libk. 9. or.</ref> buruturiko lan itzela laburtu nahi izan denean, artearen historiarekin zuzen-zuzeneko zerikusia duten hiru gertakari aipatu izan dira: Donejakuerako erromesbideak, Almanzor eta Abd‑al Malik‑ek txikituriko elizen berreraikuntza eta mugetako gotorleku-marrak.
Nafar errege handia izan zen Donejakue bideko aldaketaren sustatzailea, euskal probintzietan sartzeko bide deserosoak utzi eta Pirinioetan bi igarobideak, Orreagakoa eta Somportekoa hartuz, Nafarroatik eta Errioxatik Gaztela aldera sartzeko “frantses Bidea” sortu eta sustatu zuena. Santiagorako bide berriak XI. eta XII. mendeetan barna garrantzi oso eraginkorra izan zuen Europa erdialdeko herrien lotura sozioekonomikoak eta kulturalak eragiteko; izan ere, gertakari honek era guztietako fundazioak, hasi zubi eta ospitaleetatik eta auzo edo ”burguak” eta baita, Galtzadaren zerbitzu hoberako jaioak ziren hiri osoak ere, egokitu behar izan baitzituen.
==== Lau bideak ====
Egia bada ere erromesen hedapenik handiena XIII. mendean eman zela, egia da halaber arte erromaniko ikusgarrienak egungo Donejakue aldera doazen Europa aldeko lau ibilbide famatuetan aurki ditzakegula. Hori dela eta kapitulu honetan aipatzea merezi dute:
# Frantzia iparretik, Paristik eta Orleansetik, zetorrena, Tours, Poitiers eta Angulemetik pasatzen zen, eta “turonense”a esaten zitzaion;
# Alemania iparraldetik Burgundian sartuz, lehendabizi Vezalay‑ko abade-etxe eta santutegitik eta ondoren Limoges eta Perigeux‑etik pasatzen zena: limusina bidea;
# Alemania hegoaldetik Lyonera zetorrena, Le Puy‑en‑Velay santutegitik eta Conques eta Moissac abade-etxetatik igarotzen zena.
Hiru bide hauek “ad Hostavallem”en (Erromesaren gida), 1140 aldera hiri pilaketa bezala aipatzen den egungo Ostabat euskal herrixka ondoan elkartzen ziren, Nafarroan, Ibañetako Zize mendatetik sartzeko.
# Laugarren bideak Italia eta Frantziako hegoaldeko erromesak biltzen zituen eta Arles, Tolosa eta Oloroetik pasatuz, Somport mendatetik zeharkatzen zituen Pirinioak. Handik Jaka eta Monreal zeharkatuz Garesera iristen zen, aipaturiko beste hiru bideekin bat eginez.
Beste bide batzuk. Euskal Herriari dagokionez, ez dugu ahaztu behar Bordeletik eta Baionatik zetozen bazirela bi bide, euskal itsasaldetik sartzen zirenak, eta besteak baino gutxiago ibiliko ziren bideak nonbait.<ref>J. L. ORELLA eta E. KORTADI, “Santiago bidea Gipuzkoan. Zuberoatik Zalduondora”. Eusko Ikaskuntzan. Arte plastikoak eta monumentuzkoak, 3, 1985; Elisa GARCIA REYES, “El camino de San Adrián (Gipuzkoa -Araba) en la ruta jacobea. Análisis documental y arqueológico”. E.A.A. 15ean, 1987; M PORTILLA, Una ruta europea. Por Alava a Compostela. Del paso de San Adrián al Ebro. (Gasteiz, 1991)</ref>
* Bata, Baionatik Gasteizera jaisten zen eta Burgos aldeko lurretara Mirandatik sartzen zena;
* Bestea, Kantauriko itsasertza jarraikiz Zumaia eta Astigarribiatik Kantabrian sartzen zena.
Bi bide horiek XI. mendera arte izango ziren ibiliak, Errioxako ibilbidea musulman zelatarien hatzaparretatik oraindik aske ez zen garaietan.
===== Ibañeta‑Orreaga igarobidea =====
Baina, Ibañeta eta Orreaga ziren Nafarroa eta Frantzia arteko ibilbide arruntak. Antzina, Burdigalatik Asturikara zihoan galtzada erromatarra “summus Pyrimeus” horretatik egin zen.
Lacarraren ustez, Orreagako inguruetan egona izango zen San Zakariasen monasterioa, 848. urtean San Eulogiok bisitatu zuena –“situm ad radices montium Pyrinaeorum”, dio Kordobako santu martiriak–, zeinak bertatik monasterioko liburutegitik altxor aberats bat eraman zuen. Orreagatik gertuan izan ziren Leire eta Sante‑Foy de Conques‑en menpe egonak izan ziren monasterio eta ospitale fundazioak.
Calixtino Kodizeko Erromesaren Gidak delako Crux Caroli batez hitz egiten du; elezaharrak dioenez, mendiaren gailurrean Carlomagnok kokaturikoa zen, eta gailur horren gainetik egin ohi zioten erromesek Santiago apostoluari beren lehen otoitza.
Antso erregeak, Peñalengoak, 1071. urtean monasterio bat eman egin zuen –Sanctus Salvator de Ibañeta– edo Rolandi Kapera. Monje edo kanoniko elkarte txiki bat izango zen, agustindarrak ziur asko, kaperaz arduratu zena. Lehenbiziko eraikin hura behin eta berriz suntsitua eta beste hainbestetan berreraikia izan zen.
Artean ere, XVII. mendean, erromesak Ibañetan igaro ohi zuten gaua, biharamunean Orreagara jaisteko. Egun, eguraldiak eta bestek gogorarazten dizkigute zenbait alditan hondaturiko monumentu xume bat, Pirinioetako ospitaletan fundazio zaharrenetarikoa, eta han gertuan nonbait hil zen Chanson de Roland‑en egile-heroia.
Ibañetaren magalean, mendiaren hegalean bertan, Orreagako Andre Mariaren Errege Kolegio‑eliza dago.
Mendiko lehen ostatu bat sortzetik hasi ziren 1127. urtean.<ref>“In vertice montis qui dicitur Roncesvals, iuxta capellam Caroli Magni..in quo ut incolae testantur, multa millia quamplures vivi devorati sunt ab impetu luporum ..” B.A.H., IV. libk., 1884, 180. or. J. M LACARRAk aipatua, “Roncesvalles”. Estudios de Historia navarra-n. (Iruñea, 1971) 114. or.</ref> Gerora mendiaren hegalera ekarri zen, gaur egun Kolegio‑eliza dagoen lekura. Urteekin Iruñeko Kabildoaren ondasunez eta bestelako emaitzez jantzi egin zen, ospitalea eta aterpetxea bihurtzeko, aldi berean. Erromako Gotzainaren babes eta eskumen zuzenean erromesen aldeko osasun, ospitale eta ongizatezko lanak burutzen zituelako sona handia hartu zuen, ondorengo mendeetan. Pixkanaka aipaturiko zeregin hau Erroldan heroiaren elezaharrarekin lotu zen, eta azkenean “Erromesen Gidan” Hospitale Rotolandi esaten zaio.
Ostatuaren ondoan Sancti Spiritus kapera eraiki zen, Orreagako eraikinik zaharrenetarikoa, XII. mendekoa; karratua da eta egitura bera duen kobazulo baten gainean eraikia, ospitalean hiltzen ziren erromesen hezurtegi modura erabiltzen zena.
Kolegio‑elizaren hegoaldean –1215. aldera, nonbait–, Santiagoren Kapera eraiki zen eta, egun utzia badago ere, Orreagako eraikinik zainduena da. Txikia eta xumea da, ojibazko bi tarte dituena, saihetsetan kapitel loreztatuak dituen hiru zutabe parerekin du atea eta krismoi bat tinpanoan.
Orreagako eraikinik galantena Santa Maria Elizarena da; nafar gotikoaz hitz egitean aipatu beharko dugu.
====== Orreagatik Garesera ======
Orreagatik erromesak Auritz, Aurizberri eta Bizkarretatik igaroz Zubiri zubia zeharkatu, eta Larrasoañara iristen ziren, XI. mendean Santa Mariari eta San Agustini eskainitako monasterioa eta ospitale bat sortuak ziren lekutik. Eraikin luze bati eusten zioten horma‑bular zati batzuk geratu dira zutik, eta aurrealdeko horma batean Orreagako gurutzea ikus daiteke.
Hurrengo ibilaldia Iruñean bukatzen zen, eta erromesek han, harrera atsegina eta ostatu erosoaz gain, guretzat ikusezina den edertasun bat goretsi zezaketen: katedral erromanikoa.
Nafar hiriburuaren barruko ohiko ibilbideak Katedralaren mendebalde aldera jotzen zuen, Curia eta Mercaderes kaleetan zehar, San Zernin auzora arte. Han bazen ospitale bat –XIV. mendean, bederen– Burgoko frankoek gobernatzen zutena. Erromesentzat jaiera bereziko eliza zuen honek, San Saturninori eskainia; zeren eta leku honetan San Saturninok lehenengo kristauak bataiatu zituela uste izaten baitzen. Hemen ere izan zen lehen eliza erromaniko bat, gerora, XIII. mendearen azken aldera egungo eraikin batek ordezkaturikoa.
Nafar hiriburua utzi ondoren, erromesen batzuk agian, Gazolazko eliza bisitatzeko kilometro pare bat desbideratuko ziren, eta haren atariko kapitelen ederra gozatu ahal izaten zuten. Gehienak ordea, Erreniega mendikate aldera abiatuko ziren errenkan. Egungo errepidetik ezkerretara saihestuz Zizur Txikin kokaturiko ospitale batera iristen zen. Gaur egun, ez dago Jerusalengo San Joan Ordenari 1135. urtean emaniko eliza bat besterik, han emaitza ugariak jasoaz jarraitu zuen honek, XII. mendean Ordenako gunerik garrantzizkoena bilakaturik. Protogotiko estiloko eliza honek lau tarte eta zirkuluerdi-formako absidea du; 1835. urtean, desamortizazioaren ondoren, bazterreratze tristea izan zuen, duela gutxi (1989) zaharberritua izan den arte.
Zizur Txikitik ospitale txiki bat zegoen Astrain aldera jarraitzen du bideak eta mendikatearen gorenean, mendi berari izena eman zion Barkamenarena deritzon ermita. Jaitsieran, erromesek San Joan Ordenako etxe bat topatzen zuten, Garesko Gurutzearen zaintzaren menpe zegoena, Legardatik jarraitu eta beharbada Obanosera hurbilduko ziren beren ibilbidea Garesen bukatzeko; han aurkitzen baitzituzten beren debozioak behar zuen berotasuna eta arte aberastasun apartak, geroxeago azalduko dugun bezala.
Garesen bide guztien elkargunea. Kale Nagusitik herriari izena ematen dion zubi ospetsura iristen ziren. Gaur egun oinezkoek eta animaliek besterik erabiltzen ez duten zubi hau, sei arkuz osaturikoa da, XI. mende hasierakoa eta beraz, Santiago bidean zutik daudenetatik zubi erromanikorik garrantzizkoena da eta hemen elkartzen ziren Donejakuera zihoazen bide guztiak.
===== Somporteko bidea =====
====== Somportetik Garesera ======
Frantziako hegoaldetik edo Erromatik zetozen erromesak Somportetik sartzen ziren eta Santa Kristina ospitalean hartzen zuten ostatu.
Canfrac‑tik barrena Jakaraino jaisten ziren, eta han Antso Ramirezek XI. mendean eraikitako katedral erromanikoa bisitatzen zuten. Santutegi bikain honen oroimena bide luzean lagun izango zuten halako bikaintasuneko beste eraikinik ez baitzuten topatuko Donejakuera bitartean.
Erromes batzuk San Joan de la Peñako monasterioa ikusteko desbideratzen ziren, aurrerago Tiermas herria aldenik alde igaroz sartzen zirelarik Nafarroan, ordurako ospetsua zen Leireko monasteriora igota; izan ere, IX. mendean, San Elogio martiriak bisitatu zuenetik harturiko izen ona Europa osoan barreiatzen hasia baitzen.
Leiretik auzoan zegoen Zangozara pasatzen ziren, herri hau lehendabizi Rocaforte muinoan eraikia izan bazen ere, Aragoi ibaiaren ertzeko egungo kokalekura Sancho Ramirezek (1076‑1094) eraman zuen, erromesaldiak sustatu nahiez eta bere menpeko lurretan frankoak finkatzeko erraztasunak bilatuz. Santiago eta Santa Maria la Real elizak –eraikuntzaz eta irudizko apainketaz XII. mendean zehar osatzen zihoazkienak– bisitatu ondoren, Aragoi ibaia han bertatik igarotzen zelako, Vadoluengo zeritzan San Adrian ermita eta ospitalea bisitatzen zituzten erromesek.
Monreal aldera jotzen zuen bideak; herri hau da, gainera, Erromesen Gidaren arabera, Aragoiko Biderako azken txangoa. Aragoiko galtzada horretako erromesak Garesera iritsi aurretik Eunateko eliza liluragarri honetatik pasatzeko zoriona ere bazuten.
====== Garestik Lizarrara ======
Garestik erromesak Mañeru eta Ziraukitik jarraitzen zuten, bertan San Romanen eliza ederra bisitatu, eta atariko eskulturak kontenplatzen gelditu ondoren. Gero, gaur egun oraindik zutik dirauen zubi batetik erreka zeharkatu, eta Vilatortako San Migelera iristen ziren, han bertan izandako eliza eta ospitaletik arte latz batez landutako harlandu batzuk baino ez dira gorde; horiei buruz hitz egin dugu aurreko kapituluan. Ez oso urrun, beren ibilbideko txango baten azkena bistaratzen zitzaien: Lizarra. Calistino Kodizearen Gidak herri hau Bideko txango nagusi moduan goraipatzen du: “Erromesak han aurkitzen du ogi ona, ardo bikaina eta haragi nahiz arrain ugari eta era guztietako zoriona”. Herria oinetan begiztatzen zuen muinoan, Sancho Ramirez (1063‑1094) “aragoitarrak”, Borrokalariaren aitak, gaztelu bat eraikia zuen –1572. urtean eraitsirikoa– eta XII. aren azken aldera Nafarroako Erregeen Jauregia altxatu zen. Anaidiek zaintzen zituzten ospitalez betetzen joan zen hiria. Ez zen falta ez, urte horietan eraikitzen hasi ziren santutegi eta erlijiozko monumenturik: Lizarrako San Pedro, Ruako San Migel, San Pedro, San Joanen parrokiak eta Hilobi Santuarena.
====== Lizarratik Logroñora ======
Logroñoko bideak, aldaketa gutxi batzuk gorabehera, XIX. mendeko egungo errepide beretik jarraitzen zuen. Rocamadorretik frantzes erromesek, Quercy‑tik zetozenak alegia, bada, lortu zuten beren zeruko zaindaria han ere gurtua izateko modua, berehala eraiki baitzen Iratxeko monasterioa, X. mendeko monasterio beneditarra, Zisterko monjeek monasterioa okupatu zutenean altxa zen hiru habeartetako eliza erromaniko bikaina.
Iratxetik bideak, Montejurra eta Monjardinen artetik jarraitzen zuen, delakoen gaztelua Turpinen Kronikan aipatua azaltzen delarik. Gaur egun ez dira aurriak besterik geratzen. Mendiaren oinetan, berriz, atari eder bat erakusten duen parrokia-eliza erromaniko duen Villamayor de Monjardin aurkitzen da; haren kapiteletan gurutzadetako heroien borroka-eszenak ikus daitezke.
Urantziatik, XIII. mendetik aurrera garatuko zen hirigunetik, eta ospitale bat zegoen Santzoletik igaroz iristen ziren erromesak Torresera, Donejakuerako bidean eliza‑faro izenekora; hau hilobi-eliza izan zen, Eunatekoa bezala. Gurutzaturiko nerbioak zituen kalifa-ganga bereziek erromesei gogora ekarriko zizkieten, Pirinioak zeharkatu aurretik, Oloroen eta Done Bladin lehen ikusiak zituztenak.
Torrestik, Poyoko Andre Mariaren ermitaren ondotik pasa ondoren, erromesak Vienara iristen ziren. Antso Indartsuak eraiki zuen hau, Gaztelaren noizbehinkako erasoetatik Nafarroa babesteko. Berehalakoan hazi eta garatu zen. Gaur egun desagertuak diren eliza batzuk ere eraiki ziren. Bazen han erromesek aurki zezaketen aterpetxe bat baino gehiago; hantxe indarberriturik bide lauetatik barrena, baratza oparo eta zelai berdeetatik pasatuz, Logroñora iristen ziren.
Ebro gainetik zubia zeharkatzean, beste erreinu batean sartzen zireneko ezaugarria zen ibiltarientzat Errioxan sartzea, txanpon aldaketak egin behar baitzituzten –oraingoan ez ordea kornadu nafarrez, Gaztelako marabediez baizik. Orain zeharkatzen hastera zihoazen lur haiek eta bide haiek Gaztelakoak ziren 1076.az geroztik.
===== Baionatik Mirandarako bidea =====
Gaztelakoak ziren, halaber, Baionatik zetozen erromesak hautatzen zituzten Gipuzkoa aldeko lur eta bideak, erlijio ikuspegi nahiz ikuspegi estetikotik interes gutxi eskaintzen zuen bidea izateaz gain, Beasaindik hasita bihurriak eta neketsuak ziren, Aizkorri mendikatea aldenik alde igaro behar baitzen elezaharretako San Adriango zubitik. San Adrianetik Araiara jaisten ziren eta Aistrako baselizak –San Joan eta Santa Basilia– eta Amianoko San Joan, denak ere Zalduendon –Erdi Aroko “Saldodon”– direnak bisitatu ondoren, harrapatzen zuten, bada, Arabar lautada: Agurain eta Gasteiz.
Asko harritzen zituen halako paisaiak, han erabatekoa baitzen aldaketa. Gasteiztik –1200ez geroztik, hau ere Gaztelari lotua– bidea laua zenez ez zen inolako eragozpenik aurrera egiteko, gotzainaren egoitza zuen eliza zoragarria duen Armentiatik antzinako Iruña (Veleia) inguratu, eta Arganzon eta Lakorzana herriak aldenik alde zeharkatuz, Mirandara iritsi arte.
Araba aldeko ia herri hauek guztiek –nahiz eta oso desitxuratuak dituzten izenekin erromesaldietako kroniketan askotan aipatzen diren herri hauek– gaur egunera arte oso gutxi gorde dute ''Jainkoaren bidazti'' haiek kontenplatu zutenetik eta zenbait lekutan gorde direnak ez dira arte balio handienekoak. Santiago Apostoluaren hilobiari muin egin nahi zioten milaka erromes haiek barren-barrendik bilatzen zuten atsedena eta babesleku atsegina eskaintzen zien lekuek garai haietan zuten garrantziaren kontzientzia izatea oso da zaila, gaur egun.
===== Beste ibilbide batzuk =====
Donejakuerako bidearen eskemaren laburpen honetan aipatu ditugun izenak berriro ere ahoan erabili beharko ditugu arte erromaniko eta gotikoaz hitz egitean. Baina ezin ahaztuko ditugu bigarren mailako beste bide batzuk:
* Baionatik Iruñera, Baztandik barrena zihoana;
* Iruñetik Gasteizera, Arakildik eta Aralartik zihoana,
* Ebroren ibarretara, Tafalla, Erriberri, Balterra eta Tuterara iritsiz jaisten zena.
Ez da zalantzan jartzekoa antzinako Baskonian arte garapenerako erromesbide hauek izan zuten garrantzi itzela, ezta Antso Nagusiak Europa aldera irekitzeko egin zituen ahaleginak ere. Arrazoiez zioen Iñiguez Almechek, Antso Nagusiaren Frantzia aldeko ibilerek eta klunitarren aldeko proiektuek baieztapen egokia dutela eragin zituen artelanetan;<ref>A.M N., II, 48. or.</ref> hala ere, irekitze horrek ez zuen eragotzi Nafarroak ohikoa zuen berezko izaera eta arte tradizioaren zati handi bat gordetzea.
Ibili beharrekoak dira erromes-galtzada zabal eta bide estu horiek, baldin eta Nafarroako eta Arabako arte aberastasun galant horren ezaguera osoa hartu nahi bada. Ez dugu ahantzi behar, esaten den bezala, ''bide guztiek Erromara daramatela'' egia baldin bada, beste hau ere hala izango dela: gure Euskal Herrian, “bide guztiek Donejakuera garamatzatela”.
== Lehen euskal erromanikoa ==
=== Azalpena ===
“Lehen arte erromaniko” kontzeptu hau Puig i Cdafach‑ena da, eta Penintsula mailan, berak eman nahi dion zentzu zehatzean, Kataluniako eliza batzuetan baizik ez zen hasi, eta gerora arkitektura erromanikoa izango den berrikuntzari dagokio. Bestalde, gogoan izan behar da beti, lonbardiarraren ondoan oso bestelakoa den “otoniarra” dei diezaiokegun beste “Iparraldeko lehen arte erromanikoaz” hitz egin daitekeela.<ref>L. GRODECKI, Au seuil de l´art roman. L´Architecture ottonienne. 1958.</ref>
Puig i Cadafalchek lehendabizi bere ideiak katalanez argitaratu zituen, L´Arquitectura románica a Catalunya izenburua zuen lana lau liburukitan, 1911tik 1918ra bitartean. Gerorago azalduak dira gai berberari gaztelaniaz eskainitako El Primer Arte Románico eta Geografía del Primer Arte Románico izenburua duten beste bi lan hauek (1929‑1932). Eraikitzaile katalanek hainbat herri eta eskualdetatik jasoko zituzten eragin ugariak aztertu eta aipatzen ditu egile honek, hala nola: Ekialdea, Italia, Languedoc‑a eta Proventza, Cluny, musulmanen Hispania eta abar. Ondoren, Kataluniako lurraldeetan azaldu ziren hainbat kristau-eliza diakronikoki kokatuz eta horien hainbat motatako desberdintasunak deskribatuz jarraitzen du.
=== Ezaugarriak ===
Puig i Cadafalch-entzat “Lehen arte erromanikoa” eraikuntzako ezaugarrietatik ezagutzen da: paramentuan harri zakarra erabiltzen du, kolpekako tresneriaz moztua eta opus spictum eran kokatua sarritan; bere hutsarteak oso estuak dira, barruko espazioak kanoi-erdiko gangez estaltzen da; eta ez du apaingarritako eskulturarik.
Erromaniko zakar eta funtsezko hau hasieran bere burujabetzaz garatzen da baina, luze baino lehen, X. mende erdialdean edo,<ref>L´Arquitectura Romanica a Catalunya, II, 32. or.</ref> Italiako Iparraldeko eragina jaso zuen eta bat egin “estilo lonbardoaz”, bere kanpoaldeko apaingarriak alaitzen dituzten zerrenda eta arkuengatik ezagut daitekeenaz. Kanoi-gangen gainean tronpa gainetan kokatua dagoen oskolpe edo kupula azaldua da, XI. menderako jada, italiar elizen erara, eta, beroietan bezala, saihetsetan leiho askoz zulaturiko dorre garaiak eta arkuen apainduria dutela, esaterako, Ripoll, Cardona, Cuixa, eta abar.
Espainiaren Iparraldeko erromanikoari buruz Raymond Oursel‑ek azpimarratzen du –Kataluniaz pentsatuz, batez ere–, sistema berriak, ordura arte erabiltzen ziren mozarabiarren formulak utzita, beste hizkera bat sortu zuela egituran, esaterako, bere ferra arkuen profil gaindituak; eta horien ordez, hartu zituen “italiar Lakuetan garaitsu hartan bertan nagusi ziren egitura eta apainketa osagai guztiak, egundoko antzarekin, alegia, mailuz mozturiko paramentu txikiak, zerrenda eta arku makurrak, absideko horma‑hilobiak eta sigi‑sagako osagai apaingarriak”.<ref>R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 95. or. Euskal Herrian erromanikoari buruz, XX. mende hasieratik jada, baina 50 urtetik aurrera batez ere, bibliografia oso ugaria da. kus, A.GOMEZ GOMEZ, “Bibliografia de la arquitectura y escultura románicas”. A. P. M 15ean, 1996, 529-561. or. Bibliografia funtsezko bat Dulce OCON ALONSO, “La arquitectura románica vasca: Tipos, modelos y especificidad”. Ibid. 55-58. or. bere oharrekin. Oraindik berrikiago, A. GOMEZ GOMEZ, “Asimilación y transición del arte románico en el País Vasco”. Kobie (Arte Ederrak) 12an, 1996, 241-261. or. </ref> Arkitektura hau, “lonbardiar” izenekoa –geografikoki, etenaldi bitxiak dituen arren–, ia Italia, Dalmazia, Frantzia mediterraneoa, Katalunia, Suitza, Renania, Burgundia eta Herbehere osoan hedatu zen.
Euskal eta Nafar monumentuetatik mozarabiarren eragineko osagaiak baztertu zituena, eragin lonbardiarra izan zen XI. mendearen azken aldean; mozarabiar hauen agerpenak prerromanikotzat hartzera bultzatu izan gaitu, batzuetan behintzat –Aragoiko Serrabloko eliza, adibidez–, eta, irizpide kronologiakoetatik kanpo utzirik, aurreko kapituluan kokatzera bultzatu gaitu. Dena den, kultur ikuspegitik behintzat, gogoan hartu behar dugu kristau-errekonkistak beti eta nonahi ez zuela islameko kultura deuseztatzea eragin, eta XI. mendetik Ebro ibarreko kokaleku juduek, arabiarren kultura eta kristauen kulturaren arteko transmisio ildoak ezarri zituztela.
“Lehen Arte Erromanikoaz” hitz egiten duten idazle guztiak ez zaizkio katalan historialari honek duen irizpide zorrotzari lotzen. Azken batean, hizkera edo deitura horrekin normalean, estilo erromanikoaren lehen aldia izendatu nahi izan du, idazle bakoitza bere erara definitzen saiatzen baita.
=== ''Lehen erromanikoaren'' esanahia ===
Hemen behintzat, lehen arte erromanikoaren izenburuari esanahi kronologikoa emango diogu, batez ere, betiere, ohartarazi nahiez, Europako arte estiloen ibilbide historiko guztian gertatzen den bezala, ez dela sinkroniarik izan hainbat herrialdeetan.
Guretzat lehen arte erromanikoa soil-soilik arkitekturari atxikitzen zaion kontzeptua izango da.
Eraikuntza mota berria da, harrizko gangez espazioak estaltzen hasi, eta hainbat habearte artikulatzeko edo erdiko habeartea bere gurutzadurarekin lotzeko egiturazko konponbideen bila baitabil.
Gehienetan bere paramentuak zakarrak dira, eta normalean ez du eskulturarik. Eta noizbait azaltzen bada, oso soiltasun latz eta esanahirik gabekoa da, apaingarritako erliebe gisa begiratu beharreko ebakidurak dituzten ateburu eta kapitelak alaitzeko besterik ez.
=== Leireko monasterioa ===
{{sakontzeko|Leireko monasterioa}}
[[Fitxategi:Leyre,_Monasterio_San_Salvador-PM_32351.jpg|thumb|Leireko monasterioko kripta, erromanikoaren lehen adierazpenetako bat Euskal Herrian.]]
Antso Nagusiak nabarmenki lagundu zion [[Leireko monasterioa|Leireko monasterioari]], bai alde materialean nahiz alde espiritualean, Nafarroako monasterioei; izan ere, jabetza pribatuzkoak zirelako, asko izan arren, kulturaz eta erlijioz bizimodu ahuldua zeramaten.
Erreforma politiko garbi batean saiatu zen Errege Handia, monasterioetan beneditar arautegia sartuz eta jabetza pribatu eta laikoen eskutik berauek askatuz; hauek helburutzat harturik etorrarazi zituen zenbait fraide [[Clunyko abadia|Clunytik]], Paterno buru zutela eta San Juan de la Peña monasterioan eman zien bizilekua. Litekeena da, 1022an, bere eskutik zaharberritua izatea Iruñeko eliza, laster bota zutena. Antso Nagusiaren ondoren, Nafarroako beste errege-erreginek ere jokaera bera izan zuten eta, behin eta berrizko emarien ondorioz, Leireko monasterioa erreinuko egoitza erlijiosorik garrantzizkoena izatea lortu zuten.
[[Goñi Gaztanbide|Goñi Gaztanbidek]] azaltzen duenez, kultur gune handi bat izan ez bazen ere, gauza materialetan behintzat, aurrerapen maila handia iritsi zuen bere baitan beste monasterio asko bildu zituelako.<ref>J. GOÑI GAZTAMBIDE, Historia de los Obispos de Pamplona. (Iruñea, 1978), I. libk. 236. or.</ref> Eskumenean 72 monasterio eta zazpi herri izatera ere iritsi zen Leire.<ref>Ibidem, 304. or.</ref> “Leireko abade-etxea Nafarroak Frantziarekin izan beharreko harremanak ziurtatzen zizkion monasterio guztiak bilduz joan zen”.<ref>J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 235. or.</ref>
Antzeko gertakariak esan daitezke Iratxeko monasterioari buruz ere. Han santu baten, San Verebundo deritzonaren– itzalak erakarpen handi bat sortzen zuen, egia bada ere XI. mendeko hamarkada horietan Nafarroako monasterio hain handi bati buruzko agiriak guztiz urriak direla. Iratxeko ondarea nabarmenki hazi zen eta honek XII. mendeko eliza erromaniko bikaina eraikitzen lagundu zion. Leireko ondasunak handitzeak monasterioaberreraikitzeko zeregina erraztu zuen.
Leireko San Salbatore eliza, 1057an sagaratu zenak monasterio bizitzako unerik gorena erakusten dute Antso eta Joanen abadetza aldietan, hauek Iruñeko gotzain ere izan ziren. Lanbide honi, [[Antso III.a Gartzeitz|Antso IIIa Gartzitz (Antso Nagusia)]] erregeak lehenik eta, ziurra izan daitekeen babesaren ondoren, bere seme [[Gartzia IV.a Santxitz|Gartzia IVa Santxitzek]] eman zion jarraipena.
Leireko eliza erromanikoak bakearen gozotasunera baino borrokako ohituretara jarriagoak dauden gizon batzuen espiritua bistaratzen du. Lanak kriptatik hasi ziren eta burualdetik jarraitu, biak ere batera sortuak nonbait, eta aldaketarik gabe burutuak, Lamperezen ustez. Horregatik gorde dute halako oreka. Horma lau eta biluzien, profil garbien eta hainbat ñabardurako hareharrien margo beroenganako zaletasun modernoa duenarentzat, Leireko abside hirukoitzaren kanpoko ikuskizunak edertasun liluragarria eskaintzen du.
Lur sailaren maila desberdinen oztopoa gainditzeko pentsaturiko kriptak burualdearen zama izugarria jasan behar du. Horregatik, nonbait, halako harritzat izugarriak, fusteen garaiera txikia eta haien bikaintasun ikusgarria –usteen arabera, berriz erabilitako erromatarren garaiko harroinak dira. Erdiko habeartearen zabalerak beldur emango zien eta goiko elizaren zama guztia jasan beharko zuen harrizko gangaren ziurtasunagatik, arrisku guztietatik ihes egitea erabaki zuten, espazioren ikuskizun estetikoaren kontura: beste eusgarri ilara bat kokatu zen erdiko habeartearen ardatzean. Kontraesan arkitektoniko horrekin guztiarekin, eta, egitura osoaren laztasun itzelaz aparte, bisitaria ez da geldituko oroimenetik ezabatu ezinezko harridurarik gabe.
Goiko elizaren burualdea, halako oinarri sendoen gainean finkaturik, oldartsu altxatzen da goialdera. Zirkuluerdi-formako oinplanoa duten hiru abside zoragarri ditu, nolabait ere mozarabiar zaporedunak. Luze-zabalean habearteak berdinak eta Hispaniako artearen historiaren barruan berrikuntza dira. Bi tartetako hiru habearteak –ez dakigu gehiago egin ziren– kriptakoei dagozkienak dira; lerdenak dira kanoi-ganga jarraituez estaltzen dira. Harlanduetan ohikoa ez den neurri galantak edonor uzten du harriturik.
Arrazoi osoz idazten zuen On Luis Mª Lojendiok Leireko San Salbatoreko funtsezko pieza burualde erromanikoa dela eta bere garrantzia antzinakotasunean sustraitzen dela esatean. Lehenengoz, 1057an sagaratu zen eta 1090ean hurrengo aldian.<ref>J.Goñi Gaztanbidek dio (o.c. 304. or.) ziurra dela azken eta behin betirako sagaratzea 1098. urtean izan zela. Monasterioetako antzinako larrukietan elizen sagaratze data bikoitz hori sarritan ematen da. Badu ordea honek azalpenik, izan ere, sarritan aldarea sagaratzen zen lehendabizi eta eraikin bukatua azkenean.</ref> “Espainiako erromaniko monumentu handietan lehenengoa da, lonbardiar joerako eragina duten eliza kataluniar batzuen salbuespenarekin. [[Jakako katedrala]], Leongo San Isidoro, Fromistako San Martin eta zalantzarik gabe Santiagoko katedrala baino lehenagokoa da. Bere marren zehaztasunak, bere handitasunak, bere kapitelen berezitasunak eta aitortzen zaion antzinakotasuna dela eta Leireko burualdea paregabea eta bakarra da”.<ref>Luis M LOJENDIO, Navarre Romane. Zodiaque Argt. , 1967, 61-120. or.; 370-371. </ref>
J.Gudiol eta J.A.Gaya Nuñok “Nafarroako erromanikoko lehen lan gorena” dela diote eta “monumentu jakin honetan eta Aragoiko ibarretako eliza zenbaitetan guztiz zehaztua gelditzen dela bertan jaio zirenen eraikuntza-eskola baten aukera” ere erakusten duela.<ref>“Arquitectura y escultura románicas” A.H.n V. libk., 1948, 121. or.</ref>
Lehendabiziko ataria –gaur egun Porta Speciosa deritzona– ondoren egun dagoen kokalekura eraman zuten, XIV. mendean handiagotu zen multzo gotiko osoaren ate izateko. Horregatik, bada, bere eskultura zatiak neurriz kanpoko handitasuneko ate-markoetan txertaturik azaltzen dira.
=== Jakako katedrala ===
[[Fitxategi:Jaca, Catedral de San Pedro-PM 32162.jpg|thumb|Jakako katedrala]]
Ramiro I.ak, Antso Nagusiaren semeak, oinordekotzan Aragoiko konderria bereganatuz dinastia bat sortu zuenak, 1063an kontzilio bat bildu zuen Jaka hirian. Idazle batzuen ustez, errege hori edo bere seme eta oinordeko Antso Ramirez izan zen bere eraikuntza hasi eta bultzatu zuena (1076‑1082): baina iritzi berriago batek beraren hasierako data 1094‑1098 artean kokatzen du.
Arkitektura nafar-euskaldunaren ondoren etorriko denaren gainean Jakako eragina izan zuen eraikin honek, merezi du hemen arreta pixka bat. Eraikina, Leireko eliza erromanikoa baino askoz beranduagokoa izanik, ez baitzen 1130era arte bukatu, Pirinioetako alde honetan eginiko guztiaren gainetik jartzen da handitasunean.
Elizak baditu hiru habearte, gurutzadura eta absidea. Horma trinko eta sendoek eta hutsarte gutxi batzuk ematen dute garai hartako borrokarako indar latzeko espirituaren berri. Oinarriak zutabeekin txandakatzen dira.
[[Fitxategi:Fromista, Iglesia de San Martín de Tours-PM 32810.jpg|thumb|Xake itxurako apaindura jakatarra [[Frómista|Fromistako elizan]]]]
Hiru absideek begirada berezia merezi dute, jatorrizko bat besterik ez delarik geratzen: zoruen arteko altueran garatzen diren inpostaz markaturiko hiru gune horizontaletan, tako edo zerrenda klasikoz apaindurikoei ''[[Jakako xakeztatua|xake-itxurako jakarrei]]'' izena emango diena eta ondorengo eraikin erromaniko askotan aurkituko dena.
Gurutzaduraren besoak kanoi-gangaz estaltzen dira eta erdiko zatia nerbio-gangaz, kupula itsu moduan, tronpa gainetan etzanak daude eta ez dira kanpora azaltzen.
Habearteetan gangak gotikoak eta oso beranduan altxaturikoak dira.
Sartaldeko atariak uztaitzen du elizaren bi sarbideetatik bat. Atari ederra da, landutako kapitelak dituzten zutabe eta arkiboltekin, bi lehoiek uztaituriko krismoia duen tinpanoaz. Eskulturazko erliebeak, arte erromaniko guztia goiargiz janzten zuen espiritua oroimenean edukitzeko, behingoz buruz gogoan hartzea komeni izaten den idatziez uztaiturik izaten dira sarritan. Jakako katedraleko sarrerako krismoiaren ondoan latinezko bertsoetan idazkun batek bere sinbologia azaltzen du:
<pre>HAC IN SCULPTURA,
LECTOR, SIC NOSCERE CURA:
P. PATER, A GENITUS,
DUPLEX EST SPIRITUSALMUS.
HII TRES QUIDEM
DOMINUS SUNT UNUS ET IDEM</pre>
''Irakurle, eskultura honetan saia zaitez hau ikasten: P aita dela, A semea; bikoitza Espiritu Saindua. Hirurak Jaun bat bera dira''.
Alboetako irudiztatzeak Kristo adierazten dute lehoi irudian (Ap. 5, 5) eroritako gizonari barkatzen eta sugearen gainean ibiliz doana edo, hartzari eutsiz, herensugearen gainetik dabilela (Ps 91, 13). Bi erliebeak bakoitza bere idazkuna buruan dutela daude. Lehengoak hau dio:
<pre>PARCERE STERNENTI
LEO SCIT, CHRISTUSQUE PETENTI</pre>
''Lehoiak badaki bere aurrean makurtzen denari barkatzen, eta Kristok bere izenari dei egiten dionari''
Bigarrenean irakurtzen denak hau dio:
<pre>IMPERIUM MORTIS
CONCULCANS EST LEO FORTIS</pre>
''Herioaren erresuma zapaltzen duen lehoi indartsua da''
Tinpanoaren azpian beste idazpuru bat hedatzen da:
<pre>VIVERESI QUAERIS
QUI MORTIS LEGE TENERIS
HUC SUPLICANDO VENI
RENUENS FOMENTA VENENI.
COR VICIIS MUNDA,
PEREAS NE MORTE SECUNDA.</pre>
''Heriotzaren legeari lotuta zauden horrek, bizi nahi baduzu, zatoz hona otoizlari, sen pozoitsuak utzirik. Garbi ezazu zure bihotza bekatu guztietatik bigarren heriotza batean hil ez zaitezen.''
Ez da zalantzarik eliza honen egitura berriek miresmena sortuko zutela. Eta laster asko asmakizun berri haren imitazioak ikusi ahal izan ziren. Pentsatu izan da Carcipollera ibarreko Iguacel elizak Jakakoaren eragina jaso zuela; baina dena galderatan gelditzen da, Jakako katedralaren data zehatza argitzen ez den bitartean, izan ere, Iguaceleko atariaren gainaldean idazpuru batek elizaren eraikitzea Antso Galindez eta bere emazte Urrakari zor zaiela dio, Santxo Ramirez agintean zela egina dela, 1072. urtean.
=== Uxueko eliza ===
Jakako eredu hau [[Uxueko Andre Mariaren eliza|Uxuera eramana]] izan zen, zalantzarik gabe, Gartzia Berrezarlea Erregearen erabakiz. Baina Uxuera, 1089an eraikitzen hasi zen eliza ikusi nahiez joaten den bisitaria uste gabekoarekin topatzen da. Habearteak eraitsiak izan ziren beranduxeago eta absideak estali egin ziren eta deanbulatorio modura, gotiko garaian eraiki zen eliza gazteluan bereganatua geratu zen. Hala ere, tako ilarak ikus daitezke oraindik, baita Jaka aldeko artearen eragineko apaingarri latzak ere.
Nolanahi ere, Dulce Ocon Alonsok hain zehazki idatzi duen legez, garrantzizkoena da Leire eta Uxuerekin “Nafarroa europarturiko arkitekturaren joeretan sartu zela”.
=== Aralarko santutegia ===
[[Fitxategi:Uharte-Arakil.jpg|thumb|Aralarko santutegia]]
[[Done Mikel Aralarkoaren santutegia|Aralarko San Migel in excelsisen Santutegiari]] dagokionez, bere karolingio jatorriaz aipamenak eginak ditugu. Iruñeko elizakoa zen eta, nahiz eta hasieran Zamartzeko monasterioaren menpe izan, bere ondareak gero eta gehiago haziz joan ziren azkar, Pedro I.a Erregeren ustezko mirarizko sendakuntza zela eta. Horrela, abade-etxe bihurtu zen.
Lehendabiziko eliza erromanikoa, habearte bakar eta zirkuluerdi-formako absidea zituena, agian 1074an sagaratu zena, bukatzerik gabe geratua izango zen; garai horretakoak dira absideen azpieneko zatiak.
Ondorenean, aurrealdea berregin zen absideen altuera haziz, harburuzko erlaitzak erantsi zitzaizkion eta tronpen gaineko kupula egin edo berreraiki zen. Hiru habearteak eta nartexa ere eraiki ziren. Alfontso Borrokalariaren garaian beharbada hasiak izango ziren lan hauek, XII. mendean zehar luze jo zuten, baina ez da ziurtasunez bere sagaratzearen datarik azaltzen.
Azkenik elizaren barruan monjeen otoitzerako kapera bat eraiki zen. Zamartzeko eraikuntza-lana egin zuen arkitektoa bera izatea litekeena da, oinplanoaren planteamendua, inposten egitura, erroseten eta zerrenden apainketa eta hutsarteetako diseinu urria berdin berdinak baitute.
== Ikonografia erromanikoa ==
=== Esanahiak eta jatorriak ===
Eskultura erromanikoren azterketa, bai Euskal Herrian nahiz kanpoan, lehen mailako garrantzia duena da kristau artearen historian.
Zenbait mendeetako isiltasun ikonografikoa igaro ondoren, Europa berriko kristau-elkarteak bere fedea adierazteko beharra izan zuen, egitura plastikoen sorkuntza-lanen bitartez, “salbamen historia” deituko dena bistaratuko dutenak. Goiz Erdi Aroko mututasun plastikoa gaindituz, arte erromanikoa saiatu zen, XI. mendeko bigarren erdi aldera fedearen misterioak kanporatzen, adierazpide horretantxe utziz aldi berean, kristau eliza hornitu eta edertzearen zeregina.
=== Kultur ilunaldi bat ===
Edozein arte historialarirentzat antzinako kulturak nozitu zuen bi ala hiru mendetako geldialdia, Iparraldeko herrien eskualde mediterraneoak indarrean hartu zituena, nonbait nabaritzekotan ikonografian nabarituko zen. Zenbait mendetan sartaldeko gizonak inguratzen zuen mundu naturala beste nonbait adierazia ikusteko gogo guztia galdua zuela esan daiteke. Axolagabetasun honek, beste sentiberatasun bat adierazten zuen honek, ertilari grekolatindarrak burutu zituen arte klasiko zoragarri haiek burutzeko erabilitako teknikak ahanztea ekarri zuen. Herri horiek kristautzen eta, nolabait ere, “erromanizatzen” joan ziren heinean, marrazketa eta eskulturaren berezko tekniken berreskuratzea astiro egina eta geldia izan beharko zuen, besteak beste, judu‑kristauak inguratzen zuen mundu sentikorra adierazteko sentitu behar zuen mesfidantzagatik.
Gizon Egitearen misterioaren ondorio logikoak norberaganatzea eman zenean, desagertu egin zen mesfidantza hori, antzinako arte klasikoaren edertasunak ezagutzen eta miresten ziren abiada berean, ertilariak arte figuratiboa menderatzen eta eskuratzen hasi ziren eta Europa prest zegoen estilo berri baten jaiotza onartzeko.
=== Kultur laburbiltze berri bat ===
Ikonografia erromanikoa, –marrazketa eta eskultura– orduan, zenbait iturrietatik ateratako osagaien bilduma bezala jaio zen: Jainkoa Gizon Egitearen dogma, ekialdeko irudimen bitxi eta zoragarria, iparraldeko herriek edergarrietarako zuten sena, eta paganismorik sakoneneko herrien “genius locia” elkartzetik, alegia.
Arte erromanikoan ikonoen estilistika bilduma batetik sortzen da: errealismo mediterraneoaren eta ekialdeko abstrakzioaren arteko bildumatik; imitatzeko irudiaren eta sinbolo adierazgarrien bilduma, eta berezko egituren edertasunarekiko nahiera heleniarraren eta apaingarri atseginen eta edergarri bikainenganako zelten eta anglosaxoien zaletasunaren laburpen.
Garai bateko Baskonian, kristautasunaren sarreraren aurka luzez gogor eutsi ondoren, eskultura, prerromanikoa deitu diogun arkitekturari herabetasunez atxikia azaltzen zaigu. Leireko kriptako kapitelen ebakidurak eta Villatuertako harlanduen egitura lau eta eskematikoak ezin igar daitezke jaiotzen saiatzen den artearen hastapeneko bultzada gisa izan ezik.
=== Arte txikiak ===
Euskal artearen historialariaren arreta eskatzen duen esparru tekniko bat da arte txiki ala luxuzkoena, non ertiaren jeinua ala talentua, Europa iparraldeko jatorria duten herrien edergarrietako tradizio handiko ahaleginetik abiatuta, egitura naturalen irudigintzaz liluratua sentituko den. Kristau-ikuspegitik, lilura honi mesedegarri zaio, neurri txikiko objektuak izatea –kutxak, erlikia-ontziak, antipendioak, ostilamendu liturgikoak– gurtzako idolo jarrerarik ez baitute eragiten. Hortxe dago beraz, arte historiaren begirale soilarengan nahasmena sortzen duen nolabaiteko kontraesan hori, gorputz-irudienganako leialtasuna eskatzen duenarentzat konkor biribileko, hegalkin handiko eta betiere, osatu gabea eta munstrozkoa denaren bitxitasuna, eta, bestetik, arte txiki ugarietan –marfilak, metalak, esmalteak, eta abar– teknika menderatze baten ondoan, egitura naturaletan, kontaketetan eta adierazpenetan errealismo alderako joera garbi bat adierazten den eskulturen artekoa.
Marfilezko kutxak. Hain zuzen ere, atal honetan gogoratu behar ditugu Donemiliagako monasterioan gordetzen diren marfilezko kutxak. Donemiliagako kutxa deritzona, non zorionez, salbatu ziren erasoan etorritako soldaduen irrikatik monasterioaren sortzaile bakarzalearen bizitza eta mirariak kontatzen direneko marfilezko lauki txikiak, gaur egun metal bitxiez gabeturiko kutxarenak. Naiarako Gartziaren garaikoak dira, 1053koak eta Leongo San Isidro elizako, San Joan eta San Pelaioren kutxa osatzen dutenen oso antzekoak dira. Beste beranduagoko data –XI. mende azken aldekoa– Yusoko San Millan monasterioan jasotako bigarren kutxari dagokio: San Felicesen kutxa.
=== Monumentuzko eskultura ===
Monumentuzko eskulturaren sorrerari dagokionez, arte erromaniko bikainaren ezaugarri izango denari buruz Henri Focillonek markatu dituen aldiak gogoratzea onuragarria gerta dakiguke.
Lehenengo aldia “tutu-formako” esaten zaiona da, naturako egiturak eskema batean tolesten direlako non geometriazko tutu-forman azaltzen diren gorputz atalak.
Bigarren aldi bat “arkupeko pertsonaia” duena bezala ezagut daiteke, sarritan presbiterioetan eta ateburu antzinakoenetan ikusten dira; giza irudiak oso modu zapalean erakusten dira, arkuek eta beren eusgarriek eskaintzen duten tartean zorrozki egokituak direlarik.
Hirugarren aldi bat “frisoen artea” deritzonak osatua izango litzateke; giza irudia, gorputz egiturari leialago izango zaio eta, berezkoa duen dinamismoa erakutsiz, arkitekturaren esparruko menpekotasun orokorraren arauak hautsi gabekoa da.
Eskultura erromanikoak berezkoa duen garai klasikoa –XII. mendeko bigarren azken zatia– “Atearen mendekotasun” horren ondoan, ezaugarri orokor bezala aipa litezke nolabaiteko irrealtasun espiritualista, sinbolismo alderako joera eta, bere apaingarri eta edergarrien zainketagatik, “''[[horror vacui]]''”an inspiraturikoa. Ezaugarri horiek, arte erromanikoaren eskulturari kutsu berdin eta nahastezinezko bat eman zioten, horregatik Europako eskualde bakoitzean “genius loci”-aren agerpena eragotzi gabe.
Atal honen hasieran aipatu dugu arte erromanikoaren jaiotzaren kontua, data eta kokamenak, historialari batzuen nazio-espiritua sutan jarri zuen kontua. Delako gorabehera hau eskulturan kokatu zen, batez ere, eta eztabaida sutsuan esku hartu zutenak arte esparru honetan adituenak izan ziren.
Eskultura erromanikoaren jatorria, Frantzian –Tolosa eta Moissac monasterioetan– jarri behar da? edo Espainian –Jaka, Silos, Donejakuen? Arazoa konpondu gabe gelditu zen eta batak besteaganako izan zuen eraginen interpretazio bat aurkitu zen eta konbentzigarria izan ez bazen ere, bai bakerakoa.
Arte historialariarentzat bereziki interesgarria gertatzen da gorabehera hori Euskal Herrian; izan ere, herri hau, Nafarroa zehazkiago, Bidearen erdian finkaturik dago, Pirinioen alde bateko nahiz besteko eraginen aukera berdinetan. Gure eskualdeko lehen eskultura-lanei buruz hitz egiterakoan, Nafarroako Erdi Aroko Artea lanaren egileak Jaka aldeko joera nabarmentzen zuten Iguacel, Uxue eta Naiarako eraikinetan.
Zenbait maisuren talentua bi mendeen abagunean agertu zen eta beroien lanak ondoren ekarriko zuen erromaniko plastikoaren garapen bikainaren norabidea. Uste izaten da 1100 urtea baino hamar urte lehenago jarri beharrezkoak direla Nafarroako arte erromanikoaren maisu bikainen artelanak: mende haren bukaeran Nafarroako bi eliza nagusienak eraiki eta apaintzeko hautatu zirenak: Iruñeko katedrala eta bere klaustroa eta Leireko eliza. Has gaitezen, zorigaitzez azkar asko eraitsi zutenetik: Katedraletik.
=== Eztebe maisua ===
''Magister Stephanus'' edo [[Eztebe maisua]] da euskal arte erromanikoaren historiak gogoan gorde behar duen lehenengo izena. Nafar batekin zegoen ezkondua zegoen, eta Marina izena azaltzen da agirietan, baita maisuaren beste etxe, lur eta errentak ere.<ref> J. M LACARRA, “La catedral románica de Pamplona”. A. E. A.A. VII.ean, 1931, 73-86. or.</ref> Biziki ibiltaria izango zen. Egiatzat har daiteke, Leongo Barkamenaren Atean, Donejakuen Zilarrezko Atean eta Iruñeko Katedralean aritu zela; “erromesaldietako artea” deitura zuzenesten duten –esaterako, Durliat– haiei argudio sendoak ematen zizkioten gertakaria.
==== Iruñean ====
Katedral erromanikoaren kapitelak. Baina, 1100 urtean sagaratua eta 1391. urtean eraitsi zen Iruñeko katedralaren inguruan nahikoa harri gelditu da, 1101 eta 1127 bitartean landurikoen artean, Esteban maisuaren edo bere lantegiaren estetikako kalitatearen berri emateko adina: bi erlaitz eta eliza atariko zazpi kapitel handi.
Haietako bat, “txorien kapitela” deritzana, hankak mokokatzen dituzten eta batzuetan beren lepo luzeak elkar gurutzatzen dituzten bi txori izanik, beste Nafarroa eta Aragoiren mugako beste elizetan kopiatua izan da.
Nahikoa ederki gordeak izan diren hainbat zatiren artean, hiru dira eskulan bikainekoak, hauetako bat zapatari bat irudikatzen duena.
==== Leiren ====
Leireko eliza erromanikoaren eskulturari heltzerakoan, ez da imitatzeaz hainbeste hitz egin behar, baizik eta egileaz beraz: Esteban Maisuaz. Bertako kripta eta burualdea eraiki zutenek zelaitua zeukaten bidea.
Gogora ekar dezagun, bere kripta zirraragarrian sumatzen direla, nolabaiteko zantzu figuratiboa duen apaingarritako eskulturaren bilaketa-saioak. Han XI. mende erdialdera, kapitelak lantzen zituzten batzuen lan xaloek harritzen gaituzte: ildoak eta kiribildurak tartekatuak, buruak edo fruituak adierazten dituzten bolekin. Oso oinarrizko lana da, kriptaren berehalako segidan eraiki izan zen elizaren burualdeko beste kapiteletan ikusten direnen antzekoa. Historialariek Erdi Aroko Katalunia eta Frantziako beste lan-garaikideen ahaidetasunak aurki dezakete horietan.
Baina, Leireko elizaren kapiteletan ezagunak ditugun marra-eskemak, erroleoak, erronboak, eta marradura geometrikoez gainera, giza aurpegiak ere azaltzen dira, oso oinarrizko trazu eta kerak ferra-arkuetan uztaiturik, desagertu nahi ez duen mozarabiar joera baten islak, zalantzarik gabe.
Alderantzizko zentzuan berriz, elizaren hegoaldeko saihetsean, XIV. mendeko handiagotze zistertarra egin zeneko hartan, zenbait leiho eta XII. mendeko hegoaldeko atea eta arkupe erromaniko bat errespetatu egin ziren: tinpanoaren erdian krismoia dago; eta kapiteletan, estilizaturiko landare-gaiak, erromesaldietako bideetan ematen zen estilo hoberenaren araberakoak.
===== Speziosa Atea =====
Garaturiko eskultura erromaniko bat elizako ate nagusian aurki dezakegu, bi mendeetako egoera hartakoa. Ate hori ordea, agiri zehatzik agerian ez dagoenez, benetako misterioa da.
Bere itxura bikainak zirrara eragiten du, alde bakoitzean fuste lauak dituen hiruna zutabe dituela, ertz biribilez bihurrituak izatean, seiren itxura dutenak. Alboetako janbetan eskulturazko irudiak egonak izango ziren, haietatik bat bakarra gelditu denez, ezker aldean.
Erdi erdian, ezkila‑formako janzkerak dituzten irudi zaharreko tinpano bitxi bat dago, zirkuluerdi-formako errosetaz inguraturik, eta lehoi eta zezen baten burugainera jaisten da. Erdian mainela, kapitel eta harroin oso apainduekin.
Tinpanoaren gainean eta ertzetan irudi mordoa eta talde sakabanatuak, beren arteko antolaketarik gabekoak, halabeharrez jarriak, tarte hutsak betetzeko besterik gabe.
Atari honek, itsatsitako irudietan antolaketa gabea izanik –hau hala izanagatik Porta Speciosa deritzona–, ez du bermatzen inongo ziurtasunik Sartaldeko Atearen pieza guztiak Maisu bakar bati dagozkionak direla esateko. Azterketa formalak badirudi alderantzizko zerbait esan nahi duela, hots, multzo osoaren eraketa astiro egina dela, eta eskulturen eraikuntza hiru unetan eginikoa.
===== Tinpanoa =====
Tinpanoko tailak dira zaharrenaren garaikoak. Jatorriz zazpi irudi ziren, eta egungoa baino txikiagoa zen tinpano bati zegozkionak.
Irudietako bat desagertua da, beste biri burua falta zaie. Ongi samar gorde diren beste lau geratzen dira: Salbatzaileak erdiko tartea hartzen du; bere eskuinaldean Maria Birjina dago eta haren ondoan San Pedro, giltza eta guzti; bestaldean apostolu gazte bat, San Joan Ebanjelaria izan behar duena, eta gero beste apostolu bat. Kontrako aldean Ebanjelari bat izan daitekeen irudi bat, burua falta zaiona.
Eskulturek beren egilearengan, esanguratsuak diren xehetasunak errealismoz osatzeko arreta azaltzen dute. Kristok ongi samar landutako bizar joria du. Besteen aldean, Ama Birjinari aberastasuna nabarmentzen zaio jantzian, harri bitxizko ilaraz osatua.
Atariko gainerako irudietakoak baino margo okre ilunagoko harria da honena, honexegatik baieztatu daitekeelarik kronologia desberdintasuna. Itxura guztien arabera, neurri txikiagoko aurreko atariaren tinpanokoa zen, 1098an sagaratu zen elizari sarbidea ematen zionarena. Une honetantxe berdindu nahi izan ziren neurri desegokitasunak, erroseta zerrenda bat sarturik.
===== Kapitelak eta arkiboltak =====
Leireko bigarren eskultura multzoa bere kapitel eta zutabeek osatzen dutena da. Ezkerraldetik eskuinaldera, Jaka aldeko eragina duten lauoineko batzuk ditu lehenengoak. Bigarrenak kuzkurtuta dagoen irudi bat du, erromesen bideko irudi jatorra da. Hirugarrena lepoak gurutzatuak dituzten txoriena da, eta lehen aipatu dugun Iruñeko katedrala ekartzen dute gogora. Gainerako kapiteletan landare gaien geometrizazioak dira nagusi.
Tinpanoaren gaineko biran lau arkibolta jarri ziren, era guztietako animalia-irudi oso finki landuekin; zalantzarik gabe moral sinbolismoaren balioa dutenak dira. Hemen ere, beste multzo erromanikoetan bezala, bizipoza, bihurrikeria eta moral mailako asmoak nahasten dira.
===== Arkuteriaren gainean =====
Horretaz gain, badira, atearen arkuen gainean, hormatal bat eta ertz parea, oso bitxi eta heteroklitoena izan daitekeen irudi sail bat nabarmen jarriak dituena: Kristo Pantokratorretik eta San Pedro edo San Migel bezalako Santuetatik hasi eta Ebanjelioko –Andre Maria Gizakundekoa eta Aingeruak bisita egin zionekoa– irudietarainokoak, infernuko irudiak eta abar, hau dena –diote Gudiol eta Gaya Nuñok– “Santiagoko zilargintzako atearen urrutiko isla” da.<ref>A.H.n V. libk., 142. or.</ref>
=== Iruñeko klaustroaren maisua ===
Esan daiteke katedralean Esteban Maisuak eginiko lanak eta delako Maisuaren Leireko atariko lanak Nafarroako eskualdean XII. mendeko eskultura erromaniko galantaren osotasun miresgarrirako bidea libre uzten zutela jada. Horretatik laster asko sartu zen, bada, Klaustroko Maisua izenez ezagutzen duguna.
==== Kapitelak ====
Klaustroa 1122 aldera hasi zen eraikitzen. Artean, behintzat, lanean ari ziren 1122an; izan ere, agirietan azaldu egiten da bukatu ahal izateko eskupekoak eskatzen zirela. Biziraun duten kapitelak, ustez 1120 eta1140ko aldian eginak dira, eta, bada gainera Melero Moneoren ustea bera duenik, Moissacen lantegiaren eragina jaso dutela dionik. Bederatzi kapitel bikoitz dira –gaur egun Nafarroako Museoan direnak–, landare apaingarriak dituztenak horietako sei dira, eta gainerako beste hirurak, berriz, apaindurez hanpaturiko tailak dituztenak.
===== Kapitel landaredunak =====
Hosto-zuztar eta gurutzadurez –horietako batzuetan animalia irudi txikiak ere sartzen dira– hornituriko sei landareetan tailaren trebezia gorengo mailara iristen da. Aski da lanbide horren fintasuna egiaztatzea bere egilearen ala egileen –itxura guztien arabera lantegi bat baldin bazen– arte- kalitatea zenbaterainokoa zen ikusteko.
===== Apaindurez hanpaturiko kapitelak =====
Halako hiru kapiteletan talentu handiko eskua azaltzen da. Hauek dira gaiak: Joben bibliako historia, Kristoren Nekaldia eta Piztuera. Hiruretan, ikusgarria da irudimen bizia, simetriaz eta simetria gabeko antolaketaz esku jakintsu baten bidez lorturiko konposaketa plastikoaren sentiberatasun estetikoa, eta harriaren lanketa oso egokia.
===== Joben kapitela =====
Jobenak harrituta uzten gaitu, bere indar eta irudimenezko hizkeraren trinkotasunagatik: Jainkoak bidaliko dion frogaren aurreko Joben bizimodu zoriontsua; Jainkoarekin hizketan dagoen deabrua; artaldeen akabatzea; etxearen hondamendia –deabrutzar batek erdiko ardatzetik gogor astintzen duen oihal denda bitartez adierazitakoa–, Joben konbertsioa bere emazte eta lagunekin; Job zauri artean; Jon bere zaurietatik sendatua...
Nola esan daiteke hainbeste kontu hain leku murritzean? Ez da inola ere harritzekoa pieza hauek “Nafarroako erromanikoaren gailurra” direla aitortzea. Benetako harridura sortzen du eskulturagile honek, zein maisuki dakien filigranazko lanketa bidez, itzal sakonak sortzen dituen puntu jakinetan benetako zulaketekin jokatzen non, puntzoiak arropa finak iradoki behar dituen.
==== Ahaidetasunak eta kontrasteak ====
“Deus ez dakigu egileaz –idazten du Lojendiok– baina ez dago zalantzarik ere, Nafarra da, eta Aragoi aldeko eraginekin, eta artelanetan ahaidetasuna du Uncastillo, Unxeko San Martin eta beste Frantzia aldeko lantegiekin”. “Gaiari heltzeko moduan, Frantzia aldekoari buruz esan daitekeenarekin kontraste garbia du. Bai baitago beste Joben kapitel bat Toulouseko Agustindarren Museoan, La Daurade monasteriotik datorrena. Frantziako kapitel hau urregintza garbikoa da, oso ederra gainera. Iruñekoa monumentu eskulturagile handi batena da, bere trinkotasun eta adierazgarritasunaz gainera, historian zeharreko Hispaniako arte jatorraren trazuak azaltzen zaizkio”.<ref>L. M LOJENDIO, Navarre romane. Zodiaque Argt. 1967, 233. or. Zein mailataraino iritsiko zen, horren arabera, Moissac-en tailerraren eragina, M L.Molerok baieztu duena? Cf. “La sculpture du cloître de la cathedrale de Pampelune et sa repercussion sur l´art roman navarrais”.Cahiers de civilisation médievale 35.ean (1992) 241-246. or. ID.: La escultura románica en Navarra. Espainiako artearen kuadernoak. “Historia 16”, 1992, 6-12. or.</ref>
==== Nekaldiaren kapitela ====
Eskulturagileak, nekaldiaren irudiak egiteko nahiago izan du gai nagusiak kapitelaren alderdirik estuenetan ipintzea, gainerakoak kontakizuna osatzeko utzirik.
Judaren iruzurraren eszena da indartsuen adierazita dagoena. Musuan, Kristoren ezpainak eta apostolu iruzurgilearenak elkartzerakoan, pertsonaia bakar batenak direla dirudite. Salbatzailearen buru ederra, gurutzeko koroi argitsu batez inguratua, konposaketa osoaren erdian dago, alde bakoitzeko hiru lagun simetrikoz osatzen dena. Juda bera da hiruetako bat. Beste bostak Jesusen bila datozen borreroak dira. Batek Haren gainean dauka eskua.
Gainontzekoek lan-tresnak dituzte eskuetan arma modura. Eszena hau beste alderdian osatzen da. Alde batera hiru lagun –bat, ezpatatzar bat duela–, eskribau eta farisearren segizioko taldea osatuz. Deabru itxura duen makur bat ere ikusten da, baita San Pedro bat ere, –besomotza, zoritxarrez– indarrez besoa jasotzen duena defentsazko jarrera hartuz, beste besoarekin pertsonaia txiki bati heltzen diolarik –belarria moztu zion morroia.
Eskuineko aldean, kapitelaren alde bikoitzarenean, irtetera doan Kristo ikusten da, Anas eta Sanedrinen etxetik kanpora botata bezala. Gozotasuna eta noblezia isurtzen duen irudia da.
Bere bigarren erdian, kapitelak Gurutziltzatzearen gaiari heltzen dio: Kristo gurutzean dagoen ohiko eszena kokatzen da, alderdi estuan, eta bai alde batera eta bai bestera, lapur onaren nahiz txarraren oinazeak azaltzen dira.
Piztueraren kapitela. Kapitelaren lau aurrealdetan piztuerako hiru unerik funtsezkoenak garatzen dira: Gurutzetik jaistea, hobiratzea eta piztuera.
Jaitsierakoan gurutzearen besoak goi samar azaltzen dira, Kristoren gorpuari neurria berezia emateko. Nikodemo eta Arimateakoaren irudiak bizitasunez beteak daude.
Baina batez ere, Hobiratzearen eszena da edertasun plastiko paregabea harrapatzen duena. Hilarria luzexka da eta bi zutabe sailez eutsitako aldare baten antza du. Estalgarriak arku baten itxura du eta bi lagunek eutsita, erdian Kristoren gorputza ageri da hil-oihalez guztiz bildurik. Honek delikatuki areagotzen du gorputz sagaratuaren tamaina. Hil-oihalaren eta mihiseetako tolesturen errealismoa eta simetriarik gabeko antolaketa oso dira erakargarriak, erromanikoaren erliebetako jardueran aurki daitezkeen onenak. Konposaketa osoak, Kristoren irudiari darion misteriozko argia mantentzen du.
Kapitel bereko beste aurre bikoitzak Piztueraren eszena gogorarazten du. Erdian, hilobi hutsetik aingeru batek eta emakumetako batek estalkia altxatzen dute; eta azpian, soldadu eta tankera guztietako arma-nahaste bat pilatzen da. Eszenako pertsonaia guztietatik, aingerua da erakargarriena, kapitelaren bazter batera eramanak diren emakumeei piztueraren berri ematen die eserita jarririk; horietako batek lurrin gozoko ontzia lurrean utzi du, hilobiaren estalkia altxa ahal izateko.
Kapitelaren beste aurre estu batean ertilariak sentiberatasun handiz Madalena landu du Pedrori mirarizko gertakariaren berri ematen. Ederra emakume honen burua, finki landutako kapela jantzita, esku batean bere lurrin-ontzia eta bestea zerua erakusten duela. Soina makurtua, jantziaren eta zangoaren mugimendua, sorbaldetatik jaisten zaion mantua, denak eszenari berotasuna eman nahirik.
=== San Joan de la Peñako maisua ===
Aldi honetan kokatu behar dugu, hain zuzen ere, San Joan de la Peñako Maisua, monasterio sonatu horretako klaustroko eskulturen egilea. Egile honetaz esan izan da, gogoan oso garbi zituela Iruñeko katedralean ikusiak.<ref>URANGA-IÑIGUEZ, A.M N. III. libk., 23. or.</ref> Bere jarduera 1145 eta 1175 artean kokatzen den maisu honek lan handia egin zuen Aragoiren alde.
Bere lanik ezagunena Huescako San Pedro el Viejo‑n ikus daiteke. Han aginduko zitzaion noski, Ramiro Monjearen (1147) hilobi kapera; zeren eta, han gelditu baitziren bere hilobiko idazkunak.
Litekeena dirudi Iruñeko Klaustroko Maisuagandik ikasia izatea bere taldeak sendoki uztartzen. Baina, bestalde bere nortasuna ahaztezina da. Ezer baino lehen esan dezagun, bere irudien kanona oso motza dela: ez ditu lau buruak gainditzen. Gainera erraldoi-begiak jartzen zizkien, beren profilak zakarki kanporatuz. Hark eginiko pertsonaia guztiak hotz ageri dira, bai aurpegiz nahiz jarreraz. Hark bere eskulanetan nahiago ditu zoru zertxobait uhinduak. Irudien jantziak marra txikitxoz osatzen diren ildo ilarez gauzatzen da.
Maisu horren eskua ikusi nahi izan da beste hainbat lekutan ere: Zangozako Andre Mariaren elizako atari konplexuaren goieneko aldean, –Huescako probintzia– Santiago de Agüeroko eskulturetan eta –bere azken aldian, agian– Egea de los Caballeros‑eko eliza atarian.<ref>J. GUDIOL, J .A. GAYA NUÑO, “Arquitectura y escultura románicas”. A.H.n V libk.156. or eta hur.</ref> Ez dirudi Nafarroan lan egiteko traturik egin zuenik.
=== Uncastilloko maisua ===
Aragoar Maisuaren garaikide zorrotza izan zen beste ertilaria, nafarra agian Gudiol eta Gaya Nuñok Uncastilloko Maisua abizena eman zioten herri horretan egin baitzuen bere lanik ezagunenetariko bat: Santa Marta eta San Migel elizako tinpanoak eta kapitelak –egun Bostonen direnak.
Leireko Maisuarenak izan litezkeen itzalez eta Artaizko erlaitzaren harburuen antzaz hitz egin izan bada ere, Uncastilloko Maisuaren hizkera plastikoa oso berea da. Janzkera handi eta zabalen eta aurpegietako bibote luzatuak libre uzten dituzten ezpain guztiz handien alderako joeraz ematen du ezagutzera bere burua. Arkiboltako hutsuneak betetzen dituzte bere irudiek: eta kanpoaldeko baketoiez zapalduak bezala ikusten dira. Kapritxozko txibistetan, hostoil lauak edo pitxiz beteak, eta tximino-buru exotikoak egiten atsegin hartzen zuen. Delako irudiei eman behar zaien esanahiagatik garbi ikusten da joera satiriko eta barreragilea duela.
=== Beste maisu batzuk ===
Hain urrutiko mendeetan Euskal Herriko artisten bizitza eta jarduera zuzen zuzenean aipatuko dituzten dokumenturik ez egoteak baldintzaturik gaudenez, gure eliza erromanikoen monumentuzko apainketan eginiko hain lan handiaren hari gidatzaile modura, nolabaiteko zuzentasun eta argitasunez azaltzen lagunduko digun azterketa estilistiko batera jo beharra daukagu.
J.E. Urangak<ref>A.M N. III, 149. or.</ref> dioen bezala, XII. mendearen erdialdean, Nafarroan arte bultzada berri bat gertatu omen zen eskultura erromanikoan, Iruñean mende horren hasieran bertan gertatu zenaren parekoa. Nafar eskuen iaiotasun plastiko eta arte sentiberatasunaren lekukoak aurki daitezkeen atarien zerrenda luzea egiten du idazle honek berak, hasi Iratxe, Artaxona, Gazolaz, Orisoain eta Zarikiegi eta Zirauki eta abarrera arte.
Nabarmendu dezagun, adibidez, filobizanziar artista nafar baten lan fina, Erriberriko San Pedro elizako atearen kapiteletan eta zimazioetan dagoena.
Beranduago beste ertilari bat etorri zen tinpano eta ateburu gotiko batez apaintzera. Iñiguezek badu susmo bat, Silosko bigarren maisuaren lana izan zela loratze horren bultzada erabakigarria.
Orokorrean onartua izaten da, XII. mendeko elizen arkitekto maisua ados izaten zela monumentuzko apainketa lan osoa zuzentzen zuen eskulturagile nagusiarekin. Hori dela eta, XII. mendeko euskal erromaniko eskulturari heltzean, ez dugu aldi berean arkitektura aipatuz baizik egingo. Ikuspegi honek, kristau figuratibo plastikoa Kristautasunaren arkitektura sagaratuko Erromaniko handi eta oparoa den barrunbe horretatik jaiotzen dela dakien inor ez du harrituko.
== Nafarroako erromanikoaren hedapena ==
[[Fitxategi:Eunate.JPG|thumb|250px|[[Eunate]]ko baseliza.]]
[[Leire|Leireko monasterioa]] da bere tamainako eraikin erromanikorik zaharrena lurralde osoan, [[Esa]]ko udalerrian kokatutakoa. Honetaz gain, azpimarratzekoak dira [[Eunate]]<nowiki/>ko baseliza ikusgarria ([[Muruzabal]]) eta [[Aralar]]ko [[Done Mikel Aralarkoaren santutegia|San Migelen santutegia]] ([[Uharte Arakil]]), azken honek sinbolismo handia daukana. Sakana aldean ere, [[Zamartzeko monasterioa]] eta [[Itxasperriko Santiago eliza]] daude.
Bestela, [[Lizarrako merindadea|Lizarrerrian]] alde batetik [[Hilobi Santuaren eliza (Torres del Río)|Hilobi Santuaren Eliza]] dugu, [[Torres del Río|Torres del Rioko]] udalerrian kokatutakoa, eta bestetik [[Lizarra]]n bertan dauden eraikinak: [[Done Mikel eliza (Lizarra)|San Migel]] eta San Pedro de la Rua eliza azpimarragarriak eta [[Nafarroako errege-erreginen jauregia]], lurralde osoko eraikin zibilik hoberena dena. Halaber, Lizarrako [[Santa Maria eliza (Lizarra)|Santa María Jus del Castilloren]], Hilobi Santuaren eta San Joanen elizak ere aipatzekoak dira. Merindade berean, [[Andre Mariaren eliza (Egiarte)]] eta [[San Andres eliza (Etaiu)]] ditugu.
[[Iruñerria|Iruñerri]]<nowiki/>an, [[Gatzolatz]] eta [[Araitz]] (San Martin) udalerrietako elizak ditugu, eta [[Iruñea]]n [[Nafarroako museoa|Nafarroako Museoak]] arte bilduma ederra gordetzen du. [[San Andres eliza (Zarikiegi)]], [[Doneztebe eliza (Eusa)]], [[Doneztebe eliza zaharra (Berriozar)]], [[San Emeterio eta San Zeledonio eliza (Zizur)]], [[San Kosme eta San Damian eliza (Antsoain)]], [[San Migel eliza (Orkoien)]] eta [[San Migel eliza zaharra (Noain)]] eskaulde honetan daude. Merindade berean, [[Gares]] udalerrian [[Garesko zubi erromanikoa]], [[Gurutzearen eliza (Gares)|Gurutzearen eliza]] eta [[Done Jakue eliza (Gares)|Done Jakue eliza]] daude.
[[Erriberriko merindadea]]n, [[San Pedro eliza (Erriberri)]] eta [[San Martin eliza (San Martin Unx)|San Martin eliza (San Martin Unx)|]] oso nabarmentzekoak dira. [[Orbaibar]]rek ere altxor ikusgarriak eskaintzen ditu: Katalaingo Kristo Santuaren baseliza([[Garinoain]]), Etxanoko San Pedroren baseliza ([[Oloritz]]), [[Jasokundeko Andre Mariaren eliza (Leotz)]] eta [[San Martin baseliza (Orisoain)]].
Bertzela, [[Zangoza]]ko [[Andre Maria Erregina eliza (Zangoza)|Santa Maria la Real]] eliza oso nabarmentzekoa da, bai eta [[Nabaskoze]]ko [[Santa Maria eliza (Nabaskoze)|Santa María del Campo]] izeneko baseliza, [[Ezkaroz]]eko Madalenarena eta [[Otsagabia]]n dagoen [[Muskildako Andre Mariaren baseliza|Muskildakoa]] ere. Merindade berean, [[Andre Maria eliza (Artze)]], [[San Martin eliza (Itzagaondoa)]], [[San Martin eliza (Untzitibar)]], [[Santa Maria basilika (Oibar)]], [[San Salbador eliza (Galipentzu)]], [[Done Bikendi eliza (Itzalle)]] eta [[Done Sebasti baseliza (Bidankoze)]] daude.
[[Nafarroako Erribera|Erriberan]], [[Tutera]]ko [[Tuterako katedrala|Santa Mariaren Katedrala]]<nowiki/>ren ipar eta hegoaldeko atariak eta mendebaldekoa ("Judizioaren Atea") ikusgarriak dira, klaustroarekin batera. [[Santa Maria Madalena eliza (Tutera)|Madalenaren Eliza]] bere dorrearekin eta [[San Julian eliza (Tutera)|San Julian]] ere nabarmentzen dira. Gainera, [[Fiteroko monasterioa]], [[Olibako monasterioa|Olibakoa]] ([[Zarrakaztelu]]) eta [[Tulebrasko monasterioa|Tulebraskoa]] baditugu. Azkenik, [[San Joan eliza (Cabanillas)]] dago.
=== Frankoen eliz erasoa ===
Nafarroa hasia zen Antso Nagusiaren garairako jada bere erresuma europartzen, hau da, ipar Pirinioetako irizpideak, errito liturgikoak eta kultur ereduak bereganatzen. Baina Aragoi eta Nafarroako errege Antso Ramirezen (1076‑1094) agintaldian areagotu ze,n batez ere, mugimendu hori. Errege hau, bigarren ezkontzaz Roucy kondearen alaba Felizianarekin ezkondu zena, Iruñeko egoitzan bere anaia jartzen ausartu zelako Erromarekin zeukan lehenengo arazo bat gainditu ondoren, jakin zuen onartzen Saint‑Pons de Tomières‑eko Gregorio VII. abade eta Aita Santuaren eskualde hartako gorabeheretako ordezkaria zen Frotardok bere gustuko gotzainaren aukeraketa. Honako hau Pedro de Rodez izan zen –edo Pedro Andouque–, monje frantziar bat, jantzia, azkarra eta bizia, Saint‑Foy de Conques monasteriotik zetorrena eta elizbarrutiko historiografian Rodako Pedro izenez ezagutzen dena. Berau izan zen San Agustinen araudiaren araberako aginpide kanonikoa Iruñeko elizan sartu, eta Goñi Gaztanbidek “frankoen eliz eraso” izenpetzen duena babeslea.
Bestalde badirudi, nafarren errentak, eliza eta monasterio frankoetara bidaltzen neurriz gainezka ibili zela eta horretaz gain, ez zuen eragozpenik jarri bere elizbarrutiko aginpidezko karguetan monje frantsesak jartzeko. Deyoko San Esteban monasterioan monje frantsesak indarrez sartu ziren nafarrak bidali ondoren. Pedro gotzainak bere katedraleko nagusi izendatu zuen Aymon frantsesa. Halako kontuak bat baino gehiago izan ziren. Hugo de Conquesek duintasun bera lortu zuen. Eta Iruñeko katedraleko Artxiboan elkarteko kolonjei buruzko izen frantses ugari azaltzen da.<ref>J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 297. or.</ref>
Frantsesen aldetiko “eraso” hau ez zen elizbarrutian soilik gertatu. Nafarroako errege-erreginek populatze politika aurrera eraman zuten burgu frankoen kokapena erraztuz, harrigarrizko moduan ematen hasi zen ekimen hau, batez ere Iruñea, Zangoza, Gares eta Lizarran.
XI. mendeko ondarearen suntsiketa. Ezin jar daiteke zalantzan, Iruñeko katedraletik hasita, nafar eta aragoarren erresumako jabegoetan arte erromanikoaren garapen eta hedapenaren maila guztietako aurrerapen bistakoan eragileek babesa jaso zutela, Iruñeko egoitzaren eta Alfontso Borrokalari hedapen -zalearen aldetik (1104‑1134). Arkitekturaren loratzea, Raul Glaberrek esan zuen esaldi ezagun horretako gaia izango zen: “Kristautasuna elizen mantu zuriz jantzi zen”. Historialariaren lumatik atera zen lilurazko berotasun lehertze haren ondoren, hurrengo urteetan halako ondare aberatsak desagerrarazi zituen hondamendi suntsitzaileren gainean negar egiten jarraitu beharko du. Nafarroari dagokionez, J.E. Urangak gure hausnarketa merezi duten eta arte ederrenganako maitasun apur bat duenari zirrara eragingo dion zati baten zenbaketa egin du datuekin:
“Kristautasunak galdu zituen, besteak beste, XI. mendeko Naiara eta Yusoko Donemiliagako monumentu nagusiak; bolada berak jarraitu zuen XII. mendean eta Iruñeko katedrala, klaustroa eta burguetako eliza guztiak, Zangozako Santa Maria eta Garesko Santiago izan ziren txikituak. Lizarrako hasierako eliza guztietan gauza bera gertatu zen; haietan abside batzuk baino ez ziren utzi zutik. Eta hauei eransten badizkiogu mila monasterio eta monasterio ondo, Tenplarioen eta Jerusalengo San Joanen ospitale eta aterpetxe-fundazioak, ondorioa da arte erromanikoaren gune handiak ziren haietatik funtsezko guztia falta dela eta Leondik zetorren eta Naiaran garatu zen arkitektura handia izango zenaren zati bat besterik ezin irudika dezakegula; edo Jaka aldetik zetorrena, Zangozan garatuz Iratxeko burualdean bukatu zena; ezta Donejakue aldekoa ere, Iruñeko katedralean inspiratu izan zena”.<ref>A.M N.,</ref>
=== Beste hondamendiak ===
Eta antzeko zerbait esan daiteke gainerako euskal lurraldeez ere, Barrio Loza irakasleak idatzi duen bezala, gure lurrean borroka eta gizarte gatazkak zirela-eta eman diren hondamendiei buruz: “1794.go inbasioa frantsesa, Independentzia gerra, Karlisten Gerra Zibilak, eta Espainiako Gerra Zibila. Guzti honi, gizarte gatazka eta Bandoen Gerra bukaezinak eransten badizkiogu, erraz ulertuko dugu Penintsulako zigortuena izan dela euskal artea eta batez ere Erdi Arokoa”.<ref>J. A. BARRIO LOZA, La arquitectura románica vizcaína. (Bilbo, 1979), 13. or.</ref>
Suntsitua izan denaz gain, aberatsa da Nafarroan arkitektura erromanikoa, beste gainerako euskal probintzietan baino aberatsagoa. Hainbestekoa, non merezi duen ezaugarri bertsuak dituztenak taldeka aipatzea.
=== Eliza‑faroak ===
Dorre ireki eta argitsua zutelako eta galtzada bazterretik Santiago Bidean erromes zihoanaren bidea argitu eta haien urrats suharrak biziagotzen zituelako merezi zuen eliza talde honek izen berezi hau.
==== Vadoluengo ====
Zangozako ingurunean aurkitzen da Vadoluengoko San Adrian eliza, nafar eta aragoar Pirinioetako mendi adarrak utzita, Aragoi ibaia zeharkatzeko eta Ebroko erribera aldera beren urratsak abiatzeko, erromesak prestatzen ziren tokian, hain zuzen ere. Alfontso Borrokalariak eman zion, 1141ean sagaratu zen eliza hau Clunyko abade-etxeari.
Bere oinplanoa bi zatiko angeluzuzen xume bat eta burualde zirkuluerdi-formakoa du. Garaipen arkua, erdi-puntu tolestua, zutarri gainean etzaten da. Zimazioen altuera berean inposta bat du inguru osoan. Barruan apaingarritako osagai guztiak jakatarrak dira. Arku zerrenda gainean kanoi‑erdiko ganga du eta absidea labe tankerakoa da.
Kanpora aldeko ataria Epistola aldetik irekitzen da; baditu bi arkibolta lau; fuste motzeko bi zutaberen gainean etzaten da barrukoa. Ateburua eta tinpanoa osatu dira oraintsu zaharberritzean; baina krismoi bat gordea da. Apaingarrizko osagaiak eta animaliak adierazten dituzten harburu-ilara bat doa teilatu-hegal osoan zehar.
Habeartearen azken zati gainean, behealdean gezi‑leiho bat duen dorre lauki bat jaikitzen da, eta goiengo gorputzean leiho biki parea alde banatan, profil oso lirainekoak, eliza‑faro izena egiaztatuz.
==== Eunate ====
[[Fitxategi:Eunateko Andra Maria ekainaren amaieran 11.jpg|thumb|Eunateko Andre Maria]]
Garestik ez oso urrun, zelai artean bakarti, erromesaren zain beti, [[Eunateko Andre Mariaren eliza|Eunateko Andre Maria eliza]], 1175 aldera eraiki zen eliza erromaniko erakargarria.
Bisitariari oso harrigarria gertatzen zaio honen oinplano berezia. Torreskoren antzera, oktogonoa da, eta batez ere ermita bere alde guztietatik inguratzen duen arkupea da berritasun bakarra, ez egituran eta ez eraikinean kaperarekin inolako loturarik ez duen oktogonozko arku irregularrez osaturikoa.
Gauza jakina da eraikin honen funtzioa 1520an hilerri izatea zela. Baina bere jatorriari buruzko ezer ez dakigu. Urteak dira Tenplarioen Ordenako fundazio bat izan zitekeenaren gogoetak ibili zirela, egitekorik garrantzizkoena erromesak zaintzea zuelarik. Orain berriz, Jerusalemgo San Joan Ordenaren ondasuna izan zitekeela uste da, eskualde honetan izan baitzituen halako fundazio batzuk.
Ermitak, bi gorputzeko abside ñimiño bat du, behealdekoa arkupe itsua duena, eta goialdekoa erdi‑puntuko arkuduna. Ermita honen berezitasunetako bat da sarrerako atea eta absidea bata bestearekiko elkarzutak izatea. Aurrealdean, inposta lau batez bereizten diren bi solairu biltzen dira. Goialdekoak, fuste oso motzez inguraturiko hutsarteetan irekitako leihoak ditu. Zutabetxo horien gainean gangen nerbio hasierak daude kokatuak, txermen‑formako musulman kutsuko kupula. Gangak biltzen dituzten nerbioak okertzen hasten dira, nahiz eta kokatzen direneko horma, beste inposta lau bateraino zuzen igotzen den.
Multzo osoaren tamaina oktogonala ez da prismazko dorretzarra han dagoelako baliogabetzen, ez horixe, baizik eta teilatura igotzeko eta Izarbeibar lautadan kokatua dagoen ermita erakargarri horrek faroaren eginkizuna duela ere esan daiteke.
Multzo osoaren apaingarritako osagai bakarrak zutabeetako kapitelak dira. Landareak, benetako animalia- eta mamu-irudiak, baita giza irudiak ere: hauen artean dantzari eta musikarien eszena bitxiak ere badira. Baina argi dago eraikin honen balioa estetikoa eta erakargarritasuna bere arkitekturaren edertasun soil, berezian, eta apartekoa esan genezakeenean dagoela. Gauza bera esan daiteke gertuan dagoen Torresko eliza-faroaz ere.
==== Torres ====
===== Hilobi sainduaren eliza =====
Donejakueko galtzada zaharraren ertzean dagoen herri xelebre bat da Torres, Urantzia eta Viena arteko bidean. Badakigu han bazela ospitale bat; baina oraindik eztabaidan dago Hilobi Sainduaren Zaldunena ala Iratxe monasterioaren menpekoa zen.
Eliza 1170ean eraikia izango zen. Beranduko data badu ere, harginentzat ez zen eragozpen izan mozarabiarren oroimena gordetzeko eta beren esparru hori kalifa-gangaz estali zuten, gurutzatzen diren arren giltzarrian elkartzen ez diren arkuez.
Jerusalengo elizaren aztarna bezala, oinplano erdiratuak badirudi lehenengo hipotesia iradokitzen duela, baina, egia esan eliza horren oinplanoa ez da biribila, baizik eta nabarmenki oktogonala.
Elizako sarrera hegoaldetik da; bere aurrealdea, altueraz txikiagotzen diren bi gorputzen bitartez batzen da jakaldeko tradiziozko takeaturiko inpostaz bereiziak. Barruko esparruak horrela oso multzo trinkoa osatzen du, edertasun plastiko ahantzezinezkoa.
Eraikin nagusiari sartalde aldean, benetako “faroa” izan zedin eta eliza bukatuta, eskuargi lirainean suari pizturik eusteko, dorretzarra eraiki behar izan zitzaion, karakola-eskailera itsatsia eta guzti; kontrako aldean abside txiki bat ireki zitzaion, burualde gisa.
Iñiguezen<ref>A.M N., III, 70-79. or.</ref> ustez, eskulturak, Iruñeko oroigarriak Arabako San Vicentejoko eta Ozkabarteko emariak biltzen ditu bere baitan. Kapitelen artean badira, ederki landuriko batzuk. Beren ikonografiagatik bereziki garrantzizkoak dira garaipen arkuko zutabeetako kapitelak, Piztuerako gertakariak sirobizanziar tradizioaren erara erabakitzen dituztenak. Absideko leiho txaranbelduak uztaitzen dituzten zutabetxoetan nagusi dira apaindutako kapitelak, hosto- edo animalia-irudiak (gameluak), hautako batzuek Ozkabartekoen eragin garbikoak direlarik. Badira zistertarren tradiziokoak ere.
=== Hiru habearte eta eliza oso apainduak ===
Eliza berezi moduan, lehenik eta behin, monumentalak direnak aipatu beharko lirateke –nekazaritza alorrean kokaturikoak batzuk, gainera–, hiru habearte eta edergarri ugari dituztenak.
==== Aibarko San Pedro ====
Aibarko San Pedro 1146koa da: Bideko elizetako arte erromaniko jatorra duenetarikoa.
Honek agertzen duen berezitasuna hiru ataletako hiru habearte izatearena da, eta uste izatekoa da bazuela, XVI. mendean eliza zabalagotu zenean desagertu ziren zirkuluerdi-formako hiru absidetako burualde bat. Altxaeran habearteak kapitelak dituzten gurutze egiturako sei harroinez bereiziak daude, beren aurrealdeei atxikitako zutabe erdiekin.
Hain zuzen ere, bere 23 kapitelen aberastasun eta joritasuna dira Aibarko San Pedro honen benetako arte altxorra. Ezin ditugu deskribatu. Baina berauetan aurki daiteke erromaniko helduaren monumentuzko apaingarrietan gai aberatsen agerpen zabala: kiribildurez hasi eta aldaskaz bukatzen diren landare geometrizatu, lehoi eta lauoinekoak, arranoak, sirenak eta beste irudimenezko izakietaraino.
Eskultura multzo aberats hau Leongo erromanikoarekin zerikusia duena dela aitortzen da, nahiz eta beste batzuk gertuagoko ahaide batera jotzen duten, Loarreko gaztelura, alegia; zeren eta txori eta arranoen gaiak hangoak izan baitaitezke. Baina, aho bateko aitortza da Aibarko maisua Ozkabarteko erromanikoaren gai eta estilistikan guztiz murgilduta dagoela.
==== Zangozako Santa Maria ====
{{sakontzeko|Andre Maria Erregina eliza (Zangoza)}}
Aibartik kilometro gutxitara, Zangozako Santa Maria arkitekturazko multzo oso interesgarria da, modu iradokitzaile batean zaharberritua, mende batean zehar luzatu zeneko –erromanikoetatik hasi eta protogorikoetaraino– lan baten emaitza konplexua.
Arkitekturaz mintzatu garenean esan dugun bezala, Zangozako Santa Maria mendearen bigarren herenean hasia izango zen eraikitzen eta hala hartu behar da, San Joanen Zaldunen mesedetan 1131n Alfontso Borrokalariak fundatu zuenetik laster.
Guztiz erromanikoa den horretan hiru habearte geratzen zaizkio –erdikoa alboetakoak baino garaiagoa–, hiru solairutan egituratua, bi inposta marrez bereiziak, kanpoaldean bezala, jacaldeko eragina azaltzen dutelarik.
Baina, Santa Mariako eskultura da erromesaren eta bisitariaren arreta erakartzen duena eta historialariari igarkizunak kanporatzen dizkiona.
Miresgarria da monumentuzko apaingarri-mota eta ugaritasuna, atariaren estalgarri, espainiar erromanikoetan lanketarik aberatsena duena.<ref>Ikus, Zangotzako Santa Maria la Realeko eta bere atariko deskribapen zehatza, bibliografia ugariduna, C.M N. IV. libk., 2: Merindad de Sangüesa, 367-381. or.</ref>
===== Atea =====
[[Fitxategi:Sangüesa - Santa Maria la Real - Portada Sud S.XII-XIII-01.JPG|thumb|Atariaren ikuspegia.]]
Zangozako atea [[txaranbeldu]]a da eta bost [[arkibolta]] puntadunez egituratzen da zutabe-estatuen gainean finkatzen direlarik –hiruna, alde banatan– eta 1200 baino lehenagokoak ez direnak. Horietan monumentuen hieratikotasuna, adierazpide plastiko moduan, bikain uztartzen da erritmo eta kontraste zentzu on batez.
Ezkerretako hiru janbetakoak [[Hiru Mariak]] adierazten dituzte –[[Maria Magdalena|Madalena]], [[Jesusen Ama]] eta [[Maria Betaniakoa|Santiagoren eta Joanen ama]]– Birjina Mariak eusten dion liburuaren gainean utzi nahi izan zu egileak bere sinadura: ''LEODIGARIUS ME FECIT''. Eskuineko hiru janbetakoak dira [[Petri (apostolua)|San Petri]], [[Paulo Tarsokoa|San Paulo]] eta apostolu iruzurgilea: JUDAS MERCATOR; idazkunaren bitarteko ezagutza egileak bilatu duena izan da, agian erromesei laguntzen zien merkatari lukurreroen mehatxuen aurka ohartaraziz.<ref>C.M N. IV, 2, 372. or.</ref>
===== Atearen gaineko atala =====
[[Fitxategi:Santa Maria La Real, Sangüesa7.jpg|Ataria osorik|thumb]]
Ateburuan, berriro ere [[hamabi apostoluak]] ikusten dira Andre Maria buru dutela. Apostoluak, bakoitzak berea duen idazkunagatik ezagutzen dira eta jantziak daramatzaten soingainekoek tolesdura txiki eta lerro itxurakoak dituzte.
[[Tinpano (arkitektura)|Tinpanoan]], oso gizatiar eta bedeinkatzailea den [[Kristo]], sorbalda agerian eta belaun gainean liburu bat duela, [[Azken Epaia]]ren irudikapena dago. Sumatzen da Epaile sagaratuak salbatuko direnengan gehiago pentsatzen duela –bere ezkerretan– ilara estuetan pilatuta, alde batera beren galerara eroriz doazelarik galduko direnengan baino.
Atariko ertzetan, hainbat neurritako eta mota askotako edukiak dituzten erliebe sailak txertatu dira multzo askotatik datozenak zalantzarik gabe. Ikonoetako nahaspila horrek, atariaren funtsezko zatietan azaltzen diren tamainarekiko zentzu handi horrekin desegoki direlarik, berriro ere sentiberatasun erromanikoaren ''[[horror vacui]]''ari erantzuten dio, baina kategoria gutxiagoko maisuen esku-hartzea ere susmarazten du.
===== Egiletza =====
Esku batek baino gehiagok landua da zalantzarik gabe, gutxienez bi maisuren zuzendaritzapean; argi dago, bata [[XII. mende]]ko azken laurdenekoa eta bestea [[XIII. mende]]aren hasierakoa denaren ondoz ondoko bi atariei dagozkien eskulturak berrerabili egin zirela. Garai honetantxe osatua izango zen ataria egun ezagutzen dugun bezalaxe; zabartasun handi samarrez, gainera, bi aldeak zentratu gabe gelditu zirela ikusten bada.
[[San Juan de la Peña monasterioa|San Juan de la Peñako]] Maisutzat ezagutzen den egilerik zaharrenak egina hartzen da goiko aldea, hau da, [[Pantokrator]]ra buru dela apostolutza estaltzen duen koroaduran dauden bi arkuteriak; geldi-geldian dauden irudiak dira, ebakidura soilezko tolesturak eta begi handietako aurpegi karratuak dituztenak.
Beste maisua Leodegario da, ezkerreko janbako zutabe-estatuan sinatzen duelako ezagutzen da. Aurrekoa baino garatuagoa da maisu hau, frantsesa izango da agian, edo [[Chartres]]eko [[Portail Royal (Chartres)|Portail Royaleko]] eskultura bikainen berri bazuena behintzat, nahiz eta beste batzuk arte [[borgoindar]]rarekin lotzen duten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Clara Fernández-Ladreda|abizena=Aguadé|izenburua=La Portada de Santa María la Real de Sangüesa (Navarra)|orrialdeak=60–67|data=2010|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3300733|aldizkaria=Románico: Revista de arte de amigos del románico ( AdR )|alea=10|issn=1885-8651|sartze-data=2021-07-15}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Uranga|izena=J. E.|izenburua=Zangozako Santa Mariako eskulturak|aldizkaria=Pirineos|liburukia=VI|urtea=1950|orrialdeak=53-66. or.}}</ref>
=== Habearte bakarra eta tronpa-kupula duten elizak ===
Nafarroan ere badira hainbat eliza, beren egitura berezia dela-eta arte erromanikoaren aberastasuna agertzen dutenak. Beronen ikerketak, itxurazko batasun-ideia baten gainean gure erromanikoarekiko irizpidea zehaztetik urruntzen gaitu. Bada Nafarroan eliza txiki taldetxo bat, habearte bakarrekoak, gurutzadurarik gabeak gainera, baina tronpa-kupula batez bere erdi-erdiko gunean estaliak direnak.
Uste izatekoa da, Loarreko elizaren kupula eraiki zuten maisuak ala hauen ikasleak direla hauetan lan egin zutenak.
==== Azueloko San Jurgi ====
Leku honetan bazen berehala desagertu zen beneditarren monasterio bat. Naiarako Santa Mariaren menpe zegoen abade-etxe bat izaten hasi zen 1054an. Gaur egungo eraikina, Azueloko San Jurgiren elizarena, XII. mendeko lehen laurdenekoa da. Baina, zaharberritua izan da hainbat alditan. Bere ganga, adibidez, XVI.go berrikuntza bati dagokiona da.
Erromanikoz egin zen lehenengo eraikuntzak Loarre gazteluko eliza izan zuen eredu.
Bere habearte bakarra bi tartetako karratu zabala da, horma‑hobi artean du gurutzadura, eta burualdea kanoi-erdiko tarte batez osatua eta zirkuluerdi-formako absidea lau esferaz estalia. Gurutzaduraren erdiko tartea, lau tronpa txaranbelduren gainetan finkatzen da, karratua oktogono bihurtzen dutelarik; hau garai batean gaur egun galdua den oskolpe batez estaliko zen.
Altxaera zutabe lirainez batzen da harroin poligonal bikoitzetan eta zenbait kapiteletan.
Kanpotik ikusita, eliza honek horma sendoak ditu ongi lauturiko harlanduzkoak, eta bere burualdeak bolumen-joko ederrak eskaintzen ditu gurutzadurako gorputz kubikoaren bitartez, estalkiaren poligonozko gorputzetan eta bere absideko zirkuluerdi-formakoetan amaituz.
Gurutzaduraren barrualdean apaindurez hanpaturiko kapitelak ditu eta Loarrekoak etortzen dira gogora: Badituzte lehoiak eta beste irudi sinbolikoak, Kristo aintzatsuarena nabarmentzen delarik. Absideak hiru leiho ditu zutabetxoak eta hainbat motatako kapitelak, landareki gaiak gailentzen dira besteen gainetik.
==== Katalaingo Kristoa ====
Katalaingo Kristoren Santutegia Orreagako kolegio‑elizari eman zitzaion antzinako monasterioa genuen. Donejakueko erromesen ospitale modura erabilia izan zen. Eta denbora pasa ahala garrantzia galduz joan bazen ere, gaur egunera arte iraun izan du Katalaingo Kristorenganako jaiera herrikoiak.
Eraikin erromanikoa da santutegia, nahiz eta oso aldatua iritsi den guganaino, XVIII. mendeko lanak batetik eta duela gutxi eginiko zaharberritzea direla bestetik. Gorde diren zatiak, XII. mendekoak, altxaerako sistema, estaliriko absidea, inguruko hormak –habearte bakarreko lau tartedunak– eta elizaren aurpegia dira. Multzoari batasuna eta izaera ematen dion oskolpea eta elizaren aurpegia koroatzen duen kanpai‑horma berriz, beranduago zaharberritu zirenekoak dira.
=== Apaingarri monumentalak ===
Beharbada gehien axola zaiguna izanik, Jakako artearen ukitua duena da, Valdorba eskualdekoa, gainerako elizak bezala. Absidea bi inpostaz bereizitako bi erregistroetan zatiturik dago, behekoa takeatua da eta goikoa boladuna. Behealdeko gorputzak erdi-puntuko zazpi arkuen galeria aurkezten du, Loarren bezala, hosto eskematikoez apainduriko kapiteletako zutabeen gainetatik, gainetik doakion zimazioa duela. Bigarren erregistroan hiru leiho txaranbeldu irek dira, aurrerago labe tankerako ganga datorrelarik.
Elizako atariak, goialdeko zatian, hiru leihoz zulaturiko hormatal bat du. Azpian, erdi-puntuko bi arkibolta lau, eta hauei, kiribilean erroleoz apaindutako kanpoko arkua eta behean hosto-eskemazkoa beste bat erantsi behar zaizkie. Alde banatako bi zutabeak zenbait motatako kapitelez koroatuak daude: harpiak eta asko ezagutzen ez diren pertsonaiak. Tinpanoan krismoi bat dago. Jakako estiloaren eragina ikusten da denean, baina era zakarragoan.
==== Olletako Jasokundea ====
Olletalo Jasokundeko parrokia XII. mendeko bigarren zatian sortua izango zen, biek duten antzagatik, aurreko bi elizen eraginpean; eta haien antzera, zenbait zaharberritze nozitu dituzte.
Oinplanoa angeluzuzena da hiru zatitan, zirkuluerdi-formako abside sakona, kapitel sendoak eta tronpa gaineko kupula handia, egitura karratuko dorre batean kokatua. Azuelon bezala, alboetan –iparrean eta hegoan– horma‑hobiak tronpak baino lehenagoko mailan, oskolpearen zama botatzen dute. Oinarriek zutabe erdiko entregak dituzte kapitel eta zimazioekin. Barruan halako kapitel sail handiaren artean, badira figuratiboak –eseritako irudiak, animaliak eta mamuak–, baita landarekiak eta apaingarritako beste gai batzuk ere.
Absidea, hostoz apaindutako inposten gaineko labe-gangaz estaltzen da, zeinaren azpian erdi-puntuko hiru leiho txaranbeldu dauden. Inguruko horma, era guztietako harburuz apaindurik dago hegalean, eta lau kontrahorma lirainez sendotua.
Sarrerako atea, erdi-puntuko arkuduna da biribileko bi arkibolta lodiez –kanpoaldekoa, erroseta eta boladuna– fuste lauzko zutabetxo ukondotuez zutituak. Kapiteletan buruak ikusten dira, kiribildura eta aldaska artean; beraietan zimazioetan bezala, Jaka aldeko aztarna ikus daiteke.
=== Beste hamaika baseliza ===
Aipatu berri ditugun hiru eliza horiez gain, eta beren neurri eta topografiagatik hiriguneetatik urrutiratuak diruditenak –Gudiol eta Gayak “XII. menderen lehen erdiko landa-eraikinik onena” izendatu dute Azuelokoa–, gogoratu behar genituzke hementxe. Nafarroako zelaietan barrena sakabanaturik, landako erromanikoak eman zituen elizatxo mordoxka dago eta sentiberatasunez begiratuko lukeenaren bisita merezi dute, ez egituretan edo edergarrietan fintasun berezia izateagatik, baizik eta halako eraikuntza natural eta xumeen berezko graziagatik. Hala ere, honek ez du harridura atseginik kentzen batzuen eskultura-apaingarrietan.
Halakoetan adituak gustura aritzen dira lehen aipaturiko maisu handien lanak eta landako beste eliza nafar askoren arteko berdintasunak erregistratzen; monumentu berezirik ez duten ermitak bazterretan gordeak. Nabarmendu ditzagun haietako batzuk.
==== Artaizko San Martin ====
Irunberri eta Iruñea artean dagoen Artaizko San Martinen ate ederrean ikusi nahi izan dira Iruñeko Klaustroko Maisuaren arrastoak. Egia da, bai, atearen alboetan diren lehoi sinbolikoak alde batera utzita, bai alde bakoitzeko zutabeek, bai arkibolta eta kapitelek trebezia berezia duen artista bat erakusten dutela.
Hango sei kapiteletatik bik dituzte finki landutako landareak, beste bik harpia irudiak eta gainerakoak apaindurez hanpaturikoak dira. Harburuetako irudiak nekez ezagutzen dira, eta metopetan, badira eskulangintza zakarrekoak –arimak pisatzen, meza, Epulon aberatsa, eta abar.
==== Zamartzeko Santa Maria ====
{{sakontzeko|Zamartze}}
[[Fitxategi:Zamarce_general.jpg|thumb|Zamartzeko ikuspegi orokorra.]]
Arakildik ez oso urruti, Zamartzen antzina monasterio bat izan zela azaltzen da dokumentuetan; Iruñeko egoitzari X. mendetik loturikoa zen. Hurrengo mendean, San Migel in Excelsis monasterioa, [[Zamartze]]ko monasterioaren buru azaltzen da; baina, honek ondorengo urteetan bereganatu zuen garrantziagatik, monasterio hura bigarren mailako bihurtu zen.
Eliza txikiaren eraikuntza, gaur egun ikusten dugun moduan, Aralarko eliza baino beranduagokoa izango zen. Arkitektoa, Jakako erromanikoa egoki ezagutzen zuenak, hutsarteen inguruei arkuen zorioneko konponbide eman zien, Zangozako ereduei jarraituz. Eskulturetako apainketak landare-egiturak ditu. Palma-itxurako apaingarriak eta gurutzaketak sentiberatasun handikoak dira eta Artaizko elizakoen antza dezente dute.
==== Unxeko San Martin ====
Muino bat garaituz, Uxuetik hurbil dago San Martingo eliza, Unxeko San Martingo baserriari izena eman zion eta gaur egun desagertua den gaztelu baten bueltan osatuz joan zen.
Elizak lau tartetako habearte bat, kripta gaineko zirkuluerdi-formako absidea eta oinetan koru garai bat du, arku zorrotz baten gainean –XIV. mendeko lana. Absidea eta kripta dira zatirik antzinakoenak. Absideak hiru leiho ditu erdi-puntuko arku tolestuekin, eta lazki landutako mamu buruak dituen harburu figuratibo gainetan inposta lauez amaitzen da. Epistolaren alboan, XVIII. mendean eraikinari beste habearte bat erantsi zitzaion.
Atari nagusia da, iparraldetik beste bat baitu, lehen erromanikoa. Arkupe moderno batek babesturik dagoen eskultura landuak erakartzen du bisitariaren arreta. Hiru arkibolta txaranbelduak zutabe ukondodunek zurkaizturikoak dira eta zimaziozko kapiteletan amaitua. Hauek Uncastilloko Maisuarenak direla esaten da. Hauen arteko bat funtsean edergarria da; gainontzeko hirurak irudidunak. Batean, leku hartako zaindari santua, San Martin dakusagu, bere kapa eskalearekin erdibitzen. Janbetan buru arraroak ikusten dira txibistez nahasian; arkiboltak edergarritan oso soilak dira, eta harburutxoetan musikarien eta irudi bihurrikatuak sortzen dira; Artaizkoan ikusten dira horien modukoak.
==== Aguilar Kodesko San Bartolome ====
Kodesko mendilerroaren oinetan, Azuelotik ez oso urruti, San Bartolomeren ermita dago.
Eliza, habearte bakarrekoa da eta bi tarte eta zirkuluerdi-formako absidea du, XII. mendeko hormak zutik ditu baina, gerora zenbait alditan zaharberritua izan da; bere estalkia gurutze-ganga da, habearteetan protogotiko estilokoa et galloi‑kupula absidean.
Jatorrizko eraikinetik zati nagusia bere ataria da eta, zenbaiten ustez, bere zutabeen kapiteletako irudiek –harpiak, hegazti harrapariak, arrano buruak eta abar– Esteban Maisua oroitarazten omen dute.<ref>Urangaren ustez, beren hankak mokokatzen dituzten hegaztien gaia, Sosen hasi zen, Leiren jarraitu zuen, iruindar katedraleko hondarretan eusten eta Uncastillon (1156), Ozkabarten (1160), Agüero (1170), Zangozan eta abarretan berrazaltzen da.</ref> Tinpanok, lehoi- eta ahuntz-buru irudiko harburuen gainetan kokatuak, bere baitan hartzen ditu ateburu estu batean Bibliako idazkun batekin dauden bi aingeru makurtuek eutsitako Krismoi baten barruan Bildots Mistikoaren erliebea; Armentiakoaren kidea den lanarekin lotu daiteke.
==== Ama birjina larreko ====
Nabaskozetik gertuan, errepidearen ondoan, Ama Birjina Larreko ermita aurkitzen da, gaur egun hilerriko kapera modura erabiltzen bada ere. Xumeetan xumeena den ermita honel XI. mendearen azkenekoa ala XII. aren hasierakoa dirudi.
Tarte bereizgarririk gabeko habearte bakarrekoa da eta zirkuluerdi-formako absidea esfera‑laurden batez estaltzen da. Habeartearen gainean, ganga zorrotz bat abiatzen da, inguru osoa ibiltzen duen inposta lau batetik.
Bere barneko kapiteletan eta harburutxoetan, batez ere, lumaje gogorreko eta moko sendoko txoriak, eta XII. mendeko hasierako hamarkada horietan oso herrikoiak ziren alegia-bildumetako irudiak ikusten dira. Kuzkurturiko giza irudiak, ileak laztanduz, musulman eskatologiako arima zigorkatuak, eta abar.
==== Berriobeitiko Garbikundea ====
Berriobeitiko Garbikundeko egungo parrokia-elizak 1200 aldeko eraikin protogotiko bat du.
Elizak hiru tartetako angeluzuzeneko oinplanoa duen habeartea eta labe-itxurako ganga eta zirkuluerdi-formako burualdea ditu. Habeartearen estalkia kanoi-ganga da, zutabe karratuetan zintzilikaturiko erdi-puntuko arku zerrendaz eta korurakotze arkuan atxikitako harroin bikoitzez eutsitakoa.
Ataria da eliza honen bitxikerietako bat, behin eta berriz eginiko zaharberritzeetan oso aldatua izan den ataria, hain justu. Baketoiak dituen hiru arkiboltako ataria da, arkibolta hauetako zutabe gainetako kapitelak, zentauroaren eta san Migelen arteko borrokaren irudiez apaindurikoak dira, Baskonian goiaingeruaren irudikapen zaharrenetarikoa delarik. Sarrerako arku zorrotza krismoi batez bukatzen da. Eskulturazko lan honek guztiak oso antzinako zapore herrikoia du.
==== Artzeko Santa Maria ====
Artze ibarra eliza erromaniko txikiz beterik egon zen. Gelditu direnen aztarnetatik eta oraindik landetan aurki daitezkeen ermitetatik, Artzeko Santa Mariaren eliza nabarmentzen da.
Elizak oinplano angeluzuzena eta hiru tarte desberdin ditu eta aurretik tarte zuzen bat duen burualde zirkuluerdi-formako bat, arku zerrenden artean kanoi erdi batez estaltzen da, garaipen arkua besteak baino makurragoa delarik. Zerrendak harroinetan finkatuak inposta lauez bira osoa inguratzen du. Beste inposta takeatu bat aurrekoa baino beheragoko mailan dago kokatua. Absidean hiru leiho daude eta bi habeartearen alde banatan. Erdi-puntukoak dira, landarezko kapitelak edo errosetak eta palma-itxarako irudiak.
Kanpoan, hegalaren azpiko harburuak higaduraz nahikoa hondatuak badira ere, Artaizkoak gogorarazten dituzten giza aurpegi eta irudiak igar daitezke. Kanpoko hutsarteetako arkuen kapitelak, landareki eta estilo eskematiko berekoak dira.
Atariak, hegoaldean kokatua denak, hegal baten azpian hiru arkiboltako erdi-puntuko arku bat azaltzen du puxtarriz, burutxoz eta pinaburuz apainduak. Arku hauei eusten dien zutabeek ederturiko kapitelak daramatzate, kanpoko biak gurutzaturiko landaredunak eta barrukoak irudidunak; eskuinekoak Kristo mandorladuna, bost lagunez inguratua, eta ezkerretakoa sei irudi dituena. Oso hondatua badago ere, Igokundeko eszena dela esan daiteke.
=== Jakako eraginak ===
Eraginei buruz hitz egiten hasiz gero ez da zalantzarik ere, erromesaldietako Galtzadan kokaturiko eliza askotako gramatika zeinuak badirela. Jakaldeko apainketa modua Nafarroako leku askotan ezarria izan zen, hain zuzen ere lehen aipatu ditugun, Vadolungoko San Adrianen, Aibarko San Pedron, Katalain, Azuelo eta abarretan. Nahiko zaharrak diren datak aipatu ditugu jada.
=== Protogotiko elizak ===
Nafarroan landako beste eliza asko beranduagoko aldietan kokatu behar dira, sarritan protogotikoan izendatzekoak baitira; izan ere, guztiz erromanikoa denetik oso gutxi baitago, adibidez: Aberingo San Joan Bataiatzailean, Badostaingo San Migelen, Ziraukiko San Romanen, Lergako San Martinen, Etxanoko (Oloriz) San Pedro ad Vinculako ermitan, Eusako San Estebanen, Orisoaingo San Martinen, Egiarteko Santa Marian eta abarretan.
=== Bideko foku handiak ===
==== Gares ====
Donejakuerako erromesbide nagusiak Garesen biltzen ziren. Hiribildu honen jatorria, zubi erromanikoari estuki loturik aurkitzen da, honen ondoan kokatuz eta haziz joan baitzen. Zubia XI. mendean eraiki zen hiribilduaren sorrera bera baino lehenago, Arga ibaiaren beste aldera erromesak igarotzen laguntzeko ezinbestekoa baitzen.
===== Santiago eliza =====
Rua (kale) nagusian kokaturik, Santiago elizaren ataria Donejakueko galtzadara begira dago zuzenean. Antza denez 1142rako eraikia zegoen. Baina, hasiera hartako elizatik, habearte oso zabal bat inguratzen duten hormak baino ez diraute zutik; baina XII. mendean hiru izango ziren, agian.
Hegoaldeko ataria da eliza horretan garrantzitsuena eta erromanikoa. Tinpano gabeko ate baten gainean arku gingildunak Lizarrako Ruako San Pedron eta Ziraukin bezala, bere bost arkiboltetako erdi-puntuko arkuak turuta itxura hartzen dute, eskultura landuz beterik, ez erradio eran kokatuak, baizik eta arkibolta bakoitzaren lerroa jarraituz segidako eskulturekin.
Arkiboltak, oso egoera hondatuan dauden giza buruak eta beste gai batzuk ikusten dira, kapitel txikiak dituen zutabe ukondodunen gainean kokaturik. Alboetako hormak apainduak eta egoera hobean gordeak diren harpia zerrenda batek badirudi San Joan de la Peñako Maisuaren presentzia iradoki nahi duela, Garesen.
Arkiboltetako edergarriei buruz, aldiz, egoera onean zaindu izan balira, 79 erliebeek arretaz eginiko azterketa bat mereziko zuketen; izan ere, multzo osoak oso ongi hausnarturiko egitasmo batena dirudi.
Hori asko nabarmentzen da adibidez, arkibolta bakoitzaren giltzarria okupatzen duten irudiak begiratuz gero. Birjina Maria dago lehenengoan; aingeru bat, bigarrenean; Espiritu Saindua, hirugarrenean, Gizakunde bat, “Erospenaren historia”ko oinarrizko gertakaria oroitarazten duena.
Arkibolten biran aingeruak ezagutzen dira lehenengoan; San Jurgi eta zentauro batzuk, bigarrenean; Haurtzaro aldiak, hirugarrenean; Sorreraren saila, azkenekoan.
===== Gurutzearen kapera =====
Gurutzearen kaperan, Murugarren auzoan kokaturikoa –Garesko Hiribildu zaharra deritzonean–, gaur egun hiribildu historiko honetan gorde den eliza erromanikoetan zaharrenetakoa da. Lehenbiziko elizak XII. mendearen azken aldeko data dauka. Tenplarioen Ordenak eraikia izango zen. Nafarroako eliza erromanikoetan hainbestetan errepikatu den eskema jarraituz eraiki zen: lau tartetako habearte bakarra, tarte zuzen batekin eta zirkuluerdi-formako abside batez osaturiko burualdearekin, zorroztasun apur bat duten arku zerrenda, kanoi-gangez estalia.
Eraikin erromanikoari XIV. mendean iparraldetik beste habearte gotiko bat erantsi zitzaion.
Absideko monumentuzko zenbait apaingarri erromanikoz aparte, Gurutzearen kaperako gauzarik nabarmenena bere hegoaldeko ataria da.
Hiru arkibolta eta beroien artean leudekeen bi baketoi ditu. Atari honetan gure begirada erakartzen dute oso finki landutako moldurek. Ataria inguratzen duen azken moldurako hostoek bizantziar estilo garbia dute.
Bisitariaren begirada liluratzen dute arkiboltetan pilatzen zaizkion gai figuratiboek. Hostoenak eta gurutzaketak ugari dira, baita hegazti eta lauoinekoak ere; baina, batez ere, harrigarrienak gizakiaren grina txarrak gogorarazi nahi dituzten irudiak dira ugari: diruzalekeria, haragikeria, haserrea, sabelkoikeria, emakume tentatzailea... katekesi oso bat erromesen erabilerako.
==== Lizarra ====
Gure erromesaldiarekin jarraituz, Garestik laster iritsiko ginateke Lizarrara, lehenengo herri gune batetik; Lizarra, eta XI. mendean Antso Ramirez erregeak babesturiko ondozko ondoko burguen fundazioetatik –frankoenak eta nafarrenak, ongi bereiziak hasieran– hiria garatuz joan zen eta, erromesbidea denez, garrantzian haziz. Erromesek han arte eta debozio-leku galanki aurkitzen zituzten, ospitaleaz gainera.
===== Ruako San Pedro =====
Ruako San Pedro XII. mendearen azken laurdenekoa da. Muino baten gainean eraikia eta San Juan de la Peña monasteriokoa izan zen hasieratik, Iruñeko Gotzaindegiarekin auzi luzeak izan bazituen ere.
Elizak hiru habearteak ez ditu zabalera berekoak. Hiru abside dituzte. Erdikoak hiru absidiolo ditu. Arkuak, zistertarren eraginekoak, zorrotzak dira. Alboetako habearteen gangak XIV. mendean berritu ziren; baina beranduago zaharberritze baten premian izan zen, XVI. mendean.
Ruako San Pedroren ikusgarritasunik handiena agian, bere klaustro erromaniko handian egonen da, Nafarroako eskulturgintzako multzorik aberatsena baita. Zoritxarrez, gaur egun bi hegal besterik ezin ikus ditzakegu; izan ere, beste biak 1572. urtean txikituak izan ziren eliza gainean kokaturiko gazteluaren hondoratze dorpe baten erruz. Inondik ere, 1170. urtean landua izango zen. Egile honek ezagutzen zuen Iruñekoa, zalantza handirik gabe, eta baita San Joan de la Peñako maisuaren lanak ere beharbada.
Bere kapiteletako gaiak oso dira aberats eta ugariak. Badira landarekiak, baita animalienak ere, eta argitzen oso erraz ez diren harpien sinboloak. Ebanjelioen araberako Kristoren bizitzako gertaerak eta beren martiritzako akten araberako apostolu eta martirienak dira jarraian. Hauetako batzuetan, eszenak azalpen epigrafiakoa ematen du:
San Lorentzorenak,
<pre>Hic tadit Laurencius tesauros</pre>
San Andresenak,
<pre>Hic iubet eum Egeas incarcenari</pre>
Ikonoetako bitxitasunagatik eta ia lauak diren azalera kurbatuen gaineko tolesturen grabatuengatik, J. E. Urangaren ustez, ertilariak bere ereduak bilatu zituen, ez hainbat Silosko klaustroan, baizik eta erromaniko aragoarrean.<ref>39. A.M N., III, 151. or. eta hu.</ref>
===== San Migel =====
San Migelen eliza ere berant erromanikoa da. Berau, 1187rako egina zela baiezta daiteke, auzo eta azoka berria populatzeko Antso Azkarraren agindua ezagutzen delako. Elizak hiru zistertar habearte ditu. Burualdea besterik ez du erromanikoa.
====== Iparraldeko ataria ======
Hegoko eta iparreko bi sarreratatik, iparraldeko ataria da interesgarriena, aro modernoan berriro armatua, nahaspilatsua beraz. Nafarroako eskultura erromanikoaren sinkretismoaren adibidea da San Migelen ataria, estilo protogotiko baten barruan hainbat eragin biltzen baititu, eta hurrengo urratsa izango dira Tuterako Epaiaren Atea<ref>J. M AZKARATE, “Nafar eskulturaren sinkretismoa”. P.V.n 1976, 142-143. znb. 131-150. or.</ref> eta beste ondorengo multzoak. Han, beste ateren batetik ekarritako Apostoluak daude, batzuk zutabeei itsatsiak eta paramentu lauei besteak, Zangozako ataria ekartzen dute gogora. Azterketa estilistikoaren arabera badirudi hainbat maisuren lana dela.
Lehenengo maisuak beretzat hartu zuen tinpanoaren lanketa –Kristo Pantokratorra tetramorfoekin; Maria eta San Joanen imajinak, alboetan–, arkiboltak –aingeru lurrinkari, profeta eta abarrekin–, kapitelak eta Apostoluen bi erliebe handiak. Horien identitate-ikurrak buru iletsu eta zapien ezaugarrietan bil daitezke. Ertilari garden bat da, burdin ziriz eginiko kaligrafia eta okerduretako lanketa nahiago izan zuen jantzietan eta aldi berean aurpegiak nolabait idealizatzea, gotikoaren aldarrikapena eginez. Komentariogile batek egiten duena gehiegizkoa iruditzen zaigu: honen estiloa Silosko Andre Maria Gizakundekoaren Maisuaren estiloarekin lotzea.
Tinpano erdian Kristoren irudia inguratzen duen argi-koroan latinezko epigrafiaz eginiko bi seioinekoren irudikatze trinkoa interesgarria da, idolatriazko sineskerietan erortzeko tentaldiaren aurka erne jarrarazteko.
<pre>NEC DEUS EST NEC HOMO
PRAESENS QUAM CERNIS IMAGO;
SED DEUS EST ET HOMO
QUEM SACRA FIGURAT IMAGO</pre>
''Ez da Jainkoa ez eta Gizona ere ikusten duzun gizona; baina Jainkoa eta Gizona da irudi honek adierazten duen Hura''
Lau arkiboltak Bibliako gaiez eta ebanjelioetako gertakariez estaliak daude. Kanpoaldeko eraztuna, bosgarren arkibolta bat izango litzatekeena, santuei eskainia dago: San Pedro, San Joan Ebanjelaria, San Lorentzo eta abar. Ezker aldeko zutabeetako kapiteletan Haurtzaroko aldiak eta beste gaiak doaz. Janbetako erliebeetan: San Migel herensugea lantzaz zauritzen eta arimak haztagan pisatzen; hilobi hutsa eta emakume santuak: hau dena, lanketa finetan, oihalen kokatze ugarietan, eta zentzuzko konposaketa ederrean.
Zutabe‑estatuak bigarren maisu batenak direla esan behar: apostolu eta profeten irudi handiak, aurpegi eskematiko eta modelatu laburrekoak, lerrodura handieneko tolesturak dituztelarik.<ref>C.M N., II, 1, 483-487. or.</ref>
Hirugarren esku batek tailatuak izango dira atariko eskuin aldeko muturreko bi kapitelak, erromesaldiei buruzko gaiak. Konposaketaren oso bestelako irizpide bat adierazten du, eta sakona da bere teknika, argi‑ilunen eragina bilatzen duena.
Hemen ez gara geldituko Lizarrako San Pedro elizaren aipamena egiten, zalantzarik gabe Lizarrako zaharrena delarik ere, baina gerora gotiko bihurtua; ezta Hilobi Santuarena ere, beranduko erromaniko hasierako eliza baten eskema errepikatua aurkituko baitugu, burualde hirukoitza eta zistertar estiloko hiru habeartetan jarraitzen duena, eta beharbada izan zuen eskultura lanetatik baliozkoa duen ezer gelditu ez zaiona. Dena aldatu egin zen ondorengo mendeetan.
===== Errege Jauregiak =====
Errege Jauregiak, aldiz, merezi du bisita bat, bera baita erromaniko zibiletik gelditzen zaigun aztarna apurra. San Martin plazan dagoen hau, XII. mendearen azken herenekotzat jo daitekeena, eskulangintza erromaniko izugarria handi bat duena da.
Eraikinak baditu harlanduzko bi gorputz eder, moldurazko inpostez markatua fatxada bakoitzean, hainbat mailatan. Apaindurazko edergarrietan, giza eta gai adierazkorren apaingarrien ordez zistertar artearen geometriazko eta lorezkoen aldaketa hasia ikusten da. Arku eta zimazioen edergarri guztiak zerra-hortz edo moldura soilak baino ez dira. Leihoetako kapitel txikiek behin eta berrizko osagaiak errepikatzen dituzte, harpiak eta irudimenezko animaliak Ruako San Pedroren klaustrokoen senideak inola ere.
Orreagari buruzko Gesta Kantuetan inspiraturiko gaiagatik, Erroldanen eta Ferraguten arteko borroka irudikatzen duen kapitel bat ezaguna da, eta horrela sinatzen du:
''MARTINUS DE LOCRONIO ME FECIT.''
Duelu mitiko baten historia da eta merezi du begirada pausatu bat borroka garaiko uneak eta armen zein janzkera benetakoak nolako errealismoz gogoratzen diren.
===== Iratxeko Santa Maria =====
Iratxeko Santa Maria monasterioaren antzinako jatorriaz ezer gutxi dakigu. Monasterio hau, Nafarroatik Errioxarako igarobidean kokatuta egoteak hazkundean mesede galanta egin zion XI. mendean zehar. Emari asko jasotakoa da. Eta mende honen bigarren erdian santu batek –San Verebundok– gobernatu zituen haren norabideak. Gaur egun oraindik baden eliza bikain hau, hainbat alditan izan zen eraikia hurrengo mendearen erdialdean, eta osatu, berriz, zistertarrak bertan monasterioa okupatu zutenean osatu zen. Bere gainbehera XIII. mendean hasi zen eta, diziplina lasaitu ahala, eraikina bera ere hondatuz joan zen. Maila guztietako berreskuratzea lortzeko eta klaustro plateresko ederra eraikitzeko, XVI. mendeak iritsi behar izan zuen.
Beharbada, aurreko beste prerromaniko baten ordez etorri zen, monasterio-eliza XII. mendearen erdi aldera hasi zen eraikitzen. Garai horretakoak dira abside hirukoitza duen burualdea eta gurutzadura. XIII. menderaino iritsi ziren ondorengo aldi batzuetan gurutzadura eta hiru habearteak zistertar erara estali ziren, gurutze-gangaz.
Atariko altxaeran, hiru gorputzetan zatitzen da erdiko habeartea, takozko inpostez, landare gaiez eta gurutzaduraren besoetatik luzatzen diren diamante-muturrez bereizirik. Erdiko habeartearen behereneko gorputza itsua da; honen gainean dagoen bigarrenak badu zutabetxoen gaineko erdi-puntuko arku sail bat eta bien artean hiru leiho txaranbeldu ditu. Hirugarren gorputzaren amaiera begi‑zulo eta arku txiki itsu sail batek ematen du. Guztien artean multzo orekatu eta bitxia osatzen dute.
Monumentuzko bere apaingarriei buruz lehendabizi Ebanjelarien lau irudi antropomorfoak aipatu behar dira, animalia-buru sinbolikoak dituztela, gurutzaduraren tronpa azpian egokituak eta beharbada XIII. mendean landuak. Honek ataria ere zistertar eraginekoa du, XII. mendekoa.
Baina kapiteletan azaltzen dira dotoreen eskultura-apaingarriak. Zutabe handien buruetan direnak bikainak dira; baina leihoak uztaitzen dituztenak ez dira gutxiago. Habearteetan eta gurutzaduran ugari dira jatorriz zistertarrak direnak, landarezkoak eta geometriazkoak alegia. Absideetakoak zeharo erromanikoak dira, apaindurez hanpaturikoak eta landarezkoak elkarren ondoan direlarik.
Garaipen arkuan kokaturikoak dira ederrenak: ezkerretako zutabeak zaldunen arteko borroka bat erakusten du eta eskuinaldekoak, berriz, Agerkundearena. Biak, lerromakurrezko eta tratamendu laburreko marrazki bikaineko irudiak dituzte agerian. Interesgarriak dira San Martin bere kapa ebakitzen eta ametsetan Jesus azaltzearen ikuskaria dutenak. Gainerako kapiteletan gerrarien borrokaldiak, sagittarius bat, zuztarrez elkar loturiko zomorroak –Lizarrakoan bezala. Desagertuak dira arkiboltak eta haien ordezkoak dira moldura gotikoak.
==== Tutera: mugako erromaniko bat ====
Tutera Ebro ibarreko hiriburua delarik, Tuterako erromanikoa, kronologiaz eta aldi berean geografiaz nolabaiteko muga batean garatzen da. Ezin harrituko gaitu, sorreraz islamdarra eta Alfontso Borrokalariak 1119an bere errekonkista burutu zuen arte, zenbait mendez musulman, mozarabiar eta juduez populatua izan zen Tuterak berant erromaniko eta protogotiko baten ezaugarriak azaltzeak.
===== Madalenaren eliza =====
Gorde direnetatik elizarik zaharrena Madalenarena da. Ba omen da han, XII. mendearen hasierako urteetatik dirudienez mozarabiarra izan daitekeen eliza bat.
Gaur egunko eliza mende horretako bigarren erdikoa da. Trazu irregularreko habeartea eta ardatz desbideratua du, zazpi tartetan bereizia. Kanoi erdiko ganga zorrotz batez dago estalia, zutabe-erdiz bukatzen duten arku zerrenda indartsuez zurkaiztua dago. Denbora joan ahala eliza honi kaperak erantsi zitzaizkion; horietako batek, kanpoaldera, gaur egun oso zaharkituak dituen apainketa desberdineko arkiboltak eta kapitel apaindurez hanpatuak dituen ataria zuen.
Eliza honetan deigarriena, zalantzarik gabe, erdi-puntuko atari nagusia da, eta badu berezitasun bat, atari erromaniko nafarretan bitxia dena: lau arkibolten erradioetan kokaturiko irudi landuak.
Barru aldeko arkiboltan, Gizakundeko Andre Mariaren gertakaria landu zen. Oso bitxia da bere diseinua: eserita entzuten du Andre Mariak belauniko dagoen Aingeruaren berria. Gizonoi eskaintzen digun Jainko Haragi eginaren Egoitza soil izatearen Andre Maria baten antzinako ulermenetik urrutiratzen gaituen lana da. Oraingoan bera da koroaturiko Erreginaren begirada eta begirunea erakartzen duena. Eta hantxe bertan dago aingeruaren ondoan, argi‑koroetan dagoen usoa, Espiritu Sainduaren sinboloa, Birjinaren sabela sagaratzen duena. Bigarren arkiboltan harpia eta animalia sinboliko sail bat dago: benetako eta fantasiazko animalia-multzo oso bat.
Mandorla laugingildun baten barruan tetramorfoz inguraturiko Kristo dakusagu tinpanoan; eta bi emakume –zalantzarik gabe Marta eta Maria dira, zeina Madalenarekin identifikatzen zen. Azken Epaia gogorazten duten tronpetak joaz, aingeruak ikusten direneko mentsula gainetan kokatua dago tinpanoa.
Kapitelak, kanpoko atarian –oso egoera txarrean dago– nahiz barrukoan, Kristori buruzko ebanjeliotako gaiak dira, haurtzarokoak batez ere. Landarezkoak ere badira eta hauek estilistikoki Katedraleko lehenbizikoenekin zerikusia dutenak dira. Multzo hau Iratxen ala Ozkabarten ikus daitekeen harburu-multzoaren oso antzekoa da.
Beronen kronologiari dagokionez, badirudi Madalenaren eliza hau, Tuterako katedralaren klaustroko lanak baino zerbait lehenagokoetan sailkatu behar dela.
===== San Nikolasen eliza =====
Izan ziren bai, zalantzarik gabe Tuteran beste eliza erromaniko batzuk, baina ez dira beroien zati batzuk baino geratzen. Aipa dezagun San Nikolas eliza, 1131n eraiki eta Oñako monasterioari eman zitzaiona. Eraitsia izan zen beranduago eta horren ordez eraikin barroko bat jaso zuten.
Hasierako elizaren tinpano erromanikoa besterik ez da gorde. Gaur egungo elizaren saihetseko ate baten sarrerako arku gainean kokatu zen. XII. mendearen azkenaldikoa da. Honen erdiko puntua hostotza mardul eta pinaburuak dituen zuztar zerrenda aberats batez dago apaindurik.
Hirutasun Santua da gaia, goitik behera irudikaturik: Usoa mendelaren muinean dago, eta Aita azpian, bere belaun gainean duela Semea, ezkerreko eskuan ebanjelioa daraman Jesus Haurra. Aita eta Semea hesitzen duen mandorla mistikoa tetramorfoen eta ertz batean kuzkurtuta dauden Dabid eta Eliasen irudi profetikoez inguraturik dago.
Ohartaraz dezagun Silosko hirutasun taldea ere (1160‑70) –honen eredua izan daitekeena– bertikalean egituratua dagoela, Jeseren Zuhaitzaren amaiera moduan; baina, ez Tuterako hirutasunaren antzera, zeren eta Aitaren esku bedeinkatzailea ez baitago konposaketaren ardatzean jarria.
Eredu bizantziarraz hitz egin izan da. Dena dela, hemen molduren, zuztarren eta profeten lanketa San Nikolasen lanarekin alderatzen da, batez ere, Lizarrako Magdalena eta San Migelekin.
Ukitu erromanikoak dituen hirutasun gaiaren antzeko garapen bat Donejakueko Aintzaren atarian besterik ezin aurki dezakegu, gainontzekoak gotikoak baitira.
===== Katedrala =====
Abia gaitezen orain Katedraleko lanetara. Bazen Santa Maria Zuria izeneko eliza bat berau eraiki aurretik. Berari itsatsita hasi ziren gaur egungo klaustroa eraikitzen. Gerora eliza osoaren berritzea etorri zen, eta katedrala eraiki.
====== Klaustroa ======
Egokia da beraz, gure aipamena klaustrotik hastea. Gauza jakina da zenbait gela bazela klaustroan, 1160 aldera. Hormako oroigarri batean ikus dezakegun datagatik: 1174. Eta agirietan ere azaltzen da 1186. urtean oraindik eskupekoak ematen zirela “klaustroko lanetarako”. Beraz, kronologikoki mendearen azken hereneko eraikina dela esan dezakegu.
Bi hegal ditu, ipar eta hegoan, bederatzi arkuz osatuak; eta beste bi, sortalde eta sartaldean, hamabikoak; txandakako bi eta hiru zutabe-taldeen gainetan zurkaiztuak. Bada deseginiko kapitelen bat baina, orokorrean, nahikoa ongi gordeak dira, gaiak ezagutu eta bere taila ederrak estimatzeko. Ipar galeriako kapitelak Kristoren bizitzari eskainiak daude, ebanjelioen arabera, Nekaldiko eszenak falta badira ere. Hego aldeko galerian apostolu eta santuen historiak ikus ditzakegu. Sartaldeko galerian berriz era guztietako animalia eta zomorroen gaiek ugari dira.
Estilistikoki, tolesdura astun ugariez jantzitako irudi trinkoak nagusitzen dira, gorputzak nabarmentzea lortzen dutelarik. Badirudi klaustroko maisuei buruak axola zaizkiela gehien, nabarmenki markaturiko begiak dituzten buru handiak, arima begietaratzeko behar gotikoa sentitzen hasiak balira bezala. Ileak eta bizarrak batzuetan ildo soilez zirriborratuak daude, eta besteetan berriz kizkur eta txirikorda mardulak xeheki landuak. Irudiak batzuetan hondo arkitektoniko edo landarezko era baten gainean emanak dira, estilo berri bat aldarrikatzen duen paisaiaren garapena.
Tuterako klaustroaren ikerketarik osoena egin zuen De Egryren arabera, estiloz eta ikonografiaz, lan honen ezohiko “nafar” berezitasuna azpimarratzekoa da,<ref>Anne de EGRY, “Tuterako katedralaren klaustroko eskultura”. P.V.n, 74-75 zenb., 1959, 63-107. or., gehi 164 irudi. Ikusi halaber, A. de Egryren artikuluaren laburpen on bat J. R. CASTRO ALABAren Tudela monumental.en T.C.P., 227. znb. III. libk. Iruñea d/g 16-27. or. Anne de Egryk bere azterketa sakonean, Aragoiko artisten eragina aitortzen du baina ohar bat ematen du, bere aurreko aragoarretatik bereizi egiten dela tuterar klaustroko kapiteletako estiloa “eszenen arkitekturazko inguratzetan eta irudien gaineko tarteak adierazpide berdinekin betetzean. Berau, XII. mendean orokortu egiten den jarduera da, Nafarroako klaustroetako eskulturen kidetasunean, adibidez, Iruñeko katedralaren klaustroko XII. mendeko antzinako kapitelen antzera edo Lizarrako Ruako San Pedrorenak...”</ref> eta antza denez hiru eskuren ezagupidea sumatzen du kapitel horien lanketan: iparreko eta sortaldeko kapitelak esku bat berarenak dira; aurrekoaren antzeko eskuaren estilokoa, baina askeagoa, hegoaldeko horma-tartea, eta hirugarren batena, sartaldeko arkuteria, estilo aurreratuago eta naturalistago bat nabaritzen zaiona.
====== Eliza ======
Klaustrotik katedralera igarotzen bagara, beste garai batera igo garela konturatuko gara. Tamaina handiko eliza protogotiko bat da, kolegio‑eliza izaerakoa –XIX. mendera arte ez zuen katedral izenik jaso–, antzinako meskitaren sailean eraiki zen eta harlandu onez jantzi XII. mende bukaeran eta hurrengoaren hasieran, Antso Azkarraren eta Antso Indartsuaren erregealdi artean.
Zistertarren arkitektura eskemak jarraituz lau tartetako hiru habearte ditu, hauetatik nagusia garaiagoa eta zabalagoa da, eta tarteak angeluzuzenak, aldiz, alboetakoak karratuak. Bost zatitan ongi markaturiko gurutzadura batez jarraitzen du, erdikoa karratua eta burualdea zikloerdiko erdigune sakoneko absidea, zirkuluerdi- eta karratu-formako kapera bikoitz artean, Zistertarren tradizioren arabera. Bai habearteak eta bai gurutzadura, hirugingilezko traza duten gurutze-gangaz estaltzen dira, beren ertzetan baketa handiz zuinkaturiko arku zerrenda indartsuez berezitakoak, zistertar ezaugarri jatorrak, ia erabatekoa den apaingarririk eza bezala.
Barrualdeko erromanikoa, burualdean eta gurutzaduran bilatu behar da; ipar eta hegoaldeko ateek, ziur asko, aldi hartan lanean zebilen klaustro lantegietan eginiko kapitelak dituzten.
====== Ateak ======
Katedralera eginiko bisitan azpimarratzekoak dira bere hiru ateak. Hiruretan zaharrena hegoaldekoa da, “Birjinaren atea” ere esaten zaiona. Ez du tinpanorik; bai, ordea, ongi gordetako kapitelak, nahiz eta ez diren oso kalitate onekoak. Kristoren Piztueraren gai bat kontatzen du.
Iparraldeko gurutzaduraren atariak, “Santa Mariaren atea” izenekoak, arku zorrotzak ditu. Hiru arkibolta ditu eta haietan Joan Bataiatzailearen historia eta San Martinen kaparen eszena kontatzen dute. Atlante pare batek osatzen du tinpanoa: Sansonek eta Dabidek.
Ate nagusiak, Epaiaren atea izenez ezagutzen denak, sortzen du bisitariaren jakin-minik handiena. Galdua du tinpanoa; baina nahiko ongi gorde ditu joritasunez apainduriko bere zortzi arkiboltak. Lerroan jarriak ditu zenbait irudi giltzarrietan: Agnus Deia, Andre Maria, aingerua eta martiria.
Arkiboltetako gai nagusia Azken Epaiarena da: ikuslearen ezkerraldean dohatsuen poza eta beste aldean kondenatuen saminak. Eskatologiazko adierazpen batzuen araberako Erdi Aroko pentsamendua laburbiltzen duten 51 dobela ditugu gizadiaren amaierari buruzkoak: sartaldekoak, bizantziarrak eta musulmanak. Herri arimaren ezten zirikatzaileak irudimena aske utzi duela dirudi bekaturik higuingarrienei buruzko bere epaia adierazteko eta zigorrik finenak irudikatzeko<ref>Ikus, Tuterako Epaiketaren atariaren ikonografiazko deskribapen on bat, J. E. URANGA- F. IÑIGUEZ ALMECH, A.M N. III. lanean, 169-170. or.</ref>: Merkatari gezurtiak, trukatzaileak eta lukurreruak, baita infernutik ateratako “ehiztari makurra” ere.
Atearen alde banatan, mentsula gainetan, hirien irudiak ikus daitezke pizti eta animalia musikariekin. Gorago, errosetoi handiaren azpialdean harburutxoen erlaitz bat.
Arkiboltak zurkaizten direneko kapitelek Hasierako gaiak garatzen dituzte; nekez gaindi daitekeen kalitatea dute. Kontenplari sinestuna gizakiaren sorrerako irudietatik azken hondameneraino igarotzen da. Aldi baten amaierako igarotze-krisi eta arrazionalismo gotikoko aldiaren inguruan “gizadiaren historiaren” laburpen moduko bat zen. Margo anitzetan irudika dezagun, halakoak izango baitziren klaustroko kapitelak, baldin eta garai hartako gizon emakumeengan sortuko zuen eragin emozionalaren antzeko ideia hartu nahi badugu.
Eliza atari honen barrokotasuna ariko zen estilo baten akidura islatzen. Katekesi baten irakasbide zorrotzetan baino gainezka egin eta gaiztoturiko herri fantasiaren irudikapen gehiago sartzen uzten zion estiloa zen hau nonbait. Monasterioetako artea, ikonoetako lasaikeria horrek kutsatua gertatu zen, eta horren aurka haserre biziz altxatzen hasiak ziren, nahiz eta aldi bateko eta erdizkako arrakastaz izan, Klarabaleko San Bernardoren asmoak.
== Arte erromanikoa Ipar Euskal Herrian ==
Iparraldeko Euskal Herrian erromanikoa, baserri girokoa bereziki, ugaria izango zen. Baina, gehienetan XII. eta XIII. mendetako elizak ondorengo mendeetan funtsean aldatuak izan ziren eta, ondorioz, burualde eta abside batzuk besterik ez da gelditu.
=== Lapurdi ===
==== Ainhoako Ama Birjina ====
Bada Ainhoan, Andre Mariaren eliza bat, hareharrizko harlanduen paramentua eta okre eta more kontrastezko margoak dituena, bisitariaren begirada liluratuz. Birmoldatu egin zuten XVI. mendean; bere barrunbean ez da dotoreziarik, ez berezitasunik falta, labe abside ederra, eta elkarte fededunarentzat gordetzen den esparru guztia euskal erako zurezko balkoi bikoitzak zeharkatzen du aldenik alde. Bere bost mailatako dorrea, oktogonoz hesituriko dorretxo batez bukatzen da, lau piramidetzarrez karratuan sartua eta arbelezko xafladun gezia duelarik buruan ( XVII. mendea).
==== Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailea ====
Donibane Lohitzunen, Luis XIV.a eta Espainiako printzesa Maria Teresa Austriakoaren ezkontzako San Joan Bataiatzailearen eliza oso adibide argia da lehen aipatu dugun berrikuntzen kontu horretan, bere oinarri erromanikoak besterik ez baititu gorde.
==== Irisarriko ospitalea ====
Jerusalemgo San Joanen zaldunena izan omen zen egun oraindik ikus daitekeen XII. mendeko eraikina, Irisarriko ospitale eta prioretxea; XVII. mendean zaharberritua da.
==== Senpereko eliza ====
Senpereko elizak ere, XVII. mendeko erretaula galantean interesaturik eta euskal herriko ezaugarri bereizgarrik dituen zurezko balkoia ikustera turista ugari biltzen duenak, baditu bere egituran XII. eta XIII. mendeetako aztarnak.
=== Nafarroa Beherea ===
Zuzen-zuzenean Iruñeko errege-erreginaren menpe zegoen eskualde honetan XII. eta XIII. mendeetako elizen aztarnak ez dira gutxi; baina, betiere ondorengo mendeetan birmoldatuak eta aberastuak.
==== Bidarraiko Andre Maria ====
Kanbotik 16 km‑tara, muino batean den Bidarraiko Andre Mariaren eliza, oinetan baserriz ereindako zelai berdeetako paisaia eder bat begiztatzeko aukera eskaintzen duena, hareharrizkoa da, eskualde horretan beste asko bezala. Jatorrizko eraikuntza erromanikoaren aztarnak ditu.
==== Laurhibar ibarra ====
Laurhibar ibarrean, Donibane Garazitik bost kilometrotara Alzietako Gurutze Saindua eta Baskasango San Andres kapera erromanikoak hargin berak eginak dirudite, hain baitira berdinak. Begien gozamenerako kanpoaldeko itxuraren goxotasuna eskaintzen dute, barrualdeko aberastasun ezohikoa lagun dutela: esku sotil baina jakintsu batek margoturiko zurezkoak ditu gangak.
==== Haranbeltzeko San Nikolas ====
Nafarroa beherea alde horretan bertan, Haranbeltzeko San Nikolasen kapera beroa topa dezakegu, abeltzaintzako, merkataritzako eta erromesaldietako bide zaharraren ertzean kokaturik. Prioretxe‑ospitale batena zen eta XII. mendeko agiriek diotenez Maltako Ordenako “kideek” agintzen zuten bertan, Ostabat alderat –lau bat kilometro harantzago, ez gehiago– eta handik Orreagako pasabidera zihoazen milaka erromesen laguntzaile ziren.
Badu oraindik aterpe ireki zabal bat, agian oso erosoa ez bada ere, gauak harrapatu dituen erromesentzat aterpetxea segurua. Erdi-puntuko arku zabaleko aterpe hau kapera xume baten ondorengoa da, zorua angeluzuzena du eta XII. mende aldera eraikia izango da ziur asko, eta barroko aldian berreraikia. Barrualdean ez du erromanikoa gogorarazten duen ezer. Atariak barruko zatian badu, zorionez, Kristoren monograma duen krismoi eder bat, Alfa eta Omega, zirkulu batean sarturiko Maltako gurutzearen azpian.
==== Bidaxune ====
Baskonian beste asko bezala, XIII. mendean eraiki ziren baina, aire erromaniko arnastuz, XIII. mendeko Bidaxuneko elizak erdi-puntuko arku bikoitz bat duen ataria du, berezitasun batekin, inon kokatu gabeko giltzarri zintzilikako bat duela.
==== Iratiko San Salbatore ====
Haritzgurutzeko lepoa igaroz, abside prerromaniko baten zatia gordetzen duen San Salbatoreren kaperara iristen da. Haren habeartea XII. mendekoa da, ondorengo mendeetan birmoldatua. Gurtza prerromaniko egin zitekeeneko toki batean dago eraikia Malta Ordenako ospitale zahar hau, kanpoan zutabe txikien gainean Gurutze Bide bitxi bat duela. Barrua, garai batean irudietan aberatsa, orain hutsa dago zoritxarrez.
Donazaharrek badu oraindik imus pirineus‑etako iragan latzaren zenbait oroigarri. Hemendik gertu, utzia dagoen Done Bladiko santutegia erromanikoa dago, Aphat‑Ospital deitua, Donejakue alderako erromesen ospitale-aterpetxea izan zena. Badu oraindik arku zorrotz samarrak dituen ataria.
Usakoako San Pierre eliza XII. mendekoa da, baina oso zaharberritua dago. Hala ere, badu oraindik bere atari zaharra, apaindurez hanpaturiko kapitelak eta irudimenezko piztiak dituena.
Donibane Garazin merezi du historialariaren bisita Ugandeko Santa Eulalie elizak. Oraindik ikus daitezke arte erromanikoaren aztarna batzuk, esaterako, Baigorriko Doneztebeko eliza.
=== Zuberoa ===
==== San Migel Eliza erromanikoa ====
Zuberoako Ordiarpen, Errobi ibaiaren ertzean, paisaia ederren batean, zutik da oraindik San Migel eliza erromanikoa.
Zilindro-formako egitura duten bi oinarrik, ziur asko gotikoak izan daitezkeenak, bereizten dute habearte soila beste ondoko bietatik. Burualde erromaniko zabala, erdiko zati bat eta alboetako biz osatzen dena, kanoi-erdiko gangaz estaliak, hiru zirkuluerdi-formako absidetan bukatzen da, baina berauen aurrean azaltzen da lotsatu antzera arku zorrotza, uste gabeko eta itxaropen sortzaile den kimu baten antzera. Itsatsiriko zutabeak dituen oinarri gainetan kokatzen da burualde erromanikoa. Hurrengo zatiak konpondu beharra izango zuen, zeren eta oinarriak kapitelik gabeko zilindro-formako eusgarri landuez ordezkatuak izan baitziren arkuak han ezartzeko.
Raymon Ourselen ustez, multzo hau dena “Zuberoako bizkonterri osoko eta baita Euskal Herri osoko ederren eta bitxienetakoa da”.<ref>R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 278. or.</ref>
==== Done Bladi Ospitale ====
Biarnoren mugan Zuberoako azken muturrera iristen bagara, bere historian Baskoniari hertsiki loturiko herrialdea izanik, aurkituko dugu bai azkenik, arte erromanikoaren barruan benetan berezia den zerbait. Garai bateko Done Bladi Ospitaletik eliza erromaniko bizantziar bat geratzen da, XII. eta XIII. mende bitarte horretan eraiki zena ziur asko. Ipar Euskal Herriak gaur egun duen lan erromanikorik ederrena eta interesgarriena da, zalantzarik gabe, eta Euskal herrian Erdi Aroko frantziar ondareetan behar bezala zaindua izan den eraikin bakarretakoa. Bitan zaharberritua dago:1903an eta 1980ean.
Gurutze grekozko oinplanoaren gainean orekatzen eta antolatzen dira bere gorputzak gurutze-gangei eta oktogonozko linterna ikusgarri bati eusteko, tronpa gaineko kalifa‑kupula bat buruan duela, berau delarik euskal lurraldeko ale bakarra.
Elizak gorde du bere hasierako gangaren egitura zati garrantzizko bat; harrituta utzi dituzte eraikuntzetako arkeologoak, absidearen hormetan atxikitako zurezko erlaitzaren egitura apartak eta erlaitza bera estalkiaren egiturarekin elkartzen zuten habeek. Zuraren hondakinen azterketa dendrologikoak eraikuntza-lanen hasierako ustezko data eman du: 1184a.
Multzo batu eta trinko honek guztiak, kanpotik begiratuta, tamainen joko eder eta orekatuak miresmena sortzen du.
Historialariari eliza honek emango dion beste ustekabekoa klaustraz ala hareharrizko konbinaketa geometrikoz eginiko mudejar tankerako leiho itxiak dira. Xehetasun honek eta kalifa‑gangak –gertuan duen Oloroeko Done Marian berriro azaltzen da–, eskualde honek Torres, Almazan eta beste lur hispaniarrekin izandako kultur batasuna adierazten du.
Donejakuera alderako erromesentzat Done Bladi bigarren mailako ibilaldia zen, non Euskal Herri aldera sartuz, Arlestik Somport‑erantz zihoanetik desbideratzen zen.
==== Kanpandorre hirukoitzak ====
Gure herrialde honetan zenbat eta ekialderago sartu, orduan eta aldi erromanikoko aztarna ugariago eta bitxiagoak topatuko ditugu, labe absideak, atari ederrak eta abarrekoak adibidez, Laguinge‑Restoue elizan, Aturbetik 3 km-ra, Sunhar‑ekoan, Haux‑ekoan.
Baina bitxi ikusgarrienak hirutasun egitura duten kanpandorreak dira: hormapiko oso garaia pinakulu hirukoitz batean bukatzen da, erdiko hortza garaiera handiagoa hartuz nabarmentzen delarik. Mota bitxi honetako erakinik adierazgarriena Gotañe‑Libarreux‑eko Andre Done elizan dago, Aturbetik 10 km‑tara. Baina ez dirudi erromanikoak direnik.
===== Santa Grazi =====
Biarnoko mugan, baina Zuberoako lurralde berean, eskualdeko santutegirik ospetsuena aurkituko dugu; historiaz aberatsa da, frantziar bidean kokatua delako eta bereziki garrantzizkoa, erromanikoaz eskaintzen eta gordetzen duenagatik. Santa Graziko eliza da, erromesaldietako santutegi honetan, Zaragozako zaindaria den, santa martiriaren besoa gurtzen da. Antzina abade-etxe bat izan zen, XI. mendean Frantziako erregeak, Aragoikoak eta Nafarroakoak sortua izan zen, toki hunkigarrian mendi lepo eta uharren artean estuki itxia dago.
Kareharriz eraikitako elizak badu kanpandorre erdi bat, estalgarri eta guzti, eta oso berriak diren XIX. mendeko kontrahorma handiak.
Eliza zaharrak lau tartetako hiru habearte eta hiru abside ditu. Transeptuko eta absideetako oinarriek kono-enborrezko kapitelak dituzte, bibliako historiak ongi zizelaturik –emakume santuak eta Apostoluak Kristoren hilobi aurrean– eta profanoak –ehizakoak, txalupariak, irudi sinbolikoak.
Iparreko arkupea, elizarako sarbidea, gai figuratiboak dituzten kapitel eta arkiboltaz apaindurik dago, eta bere tinpanoan alde banatan krismoi eder bat, aingeru banarekin.
===== Oloroen =====
Eskualdeko erromanikoaren begizko ezaguera osatzeko Baskoniaren muga estuetatik irten eta euskal lurrarekin bere historiazko hainbat elkartasun, bai ahaidezko nahiz politiko gogoratuz Biarnon sartu beharko genuke eta lurralde honetako hiriburua bisitatu.
====== Santa Gurutze ======
Oloroen deigarriena Santa Gurutzeko eliza da: Hiru habearte, hiru tarte eta hiru abside ditu, kalifa-tronpa estilokoak eta nerbio gainean oktogono ganga nabarmen duelarik; apaindurez hanpaturiko kapitelak.
====== Andre Maria ======
Hiri berean bisita merezi du Andre Mariaren elizak, garai bateko katedralak.
Ikonografia konplexuzko atari sonatua dauka: arku handiaren azpian, irudimen erromanikoan oso arrunta ez den gaia, Kristoren gorputz hila gurutzetik jaisten. Arku handi horren barruan beste bi daude, alde banatan kokatuak. Apokalipsiko 24 zahar Bildotsaren inguruan eseririk dauden bileraren adierazpena den. Arkuaren arkiboltatan hainbat urtaroetan gizonaren lanei dagozkien eszenak adierazten dira. Badira ehiza, arrantza, mahats biltzeak eta batez ere, etxeko eta herriko otoruntzen eszenak. Hemen, ertilari erromaniko herrikoia azaltzen da hizkera bizi eta ekintzailean.
== Arte erromanikoa Araban ==
[[Fitxategi:Estibalizko santutegi erromanikoa.jpg|thumb|250px|[[Estibalitz|Estibalizko santutegi erromanikoaren]] atari nagusia, elizaren hego-fatxadan.]]
Arabako lurraldean, bere arte erromanikoaren ondare zati handi bat gorde ahal izan da zorionez. Honen ezaugarria da, monumentuzko apaingarrien kalitateaz gain, ugaria dela emaitza. Arabako erromanikoaren historia osoaren azterketa, agian, oso oinarrizko “lehen erromaniko” baten urratsak miatuz hasi beharko litzateke; XI. mendean jada bere lehen haur hotsak probintziaren iparrean emanak izango zituen Donejakue alderako erromesek ezkutuko bideen bila ibilitako haietatik; hau da, Ayuda ibarrean zehar, Valdegoviatik eta Ebroko goialdeko aldetik, zeren eta defentsazko dorreen babesean bizirik gordeak izango baitziren biztanle-guneren batzuk.<ref>Izengabekoa. “Erromanikoa eta protogotikoa Araban” . Alava en tus manos-en (A. Llanosek zuzen.), (Gasteiz, 1983), IV. libk., 46-49. or.</ref>
Hain urrutiko kronologia hori agian Toberako Santa Maria elizatxo bitxiari eman beharko zaio, zirkuluerdi-formako burualdea eta kapitel irudidunak, oso erliebe lauez landuak, eta prerromanikoa gogorarazten duen ezkila-formako janzkerak dituztela.<ref>A. GOMEZ GOMEZ, “Toberako Santa Maria”. Kobie (Arte Ederrak) 6an, 1989, 269-276. or.</ref>
Egia da, Araban ez dela posible benetako erromaniko monumentala aurkitzea –azterketa egiteko moduan ongi zaindurikoa–, XII. mendean oso aurrera ez bada, Nafarroako errege Antso Azkarra eta Antso Indartsuaren eskutik foruak, besteak beste, Trebiñu (1161), Guardia (1164), Labranza (1196) eta Gaztelako Alfontso VIII.ak Lapueblari (1190) ematen hasi zirenetik, hau da, erromanikoaren beranduko aldietan izan ezik. Atzerapen hau erraz ulertzekoa gertatzen da, eskualdearen historia politikotik begiratuz gero; izan ere, arabar lurraldeko ia gehientsuenetan erlijiozko eta kulturazko ezarpen egitasmo gutxi egitaratu zitezkeen sarrazenoen matxinaden aurrean abangoardiako gotorleku gisa iraun behar zuen urteetan. Iruñeko erregeen zaharberritze egitasmoetan, Araba, XII. mendearen erdialdetik aurrera baino ezin sar zitekeen.
Hala ere, atzerapen hau berehala berdindu zen erlijio eta arte eraikuntzen egitasmo ugariak abian jarri zirenean. Arabako mugetatik errekonkista borroka frenteak betirako ihes egin zuenetik gertatu zen biztanleriaren hazkundeak eta ondoriozko biztanleriaren kokapenak eta lekune irekiak laborantzarako hartzeak gurtza-tokien benetako beharra ekarri zuten. Arkitektura erromanikoaren ernamuintze hau bi ezaugarri orokorretatik deskriba daiteke: ugari izatea eta landakoa izatea, bi edo hiru eraikuntza monumental izan ezik. Lopez del Valladoren ustez, monumentu erromanikoetan ehun arte ere konta daitezke, osorik nahiz zati bat gorde dutenak, zenbaki horretan estilo protogotikoa azaltzen zaien eraikinak sartuz gero.<ref>F. LOPEZ DEL VALLADO, “Kristau monumentuzko arkeologia Euskal herrian”. Primer congreso de estudios vascos-en , 1919, 846. or.</ref> Lauzpabost eraikin ezagun aipatzetik hasiko gara.
[[Armentiako basilika]] eta [[Estibalitz|Estibalizko Andre Mariaren santutegia]] dira nabarmenenak; [[Gasteiz]] aldean daude biak. Halaber, aipagarri dira [[Abetxuku]]ko San Migel, [[Lopida]]ko eta [[Gamarragutxia]]ko (Natibitatearena) elizak ere. Azkenik, [[Arabako Arte Ederretako Museoa]]n ere ikusgai ditugu hainbat objektu erromaniko.
Bestela, [[Tuesta]]ko Jasokundeko Andre Mariaren eliza, [[Karkamu|Karkamoko]] San Joanena eta [[Tobera (Berantevilla)|Toberako]] Andre Mariarena ditugu [[Añanako kuadrilla|Añanako Kuadrillan]].
[[Arabako Mendialdea|Mendialdean]], [[Markiz|Markinezko]] San Joanen, [[Uribarri Harana]]ko Andre Mariaren, [[Kontrasta]]ko Elizmendiko Andre Mariaren eta [[Maeztu]]ko Landako Andre Mariaren baselizak daude.
Azkenik, [[Arabako lautada|Arabako Lautadan]] dauden [[Otobarren]], [[Otogoien]], [[Oreitia]], [[Burgu]], [[Dulantzi]] eta [[Gazeo]]ko elizak ikustekoak dira, bai eta [[Trebiñu]]n dagoen [[Sortzez Garbiaren baseliza (San Vicentejo)|San Vicentejokoa]] ere.<gallery>
Fitxategi:Lopidanako elizaren ataria.jpg|Lopidako elizaren ataria
Fitxategi:Abetxukuko San Migel Elizaren ataria.jpg|Abetxukuko San Migel elizaren ataria
Fitxategi:Oreitia - San Julian eta Santa Basilisa eliza - ataria.jpg|Oreitiako San Julian eta Santa Basilisa elizaren ataria
Fitxategi:Burgu San Juan baseliza.jpg|Arraraingo San Juan baseliza, Burgu
Fitxategi:Maestu - Ermita de la Virgen del Campo 13.jpg|Maeztuko Landako Amarbirjinaren ermitako irudiak
Fitxategi:Gamarra Menor - Iglesia de la Natividad, portada románica 8.jpg|Gamarragutxiako elizaren ataria
</gallery>
=== Armentia ===
==== Armentiako egoitza ====
Alvaro Velegia izeneko gotzain baten ziurtasuna badugu agirietan 881. urtean jada, arabar lurraldean izan zenekoa, eta 987. urtean aldiz Munio azaltzen da Arabako gotzain, baina ez da zehaztasunez agertzen gaur egun Gasteiztik 3 km‑tara dagoen Armentiara noiz aldatu zen egoitza. Calahorra musulmanen eskuetan erori zenean eta Valpuestako elizbarrutia sortu zenean, zeinaren menpe geratu zen Araba ipar-ekialde osoa, Bizkaiko Enkarterrietara arte, elizaren babesik gabe geratua izan zitekeela uste izaten da; inola ere, hau izango zen Armentian egoitza zuen Arabako gotzaindegia sortzeko arrazoia. Eta han gelditu zen 75 urtez, indar nafarrek Calahorra berreskuratu eta herri hartan berriro Arabako gotzaindegiak bat egin zuen arte (1087).<ref>A. MAÑARIKUA, Obispados en Alava, Guipuzcoa y Vizcaya hasta fines del siglo XI. (Gasteiz, 1963) 37. or.</ref> Armentiako egoitza Kolegio‑eliza moduan gelditu zen 1498. urtean, Gasteizko Santa Mariara eramana izan zen arte.
==== Eliza ====
Armentiako eliza lehendabizi San Andresi eta azkenik San Prudentziori eskainia izan zen. Kaskanteko Errodrigo, 1146tik 1190era Calahorrako gotzaina izan zenak sagaratua, beraz, argi azaltzen da, XII. mendeko bigarren zatian izango luke eraikuntza data.<ref>J. AMADOR DE LOS RIOS, Estudios monumentales. 44-45. or.; BARAIBAR, Epigrafia armentiense, 257-260. or.</ref> Berrikuntza handiak egin ziren 1776. urtean, batez ere, kanpoko aldean, desagertu egin baitzen ataria, arkupea (zimitorioa) eraiki eta eraikin zahar osoa, absidea izan ezik, horma berriz inguratuz.
[[Fitxategi:Vitoria - Armentia, Basilica de San Prudencio 06.jpg|thumb|Armentiako [[Tinpano (arkitektura)|tinpano]] erromanikoa]]
Habeartea lehenbiziko egiturarena izango da, oinplano gurutze latindarra, orain ganga modernoz estalitako gurutzadura duena. Alboetako bere bi besoak kanoi puntudunak dira. Gurutzaduraren gainean zinborioa altxatzen da, bi gurutze arkuz osatzen dena eta bere abiapuntutan tetramorfoaren irudiez –lau ebanjelariak: lehoi, zezen, arrano eta aingeru-buruaz sinbolizatuez– eutsitakoa; Iratxekoa eta Lizarrako San Migel elizakoak gogora ekartzen dizkigun kupulako gangak eta Gaztela‑Leongo antzeko egitura garaikideek, Poitou frantsesaren iturriaren jatorrikoak izan daitezkeen pentsatzera eramaten gaituzte.
Armentiako presbiterioa bi zatitan antolaturik dago; kanoi-gangaz estalia bata, gurutzadurarekin elkartzen den garaipen arkuaren egiturari egokiturikoa; eta ondoren, abside txikiagoa eta estuagoa, labe-gangaz estalia. Absidearen sakonean hiru leiho txaranbeldu irekitzen dira, erdi-puntuko arkuez; beroien azpitik bost ilaratako xake-itxurako erlaitz bat igarotzen da.
===== Elizatea =====
Oinetan bi ate zeuden, iparraldera bata, komentuko geletara sarbidea zuena eta hegoaldean bestea, egungo eran, kanpoaldera ematen zuena. Elizpean, 1776an kokatu ziren hasierako elizak ate nagusian zituen erliebeak.<ref>P. Lopez del Valladok uste duen bezala, litekeena da han, XI. mendekoa baino lehenagoko eliza bat egona izatea. Beste XII. mendekoaz ere zalantzak eta iritzi desberdinak daude hainbat ikertzailerengan...Ikus, Dulce Ocon Alonsoren ikerlan berria: “Lehenbiziko Armentiako (Araba) San Andres ataria: Agirietako oharrak”. Kobie, 9an, 1992-1993, 107-180. or.</ref>
Antza denez, hegoaldeko atariak bi mailatan landutako lanak ditu. Azpikoan, erdi-puntuko arkuaren azpian Bildotsaren tinpanoa erakusten zuen ate burudun bat zegoen; gainean, begi ala agian leiho baten inguruan, Apostoluen Salbatzailearen tinpanoa zegoen kokatua eta saihetsetan Hobiratze Santua eta Anastasisenak izan behar zuten erliebeak. Eskultura-lan hori guztia, XVIII. mendeko berrikuntzan eliza aurrera ekarri zen.
[[Fitxategi:Vitoria - Armentia, Basilica de San Prudencio 05.jpg|thumb|Armentiako basilikaren absidea]]
Ulertzekoa da, jatorrizko elizari egin zaion berrikuntza garrantzizkoaren ondorenean, Armentiako basilika horrek gaur egun eskaintzen digun gauzarik nabarmenena eta interesgarriena apaingarri eskultorikoetan dagoela esan behar izatea, ez berrikuntza aldian zorionez salbatu ziren bere kapitelen eta erliebeen kalitate eta berezitasunagatik soilik, baita erliebeei interpretazio ikonologiko bat eman eta jatorrizko ordena eta kokapena dokumentatu nahi duen historialariarengan sortzen duen arazo larriagatik ere.
Azterketa estilistikoak erakusten duenez, eskulturen tailak hiru maisuen artean eginak dira.<ref>V.V., M N. E. I. libk.: Araba. Eusko Jaurlaritza 1985, 6-12. or.</ref>
Lehenengo maisuarenak lirateke absideko leihoaren kapitelak. Aldarte herrikoia, tolesgabea eta adierazkorra duen ertilaria da egituretan nolabaiteko arkaikotasuna eta zenbait sinplifikazio geometrikorako joera duena. Egitura bitxiko mamuak, deabru-buruak adieraztea gustatzen zaio, landare gaiez nahastuak. Bere lanei XII. mendearen azken hereneko data jar diezaiekegu.
Bigarren maisua, Galtzadako artearen egitura eta gaiei dien leialtasunarekin azaltzen da. Berari zor zaizkionak izango lirateke gurutzadurako zortzi kapitelak; eta baita agian bertako harburutxoak eta ebanjelariak ere. Bere eskua sumatzen da Gizakundearen, Konstantinoren eta eliza aurreko beste erliebe batzuetan ere, besteak beste: Bildotsaren tinpanoa. Bere lan honi 1200. urte aldeko data eman diezaiokegu.
Hirugarren maisuak, XIII. mendean jada, Silosko artera bideratzen digu pentsamendua, Kristoren hilobiko Marien irudiagatik eta elizaren aurreko Anastasis eta Apostoluekin dagoen Kristoren tinpanoagatik.
===== Harri Pontea =====
Bada Armentian bataiarri erromaniko bat ere, zimazio baten zatia izan behar zuen oinarri baten gainean jarria. Kopak tailaturiko apaingarriak ditu, angeluetan ferra lanketa batzuk imitatuz, inguru osoaren biran koruko zutabeen oinarrietakoak gogorarazten dituzten arkutxo batzuekin.
=== Estibalitz ===
Gasteiztik 8 km‑tara, gutxi gorabehera, mendixka baten gainean, 1074. urtean jada bazen Naiarako Santa Maria Erreginaren menpean zegoen monasterio bat. Bi tartetako habeartea zuen. Mende honen hasieran hirugarren tarte bat erantsi zitzaion. Eta 1972-1973 bitartean burutu zen hirugarren zaharberritzea.
==== Eliza ====
Gaur egun oinplano gurutze latindarraren gainean eraikitako basilika bat ikus daiteke, gurutzaduran linterna duena, erdiko habeartean abside bat eta gurutzaduraren beso gainean irekitzen diren bi kaperei dagozkien beste bi. Armentian bezala, elizaren burualdea, aurreko tartea baino txikiagoa den angeluzuzenezko tarte batez eta zirkuluerdi-formako abside batez dago osatua. Honako hau gurutzadurara irekia dago garaipen arku zorrotz baten bitartez eta kanoi-gangez estaltzen da. Labe gangaz estaltzen da absidea eta xake-itxurako lau ilaratako erlaitz batetik abiatzen da. Erdi-puntuko arkuak dituen bi leiho baino ez ditu sakonean, lauak dira, hona ermita batetik ekarriak izan zirela sumarazten dute. Hegoaldeko absideak ere bi leiho ditu.
Hegoaldeko gurutzadurakoak eta habeartekoak puntudun kanoi-gangak dira, iparraldeko gurutzadurako besoetan, berriz, ojiba-gangak. Eusgarriak prisma-formakoak dira, zutabeak haiei itsatsitarik, arku zerrendak eta barruak zurkaiztuz, zeinetan gangaren ojibak zamalkatzen diren. Oskolpea edo zinborioa kanpoaldera nabarmentzen da, dorre karratu moduan eta angeluetan zutabetxoak dituela. Berandukoa da bere data, arkuen zurkaiztetatik eta bere eskultura apaingarrien garapenetik atera daitekeen ondorioa delarik.
[[Fitxategi:Capital of the Monastery of Nuestra Señora de Estíbaliz.jpg|thumb|332x332px|Estibalitzeko [[Kapitel|kapitelak]]]]
==== Eskulturak ====
Eskultura-lanak, bere habearte bakarrean, kapitel eta zutabeetan banatzen dira. Hemen ere azterketa estilistikoak hiru maisuen aipamena egiten du.
Lehenengo maisua gurutzaduratik burualderako lau kapitelen egilea litzateke. Erospenaren misterioa azaltzen da horretan ikusgai: Adan eta Ebaren bekatua, paradisutik jaurtitzea, Aingeruak Mariari eginiko bisita eta bekatu nagusiak.
Bigarren maisua, zenbait aztarna islandarrei loturiko hainbat klasizismorengatik, eta zulagailu teknika dela eta ezagutuko litzateke. Barruko zenbait kapitel zor zaizkio: bata gurutzadurakoa, bestea habeartearen abiapuntukoa eta Epistola aldeko biak.
Eliza atariei buruz berriz, esan dezagun sartaldekoak ez duela ezer berezirik: berreginiko ate bat da horma-bular edo kontrahorma lauen artean kokatua, arku zorrotza eta eskema kiribileko kapitelak dituen bost arkibolta lauak.
Hegoaldeko atea deigarriagoa da, eskultura monumentalaren benetako harri bitxia; nahiz eta, Lopez del Valladoren ustez, apaingarri ugariek dotoreziari osotasunean kalte egiten dioten, bere eusgarrien apainketak miresmena sortzen du, berauetan Borgoinako eliza klunitarren inspirazio ongarri bat ikusiz, Gaztela edo Aragoitik –Uncastilloko Santa Maria– agian zeharka jasotakoa.<ref>F. DE MENDOZA, El ornato arquitectónico de Estibalitz. (Donostia 1931) 14. or.; A. GOMEZ GOMEZ, “Arte erromanikoaren barneratzea eta transmititzea Euskal Herrian”. Kobie 11n, 1995-1997, 241-261... or.</ref> Eliza ataria inolako zalantzarik gabe XII. mendean landua da.
Janbetan bi zutabe ukondotu ditu alde banatan, apaindutako fusteak irudi berak errepikatuz, simetrikoki; hala ere eskuinaldekoak ezkerraldekoak baino taila finagoa agertzen du, izan ere, lehenengoaren perlaz tartekaturiko lau lhostotako lore nerbiodunak, marrazki geometriko lauak bihurtzen dira ezkerreko zutabean.
Atearen ondo ondoko beste zutabeetan, fusteetako apaingarriak txirikordazkoak dira, gurutzaturiko lau harizpien zerrendatan. Horien kapitelak eliza barrukoen aldean bestelakoak dira. Horietako bik badute nolabaiteko kutsu korintiotarrik, beste biek landarezko erroleoekin jokatzen dute.
Janbetan irudiak azaltzen dira: ezkerretara Pantokratorraren gaia: eskuinetara, San Joan Bataiatzaileaz gainera, gurutzaturiko zenbait irudi apaingarritako hostotzekin. Lau arkiboltak agerian dituzten egiturak eta eskemak apaingarritako soilak dira. Erliebeetan ageri dira Gizakundeko Birjina, sagitario bat eta beste.
Estibalizko eraginak egiazkoa dirudi Argandoñan, Duranan, Lasarten, eta bereziki Lopidanan.
=== San Bizentejo ===
San Bizentejo ermita zoragarria, gaur egun Arabako San Bizenteko Guztiz Garbiari eskainitako ermita bezala ezagutzen dena, 1963. urtean izan zen zaharberritua. Idazkun epigrafiko bat daukanez, 1162ko data zehatza emateaz gainera, eskaintza bat du:
<pre>IN NOMINE DOMINI NOSTRI JHESU CHRISTI
AEDIFICATUM EST HOC TEMPLUM
IN HONOREM SANCTI VICENTII
ERA MILESIMA CC.</pre>
Eliza gozo honen jatorrizko egitura bizantziarrak harritu ez gaitzan, gogora dezagun garaitsu horretan Zamorako katedraleko kupula ari zirela eraikitzen (151‑1174), joera bizantziar garbikoa. Neurriz oso da txikia, euskal erromanikoan aurkitzen dugun ia guztia bezala, San Bizentejo Gasteizko elizbarrutiko eraikinik ederrenetarikoa da.
==== Eliza ====
Oso da soila bere arkitektura: habearte bakarra, bi tarte eta hirugarren tarte motzago batez osatzen den presbiterioa eta zirkuluerdi-formako absidea. Harlanduzko gangez estaltzen da, kanoi-erdi zorrotzez habeartean eta labe-gangaz absidean. Arku zerrendak, zutabe erdiak itsatsian dituzten harroinez osatuak diren babesgarrietan etzaten dira. Neurri handiko kapitelek badituzte akanto-hosto eder estilizatuak eta giza aurpegiak ere. Lanketaren fintasunak eta beren buru-zuloen sakontasunak bizantziar eta musulman eraginak bistaratzen dituzte. Barruko hormetan apaindu gabeko mentsuletan kokaturiko erlaitz bat doa, burualdean gizaki eta animalien irudiz eta landaredi eta geometria gaiez edertua. Absidean dauden hiru leiho txaranbeldu ditu, modu berean kanpoaldera. Presbiterioko tartearen alde banatan bakoitzak erdi-puntuko arku bikoitza duen bi horma‑hobi egin ziren, mainel sendoetan kokatzen direnak, egun inork ez dakien moduan galduak.
Kanpoaldean, absidea horma-bularrez bereizten diren bost planotan zabaltzen da, zutabe erdiz eta beren arteko poligonozko oinarriez osatuak; zutabe erdi hauek hiru hutsartetako arkuak zurkaizteko balio dute. Harroinak teilaturaino igotzen dira urratuz, hau da, beren neurria haziz. Bi kapitel erakusten ditu bakoitzak, garaiera desberdinetan. Teilatuaren ondokoek, oso zulaturiko hosto sortez apainduak daudenak, paregabeko edertasuna dute.
Bata bestearen gainean jarritako gorputzek absidearen neurria goialderako mugimendua areagotu egiten dute. Lehen gorputza trinkoa eta zirkuluerdi-formakoa da. Bigarrenak bost hormatal osatzen ditu, aurretik aipatu ditugun hiru hutsarteen artean erdikoan irekiz, landaretza apainketa naroa duten arku eta kapitelak dituztela. Hirugarren gorputza berriro ere zirkuluerdi-formakoa da eta apainduretan, erlaitzetan kokaturiko arku hirugingildun itsuak daude itsatsiak.
Elizako sarbidean kapitel zistertarretan zurkaizturiko sei arkibolta dituen ate bat dago, musulman kutsua duten biribilak dituzten eta apainketa soileko hiru izan ezik, harlandu lauez eginiko hegal baten pean. Oso ederrak dira bere kapitelak, arte korintiar garbi samarrekoak batzuk, hostotzak jakintsuki tratatuak daude, buru zulaketa egokiez.
San Bizentejo oso eraikin berezia da euskal erromanikoaren barruan. Estilistikoki antz ugari aurkitu izan zaizkio: Silos, Donejakue, Zamora, Burgundia eta abar, eta guztien gainetik eredu bizantziarrak eta musulmanak. Bestalde, San Bizentejoko ereduak Araba, Errioxa, Nafarroa eta Gaztelan hedatzen direla esan izan da. Begien bistakoa dirudiena da kanpotar ertilariren bat izan zela egilea.
[[Fitxategi:Tuesta - Iglesia de Nuestra Señora de la Asunción, pórtico 01.jpg|thumb|Tuestako elizako ataria]]
=== Tuesta ===
Arabako hego‑mendebaldean, Tuestako Jasokundearen parrokia “Gaubeako katedrala” izenez ezagutzen da. Harritzekoa da hain herri antzinakoa izanik –993an jada dokumentuetan agertu izan da– bere eliza berant erromanikoak joan den mendera arte historialarien arretarik erakarri ez izana.<ref>Berriki, merezimendu handiko ikerketak izanak dira Tuestari buruz: F. LOPEZ DEL VALLADO, “Erromanikoa Araban... Tuesta”. Geografia General del País Vasco-Navarron. (Carrera Candiren Zuzen.), 846-851. or.; S. RUIZ LOYZAGA, “Tuestako parrokia-eliza”. B. I. S. S. XXII.ean, 1978,55-85. or.; M PORTILLA, “Arte erromanikoa. Sustraiak eta garapena”. Alava en sus manos-en (Gasteiz 1983), 41-72. or.; Izengabea: “Tuesta. Gure Amaren eliza”. M N. E.n Araba (Eusko Jaurlaritzak Argt.), 1985, 337-347. or.; J. LOPEZ DE OCARIZ, Templo de Nuestra Señora de la Asunción de tuesta (Gasteiz, 1986).</ref> Agian, ahazte honen arrazoia nahasmendu estilistikoan eta eliza honen eraikitze aldiei buruz eman den hainbat kronologiatan bilatu beharko da. Eraikuntza XIII. mendean hasi bazen ere, bere gorputz eta esparruak ondorengo eranskinez aldatuak ditu.
[[Fitxategi:Tuesta - Iglesia de Nuestra Señora de la Asunción, ábside 08.jpg|thumb|Absideko irudiak]]
==== Eliza ====
Habearte bakarrekoa da, 29m luzean eta 11m zabalean, lau tartetakoa eta santutegiaren zatia ere erantsi behar zaio; poligonozko burualdea bost hormataletan bilduak ixten du, beste hainbeste leihorekin. Paramentuz ezin hobea da eta kareharriak isodomoz landuak ditu, oso berdinduak neurrian eta bukaera zaindua ertzetan. Erromanikoaz pentsarazten digun gauza bakarra bere burualdea da: erdiguneko espazioan biltzen dira marra indargarriak giltzarrian, gurutzea daramaten aingeruen inguruan, eta batez ere garaipen arkuaren amaieran kokatua dagoen Pantokratorrarenean, zeinaren gainean badirudien gangako sei zainak batzen direla. Hauek gangetako osagaien zama arintzera datoz, absideko poligonoko angeluetan sartuak dauden zutabe ederren kapitelen gainetan.
==== Elias maisua ====
Ez dugu arrazoirik ikusten maisu eraikitzailearen izaera zalantzan jartzeko, zeren eta Elias izena idazkun bati itsatsirik baitago eta, espiritu erromanikoaren arabera, eskatologiazko egia galanten aurrean sinestunari bere betebeharrak gogorarazten baitizkio:
<pre>O DIVES, DIVES,
NON OMNIS TEMPORE VIVES
FAC BENE DEO IN VIVIS,
POST MORTEM VIVERE SI VIS.
ELIAS ME FECIT</pre>
''Oi aberats, aberats, ez zara betirako. Egizu on Jaungoikoarentzat gizonengan, hil ondorenean ere bizi nahi baduzu. Eliasek egin ninduen''
=== Markiz ===
Trebiñuko Arabako mugan, mendialdeko eskualdean Markiz hiribildutik kanpo dagoen [[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan ermitaz]] mintzatu gara aurreko atalean. Hau ere gaur egunera arte gurtza katolikorako gorde den monumentu erromaniko deigarria da. Ermita honi buruzko agiririk ez da ia geratu, baina, bere fatxada nagusian duen idazkun batek 1226ra eramaten gaitu, eraikuntzaren eta Calahorrako gotzain Juan Perezek fundatu zueneko garaira.<ref>Idazkunan Gartzia Pangua “Armentiako maisua” aipatzen da azken tokian. Ez dugu berari buruzko inolako berririk. Frai Fernando de Mendozaren iritziz, “Armentiako maisuaren” izengoitia, ohoragarri hutsa izan daiteke. “Araba artistikoa. Markizko San Joan ermita. San Vicentejoko Sortzez Garbia”. Euskal Herriaren-alde-n, Bilbo, 1974, V. libk. 134. or.</ref>
[[Fitxategi:Markiz (Araba) - San Joan baseliza - Absidea.jpg|thumb|[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan baseliza]] (Markiz), [[Abside|absidea]]]]
==== Eliza ====
Trantsizio aldiko eraikin baten aurrean gaude, lanketa oneko harlanduez jantzia, hegoaldeko [[Habearte|habearteko]] horma izan ezik, hau harlanduskoz eraikia baitago. Kanpoaldetik, eraikin osoa bisitariari erliebe deigarriz azaltzen zaio, bai aldaparen desnibela konpontzeko burualdea altxatzen duten harroinengatik, bai edergarritarako dituen apaingarriengatik: takeatuzko apaingarriak dituen erlaixa eta horma bitan zatitzen eta, multzoaren zabalerako garapenarekin, goialderako mugimendua oreka ederrean zatitzen duen, altuera erdiko inposta marra.
[[Fitxategi:Markiz (Araba) - San Joan baseliza - Atariko kapitelak.jpg|thumb|[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan baseliza]] (Markiz), atariko [[Kapitel|kapitelak]]]]
Arabako eliza txiki hauen guztien eskemaren arabera, bere [[Oinplano|oinplanoa]] areto egiturakoa da, hiru tartetako [[habearte]] bakarrekoa, zertxobait zorrotza den [[Kanoi ganga|kanoi-ganga]], pilastratan zutituriko bi arku zerrendez zatitua. Burualdea bi tartetan zatituriko zirkuluerdi-formako da, zeinaren altuera pixkanaka gutxituz doan. Burualdearen eta gainerakoaren altura desberdinek tamainen arteko joko ederra eskaintzen dute. Estalgarria, hasieran egurrezkoa izango zena, zaharberritze aldiren batean beste zeramikazko burdin lan batez ordezkatu zen.
Bat bestearen atzetik estutzen diren bi tartetan zatituta dago burualdea. [[Abside|Absidearen]] erdigunean, hutsarte bat dago, neurriz gainerakoak baino txikiagoa. Erdi-puntuko arku egitura du, eta inposta batean kokaturiko bi baketoiez osatua da. Burualde osoa horizontalki tartekatuta dago biletez apaindutako inposten bitartez. Harritu egiten du barruko apainketa soilak, eta kapiteletako landareen eskematismoak.
Atari bakarra, habeartearen bigarren tartearen hegoaldeko fatxadan dago, turuta-antzeko ate bat jartzen uzten duen kanpoalderako gorputz bat osatuz: landarez eta besante sortez apainduriko hiru [[arkibolta]] baketoiez tartekaturik. [[Arkibolta|Arkiboltak]], hiruna atzapar harroinezko zutabeen gainetan atseden hartuz eta baketoiak zutabe bitartetan; eta sistema bera azaltzen da janbetan. Kapiteletan landarekiak azaltzen dira gehien. Lopez Valladori arkiboltak lantzeko erak iradoki dio, lan hauen egilea Estibalizko edo Duranako eskolako ertilari bat izan zitekeela.<ref>LOPEZ DEL VALLADO, O.c., 858-859. or.</ref>
Hegoaldeko horman bi antzeko leiho daude, bata atariaren ondoan eta habeartearen lehen tartean bestea. [[Erdi puntuko arku|Erdi-puntuko arkua]]<nowiki/>k dira, baketoie eratuak eta hiruna atzapar harroinezko zutabe parea, inposta soilak eta akanto-hostoko [[kapitel]] ongi landuak eta zutabe atzeko harroinetan besante (txanpon) sorta.
=== Arabako beste eliza erromaniko bat ===
Arte historialariarentzat garrantzizko alderdiak eskaintzen dituzten beste elizen artean, arabar lautadakoak dira nabarmenenak, gotzain-egoitza izan zenetik ez oso urrun.
==== Lasarteko eliza ====
Lasarteko lehendabiziko elizatik absideko bi leiho txaranbeldu gelditu dira, Armentia eta Estibalizko eskultura eta erliebeen garai berekoak diruditenak eta beharbada egile berak tailatuak. Hego aldean dagoenak akanto-hostoz apainduriko hiru arkibolta ditu, bai barrualdean bai kanpoaldean.
Lasarteko elizaren alderdirik deigarriena absidearen hego-ekialdeko horman duen beste leihatea da. Apostoluen irudiak ditu bere leiho‑zangoetan, sei kanpoaldean eta beste seiak 1974. urteko zaharberritzean bistaratu diren barrualdeko txaranbelduan. Irudiek ez dute ezaugarririk eta kapitelen ondo-ondoko fusteen ordez jarriak daude, antzinako kariatideen tradizioa eskuratu nahiko balitz bezala. Hauetan, Armentiakoen gelditasun bera eta zapien kokamen bera sumatzen da. Leiho honen gainerako apainketa akanto-hostoen eta geometriazko gurutzaketetan oinarritua dago.
Zaharberritzearen aurretik Aingeruak Andre Mariari eginiko bisitaldiaren bi irudiak hutsartearen saihetsak hartzen zituzten, beste irudien kariatide-jarrera berdin berdinean. Ezkerretara aingerua lore bat eskuan duela; eskuinaldean Birjina, barkila antzeko tolesturak dituen soingainekoaz jantzita. Azkenekoz zaharberritu zenean bi irudi hauek eliza barnera sartu ziren.
[[Fitxategi:Durana - Iglesia de San Esteban Protomártir, portada 4.jpg|thumb|Duranako elizaren ataria]]
==== Duranako San Esteban ====
Duranako San Estebanen XIII. mendeko elizan ere, antzinakoena eta ikusgarriena ataria da; burualdea XVI. mende aldera bi tarteetan zabaldu zitzaion. Bere arku zorrotza, lau zutabe bihurrituen gainean iraultzen da alde banatan eta hauek hostotza soilez apainduriko harroinetan. Lau arkiboltak duten apainketak harridura sortzen du ugaritasunagatik eta ekialdeko ezaugarriengatik.
Apainketa nahiko laua da. Arkutxoak, palmondo-hostoak, zirkulu izarreztatuak, zinten sigi-sagak eta sugeak dira oinarrien apaingarriak eta zutabeen oinarriak. Janben izkinak eta hauen aurreneko aurpegiak eta arkibolta batzuk ekialdekoen kutsua dute. Eta agian ekialdetik etorriak izango ziren, halaber –Lopez del Valladoren ustez–, kapiteletan, buru latzak, gezurrezko kiribildurak, palmondo-hosto zakarrak, zirkulu eta triangeluen egileak; eta zenbaiten izkinetan borrokan ari diren mamuak, arrano hatzaparlariak, kopa beretik edaten duten hegaztiak eta abar.
[[Fitxategi:Argandoña - Santa Columba 04.JPG|thumb|Argandoñako elizaren ataria]]
==== Argandoñako Santa Kolunba ====
Gasteiztik eta Estibaliztik kilometro gutxitara Argandoñako Santa Kolunba elizak XIII. mendeko arabar erromaniko elizak duten egitura ezaguna erakusten du: habearte bakarra, puntudun kanoi erdiz estalia, hiru tartetako arku zerrenda, zirkuluerdi-formako absidea, eta abar.
Badu atari eder bat ere, Estibalizkoaren antzera zestozko fusteak dituen zutabeduna; eta absidean, leiho bikain bat, lehen ziren bietatik bat. Harrigarriak dira bere zimazioak eta bere sei pare zutabeetako kapitelak eta hauek kokatuak direneko janba izkinak dituzten apaingarri ugariak. Duranako ahaidetasuna oso begien bistakoa da.
==== Lopidanako eliza ====
Arabar elizetan, Estibalizko eragina nabarien agertzen zaiona, Lopidanako parrokia‑eliza da, agian. Arkuen zurkaitzak oso deigarriak dira, hutsarteetan batez ere. Angeluzuzenezkoa du burualdea, erromaniko bizkaitarrak bezala. Absideak baditu zenbait leiho, baketa handiz osaturiko arkiboltekin, baketa handien zutabeetan zatikatzen direnak berauek ere, baina kapitel oso bereziekin; hauetako batzuk giza buruez soilik osatuak.
Zalantzarik gabe Lopidanako gauzarik deigarriena bere atari ederra da: hiru arkibolta ditu, hiruretan erdikoa da akanto-hosto estilizatuez edertua. Alde bateko zutabeak beste aldekoen berdinak dira. Kanpoko lauak zestozkoak dira eta barruko biak sarekarak.
Argandoña eta Lopidanan bezalako fuste zestodunak Okarizen ere ikus daitezke, zalantzarik gabe Estibalizko monasterioa izango zen arabar erromanikoaren foku horren eraginean sorturiko lana.
=== Baselizak ===
Nafarroan bezala Araban ere, arkitektura erromanikoaren zerrenda luze batek lekuen izenak aipatzera behartzen gaitu, parrokia-elizak izan ziren baselizetatik hasita. Bi aipatuko ditugu, hala nola:
Amamioko San Joan, Donemiliagaren menpeko Araia eta Albeniz herri komuneroen artean dago; oinplano angeluzuzenekoa duen eraikin txikia, burualdea zuzena eta ongi eraikia du eta bertan leihate txaranbeldu bat. Burualdeko saihetsetan xake-itxurako inposta beste apaingarririk ez duena.
Toberako Santa Maria ermita, lehen esan dugun bezala, probintziako hego‑mendebaldeko eskualdeetan erromaniko elizetan zaharrena da.<ref>A. GOMEZ GOMEZ, “Toberako Santa Maria: landa erromanikoaren agerpen bat Araban”. “Kobie-n” (Arte Ederrak) 1987; Idem: Toberako Santa Maria. Kobie-n. Arte Ederrak. 6, 1989, 269-276. or.</ref>
=== Trantsizioko elizak Gotikorantz ===
Tuesta eta Markizen frogatu dugun bezala, gotiko alderako trantsizioko beste eliza askotan ere adierazten da eta hauetako batzuk merezi dute hemen aipatzea:
Dulantziko Aiarako Ama santutegiak egitura protogotiko garbia du, deskribatu dugun eskemaren arabera; apaingarri gutxikoa: apaingarrizko landareak dituzten kapitel batzuk, presbiterioaren hegoaldean hutsarte interesgarri bat, hegaleko harlandu sail bitxia eta abar.
Otogien eta Otobarrengo bi parrokia‑elizak, beren egituran XIII. mendeko protogotikoak dira.
Otogoiengo elizak harlanduzko horma zabalaren monotonia hausten dute hiru gorputzetan banatzen duten bi inpostek eta erdi-puntuko bi leihok, baina ez da ikusten inongo apaingarri eta moldurarik, ez hauetan, ez erlaitzetan, ez hegaletan, ez eusgarri dituzten harlandutxoetan.
Otobarrengo elizak apainketa alderdia bereziki zaindua du. Burualdeko hegalean oso apaindutako harlandu ilara agertzen du; gero, absideko erdiko gorputzeko txanponetan, itsatsitako zutabe erdiez banatuta, ia erdi-puntuko hiru leihotzar daude, akanto-hostoko eta xake-itxurako arkiboltaz apainduak batzuk. Ederrak dira baita ere kapitelak apaintzen dituzten akanto-hostoak. Arku zorrotza duen ataria baketoiak dituen bost arkibolta ditu eta hauek apainketa ugaria duten kapitelez koroaturiko baketa handietan etzaten dira: hostotzak, giza irudiak, buruz buruko animaliak, eta abar.
Betoñoko San Estebanen atariak, proportzio ederrak ditu eta ia zurkaiztu gabea da. Bere hiru arkiboltak, begi apainketa urrikoak, ia kapitel berdinak dituzten hiru zutabe paretan bermatzen dira, soil-soilki apainduak daude, akanto-hostoz, kiribilduraz eta pinaburuz.
Garrantzizko beste aztarna batzuk hainbat elizetan ikus daitezke, adibidez, Urrialde, Miñao Gutxia, Gazeo eta Guardiako San Andresen.<gallery>
Fitxategi:Betoñu San Esteban elizaren ataria.jpg|Betoñuko San Esteban elizaren ataria
Fitxategi:Alegria-Dulantzi - Santuario de Ayala 05.jpg|Dulantziko Aiarako Amaren santutegiko ataria
Fitxategi:Alegria-Dulantzi - Santuario de Ayala 08.jpg|Dulantziko Aiarako Amaren santutegiko absidean dagoen leihoa
</gallery>
== Erromanikoa Bizkaian ==
Bizkaiko erromanikoa, zalantzarik gabe, Arabakoa baino urriagoa da, hala kantitatean nola kalitatean. Hala ere, lurralde honetan aurki ditzakegu, zati eta puska ugariez gain, erromanikoak izan daitezkeen eta ia osorik gorde diren eraikinak ere.<ref>K de BARAÑANO eta J. GONZALEZ DE DURANAk gaur arte (1982) ezagutzen diren Bizkaiko erromaniko eraikin eta aztarna guztien errolda egin zuten beren “Etxebarriako San Agustinen arte erromanikoari buruz eta abar.” ikerketan. Kobie-n (Arte Ederrak), Bilbo I, 1983, 65-131. or.</ref>
Hemen ez dugu Arrigorriagako Abrisketako San Pedro ermitaz hitz egingo, aurreko atalean jada, eginak baititugu prerromaniko eta agian bisigotiko aztarna batzuk dituen kapera oso antzinako honen aipamenak.
Muxikan, Erdi Aroko arte historialariarentzat garrantzizko bi gurtza leku aurki ditzakegu: Ugarteko San Bizente parrokia eta San Erroman ermita.
=== Ugarteko San Bizente ===
San Bizente elizak baditu garai batean eliza erromanikoa izango zenaren arrastoak, hala nola, oinplano angeluzuzena, bi tarte karratu eta burualdea. Gogoratu ditugun arrastoak, iparraldeko horman hutsarte bikoitz pare bat, gaur egun itsuak badira ere, eta zenbait harlandutxo bestaldeko horman, eliza aurrean babesten eta profil ganbil bateko erlaitzari eusten diotenak. Erlaitzean, apainketa gaiak hostoak dira, modu zakarrean landuak baina berezko grazia apur bat badutenak. Figuratiboak dira bost harlandu txikiak, baina denborarekin higatuak daudela-eta ezagutu ezinezko gaiak dituzte. Teknikaz, berriz, esku zakar batek eginak dirudite, nahiz eta, beste alde batetik, lan osoa XII. mende bete betekoaren aurrekoa ez den arte erromanikoari dagokiona izan.
=== San Roman ===
San Roman ermita, tontor atsegin batean dago eta ohiko habearte bakarra eta burualde angeluzuzenaren eskemari jarraikitzen zaio. Hargin-lan xumekoa da; harlanduak ertzetan baino ez ditu. Estua izateak, hasiera hasieratik beharbada, zurez estaltzen utziko zuen. Hegoaldetik du sarrera, zortzi dobela handiz buruturiko arkuaz zurkaizturiko hutsarte batetik. Dena lanketa latzeko inposta baten gainean dago kokaturik. Sartaldeko paretan bi hutsarte daude. Baina, beharbada deigarrienak bere absideko bi leiho bikiak dira, maineldunak, kanpoalderako isuri nabarmena dutenak; arku zorrotz xumeak ditu estalgarri. Bitxia da, halaber, tinpanoa eta inguruan dituen arkuak harlandu bakar batean landuak izatea.
=== Zumetxagako San Migel ===
Zumetxagako San Migel ermita, kokapen eroso, ingurune latz eta kalitate estetikoagatik Bizkaiko arte erromanikoaren maitaleek gehien bisitatzen eta estimatzen duten tokia da.
Arkitekturaz ohiko eskemari jarraikitzen zaio: oinplano angeluzuzena, habearte bakarra eta absidea ere angeluzuzena. Horma-harri txikiz osatua da ermitaren ertzetan eta hutsarteetan harlanduz tartekatua. Horma gizenetakoa izan arren, sendogarri horma‑bular batzuk jarri behar izan zaizkio eraiki ondoren. Jarraian doan inposta batetik abiatzen den kanoi-ganga bat du barruan. Absidea karratua eta estua da –4 m baino gutxiago– eta erdi-puntuko kanoi batez estalia da.
Badu leihate zoragarri bat txaranbeldu joerakoa, bi arkutakoa, landare eta taila gurutzaketak dituena bata. Bi arku hauek zutabe gainetan daude, bata fuste laua duena eta bestea apaindua; geometria alderako kapitelak, bakarren batean giza bururen bat ikus daitekeen arren.
Hiru sarbide ditu ermitak. Interesgarriena hegoaldekoa da. Bi arkibolta lau dituen ate txaranbeldu joerakoa. Kanpo aldekoena horma gainean bermatzen da eta besteak janba gainetan. Deigarri egiten da apainketarik ez ikustea. Arkiboltak zutitzen direneko zutabeek hainbat tankeretako fusteak dituzte. Hauen arteko bik, irudi geometriko eta landare-irudien nahasketak dituzte; besteak zestozkoak dira. Hainbat tankeretakoak dira bere kapitelak ere, izan ere, batak giza aurpegia dauka eta besteetan hostotzak eta pinaburuak nagusitzen dira, akanto-hostoak eta aldaxkak dituztela. Barrio Lozak, kanpotik ikusita, leihotxo honen edertasuna azpimarratzen du, “bai apainduria ugariengatik, herri estetikan hain sustraituriko gaiengatik eta hain ongi gordea egoteagatik”.<ref>Fuste hauen urrutiko izan daitekeen iturburuari buruz, ikus, J.A. BARRIO LOZA, La arquitectura románica vizcaína, 56-57. or.</ref> Herri usaia handia bada ere, bere fuste zestozkoetan Arabarekin, Estibalizekin eta Argandoñarekin, zerikusia baduela eta honekin batera euskal hargin talde ibiltariak izan zitezkeela ere pentsatzera behartzen gaitu.
=== Bakioko San Pelaio ===
Bakioko San Pelaio elizak, Bermeotik askatu zenetik Bakio esaten zaiolarik (1927), Gaztelugatxeko San Joanera igo eta jaitsi ibiltzera behartuak zeuden jendeei liturgia zerbitzu erosoago bat eskaintzeko balio izan zuen monasterioa, 1053. urtean San Joan de la Peñari emana izan zitzaion.
Zumetxagatik gertu dagoen San Pelaio betiko eskematan sartzen da: habearte bakarra eta abside angeluzuzena. Habeartea zurezko teilatuz estaltzen da, eta absidea gangaz. Paramentua hareharrizkoa da ertzetan tarteka harlanduekin. Hormak metrokoak dira zabalean, eta azken zaharberritzearen ostean itxura bikaina hartu du.
Barruan garaipen arku zorrotz batek hartzen du habeartearen zabalera osoa. Zarpadun harroin euskarrietan babesturiko zutabe erditan eusten da. Fustak ahulak ditu, kapitelak ez bezala, zestozko hostodun oso handiak baitira. Moldura lau eta ez oso lodi batek inposta nazelatu garbi bat bideratzen du. Zabal samarra den absidea –4 m eta erdikoa– leihate txaranbeldu atsegin bat du, zutabe txikietan kokaturiko arkuak, alde banatan bana eta zestozkoak dituena.
==== Atea ====
Ermitako sarrera bakarra sartaldeko eliza aurrean dagoena da. Txaranbeldua da. Atearen arku aldetik kanpoaldeko hiru arkiboltak lauak ditu; zutabe ukondotuen gainetan inposten bidez daude kokaturik, fuste lauetan, eta berezitasun batekin: plinto kubiko batzuen gainean lurretik tarte bat utzita daudela kokaturik. Kapitelek itxura latza dute, beren diseinu bakarra profil okerrez barneraturiko ildoak dituela, nekazari giroko egileak zirela nabarmen utziz.
=== Fruizko San Salbatore ===
Frunizko San Salbatoreren antzinako eliza erromanikotik geratu den gauza deigarri bakarra ataria da. Elizaren hego aldean kokaturik, fuste garai eta mehezko zutabeek eutsita dagoen kanpoalderako gorputz batek uztaitua eta babestua dago, multzo osoak metro erdiko zokalo baten gainean uzten du bere zama.
Atearen hutsartea, argiz 1,22 m-koa dena, janba, erlaitz eta arkibolta zorrotzez mugaturik dago. Horietan ederrena barne aldekoa da, landare eta akanto-hostoz landutako dobelaz osatua dago –giza irudia agertzen duen erdikoaz aparte. Atari honetan arreta handienaz landurikoa eusgarrietan dago, animalia figuratiboen harroinen gainetan kokaturik dauden zutabe ukondotuak dira. Ertzetako fusteak bikiak dira txirikordazko sare estu batean sartuak, erronbozko zirrikitu sakonekin.
Piramide‑enborrezko kapitelak ere interesgarriak dira, kementsu zulaturiko hostoak, pinaburuak eta kardo-hostoez apainduak. Beste bi kapitelak figuratiboak dira pertsonaia geldiak eta zaldunak azalduz, oso litekeena da torneo ala borroketako eszenak irudikatu nahi izatea. Multzo hau dena, uste da kronologikoki 1200ean koka daitekeela, arabar erromanikoaren eraginekoa izan daitekeenez.
=== Lemoizko Andre Maria ===
Atari bat, absideko leiho bat eta beste arrastoren bat geratu da XIII. mende hasierako elizatxo zaharretik, Lemoizko Andre Marin. Ataria, erdi-puntuko hiru arku dituen sarrera txiki bat da, eta hari dagozkionak bi arkibolta eta bukaera-arkua. Kapitelak eta Jakako takeatuz biziagotzen den erlaitzaz gain, apainketarik gabeak dira atari honen gai guztiak: janbak, zutabeak eta arkuak. Kapitelak bakarrik dute apaingarri ugari, ikonozkoak batzuk, eta estilizaturiko landareak eta gai geometrikoak besteak. Haietan ez da erraz irudiak eta gaiak ezagutzea. Batean badirudi gotzain bat irudikatu nahi izan dela. Kapera honen hormetan leihate erromaniko bat ere gorde da, oso xumea, zutabe gizentxoak eta hosto zabalen kapitelak dituela.
=== Tobirako San Pedro ===
Bizkaia aldeko lurraldeetan agirietan antzinakoenak Durango aldekoak dira. Gauza jakina da han, XI. mendean, zenbait monasterio txiki izan bazirela. Horietako bat Tabirako San Pedrorena zen. Haren antzinakotasuna paretetako horma-atal batzuen lekukotasunak baino ez adierazten, eta berauek begiratzeak garbi dago ez doala XII. mendea baino harantzago.<ref>Harmoraren zenbait tokitako paramenduaren desberdintasunak Lopez del Valladori zera pentsarazten dio, agian segidan buruturiko eraikuntza batzuk izango direla, denak ere antzinakoak (Arkeologia....,870. or.</ref> Agian, 1180a da dagokiona, garai hartan eman baitzion Antso Azkarrak, Nafarroako erregek bere forua Durangoko Villanueva hari. Nahiz eta oso eraldatua dagoen XV. mendeko eranskinez eta ondorengo zaharberritzeez, garbi ikusten da hasierako elizak ohiko eredua zuela, oinplanoa angeluzuzena habeartean eta absidean.
Hegoaldeko horma‑atalak baditu bi bao: profilez erromanikoa da bata eta oxkaturiko arku‑barnera duena bestea, zistertar joerakoa. Ikusgarriak dira beste bi piezak: koruko baranda, taila mozarabiarra – batzuek XII. menderaino atzeratu diote jatorria– eta bataiarri bat, eskema erronboidez apaindua, XIII. mendekoa izan daitekeena.
=== Barrikako Andre Mari ===
Barrikako Andre Mariaren eliza ere, monasterio bat sortzearekin lotu beharra dago, XI. mendeko emarien agirietan azaltzen baita.
Baina, hasierako elizatik leihate bat duen absideko horma besterik ez da geratu. Honek agertzen du garaiko eliza bizkaitarretan txaranbelduena dela. Erdi-puntuko hiru arkibolta ditu eta bolaz apainduriko hauts-babesa. Kanpoaldeko arkibolta laua da; beste biak zirkulutxo soilez daude apainduak, txaranbeldu osoan zehar doan inposta baten gainean kokatzen dira, janbak barne direla. Kono-enborrezkoa eta landare gaiak inolako fintasunik gabe eskematizatzen dituen kapitela da. Zutabetxoek ebakidura geometrikoz apur bat apainduriko fusteak dituzte.
=== Galdakaoko Elexalde ===
Esparru estilistiko eta ikonografiko baten barruan, Bizkaiko elizarik deigarriena Galdakaoko Elexaldeko Andre Mariarena da, nahiz eta kronologikoki saihesten bada ere, oraindik ere erromaniko bezala sailkatu dezakegun. Ikerlariek XX. mendearen hasieratik Bizkaian gehien bisitatu eta aztertu duten Erdi Aroko arte monumentua da.<ref>Galdakaoko santa Mariari buruz, ikus: P, VAZQUEZ, “Zumetxagako San Migelen ermita”. Bol. De la Comisión de Monumentos de Vizcaya, I.ean, 1909; eta baita, Bol. de Excursiones, XVI. libk.,127. or.; P. LIZARRALDE, Andra-Mari. Ikonografiazko, elezaharretako eta historiazko saiakera. (Bilbo 1934); N. PIQUERAS, “Galdakaoko Santa Maria”. Vida Vasca-n 1966; J. M BARREBETXEA, “Galdakaoko eliza-aurrea”. Vida Vasca-n 1966. F. MALO ANGUIANO, Galdakao,Etxebarri eta Zaratamo. Historia-artezko ikerketa. (Bilbo, 1997).</ref> Barrio Loza eta F. Malo Anguianoren arabera, badira 1250ko data emateko agiri frogagarriak. Bestalde, Leopoldo Torres Balbásek dioenez, Galdakaoko zenbait emakumeren buruko kapela Alfontso Azkarraren (1252‑84) eta Antso IV.aren (1284‑95) erregealdian modan zeuden. Elexaldeko Andre Mariren eliza, beste euskal eliza asko bezala, oso eraldatua izan da ondoren.
==== Eliza ====
Erromanikoz arnasten duen eraikin zabal bat da, ezaugarri gotiko nabariak baditu ere. Aurretik beste eliza bat izana da, agirietan eliza “zaharra” izenez aipatzen dena. Gaur egun ikusten duguna, bere atzealdean XIII. mende aurreratukoa da: habeartearen bi tarteak oinetan. Gerora, burualde osoari eragin zion errenazimenduko berrikuntza bat iritsi zen, eta 1738an bestea. Zaharberritze hauetan hutsarte batzuk itxi egin ziren, aire korronteak eragoztearren, ospakizunak zailtzen baitzituzten. Eraikuntza sendoa da, horma‑bular indartsuez babestua, eta harlandu onez eginikoa paramentua. Habeartea zabala da: 30 m luzeran eta 18 m-ko zabalera gurutzaduran eta 7 habeartean. Eraikin hau protogotikotzat jo behar da, baina badu erromaniko jatorrizko zerbait, zutikako parpain-arku gizenen egituran, nerbioak eusten dituzten zutabe barneratuen kapiteletan, eta jasaten dituzten harroin garaietan. Habeartea hegoaldeko horman irekitako bi leihotzarrez argiztatzen da, bata txaranbeldua da eta bestea, atari gainean dagoena, bikoitza. Eraikina, oso zaharberrituriko kanpandorre sendo batez koroaturik dago eta gotorleku baten tankera ematen dio.
Elizako ataria, isurki batez eta ia hiru zirkuluerdi-formako arkiboltaz eta bere barrualdean beste arku hirugingildun batez mugatua dago. Arku hirugingildun horren eta azken arkiboltaren artean gelditzen den tartean Gizakundearen eszena –Aingerua ezkerretara eta Birjina eskuinetara– ikus daiteke, gai nagusia bera dela nabarmendu nahi izango balitz bezala. Gainontzeko apainketa arkitektonikoa arkibolta eta kapiteletan isurtzen da. Hauek fuste monolitiko lauetan zutabe ukondotuen gainean dira kokatuak, turuta antzean. Goitik atea bederatzi harburu txiki dituen hegal batez mugatzen da. Egiturazko zenbait ezaugarrik protogorikoaz pentsatzen jartzen bagaitu ere, bere atariko ikonografiak erromanikora itzularazten gaitu.
Isurkia bere ertzetan bi aingeruren gainean babesten da, eta landarez apaintzen. Kanpoeneko arkiboltak hildakoen piztuera gogorarazten du. Beste arkiboltatan apainketa era askotakoa da: landareak, animaliak eta gutxi ezagutzen diren giza irudiak. Lerromakurrean daude irudi guztiak, erresel gotiko zakarren azpian. Zenbait aurpegietako irribarreen zirriborroek azaltzen dituzten espresio bilaketan loratzen den naturalismo hasiberri batez hitz egin daiteke. Kosme Barañano eta Gonzalez de Duranaren lan jakintsu eta agiri asko duenak atari honen ikerketa ikonografiko osatu eta xehea egiten du, azterketa ikonologiko bat oraingoz ezinezkoa dela ohartaraztearekin batera, garai horretako kultur berririk ez baitago. Atari nagusiko ikonografiaz gain, azpimarratu behar dugu horman beste gai figuratibo batzuk txertatuak badirela, ezagutzen zailak badira ere, eta bigarren ate bat ere badela, txikia eta zutabe, kapitel eta abakoetan kokaturiko arku zorrotza eta berauen gainean oso zaharkituriko bi aingerutxo.
Jatorrian espiritualki gutxitua den gizartearen berezko ezaugarria izanik, eta frantziskotarren bizitzarekiko ikuspuntuarekin zerikusia izan dezakeen naturaltasun irribarretsu baten bilaketak ikono gaietan nahasketa bitxia duen Galdakaoko eliza berezi honi jatortasuna ematen dio.
=== Aztarna erromanikoak ===
Kapitulu hau bukatzeko konta ditzagun aztarna erromanikoak aurki daitezkeen lekuak, hauetako batzuk ez dira-eta arte mailan garrantzirik gabeak. Bizkaiko sartalde aldeko lurraldeetan zehar abiatuz Kolitxa mendiaren gainean San Roke eta San Sebastian ermita aurkituko dugu, paramentu xumea duen eraikina, zalantzarik gabe denboran zehar bere egitura eta paramentuaren zakartasuna errespetatu duten behin eta berrizko berrikuntzak jasandakoa eta antzinako bi sarbide salbatu zaizkiona: ataria erromanikoa baketa handiko bi arkibolta oso estuak mentsula mehe gainetan kokatuak dituen, eta hegoaldeko beste ataria estilo protogotiko handiagoa duena.
Fede eta gurtza beraren elkarte baten sinboloa gisa, antzinako elizaren zati baten begirune izatea XVI. eta XVII. mendeetako berreraikuntza guztietarako agindu ofiziala balitz bezala Artzentaleseko San Migelen elizan zuhurki gorde da, marrazki geometrikoz apainduriko bi arkiboltako atari estua. Era berean Bizkaia hegoaldeko mugatik oso gertu, Orozkoko Olarteko San Bartolomen antzinako elizarena izan zen atari erromaniko bat ikus daiteke.
Baketoi zakarrezko arkiboltak dituzten ateak ikus daiteke, halaber, Iurreko San Kristobalen, arku erromaniko zorrotzen testigantza. Modu berean Arteagako Andre Marin, bertako atari txaranbelduak baditu oraindik ere zorrotzagoak diren hiru arkibolta.
Aztarna erromaniko ala protogotikoak dituzte Getxoko Santa Mariak eta Murgiako San Pedrok –kapitelak, bietan ere–, Kortezubiko parrokia-elizak bataiarri bat, Sondikako San Joan Bataiatzaileak, Bermejilloko San Lorentzoren ermitak, eta abar. Gaur egun aztarna hauetako batzuk Bizkaiko Historia Museoan erakusgai daude.
==== Santurtziko San Jurgi ====Museo honetan bertan dago jasota Santurtziko San Jurgi elizarena zen tinpano bitxia. Bitxia esan dugu, Bizkaian gordetzen den zirkuluerdi-formako tinpano ale bakarra delako; eta bitxia baita ere, lanketaz zakarra delako.
Apokalipsiko Teofania adierazten da bertan, Kristo Aintzatsuaren inguruan Tetramorfoa duelarik. Irudiaren diseinu zakarrarekin kontrajarria dagoen sigi-sagako apainketa finezko zerrenda batez inguratua dago. Baina, agian irudien marrazketa eta lanketaren zakartasunaz baino gehiago hitz egin beharko litzateke oinarrizko espresionismo itxuragabetzaileaz.
Berari buruzko kronologiaz eztabaida luzeak egon dira. Batzuen ustez, “itsas ertzeko San Jurgi monasterioa” elizaren emailearen agirietan azaltzen denaren garaikide egin behar du –1075ekoa, alegia. San Jurgiren hasierako elizaren beste ohar batzuengatik bada tinpano hau XII. mende bete betean kokatzen duenik (Apraiz). Gaya Nuñok, haren lanketa lau eta zakarraren laztasuna azpimarratuz, XII. mende aurreraturikoa dela uste du.
== Erromanikoa Gipuzkoan ==
Astigarribia Deba ibaiaren arroan alde batera utziz, gaur egungo Gipuzkoan zeharreko lurraldeetan, arte erromanikoak aztarna apal batzuk besterik ez ditu utzi. Beste behin ere esan beharra daukagu probintzian eraikin erromanikorik ez aurkitzeak, ez duela izan ez zirenik adierazi nahi. A. Felix López del Valladok ematen duen azalpena guztiz zuzena iruditzen zaigu. Haren iritziz, Erdi Aroko elizen desagertzea nazioko bizitzan XVI. mendean gipuzkoarrek izan zuten esku-hartze handiaren ondorioa izan zen, eta “herri honetara zetozen aberastasun asko, eraikin handi guztiak berreraikitzen ala berriak altxatzeko izatea” da honen arrazoia.<ref>J. A. BARRIO LOZA, O.c., 76. or. </ref>
[[Bedoña]]ko eliza ([[Arrasate]]), [[Aretxabaleta]]ko hilerriaren atea, [[Ormaiztegi]]ko elizaren ataria, [[Idiazabal]]go San Migel elizarena, [[Abaltzisketa]]ko ataria, [[Ezkio-Itsaso]]ko ataria eta [[Tolosa]]ko Andre Mariaren elizarena ditugu. Badaude osagarri erromanikoak hurrengo elizetan ere: [[San Pedro eliza (Asteasu)]] eta [[San Martin Tourskoaren eliza (Berastegi)]].
=== Leihoak ===
==== Bedoña ====
Arkeologo honek berak dio probintziako aztarna erromanikorik antzinakoenak Arrasatetik 3 km‑tara dagoen Bedoñan ikus daitezkeela: gaur egungo elizaren hormetan itsatsirik dauden leiho bat eta beste baten zutabeak. Hasierako eliza beraren beste leiho bat apaiz-etxera eraman zen.
==== Igeldo ====
Eta erromaniko profileko leihoak zenbatzen jarraitu behar izanez gero, Donostian Igeldoko elizan presbiterioko horman azaltzen diren bi leihotxoak gogoratu beharko lirateke.
==== Astigarribia ====
Ez ditzagun ahantzi lehen aipaturiko Astigarribiako leihoak.
=== Atariak ===
Baina, atariak dira Gipuzkoan gorde diren arrasto erromanikorik esanguratsuenak. Edertzeko hartu den arretarengatik zenbait desberdintasun sumatzen zaien dozena bat atariek, esan daiteke arte fineziagatik ez bada ere, neurriengatik historialariaren arreta ia beti erakarri behar luketela; zeren eta agerian jartzen baitute nekazari-herri sakabanatu batek elizkizunei eskainitako eraikinek barrualdean izan behar zuten handitasuna.
==== Tolosa ====
Adibide garbi bat gaur egun Tolosan bataiategiko atea da, hiribilduaren kanpoaldean zen San Estebanen antzinako ermita batetik ekarritakoa. Sei arkibolta ditu eta txaranbeldua da, janben antzera eskailera moduan; baketa handiko zutabe sendoetan kokatzen dira, arkuen abiada osoa etenik gabe zeharkatzen duen xake-itxurako erlaitz alakatu deigarri batek koroatzen duelarik. Horma honen ertzak ere baketa handizkoak dira. Inpostaren kanpoko zatitik izarrez apainduriko arkibolta bat irteten da eta hurrengo biak era berean ditu: horietako bat, barrualdera takeatuz edertua, eta zerra hortz handiez, bestea.
==== Abaltzisketa ====
Neurrietan, apaingarrien soiltasunean eta arkibolten kopuruan Tolosako horren antzeko ataria du Abaltzisketako elizak. Sei arkuen aurrealdeko zati lauan sigi-sagako soka bat erakusten du eta kapiteletako uhinak –horrela deitzerik balego– kordoi edo kiribilduren marra-lerroak ditu.
==== Idiazabal ====
Aurreko bien antzekoa da, baina neurrietan handiagoa. Idiazabalgo parrokia-elizakoa da, izan ere, zazpi arkibolta ditu. Lehenengoan arkutxo zorrotz koskadun hirugingildunak erakusten ditu. Inposta-lokarri handi batez koroatua da; janben izkinetan zenbait buru tailatu ziren eta berauen aurrealde lauak, baketa handirik gabeak, lokarrien apainketaz edertzen dira, lauhostoz, gurutzaketaz eta irudi geometrikoez biribilak osatuz, López del Valladoren ustez “ekialdekoen ukitua du”.
==== Beste zenbait ====
Aipa ditzagun Gipuzkoan mota askotakoak ez diren beste zenbait atari erromaniko; haien apainketa oso soila da, ezer ere gabea dela ez esatearren, eta bakoitzean desberdina gainera.
===== Erdi‑puntuko atariak =====
Pasai San Pedron, gaur egungo hilerrian, antzinako elizaren zati bat den horretan, aztarna erromanikoak ikus daitezke beraren atari bikoitzean. Antzeko kasua da Aretxabaletako kanposantuko atea, antzina parrokia elizakoa izana. Era berean, Azkoitiko parrokia-elizaren antzinako atea hilerrira eramana izan zen eta han aurkitzen da orain.
Hain zuzen ere, tokiz aldaturiko hiru ate hauek, erdi-puntuko garbiak dira. Erdi-puntu hau bera ikus daiteke Amezketako Ugarteko atean eta Arrasateko Garagarzakoan.
===== Arku zorrotzeko atariak =====
Urnietan, berriz, San Migel parrokia-elizan dorrepean dagoen atari handiak arku zorrotza du, trantsizio aldietakoen antzekoa, baina oraindik badu kareharrizko arkibolta eta kapiteletako jokoan nolabaiteko kutsu erromanikorik.
Hernanin, lekaime agustindarren elizako ataria XVI. mendera arte antzinako parrokia-eliza izandakoaren ateak arkibolta lau eta soilak ditu.
Berastegi, Elduain eta Berrobiko atarietan egitura gotikoak azaltzen dira jada.
==== Antiguako baseliza ====
Zumarragan, “Gipuzkoako ermiten katedrala” deritzon Antiguakoari buruz Manuel Lekuonak azpimarratu egiten du. Absideko egitura laua eta estiloetan sailkapena egiten erraza ez den leiho txiki bat du “hala ere, –dio berak– erromanikotzat har daiteke, egitura osoa tankeraz erromanikoa baita, eta, batez ere, barrualde osoa zurez hornitua duelako, dena ere erromaniko kutsukoa”.<ref>“Erdi Aroko artea Euskal Herrian”. Cultura Vasca-n (Donostia, 1978) II. libk. 63. or.</ref> Horretaz gain, Lekuonak ohartarazten du berak XII. mende betekoa dela deritzon atariari eman behar zaion kronologia desberdina dela, hegoaldeko alde horretan, elizari itsatsirik zeuden lehenagoko eraikuntzak botatzean azaldu ziren hormako leiho itsuen aldean.
Antiguako elizaren barruan landutako zureria eder eta interesgarriaz, hauxe dio Lekuonak: “erromaniko jatorreko lanketak, atxiki ezinezko gure kutxa maiteen artea ekartzen digu oroimenera; hauek ere erromanikoan inspiratuak, beti lerro simetriko eta trazu geometrikoak zituzten, ia beti erregela eta konpasaz eginak”.
Arrasto hauek denak, Gipuzkoaren hedadura estua gogoan ez duenarentzat, gutxienekoak eta esanahi txikikoak izango dira. Baina arkitekturazko zatiak izanik, halaxe baitira, garrantzizkoak dira, lurralde honetan arkitektura erromanikorik izan zela erakusten baitute. Beste alde batetik, arrasto guztien arabera, eliza txikiak zurezko gangez estaltzen ziren eta materialaren ahultasunak berak eragin zuela –kasu hauetan eta beste askotan ere, ziur asko– beste eliza sendoago eta iraunkorragoez ordezkatu beharra.
== Zenotafioak, irudi solteak, luxuzko arteak ==
=== Zenotafioak ===
==== Blanka Nafarrokoaren zenotafioa ====
Monumentuetatik mende horretako beste arte erakusgaietara igarotzen bagara, arte baliogatik Naiarako XII. mendeko Blanka Nafarroakoaren hilobi hutsa aipatu beharko genuke. Sarkofago bat da eta Santa Maria elizan bere senar Antso “Desiratua” Gaztelako eta Leongo erregeak kokatu zuen. Lan hau 1156 eta 1158ra bitartean egina izan daiteke, senar emazteen heriotza datari lotzen bagatzaizkio.
Sarkofagoaren estiloan aurkitu ditu Urangak hainbat eragin: Iruñeko klaustroko Maisuarena eta Borgoinako eskulturagilearena, Gislebertus frantsesarena hain zuzen ere; agian, honek Autuneko San Lazaron tinpanoko Azken Epaia zirraragarria urte batzuk lehentxeago, 1148. urtean, bukatua zuelako; eta Blanka Anderearen hiletarien samin agerpenetan eta Errugabeen Zintzur ebakitzeetan, erraz suma zitekeelako kidetasuna Autungo infernura zigortuak zirenen aurpegi izutuetan. Baina eragin hori ez da oso konbentzigarria, baldin eta Hilobi hutseko irudien kanon motza kontutan hartzen bada, desberdinegia baita Gislebertorena, izugarri luzea eta guztiz leiala baita hizkera espresionistarekin.
==== Santxa Anderearen Zenotafioa ====
Hemen aipatzekoa da, halaber, mende bereko maisu lan bat, apainketa arkitekturaren sailekoa ez dena: Santxa Aderearen Hilobi hutsa. Printzesa hau Ramiro I.aren alaba zen, Antso Nagusia erregeren biloba, beraz. Aragoiko lurretan bizi eta hil bazen ere, Nafarroako gorteetako haren ahaidego eta hurbiltasun topologikoagatik, haren hilobia nafar erromanikoaren alorrean eginiko lana dela esan daiteke.
Santxa Anderea Serosko Santa Gurutze monasteriora erretiratua bizi zen eta 1095. urtean hil zen. Monasterio horretako elkarte erlijiosoa Jakara lekualdatu zen, eta urte gutxi batzuen buruan –1622.go azaroaren 22an, hain juxtu– Santxa Anderearen sarkofagoa ere, hara eramana zen. Artelan hau XII. mendearen azken urteetakoa da eta beraren egilea beste lan batzuk egin zituen maisu ezezagun batena dela esaten da, Santxa Anderearen Maisutzat hartzen delarik. Harri gris gogor batean landua den sarkofagoa, oinarri trapeziala du eta garaieran baditu 65 cm eta mutur baten zabalerak 85 cm eta bestearenak 55 cm. Harlosa lau eta landugabe batez estalirik dago; lau aurpegiak, berriz, landuak ditu, horietatik bat apaindurez hanpaturikoa da eta besteak sinbolozkoak.
Konposaketa ezin hobea du aurpegi nagusian; erdian, hildakoaren arima, gorpuz biluz eta sexurik gabearen irudian, zerurantz bi aingeruk daramatela ikus daiteke. Alde batean, aulki tolesgarri batean eserita eskuan liburu bat duela eta bi anderez inguraturik dago Santxa Anderea; beste aldean, erdiko pertsonaia, gotzain ala abade, gotzain makila daramana, apaingarriak daramatzaten bi elizgizon lagun dituela. Talde hauek babesten diren arkuen sostengu dira, hegoak zabaldurik eta hatzapar artean liburuak dituzten bi arranoen oinpean daude kapiteletako zutabeak.
Bigarren aurpegiak, lehenengoaren kontrakoak, arkuez mugaturiko hirutan zatitze bat agertzen du, eta lehen bi zatietan zaldizko gerrari armatu baten irudia dago bakoitzean; erdikoa ezkutuarekin, ezkerraldekoaren aurrez aurre jartzen dela, eta eskuinaldekoa, lehoi bat zamalkatzen.
Sarkofagoaren ertz batean bi grifo daude, edergarriez, zuztarrez eta hostoz, apainduriko zirkulu batean finkatu eta itsatsirik.
Beste ertzean finki landutako krismoi oso eder bat erakusten du, eta erdiko zirkulu ñimiñoan gurutzea duen Bildots mistikoa dago. Krismoiaren hizkiak, diseinu fineko apaingarri-zerrenda batek osaturik.
=== Mariaren irudiak ===
==== Ikonografia ====
Europako arte erromanikoan orokorra den bezala, Euskal Herrian eskultura askeak kristau-fedearen oinarrizko bi gaiak hartzen ditu, Gizakundea eta Erospena: Jaungoikoaren Ama eta Kristo Gurutziltzatua.
Jaungoikoaren Amaren eskulturei dagokienez –Erdi Aroan, horiek ziren gairik ohikoenak–, bi irudi mota bereizi izan ohi da –inposatua zaigun bereizketa, bestalde– bai edukiz, bai egituraz eta baiestiloz, horietatik atera baitaiteke nolabaiteko data.
Sedes Sapientiae tankerako ikonoa. Bada lehen eredu arkaiko bat: Birjina Haurrarekin, Sedes Sapientiae esan ohi zaion jarrera horretan, Birjinaren Theotokos edo Kiriotissa adierari erantzuten dio. Normalean XI. eta XII. mendeetan, Eliza ofizialak arianismo berpiztu bati aurre egiteko ezagutzera eman izan duen irudia da: Birjina Mariaren dogma nabarmentzea beharrezkoa zela-eta, Jaungoikoaren Hitzaren hartzailea gizasemeoi erakusteko eta emateko.
==== Nafarroa ====
Nafarroan, Pirinioen ekialdean, badira ideia dogmatiko horri erantzuten dioten Mariaren hainbat irudi. Tronuratuta eta jarrera hieratikoan dagoen Birjinak, Jainko Haur bedeinkazio-emailea erakusten du magalaren erdian eserita. Hoa hemen talde horretako zenbait:
* Iharnotzeko Birjina, erromanikoan ohikoa denez, buruaren eta gorputzaren arteko proportziorik gabea da, eta amaren magal betean eseritako Haurraren eskaintza hieratikoaren keinu nabarmena du;
* Uxuekoa, aurrekoaren antzekoa da, errege-erregina nafarrek hainbestetan gurtua eta XIV. mendean zilarreztatua;
* Tuterako “Birjina Zuria” deritzona, harrian landua eta hieratikoa, baina finki landua, janzkeraren toles geometriakoetan; oraindik baditu jatorrizko koloreanitzetatik gorri eta urdin arrastoak;
* Iratxekoa, gaur egun Deikaztelun dago, zurean landua da, baina mailuz jotako zilarrez jantzia, baina –Uxuekoaaren antzera– zurezko eskuak eta burua koloreanitzez utzi zitzaizkion.
==== Araba ====
Beste euskal probintzietan badira, asko ez badira ere, Birjina mota arkaikoago hau irudikatzen duten beste batzuk:
Estibalizkoa esate baterako, 1898ko eraberritzean oso aldatu bazuten ere, bizantziar ereduari jarraikitzen zaiola ikusten da, simetriaz ardatz bakarreko eta toles oso soilak baititu; XII. mendekoa izango da agian.
Artziniegako Arteko Andre Mariarena ere hasierako eskemari jarraitzen zaio. Maria ikus dezakegun aurrez aurreko jarreran, bere bi eskuak luzatuz, Kristo salbatzaile moduan, bere magalean janzkera ospetsuan eta Bizitzako Liburua eskuan duela Jesus munduari eskaintzeko.
Sendadianokoa –gaur egun, Gasteizko Elizbarrutiko Museoan dena– erromanikotzat jo beharko dugu, jada XIII. mendekoa den arren, aurrez aurreko jarreran eta simetrian, erromanikoak bere-bereak dituen goitik beherako toles ezaugarriak eta guzti.
==== Gipuzkoan ====
Gipuzkoan, Junkaleko Andre Mari Probintziako Birjinetan erromaniko zaharrena dela esaten da. Itziarkoa eta Hernaniko Zikuñagakoa.
Badira elezaharretan “Birjina Beltzak” izenez sartu diren beste batzuk, XIII. mendekoak, hauetako bakarren bat jendearen gurtza tokitik desagertu egin zen, esku pribatuetara joateko, antza denez.
=== Ikono Protogotikoa ===
Gure antzinako santutegietan sarriagotan ikusi ohi ditugu, sorreraz eta egituraz, protogotikoak diren bigarren mota honetako Birjinaren estatuak. Hauetako batzuetan –Bizkaiko zaharrenetan gertatu ohi den bezala– zenbait taxu erromaniko ikusten bada ere, ez da zalantzarik berriagoak direlako iritzien atzetik doala eta horren ondorioz estilo aldaketa bat hasten dela. Birjina Mariarengan oraingoan ama berriago baten irudia bilatuko du. Beste garai bateko espiritua islatzen duten irudiak dira, eta haiei buruz gotiko estiloari eskainitako atalean hitz egin beharko dugu.
==== Kristo Gurutziltzatuaren irudia ====
Gure eskulturagile eta tailagile antzinakoenen artea teologia beste gai iradokitzailea Kristo Gurutziltzatua da.
Gauza jakina da, gurutzeko Eroslearen irudiak, teknika guztietan berregin izan denak –miniaturatatik hasi eta marfilezko erliebeetara arte–, historian etengabeko tradizioa du, VIII. eta IX. mendeetan nolabaiteko ilunaldia izan bazuen ere.
==== Ikonografia ====
Gurutziltzatuaren irudia XI. eta XII. mendeetan indarrez azaltzen da eta erraz ezagut daitezke haren ezaugarri ikonografiak: Gurutziltzatuaren irudia zuzen azaltzen da, gutxi batzuetan izan ezik, bere bi oinak, hiltzedun finkoak hasieran zabaldu eta gero paraleloan jartzen dira; besoak oso dira horizontalean edo apur bat okertuak; behatzetako hatz lodiak “abdukzioan” irekitzen dira hasieran eta beste behatzengana biltzeko joera hartzen dute; sarritan, burua zuzen eta apurka-apurka eskuineko sorbalda aldera makurtzera jotzen du: ez du minik adierazten eta errege-koroa izaten du sarritan –ez da ohikoa arrantzazko koroa; hasieran zurruna bada ere, antzinakoen irudietan gorputz osoa siriar jatorrikoa den colobium edo errege estalkiz jantzia azaltzen da; gerora perizonium‑ez “garbitasun oihal” deritzonean jantzia, gerrian lotua eta belaunetaraino iristen zaiona besterik ez dute azalduko.
Halako eredua dute Kaparrosoko Kristo hunkigarri eta bareak –gaur egun, Iruñean, katedraleko Santa Kristina Kaperan dena–, Pitillaskoa, Torreskoa eta beste batzuk.
==== Prozesioetako gurutzeak ====
Gainerakoan euskal lurraldeetan, bulto solteei dagozkion Gurutze batzuk, aipatu ezaugarri jakin batzuk besterik ageri ez dutenak, gorde izan dira, eta erromanikotik gotikorantz garatzen ari ziren garaikoak direla dirudite. Izan ere arruntena den Kristoren oinak hiltze bakar batez zulaturiko xehetasun ikonografiko hau, gorputz atalak bigundu nahi horrekin uztartzen dela dirudi, gotikoko errealismo alderako ezaugarria. Mende haietatik orokorrean, Kristo gurutziltzatuaren gurtzaren lekuko geratu zaiguna prozesioetako gurutzea da.
Gipuzkoan adibidez, Zegamako prozesioetako bi gurutzeak, Aizkorrikoa eta Zeraingoa, XII. mendearen azken aldekoak ala XIII. mende hasierakoak izan daitezke.
* Zeraingoak errege-koroa darama, baina besoek eman egin dute gorputzaren zamapean;
* Zegamakoak besoak horizontalki dauzka baina bere errege-koroaz, bere garaian buruan eusteko behar zituen bi hiltze besterik ez zaio geratzen. Bietan ere, zangoak gurutzaturik dauzkate. Aurpegiko jarrera lasaia eta baketsua da.
=== Luxuzko arteak ===
==== Orreagako ebanjelarioa ====
Luxuzko arteari buruz berriz, Euskal Herrian ez da benetako arte kalitatea duen ezer geratu. Izatekotan, gogora dezagun Orreagako ostatuko ebanjelio liburuaren azalean, ezaugarri erromanikoak dituen Gurutziltzatuaren irudia, dena mailuz landua da, zilarreztatua eta filigrana eta harri‑kristalez apaindua.
==== Aralarko aurrealdea ====
Balio handikoa eta kalitate berezikoa da Aralarko San Migelen aurrealdea, batzuen ustez “Europako esmalteztaturiko kobre-lanik hoberena” da. Jatorriz, Iruñeko katedraleko aldare nagusiko antipendioa izan zen, Santa Mariaren gorespenari eskainia baitago eta ez dago bertan San Migelen inolako adierazpenik.
Marko modura 1765ean eraberritzeko agindua hartu zuen urreginak. Letoizko burutezko ertza erantsi zion taulak baditu 2 m luzean eta 1,40 m zabalean. Erdian du mandorla moduko gorputz bat, saihetsetan bi solairutako arkuteriaren babesean, apostoluak eta 18 domina handi adierazten dituzten irudi esmalteztatuak. Taularen hondo guztia apaindua dago ebakiez eta harri naturalez.
Irudietan dauden pertsonaiek burua erliebean dute, bikain landua. Erromanikoko hieratismoa distiratzen badute ere, XIII. mendeak berea duen indar adierazkor bat islatzen da jada harengandik. Amanda-begietako irisak esmaltezko bolatxo pittinez eginak diranez, bizitasun zoragarria ematen diete. Laino urdin eta izarreztatua den zeruaren erdian tronuko Birjinaren irudiak, Jainko Haurra du bere magalean benedikapena emanaz; edertasun plastiko liluragarria du.
“Maisu baten bikaintasuna jartzen dute agerian, bai jarrerak, bai pertsonaia bakoitzaren janzkera desberdin zoragarriak, arte industrialean parekorik gabekoak, eta irudien estilizazio espirituala eta landetako esmalteen margo-banaketa orekatuak”.<ref>J. M JIMENO JURIO, Aralarko San Migel. Iruñea d/g. , T. C. P., 78 znb., 30. or.</ref>
=== Margolanak ===
Margolanen alorrean, ia ez dugu Baskonian zeharo erromanikotzat har eta izenda daitekeen adibiderik aurkitzen. Trebiñuko Añastroko erretaula gogora dezakegu, gaur egun New York eta Zumaiako Zuloaga Museoaren artean banatua: Hasierako eta San Andresen bizitzako eszenak margotuak dituen taula horrek, erromanikoak berea duen estilo zurrunekoa baldin bada ere, ez dirudi 1300ekoa baino lehenagokoa denik.
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [http://www.arteguias.com/romanico_navarra.htm Erromanikoa Nafarroan ("Arteguias")]
* {{es}} [http://www.arteguias.com/romanico_alava.htm Erromanikoa Araban]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erromanikoa Euskal Herrian]]
taomh0su9a201e0o6vpikxf3sdxp4ml
Fiteroko monasterioa
0
68523
10022079
10019978
2025-01-03T20:46:40Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura gotikoa]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022079
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula}}
'''Santa María la Real monasterioa<ref>''La Real'' izena du [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.a Gaztelako]] erregearen eskaintza bati esker sortu zelako</ref>''' edo, batzuetan, '''Santa María de Nienzebas'''<ref>''Diccionario de antigüedades del Reino de Navarra'', José María Yanguas Miranda</ref> [[Fitero]]n dagoen [[zistertar]] [[monasterio]]a da, [[Alhama|Alhama ibaiaren]] ondoan. [[XII. mendea]]n estilo [[arkitektura erromaniko|erromanikoan]] eraikia, [[Nafarroa]]n mota horretako eredurik ederrenetarikoa da. Bertatik gertu, [[ur]] termalak hartzeko aukera dago.
[[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Gaztelako Alfontso VII.ak]] emandako lursail bati esker, [[1141]]an sortu zen, Yerga mendiko oinean dagoen Nienzebasen sortu zen, [[zistertar]]ren hedakuntza planari jarraiki. [[1152]]an, ordea, Nienzebas atzean utzi eta Fiterora iritsi ziren. Lehenengo abadea Durando izan zen eta bigarrena San [[Raimundo Fiterokoa]], [[Calatravako Ordena]]ren sortzailea<ref>Ordena 1158an sortu zuen San Raimundok ([https://web.archive.org/web/20141008184158/http://www.fcpatrimoniodenavarra.com/externos/fitero/exposicion/05.php fcpatrimoniodenavarra])</ref>. Batzuen arabera, hasieran, Yerga mendietan bizitokia egin zuten, baina egoera larrian zeuden han eta laster [[Alfaro|Alfaroko]] Nienzebasera mugitu omen ziren erregeak lur haiek eman ostean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NIENCEBAS - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/niencebas/ar-98391/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2024-12-31}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Marisa|abizena=Melero Moneo|urtea=2004|izenburua=Reflexiones sobre el Monasterio cisterciense de Santa María de Fitero|orrialdeak=7-22|hizkuntza=es|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1421614|aldizkaria=De Arte|zenbakia=3}}</ref>
== Arkitektura ==
[[Fitxategi:Planta fitero224.jpg|thumb|ezkerrera|200px|Monasterioaren oinplanoa
* <small>1 : Kapera nagusia</small>
* <small>2 : Sakristia</small>
* <small>3 : Bataiategia</small>
* <small>4 : Bardako Ama Birjinaren kapera</small>
* <small>5 : Korua</small>
* <small>6 : Klaustroa</small>
* <small>7 : Kapitulu gela</small>
* <small>8 : Errefektorioa (jangela)</small>
* <small>9 : Sukaldea</small>]]
Monasterioaren eraikin-multzoa herriaren hiri-bilbean sartuta dago gaur egun, eta Fiteroko eraikin batzuk (etxeak partikularrak, zinema bat) multzoaren barnean aurkitzen dira. Hala ere, elizaren [[abside]]en atzealdean bada zabaldi bat, multzoa ikusten ahalbidetzen duena.
XVI. mendetik, eliza Fiteroko parrokia bihurtu zen, herria handituz ahala gurtza lekuaren beharra izan baitzuen. Garai hartan antolatu zen [[bataiarri]]a [[klaustro|kalostraren]] zati bat hartuz. Garai hartan ere [[koru]]a eraiki zen, erdiko nabean zegoen antzinakoa ordezteko.
Oraindik ere kalostraren inguruan badira bizitegi batzuk, monasterioaren barnean daudenak. Beste batzuk okupatuak izan ziren, etxebizitzak eta beste erabilera batzuk egiteko.
=== Eliza ===
[[Fitxategi:Puerta iglesia fitero 224.jpg|thumb|200px|Elizaren ate nagusia]]
[[Fitxategi:Fitero - Monasterio de Santa Maria la Real 14.jpg|thumb|gurutxe-gangak]]
Elizak [[latindar gurutze]] itxurako oinplanoa du, Frantziako ama-elizaren ereduari jarraiki: sei tarteko hiru [[habearte|nabe]], [[gurutzadura]] berezitua, burualdea [[deanbulatorio|girolarekin]] eta bosta abside-kapera. Gurutze-itxurako pilare handiek eusten dute nabe nagusia, erdi-koloma bikoitzez atxikiak. Argi naturala [[erdi puntuko arku|erdi-puntuko arkudun]] leihoetatik datorkio, nabe nagusiaren luzera osoan irekiak, txikiagoak diren alboko nabeen gainetik.
[[Fitxategi:Nave-de-la-iglesia224.jpg|thumb|200px|Elizaren erdiko nabea.]]
Nabeak estaltzeko [[ganga#Gurutze ganga|gurutze-gangak]] erabiltzen dira. Abside-kaperetako [[ganga]]k esfera laurdenak dira, nerbio gabeak (erdikoa izan ezik). [[XVI. mendea|XVI. mende]] erdialdean, oinaldeko hiru tartetan ganga izardunak eraiki ziren, gotikotik pizkunderako igaroaldia adierazten dutenak.
=== Kapera nagusia ===
Kapera nagusiko elementu garrantzitsuena XVI. mendeko [[erretaula]] da, zistertarren estiloarekin edo izatearekin zerikusi gutxi duena. Proiektua [[Diego Sánchez|Diego Sánchezena]] da, apaindura gabeko egitura bururatu zuena, arkitektura elementuek bakarrik osatua, bi koloma erraldoien artean ordena gainjarriekin. Bertan eskulturak eta margolanak daude. Eskulturak 1583an ezarri ziren, erretaularen gorputzarekin batera. Margolanak flandriar oholak dira, Roland de Mois-ek eginak Felices de Cáceres-en laguntzarekin, eta [[Olibako monasterioa]]n zegoeneko lan egindakoa. Horien artean finenak dira ''Epifania, Artzainen adorazioa, San Joan Bataiatzailea'' eta ''San Joan Ebanjelaria''.
=== Sakristia ===
Sakristia, transeptuaren eta girolaren artean kokatua, XVI-XVII. mendeetako lan [[barrokoa]] da. Oinplano laukizuzenekoa da, [[ganga#Kanoi ganga|kanoi-gangaz]] eta [[luneto]]z estalia. Horma hobi itxurako hutsarte batzuetan tiradera-altzariak daude, [[liturgia]] janzkiak gordetzeko erabiliak. Garaiko apaindura du, [[ugaritasunaren adar|kornukopiekin]], loretzar urrekarekin eta mahai [[rokoko]]arekin.
=== Bataio kapera ===
XVI. mendeko bataiategia da, eliza Fiteroko parrokia bihurtu eta [[sakramentu]]ak emateko beharra izan zenean. Oinplano karratukoa, behiala kalostrako zati bat zen.
=== Bardako Ama Birjinaren kapera ===
XVIII. mendekoa, Plácido del Corral abadearen panteoi izateko eraiki zen. Bi tarte ditu eta oinaldekoan [[sarpen (sexualitatea)|kopula]] bat du [[lanterna]]rekin. Bertan Bardako Ama Birkina gurtzen da, XIII. mende amaierako tailua, oraindik ere [[polikromia]] apur bat gorde duena. Kondairaren arabera, elorri bat (''barda'') inguruetan hazi eta [[beirate]]tik sartu zen, tailuaren oinetara iritsiz eta arantza guztiak galduz.
=== Korua ===
[[Koru]] garaia XVI. mendean eraiki zen, nabe nagusian zegoena ordezkatzeko. Aulkiteria bi ordenatan banatua dago eta ez du apaindurarik, besoetan izan ezik. Egilea Esteban Ramos izan zen, XVII. mendeko artista, prozesio irudi batzuk ere zizelkatu zituena.
=== Altxorra ===
Balio handiko jantzi liturgikoak gordetzen dira elizan, XVI. mendekoak, abadeen opari izandakoak. Aipagarriena, hiru ataleko ([[kasula]], [[eliz longaina]] eta [[dalmatika]]) janzki pontifikal handia da, XVI. mendekoa, zuria eta brodatu koloredunekin. Graciosa de los Angeles amak josi zuen, Iruñeko karmeldar oinutsak.
Urre eta zilarlan bilduma handia ere bada, horietako batzuk XVI. mendekoak. [[Erlikia|Erlikia ontziak]] garrantzitsuak dira, batez ere Erramun abadearenak: San Erramunen beso erlikia, San Andresen ekisaindua (XVIII); XVII. mendeko kalizak; zilarrez eta maskorrez eginiko nabeta bat (XVI); zilarrezko filigranako kopoia (XVII)<ref>[http://www.turismo.navarra.es/eus/organice-viaje/recurso.aspx?masInf=1&o=3028 http://www.turismo.navarra.es]</ref>.
Aipagarriak dira halaber kutxatila ugari<ref>[https://web.archive.org/web/20141007230723/http://www.fcpatrimoniodenavarra.com/externos/fitero/exposicion/02.php Irudiak]</ref>, duten balio artistiko eta historikoagatik:
* Kutxatila [[kordobako Kaliferria|kalifala]], 966an egindakoa, [[boli]]zkoa, landarez apaindua. Honako idazkuna du zizelkatua: ''Alaren izenean, joritasuna, zoriona, alaitasuna eta xarma Walada maitearentzat. [[Medina Azahara]]n egina, hirurehun eta berrogeita hamabostean, Halafen lana''.
* Kutxatila [[almohade dinastia|almohadea]], bolizkoa. Bertan honakoa dago idatzia ''Zoriona, aintza, harrera ona eta bedeinkapena eten ez dadila...''
* Kutxa erromanikoa, XII. mendekoa, zur polikromatua
* Kobre esmaltatuzko kutxatila, XIII. mendekoa, gai figuratiboz apaindua, [[Santo Domingo de Silos (Burgos)|Silos]] inguruetako lantegi batek egina.
=== Klaustroa ===
[[Fitxategi:Fitero - Monasterio de Santa Maria la Real 05.jpg|thumb|Klaustroa]]
[[Klaustro|Klaustroa]] elizaren hego hormari datxekio, transeptuak osatutako angeluan zokoratua. Horrela, kapitulu gelaren sakonera transeptuaren zabalera hartzen du. Elizara daraman ateak [[labaro|krismon]] bat du zizelkatua. Ateak, leihoak eta gela batzuk XII. mende amairakoek edo XIII. mende hasierakoak dira, baina arkupeak eta [[kapitel]]ak XVI. mendekoak.
==== Ekialdeko arkupea ====
[[Fitxategi:Fitero - Monasterio de Santa Maria la Real 07.jpg|thumb|Kapituluaren gela]]
[[Kapitulu gela]], ohikoa denez, klaustroaren ekialdeko arkupean dago. Ipar horma [[gurutzadura]]ren hegoaldeari datxekio. Ondoen gorde den aretoa da. Oinplano karratukoa, gurutze-gangaz dago estalia, lau koloma bakartutan eta hamabi [[pilastra]]tan oinarrituak. Kapitelak soilak dira, zistertarren apaindurari dagokionez. Sarrera arkupetik egiten da, hiru arkudun ate erromanikotik. Arku hauek zutabe motzetan oinarritzen dira, eta hauek podium garai batean. Atearen bi albotan leiho bana dago. Ekialdeko horman, hiru leiho zaharren arrastoak daude, fraideen baratzera irekiak eta gela argitzen zutenak. Garai batean itxi egin zituzten, kanpoaldeko itxura aldatu zutenean.
==== Hegoaldeko arkupea ====
Bertan dago errefektorio, baina jatorrizko sabaia gabe, XVII. mendean horman altxatu baitzituzten bigarren solairuan liburutegia egiteko. Bi ate ditu, bata arkupera eta bestea sukaldera. Sukaldeak<ref>Sukaldea orain dela gutxi zaharberritu du Vianako Printzea erakundeak.</ref> jatorrizko atea eta leihoak gorde ditu.
=== Hargin markak ===
Eraikinean 200 hargin markatik gora katalogatuta daude, ohikoenetatik (letrak, gurutzeak) bitxietaraino ([[jirafa]] bat). Eraikinaren burualdean, atal antzinakoena, [[Tuterako katedrala|Tuterako katedraleko]] burualdean ere aurkitzen diren markak daude: zortzi puntako izarra, [[svastika]]k, [[kiribil]]ak...
<center><Gallery>
Image:Cantero jirafa224.jpg |Jirafa
Image:Cantero flecha224.jpg |Gezia
Image:Cantero estrella224.jpg |Zortzi puntako izarra
</Gallery></center>
== Zaharberritzea ==
2008tik 2017ra klaustroa zaharberritu zen 9 urte iraun zuten 6 fasetan.<ref>{{Erreferentzia|abizena=globaladmin|izenburua=EL ANTES Y EL DESPUÉS DEL CLAUSTRO, NUEVE AÑOS DE REHABILITACIÓN – Turismo Fitero|hizkuntza=es|url=https://turismofitero.com/el-antes-y-el-despues-del-claustro-nueve-anos-de-rehabilitacion/|sartze-data=2024-12-31}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Culminan las obras de restauración del claustro del monasterio de Fitero realizadas entre 2008 y 2017|data=2017/04/11|url=https://www.culturanavarra.es/eu/albisteak/culminan-las-obras-de-restauracion-del-claustro-del-monasterio-de-fitero-realizadas-entre-2008-y-2017|aldizkaria=culturanavarra.es}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erref zer}}
=== Bibliografia ===
* LOJENDIO, Luis M. de. OSB. ''Rutas románicas en Navarra''. Encuentro argitaletxea, 1995. {{ISBN|84-7490-378-5}}
* MELERO MONEO, Marisa. Claustros románicos hispanos. Edilesa argitaletxea, 2003. {{ISBN|84-8012-422-9}}
* CORPAS, Juan Ramón. ''Curiosidades de Navarra''. El País-Aguilar argitaletxea, 1996. {{ISBN|84-03-59298-1}}
* Cobreros, Jaime. ''Guía del Románico en España, de la A a la Z''. Anaya argitaletxea. {{ISBN|84-9776-242-8}}
* Olcoz Yanguas, Serafín, ''Fitero Cisterciense, del Monasterio a la Villa (Siglos XII-XV)'', Tracasa argitaletxea eta Fiteroko Udala, 2008, {{ISBN|978-84-612-6152-9}} {{ISBN|978-84-606-4665-5}}
== Ikus, gainera ==
* [[Erromanikoa Euskal Herrian]]
== Kanpo estekak ==
* {{eu}} [http://www.turismo.navarra.es/eus/organice-viaje/recurso.aspx?masInf=1&o=3028 Monasterioari buruzko informazioa] turismo.navarra gunean
* [https://web.archive.org/web/20130214074000/http://www.fcpatrimoniodenavarra.com/externos/fitero/presentacion/ Fitero, el legado de un monasterio]
{{autoritate kontrola}}
{{Atari|Nafarroa|Nafarroa}}
[[Kategoria:Nafarroako monasterioak]]
[[Kategoria:Nafarroa Garaiko kultura ondasunak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko monasterio erromanikoak]]
[[Kategoria:Fiteroko eraikinak]]
[[Kategoria:Zistertarren monasterioak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura gotikoa]]
g32jjhckqjzzrc9dephi0qr9l4lmmq9
Zerrenda:Galestar ospetsuak
106
75325
10022183
10020826
2025-01-04T02:23:42Z
CommonsDelinker
688
«Michael_Owen_takes_a_lineout.jpg» fitxategia kendu da, Blackcat wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022183
wikitext
text/x-wiki
'''[[Gales]]tar ospetsuen zerrenda''':
== Kirolak ==
* [[John Benjamin Toshack]] ([[1949]]-), futbolari eta [[Galesko futbol selekzio nazionala]]ren entrenatzailea [[2004]]tik.
* [[Neville Southall]] ([[1958]]-), futbolaria.
* [[Ian Rush]] ([[1961]]-), futbolaria.
* [[Mark Hughes]] ([[1963]]-), futbolaria.
* [[Ryan Giggs]] ([[1973]]-), futbolaria.
* [[Neil Jenkins]] ([[1971]]-), errugbilaria.
* [[Gareth Thomas]] ([[1974]]-), errugbilaria.
== Literatura ==
{{sakontzeko|Galesezko idazleen zerrenda}}
* [[Dafydd ap Gwilym]] ([[1315]]/1320–[[1350]]/1370), galesezko poeta.
* [[Thomas Price]] "Carnhuanawc" ([[1787]]–[[1848]]), idazle elebiduna.
* [[Daniel Owen]] ([[1836]]–[[1895]]), galesezko eleberrigilea.
* [[Bertrand Russell]] ([[1872]]-[[1970]]), [[Nobel Sariak|Nobel Saridun]] [[ingeles]]ezko idazlea, filosofo eta matematikaria.
* [[Kate Roberts]] ([[1891]]-[[1985]]), galesezko ipuingilea.
* [[Saunders Lewis]] ([[1893]]-[[1985]]), galesezko poeta eta politikaria.
* [[Rhys Davies]] ([[1901]]–[[1978]]), ingelesezko idazlea.
* [[Dylan Thomas]] ([[1914]]–[[1953]]), ingelesezko poeta.
* [[Roald Dahl]] ([[1916]]-[[1990]]), ingelesezko idazlea, haur literatura landu zuena.
* [[Marion Eames]] ([[1921]]-[[2007]]), galesezko idazlea.
* [[John Ellis Williams]] ([[1924]]–), eleberrigile elebiduna.
* [[Alan Llwyd]] ([[1948]]-), galesezko poeta.
* [[Ken Follett]] ([[1949]]-), ingelesezko eleberrigilea.
== Musika ==
* [[Ivor Novello]] ([[1893]]-[[1951]]), konposatzailea, abeslaria eta aktorea.
* [[Tom Jones]] ([[1940]]-), abeslaria
* [[John Cale]] ([[1942]]-), musikaria, [[The Velvet Underground]] taldekide izandakoa.
* [[Dafydd Iwan]] ([[1943]]-), kantautorea, politikaria eta [[Gales (hizkuntza)|galesaren]] aldeko ekintzailea.
* [[Bonnie Tyler]] ([[1953]]-), abeslaria.
* [[Manic Street Preachers]], musika taldea.
* [[Gorky's Zygotic Mynci]], musika taldea.
* [[Catatonia (musika taldea)|Catatonia]], musika taldea.
* [[Cerys Matthews]], abeslaria eta [[Catatonia (musika taldea)|Catatonia]] musika taldeko kide ohia.
== Politika ==
* [[David Lloyd George]] ([[1863]]-[[1922]]), galestar jatorriko [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] Lehen Ministroa.
* [[Saunders Lewis]] ([[1893]]-[[1985]]), olerkaria, antzerkigilea, literatur kritikaria, politikaria eta historialaria.
* [[Aneurin Bevan]] ([[1897]]-[[1960]]), [[Erresuma Batuko Alderdi Laborista|Labour Party]] alderdikidea eta [[National Health Service]] sortzaileetakoa.
* [[Gwynfor Evans]] ([[1912]]-[[2005]]), lehenengo [[Plaid Cymru]] alderdikidea Erresuma Batuko parlamentari izandakoa.
* [[Dafydd Iwan]] ([[1943]]-), kantautorea, politikaria eta galesaren aldeko ekintzailea.
* [[Dafydd Wigley]] ([[1943]]-), politikaria.
* [[Ieuan Wyn Jones]] ([[1949]]-), politikaria.
== Zinema ==
* [[Richard Burton]] ([[1925]]-[[1984]]), aktorea.
* [[Anthony Hopkins]] ([[1937]]-), [[Oscar Sariak|Oscar Saridun]] aktorea.
* [[Terry Jones]] ([[1942]]-), aktore, umorista eta [[Monty Python]] taldeko pelikulen zuzendaria.
* [[Jonathan Pryce]] ([[1948]]-), aktorea.
* [[Timothy Dalton]] ([[1946]]-), aktorea.
* [[Rhys Ifans]] ([[1967]]-), aktorea.
* [[Catherine Zeta-Jones]] ([[1969]]-), aktorea.
* [[Ioan Gruffudd]] ([[1973]]-), aktorea.
* [[Christian Bale]] ([[1974]]-), aktorea.
==Iraunkorra Welsh pertsonen zerrenda==
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?yob ?yod WHERE {
?item wdt:P19 ?pob .
?pob wdt:P131* wd:Q25 .
OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?dob . BIND(YEAR(?dob) as ?yob) }
OPTIONAL { ?item wdt:P570 ?dod . BIND(YEAR(?dod) as ?yod) }
. }
|wdq=.
|sort=569
|section=31
|columns=number:#,P18,label:izen,description:deskribapena,?yob:Jaiotza data,?yod:Heriotza data,P19
}}
== fikziozko pertsona ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! irudia
! izen
! deskribapena
! Jaiotza data
! Heriotza data
! jaiolekua
|-
| style='text-align:right'| 1
|
| ''[[:d:Q1283396|Myrddin Wyllt]]''
|
| 540
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2
| [[Fitxategi:TheWolfManLobbyCardCropped.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4006190|Larry Talbot]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3
|
| ''[[:d:Q6742717|Malcolm Wynn-Jones]]''
|
| 1958
|
| [[Dunvant]]
|}
== folklorearen pertsonaia ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! irudia
! izen
! deskribapena
! Jaiotza data
! Heriotza data
! jaiolekua
|-
| style='text-align:right'| 1
|
| ''[[:d:Q72699024|Canthrig Bwt]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q13130349|Nant Peris]]''
|-
| style='text-align:right'| 2
|
| ''[[:d:Q72823385|Beti'r Bont]]''
|
|
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3
|
| ''[[:d:Q72824249|Gwen Davies]]''
|
|
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4
|
| ''[[:d:Q72826181|Peggy Abercamles]]''
|
|
|
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 5
|
| ''[[:d:Q72828361|Sali Minffordd]]''
|
|
|
| [[Powys]]
|}
== gizaki ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! irudia
! izen
! deskribapena
! Jaiotza data
! Heriotza data
! jaiolekua
|-
| style='text-align:right'| 1
| [[Fitxategi:King Edward II of England.jpg|center|128px]]
| [[Eduardo II.a Ingalaterrakoa]]
|
| 1284
| 1327
| [[Caernarfon gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 2
| [[Fitxategi:Elmer Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8287|Elmer Gethin Rees]]''
|
| 1941
| 2019
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 3
| [[Fitxategi:Cskamu 17.jpg|center|128px]]
| [[Ryan Giggs]]
|
| 1973
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4
| [[Fitxategi:Page, Robert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10552|Robert Page]]''
|
| 1974
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 5
| [[Fitxategi:Leanne Wood AM (27555056394).jpg|center|128px]]
| [[Leanne Wood]]
| politikari britainiarra
| 1971
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 6
| [[Fitxategi:(John Rhys-Davies) 2018-02-11 15-35-40 ILCE-6500 DSC07150 (31235662177) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[John Rhys-Davies]]
|
| 1944
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 7
| [[Fitxategi:AlunMichael crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19397|Alun Michael]]''
|
| 1943
|
| [[Bryngwran]]
|-
| style='text-align:right'| 8
| [[Fitxategi:Edward and Tsuneko Gauntlett.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q22742|George Edward Luckman Gauntlett]]''
|
| 1868
| 1956
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9
| [[Fitxategi:Roald Dahl.jpg|center|128px]]
| [[Roald Dahl]]
|
| 1916
| 1990
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 10
| [[Fitxategi:Hugh Dalton.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q26207|Hugh Dalton]]''
|
| 1887
| 1962
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11
| [[Fitxategi:Desmond Llewelyn 01.jpg|center|128px]]
| [[Desmond Llewelyn]]
|
| 1914
| 1999
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 12
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness Jones of Whitchurch crop 2, 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29732|Maggie Jones, Baroness Jones of Whitchurch]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 13
|
| ''[[:d:Q29738|Rod Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1947
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 14
| [[Fitxategi:Fred Keenor statue.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30518|Fred Keenor]]''
|
| 1894
| 1972
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 15
|
| ''[[:d:Q31362|Martyn Lloyd-Jones]]''
|
| 1899
| 1981
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 16
| [[Fitxategi:Bertrand Russell photo.jpg|center|128px]]
| [[Bertrand Russell]]
|
| 1872
| 1970
| [[Trellech]]
|-
| style='text-align:right'| 17
| [[Fitxategi:David Broome.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q34784|David Broome]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 18
|
| ''[[:d:Q40005|Sarah Thomas]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1981
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 19
| [[Fitxategi:Timothy Dalton 1987.jpg|center|128px]]
| [[Timothy Dalton]]
|
| 1946
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 20
| [[Fitxategi:Julia Gillard.jpg|center|128px]]
| [[Julia Gillard]]
|
| 1961
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 21
| [[Fitxategi:Christian Bale-7837.jpg|center|128px]]
| [[Christian Bale]]
| aktore britainiarra
| 1974
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 22
| [[Fitxategi:John-cale.jpg|center|128px]]
| [[John Cale]]
| musikari eta konpositore galestar
| 1942
|
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 23
| [[Fitxategi:Catherine Zeta-Jones VF 2012 Shankbone.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Zeta-Jones]]
|
| 1969
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 24
|
| ''[[:d:Q48009|Anna Ryder Richardson]]''
|
| 1964
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 25
| [[Fitxategi:Rowan Williams -001b.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q49615|Rowan Williams]]''
|
| 1950
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 26
| [[Fitxategi:Peter greenaway.jpg|center|128px]]
| [[Peter Greenaway]]
|
| 1942
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 27
| [[Fitxategi:Y botanegwr Hugh Davies (1739 – 1821) Welsh botanist.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q56170|Hugh Davies]]''
|
| 1739
| 1821
| ''[[:d:Q6661266|Llandyfrydog]]''
|-
| style='text-align:right'| 28
|
| ''[[:d:Q58331|Kenny Morgans]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
| 2012
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 29
| [[Fitxategi:AnthonyHopkins10TIFF.jpg|center|128px]]
| [[Anthony Hopkins]]
|
| 1937
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 30
| [[Fitxategi:Daisy von Pless.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q73647|Daisy, Princess of Pless]]''
|
| 1873
| 1943
| ''[[:d:Q3403676|Ruthin Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 31
| [[Fitxategi:Charles Warren carbon print portrait by Herbert Rose Barraud of London.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q74338|Charles Warren]]''
|
| 1840
| 1927
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 32
| [[Fitxategi:Admiral Sir Erasmus Gower.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q74563|Erasmus Gower]]''
|
| 1742
| 1814
| [[Cilgerran]]
|-
| style='text-align:right'| 33
|
| ''[[:d:Q74605|W. F. Grimes]]''
|
| 1905
| 1988
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 34
|
| ''[[:d:Q75658|John Hefin]]''
|
| 1941
| 2012
| [[Tre-Taliesin]]
|-
| style='text-align:right'| 35
| [[Fitxategi:AUT vs. WAL 2016-10-06 (118).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q93555|Ben Davies]]''
| futbolari britainiarra (1993-)
| 1993
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 36
| [[Fitxategi:Easter at Bristol Rovers in October 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q93828|Jermaine Easter]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 37
| [[Fitxategi:Festival interceltique de Lorient 2018 - Carwyn Jones conference - 0564 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q111840|Carwyn Jones]]''
|
| 1967
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 38
|
| ''[[:d:Q115870|Sally Hodge]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 39
|
| ''[[:d:Q116496|Michael Bogdanov]]''
|
| 1938
| 2017
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 40
| [[Fitxategi:Gwenda Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q117720|Gwenda Thomas]]''
| politikari britainiarra
| 1942
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 41
| [[Fitxategi:Petter Solberg - 2009 Cyprus Rally 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q117756|Phil Mills]]''
|
| 1963
|
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 42
|
| ''[[:d:Q118542|Nicholas A'Hern]]''
|
| 1969
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 43
| [[Fitxategi:Sir Thomas Picton by Sir Martin Archer Shee.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q121734|Thomas Picton]]''
|
| 1758
| 1815
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 44
|
| ''[[:d:Q122122|Karl Johnson]]''
|
| 1948
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 45
| [[Fitxategi:Carl-Robinson-2009-06-02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q126360|Carl Robinson]]''
|
| 1976
|
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 46
| [[Fitxategi:David Vaughan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q126444|David Vaughan]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 47
| [[Fitxategi:Henry V Miniature.jpg|center|128px]]
| [[Henrike V.a Ingalaterrakoa]]
|
| 1386
| 1422
| ''[[:d:Q525635|Monmouth gaztelua]]''
|-
| style='text-align:right'| 48
|
| [[David Crighton]]
|
| 1942
| 2000
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 49
| [[Fitxategi:AUT vs. WAL 2016-10-06 (108).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q138839|Wayne Hennessey]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 50
| [[Fitxategi:Julian Hodgson 2001 Solingen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q142319|Julian Hodgson]]''
|
| 1963
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 51
| [[Fitxategi:Michael sadler saga2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q143120|Michael Sadler]]''
|
| 1954
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 52
| [[Fitxategi:Richard Burton - The Robe.jpg|center|128px]]
| [[Richard Burton]]
|
| 1925
| 1984
| [[Pontrhydyfen]]
|-
| style='text-align:right'| 53
| [[Fitxategi:David Griffith (Clwydfardd, 1800-94) NLW3364606 retouched (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q152720|David Griffith]]''
|
| 1800
| 1894
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 54
| [[Fitxategi:2016 Bonnie Tyler - by 2eight - DSC8647.jpg|center|128px]]
| [[Bonnie Tyler]]
|
| 1951
|
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 55
| [[Fitxategi:James Collins 2023 (cropped).jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q158980|James Collins]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 56
| [[Fitxategi:Alfred-Russel-Wallace-c1895.jpg|center|128px]]
| [[Alfred Russel Wallace]]
|
| 1823
| 1913
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 57
|
| ''[[:d:Q163452|Tom James]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 58
| [[Fitxategi:Terry Jones Monty Python O2 Arena (cropped) (2).jpg|center|128px]]
| [[Terry Jones]]
|
| 1942
| 2020
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 59
| [[Fitxategi:Lucy Cohen-Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q166910|Lucy Owen]]''
|
| 1970
|
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 60
| [[Fitxategi:Presidente Abugattás recibió a Parlamentario Británico (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q168235|Tristan Garel-Jones]]''
|
| 1941
| 2020
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 61
| [[Fitxategi:Te lawrence.jpg|center|128px]]
| [[T. E. Lawrence]]
|
| 1888
| 1935
| [[Tremadog]]
|-
| style='text-align:right'| 62
| [[Fitxategi:Henry Morton Stanley 1.jpg|center|128px]]
| [[Henry Morton Stanley]]
|
| 1841
| 1904
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 63
|
| ''[[:d:Q172273|Alan Rees]]''
|
| 1938
| 2024
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 64
| [[Fitxategi:Tom Pryce 1975 Watkins Glen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q172835|Tom Pryce]]''
|
| 1949
| 1977
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 65
|
| ''[[:d:Q173689|Shane Summers]]''
|
| 1936
| 1961
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 66
|
| ''[[:d:Q175294|Charles Robert Harington]]''
|
| 1897
| 1972
| [[Llanerfyl]]
|-
| style='text-align:right'| 67
|
| [[Clive Rowlands]]
| galestar errugbilaria eta entrenatzailea
| 1938
| 2023
| [[Cwmtwrch]]
|-
| style='text-align:right'| 68
| [[Fitxategi:Robert Owen by William Henry Brooke.jpg|center|128px]]
| [[Robert Owen]]
|
| 1771
| 1858
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 69
| [[Fitxategi:Sir Tom Jones at The Queen's Birthday Party (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Tom Jones]]
|
| 1940
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 70
| [[Fitxategi:Brian Josephson, March 2004.jpg|center|128px]]
| [[Brian Josephson|Brian David Josephson]]
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 71
| [[Fitxategi:Ray Milland by A. L. Whitey Schafer, 1947.jpg|center|128px]]
| [[Ray Milland]]
|
| 1907
| 1986
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 72
| [[Fitxategi:2022 FIFA World Cup United States 1–1 Wales - (32) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Gareth Bale]]
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 73
| [[Fitxategi:Sir John Conroy, 1st Bt by Henry William Pickersgill.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q185188|John Conroy]]''
|
| 1786
| 1854
| [[Caerhun]]
|-
| style='text-align:right'| 74
| [[Fitxategi:Cotton Claudius B VII f.224 Merlin Vortigern.jpg|center|128px]]
| [[Godofredo Monmouthekoa]]
| historiografiaz idatzi zuen elizgizona
| 1100
| 1155
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 75
| [[Fitxategi:Craig Bellamy 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q190515|Craig Bellamy]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 76
| [[Fitxategi:Dylan Thomas, drinking a pint of beer in a pub in Wales.jpg|center|128px]]
| [[Dylan Thomas]]
| Galesko poeta eta idazlea
| 1914
| 1953
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 77
| [[Fitxategi:Duffy 2010 erdoedy.jpg|center|128px]]
| [[Duffy]]
|
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 78
|
| ''[[:d:Q194621|Edith Austin]]''
|
| 1867
| 1953
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 79
| [[Fitxategi:Gary Speed 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q202153|Gary Speed]]''
|
| 1969
| 2011
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 80
|
| ''[[:d:Q204537|Justin Kerrigan]]''
|
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 81
| [[Fitxategi:Ken Follett official.jpg|center|128px]]
| [[Ken Follett]]
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 82
| [[Fitxategi:Aaron Ramsey 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q213427|Aaron Ramsey]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 83
| [[Fitxategi:1 mark hughes 2015.jpg|center|128px]]
| [[Mark Hughes]]
|
| 1963
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 84
| [[Fitxategi:Rhys Ifans 2011 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Rhys Ifans]]
|
| 1967
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 85
| [[Fitxategi:Morgan,Henry.jpg|center|128px]]
| [[Henry Morgan]]
|
| 1631
| 1688
| [[Llanrumney]]
|-
| style='text-align:right'| 86
| [[Fitxategi:Deep Purple - MN Gredos - 03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q216700|Roger Glover]]''
|
| 1945
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 87
| [[Fitxategi:SIWANMORRIS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q218245|Siwan Morris]]''
| aktore britainiarra
| 1976
|
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 88
| [[Fitxategi:Ian Rush in Singapore.jpg|center|128px]]
| [[Ian Rush]]
|
| 1961
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 89
| [[Fitxategi:Andy Whitfield by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| [[Andy Whitfield]]
|
| 1971
| 2011
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 90
| [[Fitxategi:Ernest Jones 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q221870|Ernest Jones]]''
|
| 1879
| 1958
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 91
|
| ''[[:d:Q221876|Chris Bell]]''
|
| 1960
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 92
| [[Fitxategi:Francis Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q223235|Francis Lewis]]''
|
| 1713
| 1802<br/>1803
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 93
| [[Fitxategi:Portrait of Henry, Duke of Lancaster - William Bruges's Garter Book (c.1440-1450), f.8 - BL Stowe MS 594 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Henrike Grosmontekoa|Henry of Grosmont, 1st Duke of Lancaster]]
|
| 1310
| 1361
| [[Grosmont (Monmouthshire)|Grysmwnt]]
|-
| style='text-align:right'| 94
| [[Fitxategi:Mary Hopkin 1969.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q230594|Mary Hopkin]]''
|
| 1950
|
| [[Ystradgynlais]]<br/>[[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 95
| [[Fitxategi:Nicole Cooke Geelong World Cup 2007 podium 1.jpg|center|128px]]
| [[Nicole Cooke]]
| txirrindulari britainiarra
| 1983
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 96
| [[Fitxategi:Charlotte Church by Law Keven.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q231207|Charlotte Church]]''
|
| 1986
|
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 97
| [[Fitxategi:Lilian of Sweden 1940s as Mrs. Craig.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q234171|Princess Lilian, Duchess of Halland]]''
|
| 1915
| 2013
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 98
| [[Fitxategi:Marina Diamandis @ YouTube Theater 03 09 2022 (52297979794).jpg|center|128px]]
| [[Marina Diamandis]]
| Galesko abeslaria
| 1985
|
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 99
| [[Fitxategi:Sarah Siddons (1755-1831).jpg|center|128px]]
| [[Sarah Siddons]]
|
| 1755
| 1831
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 100
| [[Fitxategi:Shirley Bassey (1971).jpg|center|128px]]
| [[Shirley Bassey]]
| abeslari britainiarra
| 1937
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 101
| [[Fitxategi:Dawn French 4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q236309|Dawn French]]''
|
| 1957
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 102
| [[Fitxategi:Jem Walking 2005.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q237182|Jem]]''
|
| 1975
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 103
| [[Fitxategi:Sarah Waters.jpg|center|128px]]
| [[Sarah Waters|Q237555]]
|
| 1966
|
| [[Neyland]]
|-
| style='text-align:right'| 104
| [[Fitxategi:Siân Phillips in "Crossing Borders".jpg|center|128px]]
| [[Siân Phillips]]
|
| 1933
|
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 105
| [[Fitxategi:Delaney, Mark.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q246379|Mark Delaney]]''
| futbolari britainiarra
| 1976
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 106
| [[Fitxategi:Gary Jones stargate cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q248414|Gary Jones]]''
|
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 107
|
| ''[[:d:Q251038|Peter George]]''
|
| 1924
| 1966
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 108
|
| ''[[:d:Q251436|Michael White]]''
|
| 1987
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 109
| [[Fitxategi:Shefali Chowdhury.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q253495|Shefali Chowdhury]]''
| aktore britainiarra
| 1988
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 110
| [[Fitxategi:6702 Victor Spinetti.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q253813|Victor Spinetti]]''
|
| 1929
| 2012
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 111
|
| ''[[:d:Q254781|Margaret Price]]''
|
| 1941
| 2011
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 112
| [[Fitxategi:Rachel Roberts.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q254828|Rachel Roberts]]''
|
| 1927
| 1980
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 113
| [[Fitxategi:Eve Myles 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q254876|Eve Myles]]''
|
| 1978
|
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 114
| [[Fitxategi:NeudeBunny.jpg|center|128px]]
| [[Barry Flanagan]]
| eskultore britainiarra
| 1941
| 2009
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 115
|
| ''[[:d:Q258600|Barbara Margaret Trimble]]''
|
| 1915
| 1995
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 116
| [[Fitxategi:23Zeruk Green-from sitebuilder 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q259185|Peg Entwistle]]''
|
| 1908
| 1932
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 117
| [[Fitxategi:Official portrait of Stuart Andrew crop 2, 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q259707|Stuart Andrew]]''
| politikari britainiarra
| 1971
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 118
|
| ''[[:d:Q259988|John Disley]]''
|
| 1928
| 2016
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 119
|
| ''[[:d:Q260670|Dion Fortune]]''
|
| 1890
| 1946
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 120
| [[Fitxategi:Official portrait of Guto Bebb crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q260772|Guto Bebb]]''
|
| 1968
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 121
|
| ''[[:d:Q261477|Gareth Llewellyn]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1969
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 122
| [[Fitxategi:Gwyneth Jones.JPG|center|128px]]
| [[Gwyneth Jones]]
|
| 1936
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 123
| [[Fitxategi:Colin Pascoe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q262177|Colin Pascoe]]''
|
| 1965
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 124
| [[Fitxategi:Thomas Lewis (cardiologist).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q262827|Thomas Lewis]]''
|
| 1881
| 1945
| [[Taff's Well]]
|-
| style='text-align:right'| 125
| [[Fitxategi:Robert Walter, president European security and Defence Assembly. Session 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q263532|Robert Walter]]''
| politikari britainiarra
| 1948
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 126
| [[Fitxategi:I. D. Hooson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q264107|Isaac Daniel Hooson]]''
| idazle britainiarra
| 1880
| 1948
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 127
| [[Fitxategi:Official portrait of Kevin Brennan crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q264964|Kevin Brennan]]''
|
| 1959
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 128
|
| ''[[:d:Q266062|Gareth John Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 129
| [[Fitxategi:Official portrait of Chris Bryant crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q266146|Chris Bryant]]''
|
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 130
| [[Fitxategi:Official portrait of Hywel Williams crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q266189|Hywel Williams]]''
|
| 1953
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 131
| [[Fitxategi:Roger Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q266434|Roger Williams]]''
|
| 1948
|
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 132
| [[Fitxategi:Stephen Williams MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q266548|Stephen Williams]]''
|
| 1966
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 133
| [[Fitxategi:Official portrait of Rt Hon Alun Cairns MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q268030|Alun Cairns]]''
|
| 1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 134
|
| ''[[:d:Q268875|Herbert Bowden, Baron Aylestone]]''
|
| 1905
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 135
| [[Fitxategi:Official portrait of Rt Hon Robert Buckland MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q269853|Robert Buckland]]''
|
| 1968
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 136
| [[Fitxategi:Evans, Jill-1665.jpg|center|128px]]
| [[Jill Evans]]
| politikari britainiarra
| 1959
|
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 137
| [[Fitxategi:Sir Peter Lely - Lucy Walter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q272539|Lucy Walter]]''
|
| 1630
| 1658
| ''[[:d:Q7353760|Roch Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 138
| [[Fitxategi:Jade Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q272570|Jade Jones]]''
|
| 1993
|
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 139
|
| ''[[:d:Q272575|Ethel Lina White]]''
|
| 1876
| 1944
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 140
| [[Fitxategi:Donna Lewis (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q272578|Donna Lewis]]''
|
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 141
| [[Fitxategi:Katherine Jenkins in 2022 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q272581|Katherine Jenkins]]''
|
| 1980
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 142
|
| ''[[:d:Q272592|Aimee-Ffion Edwards]]''
|
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 143
| [[Fitxategi:Gwen John - Self-portrait (1900).jpg|center|128px]]
| [[Gwen John]]
|
| 1876
| 1939
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 144
| [[Fitxategi:Emma Booth (8182107944).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q275421|Emma]]''
| abeslari britainiarra
| 1974
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 145
| [[Fitxategi:Admiral Thomas Mathews.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q278125|Thomas Mathews]]''
|
| 1676
| 1751
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 146
| [[Fitxategi:Evan John Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q278385|Evan Roberts]]''
|
| 1878
| 1951
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 147
|
| ''[[:d:Q282493|Edmund Mortimer, 3rd Earl of March]]''
|
| 1352
| 1382
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 148
| [[Fitxategi:Official portrait of Ann Clwyd crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q285249|Ann Clwyd]]''
|
| 1937
| 2023
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 149
|
| ''[[:d:Q285258|Ron Waldron]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1933
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 150
|
| ''[[:d:Q287292|Andrew Selby]]''
| boxeolari britainiarra
| 1988
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 151
|
| ''[[:d:Q287791|Gary Owen]]''
|
| 1929
| 1995
| [[Tumble (Carmarthenshire)|Tumble]]
|-
| style='text-align:right'| 152
| [[Fitxategi:George Twyber Travers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q289332|George Travers]]''
|
| 1877
| 1945
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 153
|
| ''[[:d:Q289342|Sylvia Sleigh]]''
|
| 1916
| 2010
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 154
| [[Fitxategi:Bp John Owen NPG.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q290367|John Owen]]''
|
| 1854
| 1926
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 155
| [[Fitxategi:Cerys Matthews Glastonbury 2008 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Cerys Matthews]]
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 156
| [[Fitxategi:Hester Thrale (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q291322|Hester Thrale]]''
|
| 1741
| 1821
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 157
|
| ''[[:d:Q291686|Lindy Hemming]]''
|
| 1948
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 158
| [[Fitxategi:Ioan Gruffudd at the 2011 Comic-Con International.jpg|center|128px]]
| [[Ioan Gruffudd]]
|
| 1973
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 159
| [[Fitxategi:Official portrait of Wayne David MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q296716|Wayne David]]''
|
| 1957
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 160
| [[Fitxategi:Glyn Davies (Welsh Politician) profile photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q296920|Glyn Davies]]''
|
| 1944
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 161
| [[Fitxategi:Michael Sheen crop n2 Good Omens panel at NYCC (61104).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q298276|Michael Sheen]]''
|
| 1969
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 162
| [[Fitxategi:Official portrait of Jonathan Edwards crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q302892|Jonathan Edwards]]''
| politikari britainiarra
| 1976
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 163
| [[Fitxategi:Official portrait of Chris Evans crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q303577|Chris Evans]]''
|
| 1977
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 164
| [[Fitxategi:Evans, Jonathan (crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q303716|Jonathan Evans]]''
|
| 1950
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 165
| [[Fitxategi:Official portrait of Mr Nigel Evans crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q303814|Nigel Evans]]''
| politikari britainiarra
| 1957
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 166
| [[Fitxategi:Simon Davies Wales October 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q310733|Simon Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 167
| [[Fitxategi:Hugh griffith publicity photo.jpg|center|128px]]
| [[Hugh Griffith]]
|
| 1912
| 1980
| ''[[:d:Q6761826|Marian-glas]]''
|-
| style='text-align:right'| 168
| [[Fitxategi:Athletissima 2012 - Colin Jackson (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q311300|Colin Jackson]]''
| atleta britainiarra
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 169
| [[Fitxategi:Danny Gabbidon 1.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q312067|Danny Gabbidon]]''
|
| 1979
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 170
| [[Fitxategi:John Charles, Wales versus Scotland, Ninian Park, 1954.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q312404|John Charles]]''
|
| 1931
| 2004
| [[Cwmbwrla]]
|-
| style='text-align:right'| 171
| [[Fitxategi:Clive Granger by Olaf Storbeck.jpg|center|128px]]
| [[Clive Granger]]
|
| 1934
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 172
| [[Fitxategi:JonathanPryce2007 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Jonathan Pryce]]
|
| 1947
|
| [[Carmel (Flintshire)|Carmel]]
|-
| style='text-align:right'| 173
| [[Fitxategi:AUT vs. WAL 2016-10-06 (135).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q313250|Joe Allen]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 174
| [[Fitxategi:Bartholomew Roberts.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q313430|Bartholomew Roberts]]''
|
| 1682
| 1722
| ''[[:d:Q13126879|Little Newcastle]]''
|-
| style='text-align:right'| 175
| [[Fitxategi:Mason Ryan Cropped.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q314920|Mason Ryan]]''
|
| 1982
|
| [[Tremadog]]
|-
| style='text-align:right'| 176
|
| ''[[:d:Q314929|Dick Francis]]''
|
| 1920
| 2010
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 177
|
| ''[[:d:Q316155|John Holloway]]''
|
| 1948
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 178
| [[Fitxategi:Start campagne voor Europese verkiezingen van PvdA (Rotterdam) Neal Kinnoch , k, Bestanddeelnr 932-9811.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q317258|Neil Kinnock]]''
|
| 1942
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 179
| [[Fitxategi:Mark Williams at Snooker German Masters (Martin Rulsch) 2014-01-30 05.jpg|center|128px]]
| [[Mark Williams (snooker jokalaria)|Mark Williams]]
|
| 1975
|
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 180
| [[Fitxategi:Owain Glyndŵr at Cardiff City Hall.jpg|center|128px]]
| [[Owain Glyndŵr]]
|
| 1359
| 1415
| ''[[:d:Q2369922|Dolwyddelan Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 181
| [[Fitxategi:George Herbert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q317887|George Herbert]]''
|
| 1593
| 1633
| [[Montgomery (Powys)|Trefaldwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 182
| [[Fitxategi:Robert Recorde (uncropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q318192|Robert Recorde]]''
|
| 1510
| 1558
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 183
| [[Fitxategi:Thomas Barker, Barker of Bath - Self Portrait.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q321465|Thomas Barker]]''
|
| 1769
| 1847
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 184
| [[Fitxategi:John Weathers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q322031|John Weathers]]''
|
| 1947
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 185
| [[Fitxategi:Bryn Terfel in Stockholm 2013-22.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q322211|Bryn Terfel]]''
|
| 1965
|
| [[Pant Glas]]
|-
| style='text-align:right'| 186
| [[Fitxategi:Kim Simmonds 2002 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q322303|Kim Simmonds]]''
|
| 1947
| 2022
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 187
| [[Fitxategi:Roy Jenkins 1977 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Roy Jenkins|Roy Harris Jenkins]]
|
| 1920
| 2003
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 188
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Howard of Lympne crop 2, 2023.jpg|center|128px]]
| [[Michael Howard]]
|
| 1941
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 189
| [[Fitxategi:Aneurin Bevan (1943).jpg|center|128px]]
| [[Aneurin Bevan]]
|
| 1897
| 1960
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 190
|
| ''[[:d:Q325417|Gareth Williams]]''
|
| 1941
| 2003
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 191
|
| ''[[:d:Q325437|Vernon Watkins]]''
|
| 1906
| 1967
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 192
| [[Fitxategi:Hugh Llewellyn Glyn Hughes 1945.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q325881|Hugh Llewellyn Glyn Hughes]]''
|
| 1892
| 1973
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 193
|
| ''[[:d:Q327187|Mark Pembridge]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 194
|
| ''[[:d:Q327410|John Graham Chambers]]''
|
| 1843
| 1883
| ''[[:d:Q6661303|Llanelly House]]''
|-
| style='text-align:right'| 195
| [[Fitxategi:1894. Portrait of John Hughes, founder of Hughesovka (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q328225|John Hughes]]''
|
| 1814
| 1889
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 196
|
| ''[[:d:Q328421|Ricky Valance]]''
|
| 1936
| 2020
| [[Ynysddu]]
|-
| style='text-align:right'| 197
| [[Fitxategi:Roberts Richard from Roe 1916.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q329017|Richard Roberts]]''
|
| 1789
| 1864
| [[Llanymynech]]
|-
| style='text-align:right'| 198
| [[Fitxategi:Eglwys Dewi Sant - St David's Church, Blaenporth, Ceredigion, Wales 20.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q331697|Saint David]]''
|
| 512
| 589
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 199
| [[Fitxategi:Lord Heseltine, Deputy Prime Minister, UK (1995-97) (10559130986).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q332314|Michael Heseltine]]''
|
| 1933
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 200
| [[Fitxategi:Geoffrey Howe (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q332323|Geoffrey Howe]]''
|
| 1926
| 2015
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 201
| [[Fitxategi:John Prescott official portrait (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q332393|John Prescott]]''
|
| 1938
| 2024
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 202
| [[Fitxategi:Francis Pym (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q332759|Francis Pym, Baron Pym]]''
| politikari britainiarra
| 1922
| 2008
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 203
| [[Fitxategi:Elwyn Jones in Romania (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q332851|Frederick Elwyn Jones, Baron Elwyn-Jones]]''
|
| 1909
| 1989
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 204
| [[Fitxategi:Gwynfor Evans.jpg|center|128px]]
| [[Gwynfor Evans]]
|
| 1912
| 2005
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 205
| [[Fitxategi:Cropped image of Rhodri Morgan at The Celebration of the Mace 5840623762 b47ba98d73 o.jpg|center|128px]]
| [[Rhodri Morgan]]
| politikari britainiarra
| 1939
| 2017
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 206
| [[Fitxategi:Karl Jenkins - St David Awards 2017.png|center|128px]]
| [[Karl Jenkins]]
|
| 1944
|
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 207
|
| ''[[:d:Q333309|Ivor Richard, Baron Richard]]''
|
| 1932
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 208
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Baker of Dorking 2020 crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333390|Kenneth Baker, Baron Baker of Dorking]]''
| politikari britainiarra
| 1934
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 209
| [[Fitxategi:Lord Macdonald.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333437|Gordon Macdonald, 1st Baron Macdonald of Gwaenysgor]]''
|
| 1888
| 1966
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 210
| [[Fitxategi:Elfyn Llwyd MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333590|Elfyn Llwyd]]''
|
| 1951
|
| [[Betws-y-Coed]]
|-
| style='text-align:right'| 211
|
| ''[[:d:Q333616|Peter Thomas, Baron Thomas of Gwydir]]''
| politikari britainiarra
| 1920
| 2008
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 212
|
| ''[[:d:Q333639|Emlyn Hooson, Baron Hooson]]''
|
| 1925
| 2012
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 213
|
| ''[[:d:Q333652|Cledwyn Hughes, Baron Cledwyn of Penrhos]]''
|
| 1916
| 2001
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 214
| [[Fitxategi:Lieutenant Gwilym Lloyd George.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333823|Gwilym Lloyd George, 1st Viscount Tenby]]''
|
| 1894
| 1967
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 215
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Murphy of Torfaen 2020 crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333828|Paul Murphy]]''
|
| 1948
|
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 216
|
| ''[[:d:Q333834|Jim Griffiths]]''
|
| 1890
| 1975
| [[Betws (Carmarthenshire)|Betws]]
|-
| style='text-align:right'| 217
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Elis-Thomas crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333841|Dafydd Elis-Thomas]]''
|
| 1946
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 218
| [[Fitxategi:Official portrait of Rt Hon Dame Cheryl Gillan MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333852|Cheryl Gillan]]''
| politikari britainiarra
| 1952
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 219
| [[Fitxategi:David Alfred Thomas, 1st Viscount Rhondda.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333863|David Alfred Thomas, 1st Viscount Rhondda]]''
|
| 1856
| 1918
| ''[[:d:Q8059773|Ysguborwen]]''
|-
| style='text-align:right'| 220
| [[Fitxategi:Rondavies1998.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333869|Ron Davies]]''
|
| 1946
|
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 221
|
| ''[[:d:Q333876|Leo Abse]]''
|
| 1917
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 222
| [[Fitxategi:Richard Livsey.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333882|Richard Livsey, Baron Livsey of Talgarth]]''
| politikari britainiarra
| 1935
| 2010
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 223
|
| ''[[:d:Q333919|George Thomas, 1st Viscount Tonypandy]]''
|
| 1909
| 1997
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 224
|
| ''[[:d:Q333924|Elystan Morgan, Baron Elystan-Morgan]]''
| politikari britainiarra
| 1932
| 2021
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 225
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Morris of Aberavon crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q333932|John Morris, Baron Morris of Aberavon]]''
| politikari britainiarra
| 1931
| 2023
| [[Capel Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 226
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Touhig crop 2, 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q334278|Don Touhig]]''
|
| 1947
|
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 227
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Anderson of Swansea crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q334411|Donald Anderson, Baron Anderson of Swansea]]''
|
| 1939
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 228
| [[Fitxategi:Tony pulis 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q334541|Tony Pulis]]''
|
| 1958
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 229
|
| ''[[:d:Q334627|Wyn Roberts, Baron Roberts of Conwy]]''
|
| 1930
| 2013
| [[Llansadwrn (Anglesey)|Llansadwrn]]
|-
| style='text-align:right'| 230
| [[Fitxategi:1stLordAberdare.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q335550|Henry Bruce, 1st Baron Aberdare]]''
|
| 1815
| 1895
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 231
| [[Fitxategi:Francis Wallace Grenfell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q335773|Francis Grenfell, 1st Baron Grenfell]]''
|
| 1841
| 1925
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 232
| [[Fitxategi:Lord-justice-lawrence-at-nuremberg-72-867.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336459|Geoffrey Lawrence, 1st Baron Oaksey]]''
|
| 1880
| 1971
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 233
| [[Fitxategi:Eluned Morgan AM (28136582086) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336521|Eluned Morgan, Baroness Morgan of Ely]]''
| politikari britainiarra
| 1967
|
| [[Ely (Cardiff)|Ely]]
|-
| style='text-align:right'| 234
| [[Fitxategi:Lord German.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336526|Mike German, Baron German]]''
|
| 1945
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 235
| [[Fitxategi:Merlyn Rees appearing on "After Dark", 16 July 1988.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336534|Merlyn Rees]]''
|
| 1920
| 2006
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 236
| [[Fitxategi:Baroness Grey-Thompson.jpg|center|128px]]
| [[Tanni Grey-Thompson]]
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 237
| [[Fitxategi:George, 1st Baron Jeffreys of Wem, by John Riley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336556|George Jeffreys, 1st Baron Jeffreys]]''
|
| 1645
| 1689
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 238
| [[Fitxategi:Bundesarchiv B 145 Bild-F021984-0013, Auswärtiges Amt, Staatsminister Großbritannien.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336837|Alun Gwynne Jones, Baron Chalfont]]''
| politikari britainiarra
| 1919
| 2020
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 239
|
| ''[[:d:Q337590|Alan Williams]]''
|
| 1930
| 2014
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 240
| [[Fitxategi:Vernon Hartshorn MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q337822|Vernon Hartshorn]]''
|
| 1872
| 1931
| [[Crosskeys]]
|-
| style='text-align:right'| 241
|
| ''[[:d:Q338044|Denzil Davies]]''
|
| 1938
| 2018
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 242
| [[Fitxategi:James Henry Thomas (1874-1949) portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q338294|James Henry Thomas]]''
|
| 1874
| 1949
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 243
| [[Fitxategi:Chico Slimani May 07.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q339786|Chico Slimani]]''
|
| 1971
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 244
| [[Fitxategi:Matthew Rhys.jpg|center|128px]]
| [[Matthew Rhys]]
|
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 245
| [[Fitxategi:John Toshack 2011.jpg|center|128px]]
| [[John Benjamin Toshack]]
| futbol jokalari eta entrenatzailea
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 246
| [[Fitxategi:Dave Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q346480|Dave Evans]]''
| abeslari australiarra
| 1953
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 247
| [[Fitxategi:VCBernardArmitageWarburtonWarburton-Lee.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q346518|Bernard Warburton-Lee]]''
|
| 1895
| 1940
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 248
| [[Fitxategi:Chris Slade.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q348704|Chris Slade]]''
|
| 1946
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 249
| [[Fitxategi:Map of Missouri River and Vicinity.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q348948|John Evans]]''
|
| 1770
| 1799
| [[Caernarfon]]<br/>[[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 250
| [[Fitxategi:Adam Matthews.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q350383|Adam Matthews]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 251
| [[Fitxategi:Adam Jones (rugby player).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q350686|Adam Rhys Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1981
|
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 252
| [[Fitxategi:RobbieSavage01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q350799|Robbie Savage]]''
|
| 1974
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 253
|
| ''[[:d:Q351606|Walley Barnes]]''
|
| 1920
| 1975
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 254
|
| ''[[:d:Q351615|Dan Lewis]]''
|
| 1902
| 1965
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 255
| [[Fitxategi:Andy Bell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q353388|Andy Bell]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 256
|
| [[Owain Yeoman]]
| aktore britainiarra
| 1978
|
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 257
|
| ''[[:d:Q356091|Max Boyce]]''
|
| 1943
|
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 258
| [[Fitxategi:Rhodri Meilir 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q356108|Rhodri Meilir]]''
| aktore galestarra
| 1978
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 259
| [[Fitxategi:Geraint Thomas 2019.jpg|center|128px]]
| [[Geraint Thomas]]
| txirrindulari galestarra
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 260
| [[Fitxategi:Hartson, John.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q356392|John Hartson]]''
|
| 1975
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 261
| [[Fitxategi:St.David's Cathedral - Dreieinigkeitskapelle 5 Giraldus Cambrensis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q357824|Gerald of Wales]]''
|
| 1146
| 1220
| [[Manorbier gaztelua|Maenorbŷr]]
|-
| style='text-align:right'| 262
| [[Fitxategi:Finding of Taliesin.jpg|center|128px]]
| [[Taliesin]]
|
| 534<br/>518
| 599
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 263
| [[Fitxategi:Johnny Owen Merthyr Boxer by Aberdare Blog.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q360522|Johnny Owen]]''
|
| 1956
| 1980
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 264
|
| ''[[:d:Q361128|Owen Tudor]]''
|
| 1400
| 1461
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 265
|
| ''[[:d:Q361465|Gerran Howell]]''
| aktore britainiarra
| 1991
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 266
| [[Fitxategi:Owen Teale 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q361536|Owen Teale]]''
|
| 1961
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 267
| [[Fitxategi:Russell T. Davies (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q361981|Russell T Davies]]''
|
| 1963
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 268
|
| ''[[:d:Q363711|John Penry]]''
|
| 1563
| 1593
| ''[[:d:Q17740348|Cefn Brith]]''
|-
| style='text-align:right'| 269
| [[Fitxategi:David Edward Hughes.jpg|center|128px]]
| [[David Edward Hughes]]
|
| 1831
| 1900
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 270
| [[Fitxategi:Motorhead-johngullo-photograph-sofajockey-com.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q366807|Phil Campbell]]''
|
| 1961
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 271
|
| ''[[:d:Q367554|John Gwilliam]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1923
| 2016
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 272
| [[Fitxategi:Valentine Henry Baker.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q369985|Valentine Baker]]''
|
| 1888
| 1942
| [[Llanfairfechan]]
|-
| style='text-align:right'| 273
| [[Fitxategi:AUT vs. WAL 2016-10-06 (172).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q370527|Joe Ledley]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 274
| [[Fitxategi:William Jones, the Mathematician.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q371877|William Jones]]''
|
| 1675
| 1749
| ''[[:d:Q13129642|Llanfihangel Tre'r Beirdd]]''
|-
| style='text-align:right'| 275
| [[Fitxategi:Adrian Goldsworthy-2 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q373061|Adrian Goldsworthy]]''
| historialari galesa
| 1969
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 276
|
| ''[[:d:Q377361|Fanny Parkes]]''
|
| 1794
| 1875
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 277
|
| ''[[:d:Q377872|Ivor Powell]]''
|
| 1916
| 2012
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 278
| [[Fitxategi:Sophie Dee AEE 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q378678|Sophie Dee]]''
| aktore porno britainiarra
| 1984
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 279
| [[Fitxategi:Robert Partridge.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q380859|Rob Partridge]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1985
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 280
|
| ''[[:d:Q380860|Derek Tapscott]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
| 2008
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 281
| [[Fitxategi:Alastair Reynolds.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q380869|Alastair Reynolds]]''
|
| 1966
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 282
|
| ''[[:d:Q380912|Neil Aspinall]]''
|
| 1941
| 2008
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 283
|
| ''[[:d:Q381649|Gareth Cooper]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 284
| [[Fitxategi:Stuttgart 2023 -Comic Con Germany- Vincent Regan- by-RaBoe 023.jpg|center|128px]]
| [[Vincent Regan]]
|
| 1965
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 285
| [[Fitxategi:AUT vs. WAL 2016-10-06 (097).jpg|center|128px]]
| [[Chris Coleman (futbolaria)|Chris Coleman]]
|
| 1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 286
| [[Fitxategi:John Greaves (musician).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q382676|John Greaves]]''
|
| 1950
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 287
|
| ''[[:d:Q382731|John Warlow]]''
|
| 1939
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 288
|
| ''[[:d:Q385839|Clive Sullivan]]''
|
| 1943
| 1985
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 289
| [[Fitxategi:David Williams historian Screenshot 2024-03-05-14-51-53-91 965bbf4d18d205f782c6b8409c5773a4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q386316|David Williams]]''
|
| 1900
| 1978
| ''[[:d:Q20594376|Llanycefn]]''
|-
| style='text-align:right'| 290
|
| ''[[:d:Q387265|Vic Crowe]]''
|
| 1932
| 2009
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 291
| [[Fitxategi:St-jacut.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q390440|Jacut]]''
|
| 401
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 292
|
| ''[[:d:Q390611|Paul Flynn]]''
|
| 1935
| 2019
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 293
| [[Fitxategi:Official portrait of Nick Smith MP crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q390760|Nick Smith]]''
| politikari britainiarra
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 294
|
| ''[[:d:Q390825|Hywel Francis]]''
|
| 1946
| 2021
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 295
| [[Fitxategi:Official portrait of Damian Green crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q391960|Damian Green]]''
| politikari britaniarra
| 1956
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 296
|
| ''[[:d:Q393069|Dai Llewellyn]]''
|
| 1946
| 2009
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 297
| [[Fitxategi:Raymond Williams At Saffron Walden.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q394628|Raymond Williams]]''
|
| 1921
| 1988
| [[Pandy (Monmouthshire)|Pandy]]
|-
| style='text-align:right'| 298
| [[Fitxategi:Ryan Day at Snooker German Masters (DerHexer) 2015-02-05 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q402985|Ryan Day]]''
|
| 1980
|
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 299
|
| ''[[:d:Q428905|Asser]]''
|
| 900
| 909
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 300
| [[Fitxategi:Martha Hughes Cannon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q433736|Martha Hughes Cannon]]''
|
| 1857
| 1932
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 301
|
| ''[[:d:Q434154|Henry Spinetti]]''
|
| 1951
|
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 302
|
| [[Marilyn Strathern]]
|
| 1941
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 303
|
| ''[[:d:Q436394|Paula Yates]]''
|
| 1959
| 2000
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 304
| [[Fitxategi:Richey Edwards (7227817420).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q436648|Richey Edwards]]''
|
| 1967<br/>1966
| 2014
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 305
| [[Fitxategi:NevilleSouthall.jpg|center|128px]]
| [[Neville Southall]]
|
| 1958
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 306
| [[Fitxategi:Novello LCCN2014715473.jpg|center|128px]]
| [[Ivor Novello]]
|
| 1893
| 1951
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 307
| [[Fitxategi:Jo Walton (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q438330|Jo Walton]]''
|
| 1964
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 308
|
| ''[[:d:Q438506|John Yapp]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 309
|
| ''[[:d:Q438515|Dafydd Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 310
| [[Fitxategi:Michael Jones (Fête de la musique, Vitrolles, Bouches-du-Rhône, France).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q438832|Michael Jones]]''
|
| 1952
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 311
| [[Fitxategi:Honeysuckle weeks november 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q440206|Honeysuckle Weeks]]''
|
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 312
| [[Fitxategi:Amanda Levete.jpg|center|128px]]
| [[Amanda Levete]]
|
| 1959<br/>1955
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 313
| [[Fitxategi:Peggy Cummins. Promotion 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q441467|Peggy Cummins]]''
|
| 1925
| 2017
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 314
| [[Fitxategi:DWDavis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q442086|D. W. Davis]]''
|
| 1873
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 315
| [[Fitxategi:Billy meredith city.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q444611|Billy Meredith]]''
|
| 1874
| 1958
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 316
|
| ''[[:d:Q444638|Sharon Maguire]]''
|
| 1960
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 317
|
| ''[[:d:Q446140|Jon Brown]]''
|
| 1971
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 318
|
| ''[[:d:Q446789|Dai Young]]''
|
| 1967
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 319
|
| ''[[:d:Q447945|Alun Hoddinott]]''
| musikagile britainiarra
| 1929
| 2008
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 320
|
| ''[[:d:Q447948|Alun Morgan]]''
|
| 1928
| 2018
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 321
|
| ''[[:d:Q447949|Bryn Meredith]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1930
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 322
|
| ''[[:d:Q447951|Alun Owen]]''
|
| 1925
| 1994
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 323
| [[Fitxategi:Alun Wyn Jones 2019.jpg|center|128px]]
| [[Alun Wyn Jones]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 324
|
| ''[[:d:Q448212|Bobby Windsor]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1948
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 325
|
| ''[[:d:Q448515|David Nash]]''
|
| 1939
| 2016
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 326
| [[Fitxategi:Jamie Roberts cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449012|Jamie Roberts]]''
|
| 1986
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 327
|
| [[Bernice Rubens]]
|
| 1923
| 2004
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 328
| [[Fitxategi:Nina Hamnett by Roger Fry 1917.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449054|Nina Hamnett]]''
|
| 1890
| 1956
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 329
| [[Fitxategi:Rebecca James 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449100|Rebecca James]]''
|
| 1991
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 330
| [[Fitxategi:Barry Morgan (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449108|Barry Morgan]]''
|
| 1947
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 331
|
| ''[[:d:Q449114|Laura Ashley]]''
|
| 1925
| 1985
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 332
| [[Fitxategi:Notable women authors of the day - Rhoda Broughton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449136|Rhoda Broughton]]''
|
| 1840
| 1920
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 333
|
| ''[[:d:Q449142|Gwladus Ddu]]''
|
| 1300
| 1251
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 334
| [[Fitxategi:Elaine Morgan in 1998.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449734|Elaine Morgan]]''
|
| 1920
| 2013
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 335
| [[Fitxategi:IsabelaMarshall.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449884|Isabel Marshal]]''
|
| 1200
| 1240
| [[Pembroke gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 336
|
| ''[[:d:Q449926|Alwyn Williams]]''
|
| 1921
| 2004
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 337
|
| ''[[:d:Q450826|Gwenllian ferch Gruffydd]]''
|
| 1097
| 1136
| [[Aberffraw]]
|-
| style='text-align:right'| 338
|
| [[Hayley Tullett]]
| britainiar atleta
| 1973
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 339
|
| ''[[:d:Q456444|G. E. R. Lloyd]]''
|
| 1933
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 340
| [[Fitxategi:Henry Somerset (1629–1699), 1st Duke of Beaufort, KG, PC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q456519|Henry Somerset, 1st Duke of Beaufort]]''
|
| 1629
| 1700
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 341
| [[Fitxategi:Evans W.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q456905|William Davies Evans]]''
|
| 1790
| 1872
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 342
|
| ''[[:d:Q459155|Edward Youde]]''
|
| 1924
| 1986
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 343
| [[Fitxategi:Penn Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q459764|Jessie Penn-Lewis]]''
|
| 1861
| 1927
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 344
| [[Fitxategi:Sam Warburton cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q460627|Sam Warburton]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 345
| [[Fitxategi:John Mayall and Duster Bennett 1970.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q460654|Duster Bennett]]''
|
| 1946
| 1976
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 346
| [[Fitxategi:2022-06-13 Play-offs (2022 Premier League Darts) by Sandro Halank–059.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q460672|Mark Webster]]''
|
| 1983
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 347
| [[Fitxategi:David Greene Barcelona 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q460929|Dai Greene]]''
| atleta britainiarra
| 1986
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 348
|
| ''[[:d:Q460934|Morgan Stoddart]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1984
|
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 349
| [[Fitxategi:Retrato de Pedro Mejía.jpg|center|128px]]
| [[Pero Mexia]]
|
| 1497
| 1551
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 350
| [[Fitxategi:Jon Lilygreen ESC 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q463870|Jon Lilygreen]]''
| abeslari britainiarra
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 351
| [[Fitxategi:Sandy Griffiths, Estadio, 1951-05-19 (418) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q465029|Sandy Griffiths]]''
|
| 1909
| 1974
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 352
| [[Fitxategi:Kelle Marie at 2006 AEE Friday 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q465457|Kelle Marie]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 353
|
| ''[[:d:Q465547|Matthew Elias]]''
| atleta britainiarra
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 354
| [[Fitxategi:Harold Lowe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q466171|Harold Lowe]]''
|
| 1882
| 1944
| ''[[:d:Q6661729|Llanrhos]]''
|-
| style='text-align:right'| 355
|
| ''[[:d:Q466632|Terry Hennessey]]''
|
| 1942
|
| [[Llay]]
|-
| style='text-align:right'| 356
|
| ''[[:d:Q466837|Hywel Lloyd]]''
|
| 1985
|
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 357
| [[Fitxategi:Kelly Sotherton (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q466878|Kelly Sotherton]]''
| atleta britainiarra
| 1976
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 358
| [[Fitxategi:Llywelyn the Great (cropped).JPG|center|128px]]
| [[Llywelyn Handia]]
|
| 1173
| 1240
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 359
|
| ''[[:d:Q467749|Joanna Page]]''
|
| 1978
|
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 360
|
| ''[[:d:Q467755|Ruth Ellis]]''
|
| 1926
| 1955
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 361
|
| ''[[:d:Q468004|Margaret John]]''
| aktore britainiarra
| 1926
| 2011
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 362
| [[Fitxategi:Swinburne, Kay-2652.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q468023|Kay Swinburne]]''
| politikari britainiarra
| 1967
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 363
|
| ''[[:d:Q468060|Helen Watts]]''
| opera abeslari britainiarra
| 1927
| 2009
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 364
| [[Fitxategi:Saint Malo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q468195|Malo]]''
|
| 520
| 621
| [[Llancarfan]]
|-
| style='text-align:right'| 365
|
| ''[[:d:Q469952|Gwenllian of Wales]]''
|
| 1282
| 1337
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 366
| [[Fitxategi:Chrisgunter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q470751|Chris Gunter]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 367
| [[Fitxategi:Mengs - Richard Wilson.jpg|center|128px]]
| [[Richard Wilson]]
|
| 1714<br/>1713
| 1782
| [[Penegoes]]
|-
| style='text-align:right'| 368
|
| [[Richard Marquand]]
|
| 1937
| 1987
| [[Llanishen]]
|-
| style='text-align:right'| 369
| [[Fitxategi:SamEdwardsBetter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q472382|Sam Edwards]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 370
| [[Fitxategi:Cyril-John-Radcliffe-1st-Viscount-Radcliffe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q472691|Cyril Radcliffe, 1st Viscount Radcliffe]]''
|
| 1899
| 1977
| [[Llanychan]]
|-
| style='text-align:right'| 371
| [[Fitxategi:Wales and British and Irish Lions Hooker, Matthew Rees. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q474788|Matthew Rees]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1980
|
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 372
|
| ''[[:d:Q478565|Dai Havard]]''
|
| 1950
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 373
| [[Fitxategi:Joan Ruddock.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q479115|Joan Ruddock]]''
|
| 1943
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 374
| [[Fitxategi:Official portrait of Chris Ruane crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q479188|Chris Ruane]]''
|
| 1958
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 375
| [[Fitxategi:Roger-Livesey-Storm-Over-Patsy-Stage-1937.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q490072|Roger Livesey]]''
|
| 1906
| 1976
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 376
| [[Fitxategi:Sir Tannatt William Edgeworth David (1858-1934).jpg|center|128px]]
| [[Edgeworth David]]
|
| 1858
| 1934
| [[St Fagans]]<br/>[[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 377
|
| ''[[:d:Q503493|John Bevan]]''
|
| 1948
| 1986
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 378
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120075.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q503776|Andrew Bishop]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 379
| [[Fitxategi:Andrew Davies (writer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q504430|Andrew Davies]]''
|
| 1936
|
| [[Rhiwbina]]
|-
| style='text-align:right'| 380
| [[Fitxategi:George Strong Nares. Photograph. Wellcome V0026912.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q504761|George Nares]]''
|
| 1831
| 1915
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 381
|
| ''[[:d:Q505190|Andrew Hourmont]]''
|
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 382
| [[Fitxategi:Andrew Pagett PHC 2011-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q506650|Andrew Pagett]]''
|
| 1982
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 383
|
| ''[[:d:Q511364|Rosemary Joshua]]''
|
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 384
| [[Fitxategi:John James Williams 2014.jpg|center|128px]]
| [[J. J. Williams]]
|
| 1948
| 2020
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 385
| [[Fitxategi:LauraFord.ChinaCats.2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q512659|Laura Ford]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 386
| [[Fitxategi:Kenneth Jeffrey Jones 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q513201|Ken Jones]]''
|
| 1921
| 2006
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 387
| [[Fitxategi:Lyn Evans - pictures donated by CERN-7.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q514831|Lyn Evans]]''
|
| 1945
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 388
|
| [[Aneirin]]
|
| 525
| 600
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 389
| [[Fitxategi:Sir-john-meurig-thomas rare-book-room.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q514935|John Meurig Thomas]]''
|
| 1932
| 2020
| [[Tumble (Carmarthenshire)|Tumble]]
|-
| style='text-align:right'| 390
|
| ''[[:d:Q515207|Perdita Weeks]]''
| aktore britainiarra
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 391
| [[Fitxategi:Dafydd ap Gwilym at Cardiff City Hall.jpg|center|128px]]
| [[Dafydd ap Gwilym]]
|
| 1320
| 1380
| [[Ceredigion]]<br/>''[[:d:Q29506026|Brogynin Fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 392
|
| ''[[:d:Q518175|Doris Hare]]''
| aktore britainiarra
| 1905
| 2000
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 393
|
| ''[[:d:Q518290|Kelly Morgan]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1975
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 394
| [[Fitxategi:Mike Phillips 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q519589|Mike Phillips]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 395
| [[Fitxategi:Rear-admiral Sir Hugh Evan-thomas Kcb Mvo- 1917 Art.IWMART1734.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q520341|Hugh Evan-Thomas]]''
|
| 1862
| 1928
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 396
|
| ''[[:d:Q522134|Stuart Urban]]''
|
| 1958
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 397
| [[Fitxategi:Matt Ryan At Wales Comic-Con Homecoming Wrexham 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q522373|Matt Ryan]]''
|
| 1981
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 398
| [[Fitxategi:Richard Deacon II (2017).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q523810|Richard Deacon]]''
|
| 1949
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 399
| [[Fitxategi:Andy Fairweather-Low, July 02 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q525714|Andy Fairweather Low]]''
|
| 1948
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 400
| [[Fitxategi:Dewi Wyn o Eifion.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q525803|David Owen]]''
|
| 1784
| 1841
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 401
| [[Fitxategi:Shane Williams 2.jpg|center|128px]]
| [[Shane Williams]]
|
| 1977
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 402
|
| ''[[:d:Q526714|Andy Melville]]''
|
| 1968
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 403
| [[Fitxategi:Andy Powell zoonabar london wasps.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q527084|Andy Powell]]''
|
| 1981
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 404
| [[Fitxategi:Andy Scott - Wacken Open Air 2018 03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q527532|Andy Scott]]''
|
| 1949
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 405
|
| ''[[:d:Q528311|Owain Cyfeiliog]]''
|
| 1130
| 1197
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 406
|
| ''[[:d:Q530256|Edwin Regan]]''
|
| 1935
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 407
| [[Fitxategi:Eve de Braose.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q530524|Eva Marshal]]''
|
| 1203
| 1246
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 408
|
| ''[[:d:Q530921|Naunton Wayne]]''
|
| 1901
| 1970
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 409
|
| ''[[:d:Q531221|Emyr Wyn Lewis]]''
|
| 1982
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 410
|
| ''[[:d:Q531350|Bethan Huws]]''
| artista britainiarra
| 1961
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 411
| [[Fitxategi:Jayne Ludlow.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q533245|Jayne Ludlow]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 412
|
| ''[[:d:Q533591|Hugh of Rhuddlan]]''
|
| 1150
| 1190
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 413
|
| ''[[:d:Q533743|Owain Tudur Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 414
| [[Fitxategi:Petroc.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q534049|Saint Petroc]]''
|
| 450
| 564
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 415
| [[Fitxategi:Michael White PHC 2016-2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q537531|Michael White]]''
|
| 1991
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 416
| [[Fitxategi:High Contrast AKA Lincoln Barrett.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q538289|High Contrast]]''
|
| 1979
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 417
|
| ''[[:d:Q539515|Gwendoline Davies]]''
|
| 1882
| 1951
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 418
|
| ''[[:d:Q539583|Rachel Rice]]''
|
| 1984
|
| [[Torfaen]]
|-
| style='text-align:right'| 419
|
| ''[[:d:Q539596|Tessie O'Shea]]''
|
| 1913
| 1995
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 420
| [[Fitxategi:Arthur Machen - ImgID14891187.jpg|center|128px]]
| [[Arthur Machen]]
|
| 1863
| 1947
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 421
|
| ''[[:d:Q540181|Margaret Davies]]''
|
| 1884
| 1963
| [[Llandinam]]
|-
| style='text-align:right'| 422
|
| ''[[:d:Q541502|Glyn Simon]]''
|
| 1903
| 1972
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 423
| [[Fitxategi:John Prichard Grave.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q541594|John Prichard]]''
| arkitekto britainiarra
| 1817
| 1886
| [[Llangan]]
|-
| style='text-align:right'| 424
| [[Fitxategi:AnneWarwick1483.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q543665|Anne de Beauchamp, 15th Countess of Warwick]]''
|
| 1444
| 1449
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 425
| [[Fitxategi:Sandra Gidley, September 2009 1 rotated and cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q544101|Sandra Gidley]]''
|
| 1957
|
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 426
|
| ''[[:d:Q544397|Angus Charles Graham]]''
|
| 1919
| 1991
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 427
| [[Fitxategi:Brynle Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q544524|Brynle Williams]]''
|
| 1949
| 2011
| [[Cilcain]]
|-
| style='text-align:right'| 428
|
| ''[[:d:Q545109|Huw Ceredig]]''
|
| 1942
| 2011
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 429
| [[Fitxategi:ThomasPennant oil.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q545123|Thomas Pennant]]''
|
| 1726
| 1798
| ''[[:d:Q5303195|Downing]]''
|-
| style='text-align:right'| 430
| [[Fitxategi:DaveEdmunds1980crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q545186|Dave Edmunds]]''
|
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 431
|
| ''[[:d:Q545198|Julian Winn]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1972
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 432
| [[Fitxategi:Samuel Harrison TA 2013 (Cropping).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q545242|Sam Harrison]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1992
|
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 433
| [[Fitxategi:Ray Reardon 1949.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q545289|Ray Reardon]]''
|
| 1932
| 2024
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 434
| [[Fitxategi:Saunders, Dean 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q545303|Dean Saunders]]''
|
| 1964
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 435
|
| ''[[:d:Q545328|Tom Ward]]''
| aktore britainiarra
| 1971
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 436
|
| ''[[:d:Q545363|Henry Vaughan]]''
|
| 1621
| 1695
| [[Llansantffraed]]
|-
| style='text-align:right'| 437
|
| ''[[:d:Q545471|Philip Madoc]]''
|
| 1934
| 2012
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 438
|
| ''[[:d:Q546364|Della Jones]]''
|
| 1946
|
| [[Tonna (Neath)|Tonna]]
|-
| style='text-align:right'| 439
| [[Fitxategi:Richard Meade 1973.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q547154|Richard Meade]]''
|
| 1938
| 2015
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 440
| [[Fitxategi:Portrait of Edward Williams, bardd braint a defod (4672175).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q547716|Iolo Morganwg]]''
|
| 1747
| 1826
| [[Llancarfan]]
|-
| style='text-align:right'| 441
|
| ''[[:d:Q548671|Johnny Williams]]''
| boxeolari britainiarra
| 1926
| 2007
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 442
| [[Fitxategi:Jak Jones PHC 2016-3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q549519|Jak Jones]]''
|
| 1993
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 443
| [[Fitxategi:Paul Radmilovic 1909.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q551257|Paulo Radmilovic]]''
|
| 1886
| 1968
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 444
| [[Fitxategi:Matthew Stevens PHC 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q551261|Matthew Stevens]]''
|
| 1977
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 445
|
| ''[[:d:Q552881|Les Davies]]''
|
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 446
| [[Fitxategi:Jason Koumas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q553549|Jason Koumas]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 447
| [[Fitxategi:Sashaspooky (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q556024|Sasha]]''
|
| 1969
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 448
| [[Fitxategi:E.E. Clive in The Little Princess.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q556552|E. E. Clive]]''
|
| 1883<br/>1879
| 1940
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 449
| [[Fitxategi:Dr Richard Price, DD, FRS - Benjamin West.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q561101|Richard Price]]''
|
| 1723
| 1791
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 450
| [[Fitxategi:William Robert Grove 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q561117|William Robert Grove]]''
|
| 1811
| 1896
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 451
|
| ''[[:d:Q561168|Roy Clarke]]''
|
| 1925
| 2006
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 452
|
| ''[[:d:Q561356|Kevin Allen]]''
|
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 453
| [[Fitxategi:Christian Malcolm Barcelona 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q561374|Christian Malcolm]]''
| abiadura-lasterkari britainiarra
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 454
|
| ''[[:d:Q561383|Brian Hibbard]]''
|
| 1946
| 2012
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 455
| [[Fitxategi:Augustus John by George Charles Beresford (1902) (NPG x13487).jpg|center|128px]]
| [[Augustus John]]
|
| 1878
| 1961
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 456
|
| ''[[:d:Q564059|Annabel Schofield]]''
|
| 1963
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 457
| [[Fitxategi:Tony Atkinson - Festival Economia 2015.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q564905|Anthony Barnes Atkinson]]''
|
| 1944
| 2017
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 458
| [[Fitxategi:Prof. Anne Rasa, Kalahari Trails, Red Dune Route, Northern Cape, South Africa.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q565725|Anne Rasa]]''
|
| 1940
| 2020
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 459
| [[Fitxategi:John Edward Jones, governor of Nevada.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q567826|John Edward Jones]]''
|
| 1840
| 1896
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 460
| [[Fitxategi:Portrait of Ross Lovegrove.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q573143|Ross Lovegrove]]''
| diseinatzaile britainiarra
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 461
| [[Fitxategi:Anthony George Lyster, dock engineer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q573284|Anthony George Lyster]]''
| arkitekto britainiarra
| 1852
| 1920
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 462
| [[Fitxategi:Emrys Hughes (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q574920|Emrys Hughes]]''
|
| 1894
| 1969
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 463
| [[Fitxategi:Official portrait of Albert Owen crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q576121|Albert Owen]]''
|
| 1959
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 464
|
| ''[[:d:Q578107|Paul Collier]]''
|
| 1970
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 465
|
| ''[[:d:Q579550|Peter Biziou]]''
|
| 1944
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 466
|
| ''[[:d:Q581084|Robert d'Escourt Atkinson]]''
|
| 1898
| 1982
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 467
| [[Fitxategi:Emlyn Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q581262|Emlyn Williams]]''
|
| 1905
| 1987
| [[Mostyn]]
|-
| style='text-align:right'| 468
|
| [[Mervyn Davies]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1946
| 2012
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 469
| [[Fitxategi:Jack Williams 1905.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q585747|Jack Williams]]''
|
| 1882
| 1911
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 470
| [[Fitxategi:Up percy jones.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q587649|Percy Jones]]''
|
| 1947
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 471
| [[Fitxategi:Abraham Matthews (ca.1870).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q589424|Abraham Matthews]]''
|
| 1832
| 1899
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 472
| [[Fitxategi:Jamie Jones PHC 2015-2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q590142|Jamie Jones]]''
|
| 1988
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 473
|
| ''[[:d:Q592561|Dafydd ap Gruffudd]]''
|
| 1238
| 1283
| ''[[:d:Q21496553|Gwynedd]]''
|-
| style='text-align:right'| 474
|
| ''[[:d:Q595372|Bob John]]''
|
| 1899
| 1982
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 475
| [[Fitxategi:Mrschippy.jpg|center|128px]]
| [[Perce Blackborow]]
|
| 1894
| 1949
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 476
| [[Fitxategi:Teddy Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q602404|Teddy Morgan]]''
|
| 1880
| 1949
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 477
| [[Fitxategi:Stapleton Cotton, 1st Viscount Combermere by Mary Martha Pearson (née Dutton).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q607265|Stapleton Cotton, 1st Viscount Combermere]]''
|
| 1773
| 1865
| ''[[:d:Q6662131|Lleweni Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 478
|
| ''[[:d:Q608262|George Vaughan Maddox]]''
|
| 1802
| 1864
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 479
| [[Fitxategi:Edward Wingfield Humphreys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q611441|Edward Wingfield Humphreys]]''
|
| 1841
| 1892
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 480
| [[Fitxategi:Tommy Cooper.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q612027|Tommy Cooper]]''
|
| 1921
| 1984
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 481
| [[Fitxategi:Saint Beuno Window.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q612390|Beuno]]''
|
| 570<br/>501
| 640
| [[Powysko Erresuma]]
|-
| style='text-align:right'| 482
|
| ''[[:d:Q613119|Dai Rees]]''
|
| 1913
| 1983
| [[Font-y-Gary]]
|-
| style='text-align:right'| 483
| [[Fitxategi:Gary Hocking (1961).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q614845|Gary Hocking]]''
|
| 1937
| 1962
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 484
|
| [[Cliff Morgan]]
|
| 1930
| 2013
| [[Trebanog]]
|-
| style='text-align:right'| 485
|
| ''[[:d:Q626445|Llewelyn Davies]]''
|
| 1889
| 1918
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 486
| [[Fitxategi:Ernest Norton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q626472|Ernest Norton]]''
|
| 1893
| 1966
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 487
| [[Fitxategi:Film actress Mary Glynne (SAYRE 2893).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q627588|Mary Glynne]]''
|
| 1895
| 1954
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 488
|
| ''[[:d:Q628479|Terry Nation]]''
|
| 1930
| 1997
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 489
| [[Fitxategi:Nicky Grist.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q631339|Nicky Grist]]''
|
| 1961
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 490
|
| ''[[:d:Q632606|Francis Kitto]]''
|
| 1897
| 1926
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 491
|
| ''[[:d:Q633039|Richard Amerike]]''
|
| 1440
| 1503
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 492
|
| ''[[:d:Q634238|Ewart Jones]]''
|
| 1911
| 2002
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 493
| [[Fitxategi:Saint-Pol-de-Léon - Chapelle Notre-Dame du Kreisker - Sept saints fondateurs bretons - St Pol.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q634405|Paulinus Aurelianus]]''
|
| 492
| 573
| ''[[:d:Q13131807|Kingdom of Morgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 494
|
| ''[[:d:Q634827|Caradoc of Llancarfan]]''
|
| 1150
| 1156
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 495
| [[Fitxategi:Charles Somerset, 4th Duke of Beaufort.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q642090|Charles Somerset]]''
|
| 1709
| 1756
| [[Caldicot (Monmouthshire)|Caldicot]]
|-
| style='text-align:right'| 496
|
| ''[[:d:Q642630|Harry Payne]]''
|
| 1907
| 2000
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 497
| [[Fitxategi:Richard Duffy.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q642981|Richard Duffy]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 498
| [[Fitxategi:Harold Day.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q646592|Harold Day]]''
|
| 1897
| 1918
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 499
| [[Fitxategi:Phil Woosnam, NASL 1975 media guide page 4.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q646614|Phil Woosnam]]''
|
| 1932
| 2013
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''<br/>[[Caersws]]
|-
| style='text-align:right'| 500
| [[Fitxategi:Tighpaul.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q648341|Thighpaulsandra]]''
| musikari britainiarra
| 1958
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 501
|
| ''[[:d:Q655506|Mervyn Stockwood]]''
|
| 1913
| 1995
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 502
| [[Fitxategi:Max Horton 1943 IWM A 20789.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q657148|Max Kennedy Horton]]''
|
| 1883
| 1951
| [[Rhosneigr]]
|-
| style='text-align:right'| 503
| [[Fitxategi:Statue of John Davies, Translators' Memorial, St Asaph 12.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q661947|John Davies]]''
|
| 1567
| 1644
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 504
|
| ''[[:d:Q662951|Roy Mathias]]''
|
| 1949
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 505
| [[Fitxategi:MatthewHenry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q663216|Matthew Henry]]''
|
| 1662
| 1714
| [[Isycoed]]
|-
| style='text-align:right'| 506
| [[Fitxategi:Enrique VII de Inglaterra, por un artista anónimo.jpg|center|128px]]
| [[Henrike VII.a Ingalaterrakoa]]
|
| 1457
| 1509
| [[Pembroke gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 507
|
| [[Kenneth Griffith]]
|
| 1921
| 2006
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 508
| [[Fitxategi:Llandaf, yr eglwys gadeiriol Llandaf Cathedral De Cymru South Wales 96.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q680538|Teilo]]''
|
| 600
| 560
| [[Penally]]
|-
| style='text-align:right'| 509
|
| ''[[:d:Q685402|Gavin Williams]]''
|
| 1980
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 510
| [[Fitxategi:Portrait of J. Frost (4673712) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q686947|John Frost]]''
|
| 1784
| 1877
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 511
| [[Fitxategi:David Jacobs 1913.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q690597|David Jacobs]]''
| abiadura-lasterkari britainiarra
| 1888
| 1976
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 512
| [[Fitxategi:Huw-irranca-davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q691388|Huw Irranca-Davies]]''
|
| 1963
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 513
| [[Fitxategi:Anne Main (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q694996|Anne Main]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 514
| [[Fitxategi:Alan Woods 2018.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q704897|Alan Woods]]''
|
| 1944
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 515
| [[Fitxategi:Bernard Fox Werner Klemperer Hogan's Heroes 1968.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q707734|Bernard Fox]]''
|
| 1927
| 2016
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 516
|
| ''[[:d:Q709999|Arthur Herbert]]''
|
| 1855
| 1921
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 517
| [[Fitxategi:Donald Swann (1966 publicity photo).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q710220|Donald Swann]]''
|
| 1923
| 1994
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 518
|
| ''[[:d:Q710460|Arthur Loveridge]]''
|
| 1891
| 1980
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 519
| [[Fitxategi:Arthur Symons.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q711666|Arthur Symons]]''
| poeta britainiarra
| 1865
| 1945
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 520
| [[Fitxategi:Terry Griffith 1991 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q713009|Terry Griffiths]]''
|
| 1947
| 2024
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 521
| [[Fitxategi:Glyn Daniel at Tinkinswood.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q713440|Glyn Daniel]]''
|
| 1914
| 1986
| [[Lampeter Velfrey]]
|-
| style='text-align:right'| 522
|
| ''[[:d:Q713489|David Kelly]]''
|
| 1944
| 2003
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 523
|
| ''[[:d:Q713720|Kevin Sheedy]]''
|
| 1959
|
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 524
| [[Fitxategi:Henry Stafford.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q714480|Henry Stafford, 2nd Duke of Buckingham]]''
|
| 1455
| 1483
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 525
|
| ''[[:d:Q714976|Leon Pownall]]''
| aktore britainiarra
| 1943
| 2006
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 526
| [[Fitxategi:CecilGriffiths.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q717007|Cecil Griffiths]]''
|
| 1900
| 1945
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 527
| [[Fitxategi:Beau-Nash.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q717787|Beau Nash]]''
|
| 1674
| 1761
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 528
|
| ''[[:d:Q718057|Jeffrey Weeks]]''
|
| 1945
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 529
| [[Fitxategi:BpThomasCoke.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q718439|Thomas Coke]]''
|
| 1747
| 1814
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 530
| [[Fitxategi:Walter Devereux, 1st Earl of Essex from NPG.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q719792|Walter Devereux, 1st Earl of Essex]]''
|
| 1541
| 1576
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 531
| [[Fitxategi:Steve Jones Boston 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q720491|Steve Jones]]''
|
| 1955
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 532
| [[Fitxategi:DavidLangford.01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q720787|David Langford]]''
| idazle britainiarra
| 1953
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 533
|
| ''[[:d:Q721273|Richard Ian Cox]]''
| aktore kanadarra
| 1973
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 534
| [[Fitxategi:Luke Evans in 2018 (cropped 4).jpg|center|128px]]
| [[Luke Evans (aktorea)|Luke Evans]]
|
| 1979
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 535
| [[Fitxategi:Wingfield.jpg|center|128px]]
| [[Walter Clopton Wingfield]]
|
| 1833
| 1912
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 536
| [[Fitxategi:Charles Kemble by J. Dickinson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q725104|Charles Kemble]]''
|
| 1775
| 1854
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 537
| [[Fitxategi:Lynn Davies 1964.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q725365|Lynn Davies]]''
| atleta britainiarra
| 1942
|
| [[Nantymoel]]
|-
| style='text-align:right'| 538
| [[Fitxategi:Kelly jones cardiff 2005.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q725516|Kelly Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 539
| [[Fitxategi:KeithAllen2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q725519|Keith Allen]]''
|
| 1953
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 540
| [[Fitxategi:J. P. R. Williams 2014.jpg|center|128px]]
| [[JPR Williams|J. P. R. Williams]]
|
| 1949
| 2024
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 541
|
| ''[[:d:Q725556|Roy Vernon]]''
| futbolari britainiarra
| 1937
| 1993
| [[Ffynnongroyw|Ffynnongroew]]
|-
| style='text-align:right'| 542
| [[Fitxategi:Rob Terry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q725567|Rob Terry]]''
| borrokalari profesionala britainiarra
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 543
|
| ''[[:d:Q725570|Byron Stevenson]]''
| futbolari britainiarra
| 1956
| 2007
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 544
| [[Fitxategi:Bradley Dredge KLM Open 2010.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q725572|Bradley Dredge]]''
|
| 1973
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 545
|
| ''[[:d:Q725745|R. S. Thomas]]''
|
| 1913
| 2000
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 546
| [[Fitxategi:Edward Stafford 3rd Duke of Buckingham 1520.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q726243|Edward Stafford]]''
| 3rd Duke of Buckingham
| 1478
| 1521
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 547
| [[Fitxategi:Siân James at Canal Parade Amsterdam - EuroPride 2016 - PvdA (28225698514) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q727410|Siân James]]''
|
| 1959
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 548
|
| ''[[:d:Q727494|Terry Williams]]''
|
| 1948
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 549
|
| ''[[:d:Q727897|Gruffydd ap Llywelyn]]''
|
| 1000
| 1063
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 550
|
| ''[[:d:Q730648|Steve Upton]]''
|
| 1946
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 551
|
| ''[[:d:Q730668|Lewys Glyn Cothi]]''
|
| 1420
| 1490
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 552
|
| ''[[:d:Q730721|Iolo Goch]]''
|
| 1320
| 1398
| ''[[:d:Q7909529|Vale of Clwyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 553
|
| ''[[:d:Q731353|Ian Flanagan]]''
| tenislari britainiarra
| 1982
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 554
| [[Fitxategi:Jimmy Murphy statue.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q735062|Jimmy Murphy]]''
|
| 1910
| 1989
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 555
| [[Fitxategi:Kim Howells 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q736160|Kim Howells]]''
|
| 1946
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 556
|
| ''[[:d:Q736226|Clive Thomas]]''
|
| 1936
|
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 557
| [[Fitxategi:Notre-Dame des Fleurs Plouharnel Saint-Armel Droit.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q737268|San Armel]]''
| Bretainiar erdi aroko santua
| 482
| 570
| ''[[:d:Q13131807|Kingdom of Morgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 558
|
| ''[[:d:Q740632|William Mathias]]''
|
| 1934
| 1992
| [[Whitland]]
|-
| style='text-align:right'| 559
| [[Fitxategi:Ieuan Evans (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q741112|Ieuan Evans]]''
|
| 1964
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 560
| [[Fitxategi:Gareth-jones (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q741120|Gareth Jones]]''
|
| 1905
| 1935
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 561
|
| ''[[:d:Q741130|Michael Baxandall]]''
|
| 1933
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 562
| [[Fitxategi:Alfred George Edwards by Solomon J Solomon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q741437|Alfred Edwards]]''
|
| 1848
| 1937
| [[Llanymawddwy]]
|-
| style='text-align:right'| 563
|
| ''[[:d:Q746440|Saint Wethenoc]]''
|
| 401
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 564
|
| ''[[:d:Q746920|Owen Thomas Jones]]''
| geologo britainiarra
| 1878
| 1967
| [[Beulah (Ceredigion)|Beulah]]
|-
| style='text-align:right'| 565
|
| ''[[:d:Q747068|David Rees]]''
|
| 1918
| 2013
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 566
|
| ''[[:d:Q747672|Mark Titley]]''
|
| 1959
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 567
| [[Fitxategi:Official portrait of Dr Julian Lewis crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q749612|Julian Lewis]]''
|
| 1951
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 568
| [[Fitxategi:Official portrait of Susan Elan Jones crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q750381|Susan Elan Jones]]''
|
| 1968
|
| [[Ponciau]]
|-
| style='text-align:right'| 569
|
| ''[[:d:Q751510|Lloyd Burns]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1984
|
| [[Panteg]]
|-
| style='text-align:right'| 570
|
| ''[[:d:Q761573|Catherine Fisher]]''
|
| 1957
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 571
| [[Fitxategi:Harry Secombe plaque (9367624051).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q762958|Harry Secombe]]''
|
| 1921
| 2001
| [[St Thomas (Swansea)|St Thomas]]
|-
| style='text-align:right'| 572
|
| ''[[:d:Q763721|Haydn Tanner]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1917
| 2009
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 573
| [[Fitxategi:Saint Mellon.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q767764|Mellonius]]''
|
| 229
| 314
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 574
| [[Fitxategi:Vannes - cathédrale, vitrail des saints Patern et Mériadec Detail Padarn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q770633|Padarn]]''
|
| 500
| 510
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 575
| [[Fitxategi:JAMES WILSON BRFC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q771149|James Wilson]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 576
| [[Fitxategi:Anna Williams by Frances Reynolds.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q772966|Anna Williams]]''
|
| 1706
| 1783
| [[Rosemarket]]
|-
| style='text-align:right'| 577
| [[Fitxategi:Barry John.jpg|center|128px]]
| [[Barry John]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1945
| 2024
| [[Cefneithin]]
|-
| style='text-align:right'| 578
|
| ''[[:d:Q776095|Joseph Pugsley]]''
|
| 1885
| 1976
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 579
|
| ''[[:d:Q780432|John Bach]]''
|
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 580
| [[Fitxategi:Sid Bevan rugby player.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q780557|Sid Bevan]]''
|
| 1877
| 1933
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 581
| [[Fitxategi:Ian Gough 2008 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q781211|Ian Gough]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1976
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 582
| [[Fitxategi:USO - ASM - 20150905 - Nicky Robinson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q786362|Nicky Robinson]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 583
| [[Fitxategi:Miss Wales 08 Chloe Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q787209|Chloe-Beth Morgan]]''
|
| 1986
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 584
|
| ''[[:d:Q829262|Berwyn Jones]]''
|
| 1940
| 2007
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 585
| [[Fitxategi:Timothy-Richard-at-34.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q837541|Timothy Richard]]''
|
| 1845
| 1919
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 586
|
| ''[[:d:Q839022|Donald Houston]]''
|
| 1923
| 1991
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 587
| [[Fitxategi:Hen Gerddi Fy Ngwlad - Favourite Songs Of Wales, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q847735|Stuart Burrows]]''
|
| 1933
|
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 588
|
| ''[[:d:Q849718|Brinley Newton-John]]''
|
| 1914
| 1992
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 589
| [[Fitxategi:Bullet for My Valentine - Rock am Ring 2018-4319.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q855207|Matthew Tuck]]''
|
| 1980
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 590
|
| ''[[:d:Q862305|Bill Meilen]]''
|
| 1932
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 591
|
| ''[[:d:Q863024|Billy Boston]]''
|
| 1934
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 592
|
| ''[[:d:Q869503|Ted Vizard]]''
|
| 1889
| 1973
| ''[[:d:Q5141073|Cogan]]''
|-
| style='text-align:right'| 593
|
| ''[[:d:Q869553|Billy Jennings]]''
|
| 1893
| 1968
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 594
| [[Fitxategi:Bleddyn Williams 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q883404|Bleddyn Williams]]''
|
| 1923
| 2009
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 595
| [[Fitxategi:BlueWiki.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q885939|Blue Weaver]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 596
|
| ''[[:d:Q888051|Brochfael ab Elisedd]]''
|
| 800
| 773
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 597
|
| ''[[:d:Q888143|Bob Morgan]]''
|
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 598
| [[Fitxategi:Alex Thomson VG2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q892605|Alex Thomson]]''
|
| 1974
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 599
|
| ''[[:d:Q896857|Leighton Durham Reynolds]]''
|
| 1930
| 1999
| [[Abercanaid]]
|-
| style='text-align:right'| 600
|
| ''[[:d:Q897007|Bradley Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 601
|
| ''[[:d:Q901131|Dafydd Ifans]]''
| idazle britainiarra
| 1949
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 602
| [[Fitxategi:William Hallowes Miller.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q908116|William Hallowes Miller]]''
|
| 1801
| 1880
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 603
|
| ''[[:d:Q910728|Dudley Lloyd-Evans]]''
|
| 1895
| 1972
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 604
|
| ''[[:d:Q912228|Brian Godding]]''
|
| 1945
| 2023
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 605
|
| ''[[:d:Q912373|Brian Huggett]]''
|
| 1936
| 2024
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 606
|
| ''[[:d:Q913050|Brian Savegar]]''
|
| 1932
| 2007
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 607
| [[Fitxategi:Justin Tipuric. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q914227|Justin Tipuric]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 608
| [[Fitxategi:Gwilym Simcock IBK.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q919013|Gwilym Simcock]]''
|
| 1981
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 609
|
| ''[[:d:Q919835|Eric Linklater]]''
|
| 1899
| 1974
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 610
| [[Fitxategi:The Who Philadelphia PA Oct. 26, 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q922252|Pino Palladino]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 611
| [[Fitxategi:Abraham Rees by James Lonsdale.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q922838|Abraham Rees]]''
|
| 1743
| 1825
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 612
|
| ''[[:d:Q924074|Angus McBean]]''
| argazkilari britainiarra
| 1904
| 1990
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]<br/>[[Newbridge-on-Wye]]
|-
| style='text-align:right'| 613
|
| ''[[:d:Q925761|Eric Griffiths]]''
|
| 1940
| 2005
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 614
| [[Fitxategi:Christopher Jones with Wales logo - England Olympic polo team 1920 Antwerp (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q927275|Christopher Jones]]''
|
| 1886
| 1937
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 615
| [[Fitxategi:Enzo Maccarinelli.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q928194|Enzo Maccarinelli]]''
| boxeolari britainiarra
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 616
|
| ''[[:d:Q928575|Derrick Sullivan]]''
|
| 1930
| 1983
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 617
| [[Fitxategi:Reginald Brooks-King.jpg|center|128px]]
| [[Reginald Brooks-King]]
|
| 1861
| 1938
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 618
| [[Fitxategi:Richard Barrett in June 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q929476|Richard Barrett]]''
| musikagile britainiarra
| 1959
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 619
|
| ''[[:d:Q929691|Rupert Charles Barneby]]''
|
| 1911
| 2000
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 620
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120009.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q930461|Duncan Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1978
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 621
| [[Fitxategi:Jonathan Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934120|Jonathan Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 622
| [[Fitxategi:Isaac Roberts.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q934428|Isaac Roberts]]''
|
| 1829
| 1904
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 623
| [[Fitxategi:Gareth David-Lloyd by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934461|Gareth David-Lloyd]]''
| aktore britainiarra
| 1981
|
| [[Bettws (Newport)|Bettws]]
|-
| style='text-align:right'| 624
| [[Fitxategi:Dwayne Peel (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934472|Dwayne Peel]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1981
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 625
|
| ''[[:d:Q934488|Fred Evans]]''
| boxeolari britainiarra
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 626
| [[Fitxategi:Martyn Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934531|Martyn Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1975
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 627
|
| ''[[:d:Q934587|Mark Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 628
| [[Fitxategi:Gethin Jenkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934631|Gethin Jenkins]]''
|
| 1980
|
| [[Llantwit Fardre]]
|-
| style='text-align:right'| 629
| [[Fitxategi:Huw Bennett - Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934769|Huw Bennett]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1983
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 630
| [[Fitxategi:Jimmy Michael.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q935055|Jimmy Michael]]''
|
| 1877
| 1904
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 631
| [[Fitxategi:Simon Richardson London 2012 Paralympic Games torch relay.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q935347|Simon Richardson]]''
| txirrindulari britainiarra (1966-)
| 1966
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 632
|
| ''[[:d:Q939952|Maud de Braose, Baroness Wigmore]]''
|
| 1224
| 1301
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 633
| [[Fitxategi:Fred Welsh LCCN2014697376 (3x4a).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q942249|Freddie Welsh]]''
| boxeolari britainiarra
| 1886
| 1927
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 634
|
| ''[[:d:Q942385|Jack Kelsey]]''
| futbolari britainiarra
| 1929
| 1992
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 635
| [[Fitxategi:Swansea Town Football Club (20740154461).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q944231|Ivor Allchurch]]''
| futbolari britainiarra
| 1929
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 636
| [[Fitxategi:Histoire des Jésuites II p130 Complot de William Parry par T Fragonard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q944974|William Parry]]''
|
|
| 1585
| [[Northop]]
|-
| style='text-align:right'| 637
|
| ''[[:d:Q945352|Richie Collins]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 638
| [[Fitxategi:Gareth Thomas (rugby player).jpg|center|128px]]
| [[Gareth Thomas]]
|
| 1974
|
| [[Sarn (Bridgend)|Sarn]]
|-
| style='text-align:right'| 639
| [[Fitxategi:BartleFrere.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q950220|Henry Bartle Frere]]''
|
| 1815
| 1884
| [[Clydach (Monmouthshire)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 640
| [[Fitxategi:Hugh Hamshaw Thomas British Mycological Society 1913 a.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q950806|Hugh Hamshaw Thomas]]''
| botanikari
| 1885
| 1962
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 641
|
| ''[[:d:Q953078|Roger Mortimer, 4th Earl of March]]''
|
| 1374
| 1398
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 642
|
| ''[[:d:Q953257|Robert Pugh]]''
| aktore britainiarra
| 1950
|
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 643
|
| ''[[:d:Q955586|Matt Rees]]''
| idazle britainiarra
| 1967
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 644
| [[Fitxategi:Isabel Ice adjusted.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q958043|Isabel Ice]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 645
| [[Fitxategi:J Conway Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q958919|Conway Rees]]''
|
| 1870
| 1932
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 646
|
| ''[[:d:Q965304|Gareth Wyatt]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Pontypridd]]<br/>[[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 647
|
| ''[[:d:Q967593|Jimmy Sangster]]''
|
| 1927
| 2011
| [[Kinmel Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 648
|
| ''[[:d:Q968698|Thomas Tomkins]]''
|
| 1572
| 1656
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 649
| [[Fitxategi:Peter Carpenter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q970171|Peter Carpenter]]''
|
| 1891
| 1971
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 650
| [[Fitxategi:James Ira Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q970206|James Ira Jones]]''
|
| 1896
| 1960
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 651
| [[Fitxategi:Daniel Wells at Snooker German Masters (DerHexer) 2013-01-30 03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q970221|Daniel Wells]]''
|
| 1988
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 652
| [[Fitxategi:David Cotterill.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q971539|David Cotterill]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 653
|
| ''[[:d:Q975285|Percy Mansell Jones]]''
|
| 1889
| 1968
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 654
| [[Fitxategi:Neal Eardley BCFC 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q975917|Neal Eardley]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 655
|
| ''[[:d:Q976254|Paul Davies]]''
|
| 1970
|
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 656
|
| ''[[:d:Q977667|Noel Kinsey]]''
|
| 1925
| 2017
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 657
| [[Fitxategi:Shakin' Stevens.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q978793|Shakin' Stevens]]''
|
| 1948
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 658
|
| ''[[:d:Q979098|Craig Thomas]]''
|
| 1942
| 2011
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 659
|
| ''[[:d:Q979114|Paul Rhys]]''
|
| 1963
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 660
|
| ''[[:d:Q979163|Carwyn James]]''
|
| 1929
| 1983
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 661
|
| [[Gerald Davies]]
|
| 1945
|
| ''[[:d:Q6661740|Llansaint]]''
|-
| style='text-align:right'| 662
|
| ''[[:d:Q979276|Jason Hughes]]''
|
| 1971
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 663
| [[Fitxategi:John Dawes.jpg|center|128px]]
| [[John Dawes]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1940
| 2021
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 664
| [[Fitxategi:Edgar Evans.jpg|center|128px]]
| [[Edgar Evans]]
|
| 1876
| 1912
| [[Rhossili|Rhosilli]]
|-
| style='text-align:right'| 665
|
| ''[[:d:Q979336|Delme Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1942
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 666
| [[Fitxategi:Sir Henry Jones (1852-1922) NLW3364587.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q979372|Henry Jones]]''
|
| 1852
| 1922
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 667
| [[Fitxategi:Grace Coddington.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q981330|Grace Coddington]]''
|
| 1941
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 668
|
| ''[[:d:Q981494|John of Wales]]''
|
| 1300
| 1285
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 669
|
| ''[[:d:Q981527|Nick Evans]]''
|
| 1947
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 670
| [[Fitxategi:Ryan Bevington. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q981688|Ryan Bevington]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 671
| [[Fitxategi:Robert Howley Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q981948|Rob Howley]]''
|
| 1970
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 672
| [[Fitxategi:Sir Howard Stringer Shankbone Metropolitan Opera 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q983336|Howard Stringer]]''
|
| 1942
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 673
| [[Fitxategi:Nathan Walker.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q984365|Nathan Walker]]''
| izotz-hockeyko jokalari britainiarra
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 674
| [[Fitxategi:Ranulf de Blondeville.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q984430|Ranulf de Blondeville]]''
|
| 1170
| 1232
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 675
| [[Fitxategi:William Henry Davies.jpg|center|128px]]
| [[William Henry Davies]]
|
| 1871
| 1940
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 676
| [[Fitxategi:AnthonyLlewellyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q986620|Anthony Llewellyn]]''
|
| 1933
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 677
| [[Fitxategi:Paris 2005 Robin Owain.jpg|center|128px]]
| [[Robin Llwyd ab Owain]]
|
| 1958
|
| [[Cynwyd (Denbighshire)|Cynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 678
| [[Fitxategi:Bryony Worthington, Baroness Worthington (born 1971) at World Economic Forum Davos 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q995315|Bryony Worthington]]''
|
| 1971
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 679
|
| ''[[:d:Q1003578|Franklin Saunders]]''
|
| 1891
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 680
| [[Fitxategi:CaesarJenkyns.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1025420|Caesar Jenkyns]]''
|
| 1866
| 1941
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 681
|
| ''[[:d:Q1029131|Camille Butcher]]''
|
| 1980
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 682
|
| ''[[:d:Q1035345|Caradoc Freichfras]]''
|
| 470
| 500
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 683
|
| ''[[:d:Q1036305|Carissa Turner]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 684
| [[Fitxategi:David Sullivan co-owner West Ham United F.C..jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1046824|David Sullivan]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 685
|
| ''[[:d:Q1055273|Cerith Wyn Evans]]''
|
| 1958
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 686
|
| ''[[:d:Q1056022|Howard King]]''
|
| 1946
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 687
| [[Fitxategi:Jessica Sula.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1058973|Jessica Sula]]''
| aktore britainiarra
| 1994
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 688
|
| ''[[:d:Q1061908|Michael Owen]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1980
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 689
|
| ''[[:d:Q1063375|Madog ap Llywelyn]]''
|
|
| 1312
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 690
| [[Fitxategi:Bp Charles Green NPG.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1063535|Charles Alfred Howell Green]]''
|
| 1864
| 1944
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 691
|
| ''[[:d:Q1064759|C. H. Dodd]]''
|
| 1884
| 1973
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 692
| [[Fitxategi:Thomas Richards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1065207|Tom Richards]]''
|
| 1910
| 1985
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 693
| [[Fitxategi:Chris Bartley2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1076979|Chris Bartley]]''
| arraunlari britainiarra
| 1984
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 694
|
| ''[[:d:Q1077147|Chris Czekaj]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 695
|
| ''[[:d:Q1077808|Chris Type]]''
|
| 1981
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 696
| [[Fitxategi:Peter Wingfield 20100701 Japan Expo 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1082835|Peter Wingfield]]''
|
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 697
| [[Fitxategi:Christopher Timothy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1087011|Christopher Timothy]]''
| aktore britainiarra
| 1940
|
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 698
| [[Fitxategi:Tewdrig Sant.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1088014|Tewdrig]]''
|
| 550
|
| ''[[:d:Q2253783|Kingdom of Glywysing]]''<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 699
|
| ''[[:d:Q1088032|Llywelyn Bren]]''
|
| 1267
| 1318
| [[Senghenydd]]
|-
| style='text-align:right'| 700
|
| [[Mark Bowen]]
| futbolari britainiarra
| 1963
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 701
| [[Fitxategi:Clayton Blackmore juli 1991.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1099281|Clayton Blackmore]]''
|
| 1964
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 702
| [[Fitxategi:Cliff Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1101163|Cliff Jones]]''
| futbolari britainiarra (1935-)
| 1935
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 703
|
| ''[[:d:Q1101282|John Gow]]''
|
| 1930
| 2017
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 704
| [[Fitxategi:C.W. Nicol - Headshot in Afan Woodland.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1102013|C. W. Nicol]]''
|
| 1940
| 2020
| [[Castell-nedd Port Talbot|Neath Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 705
|
| ''[[:d:Q1103370|Stuart Robbins]]''
| saskibaloi jokalari britainiarra
| 1976
| 2010
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 706
| [[Fitxategi:Terry Yorath, Wales Team, 1988.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1103503|Terry Yorath]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 707
| [[Fitxategi:Gareth Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1103587|Gareth Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1978
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 708
|
| ''[[:d:Q1106063|Keith Cooper]]''
|
| 1948
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 709
|
| ''[[:d:Q1106064|Keith Burge]]''
|
| 1950
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 710
|
| ''[[:d:Q1115849|Jonathan Davies]]''
|
| 1962
|
| [[Trimsaran]]
|-
| style='text-align:right'| 711
|
| ''[[:d:Q1118055|Sydenham Edwards]]''
|
| 1768
| 1819
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 712
|
| ''[[:d:Q1118742|James Brewerton]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 713
|
| ''[[:d:Q1125037|John Elsworthy]]''
|
| 1931
| 2009
| [[Nant-y-derry]]
|-
| style='text-align:right'| 714
|
| ''[[:d:Q1129178|Leo Callaghan]]''
|
| 1924
| 1987
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 715
|
| ''[[:d:Q1130154|Gwilym Jenkins]]''
|
| 1932
| 1982
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 716
|
| ''[[:d:Q1130431|Grace Williams]]''
|
| 1906
| 1977
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 717
|
| ''[[:d:Q1131742|Iorwerth Jones]]''
|
| 1927
| 2023
| [[Trelewis]]
|-
| style='text-align:right'| 718
|
| ''[[:d:Q1138615|Craig Mitchell]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1986
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 719
|
| ''[[:d:Q1148624|Cyril Frank Colebrook]]''
| fisikari britainiarra
| 1910
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 720
| [[Fitxategi:Iwan Rheon by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| [[Iwan Rheon]]
|
| 1985
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 721
| [[Fitxategi:Richard Ellis recipient of the 2023 Gruber Cosmology Prize (iau2302).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1153445|Richard Ellis]]''
| astronomo britainiarra
| 1950
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 722
|
| ''[[:d:Q1153763|Robin McBryde]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1970
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 723
| [[Fitxategi:Dafydd Iwan from Emynau album cover.jpg|center|128px]]
| [[Dafydd Iwan]]
|
| 1943
|
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 724
|
| ''[[:d:Q1157152|Dafydd Llywelyn]]''
|
| 1939
| 2013
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 725
| [[Fitxategi:Llywelyn the Great (Dafydd).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1157156|Dafydd ap Llywelyn]]''
|
| 1215<br/>1208
| 1246
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 726
| [[Fitxategi:Dale Appleby - Sachsentour.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1157833|Dale Appleby]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1986
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 727
| [[Fitxategi:Dan Biggar 2015.jpg|center|128px]]
| [[Dan Biggar]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 728
|
| ''[[:d:Q1160939|Daniel Granville West, Baron Granville-West]]''
|
| 1904
| 1984
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 729
|
| ''[[:d:Q1161262|Daniel Jones]]''
|
| 1912
| 1993
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 730
| [[Fitxategi:Dannie Abse (2014).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1164478|Dannie Abse]]''
|
| 1923
| 2014
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 731
| [[Fitxategi:Darren Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1166651|Darren Morgan]]''
|
| 1966
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 732
|
| ''[[:d:Q1173794|David Bowen]]''
|
| 1924
| 2011
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 733
|
| ''[[:d:Q1173795|David Bower]]''
| aktore britainiarra
| 1969
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 734
|
| ''[[:d:Q1174338|David Emanuel]]''
|
| 1952
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 735
| [[Fitxategi:Saint David Lewis, engraving 1683.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1175222|David Lewis]]''
|
| 1616
| 1679
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 736
|
| ''[[:d:Q1176710|David Stanley Evans]]''
|
| 1916
| 2004
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 737
| [[Fitxategi:Lord Stoddart.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1176748|David Stoddart, Baron Stoddart of Swindon]]''
| politikari britainiarra
| 1926
| 2020
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 738
|
| ''[[:d:Q1176766|David Broucher]]''
| diplomazialari britainiarra
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 739
| [[Fitxategi:David Williams (mathematician).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1177203|David Williams]]''
|
| 1938
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 740
| [[Fitxategi:Rob Jones.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1179039|Rob Jones]]''
|
| 1971
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 741
| [[Fitxategi:Oxford univ afc 1874.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1179945|Frederick Green]]''
|
| 1851
| 1928
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 742
|
| ''[[:d:Q1181577|Deborah Kay Davies]]''
|
| 2000
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 743
|
| ''[[:d:Q1183309|Deiniol Jones]]''
|
| 1977
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 744
| [[Fitxategi:Deiniol Sant Cadeirlan Bangor Cathedral St Deiniol - geograph.org.uk - 593071.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1183310|Deiniol]]''
|
| 530
| 584
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 745
| [[Fitxategi:James Fox.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1189996|James Fox]]''
| abeslari britainiarra
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 746
| [[Fitxategi:Neil Taylor vs Arsenal (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1191188|Neil Taylor]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 747
| [[Fitxategi:John Houghton High Wycombe 20050226.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1193243|John T. Houghton]]''
|
| 1931
| 2020
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 748
|
| ''[[:d:Q1195620|Aled Eames]]''
|
| 1921
| 1996
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 749
| [[Fitxategi:Visit of Derek Vaughan to the European Commission - 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1200134|Derek Vaughan]]''
|
| 1961
|
| [[Aberfan]]
|-
| style='text-align:right'| 750
|
| ''[[:d:Q1209771|Dick Richardson]]''
|
| 1934
| 1999
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 751
|
| ''[[:d:Q1225513|Dill Jones]]''
|
| 1923
| 1984
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 752
|
| ''[[:d:Q1230607|John Owen]]''
|
| 1564
| 1622
| ''[[:d:Q29497284|Plas Du]]''
|-
| style='text-align:right'| 753
| [[Fitxategi:William Cadogan (physician).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1237175|William Cadogan]]''
|
| 1711
| 1797
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 754
|
| ''[[:d:Q1240231|Donald Peers]]''
|
| 1908
| 1973
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 755
| [[Fitxategi:Donald Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1240482|Donald Davies]]''
|
| 1924
| 2000
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 756
|
| ''[[:d:Q1247700|Clive Merrison]]''
|
| 1945
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 757
| [[Fitxategi:Richard Maybery aviator.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1249040|Richard Maybery]]''
|
| 1895
| 1917
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 758
|
| ''[[:d:Q1251830|Doug Mountjoy]]''
|
| 1942
| 2021
| ''[[:d:Q105630108|Tir-y-berth]]''
|-
| style='text-align:right'| 759
|
| ''[[:d:Q1255546|Samuel Parry]]''
|
| 1892
| 1918
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 760
| [[Fitxategi:Mark Rowlands 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1257097|Mark Rowlands]]''
| filosofo britainiarra
| 1962
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 761
|
| ''[[:d:Q1258743|Wenna]]''
|
| 500<br/>463
| 544
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 762
| [[Fitxategi:Gwyneth Glyn5638.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1267203|Gwyneth Glyn]]''
|
| 1979
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 763
| [[Fitxategi:Saint Samson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1269091|Samson o Dol]]''
|
| 490
| 565
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 764
| [[Fitxategi:EbdAlone14012016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1273470|E. Brian Davies]]''
| matematikari britainiarra
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 765
| [[Fitxategi:Saint Tugdual.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1281133|Tudwal]]''
|
| 490
| 564
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 766
|
| ''[[:d:Q1282921|Eddie Niedzwiecki]]''
|
| 1959
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 767
|
| ''[[:d:Q1292893|Edward Lord]]''
|
| 1781
| 1859
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 768
| [[Fitxategi:Buste reliquaire de saint Suliac, Sizun, France.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1293017|Tysilio]]''
|
| 550
| 640
| [[Powysko Erresuma]]
|-
| style='text-align:right'| 769
|
| ''[[:d:Q1293238|George Noakes]]''
|
| 1924
| 2008
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 770
| [[Fitxategi:Edward V Robertson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1293950|Edward V. Robertson]]''
|
| 1881
| 1963
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 771
| [[Fitxategi:Karl Wallinger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1302516|Karl Wallinger]]''
|
| 1957
| 2024
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 772
| [[Fitxategi:Eifion Lewis Roberts (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1302969|Eifion Lewis-Roberts]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1981
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 773
| [[Fitxategi:Sean Connery visit Israel 1967 I.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1306352|Stanley Baker]]''
|
| 1928
| 1976
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 774
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Wilson of Dinton crop 2, 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1310059|Richard Wilson, Baron Wilson of Dinton]]''
| politikari britainiarra
| 1942
|
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 775
| [[Fitxategi:Eirian Williams at Snooker German Masters (DerHexer) 2013-01-30 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1310576|Eirian Williams]]''
|
| 1955
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 776
| [[Fitxategi:Thomas Olivers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1320386|Thomas Olivers]]''
|
| 1725
| 1799
| [[Tregynon]]
|-
| style='text-align:right'| 777
| [[Fitxategi:UCI Track World Championships 2020 154.jpg|center|128px]]
| [[Elinor Barker]]
| txirrindulari britainiarra
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 778
|
| ''[[:d:Q1331208|Elizabeth Grünbaum]]''
| maistra britainiarra
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 779
| [[Fitxategi:Elizabeth griffith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1331217|Elizabeth Griffith]]''
|
| 1727
| 1793
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 780
| [[Fitxategi:N. J. A. Sloane.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1333178|Neil Sloane]]''
| matematikari britainiarra
| 1939
|
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 781
| [[Fitxategi:Emily Pfeiffer.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1337615|Emily Pfeiffer]]''
|
| 1827
| 1890
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 782
| [[Fitxategi:Thomas Button.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1338420|Thomas Button]]''
|
| 1575<br/>1565
| 1634
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 783
| [[Fitxategi:Paul Whitehouse in 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1343140|Paul Whitehouse]]''
|
| 1958
|
| [[Stanleytown (Rhondda Cynon Taf)|Stanleytown]]
|-
| style='text-align:right'| 784
| [[Fitxategi:Tom Ellis (2016).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1343564|Tom Ellis]]''
|
| 1978
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 785
|
| ''[[:d:Q1351086|Eric Barnes]]''
|
| 1924
| 2000
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 786
| [[Fitxategi:Ernest Howard Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1356371|Ernest Howard Griffiths]]''
|
| 1851
| 1932
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 787
|
| ''[[:d:Q1360094|Terry Medwin]]''
|
| 1932
| 2024
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 788
| [[Fitxategi:Taylor, Rhys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1361619|Rhys Taylor]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 789
|
| ''[[:d:Q1368597|David Taylor]]''
| futbolari britainiarra
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 790
| [[Fitxategi:The Strange and Dangerous Voyage (Thomas James, 1633) - 3 foldout map The Platt of Sayling - 2 The True Portraict.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1369409|Thomas James]]''
|
| 1593
| 1635
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 791
| [[Fitxategi:Julian Cope (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1371735|Julian Cope]]''
|
| 1957
|
| [[Deri (Caerphilly)|Deri]]
|-
| style='text-align:right'| 792
|
| ''[[:d:Q1379647|Evan Evans]]''
|
| 1765
| 1844
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 793
|
| ''[[:d:Q1379655|Evan James Williams]]''
|
| 1903
| 1945
| ''[[:d:Q15987289|Cwmsychbant]]''
|-
| style='text-align:right'| 794
|
| ''[[:d:Q1380259|Lee Byrne]]''
|
| 1980
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 795
| [[Fitxategi:Stephen Jones 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1380938|Stephen Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 796
| [[Fitxategi:John Bufton UKIP MEP for Wales.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1380953|John Bufton]]''
|
| 1962
|
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 797
| [[Fitxategi:Jimmy Wilde.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1380989|Jimmy Wilde]]''
|
| 1892
| 1969
| [[Quakers Yard]]
|-
| style='text-align:right'| 798
|
| ''[[:d:Q1381003|Rhys ap Tewdwr]]''
|
|
| 1093
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 799
| [[Fitxategi:Phil Bennett.jpg|center|128px]]
| [[Phil Bennett]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1948
| 2022
| [[Felinfoel]]
|-
| style='text-align:right'| 800
| [[Fitxategi:Gareth Edwards 2014.jpg|center|128px]]
| [[Gareth Edwards]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1947
|
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 801
| [[Fitxategi:Tom James MBE.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1381114|Tom James]]''
| arraunlari britainiarra
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 802
| [[Fitxategi:Neil Jenkins. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| [[Neil Jenkins]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1971
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 803
|
| ''[[:d:Q1381454|Gomer Edwin Evans]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 804
| [[Fitxategi:Ryan Jones. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1386825|Ryan Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1981
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 805
| [[Fitxategi:Hedd Wyn 01(a-dg).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1388537|Hedd Wyn]]''
|
| 1887
| 1917
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 806
| [[Fitxategi:Steve Jones.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1391397|Steve Jones]]''
|
| 1944
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 807
|
| ''[[:d:Q1396040|Sue Jones-Davies]]''
|
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 808
| [[Fitxategi:Rhys Williams 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1397897|Rhys Williams]]''
| atleta britainiarra
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 809
|
| ''[[:d:Q1397946|Lewis Bayly]]''
|
| 1565
| 1631
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 810
| [[Fitxategi:Leigh Halfpenny. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Leigh Halfpenny. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1398346|Leigh Halfpenny]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 811
| [[Fitxategi:Llywelyn the Great (Gruffudd).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1398384|Gruffudd ap Llywelyn ab Iorwerth]]''
|
| 1200
| 1244
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 812
| [[Fitxategi:Arthur Gould, Newport.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1403116|Arthur Gould]]''
|
| 1864
| 1919
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 813
|
| ''[[:d:Q1403137|Dewi Bebb]]''
|
| 1938
| 1996
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 814
|
| [[Derek Quinnell]]
|
| 1949
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 815
|
| ''[[:d:Q1404569|Gareth Jenkins]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1951
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 816
|
| ''[[:d:Q1404576|Mike Ruddock]]''
|
| 1959
|
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 817
| [[Fitxategi:Lostprophetswarped2012mansfield.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1405258|Jamie Oliver]]''
|
| 1975
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 818
| [[Fitxategi:Robert Griffiths, Britain Needs Socialism, 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1405477|Robert Griffiths]]''
|
| 1952
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 819
|
| ''[[:d:Q1407412|Watcyn Thomas]]''
|
| 1906
| 1977
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 820
| [[Fitxategi:Stuleedswikipic.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1407544|Stuart Richardson]]''
|
| 1973
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 821
|
| ''[[:d:Q1410416|Jim Sullivan]]''
|
| 1903
| 1977
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 822
| [[Fitxategi:Geraint Howells cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1418483|Geraint Howells]]''
| politikari britainiarra
| 1925
| 2004
| [[Ponterwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 823
|
| ''[[:d:Q1422009|Valerie Davies]]''
|
| 1912
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 824
|
| ''[[:d:Q1423384|Matt Crowell]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 825
|
| ''[[:d:Q1423984|Lee Williams]]''
|
| 1974
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 826
| [[Fitxategi:Kai Owen Fedcon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1427818|Kai Owen]]''
| aktore britainiarra
| 1975
|
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 827
|
| ''[[:d:Q1428289|Steve Speirs]]''
|
| 1965
|
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 828
|
| ''[[:d:Q1428717|Matthew Rowe]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 829
|
| ''[[:d:Q1432739|Roy Evans]]''
|
| 1909
| 1998
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 830
|
| ''[[:d:Q1438867|T. G. Jones]]''
|
| 1917
| 2004
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 831
|
| ''[[:d:Q1451848|Brian Godfrey]]''
|
| 1940
| 2010
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 832
|
| ''[[:d:Q1463642|Wallace Smart]]''
|
| 1898
| 1943
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 833
| [[Fitxategi:Georgecornwalliswest.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1465068|George Cornwallis-West]]''
|
| 1874
| 1951
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 834
|
| ''[[:d:Q1475708|Michael Kerstgens]]''
|
| 1960
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 835
|
| ''[[:d:Q1492803|Nick Whitehead]]''
| atleta britainiarra
| 1933
| 2002
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 836
| [[Fitxategi:Pete ham.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1493339|Pete Ham]]''
|
| 1947
| 1975
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 837
| [[Fitxategi:Mika Chunuonsee 20180316.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1494329|Mika Chunuonsee]]''
|
| 1989
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 838
| [[Fitxategi:Gavin Henson.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1496438|Gavin Henson]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 839
|
| ''[[:d:Q1502967|Geoffrey Eglinton]]''
|
| 1927
| 2016
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 840
|
| ''[[:d:Q1507413|Mary Fulbrook]]''
| historialari britainiarra
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 841
| [[Fitxategi:Portrait George Nevill, 5th Baron Bergavenny – Hans Holbein the Younger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1507985|George Nevill, 5th Baron Bergavenny]]''
|
| 1469
| 1535
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 842
|
| ''[[:d:Q1517534|John Rees]]''
|
| 1927
| 1994
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 843
|
| ''[[:d:Q1523841|Gil Reece]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
| 2003
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 844
|
| ''[[:d:Q1528561|Ivor Bulmer-Thomas]]''
|
| 1905
| 1993
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 845
|
| ''[[:d:Q1529691|Tom Burke]]''
|
| 1864
| 1914
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 846
|
| ''[[:d:Q1530769|Glen Garfield Williams]]''
|
| 1923
| 1994
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 847
|
| ''[[:d:Q1533250|Jonathan Neil Morgan]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1979
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 848
|
| ''[[:d:Q1536332|Robert Jenkins]]''
|
| 1700
| 1745
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 849
| [[Fitxategi:Richard Bell.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1536928|Richard Bell]]''
|
| 1859
| 1930
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 850
| [[Fitxategi:Howard Saint.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1538550|Howard Saint]]''
|
| 1893
| 1976
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 851
| [[Fitxategi:Hubert Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1538588|Hubert Jones]]''
|
| 1890
| 1943
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 852
|
| ''[[:d:Q1541902|Graham Bool]]''
|
| 1948
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 853
|
| ''[[:d:Q1543275|Granville Beynon]]''
|
| 1914
| 1996
| [[Dunvant]]
|-
| style='text-align:right'| 854
|
| ''[[:d:Q1545710|Grenville Morris]]''
|
| 1877
| 1959
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 855
| [[Fitxategi:Lord janner.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1546121|Greville Janner, Baron Janner of Braunstone]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 856
| [[Fitxategi:Griff Rhys Jones 2019.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1546589|Griff Rhys Jones]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 857
| [[Fitxategi:Lordwilliams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1549580|Michael Williams]]''
| diplomazialari britainiarra
| 1949
| 2017
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 858
| [[Fitxategi:Kevin Ratcliffe - Panini Football 84 (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1555434|Kevin Ratcliffe]]''
|
| 1960
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 859
|
| ''[[:d:Q1557879|Gwilym Prys Prys-Davies, Baron Prys-Davies]]''
| politikari britainiarra
| 1923
| 2017
| [[Llanegryn]]
|-
| style='text-align:right'| 860
| [[Fitxategi:Gwyn Ashton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1557923|Gwyn Ashton]]''
|
| 1961
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 861
|
| ''[[:d:Q1557927|Gwyn Prosser]]''
|
| 1943
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 862
| [[Fitxategi:Paul James. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1558855|Paul James]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 863
|
| ''[[:d:Q1562304|Tony Cowell]]''
| idazle britainiarra
| 1950
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 864
| [[Fitxategi:Internationale tenniskampioenschappen te Hilversum, G Battrick met beker, Bestanddeelnr 924-7801.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1565118|Gerald Battrick]]''
| tenislari britainiarra
| 1947
| 1998
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 865
|
| ''[[:d:Q1565612|George Henry Powell]]''
|
| 1880
| 1951
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 866
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Harford Jones Brydges by Sir Thomas Lawrence.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1585304|Sir Harford Jones-Brydges, 1st Baronet]]''
|
| 1764
| 1847
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 867
|
| ''[[:d:Q1585788|Harold Carter]]''
|
| 1925
| 2017
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 868
|
| ''[[:d:Q1586685|Harry Parry]]''
|
| 1912
| 1956
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 869
|
| ''[[:d:Q1586858|Harry Thomas]]''
|
| 1901
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 870
|
| ''[[:d:Q1587265|Tom Jones]]''
|
| 1899
| 1978
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 871
|
| ''[[:d:Q1592323|Ronald Noel Walpole]]''
|
| 1903
| 1986
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 872
|
| ''[[:d:Q1601789|Heledd ferch Cyndrwyn]]''
|
|
|
| [[Deheubarth]]
|-
| style='text-align:right'| 873
|
| ''[[:d:Q1606988|Henry Lloyd]]''
|
| 1720
| 1783
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 874
| [[Fitxategi:Hilary Marquand.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1618119|Hilary Marquand]]''
|
| 1901
| 1972
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 875
|
| ''[[:d:Q1620977|Jeff Young]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1942
| 2005
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 876
| [[Fitxategi:Dennis Howard Marks (2000).PNG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1631875|Howard Marks]]''
|
| 1945
| 2016
| [[Kenfig Hill]]
|-
| style='text-align:right'| 877
|
| ''[[:d:Q1631915|Howard Spring]]''
| idazle britainiarra
| 1889
| 1965
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 878
| [[Fitxategi:Darcy Blake Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1633006|Darcy Blake]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[New Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 879
| [[Fitxategi:Hugh Owen Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1634494|Hugh Owen Thomas]]''
|
| 1834
| 1891
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 880
|
| ''[[:d:Q1637205|Rachel Trezise]]''
|
| 1978
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 881
| [[Fitxategi:Huw warren high res.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1639396|Huw Warren]]''
|
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 882
|
| ''[[:d:Q1645638|Lyndon Williams]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 883
| [[Fitxategi:Williams, Matthew.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1646990|Matthew Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 884
|
| ''[[:d:Q1649429|Owen Morris]]''
|
| 1968
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 885
|
| ''[[:d:Q1650964|Ron Stitfall]]''
| futbolari britainiarra
| 1925
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 886
| [[Fitxategi:Ian Hislop - 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1655550|Ian Hislop]]''
|
| 1960
|
| [[Mumbles|Y Mwmbwls]]
|-
| style='text-align:right'| 887
| [[Fitxategi:Ian simmonds 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1655630|Ian Simmonds]]''
|
| 1966
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 888
|
| ''[[:d:Q1655632|Ian Shaw]]''
|
| 1962
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 889
| [[Fitxategi:Stuttgart 2024 - ComicCon - Ian Whyte - by-RaBoe 007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1655682|Ian Whyte]]''
|
| 1971
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 890
| [[Fitxategi:Roger Roberts at Bournemouth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1663616|Roger Roberts, Baron Roberts of Llandudno]]''
|
| 1935
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 891
| [[Fitxategi:2015 UEC Track Elite European Championships 174.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1665252|Lewis Oliva]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1992
|
| [[Devauden]]
|-
| style='text-align:right'| 892
| [[Fitxategi:National Library of Ireland MS 700 f77v Raymond de Gros.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1670013|Raymond FitzGerald]]''
|
| 1200
| 1185
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 893
| [[Fitxategi:Nathan Cleverly.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1677227|Nathan Cleverly]]''
| boxeolari britainiarra
| 1987
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 894
| [[Fitxategi:Manic Street Preachers in London2005-4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1680270|James Dean Bradfield]]''
|
| 1969
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 895
| [[Fitxategi:Rugby World Cup 2007 James Hook.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1680577|James Hook]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 896
| [[Fitxategi:DAVIS, JAMES. HONORABLE LCCN2016860969.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1680613|James J. Davis]]''
|
| 1873
| 1947
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 897
|
| ''[[:d:Q1680829|James Miller]]''
|
| 1968
| 2003
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 898
|
| ''[[:d:Q1685695|Jean McFarlane, Baroness McFarlane of Llandaff]]''
|
| 1926
| 2012
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 899
| [[Fitxategi:Kosheen Sian Evans Wien2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1686156|Sian Evans]]''
|
| 1971
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 900
| [[Fitxategi:Passio 2010 (5340704340) (Jeffrey John cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1686451|Jeffrey John]]''
|
| 1953
|
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 901
|
| ''[[:d:Q1686862|Thomas Young]]''
|
| 1507
| 1568
| ''[[:d:Q19850630|Hodgeston]]''
|-
| style='text-align:right'| 902
|
| ''[[:d:Q1691410|Joe Erskine]]''
| boxeolari britainiarra
| 1934
| 1990
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 903
| [[Fitxategi:FC Zürich against Liverpool - Kevin Keegan (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1691828|Joey Jones]]''
|
| 1955
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 904
| [[Fitxategi:Butler, Ainsworth-Davis, Lindsay, Griffiths 1920.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1699100|John Ainsworth-Davis]]''
|
| 1895
| 1976
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 905
|
| ''[[:d:Q1699421|John Brooks, Baron Brooks of Tremorfa]]''
| politikari britainiarra
| 1927
| 2016
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 906
|
| ''[[:d:Q1700056|John Ffowcs Williams]]''
|
| 1935
| 2020
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 907
| [[Fitxategi:John Gibson by Margaret Sarah Carpenter (née Geddes).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1700207|John Gibson]]''
|
| 1790
| 1866
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 908
|
| ''[[:d:Q1700863|John Llewellyn Rhys]]''
|
| 1910
| 1940
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 909
|
| ''[[:d:Q1700866|John Lloyd]]''
|
| 1943
|
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 910
| [[Fitxategi:John Lort Stokes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1700884|John Lort Stokes]]''
|
| 1811
| 1885
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 911
|
| ''[[:d:Q1700954|John Maddox]]''
|
| 1925
| 2009
| [[Penllergaer]]
|-
| style='text-align:right'| 912
| [[Fitxategi:John Parsons..jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1701334|John Parsons]]''
|
| 1954
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 913
|
| ''[[:d:Q1701605|John Rogers Thomas]]''
|
| 1830<br/>1829
| 1896
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 914
|
| ''[[:d:Q1701635|John Ryan]]''
|
| 1939
| 2022
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 915
| [[Fitxategi:Portrait of John Thomas (4671480).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1701921|John Thomas]]''
|
| 1826
| 1913
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 916
| [[Fitxategi:Tudor Walters MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1701969|Tudor Walters]]''
| politikari britainiarra
| 1868
| 1933
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 917
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Clement-Jones crop 2, 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1706931|Timothy Clement-Jones, Baron Clement-Jones]]''
|
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 918
|
| ''[[:d:Q1720081|Scott Quinnell]]''
|
| 1972
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 919
|
| ''[[:d:Q1738621|Ken Jones]]''
|
| 1936
| 2013
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 920
| [[Fitxategi:Kenneth Morris.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1738888|Kenneth Morris]]''
| idazle britainiarra
| 1879
| 1937
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 921
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Carlile of Berriew crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1739190|Alex Carlile, Baron Carlile of Berriew]]''
|
| 1948
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 922
|
| ''[[:d:Q1743733|Leslie Dilley]]''
|
| 1941
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 923
| [[Fitxategi:Thomas Jones 1742–1803.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1743855|Thomas Jones]]''
|
| 1742
| 1803
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 924
| [[Fitxategi:Btv1b84489297-p099 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1748013|Tom Linton]]''
|
| 1876
| 1914
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 925
| [[Fitxategi:Roger Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1750774|Roger Rees]]''
|
| 1944
| 2015
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 926
| [[Fitxategi:1stLordTrevethin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1756405|Alfred Lawrence]]''
|
| 1843
| 1936
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 927
| [[Fitxategi:Tim Wright aka CoLD SToRAGE Circa 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1757629|Tim Wright]]''
|
| 1967
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 928
| [[Fitxategi:Twm o'r Nant (4702939).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1767904|Twm o'r Nant]]''
|
| 1739
| 1810
| [[Llannefydd]]
|-
| style='text-align:right'| 929
|
| ''[[:d:Q1768572|Mel Rees]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
| 1993
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 930
| [[Fitxategi:Christian Ribeiro.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1770354|Christian Ribeiro]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 931
| [[Fitxategi:JohnHumphrys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1770803|John Humphrys]]''
|
| 1943
|
| [[Splott]]
|-
| style='text-align:right'| 932
| [[Fitxategi:Morgan, Craig.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1771428|Craig Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 933
| [[Fitxategi:Portrait of Wm. Edwards Archt (4672851) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1773997|William Edwards]]''
|
| 1719
| 1789
| [[Eglwysilan|Eglwys Ilan]]<br/>''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 934
|
| ''[[:d:Q1778676|Rhys Day]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 935
| [[Fitxategi:MichaelThomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1799438|Michael Thomas]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 936
| [[Fitxategi:Julie Gardner at Comic Con 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1800397|Julie Gardner]]''
|
| 1969
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 937
|
| ''[[:d:Q1801939|Gary Taylor]]''
|
| 1961
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 938
|
| ''[[:d:Q1803014|Albert Gladstone]]''
|
| 1886
| 1967
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 939
| [[Fitxategi:2021-02-13 IBSF World Championships Bobsleigh and Skeleton Altenberg 1DX 4145 by Stepro.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1807733|Laura Deas]]''
|
| 1988
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 940
|
| ''[[:d:Q1807932|Lauren Francis]]''
| abeslari britainiarra
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 941
| [[Fitxategi:2009 Women's British Open - Becky Brewerton (3).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1808384|Becky Brewerton]]''
|
| 1982
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 942
|
| ''[[:d:Q1811580|William Cowhig]]''
|
| 1887
| 1964
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 943
|
| ''[[:d:Q1815066|Leighton Rees]]''
|
| 1940
| 2003
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 944
| [[Fitxategi:Mark Lewis Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1820758|Mark Lewis Jones]]''
|
| 1964
|
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 945
| [[Fitxategi:The Reverend the Lord Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1820785|Leslie Griffiths]]''
|
| 1942
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 946
| [[Fitxategi:Lisa Palfrey, Tanjimei.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1827777|Lisa Palfrey]]''
| aktore britainiarra
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 947
|
| ''[[:d:Q1842946|Gareth Wood]]''
|
| 1950
| 2023
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 948
|
| ''[[:d:Q1849841|Rhydian Roberts]]''
|
| 1983
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 949
| [[Fitxategi:Aled Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1849861|Aled Jones]]''
|
| 1970
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 950
| [[Fitxategi:Richard Brake Comic Con Brussels 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1859256|Richard Brake]]''
|
| 1964
|
| [[Ystrad Mynach]]
|-
| style='text-align:right'| 951
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness Golding crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1866867|Llin Golding, Baroness Golding]]''
|
| 1933
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 952
|
| ''[[:d:Q1871528|Rhodri Giggs]]''
| futbolari britainiarra
| 1977
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 953
| [[Fitxategi:Luke Rowe (2023).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1877075|Luke Rowe]]''
|
| 1990
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 954
| [[Fitxategi:Ben Johnson Liverpool.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1886336|Ben Johnson]]''
|
| 1946
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 955
| [[Fitxategi:Mal (singer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1886591|Mal Ryder]]''
| abeslari britainiarra
| 1944
|
| ''[[:d:Q3835725|Llanfrechfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 956
| [[Fitxategi:Saint Cado.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1889720|Cadoc]]''
|
| 497
| 580
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 957
| [[Fitxategi:Marc Evans at JDIFF 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1892607|Marc Evans]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 958
|
| ''[[:d:Q1894812|Margaret Delacourt-Smith, Baroness Delacourt-Smith of Alteryn]]''
|
| 1916
| 2010
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 959
|
| ''[[:d:Q1900176|Mark Kendall]]''
| futbolari britainiarra (1958-2008)
| 1958
| 2008
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 960
|
| ''[[:d:Q1900455|Mark Thomas]]''
| musikagile britainiarra
| 1956
| 2023
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 961
|
| ''[[:d:Q1903320|Martin Allen]]''
|
| 1958
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 962
|
| ''[[:d:Q1904830|Martin Roberts]]''
|
| 1986
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 963
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Thomas of Gresford crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1905135|Martin Thomas, Baron Thomas of Gresford]]''
|
| 1937
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 964
|
| ''[[:d:Q1905841|Martyn Lewis]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1982
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 965
| [[Fitxategi:MatthewHughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1909528|Matthew Hughes]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1978
|
| [[Penmaenmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 966
|
| ''[[:d:Q1914627|Richie Burnett]]''
|
| 1967
|
| [[Cwmparc]]
|-
| style='text-align:right'| 967
|
| ''[[:d:Q1918215|M. J. Trow]]''
|
| 1949
|
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 968
|
| ''[[:d:Q1921937|Merlyn Oliver Evans]]''
|
| 1910
| 1973
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 969
| [[Fitxategi:1944TheHalfwayHouseMervynJohns.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1922184|Mervyn Johns]]''
|
| 1899
| 1992
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 970
|
| ''[[:d:Q1931375|Mickey Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1954
|
| [[Mochdre (Conwy)|Mochdre]]
|-
| style='text-align:right'| 971
|
| ''[[:d:Q1933109|Mike Davies]]''
|
| 1936
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 972
|
| ''[[:d:Q1933327|Thomas James Powell]]''
|
| 1897
| 1965
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 973
|
| ''[[:d:Q1933580|Mike Walker]]''
|
| 1945
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 974
|
| ''[[:d:Q1933591|Mike Zaworotko]]''
|
| 1956
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 975
| [[Fitxategi:Stuart Manley.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1950162|Stuart Manley]]''
|
| 1979
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 976
|
| ''[[:d:Q1969415|Timothy Benjamin]]''
| abiadura-lasterkari britainiarra
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 977
|
| ''[[:d:Q1972440|Timothy Evans]]''
|
| 1924
| 1950
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 978
|
| ''[[:d:Q1974074|Ifor Williams]]''
|
| 1881
| 1965
| [[Tregarth]]
|-
| style='text-align:right'| 979
|
| ''[[:d:Q1974867|Neil Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1978
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 980
|
| ''[[:d:Q1975116|Robert Tear]]''
|
| 1939
| 2011
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 981
| [[Fitxategi:Nick Reilly 2010.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1985492|Nick Reilly]]''
|
| 2000
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 982
| [[Fitxategi:Peredur ap Gwynedd.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1987718|Peredur ap Gwynedd]]''
|
| 1970
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 983
| [[Fitxategi:Shaun MacDonald.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1996125|Shaun MacDonald]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 984
| [[Fitxategi:2022-08-12 European Championships 2022 – Triathlon Elite Women by Sandro Halank–291.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1996147|Non Stanford]]''
| triatleta britainiarra
| 1989
|
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 985
| [[Fitxategi:NC Courage vs Angel City (Oct 2024) 062.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1997219|Eleri Earnshaw]]''
|
| 1985
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 986
|
| ''[[:d:Q1999688|Norman Solomon]]''
| ikertzailea
| 1933
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 987
|
| ''[[:d:Q2000214|Gary Sprake]]''
| futbolari britainiarra
| 1945
| 2016
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 988
| [[Fitxategi:Steve Strange at Harrachov World Ski Championships.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2005601|Steve Strange]]''
|
| 1959
| 2015
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 989
|
| ''[[:d:Q2008671|Leslie Palmer]]''
|
| 1910
| 1997
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 990
| [[Fitxategi:Kyron Sullivan.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2020469|Kyron Sullivan]]''
|
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 991
|
| ''[[:d:Q2027321|Len Allchurch]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 2016
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 992
|
| ''[[:d:Q2039045|Wyn Morris]]''
|
| 1929
| 2010
| [[Trellech]]
|-
| style='text-align:right'| 993
|
| ''[[:d:Q2047547|Lewis Robling]]''
|
| 1991
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 994
| [[Fitxategi:Matthew Pritchard 2015 -2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2047865|Mathew Pritchard]]''
|
| 1973
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 995
| [[Fitxategi:Garry Houston.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2048628|Garry Houston]]''
|
| 1971
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 996
| [[Fitxategi:Patrick Jones, Welsh Poet.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2057711|Patrick Jones]]''
| poeta britainiarra
| 1965
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 997
| [[Fitxategi:Sir John Perrot (c. 1527-1592) mezzotint after George Powle.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2058500|John Perrot]]''
|
| 1528
| 1592
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 998
| [[Fitxategi:Llandaf, yr eglwys gadeiriol Llandaf Cathedral De Cymru South Wales 98.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2062366|Tydfil]]''
|
|
| 480
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 999
|
| ''[[:d:Q2064266|Baruc]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1000
| [[Fitxategi:Lee Walker PHC 2015-3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2070562|Lee Walker]]''
|
| 1976
|
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 1001
| [[Fitxategi:Rear-admiral Sir Walter Henry Cowan, Kcb, Mvo, Dso - 1920 Art.IWMART3143.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2072451|Walter Cowan]]''
|
| 1871
| 1956
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 1002
|
| ''[[:d:Q2078620|Peter Temple-Morris, Baron Temple-Morris]]''
|
| 1938
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1003
| [[Fitxategi:Mike Peters of The Alarm.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2084377|Mike Peters]]''
|
| 1959
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1004
| [[Fitxategi:Philip Bruce White, microbiologist, 1891-1946.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2086073|Philip Bruce White]]''
|
| 1891
| 1949
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1005
|
| ''[[:d:Q2086251|Philip Jenkins]]''
| historialari britainiarra
| 1952
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1006
|
| ''[[:d:Q2086471|Philip Sutton]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1960
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1007
|
| ''[[:d:Q2086499|Philip Vaughan]]''
|
| 1757
| 1824
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1008
|
| ''[[:d:Q2099688|Mike Lewis]]''
|
| 1977
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1009
|
| ''[[:d:Q2102183|Ritchie Davies]]''
|
| 1971
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1010
|
| ''[[:d:Q2114948|Alex Gough]]''
|
| 1970
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1011
|
| ''[[:d:Q2116510|Malcolm Davies]]''
|
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1012
| [[Fitxategi:Jeffrey Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2120207|Jeffrey Thomas]]''
|
| 1945
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1013
| [[Fitxategi:James Donaldson.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2133288|Jamie Donaldson]]''
| golf-jokalari britainiarra
| 1975
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1014
|
| ''[[:d:Q2133976|Ray Smith]]''
|
| 1936
| 1991
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 1015
|
| ''[[:d:Q2135567|Barrie Bates]]''
|
| 1969
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1016
| [[Fitxategi:William Henry Preece mca.jpg|center|128px]]
| [[William Henry Preece]]
|
| 1834
| 1913
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 1017
|
| ''[[:d:Q2142612|Martin Phillips]]''
|
| 1960
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 1018
| [[Fitxategi:Spencer Davis 08072006 NSU 01.JPG|center|128px]]
| [[Spencer Davis]]
|
| 1939
| 2020
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1019
| [[Fitxategi:Rhys Williams in Bonanza episode Bitter Water.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2148362|Rhys Williams]]''
|
| 1897
| 1969
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 1020
|
| ''[[:d:Q2149093|Richard Bond]]''
|
| 2000
| 2011
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1021
| [[Fitxategi:USO-Gloucester Rugby - 20141025 - Richard Hibbard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2149806|Richard Hibbard]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1983
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1022
|
| ''[[:d:Q2150376|Richard Pearson]]''
|
| 1918
| 2011
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 1023
|
| ''[[:d:Q2150807|Richard Vaughan]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1978
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1024
| [[Fitxategi:Rob Wainwright cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2156106|Rob Wainwright]]''
|
| 1967
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1025
|
| ''[[:d:Q2159761|Robin Davies]]''
|
| 1954
| 2010
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1026
|
| ''[[:d:Q2159914|Robin Sowden-Taylor]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1027
| [[Fitxategi:Elenor de clare.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2160835|Eleanor de Clare]]''
|
| 1292
| 1337
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1028
|
| ''[[:d:Q2163367|Jan Robbins]]''
|
| 1964
|
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 1029
| [[Fitxategi:Badfinger 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2165437|Ron Griffiths]]''
| abeslari britainiarra
| 1946
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1030
|
| ''[[:d:Q2165458|Ron Hewitt]]''
| futbolari britainiarra (1928-2001)
| 1928
| 2001
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 1031
|
| ''[[:d:Q2183770|Marc Lloyd Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1973
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1032
|
| ''[[:d:Q2186278|Robert Jones]]''
|
| 1857
| 1898
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 1033
|
| ''[[:d:Q2187563|Alfred Hazledine]]''
| margolari belgikarra
| 1874
| 1957
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 1034
| [[Fitxategi:Trevor Ford (1959).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2196018|Trevor Ford]]''
|
| 1923
| 2003
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1035
|
| ''[[:d:Q2210169|Marshall James]]''
|
| 1970
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1036
|
| ''[[:d:Q2223400|Imogen Thomas]]''
|
| 1982
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 1037
|
| ''[[:d:Q2224511|Sarah Thomas]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1038
|
| ''[[:d:Q2227475|Saul David]]''
|
| 1966
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 1039
|
| ''[[:d:Q2235810|Evin Crowley]]''
| zinema aktore britainiarra
| 1945
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1040
|
| ''[[:d:Q2245403|Paul Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 1041
| [[Fitxategi:PSV tegen Go Ahead 1-1, Nick Deacy scoort langs doelman Van Zoghel, Bestanddeelnr 929-5477.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2250384|Nick Deacy]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1042
| [[Fitxategi:Chaz Daytona 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2251359|Chaz Davies]]''
|
| 1987
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 1043
| [[Fitxategi:Sean Moore 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2255749|Sean Moore]]''
|
| 1968
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1044
| [[Fitxategi:9.24.13WaitingForGodot-NoMansLandPressJunketByLuigiNovi4.2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2262221|Sean Mathias]]''
| aktore britainiarra
| 1956
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1045
|
| ''[[:d:Q2265631|David Barry]]''
| aktore britainiarra
| 1943
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1046
|
| ''[[:d:Q2271991|Walter Marshall, Baron Marshall of Goring]]''
|
| 1932
| 1996
| [[Rumney (Cardiff)|Rumney]]
|-
| style='text-align:right'| 1047
|
| ''[[:d:Q2276821|Shane Clash]]''
|
| 1979
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1048
| [[Fitxategi:Ched Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2277114|Ched Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 1049
| [[Fitxategi:KLM 2009 Mark Mouland.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2279901|Mark Mouland]]''
|
| 1961
|
| [[St Athan]]
|-
| style='text-align:right'| 1050
|
| ''[[:d:Q2280729|Dai Astley]]''
|
| 1909
| 1989
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 1051
| [[Fitxategi:General Carl Ap pryce.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2282661|Carol Ap Rhys Pryce]]''
|
| 1876
| 1955
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1052
| [[Fitxategi:DwynwenCross1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2287423|Dwynwen]]''
|
| 450
| 460
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 1053
|
| ''[[:d:Q2293838|Gordon Thomas]]''
|
| 1933
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1054
|
| ''[[:d:Q2304861|Rhys Griffiths]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1055
| [[Fitxategi:NC Courage vs Seattle Reign (Apr 2024) 032.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2318784|Jess Fishlock]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1056
| [[Fitxategi:Rob Brydon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2322261|Rob Brydon]]''
|
| 1965
|
| [[Baglan (Neath Port Talbot)|Baglan]]
|-
| style='text-align:right'| 1057
| [[Fitxategi:Stephen Dodd (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2344657|Stephen Dodd]]''
| golf-jokalari britainiarra
| 1966
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1058
|
| ''[[:d:Q2346871|Steve Brace]]''
|
| 1961
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1059
| [[Fitxategi:Parry, Paul.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2353120|Paul Parry]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 1060
| [[Fitxategi:Sparta-trainer Barry Hughes, Bestanddeelnr 930-9802 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2354151|Barry Hughes]]''
|
| 1937
| 2019
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 1061
| [[Fitxategi:Stuart Cable4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2355882|Stuart Cable]]''
|
| 1970
| 2010
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 1062
|
| ''[[:d:Q2382658|Don Tarr]]''
|
| 1910
| 1980
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1063
| [[Fitxategi:Gwynedd Museum and Art Gallery 2019 079.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2383305|T. H. Parry-Williams]]''
|
| 1887
| 1975
| [[Rhyd Ddu]]
|-
| style='text-align:right'| 1064
| [[Fitxategi:Ian Watkins (2010) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2386801|Ian Watkins]]''
|
| 1977
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1065
| [[Fitxategi:Jim Driscoll 1910s.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2393901|Jim Driscoll]]''
|
| 1880
| 1925
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1066
| [[Fitxategi:Brychan (straightened) Eglwys Aberhonddu (Brecon, Wales) 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2398021|Brychan Brycheiniog]]''
|
| 400
| 480
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1067
|
| ''[[:d:Q2413249|Iris Gower]]''
|
| 1935
| 2010
| [[Mumbles|Y Mwmbwls]]
|-
| style='text-align:right'| 1068
|
| ''[[:d:Q2421698|Ron Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
| 2013
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 1069
|
| ''[[:d:Q2421928|Geraint Lewis]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1974
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1070
|
| ''[[:d:Q2422650|Desmond Barrit]]''
| aktore britainiarra
| 1944
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 1071
|
| ''[[:d:Q2423674|George Parsons]]''
|
| 1926
| 2009
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 1072
|
| ''[[:d:Q2424156|Thomas Garnet Henry James]]''
|
| 1923
| 2009
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1073
| [[Fitxategi:Thomas Henry (1734-1816).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2424681|Thomas Henry]]''
|
| 1734
| 1816
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1074
|
| ''[[:d:Q2424831|James Cellan Jones]]''
|
| 1931
| 2019
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1075
|
| ''[[:d:Q2426055|Thomas McKenny Hughes]]''
|
| 1832
| 1917
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1076
|
| ''[[:d:Q2429227|Sion Bebb]]''
|
| 1968
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 1077
| [[Fitxategi:Elizabeth from Rhuddlan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2435894|Elizabeth of Rhuddlan]]''
|
| 1282
| 1316
| ''[[:d:Q1585938|Castell Rhuddlan]]''
|-
| style='text-align:right'| 1078
| [[Fitxategi:Tommyfarr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2440993|Tommy Farr]]''
|
| 1913
| 1986
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 1079
|
| ''[[:d:Q2442492|Tony Chappel]]''
|
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1080
| [[Fitxategi:Manic Street Preachers in London2005-6-crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2446658|Nicky Wire]]''
|
| 1969
|
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 1081
| [[Fitxategi:St Gwladus in Gwladus.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2449206|Gwladys]]''
|
| 500
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 1082
|
| ''[[:d:Q2454625|Jack Parry]]''
|
| 1924
| 2010
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 1083
|
| ''[[:d:Q2457794|David Van de Woestijne]]''
|
| 1915
| 1979
| [[Llandinam]]
|-
| style='text-align:right'| 1084
|
| ''[[:d:Q2458875|Tim Wylton]]''
|
| 1940
|
| [[Bangor-on-Dee]]
|-
| style='text-align:right'| 1085
| [[Fitxategi:Jazz Richards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2463858|Ashley Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1086
|
| ''[[:d:Q2471118|Colin Webster]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1087
| [[Fitxategi:Portrait of Mr. Christophorus Love (4671633).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2476024|Christopher Love]]''
|
| 1618
| 1651
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1088
| [[Fitxategi:Harry Wilson 2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2476368|Harry Wilson]]''
| futbolari britainiarra (1997-)
| 1997
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1089
| [[Fitxategi:015 Plonivel Saint Brieuc.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2476943|Briog]]''
|
| 409
| 502
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 1090
|
| ''[[:d:Q2480212|Stuart Williams]]''
|
| 1930
| 2013
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1091
| [[Fitxategi:William Boyd Dawkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2484394|William Boyd Dawkins]]''
|
| 1838
| 1929
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 1092
|
| ''[[:d:Q2487274|David Davies]]''
| igerilari britainiarra
| 1985
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1093
| [[Fitxategi:Dirinon (31) Chapelle Sainte-Nonne.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2487289|Non]]''
|
| 500
| 600
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1094
|
| ''[[:d:Q2487332|Mel Charles]]''
|
| 1935
| 2016
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1095
|
| ''[[:d:Q2488951|Cynog ap Brychan]]''
|
| 500
| 492
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 1096
| [[Fitxategi:Victoria Cross Winners- Pre 1914 Q88647.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2492966|John Williams]]''
|
| 1857
| 1932
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1097
| [[Fitxategi:Church Window at St Morwenna and St John the Baptist's - geograph.org.uk - 413334.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2500792|Morwenna]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1098
| [[Fitxategi:Saint Aaron.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2501319|Aaron of Aleth]]''
|
| 550
| 552
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1099
|
| ''[[:d:Q2523538|Marc Jenkins]]''
|
| 1976
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1100
|
| ''[[:d:Q2523705|Richard Maldwyn Price]]''
|
| 1890
| 1952
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 1101
|
| ''[[:d:Q2526575|Vincent Cronin]]''
|
| 1924
| 2011
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1102
| [[Fitxategi:Laurence Cottle.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2527728|Laurence Cottle]]''
|
| 1953
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1103
|
| ''[[:d:Q2530628|Hywel Simons]]''
| aktore britainiarra
| 1970
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1104
| [[Fitxategi:W. Aubrey Thomas 1909.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2536632|W. Aubrey Thomas]]''
|
| 1866
| 1951
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1105
|
| ''[[:d:Q2537433|Dic Jones]]''
|
| 1934
| 2009
| ''[[:d:Q13131979|Tre'r-ddôl]]''
|-
| style='text-align:right'| 1106
|
| ''[[:d:Q2545239|Alan Durban]]''
|
| 1941
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1107
|
| ''[[:d:Q2563910|Saint Lunaire]]''
|
| 509
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1108
| [[Fitxategi:Rennes (35) Métropole Saint-Pierre - Intérieur - Procession des saints de Bretagne - Saint Austol et Méen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2565483|Méen]]''
|
| 540
| 617
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1109
|
| ''[[:d:Q2567288|John Williams]]''
|
| 1937
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1110
|
| ''[[:d:Q2575137|Cynan Garwyn]]''
|
| 545
| 613
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1111
|
| ''[[:d:Q2575163|Cadell Ddyrnllwg]]''
|
| 430
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1112
| [[Fitxategi:Sir-William-Nott-by-J-Deffett-Francis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2580155|William Nott]]''
|
| 1782
| 1845
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1113
| [[Fitxategi:Valentine, Ryan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2587487|Ryan Valentine]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1114
| [[Fitxategi:Wirth Dr W.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2591794|Wolfgang Wirth]]''
|
| 1898
| 1996
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1115
|
| ''[[:d:Q2596210|Carl Harris]]''
| futbolari britainiarra
| 1956
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1116
|
| ''[[:d:Q2596530|Tara Bethan]]''
|
| 1984
|
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 1117
| [[Fitxategi:Yanto Barker 2015.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2599561|Yanto Barker]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1980
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1118
|
| ''[[:d:Q2603439|Alan Davies]]''
|
| 1948
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 1119
|
| ''[[:d:Q2605051|Brian Flynn]]''
|
| 1955
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1120
|
| ''[[:d:Q2605207|Paulinus]]''
|
| 500
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1121
| [[Fitxategi:Nigel Owens Pro 12 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2609520|Nigel Owens]]''
|
| 1971
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1122
|
| ''[[:d:Q2609780|Dean Kelley]]''
|
| 1931
| 1996
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 1123
|
| ''[[:d:Q2614469|Cadwgan ap Bleddyn]]''
|
| 1051
| 1111
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 1124
| [[Fitxategi:BpWilliamMorgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2624753|William Morgan]]''
|
| 1547
| 1604
| ''[[:d:Q14478006|Tŷ Mawr Wybrnant]]''
|-
| style='text-align:right'| 1125
| [[Fitxategi:Jay-bfmv.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2631222|Jason James]]''
| abeslari britainiarra
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1126
|
| ''[[:d:Q2641401|Alex Jones]]''
|
| 1988
| 2019
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 1127
|
| ''[[:d:Q2662059|Harold Thomas]]''
|
| 1914
| 1989
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1128
|
| ''[[:d:Q2663877|Mel Hopkins]]''
| futbolari britainiarra
| 1934
| 2010
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 1129
| [[Fitxategi:Euros Lyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2663889|Euros Lyn]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1130
|
| ''[[:d:Q2663895|Rosemarie Frankland]]''
|
| 1943
| 2000
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1131
|
| ''[[:d:Q2670636|Meilyr Brydydd]]''
|
| 1050
| 1137
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1132
|
| ''[[:d:Q2682630|Jet Naessens]]''
|
| 1915
| 2010
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 1133
| [[Fitxategi:KLM 2009 Phillip Price.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2693197|Phillip Price]]''
|
| 1966
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1134
|
| ''[[:d:Q2696817|Peter Nicholas]]''
|
| 1959
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1135
|
| [[Hywel Teifi Edwards]]
| historialari britainiarra
| 1934
| 2010
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1136
| [[Fitxategi:Grant Nicholas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2706947|Grant Nicholas]]''
| abeslari britainiarra
| 1967
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1137
| [[Fitxategi:Christopher Dawson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2707044|Christopher Dawson]]''
| historialari britainiarra
| 1889
| 1970
| [[Hay-on-Wye]]
|-
| style='text-align:right'| 1138
| [[Fitxategi:Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Glynebwy, 1958.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2717838|T. Llew Jones]]''
|
| 1915
| 2009
| ''[[:d:Q3400302|Pentrecwrt]]''
|-
| style='text-align:right'| 1139
|
| ''[[:d:Q2717918|Arthur Jenkins]]''
|
| 1882
| 1946
| [[Varteg]]
|-
| style='text-align:right'| 1140
| [[Fitxategi:Jongroom.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2736121|Jon Groom]]''
|
| 1953
|
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 1141
| [[Fitxategi:Major Lord Henry Arthur George Somerset (1851-1926), - Vanity fair nov 19 1887.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2737983|Lord Arthur Somerset]]''
|
| 1851
| 1926
| ''[[:d:Q1324473|Troy House]]''
|-
| style='text-align:right'| 1142
| [[Fitxategi:Tegla.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2741543|E. Tegla Davies]]''
|
| 1880
| 1967
| [[Llandegla]]
|-
| style='text-align:right'| 1143
| [[Fitxategi:Andy Secombe (7283016042).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2742666|Andy Secombe]]''
| aktore britainiarra
| 1953
|
| [[Swansea]]<br/>''[[:d:Q24639697|Mumbles Head]]''
|-
| style='text-align:right'| 1144
|
| ''[[:d:Q2745169|Llywelyn Goch ap Meurig Hen]]''
|
| 1335
| 1390
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1145
| [[Fitxategi:Jim Burns 2005.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2745954|Jim Burns]]''
|
| 1948
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1146
|
| ''[[:d:Q2755519|Nigel Walker]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1147
|
| ''[[:d:Q2756320|Trezza Azzopardi]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1148
| [[Fitxategi:Statue of St Carannog, Llangrannog, Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2758802|Carantoc]]''
|
|
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 1149
| [[Fitxategi:Nottingham Pride MMB 11c Lisa Scott-Lee.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2782424|Lisa Scott-Lee]]''
| abeslari britainiarra
| 1976<br/>1975
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 1150
|
| ''[[:d:Q2792014|Jamie Robinson]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1980
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1151
|
| ''[[:d:Q2825023|Adrian Durston]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1975
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1152
|
| ''[[:d:Q2825031|Adrian Hadley]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1153
|
| ''[[:d:Q2825645|Aeron Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1154
|
| ''[[:d:Q2827000|Anna Maria Bennett]]''
|
| 1746
| 1808
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1155
| [[Fitxategi:Alan Doss close.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2830489|Alan Doss]]''
|
| 1945
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1156
|
| [[Alan Llwyd]]
|
| 1948
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 1157
|
| ''[[:d:Q2830572|Alan Phillips]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1158
| [[Fitxategi:Aled Brew 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2832399|Aled Brew]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1159
|
| ''[[:d:Q2832925|Alex Darlington]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1160
|
| ''[[:d:Q2833520|Eric Burden]]''
|
| 1945
|
| [[Pont-henri]]
|-
| style='text-align:right'| 1161
|
| ''[[:d:Q2837292|Alix Popham]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1162
|
| ''[[:d:Q2837676|Allan Bateman]]''
|
| 1965
|
| [[Caerau (Bridgend)|Caerau]]
|-
| style='text-align:right'| 1163
|
| ''[[:d:Q2837744|Allan Martin]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1948
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1164
|
| ''[[:d:Q2840540|Alun Thomas]]''
|
| 1926
| 1991
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1165
|
| ''[[:d:Q2840543|Alun Pask]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1937
| 1995
| [[Pontllanfraith]]
|-
| style='text-align:right'| 1166
|
| ''[[:d:Q2846618|Andrew Grieve]]''
|
| 1939
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1167
|
| ''[[:d:Q2846634|Andrew House]]''
|
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1168
|
| ''[[:d:Q2849138|Andy Legg]]''
|
| 1966
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1169
|
| ''[[:d:Q2849189|Andy Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1981
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1170
|
| ''[[:d:Q2852820|Anthony Buchanan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1955
|
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 1171
| [[Fitxategi:Paul Amos Animate Florida 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2857635|Paul Amos]]''
|
| 2000
|
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 1172
|
| ''[[:d:Q2865205|Arthur Lewis]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1941
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1173
|
| ''[[:d:Q2866086|Arwel Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1974
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 1174
|
| ''[[:d:Q2866538|Ashley Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1175
|
| ''[[:d:Q2866548|Ashley Morris]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1176
|
| ''[[:d:Q2866557|Ashley Smith]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 1177
|
| ''[[:d:Q2867035|Paul Bodin]]''
|
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1178
| [[Fitxategi:Augusta Hall.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2870954|Augusta Hall, Baroness Llanover]]''
|
| 1802
| 1896
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1179
| [[Fitxategi:Portret van Phillipus Evans, RP-P-1921-1870.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2884061|Philip Evans]]''
|
| 1645
| 1679
| [[Monmouth]]<br/>''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 1180
|
| ''[[:d:Q2885721|Barry Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra (1981-)
| 1981
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1181
|
| ''[[:d:Q2885748|Barry Horne]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 1182
|
| ''[[:d:Q2885757|Barry Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1183
|
| ''[[:d:Q2885809|Barry Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1974
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1184
|
| ''[[:d:Q2898051|Ray Daniel]]''
|
| 1928
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1185
| [[Fitxategi:Bert Dauncey.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2899185|Bert Dauncey]]''
|
| 1871
| 1955
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1186
| [[Fitxategi:G H Bert Gould.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2899186|Bert Gould]]''
|
| 1870
| 1913
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1187
|
| ''[[:d:Q2899803|Berwyn Price]]''
|
| 1951
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1188
|
| ''[[:d:Q2900084|Charlie Jones]]''
|
| 1899
| 1966
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1189
|
| ''[[:d:Q2903163|Bill Clement]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1915
| 2007
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1190
|
| ''[[:d:Q2903257|Bill James]]''
| idazle britainiarra
| 1929
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1191
|
| ''[[:d:Q2903371|Bill Tamplin]]''
|
| 1917
| 1989
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 1192
| [[Fitxategi:Billy Cleaver 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2903616|Billy Cleaver]]''
|
| 1921
| 2003
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1193
| [[Fitxategi:William McCutcheon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2903678|William McCutcheon]]''
|
| 1870
| 1949
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1194
| [[Fitxategi:Billy O'Neill.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2903688|Billy O'Neill]]''
|
| 1878
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1195
|
| ''[[:d:Q2903706|Billy Raybould]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1196
|
| ''[[:d:Q2903719|Billy Spiller]]''
|
| 1886
| 1970
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1197
|
| ''[[:d:Q2903745|Billy Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra (1921-)
| 1921
| 2002
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1198
|
| ''[[:d:Q2903748|Billy Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1929
| 2013
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1199
| [[Fitxategi:Robert Thomas Evans 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2907653|Bob Evans]]''
|
| 1921
| 2003
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1200
| [[Fitxategi:Robert Bob Gould.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2907680|Bob Gould]]''
|
| 1863
| 1931
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1201
|
| ''[[:d:Q2907786|Bob Norster]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1957
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1202
| [[Fitxategi:Charles Nicholl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2910477|Charles Nicholl]]''
|
| 1870
| 1939
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1203
| [[Fitxategi:Thomas jones at cambridge.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2911997|Thomas Jones]]''
|
| 1756
| 1807
| [[Berriew|Aberriw]]
|-
| style='text-align:right'| 1204
|
| ''[[:d:Q2913257|John Roberts]]''
|
| 1946
| 2016
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 1205
|
| ''[[:d:Q2913295|David Evans]]''
|
| 1974
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1206
| [[Fitxategi:Brian Price.jpg|center|128px]]
| [[Brian Price]]
| hamabosteko errugbilari galestarra
| 1937
| 2023
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1207
|
| ''[[:d:Q2925023|Brian Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1940
| 2012
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1208
|
| ''[[:d:Q2927242|Elvira Out]]''
| aktore nederlandarra
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1209
| [[Fitxategi:Buller stadden.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2928012|William Stadden]]''
|
| 1861
| 1906
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1210
| [[Fitxategi:William Henry Alexander.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2928014|William Henry Williams]]''
|
| 1873
| 1936
| [[Pontlottyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1211
|
| ''[[:d:Q2928233|Bunner Travers]]''
|
| 1913
| 1998
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1212
| [[Fitxategi:Burke Shelley.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2928498|Burke Shelley]]''
|
| 1950
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1213
| [[Fitxategi:Burnett Bolloten 1980.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q2928553|Burnett Bolloten]]''
|
| 1909
| 1987
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1214
| [[Fitxategi:Richard Valentine Pitchford magician.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2938073|Richard Valentine Pitchford]]''
|
| 1895
| 1973
| [[Mumbles|Y Mwmbwls]]
|-
| style='text-align:right'| 1215
|
| ''[[:d:Q2946640|Ceri Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1216
|
| ''[[:d:Q2946643|Ceri Sherlock]]''
|
| 1954
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1217
|
| ''[[:d:Q2946644|Ceri Sweeney]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1980
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1218
|
| ''[[:d:Q2946682|Cerith Rees]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1219
|
| ''[[:d:Q2959086|Charles Foweraker]]''
|
| 1877
| 1950
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 1220
|
| ''[[:d:Q2959651|Charles Lewis]]''
|
| 1852
| 1923
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1221
| [[Fitxategi:Charles Henry Newman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2959898|Charlie Newman]]''
|
| 1857
| 1922
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1222
| [[Fitxategi:C. G. Taylor.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2960293|Charles Taylor]]''
|
| 1863
| 1915
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1223
|
| [[Charlie Faulkner]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1941
| 2023
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1224
| [[Fitxategi:Charlie Pritchard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2960878|Charlie Pritchard]]''
|
| 1882
| 1916
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1225
| [[Fitxategi:Charlotte Mason.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2961003|Charlotte Mason]]''
|
| 1842
| 1923
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1226
| [[Fitxategi:Chris Addison cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2964639|Chris Addison]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1227
|
| ''[[:d:Q2964643|Chris Anthony]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1976
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1228
|
| ''[[:d:Q2964739|Chris Holloway]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1229
|
| ''[[:d:Q2964749|Chris Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1230
|
| ''[[:d:Q2964792|Chris Marriott]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1231
|
| ''[[:d:Q2964844|Chris Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1232
|
| ''[[:d:Q2964900|Chris Wyatt]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1973
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1233
|
| ''[[:d:Q2965430|Christian Loader]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1973
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1234
|
| ''[[:d:Q2966604|Chris Jenkins]]''
|
| 1961
|
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 1235
| [[Fitxategi:Christopher Pugsley (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2966638|Christopher Pugsley]]''
| historialari zeelandaberritarra
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1236
|
| ''[[:d:Q2976625|Claude Davey]]''
|
| 1908
| 2001
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 1237
|
| ''[[:d:Q2978734|Clayton Thomas]]''
|
| 1950
|
| [[Bryncoch]]
|-
| style='text-align:right'| 1238
|
| ''[[:d:Q2978800|Clem Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1929
| 1996
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1239
| [[Fitxategi:Clifford Alfred Bowen (1875–1929).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2979039|Cliff Bowen]]''
|
| 1875
| 1929
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1240
| [[Fitxategi:Cliff Davies 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2979047|Cliff Davies]]''
|
| 1919
| 1967
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1241
| [[Fitxategi:Wales Rugby1905.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2979063|Cliff Pritchard]]''
|
| 1881
| 1954
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1242
|
| ''[[:d:Q2979442|Clive Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1243
|
| ''[[:d:Q2979449|Clive Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1947
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 1244
|
| ''[[:d:Q2982642|Colin Noon]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1975
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1245
| [[Fitxategi:HowellDavies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2989294|Howell Davis]]''
|
| 1690
| 1719
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 1246
| [[Fitxategi:Shaheen Jafargholi 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2989336|Shaheen Jafargholi]]''
| aktore britainiarra
| 1997
|
| [[Swansea]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1247
|
| ''[[:d:Q2993447|Connell Rawlinson]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1248
| [[Fitxategi:Quimper 12 Cathédrale Saint Conogan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2993516|Conogan]]''
|
| 450
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1249
|
| ''[[:d:Q3001503|Courtney Meredith]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1926
| 2024
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1250
|
| ''[[:d:Q3002041|Craig Moses]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 1251
|
| ''[[:d:Q3002042|Craig Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1978
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1252
|
| ''[[:d:Q3002051|Craig Quinnell]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1975
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1253
|
| ''[[:d:Q3002796|Crispin Nash-Williams]]''
| matematikari britainiarra
| 1932
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1254
|
| ''[[:d:Q3008718|Cynan ab Iago]]''
|
| 1014
| 1063
| [[Aberffraw]]
|-
| style='text-align:right'| 1255
| [[Fitxategi:Dai Fitzgerald (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3012007|Dai Fitzgerald]]''
|
| 1872
| 1951
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1256
| [[Fitxategi:Dai Tarw Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3012009|David Jones]]''
|
| 1881
| 1933
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 1257
|
| ''[[:d:Q3012010|Dai Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1916
| 2000
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1258
|
| ''[[:d:Q3012016|Dai Morris]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1941
|
| [[Rhigos]]
|-
| style='text-align:right'| 1259
| [[Fitxategi:Daniel Evans Ospreys 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3014013|Daniel Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1260
| [[Fitxategi:Danny Coyne.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3015228|Danny Coyne]]''
| futbolari britainiarra
| 1973
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1261
| [[Fitxategi:Darren Morris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3016529|Darren Morris]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1974
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1262
|
| ''[[:d:Q3016531|Darren Moss]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1263
|
| ''[[:d:Q3017152|W. J. A. Davies]]''
|
| 1890
| 1967
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 1264
| [[Fitxategi:Missionary David Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3018170|David Jones]]''
|
| 1796
| 1841
| ''[[:d:Q15987529|Pen-rhiw]]''
|-
| style='text-align:right'| 1265
| [[Fitxategi:David Pipe 12-05-2012 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3018627|David Pipe]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1266
|
| ''[[:d:Q3018684|David Richards]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
|
| [[Castell-nedd Port Talbot|Neath Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1267
|
| ''[[:d:Q3018755|David Samuel]]''
|
| 1869
| 1943
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1268
|
| ''[[:d:Q3018959|David Watkins]]''
|
| 1942
| 2023
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1269
| [[Fitxategi:Portrait of David Williams (Waun-Waelod) (4672169) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3018998|David Williams]]''
|
| 1738
| 1816
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1270
|
| ''[[:d:Q3023438|Denzil Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1938
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1271
|
| ''[[:d:Q3023702|Derek Bevan]]''
|
| 1947
|
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 1272
|
| ''[[:d:Q3025583|Dewi Morris]]''
|
| 1964
|
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 1273
|
| ''[[:d:Q3025590|Dewi Zephaniah Phillips]]''
|
| 1934
| 2006
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1274
|
| ''[[:d:Q3026609|Dick Moriarty]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1957
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1275
|
| ''[[:d:Q3026625|Dick Richards]]''
|
| 1890
| 1934
| [[Glyn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 1276
| [[Fitxategi:Dick Thomas. caps and shirts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3026630|Dick Thomas]]''
|
| 1880
| 1916
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1277
|
| ''[[:d:Q3026655|Dickie Garrett]]''
|
| 1865
| 1908
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1278
| [[Fitxategi:Dicky Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3026670|Dicky Owen]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1876
| 1932
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1279
|
| ''[[:d:Q3033499|Wilf Cude]]''
|
| 1910
| 1968
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1280
| [[Fitxategi:Dorian West - Northampton Saints vs Sale October 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3037029|Dorian West]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1967
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1281
|
| ''[[:d:Q3037194|Dorothy Squires]]''
| abeslari britainiarra
| 1915
| 1998
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 1282
|
| ''[[:d:Q3038019|Douglas McKie]]''
|
| 1896
| 1967
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 1283
|
| ''[[:d:Q3038045|Douglas Vaughan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1925
| 1977
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1284
|
| ''[[:d:Q3039882|Hugh Percy Wilkins]]''
|
| 1896
| 1960
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1285
|
| ''[[:d:Q3048504|Edward Edwards]]''
|
| 1803
| 1879
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 1286
|
| ''[[:d:Q3048530|Edward George Bowen]]''
|
| 1911
| 1991
| ''[[:d:Q5139596|Cockett]]''
|-
| style='text-align:right'| 1287
| [[Fitxategi:Bardd y Brenin, Edward Jones (1752–1824) (gcf10063).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3048577|Edward Jones]]''
|
| 1752
| 1824
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 1288
| [[Fitxategi:Edward Ravenscroft Esqr (BM 1860,1013.73).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3048652|Edward Ravenscroft]]''
|
| 1654
| 1707
| ''[[:d:Q684016|Flintshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 1289
| [[Fitxategi:Wales1881.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3048696|Edward Treharne]]''
|
| 1862
| 1904
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1290
|
| ''[[:d:Q3048724|Edward Wynne]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1291
| [[Fitxategi:Elaine Morgan & Dan Ar Braz.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3050399|Elaine Morgan]]''
|
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1292
| [[Fitxategi:The Right Hon. Sir John Rhŷs, P.C., M.A., D.Litt (5227644) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3050565|John Rhys]]''
|
| 1840
| 1915
| [[Ponterwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 1293
| [[Fitxategi:The Pipettes - Gwennoi.jpg|center|128px]]
| [[Gwenno Saunders]]
|
| 1981
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1294
| [[Fitxategi:Turning Tides Festival Gruffest Rhys (48292037606).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3050590|Gruff Rhys]]''
|
| 1970
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 1295
|
| ''[[:d:Q3050840|Elgan Rees]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1296
|
| ''[[:d:Q3053432|Emyr Lewis]]''
|
| 1968
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1297
| [[Fitxategi:Euros Childs 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3060850|Euros Childs]]''
|
| 1975
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1298
| [[Fitxategi:Portrait of Evan James (4670936) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3061325|Evan James]]''
|
| 1809
| 1878
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1299
| [[Fitxategi:2011 Cup of China Lloyd Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3065503|Lloyd Jones]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1300
| [[Fitxategi:Portrait of Sir William Goscombe John by Simon Harmon Vedder.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3069617|William Goscombe John]]''
|
| 1860
| 1952
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1301
|
| ''[[:d:Q3072247|Filthy Pedro]]''
| musikari britainiarra
| 1953
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1302
| [[Fitxategi:Finbarr O'Reilly par Claude Truong-Ngoc septembre 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3072545|Finbarr O'Reilly]]''
| argazkilari kanadarra
| 1971
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1303
|
| ''[[:d:Q3079096|Frances Thomas]]''
|
| 1943
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 1304
| [[Fitxategi:Gavin Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3080918|Gavin Rees]]''
|
| 1980
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1305
| [[Fitxategi:Frank Hill (Rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3082655|Frank Hill]]''
|
| 1866
| 1927
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1306
| [[Fitxategi:Fred Parfitt (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3086926|Fred Parfitt]]''
|
| 1869
| 1953
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1307
| [[Fitxategi:Fred Scrine.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3086951|Fred Scrine]]''
|
| 1877
| 1962
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1308
|
| ''[[:d:Q3090747|Fulke Walwyn]]''
|
| 1910
| 1991
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1309
|
| ''[[:d:Q3095279|Garan Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1973
|
| [[Trimsaran]]
|-
| style='text-align:right'| 1310
| [[Fitxategi:Gareth Davies 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3098294|Gareth Davies]]''
|
| 1955
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1311
| [[Fitxategi:Garethdelve.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3098295|Gareth Delve]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1312
|
| ''[[:d:Q3098300|Gareth Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1952
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1313
|
| ''[[:d:Q3098302|Gareth Gwenlan]]''
|
| 1937
| 2016
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 1314
|
| ''[[:d:Q3098303|Gareth Myles]]''
|
| 1978
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1315
|
| ''[[:d:Q3098305|Gareth Prothero]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1941
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1316
|
| ''[[:d:Q3098308|Gareth Morgan]]''
|
| 1943
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 1317
|
| ''[[:d:Q3098309|Gareth Roberts]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1959
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1318
|
| ''[[:d:Q3098315|Gareth Williams]]''
|
| 1953
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1319
|
| ''[[:d:Q3098316|Gareth Powell Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
| 2018
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1320
|
| ''[[:d:Q3098336|Garfield Owen]]''
|
| 1932
| 2019
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 1321
|
| [[Garin Jenkins]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1966
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 1322
|
| ''[[:d:Q3099581|Gavin Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1323
|
| ''[[:d:Q3101049|Geoff Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra (1942-)
| 1942
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1324
|
| ''[[:d:Q3101064|Geoff Wheel]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1951
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1325
|
| ''[[:d:Q3101068|Geoffrey Conway]]''
|
| 1897
| 2000
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1326
| [[Fitxategi:George Boots.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3101430|George Boots]]''
|
| 1874
| 1928
| [[Aberbeeg]]
|-
| style='text-align:right'| 1327
|
| ''[[:d:Q3101435|George Bowen]]''
|
| 1863
| 1919
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1328
| [[Fitxategi:George Davies, Rugby player.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3101517|George Davies]]''
|
| 1875
| 1959
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 1329
|
| ''[[:d:Q3101615|George Guest]]''
|
| 1924
| 2002
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1330
| [[Fitxategi:George Hayward.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3101635|George Hayward]]''
|
| 1886
| 1946
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1331
| [[Fitxategi:Geraint Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3103853|Geraint Evans]]''
|
| 1922
| 1992
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 1332
|
| ''[[:d:Q3104447|Gerwyn Williams]]''
|
| 1924
| 2009
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1333
| [[Fitxategi:Haypresent.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3104663|Gethin Jones]]''
|
| 1978
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1334
|
| ''[[:d:Q3108690|Glen Renfrew]]''
|
| 1928
| 2006
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1335
|
| ''[[:d:Q3109363|Glyn Loosmore]]''
|
| 1923
| 2007
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1336
|
| ''[[:d:Q3109364|Glyn Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1927
| 1976
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1337
|
| ''[[:d:Q3109365|Glyn Houston]]''
|
| 1925
| 2019
| [[Clydach Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1338
|
| ''[[:d:Q3109367|Glyn Moses]]''
|
| 1928
| 2021
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1339
|
| ''[[:d:Q3113252|Graham Jenkins]]''
|
| 1927
| 2015
| [[Castell-nedd Port Talbot|Neath Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1340
|
| ''[[:d:Q3116627|Griffith Hughes]]''
|
| 1707
| 1758
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1341
|
| ''[[:d:Q3122557|Gwennan Harries]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1342
| [[Fitxategi:Gwladys Yvonne McKeon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3122587|Gwladys Yvonne McKeon]]''
|
| 1897
| 1979
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1343
|
| ''[[:d:Q3122593|Gwynne Walters]]''
|
| 1928
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 1344
|
| ''[[:d:Q3122600|Gwynne Howell]]''
|
| 1938
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 1345
| [[Fitxategi:Michael Moritz 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3124567|Michael Moritz]]''
|
| 1954
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 1346
|
| ''[[:d:Q3127737|Harri Webb]]''
|
| 1920
| 1994
| [[Sketty]]
|-
| style='text-align:right'| 1347
| [[Fitxategi:Harry bowen, rugby union player.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3127791|Harry Bowen]]''
|
| 1864
| 1913
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1348
| [[Fitxategi:Harry Day (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3127809|Harry Day]]''
|
| 1863
| 1911
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1349
| [[Fitxategi:Harry Jarman.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3127841|Harry Jarman]]''
|
| 1883
| 1928
| [[Talywain]]
|-
| style='text-align:right'| 1350
|
| ''[[:d:Q3127937|Harry Vaughan Watkins]]''
|
| 1875
| 1945
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1351
|
| ''[[:d:Q3128848|Haydn Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1936
| 2018
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1352
|
| ''[[:d:Q3129078|Heather Dohollau]]''
|
| 1925
| 2013
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 1353
|
| ''[[:d:Q3129370|Hefin O'Hare]]''
|
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1354
|
| ''[[:d:Q3129631|Helen Morgan]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1966
| 2020
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 1355
|
| ''[[:d:Q3133040|Geoff Thomas]]''
|
| 1948
| 2013
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1356
|
| ''[[:d:Q3133452|Herbert Godwin]]''
|
| 1935
| 2006
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1357
|
| ''[[:d:Q3135573|Hilary Summers]]''
|
| 1965
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1358
| [[Fitxategi:Horace Lyne.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3140461|Horace Lyne]]''
|
| 1860
| 1949
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1359
|
| ''[[:d:Q3142269|Hugh Iorys Hughes]]''
|
| 1902
| 1977
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1360
|
| ''[[:d:Q3147258|Ian Edwards]]''
|
| 1955
|
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 1361
|
| ''[[:d:Q3147273|Ian Hall]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1946
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1362
|
| ''[[:d:Q3147329|Ian Stephens]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1952
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1363
|
| ''[[:d:Q3147332|Ian Walsh]]''
|
| 1958
|
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 1364
|
| ''[[:d:Q3147333|Ian Watkins]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1962
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1365
|
| ''[[:d:Q3147943|Idwal Rees]]''
|
| 1910
| 1991
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1366
| [[Fitxategi:Iestyn thomas scarlets.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3148028|Iestyn Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1976
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1367
|
| ''[[:d:Q3148103|Ifor Jenkins]]''
|
| 1906
| 1972
| [[Castell-nedd Port Talbot|Neath Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1368
|
| ''[[:d:Q3156345|Ivor Barry]]''
|
| 1919
| 2006
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1369
| [[Fitxategi:Ivor Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3156348|Ivor Morgan]]''
|
| 1884
| 1943
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 1370
| [[Fitxategi:Jack bancroft rugby union.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3157121|Jack Bancroft]]''
|
| 1879
| 1942
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1371
| [[Fitxategi:Jack Jones.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3157222|Jack Jones]]''
|
| 1886
| 1951
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1372
| [[Fitxategi:Jack Matthews rugby 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3157267|Jack Matthews]]''
|
| 1920
| 2012
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1373
|
| ''[[:d:Q3160120|Jacques Vaillant de Guélis]]''
|
| 1907
| 1945
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1374
| [[Fitxategi:James James composer of the music of 'Hen wlad fy nhadau' (5292122).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3161184|James James]]''
|
| 1832
| 1902
| [[Argoed (Caerphilly)|Argoed]]
|-
| style='text-align:right'| 1375
|
| ''[[:d:Q3161527|Jamie Corsi]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1376
|
| ''[[:d:Q3162903|Jason Bowen]]''
| futbolari britainiarra
| 1972
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1377
|
| ''[[:d:Q3162947|Jason Hobson]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1983
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1378
|
| ''[[:d:Q3176589|Jeff Squire]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1379
| [[Fitxategi:Jehoida Hodges.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3176811|Jehoida Hodges]]''
|
| 1876
| 1930
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 1380
| [[Fitxategi:Jim Hannan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3178817|Jim Hannan]]''
|
| 1864
| 1905
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1381
|
| ''[[:d:Q3178941|Jim Shanklin]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1948
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1382
|
| ''[[:d:Q3180936|John Arthur Jones]]''
|
| 1857
| 1919
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1383
|
| ''[[:d:Q3181054|John Bevan]]''
|
| 1950
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 1384
|
| ''[[:d:Q3181079|John Bloomfield]]''
|
| 1942
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1385
|
| ''[[:d:Q3181171|John Callis]]''
|
|
| 1576
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1386
| [[Fitxategi:John Devereux.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3181347|John Devereux]]''
|
| 1966
|
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1387
| [[Fitxategi:John Gwyn Jeffreys cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3181658|John Gwyn Jeffreys]]''
|
| 1809
| 1885
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1388
|
| ''[[:d:Q3181859|John Kendall-Carpenter]]''
|
| 1925
| 1990
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1389
|
| ''[[:d:Q3181992|John Mantle]]''
|
| 1942
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1390
|
| ''[[:d:Q3182121|John Morgan]]''
|
| 1930
| 2004
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 1391
|
| ''[[:d:Q3182417|John Samuel]]''
|
| 1868
| 1947
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1392
|
| ''[[:d:Q3182436|John Savage]]''
|
| 1932
| 2003
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1393
| [[Fitxategi:Archbishop John Williams 1582 - 1650 portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3182765|John Williams]]''
|
| 1582
| 1650
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 1394
| [[Fitxategi:Johnnie Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3182987|Johnny Williams]]''
|
| 1882
| 1916
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1395
|
| ''[[:d:Q3183202|Jon Jones]]''
|
| 1967
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1396
|
| ''[[:d:Q3183687|Jordan Follows]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1397
| [[Fitxategi:Josiah Tucker, Dean of Gloucester 02259.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3186047|Josiah Tucker]]''
|
| 1713
| 1799
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 1398
| [[Fitxategi:JulianRichards(director).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3189104|Julian Richards]]''
|
| 1968
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1399
| [[Fitxategi:Keith Jarrett 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3194743|Keith Jarrett]]''
|
| 1948
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1400
|
| ''[[:d:Q3194950|Kel Coslett]]''
|
| 1942
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1401
|
| ''[[:d:Q3195050|Ken Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1941
| 2022
| [[Cross Hands]]
|-
| style='text-align:right'| 1402
| [[Fitxategi:Ken Owens. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| [[Ken Owens]]
| Galesko hamabosteko errugbilaria
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1403
|
| ''[[:d:Q3195435|Keri Collins]]''
|
| 1978
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1404
|
| ''[[:d:Q3195767|Kevin Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1405
|
| ''[[:d:Q3195786|Kevin Phillips]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1961
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1406
|
| ''[[:d:Q3199733|Kris Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1407
|
| ''[[:d:Q3228892|Lee Jarvis]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1976
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1408
|
| ''[[:d:Q3228894|Lee Kendall]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1409
|
| ''[[:d:Q3228944|Lee Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1410
|
| ''[[:d:Q3236188|Leslie Williams]]''
|
| 1922
| 2006
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1411
| [[Fitxategi:Benjamin Lewis Jones 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3237297|Lewis Jones]]''
| errugbilari galestarra
| 1931
| 2024
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 1412
|
| ''[[:d:Q3242418|Lisa Lazarus]]''
|
| 1987
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1413
|
| ''[[:d:Q3242440|Lisa Rogers]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1414
|
| ''[[:d:Q3250688|Caradog Prichard]]''
| idazle britainiarra
| 1904
| 1980
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 1415
|
| ''[[:d:Q3251003|Tom Macdonald]]''
| kazetari britainiarra
| 1900
| 1980
| [[Llandre]]
|-
| style='text-align:right'| 1416
| [[Fitxategi:Llewellyn Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3257496|Llewellyn Lloyd]]''
|
| 1877
| 1957
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1417
| [[Fitxategi:Lloyd Williams March 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3257547|Lloyd Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1418
| [[Fitxategi:Llyr Ifans, Terry Waite ar Asid.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3257561|Llŷr Ifans]]''
|
| 1968
|
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 1419
| [[Fitxategi:Lou Phillips 1900.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3262891|Lou Phillips]]''
|
| 1878
| 1916
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1420
|
| ''[[:d:Q3266024|Lucy Vincent]]''
|
| 1958
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1421
|
| ''[[:d:Q3269512|Lyndon Mustoe]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1969
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 1422
|
| ''[[:d:Q3270230|Goronwy Rees]]''
|
| 1909
| 1979
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1423
| [[Fitxategi:Mac Adams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3273906|Mac Adams]]''
| margolari britainiarra
| 1943
|
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 1424
| [[Fitxategi:Dorothea Minola Alice Bate.jpg|center|128px]]
| [[Dorothea Bate]]
| Arkeologo eta paleontologoa
| 1878
| 1951
| ''[[:d:Q29488358|Napier House]]''
|-
| style='text-align:right'| 1425
| [[Fitxategi:Malcolm Campbell Thomas 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3281723|Malcolm Thomas]]''
|
| 1929
| 2012
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1426
| [[Fitxategi:Marc limbert (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3288217|Marc Limbert]]''
| futbolari britainiarra
| 1973
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 1427
|
| ''[[:d:Q3294221|Mark Ring]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1428
|
| ''[[:d:Q3294253|Mark Taylor]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1973
|
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 1429
|
| ''[[:d:Q3296143|Mary Balogh]]''
|
| 1944
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1430
|
| ''[[:d:Q3296186|Mary Herbert]]''
|
| 1903
| 1983
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 1431
| [[Fitxategi:Matthew Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3299493|Matt Jones]]''
| futbolari britainiarra (1980-)
| 1980
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1432
|
| ''[[:d:Q3299663|Matthew Bancroft]]''
| aktore britainiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1433
|
| ''[[:d:Q3299703|Matthew Dent]]''
|
| 1981
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1434
|
| ''[[:d:Q3299747|Matthew Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1984
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1435
|
| ''[[:d:Q3299763|Matthew Myers]]''
|
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1436
|
| ''[[:d:Q3299818|Matthew Watkins]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1978
| 2020
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1437
|
| ''[[:d:Q3300771|David Brunt]]''
|
| 1886
| 1965
| [[Staylittle]]
|-
| style='text-align:right'| 1438
|
| ''[[:d:Q3301335|Maurice Richards]]''
|
| 1945
|
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 1439
| [[Fitxategi:Mefin Davies Rugby Union Player.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3304186|Mefin Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1972
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1440
| [[Fitxategi:Mel Baker.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3304839|Mel Baker]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1885
| 2000
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1441
|
| ''[[:d:Q3308132|Michael David]]''
| zinema aktore britainiarra
| 1930
| 1999
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1442
|
| ''[[:d:Q3308279|Michael Jones]]''
| Historialari britainiarra
| 1940
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1443
| [[Fitxategi:Bullet for my Valentine - Wacken Open Air 2016-AL2256.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3308429|Michael Paget]]''
|
| 1979<br/>1978
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1444
|
| ''[[:d:Q3309503|Cy Thomas]]''
| izotz-hockeyko jokalari estatubatuarra
| 1926
| 2009
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 1445
| [[Fitxategi:Iwan Roberts (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3309601|Iwan Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1446
| [[Fitxategi:Mike gibbins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3313332|Mike Gibbins]]''
|
| 1949
| 2005
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1447
|
| ''[[:d:Q3313349|Mike Griffiths]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1962
|
| [[Clydach Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1448
|
| ''[[:d:Q3313351|Mike Hall]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1965
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1449
|
| ''[[:d:Q3313516|Mike Roberts]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1946
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 1450
|
| ''[[:d:Q3323734|Alexandra Roach]]''
|
| 1987
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 1451
|
| ''[[:d:Q3324109|Einion ap Gwgon]]''
|
| 1150
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1452
|
| ''[[:d:Q3324117|Llywarch ap Llywelyn]]''
|
| 1150
| 1220
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1453
|
| ''[[:d:Q3324139|Y Prydydd Bychan]]''
|
| 1205
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1454
|
| ''[[:d:Q3324142|Peryf ap Cedifor]]''
|
| 1150
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1455
|
| ''[[:d:Q3330999|Gwgon ap Meurig]]''
|
| 808
| 872
| ''[[:d:Q2578706|Kingdom of Ceredigion]]''
|-
| style='text-align:right'| 1456
|
| ''[[:d:Q3331107|Hywel Foel ap Griffri ap Pwyll Wyddel]]''
|
| 1250
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1457
|
| ''[[:d:Q3331114|Goronwy Foel]]''
|
|
| 1201
| [[Deheubarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1458
| [[Fitxategi:Mererid Hopwood, Cadeirydd y cyfarfod Dyfodol i’r Iaith, Yr Egin, Caerfyrddin (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3331118|Mererid Hopwood]]''
|
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1459
|
| ''[[:d:Q3331132|Phylip Brydydd]]''
|
| 1200
| 1225
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1460
|
| ''[[:d:Q3331138|Bleddyn Fardd]]''
|
| 1258
| 1284
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1461
|
| ''[[:d:Q3331143|Iorwerth Fychan]]''
|
| 1250
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1462
|
| ''[[:d:Q3331150|Gwilym Rhyfel]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1463
|
| ''[[:d:Q3331168|Dafydd Benfras]]''
|
| 1230
| 1260
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1464
|
| ''[[:d:Q3331180|Llywelyn Fardd I]]''
|
| 1125
| 1200
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1465
|
| ''[[:d:Q3332440|Beirdd y Tywysogion]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1466
|
| ''[[:d:Q3334867|Nadia Chambers]]''
| zinema aktore britainiarra
| 1968
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1467
| [[Fitxategi:20150922 1826 W AUT WAL 3962.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3336457|Natasha Harding]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1468
| [[Fitxategi:Neil Hamilton (politician), March 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3337819|Neil Hamilton]]''
|
| 1949
|
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 1469
|
| ''[[:d:Q3339853|Nick Ward]]''
|
| 1977
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1470
|
| ''[[:d:Q3340532|Nicolas Lloyd]]''
|
| 1630
| 1680
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1471
|
| ''[[:d:Q3341363|Nigel Redman]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1472
|
| ''[[:d:Q3341371|Nigel Williams]]''
|
| 1961
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1473
| [[Fitxategi:Non Evans (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3343310|Non Evans]]''
|
| 1974
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1474
| [[Fitxategi:Norman Biggs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3343747|Norman Biggs]]''
|
| 1870
| 1908
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1475
|
| ''[[:d:Q3343775|Norman Gale]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1939
| 2005
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 1476
|
| ''[[:d:Q3350202|Tony Lewis]]''
|
| 1938
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1477
|
| ''[[:d:Q3357354|Ossie Williams]]''
|
| 1921
| 1988
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1478
| [[Fitxategi:Owen Badger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3358989|Owen Badger]]''
|
| 1871
| 1939
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1479
|
| ''[[:d:Q3366739|James Williams]]''
|
| 1878
| 1929
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1480
|
| ''[[:d:Q3367043|Edwin Richards]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1879
| 1930
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1481
|
| ''[[:d:Q3367054|Philip Turnbull]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1879
| 1930
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1482
|
| ''[[:d:Q3370513|Paul Arnold]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1968
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 1483
| [[Fitxategi:WLA lacma Smibert Scotland portrait of Paul Mascarene.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3371796|Paul Mascarene]]''
|
| 1684
| 1760
| [[Hanmer (Gales)|Hanmer]]
|-
| style='text-align:right'| 1484
|
| ''[[:d:Q3371870|Paul Moriarty]]''
|
| 1964
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1485
| [[Fitxategi:Percy Bush 1905.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3375183|Percy Bush]]''
|
| 1879
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1486
|
| ''[[:d:Q3375217|Percy Phillips]]''
|
| 1869
| 1947
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1487
|
| ''[[:d:Q3376765|Peter Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1959
| 2024
| [[Broad Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 1488
| [[Fitxategi:Official portrait of Stephen Kinnock MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3377178|Stephen Kinnock]]''
|
| 1970
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1489
|
| ''[[:d:Q3378756|Phil Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra (1963-)
| 1963
|
| [[Castell-nedd Port Talbot|Neath Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1490
| [[Fitxategi:Phil Dwyer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3378770|Phil Dwyer]]''
|
| 1953
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1491
|
| ''[[:d:Q3378979|Philip Burton]]''
|
| 1904
| 1995
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 1492
| [[Fitxategi:Philip Hopkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3379022|Phil Hopkins]]''
|
| 1880
| 1966
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 1493
|
| ''[[:d:Q3379099|Philip Wood]]''
|
| 1928
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1494
|
| ''[[:d:Q3390705|Laurence Eaves]]''
|
| 1948
|
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 1495
| [[Fitxategi:Daniel Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3391364|Daniel Evans]]''
|
| 1973
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 1496
| [[Fitxategi:Philip Jones Griffiths in Bali, Fall, 2000AD.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3395389|Philip Jones Griffiths]]''
|
| 1936
| 2008
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 1497
| [[Fitxategi:Tim Vincent in 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3395436|Tim Vincent]]''
|
| 1972
|
| [[Overton-on-Dee|Overton]]
|-
| style='text-align:right'| 1498
| [[Fitxategi:Storïau o Hanes Cymru cyf I (Daniel Owen).jpg|center|128px]]
| [[Daniel Owen]]
|
| 1836
| 1895
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 1499
| [[Fitxategi:Dr Joseph Parry (Pencerdd America, 1841-1903) NLW3364255.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3395608|Joseph Parry]]''
|
| 1841
| 1903
| ''[[:d:Q23540859|Joseph Parry's Cottage]]''<br/>[[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1500
|
| ''[[:d:Q3395749|Robert Morton Nance]]''
|
| 1873
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1501
| [[Fitxategi:Carnhuanawc.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Price]]
|
| 1787
| 1848
| ''[[:d:Q56099430|Llanfihangel Bryn Pabuan]]''
|-
| style='text-align:right'| 1502
|
| ''[[:d:Q3396307|Eileen Beasley]]''
|
| 1921
| 2012
| [[Henllan Amgoed]]
|-
| style='text-align:right'| 1503
| [[Fitxategi:Castell Llanymddyfri Sir Gaerfyrddin gyda cherflun o - LLywelyn ap Gruffydd Fychan 07.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3396721|Llywelyn ap Gruffydd Fychan]]''
|
| 1341
| 1401
| ''[[:d:Q20586538|Caeo]]''
|-
| style='text-align:right'| 1504
| [[Fitxategi:Ieuan Wyn Jones 2011.jpg|center|128px]]
| [[Ieuan Wyn Jones]]
|
| 1949
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1505
|
| [[Geraint Bowen]]
|
| 1915
| 2011
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1506
| [[Fitxategi:William Ambrose Bebb (5236463).jpg|center|128px]]
| [[William Ambrose Bebb]]
| historialari britainiarra
| 1894
| 1955
| ''[[:d:Q15427716|Goginan]]''
|-
| style='text-align:right'| 1507
|
| ''[[:d:Q3397209|Thomas Vaughan]]''
|
| 1621
| 1666
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 1508
| [[Fitxategi:Richard Gwyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3397314|Richard Gwyn]]''
|
| 1537
| 1584
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 1509
|
| ''[[:d:Q3397327|Glanmor Williams]]''
|
| 1920
| 2005
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 1510
| [[Fitxategi:John Dyer Dalziel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3397435|John Dyer]]''
|
| 1699
| 1757
| [[Llanfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 1511
| [[Fitxategi:Portrait of Parch. William Williams, Pant-y-Celyn (4674719) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3397600|William Williams Pantycelyn]]''
|
| 1717
| 1791
| [[Llanfair-ar-y-bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 1512
| [[Fitxategi:Howell harris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3397651|Howell Harris]]''
|
| 1714
| 1773
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1513
|
| ''[[:d:Q3397705|Eifion Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1975
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1514
| [[Fitxategi:Owain Owain Traeth Coch circa 1966 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398027|Owain Owain]]''
|
| 1929
| 1993
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 1515
|
| ''[[:d:Q3398074|Mihangel Morgan]]''
|
| 1955
|
| [[Trecynon]]
|-
| style='text-align:right'| 1516
| [[Fitxategi:Catrinfinch-anoriant2008.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398131|Catrin Finch]]''
|
| 1980
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 1517
| [[Fitxategi:1419209 4fdfc842.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398315|Tudno]]''
|
| 600
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1518
|
| ''[[:d:Q3398331|Siôn Aled Owen]]''
| politikari britainiarra
| 1957
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1519
| [[Fitxategi:Lewis Morris 1701-1765.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398347|Lewis Morris]]''
|
| 1701
| 1765
| ''[[:d:Q13129642|Llanfihangel Tre'r Beirdd]]''
|-
| style='text-align:right'| 1520
| [[Fitxategi:Meic Stevens 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398374|Meic Stevens]]''
|
| 1942
|
| [[Solva]]
|-
| style='text-align:right'| 1521
| [[Fitxategi:Dic Tryfan (Cymeriadau TGJ).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398381|Richard Hughes Williams]]''
|
| 1878
| 1919
| [[Rhosgadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 1522
| [[Fitxategi:D.J.Williams memorial stone - geograph.org.uk - 312323.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398425|D. J. Williams]]''
|
| 1885
| 1970
| [[Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 1523
| [[Fitxategi:Parch Lewis Valentine yn ifanc.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398434|Lewis Valentine]]''
|
| 1893
| 1986
| [[Llanddulas]]
|-
| style='text-align:right'| 1524
| [[Fitxategi:Dyfnallt.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398467|John Dyfnallt Owen]]''
|
| 1873
| 1956
| [[Llangiwg]]
|-
| style='text-align:right'| 1525
|
| ''[[:d:Q3398492|Emily Huws]]''
|
| 1942
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 1526
|
| ''[[:d:Q3398669|Jon Lee]]''
|
| 1968
| 2002
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1527
| [[Fitxategi:Jeremy Bowen at City University.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3398769|Jeremy Bowen]]''
|
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1528
|
| [[Richard Ithamar Aaron]]
|
| 1901
| 1987
| [[Seven Sisters (Neath Port Talbot)|Seven Sisters]]
|-
| style='text-align:right'| 1529
|
| [[Euros Bowen]]
| poeta britainiarra
| 1904
| 1988
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 1530
|
| [[Urien Wiliam]]
|
| 1929
| 2006
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1531
|
| ''[[:d:Q3399070|Llywarch y Nam]]''
|
| 1150
| 1160
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1532
|
| ''[[:d:Q3399200|April Jones]]''
|
| 2007
| 2012
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 1533
| [[Fitxategi:William Roos - Christmas Evans (1835).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399253|Christmas Evans]]''
|
| 1766
| 1838
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 1534
| [[Fitxategi:Rice Grug.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399280|Rhys Gryg]]''
|
| 1160
| 1234
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1535
|
| ''[[:d:Q3399335|D. Gwenallt Jones]]''
|
| 1899
| 1968
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 1536
| [[Fitxategi:Eglwys Sant Beuno, St Beuno's Church, Penmorfa, Eifionydd, Gwynedd, Cymru Wales 46.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399340|Cybi]]''
|
| 483
| 555
| [[Kornualles]]<br/>[[Penmon (Anglesey)|Penmon]]
|-
| style='text-align:right'| 1537
| [[Fitxategi:John Parry (Bardd Alaw) The Welsh Harper (1848) 02.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399352|John Parry]]''
|
| 1776
| 1851
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1538
| [[Fitxategi:Eifion Wyn 01(dg).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399383|Eliseus Williams]]''
|
| 1867
| 1926
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 1539
| [[Fitxategi:Statue of Ifan ab Owen Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399427|Ifan ab Owen Edwards]]''
|
| 1895
| 1970
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1540
| [[Fitxategi:John Roberts (martyr).webp|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399552|John Roberts]]''
|
| 1577
| 1610
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 1541
| [[Fitxategi:Ian 'H' Watkins at a Steps in-store album signing, 19th August 2022, HMV Manchester.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399667|Ian "H" Watkins]]''
|
| 1976
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 1542
| [[Fitxategi:Portrait of Rowland Williams (4671222) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399695|Rowland Williams]]''
|
| 1817
| 1870
| [[Halkyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1543
|
| ''[[:d:Q3399714|Tavis Knoyle]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 1544
|
| ''[[:d:Q3399737|Wilf Wooller]]''
|
| 1912
| 1997
| [[Llandrillo-yn-Rhos]]
|-
| style='text-align:right'| 1545
|
| ''[[:d:Q3399746|Rhys H. Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1930
| 1993
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1546
| [[Fitxategi:Scott Williams 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399819|Scott Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1547
| [[Fitxategi:Portrait of Thomas Gee (4672372).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3399836|Thomas Gee]]''
| kazetari britainiarra
| 1815
| 1898
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1548
|
| ''[[:d:Q3399847|Alun Lewis]]''
|
| 1915
| 1944
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 1549
|
| ''[[:d:Q3399895|Dafydd ab Edmwnd]]''
|
| 1450
| 1497
| [[Hanmer (Gales)|Hanmer]]
|-
| style='text-align:right'| 1550
|
| ''[[:d:Q3400194|William Evans]]''
|
| 1883
| 1968
| [[Llanwinio]]
|-
| style='text-align:right'| 1551
| [[Fitxategi:Revd John Roberts (Ieuan Gwyllt) - cropped, retouched.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400203|John Roberts]]''
|
| 1822
| 1877
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1552
|
| ''[[:d:Q3400343|Eluned Phillips]]''
|
| 1914
| 2009
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1553
| [[Fitxategi:Craig Roberts at the Moet BIFA British Independent Film Awards 2014 (15356308524).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400399|Craig Roberts]]''
|
| 1991
|
| [[Maesycwmmer]]
|-
| style='text-align:right'| 1554
|
| ''[[:d:Q3400408|Morgan Llwyd]]''
|
| 1619
| 1659
| [[Maentwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 1555
|
| ''[[:d:Q3400435|Keidrych Rhys]]''
|
| 1915
| 1987
| [[Bethlehem (Carmarthenshire)|Bethlehem]]
|-
| style='text-align:right'| 1556
| [[Fitxategi:Portrait of Parch. Daniel Rowland, Llangeitho (4674724).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400440|Daniel Rowland]]''
|
| 1713
| 1790
| [[Nantcwnlle]]
|-
| style='text-align:right'| 1557
|
| ''[[:d:Q3400456|John Robert Jones]]''
| filosofo britainiarra
| 1911
| 1970
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 1558
|
| ''[[:d:Q3400520|Vavasor Powell]]''
|
| 1617
| 1670
| [[Knucklas]]
|-
| style='text-align:right'| 1559
|
| ''[[:d:Q3400599|Owen Edwards]]''
|
| 1933
| 2010
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1560
|
| ''[[:d:Q3400605|Idris Davies]]''
|
| 1905
| 1953
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 1561
| [[Fitxategi:1952OG-Llewellyn-Foxhunter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400624|Sir Harry Llewellyn, 3rd Baronet]]''
|
| 1911
| 1999
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 1562
|
| ''[[:d:Q3400660|Rhygyfarch]]''
|
| 1057
| 1099
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 1563
| [[Fitxategi:Nina Davies 2008MarathonChamps.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400672|Nina Davies]]''
|
| 1974
|
| [[Vale of Glamorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 1564
| [[Fitxategi:Thomas Stephens (1821–1875) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400718|Thomas Stephens]]''
|
| 1821
| 1875
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1565
| [[Fitxategi:Jon Ronson (27846097432) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400803|Jon Ronson]]''
|
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1566
| [[Fitxategi:Gwyneth Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400851|Gwyneth Lewis]]''
|
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1567
| [[Fitxategi:Escutcheon of Elystan Glodrydd.svg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400896|Elystan Glodrydd]]''
|
| 975
| 1010
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1568
| [[Fitxategi:Talynau A Chan - Folk Songs & Harps, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400917|Elinor Bennett]]''
|
| 1943
|
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 1569
|
| ''[[:d:Q3401013|Powys Thomas]]''
|
| 1925
| 1977
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1570
| [[Fitxategi:LewisJones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401048|Lewis Jones]]''
|
| 1836
| 1904
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 1571
| [[Fitxategi:John-jones.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401261|John Jones]]''
|
|
| 1598
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 1572
| [[Fitxategi:Howard-Winstone-boxer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401313|Howard Winstone]]''
|
| 1939
| 2000
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1573
|
| ''[[:d:Q3401348|Arwel Hughes]]''
|
| 1909
| 1988
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 1574
| [[Fitxategi:Rhys Gabe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401357|Rhys Gabe]]''
|
| 1880
| 1967
| [[Gales]]<br/>[[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 1575
|
| ''[[:d:Q3401572|Robert ap Huw]]''
| poeta britainiarra
| 1580
| 1665
| ''[[:d:Q17742498|Plas Penmynydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 1576
| [[Fitxategi:Simon Weston cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401584|Simon Weston]]''
|
| 1961
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1577
| [[Fitxategi:Llangynllo Church - geograph.org.uk - 722642.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401592|Cynllo]]''
|
|
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 1578
|
| ''[[:d:Q3401615|Islwyn Ffowc Elis]]''
|
| 1924
| 2004
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1579
| [[Fitxategi:Waldo Williams dim dyddiad gwella contrast crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401655|Waldo Williams]]''
|
| 1904
| 1971
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 1580
|
| ''[[:d:Q3401662|Pennar Davies]]''
| idazle britainiarra
| 1911
| 1996
| ''[[:d:Q27556140|Mountain Ash]]''
|-
| style='text-align:right'| 1581
| [[Fitxategi:Emrys ap Iwan (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401736|Emrys ap Iwan]]''
| idazle britainiarra
| 1848
| 1906
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 1582
|
| ''[[:d:Q3401751|Irma Chilton]]''
|
| 1930
| 1990
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 1583
| [[Fitxategi:Llanberis Eglwys Sant Padarn - Church of St Padarn, Llanberis, Gwynedd, Wales 16.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3401988|Saint Peris]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1584
| [[Fitxategi:Doctor Who Symphonic Spectacular (Leeds 2015) (17603021913).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3402000|Elin Manahan Thomas]]''
|
| 1977
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1585
| [[Fitxategi:Angharad Tomos.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3402032|Angharad Tomos]]''
|
| 1958
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1586
|
| ''[[:d:Q3402075|Dic Penderyn]]''
|
| 1808
| 1831
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 1587
| [[Fitxategi:John Jones (Jac Glanygors).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3402110|John Jones]]''
|
| 1766
| 1821
| [[Cerrigydrudion]]
|-
| style='text-align:right'| 1588
|
| ''[[:d:Q3402172|Iorwerth Peate]]''
|
| 1901
| 1982
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 1589
|
| ''[[:d:Q3402227|Twm Siôn Cati]]''
|
| 1532<br/>1530
| 1608
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 1590
|
| ''[[:d:Q3402307|Gwyn Jones]]''
| idazle britainiarra
| 1907
| 1999
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 1591
|
| ''[[:d:Q3402381|Anneliese Heard]]''
|
| 1981
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1592
| [[Fitxategi:Kate Roberts 1923.jpg|center|128px]]
| [[Kate Roberts]]
|
| 1891
| 1985
| ''[[:d:Q29499111|Cae'r Gors]]''
|-
| style='text-align:right'| 1593
|
| [[Gwynn ap Gwilym]]
|
| 1950
| 2016
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1594
| [[Fitxategi:Rhys Davies 1921.png|center|128px]]
| [[Rhys Davies]]
|
| 1901
| 1978
| ''[[:d:Q20161307|Blaenclydach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1595
| [[Fitxategi:Charles Ashton.jpg|center|128px]]
| [[Charles Ashton]]
|
| 1848
| 1899
| [[Llawryglyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1596
|
| ''[[:d:Q3402674|Seren Gibson]]''
|
| 1988
|
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 1597
|
| ''[[:d:Q3402724|Sian Adey-Jones]]''
|
| 1957
|
| [[Bodfari]]
|-
| style='text-align:right'| 1598
| [[Fitxategi:Love Jones Parry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3402767|Sir Love Jones-Parry, 1st Baronet]]''
| politikari britainiarra
| 1832
| 1891
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1599
| [[Fitxategi:Vulcana1900.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3402902|Vulcana]]''
| aktore britainiarra
| 1874
| 1946
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1600
| [[Fitxategi:Robert Croft.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403069|Robert Croft]]''
|
| 1970
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 1601
|
| ''[[:d:Q3403081|Allan Watkins]]''
|
| 1922
| 2011
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 1602
|
| ''[[:d:Q3403131|Theophilus Evans]]''
|
| 1693
| 1767
| ''[[:d:Q20598147|Cwm-cou]]''<br/>[[Llandygwydd]]
|-
| style='text-align:right'| 1603
| [[Fitxategi:William Abraham - Mabon.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403145|William Abraham]]''
|
| 1842
| 1922
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 1604
|
| ''[[:d:Q3403153|Tiggy Legge-Bourke]]''
|
| 1965
|
| ''[[:d:Q5566651|Glanusk Park]]''
|-
| style='text-align:right'| 1605
| [[Fitxategi:Leslie Thomas, John Kirkham, Henry Buckton 50796451733) (Thomas cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403159|Leslie Thomas]]''
|
| 1931
| 2014
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1606
|
| ''[[:d:Q3403217|Primael]]''
|
| 550
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1607
|
| ''[[:d:Q3403412|Carys Parry]]''
| atleta britainiarra
| 1981
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1608
|
| ''[[:d:Q3403496|Ann Griffiths]]''
|
| 1776
| 1805
| [[Llanfihangel-yng-Ngwynfa]]
|-
| style='text-align:right'| 1609
|
| ''[[:d:Q3403511|Llew Smith]]''
| politikari britainiarra
| 1944
| 2021
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 1610
|
| ''[[:d:Q3403520|Tom Ellis]]''
|
| 1924
| 2010
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 1611
|
| ''[[:d:Q3403524|Eurig Wyn]]''
|
| 1944
| 2019
| ''[[:d:Q5741986|Hermon]]''
|-
| style='text-align:right'| 1612
|
| ''[[:d:Q3403530|Jack Jones]]''
|
| 1884
| 1970
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1613
| [[Fitxategi:Griffith Jenkins Griffith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403537|Griffith J. Griffith]]''
|
| 1850
| 1919
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1614
| [[Fitxategi:Johndillwyn thoughful.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403542|John Dillwyn Llewelyn]]''
|
| 1810
| 1882
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1615
| [[Fitxategi:John Thomas (Photographer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403561|John Thomas]]''
|
| 1838
| 1905
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 1616
|
| ''[[:d:Q3403718|Sara Sugarman]]''
|
| 1962
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1617
| [[Fitxategi:Rhys Priestland. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Rhys Priestland. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403741|Rhys Priestland]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1618
| [[Fitxategi:John Blackwell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3403756|John Blackwell]]''
| idazle britainiarra
| 1797
| 1840
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 1619
|
| ''[[:d:Q3403967|David Cornell]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 1620
|
| ''[[:d:Q3404022|Pete Fowler]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1621
| [[Fitxategi:Elizabeth Phillips Hughes.jpg|center|128px]]
| [[Elizabeth Hughes]]
|
| 1851
| 1925
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1622
| [[Fitxategi:James Dickson Innes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3404191|James Dickson Innes]]''
|
| 1887
| 1914
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1623
| [[Fitxategi:Michael Daniel Jones (1822-1898).jpg|center|128px]]
| [[Michael Daniel Jones]]
| Galestar abertzalea
| 1822
| 1898
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1624
|
| ''[[:d:Q3404358|Julien Macdonald]]''
|
| 1971
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1625
| [[Fitxategi:David Davies, Esquire (5294050).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3404390|David Davies, 1st Baron Davies]]''
|
| 1880
| 1944
| [[Llandinam]]
|-
| style='text-align:right'| 1626
|
| ''[[:d:Q3404451|George Fisher]]''
|
| 1909
| 1970
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 1627
| [[Fitxategi:Canna (santez) Santes Canna Llangan disc-headed cross slab (cropped).PNG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3404543|Canna]]''
|
| 600
| 501
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1628
|
| ''[[:d:Q3404550|Elis Gruffydd]]''
|
| 1490
| 1552
| [[Gwespyr]]
|-
| style='text-align:right'| 1629
|
| ''[[:d:Q3404614|Dilys Cadwaladr]]''
|
| 1902
| 1979
| [[Llanrhychwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1630
|
| ''[[:d:Q3404816|Tudur Aled]]''
|
| 1465
| 1525
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 1631
|
| [[Ray Gravell]]
|
| 1951
| 2007
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 1632
| [[Fitxategi:Glyndwr Michael.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3404928|Glyndwr Michael]]''
|
| 1909
| 1943
| [[Aberbargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 1633
| [[Fitxategi:Adam-price (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Adam Price]]
|
| 1968
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1634
| [[Fitxategi:Cynog Dafis yn annerch y dorf Climate Strike, Aberystwyth (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3405113|Cynog Dafis]]''
|
| 1938
|
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 1635
|
| ''[[:d:Q3405552|W. J. Gruffydd]]''
|
| 1916
| 2011
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1636
| [[Fitxategi:Pepsitate GoM 2007.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3405562|Pepsi Tate]]''
|
| 1965
| 2007
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1637
| [[Fitxategi:John Owen-Jones as Jean Valjean.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3405572|John Owen-Jones]]''
|
| 1971
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 1638
| [[Fitxategi:Alun Ffred Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3405595|Alun Ffred Jones]]''
|
| 1949
|
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 1639
|
| ''[[:d:Q3405919|Jac Jones]]''
|
| 1943
|
| [[Gwalchmai (Anglesey)|Gwalchmai]]
|-
| style='text-align:right'| 1640
|
| ''[[:d:Q3406018|Mary Vaughan Jones]]''
|
| 1918
| 1983
| [[Maenan]]
|-
| style='text-align:right'| 1641
|
| [[Emyr Humphreys]]
|
| 1919
| 2020
| [[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 1642
|
| ''[[:d:Q3406214|Gruffudd ap Dafydd ap Tudur]]''
|
| 1250
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1643
|
| ''[[:d:Q3406223|Arthur Owens]]''
|
| 1899
| 1957
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 1644
|
| ''[[:d:Q3420485|Ray Cale]]''
|
| 1922
| 2006
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 1645
|
| ''[[:d:Q3420523|Ray Hopkins]]''
|
| 1946
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 1646
| [[Fitxategi:Rees Stephens 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3423032|Rees Stephens]]''
|
| 1922
| 1998
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1647
|
| ''[[:d:Q3423320|Reg Skrimshire]]''
|
| 1878
| 1963
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1648
| [[Fitxategi:Reggie Gibbs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3423421|Reggie Gibbs]]''
|
| 1882
| 1938
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1649
| [[Fitxategi:Rex Willis 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3428841|Rex Willis]]''
|
| 1924
| 2000
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 1650
|
| ''[[:d:Q3429880|Rhys Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1980
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1651
| [[Fitxategi:Nova2013 Stereophonics Richard Jones 0001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3430918|Richard Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 1652
| [[Fitxategi:Richard Parks.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3431101|Richard Parks]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1653
|
| ''[[:d:Q3431321|Richard Webster]]''
|
| 1967
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1654
| [[Fitxategi:Richard Garnons Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3431329|Richard Garnons Williams]]''
|
| 1856
| 1915
| ''[[:d:Q6662218|Llowes]]''
|-
| style='text-align:right'| 1655
| [[Fitxategi:Rita Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3433248|Margaretta Williams]]''
|
| 1933
| 2018
| [[Cwmgors]]
|-
| style='text-align:right'| 1656
| [[Fitxategi:Rob Ackerman 2013, watching the St Pat's Silverstream 2nd XV beat Wellington College.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3434143|Robert Ackerman]]''
|
| 1961
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1657
|
| ''[[:d:Q3435545|Robert Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1965
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 1658
|
| ''[[:d:Q3436303|Robert Sidoli]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1979
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1659
|
| ''[[:d:Q3436446|Ray Bennion]]''
|
| 1896
| 1968
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1660
|
| ''[[:d:Q3436554|Robert Wilfort]]''
|
| 1977
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 1661
|
| ''[[:d:Q3437797|Bertrand Turnbull]]''
|
| 1887
| 1943
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1662
|
| ''[[:d:Q3438077|Robert Lyne]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1885
| 1957
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1663
|
| ''[[:d:Q3439676|Graham Dadds]]''
|
| 1911
| 1980
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1664
|
| ''[[:d:Q3439724|William Griffiths]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1922
| 2010
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1665
|
| ''[[:d:Q3441369|Ron Burgess]]''
|
| 1917
| 2005
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 1666
|
| ''[[:d:Q3445568|Rowe Harding]]''
|
| 1901
| 1991
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1667
|
| ''[[:d:Q3445577|Rowland Griffiths]]''
|
| 1886
| 1914
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1668
|
| ''[[:d:Q3445664|Rowley Thomas]]''
|
| 1864
| 1949
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1669
| [[Fitxategi:Rugby Roy Bish stadio Flaminio.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3445745|Roy Bish]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1929
| 2006
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1670
|
| ''[[:d:Q3445756|Roy Burnett]]''
|
| 1926
| 1998
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1671
| [[Fitxategi:Ernest Raymond John 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3445784|Roy John]]''
|
| 1925
| 1981
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1672
|
| ''[[:d:Q3445807|Roy Paul]]''
|
| 1920
| 2002
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 1673
| [[Fitxategi:Tom -gt.jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3449512|Tom Parry Jones]]''
|
| 1935
| 2013
| [[Carreglefn]]
|-
| style='text-align:right'| 1674
| [[Fitxategi:Gareth Miles.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3462680|Gareth Miles]]''
|
| 1938
| 2023
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 1675
| [[Fitxategi:Sculpture of St Congar of Congresbury at the Museum of Somerset 4.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3463717|Saint Congar]]''
|
| 470
| 520
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1676
|
| ''[[:d:Q3463769|Saint Enéour]]''
|
| 550
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1677
|
| ''[[:d:Q3463819|Saint Guirec]]''
|
| 450
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1678
| [[Fitxategi:San-Maglorio di Dol.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3463964|Magloire]]''
|
| 535
| 575
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1679
| [[Fitxategi:Ninnoc.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3464537|Sainte Ninnoc]]''
|
| 450
| 467
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1680
| [[Fitxategi:Sir Samuel Walker Griffith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3471137|Samuel Griffith]]''
| politikari australiarra
| 1845
| 1920
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1681
|
| ''[[:d:Q3476218|Scott Gibbs]]''
|
| 1971
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1682
|
| ''[[:d:Q3476277|Scott Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1978
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1683
|
| ''[[:d:Q3477940|Seisyll ap Clydog]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q2578706|Kingdom of Ceredigion]]''
|-
| style='text-align:right'| 1684
| [[Fitxategi:Selwyn Biggs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3478230|Selwyn Biggs]]''
|
| 1872
| 1943
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1685
|
| ''[[:d:Q3484297|Simon Halliday]]''
|
| 1960
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 1686
|
| ''[[:d:Q3484454|Simon Spender]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 1687
|
| ''[[:d:Q3485111|Sion Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1688
| [[Fitxategi:Paul Chapman playing a gig with Dave Currey and Blake Foster.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3497115|Paul Chapman]]''
|
| 1954
| 2020
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1689
|
| ''[[:d:Q3498839|Steve Aizlewood]]''
| futbolari britainiarra
| 1952
| 2013
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1690
|
| ''[[:d:Q3498851|Steve Bates]]''
|
| 1963
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1691
|
| ''[[:d:Q3498920|Steve Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1692
|
| ''[[:d:Q3498924|Steve Fenwick]]''
|
| 1951
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1693
| [[Fitxategi:Steve Jenkins October 2020.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3498965|Steve Jenkins]]''
|
| 1972
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1694
|
| ''[[:d:Q3498970|Steve Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1695
|
| ''[[:d:Q3499185|Steve Blackmore]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1962
| 2020
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1696
|
| ''[[:d:Q3499351|Steve Llewellyn]]''
|
| 1924
| 2002
| [[Blaenau Gwent]]
|-
| style='text-align:right'| 1697
| [[Fitxategi:Andrew Howard 2016.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3499384|Andrew Howard]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1698
|
| ''[[:d:Q3500815|Stuart Jones]]''
| futbolari britainiarra (1984-)
| 1984
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1699
|
| ''[[:d:Q3500816|Stuart Lane]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1952
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1700
| [[Fitxategi:Stuart Watkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3500845|Stuart Watkins]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1941
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1701
|
| ''[[:d:Q3501939|Wilfred Abse]]''
|
| 1915
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1702
|
| ''[[:d:Q3506759|Ray Phillips]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1703
|
| ''[[:d:Q3506825|Steve Williams]]''
|
| 1953
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1704
|
| ''[[:d:Q3507204|Tony Bourge]]''
|
| 1948
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1705
| [[Fitxategi:1846 SelfPortrait detail byJohnPlumbe.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3512144|John Plumbe]]''
|
| 1809
| 1857
| [[Castle Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 1706
|
| ''[[:d:Q3518894|Terry Cobner]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1946
|
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 1707
|
| ''[[:d:Q3518904|Terry Holmes]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1708
| [[Fitxategi:Terence Graham Price 1966.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3518922|Terry Price]]''
|
| 1945
| 1993
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1709
|
| ''[[:d:Q3524912|Thomas Bevan]]''
|
| 1796
| 1819
| ''[[:d:Q55868756|Neuadd-Lwyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 1710
|
| ''[[:d:Q3525028|Tom David]]''
|
| 1948
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 1711
| [[Fitxategi:Thomas Foley2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3525120|Thomas Foley]]''
|
| 1757
| 1833
| ''[[:d:Q29485358|Ridgeway]]''
|-
| style='text-align:right'| 1712
| [[Fitxategi:Sir Thomas Hanmer by Godfrey Kneller.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3525188|Sir Thomas Hanmer]]''
|
| 1677
| 1746
| [[Bettisfield]]
|-
| style='text-align:right'| 1713
| [[Fitxategi:Dr T J Pryce-Jenkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3525255|Thomas Pryce-Jenkins]]''
|
| 1862
| 1922
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1714
| [[Fitxategi:Thomas Rhys Thomas 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3525517|T. Rhys Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1982
|
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 1715
|
| ''[[:d:Q3526537|Gilbert Parkhouse]]''
|
| 1925
| 2000
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1716
|
| ''[[:d:Q3526728|Hugh Morris]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1717
| [[Fitxategi:Cyril Walters 1933.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3526811|Cyril Walters]]''
|
| 1905
| 1992
| [[Bedlinog]]
|-
| style='text-align:right'| 1718
|
| ''[[:d:Q3526860|Maurice Turnbull]]''
|
| 1906
| 1944
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1719
| [[Fitxategi:Timothy Richards Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3529077|Timothy Richards Lewis]]''
|
| 1841
| 1886
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1720
|
| ''[[:d:Q3530718|Tom Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1882
| 1955
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 1721
|
| ''[[:d:Q3530807|Tom Morgan]]''
|
| 1866
| 1899
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1722
| [[Fitxategi:Tom Prydie 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3530852|Tom Prydie]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 1723
| [[Fitxategi:Tom Williams WRU.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3530926|Tom Williams]]''
|
| 1860
| 1913
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 1724
|
| ''[[:d:Q3531420|Tomos Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1725
|
| ''[[:d:Q3531720|Tony Clement]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1726
|
| ''[[:d:Q3538565|Trevor Brewer]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1930
| 2018
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1727
|
| ''[[:d:Q3555478|Venetia Dearden]]''
| argazkilari britainiarra
| 1975
|
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 1728
|
| ''[[:d:Q3555990|Vernon Cooper]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1729
| [[Fitxategi:Young vr portrait 3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3555997|Vernon R. Young]]''
|
| 1937
| 2004
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1730
|
| ''[[:d:Q3561558|Vivian Jenkins]]''
|
| 1911
| 2004
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1731
|
| ''[[:d:Q3566386|Warren Fury]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1732
|
| ''[[:d:Q3566853|Wayne Proctor]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1972
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1733
| [[Fitxategi:Will Joseph (WRU).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3568294|Will Joseph]]''
|
| 1877
| 1959
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 1734
| [[Fitxategi:Billy Bancroft.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3568414|Billy Bancroft]]''
|
| 1871
| 1959
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1735
| [[Fitxategi:William Bowen (Rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3568451|William Bowen]]''
|
| 1862
| 1925
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 1736
| [[Fitxategi:William Dowell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3568566|William Dowell]]''
|
| 1885
| 1949
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1737
|
| ''[[:d:Q3568591|William Edward de Winton]]''
|
| 1856
| 1922
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1738
| [[Fitxategi:William Ouseley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3568860|William Ouseley]]''
|
| 1767
| 1842
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 1739
| [[Fitxategi:Billy Trew 1905.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3569004|Billy Trew]]''
|
| 1879
| 1926
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1740
| [[Fitxategi:Willie Llewellyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3569085|Willie Llewellyn]]''
|
| 1878
| 1973
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1741
|
| ''[[:d:Q3570190|Wyatt Gould]]''
|
| 1879
| 1960
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1742
|
| ''[[:d:Q3570213|Wyn Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1743
|
| ''[[:d:Q3603082|Aaron Morris]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1744
|
| ''[[:d:Q3604991|Adam M. Jones]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1745
| [[Fitxategi:Alexander Vlahos 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3610807|Alexander Vlahos]]''
|
| 1988
|
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 1746
|
| ''[[:d:Q3611713|Alice de Lacy, 3rd Countess of Lincoln]]''
|
| 1282<br/>1281
| 1348
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1747
|
| ''[[:d:Q3614735|Amy Charles]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1748
|
| ''[[:d:Q3614741|Amy Guy]]''
|
| 1983
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1749
|
| ''[[:d:Q3616280|Andrew Lewis]]''
|
| 1973
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1750
|
| ''[[:d:Q3624264|Arthur E. Powell]]''
|
| 1882
| 1969
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 1751
|
| ''[[:d:Q3624265|Arthur Emyr]]''
|
| 1962
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1752
|
| ''[[:d:Q3634630|Barbara Sidney, Countess of Leicester]]''
|
| 1563
| 1621
| ''[[:d:Q1107288|Coity]]''
|-
| style='text-align:right'| 1753
| [[Fitxategi:Benjamin Piercy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3638260|Benjamin Piercy]]''
|
| 1827
| 1888
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 1754
|
| ''[[:d:Q3644380|Brett Morse]]''
|
| 1989
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1755
|
| ''[[:d:Q3646166|Brynley Allen]]''
|
| 1921
| 2005
| [[Gilfach Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 1756
|
| ''[[:d:Q3648334|Mark Anthony]]''
|
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1757
| [[Fitxategi:John Petherick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3656278|John Petherick]]''
|
| 1813
| 1882
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1758
|
| ''[[:d:Q3661738|Casey Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1759
|
| ''[[:d:Q3666366|Charles Cook]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1760
| [[Fitxategi:Chris Maxwell Wrexham FC at Wembley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3675531|Chris Maxwell]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 1761
|
| ''[[:d:Q3681914|Ruth Dunning]]''
|
| 1911
| 1983
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1762
|
| ''[[:d:Q3682628|Colin Baker]]''
| futbolari britainiarra
| 1934
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1763
| [[Fitxategi:Constance Edwina, Duchess of Westminster.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3687588|Constance Lewis]]''
|
| 1876
| 1970
| ''[[:d:Q3403676|Ruthin Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 1764
| [[Fitxategi:Bronze portrait of Constantinus I in the Musei Capitolini.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3699742|Cystennin I]]''
|
| 361
|
| ''[[:d:Q1309657|Segontium]]''
|-
| style='text-align:right'| 1765
|
| ''[[:d:Q3701545|Daniel Alfei]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1766
|
| ''[[:d:Q3701618|Daniel Gooch]]''
|
| 1869
| 1926
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1767
|
| ''[[:d:Q3703268|David Morgan]]''
|
| 1937
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1768
| [[Fitxategi:Eddie Butler and Iqwal.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3718921|Eddie Butler]]''
|
| 1957
| 2022
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1769
|
| ''[[:d:Q3740753|Penelope Mortimer]]''
|
| 1918
| 1999
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 1770
|
| ''[[:d:Q3743241|William Simons]]''
|
| 1940
| 2019
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1771
|
| [[Henry Habberley Price]]
| filosofo britainiarra
| 1899
| 1984
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1772
|
| ''[[:d:Q3751833|Frank Hauser]]''
|
| 1922
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1773
|
| ''[[:d:Q3758994|Gavin Quinnell]]''
|
| 1983
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1774
|
| ''[[:d:Q3771885|Glan Letheren]]''
|
| 1956
| 2024
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1775
|
| ''[[:d:Q3773585|Goronwy Owen]]''
|
| 1723
| 1769
| ''[[:d:Q13129624|Llanfair-Mathafarn-Eithaf]]''
|-
| style='text-align:right'| 1776
|
| ''[[:d:Q3774223|Graham Vearncombe]]''
| futbolari britainiarra
| 1934
| 1992
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1777
| [[Fitxategi:Michael Dahl (1656-1659-1743) - Henry Somerset (1684–1714), 2nd Duke of Beaufort, KG, in Ducal Robes - 1180909 - National Trust.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3784998|Henry Somerset, 2nd Duke of Beaufort]]''
|
| 1684
| 1714
| ''[[:d:Q525635|Monmouth gaztelua]]''
|-
| style='text-align:right'| 1778
| [[Fitxategi:Hwe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3786307|Holly Hale]]''
|
| 1990
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1779
| [[Fitxategi:Genoa 1893.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3787233|Howard Passadoro]]''
|
| 1871
| 1921
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1780
| [[Fitxategi:CopyofTT072.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3791483|Ian Lougher]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1781
|
| ''[[:d:Q3791526|Russell Lloyd]]''
|
| 1916
| 2008
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1782
|
| ''[[:d:Q3806461|James Berkeley, 1st Baron Berkeley]]''
|
| 1394
| 1463
| ''[[:d:Q2630723|Raglan Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 1783
|
| ''[[:d:Q3806739|James Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1784
|
| ''[[:d:Q3807026|Janet Price]]''
|
| 1941
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 1785
|
| ''[[:d:Q3809621|John Sloman]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1786
|
| ''[[:d:Q3809908|Jonathan Brown]]''
| futbolari britainiarra (1990-)
| 1990
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1787
| [[Fitxategi:2012 2013 - Aitor Ariño - Flickr - Castroquini-FCB.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3809936|Aitor Ariño]]''
| eskubaloi jokalari espainiarra
| 1992
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1788
|
| ''[[:d:Q3814488|Ken Leek]]''
| futbolari britainiarra
| 1935
| 2007
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 1789
|
| ''[[:d:Q3814797|Kevin Bowring]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
| 2024
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1790
|
| ''[[:d:Q3815276|Kim Ashfield]]''
|
| 1959
|
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 1791
| [[Fitxategi:Lee Lucas 08-02-2014 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3829377|Lee Lucas]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 1792
| [[Fitxategi:Leigh Richmond Roose.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3830019|Leigh Richmond Roose]]''
|
| 1877
| 1916
| [[Holt (Gales)|Holt]]
|-
| style='text-align:right'| 1793
|
| ''[[:d:Q3830023|Leighton Phillips]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1794
|
| ''[[:d:Q3852373|Maud Chaworth]]''
|
| 1282
| 1322
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1795
|
| ''[[:d:Q3857385|Mike England]]''
|
| 1941
|
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 1796
|
| ''[[:d:Q3885328|Ralph Evans]]''
| boxeolari britainiarra
| 1953
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 1797
| [[Fitxategi:Portrait of D. Jones, Dolau Bach (4670288) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3896362|Dafydd Jones]]''
|
| 1803
| 1868
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 1798
|
| ''[[:d:Q3897540|Pat Glover]]''
|
| 1910
| 1971
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1799
|
| ''[[:d:Q3898091|Paul James]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1800
|
| ''[[:d:Q3899285|Penvhyn Llewellyn Neville]]''
|
| 1872
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1801
| [[Fitxategi:Peterkarrie.gif|center|128px]]
| ''[[:d:Q3900874|Peter Karrie]]''
| abeslari britainiarra
| 1946
|
| [[Vale of Glamorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 1802
|
| ''[[:d:Q3940078|Roger Freestone]]''
|
| 1968
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 1803
|
| ''[[:d:Q3943059|Ryan Doble]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1804
|
| ''[[:d:Q3945649|Sally El Hosaini]]''
|
| 1976
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1805
|
| ''[[:d:Q3951052|Innes Lloyd]]''
|
| 1925
| 1991
| [[Penmaenmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 1806
|
| ''[[:d:Q3960034|Sibyl de Neufmarché]]''
|
| 1100
| 1143
| ''[[:d:Q15107961|Brecon Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 1807
| [[Fitxategi:Nicole Scherzinger & the Phantoms - 16.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3961106|Simon Bowman]]''
| aktore britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1808
| [[Fitxategi:Quaregnon - Le Samyn des Dames & Le Samyn, 2 mars 2016, départ (B107).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3987390|Amy Roberts]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1994
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1809
|
| ''[[:d:Q3990627|George Baker]]''
| futbolari britainiarra
| 1936
| 2024
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 1810
|
| ''[[:d:Q3992473|Tom Griffiths]]''
|
| 1906
| 1981
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1811
|
| ''[[:d:Q3998498|Trevor Edwards]]''
|
| 1937
| 2024
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 1812
|
| ''[[:d:Q4009682|Venissa Head]]''
|
| 1956
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1813
|
| ''[[:d:Q4010127|Vernon Pugh]]''
|
| 1945
| 2003
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 1814
|
| ''[[:d:Q4020019|William George Trice]]''
|
| 1848
| 1920
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1815
| [[Fitxategi:William Henry Gladstone, Vanity Fair, 1882-02-11.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4020043|William Henry Gladstone]]''
|
| 1840
| 1891
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 1816
|
| ''[[:d:Q4020156|William Squire]]''
|
| 1917
| 1989
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1817
|
| ''[[:d:Q4026445|Julie Gore]]''
|
| 1958
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1818
| [[Fitxategi:Portrait of Nimrod (4671244).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4068173|Charles James Apperley]]''
|
| 1778
| 1843
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1819
| [[Fitxategi:St Afan's Church, Llanafan-Fawr - geograph.org.uk - 1468440.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4072521|Afan]]''
|
| 600
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 1820
|
| ''[[:d:Q4083831|Mark Bennett]]''
|
| 1963
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1821
| [[Fitxategi:Monaghan Saint Macartan's Cathedral Window Clogher Saints II Detail Saint Dobheóg of Lough Derg 2013 09 21.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4086821|Dabheog]]''
|
| 400
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1822
| [[Fitxategi:Frederick Birks VC AWM P02939.023.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4087034|Frederick Birks]]''
|
| 1894
| 1917
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 1823
|
| ''[[:d:Q4101408|Tommy Bamford]]''
|
| 1905
| 1967
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 1824
|
| ''[[:d:Q4111556|Greville Wynne]]''
|
| 1919
| 1990
| [[Ystrad Mynach]]
|-
| style='text-align:right'| 1825
|
| ''[[:d:Q4134498|Gwilym Ddu o Arfon]]''
|
| 1250
| 1400
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1826
| [[Fitxategi:David John PHC 2016-4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4160395|David John]]''
|
| 1984
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1827
|
| ''[[:d:Q4160419|Kingsley Jones]]''
|
| 1969
|
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 1828
|
| ''[[:d:Q4161903|Dingad of Llandingat]]''
|
|
|
| [[Powysko Erresuma]]
|-
| style='text-align:right'| 1829
|
| ''[[:d:Q4172032|Anthony Davies]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1830
|
| ''[[:d:Q4201328|Joseph Murray Ince]]''
|
| 1806
| 1859
| [[Londres]]<br/>[[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 1831
| [[Fitxategi:Gareth Evans2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4207234|Gareth Evans]]''
|
| 1980
|
| [[Hirwaun]]
|-
| style='text-align:right'| 1832
| [[Fitxategi:Steve Jones (presenter).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4207586|Steve Jones]]''
|
| 1977
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 1833
|
| ''[[:d:Q4212534|Maud Cunnington]]''
|
| 1869
| 1951
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1834
|
| ''[[:d:Q4215697|Tom Carpenter]]''
|
| 1887
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1835
| [[Fitxategi:St Keyne's Well - geograph.org.uk - 1556016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4218975|Cain]]''
|
| 425
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 1836
|
| ''[[:d:Q4219999|Cywair]]''
|
| 600<br/>455
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1837
|
| ''[[:d:Q4220725|Wiliam Cynwal]]''
|
|
| 1587
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1838
|
| ''[[:d:Q4232388|Gareth Coppack]]''
|
| 1980
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1839
| [[Fitxategi:Eglwys St Cristiolus Church, Llangristiolus.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4241293|Cristiolus]]''
|
| 550
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 1840
|
| ''[[:d:Q4252416|Elizabeth Howard]]''
|
| 1497<br/>1494
| 1558<br/>1559
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 1841
| [[Fitxategi:The Most Reverend Francis Mostyn (5292133).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4304585|Francis Mostyn]]''
|
| 1860
| 1939
| [[Talacre]]
|-
| style='text-align:right'| 1842
|
| ''[[:d:Q4328347|Steve Newbury]]''
|
| 1956
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1843
| [[Fitxategi:Newton Heath - Jack Powell - First Incarnation.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4347281|Jack Powell]]''
|
| 1860
| 1947
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1844
|
| ''[[:d:Q4354797|Aubrey Powell]]''
|
| 1918
| 2009
| [[Cwmtwrch]]
|-
| style='text-align:right'| 1845
| [[Fitxategi:Irene Steer 1912 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4355198|Irene Steer]]''
|
| 1889
| 1977
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1846
| [[Fitxategi:Lord Edmund Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4360990|Edmund Davies, Baron Edmund-Davies]]''
|
| 1906
| 1992
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 1847
| [[Fitxategi:David Powell Price.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4376401|David Price]]''
|
| 1790
| 1854
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1848
| [[Fitxategi:Ian Preece PHC 2017-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4379087|Ian Preece]]''
|
| 1982
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1849
| [[Fitxategi:Emyr Jones Parry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4385607|Emyr Jones Parry]]''
|
| 1947
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1850
| [[Fitxategi:Sant Trillo St Trillo Betws yn Rhos Conwy Gogledd Cymru North Wales 16.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4411544|Elian]]''
|
| 600
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1851
|
| ''[[:d:Q4457143|Tudclyd]]''
|
| 500
|
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 1852
|
| ''[[:d:Q4470042|Cliff Wilson]]''
|
| 1934
| 1994
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1853
|
| ''[[:d:Q4470106|Philip Williams]]''
|
| 1967
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1854
|
| ''[[:d:Q4476244|Walter Watkins]]''
|
| 1880
| 1942
| [[Caersws]]
|-
| style='text-align:right'| 1855
|
| ''[[:d:Q4482653|Mark Fenton]]''
|
| 1972
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1856
|
| ''[[:d:Q4502691|William John Hewlett]]''
|
| 1876
| 1921
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 1857
|
| ''[[:d:Q4505352|Arthen ap Seisyll]]''
|
| 750
| 807
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 1858
|
| ''[[:d:Q4529658|Clive Everton]]''
|
| 1937
| 2024
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1859
| [[Fitxategi:Eluned (straightened) Eglwys Aberhonddu (Brecon, Wales) 03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4530046|Eluned]]''
|
| 500
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 1860
| [[Fitxategi:Erin Richards filming on Penarth Pier January 2016 (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4539315|Erin Richards]]''
|
| 1986
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1861
| [[Fitxategi:Griffith-John-China.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4569597|Griffith John]]''
|
| 1831
| 1912
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1862
|
| ''[[:d:Q4575731|Geraint Williams]]''
|
| 1962
|
| [[Cwmparc]]
|-
| style='text-align:right'| 1863
|
| ''[[:d:Q4647963|A. J. R. Russell-Wood]]''
| historialari estatubatuarra
| 1940<br/>1939
| 2010
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1864
|
| ''[[:d:Q4648124|A. M. Esmonde]]''
|
| 1977
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1865
|
| ''[[:d:Q4661867|Aaron Bramwell]]''
|
| 1986
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 1866
|
| ''[[:d:Q4661931|Aaron Cook]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1867
|
| ''[[:d:Q4661935|Aaron Coundley]]''
|
| 1989
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1868
|
| ''[[:d:Q4663748|Abbas Farid]]''
|
| 1983
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1869
|
| ''[[:d:Q4666174|Abdulrahim Abby Farah]]''
|
| 1919
| 2018
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1870
| [[Fitxategi:Abel Christmas Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4666550|Abel Davies]]''
|
| 1861
| 1914
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 1871
|
| ''[[:d:Q4666582|Abel J. Jones]]''
|
| 1878
| 1949
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 1872
|
| ''[[:d:Q4667523|Abi Morgan]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1873
| [[Fitxategi:Abraham Garrod Thomas2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4668868|Abraham Garrod Thomas]]''
|
| 1853
| 1931
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1874
|
| ''[[:d:Q4678792|Adam Brown]]''
|
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1875
|
| ''[[:d:Q4678942|Adam Davies]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1876
|
| ''[[:d:Q4679184|Adam Harding]]''
|
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1877
|
| ''[[:d:Q4679194|Adam Harrison]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1878
|
| ''[[:d:Q4679263|Adam Hughes]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1879
|
| ''[[:d:Q4679561|Adam O'Brian]]''
|
| 1989
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1880
|
| ''[[:d:Q4679574|Adam Owen]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1881
| [[Fitxategi:Adam Phillips. Photogr. by Bracha L. Ettinger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4679608|Adam Phillips]]''
|
| 1954
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1882
|
| ''[[:d:Q4679626|Adam Powell]]''
|
| 1976
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1883
|
| ''[[:d:Q4679892|Adam Thomas]]''
|
| 1986
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 1884
|
| ''[[:d:Q4679946|Adam Warren]]''
|
| 1991
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 1885
|
| ''[[:d:Q4684916|Adrian Cambriani]]''
|
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1886
|
| ''[[:d:Q4684968|Adrian Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1969
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1887
| [[Fitxategi:Adrian and Pat Dingle Wedding 1941-12-15.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4684982|Adrian Dingle]]''
|
| 1911
| 1974
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 1888
|
| ''[[:d:Q4685066|Adrian Griffiths]]''
|
| 1959
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1889
|
| ''[[:d:Q4685114|Adrian Holmes]]''
|
| 1974
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1890
|
| ''[[:d:Q4685181|Adrian Lewis Morgan]]''
|
| 1973
|
| [[Beddau]]
|-
| style='text-align:right'| 1891
|
| ''[[:d:Q4685352|Adrian Shaw]]''
|
| 1972
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1892
| [[Fitxategi:Adrian Street.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4685382|Adrian Street]]''
| borrokalari profesionala britainiarra
| 1940
| 2023
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 1893
|
| ''[[:d:Q4685401|Adrian Tucker]]''
|
| 1976
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1894
|
| ''[[:d:Q4704294|Al Lewis]]''
| abeslari britainiarra
| 1984
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 1895
|
| ''[[:d:Q4706157|Alan Beer]]''
| futbolari britainiarra
| 1950
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1896
|
| ''[[:d:Q4706343|Alan Caughter]]''
| futbolari britainiarra
| 1946
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1897
|
| ''[[:d:Q4706459|Alan Curtis]]''
|
| 1954
|
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 1898
|
| ''[[:d:Q4706473|Alan David]]''
| aktore britainiarra
| 1941
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 1899
|
| ''[[:d:Q4706576|Alan Edwards]]''
|
| 1943
| 1987
| [[Kenfig Hill]]
|-
| style='text-align:right'| 1900
|
| ''[[:d:Q4706594|Alan Evans]]''
|
| 1949
| 1999
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 1901
|
| ''[[:d:Q4706644|Alan Fox]]''
|
| 1936
| 2021
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 1902
|
| ''[[:d:Q4706822|Alan Harrington]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 2019
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 1903
|
| ''[[:d:Q4706991|Alan Jones]]''
|
| 1957
|
| [[Alltwen]]
|-
| style='text-align:right'| 1904
|
| ''[[:d:Q4706993|Alan Jones]]''
|
| 1938
|
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 1905
|
| ''[[:d:Q4706994|Alan Jones]]''
| futbolari britainiarra (1945-2023)
| 1945
| 2023
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1906
|
| ''[[:d:Q4707361|Alan Morgan]]''
|
| 1973
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1907
|
| ''[[:d:Q4707362|Alan Morgan]]''
|
| 1940
| 2011
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1908
|
| ''[[:d:Q4707517|Alan Petherbridge]]''
|
| 1927
| 2020
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1909
|
| ''[[:d:Q4707597|Alan Rees]]''
|
| 1938
| 2022
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1910
| [[Fitxategi:AlanRudkin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4707682|Alan Rudkin]]''
|
| 1941
| 2010
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 1911
|
| ''[[:d:Q4707769|Alan Simons]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1912
|
| ''[[:d:Q4707782|Alan Smith]]''
|
| 1949
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1913
|
| ''[[:d:Q4707899|Alan Thompson]]''
|
| 1963
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1914
|
| ''[[:d:Q4708055|Alan Wilkins]]''
|
| 1953
|
| [[Rhiwbina]]
|-
| style='text-align:right'| 1915
|
| ''[[:d:Q4708093|Alan Wood]]''
|
| 1941
| 2018
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1916
|
| ''[[:d:Q4708112|Alan Wynne Williams]]''
| politikari britainiarra
| 1945
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1917
|
| ''[[:d:Q4708700|Alastair Dalton]]''
|
| 1973
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1918
|
| ''[[:d:Q4708724|Alastair Hetherington]]''
| kazetari britainiarra
| 1919
| 1999
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1919
|
| ''[[:d:Q4708997|Alban Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1920
|
| ''[[:d:Q4709005|Alban Hill]]''
|
|
| 1559
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1921
|
| ''[[:d:Q4709611|Albert Alan Owen]]''
| musikagile britainiarra
| 1948
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1922
|
| ''[[:d:Q4709696|Albert Barnes]]''
| boxeolari britainiarra
| 1913
| 1990
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1923
| [[Fitxategi:Albert Bruntnell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4709825|Albert Bruntnell]]''
| politikari australiarra
| 1866
| 1929
| [[Llanigon]]
|-
| style='text-align:right'| 1924
|
| ''[[:d:Q4709940|Clifford Williams]]''
|
| 1905
| 1987
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 1925
|
| ''[[:d:Q4710021|Albert Day]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1926
| [[Fitxategi:Cynan 1956 Aberdar.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4710162|Albert Evans-Jones]]''
|
| 1895
| 1970
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 1927
|
| ''[[:d:Q4710188|Albert Fear]]''
|
| 1907
| 2000
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 1928
|
| ''[[:d:Q4710243|Albert Freethy]]''
|
| 1885
| 1966
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1929
|
| ''[[:d:Q4710353|Albert Green]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1930
|
| ''[[:d:Q4710365|Albert Groves]]''
|
| 1886
| 1960
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1931
|
| ''[[:d:Q4710369|Albert Gubay]]''
|
| 1928
| 2016
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 1932
|
| ''[[:d:Q4710405|Albert Hall]]''
|
| 1918
| 1998
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1933
|
| ''[[:d:Q4710519|Albert Hybart]]''
|
| 1865
| 1945
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1934
| [[Fitxategi:Albertjenkinsrugby.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4710573|Albert Jenkins]]''
|
| 1895
| 1953
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 1935
|
| ''[[:d:Q4710747|Albert Love]]''
|
| 1911
| 1943
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1936
|
| ''[[:d:Q4711030|Albert Powell]]''
|
| 1893
| 1979
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 1937
|
| ''[[:d:Q4711276|Albert Stitfall]]''
|
| 1924
| 1998
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1938
|
| ''[[:d:Q4711277|Albert Stock]]''
|
| 1897
| 1969
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1939
|
| ''[[:d:Q4711320|Albert Thomas]]''
|
| 1893
| 1965
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 1940
|
| ''[[:d:Q4711325|Albert Thompson]]''
| futbolari britainiarra
| 1912
|
| [[Llanbradach]]
|-
| style='text-align:right'| 1941
|
| ''[[:d:Q4711432|Albert Wardell]]''
|
| 1908
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1942
|
| ''[[:d:Q4711486|Albert Willis]]''
| politikari australiarra
| 1876
| 1954
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 1943
|
| ''[[:d:Q4711516|Albert Young]]''
|
| 1917
| 2013
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 1944
|
| ''[[:d:Q4714175|Alec James]]''
|
| 1889
| 1961
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 1945
|
| ''[[:d:Q4714179|Alec Jenkins]]''
|
| 1987
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1946
|
| ''[[:d:Q4714181|Alec Jones]]''
|
| 1924
| 1983
| [[Clydach Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1947
| [[Fitxategi:AlecTempleton.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4714268|Alec Templeton]]''
| musikagile britainiarra
| 1910<br/>1909
| 1963
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1948
|
| ''[[:d:Q4714328|Aled Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1949
| [[Fitxategi:Aled Davies (29997772112).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4714330|Aled Davies]]''
|
| 1991
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1950
| [[Fitxategi:Aled James.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4714333|Aled James]]''
|
| 1982
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 1951
|
| ''[[:d:Q4714338|Aled Owen]]''
| futbolari britainiarra
| 1934
| 2022
| ''[[:d:Q4981044|Brynteg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1952
| [[Fitxategi:Aledhaydnjones11.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4714340|Aled Haydn Jones]]''
|
| 1976
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 1953
|
| ''[[:d:Q4714342|Aled Thomas]]''
|
| 1985
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1954
|
| ''[[:d:Q4714343|Aled Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 2005
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 1955
| [[Fitxategi:Erwau'r Daith, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4714348|Aled Wyn Davies]]''
|
| 1974
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 1956
|
| ''[[:d:Q4716965|Alex Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 1957
|
| ''[[:d:Q4717057|Alex Givvons]]''
|
| 1913
| 2002
| [[Pillgwenlly]]
|-
| style='text-align:right'| 1958
|
| ''[[:d:Q4717093|Alex Greenfield]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1990
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 1959
|
| ''[[:d:Q4717250|Alex Jones]]''
|
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 1960
| [[Fitxategi:Alex Jones 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4717255|Alex Jones]]''
|
| 1977
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 1961
|
| ''[[:d:Q4717296|Alex Kersey-Brown]]''
|
| 1942
| 2015
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1962
| [[Fitxategi:Alex Lawless 24-09-2011 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4717348|Alex Lawless]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 1963
|
| ''[[:d:Q4717889|Alex Titchiner]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 1964
|
| ''[[:d:Q4717948|Alex Walker]]''
|
| 1986
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 1965
|
| ''[[:d:Q4717998|Alex Winters]]''
|
| 1977
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 1966
|
| ''[[:d:Q4718381|Alexander Bland]]''
|
| 1866
| 1947
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 1967
|
| ''[[:d:Q4719014|Alexander Griffith]]''
|
| 1601
| 1676
| [[Llysfaen]]
|-
| style='text-align:right'| 1968
|
| ''[[:d:Q4719968|Alexander Rolls]]''
|
| 1818
| 1882
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1969
|
| ''[[:d:Q4720591|Alexandra Boyd]]''
|
| 2000
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 1970
|
| ''[[:d:Q4721654|Alf Day]]''
|
| 1907
| 1997
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 1971
| [[Fitxategi:Alf Morgans (1850-1933).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4721725|Alf Morgans]]''
|
| 1850
| 1933
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 1972
|
| ''[[:d:Q4721734|Alf Pugh]]''
|
| 1869
| 1942
| [[Esclusham]]
|-
| style='text-align:right'| 1973
|
| ''[[:d:Q4721752|Alf Shea]]''
|
| 1898
| 1969
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 1974
|
| ''[[:d:Q4721754|Alf Sherwood]]''
|
| 1923
| 1990
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 1975
|
| ''[[:d:Q4722523|Alfred Davies]]''
|
| 1850
| 1891
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 1976
|
| ''[[:d:Q4722541|Alfred Dickinson]]''
| futbolari britainiarra
| 1914
| 1998
| [[Saltney]]
|-
| style='text-align:right'| 1977
| [[Fitxategi:Alfred Dillon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4722542|Alfred Dillon]]''
|
| 1847
| 1915
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1978
|
| ''[[:d:Q4722679|Alfred Francis]]''
|
| 1885
| 1968
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 1979
|
| ''[[:d:Q4722738|Alfred Gooding]]''
|
| 1932
| 2018
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 1980
|
| ''[[:d:Q4722846|Alfred Higgs]]''
|
| 1904
| 1931
| [[Talywain]]
|-
| style='text-align:right'| 1981
|
| ''[[:d:Q4722948|Alfred Janes]]''
|
| 1911
| 1999
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 1982
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Alfred Lewis Jones. Wellcome L0050182.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4723069|Alfred Lewis Jones]]''
|
| 1845
| 1909
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1983
| [[Fitxategi:Albert Agustus Mathews.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4723134|Alfred Mathews]]''
|
| 1864
| 1946
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 1984
|
| ''[[:d:Q4723318|Alfred Pullin]]''
|
| 1860
| 1934
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 1985
| [[Fitxategi:1906 Sir Alfred Thomas MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4723516|Alfred Thomas, 1st Baron Pontypridd]]''
| politikari britainiarra
| 1840
| 1927
| [[Penylan]]
|-
| style='text-align:right'| 1986
|
| ''[[:d:Q4724154|Algernon Islay de Courcy Lyons]]''
|
| 1922
| 1993
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 1987
|
| ''[[:d:Q4726041|Alice Ormsby-Gore]]''
|
| 1952
| 1995
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 1988
| [[Fitxategi:Alison portret april 26, 1989.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4727193|Alison Statton]]''
|
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 1989
|
| ''[[:d:Q4730737|Allan Jones]]''
|
| 1940
| 1993
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 1990
|
| ''[[:d:Q4730784|Allan Lewis]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1942
|
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 1991
|
| ''[[:d:Q4730947|Allan Rogers]]''
| politikari britainiarra
| 1932
| 2023
| [[Gelligaer]]
|-
| style='text-align:right'| 1992
|
| ''[[:d:Q4731649|Allen Forward]]''
|
| 1921
| 1994
| [[Cwmavon (Torfaen)|Cwmavon]]
|-
| style='text-align:right'| 1993
| [[Fitxategi:Allen Raine (1836–1908).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4731836|Allen Raine]]''
|
| 1836
| 1908
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 1994
|
| ''[[:d:Q4732812|Allison Pearson]]''
| kazetari britainiarra
| 1960
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 1995
|
| ''[[:d:Q4737488|Alun Davies]]''
|
| 1943
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1996
| [[Fitxategi:Alun Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4737493|Alun Davies]]''
|
| 1964
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 1997
| [[Fitxategi:Alun Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4737495|Alun Evans]]''
|
| 1942
| 2011
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 1998
|
| ''[[:d:Q4737502|Alun Pugh]]''
|
| 1983
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 1999
|
| ''[[:d:Q4737505|Alun Owen]]''
| txirrindulari britainiarra
|
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2000
| [[Fitxategi:Alun Pugh.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4737506|Alun Pugh]]''
| politikari britainiarra
| 1955
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 2001
|
| ''[[:d:Q4737508|Alun Richards]]''
| eleberrigile britainiarra
| 1929
| 2004
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2002
|
| ''[[:d:Q4737513|Alun Talfan Davies]]''
|
| 1913
| 2000
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 2003
|
| ''[[:d:Q4737514|Alun Williams]]''
|
| 1920
| 1992
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2004
|
| ''[[:d:Q4737658|Alvan Williams]]''
|
| 1932
| 2003
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 2005
|
| ''[[:d:Q4738519|Alwyn Harris]]''
|
| 1936
| 2018
| [[Aberdulais]]
|-
| style='text-align:right'| 2006
|
| ''[[:d:Q4738526|Alwyn Jones]]''
|
| 1947
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2007
|
| ''[[:d:Q4738533|Alwyn Rice Jones]]''
|
| 1934
| 2007
| [[Capel Curig]]
|-
| style='text-align:right'| 2008
|
| ''[[:d:Q4738536|Alwyn Sheppard Fidler]]''
| arkitekto britainiarra
| 1909
| 1990
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 2009
|
| ''[[:d:Q4741760|Ambrose Baker]]''
|
| 1897
| 1976
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2010
|
| ''[[:d:Q4746125|Amice de Clare]]''
|
| 1220
| 1284
| [[Monmouthshire]]
|-
| style='text-align:right'| 2011
|
| ''[[:d:Q4749104|Amy Beth Hayes]]''
|
| 1982
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2012
| [[Fitxategi:Harry and Amy Dillwyn (children of Lewis Llewelyn Dillwyn) by M. D. 1853 (3947813464).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4749165|Amy Dillwyn]]''
|
| 1845
| 1935
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2013
| [[Fitxategi:AmyEvans1911.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4749176|Amy Evans]]''
|
| 1884
| 1983
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 2014
|
| ''[[:d:Q4756448|Andrew Brown]]''
|
| 1980
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 2015
|
| ''[[:d:Q4756669|Andrew Coombs]]''
|
| 1984
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2016
| [[Fitxategi:AndrewDavies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4756770|Andrew Davies]]''
|
| 1983
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2017
| [[Fitxategi:Andrew Dilnot 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4756812|Andrew Dilnot]]''
|
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2018
|
| ''[[:d:Q4757162|Andrew Gray]]''
|
| 1955
| 1999
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2019
|
| ''[[:d:Q4757241|Andrew Harris]]''
|
| 1971
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2020
| [[Fitxategi:Bp Andrew John crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4757506|Andrew John]]''
|
| 1964
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2021
|
| ''[[:d:Q4757532|Andrew Jones]]''
|
| 1972
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2022
|
| ''[[:d:Q4757535|Andrew Jones]]''
|
| 1983
| 2023
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2023
|
| ''[[:d:Q4757840|Andrew MacLachlan]]''
|
| 1941
| 2019
| [[Trearddur]]
|-
| style='text-align:right'| 2024
|
| ''[[:d:Q4757992|Andrew McNeillie]]''
| poeta britainiarra
| 1946
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2025
|
| ''[[:d:Q4758034|Andrew Millward]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2026
|
| ''[[:d:Q4758081|Andrew Mumford]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2027
| [[Fitxategi:Andrew Phillip Smith.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4758266|Andrew Phillip Smith]]''
| idazle britainiarra
| 1966
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2028
| [[Fitxategi:Andrew RT Davies 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4758350|Andrew RT Davies]]''
|
| 1968
|
| [[Vale of Glamorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 2029
| [[Fitxategi:Andrew Richmond (Tyree, cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4758389|Andrew Richmond]]''
| politikari zeelandaberritarra
| 1832
| 1880
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2030
|
| ''[[:d:Q4758493|Andrew Salter]]''
|
| 1993
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 2031
| [[Fitxategi:Andrew Vicari at the Celtic Manor (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4758799|Andrew Vicari]]''
|
| 1932
| 2016
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2032
|
| ''[[:d:Q4760358|Andy Allen]]''
|
| 1967
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2033
|
| ''[[:d:Q4760525|Andy Clement]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2034
| [[Fitxategi:Dibble, Andy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4760597|Andy Dibble]]''
| futbolari britainiarra
| 1965
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 2035
|
| ''[[:d:Q4760648|Andy Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1975
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2036
|
| ''[[:d:Q4760660|Andy Fenby]]''
|
| 1985
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 2037
|
| ''[[:d:Q4760715|Andy Goddard]]''
|
| 1968
|
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 2038
|
| ''[[:d:Q4760820|Andy Hockley]]''
| aktore britainiarra
| 1959
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2039
|
| ''[[:d:Q4760823|Andy Holden]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 2040
|
| ''[[:d:Q4760865|Andy Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1963
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2041
|
| ''[[:d:Q4760958|Andy Lloyd]]''
|
| 1981
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2042
|
| ''[[:d:Q4760995|Andy Martin]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2043
|
| ''[[:d:Q4761069|Andy Moule]]''
|
| 1977
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2044
|
| ''[[:d:Q4761195|Andy Puddle]]''
|
| 1956
|
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 2045
|
| ''[[:d:Q4761292|Andy Scott-Lee]]''
| egile abeslari britainiarra
| 1980
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 2046
|
| ''[[:d:Q4761436|Andy Vine]]''
|
| 1944
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2047
|
| ''[[:d:Q4761470|Andy White]]''
|
| 1948
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2048
| [[Fitxategi:Aneirin Hughes 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4761604|Aneirin Hughes]]''
|
| 1958
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2049
|
| ''[[:d:Q4761606|Aneirin Talfan Davies]]''
|
| 1909
| 1980
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 2050
|
| ''[[:d:Q4761761|Aneurin Norman]]''
|
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2051
|
| ''[[:d:Q4761764|Aneurin Rees]]''
|
| 1858
| 1932
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 2052
|
| ''[[:d:Q4761765|Aneurin Williams]]''
| politikari britainiarra
| 1859
| 1924
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 2053
|
| ''[[:d:Q4762459|Angela Hazeldine]]''
| aktore britainiarra
| 1981
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 2054
| [[Fitxategi:Angharad James 2020-10-22 Cymru v Faroe Islands JS-103.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4763155|Angharad James]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 2055
| [[Fitxategi:Portrait of Angharad Llwyd (4670528) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4763157|Angharad Llwyd]]''
|
| 1780
| 1866
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 2056
|
| ''[[:d:Q4763159|Angharad James]]''
|
| 1677
| 1749
| ''[[:d:Q3404501|Nantlle]]''
|-
| style='text-align:right'| 2057
|
| ''[[:d:Q4763160|Angharad Mason]]''
|
| 1979
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2058
|
| ''[[:d:Q4763163|Angharad ferch Meurig]]''
|
| 801
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2059
| [[Fitxategi:Ann Lesley Cotton From Poverty to Prosperity- Engaging the Next Generation (5579338412) (3).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4766340|Ann Cotton]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2060
| [[Fitxategi:Gwynneth.jpg|center|128px]]
| [[Ann Harriet Hughes]]
|
| 1852
| 1910
| ''[[:d:Q7680325|Talsarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 2061
| [[Fitxategi:Ann Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4766480|Ann Jones]]''
|
| 1953
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 2062
| [[Fitxategi:Ann Keen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4766483|Ann Keen]]''
|
| 1948
|
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 2063
| [[Fitxategi:Portrait of Ann Thomas (4674199) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4766531|Ann Maddocks]]''
|
| 1704
| 1727
| ''[[:d:Q29489729|Cefn-ydfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 2064
|
| ''[[:d:Q4767193|Anna Laetitia Waring]]''
|
| 1823
| 1910
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2065
|
| ''[[:d:Q4767676|Annabel Giles]]''
|
| 1959
| 2023
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 2066
| [[Fitxategi:Anne Griffith-Jones01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4768405|Anne Griffith-Jones]]''
|
| 1890
| 1973
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 2067
|
| ''[[:d:Q4768477|Anne Johnston]]''
| politikari kanadarra
| 1932
| 2019
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2068
| [[Fitxategi:AnnekaRice.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4768946|Anneka Rice]]''
|
| 1958
|
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 2069
|
| ''[[:d:Q4769415|Annie Powell]]''
|
| 1906
| 1986
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 2070
| [[Fitxategi:Anthony Blackwood.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4772117|Anthony Blackwood]]''
|
| 1982
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2071
|
| ''[[:d:Q4772713|Anthony Hicks]]''
|
| 1943
| 2010
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2072
| [[Fitxategi:Anthony Howells.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4772751|Anthony Howells]]''
|
| 1832
| 1915
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 2073
|
| ''[[:d:Q4772758|Anthony Hulme]]''
|
| 1910
| 2007
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 2074
|
| ''[[:d:Q4772937|Anthony Leonard Harris]]''
| geologo britainiarra
| 1935
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2075
|
| ''[[:d:Q4772944|Anthony Ling]]''
|
| 1910
| 1987
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 2076
|
| ''[[:d:Q4772997|Anthony Malarczyk]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1975
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2077
|
| ''[[:d:Q4773210|Anthony O'Donnell]]''
|
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2078
|
| ''[[:d:Q4773224|Anthony Oliver]]''
|
| 1922
| 1995
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 2079
|
| ''[[:d:Q4773354|Anthony Reynolds]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2080
|
| ''[[:d:Q4773723|Anthony Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1977
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2081
|
| ''[[:d:Q4773726|Anthony Windham Jones]]''
|
| 1879
| 1959
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2082
| [[Fitxategi:Tony Williams, ACS Spring, 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4777220|Antony John Williams]]''
|
| 1964
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 2083
| [[Fitxategi:Richard George William Pitt Booth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4782136|Richard Booth]]''
|
| 1938
| 2019
| [[Hay-on-Wye]]
|-
| style='text-align:right'| 2084
| [[Fitxategi:Arabella Elizabeth Roupell13.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4783330|Arabella Elizabeth Roupell]]''
|
| 1817
| 1914
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2085
| [[Fitxategi:Arash Amel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4784337|Arash Amel]]''
|
| 1976
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2086
|
| ''[[:d:Q4786506|Archibald Rowlands]]''
|
| 1892
| 1953
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2087
|
| ''[[:d:Q4786631|Archie Brown]]''
|
| 1894
|
| [[Crosskeys]]
|-
| style='text-align:right'| 2088
|
| ''[[:d:Q4789156|Arfon Griffiths]]''
|
| 1941
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2089
| [[Fitxategi:Portrait of One Evins a Welch man was lately comited to New Gate for saying hee was Christ (4670716) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4790887|Arise Evans]]''
|
| 1607
| 1660
| [[Llangelynnin (Gwynedd)|Llangelynnin]]
|-
| style='text-align:right'| 2090
|
| ''[[:d:Q4793810|Frances Hoggan]]''
|
| 1843
| 1927
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 2091
|
| ''[[:d:Q4795190|F. Gwendolen Rees]]''
|
| 1906
| 1994
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 2092
|
| ''[[:d:Q4795256|Arnold Silverstone, Baron Ashdown]]''
|
| 1911
| 1977
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2093
| [[Fitxategi:ArronDavies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4796062|Arron Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2094
|
| ''[[:d:Q4797913|Arthur Banks]]''
|
| 1923
| 1944
| [[Llanddulas]]
|-
| style='text-align:right'| 2095
|
| ''[[:d:Q4797944|Arthur Bassett]]''
|
| 1914
| 1999
| [[Kenfig Hill]]
|-
| style='text-align:right'| 2096
| [[Fitxategi:Arthur Brown Port Vale footballer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4798110|Arthur Brown]]''
|
| 1903
| 1971
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2097
|
| ''[[:d:Q4798124|Arthur Buckler]]''
|
| 1882
| 1921
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2098
|
| ''[[:d:Q4798130|Arthur Bulkeley]]''
|
| 1445
| 1553
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 2099
|
| ''[[:d:Q4798338|Arthur Cornish]]''
|
| 1897
| 1948
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2100
|
| ''[[:d:Q4798355|Arthur Creber]]''
|
| 1909
| 1966
| [[Sketty]]
|-
| style='text-align:right'| 2101
|
| ''[[:d:Q4798409|Arthur Daniels]]''
|
| 1922
| 2001
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 2102
| [[Fitxategi:Arthur Edward Hardinge - retouched.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4798571|Arthur Edward Hardinge]]''
|
| 1828
| 1892
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2103
|
| ''[[:d:Q4798596|Arthur Ellis]]''
|
| 1990
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2104
|
| ''[[:d:Q4798724|Arthur Francis]]''
|
| 1953
|
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 2105
|
| ''[[:d:Q4798875|Arthur Granville]]''
|
| 1911
| 1987
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 2106
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Arthur Griffith Boscawen Wellcome M0003100.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4798898|Arthur Griffith-Boscawen]]''
|
| 1865
| 1946
| ''[[:d:Q7838916|Trevalyn Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 2107
|
| ''[[:d:Q4798904|Arthur Griffiths]]''
|
| 1908
| 1995
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 2108
|
| ''[[:d:Q4799042|Arthur Henry Williams]]''
|
| 1894
| 1968
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 2109
|
| ''[[:d:Q4799063|Arthur Hickman]]''
|
| 1910
| 1995
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 2110
|
| ''[[:d:Q4799128|Arthur Horner]]''
| politikari britainiarra
| 1894
| 1968
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2111
|
| ''[[:d:Q4799229|Arthur James Herbert]]''
|
| 1820
| 1897
| [[Llansantffraed (Monmouthshire)|Llansantffraed]]
|-
| style='text-align:right'| 2112
| [[Fitxategi:Arthur James Mason by George Henry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4799230|Arthur James Mason]]''
|
| 1851
| 1928
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 2113
|
| ''[[:d:Q4799265|Arthur John Ensor]]''
|
| 1905
| 1995
| [[Llanishen]]
|-
| style='text-align:right'| 2114
| [[Fitxategi:Arthur John Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4799273|Arthur John Williams]]''
|
| 1834
| 1911
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2115
|
| ''[[:d:Q4799341|Arthur Kelton]]''
| idazle britainiarra
|
| 1549<br/>1550
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2116
|
| ''[[:d:Q4799469|Arthur Lea]]''
|
| 1866
| 1945
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2117
|
| ''[[:d:Q4799486|Arthur Lemon]]''
|
| 1905
| 1982
| [[Tonna (Neath)|Tonna]]
|-
| style='text-align:right'| 2118
|
| ''[[:d:Q4799506|Arthur Lever]]''
|
| 1920
| 2004
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2119
|
| ''[[:d:Q4799542|Arthur Lloyd]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2120
|
| ''[[:d:Q4800100|Arthur Rees]]''
|
| 1912
| 1998
| [[Llangadog]]
|-
| style='text-align:right'| 2121
| [[Fitxategi:Arthur Rosser.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4800175|Arthur Rosser]]''
|
| 1864
| 1954
| [[Oystermouth]]
|-
| style='text-align:right'| 2122
|
| ''[[:d:Q4800443|Arthur Thomas]]''
|
| 1895
| 1953
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2123
|
| ''[[:d:Q4800445|Arthur Thomas]]''
|
| 1901
| 1970
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2124
|
| ''[[:d:Q4800586|Arthur Wade-Evans]]''
|
| 1875
| 1964
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 2125
|
| ''[[:d:Q4800617|Arthur Waters]]''
|
| 1888
| 1953
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2126
|
| ''[[:d:Q4800631|Arthur Weare]]''
| futbolari britainiarra
| 1912
| 1994
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2127
|
| ''[[:d:Q4800988|Artie Moore]]''
|
| 1887
| 1949
| [[Pontllanfraith]]
|-
| style='text-align:right'| 2128
| [[Fitxategi:ArwelRichardsJune2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4802552|Arwel Richards]]''
|
| 1982
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2129
|
| ''[[:d:Q4805363|Ashley Bateman]]''
|
| 1988
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 2130
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120074.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4805364|Ashley Beck]]''
|
| 1990
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2131
|
| ''[[:d:Q4805629|Ashley Way]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2132
|
| ''[[:d:Q4812804|Atarah Ben-Tovim]]''
| musikari britainiarra
| 1940
| 2022
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2133
|
| ''[[:d:Q4815657|Atholl Oakeley]]''
|
| 1900
| 1987
| [[Rhoscolyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2134
|
| ''[[:d:Q4819086|Aubrey Casewell]]''
|
| 1909
| 1974
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 2135
|
| ''[[:d:Q4819096|Aubrey Davies]]''
|
| 1915
| 1994
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2136
|
| ''[[:d:Q4819135|Aubrey Jones]]''
|
| 1911
| 2003
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2137
|
| ''[[:d:Q4819183|Aubrey Richards]]''
|
| 1920
| 2000
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2138
| [[Fitxategi:Augustus Anson VC IWM Q 80462.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4821369|Augustus Anson]]''
|
| 1835
| 1877
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 2139
|
| ''[[:d:Q4840761|Baden Powell]]''
| politikari australiarra
| 1900
| 1955
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 2140
|
| ''[[:d:Q4846432|Frederick Bowley]]''
|
| 1873
| 1943
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 2141
| [[Fitxategi:David Bailey Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4848345|Bailey Davies]]''
|
| 1884
| 1968
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 2142
| [[Fitxategi:Portrait of Brinley Richards, composer (4670494).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4850963|Henry Brinley Richards]]''
|
| 1819
| 1885
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2143
|
| ''[[:d:Q4858774|Barbara Brooke, Baroness Brooke of Ystradfellte]]''
|
| 1908
| 2000
| [[Llanwern]]
|-
| style='text-align:right'| 2144
|
| ''[[:d:Q4860676|Bari Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2145
| [[Fitxategi:Barnett Janner.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4861635|Barnett Janner]]''
| politikari britainiarra
| 1892
| 1982
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2146
| [[Fitxategi:Barrie Hole.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4863526|Barrie Hole]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
| 2019
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2147
|
| ''[[:d:Q4863529|Barrie Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2148
|
| ''[[:d:Q4863573|Barrie Williams]]''
|
| 1955<br/>1939
| 2018
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2149
| [[Fitxategi:Barry Elsby (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4864199|Barry Elsby]]''
|
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2150
|
| ''[[:d:Q4864430|Barry Livesey]]''
|
| 1905
| 1959
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2151
|
| ''[[:d:Q4864433|Barry Lloyd]]''
|
| 1953
| 2016
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2152
|
| ''[[:d:Q4864507|Barry Metcalf]]''
|
| 1960
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 2153
|
| ''[[:d:Q4864878|Barry Watkins]]''
|
| 1921
| 2004
| [[Bedlinog]]
|-
| style='text-align:right'| 2154
|
| ''[[:d:Q4864914|Barry Wright]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2155
|
| ''[[:d:Q4877002|Beata Brookes]]''
| politikari britainiarra
| 1930
| 2015
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 2156
| [[Fitxategi:2013 Women's British Open - Becky Morgan (1).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4878858|Becky Morgan]]''
|
| 1974
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2157
| [[Fitxategi:William Beddoe Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4879027|Beddoe Rees]]''
|
| 1877
| 1931
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2158
|
| ''[[:d:Q4879327|Bedo Aeddren]]''
|
| 1505
|
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 2159
|
| ''[[:d:Q4879480|Bedwyr Williams]]''
|
| 1974
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 2160
|
| ''[[:d:Q4885193|Ben Addis]]''
|
|
|
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2161
| [[Fitxategi:Ben Beynon rugby player.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4885297|Ben Beynon]]''
|
| 1894
| 1969
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2162
| [[Fitxategi:Leadership, Paris - UNESCO - PHOTO0000003811 0001.tiff|center|128px]]
| ''[[:d:Q4885324|Ben Bowen Thomas]]''
|
| 1899
| 1977
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 2163
| [[Fitxategi:Ben Davies (1873-1930).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4885512|Ben Davies]]''
|
| 1873
| 1930
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2164
|
| ''[[:d:Q4885596|Ben Ellis]]''
| futbolari britainiarra
| 1906
| 1968
| [[Aberbargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2165
|
| ''[[:d:Q4885611|Ben Evans]]''
|
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2166
| [[Fitxategi:Ben Evans London Broncos.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4885613|Ben Evans]]''
|
| 1992
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2167
| [[Fitxategi:Ben Flower.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4885643|Ben Flower]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2168
|
| ''[[:d:Q4885931|Ben John]]''
|
| 1991
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 2169
|
| ''[[:d:Q4885953|Ben Jones]]''
| futbolari britainiarra (1992-)
| 1992
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2170
|
| ''[[:d:Q4886058|Ben Lewis]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2171
|
| ''[[:d:Q4886292|Ben Phillips]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2172
|
| ''[[:d:Q4886365|Ben Roberts]]''
|
| 1950
| 2021
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2173
|
| ''[[:d:Q4886472|Ben Slade]]''
| telebista aurkezle britainiarra
| 1976
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2174
| [[Fitxategi:Ben Swallow 18-02-12.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4886530|Ben Swallow]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2175
|
| ''[[:d:Q4886643|Ben Watts-Jones]]''
|
| 1885
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2176
|
| ''[[:d:Q4886701|Ben Williams]]''
|
| 1892
| 1959
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 2177
|
| ''[[:d:Q4886702|Ben Williams]]''
|
| 1900
| 1968
| [[Penrhiwceiber]]
|-
| style='text-align:right'| 2178
|
| ''[[:d:Q4887284|Benedict James]]''
| idazle britainiarra
| 1871
| 1957
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2179
| [[Fitxategi:Ben Davies as Geoffrey Wilder (Dorothy).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4888470|Benjamin Davies]]''
|
| 1858
| 1943
| [[Swansea]]<br/>[[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 2180
| [[Fitxategi:Benjamin Gronow.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4888734|Benjamin Gronow]]''
|
| 1887
| 1967
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2181
| [[Fitxategi:Portrait of Benjamin Hall, Esqr. M.P (4670824) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4888758|Benjamin Hall]]''
| politikari britainiarra
| 1777
| 1817
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 2182
|
| ''[[:d:Q4889295|Benjamin Thomas Williams]]''
| politikari britainiarra
| 1832
| 1890
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 2183
|
| ''[[:d:Q4889329|Benjamin Vaughan]]''
|
| 1917
| 2003
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2184
| [[Fitxategi:Skindred - Elbriot 2018 20.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4889528|Benji Webbe]]''
| abeslari britainiarra
| 1967
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2185
|
| ''[[:d:Q4889664|Bennett Arron]]''
|
| 1973
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2186
|
| ''[[:d:Q4891798|Beriah Moore]]''
|
| 1919
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2187
|
| ''[[:d:Q4893143|Bernard Frederick]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2188
|
| ''[[:d:Q4893182|Bernard Gould]]''
|
| 1893
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2189
|
| ''[[:d:Q4893213|Bernard Hedges]]''
|
| 1927
| 2014
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2190
|
| ''[[:d:Q4893330|Bernard Knight]]''
|
| 1931
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2191
|
| ''[[:d:Q4893436|Bernard McNally]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2192
|
| ''[[:d:Q4893711|Bernard Turnbull]]''
|
| 1904
| 1984
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2193
|
| ''[[:d:Q4894429|Bernie Lewis]]''
|
| 1945
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2194
|
| ''[[:d:Q4895054|Bert Evans]]''
|
| 1922
| 2008
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2195
|
| ''[[:d:Q4895128|Bert Hodgkinson]]''
|
| 1884
| 1939
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 2196
|
| ''[[:d:Q4895132|Bert Hollingdale]]''
|
| 1889
| 1961
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2197
|
| ''[[:d:Q4895151|Bert Jenkins]]''
|
| 1885
| 1943
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 2198
|
| ''[[:d:Q4895159|Bert Jones]]''
|
| 1906
| 1982
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2199
| [[Fitxategi:Herbert Samuel ('Bert') Thomas from NPG.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4895337|Bert Thomas]]''
|
| 1883
| 1966
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2200
|
| ''[[:d:Q4895348|Bert Turner]]''
|
| 1909
| 1981
| [[Brithdir (Caerphilly)|Brithdir]]
|-
| style='text-align:right'| 2201
|
| ''[[:d:Q4895661|Bertie Williams]]''
|
| 1907
| 1968
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2202
|
| ''[[:d:Q4895662|Bertie Perkins]]''
|
| 1905
| 1992
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2203
|
| ''[[:d:Q4897594|Beth Morris]]''
| aktore britainiarra
| 1949
| 2018
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 2204
|
| ''[[:d:Q4897683|Bethan Elfyn]]''
|
| 1974
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2205
| [[Fitxategi:Bethan Jenkins 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4897688|Bethan Jenkins]]''
|
| 1981
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2206
| [[Fitxategi:Betsan Powys 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4898223|Betsan Powys]]''
| kazetari britainiarra
| 1965
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2207
| [[Fitxategi:Betsi Cadwaladr.JPG|center|128px]]
| [[Betsi Cadwaladr]]
|
| 1789
| 1860
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 2208
|
| ''[[:d:Q4899014|Betty Williams]]''
|
| 1944
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2209
|
| ''[[:d:Q4899417|Beverley Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Queensferry (Flintshire)|Queensferry]]
|-
| style='text-align:right'| 2210
|
| ''[[:d:Q4908703|Bill Davies]]''
|
| 1906
| 1971
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2211
|
| ''[[:d:Q4908899|Bill Emery]]''
|
| 1897
| 1962
| [[Pentrebach]]
|-
| style='text-align:right'| 2212
|
| ''[[:d:Q4908928|Bill Evans]]''
|
| 1857
| 1935
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 2213
|
| ''[[:d:Q4908933|Bill Everson]]''
|
| 1906
| 1966
| [[Rudry|Rhydri]]
|-
| style='text-align:right'| 2214
|
| ''[[:d:Q4909319|Bill Harris]]''
| futbolari britainiarra
| 1928
| 1989
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2215
|
| ''[[:d:Q4909481|Bill Hopkin]]''
|
| 1914
| 2002
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2216
|
| ''[[:d:Q4910257|Bill Morris]]''
|
| 1869
| 1946
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2217
|
| ''[[:d:Q4910477|Bill Perry]]''
|
| 1886
| 1970
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2218
|
| ''[[:d:Q4910545|Bill Price]]''
|
| 1909
| 1993
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2219
|
| ''[[:d:Q4910664|Bill Roberts]]''
|
| 1908
| 1976
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2220
|
| ''[[:d:Q4910867|Bill Shortt]]''
|
| 1920
| 2004
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2221
|
| ''[[:d:Q4911257|Bill Waite]]''
|
| 1917
| 1980
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2222
|
| ''[[:d:Q4911295|Bill Watkins]]''
|
| 1923
| 2005
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2223
|
| ''[[:d:Q4912140|Billy Baker]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 2005
| [[Penrhiwceiber]]
|-
| style='text-align:right'| 2224
|
| ''[[:d:Q4912156|Billy Bassett]]''
| futbolari britainiarra
| 1912
| 1977
| [[Brithdir (Caerphilly)|Brithdir]]
|-
| style='text-align:right'| 2225
|
| ''[[:d:Q4912241|Billy Bowen]]''
|
| 1897
| 1960
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2226
| [[Fitxategi:Billy Butler 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4912305|Billy Butler]]''
|
| 1942
|
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 2227
| [[Fitxategi:W.C.Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4912428|Billy Davies]]''
|
| 1883
| 1960
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 2228
| [[Fitxategi:Billy Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4912429|Billy Davies]]''
|
| 1882
| 1956
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 2229
|
| ''[[:d:Q4912481|Billy Douglas]]''
|
| 1863
| 1943
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2230
|
| ''[[:d:Q4912558|Billy Foulkes]]''
|
| 1926
| 1979
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2231
| [[Fitxategi:Billy Geen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4912588|Billy Geen]]''
|
| 1891
| 1915
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2232
|
| ''[[:d:Q4912622|Billy Gore]]''
|
| 1919
| 2010
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 2233
|
| ''[[:d:Q4912742|Billy Hughes]]''
|
| 1918
| 1981
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2234
|
| ''[[:d:Q4912750|Billy Hullin]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1942
| 2012
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 2235
|
| ''[[:d:Q4912779|Billy James]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1956
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2236
|
| ''[[:d:Q4912896|Billy Lewis]]''
|
| 1864
| 1935
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2237
|
| ''[[:d:Q4912914|Billy Lucas]]''
|
| 1918
| 1998
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2238
|
| ''[[:d:Q4912940|Billy Mainwaring]]''
|
| 1941
| 2019
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2239
|
| ''[[:d:Q4913055|Billy Moore]]''
|
| 1910
| 1976
| [[Garw ibaia]]
|-
| style='text-align:right'| 2240
|
| ''[[:d:Q4913065|Billy Morris]]''
|
| 1918
| 2002
| [[Llanddulas]]
|-
| style='text-align:right'| 2241
|
| ''[[:d:Q4913219|Billy Reed]]''
|
| 1928
| 2003
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 2242
|
| ''[[:d:Q4913221|Billy Rees]]''
|
| 1924
| 1996
| [[Blaengarw]]
|-
| style='text-align:right'| 2243
| [[Fitxategi:Billy Shergold - Newport County FC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4913299|Billy Shergold]]''
|
| 1923
| 1968
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2244
|
| ''[[:d:Q4913312|Billy Slade]]''
|
| 1941
| 2019
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2245
|
| ''[[:d:Q4913355|Billy Tabram]]''
|
| 1909
| 1992
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2246
|
| ''[[:d:Q4913424|Billy Waith]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2247
|
| ''[[:d:Q4913438|Billy Watkins]]''
|
| 1910
| 1972
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2248
|
| ''[[:d:Q4913472|Billy Williams]]''
|
| 1905
| 1973
| [[Crumlin (Caerphilly)|Crumlin]]
|-
| style='text-align:right'| 2249
| [[Fitxategi:Blake Pelly in 1941.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4924461|Blake Pelly]]''
|
| 1907
| 1990
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 2250
|
| ''[[:d:Q4925838|Bleddyn Bowen]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1961
|
| ''[[:d:Q7837341|Trebanos]]''
|-
| style='text-align:right'| 2251
|
| ''[[:d:Q4925840|Bleddyn Jones]]''
|
| 1948
| 2021
| [[Lower Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 2252
|
| ''[[:d:Q4925842|Bleddyn Taylor]]''
|
| 1962
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2253
|
| ''[[:d:Q4932039|Bob Catley]]''
|
| 1942
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2254
|
| ''[[:d:Q4932261|Bob Delgado]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2255
|
| ''[[:d:Q4932323|Bob Dudley-Jones]]''
|
| 1952
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2256
|
| ''[[:d:Q4932383|Bob Evans]]''
|
| 1881
| 1962
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2257
| [[Fitxategi:Bob Franklin 1, 2011, jjron.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4932463|Bob Franklin]]''
|
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2258
|
| ''[[:d:Q4932881|Bob Humphrys]]''
|
| 1952
| 2008
| [[Splott]]
|-
| style='text-align:right'| 2259
|
| ''[[:d:Q4932960|Bob Jones]]''
|
| 1875
| 1944
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2260
|
| ''[[:d:Q4933076|Bob Kucera]]''
| politikari australiarra
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2261
|
| ''[[:d:Q4933698|Bob Pugh]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2262
|
| ''[[:d:Q4933800|Bob Roberts]]''
|
| 1863
| 1950
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2263
|
| ''[[:d:Q4934328|Bob Weaver]]''
|
| 1912
|
| [[Ponciau]]
|-
| style='text-align:right'| 2264
|
| ''[[:d:Q4934724|Bobby Atherton]]''
|
| 1876
| 1917
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 2265
|
| ''[[:d:Q4934923|Bobby Delahay]]''
|
| 1900
| 1978
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2266
|
| ''[[:d:Q4935708|Bobby Weale]]''
|
| 1903
| 1970
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 2267
|
| [[Bobi Jones]]
|
| 1929
| 2017
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2268
|
| ''[[:d:Q4943807|Claire Curtis-Thomas]]''
|
| 1958
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2269
| [[Fitxategi:Bradley Pryce.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4955010|Bradley Pryce]]''
|
| 1981
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2270
|
| ''[[:d:Q4955057|Bradley Wadlan]]''
|
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2271
|
| ''[[:d:Q4958557|Brayley Reynolds]]''
| futbolari britainiarra
| 1935
| 2023
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 2272
| [[Fitxategi:Brendachamberlain.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4960646|Brenda Chamberlain]]''
|
| 1912
| 1971
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2273
|
| ''[[:d:Q4963005|Brian Attley]]''
| futbolari britainiarra
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2274
|
| ''[[:d:Q4963078|Brian Bedford]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 2022
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 2275
|
| ''[[:d:Q4963131|Brian Blears]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 2005
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2276
|
| ''[[:d:Q4963178|Brian Bowditch]]''
| matematikari britainiarra
| 1961
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2277
|
| ''[[:d:Q4963235|Brian Butler]]''
|
| 1948
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2278
|
| ''[[:d:Q4963253|Brian Cairns]]''
|
| 1939
| 1993
| [[Trethomas]]
|-
| style='text-align:right'| 2279
|
| ''[[:d:Q4963315|Brian Caswell]]''
|
| 1954
|
| [[Gwernaffield]]
|-
| style='text-align:right'| 2280
|
| ''[[:d:Q4963491|Brian Curvis]]''
|
| 1937
| 2012
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2281
|
| ''[[:d:Q4963529|Sarah Loosemore]]''
| tenislari britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2282
|
| ''[[:d:Q4963649|Brian Earnshaw]]''
| idazle britainiarra
| 1929
| 2014
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2283
|
| ''[[:d:Q4963686|Brian Evans]]''
|
| 1936
| 2011
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 2284
|
| ''[[:d:Q4963687|Brian Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
| 2003
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 2285
|
| ''[[:d:Q4963897|Brian Griffiths]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
|
| [[Penycae|Pen-y-cae]]
|-
| style='text-align:right'| 2286
| [[Fitxategi:Brian Hancock.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4963931|Brian Hancock]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2287
|
| ''[[:d:Q4964112|Brian Hughes]]''
| futbolari britainiarra (1937-2018)
| 1937
| 2018
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2288
| [[Fitxategi:Brian Jenkins 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4964202|Brian Jenkins]]''
|
| 1942
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2289
|
| ''[[:d:Q4964204|Brian Jenkins]]''
| igerilari britainiarra
| 1943
| 2017
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2290
|
| ''[[:d:Q4964251|Brian Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1935
|
| [[Cwmcarn]]
|-
| style='text-align:right'| 2291
|
| ''[[:d:Q4964262|Brian Juliff]]''
|
| 1952
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 2292
|
| ''[[:d:Q4964454|Brian Law]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2293
|
| ''[[:d:Q4964513|Brian Lloyd]]''
|
| 1948
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 2294
|
| ''[[:d:Q4964714|Brian McGuinness]]''
| filosofo britainiarra
| 1927
| 2019
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2295
|
| ''[[:d:Q4964811|Brian Morris, Baron Morris of Castle Morris]]''
|
| 1930
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2296
|
| ''[[:d:Q4964875|Brian Nicholas]]''
|
| 1933
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2297
|
| ''[[:d:Q4965053|Brian Plummer]]''
|
| 1936
| 2003
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2298
|
| ''[[:d:Q4965080|Brian Purcell]]''
|
| 1938
| 1969
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2299
|
| ''[[:d:Q4965353|Brian Sparks]]''
|
| 1931
| 2013
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 2300
|
| ''[[:d:Q4965445|Ruth Manning-Sanders]]''
|
| 1886
| 1988
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2301
|
| ''[[:d:Q4965619|Brian Whitcombe]]''
|
| 1934
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2302
| [[Fitxategi:Madam Bevan.jpg|center|128px]]
| [[Bridget Bevan]]
|
| 1698
| 1779
| ''[[:d:Q6661653|Llannewydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 2303
| [[Fitxategi:Rod Thomas Trickledown.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4967443|Bright Light Bright Light]]''
|
| 1982
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2304
|
| ''[[:d:Q4968450|Brinley Williams]]''
|
| 1895
| 1987
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2305
|
| ''[[:d:Q4968451|Brinley Richards]]''
|
| 1904
| 1981
| ''[[:d:Q107032717|Nantyffyllon]]''
|-
| style='text-align:right'| 2306
| [[Fitxategi:BruceGeorge 21 Jan 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4977546|Bruce George]]''
| politikari britainiarra
| 1942
| 2020
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 2307
|
| ''[[:d:Q4980282|Bryan Orritt]]''
| futbolari britainiarra
| 1937
| 2014
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 2308
|
| ''[[:d:Q4980848|Bryn Day]]''
|
| 1919
| 1977
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2309
|
| ''[[:d:Q4980857|Bryn Evans]]''
|
| 1902
| 1970
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 2310
|
| ''[[:d:Q4980860|Bryn Goldswain]]''
|
| 1922
| 1983
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2311
|
| ''[[:d:Q4980861|Bryn Griffiths]]''
|
| 1982
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 2312
|
| ''[[:d:Q4980875|Bryn Howells]]''
|
| 1911
| 1983
| [[Hendy]]
|-
| style='text-align:right'| 2313
|
| ''[[:d:Q4980876|Bryn Jones]]''
| futbolari britainiarra (1939-)
| 1939
|
| [[Bagillt]]
|-
| style='text-align:right'| 2314
|
| ''[[:d:Q4980877|Bryn Jones]]''
| futbolari britainiarra (1931-1990)
| 1931
| 1990
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2315
|
| ''[[:d:Q4980879|Bryn Jones]]''
|
| 1948
|
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 2316
|
| ''[[:d:Q4980880|Bryn Jones]]''
|
| 1912
| 1985
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2317
|
| ''[[:d:Q4980884|Bryn Lewis]]''
|
| 1891
| 1917
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 2318
|
| ''[[:d:Q4980907|Bryn Merrick]]''
|
| 1958
| 2015
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2319
|
| ''[[:d:Q4980910|Bryn Phillips]]''
|
| 1900
| 1980
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2320
|
| ''[[:d:Q4980919|Bryn Williams]]''
| sukaldariburu britainiarra
| 1977
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2321
|
| ''[[:d:Q4981006|Brynley Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1959
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 2322
|
| ''[[:d:Q4981007|Brynley F. Roberts]]''
| idazle britainiarra
| 1931
| 2023
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2323
|
| ''[[:d:Q4981021|Brynmor Williams]]''
|
| 1951
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 2324
| [[Fitxategi:Lt-Col-W-Buckley-Roderick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4983367|Buckley Roderick]]''
|
| 1862
| 1908
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2325
|
| ''[[:d:Q4984759|Buddug Verona James]]''
|
| 1957
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 2326
|
| ''[[:d:Q4984762|Buddug Williams]]''
|
| 1932
| 2021
| [[Cefneithin]]
|-
| style='text-align:right'| 2327
| [[Fitxategi:Phil Kite.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5004293|Byron Anthony]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2328
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Davies of Gower crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5004338|Byron Davies]]''
|
| 1952
|
| [[Gower penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 2329
|
| ''[[:d:Q5004379|Byron Hayward]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2330
|
| ''[[:d:Q5006278|C. Anne Wilson]]''
| historialari britainiarra
| 1927
| 2023
| [[Gower penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 2331
| [[Fitxategi:C E Wynn Williams 1927.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5006423|C. E. Wynn-Williams]]''
|
| 1903
| 1979
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2332
|
| ''[[:d:Q5006871|C. Stewart Sheppard]]''
|
| 1915
| 2002
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2333
|
| ''[[:d:Q5016641|Cadwaladr Bryner Jones]]''
|
| 1872
| 1954
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 2334
|
| ''[[:d:Q5016647|Cadwgan of Llandyfai]]''
|
| 1150
| 1241
| [[Lamphey]]
|-
| style='text-align:right'| 2335
|
| ''[[:d:Q5016650|Cadwgan ap Meurig]]''
|
|
| 1074
| ''[[:d:Q13131807|Kingdom of Morgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 2336
|
| ''[[:d:Q5017482|Cai Griffiths]]''
|
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2337
|
| ''[[:d:Q5022959|Callum Hart]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2338
| [[Fitxategi:David brewster group.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5024269|Calvert Jones]]''
|
| 1804
| 1877
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2339
|
| ''[[:d:Q5026396|Cameron Toshack]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2340
|
| ''[[:d:Q5026420|Cameron Wright]]''
|
| 1901
| 1979
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2341
|
| ''[[:d:Q5032084|Candy Evans]]''
|
| 1903
| 1952
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 2342
|
| ''[[:d:Q5036555|Captain Beany]]''
| politikari britainiarra
| 1954
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2343
|
| ''[[:d:Q5037322|Cara Readle]]''
| aktore britainiarra
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2344
| [[Fitxategi:Caradoc Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5037598|David Caradoc Evans]]''
|
| 1878
| 1945
| [[Llanfihangel-ar-Arth]]
|-
| style='text-align:right'| 2345
| [[Fitxategi:Caradog Roberts as Young Man.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5037600|Caradog Roberts]]''
|
| 1878
| 1935
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 2346
|
| ''[[:d:Q5037601|Caradog Jones]]''
|
| 1962
|
| [[Pontrhydfendigaid]]
|-
| style='text-align:right'| 2347
| [[Fitxategi:Carey-Morris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5039201|Carey Morris]]''
|
| 1882
| 1968
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 2348
|
| ''[[:d:Q5040015|Carl Dale]]''
| futbolari britainiarra
| 1966
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 2349
|
| ''[[:d:Q5040714|Carl Roberts]]''
|
| 1983
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2350
|
| ''[[:d:Q5040764|Carl Sargent]]''
|
| 1952
| 2018
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 2351
| [[Fitxategi:Carl Sargeant.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5040766|Carl Sargeant]]''
|
| 1968
| 2017
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 2352
|
| ''[[:d:Q5044318|Carol Evans]]''
|
| 1938
| 2007
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 2353
|
| ''[[:d:Q5044730|Carole Seymour-Jones]]''
|
| 1943
| 2015
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2354
|
| ''[[:d:Q5045217|Caroline Sheen]]''
|
| 1974
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 2355
| [[Fitxategi:Caryshawkins glory.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5047746|Carys Hawkins]]''
| futbolari britainiarra
| 1989<br/>1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2356
| [[Fitxategi:Cate Le Bon in 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5051783|Cate Le Bon]]''
|
| 1983
|
| ''[[:d:Q7162279|Penboyr]]''
|-
| style='text-align:right'| 2357
| [[Fitxategi:Portrait of Mrs. Gladstone (4670770).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5052698|Catherine Gladstone]]''
|
| 1812
| 1900
| ''[[:d:Q370127|Hawarden Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 2358
|
| ''[[:d:Q5053946|Catrin Edwards]]''
|
| 1980
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2359
| [[Fitxategi:Catrin Stewart.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5053948|Catrin Stewart]]''
|
| 1988
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2360
|
| ''[[:d:Q5053949|Catrin Thomas]]''
|
| 1964
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 2361
|
| ''[[:d:Q5055956|Cecil Biggs]]''
|
| 1881
| 1944
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2362
| [[Fitxategi:Cecil Raleigh (1856–1914).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5056292|Cecil Raleigh]]''
|
| 1856
| 1914
| ''[[:d:Q4667220|Aberystruth]]''
|-
| style='text-align:right'| 2363
|
| ''[[:d:Q5056310|Cecil Smith]]''
|
| 1904
| 1977
| [[Marchwiel]]
|-
| style='text-align:right'| 2364
|
| ''[[:d:Q5056313|Cecil Spiller]]''
|
| 1900
| 1974
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2365
|
| ''[[:d:Q5056381|Cecil Woodham-Smith]]''
|
| 1896
| 1977
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 2366
| [[Fitxategi:Frances Hodgkins Cedric Morris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5057131|Cedric Morris]]''
|
| 1889
| 1982
| [[Sketty]]
|-
| style='text-align:right'| 2367
|
| ''[[:d:Q5057382|Ceiri Torjussen]]''
| musikagile britainiarra
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2368
|
| ''[[:d:Q5057386|Ceiron Thomas]]''
|
| 1983
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2369
|
| ''[[:d:Q5057975|Celia Barlow]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2370
|
| ''[[:d:Q5058868|Cennydd Traherne]]''
|
| 1910
| 1995
| ''[[:d:Q5140546|Coedarhydyglyn]]''<br/>[[St. Nicholas (Vale of Glamorgan)|St. Nicholas]]
|-
| style='text-align:right'| 2371
| [[Fitxategi:LLangennith church.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5063221|Cenydd]]''
|
|
|
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 2372
|
| ''[[:d:Q5064233|Ceri Hughes]]''
|
| 1971
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2373
|
| ''[[:d:Q5064236|Ceri Peach]]''
| geografo britainiarra
| 1939
| 2018
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2374
|
| ''[[:d:Q5064237|Ceri Morgan]]''
|
| 1947
| 2020
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 2375
|
| ''[[:d:Q5064239|Ceri Phillips]]''
| aktore britainiarra
| 1987
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 2376
|
| ''[[:d:Q5064241|Ceri Richards]]''
|
| 1903
| 1971
| [[Dunvant]]
|-
| style='text-align:right'| 2377
| [[Fitxategi:Chad Bond.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5066169|Chad Bond]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2378
|
| ''[[:d:Q5074191|Chard Hayward]]''
| aktore australiarra
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2379
| [[Fitxategi:Sir Charles Alexander Harris (1855-1947).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5075044|Charles Alexander Harris]]''
| politikari kanadarra
| 1855
| 1947
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2380
| [[Fitxategi:C A Duval.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5075082|Charles Allen Duval]]''
|
| 1810
| 1872
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 2381
|
| ''[[:d:Q5075534|Charles Benjamin Redrup]]''
|
| 1878
| 1961
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2382
|
| ''[[:d:Q5076594|Charles Curran]]''
|
| 1903
| 1972
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2383
|
| ''[[:d:Q5076682|Charles Dale]]''
| aktore britainiarra
| 1963
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 2384
|
| ''[[:d:Q5077255|Charles Edward Breese]]''
|
| 1867
| 1932
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 2385
| [[Fitxategi:Sir Charles Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5077316|Charles Edwards]]''
|
| 1867
| 1954
| ''[[:d:Q60845686|Gravel]]''
|-
| style='text-align:right'| 2386
|
| ''[[:d:Q5077323|Charles Edwards]]''
|
| 1628
| 1691
| ''[[:d:Q3402947|Rhydycroesau]]''
|-
| style='text-align:right'| 2387
| [[Fitxategi:Charles Lionel Gibbs.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5078021|Charles Gibbs]]''
|
| 1877
| 1934
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2388
| [[Fitxategi:Charles Gresford Edmondes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5078428|Charles Gresford Edmondes]]''
|
| 1838
| 1893
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 2389
|
| ''[[:d:Q5079440|Charles James Jackson]]''
|
| 1849
| 1923
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 2390
| [[Fitxategi:CJWatkinWilliamsAS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5079461|Watkin Williams]]''
|
| 1827
| 1884
| [[Llangar]]
|-
| style='text-align:right'| 2391
|
| ''[[:d:Q5080412|Charles Lynn Davies]]''
|
| 1929
|
| [[Bancyfelin]]
|-
| style='text-align:right'| 2392
|
| ''[[:d:Q5081077|Charles Morgan]]''
|
| 1909
| 2000
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 2393
| [[Fitxategi:Octavius Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5081341|Charles Octavius Swinnerton Morgan]]''
|
| 1803
| 1888
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2394
|
| ''[[:d:Q5081561|Charles Peart]]''
|
| 1759
| 1798
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 2395
|
| ''[[:d:Q5081757|Charles Prestwood Lucas]]''
|
| 1853
| 1931
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 2396
|
| ''[[:d:Q5081973|Charles Rees]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2397
|
| ''[[:d:Q5082319|Charles Sage]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2398
|
| ''[[:d:Q5082587|Charles Spencer]]''
|
| 1903
| 1941
| [[Llandough (Penarth)|Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 2399
|
| ''[[:d:Q5082610|Charles St John David]]''
|
| 1855
| 1924
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 2400
|
| ''[[:d:Q5082619|Charles Staines]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2401
| [[Fitxategi:Charles-Butt-Stanton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5082639|Charles Stanton]]''
|
| 1873
| 1946
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 2402
| [[Fitxategi:Reverend Dr Charles Symmons, by William Beechey (1753-1839).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5082797|Charles Symmons]]''
|
| 1749
| 1826
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 2403
|
| ''[[:d:Q5083599|Charles Williams]]''
|
| 1807<br/>1804
| 1877
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 2404
|
| ''[[:d:Q5083602|Charles Williams]]''
|
| 1906
| 1961
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2405
|
| ''[[:d:Q5084581|Charli Britton]]''
|
| 1952
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2406
|
| ''[[:d:Q5085086|Charlie Jones]]''
|
| 1911
| 1985
| [[Mynyddislwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2407
|
| ''[[:d:Q5085136|Charlie Landsborough]]''
| abeslari britainiarra
| 1941
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2408
|
| ''[[:d:Q5085196|Charlie Martin]]''
|
| 1913
| 1998
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2409
| [[Fitxategi:Parry 180395.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5085359|Charlie Parry]]''
|
| 1870
| 1922
| [[Llansilin]]
|-
| style='text-align:right'| 2410
|
| ''[[:d:Q5085395|Charlie Phillips]]''
|
| 1910
| 1969
| [[Victoria (Newport)|Victoria]]
|-
| style='text-align:right'| 2411
|
| ''[[:d:Q5085414|Charlie Pugh]]''
|
| 1896
| 1951
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2412
|
| ''[[:d:Q5085603|Charlie Thomas]]''
|
| 1864
| 1948
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2413
|
| ''[[:d:Q5085718|Charlie Winslade]]''
|
| 1931
| 1993
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2414
| [[Fitxategi:Charlotte Godley sketch, 1877.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5085957|Charlotte Godley]]''
|
| 1821
| 1907
| [[Pentrefoelas]]
|-
| style='text-align:right'| 2415
|
| ''[[:d:Q5086967|John Thomas]]''
|
| 1826
| 1908
| [[Castle Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 2416
|
| ''[[:d:Q5092334|Cherry Dee]]''
|
| 1987
|
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 2417
| [[Fitxategi:Cheryl Foster 20181101.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5092726|Cheryl Foster]]''
|
| 1990<br/>1980
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2418
|
| ''[[:d:Q5096125|Chick Jenkins]]''
|
| 1882
| 1932
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 2419
|
| ''[[:d:Q5105819|Chris Barnard]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2420
|
| ''[[:d:Q5105905|Chris Birch]]''
|
| 1984
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2421
|
| ''[[:d:Q5106346|Chris Dale]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2422
|
| ''[[:d:Q5106362|Chris Davies]]''
|
| 1991
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2423
|
| ''[[:d:Q5106395|Chris Dicomidis]]''
|
| 1985
|
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2424
|
| ''[[:d:Q5106513|Chris Evans]]''
|
| 1962
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 2425
|
| ''[[:d:Q5106601|Chris Fry]]''
| futbolari britainiarra
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2426
|
| ''[[:d:Q5106660|Chris Giles]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2427
|
| ''[[:d:Q5107005|Chris Jenkins]]''
| aktore britainiarra
| 1987
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2428
| [[Fitxategi:Chrisjenkinsbodypower.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5107007|Chris Jenkins]]''
|
|
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2429
|
| ''[[:d:Q5107015|Chris Johns]]''
|
| 1958
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2430
|
| ''[[:d:Q5107037|Chris Jones]]''
| futbolari britainiarra (1989-)
| 1989
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2431
| [[Fitxategi:Chris Llewellyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5107253|Chris Llewellyn]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2432
|
| ''[[:d:Q5107359|Chris Marustik]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2433
|
| ''[[:d:Q5107567|Chris Needs]]''
|
| 1954
| 2020
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 2434
|
| ''[[:d:Q5107713|Chris Pearce]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2435
|
| ''[[:d:Q5107766|Chris Pike]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2436
|
| ''[[:d:Q5107913|Chris Rodon]]''
| futbolari britainiarra
| 2000<br/>1963
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2437
|
| ''[[:d:Q5108280|Chris Todd]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2438
|
| ''[[:d:Q5108299|Chris Townsend]]''
|
| 1966
|
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 2439
|
| ''[[:d:Q5109563|Christian Edwards]]''
|
| 1975
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2440
|
| ''[[:d:Q5110078|Christian Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2441
| [[Fitxategi:Christine Chapman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5110965|Christine Chapman]]''
| politikari britainiarra
| 1956
|
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 2442
| [[Fitxategi:Christinegwyther.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5111036|Christine Gwyther]]''
|
| 1959
|
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 2443
| [[Fitxategi:Christine James Cyn-Archdderwydd Awst 2018 7.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5111062|Christine James]]''
|
| 1954
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 2444
|
| ''[[:d:Q5111419|Christmas Samuel]]''
|
| 1674
| 1764
| [[Llanegwad]]
|-
| style='text-align:right'| 2445
|
| ''[[:d:Q5111917|Christopher Bassett]]''
|
| 1752
| 1784
| [[Aberthaw]]
|-
| style='text-align:right'| 2446
|
| ''[[:d:Q5112290|Christopher Evans]]''
|
| 1951
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 2447
|
| ''[[:d:Q5112291|Christopher Evans]]''
|
| 1957
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2448
|
| ''[[:d:Q5112292|Christopher Evans]]''
|
| 1931
| 1979
| [[Aberdyfi]]
|-
| style='text-align:right'| 2449
| [[Fitxategi:Christopher J. Yorath.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5112621|Christopher J. Yorath]]''
|
| 1879
| 1932
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2450
|
| ''[[:d:Q5112865|Christopher Meredith]]''
| idazle britainiarra
| 1954
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 2451
|
| ''[[:d:Q5112896|Christopher Monger]]''
|
| 1950
|
| [[Taff's Well]]
|-
| style='text-align:right'| 2452
|
| ''[[:d:Q5112979|Christopher O'Brien]]''
|
| 1950
|
| ''[[:d:Q7020578|Newtown]]''
|-
| style='text-align:right'| 2453
| [[Fitxategi:Christopher Rice Mansel Talbot by Alfred Count D'Orsay in 1834.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5113133|Christopher Rice Mansel Talbot]]''
|
| 1803
| 1890
| [[Penrice gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 2454
| [[Fitxategi:Christopher Salmon PCC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5113189|Christopher Salmon]]''
|
| 1978
|
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 2455
|
| ''[[:d:Q5113212|Christopher Seldon]]''
|
| 1953
|
| [[Glyncoch]]
|-
| style='text-align:right'| 2456
| [[Fitxategi:Self Portrait (gcf02743).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5113432|Christopher Williams]]''
|
| 1873
| 1934
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2457
| [[Fitxategi:Cian Ciaran Summersonic 2008 crop&lighten.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5119067|Cian Ciaran]]''
|
| 1976
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2458
|
| ''[[:d:Q5119143|Ciaran Jenkins]]''
|
| 1984
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2459
|
| ''[[:d:Q5119144|Ciaran Joyce]]''
| aktore britainiarra
| 1987
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2460
|
| ''[[:d:Q5125191|Claire Evans]]''
|
| 1983
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2461
| [[Fitxategi:Claire Summers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5125320|Claire Summers]]''
|
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2462
|
| ''[[:d:Q5125351|Claire Williams]]''
|
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2463
| [[Fitxategi:ClaraNovelloDavies.tiff|center|128px]]
| ''[[:d:Q5126032|Clara Novello Davies]]''
|
| 1861
| 1943
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2464
|
| ''[[:d:Q5126175|Clare Greenwood]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2465
|
| ''[[:d:Q5129068|Claude Warner]]''
|
| 1882
| 1965
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2466
|
| ''[[:d:Q5131184|Clem Lewis]]''
|
| 1890
| 1944
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2467
| [[Fitxategi:Clement Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5131308|Clement Davies]]''
|
| 1884
| 1962
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 2468
| [[Fitxategi:Clem-Edwards-AS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5131317|Clement Edwards]]''
|
| 1869
| 1938
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 2469
|
| ''[[:d:Q5132540|Cliff Birch]]''
|
| 1928
| 1990
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2470
|
| ''[[:d:Q5132577|Cliff Curvis]]''
|
| 1927
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2471
|
| ''[[:d:Q5132650|Cliff Jones]]''
|
| 1914
| 1990
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 2472
|
| ''[[:d:Q5132743|Cliff Richards]]''
|
| 1901
| 1964
| [[Hafodyrynys]]
|-
| style='text-align:right'| 2473
|
| ''[[:d:Q5132760|Cliff Sear]]''
|
| 1936
| 2000
| [[Rhostyllen]]
|-
| style='text-align:right'| 2474
|
| ''[[:d:Q5132796|Cliff Williams]]''
|
| 1898
| 1930
| [[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 2475
|
| ''[[:d:Q5132853|Clifford Allen, 1st Baron Allen of Hurtwood]]''
|
| 1889
| 1939
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2476
| [[Fitxategi:Clifford Evans.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5132938|Clifford Evans]]''
|
| 1912
| 1985
| [[Senghenydd]]
|-
| style='text-align:right'| 2477
|
| ''[[:d:Q5132939|Clifford Evans]]''
|
| 1913
| 1982
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 2478
|
| ''[[:d:Q5133076|Clifford Williams]]''
|
| 1939
| 2014
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 2479
|
| ''[[:d:Q5133077|Clifford Williams]]''
|
| 1926
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2480
|
| ''[[:d:Q5133081|Clifford Wright]]''
|
| 1922
| 2014
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 2481
|
| ''[[:d:Q5134124|Clinton Greyn]]''
| aktore britainiarra
| 1936<br/>1933
| 2019
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2482
|
| ''[[:d:Q5134498|Clive Best]]''
|
| 1931
| 2013
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 2483
|
| ''[[:d:Q5134504|Clive Bowen]]''
|
| 1943
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2484
|
| ''[[:d:Q5134507|Clive Branson]]''
|
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2485
|
| ''[[:d:Q5134542|Clive Davies]]''
|
| 1951
|
| [[Pontrhydyfen]]
|-
| style='text-align:right'| 2486
|
| ''[[:d:Q5134585|Clive Griffiths]]''
| futbolari britainiarra
| 1955
| 2022
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2487
|
| ''[[:d:Q5134586|Clive Griffiths]]''
|
| 1954
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2488
|
| ''[[:d:Q5134598|Clive Hill]]''
| aktore britainiarra
| 1958
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2489
|
| ''[[:d:Q5134608|Clive Jenkins]]''
|
| 1926
| 1999
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2490
|
| ''[[:d:Q5134610|Clive Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2491
|
| ''[[:d:Q5134640|Clive Norling]]''
|
| 1950
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2492
|
| ''[[:d:Q5134670|Clive Shell]]''
|
| 1947
| 2012
| [[Pyle]]
|-
| style='text-align:right'| 2493
|
| ''[[:d:Q5144947|Colin Campbell, 7th Earl Cawdor]]''
| arkitekto britainiarra
| 1962
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2494
|
| ''[[:d:Q5144972|Colin Casemore]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2495
|
| ''[[:d:Q5145044|Colin Dixon]]''
|
| 1943
| 1993
| [[Butetown]]
|-
| style='text-align:right'| 2496
|
| ''[[:d:Q5145075|Colin Evans]]''
|
| 1936
| 1992
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2497
|
| ''[[:d:Q5145089|Colin Fletcher]]''
|
| 1922
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2498
|
| ''[[:d:Q5145124|Colin Gale]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
| 2008
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2499
|
| ''[[:d:Q5145156|Colin Green]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
|
| [[Brymbo]]
|-
| style='text-align:right'| 2500
|
| ''[[:d:Q5145170|Colin H. Williams]]''
| akademikoa britainiarra
| 1950
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2501
|
| ''[[:d:Q5145200|Colin Hillman]]''
|
| 1961
| 2009
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2502
|
| ''[[:d:Q5145239|Colin Jeavons]]''
|
| 1929
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2503
|
| ''[[:d:Q5145249|Colin Jones]]''
|
| 1959
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 2504
| [[Fitxategi:ColinLeys-2016-SOAS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5145287|Colin Leys]]''
|
| 1931
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2505
|
| ''[[:d:Q5145355|Colin McCormack]]''
|
| 1941
| 2004
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2506
|
| ''[[:d:Q5145479|Colin Phipps]]''
|
| 1934
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2507
|
| ''[[:d:Q5145499|Colin Randell]]''
| futbolari britainiarra
| 1952
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2508
|
| ''[[:d:Q5145585|Colin Standing]]''
|
| 1942
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2509
|
| ''[[:d:Q5157987|Con Murphy]]''
|
| 1908
| 1964
| [[Aberfan]]
|-
| style='text-align:right'| 2510
|
| ''[[:d:Q5167027|Cooke Davies]]''
| politikari kanadarra
| 1897
| 1970
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 2511
| [[Fitxategi:Cory Allen at The Arms Park 2013-10-21 17-55.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5173537|Cory Allen]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2512
|
| ''[[:d:Q5180912|Craig Draper]]''
|
| 1982
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2513
|
| ''[[:d:Q5180944|Craig Evans]]''
|
| 1971
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2514
|
| ''[[:d:Q5180983|Craig Gallivan]]''
| aktore britainiarra
| 1984
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2515
|
| ''[[:d:Q5180995|Craig Goodwin]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2516
|
| ''[[:d:Q5181010|Craig Handley]]''
|
| 1977
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2517
|
| ''[[:d:Q5181044|Craig Hill]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2518
|
| ''[[:d:Q5181147|Craig Lawton]]''
| futbolari britainiarra
| 1972
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 2519
|
| ''[[:d:Q5181341|Craig Price]]''
|
| 1989
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2520
|
| ''[[:d:Q5181370|Craig Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1959
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2521
|
| ''[[:d:Q5181496|Craig Stiens]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2522
|
| ''[[:d:Q5195826|Curtis McDonald]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2523
|
| ''[[:d:Q5196810|Cuthbert Taylor]]''
| boxeolari britainiarra
| 1909
| 1977
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2524
|
| ''[[:d:Q5200682|Cyril Davies]]''
|
| 1948
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2525
|
| ''[[:d:Q5200745|Cyril Gwynn]]''
|
| 1897
| 1988
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2526
| [[Fitxategi:Cyril Lakin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5200787|Cyril Lakin]]''
|
| 1893
| 1948
| ''[[:d:Q13132002|Cadoxton]]''
|-
| style='text-align:right'| 2527
| [[Fitxategi:Cyril Lea (1978).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5200789|Cyril Lea]]''
|
| 1934
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2528
|
| ''[[:d:Q5200865|Cyril Rowland]]''
|
| 1905
| 1971
| [[Llandrillo-yn-Rhos]]
|-
| style='text-align:right'| 2529
|
| ''[[:d:Q5200894|Cyril Tamplin]]''
|
| 1921
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2530
|
| ''[[:d:Q5200900|Cyril Trailor]]''
|
| 1919
| 1986
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2531
|
| ''[[:d:Q5208339|Daffyd Dyvyr]]''
|
| 1919
| 1991
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2532
|
| ''[[:d:Q5208377|Dafydd Carter]]''
|
| 1992
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2533
| [[Fitxategi:Eglwys Corpus Christi, Tremeirchion Sir Ddinbych Church Denbighshire, North Wales 35.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5208379|Dafydd Ddu o Hiraddug]]''
|
| 1350
| 1371
| [[Cwm (Denbighshire)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 2534
|
| ''[[:d:Q5208381|Dafydd Hewitt]]''
|
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2535
|
| ''[[:d:Q5208382|Dafydd Gorlech]]''
|
| 1410
| 1490
| [[Abergorlech]]
|-
| style='text-align:right'| 2536
|
| ''[[:d:Q5208383|Dafydd Ieuan]]''
|
| 1969
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2537
|
| ''[[:d:Q5208384|Dafydd Lockyer]]''
|
| 1985
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2538
|
| ''[[:d:Q5208385|Dafydd Nanmor]]''
|
| 1420
| 1485
| [[Nantmor]]
|-
| style='text-align:right'| 2539
|
| ''[[:d:Q5208977|Dai Bevan]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2540
|
| ''[[:d:Q5208983|Dai Davies]]''
|
| 1896
| 1976
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2541
|
| ''[[:d:Q5208985|Dai Davies]]''
|
| 1880
| 1944
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2542
|
| ''[[:d:Q5208986|Dai Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1948
| 2021
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 2543
| [[Fitxategi:David Maldwyn Davies 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5208987|Dai Davies]]''
|
| 1925
| 2003
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 2544
| [[Fitxategi:David Davies c215f5bacb.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5208989|Dai Davies]]''
|
| 1959
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 2545
|
| ''[[:d:Q5208990|Dai Edwards]]''
|
| 1896
| 1960
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 2546
|
| ''[[:d:Q5208992|Dai Dower]]''
|
| 1933
| 2016
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 2547
|
| ''[[:d:Q5208993|Dai Evans]]''
|
| 1872
| 1912
| [[Maenclochog]]
|-
| style='text-align:right'| 2548
|
| ''[[:d:Q5208994|Dai Evans]]''
|
| 1902
| 1951
| [[Abercanaid]]
|-
| style='text-align:right'| 2549
|
| ''[[:d:Q5209000|Dai Francis]]''
|
| 1911
| 1981
| [[Seven Sisters (Neath Port Talbot)|Seven Sisters]]
|-
| style='text-align:right'| 2550
|
| ''[[:d:Q5209004|Dai Hiddlestone]]''
|
| 1890
| 1973
| [[Hendy]]
|-
| style='text-align:right'| 2551
|
| ''[[:d:Q5209010|Dai Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2552
|
| ''[[:d:Q5209014|Dai Lawrence]]''
| futbolari britainiarra
| 1947
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2553
| [[Fitxategi:Dai Lewis (Rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5209015|Dai Lewis]]''
|
| 1866
| 1943
| [[Radyr|Radur]]
|-
| style='text-align:right'| 2554
|
| ''[[:d:Q5209023|Dai Nicholas]]''
|
| 1897
| 1982
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2555
| [[Fitxategi:Dai Parker 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5209025|Dai Parker]]''
|
| 1904
| 1965
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 2556
|
| ''[[:d:Q5209027|Dai Prosser]]''
|
| 1912
| 1973
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2557
|
| ''[[:d:Q5209028|Dai Rees]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2558
|
| ''[[:d:Q5209029|Dai Rees]]''
|
|
|
| [[Dinas Cross]]
|-
| style='text-align:right'| 2559
|
| ''[[:d:Q5209031|Dai Rees]]''
|
| 1964
|
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 2560
|
| ''[[:d:Q5209032|Dai Richards]]''
|
| 1906
| 1969
| [[Abercanaid]]
|-
| style='text-align:right'| 2561
|
| ''[[:d:Q5209035|Dai Royston Bevan]]''
|
| 1928
| 2008
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2562
|
| ''[[:d:Q5209037|Dai Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1909
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2563
|
| ''[[:d:Q5209039|Dai Thomas]]''
|
| 1879
| 1958
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 2564
|
| ''[[:d:Q5209040|Dai Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1975
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2565
|
| ''[[:d:Q5209043|Dai Ward]]''
| futbolari britainiarra
| 1934
| 1996
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2566
|
| ''[[:d:Q5209044|Dai Westacott]]''
|
| 1882
| 1917
| [[Grangetown (Cardiff)|Grangetown]]
|-
| style='text-align:right'| 2567
|
| ''[[:d:Q5210441|Dale Ford]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2568
|
| ''[[:d:Q5210694|Dale Williams]]''
|
| 1987
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 2569
| [[Fitxategi:Dalton Grant.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5211687|Dalton Grant]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2570
|
| ''[[:d:Q5212277|Damian Keyes]]''
| musika-irakasle britainiarra
| 1976
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2571
|
| ''[[:d:Q5212328|Damian Shirazi]]''
|
| 1983
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2572
|
| ''[[:d:Q5212452|Damien Hudd]]''
|
| 1981
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2573
| [[Fitxategi:Damon Searle.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5212879|Damon Searle]]''
| futbolari britainiarra
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2574
| [[Fitxategi:Dan Beddoe facing left in 1918 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5213131|Dan Beddoe]]''
|
| 1863
| 1937
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2575
|
| ''[[:d:Q5213252|Dan Cherry]]''
|
| 1980
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2576
| [[Fitxategi:Dan Fish.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5213482|Dan Fish]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| ''[[:d:Q1152204|South Glamorgan]]''
|-
| style='text-align:right'| 2577
|
| ''[[:d:Q5213554|Dan George]]''
|
| 1986
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2578
|
| ''[[:d:Q5213612|Dan Griffiths]]''
|
| 1857
| 1936
| ''[[:d:Q5197243|Cwmduad]]''
|-
| style='text-align:right'| 2579
|
| ''[[:d:Q5213878|Dan Lewis]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2580
| [[Fitxategi:Dan-thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5214493|Dan Thomas]]''
|
| 1993
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2581
|
| ''[[:d:Q5216926|Daniel Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2582
| [[Fitxategi:Daniel Ddu.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5217090|Daniel Evans]]''
| poeta britainiarra
| 1792
| 1846
| [[Llanfihangel Ystrad]]
|-
| style='text-align:right'| 2583
|
| ''[[:d:Q5217091|Daniel Evans]]''
|
| 1774
| 1835
| [[Eglwyswrw]]
|-
| style='text-align:right'| 2584
|
| ''[[:d:Q5217351|Daniel Griffiths]]''
|
| 1979
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2585
|
| ''[[:d:Q5217448|Daniel Hawksford]]''
| aktore britainiarra
| 1980
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2586
|
| ''[[:d:Q5217665|Daniel James]]''
|
| 1848
| 1920
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 2587
|
| ''[[:d:Q5217713|Daniel Jones]]''
|
| 1875
| 1959
| [[Taibach]]
|-
| style='text-align:right'| 2588
| [[Fitxategi:Dan Lloyd a Mr Pinc.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5217957|Daniel Lloyd]]''
|
| 1982
|
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 2589
|
| ''[[:d:Q5218257|Daniel Newton]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2590
|
| ''[[:d:Q5218391|Daniel Pascoe]]''
|
| 1900
| 1971
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 2591
| [[Fitxategi:Daniel Protheroe.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5218493|Daniel Protheroe]]''
|
| 1866
| 1934
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 2592
| [[Fitxategi:Portrait of Daniel Silvan Evans (4674117).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5218767|Daniel Silvan Evans]]''
|
| 1818
| 1903
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2593
| [[Fitxategi:Daniel Williams (1643-1716).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5219099|Daniel Williams]]''
|
| 1643
| 1716
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2594
| [[Fitxategi:DanielleLineker2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5219402|Danielle Lineker]]''
|
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2595
|
| ''[[:d:Q5220206|Danny Canning]]''
|
| 1926
| 2014
| [[Penrhiwceiber]]
|-
| style='text-align:right'| 2596
|
| ''[[:d:Q5220344|Danny Ferguson]]''
|
| 1903
| 1971
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 2597
|
| ''[[:d:Q5220422|Danny Harris]]''
|
| 1937
|
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 2598
|
| ''[[:d:Q5220457|Danny Hurcombe]]''
|
| 1895
| 1965
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2599
|
| ''[[:d:Q5220672|Danny Newall]]''
|
| 1991
| 1997
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2600
| [[Fitxategi:Danny Parslow 2017-08-28 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5220721|Danny Parslow]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Hengoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2601
|
| ''[[:d:Q5220880|Danny Thomas]]''
| futbolari britainiarra (1975-)
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2602
|
| ''[[:d:Q5220937|Danny Williams]]''
| futbolari britainiarra (1979-)
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2603
|
| ''[[:d:Q5220946|Danny Wilson]]''
|
| 1955
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2604
|
| ''[[:d:Q5222071|Daral Pugh]]''
|
| 1961
|
| [[Crynant]]
|-
| style='text-align:right'| 2605
|
| ''[[:d:Q5222678|Dari Taylor]]''
|
| 1944
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 2606
| [[Fitxategi:Darren Allinson 2 crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5224748|Darren Allinson]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2607
|
| ''[[:d:Q5224868|Darren Daniel]]''
|
| 1986
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 2608
|
| ''[[:d:Q5224871|Darren Davies]]''
|
| 1978
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2609
|
| ''[[:d:Q5224901|Darren Edwards]]''
|
| 1974
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2610
|
| ''[[:d:Q5224966|Darren Heyes]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2611
|
| ''[[:d:Q5224988|Darren Jeffries]]''
| aktore britainiarra
| 1982
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2612
| [[Fitxategi:Darrenjones.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5224996|Darren Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2613
|
| ''[[:d:Q5225131|Darran Rowbotham]]''
| futbolari britainiarra
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2614
|
| ''[[:d:Q5225192|Darren Thomas]]''
|
| 1972
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2615
|
| ''[[:d:Q5225199|Darren Tinson]]''
|
| 1969
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 2616
|
| ''[[:d:Q5225221|Darren Waters]]''
|
| 1985
|
| [[Beddau]]
|-
| style='text-align:right'| 2617
|
| ''[[:d:Q5225252|Darren Wynne]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Deeside]]
|-
| style='text-align:right'| 2618
|
| ''[[:d:Q5228468|Dave Cameron]]''
| futbolari britainiarra
| 1975
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2619
| [[Fitxategi:Dave Colclough.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5228567|Dave Colclough]]''
|
| 1964
| 2016
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2620
|
| ''[[:d:Q5228883|Dave Gwyther]]''
|
| 1948
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2621
|
| ''[[:d:Q5228986|Dave Hollins]]''
|
| 1938
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2622
|
| ''[[:d:Q5229055|Dave Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
| 2022
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2623
|
| ''[[:d:Q5229167|Dave Lee]]''
|
| 1956
|
| [[Pontllanfraith]]
|-
| style='text-align:right'| 2624
| [[Fitxategi:Dave newsham silverstone2012.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5229464|Dave Newsham]]''
|
| 1967
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2625
|
| ''[[:d:Q5230110|Dave Williams]]''
|
| 1942
| 2015
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2626
|
| ''[[:d:Q5230426|David Davies]]''
|
| 1935
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2627
|
| ''[[:d:Q5230584|David Abruzzese]]''
| futbolari britainiarra
| 1969
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2628
| [[Fitxategi:David Anthony and William Groulx at the 2012 Summer Paralympics.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5230801|David Anthony]]''
|
| 1989
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2629
| [[Fitxategi:Dr D.Ben Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5231301|David Benjamin Rees]]''
| historialari britainiarra
| 1937
|
| [[Llanddewi Brefi]]
|-
| style='text-align:right'| 2630
|
| ''[[:d:Q5231397|David Beynon]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2631
|
| ''[[:d:Q5231425|David Bishop]]''
|
| 1983
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 2632
| [[Fitxategi:1906 Sir David Brynmor Jones MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5231862|David Brynmor Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1852<br/>1851
| 1921
| [[Londres]]<br/>[[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2633
|
| ''[[:d:Q5231897|David Burcher]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1972
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2634
| [[Fitxategi:Portrait of David Charles (4674418).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5232309|David Charles]]''
|
| 1762
| 1834
| ''[[:d:Q10987143|Llanfihangel Abercywyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 2635
| [[Fitxategi:Revd David Charles Davies (1826-91) (1864) NLW3362033.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5232316|David Charles Davies]]''
|
| 1826
| 1891
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2636
|
| ''[[:d:Q5232685|David Crouch]]''
| historialari britainiarra
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2637
|
| ''[[:d:Q5232755|David D'Auria]]''
|
| 1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2638
| [[Fitxategi:David Daniel (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5232811|David Daniel]]''
|
| 1871
| 1948
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2639
|
| ''[[:d:Q5232812|David Daniel Davis]]''
|
| 1777
| 1841
| [[Llandyfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 2640
| [[Fitxategi:Trydedd gân David Davies, (Dai'r Cantwr) - yn gosod allan ei alar dwys a'i hiraeth am ei wlad enedigol, yn nghyd â rhybuddion i bawb ochelyd pechod - a dderbyniwyd mewn llythyr at gyfaill (IA wg35-2-181).pdf|center|128px]]
| ''[[:d:Q5232848|David Davies]]''
|
| 1812
| 1874
| [[Llancarfan]]
|-
| style='text-align:right'| 2641
|
| ''[[:d:Q5232850|David Davies]]''
|
| 1742
| 1819
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 2642
|
| ''[[:d:Q5232851|David Davies]]''
|
| 1870
| 1958
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 2643
|
| ''[[:d:Q5232854|David Davies]]''
|
| 1879
| 1956
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2644
|
| ''[[:d:Q5232856|David Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2645
| [[Fitxategi:David Davies industrialist.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5232857|David Davies]]''
|
| 1818
| 1890
| [[Llandinam]]
|-
| style='text-align:right'| 2646
|
| ''[[:d:Q5232858|David Davies]]''
|
| 1905
| 1992
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 2647
|
| ''[[:d:Q5232859|David Davies]]''
|
| 1915
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2648
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. David Davis (4673253) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5232862|David Davis]]''
|
| 1745
| 1827
| [[Llangybi (Ceredigion)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 2649
|
| ''[[:d:Q5232874|David Dawson]]''
|
| 1960
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 2650
|
| ''[[:d:Q5233287|David Edwards]]''
|
| 1947
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2651
| [[Fitxategi:David R Edwards, Datblygu (3890950400).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5233299|David R Edwards]]''
|
| 1964
| 2021
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 2652
|
| ''[[:d:Q5233354|David Ellis]]''
|
| 1736
| 1795
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 2653
|
| ''[[:d:Q5233447|David Evans]]''
|
| 1830
| 1910
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 2654
|
| ''[[:d:Q5233450|David Evans]]''
|
| 1705
| 1788
| [[Llangynyw]]
|-
| style='text-align:right'| 2655
|
| ''[[:d:Q5233461|David Evans]]''
|
| 1874
| 1948
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 2656
|
| ''[[:d:Q5233468|David Evans]]''
|
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2657
|
| ''[[:d:Q5233602|David Felgate]]''
| futbolari britainiarra
| 1960
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 2658
|
| ''[[:d:Q5233851|David Freeman]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2659
| [[Fitxategi:David Fulker, geneticist headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5233893|David Fulker]]''
|
| 1937
| 1998
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2660
|
| ''[[:d:Q5233969|David Gadsby]]''
|
| 1947
| 2019
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2661
| [[Fitxategi:David Galloway2.1.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5233996|David Galloway]]''
|
| 1884
| 1913
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2662
|
| ''[[:d:Q5234131|David Giles]]''
| futbolari britainiarra
| 1956
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2663
|
| ''[[:d:Q5234177|David Glyndwr Tudor Williams]]''
|
| 1930
| 2009
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2664
|
| ''[[:d:Q5234352|David Green]]''
|
| 1939
| 2016
| [[Llanengan]]
|-
| style='text-align:right'| 2665
| [[Fitxategi:David Grenfell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5234398|David Grenfell]]''
|
| 1881
| 1968
| ''[[:d:Q7165418|Penyrheol]]''
|-
| style='text-align:right'| 2666
| [[Fitxategi:David Griffiths.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5234415|David Griffiths]]''
|
| 1792
| 1863
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 2667
|
| ''[[:d:Q5234488|David Gwilym Morris Roberts]]''
|
| 1925
| 2020
| [[Harlech]]
|-
| style='text-align:right'| 2668
|
| ''[[:d:Q5234490|Gwyn Williams]]''
|
| 1904
| 1990
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2669
|
| ''[[:d:Q5234492|David Gwynn]]''
|
| 1861
| 1910
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2670
|
| ''[[:d:Q5234493|David Gwynne]]''
|
| 1904
| 1934
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2671
|
| ''[[:d:Q5234669|David Hamer]]''
|
| 1869<br/>1866
|
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 2672
|
| ''[[:d:Q5234749|David Harris]]''
|
| 1879
| 1958
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 2673
|
| ''[[:d:Q5234750|David Harris Davies]]''
|
| 1877
| 1944
| [[Tonna (Neath)|Tonna]]
|-
| style='text-align:right'| 2674
|
| ''[[:d:Q5234759|David Harrison]]''
|
| 1981
|
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 2675
|
| ''[[:d:Q5235221|David Hughes]]''
|
| 1785
| 1850
| ''[[:d:Q15963888|Trefilan]]''
|-
| style='text-align:right'| 2676
|
| ''[[:d:Q5235226|David Hughes]]''
| futbolari britainiarra (1943-)
| 1943
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 2677
|
| ''[[:d:Q5235229|David Hughes]]''
|
| 1978
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2678
|
| ''[[:d:Q5235233|David Hughes Parry]]''
|
| 1893
| 1973
| [[Llanaelhaern]]
|-
| style='text-align:right'| 2679
| [[Fitxategi:David James, rugby player.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235561|David James]]''
|
| 1866
| 1929
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2680
|
| ''[[:d:Q5235562|David James]]''
|
| 1906
| 1981
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 2681
|
| ''[[:d:Q5235563|David James]]''
|
| 1985
|
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 2682
|
| ''[[:d:Q5235566|David James Davies]]''
|
| 1893
| 1956
| ''[[:d:Q5043238|Carmel]]''
|-
| style='text-align:right'| 2683
|
| ''[[:d:Q5235575|David James Jones]]''
| filosofo britainiarra
| 1886
| 1947
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 2684
| [[Fitxategi:JudgeDavidJenkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235613|David Jenkins]]''
|
| 1582
| 1663
| [[Pendoylan|Pendeulwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2685
| [[Fitxategi:Professor David Jenkins (1848–1915) (gcf02646).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235615|David Jenkins]]''
|
| 1848
| 1915
| [[Trecastle]]
|-
| style='text-align:right'| 2686
|
| ''[[:d:Q5235616|David Jenkins]]''
|
| 1912
| 2002
| [[Clydach Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 2687
|
| ''[[:d:Q5235621|David Jenkins]]''
|
| 1914
| 1979
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2688
|
| ''[[:d:Q5235622|David Jenkins]]''
|
| 1904
| 1951
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 2689
| [[Fitxategi:Dai John, Salford Rugby League player.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235651|David John]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2690
| [[Fitxategi:Dai Bowen 2013-10-04 23-18.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235657|David John Bowen]]''
|
| 1891
| 1912
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 2691
|
| ''[[:d:Q5235664|David John Hayward]]''
|
| 1934
| 2003
| [[Crumlin (Caerphilly)|Crumlin]]
|-
| style='text-align:right'| 2692
|
| ''[[:d:Q5235681|David John Thomas]]''
|
| 1879
| 1925
| [[Dunvant]]
|-
| style='text-align:right'| 2693
|
| ''[[:d:Q5235729|David Jones]]''
|
| 1765
| 1816
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 2694
|
| ''[[:d:Q5235732|David Jones]]''
|
| 1949
| 1995
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 2695
| [[Fitxategi:David Jones (1793-1873).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235741|David Jones]]''
|
| 1793
| 1873
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 2696
|
| ''[[:d:Q5235746|David Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2697
|
| ''[[:d:Q5235758|David Joseph Miller]]''
|
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2698
|
| ''[[:d:Q5236556|David Lewis]]''
|
| 1760
| 1850
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 2699
|
| ''[[:d:Q5236563|David Lewis]]''
|
| 1520
| 1584
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2700
|
| ''[[:d:Q5236567|David Lewis]]''
|
| 1682
| 1760
| [[Llanddewi Velfrey]]
|-
| style='text-align:right'| 2701
|
| ''[[:d:Q5236568|David Lewis]]''
|
| 1814
| 1895
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 2702
|
| ''[[:d:Q5236569|David Lewis]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2703
|
| ''[[:d:Q5236575|David Ley]]''
| geografo britainiarra
| 1947
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2704
| [[Fitxategi:Davidllewellin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5236683|David Llewellin]]''
|
| 1960
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 2705
|
| ''[[:d:Q5236686|David Llewellyn]]''
|
| 1916
| 1992
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2706
|
| ''[[:d:Q5236691|David Llewellyn]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1970
|
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 2707
| [[Fitxategi:Dai Lloyd AM (28170816265).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5236695|David Lloyd]]''
|
| 1956
|
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2708
|
| ''[[:d:Q5236703|David Lloyd]]''
|
| 1656
| 1731
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 2709
| [[Fitxategi:Y Caneuon Cynnar (1940-41), album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5236710|David Lloyd]]''
|
| 1912
| 1969
| [[Trelogan]]
|-
| style='text-align:right'| 2710
|
| ''[[:d:Q5236811|David Luckes]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1968
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2711
|
| ''[[:d:Q5237047|David Maidment]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2712
|
| ''[[:d:Q5237142|David Marquand]]''
|
| 1934
| 2024
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2713
|
| ''[[:d:Q5237240|David Maurice]]''
|
| 1626
| 1702
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 2714
| [[Fitxategi:David McNaught.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5237447|David McNaught]]''
| politikari kanadarra
| 1839
| 1922
| ''[[:d:Q7164556|Penpont]]''
|-
| style='text-align:right'| 2715
| [[Fitxategi:David Melding AM.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5237493|David Melding]]''
|
| 1962
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2716
| [[Fitxategi:David Morgan, Welsh rugby.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5237715|David Morgan]]''
|
| 1872
| 1933
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2717
|
| ''[[:d:Q5237721|David Morgan Evans]]''
|
| 1911
| 1941
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 2718
|
| ''[[:d:Q5237724|David Morgan Jenkins]]''
|
| 1901
| 1968
| [[Pyle]]
|-
| style='text-align:right'| 2719
|
| ''[[:d:Q5237740|David Morrell]]''
|
| 1971
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2720
|
| ''[[:d:Q5237764|David Moses]]''
|
| 1925
| 1999
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2721
| [[Fitxategi:David Nicholl (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5238012|David Nicholl]]''
|
| 1871
| 1918
| [[Llanegwad]]
|-
| style='text-align:right'| 2722
|
| ''[[:d:Q5238274|David Owen]]''
|
| 1796
| 1866
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 2723
|
| ''[[:d:Q5238279|David Owen]]''
|
| 1712
| 1741
| ''[[:d:Q20602435|Ynyscynhaearn]]''
|-
| style='text-align:right'| 2724
|
| ''[[:d:Q5238403|David Parry-Jones]]''
|
| 1933
| 2017
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2725
|
| ''[[:d:Q5238411|David Parry]]''
|
| 1682
| 1714
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 2726
|
| ''[[:d:Q5238466|David Pearce]]''
|
| 1959
| 2000
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2727
|
| ''[[:d:Q5238549|David Petersen]]''
|
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2728
|
| ''[[:d:Q5238554|David Phelps]]''
|
| 1977
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2729
|
| ''[[:d:Q5238564|David Phillips Jones]]''
|
| 1881
| 1936
| [[Pontymoile]]
|-
| style='text-align:right'| 2730
|
| ''[[:d:Q5238568|David Pickering]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1960
|
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2731
|
| ''[[:d:Q5238682|David Powell]]''
| futbolari britainiarra
| 1944
| 2023
| [[Dolgarrog]]
|-
| style='text-align:right'| 2732
|
| ''[[:d:Q5238710|David Price]]''
|
| 1762
| 1835
| [[Merthyr Cynog]]
|-
| style='text-align:right'| 2733
| [[Fitxategi:David Probert 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5238724|David Probert]]''
|
| 1988
|
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2734
|
| ''[[:d:Q5238746|David Pugh]]''
| politikari britainiarra
| 1806
| 1890
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 2735
| [[Fitxategi:Lord Ogmore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5238956|David Rees-Williams, 1st Baron Ogmore]]''
|
| 1903
| 1976
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2736
| [[Fitxategi:David Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5238958|David Rees]]''
|
| 1801
| 1869
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 2737
| [[Fitxategi:David Richards (Dafydd Ionawr, 1751-1827) (print) NLW3362443 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5239033|David Richards]]''
|
| 1751
| 1827
| [[Towyn|Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2738
| [[Fitxategi:David Roberts (swimmer) 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5239120|David Roberts]]''
|
| 1980
|
| [[Llantwit Fardre]]
|-
| style='text-align:right'| 2739
|
| ''[[:d:Q5239157|David Rocyn-Jones]]''
|
| 1862
| 1953
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 2740
| [[Fitxategi:David-ryder-prangley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5239330|David Ryder Prangley]]''
|
|
|
| [[Dinas Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 2741
| [[Fitxategi:David samwell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5239456|David Samwell]]''
|
| 1751
| 1798
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2742
|
| ''[[:d:Q5239892|David Smith]]''
|
| 1930
| 2018
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2743
|
| ''[[:d:Q5240329|David Thaxton]]''
|
| 1982
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2744
| [[Fitxategi:Photolithograph of Archdeacon D R Thomas, 1897..jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5240335|David Thomas]]''
|
| 1833
| 1916
| [[Llanfechain]]
|-
| style='text-align:right'| 2745
|
| ''[[:d:Q5240339|David Thomas]]''
|
| 1892
| 1954
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2746
| [[Fitxategi:Dewi Hefin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5240340|David Thomas]]''
|
| 1828
| 1909
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 2747
|
| ''[[:d:Q5240342|David Thomas]]''
| politikari britainiarra
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2748
| [[Fitxategi:Portrait of The Editor of 'The Homilist' (4672059).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5240346|David Thomas]]''
|
| 1813
| 1894
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 2749
|
| ''[[:d:Q5240350|David Thomas]]''
|
| 1881
| 1928
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 2750
| [[Fitxategi:Industrialist David Thomas.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5240352|David Thomas]]''
|
| 1794
| 1882
| [[Cadoxton-juxta-Neath|Llangatwg]]
|-
| style='text-align:right'| 2751
|
| ''[[:d:Q5240355|David Thomas]]''
|
| 1829
| 1905
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 2752
|
| ''[[:d:Q5240358|David Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2753
|
| ''[[:d:Q5240743|David W. Spencer]]''
|
| 1837
| 1920
| [[St Athan]]
|-
| style='text-align:right'| 2754
|
| ''[[:d:Q5240883|David Watts]]''
|
| 1886
| 1916
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2755
|
| ''[[:d:Q5240884|David Watts Morgan]]''
|
| 1867
| 1933
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 2756
|
| ''[[:d:Q5241114|David William Evans]]''
|
| 1866
| 1926
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 2757
|
| ''[[:d:Q5241124|David William Thomas]]''
|
| 1876
| 1961
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2758
|
| ''[[:d:Q5241128|David Williams]]''
|
| 1709
| 1784
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2759
| [[Fitxategi:David-Williams-Castell-Deudraeth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5241134|David Williams]]''
|
| 1800<br/>1799
| 1869
| [[Llangian]]
|-
| style='text-align:right'| 2760
|
| ''[[:d:Q5241135|David Williams]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2761
|
| ''[[:d:Q5241137|David Williams]]''
|
| 1865
| 1941
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2762
|
| ''[[:d:Q5241141|David Williams]]''
|
| 1926
| 2003
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2763
|
| ''[[:d:Q5241167|David Willicombe]]''
|
|
| 2023
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2764
|
| ''[[:d:Q5241336|David Wynne]]''
|
| 1900
| 1983
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2765
| [[Fitxategi:Air Marshall Julian Young with Dawn McCafferty and Carol Vorderman (McCafferty cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5242467|Dawn McCafferty]]''
|
| 1964
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 2766
|
| ''[[:d:Q5247441|Gareth Williams]]''
| matematikari britainiarra
| 1978
| 2010
| [[Valley (Anglesey)|Valley]]
|-
| style='text-align:right'| 2767
|
| ''[[:d:Q5249315|Declan Affley]]''
|
| 1939
| 1985
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2768
| [[Fitxategi:Declan John 1.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5249348|Declan John]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2769
| [[Fitxategi:Killag Church SE 2010 09 27.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5249703|Decuman]]''
|
| 700
| 706
| ''[[:d:Q7321488|Rhoscrowther]]''
|-
| style='text-align:right'| 2770
|
| ''[[:d:Q5249730|Deddie Davies]]''
|
| 1938
| 2016
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2771
|
| ''[[:d:Q5252401|Deian Hopkin]]''
|
| 1944
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2772
| [[Fitxategi:Leonard 2015-09-12.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5252782|Deke Leonard]]''
|
| 1944
| 2017
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2773
|
| ''[[:d:Q5254281|Delme Bryn-Jones]]''
|
| 1934
| 2001
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 2774
|
| ''[[:d:Q5254967|Delwyn Williams]]''
| politikari britainiarra
| 1938
| 2024
| ''[[:d:Q5468045|Forden]]''
|-
| style='text-align:right'| 2775
| [[Fitxategi:Delyth Evans.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5254977|Delyth Evans]]''
|
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2776
|
| ''[[:d:Q5255333|Demi Holborn]]''
| abeslari britainiarra
| 1992
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2777
|
| ''[[:d:Q5257247|Denis Galloway]]''
|
| 1878
| 1957
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2778
|
| ''[[:d:Q5257297|Denis John Boocker]]''
|
| 1922
| 1987
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 2779
|
| ''[[:d:Q5257677|Denise Gyngell]]''
| aktore britainiarra
| 1961
|
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 2780
| [[Fitxategi:Deniseidrisjones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5257685|Denise Idris Jones]]''
|
| 1950
| 2020
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 2781
|
| ''[[:d:Q5258121|Dennis A'Court]]''
|
| 1937
| 2021
| [[Markham (Caerphilly)|Markham]]
|-
| style='text-align:right'| 2782
|
| ''[[:d:Q5258163|Dennis Avoth]]''
|
| 1947
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2783
|
| ''[[:d:Q5258234|Dennis Brown]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2784
|
| ''[[:d:Q5258237|Dennis Burgess]]''
|
| 1926
| 1980
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2785
|
| ''[[:d:Q5258320|Dennis Curling]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2786
|
| ''[[:d:Q5258496|Dennis Hawkins]]''
|
| 1947
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2787
|
| ''[[:d:Q5258538|Dennis Hughes]]''
|
| 1941
|
| [[Argoed (Caerphilly)|Argoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2788
|
| ''[[:d:Q5258574|Dennis John]]''
|
| 1935
| 2013
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2789
|
| ''[[:d:Q5258650|Dennis Lewis]]''
| futbolari britainiarra
| 1925
| 1996
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 2790
|
| ''[[:d:Q5258685|Dennis Madden]]''
|
| 1913
|
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2791
| [[Fitxategi:Caro Mio Ben, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5258810|Dennis O'Neill]]''
|
| 1948
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2792
|
| ''[[:d:Q5258940|Dennis Selby]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 1969
| [[Broughton (Flintshire)|Broughton]]
|-
| style='text-align:right'| 2793
|
| ''[[:d:Q5258949|Dennis Shea]]''
|
| 1924
| 1982
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2794
|
| ''[[:d:Q5259321|Densey Clyne]]''
|
| 1922
| 2019
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 2795
|
| ''[[:d:Q5259851|Denys Graham]]''
|
| 1926
| 2024
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2796
|
| ''[[:d:Q5259856|Denys Irving]]''
|
| 1944
| 1976
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 2797
|
| ''[[:d:Q5260010|Deon Saffery]]''
|
| 1988
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2798
|
| ''[[:d:Q5261835|Derek Brewer]]''
|
| 1923
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2799
|
| ''[[:d:Q5261840|Derek Brockway]]''
|
| 1967
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2800
|
| ''[[:d:Q5261927|Derek Draper]]''
| futbolari britainiarra
| 1943
| 2024
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2801
|
| ''[[:d:Q5262063|Derek Howes]]''
|
| 1913
|
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 2802
| [[Fitxategi:Sir derek jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5262090|Derek Jones]]''
|
| 1952
|
| [[Rumney (Cardiff)|Rumney]]
|-
| style='text-align:right'| 2803
|
| ''[[:d:Q5262285|Derek Prag]]''
|
| 1923
| 2010
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2804
|
| ''[[:d:Q5262353|Derek Showers]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2805
|
| ''[[:d:Q5262465|Derek Williams]]''
|
| 1924
| 2014
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2806
|
| ''[[:d:Q5262848|Dermot Tynan]]''
|
| 1961
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 2807
|
| ''[[:d:Q5263378|Derwyn Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1970
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2808
| [[Fitxategi:Deryn Brace2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5263401|Deryn Brace]]''
|
| 1975
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 2809
|
| ''[[:d:Q5263425|Desmond Barry]]''
| idazle britainiarra
| 1954
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2810
|
| ''[[:d:Q5263436|Des Case]]''
|
| 1918
| 1997
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2811
|
| ''[[:d:Q5263461|Des Harlock]]''
|
| 1922
| 1981
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 2812
|
| ''[[:d:Q5263558|Des Tennant]]''
|
| 1925
| 2009
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 2813
|
| ''[[:d:Q5264803|Desmond Skirrow]]''
|
| 1923
| 1976
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2814
|
| ''[[:d:Q5264804|Desmond Star]]''
|
| 1983
|
| ''[[:d:Q6984487|Neath]]''
|-
| style='text-align:right'| 2815
| [[Fitxategi:David Roberts (Dewi Havhesp, 1831-84) NLW3361824.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5268239|David Roberts]]''
|
| 1831
| 1884
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 2816
|
| ''[[:d:Q5268240|Dewi Morgan]]''
|
| 1877
| 1971
| [[Dôl-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 2817
|
| ''[[:d:Q5270024|Di Botcher]]''
|
| 1959
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2818
|
| ''[[:d:Q5271247|Diana Morgan]]''
|
| 1908
| 1996
| ''[[:d:Q5052273|Cathedral Road]]''
|-
| style='text-align:right'| 2819
|
| ''[[:d:Q5271679|Dianne Edwards]]''
|
| 1942
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2820
| [[Fitxategi:Dic Aberdaron 1823.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5272311|Dic Aberdaron]]''
|
| 1780
| 1843
| [[Aberdaron]]
|-
| style='text-align:right'| 2821
| [[Fitxategi:Youngtaid.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5272316|Dic Goodman]]''
|
| 1920
| 2013
| [[Mynytho]]
|-
| style='text-align:right'| 2822
|
| ''[[:d:Q5273043|Dick Huxtable]]''
|
| 1890
| 1970
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2823
|
| ''[[:d:Q5273112|Dick Krzywicki]]''
|
| 1947
|
| [[Penley]]
|-
| style='text-align:right'| 2824
|
| ''[[:d:Q5273289|Dick Power]]''
|
| 1903
|
| [[Crumlin (Caerphilly)|Crumlin]]
|-
| style='text-align:right'| 2825
|
| ''[[:d:Q5273450|Dick Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2826
|
| ''[[:d:Q5273569|Dick Yates]]''
|
| 1921
| 1976
| [[Queensferry (Flintshire)|Queensferry]]
|-
| style='text-align:right'| 2827
|
| ''[[:d:Q5273682|Dickie David]]''
|
| 1879
| 1939
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2828
|
| ''[[:d:Q5273702|Dickie Morris]]''
|
| 1879
| 2000
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 2829
|
| ''[[:d:Q5273709|Dickie Williams]]''
|
| 1925
| 1997
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 2830
|
| ''[[:d:Q5273850|Dicky Ralph]]''
|
| 1908
| 1989
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 2831
|
| ''[[:d:Q5276961|Dillwyn Miles]]''
|
| 1915
| 2007
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2832
|
| ''[[:d:Q5276963|Dillwyn Thomas]]''
|
| 1905
| 1996
| ''[[:d:Q1973162|Neath Abbey]]''
|-
| style='text-align:right'| 2833
|
| ''[[:d:Q5277103|Dilwyn Lewis]]''
|
| 1924
| 2000
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 2834
|
| ''[[:d:Q5277104|Dilwyn John]]''
|
| 1944
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 2835
|
| ''[[:d:Q5277105|Dilys Breese]]''
|
| 1932
| 2007
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2836
|
| ''[[:d:Q5277110|Dilys Elwyn-Edwards]]''
|
| 1918
| 2011
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 2837
|
| ''[[:d:Q5277723|Dimmy Franks]]''
|
| 1876
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2838
|
| ''[[:d:Q5287114|Doc Sarpolis]]''
|
| 1897
| 1967
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2839
|
| ''[[:d:Q5290516|Dominic Day]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 2840
|
| ''[[:d:Q5292506|Don Dearson]]''
|
| 1914
| 1990
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 2841
|
| ''[[:d:Q5292513|Don Devereux]]''
|
| 1932
| 1995
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2842
|
| ''[[:d:Q5292576|Don Emery]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 1993
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2843
| [[Fitxategi:Don Hayward 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5292760|Don Hayward]]''
|
| 1925
| 1999
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 2844
|
| ''[[:d:Q5293242|Don Oakes]]''
| futbolari britainiarra
| 1928
| 1977
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 2845
| [[Fitxategi:Don Shepherd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5293514|Don Shepherd]]''
|
| 1927
| 2017
| [[Port Eynon]]
|-
| style='text-align:right'| 2846
|
| ''[[:d:Q5293533|Don Skene]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1936
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2847
|
| ''[[:d:Q5294021|Donald Baverstock]]''
|
| 1924
| 1995
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2848
|
| ''[[:d:Q5294060|Donald Braithwaite]]''
|
| 1937
| 2017
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2849
|
| ''[[:d:Q5294183|Donald Coleman]]''
|
| 1925
| 1991
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2850
|
| ''[[:d:Q5294449|Donald Gullick]]''
|
| 1924
| 2000
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 2851
|
| ''[[:d:Q5294516|Donald Holroyde Hey]]''
|
| 1904
| 1987
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2852
|
| ''[[:d:Q5295244|Donald Vines]]''
|
| 1932
| 1989
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 2853
|
| ''[[:d:Q5295437|Donato Nardiello]]''
|
| 1957
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 2854
|
| ''[[:d:Q5296340|Donna Edwards]]''
|
| 1963
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2855
|
| ''[[:d:Q5298404|Dorothy Edwards]]''
|
| 1902
| 1934
| [[Ogmore Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 2856
|
| [[Dorothy Miles]]
| Poeta eta ekintzaile britaniarra
| 1931
| 1993
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 2857
|
| ''[[:d:Q5298607|Dorothy Rees]]''
| politikari britainiarra
| 1898
| 1987
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2858
|
| ''[[:d:Q5298632|Dorothy Simpson]]''
|
| 1933
| 2020
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2859
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness Thornhill crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5298657|Dorothy Thornhill]]''
| margolari australiarra
| 1955
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 2860
|
| ''[[:d:Q5298825|Rhian O'Sullivan]]''
|
| 1981
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2861
|
| ''[[:d:Q5300818|Doug Phillips]]''
|
| 1919
| 2000
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 2862
|
| ''[[:d:Q5300842|Doug Rees]]''
|
| 1923
| 2000
| [[Clyne (Neath Port Talbot)|Clyne]]
|-
| style='text-align:right'| 2863
|
| ''[[:d:Q5301021|Doug Witcomb]]''
|
| 1918
| 1999
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 2864
|
| ''[[:d:Q5301326|Douglas Chamberlain]]''
|
| 1931
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2865
|
| ''[[:d:Q5301668|David Jones]]''
|
| 1914
| 1997
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 2866
|
| ''[[:d:Q5301779|Douglas Marsden-Jones]]''
|
| 1893
| 1955
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2867
|
| ''[[:d:Q5303665|Dowster]]''
|
| 1977
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 2868
|
| ''[[:d:Q5311941|Dudley Peake]]''
|
| 1934
| 2012
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2869
|
| ''[[:d:Q5311954|Dudley Price]]''
|
| 1931
| 2021
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2870
|
| ''[[:d:Q5314279|Duncan Bush]]''
| poeta britainiarra
| 1946
| 2017
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2871
|
| ''[[:d:Q5318593|Dyfan Dwyfor]]''
|
|
|
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 2872
|
| ''[[:d:Q5318595|Dyfed Wyn-Evans]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2873
|
| ''[[:d:Q5318618|Dyfodwg]]''
|
|
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 2874
|
| ''[[:d:Q5318721|Dylan Harris]]''
|
| 1926
| 1988
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2875
| [[Fitxategi:A713 Dylan Jones Evans 1x1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5318732|Dylan Jones-Evans]]''
|
| 1966
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2876
|
| ''[[:d:Q5321815|E. D. Jones]]''
|
| 1903
| 1987
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 2877
| [[Fitxategi:EbenUpton.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5331614|Eben Upton]]''
|
| 1978
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 2878
| [[Fitxategi:Eben Fardd.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5331737|Ebenezer Thomas]]''
|
| 1802
| 1863
| [[Llanarmon (Gwynedd)|Llanarmon]]
|-
| style='text-align:right'| 2879
| [[Fitxategi:Edshervingtonpic.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5335402|Ed Shervington]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2880
|
| ''[[:d:Q5335828|Eddie Avoth]]''
|
| 1945
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2881
|
| ''[[:d:Q5336169|Eddie Jones]]''
|
| 1914
| 1984
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 2882
|
| ''[[:d:Q5336328|Eddie Morgan]]''
|
| 1913
| 1978
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 2883
|
| ''[[:d:Q5336386|Eddie Parris]]''
|
| 1911
| 1971
| [[Pwllmeyric]]
|-
| style='text-align:right'| 2884
|
| ''[[:d:Q5336493|Eddie Smart]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1946
| 2000
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2885
| [[Fitxategi:EddieThomasSculptureMerthyr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5336533|Eddie Thomas]]''
|
| 1926
| 1997
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2886
|
| ''[[:d:Q5336559|Eddie Watkins]]''
|
| 1916
| 1995
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 2887
|
| ''[[:d:Q5336579|Eddie Woods]]''
|
| 1951
|
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 2888
| [[Fitxategi:Eddie temple morris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5336695|Eddy Temple-Morris]]''
|
| 1965
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2889
|
| ''[[:d:Q5337183|Edgar Cooper]]''
|
| 1891
| 1959
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2890
|
| ''[[:d:Q5337227|Edgar Evans]]''
|
| 1912
| 2007
| ''[[:d:Q13127611|Cwrtnewydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 2891
|
| ''[[:d:Q5337317|Edgar Jones]]''
|
| 1910
| 1986
| [[Sketty]]
|-
| style='text-align:right'| 2892
|
| ''[[:d:Q5337382|Edgar Montford]]''
|
| 1865
| 1940
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 2893
|
| ''[[:d:Q5337384|Edgar Morgan]]''
|
| 1896
| 1983
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2894
|
| ''[[:d:Q5337386|Edgar Morgan]]''
|
| 1882
| 1962
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 2895
| [[Fitxategi:Cyhoeddi Eisteddfod Genedlaethol 1962, Llanelli yn 1961 (1468338).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5337422|Edgar Phillips]]''
|
| 1889
| 1962
| [[Trefin]]
|-
| style='text-align:right'| 2896
|
| ''[[:d:Q5337424|Edgar Powell]]''
|
| 1899
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2897
|
| ''[[:d:Q5337426|Edgar Purnell Hooley]]''
|
| 1860
| 1942
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2898
| [[Fitxategi:Edgar-Jones-AS-Merthyr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5337436|Edgar Rees Jones]]''
|
| 1878
| 1962
| [[Cwmamman]]
|-
| style='text-align:right'| 2899
| [[Fitxategi:Edith Hannah Gostick.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5338553|Edith Gostick]]''
|
| 1894
| 1984
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 2900
|
| ''[[:d:Q5339515|Edmund Griffith]]''
|
| 1570
| 1637
| [[Llŷn penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 2901
|
| ''[[:d:Q5339668|Edmund Meyrick]]''
|
| 1636
| 1713
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 2902
| [[Fitxategi:Edmwnd Edmund Prys ar Gofeb Llanelwy, Sir Ddinbych Bible Translators' Memorial St Asaph 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5339760|Edmund Prys]]''
|
| 1541<br/>1544
| 1624<br/>1623
| ''[[:d:Q29484380|Gerddi Bluog]]''
|-
| style='text-align:right'| 2903
| [[Fitxategi:EdmundWSamuel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5339891|Edmund W. Samuel]]''
|
| 1857
| 1930
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2904
|
| ''[[:d:Q5341722|Edward Baker]]''
|
| 1892
| 1969
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2905
| [[Fitxategi:Edward Bishop rugby player.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5341900|Edward Bishop]]''
|
| 1864
| 1919
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2906
|
| ''[[:d:Q5341916|Edward Blayney, 1st Baron Blayney]]''
| gudari britainiarra
| 1570
| 1629
| ''[[:d:Q517587|Gregynog Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 2907
|
| ''[[:d:Q5342184|Edward Cadogan]]''
|
| 1833
| 1890
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2908
|
| ''[[:d:Q5342230|Edward Caswell]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2909
|
| ''[[:d:Q5342535|Edward Davies]]''
|
| 1756
| 1831
| ''[[:d:Q20593921|Llanfaredd]]''
|-
| style='text-align:right'| 2910
|
| ''[[:d:Q5342662|Edward Dumaresq]]''
|
| 1802
| 1906
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2911
|
| ''[[:d:Q5342738|Edward Edwards]]''
|
| 1726
| 1783
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 2912
|
| ''[[:d:Q5342788|Edward Ernest Hughes]]''
| historialari britainiarra
| 1877
| 1953
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2913
|
| ''[[:d:Q5342797|Edward Evans]]''
|
| 1716
| 1798
| [[Llwydcoed]]
|-
| style='text-align:right'| 2914
| [[Fitxategi:Edward Herbert, 2nd Earl of Powis, by Francis Grant.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5343428|Edward Herbert, 2nd Earl of Powis]]''
|
| 1785
| 1848
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 2915
|
| ''[[:d:Q5343522|Edward Howel Francis]]''
|
| 1924
| 2014
| [[Cwmavon (Torfaen)|Cwmavon]]
|-
| style='text-align:right'| 2916
|
| ''[[:d:Q5343539|Edward Hughes]]''
| poeta britainiarra
| 1772
| 1850
| [[Nannerch]]
|-
| style='text-align:right'| 2917
|
| ''[[:d:Q5343621|Edward J. Blythin]]''
| politikari estatubatuarra
| 1884
| 1958
| [[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 2918
|
| ''[[:d:Q5343717|Edward James]]''
|
| 1569
| 1610
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 2919
|
| ''[[:d:Q5343718|Edward James]]''
|
| 1896
| 1975
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2920
|
| ''[[:d:Q5343788|Edward John Lewis]]''
|
| 1859
| 1925
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 2921
|
| ''[[:d:Q5343822|Edward Jones]]''
|
| 1896
| 1978
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2922
| [[Fitxategi:St Etheldreda, Ely Place, London EC1 - Nave statue - geograph.org.uk - 1613372.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5343827|Edward Jones]]''
|
|
| 1590
| [[Llanelidan]]
|-
| style='text-align:right'| 2923
|
| ''[[:d:Q5343829|Edward Jones]]''
|
|
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 2924
| [[Fitxategi:EdwardMorganLewis.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5344278|Edward M. Lewis]]''
|
| 1872
| 1936
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 2925
|
| ''[[:d:Q5344507|Edward Moore]]''
|
| 1835
| 1916
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2926
|
| ''[[:d:Q5344515|Edward Morgan]]''
|
|
| 1642
| [[Bettisfield]]
|-
| style='text-align:right'| 2927
| [[Fitxategi:Edward Owen AM (died 1807).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5344711|Edward Owen]]''
|
| 1728
| 1807
| [[Llangurig]]
|-
| style='text-align:right'| 2928
|
| ''[[:d:Q5344713|Edward Owen]]''
|
| 1903
|
| [[Crumlin (Caerphilly)|Crumlin]]
|-
| style='text-align:right'| 2929
| [[Fitxategi:Edward Pegge.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5344807|Edward Pegge]]''
|
| 1864
| 1915
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 2930
|
| ''[[:d:Q5344829|Edward Perkins Alexander]]''
|
| 1863
| 1931
| [[St Donats]]
|-
| style='text-align:right'| 2931
|
| ''[[:d:Q5344893|Edward Powell]]''
|
| 1478
| 1540
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2932
| [[Fitxategi:TedRelph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5345025|Edward Relph]]''
|
| 1944
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2933
|
| ''[[:d:Q5345094|Edward Roderick Davies]]''
|
| 1915
| 1992
| [[Caerau (Bridgend)|Caerau]]
|-
| style='text-align:right'| 2934
|
| ''[[:d:Q5345328|Edward Siggery]]''
|
| 1991
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2935
| [[Fitxategi:Edward Lyulph Stanley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5345410|Edward Stanley, 4th Baron Stanley of Alderley]]''
|
| 1839
| 1925
| ''[[:d:Q29502285|Grosvenor Court]]''
|-
| style='text-align:right'| 2936
| [[Fitxategi:Revd Edward (Jones) Stephen (Tanymarian, 1822-85) NLW3362706.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5345430|Edward Stephen]]''
|
| 1822
| 1885
| [[Maentwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 2937
|
| ''[[:d:Q5345587|Edward Thomas]]''
|
|
|
| [[Gelli (Rhondda)|Gelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2938
|
| ''[[:d:Q5345588|Edward Thomas Chapman]]''
|
| 1920
| 2002
| [[Pontlottyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2939
|
| ''[[:d:Q5345705|Edward Vaughan]]''
|
|
| 1683
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 2940
|
| ''[[:d:Q5345834|Edward Welch]]''
| arkitekto britainiarra
| 1806
| 1868
| [[Overton-on-Dee|Overton]]
|-
| style='text-align:right'| 2941
|
| ''[[:d:Q5345919|Edward Williams]]''
|
| 1890
| 1963
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 2942
|
| ''[[:d:Q5346009|Edward Wynne]]''
|
| 1681
| 1755
| [[Llantrisant (Anglesey)|Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 2943
|
| ''[[:d:Q5346268|Edwin Brooks]]''
| politikari britainiarra
| 1929
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2944
|
| ''[[:d:Q5346324|Edwin Cross]]''
|
| 1859
| 1924
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2945
| [[Fitxategi:Balaclavaned.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5346531|Edwin Hughes]]''
|
| 1830
| 1927
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2946
|
| ''[[:d:Q5346733|Edwin Pain]]''
|
| 1891
| 1947
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2947
| [[Fitxategi:Edwin Thomas Maynard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5346868|Edwin Thomas Maynard]]''
|
| 1878
| 1961
| [[Upper Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 2948
|
| ''[[:d:Q5346920|Edwin Williams]]''
|
| 1898
| 1983
| [[Cwmllynfell]]
|-
| style='text-align:right'| 2949
| [[Fitxategi:Edwina Hart.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5346948|Edwina Hart]]''
|
| 1957
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 2950
|
| ''[[:d:Q5348887|Eifion Jones]]''
|
| 1925
| 2004
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2951
|
| ''[[:d:Q5349538|Eiluned Lewis]]''
|
| 1900
| 1979
| ''[[:d:Q20007204|Penstrowed]]''
|-
| style='text-align:right'| 2952
|
| ''[[:d:Q5349876|Eirlys Bellin]]''
|
| 1978
|
| ''[[:d:Q13130796|Pont-faen]]''
|-
| style='text-align:right'| 2953
|
| ''[[:d:Q5349883|Eirug Wyn]]''
|
| 1950
| 2004
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 2954
|
| ''[[:d:Q5353384|Elan Closs Stephens]]''
|
| 1948
|
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 2955
| [[Fitxategi:Democracy Day in Ysgol Dyffryn Nantlle, Penygroes, Gwynedd (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5354231|Eleanor Burnham]]''
| politikari britainiarra
|
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2956
|
| ''[[:d:Q5354271|Eleanor Evans]]''
|
| 1893
| 1969
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 2957
|
| ''[[:d:Q5354362|Eleanor Pilgrim]]''
|
| 1977
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2958
| [[Fitxategi:Eleazar Roberts.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5354460|Eleazar Roberts]]''
|
| 1825
| 1912
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 2959
| [[Fitxategi:Rhydian-Vaughan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5356565|Rhydian Vaughan]]''
|
| 1988
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2960
|
| ''[[:d:Q5359884|Elfed Evans]]''
|
| 1926
| 1988
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 2961
|
| ''[[:d:Q5359886|Elfed Morris]]''
|
| 1942
| 2013
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 2962
|
| ''[[:d:Q5359947|Elfyn Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1960
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 2963
| [[Fitxategi:WRC Central European Rallye 2023 Elfyn Evans (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Elfyn Evans]]
|
| 1988
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 2964
| [[Fitxategi:Elfyn Richards (2010).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5359949|Elfyn Richards]]''
|
| 1914
| 1995
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 2965
|
| ''[[:d:Q5360201|Eli Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2966
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120076.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5360339|Eli Walker]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 2967
| [[Fitxategi:Elias Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5360573|Elias Owen]]''
|
| 1833
| 1899
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 2968
| [[Fitxategi:Elias Owen Jr..jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5360574|Elias Owen]]''
|
| 1863
| 1888
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 2969
|
| ''[[:d:Q5360783|Eliezer Williams]]''
|
| 1754
| 1820
| ''[[:d:Q107032868|Pibwr-lwyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 2970
| [[Fitxategi:Dim Gair, album cover.jpg|center|128px]]
| [[Elin Fflur]]
|
| 1984
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 2971
| [[Fitxategi:Elin-jones.jpg|center|128px]]
| [[Elin Jones]]
|
| 1966
|
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 2972
| [[Fitxategi:Eliot Richards 2014-01-18 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5361252|Eliot Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[New Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 2973
| [[Fitxategi:Elis James (41363128095) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5361330|Elis James]]''
|
| 1980
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 2974
|
| ''[[:d:Q5362301|Elizabeth Andrews]]''
|
| 1882
| 1960
| [[Hirwaun]]
|-
| style='text-align:right'| 2975
|
| ''[[:d:Q5362547|Elizabeth Casson]]''
|
| 1881
| 1954
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2976
| [[Fitxategi:Elizabethfritsch.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5362806|Elizabeth Fritsch]]''
|
| 1940
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2977
|
| ''[[:d:Q5363240|Elizabeth Morgan]]''
|
| 1930
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2978
|
| ''[[:d:Q5363245|Elizabeth Mortimer]]''
|
| 1371
| 1417
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 2979
| [[Fitxategi:Elizabeth Randles.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5363403|Elizabeth Randles]]''
|
| 1801
| 1829
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2980
|
| ''[[:d:Q5363418|Elizabeth Rees-Williams]]''
|
| 1936
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2981
|
| ''[[:d:Q5363690|Elizabeth Watkin-Jones]]''
|
| 1877
| 1966
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 2982
|
| ''[[:d:Q5364567|Ella Smith]]''
|
| 1983
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 2983
|
| ''[[:d:Q5364886|Ellen Hunter]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1968
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 2984
| [[Fitxategi:Elliot Kear.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5365501|Elliot Kear]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 2985
|
| ''[[:d:Q5365664|Elliott Hewitt]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 2986
|
| ''[[:d:Q5365877|Ellis Evans]]''
|
| 1930
| 2013
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 2987
| [[Fitxategi:Ellis warming up for Bristol Rovers in 2015.PNG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5365899|Ellis Harrison]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 2988
| [[Fitxategi:Eluned Parrott (6324905297).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5367919|Eluned Parrott]]''
|
| 1974
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 2989
|
| ''[[:d:Q5368039|Elvet Jones]]''
|
| 1912
| 1989
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2990
|
| ''[[:d:Q5368267|Elvyn Bowen]]''
|
| 1907
| 1965
| [[Llannon]]
|-
| style='text-align:right'| 2991
|
| ''[[:d:Q5368370|Elwyn Gwyther]]''
|
| 1921
| 1996
| [[Gower penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 2992
|
| ''[[:d:Q5368372|Elwyn Jones]]''
|
| 1923
| 1982
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 2993
|
| ''[[:d:Q5368405|Ely Devons]]''
|
| 1913
| 1967
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 2994
|
| ''[[:d:Q5372673|Emlyn Davies]]''
|
| 1922
| 2016
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 2995
|
| ''[[:d:Q5372676|Emlyn Gwynne]]''
|
| 1898
| 1962
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 2996
|
| ''[[:d:Q5372680|Emlyn Jenkins]]''
|
| 1910
| 1993
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 2997
|
| ''[[:d:Q5372681|Emlyn Jones]]''
|
| 1907
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 2998
|
| ''[[:d:Q5372684|Emlyn Walters]]''
|
| 1918
| 2001
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 2999
|
| ''[[:d:Q5372687|Emlyn Watkins]]''
|
| 1904
| 1978
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 3000
|
| ''[[:d:Q5372689|Emlyn Williams]]''
|
| 1903
|
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 3001
|
| ''[[:d:Q5372690|Emlyn Williams]]''
|
| 1912
| 1989
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3002
| [[Fitxategi:Emma jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5372864|Emma Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 3003
|
| ''[[:d:Q5372866|Emma Jones]]''
| kazetari britainiarra
| 1975
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 3004
| [[Fitxategi:Lewes Ladies 1 QPR Ladies 2 28 02 2016-7651 (24789317084).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5372925|Emma Plewa]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 3005
|
| ''[[:d:Q5372963|Emma Stansfield]]''
|
| 1978
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 3006
|
| ''[[:d:Q5374087|Empire ISIS]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3007
|
| ''[[:d:Q5374801|Emrys Evans]]''
|
| 1911
| 1983
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 3008
| [[Fitxategi:Emrys George Bowen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5374802|Emrys G. Bowen]]''
|
| 1900
| 1983
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3009
|
| ''[[:d:Q5374803|Emrys Hughes]]''
|
|
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 3010
|
| ''[[:d:Q5374804|Emrys James]]''
|
| 1928
| 1989
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 3011
| [[Fitxategi:Emrys Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5374805|Emrys Jones]]''
| geografo britainiarra
| 1920
| 2006
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3012
|
| ''[[:d:Q5374807|Emrys Roberts]]''
|
| 1910
| 1990
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3013
| [[Fitxategi:Emyr Huws 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5374906|Emyr Huws]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3014
| [[Fitxategi:Scarlets.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5374908|Emyr Phillips]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1987
|
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 3015
| [[Fitxategi:Dilyn Y Graen, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5375924|Endaf Emlyn]]''
|
| 1944
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3016
|
| ''[[:d:Q5378861|Enid Charles]]''
|
| 1894
| 1972
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 3017
|
| ''[[:d:Q5378877|Enid Luff]]''
| musikagile britainiarra
| 1935
| 2022
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3018
| [[Fitxategi:Enoch W. Bagshaw.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5379271|Enoch William Bagshaw]]''
|
| 1884
| 1930
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 3019
|
| ''[[:d:Q5379295|Enoch Francis]]''
|
| 1688
| 1740
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 3020
| [[Fitxategi:Eos Chater - Metrocentre 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5381878|Eos Counsell]]''
|
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3021
|
| ''[[:d:Q5384966|Erasmus Lewes]]''
|
| 1663
| 1745
| [[Llangynllo]]
|-
| style='text-align:right'| 3022
|
| ''[[:d:Q5384974|Erasmus Saunders]]''
|
| 1670
| 1724
| [[Clydau]]
|-
| style='text-align:right'| 3023
|
| ''[[:d:Q5386383|Eric Dolman]]''
|
| 1903
| 1969
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 3024
|
| ''[[:d:Q5386454|Eric Evans]]''
|
| 1894
| 1955
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3025
|
| ''[[:d:Q5386513|Eric Francis]]''
|
| 1887
| 1976
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 3026
| [[Fitxategi:Eric Jones (solo climber).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5386843|Eric Jones]]''
| mendigoizale britainiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3027
|
| ''[[:d:Q5387133|Eric Morris]]''
| futbolari britainiarra (1940-2011)
| 1940
| 2011
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 3028
|
| ''[[:d:Q5387714|Eric Weaver]]''
| futbolari britainiarra
| 1943
|
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 3029
|
| ''[[:d:Q5389230|Erin Vaughan]]''
|
| 1986
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3030
|
| ''[[:d:Q5392768|Ernest Basil Verney]]''
|
| 1894
| 1967
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3031
| [[Fitxategi:Ernest Evans (5292082).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5393040|Ernest Evans]]''
|
| 1885
| 1965
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3032
|
| ''[[:d:Q5393664|Ernest Peake]]''
|
| 1888
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3033
|
| ''[[:d:Q5393758|Ernest Rowland]]''
|
| 1864
| 1940
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3034
|
| ''[[:d:Q5393924|Ernest Turner]]''
|
| 1898
| 1951
| [[Brithdir (Caerphilly)|Brithdir]]
|-
| style='text-align:right'| 3035
|
| ''[[:d:Q5394048|Ernest Zobole]]''
|
| 1927
| 1999
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 3036
|
| ''[[:d:Q5394380|Ernie Bryan]]''
| futbolari britainiarra
| 1926
| 2008
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 3037
|
| ''[[:d:Q5394444|Ernie Curtis]]''
| futbolari britainiarra
| 1907
| 1992
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3038
|
| ''[[:d:Q5394472|Ernie Finch]]''
|
| 1899
| 1983
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 3039
|
| ''[[:d:Q5394482|Ernie George]]''
|
| 1871
| 1952
| [[Llantwit Major]]
|-
| style='text-align:right'| 3040
|
| ''[[:d:Q5394513|Ernie Harris]]''
|
| 1919
| 1996
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3041
| [[Fitxategi:Ernie Jenkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5394553|Ernie Jenkins]]''
|
| 1880
| 1958
| [[Upper Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 3042
|
| ''[[:d:Q5394565|Ernie Jones]]''
|
| 1920
| 2002
| [[Cwmbwrla]]
|-
| style='text-align:right'| 3043
|
| ''[[:d:Q5394569|Ernie Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1919
| 2011
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 3044
|
| ''[[:d:Q5394780|Ernie Walley]]''
|
| 1933
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3045
|
| ''[[:d:Q5395517|Errie Ball]]''
|
| 1910
| 2014
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3046
|
| ''[[:d:Q5396271|Eryl Thomas]]''
|
| 1910
| 2001
| ''[[:d:Q6661405|Llangadwaladr]]''
|-
| style='text-align:right'| 3047
|
| ''[[:d:Q5396272|Eryl McNally]]''
|
| 1942
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3048
| [[Fitxategi:Eufryl ap Gwilym, Senedd 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5411301|Eurfyl ap Gwilym]]''
|
| 1944
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3049
|
| ''[[:d:Q5413794|Euros Lewis]]''
|
| 1942
| 2014
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3050
|
| ''[[:d:Q5414305|Eustace Hill]]''
|
| 1869
| 1933
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 3051
|
| ''[[:d:Q5415309|Evan Abraham]]''
|
| 1899
| 1990
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3052
|
| ''[[:d:Q5415360|Evan Davies]]''
| misiolari malaysiarra
| 1805
| 1864
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 3053
|
| ''[[:d:Q5415361|Evan Davies]]''
|
|
|
| [[Tumble (Carmarthenshire)|Tumble]]
|-
| style='text-align:right'| 3054
|
| ''[[:d:Q5415380|Evan Evans]]''
|
| 1804
| 1886
| [[Llanddewi Brefi]]
|-
| style='text-align:right'| 3055
|
| ''[[:d:Q5415381|Evan Evans]]''
|
| 1731
| 1788<br/>1789
| [[Ceredigion]]<br/>[[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 3056
|
| ''[[:d:Q5415404|Evan Griffiths]]''
|
| 1795
| 1873
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3057
|
| ''[[:d:Q5415434|Evan James]]''
|
| 1918
| 1989
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 3058
| [[Fitxategi:Evan James, rugby player.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5415435|Evan James]]''
|
| 1869
| 1901
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3059
|
| ''[[:d:Q5415438|Evan Jenkins]]''
|
| 1906
| 1990
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 3060
|
| ''[[:d:Q5415457|Evan Lewis]]''
|
| 1818
| 1901
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 3061
|
| ''[[:d:Q5415460|Evan Llewelyn]]''
|
| 1875
| 1967
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3062
|
| ''[[:d:Q5415462|Evan Lloyd]]''
|
| 1734
| 1776
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 3063
|
| ''[[:d:Q5415464|Evan Lloyd]]''
|
| 1871
| 1951
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3064
|
| ''[[:d:Q5415513|Evan Price]]''
| politikari britainiarra
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3065
|
| ''[[:d:Q5415519|Evan Rees]]''
|
| 1896
| 1978
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 3066
|
| ''[[:d:Q5415523|Evan Richards]]''
|
| 1862
| 1931
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3067
| [[Fitxategi:Evan Rees (Dyfed).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5415524|Evan Rees]]''
|
| 1850
| 1923
| [[Puncheston]]
|-
| style='text-align:right'| 3068
| [[Fitxategi:Evan Roberts (rygbi Llanelli a Chymru).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5415528|Evan Roberts]]''
|
| 1861
| 1927
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3069
|
| ''[[:d:Q5415557|Evan Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3070
| [[Fitxategi:Evan W Evans.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5415561|Evan W. Evans]]''
| politikari estatubatuarra
|
| 1917
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3071
|
| ''[[:d:Q5415565|Evan Watkins]]''
|
| 1882
| 1956
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3072
|
| ''[[:d:Q5415574|Evan Williams]]''
|
| 1906
| 1976
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 3073
|
| ''[[:d:Q5415575|Evan Williams]]''
|
| 1912
| 2001
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3074
|
| ''[[:d:Q5416255|Eveline Willett Cunnington]]''
|
| 1849
| 1916
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 3075
|
| ''[[:d:Q5418903|Ewan Davies]]''
|
| 1887
| 1979
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3076
| [[Fitxategi:Ewen Macintosh.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5418983|Ewen MacIntosh]]''
|
| 1973
| 2024
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 3077
|
| ''[[:d:Q5422950|Eynon Evans]]''
|
| 1903
| 1989
| [[Nelson (Caerphilly)|Nelson]]
|-
| style='text-align:right'| 3078
|
| ''[[:d:Q5422952|Eynon Hawkins]]''
|
| 1920
| 2001
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 3079
|
| ''[[:d:Q5423242|Ezer Griffiths]]''
|
| 1888
| 1962
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3080
|
| ''[[:d:Q5442307|Felix Powell]]''
|
| 1878
| 1942
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3081
| [[Fitxategi:Fflur Dafydd au festival Métropolis Bleu 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5446220|Fflur Dafydd]]''
| galestar idazlea
| 1978
|
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 3082
|
| ''[[:d:Q5446237|Ffred Ffransis]]''
|
| 1948
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 3083
|
| ''[[:d:Q5451046|Fiona Fox]]''
|
| 1964
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 3084
|
| ''[[:d:Q5454825|Fisher Morgan]]''
|
| 1908
| 1959
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 3085
| [[Fitxategi:W. Bramwell Booth & wife LCCN2014719302.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5460608|Florence Eleanor Soper]]''
|
| 1861
| 1957
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 3086
|
| ''[[:d:Q5462444|Floyd Havard]]''
|
| 1965
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3087
| [[Fitxategi:Francis Dodd.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5480742|Francis Dodd]]''
|
| 1874
| 1949
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 3088
|
| ''[[:d:Q5481174|Francis Gulston]]''
|
| 1845
| 1917
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 3089
| [[Fitxategi:Bp Francis Jayne by Bassano.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5481482|Francis Jayne]]''
|
| 1845
| 1921
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3090
|
| ''[[:d:Q5481533|Francis Jones]]''
|
| 1908
| 1993
| [[Trefin]]
|-
| style='text-align:right'| 3091
|
| ''[[:d:Q5485025|Frank Andrews]]''
|
| 1886
| 1944
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3092
|
| ''[[:d:Q5485358|Frank Blew]]''
|
| 1902
| 1968
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3093
|
| ''[[:d:Q5486078|Frank Curtis]]''
|
| 1890
| 1957
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3094
|
| ''[[:d:Q5486265|Frank Donovan]]''
|
| 1919
| 2003
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 3095
|
| ''[[:d:Q5486506|Frank Evans]]''
|
| 1897
| 1972
| [[Dafen (Carmarthenshire)|Dafen]]
|-
| style='text-align:right'| 3096
|
| ''[[:d:Q5487506|Frank Jackett]]''
|
| 1927
| 2010
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 3097
|
| ''[[:d:Q5488213|Frank Matson]]''
|
| 1905
| 1985
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3098
|
| ''[[:d:Q5488823|Frank Osmond]]''
|
| 1920
| 1973
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3099
|
| ''[[:d:Q5488892|Frank Parkin]]''
|
| 1931
| 2011
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3100
|
| ''[[:d:Q5488912|Philip Caveney]]''
| idazle britainiarra
| 1951
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3101
|
| ''[[:d:Q5488986|Frank Phillips]]''
|
| 1873
| 1955
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 3102
|
| ''[[:d:Q5489069|Frank Powell]]''
|
| 1883
| 1946
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3103
|
| ''[[:d:Q5489150|Frank Rankmore]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3104
| [[Fitxategi:FrankShugars.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5489556|Frank Shugars]]''
|
| 1875
| 1953
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3105
|
| ''[[:d:Q5490110|Frank Vickery]]''
| antzerkigile britainiarra
| 1951
| 2018
| [[Blaencwm]]
|-
| style='text-align:right'| 3106
|
| ''[[:d:Q5490126|Frank Vining]]''
|
| 1924
| 1989
| [[Aberfan]]
|-
| style='text-align:right'| 3107
|
| ''[[:d:Q5490324|Frank Whitcombe]]''
|
| 1913
| 1958
| [[Grangetown (Cardiff)|Grangetown]]
|-
| style='text-align:right'| 3108
|
| ''[[:d:Q5490382|Frank Williams]]''
|
| 1906
| 1982
| [[Cefn-y-bedd]]
|-
| style='text-align:right'| 3109
|
| ''[[:d:Q5490389|Frank Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3110
|
| ''[[:d:Q5490423|Frank Wilson]]''
|
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3111
|
| ''[[:d:Q5490493|Frank Wrentmore]]''
|
| 1884
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3112
|
| ''[[:d:Q5490537|Frank Young]]''
|
| 1885
| 1941
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3113
|
| ''[[:d:Q5491049|Frankie Prince]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 3114
|
| ''[[:d:Q5494458|Fred Andrews]]''
|
| 1864
| 1929
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3115
|
| ''[[:d:Q5494638|Fred Birt]]''
|
| 1886
| 1956
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3116
|
| ''[[:d:Q5494964|Fred Davies]]''
|
| 1871
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 3117
| [[Fitxategi:Fred Dyer - Welsh boxer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5495031|Fred Dyer]]''
|
| 1888
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3118
|
| ''[[:d:Q5495274|Fred Godfrey]]''
|
| 1880
| 1953
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3119
|
| ''[[:d:Q5495313|Fred Griffiths]]''
|
| 1873
| 1917
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 3120
|
| ''[[:d:Q5495365|Fred Hando]]''
|
| 1888
| 1970
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3121
|
| ''[[:d:Q5495472|Fred Hole]]''
|
| 1935
| 2011
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3122
| [[Fitxategi:Fred Hutchinson (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5495530|Fred Hutchinson]]''
|
| 1867
| 1941
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3123
|
| ''[[:d:Q5495593|Fred Jones]]''
|
| 1867
| 1910
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 3124
|
| ''[[:d:Q5495604|Fred Jones]]''
|
| 1938
| 2013
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 3125
|
| ''[[:d:Q5495622|Fred Jowett]]''
|
| 1879
| 1939
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3126
|
| ''[[:d:Q5495881|Fred Mathias]]''
|
| 1898
| 1955
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 3127
|
| ''[[:d:Q5496060|Fred Perrett]]''
|
| 1891
| 1918
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 3128
|
| ''[[:d:Q5496211|Fred Samuel]]''
|
| 1897
| 1941
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3129
|
| ''[[:d:Q5496251|Fred Sheldon]]''
|
| 2000
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 3130
|
| ''[[:d:Q5496283|Fred Smallwood]]''
|
| 1910
| 1965
| [[Brynteg (Wrexham)|Brynteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3131
|
| ''[[:d:Q5496333|Fred Stansfield]]''
|
| 1917
| 2014
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3132
|
| ''[[:d:Q5496506|Fred Warren]]''
|
| 1907
| 1986
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3133
|
| ''[[:d:Q5496831|Freddie Williams]]''
|
| 1926
| 2013
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 3134
|
| ''[[:d:Q5496892|Freddy Morgan]]''
|
| 1908
| 1990
| [[Gilfach Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 3135
| [[Fitxategi:Frederick Barter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5497346|Frederick Barter]]''
|
| 1891
| 1953
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3136
|
| ''[[:d:Q5497427|Frederick Brown]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3137
|
| ''[[:d:Q5498030|Frederick Higginson]]''
|
| 1913
| 2003
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 3138
|
| ''[[:d:Q5498073|Frederick Hughes]]''
|
|
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3139
|
| ''[[:d:Q5498286|Frederick Llewellyn-Jones]]''
|
| 1866
| 1941
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 3140
|
| ''[[:d:Q5498353|Frederick Margrave]]''
|
| 1858
| 1946
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3141
| [[Fitxategi:Engineer Frederick Palmer.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5498509|Frederick Palmer]]''
|
| 1862
| 1934
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3142
|
| ''[[:d:Q5498557|Frederick Phillips]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1884
| 1948
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3143
| [[Fitxategi:Apr 95 Rosiers St Clement Danes cropsm.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5498664|Frederick Rosier]]''
|
| 1915
| 1998
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3144
|
| ''[[:d:Q5498740|Frederick Smart]]''
|
|
|
| [[Whitchurch (Cardiff)|Whitchurch]]
|-
| style='text-align:right'| 3145
|
| ''[[:d:Q5498823|Frederick Talbot]]''
|
| 1908
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3146
| [[Fitxategi:Frederick wilding.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5499041|Frederick Wilding]]''
|
| 1852
| 1945
| [[Montgomery (Powys)|Trefaldwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3147
|
| ''[[:d:Q5499127|Frederick Willis]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3148
| [[Fitxategi:Gabriel Goodman by GP Harding.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5515655|Gabriel Goodman]]''
|
| 1528
| 1601
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 3149
| [[Fitxategi:Gai Toms.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5516960|Gai Toms]]''
|
| 1976
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3150
|
| ''[[:d:Q5522758|Garel Rhys]]''
|
| 1940
| 2017
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3151
|
| ''[[:d:Q5522777|Gareth Abraham]]''
| futbolari britainiarra
| 1969
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3152
|
| ''[[:d:Q5522779|Gareth Alban Davies]]''
| poeta britainiarra
| 1926
| 2009
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 3153
|
| ''[[:d:Q5522783|Gareth Armstrong]]''
|
| 1948
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 3154
| [[Fitxategi:Gareth Baber 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5522787|Gareth Baber]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3155
|
| ''[[:d:Q5522798|Gareth Chapman]]''
|
| 1981
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3156
|
| ''[[:d:Q5522812|Gareth Davies]]''
|
| 1975
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 3157
|
| ''[[:d:Q5522815|Gareth Davies]]''
| futbolari britainiarra (1949-)
| 1949
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3158
|
| ''[[:d:Q5522816|Gareth Davies]]''
| futbolari britainiarra (1959-)
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3159
|
| ''[[:d:Q5522819|Gareth Davies]]''
|
| 1973
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3160
|
| ''[[:d:Q5522821|Gareth Davies]]''
|
| 1984
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 3161
|
| ''[[:d:Q5522825|Gareth Dean]]''
|
| 1981
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 3162
|
| ''[[:d:Q5522829|Gareth Edwards]]''
|
| 1976
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3163
|
| ''[[:d:Q5522834|Gareth Evans]]''
| futbolari britainiarra (1987-)
| 1987
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3164
| [[Fitxategi:Gareth2011small.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5522851|Gareth Glyn]]''
|
| 1951
|
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 3165
|
| ''[[:d:Q5522852|Gareth Griffiths]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1931
| 2016
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 3166
|
| ''[[:d:Q5522855|Gareth Gwynn]]''
| idazle britainiarra
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3167
|
| ''[[:d:Q5522867|Gareth Holgate]]''
|
| 1987
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3168
| [[Fitxategi:Garethhughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5522872|Gareth Hughes]]''
|
| 1894
| 1965
| [[Dafen (Carmarthenshire)|Dafen]]
|-
| style='text-align:right'| 3169
|
| ''[[:d:Q5522878|Gareth Jelleyman]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 3170
|
| ''[[:d:Q5522880|Gareth Jewell]]''
|
| 1983
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 3171
|
| ''[[:d:Q5522883|Gareth Jones]]''
|
| 1939
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 3172
|
| ''[[:d:Q5522889|Gareth Jones]]''
|
| 1979
| 2008
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3173
|
| ''[[:d:Q5522905|Gareth Maule]]''
|
| 1987
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3174
|
| ''[[:d:Q5522934|Gareth Owen]]''
|
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3175
|
| ''[[:d:Q5522939|Gareth Payne]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1935
| 2004
| [[Trelewis]]
|-
| style='text-align:right'| 3176
|
| ''[[:d:Q5522946|Gareth Price]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3177
|
| ''[[:d:Q5522947|Gareth Price]]''
|
| 1917
| 1992
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3178
| [[Fitxategi:Gareth Pierce 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5522948|Gareth Pierce]]''
|
| 1981
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 3179
|
| ''[[:d:Q5522951|Gareth Rees]]''
|
| 1985
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3180
|
| ''[[:d:Q5522960|Gareth Roberts]]''
|
| 1940
| 2007
| [[Penmaenmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 3181
|
| ''[[:d:Q5522966|Gareth Salisbury]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3182
| [[Fitxategi:Gareth Thomas Clwyd and Aberconwy Count National Assembly Election 2016.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5522982|Gareth Thomas]]''
|
| 1954
|
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 3183
|
| ''[[:d:Q5522989|Gareth Walters]]''
| musikagile britainiarra
| 1928
| 2012
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3184
|
| ''[[:d:Q5523005|Gareth Williams]]''
|
| 1988
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3185
| [[Fitxategi:Garnon Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5523710|Garnon Davies]]''
|
| 1983<br/>1982
|
| [[Pyle]]
|-
| style='text-align:right'| 3186
|
| ''[[:d:Q5524223|Garry Shephard]]''
|
| 1976
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3187
|
| ''[[:d:Q5524777|Gary Buckland]]''
|
| 1986
|
| [[Rumney (Cardiff)|Rumney]]
|-
| style='text-align:right'| 3188
|
| ''[[:d:Q5525024|Gary Emmanuel]]''
|
| 1954
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3189
|
| ''[[:d:Q5525472|Gary Ley]]''
|
| 1956
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3190
|
| ''[[:d:Q5525478|Gary Lockett]]''
|
| 1976
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 3191
|
| ''[[:d:Q5525700|Gary Owen]]''
|
| 1972
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3192
|
| ''[[:d:Q5525727|Gary Pearce]]''
|
| 1960
|
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 3193
|
| ''[[:d:Q5525779|Gary Powell]]''
|
| 1979
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 3194
|
| ''[[:d:Q5525836|Gary Roberts]]''
| futbolari britainiarra (1959-)
| 1959
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 3195
|
| ''[[:d:Q5526231|Garyn Preen]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 3196
|
| ''[[:d:Q5526232|Garyn Lucas]]''
|
| 2000
|
| [[Rhydyfelin]]
|-
| style='text-align:right'| 3197
|
| ''[[:d:Q5528098|Gavin Cattle]]''
|
| 1980
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3198
| [[Fitxategi:Geoff Charles self portrait, 1945.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5534081|Geoff Charles]]''
|
| 1909
| 2002
| [[Brymbo]]
|-
| style='text-align:right'| 3199
|
| ''[[:d:Q5534127|Geoff Ellis]]''
|
| 1950
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 3200
| [[Fitxategi:Geoffholderlibrary.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5534167|Geoff Holder]]''
| idazle britainiarra
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3201
|
| ''[[:d:Q5534202|Geoff Lewis]]''
|
| 1935
|
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 3202
|
| ''[[:d:Q5534703|Geoffrey James]]''
| argazkilari kanadarra
| 1942
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3203
|
| ''[[:d:Q5534908|Geoffrey Somerset, 6th Baron Raglan]]''
|
| 1932
|
| ''[[:d:Q5057283|Cefntilla Court]]''
|-
| style='text-align:right'| 3204
|
| ''[[:d:Q5534927|Geoffrey Thomas]]''
|
| 1941
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3205
|
| ''[[:d:Q5536260|George Andrews]]''
|
| 1904
| 1989
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3206
|
| ''[[:d:Q5536664|George Ballsom]]''
|
| 1912
| 1983
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 3207
|
| ''[[:d:Q5536893|George Bennet]]''
|
| 1913
| 1970
| ''[[:d:Q5468045|Forden]]''
|-
| style='text-align:right'| 3208
|
| ''[[:d:Q5536905|George Benson]]''
|
| 1911
| 1983
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3209
|
| ''[[:d:Q5537002|George Bishop]]''
|
| 1901
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 3210
|
| ''[[:d:Q5537937|George Clark Williams]]''
|
| 1878
| 1958
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3211
|
| ''[[:d:Q5538123|George Cording]]''
|
| 1878
| 1946
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 3212
| [[Fitxategi:George Dobson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5538555|George Dobson]]''
|
| 1873
| 1917
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3213
|
| ''[[:d:Q5538902|George Edwards]]''
|
| 1920
| 2008
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 3214
|
| ''[[:d:Q5539049|George Evans]]''
| futbolari britainiarra (1935-2000)
| 1935
| 2000
| [[Rhostyllen]]
|-
| style='text-align:right'| 3215
|
| ''[[:d:Q5539058|George Ewart Evans]]''
| idazle britainiarra
| 1909
| 1988
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 3216
|
| ''[[:d:Q5539858|George Grant Francis]]''
|
| 1814
| 1882
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3217
| [[Fitxategi:George Griffith DD, Bp of St Asaph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5539921|George Griffith]]''
|
| 1601
| 1666
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 3218
|
| ''[[:d:Q5539968|George Gummer]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3219
| [[Fitxategi:1906 George Hay Morgan MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5540341|George Hay Morgan]]''
|
| 1866
| 1931
| [[Hay-on-Wye]]
|-
| style='text-align:right'| 3220
|
| ''[[:d:Q5540434|George Henry Challenger]]''
|
| 1881
| 1947
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3221
| [[Fitxategi:George Henry Hall 1945.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5540460|George Henry Hall, 1st Viscount Hall]]''
|
| 1881
| 1965
| [[Penrhiwceiber]]
|-
| style='text-align:right'| 3222
|
| ''[[:d:Q5540799|George Howells]]''
|
| 1871
| 1955
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 3223
| [[Fitxategi:George Latham.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5541549|George Latham]]''
|
| 1881
| 1939
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3224
|
| ''[[:d:Q5541703|George Lewis]]''
| futbolari britainiarra
| 1913
| 1981
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 3225
|
| ''[[:d:Q5541706|George Lewis]]''
|
| 1901
| 1988
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3226
|
| ''[[:d:Q5541768|George Littlewood Hirst]]''
|
| 1890
| 1967
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 3227
| [[Fitxategi:George Lockwood Morris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5541799|George Lockwood Morris]]''
|
| 1859
| 1947
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3228
|
| ''[[:d:Q5541851|George Lowrie]]''
|
| 1919
| 1989
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 3229
| [[Fitxategi:George Manning, 1938.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5542118|George Manning]]''
|
| 1887
| 1976
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 3230
|
| ''[[:d:Q5542707|George Murphy]]''
|
| 1915
| 1983
| [[Wattsville]]
|-
| style='text-align:right'| 3231
|
| ''[[:d:Q5543029|George Oliver]]''
|
| 1891
| 1977
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3232
|
| ''[[:d:Q5543080|George Owens]]''
|
| 1894
| 1978
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3233
|
| ''[[:d:Q5543081|George Owen]]''
|
| 1552
| 1613
| [[Nevern|Nanhyfer]]
|-
| style='text-align:right'| 3234
| [[Fitxategi:George Prowse VC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5543567|George Prowse]]''
|
| 1886
| 1918
| [[Gilfach Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 3235
|
| ''[[:d:Q5543769|George Reed]]''
|
| 1906
| 1988
| [[St Fagans]]
|-
| style='text-align:right'| 3236
|
| ''[[:d:Q5543824|George Reynolds]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3237
| [[Fitxategi:George Robert Wythen Baxter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5543939|George Robert Wythen Baxter]]''
| idazle britainiarra
| 1814
| 1854
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 3238
|
| ''[[:d:Q5544086|George Rowles]]''
|
| 1866
| 1922
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3239
|
| ''[[:d:Q5544096|George Ruddick]]''
|
| 1881
| 1949
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 3240
|
| ''[[:d:Q5544476|George Shaw]]''
|
| 1931
| 1984
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 3241
|
| ''[[:d:Q5544970|George Sutton]]''
| boxeolari britainiarra
| 1922
| 1995
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3242
|
| ''[[:d:Q5545141|George Thomas]]''
|
| 1930
| 2014
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3243
|
| ''[[:d:Q5545143|George Thomas]]''
|
| 1881
| 1916
| [[Pontnewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3244
|
| ''[[:d:Q5545144|George Thomas]]''
|
| 1857
| 1934
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3245
| [[Fitxategi:George-Morgan-Trefgarne-n-Garro-Jones-1st-Baron-Trefgarne.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5545309|George Trefgarne, 1st Baron Trefgarne]]''
|
| 1894
| 1960
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3246
|
| ''[[:d:Q5545378|George Tuxford]]''
|
| 1870
| 1942
| ''[[:d:Q13130691|Penmorfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 3247
|
| ''[[:d:Q5545871|George Warburton]]''
| futbolari britainiarra (1934-)
| 1934
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3248
| [[Fitxategi:George Whitcombe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5546209|George Whitcombe]]''
|
| 1902
| 1986
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3249
|
| ''[[:d:Q5546236|George Whitney]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3250
|
| ''[[:d:Q5546252|George Wightwick]]''
|
| 1802
| 1872
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 3251
|
| ''[[:d:Q5546607|George Young]]''
|
| 1950
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3252
| [[Fitxategi:First Sea Lord Admiral Sir George Zambellas KCB DSC ADC MOD 45155508.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5546629|George Zambellas]]''
|
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3253
|
| ''[[:d:Q5546680|George de Cantilupe]]''
|
| 1252
| 1273
| ''[[:d:Q4667087|Abergavenny Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 3254
|
| ''[[:d:Q5547526|Georgia Henshaw]]''
| aktore britainiarra
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3255
| [[Fitxategi:Geraint Davies.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5548803|Geraint Davies]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3256
| [[Fitxategi:2012-09-17 Prof Geraint Lewis Cropped.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5548804|Geraint F. Lewis]]''
|
| 1969
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3257
|
| ''[[:d:Q5548806|Geraint Goodwin]]''
|
| 1903
| 1942
| [[Llanllwchaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 3258
| [[Fitxategi:Geraint Davies (Rhondda).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5548808|Geraint Davies]]''
|
| 1948
|
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 3259
|
| ''[[:d:Q5548819|Geraint Lloyd Owen]]''
| poeta britainiarra
| 1941
|
| ''[[:d:Q13131214|Sarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 3260
|
| ''[[:d:Q5548821|Geraint Morris]]''
|
| 1941
| 1997
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3261
| [[Fitxategi:Geraint Wyn Davies 2004.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5548829|Geraint Wyn Davies]]''
|
| 1957
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3262
|
| ''[[:d:Q5549028|Gerald Cordle]]''
|
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3263
|
| ''[[:d:Q5549181|Gerald Gladstone]]''
|
| 1901
| 1978
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 3264
|
| ''[[:d:Q5549216|Gerald Hamer]]''
|
| 1886
| 1972
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 3265
|
| ''[[:d:Q5549841|Gerallt Lloyd Owen]]''
|
| 1944
| 2014
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 3266
|
| ''[[:d:Q5553517|Gerwyn Edwards]]''
|
| 1953
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 3267
|
| ''[[:d:Q5554439|Gethin Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3268
|
| ''[[:d:Q5554440|Gethin ap Gruffydd]]''
|
|
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3269
|
| ''[[:d:Q5554442|Gethin Robinson]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3270
| [[Fitxategi:ComScoreFulgoni.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5558035|Gian M. Fulgoni]]''
|
| 1948
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3271
|
| ''[[:d:Q5561126|Gilbert Morgan]]''
|
| 1908
| 1973
| [[Llanhilleth]]
|-
| style='text-align:right'| 3272
|
| ''[[:d:Q5562222|Gillian Clarke]]''
|
| 1937
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3273
|
| ''[[:d:Q5562229|Gillian Elisa]]''
|
| 1953
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3274
|
| ''[[:d:Q5563045|Ginger Jones]]''
|
| 1905
| 1986
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 3275
|
| ''[[:d:Q5563602|Giotto Griffiths]]''
|
| 1864
| 1938
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3276
|
| ''[[:d:Q5564080|Gipsy Daniels]]''
|
| 1903
| 1967
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3277
|
| ''[[:d:Q5566441|Gladys Morgan]]''
|
| 1898
| 1983
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3278
|
| ''[[:d:Q5566655|Glanville Williams]]''
|
| 1911
| 1997
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3279
|
| ''[[:d:Q5567906|Glen Moody]]''
|
| 1909
| 1989
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3280
|
| ''[[:d:Q5568095|Glen Webbe]]''
|
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3281
|
| ''[[:d:Q5569151|Glenn Tolley]]''
|
| 1983
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 3282
|
| ''[[:d:Q5572832|Glyn Berry]]''
|
| 1946
| 2006
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 3283
|
| ''[[:d:Q5572834|Glyn Davidge]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1933
| 2006
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3284
| [[Fitxategi:Glyn Garner.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5572840|Glyn Garner]]''
| futbolari britainiarra
| 1976
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3285
|
| ''[[:d:Q5572845|Glyn James]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
|
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 3286
|
| ''[[:d:Q5572850|Glyn Jones]]''
|
| 1959<br/>1958
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3287
|
| ''[[:d:Q5572853|Glyn Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3288
|
| ''[[:d:Q5572857|Glyn Jones]]''
|
| 1905
| 1995
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3289
|
| ''[[:d:Q5572861|Glyn Mathias]]''
|
| 1945
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 3290
|
| ''[[:d:Q5572864|Glyn Morgan]]''
|
|
|
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 3291
|
| ''[[:d:Q5572880|Glyn Prosser]]''
|
| 1907
| 1972
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 3292
|
| ''[[:d:Q5572883|Glyn Samuel]]''
|
| 1917
| 1985
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3293
|
| ''[[:d:Q5572885|Glyn Shaw]]''
|
| 1951
| 2022
| [[Rhigos]]
|-
| style='text-align:right'| 3294
|
| ''[[:d:Q5572889|Glyn Stephens]]''
|
| 1891
| 1965
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3295
| [[Fitxategi:GlynTaylor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5572892|Glyn Taylor]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3296
| [[Fitxategi:Glyn Turner WRU Cap Presentaton 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5572896|Glyn Turner]]''
|
| 1947
|
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 3297
|
| ''[[:d:Q5572900|Glyn Williams]]''
|
| 1918
| 2011
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3298
|
| ''[[:d:Q5576447|Godfrey Goodman]]''
|
| 1583<br/>1582
| 1656
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 3299
|
| ''[[:d:Q5576469|Godfrey John]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3300
| [[Fitxategi:The Viscount Tredegar.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5576507|Godfrey Morgan, 1st Viscount Tredegar]]''
| politikari britainiarra
| 1831
| 1913
| ''[[:d:Q2970467|Ruperra Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 3301
|
| ''[[:d:Q5581158|Gomer Gunn]]''
|
| 1885
| 1935
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 3302
|
| ''[[:d:Q5581165|Gomer Hughes]]''
|
| 1910
| 1974
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3303
|
| ''[[:d:Q5582130|Roy Booth]]''
|
| 1938
| 2024
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3304
|
| ''[[:d:Q5584853|Gordon Bastian]]''
|
| 1902
| 1987
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 3305
|
| ''[[:d:Q5584971|Gordon Child]]''
|
| 1939
|
| ''[[:d:Q24639697|Mumbles Head]]''
|-
| style='text-align:right'| 3306
| [[Fitxategi:Gordon Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5585060|Gordon Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1955
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3307
|
| ''[[:d:Q5585440|Gordon Lang]]''
|
| 1893
| 1981
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 3308
|
| ''[[:d:Q5585456|Gordon Lewis]]''
|
| 1939
|
| ''[[:d:Q6947838|Mynyddygarreg]]''
|-
| style='text-align:right'| 3309
|
| ''[[:d:Q5585653|Gordon Parry, Baron Parry]]''
|
| 1925
| 2004
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 3310
|
| ''[[:d:Q5585662|Gordon Pembery]]''
|
| 1926
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3311
|
| ''[[:d:Q5585685|Gordon Pritchard]]''
|
| 1974
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3312
|
| ''[[:d:Q5585687|Gordon Pritchard]]''
|
| 1954
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3313
|
| ''[[:d:Q5585732|Gordon Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 1993
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 3314
| [[Fitxategi:Goronwy Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5586826|Goronwy Roberts, Baron Goronwy-Roberts]]''
| politikari britainiarra
| 1913
| 1981
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 3315
| [[Fitxategi:Grace McCleen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5591287|Grace McCleen]]''
|
| 1980
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3316
|
| ''[[:d:Q5592729|Graham Coldrick]]''
| futbolari britainiarra
| 1945
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3317
|
| ''[[:d:Q5592776|Graham Dixon-Lewis]]''
|
| 1922
| 2010
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 3318
|
| ''[[:d:Q5592968|Graham Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3319
|
| ''[[:d:Q5592985|Graham Kingston]]''
|
| 1950
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3320
|
| ''[[:d:Q5593084|Graham Moore]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
| 2016
| [[Hengoed]]
|-
| style='text-align:right'| 3321
|
| ''[[:d:Q5593167|Graham Rathbone]]''
|
| 1942
| 2012
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3322
|
| ''[[:d:Q5593171|Graham Rees]]''
|
| 1936
| 1987
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3323
|
| ''[[:d:Q5593294|Graham Sutton]]''
|
| 1903
| 1977
| [[Cwmcarn]]
|-
| style='text-align:right'| 3324
|
| ''[[:d:Q5593332|Graham Walters]]''
|
| 1953
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3325
|
| ''[[:d:Q5593359|Graham Williams]]''
|
| 1936
| 2018
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3326
|
| ''[[:d:Q5593360|Graham Williams]]''
|
| 1938
|
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 3327
|
| ''[[:d:Q5593419|Grahame Hodgson]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1936
| 2016
| [[Ogmore Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3328
| [[Fitxategi:Grant Llewellyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5596323|Grant Llewellyn]]''
|
| 1960
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 3329
|
| ''[[:d:Q5596915|Granville James]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3330
|
| ''[[:d:Q5596946|Granville Smith]]''
| futbolari britainiarra
| 1937
| 2024
| [[Penrhiwceiber]]
|-
| style='text-align:right'| 3331
| [[Fitxategi:Green Gartside 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5602580|Green Gartside]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3332
| [[Fitxategi:GregDavies-byPhilipRomano.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5605472|Greg Davies]]''
|
| 1968
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3333
|
| ''[[:d:Q5606341|Greg Thomas]]''
|
| 1960
|
| ''[[:d:Q7837341|Trebanos]]''
|-
| style='text-align:right'| 3334
|
| ''[[:d:Q5606517|Gregg Coombes]]''
|
| 1988
|
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 3335
| [[Fitxategi:Gregory-Cameron.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5606843|Gregory Cameron]]''
|
| 1959
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3336
|
| ''[[:d:Q5607529|Grenville Millington]]''
|
| 1951
|
| [[Queensferry (Flintshire)|Queensferry]]
|-
| style='text-align:right'| 3337
|
| ''[[:d:Q5608863|Griffith Arthur Jones]]''
|
| 1827
| 1906
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 3338
| [[Fitxategi:Portrait of Griffith Davies, F.R.S. 1788-1855 (4671504) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5608882|Griffith Davies]]''
|
| 1788
| 1855
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 3339
| [[Fitxategi:Griffith Hartwell Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5608888|Griffith Hartwell Jones]]''
|
| 1859
| 1944
| [[Llanrhaeadr-ym-Mochnant]]
|-
| style='text-align:right'| 3340
|
| ''[[:d:Q5608910|Griffith Powell]]''
| filosofo britainiarra
| 1561
| 1620
| [[Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 3341
| [[Fitxategi:GriffithRhysJonesCaradogAberdare.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5608920|Griffith Rhys Jones]]''
|
| 1834
| 1897
| [[Trecynon]]
|-
| style='text-align:right'| 3342
|
| ''[[:d:Q5610965|Howard Collins]]''
|
| 1949
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 3343
|
| ''[[:d:Q5611974|Gruffudd Gryg]]''
|
| 1310
| 1380
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 3344
|
| ''[[:d:Q5611977|Gruffudd Hiraethog]]''
|
|
| 1564
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 3345
|
| ''[[:d:Q5611979|Gruffudd ab Owain Glyndŵr]]''
|
| 1375
| 1412
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3346
|
| ''[[:d:Q5615933|Lee Dainton]]''
|
| 1973
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3347
|
| ''[[:d:Q5616240|Ormonde Maddock Dalton]]''
|
| 1866
| 1945
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3348
| [[Fitxategi:T Witton Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5617820|Thomas Witton Davies]]''
|
| 1851
| 1923
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 3349
|
| ''[[:d:Q5620625|Gus Broughton]]''
|
| 1904
| 1981
| [[Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 3350
|
| ''[[:d:Q5620755|Gus Risman]]''
|
| 1911
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3351
|
| ''[[:d:Q5621832|Guto'r Glyn]]''
|
| 1430
| 1490
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3352
| [[Fitxategi:Guto Harri, 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5621836|Guto Harri]]''
|
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3353
| [[Fitxategi:Guto Pryce.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5621838|Guto Pryce]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3354
|
| ''[[:d:Q5622295|Guy Griffiths]]''
|
| 1915
| 1999
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 3355
|
| ''[[:d:Q5622477|Guy Morgan]]''
|
| 1907
| 1973
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 3356
|
| ''[[:d:Q5623379|Gwawr Edwards]]''
|
| 1984
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3357
| [[Fitxategi:Gwenan Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5623469|Gwenan Edwards]]''
| kazetari britainiarra
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3358
|
| ''[[:d:Q5623522|Gwenllwyfo]]''
|
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 3359
|
| ''[[:d:Q5623524|Gwenllian Lansdown]]''
|
| 1979
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3360
|
| ''[[:d:Q5623526|Gwenlyn Parry]]''
|
| 1932
| 1991
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 3361
|
| ''[[:d:Q5623534|Gwenno Teifi]]''
| aktibista britainiarra
| 1987
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3362
|
| ''[[:d:Q5623555|Gwerful Mechain]]''
| galestar poeta
|
|
| ''[[:d:Q6804459|Mechain]]''
|-
| style='text-align:right'| 3363
|
| ''[[:d:Q5623556|Gwerful Fychan]]''
|
| 1450
| 1490
| ''[[:d:Q7163095|Penllyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 3364
| [[Fitxategi:Parchedig Gwilym Arthur Edwards, MA, DD, Athro yng Ngholeg y Bala (1929–1939), Prifathro yng Ngholeg Diwinyddol Aberystwyth (1939–1949) (gcf10121).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5623621|Gwilym Edwards]]''
|
| 1881
| 1963
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3365
|
| ''[[:d:Q5623630|Gwilym Puw]]''
|
| 1618
| 1689
| ''[[:d:Q5184753|Creuddyn peninsula]]''
|-
| style='text-align:right'| 3366
|
| ''[[:d:Q5623632|Gwilym R. Jones]]''
|
| 1903
| 1993
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 3367
|
| ''[[:d:Q5623636|Gwilym Tew]]''
|
| 1450
| 1401
| ''[[:d:Q7809073|Tir Iarll]]''
|-
| style='text-align:right'| 3368
|
| ''[[:d:Q5623638|Gwilym Tilsley]]''
|
| 1911
| 1997
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 3369
| [[Fitxategi:GwionEdwardsBntIps1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5623678|Gwion Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 3370
|
| ''[[:d:Q5623679|Gwion Hallam]]''
| idazle britainiarra
| 1973
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3371
|
| ''[[:d:Q5623765|Gwyn Davies]]''
|
| 1908
| 1992
| [[Aberkenfig]]
|-
| style='text-align:right'| 3372
|
| ''[[:d:Q5623767|Gwyn A. Williams]]''
|
| 1925
| 1995
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 3373
|
| ''[[:d:Q5623770|Gwyn Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1957
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3374
|
| ''[[:d:Q5623771|Gwyn Francis]]''
|
| 1896
| 1987
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 3375
|
| ''[[:d:Q5623776|Gwyn Hughes]]''
|
| 1941
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3376
|
| ''[[:d:Q5623777|Gwyn Hughes]]''
|
| 1922
| 1999
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 3377
|
| ''[[:d:Q5623783|Gwyn Jones]]''
| futbolari britainiarra (1912-)
| 1912
|
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 3378
|
| ''[[:d:Q5623785|Gwyn Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1935
| 2020
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 3379
|
| ''[[:d:Q5623786|Gwyn Jones]]''
|
| 1917
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3380
|
| ''[[:d:Q5623788|Gwyn Manning]]''
|
| 1915
| 2003
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3381
|
| ''[[:d:Q5623791|Gwyn Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1972
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3382
|
| ''[[:d:Q5623794|Gwyn Richards]]''
|
| 1905
| 1985
| [[Bryncethin]]
|-
| style='text-align:right'| 3383
|
| ''[[:d:Q5623795|Gwyn Richards]]''
|
| 1951
| 2023
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3384
|
| ''[[:d:Q5623796|Gwyn Morgan]]''
| poeta britainiarra
| 1954
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3385
|
| ''[[:d:Q5623802|Gwyn Thomas]]''
|
| 1957
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3386
|
| ''[[:d:Q5623807|Gwyn Thomas]]''
|
| 1892
| 1984
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 3387
|
| ''[[:d:Q5623808|Gwyn Thomas]]''
| idazle britainiarra
| 1913
| 1981
| [[Cymmer (Rhondda Cynon Taf)|Cymmer]]
|-
| style='text-align:right'| 3388
|
| ''[[:d:Q5623809|Gwyn Thomas]]''
| poeta britainiarra
| 1936
| 2016
| [[Tanygrisiau]]
|-
| style='text-align:right'| 3389
|
| ''[[:d:Q5623810|Gwyn Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3390
|
| ''[[:d:Q5623812|Gwyndaf Evans]]''
|
| 1959
|
| [[Dinas Mawddwy]]
|-
| style='text-align:right'| 3391
|
| ''[[:d:Q5623843|Gwyneth Keyworth]]''
|
| 1990
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3392
|
| ''[[:d:Q5623859|Gwynfor Davies]]''
|
| 1908
| 1972
| [[Sandy (Carmarthenshire)|Sandy]]
|-
| style='text-align:right'| 3393
|
| ''[[:d:Q5623862|Gwynfor Williams]]''
|
| 1956
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3394
|
| ''[[:d:Q5623872|Gwynn Evans]]''
|
| 1915
| 2001
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 3395
|
| ''[[:d:Q5623877|Gwynn Parry Jones]]''
|
| 1891
| 1963
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 3396
|
| ''[[:d:Q5623887|Gwynne Williams]]''
|
| 1937
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3397
|
| ''[[:d:Q5638525|Hagan Bayley]]''
|
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3398
|
| ''[[:d:Q5638528|Hagan Evans]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3399
|
| ''[[:d:Q5648869|Hannah Keryakoplis]]''
|
| 1994
|
| [[Penyffordd]]
|-
| style='text-align:right'| 3400
|
| ''[[:d:Q5648940|Hannah Rich]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1991
|
| [[Undy]]
|-
| style='text-align:right'| 3401
| [[Fitxategi:Harold Bird-Wilson by Cuthbert Orde.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5660102|Harold Bird-Wilson]]''
|
| 1919
| 2000
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3402
|
| ''[[:d:Q5660453|Harold Davies]]''
|
| 1898
| 1976
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3403
|
| ''[[:d:Q5660490|Harold Dickinson]]''
|
| 1911
| 1997
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 3404
|
| ''[[:d:Q5660587|Harold Edwards]]''
|
| 1909
| 1993
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 3405
|
| ''[[:d:Q5661301|Harold Jones]]''
|
| 1907
| 1955
| [[Ogmore Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3406
|
| ''[[:d:Q5661519|Harold Lloyd]]''
|
| 1920
| 1984
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 3407
|
| ''[[:d:Q5662786|Harold Williams]]''
|
| 1924
| 2014
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 3408
| [[Fitxategi:Harry Bowcott 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5667442|Harry Bowcott]]''
|
| 1907
| 2004
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3409
|
| ''[[:d:Q5669252|Harry Greene]]''
|
| 1923
| 2013
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 3410
|
| ''[[:d:Q5669304|Harry Griffiths]]''
|
| 1931
| 1978
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3411
| [[Fitxategi:Harry 3 001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5669329|Harry Guest]]''
| poeta britainiarra
| 1932
| 2021
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 3412
|
| ''[[:d:Q5669515|Harry Harris]]''
|
| 1933
| 2004
| [[Magor (Monmouthshire)|Magor]]
|-
| style='text-align:right'| 3413
|
| ''[[:d:Q5669781|Harry Holt]]''
|
| 1889
| 1956
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3414
|
| ''[[:d:Q5670114|Harry Jones]]''
|
| 1922
| 1995
| [[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 3415
|
| ''[[:d:Q5670133|Harry Judge]]''
|
| 1928
| 2019
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3416
|
| ''[[:d:Q5670978|Harry McDaniel]]''
|
|
| 1932
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3417
| [[Fitxategi:Last Ministers UFO 1955.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5671113|Harry Mills]]''
| politikari kanadarra
| 1874
| 1959
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 3418
|
| ''[[:d:Q5671513|Harry Peacock]]''
|
| 1909
| 1996
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3419
|
| ''[[:d:Q5671568|Harry Phillips]]''
|
| 1903
| 1978
| [[Crosskeys]]
|-
| style='text-align:right'| 3420
|
| ''[[:d:Q5671750|Harry Pugh]]''
|
| 1875
| 1945
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3421
|
| ''[[:d:Q5671894|Harry Rees]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3422
|
| ''[[:d:Q5671999|Harry Robinson]]''
|
| 1993
|
| [[Pentyrch]]
|-
| style='text-align:right'| 3423
|
| ''[[:d:Q5672058|Harry Royal]]''
|
| 1914
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3424
|
| ''[[:d:Q5686436|Haydn Dackins]]''
| futbolari britainiarra
| 1912
| 1943
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3425
|
| ''[[:d:Q5686444|Haydn Davies]]''
|
| 1912
| 1993
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3426
| [[Fitxategi:Algoma Blue - Haydn Llewellyn Davies 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5686464|Haydn Llewellyn Davies]]''
| eskultore kanadarra
| 1921
| 2008
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 3427
|
| ''[[:d:Q5686472|Haydn Price]]''
|
| 1883
| 1964
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 3428
|
| ''[[:d:Q5701785|Helen Adams]]''
|
| 1978
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 3429
| [[Fitxategi:Helen Lederer in 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5702657|Helen Lederer]]''
|
| 1954
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3430
|
| ''[[:d:Q5717896|Henry Bayly]]''
|
| 1769
| 1846
| ''[[:d:Q7201721|Plas Newydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 3431
| [[Fitxategi:Oswald Hornby Joseph Birley (1880–1952) - Henry Campbell Bruce (1851–1929), 2nd Baron Aberdare - NMW A 1705 - National Museum Cardiff.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5718742|Henry Bruce, 2nd Baron Aberdare]]''
|
| 1851
| 1929
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 3432
|
| ''[[:d:Q5720203|Henry Davies]]''
|
| 1865
| 1934
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 3433
| [[Fitxategi:Henry Thomas Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5720773|Henry Edwards]]''
|
| 1837
| 1884
| [[Llanymawddwy]]
|-
| style='text-align:right'| 3434
|
| ''[[:d:Q5720858|Henry English Fulford]]''
|
| 1859
| 1929
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 3435
| [[Fitxategi:Henry-Haydn-Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5722774|Henry Haydn Jones]]''
|
| 1863
| 1950
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 3436
| [[Fitxategi:Henry Hicks (geologist).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5722978|Henry Hicks]]''
|
| 1837
| 1899
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 3437
|
| ''[[:d:Q5724046|Henry Jones]]''
|
| 1812
| 1891
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 3438
|
| ''[[:d:Q5724643|Henry Lannigan]]''
|
| 1863
| 1930
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3439
|
| ''[[:d:Q5724892|Henry Lewis]]''
|
| 1889
| 1968
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3440
|
| ''[[:d:Q5724898|Henry Lewis Guy]]''
|
| 1887
| 1956
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 3441
|
| ''[[:d:Q5725614|Henry Maurice]]''
|
| 1634
| 1682
| [[Aberdaron]]
|-
| style='text-align:right'| 3442
|
| ''[[:d:Q5726020|Henry Morgan]]''
|
|
| 1560
| ''[[:d:Q5268253|Dewisland]]''
|-
| style='text-align:right'| 3443
| [[Fitxategi:Portrait of Rev. Henry Owen, M.D (4671718) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5726568|Henry Owen]]''
|
| 1716
| 1795
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 3444
| [[Fitxategi:Henry Paget, 1st Earl of Uxbridge Romney.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5726649|Henry Paget]]''
|
| 1744
| 1812
| [[Llanddaniel Fab]]
|-
| style='text-align:right'| 3445
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Henry Parry (4671746) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5726737|Henry Parry]]''
|
| 1766
| 1854
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3446
| [[Fitxategi:Henry Richard Esq MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5727523|Henry Richard]]''
|
| 1812
| 1888
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 3447
|
| ''[[:d:Q5727766|Henry Rowlands]]''
|
| 1551
| 1616
| [[Sarn Mellteyrn]]
|-
| style='text-align:right'| 3448
|
| ''[[:d:Q5729799|Henry Walter]]''
|
| 1611
| 1678
| ''[[:d:Q7191844|Piercefield House]]''
|-
| style='text-align:right'| 3449
|
| ''[[:d:Q5729939|Henry Weale]]''
|
| 1897
| 1959
| [[Shotton (Flintshire)|Shotton]]
|-
| style='text-align:right'| 3450
| [[Fitxategi:Mr. J Herbert Lewis Y.H.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5734947|Herbert Lewis]]''
|
| 1858
| 1933
| [[Mostyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3451
| [[Fitxategi:Isambard Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5735196|Isambard Owen]]''
|
| 1857<br/>1850
| 1927
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 3452
| [[Fitxategi:Douglas Foley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5735218|Douglas Foley]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3453
|
| ''[[:d:Q5735948|Herbert Wilson]]''
|
| 1929
| 2008
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3454
| [[Fitxategi:Evans, Herbie.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5736088|Herbie Evans]]''
|
| 1894
| 1982
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 3455
|
| ''[[:d:Q5736164|Herbie Williams]]''
|
| 1940
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3456
|
| ''[[:d:Q5739697|Michael Francis]]''
|
| 1979
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3457
|
| ''[[:d:Q5761498|Hilda Vaughan]]''
|
| 1892
| 1985
| [[Builth Wells]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3458
|
| ''[[:d:Q5800067|Christopher Bale]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3459
|
| ''[[:d:Q5800336|David Rowland]]''
|
| 1568
| 1576
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 3460
|
| ''[[:d:Q5875568|Hockey Driscoll]]''
|
| 1876
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3461
|
| ''[[:d:Q5882068|Holly Holyoake]]''
|
| 1988
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3462
|
| ''[[:d:Q5901548|Horace Blew]]''
|
| 1878
| 1957
| [[Esclusham]]
|-
| style='text-align:right'| 3463
|
| ''[[:d:Q5901653|Horace Cumner]]''
| futbolari britainiarra
| 1918
| 1999
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 3464
|
| ''[[:d:Q5901709|Horace Evans, 1st Baron Evans]]''
|
| 1903
| 1963
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3465
|
| ''[[:d:Q5902209|Horace Viner]]''
|
| 1880
| 1955
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 3466
|
| ''[[:d:Q5907734|Ian Michael]]''
|
| 1936
| 2020
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3467
|
| ''[[:d:Q5919459|Howard Davies]]''
|
| 1916
| 1987
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3468
|
| ''[[:d:Q5920440|Howard Morgan]]''
|
| 1931
| 2019
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3469
|
| ''[[:d:Q5920501|Howard Nicholls]]''
|
| 1931
| 2011
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3470
|
| ''[[:d:Q5920514|Howard Norris]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1934
| 2015
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 3471
|
| ''[[:d:Q5920650|Howard Pritchard]]''
|
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3472
|
| ''[[:d:Q5920696|Howard Radford]]''
| futbolari britainiarra
| 1930
| 2022
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 3473
|
| ''[[:d:Q5921646|Syr Hywel y Fwyall]]''
|
| 1330
| 1381
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3474
| [[Fitxategi:Howell Arthur Gwynne (1865–1950).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5921673|Howell Arthur Gwynne]]''
| idazle britainiarra
| 1865
| 1950
| ''[[:d:Q6408281|Kilvey Hill]]''
|-
| style='text-align:right'| 3475
|
| ''[[:d:Q5921699|Howell Davies]]''
|
| 1885
| 1961
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3476
|
| ''[[:d:Q5921707|Howell Evans]]''
|
| 1928
| 2014
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3477
| [[Fitxategi:Rev H Elvet Lewis (5185309).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5921714|Howell Elvet Lewis]]''
|
| 1860
| 1953
| ''[[:d:Q4923824|Blaenycoed]]''
|-
| style='text-align:right'| 3478
|
| ''[[:d:Q5921716|Howell Glynne]]''
|
| 1906
| 1969
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3479
| [[Fitxategi:Howel-Jones-NeathRFC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5921747|Howell Jones]]''
|
| 1882
| 1908
| [[Pontneddfechan]]
|-
| style='text-align:right'| 3480
|
| ''[[:d:Q5921750|Howell Lewis]]''
|
| 1888
| 1971
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 3481
|
| ''[[:d:Q5925776|James Iliff]]''
|
| 1923
| 2014
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3482
|
| ''[[:d:Q5927246|Hubert Day]]''
|
| 1908
| 1977
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 3483
|
| ''[[:d:Q5927578|Hubert Rees]]''
|
| 1928
| 2009
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 3484
|
| ''[[:d:Q5927583|Hubert Rhys]]''
|
| 1897
| 1970
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3485
| [[Fitxategi:Guggs.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5927683|Hubert William Lewis]]''
|
| 1896
| 1977
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 3486
|
| ''[[:d:Q5927692|Hubert Winthrop Young]]''
|
| 1885
| 1950
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3487
|
| ''[[:d:Q5930459|Hugh Cudlipp]]''
|
| 1913
| 1998
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3488
|
| ''[[:d:Q5930505|Hugh David]]''
|
| 1925
| 1987
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3489
| [[Fitxategi:J-Hugh-Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5930657|John Hugh Edwards]]''
|
| 1869
| 1945
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3490
|
| ''[[:d:Q5930689|Hugh Evans]]''
|
| 1919
| 2010
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 3491
|
| ''[[:d:Q5930990|Hugh Gustafson]]''
|
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3492
|
| ''[[:d:Q5931218|Hugh Ingledew]]''
|
| 1865
| 1937
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3493
|
| ''[[:d:Q5931495|Hugh Lloyd-Davies]]''
|
| 1926
| 1986
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 3494
|
| ''[[:d:Q5932035|Hugh Morris]]''
|
| 1872
| 1897
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 3495
| [[Fitxategi:Sir Hugh Myddelton, 1st Bt by Cornelius Johnson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5932086|Hugh Myddelton]]''
|
| 1560
| 1631
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3496
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Hugh Owen (4671720) Exposure.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5932209|Hugh Owen]]''
|
| 1804
| 1881
| ''[[:d:Q13129635|Llangeinwen]]''
|-
| style='text-align:right'| 3497
| [[Fitxategi:Hugh Price.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5932383|Hugh Price]]''
|
| 1495
| 1574
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 3498
| [[Fitxategi:Syr-Hugh-Rowlands.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5932551|Hugh Rowlands]]''
|
| 1828
| 1909
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 3499
|
| ''[[:d:Q5932957|Hugh Vincent]]''
|
| 1862
| 1931
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3500
|
| ''[[:d:Q5932997|John Traherne Moggridge]]''
|
| 1842
| 1874
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3501
|
| ''[[:d:Q5941416|Humphrey Foulkes]]''
|
| 1673
| 1737
| [[Llannefydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3502
| [[Fitxategi:Bp Humphrey Humphreys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5941466|Humphrey Humphreys]]''
|
| 1648
| 1712
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 3503
|
| ''[[:d:Q5941475|Humphrey Jones]]''
|
| 1862
| 1946
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3504
| [[Fitxategi:Humphrey Lhuyd (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5941507|Humphrey Llwyd]]''
|
| 1527
| 1568
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 3505
|
| ''[[:d:Q5941550|Humphrey Owen]]''
|
| 1702
| 1768
| [[Meifod]]
|-
| style='text-align:right'| 3506
| [[Fitxategi:HuwBunford1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5951215|Huw Bunford]]''
|
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3507
| [[Fitxategi:Huw Dixon 1992 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5951222|Huw Dixon]]''
|
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3508
|
| ''[[:d:Q5951232|Huw Edwards]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3509
| [[Fitxategi:Huw Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5951262|Huw Lewis]]''
|
| 1964
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3510
|
| ''[[:d:Q5951270|Huw Morus]]''
|
| 1622
| 1709
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 3511
|
| ''[[:d:Q5951279|Huw Menai]]''
|
| 1886
| 1961
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3512
|
| ''[[:d:Q5951282|Huw Richards]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1960
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3513
|
| ''[[:d:Q5951297|Huw Waters]]''
|
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3514
|
| ''[[:d:Q5951303|Huw T. Edwards]]''
|
| 1892
| 1970
| [[Rowen (Conwy)|Rowen]]
|-
| style='text-align:right'| 3515
|
| ''[[:d:Q5951307|Huw Watkins]]''
|
| 1976
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3516
|
| ''[[:d:Q5959734|Kim Lawrence]]''
|
| 1938
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3517
| [[Fitxategi:Michael "Pancho" Locke 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5962128|Michael Locke]]''
|
| 1979
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 3518
|
| ''[[:d:Q5962726|Hywel Bennett]]''
|
| 1944
| 2017
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 3519
|
| ''[[:d:Q5962743|Hywel Coetmor]]''
|
|
| 1440
| ''[[:d:Q13130344|Nant Conwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 3520
|
| ''[[:d:Q5962754|Hywel David Lewis]]''
|
| 1910
| 1992
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 3521
|
| ''[[:d:Q5962763|Hywel Gwynfryn]]''
| aktore britainiarra
| 1942
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 3522
| [[Fitxategi:Revd John Evans (I D Ffraid or Adda Jones, 1814-75) NLW3364082.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5967953|John Evans]]''
|
| 1814
| 1875
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 3523
|
| ''[[:d:Q5974169|Lewis Owen]]''
|
| 1572
| 1629
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 3524
| [[Fitxategi:Parry Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5978031|John Godfrey Parry-Thomas]]''
|
| 1884
| 1927
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3525
|
| ''[[:d:Q5978168|William Frost]]''
|
| 1848
| 1935
| [[Saundersfoot]]
|-
| style='text-align:right'| 3526
| [[Fitxategi:Iain Sinclair cheltenham.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5980623|Iain Sinclair]]''
| idazle britainiarra
| 1943
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3527
|
| ''[[:d:Q5980849|Ian Barker]]''
|
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3528
|
| ''[[:d:Q5980981|Ian Bray]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3529
|
| ''[[:d:Q5981133|Ian Capon]]''
|
| 1977
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3530
|
| ''[[:d:Q5981455|Ian Easton]]''
|
| 1917
| 1989
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 3531
|
| ''[[:d:Q5981808|Ian Hillier]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3532
|
| ''[[:d:Q5981839|Ian Howat]]''
| futbolari britainiarra
| 1958
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3533
|
| ''[[:d:Q5981847|Ian Hughes]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3534
|
| ''[[:d:Q5981864|Ian Hutchinson]]''
|
| 1964
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 3535
|
| ''[[:d:Q5981894|Ian Jenkins]]''
|
| 1944
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3536
| [[Fitxategi:Ian Puleston-Davies in Midnight Man 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5982646|Ian Puleston-Davies]]''
|
| 1958
|
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 3537
|
| ''[[:d:Q5983385|Ianto Davies]]''
|
| 1892
| 1946
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3538
|
| ''[[:d:Q5989198|Idloes Owen]]''
|
| 1894
| 1964
| [[Merthyr Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3539
|
| ''[[:d:Q5989587|Idris Cox]]''
|
| 1899
| 1989
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3540
|
| ''[[:d:Q5989612|Idris Hopkins]]''
|
| 1910
| 1994
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3541
|
| ''[[:d:Q5989657|Idris Jones]]''
|
| 1900
| 1971
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3542
|
| ''[[:d:Q5989707|Idris Towill]]''
|
| 1909
| 1988
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3543
|
| ''[[:d:Q5989861|Idwal Davies]]''
|
| 1915
| 1990
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3544
|
| ''[[:d:Q5989871|Idwal Fisher]]''
|
| 1935
| 2012
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3545
|
| ''[[:d:Q5989872|Idwal Jones]]''
|
| 1888
| 1964
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 3546
|
| ''[[:d:Q5989881|Idwal Pugh]]''
|
| 1918
| 2010
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 3547
|
| ''[[:d:Q5989892|Idwal Jones]]''
| poeta britainiarra
| 1895
| 1937
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 3548
|
| ''[[:d:Q5990126|Ieuan Ddu ap Dafydd ab Owain]]''
|
| 1440
| 1480
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3549
|
| ''[[:d:Q5990139|Ieuan Jones]]''
|
| 1993
|
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 3550
|
| ''[[:d:Q5990144|Ieuan Lloyd]]''
| igerilari britainiarra
| 1993
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 3551
|
| ''[[:d:Q5990154|Ieuan Rhys Williams]]''
|
| 1909
| 1973
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 3552
| [[Fitxategi:Ieuan Head Shots 2009 116 (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5990159|Ieuan Rhys]]''
| aktore britainiarra
| 1961
|
| [[Trecynon]]
|-
| style='text-align:right'| 3553
|
| ''[[:d:Q5990172|Ieuan ap Tudur Penllyn]]''
|
| 1500
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 3554
|
| ''[[:d:Q5991237|Ifor Davies]]''
|
| 1910
| 1982
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 3555
|
| ''[[:d:Q5991239|Ifor Owen]]''
|
| 1915
| 2007
| ''[[:d:Q5057281|Cefnddwysarn]]''
|-
| style='text-align:right'| 3556
|
| ''[[:d:Q5991242|Ifor Leslie Evans]]''
|
| 1897
| 1952
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3557
|
| ''[[:d:Q5995606|Ike Fowler]]''
|
| 1894
| 1981
| [[Pantyffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 3558
|
| ''[[:d:Q5995656|Ike Owens]]''
|
| 1918
| 1998
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 3559
|
| ''[[:d:Q6000246|Illtyd Buller Pole-Evans]]''
|
| 1879
| 1968
| [[Llanmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 3560
| [[Fitxategi:Imad Wasim.png.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6001994|Imad Wasim]]''
|
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3561
|
| ''[[:d:Q6061783|Ioan Evans]]''
| politikari britainiarra
| 1927
| 1984
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3562
|
| ''[[:d:Q6061870|John Jones]]''
|
| 1792
| 1852
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 3563
|
| ''[[:d:Q6063518|Iona Jones]]''
|
|
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3564
|
| ''[[:d:Q6063933|Iorrie Isaacs]]''
|
| 1911
| 1966
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3565
|
| ''[[:d:Q6063946|Iorwerth Evans]]''
|
| 1906
| 1985
| [[Trelewis]]
|-
| style='text-align:right'| 3566
|
| ''[[:d:Q6063954|Iorwerth Jones]]''
|
| 1903
| 1983
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 3567
| [[Fitxategi:Iorwerth Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6063957|Iorwerth Thomas]]''
|
| 1895
| 1966
| [[Cwmparc]]
|-
| style='text-align:right'| 3568
|
| ''[[:d:Q6073462|Peter Penry-Jones]]''
|
| 1938
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3569
|
| ''[[:d:Q6076157|Isaac Cohen]]''
|
| 1914
| 2007
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3570
|
| ''[[:d:Q6076220|Isaac Davis]]''
|
| 1758
| 1810
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 3571
|
| ''[[:d:Q6076478|Isaac Hayward]]''
| politikari britainiarra
| 1884
| 1976
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 3572
|
| ''[[:d:Q6084453|Islwyn Davies]]''
|
| 1912
| 1997
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3573
|
| ''[[:d:Q6084457|Islwyn Evans]]''
|
| 1898
| 1974
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3574
|
| ''[[:d:Q6084469|Islwyn Morris]]''
|
| 1920
| 2011
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3575
|
| ''[[:d:Q6097409|Ivan Sansom]]''
|
| 2000
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3576
| [[Fitxategi:Sir Ivor Atkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6099316|Ivor Atkins]]''
|
| 1869
| 1953
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3577
|
| ''[[:d:Q6099370|Ivor Davies]]''
|
| 1935
|
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 3578
|
| ''[[:d:Q6099383|Ivor Emmanuel]]''
|
| 1927
| 2007
| [[Pontrhydyfen]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3579
|
| ''[[:d:Q6099393|Ivor Griffiths]]''
|
| 1918
| 1993
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 3580
| [[Fitxategi:Ivor John Caradoc Herbert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6099414|Ivor Herbert, 1st Baron Treowen]]''
|
| 1851
| 1933
| ''[[:d:Q6661073|Llanarth Court]]''
|-
| style='text-align:right'| 3581
| [[Fitxategi:Ivor Jones 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6099424|Ivor Jones]]''
|
| 1901
| 1982
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 3582
|
| ''[[:d:Q6099429|Ivor Jones]]''
|
| 1899
| 1974
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3583
| [[Fitxategi:Ivor Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6099434|Ivor Lewis]]''
| eskultore britainiarra
| 1882
| 1958
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3584
|
| ''[[:d:Q6099547|Ivor Watts]]''
|
| 1924
| 2006
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 3585
|
| ''[[:d:Q6100562|Iwan Brown]]''
|
| 1986
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3586
|
| ''[[:d:Q6100567|Iwan Edwards]]''
|
| 1937
| 2022
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3587
| [[Fitxategi:Iwan Griffiths The Automatic Tear The Signs Down.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6100571|Iwan Griffiths]]''
|
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3588
|
| ''[[:d:Q6105857|J. Gwyn Griffiths]]''
|
| 1911
| 2004
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 3589
|
| ''[[:d:Q6106368|J. Lloyd Williams]]''
|
| 1854
| 1945
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 3590
|
| ''[[:d:Q6106503|J. Meirion Lloyd]]''
|
| 1913
| 1998
| [[Corris]]
|-
| style='text-align:right'| 3591
| [[Fitxategi:The Archivist at Work, J. S. Matthews, 1941.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6107038|J. S. Matthews]]''
|
| 1878
| 1970
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3592
|
| ''[[:d:Q6109438|Robert East]]''
| aktore britainiarra
| 1943<br/>1932
|
| [[Porthcawl]]<br/>[[Londres]]
|-
| style='text-align:right'| 3593
| [[Fitxategi:John Wallace Linton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6109742|John Wallace Linton]]''
|
| 1905
| 1943
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3594
|
| ''[[:d:Q6111026|Jack Anthony]]''
|
| 1890
| 1954
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 3595
| [[Fitxategi:Jack Bassett 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6111191|Jack Bassett]]''
|
| 1905
| 1989
| [[Trebanog]]
|-
| style='text-align:right'| 3596
|
| ''[[:d:Q6111207|Jack Beames]]''
|
| 1890
| 1970
| [[Aberbeeg]]
|-
| style='text-align:right'| 3597
|
| ''[[:d:Q6111561|Jack Capper]]''
| futbolari britainiarra
| 1931
| 2009
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3598
|
| ''[[:d:Q6111669|Jack Chilcott]]''
|
| 1885
| 1973
| [[Nantymoel]]
|-
| style='text-align:right'| 3599
|
| ''[[:d:Q6111756|Jack Compton]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3600
|
| ''[[:d:Q6111849|Jack Court]]''
|
| 1919
| 1975
| [[Tir-Phil]]
|-
| style='text-align:right'| 3601
|
| ''[[:d:Q6112030|Jack Davies]]''
|
|
|
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 3602
| [[Fitxategi:Jack Dixon 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6112111|Jack Dixon]]''
|
| 1994
|
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 3603
|
| ''[[:d:Q6112296|Jack Edwards]]''
|
| 1918
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3604
|
| ''[[:d:Q6112306|Jack Edwards]]''
|
| 1929
| 2014
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 3605
|
| ''[[:d:Q6112343|Jack Elwyn Evans]]''
|
| 1897
| 1941
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 3606
|
| ''[[:d:Q6112380|Jack Evans]]''
|
| 1889
| 1971
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 3607
|
| ''[[:d:Q6112390|Jack Evans]]''
|
| 1928
| 1996
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 3608
|
| ''[[:d:Q6112392|Jack Evans]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3609
|
| ''[[:d:Q6112394|Jack Evans]]''
|
| 1871
| 1924
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 3610
|
| ''[[:d:Q6112570|Jack Fowler]]''
|
| 1899
| 1975
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3611
|
| ''[[:d:Q6112751|Jack Gore]]''
|
| 1899
| 1971
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 3612
|
| ''[[:d:Q6112960|Jack Harris]]''
|
| 1986
|
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 3613
|
| ''[[:d:Q6113228|Jack Howells]]''
|
| 1913
| 1990
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 3614
|
| ''[[:d:Q6113340|Jack Jenkins]]''
|
| 1880
| 1971
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 3615
|
| ''[[:d:Q6113370|Jack Jones]]''
|
| 1890
|
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 3616
|
| ''[[:d:Q6113547|Jack L. Jones]]''
|
| 1869
| 1931
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 3617
|
| ''[[:d:Q6113680|Jack Lewis]]''
| futbolari britainiarra (1912-)
| 1912
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 3618
| [[Fitxategi:Jack Morley 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6114189|Jack Morley]]''
|
| 1909
| 1972
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3619
|
| ''[[:d:Q6114314|Jack Newnes]]''
|
| 1895
| 1969
| [[Trefnant]]
|-
| style='text-align:right'| 3620
|
| ''[[:d:Q6114325|Jack Nicholls]]''
|
| 1898
| 1970
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3621
|
| ''[[:d:Q6114479|Jack Owen]]''
| futbolari britainiarra
| 1866
|
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 3622
|
| ''[[:d:Q6114593|Jack Petersen]]''
|
| 1911
| 1990
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3623
| [[Fitxategi:Jack Powell, rugby player.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6114657|Jack Powell]]''
|
| 1882
| 1941
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3624
|
| ''[[:d:Q6114683|Jack Pring]]''
|
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3625
|
| ''[[:d:Q6114816|Jack Rhapps]]''
|
| 1876
| 1950
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 3626
|
| ''[[:d:Q6114855|Jack Rippon]]''
|
| 1918
| 1994
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3627
|
| ''[[:d:Q6115221|Jack Smith]]''
|
| 1911
| 1975
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3628
|
| ''[[:d:Q6115670|Jack Warner]]''
|
| 1911
| 1980
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3629
|
| ''[[:d:Q6115734|Jack Wetter]]''
|
| 1887
| 1967
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3630
|
| ''[[:d:Q6115766|Jack Whitfield]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1892
| 1927
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3631
|
| ''[[:d:Q6115803|Jack Williams]]''
|
| 1886
| 1953
| [[Hay-on-Wye]]
|-
| style='text-align:right'| 3632
|
| ''[[:d:Q6116226|Jackie Benyon]]''
| futbolari britainiarra
| 1909
| 1937
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3633
|
| ''[[:d:Q6116246|Jackie Bowen]]''
|
| 1915
| 2009
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3634
|
| ''[[:d:Q6116417|Jackie Hughes]]''
|
| 1923
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3635
|
| ''[[:d:Q6116543|Jackie Mittell]]''
|
| 1906
| 1976
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3636
|
| ''[[:d:Q6116619|Jackie Roberts]]''
|
| 1918
| 2001
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3637
|
| ''[[:d:Q6119347|Jacob Thomas]]''
|
| 1833
| 1911
| [[Llanwinio]]
|-
| style='text-align:right'| 3638
|
| ''[[:d:Q6120960|Santiago Jorge Bynnon]]''
|
| 1798
| 1883
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3639
|
| ''[[:d:Q6124605|Jake Cassidy]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 3640
|
| ''[[:d:Q6127543|Jamal Easter]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3641
|
| ''[[:d:Q6128579|Jim Alford]]''
|
| 1913
| 2004
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3642
|
| ''[[:d:Q6128991|James Augustus St. John]]''
|
| 1795
| 1875
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 3643
|
| ''[[:d:Q6129470|James Bater]]''
|
| 1980
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3644
|
| ''[[:d:Q6131297|James Childs Gould]]''
|
| 1882
| 1944
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3645
|
| ''[[:d:Q6131667|James Conway Davies]]''
| historialari britainiarra
| 1891
| 1971
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3646
| [[Fitxategi:James Davies Lewin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6132403|James Davies Lewin]]''
| politikari kanadarra
| 1812
| 1900
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 3647
|
| ''[[:d:Q6132803|James Down]]''
|
| 1987
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3648
|
| ''[[:d:Q6134726|James Goode]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3649
| [[Fitxategi:James Harris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6135615|James Harris]]''
|
| 1990
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 3650
|
| ''[[:d:Q6135632|James Harrison]]''
| gudari britainiarra
| 1880
| 1957
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 3651
|
| ''[[:d:Q6136198|James Honeyben]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3652
| [[Fitxategi:James Howell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6136324|James Howell]]''
|
| 1594
| 1666
| ''[[:d:Q6661427|Llangammarch]]''
|-
| style='text-align:right'| 3653
|
| ''[[:d:Q6136411|James Humphreys]]''
|
| 1768
| 1830
| [[Montgomery (Powys)|Trefaldwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3654
|
| ''[[:d:Q6136538|James Idwal Jones]]''
|
| 1900
| 1982
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 3655
| [[Fitxategi:J Kitchener Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6137411|James Kitchener Davies]]''
|
| 1902
| 1952
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3656
|
| ''[[:d:Q6137766|James Langworth]]''
|
| 1973
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3657
|
| ''[[:d:Q6137887|James Leadbeater]]''
|
| 1989
|
| [[Panteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3658
|
| ''[[:d:Q6138035|James Lewis]]''
|
| 1987
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 3659
|
| ''[[:d:Q6138128|James Llewellyn Davies]]''
|
| 1886
| 1917
| [[Ogmore Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3660
| [[Fitxategi:Portrait of James Milo Griffith (4670005).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6139826|James Milo Griffith]]''
|
| 1843
| 1897
| [[Boncath]]
|-
| style='text-align:right'| 3661
|
| ''[[:d:Q6140710|James Owen]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3662
|
| ''[[:d:Q6140907|James Parfitt]]''
|
| 1857
| 1926
| [[Bwlch]]
|-
| style='text-align:right'| 3663
|
| ''[[:d:Q6141939|James Regan]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3664
|
| ''[[:d:Q6141972|James Relly]]''
|
| 1722
| 1778
| [[Jeffreyston]]
|-
| style='text-align:right'| 3665
|
| ''[[:d:Q6142239|James Roberts]]''
|
| 1878
| 2000
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3666
|
| ''[[:d:Q6142242|James Roberts]]''
|
| 1891
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 3667
|
| ''[[:d:Q6142792|James Sauvage]]''
|
| 1849
| 1922
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 3668
|
| ''[[:d:Q6143405|James Sommerin]]''
| sukaldariburu britainiarra
|
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 3669
|
| ''[[:d:Q6143570|James Stephens]]''
|
| 1821
| 1889
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 3670
|
| ''[[:d:Q6144142|James Thomas]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3671
| [[Fitxategi:JamesTrow23.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6144426|James Trow]]''
| politikari kanadarra
| 1826<br/>1825
| 1892
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3672
| [[Fitxategi:James Wiegold.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6145491|James Wiegold]]''
|
| 1934
| 2009
| [[Trecenydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3673
|
| ''[[:d:Q6145614|James William Richards]]''
| politikari kanadarra
| 1850
| 1915
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3674
|
| ''[[:d:Q6145639|James Williams]]''
|
| 1973
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3675
|
| ''[[:d:Q6145643|James Williams]]''
|
| 1885<br/>1880
| 1916
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 3676
|
| ''[[:d:Q6145721|James Winstone]]''
|
| 1863
| 1921
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 3677
| [[Fitxategi:Jamie Bevan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6146625|Jamie Bevan]]''
|
| 1953
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3678
|
| ''[[:d:Q6146982|Jamie Harris]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3679
|
| ''[[:d:Q6147109|Jamie Lewis]]''
|
| 1991
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3680
|
| ''[[:d:Q6147282|Jamie Murphy]]''
|
| 1989
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3681
|
| ''[[:d:Q6147322|Jamie Owen]]''
| kazetari britainiarra
| 1967
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3682
|
| ''[[:d:Q6147393|Jamie Ringer]]''
|
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3683
|
| ''[[:d:Q6147533|Jamie Sylvester]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3684
|
| ''[[:d:Q6148467|Jan Anderson]]''
| aktore britainiarra
| 1974
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 3685
|
| ''[[:d:Q6151119|Jane Arden]]''
|
| 1927
| 1982
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3686
|
| ''[[:d:Q6151191|Jane Brereton]]''
|
| 1685
| 1740
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 3687
|
| ''[[:d:Q6152242|Jane Freeman]]''
|
| 1921
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3688
| [[Fitxategi:JanetDavies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6153289|Janet Davies]]''
| politikari britainiarra
| 1938
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3689
| [[Fitxategi:Janet Finch-Saunders.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6153343|Janet Finch-Saunders]]''
|
| 1950
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 3690
| [[Fitxategi:Janice Gregory.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6154241|Janice Gregory]]''
|
| 1955
|
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 3691
|
| ''[[:d:Q6161756|Jasmine Cresswell]]''
|
| 1941
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3692
|
| ''[[:d:Q6162253|Jason Cook]]''
|
| 1975
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 3693
| [[Fitxategi:Footballer Jason Andrew jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6162809|Jason Jones]]''
|
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3694
| [[Fitxategi:2012-03-19 Jason Mohammad at Wales Grand Slam Celebrations.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6163128|Jason Mohammad]]''
|
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3695
|
| ''[[:d:Q6163246|Jason Perry]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 3696
| [[Fitxategi:Jason Price.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6163292|Jason Price]]''
| futbolari britainiarra
| 1977
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3697
|
| ''[[:d:Q6163322|Jason Rees]]''
|
| 1969
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3698
|
| ''[[:d:Q6163565|Jason Strange]]''
|
| 1973
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 3699
|
| ''[[:d:Q6163640|Jason Tovey]]''
|
| 1989
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3700
| [[Fitxategi:Jay Curtis Headshot3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6166525|Jay Curtis]]''
| aktore britainiarra
| 1984
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3701
| [[Fitxategi:DSC 0061-Edit.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6167716|Jayce Lewis]]''
|
| 1984
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3702
| [[Fitxategi:Jayne Pierson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6167907|Jayne Pierson]]''
|
| 1975<br/>1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3703
|
| ''[[:d:Q6171595|Jean Thomas]]''
|
| 1942
|
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 3704
|
| ''[[:d:Q6172646|Jed Williams]]''
|
| 1952
| 2003
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3705
| [[Fitxategi:Jeff Banks.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6173293|Jeff Banks]]''
|
| 1943
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3706
|
| ''[[:d:Q6173783|Jeff Evans]]''
| kazetari britainiarra
| 1960
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3707
|
| ''[[:d:Q6174089|Jeff Hopkins]]''
| futbolari britainiarra
| 1964
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3708
|
| ''[[:d:Q6174175|Jeff Johnson]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3709
|
| ''[[:d:Q6174186|Jeff Jones]]''
|
| 1941
|
| [[Dafen (Carmarthenshire)|Dafen]]
|-
| style='text-align:right'| 3710
|
| ''[[:d:Q6174369|Jeff Linton]]''
|
| 1909
| 1989
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 3711
|
| ''[[:d:Q6174649|Jeff Parton]]''
|
| 1953
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3712
|
| ''[[:d:Q6175116|Jeff T. Thomas]]''
|
| 1901
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3713
|
| ''[[:d:Q6175154|Jeff Thomas]]''
|
| 1949
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3714
|
| ''[[:d:Q6175261|Jeff Whitefoot]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1956
|
| [[Bedwas]]
|-
| style='text-align:right'| 3715
| [[Fitxategi:Flag of the British Union of Fascists.svg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6176030|Jeffrey Hamm]]''
|
| 1915
| 1994
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 3716
|
| ''[[:d:Q6176386|Jeffris Hopkins]]''
|
| 1950
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3717
|
| ''[[:d:Q6176481|Jehoiada Brewer]]''
|
| 1752
| 1817
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3718
|
| ''[[:d:Q6177041|Jem Evans]]''
|
| 1867
| 1942
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3719
|
| ''[[:d:Q6177165|Jemima Nicholas]]''
|
| 1750
| 1832
| [[Llanrhian]]
|-
| style='text-align:right'| 3720
|
| ''[[:d:Q6177538|Jenkin Alban Davies]]''
|
| 1885
| 1976
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 3721
|
| ''[[:d:Q6177546|Jenkin Jones]]''
|
| 1639
|
| ''[[:d:Q19799831|Llanddeti]]''
|-
| style='text-align:right'| 3722
| [[Fitxategi:Dr. Jenkin Lloyd Jones LCCN2014700500 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6177549|Jenkin Lloyd Jones]]''
|
| 1843
| 1918
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3723
|
| ''[[:d:Q6177967|Jennie Eirian Davies]]''
|
| 1925
| 1982
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 3724
|
| ''[[:d:Q6178238|Jennifer Daniel]]''
|
| 1936
| 2017
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3725
|
| ''[[:d:Q6178528|Jennifer Leak]]''
| aktore kanadarra
| 1947
| 2024
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3726
|
| ''[[:d:Q6178864|Jennifer Sullivan]]''
|
| 1945
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3727
| [[Fitxategi:Jere Blake 2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6180635|Jere Blake]]''
|
| 1875
| 1933
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3728
|
| ''[[:d:Q6181214|Jeremy Charles]]''
| futbolari britainiarra
| 1959
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3729
|
| ''[[:d:Q6181512|Jeremy Huw Williams]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3730
|
| ''[[:d:Q6181975|Jeremy Treglown]]''
| idazle britainiarra
| 1946
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 3731
|
| ''[[:d:Q6184422|Jerry Shea]]''
|
| 1892
| 1947
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3732
|
| ''[[:d:Q6193473|Jim Bacon]]''
|
| 1896
| 1968
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3733
|
| ''[[:d:Q6194264|Jim Cole]]''
|
| 1925
| 1997
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3734
|
| ''[[:d:Q6194552|Jim Davies]]''
|
| 1886
| 1971
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3735
|
| ''[[:d:Q6196282|Jim Lang]]''
|
| 1909
| 1991
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 3736
|
| ''[[:d:Q6196963|Jim Mills]]''
|
| 1944
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3737
|
| ''[[:d:Q6197427|Jim Pearce]]''
|
| 2000<br/>1909
| 1986
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 3738
|
| ''[[:d:Q6197530|Jim Pleass]]''
|
| 1923
| 2016
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3739
|
| ''[[:d:Q6197601|Jim Pressdee]]''
|
| 1933
| 2016
| ''[[:d:Q24639697|Mumbles Head]]''
|-
| style='text-align:right'| 3740
|
| ''[[:d:Q6197932|Jim Ryan]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3741
|
| ''[[:d:Q6198340|Jim Stewart]]''
|
| 1934
|
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 3742
| [[Fitxategi:Jimmy Austin baseball card.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6199547|Jimmy Austin]]''
|
| 1879
| 1965
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3743
|
| ''[[:d:Q6199562|Jimmy Baker]]''
|
| 1904
| 1979
| [[Trethomas]]
|-
| style='text-align:right'| 3744
|
| ''[[:d:Q6200082|Jimmy Evans]]''
|
| 1894
| 1975
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 3745
|
| ''[[:d:Q6201287|Jimmy Singer]]''
|
| 1937
| 2010
| [[Cefn Hengoed]]
|-
| style='text-align:right'| 3746
| [[Fitxategi:Jo Caulfield @ The Late Show 2002.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6204177|Jo Caulfield]]''
|
| 1963
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3747
|
| ''[[:d:Q6204983|Joan Curran]]''
|
| 1916
| 1999
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3748
|
| ''[[:d:Q6204998|Joan Davis]]''
|
| 1911
| 2004
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 3749
| [[Fitxategi:Pettaugh window.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6205148|Joan Howson]]''
|
| 1885
| 1964
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3750
| [[Fitxategi:Jocelyn Davies 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6207115|Jocelyn Davies]]''
|
| 1959
|
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 3751
| [[Fitxategi:Jodie Marie (53355801223) (sq cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6207972|Jodie Marie]]''
|
| 1991
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3752
| [[Fitxategi:JoeBlackman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6208659|Joe Blackman]]''
|
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3753
| [[Fitxategi:Joe Burke.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6208866|Joe Burke]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3754
|
| ''[[:d:Q6209387|Joe Davies]]''
|
| 1864
| 1943
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 3755
|
| ''[[:d:Q6209389|Joe Davies]]''
|
| 1888<br/>1870<br/>1866
| 1943
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 3756
| [[Fitxategi:Joe Jacobson 25-04-2011 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6210509|Joe Jacobson]]''
| futbolari britainiarra
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3757
|
| ''[[:d:Q6210540|Joe Johns]]''
|
| 1892
| 1927
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3758
|
| ''[[:d:Q6210576|Joe Jones]]''
|
| 1887
| 1941
| [[Rhosymedre]]
|-
| style='text-align:right'| 3759
|
| ''[[:d:Q6210580|Joe Jones]]''
|
| 1916
| 1974
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3760
|
| ''[[:d:Q6211974|Joe Rees]]''
|
| 1990
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3761
| [[Fitxategi:Sir John Trevor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6215184|John Trevor]]''
| politikari britainiarra
| 1637
| 1717
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 3762
| [[Fitxategi:John Alf Brown.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6218655|John Alf Brown]]''
|
| 1881
| 1936
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3763
|
| ''[[:d:Q6219807|John Avon]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3764
| [[Fitxategi:John Ballinger, S. K. Greenslade, Evan Davies Jones and Sir John Williams with the American Ambassador , the Hon. Whitelaw Reid (5449722).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6220486|John Ballinger]]''
|
| 1860
| 1933
| [[Pontnewynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3765
|
| ''[[:d:Q6221041|John Basson Humffray]]''
|
| 1824
| 1891
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3766
| [[Fitxategi:John Batchelor statue, The Hayes, Cardiff.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6221065|John Batchelor]]''
| politikari britainiarra
| 1820
| 1883
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3767
|
| ''[[:d:Q6221241|John Beard]]''
| margolari australiarra
| 1943
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3768
|
| ''[[:d:Q6221954|John Bird]]''
| futbolari britainiarra (1940-)
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3769
| [[Fitxategi:John Breynton.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6223123|John Breynton]]''
|
| 1719
| 1799
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 3770
|
| ''[[:d:Q6224066|John Bury]]''
|
| 1925
| 2000
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3771
|
| ''[[:d:Q6224716|John Cadogan]]''
|
| 1930
| 2020
| [[Pembrey]]
|-
| style='text-align:right'| 3772
| [[Fitxategi:Revd John Cadvan Davies (Cadvan, 1846-1923) NLW3364602.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6224719|John Cadvan Davies]]''
|
| 1846
| 1923
| [[Llangadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 3773
|
| ''[[:d:Q6225143|John Cargill Brough]]''
|
| 1834
| 1872
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 3774
|
| ''[[:d:Q6225585|John Cayo Evans]]''
|
| 1879
| 1958
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3775
| [[Fitxategi:John Challen c1895cr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6225635|John Challen]]''
|
| 1863
| 1937
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 3776
|
| ''[[:d:Q6225689|John Chandless]]''
|
| 1884
| 1968
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3777
|
| ''[[:d:Q6225882|John Cheshire]]''
|
| 1933
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3778
|
| ''[[:d:Q6226439|John Coates]]''
|
| 1922
| 2010
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3779
|
| ''[[:d:Q6226726|John Collins]]''
| futbolari britainiarra (1949-2020)
| 1949
| 2020
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 3780
|
| ''[[:d:Q6228033|John Cutt]]''
|
| 1613
| 1681
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3781
|
| ''[[:d:Q6228290|John D. Reese]]''
|
| 1855
| 1931
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 3782
|
| ''[[:d:Q6228636|John David]]''
|
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3783
| [[Fitxategi:Welsh-bishops (John Davies cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6228737|John Davies]]''
|
| 1953
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3784
| [[Fitxategi:John Davies (historian).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6228759|John Davies]]''
|
| 1938
| 2015
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 3785
|
| ''[[:d:Q6228764|John Davies]]''
|
| 1941
| 1969
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3786
|
| ''[[:d:Q6228768|John Davies]]''
|
| 1969
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 3787
|
| ''[[:d:Q6228770|John Davies]]''
|
| 1625
| 1693
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 3788
|
| ''[[:d:Q6228804|John Davis]]''
|
| 1939
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3789
|
| ''[[:d:Q6229241|John Derrick]]''
|
| 1963
| 2017
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 3790
|
| ''[[:d:Q6230602|John Dyke]]''
|
| 1884
| 1960
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 3791
| [[Fitxategi:JEDaniel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6231293|John Edward Daniel]]''
|
| 1902
| 1962
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3792
|
| ''[[:d:Q6231366|John Edwards]]''
|
| 1699
| 1776
| [[Glyn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 3793
|
| ''[[:d:Q6231368|John Edwards]]''
|
| 1747
| 1792
| [[Glyn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 3794
|
| ''[[:d:Q6231378|John Edwards]]''
|
| 1605
| 1656
| [[Caldicot (Monmouthshire)|Caldicot]]
|-
| style='text-align:right'| 3795
|
| ''[[:d:Q6231381|John Edwards]]''
|
| 1882
| 1960
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 3796
| [[Fitxategi:William Roos - John Elias (1839).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6231573|John Elias]]''
|
| 1774
| 1841
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 3797
|
| ''[[:d:Q6231655|John Ellis]]''
|
| 1674
| 1735
| [[Llandegwning]]
|-
| style='text-align:right'| 3798
|
| ''[[:d:Q6231675|John Ellis]]''
|
| 1598
| 1665
| [[Maentwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 3799
|
| ''[[:d:Q6231731|John Emanuel]]''
|
| 1948
|
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 3800
|
| ''[[:d:Q6231753|John Emlyn-Jones]]''
|
| 1889
| 1952
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3801
|
| ''[[:d:Q6231972|John Evan Thomas]]''
|
| 1810
| 1873
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 3802
|
| ''[[:d:Q6231977|John Evans]]''
|
| 1816
| 1879
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 3803
|
| ''[[:d:Q6231979|John Evans]]''
|
| 1767
| 1827
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 3804
| [[Fitxategi:Rev. John Evans, Llwynfortun.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6231984|John Evans]]''
|
| 1779
| 1847
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]
|-
| style='text-align:right'| 3805
|
| ''[[:d:Q6231990|John Evans]]''
| politikari kanadarra
| 1867
| 1958
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 3806
| [[Fitxategi:Bp John Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6231996|John Evans]]''
|
|
| 1724
| [[Llanarmon (Gwynedd)|Llanarmon]]
|-
| style='text-align:right'| 3807
| [[Fitxategi:Portrait of John Evans, D.D (4673284).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6232005|John Evans]]''
|
| 1680
| 1730
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3808
| [[Fitxategi:John Evans, Careening, from the Pirates of the Spanish Main series (N19) for Allen & Ginter Cigarettes MET DP835003.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6232012|John Evans]]''
|
|
| 1723
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3809
|
| ''[[:d:Q6232013|John Evans]]''
|
| 1897
| 1940
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 3810
|
| ''[[:d:Q6232015|John Evans]]''
|
| 1911
| 1943
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3811
|
| ''[[:d:Q6232017|John Evans]]''
|
| 1756
| 1846
| [[Llanymynech]]
|-
| style='text-align:right'| 3812
| [[Fitxategi:Johnbocha.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6232022|John Evans]]''
|
| 1960
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3813
|
| ''[[:d:Q6232808|John Faull]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1933
| 2017
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 3814
|
| ''[[:d:Q6233557|John Foley]]''
|
| 1878
| 1949
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 3815
|
| ''[[:d:Q6234190|John Freeman]]''
|
| 1934
| 2017
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3816
|
| ''[[:d:Q6234314|John Frowen]]''
| futbolari britainiarra
| 1931
| 2011
| [[Trelewis]]
|-
| style='text-align:right'| 3817
|
| ''[[:d:Q6235537|John Glover]]''
|
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3818
|
| ''[[:d:Q6235655|John Golightly]]''
| aktore britainiarra
| 1936
|
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 3819
|
| ''[[:d:Q6235701|John Goodman]]''
|
|
| 1645
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 3820
|
| ''[[:d:Q6235888|John Goulstone Lewis]]''
|
| 1859
| 1935
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 3821
|
| ''[[:d:Q6236103|John Gray]]''
|
| 1936
| 2003
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 3822
| [[Fitxategi:Sir John Purser Griffith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6236372|John Griffith]]''
|
| 1848
| 1938
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 3823
|
| ''[[:d:Q6236398|John Griffiths]]''
|
| 1835
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3824
| [[Fitxategi:John Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6236400|John Griffiths]]''
|
| 1956
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3825
| [[Fitxategi:Portrait of John Griffiths (4672891).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6236405|John Griffiths]]''
|
| 1837
| 1918
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 3826
|
| ''[[:d:Q6236409|John Griffiths]]''
|
| 1837
| 1916
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 3827
| [[Fitxategi:J. Gwenogvryn Evans (1852–1930), MA, DLitt (gcf01707).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6236665|John Gwenogvryn Evans]]''
|
| 1852
| 1930
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 3828
|
| ''[[:d:Q6236821|John H. Fisher]]''
|
| 1837
| 1895
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 3829
|
| ''[[:d:Q6237166|John Habakkuk]]''
| historialari britainiarra
| 1915
| 2002
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 3830
|
| ''[[:d:Q6237949|John Harris]]''
|
| 1680
| 1738
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 3831
|
| ''[[:d:Q6238674|John Hennessey]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3832
|
| ''[[:d:Q6238798|John Henry Evans]]''
|
| 1872
| 1947
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3833
| [[Fitxategi:John Hinds.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6239362|John Hinds]]''
|
| 1862
| 1928
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3834
| [[Fitxategi:John Hughes (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6240277|John Hughes]]''
|
| 1947
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3835
|
| ''[[:d:Q6240280|John Hughes]]''
|
| 1965
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3836
|
| ''[[:d:Q6240302|John Hughes]]''
|
| 1855
| 1914
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 3837
|
| ''[[:d:Q6240307|John Hughes]]''
|
| 1880
|
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 3838
| [[Fitxategi:John Humphreys Davies (5292076).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6240404|John Humphreys Davies]]''
|
| 1871
| 1926
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 3839
| [[Fitxategi:The House of Commons, 1833 by Sir George Hayter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6240740|John Iltyd Nicholl]]''
|
| 1797
| 1853
| [[Llanmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 3840
|
| ''[[:d:Q6240907|John Islan Jones]]''
| idazle britainiarra
| 1874
| 1968
| [[Cribyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3841
| [[Fitxategi:John James (musician) on stage at Greenwich, U.K., 1982.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6241487|John James]]''
|
| 1943
|
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 3842
| [[Fitxategi:John James Williams (JJ).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6241609|John James Williams]]''
|
| 1869
| 1954
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3843
|
| ''[[:d:Q6241666|John Jarman]]''
|
| 1931
| 2009
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 3844
| [[Fitxategi:John Gwili Jenkins (5254851).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6241777|John Jenkins]]''
|
| 1872
| 1936
| [[Hendy]]<br/>[[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 3845
|
| ''[[:d:Q6241779|John Jenkins]]''
|
| 1770
| 1829
| [[Llangoedmor]]
|-
| style='text-align:right'| 3846
|
| ''[[:d:Q6241786|John Jenkins]]''
|
| 1880
| 1971
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 3847
| [[Fitxategi:Revd John Jones, Talysarn 1796-1857.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6242001|John Jones]]''
|
| 1796
| 1857
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 3848
|
| ''[[:d:Q6242004|John Jones]]''
|
| 1775
| 1834
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 3849
|
| ''[[:d:Q6242009|John Jones]]''
|
| 1812
| 1886
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 3850
| [[Fitxategi:Portrait of Mr. John Jones, Plymouth Dock (4673762).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6242023|John Jones]]''
|
| 1766
| 1827
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 3851
| [[Fitxategi:Llun johnjones bangor sas1923 tud272.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6242024|John Jones]]''
|
| 1818
| 1898
| [[Dwyran]]
|-
| style='text-align:right'| 3852
|
| ''[[:d:Q6242032|John Jones]]''
|
| 1700
| 1770
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 3853
|
| ''[[:d:Q6242038|John Jones]]''
|
| 1848
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3854
|
| ''[[:d:Q6242042|John Jones]]''
|
| 1895
| 1962
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 3855
|
| ''[[:d:Q6242044|John Jones]]''
|
| 1773
| 1853
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 3856
|
| ''[[:d:Q6242046|John Jones]]''
|
| 1916
| 1978
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 3857
| [[Fitxategi:Portrait of John Jones (4671536) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6242062|John Jones]]''
|
| 1597
| 1660
| ''[[:d:Q29484376|Maesygarnedd]]''
|-
| style='text-align:right'| 3858
|
| ''[[:d:Q6242066|John Jones]]''
|
| 1777
| 1842
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 3859
|
| ''[[:d:Q6242070|John Jones]]''
|
| 1578
| 1658
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 3860
| [[Fitxategi:Sir J. J. Guest (?). Mezzotint by W. Walker, 1852, after R. Wellcome V0006515 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6242277|John Josiah Guest]]''
|
| 1785
| 1852
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 3861
|
| ''[[:d:Q6242653|Daniel P Williams]]''
|
| 1882
| 1947
| [[Pen-y-groes (Carmarthenshire)|Pen-y-groes]]
|-
| style='text-align:right'| 3862
| [[Fitxategi:J K Edwards & Dr Roberts (5254811) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6242756|John Kelt Edwards]]''
|
| 1875
| 1934
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 3863
|
| ''[[:d:Q6243125|John King]]''
|
| 1933
| 1982
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 3864
|
| ''[[:d:Q6244480|John Leighton Davies]]''
|
| 1927
| 1995
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 3865
|
| ''[[:d:Q6244754|John Lewis]]''
|
| 1881
| 1954
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3866
|
| ''[[:d:Q6244759|John Lewis]]''
|
| 1955
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 3867
| [[Fitxategi:Portrait of The Reverend John Lloyd Rector of Caerwis (4671619).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6245031|John Lloyd]]''
|
| 1733
| 1793
| [[Llanarmon-yn-Iâl]]
|-
| style='text-align:right'| 3868
| [[Fitxategi:Rev. John Lloyd 1780 by Moses Griffith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6245033|John Lloyd]]''
|
| 1638
| 1687
| [[Pendine]]
|-
| style='text-align:right'| 3869
|
| ''[[:d:Q6245037|John Lloyd]]''
|
| 1754
|
| [[Llansteffan]]
|-
| style='text-align:right'| 3870
|
| ''[[:d:Q6245044|John Lloyd]]''
|
| 1833
| 1915
| ''[[:d:Q29501531|Dinas]]''
|-
| style='text-align:right'| 3871
|
| ''[[:d:Q6245047|John Lloyd]]''
|
| 1948
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3872
| [[Fitxategi:John Lloyd Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6245058|John Lloyd Morgan]]''
|
| 1861
| 1944
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3873
|
| ''[[:d:Q6245362|John Love Jones]]''
|
| 1885
| 1913
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 3874
| [[Fitxategi:JP Lyons.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6245648|John Lyons]]''
| futbolari britainiarra
| 1956
| 1982
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 3875
|
| ''[[:d:Q6246101|John MacGregor]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1885
| 1940
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3876
|
| ''[[:d:Q6247450|John McCarthy]]''
|
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3877
|
| ''[[:d:Q6248405|John Meirion Morris]]''
|
| 1936
| 2020
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3878
|
| ''[[:d:Q6248513|John Meredith]]''
|
| 1863
| 1920
| ''[[:d:Q4980972|Brynhyfryd]]''
|-
| style='text-align:right'| 3879
|
| ''[[:d:Q6248571|John Metcalf]]''
|
| 1946
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3880
|
| ''[[:d:Q6248845|John Mills]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 1982
| [[Bagillt]]
|-
| style='text-align:right'| 3881
|
| ''[[:d:Q6249221|John Montgomery Traherne]]''
|
| 1788
| 1860
| ''[[:d:Q5140546|Coedarhydyglyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 3882
|
| ''[[:d:Q6249387|John Morgan]]''
|
| 1886
| 1957
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 3883
|
| ''[[:d:Q6249396|John Morgan]]''
|
| 1855
| 1937
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 3884
|
| ''[[:d:Q6249398|John Morgan]]''
|
| 1876
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3885
|
| ''[[:d:Q6249412|John Morgan]]''
|
| 1688
| 1733
| [[Llangelynnin (Gwynedd)|Llangelynnin]]
|-
| style='text-align:right'| 3886
| [[Fitxategi:Sir John Morris-Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6249473|John Morris-Jones]]''
|
| 1864
| 1929
| ''[[:d:Q20593558|Llandrygarn]]''
|-
| style='text-align:right'| 3887
|
| ''[[:d:Q6250035|John Myles]]''
|
| 1621
| 1683
| [[Gales]]<br/>''[[:d:Q3400273|Clifford]]''
|-
| style='text-align:right'| 3888
|
| ''[[:d:Q6251165|John Ogwen]]''
|
| 1944
|
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 3889
|
| ''[[:d:Q6251311|John Ormond]]''
| poeta britainiarra
| 1923
| 1990
| [[Dunvant]]
|-
| style='text-align:right'| 3890
|
| ''[[:d:Q6251352|John Osborn Williams]]''
|
| 1886
| 1963
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3891
|
| ''[[:d:Q6251370|John Osmond]]''
| idazle britainiarra
| 1946
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 3892
| [[Fitxategi:Colonel Sir John Owen of Clenenney, Knt.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6251441|John Owen]]''
|
| 1600
| 1666
| ''[[:d:Q13127132|Clenennau]]''
|-
| style='text-align:right'| 3893
|
| ''[[:d:Q6251444|John Owen]]''
|
| 1698
| 1755
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 3894
| [[Fitxategi:Ap Ffarmwr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6251454|John Owen Jones]]''
| kazetari britainiarra
| 1861
| 1899
| ''[[:d:Q7837762|Trefdraeth]]''
|-
| style='text-align:right'| 3895
| [[Fitxategi:John Parry (Mormon).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6251980|John Parry]]''
|
| 1789
| 1868
| [[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 3896
| [[Fitxategi:John Parry, harpist.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6251987|John Parry Ddall]]''
|
| 1710
| 1782
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3897
|
| ''[[:d:Q6251994|John Parsons]]''
| futbolari britainiarra
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3898
|
| ''[[:d:Q6253147|John Pook]]''
| idazle britainiarra
| 1942
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 3899
| [[Fitxategi:SirJohnPowell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6253276|Sir John Powell]]''
|
| 1633
| 1696
| [[Llanwrda]]
|-
| style='text-align:right'| 3900
|
| ''[[:d:Q6253393|John Price]]''
|
|
| 1584
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3901
|
| ''[[:d:Q6253403|John Price]]''
| futbolari britainiarra
| 1936
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 3902
|
| ''[[:d:Q6253405|John Price]]''
|
| 1854
| 1907
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3903
| [[Fitxategi:Portrait of J. Price, B.D., F.S.A (4673426).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6253407|John Price]]''
|
| 1735
| 1813
| [[Llandegla]]<br/>[[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 3904
|
| ''[[:d:Q6253409|John Price Davies]]''
|
| 1862
| 1955
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 3905
|
| ''[[:d:Q6253502|John Pryce]]''
|
| 1828
| 1903
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 3906
|
| ''[[:d:Q6253539|John Pullen]]''
| futbolari britainiarra
| 1901
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3907
|
| ''[[:d:Q6253643|John Quantick]]''
|
| 1909
| 1972
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 3908
|
| ''[[:d:Q6254476|John Rees]]''
|
| 1857
| 1949
| ''[[:d:Q20598284|Cwmgiedd]]''
|-
| style='text-align:right'| 3909
| [[Fitxategi:John-rhys-evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6254706|John Rhys Evans]]''
|
| 1930
| 2010
| [[Hopkinstown]]
|-
| style='text-align:right'| 3910
| [[Fitxategi:Tryfanwy 01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6254763|John Richard Williams]]''
|
| 1867
| 1924
| ''[[:d:Q11015816|Rhostryfan]]''
|-
| style='text-align:right'| 3911
|
| ''[[:d:Q6255172|John Roberts]]''
|
| 1880
| 1959
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 3912
|
| ''[[:d:Q6255179|John Roberts]]''
|
| 1775
| 1829
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3913
| [[Fitxategi:John Roberts (missionary).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6255191|John Roberts]]''
|
| 1853
| 1949
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 3914
| [[Fitxategi:John Robins rugby 1950.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6255264|John Robins]]''
|
| 1926
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3915
| [[Fitxategi:John Ross.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6255691|John Ross]]''
|
| 1817
| 1903
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3916
|
| ''[[:d:Q6255826|John Rowland]]''
|
| 1936
| 2002
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3917
|
| ''[[:d:Q6255842|John Rowlands]]''
| idazle britainiarra
| 1938
| 2015
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 3918
|
| ''[[:d:Q6255974|John Russell]]''
|
| 1893
| 1917
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 3919
| [[Fitxategi:Sir John Salisbury by Moses Griffith 02197.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6256556|John Salusbury]]''
|
| 1565
| 1612<br/>1613
| ''[[:d:Q6662131|Lleweni Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 3920
| [[Fitxategi:John Smith MP 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6258296|John Smith]]''
|
| 1951
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 3921
|
| ''[[:d:Q6258580|John Sparkes]]''
|
| 1954
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3922
| [[Fitxategi:John Chick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6258851|John Stanley Chick]]''
|
| 1897
| 1960
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 3923
| [[Fitxategi:J Strand-Jones-1901.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6259367|John Strand-Jones]]''
|
| 1877
| 1958
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 3924
| [[Fitxategi:Reverend John Sylvester John Gardiner.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6259875|John Sylvester John Gardiner]]''
|
| 1765
| 1830
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3925
| [[Fitxategi:John T. Pritchard (1883-1965) (8276639652).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6260079|John Thomas Pritchard]]''
| politikari estatubatuarra
| 1883
| 1965
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 3926
|
| ''[[:d:Q6260494|John Thomas]]''
|
|
| 1920
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3927
|
| ''[[:d:Q6260506|John Thomas]]''
|
| 1736
| 1769
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 3928
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Thomas of Cwmgiedd crop 2, 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6260516|John Thomas]]''
|
| 1947
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3929
| [[Fitxategi:John Thomas Job.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6260584|John Thomas Job]]''
|
| 1867
| 1938
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 3930
|
| ''[[:d:Q6260713|John Thorley]]''
|
| 1927
| 2005
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 3931
| [[Fitxategi:JAPT Karsch.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6261173|John Treasure]]''
|
| 1924
| 2004
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 3932
|
| ''[[:d:Q6261246|John Trevor]]''
|
|
| 1357
| [[Trevor (Wrexham)|Trevor]]
|-
| style='text-align:right'| 3933
|
| ''[[:d:Q6261280|John Tripp]]''
| poeta britainiarra
| 1927
| 1986
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 3934
| [[Fitxategi:JTWilliams1976.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6261362|John Tudno Williams]]''
|
| 1938
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3935
|
| ''[[:d:Q6261637|John Uzzell Edwards]]''
|
| 1934
| 2014
| [[Deri (Caerphilly)|Deri]]
|-
| style='text-align:right'| 3936
|
| ''[[:d:Q6261849|John Vaughan, 1st Viscount Lisburne]]''
|
| 1667
| 1720<br/>1721
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3937
| [[Fitxategi:John Vaughan (1603-1674), follower of John Michael Wright.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6261871|John Vaughan]]''
|
| 1603
| 1674
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 3938
| [[Fitxategi:John Viriamu Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6262037|John Viriamu Jones]]''
|
| 1856
| 1901
| [[Pentre Poeth (Swansea)|Pentre Poeth]]
|-
| style='text-align:right'| 3939
| [[Fitxategi:Wisconsin politician John W. Thomas.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6262574|John W. Thomas]]''
| politikari estatubatuarra (1846-1925)
| 1846
| 1925
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3940
|
| ''[[:d:Q6262923|John Walter Jones]]''
|
| 1946
| 2020
| [[Moelfre]]
|-
| style='text-align:right'| 3941
|
| ''[[:d:Q6262936|John Walters]]''
|
| 1760
| 1789
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3942
|
| ''[[:d:Q6263231|John Watson]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 3943
| [[Fitxategi:Portrait of Effigies of the White's in Tenby Church (4672150).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6263796|John White]]''
|
| 1590
| 1645
| ''[[:d:Q7321488|Rhoscrowther]]''
|-
| style='text-align:right'| 3944
|
| ''[[:d:Q6263798|John G. White]]''
|
| 1943
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3945
|
| ''[[:d:Q6264119|John William Best]]''
|
| 1912
| 2000
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3946
|
| ''[[:d:Q6264149|John William Evans]]''
|
| 1875
| 1947
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 3947
|
| ''[[:d:Q6264172|John William Greene]]''
|
| 1876
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3948
|
| ''[[:d:Q6264353|John Williams]]''
|
| 1762
| 1802
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 3949
|
| ''[[:d:Q6264359|John Williams]]''
|
| 1626
| 1673
| [[Llŷn penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 3950
|
| ''[[:d:Q6264368|John Williams]]''
|
| 1907
|
| ''[[:d:Q7321458|Rhos]]''
|-
| style='text-align:right'| 3951
|
| ''[[:d:Q6264378|John Williams]]''
|
| 1760
| 1826
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 3952
|
| ''[[:d:Q6265051|John Wynne]]''
|
| 1650
| 1714
| ''[[:d:Q16934171|Tegeingl]]''<br/>[[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 3953
|
| ''[[:d:Q6265540|John de Ferrers, 1st Baron Ferrers of Chartley]]''
|
| 1271
| 1324
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3954
| [[Fitxategi:John de Vere, 15th Earl of Oxford cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6265659|John de Vere, 15th Earl of Oxford]]''
|
| 1488
| 1540
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3955
|
| ''[[:d:Q6265805|John Monmouthekoa]]''
|
| 1182
| 1248
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 3956
|
| ''[[:d:Q6265973|Johnathan Edwards]]''
|
| 1984
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 3957
|
| ''[[:d:Q6266053|Johnnie Clay]]''
|
| 1898
| 1973
| [[Bonvilston]]
|-
| style='text-align:right'| 3958
| [[Fitxategi:Johnny Basham 1914.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6266298|Johnny Basham]]''
|
| 1890
| 1947
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3959
|
| ''[[:d:Q6266931|Johnny Houlston]]''
|
| 1917
| 1962
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3960
| [[Fitxategi:Johnny Jenkins (1875–1945).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6266963|Johnny Jenkins]]''
|
| 1875
| 1945
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3961
| [[Fitxategi:John Morris Bass Pro.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6267335|Johnny Morris]]''
|
| 1916
| 1999
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3962
|
| ''[[:d:Q6267578|Johnny Ring]]''
|
| 1900
| 1984
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 3963
|
| ''[[:d:Q6267780|Johnny Thomas]]''
|
| 1880
| 1954
| [[Aberkenfig]]
|-
| style='text-align:right'| 3964
|
| ''[[:d:Q6270436|Jon Breakingbury]]''
|
| 1982
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3965
|
| ''[[:d:Q6271045|Jon Kenworthy]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 3966
| [[Fitxategi:Langford.gif|center|128px]]
| ''[[:d:Q6271100|Jon Langford]]''
|
| 1957
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3967
| [[Fitxategi:Jon Manchip White171.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6271197|Jon Manchip White]]''
|
| 1924
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3968
|
| ''[[:d:Q6271262|Jon Moore]]''
| futbolari britainiarra
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3969
| [[Fitxategi:Jon Mould (Edinburgh).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6271270|Jonathan Mould]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1991
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3970
|
| ''[[:d:Q6271344|Jon Owen Jones]]''
|
| 1954
|
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 3971
|
| ''[[:d:Q6271440|Jon Raven]]''
|
| 2000
| 2015
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3972
| [[Fitxategi:Jonathan Shanklin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6271551|Jon Shanklin]]''
|
| 1953
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3973
|
| ''[[:d:Q6272670|Jonathan Bryant]]''
|
| 1976
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 3974
|
| ''[[:d:Q6272774|Jonathan Clark]]''
|
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3975
|
| ''[[:d:Q6272787|Jonathan Coates]]''
|
| 1975
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 3976
|
| ''[[:d:Q6273019|Jonathan Edwards]]''
|
| 1629
| 1712
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3977
| [[Fitxategi:Jonathan Elphick -Boquer Valley -Mallorca -31May2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6273042|Jonathan Elphick]]''
|
| 1945
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 3978
|
| ''[[:d:Q6273065|Jonathan Evans]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3979
|
| ''[[:d:Q6273235|Jonathan Goodwin]]''
|
| 1980
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 3980
|
| ''[[:d:Q6273277|Jonathan Griffiths]]''
|
| 1972
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 3981
|
| ''[[:d:Q6273441|Jonathan Humphreys]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1969
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 3982
|
| ''[[:d:Q6273443|Jonathan Hughes]]''
|
| 1721
| 1805
| ''[[:d:Q29481655|Pengwern Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 3983
|
| ''[[:d:Q6273500|Jonathan Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1978
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 3984
|
| ''[[:d:Q6273665|Jonathan Legard]]''
| kazetari britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3985
| [[Fitxategi:Meades and Barcham.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6273874|Jonathan Meades]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3986
|
| ''[[:d:Q6273991|Jonathan Myerson]]''
| idazle britainiarra
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3987
|
| ''[[:d:Q6274141|Jonathan Phillips]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3988
| [[Fitxategi:Jonathan Rogers GC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6274260|Jonathan Rogers]]''
|
| 1920
| 1964
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 3989
|
| ''[[:d:Q6274785|Jonathan Williams]]''
|
| 1754<br/>1752
| 1829
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 3990
|
| ''[[:d:Q6275805|Jonny Owen]]''
|
| 1971
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3991
|
| ''[[:d:Q6275834|Jonny Vaughton]]''
|
| 1982
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3992
|
| ''[[:d:Q6276627|Jordan Howe]]''
| atleta britainiarra
| 1995
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3993
|
| ''[[:d:Q6281609|Joseph Booth]]''
|
| 1873
| 1958
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 3994
|
| ''[[:d:Q6282275|Joseph Corsi]]''
|
| 1894
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 3995
| [[Fitxategi:Portrait of J. D. Jones (4671538).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6282491|Joseph David Jones]]''
|
| 1827
| 1870
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 3996
| [[Fitxategi:Joseph Davies (1866-1954) portrait.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q6282502|Joseph Davies]]''
|
| 1866
| 1954
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 3997
|
| ''[[:d:Q6282851|Joseph Edward Crawshay Partridge]]''
|
| 1879
| 1965
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 3998
| [[Fitxategi:Joseph Edwards (1814–1882) sculptor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6282865|Joseph Edwards]]''
|
| 1814
| 1882
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 3999
|
| ''[[:d:Q6283815|Joseph Harris]]''
|
| 1704<br/>1702
| 1764
| ''[[:d:Q7837765|Trefeca]]''
|-
| style='text-align:right'| 4000
| [[Fitxategi:Portrait of Joseph Harris, 'Gomer' (4670840) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6283821|Joseph Harris]]''
|
| 1773
| 1825
| [[Llanddewi Velfrey]]<br/>[[Wolf's Castle]]
|-
| style='text-align:right'| 4001
|
| ''[[:d:Q6284379|Joseph Jenkins]]''
|
| 1818
| 1898
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4002
|
| ''[[:d:Q6285232|Joseph Mahoney]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4003
|
| ''[[:d:Q6287209|Joseph Stone]]''
|
| 1903
| 1986
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4004
| [[Fitxategi:Josh Navidi.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6289200|Josh Navidi]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4005
| [[Fitxategi:Josh Turnbull 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6289460|Josh Turnbull]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 4006
| [[Fitxategi:Joshua T Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6290254|Joshua T. Owen]]''
|
| 1821
| 1887
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4007
|
| ''[[:d:Q6290431|Josiah Boydell]]''
| margolari britainiarra
| 1752
| 1817
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 4008
| [[Fitxategi:JosiahDuaneHicks.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6290468|Josiah Duane Hicks]]''
|
| 1844
| 1923
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 4009
|
| ''[[:d:Q6290548|Josiah Lewis Morgan]]''
|
| 1893
| 1982
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 4010
|
| ''[[:d:Q6290605|Josiah Rees]]''
|
| 1744
| 1804
| [[Llanfair-ar-y-bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 4011
| [[Fitxategi:Josiah Towyn Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6290641|Josiah Towyn Jones]]''
|
| 1858
| 1925
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 4012
| [[Fitxategi:Josie d'Arby.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6290786|Josie d'Arby]]''
|
| 1972
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4013
|
| ''[[:d:Q6297402|Joyce Bland]]''
|
| 1906
| 1963
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4014
| [[Fitxategi:Joyce Watson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6297656|Joyce Watson]]''
|
| 1955
|
| [[Manorbier]]
|-
| style='text-align:right'| 4015
| [[Fitxategi:JulesWilliamsWiki.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6306064|Jules Williams]]''
|
| 1968
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4016
|
| ''[[:d:Q6306356|Julia Davis]]''
|
| 1941
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4017
|
| ''[[:d:Q6307044|Julian Cayo-Evans]]''
|
| 1937
| 1995
| [[Silian (Ceredigion)|Silian]]
|-
| style='text-align:right'| 4018
|
| ''[[:d:Q6307356|Julian Lewis Jones]]''
|
| 1968
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4019
| [[Fitxategi:Julie James - National Assembly for Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6308284|Julie James]]''
|
| 1957
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4020
| [[Fitxategi:Julie Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6308404|Julie Morgan]]''
|
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4021
| [[Fitxategi:Sir Julien Cahn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6308663|Julien Cahn]]''
|
| 1882
| 1944
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4022
|
| ''[[:d:Q6312335|June Knox-Mawer]]''
|
| 1930
| 2006
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4023
|
| ''[[:d:Q6317431|Justin Burnell]]''
|
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4024
| [[Fitxategi:Jyninejamesbw001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6319360|Jynine James]]''
|
| 1972
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4025
|
| ''[[:d:Q6369590|Karen Davies]]''
|
| 1965
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4026
|
| ''[[:d:Q6369945|Karen Paullada]]''
|
| 2000
|
| [[North Cornelly]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4027
| [[Fitxategi:Karen Sinclair.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6370035|Karen Sinclair]]''
|
| 1952
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4028
| [[Fitxategi:Karl Francis, 2014 (wedi'i gropio).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6371796|Karl Francis]]''
|
| 1943<br/>1942
|
| [[Bedwas]]
|-
| style='text-align:right'| 4029
|
| ''[[:d:Q6371908|Karl Hocking]]''
|
| 1975
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4030
|
| ''[[:d:Q6372187|Karl Ready]]''
| futbolari britainiarra
| 1972
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4031
|
| ''[[:d:Q6375562|Kate Jarman]]''
| aktore britainiarra
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4032
| [[Fitxategi:Kate McGill 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6375640|Kate McGill]]''
| abeslari britainiarra
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4033
|
| ''[[:d:Q6376387|Katherine Grant, 12th Countess of Dysart]]''
|
| 1918
| 2011
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4034
| [[Fitxategi:Adriaen of Cronenburgh, Katheryn of Berain.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6376590|Katheryn of Berain]]''
|
| 1534
| 1591
| ''[[:d:Q17738193|Berain]]''
|-
| style='text-align:right'| 4035
|
| ''[[:d:Q6376713|Kathleen Freeman]]''
|
| 1897
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4036
|
| ''[[:d:Q6377256|Kathy Lloyd]]''
|
| 1967
|
| [[Portmeirion]]
|-
| style='text-align:right'| 4037
| [[Fitxategi:Katie Prankerd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6377422|Katie Curtis]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4038
|
| ''[[:d:Q6377553|Katie Sherwood]]''
| futbolari britainiarra
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4039
|
| ''[[:d:Q6377585|Katie Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4040
| [[Fitxategi:Katy Wix.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6378533|Katy Wix]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4041
| [[Fitxategi:Kayne McLaggon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6380641|Kayne McLaggon]]''
| futbolari britainiarra
| 1990
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4042
| [[Fitxategi:R.J.Berwyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6382451|Richard Jones Berwyn]]''
| idazle argentinarra
| 1838
| 1917
| [[Tregeiriog]]<br/>[[Glyndyfrdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 4043
|
| ''[[:d:Q6383816|Keiron Jenkins]]''
|
| 1987
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 4044
|
| ''[[:d:Q6383819|Keiron Self]]''
|
| 1971
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4045
|
| ''[[:d:Q6384028|Keith Barnes]]''
|
| 1934
| 2024
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4046
| [[Fitxategi:Paul Rogers-Keith Baxter in Sleuth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6384037|Keith Baxter]]''
| aktore britainiarra
| 1933
| 2023
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4047
|
| ''[[:d:Q6384099|Keith Bradshaw]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1939
| 2014
| [[Cefn Cribwr]]
|-
| style='text-align:right'| 4048
| [[Fitxategi:KeithBurnettDec08.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6384144|Keith Burnett]]''
|
| 1953
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 4049
| [[Fitxategi:Keith Davies - National Assembly for Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6384255|Keith Davies]]''
|
|
|
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 4050
| [[Fitxategi:Keith Haynes of Picture Frame Seduction.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6384474|Keith Haynes]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4051
|
| ''[[:d:Q6384571|Keith Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1928
| 2007
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 4052
|
| ''[[:d:Q6384761|Keith Miles]]''
| idazle britainiarra
| 1940
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4053
|
| ''[[:d:Q6384884|Keith Peters]]''
|
| 1938
|
| [[Baglan (Neath Port Talbot)|Baglan]]
|-
| style='text-align:right'| 4054
|
| ''[[:d:Q6384891|Keith Pontin]]''
| futbolari britainiarra
| 1956
| 2020
| [[Pontyclun]]
|-
| style='text-align:right'| 4055
|
| ''[[:d:Q6384900|Keith Pring]]''
|
| 1943
| 2018
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4056
|
| ''[[:d:Q6385114|Keith Thomas]]''
| historialari britainiarra
| 1933
|
| [[Wick (Vale of Glamorgan)|Wick]]
|-
| style='text-align:right'| 4057
|
| ''[[:d:Q6385127|Keith Todd]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
| 2022
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 4058
|
| ''[[:d:Q6385196|Keith Webber]]''
| futbolari britainiarra
| 1943
| 1983
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4059
|
| ''[[:d:Q6387293|Ken Barton]]''
| futbolari britainiarra
| 1937
| 1982
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4060
|
| ''[[:d:Q6387568|Ken Ellis]]''
|
| 1928
| 2003
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 4061
|
| ''[[:d:Q6387817|Ken Hollyman]]''
|
| 1922
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4062
| [[Fitxategi:Ken Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6387901|Ken Jones]]''
| polizia australiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4063
|
| ''[[:d:Q6388051|Ken MacDonald]]''
|
| 1898
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4064
|
| ''[[:d:Q6388362|Ken Richards]]''
|
| 1934
| 1972
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4065
|
| ''[[:d:Q6388387|Ken Roberts]]''
|
| 1936
| 2021
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4066
|
| ''[[:d:Q6388417|Ken Rowlands]]''
|
| 1927
| 2011
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 4067
| [[Fitxategi:Ken Skates - National Assembly for Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6388501|Ken Skates]]''
| politikari britainiarra
| 1976
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4068
|
| ''[[:d:Q6388602|Ken Thomas]]''
|
| 1927
| 2008
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4069
|
| ''[[:d:Q6388718|Ken Wookey]]''
|
| 1922
| 2003
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4070
|
| ''[[:d:Q6388720|Ken Wookey]]''
|
| 1946
| 1992
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4071
| [[Fitxategi:LLwyd Ap Iwan.jpg|center|128px]]
| [[Llwyd ap Iwan]]
|
| 1862
| 1909
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 4072
|
| ''[[:d:Q6389808|Kenneth Allott]]''
| poeta irlandarra
| 1912
| 1973
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 4073
|
| ''[[:d:Q6389993|Kenneth Cooper]]''
|
| 1905
| 1981
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4074
|
| ''[[:d:Q6391211|Kenny Simpkins]]''
|
| 1943
| 2023
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4075
|
| ''[[:d:Q6391344|Kenrick Harris]]''
|
| 1885
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4076
|
| ''[[:d:Q6392945|Kenyon Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1911
| 1998
| [[Llanishen]]
|-
| style='text-align:right'| 4077
|
| ''[[:d:Q6393868|Keri Davies]]''
|
| 2000
|
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 4078
|
| ''[[:d:Q6393873|Keri Jones]]''
|
| 1969
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4079
|
| ''[[:d:Q6394594|Kerry Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4080
|
| ''[[:d:Q6395702|Kevin Aherne-Evans]]''
|
| 1980
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4081
| [[Fitxategi:Kevin Ellis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6396226|Kevin Ellis]]''
|
| 1965
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4082
| [[Fitxategi:Kevin Gall York City v. Ebbsfleet United 14-11-09.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6396343|Kevin Gall]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4083
|
| ''[[:d:Q6396787|Kevin Lloyd]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 4084
|
| ''[[:d:Q6397382|Kevin Rogers]]''
|
| 1963
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4085
|
| ''[[:d:Q6398588|Kezia Burrows]]''
| aktore britainiarra
|
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4086
|
| ''[[:d:Q6404453|Kid Chaos]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4087
|
| ''[[:d:Q6405352|Kieran Crawford]]''
|
| 1982
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4088
|
| ''[[:d:Q6413323|Kingsley Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1935
| 2003
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4089
| [[Fitxategi:European Kira GEIL Tobias EISENBAUER.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6414752|Kira Geil]]''
|
| 1985
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4090
| [[Fitxategi:Kirby Myhill.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6414951|Kirby Myhill]]''
|
| 1992
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 4091
|
| ''[[:d:Q6416168|Kirsty Jones]]''
|
| 1978
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4092
|
| ''[[:d:Q6437879|Kristian Bell]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4093
|
| ''[[:d:Q6437885|Kristian Dacey]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4094
|
| ''[[:d:Q6437967|Kristian O'Leary]]''
|
| 1977
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4095
|
| ''[[:d:Q6437973|Kristian Phillips]]''
|
| 1990
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4096
|
| ''[[:d:Q6446940|Kurt Nogan]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4097
| [[Fitxategi:Cerflun Kyffin Williams statue.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6450928|Kyffin Williams]]''
|
| 1918
| 2006
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 4098
| [[Fitxategi:Kyle Letheren 2017-03-04 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6451266|Kyle Letheren]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4099
|
| ''[[:d:Q6451479|Kyle Tudge]]''
|
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4100
| [[Fitxategi:Kyron Duke - Our Greatest Team Parade (1).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6452565|Kyron Duke]]''
|
| 1992
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4101
|
| ''[[:d:Q6483606|Lancelot Bulkeley]]''
|
| 1568
| 1650
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 4102
| [[Fitxategi:LauraEvans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6498889|Laura Evans]]''
|
| 1982
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4103
|
| ''[[:d:Q6500336|Lauren Phillips]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4104
|
| ''[[:d:Q6501718|Laurie Sheffield]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
| 2021
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4105
|
| ''[[:d:Q6503979|Lawrence Davies]]''
|
| 1977
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4106
|
| ''[[:d:Q6504240|Lawrence Jones]]''
|
| 1968
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 4107
| [[Fitxategi:Lawrence Langner portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6504303|Lawrence Langner]]''
|
| 1890
| 1962
| [[Hegoaldeko Gales]]<br/>[[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4108
|
| ''[[:d:Q6513002|Lee Baddeley]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4109
|
| ''[[:d:Q6513047|Lee Beach]]''
|
| 1982
|
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 4110
| [[Fitxategi:Lee Fowler 07-04-12.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6513621|Lee Fowler]]''
| futbolari britainiarra (1983-)
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4111
|
| ''[[:d:Q6514132|Lee Jarman]]''
| futbolari britainiarra
| 1977
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4112
|
| ''[[:d:Q6514139|Lee Jenkins]]''
|
| 1979
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4113
|
| ''[[:d:Q6514183|Lee Jones]]''
| futbolari britainiarra (1970-)
| 1970
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4114
|
| ''[[:d:Q6514659|Lee Nogan]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4115
|
| ''[[:d:Q6514721|Lee Phillips]]''
|
| 1979
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4116
|
| ''[[:d:Q6514744|Lee Powell]]''
|
| 1973
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4117
| [[Fitxategi:Lee Selby 2015 (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6514983|Lee Selby]]''
|
| 1987
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4118
| [[Fitxategi:Lee Williams Celtic Crusaders.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6515526|Lee Williams]]''
|
| 1988
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4119
|
| ''[[:d:Q6515531|Lee Williams]]''
|
| 1986
|
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 4120
|
| ''[[:d:Q6519569|Leigh Davies]]''
|
| 1976
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4121
|
| ''[[:d:Q6519628|Leigh Loveday]]''
|
| 1973
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4122
| [[Fitxategi:Leighton Andrews.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6519732|Leighton Andrews]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4123
|
| ''[[:d:Q6519760|Leighton Hodges]]''
|
| 1975
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 4124
|
| ''[[:d:Q6519766|Leighton James]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
| 2024
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 4125
| [[Fitxategi:Leila Megane.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6519893|Leila Megane]]''
|
| 1891
| 1960
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 4126
|
| ''[[:d:Q6521654|Len Apsey]]''
|
| 1910
| 1967
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 4127
|
| ''[[:d:Q6521680|Len Beynon]]''
|
| 1912
| 1992
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4128
|
| ''[[:d:Q6521686|Len Blyth]]''
|
| 1920
| 1995
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4129
| [[Fitxategi:Davies, Len.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6521737|Len Davies]]''
|
| 1899
| 1945
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4130
|
| ''[[:d:Q6521762|Len Evans]]''
|
| 1903
| 1977
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 4131
|
| ''[[:d:Q6521816|Len Hill]]''
|
| 1941
| 2007
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4132
|
| ''[[:d:Q6522001|Len Trump]]''
|
| 1887
| 1948
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4133
|
| ''[[:d:Q6522013|Len Weare]]''
|
| 1934
| 2012
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4134
|
| ''[[:d:Q6523015|Lenny Woodard]]''
|
| 1976
|
| [[Croesyceiliog]]
|-
| style='text-align:right'| 4135
| [[Fitxategi:Sir Leoline Jenkins by Herbert Tuer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6524435|Leoline Jenkins]]''
|
| 1625
| 1685
| [[Llantrisant (Monmouthshire)|Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 4136
|
| ''[[:d:Q6524712|Leon Jeanne]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4137
| [[Fitxategi:Leonard Brockington.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6525150|Leonard Brockington]]''
|
| 1888
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4138
|
| ''[[:d:Q6525189|Leonard Constance]]''
|
| 1922
| 1990
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4139
|
| ''[[:d:Q6525197|Leonard Cox]]''
| idazle britainiarra
| 1495
| 1549
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 4140
|
| ''[[:d:Q6525258|Leonard Eastment]]''
| politikari australiarra
| 1901
| 1956
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 4141
|
| ''[[:d:Q6525823|Leonard Watkins]]''
|
| 1859
| 1901
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4142
|
| ''[[:d:Q6529155|Les Anthony]]''
|
| 1921
| 2010
| [[Rhiwfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4143
|
| ''[[:d:Q6529820|Les Owen]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 2020
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 4144
|
| ''[[:d:Q6530036|Les Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4145
| [[Fitxategi:The Liberation of Bergen-belsen Concentration Camp, April 1945 BU4270.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6530869|Leslie Hardman]]''
|
| 1913
| 2008
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 4146
|
| ''[[:d:Q6530924|Leslie Jenkins]]''
|
| 1898
| 1971
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4147
|
| ''[[:d:Q6530940|Leslie Jones]]''
|
| 1911
| 1981
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4148
|
| ''[[:d:Q6530999|Leslie Manfield]]''
|
| 1915
| 2006
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 4149
| [[Fitxategi:Cmglee Cambridge graduation Leszek Borysiewicz.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6532137|Leszek Borysiewicz]]''
|
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4150
|
| ''[[:d:Q6534142|Eleanor Mary Reid]]''
|
| 1860
| 1953
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 4151
|
| ''[[:d:Q6535418|Levi Gibbon]]''
|
| 1807
| 1870
| ''[[:d:Q264304|Cwmfelin Mynach]]''
|-
| style='text-align:right'| 4152
|
| ''[[:d:Q6535944|Lew Booth]]''
|
| 1912
| 1984
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4153
| [[Fitxategi:Captain Lewis Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6536139|Lewes Roberts]]''
|
| 1596
| 1641
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 4154
|
| ''[[:d:Q6536435|Lewis Cobden Thomas]]''
|
| 1865
| 1928
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4155
|
| ''[[:d:Q6536486|Lewis Davies]]''
|
| 1913
| 2011
| ''[[:d:Q20161307|Blaenclydach]]''
|-
| style='text-align:right'| 4156
| [[Fitxategi:Revd Dr Lewis Edwards (1809-87) NLW3363289.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6536522|Lewis Edwards]]''
|
| 1809
| 1887
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4157
|
| ''[[:d:Q6536534|Lewis Evans]]''
|
| 1755
| 1827
| [[Bassaleg]]<br/>[[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4158
|
| ''[[:d:Q6536535|Lewis Evans]]''
|
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4159
|
| ''[[:d:Q6536537|Lewis Evans]]''
|
| 1700
| 1756
| [[Llangwnnadl]]
|-
| style='text-align:right'| 4160
|
| ''[[:d:Q6536585|Lewis Gilbertson]]''
|
| 1814
| 1896
| ''[[:d:Q13131979|Tre'r-ddôl]]''
|-
| style='text-align:right'| 4161
|
| ''[[:d:Q6536746|Lewis Jones]]''
|
| 1897
| 1939
| [[Clydach Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 4162
|
| ''[[:d:Q6536796|Lewis Llewellyn]]''
|
| 1881
| 1931
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4163
| [[Fitxategi:Lewis Llewelyn Dillwyn Vanity Fair 13 May 1882.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6536798|Lewis Llewelyn Dillwyn]]''
| politikari britainiarra
| 1814
| 1892
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4164
|
| ''[[:d:Q6536806|Lewis Lougher]]''
|
| 1871
| 1955
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 4165
| [[Fitxategi:Germany Under Allied Occupation BU8524.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6536811|Lewis Lyne]]''
|
| 1899
| 1970
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4166
|
| ''[[:d:Q6536889|Lewis Mills]]''
|
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4167
| [[Fitxategi:Lewis Morris woodburytype.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6536902|Lewis Morris]]''
|
| 1833
| 1907
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4168
|
| ''[[:d:Q6536981|Lewis Pugh Pugh]]''
|
| 1837
| 1908
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 4169
| [[Fitxategi:Lewis Reece.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6536998|Lewis Reece]]''
|
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4170
|
| ''[[:d:Q6537000|Lewis Rees]]''
|
| 1910
| 1976
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 4171
|
| ''[[:d:Q6537243|Lewis Owen]]''
|
| 1501
| 1555
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 4172
|
| ''[[:d:Q6537490|Lewys Dwnn]]''
|
| 1550
| 1616
| [[Bettws Cedewain]]
|-
| style='text-align:right'| 4173
|
| ''[[:d:Q6537492|Lewys Morgannwg]]''
|
|
| 1565
| ''[[:d:Q7809073|Tir Iarll]]''<br/>''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 4174
|
| ''[[:d:Q6538148|Leyton Maxwell]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4175
|
| ''[[:d:Q6539548|Liam Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1986
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4176
| [[Fitxategi:Liam Williams 2013.jpg|center|128px]]
| [[Liam Williams]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4177
|
| ''[[:d:Q6541894|Martin Hinds]]''
| historialari britainiarra
| 1941
| 1988
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4178
| [[Fitxategi:Lillie Goodisson.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6548260|Lillie Goodisson]]''
|
| 1859
| 1947
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 4179
|
| ''[[:d:Q6548532|Lily Matthews]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1989
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4180
| [[Fitxategi:Lindsay Whittle 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6552839|Lindsay Whittle]]''
| politikari britainiarra
| 1953
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4181
|
| ''[[:d:Q6555628|Lionel Emmitt]]''
|
| 1930
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4182
| [[Fitxategi:Lionel Rees VC IWM Q 68027.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6555769|Lionel Rees]]''
|
| 1884
| 1955
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4183
|
| ''[[:d:Q6557938|Lisa Diveney]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4184
|
| ''[[:d:Q6558184|Lisa Lee Dark]]''
|
| 1981
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4185
| [[Fitxategi:Hayley jones stage two womens tour 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6572944|Hayley Jones]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1995
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4186
| [[Fitxategi:Shooter - Movie premiere (439610088) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6660144|Liz Fuller]]''
|
| 1975
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4187
|
| ''[[:d:Q6660196|Liz Johnson]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4188
| [[Fitxategi:Portrait of Parchedig John Jones, Llanllyfni (Swydd Gaernarfon) (4673763).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6661978|John Jones]]''
|
| 1786
| 1863
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 4189
|
| ''[[:d:Q6662032|Llew Ashcroft]]''
| futbolari britainiarra
| 1921
| 2005
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 4190
|
| ''[[:d:Q6662036|Llew Edwards]]''
|
| 1894
| 1965
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 4191
|
| ''[[:d:Q6662070|Llewellyn Heycock, Baron Heycock]]''
|
| 1905
| 1990
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4192
|
| ''[[:d:Q6662082|Llewellyn Treharne]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4193
|
| ''[[:d:Q6662097|Llewelyn David Bevan]]''
|
| 1842
| 1918
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4194
|
| ''[[:d:Q6662102|Llewelyn Davies]]''
|
| 1881
| 1961
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4195
| [[Fitxategi:Llewelyn kenrick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6662110|Llewelyn Kenrick]]''
|
| 1847
| 1933
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 4196
|
| ''[[:d:Q6662111|Llewelyn Traherne]]''
|
| 1766
| 1842
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4197
|
| ''[[:d:Q6662119|Llewelyn Wyn Griffith]]''
| idazle britainiarra
| 1890
| 1977
| [[Llandrillo-yn-Rhos]]
|-
| style='text-align:right'| 4198
|
| ''[[:d:Q6662167|Llion Iwan]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4199
|
| ''[[:d:Q6662169|Llinor ap Gwynedd]]''
| aktore britainiarra
| 1974
|
| [[Crymych]]
|-
| style='text-align:right'| 4200
|
| ''[[:d:Q6662381|Lloyd Davies]]''
|
| 1877
| 1957
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4201
| [[Fitxategi:Lloyd Kenyon, 1st Baron Kenyon by William Davison.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6662537|Lloyd Kenyon]]''
|
| 1732
| 1802
| [[Hanmer (Gales)|Hanmer]]
|-
| style='text-align:right'| 4202
| [[Fitxategi:Ospreys - Warm-up - 2012-12-08 - 24.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6662689|Lloyd Peers]]''
|
| 1991
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4203
| [[Fitxategi:Lloyd White Crusaders.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6662812|Lloyd White]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4204
|
| ''[[:d:Q6662817|Lloyd Williams]]''
|
| 1925
| 2007
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 4205
|
| ''[[:d:Q6662819|Lloyd Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra (1933-2017)
| 1933
| 2017
| [[Taff's Well]]
|-
| style='text-align:right'| 4206
|
| ''[[:d:Q6662995|Llywelyn Siôn]]''
|
| 1540
| 1615
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]<br/>''[[:d:Q39011804|Llangewydd Castle, Laleston]]''
|-
| style='text-align:right'| 4207
|
| ''[[:d:Q6674884|Lonza Bowdler]]''
|
| 1901
| 1962
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 4208
|
| ''[[:d:Q6685709|Lou Reed]]''
|
| 1987
|
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 4209
| [[Fitxategi:Louis Dyke.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6687073|Louis Dyke]]''
|
| 1888
| 1961
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4210
|
| [[Louisa Nott-Bower]]
|
| 1861
| 1925
| [[Troedyraur]]
|-
| style='text-align:right'| 4211
|
| ''[[:d:Q6694820|Lu Corfield]]''
| aktore britainiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4212
|
| ''[[:d:Q6701976|Luke Ford]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4213
| [[Fitxategi:Luke Hamilton.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6702019|Luke Hamilton]]''
|
| 1992
|
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 4214
|
| ''[[:d:Q6708312|Lyn Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1947
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4215
| [[Fitxategi:Mr. Lyn Harding LCCN2014692774 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6708323|Lyn Harding]]''
|
| 1867
| 1952
| [[St. Brides Wentloog]]
|-
| style='text-align:right'| 4216
|
| ''[[:d:Q6708330|Lyn James]]''
|
| 1935<br/>1929
| 2017
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 4217
|
| ''[[:d:Q6708332|Lyn Jones]]''
|
| 1964
|
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 4218
|
| ''[[:d:Q6708718|Lyndon Bateman]]''
|
| 1979
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4219
|
| ''[[:d:Q6708735|Lyndon Jones]]''
|
| 1976
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4220
| [[Fitxategi:Warrant Officer Lindsey Morgan (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6708773|Lyndsay Morgan]]''
|
| 2000
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4221
|
| ''[[:d:Q6708817|Lynette Davies]]''
|
| 1948
| 1993
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 4222
|
| ''[[:d:Q6708943|Lynn Bowles]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4223
| [[Fitxategi:Lynn Howells 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6709072|Lynn Howells]]''
|
| 1950
|
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 4224
|
| ''[[:d:Q6709269|Lynn Ungoed-Thomas]]''
|
| 1904
| 1972
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4225
|
| ''[[:d:Q6709334|Lynne Carol]]''
|
| 1914
| 1990
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 4226
| [[Fitxategi:Lynne Neagle official portrait 2021 (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6709399|Lynne Neagle]]''
|
| 1968
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4227
| [[Fitxategi:Macauley Cook.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6722772|Macauley Cook]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1991
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 4228
|
| ''[[:d:Q6728347|Madoline Thomas]]''
|
| 1890
| 1989
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4229
|
| ''[[:d:Q6735137|Mai Jones]]''
|
| 1899
| 1960
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4230
|
| ''[[:d:Q6740608|Mal Griffiths]]''
|
| 1919
| 1969
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4231
|
| ''[[:d:Q6740639|Mal Pope]]''
|
| 1960
|
| ''[[:d:Q4980972|Brynhyfryd]]''
|-
| style='text-align:right'| 4232
|
| ''[[:d:Q6742252|Malcolm Collins]]''
|
| 1935
|
| [[Canton (Cardiff)|Canton]]
|-
| style='text-align:right'| 4233
|
| ''[[:d:Q6742263|Malcolm Dacey]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4234
|
| ''[[:d:Q6742267|Malcolm Davies]]''
|
| 1926
| 2011
| [[Cwmfelin]]
|-
| style='text-align:right'| 4235
|
| ''[[:d:Q6742298|Malcolm Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4236
| [[Fitxategi:Malcolm Johnson - WSIS Forum 2018 (28097516059) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6742407|Malcolm Johnson]]''
|
| 1947
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 4237
|
| ''[[:d:Q6742531|Malcolm Nash]]''
|
| 1945
| 2019
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4238
|
| ''[[:d:Q6742541|Malcolm Page]]''
|
| 1947
|
| [[Knucklas]]
|-
| style='text-align:right'| 4239
|
| [[Malcolm Price]]
|
| 1937
| 2024
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4240
|
| ''[[:d:Q6742678|Malcolm Uphill]]''
|
| 1935
| 1999
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4241
|
| ''[[:d:Q6742681|Malcolm Vaughan]]''
|
| 1929
| 2010
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 4242
|
| ''[[:d:Q6742895|Maldwyn Evans]]''
|
| 1937
| 2009
| [[Gelli (Rhondda)|Gelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4243
|
| ''[[:d:Q6742896|Maldwyn James]]''
|
| 1913
| 2003
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 4244
|
| ''[[:d:Q6743287|Mali Harries]]''
|
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4245
| [[Fitxategi:Stephen Halden Beattie.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6746179|Stephen Halden Beattie]]''
|
| 1908
| 1975
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 4246
|
| ''[[:d:Q6751586|Mansel Thomas]]''
| musikagile britainiarra
| 1909
| 1986
| [[Pontygwaith (Rhondda)]]
|-
| style='text-align:right'| 4247
|
| ''[[:d:Q6755417|Marc Breeze]]''
|
| 1987
|
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 4248
|
| ''[[:d:Q6755651|Marc Jones]]''
|
| 1987
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4249
|
| ''[[:d:Q6755915|Marc Thomas]]''
|
| 1990
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4250
|
| ''[[:d:Q6755964|Marc Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 4251
|
| ''[[:d:Q6758141|Marcus Ebdon]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4252
|
| ''[[:d:Q6759465|Margaret Grey, Lady Bonville]]''
|
| 1397
|
| ''[[:d:Q3403676|Ruthin Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 4253
|
| ''[[:d:Q6759490|Margaret Hanmer]]''
|
| 1370
| 1420
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4254
|
| ''[[:d:Q6759606|Margaret Lacey]]''
| aktore britainiarra
| 1911<br/>1910
| 1988<br/>1989
| [[Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 4255
| [[Fitxategi:Margaret Lindsay Williams & painting of Warren G. Harding.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6759645|Margaret Lindsay Williams]]''
|
| 1888
| 1960
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4256
| [[Fitxategi:Marie Novello.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6762973|Marie Novello]]''
|
| 1884
| 1928
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 4257
|
| ''[[:d:Q6766497|Mark Aizlewood]]''
|
| 1959
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4258
| [[Fitxategi:A portrait of Mark Bowden by Raphaël Neal, London 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6766803|Mark Bowden]]''
| musikagile britainiarra
| 1979
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4259
| [[Fitxategi:Mark Brake.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6766824|Mark Brake]]''
|
| 1958
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 4260
|
| ''[[:d:Q6767108|Mark Colbourne]]''
|
| 1969
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 4261
|
| ''[[:d:Q6767281|Mark Davies]]''
|
| 1959
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 4262
|
| ''[[:d:Q6767282|Mark Davies]]''
|
| 1969
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4263
| [[Fitxategi:Mark Davies Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6767286|Mark Davies]]''
|
| 1958
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 4264
| [[Fitxategi:Mark Drakeford (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Mark Drakeford]]
| Galesko Lehen Ministroa
| 1954
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4265
|
| ''[[:d:Q6767505|Mark Elliott]]''
| futbolari britainiarra
| 1959
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 4266
|
| ''[[:d:Q6767547|Mark Evans]]''
|
| 1985
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4267
|
| ''[[:d:Q6768134|Mark Hughes]]''
| futbolari britainiarra (1962-)
| 1962
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4268
|
| ''[[:d:Q6768278|Mark Jones]]''
|
| 1979
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4269
|
| ''[[:d:Q6768280|Mark Jones]]''
| futbolari britainiarra (1984-)
| 1984
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4270
|
| ''[[:d:Q6768286|Mark Jones]]''
|
| 1965
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 4271
|
| ''[[:d:Q6768584|Mark Lewis]]''
|
| 1982
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4272
|
| ''[[:d:Q6768592|Mark Lewis]]''
|
| 1889
| 1968
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4273
|
| ''[[:d:Q6768819|Mark McJennett]]''
|
| 1954
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4274
|
| ''[[:d:Q6769161|Mark Parry]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4275
|
| ''[[:d:Q6769232|Mark Peters]]''
| futbolari britainiarra (1972-)
| 1972
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4276
|
| ''[[:d:Q6769267|Mark Pilkington]]''
|
| 1978
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4277
|
| ''[[:d:Q6769338|Mark Pritchard]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4278
|
| ''[[:d:Q6769569|Mark Salmon]]''
|
| 1963
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4279
|
| ''[[:d:Q6769646|Mark Sconce]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4280
| [[Fitxategi:Mark Serwotka 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6769678|Mark Serwotka]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4281
|
| ''[[:d:Q6769814|Mark Stacey]]''
|
| 1964
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4282
|
| ''[[:d:Q6770200|Mark Wallace]]''
|
| 1981
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4283
|
| ''[[:d:Q6770218|Mark Walton]]''
| futbolari britainiarra
| 1969
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4284
|
| ''[[:d:Q6770423|Mark Wool]]''
|
| 1990
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4285
|
| ''[[:d:Q6770449|Mark Wyatt]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1957
|
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 4286
|
| [[Martha Llwyd|Q6774469]]
|
| 1766
| 1845
| [[Cynwyl Elfed]]
|-
| style='text-align:right'| 4287
|
| ''[[:d:Q6775622|Martin Harley]]''
|
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4288
|
| ''[[:d:Q6775799|Martin Jarvis]]''
|
| 1951
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 4289
|
| ''[[:d:Q6776739|Martin Thomas]]''
| futbolari britainiarra (1959-)
| 1959
|
| [[Senghenydd]]
|-
| style='text-align:right'| 4290
| [[Fitxategi:Martyn Ashton (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6777595|Martyn Ashton]]''
|
| 1974
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4291
|
| ''[[:d:Q6777631|Martyn Giles]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4292
|
| ''[[:d:Q6777642|Martyn Jones]]''
|
| 1947
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4293
| [[Fitxategi:Martyn Jones 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6777644|Martyn Jones]]''
|
| 1955
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4294
| [[Fitxategi:Martyn Joseph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6777647|Martyn Joseph]]''
| abeslari britainiarra
| 1960
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4295
| [[Fitxategi:Martyn Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6777655|Martyn Lewis]]''
|
| 1945
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4296
| [[Fitxategi:Martyn Margetson in 2008.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6777659|Martyn Margetson]]''
|
| 1971
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4297
|
| ''[[:d:Q6777660|Martyn Madden]]''
|
| 1973
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4298
|
| ''[[:d:Q6777681|Martyn Sprague]]''
|
| 1949
|
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 4299
|
| ''[[:d:Q6777683|Martyn Thomas]]''
|
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4300
|
| ''[[:d:Q6777688|Martyn Woodroffe]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4301
| [[Fitxategi:Edward Burne-Jones The Golden Stairs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6779642|Mary Gladstone]]''
|
| 1847
| 1927
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 4302
|
| ''[[:d:Q6779667|Mary Grant Price]]''
|
| 1917
| 2002
| [[Broad Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 4303
|
| ''[[:d:Q6779879|Mary Jane Innes]]''
|
| 1852
| 1941
| [[Llanvaches|Llanfaches]]
|-
| style='text-align:right'| 4304
| [[Fitxategi:Mary Charlotte Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6780105|Mary Lloyd]]''
|
| 1819
| 1896
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 4305
|
| ''[[:d:Q6780377|Mary Morgan]]''
|
| 1788
| 1805
| [[Glasbury]]
|-
| style='text-align:right'| 4306
| [[Fitxategi:Mary Sophia Allen (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Mary Sophia Allen]]
| Sufragista britainiarra, gero polizia
| 1878
| 1964
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4307
|
| ''[[:d:Q6786991|Mathew Bevan]]''
|
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4308
| [[Fitxategi:Matt Johnson 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6788852|Matt Johnson]]''
|
| 1982
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4309
|
| ''[[:d:Q6789197|Matt Postle]]''
|
| 1970
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4310
|
| ''[[:d:Q6789223|Matt Rees]]''
|
|
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 4311
|
| ''[[:d:Q6790320|Matthew Collins]]''
| futbolari britainiarra
| 1986
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4312
|
| ''[[:d:Q6790325|Matthew Compton]]''
|
| 1979
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4313
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120027.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6790439|Matthew Dwyer]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4314
|
| ''[[:d:Q6790586|Matthew Gravelle]]''
|
| 1976
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 4315
|
| ''[[:d:Q6790741|Matthew Jarvis]]''
|
| 1990
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4316
|
| ''[[:d:Q6790752|Matthew Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4317
|
| ''[[:d:Q6790774|Matthew Keating]]''
| politikari britainiarra
| 1869
| 1937
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4318
|
| ''[[:d:Q6790988|Matthew Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4319
|
| ''[[:d:Q6791026|Matthew Nuthall]]''
|
| 1983
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4320
|
| ''[[:d:Q6791076|Matthew Pewtner]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4321
|
| ''[[:d:Q6791116|Matthew Rees]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4322
|
| ''[[:d:Q6791147|Matthew Robinson]]''
|
| 1973
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4323
|
| ''[[:d:Q6791226|Matthew Silva]]''
|
| 1970
|
| [[Tremorfa]]
|-
| style='text-align:right'| 4324
|
| ''[[:d:Q6791328|Matthew Tipton]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4325
| [[Fitxategi:Mr. Vaughan Davies, M.P. for Cardiganshire (5236475).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6791359|Matthew Vaughan-Davies, 1st Baron Ystwyth]]''
|
| 1840
| 1935
| ''[[:d:Q29497855|Tanybwlch]]''
|-
| style='text-align:right'| 4326
|
| ''[[:d:Q6792322|Maudie Edwards]]''
|
| 1906
| 1991
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4327
| [[Fitxategi:Maureen Evans.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6792674|Maureen Evans]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4328
|
| ''[[:d:Q6793046|Maurice Edelman]]''
|
| 1911
| 1975
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4329
|
| ''[[:d:Q6793161|Maurice Griffith]]''
|
| 1507
| 1558
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4330
|
| ''[[:d:Q6793398|Maurice Orbach]]''
|
| 1902
| 1979
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4331
|
| ''[[:d:Q6794260|Mavis Nicholson]]''
|
| 1930
| 2022
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 4332
| [[Fitxategi:MaxWideman2000R2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6795379|Max Wideman]]''
|
| 1927
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4333
|
| ''[[:d:Q6795965|Maxine Evans]]''
|
| 1966
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4334
|
| ''[[:d:Q6802996|Me One]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4335
| [[Fitxategi:The capped tower of Eglwys Mechell Sant.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6804706|Mechell]]''
|
| 600
| 501
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4336
|
| ''[[:d:Q6805202|Meddy Ford]]''
|
| 1989
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4337
|
| ''[[:d:Q6807980|Marged Dafydd]]''
|
| 1950
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4338
| [[Fitxategi:Meganlloydgeorge (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6808694|Megan Lloyd George]]''
|
| 1902
| 1966
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 4339
|
| ''[[:d:Q6809953|Meic Stephens]]''
|
| 1938
| 2018
| [[Treforest]]
|-
| style='text-align:right'| 4340
|
| ''[[:d:Q6809955|Meic Povey]]''
|
| 1950
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4341
|
| ''[[:d:Q6810308|Meirion Pennar]]''
|
| 1944
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4342
|
| ''[[:d:Q6810741|Mel James]]''
|
| 1948
| 2022
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4343
|
| ''[[:d:Q6810800|Mel Nurse]]''
| futbolari britainiarra
| 1937
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4344
|
| ''[[:d:Q6810830|Mel Rosser]]''
|
| 1901
| 1988
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 4345
|
| ''[[:d:Q6811342|Melanie Roberts]]''
|
| 1988
|
| [[Saltney]]
|-
| style='text-align:right'| 4346
|
| ''[[:d:Q6811374|Melanie Walters]]''
|
| 1962
|
| [[Mumbles|Y Mwmbwls]]
|-
| style='text-align:right'| 4347
|
| ''[[:d:Q6811900|Melbourne Thomas]]''
|
| 1896
| 1966
| [[Nantymoel]]
|-
| style='text-align:right'| 4348
|
| ''[[:d:Q6811901|Melbourne Tierney]]''
|
| 1924
| 2014
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4349
|
| ''[[:d:Q6813870|Melville De Lloyd]]''
|
| 1917
| 1985
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 4350
|
| ''[[:d:Q6814128|Melvyn Ford]]''
|
| 1924
|
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 4351
|
| ''[[:d:Q6814138|Melvyn Meek]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4352
|
| ''[[:d:Q6817164|Menna Richards]]''
| kazetari britainiarra
| 1953
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 4353
|
| ''[[:d:Q6817169|Menna Gallie]]''
|
| 1919
| 1990
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 4354
| [[Fitxategi:Meredith Edwards in One Step Beyond (Justice).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6818922|Meredith Edwards]]''
|
| 1917
| 1999
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 4355
|
| ''[[:d:Q6819009|Meredydd Evans]]''
|
| 1919
| 2015
| [[Llanegryn]]
|-
| style='text-align:right'| 4356
|
| ''[[:d:Q6819012|Meredydd Hughes]]''
|
| 2000
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4357
|
| ''[[:d:Q6819086|Merfyn Jones]]''
|
| 1931
| 2016
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4358
| [[Fitxategi:Meri Huws (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6819154|Meri Huws]]''
|
|
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4359
|
| ''[[:d:Q6820496|Merryl Wyn Davies]]''
|
| 1948
| 2021
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4360
|
| ''[[:d:Q6820803|Merv Hicks]]''
|
| 1943
|
| [[Crosskeys]]
|-
| style='text-align:right'| 4361
|
| ''[[:d:Q6820867|Mervyn Bennett]]''
|
| 1960
| 1999
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4362
|
| ''[[:d:Q6820875|Mervyn Burtch]]''
|
| 1929
| 2015
| [[Ystrad Mynach]]
|-
| style='text-align:right'| 4363
|
| ''[[:d:Q6820908|Mervyn Hill]]''
|
| 1902
| 1948
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 4364
|
| ''[[:d:Q6820925|Mervyn Levy]]''
|
| 1914
| 1996
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4365
|
| ''[[:d:Q6821110|Mesac Thomas]]''
|
| 1816
| 1892
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4366
|
| ''[[:d:Q6828351|Michael Baer]]''
|
| 1987
|
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 4367
|
| ''[[:d:Q6829403|Michael Condon]]''
|
| 1919
| 1960
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4368
|
| ''[[:d:Q6829746|Michael Davies]]''
|
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4369
|
| ''[[:d:Q6830117|Michael Elwyn]]''
|
| 1942
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4370
|
| ''[[:d:Q6830352|Michael Flynn]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4371
| [[Fitxategi:Gustavius Payne - Welsh artist - 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6830845|Michael Gustavius Payne]]''
|
| 1969
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4372
|
| ''[[:d:Q6831441|Michael J. Leahy]]''
|
| 1949
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4373
|
| ''[[:d:Q6831686|Michael Johnson]]''
|
| 1941
| 1991
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4374
|
| ''[[:d:Q6832322|Michael Lort]]''
|
| 1725
| 1790
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4375
|
| ''[[:d:Q6833053|Michael Newbold]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4376
|
| ''[[:d:Q6833756|Michael Raven]]''
|
| 1938
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4377
|
| ''[[:d:Q6833845|Michael Richards]]''
|
| 1950
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4378
|
| ''[[:d:Q6833909|Michael Roberts]]''
| politikari britainiarra
| 1927
| 1983
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4379
|
| ''[[:d:Q6834952|Michael Tremellen]]''
|
| 1965
|
| [[Pendine]]
|-
| style='text-align:right'| 4380
| [[Fitxategi:Michelle Green.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6837058|Michelle Green]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4381
|
| ''[[:d:Q6838178|Mick Flynn]]''
|
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4382
|
| ''[[:d:Q6838620|Mickey Evans]]''
|
| 1947
|
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 4383
|
| ''[[:d:Q6838640|Mickey Gee]]''
|
| 1944
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4384
|
| ''[[:d:Q6846242|Mike Cann]]''
|
| 1965
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4385
|
| ''[[:d:Q6846612|Mike Dowler]]''
| futbolari britainiarra
| 1957
|
| [[Caldicot (Monmouthshire)|Caldicot]]
|-
| style='text-align:right'| 4386
|
| ''[[:d:Q6846689|Mike Elliott]]''
|
| 1945
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4387
| [[Fitxategi:Mike Gwilym.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6847105|Mike Gwilym]]''
| aktore britainiarra
| 1949
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4388
| [[Fitxategi:Members of the Fifth Senedd (taken May 11, 2011) Members of the Fifth Senedd Mike Hedges AS MS (28170821805).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6847187|Mike Hedges]]''
|
| 1956
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4389
|
| ''[[:d:Q6847304|Mike Hook]]''
|
| 1982
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4390
| [[Fitxategi:Mike Jenkins, Welsh poet.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6847395|Mike Jenkins]]''
| poeta britainiarra
| 1953
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4391
|
| ''[[:d:Q6847692|Mike Llewellyn]]''
|
| 1953
|
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 4392
|
| ''[[:d:Q6847868|Mike McBurney]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4393
|
| ''[[:d:Q6848187|Mike Nicholas]]''
|
| 1942
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4394
|
| ''[[:d:Q6848254|Mike O'Shea]]''
|
| 1987
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4395
|
| ''[[:d:Q6848353|Mike Pearson]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4396
|
| ''[[:d:Q6848419|Mike Poole]]''
|
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4397
|
| ''[[:d:Q6848445|Mike Powell]]''
|
| 1977
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4398
|
| ''[[:d:Q6848516|Mike Rayer]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4399
|
| ''[[:d:Q6849180|Mike Voyle]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1978
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4400
|
| ''[[:d:Q6849198|Mike Walker]]''
|
| 1966
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4401
|
| ''[[:d:Q6849220|Mike Watkins]]''
|
| 1952
|
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 4402
|
| ''[[:d:Q6849279|Mike Williams]]''
| futbolari britainiarra (1965-)
| 1965
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 4403
|
| ''[[:d:Q6849282|Mike Williams]]''
| futbolari britainiarra (1986-)
| 1986
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 4404
|
| ''[[:d:Q6849355|Mike Young]]''
|
| 1945
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4405
| [[Fitxategi:Miles Morgan by J. S. Hartley - Springfield, MA - DSC03231.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6851487|Miles Morgan]]''
|
| 1616
| 1699
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 4406
|
| ''[[:d:Q6851560|Miles Thomas]]''
|
| 1897
| 1980
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4407
| [[Fitxategi:Milsom Rees 1931.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6860747|Milsom Rees]]''
|
| 1866
| 1952
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4408
|
| ''[[:d:Q6860753|Milson Hunt]]''
|
| 1926
| 1988
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4409
|
| ''[[:d:Q6865038|Mini Grey]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4410
|
| ''[[:d:Q6890179|Moelwyn Hughes]]''
|
| 1897
| 1955
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 4411
| [[Fitxategi:Moelona1917.png|center|128px]]
| [[Moelona]]
|
| 1877
| 1953
| [[Rhydlewis]]
|-
| style='text-align:right'| 4412
|
| ''[[:d:Q6890208|Moelwyn Merchant]]''
|
| 1913
| 1997
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4413
| [[Fitxategi:Weidenfeld Parkin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6896659|Molly Parkin]]''
|
| 1932
|
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 4414
| [[Fitxategi:Archives of American Art - Monty Lewis - 2587.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6906709|Monty Lewis]]''
|
| 1907
| 1997
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4415
|
| ''[[:d:Q6909612|Mordecai Jones]]''
|
| 1813
| 1880
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 4416
|
| ''[[:d:Q6911506|Morfydd Llwyn Owen]]''
|
| 1891
| 1918
| [[Treforest]]
|-
| style='text-align:right'| 4417
|
| ''[[:d:Q6911577|Morgan Allen]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4418
| [[Fitxategi:Morgan B. Williams (Pennsylvania Congressman).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6911580|Morgan B. Williams]]''
|
| 1831
| 1903
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4419
|
| ''[[:d:Q6911650|Morgan Edwards]]''
|
| 1722
| 1795
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4420
|
| ''[[:d:Q6911703|Morgan Hunt]]''
|
| 1931
| 2012
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 4421
|
| ''[[:d:Q6911720|Morgan John Rhys]]''
|
| 1760
| 1804
| [[Llanbradach]]
|-
| style='text-align:right'| 4422
| [[Fitxategi:Morgan-Lloyd-AS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6911751|Morgan Lloyd]]''
|
| 1820
| 1893
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 4423
|
| ''[[:d:Q6911804|Morgan Owen]]''
|
| 1585
| 1645
| [[Myddfai]]
|-
| style='text-align:right'| 4424
|
| ''[[:d:Q6911815|Morgan Phillips]]''
|
| 1902
| 1963
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4425
|
| ''[[:d:Q6911824|Morgan Rhys]]''
|
| 1716
| 1779
| [[Cilycwm|Cil-y-cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 4426
|
| ''[[:d:Q6915147|Morus Dwyfech]]''
| idazle britainiarra
| 1523
| 1590
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4427
| [[Fitxategi:Clynnog by Moses Griffith 1782.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6915789|Moses Griffith]]''
|
| 1747
| 1819
| [[Bryncroes]]
|-
| style='text-align:right'| 4428
| [[Fitxategi:Moses Russell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6915930|Moses Russell]]''
|
| 1888
| 1946
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 4429
|
| ''[[:d:Q6917024|Mostyn Thomas]]''
|
| 1896
| 1984
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 4430
|
| ''[[:d:Q6947452|Myfanwy Howell]]''
| telebista aurkezle britainiarra
| 1903
| 1988
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 4431
|
| ''[[:d:Q6947457|Myfanwy Talog]]''
|
| 1945<br/>1944
| 1995
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 4432
|
| ''[[:d:Q6947663|Myles Davies]]''
|
| 1662
| 1715
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 4433
| [[Fitxategi:Myrddin Fardd NLW3362574.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6948163|John Jones]]''
|
| 1836
| 1921
| [[Llangian]]
|-
| style='text-align:right'| 4434
|
| ''[[:d:Q6948612|Myrtle Devenish]]''
|
| 1913
| 2007
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 4435
|
| ''[[:d:Q6962803|Nancy Lee]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4436
|
| ''[[:d:Q6964248|Nansi Richards]]''
|
| 1888
| 1979
| [[Pen-y-Bont-Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4437
|
| ''[[:d:Q6964330|Nantlais Williams]]''
|
| 1874
| 1959
| [[Gwyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 4438
|
| ''[[:d:Q6968475|Natasha Marsh]]''
|
| 1975
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 4439
|
| ''[[:d:Q6968486|Natasha Perdue]]''
|
| 1975
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4440
|
| ''[[:d:Q6968912|Nathan Blake]]''
| futbolari britainiarra
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4441
|
| ''[[:d:Q6968916|Nathan Bonner-Evans]]''
|
| 1978
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4442
|
| ''[[:d:Q6968940|Nathan Buck]]''
|
| 1989
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4443
|
| ''[[:d:Q6968941|Nathan Budgett]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1975
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4444
|
| ''[[:d:Q6968996|Nathan Craig]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4445
|
| ''[[:d:Q6969312|Nathan Rocyn-Jones]]''
|
| 1902
| 1984
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 4446
|
| ''[[:d:Q6969314|Nathan Rogers]]''
|
| 1638
| 1708
| [[Llanvaches|Llanfaches]]
|-
| style='text-align:right'| 4447
|
| ''[[:d:Q6969374|Nathan Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1976
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4448
| [[Fitxategi:NathanWyburn-inStudio-C.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6969436|Nathan Wyburn]]''
|
| 1989
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 4449
| [[Fitxategi:Jarvis, Nathaniel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6969699|Nathaniel Jarvis]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4450
| [[Fitxategi:Nathaniel Cynhafal Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6969710|Nathaniel Jones]]''
|
| 1832
| 1905
| [[Llangynhafal]]
|-
| style='text-align:right'| 4451
|
| ''[[:d:Q6969928|Nathaniel Williams]]''
|
| 1742
| 1826
| [[Llanwinio]]
|-
| style='text-align:right'| 4452
|
| ''[[:d:Q6983198|Naz Ball]]''
|
| 1962
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 4453
|
| ''[[:d:Q6986019|Ned Jenkins]]''
|
| 1904
| 1990
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 4454
|
| ''[[:d:Q6986087|Ned Roberts]]''
|
| 1867
| 1940
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4455
|
| ''[[:d:Q6988305|Neil Boobyer]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1972
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4456
|
| ''[[:d:Q6988465|Neil Davies]]''
|
| 1980
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4457
|
| ''[[:d:Q6988618|Neil Gibson]]''
| futbolari britainiarra
| 1979
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4458
|
| ''[[:d:Q6988674|Neil Haddock]]''
|
| 1964
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4459
|
| ''[[:d:Q6989019|Neil McPherson]]''
|
| 1892
| 1957
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4460
|
| ''[[:d:Q6989128|Neil Patel]]''
|
| 1964
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4461
|
| ''[[:d:Q6989319|Neil Slatter]]''
|
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4462
| [[Fitxategi:Nerys Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6997045|Nerys Evans]]''
|
| 1980
|
| [[Llangain]]
|-
| style='text-align:right'| 4463
| [[Fitxategi:NoahMMason.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7002124|Noah M. Mason]]''
| politikari estatubatuarra
| 1882
| 1965
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 4464
|
| ''[[:d:Q7004817|Neville Powell]]''
|
| 1963
|
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 4465
|
| ''[[:d:Q7023480|Nia Caron]]''
| aktore britainiarra
| 1959
|
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 4466
| [[Fitxategi:OIFF 2015-07-17 143447 - Nia Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7023504|Nia Roberts]]''
|
| 1972
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 4467
|
| ''[[:d:Q7024261|Nic Cudd]]''
|
| 1988
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4468
| [[Fitxategi:Nic Parry Tachwedd 2014.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7024310|Nic Parry]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4469
|
| ''[[:d:Q7025356|Nicholas Evans]]''
|
| 1907
| 2004
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4470
|
| ''[[:d:Q7025584|Nicholas Hunt]]''
|
| 1930
| 2013
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 4471
|
| ''[[:d:Q7025678|Nicholas Jones]]''
|
| 1942
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4472
|
| ''[[:d:Q7026147|Nicholas Rudall]]''
|
| 1940
| 2018
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4473
|
| ''[[:d:Q7027072|Nick Ellis]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4474
|
| ''[[:d:Q7027121|Nick Fletcher]]''
|
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4475
|
| ''[[:d:Q7027494|Nick Macleod]]''
|
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4476
| [[Fitxategi:Nick Ramsay 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7027777|Nick Ramsay]]''
|
| 1975
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 4477
|
| ''[[:d:Q7028008|Nick Swetman]]''
|
| 1984
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4478
|
| ''[[:d:Q7028665|Nicky Piper]]''
|
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4479
|
| ''[[:d:Q7031408|Niel Morgan]]''
|
| 1904
| 1985
| [[Cyncoed]]
|-
| style='text-align:right'| 4480
|
| ''[[:d:Q7032258|Nigel Boulton]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4481
|
| ''[[:d:Q7032329|Nigel Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1965
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4482
|
| ''[[:d:Q7032450|Nigel Heseltine]]''
| idazle britainiarra
| 1916
| 1995
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4483
|
| ''[[:d:Q7032604|Nigel Pulsford]]''
|
| 1963
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4484
|
| ''[[:d:Q7032608|Nigel Rees]]''
|
| 1953
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4485
|
| ''[[:d:Q7032660|Nigel Stevenson]]''
| futbolari britainiarra
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4486
|
| ''[[:d:Q7032689|Nigel Vaughan]]''
| futbolari britainiarra
| 1959
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4487
|
| ''[[:d:Q7032732|Nigel Yates]]''
| artxibozain britainiarra
| 1944
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4488
|
| ''[[:d:Q7039571|Nipper Pat Daly]]''
|
| 1913
| 1988
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 4489
|
| ''[[:d:Q7045349|Noah Ablett]]''
| sindikalista britainiarra
| 1883
| 1935
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 4490
| [[Fitxategi:Noel Humphreys.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7046945|Noel Forbes Humphreys]]''
|
| 1890
| 1918
| [[Llangan]]
|-
| style='text-align:right'| 4491
|
| ''[[:d:Q7047028|Noel Jones]]''
|
| 1932
| 2009
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4492
| [[Fitxategi:Noel Performing 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7047187|Noel Richards]]''
| abeslari britainiarra
| 1955
|
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 4493
|
| ''[[:d:Q7047219|Noel Sullivan]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4494
|
| ''[[:d:Q7047242|Noel Trigg]]''
|
| 1934
| 2020
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4495
|
| ''[[:d:Q7051658|Norma Curtis]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4496
|
| ''[[:d:Q7052107|Norman Coslett]]''
|
| 1909
| 1987
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4497
|
| ''[[:d:Q7052209|Norman Fender]]''
|
| 1910
| 1983
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4498
|
| ''[[:d:Q7052330|Norman Harris]]''
|
| 1918
| 2007
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 4499
|
| ''[[:d:Q7052397|Norman Jacob]]''
|
| 1901
| 1970
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4500
|
| ''[[:d:Q7052739|Norman Riches]]''
|
| 1883
| 1975
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4501
|
| ''[[:d:Q7053254|Norrie Alden]]''
|
| 1909
| 1980
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4502
|
| ''[[:d:Q7071254|Nyree Kindred]]''
|
| 1980
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 4503
|
| ''[[:d:Q7080312|Ogwyn Davies]]''
|
| 1925
| 2015
| ''[[:d:Q7837341|Trebanos]]''
|-
| style='text-align:right'| 4504
|
| ''[[:d:Q7087219|Olive Wheeler]]''
|
| 1886
| 1963
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 4505
|
| ''[[:d:Q7087625|Oliver James]]''
|
| 1990
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4506
|
| ''[[:d:Q7087668|Oliver Lloyd]]''
|
| 1570
| 1625
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 4507
|
| ''[[:d:Q7087707|Oliver Morris]]''
|
| 1916
| 1944
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4508
| [[Fitxategi:O.J.S. Piper.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7087761|Oliver Piper]]''
|
| 1884
| 1933
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4509
|
| ''[[:d:Q7087790|Oliver Reynolds]]''
| poeta britainiarra
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4510
|
| ''[[:d:Q7087796|Oliver Robert Gould]]''
| politikari kanadarra
| 1874
| 1951
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4511
|
| ''[[:d:Q7087873|Oliver Thornton]]''
| aktore britainiarra
| 1979
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4512
|
| ''[[:d:Q7088315|Ollie Burton]]''
| futbolari britainiarra (1941-)
| 1941
|
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 4513
|
| ''[[:d:Q7088359|Ollie Olds]]''
|
| 1993
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4514
|
| ''[[:d:Q7094141|Onllwyn Brace]]''
|
| 1932
| 2013
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 4515
|
| ''[[:d:Q7102440|Orig Williams]]''
|
| 1931
| 2009
| [[Ysbyty Ifan]]
|-
| style='text-align:right'| 4516
|
| ''[[:d:Q7103444|Ormond Jones]]''
|
| 1910
| 1972
| [[Towyn|Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 4517
| [[Fitxategi:Osi Rhys Osmond.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7106669|Osi Rhys Osmond]]''
|
| 1942
| 2015
| [[Wattsville]]
|-
| style='text-align:right'| 4518
| [[Fitxategi:Osian Ellis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7106681|Osian Ellis]]''
|
| 1928
| 2021
| [[Ffynnongroyw|Ffynnongroew]]
|-
| style='text-align:right'| 4519
|
| ''[[:d:Q7106908|Michael Berry, Baron Hartwell]]''
|
| 1911
| 2001
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4520
|
| ''[[:d:Q7107483|Ossie Jones]]''
|
| 1909
| 2002
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 4521
|
| ''[[:d:Q7107485|Ossie Male]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1893
| 1975
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4522
|
| ''[[:d:Q7108121|Oswald Griffiths]]''
|
| 1909
| 1989
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4523
|
| ''[[:d:Q7114239|Owain Arwel Hughes]]''
|
| 1942
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4524
| [[Fitxategi:Owain Fôn Williams playing for Wales vs Austria 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114242|Owain Fôn Williams]]''
|
| 1987
|
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 4525
|
| ''[[:d:Q7114245|Owain Hopkins]]''
|
| 1980
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4526
|
| ''[[:d:Q7114249|Owain Warlow]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4527
| [[Fitxategi:Owen Edwards & Louise Walden GBR.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114467|Owen Edwards]]''
|
| 1987
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4528
|
| ''[[:d:Q7114471|Owen Evans]]''
|
| 1876
| 1945
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 4529
|
| ''[[:d:Q7114472|Owen Evans]]''
|
| 1989
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 4530
| [[Fitxategi:Owen John Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114528|Owen John Thomas]]''
|
| 1939
| 2024
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4531
| [[Fitxategi:Portrait of Owain Jones, Myfyr (4670959) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114529|Owen Jones]]''
|
| 1741
| 1814
| [[Llanfihangel Glyn Myfyr]]
|-
| style='text-align:right'| 4532
|
| ''[[:d:Q7114531|Owen Jones]]''
|
| 1871
| 1955
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4533
| [[Fitxategi:Owen Lewis Jones, 1953.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114532|Owen Jones]]''
| politikari kanadarra
| 1889
| 1964
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 4534
|
| ''[[:d:Q7114543|Owen Lewis]]''
|
| 1533
| 1595
| ''[[:d:Q6661405|Llangadwaladr]]''
|-
| style='text-align:right'| 4535
|
| ''[[:d:Q7114580|Owen Money]]''
|
| 1947
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4536
| [[Fitxategi:O.M.Edwards 01b.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114583|Owen Morgan Edwards]]''
|
| 1858
| 1920
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 4537
|
| ''[[:d:Q7114598|Owen Phillips]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4538
| [[Fitxategi:Portrait of E. Owen Phillips (4670553).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114599|Owen Phillips]]''
|
| 1826
| 1897
| [[Trecwn]]
|-
| style='text-align:right'| 4539
|
| ''[[:d:Q7114657|Owen Thomas]]''
|
| 1953
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4540
|
| ''[[:d:Q7114698|Owen Williams]]''
|
| 1991
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4541
|
| ''[[:d:Q7114699|Owen Williams]]''
|
| 1986
|
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 4542
| [[Fitxategi:Owen Williams 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114700|Owen Williams]]''
|
| 1992
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4543
|
| ''[[:d:Q7114710|Owen Wynne]]''
|
| 1652
| 1700
| ''[[:d:Q13129688|Llechylched]]''
|-
| style='text-align:right'| 4544
| [[Fitxategi:Revd Owen Wynne Jones (Glasynys, 1828-70) NLW3365408 Cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7114713|Owen Wynne Jones]]''
|
| 1828
| 1870
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4545
|
| ''[[:d:Q7119548|P. K. Thomas]]''
|
| 1926
| 2008
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4546
|
| ''[[:d:Q7128230|Palmer Griffiths]]''
|
| 1880
| 1973
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4547
|
| ''[[:d:Q7138398|Parker Williams]]''
| politikari kanadarra
| 1873
| 1958
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 4548
|
| ''[[:d:Q7143239|Pat Brain]]''
|
| 1896
| 1945
| [[Caerau (Cardiff)]]
|-
| style='text-align:right'| 4549
|
| ''[[:d:Q7143662|Pat Leach]]''
|
| 1985
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4550
|
| ''[[:d:Q7143720|Pat McCarthy]]''
|
| 1888
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4551
|
| ''[[:d:Q7143810|Pat Mountain]]''
| futbolari britainiarra
| 1976
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4552
|
| ''[[:d:Q7143923|Pat Pocock]]''
|
| 1946
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4553
|
| [[Patricia H. Clarke|Patricia Clarke]]
| Biokimikari britaniarra (1919-2010)
| 1919
| 2010
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4554
|
| ''[[:d:Q7145665|Patricia Kane]]''
| aktore britainiarra
| 1929
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4555
|
| ''[[:d:Q7145670|Patricia Kern]]''
|
| 1927
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4556
|
| ''[[:d:Q7146558|Patrick Gibbs]]''
|
| 1915
| 2008
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4557
|
| ''[[:d:Q7146653|Patrick Hannan]]''
|
| 1941
| 2009
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 4558
|
| ''[[:d:Q7147445|Patrick Palmer]]''
|
| 1988
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4559
|
| ''[[:d:Q7149015|Paul Affleck]]''
|
| 1966
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4560
|
| ''[[:d:Q7149081|Paul Anthony]]''
|
| 1955
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4561
| [[Fitxategi:Paul 'Legs' Barrett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7149243|Paul Barrett]]''
|
| 1940
| 2019
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 4562
|
| ''[[:d:Q7149356|Paul Beynon-Davies]]''
|
| 1957
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 4563
|
| ''[[:d:Q7149394|Paul Blackwell]]''
|
| 1963
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 4564
|
| ''[[:d:Q7149548|Paul Brown]]''
|
| 1950
| 1997
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4565
|
| ''[[:d:Q7149821|Paul Child]]''
| abeslari britainiarra
| 1969
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4566
| [[Fitxategi:Paul-davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7150146|Paul Davies]]''
|
| 1969
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4567
|
| ''[[:d:Q7150147|Paul Davies]]''
| futbolari britainiarra (1952-)
| 1952
|
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 4568
| [[Fitxategi:DAVIES Paul (GBR).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7150149|Paul Davies]]''
|
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4569
|
| ''[[:d:Q7150515|Paul Erickson]]''
| idazle britainiarra
| 1920
| 1991
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4570
|
| ''[[:d:Q7150527|Paul Esposti]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4571
|
| ''[[:d:Q7150900|Paul Giles]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4572
|
| ''[[:d:Q7150980|Paul Grant]]''
|
| 1943
| 2003
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4573
| [[Fitxategi:Paul Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7151017|Paul Griffiths]]''
|
| 1973
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4574
|
| ''[[:d:Q7151019|Paul Griffiths]]''
| idazle britainiarra
| 1947
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4575
|
| ''[[:d:Q7151248|Paul Henry]]''
| poeta britainiarra
| 1959
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4576
|
| ''[[:d:Q7151549|Paul James Wheeler]]''
|
| 1947
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4577
|
| ''[[:d:Q7152147|Paul Maddy]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[Cwmcarn]]
|-
| style='text-align:right'| 4578
| [[Fitxategi:Paulmealorphoto.jpeg|center|128px]]
| [[Paul Mealor]]
| Galesko musikagilea
| 1975
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4579
|
| ''[[:d:Q7152599|Paul Morgan]]''
|
| 1974
| 2015
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 4580
|
| ''[[:d:Q7153006|Paul Prendiville]]''
|
| 1954
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4581
|
| ''[[:d:Q7154096|Paul Turner]]''
|
| 1960
|
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 4582
|
| ''[[:d:Q7154348|Paul Whitsun-Jones]]''
|
| 1923
| 1974
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4583
|
| ''[[:d:Q7154476|Paul Woods]]''
|
| 1950
| 2007
| [[Pontllanfraith]]
|-
| style='text-align:right'| 4584
|
| ''[[:d:Q7155038|Pauline Jarman]]''
|
| 1945
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 4585
|
| ''[[:d:Q7155074|Pauline Peters]]''
|
| 1896
| 1976
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4586
| [[Fitxategi:Percy Coldrick.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7167285|Percy Coldrick]]''
|
| 1888
| 1953
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4587
|
| ''[[:d:Q7167294|Percy Cudlipp]]''
|
| 1905
| 1962
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4588
| [[Fitxategi:Percy Egerton Herbert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7167325|Percy Herbert]]''
|
| 1822
| 1876
| ''[[:d:Q1377263|Powis Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 4589
| [[Fitxategi:British (English) School - Sir Percy Herbert (c.1598–1667), 2nd Baron Powis - 1180923 - National Trust.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7167388|Percy Herbert, 2nd Baron Powis]]''
|
| 1598
| 1666<br/>1667
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 4590
|
| ''[[:d:Q7167433|Percy Jones]]''
|
| 1892
| 1922
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 4591
|
| ''[[:d:Q7167435|Percy Jones]]''
|
| 1887
| 1969
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4592
|
| ''[[:d:Q7167462|Percy Lloyd]]''
|
| 1871
| 1959
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 4593
|
| ''[[:d:Q7167493|Percy Morgan]]''
|
| 1905
| 1983
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 4594
| [[Fitxategi:Peredur Lynch ym Mangor, Medi 2018.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7167764|Peredur Lynch]]''
|
| 1963
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4595
|
| ''[[:d:Q7172097|Pete Lee-Wilson]]''
| aktore britainiarra
| 1960
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4596
| [[Fitxategi:Pete Price at Superhero Skyfall 2018-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7172205|Pete Price]]''
|
| 1946
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4597
|
| ''[[:d:Q7172477|Peter Aitken]]''
| futbolari britainiarra
| 1954
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4598
| [[Fitxategi:Portrait of Peter Bayley Williams (4673911) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7172638|Peter Bailey Williams]]''
|
| 1763
| 1836
| [[Llandyfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 4599
|
| ''[[:d:Q7172726|Peter Baynham]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4600
|
| ''[[:d:Q7173295|Peter Clarke]]''
|
| 1948
| 2007
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 4601
|
| ''[[:d:Q7173568|Peter Davies]]''
|
| 1948
| 2020
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4602
|
| ''[[:d:Q7173980|Peter Finch]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4603
|
| ''[[:d:Q7174079|Peter Fraser]]''
| argazkilari britainiarra
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4604
|
| ''[[:d:Q7174185|Peter Gatehouse]]''
|
| 1936
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4605
|
| ''[[:d:Q7174237|Peter Gill]]''
|
| 1939
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4606
|
| ''[[:d:Q7174347|Peter Gray]]''
|
| 1926
| 2012
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4607
|
| ''[[:d:Q7174491|Peter Halliday]]''
|
| 1924
| 2012
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4608
|
| ''[[:d:Q7174549|Peter Harris]]''
|
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4609
| [[Fitxategi:Peterlaw.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7175376|Peter Law]]''
|
| 1948
| 2006
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4610
|
| ''[[:d:Q7175499|Peter Locke]]''
|
| 1956
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4611
|
| ''[[:d:Q7175943|Peter Moore]]''
|
| 1940
|
| [[Rhyl]]<br/>[[St Helens (Merseyside)]]
|-
| style='text-align:right'| 4612
|
| ''[[:d:Q7175951|Peter Morris]]''
|
| 1854
| 1884
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 4613
|
| ''[[:d:Q7176193|Peter O'Sullivan]]''
|
| 1951
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 4614
|
| ''[[:d:Q7176382|Peter Philp]]''
|
| 1920
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4615
|
| ''[[:d:Q7176440|Peter Prendergast]]''
| margolari britainiarra
| 1946
| 2007
| [[Abertridwr (Caerphilly)|Abertridwr]]
|-
| style='text-align:right'| 4616
|
| ''[[:d:Q7176450|Peter Price]]''
|
| 1949
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4617
|
| ''[[:d:Q7176554|Peter Rees]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
|
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 4618
|
| ''[[:d:Q7176583|Peter Richards]]''
| argazkilari britainiarra
| 1970
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 4619
|
| ''[[:d:Q7176642|Peter Rodon]]''
| futbolari britainiarra
| 1940
| 2000
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4620
|
| ''[[:d:Q7176643|Peter Rodrigues]]''
| futbolari britainiarra
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4621
| [[Fitxategi:Psr99.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7176650|Peter Rogers]]''
|
| 1940
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4622
|
| ''[[:d:Q7176685|Peter Rowe]]''
|
| 1947
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4623
|
| ''[[:d:Q7176768|Peter Sanders]]''
|
| 1942
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4624
|
| ''[[:d:Q7176791|Peter Sayer]]''
| futbolari britainiarra
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4625
|
| ''[[:d:Q7176927|Peter Shreeves]]''
|
| 1940
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4626
|
| ''[[:d:Q7176932|Peter Sidoli]]''
|
| 1980
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4627
|
| ''[[:d:Q7176999|Peter Smith]]''
| futbolari britainiarra (1978-)
| 1978
|
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 4628
|
| ''[[:d:Q7177126|Peter Stimpson]]''
|
| 1947
|
| [[Aberfan]]
|-
| style='text-align:right'| 4629
|
| ''[[:d:Q7177186|Peter Sunman]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4630
|
| ''[[:d:Q7177481|Peter Vaughan]]''
|
| 2000
|
| [[Aberfan]]
|-
| style='text-align:right'| 4631
|
| ''[[:d:Q7179526|Peveril William-Powlett]]''
|
| 1898
| 1985
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4632
|
| ''[[:d:Q7181686|Phil Bater]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4633
|
| ''[[:d:Q7181762|Phil Carradice]]''
| idazle britainiarra
| 1947
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4634
|
| ''[[:d:Q7181840|Phil Dollman]]''
|
| 1985
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4635
|
| ''[[:d:Q7181880|Phil Evans]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4636
|
| ''[[:d:Q7181889|Phil Ford]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4637
| [[Fitxategi:Phil Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7181939|Phil Griffiths]]''
|
| 1905
| 1978
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 4638
|
| ''[[:d:Q7181976|Phil Harrington]]''
| futbolari britainiarra
| 1963
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4639
|
| ''[[:d:Q7182004|Phil Hill]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4640
|
| ''[[:d:Q7182043|Phil John]]''
|
| 1981
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 4641
| [[Fitxategi:Phil Kerslake MNZM (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7182080|Phil Kerslake]]''
|
| 1959
| 2021
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4642
| [[Fitxategi:Phil Morris speedway rider.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7182197|Phil Morris]]''
|
| 1975
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4643
|
| ''[[:d:Q7182228|Phil North]]''
|
| 1965
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4644
|
| ''[[:d:Q7182292|Phil Price]]''
|
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4645
|
| ''[[:d:Q7182339|Phil Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4646
|
| ''[[:d:Q7182365|Phil Ryan]]''
|
| 1946
| 2016
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4647
|
| ''[[:d:Q7182476|Phil Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4648
|
| ''[[:d:Q7182507|Phil Vance]]''
|
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4649
|
| ''[[:d:Q7182544|Phil Whitlock]]''
| futbolari britainiarra
| 1930
| 2009
| [[Llanhilleth]]
|-
| style='text-align:right'| 4650
|
| ''[[:d:Q7182554|Phil Williams]]''
|
| 1963
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4651
| [[Fitxategi:Phil Williams.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7182555|Phil Williams]]''
|
| 1939
| 2003
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 4652
| [[Fitxategi:Philip Baxter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7183190|Philip Baxter]]''
|
| 1905
| 1989
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 4653
| [[Fitxategi:Professor Philip Conrad Donoghue FRS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7183455|Philip C.J. Donoghue]]''
|
| 1971
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 4654
|
| ''[[:d:Q7183607|Philip George]]''
|
| 1978
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4655
| [[Fitxategi:Portrait of Colonel Philip Jones (1618–1674).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7183865|Philip Jones of Fonmon]]''
|
| 1618<br/>1617
| 1674
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4656
|
| ''[[:d:Q7184059|Philip McGough]]''
| aktore britainiarra
|
|
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 4657
|
| ''[[:d:Q7184104|Philip Morgan]]''
|
|
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4658
|
| ''[[:d:Q7184141|Philip Nicholas]]''
|
| 1876
| 1952
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 4659
| [[Fitxategi:Philip Palmer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7184189|Philip Palmer]]''
|
| 1960
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4660
|
| ''[[:d:Q7184201|Philip Pedlar]]''
|
| 1899
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4661
| [[Fitxategi:Portrait of Father Philip Powel (4672675) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7184229|Philip Powell]]''
|
| 1594
| 1646
| [[Trallong]]
|-
| style='text-align:right'| 4662
|
| ''[[:d:Q7184350|Philip Sayce]]''
|
| 1976
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4663
|
| ''[[:d:Q7184351|Philip Sayer]]''
|
| 1946
| 1989
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4664
| [[Fitxategi:Thomas Gainsborough (1727-1788) - Philip Yorke I (1743–1804), MP - 1151302 - National Trust.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7184597|Philip Yorke]]''
|
| 1743
| 1804
| ''[[:d:Q5385260|Erddig]]''
|-
| style='text-align:right'| 4665
|
| ''[[:d:Q7184733|Philippa Roles]]''
|
| 1978
| 2017
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4666
|
| ''[[:d:Q7185718|Phillip Joll]]''
|
| 1954
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4667
|
| ''[[:d:Q7186356|Phineas John]]''
|
| 1910
| 1985
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 4668
| [[Fitxategi:Phoebe Davies 01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7186662|Phoebe Davies]]''
|
| 1864
| 1912
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 4669
|
| ''[[:d:Q7192602|Piers Griffith]]''
|
| 1568
| 1628
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 4670
|
| ''[[:d:Q7199739|Pixie O'Harris]]''
|
| 1903
| 1991
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4671
|
| ''[[:d:Q7228389|Ponty Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4672
|
| ''[[:d:Q7228390|Ponty Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4673
| [[Fitxategi:Joshua Pritchard Hughes by Elliott & Fry circa 1910s NPG x159177.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7245941|Pritchard Hughes]]''
|
| 1847
| 1938
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 4674
| [[Fitxategi:Pryce Pryce-Jones.gif|center|128px]]
| ''[[:d:Q7253236|Pryce Pryce-Jones]]''
|
| 1834
| 1920
| [[Llanllwchaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 4675
|
| ''[[:d:Q7253279|Prys Morgan]]''
|
| 1937
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4676
|
| ''[[:d:Q7273649|R. Geraint Gruffydd]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Talybont (Barmouth)|Talybont]]
|-
| style='text-align:right'| 4677
|
| ''[[:d:Q7274067|R. Tudur Jones]]''
|
| 1921
| 1998
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 4678
| [[Fitxategi:R. Williams Parry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7274124|R. Williams Parry]]''
|
| 1884
| 1956
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 4679
|
| ''[[:d:Q7279076|Rachael Bland]]''
|
| 1978
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4680
| [[Fitxategi:720.Rahel o Fon photo portrait web.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7279216|Rachel Davies]]''
|
| 1846
| 1915
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 4681
|
| ''[[:d:Q7279427|Rachel Thomas]]''
|
| 1905
| 1995
| [[Alltwen]]
|-
| style='text-align:right'| 4682
|
| ''[[:d:Q7286596|Rakesh Aggarwal]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4683
| [[Fitxategi:Ralph Champneys Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7287329|Ralph Champneys Williams]]''
|
| 1848
| 1927
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 4684
| [[Fitxategi:Hancock FRHS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7287596|Ralph Hancock]]''
|
| 1893
| 1950
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4685
|
| ''[[:d:Q7287883|Ralph Morgan]]''
|
| 1920
| 2009
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4686
|
| ''[[:d:Q7293962|Raphael Gray]]''
|
| 1982
|
| [[Clynderwen]]
|-
| style='text-align:right'| 4687
|
| ''[[:d:Q7297200|Ray Bishop]]''
| futbolari britainiarra
| 1955
|
| [[Hengoed]]
|-
| style='text-align:right'| 4688
|
| ''[[:d:Q7297448|Ray Elliott]]''
|
| 1929
| 2006
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 4689
|
| ''[[:d:Q7297530|Ray Glastonbury]]''
|
| 1938
|
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 4690
|
| ''[[:d:Q7297551|Ray Griffiths]]''
| futbolari britainiarra
| 1931
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4691
|
| ''[[:d:Q7297562|Ray Gunter]]''
|
| 1909
| 1977
| [[Llanhilleth]]
|-
| style='text-align:right'| 4692
|
| ''[[:d:Q7297733|Ray Lambert]]''
|
| 1922
| 2009
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4693
|
| ''[[:d:Q7297839|Ray Mielczarek]]''
| futbolari britainiarra
| 1946
| 2013
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4694
|
| ''[[:d:Q7297975|Ray Powell]]''
|
| 1928
| 2001
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 4695
|
| [[Ray Prosser]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1927
| 2020
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4696
|
| ''[[:d:Q7297994|Ray Pulis]]''
| futbolari britainiarra
| 1964
|
| [[Pillgwenlly]]
|-
| style='text-align:right'| 4697
|
| ''[[:d:Q7298291|Ray Wilcox]]''
|
| 1921
| 2003
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4698
|
| ''[[:d:Q7298300|Ray Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1927
| 2014
| [[Felinfoel]]
|-
| style='text-align:right'| 4699
| [[Fitxategi:Ray williams weightlifter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7298301|Ray Williams]]''
|
| 1959
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 4700
|
| ''[[:d:Q7298707|Raymond Davies Hughes]]''
|
| 1923
| 1999
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 4701
|
| ''[[:d:Q7298803|Raymond Glendenning]]''
|
| 1907
| 1974
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4702
|
| ''[[:d:Q7298808|Raymond Gower]]''
|
| 1916
| 1989
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 4703
|
| ''[[:d:Q7299084|Raymond Price]]''
|
| 1924
| 1988
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 4704
|
| ''[[:d:Q7299161|Raymond Steed]]''
|
| 1928
| 1943
| [[St Mellons]]
|-
| style='text-align:right'| 4705
|
| ''[[:d:Q7299231|Raymond Wilkins]]''
|
| 1950
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4706
|
| ''[[:d:Q7301732|Rebecca Evans]]''
|
| 1963
|
| [[Pontrhydyfen]]
|-
| style='text-align:right'| 4707
| [[Fitxategi:Rebecca Evans AM (27555062324) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7301733|Rebecca Evans]]''
|
| 1976
|
| [[Pontrhydyfen]]
|-
| style='text-align:right'| 4708
|
| ''[[:d:Q7301790|Rebecca John]]''
| kazetari britainiarra
| 1970
|
| [[Vale of Glamorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 4709
|
| ''[[:d:Q7301813|Rebecca Llewellyn]]''
|
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4710
|
| ''[[:d:Q7306428|Redvern Edmunds]]''
|
| 1943
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4711
|
| ''[[:d:Q7306435|Redvers Sangoe]]''
|
| 1936
| 1964
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4712
| [[Fitxategi:Rees G Richards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7306965|Rees G. Richards]]''
|
| 1842
| 1917
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4713
|
| ''[[:d:Q7306966|Rees Davies]]''
|
| 1938
| 2005
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 4714
| [[Fitxategi:Portrait of R. H. Gronow (4670809).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7306968|Rees Howell Gronow]]''
| politikari britainiarra
| 1794
| 1865
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 4715
|
| ''[[:d:Q7306969|Rees Howells]]''
|
| 1879
| 1950
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 4716
|
| ''[[:d:Q7306970|Rees Richards]]''
|
| 1886
|
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 4717
|
| ''[[:d:Q7306973|Rees Thomas]]''
|
| 1926
| 1984
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 4718
|
| ''[[:d:Q7306974|Rees Williams]]''
|
| 1900
| 1963
| [[Merthyr Tydfil]]
|-
| style='text-align:right'| 4719
|
| ''[[:d:Q7306975|Rees Thomas]]''
|
| 1882
| 1926
| [[Caldicot (Monmouthshire)|Caldicot]]
|-
| style='text-align:right'| 4720
|
| ''[[:d:Q7307724|Reg Anderson]]''
|
| 1914
| 1972
| ''[[:d:Q4980972|Brynhyfryd]]''
|-
| style='text-align:right'| 4721
|
| ''[[:d:Q7307734|Reg Blakemore]]''
|
| 1924
| 2006
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4722
|
| ''[[:d:Q7307740|Reg Braddick]]''
|
| 1913
| 1999
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4723
|
| ''[[:d:Q7307755|Reg Cudlipp]]''
|
| 1910
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4724
|
| ''[[:d:Q7307759|Reg Davies]]''
| futbolari britainiarra (1929-2009)
| 1929
| 2009
| [[Cymmer (Neath Port Talbot)|Cymmer]]
|-
| style='text-align:right'| 4725
|
| ''[[:d:Q7307801|Reg Hunter]]''
|
| 1938
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 4726
|
| ''[[:d:Q7307835|Reg Parker]]''
| futbolari britainiarra
| 1921
| 1997
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 4727
| [[Fitxategi:Reg Plummer (rugby player).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7307840|Reg Plummer]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1888
| 1953
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4728
|
| ''[[:d:Q7307846|Reg Pugh]]''
|
| 1917
| 1981
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 4729
|
| ''[[:d:Q7307859|Reg Spencer]]''
|
| 1908
| 1981
| [[Queensferry (Flintshire)|Queensferry]]
|-
| style='text-align:right'| 4730
| [[Fitxategi:Reginald Thomas 1929.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7307870|Reg Thomas]]''
|
| 1907
| 1946
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 4731
|
| ''[[:d:Q7308736|Reginald Hathway]]''
|
| 1907
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4732
|
| ''[[:d:Q7308776|Reginald Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4733
|
| ''[[:d:Q7308794|Reginald Lloyd]]''
|
| 1917
|
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 4734
|
| ''[[:d:Q7308838|Reginald Phillips]]''
|
| 1897
| 1963
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4735
|
| ''[[:d:Q7319298|Rex Richards]]''
|
| 1934
| 1989
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4736
|
| ''[[:d:Q7320502|Rhian Davies]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4737
|
| ''[[:d:Q7320505|Rhian Pugh]]''
|
| 1989
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4738
|
| ''[[:d:Q7320507|Rhian Samuel]]''
| musikagile britainiarra
| 1944
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4739
|
| ''[[:d:Q7320519|Rhidian Brook]]''
| gidoilari britainiarra
| 1964
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 4740
|
| ''[[:d:Q7320717|Rhisiart ap Rhys]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q7809073|Tir Iarll]]''
|-
| style='text-align:right'| 4741
| [[Fitxategi:Rhod Gilbert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7320826|Rhod Gilbert]]''
|
| 1968
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4742
|
| ''[[:d:Q7321237|Rhodri Davies]]''
|
| 1971
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4743
|
| ''[[:d:Q7321238|Rhodri Evans]]''
|
| 1989
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4744
| [[Fitxategi:Rhodri glyn thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321239|Rhodri Glyn Thomas]]''
| politikari britainiarra
| 1953
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4745
| [[Fitxategi:CDF Glos Dragons 09 (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321241|Rhodri Gomer-Davies]]''
|
| 1983
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4746
|
| ''[[:d:Q7321243|Rhodri Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1991
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4747
|
| ''[[:d:Q7321244|Rhodri McAtee]]''
|
| 1984
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4748
|
| ''[[:d:Q7321247|Rhodri Owen]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4749
| [[Fitxategi:Rhodri Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321249|Rhodri Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4750
|
| ''[[:d:Q7321251|Rhodri Williams]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4751
|
| ''[[:d:Q7321762|Rhys Brydydd]]''
| poeta britainiarra
|
|
| ''[[:d:Q13131807|Kingdom of Morgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 4752
|
| ''[[:d:Q7321763|Rhys Buckley]]''
|
| 1989
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4753
|
| ''[[:d:Q7321764|Rhys Cadwaladr]]''
|
| 1666
| 1690
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 4754
| [[Fitxategi:RhysEvans0811.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321776|Rhys Evans]]''
|
| 1992
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4755
| [[Fitxategi:Rhys Gill 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321779|Rhys Gill]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1986
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 4756
|
| ''[[:d:Q7321781|Rhys Gethin]]''
|
| 1350
| 1405
| ''[[:d:Q13130344|Nant Conwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 4757
|
| ''[[:d:Q7321793|Rhys Hughes]]''
|
| 1966
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4758
|
| ''[[:d:Q7321794|Rhys Jenkins]]''
|
| 1990
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 4759
|
| ''[[:d:Q7321796|Rhys Jones]]''
|
| 1941
| 2001
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4760
| [[Fitxategi:Rhys Jones - Great Britain Paralympic sprinter 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321797|Rhys Jones]]''
|
| 1994
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 4761
|
| ''[[:d:Q7321799|Rhys Jones]]''
|
| 1987
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4762
| [[Fitxategi:Rhys Meirion 2011 llai.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321814|Rhys Meirion]]''
|
| 1966
|
| [[Tremadog]]
|-
| style='text-align:right'| 4763
|
| ''[[:d:Q7321821|Rhys Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
| 2021
| [[Southerndown]]
|-
| style='text-align:right'| 4764
| [[Fitxategi:Rhys Patchell 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321829|Rhys Patchell]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1993
|
| [[Llandough (Penarth)|Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 4765
|
| ''[[:d:Q7321830|Rhys Prichard]]''
| idazle britainiarra
| 1579
| 1644
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 4766
|
| ''[[:d:Q7321834|Rhys Rees]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4767
|
| ''[[:d:Q7321835|Rhys Rhys-Williams]]''
|
| 1865
| 1955
| [[Miskin]]
|-
| style='text-align:right'| 4768
|
| ''[[:d:Q7321838|Rhys Shellard]]''
|
| 1985
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4769
| [[Fitxategi:Rhys Webb. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321844|Rhys Webb]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4770
| [[Fitxategi:Rhys Williams Warrington.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321847|Rhys Williams]]''
|
| 1989
|
| [[Mynydd Isa]]
|-
| style='text-align:right'| 4771
|
| ''[[:d:Q7321848|Rhys Williams]]''
|
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4772
|
| ''[[:d:Q7321849|Rhys Williams]]''
|
| 1990
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4773
|
| ''[[:d:Q7321850|Rhys Wilmot]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4774
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Rhys ab Thomas, Knight Banneret & K-G (4672073).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7321859|Rhys ap Thomas]]''
|
| 1449
| 1525
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 4775
|
| ''[[:d:Q7322910|Riccardo Gabbiadini]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4776
|
| ''[[:d:Q7323024|Rice Mansel]]''
|
| 1487
| 1559
| [[Oxwich]]
|-
| style='text-align:right'| 4777
|
| [[Richard Bagnall-Oakeley]]
|
| 1865
| 1947
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 4778
|
| ''[[:d:Q7324005|Richard Bassett]]''
|
| 1777
| 1852
| [[Llantwit Major]]
|-
| style='text-align:right'| 4779
|
| ''[[:d:Q7324011|Richard Bates]]''
|
| 1829
| 1889
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4780
|
| ''[[:d:Q7324421|Richard Bryn Williams]]''
|
| 1902
| 1981
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 4781
| [[Fitxategi:Carwardine july2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7324655|Richard Carwardine]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4782
| [[Fitxategi:Sir Richard Clough by Moses Griffith 02188.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7324802|Richard Clough]]''
|
| 1539<br/>1530
| 1570
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 4783
|
| ''[[:d:Q7324958|Richard Crawley]]''
|
| 1840
| 1893
| [[Raglan (Monmouthshire)|Raglan]]
|-
| style='text-align:right'| 4784
| [[Fitxategi:Richard-Davies-AS-Môn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325106|Richard Davies]]''
|
| 1818
| 1896
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 4785
| [[Fitxategi:Richard Davies, Llanbryn-mair (Mynyddog, 1833-77) NLW3364536.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325108|Richard Davies]]''
|
| 1833
| 1877
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 4786
|
| ''[[:d:Q7325109|Richard Davies]]''
|
| 1926
| 2015
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 4787
| [[Fitxategi:Richard Davies Esgob Llanelwy a Thyddewi Bishp of St Davids, Wales (d. 1581) 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325110|Richard Davies]]''
|
| 1501
| 1581
| ''[[:d:Q13128908|Gyffin]]''
|-
| style='text-align:right'| 4788
| [[Fitxategi:Richard Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325458|Richard Edwards]]''
| politikari australiarra
| 1842
| 1915
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 4789
| [[Fitxategi:Richard Edwards, former Labour AM.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325461|Richard Edwards]]''
|
| 1956
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4790
| [[Fitxategi:Richard Ellis (Cymeriadau TGJ).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325487|Richard Ellis]]''
|
| 1865
| 1928
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4791
|
| ''[[:d:Q7325548|Richard Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4792
|
| ''[[:d:Q7325626|Richard Farrington]]''
|
| 1702
| 1772
| ''[[:d:Q13129688|Llechylched]]''
|-
| style='text-align:right'| 4793
| [[Fitxategi:Richard Fenton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325647|Richard Fenton]]''
|
| 1746
| 1821
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 4794
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120089.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325812|Richard Fussell]]''
|
| 1984
|
| [[Bedlinog]]
|-
| style='text-align:right'| 4795
| [[Fitxategi:Pfeninger, R. E.; R. Glynn Vivian.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7325950|Richard Glynn Vivian]]''
|
| 1835
| 1910
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4796
|
| ''[[:d:Q7326022|Richard Grant]]''
|
| 1984
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4797
|
| ''[[:d:Q7326090|Richard Griffiths]]''
|
| 1756
| 1826
| [[Llanwonno]]
|-
| style='text-align:right'| 4798
| [[Fitxategi:RGwyn 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7326127|Richard Gwyn]]''
| idazle britainiarra
| 1956
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4799
|
| ''[[:d:Q7326205|Richard Haig]]''
|
| 1970
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4800
|
| ''[[:d:Q7326280|Richard Harrington]]''
|
| 1975
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4801
|
| ''[[:d:Q7326420|Richard Herbert]]''
|
| 1972
| 2012
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4802
| [[Fitxategi:Richard James at the ICA - 3315264865.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7326809|Richard James]]''
|
| 1975
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4803
|
| ''[[:d:Q7326900|Richard Johnson]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4804
|
| ''[[:d:Q7326904|Richard Johnson]]''
|
| 1985
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4805
|
| ''[[:d:Q7326925|Richard Jones]]''
|
| 1603
| 1650
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 4806
|
| ''[[:d:Q7326929|Richard Jones]]''
|
| 1757
| 1814
| [[Llanychan]]
|-
| style='text-align:right'| 4807
|
| ''[[:d:Q7327041|Richard Kelly]]''
|
| 1987
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4808
| [[Fitxategi:Richard Llwyd.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7327422|Richard Llwyd]]''
|
| 1752
| 1835
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 4809
|
| ''[[:d:Q7327487|Richard Lucas]]''
|
| 1648
| 1715
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 4810
|
| ''[[:d:Q7327515|Richard Lynch]]''
| aktore britainiarra
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4811
|
| ''[[:d:Q7327908|Richard Morris]]''
|
| 1703
| 1779
| ''[[:d:Q13129642|Llanfihangel Tre'r Beirdd]]''
|-
| style='text-align:right'| 4812
| [[Fitxategi:Richard Mullock.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7327948|Richard Mullock]]''
|
| 1851
| 1920
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4813
|
| ''[[:d:Q7327965|Richard Mustoe]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4814
|
| ''[[:d:Q7327975|Richard Mylan]]''
| aktore britainiarra
| 1973
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4815
|
| ''[[:d:Q7328001|Richard Nanney]]''
|
| 1691
| 1767
| ''[[:d:Q17744296|Cefndeuddwr Farmhouse]]''
|-
| style='text-align:right'| 4816
| [[Fitxategi:Portrait of Y Parch. Richard Owen, (y diwygiwr enwog) (4671728) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7328216|Richard Owen]]''
|
| 1839
| 1887
| [[Llangristiolus]]
|-
| style='text-align:right'| 4817
|
| ''[[:d:Q7328258|Richard Page]]''
|
| 1941
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 4818
|
| ''[[:d:Q7328276|Richard Parkhouse]]''
|
| 1910
| 1984
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 4819
|
| ''[[:d:Q7328285|Richard Parry-Jones]]''
|
| 1951
| 2021
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4820
| [[Fitxategi:Richard Pennant Thomson 1790s.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7328358|Richard Pennant, 1st Baron Penrhyn]]''
| politikari britainiarra
| 1737
| 1808
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 4821
| [[Fitxategi:Richard Perryn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7328379|Richard Perryn]]''
|
| 1723
| 1803
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 4822
|
| ''[[:d:Q7328490|Richard Powell]]''
|
| 1971
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 4823
|
| ''[[:d:Q7328491|Richard Powell]]''
|
| 1864
| 1944
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4824
|
| ''[[:d:Q7328531|Richard Pryse]]''
|
| 1501
| 1623
| ''[[:d:Q26212157|Gogerddan Mansion]]''
|-
| style='text-align:right'| 4825
|
| ''[[:d:Q7329060|Richard Singleton]]''
|
| 1988
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4826
|
| ''[[:d:Q7329076|Richard Skone]]''
|
| 1974
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4827
|
| ''[[:d:Q7329117|Richard Smith]]''
|
| 1973
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 4828
|
| ''[[:d:Q7329296|Richard Summers]]''
|
| 1860
| 1941
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 4829
|
| ''[[:d:Q7329418|Richard Tecwyn Williams]]''
|
| 1909
| 1979
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 4830
|
| ''[[:d:Q7329440|Richard Thomas]]''
|
| 1932
| 1998
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 4831
|
| ''[[:d:Q7329445|Richard Thomas]]''
|
| 1753
| 1780
| ''[[:d:Q20602435|Ynyscynhaearn]]''
|-
| style='text-align:right'| 4832
| [[Fitxategi:Richard Trefor (1558 - 1638).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7329554|Richard Trevor]]''
|
| 1558
| 1638
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 4833
| [[Fitxategi:Portrait of Ricardvs Vavghanvs (4672123).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7329644|Richard Vaughan]]''
|
| 1550
| 1607
| [[Llŷn penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 4834
|
| ''[[:d:Q7329946|Richard Whitford]]''
|
| 1495
| 1543
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 4835
|
| ''[[:d:Q7329960|Richard Wiegold]]''
|
| 1967
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4836
|
| ''[[:d:Q7329983|Richard William Allen]]''
|
| 1867
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4837
|
| ''[[:d:Q7329992|Richard William Leslie Wain]]''
|
| 1896
| 1917
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4838
|
| ''[[:d:Q7330013|Richard Williams Morgan]]''
|
| 1815
| 1889
| [[Llangynfelyn]]
|-
| style='text-align:right'| 4839
|
| ''[[:d:Q7330502|Richie Gendall]]''
| futbolari britainiarra
| 1960
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4840
|
| ''[[:d:Q7330545|Richie Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4841
|
| ''[[:d:Q7330560|Richie Pugh]]''
|
| 1983
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4842
|
| ''[[:d:Q7330564|Richie Rees]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1983
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4843
|
| ''[[:d:Q7330585|Richie Thomas]]''
|
| 1942
|
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 4844
|
| ''[[:d:Q7331266|Rick Brookes]]''
|
| 1948
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4845
|
| ''[[:d:Q7332065|Ricky Evans]]''
|
| 1960
|
| [[Aberporth]]
|-
| style='text-align:right'| 4846
|
| ''[[:d:Q7339945|Rob Appleyard]]''
|
| 1972
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 4847
|
| ''[[:d:Q7340065|Rob Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1987
|
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 4848
|
| ''[[:d:Q7340119|Rob Evans]]''
| antzerkigile britainiarra
| 1978
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 4849
|
| ''[[:d:Q7340132|Rob Folland]]''
|
| 1979
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4850
|
| ''[[:d:Q7340204|Rob Higgitt]]''
|
| 1981
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4851
|
| ''[[:d:Q7340357|Rob McCusker]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1985
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4852
|
| ''[[:d:Q7340465|Rob Piercy]]''
|
| 1946
|
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 4853
| [[Fitxategi:Robbie James.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7340921|Robbie James]]''
| futbolari britainiarra
| 1957
| 1998
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4854
|
| ''[[:d:Q7340978|Robbie Regan]]''
|
| 1968
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 4855
| [[Fitxategi:Robert Armstrong-Jones 1933.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7341588|Robert Armstrong-Jones]]''
| psikiatra britainiarra
| 1857
| 1943
| ''[[:d:Q20602435|Ynyscynhaearn]]''
|-
| style='text-align:right'| 4856
|
| ''[[:d:Q7342182|Robert Blythe]]''
|
| 1947
| 2018
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4857
| [[Fitxategi:Mr. R. Bryan (5292071).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7342477|Robert Bryan]]''
|
| 1858
| 1920
| [[Llanarmon-yn-Iâl]]
|-
| style='text-align:right'| 4858
| [[Fitxategi:Robert Bye VC IWM Q 114616.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7342553|Robert Bye]]''
|
| 1889
| 1962
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4859
|
| ''[[:d:Q7342900|Robert Chester]]''
|
| 1586
| 1604
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4860
|
| ''[[:d:Q7342978|Robert Clift]]''
|
| 1962
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4861
| [[Fitxategi:Robert Daniell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7343389|Robert Daniell]]''
| politikari estatubatuarra
| 1646
| 1718
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 4862
|
| ''[[:d:Q7343424|Robert Davies]]''
|
| 1861
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4863
|
| ''[[:d:Q7343425|Robert Davies]]''
|
| 1863
|
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4864
|
| ''[[:d:Q7343426|Robert Davies]]''
|
| 1869
| 1930
| [[Caergwrle]]
|-
| style='text-align:right'| 4865
|
| ''[[:d:Q7343516|Robert Dewi Williams]]''
|
| 1870
| 1955
| [[Pandy Tudur]]
|-
| style='text-align:right'| 4866
|
| ''[[:d:Q7343531|Robert Dickie]]''
|
| 1964
| 2010
| [[Cefneithin]]
|-
| style='text-align:right'| 4867
|
| ''[[:d:Q7343672|Robert Duffy]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4868
| [[Fitxategi:Revd Robert Ellis (Cynddelw, 1812-75) NLW3364283.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7344015|Robert Ellis]]''
|
| 1812
| 1875
| [[Pen-y-Bont-Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 4869
|
| ''[[:d:Q7344030|Robert Ellis]]''
|
| 1956
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4870
|
| ''[[:d:Q7344034|Robert Ellis]]''
|
| 1898
| 1966
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 4871
|
| ''[[:d:Q7344461|Robert Fountain]]''
| idazle britainiarra
| 1969
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4872
|
| ''[[:d:Q7345014|Robert Gwilym]]''
| aktore britainiarra
| 1956
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4873
|
| ''[[:d:Q7345142|Robert Hadley]]''
|
| 1951
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4874
| [[Fitxategi:Robert Harris, C.M.G., R.C.A. (I0007812).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7345286|Robert Harris]]''
| margolari kanadarra
| 1849
| 1919
| [[Caerhun]]
|-
| style='text-align:right'| 4875
|
| ''[[:d:Q7345469|Robert Herring]]''
| poeta britainiarra
| 1903
| 1975
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4876
|
| ''[[:d:Q7345683|Robert Hughes]]''
|
| 1966
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4877
| [[Fitxategi:Robert Huw Morgan Stanford October 2019 001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7345746|Robert Huw Morgan]]''
|
| 1967
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4878
| [[Fitxategi:Robert Jermain Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7346107|Robert Jermain Thomas]]''
|
| 1840
| 1866
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 4879
|
| ''[[:d:Q7346173|Robert Jones]]''
|
| 1868
| 1939
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4880
| [[Fitxategi:Robert Jones (surgeon).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7346178|Robert Jones]]''
|
| 1857
| 1933
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 4881
|
| ''[[:d:Q7346179|Robert Jones]]''
|
| 1809
| 1879
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 4882
| [[Fitxategi:Robert Jones Derfel (1824-1905) NLW3364553.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7346183|Robert Jones Derfel]]''
|
| 1824
| 1905
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 4883
|
| ''[[:d:Q7346820|Robert Lee Roberts]]''
|
| 1868
| 1943
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 4884
|
| ''[[:d:Q7346876|Robert Lewis-Lloyd]]''
|
| 1836
| 1915
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 4885
|
| ''[[:d:Q7346880|Robert Lewis]]''
|
| 1987
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 4886
|
| ''[[:d:Q7347000|Robert Lougher]]''
|
| 1530
| 1585
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 4887
| [[Fitxategi:Mansell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7347323|Robert Mansell]]''
|
| 1573
| 1656
| [[Margam]]
|-
| style='text-align:right'| 4888
|
| ''[[:d:Q7347624|Robert Mends]]''
|
| 1767
| 1823
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 4889
| [[Fitxategi:Preston north end art (Mills-Roberts).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7347692|Robert Mills-Roberts]]''
|
| 1862
| 1935
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 4890
| [[Fitxategi:Robert Minhinnick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7347710|Robert Minhinnick]]''
| poeta britainiarra
| 1952
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 4891
|
| ''[[:d:Q7347796|Robert Morgan]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4892
| [[Fitxategi:Robert Morgan, Bishop of Bangor (1608-73).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7347797|Robert Morgan]]''
|
| 1608
| 1673
| [[Llandyssil]]
|-
| style='text-align:right'| 4893
|
| ''[[:d:Q7348182|Robert Owen]]''
|
| 1820
| 1902
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 4894
|
| ''[[:d:Q7348749|Robert Parry]]''
|
| 1563
| 1613
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4895
|
| ''[[:d:Q7348762|Robert Paterson]]''
|
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4896
|
| ''[[:d:Q7348841|Robert Perkins]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4897
|
| ''[[:d:Q7349052|Robert Prosser]]''
|
| 1943
|
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 4898
| [[Fitxategi:Eos Morlais.gif|center|128px]]
| ''[[:d:Q7349208|Robert Rees]]''
|
| 1841
| 1892
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 4899
|
| ''[[:d:Q7349268|Robert Richards]]''
|
| 1884
| 1954
| [[Llangynog]]
|-
| style='text-align:right'| 4900
| [[Fitxategi:Robert Richardson-Gardner Vanity Fair 1877-02-17.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7349272|Robert Richardson-Gardner]]''
|
| 1827
| 1898
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4901
|
| ''[[:d:Q7349314|Robert Roberts]]''
|
| 1864
| 1932
| [[Penycae|Pen-y-cae]]
|-
| style='text-align:right'| 4902
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Lisvane crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7349356|Robert Rogers]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4903
|
| ''[[:d:Q7349408|Robert Rowthorn]]''
|
| 1939
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 4904
| [[Fitxategi:Portrait of Robert Shields (4670523) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7349760|Robert Shields]]''
|
| 1827
| 1864
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4905
| [[Fitxategi:Robert Thomas South Australian Register.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7350340|Robert Thomas]]''
|
| 1781
| 1860
| [[Llanymynech]]
|-
| style='text-align:right'| 4906
| [[Fitxategi:Thefamily-sculpture-robert-thomas-7.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7350341|Robert Thomas]]''
|
| 1926
| 1999
| [[Cwmparc]]
|-
| style='text-align:right'| 4907
|
| ''[[:d:Q7350584|Robert Vaughan]]''
|
| 1592
| 1667
| ''[[:d:Q20600573|Hengwrt]]''
|-
| style='text-align:right'| 4908
| [[Fitxategi:Robert Vaughn - Montana pioneer - 1900.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7350590|Robert Vaughn]]''
|
| 1836
| 1918
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 4909
| [[Fitxategi:ONL (1887) 1.066 - Alderman Waithman, from an authentic portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7350786|Robert Waithman]]''
|
| 1764
| 1833
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4910
|
| ''[[:d:Q7350851|Robert Wanbon]]''
|
| 1943
| 2022
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4911
| [[Fitxategi:RWGriffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7351086|Robert William Griffiths]]''
|
| 1896
| 1962
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 4912
| [[Fitxategi:Robert Williams (Trebor Mai, 1830-77) NLW3364532.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7351121|Robert Williams]]''
|
| 1830
| 1877
| [[Llanrhychwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 4913
|
| ''[[:d:Q7352623|Robin Llywelyn]]''
| idazle britainiarra
| 1958
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 4914
|
| ''[[:d:Q7352873|Robin Williams]]''
|
| 1959
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 4915
|
| ''[[:d:Q7356255|Rod Jones]]''
|
| 1946
|
| [[Rhiwderin]]
|-
| style='text-align:right'| 4916
| [[Fitxategi:Rodrogers1999.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7356340|Rod Richards]]''
| politikari britainiarra
| 1947
| 2019
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4917
| [[Fitxategi:Rod de'Ath cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7356419|Rod de'Ath]]''
|
| 1950
| 2014
| [[Saundersfoot]]
|-
| style='text-align:right'| 4918
|
| ''[[:d:Q7356486|Roddy Hughes]]''
|
| 1891
| 1970
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 4919
|
| ''[[:d:Q7356492|Roddy Llewellyn]]''
|
| 1947
|
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 4920
|
| ''[[:d:Q7356568|Roderic Bowen]]''
|
| 1913
| 2001
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 4921
|
| ''[[:d:Q7356724|Rodger Gifford]]''
|
| 1948
|
| [[Llanbradach]]
|-
| style='text-align:right'| 4922
|
| ''[[:d:Q7357782|Roger Addison]]''
|
| 1945
| 2010
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4923
|
| ''[[:d:Q7358079|Roger Davis]]''
|
| 1946
|
| [[Whitchurch (Cardiff)|Whitchurch]]
|-
| style='text-align:right'| 4924
|
| ''[[:d:Q7358144|Roger Edgeworth]]''
|
| 1485
| 1560
| [[Holt gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 4925
| [[Fitxategi:Portrait of Roger Edwards (4674356) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7358146|Roger Edwards]]''
|
| 1811
| 1886
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 4926
|
| ''[[:d:Q7358254|Roger Green]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4927
|
| ''[[:d:Q7358753|Roger Owen]]''
|
| 1953
| 2021
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4928
|
| ''[[:d:Q7358800|Roger Pratt]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4929
|
| ''[[:d:Q7358860|Roger Royle]]''
|
| 1939
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4930
|
| ''[[:d:Q7359001|Roger Thomas]]''
|
| 1925
| 1994
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 4931
|
| ''[[:d:Q7360342|Roland Mathias]]''
|
| 1915
| 2007
| [[Talybont-on-Usk]]
|-
| style='text-align:right'| 4932
|
| ''[[:d:Q7360675|Roley Williams]]''
|
| 1927
| 1999
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4933
|
| ''[[:d:Q7363525|Ron Berry]]''
|
| 1920
| 1997
| [[Blaencwm]]
|-
| style='text-align:right'| 4934
|
| ''[[:d:Q7363679|Ron Davies]]''
| futbolari britainiarra (1932-2007)
| 1932
| 2007
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 4935
| [[Fitxategi:Ron davies thumbnail.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7363680|Ron Davies]]''
|
| 1921
| 2013
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 4936
|
| ''[[:d:Q7363838|Ron Gostick]]''
| politikari kanadarra
| 1918
| 2005
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4937
|
| ''[[:d:Q7363946|Ron Howells]]''
| futbolari britainiarra
| 1927
| 2011
| [[Pont-henri]]
|-
| style='text-align:right'| 4938
|
| ''[[:d:Q7363949|Ron Hughes]]''
|
| 1930
| 2019
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 4939
|
| ''[[:d:Q7363996|Ronald Jones]]''
|
| 1934
| 2021
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 4940
|
| ''[[:d:Q7364275|Ron Powell]]''
| futbolari britainiarra
| 1929
| 1992
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 4941
|
| ''[[:d:Q7364322|Ron Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 4942
|
| ''[[:d:Q7364652|Ronald Atkins]]''
| politikari britainiarra
| 1916
| 2020
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4943
|
| ''[[:d:Q7364676|Ronald Bell]]''
|
| 1914
| 1982
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4944
|
| ''[[:d:Q7364707|Ronald Burge]]''
|
| 1932
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4945
|
| ''[[:d:Q7364729|Ronald Cass]]''
| idazle britainiarra
| 1923
| 2006
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4946
|
| ''[[:d:Q7364983|Ronald James]]''
|
| 1938
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4947
|
| ''[[:d:Q7365011|Ronald Karslake Starr Wood]]''
|
| 1919
| 2017
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 4948
|
| ''[[:d:Q7365062|Ronald Lewis]]''
|
| 1928
| 1982
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 4949
|
| ''[[:d:Q7365384|Ronald Waterhouse]]''
|
| 1926
| 2011
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 4950
|
| ''[[:d:Q7365803|Ronnie Boon]]''
|
| 1909
| 1998
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4951
|
| ''[[:d:Q7365892|Ronnie James]]''
|
| 1917
| 1977
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4952
|
| ''[[:d:Q7365964|Ronnie Rees]]''
| futbolari britainiarra
| 1944
| 2023
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 4953
|
| ''[[:d:Q7366940|Rory Pitman]]''
|
| 1989
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4954
|
| ''[[:d:Q7366962|Rory Watts-Jones]]''
|
| 1988
|
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 4955
|
| ''[[:d:Q7368892|Rosie Harris]]''
|
| 1925
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4956
|
| ''[[:d:Q7368928|Rosie Thomas]]''
|
| 1947
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 4957
|
| ''[[:d:Q7369277|Ross Davies]]''
|
| 1984
|
| [[Trinant]]
|-
| style='text-align:right'| 4958
|
| ''[[:d:Q7369288|Ross Divorty]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4959
| [[Fitxategi:Ross Jamison.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7369430|Ross Jamison]]''
|
| 1990
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4960
|
| ''[[:d:Q7369438|Ross Johnson]]''
|
| 1986
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4961
|
| ''[[:d:Q7369441|Ross Jones]]''
|
| 1992
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4962
|
| ''[[:d:Q7369602|Ross Reid]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1987
|
| [[Llanharry]]
|-
| style='text-align:right'| 4963
|
| ''[[:d:Q7369697|Ross Wardle]]''
|
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4964
|
| ''[[:d:Q7369797|Rosser Evans]]''
|
| 1867
|
| [[Cwmbach]]
|-
| style='text-align:right'| 4965
|
| ''[[:d:Q7371713|Rovi]]''
|
| 1919
| 1996
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 4966
|
| ''[[:d:Q7372121|Rowland Ellis]]''
|
| 1841
| 1911
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 4967
|
| ''[[:d:Q7372122|Rowland Ellis]]''
| politikari estatubatuarra
| 1650
| 1731
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 4968
|
| ''[[:d:Q7372152|Rowland Jones]]''
| hizkuntzalari britainiarra
| 1722
| 1774
| [[Llannor]]
|-
| style='text-align:right'| 4969
| [[Fitxategi:Portrait of Coll. Langhorne (4673350) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7372156|Rowland Laugharne]]''
|
| 1607
| 1675
| [[St Brides]]
|-
| style='text-align:right'| 4970
|
| ''[[:d:Q7372175|Rowland Phillips]]''
|
| 1965
|
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 4971
| [[Fitxategi:Portrait of Mr. Pritchard (4670459).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7372176|Rowland Huw Prichard]]''
|
| 1812
| 1887
| ''[[:d:Q13129650|Llangywer]]''
|-
| style='text-align:right'| 4972
| [[Fitxategi:Caer Gai, Llanuwchllyn, Plasty o'r 17g y tu fewn i gaer Rhufeinig; a grade II* important mid C17 gentry house withing a Roman fort (Caer Gai); Eryri National Park 10.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7372196|Rowland Vaughan]]''
|
| 1590
| 1667
| ''[[:d:Q123060428|Caer Gai]]''
|-
| style='text-align:right'| 4973
|
| ''[[:d:Q7372204|Rowland Williams]]''
|
| 1779
| 1854
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 4974
| [[Fitxategi:Revd Rowland Williams (Hwfa Mon, 1823-1905) NLW3361827 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7372206|Rowland Williams]]''
|
| 1823
| 1905
| ''[[:d:Q7837762|Trefdraeth]]''
|-
| style='text-align:right'| 4975
|
| ''[[:d:Q7372572|Roy Bergiers]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1950
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 4976
|
| ''[[:d:Q7372734|Roy Davies]]''
|
| 1928
| 2013
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 4977
|
| ''[[:d:Q7372783|Roy Evans]]''
| futbolari britainiarra (1943-1969)
| 1943
| 1969
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4978
|
| ''[[:d:Q7372819|Roy Francis]]''
|
| 1919
| 1989
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4979
|
| ''[[:d:Q7372899|Roy Harris]]''
|
| 1902
| 1973
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4980
|
| ''[[:d:Q7373003|Roy John]]''
|
| 1911
| 1973
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 4981
|
| ''[[:d:Q7373056|Roy Lambert]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4982
| [[Fitxategi:RoyNobleAberdareBlog.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7373216|Roy Noble]]''
|
| 1942
|
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 4983
|
| ''[[:d:Q7375253|Royston Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
|
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 4984
| [[Fitxategi:Earl of Denbigh Vanity Fair 23 August 1894.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7377413|Rudolph Feilding, 9th Earl of Denbigh]]''
|
| 1859
| 1939
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 4985
|
| ''[[:d:Q7380331|Rupert Morris]]''
|
| 1843
| 1918
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 4986
|
| ''[[:d:Q7381435|Russell Coughlin]]''
| futbolari britainiarra
| 1960
| 2016
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 4987
| [[Fitxategi:Russell George.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7381514|Russell George]]''
| politikari britainiarra
| 1974
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 4988
|
| ''[[:d:Q7381526|Russell Goodway]]''
| politikari britainiarra
| 1955
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 4989
|
| ''[[:d:Q7381608|Russell Jones]]''
| aktore britainiarra
| 1978
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 4990
| [[Fitxategi:Professor Russell Morris FRS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7381697|Russell Morris]]''
|
| 1967
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 4991
|
| ''[[:d:Q7381750|Russell Robins]]''
|
| 1932
| 2019
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 4992
|
| ''[[:d:Q7381817|Russell Taylor]]''
|
| 1914
| 1965
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 4993
|
| ''[[:d:Q7382906|Ruth Bidgood]]''
|
| 1922
| 2022
| [[Seven Sisters (Neath Port Talbot)|Seven Sisters]]
|-
| style='text-align:right'| 4994
|
| ''[[:d:Q7383015|Ruth Goodman]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4995
| [[Fitxategi:Ruth Jones Little Britain Gavin and Stacey.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7383058|Ruth Jones]]''
|
| 1966
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 4996
|
| ''[[:d:Q7383062|Ruth Jên]]''
|
| 1964
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 4997
| [[Fitxategi:Ffrindiau Ryan, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7384008|Ryan Davies]]''
| aktore britainiarra
| 1937
| 1977
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 4998
|
| ''[[:d:Q7384100|Ryan Green]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 4999
|
| ''[[:d:Q7384121|Ryan Harford]]''
|
| 1982
|
| [[Tremorfa]]
|-
| style='text-align:right'| 5000
|
| ''[[:d:Q7384374|Ryan Nicholls]]''
|
| 1973
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5001
|
| ''[[:d:Q7384446|Ryan Prosser]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5002
|
| ''[[:d:Q7384568|Ryan Sylvester]]''
|
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5003
|
| ''[[:d:Q7384624|Ryan Watkins]]''
|
| 1983
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5004
|
| ''[[:d:Q7385154|Ryland Davies]]''
| opera abeslari britainiarra
| 1943
| 2023
| [[Cwm (Blaenau Gwent)|Cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 5005
|
| ''[[:d:Q7387186|S.G. Courteen]]''
|
| 1864
| 1945
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5006
|
| ''[[:d:Q7387421|Stephen Dewar Holden]]''
|
| 1870
| 1918
| [[Saltney]]
|-
| style='text-align:right'| 5007
| [[Fitxategi:S.O. Davies portrait 1490010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7387725|S. O. Davies]]''
|
| 1886
| 1972
| [[Abercwmboi]]
|-
| style='text-align:right'| 5008
|
| ''[[:d:Q7401077|Saint Caradoc]]''
|
|
| 1124
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5009
|
| ''[[:d:Q7401174|Derfel]]''
|
| 566
| 660
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5010
| [[Fitxategi:St Eigon, Llanigon - geograph.org.uk - 714248.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7401197|Saint Eigen]]''
|
|
| 1
| [[Northop]]
|-
| style='text-align:right'| 5011
| [[Fitxategi:Eglwys St Fflewin Church, Llanfflewin, Mynydd Mechell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7401235|Saint Flewyn]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5012
|
| ''[[:d:Q7401288|Saint Gelert]]''
|
| 601
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5013
|
| ''[[:d:Q7405039|Sally Amis]]''
|
| 1954
| 2000
| [[Uplands (Swansea)|Uplands]]
|-
| style='text-align:right'| 5014
|
| ''[[:d:Q7407397|Sam Davies]]''
|
| 1992
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5015
|
| ''[[:d:Q7407398|Sam Davies]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5016
|
| ''[[:d:Q7407611|Sam Hobbs]]''
|
| 1988
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5017
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120025.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7407791|Sam Lewis]]''
|
| 1990
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5018
|
| ''[[:d:Q7407801|Sam Livesey]]''
|
| 1873
| 1936
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5019
|
| ''[[:d:Q7407834|Sam Mainwaring]]''
|
| 1841
| 1907
| ''[[:d:Q107032804|Penrhiwtyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5020
|
| ''[[:d:Q7408004|Sam Parry]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1991
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5021
|
| ''[[:d:Q7408265|Sam Turner]]''
| futbolari britainiarra (1980-)
| 1980
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5022
|
| ''[[:d:Q7408625|Samantha Bowen]]''
|
| 1986
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 5023
|
| ''[[:d:Q7410381|Samson Lee]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5024
|
| ''[[:d:Q7410805|Samuel Augustus Perry]]''
|
| 1787
| 1854
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5025
|
| ''[[:d:Q7411260|Samuel Devons]]''
| fisikari britainiarra
| 1914
| 2006
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5026
| [[Fitxategi:SamuelGriffithPA.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7411541|Samuel Griffith]]''
|
| 1816
| 1893
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5027
| [[Fitxategi:Sienoch.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7411771|Samuel Ifor Enoch]]''
|
| 1914
| 2001
| [[Ciliau Aeron]]
|-
| style='text-align:right'| 5028
| [[Fitxategi:Samuel Jagger (1).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7411824|Samuel Jagger]]''
|
| 1904
| 1964
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 5029
|
| ''[[:d:Q7411872|Samuel Jones]]''
|
| 1628
| 1697
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 5030
| [[Fitxategi:Samuel M Jones.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7412071|Samuel M. Jones]]''
|
| 1846
| 1904
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 5031
|
| ''[[:d:Q7412239|Samuel Moss]]''
| politikari britainiarra
| 1858
| 1918
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 5032
| [[Fitxategi:Samuel Pearse VC (AWM H06653).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7412373|Samuel Pearse]]''
|
| 1897
| 1919
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 5033
| [[Fitxategi:Revd Samuel Roberts (SR, 1800-85) NLW3361790.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7412490|Samuel Roberts]]''
|
| 1800
| 1885
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 5034
|
| ''[[:d:Q7412628|Samuel Silkin, Baron Silkin of Dulwich]]''
|
| 1918
| 1988
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5035
| [[Fitxategi:The Times history of the war (1914) (14577874670).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7412772|Samuel Evans]]''
|
| 1859
| 1918
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 5036
| [[Fitxategi:Samuel Warren by John Linnell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7412884|Samuel Warren]]''
|
| 1807
| 1877
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5037
| [[Fitxategi:Sandy Mewies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7417378|Sandy Mewies]]''
| politikari britainiarra
| 1950
|
| [[Brymbo]]
|-
| style='text-align:right'| 5038
|
| ''[[:d:Q7417391|Sandy Orford]]''
|
| 1911
| 1986
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5039
| [[Fitxategi:Sara Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7421612|Sara Edwards]]''
| kazetari britainiarra
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5040
|
| ''[[:d:Q7421643|Sara Gregory]]''
| aktore britainiarra
| 1986
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 5041
| [[Fitxategi:Sara Head (GBR) (6925416825).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7421653|Sara Head]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5042
| [[Fitxategi:Edith Wynne.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7422270|Sarah Edith Wynne]]''
|
| 1842
| 1897
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 5043
|
| ''[[:d:Q7422514|Sarah Lark]]''
| aktore britainiarra
| 1983
|
| [[Roath]]
|-
| style='text-align:right'| 5044
|
| ''[[:d:Q7427449|Saunders Davies]]''
|
| 1937
| 2018
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 5045
|
| ''[[:d:Q7428669|Sawnder Sion]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5046
|
| ''[[:d:Q7435895|Scott Andrews]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 5047
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120012.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7435941|Scott Baldwin]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5048
|
| ''[[:d:Q7436380|Scott Gammer]]''
|
| 1976
|
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 5049
| [[Fitxategi:Scott Young.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7437554|Scott Young]]''
|
| 1976
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 5050
|
| ''[[:d:Q7440197|Seaborne Davies]]''
|
| 1904
| 1984
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 5051
|
| ''[[:d:Q7441218|Sean McCarthy]]''
|
| 1967
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5052
|
| ''[[:d:Q7441234|Sean McGoldrick]]''
|
| 1991
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5053
|
| ''[[:d:Q7441342|Sean Palfrey]]''
|
| 1968
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5054
|
| ''[[:d:Q7441351|Sean Parrish]]''
|
| 1972
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5055
|
| ''[[:d:Q7448922|Selwyn Griffith]]''
| idazle britainiarra
| 1928
| 2011
| [[Bethel]]
|-
| style='text-align:right'| 5056
|
| ''[[:d:Q7456519|Seth Joshua]]''
|
| 1858
| 1925
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5057
| [[Fitxategi:Baron Buckland by Goscombe John in Merthyr Tydfil.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7459132|Seymour Berry, 1st Baron Buckland]]''
|
| 1877
| 1928
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5058
|
| ''[[:d:Q7459191|Seymour J. Farmer]]''
|
| 1878
| 1951
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5059
|
| ''[[:d:Q7459206|Seymour Morris]]''
|
| 1913
| 1991
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 5060
|
| ''[[:d:Q7459474|Seán Burke]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5061
|
| ''[[:d:Q7460864|Shadrach Pryce]]''
|
| 1833
| 1914
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 5062
|
| ''[[:d:Q7488043|Shane Dix]]''
|
| 1960
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5063
|
| ''[[:d:Q7489879|Sharla Passariello]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5064
|
| ''[[:d:Q7490161|Sharon Morgan]]''
|
| 1949
|
| [[Llandyfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 5065
|
| ''[[:d:Q7490820|Shaun Connor]]''
|
| 1975
|
| [[Panteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5066
|
| ''[[:d:Q7490884|Shaun Hopkins]]''
|
| 1985
|
| [[Crynant]]
|-
| style='text-align:right'| 5067
|
| ''[[:d:Q7493819|Shelley Rees]]''
|
| 1974
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5068
| [[Fitxategi:Shoni (William John) Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7500411|Shoni Jones]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5069
|
| ''[[:d:Q7500413|Shoni Sguborfawr]]''
|
| 1811
| 1858
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5070
| [[Fitxategi:ShânCothi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7506042|Shân Cothi]]''
|
| 1965
|
| [[Ffarmers]]
|-
| style='text-align:right'| 5071
| [[Fitxategi:Siân Lloyd (news presenter).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7506792|Sian Lloyd]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5072
|
| ''[[:d:Q7506799|Sian Reese-Williams]]''
|
| 1981
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 5073
|
| ''[[:d:Q7507823|Sid Judd]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1928
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5074
|
| ''[[:d:Q7509163|Sidney Jerram]]''
|
| 1891
| 1959
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5075
|
| ''[[:d:Q7509422|Sidney Wilcox]]''
|
| 1893
| 1973
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5076
|
| ''[[:d:Q7515728|Silvanus Bevan]]''
|
| 1691
| 1765
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5077
| [[Fitxategi:Silyn 01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7517201|R. Silyn Roberts]]''
|
| 1871
| 1930
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 5078
|
| ''[[:d:Q7518575|Simon Davey]]''
|
| 1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5079
|
| ''[[:d:Q7518708|Simon Evans]]''
|
| 1895
| 1940
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5080
|
| ''[[:d:Q7518821|Simon Gardiner]]''
|
| 1990
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5081
|
| ''[[:d:Q7518929|Simon Haworth]]''
| futbolari britainiarra
| 1977
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5082
| [[Fitxategi:Simon Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7519069|Simon Jones]]''
|
| 1978
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 5083
|
| ''[[:d:Q7519190|Simon Lee Evans]]''
|
| 1975
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5084
|
| ''[[:d:Q7519203|Simon Lewis]]''
| idazle britainiarra
| 1971
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5085
| [[Fitxategi:Y Parch Simon Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7519221|Simon Lloyd]]''
|
| 1756
| 1836
| ''[[:d:Q29502896|Plas-yn-Dre]]''
|-
| style='text-align:right'| 5086
|
| ''[[:d:Q7519575|Simon Price]]''
|
| 1967
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 5087
|
| ''[[:d:Q7519973|Simon Wallace]]''
|
| 1957
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5088
| [[Fitxategi:Siobhan Flynn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7525296|Siobhan Flynn]]''
| aktore britainiarra
| 1970
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5089
|
| ''[[:d:Q7525303|Siobhán Owen]]''
|
| 1993
|
| [[Llanfairpwllgwyngyll|Llanfair Pwllgwyngyll]]
|-
| style='text-align:right'| 5090
|
| ''[[:d:Q7525362|Sion Morris]]''
|
| 1977
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5091
|
| ''[[:d:Q7525365|Sion Russell Jones]]''
| abeslari britainiarra
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5092
|
| ''[[:d:Q7526403|Sir David Llewellyn, 1st Baronet]]''
|
| 1879
| 1940
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5093
|
| ''[[:d:Q7526659|Sir Evan Davies Jones, 1st Baronet]]''
|
| 1859
| 1949
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 5094
| [[Fitxategi:1906 Francis Edwards MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7526702|Sir Francis Edwards, 1st Baronet]]''
|
| 1852
| 1927
| [[Aberdyfi]]
|-
| style='text-align:right'| 5095
| [[Fitxategi:British School - Admiral Sir Francis Geary (1709-1710–1796) - BHC2706 - Royal Museums Greenwich.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7526707|Sir Francis Geary, 1st Baronet]]''
|
| 1709
| 1796
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 5096
| [[Fitxategi:John Dillwyn-Llewelyn Vanity Fair 11 October 1900.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7527724|Sir John Dillwyn-Llewelyn, 1st Baronet]]''
| politikari britainiarra
| 1836
| 1927
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5097
|
| ''[[:d:Q7527751|Sir John Edwards, 1st Baronet, of Garth]]''
|
| 1770
| 1850
| ''[[:d:Q7201716|Plas Machynlleth]]''
|-
| style='text-align:right'| 5098
| [[Fitxategi:John Nicholl Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7527969|John Nicholl]]''
| politikari britainiarra
| 1759
| 1838
| [[Llanmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 5099
| [[Fitxategi:Sir John Owen 1776 to 1861.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7527984|Sir John Owen, 1st Baronet]]''
| politikari britainiarra
| 1776
| 1861
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5100
| [[Fitxategi:Sir John Williams, 1st Baronet.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7528143|Sir John Williams, 1st Baronet, of the City of London]]''
|
| 1840
| 1926
| [[Capel Gwynfe]]
|-
| style='text-align:right'| 5101
| [[Fitxategi:John Wynn, 5th Bt, by English School of the 18th Century.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7528163|Sir John Wynn, 5th Baronet]]''
|
| 1628
| 1718<br/>1719
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5102
|
| ''[[:d:Q7528532|Sir Rhys Llewellyn, 2nd Baronet]]''
|
| 1910
| 1978
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5103
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Robert Williames Vaughan, Bart. M.P. for the County of Merioneth (4674639) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7528861|Robert Williames Vaughan]]''
|
| 1768
| 1843
| ''[[:d:Q20600573|Hengwrt]]''
|-
| style='text-align:right'| 5104
| [[Fitxategi:Sir Stephen Glynne 01.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7528986|Sir Stephen Glynne, 9th Baronet]]''
| politikari britainiarra
| 1807
| 1874
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 5105
| [[Fitxategi:Major-General Sir Thomas Morgan 1604-1679.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7529216|Sir Thomas Morgan, 1st Baronet]]''
|
| 1606<br/>1604
| 1679
| [[Llangattock Lingoed]]
|-
| style='text-align:right'| 5106
| [[Fitxategi:Sir Thomas Salusbury and Family.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7529259|Sir Thomas Salusbury, 2nd Baronet]]''
|
| 1612
| 1643
| ''[[:d:Q6662131|Lleweni Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 5107
| [[Fitxategi:Syr Walter Vaughan Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7529393|Sir Walter Morgan, 1st Baronet]]''
| politikari britainiarra
| 1831
| 1916
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5108
|
| ''[[:d:Q7529416|Sir Watkin Williams-Wynn, 10th Baronet]]''
|
| 1904
| 1988
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5109
|
| ''[[:d:Q7529423|Sir Watkin Williams-Wynn, 11th Baronet]]''
|
| 1940
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5110
| [[Fitxategi:John Jackson (1778–1831) (by or after) - Sir Watkin Williams Wynn (1772–1840), 5th Bt - PCF200 - Denbighshire Heritage Service Store.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7529424|Sir Watkin Williams-Wynn, 5th Baronet]]''
|
| 1772
| 1840
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5111
|
| ''[[:d:Q7529427|Sir Watkin Williams-Wynn, 9th Baronet]]''
|
| 1862
| 1951
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5112
| [[Fitxategi:Sir William James.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7529640|Sir William James, 1st Baronet]]''
|
| 1720
| 1783
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 5113
| [[Fitxategi:Portrait of Sir William Williams Bart (4672199) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7529825|Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray's Inn]]''
|
| 1634
| 1700
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5114
|
| ''[[:d:Q7530227|Siri Neal]]''
| aktore britainiarra
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5115
| [[Fitxategi:SiwHughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7532512|Siw Hughes]]''
| aktore britainiarra
| 1958
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5116
|
| ''[[:d:Q7533472|Siân James]]''
| idazle britainiarra
| 1930
| 2021
| ''[[:d:Q15987290|Coed-y-bryn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5117
| [[Fitxategi:Siân Lloyd (weather presenter).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7533474|Siân Lloyd]]''
|
| 1958
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5118
| [[Fitxategi:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I (Siôn Cent).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7533490|Siôn Cent]]''
|
| 1367
| 1430
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 5119
| [[Fitxategi:Sophie Evans 2013 (10005216415).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7562994|Sophie Evans]]''
|
| 1993
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 5120
| [[Fitxategi:20150922 1827 W AUT WAL 3986.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7563011|Sophie Ingle]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Llandough (Penarth)|Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 5121
|
| ''[[:d:Q7563068|Sophie Stanton]]''
| aktore britainiarra
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5122
|
| ''[[:d:Q7576045|Spencer Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1911
| 1981
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5123
| [[Fitxategi:Sir Spencer Summers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7576189|Spencer Summers]]''
|
| 1902
| 1976
| ''[[:d:Q684016|Flintshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 5124
| [[Fitxategi:Spencer Wilding at the Pan Premiere.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7576224|Spencer Wilding]]''
|
| 1972
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5125
|
| ''[[:d:Q7596554|Staff Jones]]''
|
| 1959
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 5126
|
| ''[[:d:Q7597536|Stan Awbery]]''
|
| 1888
| 1969
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5127
|
| ''[[:d:Q7597565|Stan Bowsher]]''
|
| 1899
| 1968
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5128
|
| ''[[:d:Q7597610|Stan Davies]]''
|
| 1898
| 1972
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 5129
|
| ''[[:d:Q7597761|Stan Leonard]]''
| futbolari britainiarra
| 1924
| 1995
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 5130
|
| ''[[:d:Q7597805|Stan Morgan]]''
|
| 1920
| 1971
| [[Abergwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 5131
|
| ''[[:d:Q7597821|Stan Owen]]''
|
| 1932<br/>1929
| 2019
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5132
|
| ''[[:d:Q7597848|Stan Richards]]''
|
| 1917
| 1987
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5133
| [[Fitxategi:Stan Rowlands.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7597866|Stan Rowlands]]''
|
| 1889
|
| [[Bausley with Criggion]]
|-
| style='text-align:right'| 5134
| [[Fitxategi:Stan Stennett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7597900|Stan Stennett]]''
|
| 1925
| 2013
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 5135
|
| ''[[:d:Q7599810|Stanley Mountain]]''
|
| 1909
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5136
|
| ''[[:d:Q7599882|Stanley Powell]]''
|
| 1916
| 1995
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 5137
| [[Fitxategi:Stanley Williams (rugby union).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7600045|Stanley Williams]]''
|
| 1886
| 1936
| [[Rogerstone]]
|-
| style='text-align:right'| 5138
|
| ''[[:d:Q7600051|Stanley Winmill]]''
|
| 1889
| 1940
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 5139
|
| ''[[:d:Q7606146|Stefan Jenkins]]''
|
| 1974
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5140
|
| ''[[:d:Q7606231|Stefan Pejic]]''
|
| 1988
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5141
|
| ''[[:d:Q7606592|Steffan Cook]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5142
|
| ''[[:d:Q7606593|Steffan Cravos]]''
|
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5143
|
| ''[[:d:Q7606597|Steffan Jones]]''
|
| 1990
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 5144
|
| ''[[:d:Q7606598|Steffan Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5145
|
| ''[[:d:Q7606601|Steffan Rhodri]]''
| aktore britainiarra
| 1967
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5146
| [[Fitxategi:Steph davies 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7608097|Steph Davies]]''
|
| 1987
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5147
|
| ''[[:d:Q7608105|Steph Reynolds]]''
|
| 1993
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5148
| [[Fitxategi:Official portrait of Stephen Doughty MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7609085|Stephen Doughty]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5149
|
| ''[[:d:Q7609157|Stephen Evans]]''
| aktore britainiarra
| 1970
|
| [[Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 5150
|
| ''[[:d:Q7609158|Stephen Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 5151
|
| ''[[:d:Q7609455|Stephen Healey]]''
|
| 1982
| 2012
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5152
|
| ''[[:d:Q7609929|Stephen Maybery]]''
| idazle britainiarra
| 1949
| 2020
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 5153
|
| ''[[:d:Q7610382|Stephen Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1980
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5154
|
| ''[[:d:Q7610673|Stephen Thomas]]''
|
| 1865
| 1937
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 5155
|
| ''[[:d:Q7610762|Stephen Volk]]''
|
| 1954
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5156
|
| ''[[:d:Q7611777|Steve Alker]]''
|
| 1964
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5157
| [[Fitxategi:Steve Andrews, promotional image.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7611798|Steve Andrews]]''
| abeslari britainiarra
| 1950
|
| [[Canton (Cardiff)|Canton]]
|-
| style='text-align:right'| 5158
|
| ''[[:d:Q7611858|Steve Balsamo]]''
|
| 1971
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5159
|
| ''[[:d:Q7611877|Steve Barry]]''
|
| 1950
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5160
|
| ''[[:d:Q7611884|Steve Barwick]]''
|
| 1960
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5161
|
| ''[[:d:Q7611899|Steve Bayliss]]''
|
| 1960
|
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 5162
|
| ''[[:d:Q7612324|Steve Curtis]]''
|
| 1948
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5163
|
| ''[[:d:Q7612376|Steve Derrett]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5164
|
| ''[[:d:Q7612423|Steve Doyle]]''
|
| 1958
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5165
|
| ''[[:d:Q7612487|Steve Emery]]''
|
| 1956
|
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 5166
|
| ''[[:d:Q7612568|Steve Ford]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1965
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5167
|
| ''[[:d:Q7613188|Steve Lovell]]''
|
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5168
|
| ''[[:d:Q7613191|Steve Lowndes]]''
|
| 1960
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5169
| [[Fitxategi:Steve Morris -Tom Parker 1922.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7613422|Steve Morris]]''
|
| 1896
| 1964<br/>1965
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5170
|
| ''[[:d:Q7613494|Steve O'Shaughnessy]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5171
|
| ''[[:d:Q7613555|Steve Parry]]''
|
| 1988
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5172
|
| ''[[:d:Q7613556|Steve Parry]]''
|
| 1958
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5173
|
| ''[[:d:Q7613567|Steve Paulding]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5174
|
| ''[[:d:Q7613700|Steve Ray]]''
|
| 1906
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5175
|
| ''[[:d:Q7613774|Steve Robinson]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5176
|
| ''[[:d:Q7613812|Steve Rowland]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5177
|
| ''[[:d:Q7613936|Steve Sims]]''
|
| 1958
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5178
|
| ''[[:d:Q7614093|Steve Tandy]]''
|
| 1980
|
| [[Tonmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5179
|
| ''[[:d:Q7614247|Steve Watkin]]''
|
| 1964
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5180
|
| ''[[:d:Q7614248|Steve Watkin]]''
| futbolari britainiarra
| 1971
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5181
|
| ''[[:d:Q7614314|Steve Williams]]''
| futbolari britainiarra (1974-)
| 1974
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 5182
|
| ''[[:d:Q7614316|Steve Williams]]''
|
| 1971
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5183
|
| ''[[:d:Q7615049|Steven Meo]]''
| aktore britainiarra
| 1977
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5184
|
| ''[[:d:Q7615264|Steven Shingler]]''
|
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5185
|
| ''[[:d:Q7615593|Stevie Lyle]]''
|
| 1979
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5186
| [[Fitxategi:Stormie Mills (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7620234|Stormie Mills]]''
|
| 1969
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 5187
|
| ''[[:d:Q7626453|Stuart Davies]]''
|
| 1965
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5188
|
| ''[[:d:Q7626511|Stuart Evans]]''
|
| 1963
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5189
|
| ''[[:d:Q7626525|Stuart Ferguson]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5190
|
| ''[[:d:Q7626565|Stuart Gallacher]]''
|
| 1946
| 2014
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5191
|
| ''[[:d:Q7626628|Stuart Harrison]]''
|
| 1951
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 5192
|
| ''[[:d:Q7626870|Stuart Morgan]]''
|
| 1949
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5193
|
| ''[[:d:Q7626948|Stuart Phelps]]''
|
| 1975
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5194
|
| ''[[:d:Q7626974|Stuart Prosser]]''
|
| 1887
| 1939
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 5195
|
| ''[[:d:Q7627025|Stuart Roberts]]''
| futbolari britainiarra (1980-)
| 1980
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5196
|
| ''[[:d:Q7627026|Stuart Roberts]]''
| futbolari britainiarra (1967-)
| 1967
| 2023
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 5197
|
| ''[[:d:Q7634158|Sue Jones]]''
| aktore australiarra
| 1901
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5198
| [[Fitxategi:Plaque for Sulien, Llanbadarn Fawr - geograph.org.uk - 2104435.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7636261|Sulien]]''
|
| 1012<br/>1011
| 1091
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5199
| [[Fitxategi:Suzanne Packer at the Chsiwick Book Festival (51449023075) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7650929|Suzanne Packer]]''
|
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5200
| [[Fitxategi:Suzy Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7651414|Suzy Davies]]''
|
| 1963
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5201
|
| ''[[:d:Q7651983|Sven Hansen]]''
|
| 1876
| 1958
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5202
|
| ''[[:d:Q7655213|Sweet Baboo]]''
|
| 1986
|
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 5203
| [[Fitxategi:Sybil Burton Christopher.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7659507|Sybil Christopher]]''
|
| 1929
| 2013
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 5204
|
| ''[[:d:Q7659509|Sybil Connolly]]''
|
| 1921
| 1998
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5205
|
| ''[[:d:Q7659682|Syd Fursland]]''
|
| 1914
| 1990
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 5206
|
| ''[[:d:Q7659702|Syd Jenkins]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5207
|
| ''[[:d:Q7659721|Syd Reid]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 5208
|
| ''[[:d:Q7659740|Syd Worgan]]''
|
| 1917
| 1996
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 5209
|
| ''[[:d:Q7659969|Sydney Hinam]]''
|
| 1898
| 1982
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5210
|
| ''[[:d:Q7660223|Sydney Williams]]''
|
| 1918
| 1976
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 5211
|
| ''[[:d:Q7660931|Sylvia Heal]]''
|
| 1942
|
| [[Shotton (Flintshire)|Shotton]]
|-
| style='text-align:right'| 5212
| [[Fitxategi:Tom Ellis 01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7668222|T. E. Ellis]]''
|
| 1859
| 1899
| ''[[:d:Q5057281|Cefnddwysarn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5213
|
| ''[[:d:Q7668266|T. Glynne Davies]]''
|
| 1926
| 1988
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 5214
| [[Fitxategi:T. Gwynn Jones (1871–1949) (gcf02648).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7668277|T. Gwynn Jones]]''
|
| 1871
| 1949
| [[Betws yn Rhos]]
|-
| style='text-align:right'| 5215
|
| ''[[:d:Q7668315|T. Ifor Rees]]''
|
| 1890
| 1977
| [[Rhydypennau (Ceredigion)|Rhydypennau]]
|-
| style='text-align:right'| 5216
|
| ''[[:d:Q7668365|T. J. Morgan]]''
|
| 1907
| 1986
| [[Glais]]
|-
| style='text-align:right'| 5217
|
| ''[[:d:Q7674964|Taffy Davies]]''
|
| 1910
| 1995
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 5218
|
| ''[[:d:Q7674966|Taffy O'Callaghan]]''
|
| 1906
| 1946
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 5219
|
| ''[[:d:Q7674969|Taffy Williams]]''
|
| 1933
| 1996
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5220
|
| ''[[:d:Q7678702|Tal Harris]]''
|
| 1902
| 1963
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5221
|
| ''[[:d:Q7678716|Tal Selley]]''
|
| 1980
|
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 5222
|
| ''[[:d:Q7679434|Talfryn Evans]]''
|
| 1914
| 1944
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5223
|
| ''[[:d:Q7679435|Talfryn Thomas]]''
|
| 1922
| 1982
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5224
| [[Fitxategi:John Jones, 'Talhaiarn'.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7679452|John Jones]]''
|
| 1810
| 1869
| [[Llanfair Talhaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 5225
|
| ''[[:d:Q7681592|Tammy Jones]]''
| abeslari britainiarra
| 1944
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5226
| [[Fitxategi:Tanwg.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7683954|Tanwg]]''
|
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5227
|
| ''[[:d:Q7686269|Tarki Micallef]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5228
| [[Fitxategi:Sir Tasker Watkins VC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7687359|Tasker Watkins]]''
|
| 1918
| 2007
| [[Nelson (Caerphilly)|Nelson]]
|-
| style='text-align:right'| 5229
|
| ''[[:d:Q7692924|Tecwyn Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1941
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 5230
| [[Fitxategi:Tecwyn Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7692926|Tecwyn Roberts]]''
|
| 1925
| 1988
| [[Llanddaniel Fab]]
|-
| style='text-align:right'| 5231
| [[Fitxategi:Ted Pooley.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7693615|Ted Pooley]]''
|
| 1842
| 1907
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 5232
|
| ''[[:d:Q7693850|Ted Ward]]''
|
| 1953
| 1988
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5233
|
| ''[[:d:Q7694070|Teddy Peers]]''
|
| 1886
| 1935
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 5234
|
| ''[[:d:Q7701873|Terence Cook]]''
|
| 1927
| 2016
| [[Bedwas]]
|-
| style='text-align:right'| 5235
|
| ''[[:d:Q7703511|Terrence Robbins]]''
|
| 1937
| 2015
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5236
|
| ''[[:d:Q7704135|Terry Boyle]]''
|
| 1958
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 5237
|
| ''[[:d:Q7704246|Terry Cooke]]''
| futbolari britainiarra (1962-)
| 1962
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5238
|
| ''[[:d:Q7704251|Terry Cooper]]''
| futbolari britainiarra
| 1950
|
| [[Croesyceiliog]]
|-
| style='text-align:right'| 5239
|
| [[Terry Davies]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1933
| 2021
| [[Llwynhendy]]
|-
| style='text-align:right'| 5240
|
| ''[[:d:Q7704351|Terry Evans]]''
| futbolari britainiarra (1976-)
| 1976
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5241
|
| ''[[:d:Q7704519|Terry Higgins]]''
|
| 1945
| 1982
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5242
|
| ''[[:d:Q7704540|Terry Hubbard]]''
| futbolari britainiarra
| 1950
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5243
|
| ''[[:d:Q7704747|Terry Matthews]]''
|
| 1943
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5244
| [[Fitxategi:Terry Morris and Dame Shirley Bassey.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7704824|Terry Morris]]''
| argazkilari britainiarra
| 1965
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5245
|
| ''[[:d:Q7705046|Terry Stephens]]''
| futbolari britainiarra
| 1935
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5246
| [[Fitxategi:Theo Wharton 2017-08-05 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7781507|Theo Wharton]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 5247
|
| ''[[:d:Q7781956|Theodore Price]]''
|
| 1570
| 1631
| ''[[:d:Q13129621|Llanenddwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5248
| [[Fitxategi:Portrait of Thes. Jones (4672942) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7782307|Theophilus Jones]]''
|
| 1759
| 1812
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5249
| [[Fitxategi:Theophilus Redwood.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7782323|Theophilus Redwood]]''
|
| 1806
| 1892
| [[Boverton]]
|-
| style='text-align:right'| 5250
|
| ''[[:d:Q7787281|Thomas Babington Jones]]''
|
| 1851
| 1890
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5251
|
| ''[[:d:Q7787333|Thomas Baker Jones]]''
|
| 1862
| 1959
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5252
|
| ''[[:d:Q7787443|Thomas Bartley]]''
|
| 1874
| 1951
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 5253
| [[Fitxategi:Thomas Brigstocke.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7787897|Thomas Brigstocke]]''
|
| 1809
| 1881
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5254
|
| ''[[:d:Q7787900|Thomas Briscoe]]''
|
| 1813
| 1895
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5255
|
| ''[[:d:Q7788056|Thomas Burgoyne]]''
|
| 1827
| 1920
| [[Gladestry]]
|-
| style='text-align:right'| 5256
| [[Fitxategi:Thomas Charles, Bala.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7788335|Thomas Charles]]''
|
| 1755
| 1814
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5257
| [[Fitxategi:Principal Thomas Charles Edwards (1837-1900) NLW3362721.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7788342|Thomas Charles Edwards]]''
|
| 1837
| 1900
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 5258
| [[Fitxategi:Thomas Crofts 1722 Catalogue.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7788707|Thomas Crofts]]''
|
| 1722
| 1781
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5259
|
| ''[[:d:Q7788864|Thomas David Frank Evans]]''
|
| 1917
| 1996
| [[Llanwnnen]]
|-
| style='text-align:right'| 5260
|
| ''[[:d:Q7788876|Thomas Davies]]''
|
| 1872
| 1950
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5261
|
| ''[[:d:Q7789102|Thomas Duncombe Dee]]''
|
| 1844
| 1905
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5262
|
| ''[[:d:Q7789165|Thomas E. Heywood]]''
|
| 1877
| 1953
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5263
|
| ''[[:d:Q7789203|Thomas E. Stephens]]''
| margolari estatubatuarra
| 1884
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5264
|
| ''[[:d:Q7789287|Thomas Edwards]]''
|
| 1779
| 1858
| [[Northop]]
|-
| style='text-align:right'| 5265
|
| ''[[:d:Q7789292|Thomas Edwards]]''
|
| 1652
| 1721
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 5266
|
| ''[[:d:Q7789331|Thomas Ellis]]''
|
| 1625
| 1673
| [[Dolmelinllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5267
|
| ''[[:d:Q7789332|Thomas Ellis]]''
|
| 1711
| 1792
| [[Meliden]]
|-
| style='text-align:right'| 5268
|
| ''[[:d:Q7789396|Thomas Evans]]''
|
| 1824
| 1866
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5269
|
| ''[[:d:Q7789400|Thomas Evans]]''
|
| 1764
| 1833
| ''[[:d:Q13128837|Gwernogle]]''
|-
| style='text-align:right'| 5270
| [[Fitxategi:John Bettes the Elder Sir Thomas Exmewe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7789414|Thomas Exmewe]]''
|
| 1450
| 1529
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 5271
|
| ''[[:d:Q7789686|Thomas Flynn]]''
|
| 1898
| 1974
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5272
| [[Fitxategi:Dr T. F. Roberts (1860–1919), MA, LLD, Principal of University of Wales, Aberystwyth (1892–1919) (OP81).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7789785|Thomas Francis Roberts]]''
|
| 1860
| 1919
| [[Aberdyfi]]
|-
| style='text-align:right'| 5273
|
| ''[[:d:Q7790073|Thomas Glyn Watkin]]''
| abokatu britainiarra
| 1952
|
| [[Cwmparc]]
|-
| style='text-align:right'| 5274
| [[Fitxategi:BG T Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7790212|Thomas Griffiths]]''
|
| 1865
| 1947
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 5275
| [[Fitxategi:Tom-Griffiths-AS-Pont-y-pŵl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7790214|Thomas Griffiths]]''
|
| 1867
| 1955
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5276
|
| ''[[:d:Q7790335|Thomas Haffield]]''
|
| 1988
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5277
| [[Fitxategi:Tom Hollingdale 1928.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7790756|Thomas Hollingdale]]''
|
| 1900
| 1978
| [[Waunarlwydd]]
|-
| style='text-align:right'| 5278
|
| ''[[:d:Q7791002|Thomas Mardy Jones]]''
|
| 1879
| 1970
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 5279
|
| ''[[:d:Q7791373|Thomas Jones]]''
|
| 1870
| 1955
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 5280
|
| ''[[:d:Q7791377|Thomas Jones]]''
|
| 1884
| 1958
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 5281
|
| ''[[:d:Q7791381|Thomas Jones]]''
|
| 1810
| 1875
| [[Margam]]
|-
| style='text-align:right'| 5282
| [[Fitxategi:Portrait of Thomas Jones (4673346).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7791382|Thomas Jones]]''
|
| 1810
| 1849
| ''[[:d:Q20600098|Tan-y-ffridd]]''
|-
| style='text-align:right'| 5283
|
| ''[[:d:Q7791384|Thomas Jones]]''
|
| 1895
| 1933
| [[Pontnewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 5284
|
| ''[[:d:Q7791392|Thomas Joseph-Watkin]]''
|
| 1856
| 1915
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5285
|
| ''[[:d:Q7791847|Thomas Leyson]]''
|
| 1549
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5286
|
| ''[[:d:Q7791887|Thomas Lloyd-Mostyn]]''
|
| 1830
| 1861
| [[Mostyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5287
|
| ''[[:d:Q7791891|Thomas Lloyd]]''
|
| 1640
| 1694
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 5288
|
| ''[[:d:Q7791892|Thomas Lloyd]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1882
| 1938
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5289
|
| ''[[:d:Q7792509|Thomas Monaghan]]''
|
| 1833
| 1895
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5290
|
| ''[[:d:Q7792550|Thomas Morgan]]''
|
|
| 1565
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 5291
|
| ''[[:d:Q7792552|Thomas Morgan]]''
|
| 1542<br/>1540
| 1595
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5292
|
| ''[[:d:Q7792716|Thomas Neville George]]''
|
| 1904
| 1980
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 5293
|
| ''[[:d:Q7792777|Thomas Nowell]]''
|
| 1730
| 1801
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5294
|
| ''[[:d:Q7792907|Thomas Owen]]''
|
| 1749
| 1812
| [[Pentraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 5295
|
| ''[[:d:Q7792960|Thomas Paddison]]''
|
| 1883
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5296
|
| ''[[:d:Q7793019|Thomas Parker]]''
|
| 1901
| 1969
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 5297
|
| ''[[:d:Q7793031|Thomas Parry]]''
|
| 1904
| 1985
| [[Carmel]]
|-
| style='text-align:right'| 5298
| [[Fitxategi:Thomas Parry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793039|Thomas Parry]]''
|
| 1768
| 1824
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 5299
| [[Fitxategi:Church of St David, Newtown - geograph.org.uk - 1424901.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793099|Thomas Penson]]''
|
| 1790
| 1859
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5300
| [[Fitxategi:Portrait of Sir Thomas Phillips (4671785).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793148|Thomas Phillips]]''
|
| 1801
| 1867
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 5301
| [[Fitxategi:Professor Thomas Powel (1845-1922) NLW3364243.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793237|Thomas Powel]]''
|
| 1845
| 1922
| ''[[:d:Q15242569|Llanwrtyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 5302
|
| ''[[:d:Q7793241|Thomas Powell]]''
|
| 1608
| 1660
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''<br/>[[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5303
| [[Fitxategi:Thomas Price (Australian politician).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793275|Tom Price]]''
| politikari australiarra
| 1852
| 1909
| [[Brymbo]]
|-
| style='text-align:right'| 5304
|
| ''[[:d:Q7793310|Thomas Prothero]]''
|
| 1780
| 1853
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 5305
|
| ''[[:d:Q7793450|Thomas Rees]]''
|
| 1777
| 1864
| ''[[:d:Q107032579|Gelli-gron]]''
|-
| style='text-align:right'| 5306
|
| ''[[:d:Q7793451|Thomas Rees]]''
|
| 1806
| 1876
| [[Mynachlog-ddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5307
|
| ''[[:d:Q7793503|Thomas Richard Lloyd]]''
|
| 1820
| 1891
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5308
| [[Fitxategi:Thomas Richards 1905.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793509|Thomas Richards]]''
|
| 1859
| 1931
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 5309
|
| ''[[:d:Q7793510|Thomas Richards]]''
|
| 1687
| 1760
| [[Llanfarian]]
|-
| style='text-align:right'| 5310
|
| ''[[:d:Q7793516|Thomas Richards]]''
|
| 1878
| 1962
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 5311
|
| ''[[:d:Q7793653|T. Rowland Hughes]]''
|
| 1903
| 1949
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 5312
| [[Fitxategi:Thomas Salisbury died 1586 by Moses Griffith 02198.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7793755|Thomas Salisbury]]''
|
| 1564
| 1586
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5313
| [[Fitxategi:Thomas Thomas.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7794427|Thomas Thomas]]''
|
| 1880
| 1911
| [[Glynarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5314
|
| ''[[:d:Q7794430|Thomas Thomas]]''
|
| 1829
| 1913
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5315
| [[Fitxategi:Thomas Williams (Christadelphian).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7795183|Thomas Williams]]''
|
| 1847
| 1913
| [[Parkmill]]
|-
| style='text-align:right'| 5316
|
| ''[[:d:Q7795189|Thomas Dominic Williams]]''
|
| 1660
| 1740
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 5317
|
| ''[[:d:Q7795190|Thomas Williams]]''
|
| 1884
| 1954
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5318
|
| ''[[:d:Q7795195|Thomas Williams]]''
|
| 1658
| 1726
| [[Eglwysbach]]
|-
| style='text-align:right'| 5319
|
| ''[[:d:Q7795196|Thomas Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5320
| [[Fitxategi:Thomas Williams of Llanidan.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7795206|Thomas Williams of Llanidan]]''
|
| 1737
| 1802
| [[Llanidan]]
|-
| style='text-align:right'| 5321
|
| ''[[:d:Q7795299|Thomas Woods]]''
|
| 1890
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5322
| [[Fitxategi:The War in the Far East- the Burma Campaign 1941-1945 SE3257.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7795360|Thomas Wynford Rees]]''
|
| 1898
| 1959
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 5323
|
| ''[[:d:Q7795363|Thomas Wynne]]''
|
| 1627
| 1692
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 5324
|
| ''[[:d:Q7795382|Thomas Young]]''
|
| 1992
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5325
|
| ''[[:d:Q7795391|Thomas Zacharias]]''
| beisbol jokalari estatubatuarra
| 1860
| 1892
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5326
|
| ''[[:d:Q7795526|Tomos o Fynwy]]''
|
| 1200
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5327
| [[Fitxategi:Tich Gwilym (Aberystwyth, November 1985)-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7800585|Tich Gwilym]]''
|
| 1950
| 2005
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 5328
|
| ''[[:d:Q7803430|Tim Dinsdale]]''
|
| 1924
| 1987
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 5329
| [[Fitxategi:Tim Rhys-Evans conducting at the AMIS Honor Choir 2019 in Beijing.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7804161|Tim Rhys-Evans]]''
|
| 1972
|
| [[New Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 5330
|
| ''[[:d:Q7804257|Tim Selwood]]''
|
| 1944
| 2021
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5331
| [[Fitxategi:Timothy Everest.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7807185|Timothy Everest]]''
|
| 1961
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5332
|
| ''[[:d:Q7807530|Timothy Stamps]]''
|
| 1936
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5333
|
| ''[[:d:Q7808784|Tip Williams]]''
|
| 1900
| 1974
| [[Bonvilston]]
|-
| style='text-align:right'| 5334
|
| ''[[:d:Q7810316|Titus Lewis]]''
|
| 1773
| 1811
| [[Cilgerran]]
|-
| style='text-align:right'| 5335
|
| ''[[:d:Q7811780|Toby Charles]]''
|
| 1940
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5336
| [[Fitxategi:Tom Arthur 1928.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7814803|Tom Arthur]]''
|
| 1906
| 1986
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5337
| [[Fitxategi:2014 Rallye Deutschland by 2eight DSC2783.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7815245|Tom Cave]]''
|
| 1991
|
| [[Aberdyfi]]
|-
| style='text-align:right'| 5338
|
| ''[[:d:Q7815265|Tom Cheeseman]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5339
|
| ''[[:d:Q7815366|Tom Collings]]''
|
| 1938
| 2014
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5340
|
| ''[[:d:Q7815371|Tom Collins]]''
|
| 1895
| 1957
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5341
| [[Fitxategi:TomCullen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7815481|Tom Cullen]]''
| aktore britainiarra
| 1985
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 5342
|
| ''[[:d:Q7815542|Tom Day]]''
|
| 1907
| 1980
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 5343
| [[Fitxategi:Tom Deacon rugby player.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7815552|Tom Deacon]]''
|
| 1868
| 1921
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5344
|
| ''[[:d:Q7815721|Tom Emanuel]]''
|
| 1915
| 1997
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 5345
|
| ''[[:d:Q7815737|Tom Evans]]''
|
| 1907
| 1993
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 5346
|
| ''[[:d:Q7815982|Tom Grabham]]''
|
| 1991
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5347
|
| ''[[:d:Q7816039|Tom Habberfield]]''
|
| 1992
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5348
|
| ''[[:d:Q7816060|Tom Hallett]]''
|
| 1939
|
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 5349
|
| ''[[:d:Q7816227|Tom Hooson]]''
| politikari britainiarra
| 1933
| 1985
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 5350
|
| ''[[:d:Q7816231|Tom Horabin]]''
|
| 1896
| 1956
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5351
|
| ''[[:d:Q7816281|Tom Hurry Riches]]''
|
| 1846
| 1911
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5352
| [[Fitxategi:ST vs Ospreys 08-12-120001.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7816300|Tom Isaacs]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5353
|
| ''[[:d:Q7816308|Tom Jackson]]''
|
| 1870
| 1952
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5354
|
| ''[[:d:Q7816335|Tom John]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5355
|
| ''[[:d:Q7816351|Tom Johnson]]''
|
| 1893
| 1948
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5356
|
| ''[[:d:Q7816369|Tom Jones]]''
|
| 1901
| 1935
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5357
|
| ''[[:d:Q7816582|Tom Lewis]]''
|
| 1904
| 1994
| [[Taff's Well]]
|-
| style='text-align:right'| 5358
| [[Fitxategi:Tom Lockyer in action for Wales v Croatia.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7816609|Tom Lockyer]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5359
| [[Fitxategi:Tommaynard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7816749|Tom Maynard]]''
|
| 1989
| 2012
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5360
|
| ''[[:d:Q7817055|Tom Norris]]''
|
|
|
| [[Clydach Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 5361
| [[Fitxategi:Tom Parker.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7817160|Tom Parker]]''
|
| 1891
| 1967
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 5362
|
| ''[[:d:Q7817323|Tom Ramasut]]''
| futbolari britainiarra
| 1977
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5363
|
| ''[[:d:Q7817340|Tom Reason]]''
|
| 1890
| 1935
| [[Cadoxton-juxta-Neath|Llangatwg]]
|-
| style='text-align:right'| 5364
|
| ''[[:d:Q7817387|Tom Riley]]''
|
| 1985
|
| [[Graig (Pontypridd)|Graig]]
|-
| style='text-align:right'| 5365
|
| ''[[:d:Q7817394|Tom Roberts]]''
|
| 1897
| 1972
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 5366
|
| ''[[:d:Q7817785|Tom Taylor]]''
|
| 1911
| 1970
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5367
|
| ''[[:d:Q7817808|Tom Thomas]]''
|
|
|
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 5368
|
| ''[[:d:Q7817972|Tom Walley]]''
| futbolari britainiarra
| 1945
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5369
|
| ''[[:d:Q7817986|Tom Walters]]''
|
| 1909
| 1968
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 5370
| [[Fitxategi:Tom Whittaker at Malmstrom-cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7818042|Tom Whittaker]]''
|
| 1948
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5371
|
| ''[[:d:Q7818044|Tom Whittington]]''
|
| 1881
| 1944
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5372
|
| ''[[:d:Q7818067|Tom Williams]]''
|
| 1991
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5373
|
| ''[[:d:Q7819187|Tommy Astbury]]''
|
| 1920
| 1993
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 5374
|
| ''[[:d:Q7819227|Tommy Best]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 2018
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 5375
|
| ''[[:d:Q7819339|Tommy Davies]]''
|
| 1920
| 1988
| [[Cwmgors]]
|-
| style='text-align:right'| 5376
|
| ''[[:d:Q7819500|Tommy Harris]]''
|
| 1927
| 2006
| [[Crumlin (Caerphilly)|Crumlin]]
|-
| style='text-align:right'| 5377
| [[Fitxategi:Tommy Jones-Davies 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7819577|Tommy Jones-Davies]]''
|
| 1906
| 1960
| [[Nantgaredig]]
|-
| style='text-align:right'| 5378
| [[Fitxategi:Tommy Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7819582|Tommy Jones]]''
| futbolari britainiarra (1909-)
| 1909
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 5379
|
| ''[[:d:Q7819747|Tommy Nutter]]''
|
| 1943
| 1992
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5380
| [[Fitxategi:Tommy O'Sullivan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7819760|Tommy O'Sullivan]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 5381
|
| ''[[:d:Q7819800|Tommy Rees]]''
|
| 1904
| 1968
| [[Pontyclun]]
|-
| style='text-align:right'| 5382
|
| ''[[:d:Q7819839|Tommy Scourfield]]''
|
| 1909
| 1976
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5383
| [[Fitxategi:Tommy Vile.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7819968|Tommy Vile]]''
|
| 1882
| 1958
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5384
|
| ''[[:d:Q7819994|Tommy Weale]]''
|
| 1910
| 1971
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5385
| [[Fitxategi:Tomos Prys portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7820312|Tomos Prys]]''
|
| 1564
| 1634
| ''[[:d:Q20591139|Plas Iolyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5386
|
| ''[[:d:Q7821745|Tony Adams]]''
|
| 1940
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5387
|
| ''[[:d:Q7821903|Tony Bird]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5388
|
| ''[[:d:Q7822067|Tony Clark]]''
|
| 1955
|
| [[Gwersyllt]]
|-
| style='text-align:right'| 5389
|
| ''[[:d:Q7822122|Tony Cottey]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5390
|
| ''[[:d:Q7822155|Tony Curtis]]''
|
| 1946
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5391
|
| ''[[:d:Q7822341|Tony Fisher]]''
|
| 1943
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5392
| [[Fitxategi:Tony James Hereford United.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7822639|Tony James]]''
| futbolari britainiarra (1978-)
| 1978
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5393
|
| ''[[:d:Q7822985|Tony Millington]]''
| futbolari britainiarra
| 1943
| 2015
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 5394
|
| ''[[:d:Q7823053|Tony Nelson]]''
| futbolari britainiarra
| 1930
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5395
|
| ''[[:d:Q7823064|Tony Norman]]''
| futbolari britainiarra
| 1958
|
| [[Mancot]]
|-
| style='text-align:right'| 5396
|
| ''[[:d:Q7823155|Tony Pennock]]''
| futbolari britainiarra
| 1971
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5397
|
| ''[[:d:Q7823245|Tony Rees]]''
|
| 1964
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5398
|
| ''[[:d:Q7823270|Tony Ridler]]''
|
| 1954
| 2015
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5399
| [[Fitxategi:Roberts, Tony.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7823281|Tony Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1969
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 5400
|
| ''[[:d:Q7823324|Tony Rowley]]''
|
| 1929
| 2006
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 5401
|
| ''[[:d:Q7823414|Tony Simmons]]''
|
| 1948
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5402
|
| ''[[:d:Q7823432|Tony Skuse]]''
|
| 1956
|
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 5403
|
| ''[[:d:Q7823625|Tony Villars]]''
| futbolari britainiarra
| 1952
| 2020
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5404
|
| ''[[:d:Q7827600|Tosh Powell]]''
|
| 1908
| 1928
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5405
| [[Fitxategi:Tracey Corderoy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7831207|Tracey Corderoy]]''
|
| 1965
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5406
|
| ''[[:d:Q7831231|Tracey Hinton]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5407
| [[Fitxategi:Hannah Mills.jpg|center|128px]]
| [[Hannah Mills]]
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5408
| [[Fitxategi:Trefor Jenkins00.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7837812|Trefor Jenkins]]''
|
| 1932
|
| [[Merthyr Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 5409
|
| ''[[:d:Q7838982|Trevil Morgan]]''
|
| 1907
| 1976
| [[Cyncoed]]
|-
| style='text-align:right'| 5410
|
| ''[[:d:Q7839033|Trevor Arnott]]''
|
| 1902
| 1975
| [[Radyr|Radur]]
|-
| style='text-align:right'| 5411
|
| ''[[:d:Q7839139|Trevor Every]]''
|
| 1909
| 1990
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5412
|
| ''[[:d:Q7839152|Trevor Foster]]''
|
| 1914
| 2005
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5413
|
| ''[[:d:Q7839165|Trevor Gardner]]''
|
| 1915
| 1963
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5414
|
| ''[[:d:Q7839243|Trevor Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1926
| 2016
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 5415
|
| ''[[:d:Q7839282|Trevor Llewellyn]]''
|
| 1898
| 1981
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5416
|
| ''[[:d:Q7839287|Trevor Lloyd]]''
|
| 1924
| 2015
| [[Taibach]]
|-
| style='text-align:right'| 5417
|
| ''[[:d:Q7839340|Trevor Morris]]''
|
| 1920
| 2003
| [[Gorslas]]
|-
| style='text-align:right'| 5418
|
| ''[[:d:Q7839382|Trevor Preece]]''
|
| 1882
| 1965
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 5419
|
| ''[[:d:Q7839401|Trevor Roberts]]''
|
| 1942
| 1972
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5420
|
| ''[[:d:Q7839460|Trevor Thomas]]''
|
| 1909
| 1969
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5421
|
| ''[[:d:Q7839477|Trevor Walters]]''
| futbolari britainiarra
| 1916
| 1989
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5422
| [[Fitxategi:Trish Law AM 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7843996|Trish Law]]''
| politikari britainiarra
| 1954
|
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 5423
|
| ''[[:d:Q7848821|Trystan Gravelle]]''
| aktore britainiarra
| 1981
|
| [[Trimsaran]]
|-
| style='text-align:right'| 5424
|
| ''[[:d:Q7851276|Tudor Davies]]''
| abeslari britainiarra
| 1892
| 1958
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 5425
|
| [[Tudor Parfitt]]
|
| 1944
|
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 5426
|
| ''[[:d:Q7851330|Tudor Watkins, Baron Watkins]]''
|
| 1903
| 1983
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 5427
| [[Fitxategi:Tyrone OSullivan by Aberdare Blog.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7861628|Tyrone O'Sullivan]]''
|
| 1945
| 2023
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5428
|
| ''[[:d:Q7861631|Tyrone Powell]]''
|
| 1953
|
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 5429
|
| ''[[:d:Q7899835|Urban]]''
|
|
| 1134
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 5430
| [[Fitxategi:Val Feld.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7909090|Val Feld]]''
|
| 1947
| 2001
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5431
| [[Fitxategi:Val Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7909111|Val Lloyd]]''
| politikari britainiarra
| 1943
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5432
|
| ''[[:d:Q7917296|Vaughan Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1959
|
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 5433
| [[Fitxategi:HunterAllenMotttheHoople.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7921085|Verden Allen]]''
|
| 1944
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5434
| [[Fitxategi:Vernon Hill.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7922142|Vernon Hill]]''
|
| 1871
| 1932
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 5435
|
| ''[[:d:Q7922194|Vernon Morris]]''
|
| 1894
| 1973
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 5436
|
| ''[[:d:Q7924902|Vic Rouse]]''
|
| 1936
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5437
|
| ''[[:d:Q7925889|Victor Erle Nash-Williams]]''
|
| 1897
| 1955
| ''[[:d:Q56087668|Fleur-de-Lys]]''
|-
| style='text-align:right'| 5438
|
| ''[[:d:Q7927089|Victoria Thornley]]''
|
| 1987
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5439
|
| ''[[:d:Q7931505|Vince Griffiths]]''
|
| 1901
| 1967
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5440
|
| ''[[:d:Q7931909|Vincent Lloyd-Jones]]''
|
| 1901
| 1986
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5441
|
| ''[[:d:Q7937419|Viv Huzzey]]''
|
| 1876
| 1929
| [[Varteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5442
|
| ''[[:d:Q7937718|Vivian Harrison]]''
|
| 1921
| 1989
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5443
|
| ''[[:d:Q7937766|Vivian Ridler]]''
| argitaratzaile britainiarra
| 1913
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5444
| [[Fitxategi:W. Llewelyn Williams (5254833) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7945802|William Llewelyn Williams]]''
|
| 1867
| 1922
| [[Llansadwrn]]
|-
| style='text-align:right'| 5445
|
| ''[[:d:Q7945968|W. S. Gwynn Williams]]''
|
| 1896
| 1978
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 5446
|
| ''[[:d:Q7945972|W. S. Jones]]''
| idazle britainiarra
| 1920
| 2007
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 5447
|
| ''[[:d:Q7955445|WR Parry]]''
|
| 1890
| 1955
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5448
|
| ''[[:d:Q7964582|Walter Coffin]]''
|
| 1784
| 1867
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5449
|
| ''[[:d:Q7964611|Walter Cradock]]''
|
| 1606
| 1659
| [[Llangwm (Monmouthshire)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 5450
|
| ''[[:d:Q7964653|Walter Davis]]''
|
| 1888
| 1937
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 5451
| [[Fitxategi:Walter E Rees.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7964728|Walter E. Rees]]''
|
| 1863
| 1949
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5452
|
| ''[[:d:Q7964785|Walter Evans]]''
|
| 1867
| 1897
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 5453
| [[Fitxategi:StateLibQld 1 110840 Honourable Walter Horatio Wilson 1887.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7965162|Walter Horatio Wilson]]''
|
| 1839
| 1902
| [[Rhosymedre]]
|-
| style='text-align:right'| 5454
| [[Fitxategi:Professor Walter Jenkin Evans (1856–1927), Carmarthen Presbyterian College (gcf02731).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7965269|Walter Jenkin Evans]]''
| historialari britainiarra
| 1856
| 1927
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5455
|
| ''[[:d:Q7965470|Walter Lloyd]]''
|
| 1580
| 1662
| [[Llanfair Clydogau]]
|-
| style='text-align:right'| 5456
|
| ''[[:d:Q7965658|Walter Monslow, Baron Monslow]]''
|
| 1895
| 1966
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5457
|
| ''[[:d:Q7965863|Walter Powell]]''
|
| 1842
| 1881
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5458
|
| ''[[:d:Q7965960|Walter Rice Evans]]''
|
| 1863
| 1909
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5459
|
| ''[[:d:Q7965980|Walter Robbins]]''
|
| 1910
| 1979
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5460
|
| ''[[:d:Q7966122|Walter Shaw Sparrow]]''
|
| 1862
| 1940
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5461
|
| ''[[:d:Q7966361|Walter W. Thomas]]''
|
| 1849
| 1912
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5462
|
| ''[[:d:Q7970188|Warren Feeney, Sr.]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5463
|
| ''[[:d:Q7972932|Wat Jones]]''
|
| 1917
| 1994
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 5464
|
| ''[[:d:Q7976022|Wayne Atwood]]''
|
| 1964
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5465
|
| ''[[:d:Q7976043|Wayne Bickerton]]''
|
| 1941
| 2015
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 5466
|
| ''[[:d:Q7976202|Wayne Edwards]]''
|
| 1966
| 1993
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5467
|
| ''[[:d:Q7976216|Wayne Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1971
| 2023
| [[Abermule]]
|-
| style='text-align:right'| 5468
|
| ''[[:d:Q7976218|Wayne Evans]]''
|
| 1984
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5469
|
| ''[[:d:Q7976374|Wayne Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1948
|
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 5470
|
| ''[[:d:Q7976416|Wayne Law]]''
|
| 1978
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5471
|
| ''[[:d:Q7976425|Wayne Lock]]''
|
| 1956
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5472
|
| ''[[:d:Q7976496|Wayne Mumford]]''
| futbolari britainiarra
| 1964
|
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 5473
|
| ''[[:d:Q7976534|Wayne Phillips]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5474
|
| ''[[:d:Q7976580|Wayne Russell]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5475
|
| ''[[:d:Q7976757|Wayne Warren]]''
|
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5476
|
| ''[[:d:Q7982581|Wendy Albiston]]''
| aktore britainiarra
| 1969
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5477
|
| ''[[:d:Q7982737|Wendy Mulford]]''
|
| 1941
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5478
| [[Fitxategi:Wes Burns 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7983858|Wesley Burns]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5479
|
| ''[[:d:Q7990708|Wharton Davies]]''
|
| 1873
| 1961
| [[St Ishmael's (Pembrokeshire)|St Ishmael's]]
|-
| style='text-align:right'| 5480
|
| ''[[:d:Q7998393|Wickham Powell]]''
|
| 1892
| 1961
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5481
|
| ''[[:d:Q8001663|Wilf Hughes]]''
|
| 1910
| 1984
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 5482
|
| ''[[:d:Q8001666|Wilf Lewis]]''
|
| 1903
| 1976
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5483
|
| ''[[:d:Q8001693|Wilf Walsh]]''
|
| 1917
| 1977
| [[Pontlottyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5484
|
| ''[[:d:Q8001810|Wilfred Hodder]]''
|
| 1896
| 1957
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 5485
|
| ''[[:d:Q8001847|Wilfred Mitford Davies]]''
| margolari britainiarra
| 1895
| 1966
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 5486
|
| ''[[:d:Q8001858|Wilfred Pallott]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1884
| 1957
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5487
|
| ''[[:d:Q8001891|Wilfred Trubshaw]]''
|
| 1870
| 1944
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 5488
|
| ''[[:d:Q8002410|Wiliam Midleton]]''
|
| 1550
| 1600
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 5489
|
| ''[[:d:Q8002411|William Owen Roberts]]''
|
| 1960
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5490
|
| ''[[:d:Q8002713|Will Bragg]]''
|
| 1986
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5491
|
| ''[[:d:Q8002779|Will Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5492
|
| ''[[:d:Q8002780|Will Davies]]''
|
| 1906
| 1975
| [[Cwmgors]]
|-
| style='text-align:right'| 5493
|
| ''[[:d:Q8002851|Will Harries]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5494
|
| ''[[:d:Q8002875|Will Hopkins]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5495
|
| ''[[:d:Q8002998|Will Osborne]]''
|
| 1875
| 1942
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 5496
|
| ''[[:d:Q8003002|Will Owen]]''
|
| 1988
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5497
|
| ''[[:d:Q8003009|Will Parker]]''
|
| 1873
| 1955
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5498
|
| ''[[:d:Q8003012|Will Paynter]]''
|
| 1903
| 1984
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5499
|
| ''[[:d:Q8003041|Will Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 5500
|
| ''[[:d:Q8003042|Will Roberts]]''
|
| 1907
| 2000
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 5501
|
| ''[[:d:Q8003141|Will Taylor]]''
|
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5502
|
| ''[[:d:Q8004161|William Addams Williams]]''
|
| 1787
| 1861
| [[Llangybi (Monmouthshire)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 5503
|
| ''[[:d:Q8004223|William Albert Jenkins]]''
|
| 1878
| 1968
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5504
|
| ''[[:d:Q8004251|William Alexander]]''
|
| 1874
| 1937
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 5505
| [[Fitxategi:WilliamAubrey.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8004673|William Aubrey]]''
|
| 1529
| 1595
| ''[[:d:Q52158053|Cantref]]''
|-
| style='text-align:right'| 5506
|
| ''[[:d:Q8005020|William Banks]]''
|
| 1925
| 1991
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 5507
|
| ''[[:d:Q8005220|William Baxter]]''
|
| 1650
| 1723
| ''[[:d:Q13129655|Llanllugan]]''
|-
| style='text-align:right'| 5508
|
| ''[[:d:Q8005289|William Beck]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5509
|
| ''[[:d:Q8005312|William Bedloe]]''
|
| 1650
| 1680
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 5510
| [[Fitxategi:Sir Wm. Berry LCCN2014715089.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8005480|William Berry, 1st Viscount Camrose]]''
|
| 1879
| 1954
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5511
|
| ''[[:d:Q8005633|William Blethyn]]''
|
| 1501
| 1591
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5512
| [[Fitxategi:William Bloomfield Douglas.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8005643|William Bloomfield Douglas]]''
|
| 1822
| 1906
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 5513
| [[Fitxategi:William Brace.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q8005819|William Brace]]''
|
| 1865
| 1947
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 5514
| [[Fitxategi:William Bradshaw by Enoch Seeman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8005843|William Bradshaw]]''
|
| 1671
| 1732
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5515
|
| ''[[:d:Q8006111|William Bulkeley]]''
|
| 1691
| 1760
| ''[[:d:Q13129631|Llanfechell]]''
|-
| style='text-align:right'| 5516
|
| ''[[:d:Q8006477|William Camden Edwards]]''
|
| 1777
| 1855
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 5517
|
| ''[[:d:Q8006723|William Charles Fuller]]''
|
| 1884
| 1974
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 5518
| [[Fitxategi:Lord Cope.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8007106|William Cope, 1st Baron Cope]]''
|
| 1870
| 1946
| [[Roath]]
|-
| style='text-align:right'| 5519
|
| ''[[:d:Q8007183|William Cove]]''
|
| 1888
| 1963
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5520
| [[Fitxategi:William Crawshay II (1788–1867).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8007280|William Crawshay II]]''
|
| 1788
| 1867
| [[Pendoylan|Pendeulwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5521
|
| ''[[:d:Q8007617|William David Owen]]''
| idazle britainiarra
| 1874
| 1925
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 5522
|
| ''[[:d:Q8007618|William David Phillips]]''
|
| 1855
| 1918
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5523
| [[Fitxategi:Syr-William-Davies-AS-Sir-Benfro.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8007633|William Davies]]''
|
| 1821
| 1895
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5524
|
| ''[[:d:Q8007637|William Davies]]''
|
| 1882
| 1966
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5525
|
| ''[[:d:Q8007641|William Davies]]''
|
| 1890
| 1967
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 5526
|
| ''[[:d:Q8007642|William Davies]]''
|
|
| 1593
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 5527
|
| ''[[:d:Q8007644|William Davies]]''
|
| 1916
|
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 5528
|
| ''[[:d:Q8008479|William Edwards]]''
|
| 1851
| 1940
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5529
|
| ''[[:d:Q8008480|William Edwards]]''
|
| 1938
| 2007
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 5530
|
| ''[[:d:Q8008498|William Egan]]''
|
| 1872
| 1946
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 5531
|
| ''[[:d:Q8008562|William Ellis Bailiff]]''
|
| 1882
| 1972
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 5532
|
| ''[[:d:Q8008626|William Erbery]]''
|
| 1604
| 1654
| ''[[:d:Q39011988|Roath Dogfield]]''
|-
| style='text-align:right'| 5533
|
| ''[[:d:Q8008690|William Evans]]''
|
| 1895
| 1988
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 5534
|
| ''[[:d:Q8008691|William Evans]]''
|
| 1853
| 1919
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 5535
|
| ''[[:d:Q8008695|William Evans]]''
|
|
|
| [[Llanedi]]
|-
| style='text-align:right'| 5536
| [[Fitxategi:William George Evans (1883 – 1946).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8008698|William Evans]]''
|
| 1883
| 1946
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 5537
|
| ''[[:d:Q8009059|William Finney]]''
|
| 1866
| 1927
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 5538
|
| ''[[:d:Q8009287|William Foxwist]]''
|
| 1610
| 1673
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5539
| [[Fitxategi:The Pierhead Building, Cardiff Bay - geograph.org.uk - 852953.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8009291|William Frame]]''
|
| 1848
| 1906
| [[Cardiffko gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 5540
| [[Fitxategi:William Gilbert Rees, July 1853.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8009876|William Gilbert Rees]]''
|
| 1827
| 1898
| ''[[:d:Q18160141|Haroldston St. Issell's]]''
|-
| style='text-align:right'| 5541
| [[Fitxategi:William Graham - National Assembly for Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8010078|William Graham]]''
|
| 1949
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5542
| [[Fitxategi:Gwynn William.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q8010301|William Gwynn]]''
|
| 1856
| 1897
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5543
|
| ''[[:d:Q8010926|William Harris]]''
|
| 1884
| 1956
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 5544
| [[Fitxategi:Bishop Havard by Evan Walters.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8011018|William Havard]]''
|
| 1889
| 1956
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 5545
|
| ''[[:d:Q8012147|William Henry Scourfield]]''
| politikari britainiarra
| 1776
| 1843
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5546
| [[Fitxategi:WHSeager.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8012148|William Henry Seager]]''
|
| 1862
| 1941
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5547
|
| ''[[:d:Q8012259|William Herbert Waring]]''
|
| 1885
| 1918
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 5548
|
| ''[[:d:Q8012322|William Higgins]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5549
|
| ''[[:d:Q8012504|William Hopper]]''
|
| 1922
| 2008
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5550
|
| ''[[:d:Q8012598|William Howell]]''
|
| 1863
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5551
|
| ''[[:d:Q8012638|Billy Hughes]]''
|
| 1865
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5552
|
| ''[[:d:Q8013054|Gerry Humphreys]]''
|
| 1931
| 2006
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 5553
|
| ''[[:d:Q8013397|William Jackson]]''
|
| 1876
| 1954
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 5554
|
| ''[[:d:Q8013423|William James]]''
|
| 1902
| 1972
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 5555
| [[Fitxategi:W. J. Gruffydd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8013623|W. J. Gruffydd]]''
|
| 1881
| 1954
| [[Bethel]]
|-
| style='text-align:right'| 5556
| [[Fitxategi:WJParry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8013655|William John Parry]]''
|
| 1842
| 1927
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 5557
|
| ''[[:d:Q8013687|William Johnson]]''
|
|
| 1997
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5558
|
| ''[[:d:Q8013720|William Jones]]''
|
| 1755
| 1821
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5559
| [[Fitxategi:William Jones AS Arfon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8013725|William Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1859
| 1915
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 5560
|
| ''[[:d:Q8013728|William Jones]]''
|
| 1876
| 1918
| [[Penrhiwceiber]]
|-
| style='text-align:right'| 5561
| [[Fitxategi:William Jones (1726-1795).jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8013729|William Jones]]''
|
| 1726
| 1795
| [[Llangadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 5562
|
| ''[[:d:Q8013731|William Jones]]''
|
| 1676
| 1725
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 5563
| [[Fitxategi:William Lewis, 1st Baron Merthyr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8014533|William Lewis, 1st Baron Merthyr]]''
|
| 1837
| 1914
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5564
|
| ''[[:d:Q8014542|William James Lewis]]''
|
| 1847
| 1926
| ''[[:d:Q13129674|Llanwyddelan]]''
|-
| style='text-align:right'| 5565
|
| ''[[:d:Q8014552|William Lewis Thomas]]''
|
| 1913
| 1995
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 5566
|
| ''[[:d:Q8014626|William Llewellyn Morgan]]''
|
| 1884
| 1960
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5567
|
| ''[[:d:Q8014627|William Llewellyn Thomas]]''
|
| 1872
| 1943
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5568
|
| ''[[:d:Q8014630|William Llewelyn Davies]]''
|
| 1887
| 1952
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 5569
|
| ''[[:d:Q8014638|William Lloyd]]''
|
| 1782
| 1857
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5570
|
| ''[[:d:Q8014765|William Lucas Collins]]''
|
| 1815
| 1887
| [[Oxwich]]
|-
| style='text-align:right'| 5571
|
| ''[[:d:Q8015052|William Mainwaring]]''
|
| 1884
| 1971
| ''[[:d:Q5446227|Fforestfach]]''
|-
| style='text-align:right'| 5572
| [[Fitxategi:WilliamLortMansel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8015101|William Mansel]]''
|
| 1753
| 1820
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 5573
|
| ''[[:d:Q8015535|William Meggitt]]''
|
| 1894
| 1927
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5574
| [[Fitxategi:William M James the judge.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8015629|William Milbourne James]]''
|
| 1807
| 1881
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5575
|
| ''[[:d:Q8015715|William Molloy, Baron Molloy]]''
|
| 1918
| 2001
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5576
| [[Fitxategi:Thomas Lawrence - Portrait of William Morgan (1750-1833).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8015809|William Morgan]]''
|
| 1750
| 1833
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5577
|
| ''[[:d:Q8015812|William Morgan]]''
|
|
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 5578
|
| ''[[:d:Q8016046|William Nathaniel Jones]]''
|
| 1858
| 1934
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 5579
|
| ''[[:d:Q8016190|William Norton]]''
|
| 1862
| 1898
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5580
| [[Fitxategi:William Osborne Smith -Past masters, St Paul's Lodge, 374, ERmontage of 36 photographs (HS85-10-25525) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8016385|William Osborne Smith]]''
| gudari kanadarra
| 1833
| 1887
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5581
| [[Fitxategi:William Owen Pughe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8016424|William Owen Pughe]]''
|
| 1759
| 1835
| [[Llanfihangel-y-pennant, Abergynolwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5582
|
| ''[[:d:Q8016742|William Penfro Rowlands]]''
|
| 1860
| 1937
| [[Llys y Fran]]
|-
| style='text-align:right'| 5583
|
| ''[[:d:Q8017032|William Powell]]''
|
| 1948
| 2022
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 5584
| [[Fitxategi:William Powell - National Assembly for Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8017036|William Powell]]''
| politikari britainiarra
|
|
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 5585
| [[Fitxategi:William Price painting (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8017083|William Price]]''
|
| 1800
| 1893
| [[Rudry|Rhydri]]
|-
| style='text-align:right'| 5586
|
| ''[[:d:Q8017260|William R. P. George]]''
|
| 1912
| 2006
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 5587
| [[Fitxategi:Dr William Rees (Gwilym Hiraethog, 1802-83) (1870) NLW3364252.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8017443|William Rees]]''
|
| 1802
| 1883
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 5588
| [[Fitxategi:William Rees-Davies.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q8017448|William Rees Morgan Davies]]''
|
| 1863
| 1939
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 5589
|
| ''[[:d:Q8017467|William Reid Clanny]]''
|
| 1776
| 1850
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5590
|
| ''[[:d:Q8017511|William Rhodes]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5591
|
| ''[[:d:Q8017514|William Rhys-Herbert]]''
| musikagile estatubatuarra
| 1868
| 1921
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 5592
|
| ''[[:d:Q8017521|William Richard Arnold]]''
|
| 1881
| 1957
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 5593
|
| ''[[:d:Q8017537|William Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 5594
| [[Fitxategi:William Richards minister.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8017538|William Richards]]''
|
| 1749
| 1818
| ''[[:d:Q16898205|Penrydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 5595
|
| ''[[:d:Q8017648|William Roberts]]''
|
| 1585
| 1665
| [[Llanynys]]
|-
| style='text-align:right'| 5596
|
| ''[[:d:Q8017651|William Roberts]]''
|
| 1859
|
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 5597
|
| ''[[:d:Q8017653|William Roberts]]''
|
| 1863
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 5598
| [[Fitxategi:William Roberts (physician).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8017657|William Roberts]]''
|
| 1830
| 1899
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 5599
|
| ''[[:d:Q8017668|William Robertson]]''
|
| 1874<br/>1873
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 5600
|
| ''[[:d:Q8017750|William Roos]]''
|
| 1808
| 1878
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 5601
|
| ''[[:d:Q8017810|William Rowland]]''
|
| 1904
| 1942
| [[Llandrillo-yn-Rhos]]
|-
| style='text-align:right'| 5602
| [[Fitxategi:William Salesbury on the Translator's Memorial; Llanelwy - St Asaph, Cymru 07.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8018052|William Salesbury]]''
|
| 1520
| 1584
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 5603
|
| ''[[:d:Q8018108|William Sandham]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5604
|
| ''[[:d:Q8018129|William Sarvis]]''
|
| 1898
| 1968
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5605
| [[Fitxategi:William Tecumseh Davies (1831–1912), Lieutenant Governor of Pennsylvania from 1887–91.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8019049|William T. Davies]]''
| politikari estatubatuarra
| 1831
| 1912
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 5606
| [[Fitxategi:Revd William Thomas (Gwilym Marles, 1834-79) (U) NLW3364226.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8019284|William Thomas]]''
|
| 1834
| 1879
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 5607
| [[Fitxategi:Portrait of William Thomas, 'Islwyn' (4671182).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8019287|William Thomas]]''
|
| 1832
| 1878
| [[Ynysddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5608
|
| ''[[:d:Q8019290|William Thomas]]''
|
| 1734
| 1799
| [[Margam]]
|-
| style='text-align:right'| 5609
|
| ''[[:d:Q8019294|William Thomas]]''
|
| 1885
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5610
|
| ''[[:d:Q8019295|William Thomas]]''
|
|
| 1972
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5611
|
| ''[[:d:Q8019440|William Todd-Jones]]''
|
| 1958
|
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 5612
| [[Fitxategi:Portrait of William Watkin Edward Wynne (4674672) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8020060|William Watkin Edward Wynne]]''
|
| 1801
| 1880
| ''[[:d:Q11047227|Peniarth]]''
|-
| style='text-align:right'| 5613
| [[Fitxategi:William-Williams-AS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8020385|William Williams]]''
|
| 1840
| 1904
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 5614
| [[Fitxategi:VCWilliamWilliams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8020386|William Williams]]''
|
| 1890
| 1965
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5615
|
| ''[[:d:Q8020391|William Williams]]''
|
| 1856
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 5616
|
| ''[[:d:Q8020392|William Williams]]''
|
| 1859
| 1892
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 5617
|
| ''[[:d:Q8020395|William Williams]]''
|
| 1925
| 2007
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 5618
|
| ''[[:d:Q8020396|William Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5619
|
| ''[[:d:Q8020402|William Williams]]''
|
| 1927
| 2011
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 5620
| [[Fitxategi:Revd William Williams (1781-1840) (print) NLW3365416.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8020407|William Williams of Wern]]''
|
| 1781
| 1840
| ''[[:d:Q3402212|Llanfachreth]]''
|-
| style='text-align:right'| 5621
| [[Fitxategi:1882 MHRs William Wynn-Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8020624|William Wynn-Williams]]''
|
| 1828
| 1913
| [[Llangar]]
|-
| style='text-align:right'| 5622
|
| ''[[:d:Q8020629|William Wynne]]''
|
| 1671
| 1704
| ''[[:d:Q17744479|Garthewin]]''
|-
| style='text-align:right'| 5623
|
| ''[[:d:Q8020631|William Wynter]]''
|
| 1521
| 1589
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5624
|
| ''[[:d:Q8021457|Willie Davies]]''
|
| 1916
| 2002
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 5625
|
| ''[[:d:Q8021458|Willie Davies]]''
|
| 1900
| 1953
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 5626
| [[Fitxategi:Willie Thomas (Rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8021846|Willie Thomas]]''
|
| 1866
| 1921
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 5627
|
| ''[[:d:Q8021889|Willie Whitehill]]''
|
| 1934
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5628
| [[Fitxategi:1946 AIK-Birmingham ity FC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8023109|Wilson Jones]]''
|
| 1914
| 1986
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5629
| [[Fitxategi:Winifred Maxwell, Countess of Nithsdale.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8025410|Winifred Maxwell, Countess of Nithsdale]]''
|
| 1672
| 1749
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 5630
|
| ''[[:d:Q8026122|Winston Roddick]]''
|
| 1940
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5631
|
| ''[[:d:Q8040064|Wyn Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5632
| [[Fitxategi:Wyn Davies (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8040067|Wyn Davies]]''
|
| 1952
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 5633
| [[Fitxategi:Wyn Calvin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8040069|Wyn Calvin]]''
|
| 1925
| 2022
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 5634
| [[Fitxategi:Wyn Williams.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q8040073|Wyn Williams]]''
|
| 1951
|
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 5635
|
| ''[[:d:Q8040109|Wyndham Emery]]''
|
| 1897
| 1969
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5636
|
| ''[[:d:Q8040147|Wynford Dore]]''
|
| 1949
|
| [[Tongwynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 5637
| [[Fitxategi:The Wynford Vaughan-Thomas Memorial (5665468287).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8040155|Wynford Vaughan-Thomas]]''
|
| 1908
| 1987
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5638
|
| ''[[:d:Q8040203|Wynne Hooper]]''
|
| 1952
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 5639
| [[Fitxategi:A Song In My Heart.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8040207|Wynne Evans]]''
|
| 1972
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5640
|
| ''[[:d:Q8040449|Wyre Davies]]''
| kazetari britainiarra
|
|
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 5641
|
| ''[[:d:Q8049836|Yasmin Yusuff]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5642
| [[Fitxategi:Zephaniah Williams - Illustrated Australian News (1874).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8069294|Zephaniah Williams]]''
|
| 1795
| 1874
| [[Argoed (Caerphilly)|Argoed]]
|-
| style='text-align:right'| 5643
| [[Fitxategi:Zoe Lyons Cigar Wink High Res.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8073285|Zoe Lyons]]''
| komediante britainiarra
| 1971
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 5644
|
| ''[[:d:Q8451565|Robert Wade]]''
|
| 1962
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 5645
|
| ''[[:d:Q8784090|Nathan Craze]]''
|
| 1986
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5646
| [[Fitxategi:L.Ryees DBay.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q9218440|Edward Lyndon Rees]]''
|
| 1939
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5647
|
| ''[[:d:Q9275390|Graham Harcourt]]''
|
| 1934
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5648
|
| ''[[:d:Q9346589|Evan Jenkins]]''
|
| 1895
| 1959
| ''[[:d:Q13128409|Ffair Rhos]]''
|-
| style='text-align:right'| 5649
| [[Fitxategi:Teresa Helena Higginson Servant of God.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q9357296|Teresa Helena Higginson]]''
|
| 1844
| 1905
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 5650
|
| ''[[:d:Q9371662|Wayne Cegielski]]''
| futbolari britainiarra
| 1956
|
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 5651
|
| ''[[:d:Q10314880|Kyle Redmond-Jones]]''
| aktore britainiarra
| 1986
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5652
|
| ''[[:d:Q10379452|Lee Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1973
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5653
| [[Fitxategi:Lot Jones Footballer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10382040|Lot Jones]]''
|
| 1882
| 1941
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 5654
| [[Fitxategi:Nathan Jones (Welsh footballer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10387537|Nathan Jones]]''
|
| 1973
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 5655
|
| ''[[:d:Q10388322|Malcolm Allen]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 5656
|
| ''[[:d:Q10391964|Billy Thomas]]''
|
| 1903
| 1992
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5657
|
| ''[[:d:Q10392508|John Mahoney]]''
|
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5658
|
| ''[[:d:Q10395857|Ivor Perry]]''
| futbolari britainiarra
| 1904
|
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 5659
|
| ''[[:d:Q10396757|Neil Edwards]]''
| futbolari britainiarra (1970-)
| 1970
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5660
| [[Fitxategi:Kaid Mohamed York City v. Bath City 16-10-10 1.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q10407045|Kaid Mohamed]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Ely (Cardiff)|Ely]]
|-
| style='text-align:right'| 5661
|
| ''[[:d:Q10409543|Dudley Lewis]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5662
|
| ''[[:d:Q10409906|Bernard Purdie]]''
|
| 1949
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5663
|
| ''[[:d:Q10413935|Karl Elsey]]''
| futbolari britainiarra
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5664
|
| ''[[:d:Q10416121|Horace Williams]]''
|
| 1900
| 1960
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 5665
|
| ''[[:d:Q10427199|Nigel Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1950
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5666
|
| ''[[:d:Q10428766|Jason Rowbotham]]''
| futbolari britainiarra
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5667
|
| ''[[:d:Q10429555|Linden Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
|
| [[New Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 5668
|
| ''[[:d:Q10433007|Paul Wheeler]]''
| futbolari britainiarra
| 1965
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 5669
|
| ''[[:d:Q10441659|Richard Jones]]''
|
| 1969
|
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 5670
| [[Fitxategi:Harry Beadles.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10449958|Harry Beadles]]''
|
| 1897
| 1958
| [[Llanllwchaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 5671
|
| ''[[:d:Q10455270|John Hughes]]''
| futbolari britainiarra
| 1942
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5672
| [[Fitxategi:Edward "Ted" Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10459260|Ted Hughes]]''
|
| 1876
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 5673
|
| ''[[:d:Q10477308|Richard Hurlin]]''
| futbolari britainiarra
| 1984
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5674
|
| ''[[:d:Q10480632|Milly Durrant]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 5675
|
| ''[[:d:Q10488853|Morrys Scott]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5676
|
| ''[[:d:Q10493312|Steve Gammon]]''
|
| 1939
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5677
|
| ''[[:d:Q10495488|Jack Lewis]]''
|
| 1902
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5678
|
| ''[[:d:Q10499403|Robert Roberts]]''
|
| 1865
| 1945
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 5679
| [[Fitxategi:James Trainer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10501113|James Trainer]]''
|
| 1863
| 1915
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5680
|
| ''[[:d:Q10510315|Frank Hoddinott]]''
|
| 1894
| 1980
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5681
|
| ''[[:d:Q10510353|Tony James]]''
|
| 1919
| 1981
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 5682
|
| ''[[:d:Q10511916|Harry Montford]]''
|
| 1859
| 1942
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 5683
|
| ''[[:d:Q10513359|Nicola Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1985
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5684
|
| ''[[:d:Q10513486|Zac Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 5685
| [[Fitxategi:Loren Dykes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10514110|Loren Dykes]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 5686
|
| ''[[:d:Q10514727|Wyndham Evans]]''
|
| 1951
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5687
|
| ''[[:d:Q10517262|David Davies]]''
|
| 1888
|
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 5688
| [[Fitxategi:Farah, Ibrahim.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10518079|Ibrahim Farah]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5689
|
| ''[[:d:Q10519662|John Pugsley]]''
|
| 1900
| 1976
| [[Grangetown (Cardiff)|Grangetown]]
|-
| style='text-align:right'| 5690
|
| ''[[:d:Q10521309|David Summerhayes]]''
|
| 1940
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5691
|
| ''[[:d:Q10524861|Bert Gray]]''
|
| 1900
| 1969
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 5692
|
| ''[[:d:Q10525511|Bill Roberts]]''
|
| 1859
| 1945
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5693
|
| ''[[:d:Q10527809|Idwal Davies]]''
|
| 1899
| 1980
| [[Ewloe]]
|-
| style='text-align:right'| 5694
|
| ''[[:d:Q10538955|Percy Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5695
|
| ''[[:d:Q10546480|Harry Hanford]]''
|
| 1907
| 1996
| [[Blaengwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 5696
|
| ''[[:d:Q10548006|Les Jones]]''
| futbolari britainiarra (1940-)
| 1940
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5697
|
| ''[[:d:Q10548318|Harvey Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1936
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5698
|
| ''[[:d:Q10554425|Alan Halsall]]''
|
| 1940
|
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 5699
|
| ''[[:d:Q10555802|Roy Finch]]''
|
| 1922
| 2007
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 5700
|
| ''[[:d:Q10555958|Carl Slee]]''
|
| 1947
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5701
|
| ''[[:d:Q10556877|Robert Speakman]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5702
|
| ''[[:d:Q10556901|Micky Bloor]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5703
| [[Fitxategi:Desmond Brayley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10567797|Desmond Brayley, Baron Brayley]]''
|
| 1917
| 1977
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5704
|
| ''[[:d:Q10965002|Gwladus ferch Senana]]''
|
| 1250
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5705
|
| ''[[:d:Q10969182|Gwyn Griffiths]]''
|
| 1941
| 2018
| ''[[:d:Q15963881|Swyddffynnon]]''
|-
| style='text-align:right'| 5706
|
| ''[[:d:Q10970620|Nigel Jenkins]]''
|
| 1949
| 2014
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 5707
|
| ''[[:d:Q10976448|Hannah Stone]]''
|
| 1987
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5708
|
| ''[[:d:Q10978349|Edward Richard]]''
|
| 1714
| 1777
| [[Ystrad Meurig]]
|-
| style='text-align:right'| 5709
|
| ''[[:d:Q10982897|William Williams]]''
|
| 1832
| 1900
| ''[[:d:Q23727092|Bontnewydd]]''<br/>[[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5710
|
| ''[[:d:Q10994531|Marged ferch Ifan]]''
|
| 1768<br/>1699
| 1788
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 5711
|
| ''[[:d:Q10995139|Afan Ferddig]]''
|
| 700
| 800
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5712
|
| ''[[:d:Q10997050|Dyddgu Owen]]''
|
| 1906
| 1992
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 5713
|
| ''[[:d:Q11001414|Huw Garmon]]''
|
| 1966
|
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 5714
| [[Fitxategi:William Crwys Williams (Crwys).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11003861|William Williams]]''
|
| 1875
| 1968
| [[Craig Cefn Parc]]
|-
| style='text-align:right'| 5715
|
| ''[[:d:Q11005077|Rhiannon Davies Jones]]''
|
| 1921
| 2014
| [[Llanbedr]]
|-
| style='text-align:right'| 5716
|
| ''[[:d:Q11010724|Sion Jones]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1979
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5717
|
| ''[[:d:Q11017673|Humphrey Owen Jones]]''
|
| 1878
| 1912
| ''[[:d:Q15427716|Goginan]]''
|-
| style='text-align:right'| 5718
|
| ''[[:d:Q11024973|John Harries]]''
|
| 1785
| 1839
| ''[[:d:Q13127612|Cwrt-y-cadno]]''
|-
| style='text-align:right'| 5719
|
| ''[[:d:Q11025719|Jane Edwards]]''
|
| 1938
|
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 5720
|
| ''[[:d:Q11026121|Llŷr Williams]]''
| piano-jotzaile britainiarra
| 1976
|
| [[Pentre Bychan]]
|-
| style='text-align:right'| 5721
|
| ''[[:d:Q11063761|Dafydd Huws]]''
|
| 1949
| 2020
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5722
|
| ''[[:d:Q11129881|Ernest Willows]]''
|
| 1886
| 1926
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5723
| [[Fitxategi:Goreuon, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11155368|Tecwyn Ifan]]''
|
| 1952
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 5724
|
| ''[[:d:Q11161686|Idwal Robling]]''
|
| 1927
| 2011
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 5725
| [[Fitxategi:Jonathan-Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11162843|Jonathan Morgan]]''
|
| 1974
|
| [[Tongwynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 5726
| [[Fitxategi:Rowenahill01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11193133|Rowena Hill]]''
|
| 1938
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5727
| [[Fitxategi:ThomasTudor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11208643|Thomas Tudor]]''
|
| 1785
| 1885
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5728
|
| ''[[:d:Q11246040|Ralph Hancock]]''
|
| 1887
| 1914
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 5729
| [[Fitxategi:Beriah Gwynfe Evans (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11280238|Beriah Gwynfe Evans]]''
| politikari britainiarra
| 1848
| 1927
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 5730
|
| ''[[:d:Q11288719|Walter Gibb]]''
|
| 1919
| 2006
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 5731
| [[Fitxategi:Lorna Morgan.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q11351025|Lorna Morgan]]''
|
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5732
| [[Fitxategi:Captain Archibald Dickson Uniform cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11679925|Archibald Dickson]]''
|
| 1892
| 1939
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5733
| [[Fitxategi:John Daniel Evans (1862-1943).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11685171|John Daniel Evans]]''
|
| 1862
| 1943
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 5734
|
| ''[[:d:Q11685219|John Stone]]''
|
| 1924
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5735
|
| ''[[:d:Q11738693|Ken Buffin]]''
| gimnasta britainiarra
| 1923
| 1972
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 5736
| [[Fitxategi:Portrait of a Man in Black, Follower of Hans Holbein the Younger, c. 1600.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q11801889|Richard Williams]]''
|
| 1510
| 1544
| [[Llanishen]]
|-
| style='text-align:right'| 5737
|
| ''[[:d:Q11833942|Rebecca Rowe]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5738
|
| ''[[:d:Q11866743|John George Williams]]''
|
| 1913
| 1997
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5739
|
| ''[[:d:Q11891034|Robert Prys-Jones]]''
|
| 1949
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5740
| [[Fitxategi:Esyllt T. Lawrence.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11921104|Esyllt T. Lawrence]]''
| idazle espainiarra
| 1917
| 1995
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 5741
|
| ''[[:d:Q11935381|Maredudd ap Rhys Gryg]]''
|
| 1250
| 1271
| ''[[:d:Q3401324|Dryslwyn Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 5742
|
| ''[[:d:Q11963604|Chris Twiddy]]''
| futbolari britainiarra
| 1976
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5743
|
| ''[[:d:Q11964288|David Cyril Jenkins]]''
|
| 1889<br/>1885
| 1978
| [[Swansea]]<br/>[[Dunvant]]
|-
| style='text-align:right'| 5744
|
| ''[[:d:Q12025739|Joe Dunthorne]]''
| idazle britainiarra
| 1982
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5745
| [[Fitxategi:Portrait of Penry Williams (4671215).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12065586|Penry Williams]]''
|
| 1802
| 1885
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5746
| [[Fitxategi:Henry Hussey Vivian, Vanity Fair, 1886-06-05.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12072266|Henry Vivian, 1st Baron Swansea]]''
|
| 1821
| 1894
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5747
| [[Fitxategi:Morgan Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12072959|Morgan Williams]]''
|
| 1878
| 1970
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5748
|
| ''[[:d:Q12162082|Darran Smith]]''
|
| 1975
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5749
| [[Fitxategi:Adrian Lloyd Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12300610|Adrian Lloyd Hughes]]''
| kazetari danimarkarra
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5750
|
| ''[[:d:Q12346622|Douglas B. Gregor]]''
|
| 1909
| 1995
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5751
|
| ''[[:d:Q12386943|Daniel ap Llosgwrn Mew]]''
|
| 1150
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5752
|
| ''[[:d:Q12390330|Gwernen ap Clyddno]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5753
|
| ''[[:d:Q12407875|Hugh Holland]]''
|
| 1569
| 1633
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5754
|
| ''[[:d:Q12740776|Shelagh Roberts]]''
|
| 1924
| 1992
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 5755
|
| ''[[:d:Q12784125|Albert Edward Nash]]''
| gudari kanadarra
| 1882
| 1944
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5756
|
| ''[[:d:Q12794838|Lewis Henry Owain Pugh]]''
|
| 1907
| 1981
| [[Glandyfi]]
|-
| style='text-align:right'| 5757
|
| ''[[:d:Q12795056|Llewellyn Isaac Gethin Morgan-Owen]]''
|
| 1879
| 1960
| [[Llandinam]]
|-
| style='text-align:right'| 5758
|
| ''[[:d:Q12813930|Clive Kingston]]''
|
| 1915
| 1994
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5759
|
| ''[[:d:Q12859012|Margaret Purves]]''
|
| 1935
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5760
|
| ''[[:d:Q12881301|Betty Bartlett-Ambatielos]]''
|
| 1917
| 2011
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 5761
|
| ''[[:d:Q12977437|Kay Green]]''
|
| 1927
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5762
|
| ''[[:d:Q12988572|Lynne Thomas]]''
|
| 1939
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5763
| [[Fitxategi:Jones Hewson (1874–1902) as Luiz in The Gondoliers.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q13107212|Jones Hewson]]''
|
| 1874
| 1902
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5764
| [[Fitxategi:AledPugh2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13125438|Aled Pugh]]''
|
| 1980
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5765
| [[Fitxategi:Aled Rhys Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13125439|Aled Rhys Hughes]]''
|
| 1966
|
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 5766
|
| ''[[:d:Q13125469|Alun Jones]]''
|
| 1946
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 5767
|
| ''[[:d:Q13125471|Alun Llywelyn-Williams]]''
|
| 1913
| 1988
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5768
|
| ''[[:d:Q13125540|Annes Glynn]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q16103637|Brynsiencyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5769
|
| ''[[:d:Q13125546|Anthony K. Campbell]]''
|
| 1945
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5770
|
| ''[[:d:Q13125580|Arfon Gwilym]]''
|
| 1950
|
| ''[[:d:Q13131064|Rhydymain]]''
|-
| style='text-align:right'| 5771
|
| ''[[:d:Q13125586|Arfon Wyn]]''
|
| 1952
|
| [[Llanfairpwllgwyngyll|Llanfair Pwllgwyngyll]]
|-
| style='text-align:right'| 5772
|
| ''[[:d:Q13125608|Arthur Howard Williams]]''
| xakelari britainiarra
| 1950
|
| [[Pontyclun]]
|-
| style='text-align:right'| 5773
|
| ''[[:d:Q13125609|Arthur of Bardsey]]''
|
| 1150
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5774
|
| ''[[:d:Q13125672|Benjamin Thomas Hopkins]]''
|
| 1897
| 1981
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 5775
| [[Fitxategi:Ben Davies, Pant-teg.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13125957|Ben Davies]]''
|
| 1864
| 1937
| [[Cwmllynfell]]
|-
| style='text-align:right'| 5776
| [[Fitxategi:Portrait of The Revd. Benjamin Francis, A.M (4670733) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13125985|Benjamin Francis]]''
|
| 1734
| 1799
| [[Cenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 5777
|
| ''[[:d:Q13125995|Beryl Williams]]''
|
| 1937
| 2004
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 5778
|
| ''[[:d:Q13126247|Brinley Rees]]''
|
| 1919
| 2004
| [[Tondu]]
|-
| style='text-align:right'| 5779
| [[Fitxategi:Llen Natur Conference May 2017 26.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13126293|Bruce Griffiths]]''
|
| 1938
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 5780
|
| ''[[:d:Q13126322|Bryan Martin Davies]]''
|
| 1933
| 2015
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 5781
|
| ''[[:d:Q13126457|Cadwallon ap Gruffydd]]''
|
| 1090
| 1132
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5782
|
| ''[[:d:Q13126875|Cassie Jane Davies]]''
| maistra britainiarra
| 1898
| 1988
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 5783
|
| ''[[:d:Q13126878|Caryl Lewis]]''
| idazle britainiarra
| 1978
|
| [[Birkenhead]]<br/>[[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 5784
| [[Fitxategi:Catrin Dafydd Bardd y Goron Awst 2018 cropped 4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13126947|Catrin Dafydd]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5785
|
| ''[[:d:Q13127291|Crach Ffinnant]]''
|
| 1350
|
| [[Powysko Erresuma]]
|-
| style='text-align:right'| 5786
|
| ''[[:d:Q13127753|D. J. Davies]]''
|
| 1885
| 1970
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5787
|
| ''[[:d:Q13127762|Dafydd Benwyn]]''
|
| 1550
|
| [[Llangeinor]]
|-
| style='text-align:right'| 5788
|
| ''[[:d:Q13127765|Dafydd Alaw]]''
|
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5789
|
| ''[[:d:Q13127766|Dafydd Nicolas]]''
|
| 1705
| 1774
| [[Llangynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 5790
| [[Fitxategi:Portrait of Dan Isaac Davies (4669990).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127784|Dan Isaac Davies]]''
|
| 1839
| 1887
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 5791
|
| ''[[:d:Q13127787|Damian Walford Davies]]''
|
| 1971
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 5792
|
| ''[[:d:Q13127791|Daniel Morden]]''
| idazle britainiarra
| 1964
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 5793
| [[Fitxategi:Daniel Rees (Cymeriadau TGJ).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127792|Daniel Rees]]''
|
| 1855
| 1931
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5794
|
| ''[[:d:Q13127794|D. Simon Evans]]''
|
| 1921
| 1998
| [[Llanfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 5795
| [[Fitxategi:Portrait of David (Dewi Emlyn) Davies (4673062) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127810|David Davies]]''
|
| 1817
| 1888
| [[Cenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 5796
| [[Fitxategi:David Ffrangcon Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127814|David Ffrangcon-Davies]]''
|
| 1855
| 1918
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 5797
| [[Fitxategi:Revd David Rowlands (Dewi Mon, 1836-1907) NLW3361826.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127816|David Rowlands]]''
|
| 1836
| 1907
| [[Rhosybol]]
|-
| style='text-align:right'| 5798
|
| ''[[:d:Q13127818|David Mathew Williams]]''
|
| 1900
| 1970
| ''[[:d:Q13126981|Cellan]]''
|-
| style='text-align:right'| 5799
|
| ''[[:d:Q13127821|David Tecwyn Lloyd]]''
|
| 1914
| 1992
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 5800
|
| ''[[:d:Q13127822|David Myrddin Lloyd]]''
|
| 1909
| 1981
| ''[[:d:Q5446227|Fforestfach]]''
|-
| style='text-align:right'| 5801
| [[Fitxategi:David-Miall-Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127823|David Miall Edwards]]''
|
| 1873
| 1941
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 5802
|
| ''[[:d:Q13127839|Deiniolen]]''
|
| 600
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5803
|
| ''[[:d:Q13127844|Deio ab Ieuan Du]]''
|
|
|
| [[Llangynfelyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5804
| [[Fitxategi:Dewi Emrys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127867|Dewi Emrys]]''
|
| 1881
| 1952
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 5805
| [[Fitxategi:Ras yr Iaith dau ddraig a Dewi Pws 2016 Cei Newydd (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13127868|Dewi 'Pws' Morris]]''
|
| 1948
| 2024
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 5806
|
| ''[[:d:Q13127871|Dewi Nantbrân]]''
| idazle britainiarra
| 1750
| 1781
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 5807
|
| ''[[:d:Q13127926|Dona]]''
|
| 600
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5808
| [[Fitxategi:Church of St Dwywe, Dyffryn Ardudwy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128004|Dwywe]]''
|
| 600
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5809
|
| ''[[:d:Q13128010|Dyfan Roberts]]''
|
| 1949
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 5810
|
| ''[[:d:Q13128017|Dyfrig Wynn Jones]]''
|
| 1977
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5811
|
| ''[[:d:Q13128018|Dyfnallt Morgan]]''
|
| 1917
| 1994
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5812
|
| ''[[:d:Q13128080|Edward Dafydd]]''
|
| 1550
|
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 5813
|
| ''[[:d:Q13128085|Edward Charles]]''
|
| 1757
| 1828
| [[Clocaenog]]
|-
| style='text-align:right'| 5814
|
| ''[[:d:Q13128086|Edward David Hughes]]''
|
| 1906
| 1963
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 5815
|
| ''[[:d:Q13128095|Efa ferch Madog]]''
|
| 1200
|
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 5816
|
| ''[[:d:Q13128122|Eigra Lewis Roberts]]''
|
| 1939
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 5817
|
| ''[[:d:Q13128224|Elena Puw Morgan]]''
|
| 1900
| 1973
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 5818
| [[Fitxategi:Hugh Emyr Davies (Emyr).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128262|Emyr Davies]]''
|
| 1878
| 1950
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 5819
|
| ''[[:d:Q13128265|Emyr Wyn]]''
|
| 1952
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5820
| [[Fitxategi:The Llanynghenedl Standing Stone, Anglesey. - geograph.org.uk - 110758.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128270|Enghenedl]]''
|
| 600
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5821
|
| ''[[:d:Q13128283|Enid Pierce Roberts]]''
|
| 1917
| 2010
| [[Llangadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 5822
|
| ''[[:d:Q13128321|Evan Thomas Davies]]''
|
| 1878
| 1969
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5823
| [[Fitxategi:Evan Jones (Ieuan Gwynedd).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128322|Evan Jones]]''
|
| 1820
| 1852
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 5824
| [[Fitxategi:Portrait of Evan Davies (4672729).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128324|Evan Davies]]''
|
| 1801
| 1888
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5825
|
| ''[[:d:Q13128327|Evan Jones]]''
|
| 1787
| 1859
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 5826
| [[Fitxategi:E Keri Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128330|Evan Keri Evans]]''
|
| 1860
| 1941
| ''[[:d:Q16247790|Pont Ceri]]''
|-
| style='text-align:right'| 5827
| [[Fitxategi:Ieuan Glan Geirionydd.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128331|Evan Evans]]''
|
| 1795
| 1855
| ''[[:d:Q29483107|Tan-y-Celyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5828
|
| ''[[:d:Q13128333|Evan Jenkin Evans]]''
|
| 1882
| 1944
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 5829
|
| ''[[:d:Q13128566|Gareth Wynn Jones]]''
|
| 1937
| 2007
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 5830
|
| ''[[:d:Q13128575|Garry Owen]]''
|
| 1958
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5831
|
| ''[[:d:Q13128587|Gary Slaymaker]]''
|
| 1963
|
| [[Cwmann]]
|-
| style='text-align:right'| 5832
|
| ''[[:d:Q13128611|George Lewis]]''
|
| 1763
| 1822
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 5833
| [[Fitxategi:GeraintJarman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13128619|Geraint Jarman]]''
|
| 1950
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5834
|
| ''[[:d:Q13128623|Geraint Jones]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5835
|
| ''[[:d:Q13128625|Geraint Griffiths]]''
|
| 1949
|
| [[Pontrhydyfen]]
|-
| style='text-align:right'| 5836
|
| ''[[:d:Q13128662|Glyn M. Ashton]]''
|
| 1910
| 1991
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 5837
|
| ''[[:d:Q13128670|Glyn Wise]]''
|
| 1988
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 5838
|
| ''[[:d:Q13128682|Golyddan Fardd]]''
|
| 650
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5839
|
| ''[[:d:Q13128702|Goronwy ap Heilin]]''
|
|
| 1283
| [[Llaneilian]]
|-
| style='text-align:right'| 5840
|
| ''[[:d:Q13128777|Gronw Ddu o Fôn]]''
|
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5841
|
| ''[[:d:Q13128779|Gruffudd Llwyd]]''
|
| 1250
| 1335
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5842
|
| ''[[:d:Q13128780|Gronw Ddu]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5843
|
| ''[[:d:Q13128784|Gruffydd Young]]''
|
| 1370
| 1435
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5844
|
| ''[[:d:Q13128786|Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan]]''
|
| 1485
| 1553
| ''[[:d:Q6662131|Lleweni Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 5845
|
| ''[[:d:Q13128794|Gruffudd ap Nicolas]]''
|
| 1450<br/>1385
| 1461
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5846
|
| ''[[:d:Q13128795|Gruffudd ap Llywelyn Lwyd]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5847
|
| ''[[:d:Q13128796|Gruffydd Sion Pritchard]]''
|
| 1987
|
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 5848
|
| ''[[:d:Q13128800|Gruffydd Robert]]''
|
| 1527
| 1598
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 5849
|
| ''[[:d:Q13128857|Gwilym Owen]]''
|
| 1880
| 1940
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 5850
|
| ''[[:d:Q13128861|Gwilym Thomas Hughes]]''
|
| 1895
| 1978
| [[Glyn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 5851
|
| ''[[:d:Q13128891|Gwyn Elfyn]]''
| aktore britainiarra
| 1960
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5852
|
| ''[[:d:Q13128896|Gwynhoedl]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5853
|
| ''[[:d:Q13128901|Gwynin]]''
|
|
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5854
|
| ''[[:d:Q13129026|Heledd Cynwal]]''
|
| 1975
|
| [[Bethlehem (Carmarthenshire)|Bethlehem]]
|-
| style='text-align:right'| 5855
|
| ''[[:d:Q13129028|Hywel Heilyn]]''
|
|
|
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 5856
|
| ''[[:d:Q13129090|Hilma Lloyd Edwards]]''
|
| 1959
|
| [[Bontnewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 5857
|
| ''[[:d:Q13129092|Hillyn]]''
|
| 1250
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 5858
|
| ''[[:d:Q13129132|Hopcyn ap Tomas]]''
|
| 1335
|
| [[Ynysforgan]]
|-
| style='text-align:right'| 5859
|
| ''[[:d:Q13129135|Horace Charles Jones]]''
|
| 1906
| 1998
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5860
|
| ''[[:d:Q13129158|Hugh Bevan]]''
|
| 1911
| 1979
| [[Saron (Carmarthenshire)|Saron]]
|-
| style='text-align:right'| 5861
| [[Fitxategi:Hugh Evans Cwm eithin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129159|Hugh Evans]]''
|
| 1854
| 1934
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 5862
|
| ''[[:d:Q13129160|Hugh Brython Hughes]]''
|
| 1848
| 1913
| [[Tregarth]]
|-
| style='text-align:right'| 5863
| [[Fitxategi:Hugh Hughes (Hugh Tegai, 1805-64) (print) NLW3361210.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129165|Hugh Hughes]]''
|
| 1805
| 1864
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 5864
|
| ''[[:d:Q13129166|Hugh Jones]]''
|
| 1749
| 1825
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 5865
|
| ''[[:d:Q13129169|Hugh Hughes]]''
|
| 1693
| 1776
| ''[[:d:Q6661266|Llandyfrydog]]''
|-
| style='text-align:right'| 5866
|
| ''[[:d:Q13129177|Hugh Hughes]]''
|
| 1824
| 1898
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5867
| [[Fitxategi:Huw Chiswell - 4492516889.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129190|Huw Chiswell]]''
|
| 1961
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5868
|
| ''[[:d:Q13129194|Huw Jones]]''
|
| 1700
| 1782
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 5869
|
| ''[[:d:Q13129199|Huw Llywelyn Davies]]''
|
| 1945
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 5870
|
| ''[[:d:Q13129200|Huw Llwyd]]''
|
| 1568
| 1630
| ''[[:d:Q29484382|Cynfal-fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 5871
| [[Fitxategi:Huw Edwards (James Tamim crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129201|Huw Edwards]]''
|
| 1961
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 5872
|
| ''[[:d:Q13129204|Huw Pritchard]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5873
| [[Fitxategi:Meltdown Festival Sunday Surprises Huw Stephens (41075747240).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129206|Huw Stephens]]''
|
| 1981
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5874
|
| ''[[:d:Q13129207|Hydwedd Boyer]]''
|
| 1912
| 1970
| [[Alltwen]]
|-
| style='text-align:right'| 5875
|
| ''[[:d:Q13129225|Ian Cottrell]]''
|
| 1973
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 5876
|
| ''[[:d:Q13129235|Idwal Jones]]''
|
| 1910
| 1985
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 5877
|
| ''[[:d:Q13129236|Idris Caffrey]]''
|
|
|
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 5878
|
| ''[[:d:Q13129237|Idris Foster]]''
|
| 1911
| 1984
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 5879
|
| ''[[:d:Q13129239|Iestyn Garlick]]''
|
| 1952
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5880
|
| ''[[:d:Q13129240|Ifan Morgan Jones]]''
|
| 1984
|
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5881
|
| ''[[:d:Q13129262|Ioan Bowen Rees]]''
|
| 1929
| 1999
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 5882
|
| ''[[:d:Q13129264|John Jenkin]]''
|
| 1716
| 1796
| [[Llechryd]]
|-
| style='text-align:right'| 5883
|
| ''[[:d:Q13129265|Iorwerth ab y Cyriog]]''
|
| 1400
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5884
| [[Fitxategi:Iolo Ceredig Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129267|Iolo Ceredig Jones]]''
|
| 1947
| 2021
| ''[[:d:Q15987290|Coed-y-bryn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5885
|
| ''[[:d:Q13129276|Isaac Carter]]''
|
|
| 1741
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5886
|
| ''[[:d:Q13129280|Isaac Hughes]]''
|
| 1852
| 1928
| [[Quakers Yard]]
|-
| style='text-align:right'| 5887
| [[Fitxategi:Mr. Isaac Foulkes (Llyfrbryf) ganwyd Tachwedd 9fed, 1836 ; bu farw Tachwedd 2il, 1904 (5294020).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129281|Isaac Foulkes]]''
|
| 1836
| 1904
| [[Llanfwrog (Denbighshire)|Llanfwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 5888
| [[Fitxategi:Iwan Bala (2009).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129288|Iwan Bala]]''
| margolari britainiarra
| 1956
|
| ''[[:d:Q13131214|Sarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 5889
|
| ''[[:d:Q13129291|J. Brynach Davies]]''
|
| 1873
| 1923
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 5890
|
| ''[[:d:Q13129292|Iwan Llwyd]]''
| poeta
| 1957
| 2010
| [[Carno]]
|-
| style='text-align:right'| 5891
| [[Fitxategi:James Spinther James.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129296|James Spinther James]]''
|
| 1837
| 1914
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 5892
|
| ''[[:d:Q13129297|James Nicholas]]''
|
| 1928
| 2013
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 5893
|
| ''[[:d:Q13129299|Jane Hughes]]''
|
| 1811
| 1878
| [[Pontrobert]]
|-
| style='text-align:right'| 5894
| [[Fitxategi:Jane Cave from her book.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129300|Jane Cave]]''
|
| 1754
| 1813
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5895
|
| ''[[:d:Q13129307|Jenkin Morgan Edwards]]''
|
| 1903
| 1978
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 5896
|
| ''[[:d:Q13129308|Jenny Ogwen]]''
|
| 1944
|
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 5897
| [[Fitxategi:Y Prifardd Jim Parc Nest (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129316|T. James Jones]]''
|
| 1934
|
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5898
| [[Fitxategi:John Ambrose Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129318|John Ambrose Lloyd]]''
|
| 1815
| 1874
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 5899
|
| ''[[:d:Q13129319|John Dafydd]]''
|
| 1727
| 1783
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5900
| [[Fitxategi:John-Jenkins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129321|John Barnard Jenkins]]''
|
| 1933
| 2020
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5901
|
| ''[[:d:Q13129322|John Elwyn Jones]]''
| itzultzaile britainiarra
| 1921
| 2008
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 5902
|
| ''[[:d:Q13129327|John Griffith Williams]]''
|
| 1915
| 1987
| [[Llangwnnadl]]
|-
| style='text-align:right'| 5903
|
| ''[[:d:Q13129328|John Geraint Jenkins]]''
|
| 1929
| 2009
| [[Llangrannog]]
|-
| style='text-align:right'| 5904
|
| ''[[:d:Q13129329|John Gwilym Jones]]''
|
| 1936
|
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5905
|
| ''[[:d:Q13129332|John Gruffydd Moelwyn Hughes]]''
|
| 1866
| 1944
| [[Tanygrisiau]]
|-
| style='text-align:right'| 5906
|
| ''[[:d:Q13129334|John Humphreys Parry]]''
|
| 1786
| 1825
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 5907
| [[Fitxategi:John Griffith (Y Gohebydd, 1821-77) NLW3365401.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129335|John Griffith]]''
|
| 1821
| 1877
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5908
|
| ''[[:d:Q13129338|John Lloyd]]''
|
| 1797
| 1875
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5909
|
| ''[[:d:Q13129341|John Lloyd-Jones]]''
|
| 1885
| 1956
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 5910
| [[Fitxategi:Dr John Parry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129342|John Parry]]''
|
| 1812
| 1874
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 5911
|
| ''[[:d:Q13129344|John Robert Pryse]]''
|
| 1840
| 1862
| [[Llanrhyddlad|Llanrhuddlad]]
|-
| style='text-align:right'| 5912
|
| ''[[:d:Q13129345|John Roberts Evans]]''
|
| 1914
| 1982
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 5913
|
| ''[[:d:Q13129347|John Owen Griffith]]''
|
| 1828
| 1881
| [[Caernarfon]]<br/>[[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 5914
|
| ''[[:d:Q13129355|John Williams]]''
|
| 1728
| 1806
| ''[[:d:Q14508467|Blaenpennal]]''
|-
| style='text-align:right'| 5915
| [[Fitxategi:Portrait of Y bardd yn ei wely (4674271).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129356|John Thomas]]''
|
| 1786
| 1859
| [[Chwilog]]
|-
| style='text-align:right'| 5916
|
| ''[[:d:Q13129357|John Roderick Rees]]''
|
| 1920
| 2009
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 5917
| [[Fitxategi:Reverend John Williams (1853–1921) (gcf10374).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129358|John Williams]]''
|
| 1854
| 1921
| ''[[:d:Q6661266|Llandyfrydog]]''
|-
| style='text-align:right'| 5918
|
| ''[[:d:Q13129360|John Rowlands]]''
|
| 1915
| 2006
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 5919
|
| ''[[:d:Q13129361|John Williams]]''
|
| 1811
| 1862
| [[Llangynhafal]]
|-
| style='text-align:right'| 5920
| [[Fitxategi:Portrait of Joshua Thomas (4673043) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129363|Joshua Thomas]]''
|
| 1719
| 1797
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 5921
|
| ''[[:d:Q13129368|Josiah Jones]]''
|
| 1807
| 1887
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 5922
|
| ''[[:d:Q13129369|Josiah Thomas Jones]]''
|
| 1799
| 1873
| [[Clydau]]
|-
| style='text-align:right'| 5923
|
| ''[[:d:Q13129373|Kate Crockett]]''
|
|
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 5924
| [[Fitxategi:Laura Anne Jones MS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129493|Laura Anne Jones]]''
|
| 1979
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 5925
|
| ''[[:d:Q13129508|Leah Owen]]''
| abeslari britainiarra
| 1953
| 2024
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5926
|
| ''[[:d:Q13129533|Lewis Davies]]''
|
| 1863
| 1951
| [[Hirwaun]]
|-
| style='text-align:right'| 5927
| [[Fitxategi:Lewis William Lewis (Llew Llwyfo, 1831-1901) NLW3364260.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129535|Lewis William Lewis]]''
|
| 1831
| 1901
| ''[[:d:Q20594352|Llanwenllwyfo]]''
|-
| style='text-align:right'| 5928
|
| ''[[:d:Q13129536|Lewis Caerleon]]''
|
| 1500
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 5929
|
| ''[[:d:Q13129538|Lewis Hopkin]]''
|
| 1708
| 1771
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5930
|
| ''[[:d:Q13129541|Lewis Holme Lewis]]''
|
| 1866
| 1955
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]
|-
| style='text-align:right'| 5931
| [[Fitxategi:Llanllechid Church - geograph.org.uk - 110331.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13129679|Llechid]]''
|
| 600
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5932
|
| ''[[:d:Q13129698|Lleucu Llwyd]]''
|
|
|
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 5933
|
| ''[[:d:Q13129915|Manon Rhys]]''
|
| 1948
|
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 5934
|
| ''[[:d:Q13129942|Margaret Williams]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q16103637|Brynsiencyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5935
|
| ''[[:d:Q13129949|Mari Lövgreen]]''
| telebista aurkezle britainiarra
| 1983
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5936
|
| ''[[:d:Q13129962|Martin Davis]]''
|
| 1957
|
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 5937
|
| ''[[:d:Q13129976|Maureen Rhys]]''
| aktore britainiarra
|
|
| [[Cwm y Glo]]
|-
| style='text-align:right'| 5938
|
| ''[[:d:Q13130138|Mici Plwm]]''
|
| 1944
|
| [[Llan Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 5939
|
| ''[[:d:Q13130248|Moses Glyn Jones]]''
|
| 1913
| 1994
| [[Mynytho]]
|-
| style='text-align:right'| 5940
|
| ''[[:d:Q13130254|Morys Clynnog]]''
|
| 1525
| 1581
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5941
|
| ''[[:d:Q13130283|Muriel Drinkwater]]''
|
| 1933
| 1946
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5942
|
| ''[[:d:Q13130336|Myron Wyn Evans]]''
|
| 1950
| 2019
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5943
|
| ''[[:d:Q13130346|Nans Jones]]''
|
| 1915
| 2009
| ''[[:d:Q22673780|Penrhosgarnedd]]''
|-
| style='text-align:right'| 5944
|
| ''[[:d:Q13130360|Nerys Hughes]]''
| aktore britainiarra
| 1941
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 5945
|
| ''[[:d:Q13130551|Owain Meirion]]''
|
| 1803
| 1868
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 5946
| [[Fitxategi:Portrait of Owen Jones, 'Meudwy Môn' (4670352) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13130554|Owen Jones]]''
|
| 1806
| 1889
| ''[[:d:Q10987925|Llanfihangel Ysgeifiog]]''
|-
| style='text-align:right'| 5947
| [[Fitxategi:Owen Gruffydd.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q13130555|Owen Gruffydd]]''
|
| 1643
| 1730
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 5948
| [[Fitxategi:Owen Williams (Owain Gwyrfai, 1790-1874) NLW3362699.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13130556|Owen Williams]]''
|
| 1790
| 1874
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 5949
|
| ''[[:d:Q13130558|Owen Owen]]''
|
| 1847
| 1910
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 5950
|
| ''[[:d:Q13130596|Paul Panton]]''
|
| 1727
| 1797
| [[Bagillt]]
|-
| style='text-align:right'| 5951
| [[Fitxategi:Llanbeblig Hours (f. 3v.) A bishop, possibly St. Peblig, blessing and wearing a mitre, and holding a crosier.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13130598|Peblig]]''
|
| 380
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5952
|
| ''[[:d:Q13130599|Paul Sheppard]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1978
|
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 5953
| [[Fitxategi:Portrait of Peter Jones, Bard, Llynlleifiad (4672939) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13130737|Peter Jones]]''
|
| 1775
| 1845
| [[Garndolbenmaen]]
|-
| style='text-align:right'| 5954
|
| ''[[:d:Q13130915|R. Gerallt Jones]]''
|
| 1934
| 1999
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5955
|
| ''[[:d:Q13130916|Ronald Lockley]]''
|
| 1903
| 2000
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5956
|
| ''[[:d:Q13131021|Rhiannon Wyn]]''
|
| 1979
|
| [[Groeslon]]
|-
| style='text-align:right'| 5957
|
| ''[[:d:Q13131044|Rhosier Smyth]]''
|
| 1541
| 1625
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 5958
|
| ''[[:d:Q13131071|Rhydwen Williams]]''
|
| 1916
| 1997
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 5959
|
| ''[[:d:Q13131075|Rhys Iorwerth]]''
|
| 1983
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 5960
|
| ''[[:d:Q13131078|Rhys Jones]]''
| musikari britainiarra
| 1927
| 2015
| [[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 5961
|
| ''[[:d:Q13131094|Richard Williams]]''
|
| 1790
| 1865
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 5962
|
| ''[[:d:Q13131102|Robert Alun Roberts]]''
|
| 1894
| 1969
| ''[[:d:Q3404501|Nantlle]]''
|-
| style='text-align:right'| 5963
|
| ''[[:d:Q13131111|Robert Williams]]''
|
| 1810
| 1881
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 5964
|
| ''[[:d:Q13131118|Robyn Léwis]]''
|
| 1929
| 2019
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 5965
|
| ''[[:d:Q13131119|Robin Williams]]''
| idazle britainiarra
| 1923
| 2004
| ''[[:d:Q14508708|Rhoslan]]''
|-
| style='text-align:right'| 5966
|
| ''[[:d:Q13131184|Samantha Wynne Rhydderch]]''
|
| 1966
|
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 5967
| [[Fitxategi:Sarah jacob.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131210|Sarah Jacob]]''
|
| 1857
| 1869
| [[Llanfihangel-ar-Arth]]
|-
| style='text-align:right'| 5968
|
| ''[[:d:Q13131218|Sassie Rees]]''
|
| 1916
| 2013
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 5969
|
| ''[[:d:Q13131449|Sian Owen]]''
|
| 1965
| 2013
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 5970
|
| ''[[:d:Q13131459|Simon B. Jones]]''
|
| 1894
| 1964
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 5971
|
| ''[[:d:Q13131617|Stephen J. Williams]]''
|
| 1896
| 1992
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 5972
|
| ''[[:d:Q13131712|Sue Noake]]''
| maistra britainiarra
| 1952
| 2004
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 5973
| [[Fitxategi:Thomas Jacob Thomas (Sarnicol).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131848|Thomas Jacob Thomas]]''
|
| 1873
| 1945
| ''[[:d:Q11054093|Capel Cynon]]''
|-
| style='text-align:right'| 5974
|
| ''[[:d:Q13131852|Thomas Hudson-Williams]]''
| unibertsitateko irakasle estatubatuarra
| 1873
| 1961
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 5975
|
| ''[[:d:Q13131853|Thomas James Jenkin]]''
|
| 1885
| 1965
| [[Maenclochog]]<br/>''[[:d:Q29505758|Budloy]]''
|-
| style='text-align:right'| 5976
|
| ''[[:d:Q13131854|Thomas Evans]]''
| poeta
| 1840
| 1865
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 5977
| [[Fitxategi:Tudno 00.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131856|Thomas Jones]]''
|
| 1844
| 1895
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 5978
| [[Fitxategi:T. E. Nicholas and D. J. Williams conversing at a CND rally at Aberystwyth (6773943208).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131857|Thomas Evan Nicholas]]''
| idazle britainiarra
| 1879
| 1971
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 5979
| [[Fitxategi:Thomas Iorwerth Ellis (5292079).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131858|Thomas Iorwerth Ellis]]''
|
| 1899
| 1970
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 5980
|
| ''[[:d:Q13131864|Thomas Williams]]''
|
| 1848
| 1927
| [[Cwmaman]]
|-
| style='text-align:right'| 5981
|
| ''[[:d:Q13131865|Thomas Williams]]''
|
| 1769
| 1848
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 5982
| [[Fitxategi:Gwilym Morganwg, bard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131866|Thomas Williams]]''
|
| 1778
| 1835
| ''[[:d:Q19799831|Llanddeti]]''
|-
| style='text-align:right'| 5983
| [[Fitxategi:Glan Alun.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q13131882|Thomas Jones]]''
|
| 1811
| 1866
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 5984
|
| ''[[:d:Q13131904|Tim Jones]]''
|
| 1962
|
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 5985
|
| ''[[:d:Q13131944|Tom Parri Jones]]''
|
| 1905
| 1980
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5986
|
| ''[[:d:Q13131982|Trebor Lloyd Evans]]''
|
| 1909
| 1979
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 5987
| [[Fitxategi:Tudur Dylan Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132053|Tudur Dylan Jones]]''
|
| 1965
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 5988
| [[Fitxategi:Entrance to Llandybie Parish Church - geograph.org.uk - 4445311.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132095|Saint Tybie]]''
|
|
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 5989
| [[Fitxategi:St Tyfaelog's Church, Pontlottyn - geograph.org.uk - 1152586.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132101|Tyfaelog]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 5990
|
| ''[[:d:Q13132174|Vaughan Hughes]]''
| kazetari britainiarra
| 1947
| 2024
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 5991
|
| ''[[:d:Q13132175|Vaughan Roderick]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 5992
|
| ''[[:d:Q13132177|Vernon Jones]]''
|
| 2000
|
| [[Bow Street (Ceredigion)|Bow Street]]
|-
| style='text-align:right'| 5993
|
| ''[[:d:Q13132185|W. Gareth Jones]]''
|
| 1936
|
| ''[[:d:Q7653726|Cwm Tawe]]''
|-
| style='text-align:right'| 5994
|
| ''[[:d:Q13132190|William Rhys Nicholas]]''
| poeta britainiarra
| 1914
| 1996
| ''[[:d:Q13131775|Tegryn]]''
|-
| style='text-align:right'| 5995
|
| ''[[:d:Q13132358|William John Griffith]]''
|
| 1875
| 1931
| [[Aberffraw]]
|-
| style='text-align:right'| 5996
| [[Fitxategi:Llanrwst Poets (1876) (8363305937).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132359|William John Roberts]]''
|
| 1828
| 1904
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 5997
|
| ''[[:d:Q13132360|William Jones]]''
|
| 1896
| 1961
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 5998
|
| ''[[:d:Q13132361|William Jones]]''
|
| 1764
| 1822
| [[Cynwyd (Denbighshire)|Cynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 5999
| [[Fitxategi:Portrait of William Williams, 'Gwilym Cyfeiliog' (4672196) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132362|William Williams]]''
|
| 1801
| 1876
| ''[[:d:Q20601420|Winllan]]''
|-
| style='text-align:right'| 6000
|
| ''[[:d:Q13132363|William Morris]]''
|
| 1705
| 1763
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6001
|
| ''[[:d:Q13132364|William Spurrell]]''
|
| 1813
| 1889
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6002
| [[Fitxategi:Portrait of Y Parch. Wm. Rowlands, 'Gwilym Lleyn' (4671153).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132366|William Rowlands]]''
|
| 1802
| 1865
| [[Bryncroes]]
|-
| style='text-align:right'| 6003
| [[Fitxategi:Portrait of Hon. W. O. Stanley, M.P (4673027).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13132369|William Owen Stanley]]''
| politikari britainiarra
| 1802
| 1884
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6004
|
| ''[[:d:Q13157407|Henry Harries]]''
|
| 1821
| 1849<br/>1862
| ''[[:d:Q13127612|Cwrt-y-cadno]]''
|-
| style='text-align:right'| 6005
|
| ''[[:d:Q13157452|J. E. Caerwyn Williams]]''
|
| 1912
| 1999
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 6006
|
| ''[[:d:Q13218562|David Griffiths]]''
|
| 1867
| 1935
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6007
|
| ''[[:d:Q13231953|Neil A. Oakman]]''
|
| 1962
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6008
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Isaac Williams (4671204).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13341457|Isaac Williams]]''
|
| 1802
| 1865
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6009
|
| ''[[:d:Q13405416|Einir Dafydd]]''
|
| 1989
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6010
| [[Fitxategi:Bryn Fon gan Dogfael.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13405418|Bryn Fôn]]''
|
| 1954
|
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 6011
| [[Fitxategi:Mark joseph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13405478|Mark Joseph]]''
|
| 1965
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6012
|
| ''[[:d:Q13405589|Iris Williams]]''
|
| 1946
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6013
| [[Fitxategi:Mary Dillwyn M.D. 1853.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13406331|Mary Dillwyn]]''
|
| 1816
| 1906
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6014
|
| ''[[:d:Q13415127|James Holmes-Siedle]]''
|
| 1910
| 1995
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6015
| [[Fitxategi:Catrin Collier - colour.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13416998|Catrin Collier]]''
|
| 1948
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6016
|
| ''[[:d:Q13423692|Mary Letitia Green]]''
|
| 1886
| 1978
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 6017
|
| ''[[:d:Q13522455|Ian Buckett]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1967
| 2024
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 6018
| [[Fitxategi:Judge John Rice Jones.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q13522489|John Rice Jones]]''
| politikari estatubatuarra
| 1759
| 1824
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 6019
|
| ''[[:d:Q13522522|Hugh Schofield]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6020
|
| ''[[:d:Q13530049|John Stradling Thomas]]''
|
| 1925
| 1991
| ''[[:d:Q1067991|Dyfed]]''
|-
| style='text-align:right'| 6021
|
| ''[[:d:Q13563004|Gillian Gill]]''
|
| 1942
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6022
|
| ''[[:d:Q13581065|Jamie Jones]]''
|
| 1980
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6023
| [[Fitxategi:Hugh Price Hughes3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13583800|Hugh Price Hughes]]''
|
| 1847
| 1902
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6024
|
| ''[[:d:Q13584022|Edward Morgan Humphreys]]''
|
| 1882
| 1955
| ''[[:d:Q922365|Dyffryn Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 6025
| [[Fitxategi:JohnLewis01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13616740|John T. Lewis]]''
|
| 1932
| 2004
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6026
| [[Fitxategi:EdwynCynrigRoberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13634239|Edwyn Cynrig Roberts]]''
|
| 1837
| 1893
| [[Cilcain]]
|-
| style='text-align:right'| 6027
| [[Fitxategi:Ellis Wynne plaque.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13634263|Ellis Wynne]]''
|
| 1671
| 1734
| ''[[:d:Q29484377|Y Lasynys Fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 6028
|
| ''[[:d:Q13635446|Grahame Davies]]''
| idazle britainiarra
| 1964
|
| [[Coedpoeth]]
|-
| style='text-align:right'| 6029
| [[Fitxategi:Walter Davies (Gwallter Mechain).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13635559|Gwallter Mechain]]''
|
| 1761
| 1849
| [[Llanfechain]]
|-
| style='text-align:right'| 6030
|
| ''[[:d:Q13637417|Ian Jeremiah]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6031
| [[Fitxategi:Iolo Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13638382|Iolo Williams]]''
|
| 1962
|
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 6032
| [[Fitxategi:Portrait of John Ceiriog Hughes (4674472).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13639581|John Ceiriog Hughes]]''
|
| 1832
| 1887
| [[Llanarmon Dyffryn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 6033
|
| ''[[:d:Q13643306|Leslie Norris]]''
| idazle britainiarra
| 1921
| 2006
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6034
|
| ''[[:d:Q13643406|Lewys Daron]]''
|
| 1600
| 1530
| [[Aberdaron]]
|-
| style='text-align:right'| 6035
|
| ''[[:d:Q13645303|Lucy Christopher]]''
|
| 1981
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6036
| [[Fitxategi:Mark Donovan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13646991|Mark Donovan]]''
| aktore britainiarra
| 1968
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6037
|
| ''[[:d:Q13703019|Haydn Morris]]''
|
| 1891
| 1965
| [[Llanarthney]]
|-
| style='text-align:right'| 6038
|
| ''[[:d:Q14095064|Mark Whitby]]''
|
| 1973
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6039
|
| ''[[:d:Q14159639|Heather Jones]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6040
| [[Fitxategi:Rhun ap Iorwerth official portrait (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14420732|Rhun ap Iorwerth]]''
|
| 1972
|
| [[Tonteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6041
| [[Fitxategi:Terwyn davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14476341|Terwyn Davies]]''
|
| 1979
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6042
| [[Fitxategi:Er cof am y diweddar Barch Thos Jones, Dynbych .. NLW3364382.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14476852|Thomas Jones]]''
|
| 1756
| 1820
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 6043
| [[Fitxategi:Revd Williams Ambrose (1813-73) NLW3362510.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14480365|William Ambrose]]''
|
| 1813
| 1873
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6044
|
| ''[[:d:Q14480438|William Glyn]]''
|
| 1504
| 1558
| ''[[:d:Q5714157|Heneglwys]]''
|-
| style='text-align:right'| 6045
|
| ''[[:d:Q14508446|Aled Jones Williams]]''
|
| 1956
|
| [[Llanwnda (Gwynedd)|Llanwnda]]
|-
| style='text-align:right'| 6046
|
| ''[[:d:Q14508501|Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed]]''
|
| 1335
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6047
|
| ''[[:d:Q14508527|John Jones]]''
|
| 1904
| 1956
| ''[[:d:Q6661740|Llansaint]]''
|-
| style='text-align:right'| 6048
|
| ''[[:d:Q14508658|Myrddin ap Dafydd]]''
|
| 1956
|
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 6049
|
| ''[[:d:Q14593035|Isaac D. Seyburn]]''
|
| 1824
| 1895
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6050
|
| ''[[:d:Q14626703|Eleanor Vachell]]''
|
| 1879
| 1948
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6051
|
| ''[[:d:Q14918258|John Lloyd]]''
|
| 1649
| 1679
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 6052
| [[Fitxategi:Richard John Lloyd Price of Rhiwlas, Vanity Fair, 1885-10-10.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14945454|Richard John Lloyd Price]]''
|
| 1843
| 1923
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 6053
| [[Fitxategi:David davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14945645|J. D. Davies]]''
|
| 1957
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6054
|
| ''[[:d:Q14945647|Arthur Evanson]]''
|
| 1859
| 1934
| [[Llansoy]]
|-
| style='text-align:right'| 6055
| [[Fitxategi:St Grwst.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14945657|Hugh Jones]]''
|
| 1816
| 1897
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 6056
|
| ''[[:d:Q14945659|John Lewis]]''
|
| 1580
|
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6057
|
| ''[[:d:Q14945665|John Mason]]''
|
| 1920
| 2009
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6058
| [[Fitxategi:Owen Owen (arolygydd ysgolion).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14945672|Owen Owen]]''
|
| 1850
| 1920
| [[Llaniestyn (Gwynedd)|Llaniestyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6059
|
| ''[[:d:Q14945674|Emlyn Rhoderick]]''
|
| 1920
| 2007
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6060
|
| ''[[:d:Q14945676|William Bowen Rowlands]]''
| politikari britainiarra
| 1837
| 1906
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 6061
|
| ''[[:d:Q14945684|Hugh Williams]]''
|
| 1722
| 1779
| [[Llanengan]]
|-
| style='text-align:right'| 6062
|
| ''[[:d:Q14946841|Mark Evans]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6063
| [[Fitxategi:Paul Atherton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14949171|Paul Atherton]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6064
|
| ''[[:d:Q14949184|Clement Price Thomas]]''
|
| 1893
| 1973
| [[Abercarn]]
|-
| style='text-align:right'| 6065
|
| ''[[:d:Q14949186|Hilary Tann]]''
| musikagile britainiarra
| 1947
| 2023
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 6066
|
| ''[[:d:Q14982023|John Walters]]''
|
| 1721
| 1797
| [[Llanedi]]
|-
| style='text-align:right'| 6067
|
| ''[[:d:Q15008212|Dafydd Bullock]]''
|
| 1953
|
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 6068
| [[Fitxategi:Daniel Lleufer Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15049074|Daniel Lleufer Thomas]]''
|
| 1863
| 1940
| [[Talley]]
|-
| style='text-align:right'| 6069
|
| ''[[:d:Q15050659|Leo McAuliffe]]''
|
| 1933
| 2018
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 6070
|
| ''[[:d:Q15052584|Martin Daunton]]''
|
| 1949
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6071
|
| ''[[:d:Q15052605|Richard Evans]]''
|
| 1968
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 6072
|
| ''[[:d:Q15054657|John Lasarus Williams]]''
|
| 1924
| 2004
| [[Llangoed]]
|-
| style='text-align:right'| 6073
|
| ''[[:d:Q15062913|Matt Parry]]''
|
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6074
| [[Fitxategi:Watcyn Wyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15074921|Watkin Hezekiah Williams]]''
|
| 1844
| 1905
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 6075
| [[Fitxategi:Trebor Edwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15077570|Trebor Edwards]]''
| abeslari britainiarra
| 1939
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 6076
|
| ''[[:d:Q15109553|Jim Ede]]''
|
| 1895
| 1990
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6077
| [[Fitxategi:Illingworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15109565|Leslie Gilbert Illingworth]]''
|
| 1902
| 1979
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6078
| [[Fitxategi:Hungarian National Circus 2014 Richter József Jr. 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15148558|József Richter]]''
|
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6079
|
| ''[[:d:Q15149236|Jonathan Jones]]''
|
| 1976
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6080
| [[Fitxategi:Gutyn Peris.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q15244394|Griffith Williams]]''
|
| 1769
| 1838
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6081
| [[Fitxategi:Antoing - Triptyque des Monts et Châteaux, étape 1, 4 avril 2014, départ (100).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q15285212|Owain Doull]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6082
|
| ''[[:d:Q15378581|Peter Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
|
| [[Treforest]]
|-
| style='text-align:right'| 6083
|
| ''[[:d:Q15378630|Thomas Davis]]''
|
| 1837
| 1919
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 6084
|
| ''[[:d:Q15378639|Phil Clift]]''
|
| 1918
| 2005
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 6085
| [[Fitxategi:Joseph Davis 1865 public domain USGov.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15378641|Joseph Davis]]''
|
| 1838
| 1895
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6086
|
| ''[[:d:Q15401784|Simon Cox]]''
| golf-jokalari britainiarra
| 1952
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6087
|
| ''[[:d:Q15427153|Patricia Llewellyn]]''
|
| 1962
| 2017
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6088
|
| ''[[:d:Q15428968|Dean Gratton]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6089
| [[Fitxategi:Reverend Benjamin Evans (Telynfab) (1845–1900) (gcf10105).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15429196|Benjamin Evans]]''
|
| 1844
| 1900
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6090
|
| ''[[:d:Q15429403|John Vaughan]]''
|
| 1871
| 1956
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 6091
|
| ''[[:d:Q15433564|Stephen Knight]]''
|
| 1960
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6092
|
| ''[[:d:Q15434762|Jack Livesey]]''
|
| 1901
| 1961
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6093
|
| ''[[:d:Q15435915|Bernard Lloyd]]''
|
| 1934
| 2018
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6094
|
| ''[[:d:Q15438714|W. D. Davies]]''
|
| 1911
| 2001
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 6095
| [[Fitxategi:Ian Hamilton, Author image 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15446774|Ian Hamilton]]''
|
| 1946
|
| [[Toronto]]<br/>[[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 6096
|
| ''[[:d:Q15447289|Chris Hann]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6097
|
| ''[[:d:Q15452420|Louis Barnett Abrahams]]''
|
| 1839
| 1918
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6098
|
| ''[[:d:Q15453116|Michael Shepherd]]''
|
| 1923
| 1995
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6099
| [[Fitxategi:John Hughes editor 1985.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15453135|John Hughes]]''
|
| 1930
| 2022
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6100
| [[Fitxategi:John Bowen (bishop).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q15453626|John Bowen]]''
|
| 1815
| 1859
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 6101
|
| ''[[:d:Q15453717|Charles Wynford Parsons]]''
| zoologo britainiarra
| 1901
| 1950
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6102
|
| ''[[:d:Q15453874|Paul Ferris]]''
| idazle britainiarra
| 1929
| 2018
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6103
|
| ''[[:d:Q15453944|Terence Rees]]''
| historialari britainiarra
| 1928
| 2014
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6104
|
| ''[[:d:Q15454409|Myfanwy Haycock]]''
|
| 1913
| 1963
| [[Pontnewynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6105
| [[Fitxategi:Portrait of W. Williams (4673914).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15456236|William Williams]]''
|
| 1788
| 1865
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 6106
| [[Fitxategi:Mival and Barrie 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15456259|Eric Mival]]''
| zinema zuzendari britainiarra
| 1939
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 6107
| [[Fitxategi:Peter Reynolds Korea (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15458784|Peter Reynolds]]''
|
| 1958
| 2016
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6108
|
| ''[[:d:Q15459489|John James]]''
| poeta britainiarra
| 1939
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6109
|
| ''[[:d:Q15460120|T. Harri Jones]]''
| poeta britainiarra
| 1921
| 1965
| [[Llanafan Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6110
|
| ''[[:d:Q15460527|Paul Carey Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6111
| [[Fitxategi:Sion Trevor - John Trevor (1563–1630) memorial St Cynfarch Ch, Hope, Flintshire Cymru Wales 08.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15460645|John Trevor]]''
|
| 1563
| 1630
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 6112
| [[Fitxategi:William Ifor Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15491437|William Ifor Jones]]''
|
| 1900
| 1988
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6113
|
| ''[[:d:Q15493820|Howard Thomas]]''
|
| 1909
| 1986
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 6114
| [[Fitxategi:Retrato de C. W. King (1847) - Visconde de Meneses.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q15523834|Charles William King]]''
| idazle britainiarra
| 1818
| 1888
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6115
|
| ''[[:d:Q15619225|William Glynne-Jones]]''
|
| 1907
| 1977
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6116
| [[Fitxategi:Bardd Cocos 01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q15624399|John Evans]]''
|
| 1826
| 1888
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6117
| [[Fitxategi:Mark Sampson, England Ladies v Montenegro 5 4 2014 1058.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15631605|Mark Sampson]]''
|
| 1982
|
| [[Creigiau]]
|-
| style='text-align:right'| 6118
|
| ''[[:d:Q15637773|Kenneth "Ken" Davies]]''
|
| 1916
| 1984
| [[Blaengarw]]
|-
| style='text-align:right'| 6119
|
| ''[[:d:Q15637838|John Cooke]]''
|
| 1922
| 2011
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 6120
|
| ''[[:d:Q15710759|Neil Thomas]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 1968
|
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 6121
|
| ''[[:d:Q15712409|Nic Strange]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1987
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6122
|
| ''[[:d:Q15806311|Donald Marcus Kelway Marendaz]]''
|
| 1897
| 1988
| [[Castell-nedd Port Talbot|Neath Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6123
|
| ''[[:d:Q15831077|Daniel Font]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1993
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 6124
|
| ''[[:d:Q15831079|Raj Popat]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1986
|
| [[Rogerstone]]
|-
| style='text-align:right'| 6125
|
| ''[[:d:Q15840050|Peter Creed]]''
|
| 1987
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6126
|
| ''[[:d:Q15954198|Hans Busk]]''
| poeta britainiarra
| 1772
| 1862
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6127
|
| ''[[:d:Q15967265|Sir John Beynon, 1st Baronet]]''
|
| 1864
| 1944
| [[Castleton (Newport)|Castleton]]
|-
| style='text-align:right'| 6128
|
| ''[[:d:Q15967282|Thomas Dalton-Morgan]]''
|
| 1917
| 2004
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6129
|
| ''[[:d:Q15967649|Denis Crowley-Milling]]''
|
| 1919
| 1996
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6130
| [[Fitxategi:Sir Robert Fry - Self Portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15967923|Robert Fry]]''
|
| 1951
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6131
| [[Fitxategi:Air Vice-Marshal Meredith Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15969655|Meredith Thomas]]''
|
| 1892
| 1984
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 6132
|
| ''[[:d:Q15971211|Wilfrith Green]]''
|
| 1872
| 1937
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 6133
| [[Fitxategi:Nathaniel Edward Yorke-Davies Vanity Fair 1900-04-12.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15983646|N. E. Yorke Davis]]''
|
| 1841
| 1914
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 6134
|
| ''[[:d:Q15983878|Francis James Burgoyne]]''
|
| 1858
| 1913
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 6135
|
| ''[[:d:Q15983891|William Retlaw Williams]]''
|
| 1863
| 1944
| [[Aber Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 6136
|
| ''[[:d:Q15989799|James Allen]]''
|
| 1802
| 1897
| [[Burton (Pembrokeshire)|Burton]]
|-
| style='text-align:right'| 6137
|
| ''[[:d:Q15990059|William Hughes]]''
|
| 1535
| 1600
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 6138
|
| ''[[:d:Q15990317|Horace Thomas]]''
|
| 1890
| 1916
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6139
|
| ''[[:d:Q15990363|Thomas Williams]]''
|
| 1725
| 1770
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6140
|
| ''[[:d:Q15991307|Charlotte Voake]]''
|
| 1957
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6141
|
| ''[[:d:Q15991633|Robert Williams]]''
|
| 1695
| 1763
| [[Erbistock|Erbistog]]
|-
| style='text-align:right'| 6142
|
| ''[[:d:Q15992732|John Thomas Burton Wollaston]]''
|
| 1841
| 1911
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 6143
|
| ''[[:d:Q15993118|Huw Jenkins]]''
|
| 1944
| 2013
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6144
|
| ''[[:d:Q15993548|Tony Summers]]''
|
| 1924
| 2013
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6145
| [[Fitxategi:Sarah Cruddas (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15994385|Sarah Cruddas]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6146
|
| ''[[:d:Q15994396|William Davies]]''
|
| 1814
| 1891
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 6147
|
| ''[[:d:Q15994452|George Phillips Bevan]]''
|
| 1830
| 1889
| [[Beaufort (Blaenau Gwent)|Beaufort]]
|-
| style='text-align:right'| 6148
|
| ''[[:d:Q15994548|Carl Jones]]''
|
| 1954
|
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 6149
|
| ''[[:d:Q15994588|John Lloyd]]''
|
| 1750<br/>1749
| 1815
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6150
| [[Fitxategi:Thomas Richard Owen, SWGA president 1966-1968.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q15994666|Thomas Richard Owen]]''
|
| 1918
| 1990
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6151
|
| ''[[:d:Q15994689|William Phillips]]''
|
| 1822
| 1905
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 6152
|
| ''[[:d:Q15994726|Harry Morrey Salmon]]''
|
| 1892
| 1985
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6153
|
| ''[[:d:Q15996134|Gus Merry]]''
|
| 1888
| 1943
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6154
| [[Fitxategi:The disillusionment of Idris like a cork out of a soda-water bottle! (5236536).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15996281|Howell Idris]]''
|
| 1842
| 1925
| [[Burton (Pembrokeshire)|Burton]]
|-
| style='text-align:right'| 6155
| [[Fitxategi:James John Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15997564|James John Thomas]]''
| politikari estatubatuarra
| 1868
| 1947
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6156
|
| ''[[:d:Q15997566|Herbert Charles Tippet]]''
|
| 1892
| 1947
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6157
|
| ''[[:d:Q15997578|Job Wilding]]''
|
| 1862
| 1947
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6158
|
| ''[[:d:Q15998021|Phil Tanner]]''
|
| 1862
| 1950
| [[Llangynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6159
|
| ''[[:d:Q15998730|Joe Pullman]]''
|
| 1876
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6160
|
| ''[[:d:Q15998907|Nathaniel Walters]]''
|
| 1875
| 1956
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6161
|
| ''[[:d:Q15999154|Edgar Long]]''
|
| 1907
| 1958
| [[Gower penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 6162
|
| ''[[:d:Q15999184|Gilbert Rattenbury]]''
|
| 1878
| 1958
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6163
|
| ''[[:d:Q15999292|Dick Duckfield]]''
|
| 1907
| 1959
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6164
|
| ''[[:d:Q15999400|Sir Evan Williams, 1st Baronet]]''
|
| 1871
| 1959
| [[Llwynhendy]]
|-
| style='text-align:right'| 6165
|
| ''[[:d:Q15999402|Frank Williams]]''
|
| 1910
| 1959
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6166
|
| ''[[:d:Q15999467|Joseph Jones]]''
|
| 1899
| 1960
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 6167
| [[Fitxategi:Percy Holland Latham c1905.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15999888|Percy Latham]]''
|
| 1873
| 1922
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 6168
|
| ''[[:d:Q15999899|Martin Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6169
|
| ''[[:d:Q15999960|Gary Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1963
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6170
| [[Fitxategi:Lewis Pugh Evans VC IWM HU 93411.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16000236|Lewis Pugh Evans]]''
|
| 1881
| 1962
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6171
| [[Fitxategi:Young Allsopp, boxer.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q16003649|Young Allsopp]]''
|
| 1901
| 1964
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 6172
|
| ''[[:d:Q16003708|James Phillips Jones]]''
|
| 1883
| 1964
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6173
|
| ''[[:d:Q16003922|Billy Tudor]]''
|
| 1918
| 1965
| [[Shotton (Flintshire)|Shotton]]
|-
| style='text-align:right'| 6174
| [[Fitxategi:MalcolmMcColm1956.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16004072|Malcolm McColm]]''
|
| 1914
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6175
| [[Fitxategi:Howard Poole 1930.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16004090|Howard Poole]]''
|
| 1905
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6176
|
| ''[[:d:Q16005766|Edward Benson]]''
|
| 1907
| 1967
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6177
|
| ''[[:d:Q16005824|Colin Jones]]''
|
| 1928
| 1967
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6178
|
| ''[[:d:Q16005835|Ronald Lewis]]''
|
| 1916
| 1967
| [[Pengam]]
|-
| style='text-align:right'| 6179
| [[Fitxategi:Ivor Rees VC IWM Q 70903.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16005869|Ivor Rees]]''
|
| 1893
| 1967
| [[Felinfoel]]
|-
| style='text-align:right'| 6180
|
| ''[[:d:Q16005912|Bobbie Williams]]''
|
| 1886
| 1967
| [[Tongwynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6181
|
| ''[[:d:Q16006585|Herbert Huntingdon]]''
| eskrimalari britainiarra
| 1898
| 1969
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6182
|
| ''[[:d:Q16007439|Albert Mays]]''
|
| 1929
| 1973
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 6183
|
| ''[[:d:Q16007473|Wick Powell]]''
|
| 1905
| 1973
| [[Aberbeeg]]
|-
| style='text-align:right'| 6184
|
| ''[[:d:Q16007476|Kenneth Raikes]]''
|
| 1889
| 1973
| [[Malpas (Newport)|Malpas]]
|-
| style='text-align:right'| 6185
|
| ''[[:d:Q16007482|Trevor Rowlands]]''
|
| 1922
| 1973
| [[Wattstown]]
|-
| style='text-align:right'| 6186
|
| ''[[:d:Q16007521|Morris Meredith Williams]]''
|
| 1881
| 1973
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6187
|
| ''[[:d:Q16007647|Bessie Jones]]''
|
| 1887
| 1974
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 6188
|
| ''[[:d:Q16007792|Trevor Edmunds]]''
|
| 1903
| 1975
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6189
|
| ''[[:d:Q16007849|Tom Morgan]]''
|
| 1893
| 1975
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 6190
|
| ''[[:d:Q16007857|R. Ifor Parry]]''
|
| 1908
| 1975
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 6191
|
| ''[[:d:Q16008200|Glyn Gething]]''
|
| 1892
| 1977
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6192
|
| ''[[:d:Q16008355|Owen Davies]]''
|
| 1914
| 1978
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6193
|
| ''[[:d:Q16008415|William Marsh]]''
|
| 1917
| 1978
| [[Newbridge (Caerphilly)|Newbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6194
|
| ''[[:d:Q16008683|Harold Finch]]''
|
| 1898
| 1979
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6195
|
| ''[[:d:Q16008703|Tyssul Griffiths]]''
|
| 1919
| 1979
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6196
|
| ''[[:d:Q16008819|Jackie Williams]]''
|
| 1911
| 1987
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6197
|
| ''[[:d:Q16009241|Thomas Danter]]''
|
| 1922
| 1980
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6198
|
| ''[[:d:Q16009948|George Crisp]]''
| futbolari britainiarra
| 1911
| 1982
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6199
|
| ''[[:d:Q16010271|Len Attewell]]''
|
| 1895
| 1983
| [[Nash (Newport)|Nash]]
|-
| style='text-align:right'| 6200
|
| ''[[:d:Q16011255|Leslie Harris]]''
|
| 1915
| 1985
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6201
|
| ''[[:d:Q16011565|Howard Ford]]''
|
| 1905
| 1986
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 6202
|
| ''[[:d:Q16011583|Bert Hodges]]''
|
| 1905
| 1986
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6203
|
| ''[[:d:Q16011855|Ernie Carless]]''
|
| 1912
| 1987
| ''[[:d:Q13132002|Cadoxton]]''
|-
| style='text-align:right'| 6204
|
| ''[[:d:Q16011912|Jimmy Jewell]]''
| mendigoizale britainiarra
| 1953
| 1987
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6205
|
| ''[[:d:Q16012094|David Jones]]''
|
| 1914
| 1988
| [[Ynysddu]]
|-
| style='text-align:right'| 6206
|
| ''[[:d:Q16012333|Wynne Samuel]]''
|
| 1911
| 1989
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 6207
|
| ''[[:d:Q16012454|David Jones]]''
|
| 1920
| 1990
| [[Aberkenfig]]
|-
| style='text-align:right'| 6208
|
| ''[[:d:Q16012809|Roderick Jones]]''
|
| 1910
| 1992
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 6209
| [[Fitxategi:Boxing - Dennis Powell v Mel Brown (USA).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16013064|Dennis Powell]]''
|
| 1924
| 1993
| [[Llanddewi Skirrid]]
|-
| style='text-align:right'| 6210
|
| ''[[:d:Q16013604|Thomas Nathaniel Davies]]''
|
| 1922
| 1996
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6211
|
| ''[[:d:Q16013662|Willie Jones]]''
|
| 1916
| 1996
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6212
|
| ''[[:d:Q16013737|John Roberts]]''
|
| 1913
| 1996
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 6213
|
| ''[[:d:Q16015013|Walter Vickery]]''
|
| 1909
| 2000
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6214
|
| ''[[:d:Q16015267|Dafydd Rowlands]]''
|
| 1931
| 2001
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 6215
|
| ''[[:d:Q16015315|David Thomas]]''
|
| 1911
| 2001
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6216
|
| ''[[:d:Q16015743|Leslie James Bennett]]''
|
| 1920
| 2003
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6217
|
| ''[[:d:Q16015797|Graham Davies]]''
|
| 1921
| 2003
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6218
|
| ''[[:d:Q16015856|Norah Isaac]]''
| idazle britainiarra
| 1914
| 2003
| [[Caerau (Bridgend)|Caerau]]
|-
| style='text-align:right'| 6219
|
| ''[[:d:Q16015862|Michael John]]''
|
| 1943
| 2003
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6220
|
| ''[[:d:Q16017367|Aubrey Darmody]]''
|
| 1921
| 2006
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6221
|
| ''[[:d:Q16017775|Clive Graham]]''
|
| 1937
| 2007
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6222
|
| ''[[:d:Q16017871|Geoffrey Olsen]]''
|
| 1943
| 2007
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6223
|
| ''[[:d:Q16018255|Graham Reynolds]]''
|
| 1937
| 2008
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6224
| [[Fitxategi:Jim Davies 1951.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q16018720|Jim Davies]]''
|
| 1926
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6225
|
| ''[[:d:Q16018796|Katrina Jacks]]''
|
| 1986
| 2010
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6226
|
| ''[[:d:Q16018799|Denzil Jones]]''
|
| 1926
| 2010
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6227
|
| ''[[:d:Q16019700|Jocelyn Hay]]''
|
| 1927
| 2014
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6228
| [[Fitxategi:Major-general James Frederick Noel Birch, Cb Art.IWMART1784.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16022834|Noel Birch]]''
| gudari britainiarra
| 1865
| 1939
| [[Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch]]
|-
| style='text-align:right'| 6229
|
| ''[[:d:Q16022941|Edwin Rowlands]]''
|
| 1867
| 1939
| ''[[:d:Q775880|Pensarn]]''
|-
| style='text-align:right'| 6230
| [[Fitxategi:J Aeron Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16026297|John Aeron Thomas]]''
|
| 1850
| 1935
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 6231
|
| ''[[:d:Q16026316|William Arthur Evelyn]]''
| historialari britainiarra
| 1860
| 1935
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 6232
| [[Fitxategi:James Watts (rygbi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16029271|James Watts]]''
|
| 1878
| 1933
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6233
|
| ''[[:d:Q16029495|John Jones]]''
|
| 1854
| 1913
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6234
| [[Fitxategi:Edward John.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16029927|Edward Thomas John]]''
|
| 1857
| 1931
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6235
|
| ''[[:d:Q16030023|David Davies]]''
|
| 1858
| 1930
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6236
|
| ''[[:d:Q16030060|Huw Robert Jones]]''
|
| 1894
| 1930
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 6237
|
| ''[[:d:Q16030073|Bobby Lloyd]]''
|
| 1888
| 1930
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 6238
|
| ''[[:d:Q16030266|David Morgan]]''
|
| 1840
| 1900
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6239
| [[Fitxategi:Arthur Osmond Williams, Vanity Fair, 1909-12-01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16030721|Sir Osmond Williams, 1st Baronet]]''
|
| 1849
| 1927
| ''[[:d:Q10989234|Llanfihangel-y-traethau]]''
|-
| style='text-align:right'| 6240
| [[Fitxategi:Llawdden.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16030806|David Howell]]''
|
| 1831
| 1903
| [[Llangan]]
|-
| style='text-align:right'| 6241
|
| ''[[:d:Q16030858|Eliezer Pugh]]''
|
| 1815
| 1903
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 6242
|
| ''[[:d:Q16031163|James Bevan Bowen]]''
|
| 1828
| 1905
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6243
| [[Fitxategi:John Williams 1905.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q16031849|John Williams]]''
|
| 1861
| 1922
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 6244
|
| ''[[:d:Q16037727|Thomas Humphreys]]''
|
|
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6245
| [[Fitxategi:Hopkin Maddock.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16037803|Hopkin Maddock]]''
|
| 1881
| 1921
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 6246
| [[Fitxategi:Owen Morgan, Morien.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16037844|Owen Morgan]]''
|
| 1836
| 1921
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 6247
|
| ''[[:d:Q16041125|Lyndon Sims]]''
|
| 1917
| 1999
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 6248
| [[Fitxategi:Richard Watkins Richards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16043610|Richard Watkins Richards]]''
|
| 1863
| 1920
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 6249
| [[Fitxategi:JohnStevens.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q16043621|John Stevens]]''
|
| 1840
| 1920
| [[Llechryd]]
|-
| style='text-align:right'| 6250
| [[Fitxategi:HenryBracyAustralia.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16059274|Henry Bracy]]''
|
| 1846
| 1917
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6251
|
| ''[[:d:Q16059441|William Creese]]''
|
| 1870
| 1918
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 6252
|
| ''[[:d:Q16059767|David Edwards]]''
|
| 1841
| 1897
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6253
| [[Fitxategi:Archddeacon John Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16059778|John Griffiths]]''
|
| 1820
| 1897
| [[Ciliau Aeron]]<br/>[[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 6254
|
| ''[[:d:Q16060029|David Davies]]''
| politikari australiarra
| 1840
| 1894
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 6255
| [[Fitxategi:Eleanor Bufton-3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16062191|Eleanor Bufton]]''
|
| 1840
| 1893
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6256
|
| ''[[:d:Q16062277|Robert J. Davies]]''
| politikari britainiarra
| 1839
| 1892
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6257
|
| ''[[:d:Q16062575|Enoch Salisbury]]''
|
| 1819
| 1890
| [[Bagillt]]
|-
| style='text-align:right'| 6258
|
| ''[[:d:Q16062627|Samuel Goldsworthy]]''
|
| 1855
| 1889
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6259
| [[Fitxategi:Reverend J R Kilsby Jones 1813-89.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16062637|James Rhys Jones]]''
|
| 1813
| 1889
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 6260
|
| ''[[:d:Q16062664|Thomas Purnell]]''
|
| 1834
| 1889
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 6261
| [[Fitxategi:StateLibQld 1 131563 Portrait Honourable Henry R. Beor, ca. 1880.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16063361|Henry Beor]]''
|
| 1846
| 1880
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6262
|
| ''[[:d:Q16065475|John Mills]]''
|
| 1812
| 1873
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 6263
|
| ''[[:d:Q16065541|Evan Jones]]''
|
| 1788
| 1872
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6264
| [[Fitxategi:Portrait of Coll. Lloyd V. Watkins, M.P (4674634) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16065913|John Lloyd Vaughan Watkins]]''
| politikari britainiarra
| 1802
| 1865
| [[Sennybridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6265
| [[Fitxategi:John Williams 'Yr Hen Syr'.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16066202|John Williams]]''
|
| 1792
| 1858
| [[Ystrad Meurig]]
|-
| style='text-align:right'| 6266
|
| ''[[:d:Q16066761|Dai St. John]]''
|
| 1871
| 1899
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 6267
|
| ''[[:d:Q16066973|Joe Moran]]''
|
| 1880
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6268
|
| ''[[:d:Q16069708|Lydia Hall]]''
|
| 1987
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6269
| [[Fitxategi:Dan Jones 1928.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16073356|David Jones]]''
|
| 1901
| 1968
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6270
|
| ''[[:d:Q16079066|Len Orchard]]''
|
| 1912
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6271
|
| ''[[:d:Q16087651|Jackie Sutton]]''
|
| 1920
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6272
|
| ''[[:d:Q16089618|Robert Jones]]''
|
| 1921
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6273
|
| ''[[:d:Q16089619|Archie Lamb]]''
|
| 1921
| 2021
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6274
|
| ''[[:d:Q16089913|Glenys Cour]]''
| margolari britainiarra
| 1924
|
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 6275
|
| ''[[:d:Q16090378|Robert Morris]]''
|
| 1926
| 2007
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6276
|
| ''[[:d:Q16090862|Haydn Morris]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1928
| 2021
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 6277
|
| ''[[:d:Q16091470|Owen Harries]]''
|
| 1930
| 2020
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 6278
|
| ''[[:d:Q16091496|Les Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1930
| 2016
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 6279
|
| ''[[:d:Q16091540|Edward Millward]]''
|
| 1930
| 2020
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6280
|
| ''[[:d:Q16091844|Ted Grace]]''
| politikari australiarra
| 1931
| 2020
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6281
|
| ''[[:d:Q16092619|Hugh Davies]]''
|
| 1932
| 2017
| [[Pembrey]]
|-
| style='text-align:right'| 6282
|
| ''[[:d:Q16095921|Don Ward]]''
|
| 1934
|
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 6283
|
| ''[[:d:Q16097086|Robert Alwyn Hughes]]''
|
| 1935
| 2020
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6284
|
| ''[[:d:Q16097119|Vincent Kane]]''
| kazetari britainiarra
| 1935
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6285
|
| ''[[:d:Q16104409|Frank Clarke]]''
|
| 1936
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6286
|
| ''[[:d:Q16104421|Billy Davies]]''
|
| 1936
| 2022
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6287
|
| ''[[:d:Q16104431|Phil Edwards]]''
|
| 1936
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6288
|
| ''[[:d:Q16104440|Valerie Ganz]]''
|
| 1936
| 2015
| [[Mumbles|Y Mwmbwls]]
|-
| style='text-align:right'| 6289
|
| ''[[:d:Q16104637|Fenton Coles]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1937
|
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 6290
|
| ''[[:d:Q16104808|Juliet Ace]]''
| antzerkigile britainiarra
| 1938
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6291
|
| ''[[:d:Q16105402|David Lewis]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6292
| [[Fitxategi:Judith-lumley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16105688|Judith M. Lumley]]''
|
| 1941
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6293
| [[Fitxategi:Howard.cole.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16106220|Howard Cole]]''
|
| 1943
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6294
|
| ''[[:d:Q16106245|Pete Drummond]]''
|
| 1943
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6295
|
| ''[[:d:Q16106590|John Cooper]]''
|
| 1944
|
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 6296
|
| ''[[:d:Q16106615|Ken Elias]]''
|
| 1944
|
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 6297
|
| ''[[:d:Q16106933|Hywel Evans]]''
|
| 1945
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 6298
|
| ''[[:d:Q16106974|John Harris]]''
|
| 1945
|
| [[Sebastopol (Torfaen)|Sebastopol]]
|-
| style='text-align:right'| 6299
|
| ''[[:d:Q16106989|Neville Hughes]]''
|
| 1945
| 2015
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 6300
|
| ''[[:d:Q16106997|John Jeffery]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1945
|
| [[Oakdale (Caerphilly)|Oakdale]]
|-
| style='text-align:right'| 6301
|
| ''[[:d:Q16107026|Brian Lewis]]''
|
| 1945
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6302
|
| ''[[:d:Q16107406|Kevin Lyons]]''
|
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6303
|
| ''[[:d:Q16107436|Ian Morris]]''
|
| 1946
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6304
|
| ''[[:d:Q16107553|Lawrence Williams]]''
|
| 1946
| 2023
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6305
|
| ''[[:d:Q16116092|Pat Murphy]]''
| futbolari britainiarra
| 1947
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6306
| [[Fitxategi:David Nott addressing the Keep Her Safe conference in 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16123852|David Nott]]''
|
| 1956
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6307
|
| ''[[:d:Q16135575|Hilary Boyd]]''
| eleberrigile britainiarra
| 1949
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6308
| [[Fitxategi:Lorraine Barrett AM.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16144618|Lorraine Barrett]]''
|
| 1950
|
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 6309
|
| ''[[:d:Q16145283|Michael Hollingsworth]]''
| idazle kanadarra
| 1950
|
| [[Swansea]]<br/>[[Kanada]]
|-
| style='text-align:right'| 6310
|
| ''[[:d:Q16146280|Dan Baker]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6311
|
| ''[[:d:Q16146480|Martin J. Ball]]''
|
| 1951
|
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6312
|
| ''[[:d:Q16148201|Paul Chapman]]''
|
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6313
|
| ''[[:d:Q16148758|Nick Griffiths]]''
| politikari australiarra
| 1951
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6314
|
| ''[[:d:Q16148893|Clive Hicks-Jenkins]]''
| margolari britainiarra
| 1951
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6315
|
| ''[[:d:Q16150175|Roger Argente]]''
|
| 1962
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6316
|
| ''[[:d:Q16150554|Nicky Stevens]]''
| abeslari britainiarra
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6317
|
| ''[[:d:Q16152009|Barry Tucker]]''
| futbolari britainiarra
| 1952
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6318
|
| ''[[:d:Q16154488|Rakie Ayola]]''
| aktore britainiarra
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6319
|
| ''[[:d:Q16156023|Kieran Evans]]''
|
| 1969
|
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 6320
|
| ''[[:d:Q16185522|Marc Phillips]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6321
| [[Fitxategi:Keith Griffiths at TEDx Nov2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16186256|Keith Griffiths]]''
|
| 1954
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6322
|
| ''[[:d:Q16186314|Les Keen]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1954
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6323
|
| ''[[:d:Q16187020|James Coombes]]''
| aktore britainiarra
| 1956
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6324
|
| ''[[:d:Q16188850|Roger Blake]]''
| aktore britainiarra
| 1957
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6325
| [[Fitxategi:PhilipBounds2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16190199|Philip Bounds]]''
| historialari britainiarra
| 1950
| 2020
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6326
|
| ''[[:d:Q16190509|Helen Griffin]]''
|
| 1958
| 2018
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6327
| [[Fitxategi:David Rees (5804396479).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16191114|David Rees]]''
|
| 1957
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6328
|
| ''[[:d:Q16191353|Thomas Thomas]]''
|
| 1899
| 1980
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6329
| [[Fitxategi:Installing 846.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16192714|David Garner]]''
| artista britainiarra
| 1958
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 6330
| [[Fitxategi:Dr Roger Highfield.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q16192753|Roger Highfield]]''
| kazetari britainiarra
| 1958
|
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 6331
|
| ''[[:d:Q16193115|Stephen Garlick]]''
|
| 1959
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6332
|
| ''[[:d:Q16193706|Peter Lawlor]]''
|
| 1960
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 6333
|
| ''[[:d:Q16193861|Kelvin Smart]]''
|
| 1960
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6334
| [[Fitxategi:Violet Berlin and Gareth Jones (Gareth Jones).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16194126|Gareth Jones]]''
|
| 1961
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6335
|
| ''[[:d:Q16194528|Mark Evans]]''
| futbolari estatubatuarra
| 1962
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6336
|
| ''[[:d:Q16195606|David Martyn Jones]]''
|
| 1964
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6337
|
| ''[[:d:Q16195738|Kerry Peers]]''
|
| 1964
|
| [[Northop Hall]]
|-
| style='text-align:right'| 6338
| [[Fitxategi:Gary Dobbs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16195981|Gary M Dobbs]]''
| aktore britainiarra
| 1965
|
| [[Rhondda Cynon Taf]]
|-
| style='text-align:right'| 6339
|
| ''[[:d:Q16197935|Albert Bumford]]''
|
| 2000
|
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 6340
|
| ''[[:d:Q16198194|Lew Baker]]''
|
| 1825
| 1870
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6341
|
| ''[[:d:Q16199209|Justin Chaston]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6342
|
| ''[[:d:Q16199534|Ian Lloyd]]''
|
|
| 1989
| [[Cwmparc]]
|-
| style='text-align:right'| 6343
| [[Fitxategi:Osian Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16199536|Osian Roberts]]''
|
| 1965
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6344
|
| ''[[:d:Q16199645|Jesse Meredith]]''
|
| 1906
| 1974
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 6345
|
| ''[[:d:Q16199881|Norman Pugh]]''
|
| 1911
|
| [[Godre'r Graig]]
|-
| style='text-align:right'| 6346
|
| ''[[:d:Q16200395|Rees Hopkin Rhys]]''
|
| 1819
| 1899
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6347
| [[Fitxategi:CharletStraton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16203457|Emmeline Lewis Lloyd]]''
|
| 1827
| 1913
| ''[[:d:Q1324865|Elan Valley]]''
|-
| style='text-align:right'| 6348
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness Hunt of Bethnal Green crop 2, 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16205127|Ruth Hunt, Baroness Hunt of Bethnal Green]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6349
| [[Fitxategi:William lathan bevan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16205567|William Latham Bevan]]''
|
| 1821
| 1908
| [[Beaufort (Blaenau Gwent)|Beaufort]]
|-
| style='text-align:right'| 6350
|
| ''[[:d:Q16205582|Gavin Dacey]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6351
|
| ''[[:d:Q16205780|Howell de Francis]]''
|
|
|
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 6352
|
| ''[[:d:Q16205902|Thomas Grey]]''
|
|
| 1915
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6353
|
| ''[[:d:Q16206111|Hywel Davies]]''
|
| 1981
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6354
|
| ''[[:d:Q16206117|Jennifer Davies]]''
|
| 1982
|
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 6355
|
| ''[[:d:Q16206127|Jonathan Davies]]''
|
| 1980
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6356
|
| ''[[:d:Q16206141|Tom Llewellyn]]''
|
|
|
| [[Whitchurch (Cardiff)|Whitchurch]]
|-
| style='text-align:right'| 6357
| [[Fitxategi:Rob Davies 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16206142|Rob Davies]]''
|
| 1984
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6358
|
| ''[[:d:Q16206326|William Rees]]''
|
| 1899
| 1968
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 6359
|
| ''[[:d:Q16206367|Johnny Rogers]]''
|
| 1892
| 1958
| [[Abergwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 6360
|
| ''[[:d:Q16206879|Hugh Lloyd]]''
|
| 1586
| 1667
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6361
|
| ''[[:d:Q16207211|Richard Elis]]''
| aktore britainiarra
| 1975
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6362
|
| ''[[:d:Q16207950|Hannah Jones]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6363
|
| ''[[:d:Q16208301|Gareth Duke]]''
| igerilari britainiarra
| 1986
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 6364
|
| ''[[:d:Q16208797|Russell Gomer]]''
|
|
|
| [[Treforest]]
|-
| style='text-align:right'| 6365
|
| ''[[:d:Q16210221|Glyn Meredith]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6366
|
| ''[[:d:Q16210390|Louisa Henrietta Sheridan]]''
|
| 1810
| 1842
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 6367
|
| ''[[:d:Q16211037|Dominic Evans]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6368
|
| ''[[:d:Q16212127|Ness Flowers]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6369
| [[Fitxategi:Amy hill stage two womens tour 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16212417|Amy Hill]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6370
| [[Fitxategi:2016 2017 UCI Track World Cup Apeldoorn 228.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16212823|Rachel James]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1988
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6371
|
| ''[[:d:Q16213085|Nathan Stephens]]''
|
| 1988
|
| [[Kenfig Hill]]
|-
| style='text-align:right'| 6372
|
| ''[[:d:Q16213713|Toby Radford]]''
|
| 1971
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6373
|
| ''[[:d:Q16213798|Neil Swain]]''
|
| 1971
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6374
|
| ''[[:d:Q16213945|Steve Evans]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6375
|
| ''[[:d:Q16213995|Mark Hill]]''
|
| 1972
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 6376
| [[Fitxategi:Leigh Phillips (Composer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16214561|Leigh Phillips]]''
| musikagile britainiarra
| 1973
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6377
|
| ''[[:d:Q16215062|Nicola Reynolds]]''
| aktore britainiarra
| 1972
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6378
|
| ''[[:d:Q16215512|Jimmy Richards]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1975
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6379
|
| ''[[:d:Q16216112|Nathan Strong]]''
|
| 1976
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6380
|
| ''[[:d:Q16216574|James Griffiths]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1977
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 6381
|
| ''[[:d:Q16216635|Damien Lacey]]''
|
| 1977
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6382
|
| ''[[:d:Q16221709|Nathan Brew]]''
|
| 1982
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6383
|
| ''[[:d:Q16222166|Ifan Evans]]''
|
| 1983
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6384
|
| ''[[:d:Q16222332|Kate Alicia Morgan]]''
|
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6385
|
| ''[[:d:Q16222538|Nathan Williams]]''
|
| 1983
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 6386
|
| ''[[:d:Q16223279|James Merriman]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6387
| [[Fitxategi:USO-Sale Sharks - 20131205 - Jonathan Mills.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16223286|Jonathan Mills]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6388
|
| ''[[:d:Q16223405|Scott Roberts]]''
|
| 1984
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 6389
|
| ''[[:d:Q16223639|Nicky Griffiths]]''
|
| 1985
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6390
|
| ''[[:d:Q16223817|James Morgan]]''
|
| 1985
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6391
|
| ''[[:d:Q16223980|Ross Stephens]]''
|
| 1985
|
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 6392
| [[Fitxategi:JoeThomas2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16224261|Joe Thomas]]''
| atleta britainiarra
| 1988
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6393
|
| ''[[:d:Q16224682|William Griffin]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6394
|
| ''[[:d:Q16224740|David Lloyd]]''
|
| 1992
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6395
|
| ''[[:d:Q16224744|Hannah Lloyd]]''
|
| 1979
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6396
| [[Fitxategi:Chris Jenkins, Welsh light-Welterweight boxer 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16226895|Chris Jenkins]]''
|
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6397
|
| ''[[:d:Q16228121|Brian Radford]]''
|
|
|
| [[Kenfig Hill]]
|-
| style='text-align:right'| 6398
|
| ''[[:d:Q16230200|Thomas Chapman]]''
| futbolari britainiarra
| 1871
| 1929
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6399
|
| ''[[:d:Q16230676|Howard Giles]]''
| hizkuntzalari estatubatuarra
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6400
|
| ''[[:d:Q16231553|Jonathan Spratt]]''
|
| 1986
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6401
|
| ''[[:d:Q16231561|Hywel Stoddart]]''
|
| 1986
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6402
|
| ''[[:d:Q16231957|Richard Smith]]''
|
| 1987
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6403
|
| ''[[:d:Q16231982|Bruce Tasker]]''
|
| 1987
|
| ''[[:d:Q6504834|Lawrenny]]''
|-
| style='text-align:right'| 6404
|
| ''[[:d:Q16232132|Jevon Groves]]''
|
| 1988
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6405
|
| ''[[:d:Q16232219|Iwan Lewis]]''
|
| 1988
|
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 6406
| [[Fitxategi:Darragh Mortell Directing.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16232794|Darragh Mortell]]''
| aktore britainiarra
| 1989
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6407
|
| ''[[:d:Q16232878|Nic Reynolds]]''
|
| 1989
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6408
| [[Fitxategi:Gareth Davies 2022.jpg|center|128px]]
| [[Gareth Davies (errugbilaria, 1990)|Gareth Davies]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6409
|
| ''[[:d:Q16233186|Harri Greville]]''
|
| 1990
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6410
|
| ''[[:d:Q16233500|Lloyd Read]]''
|
| 1990
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6411
|
| ''[[:d:Q16233638|Josh Tyler]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6412
| [[Fitxategi:Monte-Carlo Squash Classic 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16234541|Tesni Evans]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6413
| [[Fitxategi:Cory Hill 2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16234630|Cory Hill]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Maesycoed]]<br/>[[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6414
| [[Fitxategi:Andrew Hughes 26-04-2014 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16234640|Andrew Hughes]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6415
|
| ''[[:d:Q16234958|Rob Evans]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 6416
| [[Fitxategi:Matthew Screech 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16235000|Matthew Screech]]''
|
| 1992
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 6417
| [[Fitxategi:Joe Walsh Crawley Town 1 November 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16235144|Joe Walsh]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6418
|
| ''[[:d:Q16235445|Aaron Holloway]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6419
|
| ''[[:d:Q16235485|Alex Jones]]''
|
| 1993
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 6420
| [[Fitxategi:Rhodri Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16235579|Rhodri Lloyd]]''
|
| 1993
|
| [[Penpedairheol (Caerphilly)|Penpedairheol]]
|-
| style='text-align:right'| 6421
|
| ''[[:d:Q16235894|Luke Thomas]]''
|
| 1993
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 6422
| [[Fitxategi:Jordan Williams (2012).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16235976|Jordan Williams]]''
|
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6423
|
| ''[[:d:Q16236079|Elliot Dee]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6424
| [[Fitxategi:Lee Evans (Wolves).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16236125|Lee Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6425
| [[Fitxategi:DanielGossetBangorFC2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16236166|Danny Gosset]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6426
|
| ''[[:d:Q16236193|Cameron Herring]]''
|
| 1994
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6427
|
| ''[[:d:Q16236232|Luc Jones]]''
|
| 1994
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6428
| [[Fitxategi:Tom Lawrence.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16236289|Tom Lawrence]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6429
|
| ''[[:d:Q16236306|James Loveridge]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6430
|
| ''[[:d:Q16236782|Dafydd Howells]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1995
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 6431
|
| ''[[:d:Q16236924|Seb Morris]]''
|
| 1995
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6432
|
| ''[[:d:Q16237062|Leona Kate Vaughan]]''
| aktore britainiarra
| 1995
|
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6433
|
| ''[[:d:Q16237410|Wynford Evans]]''
|
| 1946
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6434
|
| ''[[:d:Q16239399|Geraint Todd]]''
|
| 1980
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6435
|
| ''[[:d:Q16239500|Jennifer Evans]]''
| aktore britainiarra
| 1982
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6436
|
| ''[[:d:Q16240285|Chris Lilygreen]]''
|
| 1965
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6437
|
| ''[[:d:Q16240303|Oliver Lloyd]]''
|
| 1520
| 1589
| ''[[:d:Q20600968|Leighton]]''
|-
| style='text-align:right'| 6438
|
| ''[[:d:Q16255748|Julia Watson]]''
| aktore britainiarra
| 1953
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6439
| [[Fitxategi:Sarah Gwynne Wesley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16258569|Sarah Wesley]]''
|
| 1726
| 1822
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''<br/>''[[:d:Q5524325|Garth]]''
|-
| style='text-align:right'| 6440
|
| ''[[:d:Q16266578|Ray Henwood]]''
|
| 1937
| 2019
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6441
| [[Fitxategi:2016 Nazareth - Carl Sentance - by 2eight - DSC2639.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16318727|Carl Sentance]]''
| abeslari britainiarra
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6442
|
| ''[[:d:Q16325363|Frank Spiller Locke]]''
|
| 1866
| 1949
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6443
|
| ''[[:d:Q16522550|Robert Ernest Smith]]''
|
| 1917
| 1986
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6444
|
| ''[[:d:Q16524116|Isabella Gifford]]''
|
| 1825
| 1891
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 6445
|
| ''[[:d:Q16527618|Alex Morgan]]''
|
| 1987
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6446
| [[Fitxategi:Edward Owen's photography 'Arrived at Chubut in 1874' (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16559378|Edward Maes Llaned Owen]]''
|
| 1846
| 1931
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 6447
|
| ''[[:d:Q16561032|Andrew Matthews]]''
| idazle britainiarra
| 1948
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6448
|
| ''[[:d:Q16564560|Ian Thomas]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6449
|
| ''[[:d:Q16591980|Owen Roberts]]''
|
| 1939
| 2012
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 6450
|
| ''[[:d:Q16610733|Tim Davies]]''
|
| 1950
|
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 6451
|
| ''[[:d:Q16623283|William Peart]]''
| futbolari britainiarra
| 1904
| 1991
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6452
|
| ''[[:d:Q16658494|Mathonwy Hughes]]''
|
| 1901
| 1999
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 6453
|
| ''[[:d:Q16658495|Edward Prosser Rhys]]''
|
| 1901
| 1945
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6454
|
| ''[[:d:Q16658496|John Ellis Williams]]''
|
| 1901
| 1975
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 6455
|
| ''[[:d:Q16707733|Harry Goodwin]]''
|
| 1870
| 1955
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6456
|
| ''[[:d:Q16727629|Cara Braia]]''
| abeslari britainiarra
| 1992
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6457
|
| ''[[:d:Q16728064|Claire Jones]]''
|
| 1985
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6458
| [[Fitxategi:Rachel K Collier General Press Pic.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16728146|Rachel K Collier]]''
| abeslari britainiarra
| 1989
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6459
|
| ''[[:d:Q16729053|John Forrester-Clack]]''
| margolari australiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6460
|
| ''[[:d:Q16729677|Tom Harrison]]''
|
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6461
|
| ''[[:d:Q16729774|Rhiannon Henry]]''
|
| 1987
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6462
|
| ''[[:d:Q16731153|Eddie Ladd]]''
| dantzari britainiarra
| 1964
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 6463
| [[Fitxategi:Kate Lambert - Kato (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16731199|Kate Lambert]]''
|
| 1983
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6464
|
| ''[[:d:Q16731446|Flex Lewis]]''
|
| 1983
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6465
|
| ''[[:d:Q16734442|John Peter]]''
|
| 1938
| 2020
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 6466
| [[Fitxategi:Phlegm's interpretation of a character in 'The Triumph of David' by Nicholas Poussin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16734502|Phlegm]]''
|
|
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6467
|
| ''[[:d:Q16735285|Beth Robert]]''
|
| 1977
|
| [[Pont-rhyd-y-groes]]
|-
| style='text-align:right'| 6468
| [[Fitxategi:Aled Roberts (6324905377).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16735288|Aled Roberts]]''
|
| 1962
| 2022
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 6469
|
| ''[[:d:Q16737328|John William Thomas]]''
|
| 1805
| 1840
| ''[[:d:Q11012111|Pentir]]''
|-
| style='text-align:right'| 6470
| [[Fitxategi:Revd Robert Thomas (Ap Vychan, 1809-80) NLW3362405 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16737330|Robert Thomas]]''
|
| 1809
| 1880
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6471
| [[Fitxategi:Revd William Williams (Caledfryn, 1801-69) NLW3362700.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16737332|William Williams]]''
|
| 1801
| 1869
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 6472
|
| ''[[:d:Q16737333|John Williams]]''
|
| 1801
| 1859
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6473
| [[Fitxategi:George-lawrence-en-la-imprenta.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16738650|George Lawrence Davis]]''
|
| 1830
| 1894
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6474
| [[Fitxategi:ProfessorElaineTreharne-4.16.19.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16740079|Elaine Treharne]]''
|
| 1964
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6475
|
| ''[[:d:Q16743899|Huw Jenkins]]''
|
| 1963
|
| ''[[:d:Q6184895|Jersey Marine]]''
|-
| style='text-align:right'| 6476
|
| ''[[:d:Q16744933|John Bulloch]]''
| kazetari britainiarra
| 1928
| 2010
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6477
| [[Fitxategi:Danny Winter (1947).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q16745080|Danny Winter]]''
| futbolari britainiarra
| 1918
| 2004
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 6478
|
| ''[[:d:Q16745471|Connor Roberts]]''
| futbolari britainiarra (1992-)
| 1992
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6479
|
| ''[[:d:Q16762663|Calum Antell]]''
|
| 1992
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6480
|
| ''[[:d:Q16822099|Preston Austin]]''
|
| 1827
| 1908
| [[Llwydcoed]]
|-
| style='text-align:right'| 6481
|
| ''[[:d:Q16839740|Hugh Foulkes]]''
|
| 1909
| 1981
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 6482
|
| ''[[:d:Q16840644|Marmaduke Gwynne]]''
|
| 1691
| 1769
| [[Llanafan Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6483
| [[Fitxategi:The Trial of Queen Caroline 1820 by Sir George Hayter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16842663|Henry Devereux, 14th Viscount Hereford]]''
|
| 1777
| 1843
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 6484
| [[Fitxategi:Hugh Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16845399|Hugh Hughes]]''
| margolari britainiarra
| 1790
| 1863
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 6485
| [[Fitxategi:Sir John Salisbury by Moses Griffith 02197.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16846411|John Salusbury]]''
|
| 1520
| 1578
| ''[[:d:Q6662131|Lleweni Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 6486
|
| ''[[:d:Q16848905|Ehud Rogers]]''
|
| 1909
| 1996
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 6487
| [[Fitxategi:Bishop John Wynne.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16849924|John Wynne]]''
|
| 1667
| 1743
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 6488
| [[Fitxategi:Er cof am y diweddar Barch D Jones, Llangan .. NLW3365112.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16850823|David Jones]]''
|
| 1736<br/>1735
| 1810
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 6489
|
| ''[[:d:Q16851896|William Jones]]''
|
| 1762
| 1846
| [[Gresford]]
|-
| style='text-align:right'| 6490
|
| ''[[:d:Q16854017|Joshua Parry]]''
|
| 1719
| 1776
| [[Llangan]]
|-
| style='text-align:right'| 6491
|
| ''[[:d:Q16855987|D. Geraint James]]''
|
| 1922
| 2010
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 6492
|
| ''[[:d:Q16856736|Albert Purchas]]''
| arkitekto australiarra
| 1825
| 1909
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 6493
| [[Fitxategi:William Jenkins Rees Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16858267|William Jenkins Rees]]''
|
| 1772
| 1855
| ''[[:d:Q20593537|Llandingad]]''
|-
| style='text-align:right'| 6494
| [[Fitxategi:Sir John Waters by William Salter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16859200|John Waters]]''
|
| 1774
| 1842
| [[Cefn Cribwr]]
|-
| style='text-align:right'| 6495
|
| ''[[:d:Q16859745|David Lloyd]]''
|
| 1635
| 1692
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6496
|
| ''[[:d:Q16859746|Hugh Lloyd]]''
|
| 1546
| 1601
| [[Llŷn penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 6497
|
| ''[[:d:Q16863488|Ellis Price]]''
|
| 1505
| 1594
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6498
| [[Fitxategi:Lauren Price in 2021.png|center|128px]]
| [[Lauren Price]]
|
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6499
|
| ''[[:d:Q16863621|Walter Rumsey]]''
|
| 1584
| 1660
| [[Llanover]]
|-
| style='text-align:right'| 6500
|
| ''[[:d:Q16863901|David Davies]]''
|
| 1906
| 1974
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6501
|
| ''[[:d:Q16885562|Richard Price]]''
|
| 1773
| 1861
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 6502
| [[Fitxategi:Dave Smith NRL.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16885739|David Smith]]''
|
| 1950
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6503
|
| ''[[:d:Q16931125|Emma Manners, Duchess of Rutland]]''
|
| 1963
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 6504
|
| ''[[:d:Q16933947|Martin Lluelyn]]''
|
| 1616
| 1682
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6505
| [[Fitxategi:Rosemary Moravec 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16937524|Rosemary Dorothy Moravec]]''
|
| 1946
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6506
|
| ''[[:d:Q16943691|Edward Alfred Jones]]''
|
| 1872
| 1943
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 6507
|
| ''[[:d:Q16943702|Laurence Bedford Potter]]''
|
| 1883
| 1943
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6508
|
| ''[[:d:Q16973316|David Williams]]''
|
| 1809
| 1863
| [[Ystradowen]]
|-
| style='text-align:right'| 6509
|
| ''[[:d:Q16976371|Benjamin Davies]]''
| izotz-hockeyko jokalari britainiarra
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6510
|
| ''[[:d:Q16982750|Griffith George]]''
|
| 1847
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6511
| [[Fitxategi:Caleb McDuff - Deaf Go Kart Racer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16985888|Caleb McDuff]]''
|
| 2008
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6512
|
| ''[[:d:Q16988006|Christopher Painter]]''
| musikagile britainiarra
| 1962
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6513
|
| ''[[:d:Q16988285|Jonathan Woodhouse]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6514
|
| ''[[:d:Q16991664|Evan Edwards]]''
|
| 1898
| 1958
| [[Bedlinog]]
|-
| style='text-align:right'| 6515
|
| ''[[:d:Q17002888|Ewart Lewis]]''
|
| 1914
| 1963
| [[Whitland]]
|-
| style='text-align:right'| 6516
|
| ''[[:d:Q17006607|Frances Williams]]''
|
| 1904
| 1978
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6517
| [[Fitxategi:Rev Thomas Price.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17014441|Thomas Price]]''
|
| 1820
| 1888
| ''[[:d:Q6661585|Llanhamlach]]''
|-
| style='text-align:right'| 6518
|
| ''[[:d:Q17016985|Patricia Wiltshire]]''
|
| 1942
|
| ''[[:d:Q1376956|Gwent]]''
|-
| style='text-align:right'| 6519
| [[Fitxategi:Major William Henry Skinner.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17020455|William Henry Skinner]]''
| arkitekto zeelandaberritarra
| 1838
| 1915
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6520
|
| ''[[:d:Q17020826|Simon Williams]]''
|
| 1973
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6521
|
| ''[[:d:Q17027823|Chris Williams]]''
|
| 1963
| 2024
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 6522
| [[Fitxategi:Idris Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17029028|Idris Williams]]''
|
| 1836
| 1894
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 6523
| [[Fitxategi:The Rev. William Morris D.D., Treorchy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17053621|William Morris]]''
|
| 1843
| 1922
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 6524
| [[Fitxategi:Brynmor Evans (MDG).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17058143|Brynmor Evans]]''
| politikari norvegiarra
| 1972
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6525
|
| ''[[:d:Q17130218|Toni Murray]]''
|
| 1992
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6526
|
| ''[[:d:Q17141872|Jennette Fothergill]]''
|
| 1821
| 1921
| [[Jeffreyston]]
|-
| style='text-align:right'| 6527
| [[Fitxategi:Georgia Ruth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17151106|Georgia Ruth]]''
| abeslari britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6528
| [[Fitxategi:Tom Rees 1915.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17152128|Tom Rees]]''
|
| 1895
| 1916
| [[Sennybridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6529
|
| ''[[:d:Q17159675|Celyn Jones]]''
| aktore britainiarra
| 1979
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6530
|
| ''[[:d:Q17161194|Anthony Charles]]''
| borrokalari profesionala britainiarra
| 1936
| 2015
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 6531
|
| ''[[:d:Q17198217|John Bryan Evans]]''
|
| 1980
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6532
|
| ''[[:d:Q17198796|Kevin Thomas]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6533
| [[Fitxategi:Tony Orchard Univ portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17199130|Tony Orchard]]''
|
| 1941
| 2005
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6534
|
| ''[[:d:Q17233261|Ray Desmond]]''
|
| 1925
| 2020
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6535
|
| ''[[:d:Q17306402|Michael Price]]''
| futbolari britainiarra (1981-)
| 1981
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6536
|
| ''[[:d:Q17307366|Robert Hughes]]''
|
| 1744
| 1785
| [[Penmynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6537
| [[Fitxategi:Bankes JE Vanity Fair 1906-03-29.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17308772|John Eldon Bankes]]''
|
| 1854
| 1946<br/>1947
| [[Northop]]
|-
| style='text-align:right'| 6538
| [[Fitxategi:Arthur D. Houghton, botanist and politician.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17309155|Arthur D. Houghton]]''
| botanikari estatubatuarra
| 1870
| 1938
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 6539
|
| ''[[:d:Q17309161|John Hughes]]''
|
| 1872
| 1914
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6540
|
| ''[[:d:Q17309163|John Hughes]]''
|
| 1873
| 1932
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6541
| [[Fitxategi:Joseph Munitiz in Oxford in 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17318796|Joseph A. Munitiz]]''
|
| 1931
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6542
|
| ''[[:d:Q17353645|Catherine Davies]]''
|
| 1773
| 1841
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 6543
| [[Fitxategi:Eglwys y Santes Julitta St Julitta's Church, Capel Curig 32.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q17377054|St Curig]]''
|
| 600
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6544
|
| ''[[:d:Q17385896|Jeff Evans]]''
|
| 1954
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6545
| [[Fitxategi:Gerwyn Price - 2022337222336 2022-12-03 1.Mannheim Darts Gala - Sven - 1D X MK II - 0573 - AK8I7197.jpg (cropped 2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17386578|Gerwyn Price]]''
|
| 1985
|
| [[Markham (Caerphilly)|Markham]]
|-
| style='text-align:right'| 6546
| [[Fitxategi:Deanofbreconshackerley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17402905|Paul Shackerley]]''
|
| 1956
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 6547
| [[Fitxategi:2019 Tour of Austria – 3rd stage 20190608 (02).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17403332|Scott Davies]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1995
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6548
| [[Fitxategi:Jamie Lucas at Bristol Rovers in 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17403531|Jamie Lucas]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6549
|
| ''[[:d:Q17418382|Phil Basey]]''
|
| 1948
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6550
|
| [[Calum Jarvis]]
| igerilari britainiarra
| 1992
|
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 6551
|
| ''[[:d:Q17421625|Lumley Jones]]''
|
| 1876
| 1918
| [[Llandyssil]]
|-
| style='text-align:right'| 6552
| [[Fitxategi:WHPowell.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q17421719|William Henry Powell]]''
|
| 1825
| 1904
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6553
|
| ''[[:d:Q17423834|William Williams]]''
|
| 1738
| 1817
| ''[[:d:Q7837762|Trefdraeth]]''
|-
| style='text-align:right'| 6554
|
| ''[[:d:Q17427011|Huw D. Edwards]]''
|
| 1925
| 2003
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6555
|
| ''[[:d:Q17435926|Merfyn Turner]]''
|
| 1915
| 1991
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 6556
|
| ''[[:d:Q17442758|Rae Jenkins]]''
|
| 1903
| 1985
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 6557
|
| ''[[:d:Q17449785|Angel Romaeo]]''
|
| 1997
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6558
|
| ''[[:d:Q17449824|Raer Theaker]]''
|
| 1997
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6559
| [[Fitxategi:Eglwys Sant Beuno, St Beuno's Church, Penmorfa, Eifionydd, Gwynedd, Cymru Wales 47.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q17479540|Cyngar ap Geraint]]''
|
| 490
| 501
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 6560
| [[Fitxategi:Eglwys Sant Dogfan, Church of St Dogfan, Llanrhaeadr-ym-Mochnant, Powys 23.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q17479557|Dogfan]]''
|
| 500
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6561
|
| ''[[:d:Q17479587|Gwrddelw]]''
|
|
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 6562
|
| ''[[:d:Q17479637|Jack Austin]]''
|
| 1917
| 1993
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 6563
|
| ''[[:d:Q17484243|Shaun Pickering]]''
| atleta britainiarra
| 1961
| 2023
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 6564
|
| ''[[:d:Q17492322|Ashley Williams]]''
|
| 1991
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6565
|
| ''[[:d:Q17496545|Dyddgu Hywel]]''
|
| 1989
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6566
| [[Fitxategi:Penmachno Parish Church - geograph.org.uk - 756583.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17509327|Saint Tudglyd]]''
|
| 501
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6567
|
| ''[[:d:Q17517040|Daniel Kyriakides]]''
|
| 1995
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6568
| [[Fitxategi:Maria Leijerstam.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17578075|Maria Leijerstam]]''
|
| 1978
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6569
| [[Fitxategi:Rachel-musson DSC08626.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17591287|Rachel Musson]]''
|
| 2000
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6570
|
| ''[[:d:Q17612657|Sophie Moulds]]''
|
| 1992
|
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 6571
|
| ''[[:d:Q17626716|Archie Hughes]]''
|
| 1919
| 1992
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 6572
|
| ''[[:d:Q17627000|William Pierce Owen]]''
|
| 1860
| 1937
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6573
|
| ''[[:d:Q17715103|Lloyd Handley]]''
|
| 1987
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6574
|
| ''[[:d:Q17984369|Saint Aerdeyrn]]''
|
| 600
|
| [[Powysko Erresuma]]
|-
| style='text-align:right'| 6575
| [[Fitxategi:Well, Ffynnon Gwynydd, Glasbury - geograph.org.uk - 61678.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17984465|Cynidr]]''
|
| 501
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6576
|
| ''[[:d:Q17984517|Gerard H. L. Fitzwilliams]]''
|
| 1882
| 1968
| [[Llandyfriog]]
|-
| style='text-align:right'| 6577
|
| ''[[:d:Q18003113|Rhisiart Tal-e-bot]]''
|
| 1975
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6578
| [[Fitxategi:Amelia Womack, 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18016151|Amelia Womack]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6579
|
| ''[[:d:Q18043654|James Benjamin]]''
|
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6580
| [[Fitxategi:Thomas James 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18044237|Thomas James]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6581
|
| ''[[:d:Q18044286|Dorian Jones]]''
|
| 1992
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6582
|
| ''[[:d:Q18044288|Joe Jones]]''
| txirrindulari kanadarra
| 1944
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6583
|
| ''[[:d:Q18044791|Scott Matthews]]''
|
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6584
|
| ''[[:d:Q18045036|Tyler Morgan]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6585
|
| ''[[:d:Q18045213|Angus O'Brien]]''
|
| 1994
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 6586
|
| ''[[:d:Q18045430|Rhys Pugsley]]''
|
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6587
|
| ''[[:d:Q18062133|Ashton Hewitt]]''
|
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6588
|
| ''[[:d:Q18068338|Clifton Penn-Hughes]]''
|
| 1905
| 1939
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6589
| [[Fitxategi:John Jones (Mathetes).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18084617|John Jones]]''
|
| 1821
| 1878
| ''[[:d:Q5120035|Cilrhedyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 6590
| [[Fitxategi:T Marchant Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18087866|T. Marchant Williams]]''
|
| 1845
| 1914
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6591
| [[Fitxategi:Caryl Parry Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18108230|Caryl Parry Jones]]''
|
| 1958
|
| [[Ffynnongroyw|Ffynnongroew]]
|-
| style='text-align:right'| 6592
|
| ''[[:d:Q18109251|Jack Thomas]]''
| igerilari britainiarra
| 1995
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6593
| [[Fitxategi:Portrait of Robert Williams (4674647).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18114832|Robert Williams]]''
|
| 1766
| 1850
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''<br/>[[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6594
| [[Fitxategi:Jordan Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18122000|Jordan Williams]]''
| futbolari britainiarra (1995-)
| 1995
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6595
|
| ''[[:d:Q18123555|Griffith John Williams]]''
|
| 1892
| 1963
| ''[[:d:Q13126981|Cellan]]''
|-
| style='text-align:right'| 6596
| [[Fitxategi:Aaron Collins Bristol Rovers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18125441|Aaron Collins]]''
| futbolari britainiarra
| 1997
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6597
| [[Fitxategi:CHristiandoidge.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18125528|Christian Doidge]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6598
|
| ''[[:d:Q18126117|Billy Hough]]''
|
| 1908
|
| [[Greenfield (Flintshire)|Greenfield]]
|-
| style='text-align:right'| 6599
|
| ''[[:d:Q18127948|Josh Sheehan]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 6600
|
| ''[[:d:Q18129138|Jim Williams]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6601
| [[Fitxategi:Portrait of T. W. Davids, Colchester (4669724).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18129502|Thomas William Davids]]''
|
| 1816
| 1884
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6602
| [[Fitxategi:RichardEdwards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18148391|Richard Edwards]]''
|
| 1822
| 1908
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 6603
|
| ''[[:d:Q18159992|Isaac Clarke]]''
|
| 1824
| 1875
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 6604
|
| ''[[:d:Q18160397|Arthur James Johnes]]''
|
| 1809
| 1871
| ''[[:d:Q20596548|Garthmyl]]''
|-
| style='text-align:right'| 6605
|
| ''[[:d:Q18162074|Edmund Stonelake]]''
|
| 1873
| 1960
| [[Pontlottyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6606
|
| ''[[:d:Q18162186|Scott Tancock]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6607
|
| ''[[:d:Q18162727|Mike Williams]]''
| Kazetari britainiarra, 1979an jaioa
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6608
| [[Fitxategi:Charles Davies MLC.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18164639|Charles Davies]]''
|
| 1813
| 1888
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6609
|
| ''[[:d:Q18166244|Brenda Wilson]]''
|
| 1959
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6610
|
| ''[[:d:Q18169400|Regan Poole]]''
| futbolari britainiarra
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6611
|
| ''[[:d:Q18200042|Edward Pugh]]''
|
| 1761
| 1813
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 6612
|
| ''[[:d:Q18201527|John Gwilym Jones]]''
|
| 1904
| 1988
| [[Groeslon]]
|-
| style='text-align:right'| 6613
| [[Fitxategi:Dan Hanford 19-09-2015 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18206315|Dan Hanford]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6614
|
| ''[[:d:Q18217120|Natalie Powell]]''
|
| 1990
|
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 6615
|
| ''[[:d:Q18221060|Robert D. Anderson]]''
| historialari britainiarra
| 1942
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6616
|
| ''[[:d:Q18223030|John Callan James Metford]]''
|
| 1916
| 2007
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 6617
|
| ''[[:d:Q18325032|Siôn Dafydd Rhys]]''
|
| 1534
| 1620
| [[Llanfaethlu]]
|-
| style='text-align:right'| 6618
|
| ''[[:d:Q18325685|James Birch]]''
|
|
| 1800
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6619
| [[Fitxategi:The home of Robert Davies (Bardd Nantglyn, 1769-1835) NLW3363888.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18325718|Robert Davies]]''
|
| 1769
| 1835
| [[Nantglyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6620
| [[Fitxategi:Portrait of W. E. Jones. Cawrdaf (4671562) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18327524|William Ellis Jones]]''
|
| 1795
| 1848
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 6621
| [[Fitxategi:Joe Cordina (2016).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18330912|Joe Cordina]]''
|
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6622
|
| ''[[:d:Q18331849|Nathan Thorley]]''
|
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6623
| [[Fitxategi:Leigh jones hong kong rugby head coach 20170506.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18340098|Leigh Jones]]''
|
| 1959
|
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 6624
|
| ''[[:d:Q18341833|Kyle Rees]]''
| aktore britainiarra
| 1988
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6625
|
| ''[[:d:Q18346805|Azariah Shadrach]]''
|
| 1774
| 1844
| ''[[:d:Q51713201|Llanfair Nant y Gôf]]''
|-
| style='text-align:right'| 6626
|
| ''[[:d:Q18350944|Aled Richards]]''
|
| 1969
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6627
|
| ''[[:d:Q18352539|Marc Wyatt]]''
|
| 1977
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6628
| [[Fitxategi:Nicky Smith 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18353250|Nicky Smith]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1994
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6629
|
| ''[[:d:Q18358867|James Thomas]]''
|
| 1918
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6630
|
| ''[[:d:Q18385261|Arnold Williams]]''
|
| 1870
| 1929
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6631
| [[Fitxategi:Portrait of Arthur Radclyffe Dugmore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18385268|Arthur Radclyffe Dugmore]]''
|
| 1870
| 1955
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6632
|
| ''[[:d:Q18385698|Jonathan Tomlinson]]''
|
| 1982
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6633
|
| ''[[:d:Q18387151|Paul Taylor]]''
|
| 1988
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6634
| [[Fitxategi:Samuel Tomkinson.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18391923|Samuel Tomkinson]]''
|
| 1816
| 1900
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6635
|
| ''[[:d:Q18440082|Matthew Gough]]''
|
| 1390
| 1450
| ''[[:d:Q1770499|Maelor]]''
|-
| style='text-align:right'| 6636
|
| ''[[:d:Q18509163|William Charles Evans]]''
|
| 1911
| 1988
| [[Bethel]]
|-
| style='text-align:right'| 6637
|
| ''[[:d:Q18510202|Alfred Owen Hughes Jarman]]''
|
| 1911
| 1998
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6638
|
| ''[[:d:Q18524054|Isaac Jones]]''
|
| 1804
| 1850
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6639
|
| ''[[:d:Q18526294|Ada Vachell]]''
|
| 1866
| 1923
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6640
|
| ''[[:d:Q18526331|Agnes Mason]]''
|
| 1849
| 1941
| [[Laugharne Township]]
|-
| style='text-align:right'| 6641
|
| ''[[:d:Q18526437|Alun Oldfield Davies]]''
|
| 1905
| 1988
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 6642
| [[Fitxategi:Arthur Whitford (1928).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18526570|Arthur Whitford]]''
|
| 1908
| 1996
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6643
|
| ''[[:d:Q18526694|Cadwaladr Cesail]]''
|
| 1614
| 1626
| [[Dolmelinllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6644
|
| ''[[:d:Q18526703|Caradog ab Iestyn]]''
|
| 1050
|
| ''[[:d:Q13131807|Kingdom of Morgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 6645
|
| ''[[:d:Q18526861|Richard Pendrill Llewelyn]]''
|
| 1813
| 1891
| [[Laleston]]
|-
| style='text-align:right'| 6646
| [[Fitxategi:Portrait of John Evans, Eglwysbach (4674386).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18526878|John Evans]]''
|
| 1840
| 1897
| [[Eglwysbach]]
|-
| style='text-align:right'| 6647
|
| ''[[:d:Q18527125|John Jones]]''
|
| 1788
| 1858
| [[Llanasa]]
|-
| style='text-align:right'| 6648
|
| ''[[:d:Q18527386|David Jones]]''
|
| 1703
| 1785
| ''[[:d:Q12306663|Conwy Valley]]''
|-
| style='text-align:right'| 6649
|
| ''[[:d:Q18527701|Dinah Williams]]''
|
| 1911
| 2009
| ''[[:d:Q17743941|Crugiau]]''
|-
| style='text-align:right'| 6650
|
| ''[[:d:Q18527726|Ruby Levick]]''
|
| 1871
| 1940
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 6651
|
| ''[[:d:Q18527879|José Deniz]]''
|
| 1913
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6652
|
| ''[[:d:Q18527918|Samuel Evans]]''
|
| 1829
| 1904
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6653
|
| ''[[:d:Q18527967|Gruffydd Phylip]]''
|
| 1650
| 1666
| ''[[:d:Q3404603|Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 6654
|
| ''[[:d:Q18528236|Sheila Collins]]''
|
| 1921
| 2009
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6655
|
| ''[[:d:Q18528438|Laurence Deniz]]''
|
| 1924
| 1996
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6656
|
| ''[[:d:Q18528453|Eirlys Roberts]]''
|
| 1911
| 2008
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 6657
| [[Fitxategi:Lewis Probert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18528597|Lewis Probert]]''
|
| 1837
| 1908
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 6658
|
| ''[[:d:Q18528756|Enid Wyn Jones]]''
|
| 1909
| 1967
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6659
|
| ''[[:d:Q18528939|Evan Walters]]''
|
| 1893
| 1951
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 6660
|
| ''[[:d:Q18529126|Mary Bridges-Adams]]''
| aktibista britainiarra
| 1854
| 1939
| [[Maesycwmmer]]
|-
| style='text-align:right'| 6661
| [[Fitxategi:Mary Pendrill Llewelyn.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q18529229|Mary Catherine Pendrill Llewelyn]]''
|
| 1811
| 1874
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6662
|
| ''[[:d:Q18530096|John ap John]]''
|
| 1625
| 1697
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 6663
| [[Fitxategi:Mother aka Pamela Shepherd and brolly.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q18530551|Pamela Shepherd]]''
|
| 1836
| 1930
| [[Talywain]]
|-
| style='text-align:right'| 6664
|
| ''[[:d:Q18530852|Thomas Powell]]''
|
| 1779
| 1863
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6665
|
| ''[[:d:Q18530965|Walter Churchey]]''
|
| 1747
| 1805
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 6666
|
| ''[[:d:Q18531443|William Morgan Kinsey]]''
|
| 1788
| 1851
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6667
|
| ''[[:d:Q18534114|Abel Morgan]]''
|
| 1673<br/>1637
| 1722
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 6668
| [[Fitxategi:Portrait of James Hughes, (Iago Trichrug) Jewin Street, Llundain (4672617) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18534191|James Hughes]]''
|
| 1779
| 1844
| [[Ciliau Aeron]]
|-
| style='text-align:right'| 6669
|
| ''[[:d:Q18534775|Benjamin Phelps Gibbon]]''
|
| 1802
| 1851
| [[Penally]]
|-
| style='text-align:right'| 6670
|
| ''[[:d:Q18535410|Aled Islwyn]]''
|
| 1953
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6671
|
| ''[[:d:Q18535435|Angharad Rhiannon Davies]]''
|
|
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6672
|
| ''[[:d:Q18535440|Alistair James]]''
|
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6673
|
| ''[[:d:Q18535445|Dafydd Andrews]]''
|
|
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6674
|
| ''[[:d:Q18535453|Aled ap Dafydd]]''
|
| 1979
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6675
|
| ''[[:d:Q18535458|Menna Baines]]''
|
| 1965
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6676
|
| ''[[:d:Q18535464|R. G. Berry]]''
|
| 1869
| 1945
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 6677
|
| ''[[:d:Q18535474|Roger Boore]]''
|
| 1938
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6678
| [[Fitxategi:Edward Breese.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535478|Edward Breese]]''
|
| 1835
| 1881
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6679
|
| ''[[:d:Q18535489|Siôn Cadwaladr]]''
|
| 1800
|
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 6680
|
| ''[[:d:Q18535497|Toni Caroll]]''
|
| 1949
|
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6681
| [[Fitxategi:Eglwys Llangelynnin Conwy 31.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535501|Celynnin]]''
|
| 500
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6682
|
| ''[[:d:Q18535514|Clydog]]''
|
| 800
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6683
|
| ''[[:d:Q18535527|Ceri Cunnington]]''
|
| 1976
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 6684
| [[Fitxategi:St Cynhafal's Church - geograph.org.uk - 135338.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535538|Cynhafal]]''
|
|
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6685
| [[Fitxategi:Eglwys Sant Cynhaiarn St Cynhaearn's Church, Ynyscynhaearn, Gwynedd North Wales 05.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535539|Cynhaiarn]]''
|
| 700
|
| ''[[:d:Q19871789|Caereinion]]''<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6686
| [[Fitxategi:Dafydd Ddu.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535548|David Thomas]]''
|
| 1759
| 1822
| ''[[:d:Q17739482|St Michael's Church, Llanrug]]''
|-
| style='text-align:right'| 6687
|
| ''[[:d:Q18535553|Siân Melangell Dafydd]]''
|
| 1977
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 6688
|
| ''[[:d:Q18535558|Nicholas Daniels]]''
|
| 1974
|
| [[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 6689
|
| ''[[:d:Q18535561|John Davies]]''
|
| 1784
| 1864
| [[Llanwrthwl]]
|-
| style='text-align:right'| 6690
|
| ''[[:d:Q18535562|William John Davies]]''
|
| 1888
| 1957
| ''[[:d:Q13130349|Nant Peris]]''
|-
| style='text-align:right'| 6691
|
| ''[[:d:Q18535563|D. T. Davies]]''
|
| 1876
| 1962
| ''[[:d:Q20644361|Llandyfodwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 6692
|
| ''[[:d:Q18535565|Glan Davies]]''
|
| 1942
|
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 6693
|
| ''[[:d:Q18535567|Jason Walford Davies]]''
|
| 1971
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6694
|
| ''[[:d:Q18535569|John Davies]]''
|
| 1783
| 1855
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 6695
|
| ''[[:d:Q18535570|Jonathan Ceredig Davies]]''
|
| 1859
| 1932
| [[Llangynllo]]
|-
| style='text-align:right'| 6696
|
| ''[[:d:Q18535571|Lewis Davies]]''
|
| 1777
| 1828
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 6697
|
| ''[[:d:Q18535572|Rhisiart Morgan Davies]]''
|
| 1903
| 1958
| [[Corris]]
|-
| style='text-align:right'| 6698
|
| ''[[:d:Q18535573|William Davies]]''
|
| 1831
| 1892
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 6699
| [[Fitxategi:Hugh Derfel Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535575|Huw Derfel]]''
|
| 1816
| 1890
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 6700
| [[Fitxategi:William Thomas Edwards (Gwilym Deudraeth).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535594|William Thomas Edwards]]''
|
| 1863
| 1940
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 6701
|
| ''[[:d:Q18535596|Alun R. Edwards]]''
|
| 1919
| 1986
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 6702
|
| ''[[:d:Q18535597|Sonia Edwards]]''
|
| 1961
|
| [[Cemaes]]
|-
| style='text-align:right'| 6703
|
| ''[[:d:Q18535598|William Edwards]]''
|
| 1790
| 1855
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 6704
|
| ''[[:d:Q18535602|Eirwen Davies]]''
|
| 1926
| 2014
| [[Five Roads]]
|-
| style='text-align:right'| 6705
|
| ''[[:d:Q18535609|John Emyr]]''
|
| 1950
|
| [[Llanwnda (Gwynedd)|Llanwnda]]
|-
| style='text-align:right'| 6706
|
| ''[[:d:Q18535610|Tony Etoria]]''
|
| 1954
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6707
| [[Fitxategi:(The poet Robert Evans (Cybi), outside his home, Bryn Eithin, Llangybi) (6347476638).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535612|Robert Evans]]''
|
| 1871
| 1956
| [[Llangybi (Monmouthshire)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 6708
|
| ''[[:d:Q18535617|Meirion Evans]]''
|
|
|
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 6709
| [[Fitxategi:Iolo Morganwg (Cadrawd) (page 18 crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535618|Thomas Christopher Evans]]''
|
| 1846
| 1918
| [[Llangynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 6710
|
| ''[[:d:Q18535623|J. O. Francis]]''
|
| 1882
| 1956
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6711
| [[Fitxategi:Heledd Fychan AS-MS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535625|Heledd Fychan]]''
|
| 1980
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6712
|
| ''[[:d:Q18535630|Ffion Dafis]]''
| aktore britainiarra
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6713
|
| ''[[:d:Q18535631|William Gambold]]''
|
| 1672
| 1728
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 6714
|
| ''[[:d:Q18535635|Beti George]]''
|
| 1939
|
| ''[[:d:Q15987290|Coed-y-bryn]]''
|-
| style='text-align:right'| 6715
| [[Fitxategi:Robert Arthur Griffith (Elphin).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535641|Robert Arthur Griffith]]''
|
| 1860
| 1936
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 6716
|
| ''[[:d:Q18535642|Bruce Griffiths]]''
|
| 1924
| 1999
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6717
| [[Fitxategi:Hywel Griffiths.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535643|Hywel Griffiths]]''
|
| 1983
|
| ''[[:d:Q18378847|Glangwili General Hospital]]''
|-
| style='text-align:right'| 6718
| [[Fitxategi:Eglwys Fihangel Sant Saint Michaels Church Betws-y-Coed Conwy Gwynedd Cymru Wales 42.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535647|Gruffudd ap Dafydd Goch]]''
|
| 1400
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 6719
|
| ''[[:d:Q18535652|Gruffudd de la Pole]]''
|
|
| 1309
| [[Powysko Erresuma]]
|-
| style='text-align:right'| 6720
|
| ''[[:d:Q18535656|Robat Gruffudd]]''
|
| 1943
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 6721
|
| ''[[:d:Q18535657|Ifan Gruffydd]]''
|
| 1896
| 1971
| [[Llangristiolus]]
|-
| style='text-align:right'| 6722
|
| ''[[:d:Q18535665|Gwenfaen]]''
|
| 600
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6723
|
| ''[[:d:Q18535672|Gwyddelan]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 6724
|
| ''[[:d:Q18535686|Helen Aileen Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6725
| [[Fitxategi:Hywel Hughes, Bogota (1452212).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535692|Hywel Hughes]]''
|
| 1886
| 1970
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 6726
|
| ''[[:d:Q18535694|William Hughes]]''
|
|
| 1794
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6727
|
| ''[[:d:Q18535697|Huw Cae Llwyd]]''
|
| 1431
| 1500
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 6728
|
| ''[[:d:Q18535713|Ifan Huw Dafydd]]''
|
| 1954
|
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 6729
|
| ''[[:d:Q18535714|Ifor Rees]]''
|
| 1921
| 2004
| ''[[:d:Q15987532|Mynydd Bach]]''
|-
| style='text-align:right'| 6730
|
| ''[[:d:Q18535719|Eldra Jarman]]''
|
| 1917
| 2000
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6731
| [[Fitxategi:Robert Isaac Jones (1813 - 1905), Dictionary of Welsh Biography.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535726|Robert Isaac Jones]]''
|
| 1813
| 1905
| ''[[:d:Q13130719|Pentrefelin]]''
|-
| style='text-align:right'| 6732
|
| ''[[:d:Q18535727|Rees Jones]]''
|
| 1797
| 1844
| [[Talgarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 6733
| [[Fitxategi:Edward Jones, Bathafarn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535728|Edward Jones]]''
|
| 1778
| 1837
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 6734
| [[Fitxategi:Portrait of David Watkin Jones, 'Dafydd Morganwg' (4670538) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535730|David Watkin Jones]]''
|
| 1832
| 1905
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6735
| [[Fitxategi:Ehedydd Iâl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535731|William Jones]]''
|
| 1815
| 1899
| [[Derwen]]
|-
| style='text-align:right'| 6736
|
| ''[[:d:Q18535732|Thomas Lloyd Jones]]''
|
| 1810
| 1834
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 6737
|
| ''[[:d:Q18535733|Dafydd Jones]]''
|
| 1881
| 1968
| [[Llangrannog]]
|-
| style='text-align:right'| 6738
| [[Fitxategi:RJRhoslan.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535734|Robert Jones]]''
|
| 1745
| 1829
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6739
| [[Fitxategi:Abel Jones (Y Bardd Crwst).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535735|Abel Jones]]''
|
| 1830<br/>1829
| 1901
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 6740
|
| ''[[:d:Q18535736|Aneurin Jones]]''
|
| 1930
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6741
|
| ''[[:d:Q18535738|Dafydd Jones]]''
|
| 1711
| 1777
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 6742
|
| ''[[:d:Q18535739|Edward Jones]]''
|
| 1761
| 1836
| ''[[:d:Q13130874|Prion]]''
|-
| style='text-align:right'| 6743
| [[Fitxategi:Evan Pan Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535741|Evan Pan Jones]]''
|
| 1834
| 1922
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 6744
|
| ''[[:d:Q18535743|Gerallt Jones]]''
|
| 1907
| 1984
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 6745
|
| ''[[:d:Q18535746|Hefin Jones]]''
|
| 1961
|
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]
|-
| style='text-align:right'| 6746
|
| ''[[:d:Q18535747|J. Tywi Jones]]''
|
| 1870
| 1948
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6747
|
| ''[[:d:Q18535748|John Puleston Jones]]''
|
| 1862
| 1925
| [[Llanbedr-Dyffryn-Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 6748
|
| ''[[:d:Q18535749|John Richard Jones]]''
|
| 1765
| 1822
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6749
| [[Fitxategi:John Williams Jones (Andronicus).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535752|John William Jones]]''
|
| 1842
| 1895
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 6750
|
| ''[[:d:Q18535753|Kenneth Glyn Jones]]''
|
| 1915
| 1995
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 6751
|
| ''[[:d:Q18535754|Mei Jones]]''
|
| 1953
| 2021
| [[Llanddona]]
|-
| style='text-align:right'| 6752
|
| ''[[:d:Q18535757|Rhydderch Jones]]''
|
| 1935
| 1987
| [[Aberllefenni]]
|-
| style='text-align:right'| 6753
|
| ''[[:d:Q18535758|Thomas Jones]]''
|
| 1910
| 1972
| [[Alltwen]]
|-
| style='text-align:right'| 6754
|
| ''[[:d:Q18535760|Aneirin Karadog]]''
|
| 1982
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6755
|
| ''[[:d:Q18535763|Lee Haven-Jones]]''
|
| 1976
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 6756
| [[Fitxategi:Portrait of Thomas Levi (4670546) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535765|Thomas Levi]]''
|
| 1825
| 1916
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6757
|
| ''[[:d:Q18535769|Doreen Lewis]]''
|
| 1953
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6758
|
| ''[[:d:Q18535771|Lewis Haydn Lewis]]''
|
| 1903
| 1985
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 6759
|
| ''[[:d:Q18535773|Roger Lort]]''
|
| 1608
| 1664
| [[Stackpole]]
|-
| style='text-align:right'| 6760
|
| ''[[:d:Q18535782|Robert Lloyd]]''
|
| 1888
| 1961
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 6761
|
| ''[[:d:Q18535784|John Selwyn Lloyd]]''
| idazle britainiarra
| 1931
| 2023
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 6762
| [[Fitxategi:Dewi Llwyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535785|Dewi Llwyd]]''
|
| 1954
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6763
|
| ''[[:d:Q18535794|John-Paul Macleod]]''
| aktore britainiarra
| 1986
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6764
|
| ''[[:d:Q18535799|Mari'r Fantell Wen]]''
|
| 1735
| 1789
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 6765
|
| ''[[:d:Q18535807|Dyl Mei]]''
|
|
|
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 6766
|
| ''[[:d:Q18535808|Meinir Jones]]''
| telebista aurkezle britainiarra
| 1985
|
| ''[[:d:Q13126547|Capel Isaac]]''
|-
| style='text-align:right'| 6767
|
| ''[[:d:Q18535817|Elin Llwyd Morgan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q17323496|Cefn-bryn-brain]]''
|-
| style='text-align:right'| 6768
|
| ''[[:d:Q18535819|Lowri Morgan]]''
|
| 1975
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 6769
|
| ''[[:d:Q18535821|Dafydd Morris]]''
|
| 1744
| 1791
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 6770
| [[Fitxategi:Bob Owen, Croesor, with his wife and some of his books (8469901287).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535845|Bob Owen, Croesor]]''
|
| 1885
| 1962
| [[Llanfrothen]]
|-
| style='text-align:right'| 6771
| [[Fitxategi:Er cof am y diweddar Barch John Parry (Caer) .. NLW3364386.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535853|John Parry]]''
|
| 1775
| 1846
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 6772
|
| ''[[:d:Q18535858|Gerallt Pennant]]''
|
| 1960
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6773
|
| ''[[:d:Q18535866|Arwel Gruffydd]]''
|
| 1967
|
| [[Tanygrisiau]]
|-
| style='text-align:right'| 6774
|
| ''[[:d:Q18535874|Stafford Prys]]''
|
| 1732
| 1784
| ''[[:d:Q6661879|Llanwnnog]]''
|-
| style='text-align:right'| 6775
|
| ''[[:d:Q18535875|Dewi Prysor]]''
|
| 1967
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 6776
| [[Fitxategi:Golygathon Wicipop Prifysgol Bangor Wicipop Editathon 2017 04.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535877|Pwyll ap Siôn]]''
|
| 1968
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6777
| [[Fitxategi:Revd. John Phillips, Bangor (1810-67) NLW3362029.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535878|John Phillips]]''
|
| 1810
| 1867
| [[Pontrhydfendigaid]]
|-
| style='text-align:right'| 6778
| [[Fitxategi:Thomas Rees Bala-Bangor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535888|Thomas Rees]]''
|
| 1869
| 1926
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 6779
| [[Fitxategi:Parch. Henry Rees, Lerpwl, 1798-1869.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535889|Henry Rees]]''
|
| 1798
| 1869
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 6780
| [[Fitxategi:T-Mardy-Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535890|Thomas Mardy Rees]]''
|
| 1871
| 1953
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6781
|
| ''[[:d:Q18535894|Melville Richards]]''
|
| 1910
| 1973
| ''[[:d:Q5446198|Ffairfach]]''
|-
| style='text-align:right'| 6782
| [[Fitxategi:Portrait of 'Ellis Wyn o Wyrfai' (4670499) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535896|Ellis Roberts]]''
|
| 1827
| 1895
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 6783
|
| ''[[:d:Q18535898|Absalom Roberts]]''
|
| 1780
| 1864
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 6784
|
| ''[[:d:Q18535900|Bethan Rhys Roberts]]''
| kazetari britainiarra
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6785
|
| ''[[:d:Q18535901|Cefin Roberts]]''
|
| 1953
|
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 6786
|
| ''[[:d:Q18535906|Lleucu Roberts]]''
|
| 1964
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6787
| [[Fitxategi:Manon Steffan Ros (33218890640).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535914|Manon Steffan Ros]]''
|
| 1983
|
| ''[[:d:Q20593646|Llanddeiniol]]''
|-
| style='text-align:right'| 6788
|
| ''[[:d:Q18535916|Robert John Rowlands]]''
|
| 1880
| 1967
| [[Abergwyngregyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6789
|
| ''[[:d:Q18535925|Rhuddlad]]''
|
| 500
|
| [[Llanrhyddlad|Llanrhuddlad]]
|-
| style='text-align:right'| 6790
| [[Fitxategi:Portrait of Edward Samuel (4670191) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18535939|Edward Samuel]]''
|
| 1674
| 1748
| ''[[:d:Q15987287|Penmorfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 6791
|
| ''[[:d:Q18535942|Thomas Shankland]]''
|
| 1858
| 1927
| [[Llangynin]]
|-
| style='text-align:right'| 6792
|
| ''[[:d:Q18535948|John Davies]]''
|
| 1650
| 1694
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6793
|
| ''[[:d:Q18535979|Emily Tucker]]''
| aktore britainiarra
| 1991
|
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 6794
|
| ''[[:d:Q18535993|William Thomas]]''
|
| 1843
| 1890
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 6795
|
| ''[[:d:Q18535994|Ernest Lewis Thomas]]''
|
| 1904
| 1983
| [[Llanddeusant (Carmarthenshire)|Llanddeusant]]
|-
| style='text-align:right'| 6796
|
| ''[[:d:Q18536007|Gareth F. Williams]]''
| idazle britainiarra
| 1955
| 2016
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 6797
|
| ''[[:d:Q18536008|Hugh Williams]]''
|
|
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6798
|
| ''[[:d:Q18536009|Ifor Wyn Williams]]''
| autore britainiarra
| 1923
| 1999
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6799
|
| ''[[:d:Q18536012|John Ellis Williams]]''
|
| 1872
|
| [[Morfa Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6800
|
| ''[[:d:Q18536013|John Roberts Williams]]''
|
| 1914
| 2004
| [[Llangybi (Ceredigion)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 6801
|
| ''[[:d:Q18536016|William Morgan Williams]]''
|
| 1832
| 1877
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 6802
|
| ''[[:d:Q18536031|Tom Beynon]]''
|
| 1886
| 1961
| [[Kidwelly|Cydweli]]<br/>''[[:d:Q6947838|Mynyddygarreg]]''
|-
| style='text-align:right'| 6803
| [[Fitxategi:Ben Bowen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18536056|Ben Bowen]]''
|
| 1878
| 1903
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 6804
|
| ''[[:d:Q18536058|Cadfarch]]''
|
|
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6805
| [[Fitxategi:Portrait of Griffith Evans (1835-1935) Wellcome L0002989.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18536061|Griffith Evans]]''
|
| 1835
| 1935
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6806
| [[Fitxategi:Professor Laura McAllister (8552094408).jpg|center|128px]]
| [[Laura McAllister]]
| galestar irakaslea eta akademikoa, nazioarteko futbolari ohia eta kiroletako goi-mailako administratzailea
| 1964
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6807
|
| ''[[:d:Q18546110|Arthur Roberts]]''
|
| 1897
| 1964
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 6808
| [[Fitxategi:Portrait of D. Emlyn Evans (4673959).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18546445|David Emlyn Evans]]''
|
| 1843
| 1913
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6809
|
| ''[[:d:Q18546621|John Roland Phillips]]''
|
| 1844
| 1887
| [[Cilgerran]]
|-
| style='text-align:right'| 6810
|
| ''[[:d:Q18546647|John Williams]]''
|
| 1727
| 1798
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 6811
|
| ''[[:d:Q18559339|Valerie Gearon]]''
|
| 1937
| 2003
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6812
|
| ''[[:d:Q18559698|Benjamin Davies]]''
|
| 1814
| 1875
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 6813
|
| ''[[:d:Q18559723|Edward Le Davis]]''
|
| 1640
| 1684
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6814
|
| ''[[:d:Q18559733|Frederick Brundrett]]''
|
| 1894
| 1974
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 6815
|
| ''[[:d:Q18559825|Marmaduke Matthews]]''
|
| 1606
| 1683
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6816
|
| ''[[:d:Q18559856|Robert Davies]]''
|
| 1816
| 1905
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 6817
|
| ''[[:d:Q18559864|Sarah Matthews]]''
|
| 1846
| 1929
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 6818
|
| ''[[:d:Q18559909|William Davis]]''
|
| 1627
| 1690
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6819
|
| ''[[:d:Q18572211|Alice Williams]]''
|
| 1863
| 1957
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 6820
|
| ''[[:d:Q18572230|Ann Davies]]''
| itzultzaile britainiarra
| 1914
| 1954
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6821
|
| ''[[:d:Q18572258|Anne Penny]]''
|
| 1729
| 1784
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6822
|
| ''[[:d:Q18576042|Dorcas Erbery]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6823
| [[Fitxategi:Kathleen Lloyd Jones by unknown in 1920s.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18576619|Kathleen Lloyd Jones]]''
|
| 1898
| 1978
| [[Oystermouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6824
|
| ''[[:d:Q18576682|Margaret Davies]]''
|
| 1700
| 1785
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6825
|
| ''[[:d:Q18576757|Michael Williams]]''
|
| 1935
| 2009
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6826
|
| ''[[:d:Q18576797|Nun Morgan Harry]]''
|
| 1800
| 1842
| [[Lampeter Velfrey]]
|-
| style='text-align:right'| 6827
|
| ''[[:d:Q18577073|Thomas Gruffydd]]''
|
| 1815
| 1887
| [[Llangynidr]]
|-
| style='text-align:right'| 6828
|
| ''[[:d:Q18588247|Bryan Parry]]''
| aktore britainiarra
| 1992
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6829
|
| ''[[:d:Q18588991|Henry Stanhope Sloman]]''
|
| 1861
| 1945
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 6830
|
| ''[[:d:Q18593184|Jenkin Jones]]''
|
| 1700
| 1742
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 6831
| [[Fitxategi:Saint Aelhaiarn.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q18593818|Aelhaearn]]''
|
| 600
|
| [[Powysko Erresuma]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6832
|
| ''[[:d:Q18601440|Merlin James]]''
|
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6833
|
| ''[[:d:Q18603715|Bedo Hafesb]]''
|
| 1568
| 1585
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 6834
|
| ''[[:d:Q18612371|Judith Phillips]]''
|
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6835
|
| ''[[:d:Q18624411|Gavin Jones]]''
|
| 1980
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6836
| [[Fitxategi:Tudor Owen in Perils of the Jungle.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18627269|Tudor Owen]]''
|
| 1898
| 1979
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 6837
| [[Fitxategi:Robert Jones (Welsh composer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18630239|Robert Jones]]''
|
| 1945
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6838
|
| ''[[:d:Q18637292|Joe Davies]]''
|
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6839
|
| ''[[:d:Q18637509|Emily Kagan]]''
|
| 1981
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6840
|
| ''[[:d:Q18637863|Dewi Penrhyn Jones]]''
|
| 1994
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6841
|
| ''[[:d:Q18638518|David Morrell]]''
|
| 1926
| 1974
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6842
|
| ''[[:d:Q18638752|Gwyn Parry]]''
|
| 1946
| 2014
| [[Rachub]]
|-
| style='text-align:right'| 6843
|
| ''[[:d:Q18640326|Les Boulter]]''
|
| 1913
| 1974
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 6844
|
| ''[[:d:Q18640327|Gerry Humphreys]]''
| futbolari britainiarra
| 1946
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 6845
| [[Fitxategi:TH Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18640419|T. H. Thomas]]''
|
| 1839
| 1915
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6846
|
| ''[[:d:Q18641449|Dick Hall]]''
|
| 1872
| 1906
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 6847
|
| ''[[:d:Q18641986|Edward Abel]]''
|
| 1931
| 2021
| ''[[:d:Q1191288|Mid Glamorgan]]''
|-
| style='text-align:right'| 6848
|
| ''[[:d:Q18645677|Edwin Bickerstaff]]''
|
| 1920
| 2007
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6849
|
| ''[[:d:Q18646016|Herbert Buckler]]''
|
| 1878
| 1957
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6850
|
| ''[[:d:Q18646602|Wendell Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1935
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 6851
| [[Fitxategi:Daniel Hickey.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q18657319|Daniel Hickey]]''
|
| 1869
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6852
|
| ''[[:d:Q18658485|David Erwyd Jenkins]]''
|
| 1864
| 1937
| ''[[:d:Q7228391|Pontyates]]''
|-
| style='text-align:right'| 6853
|
| ''[[:d:Q18670941|Dafydd William]]''
|
| 1720
| 1794
| [[Llanedi]]
|-
| style='text-align:right'| 6854
| [[Fitxategi:Portrait of D. Hughes, B.A., Tredegar (4672914).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18670974|David Hughes]]''
|
| 1813
| 1872
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 6855
|
| ''[[:d:Q18670980|David Johns]]''
|
| 1794
| 1843
| ''[[:d:Q27056347|Llanina]]''
|-
| style='text-align:right'| 6856
|
| ''[[:d:Q18670987|David Lloyd]]''
|
| 1597
| 1663
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 6857
|
| ''[[:d:Q18670989|David Lloyd]]''
|
| 1752
| 1838
| [[Llanbister]]
|-
| style='text-align:right'| 6858
|
| ''[[:d:Q18671020|Edmund Jones]]''
|
| 1702
| 1793
| ''[[:d:Q4667220|Aberystruth]]''
|-
| style='text-align:right'| 6859
|
| ''[[:d:Q18671495|Hugh Owen]]''
|
| 1784
| 1861
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 6860
|
| ''[[:d:Q18671555|James Gooden]]''
|
| 1670
| 1730
| ''[[:d:Q5256625|Denbighshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 6861
|
| ''[[:d:Q18671762|John Griffiths]]''
|
| 1731
| 1811
| ''[[:d:Q17487513|Llanglydwen]]''
|-
| style='text-align:right'| 6862
|
| ''[[:d:Q18671795|John Harris]]''
|
| 1802
| 1823
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6863
|
| ''[[:d:Q18671846|John Howell]]''
|
| 1774
| 1830
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 6864
|
| ''[[:d:Q18671850|John Hughes]]''
|
| 1776
| 1843
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 6865
| [[Fitxategi:Venble John Hughes, Archdeacon of Cardigan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18671851|John Hughes]]''
|
| 1787
| 1860
| [[Llandre]]
|-
| style='text-align:right'| 6866
| [[Fitxategi:Rev. John Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18671852|John Hughes]]''
|
| 1796
| 1860
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6867
|
| ''[[:d:Q18671893|John Jones]]''
|
| 1575
| 1635
| [[Llanfrynach]]
|-
| style='text-align:right'| 6868
|
| ''[[:d:Q18671895|John Jones]]''
|
| 1772
| 1837
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 6869
|
| ''[[:d:Q18671898|John Jones]]''
|
| 1804
| 1887
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 6870
|
| ''[[:d:Q18671990|John Lloyd]]''
|
| 1475
| 1523
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 6871
|
| ''[[:d:Q18671991|John Lloyd]]''
|
| 1558
| 1603
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 6872
| [[Fitxategi:Portrait of Dr. Richardi Lloyd (4673366).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18672119|Richard Lloyd]]''
|
| 1595
| 1659
| ''[[:d:Q17742315|Henblas]]''
|-
| style='text-align:right'| 6873
|
| ''[[:d:Q18672131|Richard Mills]]''
|
| 1809
| 1844
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 6874
|
| ''[[:d:Q18672164|Robert Griffiths]]''
|
| 1805
| 1883
| ''[[:d:Q6662131|Lleweni Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 6875
|
| ''[[:d:Q18672183|Robert Holland]]''
|
| 1557
| 1622
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6876
| [[Fitxategi:Henry Roger Ashwell Pocock (1865–1941).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q18672266|Roger Pocock]]''
|
| 1865
| 1941
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 6877
|
| ''[[:d:Q18672558|Thomas Jones]]''
|
| 1768
| 1828
| [[Llantysilio]]
|-
| style='text-align:right'| 6878
|
| ''[[:d:Q18672598|Thomas Llewelyn]]''
|
| 1720
| 1783
| [[Gelligaer]]
|-
| style='text-align:right'| 6879
|
| ''[[:d:Q18672685|Trevor Evans]]''
|
| 1902
| 1981
| [[Abertridwr (Caerphilly)|Abertridwr]]
|-
| style='text-align:right'| 6880
|
| ''[[:d:Q18672826|William Holland]]''
|
| 1711
| 1761
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 6881
|
| ''[[:d:Q18672832|William Hopkins]]''
|
| 1706
| 1786
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 6882
| [[Fitxategi:Portrait of The Revd. William Howels (4670914).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18672840|William Howels]]''
|
| 1778
| 1832
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 6883
|
| ''[[:d:Q18672847|William Hughes]]''
|
| 1856
| 1924
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6884
|
| ''[[:d:Q18672856|William Johns]]''
|
| 1771
| 1845
| [[Cilymaenllwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 6885
|
| ''[[:d:Q18674052|Julines Herring]]''
|
| 1582
| 1644
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 6886
|
| ''[[:d:Q18674094|Lewis Lewis]]''
|
| 1793
|
| [[Penderyn (Rhondda Cynon Taf)|Penderyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6887
|
| ''[[:d:Q18674333|Peter Williams]]''
|
| 1756
| 1837
| [[Northop]]
|-
| style='text-align:right'| 6888
| [[Fitxategi:Rachel Barrett - Suffragette.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q18674355|Rachel Barrett]]''
|
| 1874
| 1953
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6889
|
| ''[[:d:Q18674374|Rhys Jones]]''
|
| 1713
| 1801
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6890
| [[Fitxategi:Alize Mounter (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18683953|Alize Lily Mounter]]''
|
| 1988
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 6891
|
| ''[[:d:Q18688008|Iori Jenkins]]''
|
| 1959
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6892
| [[Fitxategi:Sant Ilar (st ilar) ('St Hilary's Church' is NEVER used), Llanilar, Aberystwyth, Ceredigion, Cymru 68.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18691847|Saint Ilar]]''
|
| 600
|
| ''[[:d:Q2578706|Kingdom of Ceredigion]]''
|-
| style='text-align:right'| 6893
|
| ''[[:d:Q18715771|Enoch Jenkins]]''
|
| 1892
| 1984
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6894
|
| ''[[:d:Q18715898|William Davies]]''
|
| 1881
| 1942
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6895
|
| ''[[:d:Q18716154|David Griffiths]]''
|
| 1874
| 1931
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 6896
|
| ''[[:d:Q18719315|Michael Brown]]''
| futbolari britainiarra (1951-)
| 1951
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6897
|
| ''[[:d:Q18719387|Jonathan Edwards]]''
|
| 1979
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6898
|
| ''[[:d:Q18719690|Mark James Elgar Coode]]''
|
| 1937
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6899
|
| ''[[:d:Q18729823|Trystan Edwards]]''
|
| 1884
| 1973
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6900
|
| ''[[:d:Q18729849|E. M. Bruce Vaughan]]''
|
| 1856
| 1919
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6901
| [[Fitxategi:Sint Gertrudiskerk grafmonument Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18730079|Charles Morgan]]''
|
| 1576
| 1643
| [[Monmouthshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6902
|
| ''[[:d:Q18730245|Efa ferch Maredudd]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6903
|
| ''[[:d:Q18730434|Henry Salesbury]]''
|
| 1561
| 1637
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 6904
|
| ''[[:d:Q18734926|Thomas Peter Ellis]]''
|
| 1873
| 1936
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6905
|
| ''[[:d:Q18735322|Thomas Nicholas]]''
|
| 1816
| 1879
| ''[[:d:Q7837772|Treffgarne]]''
|-
| style='text-align:right'| 6906
|
| ''[[:d:Q18736094|William Morgan]]''
|
| 1623
| 1689
| [[Cilcain]]
|-
| style='text-align:right'| 6907
|
| ''[[:d:Q18737039|Jack Phillips]]''
|
| 1903
| 1985
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 6908
|
| ''[[:d:Q18737042|David Pugh]]''
|
| 1947
|
| [[Markham (Caerphilly)|Markham]]
|-
| style='text-align:right'| 6909
|
| ''[[:d:Q18737121|David Eastwood]]''
| gudari britainiarra
| 1919
| 2010
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 6910
|
| ''[[:d:Q18737198|Mair Russell-Jones]]''
|
| 1917
| 2013
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 6911
| [[Fitxategi:Ceridwen Peris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18756580|Alice Jones]]''
|
| 1852
| 1943
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 6912
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. David Peter, Carmarthen (4671774).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18756644|David Peter]]''
|
| 1765
| 1837
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 6913
|
| ''[[:d:Q18756688|Emma Maitland]]''
|
| 1844
| 1923
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 6914
|
| ''[[:d:Q18756705|Francisco Antonio Deniz]]''
|
| 1912
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6915
|
| ''[[:d:Q18756798|James Owen]]''
|
| 1654
| 1706
| [[Abernant (Carmarthenshire)|Abernant]]
|-
| style='text-align:right'| 6916
|
| ''[[:d:Q18756803|James Parke]]''
|
| 1636
| 1696
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 6917
|
| ''[[:d:Q18756845|John Oliver]]''
|
| 1838
| 1866
| [[Llanfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6918
|
| ''[[:d:Q18756964|Mary Nicol]]''
|
| 1747
| 1820
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 6919
|
| ''[[:d:Q18757104|Robert Wycherley]]''
|
| 1894
| 1965
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6920
|
| ''[[:d:Q18757146|Thomas Owen]]''
|
| 1764
| 1814
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6921
|
| ''[[:d:Q18757228|William Parry]]''
|
| 1754
| 1819
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 6922
|
| ''[[:d:Q18759414|Thomas Powell]]''
|
| 1572
| 1635
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 6923
|
| ''[[:d:Q18761925|Clifford Darby]]''
|
| 1909
| 1992
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 6924
|
| ''[[:d:Q18761942|Ellis Pugh]]''
|
| 1656
| 1718
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 6925
|
| ''[[:d:Q18762054|Philip Pugh]]''
|
| 1679
| 1760
| ''[[:d:Q14508467|Blaenpennal]]''
|-
| style='text-align:right'| 6926
|
| ''[[:d:Q18762129|William Price]]''
|
|
| 1596
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6927
|
| ''[[:d:Q18762132|William Probert]]''
|
| 1790
| 1870
| [[Painscastle]]
|-
| style='text-align:right'| 6928
|
| ''[[:d:Q18763709|Peter Davies]]''
|
| 1924
| 2014
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6929
| [[Fitxategi:Mark Andrews at Smash Nov 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18763812|Mark Andrews]]''
| borrokalari profesionala britainiarra
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6930
|
| ''[[:d:Q18763900|Kieran Bull]]''
|
| 1995
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 6931
| [[Fitxategi:1 19 Aneurin Donald.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18764018|Aneurin Donald]]''
|
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6932
|
| ''[[:d:Q18764163|John Price]]''
|
| 1960
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 6933
|
| ''[[:d:Q18783770|John Rhydderch]]''
|
| 1673
| 1735
| [[Cemaes]]
|-
| style='text-align:right'| 6934
|
| ''[[:d:Q18783788|John Roberts]]''
|
| 1767
| 1834
| [[Mochdre (Powys)|Mochdre]]
|-
| style='text-align:right'| 6935
| [[Fitxategi:Revd John Roberts (J.R., 1804-84) NLW3365386.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18783790|John Roberts]]''
|
| 1804
| 1884
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 6936
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Peter Roberts, M.A (4671108).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18783892|Peter Roberts]]''
|
| 1760
| 1819
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 6937
|
| ''[[:d:Q18783922|Richard Roberts]]''
|
| 1809
| 1883
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 6938
|
| ''[[:d:Q18783951|Robert of Shrewsbury]]''
|
|
| 1168
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6939
|
| ''[[:d:Q18784000|Thomas Redmond]]''
|
| 1745
| 1785
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 6940
|
| ''[[:d:Q18808855|Len Newcombe]]''
|
| 1931
| 1996
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6941
| [[Fitxategi:Medieval wall paintings and Norman window in the church of St. Thomas a Becket - geograph.org.uk - 1795359.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18810707|Ernest Tristram]]''
|
| 1882
| 1952
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6942
|
| ''[[:d:Q18810922|John Salisbury]]''
|
| 1575
| 1626
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 6943
|
| ''[[:d:Q18811029|Lucy Thomas]]''
|
| 1781
| 1847
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 6944
|
| ''[[:d:Q18811065|Evan Evans]]''
|
| 1903
| 1982
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 6945
|
| ''[[:d:Q18811222|Rose Davies]]''
|
| 1882
| 1958
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6946
|
| ''[[:d:Q18813249|John Roberts]]''
|
| 1749
| 1817
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 6947
|
| ''[[:d:Q18815948|Arthur Isaac]]''
|
| 1902
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 6948
|
| ''[[:d:Q18819465|Guildhaume Myrddin-Evans]]''
|
| 1894
| 1964
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 6949
|
| ''[[:d:Q18875883|Evan Daniel]]''
|
| 1837
| 1904
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6950
|
| ''[[:d:Q18879144|John Thomas]]''
|
| 1795
| 1871
| ''[[:d:Q29488481|Pibwr Lwyd Farmhouse]]''
|-
| style='text-align:right'| 6951
| [[Fitxategi:Revd Dr John Thomas, Liverpool (1821-92) (1882) NLW3362411.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18879165|John Thomas]]''
|
| 1821
| 1892
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 6952
|
| ''[[:d:Q18880142|Mildred Riddelsdell]]''
|
| 1913
| 2006
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 6953
| [[Fitxategi:Sir Noah Thomas (1720-92).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18880149|Noah Thomas]]''
|
| 1720
| 1792
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 6954
| [[Fitxategi:Dr Owen Thomas (1812-91) NLW3362711.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18880154|Owen Thomas]]''
|
| 1812
| 1891
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 6955
|
| ''[[:d:Q18880164|Pendrill Charles Jones-Varrier]]''
|
| 1883
| 1941
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 6956
|
| ''[[:d:Q18910300|Edith Sophia Hooper]]''
|
| 1868
| 1926
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 6957
|
| ''[[:d:Q18910435|Edward Edwards]]''
|
| 1870
| 1944
| [[Llangedwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 6958
|
| ''[[:d:Q18911657|Robert Warden Lee]]''
|
| 1868
| 1958
| [[Hanmer (Gales)|Hanmer]]
|-
| style='text-align:right'| 6959
| [[Fitxategi:Revd William Williams, Swansea (1817-1900) NLW3365189.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18911858|William Williams]]''
|
| 1817<br/>1815
| 1900
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 6960
|
| ''[[:d:Q18912095|Herbert Millingchamp Vaughan]]''
|
| 1870
| 1948
| ''[[:d:Q15987287|Penmorfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 6961
|
| ''[[:d:Q18913039|John Howard Purnell]]''
|
| 1925
| 1996
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 6962
|
| ''[[:d:Q18913097|Elis Roberts]]''
|
| 1712
| 1789
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 6963
| [[Fitxategi:John William Watson Stephens. Photograph. Wellcome V0027757.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18913337|John William Watson Stephens]]''
|
| 1865
| 1946
| [[Ferryside]]
|-
| style='text-align:right'| 6964
|
| ''[[:d:Q18914801|Alis Wen]]''
|
| 1520
| 1501
| [[Gales]]<br/>[[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 6965
|
| ''[[:d:Q18914804|Gwen ferch Ellis]]''
|
| 1550
| 1594
| [[Llandyrnog]]
|-
| style='text-align:right'| 6966
|
| ''[[:d:Q18917139|Abram Wood]]''
|
| 1699
| 1799
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 6967
|
| ''[[:d:Q18917172|Norman Percy Allen]]''
|
| 1903
| 1972
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6968
| [[Fitxategi:Y Parch Peter Williams o Gaerfyrddin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18917233|Peter Williams]]''
|
| 1723
| 1796
| ''[[:d:Q13129668|Llansadyrnin]]''
|-
| style='text-align:right'| 6969
|
| ''[[:d:Q18917385|John Harris]]''
|
| 1932
| 2009
| [[Penhow (Newport)|Penhow]]
|-
| style='text-align:right'| 6970
|
| ''[[:d:Q18917541|Emlyn Williams]]''
|
| 1921
| 1995
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 6971
|
| ''[[:d:Q18917654|Lawrence Hugh Jenkins]]''
|
| 1857
| 1928
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 6972
|
| ''[[:d:Q18917778|Zachariah Williams]]''
|
| 1673
| 1755
| [[Rosemarket]]
|-
| style='text-align:right'| 6973
|
| ''[[:d:Q18920464|Roscoe Howells]]''
|
| 1919
| 2014
| [[Saundersfoot]]
|-
| style='text-align:right'| 6974
|
| ''[[:d:Q18921907|Gavin Hitchings]]''
| artista zeelandaberritarra
| 1937
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6975
|
| ''[[:d:Q18922056|Anne Griffith]]''
|
| 1734
| 1821
| [[Aberdaron]]
|-
| style='text-align:right'| 6976
| [[Fitxategi:Dan Davies, Merthyr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18922147|Daniel Davies]]''
|
| 1859
| 1930
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 6977
|
| ''[[:d:Q18922178|Percy Watkins]]''
|
| 1871
| 1946
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 6978
|
| ''[[:d:Q18922208|Richard Davis]]''
|
| 1658
| 1714
| [[Llechryd]]
|-
| style='text-align:right'| 6979
|
| ''[[:d:Q18922225|Evan Evans]]''
|
| 1882
| 1965
| ''[[:d:Q14508465|Betws Lleucu]]''
|-
| style='text-align:right'| 6980
|
| ''[[:d:Q18934912|Donald Emrys Strong]]''
|
| 1927
| 1973
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 6981
| [[Fitxategi:Portrait of Tho. Jones (4674170) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18936277|Thomas Jones]]''
|
| 1648
| 1713
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 6982
|
| ''[[:d:Q18954073|Arthur Lloyd James]]''
|
| 1884
| 1943
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 6983
|
| ''[[:d:Q18954136|David Oliver]]''
|
| 1863
| 1947
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 6984
|
| ''[[:d:Q18954309|Jack Bailey]]''
|
| 1898
| 1969
| [[Miskin (Mountain Ash)]]
|-
| style='text-align:right'| 6985
| [[Fitxategi:Portrait of Rev. John Hughes (4670920).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18954350|John Hughes]]''
|
| 1842
| 1902
| ''[[:d:Q13127175|Cnwch Coch]]''
|-
| style='text-align:right'| 6986
| [[Fitxategi:Photograph of William Ick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18962084|William Ick]]''
|
| 1800
| 1844
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 6987
|
| ''[[:d:Q19039146|David Owen]]''
|
| 1904
| 1970
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 6988
|
| ''[[:d:Q19040140|Ezekiel Hughes]]''
|
| 1766
| 1849
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 6989
|
| ''[[:d:Q19040262|Frances Hughes]]''
|
| 1855
| 1927
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6990
|
| ''[[:d:Q19042104|Ivor Broom]]''
|
| 1920
| 2003
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6991
|
| ''[[:d:Q19043535|Robert Jones]]''
|
| 1560
| 1615
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 6992
|
| ''[[:d:Q19202498|Bob Shaw]]''
|
| 1932
|
| [[Taff's Well]]
|-
| style='text-align:right'| 6993
|
| ''[[:d:Q19276832|Keith Palmer]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 6994
| [[Fitxategi:Danny Ward 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19281946|Danny Ward]]''
| futbolari britainiarra (1993-)
| 1993
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 6995
|
| ''[[:d:Q19282249|Catherine Hare Willianson]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1982
|
| [[Britainia Handia]]<br/>[[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 6996
|
| ''[[:d:Q19324971|Morland Lewis]]''
| margolari britainiarra
| 1903
| 1943
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 6997
| [[Fitxategi:Mrs Amy Brook (born Bulley) by Mary Florence Monkhouse.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19324995|Amy Bulley]]''
|
| 1852
| 1939
| ''[[:d:Q15261963|New Brighton]]''
|-
| style='text-align:right'| 6998
|
| ''[[:d:Q19325030|Oliver Thomas]]''
|
| 1598
| 1653
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 6999
|
| ''[[:d:Q19325183|Rhondda Williams]]''
|
| 1860
| 1945
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 7000
|
| ''[[:d:Q19325185|Betty Johnston]]''
|
| 1916
| 1994
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 7001
|
| ''[[:d:Q19325211|Richard Hughes]]''
|
| 1565
| 1619
| [[Llanbedrog]]
|-
| style='text-align:right'| 7002
|
| ''[[:d:Q19325318|Clara Deniz]]''
|
| 1911
| 2002
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7003
| [[Fitxategi:Rosina Davies (1863–1949) (gcf02725).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19325414|Rosina Davies]]''
|
| 1863
| 1949
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 7004
|
| ''[[:d:Q19325608|Thomas Hughes]]''
|
| 1853
| 1927
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7005
|
| ''[[:d:Q19325627|Ethel Trew]]''
|
| 1869
| 1948
| [[Oystermouth]]
|-
| style='text-align:right'| 7006
| [[Fitxategi:Cofeb Tom Nefyn Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19325687|Thomas Williams]]''
|
| 1895
| 1958
| [[Boduan]]
|-
| style='text-align:right'| 7007
|
| ''[[:d:Q19326557|Samuel Evans]]''
|
| 1762
| 1835
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7008
| [[Fitxategi:John Aneurin Grey Griffith, c1980 (4322172360).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19335498|John Aneurin Grey Griffith]]''
|
| 1918
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7009
| [[Fitxategi:Representative John D. Jones, 1971.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19360550|John D. Jones]]''
|
| 1923
| 2014
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7010
|
| ''[[:d:Q19360836|Roger Cecil]]''
|
| 1942
| 2015
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 7011
|
| ''[[:d:Q19364441|Gwynne Edwards]]''
|
| 1909
| 2000
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 7012
| [[Fitxategi:Revd John Williams, 'Yr Hen Syr'.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19367438|John Williams]]''
|
| 1745
| 1818
| ''[[:d:Q15963881|Swyddffynnon]]''
|-
| style='text-align:right'| 7013
|
| ''[[:d:Q19368760|William Davies]]''
|
| 1826
| 1901
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 7014
|
| ''[[:d:Q19396015|Paul Brown]]''
|
| 1960
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7015
|
| ''[[:d:Q19407331|Maureen Guy]]''
|
| 1932
| 2015
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 7016
|
| ''[[:d:Q19513574|Owain Dwnn]]''
|
| 1400
| 1460
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 7017
|
| ''[[:d:Q19518803|Bethan Witcomb]]''
|
|
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 7018
|
| ''[[:d:Q19518932|John Goodwin]]''
| kirol-tiratzaile britainiarra
| 1859
| 1938
| [[Kerry (Powys)|Kerry]]
|-
| style='text-align:right'| 7019
|
| ''[[:d:Q19519776|Nigel Williams]]''
|
| 1963
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 7020
|
| ''[[:d:Q19519831|Max Clark]]''
|
| 1995
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7021
|
| ''[[:d:Q19519921|Jenny Hawkins]]''
|
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7022
|
| ''[[:d:Q19560432|Glyn England]]''
|
| 1921
| 2013
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 7023
|
| ''[[:d:Q19560780|Harold Hughes]]''
|
| 1902
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 7024
|
| ''[[:d:Q19560889|David Bevan Jones]]''
|
| 1807
| 1863
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7025
|
| ''[[:d:Q19560894|Mary Jones]]''
|
| 1915
| 1990
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 7026
|
| ''[[:d:Q19578070|Laura Thomas]]''
|
| 1985
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 7027
|
| ''[[:d:Q19578248|Les Wilkins]]''
|
| 1907
| 1979
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7028
|
| ''[[:d:Q19578254|Liam Williams]]''
|
| 1992
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 7029
|
| ''[[:d:Q19578256|Ralph Williams]]''
|
| 1905
| 1985
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 7030
|
| ''[[:d:Q19578296|Viv Woodward]]''
| futbolari britainiarra
| 1914
|
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 7031
| [[Fitxategi:Nigel Haworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19585743|Nigel Haworth]]''
|
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7032
|
| ''[[:d:Q19594785|Ray Williams]]''
|
| 1927
| 2014
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7033
| [[Fitxategi:Portrait of John Jones (4672935).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19599159|John Jones]]''
|
| 1786
| 1865
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 7034
| [[Fitxategi:Thomas Rees, 1904.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q19599359|Thomas Rees]]''
|
| 1844
| 1921
| ''[[:d:Q6707738|Lydstep Haven]]''
|-
| style='text-align:right'| 7035
|
| ''[[:d:Q19600732|Clydai ach Brychan]]''
|
| 500
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 7036
|
| ''[[:d:Q19605143|Owen Thomas]]''
|
| 1858
| 1923
| ''[[:d:Q16246155|Carrog]]''
|-
| style='text-align:right'| 7037
| [[Fitxategi:Winifred Phillips Hathaway (1870?-1954) (5494411890).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19613712|Winifred Phillips Hathaway]]''
|
| 1871<br/>1870
| 1954
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7038
|
| ''[[:d:Q19628748|Cledwyn Hughes]]''
|
| 1920
| 1978
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 7039
|
| ''[[:d:Q19629034|Simon Armstrong]]''
| aktore britainiarra
| 2000
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7040
|
| ''[[:d:Q19630379|Glynn Croudace]]''
|
| 1917
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 7041
| [[Fitxategi:Edward Davies (Iolo Trefaldwyn, 1819-87) NLW3364542.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19635477|Edward Davies]]''
|
| 1819
| 1887
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 7042
| [[Fitxategi:Frances Donovan 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19650365|Frances Donovan]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7043
|
| ''[[:d:Q19650439|Angus McDermid]]''
|
| 1921
| 1988
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7044
|
| ''[[:d:Q19661146|Wynne Richards]]''
|
| 1950
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 7045
|
| ''[[:d:Q19661342|Jeffery Rowthorn]]''
|
| 1934
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7046
|
| ''[[:d:Q19662041|Saint Austell]]''
|
| 500
| 600
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 7047
|
| ''[[:d:Q19662539|Sue Jones]]''
|
| 1960
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 7048
|
| ''[[:d:Q19663103|Greg Hill]]''
| poeta britainiarra
| 1949
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7049
|
| ''[[:d:Q19664267|Rachel Johncock]]''
| atleta britainiarra
| 1993
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7050
| [[Fitxategi:Howel-Gwyn-AS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19664611|Howel Gwyn]]''
|
| 1806
| 1888
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 7051
| [[Fitxategi:Edward Wienholt - Queensland politician.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q19665319|Edward Wienholt]]''
|
| 1833
| 1904
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 7052
|
| ''[[:d:Q19665598|Alex Jeffries]]''
|
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7053
|
| ''[[:d:Q19665984|Gyllian Raby]]''
| eleberrigile kanadarra
| 1959
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7054
| [[Fitxategi:Business of Software - Rory Sutherland.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19666293|Rory Sutherland]]''
|
| 1965
|
| [[Llanbadoc]]
|-
| style='text-align:right'| 7055
|
| ''[[:d:Q19666470|Nicky Thomas]]''
|
| 1994
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7056
|
| ''[[:d:Q19666871|Kevin Moseley]]''
|
| 1963
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 7057
| [[Fitxategi:Edward David Miles - Queensland politician.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19667602|Edward David Miles]]''
|
| 1845
| 1922
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 7058
|
| ''[[:d:Q19667907|Elias Wynne Cemlyn-Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1888
| 1966
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 7059
|
| ''[[:d:Q19668085|Liam Shephard]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 7060
| [[Fitxategi:Nick Salapatas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19668376|Nick Salapatas]]''
| futbolari britainiarra
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7061
|
| ''[[:d:Q19668413|Glyn Owen]]''
|
| 1909
| 1978
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7062
|
| ''[[:d:Q19694162|Anthony Sweeting]]''
|
| 1938
| 2008
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7063
|
| ''[[:d:Q19760229|Leofric Temple]]''
|
| 1819
| 1891
| [[Llandrinio]]
|-
| style='text-align:right'| 7064
|
| ''[[:d:Q19790482|John James Hughes]]''
|
| 1842
| 1875
| [[Carreglefn]]
|-
| style='text-align:right'| 7065
|
| ''[[:d:Q19799260|Hugh James]]''
|
| 1922
| 2015
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7066
|
| ''[[:d:Q19801208|Mari Ellis]]''
|
| 1913
| 2015
| [[Dylife]]
|-
| style='text-align:right'| 7067
|
| ''[[:d:Q19819921|David Randell]]''
|
| 1854
| 1912
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7068
| [[Fitxategi:William Tudor Howell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19819945|William Tudor Howell]]''
|
| 1862
| 1911
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 7069
|
| ''[[:d:Q19819955|P. Ellis Eyton]]''
|
| 1827
| 1878
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 7070
|
| ''[[:d:Q19820213|Mia Arnesby Brown]]''
|
| 1867
| 1931
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 7071
|
| ''[[:d:Q19822503|Amy Parry-Williams]]''
|
| 1910
| 1988
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 7072
|
| ''[[:d:Q19829084|Arthur Lewis]]''
|
| 1885
| 1952
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7073
| [[Fitxategi:Gwyn Martin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19829092|Gwyn Martin]]''
|
| 1921
| 2001
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 7074
|
| ''[[:d:Q19831778|Robert Lambert Gapper]]''
|
| 1897
| 1984
| [[Llanaelhaern]]
|-
| style='text-align:right'| 7075
|
| ''[[:d:Q19840274|Rhodri Jones]]''
|
| 1963
|
| [[Tregarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7076
| [[Fitxategi:Portrait of J. Deffett Francis as 'Lord of the Isles' (4670730).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19842165|John Deffett Francis]]''
|
| 1815
| 1901
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7077
|
| ''[[:d:Q19843134|Ray Elton]]''
|
| 1914
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7078
|
| ''[[:d:Q19844389|Fred Perry]]''
| boxeolari britainiarra
| 1904
| 1981
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7079
|
| ''[[:d:Q19845132|Glyn Davies]]''
|
| 1932
| 2013
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7080
|
| ''[[:d:Q19848670|Chalkie Davies]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7081
|
| ''[[:d:Q19870710|Alun Anderson]]''
| idazle britainiarra
| 1948
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7082
|
| ''[[:d:Q19872799|Rod Duncan]]''
| idazle britainiarra
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7083
|
| ''[[:d:Q19873079|Gwyn Evans]]''
|
| 1935
| 2000
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 7084
|
| ''[[:d:Q19873847|Ian Hamer]]''
|
| 1965
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7085
|
| ''[[:d:Q19874433|Mike Hughes]]''
|
| 1940
| 2018
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7086
| [[Fitxategi:Owain Jones footballer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19874739|Owain Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7087
| [[Fitxategi:Thomas Llewellyn Jones, 1941.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q19874741|Thomas Llewellyn Jones]]''
|
| 1872
| 1946
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7088
| [[Fitxategi:Henry Llewelyn - Queensland Politician.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q19875292|Henry Llewelyn]]''
|
| 1855
| 1933
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 7089
| [[Fitxategi:Ernest Purnell, 1938.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q19877328|Ernest Purnell]]''
|
| 1866
| 1954
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7090
| [[Fitxategi:H. H. Tilbrook.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19880007|H. H. Tilbrook]]''
|
| 1848
| 1937
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 7091
| [[Fitxategi:John Murray Thomas, Y Wladfa, 1894.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19888021|John Murray Thomas]]''
|
| 1847
| 1924
| [[Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7092
|
| ''[[:d:Q19894339|Ralph Bingley]]''
|
| 1570
| 1627
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 7093
|
| ''[[:d:Q19895893|Betsan Llwyd]]''
| aktore britainiarra
| 1959
|
| [[Staylittle]]
|-
| style='text-align:right'| 7094
| [[Fitxategi:Ross at Wakles Comic Con 2015.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19899726|Ross O'Hennessy]]''
| aktore britainiarra
| 1974
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7095
|
| ''[[:d:Q19903914|Cynan Jones]]''
|
| 1975
|
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 7096
| [[Fitxategi:Sian Gibson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19904075|Sian Gibson]]''
|
| 1976
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7097
|
| ''[[:d:Q19904139|Jason Greenslade]]''
|
| 1970
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7098
|
| ''[[:d:Q19904222|Bert Hodson]]''
|
| 1905
| 1971
| [[Rogerstone]]
|-
| style='text-align:right'| 7099
|
| ''[[:d:Q19915198|David Thomas Gwynne-Vaughan]]''
|
| 1871
| 1915
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 7100
|
| ''[[:d:Q19921507|John Wheatley]]''
|
| 1892
| 1955
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 7101
|
| ''[[:d:Q19945904|Bryn Markham-Jones]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7102
| [[Fitxategi:Official portrait of Chris Davies crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19957299|Chris Davies]]''
|
| 1967
|
| ''[[:d:Q7653726|Cwm Tawe]]''
|-
| style='text-align:right'| 7103
| [[Fitxategi:Official portrait of Dr James Davies MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19957303|James Davies]]''
|
| 1980
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 7104
| [[Fitxategi:Official portrait of Carolyn Harris MP crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19958026|Carolyn Harris]]''
| politikari britainiarra
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7105
| [[Fitxategi:Janet Owart.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19958045|Janet Haworth]]''
|
|
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 7106
| [[Fitxategi:Official portrait of Simon Hoare (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19958093|Simon Hoare]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7107
|
| ''[[:d:Q19959822|Henry Dwnn]]''
|
| 1340
| 1416
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7108
|
| ''[[:d:Q19959987|Thomas Jones]]''
|
| 1554
| 1604
| ''[[:d:Q20170606|Abermarlais]]''
|-
| style='text-align:right'| 7109
| [[Fitxategi:Lateysha Grace at the National Television Awards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19968719|Lateysha Grace]]''
|
| 1992
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 7110
| [[Fitxategi:John parry portrait arms.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19974211|John Parry]]''
|
| 1724
| 1797
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7111
| [[Fitxategi:The Right Reverend Benjamin Price .jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19974372|Benjamin Price]]''
|
| 1804
| 1896
| ''[[:d:Q24360208|Builth]]''
|-
| style='text-align:right'| 7112
| [[Fitxategi:Thomas Hughes Jones (of Blaenpennal) (5292090).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19974769|Thomas Hughes Jones]]''
|
| 1895
| 1966
| ''[[:d:Q14508467|Blaenpennal]]''
|-
| style='text-align:right'| 7113
|
| ''[[:d:Q19975142|Fred Robson]]''
|
| 1885
| 1952
| [[Shotton (Flintshire)|Shotton]]
|-
| style='text-align:right'| 7114
|
| ''[[:d:Q19975438|William Napier Bruce]]''
|
| 1858
| 1936
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 7115
|
| ''[[:d:Q19997515|Frederick Norman Pryce]]''
|
| 1888
| 1953
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7116
|
| ''[[:d:Q20007832|Leondre Devries]]''
| abeslari britainiarra
| 2000
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 7117
|
| ''[[:d:Q20022443|Mark Bennett]]''
|
| 1969
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 7118
|
| ''[[:d:Q20022497|Simon Hill]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7119
|
| ''[[:d:Q20031104|Charles Woolley]]''
|
| 1893
| 1981
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 7120
| [[Fitxategi:Albert de Belleroche by Sargent.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20051236|Albert de Belleroche]]''
|
| 1864
| 1944
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7121
|
| ''[[:d:Q20054436|Gwilym Prichard]]''
|
| 1931
| 2015
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7122
|
| ''[[:d:Q20055587|Sioned Wiliam]]''
|
| 1961
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7123
|
| ''[[:d:Q20089033|David Braid]]''
| musikagile britainiarra
| 1970
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 7124
| [[Fitxategi:Gareth Allen PHC 2015-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20090102|Gareth Allen]]''
|
| 1988
|
| [[Mynydd Isa]]
|-
| style='text-align:right'| 7125
| [[Fitxategi:Shift Exhibition pic.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q20090668|Chris Tally Evans]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7126
|
| ''[[:d:Q20090820|Ollie Griffiths]]''
|
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7127
| [[Fitxategi:Sarah Edwards (1947).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20109574|Sarah Edwards]]''
|
| 1881
| 1965
| [[Glyntraian]]
|-
| style='text-align:right'| 7128
|
| ''[[:d:Q20109582|Penelope Evans]]''
|
| 1959
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 7129
|
| ''[[:d:Q20109704|Oscar Arthur Rackham]]''
| filosofo britainiarra
| 1912
| 1997
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7130
|
| ''[[:d:Q20127986|Kyle Patten]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7131
| [[Fitxategi:Official portrait of Jo Stevens MP crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20128115|Jo Stevens]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7132
|
| ''[[:d:Q20128816|Jack Whitford]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 1924
| 2023
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7133
|
| ''[[:d:Q20160474|Hefina Headon]]''
|
| 1930
| 2013
| [[Dinas Cross]]
|-
| style='text-align:right'| 7134
|
| ''[[:d:Q20201367|Hawys Gadarn]]''
|
| 1291
| 1353
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 7135
| [[Fitxategi:Robert Everett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20202170|Robert Everett]]''
|
| 1791
| 1875
| [[Gronant]]
|-
| style='text-align:right'| 7136
| [[Fitxategi:Edgar L Chappell.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q20252475|Edgar Chappell]]''
|
| 1879
| 1949
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 7137
| [[Fitxategi:John Jones (Idris Vychan, 1825-87) NLW3364537 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20256068|John Jones]]''
|
| 1825
| 1887
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7138
| [[Fitxategi:Castle - Statue of Judge Gwilym Williams of Miskin - 20230926170326.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20263530|Gwilym Williams]]''
|
| 1839
| 1906
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 7139
|
| ''[[:d:Q20266669|Moc Morgan]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Pontrhydfendigaid]]
|-
| style='text-align:right'| 7140
|
| ''[[:d:Q20277834|Hafina Clwyd]]''
|
| 1936
| 2011
| [[Gwyddelwern]]
|-
| style='text-align:right'| 7141
|
| ''[[:d:Q20354071|John Langford]]''
|
| 1640
| 1715
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 7142
|
| ''[[:d:Q20476511|Evan Tom Davies]]''
|
| 1904
| 1973
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]
|-
| style='text-align:right'| 7143
|
| ''[[:d:Q20497707|Emlyn Rees]]''
| idazle britainiarra
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7144
| [[Fitxategi:Elinor Crawley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20534916|Elinor Crawley]]''
|
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7145
|
| ''[[:d:Q20555787|Siôn Llewelyn]]''
|
| 1690
| 1776
| [[Cefn-coed-y-cymmer|Cefn Coed y Cymer]]
|-
| style='text-align:right'| 7146
|
| ''[[:d:Q20557508|Abiah Roderick]]''
|
| 1898
| 1977
| ''[[:d:Q7653726|Cwm Tawe]]''
|-
| style='text-align:right'| 7147
|
| ''[[:d:Q20558076|Angharad Llwyd-Jones]]''
| idazle britainiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7148
|
| ''[[:d:Q20558096|Angharad Puw Davies]]''
| autore britainiarra
|
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7149
|
| ''[[:d:Q20558265|Aled Lloyd Davies]]''
|
| 1930
| 2021
| ''[[:d:Q15056704|Brithdir]]''
|-
| style='text-align:right'| 7150
|
| ''[[:d:Q20558342|Alice E. Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7151
|
| ''[[:d:Q20558361|Alun 'Sbardun' Huws]]''
|
| 1948
| 2014
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7152
|
| ''[[:d:Q20558419|Alun Guy]]''
|
| 1939
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7153
|
| ''[[:d:Q20558530|Alwyn Humphreys]]''
| idazle britainiarra
| 1944
|
| [[Bodffordd]]
|-
| style='text-align:right'| 7154
| [[Fitxategi:St Gallgo's Church, Llanallgo - geograph.org.uk - 38557.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20558584|Allgo]]''
|
| 600
| 660
| ''[[:d:Q6661065|Llanallgo]]''
|-
| style='text-align:right'| 7155
|
| ''[[:d:Q20558676|Andras Millward]]''
|
| 1966
| 2016
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7156
|
| ''[[:d:Q20558732|Aneurin Jenkins Jones]]''
|
| 1925
| 1981
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7157
|
| ''[[:d:Q20559469|Dyfnwal ap Arthwyr]]''
|
|
| 807
| ''[[:d:Q2578706|Kingdom of Ceredigion]]''
|-
| style='text-align:right'| 7158
|
| ''[[:d:Q20559798|William Griffith]]''
|
| 1849
| 1890
| [[Penysarn]]<br/>[[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 7159
|
| ''[[:d:Q20559811|William Milton Aubrey]]''
|
| 1861
| 1889
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 7160
|
| ''[[:d:Q20560367|Androw Bennett]]''
|
| 1946
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7161
|
| ''[[:d:Q20560416|Beti Rhys]]''
|
| 1907
| 2003
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 7162
|
| ''[[:d:Q20560502|Bethan Phillips]]''
| idazle britainiarra
| 1934
| 2019
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 7163
|
| ''[[:d:Q20560688|Bleddyn Owen Huws]]''
|
|
|
| [[Dyffryn Nantlle|Nantlle Valley]]
|-
| style='text-align:right'| 7164
| [[Fitxategi:Portrait of Andreas o Vôn (4674316) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20561073|Andrew Jones Brereton]]''
|
| 1827
| 1885
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 7165
|
| ''[[:d:Q20562825|Eurig Salisbury]]''
| poeta britainiarra
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7166
|
| ''[[:d:Q20562948|Lleuwen Steffan]]''
| abeslari britainiarra
| 1979
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7167
| [[Fitxategi:John Davies (Ossian Gwent).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20564443|John Davies]]''
|
| 1839
| 1892
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 7168
|
| ''[[:d:Q20564458|Richard Owen Davies]]''
|
| 1894
| 1962
| [[Ganllwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7169
|
| ''[[:d:Q20564992|Ceri Dupree]]''
|
| 1964
|
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 7170
| [[Fitxategi:Meiriadog at the Powys Eisteddfod (1892) NLW3362573.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20565356|John Edwards]]''
|
| 1813
| 1906
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 7171
|
| ''[[:d:Q20566517|Hugh Hughes]]''
|
| 1830
| 1904
| ''[[:d:Q20593558|Llandrygarn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7172
|
| ''[[:d:Q20566554|Richard Huws]]''
|
| 1902
| 1980
| ''[[:d:Q7680421|Talwrn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7173
|
| ''[[:d:Q20566881|Edith Nepean]]''
|
| 1876
| 1960
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 7174
|
| ''[[:d:Q20567154|John Rowlands]]''
| politikari britainiarra
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 7175
| [[Fitxategi:John Tudor Jones (John Eilien).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q20567187|John Tudor Jones]]''
|
| 1903
| 1985
| [[Llaneilian]]
|-
| style='text-align:right'| 7176
|
| ''[[:d:Q20567225|Ann Pierce Jones]]''
| autore britainiarra
|
|
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7177
|
| ''[[:d:Q20567253|Emyr Jones]]''
|
| 1914
| 1999
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7178
| [[Fitxategi:Owen Gethin Jones (Gethin, 1816-83) NLW3364544.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20567274|Owen Gethin Jones]]''
|
| 1816
| 1883
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 7179
|
| ''[[:d:Q20567285|Robert Lloyd Jones]]''
|
| 1878
| 1959
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 7180
|
| ''[[:d:Q20567331|Joseph Seth Jones]]''
|
| 1845
| 1912
| [[Llanfair Talhaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7181
|
| ''[[:d:Q20567576|Timothy Lewis]]''
|
| 1877
| 1958
| ''[[:d:Q13128090|Efail-wen]]''
|-
| style='text-align:right'| 7182
|
| ''[[:d:Q20567614|Wyn Lodwick]]''
|
| 1927
| 2024
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7183
| [[Fitxategi:David Lyn young man.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20567671|David Lyn]]''
|
| 1927
| 2012
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 7184
|
| ''[[:d:Q20567936|Hugh Owen]]''
|
| 1835
| 1892
| [[Cemaes]]
|-
| style='text-align:right'| 7185
| [[Fitxategi:Parchg William Theophilus Thomas (Gwilym Gwenffrwd, 1824-99) NLW3364216 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20568221|William Theophilus Thomas]]''
|
| 1824
| 1899
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 7186
| [[Fitxategi:Revd. Richard Parry (Gwalchmai, 1803-97) NLW3364065.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20568247|Richard Parry]]''
|
| 1803
| 1897
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 7187
|
| ''[[:d:Q20568728|Jac Lewis Williams]]''
|
| 1918
| 1977
| [[Aberarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7188
| [[Fitxategi:William Williams (Creuddynfab, 1814-69) NLW3364533.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20568736|William Williams]]''
|
| 1814
| 1869
| ''[[:d:Q5184753|Creuddyn peninsula]]''
|-
| style='text-align:right'| 7189
| [[Fitxategi:John Prydderch Williams (Rhydderch o Fcircon, 1830-68) NLW3364196 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20568757|John Prydderch Williams]]''
|
| 1830
| 1868
| [[Llanddeusant (Anglesey)|Llanddeusant]]
|-
| style='text-align:right'| 7190
|
| ''[[:d:Q20568764|Beryl Stafford Williams]]''
|
|
|
| [[Penmaenmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7191
|
| ''[[:d:Q20568941|John Pritchard]]''
|
| 1837
| 1898
| [[Gaerwen]]
|-
| style='text-align:right'| 7192
| [[Fitxategi:Rees Arthur Rees (Rhys Dyfed, 1837-66) (ambrotype) NLW3364105.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20569280|Rees Arthur Rees]]''
|
| 1837
| 1866
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7193
| [[Fitxategi:Celtic Knot Conference, July 2017 (14) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20569630|Gareth Morlais]]''
|
|
|
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 7194
| [[Fitxategi:Siân Gwenllian AM (28092344141).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20570139|Sian Gwenllian]]''
|
| 1956
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7195
|
| ''[[:d:Q20603878|Hugh Abercrombie]]''
| politikari hegoafrikarra
| 1872
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7196
|
| ''[[:d:Q20627091|Morris ap Rhisiart]]''
|
| 1674
| 1763
| ''[[:d:Q13129642|Llanfihangel Tre'r Beirdd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7197
|
| ''[[:d:Q20630509|Anthony Lyn]]''
|
| 1965
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7198
| [[Fitxategi:Denise Goddard 1964.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20631120|Denise Goddard]]''
|
| 1945
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7199
| [[Fitxategi:Gwenllian Morgan Mayor of Brecon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20631337|Gwenllian Elizabeth Fanny Morgan]]''
|
| 1852
| 1939
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 7200
|
| ''[[:d:Q20631844|R. K. Penson]]''
|
| 1815
| 1885
| [[Overton-on-Dee|Overton]]
|-
| style='text-align:right'| 7201
| [[Fitxategi:H. Hawkline.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20638115|H. Hawkline]]''
|
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7202
|
| ''[[:d:Q20638154|Rhisiart Iorwerth]]''
|
|
|
| [[Llangynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7203
|
| ''[[:d:Q20639681|Bert Williams]]''
|
| 1905
| 1974
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7204
| [[Fitxategi:20150922 1810 W AUT WAL 3848.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20641048|Nia Jones]]''
|
| 1992
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 7205
|
| ''[[:d:Q20641049|Tecwyn Jones]]''
|
| 1930
| 2008
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 7206
|
| ''[[:d:Q20641305|Bill Pendergast]]''
| futbolari britainiarra
| 1915
| 2001
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 7207
|
| ''[[:d:Q20641359|Arthur Pritchard]]''
| futbolari britainiarra
| 1917
| 2005
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7208
|
| ''[[:d:Q20641505|George Smith]]''
| futbolari britainiarra (1910-)
| 1910
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 7209
|
| ''[[:d:Q20641646|Laurence Woodward]]''
|
| 1918
| 1997
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 7210
| [[Fitxategi:Official portrait of Gerald Jones MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20647531|Gerald Jones]]''
|
| 1970
|
| [[New Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 7211
| [[Fitxategi:Official portrait of Craig Williams MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20647978|Craig Williams]]''
| politikari britainiarra
| 1985
|
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7212
| [[Fitxategi:Official portrait of Christina Rees crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20648332|Christina Rees]]''
|
| 1954
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7213
| [[Fitxategi:Official portrait of Nick Thomas-Symonds MP (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20648913|Nick Thomas-Symonds]]''
| politikari britainiarra
| 1980
|
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 7214
|
| ''[[:d:Q20651182|David Morris]]''
|
| 1957
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7215
| [[Fitxategi:Evan William Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20656901|Evan William Evans]]''
|
| 1827
| 1874
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 7216
|
| ''[[:d:Q20684269|Terry Jones]]''
|
| 1945
|
| [[Northampton]]<br/>[[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 7217
| [[Fitxategi:Charles Orme.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20685042|Charles Orme]]''
|
| 1918
| 2007
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7218
| [[Fitxategi:Revd Lot Hughes (W) NLW3362907.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20685186|Lot Hughes]]''
|
| 1787
| 1873
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 7219
| [[Fitxategi:Revd Robert Llugwy Owen (1836-1906) (1867) NLW3362143.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20685424|Robert Llugwy Owen]]''
|
| 1836
| 1906
| [[Betws-y-Coed]]
|-
| style='text-align:right'| 7220
| [[Fitxategi:David Jones (Dewi Arfon, 1833-1869) NLW3365388.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20687891|D. H. Jones]]''
|
| 1833
| 1869
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7221
| [[Fitxategi:Revd John Hugh Evans (Cynfaen, 1833-86) NLW3364076.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20688633|John Hugh Evans]]''
|
| 1833
| 1886
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 7222
|
| ''[[:d:Q20707550|Jack Murphy]]''
|
| 1995
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 7223
|
| ''[[:d:Q20707929|Jeremy Lawlor]]''
|
| 1995
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7224
|
| ''[[:d:Q20712662|John Rae]]''
| futbolari britainiarra
| 1912
| 2007
| [[Blackmill]]
|-
| style='text-align:right'| 7225
| [[Fitxategi:Duane Jones PHC 2015-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20713162|Duane Jones]]''
|
| 1993
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 7226
|
| ''[[:d:Q20713538|P. D. G. Thomas]]''
|
| 1930
| 2020
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7227
|
| ''[[:d:Q20713565|Rory Thornton]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1995
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7228
|
| ''[[:d:Q20713729|Philip Rodgers]]''
|
| 1891
| 1966
| ''[[:d:Q13131201|Sandycroft]]''
|-
| style='text-align:right'| 7229
|
| ''[[:d:Q20714025|Javan Sebastian]]''
|
| 1994
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7230
|
| ''[[:d:Q20724707|Sydney Chappell]]''
|
| 1915
| 1987
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7231
|
| ''[[:d:Q20732606|Lemuel John Hopkin James]]''
|
| 1874
| 1937
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 7232
|
| ''[[:d:Q20732611|Abel Jones Parry]]''
|
| 1833
| 1911
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 7233
|
| ''[[:d:Q20732612|Frederick John Alban]]''
|
| 1882
| 1965
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 7234
|
| ''[[:d:Q20732613|Albert Owen Evans]]''
|
| 1864
| 1937
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7235
|
| ''[[:d:Q20732615|Alcwyn Caryni Evans]]''
|
| 1828
| 1902
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7236
| [[Fitxategi:Professor Alfred W. Hughes, 1895.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732617|Alfred William Hughes]]''
|
| 1861
| 1900
| [[Aberllefenni]]
|-
| style='text-align:right'| 7237
|
| ''[[:d:Q20732620|Alun Herbert Davies]]''
|
| 1927
| 2005
| ''[[:d:Q6661745|Llansamlet]]''
|-
| style='text-align:right'| 7238
|
| ''[[:d:Q20732623|Aneurin Jones]]''
|
| 1822
| 1904
| [[Bedwas]]
|-
| style='text-align:right'| 7239
|
| ''[[:d:Q20732625|Annie Davies]]''
|
| 1910
| 1970
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 7240
|
| ''[[:d:Q20732626|Annie Foulkes]]''
|
| 1877
| 1962
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7241
|
| ''[[:d:Q20732628|Arthur ap Gwynn]]''
|
| 1902
| 1987
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7242
|
| ''[[:d:Q20732629|Arthur Evans]]''
|
| 1755
| 1837
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 7243
|
| ''[[:d:Q20732632|Arthur Jones]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6661405|Llangadwaladr]]''
|-
| style='text-align:right'| 7244
| [[Fitxategi:Arthur Jones, Congregationalist minister, Bangor 1776-1860.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732633|Arthur Jones]]''
|
| 1776
| 1860
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 7245
|
| ''[[:d:Q20732634|Arthur Leonard Leach]]''
|
| 1869
| 1957
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 7246
|
| ''[[:d:Q20732635|Arthur Tudor Edwards]]''
|
| 1890
| 1946
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7247
|
| ''[[:d:Q20732636|Athelstan Owen]]''
|
| 1676
| 1731
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 7248
| [[Fitxategi:Ben Davies (Capel Iwan).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732643|Ben Davies]]''
|
| 1840
| 1930
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 7249
|
| ''[[:d:Q20732645|Ben Davies]]''
|
| 1878
| 1958
| [[Llanboidy]]
|-
| style='text-align:right'| 7250
|
| ''[[:d:Q20732649|Benjamin Davies]]''
|
| 1826
| 1905
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 7251
|
| ''[[:d:Q20732650|Benjamin Evans]]''
|
| 1816
| 1886
| ''[[:d:Q5306194|Dre-fach Felindre]]''
|-
| style='text-align:right'| 7252
|
| ''[[:d:Q20732651|Benjamin Humphreys]]''
|
| 1856
| 1934
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 7253
|
| ''[[:d:Q20732652|Benjamin Jones]]''
|
| 1756
| 1823
| [[Llanwinio]]
|-
| style='text-align:right'| 7254
|
| ''[[:d:Q20732653|Benjamin Jones]]''
|
| 1788
| 1841
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 7255
|
| ''[[:d:Q20732655|Benjamin Maelor Jones]]''
|
| 1894
| 1982
| [[Johnstown (Wrexham)|Johnstown]]
|-
| style='text-align:right'| 7256
|
| ''[[:d:Q20732656|Benjamin Meredith]]''
|
| 1700
| 1749
| [[Llanwenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7257
|
| ''[[:d:Q20732657|Benjamin Millingchamp]]''
|
| 1756
| 1829
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 7258
|
| ''[[:d:Q20732658|Benjamin Morris Williams]]''
|
| 1832
| 1903
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 7259
| [[Fitxategi:Benjamin William Chidlaw (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732661|Benjamin William Chidlaw]]''
|
| 1811
| 1892
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7260
|
| ''[[:d:Q20732663|William Birchinshaw]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7261
|
| ''[[:d:Q20732671|Evan Breeze]]''
|
| 1798
| 1855
| ''[[:d:Q29504090|Dol-Hywel]]''
|-
| style='text-align:right'| 7262
|
| ''[[:d:Q20732676|Fanny Mary Katherine Bulkeley-Owen]]''
|
| 1845
| 1927
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7263
|
| ''[[:d:Q20732678|Cadwaladr Davies]]''
|
| 1704
|
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 7264
|
| ''[[:d:Q20732679|Cadwaladr Evans]]''
|
| 1664
| 1745
| [[Frongoch]]
|-
| style='text-align:right'| 7265
| [[Fitxategi:Portrait of Cadwaladr Jones (4671525).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732680|Cadwaladr Jones]]''
|
| 1783
| 1867
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7266
|
| ''[[:d:Q20732681|Cadwaladr Jones]]''
|
| 1794
| 1883
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7267
|
| ''[[:d:Q20732683|Cadwgan Delynor]]''
|
| 1400
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7268
|
| ''[[:d:Q20732684|Cadwgan Ffôl]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7269
| [[Fitxategi:Portrait of Caleb Morris (4672653) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732685|Caleb Morris]]''
|
| 1800
| 1865
| ''[[:d:Q3402206|Whitchurch]]''
|-
| style='text-align:right'| 7270
|
| ''[[:d:Q20732686|Caleb Rees]]''
|
| 1883
| 1970
| ''[[:d:Q3402206|Whitchurch]]''
|-
| style='text-align:right'| 7271
|
| ''[[:d:Q20732689|Caradog Fynach]]''
|
| 1100
| 1124
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 7272
|
| ''[[:d:Q20732690|Ceinwen Rowlands]]''
|
| 1905
| 1983
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 7273
|
| ''[[:d:Q20732691|Charles Conway]]''
|
| 1820
| 1884
| [[Pontnewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7274
| [[Fitxategi:Portrait of Charles Davies (4673058).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732692|Charles Davies]]''
|
| 1849
| 1927
| [[Llwynhendy]]
|-
| style='text-align:right'| 7275
|
| ''[[:d:Q20732695|Charles Hassall]]''
|
| 1754
| 1814
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 7276
|
| ''[[:d:Q20732696|Charles Hughes]]''
|
| 1823
| 1886
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 7277
|
| ''[[:d:Q20732697|Charles James]]''
|
| 1820
| 1890
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 7278
|
| ''[[:d:Q20732703|Charles Thomas Edward Hinde]]''
|
| 1820
| 1870
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 7279
|
| ''[[:d:Q20732705|Charles Winter]]''
|
| 1700
| 1773
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 7280
|
| ''[[:d:Q20732707|Christopher Mends]]''
|
| 1724
| 1799
| ''[[:d:Q5678821|Hasguard]]''
|-
| style='text-align:right'| 7281
| [[Fitxategi:Cosslett Cosslett (Carnelian).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732712|Coslett Coslett]]''
|
| 1834
| 1910
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 7282
|
| ''[[:d:Q20732714|Cradock Glascott]]''
|
| 1743<br/>1742
| 1831
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7283
|
| ''[[:d:Q20732732|Dafydd ap Maredudd ap Tudur]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7284
|
| ''[[:d:Q20732734|Dafydd ap Phylip ap Rhys]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7285
|
| ''[[:d:Q20732737|Dafydd Cadwaladr]]''
|
| 1752
| 1834
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 7286
|
| ''[[:d:Q20732746|Dafydd Jones]]''
|
| 1743
| 1831
| [[Llandanwg]]
|-
| style='text-align:right'| 7287
|
| ''[[:d:Q20732748|Dafydd Llwyd]]''
|
|
| 1469
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7288
|
| ''[[:d:Q20732759|Dafydd Rhys ap Thomas]]''
|
| 1912
| 2011
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 7289
|
| ''[[:d:Q20732760|Dafydd Siencyn Morgan]]''
|
| 1752
| 1844
| [[Llangrannog]]
|-
| style='text-align:right'| 7290
|
| ''[[:d:Q20732767|Daniel Davies]]''
|
| 1756
| 1837
| [[Cenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7291
| [[Fitxategi:Dr Daniel Davies, Swansea (1797-1876) NLW3361967.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732768|Daniel Davies]]''
|
| 1797
| 1876
| [[Llanfair-ar-y-bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7292
| [[Fitxategi:Portrait of Daniel Evans 'Eos Dâr' (4673945).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732770|Daniel Evans]]''
|
| 1846
| 1915
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7293
|
| ''[[:d:Q20732772|Daniel Jones]]''
|
| 1725
| 1806
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 7294
|
| ''[[:d:Q20732773|Daniel Jones]]''
|
| 1757
| 1821
| [[Llanboidy]]
|-
| style='text-align:right'| 7295
|
| ''[[:d:Q20732774|Daniel Jones]]''
|
| 1771
| 1810
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 7296
|
| ''[[:d:Q20732775|Daniel Jones]]''
|
| 1788
| 1862
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 7297
| [[Fitxategi:Dan Jones (Mormon).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732776|Daniel Jones]]''
|
| 1811
| 1861
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 7298
|
| ''[[:d:Q20732777|Daniel Jones]]''
|
| 1813
| 1846
| [[Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch]]
|-
| style='text-align:right'| 7299
|
| ''[[:d:Q20732778|Daniel Lewis Moses]]''
|
| 1822
| 1893
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 7300
|
| ''[[:d:Q20732780|Daniel Owen Jones]]''
|
| 1880
| 1951
| ''[[:d:Q20598147|Cwm-cou]]''
|-
| style='text-align:right'| 7301
| [[Fitxategi:D Rowlands NLW3361839.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732782|Daniel Rowlands]]''
|
| 1827
| 1917
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 7302
|
| ''[[:d:Q20732783|Daniel Williams]]''
|
| 1878
| 1968
| [[Llanfairfechan]]
|-
| style='text-align:right'| 7303
| [[Fitxategi:Parch. D. Adams, B.A., Lerpwl (5349031).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732785|David Adams]]''
|
| 1845
| 1922
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 7304
|
| ''[[:d:Q20732786|David Alban Davies]]''
|
| 1873
| 1951
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 7305
|
| ''[[:d:Q20732787|David Bowen]]''
|
| 1874
| 1955
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 7306
|
| ''[[:d:Q20732788|David David Williams]]''
|
| 1862
| 1938
| [[Croesor]]
|-
| style='text-align:right'| 7307
|
| ''[[:d:Q20732790|David Davies]]''
|
| 1764
| 1828
| [[Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 7308
| [[Fitxategi:Portrait of David Davies, Swansea (4669729).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732793|David Davies]]''
|
| 1763
| 1816
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 7309
|
| ''[[:d:Q20732794|David Davies]]''
|
| 1791
| 1864
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 7310
|
| ''[[:d:Q20732795|David Davies]]''
|
| 1810
| 1875
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 7311
|
| ''[[:d:Q20732796|David Davies]]''
|
| 1817
| 1855
| [[Gelligaer]]
|-
| style='text-align:right'| 7312
|
| ''[[:d:Q20732797|David Davies]]''
|
| 1849
| 1926
| [[Rhydargaeau]]
|-
| style='text-align:right'| 7313
|
| ''[[:d:Q20732798|David Davies]]''
|
| 1814
| 1891
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 7314
|
| ''[[:d:Q20732799|David Davies Evans]]''
|
| 1787
| 1858
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7315
|
| ''[[:d:Q20732805|David Eirwyn Morgan]]''
|
| 1918
| 1982
| [[Pen-y-groes (Carmarthenshire)|Pen-y-groes]]
|-
| style='text-align:right'| 7316
|
| ''[[:d:Q20732809|David Evans]]''
|
| 1740
| 1790
| [[Manordeifi]]
|-
| style='text-align:right'| 7317
|
| ''[[:d:Q20732811|David Evans]]''
|
| 1793
| 1861
| [[Llanllwchaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7318
|
| ''[[:d:Q20732812|David Evans]]''
|
| 1814
| 1847
| [[Abercegir]]
|-
| style='text-align:right'| 7319
| [[Fitxategi:David Evans, Caerfyrddin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732815|David Evans]]''
|
| 1842
| 1914
| [[Pen-y-Bont-Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7320
|
| ''[[:d:Q20732816|David Evans]]''
|
| 1879
| 1965
| ''[[:d:Q14508467|Blaenpennal]]''
|-
| style='text-align:right'| 7321
|
| ''[[:d:Q20732817|David Evans]]''
|
| 1778
| 1866
| [[Cynwyl Elfed]]
|-
| style='text-align:right'| 7322
| [[Fitxategi:Dewi Haran (David Evans) (1812–1885) (gcf10113).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732818|David Evans]]''
|
| 1812
| 1885
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 7323
| [[Fitxategi:Portrait of David Evans 'Dewi Dawel' (4674375).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732819|David Evans]]''
|
| 1814
| 1891
| [[Llanfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7324
|
| ''[[:d:Q20732820|David Gravell]]''
|
| 1787
| 1872
| [[Llandyfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 7325
|
| ''[[:d:Q20732821|David Griffith]]''
|
| 1792
| 1873
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 7326
|
| ''[[:d:Q20732822|David Griffiths]]''
|
| 1756
| 1834
| [[Lampeter Velfrey]]
|-
| style='text-align:right'| 7327
|
| ''[[:d:Q20732824|David Harries]]''
|
| 1747
| 1834
| [[Cwmdauddwr]]
|-
| style='text-align:right'| 7328
|
| ''[[:d:Q20732826|David Herbert]]''
|
| 1762
| 1835
| ''[[:d:Q29495299|Rhiwbren Fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 7329
| [[Fitxategi:D Howells (print) NLW3361223.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732827|David Howell]]''
|
| 1797
| 1873
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7330
|
| ''[[:d:Q20732830|David James]]''
|
| 1787
| 1862
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7331
| [[Fitxategi:David James Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732833|David James Williams]]''
|
| 1870
| 1951
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 7332
|
| ''[[:d:Q20732835|David Jehu]]''
|
| 1812
| 1840
| [[Meifod]]
|-
| style='text-align:right'| 7333
|
| ''[[:d:Q20732838|David John Tawe Jones]]''
|
| 1885
| 1949
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 7334
|
| ''[[:d:Q20732839|David John Williams]]''
|
| 1886
| 1950
| [[Corris]]
|-
| style='text-align:right'| 7335
|
| ''[[:d:Q20732842|David Jones]]''
|
| 1789
| 1841
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7336
|
| ''[[:d:Q20732844|David Jones]]''
|
| 1741
| 1792
| [[Cwmamman]]
|-
| style='text-align:right'| 7337
| [[Fitxategi:Portrait of David Jones, Holywell, Flintshire (4673329) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732845|David Jones]]''
|
| 1770
| 1831
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7338
|
| ''[[:d:Q20732847|David Jones]]''
|
| 1788
| 1859
| ''[[:d:Q50811580|Llanfihangel-Cilfargan]]''
|-
| style='text-align:right'| 7339
|
| ''[[:d:Q20732848|David Jones]]''
|
| 1793
| 1825
| [[Llanfihangel-ar-Arth]]
|-
| style='text-align:right'| 7340
| [[Fitxategi:Portrait of Rev. David Jones, Treborth (4670294).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732849|David Jones]]''
|
| 1805
| 1868
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 7341
|
| ''[[:d:Q20732850|David Jones]]''
|
| 1732
| 1782
| [[Llanfair Talhaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7342
|
| ''[[:d:Q20732851|David Joshua Davies]]''
|
| 1877
| 1945
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 7343
|
| ''[[:d:Q20732852|David Lewis]]''
|
| 1828
| 1908
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 7344
| [[Fitxategi:Barnwr (Judge) David Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732853|David Lewis]]''
|
| 1848
| 1897
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7345
|
| ''[[:d:Q20732854|David Lewis Evans]]''
|
| 1813
| 1902
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 7346
|
| ''[[:d:Q20732855|David Lewis Jones]]''
|
| 1788
| 1830
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 7347
|
| ''[[:d:Q20732856|David Lewis Jones]]''
|
| 1945
| 2010
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 7348
|
| ''[[:d:Q20732857|David Lewis Wooding]]''
|
| 1828
| 1891
| [[Abergwesyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7349
|
| ''[[:d:Q20732859|David Lloyd]]''
|
| 1724
| 1779
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 7350
|
| ''[[:d:Q20732860|David Lloyd Davies]]''
|
| 1832
| 1881
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7351
|
| ''[[:d:Q20732861|David Lloyd Evans]]''
|
| 1861
| 1912
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 7352
|
| ''[[:d:Q20732862|David Lloyd Isaac]]''
|
| 1818
| 1876
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 7353
|
| ''[[:d:Q20732863|David Lloyd Jenkins]]''
|
| 1896
| 1966
| [[Llanddewi Brefi]]
|-
| style='text-align:right'| 7354
|
| ''[[:d:Q20732866|David Manuel]]''
|
| 1625
| 1726
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7355
|
| ''[[:d:Q20732867|David Marks]]''
|
| 1788
| 1871
| ''[[:d:Q5120035|Cilrhedyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7356
|
| ''[[:d:Q20732868|David Mervyn Himbury]]''
|
| 1922
| 2008
| [[Ystrad Mynach]]
|-
| style='text-align:right'| 7357
| [[Fitxategi:Portrait of D. Morgan, Machynlleth (4669852).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732870|David Morgan]]''
|
| 1779
| 1858
| [[Llanfihangel y Creuddyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7358
|
| ''[[:d:Q20732872|David Morgan Lewis]]''
|
| 1851
| 1937
| [[Eglwyswrw]]
|-
| style='text-align:right'| 7359
|
| ''[[:d:Q20732874|David Morris]]''
|
| 1787
| 1858
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 7360
| [[Fitxategi:Parch D Onllwyn Brace.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732876|David Onllwyn Brace]]''
|
| 1848
| 1891
| [[Onllwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7361
|
| ''[[:d:Q20732878|David Parry]]''
|
| 1760
| 1821
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 7362
|
| ''[[:d:Q20732880|David Philips]]''
|
| 1751
| 1825
| [[Whitland]]
|-
| style='text-align:right'| 7363
| [[Fitxategi:Reverend David Phillips.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732881|David Phillips]]''
|
| 1812
| 1904
| [[Bancyfelin]]
|-
| style='text-align:right'| 7364
|
| ''[[:d:Q20732882|David Pugh Evans]]''
|
| 1866
| 1897
| [[Cynwyl Elfed]]
|-
| style='text-align:right'| 7365
|
| ''[[:d:Q20732884|David Rhys Phillips]]''
|
| 1862
| 1952
| ''[[:d:Q107032888|Pontwalby]]''
|-
| style='text-align:right'| 7366
|
| ''[[:d:Q20732886|David Richards]]''
|
| 1822
| 1900
| ''[[:d:Q20585238|Brynberian]]''
|-
| style='text-align:right'| 7367
| [[Fitxategi:D R Daniel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732887|David Robert Daniel]]''
|
| 1859
| 1931
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 7368
|
| ''[[:d:Q20732888|David Stephen Davies]]''
|
| 1841
| 1898
| ''[[:d:Q7201803|Plasmarl]]''
|-
| style='text-align:right'| 7369
|
| ''[[:d:Q20732889|David Tecwyn Evans]]''
|
| 1876
| 1957
| ''[[:d:Q6661176|Llandecwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7370
|
| ''[[:d:Q20732891|David Thomas]]''
|
| 1739
| 1788
| [[Pembrey]]
|-
| style='text-align:right'| 7371
| [[Fitxategi:D Tudor Evans (ap Tudor).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732893|David Tudor Evans]]''
|
| 1822
| 1896
| ''[[:d:Q29502578|Cilgynydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7372
|
| ''[[:d:Q20732894|David Tyssil Evans]]''
|
| 1853
| 1918
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 7373
|
| ''[[:d:Q20732896|David William Lewis]]''
|
| 1845
| 1920
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 7374
| [[Fitxategi:Portrait of David Williams, Troedwhiwdalar (4672170).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732898|David Williams]]''
|
| 1779
| 1874
| ''[[:d:Q15242569|Llanwrtyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7375
|
| ''[[:d:Q20732899|David Wyre Lewis]]''
|
| 1872
| 1966
| ''[[:d:Q29488538|Felin Ganol]]''
|-
| style='text-align:right'| 7376
|
| ''[[:d:Q20732900|David Charles]]''
|
| 1803
| 1880
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7377
| [[Fitxategi:William Davies (Western Mail).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732903|William Davies]]''
|
| 1863
| 1935
| [[Talley]]
|-
| style='text-align:right'| 7378
|
| ''[[:d:Q20732911|Ebenezer Gwyn Evans]]''
|
| 1898
| 1958
| [[Llangynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7379
| [[Fitxategi:Portrait of Ebenzr. Morris late of Cardiganshire (4669857).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732914|Ebenezer Morris]]''
|
| 1790
| 1867
| [[Llandyfriog]]
|-
| style='text-align:right'| 7380
| [[Fitxategi:Ebenezer Rees (1848-1908).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732915|Ebenezer Rees]]''
|
| 1848
| 1908
| ''[[:d:Q7530204|Sirhowy Valley]]''
|-
| style='text-align:right'| 7381
|
| ''[[:d:Q20732916|Edgar Jones]]''
|
| 1912
| 1991
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 7382
|
| ''[[:d:Q20732917|Edgar William Jones]]''
|
| 1868
| 1953
| [[Llanrhaeadr-ym-Mochnant]]
|-
| style='text-align:right'| 7383
| [[Fitxategi:Edmund David Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732919|Edmund David Jones]]''
|
| 1869
| 1941
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7384
|
| ''[[:d:Q20732922|Edmund Osborne Jones]]''
|
| 1858
| 1931
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 7385
|
| ''[[:d:Q20732925|Edward Anwyl]]''
|
| 1786
| 1857
| [[Llanegryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7386
|
| ''[[:d:Q20732926|Edward Barnes]]''
|
|
| 1795
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 7387
|
| ''[[:d:Q20732927|Edward Cadwaladr]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7388
|
| ''[[:d:Q20732928|Edward Carnes]]''
|
| 1772
| 1828
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 7389
|
| ''[[:d:Q20732930|Edward Cynolwyn Pugh]]''
|
| 1883
| 1962
| [[Abergynolwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7390
|
| ''[[:d:Q20732931|Edward David Rowlands]]''
|
| 1880
| 1969
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7391
|
| ''[[:d:Q20732934|Edward Eddie Thomas]]''
|
| 1925
| 1997
| [[Heolgerrig]]
|-
| style='text-align:right'| 7392
|
| ''[[:d:Q20732935|Edward Edwards]]''
|
| 1741
| 1820
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7393
| [[Fitxategi:Edward Edwards (Pencerdd Ceredigion, 1816-97) NLW3364548.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732936|Edward Edwards]]''
|
| 1816
| 1897
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7394
|
| ''[[:d:Q20732937|Edward Ellis]]''
|
| 1842
| 1892
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7395
|
| ''[[:d:Q20732939|Edward Gittins]]''
|
| 1843
| 1884
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 7396
| [[Fitxategi:Edward Griffith, Dolgellau.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732940|Edward Griffith]]''
|
| 1832
| 1918
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 7397
|
| ''[[:d:Q20732942|Edward Hamer]]''
|
| 1840
| 1911
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7398
|
| ''[[:d:Q20732943|Edward Harker]]''
|
| 1866
| 1969
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 7399
|
| ''[[:d:Q20732944|Edward Harri]]''
|
| 1752
| 1837
| [[Penderyn (Rhondda Cynon Taf)|Penderyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7400
|
| ''[[:d:Q20732950|Edward Jones]]''
|
| 1741
| 1806
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 7401
|
| ''[[:d:Q20732952|Edward Jones]]''
|
| 1768
| 1813
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 7402
|
| ''[[:d:Q20732955|Edward Jones]]''
|
| 1790
| 1860
| [[Llandre]]
|-
| style='text-align:right'| 7403
|
| ''[[:d:Q20732959|Edward Jones]]''
|
| 1782
| 1855
| [[Llantysilio]]
|-
| style='text-align:right'| 7404
|
| ''[[:d:Q20732960|Edward Jones]]''
|
| 1824
| 1880
| [[Carrog]]
|-
| style='text-align:right'| 7405
|
| ''[[:d:Q20732961|Edward Laws]]''
|
| 1837
| 1913
| [[Lamphey]]
|-
| style='text-align:right'| 7406
| [[Fitxategi:Revd Edward Matthews (1813-92) NLW3365363.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732962|Edward Matthews]]''
|
| 1813
| 1892
| [[St Athan]]
|-
| style='text-align:right'| 7407
|
| ''[[:d:Q20732963|Edward Meredith Price]]''
|
| 1816
| 1898
| [[Pant-y-Dwr]]
|-
| style='text-align:right'| 7408
|
| ''[[:d:Q20732965|Edward Mills]]''
|
| 1802
| 1865
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7409
|
| ''[[:d:Q20732966|Edward Morgan]]''
|
| 1783
| 1869
| [[Pyle]]
|-
| style='text-align:right'| 7410
| [[Fitxategi:Rev. Edward Morgan, Dyffryn Ardudwy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732967|Edward Morgan]]''
|
| 1817
| 1871
| ''[[:d:Q20598267|Cwmbelan]]''
|-
| style='text-align:right'| 7411
|
| ''[[:d:Q20732968|Edward Oliver]]''
|
| 1720
| 1777
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 7412
|
| ''[[:d:Q20732969|Edward Owen Davies]]''
|
| 1864
| 1936
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 7413
|
| ''[[:d:Q20732970|Edward Parry]]''
|
| 1723
| 1786
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 7414
|
| ''[[:d:Q20732971|Edward Parry]]''
|
| 1798
| 1854
| [[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7415
|
| ''[[:d:Q20732972|Edward Randles]]''
|
| 1763
| 1820
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 7416
|
| ''[[:d:Q20732973|Edward Roberts]]''
|
| 1886
| 1975
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7417
|
| ''[[:d:Q20732975|Edward Stanton Roberts]]''
|
| 1878
| 1938
| [[Cynwyd (Denbighshire)|Cynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7418
|
| ''[[:d:Q20732979|William Rice Edwards]]''
|
| 1862
| 1923
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 7419
| [[Fitxategi:Edwin Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732982|Edwin Davies]]''
|
| 1859
| 1919
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7420
|
| ''[[:d:Q20732990|Elizabeth Jane Louis Jones]]''
|
| 1889
| 1952
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 7421
|
| ''[[:d:Q20732994|Ellis Cadwaladr]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7422
| [[Fitxategi:Portrait of Ellis Edwards (4674351) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732996|Ellis Edwards]]''
|
| 1844
| 1915
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7423
| [[Fitxategi:Portrait of Ellis Evans, D.D., Cefnmawr (4673713) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20732998|Ellis Evans]]''
|
| 1786
| 1864
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7424
|
| ''[[:d:Q20732999|Ellis Lewis]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q20595287|Llwyn-Gwern]]''
|-
| style='text-align:right'| 7425
| [[Fitxategi:Ellis Owen Ellis (Ellis Bryn Coch) (print) NLW3363652.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733000|Ellis Owen Ellis]]''
|
| 1813
| 1861
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 7426
|
| ''[[:d:Q20733002|Ellis Thomas Davies]]''
|
| 1822
| 1895
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7427
|
| ''[[:d:Q20733006|Lewis Evan]]''
|
| 1720
| 1792
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7428
|
| ''[[:d:Q20733007|Evan Bevan]]''
|
| 1803
| 1866
| [[Llangynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7429
|
| ''[[:d:Q20733011|Evan Davies]]''
|
| 1694
| 1770
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 7430
|
| ''[[:d:Q20733013|Evan Davies]]''
|
| 1826
| 1872
| [[Llanycrwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7431
|
| ''[[:d:Q20733016|Evan Davies]]''
|
| 1794
| 1855
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 7432
|
| ''[[:d:Q20733018|Evan Edward Morgan]]''
|
| 1855
| 1927
| [[Bronllys]]
|-
| style='text-align:right'| 7433
|
| ''[[:d:Q20733019|Evan Edwards]]''
|
| 1734
| 1766
| [[Cerrigydrudion]]
|-
| style='text-align:right'| 7434
|
| ''[[:d:Q20733021|Evan Evans]]''
|
| 1758
| 1828
| ''[[:d:Q15242569|Llanwrtyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7435
|
| ''[[:d:Q20733022|Evan Evans]]''
|
| 1773
| 1827
| [[Llanarmon (Gwynedd)|Llanarmon]]
|-
| style='text-align:right'| 7436
|
| ''[[:d:Q20733023|Evan Griffiths]]''
|
| 1778
| 1839
| [[Meifod]]
|-
| style='text-align:right'| 7437
|
| ''[[:d:Q20733026|Evan Jenkins]]''
|
| 1799
| 1877
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7438
|
| ''[[:d:Q20733027|Evan John Evans]]''
|
| 1827
| 1891
| ''[[:d:Q5184878|Cribarth]]''
|-
| style='text-align:right'| 7439
|
| ''[[:d:Q20733028|Evan Jones]]''
|
| 1777
| 1819
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7440
| [[Fitxategi:Portrait of Y Parch. Evan Jones (Caernarfon) (4670300) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733030|Evan Jones]]''
|
| 1836
| 1915
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 7441
|
| ''[[:d:Q20733031|Evan Jones]]''
|
| 1857
| 1935
| ''[[:d:Q39006543|Moel-y-crio]]''
|-
| style='text-align:right'| 7442
|
| ''[[:d:Q20733032|Evan Jones]]''
|
| 1793
| 1855
| [[Llanddoged]]
|-
| style='text-align:right'| 7443
| [[Fitxategi:Evan Gurnos Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733033|Evan Gurnos Jones]]''
|
| 1840
| 1903
| ''[[:d:Q13128837|Gwernogle]]''
|-
| style='text-align:right'| 7444
|
| ''[[:d:Q20733034|Evan Jones]]''
|
| 1850
| 1928
| ''[[:d:Q15242569|Llanwrtyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7445
|
| ''[[:d:Q20733036|Evan Lloyd]]''
|
| 1728
| 1801
| ''[[:d:Q13129635|Llangeinwen]]''
|-
| style='text-align:right'| 7446
|
| ''[[:d:Q20733037|Evan Lloyd]]''
|
| 1764
| 1847
| [[Nevern|Nanhyfer]]
|-
| style='text-align:right'| 7447
|
| ''[[:d:Q20733038|Evan Morgan]]''
|
| 1809
| 1853
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7448
|
| ''[[:d:Q20733039|Evan Robert Thomas]]''
|
| 1891
| 1964
| [[Ysbyty Ifan]]
|-
| style='text-align:right'| 7449
| [[Fitxategi:Revd Canon Evan Thomas Davies, Saint David's Church, Liverpool (Dyfrig, 1847-1927) NLW3363074.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733044|Evan Thomas Davies]]''
|
| 1847
| 1927
| [[Llanfihangel Ystrad]]
|-
| style='text-align:right'| 7450
| [[Fitxategi:Evan-William-Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733046|Evan William Evans]]''
|
| 1860
| 1925
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7451
|
| ''[[:d:Q20733047|Evan William Pearce]]''
|
| 1870
| 1957
| [[Llantwit Fardre]]
|-
| style='text-align:right'| 7452
|
| ''[[:d:Q20733048|Evan Williams]]''
|
| 1719
| 1748
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 7453
|
| ''[[:d:Q20733049|David Treharne Evans]]''
|
| 1849
| 1907
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 7454
|
| ''[[:d:Q20733050|Griffith Humphrey Pugh Evans]]''
|
| 1840
| 1902
| ''[[:d:Q29503858|Lovesgrove]]''
|-
| style='text-align:right'| 7455
|
| ''[[:d:Q20733052|Fanny Winifred Edwards]]''
|
| 1876
| 1959
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 7456
|
| ''[[:d:Q20733055|Thomas Foulkes]]''
|
| 1731
| 1802
| [[Llandrillo (Denbighshire)|Llandrillo]]
|-
| style='text-align:right'| 7457
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Francis Hiley, Llanwenarth (4674791).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733057|Francis Hiley]]''
|
| 1781
| 1860
| [[Llanwenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7458
|
| ''[[:d:Q20733058|Francis Pugh]]''
|
| 1720
| 1811
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 7459
|
| ''[[:d:Q20733059|Frank Vivian Emery]]''
|
| 1930
| 1987
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 7460
|
| ''[[:d:Q20733060|Thomas Mansel Franklen]]''
|
| 1840
| 1928
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7461
| [[Fitxategi:Fred Evans (Ednyfed) Gweinidog y Bedyddwyr Cymreig yn yr Unol Daleithiau.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733061|Frederick Evans]]''
|
| 1840
| 1897
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 7462
|
| ''[[:d:Q20733063|Gabriel Rees]]''
|
| 1757
| 1807
| ''[[:d:Q17487513|Llanglydwen]]''
|-
| style='text-align:right'| 7463
|
| ''[[:d:Q20733064|George Ethelbert Sayce]]''
|
| 1875
| 1953
| [[Llangua]]
|-
| style='text-align:right'| 7464
|
| ''[[:d:Q20733066|George Humphreys]]''
|
| 1747
| 1813
| [[Llanrhaeadr-ym-Mochnant]]
|-
| style='text-align:right'| 7465
|
| ''[[:d:Q20733068|George Lewis]]''
|
| 1640
| 1709
| [[Llanboidy]]
|-
| style='text-align:right'| 7466
|
| ''[[:d:Q20733069|George Lewis]]''
|
| 1826
| 1858
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7467
|
| ''[[:d:Q20733072|George Prichard Evans]]''
|
| 1820
| 1874
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7468
|
| ''[[:d:Q20733074|George Rees]]''
|
| 1873
| 1950
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 7469
| [[Fitxategi:Gethin Davies, Bangor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733075|Gethin Davies]]''
|
| 1846
| 1896
| [[Aberdulais]]
|-
| style='text-align:right'| 7470
|
| ''[[:d:Q20733078|Gomer Morgan Roberts]]''
|
| 1904
| 1993
| [[Llanfihangel Aberbythych]]
|-
| style='text-align:right'| 7471
|
| ''[[:d:Q20733079|Grace Wynne Griffith]]''
|
| 1888
| 1963
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 7472
|
| ''[[:d:Q20733084|Griffith Anthony]]''
|
| 1846
| 1897
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7473
| [[Fitxategi:Griffith Edwards (Gutyn Padarn).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733085|Griffith Edwards]]''
|
| 1812
| 1893
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7474
| [[Fitxategi:Revd Griffith Ellis, Bootle (CM) NLW3365255 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733087|Griffith Ellis]]''
|
| 1844
| 1913
| [[Corris]]
|-
| style='text-align:right'| 7475
|
| ''[[:d:Q20733088|Griffith Francis]]''
|
| 1876
| 1936
| ''[[:d:Q20598098|Cwm Pennant]]''
|-
| style='text-align:right'| 7476
|
| ''[[:d:Q20733090|Griffith Griffiths]]''
|
| 1799
| 1845
| [[Llandre]]
|-
| style='text-align:right'| 7477
|
| ''[[:d:Q20733091|Griffith Hugh Jones]]''
|
| 1849
| 1919
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7478
| [[Fitxategi:Griffith Hughes (Diwygwyr Cymru) (crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733092|Griffith Hughes]]''
|
| 1775
| 1839
| ''[[:d:Q20598309|Cwmifor]]''
|-
| style='text-align:right'| 7479
|
| ''[[:d:Q20733094|Griffith John Roberts]]''
|
| 1912
| 1969
| [[Afonwen]]
|-
| style='text-align:right'| 7480
| [[Fitxategi:Griffith John Williams (5254831).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733095|Griffith John Williams]]''
|
| 1854
| 1933
| ''[[:d:Q13131033|Rhiwbryfdir]]''
|-
| style='text-align:right'| 7481
|
| ''[[:d:Q20733097|Griffith Jones]]''
|
| 1836
| 1906
| [[Llanfairfechan]]
|-
| style='text-align:right'| 7482
| [[Fitxategi:Revd Griffith Parry (1827-1901) NLW3361807 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733098|Griffith Parry]]''
|
| 1827
| 1901
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7483
| [[Fitxategi:Griffith Pennar Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733099|Griffith Pennar Griffiths]]''
|
| 1860
| 1918
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 7484
|
| ''[[:d:Q20733100|Griffith Wynn]]''
|
| 1669
| 1736
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7485
|
| ''[[:d:Q20733114|Gruffydd Evans]]''
|
| 1866
| 1930
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 7486
|
| ''[[:d:Q20733115|Gruffydd Thomas Lewis]]''
|
| 1873
| 1964
| [[Llangain]]
|-
| style='text-align:right'| 7487
|
| ''[[:d:Q20733119|Gwenfron Moss]]''
|
| 1898
| 1991
| [[Coedpoeth]]
|-
| style='text-align:right'| 7488
|
| ''[[:d:Q20733120|Gwilym Bowyer]]''
|
| 1906
| 1965
| [[Ponciau]]
|-
| style='text-align:right'| 7489
|
| ''[[:d:Q20733121|Gwilym Eirwyn Jones]]''
|
| 1922
| 1994
| [[Talgarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 7490
|
| ''[[:d:Q20733122|Gwilym Howell]]''
|
| 1705
| 1775
| [[Llangurig]]
|-
| style='text-align:right'| 7491
|
| ''[[:d:Q20733123|Gwilym Ieuan Williams]]''
|
| 1879
| 1968
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7492
|
| ''[[:d:Q20733124|John Gwyn]]''
|
|
| 1574
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 7493
|
| ''[[:d:Q20733128|Gwynne Henton Davies]]''
|
| 1906
| 1998
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 7494
|
| ''[[:d:Q20733129|George Frederick Hamer]]''
|
| 1885
| 1965
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7495
|
| ''[[:d:Q20733132|John Dorney Harding]]''
|
| 1809
| 1868
| [[Rockfield (Monmouthshire)|Rockfield]]
|-
| style='text-align:right'| 7496
|
| ''[[:d:Q20733135|John Harries]]''
|
| 1722
| 1788
| [[Ambleston]]
|-
| style='text-align:right'| 7497
|
| ''[[:d:Q20733137|Henry Bailey Hughes]]''
|
| 1833
| 1887
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7498
|
| ''[[:d:Q20733139|Henry Charles]]''
|
| 1778
| 1840
| [[Brawdy]]
|-
| style='text-align:right'| 7499
|
| ''[[:d:Q20733141|Henry Davies]]''
|
| 1753
| 1825
| [[Letterston]]
|-
| style='text-align:right'| 7500
| [[Fitxategi:Portrait of Henry Griffiths (4669768).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733146|Henry Griffiths]]''
|
| 1812
| 1891
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 7501
| [[Fitxategi:Capel Soar Bryncir - geograph.org.uk - 603091.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733149|Henry Hughes]]''
|
| 1841
| 1924
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7502
| [[Fitxategi:ApHefin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733151|Henry Lloyd]]''
|
| 1870
| 1946
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7503
| [[Fitxategi:Henry Owen (5449771).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733154|Henry Owen]]''
|
| 1844
| 1919
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 7504
|
| ''[[:d:Q20733156|Henry Phillips]]''
|
| 1703
| 1783
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 7505
|
| ''[[:d:Q20733158|Henry Rees Davies]]''
|
| 1861
| 1940
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 7506
|
| ''[[:d:Q20733159|Henry Samuel Hayden]]''
|
| 1805
| 1860
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 7507
| [[Fitxategi:Henry Tobit Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733161|Henry Tobit Evans]]''
|
| 1844
| 1908
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7508
|
| ''[[:d:Q20733163|Henry, Or Harri Sion John]]''
|
| 1664
| 1754
| [[Blaenau Gwent]]
|-
| style='text-align:right'| 7509
|
| ''[[:d:Q20733167|Herbert Benjamin Winfield]]''
|
| 1879
| 1919
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7510
|
| ''[[:d:Q20733168|Herbert Jenkins]]''
|
| 1721
| 1772
| [[Mynyddislwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7511
| [[Fitxategi:The Rev. Herbert Morgan M.A (5349013).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733169|Herbert Morgan]]''
|
| 1875
| 1946
| [[Onllwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7512
|
| ''[[:d:Q20733170|Herman Jones]]''
|
| 1915
| 1964
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 7513
|
| ''[[:d:Q20733178|Hopkin Bevan]]''
|
| 1765
| 1839
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 7514
|
| ''[[:d:Q20733179|Howel Davies]]''
|
| 1716
| 1770
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7515
|
| ''[[:d:Q20733181|Howell Howells]]''
|
| 1750
| 1842
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 7516
|
| ''[[:d:Q20733182|Howell Powell]]''
|
|
| 1716
| [[Maescar]]
|-
| style='text-align:right'| 7517
|
| ''[[:d:Q20733184|Hugh Bulkeley]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7518
|
| ''[[:d:Q20733185|Hugh Carter]]''
|
| 1784
| 1855
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7519
|
| ''[[:d:Q20733186|Hugh Davies]]''
|
| 1844
| 1907
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 7520
|
| ''[[:d:Q20733189|Hugh Evans]]''
|
| 1790
| 1853
| [[Betws Gwerfil Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 7521
|
| ''[[:d:Q20733192|Hugh Hughes]]''
|
| 1778
| 1855
| [[Llannor]]
|-
| style='text-align:right'| 7522
| [[Fitxategi:Parch Hugh Jones (EF).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733195|Hugh Jones]]''
|
| 1837
| 1919
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7523
| [[Fitxategi:Portrait of Hugh Jones ('Erfyl') (4670306).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733196|Hugh Jones]]''
|
| 1789
| 1858
| [[Llanerfyl]]
|-
| style='text-align:right'| 7524
|
| ''[[:d:Q20733197|Hugh Jones]]''
|
| 1800
| 1872
| [[Cemmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 7525
|
| ''[[:d:Q20733198|Hugh Maurice]]''
|
| 1775
| 1825
| [[Llanfihangel Glyn Myfyr]]
|-
| style='text-align:right'| 7526
| [[Fitxategi:Hugh Michael Hughes.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733199|Hugh Michael Hughes]]''
|
| 1858
| 1933
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 7527
|
| ''[[:d:Q20733201|Hugh Owen of Gwenynog]]''
|
| 1575
| 1642
| ''[[:d:Q16033793|Llanfflewyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7528
|
| ''[[:d:Q20733203|Hugh Owen]]''
|
| 1832
| 1897
| [[Botwnnog]]
|-
| style='text-align:right'| 7529
|
| ''[[:d:Q20733204|Hugh Owen]]''
|
| 1880
| 1953
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 7530
| [[Fitxategi:Portrait of Hugh Robert Hughes (of Kinmel and Dinorben, Denbighshire) (4674698).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733205|Hugh Robert Hughes]]''
|
| 1827
| 1911
| ''[[:d:Q6413987|Kinmel Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 7531
|
| ''[[:d:Q20733206|Hugh Roberts]]''
|
| 1644
| 1702
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7532
| [[Fitxategi:Hugh Tudwal Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733208|Hugh Tudwal Davies]]''
|
| 1847
| 1915
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7533
|
| ''[[:d:Q20733209|Hugh William Jones]]''
|
| 1802
| 1873
| [[Penrhyn-coch]]
|-
| style='text-align:right'| 7534
|
| ''[[:d:Q20733211|Humphrey Bromley]]''
|
| 1796
| 1876
| [[Llanrhaeadr-ym-Mochnant]]
|-
| style='text-align:right'| 7535
|
| ''[[:d:Q20733213|Humphrey Edwards]]''
|
| 1730
| 1788
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7536
|
| ''[[:d:Q20733214|Humphrey Gwalchmai]]''
|
| 1788
| 1847
| ''[[:d:Q29495708|Dolgar]]''
|-
| style='text-align:right'| 7537
| [[Fitxategi:Humphrey Jones (Bryfdir).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733215|Humphrey Jones]]''
|
| 1867
| 1947
| [[Croesor]]
|-
| style='text-align:right'| 7538
|
| ''[[:d:Q20733216|Humphrey Parry]]''
|
| 1772
| 1809
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7539
|
| ''[[:d:Q20733217|Huw ap Dafydd]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7540
|
| ''[[:d:Q20733219|Huw ap Morus]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7541
|
| ''[[:d:Q20733220|Huw ap Rhisiart ap Dafydd]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7542
|
| ''[[:d:Q20733222|Huw Arwystli]]''
|
| 1542
| 1578
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7543
|
| ''[[:d:Q20733227|Huw Ellis]]''
|
| 1714
| 1774
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7544
|
| ''[[:d:Q20733248|Hywel David Emanuel]]''
|
| 1921
| 1970
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 7545
|
| ''[[:d:Q20733249|Hywel Davies]]''
|
| 1919
| 1965
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7546
|
| ''[[:d:Q20733253|Idris Thomas]]''
|
| 1889
| 1962
| [[Cilfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7547
|
| ''[[:d:Q20733254|Idwal Jones]]''
|
| 1899
| 1966
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 7548
|
| ''[[:d:Q20733255|Iestyn Rhys Williams]]''
|
| 1892
| 1955
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7549
|
| ''[[:d:Q20733268|Ieuan Brechfa]]''
|
| 1430
| 1500
| [[Brechfa]]
|-
| style='text-align:right'| 7550
|
| ''[[:d:Q20733278|Ieuan Samuel Jones]]''
|
| 1918
| 2004
| ''[[:d:Q17743639|Felin Geri]]''
|-
| style='text-align:right'| 7551
|
| ''[[:d:Q20733282|Ifan Gruffudd]]''
|
| 1655
| 1734
| [[Troedyraur]]
|-
| style='text-align:right'| 7552
|
| ''[[:d:Q20733286|Ifor Thomas]]''
|
| 1877
| 1918
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 7553
|
| ''[[:d:Q20733290|Isaac James]]''
|
| 1766
| 1840
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7554
| [[Fitxategi:Portrait of Isaac Jenkins (4672921).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733291|Isaac Jenkins]]''
|
| 1812
| 1877
| [[Aberffrwd (Ceredigion)|Aberffrwd]]
|-
| style='text-align:right'| 7555
|
| ''[[:d:Q20733293|Isaac Samuel Lloyd]]''
|
| 1875
| 1961
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7556
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Ishmael Jones (4672932).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733294|Ishmael Jones]]''
|
| 1794
| 1876
| [[Ponciau]]
|-
| style='text-align:right'| 7557
|
| ''[[:d:Q20733295|Ivor Bowen]]''
|
| 1862
| 1934
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 7558
|
| ''[[:d:Q20733296|Ivor James]]''
|
| 1840
| 1909
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7559
|
| ''[[:d:Q20733297|Jabez Edmund Jenkins]]''
|
| 1840
| 1903
| [[Mynyddislwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7560
|
| ''[[:d:Q20733303|James Bilsland Hughes]]''
|
| 1831
| 1878
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 7561
|
| ''[[:d:Q20733306|James Conway Brown]]''
|
| 1838
| 1908
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 7562
| [[Fitxategi:Portrait of James Davies (4674063).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733309|James Davies]]''
|
| 1765
| 1849
| [[Grosmont (Monmouthshire)|Grysmwnt]]
|-
| style='text-align:right'| 7563
|
| ''[[:d:Q20733310|James Davies]]''
|
| 1648
| 1722
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7564
|
| ''[[:d:Q20733311|James Davies]]''
|
| 1800
| 1869
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7565
|
| ''[[:d:Q20733314|James Evan]]''
|
| 1814
| 1842
| [[Brawdy]]
|-
| style='text-align:right'| 7566
|
| ''[[:d:Q20733315|James Evans]]''
|
| 1866
| 1931
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 7567
|
| ''[[:d:Q20733316|James Griffiths]]''
|
| 1782
| 1858
| [[Meidrim]]
|-
| style='text-align:right'| 7568
|
| ''[[:d:Q20733318|James Henry Howard]]''
|
| 1876
| 1947
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7569
| [[Fitxategi:Ifano Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733319|James Ifano Jones]]''
|
| 1865
| 1955
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 7570
|
| ''[[:d:Q20733321|James James]]''
|
| 1760
| 1831
| [[Aberedw]]
|-
| style='text-align:right'| 7571
|
| ''[[:d:Q20733322|James Jardine]]''
|
|
| 1737
| [[Llanboidy]]
|-
| style='text-align:right'| 7572
|
| ''[[:d:Q20733325|James Lewis]]''
|
| 1674
| 1747
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7573
|
| ''[[:d:Q20733326|James Mansel John]]''
|
| 1910
| 1975
| [[Trecynon]]
|-
| style='text-align:right'| 7574
|
| ''[[:d:Q20733328|James Morgan Gibbon]]''
|
| 1855
| 1932
| ''[[:d:Q4666839|Abercych]]''
|-
| style='text-align:right'| 7575
|
| ''[[:d:Q20733329|James Morris]]''
|
| 1853
| 1914
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 7576
|
| ''[[:d:Q20733330|James Nicholas]]''
|
| 1877
| 1963
| ''[[:d:Q264304|Cwmfelin Mynach]]''
|-
| style='text-align:right'| 7577
|
| ''[[:d:Q20733334|James Rees]]''
|
| 1803
| 1880
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7578
|
| ''[[:d:Q20733335|James Thomas Evans]]''
|
| 1878
| 1950
| [[Abercwmboi]]
|-
| style='text-align:right'| 7579
|
| ''[[:d:Q20733338|Jehoiada Hodges]]''
|
| 1877
| 1930
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7580
|
| ''[[:d:Q20733339|Jenkin Davies]]''
|
| 1798
| 1842
| [[Llandysiliogogo]]
|-
| style='text-align:right'| 7581
|
| ''[[:d:Q20733340|Jenkin Evans]]''
|
| 1674
| 1709
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 7582
|
| ''[[:d:Q20733341|Jenkin Howell]]''
|
| 1836
| 1902
| [[Penderyn (Rhondda Cynon Taf)|Penderyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7583
|
| ''[[:d:Q20733342|Jenkin Lewis]]''
|
| 1760
| 1831
| [[Gelligaer]]
|-
| style='text-align:right'| 7584
|
| ''[[:d:Q20733346|Jethro Gough]]''
|
| 1903
| 1979
| [[Llanwonno]]
|-
| style='text-align:right'| 7585
|
| ''[[:d:Q20733347|Job David]]''
|
| 1746
| 1812
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 7586
| [[Fitxategi:Revd John Emlyn Jones (Ioan Emlyn, 1820-73) NLW3364395.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733348|John Emlyn Jones]]''
|
| 1818
| 1873
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7587
|
| ''[[:d:Q20733349|John Abel]]''
|
| 1770
| 1819
| ''[[:d:Q13129595|Llan-y-bri]]''
|-
| style='text-align:right'| 7588
|
| ''[[:d:Q20733350|John Arthur Sandbrook]]''
|
| 1876
| 1942
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7589
|
| ''[[:d:Q20733351|John Ashton]]''
|
| 1830
| 1896
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7590
|
| ''[[:d:Q20733353|John Bancroft Willans]]''
|
| 1881
| 1957
| ''[[:d:Q17738677|Dolforgan Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 7591
|
| ''[[:d:Q20733355|John Bickerton Morgan]]''
|
| 1859
| 1894
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7592
|
| ''[[:d:Q20733356|John Bird]]''
|
| 1768
| 1829
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7593
|
| ''[[:d:Q20733357|John Breese]]''
|
| 1789
| 1842
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 7594
| [[Fitxategi:Portrait of John Bryan (4671299) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733358|John Bryan]]''
|
| 1775
| 1856
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 7595
|
| ''[[:d:Q20733359|John Bryant]]''
|
| 1832
| 1926
| [[Castellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7596
|
| ''[[:d:Q20733361|John Ceredig Evans]]''
|
| 1855
| 1936
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 7597
|
| ''[[:d:Q20733362|John Daniel]]''
|
| 1755
| 1823
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7598
|
| ''[[:d:Q20733363|John David]]''
|
| 1701
| 1756
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7599
|
| ''[[:d:Q20733364|John David Davies]]''
|
| 1831
| 1911
| [[Oxwich]]
|-
| style='text-align:right'| 7600
|
| ''[[:d:Q20733365|John David Rheinallt Jones]]''
|
| 1884
| 1953
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7601
|
| ''[[:d:Q20733367|John Davies]]''
|
| 1750
| 1821
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7602
|
| ''[[:d:Q20733368|John Davies]]''
|
| 1652
| 1716
| ''[[:d:Q13131036|Rhiwlas]]''
|-
| style='text-align:right'| 7603
|
| ''[[:d:Q20733370|John Davies]]''
|
| 1737
| 1821
| [[Llanllawddog]]
|-
| style='text-align:right'| 7604
| [[Fitxategi:Rev. John Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733371|John Davies]]''
|
| 1760
| 1843
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 7605
|
| ''[[:d:Q20733372|John Davies]]''
|
| 1772
| 1855
| [[Llanfihangel-yng-Ngwynfa]]
|-
| style='text-align:right'| 7606
|
| ''[[:d:Q20733374|John Davies]]''
|
| 1787
| 1855
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 7607
|
| ''[[:d:Q20733377|John Davies]]''
|
| 1795
| 1861
| [[Llanddewi Brefi]]
|-
| style='text-align:right'| 7608
|
| ''[[:d:Q20733378|John Davies]]''
|
| 1803
| 1854
| [[Treboeth]]
|-
| style='text-align:right'| 7609
| [[Fitxategi:Reverend John Davies, Cardiff, 1823-1874.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733379|John Davies]]''
|
| 1823
| 1874
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 7610
|
| ''[[:d:Q20733380|John Davies]]''
|
| 1843
| 1917
| [[Myddfai]]
|-
| style='text-align:right'| 7611
|
| ''[[:d:Q20733381|John Davies]]''
|
| 1860
| 1939
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7612
|
| ''[[:d:Q20733382|John Davies]]''
|
| 1868
| 1940
| [[Betws yn Rhos]]
|-
| style='text-align:right'| 7613
| [[Fitxategi:John Davies (Gwyneddon).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733386|John Davies]]''
|
| 1832
| 1904
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7614
| [[Fitxategi:John Davies (Taliesin Hiraethog, 1841-94) NLW3364595.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733388|John Davies]]''
|
| 1841
| 1894
| [[Cerrigydrudion]]
|-
| style='text-align:right'| 7615
|
| ''[[:d:Q20733390|John Edward Jones]]''
|
| 1801
| 1866
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7616
|
| ''[[:d:Q20733394|John Edward Tomley]]''
|
| 1874
| 1951
| [[Montgomery (Powys)|Trefaldwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7617
|
| ''[[:d:Q20733395|John Edwards]]''
|
| 1755
| 1823
| ''[[:d:Q29483994|Ereiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 7618
|
| ''[[:d:Q20733398|John Edwards]]''
|
| 1799
| 1873
| [[Llansadwrn]]
|-
| style='text-align:right'| 7619
|
| ''[[:d:Q20733402|John Edwards Griffith]]''
|
| 1843
| 1933
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7620
|
| ''[[:d:Q20733403|John Elias Davies]]''
|
| 1847
| 1883
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 7621
|
| ''[[:d:Q20733404|John Ellis]]''
|
| 1760
| 1839
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 7622
|
| ''[[:d:Q20733405|John Ellis Meredith]]''
|
| 1904
| 1981
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 7623
|
| ''[[:d:Q20733406|John Emrys Evans]]''
|
| 1853
| 1931
| ''[[:d:Q82523917|Bron-y-Berllan]]''
|-
| style='text-align:right'| 7624
|
| ''[[:d:Q20733407|John Evan Davies]]''
|
| 1850
| 1929
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7625
|
| ''[[:d:Q20733408|John Evan Hughes]]''
|
| 1865
| 1932
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7626
|
| ''[[:d:Q20733410|John Evans]]''
|
| 1737
| 1784
| [[Cilycwm|Cil-y-cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 7627
| [[Fitxategi:Mr John Evans, Bala.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733414|John Evans]]''
|
| 1723
| 1817
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 7628
|
| ''[[:d:Q20733416|John Evans]]''
|
| 1770
| 1851
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 7629
| [[Fitxategi:John Evans, Aberystwyth (5348990).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733417|John Evans]]''
|
| 1796
| 1861
| ''[[:d:Q10963324|Blaenplwyf]]''
|-
| style='text-align:right'| 7630
| [[Fitxategi:John Evans, Abermeurig.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733418|John Evans]]''
|
| 1830
| 1917
| [[Pennant (Ceredigion)|Pennant]]
|-
| style='text-align:right'| 7631
| [[Fitxategi:Evans Jones, Yr Herald.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733419|John Evans Jones]]''
|
| 1839
| 1893
| [[Bagillt]]
|-
| style='text-align:right'| 7632
|
| ''[[:d:Q20733420|John Fisher]]''
|
| 1862
| 1930
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 7633
|
| ''[[:d:Q20733421|John Foulkes Jones]]''
|
| 1826
| 1880
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 7634
|
| ''[[:d:Q20733422|John Francis]]''
|
| 1789
| 1843
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 7635
|
| ''[[:d:Q20733426|John Griffith]]''
|
| 1863
| 1933
| [[Y Rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 7636
|
| ''[[:d:Q20733427|John Griffith Davies]]''
|
| 1836
| 1861
| [[Whitland]]
|-
| style='text-align:right'| 7637
| [[Fitxategi:John Gwynoro Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733430|John Gwynoro Davies]]''
|
| 1855
| 1935
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 7638
| [[Fitxategi:Portrait of Y Parchedig John Harris Jones, M.A., Ph.D (4670334).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733434|John Harris Jones]]''
|
| 1827
| 1885
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 7639
|
| ''[[:d:Q20733437|John Henry]]''
|
| 1859
| 1914
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 7640
|
| ''[[:d:Q20733439|John Henry Hughes]]''
|
| 1814
| 1893
| [[Llaniestyn (Gwynedd)|Llaniestyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7641
|
| ''[[:d:Q20733441|John Herbert Jones]]''
|
| 1860
| 1943
| ''[[:d:Q7680325|Talsarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 7642
|
| ''[[:d:Q20733444|John Herring]]''
|
| 1789
| 1832
| [[Trallwn]]
|-
| style='text-align:right'| 7643
| [[Fitxategi:Portrait of Y Parchg. John Hughes, Pont Robert (4670916).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733450|John Hughes]]''
|
| 1775
| 1854
| [[Llanfihangel-yng-Ngwynfa]]
|-
| style='text-align:right'| 7644
| [[Fitxategi:Portrait of John Hughes (4670278) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733455|John Hughes]]''
|
| 1827
| 1893
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 7645
|
| ''[[:d:Q20733459|John Humphreys]]''
|
| 1767
| 1829
| [[Bodfari]]
|-
| style='text-align:right'| 7646
|
| ''[[:d:Q20733461|John Idris Davies]]''
|
| 1821
| 1889
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7647
| [[Fitxategi:Portrait of John James (4673313).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733465|John James]]''
|
| 1777
| 1848
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7648
|
| ''[[:d:Q20733467|John James]]''
|
| 1779
| 1864
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 7649
|
| ''[[:d:Q20733473|John Jeffreys]]''
|
| 1718
| 1798
| [[Llanynys]]
|-
| style='text-align:right'| 7650
|
| ''[[:d:Q20733475|John Jenkins]]''
|
| 1656
| 1733
| [[Cilymaenllwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7651
|
| ''[[:d:Q20733478|John Jenkins]]''
|
| 1779
| 1853
| [[Llangynidr]]
|-
| style='text-align:right'| 7652
|
| ''[[:d:Q20733480|John Jenkins]]''
|
| 1808
| 1884
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7653
|
| ''[[:d:Q20733482|John Jenkins]]''
|
| 1821
| 1896
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7654
|
| ''[[:d:Q20733484|John Jeremy]]''
|
| 1782
| 1860
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7655
|
| ''[[:d:Q20733486|John John Evans]]''
|
| 1862
| 1942
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7656
| [[Fitxategi:Portrait of John Johnes (4673754).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733488|John Johnes]]''
|
| 1800
| 1876
| ''[[:d:Q5288871|Dolaucothi Estate]]''
|-
| style='text-align:right'| 7657
|
| ''[[:d:Q20733492|John Jones]]''
|
| 1650
| 1727
| ''[[:d:Q17742605|Plas Gwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7658
|
| ''[[:d:Q20733494|John Jones]]''
|
| 1731
| 1813
| ''[[:d:Q20593921|Llanfaredd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7659
|
| ''[[:d:Q20733496|John Jones]]''
|
| 1761
| 1822
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 7660
|
| ''[[:d:Q20733498|John Jones]]''
|
| 1776
| 1857
| ''[[:d:Q13130691|Penmorfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 7661
| [[Fitxategi:Mr John Jones, L'pool. printer, preacher.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733500|John Jones]]''
|
| 1790
| 1855
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7662
|
| ''[[:d:Q20733502|John Jones]]''
|
| 1801
| 1856
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 7663
|
| ''[[:d:Q20733504|John Jones]]''
|
| 1802
| 1863
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7664
|
| ''[[:d:Q20733506|John Jones]]''
|
| 1807
| 1875
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 7665
| [[Fitxategi:Revd. John Jones, Blaenannerch (1807-1875) NLW3362409.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733508|John Jones]]''
|
| 1807
| 1875
| [[Llangoedmor]]
|-
| style='text-align:right'| 7666
|
| ''[[:d:Q20733510|John Jones]]''
|
| 1820
| 1907
| ''[[:d:Q29488174|Lower Trelowgoed]]''
|-
| style='text-align:right'| 7667
| [[Fitxategi:Reverend Dr John Cynddylan Jones (1841–1930) (gcf10082).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733513|John Jones]]''
|
| 1840
| 1930
| ''[[:d:Q5035231|Capel Dewi]]''
|-
| style='text-align:right'| 7668
|
| ''[[:d:Q20733516|John Jones]]''
|
| 1800
| 1826
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 7669
| [[Fitxategi:Revd John Jones (Humilis, 1818-69) NLW3361063.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733518|John Jones]]''
|
| 1818
| 1869
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 7670
|
| ''[[:d:Q20733520|John Jones]]''
|
| 1820
| 1898
| ''[[:d:Q15987532|Mynydd Bach]]''
|-
| style='text-align:right'| 7671
| [[Fitxategi:Revd John Jones (Vulcan, 1825-89) NLW3363082.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733522|John Jones]]''
|
| 1825
| 1889
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 7672
|
| ''[[:d:Q20733525|John Jones]]''
|
| 1831
| 1899
| ''[[:d:Q7678684|Tal-y-llyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7673
|
| ''[[:d:Q20733527|John Jones]]''
|
| 1850
| 1926
| [[Llangoed]]
|-
| style='text-align:right'| 7674
|
| ''[[:d:Q20733529|John Jones]]''
|
| 1868
| 1940
| [[Llanfrothen]]
|-
| style='text-align:right'| 7675
|
| ''[[:d:Q20733539|John Lewis]]''
|
| 1793
| 1816
| [[Talsarn (Ceredigion)|Talsarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7676
|
| ''[[:d:Q20733541|John Lewis]]''
|
| 1844
| 1914
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7677
|
| ''[[:d:Q20733543|John Lewis]]''
|
| 1836
| 1892
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 7678
|
| ''[[:d:Q20733549|John Lloyd]]''
|
| 1792
| 1834
| ''[[:d:Q5057359|Ceidio]]''
|-
| style='text-align:right'| 7679
|
| ''[[:d:Q20733551|John Lloyd Davies]]''
|
| 1801
| 1860
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7680
|
| ''[[:d:Q20733553|John Lloyd James]]''
|
| 1835
| 1919
| [[Llangan]]
|-
| style='text-align:right'| 7681
|
| ''[[:d:Q20733555|John Luther Thomas]]''
|
| 1881
| 1970
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7682
| [[Fitxategi:Portrait of John Matthews Esq. (4670402).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733557|John Matthews]]''
|
| 1773
| 1848
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 7683
|
| ''[[:d:Q20733561|John Morgan]]''
|
| 1743
| 1801
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7684
|
| ''[[:d:Q20733563|John Morgan]]''
|
| 1827
| 1903
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7685
| [[Fitxategi:Parchedig John Morgan Jones (1838–1921), Caerdydd (gcf06911).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733565|John Morgan Jones]]''
|
| 1838
| 1921
| [[Llanddewi Brefi]]
|-
| style='text-align:right'| 7686
|
| ''[[:d:Q20733566|John Morgan Jones]]''
|
| 1861
| 1935
| [[Margam]]
|-
| style='text-align:right'| 7687
|
| ''[[:d:Q20733569|John Morgan Jones]]''
|
| 1873
| 1946
| [[Cwmamman]]
|-
| style='text-align:right'| 7688
| [[Fitxategi:Rev John Morris, DD, 1813-96.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733571|John Morris]]''
|
| 1813
| 1896
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7689
|
| ''[[:d:Q20733577|John Oliver Stephens]]''
|
| 1880
| 1957
| ''[[:d:Q13131775|Tegryn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7690
| [[Fitxategi:J Ossian Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733579|John Ossian Davies]]''
|
| 1851
| 1916
| ''[[:d:Q15987524|Pen-dre]]''
|-
| style='text-align:right'| 7691
|
| ''[[:d:Q20733581|John Owen]]''
|
|
| 1759
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 7692
|
| ''[[:d:Q20733584|John Owen]]''
|
| 1733
| 1776
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 7693
|
| ''[[:d:Q20733586|John Owen]]''
|
| 1757
| 1829
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 7694
|
| ''[[:d:Q20733588|John Owen]]''
|
| 1788
| 1867
| [[Llanfihangel Ystrad]]
|-
| style='text-align:right'| 7695
|
| ''[[:d:Q20733590|John Owen]]''
|
| 1833
| 1896
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 7696
|
| ''[[:d:Q20733593|John Owen]]''
|
| 1836
| 1915
| [[Eglwyswrw]]
|-
| style='text-align:right'| 7697
|
| ''[[:d:Q20733596|John Owen Jones]]''
|
| 1857
| 1917
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 7698
|
| ''[[:d:Q20733598|John Owen Jones]]''
|
| 1884
| 1972
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 7699
|
| ''[[:d:Q20733602|John Park Davies]]''
|
| 1879
| 1937
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7700
|
| ''[[:d:Q20733605|John Parry]]''
|
| 1835
| 1897
| [[Llanarmon-yn-Iâl]]
|-
| style='text-align:right'| 7701
| [[Fitxategi:Portrait of John Prichard (4672994) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733613|John Prichard]]''
|
| 1821
| 1889
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 7702
| [[Fitxategi:John Propert. Photograph, 1855 (?). Wellcome V0027046.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733615|John Propert]]''
|
| 1793
| 1867
| [[Llangoedmor]]
|-
| style='text-align:right'| 7703
|
| ''[[:d:Q20733619|John Pryse]]''
|
| 1826
| 1883
| [[Llandinam]]
|-
| style='text-align:right'| 7704
| [[Fitxategi:Portrait of The Revd. John Rees (4669902).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733624|John Rees]]''
|
| 1770
| 1833
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7705
|
| ''[[:d:Q20733630|John Richard Hughes]]''
|
| 1828
| 1893
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 7706
|
| ''[[:d:Q20733636|John Richards Evans]]''
|
| 1882
| 1969
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 7707
|
| ''[[:d:Q20733640|John Robert Jones]]''
|
| 1800
| 1881
| [[Llanarmon-yn-Iâl]]
|-
| style='text-align:right'| 7708
| [[Fitxategi:Portrait of John Roberts (4671886).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733645|John Roberts]]''
|
| 1806
| 1879
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7709
| [[Fitxategi:John Roberts (1842 - 1908).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733649|John Roberts]]''
|
| 1842
| 1908
| [[Corris Uchaf]]
|-
| style='text-align:right'| 7710
|
| ''[[:d:Q20733655|John Rowland Thomas]]''
|
| 1881
| 1965
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 7711
|
| ''[[:d:Q20733659|John Stuart Corbett]]''
|
| 1845
| 1921
| [[Llanbradach]]
|-
| style='text-align:right'| 7712
|
| ''[[:d:Q20733661|John Thomas]]''
|
| 1646
| 1695
| ''[[:d:Q13130689|Pennant Melangell]]''
|-
| style='text-align:right'| 7713
|
| ''[[:d:Q20733665|John Thomas]]''
|
| 1730
| 1804
| [[Myddfai]]
|-
| style='text-align:right'| 7714
|
| ''[[:d:Q20733667|John Thomas]]''
|
| 1757
| 1835
| [[Llannor]]
|-
| style='text-align:right'| 7715
|
| ''[[:d:Q20733671|John Thomas]]''
|
| 1857
| 1944
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 7716
|
| ''[[:d:Q20733675|John Thomas Griffiths]]''
|
| 1824
| 1895
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7717
|
| ''[[:d:Q20733678|John William Hughes]]''
|
| 1817
| 1849
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 7718
|
| ''[[:d:Q20733679|John William Jones]]''
|
| 1827
| 1884
| [[Llanaelhaern]]
|-
| style='text-align:right'| 7719
|
| ''[[:d:Q20733681|John Williams]]''
|
| 1762
| 1823
| [[Meidrim]]
|-
| style='text-align:right'| 7720
|
| ''[[:d:Q20733691|Jonathan Jones]]''
|
| 1745
| 1832
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 7721
|
| ''[[:d:Q20733693|Jonathan Powell]]''
|
| 1764
| 1823
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 7722
|
| ''[[:d:Q20733709|Joseph E. Davies]]''
|
| 1810
| 1881
| [[Llanarthney]]
|-
| style='text-align:right'| 7723
|
| ''[[:d:Q20733716|Joseph Evans]]''
|
| 1832
| 1909
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 7724
|
| ''[[:d:Q20733718|Joseph Hughes]]''
|
| 1803
| 1863
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7725
|
| ''[[:d:Q20733722|Joseph Jenkins]]''
|
| 1859
| 1929
| [[Cwmystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7726
|
| ''[[:d:Q20733724|Joseph Jenkins]]''
|
| 1886
| 1962
| [[Pont-rhyd-y-groes]]
|-
| style='text-align:right'| 7727
|
| ''[[:d:Q20733726|Joseph Jones]]''
|
| 1787
| 1856
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 7728
|
| ''[[:d:Q20733728|Joseph Jones]]''
|
| 1877
| 1950
| [[Rhydlewis]]
|-
| style='text-align:right'| 7729
|
| ''[[:d:Q20733730|Joseph Rhys Lewis]]''
|
| 1860
| 1920
| [[Penderyn (Rhondda Cynon Taf)|Penderyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7730
| [[Fitxategi:Portrait of Master Hughes and his brothers (4672622).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733737|Joseph Tudor Hughes]]''
|
| 1827
| 1841
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7731
|
| ''[[:d:Q20733739|Joseph William Thomas]]''
|
| 1846
| 1914
| [[Penylan]]
|-
| style='text-align:right'| 7732
| [[Fitxategi:Josiah Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733750|Josiah Jones]]''
|
| 1830
| 1915
| ''[[:d:Q20598147|Cwm-cou]]''
|-
| style='text-align:right'| 7733
|
| ''[[:d:Q20733752|Judith Godwin]]''
|
|
| 1746
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7734
|
| ''[[:d:Q20733758|Leonard Owen]]''
|
| 1890
| 1965
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7735
|
| ''[[:d:Q20733766|Henry Lewis]]''
|
| 1847
| 1923
| ''[[:d:Q20594352|Llanwenllwyfo]]''
|-
| style='text-align:right'| 7736
| [[Fitxategi:Llew Tegid.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733774|Lewis Davies Jones]]''
|
| 1851
| 1928
| ''[[:d:Q13129650|Llangywer]]''
|-
| style='text-align:right'| 7737
|
| ''[[:d:Q20733776|Lewis Ellis]]''
|
| 1761
| 1823
| [[Llansadwrn]]
|-
| style='text-align:right'| 7738
|
| ''[[:d:Q20733785|Lewis Jones]]''
|
| 1702
| 1772
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7739
|
| ''[[:d:Q20733789|Lewis Jones]]''
|
| 1808
| 1854
| [[Llanfihangel-y-pennant, Abergynolwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7740
|
| ''[[:d:Q20733791|Lewis Jones]]''
|
| 1835
| 1915
| [[Llanfwrog (Denbighshire)|Llanfwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 7741
| [[Fitxategi:Eden Upton Eddis (1812-1901) - Lewis Lloyd (1767–1858) - No.5 - Harris Manchester College.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733795|Lewis Loyd]]''
|
| 1767
| 1858
| [[Llanwrda]]
|-
| style='text-align:right'| 7742
|
| ''[[:d:Q20733797|Lewis Morris]]''
|
| 1760
| 1855
| [[Llangelynnin (Gwynedd)|Llangelynnin]]
|-
| style='text-align:right'| 7743
|
| ''[[:d:Q20733801|Lewis Rees]]''
|
| 1710
| 1800
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 7744
|
| ''[[:d:Q20733807|Lewis Thomas]]''
|
| 1877
| 1955
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 7745
|
| ''[[:d:Q20733815|Lleision ap Thomas]]''
|
| 1513
| 1541
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 7746
|
| ''[[:d:Q20733819|Llewelyn David Howell]]''
|
| 1812
| 1864
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7747
|
| ''[[:d:Q20733821|Llewelyn Jenkins]]''
|
| 1810
| 1878
| No/unknown value<br/>[[Hengoed]]
|-
| style='text-align:right'| 7748
|
| ''[[:d:Q20733837|Margaret Lloyd]]''
|
| 1709
| 1762
| ''[[:d:Q6661592|Llangystennin]]''
|-
| style='text-align:right'| 7749
|
| ''[[:d:Q20733839|Robert Lloyd]]''
|
| 1716
| 1792
| [[Cilcain]]
|-
| style='text-align:right'| 7750
|
| ''[[:d:Q20733843|William Lloyd]]''
|
| 1741
| 1808
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 7751
|
| ''[[:d:Q20733869|John Lynn-Thomas]]''
|
| 1861
| 1939
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7752
| [[Fitxategi:Yr athrawes o ddifrif (page 6 crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733879|Mary Anne Edmunds]]''
|
| 1813
| 1858
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7753
| [[Fitxategi:Mair-Eifion.jpg|center|128px]]
| [[Mary Davies (poeta)|Q20733881]]
|
| 1846
| 1882
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 7754
|
| ''[[:d:Q20733889|Mathew Lewis]]''
|
| 1817
| 1860
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7755
|
| ''[[:d:Q20733895|Mathias Maurice]]''
|
| 1684
| 1738
| [[Llanddewi Velfrey]]
|-
| style='text-align:right'| 7756
|
| ''[[:d:Q20733899|Matthew Williams]]''
|
| 1760
| 1801
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7757
|
| ''[[:d:Q20733901|Maurice Evans]]''
|
| 1765
| 1831
| [[Llangwyryfon]]
|-
| style='text-align:right'| 7758
|
| ''[[:d:Q20733903|Megan Watts Hughes]]''
|
| 1842
| 1907
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 7759
|
| ''[[:d:Q20733905|Meirion Williams]]''
|
| 1901
| 1976
| ''[[:d:Q922365|Dyffryn Ardudwy]]''<br/>''[[:d:Q29507069|Glanywern]]''
|-
| style='text-align:right'| 7760
|
| ''[[:d:Q20733911|Herbert Henry Merrett]]''
|
| 1886
| 1959
| [[Canton (Cardiff)|Canton]]
|-
| style='text-align:right'| 7761
|
| ''[[:d:Q20733915|Meurig Dafydd]]''
|
| 1510
| 1595
| [[Llanishen]]
|-
| style='text-align:right'| 7762
| [[Fitxategi:Michael Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733921|Michael Jones]]''
|
| 1787
| 1853
| ''[[:d:Q55868756|Neuadd-Lwyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7763
|
| ''[[:d:Q20733923|Michael Pritchard]]''
|
| 1709
| 1733
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 7764
|
| ''[[:d:Q20733927|Miles Edwards]]''
|
| 1743
| 1808
| [[Goytre]]
|-
| style='text-align:right'| 7765
|
| ''[[:d:Q20733929|Miles Harry]]''
|
| 1700
| 1776
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 7766
|
| ''[[:d:Q20733935|Morgan Albert Ellis]]''
|
| 1832
| 1901
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 7767
|
| ''[[:d:Q20733939|Morgan Evans]]''
|
| 1777
| 1843
| [[Llanrhystud]]
|-
| style='text-align:right'| 7768
|
| ''[[:d:Q20733946|Morgan Hugh Jones]]''
|
| 1873
| 1930
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 7769
|
| ''[[:d:Q20733948|Morgan Jones]]''
|
| 1717
| 1780
| [[Llanfair-ar-y-bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7770
|
| ''[[:d:Q20733949|Morgan Parry Morgan]]''
|
| 1876
| 1964
| ''[[:d:Q3400083|Llanafan]]''
|-
| style='text-align:right'| 7771
|
| ''[[:d:Q20733955|Morien Mon Huws]]''
|
| 1856
| 1932
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 7772
|
| ''[[:d:Q20733957|Daniel Morris]]''
| botanikari britainiarra
| 1844
| 1933
| [[Loughor]]
|-
| style='text-align:right'| 7773
|
| ''[[:d:Q20733963|Morris Charles Jones]]''
|
| 1819
| 1893
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7774
| [[Fitxategi:Portrait of Morris Davies (4672735) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733965|Morris Davies]]''
|
| 1796
| 1876
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7775
| [[Fitxategi:Morris Davies (Meurig Ebrill).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733967|Morris Davies]]''
|
| 1780
| 1861
| ''[[:d:Q3402212|Llanfachreth]]''
|-
| style='text-align:right'| 7776
|
| ''[[:d:Q20733969|Eddie Evans Morris]]''
|
| 1890
| 1984
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7777
|
| ''[[:d:Q20733975|Morris Griffiths]]''
|
| 1721
| 1769
| [[Llangybi (Gwynedd)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 7778
| [[Fitxategi:Portrait of Morris Roberts (4669920) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20733983|Morris Roberts]]''
|
| 1799
| 1878
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7779
|
| ''[[:d:Q20733996|Moses Davies]]''
|
| 1799
| 1866
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 7780
| [[Fitxategi:Moses Owen Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734002|Moses Owen Jones]]''
|
| 1842
| 1908
| [[Dinorwig]]
|-
| style='text-align:right'| 7781
|
| ''[[:d:Q20734008|David Ellis Nanney]]''
|
| 1759
| 1819
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7782
| [[Fitxategi:Nicholas Bennett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734018|Nicholas Bennett]]''
|
| 1823
| 1899
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7783
|
| ''[[:d:Q20734028|Harri William]]''
|
| 1763
| 1844
| [[Penderyn (Rhondda Cynon Taf)|Penderyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7784
|
| ''[[:d:Q20734044|Owen Davies]]''
|
| 1719
| 1792
| [[Llanwrda]]
|-
| style='text-align:right'| 7785
| [[Fitxategi:Owen Davies (Caernarfon).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734050|Owen Davies]]''
|
| 1840
| 1929
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 7786
|
| ''[[:d:Q20734054|Owen Evans]]''
|
| 1808
| 1865
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7787
| [[Fitxategi:Parch Dr Owen Evans DD, Fetter Lane.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734057|Owen Evans]]''
|
| 1829
| 1920
| [[Pen-y-Bont-Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7788
| [[Fitxategi:Owen Griffith (Giraldus 1832 - 1896).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734066|Owen Griffith]]''
|
| 1832
| 1896
| [[Garndolbenmaen]]
|-
| style='text-align:right'| 7789
| [[Fitxategi:Eryr Eryri.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734070|Owen Griffith]]''
|
| 1839
| 1903
| [[Cwm y Glo]]
|-
| style='text-align:right'| 7790
|
| ''[[:d:Q20734076|Owen Hughes]]''
|
| 1879
| 1947
| ''[[:d:Q13127599|Cwm Prysor]]''
|-
| style='text-align:right'| 7791
|
| ''[[:d:Q20734079|Owen Humphrey Davies]]''
|
| 1828
| 1898
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 7792
| [[Fitxategi:Revd Owen Jones, Llanfair Caereinion.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734082|Owen Jones]]''
|
| 1787
| 1828
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7793
|
| ''[[:d:Q20734086|Owen Jones]]''
|
| 1825
| 1900
| ''[[:d:Q26270901|Pontruffydd Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 7794
| [[Fitxategi:Owen Jones, Chatham Street, Lerpwl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734088|Owen Jones]]''
|
| 1833
| 1899
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7795
|
| ''[[:d:Q20734093|Owen Jones]]''
|
| 1838
| 1866
| [[Llangian]]
|-
| style='text-align:right'| 7796
|
| ''[[:d:Q20734096|Owen Madoc Roberts]]''
|
| 1867
| 1948
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 7797
|
| ''[[:d:Q20734099|Owen Owen]]''
|
| 1806
| 1874
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 7798
|
| ''[[:d:Q20734102|Owen Owen Roberts]]''
|
| 1793
| 1866
| [[Eglwysbach]]
|-
| style='text-align:right'| 7799
|
| ''[[:d:Q20734105|Owen Owens]]''
|
| 1792
| 1862
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7800
|
| ''[[:d:Q20734112|Owen Rice]]''
|
| 1719
| 1788
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 7801
|
| ''[[:d:Q20734127|D. E. Parry-Williams]]''
|
| 1900
| 1996
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 7802
| [[Fitxategi:Peter Hughes Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734133|Peter Hughes Griffiths]]''
|
| 1871
| 1937
| [[Ferryside]]
|-
| style='text-align:right'| 7803
| [[Fitxategi:Portrait of diweddar Mr. Peter Maelor Evans (4673285).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734137|Peter Maelor Evans]]''
|
| 1817
| 1878
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7804
|
| ''[[:d:Q20734153|Philip Esmonde Phillips]]''
|
| 1888
| 1960
| [[Crumlin (Caerphilly)|Crumlin]]
|-
| style='text-align:right'| 7805
|
| ''[[:d:Q20734156|Philip James]]''
|
| 1664
| 1748
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 7806
|
| ''[[:d:Q20734166|Grismond Picton Phillips]]''
|
| 1898
| 1967
| ''[[:d:Q13127604|Cwmgwili]]''
|-
| style='text-align:right'| 7807
|
| ''[[:d:Q20734182|Ieuan Rees-Davies]]''
|
| 1894
| 1967
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 7808
|
| ''[[:d:Q20734189|Rees Cribin Jones]]''
|
| 1841
| 1927
| [[Talgarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 7809
|
| ''[[:d:Q20734206|Rees Lewis]]''
|
| 1828
| 1880
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7810
|
| ''[[:d:Q20734208|Rees Morgan]]''
|
| 1764
| 1847
| [[Talley]]
|-
| style='text-align:right'| 7811
|
| ''[[:d:Q20734218|Reuben Davies]]''
|
| 1808
| 1833
| [[Cribyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7812
|
| ''[[:d:Q20734229|Rhisiart Parry]]''
|
| 1665
| 1749
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 7813
|
| ''[[:d:Q20734240|Rhys Davies]]''
|
| 1772
| 1847
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7814
|
| ''[[:d:Q20734248|Rhys Gwesyn Jones]]''
|
| 1826
| 1901
| [[Abergwesyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7815
| [[Fitxategi:Rhys Jones Huws.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734250|Rhys Jones Huws]]''
|
| 1862
| 1917
| [[Penegoes]]
|-
| style='text-align:right'| 7816
|
| ''[[:d:Q20734255|Rhys Price]]''
|
| 1807
| 1869
| [[Llangamarch]]
|-
| style='text-align:right'| 7817
|
| ''[[:d:Q20734256|Rhys Prydderch]]''
|
| 1620
| 1699
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 7818
|
| ''[[:d:Q20734261|Rice Pryce Buckley Williames]]''
|
| 1802
| 1871
| [[Berriew|Aberriw]]
|-
| style='text-align:right'| 7819
|
| ''[[:d:Q20734263|Richard Bennett]]''
|
| 1860
| 1937
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 7820
| [[Fitxategi:Portrait of Richard (Tafolog) Davies (4673089).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734269|Richard Davies]]''
|
| 1830
| 1904
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7821
|
| ''[[:d:Q20734270|Richard Davies Griffith]]''
|
| 1813
| 1856
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 7822
|
| ''[[:d:Q20734273|Richard Ellis]]''
|
| 1775
| 1855
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7823
|
| ''[[:d:Q20734274|Richard Ellis]]''
|
| 1784
| 1824
| [[Llansadwrn]]
|-
| style='text-align:right'| 7824
| [[Fitxategi:Risiart Ddu o Wynedd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734275|Richard Foulkes Edwards]]''
|
| 1836
| 1870
| [[Llanfair Dyffryn Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 7825
|
| ''[[:d:Q20734280|Richard Hughes]]''
|
| 1794
| 1871
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 7826
| [[Fitxategi:Richd. Humphreys, Dyffryn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734281|Richard Humphreys]]''
|
| 1790
| 1863
| ''[[:d:Q922365|Dyffryn Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7827
|
| ''[[:d:Q20734282|Richard Humphreys Morgan]]''
|
| 1850
| 1899
| ''[[:d:Q922365|Dyffryn Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7828
| [[Fitxategi:Portrait of Richard Jones, Llwyngwril (4673766) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734283|Richard Jones]]''
|
| 1780
| 1853
| [[Llwyngwril]]
|-
| style='text-align:right'| 7829
|
| ''[[:d:Q20734284|Richard Jones]]''
|
| 1787
| 1855
| [[Bontddu]]
|-
| style='text-align:right'| 7830
|
| ''[[:d:Q20734288|Richard Lewis]]''
|
| 1817
| 1865
| [[Llandegfan]]
|-
| style='text-align:right'| 7831
| [[Fitxategi:Rhamant Bywyd Lloyd George (page 70 crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734290|Richard Lloyd]]''
|
| 1834
| 1917
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7832
|
| ''[[:d:Q20734291|Richard Lowe]]''
|
| 1810
| 1853
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 7833
| [[Fitxategi:Portrait of R Lumley (4673791).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734292|Richard Lumley]]''
|
| 1810
| 1884
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7834
|
| ''[[:d:Q20734296|Richard Morgan]]''
|
| 1743
| 1805
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 7835
|
| ''[[:d:Q20734297|Richard Morgan]]''
|
| 1854
| 1939
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 7836
|
| ''[[:d:Q20734298|Richard Morris Lewis]]''
|
| 1847
| 1918
| [[Brechfa]]
|-
| style='text-align:right'| 7837
| [[Fitxategi:Portrait of Richard Newcome (4674540).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734299|Richard Newcome]]''
|
| 1779
| 1857
| [[Gresford]]
|-
| style='text-align:right'| 7838
|
| ''[[:d:Q20734303|Richard Rees]]''
|
| 1707
| 1749
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 7839
|
| ''[[:d:Q20734304|Richard Roberts]]''
|
| 1874
| 1945
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 7840
|
| ''[[:d:Q20734305|Richard Samuel Hughes]]''
|
| 1855
| 1893
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7841
| [[Fitxategi:Richard Williams, 'Celynog' (5254841).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734308|Richard Williams]]''
|
| 1835
| 1906
| [[Bont Dolgadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 7842
|
| ''[[:d:Q20734311|Robert Albert Jones]]''
|
| 1851
| 1892
| [[Penybryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7843
|
| ''[[:d:Q20734313|Robert Baugh]]''
|
| 1748
| 1832
| [[Llandysilio]]
|-
| style='text-align:right'| 7844
|
| ''[[:d:Q20734314|Robert Dafydd]]''
|
| 1747
| 1834
| [[Nantmor]]
|-
| style='text-align:right'| 7845
| [[Fitxategi:Revd Robert David Roberts, Llwynhendy (1820-93) NLW3364306.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734316|Robert David Roberts]]''
|
| 1820
| 1893
| [[Dinorwig]]
|-
| style='text-align:right'| 7846
|
| ''[[:d:Q20734318|Robert Davies]]''
|
| 1790
| 1841
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 7847
|
| ''[[:d:Q20734320|Robert Davies]]''
|
| 1814
| 1867
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 7848
|
| ''[[:d:Q20734321|Robert Davies]]''
|
| 1834
| 1858
| ''[[:d:Q13126857|Carneddi]]''
|-
| style='text-align:right'| 7849
|
| ''[[:d:Q20734325|Robert Edwards]]''
|
| 1775
| 1805
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7850
| [[Fitxategi:Robert Ellis, Ysgoldy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734326|Robert Ellis]]''
|
| 1808
| 1881
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 7851
|
| ''[[:d:Q20734331|Robert Foulkes]]''
|
| 1743
| 1841
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 7852
| [[Fitxategi:Robert Griffith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734332|Robert Griffith]]''
|
| 1847
| 1909
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 7853
|
| ''[[:d:Q20734333|Robert Griffith Roberts]]''
|
| 1866
| 1930
| ''[[:d:Q922365|Dyffryn Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7854
| [[Fitxategi:Portrait of Robert Griffiths (4670251).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734334|Robert Griffiths]]''
|
| 1824
| 1903
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7855
|
| ''[[:d:Q20734335|Robert Gruffydd]]''
|
| 1753
| 1820
| ''[[:d:Q13129604|Llanbeblig]]''
|-
| style='text-align:right'| 7856
| [[Fitxategi:Self portrait (4703026).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734336|Robert Hughes]]''
|
| 1811
| 1892
| ''[[:d:Q29499117|Bodgarad]]''
|-
| style='text-align:right'| 7857
|
| ''[[:d:Q20734337|Robert Humphreys]]''
|
| 1779
| 1832
| [[Llanelidan]]
|-
| style='text-align:right'| 7858
|
| ''[[:d:Q20734338|Robert Humphreys]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q25556302|Rhagatt Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 7859
|
| ''[[:d:Q20734339|Robert James]]''
|
| 1825
| 1879
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 7860
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Robert G. Jones (4672941).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734341|Robert Jones]]''
|
| 1769
| 1835
| [[Llangynhafal]]
|-
| style='text-align:right'| 7861
| [[Fitxategi:Robert Jones, Llanllyfni.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734342|Robert Jones]]''
|
| 1806
| 1896
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 7862
|
| ''[[:d:Q20734343|Robert Jones]]''
|
| 1891
| 1962
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 7863
|
| ''[[:d:Q20734344|Robert Jones]]''
|
| 1862
| 1929
| [[Arthog]]
|-
| style='text-align:right'| 7864
|
| ''[[:d:Q20734346|Robert Llwyd]]''
|
| 1565
| 1655
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 7865
|
| ''[[:d:Q20734348|Robert Meredith]]''
|
| 1823
| 1893
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 7866
|
| ''[[:d:Q20734349|Robert Morgan]]''
|
| 1621
| 1710
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 7867
|
| ''[[:d:Q20734352|Robert Oliver Rees]]''
|
| 1818
| 1881
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7868
| [[Fitxategi:Robert Owen, Pennal.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734354|Robert Owen]]''
|
| 1834
| 1899
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 7869
| [[Fitxategi:Robert Owen (Bardd y Môr).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734355|Robert Owen]]''
|
| 1858
| 1885
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 7870
| [[Fitxategi:Robert Pugh Rowlands. Photograph by Lafayette Ltd. Wellcome V0027109.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734360|Robert Pugh Rowlands]]''
|
| 1874
| 1933
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7871
|
| ''[[:d:Q20734361|Robert Richard Hughes]]''
|
| 1871
| 1957
| ''[[:d:Q16103637|Brynsiencyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7872
|
| ''[[:d:Q20734362|Robert Roberts]]''
|
| 1762
| 1802
| ''[[:d:Q3404501|Nantlle]]''
|-
| style='text-align:right'| 7873
|
| ''[[:d:Q20734363|Robert Roberts]]''
|
| 1800
| 1878
| ''[[:d:Q13131979|Tre'r-ddôl]]''
|-
| style='text-align:right'| 7874
| [[Fitxategi:Portrait of Robert Roberts, Y Sgolor Mawr (4671120).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734365|Robert Roberts]]''
|
| 1834
| 1885
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 7875
|
| ''[[:d:Q20734368|Robert Williams]]''
|
| 1782
| 1818
| ''[[:d:Q13129631|Llanfechell]]''
|-
| style='text-align:right'| 7876
|
| ''[[:d:Q20734374|Rolant Huw]]''
|
| 1714
| 1802
| ''[[:d:Q13129650|Llangywer]]''
|-
| style='text-align:right'| 7877
|
| ''[[:d:Q20734375|Ronald James Tree]]''
|
| 1914
| 1970
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 7878
|
| ''[[:d:Q20734376|Rosser Beynon]]''
|
| 1810
| 1876
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 7879
| [[Fitxategi:Portrait of Rev. Rowland Hughes, Wesleyan Minister (4670927) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734378|Rowland Hughes]]''
|
| 1811
| 1861
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7880
|
| ''[[:d:Q20734383|Samuel Davies]]''
|
| 1788
| 1854
| [[Cilcain]]
|-
| style='text-align:right'| 7881
| [[Fitxategi:Portrait of Samuel Davies (4673074).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734384|Samuel Davies]]''
|
| 1818
| 1891
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 7882
|
| ''[[:d:Q20734385|Samuel Ellis]]''
|
| 1803
| 1852
| ''[[:d:Q20598999|Cyfronydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 7883
| [[Fitxategi:Portrait of Samuel Evans, Zoar, Merthyr Tydfil, South Wales (4674125).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734386|Samuel Evans]]''
|
| 1777
| 1833
| [[Clydach (Monmouthshire)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 7884
| [[Fitxategi:Dr. Samuel Evans (5349058) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734387|Samuel Evans]]''
|
| 1859
| 1935
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 7885
|
| ''[[:d:Q20734388|Samuel Evans]]''
|
| 1793
| 1856
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 7886
| [[Fitxategi:Portrait of Parchedig Samuel Griffiths, Horeb Llandysul 1855 (4670806).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734389|Samuel Griffiths]]''
|
| 1783
| 1860
| [[Clydau]]
|-
| style='text-align:right'| 7887
|
| ''[[:d:Q20734390|Samuel James Evans]]''
|
| 1870
| 1938
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7888
| [[Fitxategi:Portrait of Samuel Morris Jones (4674452).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734392|Samuel Maurice Jones]]''
|
| 1853
| 1932
| [[Mochdre (Conwy)|Mochdre]]
|-
| style='text-align:right'| 7889
| [[Fitxategi:Winnie Parry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734393|Sarah Winifred Parry]]''
|
| 1870
| 1953
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 7890
|
| ''[[:d:Q20734396|Siencyn Thomas]]''
|
| 1690
| 1762
| ''[[:d:Q15987464|Brongwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 7891
| [[Fitxategi:Prifathro Silas Morris, Coleg y Bedyddwyr, Bangor (5254799).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734397|Silas Morris]]''
|
| 1862
| 1923
| [[Dafen (Carmarthenshire)|Dafen]]
|-
| style='text-align:right'| 7892
|
| ''[[:d:Q20734403|Thomas David Slingsby-Jenkins]]''
|
| 1872
| 1955
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7893
|
| ''[[:d:Q20734404|Solomon Harris]]''
|
| 1726
| 1785
| [[Llangybi (Ceredigion)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 7894
|
| ''[[:d:Q20734405|Sorobabel Davies]]''
|
| 1806
| 1877
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 7895
|
| ''[[:d:Q20734407|Stanley Howard Hedley Perry]]''
|
| 1911
| 1995
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 7896
|
| ''[[:d:Q20734408|Stanley Bligh]]''
|
| 1870
| 1949
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 7897
|
| ''[[:d:Q20734410|Stephen Davies]]''
|
| 1790
| 1858
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7898
|
| ''[[:d:Q20734411|Stephen Evans]]''
|
| 1818
| 1905
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7899
|
| ''[[:d:Q20734412|Stephen Llwyd]]''
|
| 1794
| 1854
| [[Nevern|Nanhyfer]]
|-
| style='text-align:right'| 7900
|
| ''[[:d:Q20734414|Thomas (Jeremy) Griffiths]]''
|
| 1797
| 1871
| [[Llechryd]]
|-
| style='text-align:right'| 7901
| [[Fitxategi:Portrait of Thomas Aubrey (4674307).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734417|Thomas Aubrey]]''
|
| 1808
| 1867
| [[Cefn-coed-y-cymmer|Cefn Coed y Cymer]]
|-
| style='text-align:right'| 7902
|
| ''[[:d:Q20734420|Thomas Beynon]]''
|
| 1745
| 1833
| [[Llansadwrn]]
|-
| style='text-align:right'| 7903
|
| ''[[:d:Q20734421|Thomas Blayney]]''
|
| 1785
|
| [[Llanllwchaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7904
|
| ''[[:d:Q20734427|Thomas David Llewelyn]]''
|
| 1828
| 1879
| [[Llwydcoed]]
|-
| style='text-align:right'| 7905
|
| ''[[:d:Q20734429|Thomas Davies]]''
|
| 1812
| 1895
| [[St Mellons]]
|-
| style='text-align:right'| 7906
|
| ''[[:d:Q20734430|Thomas Davies]]''
|
| 1820
| 1873
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 7907
| [[Fitxategi:Revd Thomas Davies, Llanelli (1823-98) (Cong) NLW3364508.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734431|Thomas Davies]]''
|
| 1823
| 1898
| [[Pencarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 7908
|
| ''[[:d:Q20734432|Thomas Davies]]''
|
| 1851
| 1892
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 7909
|
| ''[[:d:Q20734433|Thomas Davies]]''
|
| 1810
| 1873
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 7910
|
| ''[[:d:Q20734438|Thomas Edwards]]''
|
| 1844
| 1924
| [[Glasinfryn]]
|-
| style='text-align:right'| 7911
| [[Fitxategi:Portrait of Cynonfardd (4673939).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734439|Thomas Edwards]]''
|
| 1848
| 1927
| [[Landore]]
|-
| style='text-align:right'| 7912
|
| ''[[:d:Q20734446|Thomas Evans]]''
|
| 1714
| 1779
| [[Mynyddislwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7913
|
| ''[[:d:Q20734447|Thomas Evans]]''
|
| 1625
| 1688
| [[Llanafan Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7914
|
| ''[[:d:Q20734449|Thomas Evans]]''
|
| 1897
| 1963
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 7915
|
| ''[[:d:Q20734450|Thomas Frimston]]''
|
| 1854
| 1930
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 7916
|
| ''[[:d:Q20734453|Thomas Grey]]''
|
| 1733
| 1810
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 7917
|
| ''[[:d:Q20734455|Thomas Griffiths]]''
|
| 1645
| 1725
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 7918
|
| ''[[:d:Q20734456|Thomas Gruffydd Jones]]''
|
| 1832
| 1898
| [[Pen-y-cae-mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 7919
|
| ''[[:d:Q20734457|Thomas Harris]]''
|
| 1705
| 1782
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7920
|
| ''[[:d:Q20734458|Thomas Hughes]]''
|
| 1758
| 1828
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 7921
|
| ''[[:d:Q20734459|Thomas Hughes]]''
|
| 1814
| 1884
| [[Llangynog]]
|-
| style='text-align:right'| 7922
|
| ''[[:d:Q20734460|Thomas Hughes]]''
|
| 1854
| 1928
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 7923
|
| ''[[:d:Q20734461|Thomas Hughes]]''
|
| 1803
| 1898
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7924
|
| ''[[:d:Q20734464|Thomas Huws Davies]]''
|
| 1882
| 1940
| [[Penuwch]]
|-
| style='text-align:right'| 7925
|
| ''[[:d:Q20734465|Thomas Huxley]]''
|
| 1738
| 1792
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 7926
|
| ''[[:d:Q20734466|Thomas Hywel Hughes]]''
|
| 1875
| 1945
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 7927
|
| ''[[:d:Q20734467|Thomas Isfryn Hughes]]''
|
| 1865
| 1942
| [[Clocaenog]]
|-
| style='text-align:right'| 7928
| [[Fitxategi:Portrait of Thomas James M.A (4673953).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734470|Thomas James]]''
|
| 1834
| 1915
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 7929
|
| ''[[:d:Q20734471|Thomas James]]''
|
| 1817
| 1879
| [[Manordeifi]]
|-
| style='text-align:right'| 7930
| [[Fitxategi:Portrait of Thomas Jerman Jones and his family (4670364).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734472|Thomas Jerman Jones]]''
|
| 1833
| 1890
| [[Llangristiolus]]
|-
| style='text-align:right'| 7931
|
| ''[[:d:Q20734473|Thomas John]]''
|
| 1816
| 1862
| [[Cilgerran]]
|-
| style='text-align:right'| 7932
|
| ''[[:d:Q20734475|Thomas John Evans]]''
|
| 1894
| 1965
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7933
|
| ''[[:d:Q20734480|Thomas Jones]]''
|
| 1761
| 1831
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 7934
|
| ''[[:d:Q20734482|Thomas Jones]]''
|
| 1777
| 1847
| [[Llanfwrog (Denbighshire)|Llanfwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 7935
|
| ''[[:d:Q20734486|Thomas Jones]]''
|
| 1860
| 1932
| [[Nantglyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7936
|
| ''[[:d:Q20734487|Thomas Jones]]''
|
| 1871
| 1938
| [[Pontrhydfendigaid]]
|-
| style='text-align:right'| 7937
| [[Fitxategi:Taliesin o Eifion NLW3371052.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734488|Thomas Jones]]''
|
| 1820
| 1876
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 7938
|
| ''[[:d:Q20734489|Thomas Jones]]''
|
| 1822
| 1854
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7939
|
| ''[[:d:Q20734490|Thomas Jones]]''
|
| 1823
| 1904
| [[Nannerch]]
|-
| style='text-align:right'| 7940
|
| ''[[:d:Q20734491|Thomas Jones Hughes]]''
|
| 1822
| 1891
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7941
| [[Fitxategi:Thomas Jones Humphreys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734492|Thomas Jones Humphreys]]''
|
| 1841
| 1934
| ''[[:d:Q20589268|Darowen]]''
|-
| style='text-align:right'| 7942
|
| ''[[:d:Q20734496|Thomas Lewis]]''
|
| 1759
| 1842
| [[Llanwrda]]
|-
| style='text-align:right'| 7943
|
| ''[[:d:Q20734497|Thomas Lewis]]''
|
| 1823
| 1900
| ''[[:d:Q20593513|Llandeilo'r-fân]]''
|-
| style='text-align:right'| 7944
|
| ''[[:d:Q20734498|Thomas Lewis]]''
|
| 1837
| 1892
| [[Mydroilyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7945
|
| ''[[:d:Q20734499|Thomas Lewis]]''
|
| 1859
| 1929
| [[Whitland]]
|-
| style='text-align:right'| 7946
|
| ''[[:d:Q20734501|Thomas Lloyd]]''
|
| 1765
| 1789
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 7947
|
| ''[[:d:Q20734503|Thomas Lloyd Williams]]''
|
| 1830
| 1910
| ''[[:d:Q922365|Dyffryn Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7948
|
| ''[[:d:Q20734505|Thomas Meredith]]''
|
|
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 7949
|
| ''[[:d:Q20734506|Thomas Morgan]]''
|
|
| 1833
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 7950
|
| ''[[:d:Q20734507|Thomas Morgan]]''
|
| 1720
| 1799
| [[Eglwysilan|Eglwys Ilan]]
|-
| style='text-align:right'| 7951
|
| ''[[:d:Q20734508|Thomas Morgan]]''
|
| 1737
| 1813
| [[Llannon]]
|-
| style='text-align:right'| 7952
|
| ''[[:d:Q20734509|Thomas Morris]]''
|
| 1786
| 1846
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 7953
| [[Fitxategi:Portrait of Parch Thos. Phillips D. D (4673602).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734516|Thomas Phillips]]''
|
| 1806
| 1870
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 7954
|
| ''[[:d:Q20734518|Thomas Powell]]''
|
| 1781
| 1842
| [[Trecastle]]
|-
| style='text-align:right'| 7955
|
| ''[[:d:Q20734519|Thomas Price]]''
|
| 1809
| 1892
| ''[[:d:Q24360208|Builth]]''
|-
| style='text-align:right'| 7956
|
| ''[[:d:Q20734520|Thomas Prichard]]''
|
| 1764
| 1843
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 7957
|
| ''[[:d:Q20734521|Thomas Pryce]]''
|
| 1833
| 1904
| [[Llandrinio]]
|-
| style='text-align:right'| 7958
| [[Fitxategi:Reverend Thomas Rees (1825–1908) (gcf10118).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734523|Thomas Rees]]''
|
| 1825
| 1908
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 7959
|
| ''[[:d:Q20734524|Thomas Rees Morgan]]''
|
| 1834
| 1897
| [[Penydarren]]
|-
| style='text-align:right'| 7960
|
| ''[[:d:Q20734525|Thomas Rhys Davies]]''
|
| 1790
| 1859
| [[Cilgerran]]
|-
| style='text-align:right'| 7961
|
| ''[[:d:Q20734526|Thomas Richard]]''
|
| 1783
| 1856
| [[Trefin]]
|-
| style='text-align:right'| 7962
|
| ''[[:d:Q20734527|Thomas Rocyn Jones]]''
|
| 1822
| 1877
| [[Manordeifi]]
|-
| style='text-align:right'| 7963
|
| ''[[:d:Q20734528|Thomas Saunders]]''
|
| 1732
| 1790
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 7964
|
| ''[[:d:Q20734529|Thomas Sheen]]''
|
| 1718
| 1790
| [[Glascwm]]
|-
| style='text-align:right'| 7965
|
| ''[[:d:Q20734533|Thomas Thomas]]''
|
| 1776
| 1847
| ''[[:d:Q16248463|Tre-Wen]]''
|-
| style='text-align:right'| 7966
|
| ''[[:d:Q20734535|Thomas Twynog Jeffries]]''
|
| 1844
| 1911
| [[Llanddeusant (Carmarthenshire)|Llanddeusant]]
|-
| style='text-align:right'| 7967
|
| ''[[:d:Q20734536|Thomas Wallace Fagan]]''
|
| 1874
| 1951
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 7968
|
| ''[[:d:Q20734537|Thomas Waterhouse]]''
|
| 1878
| 1961
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 7969
|
| ''[[:d:Q20734539|Thomas William Barker]]''
|
| 1861
| 1912
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 7970
| [[Fitxategi:Portrait of T. W. Jenkyn, D.D (4673322) (cropped 3).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734540|Thomas William Jenkyn]]''
|
| 1794
| 1858
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 7971
| [[Fitxategi:Timothy Eynon Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734544|Timothy Eynon Davies]]''
|
| 1854
| 1935
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 7972
|
| ''[[:d:Q20734545|Titus Evans]]''
|
| 1809
| 1864
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 7973
|
| ''[[:d:Q20734547|Tom Eirug Davies]]''
|
| 1892
| 1951
| ''[[:d:Q13128837|Gwernogle]]''
|-
| style='text-align:right'| 7974
|
| ''[[:d:Q20734548|Tom Pugh Williams]]''
|
| 1912
| 1985
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7975
|
| ''[[:d:Q20734550|Trefor Richard Morgan]]''
|
| 1914
| 1970
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 7976
|
| ''[[:d:Q20734552|Vaughan Lloyd]]''
|
| 1736
| 1817
| [[Ystrad Meurig]]
|-
| style='text-align:right'| 7977
|
| ''[[:d:Q20734556|Walter David Jeremy]]''
|
| 1825
| 1893
| [[Pencarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 7978
|
| ''[[:d:Q20734561|Walter Phillips John]]''
|
| 1910
| 1967
| [[Gilfach]]
|-
| style='text-align:right'| 7979
|
| ''[[:d:Q20734562|Watcyn Clywedog]]''
|
|
| 1650
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7980
|
| ''[[:d:Q20734563|Watkin Jones]]''
|
| 1882
| 1967
| [[Capel Celyn]]
|-
| style='text-align:right'| 7981
|
| ''[[:d:Q20734564|Watkin William Price]]''
| ikertzailea
| 1873
| 1967
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 7982
|
| ''[[:d:Q20734565|John Webber]]''
|
| 1884
| 1962
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 7983
|
| ''[[:d:Q20734570|Robert William]]''
|
| 1744
| 1815
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 7984
| [[Fitxategi:Bust of William Adams, National Museum Cardiff 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734571|William Adams]]''
|
| 1813
| 1886
| [[Penycae|Pen-y-cae]]
|-
| style='text-align:right'| 7985
| [[Fitxategi:William Alonzo Griffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734572|William Alonzo Griffiths]]''
|
| 1842
| 1893
| ''[[:d:Q7227989|Pont-ar-Gothi]]''
|-
| style='text-align:right'| 7986
|
| ''[[:d:Q20734575|William Beynon]]''
|
| 1884
| 1932
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 7987
| [[Fitxategi:William Cadwaladr Davies (1849-1905) NLW3364074.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734579|William Cadwaladr Davies]]''
|
| 1849
| 1905
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 7988
|
| ''[[:d:Q20734583|William Daniel Davies]]''
|
| 1838
| 1900
| ''[[:d:Q7162279|Penboyr]]''
|-
| style='text-align:right'| 7989
|
| ''[[:d:Q20734584|William Davies]]''
|
| 1729
| 1787
| [[Llanfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 7990
| [[Fitxategi:Portrait of William Davies (4674071).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734586|William Davies]]''
|
| 1785
| 1851
| [[Llandyrnog]]
|-
| style='text-align:right'| 7991
|
| ''[[:d:Q20734587|William Davies]]''
|
| 1805
| 1859
| [[Llanycrwys]]
|-
| style='text-align:right'| 7992
|
| ''[[:d:Q20734588|William Davies]]''
|
| 1820
| 1875
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 7993
|
| ''[[:d:Q20734591|William Dykins]]''
|
| 1831
| 1872
| [[Greenfield (Flintshire)|Greenfield]]
|-
| style='text-align:right'| 7994
|
| ''[[:d:Q20734593|William Edmunds]]''
|
| 1827
| 1875
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 7995
|
| ''[[:d:Q20734595|William Edward Cecil Tregoning]]''
|
| 1871
| 1957
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 7996
|
| ''[[:d:Q20734598|William Edwards]]''
|
| 1786
| 1857
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 7997
|
| ''[[:d:Q20734600|William Edwards Davies]]''
|
| 1851
| 1927
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 7998
|
| ''[[:d:Q20734601|William Eilir Evans]]''
|
| 1852
| 1910
| [[Cenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 7999
|
| ''[[:d:Q20734603|William Elias]]''
|
| 1708
| 1787
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 8000
|
| ''[[:d:Q20734604|William Ellis]]''
|
| 1752
| 1810
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 8001
|
| ''[[:d:Q20734607|William Evans]]''
|
| 1716
| 1770
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8002
|
| ''[[:d:Q20734608|William Evans]]''
|
| 1734
| 1805
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 8003
|
| ''[[:d:Q20734609|William Evans]]''
|
| 1779
| 1854
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8004
| [[Fitxategi:William Evans, Tonyrefail.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734610|William Evans]]''
|
| 1795
| 1891
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 8005
|
| ''[[:d:Q20734611|William Evans]]''
|
| 1823
| 1900
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 8006
|
| ''[[:d:Q20734613|William Evans]]''
|
| 1869
| 1948
| [[Landore]]
|-
| style='text-align:right'| 8007
|
| ''[[:d:Q20734614|William Evans]]''
|
| 1808
| 1860
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8008
|
| ''[[:d:Q20734615|William Evans]]''
|
| 1836
| 1900
| ''[[:d:Q3400083|Llanafan]]''
|-
| style='text-align:right'| 8009
|
| ''[[:d:Q20734616|William Frederick Frost]]''
|
| 1846
| 1891
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8010
|
| ''[[:d:Q20734620|William Griffith]]''
|
| 1719
| 1782
| [[Dyffryn Nantlle|Nantlle Valley]]
|-
| style='text-align:right'| 8011
| [[Fitxategi:Portrait of W. Griffith, Caergybi (4672889).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734621|William Griffith]]''
|
| 1801
| 1881
| [[Llanfaglan]]
|-
| style='text-align:right'| 8012
|
| ''[[:d:Q20734624|William Griffiths]]''
|
| 1777
| 1825
| [[Whitland]]
|-
| style='text-align:right'| 8013
| [[Fitxategi:Portrait of William Griffiths (4672537).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734625|William Griffiths]]''
|
| 1788
| 1861
| [[Clydau]]
|-
| style='text-align:right'| 8014
| [[Fitxategi:William Griffiths, Pontypridd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734626|William Griffiths]]''
|
| 1859
| 1940
| [[Cwmllynfell]]
|-
| style='text-align:right'| 8015
|
| ''[[:d:Q20734627|William Griffiths]]''
|
| 1830
| 1910
| [[Aberavon]]
|-
| style='text-align:right'| 8016
|
| ''[[:d:Q20734628|William Haines]]''
|
| 1853
| 1922
| [[Penpergwm]]
|-
| style='text-align:right'| 8017
|
| ''[[:d:Q20734630|William Henry Roberts]]''
|
| 1907
| 1982
| [[Llanfaethlu]]
|-
| style='text-align:right'| 8018
| [[Fitxategi:Parch William Hobley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734631|William Hobley]]''
|
| 1858
| 1933
| ''[[:d:Q3404501|Nantlle]]''
|-
| style='text-align:right'| 8019
|
| ''[[:d:Q20734633|William Hope]]''
|
|
|
| [[Mostyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8020
|
| ''[[:d:Q20734634|William Hopkyn Rees]]''
|
| 1859
| 1924
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 8021
|
| ''[[:d:Q20734636|William Howells]]''
|
| 1818
| 1888
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 8022
|
| ''[[:d:Q20734637|William Hubert Davies]]''
|
| 1893
| 1965
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 8023
| [[Fitxategi:Gwyllt y Mynydd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734638|William Hugh Evans]]''
|
| 1831
| 1909
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 8024
|
| ''[[:d:Q20734639|William Hughes]]''
|
| 1757
| 1846
| [[Llanwnda (Gwynedd)|Llanwnda]]
|-
| style='text-align:right'| 8025
|
| ''[[:d:Q20734640|William Hughes]]''
|
| 1798
| 1866
| [[Llansantffraid-ym-Mechain]]
|-
| style='text-align:right'| 8026
| [[Fitxategi:William Hughes, Dolgellau.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734641|William Hughes]]''
|
| 1838
| 1921
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 8027
|
| ''[[:d:Q20734642|William Hughes]]''
|
| 1849
| 1920
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8028
|
| ''[[:d:Q20734643|William Jacob]]''
|
| 1777
| 1845
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8029
| [[Fitxategi:Revd William James, Manchester (1833-1905) NLW3361817.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734645|William James]]''
|
| 1833
| 1905
| ''[[:d:Q29496512|Ty'n Rhos]]''
|-
| style='text-align:right'| 8030
|
| ''[[:d:Q20734646|William James]]''
|
| 1836
| 1908
| [[Mathry]]
|-
| style='text-align:right'| 8031
| [[Fitxategi:Revd William James, Aberdar (1848-1907) (U) NLW3365166.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734647|William James]]''
|
| 1848
| 1907
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 8032
| [[Fitxategi:Parch William Jenkin Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734648|William Jenkin Davies]]''
|
| 1858
| 1919
| [[Trecynon]]
|-
| style='text-align:right'| 8033
|
| ''[[:d:Q20734649|William John Evans]]''
|
| 1866
| 1947
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8034
|
| ''[[:d:Q20734650|William John Hughes]]''
|
| 1833
| 1879
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 8035
|
| ''[[:d:Q20734651|William John Hughes]]''
|
| 1891
| 1945
| [[Groeslon]]
|-
| style='text-align:right'| 8036
| [[Fitxategi:William John Nicholson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734652|William John Nicholson]]''
|
| 1866
| 1943
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8037
|
| ''[[:d:Q20734654|William John Roberts]]''
|
| 1904
| 1967
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 8038
|
| ''[[:d:Q20734657|William Jones]]''
|
| 1814
| 1895
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 8039
|
| ''[[:d:Q20734661|William Jones]]''
|
| 1784
| 1847
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 8040
|
| ''[[:d:Q20734662|William Jones]]''
|
| 1790
| 1855
| [[Llangadog]]
|-
| style='text-align:right'| 8041
|
| ''[[:d:Q20734663|William Jones]]''
|
| 1806
| 1873
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 8042
| [[Fitxategi:William Jones, Abergwaun.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734665|William Jones]]''
|
| 1834
| 1895
| [[Brymbo]]
|-
| style='text-align:right'| 8043
|
| ''[[:d:Q20734666|William Jones]]''
|
| 1851
| 1931
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8044
| [[Fitxategi:William Jones (Bleddyn, 1829?-1903) (1876) NLW3362448.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734667|William Jones]]''
|
| 1829
| 1903
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 8045
|
| ''[[:d:Q20734669|William Joseph Rhys]]''
|
| 1880
| 1967
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 8046
|
| ''[[:d:Q20734674|William Llewelyn]]''
|
| 1735
| 1803
| [[Coity]]
|-
| style='text-align:right'| 8047
|
| ''[[:d:Q20734675|William Lloyd]]''
|
| 1717
| 1777
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 8048
|
| ''[[:d:Q20734676|William Lloyd]]''
|
| 1901
| 1967
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 8049
|
| ''[[:d:Q20734677|William Matthews Williams]]''
|
| 1885
| 1972
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 8050
| [[Fitxategi:Portrait of Rev. William Meirion Evans (4670715).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734678|William Meirion Evans]]''
|
| 1826
| 1883
| ''[[:d:Q29483949|Isallt-fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 8051
| [[Fitxategi:Parch. William Morgan D.D. (1801-1872).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734680|William Morgan]]''
|
| 1801
| 1872
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8052
|
| ''[[:d:Q20734681|William Morgan]]''
|
| 1818
| 1884
| [[Henllan Amgoed]]
|-
| style='text-align:right'| 8053
| [[Fitxategi:Portrait of W. Mortimer Lewis (4670575).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734682|William Mortimer Lewis]]''
|
| 1840
| 1880
| [[Meidrim]]
|-
| style='text-align:right'| 8054
| [[Fitxategi:William Nicholson (Diwygwyr Cymru) (crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734684|William Nicholson]]''
|
| 1844
| 1885
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8055
|
| ''[[:d:Q20734685|William Ogwen Williams]]''
|
| 1924
| 1969
| [[Llanfairfechan]]
|-
| style='text-align:right'| 8056
|
| ''[[:d:Q20734688|William Owen]]''
|
| 1785
| 1864
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 8057
|
| ''[[:d:Q20734691|William Owen Jones]]''
|
| 1861
| 1937
| [[Chwilog]]
|-
| style='text-align:right'| 8058
|
| ''[[:d:Q20734692|William Owen Jones]]''
|
| 1868
| 1928
| [[Llanbedr]]
|-
| style='text-align:right'| 8059
| [[Fitxategi:William Pari Huws.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734694|William Pari Huws]]''
|
| 1853
| 1936
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 8060
|
| ''[[:d:Q20734695|William Philip Jones]]''
|
| 1878
| 1955
| [[Trefin]]
|-
| style='text-align:right'| 8061
| [[Fitxategi:Portrait of Wm. Pryderch, Nantcaredig (4670464).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734699|William Prytherch]]''
|
| 1804
| 1888
| [[Cynwyl Gaeo]]
|-
| style='text-align:right'| 8062
| [[Fitxategi:William Pugh of Brynllywarch, Kerry, D.L., M.A., J.P born 1783 and died 1842 (5236498).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734700|William Pugh]]''
|
| 1783
| 1842
| [[Berriew|Aberriw]]
|-
| style='text-align:right'| 8063
|
| ''[[:d:Q20734701|William Reginald Herbert]]''
|
| 1841
| 1929
| [[Clytha]]
|-
| style='text-align:right'| 8064
| [[Fitxategi:William Richard Jones (Goleufryn 1840-1898).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734702|William Richard Jones]]''
|
| 1840
| 1898
| [[Llanfrothen]]
|-
| style='text-align:right'| 8065
|
| ''[[:d:Q20734704|William Robert Ambrose]]''
|
| 1832
| 1878
| [[Bryncroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8066
|
| ''[[:d:Q20734705|William Robert Edwards]]''
|
| 1858
| 1921
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 8067
|
| ''[[:d:Q20734706|William Roger Hughes]]''
|
| 1898
| 1958
| [[Llangristiolus]]
|-
| style='text-align:right'| 8068
| [[Fitxategi:William Thomas, Hendy-Gwyn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734708|William Thomas]]''
|
| 1832
| 1911
| [[Llangiwg]]
|-
| style='text-align:right'| 8069
| [[Fitxategi:Portrait of William Thomas Samuel (4670518).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20734709|William Thomas Samuel]]''
|
| 1852
| 1917
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8070
|
| ''[[:d:Q20734716|John Clough Williams-Ellis]]''
|
| 1833
| 1913
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8071
|
| ''[[:d:Q20737453|Bill Bower]]''
|
| 1911
| 1998
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8072
|
| ''[[:d:Q20737482|Eric Corbett]]''
|
| 1917
| 2002
| [[Minera]]
|-
| style='text-align:right'| 8073
|
| ''[[:d:Q20737583|Ingy Norman]]''
|
| 1911
| 1990
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8074
|
| ''[[:d:Q20738016|Alun Davies]]''
|
| 1924
| 1988
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 8075
|
| ''[[:d:Q20738017|Anthony Powel]]''
|
| 1560
| 1618
| ''[[:d:Q17738583|Llwydarth]]''
|-
| style='text-align:right'| 8076
|
| ''[[:d:Q20738023|Dafydd Roberts]]''
|
| 1892
| 1965
| [[Capel Celyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8077
|
| ''[[:d:Q20738024|David Bowen]]''
|
| 1774
| 1853
| [[Felinfoel]]
|-
| style='text-align:right'| 8078
| [[Fitxategi:David Brazell (5294002) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738026|David Brazell]]''
|
| 1875
| 1959
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8079
|
| ''[[:d:Q20738028|David Caxton Davies]]''
|
| 1873
| 1955
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 8080
|
| ''[[:d:Q20738031|David Emrys Lewis]]''
|
| 1887
| 1954
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 8081
|
| ''[[:d:Q20738033|David Francis Roberts]]''
|
| 1882
| 1945
| [[Bontnewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8082
|
| ''[[:d:Q20738035|David Jones]]''
|
| 1803
| 1868
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 8083
|
| ''[[:d:Q20738036|David Jones]]''
|
| 1808
| 1854
| [[Llanpumsaint]]
|-
| style='text-align:right'| 8084
|
| ''[[:d:Q20738041|David Samuel Owen]]''
|
| 1887
| 1959
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 8085
|
| ''[[:d:Q20738043|Daniel Thomas Davies]]''
|
| 1899
| 1966
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 8086
|
| ''[[:d:Q20738051|Edward Jones]]''
|
| 1838
| 1930
| [[Dihewyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8087
|
| ''[[:d:Q20738055|Edward Pritchard]]''
|
| 1839
| 1900
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8088
|
| ''[[:d:Q20738063|Evan Williams]]''
|
| 1724
| 1758
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 8089
|
| ''[[:d:Q20738070|George Williams]]''
|
| 1879
| 1951
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 8090
|
| ''[[:d:Q20738071|Griffith Harris]]''
|
| 1811
| 1892
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8091
|
| ''[[:d:Q20738076|Gwilym Richard Jones]]''
|
| 1874
| 1953
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 8092
|
| ''[[:d:Q20738079|Harry Farr]]''
|
| 1874
| 1968
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8093
|
| ''[[:d:Q20738081|Hugh Gordon Roberts]]''
|
| 1885
| 1961
| ''[[:d:Q29487242|Dolenog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8094
|
| ''[[:d:Q20738082|Hugh Humphreys]]''
|
| 1817
| 1896
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8095
| [[Fitxategi:John Bowen Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738092|John Bowen Jones]]''
|
| 1829
| 1905
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 8096
| [[Fitxategi:John Davies (Siôn Gymro).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738093|John Davies]]''
|
| 1804
| 1884
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 8097
| [[Fitxategi:John Taihirion Davies (5348979).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738095|John Davies]]''
|
| 1825
| 1904
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 8098
|
| ''[[:d:Q20738096|John Edwards]]''
|
| 1606
| 1660
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 8099
|
| ''[[:d:Q20738098|John Edwards]]''
|
| 1806
| 1887
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8100
|
| ''[[:d:Q20738102|John Evans]]''
|
| 1790
| 1856
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 8101
|
| ''[[:d:Q20738105|John James]]''
|
| 1815
| 1869
| [[Colwinston]]
|-
| style='text-align:right'| 8102
|
| ''[[:d:Q20738110|John Parry]]''
|
| 1770
| 1820
| ''[[:d:Q13129619|Llanelian-yn-Rhos]]''
|-
| style='text-align:right'| 8103
|
| ''[[:d:Q20738116|John Rowland]]''
|
| 1816
| 1888
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 8104
|
| ''[[:d:Q20738118|John Thomas Pritchard]]''
|
| 1859
| 1890
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 8105
|
| ''[[:d:Q20738119|John Williams]]''
|
| 1806
| 1856
| [[Llangoed]]
|-
| style='text-align:right'| 8106
| [[Fitxategi:Miss Margaret Jones (Y Gymraes o Gaanan, -1902) NLW3364267.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738132|Margaret Jones]]''
|
| 1842
| 1902
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 8107
|
| ''[[:d:Q20738134|Michael Roberts]]''
|
| 1780
| 1849
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 8108
|
| ''[[:d:Q20738135|Morgan John Lewis]]''
|
| 1711
| 1771
| ''[[:d:Q4667220|Aberystruth]]''
|-
| style='text-align:right'| 8109
| [[Fitxategi:Portrait of Morgan Jones, Treluach i.e. Trelech, Carmarthenshire (4674166).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738137|Morgan Jones]]''
|
| 1768
| 1835
| [[Llywel]]
|-
| style='text-align:right'| 8110
|
| ''[[:d:Q20738141|Richard Humphreys Evans]]''
|
| 1904
| 1995
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8111
|
| ''[[:d:Q20738143|Richard Lloyd]]''
|
| 1771
| 1834
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 8112
|
| ''[[:d:Q20738145|Richard Newell]]''
|
| 1785
| 1852
| [[Aberhafesp]]
|-
| style='text-align:right'| 8113
|
| ''[[:d:Q20738146|Richard Prichard]]''
|
| 1811
| 1882
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8114
|
| ''[[:d:Q20738148|Richard Roberts Morris]]''
|
| 1852
| 1935
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 8115
|
| ''[[:d:Q20738149|Richard Thomas Evans]]''
|
| 1892
| 1962
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 8116
|
| ''[[:d:Q20738151|Robert Gruffydd]]''
|
| 1832
| 1863
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8117
| [[Fitxategi:Y Parch. R. Jones, (Trebor Aled), Llansannan (5349003).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738153|Robert Jones]]''
|
| 1866
| 1917
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 8118
| [[Fitxategi:Robert Oliver Hughes (Elfyn).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738154|Robert Owen Hughes]]''
|
| 1858
| 1919
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 8119
|
| ''[[:d:Q20738159|Ronald Cavill Mathias]]''
|
| 1912
| 1968
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 8120
|
| ''[[:d:Q20738162|Thomas Howells]]''
|
| 1839
| 1905
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 8121
|
| ''[[:d:Q20738164|Thomas Jesse Jones]]''
|
| 1873
| 1950
| ''[[:d:Q3402212|Llanfachreth]]''
|-
| style='text-align:right'| 8122
|
| ''[[:d:Q20738170|Thomas Stephen]]''
|
| 1856
| 1906
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 8123
|
| ''[[:d:Q20738174|Watcyn Samuel Jones]]''
|
| 1877
| 1964
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 8124
|
| ''[[:d:Q20738175|William Anthony Davies]]''
|
| 1886
| 1962
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 8125
| [[Fitxategi:Dr. William Bevan-Lewis Medical Director West Riding Asylum, Wakefield 1884-1910 (5294030).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20738177|William Bevan Lewis]]''
|
| 1847
| 1929
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 8126
|
| ''[[:d:Q20738178|Willam Howell Lewis]]''
|
| 1793
| 1868
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8127
|
| ''[[:d:Q20738180|William James]]''
|
| 1761
| 1845
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 8128
|
| ''[[:d:Q20738183|William Lewes]]''
|
| 1652
| 1722
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8129
|
| ''[[:d:Q20738190|William Rees]]''
|
| 1808
| 1873
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 8130
|
| ''[[:d:Q20738194|William Thomas]]''
|
| 1891
| 1958
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 8131
|
| ''[[:d:Q20738195|William Williams]]''
|
| 1625
| 1684
| [[Llannefydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8132
|
| ''[[:d:Q20738197|Zecharias Thomas]]''
|
| 1727
| 1816
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 8133
|
| ''[[:d:Q20738563|John Evan Thomas]]''
|
| 1884
| 1941
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8134
|
| ''[[:d:Q20740720|Jamie Clarke]]''
|
| 1994
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8135
|
| ''[[:d:Q20741167|William Lewis]]''
| politikari australiarra
| 1818
| 1895
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 8136
| [[Fitxategi:Composer Julian Philips.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20744651|Julian Philips]]''
|
| 1969
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8137
|
| ''[[:d:Q20746350|Sarah Vine]]''
|
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8138
|
| ''[[:d:Q20746754|Alfred William Sheen]]''
|
| 1869
| 1945
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8139
|
| ''[[:d:Q20746755|Alun Ogwen Williams]]''
|
| 1904
| 1970
| ''[[:d:Q52083626|Gerlan]]''
|-
| style='text-align:right'| 8140
|
| ''[[:d:Q20746756|Arthur Wynn Williams]]''
|
| 1819
| 1886
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 8141
|
| ''[[:d:Q20746759|Benjamin Waldo Lewis]]''
|
| 1877
| 1953
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8142
|
| ''[[:d:Q20746761|Cliff Prothero]]''
|
| 1898
| 1990
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 8143
|
| ''[[:d:Q20746764|Daniel Jenkins]]''
|
| 1856
| 1946
| [[Nantcwnlle]]
|-
| style='text-align:right'| 8144
|
| ''[[:d:Q20746767|David Pugh]]''
|
| 1739
| 1816
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 8145
|
| ''[[:d:Q20746769|David Salmon]]''
|
| 1852
| 1944
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8146
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. Ebenezer Richard, Tregaron, Cardiganshire (4671915).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20746770|Ebenezer Richard]]''
|
| 1781
| 1837
| [[Trefin]]
|-
| style='text-align:right'| 8147
|
| ''[[:d:Q20746775|Eliseus Howells]]''
|
| 1893
| 1969
| [[Cefn Cribwr]]
|-
| style='text-align:right'| 8148
|
| ''[[:d:Q20746777|Evan Hopkins]]''
|
| 1801
| 1884
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8149
|
| ''[[:d:Q20746779|Evan Phillips]]''
|
| 1829
| 1912
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8150
|
| ''[[:d:Q20746780|Laura Evans-Williams]]''
|
| 1883
| 1944
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 8151
|
| ''[[:d:Q20746781|Francis Green]]''
|
| 1854
| 1942
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8152
|
| ''[[:d:Q20746782|Francis Wynn Jones]]''
|
| 1898
| 1970
| ''[[:d:Q29481220|Branas Lodge]]''
|-
| style='text-align:right'| 8153
|
| ''[[:d:Q20746783|George Daniel Jones]]''
|
| 1877
| 1955
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 8154
|
| ''[[:d:Q20746785|George Henry Parcell]]''
|
| 1895
| 1967
| ''[[:d:Q5446227|Fforestfach]]''
|-
| style='text-align:right'| 8155
|
| ''[[:d:Q20746788|Ebenezer Griffith-Jones]]''
|
| 1860
| 1942
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8156
|
| ''[[:d:Q20746789|William Griffith-Jones]]''
|
| 1895
| 1961
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 8157
|
| ''[[:d:Q20746792|Howell Powell]]''
|
| 1819
| 1875
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8158
| [[Fitxategi:Self portrait by Hugh Jerman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20746794|Hugh Jerman]]''
|
| 1836
| 1895
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 8159
|
| ''[[:d:Q20746795|Hugh Pugh]]''
|
| 1779
| 1809
| ''[[:d:Q15056704|Brithdir]]''
|-
| style='text-align:right'| 8160
| [[Fitxategi:Revd Hugh Pugh (1803-68) NLW3365418.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20746796|Hugh Pugh]]''
|
| 1803
| 1868
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8161
|
| ''[[:d:Q20746800|Idris Lewis]]''
|
| 1889
| 1952
| [[Birchgrove (Swansea)|Birchgrove]]
|-
| style='text-align:right'| 8162
|
| ''[[:d:Q20746802|Isaac Price]]''
|
| 1735
| 1805
| ''[[:d:Q15242569|Llanwrtyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 8163
|
| ''[[:d:Q20746803|Isaac Thomas]]''
|
| 1911
| 2004
| [[Tumble (Carmarthenshire)|Tumble]]
|-
| style='text-align:right'| 8164
| [[Fitxategi:Ivor Llewelyn Foster (1870–1959).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q20746804|Ivor Llewelyn Foster]]''
|
| 1870
| 1959
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8165
|
| ''[[:d:Q20746806|James Meyler]]''
|
| 1761
| 1825
| ''[[:d:Q29491175|Penysgwarne]]''
|-
| style='text-align:right'| 8166
|
| ''[[:d:Q20746812|John Evans]]''
|
| 1858
| 1963
| [[Llangrannog]]
|-
| style='text-align:right'| 8167
|
| ''[[:d:Q20746814|John Penry]]''
|
| 1854
| 1883
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 8168
|
| ''[[:d:Q20746818|Henry Jones-Davies]]''
|
| 1870
| 1955
| [[Llanarthney]]
|-
| style='text-align:right'| 8169
|
| ''[[:d:Q20746821|Kathryn Jenkins]]''
|
| 1961
| 2009
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 8170
|
| ''[[:d:Q20746823|Leslie Alun Page]]''
|
| 1920
| 1990
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 8171
| [[Fitxategi:Portrait of Lewis Powell, Caerdydd (4673160).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20746824|Lewis Powell]]''
|
| 1788
| 1869
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 8172
| [[Fitxategi:Ieuan Maddock.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20746826|Ieuan Maddock]]''
|
| 1917
| 1988
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 8173
|
| ''[[:d:Q20746827|Maria James]]''
|
| 1793
| 1868
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8174
|
| ''[[:d:Q20746829|Meirion Jones]]''
|
| 1907
| 1970
| [[Llithfaen]]
|-
| style='text-align:right'| 8175
|
| ''[[:d:Q20746831|Morgan Watkin]]''
|
| 1878
| 1970
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8176
|
| ''[[:d:Q20746834|Owen Prys]]''
|
| 1857
| 1934
| ''[[:d:Q15987594|Pen-llwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8177
|
| ''[[:d:Q20746839|Robert Piercy]]''
|
| 1825
| 1894
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 8178
|
| ''[[:d:Q20746840|Roger Price]]''
|
| 1834
| 1900
| [[Merthyr Cynog]]
|-
| style='text-align:right'| 8179
|
| ''[[:d:Q20746841|Rolant Eames]]''
|
| 1750
| 1825
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 8180
|
| ''[[:d:Q20746842|Sampson Thomas]]''
|
| 1739
| 1807
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 8181
|
| ''[[:d:Q20746843|Llewellyn Thomas Gordon Soulsby]]''
|
| 1885
| 1966
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8182
|
| ''[[:d:Q20746844|Thomas John Jehu]]''
|
| 1871
| 1943
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 8183
|
| ''[[:d:Q20746845|Thomas Price]]''
|
| 1860
| 1933
| [[Talerddig]]
|-
| style='text-align:right'| 8184
|
| ''[[:d:Q20746846|Thomas William]]''
|
| 1697
| 1778
| ''[[:d:Q15987532|Mynydd Bach]]''
|-
| style='text-align:right'| 8185
|
| ''[[:d:Q20748812|Abraham Williams]]''
|
| 1720
| 1783
| [[Panteg]]
|-
| style='text-align:right'| 8186
|
| ''[[:d:Q20748813|Bleddyn Jones Roberts]]''
|
| 1906
| 1977
| [[Penycae|Pen-y-cae]]
|-
| style='text-align:right'| 8187
|
| ''[[:d:Q20748814|Daniel Thomas Phillips]]''
|
| 1842
| 1905
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 8188
|
| ''[[:d:Q20748815|David James]]''
|
| 1865
| 1928
| [[Libanus (Powys)|Libanus]]
|-
| style='text-align:right'| 8189
|
| ''[[:d:Q20748816|David John Snell]]''
|
| 1880
| 1957
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8190
| [[Fitxategi:Ellen Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748822|Ellen Evans]]''
|
| 1891
| 1953
| [[Gelli (Rhondda)|Gelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8191
|
| ''[[:d:Q20748824|Evan Moses]]''
|
| 1726
| 1805
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8192
| [[Fitxategi:Y Parch Evan Richardson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748826|Evan Richardson]]''
|
| 1759
| 1824
| [[Llandre]]
|-
| style='text-align:right'| 8193
|
| ''[[:d:Q20748828|Evan Williams]]''
|
| 1749
| 1835
| ''[[:d:Q15963881|Swyddffynnon]]''
|-
| style='text-align:right'| 8194
| [[Fitxategi:Griffith William Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748831|Griffith William Hughes]]''
|
| 1861
| 1941
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 8195
|
| ''[[:d:Q20748832|Gwilym Cleaton Jones]]''
|
| 1875
| 1961
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 8196
|
| ''[[:d:Q20748833|Gwilym Gwalchmai Jones]]''
|
| 1921
| 1970
| [[Llanerfyl]]
|-
| style='text-align:right'| 8197
|
| ''[[:d:Q20748835|Henry Thomas Payne]]''
|
| 1759
| 1832
| [[Llangattock]]
|-
| style='text-align:right'| 8198
|
| ''[[:d:Q20748838|Idris Frederick Parry]]''
|
| 1916
| 2008
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8199
|
| ''[[:d:Q20748839|Isaac John Williams]]''
|
| 1876<br/>1874
| 1939
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8200
|
| ''[[:d:Q20748841|Iwan James Morgan]]''
|
| 1904
| 1966
| [[Tondu]]
|-
| style='text-align:right'| 8201
|
| ''[[:d:Q20748843|James Phillips]]''
|
| 1810
| 1877
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 8202
|
| ''[[:d:Q20748845|John Alwyn Charles]]''
|
| 1924
| 1977
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8203
|
| ''[[:d:Q20748847|John Breese Davies]]''
|
| 1893
| 1940
| [[Dinas Mawddwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8204
|
| ''[[:d:Q20748848|John Daniel Vernon Lewis]]''
|
| 1879
| 1970
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8205
|
| ''[[:d:Q20748849|John David Lewis]]''
|
| 1859
| 1914
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 8206
|
| ''[[:d:Q20748854|Joshua Watkins]]''
|
| 1769
| 1841
| [[Llangynidr]]
|-
| style='text-align:right'| 8207
|
| ''[[:d:Q20748859|Margaret Thomas]]''
|
| 1779
|
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 8208
|
| ''[[:d:Q20748860|Micah Thomas]]''
|
| 1778
| 1853
| [[Whitson]]
|-
| style='text-align:right'| 8209
|
| ''[[:d:Q20748862|Morgan Williams]]''
|
| 1808
| 1883
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8210
|
| ''[[:d:Q20748864|Owen Davies Tudor]]''
|
| 1818
| 1887
| ''[[:d:Q17738143|Garth Isaf]]''
|-
| style='text-align:right'| 8211
|
| ''[[:d:Q20748865|Owen Herbert Williams]]''
|
| 1884
| 1962
| [[Llanfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 8212
|
| ''[[:d:Q20748866|Owen Rees]]''
|
| 1717
| 1768
| [[Llanfair-ar-y-bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 8213
|
| ''[[:d:Q20748868|Richard Powel]]''
|
| 1769
| 1795
| [[Llanegryn]]
|-
| style='text-align:right'| 8214
| [[Fitxategi:Thomas J Wheldon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748879|Thomas Jones Wheldon]]''
|
| 1841
| 1916
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 8215
|
| ''[[:d:Q20748881|Thomas Mordaf Pierce]]''
|
| 1867
| 1919
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 8216
|
| ''[[:d:Q20748882|Thomas Phillips]]''
|
| 1772
| 1842
| [[Llanfihangel-ar-Arth]]
|-
| style='text-align:right'| 8217
| [[Fitxategi:Thomas Phillips.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748883|Thomas Phillips]]''
|
| 1868
| 1936
| ''[[:d:Q20594376|Llanycefn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8218
| [[Fitxategi:William Charles Roberts (1832–1903).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748896|William Charles Roberts]]''
|
| 1832
| 1903
| ''[[:d:Q13129659|Llanllwchhaearn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8219
|
| ''[[:d:Q20748897|William Craven Llewelyn]]''
|
| 1892
| 1966
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 8220
|
| ''[[:d:Q20748898|William Eifion Powell]]''
|
| 1934
| 2009
| [[Cwmgors]]
|-
| style='text-align:right'| 8221
|
| ''[[:d:Q20748899|William Emrys Evans]]''
|
| 1924
| 2004
| ''[[:d:Q20594649|Y Foel]]''
|-
| style='text-align:right'| 8222
|
| ''[[:d:Q20748900|William Evans]]''
|
| 1800
| 1880
| ''[[:d:Q7837772|Treffgarne]]''
|-
| style='text-align:right'| 8223
|
| ''[[:d:Q20748901|William Lewis Davies]]''
|
| 1896
| 1941
| [[Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 8224
| [[Fitxategi:William Meloch Hughes (1860-1926).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748902|William Meloch Hughes]]''
|
| 1860
| 1926
| [[Betws Gwerfil Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 8225
| [[Fitxategi:Revd. William Morris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20748903|William Morris]]''
|
| 1783
| 1861
| [[Cilgerran]]
|-
| style='text-align:right'| 8226
|
| ''[[:d:Q20748906|William Roberts]]''
|
| 1773
| 1857
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 8227
|
| ''[[:d:Q20748908|William Thomas]]''
|
| 1723
| 1811
| [[Margam]]
|-
| style='text-align:right'| 8228
|
| ''[[:d:Q20748909|William Thomas]]''
|
| 1727
| 1795
| [[St Fagans]]
|-
| style='text-align:right'| 8229
|
| ''[[:d:Q20748912|William Tudor Jones]]''
|
| 1865
| 1946
| [[Pontrhydfendigaid]]
|-
| style='text-align:right'| 8230
|
| ''[[:d:Q20751795|Alan Trevor Jones]]''
|
| 1901
| 1979
| [[Pengam]]
|-
| style='text-align:right'| 8231
|
| ''[[:d:Q20751796|Benjamin Haydn Williams]]''
|
| 1902
| 1965
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 8232
|
| ''[[:d:Q20751797|David Glyn Bowen]]''
|
| 1933
| 2000
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8233
|
| ''[[:d:Q20751798|David Tegan Davies]]''
|
| 1883
| 1968
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 8234
|
| ''[[:d:Q20751801|Edward Evans]]''
|
| 1582
|
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 8235
|
| ''[[:d:Q20751802|Edwin Stephen Griffiths]]''
|
| 1869
| 1930
| [[Pengam]]
|-
| style='text-align:right'| 8236
|
| ''[[:d:Q20751803|Ewart Stanley John]]''
|
| 1924
| 2007
| [[Goodwick]]
|-
| style='text-align:right'| 8237
|
| ''[[:d:Q20751807|James Jubilee Young]]''
|
| 1887
| 1962
| [[Maenclochog]]
|-
| style='text-align:right'| 8238
|
| ''[[:d:Q20751809|John Daniel Davies]]''
|
| 1874
| 1948
| [[Gwynfryn (Wrexham)|Gwynfryn]]
|-
| style='text-align:right'| 8239
|
| ''[[:d:Q20751810|John Emrys Jones]]''
|
| 1914
| 1991
| ''[[:d:Q1077377|Cynon Valley]]''
|-
| style='text-align:right'| 8240
|
| ''[[:d:Q20751811|John Hugh Michael]]''
|
| 1878
| 1959
| [[Y Felinheli]]
|-
| style='text-align:right'| 8241
|
| ''[[:d:Q20751812|John James Morgan]]''
|
| 1870
| 1954
| [[Ysbyty Ystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8242
|
| ''[[:d:Q20751813|John Owen]]''
|
| 1864
| 1953
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8243
|
| ''[[:d:Q20751817|Morris Thomas]]''
|
| 1874
| 1959
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 8244
| [[Fitxategi:Owain Llew Owain.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q20751820|Owain Llewelyn Owain]]''
|
| 1877
| 1956
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 8245
|
| ''[[:d:Q20751821|Thomas Perrot]]''
|
|
| 1733
| ''[[:d:Q13129595|Llan-y-bri]]''
|-
| style='text-align:right'| 8246
|
| ''[[:d:Q20751823|William Rowland]]''
|
| 1887
| 1979
| ''[[:d:Q6661331|Llanfaelrhys]]''
|-
| style='text-align:right'| 8247
|
| ''[[:d:Q20751826|Stephen Owen Tudor]]''
|
| 1893
| 1967
| [[Staylittle]]
|-
| style='text-align:right'| 8248
|
| ''[[:d:Q20751827|Susannah Jane Rankin]]''
|
| 1897
| 1989
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 8249
|
| ''[[:d:Q20751828|Thomas Arwyn Watkins]]''
|
| 1924
| 2003
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 8250
|
| ''[[:d:Q20751829|Thomas Richards]]''
| kazetari australiarra
| 1800
| 1877
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 8251
|
| ''[[:d:Q20751832|Trevor Owen Davies]]''
|
| 1895
| 1966
| [[Llanwrin]]
|-
| style='text-align:right'| 8252
|
| ''[[:d:Q20751834|William Jones]]''
|
| 1863
| 1946
| [[Cilycwm|Cil-y-cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 8253
|
| ''[[:d:Q20751835|William Leslie Richards]]''
|
| 1916
| 1989
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 8254
|
| ''[[:d:Q20751837|William Roberts]]''
|
| 1828
| 1872
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8255
|
| ''[[:d:Q20751841|William Thomas Edwards]]''
|
| 1821
| 1915
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8256
|
| ''[[:d:Q20755087|Helen Thomas]]''
|
| 1966
| 1989
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8257
|
| ''[[:d:Q20758210|Thomas Williams]]''
|
| 1761
| 1844
| [[Pendoylan|Pendeulwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8258
|
| ''[[:d:Q20796502|John Doyle]]''
|
| 1968
|
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 8259
|
| ''[[:d:Q20804657|Mary Jane Evans]]''
|
| 1888
| 1922
| ''[[:d:Q7653726|Cwm Tawe]]''
|-
| style='text-align:right'| 8260
|
| ''[[:d:Q20804660|Alfred Phillips Morgan]]''
|
| 1857
| 1942
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 8261
|
| ''[[:d:Q20804661|Benjamin Jones]]''
|
| 1865
| 1953
| [[Minffordd]]
|-
| style='text-align:right'| 8262
|
| ''[[:d:Q20804668|Daniel Evan Jones]]''
|
| 1860
| 1941
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 8263
|
| ''[[:d:Q20804669|Daniel Phillips]]''
|
| 1826
| 1905
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8264
| [[Fitxategi:David Christmas Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804670|David Christmas Williams]]''
|
| 1871
| 1926
| ''[[:d:Q15242569|Llanwrtyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 8265
|
| ''[[:d:Q20804671|David Ffrangcon Thomas]]''
|
| 1910
| 1963
| ''[[:d:Q7201803|Plasmarl]]''
|-
| style='text-align:right'| 8266
|
| ''[[:d:Q20804673|David John Lewis]]''
|
| 1879
| 1947
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 8267
|
| ''[[:d:Q20804675|David Morgan Richards]]''
|
| 1853
| 1913
| [[Llanon]]
|-
| style='text-align:right'| 8268
|
| ''[[:d:Q20804676|David Morris Jones]]''
|
| 1887
| 1957
| [[Maenan]]
|-
| style='text-align:right'| 8269
|
| ''[[:d:Q20804678|David Rees]]''
|
| 1751
| 1818
| [[Llanfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8270
|
| ''[[:d:Q20804679|David Robert Griffiths]]''
|
| 1915
| 1990
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 8271
| [[Fitxategi:David Rogers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804680|David Rogers]]''
|
| 1783
| 1824
| [[Llanfair Dyffryn Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8272
|
| ''[[:d:Q20804681|David Rowland]]''
|
| 1795
| 1862
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 8273
| [[Fitxategi:Portrait of David Saunders (4670522).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804682|David Saunders]]''
|
| 1831
| 1892
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8274
| [[Fitxategi:David Stanley Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804683|David Stanley Jones]]''
|
| 1860
| 1919
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 8275
|
| ''[[:d:Q20804684|David Thomas]]''
|
| 1880
| 1967
| [[Llanfechain]]
|-
| style='text-align:right'| 8276
|
| ''[[:d:Q20804685|David Vaughan Thomas]]''
|
| 1873
| 1934
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 8277
|
| ''[[:d:Q20804686|David Williams]]''
|
| 1793
| 1845
| [[Landore]]
|-
| style='text-align:right'| 8278
| [[Fitxategi:Portrait of Revd. David Young (4671085).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804688|David Young]]''
|
| 1844
| 1913
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 8279
|
| ''[[:d:Q20804691|Dewi Aled Eirug Davies]]''
|
| 1922
| 1997
| [[Cwmllynfell]]
|-
| style='text-align:right'| 8280
| [[Fitxategi:Portrait of Edward Price, Bangor (4670450).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804693|Edward Price]]''
|
| 1797
| 1887
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 8281
|
| ''[[:d:Q20804696|Edward William Thomas]]''
|
| 1814
| 1892
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 8282
|
| ''[[:d:Q20804698|Evan Evans]]''
|
| 1671
| 1721
| [[Carno]]
|-
| style='text-align:right'| 8283
|
| ''[[:d:Q20804699|Evan Owen Allen]]''
|
| 1805
| 1852
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 8284
|
| ''[[:d:Q20804701|Evan Williams]]''
|
| 1816
| 1878
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 8285
|
| ''[[:d:Q20804702|Evan Williams]]''
|
| 1706
|
| [[Llangybi (Gwynedd)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 8286
|
| ''[[:d:Q20804703|George Roberts]]''
|
| 1769
| 1853
| [[Mochdre (Powys)|Mochdre]]
|-
| style='text-align:right'| 8287
|
| ''[[:d:Q20804706|Glanville Rees Jeffreys Jones]]''
|
| 1923
| 1996
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 8288
|
| ''[[:d:Q20804707|Griffith Davies]]''
|
| 1868
| 1962
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8289
| [[Fitxategi:Revd Griffith Williams, Talsarnau (1824-81) NLW3360979.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804709|Griffith Williams]]''
|
| 1824
| 1881
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 8290
|
| ''[[:d:Q20804712|Henry Thomas Jacob]]''
|
| 1864
| 1957
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 8291
|
| ''[[:d:Q20804713|James James]]''
|
| 1818
| 1843
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 8292
|
| ''[[:d:Q20804714|Jenkin James]]''
|
| 1875
| 1949
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 8293
| [[Fitxategi:John Cox, died 1870.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804715|John Cox]]''
|
| 1800
| 1870
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8294
| [[Fitxategi:John Davies, Fronheulog, Llandderfel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804716|John Davies]]''
|
| 1781
| 1848
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 8295
|
| ''[[:d:Q20804717|John Edward Hughes]]''
|
| 1879
| 1959
| [[Cerrigydrudion]]
|-
| style='text-align:right'| 8296
|
| ''[[:d:Q20804720|John Powell]]''
|
| 1708
| 1795
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8297
|
| ''[[:d:Q20804722|John Price]]''
|
| 1857
| 1930
| [[Llangamarch]]
|-
| style='text-align:right'| 8298
|
| ''[[:d:Q20804723|John Price Roberts]]''
|
| 1854
| 1905
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 8299
|
| ''[[:d:Q20804724|John Pugh]]''
|
| 1744
| 1799
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 8300
| [[Fitxategi:John Pugh.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804725|John Pugh]]''
|
| 1846
| 1907
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8301
| [[Fitxategi:John Roberts Llangwm.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804726|John Roberts]]''
|
| 1753
| 1834
| ''[[:d:Q3404501|Nantlle]]''
|-
| style='text-align:right'| 8302
| [[Fitxategi:Portrait of John Roberts (4670509).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804728|John Roberts]]''
|
| 1807
| 1876
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 8303
|
| ''[[:d:Q20804731|John Sparks]]''
|
| 1726
| 1769
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 8304
|
| ''[[:d:Q20804733|John Williams Hughes]]''
|
| 1888
| 1979
| ''[[:d:Q4980972|Brynhyfryd]]''
|-
| style='text-align:right'| 8305
|
| ''[[:d:Q20804734|John Young Evans]]''
|
| 1865
| 1941
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8306
|
| ''[[:d:Q20804735|Joseph Jones]]''
|
| 1799
| 1871
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 8307
| [[Fitxategi:L. J. Roberts, Esq., M.A. (Oxon) (5236459) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804737|Lewis Jones Roberts]]''
|
| 1866
| 1931
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 8308
| [[Fitxategi:Portrait of Mary Owen (4670421) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804739|Mary Owen]]''
|
| 1796
| 1875
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 8309
|
| ''[[:d:Q20804742|Owen Owens Roberts]]''
|
| 1847
| 1926
| ''[[:d:Q7680325|Talsarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 8310
|
| ''[[:d:Q20804743|Owen Picton Davies]]''
|
| 1882
| 1970
| [[Trimsaran]]
|-
| style='text-align:right'| 8311
|
| ''[[:d:Q20804748|Rhys Thomas]]''
|
| 1720
| 1790
| No/unknown value<br/>[[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8312
|
| ''[[:d:Q20804749|John Richard]]''
|
| 1720
| 1764
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 8313
|
| ''[[:d:Q20804750|Richard Davies (Isgarn)]]''
|
| 1887
| 1947
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 8314
|
| ''[[:d:Q20804751|Richard Roberts]]''
|
| 1796
| 1855
| ''[[:d:Q3404603|Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 8315
|
| ''[[:d:Q20804752|Richard Samuel Hughes]]''
|
| 1888
| 1952
| ''[[:d:Q11015816|Rhostryfan]]''
|-
| style='text-align:right'| 8316
|
| ''[[:d:Q20804753|Richard Thomas]]''
|
| 1718
| 1807
| ''[[:d:Q13129631|Llanfechell]]''
|-
| style='text-align:right'| 8317
|
| ''[[:d:Q20804754|Richard Williams]]''
|
| 1802
| 1842
| ''[[:d:Q20601420|Winllan]]''
|-
| style='text-align:right'| 8318
|
| ''[[:d:Q20804755|Robert Ellis Vaughan Roberts]]''
|
| 1888
| 1962
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 8319
|
| ''[[:d:Q20804756|Robert Gwilym Hughes]]''
|
| 1910
| 1997
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 8320
| [[Fitxategi:Robert Henry Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804757|Robert Henry Roberts]]''
|
| 1838
| 1900
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8321
| [[Fitxategi:Portrait of Yr eiddoch yn diffuant Robert Roberts (4673015).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804759|Robert Roberts]]''
|
| 1774
| 1849
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 8322
|
| ''[[:d:Q20804760|Robert Roberts]]''
|
| 1777
| 1836
| No/unknown value<br/>[[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8323
|
| ''[[:d:Q20804761|Robert Roberts]]''
|
| 1840
| 1871
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 8324
| [[Fitxategi:Robert Thomas, Llidiardau (1796-1866) NLW3365202.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804764|Robert Thomas]]''
|
| 1796
| 1866
| [[Betws-y-Coed]]
|-
| style='text-align:right'| 8325
|
| ''[[:d:Q20804765|Robert William Jones]]''
|
| 1899
| 1968
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8326
|
| ''[[:d:Q20804768|Benjamin Rowland]]''
|
| 1722
| 1763
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 8327
|
| ''[[:d:Q20804769|Ellis Rowland]]''
|
| 1621
| 1691
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 8328
|
| ''[[:d:Q20804771|Samuel Thomas]]''
|
| 1692
| 1766
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8329
|
| ''[[:d:Q20804775|Joseph Simmons]]''
|
| 1694
| 1774
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 8330
|
| ''[[:d:Q20804788|Thomas Bevan Phillips]]''
|
| 1898
| 1991
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 8331
|
| ''[[:d:Q20804790|Thomas Griffiths Jones]]''
|
| 1834
| 1884
| [[Ponterwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8332
|
| ''[[:d:Q20804792|Thomas James Rees]]''
|
| 1875
| 1957
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8333
|
| ''[[:d:Q20804794|Thomas Jones]]''
|
| 1839
| 1916
| ''[[:d:Q16033773|Pen-Lôn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8334
|
| ''[[:d:Q20804795|Thomas Michaeliones]]''
|
| 1880
| 1960
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8335
|
| ''[[:d:Q20804796|Thomas Morgan Thomas]]''
|
| 1828
| 1884
| [[Llanharan]]
|-
| style='text-align:right'| 8336
| [[Fitxategi:Tom Price, Merthyr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804797|Thomas Price]]''
|
| 1857
| 1925
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 8337
|
| ''[[:d:Q20804801|Thomas Roberts]]''
|
| 1735
| 1804
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8338
|
| ''[[:d:Q20804804|Thomas Rowland]]''
|
| 1824
| 1884
| ''[[:d:Q10990404|Llanfor]]''
|-
| style='text-align:right'| 8339
|
| ''[[:d:Q20804806|Thomas Thomas]]''
|
| 1839
| 1888
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8340
|
| ''[[:d:Q20804807|Thomas Walters]]''
|
| 1729
| 1794
| [[Mynyddislwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8341
|
| ''[[:d:Q20804808|Timothy Thomas]]''
|
| 1694
| 1751
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 8342
|
| ''[[:d:Q20804809|Timothy Thomas]]''
|
| 1721
| 1768
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 8343
|
| ''[[:d:Q20804810|Tom Bryant]]''
|
| 1882
| 1946
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8344
|
| ''[[:d:Q20804819|William Arthur Jones]]''
|
| 1892
| 1970
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8345
|
| ''[[:d:Q20804822|William Emyr Williams]]''
|
| 1889
| 1958
| [[Llan Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 8346
| [[Fitxategi:William George-brawd DLlG.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804824|William George]]''
|
| 1865
| 1967
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8347
|
| ''[[:d:Q20804826|William Gilbert Williams]]''
|
| 1874
| 1966
| ''[[:d:Q11015816|Rhostryfan]]''
|-
| style='text-align:right'| 8348
|
| ''[[:d:Q20804828|William Griffiths]]''
|
| 1898
| 1962
| [[Gilfach Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 8349
|
| ''[[:d:Q20804830|William Morgan Roberts]]''
|
| 1853
| 1923
| [[Llangynog]]
|-
| style='text-align:right'| 8350
| [[Fitxategi:William Morris Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804831|William Morris Lewis]]''
|
| 1839
| 1917
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 8351
|
| ''[[:d:Q20804832|William Rhys Watkin]]''
|
| 1875
| 1947
| [[Ynystawe]]
|-
| style='text-align:right'| 8352
| [[Fitxategi:Revd William Roberts, Utica (1809-87) NLW3361775.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20804833|William Roberts]]''
|
| 1809
| 1887
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 8353
|
| ''[[:d:Q20804834|William Saunders]]''
|
| 1871
| 1950
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8354
|
| ''[[:d:Q20804835|William Richard Williams]]''
|
| 1879
| 1961
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8355
|
| ''[[:d:Q20804838|Winifred Mair Griffiths]]''
|
| 1916
| 1996
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8356
| [[Fitxategi:Scott barrow york city 2021-22.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20806930|Scott Barrow]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8357
|
| ''[[:d:Q20807044|Sammy Brett]]''
|
| 1879
| 1939
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 8358
|
| ''[[:d:Q20810495|Silvanus Bevan]]''
|
| 1661
| 1725
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8359
|
| ''[[:d:Q20811066|Richard Lewis Jenkins]]''
|
| 1815
| 1883
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8360
|
| ''[[:d:Q20811173|Thomas Lewis]]''
|
| 1821
| 1897
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8361
|
| ''[[:d:Q20811188|Lewis Lloyd]]''
|
| 1842
| 1902
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8362
|
| ''[[:d:Q20821089|Arthur Hughes]]''
|
| 1878
| 1965
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 8363
|
| ''[[:d:Q20821090|Bertie George Charles]]''
|
| 1908
| 2000
| [[Trefin]]
|-
| style='text-align:right'| 8364
|
| ''[[:d:Q20821092|Bowen Rees]]''
|
| 1857
| 1929
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 8365
|
| ''[[:d:Q20821093|Clifford Phillips]]''
|
| 1914
| 1984
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 8366
|
| ''[[:d:Q20821095|Daniel Howell Williams]]''
|
| 1894
| 1963
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 8367
|
| ''[[:d:Q20821097|David Brynmor Anthony]]''
|
| 1886
| 1966
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 8368
|
| ''[[:d:Q20821098|David Christopher Davies]]''
|
| 1878
| 1958
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 8369
|
| ''[[:d:Q20821099|David Cledlyn Evans]]''
|
| 1858
| 1940
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 8370
| [[Fitxategi:Rev. D. Delta Evans editor of The christian life. (5449744) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821100|David Delta Evans]]''
|
| 1866
| 1948
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 8371
|
| ''[[:d:Q20821101|David Evans]]''
|
| 1886
| 1968
| ''[[:d:Q4923809|Blaenffos]]''
|-
| style='text-align:right'| 8372
|
| ''[[:d:Q20821102|David Griffith]]''
|
| 1841
| 1910
| [[Bontnewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8373
|
| ''[[:d:Q20821103|David Hughes]]''
|
| 1794
| 1862
| [[Bryneglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 8374
|
| ''[[:d:Q20821104|David Hughes]]''
|
| 1800
| 1849
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 8375
|
| ''[[:d:Q20821105|David Jones]]''
|
| 1834
| 1890
| [[Llanblethian]]
|-
| style='text-align:right'| 8376
|
| ''[[:d:Q20821106|David Owen Jones]]''
|
| 1856
| 1903
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 8377
|
| ''[[:d:Q20821107|David Owen Roberts]]''
|
| 1888
| 1958
| [[Trecynon]]
|-
| style='text-align:right'| 8378
|
| ''[[:d:Q20821109|David Phillips]]''
|
| 1874
| 1951
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8379
|
| ''[[:d:Q20821110|David Rowland Hughes]]''
|
| 1874
| 1953
| [[Maesglas]]
|-
| style='text-align:right'| 8380
|
| ''[[:d:Q20821112|David Thomas Glyndŵr Richards]]''
|
| 1879
| 1956
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 8381
|
| ''[[:d:Q20821113|David Williams]]''
|
| 1702
| 1779
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 8382
|
| ''[[:d:Q20821117|Edmund Evans]]''
|
| 1791
| 1864
| ''[[:d:Q6661176|Llandecwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8383
| [[Fitxategi:Dr Edward Jones Dolgellau.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821119|Edward Jones]]''
|
| 1834
| 1900
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 8384
|
| ''[[:d:Q20821120|Edward Lewis Ellis]]''
|
| 1922
| 2008
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8385
|
| ''[[:d:Q20821121|Edward Owen]]''
|
| 1853
| 1943
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 8386
|
| ''[[:d:Q20821122|Edward Owen Humphreys]]''
|
| 1899
| 1959
| ''[[:d:Q5057281|Cefnddwysarn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8387
|
| ''[[:d:Q20821123|Edward Williams]]''
|
| 1818
| 1880
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 8388
|
| ''[[:d:Q20821124|Edward Williams]]''
|
| 1826
| 1886
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8389
|
| ''[[:d:Q20821127|Eurys Ionor Rowlands]]''
|
| 1926
| 2006
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8390
|
| ''[[:d:Q20821129|Evan Jenkins]]''
|
| 1781
| 1863
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 8391
|
| ''[[:d:Q20821130|Evan Lewis]]''
|
| 1788
| 1864
| ''[[:d:Q55869864|Cwm Gwanas]]''
|-
| style='text-align:right'| 8392
|
| ''[[:d:Q20821131|Evan Lloyd]]''
|
| 1800
| 1879
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 8393
|
| ''[[:d:Q20821132|Evan Roberts]]''
|
| 1836
| 1918
| [[Gwyddelwern]]
|-
| style='text-align:right'| 8394
|
| ''[[:d:Q20821135|Frank Treharne James]]''
|
| 1861
| 1942
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8395
|
| ''[[:d:Q20821136|Garfield Hopkin Hughes]]''
|
| 1912
| 1969
| [[Hendy]]
|-
| style='text-align:right'| 8396
| [[Fitxategi:Portrait of Griffith Rowlands Esqr (4669928) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821138|Griffith Rowlands]]''
|
| 1761
| 1828
| [[Harlech]]
|-
| style='text-align:right'| 8397
|
| ''[[:d:Q20821141|Henry Gethin Lewis]]''
|
| 1872
| 1945
| [[Pontlottyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8398
|
| ''[[:d:Q20821142|Henry Morgan Stafford Thomas]]''
|
| 1896
| 1968
| [[Blackmill]]
|-
| style='text-align:right'| 8399
|
| ''[[:d:Q20821143|Howel Harris Hughes]]''
|
| 1873
| 1956
| ''[[:d:Q13129624|Llanfair-Mathafarn-Eithaf]]''
|-
| style='text-align:right'| 8400
| [[Fitxategi:Howell T. Evans fishing in the Aeron river (5449712).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821144|Howell Thomas Evans]]''
|
| 1877
| 1950
| [[Cwmbwrla]]
|-
| style='text-align:right'| 8401
|
| ''[[:d:Q20821145|Hugh John Owen]]''
|
| 1880
| 1961
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 8402
| [[Fitxategi:Revd Hugh Jones, Liverpool (1830-1911) NLW3361796.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821146|Hugh Jones]]''
|
| 1830
| 1911
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 8403
| [[Fitxategi:Portrait of Dr. Hugh Jones (of Llangollen) (4670596).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821147|Hugh Jones]]''
|
| 1831
| 1883
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 8404
|
| ''[[:d:Q20821148|Hugh Jones]]''
|
| 1845
| 1891
| [[Llanfihangel Glyn Myfyr]]
|-
| style='text-align:right'| 8405
|
| ''[[:d:Q20821149|Hugh Thomas Davies]]''
|
| 1881
| 1969
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8406
|
| ''[[:d:Q20821150|Hugh Williams]]''
|
| 1796
| 1874
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 8407
|
| ''[[:d:Q20821151|Hugh Williams]]''
|
| 1862
| 1953
| [[Rhosybol]]
|-
| style='text-align:right'| 8408
|
| ''[[:d:Q20821152|Humphrey Rowland Jones]]''
|
| 1832
| 1895
| [[Llangynfelyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8409
|
| ''[[:d:Q20821153|Irwyn Ranald Walters]]''
|
| 1902
| 1992
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 8410
|
| ''[[:d:Q20821154|James Cornelius Morrice]]''
|
| 1874
| 1953
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 8411
|
| ''[[:d:Q20821155|T. I. Jeffreys Jones]]''
|
| 1909
| 1967
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 8412
|
| ''[[:d:Q20821156|John Davies]]''
|
| 1882
| 1937
| ''[[:d:Q14508467|Blaenpennal]]''
|-
| style='text-align:right'| 8413
|
| ''[[:d:Q20821157|John Edward Jones]]''
|
| 1886
| 1934
| [[Maentwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 8414
|
| ''[[:d:Q20821158|John Eiddon Jones]]''
|
| 1841
| 1903
| ''[[:d:Q13131064|Rhydymain]]''
|-
| style='text-align:right'| 8415
| [[Fitxategi:John Evans, Archddiacon Meirionnydd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821159|John Evans]]''
|
| 1815
| 1891
| [[Llanfair (Gwynedd)|Llanfair]]
|-
| style='text-align:right'| 8416
|
| ''[[:d:Q20821161|John Ithel Jones]]''
|
| 1911
| 1980
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8417
|
| ''[[:d:Q20821163|John James]]''
|
| 1815
| 1851
| [[Colwinston]]
|-
| style='text-align:right'| 8418
|
| ''[[:d:Q20821164|John James Jones]]''
|
| 1892
| 1957
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 8419
|
| ''[[:d:Q20821165|John John Williams]]''
|
| 1884
| 1950
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8420
|
| ''[[:d:Q20821166|John Jones Owen]]''
|
| 1876
| 1947
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 8421
|
| ''[[:d:Q20821167|John Lloyd]]''
|
| 1885
| 1964
| ''[[:d:Q7680325|Talsarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 8422
|
| ''[[:d:Q20821168|John Mather Jones]]''
|
| 1826
| 1874
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8423
|
| ''[[:d:Q20821169|John Pierce]]''
|
| 1889
| 1955
| [[Llandegfan]]
|-
| style='text-align:right'| 8424
|
| ''[[:d:Q20821170|John Rhaiadore Evans]]''
|
| 1790
| 1850
| [[Llanrhaeadr-ym-Mochnant]]
|-
| style='text-align:right'| 8425
|
| ''[[:d:Q20821171|John Roberts]]''
|
| 1910
| 1984
| [[Llanfachraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 8426
|
| ''[[:d:Q20821177|John Thomas]]''
|
| 1886
| 1933
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 8427
|
| ''[[:d:Q20821178|John Victor Evans]]''
|
| 1895
| 1957
| [[Cwmdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8428
|
| ''[[:d:Q20821180|John William Jones]]''
|
| 1883
| 1954
| [[Tanygrisiau]]
|-
| style='text-align:right'| 8429
|
| ''[[:d:Q20821182|John Williams]]''
|
| 1747
| 1831
| [[Pontrhydfendigaid]]
|-
| style='text-align:right'| 8430
|
| ''[[:d:Q20821183|John Williams]]''
|
| 1768
| 1825
| [[Dolmelinllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8431
|
| ''[[:d:Q20821185|John Williams]]''
|
| 1856
| 1917
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8432
|
| ''[[:d:Q20821186|William Jones]]''
|
| 1888
| 1961
| [[Gellifor]]
|-
| style='text-align:right'| 8433
|
| ''[[:d:Q20821189|Lewis John Thomas]]''
|
| 1883
| 1970
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 8434
|
| ''[[:d:Q20821191|Richard Martin]]''
|
| 1843
| 1922
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8435
|
| ''[[:d:Q20821192|Morris Davies]]''
|
| 1891
| 1961
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8436
|
| ''[[:d:Q20821194|Owen Williams]]''
|
| 1774
| 1839
| ''[[:d:Q6661266|Llandyfrydog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8437
|
| ''[[:d:Q20821195|Owen Williams]]''
|
| 1865
| 1928
| [[Llangwyllog]]
|-
| style='text-align:right'| 8438
|
| ''[[:d:Q20821199|Peter Edwards]]''
|
| 1854
| 1934
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 8439
|
| ''[[:d:Q20821200|Peter Price]]''
|
| 1864
| 1940
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 8440
|
| ''[[:d:Q20821201|Philip Scott Yorke]]''
|
| 1905
| 1976
| ''[[:d:Q5385260|Erddig]]''
|-
| style='text-align:right'| 8441
|
| ''[[:d:Q20821204|Richard Jenkin Rees]]''
|
| 1868
| 1963
| [[Pen-y-garn (Ceredigion)|Pen-y-garn]]
|-
| style='text-align:right'| 8442
|
| ''[[:d:Q20821206|Richard Jones]]''
|
| 1838
| 1925
| [[Llanfachraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 8443
| [[Fitxategi:Portrait of Rev. Richard Roberts (London) (4670533) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821208|Richard Roberts]]''
|
| 1823
| 1909
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 8444
|
| ''[[:d:Q20821209|Richard Samuel Rogers]]''
|
| 1882
| 1950
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8445
|
| ''[[:d:Q20821212|Robert Meirion Roberts]]''
|
| 1906
| 1967
| [[Llandrillo (Denbighshire)|Llandrillo]]
|-
| style='text-align:right'| 8446
|
| ''[[:d:Q20821213|Robert Rolfe Williams]]''
|
| 1870
| 1948
| [[Llannon]]
|-
| style='text-align:right'| 8447
|
| ''[[:d:Q20821214|Robert Stephen]]''
|
| 1878
| 1966
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8448
|
| ''[[:d:Q20821215|George Fossett Roberts]]''
|
| 1870
| 1954
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8449
|
| ''[[:d:Q20821216|John Rowland]]''
|
| 1877
| 1941
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 8450
|
| ''[[:d:Q20821217|Samuel James Leeke]]''
|
| 1888
| 1966
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 8451
|
| ''[[:d:Q20821218|Roger Thomas]]''
|
| 1886
| 1960
| [[Clynderwen]]
|-
| style='text-align:right'| 8452
|
| ''[[:d:Q20821219|Thomas Carrington]]''
|
| 1881
| 1961
| [[Gwynfryn (Wrexham)|Gwynfryn]]
|-
| style='text-align:right'| 8453
|
| ''[[:d:Q20821221|Thomas Arthur Levi]]''
|
| 1874
| 1954
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8454
|
| ''[[:d:Q20821222|Thomas Davies James]]''
|
| 1862
| 1927
| [[Manafon]]
|-
| style='text-align:right'| 8455
|
| ''[[:d:Q20821223|Thomas Ivor Jones]]''
|
| 1896
| 1969
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8456
|
| ''[[:d:Q20821225|Thomas Lewis]]''
|
| 1868
| 1953
| ''[[:d:Q4923824|Blaenycoed]]''
|-
| style='text-align:right'| 8457
|
| ''[[:d:Q20821229|Thomas Williams Chance]]''
|
| 1872
| 1954
| [[Erwood]]
|-
| style='text-align:right'| 8458
|
| ''[[:d:Q20821230|Tom Ellis Jones]]''
|
| 1900
| 1975
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 8459
|
| ''[[:d:Q20821233|William Davies]]''
|
| 1874
| 1949
| [[Llanegryn]]
|-
| style='text-align:right'| 8460
|
| ''[[:d:Q20821234|William Ewart Williams]]''
|
| 1894
| 1966
| ''[[:d:Q29499117|Bodgarad]]''
|-
| style='text-align:right'| 8461
|
| ''[[:d:Q20821235|William Gareth Evans]]''
|
| 1941
| 2000
| [[Cynwyd (Denbighshire)|Cynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8462
|
| ''[[:d:Q20821237|William Hubert Vaughan]]''
|
| 1894
| 1959
| [[Rogerstone]]
|-
| style='text-align:right'| 8463
|
| ''[[:d:Q20821238|William Hugh Owen]]''
|
| 1886
| 1957
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8464
|
| ''[[:d:Q20821239|William Hughes]]''
|
| 1779
| 1836
| [[Pen-y-clawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 8465
|
| ''[[:d:Q20821241|William Jones Williams]]''
|
| 1891
| 1945
| [[Pen-y-groes (Carmarthenshire)|Pen-y-groes]]
|-
| style='text-align:right'| 8466
|
| ''[[:d:Q20821242|William Lloyd]]''
|
| 1786
| 1852
| [[Llaniestyn (Gwynedd)|Llaniestyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8467
|
| ''[[:d:Q20821243|William Morris Williams]]''
|
| 1883
| 1954
| [[Tanygrisiau]]
|-
| style='text-align:right'| 8468
|
| ''[[:d:Q20821244|William Prichard Williams]]''
|
| 1848
| 1916
| [[Llan Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 8469
|
| ''[[:d:Q20821245|William Richard Owen]]''
|
| 1906
| 1982
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8470
|
| ''[[:d:Q20821246|William Robert Hughes]]''
|
| 1798
| 1879
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 8471
|
| ''[[:d:Q20821248|William Thomas]]''
|
| 1856
| 1932
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8472
|
| ''[[:d:Q20821249|William Williams]]''
|
| 1732
| 1799
| ''[[:d:Q20007214|Llanfair-Nant-Gwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 8473
|
| ''[[:d:Q20821250|William Williams]]''
|
| 1748
| 1820
| [[Cilycwm|Cil-y-cwm]]
|-
| style='text-align:right'| 8474
|
| ''[[:d:Q20821251|William Wyn Williams]]''
|
| 1876
| 1936
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 8475
|
| ''[[:d:Q20821415|David Jenkins Morgan]]''
|
| 1884
| 1949
| [[Llanddewi Brefi]]
|-
| style='text-align:right'| 8476
|
| ''[[:d:Q20821416|David John Evans]]''
|
| 1884
| 1965
| ''[[:d:Q14508473|Capel Seion]]''
|-
| style='text-align:right'| 8477
|
| ''[[:d:Q20821417|David John Lloyd]]''
|
| 1886
| 1951
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8478
|
| ''[[:d:Q20821418|David Jones]]''
|
| 1836
| 1878
| [[Mallwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8479
| [[Fitxategi:Revd. Principal David Lloyd M.A., Ll.D.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821420|David Lloyd]]''
|
| 1805
| 1863
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 8480
|
| ''[[:d:Q20821421|David William Richards]]''
|
| 1893
| 1949
| [[Llanegwad]]
|-
| style='text-align:right'| 8481
|
| ''[[:d:Q20821422|Edward Arthur Lewis]]''
|
| 1880
| 1942
| [[Llangurig]]
|-
| style='text-align:right'| 8482
|
| ''[[:d:Q20821423|Evan Thomas]]''
|
| 1733
| 1814
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 8483
|
| ''[[:d:Q20821424|Evan Thomas Griffiths]]''
|
| 1886
| 1967
| ''[[:d:Q3400083|Llanafan]]''
|-
| style='text-align:right'| 8484
|
| ''[[:d:Q20821425|George John]]''
|
| 1918
| 1994
| [[Eglwyswen]]
|-
| style='text-align:right'| 8485
|
| ''[[:d:Q20821426|Griffith Richard Maethlu Lloyd]]''
|
| 1902
| 1995
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8486
|
| ''[[:d:Q20821428|John Castell Evans]]''
|
| 1844
| 1909
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8487
|
| ''[[:d:Q20821434|John Morgan Lloyd]]''
|
| 1880
| 1960
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 8488
|
| ''[[:d:Q20821435|John Powell Griffiths]]''
|
| 1875
| 1944
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 8489
|
| ''[[:d:Q20821437|John Williams]]''
|
| 1754
| 1828
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8490
|
| ''[[:d:Q20821438|John Williams]]''
|
| 1825
| 1904
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 8491
|
| ''[[:d:Q20821439|Matthew W. Davies]]''
|
| 1882
| 1947
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8492
|
| ''[[:d:Q20821440|Richard Arthur Roberts]]''
|
| 1851
| 1943
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8493
|
| ''[[:d:Q20821441|Richard Thomas]]''
|
| 1871
| 1950
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 8494
|
| ''[[:d:Q20821443|Robert Evan Jones]]''
|
| 1869
| 1956
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 8495
|
| ''[[:d:Q20821446|William James Thomas]]''
|
| 1867
| 1945
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8496
|
| ''[[:d:Q20821447|Thomas Hopkin Evans]]''
|
| 1879
| 1940
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 8497
| [[Fitxategi:T. Llechid Jones (5236454).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821448|Thomas Llechid Jones]]''
|
| 1867
| 1946
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 8498
|
| ''[[:d:Q20821449|Thomas Robert Jones]]''
|
| 1802
| 1856
| [[Llannefydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8499
| [[Fitxategi:Thomas Roberts, Bethesda.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20821450|Thomas Roberts]]''
|
| 1835
| 1899
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 8500
|
| ''[[:d:Q20821451|Thomas William]]''
|
| 1717
| 1765
| [[Eglwysilan|Eglwys Ilan]]
|-
| style='text-align:right'| 8501
|
| ''[[:d:Q20821456|William Saunders]]''
|
| 1806
| 1851
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 8502
|
| ''[[:d:Q20821458|William Thomas]]''
|
| 1749
| 1809
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 8503
|
| ''[[:d:Q20824262|John Thomas Jones]]''
|
| 1889
| 1952
| [[Llanegwad]]
|-
| style='text-align:right'| 8504
|
| ''[[:d:Q20858102|John McGrath]]''
|
| 1962
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 8505
|
| ''[[:d:Q20860216|Roger Jones]]''
|
| 1903
| 1982
| ''[[:d:Q28731132|Rhoshirwaun]]''
|-
| style='text-align:right'| 8506
|
| ''[[:d:Q20864810|Richard Rees]]''
|
| 1955
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8507
|
| ''[[:d:Q20865154|Derek Williams]]''
|
| 1942
| 2007
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 8508
|
| ''[[:d:Q20871825|Joseph Devries]]''
| abeslari britainiarra
| 1994
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 8509
|
| ''[[:d:Q20876607|David Carpanini]]''
|
| 1946
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8510
|
| ''[[:d:Q20878085|Ryan Broom]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8511
|
| ''[[:d:Q20878155|Dafydd Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1998
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 8512
|
| ''[[:d:Q20878173|Marcus Owen]]''
|
| 1935
| 1987
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8513
| [[Fitxategi:Connor Roberts (footballer, born 1995), cropped image, Turkey vs Wales EURO 2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20878221|Connor Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8514
|
| ''[[:d:Q20878227|Roy Andrewartha]]''
|
| 1938
| 2020
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 8515
| [[Fitxategi:Rick Smith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20878239|Rick Smith]]''
|
| 1959
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 8516
| [[Fitxategi:Josh Yorwerth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20878285|Josh Yorwerth]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8517
|
| ''[[:d:Q20888933|Owen Morris Roberts]]''
|
| 1906
| 1999
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 8518
|
| ''[[:d:Q20888934|Morgan Maddox Morgan-Owen]]''
|
| 1877
| 1950
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8519
|
| ''[[:d:Q20890211|Robert John Pryse]]''
|
| 1807
| 1889
| [[Llanbadrig]]
|-
| style='text-align:right'| 8520
| [[Fitxategi:Catherine Prichard (Buddug).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20890214|Catherine Prichard]]''
|
| 1842
| 1909
| [[Llanrhyddlad|Llanrhuddlad]]
|-
| style='text-align:right'| 8521
|
| ''[[:d:Q20900626|Drew Sherman]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8522
|
| ''[[:d:Q20942797|Ken Jones]]''
|
| 1930
| 2015
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8523
|
| ''[[:d:Q20949588|J. Elwyn Hughes]]''
|
| 1940
| 2023
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 8524
|
| ''[[:d:Q20949696|Cynon]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8525
|
| ''[[:d:Q20955871|Huw Meredydd Robert]]''
|
| 1953
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8526
|
| ''[[:d:Q20962418|Arnold Wienholt]]''
|
| 1826
| 1895
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 8527
|
| ''[[:d:Q20979145|Alex Samuel]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8528
|
| ''[[:d:Q20985688|Alan Rees]]''
|
| 1941
| 2005
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 8529
|
| ''[[:d:Q20988974|Jack Norman]]''
|
| 1909
| 1994
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8530
|
| ''[[:d:Q21000502|Geraint Stanley Jones]]''
|
| 1936
| 2015
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8531
|
| ''[[:d:Q21004948|Lewis Bamford]]''
| futbolari britainiarra
| 1997
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8532
|
| ''[[:d:Q21005409|Colin Roscoe]]''
|
| 1945
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 8533
|
| ''[[:d:Q21005591|Anne Denholm]]''
|
| 1991
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8534
|
| ''[[:d:Q21005762|Rob Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8535
|
| ''[[:d:Q21030575|Charles Gough Howell]]''
|
| 1894
| 1942
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8536
| [[Fitxategi:Alexa Davies on MTV International.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21030581|Alexa Davies]]''
| aktore britainiarra
| 1995
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 8537
| [[Fitxategi:Dylan Wiliam LISE2006 podium.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21030583|Dylan Wiliam]]''
|
| 2000
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8538
|
| ''[[:d:Q21030591|Gwenan Jones]]''
|
| 1889
| 1971
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 8539
| [[Fitxategi:Richard Owain Roberts.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q21030612|Richard Owain Roberts]]''
| idazle britainiarra
| 1982
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 8540
|
| ''[[:d:Q21030613|Philip Salt]]''
|
| 1996
|
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 8541
|
| ''[[:d:Q21030617|The Gentle Good]]''
|
| 1981
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8542
|
| ''[[:d:Q21030620|Stephen Thomas]]''
|
| 1977
|
| [[Ogmore Valley]]
|-
| style='text-align:right'| 8543
|
| ''[[:d:Q21030640|Owen Harris]]''
|
| 1837
| 1905
| [[Llanddeusant (Carmarthenshire)|Llanddeusant]]
|-
| style='text-align:right'| 8544
|
| ''[[:d:Q21032001|Peter Rudeforth]]''
|
| 1963
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8545
|
| ''[[:d:Q21035496|William Jones]]''
|
| 1874
| 1936
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8546
|
| ''[[:d:Q21038704|Illtyd Harrington]]''
|
| 1931
| 2015
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8547
|
| ''[[:d:Q21061998|Meredith Etherington-Smith]]''
|
| 1946
| 2020
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8548
| [[Fitxategi:Professor Roger Matthews in October 2019, a workshop in Sulaymaniyah, Iraq.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21062381|Roger Matthews]]''
|
| 1954
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 8549
| [[Fitxategi:ProtheroeMatt.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21064622|Matt Protheroe]]''
|
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8550
|
| ''[[:d:Q21066421|Lara Stephen]]''
|
| 1993
|
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 8551
| [[Fitxategi:David James MHA.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21069708|David James]]''
| politikari australiarra
| 1854
| 1926
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 8552
|
| ''[[:d:Q21078463|Eddie Dowdall]]''
|
| 1901
| 1968
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8553
|
| ''[[:d:Q21078465|Edward Enoch Jenkins]]''
|
| 1895
| 1960
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8554
|
| ''[[:d:Q21079008|Doug Morgan]]''
|
| 1886
| 1958
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8555
|
| ''[[:d:Q21104246|Peter Molan]]''
|
| 1943
| 2015
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8556
|
| ''[[:d:Q21155105|Charles Cullum]]''
|
| 1899
| 1979
| ''[[:d:Q17985748|Barry Docks]]''
|-
| style='text-align:right'| 8557
|
| ''[[:d:Q21165076|Hubert Rees]]''
|
| 1923
| 2009
| [[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 8558
| [[Fitxategi:Anthony Trafford James.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21165253|Anthony Trafford James]]''
|
| 1922
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8559
|
| ''[[:d:Q21165576|John Aggleton]]''
|
| 1955
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8560
|
| ''[[:d:Q21165886|John Herbert Beynon]]''
|
| 1923
| 2015
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 8561
|
| ''[[:d:Q21165890|David Roger Jones Owen]]''
|
| 1942
| 2020
| [[Bynea]]
|-
| style='text-align:right'| 8562
|
| ''[[:d:Q21166454|Trevor Evans]]''
| fisikari britainiarra
| 1927
| 2010
| [[Tondu]]
|-
| style='text-align:right'| 8563
|
| ''[[:d:Q21176250|Les Pearce]]''
|
| 1923
| 2018
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8564
|
| ''[[:d:Q21176559|Reg Davies]]''
|
| 1909
| 1987
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 8565
|
| ''[[:d:Q21176942|Richard Methuen Greaves]]''
|
| 1852
| 1942
| [[Tremadog]]
|-
| style='text-align:right'| 8566
|
| ''[[:d:Q21181195|Nicholas Harrhy]]''
| futbolari britainiarra
| 1982
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 8567
|
| ''[[:d:Q21246048|Sarah Savage]]''
|
| 1664
| 1752
| ''[[:d:Q684016|Flintshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 8568
| [[Fitxategi:Tal dan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21284652|Tal Dunne]]''
|
| 1987
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8569
| [[Fitxategi:Paul Emanuelli.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21284929|Paul Emanuelli]]''
|
| 1984
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8570
|
| ''[[:d:Q21285653|Geraint Walsh]]''
|
| 1988
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8571
|
| ''[[:d:Q21294997|Hayley Smith]]''
|
| 1965
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8572
| [[Fitxategi:John Evans, astrologer 02354.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21296968|John Evans]]''
|
| 1595
| 1659
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8573
|
| ''[[:d:Q21345541|Jack Godderis]]''
|
| 1916
| 1971
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 8574
|
| ''[[:d:Q21387484|David Allen Lewis Davies]]''
|
| 1923
| 2003
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8575
|
| ''[[:d:Q21389901|Stanley John Hughes]]''
|
| 1918
| 2019
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8576
|
| ''[[:d:Q21452756|Alfred Henry Morgan-Hall]]''
|
| 1900
| 1984
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8577
|
| ''[[:d:Q21453970|Liam Hanley]]''
| margolari britainiarra
| 1933
|
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 8578
|
| ''[[:d:Q21454369|Howard J. Morgan]]''
| margolari britainiarra
| 1949
| 2020
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 8579
| [[Fitxategi:Self Portrait (gcf02842).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21454373|Howard Lloyd Roberts]]''
|
| 1879
| 1935
| [[Borth]]
|-
| style='text-align:right'| 8580
|
| ''[[:d:Q21454550|Hugh Douglas Williams]]''
|
| 1917
| 1969
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8581
|
| ''[[:d:Q21455047|Rose Dempster Bonnor]]''
|
| 1875
| 1967
| [[Llangedwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8582
|
| ''[[:d:Q21455263|Alfred Oliver]]''
|
| 1868
| 1943
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8583
|
| ''[[:d:Q21455479|Roy Slade]]''
|
| 1933
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 8584
| [[Fitxategi:Manon Awst portrait 2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21455692|Manon Awst]]''
|
| 1983
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 8585
|
| ''[[:d:Q21455918|Sally Moore]]''
|
| 1962
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 8586
|
| ''[[:d:Q21456698|Andrzej Jackowski]]''
| margolari britainiarra
| 1947
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8587
|
| ''[[:d:Q21456839|James Flewitt Mullock]]''
|
| 1818
| 1892
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8588
|
| ''[[:d:Q21457000|Elinor Evans]]''
|
| 1982
|
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 8589
|
| ''[[:d:Q21457022|Elis Gwyn Jones]]''
|
| 1918
| 1999
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8590
|
| ''[[:d:Q21457350|James Malcolm Rielly]]''
| margolari britainiarra
| 1956
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8591
|
| ''[[:d:Q21457627|Elwyn Ioan]]''
|
| 1947
|
| ''[[:d:Q16007333|Pen-bont-rhyd-y-beddau]]''
|-
| style='text-align:right'| 8592
|
| ''[[:d:Q21458001|Emrys Parry]]''
|
| 1941
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8593
| [[Fitxategi:Ap Caledfryn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21458149|William Williams]]''
|
| 1837
| 1915
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 8594
|
| ''[[:d:Q21458256|Archie Rhys Griffiths]]''
|
| 1902
| 1971
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8595
|
| ''[[:d:Q21458479|Arthur C. Michael]]''
| margolari britainiarra
| 1881
| 1965
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8596
|
| ''[[:d:Q21458708|Esther Grainger]]''
|
| 1912
| 1990
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8597
|
| ''[[:d:Q21458912|Arthur Trevethin Nowell]]''
|
| 1862
| 1940
| [[Garndiffaith]]
|-
| style='text-align:right'| 8598
|
| ''[[:d:Q21459585|Joan Baker]]''
|
| 1922
| 2017
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8599
|
| ''[[:d:Q21459667|Joan Oxland]]''
|
| 1920
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8600
|
| ''[[:d:Q21460388|Nerys Ann Johnson]]''
|
| 1942
| 2001
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 8601
|
| ''[[:d:Q21460680|John Cambrian Rowland]]''
|
| 1819
| 1890
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 8602
|
| ''[[:d:Q21460963|John Dafydd Evans]]''
|
| 1900
| 1984
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 8603
| [[Fitxategi:JE painting RM.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21461259|John Elwyn]]''
|
| 1916
| 1997
| ''[[:d:Q3400150|Adpar]]''
|-
| style='text-align:right'| 8604
|
| ''[[:d:Q21461712|John Harvey]]''
|
| 1959
|
| [[Nantyglo]]
|-
| style='text-align:right'| 8605
|
| ''[[:d:Q21462370|Vera Bassett]]''
|
| 1912
| 1997
| ''[[:d:Q13132482|Fforest]]''
|-
| style='text-align:right'| 8606
|
| ''[[:d:Q21462444|Paul Brewer]]''
| margolari britainiarra
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8607
|
| ''[[:d:Q21462512|Charles Byrd]]''
| margolari britainiarra
| 1916
| 2018
| [[Maesycoed]]
|-
| style='text-align:right'| 8608
|
| ''[[:d:Q21462817|Vincent Evans]]''
|
| 1896
| 1976
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 8609
|
| ''[[:d:Q21463908|Wilf Roberts]]''
|
| 1941
| 2016
| [[Llanfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 8610
|
| ''[[:d:Q21464054|Peter Markey]]''
|
| 1930
| 2017
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8611
|
| ''[[:d:Q21464075|Cherry Pickles]]''
|
| 1950
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8612
|
| ''[[:d:Q21464720|William Edward Jones]]''
|
| 1825
| 1877
| [[Trelawnyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8613
|
| ''[[:d:Q21464853|Glyn Baines]]''
|
| 1930
| 2023
| [[Carrog]]
|-
| style='text-align:right'| 8614
|
| ''[[:d:Q21464870|Glyn Jones]]''
| margolari britainiarra
| 1936
|
| [[Tynewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8615
|
| ''[[:d:Q21464885|Phillida Nicholson]]''
| margolari britainiarra
| 1924
| 2021
| [[Bodfari]]
|-
| style='text-align:right'| 8616
|
| ''[[:d:Q21465300|Graham Bevan]]''
| margolari britainiarra
| 1935
| 2006
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8617
|
| ''[[:d:Q21465817|Gwenny Griffiths]]''
|
| 1867
| 1953
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8618
|
| ''[[:d:Q21465832|Gwyn Evans]]''
|
| 1931
|
| [[Gelli (Rhondda)|Gelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8619
|
| ''[[:d:Q21466186|D. Alun Evans]]''
|
| 1945
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 8620
|
| ''[[:d:Q21466631|Keith Bowen]]''
| margolari britainiarra
| 1950
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8621
|
| ''[[:d:Q21466820|Richard O'Connell]]''
|
| 1947
|
| [[Mumbles|Y Mwmbwls]]
|-
| style='text-align:right'| 8622
|
| ''[[:d:Q21466996|Wynn Jones]]''
| margolari britainiarra
| 1939
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8623
|
| ''[[:d:Q21467261|David Mainwaring]]''
|
| 1933
| 1993
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 8624
| [[Fitxategi:Edward Boulden 1913.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21469892|Edward Boulden]]''
| aktore estatubatuarra (1879-1937)
| 1879
| 1937
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]
|-
| style='text-align:right'| 8625
|
| ''[[:d:Q21470102|Frank Cox]]''
|
| 1920
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8626
|
| ''[[:d:Q21470103|Fred Cox]]''
|
| 1920
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8627
|
| ''[[:d:Q21474189|Dafydd Hellard]]''
|
| 1985
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8628
|
| ''[[:d:Q21479992|Edwin Tanner]]''
|
| 1920
| 1980
| [[Pengam]]
|-
| style='text-align:right'| 8629
| [[Fitxategi:John Pughe (1815-1874).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21480955|John Pughe]]''
|
| 1814
| 1874
| [[Tref Alaw]]
|-
| style='text-align:right'| 8630
|
| ''[[:d:Q21481534|John Williams]]''
|
| 1961
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8631
|
| ''[[:d:Q21513430|Graham C. D. Griffiths]]''
|
| 1937
| 2009
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8632
|
| ''[[:d:Q21516459|Richard Henry Roberts]]''
|
| 1910
| 2003
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 8633
|
| ''[[:d:Q21516789|William Edwyn Isaac]]''
|
| 1905
| 1995
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 8634
|
| ''[[:d:Q21521789|John Neilson]]''
|
| 1959
|
| [[Llansilin]]
|-
| style='text-align:right'| 8635
| [[Fitxategi:Parêd Gŵyl Dewi Aberystwyth 2023 - Wynne Melville Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21521815|Wynne Melville Jones]]''
|
| 1947
|
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 8636
|
| ''[[:d:Q21524435|John F. C. Richards]]''
|
| 1897
| 1992
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8637
|
| ''[[:d:Q21524668|Peter K. Marshall]]''
|
| 1934
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8638
| [[Fitxategi:Lady Margaret Jane Gordon (1880-1962), singer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21536459|Margaret Jane Gordon]]''
|
| 1880
| 1962
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 8639
|
| ''[[:d:Q21544278|Thomas Howell]]''
|
|
| 1540
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8640
|
| ''[[:d:Q21548870|Wilson Jones]]''
|
| 1795
| 1864
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 8641
| [[Fitxategi:Simple Minds - 2018173231123 2018-06-22 Rock the Ring - 1D X MK II - 2684 - B70I0818.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21585387|The Anchoress]]''
|
| 1985
|
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 8642
|
| ''[[:d:Q21597973|Ray Jessel]]''
|
| 1929
| 2015
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8643
|
| ''[[:d:Q21598040|Ray Weigh]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 8644
|
| ''[[:d:Q21605189|Lloyd Robinson]]''
|
| 1912
| 1996
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8645
|
| ''[[:d:Q21612711|Caroline Catharine Wilkinson]]''
|
| 1822
| 1881
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 8646
| [[Fitxategi:Adam Beard 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21620859|Adam Beard]]''
|
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8647
|
| ''[[:d:Q21620926|Will Boyde]]''
|
| 1994
|
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 8648
|
| ''[[:d:Q21621069|Jack Condy]]''
|
| 1994
|
| [[Aberbargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 8649
|
| ''[[:d:Q21621139|James Davies]]''
|
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8650
|
| ''[[:d:Q21621193|Dion Donohue]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 8651
|
| ''[[:d:Q21621239|Ryan Elias]]''
|
| 1995
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8652
| [[Fitxategi:Jarrod Evans 2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21621263|Jarrod Evans]]''
|
| 1996
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8653
|
| ''[[:d:Q21621265|Lloyd Evans]]''
|
| 1990
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8654
|
| ''[[:d:Q21621266|Steffan Evans]]''
|
| 1994
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8655
| [[Fitxategi:Wyn Jones March 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21621405|Wyn Jones]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1992
|
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 8656
|
| ''[[:d:Q21621505|Rhodri Hughes]]''
|
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8657
|
| ''[[:d:Q21621506|Steffan Hughes]]''
|
| 1994
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8658
|
| ''[[:d:Q21621580|Aled Jenkins]]''
|
| 1990
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8659
|
| ''[[:d:Q21621582|Ellis Jenkins]]''
|
| 1993
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 8660
|
| ''[[:d:Q21621583|Owen Jenkins]]''
|
| 1993
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 8661
|
| ''[[:d:Q21621611|Dan Jones]]''
|
| 1996
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8662
| [[Fitxategi:Dillon Lewis 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21621825|Dillon Lewis]]''
|
| 1996
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 8663
|
| ''[[:d:Q21621827|Ethan Lewis]]''
|
| 1994
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 8664
|
| ''[[:d:Q21621829|Josh Lewis]]''
|
| 1992
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8665
|
| ''[[:d:Q21622160|Torin Myhill]]''
|
| 1995
|
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 8666
|
| ''[[:d:Q21622199|Ioan Nicholas]]''
|
| 1998
|
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 8667
|
| ''[[:d:Q21622291|Scott Otten]]''
|
| 1994
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8668
|
| ''[[:d:Q21622371|Tom Phillips]]''
|
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8669
|
| ''[[:d:Q21622500|Lewis Rawlins]]''
|
| 1990
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8670
|
| ''[[:d:Q21622920|Garyn Smith]]''
|
| 1995
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8671
|
| ''[[:d:Q21622991|Aled Summerhill]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1994
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 8672
|
| ''[[:d:Q21622998|Dan Suter]]''
|
| 1993
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8673
| [[Fitxategi:Gareth Thomas (ospreys) 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21623095|Gareth Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1993
|
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8674
| [[Fitxategi:Owen Watkin RWC 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21623285|Owen Watkin]]''
|
| 1996
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8675
| [[Fitxategi:Tomos Williams 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21623324|Tomos Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1995
|
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 8676
|
| ''[[:d:Q21642411|Hannah Daniel]]''
|
| 1986
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8677
| [[Fitxategi:Gem Hallett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21642535|Gemma Hallett]]''
|
| 1981
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8678
|
| ''[[:d:Q21664555|Edwin Hughes]]''
|
| 1885
| 1949
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8679
|
| ''[[:d:Q21686810|Mick McLaughlin]]''
| futbolari britainiarra
| 1943
| 2015
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8680
| [[Fitxategi:Jordan Evans.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q21716254|Jordan Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8681
| [[Fitxategi:Crucifiction found in the wall of the old church at Halkin, c.1795.jpg|center|128px]]
| [[John Ingleby]]
|
| 1749
| 1808
| [[Halkyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8682
|
| ''[[:d:Q21745459|Ernest Vaughan, 7th Earl of Lisburne]]''
|
| 1892
| 1965
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8683
|
| ''[[:d:Q21751004|Hadyn Ellis]]''
|
| 1945
| 2006
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8684
|
| ''[[:d:Q21754193|Jacob Ifan]]''
|
| 1993
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8685
|
| ''[[:d:Q21856725|Edward Stanley]]''
|
| 1513
| 1564
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 8686
|
| ''[[:d:Q21857916|Roger Hackney]]''
|
| 1957
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8687
| [[Fitxategi:Stephen Williams, 2023 Paris-Nice.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Williams]]
| txirrindulari britainiarra
| 1996
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8688
|
| ''[[:d:Q21932066|Dean Reynolds]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8689
|
| ''[[:d:Q21933272|Alex Lynch]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 8690
|
| ''[[:d:Q21954811|Morgan Evans]]''
|
| 1992
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8691
| [[Fitxategi:Anwen Butten.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21964342|Anwen Butten]]''
|
| 1972
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8692
|
| ''[[:d:Q21964937|Sean Holley]]''
|
| 1970
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8693
|
| ''[[:d:Q21997796|Ida Gaskin]]''
|
| 1919
| 2016
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 8694
| [[Fitxategi:Arthur Davies (tenor).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21998348|Arthur Davies]]''
| opera abeslari britainiarra
| 1941
| 2018
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8695
|
| ''[[:d:Q21999572|Robert Nisbet]]''
|
| 1941
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 8696
|
| ''[[:d:Q21999647|Ivor Davies]]''
|
| 1892
| 1959
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8697
|
| ''[[:d:Q21999672|Kevin Hopkins]]''
|
| 1961
|
| [[Cwmllynfell]]
|-
| style='text-align:right'| 8698
|
| ''[[:d:Q21999673|Jack Hurrell]]''
|
| 1933
| 2003
| [[Cwmcarn]]
|-
| style='text-align:right'| 8699
|
| ''[[:d:Q21999689|Carl Llewellyn]]''
|
| 1965
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8700
|
| ''[[:d:Q21999695|Nigel Meek]]''
|
| 1964
|
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 8701
|
| ''[[:d:Q21999704|Trefor Owen]]''
|
| 1933
| 2001
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 8702
|
| ''[[:d:Q21999708|Joseph Owens]]''
|
| 1878
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8703
|
| ''[[:d:Q21999727|Dick Roberts]]''
|
| 1891
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 8704
|
| ''[[:d:Q21999728|Hugh Roberts]]''
|
| 1882
| 1969
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 8705
|
| ''[[:d:Q21999735|Cyril Smith]]''
|
| 1893
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 8706
|
| ''[[:d:Q22003001|William Dyke]]''
|
| 1813
| 1880
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 8707
|
| ''[[:d:Q22007406|John Pettigrew]]''
|
| 1968
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8708
| [[Fitxategi:Job Harris 1840-1882.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22018632|Job Harris]]''
|
| 1840
| 1882
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8709
| [[Fitxategi:William Owen.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q22019199|William Owen]]''
|
| 1825
| 1894
| [[Llanelltyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8710
|
| ''[[:d:Q22038991|Sampson Lloyd]]''
|
| 1664
| 1725
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 8711
| [[Fitxategi:Richard Lewis in 2018.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q22097933|Richard Lewis]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8712
|
| ''[[:d:Q22097945|Darril Williams]]''
|
| 1975
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8713
|
| ''[[:d:Q22098316|John Thomas]]''
|
| 1852
| 1915
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8714
|
| ''[[:d:Q22098319|Justin Thomas]]''
|
| 1973
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8715
|
| ''[[:d:Q22098343|Georgia Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8716
|
| ''[[:d:Q22113503|John S. Noyes]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8717
|
| ''[[:d:Q22117202|Margaret Tisdale]]''
|
| 1951
| 2015
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 8718
| [[Fitxategi:Ellie Curson - Yeovil Ladies (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22137015|Ellie Curson]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8719
|
| ''[[:d:Q22234320|Mary Dilys Glynne]]''
|
| 1895
| 1991
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8720
|
| ''[[:d:Q22271913|James Murphy]]''
| politikari australiarra
| 1801
| 1883
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8721
|
| ''[[:d:Q22277003|Remy Beasley]]''
|
|
|
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 8722
|
| ''[[:d:Q22277869|Daniel Gammond]]''
|
|
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 8723
|
| ''[[:d:Q22277934|Oncle Gilbert]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8724
|
| ''[[:d:Q22278255|Edwin Humphreys]]''
|
| 1963
|
| [[Y Fron]]
|-
| style='text-align:right'| 8725
|
| ''[[:d:Q22278271|Dafydd Hywel]]''
|
| 1945
| 2023
| [[Garnant]]
|-
| style='text-align:right'| 8726
| [[Fitxategi:Tim Killeen and Tom Vilsack.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22278601|Timothy Killeen]]''
|
| 1952
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8727
|
| ''[[:d:Q22279195|Maisie Methuen]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8728
|
| ''[[:d:Q22280472|Kingsley Whiffen]]''
|
| 1950
| 2006
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 8729
| [[Fitxategi:Alfred Daniell (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22312863|Alfred Daniell]]''
|
| 1853
| 1937
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8730
|
| ''[[:d:Q22443210|Ruth Frankenberg]]''
|
| 1957
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8731
|
| ''[[:d:Q22583546|Margaret Courtenay]]''
|
| 1923
| 1996
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8732
| [[Fitxategi:Tomos Efans (Cyndelyn).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22683128|Tomos Efans]]''
|
| 1837
| 1908
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8733
| [[Fitxategi:Revd Thomas, Landore, Swansea NLW3365348.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22687967|Thomas Thomas]]''
|
| 1817
| 1888
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 8734
|
| ''[[:d:Q22695859|Brian Davies]]''
|
| 1938
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 8735
|
| ''[[:d:Q22696572|Owen John]]''
|
| 1918
| 1995
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8736
|
| ''[[:d:Q22696576|Harriet Lewis]]''
|
| 1920<br/>1911
| 1999
| ''[[:d:Q7837341|Trebanos]]''
|-
| style='text-align:right'| 8737
|
| ''[[:d:Q22696579|Gari Williams]]''
|
| 1946
| 1990
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 8738
|
| ''[[:d:Q22703903|Eirlys Britton]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8739
|
| ''[[:d:Q22704062|Rebecca Harries]]''
|
| 1966
|
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 8740
|
| ''[[:d:Q22704087|Ioan Hefin]]''
|
| 1963
|
| ''[[:d:Q6947838|Mynyddygarreg]]''
|-
| style='text-align:right'| 8741
| [[Fitxategi:Daniel Pearson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22774613|Daniel Pearson]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8742
|
| ''[[:d:Q22815213|Marged ferch Tomos]]''
|
| 1340
|
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8743
|
| ''[[:d:Q22941875|Jess Davies]]''
|
| 1993
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8744
|
| ''[[:d:Q22950515|Eirian Llwyd]]''
|
| 1951
| 2014
| ''[[:d:Q13130874|Prion]]''
|-
| style='text-align:right'| 8745
| [[Fitxategi:Nicola Cousins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22957455|Nicola Cousins]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8746
|
| ''[[:d:Q22957701|Claire Skinner]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8747
|
| ''[[:d:Q22957757|Laura May Walkley]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8748
|
| ''[[:d:Q22958000|Lily Tobias]]''
|
| 1887
| 1984
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8749
| [[Fitxategi:DV307 no.12 On board the Prince Frederick William, Ostend to Dover 25 Aug 1858 detail.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q22962608|Frances Elizabeth Wynne]]''
|
| 1836
| 1907
| ''[[:d:Q17738626|Voelas]]''
|-
| style='text-align:right'| 8750
| [[Fitxategi:Ffion Hague.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22997454|Ffion Hague]]''
|
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8751
|
| ''[[:d:Q23000846|Trystan Llŷr Griffiths]]''
|
| 1987
|
| [[Clynderwen]]
|-
| style='text-align:right'| 8752
| [[Fitxategi:Thereza Dillwyn Llewelyn wearing a Bernese (Swiss) Peasant dress (4032154032).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23001673|Thereza Dillwyn Llewelyn]]''
|
| 1834
| 1926
| [[Penllergaer]]
|-
| style='text-align:right'| 8753
|
| ''[[:d:Q23002068|Louie Myfanwy Thomas]]''
|
| 1908
| 1968
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 8754
|
| ''[[:d:Q23013170|Eleri Mills]]''
|
| 1955
|
| [[Llangadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 8755
|
| ''[[:d:Q23020660|David Thomas]]''
|
| 1942
| 2017
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8756
|
| ''[[:d:Q23022369|Barbara Hardy]]''
|
| 1924
| 2016
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8757
|
| ''[[:d:Q23047441|Hugh Morgan-Owen]]''
|
| 1882
| 1953
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 8758
|
| ''[[:d:Q23210319|Meilyr Jones]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8759
|
| ''[[:d:Q23296584|Michael Farmer]]''
|
| 1944
| 2011
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8760
|
| ''[[:d:Q23304355|David Smallman]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 8761
|
| ''[[:d:Q23309977|Kathy Jones]]''
|
| 1968
|
| [[Corris]]
|-
| style='text-align:right'| 8762
|
| ''[[:d:Q23419103|Beth Reekles]]''
| eleberrigile britainiarra
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8763
|
| ''[[:d:Q23463073|James Bird]]''
|
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8764
|
| ''[[:d:Q23511510|Catherine Glyn Davies]]''
|
| 1926
| 2007
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 8765
|
| ''[[:d:Q23542620|Scott Andrews]]''
|
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8766
| [[Fitxategi:J. W. Bowen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23582802|William Bowen]]''
|
| 1876
| 1965
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 8767
|
| ''[[:d:Q23615727|William Field Lloyd]]''
| politikari australiarra
| 1873
| 1965
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 8768
|
| ''[[:d:Q23664153|Luke Francis]]''
|
| 1989
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8769
|
| ''[[:d:Q23665729|Stephen Malik]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8770
| [[Fitxategi:Llewela Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23681098|Llewela Davies]]''
|
| 1871
| 1952
| [[Talgarth]]
|-
| style='text-align:right'| 8771
|
| ''[[:d:Q23681122|Mary Wynne Warner]]''
|
| 1932
| 1998
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8772
|
| ''[[:d:Q23691969|Louis Hunt]]''
|
| 1908
| 2002
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 8773
|
| ''[[:d:Q23696663|Lee Gaze]]''
|
| 1975
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8774
|
| ''[[:d:Q23708558|Elen Egryn]]''
|
| 1807
| 1876
| [[Llanegryn]]
|-
| style='text-align:right'| 8775
|
| ''[[:d:Q23721875|Shelley Miranda Barrett]]''
|
| 1975
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 8776
|
| ''[[:d:Q23731514|Elen Rhys]]''
|
| 1983
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8777
|
| ''[[:d:Q23731532|Kate Lamb]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8778
| [[Fitxategi:John Rowlands (Giraldus).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23752368|John Rowlands]]''
|
| 1824
| 1891
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 8779
|
| ''[[:d:Q23762604|Tyler Rees]]''
|
| 1999
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8780
| [[Fitxategi:THE SCOTTISH WOMEN'S HOSPITALS IN THE MACEDONIAN CAMPAIGN, 1915-1918 Q108186.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23766046|Mary Elizabeth Phillips]]''
|
| 1875
| 1956
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8781
|
| ''[[:d:Q23770381|Luke Garrett]]''
|
| 1995
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 8782
| [[Fitxategi:Owain Arthur at World Premiere London, The Rings of Power 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23770470|Owain Arthur]]''
| aktore britainiarra
| 1983
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8783
|
| ''[[:d:Q23806567|Robert Francis Jenner]]''
|
| 1802
| 1860
| [[Wenvoe]]
|-
| style='text-align:right'| 8784
| [[Fitxategi:Gwilym Gwent, aka William Aubrey Williams.tiff|center|128px]]
| ''[[:d:Q23806569|William Aubrey Williams]]''
|
| 1834
| 1891
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 8785
|
| ''[[:d:Q23812726|Rhian Edwards]]''
|
|
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8786
|
| ''[[:d:Q23822310|Jane Helen Rowlands]]''
|
| 1891
| 1955
| [[Menai Bridge]]
|-
| style='text-align:right'| 8787
|
| ''[[:d:Q23822716|William Bassett]]''
|
| 1507
| 1586
| ''[[:d:Q7083449|Old Beaupre Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 8788
|
| ''[[:d:Q23833023|Lowri Gwilym]]''
|
| 1954
| 2010
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8789
|
| ''[[:d:Q23856670|Ellis Pierce]]''
|
| 1841
| 1912
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 8790
|
| ''[[:d:Q23883547|Leigh De-Vulgt]]''
| futbolari britainiarra
| 1981
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8791
| [[Fitxategi:CINvBST 2017-05-20 - Josh Heard (33997230723) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23883851|Josh Heard]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8792
| [[Fitxategi:Kayleigh Green Charlton Athletic Women (sq cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23887822|Kayleigh Green]]''
| futbolari britainiarra
| 1988
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8793
|
| ''[[:d:Q23888209|Alastair Cavenagh]]''
|
| 1964
|
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8794
| [[Fitxategi:Eglwys S Aelrhiw a Rheithordy Rhiw St Aelrhiw's and Rectory - geograph.org.uk - 568285.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23892568|Aelrhiw]]''
|
| 600
|
| [[Y Rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 8795
| [[Fitxategi:Miss Ellen Hughes, Llanengan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23900939|Ellen Hughes]]''
|
| 1862
| 1927
| [[Llanengan]]
|-
| style='text-align:right'| 8796
| [[Fitxategi:Emilia Baeyertz.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23900940|Emilia Baeyertz]]''
|
| 1842
| 1926
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8797
| [[Fitxategi:TaliEsenMorgan.tiff|center|128px]]
| ''[[:d:Q23901617|Tali Esen Morgan]]''
|
| 1858
| 1941
| [[Llangynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 8798
|
| ''[[:d:Q23913585|Joseph Arthur Hamilton Beresford]]''
|
| 1861
| 1952
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 8799
|
| ''[[:d:Q23924666|Thomas Roberts]]''
|
| 1902
| 1983
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8800
| [[Fitxategi:All Saints, Cellan - geograph.org.uk - 49752.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23927294|Callwen]]''
|
| 530
|
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 8801
|
| ''[[:d:Q23927301|Gwenfyl]]''
|
| 530
|
| [[Defynnog]]
|-
| style='text-align:right'| 8802
|
| ''[[:d:Q23945387|Brian Andrew Hills]]''
|
| 1934
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8803
|
| ''[[:d:Q23948107|Richard James Thomas]]''
|
| 1908
| 1976
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8804
|
| ''[[:d:Q23948108|George Percival Spooner]]''
|
| 1850
| 1917
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 8805
| [[Fitxategi:Alfred Week Szlumper.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23988324|Alfred Weeks Szlumper]]''
|
| 1858
| 1934
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 8806
|
| ''[[:d:Q23988325|Sara Maria Saunders]]''
|
| 1864
| 1939
| ''[[:d:Q29496455|Cwrt Mawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 8807
|
| ''[[:d:Q23988345|Margaret Townsend Jenkins]]''
|
| 1843
| 1923
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8808
|
| ''[[:d:Q23988353|John Edward Davies]]''
|
| 1862
| 1912
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8809
|
| ''[[:d:Q23988354|Richard Hersee]]''
|
| 1867
| 1922
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8810
|
| ''[[:d:Q23988356|Richard Owen Jones]]''
|
| 1867
| 1936
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8811
|
| ''[[:d:Q23988357|William P. Jones]]''
|
| 1870
| 1953
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8812
|
| ''[[:d:Q23988358|William Roberts Jones]]''
|
| 1870
| 1938
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8813
| [[Fitxategi:Anne Ceridwen Rees.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23988363|Anne Ceridwen Rees]]''
|
| 1874
| 1905
| ''[[:d:Q13130710|Pentre Gwenlais]]''
|-
| style='text-align:right'| 8814
|
| ''[[:d:Q23988364|David Morral Lewis]]''
|
| 1864
| 1925
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8815
|
| ''[[:d:Q23988388|Joseph Hudson Turner]]''
|
| 1872
| 1937
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8816
|
| ''[[:d:Q23988390|John Owen Vaughan]]''
|
| 1863
| 1952
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8817
|
| ''[[:d:Q23988391|Price White]]''
|
| 1873
| 1952
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8818
|
| ''[[:d:Q23991117|Matt Whatley]]''
| futbolari britainiarra
| 1992
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8819
|
| ''[[:d:Q23991119|Thomas Boden]]''
|
| 1860
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8820
|
| ''[[:d:Q23991125|Samuel Brookes]]''
|
| 1877
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8821
|
| ''[[:d:Q23991127|Les Cartwright]]''
|
| 1952
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8822
|
| ''[[:d:Q23991128|Dai Collier]]''
|
| 1894
| 1972
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 8823
|
| ''[[:d:Q23991131|Elvet Collins]]''
|
| 1902
| 1977
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 8824
|
| ''[[:d:Q23991132|Charles Conde]]''
|
| 1859
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8825
|
| ''[[:d:Q23991134|Alfred Owen Davies]]''
|
| 1863
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8826
|
| ''[[:d:Q23991135|Oswald Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8827
|
| ''[[:d:Q23991140|Fred Dewey]]''
|
| 1898
| 1980
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8828
| [[Fitxategi:Dr John Arthur Eyton-Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23991142|John Arthur Eyton-Jones]]''
|
| 1860
| 1940
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8829
|
| ''[[:d:Q23991143|Dick Finnigan]]''
|
| 1904
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8830
|
| ''[[:d:Q23991144|William Tanat Foulkes]]''
|
| 1863
| 1937
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8831
|
| ''[[:d:Q23991147|George Godding]]''
|
| 1896
| 1960
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8832
|
| ''[[:d:Q23991152|Uriah Goodwin]]''
|
| 1859
| 1924
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8833
|
| ''[[:d:Q23991172|Abel Hayes]]''
|
| 1866
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8834
|
| ''[[:d:Q23991193|Malcolm Hersee]]''
|
| 1864
| 1922
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8835
|
| ''[[:d:Q23991231|Harry Hibbott]]''
|
| 1859
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8836
|
| ''[[:d:Q23991269|Billy Hole]]''
|
| 1897
| 1983
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8837
|
| ''[[:d:Q23991291|Edmund Howell]]''
|
| 1867
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8838
|
| ''[[:d:Q23991313|Ron Hugh]]''
|
| 1909
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8839
|
| ''[[:d:Q23991334|Abel Hughes]]''
|
| 1869
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8840
|
| ''[[:d:Q23991354|Iorwerth Hughes]]''
|
| 1925
| 1993
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8841
|
| ''[[:d:Q23991373|John Iorweth Hughes]]''
|
| 1913
| 1993
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8842
|
| ''[[:d:Q23991396|Jack Humphreys]]''
|
| 1920
| 1954
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 8843
|
| ''[[:d:Q23991430|Reuben Humphreys]]''
|
| 1866
| 1900
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8844
|
| ''[[:d:Q23991471|Wilf James]]''
|
| 1907
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8845
|
| ''[[:d:Q23991510|Eddie Jenkins]]''
|
| 1895
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8846
|
| ''[[:d:Q23991548|Charles Ketley]]''
|
| 1856
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8847
|
| ''[[:d:Q23991587|Sid Lawrence]]''
|
| 1909
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8848
|
| ''[[:d:Q23991610|Patrick Leary]]''
|
| 1864
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8849
|
| ''[[:d:Q23991651|Mal Lucas]]''
|
| 1938
| 2024
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8850
|
| ''[[:d:Q23991660|Bert Lumberg]]''
|
| 1901
| 1986
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8851
|
| ''[[:d:Q23991663|Tudor Martin]]''
|
| 1904
| 1979
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8852
|
| ''[[:d:Q23991664|Jack Mates]]''
|
| 1870
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8853
|
| ''[[:d:Q23991667|Tommy Matthias]]''
|
| 1890
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8854
|
| ''[[:d:Q23991668|Harry Millership]]''
|
| 1889
| 1959
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8855
|
| ''[[:d:Q23991670|Ernie Morley]]''
|
| 1901
| 1975
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8856
|
| ''[[:d:Q23991672|John Moulsdale]]''
|
| 1899
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8857
|
| ''[[:d:Q23991673|William Nock]]''
|
| 1876
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8858
|
| ''[[:d:Q23991674|Albert Pryce-Jones]]''
|
| 1870
| 1946
| [[Gales]]<br/>[[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 8859
| [[Fitxategi:W E Pryce-Jones Newtown 1895.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23991675|William Pryce-Jones]]''
|
| 1867
| 1949
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8860
|
| ''[[:d:Q23991676|Walter Hugh Roberts]]''
|
| 1858
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8861
|
| ''[[:d:Q23991681|Frank Scrine]]''
|
| 1925
| 2001
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8862
|
| ''[[:d:Q23991682|Herbert Sisson]]''
|
| 1862
| 1891
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8863
|
| ''[[:d:Q23991683|Sid Thomas]]''
|
| 1919
| 2012
| [[Gales]]<br/>[[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 8864
|
| ''[[:d:Q23991685|Thomas John Thomas]]''
|
| 1877
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8865
| [[Fitxategi:Harry Trainer in 1896.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23991687|Harry Trainer]]''
|
| 1873
| 1924
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8866
|
| ''[[:d:Q23991688|Jim Vaughan]]''
|
| 1868
| 1900
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8867
|
| ''[[:d:Q23991689|Alfred Ernest Watkins]]''
|
| 1878
| 1957
| ''[[:d:Q6661879|Llanwnnog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8868
|
| ''[[:d:Q23991692|Dick Wilcock]]''
|
| 1868
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8869
|
| ''[[:d:Q23991693|Richard Parry Williams]]''
|
| 1863
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8870
|
| ''[[:d:Q23991695|George Woosnam]]''
|
| 1860
| 1935
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8871
|
| ''[[:d:Q24004546|Wendy Williams]]''
|
| 1942
| 2012
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8872
| [[Fitxategi:Margaret Phillips in Tales of Tomorrow (The Evil Within).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24004608|Margaret Phillips]]''
|
| 1923
| 1984
| [[Blaengwrach]]
|-
| style='text-align:right'| 8873
|
| ''[[:d:Q24004660|Edward Bowen]]''
|
| 1858
| 1923
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8874
|
| ''[[:d:Q24004662|Fred Cook]]''
|
| 1902
| 1966
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 8875
|
| ''[[:d:Q24004663|Charles Edwards]]''
|
| 1854
| 1943
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8876
|
| ''[[:d:Q24004664|Henry Edwards]]''
|
| 1856
| 1913
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8877
| [[Fitxategi:Tom Hewitt Wales International.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24004668|Tom Hewitt]]''
|
| 1889
| 1980
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8878
|
| ''[[:d:Q24004669|Arthur Hughes]]''
|
| 1884
| 1970
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8879
|
| ''[[:d:Q24004671|Albert Jones]]''
|
| 1883
| 1963
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8880
|
| ''[[:d:Q24004673|Jeffrey Jones]]''
|
| 1886
| 1976
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8881
|
| ''[[:d:Q24004675|John Jones]]''
|
| 1860
| 1902
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8882
|
| ''[[:d:Q24004676|Billy Jenkins]]''
|
| 1886
| 1956
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8883
|
| ''[[:d:Q24004678|Tom Williams]]''
|
| 1887
| 1927
| [[Dunvant]]
|-
| style='text-align:right'| 8884
|
| ''[[:d:Q24004679|Harold Thomas]]''
|
| 1883
| 1947
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8885
|
| ''[[:d:Q24004680|William Evans]]''
|
| 1892
| 1979
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 8886
| [[Fitxategi:George Richards (Welsh Footballer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24004693|George Richards]]''
|
| 1874
| 1944
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8887
|
| ''[[:d:Q24004694|Oliver Taylor]]''
|
| 1869
| 1945
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8888
|
| ''[[:d:Q24004695|Charles Thomas]]''
|
| 1876
| 1935
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8889
|
| ''[[:d:Q24004697|John Vaughan]]''
|
| 1856
| 1935
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8890
|
| ''[[:d:Q24004698|Ronnie Williams]]''
|
| 1907
| 1987
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8891
|
| ''[[:d:Q24004699|William Wynn]]''
|
| 1876
| 1944
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8892
| [[Fitxategi:Josh Adams March 2023.jpg|center|128px]]
| [[Josh Adams]]
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1995
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8893
| [[Fitxategi:Walter Neumann 1973 (portion B).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24005345|Walter Neumann]]''
|
| 1946
| 2024
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8894
|
| ''[[:d:Q24005525|David Harrison]]''
|
| 1972
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 8895
|
| ''[[:d:Q24006201|Jane Aaron]]''
|
| 1951
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8896
| [[Fitxategi:Novo Amor at Prinzen Bar.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24007014|Novo Amor]]''
|
| 1991
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8897
|
| ''[[:d:Q24007087|Cerys Hale]]''
|
| 1993
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8898
|
| ''[[:d:Q24007150|Rebecca De Filippo]]''
|
| 1994
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8899
|
| ''[[:d:Q24007174|Shona Powell Hughes]]''
|
| 1991
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8900
|
| ''[[:d:Q24007285|Wynne Crompton]]''
|
| 1907
| 1988
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8901
|
| ''[[:d:Q24007287|Hywel Davies]]''
|
| 1902
| 1976
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8902
|
| ''[[:d:Q24007295|Tom Edwards]]''
|
| 1906
| 1980
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8903
|
| ''[[:d:Q24007296|Emrys Ellis]]''
|
| 1904
| 1981
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8904
|
| ''[[:d:Q24007300|Tom Evans]]''
|
| 1903
| 1990
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8905
|
| ''[[:d:Q24007303|George Green]]''
|
| 1912
| 1994
| ''[[:d:Q17985748|Barry Docks]]''
|-
| style='text-align:right'| 8906
|
| ''[[:d:Q24007306|Megan York]]''
|
| 1987
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 8907
|
| ''[[:d:Q24007311|Alan Jarvis]]''
|
| 1943
| 2019
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8908
|
| ''[[:d:Q24007312|David Jones]]''
|
| 1910
| 1971
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8909
|
| ''[[:d:Q24007313|David Jones]]''
|
| 1952
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8910
| [[Fitxategi:Screenshot 20220606-130821 Gallery.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24007314|Jimmy Jones]]''
|
| 1895
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8911
|
| ''[[:d:Q24007316|Richard Jones]]''
|
| 1878
| 1938
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8912
|
| ''[[:d:Q24007358|Eddie Lawrence]]''
|
| 1907
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8913
|
| ''[[:d:Q24007359|Dai Lewis]]''
|
| 1912
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8914
|
| ''[[:d:Q24007372|Tommy Mills]]''
|
| 1911
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8915
|
| ''[[:d:Q24007383|Elen Evans]]''
|
| 1985
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 8916
|
| ''[[:d:Q24007428|Aneurin Richards]]''
|
| 1902
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8917
|
| ''[[:d:Q24007429|Billy Richards]]''
|
| 1905
| 1956
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8918
| [[Fitxategi:Billy Rogers (footballer).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q24007432|Billy Rogers]]''
|
| 1905
| 1936
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8919
| [[Fitxategi:Sian Williams Rugby.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24007436|Sian Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1990
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 8920
|
| ''[[:d:Q24007439|Dai Thomas]]''
|
| 1926
| 2014
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8921
|
| ''[[:d:Q24007448|Ephraim Williams]]''
|
| 1877
| 1954
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8922
|
| ''[[:d:Q24007449|Jesse Williams]]''
|
| 1903
| 1972
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8923
|
| ''[[:d:Q24007470|Bethan Dainton]]''
|
| 1989
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8924
|
| ''[[:d:Q24007472|Ffion Bowen]]''
|
| 1991
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 8925
|
| ''[[:d:Q24033907|James Davies]]''
|
| 1845
| 1910
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8926
| [[Fitxategi:Rosa Mabel Lee while working in Lowestoft.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24034988|Rosa Lee]]''
|
| 1884
| 1976
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8927
|
| ''[[:d:Q24036579|John Rogers Rees]]''
|
| 1856
| 1923
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 8928
| [[Fitxategi:Lee Waters AM (28066509142).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24039661|Lee Waters]]''
|
| 1976
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8929
| [[Fitxategi:Hefin David AM (28170811245).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24040034|Hefin David]]''
|
| 1977
|
| [[Caerphilly (konderria)|Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 8930
| [[Fitxategi:Neil McEvoy AM (28092346611).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24041564|Neil McEvoy]]''
|
| 1970
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8931
| [[Fitxategi:Vikki Howells AM (27555188583).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24045680|Vikki Howells]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8932
| [[Fitxategi:Jayne Bryant AM (28092339351).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24050178|Jayne Bryant]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q7374246|Royal Gwent Hospital]]''
|-
| style='text-align:right'| 8933
| [[Fitxategi:Official portrait of Chris Elmore MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24053857|Chris Elmore]]''
| politikari britainiarra
| 1983
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8934
|
| ''[[:d:Q24069516|Marwood Marchant]]''
|
| 1922
| 1972
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 8935
|
| ''[[:d:Q24073707|David Powell]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8936
|
| ''[[:d:Q24175038|Geoffrey Dhenin]]''
|
| 1918
| 2011
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 8937
|
| ''[[:d:Q24181959|David James]]''
| futbolari britainiarra (1917-1981)
| 1917
| 1981
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8938
|
| ''[[:d:Q24182168|Aled Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1964
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 8939
|
| ''[[:d:Q24182511|Greg Prosser]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8940
| [[Fitxategi:MargaretBevanGealy1916.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q24183311|Margaret Bevan]]''
|
| 1894
|
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 8941
|
| ''[[:d:Q24183384|Watkin George]]''
|
| 1759
| 1822
| [[Trevethin]]
|-
| style='text-align:right'| 8942
|
| ''[[:d:Q24183405|Darran Harris]]''
|
| 1992
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 8943
|
| ''[[:d:Q24183454|Arthur Drabble]]''
|
| 1864
| 1931
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 8944
| [[Fitxategi:Steve Cooper.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24183505|Steve Cooper]]''
|
| 1979
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8945
|
| ''[[:d:Q24195073|William Bridge]]''
|
| 1808
| 1886
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8946
|
| ''[[:d:Q24203440|Reese J. Llewellyn]]''
|
| 1862
| 1936
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8947
|
| ''[[:d:Q24203499|Owen Daniel]]''
| politikari australiarra
| 1875
| 1936
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 8948
|
| ''[[:d:Q24206353|Des Palmer]]''
|
| 1931
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8949
|
| ''[[:d:Q24206440|Henry Phoenix]]''
|
| 1856
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8950
|
| ''[[:d:Q24218750|Charlie Oliver]]''
|
| 1901
| 1990
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8951
|
| ''[[:d:Q24229287|Кішан Хірані]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8952
| [[Fitxategi:Muriel Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24234002|Muriel Jones]]''
|
| 1890
| 1974
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8953
|
| ''[[:d:Q24249604|D. LL. Lewis]]''
|
| 1816
| 1893
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8954
|
| ''[[:d:Q24250050|Tudor Jones]]''
| fisikari britainiarra
| 1934
|
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 8955
|
| ''[[:d:Q24250356|Edward David Williams]]''
|
| 1842
| 1909
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 8956
|
| ''[[:d:Q24250594|May Marsden]]''
|
| 1876
| 1968
| [[Church Stoke]]
|-
| style='text-align:right'| 8957
|
| ''[[:d:Q24250749|William Jones]]''
|
| 1842
| 1907
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 8958
|
| ''[[:d:Q24266615|William Waters]]''
|
| 1843
| 1910
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8959
|
| ''[[:d:Q24287035|Sian Pari Huws]]''
|
| 1960
| 2015
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 8960
|
| ''[[:d:Q24287037|Dafydd Parri]]''
|
| 1926
| 2001
| [[Rowen (Conwy)|Rowen]]
|-
| style='text-align:right'| 8961
|
| ''[[:d:Q24287039|Derec Williams]]''
|
| 1949
| 2014
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 8962
|
| ''[[:d:Q24287040|Alvis Richards]]''
|
| 1935
| 2006
| [[Tumble (Carmarthenshire)|Tumble]]
|-
| style='text-align:right'| 8963
| [[Fitxategi:Mr Owen NLW3364287.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24287250|Richard Owen]]''
|
| 1831
| 1891
| [[Y Ffor]]
|-
| style='text-align:right'| 8964
|
| ''[[:d:Q24292009|Sir James Hamlyn-Williams, 3rd Baronet]]''
|
| 1790
| 1861
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 8965
|
| ''[[:d:Q24300868|Ellis Powell Jones]]''
|
| 1826
| 1881
| [[Derwen]]
|-
| style='text-align:right'| 8966
|
| ''[[:d:Q24334379|Thomas Aneurin Roberts]]''
|
| 1824
| 1892
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 8967
|
| ''[[:d:Q24339521|Mark Ormrod]]''
| historialari britainiarra
| 1957
| 2020
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 8968
| [[Fitxategi:David Rowlands AM (28092341381).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24405234|David Rowlands]]''
| politikari britainiarra
| 1948
|
| [[Argoed (Caerphilly)|Argoed]]
|-
| style='text-align:right'| 8969
| [[Fitxategi:Gareth Bennett AM.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q24405244|Gareth Bennett]]''
| politikari britainiarra
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8970
| [[Fitxategi:Steffan Lewis AM (27555190473).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24405255|Steffan Lewis]]''
| politikari britainiarra
| 1984
| 2019
| [[Ystrad Mynach]]
|-
| style='text-align:right'| 8971
|
| ''[[:d:Q24450426|Rheon James]]''
|
| 1992
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8972
|
| ''[[:d:Q24450793|Chloe Tutton]]''
| igerilari britainiarra
| 1996
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 8973
|
| ''[[:d:Q24548833|Chris Knight]]''
|
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8974
|
| ''[[:d:Q24558760|Gwawr ach Brychan]]''
|
| 400
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 8975
|
| ''[[:d:Q24565981|George Poland]]''
|
| 1913
| 1988
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8976
|
| ''[[:d:Q24566004|David Jacob Davies]]''
|
| 1916
| 1974
| [[Tregroes]]
|-
| style='text-align:right'| 8977
|
| ''[[:d:Q24571914|Martyn Davies]]''
|
| 1956
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 8978
|
| ''[[:d:Q24573112|David Lewis]]''
|
| 1797
| 1872
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 8979
|
| ''[[:d:Q24578824|William Leonard Baker]]''
| politikari australiarra
| 1831
| 1893
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 8980
|
| ''[[:d:Q24579303|Trevor Grierson]]''
|
| 1849
| 1913
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 8981
|
| ''[[:d:Q24635388|Gwen ferch Cynyr]]''
|
| 600
| 544
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 8982
|
| ''[[:d:Q24702621|Tom Doran]]''
|
| 1987
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 8983
| [[Fitxategi:Jeremy Miles official portrait (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q24706040|Jeremy Miles]]''
| politikari britainiarra
| 1971
|
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 8984
|
| ''[[:d:Q24708157|Branwen Niclas]]''
|
| 1969
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 8985
|
| ''[[:d:Q24716959|Charlotte Louisa Traherne]]''
|
| 1798
| 1880
| [[Penrice gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 8986
|
| ''[[:d:Q24718677|James William Webb-Jones]]''
|
| 1904
| 1965
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 8987
|
| ''[[:d:Q24735292|Judith Ann Tucker]]''
| ikertzailea
| 1960
| 2023
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 8988
|
| ''[[:d:Q24809662|Ted Parry]]''
|
| 1892
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8989
|
| ''[[:d:Q24809752|Abdullah Izzidien]]''
|
| 1993
|
| [[Llanybydder]]
|-
| style='text-align:right'| 8990
|
| ''[[:d:Q24827868|Trevor Owen]]''
|
| 1873
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8991
|
| ''[[:d:Q24845234|Thora Silverthorne]]''
|
| 1910
| 1999
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 8992
|
| ''[[:d:Q24845632|William Owen]]''
|
| 1860
| 1946
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8993
|
| ''[[:d:Q24845633|Bill Parry]]''
|
| 1873
| 1923
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8994
|
| ''[[:d:Q24845756|John Williams]]''
|
| 1926
| 1997
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 8995
| [[Fitxategi:Thomas Foley - Queensland politician.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24845844|Thomas Foley]]''
| politikari australiarra
| 1853
| 1920
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8996
|
| ''[[:d:Q24845876|John Fowke]]''
|
| 1858
| 1938
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 8997
|
| ''[[:d:Q24963103|Iestyn George]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 8998
|
| ''[[:d:Q24963158|Sydney Darvell]]''
|
| 1874
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 8999
|
| ''[[:d:Q24963161|Llewelyn Griffiths]]''
|
| 1877
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9000
|
| ''[[:d:Q24973140|Tutglud ach Brychan]]''
|
| 500
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9001
| [[Fitxategi:NellieEvansPackard.tiff|center|128px]]
| ''[[:d:Q24996661|Nellie Evans Packard]]''
| abeslari estatubatuarra
|
|
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 9002
|
| ''[[:d:Q25138514|Johnny Baynham]]''
|
| 1918
| 1995
| [[Ystrad Rhondda]]
|-
| style='text-align:right'| 9003
|
| ''[[:d:Q25171277|Richard Parfitt]]''
| musikari britainiarra
|
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 9004
|
| ''[[:d:Q25171703|Steve Hamer]]''
|
| 1951
|
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 9005
|
| ''[[:d:Q25171822|John Roberts]]''
|
| 1857
| 1900
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 9006
|
| ''[[:d:Q25171969|David Evans]]''
| politikari australiarra (1924-2019)
| 1924
| 2019
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 9007
|
| ''[[:d:Q25184178|William Hughes]]''
|
| 1889
| 1955
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 9008
| [[Fitxategi:Jack Jones.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25189322|Jack Jones]]''
|
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9009
|
| ''[[:d:Q25206940|Arthur Davies]]''
|
| 1886
| 1949
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9010
|
| ''[[:d:Q25206941|Jack Butler]]''
|
| 1868
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9011
|
| ''[[:d:Q25206942|William Butler]]''
|
| 1872
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9012
|
| ''[[:d:Q25206945|John Davies]]''
|
| 1856
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9013
|
| ''[[:d:Q25206949|Jack Edwards]]''
|
| 1876
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9014
|
| ''[[:d:Q25206950|Walter Davies]]''
|
| 1863
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9015
|
| ''[[:d:Q25206953|Maurice Evans]]''
|
| 1859
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9016
|
| ''[[:d:Q25206954|Jack Garner]]''
|
| 1872
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9017
|
| ''[[:d:Q25206956|Edward Evelyn]]''
|
| 1862
| 1936
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9018
|
| ''[[:d:Q25206957|Roger Evans]]''
|
| 1879
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9019
|
| ''[[:d:Q25206960|Peter Griffiths]]''
|
| 1862
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9020
|
| ''[[:d:Q25206961|William Green]]''
|
| 1881
| 1966
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9021
| [[Fitxategi:GeorgeGriffiths.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25206962|George Griffiths]]''
|
| 1865
| 1918
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 9022
|
| ''[[:d:Q25206970|John Hughes]]''
|
| 1877
| 1950
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9023
|
| ''[[:d:Q25206972|Edwin James]]''
|
| 1869
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9024
|
| ''[[:d:Q25206973|Jack Jenkins]]''
|
| 1892
| 1946
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9025
|
| ''[[:d:Q25206980|Thomas Jenkins]]''
|
| 1877
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9026
|
| ''[[:d:Q25206981|Evan Jones]]''
|
| 1888
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9027
|
| ''[[:d:Q25206982|Frederick Jones]]''
|
| 1863
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9028
|
| ''[[:d:Q25206986|Hugh Jones]]''
|
| 1876
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9029
|
| ''[[:d:Q25206987|Gordon Jones]]''
|
| 1886
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9030
|
| ''[[:d:Q25206988|Ralph Jones]]''
|
| 1876
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9031
|
| ''[[:d:Q25206995|Richard Jones]]''
|
| 1879
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9032
|
| ''[[:d:Q25206996|Richard Jones]]''
|
| 1875
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9033
|
| ''[[:d:Q25206997|Samuel Jones]]''
|
| 1866
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9034
|
| ''[[:d:Q25206999|Samuel Jones]]''
|
| 1870
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9035
|
| ''[[:d:Q25207017|Thomas Lewis]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9036
|
| ''[[:d:Q25207019|Arthur Lloyd]]''
|
| 1868
| 1942
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9037
|
| ''[[:d:Q25207020|James Lloyd]]''
|
| 1861
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9038
|
| ''[[:d:Q25207022|Thomas McCarthy]]''
|
| 1868
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9039
|
| ''[[:d:Q25207026|John Matthias]]''
|
| 1878
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9040
|
| ''[[:d:Q25207027|Billy Matthews]]''
|
| 1883
| 1921
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9041
|
| ''[[:d:Q25207035|Robert Morris]]''
|
| 1875
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9042
|
| ''[[:d:Q25207038|John Neal]]''
|
| 1899
| 1974
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9043
|
| ''[[:d:Q25207045|Thomas Owen]]''
|
| 1861
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9044
|
| ''[[:d:Q25207059|John Roberts]]''
|
| 1858
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9045
|
| ''[[:d:Q25207062|Joseph Rogers]]''
|
| 1868
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9046
|
| ''[[:d:Q25207068|George Thomas]]''
|
| 1857
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9047
|
| ''[[:d:Q25207070|John Taylor]]''
|
| 1874
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9048
|
| ''[[:d:Q25207076|Dick Turner]]''
|
| 1866
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9049
|
| ''[[:d:Q25207077|Thomas Vaughan]]''
|
| 1864
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9050
|
| ''[[:d:Q25207080|Billy Williams]]''
|
| 1896
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9051
|
| ''[[:d:Q25207081|Edwin Williams]]''
|
| 1868
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9052
|
| ''[[:d:Q25207082|George Williams]]''
|
| 1879
| 1916
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9053
|
| ''[[:d:Q25207083|George Williams]]''
|
| 1862
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9054
|
| ''[[:d:Q25209820|Thomas Lynch]]''
|
| 1907
| 1976
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 9055
|
| ''[[:d:Q25342380|Mitch Fenner]]''
|
| 1946
| 2016
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9056
|
| ''[[:d:Q25353794|Henry Folland]]''
|
| 1878
| 1926
| [[Waunarlwydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9057
| [[Fitxategi:Lauren Williams after the Tokyo Olympics.jpg|center|128px]]
| [[Lauren Williams (taekwondolaria)]]
|
| 1999
|
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 9058
|
| ''[[:d:Q25485241|Ammar Alfian]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9059
|
| ''[[:d:Q25558093|Jennifer Jones]]''
|
| 1976
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9060
|
| ''[[:d:Q25558134|Alex Harries]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9061
|
| ''[[:d:Q25558142|Arwel Davies]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9062
|
| ''[[:d:Q25558144|Eiry Palfrey]]''
|
| 1939
|
| [[Llanfihangel y Creuddyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9063
|
| ''[[:d:Q25558156|Alice Hooker-Stroud]]''
|
| 1984
|
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 9064
|
| ''[[:d:Q25558240|Eiry Thomas]]''
| aktore britainiarra
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9065
|
| ''[[:d:Q25558258|R. Alun Evans]]''
|
| 1936
| 2023
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9066
|
| ''[[:d:Q25558290|Cath Aran]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 9067
|
| ''[[:d:Q25558317|Nesdi Jones]]''
| egile abeslari britainiarra
| 1992
|
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9068
|
| ''[[:d:Q25558366|Owen Jones Ellis Nanney]]''
|
| 1790
| 1870
| ''[[:d:Q11051258|Bryncir]]''
|-
| style='text-align:right'| 9069
|
| ''[[:d:Q25558389|Dafydd ap Llewelyn Llwyd]]''
|
| 1522
| 1559
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 9070
|
| ''[[:d:Q25558390|Thomas Pryse]]''
|
|
| 1623
| [[Llandre]]
|-
| style='text-align:right'| 9071
| [[Fitxategi:Portrait of Richard Richards (4674581) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25559009|Richard Richards]]''
|
| 1787
| 1860
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9072
|
| ''[[:d:Q25559011|Ifan Gruffydd]]''
|
| 1951
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9073
|
| ''[[:d:Q25559026|Tony Lewis]]''
|
| 1937
| 2005
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 9074
|
| ''[[:d:Q25559048|Richard Vaughan]]''
|
| 1665
| 1734
| ''[[:d:Q17744231|Cors y Gedol Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 9075
|
| ''[[:d:Q25753062|Reginald Wynn Owen]]''
|
| 1876
| 1950
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 9076
|
| ''[[:d:Q25756678|Owen Morgan]]''
|
| 1994
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9077
| [[Fitxategi:P1040167 crop (cropped) - John S. Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25824295|John S. Davies]]''
|
| 1940
| 2016
| [[St Dogmaels]]
|-
| style='text-align:right'| 9078
| [[Fitxategi:Scott Ellaway filming OpusYou in 2016 (Photo by Clive Barda).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25858076|Scott Ellaway]]''
|
| 1981
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9079
|
| ''[[:d:Q25906323|Joel Makin]]''
|
| 1994
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9080
|
| ''[[:d:Q25927690|Chris Barber]]''
|
| 1941
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9081
|
| ''[[:d:Q25938069|Adrian Davies]]''
|
| 1966
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9082
| [[Fitxategi:Edward-Pryce-Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26000446|Sir Edward Pryce-Jones, 1st Baronet]]''
|
| 1861
| 1926
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9083
| [[Fitxategi:3 37 Kiran Carlson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26132127|Kiran Carlson]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9084
|
| ''[[:d:Q26132784|Nigel Hurley]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9085
|
| ''[[:d:Q26156061|Tecwyn Ellis]]''
|
| 1918
| 2012
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 9086
| [[Fitxategi:Evan Mathew Richards AS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26208288|Evan Richards]]''
|
| 1821
| 1880
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9087
|
| ''[[:d:Q26208520|Gruffudd Lewis]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1997
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9088
|
| ''[[:d:Q26210728|Jonathan Worsley]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9089
|
| ''[[:d:Q26213540|Sioned James]]''
|
| 1974
| 2016
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9090
|
| ''[[:d:Q26219700|Jasmine Joyce]]''
|
| 1995
|
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 9091
|
| ''[[:d:Q26220911|Sam Cross]]''
|
| 1992
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9092
|
| ''[[:d:Q26250588|David Morgan]]''
|
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9093
|
| ''[[:d:Q26251785|Lukas Carey]]''
|
| 1997
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9094
|
| ''[[:d:Q26253823|Einir Jones]]''
|
| 1950
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 9095
|
| ''[[:d:Q26253829|Arthur Thomas]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 9096
|
| ''[[:d:Q26265397|David Morris]]''
|
| 1800
| 1864
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9097
|
| ''[[:d:Q26271764|William Morris]]''
|
| 1811
| 1877
| [[Llangunnor]]
|-
| style='text-align:right'| 9098
|
| ''[[:d:Q26289884|James Gwynne-Holford]]''
|
| 1833
| 1916
| [[Llansantffraed]]
|-
| style='text-align:right'| 9099
|
| ''[[:d:Q26293080|Elfed Roberts]]''
|
| 1949
|
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 9100
|
| ''[[:d:Q26405093|George Nott]]''
|
| 1996
|
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 9101
|
| ''[[:d:Q26689655|Stephen Morris]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9102
|
| ''[[:d:Q26696072|John Evans]]''
|
| 1795
| 1864
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9103
|
| ''[[:d:Q26702229|Cecily Mackworth]]''
|
| 1911
| 2006
| [[Llantilio Pertholey]]
|-
| style='text-align:right'| 9104
|
| ''[[:d:Q26704328|Michael Bonacini]]''
|
| 1960
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 9105
|
| ''[[:d:Q26727497|Olwen Brogan]]''
|
| 1900
| 1989
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 9106
|
| ''[[:d:Q26754461|Arthur Davies]]''
|
| 1872
| 1942
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9107
|
| ''[[:d:Q26769421|John Henry Williams]]''
|
| 1887
| 1980
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9108
|
| ''[[:d:Q26775230|Jack Roberts]]''
|
| 1991
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9109
| [[Fitxategi:Pryce Lewis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26809927|Pryce Lewis]]''
|
| 1831
| 1911
| [[Newton (Bridgend)|Newton]]
|-
| style='text-align:right'| 9110
|
| ''[[:d:Q26818595|Gwenllian Davies]]''
| aktore britainiarra
|
| 2007
| [[Bedlinog]]
|-
| style='text-align:right'| 9111
|
| ''[[:d:Q26837633|Liam Angel]]''
|
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9112
|
| ''[[:d:Q26837649|Kyle Copp]]''
|
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9113
|
| ''[[:d:Q26838543|Sean Griffiths]]''
|
| 1995
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9114
|
| ''[[:d:Q26838630|David Baynham]]''
|
| 1902
| 1974
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9115
|
| ''[[:d:Q26882238|Peter Edwards]]''
|
| 1947
| 2016
| [[Flint (Flintshire)|Flint]]
|-
| style='text-align:right'| 9116
|
| ''[[:d:Q26923804|Brad Thyer]]''
|
| 1993
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9117
| [[Fitxategi:Harrison Keddie 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26923806|Harrison Keddie]]''
|
| 1996
|
| [[Magor (Monmouthshire)|Magor]]
|-
| style='text-align:right'| 9118
|
| ''[[:d:Q26923857|Calvin Wellington]]''
|
| 1995
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9119
| [[Fitxategi:Regan Grace.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26923859|Regan Grace]]''
|
| 1996
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 9120
|
| ''[[:d:Q26924699|Kevin Courtney]]''
|
| 1959
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9121
|
| ''[[:d:Q26970843|William Trevor Anthony]]''
|
| 1912
| 1984
| [[Tycroes]]
|-
| style='text-align:right'| 9122
|
| ''[[:d:Q26973563|Haf Llewelyn]]''
|
| 1964
|
| ''[[:d:Q5197202|Cwm Nantcol]]''
|-
| style='text-align:right'| 9123
|
| ''[[:d:Q26985026|Aimee Moran]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1994
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9124
|
| ''[[:d:Q26985252|Frederick Kynaston Barnes]]''
|
| 1828
| 1908
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 9125
|
| ''[[:d:Q27036912|Cwyfan]]''
|
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 9126
|
| ''[[:d:Q27044313|Samuel Jones]]''
|
| 1898
| 1974
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 9127
|
| ''[[:d:Q27048861|Josh Helps]]''
|
| 1994
|
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 9128
|
| ''[[:d:Q27048869|Dafydd Hughes]]''
|
| 1996
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9129
|
| ''[[:d:Q27048999|Keelan Giles]]''
|
| 1998
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9130
|
| ''[[:d:Q27049185|Connor Farrer]]''
|
| 1995
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9131
| [[Fitxategi:2022-06-13 Play-offs (2022 Premier League Darts) by Sandro Halank–038.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27057756|Jonny Clayton]]''
|
| 1974
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9132
| [[Fitxategi:Stephen Goss.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27058417|Stephen Goss]]''
|
| 1964
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9133
|
| ''[[:d:Q27062496|Audrey Williams]]''
|
| 1902
| 1978
| [[Dinas Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 9134
|
| ''[[:d:Q27064081|Phyllis Linton]]''
| igerilari britainiarra
| 1929
| 2023
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9135
| [[Fitxategi:St Hychan's Church, Eglwys Llanychan, Rhuthun, Sir Ddinbych, Cymru, Wales 09.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27067380|Hychan]]''
|
|
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9136
| [[Fitxategi:James Ball (2016).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27068512|James Ball]]''
|
| 1991
|
| [[Ponthir]]
|-
| style='text-align:right'| 9137
|
| ''[[:d:Q27070262|Greg Holmes]]''
|
| 1993
|
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 9138
|
| ''[[:d:Q27074279|Gwyn Llewelyn]]''
|
| 1942
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9139
| [[Fitxategi:Gerard Storm (1974).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27106535|Gerard Storm]]''
| politikari belgikarra
| 1918
| 2002
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9140
|
| ''[[:d:Q27140407|Siân Eirian Rees Davies]]''
|
| 1981
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9141
|
| ''[[:d:Q27140454|Siân Lewis]]''
| idazle britainiarra
| 1945
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9142
|
| ''[[:d:Q27206071|Sam Jones]]''
|
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9143
| [[Fitxategi:Y Naturiaethwr Twm Elias yn Rhuthun Ebrill 2017 RO.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27230339|Twm Elias]]''
|
| 1947
|
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 9144
| [[Fitxategi:Richards, Dave.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27306153|Dave Richards]]''
| futbolari britainiarra
| 1993
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9145
|
| ''[[:d:Q27460689|Cyril Percival]]''
|
| 1889
| 1948
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9146
| [[Fitxategi:Manon Lloyd - 2017 Tour Series (Motherwell, pre-race).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27494205|Manon Lloyd]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1996
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9147
|
| ''[[:d:Q27517561|Gruffydd Aled Williams]]''
|
| 1943
|
| [[Dinmael]]
|-
| style='text-align:right'| 9148
| [[Fitxategi:Elen Roger Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27553597|Elen Roger Jones]]''
|
| 1908
| 1999
| ''[[:d:Q6761826|Marian-glas]]''
|-
| style='text-align:right'| 9149
|
| ''[[:d:Q27579892|John Cooper]]''
| xakelari britainiarra
| 1954
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9150
|
| ''[[:d:Q27588652|Lisa Forey]]''
|
| 1977
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 9151
|
| ''[[:d:Q27628129|Jackson Page]]''
|
| 2001
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 9152
|
| ''[[:d:Q27636890|Marion Purcell]]''
|
| 1960
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 9153
|
| ''[[:d:Q27655866|Caroline Taylor]]''
|
| 1973
|
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9154
|
| ''[[:d:Q27655874|Hannah Smith]]''
|
| 1986
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9155
|
| ''[[:d:Q27661910|Harry Toft]]''
|
| 1881
| 1951
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9156
|
| ''[[:d:Q27663652|Richard Lancaster]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9157
|
| ''[[:d:Q27666574|Ruth Martin-Jones]]''
|
| 1947
|
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9158
|
| ''[[:d:Q27671285|Howard Davies]]''
|
| 1944
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9159
|
| ''[[:d:Q27733807|Jed Davies]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9160
|
| ''[[:d:Q27734045|Finlay Wood]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9161
|
| ''[[:d:Q27793332|Jordan Hart]]''
| badminton jokalari britainiarra
| 1995
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9162
|
| ''[[:d:Q27824216|Thomas Buckland]]''
|
| 1870
| 1932
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9163
|
| ''[[:d:Q27824219|Richard Jarrett]]''
|
| 1870
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9164
| [[Fitxategi:Ben Whitehouse 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27825230|Ben Whitehouse]]''
|
| 1990
|
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 9165
|
| ''[[:d:Q27825483|Sir Richard Price Puleston, 1st Baronet]]''
|
| 1765
| 1840
| ''[[:d:Q26213230|Bryn y Pys Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 9166
|
| ''[[:d:Q27827594|Henry Robins]]''
|
|
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9167
|
| ''[[:d:Q27830996|Courtney Davies]]''
|
| 1994
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 9168
|
| ''[[:d:Q27838011|Andrew Davies]]''
|
| 1967
|
| [[Caldicot (Monmouthshire)|Caldicot]]
|-
| style='text-align:right'| 9169
| [[Fitxategi:Gareth Powell, British-born Australian publisher, journalist, author, and editor, 1967.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q27861839|Gareth Powell]]''
|
| 1934
| 2016
| [[Caerwys]]
|-
| style='text-align:right'| 9170
|
| ''[[:d:Q27861969|Henry Morris Pryce-Jones]]''
|
| 1878
| 1952
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9171
|
| ''[[:d:Q27863975|Ed Thomas]]''
|
| 1961
|
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 9172
|
| ''[[:d:Q27876622|Frances Môn Jones]]''
|
| 1919
| 2000
| [[Broughton (Flintshire)|Broughton]]
|-
| style='text-align:right'| 9173
|
| ''[[:d:Q27876643|Dora Herbert Jones]]''
|
| 1890
| 1974
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 9174
| [[Fitxategi:Penelope Fillon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27898910|Penelope Fillon]]''
|
| 1955
|
| [[Llanover]]
|-
| style='text-align:right'| 9175
|
| ''[[:d:Q27922155|Ernest William Jones]]''
|
| 1870
| 1941
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 9176
|
| ''[[:d:Q27922515|Michael Forrest]]''
|
| 1932
| 2004
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9177
| [[Fitxategi:Yr Eglwys Wen Dinbych St Marcella 06.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q27924032|Marchell]]''
|
| 610
|
| [[Bangor-on-Dee]]
|-
| style='text-align:right'| 9178
| [[Fitxategi:Bellignies - Grand Prix des Marbriers, 25 août 2015 (A074).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q27924815|Edward Laverack]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1994
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9179
|
| ''[[:d:Q27947670|Annemarie Lewis Thomas]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9180
| [[Fitxategi:Nefydd (William Roberts).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27967959|William Roberts]]''
|
| 1813
| 1872
| [[Llannefydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9181
|
| ''[[:d:Q27969093|Wendy Price]]''
|
| 1972
|
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 9182
|
| ''[[:d:Q27970129|Owen John Owen]]''
|
| 1867
| 1960
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9183
|
| ''[[:d:Q27971201|John Phillips]]''
|
| 1810
| 1877
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 9184
|
| ''[[:d:Q27971230|John Pugh]]''
|
| 1783
| 1839
| [[Llangelynnin (Gwynedd)|Llangelynnin]]
|-
| style='text-align:right'| 9185
| [[Fitxategi:Portrait of Cadfan (4671203).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27972098|Hugh Williams]]''
|
| 1807
| 1870
| [[Bryn-crug]]
|-
| style='text-align:right'| 9186
|
| ''[[:d:Q27972897|Rosemary Barrow]]''
|
| 1968
| 2016
| [[Skewen]]
|-
| style='text-align:right'| 9187
|
| ''[[:d:Q27972899|Roger Howells]]''
| futbolari britainiarra
| 1931
| 1975
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9188
|
| ''[[:d:Q27981378|Jonny Duddle]]''
|
| 1979
|
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9189
|
| ''[[:d:Q27982248|Billy James]]''
| futbolari britainiarra
| 1921
| 1980
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9190
| [[Fitxategi:Tori James with Rhodri Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27995602|Tori James]]''
|
| 1981
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9191
|
| ''[[:d:Q27995652|Philip Archibald Gibbs]]''
|
| 1893
| 1960
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 9192
|
| ''[[:d:Q27998774|Izaak Duffy]]''
|
| 1989
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9193
| [[Fitxategi:Betty Campbell head 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28003067|Betty Campbell]]''
|
| 1934
| 2017
| [[Butetown]]
|-
| style='text-align:right'| 9194
|
| ''[[:d:Q28011841|John Ralph Michell]]''
|
| 1861
| 1947
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9195
|
| ''[[:d:Q28018188|Betty Morgan]]''
|
| 1942
|
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 9196
| [[Fitxategi:Jack Price BC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28024777|John Price]]''
|
| 1883
| 1956
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9197
|
| ''[[:d:Q28026597|John Roberts]]''
|
| 1731
| 1806
| [[Llanaelhaern]]
|-
| style='text-align:right'| 9198
|
| ''[[:d:Q28028557|Paul Panton]]''
|
| 1758
| 1822
| [[Bagillt]]
|-
| style='text-align:right'| 9199
|
| ''[[:d:Q28035448|Cecil Smith]]''
|
| 1936
| 2016
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9200
|
| ''[[:d:Q28037263|Amanda James]]''
| igerilari britainiarra
| 1960
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9201
|
| ''[[:d:Q28037345|Anne Adams]]''
| igerilari britainiarra
| 1960
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9202
|
| ''[[:d:Q28043251|Rachel Owen]]''
|
| 1968
| 2016
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9203
|
| ''[[:d:Q28044426|Mary Grierson]]''
|
| 1912
| 2012
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9204
|
| ''[[:d:Q28045011|Terry James]]''
|
| 1933
| 2016
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 9205
| [[Fitxategi:Luke Price 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28047804|Luke Price]]''
|
| 1995
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9206
|
| ''[[:d:Q28047860|Harry Gould]]''
|
| 1914
| 2000
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9207
|
| ''[[:d:Q28059338|Jermaine Asare]]''
|
| 1983
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9208
|
| ''[[:d:Q28065152|Ron Howells]]''
| futbolari britainiarra (1935-2014)
| 1935
| 2014
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 9209
| [[Fitxategi:Jason Shepherd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28086082|Jason Shepherd]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9210
| [[Fitxategi:Peter Anthony Freeman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28086085|Peter Anthony Freeman]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9211
|
| ''[[:d:Q28091599|Trefor Beasley]]''
|
| 1918
| 1994
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9212
|
| ''[[:d:Q28105546|John K. Davies]]''
|
| 1937
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9213
|
| ''[[:d:Q28115294|Ellis Stanbury]]''
|
| 1931
| 2007
| ''[[:d:Q1152204|South Glamorgan]]''
|-
| style='text-align:right'| 9214
|
| ''[[:d:Q28124208|Chris Blake]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9215
|
| ''[[:d:Q28151696|Rhian Griffiths]]''
|
| 1994
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 9216
| [[Fitxategi:Sparky Harris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28151842|Mark Harris]]''
|
| 1998
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9217
|
| ''[[:d:Q28160608|Ivor Hughes]]''
|
| 1939
| 1966
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 9218
|
| ''[[:d:Q28180374|Russell P. Hughes]]''
| ikertzailea
| 1946
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 9219
|
| ''[[:d:Q28308507|John Haydn Davies]]''
|
| 1905
| 1991
| [[Blaencwm]]
|-
| style='text-align:right'| 9220
|
| ''[[:d:Q28312659|Ilan]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9221
|
| ''[[:d:Q28312981|Joseph Davies]]''
|
| 1880
| 1954
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9222
|
| ''[[:d:Q28354969|Stewart Williams]]''
|
| 1925
| 2011
| [[Roath]]
|-
| style='text-align:right'| 9223
|
| ''[[:d:Q28354972|Richard Elwyn Hughes]]''
|
| 1928
| 2015
| [[Rhayader]]
|-
| style='text-align:right'| 9224
|
| ''[[:d:Q28356929|Ted Breeze Jones]]''
|
| 1929
| 1997
| ''[[:d:Q20597403|Manod]]''
|-
| style='text-align:right'| 9225
|
| ''[[:d:Q28360693|Thomas Redvers Llewellyn]]''
|
| 1901
| 1976
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 9226
|
| ''[[:d:Q28360696|Eric Sunderland]]''
|
| 1930
| 2010
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 9227
|
| ''[[:d:Q28360706|William (John) Morgan]]''
|
| 1846
| 1918
| [[Nevern|Nanhyfer]]
|-
| style='text-align:right'| 9228
|
| ''[[:d:Q28360712|Thomas Evan Watkins]]''
|
| 1801
| 1889
| [[Llanfoist]]
|-
| style='text-align:right'| 9229
|
| ''[[:d:Q28360713|John Jenkyn Morgan]]''
|
| 1875
| 1961
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 9230
|
| ''[[:d:Q28360720|Henry John Randall]]''
|
| 1877
| 1964
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9231
|
| ''[[:d:Q28360726|David Roberts]]''
|
| 1875
| 1956
| [[Llanymawddwy]]
|-
| style='text-align:right'| 9232
|
| ''[[:d:Q28360731|David John Roberts]]''
|
| 1883
| 1956
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9233
| [[Fitxategi:Bob Roberts, Tai'r Felin, album cover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360736|Robert Roberts]]''
|
| 1870
| 1951
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 9234
|
| ''[[:d:Q28360740|George Isaac Thomas]]''
|
| 1895
| 1941
| [[Llanboidy]]
|-
| style='text-align:right'| 9235
|
| ''[[:d:Q28360744|William Phillip Thomas]]''
|
| 1861
| 1954
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 9236
|
| ''[[:d:Q28360754|Thomas Glyn Walters]]''
|
| 1890
| 1970
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 9237
|
| ''[[:d:Q28360757|John Williams]]''
|
| 1872
| 1944
| ''[[:d:Q11015816|Rhostryfan]]''
|-
| style='text-align:right'| 9238
|
| ''[[:d:Q28360762|Robert John Williams]]''
|
| 1891
| 1967
| [[Trawsfynydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9239
|
| ''[[:d:Q28360793|Alice Matilda Langland Williams]]''
|
| 1867
| 1950
| [[Oystermouth]]
|-
| style='text-align:right'| 9240
|
| ''[[:d:Q28360830|Thomas Oswald Williams]]''
|
| 1888
| 1965
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 9241
|
| ''[[:d:Q28360838|William Owen]]''
|
| 1762
| 1853
| [[Llantrisant (Anglesey)|Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 9242
|
| ''[[:d:Q28360844|Edward Walter Rees]]''
|
| 1881
| 1940
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 9243
|
| ''[[:d:Q28360848|Howell Roberts]]''
|
| 1840
| 1922
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 9244
| [[Fitxategi:Rev. Peter Williams (Pedr Hir), Liverpool (5293994).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360853|Peter Williams]]''
|
| 1847
| 1922
| [[Llanynys]]
|-
| style='text-align:right'| 9245
| [[Fitxategi:Wynebddalen Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360856|Thomas Williams]]''
|
|
| 1855
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 9246
|
| ''[[:d:Q28360860|John Roberts]]''
|
| 1899
| 1979
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 9247
|
| ''[[:d:Q28360862|Thomas Davies]]''
|
| 1851
| 1924
| ''[[:d:Q5201424|Abercywarch]]''
|-
| style='text-align:right'| 9248
|
| ''[[:d:Q28360874|Lewis Meredith]]''
|
| 1826
| 1891
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 9249
|
| ''[[:d:Q28360879|David Michael]]''
|
| 1842
| 1913
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 9250
|
| ''[[:d:Q28360881|Evan Morgan]]''
|
| 1846
| 1920
| [[Morfa Bychan]]
|-
| style='text-align:right'| 9251
| [[Fitxategi:Portrait of John Rhys Morgan, D.D (4670414).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360885|John Rhys Morgan]]''
|
| 1822
| 1900
| [[Lisvane]]
|-
| style='text-align:right'| 9252
|
| ''[[:d:Q28360890|William Morgan]]''
|
| 1819
| 1878
| [[Cefn-coed-y-cymmer|Cefn Coed y Cymer]]
|-
| style='text-align:right'| 9253
|
| ''[[:d:Q28360900|William Moses]]''
|
| 1742
| 1824
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9254
| [[Fitxategi:Owen Griffith Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360904|Owen Griffith Owen]]''
|
| 1847
| 1916
| [[Pant Glas]]
|-
| style='text-align:right'| 9255
| [[Fitxategi:Richard Jones Owen, 'Glaslyn' (5449759) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360913|Richard Jones Owen]]''
|
| 1831
| 1909
| [[Llanfrothen]]
|-
| style='text-align:right'| 9256
| [[Fitxategi:Robert Owen (Eyron Gwyllt Walia).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28360916|Robert Owen]]''
|
| 1803
| 1870
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 9257
|
| ''[[:d:Q28360918|William Owen]]''
|
| 1788
| 1838
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 9258
|
| ''[[:d:Q28360923|William Owen]]''
|
| 1789
| 1841
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 9259
| [[Fitxategi:Portrait of W. Owen Prysgol (4670429).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361196|William Owen]]''
|
| 1813
| 1893
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9260
|
| ''[[:d:Q28361200|David Parry]]''
|
| 1835
| 1870
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9261
|
| ''[[:d:Q28361205|Harri Parri]]''
|
| 1709
| 1800
| [[Llanfihangel-yng-Ngwynfa]]
|-
| style='text-align:right'| 9262
| [[Fitxategi:Portrait of Robert Parry neu Robyn Ddu Eryri (4673403).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361334|Robert Parry]]''
|
| 1804
| 1892
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9263
|
| ''[[:d:Q28361336|Thomas Parry]]''
|
|
| 1874
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 9264
| [[Fitxategi:Portrait of Benjamin Price Cymro Bach (4671821).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361346|Benjamin Price]]''
|
| 1792
| 1854
| [[Llanwenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 9265
|
| ''[[:d:Q28361349|David Price]]''
|
| 1804
| 1874
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 9266
|
| ''[[:d:Q28361353|Thomas Walter Price]]''
|
| 1829
| 1869
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 9267
|
| ''[[:d:Q28361357|John Price]]''
|
| 1803
| 1887
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 9268
|
| ''[[:d:Q28361361|John William Prichard]]''
|
| 1749
| 1829
| [[Llanddaniel Fab]]
|-
| style='text-align:right'| 9269
| [[Fitxategi:Portrait of William Thomas Rees, 'Alaw Ddu' (4670485).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361371|William Thomas Rees]]''
|
| 1838
| 1904
| ''[[:d:Q20592884|Pwll-y-glaw]]''
|-
| style='text-align:right'| 9270
|
| ''[[:d:Q28361374|Jonathan Owain Reynolds]]''
|
| 1814
| 1891
| [[Llanwinio]]
|-
| style='text-align:right'| 9271
|
| ''[[:d:Q28361384|John Richards]]''
|
| 1843
| 1901
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9272
|
| ''[[:d:Q28361388|Griffith Roberts]]''
|
| 1846
| 1915
| ''[[:d:Q5623909|Gwytherin]]''
|-
| style='text-align:right'| 9273
| [[Fitxategi:Portrait of John Roberts, harpist, of Newtown (4670503) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361398|John Roberts]]''
|
| 1816
| 1894
| [[Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch]]
|-
| style='text-align:right'| 9274
| [[Fitxategi:Iolo Caernarfon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361402|John John Roberts]]''
|
| 1840
| 1914
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 9275
|
| ''[[:d:Q28361405|Lewis Roberts]]''
|
| 1756
| 1844
| ''[[:d:Q6661176|Llandecwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 9276
|
| ''[[:d:Q28361407|Richard Roberts]]''
|
| 1818
| 1876
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 9277
| [[Fitxategi:Richard Gwylfa Roberts.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361412|Richard Roberts]]''
|
| 1871
| 1935
| [[Penmaenmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 9278
| [[Fitxategi:Thomas Rowland Roberts (Asaph).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361414|Thomas Rowland Roberts]]''
|
| 1857
| 1940
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 9279
| [[Fitxategi:Thomas Roberts, Scorpion (4974950).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361417|Thomas Roberts]]''
|
| 1816
| 1887
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 9280
|
| ''[[:d:Q28361425|David Rowland(S)]]''
|
| 1782
| 1820
| ''[[:d:Q5446229|Ffos-y-ffin]]''
|-
| style='text-align:right'| 9281
|
| ''[[:d:Q28361431|Henry Rowlands]]''
|
| 1832
| 1903
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 9282
| [[Fitxategi:David Samuel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361434|David Samuel]]''
|
| 1856
| 1921
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9283
|
| ''[[:d:Q28361438|David Saunders]]''
|
| 1769
| 1840
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 9284
| [[Fitxategi:Portrait of D. Rhys Stephen (4672025).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361446|David Rhys Stephen]]''
|
| 1807
| 1852
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9285
| [[Fitxategi:Portrait of R. D. Thomas (4672710).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361448|Robert David Thomas]]''
|
| 1817
| 1888
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 9286
| [[Fitxategi:Cochfarf.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361456|Edward Thomas]]''
|
| 1853
| 1912
| [[Bettws (Bridgend)|Bettws]]
|-
| style='text-align:right'| 9287
|
| ''[[:d:Q28361459|Thomas Emlyn Thomas]]''
|
| 1822
| 1846
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 9288
|
| ''[[:d:Q28361462|Evan Thomas]]''
|
| 1795
| 1867
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 9289
|
| ''[[:d:Q28361464|Hugh Evan Thomas]]''
|
| 1830
| 1889
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 9290
|
| ''[[:d:Q28361468|Francis Thomas]]''
|
| 1726
| 1796
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 9291
|
| ''[[:d:Q28361471|Jenkin Thomas]]''
|
| 1746
| 1807
| [[Margam]]
|-
| style='text-align:right'| 9292
|
| ''[[:d:Q28361476|John Thomas]]''
|
| 1742
| 1818
| [[Cerrigydrudion]]
|-
| style='text-align:right'| 9293
|
| ''[[:d:Q28361479|John Thomas]]''
|
| 1813
| 1866
| ''[[:d:Q13130710|Pentre Gwenlais]]''
|-
| style='text-align:right'| 9294
|
| ''[[:d:Q28361482|John Thomas]]''
|
| 1839
| 1921
| ''[[:d:Q13126078|Blaenannerch]]''
|-
| style='text-align:right'| 9295
| [[Fitxategi:Portrait of Mr. John Thomas (Eifionydd) (4671487).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361486|John Thomas]]''
|
| 1848
| 1922
| ''[[:d:Q13130691|Penmorfa]]''
|-
| style='text-align:right'| 9296
|
| ''[[:d:Q28361492|Arthur Simon Thomas]]''
|
| 1865
| 1935
| ''[[:d:Q5189931|Crugybar]]''
|-
| style='text-align:right'| 9297
|
| ''[[:d:Q28361498|Rowland Walter]]''
|
| 1819
| 1884
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9298
|
| ''[[:d:Q28361501|Abraham Williams]]''
|
| 1755
| 1828
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 9299
| [[Fitxategi:Robert Arthur Williams (Berw).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361504|Robert Arthur Williams]]''
|
| 1854
| 1926
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9300
| [[Fitxategi:Portrait of 'Gwynionydd' (4672166).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361508|Benjamin Williams]]''
|
| 1821
| 1891
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 9301
| [[Fitxategi:John Williams (Ceulanydd).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361511|John Ceulanydd Williams]]''
|
| 1851
| 1899
| [[Tal-y-bont (Ceredigion)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 9302
|
| ''[[:d:Q28361514|David Williams]]''
|
| 1796
| 1823
| [[Llanwnnen]]
|-
| style='text-align:right'| 9303
| [[Fitxategi:Portrait of R. H. Williams, Menai Bridge (Corfanydd) (4671218).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361519|Robert Herbert Williams]]''
|
| 1805
| 1876
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9304
| [[Fitxategi:H Cernyw Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361522|Hugh Williams]]''
|
| 1843
| 1937
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 9305
|
| ''[[:d:Q28361528|John Williams]]''
|
| 1811
| 1891
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 9306
|
| ''[[:d:Q28361531|John Williams]]''
|
| 1740
| 1821
| [[Llangelynnin (Gwynedd)|Llangelynnin]]
|-
| style='text-align:right'| 9307
|
| ''[[:d:Q28361538|John Williams]]''
|
| 1800
| 1871
| [[Llanddoged]]
|-
| style='text-align:right'| 9308
| [[Fitxategi:John Williams (Gorfyniawc o Arfon, 1814-78) NLW3362955.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361542|John Williams]]''
|
| 1814
| 1878
| [[Tal-y-bont (Bangor)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 9309
| [[Fitxategi:Lewis William.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361547|Lewis William(S)]]''
|
| 1774
| 1862
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 9310
| [[Fitxategi:Dafydd Rhys Williams (Index).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28361685|Dafydd Rhys Williams]]''
|
| 1851
| 1931
| [[Cefn-coed-y-cymmer|Cefn Coed y Cymer]]
|-
| style='text-align:right'| 9311
|
| ''[[:d:Q28361688|Richard Williams]]''
|
| 1790
| 1839
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9312
|
| ''[[:d:Q28361692|Richard Williams]]''
|
| 1842
| 1917
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 9313
|
| ''[[:d:Q28361695|Foulk Robert Williams]]''
|
| 1774
| 1870
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 9314
|
| ''[[:d:Q28361697|Robert Williamson]]''
|
| 1807
| 1852
| [[Halkyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9315
|
| ''[[:d:Q28361705|Thomas Williams]]''
|
| 1774
| 1814
| [[Llanbedrog]]
|-
| style='text-align:right'| 9316
|
| ''[[:d:Q28361707|Thomas Williams]]''
|
| 1807
| 1894
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 9317
|
| ''[[:d:Q28361711|Daniel Thomas Williams]]''
|
| 1820
| 1876
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9318
|
| ''[[:d:Q28361717|Thomas Williams]]''
|
| 1821
| 1855
| [[Bodfari]]
|-
| style='text-align:right'| 9319
|
| ''[[:d:Q28361719|William Williams]]''
|
| 1768
| 1836
| [[Maentwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 9320
|
| ''[[:d:Q28361723|William Williams]]''
|
| 1769
| 1847
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 9321
|
| ''[[:d:Q28361726|William Williams]]''
|
| 1800
| 1868
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 9322
|
| ''[[:d:Q28407622|Edla Spencer-Churchill, Duchess of Marlborough]]''
|
| 1968
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9323
|
| ''[[:d:Q28416510|William Warrington]]''
|
| 1735
| 1824
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9324
|
| ''[[:d:Q28421887|Nick Kenny]]''
|
| 1993
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9325
|
| ''[[:d:Q28472304|Alfred Oliver]]''
|
| 1882
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9326
|
| ''[[:d:Q28474403|Billy McBryde]]''
|
| 1996
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9327
|
| ''[[:d:Q28509045|Charles Evans]]''
|
| 1897
| 1939
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9328
|
| ''[[:d:Q28510956|Richard Bowen]]''
|
| 1957
|
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 9329
|
| ''[[:d:Q28523296|David Dilwyn John]]''
|
| 1901
| 1995
| [[St Brides Major (komunitatea)|St Brides Major]]
|-
| style='text-align:right'| 9330
|
| ''[[:d:Q28528581|Arthur Gimblett]]''
|
| 1889
| 1957
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9331
|
| ''[[:d:Q28531012|William Price]]''
|
| 1869
| 1937
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 9332
|
| ''[[:d:Q28531231|Samuel Elliott]]''
|
| 1860
| 1933
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 9333
| [[Fitxategi:Lucie Jones Red Carpet Kyiv 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28533369|Lucie Jones]]''
| abeslari britainiarra
| 1991
|
| [[Pentyrch]]
|-
| style='text-align:right'| 9334
|
| ''[[:d:Q28549773|Joe Hughes]]''
|
| 1898
|
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 9335
|
| ''[[:d:Q28560642|Morgan Morgans]]''
|
| 1814
|
| [[Llanddeusant (Carmarthenshire)|Llanddeusant]]
|-
| style='text-align:right'| 9336
|
| ''[[:d:Q28600252|Wayne Curtis]]''
| futbolari britainiarra (1967-)
| 1967
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9337
| [[Fitxategi:Mary Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28600790|Mary Williams]]''
|
| 1887<br/>1883
| 1977
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9338
| [[Fitxategi:SHIMMER Volume 88 - Nixon Newell 01 (cropped2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28648730|Tegan Nox]]''
| borrokalari profesionala britainiarra
| 1994
|
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 9339
|
| ''[[:d:Q28710231|Dewi Humphreys]]''
|
| 1947
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9340
| [[Fitxategi:Sion Trefor (m. 1589) Gresffordd. John Trevor (d. 1589) Gresford Church, Cymru Wales.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28731295|Sion Trevor]]''
|
|
| 1589
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 9341
| [[Fitxategi:2016 2017 UCI Track World Cup Apeldoorn 234.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28736423|Joe Holt]]''
|
| 1997
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9342
|
| ''[[:d:Q28741101|Cyril Lewis]]''
| futbolari britainiarra
| 1909
| 1999
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 9343
|
| ''[[:d:Q28748041|David Collier]]''
| futbolari britainiarra
| 1957
| 2021
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 9344
|
| ''[[:d:Q28752872|Doreen Vermeulen-Cranch]]''
|
| 1915
| 2011
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 9345
|
| ''[[:d:Q28756399|Matthew Aubrey]]''
|
| 1997
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9346
|
| ''[[:d:Q28777314|André Hue]]''
|
| 1923
| 2005
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9347
|
| ''[[:d:Q28784496|Charley Edge]]''
| futbolari britainiarra
| 1997
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9348
|
| ''[[:d:Q28823400|Huw O. Pritchard]]''
|
| 1928
| 2019
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9349
|
| ''[[:d:Q28853738|Ifan Phillips]]''
|
| 1996
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9350
|
| ''[[:d:Q28861574|Ryan Conbeer]]''
|
| 1999
|
| [[Saundersfoot]]
|-
| style='text-align:right'| 9351
|
| ''[[:d:Q28867970|Declan Smith]]''
|
| 1997
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9352
|
| ''[[:d:Q28867978|Frank Squires]]''
| futbolari britainiarra
| 1921
| 1988
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9353
|
| ''[[:d:Q28868083|Robert Jones]]''
|
| 1803
| 1850
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 9354
|
| ''[[:d:Q28870673|Jay Baker]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1991
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9355
|
| ''[[:d:Q28870726|Billy Reeves]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9356
|
| ''[[:d:Q28870737|Louis Ford]]''
|
| 1914
| 1980
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9357
| [[Fitxategi:Peter Rawlinson (46522523975).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28873696|Peter Rawlinson]]''
|
| 2000
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9358
|
| ''[[:d:Q28911822|Jason Gummer]]''
| futbolari britainiarra
| 1967
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 9359
|
| ''[[:d:Q28922150|Wyn Thomas]]''
|
| 1929
| 2017
| [[Penparcau]]
|-
| style='text-align:right'| 9360
| [[Fitxategi:El Jones Halifax poet.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28935078|El Jones]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9361
|
| ''[[:d:Q28935566|Leonora Brito]]''
|
| 1954
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9362
| [[Fitxategi:Stefan Leyshon portrait.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q28952252|Stefan Leyshon]]''
|
| 1972
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9363
|
| ''[[:d:Q28968013|Don Punch]]''
|
| 1956
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 9364
|
| ''[[:d:Q28972086|John Audland]]''
|
| 1852
| 1931
| [[Tintern]]
|-
| style='text-align:right'| 9365
|
| ''[[:d:Q28980561|Tony Day]]''
| igerilari britainiarra
| 1965
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 9366
|
| ''[[:d:Q29021227|Selina Rushbrook]]''
|
| 1880
| 1907
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9367
| [[Fitxategi:Brychan Llyr, Jess.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29023727|Brychan Llŷr]]''
|
| 1970
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9368
|
| ''[[:d:Q29029634|John Puleston]]''
|
| 1401
| 1551
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9369
| [[Fitxategi:Jenkins, Roger 1981-06-20.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29034214|Roger Jenkins]]''
|
| 1940
| 2021
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 9370
| [[Fitxategi:Luke Pearce Italy 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29048134|Luke Pearce]]''
|
| 1987
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 9371
|
| ''[[:d:Q29052057|Connor Brown]]''
|
| 1997
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 9372
|
| ''[[:d:Q29052058|Oliver Pike]]''
|
| 1998
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9373
|
| ''[[:d:Q29447102|Randall Baker]]''
|
| 1944
| 2020
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9374
|
| ''[[:d:Q29530855|Julie Keeble]]''
|
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9375
|
| ''[[:d:Q29545039|Michael J. Lewis]]''
| musikagile britainiarra
| 1939
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9376
|
| ''[[:d:Q29578277|John Huw Lewis]]''
|
| 1931
| 2008
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 9377
|
| ''[[:d:Q29642353|Beverley Beech]]''
|
| 1944
| 2023
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 9378
|
| ''[[:d:Q29643012|Jack Howell]]''
|
| 1926
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9379
|
| ''[[:d:Q29643019|Jeff Hughes]]''
|
| 1965
| 2018
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 9380
|
| ''[[:d:Q29643376|Michael Oliver]]''
|
| 1925
| 2015
| [[Borth]]<br/>[[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9381
|
| ''[[:d:Q29643800|Martin Williams]]''
|
| 1947
| 2020
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 9382
|
| ''[[:d:Q29869245|Dafydd Dafis]]''
|
| 1958
| 2017
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 9383
|
| ''[[:d:Q29904560|John Potter]]''
|
| 1830
| 1868
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9384
|
| ''[[:d:Q29907467|Seb Davies]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9385
|
| ''[[:d:Q29907504|Rhun Williams]]''
|
| 1997
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9386
| [[Fitxategi:Stephen Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29919894|Stephen Williams]]''
|
| 1963
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 9387
|
| ''[[:d:Q29948275|Rosalind Rusbridge]]''
|
| 1915
| 2004
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9388
|
| ''[[:d:Q29952260|Brett Johns]]''
|
| 1992
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9389
|
| ''[[:d:Q29956338|D. F. Brewer]]''
|
| 1925
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9390
|
| ''[[:d:Q29959653|Tom Wrigley]]''
|
| 1992
|
| [[Chirk|Y Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 9391
|
| ''[[:d:Q29966512|Edith Downing]]''
|
| 1857
| 1931
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9392
|
| ''[[:d:Q30005191|Sioned Harries]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1989
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9393
|
| ''[[:d:Q30052727|Rachel Taylor]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1983
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9394
|
| ''[[:d:Q30069829|Roger Moore]]''
|
| 1944
|
| [[Gower penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 9395
|
| ''[[:d:Q30105096|John Thomas]]''
|
| 1806
| 1874
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 9396
|
| ''[[:d:Q30110173|Jack Windsor Lewis]]''
|
| 1926
| 2021
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9397
|
| ''[[:d:Q30118010|Rhodri Lovett]]''
|
| 1982
|
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 9398
|
| ''[[:d:Q30121081|Morwyn Brebner]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9399
|
| ''[[:d:Q30122028|Rhys Thomas]]''
|
| 1979
|
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 9400
|
| ''[[:d:Q30122062|Tom Davies]]''
|
| 1993
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9401
|
| ''[[:d:Q30122379|Leon Brown]]''
|
| 1996
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9402
|
| ''[[:d:Q30122806|Albert Derrick]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
| 2022
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9403
| [[Fitxategi:Michael Lieber.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30122913|Michael Lieber]]''
| aktore britainiarra
| 1988
|
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 9404
|
| ''[[:d:Q30157831|Gwyn Harries-Jenkins]]''
|
| 1931
|
| [[Risca]]
|-
| style='text-align:right'| 9405
| [[Fitxategi:Official portrait of Anna McMorrin MP crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30164279|Anna McMorrin]]''
| politikari britainiarra
| 1971
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9406
| [[Fitxategi:Official portrait of Tonia Antoniazzi crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30165536|Tonia Antoniazzi]]''
|
| 1971
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9407
| [[Fitxategi:Official portrait of Ben Lake crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30172752|Ben Lake]]''
| politikari britainiarra
| 1993
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9408
|
| ''[[:d:Q30219424|Chris Mottershead]]''
|
| 1958
|
| [[Cowbridge]]
|-
| style='text-align:right'| 9409
|
| ''[[:d:Q30303313|Martin Conway]]''
| historialari britainiarra
| 1960
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9410
|
| ''[[:d:Q30321004|Robert Childs]]''
|
| 1957
|
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 9411
|
| ''[[:d:Q30323317|Scott Barley]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9412
|
| ''[[:d:Q30323462|Carl Hopgood]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9413
|
| ''[[:d:Q30344574|Geraint Dyfnallt Owen]]''
|
| 1908
| 1993
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9414
| [[Fitxategi:Shipyard Sally Pic.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q30500638|Joan Cowick]]''
|
| 1912
| 2004
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9415
| [[Fitxategi:Jack Marshman at UFC 230.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30502234|Jack Marshman]]''
|
| 1989
|
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 9416
|
| ''[[:d:Q30605435|Brinley Rees]]''
|
| 1916
| 2001
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 9417
|
| ''[[:d:Q30609027|William Ellis Williams]]''
|
| 1881
| 1962
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 9418
|
| ''[[:d:Q30609165|Billy Hughes]]''
| futbolari britainiarra (1920-1995)
| 1920
| 1995
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9419
|
| ''[[:d:Q30609386|Tom Green]]''
|
| 1900
| 1974
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9420
|
| ''[[:d:Q30612083|John Davies]]''
|
|
| 1694
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9421
| [[Fitxategi:Manon Williams Croeso Cymru.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q31358720|Manon Antoniazzi]]''
|
| 1965
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9422
|
| ''[[:d:Q31358728|Ryan Kift]]''
|
| 1977
|
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 9423
|
| ''[[:d:Q31358769|Myfyr Isaac]]''
|
| 1954
|
| ''[[:d:Q3400083|Llanafan]]''
|-
| style='text-align:right'| 9424
|
| ''[[:d:Q31358792|Wil Tân]]''
|
|
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 9425
|
| ''[[:d:Q31358808|Hefin Huws]]''
|
| 1964
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9426
|
| ''[[:d:Q31358836|Iestyn Jones]]''
|
| 1963
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9427
|
| ''[[:d:Q31359017|John Wayne Griffith]]''
|
| 1783
|
| [[Abergwyngregyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9428
|
| ''[[:d:Q31886221|Donald Roy]]''
|
| 1930
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9429
|
| ''[[:d:Q32131488|Jane Anne Lloyd]]''
|
| 1870
| 1933
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 9430
|
| ''[[:d:Q32308031|Hywel Davies]]''
|
| 1957
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 9431
|
| ''[[:d:Q32859631|Peter Francis]]''
|
| 1958
|
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 9432
|
| ''[[:d:Q33083014|John Cedric Griffiths]]''
|
| 1912
| 1992
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9433
|
| ''[[:d:Q33125100|Kelvyn Jones]]''
|
| 1953
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 9434
|
| ''[[:d:Q33634794|Alfie Clarke]]''
|
| 1914
| 1953
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9435
|
| ''[[:d:Q33712219|Tommy Wolfe]]''
|
| 1900
| 1954
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 9436
|
| ''[[:d:Q33812797|Terry Cotton]]''
| futbolari britainiarra
| 1946
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9437
|
| ''[[:d:Q33818814|Estyn Griffths]]''
|
| 1927
| 2017
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 9438
|
| ''[[:d:Q33820175|Phil Holme]]''
| futbolari britainiarra
| 1947
|
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 9439
|
| ''[[:d:Q33821432|Keith Huntley]]''
| futbolari britainiarra
| 1931
| 1995
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9440
|
| ''[[:d:Q33824044|Alan McIntosh]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 9441
|
| ''[[:d:Q33825302|Les Orphan]]''
|
| 1923
| 1995
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9442
|
| ''[[:d:Q34007837|Daniel Jervis]]''
| igerilari britainiarra
| 1996
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9443
|
| ''[[:d:Q34980052|Keston Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9444
| [[Fitxategi:John Francon Williams 1854-1911 Commemorative Plaque.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q35160552|John Francon Williams]]''
|
| 1854
| 1911
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 9445
| [[Fitxategi:David Annwn Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q35488635|David Annwn Jones]]''
|
| 1953
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9446
|
| ''[[:d:Q35695307|Enoch Rowland Jones]]''
|
| 1912
| 1978
| [[Gwaun-Cae-Gurwen]]
|-
| style='text-align:right'| 9447
|
| ''[[:d:Q35850145|Jay Foulston]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9448
| [[Fitxategi:PG Morgan.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q36419796|P. G. Morgan]]''
|
| 1966
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9449
|
| ''[[:d:Q36697214|Tom Rhys Harries]]''
| aktore britainiarra
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9450
|
| ''[[:d:Q37269398|Jonathan Evans-Jones]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9451
|
| ''[[:d:Q37347750|David Humphrey Jones]]''
|
| 1842
| 1904
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9452
|
| ''[[:d:Q37509560|David Rice Rees]]''
|
| 1787
| 1856
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 9453
|
| ''[[:d:Q37649676|Anita Thapar]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9454
|
| ''[[:d:Q37663328|John Bird]]''
|
| 1761
| 1840
| [[Cardiffko gaztelua]]
|-
| style='text-align:right'| 9455
|
| ''[[:d:Q37725178|Gary Roach]]''
|
| 1933
| 2012
| [[Penpedairheol (Caerphilly)|Penpedairheol]]
|-
| style='text-align:right'| 9456
| [[Fitxategi:Cameron Coxe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q37763071|Cameron Coxe]]''
| futbolari britainiarra
| 1998
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9457
|
| ''[[:d:Q37770200|William James Morgan]]''
|
| 1831
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9458
|
| ''[[:d:Q37804072|Evan Jones]]''
|
| 1830
| 1918
| [[Llangian]]
|-
| style='text-align:right'| 9459
|
| ''[[:d:Q37826665|Josiah Thomas]]''
|
| 1830
| 1905
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9460
|
| ''[[:d:Q37892401|Henry Hughes]]''
|
| 1808
| 1892
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9461
| [[Fitxategi:Jon Worth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q37996916|Jon Worth]]''
|
| 1980
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9462
|
| ''[[:d:Q38009527|David O'Brien Owen]]''
|
| 1855
| 1920
| [[Llandwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 9463
| [[Fitxategi:Andrew Brace 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q38094908|Andrew Brace]]''
|
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9464
|
| ''[[:d:Q38138534|Ashley Sweet]]''
|
| 1989
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 9465
|
| ''[[:d:Q38138540|Ellis Shipp]]''
|
| 1997
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9466
|
| ''[[:d:Q38170780|William Watkin Davies]]''
|
| 1895
| 1973
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9467
| [[Fitxategi:BillySassDavies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q38185495|Billy Sass-Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 9468
|
| ''[[:d:Q38190133|Corey Domachowski]]''
|
| 1996
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 9469
|
| ''[[:d:Q38190147|Keiron Assiratti]]''
|
| 1997
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9470
|
| ''[[:d:Q38190446|Harri Millard]]''
|
| 1996
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9471
|
| ''[[:d:Q38190462|Shane Lewis-Hughes]]''
|
| 1997
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 9472
| [[Fitxategi:Yr Athro Noel Lloyd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q38209921|Noel Lloyd]]''
|
| 1946
| 2019
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9473
|
| ''[[:d:Q38216587|Marie Trevelyan]]''
|
| 1853
| 1922
| [[Llantwit Major]]
|-
| style='text-align:right'| 9474
|
| ''[[:d:Q38383577|Reuben Morgan-Williams]]''
|
| 1998
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9475
|
| ''[[:d:Q38606122|Emily Davis]]''
|
| 1900
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9476
|
| ''[[:d:Q38686224|Alison Bielski]]''
|
| 1925
| 2014
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9477
|
| ''[[:d:Q38898929|Paul Dickson]]''
|
| 1920
| 2011
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9478
|
| ''[[:d:Q39039624|Billy Moore]]''
|
| 1912
| 2002
| [[Llanbradach]]
|-
| style='text-align:right'| 9479
|
| ''[[:d:Q39039625|Derek Williams]]''
|
| 1934
| 2014
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 9480
|
| ''[[:d:Q39040013|Peter Elias Jones]]''
|
| 1943
| 2010
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 9481
|
| ''[[:d:Q39040026|Mary Vaughan Jones]]''
|
| 1917
| 2002
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 9482
|
| ''[[:d:Q39074703|John Rawlins]]''
|
| 1957
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 9483
|
| ''[[:d:Q39074894|Robert Owen]]''
|
| 1984
|
| [[Ogmore Valley]]
|-
| style='text-align:right'| 9484
|
| ''[[:d:Q39078711|Albert Derrick]]''
|
| 1908
| 1975
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9485
|
| ''[[:d:Q39078897|Glyn Davies]]''
|
| 1909
| 1985
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9486
|
| ''[[:d:Q39078898|Sam Davies]]''
|
| 1894
| 1972
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9487
|
| ''[[:d:Q39078904|Roy McDonald]]''
|
| 1896
| 1970
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 9488
|
| ''[[:d:Q39078905|George Wheeler]]''
| futbolari britainiarra
| 1910
| 1995
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9489
|
| ''[[:d:Q39078914|Peter Davies]]''
| futbolari britainiarra
| 1936
| 2023
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9490
|
| ''[[:d:Q39078916|Peter Davies]]''
| futbolari britainiarra (1942-)
| 1942
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9491
|
| ''[[:d:Q39078917|Les Jones]]''
|
| 1922
| 1983
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 9492
|
| ''[[:d:Q39078938|Sam Jones]]''
|
|
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9493
|
| ''[[:d:Q39257430|Rollin Menayese]]''
|
| 1997
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 9494
|
| ''[[:d:Q39295246|Sir Edmund Buckley, 2nd Baronet]]''
|
| 1861
| 1919
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 9495
|
| ''[[:d:Q39299873|Kurt Parry]]''
|
| 1993
|
| [[Wyndham (Bridgend)|Wyndham]]
|-
| style='text-align:right'| 9496
|
| ''[[:d:Q39388876|Дориан Дарч]]''
|
| 1984
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9497
|
| ''[[:d:Q39640868|Betsy]]''
| abeslari britainiarra
| 2000
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9498
|
| ''[[:d:Q40265813|Elizabeth Vaughan]]''
| opera abeslari britainiarra
| 1937
|
| [[Llanfyllin]]
|-
| style='text-align:right'| 9499
|
| ''[[:d:Q40745599|Mags Harries]]''
|
| 1945
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9500
|
| ''[[:d:Q40766069|Freddie Hill]]''
|
| 1914
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9501
|
| ''[[:d:Q40889067|Basil Cottle]]''
|
| 1917
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9502
|
| ''[[:d:Q41019354|Gino Basille]]''
|
| 1928
| 1997
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9503
|
| ''[[:d:Q41247240|Hannah Grace]]''
|
| 1993
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9504
|
| ''[[:d:Q41249260|Owen Evans]]''
|
| 1996
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9505
| [[Fitxategi:Megan Jones POTM 2021 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q41446728|Megan Jones]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9506
|
| ''[[:d:Q41530142|Robson Blake]]''
|
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9507
| [[Fitxategi:Siwan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q41693923|Siwan Davies]]''
|
| 2000
|
| [[Newport (Pembrokeshire)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9508
|
| ''[[:d:Q41693935|Deirdre Beddoe]]''
|
| 1942
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 9509
|
| ''[[:d:Q41767537|Christopher Vaughan Edwards]]''
|
| 1875
| 1955
| [[Llanfairpwllgwyngyll|Llanfair Pwllgwyngyll]]
|-
| style='text-align:right'| 9510
|
| ''[[:d:Q41787459|Derek Jenkins]]''
|
| 1937
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9511
|
| ''[[:d:Q42186286|William Powell]]''
|
| 1705
| 1780
| ''[[:d:Q6964304|Nanteos]]''
|-
| style='text-align:right'| 9512
|
| ''[[:d:Q42211621|Cerith Flinn]]''
|
| 1986
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9513
|
| ''[[:d:Q42291096|Michael J. Ingleson]]''
| ikertzailea
|
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9514
|
| ''[[:d:Q42313714|Tegau Eurfron]]''
|
| 500
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9515
| [[Fitxategi:Laura O'Sullivan (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q42314072|Laura O'Sullivan]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9516
|
| ''[[:d:Q42375487|Paul Meek]]''
|
| 1959
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9517
| [[Fitxategi:Amy Dowden - 2023 (52720307368) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q42431221|Amy Dowden]]''
| dantzari britainiarra
| 1991
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 9518
|
| ''[[:d:Q42434789|Archie Ridley]]''
|
| 1869
| 1950
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 9519
|
| ''[[:d:Q42520174|Dylan Roberts]]''
|
| 1971
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9520
|
| ''[[:d:Q42583341|Hannah Miles]]''
| futbolari britainiarra
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9521
|
| ''[[:d:Q42774158|Colin St. Clair Oakes]]''
| arkitekto britainiarra
| 1908
| 1971
| [[Tanyfron]]
|-
| style='text-align:right'| 9522
|
| ''[[:d:Q42845798|Evan Press]]''
|
| 2000
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9523
| [[Fitxategi:Jane-dodds (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q42846969|Jane Dodds]]''
|
| 1963
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9524
|
| ''[[:d:Q42852267|Wayne Hughes]]''
| futbolari britainiarra
| 1958
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 9525
|
| ''[[:d:Q42886882|Owen Taylor]]''
| futbolari britainiarra
| 2001
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9526
|
| ''[[:d:Q42889463|Lewis Collins]]''
|
| 2001
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9527
|
| ''[[:d:Q43127454|Irwin John David Bevan]]''
|
| 1852
| 1940
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9528
|
| ''[[:d:Q43170848|David Walsh]]''
|
| 1979
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9529
|
| ''[[:d:Q43178378|Taylor Davies]]''
|
| 1995
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9530
|
| ''[[:d:Q43178639|Rhys Fawcett]]''
|
| 1996
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9531
|
| ''[[:d:Q43260423|Ben Jones]]''
|
| 1998
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9532
|
| ''[[:d:Q43260453|Tony O'Connor]]''
|
| 1934
| 2015
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9533
|
| ''[[:d:Q43289293|David J. Tozer]]''
|
| 1970
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9534
|
| ''[[:d:Q43304180|Philip Henry Egerton]]''
|
| 1824
| 1893
| [[Gresford]]
|-
| style='text-align:right'| 9535
|
| ''[[:d:Q43374061|Jethro Binns]]''
|
| 1984
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9536
|
| ''[[:d:Q43380801|Toni Evans]]''
| aktore porno britainiarra
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9537
|
| ''[[:d:Q43472159|Nicki McNelly]]''
|
| 1962
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 9538
|
| ''[[:d:Q43538963|Wenna]]''
|
| 600
| 544
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 9539
| [[Fitxategi:Cpl William Dempster.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q43580958|William Dempster]]''
|
| 1876
| 1964
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9540
|
| ''[[:d:Q43847981|Owen Lane]]''
|
| 1997
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9541
|
| ''[[:d:Q44070372|Morgan Williams]]''
|
| 1995
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9542
|
| ''[[:d:Q44481398|Rowan Jenkins]]''
|
| 1991
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9543
|
| ''[[:d:Q44490509|Catherine Smaill]]''
|
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9544
|
| ''[[:d:Q44633113|Fred Condrey]]''
|
| 1883
| 1952
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9545
|
| ''[[:d:Q44691153|William Powell]]''
|
| 1815
| 1878
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9546
|
| ''[[:d:Q44711039|Dane Blacker]]''
|
| 1998
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9547
|
| ''[[:d:Q44742025|Joe Thomas]]''
|
| 1996
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9548
|
| ''[[:d:Q44742037|Will Jones]]''
|
| 1998
|
| [[Penclawdd]]
|-
| style='text-align:right'| 9549
| [[Fitxategi:Next Generation Trophy 2013 44.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q44963860|Nathan Broadhead]]''
|
| 1998
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9550
| [[Fitxategi:Dewi Cynon (David Davies 1853-1937).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q45048920|David Davies]]''
|
| 1853
| 1937
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 9551
| [[Fitxategi:Shaun Evans 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q45189110|Shaun Evans]]''
|
| 1996
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9552
|
| ''[[:d:Q45298761|Nicholas Tee]]''
|
| 1949
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9553
|
| ''[[:d:Q45300946|J. Gwynn Williams]]''
|
| 1924
| 2017
| [[Llanfechain]]
|-
| style='text-align:right'| 9554
|
| ''[[:d:Q45319455|Ashley Griffiths]]''
|
| 1961
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 9555
|
| ''[[:d:Q45776704|Ray Giles]]''
|
| 1961
|
| [[Kenfig Hill]]
|-
| style='text-align:right'| 9556
|
| ''[[:d:Q45972376|Mary Thomas]]''
| opera abeslari britainiarra
| 1932
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9557
|
| ''[[:d:Q45985290|Colin Lake]]''
|
| 1941
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9558
|
| ''[[:d:Q46194169|Charles Henry Clements]]''
|
| 1898
| 1983
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9559
| [[Fitxategi:David Paul Mills.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q46271067|David P Mills]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9560
|
| ''[[:d:Q46586061|Steve Sutton]]''
|
| 1958
|
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 9561
|
| ''[[:d:Q47015455|Francis Huntly Griffith]]''
|
| 1885
| 1958
| [[Glasbury]]
|-
| style='text-align:right'| 9562
|
| ''[[:d:Q47035203|Nikara Jenkins]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9563
|
| ''[[:d:Q47073063|Megan Chard]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1998
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 9564
|
| ''[[:d:Q47116012|J. Aelwyn Roberts]]''
|
| 1918
| 2018
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9565
|
| ''[[:d:Q47120646|Ena Thomas]]''
|
| 1935
| 2020
| [[Felindre]]
|-
| style='text-align:right'| 9566
|
| ''[[:d:Q47120904|Heulwen Hâf]]''
|
| 1944
| 2018
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 9567
|
| ''[[:d:Q47121085|T. Ceiri Griffith]]''
|
| 1925
| 2016
| [[Llanbedr]]
|-
| style='text-align:right'| 9568
|
| ''[[:d:Q47121249|Cledwyn Jones]]''
|
| 1923
| 2022
| [[Talysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 9569
|
| ''[[:d:Q47121493|Ruth Morgan]]''
|
| 1966
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9570
|
| ''[[:d:Q47121781|Mari George]]''
|
| 1973
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9571
|
| ''[[:d:Q47121825|Gwen Redvers Jones]]''
|
| 1930
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9572
|
| ''[[:d:Q47121859|Nansi Selwood]]''
|
| 1921
| 2017
| [[Penderyn (Rhondda Cynon Taf)|Penderyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9573
|
| ''[[:d:Q47122648|Gwyn Erfyl]]''
|
| 1924
| 2007
| [[Llanerfyl]]
|-
| style='text-align:right'| 9574
| [[Fitxategi:Dwy Goron Eirwyn .jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47122741|Eirwyn George]]''
| poeta britainiarra
| 1936
|
| ''[[:d:Q20007221|Tufton]]''
|-
| style='text-align:right'| 9575
|
| ''[[:d:Q47123094|Emyr Wyn Jones]]''
|
| 1907
| 1999
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 9576
|
| ''[[:d:Q47123304|Idris Charles]]''
|
| 1947
| 2021
| [[Bodffordd]]
|-
| style='text-align:right'| 9577
|
| ''[[:d:Q47123476|Gilmor Griffiths]]''
|
| 1917
| 1985
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9578
|
| ''[[:d:Q47124189|Martyn Geraint]]''
|
| 1963
|
| [[Goodwick]]
|-
| style='text-align:right'| 9579
|
| ''[[:d:Q47124236|Mair Garnon]]''
|
| 1928
| 2022
| [[St Dogmaels]]
|-
| style='text-align:right'| 9580
|
| ''[[:d:Q47124323|Adrian Reynolds]]''
|
| 1963
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9581
|
| ''[[:d:Q47124529|Arwel Vittle]]''
|
|
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9582
|
| ''[[:d:Q47124631|Arfon Haines Davies]]''
|
| 1948
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9583
|
| ''[[:d:Q47125185|Eurgain Haf]]''
|
|
|
| [[Penisa'r Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 9584
| [[Fitxategi:Dafydd Owen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47125330|Dafydd Owen]]''
|
| 1919
| 2002
| [[Bylchau]]
|-
| style='text-align:right'| 9585
|
| ''[[:d:Q47125531|Cris Dafis]]''
|
| 1966
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9586
| [[Fitxategi:S. Minwel Tibbott.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47125612|Sara Minwel Tibbott]]''
|
| 1936
| 1998
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9587
|
| ''[[:d:Q47125622|Ieuan Gwynedd Jones]]''
|
| 1920
| 2018
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9588
|
| ''[[:d:Q47125698|Sioned Lleinau]]''
|
|
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9589
|
| ''[[:d:Q47125703|Gwynedd O. Pierce]]''
|
| 1921
| 2022
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9590
| [[Fitxategi:Heather M Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47125847|Heather Williams]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9591
|
| ''[[:d:Q47126006|Ceridwen Lloyd-Morgan]]''
|
| 1950
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9592
|
| ''[[:d:Q47126053|Islwyn Williams]]''
|
| 1917
| 1988
| [[Porth]]
|-
| style='text-align:right'| 9593
|
| ''[[:d:Q47126099|Mari Emlyn]]''
|
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9594
|
| ''[[:d:Q47126182|Gwilym H. Jones]]''
|
| 1930
|
| ''[[:d:Q2148274|Rhos-fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 9595
|
| ''[[:d:Q47126264|Llion Jones]]''
|
| 1964
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 9596
|
| ''[[:d:Q47126436|William R. Lewis]]''
|
| 1948
|
| [[Llangristiolus]]
|-
| style='text-align:right'| 9597
|
| ''[[:d:Q47126701|Heini Gruffudd]]''
|
| 1946
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9598
|
| ''[[:d:Q47126897|Pegi Lloyd-Williams]]''
|
| 1923
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9599
|
| ''[[:d:Q47126908|Robert Rhys]]''
|
| 1953
|
| [[Llangyndeyrn]]
|-
| style='text-align:right'| 9600
|
| ''[[:d:Q47126926|Iestyn Hughes]]''
|
| 1955
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9601
| [[Fitxategi:J. Towyn Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47127197|J. Towyn Jones]]''
|
| 1942
| 2019
| ''[[:d:Q13126548|Capel Iwan]]''<br/>[[Boncath]]
|-
| style='text-align:right'| 9602
|
| ''[[:d:Q47127360|E. Wyn James]]''
|
|
|
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 9603
|
| ''[[:d:Q47127962|G. Melvyn Howe]]''
|
| 1920
| 2012
| [[Abercynon]]
|-
| style='text-align:right'| 9604
|
| ''[[:d:Q47128294|Sêra Moore-Williams]]''
|
| 1958
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9605
|
| ''[[:d:Q47128461|Gareth Ffowc Roberts]]''
|
| 1945
|
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 9606
|
| ''[[:d:Q47128519|Daniel Davies]]''
|
| 1966
|
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 9607
|
| ''[[:d:Q47129647|Patti Flynn]]''
|
| 1937
| 2020
| [[Tiger Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 9608
|
| ''[[:d:Q47129851|Teleri Bevan]]''
|
| 1931
| 2020
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9609
|
| ''[[:d:Q47129889|John Barnie]]''
|
| 1941
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9610
|
| ''[[:d:Q47130219|Janet Aethwy]]''
|
| 1955
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9611
|
| ''[[:d:Q47130527|R. Arwel Jones]]''
|
| 1968
|
| [[Rhosybol]]
|-
| style='text-align:right'| 9612
|
| ''[[:d:Q47130540|Morfydd E. Owen]]''
|
| 1936
| 2024
| [[Fochriw]]
|-
| style='text-align:right'| 9613
|
| ''[[:d:Q47179942|Llwchaiarn]]''
|
| 580
| 640
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9614
|
| ''[[:d:Q47228357|Jon Norris]]''
|
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9615
| [[Fitxategi:Evans-01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47263904|Connor Lemonheigh-Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1997
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9616
|
| ''[[:d:Q47309379|Hugh Thomas]]''
|
| 1964
| 2022
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9617
|
| ''[[:d:Q47436459|Zak Lee-Green]]''
| arraunlari britainiarra
| 1991
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9618
|
| ''[[:d:Q47453910|Kacie Oliver]]''
|
| 1989
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9619
|
| ''[[:d:Q47458804|Gary Pickford-Hopkins]]''
|
| 1948
| 2013
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9620
| [[Fitxategi:Paula Gellibrand.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47459774|Paula Gellibrand]]''
|
| 1898
| 1986
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 9621
|
| ''[[:d:Q47460430|Nathan Foy]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9622
| [[Fitxategi:Olwen Lloyd George a Capt T J Carey Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47460742|Thomas Carey-Evans]]''
|
| 1884
| 1947
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9623
|
| ''[[:d:Q47467076|Horace Debenham]]''
|
| 1903
| 1993
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 9624
|
| ''[[:d:Q47467184|Katherine McNicol]]''
| arraunlari britainiarra
| 1961
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 9625
|
| ''[[:d:Q47476891|Richie Edwards]]''
|
| 1989
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9626
|
| ''[[:d:Q47476950|Chris Harris]]''
|
| 1977
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9627
|
| ''[[:d:Q47476985|Frank Williams]]''
|
| 1917
| 1978
| [[Overton-on-Dee|Overton]]
|-
| style='text-align:right'| 9628
|
| ''[[:d:Q47477003|Bob Griffiths]]''
|
| 1953
|
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 9629
|
| ''[[:d:Q47482445|Michael Harris]]''
| arraunlari britainiarra
| 1969
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 9630
|
| ''[[:d:Q47490670|Ross Owen]]''
|
| 1994
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9631
|
| ''[[:d:Q47490703|Aaron Wainwright]]''
|
| 1997
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9632
|
| ''[[:d:Q47490719|Jared Rosser]]''
|
| 1997
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9633
|
| ''[[:d:Q47490721|Arwel Robson]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9634
|
| ''[[:d:Q47490745|Anna Hursey]]''
|
| 2006
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9635
|
| ''[[:d:Q47492896|Doug Perkins]]''
|
| 1943
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9636
|
| ''[[:d:Q47516819|Michael Philip Harris]]''
|
| 1939
| 2023
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9637
| [[Fitxategi:Saint-Amand-les-Eaux - Paris-Roubaix juniors, 9 avril 2017, départ (A38).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q47517355|Rhys Britton]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1999
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9638
|
| ''[[:d:Q47541496|Thomas Fagan Wallace]]''
|
| 1874
| 1951
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9639
|
| ''[[:d:Q47541497|Walter Morgan]]''
|
| 1821
| 1903
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 9640
|
| ''[[:d:Q47542010|Jason Evans]]''
|
| 1971
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9641
|
| ''[[:d:Q47542123|Frances Mackenzie, Countess of Seaforth]]''
|
| 1659
|
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 9642
|
| ''[[:d:Q47542236|Nicola Tustain]]''
|
| 1997
|
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 9643
|
| ''[[:d:Q47656094|Alan Phillips]]''
|
|
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9644
| [[Fitxategi:Wales-Switzerland match at Euro 2020 in Baku 5 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47658470|Joe Rodon]]''
| futbolari britainiarra
| 1997
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9645
|
| ''[[:d:Q47671584|Ben Hingeley]]''
|
| 1997
|
| [[Glascoed]]
|-
| style='text-align:right'| 9646
| [[Fitxategi:Jack Sargeant AM (40900021582).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q47995095|Jack Sargeant]]''
|
| 1994
|
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 9647
| [[Fitxategi:John Phillips at UFC Fight Night 160 in Copenhagen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q48468627|John Phillips]]''
|
| 1985
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9648
|
| ''[[:d:Q48778144|John Welch]]''
|
| 1947
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9649
|
| ''[[:d:Q48794179|Honor Arundel]]''
|
| 1919
| 1973
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9650
|
| ''[[:d:Q48801730|Julian Atterton]]''
|
|
|
| [[Grangetown (Cardiff)|Grangetown]]
|-
| style='text-align:right'| 9651
|
| ''[[:d:Q48805514|Alexia Pnevmatikos]]''
| ilustratzaile britainiarra
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9652
|
| [[Sarah Jones (belar-hockey jokalaria)]]
|
| 1990
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9653
|
| ''[[:d:Q48816698|Rose Thomas]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1992
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 9654
|
| ''[[:d:Q48817063|Albert Gower-Rees]]''
|
| 1880
| 1956
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9655
|
| ''[[:d:Q48844024|Janusz Hryniewicz]]''
|
| 1947
|
| [[Penley]]
|-
| style='text-align:right'| 9656
|
| ''[[:d:Q48868869|Danny Hughes]]''
|
| 1988
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9657
|
| ''[[:d:Q48868982|Sarah Connolly]]''
|
| 1989
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9658
|
| ''[[:d:Q48977772|Dewi Cross]]''
|
| 1999
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9659
|
| ''[[:d:Q49679357|Cyril Mossford]]''
|
| 1903
| 1968
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9660
|
| ''[[:d:Q49995733|Catherine Lynch]]''
|
| 1880
| 1908
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9661
| [[Fitxategi:Elise Hughes Blackburn (50452093546) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50078331|Elise Hughes]]''
|
| 2001
|
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 9662
|
| ''[[:d:Q50131942|Trefor Selway]]''
|
| 1931
| 2018
| [[Pandy Tudur]]
|-
| style='text-align:right'| 9663
|
| ''[[:d:Q50136388|Howard Sheppeard]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
|
| [[Ynysybwl]]
|-
| style='text-align:right'| 9664
|
| ''[[:d:Q50169885|Thomas Price]]''
| argazkilari zeelandaberritarra
| 1838
| 1928
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 9665
|
| ''[[:d:Q50173768|Chris Goss]]''
|
| 1961
|
| ''[[:d:Q27556140|Mountain Ash]]''
|-
| style='text-align:right'| 9666
|
| ''[[:d:Q50179243|Rob Sutherland]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9667
|
| ''[[:d:Q50217554|Sean Wharton]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9668
|
| ''[[:d:Q50276520|Lily Argent]]''
|
| 1886
| 1916
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9669
|
| ''[[:d:Q50296393|Neil Salathiel]]''
|
| 1962
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9670
|
| ''[[:d:Q50298099|Islwyn Williams]]''
|
| 1903
| 1957
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 9671
|
| ''[[:d:Q50309032|Timothy Davis]]''
|
| 1779
| 1860
| [[Llangybi (Ceredigion)|Llangybi]]
|-
| style='text-align:right'| 9672
|
| ''[[:d:Q50322911|Bray Wilkins]]''
|
| 1610
| 1702
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9673
| [[Fitxategi:Francesca Rhydderch large.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50326432|Francesca Rhydderch]]''
|
| 1969
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9674
| [[Fitxategi:Lexi Lowe - AVN Expo & AVN Awards (8394303962).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50332139|Lexi Lowe]]''
|
| 1988
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9675
|
| ''[[:d:Q50345115|Aled Miles]]''
|
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9676
|
| ''[[:d:Q50345381|Paul Whitfield]]''
|
| 1982
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 9677
|
| ''[[:d:Q50365542|Sam Moore]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9678
|
| ''[[:d:Q50365977|Brian Jenkins]]''
|
| 1935
|
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 9679
|
| ''[[:d:Q50379493|Chelsea Lewis]]''
|
| 1993
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9680
|
| ''[[:d:Q50404210|Geraldine Norman]]''
| matematikari britainiarra
| 1940
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9681
| [[Fitxategi:Banita Sandhu graces the special screening of October (01).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50413334|Banita Sandhu]]''
| aktore britainiarra
| 1997
|
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 9682
|
| ''[[:d:Q50528961|Trevor Jones]]''
|
| 1923
| 1983
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9683
|
| ''[[:d:Q50528968|Tommy Edwards]]''
|
| 1923
| 2000
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9684
|
| ''[[:d:Q50580585|Audrey Bates]]''
|
| 1922
| 2001
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9685
|
| ''[[:d:Q50580877|Audrey Coombs]]''
| mahai-tenislari britainiarra
| 1928
| 2016
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9686
|
| ''[[:d:Q50581145|Betty Gray]]''
|
| 1920
| 2018
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 9687
|
| ''[[:d:Q50591265|Ivor Edward David]]''
|
| 1875
| 1913
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 9688
|
| ''[[:d:Q50676480|Hayley Parsons]]''
|
| 1973
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 9689
|
| ''[[:d:Q50900421|Emyr Evans]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9690
|
| ''[[:d:Q50947577|Ifan G Hughes]]''
|
| 1968
|
| [[Ynyshir]]
|-
| style='text-align:right'| 9691
| [[Fitxategi:Emma Sarah Hutchinson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q51051504|Emma Hutchinson]]''
|
| 1820
| 1905
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9692
|
| ''[[:d:Q51214742|Sam Pearce]]''
|
| 1994
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9693
|
| ''[[:d:Q51218990|Len Attley]]''
|
| 1910
| 1979
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9694
|
| ''[[:d:Q51220615|Islwyn Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1935
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9695
|
| ''[[:d:Q51221808|Enoch Mort]]''
|
| 1912
| 1999
| [[Ogmore Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 9696
|
| ''[[:d:Q51260242|Alan Couch]]''
| futbolari britainiarra
| 1953
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9697
|
| [[Dino Fetscher]]
| aktore britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9698
|
| ''[[:d:Q51364729|Sam Fenwick]]''
|
| 1992
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 9699
|
| ''[[:d:Q51537516|Anthony Robert Alwyn Hobson]]''
|
| 1921
| 2014
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 9700
|
| ''[[:d:Q51537525|Ann Mercy Hunt]]''
|
| 1938
| 2014
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 9701
|
| ''[[:d:Q51573468|Morgan Morris]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9702
| [[Fitxategi:RAF India 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q51611000|Roger A. Falconer]]''
|
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9703
|
| ''[[:d:Q51645970|Bethan Davies]]''
|
| 1990
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9704
|
| ''[[:d:Q51683462|Charles John Ribton-Turner]]''
|
| 1839
| 1895
| ''[[:d:Q17740804|Bryntirion]]''
|-
| style='text-align:right'| 9705
|
| ''[[:d:Q51705802|Mihangel Jones]]''
|
| 1940
| 2018
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9706
|
| ''[[:d:Q51754219|Liam Hutchinson]]''
| futbolari britainiarra
| 1991
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9707
|
| ''[[:d:Q51759514|Bill Sweet]]''
|
| 1947
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9708
|
| ''[[:d:Q51799848|Alex Beckett]]''
|
| 1982
| 2018
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9709
|
| ''[[:d:Q51844029|Gomer Lloyd]]''
|
| 1947
| 2016
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9710
|
| ''[[:d:Q51876187|Gemma Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Gelli (Rhondda)|Gelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9711
|
| ''[[:d:Q51879759|Graham Sweet]]''
|
| 1948
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9712
|
| ''[[:d:Q51879898|Jackie Price]]''
|
| 1950
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 9713
|
| ''[[:d:Q51879916|Christopher Frank]]''
|
| 1949
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9714
|
| ''[[:d:Q51905701|Owen James]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1995
|
| [[Ferryside]]
|-
| style='text-align:right'| 9715
|
| ''[[:d:Q51908481|Saint Bilo]]''
|
| 500
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9716
|
| ''[[:d:Q51954536|Cenhedlon ach Briafael]]''
|
|
| 700
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9717
|
| ''[[:d:Q51954783|Keneython]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9718
|
| ''[[:d:Q51996869|Danielle Lewis]]''
|
|
|
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 9719
|
| ''[[:d:Q52002304|Dilig]]''
|
|
|
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 9720
|
| ''[[:d:Q52061534|Eurfyl ach Padarn]]''
|
|
|
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 9721
|
| ''[[:d:Q52079677|Nathan Wigg]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9722
|
| ''[[:d:Q52083916|Eurgain ach Maelgwn Gwynedd]]''
|
| 510
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9723
|
| ''[[:d:Q52084553|Kieran Williams]]''
|
| 1997
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9724
| [[Fitxategi:James Ratti LQ 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52084831|James Ratti]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9725
|
| ''[[:d:Q52084834|Dewi Lake]]''
|
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9726
|
| ''[[:d:Q52084835|Tiaan Thomas-Wheeler]]''
|
| 1999
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 9727
|
| ''[[:d:Q52099094|David Evans, Jr.]]''
| politikari estatubatuarra
| 1848
| 1929
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9728
| [[Fitxategi:Judith Ablett-Kerr (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52107245|Judith Ablett-Kerr]]''
| abokatu zeelandaberritarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9729
|
| ''[[:d:Q52120536|Gwenhaf]]''
|
| 480
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9730
| [[Fitxategi:John Edwal ac Angharad Williams; tad a mam Waldo Williams (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52153538|J. Edwal Williams]]''
|
| 1863
| 1934
| [[Llandissilio]]
|-
| style='text-align:right'| 9731
| [[Fitxategi:Lady Williams-Wynn and her Children.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52154446|Frances Williams Wynn]]''
|
| 1773
| 1857
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 9732
|
| ''[[:d:Q52156361|Ralph Joseph Horner]]''
|
| 1848
| 1926
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9733
|
| ''[[:d:Q52157138|Keith Winter]]''
|
| 1906
| 1983
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9734
|
| ''[[:d:Q52157525|Gwenonwy ach Meurig]]''
|
| 500
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9735
|
| ''[[:d:Q52160410|Charles Williams]]''
|
| 1915
| 1990
| [[Bodffordd]]
|-
| style='text-align:right'| 9736
|
| ''[[:d:Q52191516|Euryn Ogwen Williams]]''
|
| 1942
| 2021
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 9737
|
| ''[[:d:Q52231233|Ebenezer Morgan]]''
|
| 1820
| 1906
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 9738
|
| ''[[:d:Q52231975|Marged Esli]]''
|
| 1949
|
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 9739
| [[Fitxategi:Portrait of Watkin B. Joseph, 'Y Myfyr' (4670369).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52293977|Watkin Bronfryn Joseph]]''
|
| 1832
| 1883
| ''[[:d:Q6661962|Llechfaen]]''
|-
| style='text-align:right'| 9740
| [[Fitxategi:Annie brewer.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q52455681|Annie Brewer]]''
|
| 1874
| 1921
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9741
|
| ''[[:d:Q52470702|Dafydd Tomos]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9742
|
| ''[[:d:Q52496375|Huw Llewelyn Williams]]''
|
| 1904
| 1979
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 9743
|
| ''[[:d:Q52557168|Llŷr Forwen]]''
|
| 600
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9744
|
| ''[[:d:Q52604716|Reg Phillips]]''
| futbolari britainiarra
| 1921
| 1972
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9745
|
| ''[[:d:Q52716006|Tudor Evans]]''
| politikari britainiarra
|
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 9746
|
| ''[[:d:Q52722880|Amy Evans]]''
|
| 1990
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9747
|
| ''[[:d:Q52724507|Ash Baker]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9748
|
| ''[[:d:Q52823870|Daniel Jefferies]]''
|
| 1999
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 9749
| [[Fitxategi:Jack Edwards (5292077).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52911912|Jack Edwards]]''
|
| 1853
| 1942
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9750
|
| ''[[:d:Q53086736|Kelvin Thomas]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9751
|
| ''[[:d:Q53191106|Meleri]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9752
|
| ''[[:d:Q53428221|David Edward Williams]]''
|
| 1910
| 1994
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 9753
|
| ''[[:d:Q53570396|Nefyn ach Brychan]]''
|
|
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9754
|
| ''[[:d:Q53573757|Nwyalen ach Selyf]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9755
| [[Fitxategi:Harvard LCCN2014711368.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q53598867|Sue Harvard]]''
|
| 1888
| 1967
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9756
|
| ''[[:d:Q53718889|Tangwystl ach Brychan]]''
|
| 500
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9757
|
| ''[[:d:Q53868716|John Bevan]]''
|
| 1846
| 1918
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9758
|
| ''[[:d:Q53870939|Gwyn Morgans]]''
|
| 1932
| 2023
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9759
|
| ''[[:d:Q54005453|Wally Roberts]]''
|
| 1917
| 2006
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9760
|
| ''[[:d:Q54087307|Alfred Ross Pring]]''
|
| 1827
|
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9761
| [[Fitxategi:Kishan Hirani PHC 2014-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54556080|Kishan Hirani]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9762
|
| ''[[:d:Q54591108|Noel James]]''
|
| 1965
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9763
|
| ''[[:d:Q54594287|Marcus Piggott]]''
|
| 1971
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9764
|
| ''[[:d:Q54598807|Philip Welch]]''
| matematikari britainiarra
| 1954
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9765
| [[Fitxategi:Portrait of Mr. Trygarn Griffith ; Mrs. Trygarn Griffith (4671009).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54670107|Richard Trygarn Griffith]]''
|
| 1788
| 1866
| ''[[:d:Q29483393|Carreg Llwyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 9766
| [[Fitxategi:Portrait of Henry Evans (born 1606) (4674118).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54800979|Henry Evans]]''
|
| 1606
| 1710
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 9767
|
| ''[[:d:Q54861308|Dan Babos]]''
|
| 2000
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9768
|
| ''[[:d:Q54861310|Taine Basham]]''
|
| 1999
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9769
|
| ''[[:d:Q54869232|Rees Alfred Davis]]''
|
| 1856
| 1940
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 9770
|
| ''[[:d:Q54957569|Ray Davies]]''
|
| 1927
| 2017
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9771
|
| ''[[:d:Q54982366|Neil Jones]]''
|
| 1948
| 2018
| [[Llanbradach]]
|-
| style='text-align:right'| 9772
| [[Fitxategi:Roskilde Festival Kelly Lee Owens-5 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55006228|Kelly Lee Owens]]''
| abeslari britainiarra
| 1988
|
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 9773
|
| ''[[:d:Q55048184|Melville Hocken]]''
|
| 1887
| 1949
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9774
|
| ''[[:d:Q55069173|Dianne Rees]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9775
|
| ''[[:d:Q55080950|Joel Bennett Ringer]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9776
|
| ''[[:d:Q55114646|Prem Sisodiya]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9777
|
| ''[[:d:Q55235984|Jessica Warboys]]''
|
| 1977
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9778
|
| ''[[:d:Q55237277|Terry Dyddgen-Jones]]''
|
| 1950
| 2018
| ''[[:d:Q13127572|Crwbin]]''
|-
| style='text-align:right'| 9779
|
| ''[[:d:Q55310397|Bridget Chetwynd]]''
| idazle britainiarra
| 1910
| 1970
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9780
|
| ''[[:d:Q55314922|Caryl Thomas]]''
|
| 1986
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9781
|
| ''[[:d:Q55350891|Les Speed]]''
|
| 1923
| 2012
| [[Caergwrle]]
|-
| style='text-align:right'| 9782
|
| ''[[:d:Q55363774|Stan Roberts]]''
|
| 1921
| 1995
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9783
|
| ''[[:d:Q55363791|Paul Roberts]]''
|
| 1977
|
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9784
|
| ''[[:d:Q55363992|Ken Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1932
| 2008
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9785
| [[Fitxategi:2024 UEC Track Elite European Championships 082.jpg|center|128px]]
| [[Jessica Roberts]]
| britainiar txirrindularia
| 1999
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9786
|
| ''[[:d:Q55369925|Chris Sander]]''
| futbolari britainiarra
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9787
|
| ''[[:d:Q55375359|Frank Jones]]''
|
| 1960
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 9788
|
| ''[[:d:Q55391506|Curtis Dodge]]''
|
| 1992
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9789
|
| ''[[:d:Q55413128|Gwyn Vaughan Jones]]''
|
| 1958
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 9790
| [[Fitxategi:WelshWhisperer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55462126|Welsh Whisperer]]''
|
| 1987
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 9791
| [[Fitxategi:Jason Harries 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55584141|Jason Harries]]''
|
| 1989
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9792
|
| ''[[:d:Q55584143|Kieran Hardy]]''
|
| 1995
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9793
| [[Fitxategi:Rio Dyer 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55584550|Rio Dyer]]''
|
| 1999
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9794
|
| ''[[:d:Q55584573|Lennon Greggains]]''
|
| 1999
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9795
|
| ''[[:d:Q55584576|Connor Edwards]]''
|
| 1997
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 9796
|
| ''[[:d:Q55584580|Joe Goodchild]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9797
| [[Fitxategi:Thomas Merthyr Guest Vanity Fair 1897-11-11.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55587858|Thomas Merthyr Guest]]''
|
| 1838
| 1904
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 9798
|
| ''[[:d:Q55605198|Ben Murphy]]''
|
| 1996
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9799
|
| ''[[:d:Q55607561|Christian Coleman]]''
|
| 1998
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 9800
|
| ''[[:d:Q55607911|Colin Hudson]]''
|
| 1935
| 2005
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 9801
|
| ''[[:d:Q55610492|Eddie Jenkins]]''
| futbolari britainiarra (1909-2005)
| 1909
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9802
|
| ''[[:d:Q55615146|John Cockrill (House of Burgesses)]]''
|
| 1745
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9803
| [[Fitxategi:William Williams on a railway jigger, rabbit hunting in Otago, ca 1900 (3056669963) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55618848|William Williams]]''
| argazkilari zeelandaberritarra
| 1859
| 1948
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9804
|
| ''[[:d:Q55618934|William Williams]]''
|
| 1788
| 1855
| ''[[:d:Q13626046|Aberpergwm House]]''
|-
| style='text-align:right'| 9805
|
| ''[[:d:Q55631619|Rhodri Davies]]''
|
| 1991
|
| [[Crymych]]
|-
| style='text-align:right'| 9806
|
| ''[[:d:Q55632115|Russell Lewis]]''
|
| 1956
|
| [[Blaengwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 9807
|
| ''[[:d:Q55642700|William Hughes]]''
|
| 1998
| 2018
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9808
|
| ''[[:d:Q55652337|Gwrgon]]''
|
| 500
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9809
|
| ''[[:d:Q55652826|Ceindrych]]''
|
| 500
|
| ''[[:d:Q954585|Brycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9810
|
| ''[[:d:Q55683438|Jimmy Mesene]]''
|
| 1908
| 1969
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9811
|
| ''[[:d:Q55713686|Helena Jones]]''
| maistra britainiarra
| 1916
| 2018
| [[Seven Sisters (Neath Port Talbot)|Seven Sisters]]
|-
| style='text-align:right'| 9812
|
| ''[[:d:Q55720569|Sue Roderick]]''
| aktore britainiarra
| 1955
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9813
| [[Fitxategi:Abram Reese (1829–1908).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q55721395|Abram Reese]]''
|
| 1829
| 1908
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 9814
|
| ''[[:d:Q55739150|Arnold Hill Payne]]''
|
| 1877
| 1956
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9815
|
| ''[[:d:Q55759986|Morgan Webster]]''
|
| 1990
|
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 9816
|
| ''[[:d:Q55760861|Sophie Mackintosh]]''
| idazle britainiarra
| 1988
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9817
|
| ''[[:d:Q55767256|David James Llewelfryn Davies]]''
|
| 1903
| 1981
| [[Llanfihangel Rhos-y-Corn]]
|-
| style='text-align:right'| 9818
|
| ''[[:d:Q55824347|W. Ray Stephens]]''
|
| 1916
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 9819
|
| ''[[:d:Q55825490|Jack Jones]]''
|
| 1921
| 2001
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9820
|
| ''[[:d:Q55825492|Brian Jarvis]]''
|
| 1933
| 2004
| [[Bangor-on-Dee]]
|-
| style='text-align:right'| 9821
|
| ''[[:d:Q55844555|Latalia Bevan]]''
|
| 2001
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9822
|
| ''[[:d:Q55938193|Peter Read]]''
|
|
|
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 9823
|
| ''[[:d:Q55978975|Neil O'Halloran]]''
| futbolari britainiarra
| 1933
| 1995
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9824
|
| ''[[:d:Q55979165|Iorwerth Herbert]]''
|
| 1910
| 1976
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 9825
|
| ''[[:d:Q56000479|Peter Bailey]]''
|
| 1944
| 2005
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9826
|
| ''[[:d:Q56009287|Meinir Lloyd]]''
| abeslari britainiarra
| 1945
|
| [[Cyffylliog]]
|-
| style='text-align:right'| 9827
| [[Fitxategi:Rhodri ap Dyfrig (Nwdls, S4C) yn Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd 2018 - at the National Eisteddfod, Cardiff 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56051667|Rhodri ap Dyfrig]]''
|
| 1977
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9828
|
| ''[[:d:Q56062566|Abbie Trayler-Smith]]''
| argazkilari britainiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9829
|
| ''[[:d:Q56118747|Ann Rosalie David]]''
|
| 1946
|
| [[Cardiff]]<br/>[[Galesko azpibanaketak]]
|-
| style='text-align:right'| 9830
|
| ''[[:d:Q56173874|Rose Mabel Durham]]''
|
| 1853
| 1928
| [[Aberarth]]
|-
| style='text-align:right'| 9831
|
| ''[[:d:Q56173890|Rees Arthur]]''
|
| 1821
| 1894
| [[Abergwesyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9832
|
| ''[[:d:Q56173931|Ivor Astle]]''
|
| 1882
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9833
|
| ''[[:d:Q56173975|Elizabeth Mabel Bailey]]''
|
| 1862
| 1952
| [[Llangattock]]
|-
| style='text-align:right'| 9834
|
| ''[[:d:Q56174075|William Barrow]]''
|
| 1798
| 1886
| [[Llanelltyd]]
|-
| style='text-align:right'| 9835
|
| ''[[:d:Q56174090|Derek Baskerville]]''
|
| 1942
|
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 9836
|
| ''[[:d:Q56174136|Jane Belk]]''
|
| 1855
| 1935
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 9837
|
| ''[[:d:Q56174215|George Bettiss]]''
|
| 1775
| 1839
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9838
|
| ''[[:d:Q56174216|Mary Bettiss]]''
|
| 1788
|
| ''[[:d:Q13129604|Llanbeblig]]''
|-
| style='text-align:right'| 9839
|
| ''[[:d:Q56174242|John Thomas Beynon]]''
|
| 1807
| 1873
| [[Llanddewi Velfrey]]
|-
| style='text-align:right'| 9840
|
| ''[[:d:Q56174350|John George William Bonsall]]''
|
| 1817
| 1900
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9841
|
| ''[[:d:Q56174390|Evan Bowen]]''
|
|
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9842
|
| ''[[:d:Q56174397|Gwynne Vaughan Bowen]]''
|
| 1829
| 1889
| ''[[:d:Q13132008|St Nicholas]]''
|-
| style='text-align:right'| 9843
|
| ''[[:d:Q56174569|James Brynker]]''
|
| 1668
| 1740
| ''[[:d:Q29501940|Brynkir]]''
|-
| style='text-align:right'| 9844
|
| ''[[:d:Q56174596|Robert Bulkeley]]''
|
| 1615
|
| [[Llanfachraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 9845
|
| ''[[:d:Q56174632|John Burrell]]''
|
| 1859
| 1934
| [[Llanfihangel y Creuddyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9846
|
| ''[[:d:Q56174713|David Arthur Callard]]''
|
| 1949
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9847
|
| ''[[:d:Q56174916|Gerard Casey]]''
|
| 1918
| 2000
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 9848
|
| ''[[:d:Q56175058|Sarah Charles]]''
|
| 1753
| 1814
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 9849
|
| ''[[:d:Q56175082|Charles Charman]]''
|
| 1914
| 1999
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9850
|
| ''[[:d:Q56175321|Alfred Butler Clough]]''
|
| 1797
| 1870
| [[Henllan]]
|-
| style='text-align:right'| 9851
|
| ''[[:d:Q56175456|Athelstan Corbet]]''
|
| 1788
| 1835
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9852
| [[Fitxategi:Sarah Jane Rees (Crangowen, 1839-1916) NLW3362516.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56175528|Sarah Jane Rees]]''
|
| 1839
| 1916
| [[Llangrannog]]
|-
| style='text-align:right'| 9853
|
| ''[[:d:Q56175740|Don Dale-Jones]]''
|
| 1935
|
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 9854
|
| ''[[:d:Q56175743|Thomas Dalton]]''
|
| 1798
| 1878
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9855
|
| ''[[:d:Q56175777|Evan David]]''
|
| 1809
| 1871
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 9856
|
| ''[[:d:Q56175831|Arthur Stanley Davies]]''
|
| 1889
| 1951
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 9857
|
| ''[[:d:Q56175842|Benjamin Davies]]''
|
| 1863
| 1957
| ''[[:d:Q15921422|Llangynllo]]''
|-
| style='text-align:right'| 9858
|
| ''[[:d:Q56175850|David Griffith Davies]]''
|
| 1845
| 1899
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9859
|
| ''[[:d:Q56175852|David Oswald Davies]]''
|
| 1908
| 1992
| [[Rhydcymerau]]
|-
| style='text-align:right'| 9860
|
| ''[[:d:Q56175866|David Evan Davies]]''
|
| 1843
| 1914
| [[Llannor]]
|-
| style='text-align:right'| 9861
|
| ''[[:d:Q56175868|David Rees Davies]]''
|
| 1824
| 1916
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 9862
|
| ''[[:d:Q56175873|David Davies]]''
|
| 1793
| 1864
| [[Caio (Carmarthenshire)|Caio]]
|-
| style='text-align:right'| 9863
|
| ''[[:d:Q56175876|David Davies]]''
|
| 1799
| 1874
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 9864
|
| ''[[:d:Q56175882|David Davies]]''
|
| 1845
|
| [[Cwmdu (Powys)|Cwmdu]]
|-
| style='text-align:right'| 9865
|
| ''[[:d:Q56175916|Edward Davies]]''
|
| 1820
| 1908
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 9866
|
| ''[[:d:Q56175931|Frances Davies]]''
|
| 1836
| 1918
| [[Llandyfaelog]]
|-
| style='text-align:right'| 9867
|
| ''[[:d:Q56175946|Gladys Davies]]''
|
| 1885
|
| [[Llanvihangel Crucorney]]
|-
| style='text-align:right'| 9868
|
| ''[[:d:Q56175961|Humphrey Jones Davies]]''
|
| 1877
| 1966
| [[Llanarmon-yn-Iâl]]
|-
| style='text-align:right'| 9869
|
| ''[[:d:Q56175968|Idwal Davies]]''
|
| 1915
| 1992
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 9870
|
| ''[[:d:Q56176003|John Richard Davies]]''
|
| 1826
|
| [[Henfynyw]]
|-
| style='text-align:right'| 9871
|
| ''[[:d:Q56176004|John Davies]]''
|
| 1722
| 1799
| [[Llanfihangel Ystrad]]
|-
| style='text-align:right'| 9872
|
| ''[[:d:Q56176024|Jonathan Davies]]''
|
| 1857
| 1933
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 9873
|
| ''[[:d:Q56176026|Kate Davies]]''
|
| 1892
| 1980
| [[Pren-gwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9874
|
| ''[[:d:Q56176053|Price Davies]]''
|
| 1732
|
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 9875
|
| ''[[:d:Q56176082|Samuel Davies]]''
|
| 1829
| 1904
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 9876
|
| ''[[:d:Q56176086|Thomas George Davies]]''
|
| 1900
| 1977
| [[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 9877
|
| ''[[:d:Q56176089|Thomas Davies]]''
|
| 1802
| 1861
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 9878
|
| ''[[:d:Q56176101|Walter Cecil Davies]]''
|
| 1802
| 1863
| [[Llanrhaeadr-ym-Mochnant]]
|-
| style='text-align:right'| 9879
|
| ''[[:d:Q56176152|Rhys Lewis Davis]]''
|
| 1828
| 1916
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 9880
|
| ''[[:d:Q56176183|Wilfred Seymour De Winton]]''
|
| 1856
| 1929
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 9881
|
| ''[[:d:Q56176227|David J. Owen]]''
|
| 1877
| 1945
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 9882
|
| ''[[:d:Q56176497|Edward Edwards]]''
|
| 1865
| 1933
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9883
|
| ''[[:d:Q56176500|Elizabeth Ann Davies]]''
|
| 1867
|
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 9884
|
| ''[[:d:Q56176529|Llewelyn Edwards]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 9885
|
| ''[[:d:Q56176621|Siôn Eirian]]''
|
| 1954
| 2020
| [[Hirwaun]]
|-
| style='text-align:right'| 9886
|
| ''[[:d:Q56176675|Richard Elias]]''
|
| 1847
| 1927
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 9887
| [[Fitxategi:Annie Jane Hughes-Griffiths (5227587).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56176704|Annie Jane Ellis]]''
|
| 1873
| 1942
| ''[[:d:Q29496455|Cwrt Mawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 9888
|
| ''[[:d:Q56176713|Hugh Ellis]]''
|
| 1857
| 1931
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 9889
|
| ''[[:d:Q56176718|Robert Ellis]]''
|
| 1845
|
| ''[[:d:Q5256625|Denbighshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 9890
|
| ''[[:d:Q56176777|Elizabeth Enoch]]''
|
| 1801
|
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9891
|
| ''[[:d:Q56176894|David Arthen Evans]]''
|
| 1878
| 1936
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9892
|
| ''[[:d:Q56176898|David Evans]]''
|
| 1860
| 1950
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 9893
|
| ''[[:d:Q56176902|David Evans]]''
|
| 1815
| 1883
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 9894
|
| ''[[:d:Q56176909|David Evans]]''
|
| 1875
| 1951
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9895
|
| ''[[:d:Q56176912|Dic Evans]]''
|
| 1947
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9896
| [[Fitxategi:Er cof am y Parch Foulk Evans, Machynlleth.. NLW3365216.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56176943|Foulk Evans]]''
|
| 1783
| 1866
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9897
|
| ''[[:d:Q56176950|Griffith Thomas Evans]]''
|
| 1853
| 1914
| [[Rhyd-y-clafdy]]
|-
| style='text-align:right'| 9898
|
| ''[[:d:Q56176960|William Howell Evans]]''
|
| 1835
| 1892
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9899
|
| ''[[:d:Q56176970|John Owain Evans]]''
|
| 1875
| 1943
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9900
|
| ''[[:d:Q56176992|Jonah Bowen Evans]]''
|
| 1806
| 1876
| [[Llywel]]
|-
| style='text-align:right'| 9901
|
| ''[[:d:Q56176995|Josiah Daniel Evans]]''
|
| 1827
| 1905
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 9902
|
| ''[[:d:Q56176998|Lewis Evans]]''
|
| 1767
| 1835
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9903
|
| ''[[:d:Q56177000|Mali Evans]]''
|
|
| 1991
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9904
|
| ''[[:d:Q56177009|Olwen Caradoc Evans]]''
|
| 1918
| 1998
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9905
| [[Fitxategi:Olwen Lloyd George a Capt T J Carey Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56177012|Olwen Elizabeth Lloyd George]]''
|
| 1892
| 1990
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 9906
|
| ''[[:d:Q56177037|Simon Evans]]''
|
| 1824
| 1885
| [[Eglwyswen]]
|-
| style='text-align:right'| 9907
|
| ''[[:d:Q56177069|William Evans]]''
|
| 1876
| 1952
| [[Pentraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 9908
|
| ''[[:d:Q56177096|Hope Wynne Eyton]]''
|
| 1754
| 1824
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 9909
|
| ''[[:d:Q56177160|John Jocelyn Ffoulkes]]''
|
| 1813
| 1898
| [[Bylchau]]
|-
| style='text-align:right'| 9910
|
| ''[[:d:Q56177351|Richard Garnons]]''
|
| 1773
| 1841
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 9911
|
| ''[[:d:Q56177409|William George]]''
|
| 1865
| 1920
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 9912
|
| ''[[:d:Q56177484|William Glasnant Jones]]''
|
| 1869
| 1951
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 9913
|
| ''[[:d:Q56177501|Evan Williams]]''
|
| 1866
| 1937
| [[Llanfihangel Glyn Myfyr]]
|-
| style='text-align:right'| 9914
|
| ''[[:d:Q56177812|George Griffith]]''
|
| 1790
| 1877
| ''[[:d:Q17741595|Garn]]''
|-
| style='text-align:right'| 9915
|
| ''[[:d:Q56177827|John Griffith]]''
|
| 1654
| 1698
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 9916
|
| ''[[:d:Q56177836|John Griffith]]''
|
| 1843
| 1864
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 9917
|
| ''[[:d:Q56177842|Robert John Griffith]]''
|
| 1861
|
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 9918
|
| ''[[:d:Q56177851|R.E. Griffith]]''
|
| 1911
| 1975
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 9919
|
| ''[[:d:Q56177887|William Griffith]]''
|
| 1730
| 1766
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 9920
|
| ''[[:d:Q56178037|David Thomas Guy]]''
|
| 1905
| 1976
| [[Llanrhidian]]
|-
| style='text-align:right'| 9921
| [[Fitxategi:Mather Brown (1761-1831) - The Reverend Alban Thomas Gwynne (1751–1819) - 864495 - National Trust.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56178145|Alban Thomas Jones Gwynne]]''
|
| 1751
| 1819
| [[Cenarth]]
|-
| style='text-align:right'| 9922
|
| ''[[:d:Q56178156|Elliw Haf]]''
|
| 1953
|
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9923
|
| ''[[:d:Q56178177|Benjamin Hall]]''
|
| 1742
| 1825
| ''[[:d:Q5618124|Gumfreston]]''
|-
| style='text-align:right'| 9924
|
| ''[[:d:Q56178193|Frederick Edward Hamer]]''
|
| 1865
|
| [[Llanllwchaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 9925
|
| ''[[:d:Q56178195|Florrie Hamer]]''
|
| 1903
| 1994
| [[Bow Street (Ceredigion)|Bow Street]]
|-
| style='text-align:right'| 9926
|
| ''[[:d:Q56178200|Nina Hammett]]''
|
| 1890
| 1956
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 9927
|
| ''[[:d:Q56178202|Victor Hampson-Jones]]''
|
| 1909
| 1977
| [[Abercraf]]
|-
| style='text-align:right'| 9928
|
| ''[[:d:Q56178351|Mary Elizabeth Hedley]]''
|
| 1854
| 1925
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 9929
|
| ''[[:d:Q56178357|Pete Hellings]]''
|
| 1921
| 1994
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 9930
|
| ''[[:d:Q56178468|Isaac Herriman]]''
|
| 1894
| 1968
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 9931
|
| ''[[:d:Q56178498|Elizabeth Lady Hills-Johnes]]''
|
| 1834
| 1927
| ''[[:d:Q108366926|Dolaucothi House]]''
|-
| style='text-align:right'| 9932
|
| ''[[:d:Q56178627|Douglas Houston]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9933
|
| ''[[:d:Q56178642|Robert Howard]]''
|
| 1692
| 1776
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 9934
|
| ''[[:d:Q56178666|Abraham Howell]]''
|
| 1810
| 1893
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9935
|
| ''[[:d:Q56178688|David Howell]]''
|
| 1817
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9936
|
| ''[[:d:Q56178692|Edward Howell]]''
|
| 1814
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9937
|
| ''[[:d:Q56178696|Evan Howell]]''
|
| 1806
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9938
|
| ''[[:d:Q56178698|Lewis Howell]]''
|
| 1812
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9939
|
| ''[[:d:Q56178703|Samuel Howell]]''
|
| 1822
|
| [[Bont Dolgadfan]]
|-
| style='text-align:right'| 9940
|
| ''[[:d:Q56178704|William Howell]]''
|
| 1777
| 1845
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9941
|
| ''[[:d:Q56178705|William Howell]]''
|
| 1804
| 1826
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 9942
|
| ''[[:d:Q56178756|Ann Jones]]''
|
| 1815
|
| [[Llanfair Talhaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 9943
|
| ''[[:d:Q56178760|Benjamin Hughes]]''
|
| 1821
| 1913
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 9944
|
| ''[[:d:Q56178790|Harold Rhys Hughes]]''
|
| 1916
| 1998
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 9945
|
| ''[[:d:Q56178805|John Henry Hughes]]''
|
| 1862
| 1893
| ''[[:d:Q42617191|Isle of Anglesey]]''
|-
| style='text-align:right'| 9946
|
| ''[[:d:Q56178842|Thomas Hughes]]''
|
| 1815
|
| [[Llanfair Dyffryn Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 9947
|
| ''[[:d:Q56178865|Roderick Humphreys]]''
|
| 1816
| 1895
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 9948
|
| ''[[:d:Q56178885|David Hussey]]''
|
| 1852
| 1930
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 9949
|
| ''[[:d:Q56178925|Glyn Ifans]]''
|
| 1920
|
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 9950
|
| ''[[:d:Q56179080|John Jayne]]''
|
| 1805
| 1873
| [[Blaenavon]]
|-
| style='text-align:right'| 9951
|
| ''[[:d:Q56179107|Anne Jenkins]]''
|
| 1864
| 1948
| ''[[:d:Q29495975|Trecefel]]''
|-
| style='text-align:right'| 9952
|
| ''[[:d:Q56179139|Richard Iwan Jenkyn]]''
|
| 1857
| 1893
| [[Cardiganshire]]
|-
| style='text-align:right'| 9953
|
| ''[[:d:Q56179144|Herbert Noel Jerman]]''
|
| 1909
| 1994
| ''[[:d:Q17738677|Dolforgan Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 9954
|
| ''[[:d:Q56179197|Edwin William John]]''
|
| 1847
| 1938
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 9955
|
| ''[[:d:Q56179219|Charlotte Anna Maria Johnes]]''
|
| 1825
| 1911
| [[Gileston]]
|-
| style='text-align:right'| 9956
|
| ''[[:d:Q56179243|W. Jones Williams]]''
|
|
|
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 9957
|
| ''[[:d:Q56179374|Brynmor Pierce Jones]]''
|
| 1925
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 9958
|
| ''[[:d:Q56179386|Charles Jones]]''
|
| 1831
| 1917
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 9959
|
| ''[[:d:Q56179396|David Elwyn Jones]]''
|
| 1945
| 2003
| [[Tremadog]]
|-
| style='text-align:right'| 9960
|
| ''[[:d:Q56179400|David Rhys Jones]]''
|
| 1845
| 1926
| ''[[:d:Q15921422|Llangynllo]]''
|-
| style='text-align:right'| 9961
|
| ''[[:d:Q56179414|Daniel Jones]]''
|
| 1770
| 1821
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 9962
| [[Fitxategi:David Ivon Jones 001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56179420|David Ivon Jones]]''
|
| 1882
| 1924
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9963
|
| ''[[:d:Q56179423|David Samuel Jones]]''
|
| 1852
| 1898
| [[Eglwysbach]]
|-
| style='text-align:right'| 9964
|
| ''[[:d:Q56179431|David Jones]]''
|
| 1893
| 1916
| ''[[:d:Q101170463|Cardiganshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 9965
|
| ''[[:d:Q56179448|Dedwydd Jones]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 9966
|
| ''[[:d:Q56179463|Edward Jones]]''
|
| 1780
| 1820
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 9967
|
| ''[[:d:Q56179473|Edwin Jones]]''
|
| 1842
| 1932
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 9968
|
| ''[[:d:Q56179475|Elinor Jones]]''
|
| 1946
|
| [[Llanwrda]]
|-
| style='text-align:right'| 9969
|
| ''[[:d:Q56179489|Esther Anne Davies]]''
|
| 1883
| 1940
| [[Llandeilo]]
|-
| style='text-align:right'| 9970
|
| ''[[:d:Q56179492|Evan W. Jones]]''
|
| 1876
|
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 9971
|
| ''[[:d:Q56179498|Francis Ernest Llewellyn Jones]]''
|
| 1883
| 1982
| ''[[:d:Q20599925|Tal-y-bont]]''
|-
| style='text-align:right'| 9972
|
| ''[[:d:Q56179504|Griffith Jones]]''
|
| 1820
| 1875
| ''[[:d:Q5714157|Heneglwys]]''
|-
| style='text-align:right'| 9973
|
| ''[[:d:Q56179510|Gwen Jones]]''
|
| 1777
| 1857
| [[Llanfair Talhaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 9974
|
| ''[[:d:Q56179519|Henry Francis Jones]]''
|
| 1874
| 1949
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 9975
|
| ''[[:d:Q56179526|Henry Jones]]''
|
| 1824
| 1852
| [[Llanfihangel-y-pennant, Abergynolwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9976
|
| ''[[:d:Q56179538|Hugh Jones]]''
|
|
| 1799
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 9977
| [[Fitxategi:Humphrey Jones a Diwygiad 1859 (page 57 crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56179544|Humphrey Jones]]''
|
| 1832
| 1895
| ''[[:d:Q13131979|Tre'r-ddôl]]''
|-
| style='text-align:right'| 9978
|
| ''[[:d:Q56179545|Humphrey Jones]]''
|
|
| 1690
| ''[[:d:Q29484376|Maesygarnedd]]''
|-
| style='text-align:right'| 9979
|
| ''[[:d:Q56179548|Ifor Ceredig Jones]]''
|
| 1902
| 1965
| [[Llangynhafal]]
|-
| style='text-align:right'| 9980
|
| ''[[:d:Q56179551|Edward Iorwerth Jones]]''
|
| 1852
| 1931
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 9981
|
| ''[[:d:Q56179555|James Celty Jones]]''
|
| 1843
| 1912
| [[Cemmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 9982
|
| ''[[:d:Q56179559|John David Jones]]''
|
| 1868
| 1929
| [[Llangynfelyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9983
|
| ''[[:d:Q56179562|John Meredith Jones]]''
|
|
| 1855
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 9984
|
| ''[[:d:Q56179587|John David Jones]]''
|
| 1871
| 1931
| [[Talley]]
|-
| style='text-align:right'| 9985
|
| ''[[:d:Q56179591|John Griffith Jones]]''
|
| 1843
| 1864
| [[Penisa'r Waun]]
|-
| style='text-align:right'| 9986
|
| ''[[:d:Q56179593|John Henry Jones]]''
|
| 1909
| 1985
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 9987
|
| ''[[:d:Q56179596|John Morris Jones]]''
|
| 1892
| 1984
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 9988
|
| ''[[:d:Q56179597|John Reginald Jones]]''
|
| 1897
| 1964
| [[Talywain]]
|-
| style='text-align:right'| 9989
|
| ''[[:d:Q56179598|John Washington Jones]]''
|
| 1887
| 1974
| [[Pencarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 9990
|
| ''[[:d:Q56179623|John Jones]]''
|
| 1787
| 1860
| ''[[:d:Q5256625|Denbighshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 9991
| [[Fitxategi:Lewis Jones, Rhyl (5349002).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56179660|Lewis Jones]]''
|
| 1850
| 1932
| [[Tywyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9992
|
| ''[[:d:Q56179677|Margaret Mostyn Jones]]''
|
| 1841
| 1935
| [[Mostyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9993
|
| ''[[:d:Q56179689|Mary Jones]]''
|
| 1831
| 1861
| [[Llanfihangel-y-pennant, Abergynolwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 9994
|
| ''[[:d:Q56179702|Morris Jones]]''
|
| 1819
| 1875
| ''[[:d:Q7678684|Tal-y-llyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 9995
|
| ''[[:d:Q56179703|Morris Jones]]''
|
| 1783
| 1862
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 9996
|
| ''[[:d:Q56179705|Moses Jones]]''
|
| 1792
| 1863
| [[Llŷn penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 9997
|
| ''[[:d:Q56179714|Owen Evan Jones]]''
|
| 1834
| 1887
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 9998
|
| ''[[:d:Q56179728|Rhys Bevan Jones]]''
|
| 1869
| 1933
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 9999
|
| ''[[:d:Q56179739|Richard Jones]]''
|
| 1863
| 1942
| [[Llanwnda (Gwynedd)|Llanwnda]]
|-
| style='text-align:right'| 10000
|
| ''[[:d:Q56179740|Richard Jones]]''
|
| 1799
|
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 10001
|
| ''[[:d:Q56179743|Richard Jones]]''
|
|
|
| [[Dolwyddelan]]
|-
| style='text-align:right'| 10002
|
| ''[[:d:Q56179770|Selwyn Jones]]''
|
| 1906
| 1906
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10003
|
| ''[[:d:Q56179787|Thomas Zaccheus Jones]]''
|
| 1853
|
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 10004
|
| ''[[:d:Q56179793|Thomas Jones]]''
|
| 1823
| 1897
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 10005
|
| ''[[:d:Q56179800|Thomas Jones]]''
|
| 1821
|
| [[Llanfair Talhaiarn]]
|-
| style='text-align:right'| 10006
|
| ''[[:d:Q56179845|Walter Sylvanus Jones]]''
|
| 1883
| 1932
| [[Pant Glas]]
|-
| style='text-align:right'| 10007
|
| ''[[:d:Q56179862|William Jones]]''
|
| 1860
|
| ''[[:d:Q16103619|Llanfair-y-Cwmwd]]''
|-
| style='text-align:right'| 10008
|
| ''[[:d:Q56179865|William Jones]]''
|
| 1825
| 1893
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 10009
|
| ''[[:d:Q56179904|Thomas Mann Keene]]''
|
| 1868
| 1921
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 10010
|
| ''[[:d:Q56180075|Henry Leach]]''
|
|
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10011
|
| ''[[:d:Q56180082|John Leach]]''
|
| 1826
| 1876
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 10012
|
| ''[[:d:Q56180094|Godfrey Lee]]''
|
| 1951
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10013
|
| ''[[:d:Q56180095|Henry Herbert Lee]]''
|
| 1838
| 1920
| [[Dinas Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 10014
|
| ''[[:d:Q56180201|Daniel Lewis]]''
|
| 1841
| 1922
| [[Llanegwad]]
|-
| style='text-align:right'| 10015
|
| ''[[:d:Q56180238|Lewis Lewis]]''
|
| 1837
| 1906
| [[Llangadog]]
|-
| style='text-align:right'| 10016
|
| ''[[:d:Q56180262|Rees Lewis]]''
|
| 1804
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10017
|
| ''[[:d:Q56180457|John Meredith Lloyd Jones]]''
|
| 1907
| 1981
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10018
|
| ''[[:d:Q56180589|David Francis Lloyd]]''
|
| 1866
| 1955
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 10019
|
| ''[[:d:Q56180621|George Evan Lloyd]]''
|
| 1855
| 1900
| [[Troedyraur]]
|-
| style='text-align:right'| 10020
|
| ''[[:d:Q56180667|Posthumus Lloyd]]''
|
|
|
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 10021
|
| ''[[:d:Q56180685|Thomas Lloyd]]''
|
| 1732
| 1788
| [[Nevern|Nanhyfer]]
|-
| style='text-align:right'| 10022
|
| ''[[:d:Q56180917|Roderick Lumley]]''
|
| 1838
| 1895
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 10023
|
| ''[[:d:Q56180942|Mary Lyttelton]]''
|
| 1813
| 1857
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10024
|
| ''[[:d:Q56181019|Charles Salusbury Mainwaring]]''
|
| 1845
| 1920
| ''[[:d:Q6757046|Marchwiel Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 10025
| [[Fitxategi:Thomas Edmund Marsh.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56181099|Thomas Edmund Marsh]]''
|
| 1803
| 1861
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 10026
|
| ''[[:d:Q56181177|William Maurice]]''
|
| 1850
| 1925
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 10027
| [[Fitxategi:AP IWAN Mihagel HJ61 001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56181275|Mihangel ap Iwan]]''
|
| 1863
| 1944
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 10028
|
| ''[[:d:Q56181301|Caradoc Mills]]''
|
| 1883
| 1950
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 10029
| [[Fitxategi:William Morgan(?), vicar of Llandderfel NLW3363792.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56181404|William Morgan]]''
|
| 1828
| 1905
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 10030
|
| ''[[:d:Q56181414|Kevin Morgan]]''
|
| 1953
|
| [[Rhigos]]
|-
| style='text-align:right'| 10031
|
| ''[[:d:Q56181426|Rhian Morgan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q7653726|Cwm Tawe]]''
|-
| style='text-align:right'| 10032
|
| ''[[:d:Q56181427|Rhys Morgan]]''
|
| 1892
| 1961
| ''[[:d:Q20602439|Ynysmeudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 10033
|
| ''[[:d:Q56181432|Thomas Morgan]]''
|
| 1453
|
| [[Llanmartin]]
|-
| style='text-align:right'| 10034
|
| ''[[:d:Q56181484|Hugh Morris]]''
|
| 1830
| 1908
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 10035
|
| ''[[:d:Q56181485|Hugh Morris]]''
|
| 1869
| 1940
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 10036
|
| ''[[:d:Q56181525|Robert Owen Morris]]''
|
| 1859
| 1943
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10037
|
| ''[[:d:Q56181644|Cynric Mytton-Davies]]''
|
| 1905
| 1995
| [[Castle Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 10038
|
| ''[[:d:Q56181657|Robert Richards Nancarrow]]''
|
| 1884
| 1964
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 10039
|
| ''[[:d:Q56181981|Ann Corbet]]''
|
| 1684
| 1760
| ''[[:d:Q10948653|Ynysmaengwyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 10040
|
| ''[[:d:Q56181991|Bryn Owen]]''
|
| 1928
| 1999
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10041
|
| ''[[:d:Q56181995|Dillwyn Owen]]''
|
| 1922
| 1999
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10042
|
| ''[[:d:Q56182000|Elizabeth Glaslyn Owen]]''
|
| 1884
| 1963
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 10043
|
| ''[[:d:Q56182025|John Caleb Owen]]''
|
| 1859
|
| [[Llangrannog]]
|-
| style='text-align:right'| 10044
|
| ''[[:d:Q56182032|John Owen]]''
|
| 1712
| 1800
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10045
|
| ''[[:d:Q56182063|Morris Owen]]''
|
| 1839
| 1916
| [[Pentrefoelas]]
|-
| style='text-align:right'| 10046
|
| ''[[:d:Q56182074|Richard Owen]]''
|
| 1880
| 1963
| [[Glan Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10047
|
| ''[[:d:Q56182092|Thomas Owen]]''
|
| 1872
| 1956
| ''[[:d:Q29501660|Cwm Hesgyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 10048
|
| ''[[:d:Q56182104|William Washington Owen]]''
|
| 1889
| 1969
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 10049
|
| ''[[:d:Q56182206|Thomas Parker]]''
|
| 1761
| 1818
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 10050
|
| ''[[:d:Q56182218|John Parry de Winton]]''
|
| 1778
| 1864
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 10051
|
| ''[[:d:Q56182245|John Parry]]''
|
| 1888
| 1965
| [[Derwen]]
|-
| style='text-align:right'| 10052
|
| ''[[:d:Q56182500|Griffith Phillips]]''
|
| 1846
| 1920
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 10053
|
| ''[[:d:Q56182632|Victoria Plucknett]]''
| aktore britainiarra
| 1953
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10054
|
| ''[[:d:Q56182741|Gomer Powell]]''
|
| 1834
| 1871
| [[Hope (Flintshire)|Hope]]
|-
| style='text-align:right'| 10055
| [[Fitxategi:R. W. Price.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56182952|Richard Watkin Price]]''
|
| 1780
| 1860
| [[Llanelidan]]
|-
| style='text-align:right'| 10056
|
| ''[[:d:Q56182975|Thomas Lewis Prichard]]''
|
| 1880
| 1914
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 10057
|
| ''[[:d:Q56182977|Thomas Prichard]]''
|
| 1619
| 1690
| [[Rhuddlan]]
|-
| style='text-align:right'| 10058
|
| ''[[:d:Q56182984|Emrys Pride]]''
|
| 1904
|
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 10059
|
| ''[[:d:Q56182995|Christine Pritchard]]''
|
| 1943
| 2023
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 10060
|
| ''[[:d:Q56183029|Gwynydd Pryce]]''
|
| 1876
| 1909
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10061
|
| ''[[:d:Q56183042|Absalom Prys]]''
|
| 1822
| 1895
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 10062
|
| ''[[:d:Q56183051|Arthur Glyn Prys-Jones]]''
|
| 1888
| 1987
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 10063
|
| ''[[:d:Q56183083|Arthur Pugh]]''
|
| 1910
| 1986
| [[Llangynfelyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10064
|
| ''[[:d:Q56183088|Idwal Pugh]]''
|
| 1919
| 1981
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10065
|
| ''[[:d:Q56183099|David William Pughe]]''
|
| 1821
| 1862
| [[Clynnog Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 10066
|
| ''[[:d:Q56183116|William Pughe]]''
|
| 1765
| 1852
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 10067
|
| ''[[:d:Q56183197|Mary Louisa Williams]]''
|
| 1825
|
| [[Beaumaris]]
|-
| style='text-align:right'| 10068
|
| ''[[:d:Q56183241|Benjamin George Rees]]''
|
| 1910
| 1948
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10069
|
| ''[[:d:Q56183249|Enoch Howell Rees]]''
|
| 1888
| 1969
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 10070
|
| ''[[:d:Q56183252|Ivor Thomas Rees]]''
|
| 1931
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 10071
|
| ''[[:d:Q56183264|John Rees]]''
|
| 1819
| 1900
| [[St Dogmaels]]
|-
| style='text-align:right'| 10072
|
| ''[[:d:Q56183286|Richard Rees]]''
|
| 1851
| 1927
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 10073
|
| ''[[:d:Q56183300|William Rees]]''
|
| 1854
| 1934
| [[Llanarthney]]
|-
| style='text-align:right'| 10074
|
| ''[[:d:Q56183306|William Rees]]''
|
| 1839
| 1919
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 10075
|
| ''[[:d:Q56183482|David Richards]]''
|
| 1860
|
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10076
|
| ''[[:d:Q56183495|John Morgan Richards]]''
|
| 1856
|
| [[Llangeler]]
|-
| style='text-align:right'| 10077
|
| ''[[:d:Q56183496|Jacob Richards]]''
|
| 1774
| 1834
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10078
|
| ''[[:d:Q56183501|John Dyer Richards]]''
|
| 1876
| 1927
| [[Saron (Carmarthenshire)|Saron]]
|-
| style='text-align:right'| 10079
|
| ''[[:d:Q56183503|John Lloyd Richards]]''
|
| 1790
| 1854
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10080
|
| ''[[:d:Q56183513|Owen Richards]]''
|
| 1813
| 1886
| [[Llanilar]]
|-
| style='text-align:right'| 10081
|
| ''[[:d:Q56183522|Thomas Richards]]''
|
| 1785
| 1855
| [[Llanymawddwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10082
|
| ''[[:d:Q56183529|Peter Rickards]]''
|
| 1716
| 1780
| [[Old Radnor]]
|-
| style='text-align:right'| 10083
|
| ''[[:d:Q56183569|Charles Benson Roberts]]''
|
| 1896
| 1992
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10084
|
| ''[[:d:Q56183595|Evan Roberts]]''
|
|
| 1991
| [[Capel Curig]]
|-
| style='text-align:right'| 10085
|
| ''[[:d:Q56183604|Griffith Roberts]]''
|
| 1768
| 1815
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 10086
|
| ''[[:d:Q56183607|Gwen Rees Roberts]]''
|
| 1916
| 2002
| [[Morfa Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10087
|
| ''[[:d:Q56183620|Jane Roberts]]''
|
| 1828
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10088
|
| ''[[:d:Q56183655|Peter Roberts]]''
|
| 1835
| 1912
| [[Ysceifiog]]
|-
| style='text-align:right'| 10089
|
| ''[[:d:Q56183688|Wilbert Lloyd Roberts]]''
|
| 1926
| 1996
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 10090
|
| ''[[:d:Q56183689|William David Roberts]]''
|
| 1861
|
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 10091
|
| ''[[:d:Q56183769|John Rowland]]''
|
| 1735
| 1815
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 10092
|
| ''[[:d:Q56183782|David Rowlands]]''
|
| 1778
|
| ''[[:d:Q18160619|Llanfihangel Penbedw]]''
|-
| style='text-align:right'| 10093
|
| ''[[:d:Q56183864|Mary Anne Ruck]]''
|
| 1822
| 1905
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 10094
| [[Fitxategi:RM Ruck standing.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q56183866|Richard Ruck]]''
|
| 1852
| 1935
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 10095
|
| ''[[:d:Q56183975|Dafydd Savage]]''
|
| 1809
|
| [[Llanfair Caereinion]]
|-
| style='text-align:right'| 10096
|
| ''[[:d:Q56183978|Roderick Urwick Sayce]]''
|
| 1890
| 1970
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 10097
|
| ''[[:d:Q56184140|Percy Eynon Smart]]''
|
| 1912
| 1991
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10098
|
| ''[[:d:Q56184269|Walter Spurrell]]''
|
| 1858
| 1934
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10099
|
| ''[[:d:Q56184489|Henry Studt]]''
|
| 1853
| 1922
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10100
|
| ''[[:d:Q56184657|Dora Thatcher]]''
|
| 1912
| 1985
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 10101
|
| ''[[:d:Q56184743|Benjamin F. Thomas]]''
|
| 1845
| 1892
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 10102
|
| ''[[:d:Q56184779|David Thomas]]''
|
| 1866
| 1940
| [[Llanwnnen]]
|-
| style='text-align:right'| 10103
|
| ''[[:d:Q56184787|Dyfed Thomas]]''
|
|
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10104
|
| ''[[:d:Q56184788|Eddie Thomas]]''
|
|
| 1936
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 10105
|
| ''[[:d:Q56184797|Gwilym Ivor Thomas]]''
|
| 1920
|
| [[Llanon]]
|-
| style='text-align:right'| 10106
|
| ''[[:d:Q56184810|Hugh Thomas]]''
|
| 1664
| 1688
| [[Llangelynnin (Gwynedd)|Llangelynnin]]
|-
| style='text-align:right'| 10107
|
| ''[[:d:Q56184827|John Thomas]]''
|
| 1733
| 1784
| ''[[:d:Q13132004|Tremain]]''
|-
| style='text-align:right'| 10108
|
| ''[[:d:Q56184830|John Thomas]]''
|
| 1751
| 1810
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 10109
|
| ''[[:d:Q56184842|Mary Thomas]]''
|
| 1857
|
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 10110
|
| ''[[:d:Q56184856|Nancy Thomas]]''
|
| 1906
| 1953
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10111
|
| ''[[:d:Q56184865|Philip Thomas]]''
|
| 1857
| 1938
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10112
|
| ''[[:d:Q56184886|Thomas Thomas]]''
|
| 1741
| 1826
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10113
|
| ''[[:d:Q56184888|Thomas Thomas]]''
|
| 1808
| 1886
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10114
|
| ''[[:d:Q56184894|William Gwynne Stedman Thomas]]''
|
| 1822<br/>1821
| 1910
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10115
| [[Fitxategi:William Thorne.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56184909|William Thorne]]''
|
|
|
| [[Neyland]]
|-
| style='text-align:right'| 10116
|
| ''[[:d:Q56185032|Hugh Jones]]''
|
| 1845
| 1903
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 10117
|
| ''[[:d:Q56185117|Evan Ungoed-Thomas]]''
|
| 1860
| 1930
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10118
| [[Fitxategi:Robert Williams Vaughan (1803–1859), Bt (gcf070601).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56185314|Robert Williams Vaughan]]''
|
| 1803
| 1859
| ''[[:d:Q17743944|Nannau]]''
|-
| style='text-align:right'| 10119
|
| ''[[:d:Q56185359|Henry James Vincent]]''
|
| 1799
| 1865
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 10120
|
| ''[[:d:Q56185440|Daniel Walters]]''
|
| 1762
| 1787
| [[Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 10121
|
| ''[[:d:Q56185447|Moses Walters]]''
|
| 1869
| 1934
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 10122
|
| ''[[:d:Q56185504|Dorothy Watkins]]''
|
| 1909
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 10123
|
| ''[[:d:Q56185516|Sarah Watkins]]''
|
| 1876
| 1975
| ''[[:d:Q17485280|Sarnau]]''
|-
| style='text-align:right'| 10124
|
| ''[[:d:Q56185758|David Wigley]]''
|
| 1872
|
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 10125
|
| ''[[:d:Q56185761|Thomas Wigley]]''
|
| 1867
| 1910
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 10126
|
| ''[[:d:Q56185924|David Williams]]''
|
| 1802
| 1842
| ''[[:d:Q37761359|Llangadog]]''
|-
| style='text-align:right'| 10127
|
| ''[[:d:Q56185945|Elizabeth Williams]]''
|
| 1836
|
| [[Llangadog]]
|-
| style='text-align:right'| 10128
|
| ''[[:d:Q56186093|Henry Rumsey Williams]]''
|
| 1774
| 1841
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 10129
|
| ''[[:d:Q56186102|Henry Williams]]''
|
| 1831
| 1910
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 10130
|
| ''[[:d:Q56186119|Isaac Williams]]''
|
| 1840
| 1840
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10131
|
| ''[[:d:Q56186125|John Digain Williams]]''
|
| 1864
| 1937
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 10132
|
| ''[[:d:Q56186139|John Rhosydd Williams]]''
|
| 1885
| 1957
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 10133
|
| ''[[:d:Q56186155|John Williams]]''
|
| 1761
| 1830
| ''[[:d:Q2968597|Bodelwyddan Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 10134
|
| ''[[:d:Q56186166|Lewis Ambrose Williams]]''
|
| 1814
| 1873
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10135
|
| ''[[:d:Q56186189|Morris Thomas Williams]]''
|
| 1900
| 1946
| [[Groeslon]]
|-
| style='text-align:right'| 10136
|
| ''[[:d:Q56186193|Nathaniel Williams]]''
|
| 1843
|
| [[Capel Gwynfe]]
|-
| style='text-align:right'| 10137
|
| ''[[:d:Q56186220|Rhys Williams]]''
|
| 1841
| 1867
| ''[[:d:Q14508467|Blaenpennal]]''
|-
| style='text-align:right'| 10138
|
| ''[[:d:Q56186223|Richard Williams]]''
|
| 1796
| 1856
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10139
|
| ''[[:d:Q56186231|Robert Williams]]''
|
| 1842
|
| [[Llanllechid]]
|-
| style='text-align:right'| 10140
|
| ''[[:d:Q56186247|Thomas Eurwedd Williams]]''
|
|
|
| [[Dafen (Carmarthenshire)|Dafen]]
|-
| style='text-align:right'| 10141
|
| ''[[:d:Q56186265|Thomas Wiliems]]''
|
| 1545
| 1622
| ''[[:d:Q13125597|Arllechwedd Isaf]]''<br/>[[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 10142
|
| ''[[:d:Q56186282|William Sylvanus Williams]]''
|
| 1829
| 1887
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 10143
|
| ''[[:d:Q56186351|Owen Williamson]]''
|
| 1840
| 1910
| [[Newborough (Anglesey)|Newborough]]
|-
| style='text-align:right'| 10144
|
| ''[[:d:Q56186374|Margaret Wingfield]]''
|
| 1779
| 1835
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10145
|
| ''[[:d:Q56186690|William Rhys Jones]]''
|
| 1868
| 1937
| ''[[:d:Q29499819|Bron Ceris]]''
|-
| style='text-align:right'| 10146
|
| ''[[:d:Q56186692|Myfanwy Williams Parry]]''
|
| 1898
| 1971
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 10147
|
| ''[[:d:Q56186718|Siân Williams]]''
|
| 1884
| 1965
| ''[[:d:Q17320940|Cwmbach]]''
|-
| style='text-align:right'| 10148
|
| ''[[:d:Q56186735|John Pugh]]''
|
| 1861
| 1942
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10149
|
| ''[[:d:Q56186745|William Griffith]]''
|
| 1843
|
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 10150
|
| ''[[:d:Q56186754|Tydfor Jones]]''
|
| 1934
| 1983
| ''[[:d:Q27056926|Cwmtydu]]''
|-
| style='text-align:right'| 10151
|
| ''[[:d:Q56186763|Owen Owen]]''
|
| 1786
| 1867
| [[Botwnnog]]
|-
| style='text-align:right'| 10152
|
| ''[[:d:Q56186785|Huw Tudor]]''
|
| 1939
|
| ''[[:d:Q3402212|Llanfachreth]]''
|-
| style='text-align:right'| 10153
|
| ''[[:d:Q56186791|Dai Williams]]''
|
| 1899
| 1971
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 10154
|
| ''[[:d:Q56186795|John Williams]]''
|
| 1826
| 1898
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10155
|
| ''[[:d:Q56186801|Iorwerth Hughes Jones]]''
|
| 1902
| 1972
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10156
|
| ''[[:d:Q56186828|John Buckland Thomas]]''
|
| 1887
| 1975
| ''[[:d:Q107032535|Fforddygyfraith]]''
|-
| style='text-align:right'| 10157
|
| ''[[:d:Q56186834|Giraldus Jones]]''
|
| 1895
| 1978
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 10158
|
| ''[[:d:Q56186848|Rachel Mary Davies]]''
|
| 1911
| 1996
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10159
| [[Fitxategi:Dr Robert Roberts (Isallt 1839-1914).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56186852|Robert Roberts]]''
|
| 1839
| 1914
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10160
|
| ''[[:d:Q56186886|Morris Peat]]''
|
| 1813
| 1898
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 10161
|
| ''[[:d:Q56186920|Griffith Williams]]''
|
| 1927
| 1977
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 10162
|
| ''[[:d:Q56186942|Haydn Jones]]''
|
| 1920
| 1984
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10163
|
| ''[[:d:Q56186985|Thomas James Davies]]''
|
| 1919
| 2007
| [[Llanfihangel y Creuddyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10164
|
| ''[[:d:Q56186987|William Cosslett]]''
|
| 1831
| 1904
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 10165
|
| ''[[:d:Q56187014|Islwyn Jones]]''
|
| 1931
| 2015
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 10166
|
| ''[[:d:Q56187067|Elizabeth Elen Roberts]]''
|
|
| 1979
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10167
|
| ''[[:d:Q56187082|Brinley Jenkins]]''
|
| 1926
| 2001
| [[Cwmafan]]
|-
| style='text-align:right'| 10168
|
| ''[[:d:Q56187086|Eric Roberts]]''
|
| 1944
|
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10169
|
| ''[[:d:Q56187112|Richard Ellis Williams]]''
|
| 1862
| 1926
| ''[[:d:Q107032857|Pen-y-ffridd]]''
|-
| style='text-align:right'| 10170
|
| ''[[:d:Q56187113|Thomas Llewellyn Stephens]]''
|
| 1897
| 1959
| [[Talgarreg]]
|-
| style='text-align:right'| 10171
|
| ''[[:d:Q56187126|Evan John Williams]]''
|
|
| 1993
| ''[[:d:Q15963881|Swyddffynnon]]''
|-
| style='text-align:right'| 10172
|
| ''[[:d:Q56187127|Ffowc Williams]]''
|
| 1897
| 1995
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 10173
|
| ''[[:d:Q56187139|Harri Samuel]]''
|
|
| 1985
| [[Ystalyfera]]
|-
| style='text-align:right'| 10174
|
| ''[[:d:Q56187142|Hugh Roberts]]''
|
| 1832
| 1907
| [[Bryn-crug]]
|-
| style='text-align:right'| 10175
|
| ''[[:d:Q56187149|Sion Phylip]]''
|
|
| 1961
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 10176
|
| ''[[:d:Q56187160|Cassie Simon]]''
|
| 1898
| 1989
| [[Llanwrda]]
|-
| style='text-align:right'| 10177
|
| ''[[:d:Q56187161|Tom Williams]]''
|
| 1899
| 1986
| ''[[:d:Q13131789|Temple Bar]]''
|-
| style='text-align:right'| 10178
|
| ''[[:d:Q56187176|David Cynddelw Williams]]''
|
| 1870
| 1942
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10179
|
| ''[[:d:Q56187190|Annie Julian Parry]]''
|
| 1889
| 1972
| [[Llanrug]]
|-
| style='text-align:right'| 10180
|
| ''[[:d:Q56187197|Dafydd Glyn Hughes]]''
|
| 1921
|
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 10181
|
| ''[[:d:Q56187231|David Peate]]''
|
| 1831
| 1896
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 10182
|
| ''[[:d:Q56187241|Mattie Adele Gwynne Evans]]''
|
| 1908
| 1994
| [[Gilfach Goch]]
|-
| style='text-align:right'| 10183
|
| ''[[:d:Q56187280|Mati Rees]]''
|
| 1902
| 1989
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 10184
|
| ''[[:d:Q56187291|David Thomas]]''
|
| 1861
| 1933
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 10185
|
| ''[[:d:Q56187302|William Jones]]''
|
| 1852
| 1914
| [[Cwmtwrch]]
|-
| style='text-align:right'| 10186
|
| ''[[:d:Q56187325|Robert D. Edwards]]''
|
| 1813
| 1889
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 10187
|
| ''[[:d:Q56187369|Caleb Chivers]]''
|
| 1819
| 1872
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10188
|
| ''[[:d:Q56187381|John Davies]]''
|
| 1740
| 1821
| [[Llansamlet]]
|-
| style='text-align:right'| 10189
|
| ''[[:d:Q56187415|Daniel Evans]]''
|
| 1803
| 1858
| [[Abergwili]]
|-
| style='text-align:right'| 10190
|
| ''[[:d:Q56187420|John Thomas Evans]]''
|
| 1869
| 1940
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 10191
|
| ''[[:d:Q56187424|Joseph Evans]]''
|
| 1801
| 1867
| [[Trelech]]
|-
| style='text-align:right'| 10192
|
| ''[[:d:Q56187471|Ethel Dora Heins]]''
|
| 1886
| 1933
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 10193
|
| ''[[:d:Q56187527|Evan Jones]]''
|
| 1809
| 1855
| [[Penbryn]]
|-
| style='text-align:right'| 10194
|
| ''[[:d:Q56187543|John Jones]]''
|
| 1782
| 1859
| ''[[:d:Q29504273|Ty Poeth Cottage]]''
|-
| style='text-align:right'| 10195
|
| ''[[:d:Q56187572|William Lewes]]''
|
| 1746
| 1828
| ''[[:d:Q108464343|Llysnewydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 10196
|
| ''[[:d:Q56187576|Henry Isgaer Lewis]]''
|
| 1852
| 1922
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 10197
|
| ''[[:d:Q56187626|Job Miles]]''
|
| 1841
| 1914
| ''[[:d:Q25172113|St Brides-super-Ely]]''
|-
| style='text-align:right'| 10198
|
| ''[[:d:Q56187643|Benjamin Joseph Morse]]''
|
| 1899
| 1977
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 10199
|
| ''[[:d:Q56187671|Hugh T. Owen]]''
|
| 1837
| 1912
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 10200
|
| ''[[:d:Q56187675|Robert Owen]]''
|
| 1796
| 1883
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10201
| [[Fitxategi:Portrait of Dr. David Roberts, 'Dewi Ogwen', of Wrexham (4670497).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56187742|David Roberts]]''
|
| 1818
| 1897
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10202
|
| ''[[:d:Q56187751|Thomas Gwynedd Roberts]]''
|
| 1840
| 1920
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10203
|
| ''[[:d:Q56187761|Lewis Christmas, Rev. Simons]]''
|
| 1885
| 1974
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10204
|
| ''[[:d:Q56187789|Richard Tibbott]]''
|
| 1719
| 1798
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 10205
|
| ''[[:d:Q56187818|Elizabeth Phillipps Williams]]''
|
| 1825
| 1872
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10206
|
| ''[[:d:Q56187928|William Wynn]]''
|
| 1704
| 1761
| [[Harlech]]
|-
| style='text-align:right'| 10207
|
| ''[[:d:Q56224169|Earl Godding]]''
|
| 1934
|
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10208
|
| ''[[:d:Q56226224|Steve Kenworthy]]''
|
| 1959
| 2001
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10209
|
| ''[[:d:Q56240178|Carlos Uzal]]''
| saskibaloi jokalari estatubatuarra
| 1971
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10210
|
| ''[[:d:Q56243394|Eifion Lloyd Jones]]''
|
| 1948
|
| ''[[:d:Q13128401|Felinfach]]''
|-
| style='text-align:right'| 10211
|
| ''[[:d:Q56248345|Billy Waters]]''
|
| 1931
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10212
|
| ''[[:d:Q56248408|Glyn Hughes]]''
|
| 1931
| 1995
| [[Coedpoeth]]
|-
| style='text-align:right'| 10213
|
| ''[[:d:Q56248414|Alan Jones]]''
|
| 1939
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10214
|
| ''[[:d:Q56248428|David Jones]]''
|
| 1936
|
| [[Saltney]]
|-
| style='text-align:right'| 10215
|
| ''[[:d:Q56248472|Ken Jones]]''
| futbolari britainiarra (1937-)
| 1937
|
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 10216
|
| ''[[:d:Q56248566|George Jones]]''
|
| 1930
| 2017
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10217
|
| ''[[:d:Q56254074|Geoff Lloyd]]''
|
| 1942
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10218
|
| ''[[:d:Q56254201|Steve Morgan]]''
|
| 1970
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10219
|
| ''[[:d:Q56254266|Ian Hughes]]''
|
| 1946
|
| [[Cefn Mawr]]
|-
| style='text-align:right'| 10220
| [[Fitxategi:Hughes, Ken.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56254267|Ken Hughes]]''
|
| 1966
|
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 10221
|
| ''[[:d:Q56254513|Dennis Griffiths]]''
|
| 1935
| 2005
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 10222
|
| ''[[:d:Q56254679|Steve Jones]]''
| futbolari britainiarra (1962-)
| 1962
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10223
|
| ''[[:d:Q56254683|Joe Lloyd]]''
|
| 1910
| 1996
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 10224
|
| ''[[:d:Q56290679|Brandon Cooper]]''
|
| 2000
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10225
|
| ''[[:d:Q56291963|Thomas Lloyd]]''
|
| 1709
|
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 10226
|
| ''[[:d:Q56291966|Peter Maurice]]''
|
|
| 1759
| [[Cerrigydrudion]]
|-
| style='text-align:right'| 10227
|
| ''[[:d:Q56292794|Liam Cullen]]''
|
| 1999
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10228
|
| ''[[:d:Q56299224|Tudur Hallam]]''
| akademikoa britainiarra
| 1975
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 10229
|
| ''[[:d:Q56374089|James Alfred Vanes]]''
|
| 1853
| 1937
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10230
|
| ''[[:d:Q56412441|Rico Zulkarnain]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10231
| [[Fitxategi:Bullet for my Valentine - Wacken Open Air 2016-AL2279.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56416973|Jamie Mathias]]''
|
| 1990
|
| [[Abertysswg]]
|-
| style='text-align:right'| 10232
|
| ''[[:d:Q56423618|Clifford Jack Spurgeon]]''
|
| 1934
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10233
|
| ''[[:d:Q56434529|Richard Winpenny]]''
| ikertzailea
|
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10234
| [[Fitxategi:Kenneth Bowen (tenor).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q56448683|Kenneth Bowen]]''
|
| 1932
| 2018
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10235
|
| ''[[:d:Q56452474|Kathryn Gray]]''
|
| 1973
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 10236
|
| ''[[:d:Q56486681|Ryan Sears]]''
| futbolari britainiarra
| 1998
|
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 10237
| [[Fitxategi:Mr Phormula yn ystod yr Eisteddfod 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56514940|Ed Holden]]''
|
| 1985
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10238
| [[Fitxategi:Alice Bunting (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56517052|Alice Bunting]]''
|
| 1881
| 1964
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 10239
|
| ''[[:d:Q56557885|Elizabeth Jane De La Hoyde]]''
|
| 1854
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10240
| [[Fitxategi:Benjamin Roos, Parys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56569685|Benjamin Roose]]''
|
| 1820
| 1879
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 10241
| [[Fitxategi:Wynne Brownlow.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56596108|Brownlow Wynne Cumming]]''
|
| 1815
| 1882
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 10242
|
| ''[[:d:Q56599693|Eddie Beynon]]''
|
| 1924
| 2002
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10243
|
| ''[[:d:Q56611801|John Henry Davies]]''
|
| 1850
| 1893
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 10244
|
| ''[[:d:Q56612499|J. Bryan Jones]]''
|
| 1934
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10245
| [[Fitxategi:Connor Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56630953|Connor Davies]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10246
|
| ''[[:d:Q56641621|Rhys Carré]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10247
| [[Fitxategi:Catherine Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56650872|Catherine Lewis]]''
|
| 1570
| 1615
| [[Machen]]
|-
| style='text-align:right'| 10248
| [[Fitxategi:Catherine Owen, daughter Lewis Anwyl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56651111|Catherine Anwyl]]''
|
| 1628
| 1685
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10249
| [[Fitxategi:Charles Martin Strick Humphreys.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56651238|Charles Martin Strick Humphreys]]''
|
| 1862
| 1934
| [[Clydach (Swansea)|Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 10250
| [[Fitxategi:Ebenezer Cooper, Llangollen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56651639|Ebenezer Cooper]]''
|
| 1800
| 1863
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 10251
|
| ''[[:d:Q56663821|Howell Gwynne]]''
|
| 1668
| 1708
| [[Llanafan Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 10252
|
| ''[[:d:Q56670370|Christopher J. Spiers]]''
|
| 1953
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10253
| [[Fitxategi:Lady M.E. Hamlyn Williams & Sir H. Drummond.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56676566|Mary Eleanor Hamlyn-Williams]]''
|
| 1825
| 1872
| ''[[:d:Q13131061|Edwinsford]]''
|-
| style='text-align:right'| 10254
|
| ''[[:d:Q56678161|Liza Burgess]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1964
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10255
| [[Fitxategi:Margaret Wynne (1722 -).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56685080|Margaret Wynne]]''
|
| 1722
| 1761
| ''[[:d:Q17744479|Garthewin]]''
|-
| style='text-align:right'| 10256
| [[Fitxategi:Official portrait of Nickie Aiken MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56709363|Nickie Aiken]]''
| politikari britainiarra
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10257
|
| ''[[:d:Q56709415|Huw Thomas]]''
|
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10258
| [[Fitxategi:Revd John Wilson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56739671|John Wilson]]''
|
| 1682
| 1728
| [[Trefeglwys]]
|-
| style='text-align:right'| 10259
|
| ''[[:d:Q56752753|Alex Koukouravas]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10260
| [[Fitxategi:Thos Williams, JP, Gwaelodygarth 1823-03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56753204|Thomas Williams]]''
|
| 1823
| 1903
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10261
|
| ''[[:d:Q56753470|Peter Tate]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10262
|
| ''[[:d:Q56798470|Gareth Crwys-Williams]]''
|
| 1907
| 1970
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 10263
|
| ''[[:d:Q56809237|Charlie Kelsall]]''
| futbolari britainiarra
| 1921
| 2019
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10264
|
| ''[[:d:Q56811910|Dai James]]''
|
| 1899
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10265
|
| ''[[:d:Q56811976|Gib Bellis]]''
|
| 1919
| 2000
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 10266
|
| ''[[:d:Q56849322|James Lawton]]''
|
| 1943
| 2018
| [[Flintshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10267
|
| ''[[:d:Q56868055|Greg Fitzgerald]]''
|
| 1965
|
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10268
|
| ''[[:d:Q56868240|Isaac Jones]]''
|
| 1835
| 1899
| [[Cynwyl Gaeo]]
|-
| style='text-align:right'| 10269
|
| ''[[:d:Q57053098|Aaron Lewis]]''
|
| 1998
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10270
|
| ''[[:d:Q57059048|Aimee Watson]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10271
|
| ''[[:d:Q57156069|William Bernard Ready]]''
|
| 1914
| 1981
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10272
|
| ''[[:d:Q57239164|Trevor Peck]]''
|
| 1938
| 2014
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10273
|
| ''[[:d:Q57242836|Jon Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10274
|
| ''[[:d:Q57293437|Charles Henry Pugh]]''
|
| 1840
| 1901
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 10275
|
| ''[[:d:Q57313836|Stephen Pugh]]''
|
| 1973
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10276
|
| ''[[:d:Q57313938|Nathan Cadette]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10277
|
| ''[[:d:Q57342401|Dennis Callan]]''
|
| 1932
| 2006
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10278
| [[Fitxategi:Dr Thomas Eyton-Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57342446|Thomas Eyton-Jones]]''
|
| 1832
| 1893
| [[Llangar]]
|-
| style='text-align:right'| 10279
|
| ''[[:d:Q57395537|Isaak Davies]]''
|
| 2001
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10280
| [[Fitxategi:Duncan, John William (1903 cricket first X1 team photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57418933|John William Duncan]]''
|
| 1885
| 1963
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10281
|
| ''[[:d:Q57449691|Benjamin Parry]]''
|
| 1835
| 1910
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 10282
|
| ''[[:d:Q57498379|Joseph Williams]]''
|
|
| 1903
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 10283
| [[Fitxategi:Anne-Boden-2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57515716|Anne Boden]]''
|
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10284
|
| ''[[:d:Q57541918|Robin Williams]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1950
| 2018
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 10285
| [[Fitxategi:Ash Dykes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57549384|Ash Dykes]]''
|
| 1990
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10286
|
| ''[[:d:Q57579739|Brian S. Osborne]]''
|
| 1938
|
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 10287
|
| ''[[:d:Q57586301|Cai Evans]]''
|
| 1999
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 10288
| [[Fitxategi:Tommy Reffell 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57587669|Tommy Reffell]]''
|
| 1999
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10289
|
| ''[[:d:Q57603694|Peter Francombe]]''
| futbolari britainiarra
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10290
|
| ''[[:d:Q57710838|Hugh Llewelyn]]''
| argazkilari britainiarra
|
|
| [[Seven Sisters (Neath Port Talbot)|Seven Sisters]]
|-
| style='text-align:right'| 10291
|
| ''[[:d:Q57725826|Ted Gorin]]''
|
| 1924
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10292
|
| ''[[:d:Q57725863|Stan Griffiths]]''
|
| 1911
| 2003
| [[Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 10293
|
| ''[[:d:Q57725868|Wyn Griffiths]]''
|
| 1919
| 2006
| [[Blaengwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 10294
|
| ''[[:d:Q57729457|Noel Phillips]]''
|
| 1883
| 1961
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10295
|
| ''[[:d:Q57731118|Evan Pughe]]''
|
| 1872
|
| [[Llanfachraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 10296
| [[Fitxategi:J. Barclay Jenkins (5292158).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57741929|Joseph Barclay Jenkins]]''
|
|
|
| [[Cwmystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10297
|
| ''[[:d:Q57833991|Matthew Hedges]]''
|
| 1973
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10298
|
| ''[[:d:Q57908543|Gillian Turner]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10299
| [[Fitxategi:2020 Fleche Wallonne Tibco LeahDixon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57983939|Leah Dixon]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1991
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10300
|
| ''[[:d:Q58007986|Eddie Dennis]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10301
|
| ''[[:d:Q58008163|Andy Gorman]]''
| futbolari britainiarra
| 1974
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10302
|
| ''[[:d:Q58010516|Nick Hencher]]''
|
| 1961
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10303
|
| ''[[:d:Q58174217|Joe Hillier]]''
|
| 1907
| 1979
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10304
|
| ''[[:d:Q58174859|Emlyn John]]''
|
| 1907
| 1962
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 10305
|
| ''[[:d:Q58176051|Alec Lucas]]''
|
| 1945
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10306
|
| ''[[:d:Q58241482|Wyndraeth Morris-Jones]]''
|
| 1918
| 1999
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10307
|
| ''[[:d:Q58303142|Ian Love]]''
| futbolari britainiarra
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10308
|
| ''[[:d:Q58331721|Margaret Roberts]]''
|
| 1833
| 1919
| [[Llanynys]]
|-
| style='text-align:right'| 10309
|
| ''[[:d:Q58365710|Frank Arthur Morgan]]''
|
| 1844
| 1907
| [[Llanrhidian]]
|-
| style='text-align:right'| 10310
|
| ''[[:d:Q58435926|Sarah Lianne Lewis]]''
| musikagile britainiarra
| 1988
|
| [[Hirwaun]]
|-
| style='text-align:right'| 10311
|
| ''[[:d:Q58456635|Dave Ridley]]''
|
| 1916
| 1998
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10312
|
| ''[[:d:Q58483511|George G. Bywater]]''
|
| 1828
| 1898
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 10313
|
| ''[[:d:Q58494672|Wayne Matthews]]''
|
| 1964
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10314
|
| ''[[:d:Q58494918|Kelly Packwood]]''
|
| 1986
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10315
|
| ''[[:d:Q58494927|Kerry Packwood]]''
|
| 1986
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10316
|
| ''[[:d:Q58689968|Thomas Salusbury]]''
|
| 1625<br/>1620
| 1665
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10317
|
| ''[[:d:Q58755703|Mark Layton]]''
|
| 1957
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10318
|
| ''[[:d:Q58756929|Thelma Rodgers]]''
|
| 1947
| 2021
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10319
|
| ''[[:d:Q58815528|Idris Miles]]''
|
| 1908
| 1983
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10320
|
| ''[[:d:Q58815533|Ivor Llewellyn Brace]]''
|
| 1898
| 1952
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 10321
|
| ''[[:d:Q58830228|Gwyneth Alva Challis]]''
|
| 1930
| 2010
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10322
|
| ''[[:d:Q58882693|Steffan Alun]]''
|
| 1985
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10323
| [[Fitxategi:Worrall 1899.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q58892217|Thomas Frederick Worrall]]''
|
| 1872
| 1957
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10324
|
| ''[[:d:Q58894968|Jim Atherton]]''
|
| 1923
| 2010
| [[Queensferry (Flintshire)|Queensferry]]
|-
| style='text-align:right'| 10325
|
| ''[[:d:Q58895039|Griff Norman]]''
|
| 1926
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10326
|
| ''[[:d:Q58895046|Ken Oakley]]''
|
| 1929
| 2017
| [[Rhymney]]
|-
| style='text-align:right'| 10327
|
| ''[[:d:Q58898759|Esyllt Sears]]''
|
| 1981
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10328
|
| ''[[:d:Q58928487|Tommy Paget]]''
|
| 1909
| 1960
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10329
|
| ''[[:d:Q58973187|Terry Gooding]]''
|
| 1931
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10330
|
| ''[[:d:Q58987694|Christopher Jones]]''
|
| 1909
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10331
|
| ''[[:d:Q59132436|Harry Parfitt]]''
|
| 1929
| 2012
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10332
| [[Fitxategi:Dan Thomas, comediwr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59140084|Dan Thomas]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10333
|
| ''[[:d:Q59179585|Luke Jephcott]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10334
|
| ''[[:d:Q59180819|Tony Pickrell]]''
|
| 1942
| 2015
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10335
|
| ''[[:d:Q59202196|Iwan Arwel Griffith]]''
|
| 1988
|
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10336
|
| ''[[:d:Q59205109|Cecil Pritchard]]''
|
| 1902
| 1966
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 10337
| [[Fitxategi:Eleri Morgan comedi crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59262901|Eleri Morgan]]''
|
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10338
|
| ''[[:d:Q59263349|Hywel Pitts]]''
|
|
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10339
|
| ''[[:d:Q59263556|Sarah Breese]]''
|
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10340
| [[Fitxategi:Mandy Payne Artist.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59268327|Mandy Payne]]''
| margolari britainiarra
| 1964
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10341
|
| ''[[:d:Q59305320|Flora Forster]]''
| maistra britainiarra
| 1896
| 1981
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10342
| [[Fitxategi:Mary Bevan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59347218|Mary Bevan]]''
|
|
| 1819
| ''[[:d:Q13128012|Dyffryn Aeron]]''
|-
| style='text-align:right'| 10343
|
| ''[[:d:Q59463318|Owen Francis]]''
|
| 1879
| 1936
| ''[[:d:Q20598098|Cwm Pennant]]''
|-
| style='text-align:right'| 10344
|
| ''[[:d:Q59548506|Ken Waters]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1961
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 10345
|
| ''[[:d:Q59588469|William Mars-Jones]]''
|
| 1915
| 1999
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 10346
|
| ''[[:d:Q59588707|Len Richards]]''
|
| 1911
| 1985
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10347
|
| ''[[:d:Q59588770|Bernard Ross]]''
|
| 1924
| 1999
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10348
|
| ''[[:d:Q59622229|Benjamin Saunders]]''
| idazle britainiarra
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10349
|
| ''[[:d:Q59628016|George Pickard]]''
|
| 1913
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10350
|
| ''[[:d:Q59629779|Arthur Cecil Bining]]''
|
| 1893
| 1957
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 10351
|
| ''[[:d:Q59655839|Harold Friend]]''
|
| 1909
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10352
|
| ''[[:d:Q59655851|Jack McJennett]]''
|
| 1906
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10353
|
| ''[[:d:Q59655868|Harry Perks]]''
|
| 1912
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10354
|
| ''[[:d:Q59655874|Doug Redwood]]''
|
| 1918
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 10355
|
| ''[[:d:Q59656121|Medwyn Evans]]''
|
| 1964
|
| ''[[:d:Q4981044|Brynteg]]''
|-
| style='text-align:right'| 10356
|
| ''[[:d:Q59656154|Allen Price]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Gelligaer]]
|-
| style='text-align:right'| 10357
|
| ''[[:d:Q59656412|Len Edwards]]''
| futbolari britainiarra
| 1930
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10358
|
| ''[[:d:Q59656415|Steve Mackreth]]''
|
| 1950
|
| [[Rossett]]
|-
| style='text-align:right'| 10359
|
| ''[[:d:Q60050765|Terry Parsons]]''
|
| 1935
| 1999
| [[Trealaw]]
|-
| style='text-align:right'| 10360
| [[Fitxategi:Callum Sheedy LQ 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60194679|Callum Sheedy]]''
|
| 1995
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10361
|
| ''[[:d:Q60198015|David Gwynne-James]]''
|
| 1937
| 2012
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 10362
|
| ''[[:d:Q60429542|Olivia Frances Tonge]]''
| ikertzailea
| 1858
| 1949
| ''[[:d:Q62029921|Gwenfain]]''
|-
| style='text-align:right'| 10363
|
| ''[[:d:Q60429570|Eric Richards]]''
|
| 1940
| 2018
| [[Holt (Gales)|Holt]]
|-
| style='text-align:right'| 10364
|
| ''[[:d:Q60544850|Albert L. Harris]]''
|
| 1869
|
| [[Abergynolwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10365
| [[Fitxategi:2024 UEC Track Elite European Championships 083 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60581700|Megan Barker]]''
| txirrindulari britainiarra
| 1997
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10366
|
| ''[[:d:Q60589082|Mab Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10367
|
| ''[[:d:Q60632790|Thyrza Anne Leyshon]]''
|
| 1892
| 1996
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10368
| [[Fitxategi:Delyth Jewell (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60658323|Delyth Jewell]]''
| politikari britainiarra
| 1987
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 10369
|
| ''[[:d:Q60663044|Len Hewitt]]''
|
| 1920
| 1979
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10370
|
| ''[[:d:Q60684771|Dave Griffiths]]''
|
| 1963
| 2007
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10371
|
| ''[[:d:Q60684870|Bryn Davies]]''
|
| 1917
| 1990
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10372
|
| ''[[:d:Q60685583|Vince Jones]]''
|
| 1900
| 1950
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10373
|
| ''[[:d:Q60685958|Maurice O'Sullivan]]''
| boxeolari britainiarra
| 1952
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10374
|
| ''[[:d:Q60685999|Billy Morris]]''
|
| 1920
| 1994
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10375
|
| ''[[:d:Q60686009|Jerry Murphy]]''
|
| 1907
| 1992
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 10376
|
| ''[[:d:Q60686073|Cecil Price]]''
|
| 1919
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10377
|
| ''[[:d:Q60686093|Percy Richards]]''
|
| 1906
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10378
|
| ''[[:d:Q60693753|Rees Thomas]]''
|
| 1934
| 2017
| [[Penywaun]]
|-
| style='text-align:right'| 10379
|
| ''[[:d:Q60693826|Dave Campbell]]''
|
| 1947
| 2013
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10380
|
| ''[[:d:Q60694076|Billy Lewis]]''
|
| 1923
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10381
|
| ''[[:d:Q60694079|Ray Williams]]''
|
| 1931
| 2015
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10382
|
| ''[[:d:Q60694141|Ted Morris]]''
|
| 1921
| 2000
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 10383
| [[Fitxategi:MOMA exhibition.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60733888|Peter Bishop]]''
|
| 1953
| 2022
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 10384
|
| ''[[:d:Q60733920|Andy Edwards]]''
| futbolari britainiarra (1965-)
| 1965
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10385
|
| ''[[:d:Q60733948|Dan Davis]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10386
|
| ''[[:d:Q60733994|Ben Williams]]''
|
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10387
| [[Fitxategi:Sion Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60734014|Sion Jones]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10388
|
| ''[[:d:Q60734062|Luke Morgan]]''
|
| 1992
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10389
| [[Fitxategi:Curtis Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60734191|Curtis Davies]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10390
|
| ''[[:d:Q60734266|Scott Williams]]''
|
| 1974
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10391
|
| ''[[:d:Q60734311|Allan Lewis]]''
|
| 1971
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10392
|
| ''[[:d:Q60734320|John Smith]]''
|
| 1944
|
| [[Johnstown (Wrexham)|Johnstown]]
|-
| style='text-align:right'| 10393
|
| ''[[:d:Q60734360|Harri Morgan]]''
|
| 2000
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10394
|
| ''[[:d:Q60734441|John Davies]]''
|
| 1959
|
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 10395
|
| ''[[:d:Q60734448|Kevin Jones]]''
|
| 1974
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10396
|
| ''[[:d:Q60734511|Joe Adams]]''
|
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10397
|
| ''[[:d:Q60734513|Martin Goldsmith]]''
|
| 1962
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10398
|
| ''[[:d:Q60734569|Alan Jones]]''
|
| 1944
|
| [[Caergwrle]]
|-
| style='text-align:right'| 10399
|
| ''[[:d:Q60734690|Mike Keen]]''
|
| 1953
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10400
|
| ''[[:d:Q60734744|Chris Ingram]]''
| futbolari britainiarra
| 1976
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10401
|
| ''[[:d:Q60734943|Danny McCarthy]]''
|
| 1942
| 2019
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 10402
|
| ''[[:d:Q60735001|Brad Evans]]''
|
| 1974
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 10403
|
| ''[[:d:Q60735037|Peter Morgan]]''
| futbolari britainiarra
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10404
|
| ''[[:d:Q60735114|Steve Scott]]''
|
| 1966
|
| [[Johnstown (Wrexham)|Johnstown]]
|-
| style='text-align:right'| 10405
|
| ''[[:d:Q60735120|Neil Robinson]]''
|
|
|
| [[Laleston]]
|-
| style='text-align:right'| 10406
| [[Fitxategi:Steve Bray, Stop Brexit Man (48794896706).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60735575|Steve Bray]]''
|
| 1969
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10407
|
| ''[[:d:Q60735660|Jon Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10408
|
| ''[[:d:Q60735930|Will Griffiths]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10409
|
| ''[[:d:Q60736661|Dai Evans]]''
| futbolari britainiarra (1934-)
| 1934
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 10410
|
| ''[[:d:Q60744121|Roger Ashton]]''
|
| 1921
| 1985
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 10411
|
| ''[[:d:Q60746170|William Morgan]]''
|
| 1862
| 1914
| [[Nantgarw]]
|-
| style='text-align:right'| 10412
|
| ''[[:d:Q60750706|Charlie Hill]]''
|
| 1918
| 1998
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10413
|
| ''[[:d:Q60752582|Lyn Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 1993
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10414
|
| ''[[:d:Q60761614|William John Philpin Jones]]''
|
| 1913
| 1992
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 10415
|
| ''[[:d:Q60763309|Lew Bowen]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10416
|
| ''[[:d:Q60764058|Harold Jenkins]]''
|
| 1902
| 1981
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10417
|
| ''[[:d:Q60764297|Edward Phillips]]''
|
| 1883
| 1915
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10418
|
| ''[[:d:Q60791067|Fred Castle]]''
|
| 1902
|
| [[Penygraig]]
|-
| style='text-align:right'| 10419
|
| ''[[:d:Q60791136|Albert Evans]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10420
|
| ''[[:d:Q60791390|Ernest Lewis]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10421
|
| ''[[:d:Q60791526|Albert Miles]]''
|
| 1903
|
| [[Treorchy]]
|-
| style='text-align:right'| 10422
|
| ''[[:d:Q60791589|Eric Morris]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10423
|
| ''[[:d:Q60842075|Grace Roberts]]''
|
| 1843
| 1899
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10424
|
| ''[[:d:Q60959205|Paul Lamford]]''
|
| 1953
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10425
|
| ''[[:d:Q61014919|James Wharton]]''
|
| 1987
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10426
|
| ''[[:d:Q61107392|Gary Lloyd]]''
| futbolari britainiarra
| 1972
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10427
|
| ''[[:d:Q61107438|Owen Evans]]''
|
| 1968
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10428
| [[Fitxategi:Tal Garth, Garth Madrun.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61107823|Santes Marchell o Dalgarth]]''
|
| 375
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 10429
|
| ''[[:d:Q61107833|Lleucu]]''
|
| 500
|
| [[Llangwyryfon]]
|-
| style='text-align:right'| 10430
|
| ''[[:d:Q61107844|Anhun de Gwrthyfer]]''
|
|
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 10431
|
| ''[[:d:Q61107860|Andrew Thomas]]''
|
| 1967
| 2020
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 10432
|
| ''[[:d:Q61107892|O. M. Lloyd]]''
|
| 1910
| 1980
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10433
|
| ''[[:d:Q61107961|Betsan Moses]]''
|
| 1971
|
| [[Pontyberem]]
|-
| style='text-align:right'| 10434
|
| ''[[:d:Q61107977|Guto Roberts]]''
|
| 1925
| 1999
| ''[[:d:Q29483949|Isallt-fawr]]''
|-
| style='text-align:right'| 10435
|
| ''[[:d:Q61119025|Alison Griffiths]]''
|
| 1963
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10436
|
| ''[[:d:Q61122449|Henry Baird]]''
|
| 1878
| 1950
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 10437
|
| ''[[:d:Q61341106|Joseph Herbert Morcom]]''
|
| 1871
| 1942
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10438
|
| ''[[:d:Q61450736|James Botham]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10439
|
| ''[[:d:Q61473813|John David Spillane]]''
|
| 1909
| 1985
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10440
|
| ''[[:d:Q61595023|Haydn Jones]]''
|
| 1946
| 2010
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 10441
|
| ''[[:d:Q61607699|Morgan Nicholas]]''
|
| 1895
| 1963
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10442
|
| ''[[:d:Q61675797|Liv Hill]]''
| aktore britainiarra
| 2000
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 10443
|
| ''[[:d:Q61697219|Helena Jones]]''
|
| 1870
| 1946
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10444
|
| ''[[:d:Q61698489|Denys Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1930
| 2003
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10445
| [[Fitxategi:Alys Williams (cantores; Welsh singer) 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61707036|Alys Williams]]''
| abeslari britainiarra
| 1987
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10446
|
| ''[[:d:Q61731675|Kylie Nolan]]''
| futbolari britainiarra
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10447
|
| ''[[:d:Q61739647|Ian Sutherland]]''
|
| 1935
| 1999
| [[Bedwellty]]
|-
| style='text-align:right'| 10448
|
| ''[[:d:Q61742592|Joe Price]]''
|
| 1928
| 1992
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 10449
|
| ''[[:d:Q61780191|Cassia Pike]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 10450
|
| ''[[:d:Q61781833|David B. Barrett]]''
|
| 1927
| 2011
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 10451
|
| ''[[:d:Q61828492|Josh Reynolds]]''
|
| 1998
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10452
|
| ''[[:d:Q61828617|Will Kelly]]''
|
| 1997
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10453
| [[Fitxategi:Benjamin Fry 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61828912|Benjamin Fry]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10454
|
| ''[[:d:Q61842520|Llewellyn Morgan]]''
|
| 1909<br/>1905
| 1979
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10455
|
| ''[[:d:Q61855944|William Dickinson]]''
|
| 1889
| 1948
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10456
|
| ''[[:d:Q61857237|Jimmy Jones]]''
|
| 1919
| 1976
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 10457
|
| ''[[:d:Q61868466|Ruth Price]]''
|
| 1924
| 2019
| [[Mathry]]
|-
| style='text-align:right'| 10458
|
| ''[[:d:Q61882790|Herbert Jones]]''
| futbolari britainiarra (1929-)
| 1929
| 2020
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 10459
|
| ''[[:d:Q61964521|Denis John Williams]]''
|
| 1908
| 1990
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10460
| [[Fitxategi:Owain Wyn Evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61983407|Owain Wyn Evans]]''
| kazetari britainiarra
| 1984
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 10461
|
| ''[[:d:Q62006906|Selwyn Pemberton]]''
|
| 1928
| 2005
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10462
|
| ''[[:d:Q62024163|Dennis Lambourne]]''
|
| 1945
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10463
|
| ''[[:d:Q62084118|Irving Davies]]''
|
| 1926
| 2002
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10464
|
| ''[[:d:Q62102936|Pryce Hughes]]''
|
| 1687
| 1715
| ''[[:d:Q13129655|Llanllugan]]''
|-
| style='text-align:right'| 10465
|
| ''[[:d:Q62198596|Daniel Sumner]]''
|
|
|
| [[Llanfachraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 10466
|
| ''[[:d:Q62359670|David Edwards]]''
|
| 1925
| 2001
| [[Llangollen]]
|-
| style='text-align:right'| 10467
|
| ''[[:d:Q62388891|Roger Mostyn]]''
|
| 1953
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10468
|
| ''[[:d:Q62468253|Samuel Bevan]]''
|
| 1816
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10469
|
| ''[[:d:Q62513133|Andy Evans]]''
|
|
|
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10470
|
| ''[[:d:Q62513940|Alana Spencer]]''
|
| 1992
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10471
| [[Fitxategi:Fruits of the Lima Market Folding Watercolor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q62514794|Dorothea Eliza Smith]]''
|
| 1804
| 1864
| [[Llanfwrog (Denbighshire)|Llanfwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 10472
|
| ''[[:d:Q62567115|Reg Turnell]]''
|
|
| 1917
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10473
|
| ''[[:d:Q62588463|Stan Weaver]]''
|
| 1890
| 1973
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10474
|
| ''[[:d:Q62648180|David Roberts]]''
|
| 1820
| 1872
| [[Tal-y-bont (Bangor)|Tal-y-bont]]
|-
| style='text-align:right'| 10475
|
| ''[[:d:Q62655912|Harry Hollis]]''
|
| 1913
| 1982
| [[Deeside]]
|-
| style='text-align:right'| 10476
|
| ''[[:d:Q62689812|Donald Webley]]''
|
| 1916
| 1990
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10477
| [[Fitxategi:Official portrait of Ruth Jones MP crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q62764975|Ruth Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1962
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10478
|
| ''[[:d:Q62768570|Arthur Smith]]''
|
|
|
| [[Marchwiel]]
|-
| style='text-align:right'| 10479
|
| ''[[:d:Q62769837|Chris Summers]]''
| futbolari britainiarra
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10480
|
| ''[[:d:Q62847549|Mal Rees]]''
| futbolari britainiarra
| 1924
| 2003
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10481
|
| ''[[:d:Q62857954|David Lambert]]''
|
| 1939
| 2016
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 10482
|
| ''[[:d:Q62858588|Dick Williams]]''
|
| 1898
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10483
|
| ''[[:d:Q62923789|Margarette "Peggy" Golding]]''
|
| 1881
| 1939
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10484
|
| ''[[:d:Q63036264|David Arthur Davies]]''
|
| 1913
| 1990
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10485
|
| ''[[:d:Q63041675|Howell Moore-Gwyn]]''
|
| 1886
| 1956
| [[Dyffryn Clydach]]
|-
| style='text-align:right'| 10486
|
| ''[[:d:Q63160970|Alfred Ernest Owen]]''
|
| 1869
| 1929
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10487
|
| ''[[:d:Q63165862|Paul Karabardak]]''
| mahai-tenislari britainiarra
| 1985
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10488
| [[Fitxategi:Shellyann Evans - 53369865382.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63184794|Shellyann Evans]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 10489
|
| ''[[:d:Q63228559|Lilian Nicholas]]''
|
| 1909
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 10490
| [[Fitxategi:Hugh Mortimer Eyton-Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63242185|Hugh Eyton-Jones]]''
|
| 1863
| 1943
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10491
|
| ''[[:d:Q63248308|Geraint Evans]]''
|
|
|
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 10492
|
| ''[[:d:Q63313185|Edwin Rees]]''
|
| 1899
|
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 10493
|
| ''[[:d:Q63341276|Graham Jones]]''
|
| 1949
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10494
|
| ''[[:d:Q63341983|Nancie Colling]]''
|
| 1919
| 2020
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 10495
|
| ''[[:d:Q63376732|Graham J. Durant]]''
|
| 1934
| 2009
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10496
| [[Fitxategi:Konfirmasjonsbilde av Agnes Gude - Theodor Schuhmann & Sohn - Gudesamlingen - Norsk Folkemuseum - NF.27080-051.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63384576|Agnes Charlotte Gude]]''
| marrazkilari norvegiarra
| 1863
| 1929
| [[Betws-y-Coed]]
|-
| style='text-align:right'| 10497
|
| ''[[:d:Q63391841|Eric Styles]]''
| zinema zuzendari britainiarra
| 1967
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10498
| [[Fitxategi:Prano Bailey-Bond 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63432097|Prano Bailey-Bond]]''
|
| 1982
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10499
|
| ''[[:d:Q63614875|Jaime Gareth Flórez Barreales]]''
|
| 1969
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 10500
| [[Fitxategi:Southam, Macauley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63699006|Macauley Southam-Hales]]''
| futbolari britainiarra
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10501
|
| ''[[:d:Q63699954|Stuart Webber]]''
|
| 1984
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10502
|
| ''[[:d:Q63827261|Mari Griffith]]''
| abeslari eta idazlea
| 1940
| 2019
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 10503
|
| ''[[:d:Q63869654|Allan Watson]]''
|
| 1944
|
| [[Blackwood (Caerphilly)|Blackwood]]
|-
| style='text-align:right'| 10504
|
| ''[[:d:Q63871177|Mably Owen]]''
|
| 1912
| 1969
| [[Heath (Cardiff)|Heath]]
|-
| style='text-align:right'| 10505
|
| ''[[:d:Q63874313|Ray Lawrence]]''
|
| 1944
|
| [[Cwmcarn]]
|-
| style='text-align:right'| 10506
| [[Fitxategi:Official portrait of Fay Jones MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63929463|Fay Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1985
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10507
|
| ''[[:d:Q63953173|Seirian Sumner]]''
|
| 1974
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10508
|
| ''[[:d:Q63993767|Dewi Griffiths]]''
|
| 1991
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10509
| [[Fitxategi:Kate Williams Evans c1890.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64005542|Kate Williams Evans]]''
|
| 1866
| 1961
| [[Llansantffraid-ym-Mechain]]
|-
| style='text-align:right'| 10510
|
| ''[[:d:Q64006439|Ronald Niebour]]''
|
| 1903
| 1972
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10511
|
| ''[[:d:Q64009025|Felicity Dahl]]''
|
| 1938
|
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 10512
|
| ''[[:d:Q64009303|Roman Walker]]''
|
| 2000
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10513
| [[Fitxategi:Tom Booth Amos 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64010406|Tom Booth-Amos]]''
|
| 1996
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10514
| [[Fitxategi:Ella Powell (48971629972).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64214523|Ella Powell]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10515
|
| ''[[:d:Q64358828|Alan Reynolds]]''
|
| 1960
|
| [[New Inn]]
|-
| style='text-align:right'| 10516
|
| ''[[:d:Q64374426|Jimmy Ithell]]''
|
| 1959
| 1986
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10517
|
| ''[[:d:Q64414789|Ruth King]]''
|
|
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10518
|
| ''[[:d:Q64485247|William Davies]]''
|
| 1820
| 1900
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10519
|
| ''[[:d:Q64624167|Ray Williams]]''
|
| 1951
| 2016
| [[Bedwas]]
|-
| style='text-align:right'| 10520
|
| ''[[:d:Q64685172|Sîan Reynolds]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10521
|
| ''[[:d:Q64685572|Josephine Campbell]]''
|
| 1860
| 1921
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10522
|
| ''[[:d:Q64685648|Naunton Wingfield Davies]]''
|
| 1851
| 1925
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10523
|
| ''[[:d:Q64685707|Clotworthy Gillmor]]''
|
| 1818
| 1886
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10524
| [[Fitxategi:Caroline-Gifford-Phillipson-ne-Lethbridge-Mrs-CG-Phillipson (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64685864|Caroline Phillipson]]''
|
| 1823
| 1893
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10525
|
| ''[[:d:Q64685882|Daisy Hugh Pryce]]''
|
| 1862
| 1921
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 10526
|
| ''[[:d:Q64685883|Gwendolen Pryce]]''
|
| 1868
| 1934
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 10527
|
| ''[[:d:Q64685888|Catherine Randolph]]''
|
| 1839
| 1884
| ''[[:d:Q3395336|Gwrych Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 10528
|
| ''[[:d:Q64685923|Henry Sturkey]]''
|
| 1824
| 1875
| [[Tregynon]]
|-
| style='text-align:right'| 10529
|
| ''[[:d:Q64685943|John Montmorency Tucker]]''
|
| 1780
| 1852
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10530
|
| ''[[:d:Q64705104|Ifan Prys Edwards]]''
|
| 1942
| 2020
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10531
|
| ''[[:d:Q64736714|Ben Cambriani]]''
|
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10532
| [[Fitxategi:Citizenship cairn newton evans-cropped 3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64738481|Cairn Newton-Evans]]''
| polizia britainiarra
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10533
|
| ''[[:d:Q64747491|Tomi Lewis]]''
|
| 1999
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 10534
|
| ''[[:d:Q64748740|Annabel Jones]]''
|
|
|
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 10535
| [[Fitxategi:George William Harris (1872-1964) in 1918.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q64795912|George W. Harris]]''
|
| 1872
| 1964
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 10536
|
| ''[[:d:Q64814802|Barbara M. Middlehurst]]''
|
| 1915
| 1995
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 10537
|
| ''[[:d:Q64853341|Shaun Chapple]]''
| futbolari britainiarra
| 1973
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10538
|
| ''[[:d:Q64876104|Percy James]]''
|
| 1917
| 1993
| ''[[:d:Q1859627|Rhondda]]''
|-
| style='text-align:right'| 10539
|
| ''[[:d:Q64919712|George Brooke]]''
|
| 1913
| 1993
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10540
|
| ''[[:d:Q64986130|Chris Reynolds]]''
|
| 1960
| 2023
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10541
| [[Fitxategi:Alice Griffiths Lewes FC Women v Charlton Ath Women 16 08 20 pre-season-137 (50234760281).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64995849|Alice Griffiths]]''
| futbolari britainiarra
| 2001
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10542
|
| ''[[:d:Q65029330|Tom Rogers]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10543
|
| ''[[:d:Q65030266|Joseph Lewis]]''
| izotz-hockeyko jokalari britainiarra
| 1992
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10544
|
| ''[[:d:Q65030475|David Rees]]''
| iraupen-eskiatzailea britainiarra
| 1940
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 10545
|
| ''[[:d:Q65030489|Peter Williams]]''
|
| 1960
|
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10546
|
| ''[[:d:Q65030620|Jack Fairweather]]''
|
| 1978
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10547
|
| ''[[:d:Q65031279|Keith Matthews]]''
| futbolari britainiarra
| 1934
| 2008
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10548
| [[Fitxategi:Final 1mb Robert for book mayor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q65041352|Robert Stanley]]''
|
| 1828
| 1828
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10549
|
| ''[[:d:Q65044903|Charles Jones]]''
|
| 1893
| 1960
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10550
|
| ''[[:d:Q65058631|Richard Davies]]''
|
| 1862
| 1938
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10551
|
| ''[[:d:Q65062011|Harry Davies]]''
|
| 1888
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10552
|
| ''[[:d:Q65073530|Joe Jones]]''
|
| 1995
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10553
|
| ''[[:d:Q65122752|William Ingram]]''
| idazle britainiarra
| 1930
| 2013
| [[Resolven]]
|-
| style='text-align:right'| 10554
|
| ''[[:d:Q65178482|Joris Collier]]''
|
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10555
|
| ''[[:d:Q65295002|Tim Morgan]]''
| arkeologo britainiarra
| 1949
| 2019
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10556
| [[Fitxategi:Portrait of Ioan Pedr (4670577).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q65297132|John Peter (Ioan Pedr)]]''
|
| 1833
| 1877
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 10557
| [[Fitxategi:20150922 1656 W AUT WAL 3083.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q65367867|Alice Evans]]''
| futbolari britainiarra
| 1994
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10558
|
| ''[[:d:Q65517696|Gwilym Owen]]''
|
| 1931
| 2019
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 10559
|
| ''[[:d:Q65550443|James Crisp]]''
|
| 1927
| 2005
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 10560
|
| ''[[:d:Q65551884|Peter Turnbull]]''
|
| 1989
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10561
|
| ''[[:d:Q65555292|Emma Jenkins]]''
|
| 1993
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10562
|
| ''[[:d:Q65557110|Edgar Watkins]]''
|
| 1887
| 1960
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 10563
|
| ''[[:d:Q65593860|Stanley Leigh]]''
|
| 1901
| 1986
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10564
|
| ''[[:d:Q65624959|Ian Roberts]]''
| futbolari britainiarra
| 1961
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 10565
|
| ''[[:d:Q65642051|Ernest Leigh]]''
|
| 1895
| 1960
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10566
|
| ''[[:d:Q65665802|Rhian Nokes]]''
|
| 1989
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10567
|
| ''[[:d:Q65705995|Jackie Pottinger]]''
|
| 1913
| 1979
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10568
|
| ''[[:d:Q65735824|Ivor Vice]]''
|
| 1929
| 2005
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10569
|
| ''[[:d:Q65735847|Glyn Hopkins]]''
|
| 1928
| 2023
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10570
|
| ''[[:d:Q65745228|Percy May]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 1927
| 1977
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10571
|
| ''[[:d:Q65786419|Cissy Davies]]''
|
| 1932
| 2005
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10572
|
| ''[[:d:Q65786800|Pat Evans]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 1926
| 2020
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10573
|
| ''[[:d:Q65923146|Charles H. Williams]]''
|
| 1822
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 10574
|
| ''[[:d:Q65929278|Lew Evans]]''
|
| 1919
| 2017
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 10575
|
| ''[[:d:Q65929299|Joseph Barnett]]''
|
| 1920
| 1999
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10576
|
| ''[[:d:Q65946181|Valerie Mullins]]''
|
| 1935
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10577
|
| ''[[:d:Q65946185|Margaret Thomas-Neale]]''
|
| 1931
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10578
|
| ''[[:d:Q65946188|Gwynedd Lewis-Lingard]]''
|
| 1934
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10579
|
| ''[[:d:Q65948591|Agnes Davies]]''
|
| 1920
| 2011
| ''[[:d:Q13131207|Saron]]''
|-
| style='text-align:right'| 10580
|
| ''[[:d:Q65969957|John Mulhall]]''
|
| 1938
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10581
|
| ''[[:d:Q66023017|Dorothy Summers]]''
|
| 1941
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10582
|
| ''[[:d:Q66023521|Pat Perks]]''
|
| 1940
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10583
| [[Fitxategi:20150922 1656 W AUT WAL 3084.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q66049720|Jo Price]]''
|
| 1985
|
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 10584
|
| ''[[:d:Q66105403|Elizabeth Baines]]''
|
| 1947
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10585
|
| ''[[:d:Q66124299|Edith Parnell]]''
|
| 1913
| 1938
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 10586
|
| ''[[:d:Q66125144|Ossie Evans]]''
|
| 1916
| 1986
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10587
|
| ''[[:d:Q66133297|Agnes Twiston Hughes]]''
|
| 1895
| 1981
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10588
|
| ''[[:d:Q66147583|Guto Dafydd]]''
|
| 1990
|
| [[Gwynedd]]
|-
| style='text-align:right'| 10589
|
| ''[[:d:Q66198004|Graham Bent]]''
|
| 1945
| 2002
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 10590
|
| ''[[:d:Q66241174|Stavros Ambizas]]''
| politikari zipretarra
| 1936
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10591
|
| ''[[:d:Q66289592|Edward Battiscombe]]''
|
| 1874
| 1970
| [[Glasbury]]
|-
| style='text-align:right'| 10592
|
| ''[[:d:Q66295328|Pamela Hopkins]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10593
|
| ''[[:d:Q66305732|Ron Wynn]]''
|
| 1923
| 1983
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10594
| [[Fitxategi:Patrick Killian.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q66309772|Patrick Killian]]''
|
| 1974
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10595
|
| ''[[:d:Q66310007|Ifor Morris Thomas]]''
|
| 1909
| 1985
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10596
|
| ''[[:d:Q66311283|Ethel Mary Hartland]]''
|
| 1875
| 1964
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10597
| [[Fitxategi:Maysie Burlingham 1915.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q66317458|Pender Chalmers]]''
|
| 1894
| 1982
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10598
|
| ''[[:d:Q66335445|Callum Taylor]]''
|
| 1998
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10599
|
| ''[[:d:Q66360557|Mike Williams]]''
| futbolari britainiarra (1956-)
| 1956
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10600
|
| ''[[:d:Q66360802|Michael Lea Thomas]]''
|
| 1927
| 1992
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 10601
|
| ''[[:d:Q66360907|William James "Bill" Rees]]''
|
| 1914
| 1995
| [[St Davids|St David's]]
|-
| style='text-align:right'| 10602
| [[Fitxategi:Drew Parker 20.02.27.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q66364666|Drew Parker]]''
|
| 1997
|
| [[Connah's Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 10603
|
| ''[[:d:Q66384840|William Smale]]''
|
| 2001
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10604
|
| ''[[:d:Q66398333|Andrew Morris]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 1961
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10605
|
| ''[[:d:Q66428065|Ben Cabango]]''
| futbolari britainiarra
| 2001<br/>2000
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10606
|
| ''[[:d:Q66441769|Esmé Dodderidge]]''
| idazle britainiarra
| 1916
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10607
|
| ''[[:d:Q66604836|Sonia Lawrence]]''
|
| 1980
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 10608
|
| ''[[:d:Q66606917|Willie Llewelyn]]''
|
| 1868
| 1893
| [[Aberdulais]]
|-
| style='text-align:right'| 10609
|
| ''[[:d:Q66660980|Veronica Milligan]]''
|
| 1926
| 1989
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10610
| [[Fitxategi:Jason Evans Wikimedian 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q66689127|Jason Evans]]''
|
| 1984
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10611
|
| ''[[:d:Q66692898|William Collins]]''
|
| 1848
| 1932
| ''[[:d:Q13127047|Cheriton]]''
|-
| style='text-align:right'| 10612
| [[Fitxategi:Nora M. Finn (1866-1898) circa 1895.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q66694580|Nora M. Finn]]''
|
| 1865
| 1898
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10613
|
| ''[[:d:Q66712828|Jamie Slater]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10614
|
| ''[[:d:Q66732355|Lewis Thomas]]''
| futbolari britainiarra
| 1997
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10615
|
| ''[[:d:Q66732400|Lee Harris]]''
| idazle britainiarra
| 1968
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10616
|
| ''[[:d:Q66734203|Richard Benyon]]''
| gimnasta artistikoa britainiarra
| 1964
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10617
|
| ''[[:d:Q66737792|Ben Gwalchmai]]''
|
| 1985
|
| [[Arddlin]]
|-
| style='text-align:right'| 10618
|
| ''[[:d:Q66738023|Cyril Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 1920
| 1995
| [[Johnstown (Wrexham)|Johnstown]]
|-
| style='text-align:right'| 10619
|
| ''[[:d:Q66762454|Elin Harlow]]''
|
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10620
|
| ''[[:d:Q66779535|Emyr Currie-Jones]]''
|
| 1917
| 2008
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 10621
|
| ''[[:d:Q66819461|Owen Elias Roberts]]''
|
| 1908
| 2000
| [[Llanystumdwy]]
|-
| style='text-align:right'| 10622
|
| ''[[:d:Q66823499|Carrie Jones]]''
| futbolari britainiarra
| 2003
|
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 10623
|
| ''[[:d:Q66841012|Chloe Chivers]]''
|
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10624
| [[Fitxategi:Ffion Morgan Lewes FC Women 1 Crystal Palace Women 2 Conti Cup 07 10 20-159 (50442352421).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q66841084|Ffion Morgan]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10625
|
| ''[[:d:Q66844101|Jack Evans]]''
| futbolari britainiarra (1998-)
| 1998
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10626
| [[Fitxategi:Jarry Lee Oscar Blandi 2020.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q67019082|Jarry Lee]]''
|
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10627
| [[Fitxategi:LHooleBRovers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67117129|Luca Hoole]]''
| futbolari britainiarra
| 2002
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10628
| [[Fitxategi:Dom Jefferies, Brentford F.C. footballer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67146942|Dom Jefferies]]''
| futbolari britainiarra
| 2002
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10629
|
| ''[[:d:Q67146943|Elis Watts]]''
| futbolari britainiarra
| 2002
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10630
| [[Fitxategi:RuPaul with All Stars 7 Contestants at LA DragCon 2022 by dvsross (crop - The Vivienne).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67185184|The Vivienne]]''
|
| 1992
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10631
|
| ''[[:d:Q67198301|Enid Layard]]''
| idazle britainiarra
| 1843
| 1912
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10632
|
| ''[[:d:Q67201474|Clive Davis]]''
|
| 1949
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 10633
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness Wilcox of Newport crop 2, 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67222729|Debbie Wilcox]]''
| politikari britainiarra
| 1957
|
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 10634
| [[Fitxategi:Hilary Greaves (20613169345).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67222739|Hilary Greaves]]''
|
| 1978
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10635
|
| ''[[:d:Q67454699|Beaumont Wilson Bowen Dixie]]''
|
| 1819
| 1898
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 10636
|
| ''[[:d:Q67599358|Ray Booth]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10637
|
| ''[[:d:Q67641500|John Trevelyan]]''
| xakelari britainiarra
| 1948
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10638
|
| ''[[:d:Q67641543|David John Sully]]''
| xakelari britainiarra
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10639
|
| ''[[:d:Q67651447|William Jones]]''
|
| 1757
| 1830
| [[Bontddu]]
|-
| style='text-align:right'| 10640
|
| ''[[:d:Q67656962|Tom Jenkins]]''
|
| 1920
| 2012
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10641
|
| ''[[:d:Q67782102|John Richard Williams]]''
|
| 1892
| 1961
| [[Llandudno Junction]]
|-
| style='text-align:right'| 10642
|
| ''[[:d:Q67790654|Adrian Masters]]''
|
| 1984
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10643
|
| ''[[:d:Q67802439|Saint Cyndeyrn ap Cyngar]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q2578706|Kingdom of Ceredigion]]''
|-
| style='text-align:right'| 10644
|
| ''[[:d:Q67886292|Geoffrey Cutter]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1934
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10645
|
| ''[[:d:Q67907384|Betty Davies]]''
|
| 1917
| 2018
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10646
|
| ''[[:d:Q67921919|Tôpher Mills]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10647
|
| ''[[:d:Q68065250|Ryan Hillier]]''
| futbolari britainiarra
| 2003
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10648
|
| ''[[:d:Q68217203|Bob Evans]]''
|
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10649
| [[Fitxategi:John B. Trumper 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q68585432|John Bassett Trumper]]''
|
| 1944
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10650
|
| ''[[:d:Q69060453|Tomi Evans]]''
|
|
|
| [[Pembrokeshire]]<br/>''[[:d:Q13131775|Tegryn]]''
|-
| style='text-align:right'| 10651
|
| ''[[:d:Q69998002|Austin Savage]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1940
| 2024
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10652
|
| ''[[:d:Q70022333|Wyn George]]''
| margolari britainiarra
| 1917<br/>1910
| 1985
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10653
|
| ''[[:d:Q70111934|Keith Morris]]''
| argazkilari britainiarra (1958-2019)
| 1958
| 2019
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10654
|
| ''[[:d:Q70170755|Jacob Draper]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1998
|
| [[Upper Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 10655
|
| ''[[:d:Q70430408|David Morgan]]''
|
| 1937
| 2019
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 10656
|
| ''[[:d:Q70473832|Niki Pilkington]]''
|
|
|
| [[Nefyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10657
|
| ''[[:d:Q70602412|Malvin Mortimer]]''
|
| 1952
|
| [[Llwynypia]]
|-
| style='text-align:right'| 10658
|
| ''[[:d:Q71128886|Eloise Laity]]''
|
| 1994
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10659
|
| ''[[:d:Q71334330|John Cule]]''
|
| 1920
| 2015
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 10660
|
| ''[[:d:Q71496189|Phoebe Richards]]''
|
| 1993
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 10661
|
| ''[[:d:Q72097669|Geraint Vaughan Jones]]''
|
| 1938
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 10662
|
| ''[[:d:Q72342996|Baroness Matilda von Lachmann]]''
|
| 1821
| 1895
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10663
|
| ''[[:d:Q72591827|Ria Jones]]''
|
| 1967
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10664
|
| ''[[:d:Q72835607|Mari Berllan Biter]]''
|
|
|
| [[Aberarth]]
|-
| style='text-align:right'| 10665
| [[Fitxategi:2022 FIFA World Cup United States 1–1 Wales - (24) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q72921909|Neco Williams]]''
| futbolari britainiarra
| 2001
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10666
|
| ''[[:d:Q72973962|John Hartley]]''
| idazle australiarra
| 1943
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10667
|
| ''[[:d:Q73211440|Louis Gray]]''
|
| 1995
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10668
|
| ''[[:d:Q73276230|David Thomas]]''
| hockey jokalari britainiarra
| 1927
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10669
|
| ''[[:d:Q73276307|Terry Monaghan]]''
|
| 1933
|
| [[Mountain Ash (Rhondda Cynon Taf)|Mountain Ash]]
|-
| style='text-align:right'| 10670
|
| ''[[:d:Q73516034|Margaret Auld]]''
|
| 1932
| 2010
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10671
|
| ''[[:d:Q73632769|Jacquie Barnbrook]]''
| aktore britainiarra
| 1964
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10672
|
| ''[[:d:Q73700067|Thomas Gronow]]''
|
| 1797
| 1870
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10673
|
| ''[[:d:Q73855341|Dawn Williams]]''
|
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10674
|
| ''[[:d:Q73855347|Dilys Thomas]]''
|
|
|
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 10675
|
| ''[[:d:Q73855378|Lowri Cynan]]''
|
|
|
| [[Betws (Carmarthenshire)|Betws]]
|-
| style='text-align:right'| 10676
|
| ''[[:d:Q73855381|Hazel Walford Davies]]''
|
| 1940
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10677
|
| ''[[:d:Q73855404|Laura Sheldon]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10678
|
| ''[[:d:Q73855463|Sheelagh Thomas]]''
|
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10679
|
| ''[[:d:Q74050176|Tom Cutler]]''
|
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10680
| [[Fitxategi:Ioan Lloyd EPCR 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q74185530|Ioan Lloyd]]''
|
| 2001
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10681
|
| ''[[:d:Q74817155|Callum Jones]]''
|
| 2002
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10682
|
| ''[[:d:Q74817195|Joe Woodiwiss]]''
|
| 2003
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10683
| [[Fitxategi:Sir D. Broughton LCCN2014718668.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q75253752|Vera Edyth Griffith-Boscawen]]''
|
| 1894
| 1968
| [[Hanmer (Gales)|Hanmer]]
|-
| style='text-align:right'| 10684
|
| ''[[:d:Q75257649|Lady Anne Somerset]]''
|
| 1631
| 1662
| ''[[:d:Q2630723|Raglan Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 10685
| [[Fitxategi:Morgan Lindsay (IWM).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q75262431|Morgan Lindsay]]''
|
| 1857
| 1935
| [[Tredegar Park (Newport)]]
|-
| style='text-align:right'| 10686
|
| ''[[:d:Q75296912|Morys Lloyd-Mostyn]]''
|
| 1887
| 1968
| ''[[:d:Q4937022|Bodysgallen Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 10687
|
| ''[[:d:Q75303015|Robert Charles Herbert]]''
|
| 1827
| 1902
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 10688
|
| ''[[:d:Q75315040|Edward Wynne-Finch]]''
|
| 1842
| 1914
| [[Pentrefoelas]]
|-
| style='text-align:right'| 10689
|
| ''[[:d:Q75316050|Eryl Smith]]''
|
| 1893
| 1930
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10690
|
| ''[[:d:Q75386990|Lady Emily Cadogan]]''
|
| 1773
| 1839
| ''[[:d:Q7201721|Plas Newydd]]''
|-
| style='text-align:right'| 10691
|
| ''[[:d:Q75420061|George Brooke Meares]]''
|
| 1838
| 1894
| [[Glandyfi]]
|-
| style='text-align:right'| 10692
| [[Fitxategi:Elaine Bathurst, Lady Bledisloe (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q75442343|Elaine Bathurst, Lady Bledisloe]]''
|
| 1879
| 1956
| [[Oystermouth]]
|-
| style='text-align:right'| 10693
|
| ''[[:d:Q75445238|Wilberforce Ernest Hazell]]''
|
| 1871
| 1953
| ''[[:d:Q5256625|Denbighshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10694
|
| ''[[:d:Q75514713|John Sibbering]]''
|
| 1829
| 1906
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 10695
|
| ''[[:d:Q75544284|Edward Robert Wood]]''
|
| 1819
| 1876
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10696
|
| ''[[:d:Q75569765|Richard Owen]]''
|
| 1824
| 1902
| [[Dolmelinllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10697
|
| ''[[:d:Q75597041|George Prothero]]''
|
| 1818
| 1894
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10698
|
| ''[[:d:Q75616092|John Hubert Emlyn Jones]]''
|
| 1915
| 2014
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10699
|
| ''[[:d:Q75616428|Francis Henry Wolryche-Whitmore]]''
|
| 1820
| 1908
| [[Llanmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 10700
|
| ''[[:d:Q75651054|Jeffrey O'Riordan]]''
|
| 1931
| 2017
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10701
|
| ''[[:d:Q75682717|Sion Wiggin]]''
|
| 1995
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10702
|
| ''[[:d:Q75758932|Harriet Anne Jones]]''
|
| 1817
| 1928
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10703
|
| ''[[:d:Q75817575|Alexander Murray-Threipland]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10704
|
| ''[[:d:Q75817581|Alice Murray-Threipland]]''
|
| 1972
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10705
|
| ''[[:d:Q75844853|Seán Sáirséal Ó hÉigeartaigh]]''
|
| 1917
| 1967
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 10706
|
| ''[[:d:Q75846128|William Quick]]''
|
| 1902
| 1994
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10707
|
| ''[[:d:Q75866941|William Parry Crawley]]''
|
|
|
| [[Bryngwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10708
|
| ''[[:d:Q75903180|John Lloyd]]''
|
| 1844
| 1910
| ''[[:d:Q15242566|Llanmerewig]]''
|-
| style='text-align:right'| 10709
|
| ''[[:d:Q75933413|Richard Quintin Hoare]]''
|
| 1943
| 2020
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 10710
|
| ''[[:d:Q75946239|Sir Richard Puleston, 2nd Bt.]]''
|
| 1789
| 1860
| ''[[:d:Q684016|Flintshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 10711
|
| ''[[:d:Q75947093|Dorothy Glynne]]''
|
| 1680
| 1731
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10712
|
| ''[[:d:Q75976071|George Leader Owen]]''
|
| 1838
| 1905
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 10713
|
| ''[[:d:Q76025826|Henry Awbrey]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10714
|
| ''[[:d:Q76025828|John Awbrey]]''
|
| 1623
| 1692
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10715
|
| ''[[:d:Q76082157|Essex Lloyd-Mostyn]]''
|
| 1834
| 1916
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 10716
|
| ''[[:d:Q76086417|George Grant Francis]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10717
|
| ''[[:d:Q76104067|Rees Lloyd-Jones]]''
|
| 1925
| 2011
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 10718
|
| ''[[:d:Q76188083|Owen Putland Meyrick]]''
|
| 1752
| 1825
| [[Bodorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 10719
|
| ''[[:d:Q76198610|Nadolig Ximenes Gwynne]]''
|
| 1832
| 1920
| ''[[:d:Q26219505|Glanbran]]''
|-
| style='text-align:right'| 10720
|
| ''[[:d:Q76201785|Thomas Fanning-Evans]]''
|
|
| 1870
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 10721
|
| ''[[:d:Q76214693|Iris Lambert Williams]]''
|
| 1919
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 10722
|
| ''[[:d:Q76214792|William Wynne]]''
|
| 1774
| 1834
| ''[[:d:Q11047227|Peniarth]]''
|-
| style='text-align:right'| 10723
| [[Fitxategi:Official portrait of Dr Jamie Wallis MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76363017|Jamie Wallis]]''
| politikari britainiarra
| 1984
|
| [[Bettws (Bridgend)|Bettws]]
|-
| style='text-align:right'| 10724
| [[Fitxategi:Official portrait of Scott Benton MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76363105|Scott Benton]]''
|
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10725
| [[Fitxategi:Official portrait of Beth Winter MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76363918|Beth Winter]]''
| politikari britainiarra
| 1974
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10726
| [[Fitxategi:Official portrait of Alex Davies-Jones MP crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76364874|Alex Davies-Jones]]''
| politikari britainiarra
| 1989
|
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 10727
|
| ''[[:d:Q76365516|Thomas Morgan Llewellin]]''
|
| 1816
| 1891
| [[Llangynidr]]
|-
| style='text-align:right'| 10728
|
| ''[[:d:Q76439584|James James]]''
|
| 1800
| 1879
| [[Betws Ifan]]
|-
| style='text-align:right'| 10729
|
| ''[[:d:Q76449783|Michael T. Ridout]]''
|
| 1955
| 2019
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10730
| [[Fitxategi:Official portrait of Robin Millar MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76450637|Robin Millar]]''
|
| 1968
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10731
|
| ''[[:d:Q76537664|John C. Waymouth]]''
|
| 1821
| 1892
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10732
|
| ''[[:d:Q76613834|Prydwen Elfed-Owens]]''
|
|
|
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10733
|
| ''[[:d:Q76615306|N. A. Pett]]''
|
|
|
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10734
|
| ''[[:d:Q76615429|Owen Glyn Roberts]]''
|
|
|
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10735
|
| ''[[:d:Q76615797|Neil Trevor Jones]]''
|
|
|
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10736
|
| ''[[:d:Q76616291|Michael Tibbott]]''
|
|
|
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10737
|
| ''[[:d:Q76616645|Meurig Thomas]]''
|
|
|
| [[Tregeiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 10738
| [[Fitxategi:Dylan Levitt.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76700917|Dylan Levitt]]''
| futbolari britainiarra
| 2000
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10739
| [[Fitxategi:Parchedig David Edwardes (1836–1916), MA (gcf03776).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76836405|David Edwardes]]''
|
| 1836
| 1916
| [[Nantcwnlle]]
|-
| style='text-align:right'| 10740
| [[Fitxategi:Arthur Erskine Owen Humphreys-Owen (1876–1928) (gcf06357).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76837507|Arthur Erskine Owen Humphreys-Owen]]''
|
| 1876
| 1928
| [[Berriew|Aberriw]]
|-
| style='text-align:right'| 10741
|
| ''[[:d:Q77215517|James Jones]]''
|
| 1695
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10742
|
| ''[[:d:Q77359183|Jessica Hemmings]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10743
| [[Fitxategi:LU MRD G O Osborne chromatograph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q77364621|Graham Oliver Osborne]]''
|
| 1925
|
| [[Monmouthshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10744
| [[Fitxategi:Chem Campbell 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q78155720|Chem Campbell]]''
| futbolari britainiarra
| 2002
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10745
|
| ''[[:d:Q78674851|Henry Landor]]''
|
| 1816
| 1877
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 10746
|
| ''[[:d:Q78828774|Morgan Boyes]]''
| futbolari britainiarra
| 2001
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10747
|
| ''[[:d:Q78902170|Robert Stanley Gorrell Dent]]''
|
| 1909<br/>1908
| 1984<br/>1991
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10748
|
| ''[[:d:Q79322942|Terry Vaughan]]''
|
| 1938
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 10749
| [[Fitxategi:Louis Rees-Zammit March 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q79329132|Louis Rees-Zammit]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 2001
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 10750
|
| ''[[:d:Q79359895|Anne Burns]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10751
|
| ''[[:d:Q79459553|Colin Treharne]]''
|
| 1937
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10752
|
| ''[[:d:Q79478098|Eveline Annie Jenkins]]''
|
| 1893
| 1976
| [[Monmouthshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10753
|
| ''[[:d:Q79765222|Edward Keynes Purchase]]''
| arkitekto britainiarra
| 1862
| 1923
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 10754
|
| ''[[:d:Q79843548|Doug Curtin]]''
|
| 1947
| 2022
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10755
|
| ''[[:d:Q79856442|Annes Elwy]]''
| aktore galestarra
| 1992
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10756
|
| ''[[:d:Q80314802|Ioan Roberts]]''
|
| 1941
| 2019
| ''[[:d:Q28731132|Rhoshirwaun]]''
|-
| style='text-align:right'| 10757
|
| ''[[:d:Q80478275|Ruth van Heyningen]]''
|
| 1917
| 2019
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10758
|
| ''[[:d:Q80549688|Lillian Griffith]]''
|
| 1877
| 1972
| [[Abersychan]]
|-
| style='text-align:right'| 10759
|
| ''[[:d:Q80832360|Terry Perdue]]''
|
| 1940
| 1998
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10760
|
| ''[[:d:Q80863365|Ian Davies]]''
|
| 1978
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 10761
| [[Fitxategi:Jac Morgan 2023.jpg|center|128px]]
| [[Jac Morgan]]
| Galestar hamabosteko errugbilaria
| 2000
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10762
|
| ''[[:d:Q81052941|Alun Lawrence]]''
|
| 1998
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10763
|
| ''[[:d:Q81087079|Ieuan Owen]]''
|
| 1941
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 10764
|
| ''[[:d:Q81145749|Charles Evan-Thomas]]''
| gudari britainiarra
| 1897
| 1953
| [[Builth Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 10765
|
| ''[[:d:Q81147173|David Llewellyn]]''
| futbolari britainiarra
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10766
|
| ''[[:d:Q81191668|Geraint Frowen]]''
|
| 1984
|
| [[Pontyclun]]
|-
| style='text-align:right'| 10767
|
| ''[[:d:Q81713322|Tweli Griffiths]]''
|
| 1954
|
| [[Pencader (Carmarthenshire)|Pencader]]
|-
| style='text-align:right'| 10768
|
| ''[[:d:Q81749728|Wendy White]]''
|
| 1963
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10769
|
| ''[[:d:Q81750352|Griff Rowland]]''
|
| 1969
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10770
|
| ''[[:d:Q82026018|Rupert Shipperley]]''
|
| 1992
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 10771
|
| ''[[:d:Q82201529|Edith Lovell Andrews]]''
|
| 1886
| 1980
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10772
|
| ''[[:d:Q82211696|Elizabeth Everett]]''
| maistra estatubatuarra
| 1797
| 1878
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 10773
|
| ''[[:d:Q82736987|Connagh Howard]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10774
|
| ''[[:d:Q83222996|Ben Thomas]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10775
|
| ''[[:d:Q83289553|Llŷr Titus]]''
|
| 1992
|
| [[Llŷn penintsula]]
|-
| style='text-align:right'| 10776
|
| ''[[:d:Q83559707|Patrick Harrington]]''
| abokatu britainiarra
| 1949
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 10777
|
| ''[[:d:Q83739297|Sam Costelow]]''
|
| 2001
|
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 10778
|
| ''[[:d:Q83744439|Ieuan Rees]]''
|
| 1941
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 10779
|
| ''[[:d:Q83864687|Carwyn Penny]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10780
| [[Fitxategi:2021 UEC Track Jun & U23 European Championships 533.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q83875033|Ella Barnwell]]''
|
| 2001
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10781
|
| ''[[:d:Q83986618|Ralph Granger Watkin]]''
|
| 1873
| 1953
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10782
| [[Fitxategi:Stephen Varney 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q84048212|Stephen Varney]]''
| hamabosteko errugbilari italiarra
| 2001
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10783
| [[Fitxategi:Lily Woodham.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q84078989|Lily Woodham]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10784
|
| ''[[:d:Q84320766|Tom Whittington]]''
|
| 1848
| 1919
| [[Tonna (Neath)|Tonna]]
|-
| style='text-align:right'| 10785
|
| ''[[:d:Q84436572|Ted Robbins]]''
|
| 1877
| 1946
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10786
|
| ''[[:d:Q84592655|Charles Lloyd]]''
|
| 1613
| 1657
| ''[[:d:Q17741174|Dolobran Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 10787
|
| ''[[:d:Q84893687|James McCarthy]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1999
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10788
|
| ''[[:d:Q85220401|Emyr Huws Jones]]''
|
| 1950
|
| [[Llangefni]]
|-
| style='text-align:right'| 10789
|
| ''[[:d:Q85411541|Colwyn Edward Vulliamy]]''
|
| 1886
| 1971
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10790
|
| ''[[:d:Q85431450|Ron Ainge]]''
|
| 1920
| 2008
| [[Pontardawe]]
|-
| style='text-align:right'| 10791
|
| ''[[:d:Q85764603|Griffith Griffith]]''
|
| 1823
| 1889
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 10792
|
| ''[[:d:Q85771463|John Davidson]]''
|
| 1964
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10793
|
| ''[[:d:Q85771711|John Rea]]''
|
| 1868
| 1944
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 10794
|
| ''[[:d:Q85792913|Peter Arthur]]''
|
| 1939
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10795
|
| ''[[:d:Q85796162|Ray Powell]]''
|
| 1924
| 2014
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 10796
|
| ''[[:d:Q85810650|Trevor Lewis]]''
|
| 1919
| 1995
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10797
|
| ''[[:d:Q85815681|William Hudson]]''
|
| 1928
| 2014
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10798
|
| ''[[:d:Q85815731|William Randall]]''
|
| 1888
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10799
|
| ''[[:d:Q85828658|Chris Klefenz]]''
|
|
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 10800
|
| ''[[:d:Q85841208|William Glynn Williams]]''
|
| 1851
| 1938
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 10801
|
| ''[[:d:Q85851754|Richard Barnes]]''
|
| 1975
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10802
|
| ''[[:d:Q85851980|Steve Jones]]''
|
| 1964
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10803
|
| ''[[:d:Q85859937|Arthur William Oswald Davies]]''
|
| 1875
| 1928
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10804
|
| ''[[:d:Q85874731|Michael Beckett]]''
|
| 1995
|
| [[Solva]]
|-
| style='text-align:right'| 10805
|
| ''[[:d:Q85951426|Simon Warr]]''
|
| 1953
| 2020
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 10806
|
| ''[[:d:Q85984763|Giancarlo Gemin]]''
|
| 1962
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10807
|
| ''[[:d:Q86445222|Jane Stanness]]''
|
|
|
| [[Penparcau]]
|-
| style='text-align:right'| 10808
|
| ''[[:d:Q86970456|Rakel Harbitz]]''
|
| 1887
| 1944
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10809
|
| ''[[:d:Q87296575|Eleanor Coster]]''
|
| 1996
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10810
|
| ''[[:d:Q87344165|Henry Price]]''
|
| 1872
| 1922
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10811
|
| ''[[:d:Q87355238|Tracy Rees]]''
|
| 1972
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10812
|
| ''[[:d:Q87455769|Andy Pollitt]]''
|
| 1963
| 2019
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10813
|
| ''[[:d:Q87474480|Donal Anthony Foley]]''
|
| 1956
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10814
|
| ''[[:d:Q87474632|Evan Roberts]]''
|
| 1923
| 2007
| [[Penygroes (Gwynedd)|Penygroes]]
|-
| style='text-align:right'| 10815
|
| ''[[:d:Q87499051|Frances Anne Jane Collier]]''
|
| 1832
| 1900
| [[Wenvoe]]
|-
| style='text-align:right'| 10816
|
| ''[[:d:Q87617078|Thomas Henry Blythe]]''
|
| 1822
| 1883
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 10817
|
| ''[[:d:Q87740471|Caine Woolerton]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10818
|
| ''[[:d:Q87740637|Ioan Davies]]''
|
| 1999
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10819
|
| ''[[:d:Q87748575|Lady James]]''
|
| 1869
| 1938
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10820
|
| ''[[:d:Q87758340|David Archard Williams]]''
|
| 1796
| 1879
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10821
|
| ''[[:d:Q87758558|Francis Evelyn]]''
|
| 1859
| 1910
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 10822
|
| ''[[:d:Q87855425|Henry Bowen]]''
|
| 1633
| 1723
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10823
|
| ''[[:d:Q87894273|John Stevenson]]''
|
| 1951
| 2020
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10824
|
| ''[[:d:Q87905789|Albert Clifton Kelway]]''
|
| 1865
|
| ''[[:d:Q15222581|Hakin]]''
|-
| style='text-align:right'| 10825
| [[Fitxategi:Ruth May CNO.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q88074967|Ruth May]]''
|
| 1967
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10826
|
| ''[[:d:Q88289718|Phil Parry]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10827
|
| ''[[:d:Q88360982|Steffan Cennydd]]''
| aktore galestarra
| 1995
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10828
|
| ''[[:d:Q88468482|Abby Meehan]]''
|
| 1853
| 1931
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10829
|
| ''[[:d:Q88509572|Rhys Thomas]]''
|
|
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10830
|
| ''[[:d:Q88527143|Paul Barrow]]''
|
| 1953
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10831
|
| ''[[:d:Q88590650|Rhodri Thomas]]''
|
| 1942
|
| [[St Dogmaels]]
|-
| style='text-align:right'| 10832
|
| ''[[:d:Q88886811|Denise Hampson]]''
|
| 1978
|
| [[Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 10833
|
| ''[[:d:Q89579900|Dewi Rhys Williams]]''
|
| 2000
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10834
| [[Fitxategi:Daniel Jarett Sullivan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q89688629|Daniel Jarrett]]''
| aktore estatubatuarra
| 1854
| 1917
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10835
|
| ''[[:d:Q89839749|Robert Knight]]''
|
| 1858
| 1938
| [[St Brides Major]]
|-
| style='text-align:right'| 10836
|
| ''[[:d:Q89842872|Morgan Jones]]''
|
| 1829
| 1905
| [[Llandygwydd]]
|-
| style='text-align:right'| 10837
|
| ''[[:d:Q89891143|Andrew Teilo]]''
|
| 2000
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10838
|
| ''[[:d:Q89891226|John Downing]]''
| argazkilari britainiarra
| 1940
| 2020
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10839
|
| ''[[:d:Q89916448|Dannii Harwood]]''
|
| 1982
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 10840
|
| ''[[:d:Q90023497|Amy Boulden]]''
|
| 1993
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10841
|
| ''[[:d:Q90688233|Keith Harrhy Ruddock]]''
|
| 1939
| 1996
| [[Croesyceiliog]]
|-
| style='text-align:right'| 10842
|
| ''[[:d:Q90908939|Marjorie Mallik]]''
|
| 1925
| 1998
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 10843
|
| ''[[:d:Q91350809|Gwyn Rowley]]''
|
| 1938
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10844
| [[Fitxategi:LloydWarburton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q91615685|Lloyd Warburton]]''
|
| 2003
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10845
|
| ''[[:d:Q92026186|John Hughes (Idanfryn)]]''
|
| 1832
| 1876
| [[Llanidan]]
|-
| style='text-align:right'| 10846
|
| ''[[:d:Q92311589|Debbie Johnsey]]''
|
| 1957
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10847
|
| ''[[:d:Q92438583|Norman van de Vater]]''
|
| 1946
|
| [[Cwmbach]]
|-
| style='text-align:right'| 10848
|
| ''[[:d:Q93130781|Percy Farrant]]''
|
| 1868
| 1921
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 10849
|
| ''[[:d:Q93148214|Barrie Rees]]''
|
| 1944
| 1965
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 10850
|
| ''[[:d:Q93232204|James Stanley McQuade]]''
|
| 1929
| 2019
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10851
|
| ''[[:d:Q93372127|Martin J. Haigh]]''
|
| 1950
| 2022
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 10852
|
| ''[[:d:Q93413854|Glyn O. Phillips]]''
|
| 1927
| 2020
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 10853
|
| ''[[:d:Q93450444|George A. Jeffrey]]''
|
| 1915
| 2000
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10854
|
| ''[[:d:Q93462296|Benjamin Watkins]]''
|
| 1853
| 1913
| [[Llancayo]]
|-
| style='text-align:right'| 10855
|
| ''[[:d:Q93605036|Leon Stanfield]]''
|
| 1934
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10856
|
| ''[[:d:Q94005165|Hywel Griffith]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10857
|
| ''[[:d:Q94102329|Valerie Miles]]''
|
| 1914
| 1999
| [[Aberkenfig]]
|-
| style='text-align:right'| 10858
|
| ''[[:d:Q94134193|Beryl Baigent]]''
|
| 1937
|
| [[Llay]]
|-
| style='text-align:right'| 10859
|
| ''[[:d:Q94139976|Colin Palfrey]]''
|
| 1939
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10860
| [[Fitxategi:Keith Lyons.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q94349890|Keith Lyons]]''
|
| 1952
| 2020
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 10861
|
| ''[[:d:Q94379750|Edith Massey]]''
|
| 1863
| 1946
| [[Llangoed]]
|-
| style='text-align:right'| 10862
|
| ''[[:d:Q94379751|Gwenddolen Massey]]''
|
| 1864
| 1960
| [[Llangoed]]
|-
| style='text-align:right'| 10863
|
| ''[[:d:Q94496232|Barrie J. Davies]]''
|
| 1977
|
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 10864
|
| ''[[:d:Q94502283|Caradoc Jones]]''
|
| 1875
| 1969
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 10865
|
| ''[[:d:Q94518563|W. Evans Darby]]''
|
| 1844
| 1922
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 10866
|
| ''[[:d:Q94534761|Fred Jones]]''
|
| 1877
| 1948
| [[Blaencelyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10867
|
| ''[[:d:Q94579608|Edwina McGrail]]''
|
| 1950
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10868
|
| ''[[:d:Q94641829|David Edwards]]''
|
| 1934
|
| [[Treharris]]
|-
| style='text-align:right'| 10869
|
| ''[[:d:Q94665402|William Cooper Howells]]''
|
| 1807
| 1894
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10870
|
| ''[[:d:Q94696644|Mandi Haswell]]''
|
| 1949
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 10871
|
| ''[[:d:Q94813036|Thomas Job]]''
|
| 1901
| 1947
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10872
|
| ''[[:d:Q94823364|Christine Jones]]''
|
| 1955
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 10873
|
| ''[[:d:Q94831390|Wilhelm Körner]]''
|
| 1898
| 1971
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10874
|
| ''[[:d:Q94997935|Graham Morris]]''
|
| 1964
|
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10875
|
| ''[[:d:Q95000156|Eliza Harris]]''
|
| 1831
| 1891
| [[St Athan]]
|-
| style='text-align:right'| 10876
|
| ''[[:d:Q95188939|Nia Dryhurst]]''
|
| 1970
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10877
|
| ''[[:d:Q95208143|Eirian James]]''
|
| 1952
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 10878
|
| ''[[:d:Q95236346|Richard Idwal Hopwood]]''
|
| 1884
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10879
|
| ''[[:d:Q95287152|Thomas Arthur Rowett Hyndman]]''
|
| 1911
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10880
|
| ''[[:d:Q95304925|David Kingdon]]''
|
| 1969
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10881
|
| ''[[:d:Q95466885|Sadie Allen]]''
| artista britainiarra
| 1930
| 2017
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 10882
|
| ''[[:d:Q95563204|John Cording]]''
| aktore britainiarra
| 1944
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10883
| [[Fitxategi:Cen Williams (Dylunydd).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q95636791|Cen Williams]]''
|
| 1946
| 2020
| [[Gwalchmai (Anglesey)|Gwalchmai]]
|-
| style='text-align:right'| 10884
|
| ''[[:d:Q95676245|Myriel Irfona Davies]]''
|
| 1920
| 2000
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10885
| [[Fitxategi:Idles - Haldern Pop Festival 2017 - Alexander Kellner - 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q95698426|Joe Talbot]]''
|
| 1984
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10886
|
| ''[[:d:Q95785749|Ioan Meredith]]''
|
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10887
|
| ''[[:d:Q95826771|Aaron Fuller]]''
|
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10888
|
| ''[[:d:Q95838349|J. M. W. Bean]]''
| historialari britainiarra
| 1928
| 2012
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10889
| [[Fitxategi:Elizabeth Stack nee Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q96004521|Elizabeth Stack]]''
|
| 1829
| 1919
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 10890
|
| ''[[:d:Q96016290|Humphrey Stanley Herbert Jones]]''
|
| 1817
| 1902
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 10891
| [[Fitxategi:'Jack Scarrott' Boxing promoter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q96021277|John Scarrott]]''
|
| 1870
| 1947
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10892
| [[Fitxategi:Stephen James Carkeek c 1865.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q96050319|Stephen Carkeek]]''
|
| 1815
| 1878
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10893
|
| ''[[:d:Q96064938|Eric Sixsmith]]''
|
| 1904
| 1986
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10894
|
| ''[[:d:Q96066729|Leslie Shepherd]]''
| fisikari britainiarra
| 1918
| 2012
| [[Pontycymer]]
|-
| style='text-align:right'| 10895
|
| ''[[:d:Q96154651|Gareth Brenton]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10896
|
| ''[[:d:Q96186370|James Waite]]''
|
| 1999
|
| [[Cwmbran]]
|-
| style='text-align:right'| 10897
|
| ''[[:d:Q96196503|Thomas Craven]]''
|
| 1844
| 1919
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 10898
|
| ''[[:d:Q96199382|Griffith Bowen]]''
|
| 1600
| 1675
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10899
|
| ''[[:d:Q96202788|Thomas Bowen Rees]]''
|
| 1826
| 1899
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 10900
|
| ''[[:d:Q96244279|Captain Thomas Yale]]''
|
| 1616
| 1683
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10901
|
| ''[[:d:Q96313660|Layla Saad]]''
| idazle britainiarra
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10902
|
| ''[[:d:Q96349090|Ethel Saxon]]''
|
| 1891
| 1917
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 10903
|
| ''[[:d:Q96384682|John Tudor]]''
|
| 1953
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10904
|
| ''[[:d:Q96385713|Kevin James]]''
|
| 1984
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10905
|
| ''[[:d:Q96398942|Peter Isaac]]''
|
| 1931
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10906
|
| ''[[:d:Q96401737|Rhys Davies]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10907
| [[Fitxategi:Rhys Davies 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q96401739|Rhys Davies]]''
|
| 1998
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10908
|
| ''[[:d:Q96402446|Roger Jones]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10909
|
| ''[[:d:Q96406533|Steve Hill]]''
|
| 1957
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10910
|
| ''[[:d:Q96483757|Roger Yeoman]]''
|
| 1957
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10911
| [[Fitxategi:Sally Morgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q96484421|Sally Morgan]]''
|
|
|
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 10912
|
| ''[[:d:Q96603547|John Cadwalader]]''
|
| 1677
| 1734
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10913
| [[Fitxategi:Llun MJ.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q96655359|Myrddin John]]''
|
| 1933
| 2021
| [[Betws (Carmarthenshire)|Betws]]
|-
| style='text-align:right'| 10914
|
| ''[[:d:Q96686922|Cyril Edward Hughes Davies]]''
|
| 1890
| 1922
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 10915
| [[Fitxategi:Ian Willmore portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q96886219|Ian Willmore]]''
| aktibista britainiarra
| 1958
| 2020
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10916
| [[Fitxategi:Jeannette Lowrie, stage and vaudeville actress (SAYRE 5507) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q97002354|Jeannette Lowrie]]''
|
| 1880
| 1937
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10917
| [[Fitxategi:Amanda Blanc.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q97010729|Amanda Blanc]]''
|
| 1967
|
| [[Treherbert]]
|-
| style='text-align:right'| 10918
|
| ''[[:d:Q97047137|David A. Evans]]''
|
| 1893
| 1966
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10919
|
| ''[[:d:Q97066423|Watkin Lewis Griffies-Williams, 3rd Baronet]]''
|
| 1800
| 1877
| ''[[:d:Q2281176|Llwynywermod]]''
|-
| style='text-align:right'| 10920
|
| ''[[:d:Q97302253|John Edward Walker]]''
|
| 1880
| 1940
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10921
|
| ''[[:d:Q97307833|Paul Grist]]''
|
| 1939
|
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 10922
|
| ''[[:d:Q97361474|Reginald Ford]]''
|
| 1889
| 1937
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10923
|
| ''[[:d:Q97365110|Freddie John]]''
|
| 1991
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10924
|
| ''[[:d:Q97452589|Harry Fry]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10925
|
| ''[[:d:Q97452647|Matthew Taylor]]''
|
| 1999
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10926
|
| ''[[:d:Q97453097|Derek Boote]]''
|
| 1942
| 1974
| [[Gaerwen]]
|-
| style='text-align:right'| 10927
|
| ''[[:d:Q97453295|William Thomas David]]''
|
| 1886
| 1948
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 10928
|
| ''[[:d:Q97467288|Andy Roberton]]''
|
| 1948
|
| [[Knighton (Powys)|Knighton]]
|-
| style='text-align:right'| 10929
|
| ''[[:d:Q97486769|Jack Vale]]''
|
| 2001
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10930
|
| ''[[:d:Q97500250|Ralph Turner]]''
|
| 1936
| 2017
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 10931
| [[Fitxategi:William Henry Sedley-Smith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q97515198|William Henry Smith]]''
|
| 1806
| 1872
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10932
|
| ''[[:d:Q97516507|Paul du Feu]]''
|
| 1935
| 2013
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 10933
|
| ''[[:d:Q97531979|Mary Bowen]]''
|
| 1635
| 1707
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10934
|
| ''[[:d:Q97564245|Dafydd Gruffydd]]''
|
| 1911
| 1982
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10935
|
| ''[[:d:Q97579239|Ahmed Yasine Ali]]''
|
|
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10936
|
| ''[[:d:Q97579262|Peter Hope Jones]]''
|
| 1935
| 2020
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 10937
|
| ''[[:d:Q97628029|Jacob Rees]]''
| arkitekto britainiarra
| 1844
| 1933
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10938
|
| ''[[:d:Q97657068|Albert Powell]]''
|
| 1908
| 1940
| [[Bargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 10939
|
| ''[[:d:Q97657108|Fred Jones]]''
|
| 1909
| 1994
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 10940
|
| ''[[:d:Q97696565|John Rhys Williams]]''
|
| 1925
| 2017
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10941
|
| ''[[:d:Q97732453|Eluned Gramich]]''
|
| 1989
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 10942
| [[Fitxategi:Lewes FC Women 2 Liverpool Women 2 01 11 2020-242 (50557034961).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q97741582|Rhian Cleverly]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 10943
| [[Fitxategi:Ellie Leek Blackburn Rovers Women 2021 (sq cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q97741605|Ellie Leek]]''
| futbolari britainiarra
| 1995
|
| [[Torfaen]]
|-
| style='text-align:right'| 10944
|
| ''[[:d:Q97817249|H. Harford Williams]]''
|
| 1931
| 2018
| [[Meidrim]]
|-
| style='text-align:right'| 10945
|
| ''[[:d:Q97837328|Rhys Williams]]''
|
| 1921
| 2020
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 10946
|
| ''[[:d:Q97860783|Charlie Smith]]''
|
| 1915
| 1984
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10947
|
| ''[[:d:Q97949525|Rod Williams]]''
|
| 1909
| 1987
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10948
|
| ''[[:d:Q98019030|Rhydian Richards]]''
|
| 1975
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10949
|
| ''[[:d:Q98076937|Jonathan Denning]]''
|
| 1991
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 10950
| [[Fitxategi:Hilda Wilson.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q98078703|Hilda Wilson]]''
|
| 1860
| 1918
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 10951
|
| ''[[:d:Q98088454|Harry Powell]]''
|
| 1995
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10952
|
| ''[[:d:Q98098855|Scott Phillips]]''
|
| 1994
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10953
|
| ''[[:d:Q98104064|Ieuan Owen]]''
|
|
|
| [[Llanfairfechan]]
|-
| style='text-align:right'| 10954
|
| ''[[:d:Q98185610|Richard Charles]]''
|
| 1823
| 1883
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 10955
|
| ''[[:d:Q98188056|Reuben de Maid]]''
|
| 2005
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10956
|
| ''[[:d:Q98208516|Gwyn Jones Francis]]''
|
| 1930
| 2015
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 10957
|
| ''[[:d:Q98380225|Claire Robertson]]''
|
| 1975
| 2017
| [[Blaengwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 10958
|
| ''[[:d:Q98399836|Rebecca Owen]]''
|
|
| 1697
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10959
|
| ''[[:d:Q98479345|John Crandon Gridley]]''
|
| 1904
| 1968
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10960
|
| ''[[:d:Q98707343|R. Mansell Prothero]]''
| geografo britainiarra
| 1924
| 2013
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 10961
|
| ''[[:d:Q98761657|Ronald Clifford Bateman]]''
|
| 1947
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10962
| [[Fitxategi:Emrys Jones aboard 'Canadusa' at Waterways -- Jones INS-331 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q98803946|Emrys Jones]]''
|
| 1905
| 1973
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 10963
|
| ''[[:d:Q98886407|Dafydd Edwards]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q4897692|Bethania]]''
|-
| style='text-align:right'| 10964
|
| ''[[:d:Q98899882|Richie Thomas]]''
|
| 1906
| 1988
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 10965
|
| ''[[:d:Q98917019|Samuel Jones]]''
|
| 1735
| 1814
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10966
|
| ''[[:d:Q98926499|Vashon Baker]]''
|
| 1811
| 1878
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 10967
|
| ''[[:d:Q98926785|Joseph Baker]]''
|
| 1817
| 1893
| [[Presteigne]]
|-
| style='text-align:right'| 10968
| [[Fitxategi:Brian Bluck.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q98930729|Brian Bluck]]''
|
| 1935
| 2015
| [[Pyle]]
|-
| style='text-align:right'| 10969
|
| ''[[:d:Q98970349|Sonny Lewis]]''
|
| 2005
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10970
|
| ''[[:d:Q98971974|Lewys Twamley]]''
|
| 2003
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10971
|
| ''[[:d:Q99308880|Stewart Buckle Carne Ross]]''
|
| 1876
| 1923
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10972
|
| ''[[:d:Q99335237|Stephen Banister]]''
|
| 1918
| 2006
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 10973
| [[Fitxategi:CDawgVA at SMASH 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q99479049|CDawgVA]]''
|
| 1996
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 10974
|
| ''[[:d:Q99540803|John Woolley]]''
|
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10975
| [[Fitxategi:Casi Wyn in Capel Moriah 03.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q100144360|Casi Wyn]]''
|
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 10976
|
| ''[[:d:Q100235419|Robert Albert Jones]]''
|
| 1864
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10977
|
| ''[[:d:Q100243553|Charlie Hulson]]''
|
| 1993
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 10978
|
| ''[[:d:Q100285075|W. H. Sherwood Roberts]]''
|
| 1834
| 1917
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 10979
|
| ''[[:d:Q100396308|Ken Messer]]''
| margolari britainiarra
| 1931
| 2018
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10980
|
| ''[[:d:Q100596005|Sarah J. Lloyd]]''
|
| 1896
|
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 10981
|
| ''[[:d:Q100605823|Harry Ridley]]''
|
| 1868
| 1949
| [[Chepstow]]
|-
| style='text-align:right'| 10982
|
| ''[[:d:Q100634638|Jalisa Andrews]]''
|
| 1994
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 10983
| [[Fitxategi:Official portrait of Llinos Medi MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q100741889|Llinos Medi]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q42617191|Isle of Anglesey]]''
|-
| style='text-align:right'| 10984
|
| ''[[:d:Q100805872|Allen Phillips Griffiths]]''
|
| 1927
| 2014
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 10985
|
| ''[[:d:Q100929975|Jamie Hill]]''
|
| 1999
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 10986
|
| ''[[:d:Q100942348|Dai Powell]]''
|
| 1935
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10987
| [[Fitxategi:Emily Maltman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q100951828|Emily Maltman]]''
|
| 1982
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 10988
| [[Fitxategi:Robert William Evans mayor of Rockhampton.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q100998829|Robert William Evans]]''
|
| 1872<br/>1862
| 1955
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 10989
|
| ''[[:d:Q101054639|Paul Merchant]]''
|
| 1945
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10990
|
| ''[[:d:Q101079978|Thomas North]]''
|
| 1858
| 1942
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 10991
|
| ''[[:d:Q101090855|Callum Carson]]''
|
| 1999
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10992
|
| ''[[:d:Q101103863|Reilly Featherstone]]''
| aktore britainiarra
| 1998
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 10993
| [[Fitxategi:Joe Hawkins 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q101130033|Joe Hawkins]]''
|
| 2002
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10994
|
| ''[[:d:Q101221023|Arianwen]]''
|
| 401
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 10995
|
| ''[[:d:Q101223178|Leighton Alfred]]''
|
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10996
|
| ''[[:d:Q101417476|Eric Roberts]]''
|
| 1945
| 1979
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 10997
|
| ''[[:d:Q101417848|Jac Price]]''
|
| 2000
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 10998
|
| ''[[:d:Q101513237|Rhys Jenkins]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 10999
|
| ''[[:d:Q101553967|Russell L. Jones]]''
|
|
|
| [[Dyserth]]
|-
| style='text-align:right'| 11000
| [[Fitxategi:2019 UCI Juniors Track World Championships 092.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q101915918|Eluned King]]''
| txirrindulari britainiarra
| 2002
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11001
|
| ''[[:d:Q102036559|Harrison Bright]]''
|
| 2004
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 11002
|
| ''[[:d:Q102036561|Callum Brain]]''
|
| 2003
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11003
|
| ''[[:d:Q102036566|Aneurin Livermore]]''
|
| 2003
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11004
|
| ''[[:d:Q102036570|Callum Ryan-Phillip]]''
|
| 2004
|
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 11005
| [[Fitxategi:Teddy Williams March 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q102046790|Teddy Williams]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11006
|
| ''[[:d:Q102079613|Rosa M. Morris]]''
|
| 1914
| 2011
| [[Rogerstone]]
|-
| style='text-align:right'| 11007
|
| ''[[:d:Q102114729|Peter W. M. John]]''
|
| 1923
| 2015
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 11008
|
| ''[[:d:Q102161876|Henry Chapman]]''
|
| 1868
| 1942
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 11009
|
| ''[[:d:Q102182387|Arthur John Capel]]''
|
| 1894
| 1979
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11010
|
| ''[[:d:Q102184605|Harold Horton]]''
|
| 1881
| 1969
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11011
|
| ''[[:d:Q102188216|Paul H. Roberts]]''
|
| 1929
| 2022
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11012
|
| ''[[:d:Q102229381|A. Thomas Fuller]]''
|
| 1924
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11013
|
| ''[[:d:Q102245338|Gwilym Bradley]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11014
|
| ''[[:d:Q102245350|Iestyn Harris]]''
|
| 1998
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11015
| [[Fitxategi:Mr. Cadwaladr Roberts arweinydd adnabyddus Cor Meibion y Moelwyn a Chor Mawr Ffestiniog (5449681).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q102247988|Cadwaladr Roberts]]''
|
| 1854
| 1915
| [[Tanygrisiau]]
|-
| style='text-align:right'| 11016
|
| ''[[:d:Q102289268|Ash Randall]]''
|
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11017
|
| ''[[:d:Q102331169|John James]]''
|
| 1872
| 1932
| [[Cynwyl Elfed]]
|-
| style='text-align:right'| 11018
|
| ''[[:d:Q102359203|Stuart Cornes]]''
|
| 1960
|
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 11019
|
| ''[[:d:Q102428219|James Beaumont]]''
| aktore britainiarra
| 1988
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11020
|
| ''[[:d:Q102432298|Robert Owen Jones]]''
|
| 1837
| 1926
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 11021
| [[Fitxategi:Mason Grady u20 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q102735094|Mason Grady]]''
|
| 2002
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11022
|
| ''[[:d:Q102819062|Ivor John Thomas]]''
|
| 1873
| 1913
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11023
|
| ''[[:d:Q103716744|Taine Plumtree]]''
|
| 2000
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11024
|
| ''[[:d:Q103811325|Owen Vaughan Jones]]''
|
| 1907
| 1986
| [[Llanwnda (Gwynedd)|Llanwnda]]
|-
| style='text-align:right'| 11025
|
| ''[[:d:Q103976474|Anne Briar Riddall]]''
|
| 1940
| 2016
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 11026
|
| ''[[:d:Q103996099|Tom Broster]]''
|
| 1878
| 1942
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11027
| [[Fitxategi:Scott McGlynn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q104057253|Scott McGlynn]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11028
|
| ''[[:d:Q104094371|Winston Jenkins]]''
|
| 1912
| 1982
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 11029
|
| ''[[:d:Q104175572|Luke Yendle]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11030
|
| ''[[:d:Q104224598|Charlotte Carey]]''
|
| 1996
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 11031
|
| ''[[:d:Q104234346|David McKinley Williams]]''
|
| 1887
| 1978
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 11032
|
| ''[[:d:Q104286266|Albert Edward Ashcroft]]''
|
| 1862
| 1942
| ''[[:d:Q24663457|Cwmbach]]''
|-
| style='text-align:right'| 11033
|
| ''[[:d:Q104286274|James Daniel Baird]]''
|
| 1840
| 1908
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 11034
|
| ''[[:d:Q104286445|Charles Davy]]''
|
| 1825
| 1914
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 11035
|
| ''[[:d:Q104286719|William Charles Kensington]]''
|
| 1845
| 1922
| [[Cricieth]]
|-
| style='text-align:right'| 11036
|
| ''[[:d:Q104286775|Thomas Snow Miller]]''
|
| 1859
| 1917
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11037
|
| ''[[:d:Q104369841|Edwin Davy]]''
|
| 1826
| 1869
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 11038
|
| ''[[:d:Q104415876|Pedr Ap Llwyd]]''
|
| 1957
|
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 11039
| [[Fitxategi:2021 UEC Track Jun & U23 European Championships 043.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q104531559|Zoe Bäckstedt]]''
|
| 2004
|
| [[Pontyclun]]
|-
| style='text-align:right'| 11040
|
| ''[[:d:Q104544505|Eric Williams]]''
|
| 1927
| 2009
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11041
|
| ''[[:d:Q104545709|Ian Williams]]''
|
| 1931
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11042
|
| ''[[:d:Q104586821|John Bale]]''
|
| 1940
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11043
|
| ''[[:d:Q104590335|Ruben Chorlton-Owen]]''
|
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11044
|
| ''[[:d:Q104655980|Denise Sommers]]''
|
| 1969
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11045
|
| ''[[:d:Q104719149|Alun Jones]]''
|
| 1966
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 11046
|
| ''[[:d:Q104758912|Kelvin Thomas]]''
| musikari britainiarra
| 1919
| 2019
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11047
|
| ''[[:d:Q104761592|Nansi Williams]]''
|
| 1922
| 1966
| [[Aberfan]]
|-
| style='text-align:right'| 11048
|
| ''[[:d:Q104761963|Cameron Evans]]''
|
| 2001
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11049
|
| ''[[:d:Q104765398|Matilda Devries]]''
|
| 2003
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11050
| [[Fitxategi:Kemsley Mathias 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q104768094|Kemsley Mathias]]''
| hamabosteko errugbilari britainiarra
| 1999
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 11051
|
| ''[[:d:Q104821881|Charles Lewis]]''
|
| 1828
| 1913
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 11052
|
| ''[[:d:Q104839512|Mirain Llwyd Owen]]''
|
| 1973
| 2021
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11053
|
| ''[[:d:Q104839524|James Jones]]''
|
| 1997
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11054
| [[Fitxategi:R Gwynn Davies.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q104883931|Gwynn Davies]]''
|
| 1920
| 2007
| [[Waunfawr]]
|-
| style='text-align:right'| 11055
|
| ''[[:d:Q104906897|Lyndon Simmonds]]''
|
| 1966
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 11056
|
| ''[[:d:Q104907464|Charlie Caton]]''
|
| 2002
|
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 11057
|
| ''[[:d:Q104945292|Adelaide Eyre]]''
|
| 1826
| 1905
| [[Laugharne]]
|-
| style='text-align:right'| 11058
|
| ''[[:d:Q105047935|John Howell]]''
|
| 1871
| 1945
| ''[[:d:Q8059809|Ystradyfodwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 11059
|
| ''[[:d:Q105070508|Callum Scott Howells]]''
|
| 1999
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11060
|
| ''[[:d:Q105077276|Evan Prosser]]''
|
| 1836
| 1896
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11061
| [[Fitxategi:Ffion Davies OF 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105080581|Ffion Davies]]''
|
| 1995
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11062
|
| ''[[:d:Q105134303|Alan Wynne-Thomas]]''
|
| 1941
| 2008
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11063
|
| ''[[:d:Q105140904|Rufus Wells]]''
| zoologo zeelandaberritarra
| 1947
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11064
|
| ''[[:d:Q105155076|David Graham Jenkins]]''
|
| 1933
| 1995
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 11065
| [[Fitxategi:Richard Hermer Official Cabinet Portrait, July 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105188058|Richard Hermer]]''
|
| 1968
|
| ''[[:d:Q1152204|South Glamorgan]]''
|-
| style='text-align:right'| 11066
|
| ''[[:d:Q105199556|Dan Hawkins]]''
|
| 2001
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11067
|
| ''[[:d:Q105295044|Henry Troadec]]''
|
| 1915
| 2017
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11068
| [[Fitxategi:Jill nalder 2022 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105298835|Jill Nalder]]''
|
| 1961
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11069
|
| ''[[:d:Q105305836|Steffan Thomas]]''
|
| 1997
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11070
| [[Fitxategi:Alex George at the British Library.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105319846|Alex George]]''
|
| 1990
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11071
|
| ''[[:d:Q105344677|Rowland James Williams]]''
|
| 1919
| 2005
| ''[[:d:Q13130114|Merthyr]]''
|-
| style='text-align:right'| 11072
|
| ''[[:d:Q105388992|Rhian Nest James]]''
|
| 1962
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11073
| [[Fitxategi:Joshua Milton 2, 2015 Wimbledon Qualifying - Diliff.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105437716|Joshua Milton]]''
|
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11074
|
| ''[[:d:Q105480896|Rubin Colwill]]''
| futbolari britainiarra
| 2002
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11075
| [[Fitxategi:C. R. Jones, Ysw., Y.H., Llanfyllin (5236452).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105514757|C. R. Jones]]''
|
| 1828
| 1902
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11076
|
| ''[[:d:Q105549362|Michael Roberts]]''
|
| 1943
| 2014
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 11077
|
| ''[[:d:Q105560094|Lewy Williams]]''
|
| 2002
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11078
|
| ''[[:d:Q105753094|Huw Williams]]''
|
| 1960
|
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 11079
|
| ''[[:d:Q105803185|Donald Hoskins]]''
|
| 1933
| 2021
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11080
| [[Fitxategi:1918 John Mahoney Massachusetts House of Representatives.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q105810383|John P. Mahoney]]''
| politikari estatubatuarra
| 1888
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11081
|
| ''[[:d:Q105812487|Sam Pearson]]''
|
| 2001
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11082
|
| ''[[:d:Q105821038|Cai Tomos]]''
| Dantza independenteko artista
| 1979
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11083
|
| ''[[:d:Q105824928|Ivan Dale Owen]]''
|
| 1924
| 1997
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11084
|
| ''[[:d:Q105883342|Cyril Glyndwr Williams]]''
|
| 1921
| 2004
| ''[[:d:Q7228391|Pontyates]]''
|-
| style='text-align:right'| 11085
|
| ''[[:d:Q105887434|Cliff Tamplin]]''
|
| 1920
| 2006
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11086
|
| ''[[:d:Q105893541|Howard A Barnes]]''
|
| 1944
|
| [[Aberbargoed]]
|-
| style='text-align:right'| 11087
| [[Fitxategi:Gwen CS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105946397|Gwenan Davies]]''
|
| 1994
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11088
|
| ''[[:d:Q105946804|William Henry Davies]]''
|
| 1849
| 1907
| [[Monmouthshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11089
|
| ''[[:d:Q105959279|Ali Kent]]''
| politikari australiarra
| 1960
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11090
|
| ''[[:d:Q105972198|Hugh Jones]]''
| politikari australiarra
| 1966
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11091
| [[Fitxategi:Peter Elliott.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105973425|Peter Elliott]]''
|
| 1958
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11092
| [[Fitxategi:One Woman Walks - Ursula Martin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q105981798|Ursula Martin]]''
|
| 1980
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11093
|
| ''[[:d:Q105993903|William George Conley]]''
|
| 1842
| 1924
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11094
|
| ''[[:d:Q106096160|Alex Griffiths]]''
|
| 2002
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11095
|
| ''[[:d:Q106097840|Claire Nicholas]]''
|
| 1986
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11096
|
| ''[[:d:Q106097845|Lauren Parfitt]]''
|
| 1994
|
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 11097
|
| ''[[:d:Q106104065|Phil Obbard]]''
|
| 1949
|
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 11098
| [[Fitxategi:Owen Smith 2019 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106141816|Owen Smith]]''
|
| 1994
|
| [[Sychdyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11099
|
| ''[[:d:Q106166812|Vernon Stanley Jones]]''
|
| 1875
| 1955
| [[Ystrad Meurig]]
|-
| style='text-align:right'| 11100
|
| ''[[:d:Q106193079|Byron Wozencraft]]''
|
| 1951
| 1998
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11101
|
| ''[[:d:Q106193204|John Corfe]]''
|
| 1935
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11102
|
| ''[[:d:Q106193220|Dyfri Jones]]''
|
| 1943
| 2011
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11103
|
| ''[[:d:Q106193430|John Assiratti]]''
|
| 1946
|
| ''[[:d:Q24638205|Rhondda Valley]]''
|-
| style='text-align:right'| 11104
|
| ''[[:d:Q106193530|Paul Linwood]]''
|
| 1971
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11105
|
| ''[[:d:Q106193983|Terry James]]''
|
| 1946
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11106
|
| ''[[:d:Q106194128|Liam Meek]]''
|
| 1998
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11107
|
| ''[[:d:Q106201505|Cavan Phillips]]''
|
| 1998
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11108
|
| ''[[:d:Q106201762|Justin Smith]]''
|
| 1997
|
| [[St Dogmaels]]
|-
| style='text-align:right'| 11109
|
| ''[[:d:Q106204495|Brian Lashbrook]]''
|
| 1947
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11110
|
| ''[[:d:Q106204551|Kenneth Crook]]''
|
| 1949
| 2014
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11111
|
| ''[[:d:Q106243608|Arthur Walter Powell]]''
|
| 1893
| 1970
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11112
| [[Fitxategi:Gwenllian Evans (5236480).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106254832|Gwenllian Howells]]''
|
|
|
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 11113
| [[Fitxategi:Angela hui 2022 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106270402|Angela Hui]]''
|
| 1991
|
| [[Beddau]]
|-
| style='text-align:right'| 11114
|
| ''[[:d:Q106314366|Rosie Andrews]]''
|
| 1949
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11115
|
| ''[[:d:Q106351904|Adi Taviner]]''
|
| 1990
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11116
|
| ''[[:d:Q106364026|Kerin Lake]]''
|
| 1990
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11117
| [[Fitxategi:EleanorDaniels1914.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q106369503|Eleanor Daniels]]''
|
| 1886
| 1994
| [[Llanarthney]]
|-
| style='text-align:right'| 11118
| [[Fitxategi:Amy Noel Morfydd Ballinger (5449693).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106393535|Amy Noel Morfydd Ballinger]]''
|
| 1907
| 1950
| [[Llandaff|Llandaf]]
|-
| style='text-align:right'| 11119
| [[Fitxategi:James Hughes (Glanrheidol) first Mayor reformed corporation of Aberystwyth, A.D. 1836 (5349083).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106418087|James Hughes]]''
|
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11120
| [[Fitxategi:William Jones, 'Monfa' (of Bootle) (5349085).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106418333|William Jones]]''
|
| 1840
| 1918
| ''[[:d:Q13126121|Bodwrog]]''
|-
| style='text-align:right'| 11121
| [[Fitxategi:The late J. Lloyd Griffith Esq., M.A (5348993).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106418847|John Lloyd Griffith]]''
|
| 1839
| 1902
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 11122
|
| ''[[:d:Q106421024|Dai Games]]''
|
| 1938
| 2018
| [[Ynysddu]]
|-
| style='text-align:right'| 11123
|
| ''[[:d:Q106452516|Ren]]''
|
| 1990
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11124
| [[Fitxategi:Jack Shore at CAGE Warrior 100.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106459264|Jack Shore]]''
|
| 1995
|
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11125
|
| ''[[:d:Q106465167|Alisha Butchers]]''
|
| 1997
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11126
| [[Fitxategi:Rev. Cornelius Griffiths born Feb 25th 1829 ; died Nov 6th 1905 (5293977).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106465233|Cornelius Griffiths]]''
|
| 1829
| 1905
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 11127
| [[Fitxategi:The Great Welsh Revival Mr. Sam Jenkins-- the Sankey of Wales. (5294015).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106465379|Sam Jenkins]]''
|
| 1882
|
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 11128
| [[Fitxategi:Miss May John (5294079) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106465424|May John]]''
|
| 1874
| 1962
| [[Ton Pentre]]
|-
| style='text-align:right'| 11129
| [[Fitxategi:David Charles Davies at Palm Beach, Florida, 1908 (5449735).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106467715|David Charles Davies]]''
|
| 1866
| 1928
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 11130
| [[Fitxategi:Miss Salusbury (daughter of the late Major Salusbury, owner of the Bachygraig Estate) (5449764) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106468578|Rosamund Victoria Salusbury]]''
|
| 1885
| 1950
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11131
| [[Fitxategi:Catherine Miriam Anwyl (5449774) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106472293|Catherine Miriam Anwyl]]''
|
| 1871
| 1953
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11132
|
| ''[[:d:Q106492696|Gwenllian Pyrs]]''
|
| 1997
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11133
|
| ''[[:d:Q106496101|Robyn Wilkins]]''
|
| 1995
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11134
|
| ''[[:d:Q106501654|Chris Riley]]''
| futbolari britainiarra
| 1939
| 1983
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 11135
|
| ''[[:d:Q106518337|Rachel Howell-Evans]]''
|
| 1914
| 2003
| [[Trefnant]]
|-
| style='text-align:right'| 11136
| [[Fitxategi:Amber-davies-51.webp|center|128px]]
| ''[[:d:Q106540639|Amber Davies]]''
|
| 1996
|
| [[Denbigh]]<br/>[[Denbighshire]]<br/>[[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11137
|
| ''[[:d:Q106574374|Hugh Harrison]]''
|
| 1875
| 1912
| ''[[:d:Q5468045|Forden]]''
|-
| style='text-align:right'| 11138
|
| ''[[:d:Q106588660|Kenneth Davies]]''
|
| 1928<br/>1925
| 2015
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11139
|
| ''[[:d:Q106602538|Joan M. Eyles]]''
|
| 1907
| 1986
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11140
| [[Fitxategi:Jamie Miller 2022.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q106604082|Jamie Miller]]''
|
| 1997
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11141
| [[Fitxategi:Immanuel Feyi-Waboso LQ Feb 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106614747|Immanuel Feyi-Waboso]]''
|
| 2002
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11142
| [[Fitxategi:Annparryowen02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106629768|Ann Parry Owen]]''
|
|
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11143
|
| ''[[:d:Q106629794|Johanna Waters]]''
| geografo britainiarra
| 1976
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11144
|
| ''[[:d:Q106635128|Benjamin Thomas]]''
|
| 1838
| 1920
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 11145
|
| ''[[:d:Q106636382|Owen E. Evans]]''
|
| 1920
| 2018
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 11146
|
| ''[[:d:Q106637558|Frank Robinson Brown]]''
|
| 1910
| 1981
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11147
|
| ''[[:d:Q106638464|Alwyn Owens]]''
|
| 1931
| 2023
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 11148
|
| ''[[:d:Q106645035|Shaquille Wynter-Coles]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]<br/>[[Ingalaterra]]
|-
| style='text-align:right'| 11149
|
| ''[[:d:Q106669233|Herbert Forsdike]]''
|
| 1875
| 1942
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11150
|
| ''[[:d:Q106687698|Timothy Jones]]''
|
| 1967
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11151
|
| ''[[:d:Q106697312|Patricia Bellotti]]''
|
| 1931
| 2017
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 11152
| [[Fitxategi:Mrs Packe c1875.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106705757|Emma Packe]]''
|
| 1840
| 1914
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 11153
|
| ''[[:d:Q106716134|Caroline Orr]]''
|
| 1862
| 1945
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 11154
| [[Fitxategi:GarethDaviesMS-Castle.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106754536|Gareth Davies]]''
|
|
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 11155
| [[Fitxategi:Buffy-williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106761230|Buffy Williams]]''
|
| 1976
|
| [[Williamstown (Rhondda Cynon Taf)|Williamstown]]
|-
| style='text-align:right'| 11156
| [[Fitxategi:James-evans.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106762245|James Evans]]''
|
|
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 11157
|
| ''[[:d:Q106763028|Mervyn Davies]]''
|
| 1918
| 2015
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11158
| [[Fitxategi:Cefin Campbell yng Nghaerfyrddin (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106766510|Cefin Campbell]]''
|
| 1950
|
| [[Glanamman]]
|-
| style='text-align:right'| 11159
|
| ''[[:d:Q106808905|Lawrie Hooper]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11160
|
| ''[[:d:Q106812083|Lisa Neumann]]''
|
| 1993
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11161
| [[Fitxategi:Luke-fletcher.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106814756|Luke Fletcher]]''
|
|
|
| [[Pencoed]]
|-
| style='text-align:right'| 11162
|
| ''[[:d:Q106823039|Gwynfryn Morgan Daniel]]''
|
| 1904
| 1960
| [[Bryn (Neath Port Talbot)|Bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 11163
|
| ''[[:d:Q106827606|John Geoffrey Jones]]''
|
| 1928
| 2014
| [[Burry Port]]
|-
| style='text-align:right'| 11164
|
| ''[[:d:Q106908968|Barbara Cooper]]''
|
| 1929
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 11165
|
| ''[[:d:Q106940566|Mike Prosser]]''
|
| 1966
|
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 11166
|
| ''[[:d:Q106959770|Samuel Islwyn Evans]]''
|
| 1914
| 1999
| [[Kidwelly|Cydweli]]
|-
| style='text-align:right'| 11167
|
| ''[[:d:Q107012530|Harriet Jones]]''
| igerilari britainiarra
| 1997
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11168
|
| ''[[:d:Q107021806|Mark Harding]]''
|
| 1971
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11169
|
| ''[[:d:Q107031300|Mared Jarman]]''
|
| 1994
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11170
|
| ''[[:d:Q107033474|Hanna Jarman]]''
|
| 1989
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11171
|
| ''[[:d:Q107062398|Noel Kennedy]]''
|
| 1965
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11172
|
| ''[[:d:Q107094503|Christopher Williams]]''
|
| 1972
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11173
|
| ''[[:d:Q107126154|Ntazana Mayembe]]''
|
| 2003
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11174
|
| ''[[:d:Q107127836|Nick Laughland]]''
|
| 1951
| 2020
| [[Caerleon|Caerllion]]
|-
| style='text-align:right'| 11175
|
| ''[[:d:Q107182198|Frederick George Albert Stuckey]]''
|
| 1870
| 1937
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11176
|
| ''[[:d:Q107182592|Elizabeth Jones-Sifford]]''
|
| 1861
| 1925
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11177
| [[Fitxategi:Gerald Williams, nai Hedd Wyn, y tu allan i'r Ysgwrn (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107207795|Gerald Williams]]''
|
| 1928
| 2021
| ''[[:d:Q10959753|Yr Ysgwrn]]''
|-
| style='text-align:right'| 11178
|
| ''[[:d:Q107212477|Megan Davies]]''
|
| 2002
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11179
|
| ''[[:d:Q107220523|Philip Harrhy Jones]]''
|
| 1931
| 1994
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 11180
|
| ''[[:d:Q107242293|John T. Davies]]''
|
| 1881
| 1938
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11181
|
| ''[[:d:Q107244824|Gavin Bilton]]''
|
| 1988
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 11182
| [[Fitxategi:Official portrait of Sarah Green MP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107284337|Sarah Green]]''
| politikari britainiarra
| 1982
|
| [[Corwen]]
|-
| style='text-align:right'| 11183
|
| ''[[:d:Q107341053|Morris Baron Cohen]]''
|
| 1900
| 1972
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11184
| [[Fitxategi:Crop 1500 metres men final Tampere 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107355375|Jake Heyward]]''
|
| 1999
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11185
|
| ''[[:d:Q107363545|Wyndham Edwards]]''
|
| 1892
| 1961
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11186
| [[Fitxategi:Evan Pierce. Mezzotint by S. W. Reynolds, junior, 1849, afte Wellcome V0006595.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107366865|Evan Pierce]]''
|
|
| 1895
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 11187
|
| ''[[:d:Q107368806|Percy Baker]]''
|
| 1880
| 1957
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11188
|
| ''[[:d:Q107370884|Wyn Jones]]''
|
| 1959
| 2021
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11189
|
| ''[[:d:Q107394161|Daniel Tudor]]''
|
| 1866
| 1928
| [[Lampeter]]
|-
| style='text-align:right'| 11190
|
| ''[[:d:Q107395029|Wil Jones]]''
|
| 1960
| 2020
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11191
|
| ''[[:d:Q107407076|William Lloyd Phillips]]''
|
| 1881
| 1966
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11192
|
| ''[[:d:Q107411765|Albert Hawkins]]''
|
| 1886
| 1969
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11193
|
| ''[[:d:Q107464879|Billy Poyntz]]''
|
| 1894
| 1966
| [[Tylorstown]]
|-
| style='text-align:right'| 11194
| [[Fitxategi:2022-08-21 European Championships 2022 – Men's 4 x 100 Metres by Sandro Halank–014.jpg|center|128px]]
| [[Jeremiah Azu]]
| atleta britainiarra
| 2001
|
| [[Rumney (Cardiff)|Rumney]]
|-
| style='text-align:right'| 11195
|
| ''[[:d:Q107485959|Edward Robarts]]''
|
| 1770
| 1832
| [[Barmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 11196
|
| ''[[:d:Q107500567|Douglas C. Fox]]''
|
| 1906
| 1979
| [[Betws-y-Coed]]
|-
| style='text-align:right'| 11197
|
| ''[[:d:Q107521039|Hannah Brier]]''
| atleta britainiarra
| 1998
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11198
|
| ''[[:d:Q107580139|Andrew York]]''
| futbolari britainiarra
| 1968
|
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 11199
|
| ''[[:d:Q107582050|George Brinley Evans]]''
|
| 1925
|
| [[Dyffryn Cellwen]]
|-
| style='text-align:right'| 11200
|
| ''[[:d:Q107583041|Miggs Wynne Morris]]''
|
| 1938
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 11201
|
| ''[[:d:Q107599146|Ian Williams]]''
|
| 1931
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11202
|
| ''[[:d:Q107613302|Connor Marshall]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11203
| [[Fitxategi:Paula Craig MBE British former detective (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107631283|Paula Craig]]''
|
| 1963
|
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 11204
|
| ''[[:d:Q107661809|Sir David Nicholas]]''
|
| 1930
| 2022
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 11205
|
| ''[[:d:Q107691517|Taffy Owen]]''
|
| 1936
| 2021
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 11206
|
| ''[[:d:Q107697068|Richard Jones]]''
|
| 1955
| 2021
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11207
| [[Fitxategi:Team GB Hector Pardoe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107820965|Hector Pardoe]]''
|
| 2001
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11208
|
| ''[[:d:Q108114994|Benjamin Baynton]]''
|
| 1789
| 1854
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11209
|
| ''[[:d:Q108115703|Hefin Elis]]''
|
| 1950
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11210
|
| ''[[:d:Q108136770|Robert Roberts]]''
|
| 1674
| 1728
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 11211
|
| ''[[:d:Q108155320|Thomas Davies]]''
|
| 2003
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11212
|
| ''[[:d:Q108187231|M. A. Oliver-Semenov]]''
|
|
|
| [[Ely (Cardiff)|Ely]]
|-
| style='text-align:right'| 11213
|
| ''[[:d:Q108192429|Trefor Prest]]''
|
| 1945
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11214
|
| ''[[:d:Q108217230|David Vaughan Davies]]''
|
| 1911
| 1969
| [[Cemmaes]]
|-
| style='text-align:right'| 11215
|
| ''[[:d:Q108219735|Daniel Williams]]''
|
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11216
| [[Fitxategi:Profile Portrait of Henry Foxall.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q108224262|Henry Foxall]]''
|
| 1758
| 1823
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 11217
|
| ''[[:d:Q108243277|Ezzelina Jones]]''
|
| 1921
| 2012
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 11218
|
| ''[[:d:Q108284983|Georgia Wilson]]''
|
| 1995
|
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 11219
|
| ''[[:d:Q108300147|Derrick Pritchard Webley]]''
|
| 1922
| 1994
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11220
|
| ''[[:d:Q108313299|Gaynor Madoc Leonard]]''
|
|
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11221
|
| ''[[:d:Q108323729|Harri Jenkins]]''
|
| 1996
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11222
|
| ''[[:d:Q108354160|Zack Maher]]''
|
| 2002
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11223
| [[Fitxategi:2022 - Fourth Estate SAM 9975 (52472936660) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q108373707|Omid Scobie]]''
|
| 1981
|
| [[Gales]]<br/>[[Londres]]
|-
| style='text-align:right'| 11224
|
| ''[[:d:Q108386688|Doris Lindner]]''
|
| 1896
| 1979
| [[Llanyre]]
|-
| style='text-align:right'| 11225
| [[Fitxategi:John Fletcher Owen (4050606421).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q108416183|John Fletcher Owen]]''
|
| 1839
| 1924
| [[Llanbedr-y-Cennin]]
|-
| style='text-align:right'| 11226
|
| ''[[:d:Q108485535|Jack Jones]]''
|
|
|
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 11227
|
| ''[[:d:Q108485546|Noel Edwards]]''
|
| 1898
|
| [[Johnstown (Wrexham)|Johnstown]]
|-
| style='text-align:right'| 11228
|
| ''[[:d:Q108485747|Sam Bowen]]''
|
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11229
| [[Fitxategi:2021 UEC Track Jun & U23 European Championships 278.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q108524848|Josh Tarling]]''
|
| 2004
|
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 11230
|
| ''[[:d:Q108525988|John Charles McLean]]''
|
| 1875
| 1952
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 11231
|
| ''[[:d:Q108532305|Thomas Matthews]]''
|
| 1992
|
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11232
|
| ''[[:d:Q108536009|Kieron Evans]]''
|
| 2001
|
| [[Brithdir (Caerphilly)|Brithdir]]
|-
| style='text-align:right'| 11233
|
| ''[[:d:Q108545267|Patrick Corcoran]]''
|
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11234
|
| ''[[:d:Q108550800|Iestyn Evans]]''
|
| 2003
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11235
|
| ''[[:d:Q108560477|A.M.C. Nicholl]]''
|
| 1879
|
| [[Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 11236
|
| ''[[:d:Q108566666|J.A. Speed]]''
|
| 1888
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11237
|
| ''[[:d:Q108601753|David Rogers Jones]]''
|
| 1942
| 2022
| [[Prestatyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11238
| [[Fitxategi:Florrie Evans missionary.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q108610241|Annie Florence Evans]]''
|
| 1884
| 1967
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 11239
| [[Fitxategi:Thomas William Jones.webp|center|128px]]
| ''[[:d:Q108678888|Thomas William Jones]]''
|
| 1877
| 1967
| [[Cemaes]]
|-
| style='text-align:right'| 11240
|
| ''[[:d:Q108686833|Thomas Gruffydd Davies]]''
|
| 1931
| 2019
| [[Seven Sisters (Neath Port Talbot)|Seven Sisters]]
|-
| style='text-align:right'| 11241
|
| ''[[:d:Q108753145|Robert Morris Evans]]''
|
| 1915
| 2008
| [[Ffynnongroyw|Ffynnongroew]]
|-
| style='text-align:right'| 11242
|
| ''[[:d:Q108753677|Judith Hockaday]]''
|
| 1929
| 2019
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11243
|
| ''[[:d:Q108753852|John Glyn Penrhyn Jones]]''
|
| 1921
| 1973
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 11244
|
| ''[[:d:Q108754201|Arthur Griffith Maitland-Jones]]''
|
| 1890
| 1957
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11245
|
| ''[[:d:Q108754941|Eirwyn Norman Rowlands]]''
|
| 1915
| 2003
| [[Acrefair]]
|-
| style='text-align:right'| 11246
|
| ''[[:d:Q108755272|Reginald Norman Tattersall]]''
|
| 1914
| 1974
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11247
|
| ''[[:d:Q108837354|Dylan Emery]]''
|
| 2001
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11248
|
| ''[[:d:Q108874754|Matt Sargent]]''
|
| 2001
|
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 11249
|
| ''[[:d:Q108885058|Evan Cambria Thomas]]''
|
| 1867
| 1930
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11250
|
| ''[[:d:Q109015181|James Rowberry]]''
|
| 1985
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11251
|
| ''[[:d:Q109037476|George Bowen]]''
|
| 1745
| 1814
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11252
|
| ''[[:d:Q109062193|Ann Griffiths]]''
|
| 1934
| 2020
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 11253
|
| ''[[:d:Q109276106|Helen Mackay]]''
|
| 1897
| 1973
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11254
|
| ''[[:d:Q109278982|Dewi Arwel Hughes]]''
|
| 1947
| 2017
| [[Llangwm (Conwy)|Llangwm]]
|-
| style='text-align:right'| 11255
| [[Fitxategi:Owen Beck.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q109296921|Owen Beck]]''
|
| 2002
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11256
|
| ''[[:d:Q109339963|Gerard Dynevor]]''
|
| 1931
| 1966
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11257
|
| ''[[:d:Q109381288|Shirley Dynevor]]''
| aktore britainiarra
| 1933
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11258
|
| ''[[:d:Q109442672|Grahame Fox]]''
|
| 1963
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11259
| [[Fitxategi:Portrait of NX17395 Warrant-Officer Thomas Fisher, Official Photographer with the Military History and Information Section.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q109479497|Thomas Fisher]]''
|
| 1908
| 1942
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11260
|
| ''[[:d:Q109479931|David Morgan]]''
|
| 1833
| 1919
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 11261
|
| ''[[:d:Q109567506|Scott Jenkins]]''
|
| 1980
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11262
|
| ''[[:d:Q109604218|Zac Williams]]''
|
| 2004
|
| [[Denbighshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11263
|
| ''[[:d:Q109606512|David Roberts Sr.]]''
|
| 1810
| 1881
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11264
|
| ''[[:d:Q109615124|William H. Griffiths]]''
|
| 1851
| 1931
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 11265
|
| ''[[:d:Q109630143|Edward Williams]]''
|
| 1850
| 1934
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 11266
|
| ''[[:d:Q109630370|J Gwyndud Jones]]''
|
| 1831
| 1926
| [[Penrhyndeudraeth]]
|-
| style='text-align:right'| 11267
|
| ''[[:d:Q109669301|Rowland Thomas]]''
|
| 1789
| 1856
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11268
|
| ''[[:d:Q109669500|Edward Foulkes]]''
|
| 1850
| 1917
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 11269
|
| ''[[:d:Q109676105|David Hooson]]''
|
| 1926
| 2008
| ''[[:d:Q2745164|Vale of Clwyd]]''
|-
| style='text-align:right'| 11270
|
| ''[[:d:Q109681025|Arthur Beacham]]''
|
| 1913
| 2012
| [[Crosskeys]]
|-
| style='text-align:right'| 11271
|
| ''[[:d:Q109700497|Tim Wilkinson]]''
|
| 1947
| 2020
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 11272
|
| ''[[:d:Q109732636|Peter A. Griffiths]]''
|
| 1832
| 1911
| [[Llanfair Dyffryn Clwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 11273
|
| ''[[:d:Q109733043|Margaret Ellen James]]''
|
| 1843
|
| ''[[:d:Q20007216|Monington]]''
|-
| style='text-align:right'| 11274
|
| ''[[:d:Q109735696|Frances Althea Trevor]]''
|
| 1848
| 1906
| [[Llandrinio]]
|-
| style='text-align:right'| 11275
|
| ''[[:d:Q109768829|Shirley Jones]]''
|
| 1934
|
| ''[[:d:Q24638205|Rhondda Valley]]''
|-
| style='text-align:right'| 11276
|
| ''[[:d:Q109769748|Robert Gwyneddon Davies]]''
|
| 1870
| 1928
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 11277
|
| ''[[:d:Q109780504|Andreas Christodoulidis]]''
|
| 1951
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11278
|
| ''[[:d:Q109811832|Edgar Williams Parry]]''
|
| 1919
| 2011
| [[Betws Garmon]]
|-
| style='text-align:right'| 11279
| [[Fitxategi:Portrait of Garibaldi Tyler ca. 1907.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q109824414|Garibaldi Tyler]]''
|
| 1866
| 1953
| ''[[:d:Q672693|Carmarthen]]''
|-
| style='text-align:right'| 11280
|
| ''[[:d:Q109849817|Pete Williams]]''
|
| 1954
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 11281
|
| ''[[:d:Q109859950|John Richards]]''
|
| 1745
| 1836
| ''[[:d:Q3404603|Ardudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 11282
|
| ''[[:d:Q109894727|Edward Williams]]''
|
| 1715
| 1795
| [[Llandough (Penarth)|Llandough]]
|-
| style='text-align:right'| 11283
|
| ''[[:d:Q109993471|Maureen Rees]]''
|
| 1942
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11284
|
| ''[[:d:Q110086719|Dafydd Gwilym Davies]]''
|
| 1922
| 2017
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 11285
| [[Fitxategi:"Elwedd" (Rev. D Edmondes-Owen as Elwedd) (4541053364).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110103399|David Edmondes Owen]]''
|
| 1866
| 1922
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11286
|
| ''[[:d:Q110107533|Ignatius Williams]]''
|
| 1835
| 1905
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 11287
|
| ''[[:d:Q110114874|MADDOX]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11288
|
| ''[[:d:Q110160973|Islwyn Morgan Lake]]''
|
| 1925
| 2018
| [[Llanwnda (Pembrokeshire)|Llanwnda]]
|-
| style='text-align:right'| 11289
|
| ''[[:d:Q110183271|Winifred Marian Chambers]]''
|
| 1888
| 1979
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11290
| [[Fitxategi:Cameron Winnett 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110185703|Cameron Winnett]]''
|
| 2003
|
| [[Llantrisant]]
|-
| style='text-align:right'| 11291
|
| ''[[:d:Q110214233|Cyril Hodges]]''
|
| 1915
| 1974
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11292
|
| ''[[:d:Q110214251|Llew Morgan]]''
|
| 1885
| 1960
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11293
| [[Fitxategi:Y Parch. D. Silyn Evans (5292108).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110214277|David Silyn Evans]]''
|
| 1850
| 1930
| ''[[:d:Q13128837|Gwernogle]]''
|-
| style='text-align:right'| 11294
|
| ''[[:d:Q110214284|John Owen Williams]]''
|
| 1892
| 1973
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 11295
|
| ''[[:d:Q110214288|Leslie Wynne Evans]]''
|
| 1911
| 1985
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 11296
|
| ''[[:d:Q110220872|Paul Bowen]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11297
|
| ''[[:d:Q110221104|Lex Lamprey]]''
| aktore britainiarra
| 1975
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11298
|
| ''[[:d:Q110292435|Frank Davies]]''
|
| 1903
| 1970
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11299
|
| ''[[:d:Q110298824|Alex Mann]]''
|
| 2002
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11300
|
| ''[[:d:Q110323565|John Timothy Lewis]]''
|
| 1845
| 1923
| [[Tregaron]]
|-
| style='text-align:right'| 11301
|
| ''[[:d:Q110400063|Carolina Collet]]''
| Orkestra zuzendaria
| 1959
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11302
|
| ''[[:d:Q110424746|Owen Jones]]''
|
| 1811
| 1862
| [[Cynwyd (Denbighshire)|Cynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 11303
| [[Fitxategi:Donald Alister Griffiths.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q110437612|Donald Alister Griffiths]]''
|
| 1927
| 2018
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11304
|
| ''[[:d:Q110439012|Helene Elizabeth Leach]]''
|
| 1831
| 1910
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 11305
|
| ''[[:d:Q110439382|John Maddocks]]''
|
| 1601
| 1662
| [[Bodfari]]
|-
| style='text-align:right'| 11306
|
| ''[[:d:Q110440473|David Jones]]''
|
|
|
| [[Ceredigion]]
|-
| style='text-align:right'| 11307
|
| ''[[:d:Q110442060|William Jones]]''
|
| 1867
| 1915
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 11308
|
| ''[[:d:Q110442214|Baldwyn Lloyd Roberts]]''
|
| 1892
| 1945
| [[Pen-y-Bont-Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 11309
|
| ''[[:d:Q110458257|Samuel Williams]]''
|
|
| 1876
| ''[[:d:Q3399408|Pontllyfni]]''
|-
| style='text-align:right'| 11310
|
| ''[[:d:Q110458597|Ivan Thomas Davies]]''
|
| 1852
| 1931
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11311
|
| ''[[:d:Q110476831|Ian Price]]''
| aktore britainiarra
| 1946
| 2014
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11312
|
| ''[[:d:Q110621082|Taliesin Rees]]''
|
| 1883
| 1963
| [[Llangennech]]
|-
| style='text-align:right'| 11313
|
| ''[[:d:Q110621616|Thomas Lewis Old]]''
|
| 1885
| 1958
| [[Tonypandy]]
|-
| style='text-align:right'| 11314
|
| ''[[:d:Q110621944|John Mortimer Green]]''
|
| 1844
| 1864
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 11315
|
| ''[[:d:Q110622080|Emrys Hughes]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q25558292|Borth-y-Gest]]''
|-
| style='text-align:right'| 11316
| [[Fitxategi:Ben Morus, of Lampeter (5349014).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110626749|Ben Morus]]''
|
| 1881
| 1913
| [[Llanfair Clydogau]]
|-
| style='text-align:right'| 11317
| [[Fitxategi:David Owen Thomas (1852–1925).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q110627723|David Owen Thomas]]''
|
| 1852
| 1925
| [[Nevern|Nanhyfer]]
|-
| style='text-align:right'| 11318
|
| ''[[:d:Q110627807|Evan Penllyn Jones]]''
|
| 1839
| 1902
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 11319
|
| ''[[:d:Q110628094|William Saunders Davies]]''
|
| 1815
| 1883
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 11320
|
| ''[[:d:Q110636999|William Pierce Elwy Jones]]''
|
| 1875
| 1926
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 11321
|
| ''[[:d:Q110646313|Carys Eleri]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11322
|
| ''[[:d:Q110654328|Jabez Evans]]''
|
| 1895
| 1966
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 11323
|
| ''[[:d:Q110663533|William Lewes]]''
|
| 1878
| 1952
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 11324
|
| ''[[:d:Q110663635|John Lias Davies]]''
|
| 1863
| 1934
| [[Glyn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 11325
|
| ''[[:d:Q110664358|Grace Ellis]]''
|
| 1860
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11326
|
| ''[[:d:Q110689275|Richard Thomas]]''
|
| 1987
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11327
|
| ''[[:d:Q110722956|John Lewis]]''
|
| 1815
| 1873
| [[Henfynyw]]
|-
| style='text-align:right'| 11328
|
| ''[[:d:Q110724360|Gwilym Howell Jones]]''
|
| 1890
|
| [[Llanynys]]
|-
| style='text-align:right'| 11329
|
| ''[[:d:Q110724403|Thomas Gwernogle Evans]]''
|
| 1853
| 1940
| [[Llanwenog]]
|-
| style='text-align:right'| 11330
|
| ''[[:d:Q110726191|Evan Thomas]]''
|
| 1829
|
| [[Llanfair-yng-Nghornwy]]
|-
| style='text-align:right'| 11331
|
| ''[[:d:Q110726419|Elizabeth Giffard]]''
|
| 1766
| 1842
| ''[[:d:Q17737897|Nerquis Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 11332
|
| ''[[:d:Q110760139|Calum Kavanagh]]''
|
| 2003
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11333
|
| ''[[:d:Q110767143|Arthur Foulkes-Roberts]]''
|
| 1864
| 1941
| [[Llannefydd]]
|-
| style='text-align:right'| 11334
|
| ''[[:d:Q110767602|James Ronald Williams]]''
|
| 1899
| 1969
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11335
|
| ''[[:d:Q110768012|David Thomas Salathiel]]''
|
| 1872
| 1947
| ''[[:d:Q8059809|Ystradyfodwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 11336
|
| ''[[:d:Q110768355|William Evans Jones]]''
|
| 1854
| 1938
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11337
|
| ''[[:d:Q110802391|John Ellis Jones]]''
|
| 1840
|
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 11338
|
| ''[[:d:Q110802439|Benjamin Menai Francis]]''
|
| 1864
| 1929
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 11339
|
| ''[[:d:Q110805638|John Williams]]''
|
| 1795
| 1856
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 11340
|
| ''[[:d:Q110812845|Thomas Bowen]]''
|
| 1792
| 1869
| [[Carway]]
|-
| style='text-align:right'| 11341
|
| ''[[:d:Q110827530|John Tudor]]''
|
| 1877
| 1952
| ''[[:d:Q17487513|Llanglydwen]]''
|-
| style='text-align:right'| 11342
|
| ''[[:d:Q110844810|Beneticta Jane Keene]]''
|
| 1866
|
| [[Yr Wyddgrug]]
|-
| style='text-align:right'| 11343
| [[Fitxategi:Dafydd Jenkins 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110859735|Dafydd Jenkins]]''
|
| 2002
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11344
| [[Fitxategi:Jennifer Toye.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110863526|Jennifer Toye]]''
|
| 1933
| 2022
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 11345
|
| ''[[:d:Q110918111|Malcolm Williams]]''
|
|
|
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 11346
|
| ''[[:d:Q110918134|Pamela Field]]''
|
|
|
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11347
|
| ''[[:d:Q110935652|Robert Williams]]''
|
| 1848
| 1918
| [[Ystradowen]]
|-
| style='text-align:right'| 11348
|
| ''[[:d:Q110939874|David R. Abram]]''
|
| 1957
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11349
|
| ''[[:d:Q110951897|Robert Rowlands]]''
|
| 1840
|
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 11350
|
| ''[[:d:Q110952047|John Daniel Evans]]''
|
| 1869
| 1948
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11351
|
| ''[[:d:Q110952071|Peter Felix]]''
|
| 1792
| 1861
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11352
|
| ''[[:d:Q110952124|John Lewis Butler]]''
|
| 1791
| 1861
| [[Llanboidy]]
|-
| style='text-align:right'| 11353
|
| ''[[:d:Q110952825|Elizabeth Herbert]]''
|
| 1869
|
| [[Lledrod]]
|-
| style='text-align:right'| 11354
|
| ''[[:d:Q110961740|Ted Regan]]''
|
| 1900
|
| [[Saltney]]
|-
| style='text-align:right'| 11355
|
| ''[[:d:Q110962956|Robert J. Jones]]''
|
| 1899
| 1962
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11356
|
| ''[[:d:Q110979469|John Evans]]''
|
| 1835
| 1888
| [[Llanwnnen]]
|-
| style='text-align:right'| 11357
|
| ''[[:d:Q110979531|Hugh Charles Howells]]''
|
| 1825
| 1880
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 11358
|
| ''[[:d:Q110979757|David Thomas]]''
|
| 1823
| 1914
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 11359
|
| ''[[:d:Q110979932|Richard Rhys Hughes]]''
|
| 1873
| 1952
| [[Glyn Ceiriog]]
|-
| style='text-align:right'| 11360
|
| ''[[:d:Q110987557|Robert Evans]]''
|
| 1960<br/>1952
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11361
| [[Fitxategi:Gutyn Ebrill (Griffith Griffiths) (1828-1909).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q111016369|Griffith Griffiths]]''
|
| 1828
| 1909
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11362
|
| ''[[:d:Q111016496|Isaac Cheshire]]''
|
| 1830
| 1882
| [[Meifod]]
|-
| style='text-align:right'| 11363
|
| ''[[:d:Q111016512|John Cheshire]]''
|
| 1828
|
| [[Meifod]]
|-
| style='text-align:right'| 11364
|
| ''[[:d:Q111022163|Mary Ann Finn]]''
|
| 1858
| 1885
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11365
|
| ''[[:d:Q111040774|Elizabeth Myrtle Evans]]''
|
|
| 2004
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11366
|
| ''[[:d:Q111088055|John Hughes Williams]]''
|
| 1796
| 1868
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 11367
|
| ''[[:d:Q111088099|Anna Eliza Pridham]]''
|
| 1789
|
| [[Newcastle Emlyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11368
|
| ''[[:d:Q111103618|Helen Muscat]]''
|
|
| 2013
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 11369
| [[Fitxategi:2021 UEC Track Jun & U23 European Championships 331.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q111134348|Rhian Edmunds]]''
|
| 2003
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11370
|
| ''[[:d:Q111137021|William Thomas Parry]]''
|
| 1837
| 1896
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11371
|
| ''[[:d:Q111170402|Edward Roberts]]''
|
| 1891
|
| [[Rhosllannerchrugog]]
|-
| style='text-align:right'| 11372
|
| ''[[:d:Q111177108|Charles Evans]]''
| politikari estatubatuarra
| 1858
| 1934
| ''[[:d:Q5468045|Forden]]''
|-
| style='text-align:right'| 11373
|
| ''[[:d:Q111206274|Cameron Congreve]]''
|
| 2004
|
| [[Blaenau Gwent]]
|-
| style='text-align:right'| 11374
|
| ''[[:d:Q111226701|Thomas M. Pugh]]''
|
|
| 1917
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11375
|
| ''[[:d:Q111227982|Daniel T. Davies]]''
|
| 1851
| 1899
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11376
|
| ''[[:d:Q111228164|Richard Hamer]]''
|
| 1858
| 1931
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11377
|
| ''[[:d:Q111228239|John N. Jones]]''
|
| 1850
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11378
|
| ''[[:d:Q111228248|William P. Jones]]''
|
| 1828
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11379
|
| ''[[:d:Q111228249|William R. Jones]]''
|
| 1827
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11380
|
| ''[[:d:Q111228303|David C. Evans]]''
|
| 1820
| 1910
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11381
|
| ''[[:d:Q111228454|Robert H. Hughes]]''
|
| 1832
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11382
|
| ''[[:d:Q111229039|Richard Lewis]]''
|
| 1833
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11383
|
| ''[[:d:Q111229993|Evan Morgan]]''
|
| 1805
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11384
|
| ''[[:d:Q111230003|Evan R. Morris]]''
|
| 1842
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11385
|
| ''[[:d:Q111230005|Owen Morris]]''
|
| 1858
| 1930
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11386
|
| ''[[:d:Q111230239|Richard Wigley]]''
|
| 1833
| 1902
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11387
|
| ''[[:d:Q111230638|John T. Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11388
|
| ''[[:d:Q111272370|Gomer Llewellyn Jones]]''
|
| 1911
| 1977
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 11389
|
| ''[[:d:Q111272947|David John Jones]]''
|
| 1906
| 1978
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11390
|
| ''[[:d:Q111273858|Mary Tharesa Talbot]]''
|
| 1795
| 1861
| [[Penrice (Swansea)|Penrice]]
|-
| style='text-align:right'| 11391
|
| ''[[:d:Q111274052|Evan Festin Jones]]''
|
| 1859
| 1918
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 11392
|
| ''[[:d:Q111297806|Nima Tamizi]]''
|
| 2001
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11393
|
| ''[[:d:Q111311358|David Hancock]]''
|
| 1946
| 1978
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11394
|
| ''[[:d:Q111425052|Florence Hannah Williams]]''
|
| 1882
| 1958
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11395
| [[Fitxategi:2024 UEC Track Elite European Championships 091.jpg|center|128px]]
| [[Emma Finucane]]
| britainiar txirrindularia
| 2002
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11396
| [[Fitxategi:2024 UEC Track Elite European Championships 074.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q111441867|Lowri Thomas]]''
|
| 1999
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 11397
|
| ''[[:d:Q111540079|William Henry Allen]]''
|
| 1844
| 1926
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11398
| [[Fitxategi:George Stephen Evans (5292083).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q111577701|George Stephen Evans]]''
|
| 1880
| 1936
| [[Crickhowell]]
|-
| style='text-align:right'| 11399
|
| ''[[:d:Q111586572|Rees Powell]]''
|
| 1782
| 1865
| [[Llangathen]]
|-
| style='text-align:right'| 11400
|
| ''[[:d:Q111589348|Gwilym Thomas Jones]]''
|
| 1908
| 1956
| [[Pwllheli]]
|-
| style='text-align:right'| 11401
|
| ''[[:d:Q111593054|Owen Morris Williams]]''
|
| 1870
| 1958
| ''[[:d:Q5057359|Ceidio]]''
|-
| style='text-align:right'| 11402
|
| ''[[:d:Q111594316|Griffith Robert Pierce]]''
|
| 1841
| 1915
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 11403
|
| ''[[:d:Q111604675|Daniel Steinhauer]]''
|
| 1785
| 1852
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11404
|
| ''[[:d:Q111635551|Mark McGreal]]''
|
| 1986
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11405
|
| ''[[:d:Q111692498|Amy Williams]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11406
|
| ''[[:d:Q111699970|Salvia]]''
|
| 2000
|
| [[Cyffylliog]]
|-
| style='text-align:right'| 11407
|
| ''[[:d:Q111718598|Rhys Davies]]''
|
| 1795
| 1838
| [[Llangynidr]]
|-
| style='text-align:right'| 11408
|
| ''[[:d:Q111721885|Francis Llewelyn Lowther]]''
|
| 1870
| 1948
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11409
|
| ''[[:d:Q111722158|Rees Jones]]''
|
| 1899
| 1977
| [[Nantcwnlle]]
|-
| style='text-align:right'| 11410
|
| ''[[:d:Q111722537|Roland Thorne]]''
|
| 1939
| 2019
| [[Milford Haven]]
|-
| style='text-align:right'| 11411
|
| ''[[:d:Q111729269|Margaret Williams]]''
|
| 1782
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11412
|
| ''[[:d:Q111737125|Thomas William Llynfi Davies]]''
|
| 1876
| 1937
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 11413
|
| ''[[:d:Q111746342|Thomas Davies]]''
|
| 1833
| 1899
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11414
|
| ''[[:d:Q111746468|Timothy Thomas]]''
|
| 1811
| 1887
| [[Llanrwst]]
|-
| style='text-align:right'| 11415
|
| ''[[:d:Q111746490|William Harris]]''
|
| 1830
| 1911
| [[Llandovery]]
|-
| style='text-align:right'| 11416
|
| ''[[:d:Q111746832|David Bateman]]''
|
| 1807
| 1886
| ''[[:d:Q15260126|Moylgrove]]''
|-
| style='text-align:right'| 11417
|
| ''[[:d:Q111746897|Thomas Edwardes]]''
|
| 1792
| 1852
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 11418
|
| ''[[:d:Q111747123|Lewis Thomas Rowland]]''
|
| 1836
| 1891
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 11419
|
| ''[[:d:Q111747294|David Williams]]''
|
| 1824
|
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11420
|
| ''[[:d:Q111747463|Richard Abbott Jones]]''
|
| 1824
| 1875
| ''[[:d:Q38825|Montgomeryshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 11421
|
| ''[[:d:Q111751380|Peter Gordon Watson]]''
|
| 1930
| 2017
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11422
|
| ''[[:d:Q111802911|Lowri Roberts]]''
|
| 1997
|
| [[Bodelwyddan]]
|-
| style='text-align:right'| 11423
|
| ''[[:d:Q111805253|Jeanne Le Bars]]''
|
| 1942
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11424
| [[Fitxategi:J Gwyddno Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q111819745|John Gwyddno Williams]]''
|
| 1861
| 1950
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 11425
|
| ''[[:d:Q111832054|Morgan Rice James]]''
|
| 1792
| 1855
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 11426
|
| ''[[:d:Q111832613|Eliphaz Watkin Morgan]]''
|
| 1870
| 1944
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11427
|
| ''[[:d:Q111832695|Effie Spurrell]]''
|
| 1849
| 1929
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11428
|
| ''[[:d:Q111843049|Robert Reed]]''
|
| 1968
|
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 11429
|
| ''[[:d:Q111859674|Andrew Bond Phipson]]''
|
| 1821
| 1903
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11430
|
| ''[[:d:Q111869544|Robert Jones]]''
|
| 1845
| 1906
| ''[[:d:Q577711|Merionethshire]]''
|-
| style='text-align:right'| 11431
|
| ''[[:d:Q111901957|Tom Sparrow]]''
|
| 2003<br/>2002
|
| [[Buckley]]
|-
| style='text-align:right'| 11432
|
| ''[[:d:Q111902619|Luke Mariette]]''
|
| 2003
|
| [[Denbigh]]
|-
| style='text-align:right'| 11433
|
| ''[[:d:Q111907087|Philip Gwynne Jones]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11434
|
| ''[[:d:Q111912514|Edward David James]]''
|
| 1904
| 1934
| [[Narberth (Pembrokeshire)|Narberth]]
|-
| style='text-align:right'| 11435
|
| ''[[:d:Q111913876|John Albert Alexander Williams]]''
|
| 1863
| 1944
| ''[[:d:Q13129604|Llanbeblig]]''
|-
| style='text-align:right'| 11436
|
| ''[[:d:Q111914446|Laura Parry]]''
|
| 1835
| 1936
| [[Llanwrin]]
|-
| style='text-align:right'| 11437
|
| ''[[:d:Q111916128|John Evans]]''
|
| 1806
| 1872
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 11438
|
| ''[[:d:Q111916310|Morgan Lewis]]''
|
| 1797
| 1887
| ''[[:d:Q20593513|Llandeilo'r-fân]]''
|-
| style='text-align:right'| 11439
|
| ''[[:d:Q111936538|Thomas Woodward]]''
|
| 1900
| 1981
| [[Troed-y-rhiw]]
|-
| style='text-align:right'| 11440
|
| ''[[:d:Q111941150|David Hart]]''
| poeta britainiarra
|
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11441
|
| ''[[:d:Q111956292|Jude Howell]]''
|
| 1956
| 2022
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11442
|
| ''[[:d:Q111974082|Edward Rumsey Williams]]''
|
| 1802
| 1886
| ''[[:d:Q13129604|Llanbeblig]]''
|-
| style='text-align:right'| 11443
|
| ''[[:d:Q111975178|Susannah Owen]]''
|
| 1863
|
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 11444
|
| ''[[:d:Q111975531|John Hathren Davies]]''
|
| 1855
| 1910
| [[Talsarn (Ceredigion)|Talsarn]]
|-
| style='text-align:right'| 11445
|
| ''[[:d:Q111975864|John Bevan Jones]]''
|
| 1861
| 1937
| [[Llanfair-ar-y-bryn]]
|-
| style='text-align:right'| 11446
|
| ''[[:d:Q111976039|William Pugh]]''
|
| 1750
| 1845
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11447
|
| ''[[:d:Q111976622|Charles Lloyd]]''
|
| 1698
| 1767
| ''[[:d:Q17741174|Dolobran Hall]]''
|-
| style='text-align:right'| 11448
|
| ''[[:d:Q111983112|Robert Jones Edwards]]''
|
| 1849
|
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 11449
|
| ''[[:d:Q111983251|John Jenkins]]''
|
| 1864
| 1934
| [[Llanfihangel Ystrad]]
|-
| style='text-align:right'| 11450
|
| ''[[:d:Q111983824|F. W. Dunning]]''
|
| 1928
| 2018
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11451
|
| ''[[:d:Q111985983|Thomas Hevin Williams]]''
|
| 1905
| 1984
| [[Bala (Gales)|Bala]]
|-
| style='text-align:right'| 11452
|
| ''[[:d:Q111986142|Henry Wynne Jones]]''
|
| 1815
| 1892
| [[Bodedern]]
|-
| style='text-align:right'| 11453
|
| ''[[:d:Q111986753|William Rees]]''
|
| 1887
| 1978
| [[Aberysgir]]
|-
| style='text-align:right'| 11454
|
| ''[[:d:Q111995663|Francis Gordon Baker]]''
|
| 1920
| 2007
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 11455
|
| ''[[:d:Q112035006|Gina Wilson]]''
|
| 1943
|
| [[Abergele]]
|-
| style='text-align:right'| 11456
|
| ''[[:d:Q112041592|David Goronwy Griffiths]]''
|
| 1882
| 1958
| ''[[:d:Q13127595|Cwmdu]]''
|-
| style='text-align:right'| 11457
|
| ''[[:d:Q112041644|David Thomas]]''
|
|
| 1866
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 11458
|
| ''[[:d:Q112042004|David Marks Jones]]''
|
| 1843
|
| ''[[:d:Q5120035|Cilrhedyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 11459
|
| ''[[:d:Q112063701|Benjamin Williams]]''
|
| 1822
|
| [[St Dogmaels]]
|-
| style='text-align:right'| 11460
|
| ''[[:d:Q112063783|David Henry Williams]]''
|
| 1886
| 1935
| [[Borth]]
|-
| style='text-align:right'| 11461
|
| ''[[:d:Q112064153|Morgan Evans Davies]]''
|
| 1882
| 1944
| [[Aberaeron]]
|-
| style='text-align:right'| 11462
|
| ''[[:d:Q112064238|Thomas Hubert John Rees]]''
|
| 1904
| 1932
| [[St Ishmael (Carmarthenshire)|St Ishmael]]
|-
| style='text-align:right'| 11463
|
| ''[[:d:Q112064480|William Dyfed Parry]]''
|
| 1893
|
| [[Ruabon]]
|-
| style='text-align:right'| 11464
|
| ''[[:d:Q112065060|William Hibbs Bevan]]''
|
| 1788
| 1846
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11465
|
| ''[[:d:Q112065107|Griffith Williams Jones]]''
|
| 1871
| 1924
| [[Llanddeiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 11466
|
| ''[[:d:Q112074369|Gwilym Pugh]]''
|
| 1618
| 1689
| ''[[:d:Q731669|Sir Gaernarfon]]''
|-
| style='text-align:right'| 11467
|
| ''[[:d:Q112078599|John Owen]]''
|
| 1817
| 1886
| [[Clydau]]
|-
| style='text-align:right'| 11468
|
| ''[[:d:Q112079324|Lewis Griffith Roberts]]''
|
| 1916
| 1986
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11469
|
| ''[[:d:Q112080083|John Lloyd Nuttall]]''
|
| 1858
| 1929
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 11470
|
| ''[[:d:Q112080160|Oswald Rees Owen]]''
|
| 1907
| 1980
| ''[[:d:Q7678684|Tal-y-llyn]]''
|-
| style='text-align:right'| 11471
|
| ''[[:d:Q112080183|Owen Davies Thomas]]''
|
| 1834
| 1922
| [[Llangyfelach]]
|-
| style='text-align:right'| 11472
|
| ''[[:d:Q112080194|John Davies]]''
|
| 1846
| 1924
| [[Llandygwydd]]
|-
| style='text-align:right'| 11473
|
| ''[[:d:Q112080260|David Hughes]]''
|
| 1839
| 1923
| ''[[:d:Q14508553|Llanycil]]''
|-
| style='text-align:right'| 11474
| [[Fitxategi:Xu WMQ22 (14) (52191114756).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q112080351|Mingge Xu]]''
|
| 2007
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11475
|
| ''[[:d:Q112108323|William Bracewell]]''
|
| 1991
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11476
| [[Fitxategi:Petrus François Smith 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q112108953|Franco Smith]]''
|
| 2000
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11477
|
| ''[[:d:Q112115299|Arthur Rhys Roberts]]''
|
| 1872
| 1920
| [[Bethesda (Gales)|Bethesda]]
|-
| style='text-align:right'| 11478
|
| ''[[:d:Q112116356|George Baker]]''
|
| 1902
| 1982
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11479
|
| ''[[:d:Q112117297|Arwen Banning]]''
|
| 1970
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11480
|
| ''[[:d:Q112119470|John Williams]]''
|
| 1870
| 1929
| [[Llannerch-y-medd]]
|-
| style='text-align:right'| 11481
|
| ''[[:d:Q112119851|Abel Edmunds]]''
|
| 1800
| 1865
| [[Llangynidr]]
|-
| style='text-align:right'| 11482
|
| ''[[:d:Q112126488|Caradog Tegid Rowlands]]''
|
| 1891
| 1968
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11483
|
| ''[[:d:Q112127551|William Jones]]''
|
| 1821
| 1903
| [[Llanllyfni]]
|-
| style='text-align:right'| 11484
|
| ''[[:d:Q112127710|Robert Cadwaladr Evans]]''
|
| 1857
| 1922
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11485
|
| ''[[:d:Q112127814|Hugh Edwards]]''
|
| 1871
| 1941
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 11486
|
| ''[[:d:Q112127857|Abednego Jenkin]]''
|
| 1819
| 1888
| [[St Clears]]
|-
| style='text-align:right'| 11487
|
| ''[[:d:Q112128015|William Caradog Evans]]''
|
| 1848
| 1878
| [[Talley]]
|-
| style='text-align:right'| 11488
|
| ''[[:d:Q112128209|John Saunders]]''
|
| 1798
| 1871
| [[Llanllwni]]
|-
| style='text-align:right'| 11489
|
| ''[[:d:Q112128245|Thomas Lloyd Jones]]''
|
| 1867
|
| ''[[:d:Q13130702|Penrhiw-llan]]''
|-
| style='text-align:right'| 11490
|
| ''[[:d:Q112132303|Walter Hugh James]]''
|
| 1845
| 1937
| ''[[:d:Q6661403|Llanfyrnach]]''
|-
| style='text-align:right'| 11491
|
| ''[[:d:Q112132334|David William Bateman]]''
|
| 1898
| 1967
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11492
|
| ''[[:d:Q112132378|Job Richards]]''
|
| 1830
| 1890
| [[Llandybie]]
|-
| style='text-align:right'| 11493
|
| ''[[:d:Q112132441|Henry Howard Evans]]''
|
| 1865
| 1935<br/>1936
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11494
|
| ''[[:d:Q112132478|Evan Isaac Thomas]]''
|
| 1824
| 1903
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 11495
|
| ''[[:d:Q112132605|David Davies]]''
|
|
| 1901
| [[Groeslon]]
|-
| style='text-align:right'| 11496
|
| ''[[:d:Q112135582|Dyfrig Evans]]''
|
| 1978
| 2022
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11497
|
| ''[[:d:Q112147144|Thomas John Williams]]''
|
| 1869
| 1944
| ''[[:d:Q20602439|Ynysmeudwy]]''
|-
| style='text-align:right'| 11498
|
| ''[[:d:Q112169408|Ioan Croft]]''
|
| 2001
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11499
|
| ''[[:d:Q112180788|Garan Croft]]''
|
| 2001
|
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11500
|
| ''[[:d:Q112222252|Tony Luigi Leopoldo Lenza]]''
|
| 1962
|
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 11501
|
| ''[[:d:Q112224804|Jordan Davies]]''
|
| 1998
|
| [[Coedpoeth]]
|-
| style='text-align:right'| 11502
|
| ''[[:d:Q112224866|Abram Owen Thomas]]''
|
| 1876
| 1931
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 11503
|
| ''[[:d:Q112355680|Huw Roland Jones]]''
|
| 1937
| 2023
| [[Llanidloes]]
|-
| style='text-align:right'| 11504
|
| ''[[:d:Q112376926|Keith Bayliss]]''
|
| 1954
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11505
|
| ''[[:d:Q112384154|Peter Lowe]]''
|
| 1941
| 2012
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11506
|
| ''[[:d:Q112440218|Gareth Calway]]''
|
| 1956
|
| [[Usk|Brynbuga]]
|-
| style='text-align:right'| 11507
|
| ''[[:d:Q112471825|Clifford Naunton Morgan]]''
|
| 1901
| 1986
| ''[[:d:Q870815|Sir Forgannwg]]''
|-
| style='text-align:right'| 11508
|
| ''[[:d:Q112474545|Robin Okey]]''
|
| 1942
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11509
|
| ''[[:d:Q112532075|Roger Branfill-Cook]]''
|
| 1949
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11510
|
| ''[[:d:Q112552665|David Burns Moffat]]''
|
| 1921
| 2017
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11511
|
| ''[[:d:Q112583717|Ben Barlow]]''
|
| 1994
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11512
|
| ''[[:d:Q112615363|Gwilym Roberts]]''
|
| 1935
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11513
| [[Fitxategi:Peter Lodwick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q112630388|Peter Lodwick]]''
|
| 1944
|
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11514
|
| ''[[:d:Q112672989|Evan Jenkins]]''
|
| 1794
| 1849
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 11515
|
| ''[[:d:Q112686378|Hugh Beaver Roberts]]''
|
| 1820
| 1903
| [[Cilcain]]
|-
| style='text-align:right'| 11516
|
| ''[[:d:Q112829353|Megan Carter Davies]]''
|
| 1996
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11517
|
| ''[[:d:Q112893294|Vivienne Soan]]''
|
| 1955
|
| [[Llandrindod Wells]]
|-
| style='text-align:right'| 11518
|
| ''[[:d:Q112947395|William M. Protheroe]]''
|
| 1925
| 2012
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 11519
|
| ''[[:d:Q112961957|T. W. Allen]]''
|
| 1864
| 1943
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11520
|
| ''[[:d:Q112968170|Ben Thompson]]''
|
| 2002
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11521
|
| ''[[:d:Q113006051|Eric Jones]]''
|
|
|
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 11522
|
| ''[[:d:Q113026138|John Davies Thomas]]''
|
| 1844
| 1893
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11523
| [[Fitxategi:Rosalindmorris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q113112197|M. Rosalind Morris]]''
|
| 1920
| 2022
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 11524
|
| ''[[:d:Q113230729|Alison Cross]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11525
|
| ''[[:d:Q113290489|Carly-Sophia Davies]]''
|
| 1995
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11526
|
| ''[[:d:Q113384254|Medi Harris]]''
|
| 2002
|
| [[Porthmadog]]
|-
| style='text-align:right'| 11527
|
| ''[[:d:Q113451866|Jasmine Hacker-Jones]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11528
|
| ''[[:d:Q113459737|Howard Johns]]''
|
| 1892
| 1964
| [[Pembroke]]
|-
| style='text-align:right'| 11529
|
| ''[[:d:Q113510481|Kathleen Mary Williams]]''
|
| 1919
| 1974
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11530
|
| ''[[:d:Q113551285|Esyllt Maelor]]''
|
|
|
| [[Harlech]]
|-
| style='text-align:right'| 11531
| [[Fitxategi:Portrait of John Prytherch (4672676).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q113551771|John Prytherch]]''
|
| 1774
| 1864
| ''[[:d:Q42617191|Isle of Anglesey]]''
|-
| style='text-align:right'| 11532
|
| ''[[:d:Q113566900|Tino Belli]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11533
|
| ''[[:d:Q113587569|Arnold Stanley Meara]]''
|
| 1914
| 1993
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11534
|
| ''[[:d:Q113660811|John Malcom Cherrett]]''
|
| 1935
| 2014
| [[Llandegfan]]
|-
| style='text-align:right'| 11535
|
| ''[[:d:Q113680486|John Morgan Edwards]]''
|
| 1868
| 1924
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11536
| [[Fitxategi:Thomas Morton (1829-1887).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q113724684|Thomas Morton]]''
|
| 1829
| 1887
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11537
|
| ''[[:d:Q113782878|Subhamati]]''
|
| 1953
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11538
|
| ''[[:d:Q113805746|Dervis Ward]]''
|
| 1923
| 1996
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11539
|
| ''[[:d:Q113845815|Frank Cranmer]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11540
|
| ''[[:d:Q113845816|Celia Kenny]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11541
| [[Fitxategi:John Davies Bryan from O'r Aifft.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q113861465|John Davies Bryan]]''
|
| 1857
| 1888
| [[Llanarmon-yn-Iâl]]
|-
| style='text-align:right'| 11542
| [[Fitxategi:2022-08-12 European Championships 2022 – Emily Philipps Sport Climbing Women's Boulder by Sandro Halank–097.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q113882702|Emily Phillips]]''
|
| 2002
|
| [[Cyncoed]]
|-
| style='text-align:right'| 11543
|
| ''[[:d:Q114212000|Sisilia Tuipulotu]]''
|
| 2003
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11544
|
| ''[[:d:Q114212177|Megan Webb]]''
|
| 2001
|
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11545
|
| ''[[:d:Q114261259|Ceridwen Lloyd Davies]]''
|
| 1900
| 1983
| ''[[:d:Q5608946|Griffithstown]]''
|-
| style='text-align:right'| 11546
|
| ''[[:d:Q114341648|Nathan Stoneman]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11547
|
| ''[[:d:Q114458166|Rowland Rowland]]''
|
| 1812
| 1882
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 11548
| [[Fitxategi:William Newzam Prior Nicholson - Canadian Headquarters Staff.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q114529460|Percival Edward Thacker]]''
|
| 1873
| 1945
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11549
| [[Fitxategi:Lucy Packer 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q114560082|Lucy Packer]]''
|
| 2000
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 11550
|
| ''[[:d:Q114571030|Amy Laugharne]]''
|
| 1879
| 1950
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11551
|
| ''[[:d:Q114589891|Peter Collins]]''
|
| 1958
|
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 11552
| [[Fitxategi:Griff Vaughan Williams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q114608980|Griffith Vaughan Williams]]''
|
| 1940
| 2010
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11553
| [[Fitxategi:2024 UEC Track Elite European Championships 081.jpg|center|128px]]
| [[Anna Morris]]
| britainiar txirrindularia
| 1995
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11554
|
| ''[[:d:Q114724934|Siôn Daniel Young]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11555
| [[Fitxategi:Beatrice Green (Bruley).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q114866371|Beatrice Green]]''
|
| 1894
| 1927
| [[Abertillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11556
|
| ''[[:d:Q114872525|Max Deeds]]''
|
| 1987
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11557
|
| ''[[:d:Q115049023|Stephen Nigel Thomas]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11558
|
| ''[[:d:Q115097654|Joe Low]]''
|
| 2002
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11559
|
| ''[[:d:Q115124980|Abbie Hern]]''
|
| 1997
|
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11560
|
| ''[[:d:Q115254921|Alun G. Jones]]''
|
| 1941
| 2012
| [[Rhyl]]
|-
| style='text-align:right'| 11561
|
| ''[[:d:Q115256986|Edgar Hitchman]]''
|
| 1915
| 1983
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11562
|
| ''[[:d:Q115257191|Sydney Jenkins]]''
|
| 1873
| 1947
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11563
|
| ''[[:d:Q115381177|Eric Hywel Roberts]]''
|
| 1930
| 2016
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 11564
|
| ''[[:d:Q115482387|James Fender]]''
|
| 2001
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11565
|
| ''[[:d:Q115492510|Tako Taal]]''
|
| 1989
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11566
|
| ''[[:d:Q115526483|Rachel Dawson]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11567
|
| ''[[:d:Q115616673|Elizabeth May Watkin Jones]]''
|
| 1907
| 1965
| [[Capel Celyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11568
|
| ''[[:d:Q115652166|David Bevan]]''
|
| 1829
| 1913
| ''[[:d:Q547052|Sir Frycheiniog]]''
|-
| style='text-align:right'| 11569
| [[Fitxategi:The Chief Constable (5236540).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q115662147|Steven Jones]]''
|
| 1875
| 1938
| [[Llangeitho]]
|-
| style='text-align:right'| 11570
|
| ''[[:d:Q115676843|Richard Gwyn]]''
|
| 1918
|
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 11571
|
| ''[[:d:Q115687459|William Evan Williams]]''
|
| 1896
| 1917
| [[Deiniolen]]
|-
| style='text-align:right'| 11572
|
| ''[[:d:Q115687922|Frances Williams]]''
|
| 1760
| 1801
| [[Whitford (Flintshire)|Whitford]]
|-
| style='text-align:right'| 11573
|
| ''[[:d:Q115688322|Geoffrey Bilson]]''
|
| 1938
| 1987
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11574
|
| ''[[:d:Q115747841|Alec Allen]]''
|
| 1895
| 1972
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11575
|
| ''[[:d:Q115780417|Bryn Thomas]]''
|
| 1912
| 2005
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11576
| [[Fitxategi:Professor Iain Martin (Deakin University Vice-Chancellor).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q115794521|Iain Martin]]''
|
|
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11577
|
| ''[[:d:Q115796734|Tim Davies]]''
|
| 1960
|
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 11578
| [[Fitxategi:Brian Woodward.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q115803662|Brian Woodward]]''
|
| 1952
| 2022
| [[Monmouth]]
|-
| style='text-align:right'| 11579
|
| ''[[:d:Q115830694|James Horgan]]''
|
| 1867
| 1946
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11580
|
| ''[[:d:Q115839842|Mary Goff Lloyd]]''
|
| 1815
| 1907
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11581
|
| ''[[:d:Q115926343|Geraint Vaughan-Jones]]''
|
| 1929
| 2002
| [[Llanerfyl]]
|-
| style='text-align:right'| 11582
|
| ''[[:d:Q115929783|Connor Morgans]]''
|
| 1999
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11583
|
| ''[[:d:Q115930521|William Henry Hughes]]''
|
| 1856
| 1926
| [[Llanrhychwyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11584
|
| ''[[:d:Q116178708|Carl Morris]]''
|
|
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11585
|
| ''[[:d:Q116199583|Helena Braithwaite]]''
|
| 1938
| 2018
| [[Pontarddulais]]
|-
| style='text-align:right'| 11586
|
| ''[[:d:Q116451856|W. Gwyn Thomas]]''
|
| 1928
| 1994
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 11587
|
| ''[[:d:Q116717924|Jude Brigley]]''
|
|
|
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 11588
|
| ''[[:d:Q116717968|Gwyn Briwnant-Jones]]''
|
| 1956
|
| [[Machynlleth]]
|-
| style='text-align:right'| 11589
|
| ''[[:d:Q116739631|James Jones]]''
|
| 1860
| 1943
| [[Holywell|Treffynnon]]
|-
| style='text-align:right'| 11590
|
| ''[[:d:Q116768200|J. Kerry Thomas]]''
|
| 1934
| 2015
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 11591
|
| ''[[:d:Q116770788|Thomas Prichard]]''
|
| 1846
| 1920
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 11592
|
| ''[[:d:Q116783944|Edward Hamilton Acton]]''
|
| 1862
| 1895
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11593
|
| ''[[:d:Q116785463|Paul Gyngell]]''
|
| 1959
| 2010
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11594
| [[Fitxategi:Llen Natur Wicipedia conference15.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q116792293|Gareth Haulfryn Williams]]''
|
| 1944
|
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 11595
|
| ''[[:d:Q116880496|David R. Davies]]''
|
| 1927
| 2016
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11596
|
| ''[[:d:Q116883186|David Elias]]''
|
| 1790
| 1856
| [[Abererch]]
|-
| style='text-align:right'| 11597
|
| ''[[:d:Q116922937|Mary Knibb]]''
|
| 1798
| 1866
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 11598
|
| ''[[:d:Q116933504|M. Peter Middleton]]''
|
| 1946
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11599
|
| ''[[:d:Q116994784|Eileen Mary Rees]]''
|
| 1912
| 2008
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11600
|
| ''[[:d:Q117251092|George Brown Naysmith]]''
|
| 1866
| 1894
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11601
|
| ''[[:d:Q117286666|Arnold Alonzo Sheppard]]''
|
| 1908
| 1979
| [[Butetown]]
|-
| style='text-align:right'| 11602
|
| ''[[:d:Q117286914|Morgan Rice Morgan]]''
|
| 1806
| 1874
| [[Llanfihangel Ystrad]]
|-
| style='text-align:right'| 11603
|
| ''[[:d:Q117286952|David Rhagfyr Jones]]''
|
| 1858
| 1915
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11604
|
| ''[[:d:Q117286967|Abraham Williams]]''
|
| 1816
| 1882
| [[Meidrim]]
|-
| style='text-align:right'| 11605
|
| ''[[:d:Q117287364|Charles Henry Glascodine]]''
|
| 1843
| 1928
| [[Llanelli]]
|-
| style='text-align:right'| 11606
|
| ''[[:d:Q117290164|Fflyn Edwards]]''
|
| 2009
|
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11607
|
| ''[[:d:Q117306933|Gawen Goodman]]''
|
| 1526
| 1604
| [[Ruthin]]
|-
| style='text-align:right'| 11608
|
| ''[[:d:Q117313621|Ellis Owen Roberts]]''
|
| 1871
| 1959
| [[Cynwyd (Denbighshire)|Cynwyd]]
|-
| style='text-align:right'| 11609
|
| ''[[:d:Q117313781|John Watkin Jones]]''
|
| 1835
| 1874
| [[Llanerfyl]]
|-
| style='text-align:right'| 11610
|
| ''[[:d:Q117314501|David Davies]]''
|
| 1815
| 1815<br/>1887
| [[Penmachno]]
|-
| style='text-align:right'| 11611
|
| ''[[:d:Q117314527|William Leigh Morgan]]''
|
| 1809
| 1899
| [[Llanedi]]
|-
| style='text-align:right'| 11612
|
| ''[[:d:Q117383847|John Thomas]]''
|
| 1720
| 1811
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11613
|
| ''[[:d:Q117465300|Nicola Heywood-Thomas]]''
|
| 1955
| 2023
| [[Cardigan]]
|-
| style='text-align:right'| 11614
|
| ''[[:d:Q117600065|Gustavus Charles Edward Jones]]''
|
| 1912
| 1988
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 11615
|
| ''[[:d:Q117600963|Henry Inglis Wynne Williams]]''
|
| 1870
| 1942
| [[Boduan]]
|-
| style='text-align:right'| 11616
|
| ''[[:d:Q117611477|Scott Oates]]''
|
| 1998
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11617
|
| ''[[:d:Q117611484|Andrew Oates]]''
|
| 1999
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11618
|
| ''[[:d:Q117760287|William Headley]]''
|
| 1856
| 1915
| [[Llanbadarn Fawr (Ceredigion)|Llanbadarn Fawr]]
|-
| style='text-align:right'| 11619
|
| ''[[:d:Q117760674|Alice Jane Headley]]''
|
| 1909
| 1971
| [[Dylife]]
|-
| style='text-align:right'| 11620
|
| ''[[:d:Q117804037|Sarah Williams]]''
|
| 1859
| 1920
| [[Llanbrynmair]]
|-
| style='text-align:right'| 11621
|
| ''[[:d:Q117804079|Mary Williams]]''
|
| 1868
| 1893
| [[Llandissilio]]
|-
| style='text-align:right'| 11622
|
| ''[[:d:Q117804180|Morvydd Monica Williams]]''
|
| 1902
| 1915
| [[Haverfordwest]]
|-
| style='text-align:right'| 11623
|
| ''[[:d:Q117804269|David Dalis Davies]]''
|
| 1864
| 1936
| [[Dihewyd]]
|-
| style='text-align:right'| 11624
|
| ''[[:d:Q117815356|Bramwell James Leonard Pearce]]''
|
| 1961
| 2021
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11625
|
| ''[[:d:Q117832601|Thomas Fanning-Evans]]''
|
| 1838
| 1890
| [[Amlwch]]
|-
| style='text-align:right'| 11626
|
| ''[[:d:Q117834659|William Williams]]''
|
| 1867
| 1920
| [[Llandissilio]]
|-
| style='text-align:right'| 11627
|
| ''[[:d:Q117834694|John Jones]]''
|
| 1850
| 1912
| [[Llangernyw]]
|-
| style='text-align:right'| 11628
|
| ''[[:d:Q117834799|Geoffrey Woolley]]''
|
| 1915
| 2010
| [[Tredegar]]
|-
| style='text-align:right'| 11629
|
| ''[[:d:Q117846310|Jean Ross]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11630
|
| ''[[:d:Q117945973|Morris Jones]]''
|
| 1866
| 1944
| [[Carno]]
|-
| style='text-align:right'| 11631
|
| ''[[:d:Q118067079|Fannie Margaret Thomas]]''
|
| 1868
| 1953
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11632
|
| ''[[:d:Q118109189|John Owen]]''
|
| 1857
| 1934
| [[Beddgelert]]
|-
| style='text-align:right'| 11633
|
| ''[[:d:Q118164946|David William Jones]]''
|
| 1832
| 1900
| [[Merthyr Tydfil (udalerria)|Merthyr Tudful]]
|-
| style='text-align:right'| 11634
|
| ''[[:d:Q118169494|John Mayor]]''
|
| 1755
| 1826
| [[Dolgellau]]
|-
| style='text-align:right'| 11635
| [[Fitxategi:Ryan Woodman 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q118203177|Ryan Woodman]]''
|
| 2004
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11636
|
| ''[[:d:Q118256271|John Jones]]''
|
| 1871
|
| [[Brynamman]]
|-
| style='text-align:right'| 11637
|
| ''[[:d:Q118258969|Jen Wilson]]''
|
| 1944
| 2023
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11638
|
| ''[[:d:Q118267620|Mai Jones]]''
|
| 1897
|
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 11639
|
| ''[[:d:Q118268597|Lewis Williams]]''
|
| 1865
|
| [[Llandissilio]]
|-
| style='text-align:right'| 11640
|
| ''[[:d:Q118383328|Arthur Jones]]''
|
| 1916
| 1988
| [[Ferndale (Rhondda Cynon Taf)|Glynrhedynog]]
|-
| style='text-align:right'| 11641
|
| ''[[:d:Q118397835|Robert Gwilym Jones]]''
|
| 1888
|
| [[Blaenau Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 11642
|
| ''[[:d:Q118399149|John Raymond Williams]]''
|
| 1928
| 2018
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11643
|
| ''[[:d:Q118399238|John Naish]]''
|
| 1923
| 1963
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11644
|
| ''[[:d:Q118430298|Louisa Traherne]]''
|
| 1794
| 1870
| [[St Hilary (Vale of Glamorgan)|St Hilary]]
|-
| style='text-align:right'| 11645
|
| ''[[:d:Q118641147|Tomos Pattinson]]''
|
| 2005
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11646
|
| ''[[:d:Q118869337|Benjamin Evans]]''
|
| 1745
| 1834
| [[Llandysul]]
|-
| style='text-align:right'| 11647
|
| ''[[:d:Q118900764|Evan Evans]]''
|
| 1850
| 1933
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11648
|
| ''[[:d:Q118903180|William Griffith]]''
|
| 1597
| 1648
| [[Llandygai]]
|-
| style='text-align:right'| 11649
|
| ''[[:d:Q119175309|Hana Lili]]''
|
| 2000
|
| [[Vale of Glamorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 11650
| [[Fitxategi:W.T. Pike Contemporary Biographies N & E Ridings of Yorkshire 1903 (43aa).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q119521816|David Evans]]''
|
| 1841
| 1905
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11651
|
| ''[[:d:Q119997064|Desmond Healy]]''
|
| 1930
| 2021
| ''[[:d:Q107032187|Bancffosfelen]]''
|-
| style='text-align:right'| 11652
|
| ''[[:d:Q120069320|Huldah Charles Bassett]]''
|
| 1901
| 1982
| [[Penparc]]
|-
| style='text-align:right'| 11653
|
| ''[[:d:Q120135075|David Aitken]]''
|
| 1926
| 2021
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11654
|
| ''[[:d:Q120164850|Arthur Robinson]]''
|
| 1814
| 1893
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11655
|
| ''[[:d:Q120394226|Alan Williams]]''
|
| 1934
| 2011
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11656
| [[Fitxategi:Stella Musulin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q120538514|Stella Musulin]]''
|
| 1915
| 1996
| [[Dale (Pembrokeshire)|Dale]]
|-
| style='text-align:right'| 11657
|
| ''[[:d:Q120608062|Jo Thomas]]''
|
| 1972
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11658
|
| ''[[:d:Q120684883|Robert Williams]]''
|
| 1990
|
| [[Hegoaldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11659
|
| ''[[:d:Q120754310|John Brown]]''
|
| 1932
| 2008
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11660
|
| ''[[:d:Q120835093|Erica M. Frank]]''
|
| 1921
| 2013
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11661
|
| ''[[:d:Q120854861|Gainor Hughes]]''
|
| 1745
| 1780
| ''[[:d:Q6661145|Llandderfel]]''
|-
| style='text-align:right'| 11662
|
| ''[[:d:Q121918481|Thomas Hutchinson]]''
|
| 1815
| 1903
| [[Old Radnor]]
|-
| style='text-align:right'| 11663
|
| ''[[:d:Q122051699|Wild Boar]]''
|
| 1989
|
| [[Blaina]]
|-
| style='text-align:right'| 11664
| [[Fitxategi:Art School Girlfriend 2023 Cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q122131298|Art School Girlfriend]]''
|
|
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11665
|
| ''[[:d:Q122228095|Timothy Francis Lee]]''
|
| 1998
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11666
|
| ''[[:d:Q122577954|Alun ap Brinley]]''
|
| 1961
|
| [[Brecon|Aberhonddu]]
|-
| style='text-align:right'| 11667
|
| ''[[:d:Q122583506|Catrin Arwel]]''
|
| 1981
|
| [[Ammanford]]
|-
| style='text-align:right'| 11668
|
| ''[[:d:Q122583808|Rhys Ap William]]''
|
|
|
| [[Morriston]]
|-
| style='text-align:right'| 11669
|
| ''[[:d:Q122750045|Clara Thomas]]''
|
| 1841
| 1914
| ''[[:d:Q26212261|Pencerrig]]''
|-
| style='text-align:right'| 11670
|
| ''[[:d:Q122831816|Glanmor Griffiths]]''
|
| 1939
| 2023
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11671
|
| ''[[:d:Q122900265|Jenny James]]''
|
| 1927
| 2014
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11672
|
| ''[[:d:Q122927360|Rosie Hughes]]''
|
| 1995
|
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 11673
|
| ''[[:d:Q122932453|David John Lewis]]''
|
| 1893
| 1982
| [[Penparcau]]
|-
| style='text-align:right'| 11674
|
| ''[[:d:Q122973319|Andrew Lamerton]]''
|
| 1970
|
| [[Church Village]]
|-
| style='text-align:right'| 11675
|
| ''[[:d:Q123004882|John McLaggan]]''
|
| 1893
| 1967
| [[Deeside]]
|-
| style='text-align:right'| 11676
|
| ''[[:d:Q123018814|Charles Dawe]]''
|
| 1886
| 1958
| [[Taibach]]
|-
| style='text-align:right'| 11677
|
| ''[[:d:Q123055219|Noha Kaiss]]''
|
| 1976
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11678
|
| ''[[:d:Q123110921|Edie Bens]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11679
|
| ''[[:d:Q123118389|Marion Welchman]]''
|
| 1915
| 1997
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11680
|
| ''[[:d:Q123197640|Alun Carter]]''
|
| 1964
| 2024
| [[Malpas (Newport)|Malpas]]
|-
| style='text-align:right'| 11681
|
| ''[[:d:Q123219567|Darcie Davies]]''
|
| 2005
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11682
|
| ''[[:d:Q123236090|Chris Boss]]''
|
| 1928
| 2011
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 11683
|
| ''[[:d:Q123238082|Mark Douglas]]''
|
| 1960
|
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11684
| [[Fitxategi:Jetset Andy onboard Qatar Airways' A380.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q123347939|Jetset Andy]]''
|
|
|
| [[Porthcawl]]
|-
| style='text-align:right'| 11685
|
| ''[[:d:Q123415348|Graham Drury]]''
|
| 1952
| 2024
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11686
|
| ''[[:d:Q123643783|Richard Flower]]''
|
| 1567
| 1588
| [[Ynys Môn|Anglesey]]
|-
| style='text-align:right'| 11687
|
| ''[[:d:Q123689931|Syd Griffiths]]''
|
| 1905
| 1940
| [[Hawarden]]
|-
| style='text-align:right'| 11688
|
| ''[[:d:Q123735311|Charles Sargeant]]''
|
| 1925
| 2023
| [[Llanhilleth]]
|-
| style='text-align:right'| 11689
|
| ''[[:d:Q123743053|Louisa M. Spooner]]''
|
| 1820
| 1886
| [[Maentwrog]]
|-
| style='text-align:right'| 11690
|
| ''[[:d:Q123744657|Don Evans]]''
|
| 1939
| 2023
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11691
|
| ''[[:d:Q123762847|Carol Byrne Jones]]''
|
| 1943
| 2023
| [[Carmarthenshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11692
|
| ''[[:d:Q123908302|Evie Rees]]''
|
| 1996
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11693
|
| ''[[:d:Q123943417|Lauren Drew]]''
|
| 1993
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11694
| [[Fitxategi:Mackenzie Martin 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q123943566|Mackenzie Martin]]''
|
| 2003
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11695
|
| ''[[:d:Q123974804|Marie Hutcheson]]''
|
| 1854
| 1914
| [[Aberdare]]
|-
| style='text-align:right'| 11696
|
| ''[[:d:Q124023518|Hannah Grae]]''
|
| 2002
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11697
|
| ''[[:d:Q124063038|Frederick Tymms]]''
|
| 1889
| 1987
| [[Tenby]]
|-
| style='text-align:right'| 11698
| [[Fitxategi:Morgan Morse 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124093276|Morgan Morse]]''
|
| 2005
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11699
|
| ''[[:d:Q124219459|Leonard Bailey]]''
|
| 1910
| 1997
| [[Pontypridd]]
|-
| style='text-align:right'| 11700
| [[Fitxategi:GGwynfil2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124258738|Gwern Gwynfil]]''
|
| 1974
|
| ''[[:d:Q22338221|Bronglais Hospital]]''
|-
| style='text-align:right'| 11701
|
| ''[[:d:Q124311563|Thomas John Rhys Jones]]''
|
| 1916
| 1997
| [[Ystradgynlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11702
| [[Fitxategi:Dan Edwards LQ 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124344804|Dan Edwards]]''
|
| 2003
|
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11703
|
| ''[[:d:Q124351152|Terry Adams]]''
|
| 1938
| 2019
| [[Neath]]
|-
| style='text-align:right'| 11704
|
| ''[[:d:Q124355125|Therese Squires]]''
|
| 1949
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11705
|
| ''[[:d:Q124357694|Evan Lloyd]]''
|
| 2001
|
| [[Penarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11706
| [[Fitxategi:Elin Maher.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124369042|Elin Maher]]''
|
| 1972
|
| [[Gorseinon]]
|-
| style='text-align:right'| 11707
|
| ''[[:d:Q124372795|George Francis Evans]]''
|
| 1809
| 1895
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11708
|
| ''[[:d:Q124424654|Joshua Philip Turner]]''
|
| 1897
| 1949
| [[Abergavenny]]
|-
| style='text-align:right'| 11709
|
| ''[[:d:Q124515975|Louisa Beatrice Simmonds]]''
|
| 1918
| 2011
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11710
|
| ''[[:d:Q124535331|Nel Metcalfe]]''
|
| 2004
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11711
|
| ''[[:d:Q124684373|Kate Williams]]''
|
| 2000
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11712
|
| ''[[:d:Q124697774|Thomas Johnson]]''
|
| 1992
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11713
| [[Fitxategi:Dewi Myrddin Hughes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124729090|Dewi Myrddin Hughes]]''
|
| 1941
|
| [[Llansannan]]
|-
| style='text-align:right'| 11714
| [[Fitxategi:Cecil Day 1925.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124784741|Sir Cecil Day]]''
|
| 1884
| 1963
| [[Newtown (Powys)|Drenewydd]]
|-
| style='text-align:right'| 11715
|
| ''[[:d:Q124850599|Jonathan Sergison]]''
|
| 1964
|
| [[St Asaph]]
|-
| style='text-align:right'| 11716
|
| ''[[:d:Q124851999|Lyn Léwis Dafis]]''
|
| 1960
| 2022
| [[Pembrokeshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11717
| [[Fitxategi:C. W. Jones portrait.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q124855174|Charles William Jones]]''
|
| 1836
| 1908
| [[Carmarthen]]
|-
| style='text-align:right'| 11718
|
| ''[[:d:Q124864171|John Belle]]''
|
| 1932
| 2016
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11719
|
| ''[[:d:Q124986479|John David Francis Jones]]''
|
| 1939
| 2009
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11720
| [[Fitxategi:Aimsey in 2022.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q125015402|aimsey]]''
|
| 2001
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11721
|
| ''[[:d:Q125025293|Thomas D. Evans]]''
|
| 1844
| 1903
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11722
| [[Fitxategi:Lieut Sydney Kingston GORE, 1st Bn Royal West Kent Regiment - geograph.org.uk - 5252748.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q125121773|Sydney Kingston Gore]]''
|
| 1889
| 1914
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 11723
|
| ''[[:d:Q125145904|Thomas George John]]''
|
| 1880
| 1946
| [[Pembroke Dock]]
|-
| style='text-align:right'| 11724
|
| ''[[:d:Q125191138|Anya Paintsil]]''
|
| 1993
|
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11725
|
| ''[[:d:Q125216731|Drew Pritchard]]''
|
| 1970
|
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 11726
|
| ''[[:d:Q125307823|Ronald Barraud]]''
|
| 1906
|
| [[Ebbw Vale]]
|-
| style='text-align:right'| 11727
|
| ''[[:d:Q125324061|George Rudd Thompson]]''
|
| 1868
| 1948
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11728
|
| ''[[:d:Q125324831|Henry Edwards]]''
|
|
|
| [[Newport (Gales)|Newport]]
|-
| style='text-align:right'| 11729
|
| ''[[:d:Q125398598|Austin Anthony]]''
|
| 1908
| 1965
| [[Glynneath]]
|-
| style='text-align:right'| 11730
|
| ''[[:d:Q125510592|Diana Edwards-Jones]]''
|
| 1932
| 2024
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11731
| [[Fitxategi:30 Medi 2012 - Dirprwy Lywydd yn Nant Gwrtheyrn 30 September 2012 - Deputy Presiding Officer at Nant Gwrtheyrn (8070076064) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q125525882|Edward Morus Jones]]''
|
| 1944
|
| [[Llanuwchllyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11732
|
| ''[[:d:Q125536673|Elizabeth Rhŷs]]''
|
| 1841
| 1911
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 11733
|
| ''[[:d:Q125543942|Charlie Crew]]''
|
| 2006
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11734
|
| ''[[:d:Q125581918|Myra Evans]]''
|
| 1883
| 1972
| [[New Quay]]
|-
| style='text-align:right'| 11735
|
| ''[[:d:Q125593574|Eirian Short]]''
|
| 1924
| 2021
| [[Fishguard]]
|-
| style='text-align:right'| 11736
|
| ''[[:d:Q125620979|Muriel Lavender]]''
|
| 1933
| 2018
| [[Sketty]]
|-
| style='text-align:right'| 11737
|
| ''[[:d:Q125621885|Iris Thomas]]''
|
| 1919
| 2012
| [[Maerdy]]
|-
| style='text-align:right'| 11738
|
| ''[[:d:Q125622230|J. H. Matthews]]''
|
| 1930
| 1978
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11739
|
| ''[[:d:Q125635746|Peter Rees]]''
|
| 1937
|
| [[Bedlinog]]
|-
| style='text-align:right'| 11740
|
| ''[[:d:Q125662553|Dave Thomas]]''
|
| 1941
| 2017
| [[Pontrhydyfen]]
|-
| style='text-align:right'| 11741
|
| ''[[:d:Q125792254|Elvira Gwenllian Payne]]''
|
| 1917
| 2007
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 11742
|
| ''[[:d:Q125792255|Cyril George Cupid]]''
|
| 1908
| 1965
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11743
|
| ''[[:d:Q125792258|John Darwin Hinds]]''
|
| 1922
| 1981
| [[Barry (Vale of Glamorgan)|Barry]]
|-
| style='text-align:right'| 11744
|
| ''[[:d:Q125792263|Ernest Burton]]''
|
| 1893
| 1960
| [[Monmouthshire]]
|-
| style='text-align:right'| 11745
|
| ''[[:d:Q125792264|Neil Sinclair]]''
|
| 1944
| 2019
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11746
|
| ''[[:d:Q125792267|Myer Cohen]]''
|
| 1904
| 1997
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11747
|
| ''[[:d:Q125792270|Montague Black]]''
|
| 1917
| 1986
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11748
|
| ''[[:d:Q125792273|Gene Latter]]''
|
| 1942
| 2004
| [[Butetown]]
|-
| style='text-align:right'| 11749
|
| ''[[:d:Q125792284|Robert Owen Pugh]]''
|
| 1846
| 1922
| ''[[:d:Q3402212|Llanfachreth]]''
|-
| style='text-align:right'| 11750
|
| ''[[:d:Q125792285|David Rosser-Owen]]''
|
| 1943
| 2021
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11751
|
| ''[[:d:Q125792287|James Sapoe John Mannay]]''
|
| 1927
| 2012
| [[Butetown]]
|-
| style='text-align:right'| 11752
|
| ''[[:d:Q125792292|Harold Smart]]''
|
| 1899
| 1919
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11753
|
| ''[[:d:Q125792294|Olwen Watkins]]''
|
| 1935
| 2018
| [[Tiger Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 11754
|
| ''[[:d:Q125792297|Henry Joseph Ernest]]''
|
| 1929
| 2023
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11755
|
| ''[[:d:Q125792302|Jane Leonard]]''
|
| 1834
| 1917
| [[Llanarth (Ceredigion)|Llanarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11756
|
| ''[[:d:Q125792310|Eliza Pughe]]''
|
| 1826
| 1847
| [[Tref Alaw]]
|-
| style='text-align:right'| 11757
|
| ''[[:d:Q125792314|Manikam Susheela Lourie]]''
|
| 1941
| 2023
| [[Colwyn Bay]]
|-
| style='text-align:right'| 11758
|
| ''[[:d:Q125792318|Thomas Charles Jacobsen]]''
|
| 1921
| 1973
| [[Pillgwenlly]]
|-
| style='text-align:right'| 11759
|
| ''[[:d:Q125792320|Mavis Llewellyn]]''
|
| 1908
| 1978
| [[Blaengwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 11760
|
| ''[[:d:Q125792321|Ceridwen Brown]]''
|
| 1896
| 1976
| [[Aberaman]]
|-
| style='text-align:right'| 11761
|
| ''[[:d:Q125792325|Caroline Elizabeth Williams]]''
|
| 1823
| 1908
| [[Bridgend (udalerria)|Bridgend]]
|-
| style='text-align:right'| 11762
|
| ''[[:d:Q125792432|Mahala Davis]]''
|
| 1937
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11763
|
| ''[[:d:Q125948678|David Davies]]''
|
| 1837
| 1867
| [[Llangynllo]]
|-
| style='text-align:right'| 11764
|
| ''[[:d:Q126010568|Richard Jenkin Ellis]]''
|
| 1888
| 1976
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11765
|
| ''[[:d:Q126011056|June Gruffydd]]''
|
| 1929
| 1989
| [[Carno]]
|-
| style='text-align:right'| 11766
|
| ''[[:d:Q126083187|Hugh Royston Jenkins]]''
|
| 1933
| 2024
| [[Port Talbot]]
|-
| style='text-align:right'| 11767
|
| ''[[:d:Q126484833|Sabrina Lee]]''
|
| 1992
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11768
|
| ''[[:d:Q126501230|Ken Caswell]]''
|
| 1946
|
| [[Brynmawr]]
|-
| style='text-align:right'| 11769
|
| ''[[:d:Q126947966|Elined Prys]]''
|
| 1895
| 1983
| ''[[:d:Q7837765|Trefeca]]''
|-
| style='text-align:right'| 11770
|
| ''[[:d:Q126993139|John Powell]]''
|
|
| 1743
| [[Abergwesyn]]
|-
| style='text-align:right'| 11771
|
| ''[[:d:Q126993374|John Powell]]''
|
| 1720
| 1766
| [[Llanelly]]
|-
| style='text-align:right'| 11772
|
| ''[[:d:Q127416552|Rhys Thomas]]''
|
| 2006
|
| [[Conwy (hiria)|Conwy]]
|-
| style='text-align:right'| 11773
|
| ''[[:d:Q127548319|Catherine George]]''
|
| 2000
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11774
|
| ''[[:d:Q127592033|Huw Rowlands]]''
|
| 1962
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11775
|
| ''[[:d:Q127684880|David Read]]''
|
| 1933
| 2024
| [[Senghenydd]]
|-
| style='text-align:right'| 11776
|
| ''[[:d:Q128506365|Oliver Thomas]]''
|
| 1987
| 2014
| [[Powys]]
|-
| style='text-align:right'| 11777
|
| ''[[:d:Q128847459|Anita Bronson]]''
|
| 1940
| 2024
| [[Llandudno]]
|-
| style='text-align:right'| 11778
|
| ''[[:d:Q128934347|Hugh Trollope]]''
|
| 1925
| 2011
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11779
|
| ''[[:d:Q128995758|Lilian Jane Mason]]''
|
| 1874
| 1953
| [[Pontypool]]
|-
| style='text-align:right'| 11780
|
| ''[[:d:Q129075710|Helen Prosser]]''
|
| 1962
|
| [[Tonyrefail]]
|-
| style='text-align:right'| 11781
|
| ''[[:d:Q129257059|Axel Rudakubana]]''
|
| 2006
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11782
|
| ''[[:d:Q129312859|Huw Roberts]]''
|
| 1921
| 2010
| [[Llanberis]]
|-
| style='text-align:right'| 11783
|
| ''[[:d:Q129400724|Ian Hamilton Burton]]''
|
| 1915
| 1996
| [[Pennal]]
|-
| style='text-align:right'| 11784
|
| ''[[:d:Q129485359|Martin Ace]]''
|
| 1945
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11785
|
| ''[[:d:Q129920146|Macs Page]]''
|
| 2004
|
| [[Dinas Cross]]
|-
| style='text-align:right'| 11786
|
| ''[[:d:Q130218515|Jane Maurice]]''
|
| 1812
|
| ''[[:d:Q129979095|Tyddyn-Tudur]]''
|-
| style='text-align:right'| 11787
| [[Fitxategi:Llion Jones, author of Attention is All You Need, at CIC Tokyo speaking about sakana.ai (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q130238722|Llion Jones]]''
|
| 1984
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11788
|
| ''[[:d:Q130238909|Charles Herbert George Martin]]''
|
| 1881
| 1915
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11789
|
| ''[[:d:Q130259502|Elias Phillips Jones]]''
|
| 1865
| 1937
| [[Clydau]]
|-
| style='text-align:right'| 11790
|
| ''[[:d:Q130259511|Edith Frances Hopkins]]''
|
| 1880
| 1937
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11791
|
| ''[[:d:Q130259565|Lewis Hopkins]]''
|
| 1836
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11792
|
| ''[[:d:Q130319607|Julian Webber]]''
|
| 1951
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11793
| [[Fitxategi:Sir Alfred Bankart.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q130321930|Alfred Seymour Bankart]]''
|
| 1870
| 1933
| [[Briton Ferry|Llansawel]]
|-
| style='text-align:right'| 11794
|
| ''[[:d:Q130327532|Mary Jordan]]''
|
| 1879
| 1961
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11795
|
| ''[[:d:Q130340125|Christopher Edwards]]''
|
| 1966
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11796
| [[Fitxategi:John Sutherland ONZM Investiture.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q130355895|John Sutherland (architect)]]''
|
| 1933
| 2022
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11797
|
| ''[[:d:Q130367283|Edward Davies]]''
|
| 1618
| 1680
| ''[[:d:Q111328993|Rhiwlas]]''
|-
| style='text-align:right'| 11798
| [[Fitxategi:Portrait of Dame Brettell (4672793).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q130367508|Mary Brittill]]''
|
| 1717
| 1821
| [[Aberystwyth]]
|-
| style='text-align:right'| 11799
|
| ''[[:d:Q130377526|Morfudd Hughes]]''
|
| 1961
|
| [[Holyhead]]
|-
| style='text-align:right'| 11800
|
| ''[[:d:Q130402747|Adam Sylvester]]''
|
| 2000
|
| ''[[:d:Q24192181|University Hospital Llandough]]''
|-
| style='text-align:right'| 11801
|
| ''[[:d:Q130409503|Thomas Foulkes]]''
|
| 1826<br/>1825
| 1900<br/>1901
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11802
|
| ''[[:d:Q130453759|Claude Isaac Lewis]]''
|
| 1880
| 1924
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11803
|
| ''[[:d:Q130469355|Tonya Smith]]''
|
|
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 11804
|
| ''[[:d:Q130547278|Deborah Humble]]''
|
| 1969
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11805
|
| ''[[:d:Q130707271|Dewi Wyn Williams]]''
|
| 1958
|
| [[Penysarn]]
|-
| style='text-align:right'| 11806
|
| ''[[:d:Q130736389|Josey Pillon]]''
|
| 1876
| 1956
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 11807
|
| ''[[:d:Q130743648|Moss Williams]]''
|
| 1859
| 1944
| [[Caernarfon]]
|-
| style='text-align:right'| 11808
|
| ''[[:d:Q130744479|John Salisbury]]''
|
| 1707
| 1762
| [[Iparraldeko Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11809
|
| ''[[:d:Q130750866|Maredudd ap Huw]]''
|
| 1972
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11810
|
| ''[[:d:Q130921889|Thomas Dempster Jones]]''
|
| 1914
| 1989
| [[Harlech]]
|-
| style='text-align:right'| 11811
|
| ''[[:d:Q130994182|Verlie Blanch George]]''
|
| 1907
| 1981
| [[Wrexam (hiria)|Wrexham]]
|-
| style='text-align:right'| 11812
|
| ''[[:d:Q130994444|John Charles]]''
|
| 1870
| 1941
| [[Brymbo]]
|-
| style='text-align:right'| 11813
|
| ''[[:d:Q131154389|Ifor Bowen Griffith]]''
|
| 1907
| 1990
| [[Tregarth]]
|-
| style='text-align:right'| 11814
|
| ''[[:d:Q131171335|Jenni Hall]]''
|
| 1939
|
| [[Bangor (Gales)|Bangor]]
|-
| style='text-align:right'| 11815
|
| ''[[:d:Q131278513|James Arthur Davies]]''
|
| 1923
| 2007
| [[Boncath]]
|-
| style='text-align:right'| 11816
|
| ''[[:d:Q131288412|Eleanor Dwyryd]]''
|
| 1915
| 1978
| [[Ffestiniog]]
|-
| style='text-align:right'| 11817
|
| ''[[:d:Q131304634|Hywel Jenkins]]''
|
| 1976
|
| [[Caerphilly]]
|-
| style='text-align:right'| 11818
|
| ''[[:d:Q131310255|Arthur John]]''
|
| 1900
| 1929
| [[Gowerton]]
|-
| style='text-align:right'| 11819
|
| ''[[:d:Q131323969|Trevor Nicholas]]''
|
| 1894
| 1979
| [[Sudbrook (Monmouthshire)|Sudbrook]]
|-
| style='text-align:right'| 11820
|
| ''[[:d:Q131323970|Aaron Rees]]''
|
| 1886
| 1950
| [[Maesteg]]
|-
| style='text-align:right'| 11821
|
| ''[[:d:Q131323971|Bill Morris]]''
|
| 1894
| 1967
| [[Cwmtillery]]
|-
| style='text-align:right'| 11822
|
| ''[[:d:Q131327721|Jim Jones]]''
|
| 1893
| 1934
| [[Abergwynfi]]
|-
| style='text-align:right'| 11823
|
| ''[[:d:Q131336737|Joe Thomas]]''
|
| 2002
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 11824
|
| ''[[:d:Q131342512|Thomas Stanley Thomas]]''
|
| 1917
| 2015
| [[Dowlais]]
|-
| style='text-align:right'| 11825
|
| ''[[:d:Q131358247|Diane Tammes]]''
|
| 1942
| 2020
| [[Welshpool]]
|-
| style='text-align:right'| 11826
| [[Fitxategi:Caniadau Barlwydon Llyfr 1 (page 4 crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q131444573|Robert John Davies]]''
|
| 1853
|
| ''[[:d:Q24182555|Llidiardau]]''
|}
== gizakia, fikziozkoa izan daitekeena ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! irudia
! izen
! deskribapena
! Jaiotza data
! Heriotza data
! jaiolekua
|-
| style='text-align:right'| 1
| [[Fitxategi:01madog07.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1883439|Madog ab Owain Gwynedd]]''
|
| 1150
|
| ''[[:d:Q2369922|Dolwyddelan Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 2
|
| ''[[:d:Q13127568|Y Crythor Du]]''
|
|
|
| [[Gwynedd]]
|}
== Misc ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! irudia
! izen
! deskribapena
! Jaiotza data
! Heriotza data
! jaiolekua
|-
| style='text-align:right'| 1
|
| ''[[:d:Q2483726|Cadfael]]''
|
| 1080
|
| [[Trefriw]]
|-
| style='text-align:right'| 2
|
| ''[[:d:Q2560424|Pixie]]''
|
|
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 3
|
| ''[[:d:Q6389447|Kenmare Sorceress]]''
|
| 1909
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 4
| [[Fitxategi:WW St Louis 2014 - Assassin's Creed (14019411076).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6426771|Edward Kenway]]''
|
| 1693
|
| [[Swansea]]
|-
| style='text-align:right'| 5
|
| ''[[:d:Q111462365|Glassalt]]''
|
| 1891
|
| [[Gales]]
|-
| style='text-align:right'| 6
| [[Fitxategi:Siân Lewis 2018, Llanelwedd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q129914267|Siân Lewis (Caerdydd)]]''
|
| 1970
|
| [[Cardiff]]
|-
| style='text-align:right'| 7
| [[Fitxategi:Cennard Davies pen ac ysgwydd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q130282161|Cennard Davies]]''
|
| 1937
|
| [[Treorchy]]
|}
{{Wikidata list end}}
== Ikus, gainera ==
* {{en}} [http://www.famouswelsh.com/ Famous Welsh]
[[Kategoria:Pertsonen zerrendak]]
[[Kategoria:Galestarrak]]
74ol56p94ubap34cvyp9iw6pewk6a4c
Andosto
0
78251
10022214
9888656
2025-01-04T09:11:57Z
Marklar2007
1545
10022214
wikitext
text/x-wiki
{{mitologia infotaula}}
[[Fitxategi:Andossus.JPG|thumb|300px| II. mendean, Lugdunum Conuenae hiri Erromatarrean Andossus Jainkoren tenplua zegoen lekua.'']]
[[Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG||thumb|300px| Andossus Obbelexxi filius dioen botozko plaka.'']]
'''Andosto''', '''Andots''', '''Andossus'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Eduardo|abizena=Artica|izenburua=Júpiter en los Pirineos. El mundo religioso vasco-aquitano, una aproximación|orrialdeak=151–178|data=2011|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2011_num_27_1_948|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=27|doi=10.3406/aquit.2011.948|sartze-data=2024-07-11}}</ref> edo '''Andossius''' [[Galia Akitania|Akitania erromatarreko]] eta [[Narbona]] aldeko jainko baten izena da. Berari buruzko inskripzioak eta aldareak [[Saint-Pé-d'Ardet]], [[Melles]], [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint-Bertrand de Comminges]] ([[Erromatar Inperioa|Erromatarren]] ''Lugdunum Convenae''), [[Montoussé]] eta [[Montsérié]] herrietan azaldu dira, hau da, [[Garona Garaia]] eta [[Pirinio Garaiak]] departamenduetan.
== Hagenbacheko idazkunetan ==
[[Alaman]]ek, [[Antzinako germaniarrak|germaniar]] tribuen batasun bat, aldiro [[Erromatar Inperioa|Erromatarrei]] eraso egiten zieten eta ohikoak ziren harrapaketak. Eraso horietako batean lortutako altxor batzuk [[Rhin]] ibaian aurkitu dira, [[Hagenbacheko altxorra]] kasu. [[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]] herritik gertu aurkitutako metalezko objektu multzo horretan, 129 botozko plaka aurkitu ziren, askok idatzita, eta idatzita dituzten izenen artean [[Akitaniera|akitanierazko]] izenak dituzte, 30 alek zehazki. Idazki horiek plaken jatorria Akitanian zegoela zehazten laguntzen dute eta, ziurrenik, gaur egun [[Saint-Bertrand-de-Comminges]] den Pirinio iparraldeko ''[[Lugdunum Convenarum]]'' hirian. Zilarrezko xaflak [[Marte (mitologia)|Marte jainkoari]] eskainita daude. Horietako lautan, Andoss(o) izena azaltzen da:
* 6. plaka: ''Andos Leurisi''.
* 11. plaka: ''Andossus Obbelexxi filius''.
* 39. plaka: ''Iuliana. Handos.Domini. M V''.
* 51. plaka: ''Andossus Banbixi''.
== Herkules jainkoarekin loturak ==
[[Fitxategi:Herculi Illuno Andoseren estatua-oinarria.jpg|thumb|"Herculi Illuno Andose" idatzita duen estatua oinarria, Herculesena, agian. ]]
''Andosto'' bertako balizko jainkoa izanik, [[Herkules]] edo [[Herakles]] jainko greziar-erromatarrarekin lotuta azaltzen da. Ohikoa izan zen erromatar kulturan, eta erromatartutako lurraldetan, jatorri ezberdinetako jainko-jainkosen artean antzekotasunak identifikatzea eta bata eta bestea nahastea. Fenomeno edo ohitura horri [[Interpretatio graeca|Interpretatio]] izena ematen zaio eta beste zenbait dibinitate piriniarrekin ere egin zen. Hala ere ez daukagu jainko horren inguruko informazio gehiago.
Gogoratu behar da beste aldetik, Herakles Jainko erromatarrari buruzko zenbait elezahar Pirinioetan kokatzen direla.
* Herkules edo Heraklitok, Pirinioak gurutzatu zituen bere hamargarren lana burutu eta gero, hau da, [[Gerion]] [[erraldoi]]aren [[urre]]zko adardun [[behi|idien]] lapurreta burututa.
Mendebalderantz bidea hartuta, [[Cerdanya]]ko erregea zen Bebrix-en etxea ostatu hartu zuen, bertan [[Llivía]] herria sortu zuen. [[Pirene]] neska ezagutu zuen, eta neskaren maitalea bihurtu, baina gero utzi zuen bere lanekin jarraitzeko.
[[Herkulesen Zutabeak]] zutitu eta Gerionen abere taldeak harrapatuz gero, Herkules Pirinioetara itzuli zen eta bertan Pertúseko arroilan pasabide bat ireki zuen, "Herkulesen arraila" izenekoa.
[[Arige]]n jendeak dio [[Sabartes]] aldetik igaro zela, eta "''El Roc del Tchoull''" delako haitzean heroiaren oin markak ageri direla.
[[Aragoi]]n diote Herkules Pirinioak [[Cinca]] ibai aldean gurutzatu zuela, "Peña de Hercules" aldean.
Ezaguna da elezaharra; [[Cerdanya]]ra heltzerakoan, Herkulesek jakin zuen [[Pirene]] amodioaren gaitzaz jota bere burua beste bat egin zuela, eta bere amorantearen ohorez altxatu zuen heroi-jainkoak mausoleo erraldoi bat, mendi Pirinioak.
=== Andosto Ilunus ===
Zenbait inskripzioetan, ''Ilunus'' edo ''Ilun'' ''Andosto'' jainkoaren izenaren aldaerak bezala azaltzen dira, eta ''Ilunus'' izenaren elkarte hau erromatarren Herkules jainkoarekin oso interesgarria da. Galiarrentzat Herkules zelten [[Ogmoios|Ogmios]] Jainkoaren parekoa zen.
Ogmios jainko hau gizon zahar oso jakintsu eta boteretsua zen, eta bere azala oso iluna zen, eguzkiak belztuta. Jainko hau izan zitekeen gerlari bat, edo hizlari eta jakintsu trebea.
Pirinioetako ekialdean, erromatarren garaian, euskaldunak, [[zelta]]k eta [[Erromatar Inperioa|erromatarrak]] kontaktuan zeuden, eta normala denez hizkuntza, kultura eta sinesmen elkar-trukaketa izaten zuten.
[[Galia]]rrek [[Ogmios]] "''Iluna''" deitzen zuten ere. Izan daiteke beraz hau Ogmios [[zelta]]rraren, Herkules erromatarraren eta Andosto akitaniarraren ("Hercules-Ilun-Andos" eta "Hercules-Tol-Andos" zenbait idazkunetan) arteko lotura?
== Etimologia ==
Ilun hitzaren etimologia nahiko argi azaltzen bada ere, Andos-ena ez dago hain argi.
Zenbait adituen arabera, (Gorrotxategiren kasu), "Handi" hitzarekin lotuta dago. Esanahi hau ez zen [[Heraklito]] bezalako heroi baten izaeratik urrun ibiliko.
Beste aukera bat dago izen honentzat. ''Andos'' edo beste modu batean idatzita, Handos akitanierazko inskripzioetan agertzen den Andere izenaren maskulinoa izana daiteke. horrela bada eta "jauna" esan nahi badu, jainko maskulinoen [[epiteto]] funtzioa du, eta ez litzake inolako jainkoren izen berezirik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrochategui Churruca|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|hizkuntza=fr|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania : une revue inter-régionale d'archéologie|alea=1|zenbakia=19|issn=0758-9670|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref>
== Inskripzioak ==
[[Fitxategi:Iluni jainko.jpg|thumb|300px|Montauban-de-Luchonen azaldutako inskripzioa. ''ILUNNI / DEO / ---- / V(otum) S(oluit) L(ibens) M(erito)'']]
Inskripzioak nahiko zabalduta daude Pirinioetan zehar, bereziki [[Garona Garaia]]n eta Goi Pirinioetako departamenduetan. Esate baterako [[Melles]]-en aurkitutakoa:
* Transkripzioa laburdurak interpretatuz: Deo / Bascei A/ndosso / Andox/us / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)<ref>{{erreferentzia|izenburua=EDCS. Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby|url=https://db.edcs.eu/epigr/epi.php?s_sprache=en}}</ref>
* Identifikadoreak: CIL 13, 00026 = D 04521 = CAG-31-02, p 192 = AE 1956, +00174 EDCS-ID: EDCS-10400180
== Ilunos izena bezala ==
Antza, Ilunos, edo Ilun, garai batean nahiko zabalduta egondako izena da. Izena agertzen den idazkun horietako batzuk dira hauek:
# Ilunn jainkoari botoz egindako inskripzioa, [[Banhèras de Luishon]], [[Garona Garaia]] aldean aurkituta: Transkripzioa: Ilunni / deo / Sabinus v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito). Itzulpena: Ilunn jainkoari, Sabinus-ek gogo onez eta eskubide guztiz konplitu du bere botoa."
# [[Ardièja|Ardiège]], [[Garona Garaia]] aldean aurkitutakoa: Transkripzioa: Leheren[o] / Uriaxe / Ilunnosi / filia.Itzulpena: "Leherenn jainkoari, Uriaxe-k, Ilunnos-en alabak."
# Rhodanus esklaboaren, bere andre Tychia-ren eta Illuna errainaren inskripzioa, [[Iruña-Veleia]]n aurkitua. Fidel Fitaren transkripzioa: Rhodanus / Atili f(ilius) servos / an(norum) L, Tychia uxor / Illuna socra / i(c) e(st) (situs). Itzulpena: "Rhodanus, Atilius-en seme, 50 urtetakoa, Tychia haren emaztea, Illuna haren erraina. Hemen datza."
== Toponimia ==
* Duela mila urteko agirietan [[Araba]]ko [[Andoin]] herria "'''Anduiahin'''", bezala azaltzen zen
* [[Andorra]]tik gertu agertutako '''Andossus''' eta '''Andosto''' jainkoari eskainitako aldareak ekartzen diote gogora toponimiako zenbait adituei, Lopez de Gereñu kasu.
* Gipuzkoako [[Andoain]].
* [[Paue]] alboko [[Andoins]] herria.
* Nafarroako [[Andosilla]], "'''Andossella'''" idatzita XI.en mendean.
* [[Anduña]] edo Andoia, [[Zaraitzu]]ko ibai baten izena da.
* [[Kuartango]] [[Andagoia]] eta [[Anda]] herrixkak.
* Baliteke ere [[Zizurkil]]-[[Aia]]ko [[Andatza]] eta [[Andazarrate]] toponimoak hauekin lotuta egotea ere.
* Deba-Zestoako [[Andutz]].
* [[Zuberoa]]ko [[Ligi-Atherei]]n ere Andost/Andoze izeneko auzoa dago.
Toponimiak, beste testuen eskasiaren aurrean, berriro ere argi apur bat bota dezake antzinako sinesmenen gain.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* [[José Miguel Barandiarán|Barandiaran, J.M.]]'','' 1976''. Jose Miguel Barandiarán, Obras completas''. La gran enciclopedia vasca, Bilbo.
* [[José Miguel Barandiarán|Barandiaran, J.M.]]1994. , ''Dictionnaire Illustré de Mythologie Basque'', traduit et annoté par Michel Duvert, Elkar, Donostia. {{ISBN|2-913156-36-3}}
* ''Enciclopedia General Ilustrada del Pais Vasco, Historia General de Euskal Herria''. Auñamendi, Zarautz 1978.
* [[Olivier de Marliave|de Marlieve, Olivier]] . 1995. ''Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica''. Alejandria, Bartzelona .
* Larrañaga Elorza, K. 1988. ''Euskal Herria Antzinatean. Materiale eta Agiriak'', UNED-Bergara, 316 or., 176 zk.
* [[Julien Sacaze]]ren lanak:
:* 1885''. Les Anciens dieux des Pyrénées, nomenclature et distribution géographique''. Extrait de la ''Revue de Comminges'' (Saint-Gaudens), 28 orri
:* 1990''. Inscriptions antiques des Pyrénées''. Hitzaurrea M. Albert Lebèguek eginda. Tolosa, XII-576p. (Bibliothèque méridionale. 2e série,1892. ; 2). Berrargitalpena faksimilean, Tolosa, ESPER.
:* 2001''. Inscriptions antiques du Couserans''. Tolosa, 28 orri. 1892. Berrargitalpena faksimilean, Nîmes, C. Lacour, .
== Kanpoko loturak ==
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20081119061204/http://www.celtnet.org.uk/gods_i/ilunus.html Ilunus bei celtnet.org Andoss jainkoari buruzko artikulua]
* {{fr}} [http://www.arbre-celtique.com/encyclopedie/andossus-4059.htm Andossus jainkoari buruzko artikulua]
* {{en}} [http://www.buber.net/Basque/Euskara/Larry/note_6.html Andots buruzko artikulua]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Euskal mitologia aurkibidea}}
[[Kategoria:Euskal mitologiaren jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Antzinako euskal-akitaniarren erlijioa]]
[[Kategoria:Akitaniera]]
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Antzinako Erromako kultura]]
jejpny3qs2wqwo9o86z0700grudjqyh
10022249
10022214
2025-01-04T09:51:20Z
Marklar2007
1545
/* Hagenbacheko idazkunetan */
10022249
wikitext
text/x-wiki
{{mitologia infotaula}}
[[Fitxategi:Andossus.JPG|thumb|300px| II. mendean, Lugdunum Conuenae hiri Erromatarrean Andossus Jainkoren tenplua zegoen lekua.'']]
[[Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG||thumb|300px| Andossus Obbelexxi filius dioen botozko plaka.'']]
'''Andosto''', '''Andots''', '''Andossus'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Eduardo|abizena=Artica|izenburua=Júpiter en los Pirineos. El mundo religioso vasco-aquitano, una aproximación|orrialdeak=151–178|data=2011|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2011_num_27_1_948|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=27|doi=10.3406/aquit.2011.948|sartze-data=2024-07-11}}</ref> edo '''Andossius''' [[Galia Akitania|Akitania erromatarreko]] eta [[Narbona]] aldeko jainko baten izena da. Berari buruzko inskripzioak eta aldareak [[Saint-Pé-d'Ardet]], [[Melles]], [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint-Bertrand de Comminges]] ([[Erromatar Inperioa|Erromatarren]] ''Lugdunum Convenae''), [[Montoussé]] eta [[Montsérié]] herrietan azaldu dira, hau da, [[Garona Garaia]] eta [[Pirinio Garaiak]] departamenduetan.
== Hagenbacheko idazkunetan ==
[[Alaman]]ek, [[Antzinako germaniarrak|germaniar]] tribuen batasun bat, aldiro [[Erromatar Inperioa|Erromatarrei]] eraso egiten zieten eta ohikoak ziren harrapaketak. Eraso horietako batean lortutako altxor batzuk [[Rhin]] ibaian aurkitu dira, [[Hagenbacheko altxorra]] kasu. [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]] herritik gertu aurkitutako metalezko objektu multzo horretan, 129 botozko plaka aurkitu ziren, askok idatzita, eta idatzita dituzten izenen artean [[Akitaniera|akitanierazko]] izenak dituzte, 30 alek zehazki. Idazki horiek plaken jatorria Akitanian zegoela zehazten laguntzen dute eta, ziurrenik, gaur egun [[Saint-Bertrand-de-Comminges]] den Pirinio iparraldeko ''[[Lugdunum Convenarum]]'' hirian. Zilarrezko xaflak [[Marte (mitologia)|Marte jainkoari]] eskainita daude. Horietako lautan, Andoss(o) izena azaltzen da:
* 6. plaka: ''Andos Leurisi''.
* 11. plaka: ''Andossus Obbelexxi filius''.
* 39. plaka: ''Iuliana. Handos.Domini. M V''.
* 51. plaka: ''Andossus Banbixi''.
== Herkules jainkoarekin loturak ==
[[Fitxategi:Herculi Illuno Andoseren estatua-oinarria.jpg|thumb|"Herculi Illuno Andose" idatzita duen estatua oinarria, Herculesena, agian. ]]
''Andosto'' bertako balizko jainkoa izanik, [[Herkules]] edo [[Herakles]] jainko greziar-erromatarrarekin lotuta azaltzen da. Ohikoa izan zen erromatar kulturan, eta erromatartutako lurraldetan, jatorri ezberdinetako jainko-jainkosen artean antzekotasunak identifikatzea eta bata eta bestea nahastea. Fenomeno edo ohitura horri [[Interpretatio graeca|Interpretatio]] izena ematen zaio eta beste zenbait dibinitate piriniarrekin ere egin zen. Hala ere ez daukagu jainko horren inguruko informazio gehiago.
Gogoratu behar da beste aldetik, Herakles Jainko erromatarrari buruzko zenbait elezahar Pirinioetan kokatzen direla.
* Herkules edo Heraklitok, Pirinioak gurutzatu zituen bere hamargarren lana burutu eta gero, hau da, [[Gerion]] [[erraldoi]]aren [[urre]]zko adardun [[behi|idien]] lapurreta burututa.
Mendebalderantz bidea hartuta, [[Cerdanya]]ko erregea zen Bebrix-en etxea ostatu hartu zuen, bertan [[Llivía]] herria sortu zuen. [[Pirene]] neska ezagutu zuen, eta neskaren maitalea bihurtu, baina gero utzi zuen bere lanekin jarraitzeko.
[[Herkulesen Zutabeak]] zutitu eta Gerionen abere taldeak harrapatuz gero, Herkules Pirinioetara itzuli zen eta bertan Pertúseko arroilan pasabide bat ireki zuen, "Herkulesen arraila" izenekoa.
[[Arige]]n jendeak dio [[Sabartes]] aldetik igaro zela, eta "''El Roc del Tchoull''" delako haitzean heroiaren oin markak ageri direla.
[[Aragoi]]n diote Herkules Pirinioak [[Cinca]] ibai aldean gurutzatu zuela, "Peña de Hercules" aldean.
Ezaguna da elezaharra; [[Cerdanya]]ra heltzerakoan, Herkulesek jakin zuen [[Pirene]] amodioaren gaitzaz jota bere burua beste bat egin zuela, eta bere amorantearen ohorez altxatu zuen heroi-jainkoak mausoleo erraldoi bat, mendi Pirinioak.
=== Andosto Ilunus ===
Zenbait inskripzioetan, ''Ilunus'' edo ''Ilun'' ''Andosto'' jainkoaren izenaren aldaerak bezala azaltzen dira, eta ''Ilunus'' izenaren elkarte hau erromatarren Herkules jainkoarekin oso interesgarria da. Galiarrentzat Herkules zelten [[Ogmoios|Ogmios]] Jainkoaren parekoa zen.
Ogmios jainko hau gizon zahar oso jakintsu eta boteretsua zen, eta bere azala oso iluna zen, eguzkiak belztuta. Jainko hau izan zitekeen gerlari bat, edo hizlari eta jakintsu trebea.
Pirinioetako ekialdean, erromatarren garaian, euskaldunak, [[zelta]]k eta [[Erromatar Inperioa|erromatarrak]] kontaktuan zeuden, eta normala denez hizkuntza, kultura eta sinesmen elkar-trukaketa izaten zuten.
[[Galia]]rrek [[Ogmios]] "''Iluna''" deitzen zuten ere. Izan daiteke beraz hau Ogmios [[zelta]]rraren, Herkules erromatarraren eta Andosto akitaniarraren ("Hercules-Ilun-Andos" eta "Hercules-Tol-Andos" zenbait idazkunetan) arteko lotura?
== Etimologia ==
Ilun hitzaren etimologia nahiko argi azaltzen bada ere, Andos-ena ez dago hain argi.
Zenbait adituen arabera, (Gorrotxategiren kasu), "Handi" hitzarekin lotuta dago. Esanahi hau ez zen [[Heraklito]] bezalako heroi baten izaeratik urrun ibiliko.
Beste aukera bat dago izen honentzat. ''Andos'' edo beste modu batean idatzita, Handos akitanierazko inskripzioetan agertzen den Andere izenaren maskulinoa izana daiteke. horrela bada eta "jauna" esan nahi badu, jainko maskulinoen [[epiteto]] funtzioa du, eta ez litzake inolako jainkoren izen berezirik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrochategui Churruca|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|hizkuntza=fr|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania : une revue inter-régionale d'archéologie|alea=1|zenbakia=19|issn=0758-9670|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref>
== Inskripzioak ==
[[Fitxategi:Iluni jainko.jpg|thumb|300px|Montauban-de-Luchonen azaldutako inskripzioa. ''ILUNNI / DEO / ---- / V(otum) S(oluit) L(ibens) M(erito)'']]
Inskripzioak nahiko zabalduta daude Pirinioetan zehar, bereziki [[Garona Garaia]]n eta Goi Pirinioetako departamenduetan. Esate baterako [[Melles]]-en aurkitutakoa:
* Transkripzioa laburdurak interpretatuz: Deo / Bascei A/ndosso / Andox/us / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)<ref>{{erreferentzia|izenburua=EDCS. Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby|url=https://db.edcs.eu/epigr/epi.php?s_sprache=en}}</ref>
* Identifikadoreak: CIL 13, 00026 = D 04521 = CAG-31-02, p 192 = AE 1956, +00174 EDCS-ID: EDCS-10400180
== Ilunos izena bezala ==
Antza, Ilunos, edo Ilun, garai batean nahiko zabalduta egondako izena da. Izena agertzen den idazkun horietako batzuk dira hauek:
# Ilunn jainkoari botoz egindako inskripzioa, [[Banhèras de Luishon]], [[Garona Garaia]] aldean aurkituta: Transkripzioa: Ilunni / deo / Sabinus v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito). Itzulpena: Ilunn jainkoari, Sabinus-ek gogo onez eta eskubide guztiz konplitu du bere botoa."
# [[Ardièja|Ardiège]], [[Garona Garaia]] aldean aurkitutakoa: Transkripzioa: Leheren[o] / Uriaxe / Ilunnosi / filia.Itzulpena: "Leherenn jainkoari, Uriaxe-k, Ilunnos-en alabak."
# Rhodanus esklaboaren, bere andre Tychia-ren eta Illuna errainaren inskripzioa, [[Iruña-Veleia]]n aurkitua. Fidel Fitaren transkripzioa: Rhodanus / Atili f(ilius) servos / an(norum) L, Tychia uxor / Illuna socra / i(c) e(st) (situs). Itzulpena: "Rhodanus, Atilius-en seme, 50 urtetakoa, Tychia haren emaztea, Illuna haren erraina. Hemen datza."
== Toponimia ==
* Duela mila urteko agirietan [[Araba]]ko [[Andoin]] herria "'''Anduiahin'''", bezala azaltzen zen
* [[Andorra]]tik gertu agertutako '''Andossus''' eta '''Andosto''' jainkoari eskainitako aldareak ekartzen diote gogora toponimiako zenbait adituei, Lopez de Gereñu kasu.
* Gipuzkoako [[Andoain]].
* [[Paue]] alboko [[Andoins]] herria.
* Nafarroako [[Andosilla]], "'''Andossella'''" idatzita XI.en mendean.
* [[Anduña]] edo Andoia, [[Zaraitzu]]ko ibai baten izena da.
* [[Kuartango]] [[Andagoia]] eta [[Anda]] herrixkak.
* Baliteke ere [[Zizurkil]]-[[Aia]]ko [[Andatza]] eta [[Andazarrate]] toponimoak hauekin lotuta egotea ere.
* Deba-Zestoako [[Andutz]].
* [[Zuberoa]]ko [[Ligi-Atherei]]n ere Andost/Andoze izeneko auzoa dago.
Toponimiak, beste testuen eskasiaren aurrean, berriro ere argi apur bat bota dezake antzinako sinesmenen gain.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* [[José Miguel Barandiarán|Barandiaran, J.M.]]'','' 1976''. Jose Miguel Barandiarán, Obras completas''. La gran enciclopedia vasca, Bilbo.
* [[José Miguel Barandiarán|Barandiaran, J.M.]]1994. , ''Dictionnaire Illustré de Mythologie Basque'', traduit et annoté par Michel Duvert, Elkar, Donostia. {{ISBN|2-913156-36-3}}
* ''Enciclopedia General Ilustrada del Pais Vasco, Historia General de Euskal Herria''. Auñamendi, Zarautz 1978.
* [[Olivier de Marliave|de Marlieve, Olivier]] . 1995. ''Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica''. Alejandria, Bartzelona .
* Larrañaga Elorza, K. 1988. ''Euskal Herria Antzinatean. Materiale eta Agiriak'', UNED-Bergara, 316 or., 176 zk.
* [[Julien Sacaze]]ren lanak:
:* 1885''. Les Anciens dieux des Pyrénées, nomenclature et distribution géographique''. Extrait de la ''Revue de Comminges'' (Saint-Gaudens), 28 orri
:* 1990''. Inscriptions antiques des Pyrénées''. Hitzaurrea M. Albert Lebèguek eginda. Tolosa, XII-576p. (Bibliothèque méridionale. 2e série,1892. ; 2). Berrargitalpena faksimilean, Tolosa, ESPER.
:* 2001''. Inscriptions antiques du Couserans''. Tolosa, 28 orri. 1892. Berrargitalpena faksimilean, Nîmes, C. Lacour, .
== Kanpoko loturak ==
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20081119061204/http://www.celtnet.org.uk/gods_i/ilunus.html Ilunus bei celtnet.org Andoss jainkoari buruzko artikulua]
* {{fr}} [http://www.arbre-celtique.com/encyclopedie/andossus-4059.htm Andossus jainkoari buruzko artikulua]
* {{en}} [http://www.buber.net/Basque/Euskara/Larry/note_6.html Andots buruzko artikulua]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Euskal mitologia aurkibidea}}
[[Kategoria:Euskal mitologiaren jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Antzinako euskal-akitaniarren erlijioa]]
[[Kategoria:Akitaniera]]
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Antzinako Erromako kultura]]
83b093j4s0lslc5octkcpzvt5eauze5
10022271
10022249
2025-01-04T10:18:40Z
Marklar2007
1545
/* Herkules jainkoarekin loturak */
10022271
wikitext
text/x-wiki
{{mitologia infotaula}}
[[Fitxategi:Andossus.JPG|thumb|300px| II. mendean, Lugdunum Conuenae hiri Erromatarrean Andossus Jainkoren tenplua zegoen lekua.'']]
[[Fitxategi:Làmina votiva, tresor de Hagenbach, Museu Històric del Palatinat.JPG||thumb|300px| Andossus Obbelexxi filius dioen botozko plaka.'']]
'''Andosto''', '''Andots''', '''Andossus'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Eduardo|abizena=Artica|izenburua=Júpiter en los Pirineos. El mundo religioso vasco-aquitano, una aproximación|orrialdeak=151–178|data=2011|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2011_num_27_1_948|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=27|doi=10.3406/aquit.2011.948|sartze-data=2024-07-11}}</ref> edo '''Andossius''' [[Galia Akitania|Akitania erromatarreko]] eta [[Narbona]] aldeko jainko baten izena da. Berari buruzko inskripzioak eta aldareak [[Saint-Pé-d'Ardet]], [[Melles]], [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint-Bertrand de Comminges]] ([[Erromatar Inperioa|Erromatarren]] ''Lugdunum Convenae''), [[Montoussé]] eta [[Montsérié]] herrietan azaldu dira, hau da, [[Garona Garaia]] eta [[Pirinio Garaiak]] departamenduetan.
== Hagenbacheko idazkunetan ==
[[Alaman]]ek, [[Antzinako germaniarrak|germaniar]] tribuen batasun bat, aldiro [[Erromatar Inperioa|Erromatarrei]] eraso egiten zieten eta ohikoak ziren harrapaketak. Eraso horietako batean lortutako altxor batzuk [[Rhin]] ibaian aurkitu dira, [[Hagenbacheko altxorra]] kasu. [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]] herritik gertu aurkitutako metalezko objektu multzo horretan, 129 botozko plaka aurkitu ziren, askok idatzita, eta idatzita dituzten izenen artean [[Akitaniera|akitanierazko]] izenak dituzte, 30 alek zehazki. Idazki horiek plaken jatorria Akitanian zegoela zehazten laguntzen dute eta, ziurrenik, gaur egun [[Saint-Bertrand-de-Comminges]] den Pirinio iparraldeko ''[[Lugdunum Convenarum]]'' hirian. Zilarrezko xaflak [[Marte (mitologia)|Marte jainkoari]] eskainita daude. Horietako lautan, Andoss(o) izena azaltzen da:
* 6. plaka: ''Andos Leurisi''.
* 11. plaka: ''Andossus Obbelexxi filius''.
* 39. plaka: ''Iuliana. Handos.Domini. M V''.
* 51. plaka: ''Andossus Banbixi''.
== Herkules jainkoarekin loturak ==
[[Fitxategi:Herculi Illuno Andoseren estatua-oinarria.jpg|thumb|"Herculi Illuno Andose" idatzita duen estatua oinarria, Herculesena, agian. ]]
''Andosto'' bertako balizko jainkoa izanik, [[Herkules]] edo [[Herakles]] jainko greziar-erromatarrarekin lotuta azaltzen da. Ohikoa izan zen erromatar kulturan, eta erromatartutako lurraldetan, jatorri ezberdinetako jainko-jainkosen artean antzekotasunak identifikatzea eta bata eta bestea nahastea. Fenomeno edo ohitura horri [[Interpretatio graeca|Interpretatio]] izena ematen zaio eta beste zenbait dibinitate piriniarrekin ere egin zen. Hala ere ez daukagu jainko horren inguruko informazio gehiago.
Gogoratu behar da beste aldetik, Herakles Jainko erromatarrari buruzko zenbait elezahar Pirinioetan kokatzen direla.
* Herkules edo Heraklitok, Pirinioak gurutzatu zituen bere hamargarren lana burutu eta gero, hau da, [[Gerion]] [[erraldoi]]aren [[urre]]zko adardun [[behi|idien]] lapurreta burututa.
Mendebalderantz bidea hartuta, [[Cerdanya]]ko erregea zen Bebrix-en etxea ostatu hartu zuen, bertan [[Llívia]] herria sortu zuen. [[Pirene]] neska ezagutu zuen, eta neskaren maitalea bihurtu, baina gero utzi zuen bere lanekin jarraitzeko.
[[Herkulesen Zutabeak]] zutitu eta Gerionen abere taldeak harrapatuz gero, Herkules Pirinioetara itzuli zen eta bertan Pertúseko arroilan pasabide bat ireki zuen, "Herkulesen arraila" izenekoa.
[[Arige]]n jendeak dio [[Sabartes]] aldetik igaro zela, eta "''El Roc del Tchoull''" delako haitzean heroiaren oin markak ageri direla.
[[Aragoi]]n diote Herkules Pirinioak [[Cinca]] ibai aldean gurutzatu zuela, "Peña de Hercules" aldean.
Ezaguna da elezaharra; [[Cerdanya]]ra heltzerakoan, Herkulesek jakin zuen [[Pirene]] amodioaren gaitzaz jota bere burua beste bat egin zuela, eta bere amorantearen ohorez altxatu zuen heroi-jainkoak mausoleo erraldoi bat, mendi Pirinioak.
=== Andosto Ilunus ===
Zenbait inskripzioetan, ''Ilunus'' edo ''Ilun'' ''Andosto'' jainkoaren izenaren aldaerak bezala azaltzen dira, eta ''Ilunus'' izenaren elkarte hau erromatarren Herkules jainkoarekin oso interesgarria da. Galiarrentzat Herkules zelten [[Ogmoios|Ogmios]] Jainkoaren parekoa zen.
Ogmios jainko hau gizon zahar oso jakintsu eta boteretsua zen, eta bere azala oso iluna zen, eguzkiak belztuta. Jainko hau izan zitekeen gerlari bat, edo hizlari eta jakintsu trebea.
Pirinioetako ekialdean, erromatarren garaian, euskaldunak, [[zelta]]k eta [[Erromatar Inperioa|erromatarrak]] kontaktuan zeuden, eta normala denez hizkuntza, kultura eta sinesmen elkar-trukaketa izaten zuten.
[[Galia]]rrek [[Ogmios]] "''Iluna''" deitzen zuten ere. Izan daiteke beraz hau Ogmios [[zelta]]rraren, Herkules erromatarraren eta Andosto akitaniarraren ("Hercules-Ilun-Andos" eta "Hercules-Tol-Andos" zenbait idazkunetan) arteko lotura?
== Etimologia ==
Ilun hitzaren etimologia nahiko argi azaltzen bada ere, Andos-ena ez dago hain argi.
Zenbait adituen arabera, (Gorrotxategiren kasu), "Handi" hitzarekin lotuta dago. Esanahi hau ez zen [[Heraklito]] bezalako heroi baten izaeratik urrun ibiliko.
Beste aukera bat dago izen honentzat. ''Andos'' edo beste modu batean idatzita, Handos akitanierazko inskripzioetan agertzen den Andere izenaren maskulinoa izana daiteke. horrela bada eta "jauna" esan nahi badu, jainko maskulinoen [[epiteto]] funtzioa du, eta ez litzake inolako jainkoren izen berezirik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Gorrochategui Churruca|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|hizkuntza=fr|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania : une revue inter-régionale d'archéologie|alea=1|zenbakia=19|issn=0758-9670|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref>
== Inskripzioak ==
[[Fitxategi:Iluni jainko.jpg|thumb|300px|Montauban-de-Luchonen azaldutako inskripzioa. ''ILUNNI / DEO / ---- / V(otum) S(oluit) L(ibens) M(erito)'']]
Inskripzioak nahiko zabalduta daude Pirinioetan zehar, bereziki [[Garona Garaia]]n eta Goi Pirinioetako departamenduetan. Esate baterako [[Melles]]-en aurkitutakoa:
* Transkripzioa laburdurak interpretatuz: Deo / Bascei A/ndosso / Andox/us / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)<ref>{{erreferentzia|izenburua=EDCS. Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby|url=https://db.edcs.eu/epigr/epi.php?s_sprache=en}}</ref>
* Identifikadoreak: CIL 13, 00026 = D 04521 = CAG-31-02, p 192 = AE 1956, +00174 EDCS-ID: EDCS-10400180
== Ilunos izena bezala ==
Antza, Ilunos, edo Ilun, garai batean nahiko zabalduta egondako izena da. Izena agertzen den idazkun horietako batzuk dira hauek:
# Ilunn jainkoari botoz egindako inskripzioa, [[Banhèras de Luishon]], [[Garona Garaia]] aldean aurkituta: Transkripzioa: Ilunni / deo / Sabinus v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito). Itzulpena: Ilunn jainkoari, Sabinus-ek gogo onez eta eskubide guztiz konplitu du bere botoa."
# [[Ardièja|Ardiège]], [[Garona Garaia]] aldean aurkitutakoa: Transkripzioa: Leheren[o] / Uriaxe / Ilunnosi / filia.Itzulpena: "Leherenn jainkoari, Uriaxe-k, Ilunnos-en alabak."
# Rhodanus esklaboaren, bere andre Tychia-ren eta Illuna errainaren inskripzioa, [[Iruña-Veleia]]n aurkitua. Fidel Fitaren transkripzioa: Rhodanus / Atili f(ilius) servos / an(norum) L, Tychia uxor / Illuna socra / i(c) e(st) (situs). Itzulpena: "Rhodanus, Atilius-en seme, 50 urtetakoa, Tychia haren emaztea, Illuna haren erraina. Hemen datza."
== Toponimia ==
* Duela mila urteko agirietan [[Araba]]ko [[Andoin]] herria "'''Anduiahin'''", bezala azaltzen zen
* [[Andorra]]tik gertu agertutako '''Andossus''' eta '''Andosto''' jainkoari eskainitako aldareak ekartzen diote gogora toponimiako zenbait adituei, Lopez de Gereñu kasu.
* Gipuzkoako [[Andoain]].
* [[Paue]] alboko [[Andoins]] herria.
* Nafarroako [[Andosilla]], "'''Andossella'''" idatzita XI.en mendean.
* [[Anduña]] edo Andoia, [[Zaraitzu]]ko ibai baten izena da.
* [[Kuartango]] [[Andagoia]] eta [[Anda]] herrixkak.
* Baliteke ere [[Zizurkil]]-[[Aia]]ko [[Andatza]] eta [[Andazarrate]] toponimoak hauekin lotuta egotea ere.
* Deba-Zestoako [[Andutz]].
* [[Zuberoa]]ko [[Ligi-Atherei]]n ere Andost/Andoze izeneko auzoa dago.
Toponimiak, beste testuen eskasiaren aurrean, berriro ere argi apur bat bota dezake antzinako sinesmenen gain.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==
* [[José Miguel Barandiarán|Barandiaran, J.M.]]'','' 1976''. Jose Miguel Barandiarán, Obras completas''. La gran enciclopedia vasca, Bilbo.
* [[José Miguel Barandiarán|Barandiaran, J.M.]]1994. , ''Dictionnaire Illustré de Mythologie Basque'', traduit et annoté par Michel Duvert, Elkar, Donostia. {{ISBN|2-913156-36-3}}
* ''Enciclopedia General Ilustrada del Pais Vasco, Historia General de Euskal Herria''. Auñamendi, Zarautz 1978.
* [[Olivier de Marliave|de Marlieve, Olivier]] . 1995. ''Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica''. Alejandria, Bartzelona .
* Larrañaga Elorza, K. 1988. ''Euskal Herria Antzinatean. Materiale eta Agiriak'', UNED-Bergara, 316 or., 176 zk.
* [[Julien Sacaze]]ren lanak:
:* 1885''. Les Anciens dieux des Pyrénées, nomenclature et distribution géographique''. Extrait de la ''Revue de Comminges'' (Saint-Gaudens), 28 orri
:* 1990''. Inscriptions antiques des Pyrénées''. Hitzaurrea M. Albert Lebèguek eginda. Tolosa, XII-576p. (Bibliothèque méridionale. 2e série,1892. ; 2). Berrargitalpena faksimilean, Tolosa, ESPER.
:* 2001''. Inscriptions antiques du Couserans''. Tolosa, 28 orri. 1892. Berrargitalpena faksimilean, Nîmes, C. Lacour, .
== Kanpoko loturak ==
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20081119061204/http://www.celtnet.org.uk/gods_i/ilunus.html Ilunus bei celtnet.org Andoss jainkoari buruzko artikulua]
* {{fr}} [http://www.arbre-celtique.com/encyclopedie/andossus-4059.htm Andossus jainkoari buruzko artikulua]
* {{en}} [http://www.buber.net/Basque/Euskara/Larry/note_6.html Andots buruzko artikulua]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Euskal mitologia aurkibidea}}
[[Kategoria:Euskal mitologiaren jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Antzinako euskal-akitaniarren erlijioa]]
[[Kategoria:Akitaniera]]
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Antzinako Erromako kultura]]
1fdxdxzt6r517zwdoqvithxbr7n0h1n
Bertizko jaurerria
0
90081
10022094
9954887
2025-01-03T21:06:12Z
Suna no onna
63274
10022094
wikitext
text/x-wiki
{{geografia fisiko infotaula}}
'''Bertizko jaurerria''' [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] iparraldean dagoen lur-eremu bat da, antzina [[jaurerri]] izana, eta gaur egun [[naturagune babestua|natura parkea]] dena. Bertiztar familia noblearen jabetza izan zen [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] (gutxienez [[XIV. mendea|XIV. mendetik]]) [[XIX. mendea|XIX. mende]] arte. Izan ere, [[1898]]an [[Pedro Ziga Maio]] eta [[Dorotea Fernandez]] [[iruñea|iruindar]] senar-emazteek erosi zuten, eta hainbat berriztatze eta egokitze lan egin zituzten, garai hartako [[Art Nouveau]] estiloari jarraituz. Azkenik, [[1949]]an, lekua [[Nafarroako Foru Aldundia]]ren esku utzi zuen hiltzean bikoteak, eta [[1984]]an erakunde publikoek natura-parke izendatu zuten.
Natura parkearen barruan [[Bertizko lorategi botanikoa|lorategi botanikoa]] dago.
== Ezaugarriak ==
2.040 hektarea ditu parkeak, eta [[Bertizarana]]ko udalerriaren zati handi bat hartzen du. Bertako zuhaitzek oihan zabalak osatzen dituzte, eta [[pago]]ak dira nagusi, [[haritz]] eta [[haltz]]ekin batera. Animaliei dagokienez, [[orkatz]], [[basurde]] eta [[orein]] ugari bizi dira ingurune hartan.
Pagadi, txilardi eta iralekuetan basurdeak, oreinak, orkatzak eta basakatuak ere bizi dira. Erreketako ur fresko eta garbietan, berriz, desman piriniotarra, hau da, ugaztun txiki intsektujalea. Erreka bazterretan, Soldanellavillosa hazten da, hots, lurrari begira dauden lore moreetako landarea.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Bertizko Jaurerria - naturgune babestuak - navarra.es|hizkuntza=eu-ES|url=http://espaciosnaturales.navarra.es/eu/senorio-de-bertiz|aldizkaria=espaciosnaturales.navarra.es|sartze-data=2022-07-09}}{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Abeltzaintza mendeetan izan da Bertizko aprobetxamendu nagusietako bat, baina bestelakoak ere izan dira: zura, ehiza, arrantza, eta egur-ikatza nahiz karea edo kisua egitea, kareharriak erabiliz.<ref name=":0" />
Sarreran berean, Libanoko zedro handi batek ematen dio ongietorria jendeari; monumentu natural izendatua dago. Naturaren Interpretazio Zentroa lorategi barneko Tenientetxea baserrian dago kokatua, Nafarroa osoko ekipamendurik osoenaz dago hornitua, erabilera publikoari, sentsibilizazioari eta ingurumeneko hezkuntzari dagokienez.<ref name=":0" />
Ziga-Fernandez senar-emazteek hainbat gauza eraikiarazi zituzten, besteak beste: antzinako jaurerria berregin zuten, gaur egun [[Baztan]] ibaiaren gainetik doan sarbidea eta zubia egin zuten, eta gaur egungo lorategian iturriak, urmaelak, pergolak, otorduetarako estalpeak, behatoki bat eta basilika bat eraiki zituzten. Gerora, 11 kilometroko pista egin zuten Aizkolegiko gailurreraino, eta han jauregi modernista bat eraiki zuten, gaur egun ondo ez dagoena.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Imaginanet.com|urtea=2022|izenburua=Historia duen lekua. Bertizko Jaurerria|hizkuntza=EU|data=2022-07-10|url=https://www.parquedebertiz.es/informacion-es-eu/parkea/un-lugar-con-historia-eu.html|aldizkaria=www.parquedebertiz.es|sartze-data=2022-07-09}}</ref>
== Ibilbideak ==
[[Fitxategi:264-Historiadun txokoak-Bertiz.svg|thumb|386x386px]]
[[Fitxategi:Legate mendia Irretarazutik.jpeg|thumb|290x290px|[[Legate]] mendia Irretarazuko bidetik.]]
Milaka bisitari bisitatzen dituzte urtero lorategi historiko-artistikoa eta Parke Naturala. Parkea ezagutzeko 6 bidexka daude seinaleztatuta
* [[Aizkolegi]] (22 km) Aizkolegiko kaskoa (830m), Bertizko lekurik gorena da. Bertiz osoa eta inguruko ibarrak arras ongi ikusten dira. Goian dago jauregi bat baina hondatua dago.
* Plazazelai- Aizkolegi (5 km) Bide honi “lastoaren bidea” erraten zaio. Izan ere, Ziga senar-emazteek Aizkolegiko pista egin ondoren, baimena ematen zuten lastoz beteriko orgak hortik joateko. Baztango Orabidea auzora joateko bideak oso txarrak baitziren.
* Erreparatzea (1,5 km) Bidasoa ibaiaren bazterrean barna doa, Parkeko sarrera nagusitik ''Erreparatzea'' zubi eta jauregiraino. Bide hau Bertizko sarbide nagusia izan zen Oronoz-Mugairiko zubia eraiki artean.
* Irretarazu (11 km) Parkearen pista nagusitik abiatzen da, txondorraren parean. Hasieran usadiozko oihan-erabilerak azaltzen dituzten panelak daude: ikazkintza, artzaintza, gaztainak gordetzeko eraikuntza txikiak, … Bidea Aizkolegiko pistaraino doa, aparkalekutik 3,6 km-ra
* Plazazelaiko ataka (8 km.) Bertizko Jaurerria eta Baztan arteko muga da. .Hauxe da txirrindulariendako baimendurik dagoen ibilbide bakarra.
* Suspiro (9 km) Ibilbide hau Irretarazu bidearen aldaera motzago bat da. bidearen erdialdean edo Suspiroko oihan pistarekin elkartzen da eta horrek Aizkolegiko pistaraino eramanen gaitu, aparkalekuitk 2,4 km-ra.
* Iturburua (6 km) Bide hau Suspirokoaren aldaera da, baina motzagoa.
{{Galeria WD|Capilla Modernista (3).jpg}}
== Irudi galeria ==
<gallery>
File:Capilla Modernista (3).jpg|Jaurerriko kaperari atxikita dagoen markesina eta bertako beirate modernista.
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(1).jpg|Lorategia
File:Navarra,_panorámicas_1990_07.jpg|Lorategia
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(3).jpg|Behatokia
File:Cedro_de_Bértiz.jpg|Zedro monumentala
File:Bosque_del_Señorío_de_Bertiz_4.jpg|basoko urjauzia
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko natura parkeak]]
* [[Bertizko lorategi botanikoa]]
* [[Aizkolegiko mendilerroa]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.parquedebertiz.es/?url=introduccion&sec=1&idioma=eu Bertizko Jaurerria natura parkearen webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bertizko Jaurerria]]
3amkm5fpmuj0of1o74irjjj9dolbp7q
10022095
10022094
2025-01-03T21:06:26Z
Suna no onna
63274
/* Ibilbideak */
10022095
wikitext
text/x-wiki
{{geografia fisiko infotaula}}
'''Bertizko jaurerria''' [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] iparraldean dagoen lur-eremu bat da, antzina [[jaurerri]] izana, eta gaur egun [[naturagune babestua|natura parkea]] dena. Bertiztar familia noblearen jabetza izan zen [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] (gutxienez [[XIV. mendea|XIV. mendetik]]) [[XIX. mendea|XIX. mende]] arte. Izan ere, [[1898]]an [[Pedro Ziga Maio]] eta [[Dorotea Fernandez]] [[iruñea|iruindar]] senar-emazteek erosi zuten, eta hainbat berriztatze eta egokitze lan egin zituzten, garai hartako [[Art Nouveau]] estiloari jarraituz. Azkenik, [[1949]]an, lekua [[Nafarroako Foru Aldundia]]ren esku utzi zuen hiltzean bikoteak, eta [[1984]]an erakunde publikoek natura-parke izendatu zuten.
Natura parkearen barruan [[Bertizko lorategi botanikoa|lorategi botanikoa]] dago.
== Ezaugarriak ==
2.040 hektarea ditu parkeak, eta [[Bertizarana]]ko udalerriaren zati handi bat hartzen du. Bertako zuhaitzek oihan zabalak osatzen dituzte, eta [[pago]]ak dira nagusi, [[haritz]] eta [[haltz]]ekin batera. Animaliei dagokienez, [[orkatz]], [[basurde]] eta [[orein]] ugari bizi dira ingurune hartan.
Pagadi, txilardi eta iralekuetan basurdeak, oreinak, orkatzak eta basakatuak ere bizi dira. Erreketako ur fresko eta garbietan, berriz, desman piriniotarra, hau da, ugaztun txiki intsektujalea. Erreka bazterretan, Soldanellavillosa hazten da, hots, lurrari begira dauden lore moreetako landarea.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Bertizko Jaurerria - naturgune babestuak - navarra.es|hizkuntza=eu-ES|url=http://espaciosnaturales.navarra.es/eu/senorio-de-bertiz|aldizkaria=espaciosnaturales.navarra.es|sartze-data=2022-07-09}}{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Abeltzaintza mendeetan izan da Bertizko aprobetxamendu nagusietako bat, baina bestelakoak ere izan dira: zura, ehiza, arrantza, eta egur-ikatza nahiz karea edo kisua egitea, kareharriak erabiliz.<ref name=":0" />
Sarreran berean, Libanoko zedro handi batek ematen dio ongietorria jendeari; monumentu natural izendatua dago. Naturaren Interpretazio Zentroa lorategi barneko Tenientetxea baserrian dago kokatua, Nafarroa osoko ekipamendurik osoenaz dago hornitua, erabilera publikoari, sentsibilizazioari eta ingurumeneko hezkuntzari dagokienez.<ref name=":0" />
Ziga-Fernandez senar-emazteek hainbat gauza eraikiarazi zituzten, besteak beste: antzinako jaurerria berregin zuten, gaur egun [[Baztan]] ibaiaren gainetik doan sarbidea eta zubia egin zuten, eta gaur egungo lorategian iturriak, urmaelak, pergolak, otorduetarako estalpeak, behatoki bat eta basilika bat eraiki zituzten. Gerora, 11 kilometroko pista egin zuten Aizkolegiko gailurreraino, eta han jauregi modernista bat eraiki zuten, gaur egun ondo ez dagoena.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Imaginanet.com|urtea=2022|izenburua=Historia duen lekua. Bertizko Jaurerria|hizkuntza=EU|data=2022-07-10|url=https://www.parquedebertiz.es/informacion-es-eu/parkea/un-lugar-con-historia-eu.html|aldizkaria=www.parquedebertiz.es|sartze-data=2022-07-09}}</ref>
== Ibilbideak ==
[[Fitxategi:264-Historiadun txokoak-Bertiz.svg|thumb|386x386px]]
[[Fitxategi:Legate mendia Irretarazutik.jpeg|thumb|290x290px|[[Legate]] mendia Irretarazuko bidetik.]]
Milaka bisitari bisitatzen dituzte urtero lorategi historiko-artistikoa eta Parke Naturala. Parkea ezagutzeko 6 bidexka daude seinaleztatuta
* [[Aizkolegi]] (22 km) Aizkolegiko kaskoa (830m), Bertizko lekurik gorena da. Bertiz osoa eta inguruko ibarrak arras ongi ikusten dira. Goian dago jauregi bat baina hondatua dago.
* Plazazelai- Aizkolegi (5 km) Bide honi “lastoaren bidea” erraten zaio. Izan ere, Ziga senar-emazteek Aizkolegiko pista egin ondoren, baimena ematen zuten lastoz beteriko orgak hortik joateko. Baztango Orabidea auzora joateko bideak oso txarrak baitziren.
* Erreparatzea (1,5 km) Bidasoa ibaiaren bazterrean barna doa, Parkeko sarrera nagusitik ''Erreparatzea'' zubi eta jauregiraino. Bide hau Bertizko sarbide nagusia izan zen Oronoz-Mugairiko zubia eraiki artean.
* Irretarazu (11 km) Parkearen pista nagusitik abiatzen da, txondorraren parean. Hasieran usadiozko oihan-erabilerak azaltzen dituzten panelak daude: ikazkintza, artzaintza, gaztainak gordetzeko eraikuntza txikiak, … Bidea Aizkolegiko pistaraino doa, aparkalekutik 3,6 km-ra
* Plazazelaiko ataka (8 km.) Bertizko Jaurerria eta Baztan arteko muga da. .Hauxe da txirrindulariendako baimendurik dagoen ibilbide bakarra.
* Suspiro (9 km) Ibilbide hau Irretarazu bidearen aldaera motzago bat da. bidearen erdialdean edo Suspiroko oihan pistarekin elkartzen da eta horrek Aizkolegiko pistaraino eramanen gaitu, aparkalekuitk 2,4 km-ra.
* Iturburua (6 km) Bide hau Suspirokoaren aldaera da, baina motzagoa.
== Irudi galeria ==
<gallery>
File:Capilla Modernista (3).jpg|Jaurerriko kaperari atxikita dagoen markesina eta bertako beirate modernista.
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(1).jpg|Lorategia
File:Navarra,_panorámicas_1990_07.jpg|Lorategia
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(3).jpg|Behatokia
File:Cedro_de_Bértiz.jpg|Zedro monumentala
File:Bosque_del_Señorío_de_Bertiz_4.jpg|basoko urjauzia
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko natura parkeak]]
* [[Bertizko lorategi botanikoa]]
* [[Aizkolegiko mendilerroa]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.parquedebertiz.es/?url=introduccion&sec=1&idioma=eu Bertizko Jaurerria natura parkearen webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bertizko Jaurerria]]
kbsh130us68taloyrhn614pxhg52wes
10022096
10022095
2025-01-03T21:06:44Z
Suna no onna
63274
/* Irudi galeria */
10022096
wikitext
text/x-wiki
{{geografia fisiko infotaula}}
'''Bertizko jaurerria''' [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] iparraldean dagoen lur-eremu bat da, antzina [[jaurerri]] izana, eta gaur egun [[naturagune babestua|natura parkea]] dena. Bertiztar familia noblearen jabetza izan zen [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] (gutxienez [[XIV. mendea|XIV. mendetik]]) [[XIX. mendea|XIX. mende]] arte. Izan ere, [[1898]]an [[Pedro Ziga Maio]] eta [[Dorotea Fernandez]] [[iruñea|iruindar]] senar-emazteek erosi zuten, eta hainbat berriztatze eta egokitze lan egin zituzten, garai hartako [[Art Nouveau]] estiloari jarraituz. Azkenik, [[1949]]an, lekua [[Nafarroako Foru Aldundia]]ren esku utzi zuen hiltzean bikoteak, eta [[1984]]an erakunde publikoek natura-parke izendatu zuten.
Natura parkearen barruan [[Bertizko lorategi botanikoa|lorategi botanikoa]] dago.
== Ezaugarriak ==
2.040 hektarea ditu parkeak, eta [[Bertizarana]]ko udalerriaren zati handi bat hartzen du. Bertako zuhaitzek oihan zabalak osatzen dituzte, eta [[pago]]ak dira nagusi, [[haritz]] eta [[haltz]]ekin batera. Animaliei dagokienez, [[orkatz]], [[basurde]] eta [[orein]] ugari bizi dira ingurune hartan.
Pagadi, txilardi eta iralekuetan basurdeak, oreinak, orkatzak eta basakatuak ere bizi dira. Erreketako ur fresko eta garbietan, berriz, desman piriniotarra, hau da, ugaztun txiki intsektujalea. Erreka bazterretan, Soldanellavillosa hazten da, hots, lurrari begira dauden lore moreetako landarea.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Bertizko Jaurerria - naturgune babestuak - navarra.es|hizkuntza=eu-ES|url=http://espaciosnaturales.navarra.es/eu/senorio-de-bertiz|aldizkaria=espaciosnaturales.navarra.es|sartze-data=2022-07-09}}{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Abeltzaintza mendeetan izan da Bertizko aprobetxamendu nagusietako bat, baina bestelakoak ere izan dira: zura, ehiza, arrantza, eta egur-ikatza nahiz karea edo kisua egitea, kareharriak erabiliz.<ref name=":0" />
Sarreran berean, Libanoko zedro handi batek ematen dio ongietorria jendeari; monumentu natural izendatua dago. Naturaren Interpretazio Zentroa lorategi barneko Tenientetxea baserrian dago kokatua, Nafarroa osoko ekipamendurik osoenaz dago hornitua, erabilera publikoari, sentsibilizazioari eta ingurumeneko hezkuntzari dagokienez.<ref name=":0" />
Ziga-Fernandez senar-emazteek hainbat gauza eraikiarazi zituzten, besteak beste: antzinako jaurerria berregin zuten, gaur egun [[Baztan]] ibaiaren gainetik doan sarbidea eta zubia egin zuten, eta gaur egungo lorategian iturriak, urmaelak, pergolak, otorduetarako estalpeak, behatoki bat eta basilika bat eraiki zituzten. Gerora, 11 kilometroko pista egin zuten Aizkolegiko gailurreraino, eta han jauregi modernista bat eraiki zuten, gaur egun ondo ez dagoena.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Imaginanet.com|urtea=2022|izenburua=Historia duen lekua. Bertizko Jaurerria|hizkuntza=EU|data=2022-07-10|url=https://www.parquedebertiz.es/informacion-es-eu/parkea/un-lugar-con-historia-eu.html|aldizkaria=www.parquedebertiz.es|sartze-data=2022-07-09}}</ref>
== Ibilbideak ==
[[Fitxategi:264-Historiadun txokoak-Bertiz.svg|thumb|386x386px]]
[[Fitxategi:Legate mendia Irretarazutik.jpeg|thumb|290x290px|[[Legate]] mendia Irretarazuko bidetik.]]
Milaka bisitari bisitatzen dituzte urtero lorategi historiko-artistikoa eta Parke Naturala. Parkea ezagutzeko 6 bidexka daude seinaleztatuta
* [[Aizkolegi]] (22 km) Aizkolegiko kaskoa (830m), Bertizko lekurik gorena da. Bertiz osoa eta inguruko ibarrak arras ongi ikusten dira. Goian dago jauregi bat baina hondatua dago.
* Plazazelai- Aizkolegi (5 km) Bide honi “lastoaren bidea” erraten zaio. Izan ere, Ziga senar-emazteek Aizkolegiko pista egin ondoren, baimena ematen zuten lastoz beteriko orgak hortik joateko. Baztango Orabidea auzora joateko bideak oso txarrak baitziren.
* Erreparatzea (1,5 km) Bidasoa ibaiaren bazterrean barna doa, Parkeko sarrera nagusitik ''Erreparatzea'' zubi eta jauregiraino. Bide hau Bertizko sarbide nagusia izan zen Oronoz-Mugairiko zubia eraiki artean.
* Irretarazu (11 km) Parkearen pista nagusitik abiatzen da, txondorraren parean. Hasieran usadiozko oihan-erabilerak azaltzen dituzten panelak daude: ikazkintza, artzaintza, gaztainak gordetzeko eraikuntza txikiak, … Bidea Aizkolegiko pistaraino doa, aparkalekutik 3,6 km-ra
* Plazazelaiko ataka (8 km.) Bertizko Jaurerria eta Baztan arteko muga da. .Hauxe da txirrindulariendako baimendurik dagoen ibilbide bakarra.
* Suspiro (9 km) Ibilbide hau Irretarazu bidearen aldaera motzago bat da. bidearen erdialdean edo Suspiroko oihan pistarekin elkartzen da eta horrek Aizkolegiko pistaraino eramanen gaitu, aparkalekuitk 2,4 km-ra.
* Iturburua (6 km) Bide hau Suspirokoaren aldaera da, baina motzagoa.
== Irudi galeria ==
<gallery mode=packed>
File:Capilla Modernista (3).jpg|Jaurerriko kaperari atxikita dagoen markesina eta bertako beirate modernista.
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(1).jpg|Lorategia
File:Navarra,_panorámicas_1990_07.jpg|Lorategia
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(3).jpg|Behatokia
File:Cedro_de_Bértiz.jpg|Zedro monumentala
File:Bosque_del_Señorío_de_Bertiz_4.jpg|basoko urjauzia
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko natura parkeak]]
* [[Bertizko lorategi botanikoa]]
* [[Aizkolegiko mendilerroa]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.parquedebertiz.es/?url=introduccion&sec=1&idioma=eu Bertizko Jaurerria natura parkearen webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bertizko Jaurerria]]
felj9nw49mvoeipqhimfuktho8oaiy3
10022097
10022096
2025-01-03T21:07:23Z
Suna no onna
63274
/* Irudi galeria */
10022097
wikitext
text/x-wiki
{{geografia fisiko infotaula}}
'''Bertizko jaurerria''' [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] iparraldean dagoen lur-eremu bat da, antzina [[jaurerri]] izana, eta gaur egun [[naturagune babestua|natura parkea]] dena. Bertiztar familia noblearen jabetza izan zen [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] (gutxienez [[XIV. mendea|XIV. mendetik]]) [[XIX. mendea|XIX. mende]] arte. Izan ere, [[1898]]an [[Pedro Ziga Maio]] eta [[Dorotea Fernandez]] [[iruñea|iruindar]] senar-emazteek erosi zuten, eta hainbat berriztatze eta egokitze lan egin zituzten, garai hartako [[Art Nouveau]] estiloari jarraituz. Azkenik, [[1949]]an, lekua [[Nafarroako Foru Aldundia]]ren esku utzi zuen hiltzean bikoteak, eta [[1984]]an erakunde publikoek natura-parke izendatu zuten.
Natura parkearen barruan [[Bertizko lorategi botanikoa|lorategi botanikoa]] dago.
== Ezaugarriak ==
2.040 hektarea ditu parkeak, eta [[Bertizarana]]ko udalerriaren zati handi bat hartzen du. Bertako zuhaitzek oihan zabalak osatzen dituzte, eta [[pago]]ak dira nagusi, [[haritz]] eta [[haltz]]ekin batera. Animaliei dagokienez, [[orkatz]], [[basurde]] eta [[orein]] ugari bizi dira ingurune hartan.
Pagadi, txilardi eta iralekuetan basurdeak, oreinak, orkatzak eta basakatuak ere bizi dira. Erreketako ur fresko eta garbietan, berriz, desman piriniotarra, hau da, ugaztun txiki intsektujalea. Erreka bazterretan, Soldanellavillosa hazten da, hots, lurrari begira dauden lore moreetako landarea.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Bertizko Jaurerria - naturgune babestuak - navarra.es|hizkuntza=eu-ES|url=http://espaciosnaturales.navarra.es/eu/senorio-de-bertiz|aldizkaria=espaciosnaturales.navarra.es|sartze-data=2022-07-09}}{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Abeltzaintza mendeetan izan da Bertizko aprobetxamendu nagusietako bat, baina bestelakoak ere izan dira: zura, ehiza, arrantza, eta egur-ikatza nahiz karea edo kisua egitea, kareharriak erabiliz.<ref name=":0" />
Sarreran berean, Libanoko zedro handi batek ematen dio ongietorria jendeari; monumentu natural izendatua dago. Naturaren Interpretazio Zentroa lorategi barneko Tenientetxea baserrian dago kokatua, Nafarroa osoko ekipamendurik osoenaz dago hornitua, erabilera publikoari, sentsibilizazioari eta ingurumeneko hezkuntzari dagokienez.<ref name=":0" />
Ziga-Fernandez senar-emazteek hainbat gauza eraikiarazi zituzten, besteak beste: antzinako jaurerria berregin zuten, gaur egun [[Baztan]] ibaiaren gainetik doan sarbidea eta zubia egin zuten, eta gaur egungo lorategian iturriak, urmaelak, pergolak, otorduetarako estalpeak, behatoki bat eta basilika bat eraiki zituzten. Gerora, 11 kilometroko pista egin zuten Aizkolegiko gailurreraino, eta han jauregi modernista bat eraiki zuten, gaur egun ondo ez dagoena.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Imaginanet.com|urtea=2022|izenburua=Historia duen lekua. Bertizko Jaurerria|hizkuntza=EU|data=2022-07-10|url=https://www.parquedebertiz.es/informacion-es-eu/parkea/un-lugar-con-historia-eu.html|aldizkaria=www.parquedebertiz.es|sartze-data=2022-07-09}}</ref>
== Ibilbideak ==
[[Fitxategi:264-Historiadun txokoak-Bertiz.svg|thumb|386x386px]]
[[Fitxategi:Legate mendia Irretarazutik.jpeg|thumb|290x290px|[[Legate]] mendia Irretarazuko bidetik.]]
Milaka bisitari bisitatzen dituzte urtero lorategi historiko-artistikoa eta Parke Naturala. Parkea ezagutzeko 6 bidexka daude seinaleztatuta
* [[Aizkolegi]] (22 km) Aizkolegiko kaskoa (830m), Bertizko lekurik gorena da. Bertiz osoa eta inguruko ibarrak arras ongi ikusten dira. Goian dago jauregi bat baina hondatua dago.
* Plazazelai- Aizkolegi (5 km) Bide honi “lastoaren bidea” erraten zaio. Izan ere, Ziga senar-emazteek Aizkolegiko pista egin ondoren, baimena ematen zuten lastoz beteriko orgak hortik joateko. Baztango Orabidea auzora joateko bideak oso txarrak baitziren.
* Erreparatzea (1,5 km) Bidasoa ibaiaren bazterrean barna doa, Parkeko sarrera nagusitik ''Erreparatzea'' zubi eta jauregiraino. Bide hau Bertizko sarbide nagusia izan zen Oronoz-Mugairiko zubia eraiki artean.
* Irretarazu (11 km) Parkearen pista nagusitik abiatzen da, txondorraren parean. Hasieran usadiozko oihan-erabilerak azaltzen dituzten panelak daude: ikazkintza, artzaintza, gaztainak gordetzeko eraikuntza txikiak, … Bidea Aizkolegiko pistaraino doa, aparkalekutik 3,6 km-ra
* Plazazelaiko ataka (8 km.) Bertizko Jaurerria eta Baztan arteko muga da. .Hauxe da txirrindulariendako baimendurik dagoen ibilbide bakarra.
* Suspiro (9 km) Ibilbide hau Irretarazu bidearen aldaera motzago bat da. bidearen erdialdean edo Suspiroko oihan pistarekin elkartzen da eta horrek Aizkolegiko pistaraino eramanen gaitu, aparkalekuitk 2,4 km-ra.
* Iturburua (6 km) Bide hau Suspirokoaren aldaera da, baina motzagoa.
== Irudi galeria ==
<gallery mode=packed>
File:Capilla Modernista (3).jpg|Jaurerriko kaperari atxikita dagoen markesina eta bertako beirate modernista.
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(1).jpg|Lorategia
File:Navarra,_panorámicas_1990_07.jpg|Lorategia
File:Jardines_del_Señorio_de_Bertiz_(3).jpg|Behatokia
File:Cedro_de_Bértiz.jpg|Zedro monumentala
File:Bosque_del_Señorío_de_Bertiz_4.jpg|basoko ur-jauzia
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko natura parkeak]]
* [[Bertizko lorategi botanikoa]]
* [[Aizkolegiko mendilerroa]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.parquedebertiz.es/?url=introduccion&sec=1&idioma=eu Bertizko Jaurerria natura parkearen webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bertizko Jaurerria]]
gmjboy5b33w2mtkq7ax4gn5xz4sv8mj
10022099
10022097
2025-01-03T21:07:57Z
Suna no onna
63274
/* Irudi galeria */
10022099
wikitext
text/x-wiki
{{geografia fisiko infotaula}}
'''Bertizko jaurerria''' [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] iparraldean dagoen lur-eremu bat da, antzina [[jaurerri]] izana, eta gaur egun [[naturagune babestua|natura parkea]] dena. Bertiztar familia noblearen jabetza izan zen [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] (gutxienez [[XIV. mendea|XIV. mendetik]]) [[XIX. mendea|XIX. mende]] arte. Izan ere, [[1898]]an [[Pedro Ziga Maio]] eta [[Dorotea Fernandez]] [[iruñea|iruindar]] senar-emazteek erosi zuten, eta hainbat berriztatze eta egokitze lan egin zituzten, garai hartako [[Art Nouveau]] estiloari jarraituz. Azkenik, [[1949]]an, lekua [[Nafarroako Foru Aldundia]]ren esku utzi zuen hiltzean bikoteak, eta [[1984]]an erakunde publikoek natura-parke izendatu zuten.
Natura parkearen barruan [[Bertizko lorategi botanikoa|lorategi botanikoa]] dago.
== Ezaugarriak ==
2.040 hektarea ditu parkeak, eta [[Bertizarana]]ko udalerriaren zati handi bat hartzen du. Bertako zuhaitzek oihan zabalak osatzen dituzte, eta [[pago]]ak dira nagusi, [[haritz]] eta [[haltz]]ekin batera. Animaliei dagokienez, [[orkatz]], [[basurde]] eta [[orein]] ugari bizi dira ingurune hartan.
Pagadi, txilardi eta iralekuetan basurdeak, oreinak, orkatzak eta basakatuak ere bizi dira. Erreketako ur fresko eta garbietan, berriz, desman piriniotarra, hau da, ugaztun txiki intsektujalea. Erreka bazterretan, Soldanellavillosa hazten da, hots, lurrari begira dauden lore moreetako landarea.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Bertizko Jaurerria - naturgune babestuak - navarra.es|hizkuntza=eu-ES|url=http://espaciosnaturales.navarra.es/eu/senorio-de-bertiz|aldizkaria=espaciosnaturales.navarra.es|sartze-data=2022-07-09}}{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Abeltzaintza mendeetan izan da Bertizko aprobetxamendu nagusietako bat, baina bestelakoak ere izan dira: zura, ehiza, arrantza, eta egur-ikatza nahiz karea edo kisua egitea, kareharriak erabiliz.<ref name=":0" />
Sarreran berean, Libanoko zedro handi batek ematen dio ongietorria jendeari; monumentu natural izendatua dago. Naturaren Interpretazio Zentroa lorategi barneko Tenientetxea baserrian dago kokatua, Nafarroa osoko ekipamendurik osoenaz dago hornitua, erabilera publikoari, sentsibilizazioari eta ingurumeneko hezkuntzari dagokienez.<ref name=":0" />
Ziga-Fernandez senar-emazteek hainbat gauza eraikiarazi zituzten, besteak beste: antzinako jaurerria berregin zuten, gaur egun [[Baztan]] ibaiaren gainetik doan sarbidea eta zubia egin zuten, eta gaur egungo lorategian iturriak, urmaelak, pergolak, otorduetarako estalpeak, behatoki bat eta basilika bat eraiki zituzten. Gerora, 11 kilometroko pista egin zuten Aizkolegiko gailurreraino, eta han jauregi modernista bat eraiki zuten, gaur egun ondo ez dagoena.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Imaginanet.com|urtea=2022|izenburua=Historia duen lekua. Bertizko Jaurerria|hizkuntza=EU|data=2022-07-10|url=https://www.parquedebertiz.es/informacion-es-eu/parkea/un-lugar-con-historia-eu.html|aldizkaria=www.parquedebertiz.es|sartze-data=2022-07-09}}</ref>
== Ibilbideak ==
[[Fitxategi:264-Historiadun txokoak-Bertiz.svg|thumb|386x386px]]
[[Fitxategi:Legate mendia Irretarazutik.jpeg|thumb|290x290px|[[Legate]] mendia Irretarazuko bidetik.]]
Milaka bisitari bisitatzen dituzte urtero lorategi historiko-artistikoa eta Parke Naturala. Parkea ezagutzeko 6 bidexka daude seinaleztatuta
* [[Aizkolegi]] (22 km) Aizkolegiko kaskoa (830m), Bertizko lekurik gorena da. Bertiz osoa eta inguruko ibarrak arras ongi ikusten dira. Goian dago jauregi bat baina hondatua dago.
* Plazazelai- Aizkolegi (5 km) Bide honi “lastoaren bidea” erraten zaio. Izan ere, Ziga senar-emazteek Aizkolegiko pista egin ondoren, baimena ematen zuten lastoz beteriko orgak hortik joateko. Baztango Orabidea auzora joateko bideak oso txarrak baitziren.
* Erreparatzea (1,5 km) Bidasoa ibaiaren bazterrean barna doa, Parkeko sarrera nagusitik ''Erreparatzea'' zubi eta jauregiraino. Bide hau Bertizko sarbide nagusia izan zen Oronoz-Mugairiko zubia eraiki artean.
* Irretarazu (11 km) Parkearen pista nagusitik abiatzen da, txondorraren parean. Hasieran usadiozko oihan-erabilerak azaltzen dituzten panelak daude: ikazkintza, artzaintza, gaztainak gordetzeko eraikuntza txikiak, … Bidea Aizkolegiko pistaraino doa, aparkalekutik 3,6 km-ra
* Plazazelaiko ataka (8 km.) Bertizko Jaurerria eta Baztan arteko muga da. .Hauxe da txirrindulariendako baimendurik dagoen ibilbide bakarra.
* Suspiro (9 km) Ibilbide hau Irretarazu bidearen aldaera motzago bat da. bidearen erdialdean edo Suspiroko oihan pistarekin elkartzen da eta horrek Aizkolegiko pistaraino eramanen gaitu, aparkalekuitk 2,4 km-ra.
* Iturburua (6 km) Bide hau Suspirokoaren aldaera da, baina motzagoa.
== Irudi galeria ==
<gallery mode="packed" heights="140">
Fitxategi:Capilla Modernista (3).jpg|Jaurerriko kaperari atxikita dagoen markesina eta bertako beirate modernista.
Fitxategi:Jardines del Señorio de Bertiz (1).jpg|Lorategia
Fitxategi:Navarra, panorámicas 1990 07.jpg|Lorategia
Fitxategi:Jardines del Señorio de Bertiz (3).jpg|Behatokia
Fitxategi:Cedro de Bértiz.jpg|Zedro monumentala
Fitxategi:Bosque del Señorío de Bertiz 4.jpg|basoko ur-jauzia
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko natura parkeak]]
* [[Bertizko lorategi botanikoa]]
* [[Aizkolegiko mendilerroa]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.parquedebertiz.es/?url=introduccion&sec=1&idioma=eu Bertizko Jaurerria natura parkearen webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bertizko Jaurerria]]
jujjwue491t8cf9tuwiy5ky1ieix48e
10022100
10022099
2025-01-03T21:08:22Z
Suna no onna
63274
/* Irudi galeria */
10022100
wikitext
text/x-wiki
{{geografia fisiko infotaula}}
'''Bertizko jaurerria''' [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] iparraldean dagoen lur-eremu bat da, antzina [[jaurerri]] izana, eta gaur egun [[naturagune babestua|natura parkea]] dena. Bertiztar familia noblearen jabetza izan zen [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] (gutxienez [[XIV. mendea|XIV. mendetik]]) [[XIX. mendea|XIX. mende]] arte. Izan ere, [[1898]]an [[Pedro Ziga Maio]] eta [[Dorotea Fernandez]] [[iruñea|iruindar]] senar-emazteek erosi zuten, eta hainbat berriztatze eta egokitze lan egin zituzten, garai hartako [[Art Nouveau]] estiloari jarraituz. Azkenik, [[1949]]an, lekua [[Nafarroako Foru Aldundia]]ren esku utzi zuen hiltzean bikoteak, eta [[1984]]an erakunde publikoek natura-parke izendatu zuten.
Natura parkearen barruan [[Bertizko lorategi botanikoa|lorategi botanikoa]] dago.
== Ezaugarriak ==
2.040 hektarea ditu parkeak, eta [[Bertizarana]]ko udalerriaren zati handi bat hartzen du. Bertako zuhaitzek oihan zabalak osatzen dituzte, eta [[pago]]ak dira nagusi, [[haritz]] eta [[haltz]]ekin batera. Animaliei dagokienez, [[orkatz]], [[basurde]] eta [[orein]] ugari bizi dira ingurune hartan.
Pagadi, txilardi eta iralekuetan basurdeak, oreinak, orkatzak eta basakatuak ere bizi dira. Erreketako ur fresko eta garbietan, berriz, desman piriniotarra, hau da, ugaztun txiki intsektujalea. Erreka bazterretan, Soldanellavillosa hazten da, hots, lurrari begira dauden lore moreetako landarea.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Bertizko Jaurerria - naturgune babestuak - navarra.es|hizkuntza=eu-ES|url=http://espaciosnaturales.navarra.es/eu/senorio-de-bertiz|aldizkaria=espaciosnaturales.navarra.es|sartze-data=2022-07-09}}{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Abeltzaintza mendeetan izan da Bertizko aprobetxamendu nagusietako bat, baina bestelakoak ere izan dira: zura, ehiza, arrantza, eta egur-ikatza nahiz karea edo kisua egitea, kareharriak erabiliz.<ref name=":0" />
Sarreran berean, Libanoko zedro handi batek ematen dio ongietorria jendeari; monumentu natural izendatua dago. Naturaren Interpretazio Zentroa lorategi barneko Tenientetxea baserrian dago kokatua, Nafarroa osoko ekipamendurik osoenaz dago hornitua, erabilera publikoari, sentsibilizazioari eta ingurumeneko hezkuntzari dagokienez.<ref name=":0" />
Ziga-Fernandez senar-emazteek hainbat gauza eraikiarazi zituzten, besteak beste: antzinako jaurerria berregin zuten, gaur egun [[Baztan]] ibaiaren gainetik doan sarbidea eta zubia egin zuten, eta gaur egungo lorategian iturriak, urmaelak, pergolak, otorduetarako estalpeak, behatoki bat eta basilika bat eraiki zituzten. Gerora, 11 kilometroko pista egin zuten Aizkolegiko gailurreraino, eta han jauregi modernista bat eraiki zuten, gaur egun ondo ez dagoena.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Imaginanet.com|urtea=2022|izenburua=Historia duen lekua. Bertizko Jaurerria|hizkuntza=EU|data=2022-07-10|url=https://www.parquedebertiz.es/informacion-es-eu/parkea/un-lugar-con-historia-eu.html|aldizkaria=www.parquedebertiz.es|sartze-data=2022-07-09}}</ref>
== Ibilbideak ==
[[Fitxategi:264-Historiadun txokoak-Bertiz.svg|thumb|386x386px]]
[[Fitxategi:Legate mendia Irretarazutik.jpeg|thumb|290x290px|[[Legate]] mendia Irretarazuko bidetik.]]
Milaka bisitari bisitatzen dituzte urtero lorategi historiko-artistikoa eta Parke Naturala. Parkea ezagutzeko 6 bidexka daude seinaleztatuta
* [[Aizkolegi]] (22 km) Aizkolegiko kaskoa (830m), Bertizko lekurik gorena da. Bertiz osoa eta inguruko ibarrak arras ongi ikusten dira. Goian dago jauregi bat baina hondatua dago.
* Plazazelai- Aizkolegi (5 km) Bide honi “lastoaren bidea” erraten zaio. Izan ere, Ziga senar-emazteek Aizkolegiko pista egin ondoren, baimena ematen zuten lastoz beteriko orgak hortik joateko. Baztango Orabidea auzora joateko bideak oso txarrak baitziren.
* Erreparatzea (1,5 km) Bidasoa ibaiaren bazterrean barna doa, Parkeko sarrera nagusitik ''Erreparatzea'' zubi eta jauregiraino. Bide hau Bertizko sarbide nagusia izan zen Oronoz-Mugairiko zubia eraiki artean.
* Irretarazu (11 km) Parkearen pista nagusitik abiatzen da, txondorraren parean. Hasieran usadiozko oihan-erabilerak azaltzen dituzten panelak daude: ikazkintza, artzaintza, gaztainak gordetzeko eraikuntza txikiak, … Bidea Aizkolegiko pistaraino doa, aparkalekutik 3,6 km-ra
* Plazazelaiko ataka (8 km.) Bertizko Jaurerria eta Baztan arteko muga da. .Hauxe da txirrindulariendako baimendurik dagoen ibilbide bakarra.
* Suspiro (9 km) Ibilbide hau Irretarazu bidearen aldaera motzago bat da. bidearen erdialdean edo Suspiroko oihan pistarekin elkartzen da eta horrek Aizkolegiko pistaraino eramanen gaitu, aparkalekuitk 2,4 km-ra.
* Iturburua (6 km) Bide hau Suspirokoaren aldaera da, baina motzagoa.
== Irudi galeria ==
<gallery mode="packed" heights="120">
Fitxategi:Capilla Modernista (3).jpg|Jaurerriko kaperari atxikita dagoen markesina eta bertako beirate modernista.
Fitxategi:Jardines del Señorio de Bertiz (1).jpg|Lorategia
Fitxategi:Navarra, panorámicas 1990 07.jpg|Lorategia
Fitxategi:Jardines del Señorio de Bertiz (3).jpg|Behatokia
Fitxategi:Cedro de Bértiz.jpg|Zedro monumentala
Fitxategi:Bosque del Señorío de Bertiz 4.jpg|basoko ur-jauzia
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko natura parkeak]]
* [[Bertizko lorategi botanikoa]]
* [[Aizkolegiko mendilerroa]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.parquedebertiz.es/?url=introduccion&sec=1&idioma=eu Bertizko Jaurerria natura parkearen webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bertizko Jaurerria]]
5b5fdogocih8i7x4oq12sox44opqa74
Iparrorratz
0
90532
10022174
9659970
2025-01-04T00:54:28Z
Treuiller
59723
10022174
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Iparrorratz'''a orientatzeko balio duen tresna da, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>n asmatua. [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen du. Oso funtzionamendu sinplea du, [[iman]]dutako orratz baten bidez [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen duelako. Hala ere, haren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzaketelako. [[Hans Christian Ørsted]] zientzialari danimarkarrak 1820an aurkitu zuen iparrorratza desbideratu egiten zela korrontedun hari baten ondoan jartzean.
XX. mendearen erdialdetik, nabigazio-sistema aurreratuagoak iparrorratz magnetikoa ordezkatzen hasi dira, besteak beste iparrorratz giroskopikoa dela kausa, laser argi-sorten bidez kalibratzen baita. Hala ere, oraindik oso erabilia da higikortasun handiko jardueretan: gainerako sistemek ez bezala, energia elektrikorik erabiltzen ez duenez, horrelako jardueretarako ezin egokiagoa da.
== Historia ==
Datuen arabera, Txinan asmatu zen IX. mende inguruan, norabideak itsaso zabalean zehazteko. Hasiera batean, urez betetako ontzi batean imandutako orratz bat flotatzen jartzen zuten. Denbora pasa ahala, sistema hobetuz joan zen, tamaina txikiagotzen eta erabilera errazten, ontzia ardatz birakari batez aldatuz, eta norabideak kalkulatzeko balio duen «haize-arrosa» gehituz. Gaur egun, iparrorratzek funtzionamendu-sistema aldatzen ez dioten baina neurketak errazagoak egiten dituzten hobekuntza txikiak jaso dituzte. Hobekuntza horien artean, ingurune ilunetan datu fidagarriak hartzeko argiztapen sistemak eta neurriak hartzeko urruneko objektuak erreferentzi moduan hartzen ditugunerako sistema optikoak daude.
Iparrorratzaren sorrera baino lehen, itsaso zabalean norabideak zehazteko gorputz zerutarren posizioaz baliatzen ziren. Batzuetan, nabigazioa zundaren erabileran ere oinarritzen zen. Metodo horien erabilerarekin bi zailtasun nagusi sortzen ziren: ur sakonegietan zundak emandako neurriak ez ziren fidagarriak eta zerua lainotuta zegoenean, ezin zen gorputz zerutarrik ikusi. Iparrorratza arazo horiek arintzeko erabiltzen zen; horregatik, halako eragozpenak pairatzen zituzten kulturek gutxi erabiltzen zuten. Hala izan zen arabiarren kasua, [[Persiar golkoa]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeano]]<nowiki/>tik nabigatzen zirenez gehienetan zeru garbietan aritzen ziren. Beste aldetik, marinelek [[Itsaso Baltiko]]<nowiki/>ko ur axaletan nabigatzen zutenez, zundak erabiltzen zituzten. Beste alde batetik, astrolabioak ere zeuden —Grezian asmatu ziren—, nabigazioan laguntzeko.
=== Mesoamerika ===
[[Olmeka]] iparrorratz baten antzeko eran funtzionatzen zuen magnetitako artefaktu baten aurkikundeak «Olmecasen K.a. 1000. urtetik baino lehen magnetita iparrorratza aurkitu eta erabili zutela » teoriak sortu ditu.
=== Txina ===
Joseph Needham-en ustez, Txinari asmatu bide zen, baina gailuaren datan desadostasunak daudenez, antzinako literaturaz baliatu dira, aipamenen bila. Hartarako, ordena kronologiko bat jarraitu dute:
* Literatura txinatarrean dakarren magnetismoari buruzko erreferentziarik zaharrena IV. mendeko 鬼谷子 (''Book of the Devil Valley Master’'') liburukoa da: «Magnetitak burdina etor dadila eragiten du, erakartzen du»
* Orratz baten erakarpen magnetikoaren lehen aipamena aurkitzen da 20 eta 100 urteen artean idatzitako liburu txinatar batean: «Magnetitak orratz bat erakartzen du». 1948an, Wang Txen-Tuo-k koilarearen formako iparrorratz bat eraiki zuen eta hegora apuntatzen zuen, testuaren arabera. Hala ere, liburu horretan «magneto bati aipamen espliziturik ez dagoela» eta «hipotesi batzuk onartu behar direla konklusioren batera iritsi ahal izateko» esan zuen.
* <nowiki/>Norabidea markatzeko gailu magnetikoari buruzko lehen erreferentzia 1040-44 urteko [[Song dinastia|Song Dinastia]]<nowiki/>r<nowiki/>en liburu batean dago: deskribapen bat dauka, «hegorantz seinalatzen duen arraina» ur-katilu batean, hegorantz lerrokatzen zena. Testu hartan, objektuaren erabilpena «gauaren iluntasunean» orientazio metodo gisan gomendatzen da. Hala ere, ez dago nabigazioan bere erabilerari buruzko aipamenik, ezta nola egin zen arrainaren magnetizazioa ere.
* Testu txinatarretan magnetizatutako orratz bati buruzko lehen erreferentzia eztabaidaezina 1086ko<nowiki/>a da. Song dinastiaren Shen Kuo-k idatzitako liburu batean, geomanteek orratz bat bere punta magnetitarekin igurtziz nola magnetizatu zuten, eta iparrorratza zeta zuntz batetik esekiz eta orratzaren erdian argizari pixka bat jartzen azaltzen da. Shen Kuo-k seinalatu zuen horrela orratza batzuetan iparrerantz eta beste batzuetan hegorantz seinalatzen zuela.
* Nabigazioan magnetizatutako orratz bateko erabilerari buruzko aipamena egiten duen lehen idazkia «Pingzhou-ko mahaiaren hizketaldiak» liburua da «Nabigatzaileak geografia ezagutzen du, hark izarrak ikusten ditu gauean, eguzkia egunean; ilun eta lainotuta dagoenean, hark iparrorratza ikusten du». Honek, Shen Kuo-ren egiazko iparreko kontzeptuaren aurkikundearen laguntza baliotsua jasoko zuen: iparburu magnetikoranzko deklinabide magnetikoa.
Iparrorratz txinatar zahar asko magia, zientzia eta protozientziarako erabiltzen ziren, adibidez, iparrorratz magnetikoa funtsezko tresna da geomantzian eta [[feng shui]]<nowiki/>an.
==== Garapenak eta ondorengo erabilerak Txinan ====
Itsasoko 48 posizioko nabigazio iparrorratz bateko lehen erabilera aipatuta dago «Kanbodiako aduanak» Zhou Daguan liburuan, Yuan dinastiaren diplomatuak idatzia. Bertan bere bidaia deskribatzen du Wenzhou-tik Angkor Thom-era 1296. urtean.
Zheng He-ren nabigazioko mapak, «Mao Kun Mapa» izenez ezagunak, bidaia orratz hartze zehatz kantitate handia dauka.
Liburutegi batean eskuliburu bat dago, nabigazio-iparrorratzaren erabilerari buruzko xehetasunak dituena. Shun Feng Xiang Song (‘Konpainiarako Haize egokiak —edo bidezkoak—’) izenekoa.
== Difusioa ==
Iparrorratzaren agerpenaren ondoren gertatutakoaren inguruan hainbat teoria daude. Hona batzuk:
* Iparrorratzaren bidaia Txinatik Ekialde Ertaineraino egin zen, [[Zetaren Bidea|Zetaren Bide]]<nowiki/>aren bidez, eta gero Europara igaro zen.
* Zuzen-zuzenean, Txinatik Europara eraman zen eta, ondoren, Europatik Ekialde Ertainera.
* Europan sortu eta gero, Ekialde Ertainera eraman zela.
Azken bi teoriek europarren lanak iparrorratzaren asmakuntzan arabiarretan baino lehenago oinarritzen dituzte. Magnetizatutako orratz baten eta gailuaren marinelen erabileraren Europako lehen aipamena Alexander Neckam paristarraren ''De Naturis Rerum''-en (Gauza naturalak) agertzen da.
Mundu arabiarrean, gailuari buruzko erreferentzia goiztiarrenak ''Tesaurus de los mercaderes'' liburuan aurkitzen da. Liburuaren egileak 40 urte lehen, itsasontzi batean bidaia bat egin omen zuen iparrorratz bat erabiliz. Zenbait erudituk objektuaren agerpen data aurrekoa bide dela pentsatzen dute.
Europan, ofizialki iparrorratza ezaguna da [[Pizkundea|Pizkunde]]<nowiki/>az geroztik. Hasiera batean, sorginkeriaz edo magiaz funtzionatzen zuela pentsatzen zuten. [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>aren amaieratik XIX. mendearen erdialdera, Iparburuan Rupes Nigra izeneko burdinazko mendi erraldoia zegoela pentsatzen zen eta, horrexegatik, imandutako orratzek iparbururantz apuntatzen zutela.
== Europan asmatu ote zen? ==
Hainbat argudio eman daitezke Europan asmatu izanari buruz.
Aldeko argudioak:
* Nabigaziorako iparrorratz europarrak iparrera seinalatzen du, iparrorratz txinatarrak aldiz hegora seinalatzen du.
* Europar iparrorratzak oinarrizko 16 zatiketa ditu, txinatarrak aldiz 24.
* Europar iparrorratzak eboluzio azkarra jasan du magnetizatutako orratzetik (1190) iparrorratz lehorrera (1300). Orratzen inguruko aldaketagatik imajina daiteke orratz-artefaktua eta katiluaren aurreko asmakizuna independenteki egin zela.
Aurkako argudioak:
* Europako lehen iparrorratza ur-katilu batean flotatzen zegoen orratz batean oinarritzen zen.
== Erabilera meatzaritzan ==
Iparrorratza [[Massa]]-ko meatze-hirian, lurraren azpian orientazio erremintatzat erabili zen lehen aldiz, magnetizatutako orratz flotatzaileak tuneletan gidaritzat. XV mendearen bigarren erdialdean, [[Tirol]]<nowiki/>go meatzariek beren lanetarako oinarrizko ekipamenduaren parte zen. Handik gutxira, Rülein von Calw meatzari alemaniarrak (1463-1525) lur azpiko lanetan iparrorratzaren erabilerak zeuzkan hitzarmena idatzi zuen.
== Iparrorratz lehorra ==
Iparrorratz lehorra Europan asmatu zen 1300 urte inguruan eta tresna hiru elementuz osatuta dago: magnetizatutako orratz bat, beirazko-estalkia duen kutxa bat eta mapa nautiko bat haize-arrosa duena. Karta orratzean atxikitzen zen, ardatz baten gainean aske bira zitekeena. Iparrorratza itsasontziko gilarekin bat jartzen zenez eta kartak itsasontzia norabidez aldatzen zen guztietan biratzen zuenez, aparatuak itsasontziaren norabidea ematen zuen. Peter Peregrinus eruditu frantsesak kutxetako orratz sistema 1269an deskribatu arren, Flavio Gioja italiarra izan zen, [[Amalfi]]-ko itsas pilotua, nabigazio-iparrorratza hobetu eta abiarazi zuena, orratza mapa nautikoaren gainean zintzilikatuz. Iparrorratz modelo hori [[Dante Alighieri|Dante]]-ren "[[Jainkotiar komedia|Jainkotiar Komedia]]" liburuan (1380) deskribatzen da.
== Gaur egungo iparrorratzak ==
Oraingo nabigazio iparrorratzek orratz edo disko magnetizatuak erabiltzen dituzte, likido batez beterik dagoen kapsula baten barnean, normalean olioa, kerosenoa edo alkohola izaten dena. Fluido honek orratza geldiarazten du ipar magnetikoaren inguruan oszilatzen utzi beharrean. Likidoz betetako lehen iparrorratz eramangarria Tuomas Vohlonen-ek asmatu zuen 1936. urtean, banakako erabilerako. Gainera, zenbait iparrorratzek angelu-garraiagailu bat daramate, norabide zehatzen neurriak mapa batetik bertatik hartzeko balio dutenak. Gaur eguneko iparrorratzen beste ezaugarri batzuk, mapetan distantziak neurtzeko eskalak, argi gutxi dagoen egoetan erabiltzeko marka argiztatuak eta urruneko objektuak zehaztasunez neurtzeko mekanismo optikoak, hala nola, ispiluak, prismak…
Gaur egun erabiltzen diren iparrorratz berezien artean bada Quibla iparrorratza, musulmanek erabilia [[Meka]] non dagoen jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko, eta Jerusalenen iparrorratza, juduengatik erabilia Jerusalenen norabidea zein den jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko.
== Iparrorratz baten kalibraketa ==
Lurraren eremu magnetikoaren inklinazioa eta intentsitatea latitude batetik bestera aldatuz doanez, iparrorratzak euren fabrikazioan zehar kalibratuak izaten dira. Doikuntza horrek lurraren eremu magnetikoaren aldaketaren eraginez iparrorratzen neurketa okerrak aurreikusi eta zuzentzen ditu. Fabrikatzaile gehienek euren iparrorratzak lurreko bost zonetako batentzat kalibratzen dituzte. Zona hauek lehenengo zonatik, ipar-hemisferio gehiena hartzen duena, bosgarren zonaraino, Australia eta hegoaldeko ozeanoak hartzen dituena, doaz. Suunto, esplorazio ekipamendu fabrikatzailea, bi zonetarako kalibratuta zeuden iparrorratzak merkaturatu zituen, non hemisferio oso baten erabil daitezkeen, baita beste hemisferioan erabili akats zorrotz handirik egin gabe.
Herrialde adierazgarrienak zonako:
* 1. zona: [[Ipar hemisferio]]a ([[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Ipar Europa]] eta [[Asia|Asia)]]
* 2. zona: [[Mexiko]], [[Erdialdeko Amerika]], [[Panama]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]] eta [[ipar Afrika]]
* 3. zona: [[Txile|Txile,]] [[Bolivia]], [[Brasil]] eta [[Erdialdeko Afrika]]
* 4. zona: [[Paraguai|Paraguay]], [[Uruguai]], Hego Argentina, [[Ginea Berria|Guinea Berria]] eta [[Hegoafrika]]
* 5. zona: [[Australia]], [[Antartika]] eta [[Zeelanda Berria]]
== Orientazio sistemak eta uneko kokapena ==
Gaur egun teknologiaren, konputazioaren eta satelite artifizialen aurrerapenarekin, iparrorratza alde batera utzi da eta [[GPS]]<nowiki/>ak (''Global Positioning System'' edo Kokapen Sistema Globala) ordezkatu du. Sistema horrek satelite bidezko triangulazio bidez koordenatu zehatzak ematen ditu. Posizionatze ekipoak sakelako telefono edo kalkulagailu zientifiko baten tamainakoak izaten dira eta unean bertan, Lurreko edozein puntutan egonda, koordenatuak eman diezazkigukete. Horretaz gain, beste modelo konplexuago batzuek zonaldeko mapa eta ibilbideak, inguruko erliebearen datuak, gasolindegiak, postu sanitarioak, hotel eta jatetxeen datuak ere erakusten dituzte.
Gaur egun, ibilgailu orok, airekoek, uretakoek nahiz lurrekoek, zibilek zein militarrek, horrelako gailuak eskura ditzakete. Hala ere, itsasontzi eta hegazkinek iparrorratz hobetuak eramaten dituzte sistema konplexuetan akatsik egongo balitz, bidaia aurrera eraman ahal izateko. Esploraziozaleek zein mendi-ibiltaritzara zaletuek ere iparrorratzak erabiltzen segitzen dute, apurtzeko zailagoak direlako; gainera, ez dute pilarik behar.
=== Iparrorratzetik nabigazio-mapara ===
Lursail batean iparrorratzarekin neurtzean norabidea lortzen da, ipar magnetikoa erreferentziatzat izanda, aldiz, nabigazio mapan [[azimut]]-a erabiltzen da, ipar geografikoa edo benetako iparra erreferentziatzat izanda. Norabide bat azimut bihurtzeko deklinazio-magnetikoa zein den jakin behar da, horrela deklinazioa ekialderantz bada, azimuta norabidea eta deklinazioaren arteko batuketa izango da (Az = Rm + Dm); aldiz, deklinazio magnetikoa mendebalderantz bada, orduan azimuta norabidearen eta deklinazio-magnetikoaren arteko kenketa da (Az = Rm - Dm). Ekuazioak errazteko eta bakarra erabiltzeko, lehenengo formula erabiltzen da, non [[azimut]]<nowiki/>a norabidearen eta deklinazio magnetikoaren arteko batura den, baina zeinuen hitzarmena kontuan izanda, non Ekialdea positiboa den eta Mendebaldea negatiboa, adibidez; norabidea 60º-koa den eta deklinazio magnetikoa 5º Mendebalde (-5º) den azimuta topatu nahi izan ezkero, hurrengo formula erabiliko da: Az = Rm + Dm = 60º + (-5º) = 55º.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Ontzi atal, bela eta gailuak}}
[[Kategoria:Gailu magnetikoak]]
[[Kategoria:Orientazioa]]
[[Kategoria:Nabigaziorako tresneria]]
[[Kategoria:Txinako asmakizunak]]
fhj7uwj9a47j6cn8h7tqd8k984e3dbt
10022175
10022174
2025-01-04T00:56:23Z
Treuiller
59723
10022175
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Iparrorratz'''a orientatzeko balio duen tresna da, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>n asmatua. [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen du. Oso funtzionamendu sinplea du, [[iman]]dutako orratz baten bidez [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen duelako. Hala ere, haren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzaketelako. [[Hans Christian Ørsted]] zientzialari danimarkarrak 1820an aurkitu zuen iparrorratza desbideratu egiten zela korrontedun hari baten ondoan jartzean.
XX. mendearen erdialdetik, nabigazio-sistema aurreratuagoak iparrorratz magnetikoa ordezkatzen hasi dira, besteak beste iparrorratz giroskopikoa dela kausa, laser argi-sorten bidez kalibratzen baita. Hala ere, oraindik oso erabilia da higikortasun handiko jardueretan: gainerako sistemek ez bezala, energia elektrikorik erabiltzen ez duenez, horrelako jardueretarako ezin egokiagoa da.
== Historia ==
Datuen arabera, Txinan asmatu zen IX. mende inguruan, norabideak itsaso zabalean zehazteko. Hasiera batean, urez betetako ontzi batean imandutako orratz bat flotatzen jartzen zuten. Denbora pasa ahala, sistema hobetuz joan zen, tamaina txikiagotzen eta erabilera errazten, ontzia ardatz birakari batez aldatuz, eta norabideak kalkulatzeko balio duen «haize-arrosa» gehituz. Gaur egun, iparrorratzek funtzionamendu-sistema aldatzen ez dioten baina neurketak errazagoak egiten dituzten hobekuntza txikiak jaso dituzte. Hobekuntza horien artean, ingurune ilunetan datu fidagarriak hartzeko argiztapen sistemak eta neurriak hartzeko urruneko objektuak erreferentzi moduan hartzen ditugunerako sistema optikoak daude.
Iparrorratzaren sorrera baino lehen, itsaso zabalean norabideak zehazteko gorputz zerutarren posizioaz baliatzen ziren. Batzuetan, nabigazioa zundaren erabileran ere oinarritzen zen. Metodo horien erabilerarekin bi zailtasun nagusi sortzen ziren: ur sakonegietan zundak emandako neurriak ez ziren fidagarriak eta zerua lainotuta zegoenean, ezin zen gorputz zerutarrik ikusi. Iparrorratza arazo horiek arintzeko erabiltzen zen; horregatik, halako eragozpenak pairatzen zituzten kulturek gutxi erabiltzen zuten. Hala izan zen arabiarren kasua, [[Persiar golkoa]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeano]]<nowiki/>tik nabigatzen zirenez gehienetan zeru garbietan aritzen ziren. Beste aldetik, marinelek [[Itsaso Baltiko]]<nowiki/>ko ur axaletan nabigatzen zutenez, zundak erabiltzen zituzten. Beste alde batetik, astrolabioak ere zeuden —Grezian asmatu ziren—, nabigazioan laguntzeko.
=== Mesoamerika ===
[[Olmeka]] iparrorratz baten antzeko eran funtzionatzen zuen magnetitako artefaktu baten aurkikundeak «Olmecasen K.a. 1000. urtetik baino lehen magnetita iparrorratza aurkitu eta erabili zutela » teoriak sortu ditu.
=== Txina ===
Joseph Needham-en ustez, Txinari asmatu bide zen, baina gailuaren datan desadostasunak daudenez, antzinako literaturaz baliatu dira, aipamenen bila. Hartarako, ordena kronologiko bat jarraitu dute:
* Literatura txinatarrean dakarren magnetismoari buruzko erreferentziarik zaharrena IV. mendeko 鬼谷子 (''Book of the Devil Valley Master’'') liburukoa da: «Magnetitak burdina etor dadila eragiten du, erakartzen du»
* Orratz baten erakarpen magnetikoaren lehen aipamena aurkitzen da 20 eta 100 urteen artean idatzitako liburu txinatar batean: «Magnetitak orratz bat erakartzen du». 1948an, Wang Txen-Tuo-k koilarearen formako iparrorratz bat eraiki zuen eta hegora apuntatzen zuen, testuaren arabera. Hala ere, liburu horretan «magneto bati aipamen espliziturik ez dagoela» eta «hipotesi batzuk onartu behar direla konklusioren batera iritsi ahal izateko» esan zuen.
* <nowiki/>Norabidea markatzeko gailu magnetikoari buruzko lehen erreferentzia 1040-44 urteko [[Song dinastia|Song Dinastia]]<nowiki/>r<nowiki/>en liburu batean dago: deskribapen bat dauka, «hegorantz seinalatzen duen arraina» ur-katilu batean, hegorantz lerrokatzen zena. Testu hartan, objektuaren erabilpena «gauaren iluntasunean» orientazio metodo gisan gomendatzen da. Hala ere, ez dago nabigazioan bere erabilerari buruzko aipamenik, ezta nola egin zen arrainaren magnetizazioa ere.
* Testu txinatarretan magnetizatutako orratz bati buruzko lehen erreferentzia eztabaidaezina 1086ko<nowiki/>a da. Song dinastiaren Shen Kuo-k idatzitako liburu batean, geomanteek orratz bat bere punta magnetitarekin igurtziz nola magnetizatu zuten, eta iparrorratza zeta zuntz batetik esekiz eta orratzaren erdian argizari pixka bat jartzen azaltzen da. Shen Kuo-k seinalatu zuen horrela orratza batzuetan iparrerantz eta beste batzuetan hegorantz seinalatzen zuela.
* Nabigazioan magnetizatutako orratz bateko erabilerari buruzko aipamena egiten duen lehen idazkia «Pingzhou-ko mahaiaren hizketaldiak» liburua da «Nabigatzaileak geografia ezagutzen du, hark izarrak ikusten ditu gauean, eguzkia egunean; ilun eta lainotuta dagoenean, hark iparrorratza ikusten du». Honek, Shen Kuo-ren egiazko iparreko kontzeptuaren aurkikundearen laguntza baliotsua jasoko zuen: iparburu magnetikoranzko deklinabide magnetikoa.
Iparrorratz txinatar zahar asko magia, zientzia eta protozientziarako erabiltzen ziren, adibidez, iparrorratz magnetikoa funtsezko tresna da geomantzian eta [[feng shui]]<nowiki/>an.
==== Garapenak eta ondorengo erabilerak Txinan ====
Itsasoko 48 posizioko nabigazio iparrorratz bateko lehen erabilera aipatuta dago «Kanbodiako aduanak» Zhou Daguan liburuan, Yuan dinastiaren diplomatuak idatzia. Bertan bere bidaia deskribatzen du Wenzhou-tik Angkor Thom-era 1296. urtean.
Zheng He-ren nabigazioko mapak, «Mao Kun Mapa» izenez ezagunak, bidaia orratz hartze zehatz kantitate handia dauka.
Liburutegi batean eskuliburu bat dago, nabigazio-iparrorratzaren erabilerari buruzko xehetasunak dituena. Shun Feng Xiang Song (‘Konpainiarako Haize egokiak —edo bidezkoak—’) izenekoa.
== Difusioa ==
Iparrorratzaren agerpenaren ondoren gertatutakoaren inguruan hainbat teoria daude. Hona batzuk:
* Iparrorratzaren bidaia Txinatik Ekialde Ertaineraino egin zela, [[Zetaren Bidea|Zetaren Bid]]<nowiki/>[[Zetaren Bidea|e]]<nowiki/>aren bidez, eta gero Europara igaro.
* Zuzen-zuzenean, Txinatik Europara eraman zela eta, ondoren, Europatik Ekialde Ertainera.
* Europan sortu eta gero, Ekialde Ertainera eraman zela.
Azken bi teoriek europarren lanak iparrorratzaren asmakuntzan arabiarretan baino lehenago oinarritzen dituzte. Magnetizatutako orratz baten eta gailuaren marinelen erabileraren Europako lehen aipamena Alexander Neckam paristarraren ''De Naturis Rerum''-en ("Gauza naturalak") agertzen da.
Mundu arabiarrean, gailuari buruzko erreferentzia goiztiarrenak ''Tesaurus de los mercaderes'' liburuan aurkitzen da. Liburuaren egileak 40 urte lehen, itsasontzi batean bidaia bat egin omen zuen iparrorratz bat erabiliz. Zenbait erudituk objektuaren agerpen data aurrekoa bide dela pentsatzen dute.
Europan, ofizialki iparrorratza ezaguna da [[Pizkundea|Pizkunde]]<nowiki/>az geroztik. Hasiera batean, sorginkeriaz edo magiaz funtzionatzen zuela pentsatzen zuten. [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>aren amaieratik XIX. mendearen erdialdera, Iparburuan Rupes Nigra izeneko burdinazko mendi erraldoia zegoela pentsatzen zen eta, horrexegatik, imandutako orratzek iparbururantz apuntatzen zutela.
== Europan asmatu ote zen? ==
Hainbat argudio eman daitezke Europan asmatu izanari buruz.
Aldeko argudioak:
* Nabigaziorako iparrorratz europarrak iparrera seinalatzen du, iparrorratz txinatarrak aldiz hegora seinalatzen du.
* Europar iparrorratzak oinarrizko 16 zatiketa ditu, txinatarrak aldiz 24.
* Europar iparrorratzak eboluzio azkarra jasan du magnetizatutako orratzetik (1190) iparrorratz lehorrera (1300). Orratzen inguruko aldaketagatik imajina daiteke orratz-artefaktua eta katiluaren aurreko asmakizuna independenteki egin zela.
Aurkako argudioak:
* Europako lehen iparrorratza ur-katilu batean flotatzen zegoen orratz batean oinarritzen zen.
== Erabilera meatzaritzan ==
Iparrorratza [[Massa]]-ko meatze-hirian, lurraren azpian orientazio erremintatzat erabili zen lehen aldiz, magnetizatutako orratz flotatzaileak tuneletan gidaritzat. XV mendearen bigarren erdialdean, [[Tirol]]<nowiki/>go meatzariek beren lanetarako oinarrizko ekipamenduaren parte zen. Handik gutxira, Rülein von Calw meatzari alemaniarrak (1463-1525) lur azpiko lanetan iparrorratzaren erabilerak zeuzkan hitzarmena idatzi zuen.
== Iparrorratz lehorra ==
Iparrorratz lehorra Europan asmatu zen 1300 urte inguruan eta tresna hiru elementuz osatuta dago: magnetizatutako orratz bat, beirazko-estalkia duen kutxa bat eta mapa nautiko bat haize-arrosa duena. Karta orratzean atxikitzen zen, ardatz baten gainean aske bira zitekeena. Iparrorratza itsasontziko gilarekin bat jartzen zenez eta kartak itsasontzia norabidez aldatzen zen guztietan biratzen zuenez, aparatuak itsasontziaren norabidea ematen zuen. Peter Peregrinus eruditu frantsesak kutxetako orratz sistema 1269an deskribatu arren, Flavio Gioja italiarra izan zen, [[Amalfi]]-ko itsas pilotua, nabigazio-iparrorratza hobetu eta abiarazi zuena, orratza mapa nautikoaren gainean zintzilikatuz. Iparrorratz modelo hori [[Dante Alighieri|Dante]]-ren "[[Jainkotiar komedia|Jainkotiar Komedia]]" liburuan (1380) deskribatzen da.
== Gaur egungo iparrorratzak ==
Oraingo nabigazio iparrorratzek orratz edo disko magnetizatuak erabiltzen dituzte, likido batez beterik dagoen kapsula baten barnean, normalean olioa, kerosenoa edo alkohola izaten dena. Fluido honek orratza geldiarazten du ipar magnetikoaren inguruan oszilatzen utzi beharrean. Likidoz betetako lehen iparrorratz eramangarria Tuomas Vohlonen-ek asmatu zuen 1936. urtean, banakako erabilerako. Gainera, zenbait iparrorratzek angelu-garraiagailu bat daramate, norabide zehatzen neurriak mapa batetik bertatik hartzeko balio dutenak. Gaur eguneko iparrorratzen beste ezaugarri batzuk, mapetan distantziak neurtzeko eskalak, argi gutxi dagoen egoetan erabiltzeko marka argiztatuak eta urruneko objektuak zehaztasunez neurtzeko mekanismo optikoak, hala nola, ispiluak, prismak…
Gaur egun erabiltzen diren iparrorratz berezien artean bada Quibla iparrorratza, musulmanek erabilia [[Meka]] non dagoen jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko, eta Jerusalenen iparrorratza, juduengatik erabilia Jerusalenen norabidea zein den jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko.
== Iparrorratz baten kalibraketa ==
Lurraren eremu magnetikoaren inklinazioa eta intentsitatea latitude batetik bestera aldatuz doanez, iparrorratzak euren fabrikazioan zehar kalibratuak izaten dira. Doikuntza horrek lurraren eremu magnetikoaren aldaketaren eraginez iparrorratzen neurketa okerrak aurreikusi eta zuzentzen ditu. Fabrikatzaile gehienek euren iparrorratzak lurreko bost zonetako batentzat kalibratzen dituzte. Zona hauek lehenengo zonatik, ipar-hemisferio gehiena hartzen duena, bosgarren zonaraino, Australia eta hegoaldeko ozeanoak hartzen dituena, doaz. Suunto, esplorazio ekipamendu fabrikatzailea, bi zonetarako kalibratuta zeuden iparrorratzak merkaturatu zituen, non hemisferio oso baten erabil daitezkeen, baita beste hemisferioan erabili akats zorrotz handirik egin gabe.
Herrialde adierazgarrienak zonako:
* 1. zona: [[Ipar hemisferio]]a ([[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Ipar Europa]] eta [[Asia|Asia)]]
* 2. zona: [[Mexiko]], [[Erdialdeko Amerika]], [[Panama]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]] eta [[ipar Afrika]]
* 3. zona: [[Txile|Txile,]] [[Bolivia]], [[Brasil]] eta [[Erdialdeko Afrika]]
* 4. zona: [[Paraguai|Paraguay]], [[Uruguai]], Hego Argentina, [[Ginea Berria|Guinea Berria]] eta [[Hegoafrika]]
* 5. zona: [[Australia]], [[Antartika]] eta [[Zeelanda Berria]]
== Orientazio sistemak eta uneko kokapena ==
Gaur egun teknologiaren, konputazioaren eta satelite artifizialen aurrerapenarekin, iparrorratza alde batera utzi da eta [[GPS]]<nowiki/>ak (''Global Positioning System'' edo Kokapen Sistema Globala) ordezkatu du. Sistema horrek satelite bidezko triangulazio bidez koordenatu zehatzak ematen ditu. Posizionatze ekipoak sakelako telefono edo kalkulagailu zientifiko baten tamainakoak izaten dira eta unean bertan, Lurreko edozein puntutan egonda, koordenatuak eman diezazkigukete. Horretaz gain, beste modelo konplexuago batzuek zonaldeko mapa eta ibilbideak, inguruko erliebearen datuak, gasolindegiak, postu sanitarioak, hotel eta jatetxeen datuak ere erakusten dituzte.
Gaur egun, ibilgailu orok, airekoek, uretakoek nahiz lurrekoek, zibilek zein militarrek, horrelako gailuak eskura ditzakete. Hala ere, itsasontzi eta hegazkinek iparrorratz hobetuak eramaten dituzte sistema konplexuetan akatsik egongo balitz, bidaia aurrera eraman ahal izateko. Esploraziozaleek zein mendi-ibiltaritzara zaletuek ere iparrorratzak erabiltzen segitzen dute, apurtzeko zailagoak direlako; gainera, ez dute pilarik behar.
=== Iparrorratzetik nabigazio-mapara ===
Lursail batean iparrorratzarekin neurtzean norabidea lortzen da, ipar magnetikoa erreferentziatzat izanda, aldiz, nabigazio mapan [[azimut]]-a erabiltzen da, ipar geografikoa edo benetako iparra erreferentziatzat izanda. Norabide bat azimut bihurtzeko deklinazio-magnetikoa zein den jakin behar da, horrela deklinazioa ekialderantz bada, azimuta norabidea eta deklinazioaren arteko batuketa izango da (Az = Rm + Dm); aldiz, deklinazio magnetikoa mendebalderantz bada, orduan azimuta norabidearen eta deklinazio-magnetikoaren arteko kenketa da (Az = Rm - Dm). Ekuazioak errazteko eta bakarra erabiltzeko, lehenengo formula erabiltzen da, non [[azimut]]<nowiki/>a norabidearen eta deklinazio magnetikoaren arteko batura den, baina zeinuen hitzarmena kontuan izanda, non Ekialdea positiboa den eta Mendebaldea negatiboa, adibidez; norabidea 60º-koa den eta deklinazio magnetikoa 5º Mendebalde (-5º) den azimuta topatu nahi izan ezkero, hurrengo formula erabiliko da: Az = Rm + Dm = 60º + (-5º) = 55º.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Ontzi atal, bela eta gailuak}}
[[Kategoria:Gailu magnetikoak]]
[[Kategoria:Orientazioa]]
[[Kategoria:Nabigaziorako tresneria]]
[[Kategoria:Txinako asmakizunak]]
8b77cxdzrdnqrk47snpddoox18laj0j
10022176
10022175
2025-01-04T01:01:14Z
Treuiller
59723
10022176
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Iparrorratz'''a orientatzeko balio duen tresna da, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>n asmatua. [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen du. Oso funtzionamendu sinplea du, [[iman]]dutako orratz baten bidez [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen duelako. Hala ere, haren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzaketelako. [[Hans Christian Ørsted]] zientzialari danimarkarrak 1820an aurkitu zuen iparrorratza desbideratu egiten zela korrontedun hari baten ondoan jartzean.
XX. mendearen erdialdetik, nabigazio-sistema aurreratuagoak iparrorratz magnetikoa ordezkatzen hasi dira, besteak beste iparrorratz giroskopikoa dela kausa, laser argi-sorten bidez kalibratzen baita. Hala ere, oraindik oso erabilia da higikortasun handiko jardueretan: gainerako sistemek ez bezala, energia elektrikorik erabiltzen ez duenez, horrelako jardueretarako ezin egokiagoa da.
== Historia ==
Datuen arabera, Txinan asmatu zen IX. mende inguruan, norabideak itsaso zabalean zehazteko. Hasiera batean, urez betetako ontzi batean imandutako orratz bat flotatzen jartzen zuten. Denbora pasa ahala, sistema hobetuz joan zen, tamaina txikiagotzen eta erabilera errazten, ontzia ardatz birakari batez aldatuz, eta norabideak kalkulatzeko balio duen «haize-arrosa» gehituz. Gaur egun, iparrorratzek funtzionamendu-sistema aldatzen ez dioten baina neurketak errazagoak egiten dituzten hobekuntza txikiak jaso dituzte. Hobekuntza horien artean, ingurune ilunetan datu fidagarriak hartzeko argiztapen sistemak eta neurriak hartzeko urruneko objektuak erreferentzi moduan hartzen ditugunerako sistema optikoak daude.
Iparrorratzaren sorrera baino lehen, itsaso zabalean norabideak zehazteko gorputz zerutarren posizioaz baliatzen ziren. Batzuetan, nabigazioa zundaren erabileran ere oinarritzen zen. Metodo horien erabilerarekin bi zailtasun nagusi sortzen ziren: ur sakonegietan zundak emandako neurriak ez ziren fidagarriak eta zerua lainotuta zegoenean, ezin zen gorputz zerutarrik ikusi. Iparrorratza arazo horiek arintzeko erabiltzen zen; horregatik, halako eragozpenak pairatzen zituzten kulturek gutxi erabiltzen zuten. Hala izan zen arabiarren kasua, [[Persiar golkoa]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeano]]<nowiki/>tik nabigatzen zirenez gehienetan zeru garbietan aritzen ziren. Beste aldetik, marinelek [[Itsaso Baltiko]]<nowiki/>ko ur axaletan nabigatzen zutenez, zundak erabiltzen zituzten. Beste alde batetik, astrolabioak ere zeuden —Grezian asmatu ziren—, nabigazioan laguntzeko.
=== Mesoamerika ===
[[Olmeka]] iparrorratz baten antzeko eran funtzionatzen zuen magnetitako artefaktu baten aurkikundeak «Olmecasen K.a. 1000. urtetik baino lehen magnetita iparrorratza aurkitu eta erabili zutela » teoriak sortu ditu.
=== Txina ===
Joseph Needham-en ustez, Txinari asmatu bide zen, baina gailuaren datan desadostasunak daudenez, antzinako literaturaz baliatu dira, aipamenen bila. Hartarako, ordena kronologiko bat jarraitu dute:
* Literatura txinatarrean dakarren magnetismoari buruzko erreferentziarik zaharrena IV. mendeko 鬼谷子 ("Deabruaren haraneko maisuaren liburua") lanekoa da: «Magnetitak burdina etor dadila eragiten du, erakartzen du»
* Orratz baten erakarpen magnetikoaren lehen aipamena aurkitzen da 20 eta 100 urteen artean idatzitako liburu txinatar batean: «Magnetitak orratz bat erakartzen du». 1948an, Wang Txen-Tuo-k koilarearen formako iparrorratz bat eraiki zuen eta hegora apuntatzen zuen, testuaren arabera. Hala ere, liburu horretan «magneto bati aipamen espliziturik ez dagoela» eta «hipotesi batzuk onartu behar direla konklusioren batera iritsi ahal izateko» esan zuen.
* <nowiki/>Norabidea markatzeko gailu magnetikoari buruzko lehen erreferentzia 1040-44 urteko [[Song dinastia|Song Dinastia]]<nowiki/>r<nowiki/>en liburu batean dago: deskribapen bat dauka, «hegorantz seinalatzen duen arraina» ur-katilu batean, hegorantz lerrokatzen zena. Testu hartan, objektuaren erabilpena «gauaren iluntasunean» orientazio metodo gisan gomendatzen da. Hala ere, ez dago nabigazioan bere erabilerari buruzko aipamenik, ezta nola egin zen arrainaren magnetizazioa ere.
* Testu txinatarretan magnetizatutako orratz bati buruzko lehen erreferentzia eztabaidaezina 1086ko<nowiki/>a da. Song dinastiako Shen Kuo-k idatzitako liburu batean, geomanteek orratz bat bere punta magnetitarekin igurtziz nola magnetizatu zuten, eta iparrorratza zeta zuntz batetik esekiz eta orratzaren erdian argizari pixka bat jartzen azaltzen da. Shen Kuok adierazi zuen horrela orratz batzuetan iparrerantz eta beste batzuetan hegorantz seinalatzen zuela.
* Nabigazioan magnetizatutako orratz bateko erabilerari buruzko aipamena egiten duen lehen idazkia «Pingzhou-ko mahaiaren hizketaldiak» liburua da «Nabigatzaileak geografia ezagutzen du, hark izarrak ikusten ditu gauean, eguzkia egunean; ilun eta lainotuta dagoenean, hark iparrorratza ikusten du». Honek, Shen Kuoren egiazko iparreko kontzeptuaren aurkikundearen laguntza baliotsua jasoko zuen: iparburu magnetikoranzko deklinabide magnetikoa.
Iparrorratz txinatar zahar asko magia, zientzia eta protozientziarako erabiltzen ziren, adibidez, iparrorratz magnetikoa funtsezko tresna da geomantzian eta [[feng shui]]<nowiki/>an.
==== Garapenak eta ondorengo erabilerak Txinan ====
Itsasoko 48 posizioko nabigazio iparrorratz bateko lehen erabilera aipatuta dago «Kanbodiako aduanak» Zhou Daguan liburuan, Yuan dinastiako diplomatuak idatzia. Bertan bere bidaia deskribatzen du Wenzhou-tik Angkor Thom-era 1296. urtean.
Zheng He-ren nabigazioko mapak, «Mao Kun Mapa» izenaz ezagunak, bidaia orratz hartze zehatz kantitate handia dauka.
Liburutegi batean eskuliburu bat dago, nabigazio-iparrorratzaren erabilerari buruzko xehetasunak dituena. Shun Feng Xiang Song (‘Konpainiarako Haize egokiak —edo bidezkoak—’) izenekoa.
== Difusioa ==
Iparrorratzaren agerpenaren ondoren gertatutakoaren inguruan hainbat teoria daude. Hona batzuk:
* Iparrorratzaren bidaia Txinatik Ekialde Ertaineraino egin zela, [[Zetaren Bidea|Zetaren Bid]]<nowiki/>[[Zetaren Bidea|e]]<nowiki/>aren bidez, eta gero Europara igaro.
* Zuzen-zuzenean, Txinatik Europara eraman zela eta, ondoren, Europatik Ekialde Ertainera.
* Europan sortu eta gero, Ekialde Ertainera eraman zela.
Azken bi teoriek europarren lanak iparrorratzaren asmakuntzan arabiarretan baino lehenago oinarritzen dituzte. Magnetizatutako orratz baten eta gailuaren marinelen erabileraren Europako lehen aipamena Alexander Neckam paristarraren ''De Naturis Rerum''-en ("Gauza naturalak") agertzen da.
Mundu arabiarrean, gailuari buruzko erreferentzia goiztiarrenak ''Tesaurus de los mercaderes'' liburuan aurkitzen da. Liburuaren egileak 40 urte lehen, itsasontzi batean bidaia bat egin omen zuen iparrorratz bat erabiliz. Zenbait erudituk objektuaren agerpen data aurrekoa bide dela pentsatzen dute.
Europan, ofizialki iparrorratza ezaguna da [[Pizkundea|Pizkunde]]<nowiki/>az geroztik. Hasiera batean, sorginkeriaz edo magiaz funtzionatzen zuela pentsatzen zuten. [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>aren amaieratik XIX. mendearen erdialdera, Iparburuan Rupes Nigra izeneko burdinazko mendi erraldoia zegoela pentsatzen zen eta, horrexegatik, imandutako orratzek iparbururantz apuntatzen zutela.
== Europan asmatu ote zen? ==
Hainbat argudio eman daitezke Europan asmatu izanari buruz.
Aldeko argudioak:
* Nabigaziorako iparrorratz europarrak iparrera seinalatzen du, iparrorratz txinatarrak aldiz hegora seinalatzen du.
* Europar iparrorratzak oinarrizko 16 zatiketa ditu, txinatarrak aldiz 24.
* Europar iparrorratzak eboluzio azkarra jasan du magnetizatutako orratzetik (1190) iparrorratz lehorrera (1300). Orratzen inguruko aldaketagatik imajina daiteke orratz-artefaktua eta katiluaren aurreko asmakizuna independenteki egin zela.
Aurkako argudioak:
* Europako lehen iparrorratza ur-katilu batean flotatzen zegoen orratz batean oinarritzen zen.
== Erabilera meatzaritzan ==
Iparrorratza [[Massa]]-ko meatze-hirian, lurraren azpian orientazio erremintatzat erabili zen lehen aldiz, magnetizatutako orratz flotatzaileak tuneletan gidaritzat. XV mendearen bigarren erdialdean, [[Tirol]]<nowiki/>go meatzariek beren lanetarako oinarrizko ekipamenduaren parte zen. Handik gutxira, Rülein von Calw meatzari alemaniarrak (1463-1525) lur azpiko lanetan iparrorratzaren erabilerak zeuzkan hitzarmena idatzi zuen.
== Iparrorratz lehorra ==
Iparrorratz lehorra Europan asmatu zen 1300 urte inguruan eta tresna hiru elementuz osatuta dago: magnetizatutako orratz bat, beirazko-estalkia duen kutxa bat eta mapa nautiko bat haize-arrosa duena. Karta orratzean atxikitzen zen, ardatz baten gainean aske bira zitekeena. Iparrorratza itsasontziko gilarekin bat jartzen zenez eta kartak itsasontzia norabidez aldatzen zen guztietan biratzen zuenez, aparatuak itsasontziaren norabidea ematen zuen. Peter Peregrinus eruditu frantsesak kutxetako orratz sistema 1269an deskribatu arren, Flavio Gioja italiarra izan zen, [[Amalfi]]-ko itsas pilotua, nabigazio-iparrorratza hobetu eta abiarazi zuena, orratza mapa nautikoaren gainean zintzilikatuz. Iparrorratz modelo hori [[Dante Alighieri|Dante]]-ren "[[Jainkotiar komedia|Jainkotiar Komedia]]" liburuan (1380) deskribatzen da.
== Gaur egungo iparrorratzak ==
Oraingo nabigazio iparrorratzek orratz edo disko magnetizatuak erabiltzen dituzte, likido batez beterik dagoen kapsula baten barnean, normalean olioa, kerosenoa edo alkohola izaten dena. Fluido honek orratza geldiarazten du ipar magnetikoaren inguruan oszilatzen utzi beharrean. Likidoz betetako lehen iparrorratz eramangarria Tuomas Vohlonen-ek asmatu zuen 1936. urtean, banakako erabilerako. Gainera, zenbait iparrorratzek angelu-garraiagailu bat daramate, norabide zehatzen neurriak mapa batetik bertatik hartzeko balio dutenak. Gaur eguneko iparrorratzen beste ezaugarri batzuk, mapetan distantziak neurtzeko eskalak, argi gutxi dagoen egoetan erabiltzeko marka argiztatuak eta urruneko objektuak zehaztasunez neurtzeko mekanismo optikoak, hala nola, ispiluak, prismak…
Gaur egun erabiltzen diren iparrorratz berezien artean bada Quibla iparrorratza, musulmanek erabilia [[Meka]] non dagoen jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko, eta Jerusalenen iparrorratza, juduengatik erabilia Jerusalenen norabidea zein den jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko.
== Iparrorratz baten kalibraketa ==
Lurraren eremu magnetikoaren inklinazioa eta intentsitatea latitude batetik bestera aldatuz doanez, iparrorratzak euren fabrikazioan zehar kalibratuak izaten dira. Doikuntza horrek lurraren eremu magnetikoaren aldaketaren eraginez iparrorratzen neurketa okerrak aurreikusi eta zuzentzen ditu. Fabrikatzaile gehienek euren iparrorratzak lurreko bost zonetako batentzat kalibratzen dituzte. Zona hauek lehenengo zonatik, ipar-hemisferio gehiena hartzen duena, bosgarren zonaraino, Australia eta hegoaldeko ozeanoak hartzen dituena, doaz. Suunto, esplorazio ekipamendu fabrikatzailea, bi zonetarako kalibratuta zeuden iparrorratzak merkaturatu zituen, non hemisferio oso baten erabil daitezkeen, baita beste hemisferioan erabili akats zorrotz handirik egin gabe.
Herrialde adierazgarrienak zonako:
* 1. zona: [[Ipar hemisferio]]a ([[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Ipar Europa]] eta [[Asia|Asia)]]
* 2. zona: [[Mexiko]], [[Erdialdeko Amerika]], [[Panama]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]] eta [[ipar Afrika]]
* 3. zona: [[Txile|Txile,]] [[Bolivia]], [[Brasil]] eta [[Erdialdeko Afrika]]
* 4. zona: [[Paraguai|Paraguay]], [[Uruguai]], Hego Argentina, [[Ginea Berria|Guinea Berria]] eta [[Hegoafrika]]
* 5. zona: [[Australia]], [[Antartika]] eta [[Zeelanda Berria]]
== Orientazio sistemak eta uneko kokapena ==
Gaur egun teknologiaren, konputazioaren eta satelite artifizialen aurrerapenarekin, iparrorratza alde batera utzi da eta [[GPS]]<nowiki/>ak (''Global Positioning System'' edo Kokapen Sistema Globala) ordezkatu du. Sistema horrek satelite bidezko triangulazio bidez koordenatu zehatzak ematen ditu. Posizionatze ekipoak sakelako telefono edo kalkulagailu zientifiko baten tamainakoak izaten dira eta unean bertan, Lurreko edozein puntutan egonda, koordenatuak eman diezazkigukete. Horretaz gain, beste modelo konplexuago batzuek zonaldeko mapa eta ibilbideak, inguruko erliebearen datuak, gasolindegiak, postu sanitarioak, hotel eta jatetxeen datuak ere erakusten dituzte.
Gaur egun, ibilgailu orok, airekoek, uretakoek nahiz lurrekoek, zibilek zein militarrek, horrelako gailuak eskura ditzakete. Hala ere, itsasontzi eta hegazkinek iparrorratz hobetuak eramaten dituzte sistema konplexuetan akatsik egongo balitz, bidaia aurrera eraman ahal izateko. Esploraziozaleek zein mendi-ibiltaritzara zaletuek ere iparrorratzak erabiltzen segitzen dute, apurtzeko zailagoak direlako; gainera, ez dute pilarik behar.
=== Iparrorratzetik nabigazio-mapara ===
Lursail batean iparrorratzarekin neurtzean norabidea lortzen da, ipar magnetikoa erreferentziatzat izanda, aldiz, nabigazio mapan [[azimut]]-a erabiltzen da, ipar geografikoa edo benetako iparra erreferentziatzat izanda. Norabide bat azimut bihurtzeko deklinazio-magnetikoa zein den jakin behar da, horrela deklinazioa ekialderantz bada, azimuta norabidea eta deklinazioaren arteko batuketa izango da (Az = Rm + Dm); aldiz, deklinazio magnetikoa mendebalderantz bada, orduan azimuta norabidearen eta deklinazio-magnetikoaren arteko kenketa da (Az = Rm - Dm). Ekuazioak errazteko eta bakarra erabiltzeko, lehenengo formula erabiltzen da, non [[azimut]]<nowiki/>a norabidearen eta deklinazio magnetikoaren arteko batura den, baina zeinuen hitzarmena kontuan izanda, non Ekialdea positiboa den eta Mendebaldea negatiboa, adibidez; norabidea 60º-koa den eta deklinazio magnetikoa 5º Mendebalde (-5º) den azimuta topatu nahi izan ezkero, hurrengo formula erabiliko da: Az = Rm + Dm = 60º + (-5º) = 55º.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Ontzi atal, bela eta gailuak}}
[[Kategoria:Gailu magnetikoak]]
[[Kategoria:Orientazioa]]
[[Kategoria:Nabigaziorako tresneria]]
[[Kategoria:Txinako asmakizunak]]
cvpzbjj90mz48r56keklo1cobj6m23x
10022177
10022176
2025-01-04T01:04:53Z
Treuiller
59723
10022177
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Iparrorratz'''a orientatzeko balio duen tresna da, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>n asmatua. [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen du. Oso funtzionamendu sinplea du, [[iman]]dutako orratz baten bidez [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen duelako. Hala ere, haren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzaketelako. [[Hans Christian Ørsted]] zientzialari danimarkarrak 1820an aurkitu zuen iparrorratza desbideratu egiten zela korrontedun hari baten ondoan jartzean.
XX. mendearen erdialdetik, nabigazio-sistema aurreratuagoak iparrorratz magnetikoa ordezkatzen hasi dira, besteak beste iparrorratz giroskopikoa dela kausa, laser argi-sorten bidez kalibratzen baita. Hala ere, oraindik oso erabilia da higikortasun handiko jardueretan: gainerako sistemek ez bezala, energia elektrikorik erabiltzen ez duenez, horrelako jardueretarako ezin egokiagoa da.
== Historia ==
Datuen arabera, Txinan asmatu zen IX. mende inguruan, norabideak itsaso zabalean zehazteko. Hasiera batean, urez betetako ontzi batean imandutako orratz bat flotatzen jartzen zuten. Denbora pasa ahala, sistema hobetuz joan zen, tamaina txikiagotzen eta erabilera errazten, ontzia ardatz birakari batez aldatuz, eta norabideak kalkulatzeko balio duen «haize-arrosa» gehituz. Gaur egun, iparrorratzek funtzionamendu-sistema aldatzen ez dioten baina neurketak errazagoak egiten dituzten hobekuntza txikiak jaso dituzte. Hobekuntza horien artean, ingurune ilunetan datu fidagarriak hartzeko argiztapen sistemak eta neurriak hartzeko urruneko objektuak erreferentzi moduan hartzen ditugunerako sistema optikoak daude.
Iparrorratzaren sorrera baino lehen, itsaso zabalean norabideak zehazteko gorputz zerutarren posizioaz baliatzen ziren. Batzuetan, nabigazioa zundaren erabileran ere oinarritzen zen. Metodo horien erabilerarekin bi zailtasun nagusi sortzen ziren: ur sakonegietan zundak emandako neurriak ez ziren fidagarriak eta zerua lainotuta zegoenean, ezin zen gorputz zerutarrik ikusi. Iparrorratza arazo horiek arintzeko erabiltzen zen; horregatik, halako eragozpenak pairatzen zituzten kulturek gutxi erabiltzen zuten. Hala izan zen arabiarren kasua, [[Persiar golkoa]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeano]]<nowiki/>tik nabigatzen zirenez gehienetan zeru garbietan aritzen ziren. Beste aldetik, marinelek [[Itsaso Baltiko]]<nowiki/>ko ur axaletan nabigatzen zutenez, zundak erabiltzen zituzten. Beste alde batetik, astrolabioak ere zeuden —Grezian asmatu ziren—, nabigazioan laguntzeko.
=== Mesoamerika ===
[[Olmeka]] iparrorratz baten antzeko eran funtzionatzen zuen magnetitako artefaktu baten aurkikundeak «Olmecasen K.a. 1000. urtetik baino lehen magnetita iparrorratza aurkitu eta erabili zutela » teoriak sortu ditu.
=== Txina ===
Joseph Needham-en ustez, Txinari asmatu bide zen, baina gailuaren datan desadostasunak daudenez, antzinako literaturaz baliatu dira, aipamenen bila. Hartarako, ordena kronologiko bat jarraitu dute:
* Literatura txinatarrean dakarren magnetismoari buruzko erreferentziarik zaharrena IV. mendeko 鬼谷子 ("Deabruaren haraneko maisuaren liburua") lanekoa da: «Magnetitak burdina etor dadila eragiten du, erakartzen du»
* Orratz baten erakarpen magnetikoaren lehen aipamena aurkitzen da 20 eta 100 urteen artean idatzitako liburu txinatar batean: «Magnetitak orratz bat erakartzen du». 1948an, Wang Txen-Tuo-k koilarearen formako iparrorratz bat eraiki zuen eta hegora apuntatzen zuen, testuaren arabera. Hala ere, liburu horretan «magneto bati aipamen espliziturik ez dagoela» eta «hipotesi batzuk onartu behar direla konklusioren batera iritsi ahal izateko» esan zuen.
* <nowiki/>Norabidea markatzeko gailu magnetikoari buruzko lehen erreferentzia 1040-44 urteko [[Song dinastia|Song Dinastia]]<nowiki/>r<nowiki/>en liburu batean dago: deskribapen bat dauka, «hegorantz seinalatzen duen arraina» ur-katilu batean, hegorantz lerrokatzen zena. Testu hartan, objektuaren erabilpena «gauaren iluntasunean» orientazio metodo gisan gomendatzen da. Hala ere, ez dago nabigazioan bere erabilerari buruzko aipamenik, ezta nola egin zen arrainaren magnetizazioa ere.
* Testu txinatarretan magnetizatutako orratz bati buruzko lehen erreferentzia eztabaidaezina 1086ko<nowiki/>a da. Song dinastiako Shen Kuo-k idatzitako liburu batean, geomanteek orratz bat bere punta magnetitarekin igurtziz nola magnetizatu zuten, eta iparrorratza zeta zuntz batetik esekiz eta orratzaren erdian argizari pixka bat jartzen azaltzen da. Shen Kuok adierazi zuen horrela orratz batzuetan iparrerantz eta beste batzuetan hegorantz seinalatzen zuela.
* Nabigazioan magnetizatutako orratz bateko erabilerari buruzko aipamena egiten duen lehen idazkia «Pingzhou-ko mahaiaren hizketaldiak» liburua da «Nabigatzaileak geografia ezagutzen du, hark izarrak ikusten ditu gauean, eguzkia egunean; ilun eta lainotuta dagoenean, hark iparrorratza ikusten du». Honek, Shen Kuoren egiazko iparreko kontzeptuaren aurkikundearen laguntza baliotsua jasoko zuen: iparburu magnetikoranzko deklinabide magnetikoa.
Iparrorratz txinatar zahar asko magia, zientzia eta protozientziarako erabiltzen ziren, adibidez, iparrorratz magnetikoa funtsezko tresna da geomantzian eta [[feng shui]]<nowiki/>an.
==== Garapenak eta ondorengo erabilerak Txinan ====
Itsasoko 48 posizioko nabigazio iparrorratz bateko lehen erabilera aipatuta dago «Kanbodiako aduanak» Zhou Daguan liburuan, Yuan dinastiako diplomatuak idatzia. Bertan bere bidaia deskribatzen du Wenzhou-tik Angkor Thom-era 1296. urtean.
Zheng He-ren nabigazioko mapak, «Mao Kun Mapa» izenaz ezagunak, bidaia orratz hartze zehatz kantitate handia dauka.
Liburutegi batean eskuliburu bat dago, nabigazio-iparrorratzaren erabilerari buruzko xehetasunak dituena. Shun Feng Xiang Song (‘Konpainiarako Haize egokiak —edo bidezkoak—’) izenekoa.
== Difusioa ==
Iparrorratzaren agerpenaren ondoren gertatutakoaren inguruan hainbat teoria daude. Hona batzuk:
* Txinatik Ekialde Ertaineraino iritsi zela, [[Zetaren Bidea|Zetaren Bid]][[Zetaren Bidea|e]]<nowiki/>aren bidez, eta gero<nowiki/> <nowiki/>Europara igaro.
* Zuzen-zuzenean, Txinatik Europara eraman zela eta, ondoren, Europatik Ekialde Ertainera.
* Europan sortu eta gero, Ekialde Ertainera eraman zela.
Azken bi teoriek europarren lanak iparrorratzaren asmakuntzan arabiarretan baino lehenago oinarritzen dituzte. Magnetizatutako orratz baten eta gailuaren marinelen erabileraren Europako lehen aipamena Alexander Neckam paristarraren ''De Naturis Rerum''-en ("Gauza naturalak") agertzen da.
Mundu arabiarrean, erreferentzia goiztiarrenak ''Merkatarien altxorra'' liburuan dago: egileak, 40 urte lehenago, itsasontzi batean bidaia bat egin omen zuen iparrorratz bat erabiliz. Zenbait erudituk objektuaren agerpen data aurrekoa bide dela pentsatzen dute.
Europan, ofizialki iparrorratza ezaguna da [[Pizkundea|Pizkunde]]<nowiki/>az geroztik. Hasiera batean, sorginkeriaz edo magiaz funtzionatzen zuela uste zen. [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>aren amaieratik XIX. mendearen erdialdera, Iparburuan Rupes Nigra izeneko burdinazko mendi erraldoia zegoela pentsatzen zen eta, horrexegatik, imandutako orratzek iparbururantz apuntatzen zutela.
== Europan asmatu ote zen? ==
Hainbat argudio eman daitezke Europan asmatu izanari buruz.
Aldeko argudioak:
* Nabigaziorako iparrorratz europarrak iparrera seinalatzen du, iparrorratz txinatarrak aldiz hegora seinalatzen du.
* Europar iparrorratzak oinarrizko 16 zatiketa ditu, txinatarrak aldiz 24.
* Europar iparrorratzak eboluzio azkarra jasan du magnetizatutako orratzetik (1190) iparrorratz lehorrera (1300). Orratzen inguruko aldaketagatik imajina daiteke orratz-artefaktua eta katiluaren aurreko asmakizuna independenteki egin zela.
Aurkako argudioak:
* Europako lehen iparrorratza ur-katilu batean flotatzen zegoen orratz batean oinarritzen zen.
== Erabilera meatzaritzan ==
Iparrorratza [[Massa]]-ko meatze-hirian, lurraren azpian orientazio erremintatzat erabili zen lehen aldiz, magnetizatutako orratz flotatzaileak tuneletan gidaritzat. XV mendearen bigarren erdialdean, [[Tirol]]<nowiki/>go meatzariek beren lanetarako oinarrizko ekipamenduaren parte zen. Handik gutxira, Rülein von Calw meatzari alemaniarrak (1463-1525) lur azpiko lanetan iparrorratzaren erabilerak zeuzkan hitzarmena idatzi zuen.
== Iparrorratz lehorra ==
Iparrorratz lehorra Europan asmatu zen 1300 urte inguruan eta tresna hiru elementuz osatuta dago: magnetizatutako orratz bat, beirazko-estalkia duen kutxa bat eta mapa nautiko bat haize-arrosa duena. Karta orratzean atxikitzen zen, ardatz baten gainean aske bira zitekeena. Iparrorratza itsasontziko gilarekin bat jartzen zenez eta kartak itsasontzia norabidez aldatzen zen guztietan biratzen zuenez, aparatuak itsasontziaren norabidea ematen zuen. Peter Peregrinus eruditu frantsesak kutxetako orratz sistema 1269an deskribatu arren, Flavio Gioja italiarra izan zen, [[Amalfi]]-ko itsas pilotua, nabigazio-iparrorratza hobetu eta abiarazi zuena, orratza mapa nautikoaren gainean zintzilikatuz. Iparrorratz modelo hori [[Dante Alighieri|Dante]]-ren "[[Jainkotiar komedia|Jainkotiar Komedia]]" liburuan (1380) deskribatzen da.
== Gaur egungo iparrorratzak ==
Oraingo nabigazio iparrorratzek orratz edo disko magnetizatuak erabiltzen dituzte, likido batez beterik dagoen kapsula baten barnean, normalean olioa, kerosenoa edo alkohola izaten dena. Fluido honek orratza geldiarazten du ipar magnetikoaren inguruan oszilatzen utzi beharrean. Likidoz betetako lehen iparrorratz eramangarria Tuomas Vohlonen-ek asmatu zuen 1936. urtean, banakako erabilerako. Gainera, zenbait iparrorratzek angelu-garraiagailu bat daramate, norabide zehatzen neurriak mapa batetik bertatik hartzeko balio dutenak. Gaur eguneko iparrorratzen beste ezaugarri batzuk, mapetan distantziak neurtzeko eskalak, argi gutxi dagoen egoetan erabiltzeko marka argiztatuak eta urruneko objektuak zehaztasunez neurtzeko mekanismo optikoak, hala nola, ispiluak, prismak…
Gaur egun erabiltzen diren iparrorratz berezien artean bada Quibla iparrorratza, musulmanek erabilia [[Meka]] non dagoen jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko, eta Jerusalenen iparrorratza, juduengatik erabilia Jerusalenen norabidea zein den jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko.
== Iparrorratz baten kalibraketa ==
Lurraren eremu magnetikoaren inklinazioa eta intentsitatea latitude batetik bestera aldatuz doanez, iparrorratzak euren fabrikazioan zehar kalibratuak izaten dira. Doikuntza horrek lurraren eremu magnetikoaren aldaketaren eraginez iparrorratzen neurketa okerrak aurreikusi eta zuzentzen ditu. Fabrikatzaile gehienek euren iparrorratzak lurreko bost zonetako batentzat kalibratzen dituzte. Zona hauek lehenengo zonatik, ipar-hemisferio gehiena hartzen duena, bosgarren zonaraino, Australia eta hegoaldeko ozeanoak hartzen dituena, doaz. Suunto, esplorazio ekipamendu fabrikatzailea, bi zonetarako kalibratuta zeuden iparrorratzak merkaturatu zituen, non hemisferio oso baten erabil daitezkeen, baita beste hemisferioan erabili akats zorrotz handirik egin gabe.
Herrialde adierazgarrienak zonako:
* 1. zona: [[Ipar hemisferio]]a ([[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Ipar Europa]] eta [[Asia|Asia)]]
* 2. zona: [[Mexiko]], [[Erdialdeko Amerika]], [[Panama]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]] eta [[ipar Afrika]]
* 3. zona: [[Txile|Txile,]] [[Bolivia]], [[Brasil]] eta [[Erdialdeko Afrika]]
* 4. zona: [[Paraguai|Paraguay]], [[Uruguai]], Hego Argentina, [[Ginea Berria|Guinea Berria]] eta [[Hegoafrika]]
* 5. zona: [[Australia]], [[Antartika]] eta [[Zeelanda Berria]]
== Orientazio sistemak eta uneko kokapena ==
Gaur egun teknologiaren, konputazioaren eta satelite artifizialen aurrerapenarekin, iparrorratza alde batera utzi da eta [[GPS]]<nowiki/>ak (''Global Positioning System'' edo Kokapen Sistema Globala) ordezkatu du. Sistema horrek satelite bidezko triangulazio bidez koordenatu zehatzak ematen ditu. Posizionatze ekipoak sakelako telefono edo kalkulagailu zientifiko baten tamainakoak izaten dira eta unean bertan, Lurreko edozein puntutan egonda, koordenatuak eman diezazkigukete. Horretaz gain, beste modelo konplexuago batzuek zonaldeko mapa eta ibilbideak, inguruko erliebearen datuak, gasolindegiak, postu sanitarioak, hotel eta jatetxeen datuak ere erakusten dituzte.
Gaur egun, ibilgailu orok, airekoek, uretakoek nahiz lurrekoek, zibilek zein militarrek, horrelako gailuak eskura ditzakete. Hala ere, itsasontzi eta hegazkinek iparrorratz hobetuak eramaten dituzte sistema konplexuetan akatsik egongo balitz, bidaia aurrera eraman ahal izateko. Esploraziozaleek zein mendi-ibiltaritzara zaletuek ere iparrorratzak erabiltzen segitzen dute, apurtzeko zailagoak direlako; gainera, ez dute pilarik behar.
=== Iparrorratzetik nabigazio-mapara ===
Lursail batean iparrorratzarekin neurtzean norabidea lortzen da, ipar magnetikoa erreferentziatzat izanda, aldiz, nabigazio mapan [[azimut]]-a erabiltzen da, ipar geografikoa edo benetako iparra erreferentziatzat izanda. Norabide bat azimut bihurtzeko deklinazio-magnetikoa zein den jakin behar da, horrela deklinazioa ekialderantz bada, azimuta norabidea eta deklinazioaren arteko batuketa izango da (Az = Rm + Dm); aldiz, deklinazio magnetikoa mendebalderantz bada, orduan azimuta norabidearen eta deklinazio-magnetikoaren arteko kenketa da (Az = Rm - Dm). Ekuazioak errazteko eta bakarra erabiltzeko, lehenengo formula erabiltzen da, non [[azimut]]<nowiki/>a norabidearen eta deklinazio magnetikoaren arteko batura den, baina zeinuen hitzarmena kontuan izanda, non Ekialdea positiboa den eta Mendebaldea negatiboa, adibidez; norabidea 60º-koa den eta deklinazio magnetikoa 5º Mendebalde (-5º) den azimuta topatu nahi izan ezkero, hurrengo formula erabiliko da: Az = Rm + Dm = 60º + (-5º) = 55º.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Ontzi atal, bela eta gailuak}}
[[Kategoria:Gailu magnetikoak]]
[[Kategoria:Orientazioa]]
[[Kategoria:Nabigaziorako tresneria]]
[[Kategoria:Txinako asmakizunak]]
gpzte3trx9v4hcydvjcy7bigm62nnq2
10022178
10022177
2025-01-04T01:11:39Z
Treuiller
59723
10022178
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Iparrorratz'''a orientatzeko balio duen tresna da, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>n asmatua. [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen du. Oso funtzionamendu sinplea du, [[iman]]dutako orratz baten bidez [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen duelako. Hala ere, haren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzaketelako. [[Hans Christian Ørsted]] zientzialari danimarkarrak 1820an aurkitu zuen iparrorratza desbideratu egiten zela korrontedun hari baten ondoan jartzean.
XX. mendearen erdialdetik, nabigazio-sistema aurreratuagoak iparrorratz magnetikoa ordezkatzen hasi dira, besteak beste iparrorratz giroskopikoa dela kausa, laser argi-sorten bidez kalibratzen baita. Hala ere, oraindik oso erabilia da higikortasun handiko jardueretan: gainerako sistemek ez bezala, energia elektrikorik erabiltzen ez duenez, horrelako jardueretarako ezin egokiagoa da.
== Historia ==
Datuen arabera, Txinan asmatu zen IX. mende inguruan, norabideak itsaso zabalean zehazteko. Hasiera batean, urez betetako ontzi batean imandutako orratz bat flotatzen jartzen zuten. Denbora pasa ahala, sistema hobetuz joan zen, tamaina txikiagotzen eta erabilera errazten, ontzia ardatz birakari batez aldatuz, eta norabideak kalkulatzeko balio duen «haize-arrosa» gehituz. Gaur egun, iparrorratzek funtzionamendu-sistema aldatzen ez dioten baina neurketak errazagoak egiten dituzten hobekuntza txikiak jaso dituzte. Hobekuntza horien artean, ingurune ilunetan datu fidagarriak hartzeko argiztapen sistemak eta neurriak hartzeko urruneko objektuak erreferentzi moduan hartzen ditugunerako sistema optikoak daude.
Iparrorratzaren sorrera baino lehen, itsaso zabalean norabideak zehazteko gorputz zerutarren posizioaz baliatzen ziren. Batzuetan, nabigazioa zundaren erabileran ere oinarritzen zen. Metodo horien erabilerarekin bi zailtasun nagusi sortzen ziren: ur sakonegietan zundak emandako neurriak ez ziren fidagarriak eta zerua lainotuta zegoenean, ezin zen gorputz zerutarrik ikusi. Iparrorratza arazo horiek arintzeko erabiltzen zen; horregatik, halako eragozpenak pairatzen zituzten kulturek gutxi erabiltzen zuten. Hala izan zen arabiarren kasua, [[Persiar golkoa]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeano]]<nowiki/>tik nabigatzen zirenez gehienetan zeru garbietan aritzen ziren. Beste aldetik, marinelek [[Itsaso Baltiko]]<nowiki/>ko ur axaletan nabigatzen zutenez, zundak erabiltzen zituzten. Beste alde batetik, astrolabioak ere zeuden —Grezian asmatu ziren—, nabigazioan laguntzeko.
=== Mesoamerika ===
[[Olmeka]] iparrorratz baten antzeko eran funtzionatzen zuen magnetitako artefaktu baten aurkikundeak «Olmecasen K.a. 1000. urtetik baino lehen magnetita iparrorratza aurkitu eta erabili zutela » teoriak sortu ditu.
=== Txina ===
Joseph Needham-en ustez, Txinari asmatu bide zen, baina gailuaren datan desadostasunak daudenez, antzinako literaturaz baliatu dira, aipamenen bila. Hartarako, ordena kronologiko bat jarraitu dute:
* Literatura txinatarrean dakarren magnetismoari buruzko erreferentziarik zaharrena IV. mendeko 鬼谷子 ("Deabruaren haraneko maisuaren liburua") lanekoa da: «Magnetitak burdina etor dadila eragiten du, erakartzen du»
* Orratz baten erakarpen magnetikoaren lehen aipamena aurkitzen da 20 eta 100 urteen artean idatzitako liburu txinatar batean: «Magnetitak orratz bat erakartzen du». 1948an, Wang Txen-Tuo-k koilarearen formako iparrorratz bat eraiki zuen eta hegora apuntatzen zuen, testuaren arabera. Hala ere, liburu horretan «magneto bati aipamen espliziturik ez dagoela» eta «hipotesi batzuk onartu behar direla konklusioren batera iritsi ahal izateko» esan zuen.
* <nowiki/>Norabidea markatzeko gailu magnetikoari buruzko lehen erreferentzia 1040-44 urteko [[Song dinastia|Song Dinastia]]<nowiki/>r<nowiki/>en liburu batean dago: deskribapen bat dauka, «hegorantz seinalatzen duen arraina» ur-katilu batean, hegorantz lerrokatzen zena. Testu hartan, objektuaren erabilpena «gauaren iluntasunean» orientazio metodo gisan gomendatzen da. Hala ere, ez dago nabigazioan bere erabilerari buruzko aipamenik, ezta nola egin zen arrainaren magnetizazioa ere.
* Testu txinatarretan magnetizatutako orratz bati buruzko lehen erreferentzia eztabaidaezina 1086ko<nowiki/>a da. Song dinastiako Shen Kuo-k idatzitako liburu batean, geomanteek orratz bat bere punta magnetitarekin igurtziz nola magnetizatu zuten, eta iparrorratza zeta zuntz batetik esekiz eta orratzaren erdian argizari pixka bat jartzen azaltzen da. Shen Kuok adierazi zuen horrela orratz batzuetan iparrerantz eta beste batzuetan hegorantz seinalatzen zuela.
* Nabigazioan magnetizatutako orratz bateko erabilerari buruzko aipamena egiten duen lehen idazkia «Pingzhou-ko mahaiaren hizketaldiak» liburua da «Nabigatzaileak geografia ezagutzen du, hark izarrak ikusten ditu gauean, eguzkia egunean; ilun eta lainotuta dagoenean, hark iparrorratza ikusten du». Honek, Shen Kuoren egiazko iparreko kontzeptuaren aurkikundearen laguntza baliotsua jasoko zuen: iparburu magnetikoranzko deklinabide magnetikoa.
Iparrorratz txinatar zahar asko magia, zientzia eta protozientziarako erabiltzen ziren, adibidez, iparrorratz magnetikoa funtsezko tresna da geomantzian eta [[feng shui]]<nowiki/>an.
==== Garapenak eta ondorengo erabilerak Txinan ====
Itsasoko 48 posizioko nabigazio iparrorratz bateko lehen erabilera aipatuta dago «Kanbodiako aduanak» Zhou Daguan liburuan, Yuan dinastiako diplomatuak idatzia. Bertan bere bidaia deskribatzen du Wenzhou-tik Angkor Thom-era 1296. urtean.
Zheng He-ren nabigazioko mapak, «Mao Kun Mapa» izenaz ezagunak, bidaia orratz hartze zehatz kantitate handia dauka.
Liburutegi batean eskuliburu bat dago, nabigazio-iparrorratzaren erabilerari buruzko xehetasunak dituena. Shun Feng Xiang Song (‘Konpainiarako Haize egokiak —edo bidezkoak—’) izenekoa.
== Difusioa ==
Iparrorratzaren agerpenaren ondoren gertatutakoaren inguruan hainbat teoria daude. Hona batzuk:
* Txinatik Ekialde Ertaineraino iritsi zela, [[Zetaren Bidea|Zetaren Bid]][[Zetaren Bidea|e]]<nowiki/>aren bidez, eta gero<nowiki/> <nowiki/>Europara igaro.
* Zuzen-zuzenean, Txinatik Europara eraman zela eta, ondoren, Europatik Ekialde Ertainera.
* Europan sortu eta gero, Ekialde Ertainera eraman zela.
Azken bi teoriek europarren lanak iparrorratzaren asmakuntzan arabiarretan baino lehenago oinarritzen dituzte. Magnetizatutako orratz baten eta gailuaren marinelen erabileraren Europako lehen aipamena Alexander Neckam paristarraren ''De Naturis Rerum''-en ("Gauza naturalak") agertzen da.
Mundu arabiarrean, erreferentzia goiztiarrenak ''Merkatarien altxorra'' liburuan dago: egileak, 40 urte lehenago, itsasontzi batean bidaia bat egin omen zuen iparrorratz bat erabiliz. Zenbait erudituk objektuaren agerpen data aurrekoa bide dela pentsatzen dute.
Europan, ofizialki iparrorratza ezaguna da [[Pizkundea|Pizkunde]]<nowiki/>az geroztik. Hasiera batean, sorginkeriaz edo magiaz funtzionatzen zuela uste zen. [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>aren amaieratik XIX. mendearen erdialdera, Iparburuan Rupes Nigra izeneko burdinazko mendi erraldoia zegoela pentsatzen zen eta, horrexegatik, imandutako orratzek iparbururantz apuntatzen zutela.
== Europan asmatu ote zen? ==
Hainbat argudio eman daitezke Europan asmatu izanari buruz.
Aldeko argudioak:
* Nabigaziorako iparrorratz europarrak iparrera seinalatzen du, iparrorratz txinatarrak aldiz hegora seinalatzen du.
* Europar iparrorratzak oinarrizko 16 zatiketa ditu, txinatarrak aldiz 24.
* Europar iparrorratzak eboluzio azkarra jasan du magnetizatutako orratzetik (1190) iparrorratz lehorrera (1300). Orratzen inguruko aldaketagatik imajina daiteke orratz-artefaktua eta katiluaren aurreko asmakizuna independenteki egin zela.
Aurkako argudioak:
* Europako lehen iparrorratza ur-katilu batean flotatzen zegoen orratz batean oinarritzen zen.
== Erabilera meatzaritzan ==
Iparrorratza [[Massa]]-ko meatze-hirian, lurraren azpian orientazio erremintatzat erabili zen lehen aldiz, magnetizatutako orratz flotatzaileak tuneletan gidaritzat. XV mendearen bigarren erdialdean, [[Tirol]]<nowiki/>go meatzariek beren lanetarako oinarrizko ekipamenduaren parte zen. Handik gutxira, Rülein von Calw meatzari alemaniarrak (1463-1525) lur azpiko lanetan iparrorratzaren erabilerak zeuzkan hitzarmena idatzi zuen.
== Iparrorratz lehorra ==
Iparrorratz lehorra Europan asmatu zen 1300 urte inguruan eta tresna hiru elementuz osatuta dago: magnetizatutako orratz bat, beirazko-estalkia duen kutxa bat eta mapa nautiko bat haize-arrosa duena. Karta orratzean atxikitzen zen, ardatz baten gainean aske bira zitekeena. Iparrorratza itsasontziko gilarekin bat jartzen zenez eta kartak itsasontzia norabidez aldatzen zen guztietan biratzen zuenez, aparatuak itsasontziaren norabidea ematen zuen. Peter Peregrinus eruditu frantsesak kutxetako orratz sistema 1269an deskribatu arren, Flavio Gioja italiarra izan zen, [[Amalfi]]-ko itsas pilotua, nabigazio-iparrorratza hobetu eta abiarazi zuena, orratza mapa nautikoaren gainean zintzilikatuz. Iparrorratz modelo hori [[Dante Alighieri|Dante]]-ren "[[Jainkotiar komedia|Jainkotiar Komedia]]" liburuan (1380) deskribatzen da.
== Gaur egungo iparrorratzak ==
Oraingo nabigazio iparrorratzek orratz edo disko magnetizatuak erabiltzen dituzte, likido batez beterik dagoen kapsula baten barnean, normalean olioa, kerosenoa edo alkohola izaten dena. Fluido honek orratza geldiarazten du ipar magnetikoaren inguruan oszilatzen utzi beharrean. Likidoz betetako lehen iparrorratz eramangarria Tuomas Vohlonen-ek asmatu zuen 1936. urtean, banakako erabilerako. Gainera, zenbait iparrorratzek angelu-garraiagailu bat daramate, norabide zehatzen neurriak mapa batetik bertatik hartzeko balio dutenak. Gaur eguneko iparrorratzen beste ezaugarri batzuk, mapetan distantziak neurtzeko eskalak, argi gutxi dagoen egoetan erabiltzeko marka argiztatuak eta urruneko objektuak zehaztasunez neurtzeko mekanismo optikoak, hala nola, ispiluak, prismak…
Gaur egun erabiltzen diren iparrorratz berezien artean bada Quibla iparrorratza, musulmanek erabilia [[Meka]] non dagoen jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko, eta Jerusalenen iparrorratza, juduengatik erabilia Jerusalenen norabidea zein den jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko.
== Iparrorratz baten kalibraketa ==
Lurraren eremu magnetikoaren inklinazioa eta intentsitatea latitude batetik bestera aldatuz doanez, iparrorratzak euren fabrikazioan zehar kalibratuak izaten dira, doikuntza horrek Lurraren eremu magnetikoaren aldaketaren eraginez iparrorratzen neurketa okerrak aurreikusi eta zuzen ditzan. Fabrikatzaile gehienek euren iparrorratzak Lurreko bost zonetako batentzat kalibratzen dituzte. Esplorazio ekipamendu fabrikatzaile ''Suunto''k bi zonatarako kalibratutako iparrorratzak merkaturatu zituen: hemisferio oso batean erabil zitezkeen, baita beste hemisferioan ere, akats larririk egin gabe.
Herrialde adierazgarrienak zonako:
* 1. zona: [[Ipar hemisferio]]a ([[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Ipar Europa]] eta [[Asia|Asia)]]
* 2. zona: [[Mexiko]], [[Erdialdeko Amerika]], [[Panama]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]] eta [[ipar Afrika]]
* 3. zona: [[Txile|Txile,]] [[Bolivia]], [[Brasil]] eta [[Erdialdeko Afrika]]
* 4. zona: [[Paraguai|Paraguay]], [[Uruguai]], [[Argentina]], [[Ginea Berria|Guinea Berria]] eta [[Hegoafrika]]
* 5. zona: [[Australia]], [[Antartika]] eta [[Zeelanda Berria]]
== Orientazio sistemak eta uneko kokapena ==
Gaur egun teknologiaren, konputazioaren eta satelite artifizialen aurrerapenarekin, iparrorratza alde batera utzi da eta [[GPS]]<nowiki/>ak (''Global Positioning System'' edo Kokapen Sistema Globala) ordezkatu du. Sistema horrek satelite bidezko triangulazio bidez koordenatu zehatzak ematen ditu. Posizionatze ekipoak sakelako telefono edo kalkulagailu zientifiko baten tamainakoak izaten dira eta unean bertan, Lurreko edozein puntutan egonda, koordenatuak eman diezazkigukete. Horretaz gain, beste modelo konplexuago batzuek zonaldeko mapa eta ibilbideak, inguruko erliebearen datuak, gasolindegiak, postu sanitarioak, hotel eta jatetxeen datuak ere erakusten dituzte.
Gaur egun, ibilgailu orok, airekoek, uretakoek nahiz lurrekoek, zibilek zein militarrek, horrelako gailuak eskura ditzakete. Hala ere, itsasontzi eta hegazkinek iparrorratz hobetuak eramaten dituzte sistema konplexuetan akatsik egongo balitz, bidaia aurrera eraman ahal izateko. Esploraziozaleek zein mendi-ibiltaritzara zaletuek ere iparrorratzak erabiltzen segitzen dute, apurtzeko zailagoak direlako; gainera, ez dute pilarik behar.
=== Iparrorratzetik nabigazio-mapara ===
Lursail batean iparrorratzarekin neurtzean norabidea lortzen da, ipar magnetikoa erreferentziatzat izanda, aldiz, nabigazio mapan [[azimut]]-a erabiltzen da, ipar geografikoa edo benetako iparra erreferentziatzat izanda. Norabide bat azimut bihurtzeko deklinazio-magnetikoa zein den jakin behar da, horrela deklinazioa ekialderantz bada, azimuta norabidea eta deklinazioaren arteko batuketa izango da (Az = Rm + Dm); aldiz, deklinazio magnetikoa mendebalderantz bada, orduan azimuta norabidearen eta deklinazio-magnetikoaren arteko kenketa da (Az = Rm - Dm). Ekuazioak errazteko eta bakarra erabiltzeko, lehenengo formula erabiltzen da, non [[azimut]]<nowiki/>a norabidearen eta deklinazio magnetikoaren arteko batura den, baina zeinuen hitzarmena kontuan izanda, non Ekialdea positiboa den eta Mendebaldea negatiboa, adibidez; norabidea 60º-koa den eta deklinazio magnetikoa 5º Mendebalde (-5º) den azimuta topatu nahi izan ezkero, hurrengo formula erabiliko da: Az = Rm + Dm = 60º + (-5º) = 55º.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Ontzi atal, bela eta gailuak}}
[[Kategoria:Gailu magnetikoak]]
[[Kategoria:Orientazioa]]
[[Kategoria:Nabigaziorako tresneria]]
[[Kategoria:Txinako asmakizunak]]
rki3myf6y5kyfrn4xnjafsefx17wllk
10022179
10022178
2025-01-04T01:20:16Z
Treuiller
59723
10022179
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Iparrorratz'''a orientatzeko balio duen tresna da, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>n asmatua. [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen du. Oso funtzionamendu sinplea du, [[iman]]dutako orratz baten bidez [[Lurra]]ren [[ipar magnetiko]]a seinalatzen duelako. Hala ere, haren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzaketelako. [[Hans Christian Ørsted]] zientzialari danimarkarrak 1820an aurkitu zuen iparrorratza desbideratu egiten zela korrontedun hari baten ondoan jartzean.
XX. mendearen erdialdetik, nabigazio-sistema aurreratuagoak iparrorratz magnetikoa ordezkatzen hasi dira, besteak beste iparrorratz giroskopikoa dela kausa, laser argi-sorten bidez kalibratzen baita. Hala ere, oraindik oso erabilia da higikortasun handiko jardueretan: gainerako sistemek ez bezala, energia elektrikorik erabiltzen ez duenez, horrelako jardueretarako ezin egokiagoa da.
== Historia ==
Datuen arabera, Txinan asmatu zen IX. mende inguruan, norabideak itsaso zabalean zehazteko. Hasiera batean, urez betetako ontzi batean imandutako orratz bat flotatzen jartzen zuten. Denbora pasa ahala, sistema hobetuz joan zen, tamaina txikiagotzen eta erabilera errazten, ontzia ardatz birakari batez aldatuz, eta norabideak kalkulatzeko balio duen «haize-arrosa» gehituz. Gaur egun, iparrorratzek funtzionamendu-sistema aldatzen ez dioten baina neurketak errazagoak egiten dituzten hobekuntza txikiak jaso dituzte. Hobekuntza horien artean, ingurune ilunetan datu fidagarriak hartzeko argiztapen sistemak eta neurriak hartzeko urruneko objektuak erreferentzi moduan hartzen ditugunerako sistema optikoak daude.
Iparrorratzaren sorrera baino lehen, itsaso zabalean norabideak zehazteko gorputz zerutarren posizioaz baliatzen ziren. Batzuetan, nabigazioa zundaren erabileran ere oinarritzen zen. Metodo horien erabilerarekin bi zailtasun nagusi sortzen ziren: ur sakonegietan zundak emandako neurriak ez ziren fidagarriak eta zerua lainotuta zegoenean, ezin zen gorputz zerutarrik ikusi. Iparrorratza arazo horiek arintzeko erabiltzen zen; horregatik, halako eragozpenak pairatzen zituzten kulturek gutxi erabiltzen zuten. Hala izan zen arabiarren kasua, [[Persiar golkoa]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeano]]<nowiki/>tik nabigatzen zirenez gehienetan zeru garbietan aritzen ziren. Beste aldetik, marinelek [[Itsaso Baltiko]]<nowiki/>ko ur axaletan nabigatzen zutenez, zundak erabiltzen zituzten. Beste alde batetik, astrolabioak ere zeuden —Grezian asmatu ziren—, nabigazioan laguntzeko.
=== Mesoamerika ===
[[Olmeka]] iparrorratz baten antzeko eran funtzionatzen zuen magnetitako artefaktu baten aurkikundeak «Olmecasen K.a. 1000. urtetik baino lehen magnetita iparrorratza aurkitu eta erabili zutela » teoriak sortu ditu.
=== Txina ===
Joseph Needham-en ustez, Txinari asmatu bide zen, baina gailuaren datan desadostasunak daudenez, antzinako literaturaz baliatu dira, aipamenen bila. Hartarako, ordena kronologiko bat jarraitu dute:
* Literatura txinatarrean dakarren magnetismoari buruzko erreferentziarik zaharrena IV. mendeko 鬼谷子 ("Deabruaren haraneko maisuaren liburua") lanekoa da: «Magnetitak burdina etor dadila eragiten du, erakartzen du»
* Orratz baten erakarpen magnetikoaren lehen aipamena aurkitzen da 20 eta 100 urteen artean idatzitako liburu txinatar batean: «Magnetitak orratz bat erakartzen du». 1948an, Wang Txen-Tuo-k koilarearen formako iparrorratz bat eraiki zuen eta hegora apuntatzen zuen, testuaren arabera. Hala ere, liburu horretan «magneto bati aipamen espliziturik ez dagoela» eta «hipotesi batzuk onartu behar direla konklusioren batera iritsi ahal izateko» esan zuen.
* <nowiki/>Norabidea markatzeko gailu magnetikoari buruzko lehen erreferentzia 1040-44 urteko [[Song dinastia|Song Dinastia]]<nowiki/>r<nowiki/>en liburu batean dago: deskribapen bat dauka, «hegorantz seinalatzen duen arraina» ur-katilu batean, hegorantz lerrokatzen zena. Testu hartan, objektuaren erabilpena «gauaren iluntasunean» orientazio metodo gisan gomendatzen da. Hala ere, ez dago nabigazioan bere erabilerari buruzko aipamenik, ezta nola egin zen arrainaren magnetizazioa ere.
* Testu txinatarretan magnetizatutako orratz bati buruzko lehen erreferentzia eztabaidaezina 1086ko<nowiki/>a da. Song dinastiako Shen Kuo-k idatzitako liburu batean, geomanteek orratz bat bere punta magnetitarekin igurtziz nola magnetizatu zuten, eta iparrorratza zeta zuntz batetik esekiz eta orratzaren erdian argizari pixka bat jartzen azaltzen da. Shen Kuok adierazi zuen horrela orratz batzuetan iparrerantz eta beste batzuetan hegorantz seinalatzen zuela.
* Nabigazioan magnetizatutako orratz bateko erabilerari buruzko aipamena egiten duen lehen idazkia «Pingzhou-ko mahaiaren hizketaldiak» liburua da «Nabigatzaileak geografia ezagutzen du, hark izarrak ikusten ditu gauean, eguzkia egunean; ilun eta lainotuta dagoenean, hark iparrorratza ikusten du». Honek, Shen Kuoren egiazko iparreko kontzeptuaren aurkikundearen laguntza baliotsua jasoko zuen: iparburu magnetikoranzko deklinabide magnetikoa.
Iparrorratz txinatar zahar asko magia, zientzia eta protozientziarako erabiltzen ziren, adibidez, iparrorratz magnetikoa funtsezko tresna da geomantzian eta [[feng shui]]<nowiki/>an.
==== Garapenak eta ondorengo erabilerak Txinan ====
Itsasoko 48 posizioko nabigazio iparrorratz bateko lehen erabilera aipatuta dago «Kanbodiako aduanak» Zhou Daguan liburuan, Yuan dinastiako diplomatuak idatzia. Bertan bere bidaia deskribatzen du Wenzhou-tik Angkor Thom-era 1296. urtean.
Zheng He-ren nabigazioko mapak, «Mao Kun Mapa» izenaz ezagunak, bidaia orratz hartze zehatz kantitate handia dauka.
Liburutegi batean eskuliburu bat dago, nabigazio-iparrorratzaren erabilerari buruzko xehetasunak dituena. Shun Feng Xiang Song (‘Konpainiarako Haize egokiak —edo bidezkoak—’) izenekoa.
== Difusioa ==
Iparrorratzaren agerpenaren ondoren gertatutakoaren inguruan hainbat teoria daude. Hona batzuk:
* Txinatik Ekialde Ertaineraino iritsi zela, [[Zetaren Bidea|Zetaren Bid]][[Zetaren Bidea|e]]<nowiki/>aren bidez, eta gero<nowiki/> <nowiki/>Europara igaro.
* Zuzen-zuzenean, Txinatik Europara eraman zela eta, ondoren, Europatik Ekialde Ertainera.
* Europan sortu eta gero, Ekialde Ertainera eraman zela.
Azken bi teoriek europarren lanak iparrorratzaren asmakuntzan arabiarretan baino lehenago oinarritzen dituzte. Magnetizatutako orratz baten eta gailuaren marinelen erabileraren Europako lehen aipamena Alexander Neckam paristarraren ''De Naturis Rerum''-en ("Gauza naturalak") agertzen da.
Mundu arabiarrean, erreferentzia goiztiarrenak ''Merkatarien altxorra'' liburuan dago: egileak, 40 urte lehenago, itsasontzi batean bidaia bat egin omen zuen iparrorratz bat erabiliz. Zenbait erudituk objektuaren agerpen data aurrekoa bide dela pentsatzen dute.
Europan, ofizialki iparrorratza ezaguna da [[Pizkundea|Pizkunde]]<nowiki/>az geroztik. Hasiera batean, sorginkeriaz edo magiaz funtzionatzen zuela uste zen. [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>aren amaieratik XIX. mendearen erdialdera, Iparburuan Rupes Nigra izeneko burdinazko mendi erraldoia zegoela pentsatzen zen eta, horrexegatik, imandutako orratzek iparbururantz apuntatzen zutela.
== Europan asmatu ote zen? ==
Hainbat argudio eman daitezke Europan asmatu izanari buruz.
Aldeko argudioak:
* Nabigaziorako iparrorratz europarrak iparrera seinalatzen du, iparrorratz txinatarrak aldiz hegora seinalatzen du.
* Europar iparrorratzak oinarrizko 16 zatiketa ditu, txinatarrak aldiz 24.
* Europar iparrorratzak eboluzio azkarra jasan du magnetizatutako orratzetik (1190) iparrorratz lehorrera (1300). Orratzen inguruko aldaketagatik imajina daiteke orratz-artefaktua eta katiluaren aurreko asmakizuna independenteki egin zela.
Aurkako argudioak:
* Europako lehen iparrorratza ur-katilu batean flotatzen zegoen orratz batean oinarritzen zen.
== Erabilera meatzaritzan ==
Iparrorratza [[Massa]]-ko meatze-hirian, lurraren azpian orientazio erremintatzat erabili zen lehen aldiz, magnetizatutako orratz flotatzaileak tuneletan gidaritzat. XV mendearen bigarren erdialdean, [[Tirol]]<nowiki/>go meatzariek beren lanetarako oinarrizko ekipamenduaren parte zen. Handik gutxira, Rülein von Calw meatzari alemaniarrak (1463-1525) lur azpiko lanetan iparrorratzaren erabilerak zeuzkan hitzarmena idatzi zuen.
== Iparrorratz lehorra ==
Iparrorratz lehorra Europan asmatu zen 1300 urte inguruan eta tresna hiru elementuz osatuta dago: magnetizatutako orratz bat, beirazko-estalkia duen kutxa bat eta mapa nautiko bat haize-arrosa duena. Karta orratzean atxikitzen zen, ardatz baten gainean aske bira zitekeena. Iparrorratza itsasontziko gilarekin bat jartzen zenez eta kartak itsasontzia norabidez aldatzen zen guztietan biratzen zuenez, aparatuak itsasontziaren norabidea ematen zuen. Peter Peregrinus eruditu frantsesak kutxetako orratz sistema 1269an deskribatu arren, Flavio Gioja italiarra izan zen, [[Amalfi]]-ko itsas pilotua, nabigazio-iparrorratza hobetu eta abiarazi zuena, orratza mapa nautikoaren gainean zintzilikatuz. Iparrorratz modelo hori [[Dante Alighieri|Dante]]-ren "[[Jainkotiar komedia|Jainkotiar Komedia]]" liburuan (1380) deskribatzen da.
== Gaur egungo iparrorratzak ==
Oraingo nabigazio iparrorratzek orratz edo disko magnetizatuak erabiltzen dituzte, likido batez beterik dagoen kapsula baten barnean, normalean olioa, kerosenoa edo alkohola izaten dena. Fluido honek orratza geldiarazten du ipar magnetikoaren inguruan oszilatzen utzi beharrean. Likidoz betetako lehen iparrorratz eramangarria Tuomas Vohlonen-ek asmatu zuen 1936. urtean, banakako erabilerako. Gainera, zenbait iparrorratzek angelu-garraiagailu bat daramate, norabide zehatzen neurriak mapa batetik bertatik hartzeko balio dutenak. Gaur eguneko iparrorratzen beste ezaugarri batzuk, mapetan distantziak neurtzeko eskalak, argi gutxi dagoen egoetan erabiltzeko marka argiztatuak eta urruneko objektuak zehaztasunez neurtzeko mekanismo optikoak, hala nola, ispiluak, prismak…
Gaur egun erabiltzen diren iparrorratz berezien artean bada Quibla iparrorratza, musulmanek erabilia [[Meka]] non dagoen jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko, eta Jerusalenen iparrorratza, juduengatik erabilia Jerusalenen norabidea zein den jakin eta hara begira euren otoitzak egiteko.
== Iparrorratzaren kalibraketa ==
Lurraren eremu magnetikoaren inklinazioa eta intentsitatea latitude batetik bestera aldatuz doazenez, iparrorratzen fabrikazioan zehar kalibratu egiten dira, doikuntza horrek neurketa okerrak aurreikus eta zuzen ditzan. Fabrikatzaile gehienek euren iparrorratzak Lurreko bost zonetako batentzat kalibratzen dituzte. Esplorazio ekipamendu fabrikatzaile ''Suunto''k bi zonatarako kalibratutako iparrorratzak merkaturatu zituen: hemisferio oso batean erabil zitezkeen, baita beste hemisferioan ere, akats larririk egin gabe.
Hona bost zonak:
* 1. zona: [[Ipar hemisferio]]a ([[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Ipar Europa]] eta [[Asia|Asia)]]
* 2. zona: [[Mexiko]], [[Erdialdeko Amerika]], [[Panama]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]] eta [[Ipar Afrika]]
* 3. zona: [[Txile|Txile,]] [[Bolivia]], [[Brasil]] eta [[Erdialdeko Afrika]]
* 4. zona: [[Paraguai]], [[Uruguai]], [[Argentina]]<nowiki/>ko hegoaldea, [[Ginea Berria]] eta [[Hegoafrika]]
* 5. zona: [[Australia]], [[Antartika]] eta [[Zeelanda Berria]]
== Orientazio sistemak eta uneko kokapena ==
Gaur egun teknologiaren, konputazioaren eta satelite artifizialen aurrerapenarekin, iparrorratza alde batera utzi da eta [[GPS]]<nowiki/>ak (''Global Positioning System'' edo Kokapen Sistema Globala) ordezkatu du. Sistema horrek satelite bidezko triangulazio bidez koordenatu zehatzak ematen ditu. Posizionatze ekipoak sakelako telefono edo kalkulagailu zientifiko baten tamainakoak izaten dira eta unean bertan, Lurreko edozein puntutan egonda, koordenatuak eman diezazkigukete. Horretaz gain, beste modelo konplexuago batzuek zonaldeko mapa eta ibilbideak, inguruko erliebearen datuak, gasolindegiak, postu sanitarioak, hotel eta jatetxeen datuak ere erakusten dituzte.
Gaur egun, ibilgailu orok, airekoek, uretakoek nahiz lurrekoek, zibilek zein militarrek, horrelako gailuak eskura ditzakete. Hala ere, itsasontzi eta hegazkinek iparrorratz hobetuak eramaten dituzte sistema konplexuetan akatsik egongo balitz, bidaia aurrera eraman ahal izateko. Esploraziozaleek zein mendi-ibiltaritzara zaletuek ere iparrorratzak erabiltzen segitzen dute, apurtzeko zailagoak direlako; gainera, ez dute pilarik behar.
=== Iparrorratzetik nabigazio-mapara ===
Lursail batean iparrorratzarekin neurtzean norabidea lortzen da, ipar magnetikoa erreferentziatzat izanda, aldiz, nabigazio mapan [[azimut]]-a erabiltzen da, ipar geografikoa edo benetako iparra erreferentziatzat izanda. Norabide bat azimut bihurtzeko deklinazio-magnetikoa zein den jakin behar da, horrela deklinazioa ekialderantz bada, azimuta norabidea eta deklinazioaren arteko batuketa izango da (Az = Rm + Dm); aldiz, deklinazio magnetikoa mendebalderantz bada, orduan azimuta norabidearen eta deklinazio-magnetikoaren arteko kenketa da (Az = Rm - Dm). Ekuazioak errazteko eta bakarra erabiltzeko, lehenengo formula erabiltzen da, non [[azimut]]<nowiki/>a norabidearen eta deklinazio magnetikoaren arteko batura den, baina zeinuen hitzarmena kontuan izanda, non Ekialdea positiboa den eta Mendebaldea negatiboa, adibidez; norabidea 60º-koa den eta deklinazio magnetikoa 5º Mendebalde (-5º) den azimuta topatu nahi izan ezkero, hurrengo formula erabiliko da: Az = Rm + Dm = 60º + (-5º) = 55º.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Ontzi atal, bela eta gailuak}}
[[Kategoria:Gailu magnetikoak]]
[[Kategoria:Orientazioa]]
[[Kategoria:Nabigaziorako tresneria]]
[[Kategoria:Txinako asmakizunak]]
sxydjj77tsc878jhfqkirum81g5vmmb
El Burgo de Osma-Ciudad de Osma
0
94720
10021955
7720326
2025-01-03T17:48:31Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Soriako udalerriak]] kendua; [[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021955
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''El Burgo de Osma-Ciudad de Osma''' [[Soriako probintzia]]ko udalerria da. [[Soria]]tik 59 [[kilometro]]ra dago. [[2008]]ko erroldaren arabera 5.158 biztanle zituen 289,35 [[kilometro koadro|km²-ko]] azaleran. Historikoki bertan aurkitzen diren bi herrietatik datorkio izena: [[Ciudad de Osma|Osma]] hiria eta [[El Burgo de Osma]] hiribildua. El Burgo de Osmako barruti judizialeko eta [[Tierras del Burgo]] eskualdeko burua da.
[[Uxama Argaela]] zeltiberiar kastroa gertu izan arren, Osma [[Goi Erdi Aro]]ko gune historikoa da, eta El Burgo de Osma, berriz, [[Burgo de Osmako katedrala|Jasokundeko Andre Mariaren]] eraikuntzarekin eta, VI. mendean, Osmako elizbarrutia, Espainiako zaharrenetakoa, sortzearekin sortu zen inguruko hiribildua da. Osmak botere feudalari obeditzen zion; Burgok, berriz, erlijiosoari. 1962an interes turistikoko hiribildu izendatu zuten, eta 1993an multzo historiko-artistiko.
Udalerriak honako udalerri hauek ere hartzen ditu: [[Alcubilla del Marqués]], [[Barcebal]], [[Barcebalejo]], [[Berzosa (Soria)|Berzosa]], [[Lodares de Osma]], [[La Olmeda (Soria)|La Olmeda]], [[La Rasa]], [[Santiuste (Soria)|Santiuste]], [[Torralba del Burgo]], [[Valdegrulla]], [[Valdelubiel]], [[Valdenarros]] eta [[Vildé (Soria)|Vildé]], baita [[Navapalos]] eta [[Velasco (Soria)|Velasco]] herri hustuak ere.
== Demografia ==
=== Bilakaera ===
{{Barra bertikalen grafikoa|zabalera=800|kolore_19=blue|izena=El Burgo de Osma (udalerria)<ref>{{erreferentzia |url=https://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=1&cmbTipoBusq=0&textoMunicipio=burgo+de+osma,%20el&btnBuscarDenom=Consultar+selecci%F3n |izenburua=Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842 |egilea=Instituto Nacional de Estadística (España) |hizkuntza=es}}</ref>|1842|1790|1857|3104|1860|3144|1877|3002|1887|3434|1897|3415|1900|3378|1910|3564|1920|3426|1930|3404|1940|3561|1950|3443|1960|3112|1970|5954|1981|5046|1991|5009|2001|4877|2011|5193|2020|5038|oharrak=}}
=== Biztanleak herriz herri ===
{| class="wikitable sortable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"
|- style="background:#C0C0C0"
! Herria
! Biztanleak (2000)
! Biztanleak (2023<ref>[http://www.ine.es/nomen2/index.do Nomenclátor INE.]</ref>)
|-
| [[El Burgo de Osma]]
| align=right | 3386
| align=right | 3577
|-
| [[Alcubilla del Marqués]]
| align=right | 57
| align=right | 26
|-
| [[Barcebal]]
| align=right | 19
| align=right | 11
|-
| [[Barcebalejo]]
| align=right | 72
| align=right | 34
|-
| [[Berzosa (Soria)|Berzosa]]
| align=right | 143
| align=right | 56
|-
| [[Lodares de Osma]]
| align=right | 33
| align=right | 21
|-
| [[Navapalos]]
| align=right | 1
| align=right | desp.
|-
| [[La Olmeda (Soria)|La Olmeda]]
| align=right | 22
| align=right | 24
|-
| [[Ciudad de Osma|Osma]]
| align=right | 989
| align=right | 1189
|-
| [[La Rasa|Rasa (La)]]
| align=right | 49
| align=right | 122
|-
| [[Santiuste (Soria)|Santiuste]]
| align=right | 22
| align=right | 9
|-
| [[Torralba del Burgo]]
| align=right | 29
| align=right | 5
|-
| [[Valdegrulla]]
| align=right | 0
| align=right | 0
|-
| [[Valdelubiel]]
| align=right | 46
| align=right | 29
|-
| [[Valdenarros]]
| align=right | 28
| align=right | 9
|-
| [[Vildé (Soria)|Vildé]]
| align=right | 70
| align=right | 46
|}
== Alkateak ==
{| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="3" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Alkateen zerrenda
! Agintaldia !! Alkatea !! Alderdia
|-
| align=right| 1979-1982 || Martin Navas Lamata || [[Unión de Centro Democrático|UCD]]
|-
| align=right| 1982-1983 || Enrique Alonso Sotillos|| [[Unión de Centro Democrático|UCD]]
|-
| align=right| 1983-1990 || Javier Gómez Gómez || [[Alianza Popular|PP]]
|-
| align=right| 1990-1995 || Santiago Bartolomé Martínez || [[Alianza Popular|PP]]
|-
| align=right| 1995-1999 || Antonio Pardo Capilla || [[PP]]
|-
| align=right| 1999-2003 || Antonio Pardo Capilla || [[PP]]
|-
| align=right| 2003-2007 || Antonio Pardo Capilla || [[PP]]
|-
| align=right| 2007-2011 || Antonio Pardo Capilla || [[PP]]
|-
| align=right| 2011-2015 || Antonio Pardo Capilla || [[PP]]
|-
| align=right| 2015-2019 || Jesús Alonso Romero || [[PP]]
|-
| align=right| 2019-2021 || Miguel Cobo Sánchez-Rico || [[PP]]
|-
| align=right| 2021-2023 || Antonio Pardo Capilla|| [[Plataforma del Pueblo Soriano|PPSo]]
|-
| align=right| 2023- || Antonio Pardo Capilla || [[PP]]
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [http://www.burgosma.es/ El Burgo de Osmako Udalaren webgunea]
{{autoritate kontrola}}
{{Soriako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma| ]]
qh7t1wa2gs6vntrrubqguhxxaaq7g8v
Langa de Duero
0
94734
10021987
8101525
2025-01-03T18:15:38Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Soriako udalerriak]] kendua; [[Kategoria:Langa de Duero]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021987
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Langa de Duero''' [[Soriako probintzia]]ko udalerria da. [[Soria]]tik 90 [[kilometro]]ra dago. [[2008]]ko erroldaren arabera 859 biztanle zituen 189,91 [[kilometro koadro|km²-ko]] azaleran.
Hiria, antzinako [[Segontia Lanka]], zeltiberiarra, [[arebako]]a, erromatarra, musulmana eta kristaua izan da hurrenez hurren. Antzinatean garrantzi handia izan zuen [[Estrabon]], [[Apiano]], Plinio eta [[Diodoro Sikulo]] bezalako autoreek aipatua izanda. [[Espainiako Arkeologia Museo Nazionala|Arkeologia Museo Nazionaleko]] Protohistoria aretoan bertoko K.a. II. mendeko burdinazko eta zeramikazko hainbat pieza daude ikusgai.
== Demografia ==
{{Barra bertikalen grafikoa|kolorea_2=OceanBlue|kolorea_3=OceanBlue|zabalera=600px|izena= Langa de Duero<ref name = Evo>{{erreferentzia|url=https://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=3&error3=Por+favor%2C+introduzca+el+c%C3%B3digo+de+la+provincia.&error4=El+c%C3%B3digo+de+provincia+debe+estar+entre+1+y+52.&error5=El+c%C3%B3digo+de+provincia+debe+ser+num%C3%A9rico.&error10=El+c%C3%B3digo+de+municipio+debe+ser+num%C3%A9rico.&codigoProvincia=42&codigoMunicipio=103&btnBuscarCod=Consultar+selecci%C3%B3n|izenburua=Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842|egilea=Instituto Nacional de Estadística (España)|hizkuntza=es}}</ref>|1842|658|1857|1064|1860|1023|1877|1219|1887|1316|1897|1349|1900|1327|1910|1456|1920|1416|1930|1460|1940|1401|1950|1498|1960|1220|1970|1888|1981|1300|1991|1055|2001|856|2011|803|2021|692|oharrak=}}
=== Biztanleak herriz herri ===
{| class="wikitable sortable"
|- style="background:#C0C0C0"
! Herria
! Biztanleak (2000)
! Biztanleak (2010)<ref>[http://www.ine.es/nomen2/index.do Nomenclátor INE]</ref>
! Oharra(k)
|-
| Langa de Duero
| align=right | 589
| align=right | 588
|
|-
| [[Alcozar]]
| align=right | 53
| align=right | 39
|
|-
| [[Bocigas de Perales]]
| align=right | 107
| align=right | 86
|
|-
| [[Zayas de Torre]]
| align=right | 70
| align=right | 55
| Alkate-auzoa
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Soriako udalerri aurkibidea}}
{{geografia zirriborroa|ES-CL}}
[[Kategoria:Langa de Duero| ]]
e73le304fj798ldqpac7h4izwbw13sy
Ingalaterrako errugbi selekzioa
0
96482
10022181
9899799
2025-01-04T02:00:21Z
CommonsDelinker
688
«All_Blacks_England.jpg» fitxategia kendu da, Blackcat wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022181
wikitext
text/x-wiki
{{beste erabilpenak|Ingalaterrako gizonezkoen selekzioari|emakumeen selekzioa|Ingalaterrako emakumezkoen errugbi selekzioa}}
{{Errugbiko Selekzioa
|Izena = Ingalaterra
|Bandera =
|Ezkutua = England_Rugby_text_logo.svg
|Federakundea = Rugby Football Union
|Sortu = 1871
|Ikurra = Lancasterreko Arrosa Gorria
|Izendapena = ''Larrosaren hamabostekoa''
|Estadioa = [[Twickenham Stadium]], [[Londres|London]] (82.000)
|Entrenatzailea = {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Steve Borthwick]]
|Kapitaina = [[Jamie George]]
|Partida gehien = [[Ben Youngs]] (122)
|Puntu gehien = [[Jonny Wilkinson]] (1.179)
|Entsegu gehien = [[Rory Underwood]] (49)
| pattern_la1 =
| pattern_b1 = _england rugby23h
| pattern_ra1 =
| pattern_sh1 =
| pattern_so1 = _whitetop
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = 00004A
| pattern_la2 = _samredborder
| pattern_b2 = _england rugby23a
| pattern_ra2 = _samredborder
| pattern_sh2 =
| pattern_so2 =
| leftarm2 = 000066
| body2 = 000066
| rightarm2 = 000066
| shorts2 = 000066
| socks2 = 990000
|Lehen Partida = (baita munduko lehena ere)<br />[[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] {{banderaikur|Eskozia}} 4:1 {{banderaikur|Ingalaterra}} Ingalaterra<br />[[1871]]ko [[martxoaren 27]]a
|Garaipen Handiena = Ingalaterra {{banderaikur|Ingalaterra}} 134:0 {{banderaikur|Errumania}} [[Errumaniako errugbi selekzioa|Errumania]]<br />[[2001]]eko [[azaroaren 17]]a
|Porrot Handiena = [[Australiako errugbi selekzioa|Australia]] {{banderaikur|Australia}} 68:10 {{banderaikur|Ingalaterra}} Ingalaterra<br />[[1997]]ko [[abenduaren 6]]a
|
|Munduko Errugbi Kopa = [[Munduko Errugbi Kopa]]
|Partaidetzak = 10 (aurrenekoa 1987an)
|Emaitza Onena = 1.a (2003)
|Eskualdeko Txapelketa = [[Sei Nazioen Txapelketa]]
|Eskualde Txapelketako Partaidetzak = 128
|Eskualde Txapelketako Emaitza Onena = 39 garaipen (13 Slam Nagusi)
}}
[[Fitxategi:Argentina England rugby.jpg|250px|thumb|Argentina eta Ingalaterraren arteko partida.]]
'''Ingalaterrako errugbi selekzioa''' [[Ingalaterra]]ren ordezkaria da gizonezkoen [[hamabosteko errugbi|errugbi]] partida ofizialetan. [[Europa]]ko talde onenen artean dago, [[Munduko Errugbi Kopa]] irabazi duen europar talde bakarra baita, eta [[Sei Nazioen Txapelketa]] gehien irabazi duena [[Galesko errugbi selekzioa|Galesekin]] batera.
== Historia ==
=== Sorrera ===
Selekzioen arteko munduko lehenengo errugbi partida Ingalaterrak eta [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskoziak]] jokatu zuten eta eskoziarrak 4-1 emaitzaz nagusitu ziren. 1875ean [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlandaren]] aurka jokatu zuen eta garaile atera zen. 1880an [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskoziari]] irabazi zion eta aurreneko Kalkuta Kopa eskuratu zuen. [[Galesko errugbi selekzioa|Galesen]] aurkako lehen partida 1881ean jokatu zuen eta garaipen zabala lortu zuen.
=== Home Nations ===
1883an Home Nations txapelketa abiatu zuten lau nazio britainiarrek, Irlandak, Galesek, Eskoziak eta Ingalaterrak eta lehenengo bi ekitaldietan ingelesak nagusitu ziren. Ingalaterra izan zen XIX mendeko selekzio nagusia baina 1892 eta 1910 artean ez zuen txapelketarik irabazi. Bitarte horretan hegoaldeko selekzioen aurkako partidak jokatu zituzten, haiek Europara egindako biretan, hala nola [[Zeelanda Berriko errugbi selekzioa|Zeelanda Berria]] (1905), [[Hego Afrikako errugbi selekzioa|Hego Afrika]] (1906) eta [[Australiako errugbi selekzioa|Australia]] (1909). 1909an bertan [[Twickenham Stadium]] mitikoa inauguratu zuen. Gerra arteko garaian ere Bost Nazioen Txapelketa ugari irabazi zituen.
=== Azken urrezko aroa ===
Hainbat hamarkadetan emaitza eskasak izan ondoren [[Munduko Errugbi Txapelketa|1987ko Munduko lehenengo Errugbi Txapelketan]] hartu zuen parte eta 1991an (bigarren txapelketan) finalera iritsi zen. Honek bultzatuta "urrezko aro" berri bati eman zion hasiera eta sei urtetan lau aldi irabazi zuen Bost Nazioen Txapelketa.
2003an Munduko Txapelketa irabazi zuen, oraindik garaipen hau lortu duen europar talde bakarra da, eta 2007an berriz ere finala jokatu zuen baina oraingoan ez zuen helburua lortu. Sei Naziotan lortu duen azken garaipena 2011koa da. 2015ean Ingalaterrak antolatu du [[Munduko Errugbi Txapelketa]].
2020an [[Sei Nazioen Txapelketa]] eta [[Autumn Nations Cup]] txapelketa berria irabazi ditu.
== Uniformea ==
{|
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _eng87|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = Historikoa|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng91h|
gorputz eredua = _eng91|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = _eng91h|
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 1991|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng94|
gorputz eredua = _eng94|
eskuin-esku eredua = _eng94|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 1994|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng95h|
gorputz eredua = _eng91|
eskuin-esku eredua = _eng95h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 1995-96|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng97|
gorputz eredua = _eng97|
eskuin-esku eredua = _eng97|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 1997-98|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng99h|
gorputz eredua = _eng99h|
eskuin-esku eredua = _eng99h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 1999|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng01|
gorputz eredua = _eng01|
eskuin-esku eredua = _eng01|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 2001|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng03h|
gorputz eredua = _eng03h|
eskuin-esku eredua = _eng03h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 2003|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng05|
gorputz eredua = _eng05|
eskuin-esku eredua = _eng05|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 2005-06|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _england rugby home|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 0A154C|
izenburua = 2007|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _eng11h|
gorputz eredua = _england11h|
eskuin-esku eredua = _eng11h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = FFFFFF|
izenburua = 2011|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _englandkit|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000030|
izenburua = 2015|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _Englandkit1|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000030|
izenburua = 2016|
}}
|-
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _Englandkit16|
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 2B3849|
izenburua = 2017|
}}
|
{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _Englandleft18|
gorputz eredua = _Englandkit18|
eskuin-esku eredua = _Englandright18|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 2B3849|
izenburua = 2018|
}}
|{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _Englandleft19|
gorputz eredua = _Englandkit19|
eskuin-esku eredua = _Englandright19|
praka eredua = _Englandshorts19|
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 000000|
izenburua = 2019|
}}
|{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _engrugby20h|
gorputz eredua = _engrugby20h|
eskuin-esku eredua = _engrugby20h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 00004A|
izenburua = 2020|
}}
|{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = _England_rugby_2021_h|
gorputz eredua = _England_rugby_2021_h|
eskuin-esku eredua = _England_rugby_2021_h|
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 00004A|
izenburua = 2021|
}}
|{{Futbolerako kit-a |
ezker-esku eredua = |
gorputz eredua = _england rugby23h |
eskuin-esku eredua = |
praka eredua = |
galtzerdi eredua = _whitetop|
ezker-eskua = FFFFFF|
gorputza = FFFFFF|
eskuin-eskua = FFFFFF|
prakak = FFFFFF|
galtzerdiak = 00004A|
izenburua = 2023|
}}
|}
== Palmaresa ==
=== Munduko Errugbi Kopa ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! colspan=9|[[Munduko Errugbi Kopa]]
|-
! scope="col"|Urtea
! scope="col"|Postua
! scope="col"|{{abbr|J|Jokatuak}}
! scope="col"|{{abbr|I|Irabaziak}}
! scope="col"|{{abbr|B|Berdinduak}}
! scope="col"|{{abbr|G|Galduak}}
! scope="col"|{{abbr|AT|Aldeko tantoak}}
! scope="col"|{{abbr|KT|Kontrako tantoak}}
|-
|{{banderaikur|Zeelanda Berria}} {{flagicon|Australia}} [[1987ko Munduko Errugbi Kopa|1987]]
|Final laurdenak
|4
|2
|0
|2
|103
|48
|-bgcolor=Silver
|style="border:2px solid red"|{{banderaikur|Ingalaterra}} {{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Irlanda}} {{banderaikur|Eskozia}} {{banderaikur|Gales}} [[1991ko Munduko Errugbi Kopa|1991]]
|'''Finalista'''
|'''6'''
|'''4'''
|'''0'''
|'''2'''
|'''119'''
|'''61'''
|-bgcolor=#9acdff
|{{banderaikur|Hegoafrika}} [[1995eko Munduko Errugbi Kopa|1995]]
|'''Laugarrena'''
|'''6'''
|'''4'''
|'''0'''
|'''2'''
|'''158'''
|'''146'''
|-
|{{banderaikur|Gales}} [[1999ko Munduko Errugbi Kopa|1999]]
|Final laurdenak
|5
|3
|0
|2
|250
|115
|-bgcolor=Gold
|{{banderaikur|Australia}} [[2003ko Munduko Errugbi Kopa|2003]]
|'''Irabazlea'''
|'''7'''
|'''7'''
|'''0'''
|'''0'''
|'''327'''
|'''88'''
|-bgcolor=Silver
|{{banderaikur|Frantzia}} [[2007ko Munduko Errugbi Kopa|2007]]
|'''Finalista'''
|'''7'''
|'''5'''
|'''0'''
|'''2'''
|'''140'''
|'''122'''
|-
|{{banderaikur|Zeelanda Berria}} [[2011ko Munduko Errugbi Kopa|2011]]
|Final laurdenak
|5
|4
|0
|1
|149
|53
|-
|style="border:2px solid red"|{{banderaikur|Ingalaterra}} [[2015eko Munduko Errugbi Kopa|2015]]
|Multzo fasea
|4
|2
|0
|2
|133
|75
|-bgcolor=Silver
|{{banderaikur|Japonia}} [[2019ko Munduko Errugbi Kopa|2019]]
|'''Finalista'''
|'''6'''
|'''5'''
|'''0'''
|'''1'''
|'''190'''
|'''75'''
|-bgcolor=#cc9966
|{{banderaikur|Frantzia}} [[2023ko Munduko Errugbi Kopa|2023]]
|'''Hirugarrena'''
|'''7'''
|'''6'''
|'''0'''
|'''1'''
|'''221'''
|'''102'''
|-
|{{banderaikur|Australia}} [[2027ko Munduko Errugbi Kopa|2027]]
|
|
|
|
|
|
|
|-
!Denera
!
!57
!42
!0
!15
!1790
!885
|-
|colspan="99" style="background:white;padding:.5em"|
{|
|-
| {{color box|gold}} '''Irabazlea''' {{color box|silver}} Finalista {{color box|#cc9966}} Hirugarrena {{color box|#9acdff}} Laugarrena
|-
|-
| style="font-size:12px"|
|}
|}
=== Sei Nazioen Txapelketa ===
{{Sei Nazioen Txapelketako palmaresa}}
* '''Txapelduna (29):''' 1883, 1884, 1892, 1910, 1913, 1914, 1921, 1923, 1924, 1928, 1930, 1934, 1937, 1953, 1957, 1958, 1963, 1980, 1991, 1992, 1995, 1996, 2000, 2001, 2003, 2011, 2016, 2017, 2020
* '''Txapeldun elkarbanatua (10):''' 1886, 1890, 1912, 1920, 1932, 1939, 1947, 1954, 1960, 1973,
* '''[[Grand Slam (errugbia)|Slam nagusia]] (13):''' 1913, 1914, 1921, 1923, 1924, 1928, 1957, 1980, 1991, 1992, 1995, 2003, 2016
* '''[[Triple Crown|Koroa hirukoitza]] (26):''' 1883, 1884, 1892, 1913, 1914, 1921, 1923, 1924, 1928, 1934, 1937, 1954, 1957, 1960, 1980, 1991, 1992, 1995, 1996, 1997, 1998, 2002, 2003, 2014, 2016, 2020.
* '''[[Calcutta Cup|Kalkuta Kopa]] (71):''' 1880, 1883, 1884, 1890, 1892, 1897, 1902, 1906, 1910, 1911, 1913, 1914, 1920, 1921, 1922, 1923, 1924, 1928, 1932, 1934, 1936, 1937, 1939, 1947, 1949, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956, 1057, 1960, 1961, 1963, 1967, 1968, 1969, 1973, 1975, 1977, 1978, 1980, 1981, 1985, 1987, 1988, 1991, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2007, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2020
** ''Ingalaterra 71 - Eskozia 44''
* '''[[Millennium Trophy|Millennium garaikurra]] (21):''' 1988, 1989, 1990, 1991, 1992, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2002, 2003, 2008, 2012, 2013, 2014, 2016, 2019, 2020, 2024
** ''Ingalaterra 21 - Irlanda 16''
* '''[[Eurostar Trophy|Eurostar saria]] (14):''' 2000, 2001, 2003, 2007, 2008, 2009, 2011, 2012, 2013, 2015, 2016, 2017, 2019, 2021
** ''Ingalaterra 14 - Frantzia 11''
=== Beste txapelketa batzuk ===
* [[Autumn Nations Cup]] (1): 2020.
== Jokalarien errekorrak ==
=== Partida gehien ===
[[Fitxategi:Ben Youngs.jpg|thumb|upright|[[Ben Youngs]]]]
{| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align:center;"
|-
! style="width:25px;"|#
! style="width:195px;"|Jokalaria
! style="width:150px|Postua
! style="width:100px;"|Urteak
! style="width:45px;"|Partidak
|-
|-
|1
| align="left" |[[Ben Youngs]]
|[[uztartze-erdilari]]a
|2010–2023
|127
|-
|2
| align="left" |'''[[Dan Cole]]'''
|[[Harroin (errugbia)|harroina]]
|2010–
|115
|-
|3
| align="left" |[[Jason Leonard]]
|[[Harroin (errugbia)|harroina]]
|1990–2003
|114
|-
|4
| align="left" |'''[[Owen Farrell]]'''
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]/[[erdiko (errugbia)|erdikoa]]
|2012–
|112
|-
|5
| align="left" |[[Courtney Lawes]]
|[[Bigarren lerroko (errugbia)|bigarren lerrokoa]]
|2009–2023
|105
|-
|6
|align="left"|[[Danny Care]]
|[[uztartze-erdilari]]a
|2008–
|101
|-
|7
| align="left" |[[Dylan Hartley]]
|[[orpokatzaile]]a
|2008–2018
|97
|-
|8
|align="left"| '''[[George Ford]]'''
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|2014–
|96
|-
|9
|align="left"|'''[[Joe Marler]]'''
|[[Harroin (errugbia)|harroina]]
|2012–
|95
|-
|10
|align="left"|'''[[Jamie George]]'''
|[[orpokatzaile]]a
|2015 –
|93
|-
|11
|align="left"|[[Jonny Wilkinson]]
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|1998–2011
|91
|}
<small>2024ko uztailaren 13an eguneratua. Partida ofizialak bakarrik.</small>
=== Entsegu gehien ===
{| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align:center;"
|-
! style="width:25px;"|#
! style="width:162px;"|Izena
! style="width:90px;"|Postua
! style="width:95px;"|Urteak
! style="width:45px;"|{{abbr|En|Entseguak}}
! style="width:50px;"|{{abbr|J|Jokatutako partidak}}
|-
|1
|align="left"|[[Rory Underwood]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|1984–1996
|49
|85
|-
|2
|align="left"|[[Jonny May]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|2013–2023
|36
|78
|-
|rowspan="2”|3
|align="left"|[[Ben Cohen]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|2000–2006
|31
|57
|-
|align="left"|[[Will Greenwood]]
|[[Erdiko (errugbia)|erdikoa]]
|1997–2004
|31
|55
|-
|5
|align="left"|[[Jeremy Guscott]]
|[[Erdiko (errugbia)|erdikoa]]
|1989–1999
|30
|65
|-
|6
|align="left"|[[Jason Robinson]]
|[[Atzelari (errugbia)|atzelaria]]
|2001–2007
|28
|51
|-
|7
|align="left"|[[Dan Luger]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|1998–2003
|24
|38
|-
|8
|align="left"|'''[[Anthony Watson]]'''
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|2014–
|23
|56
|-
|9
|align="left"|[[Josh Lewsey]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|1998–2007
|22
|55
|-
|rowspan="4”|10
|align="left"|[[Chris Ashton]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|2010–2019
|20
|44
|-
|align="left"|[[Mark Cueto]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|2004–2011
|20
|55
|-
|align="left"|[[Ben Youngs]]
|[[uztartze-erdilari]]a
|2010–2023
|20
|127
|-
|align="left"|'''[[Manu Tuilagi]]
|[[Erdiko (errugbia)|erdikoa]]
|2011–
|20
|57
|}
<small>2024ko uztailaren 13an eguneratua. Partida ofizialak bakarrik.</small>
=== Tanto gehien ===
[[Fitxategi:Owen Farrell kick 2013.jpeg|thumb|upright|[[Owen Farrell]], Ingalaterrako selekzioarekin tanto gehien lortu dituena.]]
{| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align:center;"
|-
! style="width:25px;"|#
! style="width:165px;"|Izena
! style="width:90px;"|Postua
! style="width:85px;"|Urteak
! style="width:40px;"|{{abbr|J|Jokatutako partidak}}
! style="width:45px;"|{{abbr|T|Lortutako tantoak}}
! style="width:35px;"|{{abbr|En|Entseguak}}
! style="width:40px;"|{{abbr|Tr|Transformazioak}}
! style="width:40px;"|{{abbr|Zk|Zigor kolpeak}}
! style="width:35px;"|{{abbr|Dr|Dropak}}
|-
|1
|align="left"|'''[[Owen Farrell]]'''
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]/[[erdiko (errugbia)|erdikoa]]
|2012–
|112
|'''1237'''
|10
|190
|262
|5
|-
|2
|align="left"|[[Jonny Wilkinson]]
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|1998–2011
|91
|'''1179'''
|6
|162
|239
|36
|-
|3
|align="left"|'''[[George Ford]]'''
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|2014–
|96
|'''408'''
|10
|71
|66
|6
|-
|4
|align="left"|[[Paul Grayson]]
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|1995–2004
|32
|'''400'''
|2
|78
|72
|6
|-
|5
|align="left"|[[Rob Andrew]]
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|1985–1997
|71
|'''396'''
|2
|33
|86
|21
|-
|6
|align="left"|[[Toby Flood]]
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|2006–2013
|60
|'''301'''
|4
|40
|66
|1
|-
|7
|align="left"|[[Jonathan Webb]]
|[[Atzelari (errugbia)|atzelaria]]
|1987–1993
|33
|'''296'''
|4
|41
|66
|0
|-
|8
|align="left"|[[Charlie Hodgson]]
|[[Joko-zabaltzaile (errugbia)|zabaltzailea]]
|2001–2012
|38
|'''269'''
|8
|44
|44
|3
|-
|9
|align="left"|[[Dusty Hare]]
|[[Atzelari (errugbia)|atzelaria]]
|1974–1984
|25
|'''240'''
|2
|14
|67
|1
|-
|10
|align="left"|[[Rory Underwood]]
|[[Hegaleko (errugbia)|hegalekoa]]
|1984–1996
|85
|'''210'''
|49
|0
|0
|0
|}
<small>2024ko uztailaren 13an eguneratua. Partida ofizialak bakarrik.</small>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Oharrak ==
{{erreferentzia_zerrenda|taldea=oh|}}
== Kanpo estekak ==
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20090318134108/http://www.rfu.com/index.htm Ingalaterrako errugbi federazioa]
{{autoritate kontrola}}
{{Munduko errugbi selekzio nagusiak}}
[[Kategoria:Ingalaterrako errugbi taldeak]]
[[Kategoria:Europako errugbi selekzioak]]
psbwr9dtchuoli5pjrzj66ok1fh0upd
San Agustin Kultur Gunea
0
99502
10022295
9044018
2025-01-04T10:47:19Z
Suna no onna
63274
10022295
wikitext
text/x-wiki
{{ezberdindu|Azpeitiko [[Sanagustin Kulturgunea]]rekin}}
{{eraikin infotaula}}
'''San Agustin Kultur Gunea''' [[Durango]]ko ([[Bizkaia]]) erdialdean kokatutako kulturgunea da, Ezkurdi eta Pinondo enparantzen artean kokatutakoa eta komentu izandako eraikinean sortutakoa.
[[Durangoko Udala|Herriko Udalak]] sustatutako ekimena da Eszena Arte profesionalak (antzerkia, musika eta dantza) hedatzeko asmotan.
=== Eraikinaren historia ===
Eraikina San Agustin Oinutsen Komentuak eliza eta egoitza izan zen eta XVII. mendean eraiki zuten. Instituzioak XIX. mendearen hasierako desamortizaziora arte iraun zuen, ondoren ospitalea eta zaharren egoitza jarri ziren bertan.
Eliza estilo errenazentistan eraikia dago eta bere ezaugarririk nabarmenena fatxada karratu bertikala da, erdi puntuko arkuak dituen arkupearekin. Leiho handiak ditu eta horma-hobi batean San Agustinen harrizko irudia dago.
Komentua, berriz, [[Barrokoa Euskal Herrian|barrokoa]] da. Barrualdean patio bat dauka eta kanpoko aldean ateaz gain abade-balkoi handia da deigarriena. Burdinazko karela dauka eta goian armarria.<ref>{{Erreferentzia|izena=Eusko Jaurlaritza|abizena=|izenburua=Agustino Oinutsen komentua (San Agustin Kultur Gunea)|hizkuntza=eu|data=2006-12-28|url=https://turismoa.euskadi.eus/eu/kultur-ondarea/agustino-oinutsen-komentua-san-agustin-kultur-gunea/webtur00-content/eu/|aldizkaria=turismoa.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Ikus, gainera ==
* [[Plateruena kafe antzokia|Plateruena Kafe Antzokia]]
* [[Sanagustin Kulturgunea]] (Azpeitia)
== Kanpo estekak ==
* {{eu}}{{es}}[http://www.durango-udala.net/portal/floc_d1_v1.jsp?codMenu=422&codMenuTercerNivel=262&codMenuSegundoNivel=147&codMenuPrimerNivel=50&language=EU San Agustin Kultur Etxea]
* {{Erreferentzia zerrenda}}
{{autoritate kontrola}}
{{EH kultura zirriborroa}}
{{Atari|Euskal Wikiatlasa|Euskal Herriko Wikiatlasa}}
[[Kategoria:Durangoko Alde Zaharra]]
[[Kategoria:Durangaldea]]
[[Kategoria:Durangoko eraikinak]]
tk11hzhzxn4yjlqnhdnbbg3hfe01c97
Angula
0
100027
10021723
10021482
2025-01-03T12:57:16Z
Josugoni
201
10021723
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Glasseelskils.jpg|thumb|Angulek, itsasoko ur gazitik gezara igarotzean, azala gardena dute oraindik eta bihotza ikusgai.]]
[[Fitxategi:Gulas con gambas al ajillo - juantigues.jpg|alt=|thumb|Angulak olio eta baratxuriarekin, [[euskal sukaldaritza]]ko jaki estimatua.]]
'''Angula'''<ref>{{euskaltzaindia|Angula|2025-01-02}}</ref><ref>{{Cite isbn/8484198790}}</ref> edo '''txitxardina'''<ref>{{euskaltzaindia|Txitxardin|2025-01-02}}</ref> [[ibai-aingira|aingira]] kumea da.
[[Euskal gastronomia]]n oso jaki estimatua da, besteak beste [[Angulak Bilboko eran|oliba olioa eta baratxuriarekin]] edo [[arrautzopil]]ean. Saltzen dutenean, [[gramo]] bateko pisua, 8 [[zentimetro]]ko luzera eta bi edo hiru [[urte]] ditu, Arrantza ditzaketen [[arrain]]kume bakarra legearen arabera hain zuzen ere. Egosiak saltzen dira, bizirik daudenean gardenak direlako. Oso arrain garestia delako, [[surimi]]zko ordezko merkea du, ''"[[gula]]"'' izen komertzialez ezaguna.
== Biologia ==
[[Fitxategi:LeptocephalusConger.jpg|Angula gaztea|thumb|200px]]
Angula [[ibai-aingira|aingiraren]] [[arrain]]kumea da<ref>[http://www.pedramol.com/pescados/angula.htm Angula]</ref>. Aingira erruntzeko bidaia luzea egiten du [[Europa]]ko [[ibai]]etatik hasita eta [[Karibe itsasoa]]n dagoen Sargazoen itsasoraino<ref name=buber>[http://www.buber.net/Basque/Food/food1.html Buber: ''For the eel, it's a long, long way to Spain and plate'']</ref>. Azken 140 [[milioi]] [[urte]] bezala, angulak [[Europa]]raino itzultzen dira, 2 edo 3 urte dirauen 5.000 [[kilometro]]ko bidea eginez. Ibilbidean ez dute elikagairik behar. Gero lehorrean [[kilometro]]ak egin ditzakete azalaren bitartez arnastuz.
Jaio direnean denak emeak badira ere, denboraren poderioz batzuk [[sexu ugalketa|sexuaz]] aldatzen dira. Koloregabeak, 5 eta 6 [[zentimetro]] arteko luzera dute. [[Ibai]]etan bizi direnean [[kolore]]z aldatzen dira: [[hori]]tik [[berde]]ra eta, azkenean, [[zilar]]-kolorera<ref name= gastronomia>[https://web.archive.org/web/20050818145246/http://www.gastronomiavasca.net/hl/glosario/show-item?id=524 Gastronomia Vasca]</ref>.
== Gastronomia ==
[[Fitxategi:Pibalier (bateau de pêche à la civelle) (1).jpg|Angularen arrantza [[Sèvre niortaise]] [[ibai]]an|thumb|ezkerrera|200px]]
[[Euskal Herriko sukaldaritza|Euskal sukaldaritzan]] bere ospea zela eta, inguruko herrialdeetara zabaldu zen angulak jatea<ref name=buber/>. Errezeta nagusia [[angulak Bilboko eran]] da, [[baratxuri]]ak eta [[pipermin]]a dituena<ref name= gastronomia/>. [[Espainia]]n, [[Frantzia]]ko [[Nantes]], [[Arroxela]] eta [[Bordele]]ko eskualdetan eta [[Alemania]]ko [[Saxonia Beherea]]n angulak jatea zabalduta dago.
Normalean aurrez prestatutakoak erosten dira, non [[kolore]] [[zuri]]a edo erdi-[[beltz]]a duten. Kolorea [[ibai]]an emandako denboraren arabera aldatzen denez, [[beltz]]ak garestiagoak izan ohi dira<ref name= gastronomia/>. Bizirik erosten badira, hiltzeko [[ur]]etan disolbatutako [[tabako]]a erabiltzen da. Gero garbitu eta [[gatzun]]etan egosten dira [[kolore]] [[zuri]]a izateko<ref name= gastronomia/>.
Jateko [[entsalada]]n edota [[arrain]] eta [[itsaski]]ekin batera ere.
== Suzeadaneoa ==
[[Fitxategi:Gulas con ajo y guindilla 02.jpg|thumb|Gulak]]
Azoketan oso garestiak direlako eta geroz eta gutxiago daudelako, [[surimi]]zko suzedaneo merkea saltzeari ekin zioten. [[Surimi]]a egiteko [[Alaskako abadira]] erabiltzen dute. Ordezkoa saltzeko lehendabiziko enpresak ''"gula"'' izen komertziala erabili zuenez, izen horretaz ere ezaguna da. Kilo bat [[surimi]] prestatzeko bost [[Kilogramo|kilo]] [[arrain]] beharrezkoak dira. Pixkanaka-pixkanaka suzedaneoa jatorrizko angularen itxura hartzen ari da.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Ibai-aingira|Aingira]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Anguillidae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko gastronomia]]
4ex37h9bjqablasfwhnk8eau264rubu
10022029
10021723
2025-01-03T19:33:03Z
Josugoni
201
/* Suzeadaneoa */
10022029
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Glasseelskils.jpg|thumb|Angulek, itsasoko ur gazitik gezara igarotzean, azala gardena dute oraindik eta bihotza ikusgai.]]
[[Fitxategi:Gulas con gambas al ajillo - juantigues.jpg|alt=|thumb|Angulak olio eta baratxuriarekin, [[euskal sukaldaritza]]ko jaki estimatua.]]
'''Angula'''<ref>{{euskaltzaindia|Angula|2025-01-02}}</ref><ref>{{Cite isbn/8484198790}}</ref> edo '''txitxardina'''<ref>{{euskaltzaindia|Txitxardin|2025-01-02}}</ref> [[ibai-aingira|aingira]] kumea da.
[[Euskal gastronomia]]n oso jaki estimatua da, besteak beste [[Angulak Bilboko eran|oliba olioa eta baratxuriarekin]] edo [[arrautzopil]]ean. Saltzen dutenean, [[gramo]] bateko pisua, 8 [[zentimetro]]ko luzera eta bi edo hiru [[urte]] ditu, Arrantza ditzaketen [[arrain]]kume bakarra legearen arabera hain zuzen ere. Egosiak saltzen dira, bizirik daudenean gardenak direlako. Oso arrain garestia delako, [[surimi]]zko ordezko merkea du, ''"[[gula]]"'' izen komertzialez ezaguna.
== Biologia ==
[[Fitxategi:LeptocephalusConger.jpg|Angula gaztea|thumb|200px]]
Angula [[ibai-aingira|aingiraren]] [[arrain]]kumea da<ref>[http://www.pedramol.com/pescados/angula.htm Angula]</ref>. Aingira erruntzeko bidaia luzea egiten du [[Europa]]ko [[ibai]]etatik hasita eta [[Karibe itsasoa]]n dagoen Sargazoen itsasoraino<ref name=buber>[http://www.buber.net/Basque/Food/food1.html Buber: ''For the eel, it's a long, long way to Spain and plate'']</ref>. Azken 140 [[milioi]] [[urte]] bezala, angulak [[Europa]]raino itzultzen dira, 2 edo 3 urte dirauen 5.000 [[kilometro]]ko bidea eginez. Ibilbidean ez dute elikagairik behar. Gero lehorrean [[kilometro]]ak egin ditzakete azalaren bitartez arnastuz.
Jaio direnean denak emeak badira ere, denboraren poderioz batzuk [[sexu ugalketa|sexuaz]] aldatzen dira. Koloregabeak, 5 eta 6 [[zentimetro]] arteko luzera dute. [[Ibai]]etan bizi direnean [[kolore]]z aldatzen dira: [[hori]]tik [[berde]]ra eta, azkenean, [[zilar]]-kolorera<ref name= gastronomia>[https://web.archive.org/web/20050818145246/http://www.gastronomiavasca.net/hl/glosario/show-item?id=524 Gastronomia Vasca]</ref>.
== Gastronomia ==
[[Fitxategi:Pibalier (bateau de pêche à la civelle) (1).jpg|Angularen arrantza [[Sèvre niortaise]] [[ibai]]an|thumb|ezkerrera|200px]]
[[Euskal Herriko sukaldaritza|Euskal sukaldaritzan]] bere ospea zela eta, inguruko herrialdeetara zabaldu zen angulak jatea<ref name=buber/>. Errezeta nagusia [[angulak Bilboko eran]] da, [[baratxuri]]ak eta [[pipermin]]a dituena<ref name= gastronomia/>. [[Espainia]]n, [[Frantzia]]ko [[Nantes]], [[Arroxela]] eta [[Bordele]]ko eskualdetan eta [[Alemania]]ko [[Saxonia Beherea]]n angulak jatea zabalduta dago.
Normalean aurrez prestatutakoak erosten dira, non [[kolore]] [[zuri]]a edo erdi-[[beltz]]a duten. Kolorea [[ibai]]an emandako denboraren arabera aldatzen denez, [[beltz]]ak garestiagoak izan ohi dira<ref name= gastronomia/>. Bizirik erosten badira, hiltzeko [[ur]]etan disolbatutako [[tabako]]a erabiltzen da. Gero garbitu eta [[gatzun]]etan egosten dira [[kolore]] [[zuri]]a izateko<ref name= gastronomia/>.
Jateko [[entsalada]]n edota [[arrain]] eta [[itsaski]]ekin batera ere.
== Suzeadaneoa ==
{{sakontzeko|Gula}}
[[Fitxategi:Gulas con ajo y guindilla 02.jpg|thumb|Gulak]]
Azoketan oso garestiak direlako eta geroz eta gutxiago daudelako, [[surimi]]zko ordezko merkea saltzeari ekin zioten. [[Surimi]]a egiteko [[Alaskako abadira]] erabiltzen dute. Ordezkoa saltzeko lehendabiziko enpresak ''"gula"'' izen komertziala erabili zuenez, izen horretaz ere ezaguna da.
Kilo bat [[surimi]] prestatzeko bost [[Kilogramo|kilo]] [[arrain]] beharrezkoak dira. Pixkanaka-pixkanaka suzedaneoa jatorrizko angularen itxura hartzen ari da.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Ibai-aingira|Aingira]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Anguillidae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko gastronomia]]
s5a8mrqk8uc7hyk2ic8s66s1bof336r
10022037
10022029
2025-01-03T19:46:37Z
Josugoni
201
/* Suzeadaneoa */
10022037
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Glasseelskils.jpg|thumb|Angulek, itsasoko ur gazitik gezara igarotzean, azala gardena dute oraindik eta bihotza ikusgai.]]
[[Fitxategi:Gulas con gambas al ajillo - juantigues.jpg|alt=|thumb|Angulak olio eta baratxuriarekin, [[euskal sukaldaritza]]ko jaki estimatua.]]
'''Angula'''<ref>{{euskaltzaindia|Angula|2025-01-02}}</ref><ref>{{Cite isbn/8484198790}}</ref> edo '''txitxardina'''<ref>{{euskaltzaindia|Txitxardin|2025-01-02}}</ref> [[ibai-aingira|aingira]] kumea da.
[[Euskal gastronomia]]n oso jaki estimatua da, besteak beste [[Angulak Bilboko eran|oliba olioa eta baratxuriarekin]] edo [[arrautzopil]]ean. Saltzen dutenean, [[gramo]] bateko pisua, 8 [[zentimetro]]ko luzera eta bi edo hiru [[urte]] ditu, Arrantza ditzaketen [[arrain]]kume bakarra legearen arabera hain zuzen ere. Egosiak saltzen dira, bizirik daudenean gardenak direlako. Oso arrain garestia delako, [[surimi]]zko ordezko merkea du, ''"[[gula]]"'' izen komertzialez ezaguna.
== Biologia ==
[[Fitxategi:LeptocephalusConger.jpg|Angula gaztea|thumb|200px]]
Angula [[ibai-aingira|aingiraren]] [[arrain]]kumea da<ref>[http://www.pedramol.com/pescados/angula.htm Angula]</ref>. Aingira erruntzeko bidaia luzea egiten du [[Europa]]ko [[ibai]]etatik hasita eta [[Karibe itsasoa]]n dagoen Sargazoen itsasoraino<ref name=buber>[http://www.buber.net/Basque/Food/food1.html Buber: ''For the eel, it's a long, long way to Spain and plate'']</ref>. Azken 140 [[milioi]] [[urte]] bezala, angulak [[Europa]]raino itzultzen dira, 2 edo 3 urte dirauen 5.000 [[kilometro]]ko bidea eginez. Ibilbidean ez dute elikagairik behar. Gero lehorrean [[kilometro]]ak egin ditzakete azalaren bitartez arnastuz.
Jaio direnean denak emeak badira ere, denboraren poderioz batzuk [[sexu ugalketa|sexuaz]] aldatzen dira. Koloregabeak, 5 eta 6 [[zentimetro]] arteko luzera dute. [[Ibai]]etan bizi direnean [[kolore]]z aldatzen dira: [[hori]]tik [[berde]]ra eta, azkenean, [[zilar]]-kolorera<ref name= gastronomia>[https://web.archive.org/web/20050818145246/http://www.gastronomiavasca.net/hl/glosario/show-item?id=524 Gastronomia Vasca]</ref>.
== Gastronomia ==
[[Fitxategi:Pibalier (bateau de pêche à la civelle) (1).jpg|Angularen arrantza [[Sèvre niortaise]] [[ibai]]an|thumb|ezkerrera|200px]]
[[Euskal Herriko sukaldaritza|Euskal sukaldaritzan]] bere ospea zela eta, inguruko herrialdeetara zabaldu zen angulak jatea<ref name=buber/>. Errezeta nagusia [[angulak Bilboko eran]] da, [[baratxuri]]ak eta [[pipermin]]a dituena<ref name= gastronomia/>. [[Espainia]]n, [[Frantzia]]ko [[Nantes]], [[Arroxela]] eta [[Bordele]]ko eskualdetan eta [[Alemania]]ko [[Saxonia Beherea]]n angulak jatea zabalduta dago.
Normalean aurrez prestatutakoak erosten dira, non [[kolore]] [[zuri]]a edo erdi-[[beltz]]a duten. Kolorea [[ibai]]an emandako denboraren arabera aldatzen denez, [[beltz]]ak garestiagoak izan ohi dira<ref name= gastronomia/>. Bizirik erosten badira, hiltzeko [[ur]]etan disolbatutako [[tabako]]a erabiltzen da. Gero garbitu eta [[gatzun]]etan egosten dira [[kolore]] [[zuri]]a izateko<ref name= gastronomia/>.
Jateko [[entsalada]]n edota [[arrain]] eta [[itsaski]]ekin batera ere.
=== Ordezkoa ===
{{sakontzeko|Gula}}
[[Fitxategi:Gulas con ajo y guindilla 02.jpg|thumb|Gulak]]
Azoketan oso garestiak direlako eta geroz eta gutxiago daudelako, [[surimi]]zko ordezko merkea saltzeari ekin zioten. [[Surimi]]a egiteko [[Alaskako abadira]] erabiltzen dute. Ordezkoa saltzeko lehendabiziko enpresak ''"gula"'' izen komertziala erabili zuenez, izen horretaz ere ezaguna da.
Kilo bat [[surimi]] prestatzeko bost [[Kilogramo|kilo]] [[arrain]] beharrezkoak dira. Pixkanaka-pixkanaka suzedaneoa jatorrizko angularen itxura hartzen ari da.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Ibai-aingira|Aingira]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Anguillidae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko gastronomia]]
t240joofze1n1qulw3l0hzfuqm9mj4o
Santa Marina eliza (Bergara)
0
101559
10021898
8904382
2025-01-03T16:48:15Z
Suna no onna
63274
10021898
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula
| izena = Oxirandoko Santa Marina
| irudia = Bergara - Santa Marina de Oxirondo 26.jpg
| irudi-oina = Oxirandoko Santa Marina elizaren irudia.
| herria = [[Bergara]]
| helbidea =
| herrialdea = EH
| lekua = Bergara
| lurraldea = {{bandera|Gipuzkoa}}
| dn = 43
| mn = 07
| sn = 09.8394
| de = 02
| me = 24
| se = 54.7194
| garaia = [[XVI. mendea]]
| webgunea =
}}
'''Oxirandoko Santa Marina''' [[Bergara]]n dagoen [[eliza (argipena)|eliza]] nagusia da, [[arkitektura gotikoa|estilo gotikokoa]]. Bi epetan eraiki zen, 1542-1607 eta 1648-1672 bitarteetan<ref>[https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia]</ref>. Dorrea [[barrokoa]] da, [[1701]]an gehitua.
<gallery mode=packed>
File:Bergara_-_Santa_Marina_de_Oxirondo_30.jpg|Gurutze-ganga, terzelete motakoa.
File:Official_program_-_Woman_suffrage_procession_March_3,_1913_-_crop.jpg|2
File:Thurston, the famous magician - East Indian Rope Trick.jpg|3
File:Joseph Ferdinand Keppler - The Pirate Publisher - Puck Magazine - Restoration by Adam Cuerden.jpg|4
</gallery>
== Erretaula nagusia ==
[[Rokoko|Rococo]] estilokoa da [[erretaula]] nagusia, [[oskol]] formakoa. [[1739]]-[[1743]] bitartean egina da, [[Miguel Irazusta]]ri zor zaio, eta eskulturak, berriz, [[Luis Salvador Carmona]]renak ditugu. Oin erdizirkularrekoa da, buruhormara itsatsita dago, eta zizeiluaz, gorputz bakarraz eta oskol formako erremateaz osatzen da. Hiru kaletan banatzen da eta kaleak zutabe ildaskatuen bidez bereizten dira. Zutabe hauek kapitel konposatua dute, eta [[fuste]]ari itsatsitako edergarriak. Dekorazio oparoko idulkietan bermatuta daude zutabeak, eta hauen gainean, profil lerronahasiko [[taulamendu]]a finkatzen da. Erakusmahai baten tankerako santutegiak zizeilua gainditzen du, lehen gorputzaren zati handi bat hartzen duelarik. Egiturak tenplete forma du, eta alboetara aingeruen taila bana duten kupula batek ixten du. Santutegiaren gainean [[Santa Marina]]ren horma-konka agertzen da, [[erdi puntuko arku|erdi-puntu]] beheratukoa eta alboetara fustea dekoratuta duten zutabeak dituela. Horma-konkaren gainean, taulamendua hartzen duela, [[arrautza]]-formako medailoi bat ageri da, [[martiri]]tzaren eszena erliebean landuta duela.
Erretaularen alboetan, zutabearteko tarteetan, San Jeronimo eta [[Agustin Hiponakoa|San Augustinen]] irudiak ageri dira eserita, eta gorago, erdiko horma-konka handirako goranzko lerroa marraztuz, San Abdon eta San Senenen tailak agertzen dira idulki batzuen gainean, apaindura oparoaz jantzitako erremateen azpian.
Errematean, zutabeen gainean, bertute kardinalak agertzen dira eta multzo osoaren erdigunean, [[Kristo|Salbatzailearen]] taila ikus dezakegu, bi [[aingeru]]z inguratuta. Erretaulak rococo estiloko dekorazioa du, eta [[idulki]]etan, zutabeen fusteetan, taulamenduan eta errematean agertzen zaigu dekorazio hori nagusiki. Altzariak ez du [[urre]]ztadurarik eta [[polikromia]] tailetan agertzen da soilik. Taila hauetan margolan bikaina nabarmentzen da, eskulturen maila bikaina osatuz.
Santa Marinaren erretaula honek arkitektura zein eskultura alorretan eragin handia izango zuen eredu berria ekarri zuen [[Gipuzkoa]]ra, eta jarraitzaileak izan zituen ingurune osoan. Trazaeraren diseinua erabateko berrikuntza izan zen bere garaian, eta erretaulagintzako [[arkitektura]]ren etapa berria ekarri zuen. Eskulturari dagokionez, Luis Salvador Carmonak eginak dira, garai hartako eskultorerik onenetakoa eta bertako eskultoreen artean entzute handia lortu zuena. Eskulturek multzo bikaina osatzen dute, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] rococo estiloko erretaulagintzan goia jo zutelarik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
{{Ondasun erreferentzia}}
== Ikus, gainera ==
* [[Eliza kolumnarioak Euskal Herrian|Eliza Kolumnarioak Euskal Herrian]]
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
* [https://web.archive.org/web/20141113001905/http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/ver_e?CMD=VERDOC&BASE=B03D&DOCN=000030516&CONF=%2Fconfig%2Fk54%2Fbopv_e.cnf Erretaula: Kultura Ondasun izendapena EHAAn]
* [https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia], bergarako Udalaren webgunean.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bergarako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako elizak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza gotikoak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza barrokoak]]
[[Kategoria:XVI. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako Kultura Ondasunak]]
koirpqmsfy4jkqz9oqn43va8druzd1k
10021933
10021898
2025-01-03T17:29:21Z
Suna no onna
63274
10021933
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula
| izena = Oxirandoko Santa Marina
| irudia = Bergara - Santa Marina de Oxirondo 26.jpg
| irudi-oina = Oxirandoko Santa Marina elizaren irudia.
| herria = [[Bergara]]
| helbidea =
| herrialdea = EH
| lekua = Bergara
| lurraldea = {{bandera|Gipuzkoa}}
| dn = 43
| mn = 07
| sn = 09.8394
| de = 02
| me = 24
| se = 54.7194
| garaia = [[XVI. mendea]]
| webgunea =
}}
'''Oxirandoko Santa Marina''' [[Bergara]]n dagoen [[eliza (argipena)|eliza]] nagusia da, [[arkitektura gotikoa|estilo gotikokoa]]. Bi epetan eraiki zen, 1542-1607 eta 1648-1672 bitarteetan<ref>[https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia]</ref>. Dorrea [[barrokoa]] da, [[1701]]an gehitua.
<gallery mode="packed">
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 30.jpg|Gurutze-ganga, terzelete motakoa.
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 07.jpg|Arrosarioko Ama Birjinaren irudia, Bergarako Santa Marina elizako Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 16.jpg|Santa Anaren imajina, Santa Marina elizako Errosarioko Andra Mariaren erretaulan
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 42.jpg|Snta Marina Oxirondokoa. Aterpea.
</gallery>
== Erretaula nagusia ==
[[Rokoko|Rococo]] estilokoa da [[erretaula]] nagusia, [[oskol]] formakoa. [[1739]]-[[1743]] bitartean egina da, [[Miguel Irazusta]]ri zor zaio, eta eskulturak, berriz, [[Luis Salvador Carmona]]renak ditugu. Oin erdizirkularrekoa da, buruhormara itsatsita dago, eta zizeiluaz, gorputz bakarraz eta oskol formako erremateaz osatzen da. Hiru kaletan banatzen da eta kaleak zutabe ildaskatuen bidez bereizten dira. Zutabe hauek kapitel konposatua dute, eta [[fuste]]ari itsatsitako edergarriak. Dekorazio oparoko idulkietan bermatuta daude zutabeak, eta hauen gainean, profil lerronahasiko [[taulamendu]]a finkatzen da. Erakusmahai baten tankerako santutegiak zizeilua gainditzen du, lehen gorputzaren zati handi bat hartzen duelarik. Egiturak tenplete forma du, eta alboetara aingeruen taila bana duten kupula batek ixten du. Santutegiaren gainean [[Santa Marina]]ren horma-konka agertzen da, [[erdi puntuko arku|erdi-puntu]] beheratukoa eta alboetara fustea dekoratuta duten zutabeak dituela. Horma-konkaren gainean, taulamendua hartzen duela, [[arrautza]]-formako medailoi bat ageri da, [[martiri]]tzaren eszena erliebean landuta duela.
Erretaularen alboetan, zutabearteko tarteetan, San Jeronimo eta [[Agustin Hiponakoa|San Augustinen]] irudiak ageri dira eserita, eta gorago, erdiko horma-konka handirako goranzko lerroa marraztuz, San Abdon eta San Senenen tailak agertzen dira idulki batzuen gainean, apaindura oparoaz jantzitako erremateen azpian.
Errematean, zutabeen gainean, bertute kardinalak agertzen dira eta multzo osoaren erdigunean, [[Kristo|Salbatzailearen]] taila ikus dezakegu, bi [[aingeru]]z inguratuta. Erretaulak rococo estiloko dekorazioa du, eta [[idulki]]etan, zutabeen fusteetan, taulamenduan eta errematean agertzen zaigu dekorazio hori nagusiki. Altzariak ez du [[urre]]ztadurarik eta [[polikromia]] tailetan agertzen da soilik. Taila hauetan margolan bikaina nabarmentzen da, eskulturen maila bikaina osatuz.
Santa Marinaren erretaula honek arkitektura zein eskultura alorretan eragin handia izango zuen eredu berria ekarri zuen [[Gipuzkoa]]ra, eta jarraitzaileak izan zituen ingurune osoan. Trazaeraren diseinua erabateko berrikuntza izan zen bere garaian, eta erretaulagintzako [[arkitektura]]ren etapa berria ekarri zuen. Eskulturari dagokionez, Luis Salvador Carmonak eginak dira, garai hartako eskultorerik onenetakoa eta bertako eskultoreen artean entzute handia lortu zuena. Eskulturek multzo bikaina osatzen dute, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] rococo estiloko erretaulagintzan goia jo zutelarik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
{{Ondasun erreferentzia}}
== Ikus, gainera ==
* [[Eliza kolumnarioak Euskal Herrian|Eliza Kolumnarioak Euskal Herrian]]
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
* [https://web.archive.org/web/20141113001905/http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/ver_e?CMD=VERDOC&BASE=B03D&DOCN=000030516&CONF=%2Fconfig%2Fk54%2Fbopv_e.cnf Erretaula: Kultura Ondasun izendapena EHAAn]
* [https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia], bergarako Udalaren webgunean.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bergarako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako elizak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza gotikoak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza barrokoak]]
[[Kategoria:XVI. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako Kultura Ondasunak]]
3gj41bc54b4v3rc49qixyhtsgt172b2
10021939
10021933
2025-01-03T17:34:55Z
Suna no onna
63274
/* Erretaula nagusia */
10021939
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula
| izena = Oxirandoko Santa Marina
| irudia = Bergara - Santa Marina de Oxirondo 26.jpg
| irudi-oina = Oxirandoko Santa Marina elizaren irudia.
| herria = [[Bergara]]
| helbidea =
| herrialdea = EH
| lekua = Bergara
| lurraldea = {{bandera|Gipuzkoa}}
| dn = 43
| mn = 07
| sn = 09.8394
| de = 02
| me = 24
| se = 54.7194
| garaia = [[XVI. mendea]]
| webgunea =
}}
'''Oxirandoko Santa Marina''' [[Bergara]]n dagoen [[eliza (argipena)|eliza]] nagusia da, [[arkitektura gotikoa|estilo gotikokoa]]. Bi epetan eraiki zen, 1542-1607 eta 1648-1672 bitarteetan<ref>[https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia]</ref>. Dorrea [[barrokoa]] da, [[1701]]an gehitua.
<gallery mode="packed">
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 30.jpg|Gurutze-ganga, [[Arku tertzelete|tertzelete]] motakoa.
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 07.jpg|Arrosarioko Ama Birjinaren irudia, elizako Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 16.jpg|Santa Anaren imajina, elizako Arrosarioko Andra Mariaren erretaulan
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 42.jpg|Elizako aterpea eta gangari eusten dioten [[Hormabular|homabularrak]].
</gallery>
== Erretaula nagusia ==
[[Rokoko|Rococo]] estilokoa da [[erretaula]] nagusia, [[oskol]] formakoa. [[1739]]-[[1743]] bitartean egina da, [[Miguel Irazusta]]ri zor zaio, eta eskulturak, berriz, [[Luis Salvador Carmona]]renak ditugu. Oin erdizirkularrekoa da, buruhormara itsatsita dago, eta zizeiluaz, gorputz bakarraz eta oskol formako erremateaz osatzen da. Hiru kaletan banatzen da eta kaleak zutabe ildaskatuen bidez bereizten dira. Zutabe hauek kapitel konposatua dute, eta [[fuste]]ari itsatsitako edergarriak. Dekorazio oparoko idulkietan bermatuta daude zutabeak, eta hauen gainean, profil lerronahasiko [[taulamendu]]a finkatzen da. Erakusmahai baten tankerako santutegiak zizeilua gainditzen du, lehen gorputzaren zati handi bat hartzen duelarik. Egiturak tenplete forma du, eta alboetara aingeruen taila bana duten kupula batek ixten du. Santutegiaren gainean [[Santa Marina]]ren horma-konka agertzen da, [[erdi puntuko arku|erdi-puntu]] beheratukoa eta alboetara fustea dekoratuta duten zutabeak dituela. Horma-konkaren gainean, taulamendua hartzen duela, [[arrautza]]-formako medailoi bat ageri da, [[martiri]]tzaren eszena erliebean landuta duela.
Erretaularen alboetan, zutabearteko tarteetan, San Jeronimo eta [[Agustin Hiponakoa|San Augustinen]] irudiak ageri dira eserita, eta gorago, erdiko horma-konka handirako goranzko lerroa marraztuz, San Abdon eta San Senenen tailak agertzen dira idulki batzuen gainean, apaindura oparoaz jantzitako erremateen azpian.
Errematean, zutabeen gainean, bertute kardinalak agertzen dira eta multzo osoaren erdigunean, [[Kristo|Salbatzailearen]] taila ikus dezakegu, bi [[aingeru]]z inguratuta. Erretaulak rococo estiloko dekorazioa du, eta [[idulki]]etan, zutabeen fusteetan, taulamenduan eta errematean agertzen zaigu dekorazio hori nagusiki. Altzariak ez du [[urre]]ztadurarik eta [[polikromia]] tailetan agertzen da soilik. Taila hauetan margolan bikaina nabarmentzen da, eskulturen maila bikaina osatuz.
Santa Marinaren erretaula honek arkitektura zein eskultura alorretan eragin handia izango zuen eredu berria ekarri zuen [[Gipuzkoa]]ra, eta jarraitzaileak izan zituen ingurune osoan. Trazaeraren diseinua erabateko berrikuntza izan zen bere garaian, eta erretaulagintzako [[arkitektura]]ren etapa berria ekarri zuen. Eskulturari dagokionez, Luis Salvador Carmonak eginak dira, garai hartako eskultorerik onenetakoa eta bertako eskultoreen artean entzute handia lortu zuena. Eskulturek multzo bikaina osatzen dute, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] rococo estiloko erretaulagintzan goia jo zutelarik.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 28.jpg|erdian|thumb|Erretaula nagusia]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
{{Ondasun erreferentzia}}
== Ikus, gainera ==
* [[Eliza kolumnarioak Euskal Herrian|Eliza Kolumnarioak Euskal Herrian]]
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
* [https://web.archive.org/web/20141113001905/http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/ver_e?CMD=VERDOC&BASE=B03D&DOCN=000030516&CONF=%2Fconfig%2Fk54%2Fbopv_e.cnf Erretaula: Kultura Ondasun izendapena EHAAn]
* [https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia], bergarako Udalaren webgunean.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bergarako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako elizak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza gotikoak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza barrokoak]]
[[Kategoria:XVI. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako Kultura Ondasunak]]
rwnjfjl38mxw8i114ql6fgjqqpzuh4q
10021941
10021939
2025-01-03T17:35:13Z
Suna no onna
63274
10021941
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula
| izena = Oxirandoko Santa Marina
| irudia = Bergara - Santa Marina de Oxirondo 26.jpg
| irudi-oina = Oxirandoko Santa Marina elizaren irudia.
| herria = [[Bergara]]
| helbidea =
| herrialdea = EH
| lekua = Bergara
| lurraldea = {{bandera|Gipuzkoa}}
| dn = 43
| mn = 07
| sn = 09.8394
| de = 02
| me = 24
| se = 54.7194
| garaia = [[XVI. mendea]]
| webgunea =
}}
'''Oxirandoko Santa Marina''' [[Bergara]]n dagoen [[eliza (argipena)|eliza]] nagusia da, [[arkitektura gotikoa|estilo gotikokoa]]. Bi epetan eraiki zen, 1542-1607 eta 1648-1672 bitarteetan<ref>[https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia]</ref>. Dorrea [[barrokoa]] da, [[1701]]an gehitua.
<gallery mode="packed" heights="160">
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 30.jpg|Gurutze-ganga, [[Arku tertzelete|tertzelete]] motakoa.
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 07.jpg|Arrosarioko Ama Birjinaren irudia, elizako Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 16.jpg|Santa Anaren imajina, elizako Arrosarioko Andra Mariaren erretaulan
Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 42.jpg|Elizako aterpea eta gangari eusten dioten [[Hormabular|homabularrak]].
</gallery>
== Erretaula nagusia ==
[[Rokoko|Rococo]] estilokoa da [[erretaula]] nagusia, [[oskol]] formakoa. [[1739]]-[[1743]] bitartean egina da, [[Miguel Irazusta]]ri zor zaio, eta eskulturak, berriz, [[Luis Salvador Carmona]]renak ditugu. Oin erdizirkularrekoa da, buruhormara itsatsita dago, eta zizeiluaz, gorputz bakarraz eta oskol formako erremateaz osatzen da. Hiru kaletan banatzen da eta kaleak zutabe ildaskatuen bidez bereizten dira. Zutabe hauek kapitel konposatua dute, eta [[fuste]]ari itsatsitako edergarriak. Dekorazio oparoko idulkietan bermatuta daude zutabeak, eta hauen gainean, profil lerronahasiko [[taulamendu]]a finkatzen da. Erakusmahai baten tankerako santutegiak zizeilua gainditzen du, lehen gorputzaren zati handi bat hartzen duelarik. Egiturak tenplete forma du, eta alboetara aingeruen taila bana duten kupula batek ixten du. Santutegiaren gainean [[Santa Marina]]ren horma-konka agertzen da, [[erdi puntuko arku|erdi-puntu]] beheratukoa eta alboetara fustea dekoratuta duten zutabeak dituela. Horma-konkaren gainean, taulamendua hartzen duela, [[arrautza]]-formako medailoi bat ageri da, [[martiri]]tzaren eszena erliebean landuta duela.
Erretaularen alboetan, zutabearteko tarteetan, San Jeronimo eta [[Agustin Hiponakoa|San Augustinen]] irudiak ageri dira eserita, eta gorago, erdiko horma-konka handirako goranzko lerroa marraztuz, San Abdon eta San Senenen tailak agertzen dira idulki batzuen gainean, apaindura oparoaz jantzitako erremateen azpian.
Errematean, zutabeen gainean, bertute kardinalak agertzen dira eta multzo osoaren erdigunean, [[Kristo|Salbatzailearen]] taila ikus dezakegu, bi [[aingeru]]z inguratuta. Erretaulak rococo estiloko dekorazioa du, eta [[idulki]]etan, zutabeen fusteetan, taulamenduan eta errematean agertzen zaigu dekorazio hori nagusiki. Altzariak ez du [[urre]]ztadurarik eta [[polikromia]] tailetan agertzen da soilik. Taila hauetan margolan bikaina nabarmentzen da, eskulturen maila bikaina osatuz.
Santa Marinaren erretaula honek arkitektura zein eskultura alorretan eragin handia izango zuen eredu berria ekarri zuen [[Gipuzkoa]]ra, eta jarraitzaileak izan zituen ingurune osoan. Trazaeraren diseinua erabateko berrikuntza izan zen bere garaian, eta erretaulagintzako [[arkitektura]]ren etapa berria ekarri zuen. Eskulturari dagokionez, Luis Salvador Carmonak eginak dira, garai hartako eskultorerik onenetakoa eta bertako eskultoreen artean entzute handia lortu zuena. Eskulturek multzo bikaina osatzen dute, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] rococo estiloko erretaulagintzan goia jo zutelarik.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 28.jpg|erdian|thumb|Erretaula nagusia]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
{{Ondasun erreferentzia}}
== Ikus, gainera ==
* [[Eliza kolumnarioak Euskal Herrian|Eliza Kolumnarioak Euskal Herrian]]
== Kanpo estekak ==
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
* [https://web.archive.org/web/20141113001905/http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/ver_e?CMD=VERDOC&BASE=B03D&DOCN=000030516&CONF=%2Fconfig%2Fk54%2Fbopv_e.cnf Erretaula: Kultura Ondasun izendapena EHAAn]
* [https://web.archive.org/web/20090924011757/http://www.bergara.net/Turismoa/Monumentuak/SantaMarina Santa Marina parrokia], bergarako Udalaren webgunean.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Bergarako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako elizak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza gotikoak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza barrokoak]]
[[Kategoria:XVI. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako Kultura Ondasunak]]
adbx7ypxxe32zaq889ymq4uae41tswv
Umberto Eco
0
103109
10022169
9259069
2025-01-04T00:43:57Z
Treuiller
59723
10022169
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Umberto Eco''' ([[Alessandria]], [[1932]]ko [[urtarrilaren 5]]a - [[Milan]], [[2016]]ko [[otsailaren 19]]a) [[italia]]r idazlea eta intelektuala izan zen, [[Erdi Aroa]]n, [[semiotika]]n, [[filosofia]]n, [[literatura kritika|kritika literarioan]] aditua, [[1980]]an ''[[Il nome della rosa]]'' ("Arrosaren izena") izeneko [[eleberri]]a idazteagatik ezaguna da batik bat. [[Semiotika]] azterketak egin zituen batez ere.
== Biografia ==
[[Turin]]go Unibertsitatearen laguntzari esker (1954), [[RAI|Italiako Irrati Telebistan]] lan egin zuen, eta Turingo Unibertsitateko irakasle ere izan zen (1956-64). [[Florentzia]]n eta [[Milan]]en eskolak eman zituen, eta azkenik, 1971n, [[Bolonia]]ko Unibertsitateko irakasle izendatu zuten.
== Lanak ==
Hasierako lanak estetikaren inguruan egin zituen: ''Opera aperta'' (1962, "Lan irekia") horietan ezagunena da; lan horretako tesien arabera, [[musika]] modernoak, [[poesia sinbolista]]k eta kontakizun mota berriak ([[Franz Kafka|Kafka]], [[James Joyce]]) mezu irekiak, zalantzazkoak, eskaintzen dituztela proposatu du, entzuleak edo irakurleak interpretazioan eta haien sorkuntzan parte har dezan.
Ondoren, [[komunikazio]]<nowiki/>aren eta semiotikaren eremuan murgildu zen, eta zenbait lan argitaratu: ''A Theory of Semiotics'' (1976, "Semiotikaren teoria") eta ''Semiotics and Philosophy of Language'' (1984, "Semiotika eta hizkuntzaren filosofia"), biak ingelesez idatziak. [[Itzulpengintza]], [[literatura kritika]]<nowiki/>z, [[historia]]<nowiki/>z eta komunikazioaz idatzitako lan ugarien arteko batzuk hizkuntza askotara itzuliak izan dira.<blockquote>Itzulpena ''source'' ala ''target oriented'' erara egin behar den, hau da, jatorrizko [[testu]]<nowiki/>ra edo iritsierakora begira egin behar den, da traduktologian gaur dabilen galdera nagusia. Jatorrizko hizkuntzara begira egiten denean, autorearen pentsakera eta haren unibertso espirituala adierazi behar ditu itzulpenak. Beraz, nahiz eta [[sintaxi]]-moldaera bat edo hitz joko bat gehixkotan agertu, [[Homero]]<nowiki/>ren «egunsentiak arrosa koloreko behatzak zituen», esate baterako, ezin da [[epiteto]] hori alde batera utzi, esaldi bat askotan ez errepikatzeko erakutsi izan arren eskolan. Zeren jakin behar baitu irakurleak greziarrentzat beti arrosa koloreko behatzak zituela egunsentiak, ipar ameriketar batentzat Washingtonek beti ondoan DC duen bezala. (Umberto Eco) <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Itzulpengintza eta hizkuntza perfektua|hizkuntza=eu|url=https://eizie.eus/eu/argitalpenak/senez/19950901/eco|aldizkaria=EIZIE|sartze-data=2022-08-02}}</ref></blockquote>Ecoren eleberri ezagunenak, ''Il nome della rosa ''(1981, "Arrosaren izena"), XIV. mendean Italiako monasterio batean gertatutako hilketa misteriotsua du gaia, baina sakonean egia da, [[teologia]], [[filosofia]] eta [[historia]]ren ikuspegitik zalantzan jarri eta aztertu nahi dena. Liburu hori mundu osoan ''best seller'' izan zen. 1986an [[Jean Jacques Annaud]]ek eleberri horretan oinarritutako film bat zuzendu zuen. Ospe handia eman zion hurrengo lanak ere, 1989 argitaratutako ''Il pendolo di Foucault'' ("Foucaulten pendulua") izenburukoak.
Idatzitako eleberrien 30 milioi ale baino gehiago saldu zituen.<ref>{{erreferentzia|egunkaria=[[Berria]]|url=http://www.berria.eus/albisteak/119893/umberto_eco_idazlea_hil_da.htm|izenburua=Umberto Eco idazlea hil da|data=2016-2-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=José Oswaldo|abizena=Aldás Revelo|izenburua=Modelos de novela histórica en la obra narrativa del escritor italiano Umberto Eco (1980-2015)|data=2019|url=http://www.dspace.uce.edu.ec/handle/25000/20011|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
=== Eleberriak ===
* ''[[Il nome della rosa]]'' ([[1980]])
* ''[[Il pendolo di Foucault]]'' ([[1988]])
* ''[[L'isola del giorno prima]]'' ([[1994]])
* ''[[Baudolino]]'' ([[2000]])
* ''[[La misteriosa fiamma della regina Loana]]'' ([[2004]])
* ''[[Il cimitero di Praga]]'', Milano, Bompiani, [[2010]]. {{ISBN|978-88-452-6622-5}}.
* ''[[Numero zero]]'', Milano, Bompiani, [[2015]]. {{ISBN|978-88-452-7851-8}}.
=== Saiakerak ===
Ecok [[filosofia]], [[semiotika]], [[hizkuntzalaritza]] eta [[estetika]]ri buruzko [[saiakera]]k idatzei ditu:
* ''Il problema estetico in San Tommaso'', Turin: Edizioni di Filosofia, [[1956]]
* ''Storia figurata delle invenzioni. Dalla selce scheggiata al volo spaziale'', Milan: [[Bompiani]], [[1961]] ([[Giovanni Battista Zorzoli]]rekin batera)
* ''Opera aperta'', Milan: Bompiani, [[1962]]. <ref>{{erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Obra abierta|hizkuntza=es|url=https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/31511551/Eco_Umberto-Obra_abierta-with-cover-page-v2.pdf?Expires=1659480414&Signature=BQeUqYom3YuQEVAAhFRzoxFxGNozVCe4OI6~~PASkAUkI-Zb1ofELe65TdB761jKadzE3C29U4aviXUSytnhQ3joMiGtKpJ02as1HmtYWeOhaxLOVvBE0M5WFPrrP8~7ihucNVTORL4MZxpQtD9LLIr5s-zOukhXGEaAVWzRS23kypWpgT4Y2eJKyjfT7cI8T7Muc-TrgzyEPKKyD4RgOH2fsSqkIt6ulboH2w~sg99Wn~OQaLHiJcBqPMGe9ZHHOOg4gpqM63wRkLyjyvZkLZHyvNOeZlbsIYcKdYK8fJpzePcawbt0B7iYyfEGYCOxeVCiQt9ZrGbq5VP~vzXYTw__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA|formatua=pdf}}</ref>
* ''Diario minimo'', Milan: Mondadori, [[1963]]
* ''[[Apocalittici e integrati]]'', Milan: Bompiani, [[1964]]
* ''Il caso Bond'' ([[Oreste del Buono]]rekin batera), Milan: Bompiani, [[1965]]
* ''Le poetiche di [[James Joyce|Joyce]]'', Milan: Bompiani, [[1966]]
* ''Appunti per una semiologia delle comunicazioni visive'', Milan: Bompiani, [[1967]]
* ''L'Italie par elle-même. A portrait of Italy. Autoritratto dell'Italia'' (beste egileekin batera), Milan: Bompiani, [[1967]]
* ''La struttura assente'', Milan: Bompiani, [[1968]]
* ''La definizione dell'arte'', Milan: Mursia, [[1968]]
* ''L'arte come mestiere'', Milan: Bompiani, [[1969]]
* ''I sistemi di segni e lo strutturalismo sovietico'' ([[Remo Faccani]]rekin batera), Milan: Bompiani, [[1969]]
* ''L'industria della cultura'', Milan: Bompiani, [[1969]]
* ''Le forme del contenuto'', Milan: Bompiani, [[1971]]
* ''Il nuovo medioevo'', Milan: Bompiani, [[1972]] (beste egileekin batera)
* ''Estetica e teoria dell'informazione'', Milan: Bompiani, [[1972]]
* ''Il segno'', Milan: Isedi, [[1973]]
* ''Il costume di casa'', Milan: Bompiani, [[1973]]
* ''Beato di Liébana'', Milan: Franco Maria Ricci, [[1973]]
* ''Trattato di semiotica generale'', Milan: Bompiani, [[1975]] <ref>{{Erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Tratado de semiótica general|argitaletxea=Lumen|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/29607876|edizioa=5. ed|isbn=84-264-0105-8|pmc=29607876|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
* ''Il superuomo di massa'', Roma: Cooperativa Scrittori, [[1976]]
* ''Dalla periferia dell'impero'', Milan: Bompiani, [[1977]]
* ''Come si fa una tesi di laurea'', Milan: Bompiani, [[1977]]
* ''[[Lector in fabula]]'', Milan: Bompiani, [[1979]]
* ''Il "Milione": descrivere l'ignoto'', ''L'espresso''n, [[1982]]
* ''Postille al nome della rosa'' ([[1983]]), Milan: Bompiani, [[1984]]
* ''The Sign of Three. Peirce, Holmes, Dupin'' [[1983]]
* ''Sette anni di desiderio'', Milan: Bompiani, [[1983]]
* ''Semiotica e filosofia del linguaggio'', Turin: Einaudi, [[1984]]
* ''Sugli specchi e altri saggi'', Milan: Bompiani, [[1985]]
* ''Lo strano caso della Hanau 1609'', Milan: Bompiani, [[1989]]
* ''Leggere i Promessi sposi'' (Maria Cortirekin batera), Milan, Bompiani, [[1989]]
* ''I limiti dell'interpretazione'', Milan: Bompiani, [[1990]] <ref>{{Erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Los límites de la interpretación|argitaletxea=Penguin Random House Grupo Editorial España|hizkuntza=es|data=2013-03-07|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=lang_es&id=h-VYAqoL1hQC&oi=fnd&pg=PP3&dq=Umberto+Eco+&ots=6aTHZbSzkb&sig=rvEkl9mOqr9n0hrszgyEGz4MHME#v=onepage&q=Umberto%20Eco&f=false|isbn=978-84-264-2195-1|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
* ''Stelle e stellette'', Genova: Melangolo, [[1991]]
* ''Vocali'', Napoli: Guida, [[1991]]
* ''[[Il secondo diario minimo]]'', Milan: Bompiani, [[1992]]
* ''La memoria vegetale'', Milan: Ed. Rovello, [[1992]]
* ''La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea'', Bari: Laterza, [[1993]]
* ''Six Walks in the Fictional Woods'', Cambridge: Harvard U.P., [[1994]]
* ''Povero Pinocchio'', Modena: Comix, [[1995]]
* ''In cosa crede chi non crede?'' ([[Carlo Maria Martini]]rekin batera), Roma: Liberal, [[1996]]
* ''Cinque scritti morali'', Milan: Bompiani, [[1997]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Cinco escritos morales|argitaletxea=Penguin Random House Grupo Editorial España|hizkuntza=es|data=2010-10-15|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=lang_es&id=sGsASP6p7ccC&oi=fnd&pg=PT5&dq=Umberto+Eco+&ots=KmoypWLJus&sig=lCkY0FAOuyvTRTV502hg1x6c6f4#v=onepage&q=Umberto%20Eco&f=false|isbn=978-84-264-1816-6|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
* ''Kant e l'ornitorinco'', Milan: Bompiani, [[1997]]
* ''Tra menzogna e ironia'', Milan: Bompiani, [[1998]]
* ''La bustina di Minerva'', Milan: Bompiani, [[2000]]
* ''Riflessioni sulla bibliofilia'', Milan: Ed. Rovello, [[2001]]
* ''Sulla letteratura'', Milan: Bompiani, [[2002]]
* ''Dire quasi la stessa cosa. Esperienze di traduzione'', Milano: Bompiani, [[2003]]
* ''Bellezza. Storia di un'idea dell'Occidente'', Milan: Motta On Line, [[2002]]
* ''[[Storia della bellezza]]'', Milan: Bompiani, [[2004]]
* ''Il linguaggio della terra australe'', Milano: Bompiani, [[2004]]
* ''Il Codice Temesvar'', Milan: Ed. Rovello, [[2005]]
* ''Nel segno della parola'' ([[Daniele Del Giudice]] eta [[Gianfranco Ravasi]]rekin batera), Milan: [[Rizzoli]], [[2005]]
* ''A passo di gambero. Guerre calde e populismo mediatico'', Milan: Bompiani, [[2006]]
* ''La memoria vegetale e altri scritti di bibliofilia'', Milan: Bompiani, [[2006]]
* ''Sator Arepo eccetera'', Roma: Nottetempo, [[2006]]
* ''Storia della bruttezza'', Milan: Bompiani, [[2007]]
* ''11/9 La cospirazione impossibile'', Milan: [[Edizioni Piemme]], [[2007]]
* ''Dall'albero al labirinto'', Milan: Bompiani, [[2007]]
* ''Nebbia'' , Turin: Giulio Einaudi Editore, [[2009]]
* ''Non sperate di liberarvi dei libri'' ([[Jean-Claude Carrière]]rekin batera), Milan: Bompiani, [[2009]]
* ''Vertigine della lista'', Milano: Bompiani, [[2009]]
* ''Il Medioevo. Barbari, Cristiani, Musulmani'', Milan: Encyclomedia Publishers, [[2010]]
* ''Il Medioevo. Cattedrali, Cavalieri, Città'', Milan, Encyclomedia Publishers, [[2011]]
* ''Il Medioevo. Castelli, Mercanti, Poeti'', Milan, Encyclomedia Publishers, [[2011]]
* ''Costruire il nemico e altri scritti occasionali'', Milan: Bompiani, [[2011]]
* ''Il Medioevo. Esplorazioni, Commerci, Utopie'', Milan, Encyclomedia Publishers, [[2011]]
* ''Scritti sul pensiero medievale'', Milan: Bompiani, [[2012]]
* ''Storia delle terre e dei luoghi leggendari'', Milan: Bompiani, [[2013]]
== Irudi galeria ==
<gallery>
Fitxategi:Umberto Eco Teatro Massimo di Palermo 001.jpg|alt=
Fitxategi:Boekenconferentie in Amsterdam; schrijver Umberto Eco.jpg|alt=
Fitxategi:Italiaanse schrijver Umberto Eco, portret.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco 02.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco in his house banner rescaled.JPG|alt=
Fitxategi:Frankfurter Buchmesse 2011 Umberto Eco.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco plaque in Sydney Writers Walk.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco timbre du Collège de 'Pataphysique.jpg|alt=
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1932ko|2016ko|Eco, Umberto}}
[[Kategoria:Piemontearrak]]
[[Kategoria:Italierazko idazleak]]
[[Kategoria:Semiotika]]
[[Kategoria:Italiako saiakeragileak]]
[[Kategoria:Agnostikoak]]
[[Kategoria:Italiako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Italiako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:'Patafisika]]
[[Kategoria:Italiako hizkuntzalariak]]
[[Kategoria:Komunikazioaren eta humanitateen Asturiasko Printzesa saridunak]]
[[Kategoria:Semiologoak]]
[[Kategoria:Minbiziak hildakoak]]
[[Kategoria:Strega Saria]]
[[Kategoria:Ohorezko Legioko komandanteak]]
[[Kategoria:Literaturaren teorialariak]]
[[Kategoria:Milanen hildakoak]]
[[Kategoria:Filosofo sozialak]]
[[Kategoria:Gogamenaren filosofoak]]
[[Kategoria:Harvard Unibertsitateko irakasleak]]
[[Kategoria:Itzulpen ikasketetako akademikoak]]
sj3xb8gpuhdxqcz7r52lbcnoxa5403i
10022170
10022169
2025-01-04T00:45:17Z
Treuiller
59723
10022170
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Umberto Eco''' ([[Alessandria]], [[1932]]ko [[urtarrilaren 5]]a - [[Milan]], [[2016]]ko [[otsailaren 19]]a) [[italia]]r idazlea eta intelektuala izan zen, [[Erdi Aroa]]n, [[semiotika]]n, [[filosofia]]n, [[literatura kritika|kritika literarioan]] aditua, [[1980]]an ''[[Il nome della rosa]]'' ("Arrosaren izena") izeneko [[eleberri]]a idazteagatik ezaguna da batik bat. [[Semiotika]] azterketak egin zituen batez ere.
== Biografia ==
[[Turin]]go Unibertsitatearen laguntzari esker (1954), [[RAI|Italiako Irrati Telebistan]] lan egin zuen, eta Turingo Unibertsitateko irakasle ere izan zen (1956-64). [[Florentzia]]n eta [[Milan]]en eskolak eman zituen, eta azkenik, 1971n, [[Bolonia]]ko Unibertsitateko irakasle izendatu zuten.
== Lanak ==
Hasierako lanak estetikaren inguruan egin zituen: ''Opera aperta'' (1962, "Lan irekia") horietan ezagunena da; lan horretako tesien arabera, [[musika]] modernoak, [[poesia sinbolista]]k eta kontakizun mota berriak ([[Franz Kafka|Kafka]], [[James Joyce]]) mezu irekiak, zalantzazkoak, eskaintzen dituztela proposatu du, entzuleak edo irakurleak interpretazioan eta haien sorkuntzan parte har dezan.
Ondoren, [[komunikazio]]<nowiki/>aren eta semiotikaren eremuan murgildu zen, eta zenbait lan argitaratu: ''A Theory of Semiotics'' (1976, "Semiotikaren teoria") eta ''Semiotics and Philosophy of Language'' (1984, "Semiotika eta hizkuntzaren filosofia"), biak ingelesez idatziak. [[Itzulpengintza]], [[literatura kritika]]<nowiki/>z, [[historia]]<nowiki/>z eta komunikazioaz idatzitako lan ugarien arteko batzuk hizkuntza askotara itzuliak izan dira.<blockquote>Itzulpena ''source'' ala ''target oriented'' erara egin behar den, hau da, jatorrizko [[testu]]<nowiki/>ra edo iritsierakora begira egin behar den, da traduktologian gaur dabilen galdera nagusia. Jatorrizko hizkuntzara begira egiten denean, autorearen pentsakera eta haren unibertso espirituala adierazi behar ditu itzulpenak. Beraz, nahiz eta [[sintaxi]]-moldaera bat edo hitz joko bat gehixkotan agertu, [[Homero]]<nowiki/>ren «egunsentiak arrosa koloreko behatzak zituen», esate baterako, ezin da [[epiteto]] hori alde batera utzi, esaldi bat askotan ez errepikatzeko erakutsi izan arren eskolan. Zeren jakin behar baitu irakurleak greziarrentzat beti arrosa koloreko behatzak zituela egunsentiak, ipar ameriketar batentzat Washingtonek beti ondoan DC duen bezala. (Umberto Eco) <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Itzulpengintza eta hizkuntza perfektua|hizkuntza=eu|url=https://eizie.eus/eu/argitalpenak/senez/19950901/eco|aldizkaria=EIZIE|sartze-data=2022-08-02}}</ref></blockquote>Ecoren eleberri ezagunenak, ''Il nome della rosa ''(1981, "Arrosaren izena"), XIV. mendean Italiako monasterio batean gertatutako hilketa misteriotsua du gaia, baina sakonean egia da, [[teologia]], [[filosofia]] eta [[historia]]ren ikuspegitik zalantzan jarri eta aztertu nahi dena. Liburu hori mundu osoan ''best seller'' izan zen. 1986an [[Jean Jacques Annaud]]ek eleberri horretan oinarritutako film bat zuzendu zuen. Ospe handia eman zion hurrengo lanak ere, 1989 argitaratutako ''Il pendolo di Foucault'' ("Foucaulten pendulua") izenburukoak.
Idatzitako eleberrien 30 milioi ale baino gehiago saldu zituen.<ref>{{erreferentzia|egunkaria=[[Berria]]|url=http://www.berria.eus/albisteak/119893/umberto_eco_idazlea_hil_da.htm|izenburua=Umberto Eco idazlea hil da|data=2016-2-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=José Oswaldo|abizena=Aldás Revelo|izenburua=Modelos de novela histórica en la obra narrativa del escritor italiano Umberto Eco (1980-2015)|data=2019|url=http://www.dspace.uce.edu.ec/handle/25000/20011|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
=== Eleberriak ===
* ''[[Il nome della rosa]]'' ([[1980]])
* ''[[Il pendolo di Foucault]]'' ([[1988]])
* ''[[L'isola del giorno prima]]'' ([[1994]])
* ''[[Baudolino]]'' ([[2000]])
* ''[[La misteriosa fiamma della regina Loana]]'' ([[2004]])
* ''[[Il cimitero di Praga]]'', Milano, Bompiani, [[2010]]. {{ISBN|978-88-452-6622-5}}.
* ''[[Numero zero]]'', Milano, Bompiani, [[2015]]. {{ISBN|978-88-452-7851-8}}.
=== Saiakerak ===
Ecok [[filosofia]], [[semiotika]], [[hizkuntzalaritza]] eta [[estetika]]ri buruzko [[saiakera]]k idatzi zituen:
* ''Il problema estetico in San Tommaso'', Turin: Edizioni di Filosofia, [[1956]]
* ''Storia figurata delle invenzioni. Dalla selce scheggiata al volo spaziale'', Milan: [[Bompiani]], [[1961]] ([[Giovanni Battista Zorzoli]]rekin batera)
* ''Opera aperta'', Milan: Bompiani, [[1962]]. <ref>{{erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Obra abierta|hizkuntza=es|url=https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/31511551/Eco_Umberto-Obra_abierta-with-cover-page-v2.pdf?Expires=1659480414&Signature=BQeUqYom3YuQEVAAhFRzoxFxGNozVCe4OI6~~PASkAUkI-Zb1ofELe65TdB761jKadzE3C29U4aviXUSytnhQ3joMiGtKpJ02as1HmtYWeOhaxLOVvBE0M5WFPrrP8~7ihucNVTORL4MZxpQtD9LLIr5s-zOukhXGEaAVWzRS23kypWpgT4Y2eJKyjfT7cI8T7Muc-TrgzyEPKKyD4RgOH2fsSqkIt6ulboH2w~sg99Wn~OQaLHiJcBqPMGe9ZHHOOg4gpqM63wRkLyjyvZkLZHyvNOeZlbsIYcKdYK8fJpzePcawbt0B7iYyfEGYCOxeVCiQt9ZrGbq5VP~vzXYTw__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA|formatua=pdf}}</ref>
* ''Diario minimo'', Milan: Mondadori, [[1963]]
* ''[[Apocalittici e integrati]]'', Milan: Bompiani, [[1964]]
* ''Il caso Bond'' ([[Oreste del Buono]]rekin batera), Milan: Bompiani, [[1965]]
* ''Le poetiche di [[James Joyce|Joyce]]'', Milan: Bompiani, [[1966]]
* ''Appunti per una semiologia delle comunicazioni visive'', Milan: Bompiani, [[1967]]
* ''L'Italie par elle-même. A portrait of Italy. Autoritratto dell'Italia'' (beste egile batzuekin batera), Milan: Bompiani, [[1967]]
* ''La struttura assente'', Milan: Bompiani, [[1968]]
* ''La definizione dell'arte'', Milan: Mursia, [[1968]]
* ''L'arte come mestiere'', Milan: Bompiani, [[1969]]
* ''I sistemi di segni e lo strutturalismo sovietico'' ([[Remo Faccani]]rekin batera), Milan: Bompiani, [[1969]]
* ''L'industria della cultura'', Milan: Bompiani, [[1969]]
* ''Le forme del contenuto'', Milan: Bompiani, [[1971]]
* ''Il nuovo medioevo'', Milan: Bompiani, [[1972]] (beste egile batzuekin batera)
* ''Estetica e teoria dell'informazione'', Milan: Bompiani, [[1972]]
* ''Il segno'', Milan: Isedi, [[1973]]
* ''Il costume di casa'', Milan: Bompiani, [[1973]]
* ''Beato di Liébana'', Milan: Franco Maria Ricci, [[1973]]
* ''Trattato di semiotica generale'', Milan: Bompiani, [[1975]] <ref>{{Erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Tratado de semiótica general|argitaletxea=Lumen|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/29607876|edizioa=5. ed|isbn=84-264-0105-8|pmc=29607876|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
* ''Il superuomo di massa'', Roma: Cooperativa Scrittori, [[1976]]
* ''Dalla periferia dell'impero'', Milan: Bompiani, [[1977]]
* ''Come si fa una tesi di laurea'', Milan: Bompiani, [[1977]]
* ''[[Lector in fabula]]'', Milan: Bompiani, [[1979]]
* ''Il "Milione": descrivere l'ignoto'', ''L'espresso''n, [[1982]]
* ''Postille al nome della rosa'' ([[1983]]), Milan: Bompiani, [[1984]]
* ''The Sign of Three. Peirce, Holmes, Dupin'' [[1983]]
* ''Sette anni di desiderio'', Milan: Bompiani, [[1983]]
* ''Semiotica e filosofia del linguaggio'', Turin: Einaudi, [[1984]]
* ''Sugli specchi e altri saggi'', Milan: Bompiani, [[1985]]
* ''Lo strano caso della Hanau 1609'', Milan: Bompiani, [[1989]]
* ''Leggere i Promessi sposi'' (Maria Cortirekin batera), Milan, Bompiani, [[1989]]
* ''I limiti dell'interpretazione'', Milan: Bompiani, [[1990]] <ref>{{Erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Los límites de la interpretación|argitaletxea=Penguin Random House Grupo Editorial España|hizkuntza=es|data=2013-03-07|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=lang_es&id=h-VYAqoL1hQC&oi=fnd&pg=PP3&dq=Umberto+Eco+&ots=6aTHZbSzkb&sig=rvEkl9mOqr9n0hrszgyEGz4MHME#v=onepage&q=Umberto%20Eco&f=false|isbn=978-84-264-2195-1|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
* ''Stelle e stellette'', Genova: Melangolo, [[1991]]
* ''Vocali'', Napoli: Guida, [[1991]]
* ''[[Il secondo diario minimo]]'', Milan: Bompiani, [[1992]]
* ''La memoria vegetale'', Milan: Ed. Rovello, [[1992]]
* ''La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea'', Bari: Laterza, [[1993]]
* ''Six Walks in the Fictional Woods'', Cambridge: Harvard U.P., [[1994]]
* ''Povero Pinocchio'', Modena: Comix, [[1995]]
* ''In cosa crede chi non crede?'' ([[Carlo Maria Martini]]rekin batera), Roma: Liberal, [[1996]]
* ''Cinque scritti morali'', Milan: Bompiani, [[1997]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Umberto|abizena=Eco|izenburua=Cinco escritos morales|argitaletxea=Penguin Random House Grupo Editorial España|hizkuntza=es|data=2010-10-15|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=lang_es&id=sGsASP6p7ccC&oi=fnd&pg=PT5&dq=Umberto+Eco+&ots=KmoypWLJus&sig=lCkY0FAOuyvTRTV502hg1x6c6f4#v=onepage&q=Umberto%20Eco&f=false|isbn=978-84-264-1816-6|sartze-data=2022-08-02}}</ref>
* ''Kant e l'ornitorinco'', Milan: Bompiani, [[1997]]
* ''Tra menzogna e ironia'', Milan: Bompiani, [[1998]]
* ''La bustina di Minerva'', Milan: Bompiani, [[2000]]
* ''Riflessioni sulla bibliofilia'', Milan: Ed. Rovello, [[2001]]
* ''Sulla letteratura'', Milan: Bompiani, [[2002]]
* ''Dire quasi la stessa cosa. Esperienze di traduzione'', Milano: Bompiani, [[2003]]
* ''Bellezza. Storia di un'idea dell'Occidente'', Milan: Motta On Line, [[2002]]
* ''[[Storia della bellezza]]'', Milan: Bompiani, [[2004]]
* ''Il linguaggio della terra australe'', Milano: Bompiani, [[2004]]
* ''Il Codice Temesvar'', Milan: Ed. Rovello, [[2005]]
* ''Nel segno della parola'' ([[Daniele Del Giudice]] eta [[Gianfranco Ravasi]]rekin batera), Milan: [[Rizzoli]], [[2005]]
* ''A passo di gambero. Guerre calde e populismo mediatico'', Milan: Bompiani, [[2006]]
* ''La memoria vegetale e altri scritti di bibliofilia'', Milan: Bompiani, [[2006]]
* ''Sator Arepo eccetera'', Roma: Nottetempo, [[2006]]
* ''Storia della bruttezza'', Milan: Bompiani, [[2007]]
* ''11/9 La cospirazione impossibile'', Milan: [[Edizioni Piemme]], [[2007]]
* ''Dall'albero al labirinto'', Milan: Bompiani, [[2007]]
* ''Nebbia'' , Turin: Giulio Einaudi Editore, [[2009]]
* ''Non sperate di liberarvi dei libri'' ([[Jean-Claude Carrière]]rekin batera), Milan: Bompiani, [[2009]]
* ''Vertigine della lista'', Milano: Bompiani, [[2009]]
* ''Il Medioevo. Barbari, Cristiani, Musulmani'', Milan: Encyclomedia Publishers, [[2010]]
* ''Il Medioevo. Cattedrali, Cavalieri, Città'', Milan, Encyclomedia Publishers, [[2011]]
* ''Il Medioevo. Castelli, Mercanti, Poeti'', Milan, Encyclomedia Publishers, [[2011]]
* ''Costruire il nemico e altri scritti occasionali'', Milan: Bompiani, [[2011]]
* ''Il Medioevo. Esplorazioni, Commerci, Utopie'', Milan, Encyclomedia Publishers, [[2011]]
* ''Scritti sul pensiero medievale'', Milan: Bompiani, [[2012]]
* ''Storia delle terre e dei luoghi leggendari'', Milan: Bompiani, [[2013]]
== Irudi galeria ==
<gallery>
Fitxategi:Umberto Eco Teatro Massimo di Palermo 001.jpg|alt=
Fitxategi:Boekenconferentie in Amsterdam; schrijver Umberto Eco.jpg|alt=
Fitxategi:Italiaanse schrijver Umberto Eco, portret.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco 02.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco in his house banner rescaled.JPG|alt=
Fitxategi:Frankfurter Buchmesse 2011 Umberto Eco.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco plaque in Sydney Writers Walk.jpg|alt=
Fitxategi:Umberto Eco timbre du Collège de 'Pataphysique.jpg|alt=
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1932ko|2016ko|Eco, Umberto}}
[[Kategoria:Piemontearrak]]
[[Kategoria:Italierazko idazleak]]
[[Kategoria:Semiotika]]
[[Kategoria:Italiako saiakeragileak]]
[[Kategoria:Agnostikoak]]
[[Kategoria:Italiako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Italiako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:'Patafisika]]
[[Kategoria:Italiako hizkuntzalariak]]
[[Kategoria:Komunikazioaren eta humanitateen Asturiasko Printzesa saridunak]]
[[Kategoria:Semiologoak]]
[[Kategoria:Minbiziak hildakoak]]
[[Kategoria:Strega Saria]]
[[Kategoria:Ohorezko Legioko komandanteak]]
[[Kategoria:Literaturaren teorialariak]]
[[Kategoria:Milanen hildakoak]]
[[Kategoria:Filosofo sozialak]]
[[Kategoria:Gogamenaren filosofoak]]
[[Kategoria:Harvard Unibertsitateko irakasleak]]
[[Kategoria:Itzulpen ikasketetako akademikoak]]
p80flgqg20qu8p3sc4hiho5naf54isn
Ataramiñe
0
120992
10021966
9666686
2025-01-03T17:57:28Z
Lima~euwiki
977
/* Bestelako argitalpenak */
10021966
wikitext
text/x-wiki
{{erakunde infotaula}}
'''Ataramiñe''' kultur elkartea 2002. urtean eratu zen [[argitaletxe]] bat da. Euskal errepresaliatu politikoen sorkuntza lana sustatu eta zabaltzeko asmoz sortu zen.
2002. urtean ''Ataramiñe'02. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' argitaratu zuen, [[Euskal Preso Politikoen Kolektiboa|Euskal Preso Politiko]] hainbaten [[poema]], [[bertso]], [[Narratiba|narrazio]] eta [[testu]] laburrekin batera, [[irudi]]ak eta [[marrazki]]ak ere biltzen zituena.
Harrez gero, urtez urte argitaratu du Ataramiñe bilduma, urteari dagokion zenbakiarekin.
2018. urtean ez zen Ataramiñe urtekaririk argitaratu.
Bildumarekin batera, [[Euskal Preso Politikoen Kolektiboa|Euskal Preso Politikoen Kolektiboko]] presoek egindako hainbat [[literatura]] lan argitaratu du, dagoeneko katalogo luzea osatuz.
Bestelako argitaletxeetan ere kaleratu ohi dituzte Euskal Preso Politikoen Kolektiboko kideek beraien literatura lanak. Izan ere, Ataramiñeren asmoa ez da Kolektibo horretako lan guztiak berak argitaratzea, egilea gizartean modu naturalean agertu eta obraren beraren tratamendu eta zabalkundeari begira horrela hobeto delakoan. Azken batean, Ataramiñek kaleratu egiten du dena delako arrazoien medio bestela argitaratu gabe geldituko liratekeen lanak edo, baita ere, egileak berak Ataramiñen argitaratu nahi duenean.
Musika [[Disko trinko|CDak]], —presoen hitzak dituztenak—, eta mahai-joko bat ere argitaratu ditu Ataramiñek.
''Lunaren Goiztiri'' liburua ez du preso edo errepresaliatu batek idatzi. [[Joan Luis Mugertza]] idazle elgoibartarrak idatzi zuen, [[Jose Mari Sagardui]]ren alaba hura bisitatzera joateko bidaiaren kontakizuna da, eta Sagarduik espetxean 25 urte bete zituenean argitaratu zen, 2005. urtean <ref>[http://etengabe.wordpress.com/2005/07/07/lunaren-goiztiri/ ataramiñe’05 Lunaren goiztiri] etengabe </ref>.
''Ataramiñe... kantuz'' presoen poemak hainbaten artean musikatu eta abestutakoak dira. 2007. urtean argitaratu zen<ref>[http://www.guaixe.net/AurrekoIritziak.asp?Mota=Gutunak&IritziaId=87 Ataramiñe…Kantuz! Eskerrik asko denei!!]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} guaixe.net</ref> <ref>[http://www.guaixe.net/Kultura.asp?IdNoticia=1991&IdKulturMota=13 Ataramiñe…. Kantuz!!en Sakandarren elkartasuna]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} guaixe.net</ref>.
== Argitaratutako lanak ==
=== Ataramiñe bilduma ===
* ''Ataramiñe'02. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2002)<ref>[https://web.archive.org/web/20100222043252/http://www.susa-literatura.com/emailuak/atara/aurki.htm ataramiñe 1. zenbakia] susa-literatura.com</ref> <ref>[http://sustatu.com/1038936590 Ataramiñe aurkeztu da, euskal errepresaliatu politikoen literatur koadernoa] sustatu.com </ref>;
* ''Ataramiñe'03. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2003)<ref>[http://www.berria.info/pdfa_ikusi.php?pdfikusi=BERRIA/y2003/m12/d20031202/p037_plaza.pdf Aurtengo Ataramiñe]{{Apurtutako esteka|date=apirila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} berria.info</ref>;
* ''Ataramiñe'04. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2004) <ref>[http://www.berria.info/pdfa_ikusi.php?pdfikusi=BERRIA/y2004/m12/d20041204/p039_KULTURA.pdf Kartzelako letrak]{{Apurtutako esteka|date=apirila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} berria.info</ref> <ref>[http://www.euskarakultur.org/eke/accion/noticia.ListadoLegislacionView?noticia_id=1057&legislacion=$parametroLegislacion Sarrionandiaren akorduak]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} euskarakultur.org</ref>;
* ''Ataramiñe'05. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2005) <ref>[http://etengabe.wordpress.com/2005/12/07/ataramine05-durangoko-azokan/ ataramiñe’05 Durangoko Azokan] etengabe </ref>;
* ''Ataramiñe'06. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2006) <ref> [http://etengabe.wordpress.com/2006/11/17/ataramine06/ Ataramiñe 06] etengabe </ref>;
* ''Ataramiñe'07. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2007) <ref> [http://etengabe.wordpress.com/2007/11/27/ataramine-07/ Ataramiñe 07] etengabe </ref>;
* ''Ataramiñe'08. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2008)<ref> [http://www.literaturakoadernoak.org/?p=84 Ateramiñe 08] </ref>;
* ''Ataramiñe'09. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak'' (2009) <ref> [http://www.literaturakoadernoak.org/?p=77 Ataramiñe 09] </ref>;
* ''Ataramiñe'10. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2010)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=500 Ataramiñe’10 aurkeztu dute Bilbon] </ref>;
* ''Ataramiñe'11. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2011)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=797 Ataramiñe’11] </ref>;
* ''Ataramiñe'12. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2012)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=1252 Ataramiñe’12] </ref>;
* ''Ataramiñe'13. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2013)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=2317 Ataramiñe’13] </ref>;
* ''Ataramiñe'14. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2014)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3486 Ataramiñe’14] </ref>;
* ''Ataramiñe'15. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2015)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3842 Ataramiñe’15] </ref>;
* ''Ataramiñe'16. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2016)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3865 Ataramiñe’16] </ref>;
* ''Ataramiñe'17. Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak' (2017)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4060 Ataramiñe’17] </ref>;
=== Bestelako argitalpenak ===
* ''El silencio del infierno'', [[Fernando Alonso Abad]] (2003) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=71 "El silencio del infierno"] </ref>;
* ''Kartzelako leihotik'', [[Joseba Arregi Erostarbe]] (2004) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=97 "Kartzelako leihotik"] </ref>;
* ''Gosea lagun, laguna'', Segapoto kolektiboa (2004) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=73 "Gosea lagun laguna"] </ref>;
* ''Seineri aurrez aurre kontaturik ipuinak'' [[Joxe Blanco Gomez]], (2004) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=67 "Seineri aurrez aurre kontaturik ipuinak"] </ref>;
* ''Lunaren Goiztiri'', [[Juan Luis Mugertza]] (2005) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=75 Lunaren goiztiri] </ref>;
* ''Azeria Gosetia'', [[Kepa Etxebarria Sagarzazu]], (2005)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=69 "Azeria gosetia"] </ref>;
* ''Claude Gueux'', [[Victor Hugo]]. Itzultzailea, [[Zorion Zamakola Ibaibarriaga]] (2007)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=95 "Claude Gueux"] </ref>;
* ''Zimaren abenturak''. Testua, [[Belen Gonzalez Peñalva]]. Irudiak, [[Kepa Etxebarria Sagarzazu]] (2007)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=86 Zimaren abenturak] </ref>;
* ''Ataramiñe kantuz'' (musika Cda). Hitzak, presoek eta iheslariek. Musika, hainbat abeslarik. (2007) <ref>[http://www.argia.com/albistea/ataramine-kantuz-euskal-presoen-poema-musikatuak 'Ataramiñe kantuz': Euskal presoen poema musikatuak] argia.com </ref>;
* ''Kartzelako neurriak'', [[Urtzi Zubizarreta Lizundia]] (2008)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=90 Kartzelako neurriak] </ref>;
* ''Mendian gora, ibaian behera, Euskal Herrian zehar'' (mahai-jokoa), [[Zorion Zamakola Ibaibarriaga]] (2008) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=93 Mendian gora, ibaian behera, Euskal Herrian zehar] </ref>;
* ''Penumbras de un ayer. Poesia bilduma'', [[Iñaki Ojeda Martin de Butron]] (2009)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=79 Penumbras de un ayer. Poesia bilduma] </ref>;
* ''Preso nago'' komiki-liburua, [[Mikel Orbegozo Etxarri]] (2010)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=496 Mikel Orbegozoren “Preso Nago” komiki liburua aurkeztuko du Ataramiñek abenduaren 2an Iruñean] </ref>;
* ''Ametsen txokoan bizi naiz'', [[Ibon Muñoa Arizmendiarrieta]] (2011)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=812 Ametsen txokoan bizi naiz] </ref>;
* ''Bakarmortuko kronikak'', [[Mikel Albisu|Mikel Antza]] (2011) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=856 Bakarmortuko kronikak] </ref>;
* ''Espetxetik at!'', komikia. [[Borxa Urberuaga]], (2011)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=824 “Espetxetik at”] </ref>;
* ''Fakin Xokona'', poemak. [[Oier Goitia]], (2012)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=1281 “Fakin Xokona”] </ref>;
* ''Sasian barna'', nobela. [[Xabier Makazaga]], (2012)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=1286 “Sasian barna”] </ref>;
* ''Kandela bat pizteko behar dena'', haur literatura. [[Mikel Albisu|Mikel Antza]] - [[Iker Moreno]], (2012)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=1321 “Kandela bat pizteko behar dena”] </ref>;
* ''Ametsen txokoan'', musika CD. (2012)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=1603 [musika CDa] “Ametsen txokoan”] </ref>;
* ''Preso nago 2'' komiki-liburua, [[Mikel Orbegozo Etxarri]], (2013) <ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=2297 “Preso Nago 2”] </ref>;
* ''Z²'', antzerkia. [[Mikel Albisu|Mikel Antza]](2013)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=2302 “Z²”] </ref>;
* ''Agurra eta Ohorea'', saiakera. [[Jokin Urain]] (2013)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=2310 “Agurra eta Ohorea”] </ref>;
* ''Ainarak herrira itzuliko dira'', bertsoak. [[Ibon Muñoa]] (2014)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3484 “Ainarak herrira itzuliko dira”] </ref>;
* ''ATERA'', liburua eta CD. Hainbaten artean (2014)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3159 “ATERA”] </ref>;
* ''Urte ilunak''. [[Nelson Mandela]] - Itzulpena [[Ekaitz Sirvent]] (2014)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3485 “Urte ilunak”] </ref>;
* ''Burdin elorri arantzetan'', marrazkiak. [[Joseba Arregi]] (2015)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3853 “Burdin elorri arantzetan”] </ref>;
* ''Ilargiraino'', komikia. [[Mikel Orbegozo]] (2015)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3836 “Ilargiraino”] </ref>;
* ''Kartzelako kronikak'', ePUB. [[Jexuxmari Zalakain]] (2016)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3701 “Kartzelako kronikak”] </ref>;
* ''Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin'', bertsoak. [[Ibon Muñoa]] (2016)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3857 “Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin”] </ref>;
* ''Haizea eta lizar magikoa'', haur literatura. [[Kepa Etxeberria]]-[[Xabier Ugarte]] (2016)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3889 “Haizea eta lizar magikoa”] </ref>;
* ''Haizea'', haur literatura. Hainbaten artean (2016)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=3886 “Haizea] </ref>;
* ''Axelko eta otsoko bertsotan'', haur literatura. [[Kepa Etxeberria]]-[[Xabier Ugarte]] (2016)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4051 “Axelko eta otsoko bertsotan”] </ref>;
* ''Udaberrian biziko gara'', bertsoak. [[Ibon Muñoa]] (2017)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4055 “Udaberrian biziko gara”] </ref>;
* ''Errexel berdeak''. [[Jexuxmari Zalakain]] (2017)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4058 “Errexel berdeak”] </ref>;
* ''Txori mezulariak'', haur literatura [[Joseba Erostegi]] (2018)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4284 “Txori mezulariak”] </ref>;
* ''Hamaika desio utopiarako'', bertsoak [[Ibon Muñoa]] (2018)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4291 “Hamaika desio utopiarako”] </ref>;
* ''Egia baten egunerokoa'', poesia [[Oier Goitia]] (2018)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4293 “Egia baten egunerokoa”] </ref>;
* ''Gure memoria, gure historia'', bertsoak [[Ibon Muñoa]] (2019)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4511 “Gure memoria, gure historia”] </ref>;
* ''Amonaren ipuin magikoak'', haur literatura [[Joseba Erostegi]] (2019)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4513 “Amonaren ipuin magikoak”] </ref>;
* ''Basatza'', poesia [[Hodei Ijurko]] (2019)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4516 “Basatza”] </ref>;
* ''Zaldi Zoro'', [[Mari Sandoz]]. Itzultzailea, [[Aitor Fresnedo]] (2020)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4620 "Zaldi Zoro"] </ref>;
* ''Gure Ama-Lur feminista da'', bertsoak [[Ibon Muñoa]] (2020)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4755 “Gure Ama-Lur feminista da”] </ref>;
* ''Orale compadre... nos vemos en Iparralde'', [[Arantza Eziolaza]] (2021)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=4886 “Orale compadre... nos vemos en Iparralde”] </ref>;
* ''Urrun da zeru urdina'', Ataramiñe 2002-2022 (2022)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=5071 “Urrun da zeru urdina”] </ref>;
* ''Barruan'', komikia, 'Gartxot' (2022)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=5052 “Barruan”] </ref>;
* ''Zaldi Berdea'', [[Jose Mari Sagardui Moja]] (2021)<ref>[http://www.literaturakoadernoak.org/?p=5049 "Zaldi Berdea"]</ref>;
* ''Araguaney lorea'', [[Martin de Aranezio]] (2023)<ref>[https://www.berria.eus/kultura/isildutako-tortura-kasu-bat-argitara_2117324_102.html "Isildutako tortura kasu bat, argitara"] berria.eus </ref>;
* ''Pizpirri'', musica CDa, (2024)<ref>[https://sites.google.com/view/pizpirri/home/euskara?authuser=0 "Pizpirri eta pozgarri"] </ref>;
* ''Flor de Araguaney'', [[Martin de Aranezio]] (2024)<ref>[https://www.berria.eus/kultura/isildutako-tortura-kasu-bat-argitara_2117324_102.html "Isildutako tortura kasu bat, argitara"] berria.eus </ref>;
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herriko argitaletxeen zerrenda]]
== Kanpo estekak ==
* [http://www.literaturakoadernoak.org/ Ataramiñe. Espetxean eta erbestean idatziak] Ateramiñeren web gunea.
* [http://www.susa-literatura.eus/emailuak/atara/aurki.htm Ataramiñe'02] Liburua osorik. susa-literatura.com
* [https://web.archive.org/web/20181205193628/https://www.txalaparta.eus/eu/argitaletxeak/ataramine Ataramiñe] txalaparta.eus
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko argitaletxeak]]
[[Kategoria:Euskal preso politikoak]]
[[Kategoria:2002an sortutako enpresak]]
qj8pewfzl2ss233d7l6aij62axg3fvo
Fermoselle
0
123000
10021995
8371777
2025-01-03T18:27:53Z
Ibai1984
109565
Argazki galeria
10021995
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula
}}
'''Fermoselle''' [[Zamorako probintzia|Zamora]] udalerria da, [[Sayago]] eskualdean dagoena.
[[2008]]ko [[urtarrilaren 1]]eko erroldaren arabera 1.479 biztanle zituen.<gallery>
Fitxategi:Fermoselle Torre 20080908 830 edited.jpg|Eliza
Fitxategi:Casa del parque natural de Arribes del Duero en Fermoselle, España retouched.jpg|San Frantzisko komentua
Fitxategi:Vista de la plaza y la iglesia de Fermoselle (España).jpg|Plazako etxeak
</gallery>
== Ikus, gainera ==
* [[Zamorako udalerrien zerrenda]]
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [http://servicios2.jcyl.es/WCEL/WCELConsultaEntidadesMenores.do?pagina=1 Herri txikiei buruzko informazioa Gaztela Leongo juntaren webgunean.]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
{{autoritate kontrola}}
{{geografia zirriborroa|Gaztela eta Leon}}
{{Zamorako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Zamorako udalerriak]]
qwx6yofqs187ec1a8ficfaijd7qz4ee
Schengen eremua
0
125743
10022135
9664147
2025-01-03T22:45:33Z
Stefan040780
56912
10022135
wikitext
text/x-wiki
{{erakunde infotaula
|irudi-oina=Urdinez: egungo parte-hartzaileak; Berdez: etorkizunean batuko direnak.
}}
{{Argitzeko|eremuari|Schengen}}
'''Schengen eremua''' [[1985]]ean [[Schengengo Hitzarmena]]k sortutako eremua da, barneko mugak kentzea eta kanpoko mugak partekatzea helburua duena. Praktikaz, Schengen eremua herrialde bakar moduan aritzen da migraziorako.
Schengen eremua ez da [[Europar Batasuna]]rekin nahastu behar: eremuan dauden herrialde guztiak ez daude EB-ean eta EB-ko herrialde guztiak ez daude Schengen eremuan.
Egun 29 herrialdek osatzen dute:<ref>[https://web.archive.org/web/20130824012914/http://www.interior.gob.es/extranjeria-28/acuerdo-de-schengen-90?locale=es Espainiako Barne Ministerioa]</ref>
# [[Alemania]]
# [[Austria]]
# [[Belgika]]
# [[Txekia|Txekiar Errepublika]]
# [[Danimarka]] <small>([[Groenlandia]] eta [[Faroeak]] izan ezik)</small>
# [[Eslovakia]]
# [[Eslovenia]]
# [[Espainia]] <small>([[Ceuta]] eta [[Melilla]]k xedapen bereziak dituzte)</small>
# [[Estonia]]
# [[Finlandia]]
# [[Frantzia]] <small>([[Itsasoz haraindiko Frantzia|itsasoz haraindiko lurraldeak]] izan ezik)</small>
# [[Grezia]] <small>(emakumeek [[Athos (mendia)|Athos mendian]] sartzea debekaturik dute)</small>
# [[Hungaria]]
# [[Islandia]]*
# [[Italia]]
# [[Kroazia]]
# [[Letonia]]
# [[Liechtenstein]]* <small>(ez ditu bisak ematen)</small>
# [[Lituania]]
# [[Luxenburgo]]
# [[Malta]]
# [[Norvegia]]* <small>([[Svalbard]] izan ezik)</small>
# [[Herbehereak]] <small>([[Aruba]], [[Curaçao]], [[Sint Maarten]] eta [[Karibeko Herbehereak]] izan ezik)</small>
# [[Polonia]]
# [[Portugal]]
# [[Suedia]]
# [[Suitza]]*
# [[Bulgaria]]
# [[Errumania]]
<small>* EB-ean ez dauden herrialdeak</small>
# [[Irlandako Errepublika]]k ez du [[Schengengo Hitzarmena]] bere osotasunean onartu.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Schengengo Hitzarmena]].
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [https://publications.europa.eu/resource/cellar/54c30b6a-e1f9-4abe-bf92-14cb46a01b1d.0005.03/DOC_1 Schengen-en 1985ean sinatutako hitzarmenen gehigarriak.]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Mugak]]
[[Kategoria:Legea betearaztea Europan]]
ewbw6fzqwlkpvm2xk29vzr8suqd58je
Nanterre
0
133412
10022316
8865181
2025-01-04T10:52:07Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Senako Gainetako udalerriak]] kendua; [[Kategoria:Nanterre]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022316
wikitext
text/x-wiki
{{hiri orokor infotaula}}
'''Nanterre''' [[Frantzia]]ko iparraldean kokatuta dagoen hiria da, [[Île-de-France|Frantziako Uhartearen]] eskualdean dagoena eta [[Hauts-de-Seine|Senako Gainak]] departamenduaren hiriburua dena.
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
2007an Nanterre udalerrian erroldatutako biztanleak 88.875 ziren. Familiak 32.347 ziren, horien artean 11.096 pertsona bakarrekoak ziren (5.252 bakarrik bizi ziren gizonak eta 5.844 bakarrik bizi ziren emakumeak), 6.059 seme-alabarik gabeko familiak ziren, 10.705 seme-alabak dituzten bikoteak ziren eta 4.487 seme-alabak dituzten guraso-bakarreko familiak ziren.
Biztanleriak, denboran, ondorengo grafikoan ageri den bilakaera izan du:<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=poplog-com Population et logements par commune depuis le recensement de 1962 (1961 pour les Dom) à 1999]</ref>
{{biztanleria grafiko automatikoa|zabalera=580}}
=== Etxebizitza ===
2007an 35.721 etxebizitza zeuden, 33.649 familiaren etxebizitza nagusia ziren, 445 bigarren erresidentzia ziren eta 1.627 hutsik zeuden. 5.262 etxeak ziren eta 29.807 apartamentuak ziren. 33.649 etxebizitza nagusietatik 9.094 bere jabearen bizilekua ziren, 22.907 alokairuan okupaturik zeuden eta 1.648 doan lagata zeuden; 3.400 etxek gela bat zuten, 6.670 etxek bi zituzten, 11.277 etxek hiru zituzten, 7.899 etxek lau zituzten eta 4.404 etxek bost zituzten. 15.128 etxek euren parking plaza propioa zuten azpian. 17.297 etxetan ibilgailu bat zegoen eta 4.516 etxetan bat baino gehiago zituzten.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-logement Logement, 1968-2007]</ref>
=== Biztanleria-piramidea ===
2009an sexu eta adinaren araberako biztanleria-piramidea hau zen:
{{Populazio piramidea 2
|float=left
|width=50%
|maxvalue=4554.0
|bg=rgb(90%,90%,90%)
|border=1px solid black|margin-top=1ex
|caption='''Nanterre''' udalerriko [[biztanleria-piramide]]a [[2009]]an <ref>{{erreferentzia|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| izenburua =Population par sexe et âge quinquennal de 1968 à 1999| argitaletxea = http://www.recensement-2007.insee.fr | sartze-data = 2010-07-13}}</ref>.
|barcolor=rgb(70%,90%,70%)
|{{tamaina|80%|95 +}}|28|77
|{{tamaina|80%|90-94}}|53|161
|{{tamaina|80%|85-89}}|187|477
|{{tamaina|80%|80-84}}|286|432
|{{tamaina|80%|75-79}}|614|1066
|{{tamaina|80%|70-74}}|903|1170
|{{tamaina|80%|65-69}}|1192|1485
|{{tamaina|80%|60-64}}|1543|1335
|{{tamaina|80%|55-59}}|2393|1561
|{{tamaina|80%|50-54}}|2810|2469
|{{tamaina|80%|45-49}}|2948|3052
|{{tamaina|80%|40-44}}|3068|3345
|{{tamaina|80%|35-39}}|3604|3611
|{{tamaina|80%|30-34}}|3766|3805
|{{tamaina|80%|25-29}}|3906|3960
|{{tamaina|80%|20-24}}|3046|3239
|{{tamaina|80%|15-19}}|2781|2646
|{{tamaina|80%|10-14}}|2747|2837
|{{tamaina|80%|5-9}}|3058|3081
|{{tamaina|80%|0tik 4ra}}|2872|2647
}}
== Ekonomia ==
=== Errentak eta okupazioa ===
2007an batez besteko errenta 13,6€/h zen. Goi karguen kasuan 24,3€/h zen
(26,2€/h gizonen artean eta 21,3€/h emakumeen kasuan), erdi-mailakoak 13,3€/h (13,5€/
h gizonentzat 13 emakumeentzat), enpleatuentzat 9,7€/h (9,7€/h gizonen kasuan eta 9,9€/h emakumeen
kasuan) eta langileentzat 9,8€/h (10,1€/h gizonek eta 8,7€/h emakumeek).
2007an lan egiteko adina zuten pertsonak 61.419 ziren, horien artean 44.106 aktiboak ziren eta 17.313 inaktiboak ziren. 44.106 pertsona aktiboetatik 38.215 lanean zeuden (19.613 gizon eta 18.602 emakume) eta 5.892 langabezian zeuden (3.119 gizon eta 2.773 emakume). 17.313 pertsona inaktiboetatik 3.264 erretiraturik zeuden, 7.528 ikasten zeuden eta 6.521 "bestelako inaktibo" gisa sailkaturik zeuden.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active Emploi et population active 1999 et 2007]</ref>
=== Diru sarrerak ===
2009an Nanterre udalerrian 33.634 unitate fiskal zeuden, 88.018 pertsonek osaturik. Pertsona bakoitzeko diru-sarrera fiskalaren [[mediana]] urteko 16.278 euro zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage Revenus fiscaux des ménages en 2008]</ref>
=== Ekonomia jarduerak ===
2007an zeuden 5.095 komertzioetatik, 121 erauzte enpresak ziren, 54 janari enpresak ziren, 3 coque eta refinazio enpresak ziren, 40 material elektrikoaren fabrikazioko enpresak ziren, 3 garraiorako elementuen fabrikazioko enpresak ziren, 146 bestelako produktu industrialen fabrikazioko enpresak ziren, 517 eraikuntza enpresak ziren, 1.101 ibilgailuen saltze eta konpontze enpresak ziren, 323 garraio enpresak ziren, 301 ostalaritza eta jatetxe enpresak ziren, 363 informazio eta komunikazio enpresak ziren, 272 finantziazio enpresak ziren, 215 higiezinen enpresak ziren, 1.040 zerbitzu enpresak ziren, 398 administrazio publikoko enpresak ziren eta 198 «beste zerbitzu jarduera batzuk» multzoan sailkatutako enpresak ziren.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=etab-com Créations et stock d'établissements par commune en 2009]</ref>
2009an zeuden norbanakoentzako 932 zerbitzu publikoetatik, 2 [[Frantziako Polizia Nazionala|poliziaren kasernak]] ziren, 6 Ogasun Publikoaren administrazio bulegoak, 5 [[Pôle emploi|lan bilaketa bulegoak]], 1 [[Frantziako Jendarmeria|jendarmeria]], 7 posta bulegoak, 47 banku bulegoak, 8 funerariak, 77 ibilgailuen konpontzeko eta nekazaritza tresnetako lantokiak, 6 ibilgailuen ikuskaritza teknikoko lekuak, 11 ibilgailuen alokairu bulegoak, 12 autoeskolak, 63 igeltseroak, 74 margolariak, 35 zurginak, 86 iturginak, 66 argiketariak, 105 eraikuntza enpresak, 37 ile apaindegiak, 5 albaitariak, 10 aldi baterako lan enpresak, 183 jatetxeak, 65 higiezinen agentziak, 10 tintoreriak eta 11 apaindegiak.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/car-ser.htm Nombre d'équipements des services aux particuliers]</ref>
2009an zeuden 175 establezimendu komertzialetatik, 10 supermerkatuak, 3 brikolaje denda handika, 2 120 m<sup>2</sup> baino gehiagoko dendak, 18 120 m<sup>2</sup> baino gutxiagoko dendak, 34 okindegiak, 14 harategiak, 2 kongelatu-dendak, 3 arraindegiak, 14 liburu dendak, 22 arropa dendak, 8 etxerako tresna dendak, 6 zapata-dendak, 8 elektrotresna dendak, 4 altzari dendak, 4 kirol-dendak, 3 lur eta paretak apaintzeko dendak, 3 drogeria, 8 lurrin-dendak, 1 bitxi-denda zen eta 8 lore-dendak ziren.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/caracteristiques-commerce.htm Nombre d'équipements et de services dans le domaine du commerce en 2009]</ref>
== Hezkuntza eta osasun ekipamenduak ==
2009an 3 tratamendu laburretarako ospitale, 3 iraupen erdiko (jarraipen eta errehabilitazio) tratamenduetarako ospitale, 7 psikiatriko, 2 urgentzia zentro, amatasun-klinika 1 bat, 7 osasun-zentro, 29 botika eta 5 anbulantzia zegoen.
2009an 20 haur-eskola eta 22 lehen-hezkuntzako eskola zegoen. Nanterre udalerrian 8 Bigarren Hezkuntzako ikastetxe, 2 hezkuntza orokorreko lizeo eta 2 lizeo teknologiko.Bigarren Hezkuntzako ikastetxeetan 3.680 ikasle zeuden, Hezkuntza orokorreko lizeoetan ez zegoen 1.662 eta lizeo teknologikoetan 568.
'''Nanterre''' udalerrian 6 goi-mailako hezkuntza ez-unibertsitarioko zentroak zeuden, horietatik1 formakuntza teknikoko zentroa, 3 osasun-formakuntzakoak, 1 komertziokoa eta 1 bestelako formakuntzazentroa.13 Unibertsitate zentroak zeuden, horietatik 7 Unibertsitate mailako formakuntza eta ikerketa unitateak ziren, 3 unibertsitate-insitutoak eta 3 bestelako goi-mailako ikasketa zentroak ziren.
== Gertuen dauden herriak ==
Diagrama honek gertuen dauden herriak erakusten ditu.
<div style="position: relative; float:left; width:450px;">
[[Fitxategi:Blank map.svg|400px|ezkerrera|Herri batzuen distantzia eta kokapen erlatiboa]]
{{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fitxategi:Map pointer black.svg|20px|Nanterre]]'''Nanterre'''}}
{{Image label|x=0.34849851512|y=0.651800935941|scale=400|text=[[Fitxategi:Dot-yellow.svg|20px|Població amb 78145 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Rueil-Malmaison]] (1,9 km)}}}}
{{Image label|x=0.336048183259|y=0.281848426482|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|18px|Població amb 15651 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Carrières-sur-Seine]] (2,3 km)}}}}
{{Image label|x=0.714778284775|y=0.746622567151|scale=400|text=[[Fitxategi:Dot-yellow.svg|20px|Població amb 44738 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Suresnes]] (2,9 km)}}}}
{{Image label|x=0.152017201267|y=0.488228394892|scale=400|text=[[Fitxategi:Dot-yellow.svg|20px|Població amb 30063 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Chatou]] (3,0 km)}}}}
{{Image label|x=0.847109915933|y=0.57479103066|scale=400|text=[[Fitxategi:Dot-yellow.svg|20px|Població amb 43994 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Puteaux]] (3,1 km)}}}}
{{Image label|x=0.0724761049137|y=0.626308649341|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|18px|Població amb 10100 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Croissy-sur-Seine]] (3,9 km)}}}}
</div>{{clear|left}}
== Ikus, gainera ==
* [[Frantziako hiri nagusien zerrenda]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}
== Kanpo estekak ==
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111081034/http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CRS%5CDEP%5C92%5CCOM%5CRS_COM92050.pdf Résumé statistique] [[INSEE]]ren udalerriko estatistiken laburpena.
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111101920/http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CDL%5CDEP%5C92%5CCOM%5CDL_COM92050.pdf Évolution et structure de la population] [[INSEE]]ren udalerriko datuen fitxa.
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111180330/http://www.statistiques-locales.insee.fr/carto/ESL_CT_cartethematique.asp?lang=FR&nivgeo=COM France par comune] Frantziako udalerri guztietako datu zehatzak mapa baten bitartez eskuragarri.
* {{fr}}[http://www.nanterre.fr Nanterreko udal webgunea]
{{autoritate kontrola}}
{{geografia zirriborroa|Frantzia}}
[[Kategoria:Frantziako hiriburuak]]
[[Kategoria:Nanterre| ]]
[[Kategoria:Frantziako prefekturak]]
9mrmwjzq7hes0xov5899kof39ocdn59
Myriapoda
0
135396
10022205
9656527
2025-01-04T08:45:27Z
Theklan
336
10022205
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| taxon= Myriapoda
| authority = [[Pierre André Latreille|Latreille]], 1802
| subdivision_ranks = Klaseak <ref>{{ITIS |taxon=Myriapoda |id=563885}}</ref>
| subdivision =
* [[Chilopoda]]
* [[Diplopoda]]
* [[Pauropodina|Pauropoda]]
* [[Symphyla]]
* [[Arthropleuridea]] †
}}
'''Myriapoda''' [[artropodo]]en barneko azpifilum bat da, [[chilopoda|ehunzango]], [[diplopoda|milazangok]] eta bestelakoak barnebiltzen dituena. 13.000 espezie identifikatu dira, guztiak lur-lehortarrak. Euren izenaren arabera 10.000 hanka dituztela aditzera ematen den arren hanka gehien dituen miriapodoak 750 ditu (''[[Illacme plenipes]]'') eta batzuek hamar baino gutxiago ere badituzte. Fosilik zaharrenak [[Siluriar]]rean aurkitu dira, nahiz eta badirudien [[Kanbriar]]rean sortu zirela.
Myriapodoek [[antena]] pare sinple bat dute eta kasu gehienetan begi bakunak. Ahoaren parteak buruaren azpialdean daude, [[labrum]] eta [[epistoma]] batekin goiko ezpainean eta [[maxila]] pare bat beheko ezpainean. Ahoaren barruan [[barail]] pare bat dute. Myriapodoek [[espirakulo]]etatik hartzen dute arnas, [[intsektu]]ek duten sistemaren antzera. [[Bihotz]] tubular handia dute gorputzan zehar, baina odol tutu gutxi.
Miriapodoen barnean lau klase daude egun: [[diplopoda|diplopodoak]] (Diplopoda), [[pauropodina|pauropodoak]] (Pauropoda), [[symphyla|sinfiloak]] (Symphyla) eta [[chilopoda|kilopodoak]] (Chilopoda):
* Diplopodoek bi hanka-pare dituzte segmentu bakoitzean, leku hezeetan bizi dira, belarra jaten dute eta gorputza beregain biribiltzeko gaitasuna dute.
* Pauropodoek hanka-pare gutxi dituzte, 11 gehienera; itsuak dira, eta harrien azpian bizi dira.
* Sinfiloak kolorgeak dira, belarra jaten dute eta harrien azpian bizi dira.
* Xilopodoek gorputz luze zapala dute, segmentu bakoitzean hanka-pare bakarra duena, haragijaleak dira eta kako pozoitsuak dituzte.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda| ]]
sr8mf911rxoyrlak1vr2i1rttyumxzg
10022206
10022205
2025-01-04T08:45:46Z
Theklan
336
10022206
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|Wenlock|gaur egun}}
| taxon= Myriapoda
| authority = [[Pierre André Latreille|Latreille]], 1802
| subdivision_ranks = Klaseak <ref>{{ITIS |taxon=Myriapoda |id=563885}}</ref>
| subdivision =
* [[Chilopoda]]
* [[Diplopoda]]
* [[Pauropodina|Pauropoda]]
* [[Symphyla]]
* [[Arthropleuridea]] †
}}
'''Myriapoda''' [[artropodo]]en barneko azpifilum bat da, [[chilopoda|ehunzango]], [[diplopoda|milazangok]] eta bestelakoak barnebiltzen dituena. 13.000 espezie identifikatu dira, guztiak lur-lehortarrak. Euren izenaren arabera 10.000 hanka dituztela aditzera ematen den arren hanka gehien dituen miriapodoak 750 ditu (''[[Illacme plenipes]]'') eta batzuek hamar baino gutxiago ere badituzte. Fosilik zaharrenak [[Siluriar]]rean aurkitu dira, nahiz eta badirudien [[Kanbriar]]rean sortu zirela.
Myriapodoek [[antena]] pare sinple bat dute eta kasu gehienetan begi bakunak. Ahoaren parteak buruaren azpialdean daude, [[labrum]] eta [[epistoma]] batekin goiko ezpainean eta [[maxila]] pare bat beheko ezpainean. Ahoaren barruan [[barail]] pare bat dute. Myriapodoek [[espirakulo]]etatik hartzen dute arnas, [[intsektu]]ek duten sistemaren antzera. [[Bihotz]] tubular handia dute gorputzan zehar, baina odol tutu gutxi.
Miriapodoen barnean lau klase daude egun: [[diplopoda|diplopodoak]] (Diplopoda), [[pauropodina|pauropodoak]] (Pauropoda), [[symphyla|sinfiloak]] (Symphyla) eta [[chilopoda|kilopodoak]] (Chilopoda):
* Diplopodoek bi hanka-pare dituzte segmentu bakoitzean, leku hezeetan bizi dira, belarra jaten dute eta gorputza beregain biribiltzeko gaitasuna dute.
* Pauropodoek hanka-pare gutxi dituzte, 11 gehienera; itsuak dira, eta harrien azpian bizi dira.
* Sinfiloak kolorgeak dira, belarra jaten dute eta harrien azpian bizi dira.
* Xilopodoek gorputz luze zapala dute, segmentu bakoitzean hanka-pare bakarra duena, haragijaleak dira eta kako pozoitsuak dituzte.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda| ]]
qnlyfdsdv958g3yqoz3xi81tb5wu6b1
10022207
10022206
2025-01-04T08:46:01Z
Theklan
336
/* Erreferentziak */
10022207
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|Wenlock|gaur egun}}
| taxon= Myriapoda
| authority = [[Pierre André Latreille|Latreille]], 1802
| subdivision_ranks = Klaseak <ref>{{ITIS |taxon=Myriapoda |id=563885}}</ref>
| subdivision =
* [[Chilopoda]]
* [[Diplopoda]]
* [[Pauropodina|Pauropoda]]
* [[Symphyla]]
* [[Arthropleuridea]] †
}}
'''Myriapoda''' [[artropodo]]en barneko azpifilum bat da, [[chilopoda|ehunzango]], [[diplopoda|milazangok]] eta bestelakoak barnebiltzen dituena. 13.000 espezie identifikatu dira, guztiak lur-lehortarrak. Euren izenaren arabera 10.000 hanka dituztela aditzera ematen den arren hanka gehien dituen miriapodoak 750 ditu (''[[Illacme plenipes]]'') eta batzuek hamar baino gutxiago ere badituzte. Fosilik zaharrenak [[Siluriar]]rean aurkitu dira, nahiz eta badirudien [[Kanbriar]]rean sortu zirela.
Myriapodoek [[antena]] pare sinple bat dute eta kasu gehienetan begi bakunak. Ahoaren parteak buruaren azpialdean daude, [[labrum]] eta [[epistoma]] batekin goiko ezpainean eta [[maxila]] pare bat beheko ezpainean. Ahoaren barruan [[barail]] pare bat dute. Myriapodoek [[espirakulo]]etatik hartzen dute arnas, [[intsektu]]ek duten sistemaren antzera. [[Bihotz]] tubular handia dute gorputzan zehar, baina odol tutu gutxi.
Miriapodoen barnean lau klase daude egun: [[diplopoda|diplopodoak]] (Diplopoda), [[pauropodina|pauropodoak]] (Pauropoda), [[symphyla|sinfiloak]] (Symphyla) eta [[chilopoda|kilopodoak]] (Chilopoda):
* Diplopodoek bi hanka-pare dituzte segmentu bakoitzean, leku hezeetan bizi dira, belarra jaten dute eta gorputza beregain biribiltzeko gaitasuna dute.
* Pauropodoek hanka-pare gutxi dituzte, 11 gehienera; itsuak dira, eta harrien azpian bizi dira.
* Sinfiloak kolorgeak dira, belarra jaten dute eta harrien azpian bizi dira.
* Xilopodoek gorputz luze zapala dute, segmentu bakoitzean hanka-pare bakarra duena, haragijaleak dira eta kako pozoitsuak dituzte.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda| ]]
5xqs7efl8x01x86kctsyzoh8knvq5mk
Milazango
0
135557
10022200
9139076
2025-01-04T08:15:42Z
Theklan
336
10022200
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|Siluriar Berantiar|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Diplopoda''' ([[greziera]]tik ''di'', bi, ''plo'', biderkatu eta ''podos'', oinak) [[Myriapoda]] klase bat da, askotan '''milazango''' gisa ezagutuak, nahiz eta hanka gehien dituenak 750 dituen (''[[Illacme plenipes]]'') eta gehiengoak 200 hanka baino gutxiago dituen. Hala ere hanka kopuru handiena duten animalia taldea dira. 12.000 espezie baino gehiago deskribatu dira eta lur-lehorrean dagoen animalia taldeen artean ugarienen artean daude.
Batzuetan [[chilopoda|ehunzangoekin]] nahasten dira, baina klase ezberdinetakoak dira. Ezberdintasun nagusia Diplopodo guztiek segmentu bakoitzean hanka pare bikoitza dutela da, ehunzangoek bakarra duten bitartean.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
l4s2kyi6yf0qpruyzifjkat2e9oifwn
10022201
10022200
2025-01-04T08:15:52Z
Theklan
336
10022201
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|Siluriar|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Diplopoda''' ([[greziera]]tik ''di'', bi, ''plo'', biderkatu eta ''podos'', oinak) [[Myriapoda]] klase bat da, askotan '''milazango''' gisa ezagutuak, nahiz eta hanka gehien dituenak 750 dituen (''[[Illacme plenipes]]'') eta gehiengoak 200 hanka baino gutxiago dituen. Hala ere hanka kopuru handiena duten animalia taldea dira. 12.000 espezie baino gehiago deskribatu dira eta lur-lehorrean dagoen animalia taldeen artean ugarienen artean daude.
Batzuetan [[chilopoda|ehunzangoekin]] nahasten dira, baina klase ezberdinetakoak dira. Ezberdintasun nagusia Diplopodo guztiek segmentu bakoitzean hanka pare bikoitza dutela da, ehunzangoek bakarra duten bitartean.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
4y47tzkya3n5igzlk7cbnnrxrfmtkfl
10022202
10022201
2025-01-04T08:33:57Z
Theklan
336
10022202
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|Siluriar|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat da, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
rdcbjk6gb26w8iavqww7qpf2v42e1im
10022203
10022202
2025-01-04T08:44:47Z
Theklan
336
10022203
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat da, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
qjf11l8fzbh9thglcruapdmjdp6ytnq
10022204
10022203
2025-01-04T08:45:07Z
Theklan
336
/* Kanpo estekak */
10022204
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat da, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
t88l8tkt85fryz88i3fgxajegfs7lqo
10022211
10022204
2025-01-04T09:05:32Z
Theklan
336
10022211
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat da, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
du9crzqdhagcp0qr8iy7sb98kqnvz1m
10022250
10022211
2025-01-04T09:53:31Z
Theklan
336
10022250
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
r95mraslyp9d1h7l6tawysi6u0p64ct
10022252
10022250
2025-01-04T09:56:36Z
Theklan
336
10022252
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
cs8y4w8s408zdp98fb3owr8ha4kaxkr
10022255
10022252
2025-01-04T09:57:52Z
Theklan
336
/* Erreferentziak */
10022255
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
h1u2llepnxqdu7uefimwydr19diwqk1
10022259
10022255
2025-01-04T10:02:17Z
Theklan
336
/* Sailkapena */
10022259
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
6rp4x3juj5cm6wzjzqi8ygsrf5ejoid
10022274
10022259
2025-01-04T10:26:21Z
Theklan
336
/* Sailkapena */
10022274
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_Ordena_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
ggq63li239y8s9ksqnf6sm7bl8ow64d
10022277
10022274
2025-01-04T10:28:22Z
Theklan
336
/* Sailkapena */
10022277
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
0yiyra4up1r0sxkzjl6tsnoy6wex09h
10022283
10022277
2025-01-04T10:39:00Z
Theklan
336
/* Erreferentziak */
10022283
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
m37pb2lkosthc6bxdu0sgjynflq0iuo
10022284
10022283
2025-01-04T10:39:25Z
Theklan
336
/* Sailkapena */
10022284
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
b90wroiz7z7bvynpi6jjnej2eydjmg1
10022294
10022284
2025-01-04T10:47:17Z
Theklan
336
/* Eboluzioa */
10022294
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
9fsjbe93mzzitefmlvq7wkhwfdrnivm
10022299
10022294
2025-01-04T10:48:26Z
Theklan
336
/* Gaur egungo taldeak */
10022299
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena_sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus_monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
1megb82kzqu0xdyl4rt3idjnydzdlp4
10022300
10022299
2025-01-04T10:48:35Z
Theklan
336
/* Gaur egungo taldeak */
10022300
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
efolf6stvhrmbz7aj4ilu2tuow1dagl
10022323
10022300
2025-01-04T10:53:52Z
Theklan
336
/* Gaur egungo taldeak */
10022323
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
1971n, [[C. A. W. Jeekel]] biologo herbeheretarrak, 1758 eta 1957 artean deskribatutako milazango genero eta familia ezagun guztien zerrenda zehatza argitaratu zuen bere ''Nomenclator Generum et Familiarum Diplopodorum'' lanean, eta milazangoen taxonomiaren «aro modernoaren» hasiera egozten zaio lan horri. 1980an, [[Richard L. Hoffman]] biologo estatubatuarrak milazangoen sailkapen bat argitaratu zuen, non Penicillata, Pentazonia eta Helminthomorpha onartzen zituen, eta 1984an [[Henrik Enghoff]] daniarrak milazangoen ordenen lehen analisi filogenetikoa argitaratu zuen metodo kladistiko modernoak erabiliz. [[Rowland Shelley]] miriapodologo estatubatuarrak 2003an egindako sailkapen bat jatorrian Verhoeffek proposatutakoaren antzekoa da, eta gaur egun ere onartuta dagoen sailkapen-eskema izaten jarraitzen du (jarraian erakusten da), nahiz eta azterketa molekular berrienek erlazio kontrajarriak proposatzen dituzten. [[William A. Shear]]rek milazagoen familiaren aniztasunari buruz 2011n egindako laburpen batek Siphoniulida ordena Nematophora talde zabalenaren barruan kokatu zuen.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|1=[[Polyxenida]]
}}
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1={{clade
|label1=Limacomorpha
|1=[[Glomeridesmida]]
|label2=[[Oniscomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Glomerida]]
|2=[[Sphaerotheriida]]
}}
}}
|label2=[[Helminthomorpha]]
|2={{clade
|label1=[[Colobognatha]]
|1={{clade
|1=[[Platydesmida]]
|2=[[Siphonocryptida]]
|3=[[Polyzoniida]]
|4=[[Siphonophorida]]
}}
|label2=[[Eugnatha]]
|2={{clade
|label1=[[Nematophora]]
|1={{clade
|1=[[Chordeumatida]]
|2=[[Callipodida]]
|3=[[Stemmiulida]]
|4=[[Siphoniulida]]
}}
|label2=[[Merocheta]]
|2={{clade
|1=[[Polydesmida]]
}}
|label3=[[Juliformia]]
|3={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
1njtedco6jlw6teopwdhtvnpjmw6u5x
10022327
10022323
2025-01-04T11:00:00Z
Theklan
336
/* Gaur egungo taldeak */
10022327
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
1971n, [[C. A. W. Jeekel]] biologo herbeheretarrak, 1758 eta 1957 artean deskribatutako milazango genero eta familia ezagun guztien zerrenda zehatza argitaratu zuen bere ''Nomenclator Generum et Familiarum Diplopodorum'' lanean, eta milazangoen taxonomiaren «aro modernoaren» hasiera egozten zaio lan horri. 1980an, [[Richard L. Hoffman]] biologo estatubatuarrak milazangoen sailkapen bat argitaratu zuen, non Penicillata, Pentazonia eta Helminthomorpha onartzen zituen, eta 1984an [[Henrik Enghoff]] daniarrak milazangoen ordenen lehen analisi filogenetikoa argitaratu zuen metodo kladistiko modernoak erabiliz. [[Rowland Shelley]] miriapodologo estatubatuarrak 2003an egindako sailkapen bat jatorrian Verhoeffek proposatutakoaren antzekoa da, eta gaur egun ere onartuta dagoen sailkapen-eskema izaten jarraitzen du (jarraian erakusten da), nahiz eta azterketa molekular berrienek erlazio kontrajarriak proposatzen dituzten. [[William A. Shear]]rek milazagoen familiaren aniztasunari buruz 2011n egindako laburpen batek Siphoniulida ordena Nematophora talde zabalenaren barruan kokatu zuen.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|1=[[Polyxenida]]
}}
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1={{clade
|label1=Limacomorpha
|1=[[Glomeridesmida]]
|label2=[[Oniscomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Glomerida]]
|2=[[Sphaerotheriida]]
}}
}}
|label2=[[Helminthomorpha]]
|2={{clade
|label1=[[Colobognatha]]
|1={{clade
|1=[[Platydesmida]]
|2=[[Siphonocryptida]]
|3=[[Polyzoniida]]
|4=[[Siphonophorida]]
}}
|label2=[[Eugnatha]]
|2={{clade
|label1=[[Nematophora]]
|1={{clade
|1=[[Chordeumatida]]
|2=[[Callipodida]]
|3=[[Stemmiulida]]
|4=[[Siphoniulida]]
}}
|label2=[[Merocheta]]
|2={{clade
|1=[[Polydesmida]]
}}
|label3=[[Juliformia]]
|3={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
=== Talde fosilak ===
Bizirik dauden 16 ordenez gain, 9 ordena daude desagertuta, eta fosilengatik soilik ezaguna den superfamilia bat dago. Eztabaidagarria da talde horien eta bizirik dauden taldeen arteko harremana. Desagertutako [[Arthropleuridea]] miriapodo mota ezberdin bat kontsideratu zen denbora luzez, nahiz eta XXI. mende hasierako lanek taldea milazangoen subklase bat zela ezarri zuten. Erregistro fosilean ere gaur egun bizirik dauden hainbat ordena ere agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Microdecemplicida, a new order of minute arthropleurideans (Arthropoda: Myriapoda) from the Devonian of New York State, U.S.A.|orrialdeak=351–375|hizkuntza=en|abizena2=Shear|izena2=William A.|data=1999-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/earth-and-environmental-science-transactions-of-royal-society-of-edinburgh/article/abs/microdecemplicida-a-new-order-of-minute-arthropleurideans-arthropoda-myriapoda-from-the-devonian-of-new-york-state-usa/D08D276AF517F289926F7F4543E4488A|aldizkaria=Earth and Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh|alea=4|zenbakia=90|issn=1473-7116|doi=10.1017/S0263593300002674|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Hona hemen milazango fosilen taldeak antolatzeko bi proposamen. Desagertutako taldeak † bidez adierazten dira. Desagertutako [[Zosterogrammida]] ordena, posizio zalantzagarrikoa, ez da erakusten.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
nge0ht5k7gb4oek0evsobbjk1j9navv
10022329
10022327
2025-01-04T11:01:15Z
Theklan
336
/* Talde fosilak */
10022329
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
1971n, [[C. A. W. Jeekel]] biologo herbeheretarrak, 1758 eta 1957 artean deskribatutako milazango genero eta familia ezagun guztien zerrenda zehatza argitaratu zuen bere ''Nomenclator Generum et Familiarum Diplopodorum'' lanean, eta milazangoen taxonomiaren «aro modernoaren» hasiera egozten zaio lan horri. 1980an, [[Richard L. Hoffman]] biologo estatubatuarrak milazangoen sailkapen bat argitaratu zuen, non Penicillata, Pentazonia eta Helminthomorpha onartzen zituen, eta 1984an [[Henrik Enghoff]] daniarrak milazangoen ordenen lehen analisi filogenetikoa argitaratu zuen metodo kladistiko modernoak erabiliz. [[Rowland Shelley]] miriapodologo estatubatuarrak 2003an egindako sailkapen bat jatorrian Verhoeffek proposatutakoaren antzekoa da, eta gaur egun ere onartuta dagoen sailkapen-eskema izaten jarraitzen du (jarraian erakusten da), nahiz eta azterketa molekular berrienek erlazio kontrajarriak proposatzen dituzten. [[William A. Shear]]rek milazagoen familiaren aniztasunari buruz 2011n egindako laburpen batek Siphoniulida ordena Nematophora talde zabalenaren barruan kokatu zuen.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|1=[[Polyxenida]]
}}
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1={{clade
|label1=Limacomorpha
|1=[[Glomeridesmida]]
|label2=[[Oniscomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Glomerida]]
|2=[[Sphaerotheriida]]
}}
}}
|label2=[[Helminthomorpha]]
|2={{clade
|label1=[[Colobognatha]]
|1={{clade
|1=[[Platydesmida]]
|2=[[Siphonocryptida]]
|3=[[Polyzoniida]]
|4=[[Siphonophorida]]
}}
|label2=[[Eugnatha]]
|2={{clade
|label1=[[Nematophora]]
|1={{clade
|1=[[Chordeumatida]]
|2=[[Callipodida]]
|3=[[Stemmiulida]]
|4=[[Siphoniulida]]
}}
|label2=[[Merocheta]]
|2={{clade
|1=[[Polydesmida]]
}}
|label3=[[Juliformia]]
|3={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
=== Talde fosilak ===
Bizirik dauden 16 ordenez gain, 9 ordena daude desagertuta, eta fosilengatik soilik ezaguna den superfamilia bat dago. Eztabaidagarria da talde horien eta bizirik dauden taldeen arteko harremana. Desagertutako [[Arthropleuridea]] miriapodo mota ezberdin bat kontsideratu zen denbora luzez, nahiz eta XXI. mende hasierako lanek taldea milazangoen subklase bat zela ezarri zuten. Erregistro fosilean ere gaur egun bizirik dauden hainbat ordena ere agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Microdecemplicida, a new order of minute arthropleurideans (Arthropoda: Myriapoda) from the Devonian of New York State, U.S.A.|orrialdeak=351–375|hizkuntza=en|abizena2=Shear|izena2=William A.|data=1999-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/earth-and-environmental-science-transactions-of-royal-society-of-edinburgh/article/abs/microdecemplicida-a-new-order-of-minute-arthropleurideans-arthropoda-myriapoda-from-the-devonian-of-new-york-state-usa/D08D276AF517F289926F7F4543E4488A|aldizkaria=Earth and Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh|alea=4|zenbakia=90|issn=1473-7116|doi=10.1017/S0263593300002674|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fossil giants and surviving dwarfs. Arthropleurida and Pselaphognatha (Atelocerata, Diplopoda): Characters, phylogenetic relationships and construction {{!}} Request PDF|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/286669749_Fossil_giants_and_surviving_dwarfs_Arthropleurida_and_Pselaphognatha_Atelocerata_Diplopoda_Characters_phylogenetic_relationships_and_construction|aldizkaria=ResearchGate|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=O.|abizena=Kraus|izenburua=On the structure and biology of Arthropleura species (Atelocerata, Diplopoda; Upper Carboniferous/Lower Permian)|data=2005-07-28|url=https://www.semanticscholar.org/paper/On-the-structure-and-biology-of-Arthropleura-Upper-Kraus/2bd03c59540cca23bd6bdced10a0c1fd07da8d26|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Hona hemen milazango fosilen taldeak antolatzeko bi proposamen. Desagertutako taldeak † bidez adierazten dira. Desagertutako [[Zosterogrammida]] ordena, posizio zalantzagarrikoa, ez da erakusten.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1=[[Polyxenida]]
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=†[[Arthropleuridea]]
|1={{clade
|1=†[[Arthropleurida]]
|2=†[[Eoarthropleurida]]
|3=†[[Microdecemplicida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1=†[[Amynilyspedida]]
|label2=Helminthomorpha
|2={{clade
|label1=†[[Archipolypoda]]
|1={{clade
|1=†[[Archidesmida]]
|2=†[[Cowiedesmida]]
|3=†[[Euphoberiida]]
|4=†[[Palaeosomatida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|1=†[[Pleurojulida]]
|2=[[Colobognatha]]
|label3=Eugnatha
|3={{clade
|label1=
|1={{clade
|1=Nematophora
|2=[[Polydesmida]]
}}
|label2=[[Juliformia]]
|2={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
|4=†[[Xyloiuloidea]]|state4=dashed
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
Egitura alternatiboa:
{{clade|style=font-size:90%;line-height:95%;
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|label1=†[[Arthropleuridea]]
|1={{clade
|1=†[[Arthropleurida]]
|2=†[[Eoarthropleurida]]
}}
|2=[[Polyxenida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|1=†[[Microdecemplicida]]
|2=[[Chilognatha]]
}}
}}
}}
}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
91t743ffo2gf9ht809j8q1z044kr8tf
10022330
10022329
2025-01-04T11:01:28Z
Theklan
336
/* Talde fosilak */
10022330
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
1971n, [[C. A. W. Jeekel]] biologo herbeheretarrak, 1758 eta 1957 artean deskribatutako milazango genero eta familia ezagun guztien zerrenda zehatza argitaratu zuen bere ''Nomenclator Generum et Familiarum Diplopodorum'' lanean, eta milazangoen taxonomiaren «aro modernoaren» hasiera egozten zaio lan horri. 1980an, [[Richard L. Hoffman]] biologo estatubatuarrak milazangoen sailkapen bat argitaratu zuen, non Penicillata, Pentazonia eta Helminthomorpha onartzen zituen, eta 1984an [[Henrik Enghoff]] daniarrak milazangoen ordenen lehen analisi filogenetikoa argitaratu zuen metodo kladistiko modernoak erabiliz. [[Rowland Shelley]] miriapodologo estatubatuarrak 2003an egindako sailkapen bat jatorrian Verhoeffek proposatutakoaren antzekoa da, eta gaur egun ere onartuta dagoen sailkapen-eskema izaten jarraitzen du (jarraian erakusten da), nahiz eta azterketa molekular berrienek erlazio kontrajarriak proposatzen dituzten. [[William A. Shear]]rek milazagoen familiaren aniztasunari buruz 2011n egindako laburpen batek Siphoniulida ordena Nematophora talde zabalenaren barruan kokatu zuen.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|1=[[Polyxenida]]
}}
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1={{clade
|label1=Limacomorpha
|1=[[Glomeridesmida]]
|label2=[[Oniscomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Glomerida]]
|2=[[Sphaerotheriida]]
}}
}}
|label2=[[Helminthomorpha]]
|2={{clade
|label1=[[Colobognatha]]
|1={{clade
|1=[[Platydesmida]]
|2=[[Siphonocryptida]]
|3=[[Polyzoniida]]
|4=[[Siphonophorida]]
}}
|label2=[[Eugnatha]]
|2={{clade
|label1=[[Nematophora]]
|1={{clade
|1=[[Chordeumatida]]
|2=[[Callipodida]]
|3=[[Stemmiulida]]
|4=[[Siphoniulida]]
}}
|label2=[[Merocheta]]
|2={{clade
|1=[[Polydesmida]]
}}
|label3=[[Juliformia]]
|3={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
=== Talde fosilak ===
Bizirik dauden 16 ordenez gain, 9 ordena daude desagertuta, eta fosilengatik soilik ezaguna den superfamilia bat dago. Eztabaidagarria da talde horien eta bizirik dauden taldeen arteko harremana. Desagertutako [[Arthropleuridea]] miriapodo mota ezberdin bat kontsideratu zen denbora luzez, nahiz eta XXI. mende hasierako lanek taldea milazangoen subklase bat zela ezarri zuten. Erregistro fosilean ere gaur egun bizirik dauden hainbat ordena ere agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Microdecemplicida, a new order of minute arthropleurideans (Arthropoda: Myriapoda) from the Devonian of New York State, U.S.A.|orrialdeak=351–375|hizkuntza=en|abizena2=Shear|izena2=William A.|data=1999-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/earth-and-environmental-science-transactions-of-royal-society-of-edinburgh/article/abs/microdecemplicida-a-new-order-of-minute-arthropleurideans-arthropoda-myriapoda-from-the-devonian-of-new-york-state-usa/D08D276AF517F289926F7F4543E4488A|aldizkaria=Earth and Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh|alea=4|zenbakia=90|issn=1473-7116|doi=10.1017/S0263593300002674|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fossil giants and surviving dwarfs. Arthropleurida and Pselaphognatha (Atelocerata, Diplopoda): Characters, phylogenetic relationships and construction {{!}} Request PDF|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/286669749_Fossil_giants_and_surviving_dwarfs_Arthropleurida_and_Pselaphognatha_Atelocerata_Diplopoda_Characters_phylogenetic_relationships_and_construction|aldizkaria=ResearchGate|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=O.|abizena=Kraus|izenburua=On the structure and biology of Arthropleura species (Atelocerata, Diplopoda; Upper Carboniferous/Lower Permian)|data=2005-07-28|url=https://www.semanticscholar.org/paper/On-the-structure-and-biology-of-Arthropleura-Upper-Kraus/2bd03c59540cca23bd6bdced10a0c1fd07da8d26|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Hona hemen milazango fosilen taldeak antolatzeko bi proposamen. Desagertutako taldeak † bidez adierazten dira. Desagertutako [[Zosterogrammida]] ordena, posizio zalantzagarrikoa, ez da erakusten.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1=[[Polyxenida]]
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=†[[Arthropleuridea]]
|1={{clade
|1=†[[Arthropleurida]]
|2=†[[Eoarthropleurida]]
|3=†[[Microdecemplicida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1=†[[Amynilyspedida]]
|label2=Helminthomorpha
|2={{clade
|label1=†[[Archipolypoda]]
|1={{clade
|1=†[[Archidesmida]]
|2=†[[Cowiedesmida]]
|3=†[[Euphoberiida]]
|4=†[[Palaeosomatida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|1=†[[Pleurojulida]]
|2=[[Colobognatha]]
|label3=Eugnatha
|3={{clade
|label1=
|1={{clade
|1=Nematophora
|2=[[Polydesmida]]
}}
|label2=[[Juliformia]]
|2={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
|4=†[[Xyloiuloidea]]|state4=dashed
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
Egitura alternatiboa:
{{clade|style=font-size:90%;line-height:95%;
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|label1=†[[Arthropleuridea]]
|1={{clade
|1=†[[Arthropleurida]]
|2=†[[Eoarthropleurida]]
}}
|2=[[Polyxenida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|1=†[[Microdecemplicida]]
|2=[[Chilognatha]]
}}
}}
}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
odcau6s887ozpfk3l4c1eo58vic05q9
10022335
10022330
2025-01-04T11:13:20Z
Theklan
336
/* Erreferentziak */
10022335
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| fossil range = {{fosilaren garaia|428|gaur egun}}
| image = Millipede.jpg
| image_caption = ''[[Trigoniulus corallinus]]''
| authority = [[Henri Marie Ducrotay de Blainville|de Blainville]], 1844
| subdivision_rank = Ordenak
| subdivision =
* [[Helminthomorpha]]
* [[Penicillata]]
* [[Pentazonia]]
}}
'''Milazangoak''' [[artropodo]] talde bat dira, gorputzaren segmentu ia guztietan bi [[hanka]] pare izateagatik ezagunak. Euren izen zientifikoa '''Diplopoda''' da, ezaugarri horri erreferentzia egiten diona ([[antzinako greziera]]tik: ''di'', bi; ''plo''; biderkatu; ''poda'' hanka). Bi hanka paredun segmentu bakoitza bi segmentu sinpleren baturatik eratua da. Milazango gehienek gorputz luze eta zilindrikoak edo lauak dituzte, eta 20 segmentu dituzte gutxienez, [[Oniscomorha]] taldea izan ezik, bola bat egin dezaketenak eta laburragoak direnak. Milazango hitzarekin pentsa dezakegu benetan mila zango dituztela, baina espezie bakarra ezagutzen da zenbaki hori baino gehiago duena, ''[[Eumillipes persephone]]'', 2020an aurkitua eta 1.300 hanka dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul E.|abizena=Marek|izenburua=The first true millipede—1306 legs long|orrialdeak=23126|hizkuntza=en|abizena2=Buzatto|abizena3=Shear|abizena4=Means|abizena5=Black|abizena6=Harvey|abizena7=Rodriguez|izena2=Bruno A.|izena3=William A.|izena4=Jackson C.|izena5=Dennis G.|izena6=Mark S.|izena7=Juanita|data=2021-12-16|url=https://www.nature.com/articles/s41598-021-02447-0|aldizkaria=Scientific Reports|alea=1|zenbakia=11|issn=2045-2322|pmid=34916527|pmc=PMC8677783|doi=10.1038/s41598-021-02447-0|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 12.000 espezie ezagutzen dira, 16 ordenatan eta 140 familiatan antolatuta. Diplopoda [[Myriapoda]]ren barruan dagoen talderik handiena da, eta senide hurbilak dira [[ehunzango]]ak eta hanka anizdun beste taldekide batzuk.
Milazango gehienak [[detritiboro]] motelak dira, deskonposatzen ari diren hostoez eta beste landare-materia hilez elikatzen direnak; hala ere, batzuk [[onddo]]ez elikatzen dira edo landare-fluidoak edaten dituzte. Oro har, milazangoak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat, nahiz eta batzuk etxeko edo lorategiko izurrite bihur daitezkeen. Milazangoak gogaikarriak izan daitezke, batez ere [[negutegi]]etan, bertan sortzen diren landareñoei kalte larriak eragin diezazkieketelako. Milazango gehienak gorputzean zehar dituzten poroek jariatutako hainbat substantzia kimikorekin babesten dira, nahiz eta [[Polyxenida]] arantzatxo desmuntagarrien ilaraz estalita egon. Bere defentsa-mekanismo nagusia espiral estu batean kiribiltzea da, horrela bere hankak eta gorputzeko beste bizi-zona delikatuak babestuz [[exoeskeleto]] gogor baten atzean. Espezie gehienetan, ugalketarako arren hanka eraldatuak erabiltzen dira, [[gonopodo]] izenekoak, eta emeei esperma paketeak transferitzen dizkiete.
Lehen aldiz [[Siluriar]]rean agertu ziren, eta horregatik uste da lur lehorreko animalia talderik zaharrenetako bat dela. Iraganean, ''[[Arthropleura]]'' bezalako generoak zeuden, 2 metro arteko tamainarekin. Gaur egungo kiderik handiena, Afrikan bizi den ''[[Archispirosterptus gigas]]'', 27 eat 38 zentimetro arteko tamainaraino hazten da.
Myriapodaren barruan, milazangoak beti kontsideratu dira [[Pauropoda]]tik gertuago, baina azken aldian egindako ikerketa molekularrek zalantzan jarri dute ideia hori. Milazangoen eta ehunzangoen arteko aldeak nabarmenak dira, azken hauek azkarrago mugitzen direlako, [[pozoi]]tsuak direlako, [[haragijale]]ak, eta hanka pare bakarra dute segmentu bakoitzean.
== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Millipede_order_species_comparison.png|thumb|Familien gutxi gorabeherako banaketa.]]
12.000 milazango espezie inguru deskribatu dira. Lurreko benetako espezie kopuruari buruzko estimazioak 15.000<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Brewer|izenburua=Millipede Taxonomy after 250 Years: Classification and Taxonomic Practices in a Mega-Diverse yet Understudied Arthropod Group|orrialdeak=e37240|hizkuntza=en|abizena2=Sierwald|abizena3=Bond|izena2=Petra|izena3=Jason E.|data=2012(e)ko mai. 15(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0037240|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22615951|pmc=PMC3352885|doi=10.1371/journal.pone.0037240|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta 80.000 artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Oso milazango espezie gutxi daude mundu osoan zehar; sakabanatzeko gaitasun oso txikia dute, lurreko lokomozioaren eta habitat hezeen menpe daudelako. Faktore horiek [[isolamendu genetiko]]aren eta [[espeziazio]] azkarraren alde egin dute, eta banaketa-eremu mugatuak dituzten leinu ugari sortu dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Natural enemies of terrestrial molluscs|argitaletxea=CABI|data=2004|editore-abizena=Barker|editore-izena=G. M.|isbn=978-0-85199-061-3|sartze-data=2025-01-04|serie=CABI Books}}</ref>.
Gaur egun bizirik dauden Diplopodako kideak hamasei ordenatan eta bi subklasetan banatu dira. Penicillata oinarrizko subklaseak orden bakarra du, [[Polyxenida]], arantzak dituzten milazangoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azpiklasea Penicillata|hizkuntza=eu|url=https://www.inaturalist.org/taxa/372767-Penicillata|aldizkaria=iNaturalist|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste guztiak [[Chilognatha]] subklasearen barne daude, bi infraklaserekin: [[Pentazonia]] eta [[Helminthomorpha]], espezie gehienak biltzen dituena.
Sailkapena Shearrek 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Shear|izenburua=Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness|orrialdeak=159–164|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://www.mapress.com/zt/article/view/zootaxa.3148.1.32|aldizkaria=Zootaxa|alea=1|zenbakia=3148|issn=1175-5334|doi=10.11646/zootaxa.3148.1.32|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Shear eta Edgecombek 2010ean egindakoan<ref name="Shear.Edgecombe2010">{{Erreferentzia|izena=William A.|abizena=Shear|izenburua=The geological record and phylogeny of the Myriapoda|orrialdeak=174–190|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2010-03-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1467803909000887|aldizkaria=Arthropod Structure & Development|alea=2|zenbakia=39|issn=1467-8039|doi=10.1016/j.asd.2009.11.002|sartze-data=2025-01-04|serie=Fossil Record and Phylogeny of the Arthropoda}}</ref> oinarrituta dago. Azken urteotan egindako ikerketa kladistiko eta molekularrek ezbaian jarri dute sailkapena, batez ere [[Siphoniulida]] eta [[Polyzoniida]] taldeen kokapena, ez dena oraindik ondo ulertzen. Desagertutako taldeen (†) kokapena ere balizkoa da, ez dagoelako guztiz ebatzia.
* Subklasea [[Penicillata|Penicillata]] <small>Latreille, 1831</small>
** Ordena [[Polyxenida|Polyxenida]] <small>Verhoeff, 1934</small>
* Subklasea †[[Arthropleuridea|Arthropleuridea]] (Penicillata barruans artzen dute beste egile batzuek)<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Ordena †[[Arthropleurida|Arthropleurida]] <small>Waterlot, 1934</small>
** Ordena †[[Eoarthropleurida|Eoarthropleurida]] <small>Shear & Selden, 1995</small>
** Ordena †[[Microdecemplicida|Microdecemplicida]] <small>Wilson & Shear, 2000</small>
* Subklasea Chilognatha <small>Latreille, 1802</small>
** Ordena †[[Zosterogrammida|Zosterogrammida]] <small>Wilson, 2005</small> (Chilognatha ''[[Incertae_sedis|incertae sedis]]'')<ref name="Shear.Edgecombe2010" />
** Infraklasea [[Pentazonia|Pentazonia]] <small>Brandt, 1833</small>
*** Ordena †[[Amynilyspedida|Amynilyspedida]] <small>Hoffman, 1969</small>
*** Superordena [[Limacomorpha|Limacomorpha]] <small>Pocock, 1894</small>
**** Ordena [[Glomeridesmida|Glomeridesmida]] <small>Cook, 1895</small>
*** Superordena [[Oniscomorpha|Oniscomorpha]] <small>Pocock, 1887</small>
**** Ordena [[Glomerida|Glomerida]] <small>Brandt, 1833</small>
**** Ordena [[Sphaerotheriida|Sphaerotheriida]] <small>Brandt, 1833</small>
** Infraklasea Helminthomorpha <small>Pocock, 1887</small>
*** Superordena †[[Archipolypoda|Archipolypoda]] <small>Scudder, 1882</small>
**** Ordena †[[Archipolypoda|Archidesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Cowiedesmida|Cowiedesmida]] <small>Wilson & Anderson 2004</small>
**** Ordena †[[Euphoberiida|Euphoberiida]] <small>Hoffman, 1969</small>
**** Ordena †[[Palaeosomatida|Palaeosomatida]] <small>Hannibal & Krzeminski, 2005</small>
*** Ordena †[[Pleurojulida|Pleurojulida]] <small>Schneider & Werneburg, 1998</small> (agian Colobognatharen ahizpa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
*** Subterclass [[Colobognatha|Colobognatha]] <small>Brandt, 1834</small>
**** Ordena [[Platydesmida|Platydesmida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Polyzoniida|Polyzoniida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonocryptida|Siphonocryptida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Ordena [[Siphonophorida|Siphonophorida]] <small>Newport, 1844</small>
*** Subterclass Eugnatha <small>Attems, 1898</small>
**** Superordena Juliformia <small>Attems, 1926</small>
***** Ordena [[Julida|Julida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Ordena [[Spirobolida|Spirobolida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Spirostreptida|Spirostreptida]] <small>Brandt, 1833</small>
***** Superfamily †[[Xyloiuloidea|Xyloiuloidea]] <small>Cook, 1895</small> (batzuetan Spirobolida barruan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard L.|abizena=Hoffman|izenburua=New Genera and Species of Upper Paleozoic Diplopoda|orrialdeak=167–174|data=1963|url=https://www.jstor.org/stable/1301419|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=37|issn=0022-3360|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
**** Superordena Nematophora <small>Verhoeff, 1913</small>
***** Ordena [[Callipodida|Callipodida]] <small>Pocock, 1894</small>
***** Ordena [[Chordeumatida|Chordeumatida]] <small>Pocock 1894</small>
***** Ordena [[Stemmiulida|Stemmiulida]] <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Siphoniulida|Siphoniulida]] <small>Cook, 1895</small>
**** Superordena Merocheta <small>Cook, 1895</small>
***** Ordena [[Polydesmida|Polydesmida]] <small>Pocock, 1887</small>
=== Eboluzioa ===
Milazangoak [[Siluriar]]rean [[Biziaren historia ebolutiboa#Lur lehorraren kolonizazioa|lurra kolonizatu]] zuten lehen animalien artean daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty|orrialdeak=489–501|hizkuntza=en|abizena2=Edgecombe|izena2=Gregory D.|data=2011-09|url=https://evolution-outreach.biomedcentral.com/articles/10.1007/s12052-011-0357-y|aldizkaria=Evolution: Education and Outreach|alea=3|zenbakia=4|issn=1936-6434|doi=10.1007/s12052-011-0357-y|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Lehen formak, ziurrenik, [[goroldio]] eta [[landare baskular]] primitiboz elikatzen ziren. Bi milazango talde handi daude jada guztiz desagertu direna: [[Archipolypoda]] («oin askoko antzinakoak»), ezagutzen diren lehorreko animalia zaharrenak direnak, eta [[Arthropleuridea]]k, ezagutzen diren lehorreko ornogabe handienak dituztenak. ''[[Pneumodesmus newmani]]'' duela 428 milioi urte inguruko Siluriar Berantiarreko [[Wenlock]]eko milazango kide zaharrena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles H.|abizena=Wellman|izenburua=Age of the basal ‘Lower Old Red Sandstone’ Stonehaven Group of Scotland: the oldest reported air-breathing land animal is Silurian (late Wenlock) in age|hizkuntza=en|abizena2=Lopes|abizena3=McKellar|abizena4=Hartley|izena2=Gilda|izena3=Zoë|izena4=Adrian|data=2024-01|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2023-138|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=1|zenbakia=181|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2023-138|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Morphology and taxonomy of Paleozoic millipedes (Diplopoda: Chilognatha: Archipolypoda) from Scotland|orrialdeak=169–184|hizkuntza=en|abizena2=Anderson|izena2=Lyall I.|data=2004-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-paleontology/article/abs/morphology-and-taxonomy-of-paleozoic-millipedes-diplopoda-chilognatha-archipolypoda-from-scotland/1F7B935D32BB541D12F453F583399DE0|aldizkaria=Journal of Paleontology|alea=1|zenbakia=78|issn=0022-3360|doi=10.1666/0022-3360(2004)078<0169:MATOPM>2.0.CO;2|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, edo orain dela 414 milioi urteko [[Devoniar]] goiztiarreko [[Lochkoviar]]rekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie E.|abizena=Suarez|izenburua=A U-Pb zircon age constraint on the oldest-recorded air-breathing land animal|orrialdeak=e0179262|hizkuntza=en|abizena2=Brookfield|abizena3=Catlos|abizena4=Stöckli|izena2=Michael E.|izena3=Elizabeth J.|izena4=Daniel F.|data=2017(e)ko eka. 28(a)|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0179262|aldizkaria=PLOS ONE|alea=6|zenbakia=12|issn=1932-6203|pmid=28658320|pmc=PMC5489152|doi=10.1371/journal.pone.0179262|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Garza|izena2=E. J.|izena3=H.|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2024.2367554|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2024.2367554|sartze-data=2025-01-04}}</ref>, zentimetro bateko luzera duen eta bere aire-arnasketako ohituren lekuko diren [[espirakulu]]en (arnas-zuloen) ebidentzia argiak dituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Fossil millipede found to be oldest land creature - Jan. 27, 2004|url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/01/27/environment.britain.fossil.reut/index.html|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Beste fosil goiztiar batzuk ''[[Kampecaris obanensis]]'' eta ''[[Archidesmus]]'' sp. duela 425 milioi urtekoak dira, Siluriar Berantiarrean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. E.|abizena=Brookfield|abizena2=Catlos|abizena3=Suarez|izena2=E. J.|izena3=S. E.|data=2021-10-03|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08912963.2020.1762593|issn=0891-2963|doi=10.1080/08912963.2020.1762593|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref name="Shear.Edgecombe2010" />. [[Karbonifero]]an zehar, ''[[Arthropleura]]'', ezagutzen den ornogabe lurtar handiena bihurtu zen. ''Arthropleura''ren erraldoitasunaren arrazoia ez da argi ezagutzen; lehen, oxigeno maila altuei zor zitzaiela uste zen, baina, gerora egindako ikerketen arabera, litekeena da konpetentzia faltagatik izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil S.|abizena=Davies|izenburua=The largest arthropod in Earth history: insights from newly discovered Arthropleura remains (Serpukhovian Stainmore Formation, Northumberland, England)|hizkuntza=en|abizena2=Garwood|abizena3=McMahon|abizena4=Schneider|abizena5=Shillito|izena2=Russell J.|izena3=William J.|izena4=Joerg W.|izena5=Anthony P.|data=2022-05|url=https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2021-115|aldizkaria=Journal of the Geological Society|alea=3|zenbakia=179|issn=0016-7649|doi=10.1144/jgs2021-115|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Milazangoak [[defentsa kimiko]]aren froga zaharrenak ere aurkezten dituzte, Devoniarraren fosil batzuek [[ozoporo]] izeneko defentsa-guruinen irekidurak baitituzte<ref name="Shear.Edgecombe2010" />.
=== Gaur egungo taldeak ===
[[Fitxategi:Octoglena_sierra_(Family_Polyzoniidae)_(3405605943).jpg|thumb|''[[Octoglena sierra]]'' ([[Colobognatha]], [[Polyzoniida]])]]
[[Fitxategi:Anadenobolus_monilicornis_03.JPG|thumb|''[[Anadenobolus monilicornis]]'', ([[Juliformia]], [[Spirobolida]]).]]
Milazangoen sailkapen zientifikoaren historia [[Lineo]]rekin hasi zen. ''[[Systema Naturae]]''ren 10. edizioan, 1758an, zazpi ''[[Julus]]'' espezieri «Insecta Aptera» (hegorik gabeko [[intsektu]]ak) deitu zien<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii|abizena2=Linné|abizena3=Salvius|izena2=Carl von|izena3=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/727552|zenbakia=v.1|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. 1802an, [[Pierre André Latreille]] zoologo frantsesak [[Chilognatha ]]izena proposatu zuen gaur egun Diplopoda direlakoen lehen talde gisa, eta 1840an [[Johann Friedrich von Brandt]] naturalista alemaniarrak lehen sailkapen zehatza egin zuen. Diplopoda izena [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] zoologo frantsesak asmatu zuen 1844an. 1890etik 1940ra, milazangoen taxonomia nahiko ikertzaile gutxik bultzatu zuten une jakin batean, eta [[Carl Attems]], [[Karl Wilhelm Verhoeff]] eta [[Ralph Vary Chamberlin]]ek ekarpen garrantzitsuak egin zituzten, bakoitzak 1.000 espezie baino gehiago deskribatu zituztenak, baita [[Orator F. Cook]], [[Filippo Silvestri]], [[Reginald Innes Pocock]] eta [[Henry W. Brölemann]]ek<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Diplopodologiaren loraldi bat izan zen: espezieen deskribapenen erritmoa, batez beste, historiako altuena izan zen, batzuetan urtean 300 baino gehiago izanik.
1971n, [[C. A. W. Jeekel]] biologo herbeheretarrak, 1758 eta 1957 artean deskribatutako milazango genero eta familia ezagun guztien zerrenda zehatza argitaratu zuen bere ''Nomenclator Generum et Familiarum Diplopodorum'' lanean, eta milazangoen taxonomiaren «aro modernoaren» hasiera egozten zaio lan horri. 1980an, [[Richard L. Hoffman]] biologo estatubatuarrak milazangoen sailkapen bat argitaratu zuen, non Penicillata, Pentazonia eta Helminthomorpha onartzen zituen, eta 1984an [[Henrik Enghoff]] daniarrak milazangoen ordenen lehen analisi filogenetikoa argitaratu zuen metodo kladistiko modernoak erabiliz. [[Rowland Shelley]] miriapodologo estatubatuarrak 2003an egindako sailkapen bat jatorrian Verhoeffek proposatutakoaren antzekoa da, eta gaur egun ere onartuta dagoen sailkapen-eskema izaten jarraitzen du (jarraian erakusten da), nahiz eta azterketa molekular berrienek erlazio kontrajarriak proposatzen dituzten. [[William A. Shear]]rek milazagoen familiaren aniztasunari buruz 2011n egindako laburpen batek Siphoniulida ordena Nematophora talde zabalenaren barruan kokatu zuen.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|1=[[Polyxenida]]
}}
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1={{clade
|label1=Limacomorpha
|1=[[Glomeridesmida]]
|label2=[[Oniscomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Glomerida]]
|2=[[Sphaerotheriida]]
}}
}}
|label2=[[Helminthomorpha]]
|2={{clade
|label1=[[Colobognatha]]
|1={{clade
|1=[[Platydesmida]]
|2=[[Siphonocryptida]]
|3=[[Polyzoniida]]
|4=[[Siphonophorida]]
}}
|label2=[[Eugnatha]]
|2={{clade
|label1=[[Nematophora]]
|1={{clade
|1=[[Chordeumatida]]
|2=[[Callipodida]]
|3=[[Stemmiulida]]
|4=[[Siphoniulida]]
}}
|label2=[[Merocheta]]
|2={{clade
|1=[[Polydesmida]]
}}
|label3=[[Juliformia]]
|3={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
=== Talde fosilak ===
Bizirik dauden 16 ordenez gain, 9 ordena daude desagertuta, eta fosilengatik soilik ezaguna den superfamilia bat dago. Eztabaidagarria da talde horien eta bizirik dauden taldeen arteko harremana. Desagertutako [[Arthropleuridea]] miriapodo mota ezberdin bat kontsideratu zen denbora luzez, nahiz eta XXI. mende hasierako lanek taldea milazangoen subklase bat zela ezarri zuten. Erregistro fosilean ere gaur egun bizirik dauden hainbat ordena ere agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Heather M.|abizena=Wilson|izenburua=Microdecemplicida, a new order of minute arthropleurideans (Arthropoda: Myriapoda) from the Devonian of New York State, U.S.A.|orrialdeak=351–375|hizkuntza=en|abizena2=Shear|izena2=William A.|data=1999-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/earth-and-environmental-science-transactions-of-royal-society-of-edinburgh/article/abs/microdecemplicida-a-new-order-of-minute-arthropleurideans-arthropoda-myriapoda-from-the-devonian-of-new-york-state-usa/D08D276AF517F289926F7F4543E4488A|aldizkaria=Earth and Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh|alea=4|zenbakia=90|issn=1473-7116|doi=10.1017/S0263593300002674|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fossil giants and surviving dwarfs. Arthropleurida and Pselaphognatha (Atelocerata, Diplopoda): Characters, phylogenetic relationships and construction {{!}} Request PDF|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/286669749_Fossil_giants_and_surviving_dwarfs_Arthropleurida_and_Pselaphognatha_Atelocerata_Diplopoda_Characters_phylogenetic_relationships_and_construction|aldizkaria=ResearchGate|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=O.|abizena=Kraus|izenburua=On the structure and biology of Arthropleura species (Atelocerata, Diplopoda; Upper Carboniferous/Lower Permian)|data=2005-07-28|url=https://www.semanticscholar.org/paper/On-the-structure-and-biology-of-Arthropleura-Upper-Kraus/2bd03c59540cca23bd6bdced10a0c1fd07da8d26|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. Hona hemen milazango fosilen taldeak antolatzeko bi proposamen. Desagertutako taldeak † bidez adierazten dira. Desagertutako [[Zosterogrammida]] ordena, posizio zalantzagarrikoa, ez da erakusten.
{{clade| style=font-size:90%;line-height:95%;
|label1='''Diplopoda'''
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1=[[Polyxenida]]
|label2=Chilognatha
|2={{clade
|label1=†[[Arthropleuridea]]
|1={{clade
|1=†[[Arthropleurida]]
|2=†[[Eoarthropleurida]]
|3=†[[Microdecemplicida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|label1=[[Pentazonia]]
|1=†[[Amynilyspedida]]
|label2=Helminthomorpha
|2={{clade
|label1=†[[Archipolypoda]]
|1={{clade
|1=†[[Archidesmida]]
|2=†[[Cowiedesmida]]
|3=†[[Euphoberiida]]
|4=†[[Palaeosomatida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|1=†[[Pleurojulida]]
|2=[[Colobognatha]]
|label3=Eugnatha
|3={{clade
|label1=
|1={{clade
|1=Nematophora
|2=[[Polydesmida]]
}}
|label2=[[Juliformia]]
|2={{clade
|1=[[Julida]]
|2=[[Spirobolida]]
|3=[[Spirostreptida]]
|4=†[[Xyloiuloidea]]|state4=dashed
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
Egitura alternatiboa:
{{clade|style=font-size:90%;line-height:95%;
|1={{clade
|label1=Penicillata
|1={{clade
|label1=†[[Arthropleuridea]]
|1={{clade
|1=†[[Arthropleurida]]
|2=†[[Eoarthropleurida]]
}}
|2=[[Polyxenida]]
}}
|label2=
|2={{clade
|1=†[[Microdecemplicida]]
|2=[[Chilognatha]]
}}
}}
}}
=== Beste miriapodo batzuekin harremana ===
[[Fitxategi:Pauropus_huxleyi.jpg|thumb|[[Pauropoda]]ren barruko ''[[Pauropus huxleyi]]''. Uste da Pauropodoak direla milazangoen ahaiderik gertukoenak.]]
Milazangoen ordenen arteko harremanak oraindik ere eztabaidagai diren arren, Diplopoda klasea, bere osotasunean, artropodoen talde [[monofiletiko]]tzat hartzen da: milazango guztiak estuago lotuta daude elkarren artean beste edozein artropodorekin baino. Diplopoda [[Myriapoda]] edo miriapodo artropodoen barruko klase bat da, [[ehunzango]]ak ([[Chilopoda]] klasea), pauropodo ez hain ezagunak ([[Pauropoda]] klasea) eta sinfiloak ([[Symphyla]] klasea) barne hartzen ditu. Miriapodoen barruan, milazangoen ahaide hurbilenak edo talde ahizpa pauropodoena dela pentsatu da luzaroan, biek dituztelako diplosegmentuak<ref>{{Erreferentzia|izena=Petra|abizena=Sierwald|izenburua=Current Status of the Myriapod Class Diplopoda (Millipedes): Taxonomic Diversity and Phylogeny|orrialdeak=401–420|hizkuntza=en|abizena2=Bond|izena2=Jason E.|data=2007-01-01|url=https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|aldizkaria=Annual Review of Entomology|alea=Volume 52, 2007|zenbakia=52|issn=0066-4170|doi=10.1146/annurev.ento.52.111805.090210|sartze-data=2025-01-04}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Myriapoda]]
mpqboh9zcy05789345o70mmbmdyu04l
Numantzia
0
141108
10021991
9239479
2025-01-03T18:17:45Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo aztarnategi arkeologikoak]] kendua; [[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021991
wikitext
text/x-wiki
{{Aztarnategi arkeologiko infotaula
| izena = Numantzia
| bertoko_izena =
| ezizena =
| irudia = Numancia (5).jpg
| irudia_tamaina =
| irudia_oina = Numantziako etxe baten berreraikitze modernoa.
| mapa_mota = ES-CL
| mapa_alt =
| mapa_oina =
| mapa_tamaina =
| mapa_ikurra =
| erliebea =
| dn = 41
| mn = 48
| sn = 35
| N = N
| de = 2
| me = 26
| se = 39
| E = W
| coordinates_display = inline, title
| lekua =
| eskualdea = [[Zeltiberia]]
| mota =
| multzoa =
| luzera =
| zabalera =
| azalera =
| altuera =
| eraikitzailea =
| materiala =
| eraikia =
| hustua = [[IV. mende]]a
| garaia =
| kultura = [[Arebako]]ak, [[Antzinako Erroma|erromatarrak]]
| metropolia =
| biztanleria =
| gertaera =
| indusketa =
| arkeologoa =
| egoera =
| jabea =
| emakidaduna =
| bisitagarria =
| webgunea =
| oharra =
}}
'''Numantzia'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0147.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=Antzinateko hirien euskarazko izenak| data= 2006-1-27}}</ref> ({{lang-es|Numancia}}; {{lang-la|Numantia}}) hiri [[zeltiberiar]]ra izan zen, ezaguna [[Antzinako Erroma|erromatarrei]] aurre egiteagatik [[Gerra Zeltiberiarrak|gerra zeltiberiarretan]]. Hiriaren aurriak egungo [[Garray]] udalerrian daude, [[Soriako probintzia]]n ([[Espainia]]).
Erromatarren aurkako borrokak [[K.a. 153]]an hasi ziren. Numantziarrak erromatarren zenbait armada garaitu zituzten hurrengo urteetan, hala nola [[Kinto Fulvio Noblior]] buru zuena. Hogei urtez Erromako erasoei eutsi ondoren, [[K.a. 133]]an, [[Erromako Senatua]]k [[Eszipion Emiliano]]ri eman zion agintea Numantziaren kontrako armadaren gainean. Horrek 9 kilometroko hesia altxatu zuen Numantzia dorrez, lubakiz, oholesiz eta abarrez inguratzeko. Setioak hamahiru hilabete iraun ondoren, numantziar gehienek erabaki zuten hiriari su ematea eta bertan hiltzea, erromatarren esklaboak ez bilakatzeko.
== Numantzia hartzea ==
{{esaera2|Numantziarrak oso gosetuta zeuden, eta bost gizon bidali zizkioten Eszipioni, erromatarren mende geratuz gereo ondo tratatuko ote zituzten jakiteko. (...) Eszipionek, baina, bazekien zer gertatzen zen hirian, presoek esanda, eta hori dela eta, haren esku jarri behar zutela eta hiria eta armak eman behar zituztela erantzun zien. (...) Numantziarrak asko haserretu ziren, Eszipionen erantzunaren berri izan zutenean (...). Handik gutxira, larru egosiak miazkatzen hasi behar izan zuten, ez baitzuten batere janaririk, ez [[gari]]rik, ez [[ganadu]]rik, ez eta [[belar]]rik ere. Larru egosiak ere amaitu zirenean, giza [[haragi]] egosia jaten hasi ziren. Hain zuzen ere, hildakoen giza haragi egosia jaten hasi ziren, lehen-lehenik.|Apiano, "Iberika", K.a. II. mendea.}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Historia zirriborroa|Espainia}}
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Soriako probintzia]]
[[Kategoria:Suntsitutako hiriak]]
[[Kategoria:Iberiar penintsulako herri zeltak]]
peynmed4x4f0tobnm5e8i8d25d4iwrp
Zingira-mirotz
0
148314
10022199
8648027
2025-01-04T07:57:48Z
Jose Angel Urquia Goitia
129751
Artikulua osatzen
10022199
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| name = Zingira-mirotza
| authority = [[Lineo|Linnaeus]], 1758
| taxon = Circus aeruginosus
}}
'''Zingira-mirotza''' (''Circus aeruginosus'') [[accipitridae]] familiako [[hegazti harrapari]]a da.
Mendebaldeko [[Eurasia]] subtropikalean eta gertuko [[Afrika]]n bizi dira<ref>American Ornithologists' Union (2000): ''Forty-second supplement to the American Ornithologists' Union Check-list of North American Birds''. ''Auk'' '''117'''(3): 847–858. <small>[[Digital object identifier|DOI]]: 10.1642/0004-8038(2000)117[0847:FSSTTA]2.0.CO;2</small> [https://web.archive.org/web/20110805184920/http://www.aou.org/checklist/suppl/AOU_checklist_suppl_42.pdf PDF]</ref>.
== Deskribapena ==
Iberiar penintsulan ibiltzen diren hiru mirotz espezietatik hau da handiena eta sendoena; 56 cm-ra iristen da, mokotik buztan puntaraino. Zapelatz, belatz, arrano, miru eta saien familia berekoa da, baina mirotzak ezin hobeto bereizten dira haietatik guztietatik, bai hegaldien siluetagatik, bai bizi diren habitatagatik eta ohiturengatik. Eguneko hiru harrapari espezie hauek, hegoak, buztana eta gorputza luzeak dituzte. Hegoek, ez belatzarenak bezain zorrotzak, aire-korronteak eramaten dituztenean, baxu, lur-arrasean hegan egiten uzten diete. Miruen nahiko antzekoak dira gorputz-forman, baina hauek buztana eskotatua edo sardexka formakoa dute, ohituretan ere desberdinak dira.
Bere ehiza ohiturei jarraituz, lezkadietatik igarotzen denean, hegoak motel mugituz eta planeatuz, noizean behin harrapakin posible batengana jaitsiz, aleen kolore ezberdina ikus daiteke, espezie honetan bere jantziari dagokionez sexu-dimorfismo nabarmena baitago; arrak buru horixka argia du, arre ilun koloreko tonua duten marraduna, bizkarralde osoan jarraitzen duena, hegoen aurrealdean eta buztanean jarraitzen duena. Hegoak grisaxkak dira mutur ilunekin eta buztana ere grisa da, luzetarako marra ilunekin. Mokoa kakotua eta beltza da, argizari horiarekin kontrastea eginez, hanken kolore berekoa, mehea eta hatz luze eta finekin. Emeak arre ilun koloreko tonuak ditu, azpialde gorrixkagoarekin, kontraste handia eginez burua eta lepoa oso argiak, ia zuriak, masail ilunekin eta hegoen aurreko aldea, “sorbaldak” , kolore horixka argikoak hegaletan asko nabarmentzen direnak buruaren zuriarekin batera. Kumeek emearen kolore antzekoak dituzte, baina burua eta sorbalda ilunagoak. Batzuetan, oso kolore iluneko emeak miru beltzarekin nahas daiteke, padura-eremuetara maiz joaten dena, baina bere isats urkilatu samarrak salatzen du. Isatsean, ipurtxuntxurrean orban zuririk ez egoteak ere bereizten du beste arranoetatik.<ref>{{erreferentzia|abizena=Administracion de la Comunidad Autonoma de Euskadi|urtea=1989|izenburua=Euskal Autonomiu Elkarteko Ornodunak|argitaletxea=Graficas Santamaria S.A.|orrialdea=162|ISBN=84-7542-639-5|hizkuntza=Es}}</ref>
== Biologia eta ohiturak ==
Gure latitudeetan ugaltzen diren banakoek nahiko izaera sedentarioa dute, negua pasatzera hegoaldeko eremuetara jaisten diren Europako erdialdeko eta iparraldeko hegaztiek ez bezala, eta gero leku ezberdinetan beha daitezke udazkeneko eta udaberriko migrazio-bidaietan.
Landarediaren gainean planeatuz edo, batzuetan, lurrean edo pertxa batean zelatan egonda harrapatzen dituen harrapakin oso ugariz elikatzen da. Ornodun txikiak ehizatzen ditu, are gehiago, haratustela ere kontsumituz, hala nola hildako arrainak eta beste gorpuzki batzuk. Ugaltze-garaian miau zorrotz moduko bat igortzen du, “pi-u” bat, hegabera gogorarazten duena. Estaltze garaian altuera handian zirkuluetan planeatzen ikus daitezke.
Seskadietan eta lezka artean ugaltzen da eremu hezeetan eta urtegietan, lurrean edo oso sakonera txikiko uretan plataforma bat eraikiz. Batzuetan hainbat urtez habia bera erabiltzen du. Belarrez tapizatzen duen padurako landarediko adartxo eta hildako lezkaz osatutako plataforma. Ia erabat emea arduratzen da eraikuntzaz. Apirilean edo maiatzaren hasieran 4-5 arrautza zuri-urdinxka, leun eta distirarik gabeko jartzen ditu. Errunaldi bakarra egiten du, nahiz eta ordezko bat errun dezakeen lehenengoak hasieran huts egiten badu. Lehenengo arrautza errutearekin batera, emea soilik hasten da inkubatzen normalean, eta zeregin horretan 33-38 egun iraungo du arrak elikatzen duen bitartean.
Txitak tarte aldakorretan sortzen dira, eta emeak beste 7-10 egunez estali eta zaintzen ditu, eta ondoren arrarekin batera ehizatzen hazten da. 3-4 asterekin dagoeneko lumak dituzte, eta 35-40 egunetan ahul egiten dute hegan, beste bi astez habiatik gertu egonik. Ondoren burugogor jarraitzen diete gurasoei independizatu arte.
Ugaldu ostean, emeak eta kumeak lezkadietan lo egiten duten talde txikietan biltzen dira, migraziorako prestatzen. Neguko hotzak lurralde epelagoetara bultzatzen baditu, emeak eta kumeak dira migratzen duten lehenak, arrak geroago bidaiatzen dute.
== Banaketa, habitata eta egoera ==
Afrikako ipar-mendebaldean, Europan eta Asia paleartikoan hedatutako espeziea da, bertan, klima boreal, epel eta mediterraneotan bizi da. Europan Suediako eta Finlandiako hegoaldera igotzen da. Iberia gehienean banatuta dago, baina orokorrean urri, eremu zingiratsu handietan baino ez da ohikoa.
Gure lurraldean ia esklusiboki migrazio-pasabideetan udazkenean eta udaberrian agertzen den hegaztia da. Landaretza ugariko eremu hezeen eskasiak, dauden gutxi batzuek jasaten duten gisa presioarekin eta edozein motatako hegaztiri, baita babestuta daudenei ere, tiro egiteko joerarekin, panorama iluna dago espezie urri honen ugalketari dagokionez. Arabako iparraldeko urtegi batean bakarra behatu da erregularki ugalketa-garaian, baina oso zalantzazkoa da ugalketa izan denik, hori ondoz ondoko urteetan gauzatuko den itxaropena galdu gabe. Espezie honen egoera larria deitzea merezi du ur baliabideak babestu, kontserbatu eta erregulatzeko.
Hegazti hau eremu zingiratsuetan, paduretan, aintziretan padura-landaredia duten urtegien ertzetan beha dezakegu, beti ere lezkadi-gune lodiak dituzten padurei lotuta. Ugaltze garaitik kanpo noizbehinka eremu garbietan, larreetan edo laboreetan agertzen da, bere ohiko eremutik ez oso urrun.
== Taxonomia ==
Azpiespezie bi ditu:
* ''Circus aeruginosus aeruginosus'', eskualde guztietan bizi dena.
* ''Circus aeruginosus harterti'', ipar-mendebaldeko Afrikan bizi dena.
== Galeria ==
<gallery>
File:Eurasian Marsh Harrier (Circus aeruginosus)- Female near Hodal I Picture 2101.jpg
File:Marsh Harrier-Mindaugas Urbonas-8.JPG
File:Rohrweihe2.JPG
File:Eurasian Marsh Harrier (F) I2 IMG 8906.jpg
File:C aeruginosus.jpg
File:Eurasian Marsh Harrier (Immatures) I.jpg
File:Eurasian Marsh Harrier (Circus aeruginosus) in Kolkata W.jpg
Circus aeruginosus MHNT.ZOO.2010.11.82.5.jpg |Museum specimen
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
{{Biologia zirriborroa}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Accipitridae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko hegaztiak]]
[[Kategoria:Europako hegaztiak]]
1lj0924mfxxk0uhj7eunfhphc07rewh
Kategoria:Kirgizistango kultura
14
149208
10021851
9746198
2025-01-03T15:53:42Z
Ernestobanpiroa
58701
10021851
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{commonskat}}
[[nagusia|Kirgizistango kultura}}
[[Kategoria:Kirgizistan]]
[[Kategoria:Kultura herrialdearen arabera]]
j3bicvgq4wkpikp3zjaejk4hr3b8hb6
10021852
10021851
2025-01-03T15:53:53Z
Ernestobanpiroa
58701
10021852
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{commonskat}}
{{nagusia|Kirgizistango kultura}}
[[Kategoria:Kirgizistan]]
[[Kategoria:Kultura herrialdearen arabera]]
k2qe7rjnxpqb6uudpm5vtpu7icjvrdd
Ganga (arkitektura)
0
149475
10021920
8338044
2025-01-03T17:16:33Z
Suna no onna
63274
/* Gurutze ganga */
10021920
wikitext
text/x-wiki
{{Beste erabilpenak|arkitektura ezaugarriari|hegaztia|Ganga (hegaztia)}}
[[Fitxategi:Vitoria - San Miguel 04.jpg|thumb|250px|Gurutze ganga, [[San Migel eliza (Gasteiz)]]]]
'''Ganga''' [[arku (arkitektura)|arku]] itxura duen eraikuntza-elementua da, bi hormen edo hainbat [[zutabe]]ren arteko espazio bat estaltzeko erabilia. Gangak beherantz eta kanporantz egiten du [[indar]]ra, arku baten antzera, eta kontra-indarra behar dute aurre egiteko. Ganga lurpean badago, [[Lurzoru|lurrak]] berak egiten du kontra-indarra. Lurretik kanpo badago, hainbat elementu erabili daitezke kontra-indarra lortzeko, [[hormabular]]rak edo [[Arku (arkitektura)#Bestelakoak|ostiko arkuak]] adibidez.
Ganga mota sinpleena [[kanoi ganga]] da, gehienetan itxura erdi-[[zirkulu|zirkularra]] duena. Berez, kanoi-ganga arku jarraitu bat da, arkuaren diametroa baino handiagoa den luzera badu. Arku bat eraikitzean bezala, aldi baterako euskarri bat ezarri behar da, ''zinbria'' izenekoa, [[giltzarri]]a ipini arte ez baita bakarrik eusten. Gangak atal bakarrean edo [[dobela]]k erabiliz eraiki daitezke, material ugaritan: [[adreilu]]z, [[arroka|harriz]], [[altzairu]]z, [[hormigoi]]z eta abar.
Historian zehar, ganga garrantzi handiko elementua izan da, espazio handiak estaltzeko era bakarra baitzen, baina hormigoiaren eta altzairuaren garapenarekin garrantzia galduz joan du [[ateburu|baoburudun]] edo esekitako egituren kaltetan. Hala ere, egun hormigoi armatuzko gangak sarritan erabiltzen dira ingeniaritza zibilean, batez ere [[tunel]]ak eta galeriak eraikitzeko.
== Ganga motak ==
=== Ganga izuna ===
{{sakontzeko|Ganga izun}}
[[Fitxategi:Corbelledarch.png|thumb|150px|[[Ganga izun]] baten eskema.]]
Arku izun batek, luzerako ardatzean proiektatzean, ganga izun bat ematen du. [[Arku izun]]a bezala, hurbilduz doazen [[harlandu]] edo [[harlangaitz]] ilaraz osatua dago, eta ez[[dobela]]z. Horregatik, ez da da benetako ganga eta [[ateburu|leihoburuen]] antzera funtzionatzen du.
Ganga izuna [[arkitektura megalitiko]]an, [[maia zibilizazioa|maian]] eta hilobi mizenikoetan ([[Atreoren altxorra]]n esaterako) erabili izan da.
=== Kanoi ganga ===
{{sakontzeko|Kanoi ganga}}
[[Fitxategi:Single vault 001.png|thumb|150px|Kanoi ganga.]]
Gainazal zilindroerdiko ganga da, geometrikoki [[sortzaile (geometria)|sortzaile]] zirkuluerdiak eta zuzentzaile zuzenak sortua. Batez ere espazio luzeak estaltzeko erabili izan da, hala nola elizetako [[habearte|nabeak]]. [[Erromatar arkitektura]]n eta [[arkitektura erromaniko|erromanikoan]] erruz erabili da.
Kanoi gangaren zuzentzailea zuzena izan beharrean zirkularra bada, ''eraztun ganga''{{erref behar}} izena hartzen du eta deanbulatorioetan erabili izan da.
=== Ertz ganga ===
[[Fitxategi:Groined vault 001.png|thumb|150px|Ertz ganga.]]
Perpendikularrean gurutzatzen diren bi kanoi gangek eratzen dute. Puntu erdiko bi arku oinarri hartuta eratzen da. Intersekzio lerroak edo ertzak [[elipse]] arkuak dira, goiko [[erpin (geometria)|erpinean]] gurutzatzen direnak.
Gurutzatzen diren bi gangak berdinak badira, estalitako espazioa laukia da. Bi gangak zabalera desberdinekoak badira, estalitako espazioa laukizuzena da.
=== Luneto edo ilargixka ganga ===
Fletxa desberdineko bi kanoi gangak eratutako ertz ganga mota da.
=== Ganga apaldua ===
Gangaren fletxa hutsarte erdia baino txikiagoa denean, hau da, kanoi ganga kirkuluerdikoa baino baino apalagoa dena.
=== Gurutze ganga ===
[[Fitxategi:Groin vault top.jpg|thumb|150px|Gurutze ganga]]
Egitura funtzioa duten arku edo nerbioz osaturiko ganga mota da. Nerbioen arteko tarteak betegarri estaltzen dira. Nerbioen itxura eta antolaketa askotarikoa eta oso konplexua izan daiteke.
Gurutze gangak usu hedatu ziren gotikoan, eta nerbioak biderkatu eta forma berriak asmatzean, [[Arku tertzelete|tertzelete ganga]]<nowiki/>k agertu ziren. Horien barruan, batzuek izar forma dute, besta batzuek [[haizemaile]] itxurako formak izkinetan, eta abar.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=crucería|hizkuntza=es|data=2015-12-09|url=https://www.glosarioarquitectonico.com/glossary/cruceria/|aldizkaria=Glosario ilustrado de arte arquitectónico|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=tercelete|hizkuntza=es|data=2016-01-02|url=https://www.glosarioarquitectonico.com/glossary/tercelete/|aldizkaria=Glosario ilustrado de arte arquitectónico|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== Ganga esferikoa edo kupula ===
{{sakontzeko|Kupula}}
[[Fitxategi:Kupolvalv.svg|thumb|150px|Kupula.]]
Gangatzat hartzen da, geometrikoki kanoi ganga bat bere buruaren inguruan biraka eratzen delako. Gehienetan esfera-erdi itxura da, baina egitura sistema honek beste hainbat itxura izan dezake. Horma zirkular edo zutabeen gainean eusten da.
=== Labe ganga ===
Esfera laurdenak osatua da, hau da, kupula erdia. Proiekzio bertikala eta horizontala zirkuluerdiak dira eta, hortaz, [[abside]]ak eta [[exedra]]k estaltzeko da egokia. Erromatar arkitekturan eta erromanikoan askotan erabili izan da.
=== Ganga trenkatua ===
{{sakontzeko|Ganga trenkatu}}
[[Fitxategi:Haengekuppel.png|thumb|150px|Ganga trenkatua.]]
Karratu baten lau aldeak eratzen dituzten planoen proiekzioak perpendikularki ebakita geratzen den esferaerdiko ganga da. Espazio karratuak estaltzeko balio du eta plano bertikalekin elkartzen [[erdi puntuko arku]]ak eratzen ditu.
== Gangaren osagaiak ==
* Euskarriak: ganga eusten den zutabe edo horma zatia.
* Abiapuntuak: ganga eratzen duten arkuena.
* [[Dobela]]k: ganga edo honen arkuak osatzen duten ataletako bakoitza.
* [[Giltzarri]]a: ganga edo arku nagusia ixten duen erdiko dobela.
* Salmerrak: gangaren abiapuntuko dobelak.
* Nerbioak: ertzak eratzen dituzten arkuen dobela independenteak.
* Betelana: nerbioen arteko tartea eratzen duen ganga atala
* Horma frontala: gangaren zati irekiak ixten duena.
* Lunetoa: beste ganga batek gangan sortzen duen irekiunea.
* Ganga atala: ganga txikiagoek eratutako ganga nagusiaren elementu bakuna.
* Plementoak
=== Neurriak ===
* Hutsartea: euskarrien edo abiapuntuen arteko distantzia.
* Fletxa: abiapuntutik giltzarrira dagoen distantzia (garaiera).
* Lodiera: gararen [[estrados]]aren eta [[intrados]]aren arteko distantzia.
== Kanpo estekak ==
* {{Es}} Galeano, Rafael: [https://comentarioshistoriadelarte.wordpress.com/2014/10/31/cubiertas-arquitectonicas-la-boveda/ "Cubiertas arquitectónicas: la bóveda]". ''Comentarios de Historia del Arte''
* [https://www.slideshare.net/slideshow/arte-gotikoa-power-point-aurkezpena-presentation-940478/940478 Arte Gotikoa, Power Point Aurkezpena]
* [https://www.slideshare.net/slideshow/arkitektura-erromomanikoa-power-point-aurkezpena-presentation/853095 Arkitektura Erromomanikoa, Power Point Aurkezpena]
{{autoritate kontrola}}
{{Eliz arkitekturaren elementuak}}
[[Kategoria:Arkitektura elementuak]]
[[Kategoria:Eliz arkitektura elementuak]]
[[Kategoria:Gangak (arkitektura)]]
s2bu2n7cliumc1xt7ba5hdf6f6jefzr
10021923
10021920
2025-01-03T17:18:58Z
Suna no onna
63274
/* Kanpo estekak */
10021923
wikitext
text/x-wiki
{{Beste erabilpenak|arkitektura ezaugarriari|hegaztia|Ganga (hegaztia)}}
[[Fitxategi:Vitoria - San Miguel 04.jpg|thumb|250px|Gurutze ganga, [[San Migel eliza (Gasteiz)]]]]
'''Ganga''' [[arku (arkitektura)|arku]] itxura duen eraikuntza-elementua da, bi hormen edo hainbat [[zutabe]]ren arteko espazio bat estaltzeko erabilia. Gangak beherantz eta kanporantz egiten du [[indar]]ra, arku baten antzera, eta kontra-indarra behar dute aurre egiteko. Ganga lurpean badago, [[Lurzoru|lurrak]] berak egiten du kontra-indarra. Lurretik kanpo badago, hainbat elementu erabili daitezke kontra-indarra lortzeko, [[hormabular]]rak edo [[Arku (arkitektura)#Bestelakoak|ostiko arkuak]] adibidez.
Ganga mota sinpleena [[kanoi ganga]] da, gehienetan itxura erdi-[[zirkulu|zirkularra]] duena. Berez, kanoi-ganga arku jarraitu bat da, arkuaren diametroa baino handiagoa den luzera badu. Arku bat eraikitzean bezala, aldi baterako euskarri bat ezarri behar da, ''zinbria'' izenekoa, [[giltzarri]]a ipini arte ez baita bakarrik eusten. Gangak atal bakarrean edo [[dobela]]k erabiliz eraiki daitezke, material ugaritan: [[adreilu]]z, [[arroka|harriz]], [[altzairu]]z, [[hormigoi]]z eta abar.
Historian zehar, ganga garrantzi handiko elementua izan da, espazio handiak estaltzeko era bakarra baitzen, baina hormigoiaren eta altzairuaren garapenarekin garrantzia galduz joan du [[ateburu|baoburudun]] edo esekitako egituren kaltetan. Hala ere, egun hormigoi armatuzko gangak sarritan erabiltzen dira ingeniaritza zibilean, batez ere [[tunel]]ak eta galeriak eraikitzeko.
== Ganga motak ==
=== Ganga izuna ===
{{sakontzeko|Ganga izun}}
[[Fitxategi:Corbelledarch.png|thumb|150px|[[Ganga izun]] baten eskema.]]
Arku izun batek, luzerako ardatzean proiektatzean, ganga izun bat ematen du. [[Arku izun]]a bezala, hurbilduz doazen [[harlandu]] edo [[harlangaitz]] ilaraz osatua dago, eta ez[[dobela]]z. Horregatik, ez da da benetako ganga eta [[ateburu|leihoburuen]] antzera funtzionatzen du.
Ganga izuna [[arkitektura megalitiko]]an, [[maia zibilizazioa|maian]] eta hilobi mizenikoetan ([[Atreoren altxorra]]n esaterako) erabili izan da.
=== Kanoi ganga ===
{{sakontzeko|Kanoi ganga}}
[[Fitxategi:Single vault 001.png|thumb|150px|Kanoi ganga.]]
Gainazal zilindroerdiko ganga da, geometrikoki [[sortzaile (geometria)|sortzaile]] zirkuluerdiak eta zuzentzaile zuzenak sortua. Batez ere espazio luzeak estaltzeko erabili izan da, hala nola elizetako [[habearte|nabeak]]. [[Erromatar arkitektura]]n eta [[arkitektura erromaniko|erromanikoan]] erruz erabili da.
Kanoi gangaren zuzentzailea zuzena izan beharrean zirkularra bada, ''eraztun ganga''{{erref behar}} izena hartzen du eta deanbulatorioetan erabili izan da.
=== Ertz ganga ===
[[Fitxategi:Groined vault 001.png|thumb|150px|Ertz ganga.]]
Perpendikularrean gurutzatzen diren bi kanoi gangek eratzen dute. Puntu erdiko bi arku oinarri hartuta eratzen da. Intersekzio lerroak edo ertzak [[elipse]] arkuak dira, goiko [[erpin (geometria)|erpinean]] gurutzatzen direnak.
Gurutzatzen diren bi gangak berdinak badira, estalitako espazioa laukia da. Bi gangak zabalera desberdinekoak badira, estalitako espazioa laukizuzena da.
=== Luneto edo ilargixka ganga ===
Fletxa desberdineko bi kanoi gangak eratutako ertz ganga mota da.
=== Ganga apaldua ===
Gangaren fletxa hutsarte erdia baino txikiagoa denean, hau da, kanoi ganga kirkuluerdikoa baino baino apalagoa dena.
=== Gurutze ganga ===
[[Fitxategi:Groin vault top.jpg|thumb|150px|Gurutze ganga]]
Egitura funtzioa duten arku edo nerbioz osaturiko ganga mota da. Nerbioen arteko tarteak betegarri estaltzen dira. Nerbioen itxura eta antolaketa askotarikoa eta oso konplexua izan daiteke.
Gurutze gangak usu hedatu ziren gotikoan, eta nerbioak biderkatu eta forma berriak asmatzean, [[Arku tertzelete|tertzelete ganga]]<nowiki/>k agertu ziren. Horien barruan, batzuek izar forma dute, besta batzuek [[haizemaile]] itxurako formak izkinetan, eta abar.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=crucería|hizkuntza=es|data=2015-12-09|url=https://www.glosarioarquitectonico.com/glossary/cruceria/|aldizkaria=Glosario ilustrado de arte arquitectónico|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=tercelete|hizkuntza=es|data=2016-01-02|url=https://www.glosarioarquitectonico.com/glossary/tercelete/|aldizkaria=Glosario ilustrado de arte arquitectónico|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== Ganga esferikoa edo kupula ===
{{sakontzeko|Kupula}}
[[Fitxategi:Kupolvalv.svg|thumb|150px|Kupula.]]
Gangatzat hartzen da, geometrikoki kanoi ganga bat bere buruaren inguruan biraka eratzen delako. Gehienetan esfera-erdi itxura da, baina egitura sistema honek beste hainbat itxura izan dezake. Horma zirkular edo zutabeen gainean eusten da.
=== Labe ganga ===
Esfera laurdenak osatua da, hau da, kupula erdia. Proiekzio bertikala eta horizontala zirkuluerdiak dira eta, hortaz, [[abside]]ak eta [[exedra]]k estaltzeko da egokia. Erromatar arkitekturan eta erromanikoan askotan erabili izan da.
=== Ganga trenkatua ===
{{sakontzeko|Ganga trenkatu}}
[[Fitxategi:Haengekuppel.png|thumb|150px|Ganga trenkatua.]]
Karratu baten lau aldeak eratzen dituzten planoen proiekzioak perpendikularki ebakita geratzen den esferaerdiko ganga da. Espazio karratuak estaltzeko balio du eta plano bertikalekin elkartzen [[erdi puntuko arku]]ak eratzen ditu.
== Gangaren osagaiak ==
* Euskarriak: ganga eusten den zutabe edo horma zatia.
* Abiapuntuak: ganga eratzen duten arkuena.
* [[Dobela]]k: ganga edo honen arkuak osatzen duten ataletako bakoitza.
* [[Giltzarri]]a: ganga edo arku nagusia ixten duen erdiko dobela.
* Salmerrak: gangaren abiapuntuko dobelak.
* Nerbioak: ertzak eratzen dituzten arkuen dobela independenteak.
* Betelana: nerbioen arteko tartea eratzen duen ganga atala
* Horma frontala: gangaren zati irekiak ixten duena.
* Lunetoa: beste ganga batek gangan sortzen duen irekiunea.
* Ganga atala: ganga txikiagoek eratutako ganga nagusiaren elementu bakuna.
* Plementoak
=== Neurriak ===
* Hutsartea: euskarrien edo abiapuntuen arteko distantzia.
* Fletxa: abiapuntutik giltzarrira dagoen distantzia (garaiera).
* Lodiera: gararen [[estrados]]aren eta [[intrados]]aren arteko distantzia.
== Kanpo estekak ==
* {{Es}} Galeano, Rafael: [https://comentarioshistoriadelarte.wordpress.com/2014/10/31/cubiertas-arquitectonicas-la-boveda/ "Cubiertas arquitectónicas: la bóveda]". ''Comentarios de Historia del Arte''
* [https://www.slideshare.net/slideshow/arte-gotikoa-power-point-aurkezpena-presentation-940478/940478 Arte Gotikoa, Power Point Aurkezpena]
* [https://www.slideshare.net/slideshow/arkitektura-erromomanikoa-power-point-aurkezpena-presentation/853095 Arkitektura Erromomanikoa, Power Point Aurkezpena]
* {{Es}} Camarasa, Vicentte (2015-01-07) [https://seordelbiombo.blogspot.com/2015/01/arquitectura-gotica-la-evolucion-de-la.html Arquitectura gótica. La evolución de las bóvedas]. ''El señor del biombo''
{{autoritate kontrola}}
{{Eliz arkitekturaren elementuak}}
[[Kategoria:Arkitektura elementuak]]
[[Kategoria:Eliz arkitektura elementuak]]
[[Kategoria:Gangak (arkitektura)]]
i53v0654onzuz629eqv30wrf4ujqtc1
Aistra
0
150739
10022076
8843087
2025-01-03T20:45:01Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza erromanikoak]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022076
wikitext
text/x-wiki
{{Euskal Herriko auzo infotaula
|izena=Aistra
| udalerria =Zalduondo
|probintzia= Araba
|kokapena=kokapenmapaEH
|dn=42
|mn=53
|sn=0
|de=2
|me=19
|se=0
|biztanleria=0
}}
'''Aistra''' [[Zalduondo]]ko herri hustua da. Zalduondoko kaskotik hurbil dago, 1.30 Km iparr-ekialdera. Bertan, baseliza bat baizik ez da geratzen, ondare historikotzat sailkatua.
== Historia ==
Agirietan lehendabizikoz [[1025]]ean agertu bazen ere, antzinakoa da. [[XIV. mendea]]n utzi zuten auzoa behin betiko. [[2004]] eta [[2009]] artean [[Euskal Herriko Unibertsitatea]] eta [[University College of London]]en arkeologo-talde bat bertan aritu da eta herria [[Antzinako Erroma|erromatarren]] garaian jendeztatuta zegoela adierazi dute.
[[VI. mendea|VI.]] eta [[VII. mendea|VII. mendeetan]] haitzan hondeatutako terraza eta etxebizitza irregularrak eraiki zituzten. [[VIII. mendea|Hurrengo mendean]] aldaketa handiak izan ziren herrian: zenbait etxebizitzez gain [[nekropoli]] handia egin zuten. [[X. mendea]]n egungo [[Aistrako San Julian eta Santa Basilisa baseliza|San Julian eta Santa Basilisa baseliza]] eraiki zuten<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.arqueologiadelasaldeas.com/documentos/AIS06.pdf|izena1=Juan Antonio|abizena1=Quirós Castillo|izena2=Andrew|abizena2=Reynolds|urtea=[[2007]]|izenburua=Despoblado de Aistra (Zalduondo)|argitaletxea=Arkeoikuska 06}}</ref>.
Aditu hauen ustetan, Aistra [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]] [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] herrixkarik zaharrena da<ref>[http://www.noticiasdealava.com/ediciones/2007/08/14/sociedad/alava/d14ala13.698158.php Aistra noticiasdealava.com webgunean]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
<gallery>
Fitxategi:Aistra baseliza 2.jpg|alt=Aistrako baseliza. Atzealdea|Aistrako San Julian eta Santa Basilia baseliza. Atzealdea.
Fitxategi:Aistra baseliza 3.jpg|alt=Aistrako baselizako leiho monolitikoa. Ferra-arkua eta gezileiho estua ditu.|Baselizako leiho monolitikoa. Ferra-arkua eta gezileiho estua ditu.
Fitxategi:Aistra herri hustuan dagoen San Julian eta Santa Basilia ermita. Teilatupeko zurburua.jpg|alt=Aistra herri hustuan dagoen San Julian eta Santa Basilia.|Baselizako teilatupeko zurburua.
Fitxategi:Aistra baseliza 1.jpg|alt=Aistrako San Julian eta Santa Basilia baseliza. Hegoaldeko horma eta sarrera..|San Julian eta Santa Basilia baseliza. Hegoaldeko horma.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Arabako herri hustuak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko aztarnategi arkeologikoak]]
[[Kategoria:Arabako herriak]]
[[Kategoria:Zalduondo]]
[[Kategoria:Donejakue bideko ondarea Araban]]
[[Kategoria:Erromanikoa Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Erromatarrak Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza erromanikoak]]
0qr8yn3nb5g43o62suk6ahpzg4no0p8
10022077
10022076
2025-01-03T20:45:10Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Erromanikoa Euskal Herrian]] kendua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022077
wikitext
text/x-wiki
{{Euskal Herriko auzo infotaula
|izena=Aistra
| udalerria =Zalduondo
|probintzia= Araba
|kokapena=kokapenmapaEH
|dn=42
|mn=53
|sn=0
|de=2
|me=19
|se=0
|biztanleria=0
}}
'''Aistra''' [[Zalduondo]]ko herri hustua da. Zalduondoko kaskotik hurbil dago, 1.30 Km iparr-ekialdera. Bertan, baseliza bat baizik ez da geratzen, ondare historikotzat sailkatua.
== Historia ==
Agirietan lehendabizikoz [[1025]]ean agertu bazen ere, antzinakoa da. [[XIV. mendea]]n utzi zuten auzoa behin betiko. [[2004]] eta [[2009]] artean [[Euskal Herriko Unibertsitatea]] eta [[University College of London]]en arkeologo-talde bat bertan aritu da eta herria [[Antzinako Erroma|erromatarren]] garaian jendeztatuta zegoela adierazi dute.
[[VI. mendea|VI.]] eta [[VII. mendea|VII. mendeetan]] haitzan hondeatutako terraza eta etxebizitza irregularrak eraiki zituzten. [[VIII. mendea|Hurrengo mendean]] aldaketa handiak izan ziren herrian: zenbait etxebizitzez gain [[nekropoli]] handia egin zuten. [[X. mendea]]n egungo [[Aistrako San Julian eta Santa Basilisa baseliza|San Julian eta Santa Basilisa baseliza]] eraiki zuten<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.arqueologiadelasaldeas.com/documentos/AIS06.pdf|izena1=Juan Antonio|abizena1=Quirós Castillo|izena2=Andrew|abizena2=Reynolds|urtea=[[2007]]|izenburua=Despoblado de Aistra (Zalduondo)|argitaletxea=Arkeoikuska 06}}</ref>.
Aditu hauen ustetan, Aistra [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]] [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] herrixkarik zaharrena da<ref>[http://www.noticiasdealava.com/ediciones/2007/08/14/sociedad/alava/d14ala13.698158.php Aistra noticiasdealava.com webgunean]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
<gallery>
Fitxategi:Aistra baseliza 2.jpg|alt=Aistrako baseliza. Atzealdea|Aistrako San Julian eta Santa Basilia baseliza. Atzealdea.
Fitxategi:Aistra baseliza 3.jpg|alt=Aistrako baselizako leiho monolitikoa. Ferra-arkua eta gezileiho estua ditu.|Baselizako leiho monolitikoa. Ferra-arkua eta gezileiho estua ditu.
Fitxategi:Aistra herri hustuan dagoen San Julian eta Santa Basilia ermita. Teilatupeko zurburua.jpg|alt=Aistra herri hustuan dagoen San Julian eta Santa Basilia.|Baselizako teilatupeko zurburua.
Fitxategi:Aistra baseliza 1.jpg|alt=Aistrako San Julian eta Santa Basilia baseliza. Hegoaldeko horma eta sarrera..|San Julian eta Santa Basilia baseliza. Hegoaldeko horma.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Arabako herri hustuak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko aztarnategi arkeologikoak]]
[[Kategoria:Arabako herriak]]
[[Kategoria:Zalduondo]]
[[Kategoria:Donejakue bideko ondarea Araban]]
[[Kategoria:Erromatarrak Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Euskal Herriko eliza erromanikoak]]
tmkykyufh1z358tt15cew9di47fcymd
Kategoria:Modernismoa Euskal Herrian
14
150958
10022117
9755468
2025-01-03T21:31:54Z
Suna no onna
63274
10022117
wikitext
text/x-wiki
Modernismoa edo Art Nuveau Euskal Herrian{{CatAutoTOC}}
{{nagusia|Modernismoa Euskal Herrian}}
[[Kategoria:Art Nouveau]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
2b432trhwmmgmloocr548g6hh0xvg0z
Art Nouveau Euskal Herrian
0
150968
10022091
9874665
2025-01-03T20:53:46Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022091
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Boulevardeko kioskoa Donostia.JPG|250px|thumb|Boulevardeko kioskoa ([[Donostia]]).]]
'''''[[Art Nouveau]]'' Euskal Herrian''' ez zen [[Europa]]ko beste leku batzuetan bezain emankorra izan, baina artikulu honetan adibide nagusiak ematen saiatuko gara. Lurraldeei dagokienez, [[Bizkaia]] da emaitza gehien daukana.
== Araban ==
Gasteizko [[Bonilla lantegi etxea]] (Francisco Albiñana eta J. Casaús, 1915-1917) da aipagarria. [[Goya gasolindegia]]k (José Luis López de Uralde eta Francisco Alonso Martos, 1935) estilo horren eragina du, arrazionalismo-kutsu handia ere eduki arren. Halaber, hiriburu arabarreko Alaba Jenerala kaleko 2. zenbakiko etxea (José Otalora, 1904) ere modernismoan sailkatu daiteke.
== Bizkaian ==
Alde batetik, [[Ricardo Bastida]] arkitekto [[bilbo]]tarrak [[Gazteleku|Castaños]] eta San Mameseko udal garbitegiak<ref>[http://www.bilbao.net/castella/residentes/vivebilbao/publicaciones/periodicobilbao/200807/pag07.pdf "Los Lavaderos de San Mamés y Castaños"]</ref> diseinatu zituen, gaur egun ere ikusgai dauden eraikin ederrak. [[Azkuna Zentroa|Alondegia]] ere bere lan handien artean dago, eta beste estilo batean eginda dago, nahiz eta batzuen ustez adibide modernista ere izan.
Bestetik, [[Ismael Gorostiza]] ere arkitekto modernista bizkaitar aipagarrienetakoa da<ref>[https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/publicaciones/ismael-gorostiza-una-figura-clave-del-modernismo-bizkaino-1908-1915/art-9402/ "Ismael Gorostiza, una figura clave del modernismo bizkaino"]</ref> eta [[Barakaldo]] jaioterriko hainbat eraikin diseinatu zuen, gehienak gaur egun desagertuta izan arren.
Baina ziur aski [[Campos Eliseos antzokia|Campos Eliseos Antzokia]] ([[1902]]) eta [[Montero etxea]] ([[1901]]-04) dira hiriburu bizkaitarraren eraikin ederrenak eta ezagunenak, [[Abando (barrutia)|Abandoko barrutian]] kokatutakoak. Barruti berean ere [[Guridi eraikina|Guridi eraikin]] ikusgarria dago (Poza kalea 1).
== Gipuzkoan ==
{{sakontzeko|Art Nouveau Donostian}}
[[Kontxa]]ko hondartzaren eskubanda ezaguna (Juan Rafael Aldai, [[1910]]) eta ibilbide horren inguruan dauden hainbat eraikin, [[Boulevard (Donostia)|Donostiako Boulevardeko]] kioskoa eta Moraza (5. zk), Zubieta (1. zk) eta Garibai (21. zk) kaleko etxeak Art Nouveauk [[Donostia]]n emandako adibiderik azpimarragarrienetakoak dira.
Luis Elizalde eta [[Ramon Kortazar]] ere bertako arkitekto modernistarik nabarmenen artean ditugu bestela.
[[Tolosa]]n Berdura plazako estalkia da aipagarria. [[Juan Alejandro Mujika]] arkitektoak diseinatu eta eraiki zuen 1899-1900 urteen bitartean<ref>{{eu}} [http://212.142.249.133/artea/ondarea/industriala/berdura_plaza Berdura plaza hiru.com web gunean]{{Apurtutako esteka|date=abuztua 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Modernismoa Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
5blmv7up2h7ko4ys6yjfm0idyobrqmt
10022132
10022091
2025-01-03T22:34:27Z
Suna no onna
63274
/* Erreferentziak */
10022132
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Boulevardeko kioskoa Donostia.JPG|250px|thumb|Boulevardeko kioskoa ([[Donostia]]).]]
'''''[[Art Nouveau]]'' Euskal Herrian''' ez zen [[Europa]]ko beste leku batzuetan bezain emankorra izan, baina artikulu honetan adibide nagusiak ematen saiatuko gara. Lurraldeei dagokienez, [[Bizkaia]] da emaitza gehien daukana.
== Araban ==
Gasteizko [[Bonilla lantegi etxea]] (Francisco Albiñana eta J. Casaús, 1915-1917) da aipagarria. [[Goya gasolindegia]]k (José Luis López de Uralde eta Francisco Alonso Martos, 1935) estilo horren eragina du, arrazionalismo-kutsu handia ere eduki arren. Halaber, hiriburu arabarreko Alaba Jenerala kaleko 2. zenbakiko etxea (José Otalora, 1904) ere modernismoan sailkatu daiteke.
== Bizkaian ==
Alde batetik, [[Ricardo Bastida]] arkitekto [[bilbo]]tarrak [[Gazteleku|Castaños]] eta San Mameseko udal garbitegiak<ref>[http://www.bilbao.net/castella/residentes/vivebilbao/publicaciones/periodicobilbao/200807/pag07.pdf "Los Lavaderos de San Mamés y Castaños"]</ref> diseinatu zituen, gaur egun ere ikusgai dauden eraikin ederrak. [[Azkuna Zentroa|Alondegia]] ere bere lan handien artean dago, eta beste estilo batean eginda dago, nahiz eta batzuen ustez adibide modernista ere izan.
Bestetik, [[Ismael Gorostiza]] ere arkitekto modernista bizkaitar aipagarrienetakoa da<ref>[https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/publicaciones/ismael-gorostiza-una-figura-clave-del-modernismo-bizkaino-1908-1915/art-9402/ "Ismael Gorostiza, una figura clave del modernismo bizkaino"]</ref> eta [[Barakaldo]] jaioterriko hainbat eraikin diseinatu zuen, gehienak gaur egun desagertuta izan arren.
Baina ziur aski [[Campos Eliseos antzokia|Campos Eliseos Antzokia]] ([[1902]]) eta [[Montero etxea]] ([[1901]]-04) dira hiriburu bizkaitarraren eraikin ederrenak eta ezagunenak, [[Abando (barrutia)|Abandoko barrutian]] kokatutakoak. Barruti berean ere [[Guridi eraikina|Guridi eraikin]] ikusgarria dago (Poza kalea 1).
== Gipuzkoan ==
{{sakontzeko|Art Nouveau Donostian}}
[[Fitxategi:Tolosa - Berdura Plaza 1.JPG|thumb|Tolosako berdura plaza]]
[[Kontxa]]ko hondartzaren eskubanda ezaguna (Juan Rafael Aldai, [[1910]]) eta ibilbide horren inguruan dauden hainbat eraikin, [[Boulevard (Donostia)|Donostiako Boulevardeko]] kioskoa eta Moraza (5. zk), Zubieta (1. zk) eta Garibai (21. zk) kaleko etxeak Art Nouveauk [[Donostia]]n emandako adibiderik azpimarragarrienetakoak dira.
Luis Elizalde eta [[Ramon Kortazar]] ere bertako arkitekto modernistarik nabarmenen artean ditugu bestela.
[[Tolosa]]n Berdura plazako estalkia da aipagarria. [[Juan Alejandro Mujika]] arkitektoak diseinatu eta eraiki zuen 1899-1900 urteen bitartean<ref>{{eu}} [https://www.hiru.eus/eu/arte/patrimonio-artistico-de-euskadi/-/journal_content/56/21564/4054194 Berdura plaza hiru.com web gunean]</ref>.
== Nafarroan ==
[[Fitxategi:Capilla Modernista (3).jpg|thumb|Bertizeko jaurerriko markesina eta bertako beirate ikusgarria]]
Iruñean hainbat eraikin eta komertzio egin ziren Art Noveau estiloan, besteak beste, Joaquín Maya musika eskola (Cipriano Salvatierra etxea), Victor Eusaren palazetea Iruñeko Bigarren Zabalgunean, Cipriano Nagoreren denda (San Nicolás 56-58), Quintana hotela, Blosaco botika (Mercaderes, 21), Zoila de Espinal e Irurita etxea (San Nikolas, 72), José Alonso 4ko etxea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Fachada de la casa modernista de la calle José Alonso de Pamplona (Navarra).|hizkuntza=es|url=https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/fondo-documental/fondo-multimedia/mu-125788/|aldizkaria=Eusko Ikaskuntza}}</ref>, Victor Idoate bitxi-denda (Tapigtela kalea, 17)...<ref>{{Erreferentzia|izena=Idoia Saralegui y Alberto|abizena=Garayoa|izenburua=VAMOS A VISITAR LA PAMPLONA MODERNISTA|hizkuntza=es|data=2024-09-26|url=https://planetapamplona.com/vamos-a-visitar-la-pamplona-modernista/|aldizkaria=PLANETA PAMPLONA|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Iruñetik kanpo, nabarmenak dira, batetik, Bertiz Arana jaurerriko markesinako beiratea, eta Tafallako Severino Fernández 26ko etxea.
[[Fitxategi:Pamplona - Casa Cipriano Salvatierra (Escuela de Música Joaquín Maya) 11.jpg|thumb|Iruñeko Joaquín Maya musika eskola edo Cipriano Salvatierra etxea.]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Bibliogarfia gehiago ==
* Mariano González Presencio, Mariano (2015) "[http://sehn.org.es/wp-content/uploads/2017/08/80501.pdf Arquitectura contemporánea en Navarra. Hitos e influencias]". ''Príncipe de Viana (PV)'', ISSN: 0032-8472, 261 zk., 229-263 or.
== Kanpo estekak ==
* [https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikitako-euskal-ondarearen-estiloa/modernismoa/consultaOndarea/codest-13/desc-modernismo/desceu-modernismoa/tipoinv-1&locale=EU Modernisoa]. Ondarea. Kultura Ondarea. Eraikitako ondarea. ''Kultura eta Hizkuntza Politika Saila''
* (2014 -06-18) [https://pamplonaactual.com/pamplona-actual/200611/la-pamplona-modernista/ La Pamplona Modernista]. ''Pamplonaactual''
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Modernismoa Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
62hh8j56x61jvy3mhtlwfcjr9frgqhr
10022138
10022132
2025-01-03T22:51:50Z
Suna no onna
63274
/* Bizkaian */
10022138
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Boulevardeko kioskoa Donostia.JPG|250px|thumb|Boulevardeko kioskoa ([[Donostia]]).]]
'''''[[Art Nouveau]]'' Euskal Herrian''' ez zen [[Europa]]ko beste leku batzuetan bezain emankorra izan, baina artikulu honetan adibide nagusiak ematen saiatuko gara. Lurraldeei dagokienez, [[Bizkaia]] da emaitza gehien daukana.
== Araban ==
Gasteizko [[Bonilla lantegi etxea]] (Francisco Albiñana eta J. Casaús, 1915-1917) da aipagarria. [[Goya gasolindegia]]k (José Luis López de Uralde eta Francisco Alonso Martos, 1935) estilo horren eragina du, arrazionalismo-kutsu handia ere eduki arren. Halaber, hiriburu arabarreko Alaba Jenerala kaleko 2. zenbakiko etxea (José Otalora, 1904) ere modernismoan sailkatu daiteke.
== Bizkaian ==
[[Fitxategi:Teatro Campos Elíseos iluminado.jpg|thumb|Bilboko Campos Eliseo antzokiko fatxadaren zati bat]]
Alde batetik, [[Ricardo Bastida]] arkitekto [[bilbo]]tarrak [[Gazteleku|Castaños]] eta San Mameseko udal garbitegiak<ref>[http://www.bilbao.net/castella/residentes/vivebilbao/publicaciones/periodicobilbao/200807/pag07.pdf "Los Lavaderos de San Mamés y Castaños"]</ref> diseinatu zituen, gaur egun ere ikusgai dauden eraikin ederrak. [[Azkuna Zentroa|Alondegia]] ere bere lan handien artean dago, eta beste estilo batean eginda dago, nahiz eta batzuen ustez adibide modernista ere izan.
Bestetik, [[Ismael Gorostiza]] ere arkitekto modernista bizkaitar aipagarrienetakoa da<ref>[https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/publicaciones/ismael-gorostiza-una-figura-clave-del-modernismo-bizkaino-1908-1915/art-9402/ "Ismael Gorostiza, una figura clave del modernismo bizkaino"]</ref> eta [[Barakaldo]] jaioterriko hainbat eraikin diseinatu zuen, gehienak gaur egun desagertuta izan arren.
Baina ziur aski [[Campos Eliseos antzokia|Campos Eliseos Antzokia]] ([[1902]]) eta [[Montero etxea]] ([[1901]]-04) dira hiriburu bizkaitarraren eraikin ederrenak eta ezagunenak, [[Abando (barrutia)|Abandoko barrutian]] kokatutakoak. Barruti berean ere [[Guridi eraikina|Guridi eraikin]] ikusgarria dago (Poza kalea 1).
== Gipuzkoan ==
{{sakontzeko|Art Nouveau Donostian}}
[[Fitxategi:Tolosa - Berdura Plaza 1.JPG|thumb|Tolosako berdura plaza]]
[[Kontxa]]ko hondartzaren eskubanda ezaguna (Juan Rafael Aldai, [[1910]]) eta ibilbide horren inguruan dauden hainbat eraikin, [[Boulevard (Donostia)|Donostiako Boulevardeko]] kioskoa eta Moraza (5. zk), Zubieta (1. zk) eta Garibai (21. zk) kaleko etxeak Art Nouveauk [[Donostia]]n emandako adibiderik azpimarragarrienetakoak dira.
Luis Elizalde eta [[Ramon Kortazar]] ere bertako arkitekto modernistarik nabarmenen artean ditugu bestela.
[[Tolosa]]n Berdura plazako estalkia da aipagarria. [[Juan Alejandro Mujika]] arkitektoak diseinatu eta eraiki zuen 1899-1900 urteen bitartean<ref>{{eu}} [https://www.hiru.eus/eu/arte/patrimonio-artistico-de-euskadi/-/journal_content/56/21564/4054194 Berdura plaza hiru.com web gunean]</ref>.
== Nafarroan ==
[[Fitxategi:Capilla Modernista (3).jpg|thumb|Bertizeko jaurerriko markesina eta bertako beirate ikusgarria]]
Iruñean hainbat eraikin eta komertzio egin ziren Art Noveau estiloan, besteak beste, Joaquín Maya musika eskola (Cipriano Salvatierra etxea), Victor Eusaren palazetea Iruñeko Bigarren Zabalgunean, Cipriano Nagoreren denda (San Nicolás 56-58), Quintana hotela, Blosaco botika (Mercaderes, 21), Zoila de Espinal e Irurita etxea (San Nikolas, 72), José Alonso 4ko etxea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Fachada de la casa modernista de la calle José Alonso de Pamplona (Navarra).|hizkuntza=es|url=https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/fondo-documental/fondo-multimedia/mu-125788/|aldizkaria=Eusko Ikaskuntza}}</ref>, Victor Idoate bitxi-denda (Txapitela kalea, 17)...<ref>{{Erreferentzia|izena=Idoia Saralegui y Alberto|abizena=Garayoa|izenburua=VAMOS A VISITAR LA PAMPLONA MODERNISTA|hizkuntza=es|data=2024-09-26|url=https://planetapamplona.com/vamos-a-visitar-la-pamplona-modernista/|aldizkaria=PLANETA PAMPLONA|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Iruñetik kanpo, nabarmenak dira, batetik, Bertiz Arana jaurerriko markesinako beiratea, eta Tafallako Severino Fernández 26ko etxea.
[[Fitxategi:Pamplona - Casa Cipriano Salvatierra (Escuela de Música Joaquín Maya) 11.jpg|thumb|Iruñeko Joaquín Maya musika eskola edo Cipriano Salvatierra etxea.]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Bibliogarfia gehiago ==
* Mariano González Presencio, Mariano (2015) "[http://sehn.org.es/wp-content/uploads/2017/08/80501.pdf Arquitectura contemporánea en Navarra. Hitos e influencias]". ''Príncipe de Viana (PV)'', ISSN: 0032-8472, 261 zk., 229-263 or.
== Kanpo estekak ==
* [https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikitako-euskal-ondarearen-estiloa/modernismoa/consultaOndarea/codest-13/desc-modernismo/desceu-modernismoa/tipoinv-1&locale=EU Modernisoa]. Ondarea. Kultura Ondarea. Eraikitako ondarea. ''Kultura eta Hizkuntza Politika Saila''
* (2014 -06-18) [https://pamplonaactual.com/pamplona-actual/200611/la-pamplona-modernista/ La Pamplona Modernista]. ''Pamplonaactual''
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Modernismoa Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
cj5cajm5uujqdnvyd5gwnqb0ld0blps
10022139
10022138
2025-01-03T22:52:32Z
Suna no onna
63274
/* Nafarroan */
10022139
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Boulevardeko kioskoa Donostia.JPG|250px|thumb|Boulevardeko kioskoa ([[Donostia]]).]]
'''''[[Art Nouveau]]'' Euskal Herrian''' ez zen [[Europa]]ko beste leku batzuetan bezain emankorra izan, baina artikulu honetan adibide nagusiak ematen saiatuko gara. Lurraldeei dagokienez, [[Bizkaia]] da emaitza gehien daukana.
== Araban ==
Gasteizko [[Bonilla lantegi etxea]] (Francisco Albiñana eta J. Casaús, 1915-1917) da aipagarria. [[Goya gasolindegia]]k (José Luis López de Uralde eta Francisco Alonso Martos, 1935) estilo horren eragina du, arrazionalismo-kutsu handia ere eduki arren. Halaber, hiriburu arabarreko Alaba Jenerala kaleko 2. zenbakiko etxea (José Otalora, 1904) ere modernismoan sailkatu daiteke.
== Bizkaian ==
[[Fitxategi:Teatro Campos Elíseos iluminado.jpg|thumb|Bilboko Campos Eliseo antzokiko fatxadaren zati bat]]
Alde batetik, [[Ricardo Bastida]] arkitekto [[bilbo]]tarrak [[Gazteleku|Castaños]] eta San Mameseko udal garbitegiak<ref>[http://www.bilbao.net/castella/residentes/vivebilbao/publicaciones/periodicobilbao/200807/pag07.pdf "Los Lavaderos de San Mamés y Castaños"]</ref> diseinatu zituen, gaur egun ere ikusgai dauden eraikin ederrak. [[Azkuna Zentroa|Alondegia]] ere bere lan handien artean dago, eta beste estilo batean eginda dago, nahiz eta batzuen ustez adibide modernista ere izan.
Bestetik, [[Ismael Gorostiza]] ere arkitekto modernista bizkaitar aipagarrienetakoa da<ref>[https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/publicaciones/ismael-gorostiza-una-figura-clave-del-modernismo-bizkaino-1908-1915/art-9402/ "Ismael Gorostiza, una figura clave del modernismo bizkaino"]</ref> eta [[Barakaldo]] jaioterriko hainbat eraikin diseinatu zuen, gehienak gaur egun desagertuta izan arren.
Baina ziur aski [[Campos Eliseos antzokia|Campos Eliseos Antzokia]] ([[1902]]) eta [[Montero etxea]] ([[1901]]-04) dira hiriburu bizkaitarraren eraikin ederrenak eta ezagunenak, [[Abando (barrutia)|Abandoko barrutian]] kokatutakoak. Barruti berean ere [[Guridi eraikina|Guridi eraikin]] ikusgarria dago (Poza kalea 1).
== Gipuzkoan ==
{{sakontzeko|Art Nouveau Donostian}}
[[Fitxategi:Tolosa - Berdura Plaza 1.JPG|thumb|Tolosako berdura plaza]]
[[Kontxa]]ko hondartzaren eskubanda ezaguna (Juan Rafael Aldai, [[1910]]) eta ibilbide horren inguruan dauden hainbat eraikin, [[Boulevard (Donostia)|Donostiako Boulevardeko]] kioskoa eta Moraza (5. zk), Zubieta (1. zk) eta Garibai (21. zk) kaleko etxeak Art Nouveauk [[Donostia]]n emandako adibiderik azpimarragarrienetakoak dira.
Luis Elizalde eta [[Ramon Kortazar]] ere bertako arkitekto modernistarik nabarmenen artean ditugu bestela.
[[Tolosa]]n Berdura plazako estalkia da aipagarria. [[Juan Alejandro Mujika]] arkitektoak diseinatu eta eraiki zuen 1899-1900 urteen bitartean<ref>{{eu}} [https://www.hiru.eus/eu/arte/patrimonio-artistico-de-euskadi/-/journal_content/56/21564/4054194 Berdura plaza hiru.com web gunean]</ref>.
== Nafarroan ==
[[Fitxategi:Capilla Modernista (3).jpg|thumb|Bertizeko jaurerriko markesina eta bertako beirate ikusgarria]]
Iruñean hainbat eraikin eta komertzio egin ziren Art Noveau estiloan, besteak beste, Joaquín Maya musika eskola (Cipriano Salvatierra etxea), Victor Eusaren palazetea Iruñeko Bigarren Zabalgunean, Cipriano Nagoreren denda (San Nicolás 56-58), Quintana hotela, Blosaco botika (Mercaderes, 21), Zoila de Espinal e Irurita etxea (San Nikolas, 72), José Alonso 4ko etxea<ref>{{erreferentzia|izenburua=Fachada de la casa modernista de la calle José Alonso de Pamplona (Navarra).|hizkuntza=es|url=https://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/fondo-documental/fondo-multimedia/mu-125788/|aldizkaria=Eusko Ikaskuntza}}</ref>, Victor Idoate bitxi-denda (Txapitela kalea, 17)...<ref>{{Erreferentzia|izena=Idoia Saralegui y Alberto|abizena=Garayoa|izenburua=VAMOS A VISITAR LA PAMPLONA MODERNISTA|hizkuntza=es|data=2024-09-26|url=https://planetapamplona.com/vamos-a-visitar-la-pamplona-modernista/|aldizkaria=PLANETA PAMPLONA|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Iruñetik kanpo, nabarmenak dira, batetik, [[Bertizko jaurerria|Bertizko jaurerriko]] markesinako beiratea, eta Tafallako Severino Fernández 26ko etxea.
[[Fitxategi:Pamplona - Casa Cipriano Salvatierra (Escuela de Música Joaquín Maya) 11.jpg|thumb|Iruñeko Joaquín Maya musika eskola edo Cipriano Salvatierra etxea.]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Bibliogarfia gehiago ==
* Mariano González Presencio, Mariano (2015) "[http://sehn.org.es/wp-content/uploads/2017/08/80501.pdf Arquitectura contemporánea en Navarra. Hitos e influencias]". ''Príncipe de Viana (PV)'', ISSN: 0032-8472, 261 zk., 229-263 or.
== Kanpo estekak ==
* [https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikitako-euskal-ondarearen-estiloa/modernismoa/consultaOndarea/codest-13/desc-modernismo/desceu-modernismoa/tipoinv-1&locale=EU Modernisoa]. Ondarea. Kultura Ondarea. Eraikitako ondarea. ''Kultura eta Hizkuntza Politika Saila''
* (2014 -06-18) [https://pamplonaactual.com/pamplona-actual/200611/la-pamplona-modernista/ La Pamplona Modernista]. ''Pamplonaactual''
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Modernismoa Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
kl2apgny3559o5bdu0c5se6tamyjuri
Lankide eztabaida:Gartxoak
3
157944
10022307
9905325
2025-01-04T10:50:08Z
Theklan
336
/* Honekin ari naiz */ atal berria
10022307
wikitext
text/x-wiki
{{ongietorria}}
== Nepal ==
Kaixo Gartxoak. Nepalgo eskualdeei buruzko artikuluak egiten jarraitzen baduzu, ipini mesedez '''<nowiki>[[Kategoria:Nepalgo geografia]]</nowiki>''' loturak baino lehen. Horrela, dagokien kategorian sailkatuko dira zuzenean. Milesker eta jarraitu lanean! --[[Lankide:Josugoni|josugoni]] <small>([[Lankide Eztabaida:Josugoni|erantzun hemen]])</small> 21:04, 20 Ekaina 2011 (UTC)
== Residenz ==
Arratsalde on!
Residenz pila daudenez (ezdakitnungo residenz) sortu duzun Residenz artikuluaren izenburu berak esan beharko luke Munichekoa dela, interwikian ikusten den bezala. Animo, eta ahal baduzu segi Alemaniako altxor hauen artikuluak sortzen.
== Donostiako ontziak ==
Kaixo Gartxoak. [[Donostiako traineruak]] sarrerako palmaresa osatu dut. Interes berezia dut Donostiako arraunak lortu dituen garaipenak zerrendatzeko, eta nik ez dut hor jarri dudana baino informazio gehiago. Pentsatzen dut azken urteotako banderak kontrolatuta ditudala, baina ez dakit garai bateko traineruek beste banderarik-edo lortu zuten. Zuk informazio ona manejatzen duzula ikusi dut, palmares hori hobetzerik bazenu, ondo legoke. Bestela, ba arraunean Wikipedian egin diozun ekarpena eskertzea bestrerik ez. Ondo izan. --[[Lankide:Mikel B. Sasikoa|Mikel B. Sasikoa]] ([[Lankide eztabaida:Mikel B. Sasikoa|eztabaida]]) 09:00, 1 uztaila 2012 (UTC)
== Irlanda: Esker ona ==
[[Irudi:Movicon2-goodbravo.gif|center|70px]]
{{Izar arrunta|irudia=Tireless Contributor Barnstar.gif|zabalera=60px|[[Euskarazko Wikipedia]]n [[Irlanda]]ri buruzko artikulu kopurua handitzen burututako lan nekagaitz eta etengabearengatik:</br>nere aldetik behinik-behin hona hemen '''Wikilari Langilearen Domina'''.}}
Gero arte.
--[[Lankide:Euskalduna|Euskalduna]]; [[Lankide eztabaida:Euskalduna|(esaidak hemen)]] 23:22, 2012ko urtarrilaren 22a (UTC)
Mila esker [[Lankide:Euskalduna|Euskalduna]], jarraituko dugu lanean.
[[Lankide eztabaida:Gartxoak|Gartxoak]]
== Irlandako ibaiak ==
Arratsaldeon. [[Irlanda]]ko gaiei buruz artikuluak sorten ari zarela ikusi dudanez, beharbada Irlanda guztiko ibaien artikuluak sortzeko asmoa izan ezkero gaur sortu berri dudan txantiloi hau interesatuko litzaizuke:
{{Irlandako ibaiak}}
Ondo izan.
--[[Lankide:Euskalduna|Euskalduna]]; [[Lankide eztabaida:Euskalduna|(esaidak hemen)]] 17:25, 2012ko urtarrilaren 25a (UTC)
== Munduko zubi esekiak ==
{{egina}}. Eskerrik asko abisuarengatik! --[[Lankide:Xabier_Armendaritz|Xabier Armendaritz]] [[Fitxategi:Icons-mini-comment new.gif|18px|link=Lankide eztabaida:Xabier_Armendaritz]] 2013-02-21, 19:27 ([[Eguzki ordu|Eguzk.]])
== Tórshavneko katedrala ==
Duda-mudatan nago. Leku-genitiboa "N"-z amaitzen diren izen bereziekin: -GO (orduan Tórshavngo katedrala izango litzateke) baina Tórshavn "N"-z baino "VN"-z amaitzen da. Biak ahoskaezinak dira euskaraz, zer uste duzu? --[[Lankide:Marklar2007|Marklar]] ([[Lankide eztabaida:Marklar2007|eztabaida]]) 18:22, 20 martxoa 2013 (UTC)
Arrazoi duzu, hizkuntza hain arrotza izanik zaila da euskaraz nola litzatekeen pentsatzea. Artikulua sortzerakoan "Tórshavneko" idatzi dut irakurtzeko "Tórshavngo" baino errazagoa iruditzen zaidalako. Bestalde uste dut euskaldunok "v" hori "u" balitz bezala ahoskatuko dugula, eta alde horretatik Tórshavngo hobeto sartzen da. Ez dakit asko lagundu dizudan.
Posible duzu Faroeak kategorian azpikategoria pare bat sortu? "Faroetako uharteak" eta "Faroetako udalerriak" adibidez ongi leudeke artikuluak pixka bat ordenatze aldera. Eskerrikasko.
--[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 19:52, 20 martxoa 2013 (UTC)
Ados, biak sortu ditut. --[[Lankide:Marklar2007|Marklar]] ([[Lankide eztabaida:Marklar2007|eztabaida]]) 19:20, 20 martxoa 2013 (UTC)
== 1989ko Gipuzkoak Trainerilla Txapelketa ==
Zalantza bat dut urte horretako irabazlearekin. Nik bi lekutan aurkitu dut urte horretan Fortunak irabazi zuela: Fortuna beraren web orrian [http://www.cdfortunake.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=1&Itemid=13&lang=eu] eta beste albiste honetan [http://www.untzimuseoa.net/es/actualidad/206-donacion-de-una-trainerilla-construida-por-fontan]. Ikusi dut zuk gero aldatu zenuela, podiumeko hiru ontziak jarrita, eta pentsatzen dut nik baino informazio hobea duzula,hala izan ohi baituzu beti ;).. Baina, nolabait zalantza sortzen didate bidali dizkizudan bi horiek. Tira, zuri baino igual airera egindako galdera da.--[[Lankide:Mikel B. Sasikoa|Mikel B. Sasikoa]] ([[Lankide eztabaida:Mikel B. Sasikoa|eztabaida]]) 15:33, 14 apirila 2013 (UTC)
Kaixo Mikel, arraunaren inguruko emaitzak aspalditik biltzen ibilitakoa naiz eta ez dakit zehazki nondik jasoko nuen podiuma, hemerotekaren batetik ziurrenik. Dena den, emaitzak idatzi aurretik San Pedroren webgunean konprobatu nuen garaipena bere palmaresean agertzen dela, [http://www.sanpedrotarra.com/es/sb/13/otros-triunfos.html], "BANDERAS DE TRAINERILLAS SENIORS " atalean: "Campeonato de Gipuzkoa 1987 – 1989 y 1990". Nonbait irakurri dudan errezeloa daukat Fortunaren garaipena gazte mailan izan zela.
Bestalde ikusi dut Kontxako Banderen aurkibidea egin duzula. Poliki bada ere ari naiz edizioak atzekoz aurrera betetzen. Koadroan dena dela 1990eko ekitaldiaren esteka gaizki dago, "1990eko ⅔Kontxako Bandera" jartzen baitu. Ikusi dut ere beste muturretik hasi zarela edizioak betetzen, lan ona. --[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] 19:02, 14 apirila 2013 (UTC)
: Ados, Gartxoak. Pentsatzen nuen horrelako zerbait izan behar zuela Fortunaren auzian. Lasaiago geratzen naiz horrela ;). Kontxako edizioen artikuluak artikuluak sortzearena ideia bikaina iruditu zitzaidan, eta laguntza eskaintzea okurritu zitzaidan. Ideia, ordea, zurea denez, eduki ezazu askatasun osoa nik egindakoan nahi duzuna (diseinu aldetik, edo dena delakoa) aldatzeko. Mila esker--[[Lankide:Mikel B. Sasikoa|Mikel B. Sasikoa]] ([[Lankide eztabaida:Mikel B. Sasikoa|eztabaida]]) 21:00, 14 apirila 2013 (UTC)
== Miguel Servet, de Euskadi==
Hola muy buenas, ante todo me disculpo, no se hablar Euskera, aunque me encantaria poder. El motivo de que me dirija a usted es porque hay información muy relevante con respecto a Miguel Servet. Como usted creó el artículo, le escribo primero a usted. Basicamente se han descubierto 10 obras mas que escribió Miguel Servet, y tambien se ha probado con documentos del Rey de Francia que nació en Tudela, Euskadi, y no en Aragón. Esto fue descubierto por el tudelano historiador y medico Gonzalez Echeverría, [http://www.miguelservetinvestigacion.com www.miguelservetinvestigacion.com], que encontró las nuevas obras, y asi alcanzó un puesto muy importante en el Instituto Miguel Servet en Aragon, pero cuando empezó a investigar la vida de Servet, se dio cuenta de que no existian documentos oficiales que digan que es " Servet" sin embargo si que se llamaba " Miguel de Villanueva", nacido en tudela de Navarra. La página de este servetista tudelano es la que he señalado, y para ver los datos que da de por qué se llama " Miguel de Villanueva" lo mejor es el año 1511 de la sección Vida. Ya ha sido aceptado por Oñamendi Enciclopedia, aunque aún no hayan modificado todo el articulo por falta de tiempo http://www.euskomedia.org/aunamendi/105620, y tambien en Diario Gara https://www.box.com/s/2dhqc5pnc8lmeq5ehutf . Esto lo encontré en la casa natal real de Miguel de Villanueva " Servet" en Tudela, La Peña Beterri, en la Calle Serralta del casco antiguo de la Juderia. https://www.facebook.com/pages/Pe%C3%B1a-Beterri/140085709352487?fref=ts. Tambien aparece enn el documental que realizó el Grupo Pues de Tudela hace 2 meses. http://www.youtube.com/watch?v=zWTfD3JyDSc&list=PLyb_Mjd-yiKSPK9DM7owc4YCof9rKShb8&index=1 Bueno solo eso, Aragón va a seguir negandolo siempre, y incluso expulso en 2005 del instituto a Gonzalez, porque segun las pruebas, el ya estaba pensando que no había nacido en Villanueva de Sijena, sino en Tudela, pero como este investigador es una fuerza de la naturaleza, pues puede con todos los recalcitrantes de aragón, y muestra todos los documentos, mientras que los demas no tienen nada. Y así lo ha comunicado en congresos de medio mundo. Creo que seria conveniente reformar el artículo, con la información real y verdadera, y bueno, no se que pagina considera que es mejor enlazar al artículo, si la de frances o ingles o español, porque aun no parece que este'en Euskera. Simplemente eso, Junto con San Francisco javier y Ignacio de Loyola, es el Navarro-Euskaldun mas importante de la historia, y creía que podia ser valioso para las personas que hablan Euskera, y la wikipedia en Euskera. Un saludo y perdone otra vez por no usar Euskera, pero he preferido escribir aqui algo con sentido, en vez de usar el Google translate y arriesgarme a decir cosas sin sentido. Un saludo.--[[Lankide:Mordenkainen21|Mordenkainen21]] ([[Lankide eztabaida:Mordenkainen21|eztabaida]]) 04:29, 25 maiatza 2013 (UTC)
Muchas gracias por esta información. Muy interesante la verdad. He modificado el lugar de nacimiento y como artículo de referencia he puesto el mismo blog del investigador Gonzalez Etxeberria, http://www.miguelservetinvestigacion.com/vida.html, pues mejor que él mismo no lo va a explicar nadie. Leeré las páginas que me has sugerido y completaré el artículo y añadiré los enlaces en "enlaces externos". Muchas gracias de nuevo.
Un saludo.
--[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 08:23, 25 maiatza 2013 (UTC)
== Translation request ==
Hi. Can you create or translate articles about the following Basque Paralympians on Basque Wikipedia?
* [[Javier Conde]] ([[:simple:José Javier Conde Pujana]], [[:en:Javier Conde (athlete)]])
* [[Jesús María Visitacion Villan]] ([[:simple:Jesús María Visitacion Villan]])
* [[Ivan Vazquez Basurco]] ([[:simple:Ivan Vazquez Basurco]])
* [[Aitzol Arzallus Lizeaga]] ([[:simple:Aitzol Arzallus Lizeaga]])
* [[Michelle Alonso Morales]] ([[:simple:Michelle Alonso Morales]])
* [[Yolanda Martín]] ([[:simple:Yolanda Martin Franco]])
* [[Miguel Angel Gomez Garro]] ([[:simple:Miguel Angel Gomez Garro]])
Thank you. --[[Lankide:LauraHale|LauraHale]] ([[Lankide eztabaida:LauraHale|eztabaida]]) 18:02, 14 uztaila 2013 (UTC)
Ok [[Lankide:LauraHale|LauraHale]], I'll do it this week. Thank you for the suggestion. I've seen you wrote the article about Joseba Jon Larrinaga Perea. Unfortunately I must tell you that he died this year when a car run over him in Aramaio (Araba) while he was riding in his bicycle, on May 7th in 2013.
José Javier Conde Pujana and Yolanda Martin Franco were already written as [[Javier Conde]] and [[Yolanda Martín]] but I wasn't able to link Javier Conde to your page. Michelle Alonso Morales is not basque, she is from Canary Islands.
--[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 18:59, 15 uztaila 2013 (UTC)
== Donostiako arraunaren inguruko lan bikaina ==
Kontxo, estimatua dago!!! Afizio eta gogoz egiten dena lan arina da, halare. Dena dela, ez da ezer zuk arraunari eta estropadei buruzko hainbat eta hainbat sarreratan egiten duzun ekarpenarekin konparatuta. Ta gustua ematen du arraun eta traineru mundua euskarazko Wikipedian zeinen ondo eta osatua dagoen ikusteak ;) .--[[Lankide:Mikel B. Sasikoa|Mikel B. Sasikoa]] ([[Lankide eztabaida:Mikel B. Sasikoa|eztabaida]]) 16:16, 12 azaroa 2013 (UTC)
== Japoniako suprefeturak ==
Aupa! jo ta fuego zabiltza azkenaldian Tokiori buruzko artikuluak sortzen. Bai lan polita!. Iruzkin txiki bat besterik ez: ''subprefetura''ren ordez, Elhuyar Hiztegiak ''suprefetura'' direla dio. Beste iturririk?. Ondo izan.--[[Lankide:Marklar2007|Marklar]] ([[Lankide eztabaida:Marklar2007|eztabaida]]) 19:33, 29 urtarrila 2014 (UTC)
Eskerrikasko [[Lankide:Marklar2007|Marklar]], konforme. Aldatu dut txantiloian. Hala ere ez dakit artikuluen izenburuak aldatzen, beraz berriak sortuko ditut. Eskertuko nizuke [[Hachijō subprefetura]] eta [[Miyake subprefetura]] ezabatuko bazenitu. --[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 21:17, 29 urtarrila 2014 (UTC)
:Hori oso erraza duzu. Artikulu baten izenburua mugitzeko [[Wikipedia:Lankide autokonfirmatuak|lankide autokonfirmatua]] izan behar da (eta zuk jada soberan bete dituzu eskakizunak). Orrialdea mugitzeko historiala eta izartxoaren ondoan dagoen gezitxoa sakatu behar duzu, besterik ez. Orrialdeak ezabatzeko, berriz, [[Wikipedia:Administratzaileak|administratzailea]] izan behar da eta ni ez naiz. Edonola ere, hobe orri horiek birzuzenketa bilakatzea (lagun askok hori idatziko dute suprefetura baten bila badabiltza) --[[Lankide:Marklar2007|Marklar]] ([[Lankide eztabaida:Marklar2007|eztabaida]]) 17:57, 30 urtarrila 2014 (UTC)
:Eskerrikasko berriz ere. Poliki poliki ikasten goaz.
--[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 16:13, 30 urtarrila 2014 (UTC)
== Futbol gaeliko ==
Kaixo, Gartxo. Irlandari buruzko hainbat gai jorratu dituzula ikusi dut, eta astia izan ezkero ea Irlandako konderrietako futbol gaelikoko taldeen eta haien estadioen artikuluak sor ditzazkezun eskatu nahiko nizuke. Ondo izan. -[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 18:18, 28 maiatza 2014 (UTC)
:Zorionak Irlandako futbol gaeliko eta hurling taldeen artikuluak sortu eta osatzeagatik, 32 konderrietako 28 konderrien taldeeak sortu dituzu, lauen faltan. Herrialde hartan izan nintzen denboraldian futbol gaelikoa jarraitu ohi nuen kirola izanik betidanik euskarazko Wikipediak haien artikuluak izatea nahi nuen. Jarraitu horrela. -[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 19:09, 13 ekaina 2014 (UTC)
: Eskerrikasko [[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]], oraintxe egingo ditut falta zaizkidanak. Nik ez dut futbol gaelikoa jarraitu baina hiru aldiz izan naiz Irlandan eta herrialde bikaina da, ezta? -[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 08:48, 14 ekaina 2014 (UTC)
::Bai, ni ere zure antzera hirutan egona naiz. Herrialde bikaina, baina batez ere JENDE bikaina, batez ere mendebaldekoa.
::-[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 13:10, 14 ekaina 2014 (UTC)
== La Concha ==
Buenas Mikel. Estoy mirando las principales aportaciones en la wikipedia sobre traineras y creo que has realizado muchas y como estoy escribiendo un libro sobre la historia de las traineras me gustaría saber si podrías ayudarme con algunos datos. Gracias. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 09:52, 4 uztaila 2014 (UTC)
: Kaixo Vanbasten. Bueno, yo todo los datos que tenía los he ido metiendo en la wikipedia en euskara. Pero, bueno, cualquier cosa que necesites me lo dices e intentaré ayudarte en lo que pueda. --[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 20:25, 4 uztaila 2014 (UTC)
::Principalmente quería saber si las fuentes que has utilizado son diferentes al libro de las regatas de La Concha de Rafael Aguirre, que yo también tengo. Yo utilizo para esta regata El Diario Vasco, Unidad y La Voz de España, además de consultar otras publicaciones como Ciaboga (no tengo todas) y ciertos libros que hay por ahí. Entonces estoy buscando cosas diferentes a eso, fotografías, entrevistas, etc. ¿Tendrás algo de eso? Muchas gracias. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 10:30, 9 uztaila 2014 (UTC)
::: Mis referencias han sido los libros de Rafael Agirre Franco, de Luis Azkue Aldaz (Orio en el remo 75 años de historia) y de Xabier Lauzirika (Vizcainos en el remo) principalmente. No son muy dados a anecdotas o notas curiosas. También está bien esta página sobre La Kontxa (http://www.euskalnet.net/inetxe/kontxako.htm). Para las biografias de los patrones y remeros he utilizado también ''Auñamendi Eusko Entziklopedia'' (http://www.euskomedia.org/aunamendi/).
::: Tengo un libro de Agustin Zubikarai: ''Treñeru estropadak Ondarroa´ko talaitik (1865-1970)'' (Gráficas Ibarsusi, Dep. Legal: BI-1403-87), donde hay unos 70 ''betso-paperak'' datados entre 1854 y 1966. La mayoría son de las décadas 20, 30 y 40, y en el se cuentan historias de las regatas de la Kontxa y de las regatas de Bilbao. --[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 19:42, 10 uztaila 2014 (UTC)
:::: Los primeros libros que dices y las páginas los conozco, y el libro de Zubikarai, a pesar que está en vasco me gustaría tenerlo, pero no lo encuentro. Gracias. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 09:36, 17 uztaila 2014 (UTC)
== Ayuda en Wikipedia en Español ==
Aupa! Antes de nada pido disculpas por no escribir en euskera. Desde Wikipedia en Español estamos importando datos del censo de todos los municipios y localidades de España en Wikidata. Para los municipios (ciudades/pueblos con ayuntamiento) ya lo tenemos hecho, puedes ver un ejemplo en [[:wikidata:Q1917483]]. Para las localidades/concejos/pedanías que son demasiado pequeñas y dependen de un municipio mayor estamos trabajando en ello pero es difícil porque ni siquiera tenemos artículos creados sobre esas localidades en idioma español. En concreto, de Euskadi casi no hay ninguno creado mientras que en Euskera están casi todos. Me refiero a pueblos como [[Baranbio]] que pertenece al municipio de [[Amurrio]]. Estamos intentando solucionarlo lo mejor que podamos pero aprovecho para animaros a traducir algún artículo al español. Si conoces a alguien que esté dispuesto y puedes pegarle este mensaje te lo agradecemos. Un saludo. --[[Lankide:Kizar|Kizar]] ([[Lankide eztabaida:Kizar|eztabaida]]) 17:43, 24 abuztua 2014 (UTC)
== Espainiako Traineru Txapelketaren edizioak ==
Arrastion! [[:Kategoria:Espainiako Traineru Txapelketak|halako zerbait?]]. Zuk sortutako {{tx|Espainiako Traineru Txapelketen aurkibidea}} aprobetxatu dut kategoria ekitaldi guztietan agertzeko. Beste izendapen nahi baduzu, aldatu izena txantiloian (eta sortu kategoria berria, noski) eta kitto. Ondo izan --[[Lankide:Marklar2007|Marklar]] ([[Lankide eztabaida:Marklar2007|eztabaida]]) 15:09, 22 martxoa 2015 (UTC)
: Eskerrikasko [[Lankide:Marklar2007|Marklar]]. --[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 18:35, 22 martxoa 2015 (UTC)
== Translating the interface in your language, we need your help ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Hello Gartxoak, thanks for working on this wiki in your language. [http://laxstrom.name/blag/2015/02/19/prioritizing-mediawikis-translation-strings/ We updated the list of priority translations] and I write you to let you know. The language used by this wiki (or by you in your preferences) needs [[translatewiki:Translating:Group_statistics|about 100 translations or less]] in the priority list. You're almost done!
[[Image:Translatewiki.net logo.svg|frame|link=translatewiki:|{{int:translateinterface}}]]
Please [[translatewiki:Special:MainPage|register on translatewiki.net]] if you didn't yet and then '''[[translatewiki:Special:Translate/core-0-mostused|help complete priority translations]]''' (make sure to select your language in the language selector). With a couple hours' work or less, you can make sure that nearly all visitors see the wiki interface fully translated. [[User:Nemo_bis|Nemo]] 14:06, 26 apirila 2015 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Nemo bis@metawiki using the list at http://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Meta:Sandbox&oldid=12031713 -->
== [[UEFAko Emakumezkoen Txapeldunen Liga]] ==
Uf!, 2008, txapelketa bera izenaz ere aldatu da: kendu, ezabatu, gehitu, birzuzendu... egizu nahi duzuna. Ah! eta kategoriarena, ez dago zergatik, oso artikulu txukunak eta interesgarriak dira. Lan erraza! :-) -[[Lankide:Marklar2007|Marklar]] ([[Lankide eztabaida:Marklar2007|eztabaida]]) 18:17, 1 iraila 2015 (UTC)
== Ingalaterrako errugbi taldeak ==
Kaixo, Gartxoak. Hainbat herrialdeetako errugbi taldeen artikuluak sortzen ari zarenez, eskakizun bat luzatu nahiko nizuke: [[:en:Template:English Premiership (rugby union)|Astia izan eta ahalko bazenu, ea Ingalaterrako ohorezko errugbi ligako talde hauen artikuluak sor ditzazkezun]].
Bere garaian [[Bath Rugby]] taldearen artikulua sortu nuen, hiri hori bisitatu izanaren ondorioz, baina oraindik errugbizale ororentzat aski ezagunak diren ingeles errugbi taldeen euskarazko artikuluak falta dira: Saracens, Harlequins, London Irish, London Welsh, Northampton Saints, Wasps, etab.
Eskerrik asko aldez aurretik.
-[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 13:31, 23 iraila 2015 (UTC)
: [[Eskozia]] osatzen ari naiz eta horrek eraman nau [[Pro 12 Liga]]ra. [[Errugbi]]zalea ere banaiz eta hurrengo egunetan ekingo diot Ingalaterrako eta Frantziako ligak eguneratu eta taldeen artikuluak osatzeari. Nire kontu beraz.
:: -[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 19:17, 23 iraila 2015 (UTC)
Bikain. Mila esker berriz ere.
-[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 18:50, 23 iraila 2015 (UTC)
== Eskoziako errege-erreginak ==
Kaixo, Gartxoak. Eskoziako zenbait udalerri eta gazteluen artikuluak sortzen ari zarenez beste ''etxeko lan'' batzuekin natorkizu. Denbora izan ezkero, Eskoziako errege-erreginen artikuluak sor ditzazkezun eskatu nahi nizuke, euskarazko Wikipedian oso gutxi baiditugu. Horretarako bere garaian sortu nuen [[Txantiloi:Eskoziako errege-erreginak|txantiloi honetako zerrenda osatzea besterik ez duzu]]. Eskerrik asko aldez aurretik eta eutsi goiari.
-[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 13:02, 12 urria 2015 (UTC)
: Ikusi dut txantiloia, badira batzuk e? Gustora egingo dut, baina aurretik eskualde bakoitzeko herri nagusiak eta ondasun nabarmenak bukatuko ditut. Mila esker sugerentziengatik! Nik ere badut eskaera bat zuretzat. Errugbi selekzioen txantiloietan, [[Eskoziako errugbi selekzioa]] esate baterako, eskuineko informazio taulan ''Munduko Txapelduna'', ''Sei Nazioen Txapelduna'' eta ''Hiru Herrialdeetako Txapelduna'' ageri da, selekzio guztietan, eta noski denak ez dira hiru txapelketetako irabazleak. Ez naiz ordea gai txantiloietatik horietako tituluren bat kentzeko. Ikusi dut zuk eginak direla, molda dezakezu hori? Eskerrik asko zuri ere.
: -[[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 13:35, 13 urria 2015 (UTC)
::{{egina}}. Lasai, patxadaz hartu nire eskaera, azken finean hemen denok musutruk eta ahal duguna eta ahal dugun einean egiteko lan egitko gaude.
::Bestelakoan eta elkar ongi komunika gaitezen mezuak nire '''[[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida orri honetan]]''' idatzi behar dizkidazu, bestela zeure eztabaida orrian idazten badituzu Wikipediak ez dit abisurik ematen eta ez naiz erantzun didazunik jabetzen, ahalik eta zure eztabaida orri honetara begiratzera ez banator. Ongi izan.
::-[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 0:39, 2015ko urriaren 14a (UTC)
== Eskoziako gazteluak ==
Zorionak [[:eu:Kategoria:Eskoziako gazteluak|Eskoziako gazteluen artikuluak]] sortzen burutzen ari zaren lanarengatik Eskozian Gaztela edo Ingalaterran adina gaztelu edo gehiago daudela kontuan hartuta. <br/>
Animo eta segi horrela!
-[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 15:41, 4 azaroa 2015 (UTC)
== Ipar Irlandako futbol selekzioa ==
Gabon. Futbol selekzio nazionalen artikuluak sortzen ari zarenez, astia duzunean Ipar Irlandakoa sor dezakezun eskatu nahiko nizuke. Eskerrik asko aldez aurretik. -[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 22:37, 7 urtarrila 2016 (UTC)
== Stockholmeko mapa ==
Gabon! Sortu dut ingelesetik kopiatuta Stockholmi buruzko kokapen mapa txantiloia, Txantiloi:Kokapen mapa/Stockholm. Stockholmeko artikuluan Suediako mapa orokorra azaltzen jarraitzen du, baina Stockholmi buruzko artikuluetako txantiloietan (eraikinak...) ''lekua'' parametroan Suedia beharrean Stockholm jarriz gero, mapa zehatzagoa agertuko da. Adibidez: [[Stockholmgo udaletxea]]. Gero arte!--[[Lankide:Xabier Cañas|Xabier Cañas]] ([[Lankide eztabaida:Xabier Cañas|eztabaida]]) 23:16, 15 apirila 2016 (UTC)
== Uliako Lorebaratzak ==
Aupa Gartxoak!! Hau da Uliako lorebaratzen proeiktua: [[Wikiproiektu:UliakoLorebaratzak]]. 7 falta dira euskaraz jartzeko. Sailkapenetan eta kontu zientifikoetan ez dut ideiarik, baina gainerako deskribapenetan lagundu zaitzaket. Eskerrik asko!--[[Lankide:Xabier Cañas|Xabier Cañas]] ([[Lankide eztabaida:Xabier Cañas|eztabaida]]) 07:25, 16 apirila 2016 (UTC)
{{Izar arrunta| [[Wikiproiektu: UliakoLorebaratzak|Lorebaratzan]] egin duzun lan handiagatik, izar honen bitartez, {{lank|Ksarasola}} eta {{lank|Aitzolete}} auzotarrak lekuko, Uliako Lorebaratzen '''Lorazain Nagusi''' izendatzen zaitugu. Erakus ezazu harrotasunez merezi duen lekuan.-[[Lankide:Xabier Cañas|Xabier Cañas]] ([[Lankide eztabaida:Xabier Cañas|eztabaida]]) 20:26, 20 apirila 2016 (UTC)}}
== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.<ref group=survey>This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.</ref> The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.<ref group=survey>Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].</ref> The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.
<big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=54VAEWE Take the survey now!]'''</big>
You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org.
Thank you!
--[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 22:23, 13 urtarrila 2017 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/54-VAEWE&oldid=16205395 -->
<references group=survey />
== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==
(''Sorry to write in English'')
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=54VAEWE Take the survey now.]'''
If you already took the survey - thank you! We won't bother you again.
'''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]]. '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 08:09, 23 otsaila 2017 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/54-VAEWE&oldid=16297910 -->
== Har ezazu parte Wikimedia 2030 Estrategiaren eztabaidan ==
<div style="clear:both;font-size:1.2em;background:#EFEFEF;padding:1em">
[[Fitxategi:2030.wikimedia.org.webm|frameless|eu|left|thumbtime=00:37|350px]]
16 urtez Wikilariok lan egin dugu, elkarrekin, gizateriaren historian eraiki den jakintza librearen iturririk handiena eraikitzeko. Gaur egun webgune talde bat baino zerbait gehiago gara. [[Wikimedia Mugimendua|Mugimendu]] bat gara, baloreekin eta helburu indartsu batekin: mundu bat non gizaki bakoitzak, libreki, jakintza guztiaren batura parteka dezakeen.
Mugimendu gisa '''eztabaida''' bat hasi dugu etorkizuneko munduan Wikimediak izan behar duen paperari buruz. Eztabaidan parte hartzera gonbidatzen zaitugu.
</div>
Honako hau da erantzun nahi dugun galdera handia:
<div colspan="2" style="font-family: 'Linux Libertine','Georgia','Times',serif; font-size: 2em; font-style: italic; font-weight: bold; text-align: center;">
Zer da mugimendu gisa<br />lortu edo eraiki nahi duguna hurrengo 15 urteotan?
<br />
<span style="font-style: normal">[[Wikipedia:Estrategia|Har ezazu parte eztabaidan]]</span>
</div>
<small>Mezu hau jaso duzu azken 30 egunotan aldaketaren bat egin duzulako Wikipedian. Edozein galdera baduzu, idatzi [[Lankide eztabaida:Theklan|Theklan lankideari]]. -[[Lankide:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Lankide eztabaida:MediaWiki message delivery|eztabaida]]) 20:34, 19 martxoa 2017 (UTC)</small>
<!-- Message sent by User:Theklan@euwiki using the list at https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Estrategia/bidalketak&oldid=5825072 -->
== Remo ==
Buenas Gartxoak. Espero que estés muy bien. He visto que sigues aportando mucha información de remo en la versión euskera. Ahora mismo estoy reordenando todas las fotografías sobre remo que hay en Commons, para que sea más fácil acceder a ellas, y podamos utilizarlas más fácilmente en nuestros artículos. También iré subiendo fotos de competiciones o clubes que encuentre por ahí para mejorar los artículos de los clubes y las regatas. Durante los últimos dos años he estado haciendo una base de datos con todas las regatas de traineras de la historia, así que iré mejorando el palmarés de los clubes también. Un saludo. [[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 06:42, 20 apirila 2017 (UTC)
:He visto tus últimos cambios en la bandera Berrazueta. ¿Tendrás los resultados de la regata de 1986? Gracias. [[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 09:16, 27 uztaila 2017 (UTC)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Translating Ibero-America is back! Come and join us :) ==
Hi!
[[:m:Iberocoop|Iberocoop]] has launched a translating contest to improve the content in other Wikipedia related to Ibero-American Culture.
We would love to have you on board :)
Please find the contest [[:m:Translating_Ibero-America_2017|here]]
Hugs!--[[Lankide:Anna Torres (WMAR)|Anna Torres (WMAR)]] ([[Lankide eztabaida:Anna Torres (WMAR)|eztabaida]]) 00:38, 12 ekaina 2017 (UTC)
== Proposamena: Euskarazko Wikipediak Kataluniarekin Elkartasuna adierazteko modua ==
Arratsaldeon, Euskarazko Wikipediak Kataluniarekin Elkartasuna adierazteko '''[[Wikipedia:Txokoa#Proposamena: Euskarazko Wikipediak Kataluniarekin Elkartasuna adierazteko modua|Txokoan Proposamena]]''' utzi berri dut. Irakurri eta haren inguruan iritzia eta bozka ematera gonbidatzen zaitut. Ongi izan. -[[Lankide:Euskaldunaa|Euskaldunaa]] ([[Lankide eztabaida:Euskaldunaa|eztabaida]]) 15:24, 22 iraila 2017 (UTC)
== Suomi 100 - Finland 100 ==
{| style="border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#ddffdd}}};"
|rowspan="2" valign="middle" | [[Image:Hirvensydän kupari.jpg|100px]]
|rowspan="2" |
|style="font-size: large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''The [[:en:Wikipedia:Finland100 challenge|100 years of Finland]]'''
|-
|style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | This is for your truly valuable contribution to the 100 years of Finland collaboration and to the multilingual development of Wikipedia. Our sincere thanks - kiitos ! --[[Lankide:Tappinen|Tappinen]] ([[Lankide eztabaida:Tappinen|eztabaida]]) 17:47, 1 abendua 2017 (UTC)
|}
== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==
<div class="mw-parser-output">
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.
<big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=6&prjedc=we6 Take the survey now!]'''</big>
You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list.
Thank you!
</div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 18:41, 29 martxoa 2018 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we6&oldid=17881422 -->
== Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey ==
<div class="mw-parser-output">
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=6&prjedc=we6 Take the survey now.]'''
If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone.
If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Thanks!
</div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 01:39, 13 apirila 2018 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we6&oldid=17898672 -->
== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==
<div class="mw-parser-output">
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=6&prjedc=we6 Take the survey now.]'''
'''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].
</div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 00:49, 20 apirila 2018 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we6&oldid=17898672 -->
== Futbol selekzio infotaula ==
Kaixo! {{tx|Futbol selekzio infotaula}} sortu dut. Begira nola geratzen den [[Errusiako futbol selekzio nazionala]] artikuluan. Nire ustez txukunagoa da. -[[Lankide:Theklan|Theklan]] · [[Fitxategi:Icons-mini-comment new.gif|Eztabaida|18px|link=Lankide eztabaida:Theklan]] · [[Fitxategi:Mail-closed.svg|18px|E-maila|link=Aparteko:Emailuser/Theklan]] 12:28, 16 ekaina 2018 (UTC)
== Itsaso Beltza eta Mediterraneoa ==
Kaixo, Gartxoak: Batetik, biziki eskertu nahi dizut Txikipediarako egindako ekarpenak eta jarraitzera animatu nahi zaitut. Bestetik, zalantza bat nahi nizun kontsultatu; izan ere, Turkiari buruz egin duzun artikuluan, jarri duzu bai Itsso Beltza eta baita Egeoa ere biak Mediterraneoaren barruan daudela. Begiratzen egon naiz informazio apur bat horri buruz eta badirudi zientzialari batzuen hipotesia dela ur gezako laku batean duela jatorria. Egia da Itsaso Beltza Mediterraneoari konektatuta dagoela, azken hau Atlantikoari konektatuta dagoen bezala. Baina, Mediterraneoa Ozeano Atlantikoaren barruko itsaso bat dela esaten ez den bezala, ez dut uste esan litekeenik Itsaso Beltza Mediterraneoaren barruan dagoenik. Ez dakit nola ikusten duzun. Nolanahi, Txikipedia umeentzako entziklopedia izanda, agian umeak gehiegi ez nahastea izango da komenigarriena. Nola ikusten duzu? Ondo izan! --[[Lankide:Koldo Biguri|Koldo Biguri]] ([[Lankide eztabaida:Koldo Biguri|eztabaida]]) 13:52, 30 ekaina 2018 (UTC)
== Txikipediako edizioak ==
Kaixo, Gartxoak. Barkatu zuk egindako artikuluetan aldaketatxo txiki batzuk sartzen baditut. Gehienbat, uste dut hiriei buruz lehendabizi esan beharrekoa zein kontinentatan dauden dela, nongo hiriburuak diren baino. Izan ere, 8-13 urte bitarteko umeek gutxi gorabehera badakizkite kontinenteak, baina ez herrialdeak. Informazioa antolatzerakoan, ezagutzen dituzten gauzetatik abiatu behar da, nire ustez. Bestela ere, segi ondo! --[[Lankide:Koldo Biguri|Koldo Biguri]] ([[Lankide eztabaida:Koldo Biguri|eztabaida]]) 16:12, 15 uztaila 2018 (UTC)
== Request about '[[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|UN Resolution 68/262]]' ==
Hello dear Gartxoak, saw your wonderful/powerful contribution to Basque Wikipedia. I would like to ask you translate or may be help to translate [[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|the small article]] into Basque, and add it to the Wikipedia. Thank you in advance for your support/contribution and best wishes!
== Lekeitio ==
Buenas Gartxoak. La regata que estaba apuntada y de la cual tienes la clasificación, si no me confundo pertenece a la primera regata de la Travesía Lekeitio - Ondarroa. Mira a ver si tienes resultados de esta. Un saludo. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 21:12, 24 iraila 2018 (UTC)
== Lehiaketako saria ==
Kaixo Gartxoak! ZORIONAK WikiLovesMonuments lehiaketan bigarren saria irabazteagatik! Saria bidaltzeko mesedez bidali zure helbidea honako posta elektronikora: ''hezkuntza@wikimedia.eus'' , mila esker! [[Lankide:Edagit|Edagit]] ([[Lankide eztabaida:Edagit|eztabaida]]) 9:47, 01 urria 2018 (UTC)
== Hondarribia ==
Buenas Gartxoak. En el artículo de Hondarribia, cuando se habla de la trainera B, el artículo dice que sale al agua ininterrumpidamente desde 1993, pero en 1998 no salió porque en vez de denominarla B, formaron el club Endaika, que ya había salido en una regata en 1995. Un saludo. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 23:07, 8 abendua 2018 (UTC)
:¿Tendrás alguna información sobre las tres primeras ediciones del [[Asturiasko Traineru Txapelketa]]? ¿Participantes y resultado? Gracias. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 23:32, 11 abendua 2018 (UTC)
::Yo además tengo que Luanco ganó en 1987, pero no encuentro referencias en prensa tampoco. Gracias de todas formas. Un saludo. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 14:45, 13 abendua 2018 (UTC)
:::Nada hombre, encantado de mejorar los artículos de remo. A ver si un día nos conocemos, que quería darte un libro de remo ;) Un saludo. --[[Lankide:Vanbasten 23|Vanbasten 23]] ([[Lankide eztabaida:Vanbasten 23|eztabaida]]) 18:15, 13 abendua 2018 (UTC)
== Onak nabarmen lehiaketa martxan da ==
{{Ohar metatxantiloia
| mota = ezabatu
| irudia = [[File:Cscr-candidate.svg|50px]]
| estiloa = font-size: 1.2em;
| testua = '''[[Atari:Hezkuntza/Lehiaketak/2019/12|Onak nabarmen]]''' lehiaketa martxan da. Helburua artikulu on gisa identifikatuta dauden batzuk nabarmen izatera eramatea da.<br />'''[[Atari:Hezkuntza/Lehiaketak/2019/12|Parte hartu]]''' eta irabazi Gabonetako saski ederra!
}}
<!-- Message sent by User:Theklan@euwiki using the list at https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Abenduko_lehiaketa&oldid=7250235 -->
== Translation request ==
Hello.
Can you create and upload the articles [[:en:Azerbaijan State Academic Opera and Ballet Theater]] and [[:en:List of statues in Baku]] in Basque Wikipedia? They certainly do not need to be long.
Yours sincerely, [[Lankide:Karalainza|Karalainza]] ([[Lankide eztabaida:Karalainza|eztabaida]]) 08:50, 27 martxoa 2020 (CET)
== Email ==
Hi. Please check the email I just sent to you. Thank you. --[[Lankide:Hindustanilanguage|Hindustanilanguage]] ([[Lankide eztabaida:Hindustanilanguage|eztabaida]]) 13:33, 22 abuztua 2020 (CEST)
== Kontsulta ==
Egun ona!
[[:en:Alexander Tarasov|Artikulu]] hau itzuli al zenezake, mesedez?
{{sinatu gabe|23.106.56.52}}
== Musika taldeak ==
Kaixo! Zuri idazten dizut, musika talde asko egin dituzulako, baina {{ping|Lainobeltz}} deitzen dut ere, loturak bilatzen ona delako. Aurreko batean aipatu nuen bezala, Musikasten webguneak duen datubase bat pasa didate, euskaraz diskoak egin dituzten musika taldeenak. Ehunka jada lotu ditut erraz, Wikidatan daude eta dagokion artikuluan agertzen da lotura (ikus [[Berri Txarrak]], adibidez). Baina, talde hauek ezin izan ditut automatikoki lotu eta, akaso, lagundu ahal duzue identifikatzen zeintzuk badauden Wikipedian.
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[-gailü]] [https://www.musikasten.eus/taldea/gailu Lotura]
* [[2princesesbarbudes]] [https://www.musikasten.eus/taldea/2princesesbarbudes Lotura]
* [[30%]] [https://www.musikasten.eus/taldea/30 Lotura]
* [[Abaunz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/abaunz Lotura]
* [[Aberri Txarrak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/aberri-txarrak Lotura]
* [[Adarrots]] [https://www.musikasten.eus/taldea/adarrots Lotura]
* [[Agian]] [https://www.musikasten.eus/taldea/agian Lotura]
* [[Ahaztu Antzean]] [https://www.musikasten.eus/taldea/ahaztu-antzean Lotura]
* [[Ahuntzape]] [https://www.musikasten.eus/taldea/ahuntzape Lotura]
* [[Alter Ego]] [https://www.musikasten.eus/taldea/alter-ego Lotura]
* [[Apalatxe]] [https://www.musikasten.eus/taldea/apalatxe Lotura]
* [[Arekan]] [https://www.musikasten.eus/taldea/arekan Lotura]
* [[Argizulo]] [https://www.musikasten.eus/taldea/argizulo Lotura]
* [[Arima]] [https://www.musikasten.eus/taldea/arima Lotura]
* [[Aritzak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/aritzak Lotura]
* [[Arthur's Toys]] [https://www.musikasten.eus/taldea/arthurs-toys Lotura]
* [[Baloreak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/baloreak Lotura]
* [[Bananas]] [https://www.musikasten.eus/taldea/bananas Lotura]
* [[Basaki]] [https://www.musikasten.eus/taldea/basaki Lotura]
* [[Basati]] [https://www.musikasten.eus/taldea/basati Lotura]
* [[Bastardix]] [https://www.musikasten.eus/taldea/bastardix Lotura]
* [[Bat Gehio]] [https://www.musikasten.eus/taldea/bat-gehio Lotura]
* [[Bilau]] [https://www.musikasten.eus/taldea/bilau Lotura]
* [[Bilbomatiks]] [https://www.musikasten.eus/taldea/bilbomatiks Lotura]
* [[Bitz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/bitz Lotura]
* [[Blaka]] [https://www.musikasten.eus/taldea/blaka Lotura]
* [[Borbor]] [https://www.musikasten.eus/taldea/borbor Lotura]
* [[Buitraker]] [https://www.musikasten.eus/taldea/buitraker Lotura]
* [[Conflict Noise]] [https://www.musikasten.eus/taldea/conflict-noise Lotura]
* [[D-Rais]] [https://www.musikasten.eus/taldea/d-rais Lotura]
* [[Daroa]] [https://www.musikasten.eus/taldea/daroa Lotura]
* [[Debekatua]] [https://www.musikasten.eus/taldea/debekatua Lotura]
* [[Dena]] [https://www.musikasten.eus/taldea/dena Lotura]
* [[Doktor Deslai]] [https://www.musikasten.eus/taldea/doktor-deslai Lotura]
* [[Elizabeltz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/elizabeltz Lotura]
* [[Enbor]] [https://www.musikasten.eus/taldea/enbor Lotura]
* [[Eorann]] [https://www.musikasten.eus/taldea/eorann Lotura]
* [[EtsaiakEroak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/etsaiakeroak Lotura]
* [[Euritan Blai]] [https://www.musikasten.eus/taldea/euritan-blai Lotura]
* [[Euskaros]] [https://www.musikasten.eus/taldea/euskaros Lotura]
* [[FaltA]] [https://www.musikasten.eus/taldea/falta Lotura]
* [[FastFatum]] [https://www.musikasten.eus/taldea/fastfatum Lotura]
* [[Fergusons]] [https://www.musikasten.eus/taldea/fergusons Lotura]
* [[Fernando Unsain]] [https://www.musikasten.eus/taldea/fernando-unsain Lotura]
* [[Five Corners]] [https://www.musikasten.eus/taldea/five-corners Lotura]
* [[Fjord]] [https://www.musikasten.eus/taldea/fjord Lotura]
* [[Floxbin]] [https://www.musikasten.eus/taldea/floxbin Lotura]
* [[Galea]] [https://www.musikasten.eus/taldea/galea Lotura]
* [[Ganorabakuek]] [https://www.musikasten.eus/taldea/ganorabakuek Lotura]
* [[Gargara]] [https://www.musikasten.eus/taldea/gargara Lotura]
* [[Garoa]] [https://www.musikasten.eus/taldea/garoa Lotura]
* [[Gora Gora Kids]] [https://www.musikasten.eus/taldea/gora-gora-kids Lotura]
* [[Gorka Robles]] [https://www.musikasten.eus/taldea/gorka-robles Lotura]
* [[Grip]] [https://www.musikasten.eus/taldea/grip Lotura]
* [[Haatik]] [https://www.musikasten.eus/taldea/haatik Lotura]
* [[Han]] [https://www.musikasten.eus/taldea/han Lotura]
* [[Haurtzarrak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/haurtzarrak Lotura]
* [[Hibakusha]] [https://www.musikasten.eus/taldea/hibakusha Lotura]
* [[Hiena]] [https://www.musikasten.eus/taldea/hiena Lotura]
* [[Higa]] [https://www.musikasten.eus/taldea/higa Lotura]
* [[Hil Norbait]] [https://www.musikasten.eus/taldea/hil-norbait Lotura]
* [[Hinka]] [https://www.musikasten.eus/taldea/hinka Lotura]
* [[Hozten]] [https://www.musikasten.eus/taldea/hozten Lotura]
* [[Humilitate]] [https://www.musikasten.eus/taldea/humilitate Lotura]
* [[Iker eta Larraitz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/iker-eta-larraitz Lotura]
* [[Iñaki Basabe]] [https://www.musikasten.eus/taldea/inaki-basabe Lotura]
* [[IONT]] [https://www.musikasten.eus/taldea/iont Lotura]
* [[Iseka]] [https://www.musikasten.eus/taldea/iseka Lotura]
* [[Itziar]] [https://www.musikasten.eus/taldea/itziar Lotura]
* [[JaunGoiko]] [https://www.musikasten.eus/taldea/jaungoiko Lotura]
* [[Jean-Noël Pinque]] [https://www.musikasten.eus/taldea/jean-noel-pinque Lotura]
* [[Jean-Pierre Luro]] [https://www.musikasten.eus/taldea/jean-pierre-luro Lotura]
* [[Jok]] [https://www.musikasten.eus/taldea/jok Lotura]
* [[Julen Cobos]] [https://www.musikasten.eus/taldea/julen-cobos Lotura]
* [[Jupiter Jon]] [https://www.musikasten.eus/taldea/jupiter-jon Lotura]
* [[Kaabestri String Ensemble]] [https://www.musikasten.eus/taldea/kaabestri-string-ensemble Lotura]
* [[Kalera]] [https://www.musikasten.eus/taldea/kalera Lotura]
* [[Kalte]] [https://www.musikasten.eus/taldea/kalte Lotura]
* [[Karlos Gimenez]] [https://www.musikasten.eus/taldea/karlos-gimenez Lotura]
* [[Kezkak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/kezkak Lotura]
* [[Killerkume]] [https://www.musikasten.eus/taldea/killerkume Lotura]
* [[Kintsukoroi]] [https://www.musikasten.eus/taldea/kintsukoroi Lotura]
* [[Las Chinchetas]] [https://www.musikasten.eus/taldea/las-chinchetas Lotura]
* [[Leizeak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/leizeak Lotura]
* [[Mad Muasel]] [https://www.musikasten.eus/taldea/mad-muasel Lotura]
* [[Maggot Bath]] [https://www.musikasten.eus/taldea/maggot-bath Lotura]
* [[Mahaster River]] [https://www.musikasten.eus/taldea/mahaster-river Lotura]
* [[Manugaitz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/manugaitz Lotura]
* [[MC Stal'Inside]] [https://www.musikasten.eus/taldea/mc-stalinside Lotura]
* [[Merina Gris]] [https://www.musikasten.eus/taldea/merina-gris Lotura]
* [[Mikel Garikoitz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/mikel-garikoitz Lotura]
* [[Muxu Beltza]] [https://www.musikasten.eus/taldea/muxu-beltza Lotura]
* [[Nakkiga]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nakkiga Lotura]
* [[Nax Agirre]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nax-agirre Lotura]
* [[Nekez]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nekez Lotura]
* [[Newhouse]] [https://www.musikasten.eus/taldea/newhouse Lotura]
* [[Nieves Arilla]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nieves-arilla Lotura]
* [[Nikkin]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nikkin Lotura]
* [[Nize]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nize Lotura]
* [[NX]] [https://www.musikasten.eus/taldea/nx Lotura]
* [[Oki Moki]] [https://www.musikasten.eus/taldea/oki-moki Lotura]
* [[Olaia Inziarte]] [https://www.musikasten.eus/taldea/olaia-inziarte Lotura]
* [[OLOR]] [https://www.musikasten.eus/taldea/olor Lotura]
* [[On Benito]] [https://www.musikasten.eus/taldea/on-benito Lotura]
* [[Onddo]] [https://www.musikasten.eus/taldea/onddo Lotura]
* [[Orsai]] [https://www.musikasten.eus/taldea/orsai Lotura]
* [[Osso]] [https://www.musikasten.eus/taldea/osso Lotura]
* [[Otuz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/otuz Lotura]
* [[Otxo]] [https://www.musikasten.eus/taldea/otxo-duo Lotura]
* [[Oxabi]] [https://www.musikasten.eus/taldea/oxabi Lotura]
* [[Paco]] [https://www.musikasten.eus/taldea/paco Lotura]
* [[Paxo]] [https://www.musikasten.eus/taldea/paxo Lotura]
* [[Peputz]] [https://www.musikasten.eus/taldea/peputz Lotura]
* [[Peru Galbete]] [https://www.musikasten.eus/taldea/peru-galbete Lotura]
* [[Pleura]] [https://www.musikasten.eus/taldea/pleura Lotura]
* [[R]] [https://www.musikasten.eus/taldea/r Lotura]
* [[Radio Revolución]] [https://www.musikasten.eus/taldea/radio-revolucion Lotura]
* [[Raitx]] [https://www.musikasten.eus/taldea/raitx Lotura]
* [[Sacco]] [https://www.musikasten.eus/taldea/sacco Lotura]
* [[Saioa]] [https://www.musikasten.eus/taldea/saioa Lotura]
* [[Sakre]] [https://www.musikasten.eus/taldea/sakre Lotura]
* [[Sapere Aude Sinfonietta]] [https://www.musikasten.eus/taldea/sapere-aude-sinfonietta Lotura]
* [[Saz Le Bolo]] [https://www.musikasten.eus/taldea/saz-le-bolo Lotura]
* [[Seiren]] [https://www.musikasten.eus/taldea/seiren Lotura]
* [[Serge]] [https://www.musikasten.eus/taldea/serge Lotura]
* [[Sokaide]] [https://www.musikasten.eus/taldea/naroa-gaintza Lotura]
* [[Tadusak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/tadusak Lotura]
* [[The Lasai]] [https://www.musikasten.eus/taldea/the-lasai Lotura]
* [[Topeka]] [https://www.musikasten.eus/taldea/topeka Lotura]
* [[Urria]] [https://www.musikasten.eus/taldea/urria Lotura]
* [[Utikan]] [https://www.musikasten.eus/taldea/utikan Lotura]
* [[Uztail Oparo Ostean]] [https://www.musikasten.eus/taldea/uztail-oparo-ostean Lotura]
* [[Verde Prato]] [https://www.musikasten.eus/taldea/verde-prato Lotura]
* [[Vulk]] [https://www.musikasten.eus/taldea/vulk Lotura]
* [[William S. Fisher]] [https://www.musikasten.eus/taldea/william-s-fisher Lotura]
* [[Xarpa]] [https://www.musikasten.eus/taldea/xarpa Lotura]
* [[Xiberotarrak]] [https://www.musikasten.eus/taldea/xiberotarrak Lotura]
* [[Xoriñoak Kaloian]] [https://www.musikasten.eus/taldea/xorinoak-kaloian Lotura]
* [[Yaw]] [https://www.musikasten.eus/taldea/yaw Lotura]
* [[Zingira]] [https://www.musikasten.eus/taldea/zingira Lotura]
}} [[Lankide:Theklan|Theklan]] ([[Lankide eztabaida:Theklan|eztabaida]]) 16:52, 4 maiatza 2021 (CEST)
== Euskadiko Aizkolari Txapelketa ==
Kaixo, Gartxoak:
Gaur jokatu dute [[Euskadiko Aizkolari Txapelketa]] ofizala eta emaitzak paratu ditut. Txapelketa hori eta [[Sherpa.ai Aizkolari Txapelketa]] erabat bereiztea iruditzen zait egokiena. Beraz, [[Iker Vicente]]ren palmaresean Euskadiko 2020ko eta 2021eko txapelak kendu ditut eta Sherpa.ai-koak jarri. Izan ongi.
--[[Lankide:Xirkan|Xirkan]] ([[Lankide eztabaida:Xirkan|eztabaida]]) 16:39, 28 azaroa 2021 (CET)
:Ongi deritzot @[[Lankide:Xirkan|Xirkan]]. Eskerrikasko eta hurrengo arte. - [[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] 17:27, 28 azaroa 2021 (CET)
== Invitation to Rejoin the [https://mdwiki.org/wiki/WikiProjectMed:Translation_task_force Healthcare Translation Task Force] ==
[[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|right|frameless|125px]]
You have been a [https://mdwiki.toolforge.org/prior/index.php?lang=eu medical translators within Wikipedia]. We have recently relaunched our efforts and invite you to [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php join the new process]. Let me know if you have questions. Best [[User:Doc James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] ([[User talk:Doc James|talk]] · [[Special:Contributions/Doc James|contribs]] · [[Special:EmailUser/Doc James|email]]) 12:34, 6 August 2023 (UTC)
<!-- Message sent by User:Doc James@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_translatiors/eu&oldid=25414911 -->
== Estropada infotaula ==
Kaixo! Estropadetako informazioa Wikidatatik hartzeko eta antolatzeko asmoa dut (ez oso serioa oraindik). Wikidatara eraman dut {{Q|Q130013653}}, baina nire sorpresarako badugu {{tx|estropada infotaula}}, oro har bandera bati erreferentzia egiten diona. Ikusi dut ere ligakoa erabili duzula [[2024ko Kontxako Bandera]] artikuluan. Nola antolatu dezakegu hau? Hau da, "[[Kontxako Bandera]]" baldin bada {{tx|estropada infotaula}}, zer izango litzateke [[2024ko Kontxako Bandera]], {{tx|estropada bandera infotaula}}, adibidez? [[Lankide:Theklan|Theklan]] ([[Lankide eztabaida:Theklan|eztabaida]]) 13:20, 8 iraila 2024 (CEST)
:Kaixo. Kontua da wikilari desberdinek sortu ditugun txantiloiak direla.
:Nik utziko nuke [[Txantiloi:Estropada infotaula|estropada infotaula]] banderetarako (ekitaldi bakoitzaren artikuluak sortzen ez direlako), ligetako ekitaldietarako [[Txantiloi:Arraun liga denboraldi infotaula|Arraun liga denboraldi infotaula]] utziko nuke eta Kontxako Bandera oso berezia denez egina dagoen [[Txantiloi:Kontxako bandera|Kontxako bandera]] txantiloia erabili artikulu orokorrarentzako eta nahi bada [[Txantiloi:Estropada ekitaldi infotaula|estropada ekitaldi infotaula]] (izen posiblea) sortu ekitaldi bakoitzerako, ligarena erabili ordez. Asmoa badut etorkizun batean Zarauzko Ikurrinaren ekitaldi guztiak egiteko eta azken hori erabil nezake. [[Lankide:Gartxoak|Gartxoak]] ([[Lankide eztabaida:Gartxoak|eztabaida]]) 13:45, 8 iraila 2024 (CEST)
::Ideia ona, bai! Ea gero egiten dudan. [[Lankide:Theklan|Theklan]] ([[Lankide eztabaida:Theklan|eztabaida]]) 15:38, 8 iraila 2024 (CEST)
== Honekin ari naiz ==
Iepa! [[Wikiproiektu:Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrenda/Biologia eta osasun zientziak|Honekin ari naiz]], saiatzen artikulu garrantzitsu hauek guztiek 16.000 byte baino gehiago izatea. Ziur naiz baten batekin animatuko zarela. [[Lankide:Theklan|Theklan]] ([[Lankide eztabaida:Theklan|eztabaida]]) 11:50, 4 urtarrila 2025 (CET)
aht1egg7tv9ffddzhjvtnyqbt94vbkw
Hagenbach (Alsazia)
0
174421
10022257
8399238
2025-01-04T09:59:26Z
Marklar2007
1545
10022257
wikitext
text/x-wiki
{{hiri orokor infotaula}}
{{argitzeko|Frantziako udalerriari|Hagenbach}}
'''Hagenbach''' (frantsesez {{IPA|aɡənbak}} ahoskatua) [[Frantzia]]ko udalerria da, [[Rhin Garaia]] departamenduan dagoena, [[Ekialde Handia]] eskualdean. [[2013]]an {{INSEE errolda|{{#property:P374}}}} biztanle zituen.
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
2007an Hagenbach udalerrian erroldatutako biztanleak 687 ziren. Familiak 244 ziren, horien artean 44 pertsona bakarrekoak ziren (12 bakarrik bizi ziren gizonak eta 32 bakarrik bizi ziren emakumeak), 72 seme-alabarik gabeko familiak ziren, 112 seme-alabak dituzten bikoteak ziren eta 16 seme-alabak dituzten guraso-bakarreko familiak ziren.
Biztanleriak, denboran, ondorengo grafikoan ageri den bilakaera izan du:<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=poplog-com Population et logements par commune depuis le recensement de 1962 (1961 pour les Dom) à 1999]</ref>
''Erroldatutako biztanleak''
<timeline>
Colors=
id:lightgrey value:gray(0.9)
id:darkgrey value:gray(0.7)
id:sfondo value:rgb(1,1,1)
id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)
ImageSize = width:350 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:1000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:50 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:10 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
bar:1962 text:1962
bar:1968 text:1968
bar:1975 text:1975
bar:1982 text:1982
bar:1990 text:1990
bar:1999 text:1999
bar:2007 text:2007
PlotData=
color:barra width:30 align:left
bar:1962 from:0 till: 571
bar:1968 from:0 till: 548
bar:1975 from:0 till: 468
bar:1982 from:0 till: 543
bar:1990 from:0 till: 595
bar:1999 from:0 till: 594
bar:2007 from:0 till: 687
PlotData=
bar:1962 at: 571 fontsize:S text: 571 shift:(-8,5)
bar:1968 at: 548 fontsize:S text: 548 shift:(-10,5)
bar:1975 at: 468 fontsize:S text: 468 shift:(-10,5)
bar:1982 at: 543 fontsize:S text: 543 shift:(-10,5)
bar:1990 at: 595 fontsize:S text: 595 shift:(-10,5)
bar:1999 at: 594 fontsize:S text: 594 shift:(-10,5)
bar:2007 at: 687 fontsize:S text: 687 shift:(-10,5)
TextData=
fontsize:S pos:(20,20)
text:INSEEren datuak oinarri, wikipediagileok eratu grafikoa
</timeline><noinclude>
=== Etxebizitza ===
2007an 255 etxebizitza zeuden, 250 familiaren etxebizitza nagusia ziren, 2 bigarren erresidentzia ziren eta 3 hutsik zeuden. 224 etxeak ziren eta 31 apartamentuak ziren. 250 etxebizitza nagusietatik 210 bere jabearen bizilekua ziren, 35 alokairuan okupaturik zeuden eta 5 doan lagata zeuden; 5 etxek bi gela zituzten, 18 etxek hiru zituzten, 39 etxek lau zituzten eta 188 etxek bost zituzten. 227 etxek euren parking plaza propioa zuten azpian. 83 etxetan ibilgailu bat zegoen eta 152 etxetan bat baino gehiago zituzten.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-logement Logement, 1968-2007]</ref>
=== Biztanleria-piramidea ===
2009an sexu eta adinaren araberako biztanleria-piramidea hau zen:
{{Populazio piramidea 2
|float=left
|width=50%
|maxvalue=41.4
|bg=rgb(90%,90%,90%)
|border=1px solid black|margin-top=1ex
|caption='''Hagenbach''' udalerriko [[biztanleria-piramide]]a [[2009]]an <ref>{{web erref|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| izenburua =Population par sexe et âge quinquennal de 1968 à 1999| argitaletxea = http://www.recensement-2007.insee.fr | sartze-data = 2010-07-13}}</ref>.
|barcolor=rgb(70%,90%,70%)
|{{tamaina|80%|95 +}}|0|0
|{{tamaina|80%|90-94}}|0|4
|{{tamaina|80%|85-89}}|0|0
|{{tamaina|80%|80-84}}|4|4
|{{tamaina|80%|75-79}}|8|4
|{{tamaina|80%|70-74}}|24|16
|{{tamaina|80%|65-69}}|8|20
|{{tamaina|80%|60-64}}|12|12
|{{tamaina|80%|55-59}}|20|20
|{{tamaina|80%|50-54}}|12|8
|{{tamaina|80%|45-49}}|36|16
|{{tamaina|80%|40-44}}|20|24
|{{tamaina|80%|35-39}}|24|20
|{{tamaina|80%|30-34}}|24|36
|{{tamaina|80%|25-29}}|16|12
|{{tamaina|80%|20-24}}|16|12
|{{tamaina|80%|15-19}}|16|8
|{{tamaina|80%|10-14}}|24|24
|{{tamaina|80%|5-9}}|32|24
|{{tamaina|80%|0tik 4ra}}|16|24
}}
== Ekonomia ==
2007an lan egiteko adina zuten pertsonak 429 ziren, horien artean 326 aktiboak ziren eta 103 inaktiboak ziren. 326 pertsona aktiboetatik 310 lanean zeuden (172 gizon eta 138 emakume) eta 16 langabezian zeuden (7 gizon eta 9 emakume). 103 pertsona inaktiboetatik 31 erretiraturik zeuden, 32 ikasten zeuden eta 40 "bestelako inaktibo" gisa sailkaturik zeuden.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active Emploi et population active 1999 et 2007]</ref>
=== Diru sarrerak ===
2009an Hagenbach udalerrian 256 unitate fiskal zeuden, 703 pertsonek osaturik. Pertsona bakoitzeko diru-sarrera fiskalaren [[mediana]] urteko 20.773 euro zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage Revenus fiscaux des ménages en 2008]</ref>
=== Ekonomia jarduerak ===
2007an zeuden 24 komertzioetatik, 6 bestelako produktu industrialen fabrikazioko enpresak ziren, 3 eraikuntza enpresak ziren, 3 ibilgailuen saltze eta konpontze enpresak ziren, 1 garraio enpresa zen, 2 ostalaritza eta jatetxe enpresak ziren, 2 finantziazio enpresak ziren, 4 zerbitzu enpresak ziren, 1 administrazio publikoko enpresa zen eta 2 «beste zerbitzu jarduera batzuk» multzoan sailkatutako enpresak ziren.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=etab-com Créations et stock d'établissements par commune en 2009]</ref>
2009an zeuden norbanakoentzako 4 zerbitzu publikoetatik, 1 igeltseroa zen, 1 iturgina, 1 argiketaria eta 1 ile apaindegia.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/car-ser.htm Nombre d'équipements des services aux particuliers]</ref>
2000. urtean Hagenbach udalerrian 13 nekazaritza-ustiategi zeuden, 270 hektarea erabiltzen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/exploitations-agricoles.htm Exploitations agricoles]</ref>
== Hezkuntza eta osasun ekipamenduak ==
2009an inguruko herriekin osatutako barreiatutako lehen-hezkuntzako eskola bat zegoen.
== Gertuen dauden herriak ==
Diagrama honek gertuen dauden herriak erakusten ditu.
<div style="position: relative; float:left; width:450px;">
[[Fitxategi:Blank map.svg|400px|ezkerrera|Herri batzuen distantzia eta kokapen erlatiboa]]
{{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fitxategi:Map pointer black.svg|20px|Hagenbach]]'''Hagenbach'''}}
{{Image label|x=0.461162211083|y=0.426144466368|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|6px|Població amb 277 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Buethwiller]] (0,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.613819621173|y=0.262041442947|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 824 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Balschwiller]] (2,2 km)}}}}
{{Image label|x=0.279213860041|y=0.638806811436|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|6px|Població amb 366 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Gommersdorf]] (2,3 km)}}}}
{{Image label|x=0.749547683718|y=0.301985821335|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|6px|Població amb 324 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Eglingen]] (2,6 km)}}}}
{{Image label|x=0.55650934039|y=0.846931484213|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 851 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Ballersdorf]] (2,9 km)}}}}
{{Image label|x=0.145265707594|y=0.631385774882|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|6px|Població amb 383 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Wolfersdorf (Alsazia)|Wolfersdorf]] (3,4 km)}}}}
{{Image label|x=0.18296545668|y=0.753324261974|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2324 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Dannemarie (Alsazia)|Dannemarie]] (3,6 km)}}}}
{{Image label|x=0.32193019398|y=0.111155434159|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|6px|Població amb 198 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Falkwiller]] (3,8 km)}}}}
</div>{{clear|left}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}
== Kanpo estekak ==
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CRS%5CDEP%5C68%5CCOM%5CRS_COM68119.pdf Résumé statistique]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko estatistiken laburpena.
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CDL%5CDEP%5C68%5CCOM%5CDL_COM68119.pdf Évolution et structure de la population]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko datuen fitxa.
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111180330/http://www.statistiques-locales.insee.fr/carto/ESL_CT_cartethematique.asp?lang=FR&nivgeo=COM France par comune] Frantziako udalerri guztietako datu zehatzak mapa baten bitartez eskuragarri.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Rhin Garaiko udalerriak]]
f5n0qimyyi4ihu0nmqoqlv8gfzxo519
Renescure
0
177435
10021728
8803615
2025-01-03T13:00:55Z
Ernestobanpiroa
58701
[[Kategoria:Renescure]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021728
wikitext
text/x-wiki
{{hiri orokor infotaula}}
'''Renescure''' [[Frantzia]]ko udalerria da, [[Nord]] departamenduan dagoena, [[Frantzia Garaia]] eskualdean. [[2013]]an {{formatnum:{{INSEE errolda|{{#property:P374}}}}}} biztanle zituen.
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
2007an Renescure udalerrian erroldatutako biztanleak 2.031 ziren. Familiak 768 ziren, horien artean 162 pertsona bakarrekoak ziren (47 bakarrik bizi ziren gizonak eta 115 bakarrik bizi ziren emakumeak), 292 seme-alabarik gabeko familiak ziren, 281 seme-alabak dituzten bikoteak ziren eta 33 seme-alabak dituzten guraso-bakarreko familiak ziren.
Biztanleriak, denboran, ondorengo grafikoan ageri den bilakaera izan du:<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=poplog-com Population et logements par commune depuis le recensement de 1962 (1961 pour les Dom) à 1999]</ref>
{{biztanleria grafiko automatikoa|zabalera=580}}
=== Etxebizitza ===
2007an 858 etxebizitza zeuden, 798 familiaren etxebizitza nagusia ziren, 19 bigarren erresidentzia ziren eta 41 hutsik zeuden. 846 etxeak ziren eta 8 apartamentuak ziren. 798 etxebizitza nagusietatik 664 bere jabearen bizilekua ziren, 124 alokairuan okupaturik zeuden eta 10 doan lagata zeuden; 3 etxek gela bat zuten, 28 etxek bi zituzten, 101 etxek hiru zituzten, 164 etxek lau zituzten eta 502 etxek bost zituzten. 639 etxek euren parking plaza propioa zuten azpian. 325 etxetan ibilgailu bat zegoen eta 357 etxetan bat baino gehiago zituzten.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-logement Logement, 1968-2007]</ref>
=== Biztanleria-piramidea ===
2009an sexu eta adinaren araberako biztanleria-piramidea hau zen:
{{Populazio piramidea 2
|float=left
|width=50%
|maxvalue=110.4
|bg=rgb(90%,90%,90%)
|border=1px solid black|margin-top=1ex
|caption='''Renescure''' udalerriko [[biztanleria-piramide]]a [[2009]]an <ref>{{web erref|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| izenburua =Population par sexe et âge quinquennal de 1968 à 1999| argitaletxea = http://www.recensement-2007.insee.fr | sartze-data = 2010-07-13}}</ref>.
|barcolor=rgb(70%,90%,70%)
|{{tamaina|80%|95 +}}|0|0
|{{tamaina|80%|90-94}}|0|8
|{{tamaina|80%|85-89}}|4|20
|{{tamaina|80%|80-84}}|8|28
|{{tamaina|80%|75-79}}|12|32
|{{tamaina|80%|70-74}}|48|40
|{{tamaina|80%|65-69}}|40|68
|{{tamaina|80%|60-64}}|40|48
|{{tamaina|80%|55-59}}|72|48
|{{tamaina|80%|50-54}}|80|84
|{{tamaina|80%|45-49}}|84|96
|{{tamaina|80%|40-44}}|88|80
|{{tamaina|80%|35-39}}|72|48
|{{tamaina|80%|30-34}}|84|88
|{{tamaina|80%|25-29}}|84|88
|{{tamaina|80%|20-24}}|76|44
|{{tamaina|80%|15-19}}|68|88
|{{tamaina|80%|10-14}}|80|76
|{{tamaina|80%|5-9}}|52|48
|{{tamaina|80%|0tik 4ra}}|60|52
}}
== Ekonomia ==
2007an lan egiteko adina zuten pertsonak 1.348 ziren, horien artean 943 aktiboak ziren eta 405 inaktiboak ziren. 943 pertsona aktiboetatik 846 lanean zeuden (490 gizon eta 356 emakume) eta 97 langabezian zeuden (41 gizon eta 56 emakume). 405 pertsona inaktiboetatik 134 erretiraturik zeuden, 120 ikasten zeuden eta 151 "bestelako inaktibo" gisa sailkaturik zeuden.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active Emploi et population active 1999 et 2007]</ref>
=== Diru sarrerak ===
2009an Renescure udalerrian 809 unitate fiskal zeuden, 2.073 pertsonek osaturik. Pertsona bakoitzeko diru-sarrera fiskalaren [[mediana]] urteko 17.490 euro zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage Revenus fiscaux des ménages en 2008]</ref>
=== Ekonomia jarduerak ===
2007an zeuden 68 komertzioetatik, 5 janari enpresak ziren, 1 material elektrikoaren fabrikazioko enpresa zen, 10 eraikuntza enpresak ziren, 14 ibilgailuen saltze eta konpontze enpresak ziren, 6 garraio enpresak ziren, 8 ostalaritza eta jatetxe enpresak ziren, 6 finantziazio enpresak ziren, 3 higiezinen enpresak ziren, 3 zerbitzu enpresak ziren, 8 administrazio publikoko enpresak ziren eta 4 «beste zerbitzu jarduera batzuk» multzoan sailkatutako enpresak ziren.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=etab-com Créations et stock d'établissements par commune en 2009]</ref>
2009an zeuden norbanakoentzako 15 zerbitzu publikoetatik, 1 posta bulegoa zen, 1 banku bulegoa, 1 ibilgailuen konpontzeko eta nekazaritza tresnetako lantokia, 1 margolaria, 3 zurginak, 1 iturgina, 2 argiketariak, 1 eraikuntza enpresa, 2 ile apaindegiak eta 2 jatetxeak.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/car-ser.htm Nombre d'équipements des services aux particuliers]</ref>
2009an zeuden 6 establezimendu komertzialetatik, 1 120 m<sup>2</sup> baino gehiagoko denda zen, 1 okindegi zen, 1 harategi zen, 1 zapata-denda zen, 1 elektrotresna denda zen eta 1 lore-denda zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/caracteristiques-commerce.htm Nombre d'équipements et de services dans le domaine du commerce en 2009]</ref>
2000. urtean Renescure udalerrian 25 nekazaritza-ustiategi zeuden, 1.598 hektarea erabiltzen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/exploitations-agricoles.htm Exploitations agricoles]</ref>
== Hezkuntza eta osasun ekipamenduak ==
2009an zegoen osasun-ekipamendu bakarra botika zen.
2009an 3 lehen-hezkuntzako eskola zegoen.
== Gertuen dauden herriak ==
Diagrama honek gertuen dauden herriak erakusten ditu.
<div style="position: relative; float:left; width:450px;">
[[Fitxategi:Blank map.svg|400px|ezkerrera|Herri batzuen distantzia eta kokapen erlatiboa]]
{{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fitxategi:Map pointer black.svg|20px|Renescure]]'''Renescure'''}}
{{Image label|x=0.38477676048|y=0.697344202908|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|10px|Població amb 1153 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Wardrecques]] (2,5 km)}}}}
{{Image label|x=0.269673305491|y=0.580750779834|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|10px|Població amb 1040 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Campagne-lès-Wardrecques]] (2,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.769541652028|y=0.451992320575|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 580 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Ebblinghem]] (2,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.83586288515|y=0.661983883525|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 641 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Lynde]] (3,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.426575594157|y=0.866877418339|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2247 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Racquinghem]] (4,0 km)}}}}
{{Image label|x=0.121182813108|y=0.417021861283|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|16px|Població amb 9656 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Arques (Pas-de-Calais)|Arques]] (4,2 km)}}}}
{{Image label|x=0.738804140065|y=0.888744567648|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2034 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Blaringhem]] (4,8 km)}}}}
</div>{{clear|left}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}
== Kanpo estekak ==
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CRS%5CDEP%5C59%5CCOM%5CRS_COM59497.pdf Résumé statistique]{{Apurtutako esteka|date=abendua 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko estatistiken laburpena.
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CDL%5CDEP%5C59%5CCOM%5CDL_COM59497.pdf Évolution et structure de la population]{{Apurtutako esteka|date=abendua 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko datuen fitxa.
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111180330/http://www.statistiques-locales.insee.fr/carto/ESL_CT_cartethematique.asp?lang=FR&nivgeo=COM France par comune] Frantziako udalerri guztietako datu zehatzak mapa baten bitartez eskuragarri.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Nordeko udalerriak]]
[[Kategoria:Renescure]]
9im6m2c4hzx2pepothsi1snrn6a57uo
10021731
10021728
2025-01-03T13:05:45Z
Ernestobanpiroa
58701
/* Hezkuntza eta osasun ekipamenduak */
10021731
wikitext
text/x-wiki
{{hiri orokor infotaula}}
'''Renescure''' [[Frantzia]]ko udalerria da, [[Nord]] departamenduan dagoena, [[Frantzia Garaia]] eskualdean. [[2013]]an {{formatnum:{{INSEE errolda|{{#property:P374}}}}}} biztanle zituen.
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
2007an Renescure udalerrian erroldatutako biztanleak 2.031 ziren. Familiak 768 ziren, horien artean 162 pertsona bakarrekoak ziren (47 bakarrik bizi ziren gizonak eta 115 bakarrik bizi ziren emakumeak), 292 seme-alabarik gabeko familiak ziren, 281 seme-alabak dituzten bikoteak ziren eta 33 seme-alabak dituzten guraso-bakarreko familiak ziren.
Biztanleriak, denboran, ondorengo grafikoan ageri den bilakaera izan du:<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=poplog-com Population et logements par commune depuis le recensement de 1962 (1961 pour les Dom) à 1999]</ref>
{{biztanleria grafiko automatikoa|zabalera=580}}
=== Etxebizitza ===
2007an 858 etxebizitza zeuden, 798 familiaren etxebizitza nagusia ziren, 19 bigarren erresidentzia ziren eta 41 hutsik zeuden. 846 etxeak ziren eta 8 apartamentuak ziren. 798 etxebizitza nagusietatik 664 bere jabearen bizilekua ziren, 124 alokairuan okupaturik zeuden eta 10 doan lagata zeuden; 3 etxek gela bat zuten, 28 etxek bi zituzten, 101 etxek hiru zituzten, 164 etxek lau zituzten eta 502 etxek bost zituzten. 639 etxek euren parking plaza propioa zuten azpian. 325 etxetan ibilgailu bat zegoen eta 357 etxetan bat baino gehiago zituzten.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-logement Logement, 1968-2007]</ref>
=== Biztanleria-piramidea ===
2009an sexu eta adinaren araberako biztanleria-piramidea hau zen:
{{Populazio piramidea 2
|float=left
|width=50%
|maxvalue=110.4
|bg=rgb(90%,90%,90%)
|border=1px solid black|margin-top=1ex
|caption='''Renescure''' udalerriko [[biztanleria-piramide]]a [[2009]]an <ref>{{web erref|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| izenburua =Population par sexe et âge quinquennal de 1968 à 1999| argitaletxea = http://www.recensement-2007.insee.fr | sartze-data = 2010-07-13}}</ref>.
|barcolor=rgb(70%,90%,70%)
|{{tamaina|80%|95 +}}|0|0
|{{tamaina|80%|90-94}}|0|8
|{{tamaina|80%|85-89}}|4|20
|{{tamaina|80%|80-84}}|8|28
|{{tamaina|80%|75-79}}|12|32
|{{tamaina|80%|70-74}}|48|40
|{{tamaina|80%|65-69}}|40|68
|{{tamaina|80%|60-64}}|40|48
|{{tamaina|80%|55-59}}|72|48
|{{tamaina|80%|50-54}}|80|84
|{{tamaina|80%|45-49}}|84|96
|{{tamaina|80%|40-44}}|88|80
|{{tamaina|80%|35-39}}|72|48
|{{tamaina|80%|30-34}}|84|88
|{{tamaina|80%|25-29}}|84|88
|{{tamaina|80%|20-24}}|76|44
|{{tamaina|80%|15-19}}|68|88
|{{tamaina|80%|10-14}}|80|76
|{{tamaina|80%|5-9}}|52|48
|{{tamaina|80%|0tik 4ra}}|60|52
}}
== Ekonomia ==
2007an lan egiteko adina zuten pertsonak 1.348 ziren, horien artean 943 aktiboak ziren eta 405 inaktiboak ziren. 943 pertsona aktiboetatik 846 lanean zeuden (490 gizon eta 356 emakume) eta 97 langabezian zeuden (41 gizon eta 56 emakume). 405 pertsona inaktiboetatik 134 erretiraturik zeuden, 120 ikasten zeuden eta 151 "bestelako inaktibo" gisa sailkaturik zeuden.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active Emploi et population active 1999 et 2007]</ref>
=== Diru sarrerak ===
2009an Renescure udalerrian 809 unitate fiskal zeuden, 2.073 pertsonek osaturik. Pertsona bakoitzeko diru-sarrera fiskalaren [[mediana]] urteko 17.490 euro zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage Revenus fiscaux des ménages en 2008]</ref>
=== Ekonomia jarduerak ===
2007an zeuden 68 komertzioetatik, 5 janari enpresak ziren, 1 material elektrikoaren fabrikazioko enpresa zen, 10 eraikuntza enpresak ziren, 14 ibilgailuen saltze eta konpontze enpresak ziren, 6 garraio enpresak ziren, 8 ostalaritza eta jatetxe enpresak ziren, 6 finantziazio enpresak ziren, 3 higiezinen enpresak ziren, 3 zerbitzu enpresak ziren, 8 administrazio publikoko enpresak ziren eta 4 «beste zerbitzu jarduera batzuk» multzoan sailkatutako enpresak ziren.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=etab-com Créations et stock d'établissements par commune en 2009]</ref>
2009an zeuden norbanakoentzako 15 zerbitzu publikoetatik, 1 posta bulegoa zen, 1 banku bulegoa, 1 ibilgailuen konpontzeko eta nekazaritza tresnetako lantokia, 1 margolaria, 3 zurginak, 1 iturgina, 2 argiketariak, 1 eraikuntza enpresa, 2 ile apaindegiak eta 2 jatetxeak.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/car-ser.htm Nombre d'équipements des services aux particuliers]</ref>
2009an zeuden 6 establezimendu komertzialetatik, 1 120 m<sup>2</sup> baino gehiagoko denda zen, 1 okindegi zen, 1 harategi zen, 1 zapata-denda zen, 1 elektrotresna denda zen eta 1 lore-denda zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/caracteristiques-commerce.htm Nombre d'équipements et de services dans le domaine du commerce en 2009]</ref>
2000. urtean Renescure udalerrian 25 nekazaritza-ustiategi zeuden, 1.598 hektarea erabiltzen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/exploitations-agricoles.htm Exploitations agricoles]</ref>
== Ondarea ==
* [[Zuthoveko jauregia]], 1472ko Château.
== Hezkuntza eta osasun ekipamenduak ==
2009an zegoen osasun-ekipamendu bakarra botika zen.
2009an 3 lehen-hezkuntzako eskola zegoen.
== Gertuen dauden herriak ==
Diagrama honek gertuen dauden herriak erakusten ditu.
<div style="position: relative; float:left; width:450px;">
[[Fitxategi:Blank map.svg|400px|ezkerrera|Herri batzuen distantzia eta kokapen erlatiboa]]
{{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fitxategi:Map pointer black.svg|20px|Renescure]]'''Renescure'''}}
{{Image label|x=0.38477676048|y=0.697344202908|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|10px|Població amb 1153 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Wardrecques]] (2,5 km)}}}}
{{Image label|x=0.269673305491|y=0.580750779834|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|10px|Població amb 1040 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Campagne-lès-Wardrecques]] (2,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.769541652028|y=0.451992320575|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 580 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Ebblinghem]] (2,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.83586288515|y=0.661983883525|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 641 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Lynde]] (3,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.426575594157|y=0.866877418339|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2247 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Racquinghem]] (4,0 km)}}}}
{{Image label|x=0.121182813108|y=0.417021861283|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|16px|Població amb 9656 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Arques (Pas-de-Calais)|Arques]] (4,2 km)}}}}
{{Image label|x=0.738804140065|y=0.888744567648|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2034 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Blaringhem]] (4,8 km)}}}}
</div>{{clear|left}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}
== Kanpo estekak ==
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CRS%5CDEP%5C59%5CCOM%5CRS_COM59497.pdf Résumé statistique]{{Apurtutako esteka|date=abendua 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko estatistiken laburpena.
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CDL%5CDEP%5C59%5CCOM%5CDL_COM59497.pdf Évolution et structure de la population]{{Apurtutako esteka|date=abendua 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko datuen fitxa.
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111180330/http://www.statistiques-locales.insee.fr/carto/ESL_CT_cartethematique.asp?lang=FR&nivgeo=COM France par comune] Frantziako udalerri guztietako datu zehatzak mapa baten bitartez eskuragarri.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Nordeko udalerriak]]
[[Kategoria:Renescure]]
fxi3khuepgyedagq6ha1ua2yfiw4xsk
10021834
10021731
2025-01-03T15:24:22Z
Ernestobanpiroa
58701
/* Ondarea */
10021834
wikitext
text/x-wiki
{{hiri orokor infotaula}}
'''Renescure''' [[Frantzia]]ko udalerria da, [[Nord]] departamenduan dagoena, [[Frantzia Garaia]] eskualdean. [[2013]]an {{formatnum:{{INSEE errolda|{{#property:P374}}}}}} biztanle zituen.
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
2007an Renescure udalerrian erroldatutako biztanleak 2.031 ziren. Familiak 768 ziren, horien artean 162 pertsona bakarrekoak ziren (47 bakarrik bizi ziren gizonak eta 115 bakarrik bizi ziren emakumeak), 292 seme-alabarik gabeko familiak ziren, 281 seme-alabak dituzten bikoteak ziren eta 33 seme-alabak dituzten guraso-bakarreko familiak ziren.
Biztanleriak, denboran, ondorengo grafikoan ageri den bilakaera izan du:<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=poplog-com Population et logements par commune depuis le recensement de 1962 (1961 pour les Dom) à 1999]</ref>
{{biztanleria grafiko automatikoa|zabalera=580}}
=== Etxebizitza ===
2007an 858 etxebizitza zeuden, 798 familiaren etxebizitza nagusia ziren, 19 bigarren erresidentzia ziren eta 41 hutsik zeuden. 846 etxeak ziren eta 8 apartamentuak ziren. 798 etxebizitza nagusietatik 664 bere jabearen bizilekua ziren, 124 alokairuan okupaturik zeuden eta 10 doan lagata zeuden; 3 etxek gela bat zuten, 28 etxek bi zituzten, 101 etxek hiru zituzten, 164 etxek lau zituzten eta 502 etxek bost zituzten. 639 etxek euren parking plaza propioa zuten azpian. 325 etxetan ibilgailu bat zegoen eta 357 etxetan bat baino gehiago zituzten.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-logement Logement, 1968-2007]</ref>
=== Biztanleria-piramidea ===
2009an sexu eta adinaren araberako biztanleria-piramidea hau zen:
{{Populazio piramidea 2
|float=left
|width=50%
|maxvalue=110.4
|bg=rgb(90%,90%,90%)
|border=1px solid black|margin-top=1ex
|caption='''Renescure''' udalerriko [[biztanleria-piramide]]a [[2009]]an <ref>{{web erref|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| izenburua =Population par sexe et âge quinquennal de 1968 à 1999| argitaletxea = http://www.recensement-2007.insee.fr | sartze-data = 2010-07-13}}</ref>.
|barcolor=rgb(70%,90%,70%)
|{{tamaina|80%|95 +}}|0|0
|{{tamaina|80%|90-94}}|0|8
|{{tamaina|80%|85-89}}|4|20
|{{tamaina|80%|80-84}}|8|28
|{{tamaina|80%|75-79}}|12|32
|{{tamaina|80%|70-74}}|48|40
|{{tamaina|80%|65-69}}|40|68
|{{tamaina|80%|60-64}}|40|48
|{{tamaina|80%|55-59}}|72|48
|{{tamaina|80%|50-54}}|80|84
|{{tamaina|80%|45-49}}|84|96
|{{tamaina|80%|40-44}}|88|80
|{{tamaina|80%|35-39}}|72|48
|{{tamaina|80%|30-34}}|84|88
|{{tamaina|80%|25-29}}|84|88
|{{tamaina|80%|20-24}}|76|44
|{{tamaina|80%|15-19}}|68|88
|{{tamaina|80%|10-14}}|80|76
|{{tamaina|80%|5-9}}|52|48
|{{tamaina|80%|0tik 4ra}}|60|52
}}
== Ekonomia ==
2007an lan egiteko adina zuten pertsonak 1.348 ziren, horien artean 943 aktiboak ziren eta 405 inaktiboak ziren. 943 pertsona aktiboetatik 846 lanean zeuden (490 gizon eta 356 emakume) eta 97 langabezian zeuden (41 gizon eta 56 emakume). 405 pertsona inaktiboetatik 134 erretiraturik zeuden, 120 ikasten zeuden eta 151 "bestelako inaktibo" gisa sailkaturik zeuden.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active Emploi et population active 1999 et 2007]</ref>
=== Diru sarrerak ===
2009an Renescure udalerrian 809 unitate fiskal zeuden, 2.073 pertsonek osaturik. Pertsona bakoitzeko diru-sarrera fiskalaren [[mediana]] urteko 17.490 euro zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage Revenus fiscaux des ménages en 2008]</ref>
=== Ekonomia jarduerak ===
2007an zeuden 68 komertzioetatik, 5 janari enpresak ziren, 1 material elektrikoaren fabrikazioko enpresa zen, 10 eraikuntza enpresak ziren, 14 ibilgailuen saltze eta konpontze enpresak ziren, 6 garraio enpresak ziren, 8 ostalaritza eta jatetxe enpresak ziren, 6 finantziazio enpresak ziren, 3 higiezinen enpresak ziren, 3 zerbitzu enpresak ziren, 8 administrazio publikoko enpresak ziren eta 4 «beste zerbitzu jarduera batzuk» multzoan sailkatutako enpresak ziren.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=etab-com Créations et stock d'établissements par commune en 2009]</ref>
2009an zeuden norbanakoentzako 15 zerbitzu publikoetatik, 1 posta bulegoa zen, 1 banku bulegoa, 1 ibilgailuen konpontzeko eta nekazaritza tresnetako lantokia, 1 margolaria, 3 zurginak, 1 iturgina, 2 argiketariak, 1 eraikuntza enpresa, 2 ile apaindegiak eta 2 jatetxeak.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/car-ser.htm Nombre d'équipements des services aux particuliers]</ref>
2009an zeuden 6 establezimendu komertzialetatik, 1 120 m<sup>2</sup> baino gehiagoko denda zen, 1 okindegi zen, 1 harategi zen, 1 zapata-denda zen, 1 elektrotresna denda zen eta 1 lore-denda zen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/caracteristiques-commerce.htm Nombre d'équipements et de services dans le domaine du commerce en 2009]</ref>
2000. urtean Renescure udalerrian 25 nekazaritza-ustiategi zeuden, 1.598 hektarea erabiltzen.<ref>[http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/default.asp?page=statistiques-locales/exploitations-agricoles.htm Exploitations agricoles]</ref>
== Ondarea ==
* [[Zuthoveko jauregia]], 1472ko Château.
* [[Renescureko udaletxea]]
== Hezkuntza eta osasun ekipamenduak ==
2009an zegoen osasun-ekipamendu bakarra botika zen.
2009an 3 lehen-hezkuntzako eskola zegoen.
== Gertuen dauden herriak ==
Diagrama honek gertuen dauden herriak erakusten ditu.
<div style="position: relative; float:left; width:450px;">
[[Fitxategi:Blank map.svg|400px|ezkerrera|Herri batzuen distantzia eta kokapen erlatiboa]]
{{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fitxategi:Map pointer black.svg|20px|Renescure]]'''Renescure'''}}
{{Image label|x=0.38477676048|y=0.697344202908|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|10px|Població amb 1153 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Wardrecques]] (2,5 km)}}}}
{{Image label|x=0.269673305491|y=0.580750779834|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|10px|Població amb 1040 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Campagne-lès-Wardrecques]] (2,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.769541652028|y=0.451992320575|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 580 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Ebblinghem]] (2,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.83586288515|y=0.661983883525|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|8px|Població amb 641 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Lynde]] (3,8 km)}}}}
{{Image label|x=0.426575594157|y=0.866877418339|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2247 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Racquinghem]] (4,0 km)}}}}
{{Image label|x=0.121182813108|y=0.417021861283|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|16px|Població amb 9656 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Arques (Pas-de-Calais)|Arques]] (4,2 km)}}}}
{{Image label|x=0.738804140065|y=0.888744567648|scale=400|text=[[Fitxategi:Small-city-symbol.svg|12px|Població amb 2034 habitants (2000)]]{{tamaina|80%|[[Blaringhem]] (4,8 km)}}}}
</div>{{clear|left}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}
== Kanpo estekak ==
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CRS%5CDEP%5C59%5CCOM%5CRS_COM59497.pdf Résumé statistique]{{Apurtutako esteka|date=abendua 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko estatistiken laburpena.
* {{fr}}[http://www.statistiques-locales.insee.fr/FICHES%5CDL%5CDEP%5C59%5CCOM%5CDL_COM59497.pdf Évolution et structure de la population]{{Apurtutako esteka|date=abendua 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[INSEE]]ren udalerriko datuen fitxa.
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120111180330/http://www.statistiques-locales.insee.fr/carto/ESL_CT_cartethematique.asp?lang=FR&nivgeo=COM France par comune] Frantziako udalerri guztietako datu zehatzak mapa baten bitartez eskuragarri.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Nordeko udalerriak]]
[[Kategoria:Renescure]]
sufnkvejc5rv8ejc5nqb5juxni530ly
Hagenbach
0
204153
10022253
2122101
2025-01-04T09:56:37Z
Marklar2007
1545
«[[Hagenbach (Alsazia)]]» orrira zeraman birbideratzea ezabatu da
10022253
wikitext
text/x-wiki
'''Hagenbach''' izan daiteke:
==Patronimoa==
*[[Pierre de Hagenbach]] (1423-1474), franko-alemaniar militarra
*[[Karl Rudolf Hagenbach]] (1801-1874), suitzar historialaria
==Toponimoa==
*[[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]], Renania-Palatinatuko udalerria
** [[Hagenbacheko harrapakina]], bertan topaturiko altxor arkeologikoa
*[[Hagenbach (ibaia)|Rivière Hagenbach]], Ipar Renania-Westfaliako ibaia
*[[Hagenbach (Hassel)]], Saxonia-Anhalteko ibaia
*[[Hagenbach (Alsazia)|Hagenbach]], Alsaziako udalerria
{{argipen}}
hck054qc67oqy2vmfh9ednube57ljfp
31P/Schwassmann-Wachmann
0
223558
10022338
7368831
2025-01-04T11:21:45Z
だらだらと頑張れ
170048
[[ja:利用者:さえぼー]]はウィキペディアにどうにかして園子温の冤罪騒動を書きたくて仕方ない有害なフェミです
10022338
wikitext
text/x-wiki
{{Astronomia infotaula}}
'''31P/Schwassmann-Wachmann''', '''Schwassmann-Wachmann 2''' bezala ere ezagutua, gure [[eguzki-sistema]]ko aldikako [[kometa]] bat da. [[1929]]ko [[urtarrilaren 17|urtarrilak 17an]] aurkitu zuen [[Arno Arthur Wachmann]]ek eta [[Friedrich Karl Arnold Schwassmann]]ek. Bere itxurazko magnitudea 11koa da.
山形県酒田市泉町の三丁目の三十三番地で毎日裸踊りを披露している佐藤勲は、この天体の呼称をめぐり[[:ja:Daraku.K]]と大喧嘩したのち、汗だくセクロスで仲直りしました。
Kometa honen nukleoak 6,2 kilometroko diametroa du.
{{oinordekotza
| aurrekoa = [[30P/Reinmuth]]
| titulua = Aldikako kometa
| epea = 1929ko urtarrilak 17an aurkitua
| ondorengoa = [[32P/Comas Solá]]
}}
{{astronomia zirriborroa}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kometak]]
[[Kategoria:1929. urtean aurkitutako objektu astronomikoak]]
focha4tqdi5nvziwtexua1iddt0kvbx
10022341
10022338
2025-01-04T11:24:50Z
Tanbiruzzaman
148865
だらだらと頑張れ wikilariaren aldaketak ezabatuz, Aosbot wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
7368831
wikitext
text/x-wiki
{{Astronomia infotaula}}
'''31P/Schwassmann-Wachmann''', '''Schwassmann-Wachmann 2''' bezala ere ezagutua, gure [[eguzki-sistema]]ko aldikako [[kometa]] bat da. [[1929]]ko [[urtarrilaren 17|urtarrilak 17an]] aurkitu zuen [[Arno Arthur Wachmann]]ek eta [[Friedrich Karl Arnold Schwassmann]]ek. Bere itxurazko magnitudea 11koa da.
Kometa honen nukleoak 6,2 kilometroko diametroa du.
{{oinordekotza
| aurrekoa = [[30P/Reinmuth]]
| titulua = Aldikako kometa
| epea = 1929ko urtarrilak 17an aurkitua
| ondorengoa = [[32P/Comas Solá]]
}}
{{astronomia zirriborroa}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kometak]]
[[Kategoria:1929. urtean aurkitutako objektu astronomikoak]]
kdazxaaoha9xktxelbyp6hugewpykfo
Triple Crown
0
229398
10022184
9361111
2025-01-04T02:24:11Z
CommonsDelinker
688
«Michael_Owen_takes_a_lineout.jpg» fitxategia kendu da, Blackcat wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022184
wikitext
text/x-wiki
{{Errugbi txapelketa eta ligen infotaula
| izena euskaraz = Koroa hirukoitza
| izena bertako hizkuntzaz = Triple Crown
| irudi =
| antolatzailea =
| sorrera = 1883
| azkena =
| eremua =
| taldeak = [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] (26)<br/>[[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] (22)<br/>[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] (13)<br/>[[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] (10)
| maila =
| igoera =
| jeitsiera =
| garaipen gehien =
| txapelduna = [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] (2023)
| webgunea =
}}
[[Fitxategi:Six Nations Triple Crown.jpg|thumb|250px|eskuinera|''Triple Crown' edo ''Koroi Hirukoitza''.]]
'''Triple Crown''' ([[euskara]]z: ''Koroa Hirukoitza''; [[irlandako gaelera|irlanderaz]]: ''An Choróin Triarach''; [[gales (hizkuntza)|galeseraz]]: ''Y Goron Driphlyg'') urtero [[Sei Nazioen Txapelketa|Sei Nazioen Torneoan]] jokoan jartzen den saria da. ''Home Nations'' taldeak ([[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]], [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]], [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] eta [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]) dira irabazteko hautagaiak eta gainerako hiruren aurkako partida guztiak irabazten dituenak jasotzen du.
Ez da urtero banatzen, selekzio hauen arteko partida guztietan garaipena lortzea zaila baita. Bestetik ''Koroa Hirukoitza'' eskuratzeak ez du esan nahi Sei Nazioen Txapelketa irabaziko denik, [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] eta [[Italiako errugbi selekzioa|Italia]] ere txapelketa irabazteko hautagaiak baitira.
== Bitxikeriak ==
* 2006 arte ez zen garaikurrik ematen, ohorezko saria baino ez zen. Horregatik ''invisible cup'' (garaikur ikusezina) ezizena eman zitzaion.
* Galesek (1976-1979) eta Ingalaterrak (1995-1998) lau urtez jarraian irabazi dute, Irlandak eta Eskoziak gehienez bi urtez jarraian.
* Koroa hirukoitza irabazi arren, batzutan ez dira Sei Nazioen Txapelketako txapeldunak izan, Frantziak irabazi baitu. Hori gertatu da 1977, 1997, 1998, 2002, 2004, 2006, 2007 eta 2014an.
== Palmaresa ==
{| class="wikitable"
|-
! Urtea !! Irabazlea !! Oharrak
|-
! colspan=3|Home Nations
|-
| 1883 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1884 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1885 || || txapelketa ez zen amaitu
|-
| 1888-<br/>1889 || || Ingalaterrak ez zuen parte hartu
|-
| 1891 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1892 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1893 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1894 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1895 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1897 || || txapelketa ez zen amaitu
|-
| 1898 || || txapelketa ez zen amaitu
|-
| 1899 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1900 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1901 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1902 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1903 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1905 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1907 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1908 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1909 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
! colspan=3|Bost Nazioen Txapelketa
|-
| 1911 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1913 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1914 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1915–<br/>1919
| colspan=2|[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz ez zen jokatu
|-
| 1921 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1923 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1924 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1925 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1928 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
! colspan=3|Home Nations
|-
| 1933 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1934 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1937 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1938 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1940–<br/>1946
| colspan=2|[[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondorioz ez zen jokatu
|-
! colspan=3|Bost Nazioen Txapelketa
|-
| 1948 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1949 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1950 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1952 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1954 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen partekatuta
|-
| 1957 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1960 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen partekatuta
|-
| 1965 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1969 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1971 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1976 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1977 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 1978 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1979 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1980 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1982 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1984 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1985 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1988 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen partekatuta
|-
| 1990 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1991 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1992 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1995 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 1996 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 1997 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 1998 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
! colspan=3|Sei Nazioen Txapelketa
|-
| 2002 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 2003 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2004 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 2005 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2006 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 2007 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 2008 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2009 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2012 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2014 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 2016 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2018 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2019 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|-
| 2020 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 2021 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Txapelketa irabazi zuen
|-
| 2022 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || Ez zuen txapelketa irabazi
|-
| 2023 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || [[Grand Slam (errugbia)|Grand Slama]] irabazi zuen
|}
== Garaipenak ==
{| class="wikitable"
|-
! Taldea !! Garaipenak !! Urteak
|-
| {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]
| align=center|26
| 1883, 1884, 1892, 1913, 1914, 1921, 1923, 1924, 1928, 1934, 1937, 1954, 1957, 1960, 1980,<br/>1991, 1992, 1995, 1996, 1997, 1998, 2002, 2003, 2014, 2016, 2020
|-
| {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]]
| align=center|22
| 1893, 1900, 1902, 1905, 1908, 1909, 1911, 1950, 1952, 1965, 1969, 1971, 1976, 1977, 1978,<br/>1979, 1988, 2005, 2008, 2012, 2019, 2021
|-
| [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]
| align=center|13
| 1894, 1899, 1948, 1949, 1982, 1985, 2004, 2006, 2007, 2009, 2018, 2022, 2023
|-
| {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]]
| align=center|10
| 1891, 1895, 1901, 1903, 1907, 1925, 1933, 1938, 1984, 1990
|}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Sei Nazioen Txapelketa]]
kzdrrowp0w6ze8igljm7krbobf1q4yn
Millennium Trophy
0
229402
10022182
9630529
2025-01-04T02:09:41Z
CommonsDelinker
688
«Front_Row_At_The_Ruck.jpg» fitxategia kendu da, Blackcat wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022182
wikitext
text/x-wiki
{{Errugbi txapelketa eta ligen infotaula
| izena euskaraz = Milurtekoaren Saria
| izena bertako hizkuntzaz = Millennium Trophy
| irudi =
| antolatzailea =
| sorrera = 1989
| azkena =
| eremua =
| taldeak = {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] (21 Kopa)<br/>[[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] (16 Kopa)
| maila =
| igoera =
| jeitsiera =
| garaipen gehien =
| txapelduna = {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] (2024)
| webgunea =
}}
'''Millennium Trophy''' ([[euskara]]z ''Milurtekoaren Saria'', [[irlandako gaelera|irlanderaz]] ''Corn an Mhílaoise'') urtero [[Sei Nazioen Txapelketa|Sei Nazioen Torneoan]] [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] eta [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlandaren]] arteko irabazleari ematen zaion saria da.
== Historia ==
Beste sari batzuekin parekatuz gero nahiko sari berria da, [[1988]]an ezarri zen, [[Dublin]] hiriaren milurtekoa ospatu asmoz. 1989tik aurrerako garaikurrak Sei Nazioen Txapelketako partidan banatu dira. Garaikurrak berez [[bikingo]]en buruaren itxura du.
== Palmaresa ==
{| class="wikitable"
|-
! Urtea !! Hiria (estadioa) !! Etxekoa !! Emaitza !! Kanpokoa !! {{banderaikur|Ingalaterra}}-[[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]]-Berdin
|-
| 1988 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|10-21 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|1 - 0 - 0
|-
| 1989 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|3-16 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|2 - 0 - 0
|-
| 1990 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|23-0 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|3 - 0 - 0
|-
| 1991 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|7-16 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|4 - 0 - 0
|-
| 1992 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|38-9 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|5 - 0 - 0
|-
| 1993 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|17-3 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|5 - 1 - 0
|-
| 1994 || Londres (Twickenham) || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|12-13 || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|5 - 2 - 0
|-
| 1995 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|8-20 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|6 - 2 - 0
|-
| 1996 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|28-15 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|7 - 2 - 0
|-
| 1997 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|6-46 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|8 - 2 - 0
|-
| 1998 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|35-17 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|9 - 2 - 0
|-
| 1999 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|15-27 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|10 - 2 - 0
|-
| 2000 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|50-18 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|11 - 2 - 0
|-
| 2001 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|20-14 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|11 - 3 - 0
|-
| 2002 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|45-11 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|12 - 3 - 0
|-
| 2003 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|6-42 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|13 - 3 - 0
|-
| 2004 || Londres (Twickenham) || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|13-19 || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|13 - 4 - 0
|-
| 2005 || Dublin (Lansdowne Road) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|19-13 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|13 - 5 - 0
|-
| 2006 || Londres (Twickenham) || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|24-28 || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|13 - 6 - 0
|-
| 2007 || Dublin (Croke Park) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|43-13 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|13 - 7 - 0
|-
| 2008 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|33-10 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|14 - 7 - 0
|-
| 2009 || Dublin (Croke Park) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|14-13 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|14 - 8 - 0
|-
| 2010 || Londres (Twickenham) || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|16-20 || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|14 - 9 - 0
|-
| 2011 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|24-8 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|14 - 10 - 0
|-
| 2012 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|30-9 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|15 - 10 - 0
|-
| 2013 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|6-12 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|16 - 10 - 0
|-
| 2014 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|13-10 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|17 - 10 - 0
|-
| 2015 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|19-9 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|17 - 11 - 0
|-
| 2016 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|21-10 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|18 - 11 - 0
|-
| 2017 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|13-9 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|18 - 12 - 0
|-
| 2018 || Londres (Twickenham) || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|15-24 || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|18 - 13 - 0
|-
| 2019 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|20-32 || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|19 - 13 - 0
|-
| 2020 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|24-12 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|20 - 13 - 0
|-
| 2021 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|34-18 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|20 - 14 - 0
|-
| 2022 || Londres (Twickenham) || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|15-32 || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|20 - 15 - 0
|-
| 2023 || Dublin (Aviva Stadium) || [[Fitxategi:IRFU_flag.svg|20px]] '''[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]''' || align=center|29-16 || [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align=center|20 - 16 - 0
|-
| 2024 || Londres (Twickenham) || {{banderaikur|Ingalaterra}} '''[[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]''' || align=center|23-22 || [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align=center|21 - 16 - 0
|}
== Garaipenak ==
{| class="wikitable"
! Taldea !! Garaipenak !! Urteak
|-
| {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || align="center"| '''21''' || 1988, 1989, 1990, 1991, 1992, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2002, 2003, 2008, 2012, 2013, 2014, 2016, 2019, 2020, 2024
|-
| [[Fitxategi:IRFU flag.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] || align="center"| '''16''' || 1993, 1994, 2001, 2004, 2005, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2015, 2017, 2018, 2021, 2022, 2023
|}
== Ikus, gainera ==
* [[Calcutta Cup]]
* [[Centenary Quaich]]
* [[Doddie Weir Cup]]
* [[Giuseppe Garibaldi Trophy]]
* [[Auld Alliance Trophy]]
* [[Cuttitta Cup]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Sei Nazioen Txapelketa]]
3sf64b7dwq8jss3ptu1itta466zba5d
Grand Slam (errugbia)
0
229416
10022185
9232510
2025-01-04T02:24:20Z
CommonsDelinker
688
«Michael_Owen_takes_a_lineout.jpg» fitxategia kendu da, Blackcat wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022185
wikitext
text/x-wiki
{{Argitzeko|errugbiari|Grand Slam}}
{{Errugbi txapelketa eta ligen infotaula
| izena euskaraz = Slam Nagusia
| izena bertako hizkuntzaz = Grand Slam
| irudi =
| antolatzailea =
| sorrera = 1908
| azkena =
| eremua =
| taldeak = [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] (13)<br/>[[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] (12)<br/>[[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] (10)<br/>[[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] (4)<br/>[[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] (3)
| maila =
| igoera =
| jeitsiera =
| garaipen gehien =
| txapelduna = [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] (2023)
| webgunea =
}}
'''Grand Slam''' ([[euskara]]z: ''Slam Nagusia''; [[frantses]]ez: ''Le Grand Chelem''; [[gales (hizkuntza)|galeseraz]]: ''Y Gamp Lawn''; [[irlandera]]z: ''Caithréim Mhór'') [[Sei Nazioen Txapelketa|Sei Nazioen Torneoko]] sari bat da, partida guztiak irabazten dituenari ematen zaiona. Saria berez izendapen edo titulu bat da, hots, ez da eskura ematen den trofeoa. Urtero ez da lortzen Grand Slama irabaztea.
== Historia ==
[[Frantziako errugbi selekzioa|Frantziako selekzioa]] 1911n ''Home Nations'' taldeei ([[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]], [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]], [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] eta [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]) gehitu zitzaienean jarri zen abian. Aurrez 1908an eta 1909an Frantziaren aurkako partidak ere jokatu ziren, ofizialak izan ez arren, eta beraz urte haietan Galesek lorturiko Grand Slamak ere kontatzen dira.
Bi Grand Slam jarraian irabazteak esan nahi du joaneko eta bueltako partida guztiak irabaztea, urte bakoitzean itzuli bakarra jokatzen baita. Hori gutxitan gertatu da; Galesek 1908–1909an, Ingalaterrak 1913–1914an, 1923–1924an eta 1991–1992an eta Frantziak 1997–1998an.
== Palmaresa ==
{| class="wikitable"
|-
! Urtea !! Irabazlea !! Oharrak
|-
! colspan=3|Home Nations
|-
| 1908 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1909 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] || Bigarrena jarraian
|-
! colspan=3|Bost Nazioen Txapelketa
|-
| 1911 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1913 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1914 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Bigarrena jarraian
|-
| 1915–<br/>1919
| colspan=2|[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz ez zen jokatu
|-
| 1921 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1923 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1924 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Bigarrena jarraian
|-
| 1925 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] ||
|-
| 1928 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
! colspan=3|Home Nations
|-
| 1933–<br/>1939 || || Frantziak ez zuen parte hartu
|-
| 1940–<br/>1946
| colspan=2|[[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondorioz ez zen jokatu
|-
! colspan=3|Bost Nazioen Txapelketa
|-
| 1948 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] ||
|-
| 1950 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1952 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1957 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1968 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 1971 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1976 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1977 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 1978 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 1980 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1981 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 1984 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] ||
|-
| 1987 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 1990 || {{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] ||
|-
| 1991 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1992 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] || Bigarrena jarraian
|-
| 1995 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 1997 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 1998 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] || Bigarrena jarraian
|-
! colspan=3|Sei Nazioen Txapelketa
|-
| 2002 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 2003 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 2004 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 2005 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 2008 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 2009 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] ||
|-
| 2010 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 2012 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 2016 || {{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]] ||
|-
| 2018 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] ||
|-
| 2019 || {{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]] ||
|-
| 2022 || {{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]] ||
|-
| 2023 || [[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|23px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]] ||
|}
== Garaipenak ==
{| class="wikitable"
!Taldea
!Garaipenak
!Urteak
|-bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Ingalaterra}} [[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]]||align=center|13||1913, 1914, 1921, 1923, 1924, 1928, 1957, 1980, 1991, 1992, 1995, 2003, 2016
|-bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Gales}} [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]]||align=center|12||''1908'', ''1909'', 1911, 1950, 1952, 1971, 1976, 1978, 2005, 2008, 2012, 2019
|-bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Frantzia}} [[Frantziako errugbi selekzioa|Frantzia]]||align=center|10||1968, 1977, 1981, 1987, 1997, 1998, 2002, 2004, 2010, 2022
|-bgcolor=#ffffff align=left
|[[Fitxategi:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]||align=center|4||1948, 2009, 2018, 2023
|-bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Eskozia}} [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]]||align=center|3||1925, 1984, 1990
|}
== Grand Slam Itzuliak ==
Grand Slam Itzuli bat [[Hego hemisferio|Hego Hemisferioko]] errugbi talde batek ([[Australiako errugbi selekzioa|Australia]], [[Zeelanda Berriko errugbi selekzioa|Zeelanda Berria]] edota [[Hegoafrikako errugbi selekzioa|Hego Afrika]]) itzuli bakarreko 4 partidutan [[Britainiar uharteak|Britainiar Uharteetako]] errugbi talde guztiak garaitzen dituenean lortzen da ([[Ingalaterrako errugbi selekzioa|Ingalaterra]], [[Galesko errugbi selekzioa|Gales]], [[Eskoziako errugbi selekzioa|Eskozia]] eta [[Irlandako errugbi selekzioa|Irlanda]]). Balentria hau hainbat alditan lortu izan da, Hego Hemisferioko taldeak orokorrean Iparraldekoak baino indartsuagoak baitira.
{| class="wikitable"
!Taldea
!Garaipenak
!Urteak
|-
|- bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Hegoafrika}} [[Hegoafrikako errugbi selekzioa|Hego Afrika]]||align=center|4||1912/13, 1931/32, 1951/52, 1960/61
|- bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Zeelanda Berria}} [[Zeelanda Berriko errugbi selekzioa|Zeelanda Berria]]||align=center|4||1978, 2005, 2008, 2010
|- bgcolor=#ffffff align=left
|{{banderaikur|Australia}} [[Australiako errugbi selekzioa|Australia]]||align=center|1||1984
|}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Sei Nazioen Txapelketa]]
6je7iyavkpwa7f228a4hubt1t9s0jm3
Jokin Sorozabal
0
281339
10021807
6691546
2025-01-03T14:34:32Z
Joseba65
69297
/* Bertsolari txapelketak */
10021807
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Jokin Sorozabal Ansa''' ([[Andoain]], [[Gipuzkoa]], [[1967]]ko [[otsailaren 4]]a) [[bertsolari]]a da. [[Argiketari]]a da ogibidez. Andoaingo bertsozale-talde batean hasi zen bertsotan. [[Errenteria]]ko Xenpelar Saria (1986), [[Zarautz|Zarauzko]] Lizardi Saria (1986), eta [[Zaldibia]]ko Artxanberri eta Pello Errota Saria (1989) irabazi ditu. 1993an finalista izan zen [[Bertsolari Txapelketa Nagusia|Txapelketa Nagusian]]. Bertso-irakasle izan da Tolosaldeko eta Anoetako bertso-eskoletan.
== Bertsolari txapelketak ==
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]:
** bosgarrena (1): 1993
** parte hartzeak (4): 1989, 1993, 1997, 2001
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]:
** zazpigarrena (1): 1995
** finalaurrekoak (1): 1991
* Sariak:
** [[Xenpelar saria]] (1): 1986
** [[Lizardi saria (bertsolaritza)|Lizardi saria]] (1): 1986
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
== Kanpo loturak ==
* [http://bdb.bertsozale.eus/web/haitzondo/view/1773-jokin-sorozabal Jokin Sorozabal Bertsozale.com webgunean].
{{bizialdia|1967ko||Sorozabal, Jokin}}
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
[[Kategoria:Andoaindarrak]]
pxn4dqsfyajmud1lnsfn24ypaygm5wl
Mayi Elizaga
0
282822
10021993
9946041
2025-01-03T18:25:28Z
IronGargoyle
67266
[[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] ([[User talk:CommonsDelinker|eztabaida]]) wikilariaren [[Special:Diff/9409703|9409703]] berrikuspena desegin da image restored
10021993
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Mayi Elizaga''' ([[frantses]]ez '''''Mayi Elissague''''', izen-deitura ofizialak '''''Marie-Eugénie-Fraçoise Elissague'''''; [[Sara]], [[1899]]ko [[Abenduaren 1|abenduak 1]] – [[Baiona]], [[1941]]eko [[Abuztuaren 19|abuztuak 19]]) euskal idazle bat izan zen, nahiz lan gehienak frantsesez argitaratu zituen. Euskal Herriaren, emakumearen eta, oro har, gizartearen [[kristau]] ikuspegi [[Tradizionalismo katoliko|tradizionalista]] izan zuen.
== Jatorria ==
Mayi Elizagaren (edo ''Elissague'', idazleak [[frantses]]ezko grafiaz idazten zuen gisan) familiak [[Saran]] zituen erroak. Martin Elizaga, Mayiren aitona, Sarako [[alkate|auzapez]] izan zen 1884-1887 bitarte. [[Mexiko]]ra joan zen, XIX. mendearen azken hamarkadan; han, zilar meategiak ustiatuz aberastuta itzuli zen Euskal Herrira, Pachita Lazcano izeneko mexikar emakume<ref group="oh">Pierre Espilek (1967, 35. or.) dioenez, XIX. mende amaieran zurrumurruak izan ziren, Saran, Pachita Lazcanoren arbasoen artean [[Moctezuma Xocoyotzin]], [[Tenochtitlán]]go bederatzigarren ''tlatoania'' ote zegoen. Datu hori egiaztatzerik ez dagoen arren, emakumearen deitura kontuan hartuta, ziurrenik euskal jatorrikoa izango zen.</ref> batekin ezkonduta.<ref name=":0">Pierre Espil (1967), 35. or.</ref><ref group="oh">Erreferentzietan behin eta berriro aipatzen da Pierre Espil hazpandarrak 1967an ''[[Gure Herria]]'' aldizkarian argitaratutako Mayi Elizagaren biografia. Jatorriz hitzaldi bat izan zen, 1966ko maiatzaren 9an [[Euskal Museoa (Baiona)|Baionako Euskal Museoan]] emana, [https://web.archive.org/web/20190525052218/http://ssla-bayonne.com/ Société de Sciences, Lettre et Arts] elkarteak antolaturik. Hori da, zalantza gabe, Mayi Elizagaren biografia osatuena.</ref> Ezkontza hartatik sortutako sei semeetako bat, Joachim izango zen Mayiren aita. Ameriketan aberastutako lapurtarren gisara, Martin Elizagak etxe handi bat eraikiarazi zuen [[Zuraide]]n.
[[Fitxategi:Sara errebote.jpg|thumb|Sarako pilotalekuan errebote partida, 1937ko uztailaren 14an (Argazkia: Jesus Elosegi, GureGipuzkoa).]]
Joachim Elizagak zuzenbide ikasketak egin ondoren, aitak Mexikon izandako mehatze lanetan jarraitu zuen, eta espainiar jatorriko Marie Diez de Riejarekin ezkondu zen. Bi alaba izan zituzten: Catherine (etxean, Catto), 1891ko abuztuaren 11n jaioa<ref>{{Erreferentzia|abizena=politologue.com|izenburua=Catherine Françoise Suzanne Josefa Elissague (1891 - 1980), Souraïde|hizkuntza=fr|url=https://deces.politologue.com/elissague-catherine-francoise-suzanne-josefa.uOvYgO70VOLXMG7nAG9XKOLjgpvjhp7jrGLx8p7O|aldizkaria=Politologue.com|sartze-data=2021-04-13}}</ref>, eta Mayi bera. Familiak Sarako pilotalekuaren alboan zuen etxea. Joachim [[Lapurdi|lapurtar]] ''amerikano'' haietako bat zen, hau da, [[Amerika|Ameriketan]] aberastu eta herrian bizimolde arranditsua zeraman; [[Lapurdi|lapurtar]] elitearen partaide zen.<ref>Pierre Espil (1967), 37. or.</ref> Pentsamoldez frantses eskuindarra eta euskaltzalea izan behar zuen, ''[[Eskualduna (aldizkaria)|Eskualduna]]'' astekaria argitaratzen zuen enpresaren akzioduna izan baitzen, 1917an.<ref>Ikus Eneko Bidegain (2012) ''Lehen Mundu Gerra "Eskualduna" astekarian''. Gasteiz, EHU. ISBN: 978-84-8438-511-0. 89. or.</ref> Gogoan ukan behar da euskal astekari horren ildo politikoa oso lotua zegoela [[Action française]] eskuin mutur erradikaleko alderdiarekin.<ref group="oh">Eneko Bidegainen aburuz, «''Eskualduna''-ren ildo politikoa Frantziako [[Action française|''L’Action Française'']] eta [[La Croix|''La Croix'']] egunkarien ildo berekoa zen. Erlijio giristinoak markaturik ibili zen, eta XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako politika bera ere erlijioarekin nahasia izan zela jakinik, ez da dudarik ''Eskualduna''-k erlijioarentzat zuen kezka handiaren ondorioz, politikak leku handia zuela astekarian». Ikus Eneko Bidegain (2012) ''Lehen Mundu Gerra "Eskualduna" astekarian''. Gasteiz, EHU. ISBN: 978-84-8438-511-0. 112. or.</ref>
== Ibilbidea ==
=== Heziera ===
Mende amaieratzat jo ohi den urte zenbakia bukatzeko zorian jaio zen Mayi Elizaga, 1899ko abenduaren 1ean. Hilabete bat geroago izan zen bataiatua, 1900eko urtarrilaren 1ean, Sarako elizan, ziurrenik gurasoek urte zenbaki biribilari atxiki nahirik.<ref name=":0" />
[[XX. mendea]]ren hasieran, [[Lapurdi|lapurtar]] familia [[Aberastasun|ukandun]] eta [[Tradizionalismo katoliko|tradizionalistek]] [[kristau]] giro bipil batean hezi nahi izaten zituzten alabak, ahal zelarik [[monje]]k gidatutako [[barnetegi]] batean. Elizagatarrek, ordea, nahiago izan zuten etxe-irakasle baten ardurapean uztea Mayi eta Catto ahizpa zaharragoaren heziera.<ref name=":1">Pierre Espil (1967), 38. or.</ref> Horrela, Mayik Lapurdiko hiru herritan igaro zituen haurtzaroa eta gaztaroaren lehen urteak: [[Sara]]n, familiaren jatorrizko etxean; [[Donibane Lohizune]]n, familiak udako etxe bat baitzeukan han; eta, udan batez ere, [[Zuraide]]n, aitonak etxalde handi bat eraiki batzuen, [[Senpere]]tik hurbil, berrehun hektareako [[belardi]]z eta [[baso]]z inguraturik.<ref name=":1" /><ref group="oh">«Artea» izena zuen Martin Elizaga aitonak eraikitako etxaldeak. Ikus Pierre Espil (1967), 38. or.</ref>
[[Fitxategi:Sare monument.jpg|ezkerrera|thumb|[[Lehen Mundu Gerra Euskal Herrian|Lehen Mundu Gerran]] hildako saratarren oroitarria, [[Sara]]ko hilerrian.]]
[[Lehen Mundu Gerra]] piztu zenean, Elizaga 14 urteko neskato bat zelarik, [[Egunkari (testu pertsonala)|eguneroko]] bat idazten hasi zen, nahigabetuta ikusirik ''gerla handiak'' euskal herri guztietatik gizonak eraman zituela [[Frantzia]]ren aldeko borrokara.<ref name=":2">Pierre Espil (1967), 41. or.</ref> Etxean, ''[[Action française]]'' elkartearen aldizkaria jasotzen zuten, Frantziako [[eskuin mutur]] erradikal [[Frantses nazionalismo|nazionalisten]] eleduna.<ref name=":2" /> Euskal herriaren ikuspegi tradizionalistak bat egiten zuen, noski, [[Frantses nazionalismo|frantziar abertzaletasun]] erradikalenarekin, are eta gehiago gerra garaian.<ref group="oh">Pierre Espil kexu ageri zen, Mayi Elizaga ez ote zen ''zigortua'' izan, frantziar nortasun irmoagatik, hegoaldean:«Les séparatistes d'aujourd'hui ne sauraient en aucune manière réclamer Mayi Elissague pour l'une de leur et c'est probablement pour cette raison que se livres n'ont pas obtenu dans les provinces basques de l'autre côté des monts la faveur qu'ils eussent mérité». Ikus Pierre Espil (1967), 42. or.</ref> Frantziaren egoera estuak eraman zuen, beraz, Elizaga idazten hastera.
Gerraren ondorioz, gainera, etxe-irakaslearen lana bertan behera gelditu zelarik, autoikaskuntzan jardutea erabaki zuen Elizagak, gurasoen oniritziaz. Irakurketan murgildu zen guztiz: [[Charles Maurras]] ([[Action française]]-ko ideologoa), [[Léon Daudet]], Jules Lemaître,<ref group="oh">Jules Lemaître (1853-1814) frantses idazle, antzerkigile eta [[Literatura kritika|kritikari]] bat izan zen, [[Action française]]-ko kidea.</ref> [[Maurice Barrès]], [[Anatole France]] eta [[Pierre Loti]] izan ziren Elizagaren gaztaroko irakurketa maitatuenak. Horiekin batera, Ernest Psichari<ref group="oh">Ernest Psichari (1883-1914) frantziar militar eta idazle bat izan zen. Ospe handia izan zuen Frantziako eskuin giroetan, [[Lehen Mundu Gerra]]n hil baitzen borrokan.</ref> eta [[Anna de Noailles]] izango zituen eredu eta inspirazio iturri, ordu luzetako irakurketa aldietan murgildurik.<ref name=":3">Pierre Espil (1967), 42. or.</ref>
[[Lehen Mundu Gerra Euskal Herrian|Lehen Mundu Gerraren]] garaian, Elizagaren bizitzan mugarri bat izango zen [[txango]] bat egin zuen, Catto ahizpa zaharragoarekin batera, [[Espainia]]ra, [[Valladolid]]era, amaren gurasoek gonbidaturik. Han, [[izu]]tuta gelditu ziren ikusirik Frantziaren aurka eta alemanen alde mintzatzen zela jende guztia, ezkutuan deus ere gorde gabe. Giro arrotz eta oldarkor hartan, Frantziaren aldeko sentimenduak are eta gehiago sendotu zituen Elizagak.<ref name=":3" /><ref group="oh">Valladolideko [[elite]]entzat antolatutako gau-ekitaldi batean, frantsesez kantu bat eskatu ziotelarik Elizagari, 1794an [[Étienne Méhul|Étienne Nicolas Méhul]]-ek idatzitako «le Chant du Départ» kanta [[iraultza]]ile [[Frantzia|errepublikazalea]] kantatu zuen. Ikus Pierre Espil (1967), 43. or.</ref>
=== Idazle hastapenetan ===
[[Fitxategi:Souraïde - Maison.jpg|thumb|Zuraideko etxe bat (2017).]]
Gerra amaitu zelarik, berriz, Frantzia osoa ''[[années folles]]'' edo urte zoroetan murgildu zen. Elizagatarrak [[Paris]]en egonaldi luzeak egiten hasi ziren, familia osorik, [[jauregi]] handi bat alokaturik. Han, Mayik bertatik bertara ezagutu zuen euforia sozialaren giroa, eta ekarpen sozial, artistiko edo kultural ezin biziagoak. Pariseko giroaren zurrunbiloak idazkuntzara ziztaturik, Euskal Herriaren [[lasaitasun]]a hobetsiko zuen idazle lana garatzeko: izan [[Donibane Lohizune]]ko etxeko gela tipian, izan [[Zuraide]]ko etxalde nagusiko egongela handi batean, [[Idazle|idazteari]] lotu zen, sukar batek joa balitz bezala. 1919ko urtarriletik 1921eko apirila bitarte, hiruzpalau [[eleberri]], [[Narratiba|narrazio]] multzo bat eta ''Silhouettes basques'' bilduma osatuko zuten [[ipuin]] ia guztiak idatzi zituen, herrestan; esan nahi baita, bere lan guztien muina.<ref>Pierre Espil (1967), 45. or.</ref> Horietako batzuk ―ziurrenik, aita Joachimen eraginez eta diruz lagundurik― ''[[Gure Herria]]'', ''Le Courrier de Bayonne'' edo ''[[Action française]]'' aldizkarietan argitaratu ziren. Jarraian, ''Cœur et Patrie'' lehen eleberria argitaratu zuen atalka, ''Le Courrier de Bayonne'' egunkarian; gerraren eta Frantziaren garaipenaren oihartzunetan egindako istorio xalo bat, baina, aldi berean, idazleak naturarekin zeukan lotura estuaren adierazpen bat.<ref>Pierre Espil (1967), 46. or.</ref>
=== Ipuin batetik film galdu batera ===
[[Fitxategi:Entrée Principale du Château d'Urtubie. Urrugne, Francia..JPG|thumb|220x220px|[[Urruña]]ko [[Urtubia gaztelua|Urtubia jauregiaren]] sarrera (2010).]]
[[Biarritz]]ek [[1920ko Hamarkada Zoriontsua|1920ko hamarkadan]] hartu zuen ospeak erakarrita, zinemagile asko hasi ziren Euskal Herria ezagutzen. Besteak beste, [[Jean Epstein]] zinemagilea ibilia zen [[Urtubia gaztelua|Urtubia jauregian]], [[Urruña]]n, ''L'Homme à l'Hispano'' filmaren sekuentzia batzuk filmatzen. Gisako lan batean ari zelarik, zinema ekoizle batek Mayi Elizagaren narrazio eta ipuinen berri izan zuelarik, bereziki interesatua gelditu zen «Quand le passée commande» narrazioarekin, ''[[Gure Herria]]'' aldizkarian 1921ean argitaratua zena.<ref>''Gure Herria'', 1921-11-01, 648-656. or.</ref>
Idazlearekin harremanetan jarrita eta haren baimena adostuta, [[:fr:Maurice_Challiot|Maurice Chaillot]] zuzendariak 1923ko udan gauzatu zuen ''Veronica'' izeneko [[Film (zinema)|filma]], osorik Euskal Herrian. Filmaren proiektua aise atera zen aurrera, besteak beste Joachim Elizagak finantzaketaren zati bat jarri baitzuen. Mayi Elizagak nahi izan zuen filma osorik Euskal Herrian jokatzea. Gainera, paristar [[aktore]]ek bi edo hiru [[Rol (antzerki-lan)|rol]] nagusietan izan behar zirela albo batera utzirik, lortu zuen, baita ere, bigarren mailako [[Aktore|jokatzaile]] guztiak bertakoak izatea: aitona zaharraren papera, [[Zuraide]]ko nekazari batek egin zuen; eta [[Amerika|Ameriketako]] ''[[Agindutako Lurraldea|lur aginduari]]'' begira bizi zen gaztearen rola, berriz, [[Ramiro Arrue]] margolari gazteak.<ref>Pierre Espil (1967), 48. or.</ref>
Filma hilabete batzuk geroago estreinatu zen [[Paris]]en, eta 1924ko udan erakutsi zen [[Baiona]]n eta [[Donibane Lohizune]]n.<ref name=":4">Pierre Espil (1967), 49. or.</ref><ref group="oh">Gogoan izan behar da ''Veronica'' [[Zinema mutu|film mutu]] bat zela, Europan teknologia ez baitzegoen oraindik behar beste garatuta [[soinudun zinema]] ekoizteko. </ref> Dirudienez, filmaren kopia ezagun bakarra [[Edmond Blazy]] lapurtar apaizak berarekin eraman zuen, [[Uztaritze]]ko [[Apaizgaitegi|Seminario Ttipiaren]] eraikitzeko diru bilketaren alde txango bat egin zuenean [[Hego Amerika|Hego Ameriketara]]. Filma eramateaz gain, Blazyk testu bat eskatu zion Elizagari, proiekzioaren aurretik irakurria izateko; «La Femme Basque» artikulua idatzi zion Elizagak.<ref name=":4" />
Zernahi gisaz, ''Veronica'' filma galdutzat jotzen du Frantziako ''Centre national du cinéma'' erakundeak. Jacques Antz saratar historialariak ikerketa sakonak egin zan ditu filmaren bila, Argentinatik ''Archives françaises du film'' erakundearen funtsetaraino, baina ez da kopiarik oraino ageri.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=Alexandre|abizena=de La Cerda|urtea=2020|izenburua=Cinéma basque : de « Ramuntcho » à « Veronica »|hizkuntza=fr|url=https://baskulture.com/article/cinma-basque-de-ramuntcho-veronica-2977|aldizkaria=BasKulture|sartze-data=2021-04-15}}</ref>
=== Liburuak ===
[[Fitxategi:Escualdunac.jpg|ezkerrera|thumb|227x227px|Mayi Elizagaren ''Escualdunac'' liburuaren azala (1928).]]
Aita Joachimen aholkuari jarraituta, aldizkarietan argitaratuak zituen [[Narratiba|narrazio]] eta [[ipuin]] hoberenak hautatu eta bilduma baten elkartu zituen Mayi Elizagak: ''Silhouettes basques'' liburua Pariseko Baudinière argitaletxeak kaleratu zuen 1925ean. Jakina, liburuaren lehen orriko eskaintza aitari egin zion.<ref>Pierre Espil (1967), 50. or.</ref> Guztira hogei narrazio eta ipuin dira, istorio apal eta xaloen bitartez Euskal Herriaren eta euskaldunen irudikapen bat emateko xedez eginak.
Hurrengo urtean, 1926an, kaleratu zuen ''Simple histoire basque (Les Irigoïty),'' [[Laurent Apesteguy]] abadearen hitzaurreaz, Pariseko Baudiniére etxean berriro ere. Irigoititar familia euskaldun arrunt baten istorioa da, Elizagaren ikuspegi tradizionalista hertsiaren eredura josia. Pariseko [[literatura kritika]]riek ez zuten batere goretsi liburuaren ez edukia, ez estiloa.<ref>Pierre Espil (1968), 55. or.</ref> Aldiz, Euskal Herrian, Elizagaren liburu landu eta asmo handienekotzat hartu zuten.<ref>Pierre Espil (1967), 54. or.</ref>
Kritikaren zorroztasunak eta bizitza pertsonalean izandako gorabehera batek eraginda, idazkerara jo zuen, berriro, buru-belarri Mayi Elizagak. Handik bi urtera, 1928an, kalera zuen ''Escualdunac'' bilduma, Donibane Lohizuneko H. Plataret argitaletxean.<ref>Edizio digitalizatua: [[hdl:10690/1460|DokuMeta]] Gipuzkoako Foru Aldundia.</ref> Orobat, ''Gure Herria'' aldizkarian «Nouvelles Silhouettes basques» sailean argitaratutako narrazioetan oinarritzen da liburua. Istorioetan eta idazkeran deus ere nabaritzen ez bazen ere, dirudienez urte haietan amodio galdu baten etsipen aldi luze eta sakon bat igaro zuen Mayi Elizagak.<ref>Pierre Espil (1967), 58-59. or.</ref>
=== Eskualtzaleen Biltzarra ===
[[Fitxategi:Eskualzaleen biltzarra 1935 09 12.jpg|thumb|221x221px|[[Eskualzaleen Biltzarra|Eskualtzaleen Biltzarrak]] 1935an [[Atharratze-Sorholüze|Atharratzen]] egindako bilkuraren argitalpena.]]
Bere lehen liburua argitaratu zuenetik, Lapurdiko kultur giroko erakundeetan leku bat irabazten joan zen Mayi Elizaga, apurka-apurka. Besteak beste, [[Eskualzaleen Biltzarra|Eskualtzaleen Biltzarraren]] urteko bilkuratan, ohorezko mahaian esertzeko aukera izan zuen emakume bakarra izan zen, luzaroan.<ref name=":5">Pierre Espil (1967), 53. or.</ref> Bilkura haietako batean ezagutu zuen [[Laurent Apesteguy]] apeza, bigarren liburuaren hitzaurrearen egilea.
Goratutako posizio hartatik, [[Mezenasgo|mezenas]] bat izan zen Mayi Elizaga: urtero, «Mayi Elizaga Kopa» eskaintzen zien Euskal Pilotako Frantziako Federazioko [[pilota]]ri gazteei;<ref name=":5" /> eta Eskualtzaleen Biltzarrak 1925eko irailaren 14an [[Sara]]n [[Axular]]ren omenez eratutako euskal jaietan [[makila]] bat eskaini zuen, sarien artean ematekoa.<ref>«1925-9-14'an, «Eskualzaleen Biltzarra»-k Axular'en omenez eratuta, euskal jaiak ospatu ziran Sara erritxo pertxenta orlegian. J. B. Arrospide'k eskuratu zuen Mayi Elissague Donibanekoak eskeiñitako makilla». Ikus Santiago Onaindia (1974) ''Euskal literatura (II)''. Bilbo, Etor. 137. or.</ref>
=== Ezkontza ===
Mayi Elizagaren bizitzan eta, batez ere, ibilbide literarioan, [[ezkontza]] mugarri handi bat izan zen.
[[Fitxategi:Ezkontza la cote basque 1929 08 04.jpg|ezkerrera|thumb|230x230px|''La Côte basque'', 1929-08-04 (iturria: gallica.bnf.fr / BnF).]]
1929ko uztailaren 28an, Louis Lebrun [[ingeniari]]arekin ezkondu zen Mayi Elizaga, [[San Joan Bataiatzailearen eliza (Donibane Lohizune)|Donibane Lohizuneko]] elizan. Ipar Euskal Herriko eliteen artean, gertakari arranditsu bat izan zen ezkontza; baita gertatu aurretik ere, ezkontzarako konpromisoa egunkarien bitartez jakinarazia izan baitzen, aste batzuk lehenago.<ref>''[https://www.retronews.fr/journal/gazette-de-bayonne-de-biarritz-et-du-pays-basque/4-juin-1929/343/1972067/3 La Gazette de Biarritz-Bayonne et Saint-Jean-de-Luz]'', 1929ko ekainak 4. Iturria: Retronews, Bibliothèque nationale de France.</ref> Ezkontzak sortu zuen oihartzunaren lekuko, ''[[Eskualduna (aldizkaria)|Eskualduna]]'' astekariak kronika luze eta xehe bat eskaini zion Elizagaren eta Lebrunen arteko ezkontzaren ospakizunari, azpimarratuta elizkizunaren mintzaldi nagusia euskaraz izan zela.<ref>[https://prentsa.bilketa.eus/1694/f1?lang=eu ''Eskualduna'', 1928ko abuztuak 2]. Iturria: [[Euskal Museoa (Baiona)|Baionako Euskal Museoa]].</ref><ref group="oh">Honela zioen, besteak beste, ''Eskualduna'' astekariaren kronikak, 1929ko abuztuaren 2an: «Jaun andre esposak hain dire eskualdun non ezkontzeko mintzaldia eskuaraz nahi izan baitute gure elizan». </ref> Beste horrenbeste adierazi zuen frantsesez, ezkontzaren hurrengo egunean, ''La Gazette de Biarritz-Bayonne et Saint-Jean-de-Luz'' egunkariak; kronika sozial zabal bat eskaini zuen, gonbidatuen zerrenda zehatz bat eginez, baita oturuntzaren xehetasun guztiak emanez ere.<ref>''[https://www.retronews.fr/journal/la-gazette-de-biarritz-bayonne-et-saint-jean-de-luz/29-juillet-1929/695/2290183/3 La Gazette de Biarritz-Bayonne et Saint-Jean-de-Luz]'', 1929ko uztailak 29. Iturria: Retronews, Bibliothèque nationale de France.</ref>
Familia boteretsu batetik zetorren Louis Lebrun senarra; aita goi mailako militar bat izan zen Frantziako armadan, eta Louis bera [[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko]] izendatua izan zen 1931n.<ref>''[https://www.retronews.fr/journal/gazette-de-bayonne-de-biarritz-et-du-pays-basque/17-aout-1931/343/1243657/3 La Gazette de Biarritz-Bayonne et Saint-Jean-de-Luz]'', 1931ko abuztuak 17. Iturria: Retronews, Bibliothèque nationale de France.</ref>
Elizkizunaren aurretik, ezkontza zibila egina zuten uztailaren 27an, Donibane Lohizuneko Hiribarren [[Alkate|auzapezaren]] aitzinean. Ekintza erlijiosoa egiteko, ordea, korapilo bat askatu behar izan zuten: [[Action française]]-eko kide sutsua zen Mayi Elizaga, «Jeunes filles royalistes» elkarteko kide; [[Pio XI.a|Pio XI]] [[aita santu]]ak, baina, Action française-ren aurkako adierazpena emana zuen 1926ko abenduaren 29, gehiegizko eragina zuelakoan gazte [[Katolizismo|katolikoen]] artean. Horren indarrez, [[eskumiku]] zigorra eman zien Action française-ren kide guztiei.<ref>Ikus Giacomo Martina (1983) ''La Chiesa nell'età dell'assolutismo, deli liberalismo e del totalitarismo'', IV. liburukia. Brescia, Morcelliana. ISBN: 978-8837210076. 103. or.</ref> Donibane Lohizuneko apezak apezpikuaren baimen berezia eskatu behar izan zuen, argudiatuz senarra errepublikazalea zela.<ref>Pierre Espil (1967), 59-60. or.</ref>
Senar-emazteak [[Paris]]en jarri ziren bizi izaten, senarrak han garatua baitzuen lanbidea. Pentsa zitekeen urte haietako Pariseko giro [[Intelektualismo|intelektuala]] lur landu bat izango zela Mayi Elizaga idazlearentzat, baina ez zen halakorik izan: ezkontzetik aitzina, ez zuen ia deus ere gehiago idatzi; idatzi zuen apurra, hori bai, euskaraz egin zuen. Ziurrenik, idazteari uzteko erabakia bat zetorren Elizagak emakumeaz, ezkontzaz eta gizarteaz zeukan ikuspegi hertsiki tradizionalistarekin: haren iritzira, emakume ezkondu baten egitekoa ez zen, inolaz ere, literaturaz arduratzea, baizik senarra, sema-alabak eta etxea zaintzea.
=== Euskaraz idazten ===
[[Fitxategi:Zorra ordaindua gure herria 1926 02 01.jpg|ezkerrera|thumb|230x230px|«Zorra Ordaindua»-ren hasiera, ''Gure Herria'', 1926-02-01. ]]
[[Fitxategi:Saldu eta courrier bayonne 1938 08 20 2.jpg|thumb|«Saldu eta...» narrazioaren lehen atala, ''Le Courrier de Bayonne'', 1938-08-20.]]
Mayi Elizagari hiru [[Narratiba|narrazio]] edo [[ipuin]] ezagutzen zaizkio euskaraz, lanen zerrendan ikus daitekeenez.
Luzeena eta landuena, «Zorra Ordaindua», ''[[Gure Herria]]'' aldizkarian argitaratu zuen, 1926ko otsailaren 1eko alean. Narrazioaren gaia lehenago zirriborratua zuen frantsesez, ''[[Action française]]'' aldizkarian 1923ko ekainaren 13an «Silhouettes basques. La dette payée» izenburu bereko narrazioan. Alabaina, euskaraz askoz gehiago garatu eta xehatu zuen Mikolas [[nekazari]] gaztearen istorioa. [[Donibane jaia|Donibane bezperaren]] ilunabarrean gara, sua pizturik dago, herritarrak [[arrosario]]a otoizten duten bitartean. Mikolas gizon langile eta fededun tinkoa da, baina zorte txarra du. Berrehun [[Frantziar libera|libera]] eskatu zizkion maileguan Betti langileburuari, [[behi]] bat erosi behar baitzuen seme-alabak elikatu ahal izateko, baina behia hil egin zen berehala, eta laugarren urtez jarraian dirua ezin itzulirik dago. Nagusiaren [[Mahastizaintza|mahastietan]] goizetik gauera lan egiten du Mikolasek, dirua aurreztu nahirik, baina ezin. Arrosarioa noiz bukatuko zain dago, Bettirekin ostera hitz egiteko, baina haren erantzunaren beldur, zuzenean nagusiarengana jotzea erabakitzen du. Nagusia gizon zuzen eta langilea da, baita ere, eta Mikolasen hitzak entzunik, zorra kitatzeko berrehun libera ematea erabakitzen du. Amaieran, Mikolasek beste tradizio bat errepikatzen du: Donibane sutik hartutako errautsak zabaltzen ditu mahastiko lurrean.
Beste bi narrazioak («Artzaina» eta «Saldu eta…») ''Le Courrier de Bayonne'' egunkarian argitaratu zituen, 1938ko abuztuan; bigarrena, hiru atal edo zatitan banatuta, abuztuaren 20an eta 27an, eta irailaren 3an. Bi narrazio hauek aurrez, ezkondu baino lehenago, 1920ko hamarkadan frantsesez idatzitakoen bide beretik doaz: euskal bizitzaren eta gizartearen lekukotasuna emateko xedea dute orobat.
Hizkuntzaren eta grafiaren aldetik, [[Nafar-lapurtera|lapurtera]] klasikoaren moldeak erabiltzen ditu, oro har, Elizagak; ahozko hizkeratik gehiegi urrundu gabe, agian, baina hizkera maila goratu batez jantzirik.
=== Azken urteak eta heriotza ===
[[Fitxategi:Crowd outside nyse.jpg|thumb|207x207px|Jende pilaketa [[Wall Street]]en ([[New York]]) [[1929ko kraxa]]ren ondoren.]]
Parisen bizi zelarik, udan eta aukera zuen bakoitzean Euskal Herrira etortzeko joera zeukan Mayi Elizagak. Idazketa albo batera utzirik, bere indar guztiak jarriak zituen hiruzpalau urteren buruan etorri ziren Mayita alaba eta Jean-Charles semea zaintzen.<ref name=":8">Pierre Espil (1967), 61. or.</ref>
[[1929ko kraxa]]k kalte ikaragarri bat izan zuen [[Aberastasun|fortuna handienen]] gainean, ez bakarrik [[Amerika|Ameriketan]] baizik [[Europa]]n ere. Mayiren aita Joachim Elizagaren ondasunak oso laburtu ziren krisiaren eraginez, gainbehera guztizkoa izan ez bazuen ere.<ref name=":8" />
Udan Euskal Herrira etortzen zen Elizaga, familia osoarekin, baina ez jada [[Zuraide]]ra edo [[Donibane Lohizune]]ra, baizik senarraren familiak [[Lekunberri (Nafarroa Beherea)|Lekunberrin]] zeukan etxalde batera. Urteak horrela iragan ziren Elizagarentzat, noizik eta behin ikustaldi laburrak egiten zituelarik Zuraidera edo Donibane Lohizunera, gurasoen ikustera.<ref>Pierre Espil (1967), 61-62. or.</ref>
[[Bigarren Mundu Gerra]] heldu zen gero, 1940ko porrota eta [[Frantziako alemaniarren okupazioa Bigarren Mundu Gerran|nazien okupazioa]]; gainera, bere gaztetako idazletzan lagundu zioten [[Laurent Apesteguy]] lehenbizi, [[Edmond Blazy]] geroago hil ziren. Kolperik handiena berehala etorriko zitzaion: aita Joachim hil zen, hilabete batzuk [[paralisi]]ak jota gelditu ondoren.<ref>Pierre Espil (1967), 62. or.</ref>
Etsipen handi eta jarraitu hauek ez zioten onik egin Elizagaren osasunari. Gaixotasun larri bat<ref group="oh">Pierre Espil biografoak ez du argitzen zein gaixotasunek eraman zuen heriotzara Mayi Elizaga.</ref> diagnostikatu ziotelarik, Frantziako medikurik onenen saiakuntzak alferrik izan ziren: 1941eko abuztuaren 19an hil zen Mayi Elizaga, [[Baiona]]ko [[Ospitale|erietxe]] batean, 41 urte zituela.<ref>Pierre Espil (1967), 62-63. or.</ref> Hurrengo egunean, ''La Gazette de Biarritz-Bayonne et Saint-Jean-de-Luz'' egunkarian argitaratutako heriotza-oharrean argitzen zenez, hileta elizkizunak Zuraiden egin zizkioten, eta Donibane Lohizuneko hilerrian hobiratua izan zen.<ref>''[https://www.retronews.fr/journal/gazette-de-bayonne-de-biarritz-et-du-pays-basque/20-aout-1941/343/1222399/2 La Gazette de Biarritz-Bayonne et Saint-Jean-de-Luz]'', 1941eko abuztuak 20. Iturria: Retronews, Bibliothèque nationale de France.</ref>
== Itzulpenak euskaraz ==
[[Fitxategi:Jean Elizalde (cropped).jpg|thumb|[[Jean Elizalde]] (argazkia: Ricardo Marin, Kutxa Fototeka).]]
Mayi Elizagak euskaraz idatzi zituen narrazioez gain, frantsesez argitaratutako beste bi narrazio, gutxienez, euskaraz argitaratu ziren, [[Jean Elizalde|Jean Elizalde ''Zerbitzari'']] apezak [[Itzulpengintza|itzulirik]]: «Pilotari chaharra», ''[[Gure Herria]]'' aldizkarian argitaratua 1928ko irailaren 1ean, (frantsesez: «Le vieux pilotari» ''Action Française'', 1923-10-30); eta «Bakhotchak bere aldi», baita ere ''Gure Herria'' aldizkarian argitaratua, 1929ko maiatzaren 1ean (frantsesez: «À tour de role». ''Action Française'', 1923-08-13).<ref>Ikus Jabier Kaltzakorta (2019) «[https://www.karmelaldizkaria.eus/hemeroteka/karmel-2019-1-305-.html?id_art=1096 Jean Elissalderen ''San Frantses-Xabier'']» in ''Karmel'', 305. zk., 4. or.: «Mayi Elissague ere tankera horretakoa da. Idazle honek batez ere frantsesez idazten zuen. Hala ere M. Elissagueren testuak inoiz edo behin Jean Elissaldek itzulirik euskaraz eman ziren argitara ''Gure Herria'' aldizkarian».</ref>
== Gizartea eta emakumea: ikuspegi tradizionalista ==
Etxean jasotako hezierak eta garai hartan [[Sara]]ko edo [[Zuraide]]ko kaleetan bizi izandako giroak moldatu zuten Mayi Elizagaren [[Ideologia|pentsamoldea]].<ref name=":1" /> Euskal Herriaren ikuspegi guztiz [[Tradizionalismo katoliko|tradizionalista]] izan zuen, [[herri kirol]]ak (guztien gainetik, [[pilota]]), [[folklore]]a eta [[Kristautasuna Euskal Herrian|kristautasun]] hertsia hartzen zituena [[euskaldun]]tasunaren ikur bakartzat, eta euskara etxean edo herri txikietako lagunarte giroan soilik erabili beharreko hizkuntza menderatutzat zeukana.<ref group="oh">[[Jon Casenave]]k «euskal gaien moda edo arrakasta» aipatzen du, [[Pierre Loti]]ren ''[[Ramuntcho (eleberria)|Ramuntcho]]'' eleberriaz geroztik frantses letretan Euskal Herria begiratu eta ikusarazteko joera definitzeko. Lerro horren barruan kokatzen ditu zenbait idazle, «izan daitezen Frantzia mailan ezagunak [[Francis Jammes]] bezala ala hemen gaindi bakarrik preziatuak Mayi Elissague edo Augustin Fourcade-n gisa». Ikus Jon Casenave (2005) «”Eskualduna” astekariaren gizaldi gaztea (1877-1888)» in ''[https://addi.ehu.es/bitstream/handle/10810/35551/Belaunaldi%20literarioak%20auzitan.pdf Belaunaldi literarioak auzitan]'', Ur Apalategi Idirin (arg.). Donostia, [[Utriusque Vasconiae]]. ISBN: 84-934066-2-7.</ref> ''Eskualdun fededun''<ref>Ikus Belen Altuna (2003) ''Euskaldun fededun''. Irun, Alberdania. ISBN: 978-84-95589-81-8.</ref> [[mito]] edo [[estereotipo]]aren barnean sartzen da, guztiz, Elizagaren pentsamoldea.
Ikuspegi hori ongi laburbildu zuen Mayi Elizagak, ''Gure Herria'' aldizkarian 1925ean argitaratutako «La femme au Pays Basque» artikuluan. [[Edmond Blazy]] lapurtar apezak eskatuta idatzi zuen artikulua. Blazyk [[Uztaritze]]ko [[Apaizgaitegi|Seminario Ttipiaren]] eraikitzeko diru bilketaren alde txango bat egin nahi zuen [[Hego Amerika|Hego Ameriketara]]. Euskal Herriaren ikusmolde [[kristau]] [[Tradizionalismo katoliko|tradizionalistaren]] lekuko, bi tresna eraman nahi izan zituen txango hartara, biak Elizagari lotuak: alde batetik, [[:fr:Maurice_Challiot|Maurice Chaillot]] zuzendariak 1923ko udan Euskal Herrian egindako ''Veronica'' [[Film (zinema)|filma]], Mayi Elizagaren «Quand le passée commande» narrazioan oinarritua;<ref name=":6" /> eta mintzaldi bat, filma erakutsi aurretik irakurtzekoa. Horrela idatz zuen «La femme au Pays Basque» artikulua.<ref name=":4" />
Artikuluak goitik behera erretratatzen du Elizagaren ikusmolde ezin [[Tradizionalismo katoliko|tradizionalistagoa]], [[gizarte]]az eta, bereziki, [[emakume]]az. Lehen orrian esaldi labur batzuetan ematen du euskal emakumearen erretratu hau:
{{Esaera2|Ce n'est point parmi les Basquaises qu'il faut chercher les grandes héroïnes, les esprits célèbres, les traits étonnants ou rares. Une vie austère, uniquement emplie par les simples devoirs de l'épouse et de la mère telle est la destinée de la femme Euskarienne.<ref>Mayi Elizaga «La femme au Pays Basque» in ''Gure Herria'', 1925-08-01, 443. or.</ref><ref group="oh">«Euskal emakumeen artean ez dago heroina handirik, espiritu bikainik, izaera xelebre edo arrarorik. Bizitza garbia, emaztearen eta etxekoandrearen eginkizunez betea, horixe da euskal emakumearen patua».</ref>}}
Emazte eta ama izatea dira, beraz, euskal emakumearen goreneko xedeak, Elizagaren ustez. Hortik uler daiteke, zentzu osoz, ezkontzetik aitzina gehiago ez idazteko Elizagak egindako deliberoa.
Xede idealizatu horiekin batera, emakumeari beste zeregin nagusi bat aitortzen dio Elizagak, baita ere euskal ideologia tradizionalistak sortutako mitoekin guztiz lerratuta: etxearen zaintzaile izanik, euskalduntasunaren euskarri eta gordeleku izatea. [[Izadi|Naturarekiko]] eta lurrarekiko loturak ematen dio emakumeari dohain hori, Elizagaren begietara:
{{Esaera2|La terre maternelle a infusé à la Basquaise ces éclatantes vertus. Elle l'a formée à son image tendre, sereine et fière... et l'orgueilleuse splendeur de notre race continuera tant que la femme gardienne du foyer demeurera fidèle à son coin natal.<ref>Mayi Elizaga «La femme au Pays Basque» in ''Gure Herria'', 1925-08-01, 451. or.</ref><ref group="oh">«Amen lurrak eman dizkio euskal emakumeari bere bertute miresgarriak. Bere eredura moldatu du, samur, lasai eta sendo, eta gure arrazaren distira harroak bere hartan iraungo du etxea jagoten duen emakumeak bere sorlekuari leial eutsi diezaion bitartean».</ref>}}
[[Itxaro Borda]] idazle eta kritikariak [[euskal literatura]] [[Klero|klerikalean]] ageri diren emakumeen [[Arketipo (filosofia)|arketipoak]] aztertu zituenean, bi sailkapen mota eskaintzen zituen: alde batetik, [[moral]] klerikalaren irudiak (emakume [[Birjintasun|birjina]] eta emakume [[Bekatu|bekataria]]); bestetik, kultura klerikalaren irudiak (emakumea, jatorrizko euskararen gordailu; eta emakumea, tradizioaren gordetzaile: [[etxe]]a, [[familia]], [[aberri]]a).<ref>Ikus Itxaro Borda (1989) «Situación de la mujer en la literatura clerical», in Txoli Mateos, Begoña Sagasti ed. ''Nosotras también escribimos.'' Leioa, EHU.</ref> Bordaren iritziz, sailkapen horren alderdi ia guztiak bildurik erakusten ditu Mayi Elizagak, aipatzen ari garen artikuluan, oro har, eta arestian erakutsitako bi aipuetan, bereziki.<ref group="oh">Itxaro Bordaren iritziz, inork ere, ezein apaizek, ez luke emakumeari buruzko ideologia klerikala Elizagak baino hobeto azalduko. Ikus Askoren artean (1994) ''Emakumeak Euskadiko artegintzan''. Gasteiz, Emakunde-Emakumearen Euskal Erakundea. 182-183. or.</ref>
[[Tradizionalismo katoliko|Euskal tradizionalismoak]] emakumeari egozten zion bigarren mailako rol estu horren aginduetara jokatu zuen beti Mayi Elizagak. Maite Núñez-Betelu irakasleak «emakume idazlearen izatea ukatzen duen tradizioaren defentsa» deitzen zion Elizagak eta bestek landu zuten literaturari.<ref name=":7">Maite Núñez-Betelu (2008), 163. or.</ref> Iparraldeko emakume idazle bakanak erlijioaren eta [[klero]]aren mendeko testuinguru gogor batean bizi zirenez, tradizioa ―emakumearentzat ukapenez beterikoa izan arren― babestea ezinbesteko xedea bihurtzen da.<ref name=":7" /> Núñez-Beteluren iritziz, Elizagaren narrazioak ohiturei loturik daude orobat, herriaren usadio eta tradizioen berri emateko idatziak dira, eta erlijiotasunez beterik daude; pertsonaiek Euskal Herriaren ideia horren kultura erkidegoa irudikatzeko osagaiak besterik ez dira. Bide horretan, Elizagak ez du beldurrik istorioetan euskal usadio [[Paganismo|paganoak]] ere sartzeko (besteak beste, [[Donibane jaia|Donibane sua]]).<ref>Maite Núñez-Betelu (2008), 165. or.</ref>
== Fikziozko elkarrizketa ==
[[Miel Anjel Elustondo]] kazetariak Mayi Elizagari egindako fikziozko elkarrizketa bat argitaratu zuen ''[[Berria]]'' egunkarian, 2023ko abuztuaren 20an.<ref>{{Erreferentzia|izena=Miel Anjel|abizena=Elustondo|izenburua=«Koleratua nintzen ikusirik turistek Eskual Herria inbaditzen zutela, entseatzen zirela kolonizatzen» {{!}} Bizigiro|argitaletxea=web.archive.org|data=2023-08-20|url=https://web.archive.org/web/20230820085329/https://www.berria.eus/paperekoa/1930/034/001/2023-08-20/koleratua-nintzen-ikusirik-turistek-eskual-herria-inbaditzen-zutela-entseatzen-zirela-kolonizatzen.htm|aldizkaria=[[Berria]]|sartze-data=2023-08-20}}</ref> Galde-erantzunen bitartez, idazlearekin mintzatzen ariko balitz bezala, Elizagaren bizialdiaren errepaso bat egin zuen, familiaren jatorrietatik hasi eta idazle aroko eta geroagoko garaietaraino.
== Lanen zerrenda ==
=== Euskaraz argitaratutakoak ===
* «[https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art1111474 Zorra Ordaindua]». ''Gure Herria,'' 1926-02-01, 95-100. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1926-02|izenburua=Zorra ordaindua|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art1111474|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Artzaina». ''Le Courrier de Bayonne'', 1938-08-13.
* «Saldu eta…». ''Le Courrier de Bayonne'', 1938-08-20 (Gero segida); (segida) 1938-08-27 (Bertze aldian ondarra); 1938-09-03 (Ondarra).
=== Frantsesez argitaratutakoak ===
==== Liburuak ====
* ''[https://www.bilketa.eus/ark:/27020/M641025201_P6011 Silhouettes basques]''. 1925, Paris, Lib. Baudinière.
* ''Simple histoire basque (Les Irigoïty)''. 1926, Préface de L. Apestéguy. Paris. Lib. Baudiniére.
* ''[https://www.bilketa.eus/ark:/27020/M641025201_P680 Escualdunac]''. 1928, Donibane Lohizune, Librarie H. Plataret. <ref group="oh">Ingelesera egindako itzulpen eskuizkribu bat gordetzen da EMD [[Antso Jakituna Fundazioa]]n: [[hdl:10357/2281|Escualdunac [Manuscrito] : basque peasant tales / by Mayi Elissague ; [translation of basque, Oswald Allen]]]. Manuscrito fechado en 1930. Mecanografiado (con correcciones autógrafas). El verso de cada h. en blanco.</ref>
==== Aldizkarietan ====
* «Silhouettes basques. Une perquisition»<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1921|izenburua=Une perquisition - Silhouettes basques|argitaletxea=|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0110365|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>. ''Gure Herria,'' 1921-04-01, 212-215. or. ''Action Française'', 1924-05-02.
* «Quand le passé commande». ''Gure Herria,'' 1921-11-01, 648-656. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1921-11|izenburua=Quand le passé commande... -1|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0270641|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1922-01|izenburua=Quand le Passé commande... -2|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0300678|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1922-02|izenburua=Quand le Passé commande... -3|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0310685|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Silhouettes basques. L'héritage de l'Americain». ''Gure Herria,'' 1922-07-01,397-402. or. (à suivre)<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1922-07|izenburua=L'Héritage de l'américain -1|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0360764|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1922-08|izenburua=L'Héritage de l'américain -2|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0370786|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1922-09|izenburua=L'Héritage de l'américain -3|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0380794|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Silhouettes basques. Pour son bonheur». ''Gure Herria,'' 1923-01-01, 28-35 (à suivre)<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1923-01|izenburua=Pour son bonheur -1|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0430847|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1923-02|izenburua=Pour son bonheur -2|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0440863|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1923-04|izenburua=Pour son bonheur -3|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0460899|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1923-06|izenburua=Pour son bonheur -4|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0480926|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Silhouettes basques. La dette payée». ''Action Française'', 1923-06-13.<ref name=":0" group="oh" />
* «Silhouettes basques. À tour de role». ''Action Française'', 1923-08-13.<ref name=":0" group="oh">Izenpea: «Magi Elissague».</ref>
* «Silhouettes basques. Terre natale». ''Action Française'', 1923-09-13.<ref name=":0" group="oh" />
* «Silhouettes basques. Le vieux pilotari». ''Action Française'', 1923-10-30.
* «Les Irigoïty. Simple histoire d'une famille basque». ''Gure Herria,'' 1924-01-01, 36-44. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1924|izenburua=Les Irigoïty - simple histoire d'une famille basque|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/search/N-EXPLORE-3044346f-93a9-43a4-a5fb-5aa5a403a7a5|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Silhouettes basques. Un départ». ''Gure Herria,'' 1925-02-01, 57-62. or.
* «Silhouettes basques. L'épreuve». ''Gure Herria,'' 1925-06-01, 316-324. or. (à suivre)<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1925-06|izenburua=L'épreuve -1|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art0741266|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Nouvelles Silhouettes basques. La logique de Pettan». ''Gure Herria,'' 1926-01-01, 41-45. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1926-01|izenburua=La logique de Pettan|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art1101463|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Nouvelles Silhouettes basques. Pampi et sa carrière». ''Gure Herria,'' 1926-06-01, 366-372. or. (à suivre).<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1926-06|izenburua=Pampi et sa Carrière -1|argitaletxea=Gure Herria|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art2902440}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1926-07|izenburua=Pampi et sa Carrière -2|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art2912448|aldizkaria=Gure Herria}}</ref><ref group="oh">Hastapeneko aipua: «Etche hortan no zen to» Axular.</ref>
* «Nouvelles Silhouettes basques. Le plus riche». ''Gure Herria,'' 1926-09-01, 556-563. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1926-09|izenburua=Le plus riche...|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art2932484|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Nouvelles Silhouettes basques. Une brouille». ''Gure Herria,'' 1926-12-01, 745-749. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1926-12|izenburua=Une brouille|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art2962519|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Au retour». ''Gure Herria,'' 1927-05-01, 275-280. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1927-05|izenburua=Au retour|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art3002576|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Mikela». ''Gure Herria,'' 1927-09-01, 437-440. or.
* «Au loin». ''Gure Herria,'' 1928-03-01, 145-150. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1928-03|izenburua=Au loin|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art3913209|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Le flair de Guanès», ''Le Courrier de Bayonne'', 1928-05-28.
* «Le voyage de Mattin». ''Gure Herria,'' 1928-07-01, 289-292. or.<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1928-07|izenburua=Le voyage de Mattin|argitaletxea=|hizkuntza=fr|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art3963298|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «L'autre rive». ''Gure Herria,'' 1929-01-01, 3-16. or. (à suivre)
* «Chapitalene». ''Le Courrier de Bayonne'', 1930-01-28.
* «Garaya». ''Le Courrier de Bayonne'', 1931-09-29, 30
==== Artikulua ====
* «La femme au Pays Basque». ''Gure Herria,'' 1925-08-01, 443-451. or.
=== Itzulpenak euskaraz ===
* «Pilotari chaharra». ''Gure Herria,'' 1928-09-01, 422-426. or. (Itzulpena: [[Jean Elizalde]]).<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1928-09|izenburua=Pilotari Chaharra|argitaletxea=|hizkuntza=eu|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art3983326|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
* «Bakhotchak bere aldi». ''Gure Herria,'' 1929-05-01, 199-203. or. (Itzulpena: [[Jean Elizalde]]).<ref>{{erreferentzia|izena=Mayi|abizena=Elissague|urtea=1929-05|izenburua=Bakhotchak bere aldi|argitaletxea=|url=https://www.bilketa.eus/ark:/27020/art4153606|aldizkaria=Gure Herria}}</ref>
=== Itzulpenak gaztelaniaz ===
* «Pampi el contrabandista». ''La Voz de Navarra,'' 1926-10-13.
*«El corazón de Catalina». ''Vida vasca'', 46. zk.,1969. 97-103. or. (Itzulpena: María Teresa Lanzón de Castro).
== Bibliografia ==
* Pierre Espil «Mayi Elissague, romancière basque» in ''[[Gure Herria]]'' 1967-06-01. [[Koldo Mitxelena Kulturunea]], [https://w390w.gipuzkoa.net/WAS/CORP/DKPAtzokoPrentsaWEB/buscar.do?amicus=40344&lang=eu&anti_cache=1618313550085 Atzoko Prentsa Digitala].
* Askoren artean (1994) ''[https://www.worldcat.org/title/863177208 Emakumeak Euskadiko artegintzan]''. Gasteiz, Emakunde-Emakumearen Euskal Erakundea. ISBN 978-8487595308.
* Maite Núñez-Betelu (2008) «[https://www.worldcat.org/title/5547051359?oclcNum=5547051359 Exiliadas en su propia creación: la autoexclusión de las mujeres en la literatura vasca de ambos lados de los Pirineos]» in ''Letras Femeninas'' 34. liburukia, 2. zk., 159-174. or. Asociación de Estudios de Género y Sexualidades. ISSN 0277-4356.
* Gema Lasarte Leonet (2011) ''[https://www.worldcat.org/title/863212414 Pertsonaia protagonista femeninoen ezaugarriak eta bilakaera euskal narratiba garaikidean]''. Euskal Herriko Unibertsitatea. ISBN 978-8484383970.
== Oharrak ==
<references group="oh" responsive="" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
* [[Emakume idazleak]].
* [[Zerrenda:Ipar Euskal Herriko idazleak|Ipar Euskal Herriko idazleak]].
* [[Zerrenda:Lapurdiko idazleak|Lapurdiko idazleak]].
* [[Euskal Herriko erdal idazleak]].
== Kanpo estekak ==
* [[Nerea Azurmendi]], ''[https://www.jakin.eus/aldizkaria/artikulua/emakume-idazleak-euskal-literaturan/1784 Emakume idazleak euskal literaturan].''
{{bizialdia|1899ko|1941eko|Elizaga, Mayi}}
[[Kategoria:XX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:XX. mendeko Euskal Herriko idazleak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko frantsesezko idazleak]]
[[Kategoria:Saratar idazleak]]
h8tlavko0t83kzfbt5n32um9hv6i7tx
Kategoria:Erromanikoa Euskal Herrian
14
336376
10022070
9721509
2025-01-03T20:41:55Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022070
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{Nagusia|Erromanikoa Euskal Herrian}}
[[Kategoria:Erromanikoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artea]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Erdi Aroa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
1ku4y43eknse8nnipnnsmznomymzqsj
10022072
10022070
2025-01-03T20:43:15Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Barrokoa Euskal Herrian]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022072
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{Nagusia|Erromanikoa Euskal Herrian}}
[[Kategoria:Erromanikoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artea]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Erdi Aroa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Barrokoa Euskal Herrian]]
kjhlvcjd34ab3yd2n0sw8tjhysbkqob
10022082
10022072
2025-01-03T20:49:10Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Barrokoa Euskal Herrian]] kendua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022082
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{Nagusia|Erromanikoa Euskal Herrian}}
[[Kategoria:Erromanikoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artea]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Erdi Aroa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
1ku4y43eknse8nnipnnsmznomymzqsj
Katrina urakana
0
338726
10022306
9931885
2025-01-04T10:50:04Z
Ernestobanpiroa
58701
[[Kategoria:New Orleansko historia]] kendua; [[Kategoria:New Orleanseko historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022306
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''Katrina urakana''' 2005eko Atlantikoko [[zikloi tropikal|urakan]] garaian suntsitzaileena eta hildako gehien eragin zituen urakana izan zen. Estatu Batuetan kalte ekonomiko eta hildako gehien eragin zituenetakoa da. Halaber, [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoan]] izandako seigarren urakan handiena izan da. Gutxienez 1833 pertsona hil ziren urakanak edota ondorengo uholdeek eraginda, 1928ko [[Urakan haizeen Saffir-Simpson eskala|Okeechobee urakanaz]] geroztik Estatu Batuetako urakan hilgarriena bilakatu zelarik. Eragindako kalteak 108 mila milioi [[Estatubatuar dolar|dolarretan]] balioztatu ziren.
Saffir-Simpson eskalan 5. mailara iritsi zen eta haizeak 280 km/hko abiadura izatera iritsi ziren. Estatu Batuetako hegoaldean itsasertzeko herriak erabat kaltetu ziren, batik bat, [[New Orleans]]eko metropoli-barrutian, milioi bat pertsona baino gehiago bertatik atera behar izan zituzten.
Katrina 2005eko abuztuaren 23an eratu zen Bahametan. Florida hegoaldea 1go mailako urakan bezala igaro zuen eta 2.000 milioi dolar baino gehiagoko kalteak eta 6 hildako eragin zituen. Mexikoko Golkoan berriz indarra hartu eta 5. mailako urakana eratu zen. Bigarren aldiz lurra jo zuenean, Louisianako hego-ekialdean, ahuldu egin zen eta 3. mailako urakanean gelditu zen. Hala ere, Katrinak Golkoko itsasertza suntsitu egin zuen, Floridatik Texasera, indarra hartu zuelako. Hildako gehien New Orleansen izan ziren bertako dike-sistemak huts egin zuelako. Dike horietako asko urakana pasatu eta ordu batzuetara kolapsatu egin ziren.
== Ikus, gainera ==
* [[Wilma urakana (2005)]]
* [[2005eko Atlantikoko zikloi tropikalen zerrenda]]
* [[Atlantikoko urakan denboraldien zerrenda]]
== Kanpo estekak ==
* [http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/KATRINA.shtml National Hurricane Center-ek emandako abisuak]
* [https://web.archive.org/web/20070904113536/http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/h2005_katrina.html NASAko Katrina urakanari buruzko fitxategia]
* [http://www.photosfromkatrina.com/ Katrinak utzitako ondorioen argazkiak]
{{autoritate kontrola}}
{{2005 urteko Atlantikoko urakan aurkibidea}}
{{Elhuyar-HPS 2012 | data=2012/11/29}}
[[Kategoria:5 kategoriako zikloi tropikalak]]
[[Kategoria:2005eko Atlantikoko urakan denboraldia]]
[[Kategoria:Floridako historia]]
[[Kategoria:Louisianako historia]]
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako hondamenak]]
jw0i5t9xp1pd8krdfqpaba114hvraoc
Caryophyllaceae
0
338940
10022020
7291882
2025-01-03T19:14:55Z
Gartxoak
23317
[[Kategoria:Caryophyllaceae]] kendua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022020
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| taxon = Caryophyllaceae
| authority = [[Antoine Laurent de Jussieu|Juss.]]<ref name=APGIII2009>{{erreferentzia |egilea=Angiosperm Phylogeny Group |urtea=2009 |izenburua=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III |aldizkaria=Botanical Journal of the Linnean Society |liburukia=161 |alea=2 |orrialdea=105–121 |doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}</ref>
| subdivision_ranks = Generoak
| subdivision = Ikusi testua
}}
'''Kariofilazeoak''' ('''Caryophyllaceae''') [[Magnoliopsida]] klaseko landaren loredunen familia bat dira (belarrak eta zuhaixkak). Familia honetan [[krabelin]]a sartzen da, besteak beste. 88 bat genero ditu, eta 2.000 espezie inguru.
Gehienbat landare belarkarak dira, urtekoak edo bizikorrak. Loreak, gehienetan, hermafroditak dira, erregular eta pentameroak, hau da, 5 petaloz eta 5 sepaloz osatua. Fruitua ez da mamitsua, eta kapsula edo nukula izaten da.
== Azpifamiliak ==
* [[Alsinoideae]]: estipularik (txorten-hostorik) gabeak, eta petaloak lotu gabeak.
* [[Silenoideae]]: estipularik gabeak, eta petaloak lotuak.
* [[Paronychioideae]]: estipula mamitsuak, eta petaloak lotu gabeak edo lotuak.
== Generoak ==
Familiak 88 genero ditu.
{{div col|colwidth=18em}}
* ''[[Acanthophyllum]]''
* ''[[Achyronychia]]''
* ''[[Agrostemma]]''
* ''[[Allochrusa]]''
* ''[[Alsinidendron]]''
* ''[[Ankyropetalum]]''
* ''[[Arenaria]]''
* ''[[Bolanthus]]''
* ''[[Bolbosaponaria]]''
* ''[[Brachystemma]]''
* ''[[Bufonia]]''
* ''[[Cardionema]]''
* ''[[Cerastium]]''
* ''[[Cerdia]]''
* ''[[Colobanthus]]''
* ''[[Cometes]]''
* ''[[Corrigiola]]''
* ''[[Cucubalus]]''
* ''[[Cyathophylla]]''
* ''[[Krabelin|Dianthus]]''
* ''[[Diaphanoptera]]''
* ''[[Dicheranthus]]''
* ''[[Drymaria]]''
* ''[[Drypis]]''
* ''[[Eremogone]]''
* ''[[Geocarpon]]''
* ''[[Gymnocarpos]]''
* ''[[Gypsophila]]''
* ''[[Habrosia]]''
* ''[[Haya]]''
* ''[[Heliosperma]]''
* ''[[Herniaria]]''
* ''[[Holosteum]]''
* ''[[Honckenya]]''
* ''[[Illecebrum]]''
* ''[[Kabulia]]''
* ''[[Krauseola]]''
* ''[[Kuhitangia]]''
* ''[[Lepyrodiclis]]''
* ''[[Lochia]]''
* ''[[Loeflingia]]''
* ''[[Lychnis]]''
* ''[[Melandrium]]''
* ''[[Mesostemma]]''
* ''[[Microphyes]]''
* ''[[Minuartia]]''
* ''[[Moehringia]]''
* ''[[Moenchia]]''
* ''[[Myosoton]]''
* ''[[Ochotonophila]]''
* ''[[Ortegia]]''
* ''[[Paronychia]]''
* ''[[Pentastemonodiscus]]''
* ''[[Petrocoptis]]''
* ''[[Petrorhagia]]'' (lehen, ''Tunica'')
* ''[[Philippiella]]''
* ''[[Phrynella pulchra|Phrynella]]''
* ''[[Pinosia]]''
* ''[[Pirinia]]''
* ''[[Pleioneura]]''
* ''[[Plettkia]]''
* ''[[Pollichia]]''
* ''[[Polycarpaea]]''
* ''[[Polycarpon]]''
* ''[[Polytepalum]]''
* ''[[Pseudostellaria]]''
* ''[[Pteranthus]]''
* ''[[Pycnophyllopsis]]''
* ''[[Pycnophyllum]]''
* ''[[Reicheella]]''
* ''[[Sagina]]''
* ''[[Sanctambrosia]]''
* ''[[Xaboi-belar|Saponaria]]''
* ''[[Schiedea]]''
* ''[[Scleranthopsis]]''
* ''[[Scleranthus]]''
* ''[[Sclerocephalus]]''
* ''[[Scopulophila]]''
* ''[[Selleola]]''
* ''[[Silene]]''
* ''[[Spergula]]''
* ''[[Spergularia]]''
* ''[[Sphaerocoma]]''
* ''[[Stellaria]]''
* ''[[Stipulicida]]''
* ''[[Thurya]]''
* ''[[Thylacospermum]]''
* ''[[Uebelinia]]''
* ''[[Vaccaria]]''
* ''[[Velezia]]''
* ''[[Wilhelmsia]]''
* ''[[Xerotia]]''
{{div col end}}
== Erreferentziak ==
{{Elhuyar-HPS 2012 | data=2012/11/29}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Landare familiak]]
mbtnq8rowurgkfjjpu1x18p3g6mpy6c
10022021
10022020
2025-01-03T19:15:15Z
Gartxoak
23317
[[Special:Contributions/Gartxoak|Gartxoak]] ([[User talk:Gartxoak|eztabaida]]) wikilariaren [[Special:Diff/10022020|10022020]] berrikuspena desegin da
10022021
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa
| taxon = Caryophyllaceae
| authority = [[Antoine Laurent de Jussieu|Juss.]]<ref name=APGIII2009>{{erreferentzia |egilea=Angiosperm Phylogeny Group |urtea=2009 |izenburua=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III |aldizkaria=Botanical Journal of the Linnean Society |liburukia=161 |alea=2 |orrialdea=105–121 |doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}</ref>
| subdivision_ranks = Generoak
| subdivision = Ikusi testua
}}
'''Kariofilazeoak''' ('''Caryophyllaceae''') [[Magnoliopsida]] klaseko landaren loredunen familia bat dira (belarrak eta zuhaixkak). Familia honetan [[krabelin]]a sartzen da, besteak beste. 88 bat genero ditu, eta 2.000 espezie inguru.
Gehienbat landare belarkarak dira, urtekoak edo bizikorrak. Loreak, gehienetan, hermafroditak dira, erregular eta pentameroak, hau da, 5 petaloz eta 5 sepaloz osatua. Fruitua ez da mamitsua, eta kapsula edo nukula izaten da.
== Azpifamiliak ==
* [[Alsinoideae]]: estipularik (txorten-hostorik) gabeak, eta petaloak lotu gabeak.
* [[Silenoideae]]: estipularik gabeak, eta petaloak lotuak.
* [[Paronychioideae]]: estipula mamitsuak, eta petaloak lotu gabeak edo lotuak.
== Generoak ==
Familiak 88 genero ditu.
{{div col|colwidth=18em}}
* ''[[Acanthophyllum]]''
* ''[[Achyronychia]]''
* ''[[Agrostemma]]''
* ''[[Allochrusa]]''
* ''[[Alsinidendron]]''
* ''[[Ankyropetalum]]''
* ''[[Arenaria]]''
* ''[[Bolanthus]]''
* ''[[Bolbosaponaria]]''
* ''[[Brachystemma]]''
* ''[[Bufonia]]''
* ''[[Cardionema]]''
* ''[[Cerastium]]''
* ''[[Cerdia]]''
* ''[[Colobanthus]]''
* ''[[Cometes]]''
* ''[[Corrigiola]]''
* ''[[Cucubalus]]''
* ''[[Cyathophylla]]''
* ''[[Krabelin|Dianthus]]''
* ''[[Diaphanoptera]]''
* ''[[Dicheranthus]]''
* ''[[Drymaria]]''
* ''[[Drypis]]''
* ''[[Eremogone]]''
* ''[[Geocarpon]]''
* ''[[Gymnocarpos]]''
* ''[[Gypsophila]]''
* ''[[Habrosia]]''
* ''[[Haya]]''
* ''[[Heliosperma]]''
* ''[[Herniaria]]''
* ''[[Holosteum]]''
* ''[[Honckenya]]''
* ''[[Illecebrum]]''
* ''[[Kabulia]]''
* ''[[Krauseola]]''
* ''[[Kuhitangia]]''
* ''[[Lepyrodiclis]]''
* ''[[Lochia]]''
* ''[[Loeflingia]]''
* ''[[Lychnis]]''
* ''[[Melandrium]]''
* ''[[Mesostemma]]''
* ''[[Microphyes]]''
* ''[[Minuartia]]''
* ''[[Moehringia]]''
* ''[[Moenchia]]''
* ''[[Myosoton]]''
* ''[[Ochotonophila]]''
* ''[[Ortegia]]''
* ''[[Paronychia]]''
* ''[[Pentastemonodiscus]]''
* ''[[Petrocoptis]]''
* ''[[Petrorhagia]]'' (lehen, ''Tunica'')
* ''[[Philippiella]]''
* ''[[Phrynella pulchra|Phrynella]]''
* ''[[Pinosia]]''
* ''[[Pirinia]]''
* ''[[Pleioneura]]''
* ''[[Plettkia]]''
* ''[[Pollichia]]''
* ''[[Polycarpaea]]''
* ''[[Polycarpon]]''
* ''[[Polytepalum]]''
* ''[[Pseudostellaria]]''
* ''[[Pteranthus]]''
* ''[[Pycnophyllopsis]]''
* ''[[Pycnophyllum]]''
* ''[[Reicheella]]''
* ''[[Sagina]]''
* ''[[Sanctambrosia]]''
* ''[[Xaboi-belar|Saponaria]]''
* ''[[Schiedea]]''
* ''[[Scleranthopsis]]''
* ''[[Scleranthus]]''
* ''[[Sclerocephalus]]''
* ''[[Scopulophila]]''
* ''[[Selleola]]''
* ''[[Silene]]''
* ''[[Spergula]]''
* ''[[Spergularia]]''
* ''[[Sphaerocoma]]''
* ''[[Stellaria]]''
* ''[[Stipulicida]]''
* ''[[Thurya]]''
* ''[[Thylacospermum]]''
* ''[[Uebelinia]]''
* ''[[Vaccaria]]''
* ''[[Velezia]]''
* ''[[Wilhelmsia]]''
* ''[[Xerotia]]''
{{div col end}}
== Erreferentziak ==
{{Elhuyar-HPS 2012 | data=2012/11/29}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae| ]]
[[Kategoria:Landare familiak]]
6gwwh0eucl2cuzrkenk69vv861c20tp
Neoklasizismoa Euskal Herrian
0
346964
10022088
8818336
2025-01-03T20:52:17Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Neoklasizismoa Euskal Herrian]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022088
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Bermeo santa maria church.jpg|300px|thumb|[[Bermeo]]ko [[Santa Maria eliza (Bermeo)|Andra Mariaren Zeruratzea eliza]].]]
'''Neoklasizismoa Euskal Herrian''', Europako beste herrialde batzuetan bezala, [[XVIII. mendea|XVIII. mende]] bukaera aldera hasi zen zabaltzen, antzinako joera greko-erromatarrak oinarritzat harturik eta ordura arte indarrean zegoen [[barrokoa]]ren aurkako erreakzio modura.
== Arkitektura ==
=== Arkitektura Nafarroan ===
[[XVIII. mendea]]ren bukaera eta [[XIX. mendea]]ren hasiera ez zen, ekonomiaren ikuspuntutik begiratuta, momenturik egokiena Nafarroan eraikin asko egiteko. Izan ere, hainbat gerren eraginez giroa nahastua eta pobretua baitzegoen: [[Konbentzio Gerra]] lehenik, ondoren [[Napoleondar Gerrak Euskal Herrian|Napoleonen kontrakoa]] eta, azkenik, [[Lehen Karlistaldia]], [[1833]]. urtetik [[1839]] arte. Estilo honetako obra gehiago egin zitezkeen, beraz, egoera baketsuagoa izan balitz. Hala ere, neoklasizismoaren joerak ia ehun urte indarrean iraun zuenez, badira, bai arte erlijiosoaren barnean bai zibilean ere, estilo honetako hainbat eraikin eta obra.
==== Iruñeko katedrala ====
[[Fitxategi:Catedral de Pamplona.jpg|250px|thumb|Iruñeko katedralaren fatxada neoklasikoa.]]
Lau mende lehenago egindako [[Iruñeko katedrala|katedral gotiko honi]] ukitu neoklasikoa eman zitzaion, estilo honetako [[fatxada]] erantsiz, [[1783]]. urtean [[Ventura Rodríguez]]ek diseinaturiko planoei jarraikiz. Fatxada neoklasiko horrek erdialdean lau zutabe ditu [[Korintoar ordena|korintoar]] formako [[kapitel]]ekin, eta horien buru eginez frontoia du, kabildoaren armarriarekin. Parte horren beheko aldean, bestalde, ate bat dago eta horren gainean balkoi barandadun bat. Aurrealde guztia, gainera, alboetan dauden bi dorreekin loturik aurkitzen da.
Dorre horietako bakoitzak beheko aldean bi leiho dauzka bata bestearen gainean. Erdialdean [[friso]] bat dago, eta hortik gora beste zatia. Zati horretan erlojuak daude, bata [[Eguzki erloju|eguzkikoa]] eta bestea mekanikoa. Ondoren gorputz oktogonal bat dago eta bertan zutabe korintoarrez eraturiko arkuak. Horien barnean daude elizaren kanpaiak. Azkenik erlaitza dago, eta ororen buru kanpai itxurako kupulatxoa. Katedral honetan egindako berrikuntza hauek, Nafarroan eginiko lehen lan neoklasikoak izanik, eredu gertatu ziren ondoren egingo ziren beste askorentzat ere.
==== Corellako San Migel eliza ====
[[Corella]]ko elizarik zaharrena den honek, mendeetan zehar hainbat berrikuntza izan ditu, horien artean [[1797]]. urtean Fernando Martínez arkitektoaren gidaritzapean egin zena. Garai horretan elizako dorreei neoklasizismoaren ukitua eman zien horietan egindako txukuntze lanetan.
==== Alesbesko San Frantzisko Xabier kapera ====
[[Alesbes|Herri honetako]] Santa Eufemia parrokiaren jatorria [[XIV. mendea|XIV. mendekoa]] izanik ere, estilo nagusia [[Arkitektura barrokoa|barrokoa]] du. Denboran zehar eginiko berrikuntzetan erantsirik, hiru kapera ditu barnean, horietako bat neoklasikoa, hain zuzen ere San Frantzisko Xabierrekoari eskainia. Kapera hori egiteko lanak [[XIX. mendea|XIX. mende]] hasieran hasi ziren, Fernando Martin eta Miguel Hermosillak eginiko proiektuen arabera. Oinplano eliptikoa du, eta estalkitzat duen [[kupula]] ederra ere eliptikoa da. Zutabeak apaingarri gabeak ditu, eta pilastrak ildaxkaz edertuak. Horien fusteak, bestalde, [[haitzurdin|marmol]] itxura ematen dioten polikromiaz pintaturik daude. Eliza barnetik kapera honetarako sarrera eratuz puntu erdiko arku bat dago, tinpano bat duelarik goiko aldetik eta honen gainean bi aingeru.
==== Marcillako agustindar errekoletoen komentua ====
[[Martzilla|Marcillako]] komentu hau lehenagokoa da, baina [[1755]]. urtean utzi behar izan zuten fraideek, erortzeko arriskuan zegoela eta. Urte batzuk geroago, hots, [[1773]]. urtean, ekin zioten komentu berria egiteari, [[Zistertar|zister ordenako]] anaia lego batek eginiko planoen arabera eta Ignacio Asensio arkitektoaren gidaritzapean. Kupula eliptikoak ditu, lau arku semizirkularrez eratuta. [[Desamortizazioa Espainian|Desamortizazioaren]] ondorioz zister ordenak [[1835]]. urtean Marcillatik alde egin behar izan zuen, eta [[1864]]. urtean, gaur arte bertan segitzen duten agustindar errekoletoek erosi zuten.
Asensiok eginiko obra neoklasikoa, nolanahi ere, galdu egin da hein handi batean, mende honetan egindako zenbait eraberritze direla medio.
==== Faltzesko Natividad parrokia ====
Eliza honetan geratzen diren zati zaharrenak aztertuz, badirudi lehenengo eraikina [[XIII. mendea]]n egin zela. Dena dela, elizak gaur egun duen itxura [[1779]]. urtean egindako berregituraketatik datorkio, garai horretan Ignacio Asensio arkitektoaren gidaritzapean bi urte iraun zuten lanak egin baitziren. Elizak gurutze latinoko oina du, hiru zatitan banaturiko [[habearte|nabe]] zabal batekin, eta alboetan kaperak ditu. [[Abside]]a, bestalde, sakona da.
Eliz gurutzearen gainean lau leiho daude, eta horietan palma itxurako edergarriak eta [[aingeru|kerubin]] buruak aurkitzen dira. Apaindura horietatik abiatuz, goitik behera datozen [[ereinotz|erramu]] txirikordak sortzen dira, bukaeran lorez edertuak.
==== Azkoiengo San Joan Ebanjelariaren parrokia ====
Eliza hau [[1826]]. urtean hasi eta zazpi urte geroago bukatu zen, Manuel Angel Txabarri arkitektoaren gidaritzapean. Parrokia eder honek hiru nabe ditu, erdikoa beste biak baino askoz ere zabalagoa, eta erdiko nabe horren bukaeran dago kapera nagusia. Aipatu hiru nabeak eratuz lau zutabe erraldoi daude elizaren erdian. Kolore polikromoak areagotu egiten du zutabe horien handitasuna eta edertasuna. Erdiko kupula ere handia da, eta eustarku gainean eraikia dago.
==== Alloko Santa Maria parrokia ====
Pedro Nolasco arkitektoak eginiko planoen arabera eta haren gidaritzapean hasi ziren parrokiaren eraikuntza lanak, [[1805]]. urtean. Lan horiek luze joko zuten bi arrazoi nagusi direla medio. Batetik frantsesen inbasioa, [[1808]]. urtetik [[1817]]. urtera arte, eta bestetik, egin berria zuten kupula erori egin zelako, astunegia zela eta. Estilo neoklasiko berantekoa da beraz, eta [[1821]]. urtean bukatu zuten. Parrokiak nabe bakarra du, lauki-zuzena eta sei zatitan banatua. Zutabeak [[Joniar ordena]]koak dira, eta arkuak [[Erdi puntuko arku|Erdi puntukoak]]. Bai nabea, bai absidea kanoi erdiko [[ganga]] batez daude estalirik.
==== Noain-Imarkoaingo akueduktua ====
[[Fitxategi:Acueducto de Noain.JPG|300px|thumb|Noain-Imarkoaingo akueduktua.]]
Iruñetik 16,5 kilometrora dagoen [[Subitza]]ko iturburutik sortzen zen ura Iruñeraino eramatearren egindako lana da. Lehenengo planoak, [[1774]]. urtean, Francisco Genci ingeniari frantsesak egin zituen. Zortzi urte geroago, Genciren egitasmoa onartu ez zelako, [[Ventura Rodríguez]]ek aurkeztu zuen plan berria. Lanak [[1782]]. urtean hasi ziren eta zortzi urte geroago bukatu, [[Santos Angel Otxandategi]]ren gidaritza teknikoaren pean. Akueduktu honek 1.245 metroko luzera du eta [[Erdi puntuko arku|erdi puntuko]] 99 arkuz dago osatua. Arku horiek saihetsetan neurri berdintsua badute ere, garaiago bihurtzen dira erdialdera jo ahala.
[[1790]]eko ekainean iruindarrek, bi urte lehenago [[Luis Paret y Alcázar|Luis Paretek]] diseinaturiko iturrietan isurtzen zen Subitzako ura edan ahal izan zuten lehenbiziko aldiz. Mende bat geroago, hots, [[1895]]. urtean, [[Arteta]]tik ekarritako ur hornikuntza berria ezarri zenetik aurrera, akueduktu honen erabilera pixkanaka jaitsiz joan zen.
Gaur egun egoera onean badago ere, aspaldidanik ez du akueduktu funtziorik betetzen. Mende honetan, bestalde, zutarri bat kendu zioten azpitik pasa behar zuen trenbideari tokia egiteko. Geroago, [[AP-15|Nafarroako autopista]] egiterakoan akueduktuaren azken zatia eraitsi zuten.
==== Tafallako Plaza Berria ====
[[XIX. mendea]]n hiri antolamendu berri bati ekin zitzaion [[Tafalla]]n, eta horren kariaz sortu zen Plaza Berria. Plaza hori egiteko [[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos III.aren]] jauregitik geratzen ziren hondakinak desegin behar izan zituzten, bidenabar bertako zenbait material hartarako erabiliz.
Udalak Martin de Sarasibar arkitektoa izendatu zuen lanak zuzentzeko, [[1862]]tik [[1866]] bitartean egin zirenak. Plazak luzeran 89,50 m eta zabaleran 30,40 m dituen lauki zuzena osatzen du. Lau aldeetako batek errepide nagusiaren zatia eratzen du, eta gainerantzeko beste hiruretan arkupeak daude. Erdikoak 27 arku ditu, eta saihetsetan beste 9 arku arku daude. Eraikuntzaren erdigunean udaletxea dago. Beste zatietan bezalako erdi-puntuko arkuak eta horien gainean balkoiak badaude ere, besteetan ez dauden edergarriz hornituak dira udaletxearenak. Udaletxeak sarreran zutabeak eta [[Toskanar ordena|toskanar]] [[pilastra]]k dauzka, eta goiko solairuak harlanduz eginak daude, ororen gain herriko armarriak ezarrita daudela.
=== Arkitektura Araban ===
Arte neoklasikoaren adierazpen bikainenak arkitekturaren alorrekoak izan ziren Araban, baina egoera ekonomiko eta politiko nahasia zela eta, eraikuntza gutxi eraiki ziren berri-berritik. Lehendik eginik zeuden eraikuntzen zaharberritze eta egokitze lanak (''maestreo'' deituak) edo parrokiei atal berriak (dorreak, ataurreak, [[koru]]ak…)eransteko egindakoak izan ziren lan gehienak. Bestalde, ordu arteko arkitektura erlijiosoaren nagusitasunaren aurrean, hirietako arkitektura zibilaren eta hirigintzaren indar hartzea izan zen, oro har, neoklasizismoak ekarri zituen ezaugarri nagusietako bat.
Hirigintzako proiektu arrazionalistak egin ziren, soilak eta trinkoak, eta hiritarren ongi izatea, osasun publikoaren eta zerbitzuen hobekuntza bilatu zen batez ere. ''Maestreo'' edo egokitze lanei dagokienez, oro har, [[taulamendu]] apaingarriak, pilare laukituen gainean eraikiak, eta [[joniar ordena]]ren erabilera dira ezaugarri nagusiak.
==== Lan zibilak ====
Arabar neoklasizismoko arkitekto aipagarriena [[Justo Antonio Olagibel]] gasteiztarra da ([[1752]]-[[1818]]). Lan zibilak zein erlijiosoak egin zituen, [[Arabako lautada|Arabako Lautadan]] eta hiriburuan, baina [[Gasteiz]]en egindako eraikuntza zibilak ditu bereziki aipagarriak: [[Plaza Berria (Gasteiz)|Plaza Berria]], [[Arkupea (Gasteiz)|Arkupea]] eta [[Santuaren jauregi-etxea|Santuaren etxea]].
[[Fitxategi:Vitoria - Plaza Nueva 08.JPG|300px|thumb|ezkerrera|[[Gasteiz]]ko [[Plaza Berria (Gasteiz)|Plaza Berria]] eta [[Gasteizko Udala|udaletxea]].]]
Plaza Berria eraikitzeko lanak [[1781]]ean hasi zituen, eta [[1790]]ean amaitu, udaletxearen eraikuntza burutu zenean. Lau aldeetatik itxitako plaza da, estilo neoklasikoari dagokion eta [[Espainia]]n garai hartan egin ziren plazak bezala, arrazionalista eta monumentala. Alde batean [[Gasteizko Udala|udaletxea]] dago, eta gainerako hiru aldeetan etxe partikularrak.
[[Frantzia]]ko plazetan bezala, kanpoaldeko fatxadek erregularrak behar zuten izan, baina barnealdekoak ez. Horrela, barnealdeko fatxaden antolaketa ez da erregularra. Arkupeduna dute behe solairua, [[erdi puntuko arku]]z osatua. Sarreretan, sarrerak non diren nabarmentzeko, harroinak daude, habeen ordez. Lehen solairuko balkoiak hiruki formako frontoiez eta frontoi biribilduez, txandaka, burutuak dira, eta bigarrenekoek, berriz, [[arkitrabe]] ildaxkatu bat bakarrik dute. Udaletxea da plazako lau aldeetako eraikuntzetan bereizten den bakarra: ataurrea sei zutabe [[Toskanar ordena|toskanar]] askeez osatua da. Balkoi balaustraduna du, eta, goialdean, ataurrearen zabalera bereko hiruki formako frontoi bat.
Plaza Berriari hiriko gainerako eraikuntzekiko lotura bat emateko, eta hiriaren alde garaienaren eta plazaren arteko desnibela gainditzeko, Arkupea izeneko etxeak egin zituen Olagibelek. [[Arkupe]] handiz hornitu zituen eta plataforma moduko kaleak, harmailadi eta maldak eraiki zituen, desnibela gainditzeko, kaleak kantoien bidez lotzen zirela. Lan horiekin neoklasikoan hain garrantzitsua izan zen San Fernandoko Akademiaren ideiak sartu zituen Olagibelek Araban, eta Gasteizko zabaltze urbanistikoari hasiera eman zion era horretan.
Gasteizko arkitektura zibilean eta hirigintzan garrantzia izan zuten, orobat, ondoko arkitektoek ere: [[Silvestre Perez]] (''Gasteizko antzokia'', [[1820]]-[[1822]]), [[Mateo Garai]] (erietxeko planoak), [[Angel Etxabarri]] (Espolón lorategi berrien planoa). Aipagarria da, era berean, [[Martin Sarazibar]], [[Arabako Foru Aldundia|Diputazioaren Jauregiaren]] egilea. [[1833]]-[[1858]] bitartean eraikia da jauregia. Bi albo gorputz irten ditu, leiho eta balkoidunak. Bi gorputz horien artean gorputz nagusia dago, alboetakoak baino apur bat sartuxeagoa. Sarreran harmailadi handi bat dago, eta harmailadi buruan zutabe toskanarrez osaturiko ataurre bat. Zutabeek taulamendu eta balaustrada bati eusten diote. Balaustradaren atzean pilare laukitu joniarrak daude, eta guztiaren gainean, [[Arabako armarria]].
==== Lan erlijiosoak ====
Obra erlijiosoei dagokienez, gutxi izan ziren berritik eraikiak. Olagibelek berak Gasteizen eraiki zuen Magdalena komentua da horietako bat. Komentu honetako fatxada [[Madril]]go [[arkitektura barrokoa|arkitektura barroko]] eta Berpizkundekoari jarraikiz egina da: fatxada luze estua da, bi pilare laukitu ditu, etzanetara jarriak, eta Mariaren M letra soilaz apaindutako hiruki formako frontoi batez burutua da. Fatxadako parterik aipagarriena eta klasizistena atea da, marmol beltzezko bi zutabe erdiz osatua. Zutabeek kapitel elkartuak dituzte, eta haren gainean ataburua eta arkitrabea daude.
Eraikuntza pribatua denez, ez da Plaza Berria bezain obra zurruna: osagai [[rokoko]] batzuk agertzen dira, eta baita tradizio barrokoaren kutsua ere, materialetan edo eraikuntzak eratzen dituen argi-ilunetan esaterako.
[[Fitxategi:Ibarrako (Aramaio) eliza.jpg|250px|thumb|ezkerrera|[[Aramaio]]ko [[Ibarra (Aramaio)|Ibarrako]] eliza.]]
Dena dela, ez da Olagibelek egina Araban estilo neoklasikoan eraiki zen obra erlijioso nagusia. [[Aramaio]]ko [[Ibarra (Aramaio)|Ibarrako]] eliza egile ezezagun batena da, XIX. mendean eraikia. Estilo neoklasikoko elizen eredua betetzen du, eta dekorazioari dagokionez oso eraikuntza trinkoa da. Arkitekturak du garrantzia beste ezeren gainetik. Oin poligonala du, eta abside zuzena, kupula batez burutua. Barnealdean, albo banatan, erdi puntuko arku handiak ditu, alboko aldareen babesgarri. Oinen fatxadan, berriz, frontis bat dago, pilare lauki-zuzenak eta hiruki formako frontoi bat dituena. Frontisaren aurrean harmailadi bat dago. Erretaulak eta altzariak eliza eraiki zen garai berekoak dira, eta horrek batasuna ematen dio eraikuntzari.
Eraikuntza zaharrak osatzeko egin ziren lanetan aipagarria da, bereziki, dorreen eraikuntza, Arabako Lautadan molde berezi bat sortu baitzen, Olagibelen lanari esker. Arriagako dorrea izan zen (1787), hain zuzen, estilo horren aitzindari. Oin koadroa du, eta bi gorputz, erlaitz batek bereiziak: behekoa goikoa baino garaiagoa eta leuna da. Goikoak barrurantz sartuak ditu angeluak, eta angeluetan zutabeak daude, kanpandorreko lauki zuzenean inskribaturiko erdi puntuko lau arkuei eusten dietela.
Dorre horretan oinarriturik egin ziren, besteak beste, [[Antoñana]]koa edo [[Dulantzi]]koa. Azpimarratzekoak dira, bestalde, Olagibelek egin zituen ataurreak ([[Aberasturi]]ko San Esteban elizakoa, [[Miguel Markoleta]]k amaitua) eta sakristiak ere, [[Eltziego]]ko San Andres parrokiakoa adibidez. Azken horrek oin biribila du, pilare laukituen bidez zortzi ataletan banatua. Lau ataletan erdi puntuko arkuak daude. Gainerakoak estuagoak dira, eta sarguneak dituzte hormetan, ebanjelarien irudiak gordetzen dituztenak. Esfera, pilare laukituek eutsia, erdiko kupula batez burutua da.
=== Arkitektura Bizkaian ===
Euskal Herriko hiriburu eta hiri askotan bezala, estilo neoklasikoaren eskutik hainbat berrikuntza egin ziren Bizkaian hirigintzaren alorrean, [[Bilbo]]n, bereziki. Garrantzi handiko proiektuak sortu ziren, nahiz eta den-denak ezin izan ziren aurrera eraman.
==== Lan zibilak ====
Bilboko San Nikolas inguruan, esaterako, zenbait lan egin ziren, [[1786]]az gero, Loredo sindikuaren eskutik. Hirigunea eraberritzeko asmo haien artean [[Plaza Berria (Bilbo)|Plaza Berria]] eraikitzea zegoen, [[Plaza Berria (Gasteiz)|Gasteizkoaren]] molde berari jarraituz. Plazaren proiektua egiteko eskaera [[Alejo de Miranda]]ri egin zioten. Haren proiektuak, ordea, ez zuen arrakastarik izan, eta bertan behera utzi zen plazaren eraikuntza, harik eta [[1821]]ean [[Silvestre Perez]]en proiektu bat onartu zen arte. Estilo neoklasiko beteko plaza bat proiektatu zuen hark, Gasteizko Plaza Berriaren antzekoa, baina hura baino monumentalagoa. Eta, plazaz gainera, zenbait etxe ere diseinatu zituen.
Eraikuntza lanak, ordea, ez ziren [[1828]]. urtea arte hasi. Lanen lehenengo zuzendaria [[Antonio Etxebarria]] izan zen. Zenbait aldaketa egin zituen baina, oro har, plazak ez zuen kutsu neoklasikoa galdu. Aurrerago beste zenbait aldaketa egin zituen [[Avelino Goikoetxea]]k, Etxebarriaren ondorengoak. Oro har, baditu Gasteizkoaren aldean zenbait desberdintasun: hainbeste aldaketa egin izanaren ondorioz, ez da hura bezain neurritsua, ez zituen haren funtzio berberak ere betetzen, ez erakundeei dagokienez ([[Bilboko udaletxea]] ez zen plaza hartan eraiki), ez salerosketari eta jostaketari dagokienez [[(Plaza Zaharra (Bilbo)|Plaza Zaharrean]] egiten ziren horiek), eta hura baino monumentalagoa da, Bilbo bezalako hiri ahaltsu bati zegokion moduan.
Bilboko Plaza Berrikoaz gainera, beste proiektu aipagarri bat egin zuen Silvestre Perezek: Hiri berriaren eta Bakearen Portuaren planta azaltzen duena, hain zuzen, [[1804]]an egina. Ez zen aurrera eraman, baina garrantzi handiko proiektua da, [[Argien Garaia|Ilustrazioko]] ideien eta Bilbok garai hartan zuen indarraren erakusgarri bikaina den aldetik. Oso ideia handinahia zen, eta bereziki kontuan hartzekoa zuen hiriaren ordenamendu logikoa. Hiri berri bat sortzea proposatzen zuen, gerora Bilboko zabalgunea egin zen tokian. Hiri berri hura portuari lotuko zitzaion, [[Lisboa]]n, [[Bordele]]n eta [[Londres]]en egin zen bezala, portua baitzen hiriaren gune nagusia. Plaza handi bat eraikiko zen San Mamesen, eta, monarkiako zenbait kideri eskainitako plazen bidez, integraturiko kaleak arrazionalizatuko ziren.
[[Fitxategi:Batzar Façade.jpg|270px|thumb|ezkerrera|[[Gernika-Lumo|Gernikako]] [[Gernikako Batzarretxea|Batzar Etxea]].]]
Bizkaiko arkitektura zibil neoklasikoan, badira erakundeen eraikuntza batzuk ere. Lehenengo eraiki zenetako bat [[Urduña]]ko aduana izan zen, [[Manuel Martin Karrera|Manuel Martin Carrerak]] egina [[1782]]-[[1792]] bitartean. Aduanak herriko enparantzara irekia du fatxada. Behe solairua arkupeduna da, eta haren gainean beste bi solairu daude. Erdian tinpano bat du, monarkiaren armarriekin, eraikuntzaren izaera ofiziala aditzera ematen duena.
Estilo berean egina da Mallonako kanposantua, Bilbon. 1832-1830 bitartean eraiki zen, [[Juan Bautista Belauntzaran]]en proiektuaren arabera. Eraikuntza hartatik ataurre neoklasikoa gorde da, lau habe [[Doriar ordena|doriarrez]] osatua. Gerora beste kanposantu batzuk egin ziren, adibidez, [[Abandoko elizatea|Abandoko San Bizente elizatekoa]], F. L. de Moñizena.
Neoklasikoak dira, era berean, zenbait udaletxe eta, besteak beste, Bilboko Atxuriko Ospitale Santu Zibila, fatxadan lau habe [[Toskanar ordena|toskanar]] dituena, Silvestre Perezena ([[1819]]), edo Bilboko Hiriko Antzokia ([[1833]]), gaur egun desagertua.
[[Gernikako Batzarretxea|Gernikako Batzar Etxea]] Euskal Herriko eraikuntza zibil neoklasiko nagusietakoa da. Antiguako Andre Mariaren ermitaren hondakinen gainean dago eraikia. [[XV. mendea]]z gero, [[Bizkaiko jaurerria|Bizkaiko Jaurerriko]] Batzar Nagusiak [[Gernikako Arbola|Gernikako arbolaren]] itzalean biltzen ziren, eta Andre Mariaren ermitan zin egiten zituzten foruak. [[1826]]-[[1833]] bitartean eraiki zen gaur egungo eraikina, Antonio Etxebarria arkitektoaren proiektuaren arabera.
==== Lan erlijiosoak ====
Arkitektura neoklasiko erlijiosoari dagokionez, [[Bermeo]]ko [[Santa Maria eliza (Bermeo)|Andra Mariaren Zeruratzea eliza]] da Bizkaiko obra aipagarriena. Hasierako proiektua [[Gabriel Kapelastegi]] eta [[Martin Uribeondo]]rena zen ([[1783]]). [[1331]]ko Andre Maria Talaiakoaren eliza gotikoa oso hondatua zenez, han bertan eliza berria eraikitzea zen hasierako asmoa, antzinakoaren tankera eta orientazioa aldaturik betiere. Lehenengo proiektu hura aldatu egin behar izan zen, ordea, Errege Akademiak hala eskaturik.
Bigarrena Manuel Machucarena da, [[1790]]ean onartua. Garai hartan, ordea, eliza berria beste toki batean eraikitzeko ideia zabaldu zen, eta atzera bota ziren ordu arteko erabaki guztiak. Ideia berri horren arabera herrigune berria eraikiko zen, eta udaletxearen aurrean, enparantza nagusian, Andra Maria eliza. Bi iritzien artean gorabehera asko izan ondoren, eliza herrigunean eraikitzea erabaki zen. Kokagune berrirako proiektua Silvestre Perezi agindu zitzaion [[1796]]an. Zenbait etenaldiren ondoren, [[1823]]an hasi ziren lanak, S. Perezek berak [[1820]]an egindako planoen arabera, eta [[1866]]an inauguratu.
Eliza orube berriari egokitu behar izan zitzaion, Andre Maria Talaiakoarena baino estuago eta luzeagoa baitzen berria: oina luzatu, alboetako ataurreak estutu gurutze besoen pareraino eramanez. Erromatar tradizioko zenbait elementu erantsi zizkion Pérezek, korupeko habe bikoitzak, kupularen 1:1 proportzioa eta ataurre tinpanoduna, esaterako. Ikusgarria da Andra Maria elizak eta [[San Nikolas eliza (Bilbo)|Bilboko San Nikolas eliza]] [[barrokoa]]k duten antza. Besteak beste, [[oinplano]] oktogonala dute biek ere, erpinen ordez horma sargunedunak dituena, eta lau beso, horietako hiru korudunak. Fatxadaren alboetan bi dorre dituzte, eta prisma batek burutua dute [[kupula]] kanpoaldetik. Adituen ustez, Bermeoko agintariek, beren helburu politikoak lortzeko, egitura fisiko egokiena San Nikolaskoari iritzi ziotela izan daiteke horren arrazoia.
Dena dela, Bermeoko Andra Maria eliza berrizalea izan zela esan daiteke. Barrokoari kontrajartzen zaion estetika du. Erromatar tradizioaren kutsua nabarmena da elizaren soiltasunean, eta ez dago zentzuen asebetetze hutserako ezarritako osagairik, guztiak du morala sendotzeko helburua. Ordena, batasuna, koherentzia eta oreka dira elizak azaldu nahi dituen ideiak. Eta ideia horiek bereziki nabarmen agertzen dira fatxada nagusian. Fatxada nagusiaren alboetan bi dorre daude, eta dorreen arteko eremua gero eta barnerago sarturiko osagai multzo baten kadentziak betetzen du.
Hala ere, ezin esan daiteke Andra Maria elizaren planoa eta emaitza biak bat datozenik. Batetik, elizaren kokaleku meharra eta enparantzaren sakontasun eza direla eta, eliza ez da bere osotasun eta handitasunean ikusten. Arkitektoak nahiago izan zuen elizaren beraren neurria eta arrazoia mantendu, inguruneari erreparatu gabe. Horrez gainera, amaitzeke gelditu zen dorre bat, eta bestea, berriz, kanpandorre neobarroko batez burutua da, horrek oreka kentzen diola. Azkenik, eraikuntzan erabilitako harri desberdinek tankera bitxia ematen diote hain nabarmen behar ez zuen osagai bati.
Bermeoko Andra Maria eredu hartuta egin ziren, bestalde, [[Nabarniz]]ko parrokia, [[Aramaio]]ko San Martin, [[Alejo Miranda]]renak biak, [[Ajangiz]]ko Jaunaren Igokundea (Juan Bautista Belauntzaran) eta [[Murueta]]ko Andra Mariaren Jaiotza (Antonio Goikoetxea) elizak.
=== Arkitektura Gipuzkoan ===
Esan den bezala, [[XVIII. mendea|XVIII. mende]] bukaeran eta, batez ere, [[XIX. mendea|XIX.aren]] lehenengo hamarraldietan, neoklasikoan hirigintzak eta arkitektura zibilak indar berria hartu zuten. Funtsezkoa izan zen horretarako [[Argien Garaia|Ilustrazioaren]] pentsamoldearen eragina batetik, eta [[Borboi leinua|borboitarren]] erreformarako joera bestetik. [[Euskal Herria]]n zehazki, RSBAP edo [[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]]ren berrikuntzarako bultzadak ere izan zuen horretan zerikusirik. [[Gipuzkoa]]ri dagokionez, arkitektura erlijiosoan ere badira garai honetan zenbait obra aipagarri, [[Mutriku]]ko [[Jasokundeko Andre Mariaren eliza (Mutriku)|Jasokundeko Andre Mariaren eliza]], batez ere. Baina hiri moldaketak dira hemen ere nagusi, neoklasikoak bere-bereak dituen [[arrazionalismo]]a eta handitasuna lantzea bideratzen dutenak. Honela, eraikuntza zibilak (udaletxeak, justizia jauregiak, etab.), enparantzak, lorategi publikoak eta hilerriak osatzeari ere ekiten zaio.
==== Lan zibilak ====
[[Donostia]]n [[Donostiako setioa|1813ko sute handia]] erabakiorra izan zen, hiriaren birmoldaketa nahitaezko eta premiazko egin baitzuen. Izan ere, [[Iberiar Penintsulako Gerra|Independentzia Gerran]] jasandako sute eta sakailak ikaragarriak izan ziren, [[Santa Maria basilika|Santa Maria]] eta [[San Bizente eliza (Donostia)|San Bizente]] elizak, [[San Telmo Museoa|San Telmo komentua]] eta inguruko 600 bat etxebizitzetatik 36 besterik ez baitzen geratu zutik. [[1813]]ko abenduan [[Pedro Manuel Ugartemendia|Pedro Manuel de Ugartemendia]] arkitekto [[andoain]]darra hautatu zuten berreraikitze planoak egin zitzan. Bost hilabete geroago, bere proiektua aurkeztu zuen Ugartemendiak, arkitektonikoki oso aurreratua zena: erdian zortzi aldeko enparantza zuen (zerbitzu zibil guztien kokagune litzatekeena), bertara zortzi kale bideratzen zirela. Alboetan beste bi enparantza, koadroa portu aldekoa, eta erdi biribila Santa Maria elizakoa. Proiektu hura, ordea, oso berritzailea zen sute aurreko egituraren ondoan, eta lurren jabe asko proiektuaren aurka altxatu ziren, aurreko orube banaketa errespeta zedin eskatuz. Azkenean, Manuel de Gogorza errejidoreak beste plano bat egin zuen aurreko orube banaketa erabat mantenduz, hau da, lehengo hiriaren berreraikuntza soila proposatuz.
Hori izan zen [[1816]]an Gaztelako Kontseiluak azkenean onetsi zuena. Edonola ere, Ugartemendiak fatxada guztien estiloen bateratzea eta beste zenbait osagarriren (zokalo, hutsarte, erlaitz, teilatu hegal etab.) erregulartasuna ziurtatzen zuen araudia onartzea lortu zuen. Gainera, azkenean Ugartemendia eta [[Alejo de Miranda]]k elkarrekin egindako bigarren plano bat atera zen aurrera, sute aurretik zegoen moldaketa gauza askotan errespetatzen zuena.
[[Fitxategi:Donostia Plaza Constitución.JPG|thumb|250px|[[Donostiako Konstituzio plaza]] eta Udaletxe zaharra]]
[[Donostiako Konstituzio plaza]] da berreraikitze prozesu honetan jasotako espazio sinboliko nagusia. Lauki zuzen egiturako enparantza da, Ugartemendia eta Mirandak diseinatua, aurretik zegoen moldaketa errespetatuz. Bere lau aldeak zein bere aldetik diseinatu ziren, eta gero taldeari osotasun itxura ematen dioten arkuen bidez lotu. Enparantza berriaren osaketak kalte eragin zien etxejabeak nolabait saritzeko, Donostiako udalak etxebizitza hauetako balkoi jarraituak egiteko laguntza eman zuen. Balkoi horiek bertatik [[Zezenketa|zezenak]] ikusteko alokatzen ziren. Hori da, hain zuzen ere, gaur egun [[ateburu]]etan dituzten zenbakien jatorria.
Konstituzio plazako eraikuntza nagusia udaletxea da, gaur egun udal liburutegi dena. Udaletxe hori [[Silvestre Perez]] aragoiar arkitektoak ([[1767]]-[[1825]]) proiektatu zuen [[1819]]an. Eraikuntza lanak, ordea, arazo ekonomikoak zirela medio, [[1829]]-[[1837]] arte atzeratu ziren. Enparantzako gainerako etxeetako arkupeekin bat egiten du udaletxekoak, horrela talde osoa bateratuz. Lehenengo gorputzeko erdi puntuko bost arkuen gainean, sei zutabe toskanar erraldoik beste bi solairuak ordenatzen eta bateratzen dituzte. Eraikuntzaren buruan, ohi denez, hiriko armarria dago.
Fatxada neoklasiko aski neurrizko honetan eta eraikuntzan oro har zenbait aldaketa egin zituen, Silvestre Perez 1825ean hil ondoren, proiektua jarraitu zuen Ugartemendiak. Honek aldaketa pare bat egin zion Perezen proiektuari, fatxadaren burua eta barruko eskailerari zegozkionak. Geroztik zenbait berrikuntza ere egin izan zaizkio eraikuntza honi: [[Jose Goikoa]] arkitektoak zenbait gela gehitu zizkion [[1876]] eta [[1895]] bitartean, eta [[Juan Rafael Aldai]]k azken solairua moldatu zuen [[1924]]an.
Donostiako Konstituzio enparantzaren antzik badu [[Tolosa]]ko [[Euskal Herria plaza (Tolosa)|Euskal Herria]] edo Justizia plazak. Bi kasuotan, enparantza [[laukizuzen]] bat osatzen duten etxebizitzak [[arkupe]] bateratuaz lotuak daude. [[XIX. mendea|XIX. mende]] erdialdera, Tolosako herria zabaltzen hasi zenean, osatua da Justizia plaza, bertan [[Justizia jauregia (Tolosa)|Justizia jauregia]] kokatzeko diseinatu baitzuen [[Jose Eleuterio Eskoriatza]] arkitektoak. Donostiakoa baino pixka bat geroxeagokoa da Tolosakoa: [[1853]]ko data ikus daiteke hango eraikuntza nagusiaren fatxadan, frontoi txikiaren eta erlojuaren ondoan.
==== Lan erlijiosoak ====
Estilo neoklasikoan Gipuzkoan arkitektura erlijiosoa asko landu ez bazen ere, badira aipatzeko kasu batzuk. Batetik, [[Azpeitia|Azpeitiko]] Soreasuko San Sebastian elizako ataurrea, [[1771]]n [[Ventura Rodríguez]]ek diseinatua, eta azkenean [[Frantzisko Ibero]] arkitektoak egina. Ataurre honen garaipen arku erromatarrak jada kutsu neoklasiko garbia du, nahiz eta oraindik estiloaren lehenengo garaietakoa den eta bertan erabiltzen diren formek liraintzera joko duten.
Dorregintzari dagokionez, [[Arkitektura barrokoa|barrokoan]] orokortu zen eredua jarraitzen da, orain jada apaingarririk gabe eta itxura klasikoa emanez, [[Manuel Martin Karrera]] [[Oñati]]ko [[San Migel eliza (Oñati)|San Migel elizako]] dorrea diseinatzerakoan egiten hasi zen bezala. Dena den, Gipuzkoan ez zen garai honetan ia dorre berririk osatu, ez baitzegoen [[Araba]]n zebilen [[Justo Antonio Olagibel|Olagibel]] bezalako dorre neoklasikoen egilerik.
[[Fitxategi:Mutriku Gipuzkoa eliza Perez.JPG|thumb|ezkerrera|300px|Mutrikuko Jasokundeko Ama Birjinaren parroki-eliza]]
Bestetik, ez zati bat soilik, baizik eta erabat neoklasikoa den Gipuzkoako eliza bakarra, eredugarria gainera, [[Mutriku]]ko [[Jasokunde Ama Birjinaren Eliza (Mutriku)|Jasokunde Ama Birjinaren Eliza]] da. Hau ere [[Silvestre Perez]]i zor zaio, besteak beste [[Donostia]]ko udaletxea –gaur egun udal liburutegia–, [[Bilbo]]ko [[Plaza Berria (Bilbo)|Plaza Berria]] eta [[Bermeo]]ko [[Santa Maria eliza (Bermeo)|Santa Maria eliza]] diseinatu zituen arkitekto berari.
[[1798]]an, [[Erroma]]n bolada luzea egin ondoren, egin zituen Perezek eliza honetako planoak. Hala ere, hamaika arrazoi zirela eta (arazo ekonomikoak, [[Iberiar Penintsulako Gerra|Independentzia Gerra]], [[Lehen Karlistaldia|Lehenengo Karlistaldia]] etab.), [[1843]] arte ez ziren egin eraikuntza lan nagusiak, Manuel Vicente Laka eta Mariano Jose Laskurain arkitektoek gidatuak. Silvestre Perezek, gainera, leku aproposa aukeratu zuen eliza kokatzeko. Ohi zen bezala herri erdian egin beharrean, herriko bazter hutsago bat hautatu baitzuen, Mutriku sarrerako goialdea, hain zuzen ere, eraikuntza gutxi eta aurrealdea hutsik zuen enparantza. Lurraren eta elizaren beraren garaierak, gainera, elizaren funtzio sakratua azpimarratzen du.
Mutrikuko eliza bere garaiko eraikuntzarik aurreratuenetarikoa da. Hierarkia jakin bati jarraitzen dioten bolumen desberdinen erabilera eredugarriak fatxada bat baino gehiago egitea bideratu zuen. Perezek ez ditu tradizioak agintzen zituen osagarri nagusiak baztertzen, baina bai eraldatzen. Dorrea, esate baterako, eraikuntza osoaren mende dago, eliz buruan kokatua; fatxada nagusiaren gainean ez da ageri ere egiten, barroko garaiko eliza dorreak ez bezala. Fatxada nagusia guztiz klasikoa da, tenplu erromatarren kutsu argikoa, aurrean eskailera sail zabalak dituela, eta sei zutabe [[doriar ordena|doriar]] eta frontoi soila.
Halako fatxada apaingarri gabeak, kolore bakarrekoak, zurrunak, podio batean jarriak, emozioak piztu baino gehiago, zentzuzko ordena baten ideia iradokitzen du. Erroma klasikoan bezala, fatxada honek ez du osagarri edo apaingarri erlijiosorik, hiritarren bertuteak areagotzeko ideia luzatzen duela dirudi, aldiz.
Barrualdeari dagokionez, Mutrikuko elizak [[oinplano]] [[laukizuzen]]a du, [[ganga]]k, lau zutabe doriarren gainean, gurutze modukoa bilakatzen dena, hormak presbiterio erdi biribilarekin eta alboetako bi zabaluneekin irekiz.
== Pintura eta eskultura ==
Estilo neoklasikoari dagokionez, pintura eta eskultura ez ziren izan oso aintzat hartzeko moduko jarduera artistikoak Euskal Herrian. Obra gutxi egin zen, eta egin ziren gutxi horietan kalitatea ez da goi mailakoa ere. Dena dela, badira garai hartan nolabaiteko garrantzia izan zuten [[erretaula]]gileak, arkitekto gisa ere ezagun egin zirenak, eskultore eta margolariak. Azken horiek gutxiago, eskulturakoa baino are produkzio murritz eta kaskarragoa izan baitzen pinturaren alorrekoa.
=== Eskultura ===
Estilo neoklasikoko oso eskultura gutxi da Euskal Herrian. Urritasun horren arrazoi nagusiak dira, batetik, erlijio eskakizunak ordurako beterik zeudela, eta ez zela enkargu berririk egiten. Bestetik, ez zela, oro har, oso kalitate oneko artistarik, eta, azkenik, estilo neoklasikoaren ezaugarriak ez zitzaizkiola ongi egokitzen garai hartako herri erlijiotasunari.
Eskulturaren alorreko jarduera nagusiak erretaulagintza eta erretauletarako bereziki eginiko eskultura eta erliebegintza izan ziren. Dena dela, erretaulagile bikainenak arkitekturan ere nabarmendu ziren artistak izan ziren. Horren ondorioz, arkitektura bera da erretaula neoklasikoen alderik azpimarragarriena.
Ezaugarri nagusiak habe trinkoak, habe ildaxkatuak eta marmolaren imitazioa dira. Hala ere, egin ziren marmol hutsezko zenbait lan ere, garai hartan emandako Errege Ordena batek agintzen zuenaren arabera, suterik bazen-edo, erre ez zitezen. Gorputz bakarreko erretaulak izan ohi dira, oro har, erliebe handi edo imajina batez osatuak.
[[Fitxategi:Renteria - Iglesia de Nuestra Señora de la Asuncion 55.jpg|thumb|250px| [[Errenteria]]ko [[Andre Mariaren Jasokundearen eliza (Errenteria)|Jasokundeko Andre Mariaren elizako]] erretaula nagusia.]]
[[Fitxategi:Sepulcro del general Juan de Gages, conde de Gages (1682-1759). Claustro de la Catedral de Pamplona.JPG|thumb|250px| Gagesko kondearen hilobia. [[Iruñeko katedrala|Iruñeko katedraleko]] klaustroa.]]
Erretaulak proiektatu zituzten arkitektoen artean aipagarrienetako bat [[Diego Villanueva]] da. Berak proiektatu zuen [[Donostia]]ko [[Santa Maria basilika]]ko erretaula nagusia, [[Francisco Azurmendi]]k gauzatu zuena. Eliza hartako Bakardadeko eta Sokorroko albo erretaulen proiektuak, berriz, [[Ventura Rodríguez]]ek –neoklasikoan garrantzi handia izan zuten arkitektoetako batek– egin zituen, eta Azurmendik gauzatu zituen, bi horietan ere material nagusi gisa [[haitzurdin|marmola]] eta [[jaspe]]a erabiliz. Erretaulagile eta eskultore horiek beroriek egin zituzten [[Errenteria]]ko [[Andre Mariaren Jasokundearen eliza (Errenteria)|Jasokundeko Andre Mariaren elizako]] erretaula nagusiaren proiektua eta obra.
[[Justo Antonio Olagibel]]ek eta [[Eustaquio Díaz de Güemes]] arkitektoek ere jardun zuten erretaulagintzan, arkitekturaz gainera: Gasteizko kolejiatakoa proiektatu zuen lehenak, eta [[Kutxu]]koa bigarrenak. Eta erretaulagile izan ziren, orobat, [[Manuel Martin Karrera]] ([[Audikana]] eta [[Okariz]]ko erretaulak egin zituen) eta [[Francisco Ugartemendia]] ([[Elgoibar]]ko erretaula nagusia egin zuena, beste zenbait artistarekin lankidetzan). Silvestre Perez aragoiarrak ere eragin handia izan zuen euskal neoklasikoan, bai arkitekturan, bai erretaulagintzan. Harenak dira, besteak beste, [[Tolosa]]ko Santa Maria elizako erretaula nagusia eta alboetakoak, eta Arriagarako egindakoa.
Erretaulagile gisa soilik nabarmendu zirenen artean, ordea, arabarrak dira bereziki ospetsuak, [[Benigno Moraza]] eta [[Antonio Rubio]], batez ere. Lehenak [[1789]] eta [[1832]] bitartean egin zituen bere lanik gehientsuenak, besteak beste, [[Aztegieta]] eta [[Amarita]]ko erretaula nagusiak, eta [[Betoñu|Betoñoko]] albo erretaula bat. Rubiorenak dira, berriz, [[Elorriaga (Gasteiz)|Elorriagako]] San Pedro elizako albo erretaularen arkitektura egitura eta San Sebastianen erretaularena, eta [[Deredia]]koa ([[1803]]). Rubioren ezaugarri nagusia oreka da, dotoreziaren eta neurriaren batasuna. Lan bikainak egin zituzten, halaber, Manuel de Agredak eta Gregorio de Dombrasasek ere.
Erretaula haietarako eskulturak eta erliebeak ondu zituzten artistetan aurrez aipatua izan den Francisco Azurmendi [[idiazabal]]darra izan zen ezagunenetako bat. Herri askotan egin zituen lanak Azurmendik, Gipuzkoan bereziki. Lan ezagunenak ditu, besteak beste, [[Alegia|Alegiko]] elizako estatuak eta San Joan Bataiatzailearen domina, [[Andoain]]go Arrosarioaren erretaula, [[Lezo]]ko Santo Kristokoa, [[Amasa]]koa eta [[Azkoitia|Azkoitiko]] koruko aulki saila.
Garrantzi handia izan zuen, orobat, [[Miguel Antonio Jauregi]] maisuak ere. Marrazki irakasle izan zen Jauregi [[Bergarako Errege Mintegia]]n, eta Euskal Herritik kanpo ere lan egin zuen, [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxan]] hain zuzen. Aipagarria du [[Soraluze]]n eginiko erretaula bat, Ventura Rodríguezek proiektatua, marmol itxura eta [[Hirutasun]]a [[Maria|Ama Birjina]] koroatzen agertzen duen igeltsuzko erliebe bikaina duena. Eta herri hartan bertan egin zuen, era berean, mojen komenturako Santa Anaren erretaula. Harenak dira, halaber, [[Zumarraga]]ko Jasokundearen elizako lau albo erliebe, [[1800]]. urtean proiektatuak.
Azpimarragarriak dira, era berean, [[Roberto Michel]]ek egindako lanak ere: [[Donostia]]ko [[Santa Maria basilika|Santa Mariako]] San [[Pio V.a]]ren erretaulako erliebe handia, Kristo Gurutziltzatuaren mirariari eta Aita Santuari buruzkoa; [[Gasteiz]]ko Sociedad Bascongadarentzat eginiko [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.aren]] bustoa, gaur egun Arabako Diputazioko jauregian gordetzen dena; [[Azpeitia|Azpeitiko]] parrokiako [[San Sebastian]]en imajina handi bat, eta Gagesko konde eta erregeordearen hilobia, [[Iruñeko katedrala|Iruñeko katedraleko]] klaustroan dagoena. Seguru jakiterik ez bada ere, Michelek egindakotzat jotzen da, halaber, Santa Maria elizako [[Santa Barbara]] erretaulako erliebea ere.
[[Alfonso Bergaz]]ek, berriz, Olagibelek [[Armentia]]n egin zuen Diaz Espadatarren etxeko fatxadako irudia eta [[Getaria (Gipuzkoa)|Getariko]] plazan dagoen [[Juan Sebastian Elkano|Elkanoren]] irudia egin zituen. Jose Piquerrek, berriz, Silvestre Perezek [[Tolosa]]ko elizarako diseinatu zuen erretaula nagusiko hiru eskultura eta alboetakoak egin zituen. Eskultore berarena da [[Francisco Espoz]]en mausoleo bikaina ([[1855]]), marmol zuriz ondua, Iruñeko katedraleko klaustroan dagoena. Berez, [[Florentzia]]ko [[Santa Croce (Florentzia)|Santa Croce elizan]] [[Antonio Canova]]k [[Vittorio Alfieri|Alfieri]] olerkariaren hilobirako egindako lanaren kopia da.
Azkenik, neoklasikoko eskulturagintzaren atal honetan ezin da aipatu gabe utzi Valdivieso arabar familia. Bereziki aipagarria da [[Mauricio Valdivieso]]. Araban egin zituen lan gehienak, [[1781]]-[[1822]] bitartean, [[Antonio Moraza]] eta [[Antonio Rubio]] erretaulagileekin batera. Valdiviesok bere herriko erlijio sentimendua eta berrikuntza teknikoa batzen jakin zuen. Teknika zuzena eta adierazkortasun atsegina agertzen dute bere lanek. Gasteizen, [[Labraza]]n, [[Elorriaga (Gasteiz)|Elorriagan]] daude ikusgai, beste leku batzuen artean, Mauricio Valdiviesoren lanak. Ospetsua izan zen aurrekoaren anaia Martiniano ere, nahiz eta ez zuen Mauricioren maila iritsi.
=== Pintura ===
Pinturaren alorreko adierazpen urrietan badira bai pintura zibilari dagozkionak (erretratuak, erakundeek eskaturiko irudiak etab.) eta bai pintura erlijiosoari dagozkionak ere, gutxiago badira ere.
Erretratugintzan [[Vicente López]], [[Antonio Carnicero]] eta [[Luis Paret y Alcázar]] nabarmendu ziren. Canga Argüelles kondearen erretratua da lehenaren lanik aipagarriena, gaur egun Donostiako [[San Telmo Museoa|San Telmo museoan]] dagoena. Antonio Carniceroren koadro esanguratsuenak, berriz, Arabako bi batzarkideren erretratuak dira. Arabako Diputazioaren Jauregian daude gorderik. Bere ezaugarri nagusiak kolorearen erabilera eta errealismoa dira. Pareten obretan, azkenik, azpimarratzekoa da [[Nafarroako museoa|Nafarroako Museoan]] gordetzen den [[Leandro Fernández de Moratín|Fernández de Moratínen]] erretratua.
Pintura ez erlijiosoan kontuan hartzekoa da, halaber, [[Antonio González Ruiz]], Erregearen Ganbara Pintore eta San Fernandoko Akademiako zuzendari izan zena. Bere lanak neoklasizismoaren hasierakoak dira eta kutsu barrokoa dute, baina beren taxukera oso egokia eta aintzat hartzekoa da. Arabako Batzar Orokorretarako eskatu zioten ''Arabaren eta San Prudentzioren alegoria'' ([[1762]]) da bere estiloaren erakusgarri gorena. Hark egina da Gasteizko umezurztegi zaharreko Rodrigo de Rojas y Contrerasen erretratua ere.
Erlijio pinturari dagokionez, ezagunak dira Goikoetxea nafarra, Donostiako Santa Mariako erretaularako oihal gainean egin zituen margoekin, [[Antonio Zavala|Antonio Zabala]] [[bergara]]rra, Tolosako Santa Maria elizan Jasokundeko Ama Birjinaren koadro handi bat egin zuena, eta [[Jose Lopez de Torre]] arabarra, agirien arabera [[Galarreta]], [[Urizaharra]], [[Deredia]] eta [[Argomaiz]]ko elizetako zenbait koadroren egile izan zena, besteak beste.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011-10-17}}
== Kanpo estekak ==
* Jose A. BARRIO LOZA: [http://www.hiru.com/arte/el-urbanismo-y-la-arquitectura-del-neoclasicismo-en-el-pais-vasco Neoklasizismoko hirigintza eta arkitektura Euskadin]. ''Hiru.com''.
* Julen ZORROZUA SANTISTEBAN: [http://www.hiru.com/arte/las-artes-figurativas-en-el-neoclasicismo-vasco.-estado-de-la-cuestion Neoklasizismoko arte figuratiboak Euskadin. Egoera zertan den]. ''Hiru.com''.
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Neoklasizismoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Neoklasizismoa Euskal Herrian]]
k5e12rukbo5bfihruu4gvwkwkjgqvyr
Barrokoa Euskal Herrian
0
383877
10021956
10021408
2025-01-03T17:48:51Z
Suna no onna
63274
/* Antonio Gonzalez Ruiz */
10021956
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Basilica of St. Ignatius in Loyola.jpg|thumb|300px|[[Loiolako Santutegia]], [[Azpeitia]]n. Barrokko italiarrean egindako eraikina.]]
'''Barrokoa Euskal Herrian''' [[XVII. mendea]]ren amaieran eta [[XVIII. mendea]]n garatu zen estilo artistikoa da.
== Sarrera ==
[[Barrokoa|Arte barrokoak]] XVII. mendearen bukaeran egin zuen sarrera Euskal Herrian. Gerrek eta kolonietako gehiegikeriek lehen krisi larria ekarri zuten [[XVI. mendea]]ren bukaeran Espainiara eta, honen barnean, [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrira]]; diru eskasia zela kausa, beheraldi handia izan zuen arteak. [[Kontrarreforma]]ren izpiritua jaso zuten erlijio ordenei esker -Jesusen Lagundiari ezker bereziki-, ordea, berpiztu egin zen. Euskal barrokoaren gorena [[XVIII. mendea]]n etorri zen, Indietako Konpainiak eta [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia|Caracasko Errege Konpainiak]] bultzatuta.
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
== XVII. mendeko arkitektura ==
Historialari batzuek —Llagunok, Kublerrek eta beste zenbaitek— arrazoi dute euskal arkitektura mende honetan gainbeheran abiatu zela baieztatzen dutenean; beste eskualde batzuei buruz ere erants daitekeen oharra da berau; izan ere, Barrokoan handitasun arkitektonikoa gutxiago bilatzen zen, antzerki-izaerak zuen eragina baino.
Baskonian gainbehera hau kantitatean antzematen da. Eraikuntzetan, XVI. mendearen hasieran, Ameriketako urrearen eta hazkunde demografikoaren bultzada sumatu bazen, XVII. mendean gainbehera politikoak eta geldialdi demografikoak egitasmo arkitektonikoak geldiarazi zituen.
Beste alde batetik, aurreko aldian hasitako eta bukatu gabe zeuden eraikinak bukatu beharrean zeuden, besteak beste, atariak edertu, arkupeak eta ate ondoak erantsi eta dorreak eraiki behar zitzaizkien.
Beraz, zehazki esanda, arkitekturari dagokionez, XVII. mendearen bigarren erdialdean geldialdi bat eman zen –begien bistan azaltzen da, adibidez, igeltsuz janzten hasi ziren zurezko gangetan–, eta, XVIII. mendetik edergarrietarako zaletasunari, [[Arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] iritsi arte nabarmendu zenari, halakoxe susperraldi bat sumatu zitzaion.
[[Trentoko kontzilioa|Trentoko Kontzilioaren]] kontrarreformaren aldekoen norabide eta eraginpean sortu eta berrituriko erlijiosoen ikastetxeak izan ziren tenplu eta bizitoki berrien premia sumatu zutenak. Ez dira asko, beraz, oinplano berriko elizak. Maisu euskaldunak behar izan ziren antzinako tenpluak arkupez, koruz eta atariez osatzeko eta edertzeko.
==== Arkupeak ====
[[Fitxategi:Bilbao - Catedral de Santiago 09.JPG|alt=Bilboko Done Jakue katedraleko ataria|ezkerrera|thumb|159x159px|Bilboko Done Jakue katedraleko ataria]]
Horrela ikusiko dugu Bilbon, [[Martin Ibañez Zalbidea]] maisua [[Begoñako Santutegia]]ren arkupe ederraren traza egiten.Euskal Herrian, aldi honetan eraikitakoen artean handiena [[Bilboko Done Jakue katedrala|Bilboko Santiago Katedraleko]] arkupea da. Oinplanoa irregularra eta trapezoidea, erdi-puntuko arku zabalez loturiko zazpi pilastra handiz eusten zaiona da, den guztian tarte irregularretan kokaturiko gurutze-gangaz estalirik. Eraikuntza XVI. mendearen azken hamarkadan egina izan zen astiro‑astiro, eta duela gutxi izan da zaharberritua. Zoragarria da [[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko AndraMariaren basilikako]] arkupea. Zurezko injinerutza-lan itzela, harrizko baranda batez mugaturiko esparru zabal bat estaltzen du eta zorua 1775ean harriztatu zitzaion.
Bitxitasunagatik oso interesgarria da Gipuzkoako Soraluzeko Andre Maria Erregina elizako arkupea, erabat zurez taillatua da, baita bera egin zeneko 1666ko data ere taillatua duelarik.
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa Maria de Uribarri.jpg|thumb|Uribarriko Abdra Maria elziako aterpea]]
[[Araba]] aldeko lurraldeetara igaroz gero, mende bat beranduago, 1750 aldera, [[San Joan eliza (Agurain)|Aguraingo San Joan elizan]] “Ekialdeko Lautadako arkuperik hoberena”<ref>P. L. ETXEBERRIA, ''Álava en sus manos, IV.''ean, 141. or.</ref> eraiki zela ohartuko gara, [[Inazio Ibero]] azpeitiar maisuak trazaturikoa.
Urte horietan eta hiri berean [[San Esteban parrokia]]n eraiki zen erdi-puntuko arkuak dituen arkupea ere kalitatezkoa da.
==== Atariak ====
Barroko aldi luze horretan zehar eraikitako eliza atarien kapituluan, [[Bilboko Mesedetako fraideen komentuko]] elizaren ataria gogoratu beharko litzateke, 1680an eraiki zena. [[Joan Ortiz de Colina|Joan Ortiz de Colinaren]] lana da, nahiz eta [[Frantzisko Elorriaga|Frantzisko Elorriagak]] amaitua izan. Geroztikako ordezko kanpai-horma duen ataria agertzen da, bertan hiriak berea duen arte giroko lautasuna eta soiltasuna da nagusi. Antzeko eranskin bat bazuen Bizkaiko Gueñesko Santa Maria elizak; XVI. mendearen lehen erdian eraikitako eliza gotiko berantiarra da eta prozesu luze baten ondoren eliza‑areto bihurtu zen 1577 aldera, lehen gogorazi dugun bezala. Lehen aipatua dugun berpizkunde estiloko bere alboko atariaz gainera, elizaren oinetan aberastu bat hartu zuen 1603 eta 1611 bitartean Burgosko artzapezpikuaren ikerlaria zen [[Joan Gonzalez de Cisniega]] maisu menditarrak trazaturiko [[Herrerar arkitektura|herrerar]] atari bikainarekin. Burgos eta Valladolideko (Diego de Prades) klasizismo fokuekin eta segoviar (Pedro de Brizuela) fokuarekin loturarik ikusi izan zaio.
Araban badira [[plateresko]] aldian egindako atari oso duin batzuk eta berpizkunde aldiko bikain batzuk, esaterako, Eltziego eta La Puebla de Labarcan eta horrela jarraitzen da tradizio berberarekin Kripan, Benasperi, Bilar, Guardian eta abarretan.
==== Dorreak ====
Beste kapitulu interesgarri bat osa daiteke aldi horretan eraikitako dorreekin, tenplu berari dagokion data baino beranduago eraikiak direnekin. Elorrion 1661ean eraikitzen hasi zen [[Sortzez Garbiaren eliza (Elorrio)|Sortzen Garbiaren elizako]] dorre ederra hamar urte beranduago bukatu zen.
=== Arkitektura trentiarra ===
==== Bizkaia ====
Arkitekturaren bultzadan indar gabezia eman zela lehen aipatu badugu ere, aldi honetan sortu ziren ukaezinezko estetikazko eredu diren eraikinak.
===== Bi Joan Santuen eliza =====
[[Fitxategi:Bilbao - Santos Juanes 10.JPG|thumb|Bilboko Bi Joan Santuen eliza, Jesusen Lagundiaren estilokoa.]]
Goiztiarrenen artean aipatzekoa da [[Joan Santuen eliza (Bilbo)|Josulagunen ikastetxeko eliza]], 1624an San Andresen izenean Bilbon eraiki zena. Eliza, hondamenagatik bertan behera utzi behar izan zena, bi Joan Santuen izena zuen beste antzinako parrokia baten ordezkoa zen; 1767an [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.aren]] aginduz Borboien jabego guztietatik jesuitak bota zituztelarik, [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiaren]] eraikinera ekarri zenean ere izen hori gorde zuen.
Barroko soilaren ereduari jarraitzen zaio eraikina, [[Jacopo Barozzi|Jacopo Barozzi (Vignola)]] italiar arkitektoak, Erroman, [[Gesù eliza]] eraiki zienetik Josulagunek berentzat hartu zuten ereduari, hain zuzen ere.
Fatxada bi gorputzez osatua dago: ataria bera eta gainekoa, tenpluaren habearte nagusia kanpora ematen duen eta estilo honen berezko okerdurak alboan dituena; multzo osoari batasuna ematen dion piramidezko kapiteletan bukatzen da. Beheko gorputzaren erdian erdi-puntuko arkupean irekitako atea, alde bakoitzean atxikitako zutabe doriko garai pare batez mugaturik dago.
Baditu barrualdean garaiera desberdineko hiru habearte, gurutzadura eta beronen gainean Lagundiko santuak margoturik daramazkien kupula eder bat. Habearte nagusia kanoi‑gangaz estalia da eta barrunbeari argia eman ahal izateko sabaileiho edo ilargixkak ditu. Ez da handia eliza, baina han ez da falta peraltatu samarrak diren erdi-puntuko arkuen gainetan ganga aberatsik, ezta jesuiten elizetan jatorrizkoak diren eta garai hartako erromatarren eraikinen erara apainduriko frisoak dituzten galeria eta tribunak ere.
Eliza eta ikastetxearen arkitektoa oso litekeena Martin Ibañez Zalbidea izatea, Lagundiaren ordezkaria, honen eta Udalaren arteko hitzarmenean.<ref>M. BASAS, ''Miscelánea histórica bilbáina'' (Bilbo, 1971), 205‑209. or.</ref>
Josulagunen eraikuntza honetan aurkitzen zuen Jovellanosek herreratar kutsuren bat eta Lagundiak Santanderren egin zuenaren garaikidetzat jotzen zuen.<ref>G. M. de JOVELLANOS, ''Diarios'' (1915. argt.), 22. or.</ref> Oraingo hau “Juan de Nates‑en lana da, Perez de Regueraren ustetan Bilbokoaren egilea ere berau litzatekeelarik”.<ref>M. I. ASTIAZARAIN, ''Puntos de encuentro y comportamientos tipológicos en la arquitectura barroca vasca.'' Ondare, 19an, A.P.M. (Donostia, 2000) 28. or.</ref> Ibañez Zalbidea beraren esku-hartzea ere ezagutzen da Bizkaiko beste zenbait lekutan: Urduñan, Balmaseda, Artzentales, eta abar.
Uribarriko Santa Maria eliza. Durango. Durangoko Uribarriko Santa Maria ere klasizismo garaikoa (1620) da eta oso erabatekoa dirudien birmoldaketa batean, berpizkunde‑gotikoko beste eraikin baten gainean jaso zenaren ondorioa da, oinplanoa errespetatuz, Joan Urizarzabalaren trazari jarraituz egina. Gurutze itxurako pilare lodien bidez bereiziak daude hiru habearteak eta multzo osoari handitasun harrigarri bat ematen diote. Denbora joan ahala, “galdu egingo da estiloarekiko leialtasuna eta baziren klasizismo soila desitxuratzeaz arduratu ziren ertilariak, benetako norabide barrokorantz joanez, besteak beste, Domingo Vélez de Palacio, Juan de Setién, Juan Hernando eta Pedro de Potón”.<ref name="#1">Ibidem, 27. or.</ref>
Agustindarren Komentua. Durango. Durangotik irten ere egin gabe, hiri eder horretan aurkitzen da Agustindarren komentua; Joan Ansola gipuzkoarrak nahiago izan zuen diseinuan formula berriak asmatzea baino Tolosako San Frantzisko elizako eskema jarraitzea.
San Pedro eliza. Santurtzi. Mendearen erdira jada iritsita, Nerbioi ezkerreko ertzean Santurtziko San Pedro eliza eraiki zela gogoratzea merezi du. Gerora berrikuntzak nozitu baditu ere, gorde du geroztik orduko eliza barroko baten itxura bera, izaera soila eta lerro garbiena, alegia.
Urrutia sendiaren ermita. Zalla. Beste multzo aipagarri bat Zallan Urrutia sendiak mendearen bukaeran eraiki zuena da. Jauregia, burdinola eta ermita dituen jabego partikular bat da; ermita hau gurutze‑toki erakoa da eta badu jauregi aurrean elizkizunetarako balio zuen zabaldia ere. Esparru honen burualdea abside erakoa da, eta bere atariak, trinkotasun eta hutsarekin jokatuz, erdiko ardatza handiagotu egiten du, sendiaren armarria oso era barrokoan nabarmenduz.
Familia Santuaren eliza. Urduña. Bilbo eta bere ingurutik urrunduta, Urduñan, Familia Santuaren eliza topatuko dugu, on Joan Urdanegi eta Villafuerteko markesa zen bere emazteak fundatutako Jesusen Lagundiaren Ikastetxeko antzinako kapera izan zen honetaz Aita Josefinoak arduratzen dira gaur egun. Eliza 1680ean Luxenburgoko Santiago Raón arkitektoak diseinaturikoa da.
Fatxada Bilboko bi Joan Santuen elizaren eredutik apur bat aldentzen da; pilastra erraldoien bidez zatitzen da hiru gorputz zutetan, arkuperako sarreratzat balio duten erdi-puntuko arku ez bere beheko solairuan; apaingarririk gabekoak dira arkuak. Alboetako kaleak, fundatzaileen armarria dutelarik, kalostra bidez bereizitako kanpai-horma lirainez amaitzen dira. Nonahi azaltzen dira hostotza edergarriak eta Jesuiten IHS anagrama.
Barrutik jesuiten elizetako bat da, baina ez guztiz jatorra, ez baitu alboetako tribunarik. Oinplanoa gurutze latindarra du, burualde laua, hiru habearte, erdikoa zabalera ederrekoa eta gurutzadura ere oso zabala, kupula bere gainean duela. Alboetako habearteak, elizaren ardatzarekiko luzetarako norabidean kokatuak dauden ilargixka-gangaz estaltzen dira. Fajoi‑arku eta formeroak erdi-puntukoak dira eta pilare sendoen gainean ezarriak daude. Hostotza mamitsuz, erliebe geometrikoz eta loroiez eginiko apainketak barroko aurreratu samarreko aldiko eraikuntza bistaratzen du.
San Jose eliza. Lekeitio. Urduñako elizaren antzekoa eta ia data berekoa da gaur egungo San Jose eliza, Lekeitioko josulagunena. Elizaren eraikuntza, oinplano gurutze latindarra eta horma‑bularren arteko kaperak dituena, 1688an hasi zen; goiko tribuna lotu baten aldaera badu, kanoi‑ganga ilargixkadunaz estalia dago eta kupula itsu bat gurutzaduran. Hainbat osagai erantsi zitzaizkion XVIII. mendean edergarri gehitxorekin.
Enkartazioetara iristen bagara, zenbait tokitan, aitzitik, eraikuntza apalagoak topatuko ditugu, hirietako harresiez kanpo kokatuak.
Sandamendiko Santa Elixabeten komentua. Gordexola (1682). Frantziskotar lekaimeen eliza honetan, inguru horretako eliza askotan errepikatzen den eredua onartu zen: hiru edo lau tarte dituen oinplano gurutze latindarra, gurutzadura eta burualdea angeluzuzena, ilargixka-gangak, gurutzaduraren gainean kupula petxinaduna; alderdi batzuetan harlangaitzezko paramentua zarpeatua da, eta ertzetan eta baoen bazterretan ditu harlanduak.
Santa Klararen eliza. Balmaseda. Garai berekoa eta gurutze itxurari leial zaioa da Balmasedako Santa Klara eliza ere (1675). Klasizismo aurreratu samarrekoa eta eliza, bizitokia eta prestaketa eskolak (prezeptoria) osaturiko multzoa da, Panamara emigratu zuen Joan de la Piedra herritarrak utzitako ondareari esker sortutakoa delarik. Eraikin guztien elkartzea funtsezkoa da planteamenduz, eta oso litekeena da lana Trasmierako egilearena izatea, bi gela multzo dituen prestaketa eskola izan ezik, hau Pedro de Ozejok (1653) eraikia baita.
<center>* * *</center>
Astiazarainek garai horretan bizkaitarren eta menditarren (Trasmierakoak) artean ematen den lehia aipatzen du eta aldi berean ia herreratarra den barroko soilarekiko zein bat zetozen bi taldeak. Hala ere, barrokoa baitaratzerakoan harridura sumatzen da –esaterako, Lucas de Longa euskal maisuarengan– edergarri oso urriko kasuetan eta hizkera abanguardistagoa erabiltzera zihoazen beste batzuetan.
Garai horretan ez dira gutxi langintzaz era askotariko jardueratan murgilduta zeuden maisu eta lantegiak, gaurko gure artelanen ikusmoldetik begiratuta espezializazioa eskatzen duten zereginak pilatzen dituztenak. Garai horretan, baziren Bizkaian eta Baskoniako beste lurraldeetan, arkitekto, trazatzaile, mihiztatzaile, hozkalari eta baita sarritan eskulturagileak ere. Horrela izango ziren Antonio Alloitiz, Joan Bolialdea, Martin Olaizola azpeitiarra eta Bizkaia, Araba eta abarretan lanean topatu zitezkeen Frantzisko Martinez de Arce Kantabriakoa ere.
==== Araba ====
Araban ere, XVII. mendearen lehen erdian, aurreko eraikuntza jarduera apur bat gutxitua gertatu zen. Hala ere, halako kategoria bat duten eraikin batzuk altxa ziren:
Guztiz Garbiaren komentua. Gasteiz. Egun San Antonio komentua (1611‑1619) deritzan hau, Araba Etxeko Maria Ana de Gebara Andereak sustatua izan zen, eskema klasikoetara bildu ziren Trasmierako (Vélez de la Huertatarrak) maisuekin hitzarmena eginez. Elizaren gorputza, gurtza‑toki eta jauregiaren artean kokatu zen, horrela gurutzadurako tribuna batera sarbidea izan zezakeen moduan kokaturik.
Elizaren oinplanoak Villagarcía de Campos‑eko San Luis kolegio‑elizaren eredua jarraitu zuen. Barruak edergarririk gabeko soiltasuna du ezaugarri. Fatxadak berriz, badu herreratar kutsu garbi bat: arkuteria hirukoitza duen arkupea, lerromakurreko frontoia eta bigarren mailan nitxoak, Gebaratarren bi armarri alboetan dituen angeluzuzeneko leiho handia hirugarren solairuan; eta honen guztiaren buruan triangeluzko frontoi bat. Madrilgo Gizakundearen, Avilako Santa Teresaren, eta Madrilgo Errege Fraide Oinutsen komentuetatik hartutako edo hark iradokitako ereduak liratekeenak aurkitu zaizkio.
Gasteizen bertako beste leku batzuetan barrokoa uzkur eta lotsati samar azaltzen da:
* San Migel parrokiako San Martin kaperan, (egun Guztiz Garbiarena),
* Santa Maria katedraleko Santo Kristoaren kaperan (egun bataiategia) eta abar.
* gaur egun desagertua den eta ezer esango ez dugun San Frantzisko komentu eta elizan, zeinaren jatorria Asisko Santu berarena dela esaten den eta gelditu diren eraikinaren dokumentu grafikoek XVII. mendearen azken urteetan igeltsuz eginiko apainketa barroko arranditsua erakusten duten.<ref name="#1"/>
Arabako hiriburutik kanpo, egoki litzateke, XVII. mendean zehar, barroko izaeraz zertzen ari ziren hainbat lan hemen aipatzea.
* Bastidako Jasokundekoa, fatxada eta dorrea egitea Trasmierako maisuen esku geratu zena.<ref>E. ENCISO VIANA, Labastida. C.M.A. I.ean, 206. or. eta hur. Ikusi, halaber, P. L. ETXEBERRIA GOÑI, ''Álava en sus manos'', IV.ean, 145. or.</ref>
* Aguraingo Klaratarren komentuan nabaria da Joan eta Lukas Longa (1679) gipuzkoar arkitektoen esku-hartzea, urte batzuk lehenago erre zen beste bat ordezkatuz beste eliza bat sortu zuten, bere alboetako habearteetan, burualdean eta gurutzaduran toskanar ordenako pilare pilastradunak erabiliz, jada ilargixkadun kanoi‑ganga erabiltzen den hiru habeartetako eliza, hain zuzen ere.
Dorreak. Aipa ditzagun espiritu berari erantzunez eraiki ziren dorre barrokoak:
* Gasteizko Santa Mariaren katedrala,
* Bastidako Jasokundearena,<ref>C.M.A. I.a, 209‑211. or.</ref>
* Oiongo Santa Mariarena,
* Arrietako Santiagorena...
Baina, batik bat eta orokorrean, Euskal Herrian kanpandorreak eraikitzeko zeregina, XVIII. mendeko kontua izan zen.
Jauregi eder bikainak eraiki ziren garai horretan; hainbeste izan ziren non baden barrokoaren arkitektura zibilari buruzko kapitulu berezi bat eskaintzeko adina arrazoibide.
==== Gipuzkoa ====
Gipuzkoan, parrokia-eliza berriei lotzen bagatzaizkie ez da agertzen aipatzeko adinakorik. Eraikuntzak astiro eta nekez zihoazen aurrera, berreraikuntzak ugariago ziren, ehun‑urteko horretan, eta lehentxeago esan bezala, ia beti koru, arkupe, sakristia eta dorreen osaketak eta eranskinak egiten baitziren.
Hala ere, badira oinplano berria duten komentuetan garrantzi handiko eraikuntzak ere, [[:Fitxategi:Sortzez Garbia Segura 2007.jpg|Segurako Sorkundetarren eliza]] galanta, esate baterako.
===== Bergaran Josulagunen Ikastetxeko eliza =====
[[Jesusen Lagundia|Jesusen lagundia]] 1593an kokatu ziren lekuan, oinplano berriko ikastetxea eraiki nahi izan zuten berari zegokion eliza eta guzti, eta 1628 hasi zen eraikuntza mende erdiz luzatu zen. XIX. mendean ikasgelen eraikin osoa desagertu zen.
Oraindik ere funtsezkoenean gorde den eliza josulagunen erara eraiki zen, Vignolaren Arauei jarraikiz: hiru tartetako habearte bakarrekoa den gurutze itxurako oinplanoa, gurutzadura zabala eta angeluzuzeneko presbiterioa, bere alboetan sakristiak dituela, eta arauari jarraikiz, beren artean pasabidea duten kaperak ireki ziren habearte aldera.
Eliza ilargixkadun kanoi‑gangaz estalia da eta gurutzaduraren gainean esfera erdi formako kupulaz. Fatxada ere garai hartako kanonak zioenarekin bat zetorren: hiru habearte erakusten zituen, alboetakoak baino garaiagoa zelarik erdikoa, bertan, alboetan atari pilastraduna, armarriarentzat tartea uzteko, frontoi lerromakur eta aldapatsu baten bidez bukatua.
Joan Martinez Agirre Azkoitiko maisuaren zuzendaritzapean hasi ziren lanak 1628an, Mateo de Ocejoren trazari jarraitu zitzaiolarik. Eraikuntza honen bigarren etapa batean A. Matos arkitekto josulagunak eta bertako beste maisu batzuk esku hartu zuten, jatorrizko traza berari jarraituz ziur asko.<ref>Mª J. ARANBURU, ''El antiguo colegio de la Compañia de Jesús en Bergara. Historia de su construcción.'' Ondare, 19an, ''Revisión del Arte Barroco'', A.P.M., (Donostia, 2000) 257‑267. or.</ref>
Guztiz eraldatua izan zen gerora fatxada. Trentotar barrokoaren berezko soiltasunez sortutako elizak berak gorabehera ugari nozitu behar izan zituen Ordena (1767) bota ondorenean, azkenean ia erabat hondamenak jota gelditu baitzen.
===== San Bartolome eliza. Elgoibar. =====
Bergarako jesuiten elizako lanen hastapena eman zuen Martínez Agirre berak emana behar du izan Elgoibarko (1646) elizarako diseinua ere.
Gerora, Lucas Longak (1692) esku hartu zuen beronen eraikuntzan. Honek, ilargixkadun kanoi‑gangak jarri zizkion eraikinari eta kupulari eusgarri sendotasuna emteko, Italian XVI. mendean erabilitako formula manieristei jarraituz, pilareak alakatu egin zituen. Probintziako beste elizatan ohikoa denez, kupula ez da kanpora agertzen, danborrik ere ez du eta petxinen gainetan hartzen du atseden. Guztiz barneratuak dituen dorre eta arkupeek benetako esanahia dute egitasmoetan, fatxada berezia osatzen baitu, hurrengo menderako abiapuntu izanez.
<center>* * *</center>
Elizbarrutiko ikerlariaren irudiak eta eginkizunak zuen garrantzia gero eta gehiago azaltzen da ikerketetan, zeren eta, eliza jakin baten eraikuntzan aurkezturiko egitasmoak aztertzeko egiten zen bisita zela eta, ez baitzen inola ere harritzekoa, ikerlariak berak zekarren traza onartuz amaitzea.
Jazoera hauxe gertatu zela dirudi [[San Joan Bataiatzailearen eliza (Alegia)|Alegiako San Joan Bataiatzailea elizan]], berreraikuntza eta eranskin berriak egiten mende erdi bat iraun baitzuen; korua, berriz, hurrengoan egin zen. Elizaren oinplanoa gurutze latindarra da.
[[San Joan eliza (Pasai Donibane)|Pasai Donibaneko San Joan eliza]] ere oinplano gurutze latindarra duena da, eta ez zen gangaz estali 1700era arte. Hauek gotiko berantiarreko gurutzeriaz apaindu ziren, eta korua elizaren oinetan, altuera handi samarra emanda eraikitzea zelarik ohikoa Gipuzkoako barrokoan.
Gipuzkoan fatxada angeluzuzena onartu zen, Karlos V.aren diruzain eta kontseilari zen Pedro Zuazola jaunak fundaturiko [[Santa Klara komentua (Azkoitia)|Azkoitiko Santa Klararen komentuan]]; eliza, [[Lukas Longa]] diseinuaren arabera, 1684ra arte ez bazen egin ere. Honen barruan sartzen da arkupea, erabateko soiltasunez egina.
Eskema berari jarraitzen zaio, ikusmoldeetan aldaerak dituzten arren, Lazkaoko Karmeldarretan eta Zistertarretan, eta Segurako Sorkundetarren lekaimeenean, azkeneko komentu eta eliza multzo handi honen diseinua Juan Raoni zor zaio; frantses jatorriko arkitekto sonatua honek Vianan kokatu eta Nafarroa eta Errioxako eraikuntza askotan esku hartu zuen. Segurako komenturako diseinua Migel Martinez maisuari eman zitzaion.
==== Nafarroa ====
===== Komentu‑elizak =====
Nafarroa ere ez da oso aberatsa XVII. mendean eraikitako oinplano berriko parrokia-elizetan. Ugari dira, nola ez, komentu‑elizak eta santutegiak, noblezia laiko nahiz eliztarren debozio eta eskuzabaltasunari esker eraikiak orokorrean, gehientsuenetan beren hobiratzeak delako elizetan ziurtatzea izaten baitzuten xede, eta beste batzuetan sendiaren armarria elizaren aurrealdean jartzea edo sortzailearen jauregiko geletatik elizarako sarbidea izatea.
Erlijiosoen ikastetxeek sartutako eraikuntza-eskemek erakutsi zuten eragina halakoa izan zen, non XVII. mende osoan eta XVIII. zatirik handienean iraungo baitute, komentuetako eremua ere zeharkatuz eta santutegi eta parrokiei inspirazioa eraginez.<ref>J. J. AZANZA LOPEZ, ''El barroco conventual. El Arte en Navarra'', 25. znb. Diario de Navarra-k argt. (Iruña) 387. or.</ref>
Nafarroako komentu-elizen eredu orokorra hauxe da:
* egituretan adreilua zen osagaia nagusia, eraikinaren zenbait alderditan haren ordez harlanduak jartzen baziren ere.
* oinplano arrunta gurutze latindarra zen, josulagunen barroko estilori jarraikiz, saihetsetan zituela beren artean komunikatzen ziren habearteak, garaiera txikiagokoak.
* edergarriak gehiagotu egin ziren denbora joan ahala.
Erriberako eskualdeetan, esate baterako, hurrengo mendeko barroko apainegia aldarrikatzen zuen aldaketa hori sumatzen da. “XVII. mendearen azken laurdenean altxa ziren tenplu horietan eta garaitsu horretan berritu ziren besteetan, gangak eta kupulak nahiz arkitekturako beste osagaiak oso lauak ziren, baina igeltsuzko sare moduko batez estaltzera jo zen konposaketaz dinamikoak diren bolutekin”.<ref>C.M.N. I, XXXII.ean.</ref>
Tuteran eliza mota horren eredu zabala aurkituko dugu.
Jesusen Lagundiaren ikastetxeko eliza. Jesusen Lagundia 1600ean hasi zen bere ikastetxeko eliza eraikitzen, berpizkunde soil eta trentotar estilokoan eraiki zuen, eta barroko apaina bihurtzeko XVIII. mendera arte itxaron behar izan zuten.
Tenplu honek Ordenako kideren batek egina izan behar zuen.<ref>Dokumentuetan Joan Gonzalez Apaolazaren izena azaltzen da, litekeena da, gerora mende erdi bat luzatu ziren eraikuntza-lanen lehen egilea bera izatea.</ref> Eta jesuiten ereduari jarraitzen zaio:
* habearte zabala,
* hiru tarte,
* saihetsetan kaperak,
* kanoi‑erdiko gangak, gurutzaduraren erdiko tartearen gainean kupula duela.
Badu honek bitxikeria bat, eliza hau Espainiako josulagunen ia eliza guztiak baino zaharragoa dela.<ref>C.M.N. I.ean, 314‑315. or</ref>
Fatxada soilak eredutarako balio izango zuen, Nafarroako Erribera inguruko komentu‑eliza batzuetan: Corellako Karmeldar Oinutsen Arazeliko Santa Mariaren komentuko fatxadarako, adibidez. Karlos III. erregeak, Jesuitak handik bidali ondoren, bere eliza, San Jurgi parrokia bihurtu zuen.
Domingotar lekaimeen eliza. Oinplano gurutze latindarraren gainean hasi ziren eraikitzen 1635ean, bost tartetakoa da, koru garaia oinetan eta kanoi‑erdiko gangak ilargixkadunak, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, hau linterna batez amaitzen den petxina gainetan laranjaerdi-formako kupula batez estalirik baitago. Eliza honi XVII. mendearen azkenera igeltsuzko eta pinturazko apainketa bat egin zitzaion; eta XVII. mendeko harrizko fatxada jator bat jarri zioten: gorputz zut bakarreko fatxada, bi solairutako beste batez konbinatuz, hiru kaletan zatiturik lehengoa eta bakarrean bigarrena. Bao batzuen eta erdi-puntuko arku baten azpian, giza irudi eta landare gaiak dituen mentsulaz oso ederturiko pilastrak alboetan dituela; gorputz bakarreko atari handi baten bidez alaitzen dira bere paramentuak.
Karmengo komentu‑eliza. Domingotar lekaimeen elizaren antz handikoa da egun Filipotarrena den Karmengo komentua. Eraikitzen hasi, Frantzisko de Gurrea eta Casadoren diseinuaren arabera, XVII. mendearen hasieran hasi ziren eta mende beraren erdialdean handiagotu zuten. Eskema jakin berari jarraitzen zaio, oinplano gurutze latindarra, bost tartetako habearte luzea, horma‑bularren artean kaperak dituela; oinetan korua eta kanoi‑erdiko ganga, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, han laranjaerdi-formako kupulaz estaltzen baita.
Erriberatik Nafarroa erdialdera igaroz gero, herrigune nagusietan XVII. mendeko komentuetako edil arte galanten hainbat eredu ikusi ahal izango ditugu.
Garaiko erliziozko arkitekturan aipagarriak dira Lizarrako zenbait komentu: lekaime beneditarren komentu‑eliza –horrela zeritzan, gaur “San Benitorenak dira”– mendearen lehen erdiko komentu‑eliza motaren egiturakoa da eta gaur egun hondatu samarra dago.
Klaratarren komentu‑eliza. Aurrekoaren oso antzekoa da Klaratarrena, XVII. mendearen erdialdera, beste XV. mendeko baten ordezkoa izan zen. Gaurkoa, egitasmoa enkantean atera eta Joan Larrañaga maisuari eman zitzaionaren ordaina da, 1654an bukaturikoa.
Habearte bakarreko eliz hau garai horretako era xume eta soilari egokitzen zaio. Klaustro zabala da deigarriena, inguruan monasterio-multzoa banaturik duela. Herreratar soileko klaustro hau adreiluzko bi solairutan egina da, bat bestearen jarraian pilareen gainetan arkuteria itsuak dituela eta leiho burudunak txandakatuz.
Guztiz Garbiaren komentu‑eliza. Guztiz Garbiaren lekaime Errekoletoen eliza ere aipagarria da, 1688an hasita luxenburgotar Santiago Raon maisuaren diseinuaren arabera eta bertako maisu famatuen esku hartzea bitarteko eraiki zen.
Elizan ohiko gurutze egitura hartu zuten, habearte bakarra, gurutzadura oso zabalaren gainean esfera-erdiko estalkia eta burualde zuzena zuela. Harrizko fatxada izugarria du, josulagunen elizen fatxaden kutsukoa; erdiko paramentuan, hiru mailatan egituraturikoan, erraldoi ordenako pilastraz uztaiturikoa eta alboetan hegaltzarren profilez bi gorputz gehiago dituela. Behereneko mailan hiru arku desberdineko arkupe bat dago; bigarrenean berriz, hegaltzar ahurren artean horma-hobi bat, saihetsetan komentuaren fundatzaileen bi armarri handi kokaturik dituela; goieneko mailan leiho handi bat dago alde banatan, aurrekoak baino txikiagoak diren armarriekin.
Tafallan lehen barroko aldiko bi eraikin bikain ikus daitezke:
Kaputxinoen komentua. Ana Ollakarizketak fundatua eta 1658an fraideak berak eginiko diseinuaren gainean eraikitzen hasia. Oinplano gurutze latindarra da. Bere herreratar fatxada ez da kanpai-horma bat biltzen duen zatitutako frontoi zuzen batez amaitzen den angeluzuzen bat baino.
Sortzez Garbiaren lekaime Errekoletoak. Domingo Agirrek 1674 eta 1694 bitartean eraikitako hau, askoz handiagoa da. Garai honetan arrunt zen erari egokitzen zaiona da eta fundatzaileen jauregiari –Guatemalako gobernari Martin Carlos de Mencos eta Arbizu eta honen emaztea– lotuta agertzen da, elizako tribuna batera ematen duen pasabide batez. Kanpoaldera, saihetsetako hegalez elkarturiko hiru kaletako horma-atal bat erakusten du, hala ere, elizaren barrualdeari ez dagokiona, hau habearte bakarrekoa baita.
Hauexek dira Corellan aipa ditzakegunak:
Karmeldar Lekaime Oinutsen eliza, lehen ere zerbait esana dagoena.
San Migel eliza. Corellako elizarik zaharrena da orain ikusten duguna, XVII. eta XVIII. mendeetan berreraikitze baten ondorioz eliza barroko bihurtu bazen ere. Egungo erdian, kupula duen gurutzaduran Erdi Aroko fabrikaren eraldatzea eta alboetako habearteak zutitzea izan zen eraldaketa hori, batez ere. Lan hau Juan Martinez, Santiago Raon maisuak eta Anaia Anizeto Ansa domingotarrak eta beste maisuren batzuk egina da.
Gizakundearen komentu‑eliza (Beneditarrak). Gaur egun komentua Arte Sakratuaren Museoa da eta XVIII. mendeko eransgarri barrokoez oso eraldatuta dagoen bere elizak argi erakusten du trazaz, aurreko mendeko komentu‑elizen ereduari dagokiona dela, habearte bakarrekoa, kanoi-erdiko gangaz estalitako lau tarte eta kupula duela gurutzaduraren gainean.
Habeartearen zabalera eta tarteen arteko luzera apurraren proportzio bitxiak eta lau tarteetako bi estaltzen dituen koru bat izatea berak, ondorioz dakar, erdiratutako gune baten inpresioa ematea, gurutze grekoaren alderakoa. Harlanduzko oinarri gainetan adreiluzko fatxadak baditu hiru kale, eta bere estiloa, Aita Lorentzo de San Nikolas tratatu‑idazle eta agustindarraren egitasmoen bidez hedatutakoa da, berau Madrilgo Calatravas‑tarren elizarako diseinuagatik delarik ezaguna.
Mende horretan Iruñean hainbat erlijioso-elkarte kokatu ziren; baina ez dira gorde beren eraikinak edo gorde direnak oso egoera hondatuan iritsi dira gureganaino. Hemen aipatzea mereziko luketenak lirateke:
Karmeldar moja Oinutsen eliza, ohikoa den gurutze latindarrari jarraituz, 1644an eraikitzen hasi eta lehen barrokoari dagokion soiltasunaren araberako fatxada ikusgarri bat erakusten duena.
Moja Errekoletoen eliza. Felipe III.aren arkitekto zen Juan Gomez de Mora arduratu zen diseinuz. Eraikuntza-lanak Domingo Iriarte errege-lanetako maisuak zuzendu zituen (1624‑1634). Gurutzadura irtena duen habearte bakarrekoa da eliza, bere gainean, kanpoaldera zinborio batez disimulatzen den kupula bat altxatzen da. Ongi bereizitako bi alderdi ditu fatxadak, kuxindurazko harlandu behealdekoa eta adreiluzkoa goialdekoa, bertan Sortzez Garbiaren irudia eta Montejasoko Markesa zen Juan Ziriza fundatzailearen armarriak gailentzen dira.<ref>C.M.N. V.ean, 309‑313 or.</ref>
Vianan, XVII. mendeko arkitekturari dagokionetan, hauek dira deigarrienak:
San Frantziskoren komentua, anaia Pedro Uruelaren diseinuaren arabera 1642 eta 1677 bitartean eraikia da.
Elizak oinplano gurutze latindarra du, markatu gabeko gurutzadurarekin, lau tartetakoa eta kontrahorma artetan kokaturiko kaperak dituela, kanoi‑erdiz estalia dago gurutzadurako tartea izan ezik, hau kupulaz estaltzen baita. Kupula hau laster hedatu zen igeltsuzko apaingarriez eta denbora igaro ahala elizaren goieneko alderdietara horma pintura batez ederturik, azkenerako barrunbeari barroko zamatuegiaren itxura emanaz.
Harlandu onez egina da fatxada, soiltasun handikoa, komentuetako ereduarekin bat datorrena, bi solairuetan paramentu lauak ditu eta triangeluzko frontoiez koroatzen da. Beheko solairuan, atariak bi pilastra pare alboetan ditu, eta bi hegaltzarrez osaturiko paramentu lauak, eta fatxadako bi mailak ebakitzen dituen erlaitz gainaren erdian horma-hobi bat agertzen da, Birjinaren irudia duela.
Komentuak badu bi solairutako klaustro bat, soila berau ere: behekoa harlanduzkoa eta erdi-puntuko arkuak eta idi-begiko hutsarte edo baoak dituena, eta goienekoa adreiluzkoa, burudun leihoak dituela.
Zangozako merindadean apenas dagoen udal mailan erakusteko ezer, izatekotan ere: Irunberriko lekaime Beneditarren monasterio‑eliza. Honek, 1677 eta 1682 artean egin zenak, ilargixka-gangaz estaltzen den oinplano gurutze latindarra du, komentuetako arkitekturan ohikoa denez.
==== Ipar Euskal Herria ====
[[Fitxategi:Biarritz - Église Saint-Martin - 8.jpg|thumb|Biarritzeko Martin Deunaren elizako barnealdea]]
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
[[Élie Lambert|Elie Lambert]] historialari frantsesak Iparraldeko Euskal Herrian Erdi Aroko elizen berezko ezaugarritzat aipatu zituen batzuk garai modernoetan eraikitako elizei dagozkienak dira. Horien edertasuna eta dena delako indar hunkigarria xumetasun beretik sortzen zaizkio; xumetasun horrek, hala ere, onartzen du hainbat aniztasun kontinenteko hiru probintzietan batetik bestera igarotzen den heinean.
Oinplano gurutze latindarra –galeriarik gabekoa, beraz–, [[San Martin eliza (Biarritz)|Miarritzeko San Martin elizaren]] antzera, salbuespen bakan batzuk izan ezik, habearte bakarreko eliza txikiak izan ohi dira eta horrela izateari ez zaio azalpenik bilatu behar, populazio txikiko landa-inguruak izatearena baino. Lambert‑en<ref>E. LAMBERT, ''L´Architecture religieuse dans le Pays Basque français''. Annales du Midi, 1952, 97‑112. or.</ref> ustez, eskualde horrek, bere kultur eta arte arloan, era bereziz jasotzen du abade-etxeen eragina; iritzi eztabaidagarria da batzuen ustez, izan ere, euskal bizimoduan parrokia funtsezko taldea izatea azpimarratzen dute, hau da, sendoki antolatua eta gizarte mailan garrantzi handikoa.<ref>René CUZACQ, ''L´architecture des églises au Pays Basque français''. Gure Herria‑n, 1942, 97‑113. or.</ref>
[[Fitxategi:Espelette-Église Saint Étienne-Nef-20180224.jpg|thumb|Ezpeletako elizako barrua]]
Egia esan, Lambert‑ek aipatutako eskualde desberdintasunek ez gaituzte arkitekturaren oinarrizko osagaietara eramaten, baizik eta lehentasunez erabilitako materialetara eta kanpandorreen moduko beste osagai eransgarrietara, batez ere.
[[Fitxategi:Espelette (Pyr-Atl., Fr) église et une partie du cimetière.JPG|thumb|Ezpeletako elzia kanpoaldea]]
==== Lapurdi ====
Lapurdiko dorreek honako ezaugarri hauek dituzte: Atartea dute fatxadaren erdian, XVIII. mendean Gipuzkoan ohikoa zena.<ref>F. LAFAYE, ''Léglise basque.'' Gure Herria‑n, 1953, 75‑86. or.</ref>; lau angeluko oinplanoak izaten dituzte, edo oktogonala inoizka; Oinarri oktogonala duen bigarren solairuren bat izaten dute batzuk, atarte karratua gordez; Dorre mota honen garaiera makurra, habeartearena ia gainditzen ez duena da, eta ez du gezirik.
==== Zuberoa ====
[[Fitxategi:Ordiarp (Pyr-Atl, Fr) église et un des gués sur l'Arangorena.JPG|thumb|Urdiñarbeko eliza]]
Zuberoako elizetako dorreek beste egitura bat dute. Honelakoak zan ohi dira: Luzeak eta zorrotzak; Arbel-xafla beltzez estaliak (Pirinioetan ohikoa deneez) , Pirinioez hegoaldeko Nafarroaren ekialdean ikusi daitezkeenez, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko bi eskualdeetan ez bezala, hauetan teila biribila erabiltzen baita estalgarritzat; Atartea oinetan dute; Zuberoako dorreak elizaren fatxadan altxatzen dira eta ertz askoko hiru gailurrez amaitzen, hauetan Hirutasunaren dogma gogorarazteko xedea igartzen delarik. Eskualde horretan, zenbaitetan, habearte nagusiaren ondoan beste alboko habearte bat eraiki ohi zen, aurrekotik zutabe zilindriko bat ala bestez eutsitako arkuen bidez bereizirik.
===== Nafarroa Beherea =====
Nafarroa Beherea, geografikoki beste bi probintzien artekoa delako, Nafarroa Behereak, Lamberten ustez, bietatik harturiko ezaugarriak bereganatu zituen, nahiz eta forma ugarikoa izan eta Lapurditik Zuberoatik baino gertuago egon.
Jatorriz Erdi Arokoa, eta zehatzago esanda erromanikoa den eliza mota honek XVI. mendeaz geroztik norabide aldaketa nabaria izan zuen, aipaturiko historialari eta Sorbonako irakaslearen ustez. Aldi berrietako aldakuntzarik esanguratsuenak presbiterioan eta alboetako galeriatan agertzen dira.
Eliza hauetan hormei josita eraiki ziren [[Euskal elizetako zurezko galeriak|zurezko galeriak]], Lapurdi eta Behe Nafarroako elizen ezaugarri ezaguna dena, irtenbiderik egokiena zirelakoan eraiki ziren, biztanleria nabarmen hazi eta habearte bakarra alde batera utzi nahi ez zenean. [[Pierre de Lancre]] mariskalak, 1609an bere ibilbideetako Egunerokoan, galeria hauen bitxitasunaz harriturik idazten bazuen, uste izatekoa da XVI. mendean sarritako ohitura zela galeria hauek eraikitzea.
Elizako hormetan zehar luze doazen galeria hauek bi ala hiru mailatan jarriak izan ohi dira; baina bada bost solairuetako kasuren bat ere.<ref>R. CUZACQ, O.c.</ref>
Ipar Euskal Herrian hain bertako eta berea duten ohitura honek, elizkizunetara doazen gizonezkoen mugimenduaren erraztasunean laguntzen ez badu ere, gertutasunera behintzat behartzen ditu eta ikuspegia errazten, barrualdeko esparrua ikuskizunetako areto moduko zerbait bihurtuz. Garrantzizkoak dituzte, arreta handiz edertzen eta batzuetan margo desberdinez pintatzen zituzten eta.
Korua sarritan oso goiko mailan egoten da –batzuetan aldare‑aldean izaten da–, dozena luze bat eskailera igo ondoren. Ohitura honen zuribidea Lambertentzat, [[sakristia]] [[presbiterio]] horren zoru azpian jartzea litzateke; eta honek erromesetako elizek berea zuten antzinako erlikia‑kriptan izango luke bere jatorria.
Bestalde, aldareak altura berezia du eta santutegi-alderentzat toki garaia gomendatzen zuen Trentoko ondorengo eliz jarraibideei dagokiena izan daiteke.
Elizara zetozen gizonezkorik gehienak galerietan barrena kokatzea sustraiturik dagoen ohiturak eragingo zuela pentsatzen da, ospakizunetako aldarea, zorua eta galeriaren bitarteko mailan egotea bilatuz.
Dagoeneko esan dezagun, ikonografia-ikuspuntutik eliza hauetako batzuk erretaula ikusgarriez aberastu eta edertuak geratzen direla; baina normalean hurrengo mendekoak direnez, beranduago aipatu beharko ditugu.
== Eskulturak eta erretaulak ==
=== Erretaula berriak ===
Eskulturen arte maila aurreko eskola erromanistak lortutako tontorrak ez baditu iritsi ere, XVII. mendean, kalitate on samarrekoa izaten jarraitzen du. Eskulturagintza hau, hainbat gunetan azaltzen zaigu:
* koruko aulkiterian,
* parrokia eta komentuetako horma-hobien fatxadetan,
* jauregien fatxadetan,
* zaindaritza duten kaperen apainketan,
* hilobi-monumentuetan,
* eskultura garrantzizkoa den erretauletan, batez ere.
Esan daiteke, urreztaturiko eta polikromiazko zuraren erresuma dela espainiar barrokoa eta euskal barrokoa.
Hitzarmenak. Erretauletako arteari dagokionez, esan dezagun komeni dela argi edukitzea erretaula baten eraikuntza lantegi konplexua zela, prozesu luzea eskatzeaz gain, elizbarruti bakoitzean bertako Sinodo Konstituzioetan aurreikusi eta arauturikoaren araberakoak baitziren:
* hitzartu eta dokumentuetan zehatz bildu beharrezko tratuei buruzkoak,
* nahiago zen estiloan –gehienetan jada bukatuak ziren erretaulekin alderatuta– eginak,
* bere mazoneria eta irudiak zein materialez zertu behar ziren, ordainketa moduak, beren azterketa eta tasazioa, eta abarrei buruzkoak.
Hitzarmena arkitektoarekin egiten zen eta batzuetan diseinuaren egilea bera izaten bazen ere, imajinagintzako eskulturagileak bilatzeaz eta tratua egiteaz berak arduratu behar izaten zuen. Horregatik, erretaulen hitzarmen baten dokumentuak ez zaizkigu beti informazio-iturri gertatzen, gaur gehien axola zaizkigun erretauletako eskulturagile eta erliebegileen izenak ezagutzeko orduan.
Euskal Herrian garai horretan arrunta zen hitzarmen horiek jendaurreko enkantean eta “kandelaz” egitea.<ref>Nahikoa bedi era honetako enkante baten adibidea ezagutzeko, kandela piztu baten aurrean ospatzen baitzen. Ataunen, San Martingo elizako erretaula nagusirako 1641ean ospatu zen enkantea: “Zabaliako Mateok 6.000 dukatekin ireki zuen enkantea, ondoren Arabako Zozayako Migelek 5.000 eskaini zituen, Diego Mayorak 4.000, Joan Mendarazek 3.900 dukat, eta azkenik Diego Mayorak 3.150 dukat; kandela luzez egon bazen ere piztuta, ez zen apustu hoberik eskaini zuenik azaldu”. J. de ARIN DORRONSORO, ''Clero y religiosos de Atáun'' (Gasteiz, 1964) I. CENDOYA‑k aipatua, ''El retablo barroco en el Goyerri''‑n. (Donostia, 1992), 71. or.</ref>
Egitura. Komeni da jakitea XVII. mendera arte iraun zuela bateraturiko multzo gisa Berpizkundera igaro zen Erdi Aroko erretaula gotikoaren egiturak, bere solairuetan eta kaleetan erliebeentzako nitxo edo etxeetan, apainketa aberastu eta aldatu bazuen ere.
Multzo hori ez zen soildu XVIII. mendean bitartean, eta erretaula gorputz konplexu bakar baina ongi batutako bat bilakatu zen, eta hori ez zen eragozpen izan ezarritako irudiei kokalekua bilatzeko, ohikoena baitzen irudiak inolako marko garrantzizkorik gabeak izatea, ertilari churriguereskoak edo rococoak izan zezakeen konposaketaren zentzuaren arabera.
Tipologia. Erretaula barrokoen labirinto polimorfikoetan ez galtzeko historialariak saiatzen dira aldizka sailkapenak egiten, tipologiaren arabera. Martin Gonzalezek,<ref>J. J. MARTIN GOZALEZ, ''Tipología e iconografía del retablo español del Renacimiento''.B.S.E.A.A., XXX. libk.‑an, (Valladolid, 1964) 5‑66. or.</ref> Gartzia Gaintzak,<ref>Mª C. GARCIA GAINZA, ''Notas para el estudio de la cultura barroca navarra''. L.D., V.ean, 10. znb., 1975, 127‑145. or.</ref> Inazio Zendoiak<ref>Zendoyak Gortetik zetorren barrokoko laugarren erretaula-mota bat ere onartzen du eta berak “madritarra” deitzen diona eta “churrigueresko aurrekoa” beste zenbaitzuk. O.c., 91‑124. or.</ref> eta Julen Zorrozuak<ref>J. ZORROZUA, ''El retablo barroco en Bizkaia'' (Bilbo, 1998) 88‑118. or.</ref> aukeratutako edozein eskemek balio diezaguke Euskal Herriko erretaulagintzari heltzen diogunean. Baina, Julen Zorrozuak eskaintzen duen sailkapen hirukoitzaren alde erabaki dugu:
* erretaula klasizista (c. 1620‑1680),
* erretaula churriguereskoa (c. 1680‑1740).
* erretaula rococoa (c. 1740‑1780).
Sailkapen honetan ez gatzaizkio data horri zehatz‑mehatz egokituko, hiru mota hauetan nolabaiteko misterio kronologikoa badela eta, aldaketak azkarrago gertatzen diren eskualdeetako hurbilpenaren arabera, kontutan harturik Baskoniako hainbat eskualdeetan badirela desberdintasunak.
Erretaula klasizista. Klasizista esaten zaion XVII. mendeko erretaulen ezaugarriak hauexek dira:
* ildaskaturiko zutabe klasiko handiak,
* dekorazioa kargatu samarra da, erretaula erromanistaren soiltasunaz alderatzen bada.
Ikonografia:
Hasiera batean eta Trentoko Kontziliotik sortutako ahalegin kateketikoaren ondorioz, eszena narratiboak dira nagusi.
Baina, hurbiltzera doan XVII. mendearen azkenaren eta rococo alderako urratsen arabera, honako ezaugarriok nabari dira:
* erliebe narratiboak noizbehinka azaltzen dira,
* irudi soilak eta solteak garrantzi gehiago dauka, ikuspuntu plastiko batetik –-nor den ezagutzera ematen duen enblemaren bat ondoan duela azaltzen den irudi soil eta solte batek bere esanahi biografikoa, berez laburbiltzen duela dirudi.
* imajinagintza, historietan baino gehiago kokatzen da pertsonaia sagaratuetan (Kristo, Birjina, Apostoluak, martiriak eta santuak). Pertsonaia sagaratu bakoitza bere berezko eremuan agertzen da, ongi mugatua eta bakar.
* margo‑oihalak ugari dira.
Trentoko eragina. Trentoko Kontziliotik pixkanaka urruntzeak, eta pretestanteen ''sola fides''‑aren aurrez aurre ekintza onen balioak behin eta berriz aldarrikatzen zituen Kontrarreformako borrokaren pentsamoldea uzteak, santuen heroitasunean arreta handiagoa jartzea ekarri zuen. Oraingoan, hauetako bakoitzak merezi du eliztarren jarraibide eta jaierarentzat kristau arteak norberari toki berezi bat izendatzea, hori dela eta mukulu biribil aldera egingo dute [[Erliebe (eskultura)|erliebeek]].
Trento ondoko ikonografia plastikoa izugarri ugaria denez, ertilari eta lantegi sonatuenen lanak laburbiltzen saiatuko gara, euskal eta nafar eskulturagileek beste hispaniar artearen maisu handiengandik jaso zuten eragina azpimarratuz.
Ikuspuntu honetatik Euskal Herriko lehen eskultura barrokoaren historia izen entzutetsu baten eraginpean hasi behar da: galiziar maisu handi Gregorio Fernandez, Valladolideko eskola barrokoaren sortzailea.
Gregorio Fernandez: bere eragina gure herrian
Erretaulen egitura. Gregorio Fernandezen eragina erretaulen egituran bertan sumatu behar da lehendabizi; horrexegatik zenbait dokumentutan “arkitekto” izendatzen da. Eragin honi bere lehen jatorria italiar disenatzaileengan bilatu behar zaio, Vignolaren Regole delli cinque ordini d'archittetura delakoan hain zuzen ere, gaztelaniazko bi argitalpen azkar asko egin zitzaizkion horretan (1593‑1630).
Begirada mailan Vignolaren eragina Espainian El Escorialeko erretaularen bidez sartu zen; lehen ikusiaren arabera, hain lan itzel eta harrigarri hau ederki ezagutu zuten bizkaitar harginek ez ezik, baita tokia ezagutzera iritsi ziren maisu erromanistek ere, esate baterako, Joan Antxietak berak eta hori guztia grabatuen bidezko eragina kontutan hartu gabe.<ref>Euskal Herrian Francisco Vázquez eta Diego Basoco valladolidtarrek Gregorio Fernandezen eskulturentzat egin zituzten diseinuak eta erretaulak, 1590etik hasita, Juan Herrerak marraztu eta Perret‑ek grabatu zituen. El Escorialeko San Lorentzo basilikako erretaula nagusiaren estanpen banatzea, eta bertako arkitekto eta eskulturagilek, besteak beste, Bernabé Cordero edo Joan Bazkardok 1543an itzulia izan zen Vignolaren Erregela eskuetan izatea, horiexek dira Euskal Herrian erretaula klasizistaren sarbideari eutsiko dioten oinarriak”. J.J. VELEZ CHAURRI, ''La escultura barroca en el País Vasco''. Ondare 19, A.P.M. (Donostia, 2000), 54‑55. or. Ikusi, halaber, J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c.</ref> Baskonian (Bergaran 1614ean eta Gasteizen ondoren, 1623tik aurrera) Gregorio Fernandezen lehen egonalditik bertatik hautaketa berehalakoan egin behar izan zen:
* erretaula erromanista,
* eta erretaula klasizistaren albistea.
Gasteizko San Migelen erretaula gertatu zen erakargarriena bere egituraren berritasunagatik, eta berau gertatuko zaigu eredu, oraindik ere nagusi zen erromanista gogoko hari aurka egin ziolako, oso poliki baizik sartu ez zen aldaketa hura zer izan zen ulertu ahal izateko.
“Korintoar ordenako bi gorputz zituen erretaula itzela, bost kalez eta atikoaz zatiturik dagoen hura, bereizketa garbiko lana da, Nava del Rey‑ko Joan Santuen edo Plasenciako katedralekoaren antzekoa.<ref>J.J. Martin Gonzalezek berregin egiten du Gregorio Fernandezi buruzko bere lanean (123. or.), bere traza Garcia Gaintzak argitaratua dela gogoraraziz. Prestameroren ustetan muntaketa Joan Velazquezi zor zaio eta erretaula 1637an kokatu zen. Ikusi Martin Gonzalezen bibliografia, O.c. 122. or.</ref> Dotorea eta egokia da egituraren funtsezko marrak inoiz ezkutatzera iristen ez den apainketarekin eta baditu galloiak, uztaietan itxurazko harriak, zintadun haurrak eta fruituak argiune eta oxkarretan; txartelak eta girnaldak idulki eta zerrendetan. Francisko Velasquez diseinugilea hartu behar da Valladolideko arkitektotzat, izan ere, honek eta bere anaia Joanek egin baitzituzten erretaula hau eta beste asko Gregorio Fernandezentzat”. Erretaula mota honen jatorria ez da zaila klasizismoaren haserako ereduetan ikusten.<ref>J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 51. or.</ref>
Beranduago, funtsean klasizista izateari utzi gabe, erretaularen arkitektura, egituretan eta apaingarrietan modalitate batzuk erakusten hasi zen, azkenean erretaula churriguereskoa izango zena iradokiz. Euskal Herrian erretaulagintzak norabide horretan aurrera jotzea Pedro de la Torre arkitektoak markatua eta eragina izan zen, Tolosako (erretaula desagertua), Bilboko Begoña eta (1640‑42) Santiago elizetan.
Ukaezina da kapitulu oso garrantzizko bat dela, XVII. mendeko euskal sormenaren barruan erretaulen diseinuari dagokiona, baina historia honi ezarritako mugek behartzen gaituzte aipamen urriak egitera eta gai honi buruzko historiako ikerketa dokumentatua eta sakona egin duten egileei lotzera.
Gregorio Fernandezen euskal eskultura
Gaztelako maisu handi honen estiloak berrikuntza nabariak jarri zituen, kultura erromanista lasai eta hotz honen aurrez aurre. Eskultura hau, batetik klasizismo izenez aipatzen duguna eta bestetik barrokoa aipatzen dugunean gure gogora etortzen zaigun horri egokitzen zaio:
* naturalismo alderako irudiak: anatomiako eiteetan eta janzkeretan egiantza bilatzen dute.
* sentimenduaren adierazpena: baina adierazpen hau arranditsu edo ozena izaten hasia da Trentoko Kontzilioaren arauei erantzunez, gure debozioa behartu eta beren keinu eta imintzioekin otoitz eginarazi eta gure nahimena menderatu nahiez, agian.
Gregorio eskulturan halako jenioa izanik, Trento osteko ikonografia taillatan ikusi behar da, Gregorio Fernandezek nolako eragin handia izan zuen euskal eskulturgintzan mendearen bigarren hamarkadaz geroztik San Inazioren irudia. Bergara. Fernandez, Valladolideko josulagunen ikastetxerako Loiolako San Inazioren irudi bikainean lanean ari zela, santu beraren beste irudi bat eskatu zitzaion Bergarako ikastetxerako. Aurrera zihoan 1614. Bost urte joanak ziren, zortzi urte beranduago kanonizatu zuten Jesusen Lagundiaren fundatzailea dohatsu aitortu zutenetik. Mende eta erdi beranduago, Espainiako erregeren aginpideko lur guztietatik josulagunak boteak izan zirelarik (1767), ikastetxea Bergarako Errege Mintegira eskualdatu zen, eta azkenik Erlijioso Domingotarren eskuetara. Bergarako domingotar ikastetxe horren elizan bada oraindik delako maisu horren lan bikaina.
Bere ondoren beste eskulturagile eta margolari askok bezala, ertilari hau Sanchez Coellok santuari egin zion argazkian inspiratu zen (1931n izandako sute batean desagertu zen margolana), A. Rafael Hornedoren<ref>R. Mª HORNEDO, ''La “vera effigies” de San Ignacio''. Razón y Fe, 154 (1956), 203‑224. or.</ref> iritziz “agian kokatua izan behar zuen herriko jendeak gidaturik, euskal arraza jatorraren hazpegiak areagotu egin zituen Fernandezek”. Lasai esan daitekeena eskultura horretan santuari bere aurpegian eta bere begiradan ematen jakin zuen espiritu mistikoaren adierazpen ezaugarriek hunkipena sortzen dutela.
Estiloaren ikuspegitik ikusten da eskultura honek markatzen duela historiako une horretan berezkotzat aipatu dugun oreka hori; hain zuzen ere, formalismo erromanistaren ordezko izan zen errealismo adierazkorraren eta hurrengo hamarkadetan bistako egingo den dinamismo barroko horren artekoa.
Gerora, Martzelo Martinezek polikromatu zuen, eta Martin Aranda zilarginak metalezko apaingarri batzuk erantsi zizkion; duela zenbait urte zaharberritu zen (1991).
Fernandezek egin zituen beste eskultura batzuk, gutxi izan dira Euskal Herrian gorde direnak; gerora aipatuko ditugu.<ref> Gregorio Fernandezek Euskal Herrian utzitako emaitza eta eraginari buruz, ikusi J.J. MARTIN GONZALEZ, ''Escultura barroca castellana'' (Madril, 1959) eta egile beraren, ''El escultor Gregorio Fernandez'' (Madril, 1980); Mª C. GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández en la escultura navarra y vascongada.'' B.S.A.A.n (1972), 371‑379; S. ANDRES ORDAX, ''Gregorio Fernández en Álava'' (Gasteiz, 1976); J.J. VELEZ CHAURRI, O.c. Ondare 19, 54‑55. or.</ref>
San Migel elizako erretaula. Maisuarenak izan daitezkeen beste eskulturak, solteak nahiz erretauletatik datozenak izan, oraindik ere ezagutu daitezkeenetatik, Gasteizko San Migel parrokiarako eskatu zioten erretaula da Euskal Herrian Gregorio Fernandezen lanik garrantzizkoena eta baita eraginik handiena izan duena ere.
Osagaien nolakotasunak, tailla-lanetarako prozedura teknikoak, polikromatze eta urreztatzeak, eta 1632an hitzarmena eduki ikonografikoen xehetasunek baldintzaturik egin zen eta denak ez egin arren, zehatz‑mehatz bete ziren. Tratuan hitzarturikoa hiru urteren buruan amaitua egotea zen, baina egiaz badirudi urte batzuk gehiago behar izan zirela bukatzeko, zeren eta Prestamerok ematen dituen berrien arabera, 1632ra arte ez baitzen bere tokian jarri. Fernandezek bere ofizialek lagundurik Valladolideko bere lantegian gidatu eta egin zuen lan bera eta halako handitasunak, konplexutasunak eta ikono ugariek –erliebe eta mukulu solteak– asko zailtzen dute lantegiko nagusiaren esku zuzena bereizten.
Erretaula harrizko idulki baten gainean kokatua dago eta baditu bi solairu atikodun, hiru kale eta bi kale tarte.
Hiru solairuen artean badira apaindurez hanpaturiko erliebeak dituen banku ala frisoak. Beheko oinean ebanjelioetako lau eszena agertzen dira: Deikundea, Epifania, Aurkezpena eta Ikustaldia. Bigarren gorputzaren oinetan dagoenak lau ebanjelarien eta sartaldeko lau Eliz Gurasoak erakusten ditu; goieneko frisoa bertuteen alegiei eskainia dago.
Multzoaren buru, lehen solairuko erdiko horma-hobian Sortzez Garbiaren irudia dago, bigarren gorputzeko zaindaria San Migel, eta atikoan Kalbarioa.
Erdiko Birjinaren irudia dago kale tartetan, San Pedro eta San Paulo alboetan dituela, eta artzainen Gurtza eta Erdainkuntzaren eszenak kaleetan; San Migelen parean, kale tartetan, San Sebastian eta San Felipe ikusten dira eta Gargano Mendiko elezaharra kaleetan; atikoan berriz, gurutziltzaturiko Kristoren alboetan San Joan Bataiatzaile eta Santiago apostolua.
Ikonografia multzo aberats eta askotariko honek nolako tamaina duen ikusita, pentsatzekoa da zenbait urtez lantegi oso bat eduki beharko zuela lanean. Parrokiak eskulturagilearekin egindako zorra 1637ra arte ez zuen kitatu ahal izan, maisua hil ondorenean, alegia.
Erliebeetan nahiz mukuluetan, imajinagintzak, bere ezaugarrietan estilo berriaren haserako une hartan gaztelar maisuak egina dela esan dugun naturalismo ozenari erantzuten dio. Litekeena da Maria Birjinaren erdiko irudiaren erantzukizun zuzena Fernandezek beretzat hartua izatea, eder eta gazte, aurrez aurre zutik, bere aurpegi biribila eta lepoa zilindrikoa, begiak erdi itxiak, eskuak alde batera bildurik, eta ia bere sinadura den ezaugarria, soingainekoa eta mantu zurruna tolestura zokotsu modura taillatuak. Ertilariak, hitzarmenaren arabera, bi aingeru jarri zizkion oinetan, eta hondoan berriz, paisaia hodeitsu eta aingeruak.<ref>Euskal Herrian eredu hau behin eta berriro kopiatu zen. J.J.VELEZ CHAURRI, O.c., 53. or.</ref>
Erretaula honetan Fernandezen sormen-ahalmena erakusten duten mukuluen eta erliebeen baliorik nabariena espresio ugaritasuna da.
Apostoluen bi printzeek maiestate hanpatu samar bera agertzen dute: lehenengoa bere ezkerreko esku gainean irekita daukan Ebanjelioetan arreta jarrita dagoela dirudien bitartean, Jendearen Apostoluak entzuleengana zorrozki zuzentzen dela dirudi. Gorpuzkera eta imintzioetan aberastasun bera ikusten da, Jesusen Haurtzaroko erliebeetan konposizioak simetriaren eta dinamismoaren arteko jokoa bilatuz. Deikundeko Birjinarengan harrigarrizko edertasuna du, aingeruaren mezuaren aurrean, jarrera beldurbera bezain harritu iheskorrak.
Ertilari-maisu honek, beti jakin izan du bere pertsonaiak ezaugarriz janzten, monotonian jauzi gabe; ia [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribilekoak]] diren bere apaindurez hanpaturiko erliebeetan beti lortu izan du dinamismoa eta bete‑beteko konposaketa uztartzen –hitzarmeneko baldintzetan eskatzen zenez. Hanpadura horietan ikusten da ertilariak oroitu nahi dituen agerraldietan naturaltasuna bilatzen duten garaiko estanpak zituela inspirazio-iturri.
Egituren azterketari soilik lotuz, ez da gauza samurra, maisuaren eskua soil-soilik non ezagut daitekeen erabakitzea, izan ere, eszena eta irudi guztietan azaltzen baitira:
* ezaugarri duen hanpatasuna eta mantu irekia,
* tolesdura hautsi berak,
* aurpegi eta lepoetako biribiltasun bera,
* adierazkortasun zorrotza eta oparoa eta abar.
Erretaula honen eragina. Gregorio Fernandezen lan hau Euskal Herrian izateak ukaezinezko eragina sortu zuen euskal eskulturagileengan, Hernaniko erretaulan, esate baterako. Garzia Gaintzak jaso duenaren arabera, eragin hau Valladolideko guneko zenbait ertilariren artetik iritsi zen, baina, Nafar jatorrikoak zirenengandik, hala nola, Migel Elizalde ala Pedro Jimenezengandik.
“Elizaldetarrak Olatzagutiakoak ziren jatorriz. Migel, Gregorio Fernandezen alaba batekin ezkondu zen. Pedro Jimenez, Vianako nafarra berau, Oionen (Araba) Joan Bazkardorekin jardun zuen eta Fernandezekiko mendekotasuna azaltzen zaio honi ere, bere lantegian lan egindakoa baitzen”.<ref>Mª GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández...'' B.S.A.A., 371.ean; J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c., 83. or.</ref>
Beste zenbait lan
* Gasteizko Frantziskotar Konzepzionisten komentuko elizan –San Antonio deritzan eliza–, erretaula nagusiaren eta bi alboetakoen hitzarmena egin zen 1618an; multzo honetatik Santa Teresa eta San Frantziskoren irudiak besterik ez dira gorde.
* Bere ardurapean, 1624tik aurrera Eibarko Frantziskotar lekaimeen komenturako zenbait erretaula ere hartu zuen, baina dena erre eta kiskali zen 1936ko gerra zibilean.
* Arantzazuko santutegiko erretaulak eta aulkiteriak garrantzi gehiagokoak izan behar zuten, baina lan hauei buruzko dokumentu ugari gorde bada ere, artelana bera, lehen karlistada garaian (1834) monasterioa erre zuen sutean desagertu zen.
* Azkoitiko Ecce‑Homoa. Maisu handiarenak diren ezaugarriak dituela eta, naturaltasuna eta deboziozko adierazpena duelako oso berezitzat hantzen den lan bakana da Azkoitian gorde den Ecce‑Homoa. Ipeñarrieta‑Idiakez sendiaren ondasuna izan zen eta bere egilearen izena, 1640an on Pedro Ipeñarrietak luzaturiko testamentu dokumentuan azaltzen da.
Irudi hau, zurean polikromaturiko garbitasun oihaleraino luzatzen den mukulu irudia da eta errealismo izugarriz egina dago, zainak, giharrak, ile eta bizar oso finak nabari zaizkiola. Bular gainean eskuak gurutzatuta, Aitari otoizka ahoa erdi ireki jarreran eta begirada zerura jasoa duen eskultura, Gregorio Fernandezena, Euskal Herriak duen ederrenetako bat dugu.
Erromanismoaren eta barrokoaren artean
Lehen eskultura barrokoaren irizpide kronologikoaren antolamenduak behartzen gaitu bi ertilarirengandik edo, hobeto esanda, bi lantegietatik hastera nolabait ere, manierismo Antxietarraren oinordekotzat hartu behar baitira: Pedro Aiala eta Joan Angulo. Eskulturagile hauek, beren taldeekin, Gregorio Fernandezen aurpegietako errealismoa neurri desberdinetan baitaratu zutenak dira:
* ertz askoko tolestura bereziak,
* ilearen tratamendu bera, ile‑xerloa kopetan duela,
* [[Erliebe (eskultura)|erliebeak]] [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribi]]<nowiki/>l alderakoak.
Pedro Aiala. Gorago gogoratu dugu Gasteizko eskulturagile sendi korapilatsu eta aspaldiko baten kimua zen hau 1569an jaio zen. Frantzisko Aialaren semea zen, eta Joan Aiala II.aren biloba. Pedro 1569an jaioa zenez, bere artelanak XVII. mendekoak dira.
Familiako lantegian ikasi zuen erromanismoa eta hauetan agertzen zaigu:
* Billodako erretaulan (1606),
* Gopegiko sagrarioan (1610),
* Doroñuko erretaulan gelditu denean (1610),
* Zurbaoko sagrario hunkigarrian.
Baina Gregorio Fernandezen lanak goizegi begiztatzeagatik, arte emaitzak bi erretauletan apur bat eraldatzeko aukera eman zion, zahartzaro luzeak:
* Bergaran (1614), Gregorio Fernandezen San Inazio hartu zuen erretaula egin zuen,
* Gasteizen (1618).
Eskortzoen eta adierazkortasun naturalisten bila ikusten zaio, handitasun erromanista ukatu gabe, Zalduondoko (1623), Letonako (c. 1630), Zurbaoko (1633‑1642) eta Uribarri Ganboako erretauletan.
Uribarri Ganboako azkeneko erretaula honetan erdiko Birjinaren irudiak Gregorio Fernandezen Birjinen imitazio leial bat dirudi.
Joan Angulo. Bere aita Bartolome Angulo eta Pedro Gonzalez de San Pedrorekin egin zuen lan Barasoaingo (Nafarroa) erretaula nagusian.<ref>C.M.N. III.a, 36. or.</ref>
Etxalarko (Nafarroa) parrokiako Kalbarioa, XVII. mende hasierakoa, bere obratzat hartzen da, eta oso kalitate ederreko Kristo bat islatzen du.
Gero Gregorio Fernandezekin egin zuen lan eta harrez gero hainbat enkargu egin zuen Araban:
* Zalduondo eta Ozaetan bere anaia eta Pedro Aialarekin egin zuen lan;
* Arrietako erretaularen bankuan aurki zen lanean (1621);
* Gasteizko San Pedro parrokian taillatu zuen: haur bat babesten duen “Aingeru zaindariaren istorioa” erliebea (litekeena da Gregorio Fernandezen estiloan San Migelek herensugea lantzaz zulatzen duenekoaren imitazioa izatea.<ref>Teresa BALLESTEROS IZQUIERDO, ''El retablo del Santo Anjel de la Guarda en la iglesia de San Pedro de Vitoria''. Kultura 4. znb. (Ots. 1992), 19‑27</ref>
San Isidroren erliebea iturburu bat mirariz sortaraziz, Erroman eginiko grabatua da, San Isidro Nekazariaren aldarera igotzearen ospakizuna zela eta (1622).
Joan Angulo, bere seme Jose Angulorekin egin zituen lanak asko dira. Bere lantegitik sortu ziren honako erretauletako hauek:
Sagastieta (1630), Munain (1633), Dulantzi (1635), Añua (1635), Ali (1639) eta Lukoko (1640) erretauletakoak, beharbada.
Guztietan sumatzen da Gaztela aldeko eskulturaren kutsua.
<center>* * *</center>
Araba aldetik Gipuzkoa aldera igaroz gero, probintzia honetan ere aurkituko ditugu beren lanetan Gregorio Fernandezen eragina antzeman diezaiekegun eskulturagile sonatuak. Garrantzizkoenak nabarmenduko ditugu: Joan Mendiaraz, Diego Mayora eta Gartzia Berastegi.
Mendiaraztarrak. Mendiaraz familiak Urretxun zuen bere lantegia.
Ezer gutxi dakigu Domingo Mendiarazi buruz, Antxietaren inguruan trebatua izan zela uste bada ere.
Bizente Mendiarazi buruz berriz, 1625 eta 1627 bitartean Legazpi eta Zumarragako erretauletan jardun zuela badakigu, eta hauetako bat Legazpiko San Migelen ermita baterako izango dela.
Joan Mendiaraz. Domingo Mendiaraz honen semea eta agian Bizenteren anaia Joan Mendiarazen lana da hain, zuzen ere, gehien axola zaiguna, honetaz Inazio Zendoiak egindako ikerlanen ondoren berri gehiagoren jabe garenez.<ref>''El retablo barroco en el Goyerri'', 183‑185. or.</ref>
Legazpin. Ermitaren izena daraman San Migelen irudia.
Zumarragan dokumentuetan azaltzen zaizkionak:
* Gurutze bat (1618),
* eta aurretik Piztuera eta zutabeko Kristo bat.
Bere jatorritik gertuko Zumarraga eta Legazpiko inguru estutik kanpo, Araban beste lan batzuk ere bere gain hartu zituela azaltzen da dokumentuetan:
Maeztun, gerora ordezkatua izan zen sagrario bat egin zuen;
Erroetan, San Sebastian martiriaren erretaula baten arkitektura berari esker egin zen; santuaren irudia Diego Mayoraren ardurapean geratu zen.
Legazpin alboko erretaula. Joan Mendiaraz 1631ean Gipuzkoara itzuli zen eta bere suhi Joan Gartzia Berastegirekin batera Legazpiko parrokiarako alboko erretaulatxo bat egiten jardun zuen.
San Inazioren irudia. Mendiarazek bere bururi betebehar hau jarri zion “Azkoitiko parrokia-elizan dagoen Loiolako San Inazioaren antzeko irudi mukulu bat erretaula eta guzti egingo zuela, zeinarengatik 100 dukat jasoko zuen”. Loiolako San Inazioren kanonizatze eta Probintziako Zaindari izendatu zeneko garaia zela eta (1622) Batzarrek Santuaren estatuak edo irudiak egin zitezela agindu zuten. Mendiarazek Legazpirako taillatu zuen San Inazioren irudian, Migel Goroa eskulturagileak Azkoitirako egin zuenaren ereduari jarraitzeko gomendioa egin zitzaion. Gipuzkoako Zaindari Santuaren betiko irudia da, XVII. mendean ohikoa, eskuineko eskuan Jesusen Izenaren enblema edo anagrama duena eta liburua (Konstituzioenak ala Gogo Jardunenak) ezkerrekoan.
Mendiarazen eskultura, irudi zurruna, grazia eta mugimendurik gabea da, eredutzat hartu zuen Azkoitikoa baino kaskarragoa kalitatez.
Arriarango erretaula. Joan Mendiarazek, 1624an Arriaranen elizako erretaula egin zuen. Urte horietan bertan Gregorio Fernandezek Gasteizko San Migelen erretaulan eta Arantzazuko Andre Mariaren santutegikoan ziharduen. Beranduago desegin egin zen azkeneko lan honetan, Mendiarazen alaba batekin ezkondu zen Gartzia Berastegi izan zuen lagun maisu gaztelauak. Familiako egoera horrek lagunduko zion Mendiarazi Gregorio Fernandezekin harreman zuzen bat izaten eta, Urretxuko eskulturagilearen lanen barruan, Arriarango honek duen kalitatea baino hobea lortzen. Hauxe baita agian bere lanik hoberena; erromanista itxura argi baten ondoan, errealismo barroko hasberri bat suma daiteke.
Lazkaoko sagrarioa. Mendiarazek 1633an, Lazkaoko parrokiarekin egin zuen hitzarmena, 140 dukaten truke sagrarioa egitekoa; delako sagrarioa ez da gorde.
Diego Mayora. Mendiarazek baino garrantzi handiagoa du Diego Mayora eskulturagileak, Seguran bizi zen eta diseinugilea ere izan zen, kalitatez hobea ez bazen ere, bai ordea kantitatean.
Bengoetxearen ikasle honek erromanismoaren jarraibideak eredu izan zituen bere lehen lanetan. Gerora, Gregorio Fernandezen Arantzazuko lanaren eraginez, aldatu egin zuen bere estiloaren norabidea.
Zendoiak dioenaren arabera, aurreko estiloari nagusigoak hartu zion atxikimendua zela eta, eta itzal izatera ere iritsiko zitzaion beste imajinagilerik ere ez zelako, 1620 eta 1650 bitartean Goierrin (Gipuzkoako goialdeenean) bere artea ia monopolioa izana ulertu egiten da.<ref>O.c., 152. or.</ref> Bestalde, urte luzeetan bizi izanak –1650. hamarkadan zendu zen– eta bere jarduera emankorrak, mendearen lehen erdi horretan, bere eskulturetan, erretaula lanetan baino hobeto sumatzen zaion estiloaren garapenera eraman zuten.
Nafarroa. Eskualdeko erretaula nagusietarako egin ziren bere lehendabiziko lanak. Baina, oraindik gazte zelarik, badirudi Nafarroako erretauletan ere esku hartu zuela.
San Migelen erretaula Olatzagutian. Zehazki esateko, 1627an San Migelen erretaulan aurkitzen zen lanean.
Erretaulak baditu zortzi taula eta beste hainbat mukulu. Ia bere bizitza osoan Mayorak erakutsi zuen estetika erromanistarekiko leialtasuna zela eta, uste izatekoa da berari emango ziotela bankuko taula erliebeak egiteko. Baina, egitasmo ikonografiko hain korapilatsuak denbora luzez ertilari bat baino gehiago esku beteko lanez eduki zuenez gero, ez da erraza bere egilearen nortasuna ziurtasunez erabakitzen.
Araba. Mayorak, Arabako parrokietan ere egin zuen lan:
Okarizeko parrokiarako San Kristobalen irudi bat egin zuen 1625ean, eta beste batzuk beranduago San Antonio Abadearen irudia eta gurutze bat eliz bererako, baina, artelan hauetakorik ez da bat ere gorde.
Erdoñanako (Araba) erretaula nagusian, 1633 eta 1639 bitartean angeluzuzenezko zortzi nitxotan kokatuak dauden irudiak taillatu zituen eta baita ederki asko asmatu ere, Jasokundearen erdiko irudi eder eta hunkigarrian.
Erroetako parrokian, 1646an, San Sebastianen irudia egin zuen, lehen esan dugun bezala, Joan Mendiarazek hitzarmen egin zuen alboko erretaula batentzat. Imintzio barrokoak dituen irudia dugu, eskulturagilearen bizitzako azken aldiko data salatzen duena.
Gipuzkoa. Gipuzkoan berak egin zituen lanak ere ongi dokumentatuak daude:
Lezoko erretaula nagusian, Domingo Goroa erretaula‑mihiztatzailearekin hitzarmena egin zuen hartan Mayora izan zen eskultura lanez arduratu zena, horretan Goroa berak esku hartu behar izan bazuen ere.
Zeraingo erretaula nagusian, 1624an, inola ere azkar samar eginak izan behar dute imajinek. Egitura erromanista duen erretaula batean, bakoitza bere horma-hobian sartuta, santuen zortzi irudiek eta hauetaz gainera, Jasokundeko irudiaren mukulu nagusiak eta atikoko Kalbarioak ohikoa duen egitura erromanista agertzen dute:
* aurrez aurreko jarrera,
* monumentu alderako joera apur bat duen gelditasuna,
* anatomian egokitasuna baina, baita aurpegietako adierazkortasun gabezia garbia ere,
* bankuko erliebeetan naturalismoa baino manierismo gehiago duten irudiak agertzen dira.
Gaintzako erretaula. Denbora gehiago behar izan zuen 1626an Gaintzako erretaula nagusirako hitzartutako tratu handia burutzen, 1653an oraindik Mayora eta bere laguntzaile Joan Ayerdi asebetetzeko eran ordaindu gabea zelarik.
Erretaulako gaiak ohikoak dira: Kristoren haurtzaroko eta Nekaldiko irudiak eta San Migelen elezaharrekoak, Gregorio Fernandezek garaitsu horretan Gasteizko San Migelenean garatu zituenak, eta Mayorak ikusiak izan zitezkeenak; dena delarik ere, hori ez zitzaion nahikoa izan erromanismotik askatzeko, ezta bere artelanen kalitatea hobetzeko ere.
Segurako ertilariak ez du ia inoiz konposaketa zentzu on bat harrapatzen eta giza irudi lerdenaren aurrean sor geratzen da, beti mozkote samarrak sortzen baitzaizkio hauek.
Legazpiko Jasokundearen parrokiako erretaulan ere ez du kaskarkeria gainditu. Erretaula hau 1639an egina da eta Santa Ana eta Birjina Haurrari eskainia dago.
Ataungo San Martinen erretaula nagusian Mayorak egokiago jardun zuela iruditzen zaigu. Hainbat eszenatan, Artzainen Gurtzarenean, esate baterako, konposaketan egokiago asmatzea lortu zuen, eta, oro har, argi dago irudiek naturalismoan eta mugimenduan irabazi zutela erretaula honetan; tolesduren batzuetan Gregorio Fernandezen eragina ere sumatzen da, nahiz eta inoiz bereganatzerik lortu ez izan Valladolideko maisu handiak bereak dituen gorputzetako arintasun errealista eta aurpegietako adierazkortasun gozoak.<ref>Zendoyaren ustetan San Frantzisko estigmatizatua eta atikoko Kristo gurutziltzatuaren irudiak baino ez dute azpimarratzerik merezi, beren barrokotasun kutsuagatik, nahiz Gregorio Fernandezen aipamenengatik.</ref>
Beste zenbait artelan. Hala, ez dugu beharrezko ikusten Munain (1631), Heredia (1637) eta Alaiza (1646) nahiz beste leku batzuetan Mayorak egin zituen lanetan gelditzea, non gutxi-asko dokumentuen bermeaz, Segurako eskulturagilearen gubia ikusi nahi izaten den.
Joan Gartzia Berastegi. Beste asko lez, bi lanbide –arkitekto eta eskulturagile– elkartzen dituen maisu bat Joan Gartzia Berastegi dugu. Dokumentuetan “Valladolideko erretaula-mihiztatzailea” (1631) deitzen zaio. Ohar honek Gregorio Fernandezen lantegiarekin harremanetan jartzen du, eta halaxe gertatu zen Gipuzkoara Arantzazuko erretauletan lan egitera 1627an maisu Valladolidtarrak tratua eskaini ondoren iristen denean; bere kontura hartu zuen gerora aulkiteriaren lana. Eskulturagile gailego handiaren kategoria maila iritsi ez bazuen ere, “ez zela gutxiesteko ertilaria” epaitu zuen Julian de Pastor y Rodriguezek.<ref>''Historia de la imagen y santuario de Nuestra Señora de Arantzazu'' (1880). Bilbon argt. (Bilbo,1985), 171. or.</ref>
Arantzazuko aulkiteria 1834ko sutean erre eta desegina izan zenez, beste lanetatik epaitu beharko da –Viñazako Kondeak, Fernandezena<ref> ''Adiciones''... (Madril, 1889), 260. or.</ref> berarena zela aitortu zuen– eta bere kalitatea ikusita, beste batzuetatik, besteak beste, zenbait ikertzaileen arreta merezi duen Zegamako erretaula nagusitik.
Berastegi, familiaz, Joan Mendiarazen enborreko egin zen, bere alabarekin ezkontzean.
Erretaula txikiak. Mihiztatzaile edo arkitekto modura lan eginaz, erretaula txiki sail bat egin zuen:
* Legazpin (1631),
* Lazkaon (1640),
* eta Seguran (1654).
Aulkiteria. Gaur egun desagertua den Gasteizko San Domingo komentuko koruko aulkiteria (1654).
Zegamako erretaula. Zegaman egin zen lanari dagokionez, erretaulako mazoneria-lana egin zuela bederen ezin daiteke zalantzan jarri.<ref> “Erretaula nagusiaren eraikuntza alboetako beste hirurekin burutu zen, 1638ko maiatzaren 22an egin zen idatziaren arabera, hauetako bi oraindik mantentzen dira eta egile Zegamarra den.... arkitekto maisuaren egitasmoa “kandelara”, 3.950 dukatetara makurtuz” azaltzen da. I.CENDOYA, O.c., 191‑192. or.</ref>
Baina, hemen imajinagintza baizik ez dugu ukituko. Berastegiren arkitektura lana aitortzen eta goraipatzen du Velez Chuarrik, baina honen iritziz, irudiak ez dira bereak, zeren eta “nabari diren hainbat esku Viana‑Cabredoren lantegiko eskulturen sintonia berean azaltzen baitira. Ez litzateke batere harrigarri izango Bazkardo bera edo Diego Jimenez II.a lan honen atzean izatea”.<ref> “Gorpuzkerek eta konposaketek zenbaitetan Gregorio Fernandezen oroigarriak erakusten dituzte; baina oraindik ere nafar‑errioxar lantegi oparotik gertuago leudeke”. J.J. VELEZ, O.c., 70. or.</ref>
Egilea dena delakoa izanik ere, bereziki miresgarria da aldare nagusiko erretaula. Laua da zabaleran, bankua, bost kaletako bi gorputz eta errematearekin egituratzen dena.
Bankuan 4 ebanjelariak irudikatzen diren erliebeak daude; eta bi gorputz edo solairuetan, berriz, eskalearekin dagoen San Martin irudikatzen da erdiko nitxoan; lau etxeetan eszena hauek daude, gorputz bakoitzeko bina: Deikundea, Ikustaldia, Artzainen Gurtza eta Erregeen Gurtza; kale tartetan santuen estatuak agertzen dira Pedro eta Paulo, Joan Bataiatzailea eta Bartolome; atikoan, Kalbarioa, saihetsetan San Frantzisko eta San Antonio Paduakoren irudiak dituela.
Anatomien egokitasunak, jantzien zabalera dotoreak, jarreretan berezko malgutasunak, espazioaren iradokizunak eta perspektiban asmatzeak, keinuen grazia eta adierazkortasun eraginkorrak multzo osoari aparteko kalitatea ematen diote.
Arkitekto eta mihiztatzaile, bere maisutasunaz ziur gaudelarik, Zegamako eskultura-lanen egilea Berastegi dela erakutsiko balitz, barroko aldian berezkoa zen espezializazioari ihes egitea lortu zuen ertilari horietako baten aurrean ginateke. Egia da bai, galdera susmagarri honek harrapatzen gaituela: zergatik ez zioten besterik agindu eta ez dugu bere beste eskultura lanik ezagutzen? Nolanahi ere, Velez Chaurrik dioenez, “aitortu beharrean gaude Gipuzkoako eskultura barrokoaren multzorik hoberenaren aurrean” gaudela.
<center>* * *</center>
Valladolidetik, Berastegi Gregorio Fernandezen esparruan oroitu dugun ezkero, Arabara maisu handiaren ingurura iritsi eta beren artelanak utzi zituzten beste ertilari kanpotar batzuk ere gogoratu beharko lirateke, esate baterako, Rubalcaba.
Gabriel Rubalcaba. Cudeyoren lantegiko Gabriel Rubalcaba, Salamancan egona zen Pedro Hernandezen etxean langintzako ezaguerak hobetzen. Caicedo Behekoan erretaula nagusiko erliebeak egin zituen (1642); Ikustaldiaren erliebean Valladolid aldeko ukitua sumatzen da.
<center>* * *</center>
Bestalde, erromanismotik hasi eta barroko aurreko errealismoraino, XVII. mendearen lehen erdian euskal eta nafar ertilarien bilakaera nolakoa den ikusi nahi bada, ezinbestekoa dugu egile esanguratsuena den horrengan gelditzea: Joan Bazkardo nafarra.
Joan Bazkardo
Margolari baten semea zen Joan Bazkardo Caparroson jaio zen 1584an, Gonzalez San Pedroren lantegian ikasi zuen Cabredon eta bere alabarekin ezkonduta, 1600ean bere aitaginarreba hil zenez, bere lantegiko buru gelditu zen. Horrela beraz, Antxietaren erromanismoaren oinordeko izanik, berehala bereganatu zituen naturalismoaren berrikuntzak. Erretaulen diseinatzaile bikaina, lehenengo erromanista gustuarekiko leiala izan bazen ere, gero klasizismo alderako bilakaera izan zuen, bere eskultura lanetan baiezta daitekeenez.
Mende hauetako eskultura lantegien historia egiten ahaleginduko bagina, ezin ahantziko genuke –erromanismoaren kapituluan aipaturik utzi dugu– Cabredoko lantegiak izan zuen garrantzia, hainbat belaunaldi lanean egin zituen lantegia izanik.<ref>Lantegi hau, XVI. mendearen azken herenean Pedro Gonzalez San Pedroren eta Diego Jimenez “Zaharraren” eskumenean egon zen; Bazkardo eta Diego Jimenez “Zaharrarekin” kemen berriak hartu; Diego Jimenez Gaztearekin iraun zuen eta gerora Bernardo Elcaraetarekin, eta azkenik XVIII. mendean Frantzisko Jimenezekin. Honako hauxe da Jimeneztarren ahaidetasuna: Joan Bazkardo, Ana Maria Gonzalez San Pedrorekin ezkondu zen, eta bi hauengandik sorturiko alaba, Diego Jimenez II.arekin ezkondu zen, horrela bi eskulturagileren adarrak elkartuz. J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 67‑68. or.; ikusi, halaber, C.M.N. II, 1, XXXI.ean, 387. or</ref> Bazkardo da, inolako zalantzarik gabe Cabredon jaio zen ertilari leinu horretako eskulturagilerik garrantzitsuena.
Erretaulak Caparroson. Bere jaioterrian, Caparroson, gorde ez diren hainbat erretaula egin zituen.
Martin Bidartek esku hartu zuen erretaula nagusia, artean ere erromanista kutsu apur bat zuena zelarik. Handik, irudi batzuk salbatu ziren, erretaula, beste multzo barroko batek ordezkatu zuenean:
* Igokundea eta Mendekoste irudikatzen dituen bankuko bi erliebe, barroko aldiko polikromia polit bat dutenak dira.
* alboko kaleetako Pedro eta Paulo Santuen bi mukulu ere, Bazkardok eginak izango dira; bolumen handiko irudiak dira, zurrun eta ertz askoko tolesdurak dituzten mantu zabaletan bilduak.
Caparrosoko Virgen del Soto deritzanaren egilea nor den ere ez da zalantzan jartzekoa, Gaztela aldekoekin alderatuz gero, Maria Birjinaren irudirik ederrenetarikoa da, polikromia bikain batek areagotua delarik kasu honetan.<ref>C.M.N. III, XXVIII.ean.</ref>
Antxietaren erromanismoarekin. Bere lehen urteetako jardunean Bazkardok Antxietaren erromanismoa zabaltzen jarraitu zuen.
Oso litekeena da Cabredoko parrokiaren erretaulako eskultura batzuetan bere eskua ikusi izatea, lantegi hori berak gidatu baitzuen hil zen arte.
Tuterako katedraleko erretaula nagusian, eskema erromanistari leial zaion Igokundearen estatua berari esker egina da (1606). Baina, irudia ingurutzen duten aingeruak 1620an Pedro Martinez eta Joan Binies‑ek eginak dira.<ref>C.M.N. V, 1.ean, 259. or.</ref>
Oraindik erromanistak diren lehen lan horien artean sartu behar da Guardiako Santa Mariaren erretaula.
Iruñeko katedraleko bihitegiaren barruan (gaur egun katedraleko Museoa) Bazkardok 1616rako jada taillatua zuen Gurutziltzaturiko Kristoren irudi bikain bat dago. “Kristo bizirik adierazia dago, burua ezkerraldera okertua eta begirada gora aldera. Garbitasun‑oihala eskuinean korapilaturik duela, gorputza nabarmen azaltzen da bere soin‑enborraren anatomia sendotasunagatik eta beso eta zangoetako muskulaturagatik”.<ref>C.M.N. V.ean, 62. or.</ref>
Gregorio Fernandezen eraginarekin. Ondoren, Gregorio Fernandezen eragina bereganatuz, Arabako Errioxan eta Gipuzkoan lan oso emankorra lantzen jardun zuen. Bera zen lehen arduraduna erretaula nagusi hauetan:
Oiongoan (1624) Pedro Jimenez I.aren laguntzarekin,
La Puebla de Labarkakoan (1638) Diego Jimenez II.arekin,
Tolosakoan (1643) Bernabe Corderorekin, 1781ean sute batek irentsi zuen lanean,
Irungoan (167…), Junkaleko Andre Mariaren erretaula ederrean.
Meanuriko elizan:
* 1633an koruko aulkiterirako diseinua egin zuen, Andres Larreak bukatu zuena;
* hiri horretan bertan sakristian aurkitzen den Arrosarioko Andre Mariaren estatua taillatu zuen 1638an. Azterketa estilistikoak berak bultzatzen du, hainbat lekutan banatuak dauden beste Arrosarioko Birjina batzuk bereak direla pentsatzera.
Vianako Santa Marian:
* Bazkardok San Bartolomeren erretaulan esku hartu zuen mendearen laugarren hamarkadan; atikoko San Migel eta bi erliebe, erromanismoa eta naturalismoa uztartzen direneko lanak ditugu.<ref>C.M.N. II, 2an, 567. or.</ref>
* Vianako eliza berean, Santiago eta Santa Katalinaren erretauletan, Joan Bazkardoren (1631) eskultura-lana dokumenturik azaltzen da, Diego Jimenez II.ak lagunduta egina, beharbada.
Egitura hauen traza badirudi Logroñoko Santa Maria la Redondako erretaulan inspiratuak daudela.
Izendapenak. Bazkardok, Pedro Jimenezekin batera 1626an<ref>C.M.N. II, 2an, 572. or.</ref> egin zuen Logroñoko Santa Maria la Redondako Kristoren erretaula, izendapen hauen adibidea da.
Eliza honetan bertan Bazkardoren lantegiarekin zerikusirik izan dezakeen Gurutziltzatuaren tailla eder bat jasoa dago sakristian.
Gauza bera gertatzen da Vianako kanposantuko kaperan gurtzen den beste gurutziltzatuaren irudi batekin.
Anitz dira Bazkardori edo bere lantegiari egiten zaizkion esleipenak, hona hemen adibideak:
* Asiaingo erretaula nagusiko Jasokundearen irudia,
* Marañongo elizako Ecce‑Homo artistikoa.
Joan Bazkardoren lorratza
Diego Jimenez II.a. Bazkardoren eraginik izan duenik izan baldin bada, lehendabizikoa Vianako dinastiako Diego Jimenez II.a, bere suhia da zalantzarik gabe. Mikaela Bazkardorekin ezkondu zenean, elkarturik geratu ziren Viana eta Cabredoko lantegiak. Gasteizen kokamena harturik, Diego Jimenezen artelanak 1641etik hasita dokumentuetan sarritan azaltzen dira, hain justu, La Puebla de Labarkako erretaularen eskultura erdiak bere aitaginarrebak uzten dizkion garaitik.
Urte horietatik, 1660an, heriotzako ordura arte, Araba eta Errioxan lan emankor bat egin zuen, lantegiko nagusiak markaturiko ereduak jarraituz, baina horrek ez zion eragotzi hizkera hori berea duen hiztegi apur batez ñabartzen:
* tamaina handiko irudiak,
* mantu zabalez estaliak,
* toles zurrunak eta
* profil zorrotzeko aurpegi adierazkorrak.
Bere lanak Arabako Errioxan leku askotan zehar zabalduko dira (Ekora, Paganos, Eltziego, Guardia, Nabaridas, Leza) eta Ekialdekoan (Dallo, Luzuriaga, Erroeta).
“Artelan horietan gehienak alboko erretauletarako irudiak dira, eta Dallon baizik ez zitzaion agindu erretaula nagusi bat oso‑osorik bukatzeko, Oinak Garbitze eta Afari Santuko erliebeekin eta San Pedro, San Paulo eta San Andresen taillekin”.<ref>J.J. VELEZ, O.c. 68. or.</ref>
Bernardo Elkaraeta. Asteasun (Gipuzkoan) jaio zen Bernardo Elkaraeta, Santo Domingon bertakotu eta han lantegi bat sortuz, Cabredon ikasle jardun ondoren agian. Nolanahi ere, bere estiloak Bazkardorena gogorazten du; eta bere jarduerak lehentasuna Errioxa Garaian izan bazuen ere, Burgosera ere iritsi zen, baina batez ere, bere bizitza luzean zehar Baskonia osoan barrena hedatu zen:
* Larraulgo erretaula nagusiko irudiak (1655),
* San Migelen eta Arrosarioko Andre Mariaren irudiak Bergarako San Pedro parrokiarako (1656),
* Lezarako irudiak (1667‑1670), Gatzaga Buradonerako irudiak (1677) eta abar.
Bere lanen arteko ale eder bat galdu egin zen, Bilboko San Frantzisko komenturako eta Guardiako Santa Mariarako (1662) burutu zituenak, esate baterako.
Bere lanik garrantzizkoen eta esanguratsuenak Viana, Eltziego eta Bastidan ikusi behar dira:
Vianako erretaula nagusiak hiru gorputz, hiru kale eta lau kale tarte ditu. Bertan, Elkaraetak, Andres Larrea, Joan Larrainzar eta Joan Bautista Susorekin elkarlanean, 1670 eta 1674 bitartean, hamabi apostoluz, santuz eta martiriz inguraturiko Maria Birjinari buruzko mukulu eta erliebeen egitarau zabal bat burutu zuen.
Elkaraetak apur bat areagotu egiten du barrokismoa janzkeratan, jarreratan eta keinuetan; bere pertsonaietan ezagunak diren ile mardul kizkurreko, hazpegi txikiko aurpegi herrikoiek ez dute bere maisu Bazkardorenak duten dotoreziarik.
Elkaraetarekin, Eltziegoko San Andresen erretaulan elkarlanean aritu ziren Diego eta Pedro Jimenez. Badirudi Asteasuko eskulturagileak eginak direla:
* Apostoluen irudiak
* eta Birjinaren historiaren oholak.
Horietan alderdi “piktorikoa” edo bizitasun plastikoa izan da azpimarratua, zenbait eszenatan, besteak beste, Maria belauniko eta besoak zabaldurik Jainkoaren mezua onartuz, Vianakoaren oso antzera agertzen duen Deikundearenean.
Bastidan, mukulu handiak gainjartzen zaizkie erliebe txikiei, Viana eta Cabredoko lantegiekin lotura sumatzen zaien San Pedro eta Jasokundean, esate baterako.<ref>Ibidem 69. or.</ref>
Frantzisko Foronda. Viana‑Cabredoko lantegiekin badu zerikusirik, 1625ean Valladoliden aurkitzen zenez, Gregorio Fernandezekin izan zuen harremanaren berri garrantzitsua ezaguna dugu. Itzuli ondoren, lehendabizi Cabredon kokatu zen eta gerora lantegia irekiko zuen Arnedon. Bartolome Calvorekin izan zuen lotura ere ezaguna zaigu.
Aguraingo Santa Maria parrokiako erretaula nagusiaren atikoan (1637) egin zituen zenbait erliebe, Jasokunde/Koroatzearena hain zuzen ere, Valladolideko maisuaren Guztiz Garbiaren irudietan aurkitzen den ereduari jarraikiz.
Errioxan egin zituen zenbait lanez gainera, beste hauetaz ere arduratu zen:
* Urarteko alboko erretauletako irudiez,
* Bernedoko sagrariokoez (1663),
* Hiriberriko (Tobera) (1663) erretaula nagusiko bi Joan Santuen irudiez eta sagrarioaz, non lantegiko eskemak errepikatzen diren.
Bartolome Calvo. Viana‑Cabredoko lantegiarekin badu zerikusirik honek ere. Eskulturagile honek Orbison familiako lantoki emankor bat eratu zuen, bere seme Bartolome eta Migelekin batera. Lantegi horretatik sortu ziren Cabredoko lantegiarekin izandako harremanak nabarmenduko dituen lanak:
* Aletxan, San Esteban bat (1659),
* Bujandako Arrosarioko Ama (1664).
Eta hainbat irudi:
* Orbison (1665) eta Oteon (1666) alboetako erretauletakoak,
* eta Kripango (1663), Maeztuko (1666) eta Gebarako erretaula nagusietakoak, azkeneko hau zati batzuetan, bederen, bere semeek egina da (1680).
Agian, lan hauen kalitate estetiko eskasa, “arte herrikoia” izendapenez izendatzea egokiago litzatekeen esku-hartze horrek eragindakoa izan daiteke.
Domingo eta Martin Zatarain. Beharbada, Joan Bazkardoren ondoan ikasia izango zuten langintza eta honako erretaula hauek egin zituzten:
* Hernanikoa (1651),
* Andoaingoa (1657),
* Ordiziakoa,
* eta Zaldibiakoak (1660) beharbada, bertako erretaulen kontratista Bernabe Cordero eta Pedro Latijera arkitektoen inguruan ibiliak baitziren.<ref>I. CENDOYA, O.c., 215. or.</ref> Nolanahi ere, balio gutxiko ikono-multzoa da, bere arkitekturarekin alderatuz gero.
Lehen Barroko aldiko eskulturagile Nafarrak
Nafarroan XVII. mende osoan ezagutu zen erretaulen hedadurak, lantegi gehiago ireki beharra ekarri zuen, non gremioetan bildurik, Erriberan bereziki, bezero elizkoi eta dirudunen zerbitzuan jardun zuten.
Gurrearen lantegia. Tuterako Joan Gurrearen lantegitik irten zen:
* Birjinaren estatua (1635), Tuterako Garaziaren Andre Mariaren (Ospitalea) erretaula nagusian erdiko nitxoan dagoena, ukitu erromanista garbiekin.
* delako ospitale berean jasoa den zutabeko Kristo ederra, barroko aldiko naturaltasun handiagoa duena.
Gurreatarren lantegiari eginarazi zitzaion:
* Ablitaseko Santa Maria Madalena parrokiako erretaula nagusia. Bai zaindari emakume santuaren monumentuzko estatua eta kale tarteak betetzen dituzten beste emakume eta gizon santuak, Frantzisko Gurrea eta Casado lantegiko buruzagiaren semeak taillatu zituen.
Lantegi berean egina da:
* Tuterako Karmengo Amaren elizako erretaula. Lan hauek berehala datorren barrokoa aldarrikatzen zuten.
Sebastian Sola Calahorra. Eskulturagile hauxe da “Nafarroako Erriberan Barrokoaren benetako sarbidea gauzatu zuena”.<ref>C.M.N., I, XXXVII.ean.</ref>
* Horixe bera izan zen 1659an Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperako erretaularen iradokitzailea, gerora, Frantzisko Gurrea Casado bere laguntzaile minak egina izan bazen ere.
* Beranduago (1671‑74) eta horrekin batera, Corellako Arrosarioko parrokiaren berebiziko erretaula nagusia <ref>J. SEGURA MIRANDA, ''Tudela. Historia. Leyenda. Arte.'' (Tutera-Iruñea 1964).</ref> egin zuen; erretaula horretan, barroko aldiko egitura jatorrean: nagusi dira aihenez, mahats‑mordoz eta abarrez apainduriko zutabe salomondarrez uztaituriko zazpi ohol margotuak.
Beste lantegi batzuk. Ikusezinagoak azaltzen dira beste dinastia batzuk, Zaragozarekin harreman estuak zituzten Domingeztarrak, lehen barroko aldiko eskulturagile Joan de Binies famatuaren oinordeko Viñestarrak, ala Ganbartetarrak.
Eskulturgintzan aditua eta familia guzti hauekin, batez ere, San Joantarrekin eta Gurreatarrekin lan egin zuen ertilaria Azkoiengo (Peralta) Joan Peraltakoa da, Tuteran kokatu eta Frantzisko San Joanekin ikasten hasi, eta, 1735ean hil zen arte, bertan lan egin zuena.<ref>R. FERNANDEZ GRACIA, ''El retablo barroco en la Ribera''. 457. or.</ref>
Riotarrena da azken dinastia, baina berauekin, hurrengo kapituluan helduko diogun kultura barroko bete‑bete batean sartuko gara.
Bizkaiko, Kantabriako eta Errioxako lantegiak
Bizkaiko XVII. mendeko erretaula mihiztatzaile eta imajinagileen emaitzen arteko bereizitasunak zeintzuk ziren erabakitzeko orduan, ez da samurra gertatzen egileak eta lantegiak ezagutu eta hauen lanen berri ematen, baldin eta ez bada dokumentu behar bezain zehatzik eskuratzen.
Elizbarrutiz Calahorrakoa izanik, begien bistakoa da Bizkaiak errioxar artean izan zuela eragina.
Joan Palacio Arredondo I.a. Limpias lantegiko pertsonaia oso garrantzitsu bat da, Burgosen ere langile izan eta aldi baterako kokatu zenez Bilborako ere jardun zuena. Erretaula hauetan aritu zen:
* Gueñesko Santa Marian (c. 1631),
* Romañako San Pedrorenean, Turtziozen (1632),
* eta Arrosarioko Ama Birjinarenean, Balmasedako parrokian (1637).
Funtsean beren mukulu eta erliebeak erromanisten ereduei jarraitzen zaizkie, zenbait berezitasun badutelarik:
* kanon luzanga,
* gorputz tenteak,
* aurpegi lasai eta zorrotzak.
Adibidez, Gueñesko Deikundea eta Epifaniaren erliebeek Viana‑Cabredoko lantegiko konposaketak gogorazten dituzte.
Felipe Gargolla Ribero. Aldi berean erretaula mihiztatzaile eta eskulturagile, ertilari kanpotarra, Felipe Gargolla Ribero errioxarra zen, naturalismoaren bidezidorretik, egitura tolesgabe eta herrikoi bati jarraiki zitzaiona. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen lan egin zuen. Aldi batez bizi izan zen Bilbon, eta ordukoak izan behar dute bere esku hartzeak:
* Zamudion (1639),
* Turtziozen Romañako San Pedro elizan (1640, erliebeak baino ez),
* Ahedoko San Migelerenean (c. 1640).
Gero Burgosen eta Errioxan jarraitu zuen lanean.
Antonio Alloitiz. Garai horretan Antonio Alloitiz izan zen Bizkaian eskulturagile seinalatu samarra, Muruetako elizatekoa izanik, gertuan zuen Foruan lantegia kokatu zuena. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen barrena ibilia zen; Bernabe Cordero eta Pedro de la Torre mihiztatzaileekin harremanak baitzituen, baita Gregorio Fernandezen lantegitik irten zen eskulturagile hoberena zen Valladolideko Frantzisko Ferminekin ere, 1643an. Bere lantegi eraginkorrak “lehen mende barrokoko arkitekto eta eskulturagile bizkaitar nagusia bilakatu zuen”. Azkoitiko parrokiako erretaula nagusian ere esku hartu zuen.<ref>Antonio Alloytizi buruz, ikusi, J. ZORROZUA, O.c. 181. or. Joan Bautista Mendizabal Juaristi ikertzaile gogotsu eta Jaurlaritzako Turismo Sustapeneko Zuzendariari zor diot Azkoitiko erretaula nagusiari buruzko ohar hau: “Hasiera batean, beraren diseinu-lanean Bernabe Cordero arkitektoak esku hartu zuen; hau hil zenean, behin betirako traza egin zuen Frantzisko Bautista Anaiak, Madrilgo Jesusen Lagundiaren Ikastetxe Inperiala diseinatu zuenak. Aldaera batzuen ondoren, 1660tik aurrera Antonio Alloytizek egin zuen eta 1675 aldera Joan Ursularre Etxeberriak eman zion bukaera.”</ref>
Baina, dirudienez berez Alloitiz eskulturagile baino gehiago aritu zen mihiztatzaile eta erretaulen arkitekto ere jardun zuen, eta, beste batzuentzat uzten zituen eskultura, besteak beste, Pedro Alloitiz eta Joan Palacio Arredondorentzat. Arkitekto zen aldetik, nahiago izaten zituen euskarri ildaskatuak, eta “burdin hesi trinkodun” zutabeen hedatzaile nagusia izan zen.
Azkoitiko erretaula nagusiaren hitzarmenean aurkitzen dugu 1660an; delako erretaulan eskulturgintzan hasi egin bazen ere, ez zuen jarraitzerik izan, gaixotu eta hil egin baitzen; hala, Joan Usularrek amaitu zuen bere lana.
Bai Azkoitiko erretaularako egin zituen eskulturetan, nahiz Bilboko San Anton elizarako egin zituen beste batzuetan Alloitizek bere irudiei adierazpen berezia emateko gaitasun gutxi azaldu zuen. Zertxobait hobeak dira Zornotza eta Mañariako bere Birjinak, eta Bilboko katedraleko Errukiarena.
Pedro Alloitiz. Lehendik aipatua dugun hau Foruko lantegi beretik sortua da, eta oso litekeena da Antonioren ahaidea izatea ere. Berari buruz ezer gutxi dakigu zehazki eta ziurki:
* Debako (Gipuzkoa) Arrosarioko erretaulan lan egina izan behar du.
* Galdakaoko (1660‑1665) Santa Mariako alboko erretaulak bereak direla azaltzen da dokumentuetan.
* Urduñako Guztiz Garbiaren erretaulan esku hartu zuela uste izaten da eta, halaber, Busturiakoan.
Gregorio Fernandezen artea bereganatua zuela estiloan ikusten da, berari jarraitzen baitzaio tolesdura zokotsuen trataeran. Gordexolako artelana herrikoitzat hartu behar da, kanon motza, zurrun samarra eta erliebe batzuetan erromanisten erarekiko mendekotasun argia duena delako, esaterako, Kristoren Bataioan edo Bataiatzailearen Predikuan.
Ikerketen bidez, oraindaino anonimoak diren zenbait lanen egileak nortzuk diren jakitean, balio berezia eman beharko diegu agian, esteak beste, Mañarian, Gordexolan, Errigoitin, Iurren, Aretxabaletan eta abarretan ikus ditzakegun eskulturei.
Joan Palacio Arredondo II.a. Aipa dezagun Alloitizen parez pare Joan Palacio Arredondoren lana, Limpiaseko lantegiko eskulturagilea eta lehenago aipatutako Joan Palacio Arredondoren semerena.
Erromanismoaren mendekotasunak ditu bao eta baita hainbat gogortasun ere. Hutsune hauek Debako erliebeetan sumatzen dira ondoen.
Gregorio Fernandezen ereduei jarraikiz eginiko grabatu batzuk erabiltzen dituela ikusten da, besteak beste, ezagunak zaizkigun irudi batzuetan:
* Urduñako Santa Marian (1648),
* Amurrioko Santa Marian (1655),
* Artziniegako Jasokundean (1662).
Joan Azkunaga. Arkitektoa eta Foruko gunearekin uztartzen dena, eskema eta eredu berei eusten die erretaula hauetako eskulturetan:
* Busturian, Axpeko Santa Mariakoetan (1640),
* Gernikako San Pedro parrokiakoetan (1643).
Inportaturiko irudiak
Azkenik, barrokoaren hasierako mende honetan Baskoniako eskultura ondarea ezagutu nahi duenak ezin utziko ditu ahantzian Madriletik, Andaluziatik eta baita Italiatik ere ekarritako estatuak. Maisulan batzuk nabarmenak dira:
* Bergaran, San Pedro elizako Kristoren Agonia, Juan Mesaren lan hunkigarria (1626),
* Larreako Karmeldarren komentuko Ecce‑Homoa, Manuel Pereirarena,
* Gasteizko katedraleko San Joan Haurra, beharbada Juan Mesarena dena.
== XVII. mendeko euskal margolariak ==
Barrokoaren lehen aldi honetan euskal margolanak ez dira oso distiratsuak. Deigarri gertatzen da, batez ere, asto gaineko deitu margolanak kantitatez hain gutxi izatea. Ez da ahaztu behar, Espainiako eskualdeetan XVII. mendearen lehen erdia pinturaren Urrezko Arotzat har daitekeela. Distira horren parean, Euskal Herrian ez da ia ezer aurkitzen, ez kantitatezko alderaketa egiteko modukorik, ezta teknikarekin parez pare jartzekorik ere. Beste eskualdeetan hain udari diren oihal gaineko margolanak, oso dira urri hemen.
Mende oso batean zehar Araotzetik hasi eta Bazkardorenganaino hainbesteko distira izan zuten euskal ertilari nafarren erretauletako eskulturarekiko hobespenak, ongi baino hobeto asebete zituen kristau fededunen zaletasunak, non otoitz eta gurtza lekuetan Jainkoaren presentzia baieztatzen zuten erliebe eta mukulu haien aurrean, ez zen oihal edo horma gaineko margolanen mirarik izan, agian erlijiozko funtsik eta berariazko karga handirik gabekotzat hartzen zituztelako. Hain errazki horregatik jartzen zuten talentu piktorikoa eskulturagilearen gubiaren zerbitzura eta oso era berezian estimatzen zuten eskulturagileen lana duintzen eta edertzen zuen polikromiaren artea, hots, sagaratua irudikatzean kartsuki bilatzen zen errealismo xarmangarri hori ematen ziena.
Historia honi ezarritako mugak eskulturen polikromia bazterrera utzarazten digu, bere garaian, gaur egun uste duguna baino garrantzi handiagoa eman zitzaion arren.
Inportaturiko artea Nafarroan
Erretauletako oihal eta paneletako margolan handiei dagokienez, ohartaraz dezagun ezer baino lehen kanpoko margolarien lankidetza handia izan zela Nafarroan. Normalean, besteak beste, Madril, Valladolid eta beste hirigune handietatik etortzen ziren. Batzuk Aragoitik gertuan dagoen Zangozako merindadera iritsi ziren. Gogora ditzagun horietako batzuk:
* Iruñeko Hirutasunaren komenturako “Hirutasuneko Ordenaren fundazioa” (1666) irudi handia Juan Carreño Mirandakoak margotu zuen –gaur egun Louvreko Museoan jasorik dago.
* Iruñeko Agustindar lekaime Errekoletoen klausuran jasoak dira besteak beste, Antonio Ricci, Oracio Borgianni, Francisco Camilo eta Pedro Villafrancaren oihalak.
* Iruñeko Karmeldar Oinutsen elizan Valladolideko Diego Diaz Ferrerasen oihalak jasotzen dira.
Nazio mailan entzute handiko zenbait izen eta kalitatezko lan batzuk azpimarra ditzagun:
* Urte asko ez dela, Tuterako Karmeldar Oinutsen antzinako komentuan aurkitua izan da Felipe Diriksen‑ek 1612an margotu zuen “Birjinaren koilarea jasotzen Santa Teresa eta San Jose” oihal bikaina.
* Pedro Orrentek gai beraren beste bertsio bat utzi zuen Corellako Karmeldarretan.
* Hiribildu berean Beneditarrentzat, Claudio Coellok egin zituen “Santa Jetrudizen Ezkontza Mistikoa” eta “San Placidoren martiritza” margolanak.
* Mateo Cerezok margotu zuen Cascanteko Garaipenaren sakristian jasorik den Burgosko Kristoa.
Baltasar Etxabe: atzerriratu ospetsua
Ezin ahaztuan utzi, une horretan, Euskal Herriko mugetatik kanpo jardun zuen margolari ospetsu honen presentzia eta lana, batez ere, bera dena izateagatik, besteak beste, Mexikoko eskola piktorikoaren fundatzailetzat hartzen delako.
Mexikar Eskola horren ezarpenean ezaugarri autodidaktiko bat eman zen, bertakoen arte gaitasunei probetxua ateratzen jakin zuten misiolariek ezagutua, hain zuzen ere. Espainia Berriko bi zibilizaziogile ospetsuak izan ziren Pedro Gante eta Toribio Benaventeren (Motolinia) lekukotasunak dioenez, gaitasun hori sendotu eta bideratu egin zen Europatik margolanak inportatzean.<ref>Mina RAMIREZ MONTES, ''Arte en tránsito a la Nueva España durante el siglo XVI. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas'', XV. libk. 60. znb. (Mexiko, 1989), 203‑210. or.</ref> Eta lanekin batera, ertilariak ere etorri ziren, asko etorri ere, non 1550‑1570 urte bitartean Espainia Berrian antolatua gelditu baitzen margolarien gremioa.
Baltasar Etxabe eta Orio, pintura-eskola novohispanoren fundatzaile taldeko kidetzat hartzen da, Simon Peyrins flandestarrarekin eta Andres de la Concha eta Alonso Vazquez espainiarrekin.
Aizarnazabalen jaio zen euskal margolaria XVI. mende erdialdera. Familia noble batekoa zen, zeren eta bere anaia zaharrena Joan Martinez, Etxabetarren oinetxeko jauna izan baitzen.<ref>Manuel TOUSSAINT, ''Pintura colonial en México'' (Mexiko, 1990), 86. or.</ref> Baltasar Etxabek prestakuntza literario sendoa zuen zalantzarik gabe, behin Mexikora joan zenean, 1607an kalitate nabarmeneko literatura gazteleraz bere Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra<ref>Lemos Kondeari eskainia, liburu honen azalean, egilearen grabatu irudidun bat azaltzen da, familiaren armarria eta honen inguruan latinezko idazkun bat, aitortuz bera pintzelarekin bezain iaioa dela lumarekin: Patra penicillum et calamum utroque aeque artifex. D.D.</ref> argitaratzeko gai izan baitzen. Bere arte prestakuntzako dokumenturik ez da inon azaltzen, nahiz eta susmoa baden, Indietara joan aurretik Sevillan bizi izandakoa zenez, nolabait ere, beregana zezakeela orduko margogintzan manierismoa. Froga handiagoa ematen duten dokumentuetako daten arabera, uste izatekoa da Mexikora 1573an iritsi eta 1582an Frantzisko Zumaia margolariaren alabarekin ezkondu zelarik, bere aitaginarrebaren ikaslea izan zela eta bere lantegian trebatua.
Baltasar Etxabe Orio –bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta honen biloba Baltasar Etxabe Errioxarekin ez dira nahastu behar, nahiz eta biak margolariak izan– Mexikoko margogintzaren historialarien aldetik nahikoa ikertu eta aztertu den ertilaria da.<ref>Manuel TOUSSAINT, Arte Colonial en Méjico. 2. argt. (Mexiko, 1962); Idem, Pintura Colonial en México. Mexiko 1965; José Bernardo COUTO. Diálogo sobre la historia de la pintura en México. M. Toussaint‑ek prestaturiko argitalpena. Fondo de Cultura Económica, 1947; Diego ANGULO IÑIGUEZ, Historia del Arte Hispanoamericano (Bartzelona 1945‑1950), I. libk. 386‑390. or.; George KUBLER eta Martin SORIA, The Art and Architecture of Spain, Portugal and theirs Americans Dominios 1500‑1800. The Pelikan History of Art 1959; Francisco STASTNY, Maniera y contramaniera en la pintura latinoamericana. La dispersión del Manierismo. Documentos de un coloquio (Mexiko, 1980), 197‑230. or.; Elisa VARGAS LUGO, La expresión pictórica religiosa y la sociedad colonial. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas. XIII. libk., 50, 1. znb., (Mexiko, 1987), 61‑67. or., José guadalupe VICTORIA, Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio. Mexikoko Unibertsitate Nazioal Autonomoa. Ikerkuntza Estetikoen Institutoa (Mexiko, 1994).</ref> Berari buruz dakiguna da gutxi gorabehera 30 urte iraun zuen jardueraren emaitza ugaria izan zela –1620 aldera hil baitzen–; baina, Elizjendearen Ondasunen Nazionalizatze Legeak (1859) ekarri zituen ondorio basatiek, hein handi batean, novohispaniako erlijiozko margolanen artean sakabanaketa eta txikizioa erraztu zituen eta bereziki Baltasar Etxabek egin zituen Errepublikako elizen erretauletan. Gaur egun, ardurazko gerta dakizkigukeen lanen zerrenda honela zatitzen da: zortzi lan dira zinaturik eta data dutenak; hamaika dira harenak, adituen ustez; hamasei, berriz, literatur erreferentzietatik ezagutu baina aurkitu ez direnak. Gehientsuenak erlijioa dute gaitzat, baina, erretratu batzuk ere egin zituen.
Bezero garrantzitsuak izan zituen Etxabek, honako hauetan lan egin zuela azaltzen baita: Mexikoko Katedral Zaharreko batzartegirako, Frantziskotarrentzat, Josulagunentzat eta Lapueblako katedralerako; baina eliza horiekin egindako hitzarmenak etenaldiak izan zitzaketen eta hori dela eta, behar bezain ziurrak diren osagaiak falta zaizkigu, estilistikoki zein urratsen bidez garatu zen ikertu ahal izateko. Garapen hori flandestar edo florentziar erako manierismo batetik lehen barroko arterainokoa izan zela baieztatzen dute ikertzaile guztiek.
Guadalupeko Ama Birjinaren irudiarekin (jabetza pribatukoa) hasi zen emaitzaren data ziurra 1606an, eta partikular baten aginduz egina den San Pontzianoren martiritzari buruzko oihal-margolan batekin (gaur egun San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan).
San Pontzianoren Martiritza ohol batean dago; martiriaren gorputz biluzi eta argitsua loturik eta goitik zintzilika dagoelarik hainbat pertsonaien konposaketa –epailea, borreroa nahiz aingeruak– korapilatsu baten erdian nabarmentzen da, hondo arkitektoniko baten gainean. Nahikoa da koadro hau –ez da besterik behar– egileak marrazkigintza anatomikoa, koloreak eta lerrozko perspektiba menderatzen duela konturatzeko.
Josulagunentzat. Mexiko hiriko Profesa Etxeko josulagunek beren elizako erretaula nagusia agindu zioten; lan honetatik gorde direnak Erregeen gurtza eta Baratzeko Otoitza dira, egun biak daude San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan.
Erregeen Gurtzak, Etxabe, marrazkigile eta margolari ona dela ere erakusten du, nahiz eta sakoneran distantziak sortu nahiaren ahaleginak okerren batera eraman duen, esaterako, oso egokia ez dirudien belauniko dagoen agurean, zeren eta neurrian eta jarreran irudia lehen planora baitator, Jesus Haurrari eskuan muin ematen ari dela gertutasun desegokian.
Baratzeko Otoitzak Etxaberengan ezaugarria den estiloa erakusten du: sakoneko konposaketa; hala ere, ezin hitz egin daiteke zalantzarik gabeko barrokotasunaz.
Arrazoizkoagoa dirudi xehetasun eransgarriak tratatzeko moduan Flandesko eragin apur batez hitz egitea, eta eragin hau Martin de Vos‑en (1532‑1602) italiarturiko flandestar oholetatik –Mexikon ugari samar ziren– iritsi ziezaiokeelarik.
Baratzeko Otoitzaz, flandestar grabatu batean inspiraturikoa dela esan izan da; bada, nortasun ukitua ematen jakin izan du ertilari euskaldunak, Jaunaren aurpegian, agonia baten samina eta Aitaren borondatean jainkozko uztea, biak batera adieraztea lortuz; halako edertasun adierazkorrez lortu ere, non arrazoi osoz hartu izan den koadro hau “Espainia Berrian margotu izan den onenetarikotzat”.<ref>J.G. VICTORIA, ''Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio''. 107. or.</ref>
San Apronianoren martiritza. Mexiko hiriko josulagunen Profesa Etxerako ere margotu zuen Etxabek, San Apronianoren Martiritza, hain justu, hantxe, beren elizan gorde eta gurtzen baitziren delako martiriaren erlikiak; koadro hau hizpide luzeetako gaia izan da novohispaniako margogintzaren historialarien artean.
Honek ere, San Pontzianoaren koadroak bezala, konposaketa zabal eta korapilatsua du, eta martiriaren erdiko irudia –erdi biluzik den gorputz ederra agerian– lepoa moztuko dioten unean, distantzia desberdinetan kokaturiko pertsonaia ugariz inguraturik dago, lehen mailan dauden gorputz erdikoetatik hasi eta urrunean ia sumatu ere egiten ez direnetaraino.
Santiago Sebastiani florentziar eta escorialdar<ref>S. SEBASTIAN, El arte iberoamericano del siglo XVI. S.A. XXVIII.ean, 247‑250. or.</ref> manieristak gogorarazi dizkion koadro honetan nabarmenena, neurriz eta edukieraz korapilatsua izateaz aparte, hemen lerroz zuzena gainera, atmosferikoa ere bihurtzen den perspektiba jakintsua da, XVII. mendeko ertilari handiak bereizgarri duen pintura handia aldarrikatzen duelarik.
Loiolako San Inazio. Ezin utziko dugu aipamenik gabe Loiolako San Inazioren koadroa, Guanajuaton, Lagundiaren elizaren sakristian Elisa Vargas Lugok aurkitu berria duen eta inolako zalantzarik gabe Etxabe Orioren pintzeletik sortu zena. Lagundiaren fundatzailearen argazkirik goiztiarrena izatea da xehetasuna, dohatsu izendatu berri hartan egindakoa, alegia.
Antzinakoa izatearen balio horri, kalitatezko margolana izatearena erantsi behar zaio, ertilariak lortu baitu santuaren aurpegi eroriari kalitate hori ematen: bi aingeruen artean Espiritu Santuaren usoaren azpian, Jainkoa ikusteak zorabiaturik, aurpegi eroria baina mistikotasunaren mistikotasunez akitua agertzen da. Sanchez Coellorena den irudirik zaharrenean eta ofizialean azaltzen denaren antzekoa da, eta normalean hotz eta konbentzionalak diren barroko aldiko irudietan ezohiko Loiolako Santua adierazten da.
Frantziskotarrentzat. Etxabek beste margolan piloa egin zuen, Tlatelolcon 1609an sagaratu zen frantziskotarren Santiago elizarako. Hauetatik, bi oihal bederen gorde dira gaur arte: Portziunkula eta Ikustaldia; zenbaiten ustez, Erregeordetzako pinakotekan jasorik diren Deikundearena eta Elizan Aurkeztearena ere multzo berekoak ziren.
Portziunkula. Bisitan datozen guztientzat San Frantziskori Birjinak barkamen osoa eman zion Portziunkulako eliza horretan frogatzen da, euskal ertilariak duen gaitasuna lerro diagonalak lehentasun dituela jarrera eta itxura desberdineko bost pertsonaia lasai erosoan banatzeko.
Gure epaian, Etxaberen lanen artean hobekien konposaturikoa dugu hau, betiere, konposaketatzat, pertsonaien banaketa ez ezik, balio plastikoen –argiak, margoak eta abar– kokamen organiko egokia ulertuz.
Ikustaldia. Aurkikuntza bitxia gertatzen zaigu Ikustaldian bi emakume santuak ikuslearen aurrez aurre jarrita, eskutik helduta eta senarrak atzetik dituztela aurkezteko modua.67
Aipatutako beste bi lanak Etxabe Oriorenak izatekotan, halakoxe estilo aldaketaren bat sumatu beharko litzaieke.
Deikundea. Deikundean pertsonaia bien jarreretan antzezpen itxura bat eta barroko aldiko joerakoak liratekeen elkarrizketa-imintzioak antzematen dira.º
Elizan Aurkeztea. Aurkezpenaren koadroak Etxaberi –gai hau ukitu duten margolariengan sarritan ikusi izan den gauza, bestalde– konposaketa korapilatsu baten aukera eman zion: dozena bat irudi, gorputz erdiko bakarren batzuk lehen mailan, eta beste batzuk sakonean, denak perspektiba arkitektonikoan geometrikoki egituran zuzen uztaiturik. Hala ere, maisuaren eskua igartzen den begi tarte batzuen edertasun eta adierazkortasunaren ondoan, badira oso egokiak ez diren zenbait aurpegi –Jesus Haurrarena, besteak beste–, eta beste lantegiren batean egin zela pentsarazten dutenak.68
Katedralean. Mexikoko katedralean kokatzen ditugu:
Kristo zutabeari loturik. Mexikoko katedralean aurkitzen da gure ertilariak sinaturiko beste koadroetako bat: Kristo zutabeari loturikoa; Nekaldiko gertaera honen berezitasuna da, San Pedro eta beste emaile bat, bi aingeru kontsolatzaile eta koadroaren hondoko beste irudi batzuen ondoan, Jaunaren zigorkatzearen lekuko azaltzen direla. Etxaberen azkenetako koadro bat izan behar du 1616ko data duen honek, eta bere edukiz, nahitaez gelditasuna behar duen eszena batean mugimenduaren bilaketagatik eta gorputzaren margo argitsuen eta espazioaren hondo ilunen arteko kontrasteagatik, barrokismo apur baten lekukotasuna du. Nolanahi ere, anatomian akatsen bat baldin badu ere, ertilariak aurpegiei adierazkortasuna emateko duen gaitasunaren erakusle on bat da.
San Sebastianen martiritza. Mexikoko katedralean erakusten ziren oihalen arteko batek –zoritxarrez 1967ko sutean galdu zenak– San Sebastianen Martiritza erakusten zuen. Nahikoa da margolan horren argazkia, bere eskortzoengatik eta anatomia atletiko baten gaineko argi jokoengatik, Baltasar Etxaberen manierismoaren ale bikaintzat hartzeko. Jose Guadalupe Victoriak ziur asko euskal margolariarena dela ziurtatzen duena baldin bada. Esan daiteke Palentziako katedralean den El Grecoren egundoko San Sebastianen irudian inspiratu zela Etxabe.
Izendapenak. Euskal ertilariarenak direla esaten den lanen artean balio berezia dutela uste dugun bi azpimarratuko ditugu.
Texcoco‑ko katedraleko Eukaristiaren ezarpenak Cornelis Cort‑en koadro batean inspiraturikoa dirudi; baina bere osaketak ez dauka, gure ustez, grabatu flamenkoak duen batasun trinkoa; horren ordez, lehen planoan, eskuinetara, ikusleari begiratzeko burua biratzen duen apostoluarengan ertilariaren autorretratua eskaintzen duela du abantaila.69
Bi koadro. Profesako antzinako eliza beretik datorrelako, bi koadro interesgarri ere Etxaberenak direla esaten da:
* Bi Hirutasunak deritzana –Jainko Hirutasuna eta lurreko Jesus, Maria eta Joserena–, biribileko konposaketaren eredua da, baina kasu gehiago eginez pertsonaien banaketari, osagai plastikoen antolaketari baino;
* eta Mendekosteko eszena bat, beste kasu batzuetan bezala, koadro honi jatorria aurkitu zaio Ufizzi‑tarren florentziar Museok Ludovico Carli margolariaren grabatu batean.
Xochimilco‑ko erretaulan. Novohispaniako margolanen ezagutzaile eta adituek, esate baterako, Manuel Toussaint, Diego Angulo, Elisa Vazquez Lugo eta Jose Guadalupe Victoriak eman duten epaian diotenez, Xochimilcoko70 erretaula famatu eta miresgarritik Etxabe Oriorenak izan omen daitezke zenbait ohol, halako multzo zabala, inola ere, talde-lana izango delakoan.
Balorazioa. Laburbilduz, esan dezagun euskal margogintzaren eremua ia hutsik den XVII.eko mende honetan, Espainia Berrira emigratu zuen ertilari honen lana nabarmentzea ezinbestekoa dela, mende honetako ospetsuenen artean sailkatzerik ez izan arren, arreta berezia merezi baitu.
Beti eutsi izan zion manierismo era bati, irudien liraintasunetan, bere behin eta berrizko eskortzoetan, argi‑ilunen eta jarrera bortxatu aldeko zaletasun formalista samar batean eta, hasieretan, baita goibeltasun neurritsu batean sumatu ere zitekeelarik.
Apurka aberastuz zihoan bere paleta, veneziar ereduen eraginagatik agian, naturaltasun handiago eta tonalitate ilun eta grisetara bideratuz, hispaniar ereduekin etenik gabeko harremanetatik beharbada.
Aurpegiei espresio oso biziak eta oso ugariak emateko gaitasun horretan dago, batez ere, honen balioa, XVII. mendeko margolari gisa. Gorde direnak eta agirietan dauden lanak gutxi izan arren, adituek nahikoa iraunkorrak diren zenbait ezaugarrirengatik ezagutzen dute:
* diagonaleko antolaketaren zaletasunean;
* emakumezkoen aurpegiak, normalean obalatuak dira, kopeta handi eta aho txikikoak baina ezpain apur bat gizentxoak, betazal mardulak eta behatz luzeak;
* arropetako tolesdurak, aldi batean bederen, ertz askokoak eta zurrunak dira;
* aingeru mota berriz, lepo liraina eta adats kizkurrak, belarriak bistan utziz;
* gizonezkoen gorputz biluzien edertasun atletikoekiko atsegina, sentsual joerakoa da;
* adierazpide ikaragaitz nabarmena martirien aurpegietan.
Hauetako trazu batzuetan Martin de Vos‑en eragin garbia ikusi da antza.
Nolanahi ere, Baltasar Etxabe Oriok jakin zuen jasotako eraginak bereganatzen, eta handia izan behar zuen bere bizitzan zehar iritsi zuen ospe artistikoa, gure mende honetan oraindik ere gehiago estimatua izateko.
Fray Juan de Torquemadak Tlatelolco‑ko erretaula margotu zuenean ezagutu zuen, eta “bere artea parekorik gabea”71 zela aitortu. Dokumenturik ezean Baltasar Etxabe Orioren margolanak bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta baita bere biloba Etxabe eta Errioxarekin ere nahasten ziren aldi baten ondoren, XIX. mendean Jose Bernardo Couto idazlea euskal margolariaren berregite kritiko batean abiatu zen,72 eta horren ondoren XX. mendean, arte historialari ezagunek, laudorioen artean, lan monografikoak eskaini dizkiote Etxaberi.
Manuel Tousaint, gure ertilaria sakonetik ezagutzen lehenengoa denaren iritziz, Baltasar Etxabe Orioren lanak “Urrezko Aroaren benetako goitasunak iritsi zituela”73 eta beranduago berriz “kolonia aldiko gure arte guztiaren nortasun irudirik distiratsuena”74 zela azaldu zuen.
Diego Angulo ere oso baikorra azaltzen da beronen lanari buruzko bere irizpide kritikoetan.
Frantzisko Stastny‑k nabarmendu egiten du manierismoaren eta naturaltasun flamenkoaren arteko bilduma egiteko duen gaitasuna.
Elisa Vargas Lugo, mexikar artearen historialari sonatuenak “novohispanako margogintzako ertilari nagusitzat” jotzen du eta Etxaberen manierismo ausarta azpimarratzen, nahiz eta Trentoko Kontzilioaren ikonoei buruzko aginduengatik, Espainia Berrian sortu zen manierismoaren aurkako giroak azkar asko zapuztu zuen estilo berria.75
Bizente Berdusan: bertako maisu bat
Sarritako kanpoko ekarpen hauek Madrilgo Gorteko margogintzarekiko azaltzen duten interesarekin bat etortzen da oso “gorteko estiloa” deritzonarekin, bertako dei diezaiekegun margolarien artean emankorrena denaren jarduera bereizten baitu: Bizente Berdusanena. Ejea de los Caballeros‑en 1697an jaio zen ertilari Aragoar honek Nafarroako Erriberan utzi zituen bere margolanik gehienak. Bere emaitzen oparoa eta lantegiaren izen ona ikusita, bere prestakuntza aldiaz ez dezakegu dokumentuetan azaltzen den ezer esan. Nabaria da, bere lanek ia mende erdi bat osatu zutela, hau da, ezkondu egin zela-eta Tuteran 1655ean kokatu zenetik hasi eta 1697an hil zen artekoa.
Bere margolanak ikus daitezke:
* Tuterako katedralean –kapitulu‑gela eta Espiritu Santuaren eta Hiriberriko San Tomasen erretaulak–,
* Tutera, Corella, Alesbes, Fitero, Melida, Zentroniko, Balterra eta abarretako elizetan.
* Olite eta Funeseko erretauletan,
* Zuberoako ermitako oihaletan, Erronkarin, eta abar.
* Iruñeko San Domingo komentuan dagoen San Tomas Akinokoaren Apoteosia, (1664an sinatua).
Bere lanen batzuk Aragoera iritsi ziren.
Estiloa. Ia bere emaitza osoa erlijio gaietan oinarritzen da eta mendearen bigarren erdia estaltzen du, Austriatarren garaiko margolari handiak desagertuz doazen aldikoa. Bere prestakuntzari buruz dokumentuetan ezer azaltzen ez zaigunez, asmakizunetan ibil gaitezke, berarengan aurkitzen baitira, izan ere, besteak beste, une hartako ia margolari ospetsu guztien arrastoak: Velázquez, Ribera, Valdés Leal, Rizzi, Carreño eta Herrera el Mozo‑renak, eta baita bere garaikide izan ziren Claudio Coello eta Antolínez nahiz beste zenbaitenak.
Berdusanen lantegitik irten zen lan ugaritasuna, Nafarroan eta Tuteran mendearen hirugarren herenean oparotasun ekonomikoak gora egin zuelako izan zen zalantzarik gabe, erlijiosoen komentuek beren eliza barrokoak berritu zituztenean.
Berdusanek iluntasunetik margolan argitsu eta koloretsu aldera egin zuen bere garabidea. Leial zaio ia beti Velazquezen ondorengo pintzelkada solte eta ausartaren teknikari, margolanetan Velazquezi hilezkortasuna eman zion girotzea eta Berdusanek sarritan veneziar polikromia beroarekin nahasi nahi zituen efektu lurrintsuak bilatuz, bere marrazkiak zituen akatsak disimulatu nahi zituela dirudien eklektizismo batez, alegia.
Adierazkortasuna topatu nahiez zalantzarik gabe, bere irudiei naturaltasuna falta zaien jarrera behartuak ematen dizkie, buru eta besoetan. Konposaketa dinamikoetarako ez zaio gaitasunik falta; baina eszenatoki konplexuak ukitzen dituenean kontaketa ahaleginak zurgatu egiten du, konposaketaren batasun plastikoak baino gehiago.
Rubens‑ek iradoki zizkionak dirudite oihal batzuk: San Pauloren konbertsioa, Tuterako San Jurgi, Balterrako Itxaropenaren ermitako Jaunaren Agerkundea eta abar; baina bere mendeko ertilari ezagunen batekin lotu beharko bagenu, Juan Carreño eta Frantzisko Ricci bere garaikideak aipatu beharko genituzke.76 Hala ere, honek guztiak ez du esan nahi zenbait maisulan zoragarri zor ez diogunik, hala nola, Tuterako Santa Maria de Gracia ospitaleko Guztiz Garbia Neskatoa, Zurbaranen eskolako gozotasun dirdiratsua duena eta 1663an sinatua.
Hainbestekoa izanik bere lan emaitza, oso litekeena da bere seme Karlosek inoizka lagundu izana, bera baita, aipatutako San Domingo komentuko Santa Teresa Irakaslea koadroa sinatu zuena, 1664an.
Bertako beste zenbait margolari
Sonatuak izan ziren beste margolari batzuk hauexek dira:
* Matias Guerrero, Corellan kokatu zena,
* Sebastian Garcia Camacho, mendearen azken aldera Tuterako elizan margotu zuena.
Erriberriko merindadean XVII. mendean hala moduzko kalitateko margolariak jardun ziren. Hauetako batzuetan Madrilgo eskolaren eragina sumatzen da, esate baterako:
* Berdusanen garaikidea zen Antonio Castrejón, Erriberriko Frantziskotarren komentuan Jasokundearen oihal barroko handia sinatu zuena.
Ondorengo hauen eskuz margoturiko oihalen kalitateaz antzeko kontuak esan daitezke:
* Pedro, Migel eta Martin Ibiriku anaiengatik, denak ere desagertu ziren Lizarra aldeko komentuetan jardun zutenak dira.77 Delako Pedro Ibiriku batena, leinuko aitarena agian, izan behar du Lizarrako San Pedro elizako San Sebastianen Martiritza, une hartantxe ematen zen iluntasuneko errealismoaren adibide egokia.
== Binomio zail bat XVIII. mendean: artea eta fedea ==
Sartaldeko artea esaera sintetiko batean laburbildu beharko balitz, XVIII. mendea Estetikaren mendea izan zela esan beharko da hasieratik, betiere, neurketa bi aldetatik begiratuta:
* mende horretan Estetika zientzia filosofiko gisa jaio zenaren aldetik,
* eta arteak, erlijiotik estetikarantz abiatu zen pentsamenduaren eta bizitzaren sekularizazio batekin ados zegoen bidearen aldetik.
Ahaleginak egin ziren XVII. mendean –betiere, denbora ehunekoz neurtzeko ohiko gezur hori arretaz hartuta– frantses teorikoei esker artea bere egitekoaren arabera definitzeko: arteak “atsegin emanaz irakatsi” behar zuen. Halakoxea zen, Trenton eta Kontrarreformako idealetan inspiraturiko barroko artearekin iritsi eta lortu nahi zen helburuetako bat. Egia da, bai, gehiegizkoa edo nabarmen samarra izan zela artea, baina ez inola ere nabarmenkeria mesprezagarria, baizik eta baliagarria eta ugalkorra, sinestunen espirituarentzat. Berniniren eskulturetan enfasirik ukatu gabe, bere iruzkingile hoberenetako batek (Hibbard) zioen “Berniniren azken helburua funtsean ez zela eskultorikoa, espirituala baizik”.
Beraz, XVIII. mendea aurrera zihoan heinean, bikoteko horren izenetako bat deseginez eta disolbatuz zihoan. Irakastea baino garrantzizkoagoa izango zen atsegin ematea. Herri xeheak eta bere zuzendariek subkontzienteki hartutako arte-aukeretan eragin handiagoa zuen sentiberatasunaren eskariak adimenaren proposamenak baino.
Egia da, hasieran, Arrazoimenaren argitara setatsuki jotzeak, herria, Erdi Aroko izuetatik, sineskerien mamuetatik, aginpide hutsaren argudioetatik eta Inkisizioaren sinesgarritasunetik askatzeko balio izan zuela. Baita, erlijio gaietan, eszeptizismo hasiberri bat azkar iritsiko zela gizarte sekularrera ere. Historialariak luzatzen duen galdera da, sentimenen asebetetzeari pixkanaka lotzea eta galdera handi eta antzinako gai bikainenganako axolarik eza, ez ote dagoen artea beraren sustraietako nolabaiteko gainbeheran: gainbeheraz hitz egiten baitute gaur egun XVIII. mendeko artearen historialari asko eta askok.
Argitasunezko mendean Espainian eman zen hustasun artistikoaz hitz egin izan da, eta zalantzarik gabe iritzi gutxiesgarri honek beronen azterketa bertan behera uztera eraman du. Maila guztietako gertaera izan zen frantziar dinastia berriaren etorrerak eragindako gustuen aldaketa eta Espainiako sormen artistikoari nolabait ere lokartze bat eragin behar ziola esaten da, besteak beste, Goya jeinu aske eta hispaniar amorratu bat esnatu zen arte.
Laburbilduz esan dezakegu XVII. mendearen lehen hamarkadetatik mamitzen ari zen gizarte honen sakonean pentsamoldeen eta jokaeren ardatzak honela zehaztu daitezkeela:
* sinesmen tradizionalean krisialdi bat eman zen; arrazoimenaren arauak ezarri ziren misterio-zentzuaren aurrez aurre.
* Baina, paradoxikoki, atseginaren printzipioa lehen mailara igo zen.
== Arkitektura churriguereskoa eta rococoa ==
=== Estilo churriguereskoa ===
Jakina denez, churrigueresko izena, hainbat anaia ziren familia batetik dator, Churrigueratarrak,7 hain zuzen; hauetako hiru Jose Benito, Joakin eta Alberto gutxienez Gaztelan aritu ziren lanean XVII. mendearen azkenetik hurrengo mendeko bigarren herenera arte, erlijio arkitekturaren esparruan, batez ere.
[[José Benito Churriguera|Jose Benito de Churriguera]] (1665‑1725) izan zen garrantzitsuena eta berauxe hartu behar da izen‑emailetzat ere. Salamancako katedralaren (dorrea eta kupula) jarraipena eta herri bereko Clerecia (Josulagunen eliza) gidatu zituen 1693tik aurrera. Bere anaiekin Salamancako plaza nagusiko azken diseinuan esku hartu zuen. Egin zituen eraikinen arkitekturan neurritsua bada ere, Gaztelan, erretaula trazatzailerik barrokoenetakoa zen, honako hauek erabiltzen dituelarik:
* salomondar zutabeak,8 mahats‑hosto eta mahats‑mordoez estaliak,
* taulamendu mugituak,
* lorez eta igalizko markoztatzeak,
* mugimendu jarreran dauden aingeruak (Salamancako San Estebanen erretaulan, Segoviako Sagrarioaren kaperakoan, eta Plasenciako katedraleko erretaulan ikusten direnak).
Dena den, barrokoa gorengo adierazpenera eraman zuena [[Pedro de Ribera]] izan zen (1742), besteak beste, estipitea eta simetriarik gabeko ebakidurak zituen baketa handi gizenak osagai berri eta partikularrak erantsiz, non atariei ordura arte Europako arkitekturan ezezagunak ziren mugimenduaren eta edergarrien aberastasuna eman baitzien (Madrilgo Hospizioko ataria).
Churrigueraren zenbait diseinutan lotsati antzean azaltzen den estipitea –piramide zorrotz baten itxura duen eusgarria– Riberak hedatu zuen, harroina eta kapitela erantsita. Arkitekturazko paramentuei mugikortasuna eman nahiak estipete eusgarriaren konposaketa bitxi bat iradoki zion Riberari, fusteetan zati hauek dituela:
* lehenengo gorputzean buruz beherako piramidea,
* beste gorputzean kuboaren proportzioak,
* eta hirugarrenean jarrera zuta duen piramide tankerako gorputza.
=== Rococo estiloa ===
Kronologikoki rococoa, churriguereskoaren ondoren, barrokoaren azken alditzat har daiteke. Baina bi estiloen arteko mugak ezartzea ez da gauza erraza, besteak beste, penintsulako hainbat eskualdetan hainbat izaera izan baitzituen barrokoak. Andaluziako barroko bat bada, Churrigueraren garaikidea izanik ere, adreilu eta harri zurizko estalduraz musulman erara jokatzen duena; barroko katalan bat ere bada, europarraren arrastokoa; baita “pikor‑harrizko” beste barroko bat ere, Galizian bertakoa dena eta abar.
Churriguereskoa eta rococoa. Churriguereskoa arkitekturari eta bolumenetako plastikotasunari lotzen zaio, “erliebe ugari duen taillari” alegia, eta kanpo aldeko argi naturala eskatzen duela dirudi: erretauletan euskarriak eta hauen mentsulak aurrerago ekartzera jo zuen.
Rococoa, aldiz, euskarrien lautasunean, lerroen eta profilen jokoetan eta barruetako intimitatean adierazpide izatera jo zuen espiritua da.
Churriguereskoan simetria nagusi da; rococoan simetriarik eza gailentzen da:
* Gaztela indartsuan sortutako churriguereskoak, indar kementsua eta bizi oparoa iradokitzen du,
* frantziar gortean sortutako rococoak, grazia, emetasuna eta atseginzaletasun jarioak sorrarazten ditu.
Hispaniar penintsulan ulertu egiten da rococoa apenas itsatsiriko eskualdeak badirela ikustea.
Rococo estiloa eratzen duten osagaiak jatorri bat bera baino gehiagokoak direla dirudi. Rococoa bere jatorrian, neurri batean bederen, agian berehalakoa ez izan arren, diseinuan zenbait italiar arkitektoren ([[Gian Lorenzo Bernini|Bernini]], [[Francesco Borromini|Borromini]], [[Andrea Pozzo]]) lerromakur, landare eta fatxada ganbilen zalea da.
Arkitekturan mugimendurako joerak eman zion forma, rococoaren ezaugarririk berezkoena dela irizten den erretaula-oskolari. Frantziatik ekarria izan zen arrokaia, simetriarik gabeko profilarekin estilo berriaren bereizgarri izango zena. Zutabeei itsatsitako plakak dira kanpotik inportaturiko beste berritasun bat eta Oppenord eta Lepautre frantses arkitektoek asmaturiko apainketa-gaien grabatu bidez hedatu ziren. Bestalde, “apainketa honen alemaniar osagaia, apainketa txinatarra deitu ohi zaiona, garrantzia hartuz joan zen”.9
Barruko arkitekturan, rococoaren ezaugarririk ohikoena eta berriena, oraintsu esan dugun bezala, absidearen estalgarriari egokitzen zaion erretaula‑oskola da, esfera laurdenean diseinaturikoa. Bere ahurrean egokitzen da erretaula-tramankulua, eskultura-multzoak eta irudiak kokatzen ziren eszenatoki sakon baten modura, horrela antzerki‑izaera barrokoak berea duen efektu bisual eta plastiko berri bat lortuz. Hainbat tokitan saio batzuren ondoren, erretaula mota honen eredurik beteena Jose Benito Churriguerak egina ikusi zen, 1720 eta 1724 urte bitartean, Madrilgo Calatravatarren komentuko absidean. Inolako horma-hobia eta uztaitzerik gabeko estatuak altxatzen dira absideko mazoneria ahurrari itsatsirik.
Har dezagun gogoan, halaber, Berninik asmatu zuen erretaula-baldakinoa. Rococo artean izenda daitezke tenpleteak, erretaulatik isolatuta agertzen diren multzo horiek. Erretaula mota hori asko hedatu zen Gortean eta handik beste eskualdeetara igaro zen, osorik nahiz zatitan.10
Euskal Herriko hainbat eskualdetan barrokoa churriguereskoz ala rococoz jantzi zeneko denbora tarteen aldea ikusita, hemen ez zaigu batere erraza gure ohiko kronologia irizpideari leial eustea. Bestalde, gogoan hartzekoa da bertako eskulturagileen lanei dagozkien dokumentuetan dagoen urritasuna, mende honetan arkitektoen diseinuari eta mihiztatzaileen lanari funtsezko garrantzia ematen zitzaienez, hauen eskuetan uzten baitzen taillagileekin eta eskulturagileekin tratuak egiteko ardura. Hortaz, ez gara ziurtasunez erabakitzen saiatuko, oso nabarmenak direnak salbu, aipatzera goazen eraikin eta erretauletako eskultura-lan horien egiletasuna.
==== Nafarroa ====
Normala da churriguereskoa eta rococoa behatu nahi dituen historialaria elizetan barrura sartzea erretaulak kontenplatzera, edergarrietako berrikuntzak, zeren eta, hauexetan hartu baitziren ikusteko modu garbian. Batez ere, XVIII. mendea bete‑betean zen garai hartan eraiki izan ziren komentu‑elizetan ikusten da arkitekturazko egituren diseinatzaileek (Ordena Erlijiosoetako kideak normalean) ez dutela inolako goserik aurreko mendetik jasotako eskema tradizionalak hausteko.
;Churriguereskoa
Zalantzarik gabe, oraingoan edergarriz jori janzten diren egituretan eta euskarrietan oso nabarmen azaltzen diren ezaugarri barrokoen oharpenak aipatu beharko ditugu. Baina, churriguereskoa eliza barrutan hedatu zen oparotasun nabarmenez eta ausardia handienaz.
Nafarroan XVIII. menderako jada, barrokoa ganga, kupula eta beste arkitekturazko zatietan adierazten zen, oso lauak baina konposaketa dinamikoa duten erroleo modukoak osatzen dituzten zenbait igeltsuzko sareen bitartez. Ezin nabarmenago agertzen da hau, Tuterako Domingotar lekaimetan, Alesbeseko Portalean eta Cascanteko Erromesaren eliza berrian, adibidez.
Modu berean edergarriak kargatzeko joera Nafarroako bi dorre nagusietan azaltzen da: Tuterako katedralekoan eta Alesbesko Santa Eufemiakoan, baina erretauletan bereziki.
Nafarroan, XVIII. mende honetan, erretaulen taillatze-langintza gremio eta kofradietan antolatzen jarraitzen zuten. Tuterakoak nabarmendu ziren berritasun alderako zaletasunagatik. Erriberako hiriburu horretan, 1783an gotzain‑hiri bihurtu zen horretan Gurrea, San Juan, Viñes, Sola eta Serranotarren lantegiak ari ziren lanean eta erretaulen hitzarmenak egin eta ikonografia osatu ahal izateko, irudien eskulturagileekin eta oihalen margolariekin azpi-hitzarmenak eginez jarduten zuten lantegi hauek eta delako egitasmo hauek ordaintzeko ez zuten nagusi eta mezenasen beharrik izan.
;Rococoa
Beste zenbait lekutan bezala, Nafarroako Erriberan barroko soilaren klasizismo aldia igaro ondoren, XVIII. mende aldera, aldaketa bat gertatu zen Barrokoaren “apaina” deritzonaren aldera, bi aldi desberdinetan hedatuko zelarik:
* lehengoan XVII. mendearen azken hamarkadetan hasitako apainketa joerak jarraitu zuen, Churrigueraren lanean inspiraturikoak;
* bigarrenean, Nafarroak ordain eskasa eman zion: rococoarena. Espiritu horri erantzun ziona, berehalako batean neoklasizismoari bideak irekitzeko izan zen.
;Tutera
[[Fitxategi:Tudela - Iglesia del Carmen (Filipenses) 2.jpg|alt=Tuterako Karmengo elizaren erretaula barrokoa|thumb|Tuterako Karmengo elizaren erretaula]]
Tuterako [[Karmengo eliza eta komentua (Tutera)|Karmenen elizako erretaula]]. [[Neoklasizismo]] alderako aldaketaren hasiera, aurreko atalean jardun dugun Frantzisko Gurrea Casadoren lana den Tuterako Karmengo erretaulan suma daiteke jada. Aldi hau, aurretik eraikiak ziren elizen eraikuntza osatzeko dorre batzuk altxatzen zireneko garaia da. Barrokoa gainazalen apainketan iritsi zen bere gailurrera, klimaxera; nahiz lerromakurrak izan igeltsuak eskaintzen zituen erraztasunak egiaztatzean.
[[Predikarien Ordena|Domingotar]] lekaimeen komentuko erretaula. Churriguereskoaren ezaugarri den landare-formen loraldi harrigarri hori Tuteran ikusi zen goizenik, Domingotar lekaimeen komentuko erretaula nagusian, hain zuzen ere.11 Esana dugu jada, manierista ukituko bere erretaularen eraikuntza 1623an hasia zela, baina erretaula bera 1685ekoa dela. Hau ere Frantzisko Gurrea Garziak diseinatua delarik, badirudi Madriletik eraldatua izan zela une hartako gustu abangoardistaren arabera.
Gorputz bakarreko erretaula dugu hau, Berdusanen zazpi margolan markoztatzeko zeregina duena, hostotza fineko lau mentsula gainetan kokaturiko salomondar ordenako zutabe erraldoien eremu batean. Landare apainketa hau panel eta euskarriei itsasten zaie: salomondar zutabeetan sare trinko bat osatzen dute, berauen berezko kiribilak desagertzeraino ere iritsiko direlarik.12
Santa Ana kapera. Baina, estilo berri hau bereziki ikusgarria katedraleko Santa Ana kaperan agertu zen, horretarako beste aurreko kapera bat erabili zelarik. Lanak Joan Lazkano eta Joan Estanga arkitektoen diseinuaren arabera 1716an hasi eta 1724an amaitu ziren.
Oinplanoa oktagonala du eta fatxadan horma-ataletan txirlez estalitako horma-hobiak darraizkio, eta beroien gainera zuzenean igotzen diren tondoak petxinetan; zortzi leihoz markaturiko danbor-kupula batez estaltzen da, Rafaelek Erromako Popoloko Santa Marian eraiki zuen Chigi kapera imitatuz.
Honen apainketa oparoa, marmol oktogonaletan eta dena estaltzera egiten duen gaineko polikromiazko igeltsuetan oinarritzen da; gai geometriak dituen armazoi bat ikusten da eta bertan zeregin garrantzizkoa duten xaflatuak, eta horren gainean aingeru eta kerubin piloak, itxurazko errezelak, hostotzak eta lore kordak azaltzen diren.
Horrez gainera Kaperan Familia Santuari, sartaldeko Eliz Gurasoei eta Ebanjelariei eskainitako egitarau ikonografiko korapilatsu bat garatzen da.
Oparotasun bera ikus daiteke kaperako sarrerako atearen apainketan. Kanpotik eraikuntza adreiluzkoa da, harrizko zenbait osagai badituelarik.13
Espiritu Santuaren kapera, Tuterako katedralean, 1737 eta 1739 bitartean eraiki zen aurreko bi kaperen lekuak elkartu eta Epistola aldeko habearteari itsatsirik, tarte horretako zati bat arma gangaz estalia gelditu zen eta bestea berriz linternadun kupula arrauzkaraz. Baina, benetan barrokoa eta deigarria bere igeltsuzko apainketa oparoa da, eta, Santa Ana kaperako egitarau ikonografikoaren aldean oso bestelakoa ez delarik, apainketa modu hain geometrikoa ez izatea du bereizgarri.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Tuterak, XVIII. mendean barrena, jaiera handiko nagusi eta mezenasen eskariei erantzun beharrez, barrokoaren ugaltze bidean, zenbait elizetarako ale bikainak eskaintzen jarraitu zuen:
San Jose eliza. Tuterako kolegio‑eliza birmoldatu zuten Jose eta Antonio del Rio anaiak arduratu ziren (1749. aldera) apainketa oparoaz Josulagunen eliza (gerora San Jurgi parrokia) “eguneratzen”, jada rococoa aldarrikatuz.
Mariaren alaben Lagunartearen eliza izan zen birmoldaketa nabarmenena izan zuena; rococoaren presentzia azaltzen da esfera laurdenetan, irudiak eta margolanak baitaraturik dituzten laukien profiletan eta aurrekoak haina akidura sorrarazten ez zuen apainketa osoaren grazia atseginzaleetan.
Lekaime Kaputxinoen eliza. Nafarroako Erriberan, arkitekturari dagokionetan, azken barrokoaren erakusle on bat da lekaime Kaputxinoen Tuterako eliza ere. Adreiluzko fatxada agertzen du XVIII. mendearen erdialdera eraikitako honek mugimendu handiagoa du, aurreko aldiko komentuetako fatxada rococo jatorraren aldaera izanik, atarietako eta horma‑konketako taulamendu makurrei eta azalera osoa zeharkatzen duten moldura lerronahasiei esker.14
;Corella
Arrosarioaren eliza. Tuteratik Corellara jauzi eginez gero, 1657an eraikitze lanak hasitako Arrosarioko elizan konturatuko gara oraindik oso mamitsuak eta beren trataeran gutxi landuak diren lehenengo igeltsuzko lan barrokoak azaltzen direla, erlaitzetan eta elizaren beste leku jakin batzuetan itsatsirik.
Eliza honi sakristia erantsi zitzaion eta Arguedasko eliza bere garaikidearekin batera barrokoaren eredu da. Biak ere, saskigintzako lanak imitatzen dituzten igeltsuz apainduak daude, Yugoko Ama Birjina deritzanaren elizako gurutzaduran hedatzen direnen antzekoak.
Mikel Donearen eliza. Urte horietan bertan, XVIII. mendearen lehen herenean Mikel Donearen parrokiako hiru habearteak gurutzaduradun igeltsuzko landare eta aingeru apaingarriz estali ziren eta taillatze lanak Joan Antonio Gutierrez eta Pedro Onofrek egin zituzten. Maisu horiek berak izan ziren erretaula nagusiko nahiz bertako irudigintzaren arduradunak.15
Hasierako kanpaina batean, 1696an, churriguereskoaren eztanda horretan zenbait ertilari jardun zen inguru eta garaiko gustu orokorrari aurrea hartuz, besteak beste, Joan Martinez, Santiago Raon eta Joan Antonio Jimenez Romano. Jose Benito Churriguera bere Madrilgo erretauletan bistaratzen hasi zenaren ildotik. Aldi horretako ia erretaula guztietan bezala, oraingo honetan lan arkitektonikoak haratagoko garrantzia zuen, ikonografiarekin alderatuz.16
Alesbeseko Santa Eufemiaren eliza bere osotasunean XVIII. mendeko eraikina da, aurretik izandako eliza baten oinplanoa aprobetxatuz gurutze latindarra aukeratu bazuen ere.
Eraikin-lanak 1716an atera ziren jendaurrera eta urte horretan bertan Antonio Olea, Alfaroko maisua azaldu zen haien arduradun.
Corellako San Migel parrokiako maisuetako batek, lehendik aipatua dugun Joan Antonio Jimenezek, “eraikinaren traza” ere egin zuenak, garrantzi handiagoa izan zuen, dokumentuen arabera. Bere gidaritzapean hartu zituen, 1725ean, lau urtetan amaitzea lortu zuen gurutzadurako lanak.
Habeartea 1728an hasi, Anaia Luis Tafallako kaputxinoaren planoarekin eta Jose Arizmendi hargin‑maisuaren esku hartzearekin hasi zen eraikitzen, eta azkeneko hau arduratu zen sakristiaz eta erortzen ari zen kupularen berreraikuntzaz, 1734 eta 1736 bitartean.
Zabalera baino garaiera handiagoko duen habearteak, ilargixkak dituen kanoi‑erdiko gangaz estalitako hiru tarte ditu, eta saihetsetako bi kaperez gain: Ebanjelio aldetik bata eta honen kontrako aldean bestea. Egitura honen gainean igeltsuzko apainketa barroko bat garatu zen, Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperakoaren antzekoa.17
Karmeldar oinutsen eliza, aldiz, berea eraikuntza-data berantiarra (1754‑63) izan arren, eta erdiko paramentuaren bukaerako frontoi kurbatua kenduta, aurreko mendeko komentuen eskema bereri jarraitzen zaio.
;Sorlada (Lizarra)
San Gregorio Ostiakoaren santutegia. Ebroren Erriberatik ez oso urrun, Lizarrako merindadean, Sorlada baserriaren barrutian, mendiaren gainean kokamen hartuta aurkitzen da San Gregorio Ostiakoaren santutegia, 1044an Logroñon hil zen Ostiako kardinal santuaren hilobia XIII. mendean aurkitu zutenean erromes leku bihurtuz joan zen erromaniko aurreko antzinako ermitaren ordezkoa dena. Oraingo eraikina laurogei urteko lanaren emaitza da, orain daukan rococo itxura emanaz hasi 1694an eta 1771ean bukatu zena. Bere alderdirik garrantzizkoenak: ataria, dorrea, eta bere gelatxoa duen burualdea dira.18
Ataria egin zuen Bizente Lopez Friasek, Nafarroako hainbat elizatan egin zituen igeltsuzko apainketa-lanak medio, ospea hartu zuen Lizarrako arkitektoak berak. Hemen, gertuan duen Vianako Santa Mariaren atarian inspiratu nahi izan zuen. Bere ereduaren arabera, exedra erako ataria du eta esfera-laurdenean amaitua. Hormaren ahurtasuna, hegal handiz elkartutako eta azpil eran zabaldutako bi solairutako erretaula dela ulertu zuen, zeinetan Vianako euskarri klasikoak, bere kiribiletan bildutako lore‑uztaiak dituzten zortzi zutabe salomondarrez ordezkatu ziren: beheko solairuaren alde bakoitzean hiruna, mentsula sendoetako frisoetan ezarriak, eta beste biak zaindari santuaren irudiaren horma-hobia uztaitzen dutela. Txartelak, armarriak eta irudiak betetzen dituzte barruti guztiak, landare gaiak nonahi direla.
Dorreak, atariaren ondoren eraikia izan behar du, Joan Larrearen ardurapean. Hargin-lan bikaineko erakina da, barroko neurritsu erakoa, txikiagotuz doan oinplano gainean hiru gorputzez osatua, eta, hiru ordena klasikoen arabera, angeluetan diseinaturiko pilastrak itsatsiak dituena.
Elizaren barruan sartzen bagara, diseinu plastikotik begiratuta, harrituta uzten du habearteari eman zitzaion garbiketa neoklasikotik aske geratu zen kapera nagusiak.
Burualdea, Anaia Jose San Juan de la Cruz zeritzanaren trazari jarraikiz eraiki zen honi, egitura hirugingildun eman zion esfera-laurdenekoekin, multzo osoa, danbor airoso baten gainean kupula oktagonal eder batez erdiratu eta koroaturik.
Ez da oso urruti Errenazimentuko eraikin handien oroitzapena; baina barrokoaren ikusgarritasuna nonahi eta bere zati guztietan azaltzen da:
* barrunbea betez kupula-danborreko leihateetatik sartzen den argitasun distiratsuetan;
* hirusta itxurako gurutzaduraz lortu den alderdi eszenografikoan;
* edergarrien arrokaia osatzen duten era askotariko igeltsuzko sortetan;
* gangetako gailoietan ezarritako nitxoetan, petxinetan eta horma-ataletan kokaturik dauden imajina konplexuetan;
* aldare nagusiaren atzealdean irekitako erlikitegi-ganbaratxoan.
Egituren, argien eta urreen antolaketa harmoniatsu bat eratzen da horrela, barrunbe hau Nafarroako rococoaren multzorik erakargarrien eta liluragarriena bihurtuz.
;Iruñeko Merindadea
Ugari dira eliza barrokoak Iruñeko merindadean ere. Adibide batzuk baizik ez aipatzearren, gogora dezagun sarritan ematen direla aurreko elizen birmoldaketak.
Beste batzuk, aldiz, ia oinplano berrikoak bezala hartu behar dira, esaterako Azpilkuetako (1751‑52) San Andres eliza, Michoacan‑eko (Mexiko) gotzaindegiaren diruz eraiki izan zena.
Beste zenbaitetan berriz, rococoa alboko erretauletan azaltzen da erakusgai, Carcarreko Tomas Martinez arkitektoak trazatu zuen Eneritzeko (1762‑63) Santa Katalina eta San Martzialen erretauletan adibidez.
Eliza barroko zabala den Iturmendiko elizan orduan (1750) eraiki ziren bere gurutzadura eta burualdea, Martin Karrera (1758) gipuzkoarraren trazaren arabera.
Garesen garrantzitsua da San Pedro parrokiako birmoldaketa, eta baita herri bereko Hirukoiztarren komentuko multzoa ere, neoklasizismoa aldarrikatuz.
Iruñeko hirian estilo berri honetakoak dira:
* artzapezpikutegi Jauregia,
* San Joan Seminarioa,
* eta San Zernin parrokian eraikiak dauden kapera barrokoak.
===== Kanpandorreak =====
Nafarroan ez dira falta barroko estiloaren adierazle ederrak, hemen aipatu eta gogorarazi behar diren XVIII. mende honetan eraikitako kanpandorreak.
Erriberan, kanpandorreak harria eta adreilua nahasian erabili izanak bereizten ditu; hauetan nabarmena gertatzen da mudejarren tradizioa. Bereziki eder eta bikainak dira aurrez aipaturikoak:
* Tuterako katedralekoa, Domingo Gil eta Jose Ezkerrak 1682an hasitakoa,
* eta Jose Ezkurrak berak eraiki zuen Alesbesko Santa Eufemiarenekoa.
Gehienetan, aurreko aldietako oinarri prismatiko garai baten gainean altxatzen den kanpai-gorputz bat izan ohi da.
Lizarra aldeko eskualdean. Dorre horietan Logroñoko Santo Domingo eta Santa Maria la Redondakoaren eragina ikusi nahi izan da. Hauek, kanpai gorputz oktagonaletan amaitzen baitira:
* erdi‑puntuko arkuak dituztela,
* eta idi-begiak pilastra tartetan,
* kupula burutsu eta liternaz amaituz,
* beste erdi‑puntuez hornituak
* eta kiribildura eta piramide bidez eginiko apainketa aberatsa.
Zenbait aldagai dituzten arren, modu horretako adibideak ikusi ohi dira Aguilarren, Desoion, Deikaztelun, Andosillan, Carcarren eta abarretan; San Adriangoak ezaugarri rococo bat erakusten du.
Erriberriko merindadean badira adreiluzko barroko aldiko dorre batzuk, mudejarren trazeriaz janzten direnak: Funes, Milagro, Miranda eta abar.
Kantabriar probintzietatik gertueneko beste zenbait lekutan, maisu gipuzkoarren eragina sumatzen da; esate baterako, Inazio Gorriaran maisu donostiarrak diseinaturiko Iturmendiko San Migel dorrean (1753).
==== Erretaulak eta aulkiteriak ====
Oraingoan Nafarroako elizetan sartu eta erretauletako arteari so eginez gero, kanpoko maisu batzuen eragin bultzatzaileaz ohartuko gara lehendabizi. Halakoa behar zuen izan mende horretan gertatu zen erretaulen eskariak, non, gauza ziurra dirudien aipatutako Tutera inguruko ertilariek ezin izango ziotela hainbeste eskakizuni erantzun. Corellan, esaterako, Aragoiko, Andaluziako eta Murtziako beste ertilari batzuk onartu behar izan ziren erretaulak egiteko ala apaintzeko.19 Gauza jakina da, Lesakako komentu batzuetan ere, laster aipatu beharko ditugu eragin handia izan zuten kanpoko maisu batzuen esku-hartzeak.
Agoizko San Migel parrokian, beste erretaula nagusi handi batek ordezkatu zuen Joan Antxietak 1584an hitzartu zuen erretaula; erretaula horretatik, bere tokian esan genuen bezala, taillatutako zenbait ohol gorde dira eguneko erretaularen idulki txikian, bankuan eta kaleetan. Eguneko erretaula nagusia 1745 eta 1748 bitartean eraikia da Jakako Juan Tornés eskulturagile eta erretaulagilearen eskutik. Bankuko lau mentsula handiengatik nabarmentzen den eraikuntza da, zeinaren gainetik altxatzen diren erretaularen bi solairuak, hiru kaleak eta atikoa artikulatzen dituen kapitel konposatuzko lau zutabe erraldoi kalostradunak. Kaleen artetik gehien ikusten dena zaindariaren baldakinoa duen erdikoa da.
Juan Tornés beraren lana, Agoitzekoaren oso antzekoa da, Irunberriko erretaula, 1748an egile ahazturen baten Errenazimentuko ikonografia baitaratzeko eraikitakoa.
Erriberriko merindadean eta XVIII. mendeko arkitekturari dagokionez, funtsezko atal gisa adierazi izan da lehendabizi, XVII. mendeko azken urteetan eta XVIII.aren lehen erdialdean Birjinari eskainitako ermitena, eta garai horretan eraikitako komentuak gainera.
Trantsizio aldi horretakoak dira beste zenbait erretaula:
* Caparrosoko nagusia,
* Larragakoa, Fermin Larrainzar, Iruñeko arkitektoak diseinaturikoa.
Lizarrako maisuek esku hartu zuten Erriberriko merindadeko erretauletan, esate baterako:
* Dionisio Bilodakoaren Sortzez Garbiarenean,
* Faltzesko Arrosarioarenean, Neoklasizismo alderako rococo estilo garbitu batean gainera,
-Erriberriko20 frantziskotarren Komentuko San Frantziskoren estigmatizazioaren erliebean, 1779an Lucas de Menak egindakoan.
Aulkiteriak. Erriberriko merindadean bertako zenbait tokitan aulkiteria interesgarriak, erliebe ugari eta barroko aurreratuak, rococo alderakoak ere ikus daitezke: Mendigorrian, Uxuen, Caparroson eta abar.
==== Gipuzkoa ====
;Elizak
Gipuzkoan XVIII. mendean oinplano berri gainean eraiki ziren elizak ez direla bost baino gehiago izan esan daiteke; hain zuzen ere, honako parrokia-elizak:
* Donostiako Santa Maria (1742),
* Andoaingo San Martin (1758),
* Eskoriatzakoa (1759),
* Pasai San Pedrokoa (1763),
* Loiolako Santutegia.
Aitzitik, ez dira gutxi churrigueresko eta rococo estilo berriaren arabera apaintzen diren atariak, koruak eta batez ere, erretaula berriak dituzten kaperak. Halakoa izan zen mende horretan arkitektura zibilak iritsi zuen garrantzia, non atal berezi bat mereziko baitu.
Loiolako San Inazioren Santutegia. Euskal Herriko eraikuntza barrokorik handiena eta, bertako arkitektoengan sortu zuen eraginagatik, inolako zalantzarik gabe garrantzizkoena ere badena, eliza aparta eta ikastetxe galant bat bere baitan dituen Loiolako San Inazioren Santutegia da.
Loiolako San Inazioren jaiotetxearen jabeak, 1681an, Alcaziñasko Markesak ziren; eta hauek Loiolako maiorazkoa zena ez zatikatzeko eta ez besterentzeko ardura zeukaten. Austriako Mariana anderea, Erregina Amak, josulagunak eraginda, inola ere, leku horretan santutegi handi bat eraikitzeko nahia agertu zienean baino ez zuten erabaki “saldu, ukoa egin eta delako etxe ohoragarriaren eskualdatzea, bere Maiorazkoarengandik bereiziz...”, beraren eskubideak erreginari emanaz, eta zenbait baldintzetan aipatu helburuarekin etxearen eta bere lurren Zaindaritza erreginarengana eskualdatuz.21
Konpainiaren Fundatzailearen jaiolekuan bertan eraikitako Santutegia izanik, ulertzekoa da Institutu bereko kideak izatea hainbat herrialdeetan, eta batez ere Indiak deritzanetan eraikin lanak ordaintzeko baliabideen bila ibiliko zirenak, eta Erroman bizi zen Joan Pablo Oliva, Nagusi Orokorra izatea, bere aginpide eta aholkuez, diseinuaren egilea nor izango zen eta zein eratara eta baldintzatan burutua izan behar zuen erabaki zuena.
Berniniren ikasle izan zen Carlo Fontana italiar arkitekto ospetsua arduratu zen eraikinaren planoak egiteaz, Santua jaio zeneko Dorretxea bere barrenean hartzeko, baina guztiz aske uzteko baldintzapean; baldintza hau ez zen bete. Fontanak, onartu eta Loiolara22 bidali ziren planoak diseinatu zituen, baina inoiz ez zen etorri, funtsezko aldaera batzuk eginez, bertako maisu sonatuen bidez burutu ziren lanak zuzentzera edo in situ gainbegiratzera.
Johannes Begrand josulagun flandestarrak zuzenduak izan ziren 1688an lur‑berdinketa eta zimenduak jartzeko lanak. Gidaritza-lanak, 1693an, Martin Zaldua euskal maisuak hartu zituen. Asteasun jaioa zen Zaldua (1654‑1726), Loiolako eraikuntza-lanetan denbora osoko maisu nagusi sartu zena zuzenean 1693an.23
Fontanaren planoetan, eraikinaren oinplanoak, hegoak zabalduriko arrano baten itxura iradokitzen du. Delako planoei lotzeko erantzukizuna zorrotza bazen ere, arkitekto italiarrak aurreikusi ez zituen gure herriko baldintza klimatikoek beharturik, zenbait aldaketa egin ziren.
Ikastetxearen eraikuntza ezkerreko hegaletik hasi zen,24 elizan lanean jarduten zen bitartean josulagun elkarte txiki batek lehenbailehen bertan jarri beharko baitzuen bizitzen.
Elizan, beronen erdiko biribilunea eraikitzen ari ziren eta baita eraztun itxurako habeartea ere –dirudienez, Martin Zalduaren zorioneko asmakuntza izan zen–, Fontanaren planoak aldaturik.
Lanen gidaritza 1719an Oiartzungo Sebastian Lekuonaren (1662‑1733)25 eskuetara pasa zenean, arazo larri bat agertu zitzaion honi elizaren egitura biribila, bere arku eta gangak eta arkupe zabalari heltzerakoan.
Orduan Salamancako katedraleko maisu nagusiari, Joakin Churriguera arkitektoari, deitu zitzaion kontseilu eske. Churriguerak egun batzuk igaro zituen Loiolan eta elizako arkuen arazoa konpontzeko bere aholkua erabakigarria izateaz gainera, arkupeko tinpanoari eman zitzaion benetako churriguereskoaren izaera zehaztu egin zuen, erdian armarria, bi aldeetan kalostrak, eta bertako taillagile askori eman zitzaion apainketa sakona zituela.
Diametroz 20 m eta eraztun itxurako habeartean 33,50 m-tara zabaldutako elizaren biribiluneko esparrua, marmol beltzeko zortzi arku ausartez mugatua dago, lau zabalagoak eta garaiagoak ardatz nagusietan, eta hauen artean txandaka, beste lau makurragoak eta estuagoak, denak ere friso dotore batez koroatzen direnak.
Bigarren solairua marmol argiagoko danbor zabal eta garai batek osatua da, gerra‑gaiez apainduriko frisoa duela zokaloan eta zortzi leihate berdin lurrin‑ontziz uztaiturikoak, dena marmolean landua.
Lekuona 1733an hil zenean, eraikuntza-lanetan Inazio Ibero (1694‑1766) azpeitiarrak ordezkatu zuen.26 Loiolako Santutegiko lehen maisuaren lanaz gain, Inazio Iberori esker ditugu eraikuntza eta erretauletako lan ugari eta garrantzizkoak. Berak eta bere seme Frantziskok egin zituzten “une hartako hirietako birmoldaketa eta eraikuntza hidrauliko hoberenen enkarguak, eta peritutza, tasatze eta lur‑neurketak bereganatu zituzten, eta baita probintzia osoko komunikabide bizien norabideen trazaketa ere”.27
Frantzisko Ibero (1725‑1795) Churrigueraren eraginarekiko bereziki sentikorra izan zen eta elizaren eraikuntza bere amaiera arte gidatu zuen. Linternako lanak egin ziren 1731 eta 1734 urte bitartean. Pinakulua errematatzen duen eta 65 m-tako garaierara iristen den gurutzea, 1735ean, urriak 25ean jarri zen.
Data horretatik abiatuta danborraren eta laranjaerdi-formakoaren apainketari heldu zitzaion, arrosa tankerako marmol landuzko pabiloi azpiak erregeen ezkutuez jantzi ziren eta Bertuteen alegiazko zortzi estatua handiz apaindu.
Aldareetako eta erretauletako lanei 1739an eman zitzaien hasiera.
Erretaula nagusia eta bi pulpituak Inazio Iberoren diseinuaren gainean eraiki ziren. Lau salomondar zutaberen titakadura lan fina (alde bakoitzeko bina, baina zeiharka jarreran jarrita), hirugingildun arkuak nitxoetan, margo ugaritako marmol bitxizko mosaiko horretako hainbeste eta hain finki landutako ale ugariek erakusten dute Iberotarrak Churriguerarekin izan zuten harremanaren eragina. Erdiko nitxoan 1758an jarri zen zaindariaren estatua, Frantzisko Bergara valentziar eskulturagilearen lan bikaina, ikusiko dugun bezala.
Gerora jarraituko zuen beste erretaula, aldare, sarrerako burdin hesi, aldareetako eta arkupeko estatuekin eta abar.
Ikastetxea. Eraikinari dagokionez, eskuinaldeko hegala bukatu gabe gelditu zen, josulagunak 1773an Espainiatik boteak izan zirenean. Lanak, XIX. mendean zehar, geldialdi asko eginaz jarraitu ziren, eta 1885ean azken bultzada emanda, 1888an amaitu zen eraikuntza. Elizaren bikaintasun barrokoaren aldea handia da inguratzen duen Ikastetxearen soiltasun ia herreratarraren ondoan.
Erabaki ausarta izan zen baina asmatu egin zuen elizako Erretoreak, Fontanaren planoetan patiotarako izendatuak ziren bi leku zabaletan harrizko eskailerak(alde banatan bata) jartzeko erabiltzean. Beren eskailburuetan santu eta Aita Santuen estatua handiak jarri ziren gero. Harrizko eskailera dotore horiek, jangela aurrea, jangela, liburutegia, sakristiak eta hiru klaustroek edertasunez harrituta uzten duten multzoa osatzen dute, eta harmoniaren zentzua handitasun soil baten gustuarekin nola elkartu daitekeen erakusten. Otto Schubert‑ek “espainiar lur-azaleko josulagunen monumenturik distiratsuena” izendatu zuen.
Donostiako Santa Maria basilika. Gaurko Koruko Andre Mariaren basilikak hiri honetako parrokiarik zaharrenetarikoa dela dirudi. Dokumentuetan azaltzen denez, leku horretan Urgull mendiaren magalean, bat bestearen atzetik Birjina Mariari eskainitako elizak izan omen ziren, XII. mendetik hasita hiri honek nozitu zituen suteen ondorioz desagertuz joan zirenak, azkenekoak 1575ean eta 1688an Mota zeritzan gazteluko bolborategiko bi leherketen ondorioz. Koruko Andre Mariaren eta San Inazioren babespean 1728an sortutako Caracasko Errege Konpainia Gipuzkoarra bere zeruko zaindariari eliza berri bat eraiki beharrean gertatu zen.28
Lanak 1738an hasi ziren, diseinuaren begirunez klaustro gotikoa eta alboko etxeak bota beharrean gertatu zirelarik. Bere lehenengo arkitektoak, Pedro Inazio Lizardi29 eta Migel Salezan izan ziren eta hauek joan beharrean gertatu zirenez, Loiolako Santutegiko arkitektoaren seme Frantzisko Iberok ordezkatu zituen. Beronen eraikuntza 212.000 peso kosta zen eta ofizialki 1774an inauguratu zen.
Azaleran 2.773 m betetzen ditu. Barrutik baditu luzeran 55, 50 m eta 32,70 m zabaleran, eta 28 m garaieran (ganga jarraituraino eta 35 m laranjaerdi-formako loroiraino). Barruan 4.000 lagunentzako edukiera du. Barrokoa da bere estiloa, halakoxe rococo kutsua duena, atarian hobeto ikus daitekeenez.
Areto oinplanoa eta garaiera bereko hiru habearte dituena dugu, baina gangak gotikoak izaten jarraitzen dute, garaiera handiko pilastrez eutsitakoak, kapitelak kapitelen gainetan jarriaz disimulatzen saiatu ziren arren.
Barruan badira churriguereskotik eta rococotik hasi eta neoklasikora arte doazen kapera eta erretaulak. Multzo aberats eta harmoniatsua da horren ondorioa, eliza honi gipuzkoar hiriburuko elizarik ederren eta dotoreena izatearen sona eman zaio.
Andoaingo San Martin eliza. Indiano eskuzabal batek ordaindutako beste eraikin bat Andoaingo San Martin eliza dugu. Historia honen datu guztiak A. Manuel Lekuonak ikertu eta aztertuak dira.30 Andoainen jaioa zen [[Agustin Leitza]] eta Latijera, Peruko Erreinuko Kapitain Jeneralak, 1756an jada agindu zuen eta 1763ko abuztuaren 19an hil baino pixka bat lehenago bere testamentuan baieztatu, halaber, bere ondasunetako zati handi bat bere jaioterriaren aldeko beste eskaintzen artean, hiribilduko herri plaza eratzen zihoan lekuan aurrez aurre altxa behar zen parrokia berri baten eraikuntzarako erabilia izan zedila. Behar haina lur erosi zen eta A. Manuel Larramendi euskaralari sonatuaren kontseiluz, egitasmoaren diseinua eta obra, urte horietan Loiolako Santutegiaren lanen bukaera bere gain zuen Frantzisko Ibero maisuari eskatu zitzaion.
Badirudi arkitektoaren traza, Lucas Longak Elgoibarko elizan hartu zuen oinplano gurutze latindarrari jarraitzen zaiola, baina Andoainen Frantzisko Iberok, dorreaz gainera, bost tartetako arkupe luze bana erantsi zuen habeartearen luzeran.
Eliza berriaren eraikuntza 1759an hasi zen, Buruntza mendiko harrobiko harriez, eta 1770ean bukaturik zegoen jada. Frantzisko Iberorekin hargin* eta eskulangile-talde espezializatu handi batek esku hartu zuen, Frantzisko Azurmendi taillagilea jardun zelarik aldare nagusiko oskolari azken ukituak ematen eta Arrosarioko Andre Mariaren albokoa eraikitzen.
Karmengo Andre Mariaren beste albokoa egiteaz Frantzisko Ugartemendia arduratu zen, Azurmendi beraren diseinuaren gainean.
Sortzez Garbiari eta San Agustini eskainitako beste alboetako bi, hurrenez hurren, Jose Inazio Lavi eta Ugartemendiaren diseinuaren arabera gauzatu ziren.
Arkitektura mailan emaitza sendo eta trinkoa da, eta bere barrokotasuna ez da barrunbean bilatu behar, apainketan eta kanpandorrearen estiloan baizik. Eraikinaren fatxada bete eta ataripea sortuz altxatzen den kanpandorrean alegia. Eliza 1770ean inauguratu zen, dorreari azken ukitua ematea besterik falta ez zenean.
Eskoriatzako San Pedro eliza. Beste behin ere, indiano eskuzabalen dirua izan zen, hondamen-zemaika zegoena ordezkatzeko, oinplano berrian eraiki behar izan zen Eskoriatzako elizaren gastuak ordaintzeko erabili zena. Hiribildu hau Calahorrako elizbarrutiari zegokionez, gotzaindegitik behin baimena ateraz gero, Martin Karrerak31 egin zuen 1759ko lehen hilabeteetan eliza honen diseinua, ziur asko egun horietan harremanetan zegoen Inazio Iberoren aholkuak entzun ondoren. Eliza berriaren sagaratze-meza ospa zitekeen 1762aren azken aldera jada, baina lanak ez ziren hamarkada horren amaiera arte bukatu.
Eliza. Ia ezin esan daiteke bere oinplanoa gurutze latindar erakoa denik, zeren eta bere besoak oso sakonera txikikoak baitira. Fajoi‑arku eta arku toralen euskarriak kapitel dorikoen pilastretan ezarriak dira. Elizak presbiterioa poligonala du, eta lau tarte, gurutzadura eta koroarena kontuan hartuz gero. Kanoi‑gangak ilargixkadunak dira eta aldare nagusiaren aurrea ertz‑gangaz estalia. Petxina gainetan atseden hartzen du gurutzadurakoak. Barrunbe honek ia ez du apainketarik.
Tenpluaren oinetan kokatua dagoen dorrea da XVIII. mendearen erdialdeko giroan gaudela sentiarazten diguna; bere egituran Elgoibar eta Andoaingo ereduei jarraitzen zaie, habeartearen paraleloan bi aldeetara arkupeak dituela.
Pasai Donibaneko eliza. Pasai Donibaneko parrokia-eliza da Gipuzkoan oinplano berrian eraikitako elizen adibide bakarretakoa. Jose Lizardiren plano bat txikiegia zelako eta Inazio Iberoren beste bat garestiegia zelako bazterrera utzita, egun haietan Tolosako Santa Mariaren kanpai-horma eta dorreetan ari zen Martin Karrerari deitzea erabaki zen azkenean. Eraikuntza-lanak 1763an hasi eta Martin Karrera 1768an hil zenez, lanak bere seme Manuel Martinek (1742‑1804) jarraitu eta amaitu zituen, 1774an.
Elizak, alderdi batzuetan Herriko eliza kolumnariaren eskema jarraitzen du:
* pilastraz eutsitako gurutze-gangak;
* garaiera bereko hiru habearte, erdikoa besteak baino zabalagoa;
* hiru tarte;
* presbiterioa;
* korua, oinetan;
* bitxia bada ere, baoak gutxi: bi leiho hegoaldean; beste batzuk gezilehio modura dorrearen aldetik, leiho bat koruan eta beste bat presbiterioaren saihetsetara.
Deigarria da barroko airea oraindik arnasten den garaian eraikitako eraikin honen soiltasun eta apaltasuna, esate baterako, bere garaikidea den Donostiako Santa Maria elizaren aldean.
Dorrea elizaren eranskina da eta egokiago datorkio kanpai-horma deitura, Martin Karrera bere diseinatzaileak esan zion moduan.
;Atariak
Euskal Herria XVIII. mendean ez zen nabarmendu eraikuntza berri ugaritan, ez nolabait ere, zabaltze, berriztatze eta lehendik egokitzapenetan zirenetan bezainbat. Egokitzapen eta osatze hauek azken batean, eliza atarietan gauzatu ziren, estilo berri baten eta gustu berri baten adierazpenak horretan sumatzen baititugu.
Hernaniko San Joan Bataiatzaileren ataria. Gipuzkoan, horren adibide garbi bat Martin Zalduak, 1707an, Loiolako eraikinean ari zen bitartean, Hernaniko San Joan Bataiatzailea parrokiarako diseinatu zuen fatxadan aurkituko dugu.
Fatxada angeluzuzen bat da, frontoi triangeluar bati eusten dioten bi pilastra handiz mugatua, eta hauts‑babes baten modura arku erraldoi batek baitaratua duena. Atearen gainean zaindariaren irudia duen horma-hobia dago; eta saihetsetan, zutabe bikoitzen tarteek San Joan Bataiatzailea eta San Pedroren irudiak hartzen dituzte barruan –dokumentuetan oso argi ez dagoen egileren batenak–, idulki garai batzuen gainetan. Horretan guztian bada atari platereskoen kutsurik, baina sumatzen da une hartako barrokotasun neurritsua ere: arkuarte eta pilastretan gai naturalistak apainketetan, lore eta hosto-sortak, mahats mordoak eta lurrinontzi lerronahasiak.
Oñatiko San Migelen ataria. Barrokotasun neurritsu horretan diseinatu zuen Martin Zalduak berak Oñatiko San Migelen ataria. Hernanikoak bezala, atari handi honek arku handi bat du buruan: baina hemen arkubarnera deigarri bat darama, kerubinez eta bolutaz guztiz estalirik.
Ez da erraza Asteasuko maisuaren egiletasuna zenbatekoa den erabakitzea, zeren eta atari galant hau burutzen igaro ziren hiru urteren buruan beste maisuen lankidetza eskatu baitzen, eta horma-hobietan jarritako irudiak eta apainketaren zati handi bat behintzat Juan Bautista Suso eskulturagileari agindu zitzaizkion, eta berehalako batean hitzartu zen elizaren erretaula nagusirako.
Azkoitiko Santa Maria elizako ataria. Arkupea, petrila eta atarirako lehen diseinua Jose Lizardik egina izan zen 1725ean, baina eraikuntza (Inazio Iberoren aldaketaren bategatik edo) ez zen bukatutzat eman Xabier Inazio Etxeberriaren zuzendaritzapean 1734ra arte.
Ataria aparteko multzoa da: nitxo handi baten irudikoa, elizaren kontrahormen artean sartuta, eta ordena erraldoiko bi pilastraz mugaturik.
Bere ezkerraldeari atxikirik doa arkupea, luzeran elizaren azkeneko bi tarteak beteaz, eta zutabe dorikoen gainean atseden hartuz erdi‑puntuko sei arku dituela.
Atariaren exedra basamentu garai batez osaturik dago eta honen gainean zutabe bikoitzak alboetan, Joan Bautista Mendizabal eibartar eskulturagileak beranduago landu zituen eskulturak barruan hartzen dituzten horma-hobiak hegaletan dituela.
Erdian dagoen erdi‑puntuko arku batek ematen du elizarako sarbidea. Taulamenduaren gainean pitxerrez apainduriko apala. Kabujoiez ederturiko bost galloietako oskolak nitxo bat eskaintzen du erdikoan, Birjina zaindariarentzat.
Multzoak plastikotasun alaia duen arren, klasizismoko soiltasun kutsuak irauten duela esan daiteke.32
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Gipuzkoako beste lekuetan hainbat atari zuhurxeago ikus daitezke, Zegamako parrokian gurutzadurakoa esate baterako, Inazio Iberok diseinatua.
Dorreak
Kanpaientzat eraiki ziren dorreak dira une hartako barrokoa ezkutatzen duen egitura arkitektonikoen beste kapitulu bat, funtsean eta unibertsalki kristaua zen gizartean esanahi bat zuen kanpaiak jotzeak, gaur egun herrialde askotan desagertua bada ere.
Urretxuko San Martin elizako dorrea. Jose Lizardi, Asteasuko maisuari zor zaio, Tours‑eko San Martin elizako kanpandorrearen azkeneko gorputzaren diseinua. Poligonozko oinplanoa, angeluetan pilastrak, eta ia apaingarririk gabea da, kupula buruz eta baita ere buruduna den kupulatxo batez estalia dago, 1720 eta 1724 bitartean egina da.
Bergarako San Pedro elizako dorrea. Urretxukoaren estilo berekoa da Bergarako San Pedrorena (1737‑1743) eta goitik beheraino arkupeko dorre hau Jose Lizardi berak diseinaturikoa da eta kupula burudunen aldeko zaletasun berdintsua agertzen zaio, baina oraingoan barrokotasuna nabarmendu egin zuen, frisoen gainetan plakak sarriago, erlaitzetan zabalera handiagoko eta hutsarte eta konkorren txandakatze handiagoko edergarri ugarien bidez, horrela argi-itzalen jokoa areagotuz.
Zestoako Andre Maria Birjinaren Jaiotza elizako dorrea. Zestoako dorrean (1735‑1738), Jose Lizardik aurreko dorreen ezaugarri berdinak erakutsi zituen, dorrearen oinarri angeluzuzeneko oinplanotik kanpaien gorputzaren oinplano karraturako igarobidean irtenbide egokiak aurkituz eta barrokotasun zuhur berari eutsiz; beronen edertasuna goraipatu egin zuen Loiolako maisu nagusi ospetsua zen Inazio Iberok.33
Elgoibarko San Bartolome elizako dorrea. Inazio Ibero eta honen seme Frantziskori zor diegu Elgoibarko San Bartolome parrokiako dorrea, goialdeko zatia bederen, kanpaien multzoa, alegia; bi maisuek sinaturiko barrokotasun eder eta lirain honi buruzko dokumentu irudidun interesgarriak eta zehatzak gelditu zaizkigu.34
Andoaingo San Martin dorrea. Lehenago ere aipatu dugu, elizaren fatxadan bertan, Frantzisko Iberok eraikitako Andoaingo kanpandorrea. Elizaren sarrerari aterpea egiten dion dorrearen kokamen honek nortasuna ematen dio eraikinari. Multzoaren batasuna simetrikoa areagotu egiten du, elizaren fatxada zabalera nabarmenduz. Honen barrokotasuna bere edergarri xehe eta oparoetan dago. Eraikin-masak landare moduko osagaiez apainduak dira, eta eraikin-lana estaltzen duen laranjaerdi-formako abiagunea harrizko loroi handiek inguratzen dute. Kupulatxoari ere eransten zaio osagairik, kiribildurak eta loroi ñimiñoak. Hau eta erdi‑puntuko arkuak koroatzen dituen zatituriko frontoi bakar batek eta beste xehetasun batzuk alaitzen dute eliza honen kanpoaldeko multzoa, ia kutsu rococoz.
Frantzisko Iberoren beste dorre batzuk
* Ia antzeko gauzak esan daitezke Usurbilgo Salbatore parrokia-elizako dorrerako arkitekto berak diseinatu zuen kanpandorreaz, kupularen abiagunean kalostra eder batez jantzi zuen horretaz (1761‑1764).
* Hondarribiko Jasokundeko parrokia-elizako dorreak ere osagai lerronahasi ugari agertzen du (1764‑68).
* Frantzisko Ibero berak diseinaturiko Hernani, Gaztelu eta Ordiziako dorreek, aldiz, bestelako estilo bat dute nabarmen, trinkoagoa eta soilagoa, azpeitiar maisu iaioa, gustu neoklasikoaren argitasun eta xumetasunarekiko sentikorrago izaten hasia balitz bezala.
Neoklasikorantz garatuz
Hain zuzen ere, Gipuzkoako dorreen ardura kronologikoak erakuts diezaguke garapen estilistikoa, barroko churriguereskotik neoklasikoa aldarrikatzen duen egitura soilen alderakoa.
Ibarrako San Bartolome elizako dorrea. Hala, Ibarrako elizarako Martin Karrerak diseinaturiko kanpandorreak (1761‑70), adibidez, Iberoren dorreekin kidetasun garbia du. Eliz aurrea dorrearen eredu bera da, baina hemen arkupeak ez doaz habeartearekin paraleloan.
Karreraren ardura bere fatxadaren aurrekotasuna sendotzea da, elizpearen estalguneko itzalak aurrearen goieneko horma-atalen lautasunarekin kontrastea bilatuz, arkupearekin batasun estua osatzen duten hegalen bidez.
Erdiko balkoiaren gainean zutasuna azpimarratzen duen biribil-formako baoarengatik bereizten da Iberotarrengandik eta apaingarrien soiltasungatik eta kanpaien multzoa edertzen eta mugatzen duten pitxarren berdintasun eta bikaintasunagatik, halaber.
Tolosako Santa Maria elizako dorrea. Hala ere, Martin Karrerak barrokoaren aldeko izaten jarraituko du kanpai‑horman, alboetan bi kanpai multzo dituela koroatu baitzuen Tolosako Santa Mariaren fatxada galant eta biluzia.
;Erretaulak
Baina ez da zalantzarik, elizetako erretauletan azaltzen dela, luze eta zabal, barrokoaren espiritu askea; beharbada, une honetako zaletasunak eragiten duen gehiegikeria formala eta apainketa birtuala harriaren taillan baino errazago gertatzen delako zuraren taillan.
;Sebastian Lekuona
Pasai Donibaneko San Joanen erretaula nagusia. Sebastian Lekuonari agindu zitzaion erretaula hau lantzeko, Loiolako eraikinean maisu nagusi ziharduen bitartean.
Gorputz bakarrekoa da, bankuarekin eta biribileko errematea gorputzaren neurri berekoa duela. Alboetako kaleetan, idulkiko kerubin buruez ederturiko mentsula handien gainetan eta horma-hobiak saihetsetan dituela, salomondar bi zutabe handi zutitzen dira. Euskarri hauek, orbel eta mahats mordo gizenez nahaspilatzen diren hamaika zuztarrez inguraturik daude. Horma-hobietako hiru arkuak ohiko erdi‑puntukoak dira, sakonera txikiz baina edergarri ugariz egin eta eutsiak.
Zaindariaren irudia, alboetako Pedro eta Paulo Santuenak eta goieneko mailako San Mikel Goiaingeruaren taillak Felipe Arizmendik eginak dira, gerora oroitaraziko dugun bezala.
Oiartzungo San Estebanen erretaula. Bere jaioterria zen Oiartzungo parrokiako hiru erretaula Sebastian Lekuona berari esker ditugunak: Gurutziltzaturiko Kristori, eta Loiolako Inaziori zein Xabierko Frantziskori eskainiak (1721).
Hiru ale hauek ia egitura bera eta oso antzeko apaingarriak dituzte, arku hirugingilaren azpian dagoen Gurutzeak izan ezik. Neurri txikikoen erakoa da, kupulako danbor kalostraren azpian osaturiko ilargixkekin oso egoki lotzen dena. Hemen ere, arku batek erdiratzen du erdiko horma-hobia,salomondar zutabeekin.
Inazio Ibero. Bikaina da Inazio Iberoren erretaulen emaitza, eta historialariarentzat garrantzizkoa da azpeitiar maisu handiaren aurrerabidea ezagutzea, egiturazko eta klasizismoko zorroztasun batetik hasi eta ia gehiegizkoa den Loiolako erretaula nagusi barroko eta rococo arterainokoa.
Azpeitiko Sortzez Garbiaren erretaula nagusia (1737). Hiru kale ditu, erdikoa tenpletearentzat, solairu bakarrekoa eta saihetsetakoak bi solairutakoak, irudientzat horma-hobiak dituztela, eta landarez jositako bost kiribileko salomondar zutabeak igotzen dira, churrigueresko zentzu oso nabarmena dutela.
Loiolako Santutegiko erretaula nagusia. Aipatu berria dugun eta M. Isabel Astiazarainen ikerketen ondoren zein egilerena den zalantzan jartzen ez den Loiolako Santutegiko erretaula nagusia, oso litekeena da Azpeitiko erretaularen garaikidea edo lehenagokoa izatea, agian.35
Harritzekoa ere bada, baina badirudi hurrengo erretaulen eskarietan –Azkoitiko (1742) eta Tolosako (1744) Klaratarrentzat– Iberok segurtasunez egiten duela rococo aldera:
* erretaula‑oskola hautatzen du,
* salomondar zutabeak alde batera uzten ditu,
* apaingarrietan neurritsuagoa da, aurreko erretauletan irtenegia eta handiegia izan baitzen.
Fermin Larrainzar. Urte horietan Iraurgiko haranetik, Goierrikora igarotzen bagara, erretaula barrokoetan ale ugari topatuko dugu.
Lazkaoko erretaula zistertarra. “Langintza anitzekoa, arkitekto, eskulturagile, mihiztatzaile eta arotz”36, halaxe sinatzen zuen Fermin Larrainzar nafar maisuari esker dituzte Lazkaoko Santa Anaren Zistertar Errekoletoen komentuko erretaula nagusia eta alboetakoak, 1714an Iruñeko elizbarrutiko ikuskatzailearen bisita ondoren hitzarturiko lanak. Erretaula honek, 1718ra baino lehen eraikitzen hasi ez zen honek, baditu idulkia, hiru kaletan banaturiko gorputz bakar bat, banku garaia, suge ildasketako lau zutabe erraldoiez mugaturik, eta elizaren burualdeari egokitzen zaion zirkuluerdi-formako profila duen atikoa.
Inazio Zendoiak tramankulu hau xehetasun guztiz deskribatu ondoren, lotura kronologikorik eza ikusten du, une hartakoxea zen apaingarrien aberastasun ugariaren eta ordurako erabiltzen ez ziren ildaska uhintsuak zituzten zutabe bihurrikatuen erabileraren artean.37
;Joan Antonio Iparragirre
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Idiazabalgo San Migel parrokian arte gaietan arduraduna zen Joan Antonio Iparragirre maisua, arkitekto eta taillagilea ere badena, Idiazabalen jaioa bazen ere, Seguran bizi zena. Berarekin egin zen 1734ko abenduan Familia Santuaren alboko erretaularen hitzarmena eta bi urte beranduago, erdiko nitxoan San Inazioren irudia eta nitxo apalagoetan [[Frantzisko Borjakoa|Borjako Frantziskoren]] eta Xabierko Frantziskoren mukuluak” eduki beharko zuen beste berdin bat eskatu zitzaion.
Astigarretako San Martinen erretaula nagusia. Iparragirrek bere ardurapean 1745an hartu zuen. Haren arkitektura gerora berriztatua izan zenez, ezin jakin daiteke une hartako churriguereskorako zaletasuna zein mailatan bereganatu zuen.
Frantzisko Ibero. Frantzisko Ibero arkitektoak erretaula asko ditu bere eskuei esker eginak, bere aita Inazioren aldean.
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Aizarnako elizaren alboetako erretaulak eskatu zizkioten 1751ean, bata Arrosarioko Amari eskainia eta San Inaziori bestea. Egitura ahur samarra duten aleak dira, lau mentsuletako basamentu baten gainean lau zutabezko gorputz bat, eta gainean atikoa osatzen dutenak. Apainketak, xaflen, buru hegodunen, loreen eta fruituen bidez estaltzen du zoru guztia.
Azkoitiko Klaratarren erretaulak. Hamar urte beranduago diseinatu zituen, halaber, Azkoitiko Klaratarren alboko erretaulak, bere aitak ordurako diseinatua zuen erretaula nagusiaren ondoan. Aitaren lanarekin alderatuta, barrokotasun oso aurreratua baten ausardia adierazten dute Frantziskoren erretaulek, horma lau bati atxikitzean, zeiharka ebakitako erlaitz gainetan kokatuta dauden zutabez markaturiko bere erdiko kalea aurreratzen du erretaulen egitura irtenak. Taulamendua egitura berari egokitzen zaio.
Beste zenbait erretaula. Begien bistakoa da hauetan eta Eibarko San Andres parrokiarako diseinatu zuen alboko erretaulan (c. 1765), Frantzisko Iberok sentikor jarraitzen duela plastika churriguereskoarekin.
Beste zenbaitetan, bere Lizartzako Santa Katalina elizako erretaula nagusiaren azterketan, esate baterako, xumetasun klasiko alderako aldaketa usnatuko balu bezala, arruntasun eta xumetasun handiagoa eta hostotza apaingarri gutxiago aholkatzen ditu.38
==== Bizkaia ====
Bizkaian churrigueresko erako eliza askorik ez da. Mende honetan bizkaitar arkitekturak eskaintzen duena, batez ere, hauxe da: jarraibide baten erakustea, esperimentatzeko ausardiarik eza eta zaharkitutako estalkiekiko leialtasun itsua; fantasia sortzaileaz hitz egitera bultzatuko gaituen ezer ez, alegia.39
Lekeitioko San Jose eliza. XVIII. mendearen lehen herenean bukatu zen Lekeitioko San Jose eliza (Josulagunen Antzinakoa); aurreko atalean hitz egin dugu bere eraikuntzaz. Gaur egun ere 1680an sortu zenean zuen estilo soil bera du; baina litekeena da bere ataria, bere apaindutako markoa eta bere frontoi oker zatitua eta guzti, Loiolako Santutegiko arkitektoek eginiko aldaketaren bat izatea.
Durangoko Santa Anaren eliza. Durangon Uribarriko Santa Mariaren eta San Agustin komentuaren arteko bilketa bat da Santa Anaren eliza (1720), Lazaro Laincerak40 egindako lan honetan apaingarrien biluztasuna gailentzen delarik.
Ezkerraldeko (Somorrostroko) San Joan eliza. Abangoardiari mendearen erdialde hartan zitzaion erresistentziaren froga bera da Somorrostroko San Joanen hau, bere piramidezko dorre eta gurutzadura gotiko konkordun estalkiarekin.
Bilboko San Nikolas eliza. Lehenago jardun dugun bezala, espazioaren barroko italieratzaile ikusmolde bakarra Inazio Iberok ekarri zuen 1743an Bilboko San Nikolas elizara. Hondamenean zegoelako goitik behera botatako aurreko eliza baten esparrua bera betetzen du. Bertako harginekin eman zitzaion hasiera 1743ko egitasmoaren eraikuntzari, Antonio de la Vega menditar maisuaren gidaritzapean, eta ez zen bukatutzat jo mendearen azken urteetara bitartean, eliz ospakizunen hasiera 1756koa bada ere.
Eliza. Karratu perfektu bat da oinplanoan eta erantsita du presbiterioa. Karratu hau beste karratu handiago batean sartuta gelditzen da, elkartzen diren bi esparru angeluzuzen sorraraziz, burualdean sakristia osatzeko eta oinetan aparteko bi kapera antolatzeko. Eremu oktogonal edo biribilaren itxura ematen diote lau exedrek, karratua nagusitzen zaiolarik elizari.
Ftxadanan, Elgoibarko dorrearen antzeko diren bi dorre zutitzen zaizkio alde banatan. Fatxadaren horizontaltasun ukitu gaitza leundu egiten dute dorreek eta kanpai-hormak. Eliza bilbotar honen barrunbeak Santa Inesen eliza erromatarraren oroimena ekartzen du gogora; baina, badira Loiolako frontoiaren oroitzapenak ere atari artikulatuan, eta gotikoarenak, dorreen sarbide zorrotzetan.
Balmasedako San Seberino eliza. Lehen aipatu dugun Lazaro Lainceraren diseinua (1728) duen San Seberino elizako dorrearen aipamena egitea ere komeni da.
Hargintzan aditua zen Laincera, eta zenbait eraikin-lanetan Martin Zalduarekin batera esku hartu zuen Euskal Herrian: Azpeitian –normalean hemen bizi izaten baitzen–, Berritzen, Elgoibarren eta abar. Urretxuko elizako dorrearen diseinua egin zuen, gerora Lizardiren diseinuak ordezkatu zuena, eta 1717an Zumarragako elizaren dorrea diseinatu zuen, halaber.41
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Bizkaiko erretaulen diseinatze eta eraikitze barroko churriguereskoari dagokionez, eskultura lanei buruz bereziki hitz egingo dugunaz gain, nahikoa bekigu berriro ere Julen Zorrozuak Bizkaiko erretaula barrokoari buruzko ikerketa sakon eta oso dokumentuari lotzea.
==== Araba ====
Gasteizko San Frantzisko komentua. Arabar lurraldean XVII. mendearen azkenean, barrokoa bere apaingarrietan aldirik oparoenera iritsi zenean, Gasteizko San Frantzisko komentua eta eliza izan ziren egin zirenetan lanik behinena, historiaren eta artearen distira zenbait mendez bizi ondoren, erabateko hondamendian amaitu zen lan itzela.
Komentuak XIII. mendeko klaustro polit bat zuen eta eliza berebiziko tenplu gotikoa zen, zortzi tartetako habearte bakarrekoa; beroni XVI. mendean arkupea eta zenbait kapera erantsi zitzaizkion. Eliza, XVI. mendearen inguruan, churrigueresko gustuko igeltsuzko apainketa arranditsu batez jantzi zen guztiz, gangak izan ezik; honen idatzizko dokumentuak eta argazkiak ugari dira. Delako desamortizazioa zela eta, 1835ean bere gainbehera hasia zenez, 1930ean multzo osoa goitik behera eraitsi zen.42
Honen estilo eta garai berekoak dira:
* Santa Mariaren kolegio‑elizako sakristia eta
* San Pedro parrokiako dorrea.
;Arabako Lautada
Arabako Lautadakoetan, esan daiteke, oinplano berriko elizarik ez zela aldi honetan eraiki.
Gangaren batzuk trazerietan eraldatu egin ziren, are konplexuagoak bihurtuz.
Eraiki zirenen artean:
* arkupeak, esaterako, Inazio Ibero maisuaren eskuz egindako Aguraingo San Joan elizakoak,
* atariak, Ilarduiako San Migel elizakoak,
* koruak, Migel Salezanen eskuz egindako Narbaxako San Esteban elizakoak,
* sakristiak eta kanpandorreak.
Gustuaren aldaketa adierazten duen testigantza da dena.
Erretaulak eraikitzen. Berrikuntza gehiago antzematen da erretaulen arkitekturan, hementxe hedatu baitzen batez ere rococo estiloa.
Eliza askotako erretauletan oraingoan asko dira arrosetak, zuztarrak, lore uztaiak, aingeruak, xaflak eta ildaskaturiko zutabeen fusteak, horma‑hobi tontorrak eta irudien oinazpikoak estaltzen dituzten oihal zintzilikariak.
Alor horretan izen berezia bereganatu zuen Joan Bautista Jauregik, Gasteizen eta Arabako beste lekuetan erretaula asko diseinatu zituen ertilariak.
;Arabako Errioxa
Gauza berak esan daitezke XVIII. mendeko Arabako Errioxaz, eraikin-lan batzuk amaitu eta hondatuak ziren beste batzuk konponduko baitziren:
* Oinplano angeluzuzen baten gainean zutitutako Oioneko Santa Maria eliza eraikin berria da, zirkuluerdi-formako absidea eta ilargixka-ganga duena.
* Kripango San Joan Bataiatzailea parrokian ere estali zen XVIII. mendean, ilargixkadun estalkia esferaerdi-formako kupulaz (1774‑1788).
* Mañuetako Antigoako Andre Mariaren elizan eta Santa Maria Morenaren elizan, halaber, kupulaz estali ziren gurutzadurak.
* Eltziegoko San Andres parrokiako zenbait kaperatan erretaula rococoak eraiki ziren.
* oinplano oktogonalaren gainean eraiki zen Plazako Andre Mariaren ermita eta esferaerdi-formako gangaz estali, Eltziegokoa ere.
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu aldean ere ez zitzaion sarrera horren aisa eman barroko apainari.
Trebiñuko San Pedro eliza honen ganga hiru euskal harginek jasotakoa zen 1700ean.43
* bikaina da kanpaientzako dorrea, Jose Elejalde Axpeko arkitekto apartak diseinatu eta eraikitzen hasi zena (1774).
* kupula eta linterna beranduago Joan Antonio Etxeberriak eraiki zituen, 1790ean.
Dorreak.
Eskualde horretan asko dira XVIII. mendeko dorreak eta kanpai-hormak.
* Arrietako dorrea. Arrietako dorre lirainaren goieneko gorputzak, gar‑irudiz, esferaz eta idi-begi ugariz apainduak, Jose Elejalde beraren eskuz eginak dira (1775).
* Albaitako dorrea. Eskoriatzako Joan Zubia maisuak diseinua egin eta Gatzagan bizi zen Joakin Elejaldek eraiki zuen.
* Paiuetako dorrea. Joan Zubiak berak diseinatua da eta Eskoriatzako Jose Elejaldek eraikia.
== Bertako eta kanpoko eskulturagileak ==
Esan liteke urte horietan zehar (1650‑1730) –arrazoiez idatzi zuen Velez Chaurrik– “Euskal Herrian eskulturaren gainbeherarik gordinenean aurkitzen garela”.44 Ez da erraza zehatz‑mehatz adierazten Euskal Herriko eliza barrokoetako imajinen ekarpen ugaria ez ote zen, ugazaben, kofradien eta mezenasen aldetik, bertako maisuengan nahi zen kalitaterako beharrezkoa zen mailarik ez zela ematen-eta, horren kontzientzia hartze baten ondorioa. Garbi dago historialariarentzat Antxietaren jeinuak ondorengo belaunaldietan ertilari on askorengan arrastoa utzi izan bazuen ere, eta Gregorio Fernandezen artelan eredugarriek bere garaikide euskaldun batzuengan fantasia sortzailea ugaldu, lorratz distiratsu hau urte gutxiren buruan itzaliz joan zela. Ia ezin aurki dezakegu, XVII. mendearen bigarren erdian, lanean ari ziren maisuen artean kanpoko lantegietatik ez datorren izenik, inola ere ez behintzat Salvador Carmona edo Juan Pascual de Menaren talentu sortzailearen ondoan neur zitekeenik.
Gure ustez, bertako maisuetan talentu pobreziaren kontzientzia izan bazen herritik kanpora bilatzera bultza zituena, ugazaba eta mezenasak imajinetako eskakizun naturala asetzeko gai ziren ertilariak, bidezkoa da gure aipamena horietatik hastea.
=== Kanpoko eskulturagile batzuk ===
Sierratarrak. Euskal Herrian XVIII. mendearen bigarren erdian egin ziren artelanetan, Medina de Riosecon kokatu zen Sierratarren familiaren esku hartzea nahikoa aztertu izan da.45 Tomas de Sierrak sortutako lantegia zen, bera hil ondoren, bere semeek eraman zutena.46 Litekeena bezala pentsatu izan da Anaia Jazinto Sierra lantegiko bere laguntzaile, Frantzisko, Tomas, Jose eta Pedroren anaitzakoa zela eta dokumentuetan saiatu zirela Gaztelan eraikitako erretaula askotan bere esku hartzea –bakarka nahiz taldean– nolakoa izan zen bereizten.
Sierratarren Segurako eta Oñatiko erretaulei dagokionez, arrazoia begien bistakoa da, Frantziskotarren ordenako Segoviako Ayllon‑go komentuan bizi zen Anaia Jazinto Sierra eskultura-maisuaren ordena berekoak baitziren komentuko erretaula hauek.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula. Anaia Jazintori 1742 eta 1745 urte bitarte horretarako deitu zitzaion Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula egitera eta eraikuntza-lanak, zatirik handienean, komentu horretan kide ziren Lardizabal familiako bi lekaimek ordainduak izan ziren, Segurako parrokiako erretaula nagusiaren emaile eskuzabala ere izan zen Martin Lardizabalen arrebak, hain zuzen ere.
Anaia Jazintok berak egina izan behar du, inola ere, egitura handi honen diseinua –bankua eta ordena erraldoiko zutabeak dituzten hiru kale–,47 Maria Birjinaren eta frantziskotarren Ordenaren ohorez programa ikonografiko zabal bat eskatzen zuena: Birjinaren istorioak bankuan; Sortzez Garbia zaindari moduan, Hungariako Santa Isabel eta Portugaleko Santa Isabel lagun dituela; goragoko mailan San Joan Sahagunekoa eta Santa Klararen irudiak, amaieran Birjinaren Koroatzea duela; eta alboetan San Joan Kapistranokoa eta San Paskual Bailon. Eskulturen zerrenda osatzeko erants ditzagun alboetako erretauletan dauden San Frantzisko eta San Antonio Paduakoaren estatuak.
Arruntena da halako multzo konplexuez arduratzen zen lantegi bat izatean, kalitaterik oneneko lanak lantegi-buruen zeregina zela pentsatzea. Oraingo honetan Gaztelan eginiko lan dokumentuetan ahaidetasun estilistikoarengatik, Inazio Zendoiaren iritziz, Sortzez Garbiaren eta Hungariako Santa Isabelen irudiak lantegi-buru gorenak, Anaia Jazinto Sierrak, eginikotzat hartzea da arrazoizkoena.48
Manuel Martin Hontañon. Kanpoko beste ertilari bat aipatuko dugu orain, jaiotzez Gaztelakoa (Burgoskoa), Manuel Martin Hontañon eskulturagilea.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaulak. Manuel Martin eliza bereko alboetakoen irudiez arduratu zen, 1754an Jose Joakin Arizaga eta Joan Antonio Iriarte maisuak hitzartu zirelarik eraikuntza horretarako.
Alboetako erretauletan, beren erdiko nitxoetan, adierazkortasun bikaineko aurpegiak dituzte eta seguruenik aldare nagusiko irudirik hoberenak taillatu zituenaren lanak dira –San Frantzisko batean eta San Antonioren irudiak bestean–, baina horiek salbuetsiz gero, gainerako eskulturek ez dute halako kalitate artistikorik.
Oñatiko Bidaurreta komentuko erretaula. Frantziskotar ertilariek “an echo un prodixio” gogoan hartuta, Oñatiko Bidaurreta komentuko Lekaime Frantziskotarrak beren esku-hartze bat eskatu zuten erretaularako. Erretaula berri hau 1751‑1753 hirurtekoan egina izan zen, aipaturiko Segoviako komentuan bizi ziren Anaia Jazinto Sierra eta Anaia Esteban Lopez bi fraideen zuzendaritzapean.
Horien programa ikonografikoa zeharo zabala da: bankuan, lau ebanjelarien irudiak erliebean eta Kristoren Haurtzaroko eszenak; lehen gorputzean, San Agustin, San Frantzisko, San Jose, San Joan Ebanjelaria, Santa Klara eta San Antonio; bigarren gorputzean, Birjinaren gurasoak; goieneko zatian, Mariaren Koroatzea eta Eliz Gurasoak.
Badirudi Anaia Jazintoren anaien ardurapean egon zela lan hau. Erretaularen erdian balkoi modura zintzilikatua eta aingeru handiez koroaturik dagoen Birjinaren ganbaratxoa bereziki bitxia eta interesgarria gertatzen da. Urreztatu eta polikromiaz jantzitako eskulturak gailentzen dira polikromiaz jantzi gabeko mazoneriaren gainean.
Joan Antonio Hontañon kantabriar ertilaria Pedro de Borjesekin batera aritu zen:
* Amorotoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan (1737‑38),
* Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulan, bertako irudiez Elorrioko Joan Munar arduratu zelarik (1754‑58).
Ramon de Solar Santoñakoa:
* San Joan zein San Kosme eta San Damianen irudiak eta Gordexolako erretaula nagusian Gurutze bat taillatu zituen (1753‑55),
* Zornotzako erretaula handiko eskulturetan ere esku hartu zuen.
Manuel de Acebo. Jaiotzez Arnuerokoa baina Bilbon bizi zen beste kantabriar honek, Gamiz‑Fikako Santo Kristoren ermitan utzi zuen lanen bat (1785).
Pascual de Mena. Donostiako Santa Mariaren basilikan, Pascual de Menaren gubiari eskaini zitzaion Familia Sagaratuaren aldarea.
Robert Michel. Robert Michel frantziar honengana jo zen, Lepantoko garaipena zela eta, mirari bat konta zezakeen erliebea tailla dezan.
Caetano Pace. Munduan zehar sakabanaturik zebiltzan josulagunek Loiolako Santutegiaren arkitektura eta arte-ekimena garai hartan haiek eginikotzat jotzen zutena, bistakoa da ezagutzen zituzten ertilari onenak esku hartu zezaten nahi izatea. Eta beroiengana jo zuten, zalantza handirik gabe, eraikin handiaren imajinagintza eta apainketa osatzeko.
Izen oneko eskulturagile erromatarrari deitu zitzaion, Caetano Paceri, Portugalen lan batzuk bazituela eta, egokiera horri helduz, Aguraingo harri zuriz landu zezan basilikako arkupean erromesari arrera eginez elizarako sarrerako ate handi nagusiaren gainean dagoen San Inazioren estatua.
Eskulturagile berak, elizaren barruko aldetik, kupularen abiapuntuan kokaturik dauden Bertuteen zortzi estatua handiak lantzeko erantzukizuna hartu zuen.
Migel del Mazo. Beste estatuagile maisu bati, Migel del Mazo santandertarrari esker eginak dira santutegian bertan arkupeko nitxoetan jarri ziren Xabierko Frantzisko, Borjako Frantzisko, Kostkako Estanislao eta Luis Gonzaga josulagun santuen eskulturak, hil berria zen Caetano Pacek eginiko diseinua jarraituz berak landu zituenak (1738‑39).
Frantzisko Bergara Bartual. Loiolako basilika handiaren eder lanetan lagundu zuen beste eskulturagileetako bat izan zen Frantzisko Bergara Bartual, 49 Erroman egin zituen bere lanen batzuengatik izen ona harturik, batez ere, Vatikanoko basilikan habearte nagusian miretsi daitekeen Alkantarako San Pedroren estatua erraldoiagatik agindu zitzaion Loiolako erretaula nagusiko erdiko nitxoa betetzen duen San Inazioren estatua. Valentziar eskulturagile bikain honek eskultura barroko eder honen eredua egin zuen, benetako berniniar mugimenduaz eta rococo graziaz jantziz; baina, berau urtutako eta zizelaturiko zilar xaflan lantzea Giuseppe Agricola –Bauer izeneko ertilari baten italierako izena– erromatar lantegiaren ardura izan zen.
Estatua Loiolara 1758an iritsi zen.
Tomas de Gorozollo. Bestalde, Azpeitiko Soreasuko San Sebastian parrokian ere kanpoko ertilari batengana jo zen, Tomas Gorozollo eskulturagilearengana, alboko erretaulako Borjako Frantzisko, Luis Gonzaga eta Kostkako Estanislao Santuen irudiak egiteko. Erdiko horma-hobian, urte batzuk lehenago egindako San Inazioren irudi bat jarri zen.
Tomas Gargollo. Inazio Iberok diseinatu, eta Frantzisko Inazio Azpiazu azkoitiar maisuak egin zuen Tolosako Santa Klararen komentuko erretaularako Tomas Gargolloren imajinak hitzartu ziren, eta Tolosan (1744) bizi bazen ere, Trasmieran, Meruelo bailarakoa zen honek urtebete baino gehixeagoan egin zuen bere betebeharra erretaula bete-beterik utzi zuten hainbat neurritako 22 mukulurekin.50
Santiago Marsili. Gure begirunea eta esker ona merezi duten lanak Euskal Herrian egin zituen beste kanpoko ertilari italiar bat Santiago Martini da; bertan bizitzera etorria dirudi, urte luzeetan Gipuzkoa eta Nafarroako hainbat lekutan bizi zela agertzen baita. Eskultura ugari egin zuen Marsilik, XVIII. mendeko hirurogeita hamargarren hamarkadan, Amasa eta Abaltzisketako erretauletarako. Inazio Zendoiak eta Julen Zorrozuak dokumentu ugariz bereziki jantzi dituzte hauek eta, merezi duenez, eskulturagile honen barrokoarekiko etengabeko leialtasuna eta bere lanen bikaintasuna azpimarratu dituzte.
Bistakoa da Berniniren eskulturak ongi ezagutzen zituela, aipatutako erretauletako nitxoak betetzen dituzten santuen irudiak, izan ere, agertzen duten mugimendu eta bizitasunagatik, italiar maisu handiaren estiloa ekartzen dute gogora: tolesdura hanpurutsuen astintzearen atzean eta [[kontraposto]] apur batez anatomia ezkutatzeko iaiotasun bera, adierazpen plastiko orekaturako gaitasun handi bat erakutsiz.
Marsili 1772an ere hitzartu zen, Billabonan bizi zenean, Andoaingo –horren eraikuntzaz lehen aritu gara– San Martin elizan alboko irudiak taillatzeko. Lau dira zaindari estatua handiak –Arrosarioko eta Karmengo Ama Birjinak, Sortzez Garbia eta San Agustin– “bikainak egituraz –dio Manuel Lekuonak– nahiz eta ez hainbat espresioetan, graziarik falta ez zaien dozena bat baino gehiago irudi txikiez gain, erlaitz eta koska gainetan aingeru handiak...”.
Pedro Ramirez de Arellano. Ez da ahantzi behar Tafallako eskualdean Aragoiko ertilarien ekarpena ere, besteak beste, Pedro Ramirez de Arellano eskulturagilearena, bere bizitzako azken urteetan (1766‑1771) Azkoienko parrokiako erretaularen ikonografia, Ante Portam Latinam San Joanen historia eta lau apostoluren eskultura ederrak landu eta zuzendu zituena, Zaragozako Pilareko Amaren Kapera Santuan egin zuen lanagatik sonatua den eskulturagile honen lanik onentzat har daitekeen multzoa delarik.51
Carmonaren elkartea. Faltzeseko San Joan Ebanjelaria parrokiako alboko kaperetarako Madriletik inportaturiko zenbait estatua ere aipa dezakegu, denen artetik Sortzez Garbiarena nabarmenduz, hazpegietako fintasuna, gozotasun rococoa, eta kontraposto apurrak salatzen dutelarik Salvador Carmonaren lantegia.
Beste zenbait. Inportaturiko estatuen atal honetan, gogoratu behar da, halaber, Madrildik ekarritako eskultura multzoa, Erriberriko Frantziskotarren komentu eta elizan aurkitu zena. Eliza Marko domingotarrak diseinaturikoa da eta azpeitiarra zen Frantzisko Iberok 1745 eta 1757 bitartean egina.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Eta honek Euskal Herrian lan ugari utzi zuen mende hartako ertilari handiarengana eramaten gaitu.
Mende horretan, Herriko arte ondarea aberasten duten kanpoko ertilarien esku-hartze sail luzean, bi dira adinez eta jeinutasunez antzeko izateagatik azaldu behar diren eskulturagileak: Luis Salvador Carmona eta Juan Pascual de Mena.
==== Luis Salvador Carmona: bere euskal artea ====
Ilustrazioaren mende horretan Euskal Herrian ikusi zen eskultura lanik ugariena eta arte kalitatez aberatsena Valladolideko Luis Salvador Carmonari esker izan zen (1708‑1767).
Sortu berria zen San Fernando Errege Akademiako eskultura irakasle honek bere bizitzan zehar lan guztiz oparoa egin zuen; 200 eskultura baino gehiago beharbada, gaur egun hauetatik dokumentatuak 180 zenbatu daitezkeenak, gehientsuenak erlijiozkoak direlarik. J.A. Villabrile eta Ron‑en lantegian bere sei urteko prestakuntza eta trebakuntzan, teknikoki lortu zuen iaiotasuna ia birtuosoaren mailakoa izan zen. Churrigueraren inguruko harremanetan eta berak miresten zituen aurreko maisu guztiak barneratzeko zuen gaitasun handiaz, jakin zuen bere eskultura-lanei ematen modan egoten hasia zen rococo gustuarekin ederki uztartzen zen edertasun, fintasun eta sentiberatasuna.
Halaxe lortu zuen bada ezagutzeko erraza den eta bere‑berea duen estiloa, estatuen muturretan zurari ematen dion mehetasunean.52 Harrian aritu bazen ere, erlijiozko eskultura garrantzizkoenak normalean zurez eginak daude eta bere lantegitik jada apainduak eta polikromiaz margotuak irten ohi ziren, baita zenbait data jarri eta sinatuta ere.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 27.jpg|alt=Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.|thumb|Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.]]
Oxirondoko Santa Marinaren erretaula. Bergara. Euskal Herrian Carmonaren lehenengo esku-hartzea Bergarako Oxirondoko Santa Marinaren erretaula nagusikoa izan zitekeen, Madrilen bizi zen eta erretaulari churrigueresko diseinua eman zion eskulturagilearen laguna zen Migel Irazusta arkitektoak eskaturik beharbada. Caenek dioenez, Salvador Carmonak Bergarako aldare nagusirako “berezkoa baino neurri handiagoko hamabi eskultura egin zituen”. Denetara hamabost dira, baina batzuk neurriz txikiagoak. Artelana 1742an egin zen.
Santa Marina martiriaren irudia, erdiko nitxoan azaltzen dena, zoragarria da eta berniniren plantarik ez zaio falta.
Zaindariaren irudi inguruan, maila desberdinetan, beste irudi batzuk azaltzen dira:
* zutik, Abdon eta Senen martiri Santuen irudiak;
* Jeronimo eta Agustin Santuenak, eserita; baita lau Bertuteen alegiak diren beste batzuk ere.
Eliza bereko beste kapera batzuetarako Carmonak zenbait irudi zoragarri taillatu zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina, irudi atsegina, handitasunez eta xamurtasunez betea, Mariaren izenekoetan eskulturagile honen ohikoa izan zen,
* San Joserena,
* San Migelena, berezkotasun eta mugikortasun-adierazpide harrigarria duena,
* eta batez ere, Santa Teresa aparta, ertilariaren jeinuaren ahaleginez lortutako maisulana. Bergarako multzoan bera da ederrena, Karmelo ordenako eliz guraso santari egin zaizkionetan ederrenetakoa. Gorpuzkerazkoa baino barruagoko bizitasun espirituala islatzen duen mugimendu diskretua, eutsiezinezko goiargitze mistikoaren indarra laburbiltzen duen edertasun harrigarria agertzen zaio aurpegian eta tailla oso finean, santaren soingainekoan ehunarekin lehiatzen dela dirudiena; eta bera den guztian rococo eta klasizismoaren laburbiltze txundigarri bat da.
Idiazabalgo San Migelen erretaula. Bergaran bere lan bikaina lantzen ari zen bitartean taillatua izango zuen Salvador Carmonak Idiazabalgo San Migelen estatua.53 Delako Idiazabalgo erretaularen diseinua bere gain hartua zuen Migel Irazustaren aholkua ontzat ematen zen, baina San Migel Carmonaren gubiaz egina izatea eskatzen zitzaion.
Segurako Jasokundearen erretaula. Aurrekoa bukatu orduko Segurako erretaulako imajinak eskatu zitzaizkion eta neurri naturaleko 42 estatua egin zituen. Lan itzel bat dugu hau, jaiotzez Segurarra eta Indietako Errege Kontseiluko kide zen Joan Martin Lardizabal Elortza izeneko mezenas baten diru-laguntzaz ordaindua zen, hain zuzen.
Migel Irazustak hemen ere jardun zuen, zeren eta, erretaularen mazoneria Diego Martinez Artze bere ikasleari eskatu baitzitzaion. Lanaren tratua 1743ko uztailean eginda, dena bukatuta –erretaula eta horrekin batera imajinak– 1747ko martxoan ekarri ziren.
Gipuzkoako multzo barrokorik guztizkoena da, zalantzarik gabe, Segurako erretaula, rococoaren efektu xarmangarriak bere goiengo gradura igotzen dituena. Beheragoko mailatan Pedro eta Paulo Santuen irudiak ganbaratxoaren alboetan. Baina goiko mailan, zerua lurrarekin lotu nahia garbi azaltzen da, Birjina Mariari bere heriotza igarotzetik zeruko aintzaraino jarraituz. Erdiko nitxoan, keinu eta jarrera desberdineko apostolu guztiek hilobi hutsa inguratzen dute; eta lurreko eszena horren gainean, goialderako mugimendu batean oskol galloiak betetzen dituzten hodeiak eta aingeruen hierarkia zalapartari bat askatzen dira Birjina zorabiatuari zerura laguntzeko Espiritu Santuaren eta Aitaren bedeinkapen-irudiaren azpian.
Kontua da, agian, Leongo katedral nagusiko erretaulan Tomé‑tarrek eraiki zuten antzeko multzo batean inspiratua izan zitekeela Carmona.54
Berrogeita hamargarren hamarkadan eskultura baliotsu sail bat iritsi zen Nafarroako zenbait parrokietara, antza denez, ertilari handi honek Nafarren San Fermin kofradia madrildarrarekin zuen loturaren bitartez egindako tratuaren ondorioz eta Gortean bizi ziren nafarren emariei esker.
Erriberriko Frantziskotarren elizak, janzteko zenbait irudiz aparte, baditu bi eskultura bikain ere:
* Asisko Frantziskorena, jarrera gogoetatsuan, gurutzea eskuetan duela, Pedro de Menak sortua izan zen ikono-mota bere eginez.
* Viterboko Santa Arrosarena, aurreko irudiarekin bikotea osatuz, haur hazpegiak eta kristalezko begiak dituela, berriro ere ertilariak naturaltasuna eta formetako edertasuna lotzeko duen gaitasuna erakutsiz.
Azpilkuetako eliza. Eliza honetarako egin zituen, Valladolideko Museoak daukanaren oso antzekoa eta alboko kapera batean gurtzen den Gurutze politaz gainera, gizon eta emakume santuen irudiak. Nafarroako bi zaindariak, San Frantzisko Xabier eta San Fermin, eta San Andres; hauetakoren bat datarekin eta sinatua dago (1752).
Besteak beste gailentzen dira:
* erretaula nagusikoa, hazpegi oso bitxi eta biziak dituen San Andres izenekoa.
* eta saihetseko kapera batean, Arrosarioko Ama Birjina, distira eta gozotasun keinu hori duena behin eta berriz azalduko da, Carmonak oso berea eta bakarra duen eta beti ezagutzen den Birjina sortuz.55
Salvador Carmonaren ukaezinezko Arrosarioko Ama Birjinaren eredua da eta molde berari leial zaiona aurkituko dugu:
* Arizkuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula nagusian (1757), lehentasunezko kokamenean,
* Azpilkuetako alboko aldare batean,
* Lekarozko San Bartolome elizan,
* Doneztebeko San Lorentzorenean,
* Elizondoko Santiago elizan (izendatua),
* Erratzuko San Pedrorenean (izendatua),
* Ziortzako Santa Mariarenean (Bizkaia).
Lesakan San Martin elizako erretaula. Salvador Carmonaren eskultura sail bat duen zorioneko beste nafar hiribilduetako bat dugu hau. Lehen aipatutako Tomas Jauregi arkitektoak, Jose Zuaznabar (Ermukoa) eta Manuel Ariznabarreterekin (Tolosakoa) batera, 1751 eta 1754 artean eraiki zuen erretaula nagusi galanterako egin ziren.56 Erretaula horretan zutitzen diren hogeiren bat mukulu horietatik eta Carmonaren lantegiko jatorri ia ukaezina dutenak erretaulan erdiko tokiak betetzen dituzten Sortzez Garbiaren eta San Martinen bi multzoak dira:
* Sortzez Garbiarena gustu finekoa da eta, Gartzia Gaintzaren iritziz, “Salvador Carmonaren eskulturarik onentzat eta alaitasun irribarretsuaren eta dotorezia rococoaren adierazle ontzat har daiteke”.57
* San Martinen taldea, elizaren izenekoa denez erdiko horma-hobi batean kokatua dago, baina oso goian, gotzain intsignia eta guzti agertzen zaigu, hazpegirik adierazkorrenak aurpegian nabarian jartzen saiaturik.
Beste hainbat lan. Nafarroako beste leku batzuetan ere badira Salvador Carmonaren lantegian eginikoak jotzen diren eskulturak:
* Sesman (Arrosarioko Ama Birjina, San Rafael eta Asisko San Frantzisko),
* Faltzesen (lehenago aipatu dugun Sortzez Garbia, San Joakin eta Santa Ana),
* Goizuetan eta abar.
Euskal Probintzietan ikus daitezkeen Valladolideko maisu handiaren lanik berandukoenak Loiolako Santutegirako eskatu zitzaizkion hiru eskulturak dira. Bere bizitzako azkenekoen artean ere sar daitezke, 1763 eta 1764an eginak izan baitziren:
* Josulagunen aldetik oso bultzatua izan zen 1726an santu aitortutako –San Estanislao Kostkakoa eta San Luis Gonzagakoa‑ bi gazteen estatuak, zeinaren aldeko jaiera gazte kristauen artean eta elizako aldareetarako izendatuak ziren arren, Ikastetxeko ezkerretako hegalean eskailburua dotoretzen bukatu dute.
* Zaindaritzako Birjinaren estatua, basilikako aldare baten buru dena. Badira garrantzizko dokumentu batzuk Salvador Carmonaren egiletasuna ziurtatzeari buruzkoak, bere bizitzako azken urteetan murgildurik zegoen depresio eta malenkonia egoera gaindituz egin zituenei buruzkoak.58 Ertilari honek igaro zuen makalaldi arimikoaren lekuko izan ordez, bere jeinu izaeraren heldutasuna agertutzen duen eskultura da, Birjinaren irudiari edertasun eta bake betetasun miresgarri bat erantsiz. Ondoren Arrosarioko Ama Birjinaren eredua etorri zen, Errege makilaren ordez arrosarioa harturik.
==== Juan Pascual de Mena: Bere euskal lana ====
Carmona baino zazpi urte gazteagoa zen eskulturagile handi hau (1707‑1784), Toledoko Sagra herrian jaio zen eta bere prestakuntzaz ziurki ezer ez dakigun arren, Gortean sona handikoa egin zen Nafarren San Fermin elizarako egin zuen Zaindaritzako Birjinaren estatuarekin (1746).
Bilbo hiribilduak eskulturagilearen zerbitzuak alokatu zituen 1754 otsailean San Nikolas elizako imajinak taillatzeko; eta honek hiribildu honetara familia eta lantegia berekin zituela etortzeko erantzukizuna hartu zuen. Menaren prestakuntza Madrilen sortu berria zen akademiaren inguruan egina zenaren susmoa izatekoa da, laster bertako Eskulturako Maisu Zuzendari izendatua izan baitzen. Aipatu Erakundearen fundatzailea zen Juan Antonio Olivieri eskulturagile italiarraren inguruan mugitzen zenez, oso litekeena da, bere estiloaren prestakuntza italiar klasizismoaren ertilariek eragindakoa izatea.
Sarritan Salvador Carmonak eginak direla esan arren, Pascual de Mena ertilari emankor honenak diren lanak, anatomietan, jantzi luze ederren tolesturetan eta jarrera eta mugimenduetan duten naturaltasunagatik, eta, batez ere, emakumezkoen eta haurren irudien egitura eder zoragarriengatik eta beti bere modelatuaren ezaugarria den rococo “morbidezza” esaten zaion horrengatik ezagutzen dira.
San Nikolas Barikoa eliza. Bilbo. Pascual de Menak San Nikolas bilbotar elizako bost aldareetarako taillatzeko erantzukizuna hartu zuen 17 aletako eskultura saila da “Juan Pascual de Menaren eskultura multzorik interesgarriena”.59 Erretaulak urreztatu gabe eta polikromiaz jantzi gabe utzi ziren, intxaurrondo-zuraren margo ilunean.
Sail honetan deigarriak dira:
* batez ere Karitateko Ama Birjina, jarraian aipatuko dugun bi irudi santuen multzoari ematen dion batasun trinkoak sortzen duen harriduragatik:
* Santa Apolonia,
* Santa Barbara.
Oso bikainak dira:
* San Lazarorena,
* San Nikolas Barikoaren aldare nagusian buru den santuaren izenekoa.
San Anton eliza. Hiru irudi taillatu zituen Bilboko parrokia honetarako: San Antonio, San Roke eta San Sebastian. Haurrarekin dagoen San Antoniok oso ederki laburbiltzen ditu lehen aipatutako hazpegiak.
Goraipamenezko hitz berak esan daitezke bilbotar Arte Ederretako Museoak egun duen Ama Doloretakoaz.
Donostiako Santa Maria basilika. Camino Doktoreak dioenez,60 Donostiako Santa Maria elizako eskultura batzuk ere Pascual de Menari esker ditugu, hain zuzen ere Santa Katalinaren aldarekoa (edo “Kontsulatukoa”). Familia Santuari buruzkoa da, Birjinaren gurasoekin eta Jesus Haurra talde osoaren erdigunean dela. Hodei lehorren gainean atseden hartzen duten lagun santuek badute, halako bake adierazpen baten barruan, barroko keinu neurritsu bat eta batez ere argi dagoen halakoxe grazia rococoa. Horrelako talde ugariaren konposaketa, barrokoa baino neoklasikoagoa den simetria eskema baten inspirazio bidez lortua da.
Horma-hobiak betetzen dituzten hiru eskulturak Pascual de Menak eginikotzat hartu behar dira inolako zalantzarik gabe:
* Santa Katalina goienekoan,
* San Inazio Loiolako eta San Frantzisko Xabierkoa albokoetan.
=== Bertako eskulturagileak ===
==== Nafarroa eta Araba ====
Idatzi dugun bezala, haizeak ez zuen kalitate oneko irudigintza baten alde jotzen, XVII. mendearen azken urteetan. Alde batetik, egia da erretauletako imajinagintza pintura-oihalez osatzen dela, estatua-mukuluz baino gehiago; bestalde herri fededunaren artean, tailla churriguereskoak zirikatze liluragarriagoa eragingo zuen apainketa zorabiagarri batekin, arte mailako balioa zuten eskulturarekin baino. Samaniegoko erretaula nagusi zamatuegiari buruz P.L. Etxeberria Goñik arrazoi osoz idatzi du, honako hau askoren artean “eskulturaren galeran, arkitektura nahiago izatearen adibide bat gehiago dela”.61
Nafarroari dagokionez, guztiz eskulturazko balioari eta benetako arte sormenezkoa denari jaramonik ez badiogu egiten, zilegi da, aldi honetan honako hauen herentzia bereganatu zuten erriberako zenbait lantegik iritsi zuen sona txalotzea, hala nola Tuteran Gurreatarrena, San Juantarrena, Domingueztarrena, Biniestarrena eta Cascanten Serranotarren.62
Joan Peraltakoa. Baina, une horretan ertilari bilatuenen sona –adibidez, Joan Peraltakoarena– ez zegoen eskultura solte baliotsu bati hain lotuta, ez behintzat, besteak beste, Iruñeko Lekaime Errekoletoen erretaulakoa izan behar zuenaren modura, nahiz Iruñea, Naiara edo Calahorra eta hiri garrantzizkoagoetan, nafar Erriberako elizetako erretaula churrigueresko eta rococoetan polikromiazko igeltsuen bitartez eginiko apainketa lan oparoari bezainbat.
Del Rio senideak. Gauza bera esan daiteke, Del Rio anaiez bezala, hurrengo belaunaldiko mihiztatzaile batzuei buruz ere, beren jardueraren barruan jarri behar baitira, ez hainbat dokumentu onetako eskultura baliotsuak, baizik rococo apainketak dituztenak, esaterako, Tuterako San Jurgi parrokian eraikiak (1749).
Frantzisko Jimenez. Viana eta Cabredoko lantegi ospetsu eta zaharrak ez ziren mende berriaren argitan desagertu. Eta Frantzisko Jimenezek, bere aita Diego Jimenez Gaztearena, ez bere aitona Joan Bazkardoren izen ona ezin izan bazuen berpiztu ere, hala ere, gorde zuen behar adinako sona bi menderen abagunean ezagunenak ziren arkitektoen ondoan esku hartzera dei ziezaioten. Horrela, estimatzeko lanik burutu zuen ekialdeko Lautadan eta Arabako Errioxan.
Manuel Izquierdo. Garai honetakoa den Manuel Izquierdo arabarrak ere mereziko luke aipamen berezirik, bere Gasteizko lantegitik atera baitziren XVIII. mendearen lehen hamarkadan, Gasteizko San Bizente parrokiako erretaula nagusirako irudi eta erliebeak.
==== Gipuzkoa ====
Probintzia honetan ere badirudi XVIII.aren erdira iritsi zain egon behar zela, Salvador Carmona, Pascual de Mena eta beste kanpoko eskulturagileen lanen eragina izan zitekeenaren bidez, kontuan hartzea merezi duten euskal izenak sortzeko: Felipe Arizmendi, Frantzisko Azurmendi eta Mendizabaltarrak.
Felipe Arizmendi (1725). Donostiar ertilarira izan zen Felipe, estimazio handiko imajinagilea, dokumentu askotan azaltzen denez. Berea, barroko klasizista moduko lana da.
Berea da, Zendoiaren iritzian, Olaberrian elizako erretaula nagusiaren buru den San Joan Bataiatzailearen irudia, inolako zalantzarik gabe, erretaula egin aurretik ere bazena.
Santa Maria elizan (1710‑1713), Donostian ere lan egina da Arizmendi, Pio V.aren aldareko San Joseren irudi polita bere eskuz egina baita. Bakardade deritzan aldarearen azpian dagoen etzaniko Kristo eta gaur egun basilika horren atzealdean gurtzen den Ecce‑Homoa ere bereak dira.
Ceán Bermudezek bere Hiztegian, eta Viñaza Kondeak bere Eranskinetan ertilari honenak diren eskultura batzuk ematen dituzte, ohar frogarri eta guzti:
Donostiako Santa Marian;
* San Pedro Apostoluarena, Kontsulatukoa deritzon aldarean,
* Arimen dominak, San Bizente parrokian.
Pasai Donibanen, aldare nagusiko irudi batzuk:
* San Joan Bataiatzailea, erdiko nitxoan buru dena,
* eta saihetsetan, San Pedro eta San Paulo, oraindik ere beren tokiak eder azalduz.
Inola ere, Pasai Donibanetik ekarritakoa da Pasai San Pedro herrian gordetzen den San Joseren irudia, zeinaren egilea guztiz frogatua baita, ertilariak berak ideia bikaina izan zuenez, hau da, oinazpiko aingerutxo baten tailla txokoan, hiru mende igaro arren irakur daitekeen txartel bat uztekoa: “Felipe de Arizmendi me izo y mando acer el...sr... ...Agustin Diez... En San Juan a 11 de julio de 1696”.
Ceán Bermudez eta Viñaza Kondeak Arizmendi beste zenbait aleren egiletzat ere hartzen dute:
* Soraluzen, Jesus Nazaretarrarena,
* Tolosan (1722), San Inazio Loiolakoren irudi batena eta, zalantzarik gabe 1781eko parrokiako sutean desagertu ziren Nekaldiko pauso batzuena.
* Bilboko katedralean Sortzez Garbiaren eta Santa Barbararen estatuak bereak direla esan ohi da.
Frantzisko Azurmendi. Erretaula diseinatzaile eta mihiztatzailea zen. Eskulturak egiten ere jarduten zuen noizbehinka. Rococoa modan jartzen ari den garaian sartu zen horretan.
Donostiako Santa Mariaren basilikako erretaulak. Estiloa da Donostiako Santa Maria basilikan alboetako erretaulak bereizten dituena:
* San Pedrorena, arrantzaleen kofradiak ordaindu zuena,
* Familia Santuarena,
* baita eliza beraren presbiterioko oskola apaintzen duten aingeruetan ere.
Andoaingo San Martingo erretaulak. Azurmendi berriro ere, lehen esan dugun bezala, San Pedrori eta Familia Santuari eskainitako alboko erretauletan forma berdinetara itzuli zen, eta Manuel Lekuonaren iritziz, Donostiakoen berdin‑berdinak dira.
Eliza horretako oskolaren errematea agindu zitzaion Azurmendiri 1765ean, gangak amaitzeko puntan zeudela; eta berehalaxe bere bizkar hartu zuen alboetako batzuen ardura, baina aurreko orrialdeetan esan bezala, Santiago Marsili izan zen zegozkien irudiak taillatu zituena.
Arkitekto mihiztatzaile honen azken lanetan, nabarian dagoen ibilbide estilistikoari buruz ari delarik, hauxe da Zendoiaren iritzia, “bere lan ugariak lekuko hartuta, litekeena da Azurmendi Neoklasikoaren maisurik garrantzizkoena izatea, bere ekoizpena Rococoaren azken aldean hasia bada ere”.
Mendizabaltarrak. Eibarko familia leinu batekoak dira, Zorrozua eta Zendoia historialariek orain berriki dokumentatu dituztenak.63 Familia horretan gehien axola zaizkigunak, Aulestiko sagrarioa baizik ezagutzen ez diogun Hilario Mendizabal baino gehiago, Joan Bautista Mendizabal I.a, eta honen seme Joan Bautista II.a dira, zeinaren lanak joera neoklasikoaren barruan kokatu beharko liratekeen.
Joan Bautista Mendizabal I.a. Eskulturagile honi buruz dakiguna da hauxe: oso joria izan zela. Idiazabal, Astigarreta, Zumarraga, Lekeitio, Lesaka eta abarretako irudiak egiteko hitzarmenak egina zen.64
Mendizabal ez zen jeinua zuen eskulturagilea inola ere, baina berari bizitzea egokitu zitzaion artearen erdi‑basamortu lehorra gogoan hartuz, benetako estimazioa merezi du historialariaren aldetik. Eskulturagile barrokoa da; eta bere Zumarragako lanaren data begiratu ondoren, uste izatekoa litzateke bere barrokotasun soila, neoklasizismoa aldera irekitzear dagoen sentikortasun rococoa iradokitzen duela; egia esatekotan, alderantziz baita, bere eskulturen azterketa batek azken barrokoari etekina ateratzeko eta dinamismo plastikoa bere azken ondorioetara eramateko ezintasuna salatzen duenean.
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Erretaula lana, Idiazabalgo San Migel parrokian alboetako erretauletatik hasi zen. Jose Antonio Iparragirre maisuarekin 1734‑36etan egindako hitzarmenak dira: bata Familia Sagaratuari eskainia da eta bestea San Inazio Loiolakoari.
Ez da dokumentuetan azaltzen imajinagilearen izenik; baina, San Inazioren irudia bederen, kalitate handikoa dela esan dezakegu, Fundatzaile santuaren itxura bitxi bat erakutsiz, oraindik barrokismo oso soila eta anatomiako zatietan xehetasunezko modelatua egoki dituela: santuaren aurpegian eta eskuetan eta liburuari eusten dion aingeru biluzean.
Urte batzuk beranduago (1742) Migel Irazustak Madrildik bidalitako diseinuari jarraikiz, Iparragirrek bere gain hartu zuen erretaula nagusia burutzeko erantzukizuna; eta imajinagintzarako Joan Bautista Mendizabal hartu zuenhitzarmen bidez.
Irazustak egitasmoan erdiko nitxoko San Migelentzat bereziki ikasia zen esku bat eskatzen zuen –eta litekeena da horretarako Salvador Carmonaren esku-hartzea lortu izana azkenean–; bi aldeetara gaur egun Lorentzo eta Bizente martiri santuen irudiak ikus ditzakegu; zutabe artetan Apostoluen Printzeen irudi politak zutitzen dira; atikoan Kalbarioa.
Emaitza kalitate bikainekoa da, Mendizabalek eginikoetan, hoberenetakoa, agian. Anatomia modelatuaren egokitasunak, ia irudi guztien jarrera dinamikoak, era askotariko mantuen tolesturen aireratzeak eta aurpegietako halakoxe adierazkortasun indarrak, multzo hau gipuzkoar gubietatik sortu den eskultura barrokorik helduenaren adierazgarririk duinenen artean jartzen dute.
Astigarretako San Pedroren erretaula. Joan Bautista Mendizabalekin egin zen 1745ean Astigarretako San Pedroren erretaula nagusiko irudien tratua. Ertilariak Apostoluen Printzea gotzain jantziez adierazi zuen, bere mitra zorrotza eta artzain‑makila luzearekin, aurpegi duin bizarduna, begi hondoratuak eta jarrera zurrunarekin.
Alboko nitxoetako bi irudiak, San Joan Bataiatzailearena eta San Inaziorena barrokoagoak dira, plastikoki egoki baino kontrapostoz behartuxeago.65
Zumarragako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregi arkitektoarekin egin zen 1756ko abenduaren 3an Zumarragako Santa Mariako erretaula nagusiaren tratua, eta arkitekto honek egun berean, Joan Bautista Mendizabal eskulturagilearekin hitzarmen bat sinatu zuen, honako honek erretaulako irudiak lehenengoaren diseinuaren arabera egiteko erantzukizuna hartuz. Erabakitako prezioa 52.000 errealetakoa zela eta urtean 4.000koz ordainduko zitzaiela jakitea interesgarria da, eta bi ertilariek beren artean erabaki zutela 52.000 horietatik, 15.000 eskulturagileari zegozkiola, eta gainerako 37.000k, arkitekto-maisuarentzat geldituko zirela.
San Inazio, oso dotoretuak diren apaiz kasulaz eta albaz jantzita azaltzen da laino baten gainean. Loiolako santuaren delako hazpegien arabera, hots, erdi-burusoila eta bizar motza duela, bere ezkerreko eskuan AMDG hizkiak dituen Inazioren Araudiaren liburu irekiari helduta eta eskuinekoaz berau erakutsiz, asmatu dezakegu Loiolako Santutegirako Frantzisko Bergarak modelaturiko zilarrezko estatua famatuan duela sorburua.66 Dakigun gauza da Loiolako estatuatik desagertu egin zela Santuaren oinetan aingeru batek eusten zuen IHS anagrama distiratsua, Zumarragakoak duenaren antzekoa baitzen, baina kontrako aldean jarrita.
San Inazio aurrez aurre jarritako Neri‑ko San Feliperen estatuak duintasunez eusten dio berarekin duen paralelotasunari.
Zakarragoak dirudite beste irudiek: San Joakin eta Santa Ana, San Pedro eta San Paulo Apostoluek, eta lau ebanjelariek.67
Frantzisko Iberori eskatu zitzaion 1769an eskulturei buruzko epaia. Hauxe izan zen bere iritzia “San Inazioren eta San Felipe Nerikoaren estatuak ez direla bakoitzari dagokion nitxoaren neurrikoak eta, hortaz, oinazpikoen gainean zutitu behar direla, jantzita dituzten birretak kendu eta horien ordez argi‑koroak eman behar zaizkiela”. Jasokundearen estatuari ere antzeko oharrak egin zizkion, izarrezko koroa txikiagotu zedila kontseilu emanaz. Gainerako tailla guztia “artez eraikia dagoela” iruditu zitzaion. Joan Bautista Mendizabalek bere adostasuna adierazi zuen eta ondorioz delako proportziorik ezak konponduko zituela agindu zuen.68
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Eibarko ertilariaren Aizarnako lanaren aipamena egina dugu dagoeneko. Parrokiako alboetako erretauletan, Kantabriako Lucas de Caminok muntatu eta agian Frantzisko Iberok 1746an diseinaturiko beren lau nitxoetan beste hainbat irudi kokatu ziren. Mendizabalek landuak izan ziren 1758an:
Erdiko nitxoan, Arrosarioko Andre Maria, saihetsetako horma-hobi sendoetan San Domingo eta Santa Teresa dituela. Goieneko nitxoan dago Santa Ana.
Beste saihetsekoan:
* San Inaziok betetzen du erdigunea,
* bi Antonio Santuak albokoak, eta
* San Sebastian martiriak goieneko nitxoa okupatzen du.69
Lagundiaren Fundatzailearen irudiak, ertilariak berak Zumarragarako egin zuenaren berdina dirudi. Biek dute barrokoaren mugimendua ezaugarri eta dagoeneko esan dugun bezala, Loiolan zilarrezko irudi ezaguna jarritako urte hartatik aurrera landuak daude. Argi eta garbi dago eibartarraren eskulturei guztiz falta zaiela Frantzisko Bergara valentziarraren eskulturetan liluratzen gaituen malgutasun naturala eta rococoaren grazia.
Errezilgo San Martinen erretaulak. Errezilgo (Gipuzkoa) parrokiako alboetakoen imajinak –Sortzez Garbiarena eta Arrosarioko Amarena– bukatutzat emanda gelditu ziren 1765 eta 1768 bitartean, Tomas Jauregi arkitekto ezaguna mazoneriaz arduratu ondoren. Joan Bautista Mendizabalekin egindako ikonografiaren eskaria dokumentatua dago, baina ez da ziurtasunez agertzen egilea bera izan zenik, batez ere, estatua ugari dituen bi multzo baitira (hamabiren bat mukulu).70 Dena den, gauza bat nabarmentzen da, jeinu bat izan ez bazen ere, une horretan jantziena zela bertako imajinagileen artean. Bi erretauletako irudiak kalitate onekoak dira, Sortzez Garbiaren erretaulan buru dena bereziki, dinamismo barroko alderako hastapen-joera bat rococoaren graziaz geldiaraziz; nahiz eta, gehiegizko polikromiak, aurpegietakoak batez ere, modelatuaren edertasun plastikoak merezi duen arreta galarazi.
Antonio Migel Jauregi. Tomas Jauregi arkitektoaren semea zen Antonio.
Gabiriako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregik 1766an egin zuen Gabiriako Santa Marian erretaula nagusiaren tratua, baina ezin amaitu izan zuen, 1769an hil baitzen. Antonio Migel eskulturagilea zen eta bere aitaren lanak amaitzea bere gain hartu zuen, bost irudi nagusiren tailla barruan zela: Jasokundea –“sei oineko garaierarekin, bere tronu eta serafinekin, bi mutiko lagun dituela”–, Pedro, Paulo, Mikel eta Lorentzo Santuen mukulu txikiagoak gainera.
Tomas Jauregi arkitektoarekin hitzartu zen egitasmoari dagokionez, Gabirian egin zena oso bestelakoa eta erraztu samarra da. Aurreikusitako salomondar zutabeak ez dira agertzen, eta arkitekturaren rococo estiloak neoklasikorantz egin zuen, nabarmenki erraztuz. Eta, guztien gainetik imajinak bestelakoak dira: eta buru den irudia, Mariaren Jasokundearena, bistan dago barrokoa dela eta besteak baino onargarriagoa bada ere, bere bolumenetan modelatu kaskarrekoa eta batasun plastikorik gabea da.
Zegamako San Martinen erretaula. Zegaman 1769 eta 1772 bitartean, San Martin elizako bi saihetsetan, Arrosarioko Ama Birjinari eta Arima Bedeinkatuei eskainitako bi erretauletako ikonografian barrokotasun bera eta gabezia berdinak sumatzen dira.71
==== Bizkaia ====
Barrokoaren azken aldi horretako eskultura lanei buruz gaur egun lortu daitezkeen dokumentuetako ohar guztiak ezagutu ahal izateko, ezinbestekoa da berriro Julen Zorrozuak gai honi eskaini dion azterketara jotzea, nahiz eta, salbuespen gisa zenbait alditan ohartarazi dugun, kasu askotan ezin bereiz daitekeela norainokoa den diseinatzaile eta arkitektoaren lana eta non hasten den benetako imajinagilearena. Imajinagile gisa nolabaiteko izen ona duten euskal eskulturagile ziurtagarrien izenetan jarriko dugu beraz, muga.
Joan Munar. Elorrion jaio zen eskulturagilea dugu.
Atxondoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Joan Munarrek Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan buruan denaren mukulua egin zuen. Domingo Zumalde oñatiarrari San Joakin eta Birjina Haurraren irudiak agindu zitzaizkion (1742‑44).
Mundakako Santa Mariaren erretaula. Munarri 1754‑58an ordaindu zitzaizkion Mundakako Santa Mariako erretaula nagusiko bi mukuluak.
Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaula. Urte horietan bertan, Munarrek, Juan Antonio Hontañon kantabriarra lankide zuela, bere gain hartu zituen Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulako eskultura rococoak, eta 1761‑63 urte bitartean San Migelen eta San Gabrielen irudiak.
Zornotzako erretaula 1761).
Gero irudi hauek egiten jardun zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina,
* San Antonio Paduakoa,
* San Antonio Abadea.
Foruko San Martinen erretaula. Bi urte beranduago ordaindu zitzaizkion Munarri Foruko San Martinen erretaula Nagusiko mukuluak (1763).
Jeronimo Argos. Oroitzapen garbi bat merezi duen beste bertako ertilari bat Jeronimo Argos da; Bilbon bizi zen.
Gernikako Santa Mariako erretaula. Eta 1775ean Gernikako Santa Mariako aldare nagusiko zenbait irudirengatik jaso zuen ordainsaria. Erretaula desagertua bada ere, erretaula horretakoak ziren eskultura batzuk mantendu dira:
* parrokian bertan,
* Muxikakoan,
* Elizbarrutiko Museoan,
* eta oso litekeena da berari zor zaizkionak izatea aipatu dugun Zornotzako Santa Mariako erretaula rococoko eskulturak.
Urdulizko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Jeronimo Argosek egina da erretaularen erdiguneko Arrosarioko Andre Maria, Santa Ana eta Birjina Haurraren irudiak lagun dituela, (c. 1775).
==== Baskonia kontinentaleko erretaulak ====
Baskonia kontinentaleko eskulturagile barrokoei buruzkoetan laburrak izan beharra daukagu, urriak baitira dokumentuak. Beste alde batetik, 1789ko erreboluzioko bandalismotik salbu gelditu ziren apurrak –egitura arkitektonikoetan nahiz eskultura eta margolanetan– oso erretaula apal batzuk baino ez dira Euskal Herriko hegoaldekoekin alderatuz gero.
Hauen artetik, neurrien apaltasuna eta santutegien nagusitasuna bereizten ditu; agian honen azalpena izan daiteke Baionako gotzainek protestanteen aurrean “Erregeren Bertakotasun” dogma eta Erreserba santuarekiko jaiera bultzatu eta defenditzearren jarri zuten berotasuna. Ipar Pirinioetako barrokoaren historialariek egokiro azpimarratu dute Euskal Elizak eukaristiaren gurtzari, eta zehatzago esanda, sagrarioen apainketari eman zioten garrantzia eta geldiro ikertu dute. 72
Bat izan ala bestea izan, Baionako ia eliza guztiak beren apainketa barrokoa galdua dute, eta berari buruz esan daitekeen pixka dokumentu idatzietan azaltzen den horretan oinarritzen da.
Lapurdin berriz, barrualdeko elizatan bada oraindik garai horretako erretaula xumeren bat duenik.
Ainhoako erretaula. Ainhoako erretaula oraindik klasikoa da. Honek, bi solairuetan, eskualde horretan sarritan ematen diren irudiak ditu:
* lehenengo mailan, San Pedro eta San Paulo, San Joan Bataiatzailea eta San Martin;
* bigarrenean, Birjinaren Jasokundearen alboetan San Blas eta Santa Katalina Alexandriakoaren irudiak.
Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula. Eskualdeko erretaularik aberats eta galantena Donibane Lohitzunekoa da. Frontoi hiruki txiki batez errematatzen diren hiru gorputz eta hiru kale ditu, gainean bi aingeru etzanak dituela:
* Betiereko Aitaren irudia mendean duela;
* bere hegalak zabaltzen dituen pelikano bat beraren azpian;
* Pedro eta Paulo apostoluak lehen solairuko horma-hobietan.
Martin Bidatxeren lantegiko lanak dira:
Itsasuko San Fruktuosoren erretaula. Beste erretaula oso eder bat bada Itsasuko San Fruktuoso elizan, barrokoan ohikoa denez ikonografia eta apainketa oso joria duena.73 Bernard Dartigacave‑ren lantegian egindakotzat jotzen da.
Senpereko San Pedroren erretaula. Bere multzoagatik bisitaria gehien hunkitzen eta elizaren burualdeko frontoi osoa estaltzen duena Senpereko San Pedroren erretaula da. Hobeto esateko, hiru dira erretaulak, zeren eta, absideko aurrealde oktogonala estaltzen duen nagusiaz gainera, badaude eliztarren aurrez aurre alboetako hormak guztiz estaltzen dituzten beste bi erretaula ere, bikiak hain zuzen.
Hiru erretaulok badituzte erliebedun bankua, hiru kaleetako bi gorputz eta atikoa. Irudien horma-hobiak erdi-puntuko arkuak dituzte behereneko solairuan, eta burudunak dira goienekoak.
Badaude San Pedro eta Eliz Guraso Santuen irudiak, nahikoa kalitatezkoak. Bankuko erliebeetan barroko soileko zenbait eszena gailentzen dira, ongi samar osatuak daude; Hilobiratze Santua eta Pilatoren Ikuzketa, esate baterako.
Sorburuko tabernakulua erreboluzioko txikizioan desagertu zen, eta XVII. mendeko sagrario bat jarri zen beraren ordez, Aita Kaputxinoen kapera batetik ekarritakoa: hemen agertzen dira San Pedro eta Eliz Gurasoen erliebeak, eta santu bizardunek –santu Kaputxinoak zalantzarik gabe– egindako mirarien zenbait eszena.74
Bernard Dartigacave. Lapurdiko lurralde horretan duela gutxi dokumentatu den beste ertilari bat Biarnoko Santa Koloman jaio zen Bernard Dartigacave dugu, eskulturagilea eta erretaula-urreztatzailea. Lanean, familiako lantegian aritua zen, abizen bereko beste bi ertilariren berri bai baitugu: Oloroen bizi izan zen Joan Bautista, eta Etienne emakume euskaldun batekin ezkondua eta Mendiondon (Lapurdin) bizitu zen. Honen espezialitatea erretaulak urreztatzea zen. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula, oso‑osorik gorde dena, 1706an landu ondoren Bernard Dartigacaveri Euskal Herrian lan egiteko tratua egin zitzaion. Kanbon kokatu zuen bere lantegia eta hantxe hil zen 1722ko ekainaren 20an.
Bereak ditu Oregeko elizan erdiko erretaula eta bi alboetakoak –benetako erretaulak baino gehiago ohol soilak– Bidaxuneko kanonikoen hamarrenen kontura kobratu zituelarik.
Bere alargunari eginiko ordainagiri batzuen bitartez ikusten da zehazten ez diren lanen batzuk egin zituela Luhuson.
Eskulturako emaitzak, Bernard Dartigacaveren lanak, langintza ongi ezagutzen duen norbait adierazten badu ere, ez du Espainia aldeko barrokoaren ezaugarri diren bizitasun eta malgutasun ezaugarririk. Estiloan bat datozelako, aipatuko ditugun lanetatik kanpo, oso litekeena da bere eskua beronen bizilekua zen Kanbotik gertuan dauden Arrauten, Masparrauten, Gabat‑en eta abarretan ikusi behar izatea.
Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaularen moda hau, “espainiar barrokoaren” adibidetzat jartzen duten historialari frantsesen ustez, Luis XIV.aren emazte Austriako Ana espainiarrak sartua izan zen. Oso aldatua eta hondatua gelditu zen Gurutze Santuaren erretaula hau transeptuan kokatzeko askatu zenean.
Erretaula hau, salomondar zutabez berezitako bi solairu eta hiru kale dituena da, churrigueresko apaingarriak dituela; beranduago zati batzuetan urreztatu eta polikromiaz jantzi zen. Beronen Kalbarioko irudiak gorde dira, orain erdiko kaxan –garai bateko ekisainduari zegokionean– daudenak eta lau santuren irudiak: San Pedro eta San Paulo lehen solairuan, eta bi Joan Santuenak bigarrenean.
Antzeko egitura duena da Oregeko erretaula, desberdintasun batekin, hemen erdiko nitxoa Kristoren bataioa adierazten duen margo‑oihal batek betetzen duela, eta data edukitzeaz gainera sinaturik azaltzen da: “Heguy d´Oregue anno 1712”. Sinadura bera dute San Domingo lagun duela, Santa Katalina Alexandriakoa eta Ama Birjina Arrosariokoa irudikaturik azaltzen diren alboetako erretaulatxo biek.
Joseph de Courrèges. Bernard Dartigacave‑ren garaikidea zen eta, hura bezala, Biarnoko Santa Kolomako auzoan jaioa zen Joseph Courrèges.75
Aiherrako elizan San Bartolomeren erretaula egin eta eraikitzeagatik 350 libera jaso zituen 1729ko urtarrilean. Desagertu egin zen aipatu dugun erretaula hau, eta gaur egungoan –mahats sarezko salomondar zutabeak dituen churrigueresko mazoneriaz– Jesusen aurrean belauniko dagoen San Pedroren margolan bat agertzen da erdian.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Era berean XVIII. mendeko bigarren erdiko Euskal lurraldeko eskulturagile eta margolariei buruzko dokumenturen batzuk azaltzen ari dira; esate baterako, dokumentuetan azaltzen da Lamarreko Michel‑Barthélemy izeneko bat, Arbonako elizan lan egin zuena; baina ia ez dira ezagutzen zehaz eta ziur bereak diren lanak.
== XVIII. mendeko margolanak ==
Astoko margolanen gainbehera aurrera zihoan XVIII. mendean, ia euskal lurralde osoan; eta pintzelezko lanbidea hartzen zutenek mazoneriako zuraren polikromia-lanetan eta erretauletako imajinagintzan murgildurik jardun zuten.
=== Antonio Gonzalez Ruiz ===
[[Fitxategi:Bautizo-infanta-isabel-antonio-gonzalez-ruiz-1742.jpg|thumb|Isabel infantaren bataioa El Buen Retiro jauregian. Antonio Gonzalez Ruiz]]
Nafarroan corellarra zen [[Antonio González Ruiz|Antonio Gonzalez Ruiz]] margolaria gailenduko litzateke, Madrilen prestakuntza egin eta sona irabazi zuena; horrez gain, [[San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia|San Fernando Errege Akademiaren]] fundazioan lagundu zuen corellarrak. Bere jaioterrian utzi zituen zenbait margolan. “Maiestatearen margolaria izan zen”. Neoklasikotzat har daiteke bere lanen batzuengatik.
=== Goienetxea ===
Goienetxea nafar ertilaria margolan batzuen egiletzat jotzen da, Donostiako Santa Maria elizako erretaula nagusia edertzen duten lau santa hauei eskainitakoena: Santa Maria Madalena, Santa Urtsula, Santa Dorotea eta Santa Marta. Baina, badirudi ertilari arabar Jose Lopez Torrerenak direla uste izateko arrazoi gehiago daudela. Nolanahi ere lan kaskar samarrak dira.
=== Luis Boccia ===
Bere marrazki eta polikromian duen indarragatik bitxiago eta baliotsuagoa da aipatu dugun Donostiako Santa Maria elizako erretaulan erdiko margolana, San Sebastianen martiritza irudikatzen duena eta Luiz Bocciaren (1819) pintzelari esker egin zena.
== Urregintza ==
Berriro ere, kapitulu honetan, lan honi hedaduran mugak ezarri beharrak eraginda, alde batera utzi beharrean gara beste maila bateko zenbait arte xehe, hala nola: zur eta burdin arotz-lanak. Gauza jakina baita Euskal Herriak teknika horietan mendeetako tradizioa izan duela: kutxak, mahaiak, oheak, idazmahaiak, uztarriak, eta abar. Hala lotuko gatzaizkio urregintzari, gurtza liturgiakoaren zerbitzuan aritu zenari, orokorrean, gorde direnetan, gaur egun ugaritasun handiena horretan azaltzen baita.
Zilargintzaren alorrean, liturgiakoan batez ere, barrokoa distira handiko aldia izan zen. Platereskoaren urteetan zilargintzak egin zuen aurrerakada gehituz joan zen XVI. mendaren bigarren erdian zehar; Amerika hispaniarrean landutako aleak inportatzeak ekarri zuen artelan hauek gorakada, hala kalitatez nola kantitatez.
Ikerketa berrienen arabera, argitara azaltzen ari zaizkigu delako herrietan bereziki eraginkorrak izan ziren zilarginen eta lantegien izenak.76 Antzinako gremioen antolaketak eraldatze handi bat bizitu zuen. Ikastetxe deitzera etorri ziren gremioak, eta zilarginen jarduerak elkartu eta antolatuko zituen lege-araudietara makurtu behar izan zuten, praktikotasuna xedetzat hartuta. Faltsifikazioak eragozteko, artelanak hiru ikurrez markatzera behartuak ziren, egileari, lantegiaren lekuari eta estiloaren bermeari buruzko ikurrez. Arautze hau onuragarria izan zen, “erabilerako” artelanak zirela kontutan harturik. Gainera, Espainian meatzaritzak ezagutu zuen garapenak eta metal preziatuen ekoizpenetan eta industrian aberatsak ziren amerikar koloniekiko merkataritza-harremanak, metropoliko artisauen mesedetarako ziren.
Egitura estilistikoei dagokienez, XVII. eta XVIII. mendeetako liturgia zerbitzurako tresna guztiak artelan handiek erakusten duten gustu eta sentiberatasunezko garapenari dagozkionak dira. El Escorial garaiari dagokion egitura zorrotz eta garbietatik, luxua erabilgarritasuna baino gutxiago bilatzetik, apainketa eta forma naturalekiko gustu aldera eginez joan zen.
Garai horretan, orduko ziurtasunik ezak eta gerren ondorioz (Konbentziokoa eta napoleonikoa), eman ziren harrapaketa eta lapurretak zirela medio, galdu dena asko izanagatik, izugarria da Euskal Herriko lantegietan gordetzen den zilarreria. Eta mende batzuetako historia duten parrokiez esan daiteke apenas egongo den parrokiaren bat kristau fedea artean bizia zen garaian artelanen emariak egitea ondasun apalen jabe zirenen esku zegoen garaiko gauza baliosoak gordetzen ez duenik.
Gai honen harira, historialariaren harridura sortzen duen gertakarietako bat da Hispanoamerikar lantegietako markak gordetzen dituzten edo material eta estiloengatik jatorria nabarmen adierazten duten liturgiako ontzi pilak. Hainbat parrokiatan eta elizbarrutietako museotan gordetzen dira Mexiko, Peru eta Guatemalatik ekarritako ekisainduak, kalizak eta kopoiak. Badira Espainiako hirietatik ekarritako beste asko ere. Ezinezkoa zaigu deskribapenak egiten hastea eta zalantzarik gabeko arte balioa duten aleak banan‑banan aipatzea. Espezialistek ikerketak egin eta garrantzizkotzat dituzten batzuen aipamena egingo dugu.
Nafarroan. Iruñeko, Lizarrako, Zangozako eta Tuterako lantegien jarduera hauetan azaltzen da dokumentaturik; ale bikaintzat hartzen dira ekisainduak:
* Tuterako katedralekoa,
* Balterrakoa, Madrilgo jatorria duena;
* Corellako Encarnación Museoan gorderik dena bereziki baliotsua da. XVII. mendearen bigarren erdiko maisulana,
* Zentronikoko San Joan elizako ekisaindua, estiloz geroagokoa, rococo gustukoa, baina kalitate handikoa.
Gipuzkoan. Probintziako herrietako jatorria duten alerik hoberenak elizbarrutiko Museoan bilatu behar dira.
* Bada Alegiatik ekarritako ekisaindu bat, XVIII. mendekoa, eguzkia inguratzen duen koroan urrezko hariz eginiko apainketa-lan aberatsa eta eskulekuko edergarrietan kurba eta kontra kurba joko ugari dituena.
* Artelan bereziko kopoia da eta emaileak sinatua: “Soreasuko San Sebastianen zerbitzari eta kaperaua zen Larraizar 1699an”. Zilar‑koloreko urrean, oinarri zabal gainean bi gorputz ganbil, mailuz landuriko edergarriak dituela: mahats‑mordo, mahatsondo eta puttiak; galloi uztai artean, pitxer zanpatuzko eskuleku korapiloduna, bolutaz eta kopa-azpikoa aingeruz ederturik duen kopa, gailurreriaz errematatuz.
Bizkaian. zilarreriak erakusten du Ameriketako koloniekin salerosketa eta emarien joan‑etorria handia izango zela, ugari baitira Mexiko eta Perutik bidalitako aleak. Badira XVIII. mendearen erdialdetik jaso ziren zilarrezko ekisaindu batzuk:
* Enkartazioetako parrokietan (Gueñes, Lanestosa, Balmaseda eta abar)
* eta Jaurerriko beste elizetan, Durangon San Fausto, esate baterako, Mexikoko Gonzalez de la Cueva zilarginaren ikurra duena;
* Busturiako Santa Mariarenean beste bat, hau ere mexikarra da.
Esan beharrik ez da espainiar lantegietatik zetozen aleak ere bazirela, esaterako, Madrilgo marka duen Larreako kaliza, Bizkaiko kaliza rococorik politenetakoa.
Araban. Liturgiako urregintza izan da Baskonian sakonen aztertu dena,77 arte eta teknika mailako kalitate handiko pieza ugari baititu, prozesioetako gurutze eta kalizetan, batez ere. Pieza hauetako batzuk aipa ditzagun, 1990an Arabako Foru Aldundiak Gasteizko Amerika Aretoaren ate‑irekitzea zela eta antolatu zuenerako espezialista handia den Cruz Valdevinos‑ek aukeratu eta deskribatu zituenen artetik, nabarmenenak iruditzen zaizkigunak.78 Denak, kanpoko lantegietatik ekarritakoak dira.
Prozesioetako ekisaindua. Barroko aldiaren hastapenetan oso adierazgarria zen prozesioetako ekisaindu zilarrezko eder bat gogoratuko dugu, zorroztasun klasikoa oraindik gordetzen duena. Tenplete baten itxura du (160 cm garaieran) eta hiru gorputz ditu garaieran gutxiagotzen doazenak; emailearen izena jartzen du (Frantzisko Deskibel artzapezpikua) eta data, 1653 gurutze erako eta laua den plinto baten gaineko idazkunean jarririk. Gorputz handiena ere, gurutze erakoa da eta toskanar zutabeak, taulamenduak, erdi-puntuko zutabeak eta txandakaturiko arkitrabeak ditu, erdiko gorputzean errepikatu egiten den egitura, azkenekoa oinplano biribilekoa izanik, pilastra eta kupuladuna da, Jasokundearen irudia bere baitan duela. Valladolideko Juan Lorenzoren lantegiaren egiletasuna 1968an kokatu zen dokumentuetan.
Aldareko ontziteria. Kaliza eta ur‑ardo ontzi apartak dira aldareko hauek, gain-urrezko zilarrezkoak, Guardiako Erregeen Santa Mariako liturgia altxorreko alerik bikainenak dira.
Zilindro erako kopa du kalizak, arrosaz dotoretua eta arrokaia erliebean: eskuleku estutua, non profil ahurreko lau lepo txandakatzen diren, korapiloa mugatzen duten zezen antzeko moldurak dituela; lepoak uhindura zeiharrez ildaskaturik doaz –xehetasun rococo hau ur‑ardo ontzietan errepikatzen da. Oina zilarrezkoa, hau ere uhin lerrozko erliebeak dituena, bere beheko eta zati ganbilean, arrokaia medailoietan Apokalipsiko bildotsa, pelikanoa eta mahats‑mordoak dituela. Kordobako (Argentina), Damian de Castroren lantegiko lana da eta handik 1758an bidali zuen Guardiako onuraduna eta Argentinako hiri honetako inkisidore zen Antonio Ilarduyk.
Aldareko zerbitzua. Aurrekoaren antzekoa den gain‑urrezko zilarrezkoa 1785 aldera Madrildik Maeztuko Gurutze Santuaren Aurkikundearen parrokia-elizara bidali zen. Zilindro-formakoa da kaliza, eskulekuaren hasieran lepo bikoitza duena; udare formako korapiloa eta zezena; profil ganbil leuna duen biribileko oina eta zilindro-formako oinarria, akanto hostoz apainduriko goieneko ertz ahurra dituena. Kalizaren ia azalera guztia urre‑harizko saretxoz estalia da, simetria egokian pabilioi, arroseta eta medailoien apainketa duela. Ur‑ardo ontziak urre‑harizko saretxo berak estaltzen ditu. Cruz Valdevinosen oharra, urre‑harizko kalizak Espainian dozena batera ez direla iristen, gogoratuz gero, hobeto estimatuko dugu Euskal Herriko zilargintzako bitxi hau.
== Erreferentziak ==
{{lur}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Barrokoa]]
lpqc8b7ztdpanbyn6j32915926i4fv4
10022143
10021956
2025-01-03T23:10:04Z
Suna no onna
63274
10022143
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Basilica of St. Ignatius in Loyola.jpg|thumb|300px|[[Loiolako Santutegia]], [[Azpeitia]]n. Barrokko italiarrean egindako eraikina.]]
'''Barrokoa Euskal Herrian''' [[XVII. mendea]]ren amaieran eta [[XVIII. mendea]]n garatu zen estilo artistikoa da.
== Sarrera ==
[[Barrokoa|Arte barrokoak]] XVII. mendearen bukaeran egin zuen sarrera Euskal Herrian. Gerrek eta kolonietako gehiegikeriek lehen krisi larria ekarri zuten [[XVI. mendea]]ren bukaeran Espainiara eta, honen barnean, [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrira]]; diru eskasia zela kausa, beheraldi handia izan zuen arteak. [[Kontrarreforma]]ren izpiritua jaso zuten erlijio ordenei esker -Jesusen Lagundiari ezker bereziki-, ordea, berpiztu egin zen. Euskal barrokoaren gorena [[XVIII. mendea]]n etorri zen, Indietako Konpainiak eta [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia|Caracasko Errege Konpainiak]] bultzatuta.
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
== XVII. mendeko arkitektura ==
Historialari batzuek —Llagunok, Kublerrek eta beste zenbaitek— arrazoi dute euskal arkitektura mende honetan gainbeheran abiatu zela baieztatzen dutenean; beste eskualde batzuei buruz ere erants daitekeen oharra da berau; izan ere, Barrokoan handitasun arkitektonikoa gutxiago bilatzen zen, antzerki-izaerak zuen eragina baino.
Baskonian gainbehera hau kantitatean antzematen da. Eraikuntzetan, XVI. mendearen hasieran, Ameriketako urrearen eta hazkunde demografikoaren bultzada sumatu bazen, XVII. mendean gainbehera politikoak eta geldialdi demografikoak egitasmo arkitektonikoak geldiarazi zituen.
Beste alde batetik, aurreko aldian hasitako eta bukatu gabe zeuden eraikinak bukatu beharrean zeuden, besteak beste, atariak edertu, arkupeak eta ate ondoak erantsi eta dorreak eraiki behar zitzaizkien.
Beraz, zehazki esanda, arkitekturari dagokionez, XVII. mendearen bigarren erdialdean geldialdi bat eman zen –begien bistan azaltzen da, adibidez, igeltsuz janzten hasi ziren zurezko gangetan–, eta, XVIII. mendetik edergarrietarako zaletasunari, [[Arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] iritsi arte nabarmendu zenari, halakoxe susperraldi bat sumatu zitzaion.
[[Trentoko kontzilioa|Trentoko Kontzilioaren]] kontrarreformaren aldekoen norabide eta eraginpean sortu eta berrituriko erlijiosoen ikastetxeak izan ziren tenplu eta bizitoki berrien premia sumatu zutenak. Ez dira asko, beraz, oinplano berriko elizak. Maisu euskaldunak behar izan ziren antzinako tenpluak arkupez, koruz eta atariez osatzeko eta edertzeko.
==== Arkupeak ====
[[Fitxategi:Bilbao - Catedral de Santiago 09.JPG|alt=Bilboko Done Jakue katedraleko ataria|ezkerrera|thumb|159x159px|Bilboko Done Jakue katedraleko ataria]]
Horrela ikusiko dugu Bilbon, [[Martin Ibañez Zalbidea]] maisua [[Begoñako Santutegia]]ren arkupe ederraren traza egiten.Euskal Herrian, aldi honetan eraikitakoen artean handiena [[Bilboko Done Jakue katedrala|Bilboko Santiago Katedraleko]] arkupea da. Oinplanoa irregularra eta trapezoidea, erdi-puntuko arku zabalez loturiko zazpi pilastra handiz eusten zaiona da, den guztian tarte irregularretan kokaturiko gurutze-gangaz estalirik. Eraikuntza XVI. mendearen azken hamarkadan egina izan zen astiro‑astiro, eta duela gutxi izan da zaharberritua. Zoragarria da [[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko AndraMariaren basilikako]] arkupea. Zurezko injinerutza-lan itzela, harrizko baranda batez mugaturiko esparru zabal bat estaltzen du eta zorua 1775ean harriztatu zitzaion.
Bitxitasunagatik oso interesgarria da Gipuzkoako Soraluzeko Andre Maria Erregina elizako arkupea, erabat zurez taillatua da, baita bera egin zeneko 1666ko data ere taillatua duelarik.
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa Maria de Uribarri.jpg|thumb|Uribarriko Abdra Maria elziako aterpea]]
[[Araba]] aldeko lurraldeetara igaroz gero, mende bat beranduago, 1750 aldera, [[San Joan eliza (Agurain)|Aguraingo San Joan elizan]] “Ekialdeko Lautadako arkuperik hoberena”<ref>P. L. ETXEBERRIA, ''Álava en sus manos, IV.''ean, 141. or.</ref> eraiki zela ohartuko gara, [[Inazio Ibero]] azpeitiar maisuak trazaturikoa.
Urte horietan eta hiri berean [[San Esteban parrokia]]n eraiki zen erdi-puntuko arkuak dituen arkupea ere kalitatezkoa da.
==== Atariak ====
Barroko aldi luze horretan zehar eraikitako eliza atarien kapituluan, [[Bilboko Mesedetako fraideen komentuko]] elizaren ataria gogoratu beharko litzateke, 1680an eraiki zena. [[Joan Ortiz de Colina|Joan Ortiz de Colinaren]] lana da, nahiz eta [[Frantzisko Elorriaga|Frantzisko Elorriagak]] amaitua izan. Geroztikako ordezko kanpai-horma duen ataria agertzen da, bertan hiriak berea duen arte giroko lautasuna eta soiltasuna da nagusi. Antzeko eranskin bat bazuen Bizkaiko Gueñesko Santa Maria elizak; XVI. mendearen lehen erdian eraikitako eliza gotiko berantiarra da eta prozesu luze baten ondoren eliza‑areto bihurtu zen 1577 aldera, lehen gogorazi dugun bezala. Lehen aipatua dugun berpizkunde estiloko bere alboko atariaz gainera, elizaren oinetan aberastu bat hartu zuen 1603 eta 1611 bitartean Burgosko artzapezpikuaren ikerlaria zen [[Joan Gonzalez de Cisniega]] maisu menditarrak trazaturiko [[Herrerar arkitektura|herrerar]] atari bikainarekin. Burgos eta Valladolideko (Diego de Prades) klasizismo fokuekin eta segoviar (Pedro de Brizuela) fokuarekin loturarik ikusi izan zaio.
Araban badira [[plateresko]] aldian egindako atari oso duin batzuk eta berpizkunde aldiko bikain batzuk, esaterako, Eltziego eta La Puebla de Labarcan eta horrela jarraitzen da tradizio berberarekin Kripan, Benasperi, Bilar, Guardian eta abarretan.
==== Dorreak ====
Beste kapitulu interesgarri bat osa daiteke aldi horretan eraikitako dorreekin, tenplu berari dagokion data baino beranduago eraikiak direnekin. Elorrion 1661ean eraikitzen hasi zen [[Sortzez Garbiaren eliza (Elorrio)|Sortzen Garbiaren elizako]] dorre ederra hamar urte beranduago bukatu zen.
=== Arkitektura trentiarra ===
==== Bizkaia ====
Arkitekturaren bultzadan indar gabezia eman zela lehen aipatu badugu ere, aldi honetan sortu ziren ukaezinezko estetikazko eredu diren eraikinak.
===== Bi Joan Santuen eliza =====
[[Fitxategi:Bilbao - Santos Juanes 10.JPG|thumb|Bilboko Bi Joan Santuen eliza, Jesusen Lagundiaren estilokoa.]]
Goiztiarrenen artean aipatzekoa da [[Joan Santuen eliza (Bilbo)|Josulagunen ikastetxeko eliza]], 1624an San Andresen izenean Bilbon eraiki zena. Eliza, hondamenagatik bertan behera utzi behar izan zena, bi Joan Santuen izena zuen beste antzinako parrokia baten ordezkoa zen; 1767an [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.aren]] aginduz Borboien jabego guztietatik jesuitak bota zituztelarik, [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiaren]] eraikinera ekarri zenean ere izen hori gorde zuen.
Barroko soilaren ereduari jarraitzen zaio eraikina, [[Jacopo Barozzi|Jacopo Barozzi (Vignola)]] italiar arkitektoak, Erroman, [[Gesù eliza]] eraiki zienetik Josulagunek berentzat hartu zuten ereduari, hain zuzen ere.
Fatxada bi gorputzez osatua dago: ataria bera eta gainekoa, tenpluaren habearte nagusia kanpora ematen duen eta estilo honen berezko okerdurak alboan dituena; multzo osoari batasuna ematen dion piramidezko kapiteletan bukatzen da. Beheko gorputzaren erdian erdi-puntuko arkupean irekitako atea, alde bakoitzean atxikitako zutabe doriko garai pare batez mugaturik dago.
Baditu barrualdean garaiera desberdineko hiru habearte, gurutzadura eta beronen gainean Lagundiko santuak margoturik daramazkien kupula eder bat. Habearte nagusia kanoi‑gangaz estalia da eta barrunbeari argia eman ahal izateko sabaileiho edo ilargixkak ditu. Ez da handia eliza, baina han ez da falta peraltatu samarrak diren erdi-puntuko arkuen gainetan ganga aberatsik, ezta jesuiten elizetan jatorrizkoak diren eta garai hartako erromatarren eraikinen erara apainduriko frisoak dituzten galeria eta tribunak ere.
Eliza eta ikastetxearen arkitektoa oso litekeena Martin Ibañez Zalbidea izatea, Lagundiaren ordezkaria, honen eta Udalaren arteko hitzarmenean.<ref>M. BASAS, ''Miscelánea histórica bilbáina'' (Bilbo, 1971), 205‑209. or.</ref>
Josulagunen eraikuntza honetan aurkitzen zuen Jovellanosek herreratar kutsuren bat eta Lagundiak Santanderren egin zuenaren garaikidetzat jotzen zuen.<ref>G. M. de JOVELLANOS, ''Diarios'' (1915. argt.), 22. or.</ref> Oraingo hau “Juan de Nates‑en lana da, Perez de Regueraren ustetan Bilbokoaren egilea ere berau litzatekeelarik”.<ref>M. I. ASTIAZARAIN, ''Puntos de encuentro y comportamientos tipológicos en la arquitectura barroca vasca.'' Ondare, 19an, A.P.M. (Donostia, 2000) 28. or.</ref> Ibañez Zalbidea beraren esku-hartzea ere ezagutzen da Bizkaiko beste zenbait lekutan: Urduñan, Balmaseda, Artzentales, eta abar.
Uribarriko Santa Maria eliza. Durango. Durangoko Uribarriko Santa Maria ere klasizismo garaikoa (1620) da eta oso erabatekoa dirudien birmoldaketa batean, berpizkunde‑gotikoko beste eraikin baten gainean jaso zenaren ondorioa da, oinplanoa errespetatuz, Joan Urizarzabalaren trazari jarraituz egina. Gurutze itxurako pilare lodien bidez bereiziak daude hiru habearteak eta multzo osoari handitasun harrigarri bat ematen diote. Denbora joan ahala, “galdu egingo da estiloarekiko leialtasuna eta baziren klasizismo soila desitxuratzeaz arduratu ziren ertilariak, benetako norabide barrokorantz joanez, besteak beste, Domingo Vélez de Palacio, Juan de Setién, Juan Hernando eta Pedro de Potón”.<ref name="#1">Ibidem, 27. or.</ref>
Agustindarren Komentua. Durango. Durangotik irten ere egin gabe, hiri eder horretan aurkitzen da Agustindarren komentua; Joan Ansola gipuzkoarrak nahiago izan zuen diseinuan formula berriak asmatzea baino Tolosako San Frantzisko elizako eskema jarraitzea.
San Pedro eliza. Santurtzi. Mendearen erdira jada iritsita, Nerbioi ezkerreko ertzean Santurtziko San Pedro eliza eraiki zela gogoratzea merezi du. Gerora berrikuntzak nozitu baditu ere, gorde du geroztik orduko eliza barroko baten itxura bera, izaera soila eta lerro garbiena, alegia.
Urrutia sendiaren ermita. Zalla. Beste multzo aipagarri bat Zallan Urrutia sendiak mendearen bukaeran eraiki zuena da. Jauregia, burdinola eta ermita dituen jabego partikular bat da; ermita hau gurutze‑toki erakoa da eta badu jauregi aurrean elizkizunetarako balio zuen zabaldia ere. Esparru honen burualdea abside erakoa da, eta bere atariak, trinkotasun eta hutsarekin jokatuz, erdiko ardatza handiagotu egiten du, sendiaren armarria oso era barrokoan nabarmenduz.
Familia Santuaren eliza. Urduña. Bilbo eta bere ingurutik urrunduta, Urduñan, Familia Santuaren eliza topatuko dugu, on Joan Urdanegi eta Villafuerteko markesa zen bere emazteak fundatutako Jesusen Lagundiaren Ikastetxeko antzinako kapera izan zen honetaz Aita Josefinoak arduratzen dira gaur egun. Eliza 1680ean Luxenburgoko Santiago Raón arkitektoak diseinaturikoa da.
Fatxada Bilboko bi Joan Santuen elizaren eredutik apur bat aldentzen da; pilastra erraldoien bidez zatitzen da hiru gorputz zutetan, arkuperako sarreratzat balio duten erdi-puntuko arku ez bere beheko solairuan; apaingarririk gabekoak dira arkuak. Alboetako kaleak, fundatzaileen armarria dutelarik, kalostra bidez bereizitako kanpai-horma lirainez amaitzen dira. Nonahi azaltzen dira hostotza edergarriak eta Jesuiten IHS anagrama.
Barrutik jesuiten elizetako bat da, baina ez guztiz jatorra, ez baitu alboetako tribunarik. Oinplanoa gurutze latindarra du, burualde laua, hiru habearte, erdikoa zabalera ederrekoa eta gurutzadura ere oso zabala, kupula bere gainean duela. Alboetako habearteak, elizaren ardatzarekiko luzetarako norabidean kokatuak dauden ilargixka-gangaz estaltzen dira. Fajoi‑arku eta formeroak erdi-puntukoak dira eta pilare sendoen gainean ezarriak daude. Hostotza mamitsuz, erliebe geometrikoz eta loroiez eginiko apainketak barroko aurreratu samarreko aldiko eraikuntza bistaratzen du.
San Jose eliza. Lekeitio. Urduñako elizaren antzekoa eta ia data berekoa da gaur egungo San Jose eliza, Lekeitioko josulagunena. Elizaren eraikuntza, oinplano gurutze latindarra eta horma‑bularren arteko kaperak dituena, 1688an hasi zen; goiko tribuna lotu baten aldaera badu, kanoi‑ganga ilargixkadunaz estalia dago eta kupula itsu bat gurutzaduran. Hainbat osagai erantsi zitzaizkion XVIII. mendean edergarri gehitxorekin.
Enkartazioetara iristen bagara, zenbait tokitan, aitzitik, eraikuntza apalagoak topatuko ditugu, hirietako harresiez kanpo kokatuak.
Sandamendiko Santa Elixabeten komentua. Gordexola (1682). Frantziskotar lekaimeen eliza honetan, inguru horretako eliza askotan errepikatzen den eredua onartu zen: hiru edo lau tarte dituen oinplano gurutze latindarra, gurutzadura eta burualdea angeluzuzena, ilargixka-gangak, gurutzaduraren gainean kupula petxinaduna; alderdi batzuetan harlangaitzezko paramentua zarpeatua da, eta ertzetan eta baoen bazterretan ditu harlanduak.
Santa Klararen eliza. Balmaseda. Garai berekoa eta gurutze itxurari leial zaioa da Balmasedako Santa Klara eliza ere (1675). Klasizismo aurreratu samarrekoa eta eliza, bizitokia eta prestaketa eskolak (prezeptoria) osaturiko multzoa da, Panamara emigratu zuen Joan de la Piedra herritarrak utzitako ondareari esker sortutakoa delarik. Eraikin guztien elkartzea funtsezkoa da planteamenduz, eta oso litekeena da lana Trasmierako egilearena izatea, bi gela multzo dituen prestaketa eskola izan ezik, hau Pedro de Ozejok (1653) eraikia baita.
<center>* * *</center>
Astiazarainek garai horretan bizkaitarren eta menditarren (Trasmierakoak) artean ematen den lehia aipatzen du eta aldi berean ia herreratarra den barroko soilarekiko zein bat zetozen bi taldeak. Hala ere, barrokoa baitaratzerakoan harridura sumatzen da –esaterako, Lucas de Longa euskal maisuarengan– edergarri oso urriko kasuetan eta hizkera abanguardistagoa erabiltzera zihoazen beste batzuetan.
Garai horretan ez dira gutxi langintzaz era askotariko jardueratan murgilduta zeuden maisu eta lantegiak, gaurko gure artelanen ikusmoldetik begiratuta espezializazioa eskatzen duten zereginak pilatzen dituztenak. Garai horretan, baziren Bizkaian eta Baskoniako beste lurraldeetan, arkitekto, trazatzaile, mihiztatzaile, hozkalari eta baita sarritan eskulturagileak ere. Horrela izango ziren Antonio Alloitiz, Joan Bolialdea, Martin Olaizola azpeitiarra eta Bizkaia, Araba eta abarretan lanean topatu zitezkeen Frantzisko Martinez de Arce Kantabriakoa ere.
==== Araba ====
Araban ere, XVII. mendearen lehen erdian, aurreko eraikuntza jarduera apur bat gutxitua gertatu zen. Hala ere, halako kategoria bat duten eraikin batzuk altxa ziren:
Guztiz Garbiaren komentua. Gasteiz. Egun San Antonio komentua (1611‑1619) deritzan hau, Araba Etxeko Maria Ana de Gebara Andereak sustatua izan zen, eskema klasikoetara bildu ziren Trasmierako (Vélez de la Huertatarrak) maisuekin hitzarmena eginez. Elizaren gorputza, gurtza‑toki eta jauregiaren artean kokatu zen, horrela gurutzadurako tribuna batera sarbidea izan zezakeen moduan kokaturik.
Elizaren oinplanoak Villagarcía de Campos‑eko San Luis kolegio‑elizaren eredua jarraitu zuen. Barruak edergarririk gabeko soiltasuna du ezaugarri. Fatxadak berriz, badu herreratar kutsu garbi bat: arkuteria hirukoitza duen arkupea, lerromakurreko frontoia eta bigarren mailan nitxoak, Gebaratarren bi armarri alboetan dituen angeluzuzeneko leiho handia hirugarren solairuan; eta honen guztiaren buruan triangeluzko frontoi bat. Madrilgo Gizakundearen, Avilako Santa Teresaren, eta Madrilgo Errege Fraide Oinutsen komentuetatik hartutako edo hark iradokitako ereduak liratekeenak aurkitu zaizkio.
Gasteizen bertako beste leku batzuetan barrokoa uzkur eta lotsati samar azaltzen da:
* San Migel parrokiako San Martin kaperan, (egun Guztiz Garbiarena),
* Santa Maria katedraleko Santo Kristoaren kaperan (egun bataiategia) eta abar.
* gaur egun desagertua den eta ezer esango ez dugun San Frantzisko komentu eta elizan, zeinaren jatorria Asisko Santu berarena dela esaten den eta gelditu diren eraikinaren dokumentu grafikoek XVII. mendearen azken urteetan igeltsuz eginiko apainketa barroko arranditsua erakusten duten.<ref name="#1"/>
Arabako hiriburutik kanpo, egoki litzateke, XVII. mendean zehar, barroko izaeraz zertzen ari ziren hainbat lan hemen aipatzea.
* Bastidako Jasokundekoa, fatxada eta dorrea egitea Trasmierako maisuen esku geratu zena.<ref>E. ENCISO VIANA, Labastida. C.M.A. I.ean, 206. or. eta hur. Ikusi, halaber, P. L. ETXEBERRIA GOÑI, ''Álava en sus manos'', IV.ean, 145. or.</ref>
* Aguraingo Klaratarren komentuan nabaria da Joan eta Lukas Longa (1679) gipuzkoar arkitektoen esku-hartzea, urte batzuk lehenago erre zen beste bat ordezkatuz beste eliza bat sortu zuten, bere alboetako habearteetan, burualdean eta gurutzaduran toskanar ordenako pilare pilastradunak erabiliz, jada ilargixkadun kanoi‑ganga erabiltzen den hiru habeartetako eliza, hain zuzen ere.
Dorreak. Aipa ditzagun espiritu berari erantzunez eraiki ziren dorre barrokoak:
* Gasteizko Santa Mariaren katedrala,
* Bastidako Jasokundearena,<ref>C.M.A. I.a, 209‑211. or.</ref>
* Oiongo Santa Mariarena,
* Arrietako Santiagorena...
Baina, batik bat eta orokorrean, Euskal Herrian kanpandorreak eraikitzeko zeregina, XVIII. mendeko kontua izan zen.
Jauregi eder bikainak eraiki ziren garai horretan; hainbeste izan ziren non baden barrokoaren arkitektura zibilari buruzko kapitulu berezi bat eskaintzeko adina arrazoibide.
==== Gipuzkoa ====
Gipuzkoan, parrokia-eliza berriei lotzen bagatzaizkie ez da agertzen aipatzeko adinakorik. Eraikuntzak astiro eta nekez zihoazen aurrera, berreraikuntzak ugariago ziren, ehun‑urteko horretan, eta lehentxeago esan bezala, ia beti koru, arkupe, sakristia eta dorreen osaketak eta eranskinak egiten baitziren.
Hala ere, badira oinplano berria duten komentuetan garrantzi handiko eraikuntzak ere, [[:Fitxategi:Sortzez Garbia Segura 2007.jpg|Segurako Sorkundetarren eliza]] galanta, esate baterako.
===== Bergaran Josulagunen Ikastetxeko eliza =====
[[Jesusen Lagundia|Jesusen lagundia]] 1593an kokatu ziren lekuan, oinplano berriko ikastetxea eraiki nahi izan zuten berari zegokion eliza eta guzti, eta 1628 hasi zen eraikuntza mende erdiz luzatu zen. XIX. mendean ikasgelen eraikin osoa desagertu zen.
Oraindik ere funtsezkoenean gorde den eliza josulagunen erara eraiki zen, Vignolaren Arauei jarraikiz: hiru tartetako habearte bakarrekoa den gurutze itxurako oinplanoa, gurutzadura zabala eta angeluzuzeneko presbiterioa, bere alboetan sakristiak dituela, eta arauari jarraikiz, beren artean pasabidea duten kaperak ireki ziren habearte aldera.
Eliza ilargixkadun kanoi‑gangaz estalia da eta gurutzaduraren gainean esfera erdi formako kupulaz. Fatxada ere garai hartako kanonak zioenarekin bat zetorren: hiru habearte erakusten zituen, alboetakoak baino garaiagoa zelarik erdikoa, bertan, alboetan atari pilastraduna, armarriarentzat tartea uzteko, frontoi lerromakur eta aldapatsu baten bidez bukatua.
Joan Martinez Agirre Azkoitiko maisuaren zuzendaritzapean hasi ziren lanak 1628an, Mateo de Ocejoren trazari jarraitu zitzaiolarik. Eraikuntza honen bigarren etapa batean A. Matos arkitekto josulagunak eta bertako beste maisu batzuk esku hartu zuten, jatorrizko traza berari jarraituz ziur asko.<ref>Mª J. ARANBURU, ''El antiguo colegio de la Compañia de Jesús en Bergara. Historia de su construcción.'' Ondare, 19an, ''Revisión del Arte Barroco'', A.P.M., (Donostia, 2000) 257‑267. or.</ref>
Guztiz eraldatua izan zen gerora fatxada. Trentotar barrokoaren berezko soiltasunez sortutako elizak berak gorabehera ugari nozitu behar izan zituen Ordena (1767) bota ondorenean, azkenean ia erabat hondamenak jota gelditu baitzen.
===== San Bartolome eliza. Elgoibar. =====
Bergarako jesuiten elizako lanen hastapena eman zuen Martínez Agirre berak emana behar du izan Elgoibarko (1646) elizarako diseinua ere.
Gerora, Lucas Longak (1692) esku hartu zuen beronen eraikuntzan. Honek, ilargixkadun kanoi‑gangak jarri zizkion eraikinari eta kupulari eusgarri sendotasuna emteko, Italian XVI. mendean erabilitako formula manieristei jarraituz, pilareak alakatu egin zituen. Probintziako beste elizatan ohikoa denez, kupula ez da kanpora agertzen, danborrik ere ez du eta petxinen gainetan hartzen du atseden. Guztiz barneratuak dituen dorre eta arkupeek benetako esanahia dute egitasmoetan, fatxada berezia osatzen baitu, hurrengo menderako abiapuntu izanez.
<center>* * *</center>
Elizbarrutiko ikerlariaren irudiak eta eginkizunak zuen garrantzia gero eta gehiago azaltzen da ikerketetan, zeren eta, eliza jakin baten eraikuntzan aurkezturiko egitasmoak aztertzeko egiten zen bisita zela eta, ez baitzen inola ere harritzekoa, ikerlariak berak zekarren traza onartuz amaitzea.
Jazoera hauxe gertatu zela dirudi [[San Joan Bataiatzailearen eliza (Alegia)|Alegiako San Joan Bataiatzailea elizan]], berreraikuntza eta eranskin berriak egiten mende erdi bat iraun baitzuen; korua, berriz, hurrengoan egin zen. Elizaren oinplanoa gurutze latindarra da.
[[San Joan eliza (Pasai Donibane)|Pasai Donibaneko San Joan eliza]] ere oinplano gurutze latindarra duena da, eta ez zen gangaz estali 1700era arte. Hauek gotiko berantiarreko gurutzeriaz apaindu ziren, eta korua elizaren oinetan, altuera handi samarra emanda eraikitzea zelarik ohikoa Gipuzkoako barrokoan.
Gipuzkoan fatxada angeluzuzena onartu zen, Karlos V.aren diruzain eta kontseilari zen Pedro Zuazola jaunak fundaturiko [[Santa Klara komentua (Azkoitia)|Azkoitiko Santa Klararen komentuan]]; eliza, [[Lukas Longa]] diseinuaren arabera, 1684ra arte ez bazen egin ere. Honen barruan sartzen da arkupea, erabateko soiltasunez egina.
Eskema berari jarraitzen zaio, ikusmoldeetan aldaerak dituzten arren, Lazkaoko Karmeldarretan eta Zistertarretan, eta Segurako Sorkundetarren lekaimeenean, azkeneko komentu eta eliza multzo handi honen diseinua Juan Raoni zor zaio; frantses jatorriko arkitekto sonatua honek Vianan kokatu eta Nafarroa eta Errioxako eraikuntza askotan esku hartu zuen. Segurako komenturako diseinua Migel Martinez maisuari eman zitzaion.
==== Nafarroa ====
===== Komentu‑elizak =====
Nafarroa ere ez da oso aberatsa XVII. mendean eraikitako oinplano berriko parrokia-elizetan. Ugari dira, nola ez, komentu‑elizak eta santutegiak, noblezia laiko nahiz eliztarren debozio eta eskuzabaltasunari esker eraikiak orokorrean, gehientsuenetan beren hobiratzeak delako elizetan ziurtatzea izaten baitzuten xede, eta beste batzuetan sendiaren armarria elizaren aurrealdean jartzea edo sortzailearen jauregiko geletatik elizarako sarbidea izatea.
Erlijiosoen ikastetxeek sartutako eraikuntza-eskemek erakutsi zuten eragina halakoa izan zen, non XVII. mende osoan eta XVIII. zatirik handienean iraungo baitute, komentuetako eremua ere zeharkatuz eta santutegi eta parrokiei inspirazioa eraginez.<ref>J. J. AZANZA LOPEZ, ''El barroco conventual. El Arte en Navarra'', 25. znb. Diario de Navarra-k argt. (Iruña) 387. or.</ref>
Nafarroako komentu-elizen eredu orokorra hauxe da:
* egituretan adreilua zen osagaia nagusia, eraikinaren zenbait alderditan haren ordez harlanduak jartzen baziren ere.
* oinplano arrunta gurutze latindarra zen, josulagunen barroko estilori jarraikiz, saihetsetan zituela beren artean komunikatzen ziren habearteak, garaiera txikiagokoak.
* edergarriak gehiagotu egin ziren denbora joan ahala.
Erriberako eskualdeetan, esate baterako, hurrengo mendeko barroko apainegia aldarrikatzen zuen aldaketa hori sumatzen da. “XVII. mendearen azken laurdenean altxa ziren tenplu horietan eta garaitsu horretan berritu ziren besteetan, gangak eta kupulak nahiz arkitekturako beste osagaiak oso lauak ziren, baina igeltsuzko sare moduko batez estaltzera jo zen konposaketaz dinamikoak diren bolutekin”.<ref>C.M.N. I, XXXII.ean.</ref>
Tuteran eliza mota horren eredu zabala aurkituko dugu.
Jesusen Lagundiaren ikastetxeko eliza. Jesusen Lagundia 1600ean hasi zen bere ikastetxeko eliza eraikitzen, berpizkunde soil eta trentotar estilokoan eraiki zuen, eta barroko apaina bihurtzeko XVIII. mendera arte itxaron behar izan zuten.
Tenplu honek Ordenako kideren batek egina izan behar zuen.<ref>Dokumentuetan Joan Gonzalez Apaolazaren izena azaltzen da, litekeena da, gerora mende erdi bat luzatu ziren eraikuntza-lanen lehen egilea bera izatea.</ref> Eta jesuiten ereduari jarraitzen zaio:
* habearte zabala,
* hiru tarte,
* saihetsetan kaperak,
* kanoi‑erdiko gangak, gurutzaduraren erdiko tartearen gainean kupula duela.
Badu honek bitxikeria bat, eliza hau Espainiako josulagunen ia eliza guztiak baino zaharragoa dela.<ref>C.M.N. I.ean, 314‑315. or</ref>
Fatxada soilak eredutarako balio izango zuen, Nafarroako Erribera inguruko komentu‑eliza batzuetan: Corellako Karmeldar Oinutsen Arazeliko Santa Mariaren komentuko fatxadarako, adibidez. Karlos III. erregeak, Jesuitak handik bidali ondoren, bere eliza, San Jurgi parrokia bihurtu zuen.
Domingotar lekaimeen eliza. Oinplano gurutze latindarraren gainean hasi ziren eraikitzen 1635ean, bost tartetakoa da, koru garaia oinetan eta kanoi‑erdiko gangak ilargixkadunak, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, hau linterna batez amaitzen den petxina gainetan laranjaerdi-formako kupula batez estalirik baitago. Eliza honi XVII. mendearen azkenera igeltsuzko eta pinturazko apainketa bat egin zitzaion; eta XVII. mendeko harrizko fatxada jator bat jarri zioten: gorputz zut bakarreko fatxada, bi solairutako beste batez konbinatuz, hiru kaletan zatiturik lehengoa eta bakarrean bigarrena. Bao batzuen eta erdi-puntuko arku baten azpian, giza irudi eta landare gaiak dituen mentsulaz oso ederturiko pilastrak alboetan dituela; gorputz bakarreko atari handi baten bidez alaitzen dira bere paramentuak.
Karmengo komentu‑eliza. Domingotar lekaimeen elizaren antz handikoa da egun Filipotarrena den Karmengo komentua. Eraikitzen hasi, Frantzisko de Gurrea eta Casadoren diseinuaren arabera, XVII. mendearen hasieran hasi ziren eta mende beraren erdialdean handiagotu zuten. Eskema jakin berari jarraitzen zaio, oinplano gurutze latindarra, bost tartetako habearte luzea, horma‑bularren artean kaperak dituela; oinetan korua eta kanoi‑erdiko ganga, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, han laranjaerdi-formako kupulaz estaltzen baita.
Erriberatik Nafarroa erdialdera igaroz gero, herrigune nagusietan XVII. mendeko komentuetako edil arte galanten hainbat eredu ikusi ahal izango ditugu.
Garaiko erliziozko arkitekturan aipagarriak dira Lizarrako zenbait komentu: lekaime beneditarren komentu‑eliza –horrela zeritzan, gaur “San Benitorenak dira”– mendearen lehen erdiko komentu‑eliza motaren egiturakoa da eta gaur egun hondatu samarra dago.
Klaratarren komentu‑eliza. Aurrekoaren oso antzekoa da Klaratarrena, XVII. mendearen erdialdera, beste XV. mendeko baten ordezkoa izan zen. Gaurkoa, egitasmoa enkantean atera eta Joan Larrañaga maisuari eman zitzaionaren ordaina da, 1654an bukaturikoa.
Habearte bakarreko eliz hau garai horretako era xume eta soilari egokitzen zaio. Klaustro zabala da deigarriena, inguruan monasterio-multzoa banaturik duela. Herreratar soileko klaustro hau adreiluzko bi solairutan egina da, bat bestearen jarraian pilareen gainetan arkuteria itsuak dituela eta leiho burudunak txandakatuz.
Guztiz Garbiaren komentu‑eliza. Guztiz Garbiaren lekaime Errekoletoen eliza ere aipagarria da, 1688an hasita luxenburgotar Santiago Raon maisuaren diseinuaren arabera eta bertako maisu famatuen esku hartzea bitarteko eraiki zen.
Elizan ohiko gurutze egitura hartu zuten, habearte bakarra, gurutzadura oso zabalaren gainean esfera-erdiko estalkia eta burualde zuzena zuela. Harrizko fatxada izugarria du, josulagunen elizen fatxaden kutsukoa; erdiko paramentuan, hiru mailatan egituraturikoan, erraldoi ordenako pilastraz uztaiturikoa eta alboetan hegaltzarren profilez bi gorputz gehiago dituela. Behereneko mailan hiru arku desberdineko arkupe bat dago; bigarrenean berriz, hegaltzar ahurren artean horma-hobi bat, saihetsetan komentuaren fundatzaileen bi armarri handi kokaturik dituela; goieneko mailan leiho handi bat dago alde banatan, aurrekoak baino txikiagoak diren armarriekin.
Tafallan lehen barroko aldiko bi eraikin bikain ikus daitezke:
Kaputxinoen komentua. Ana Ollakarizketak fundatua eta 1658an fraideak berak eginiko diseinuaren gainean eraikitzen hasia. Oinplano gurutze latindarra da. Bere herreratar fatxada ez da kanpai-horma bat biltzen duen zatitutako frontoi zuzen batez amaitzen den angeluzuzen bat baino.
Sortzez Garbiaren lekaime Errekoletoak. Domingo Agirrek 1674 eta 1694 bitartean eraikitako hau, askoz handiagoa da. Garai honetan arrunt zen erari egokitzen zaiona da eta fundatzaileen jauregiari –Guatemalako gobernari Martin Carlos de Mencos eta Arbizu eta honen emaztea– lotuta agertzen da, elizako tribuna batera ematen duen pasabide batez. Kanpoaldera, saihetsetako hegalez elkarturiko hiru kaletako horma-atal bat erakusten du, hala ere, elizaren barrualdeari ez dagokiona, hau habearte bakarrekoa baita.
Hauexek dira Corellan aipa ditzakegunak:
Karmeldar Lekaime Oinutsen eliza, lehen ere zerbait esana dagoena.
San Migel eliza. Corellako elizarik zaharrena da orain ikusten duguna, XVII. eta XVIII. mendeetan berreraikitze baten ondorioz eliza barroko bihurtu bazen ere. Egungo erdian, kupula duen gurutzaduran Erdi Aroko fabrikaren eraldatzea eta alboetako habearteak zutitzea izan zen eraldaketa hori, batez ere. Lan hau Juan Martinez, Santiago Raon maisuak eta Anaia Anizeto Ansa domingotarrak eta beste maisuren batzuk egina da.
Gizakundearen komentu‑eliza (Beneditarrak). Gaur egun komentua Arte Sakratuaren Museoa da eta XVIII. mendeko eransgarri barrokoez oso eraldatuta dagoen bere elizak argi erakusten du trazaz, aurreko mendeko komentu‑elizen ereduari dagokiona dela, habearte bakarrekoa, kanoi-erdiko gangaz estalitako lau tarte eta kupula duela gurutzaduraren gainean.
Habeartearen zabalera eta tarteen arteko luzera apurraren proportzio bitxiak eta lau tarteetako bi estaltzen dituen koru bat izatea berak, ondorioz dakar, erdiratutako gune baten inpresioa ematea, gurutze grekoaren alderakoa. Harlanduzko oinarri gainetan adreiluzko fatxadak baditu hiru kale, eta bere estiloa, Aita Lorentzo de San Nikolas tratatu‑idazle eta agustindarraren egitasmoen bidez hedatutakoa da, berau Madrilgo Calatravas‑tarren elizarako diseinuagatik delarik ezaguna.
Mende horretan Iruñean hainbat erlijioso-elkarte kokatu ziren; baina ez dira gorde beren eraikinak edo gorde direnak oso egoera hondatuan iritsi dira gureganaino. Hemen aipatzea mereziko luketenak lirateke:
Karmeldar moja Oinutsen eliza, ohikoa den gurutze latindarrari jarraituz, 1644an eraikitzen hasi eta lehen barrokoari dagokion soiltasunaren araberako fatxada ikusgarri bat erakusten duena.
Moja Errekoletoen eliza. Felipe III.aren arkitekto zen Juan Gomez de Mora arduratu zen diseinuz. Eraikuntza-lanak Domingo Iriarte errege-lanetako maisuak zuzendu zituen (1624‑1634). Gurutzadura irtena duen habearte bakarrekoa da eliza, bere gainean, kanpoaldera zinborio batez disimulatzen den kupula bat altxatzen da. Ongi bereizitako bi alderdi ditu fatxadak, kuxindurazko harlandu behealdekoa eta adreiluzkoa goialdekoa, bertan Sortzez Garbiaren irudia eta Montejasoko Markesa zen Juan Ziriza fundatzailearen armarriak gailentzen dira.<ref>C.M.N. V.ean, 309‑313 or.</ref>
Vianan, XVII. mendeko arkitekturari dagokionetan, hauek dira deigarrienak:
San Frantziskoren komentua, anaia Pedro Uruelaren diseinuaren arabera 1642 eta 1677 bitartean eraikia da.
Elizak oinplano gurutze latindarra du, markatu gabeko gurutzadurarekin, lau tartetakoa eta kontrahorma artetan kokaturiko kaperak dituela, kanoi‑erdiz estalia dago gurutzadurako tartea izan ezik, hau kupulaz estaltzen baita. Kupula hau laster hedatu zen igeltsuzko apaingarriez eta denbora igaro ahala elizaren goieneko alderdietara horma pintura batez ederturik, azkenerako barrunbeari barroko zamatuegiaren itxura emanaz.
Harlandu onez egina da fatxada, soiltasun handikoa, komentuetako ereduarekin bat datorrena, bi solairuetan paramentu lauak ditu eta triangeluzko frontoiez koroatzen da. Beheko solairuan, atariak bi pilastra pare alboetan ditu, eta bi hegaltzarrez osaturiko paramentu lauak, eta fatxadako bi mailak ebakitzen dituen erlaitz gainaren erdian horma-hobi bat agertzen da, Birjinaren irudia duela.
Komentuak badu bi solairutako klaustro bat, soila berau ere: behekoa harlanduzkoa eta erdi-puntuko arkuak eta idi-begiko hutsarte edo baoak dituena, eta goienekoa adreiluzkoa, burudun leihoak dituela.
Zangozako merindadean apenas dagoen udal mailan erakusteko ezer, izatekotan ere: Irunberriko lekaime Beneditarren monasterio‑eliza. Honek, 1677 eta 1682 artean egin zenak, ilargixka-gangaz estaltzen den oinplano gurutze latindarra du, komentuetako arkitekturan ohikoa denez.
==== Ipar Euskal Herria ====
[[Fitxategi:Biarritz - Église Saint-Martin - 8.jpg|thumb|Biarritzeko Martin Deunaren elizako barnealdea]]
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
[[Élie Lambert|Elie Lambert]] historialari frantsesak Iparraldeko Euskal Herrian Erdi Aroko elizen berezko ezaugarritzat aipatu zituen batzuk garai modernoetan eraikitako elizei dagozkienak dira. Horien edertasuna eta dena delako indar hunkigarria xumetasun beretik sortzen zaizkio; xumetasun horrek, hala ere, onartzen du hainbat aniztasun kontinenteko hiru probintzietan batetik bestera igarotzen den heinean.
Oinplano gurutze latindarra –galeriarik gabekoa, beraz–, [[San Martin eliza (Biarritz)|Miarritzeko San Martin elizaren]] antzera, salbuespen bakan batzuk izan ezik, habearte bakarreko eliza txikiak izan ohi dira eta horrela izateari ez zaio azalpenik bilatu behar, populazio txikiko landa-inguruak izatearena baino. Lambert‑en<ref>E. LAMBERT, ''L´Architecture religieuse dans le Pays Basque français''. Annales du Midi, 1952, 97‑112. or.</ref> ustez, eskualde horrek, bere kultur eta arte arloan, era bereziz jasotzen du abade-etxeen eragina; iritzi eztabaidagarria da batzuen ustez, izan ere, euskal bizimoduan parrokia funtsezko taldea izatea azpimarratzen dute, hau da, sendoki antolatua eta gizarte mailan garrantzi handikoa.<ref>René CUZACQ, ''L´architecture des églises au Pays Basque français''. Gure Herria‑n, 1942, 97‑113. or.</ref>
[[Fitxategi:Espelette-Église Saint Étienne-Nef-20180224.jpg|thumb|Ezpeletako elizako barrua]]
Egia esan, Lambert‑ek aipatutako eskualde desberdintasunek ez gaituzte arkitekturaren oinarrizko osagaietara eramaten, baizik eta lehentasunez erabilitako materialetara eta kanpandorreen moduko beste osagai eransgarrietara, batez ere.
[[Fitxategi:Espelette (Pyr-Atl., Fr) église et une partie du cimetière.JPG|thumb|Ezpeletako elzia kanpoaldea]]
==== Lapurdi ====
Lapurdiko dorreek honako ezaugarri hauek dituzte: Atartea dute fatxadaren erdian, XVIII. mendean Gipuzkoan ohikoa zena.<ref>F. LAFAYE, ''Léglise basque.'' Gure Herria‑n, 1953, 75‑86. or.</ref>; lau angeluko oinplanoak izaten dituzte, edo oktogonala inoizka; Oinarri oktogonala duen bigarren solairuren bat izaten dute batzuk, atarte karratua gordez; Dorre mota honen garaiera makurra, habeartearena ia gainditzen ez duena da, eta ez du gezirik.
==== Zuberoa ====
[[Fitxategi:Ordiarp (Pyr-Atl, Fr) église et un des gués sur l'Arangorena.JPG|thumb|Urdiñarbeko eliza]]
Zuberoako elizetako dorreek beste egitura bat dute. Honelakoak zan ohi dira: Luzeak eta zorrotzak; Arbel-xafla beltzez estaliak (Pirinioetan ohikoa deneez) , Pirinioez hegoaldeko Nafarroaren ekialdean ikusi daitezkeenez, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko bi eskualdeetan ez bezala, hauetan teila biribila erabiltzen baita estalgarritzat; Atartea oinetan dute; Zuberoako dorreak elizaren fatxadan altxatzen dira eta ertz askoko hiru gailurrez amaitzen, hauetan Hirutasunaren dogma gogorarazteko xedea igartzen delarik. Eskualde horretan, zenbaitetan, habearte nagusiaren ondoan beste alboko habearte bat eraiki ohi zen, aurrekotik zutabe zilindriko bat ala bestez eutsitako arkuen bidez bereizirik.
===== Nafarroa Beherea =====
Nafarroa Beherea, geografikoki beste bi probintzien artekoa delako, Nafarroa Behereak, Lamberten ustez, bietatik harturiko ezaugarriak bereganatu zituen, nahiz eta forma ugarikoa izan eta Lapurditik Zuberoatik baino gertuago egon.
Jatorriz Erdi Arokoa, eta zehatzago esanda erromanikoa den eliza mota honek XVI. mendeaz geroztik norabide aldaketa nabaria izan zuen, aipaturiko historialari eta Sorbonako irakaslearen ustez. Aldi berrietako aldakuntzarik esanguratsuenak presbiterioan eta alboetako galeriatan agertzen dira.
Eliza hauetan hormei josita eraiki ziren [[Euskal elizetako zurezko galeriak|zurezko galeriak]], Lapurdi eta Behe Nafarroako elizen ezaugarri ezaguna dena, irtenbiderik egokiena zirelakoan eraiki ziren, biztanleria nabarmen hazi eta habearte bakarra alde batera utzi nahi ez zenean. [[Pierre de Lancre]] mariskalak, 1609an bere ibilbideetako Egunerokoan, galeria hauen bitxitasunaz harriturik idazten bazuen, uste izatekoa da XVI. mendean sarritako ohitura zela galeria hauek eraikitzea.
Elizako hormetan zehar luze doazen galeria hauek bi ala hiru mailatan jarriak izan ohi dira; baina bada bost solairuetako kasuren bat ere.<ref>R. CUZACQ, O.c.</ref>
Ipar Euskal Herrian hain bertako eta berea duten ohitura honek, elizkizunetara doazen gizonezkoen mugimenduaren erraztasunean laguntzen ez badu ere, gertutasunera behintzat behartzen ditu eta ikuspegia errazten, barrualdeko esparrua ikuskizunetako areto moduko zerbait bihurtuz. Garrantzizkoak dituzte, arreta handiz edertzen eta batzuetan margo desberdinez pintatzen zituzten eta.
Korua sarritan oso goiko mailan egoten da –batzuetan aldare‑aldean izaten da–, dozena luze bat eskailera igo ondoren. Ohitura honen zuribidea Lambertentzat, [[sakristia]] [[presbiterio]] horren zoru azpian jartzea litzateke; eta honek erromesetako elizek berea zuten antzinako erlikia‑kriptan izango luke bere jatorria.
Bestalde, aldareak altura berezia du eta santutegi-alderentzat toki garaia gomendatzen zuen Trentoko ondorengo eliz jarraibideei dagokiena izan daiteke.
Elizara zetozen gizonezkorik gehienak galerietan barrena kokatzea sustraiturik dagoen ohiturak eragingo zuela pentsatzen da, ospakizunetako aldarea, zorua eta galeriaren bitarteko mailan egotea bilatuz.
Dagoeneko esan dezagun, ikonografia-ikuspuntutik eliza hauetako batzuk erretaula ikusgarriez aberastu eta edertuak geratzen direla; baina normalean hurrengo mendekoak direnez, beranduago aipatu beharko ditugu.
== Eskulturak eta erretaulak ==
=== Erretaula berriak ===
Eskulturen arte maila aurreko eskola erromanistak lortutako tontorrak ez baditu iritsi ere, XVII. mendean, kalitate on samarrekoa izaten jarraitzen du. Eskulturagintza hau, hainbat gunetan azaltzen zaigu:
* koruko aulkiterian,
* parrokia eta komentuetako horma-hobien fatxadetan,
* jauregien fatxadetan,
* zaindaritza duten kaperen apainketan,
* hilobi-monumentuetan,
* eskultura garrantzizkoa den erretauletan, batez ere.
Esan daiteke, urreztaturiko eta polikromiazko zuraren erresuma dela espainiar barrokoa eta euskal barrokoa.
Hitzarmenak. Erretauletako arteari dagokionez, esan dezagun komeni dela argi edukitzea erretaula baten eraikuntza lantegi konplexua zela, prozesu luzea eskatzeaz gain, elizbarruti bakoitzean bertako Sinodo Konstituzioetan aurreikusi eta arauturikoaren araberakoak baitziren:
* hitzartu eta dokumentuetan zehatz bildu beharrezko tratuei buruzkoak,
* nahiago zen estiloan –gehienetan jada bukatuak ziren erretaulekin alderatuta– eginak,
* bere mazoneria eta irudiak zein materialez zertu behar ziren, ordainketa moduak, beren azterketa eta tasazioa, eta abarrei buruzkoak.
Hitzarmena arkitektoarekin egiten zen eta batzuetan diseinuaren egilea bera izaten bazen ere, imajinagintzako eskulturagileak bilatzeaz eta tratua egiteaz berak arduratu behar izaten zuen. Horregatik, erretaulen hitzarmen baten dokumentuak ez zaizkigu beti informazio-iturri gertatzen, gaur gehien axola zaizkigun erretauletako eskulturagile eta erliebegileen izenak ezagutzeko orduan.
Euskal Herrian garai horretan arrunta zen hitzarmen horiek jendaurreko enkantean eta “kandelaz” egitea.<ref>Nahikoa bedi era honetako enkante baten adibidea ezagutzeko, kandela piztu baten aurrean ospatzen baitzen. Ataunen, San Martingo elizako erretaula nagusirako 1641ean ospatu zen enkantea: “Zabaliako Mateok 6.000 dukatekin ireki zuen enkantea, ondoren Arabako Zozayako Migelek 5.000 eskaini zituen, Diego Mayorak 4.000, Joan Mendarazek 3.900 dukat, eta azkenik Diego Mayorak 3.150 dukat; kandela luzez egon bazen ere piztuta, ez zen apustu hoberik eskaini zuenik azaldu”. J. de ARIN DORRONSORO, ''Clero y religiosos de Atáun'' (Gasteiz, 1964) I. CENDOYA‑k aipatua, ''El retablo barroco en el Goyerri''‑n. (Donostia, 1992), 71. or.</ref>
Egitura. Komeni da jakitea XVII. mendera arte iraun zuela bateraturiko multzo gisa Berpizkundera igaro zen Erdi Aroko erretaula gotikoaren egiturak, bere solairuetan eta kaleetan erliebeentzako nitxo edo etxeetan, apainketa aberastu eta aldatu bazuen ere.
Multzo hori ez zen soildu XVIII. mendean bitartean, eta erretaula gorputz konplexu bakar baina ongi batutako bat bilakatu zen, eta hori ez zen eragozpen izan ezarritako irudiei kokalekua bilatzeko, ohikoena baitzen irudiak inolako marko garrantzizkorik gabeak izatea, ertilari churriguereskoak edo rococoak izan zezakeen konposaketaren zentzuaren arabera.
Tipologia. Erretaula barrokoen labirinto polimorfikoetan ez galtzeko historialariak saiatzen dira aldizka sailkapenak egiten, tipologiaren arabera. Martin Gonzalezek,<ref>J. J. MARTIN GOZALEZ, ''Tipología e iconografía del retablo español del Renacimiento''.B.S.E.A.A., XXX. libk.‑an, (Valladolid, 1964) 5‑66. or.</ref> Gartzia Gaintzak,<ref>Mª C. GARCIA GAINZA, ''Notas para el estudio de la cultura barroca navarra''. L.D., V.ean, 10. znb., 1975, 127‑145. or.</ref> Inazio Zendoiak<ref>Zendoyak Gortetik zetorren barrokoko laugarren erretaula-mota bat ere onartzen du eta berak “madritarra” deitzen diona eta “churrigueresko aurrekoa” beste zenbaitzuk. O.c., 91‑124. or.</ref> eta Julen Zorrozuak<ref>J. ZORROZUA, ''El retablo barroco en Bizkaia'' (Bilbo, 1998) 88‑118. or.</ref> aukeratutako edozein eskemek balio diezaguke Euskal Herriko erretaulagintzari heltzen diogunean. Baina, Julen Zorrozuak eskaintzen duen sailkapen hirukoitzaren alde erabaki dugu:
* erretaula klasizista (c. 1620‑1680),
* erretaula churriguereskoa (c. 1680‑1740).
* erretaula rococoa (c. 1740‑1780).
Sailkapen honetan ez gatzaizkio data horri zehatz‑mehatz egokituko, hiru mota hauetan nolabaiteko misterio kronologikoa badela eta, aldaketak azkarrago gertatzen diren eskualdeetako hurbilpenaren arabera, kontutan harturik Baskoniako hainbat eskualdeetan badirela desberdintasunak.
Erretaula klasizista. Klasizista esaten zaion XVII. mendeko erretaulen ezaugarriak hauexek dira:
* ildaskaturiko zutabe klasiko handiak,
* dekorazioa kargatu samarra da, erretaula erromanistaren soiltasunaz alderatzen bada.
Ikonografia:
Hasiera batean eta Trentoko Kontziliotik sortutako ahalegin kateketikoaren ondorioz, eszena narratiboak dira nagusi.
Baina, hurbiltzera doan XVII. mendearen azkenaren eta rococo alderako urratsen arabera, honako ezaugarriok nabari dira:
* erliebe narratiboak noizbehinka azaltzen dira,
* irudi soilak eta solteak garrantzi gehiago dauka, ikuspuntu plastiko batetik –-nor den ezagutzera ematen duen enblemaren bat ondoan duela azaltzen den irudi soil eta solte batek bere esanahi biografikoa, berez laburbiltzen duela dirudi.
* imajinagintza, historietan baino gehiago kokatzen da pertsonaia sagaratuetan (Kristo, Birjina, Apostoluak, martiriak eta santuak). Pertsonaia sagaratu bakoitza bere berezko eremuan agertzen da, ongi mugatua eta bakar.
* margo‑oihalak ugari dira.
Trentoko eragina. Trentoko Kontziliotik pixkanaka urruntzeak, eta pretestanteen ''sola fides''‑aren aurrez aurre ekintza onen balioak behin eta berriz aldarrikatzen zituen Kontrarreformako borrokaren pentsamoldea uzteak, santuen heroitasunean arreta handiagoa jartzea ekarri zuen. Oraingoan, hauetako bakoitzak merezi du eliztarren jarraibide eta jaierarentzat kristau arteak norberari toki berezi bat izendatzea, hori dela eta mukulu biribil aldera egingo dute [[Erliebe (eskultura)|erliebeek]].
Trento ondoko ikonografia plastikoa izugarri ugaria denez, ertilari eta lantegi sonatuenen lanak laburbiltzen saiatuko gara, euskal eta nafar eskulturagileek beste hispaniar artearen maisu handiengandik jaso zuten eragina azpimarratuz.
Ikuspuntu honetatik Euskal Herriko lehen eskultura barrokoaren historia izen entzutetsu baten eraginpean hasi behar da: galiziar maisu handi Gregorio Fernandez, Valladolideko eskola barrokoaren sortzailea.
Gregorio Fernandez: bere eragina gure herrian
Erretaulen egitura. Gregorio Fernandezen eragina erretaulen egituran bertan sumatu behar da lehendabizi; horrexegatik zenbait dokumentutan “arkitekto” izendatzen da. Eragin honi bere lehen jatorria italiar disenatzaileengan bilatu behar zaio, Vignolaren Regole delli cinque ordini d'archittetura delakoan hain zuzen ere, gaztelaniazko bi argitalpen azkar asko egin zitzaizkion horretan (1593‑1630).
Begirada mailan Vignolaren eragina Espainian El Escorialeko erretaularen bidez sartu zen; lehen ikusiaren arabera, hain lan itzel eta harrigarri hau ederki ezagutu zuten bizkaitar harginek ez ezik, baita tokia ezagutzera iritsi ziren maisu erromanistek ere, esate baterako, Joan Antxietak berak eta hori guztia grabatuen bidezko eragina kontutan hartu gabe.<ref>Euskal Herrian Francisco Vázquez eta Diego Basoco valladolidtarrek Gregorio Fernandezen eskulturentzat egin zituzten diseinuak eta erretaulak, 1590etik hasita, Juan Herrerak marraztu eta Perret‑ek grabatu zituen. El Escorialeko San Lorentzo basilikako erretaula nagusiaren estanpen banatzea, eta bertako arkitekto eta eskulturagilek, besteak beste, Bernabé Cordero edo Joan Bazkardok 1543an itzulia izan zen Vignolaren Erregela eskuetan izatea, horiexek dira Euskal Herrian erretaula klasizistaren sarbideari eutsiko dioten oinarriak”. J.J. VELEZ CHAURRI, ''La escultura barroca en el País Vasco''. Ondare 19, A.P.M. (Donostia, 2000), 54‑55. or. Ikusi, halaber, J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c.</ref> Baskonian (Bergaran 1614ean eta Gasteizen ondoren, 1623tik aurrera) Gregorio Fernandezen lehen egonalditik bertatik hautaketa berehalakoan egin behar izan zen:
* erretaula erromanista,
* eta erretaula klasizistaren albistea.
Gasteizko San Migelen erretaula gertatu zen erakargarriena bere egituraren berritasunagatik, eta berau gertatuko zaigu eredu, oraindik ere nagusi zen erromanista gogoko hari aurka egin ziolako, oso poliki baizik sartu ez zen aldaketa hura zer izan zen ulertu ahal izateko.
“Korintoar ordenako bi gorputz zituen erretaula itzela, bost kalez eta atikoaz zatiturik dagoen hura, bereizketa garbiko lana da, Nava del Rey‑ko Joan Santuen edo Plasenciako katedralekoaren antzekoa.<ref>J.J. Martin Gonzalezek berregin egiten du Gregorio Fernandezi buruzko bere lanean (123. or.), bere traza Garcia Gaintzak argitaratua dela gogoraraziz. Prestameroren ustetan muntaketa Joan Velazquezi zor zaio eta erretaula 1637an kokatu zen. Ikusi Martin Gonzalezen bibliografia, O.c. 122. or.</ref> Dotorea eta egokia da egituraren funtsezko marrak inoiz ezkutatzera iristen ez den apainketarekin eta baditu galloiak, uztaietan itxurazko harriak, zintadun haurrak eta fruituak argiune eta oxkarretan; txartelak eta girnaldak idulki eta zerrendetan. Francisko Velasquez diseinugilea hartu behar da Valladolideko arkitektotzat, izan ere, honek eta bere anaia Joanek egin baitzituzten erretaula hau eta beste asko Gregorio Fernandezentzat”. Erretaula mota honen jatorria ez da zaila klasizismoaren haserako ereduetan ikusten.<ref>J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 51. or.</ref>
Beranduago, funtsean klasizista izateari utzi gabe, erretaularen arkitektura, egituretan eta apaingarrietan modalitate batzuk erakusten hasi zen, azkenean erretaula churriguereskoa izango zena iradokiz. Euskal Herrian erretaulagintzak norabide horretan aurrera jotzea Pedro de la Torre arkitektoak markatua eta eragina izan zen, Tolosako (erretaula desagertua), Bilboko Begoña eta (1640‑42) Santiago elizetan.
Ukaezina da kapitulu oso garrantzizko bat dela, XVII. mendeko euskal sormenaren barruan erretaulen diseinuari dagokiona, baina historia honi ezarritako mugek behartzen gaituzte aipamen urriak egitera eta gai honi buruzko historiako ikerketa dokumentatua eta sakona egin duten egileei lotzera.
Gregorio Fernandezen euskal eskultura
Gaztelako maisu handi honen estiloak berrikuntza nabariak jarri zituen, kultura erromanista lasai eta hotz honen aurrez aurre. Eskultura hau, batetik klasizismo izenez aipatzen duguna eta bestetik barrokoa aipatzen dugunean gure gogora etortzen zaigun horri egokitzen zaio:
* naturalismo alderako irudiak: anatomiako eiteetan eta janzkeretan egiantza bilatzen dute.
* sentimenduaren adierazpena: baina adierazpen hau arranditsu edo ozena izaten hasia da Trentoko Kontzilioaren arauei erantzunez, gure debozioa behartu eta beren keinu eta imintzioekin otoitz eginarazi eta gure nahimena menderatu nahiez, agian.
Gregorio eskulturan halako jenioa izanik, Trento osteko ikonografia taillatan ikusi behar da, Gregorio Fernandezek nolako eragin handia izan zuen euskal eskulturgintzan mendearen bigarren hamarkadaz geroztik San Inazioren irudia. Bergara. Fernandez, Valladolideko josulagunen ikastetxerako Loiolako San Inazioren irudi bikainean lanean ari zela, santu beraren beste irudi bat eskatu zitzaion Bergarako ikastetxerako. Aurrera zihoan 1614. Bost urte joanak ziren, zortzi urte beranduago kanonizatu zuten Jesusen Lagundiaren fundatzailea dohatsu aitortu zutenetik. Mende eta erdi beranduago, Espainiako erregeren aginpideko lur guztietatik josulagunak boteak izan zirelarik (1767), ikastetxea Bergarako Errege Mintegira eskualdatu zen, eta azkenik Erlijioso Domingotarren eskuetara. Bergarako domingotar ikastetxe horren elizan bada oraindik delako maisu horren lan bikaina.
Bere ondoren beste eskulturagile eta margolari askok bezala, ertilari hau Sanchez Coellok santuari egin zion argazkian inspiratu zen (1931n izandako sute batean desagertu zen margolana), A. Rafael Hornedoren<ref>R. Mª HORNEDO, ''La “vera effigies” de San Ignacio''. Razón y Fe, 154 (1956), 203‑224. or.</ref> iritziz “agian kokatua izan behar zuen herriko jendeak gidaturik, euskal arraza jatorraren hazpegiak areagotu egin zituen Fernandezek”. Lasai esan daitekeena eskultura horretan santuari bere aurpegian eta bere begiradan ematen jakin zuen espiritu mistikoaren adierazpen ezaugarriek hunkipena sortzen dutela.
Estiloaren ikuspegitik ikusten da eskultura honek markatzen duela historiako une horretan berezkotzat aipatu dugun oreka hori; hain zuzen ere, formalismo erromanistaren ordezko izan zen errealismo adierazkorraren eta hurrengo hamarkadetan bistako egingo den dinamismo barroko horren artekoa.
Gerora, Martzelo Martinezek polikromatu zuen, eta Martin Aranda zilarginak metalezko apaingarri batzuk erantsi zizkion; duela zenbait urte zaharberritu zen (1991).
Fernandezek egin zituen beste eskultura batzuk, gutxi izan dira Euskal Herrian gorde direnak; gerora aipatuko ditugu.<ref> Gregorio Fernandezek Euskal Herrian utzitako emaitza eta eraginari buruz, ikusi J.J. MARTIN GONZALEZ, ''Escultura barroca castellana'' (Madril, 1959) eta egile beraren, ''El escultor Gregorio Fernandez'' (Madril, 1980); Mª C. GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández en la escultura navarra y vascongada.'' B.S.A.A.n (1972), 371‑379; S. ANDRES ORDAX, ''Gregorio Fernández en Álava'' (Gasteiz, 1976); J.J. VELEZ CHAURRI, O.c. Ondare 19, 54‑55. or.</ref>
San Migel elizako erretaula. Maisuarenak izan daitezkeen beste eskulturak, solteak nahiz erretauletatik datozenak izan, oraindik ere ezagutu daitezkeenetatik, Gasteizko San Migel parrokiarako eskatu zioten erretaula da Euskal Herrian Gregorio Fernandezen lanik garrantzizkoena eta baita eraginik handiena izan duena ere.
Osagaien nolakotasunak, tailla-lanetarako prozedura teknikoak, polikromatze eta urreztatzeak, eta 1632an hitzarmena eduki ikonografikoen xehetasunek baldintzaturik egin zen eta denak ez egin arren, zehatz‑mehatz bete ziren. Tratuan hitzarturikoa hiru urteren buruan amaitua egotea zen, baina egiaz badirudi urte batzuk gehiago behar izan zirela bukatzeko, zeren eta Prestamerok ematen dituen berrien arabera, 1632ra arte ez baitzen bere tokian jarri. Fernandezek bere ofizialek lagundurik Valladolideko bere lantegian gidatu eta egin zuen lan bera eta halako handitasunak, konplexutasunak eta ikono ugariek –erliebe eta mukulu solteak– asko zailtzen dute lantegiko nagusiaren esku zuzena bereizten.
Erretaula harrizko idulki baten gainean kokatua dago eta baditu bi solairu atikodun, hiru kale eta bi kale tarte.
Hiru solairuen artean badira apaindurez hanpaturiko erliebeak dituen banku ala frisoak. Beheko oinean ebanjelioetako lau eszena agertzen dira: Deikundea, Epifania, Aurkezpena eta Ikustaldia. Bigarren gorputzaren oinetan dagoenak lau ebanjelarien eta sartaldeko lau Eliz Gurasoak erakusten ditu; goieneko frisoa bertuteen alegiei eskainia dago.
Multzoaren buru, lehen solairuko erdiko horma-hobian Sortzez Garbiaren irudia dago, bigarren gorputzeko zaindaria San Migel, eta atikoan Kalbarioa.
Erdiko Birjinaren irudia dago kale tartetan, San Pedro eta San Paulo alboetan dituela, eta artzainen Gurtza eta Erdainkuntzaren eszenak kaleetan; San Migelen parean, kale tartetan, San Sebastian eta San Felipe ikusten dira eta Gargano Mendiko elezaharra kaleetan; atikoan berriz, gurutziltzaturiko Kristoren alboetan San Joan Bataiatzaile eta Santiago apostolua.
Ikonografia multzo aberats eta askotariko honek nolako tamaina duen ikusita, pentsatzekoa da zenbait urtez lantegi oso bat eduki beharko zuela lanean. Parrokiak eskulturagilearekin egindako zorra 1637ra arte ez zuen kitatu ahal izan, maisua hil ondorenean, alegia.
Erliebeetan nahiz mukuluetan, imajinagintzak, bere ezaugarrietan estilo berriaren haserako une hartan gaztelar maisuak egina dela esan dugun naturalismo ozenari erantzuten dio. Litekeena da Maria Birjinaren erdiko irudiaren erantzukizun zuzena Fernandezek beretzat hartua izatea, eder eta gazte, aurrez aurre zutik, bere aurpegi biribila eta lepoa zilindrikoa, begiak erdi itxiak, eskuak alde batera bildurik, eta ia bere sinadura den ezaugarria, soingainekoa eta mantu zurruna tolestura zokotsu modura taillatuak. Ertilariak, hitzarmenaren arabera, bi aingeru jarri zizkion oinetan, eta hondoan berriz, paisaia hodeitsu eta aingeruak.<ref>Euskal Herrian eredu hau behin eta berriro kopiatu zen. J.J.VELEZ CHAURRI, O.c., 53. or.</ref>
Erretaula honetan Fernandezen sormen-ahalmena erakusten duten mukuluen eta erliebeen baliorik nabariena espresio ugaritasuna da.
Apostoluen bi printzeek maiestate hanpatu samar bera agertzen dute: lehenengoa bere ezkerreko esku gainean irekita daukan Ebanjelioetan arreta jarrita dagoela dirudien bitartean, Jendearen Apostoluak entzuleengana zorrozki zuzentzen dela dirudi. Gorpuzkera eta imintzioetan aberastasun bera ikusten da, Jesusen Haurtzaroko erliebeetan konposizioak simetriaren eta dinamismoaren arteko jokoa bilatuz. Deikundeko Birjinarengan harrigarrizko edertasuna du, aingeruaren mezuaren aurrean, jarrera beldurbera bezain harritu iheskorrak.
Ertilari-maisu honek, beti jakin izan du bere pertsonaiak ezaugarriz janzten, monotonian jauzi gabe; ia [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribilekoak]] diren bere apaindurez hanpaturiko erliebeetan beti lortu izan du dinamismoa eta bete‑beteko konposaketa uztartzen –hitzarmeneko baldintzetan eskatzen zenez. Hanpadura horietan ikusten da ertilariak oroitu nahi dituen agerraldietan naturaltasuna bilatzen duten garaiko estanpak zituela inspirazio-iturri.
Egituren azterketari soilik lotuz, ez da gauza samurra, maisuaren eskua soil-soilik non ezagut daitekeen erabakitzea, izan ere, eszena eta irudi guztietan azaltzen baitira:
* ezaugarri duen hanpatasuna eta mantu irekia,
* tolesdura hautsi berak,
* aurpegi eta lepoetako biribiltasun bera,
* adierazkortasun zorrotza eta oparoa eta abar.
Erretaula honen eragina. Gregorio Fernandezen lan hau Euskal Herrian izateak ukaezinezko eragina sortu zuen euskal eskulturagileengan, Hernaniko erretaulan, esate baterako. Garzia Gaintzak jaso duenaren arabera, eragin hau Valladolideko guneko zenbait ertilariren artetik iritsi zen, baina, Nafar jatorrikoak zirenengandik, hala nola, Migel Elizalde ala Pedro Jimenezengandik.
“Elizaldetarrak Olatzagutiakoak ziren jatorriz. Migel, Gregorio Fernandezen alaba batekin ezkondu zen. Pedro Jimenez, Vianako nafarra berau, Oionen (Araba) Joan Bazkardorekin jardun zuen eta Fernandezekiko mendekotasuna azaltzen zaio honi ere, bere lantegian lan egindakoa baitzen”.<ref>Mª GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández...'' B.S.A.A., 371.ean; J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c., 83. or.</ref>
Beste zenbait lan
* Gasteizko Frantziskotar Konzepzionisten komentuko elizan –San Antonio deritzan eliza–, erretaula nagusiaren eta bi alboetakoen hitzarmena egin zen 1618an; multzo honetatik Santa Teresa eta San Frantziskoren irudiak besterik ez dira gorde.
* Bere ardurapean, 1624tik aurrera Eibarko Frantziskotar lekaimeen komenturako zenbait erretaula ere hartu zuen, baina dena erre eta kiskali zen 1936ko gerra zibilean.
* Arantzazuko santutegiko erretaulak eta aulkiteriak garrantzi gehiagokoak izan behar zuten, baina lan hauei buruzko dokumentu ugari gorde bada ere, artelana bera, lehen karlistada garaian (1834) monasterioa erre zuen sutean desagertu zen.
* Azkoitiko Ecce‑Homoa. Maisu handiarenak diren ezaugarriak dituela eta, naturaltasuna eta deboziozko adierazpena duelako oso berezitzat hantzen den lan bakana da Azkoitian gorde den Ecce‑Homoa. Ipeñarrieta‑Idiakez sendiaren ondasuna izan zen eta bere egilearen izena, 1640an on Pedro Ipeñarrietak luzaturiko testamentu dokumentuan azaltzen da.
Irudi hau, zurean polikromaturiko garbitasun oihaleraino luzatzen den mukulu irudia da eta errealismo izugarriz egina dago, zainak, giharrak, ile eta bizar oso finak nabari zaizkiola. Bular gainean eskuak gurutzatuta, Aitari otoizka ahoa erdi ireki jarreran eta begirada zerura jasoa duen eskultura, Gregorio Fernandezena, Euskal Herriak duen ederrenetako bat dugu.
Erromanismoaren eta barrokoaren artean
Lehen eskultura barrokoaren irizpide kronologikoaren antolamenduak behartzen gaitu bi ertilarirengandik edo, hobeto esanda, bi lantegietatik hastera nolabait ere, manierismo Antxietarraren oinordekotzat hartu behar baitira: Pedro Aiala eta Joan Angulo. Eskulturagile hauek, beren taldeekin, Gregorio Fernandezen aurpegietako errealismoa neurri desberdinetan baitaratu zutenak dira:
* ertz askoko tolestura bereziak,
* ilearen tratamendu bera, ile‑xerloa kopetan duela,
* [[Erliebe (eskultura)|erliebeak]] [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribi]]<nowiki/>l alderakoak.
Pedro Aiala. Gorago gogoratu dugu Gasteizko eskulturagile sendi korapilatsu eta aspaldiko baten kimua zen hau 1569an jaio zen. Frantzisko Aialaren semea zen, eta Joan Aiala II.aren biloba. Pedro 1569an jaioa zenez, bere artelanak XVII. mendekoak dira.
Familiako lantegian ikasi zuen erromanismoa eta hauetan agertzen zaigu:
* Billodako erretaulan (1606),
* Gopegiko sagrarioan (1610),
* Doroñuko erretaulan gelditu denean (1610),
* Zurbaoko sagrario hunkigarrian.
Baina Gregorio Fernandezen lanak goizegi begiztatzeagatik, arte emaitzak bi erretauletan apur bat eraldatzeko aukera eman zion, zahartzaro luzeak:
* Bergaran (1614), Gregorio Fernandezen San Inazio hartu zuen erretaula egin zuen,
* Gasteizen (1618).
Eskortzoen eta adierazkortasun naturalisten bila ikusten zaio, handitasun erromanista ukatu gabe, Zalduondoko (1623), Letonako (c. 1630), Zurbaoko (1633‑1642) eta Uribarri Ganboako erretauletan.
Uribarri Ganboako azkeneko erretaula honetan erdiko Birjinaren irudiak Gregorio Fernandezen Birjinen imitazio leial bat dirudi.
Joan Angulo. Bere aita Bartolome Angulo eta Pedro Gonzalez de San Pedrorekin egin zuen lan Barasoaingo (Nafarroa) erretaula nagusian.<ref>C.M.N. III.a, 36. or.</ref>
Etxalarko (Nafarroa) parrokiako Kalbarioa, XVII. mende hasierakoa, bere obratzat hartzen da, eta oso kalitate ederreko Kristo bat islatzen du.
Gero Gregorio Fernandezekin egin zuen lan eta harrez gero hainbat enkargu egin zuen Araban:
* Zalduondo eta Ozaetan bere anaia eta Pedro Aialarekin egin zuen lan;
* Arrietako erretaularen bankuan aurki zen lanean (1621);
* Gasteizko San Pedro parrokian taillatu zuen: haur bat babesten duen “Aingeru zaindariaren istorioa” erliebea (litekeena da Gregorio Fernandezen estiloan San Migelek herensugea lantzaz zulatzen duenekoaren imitazioa izatea.<ref>Teresa BALLESTEROS IZQUIERDO, ''El retablo del Santo Anjel de la Guarda en la iglesia de San Pedro de Vitoria''. Kultura 4. znb. (Ots. 1992), 19‑27</ref>
San Isidroren erliebea iturburu bat mirariz sortaraziz, Erroman eginiko grabatua da, San Isidro Nekazariaren aldarera igotzearen ospakizuna zela eta (1622).
Joan Angulo, bere seme Jose Angulorekin egin zituen lanak asko dira. Bere lantegitik sortu ziren honako erretauletako hauek:
Sagastieta (1630), Munain (1633), Dulantzi (1635), Añua (1635), Ali (1639) eta Lukoko (1640) erretauletakoak, beharbada.
Guztietan sumatzen da Gaztela aldeko eskulturaren kutsua.
<center>* * *</center>
Araba aldetik Gipuzkoa aldera igaroz gero, probintzia honetan ere aurkituko ditugu beren lanetan Gregorio Fernandezen eragina antzeman diezaiekegun eskulturagile sonatuak. Garrantzizkoenak nabarmenduko ditugu: [[Joan Mendiaraz|Joan Mendiaraz,]] [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]] eta [[Gartzia Berastegi]].
==== Joan Mendiaraz eta Mendiaraztarrak ====
Mendiaraz familiak Urretxun zuen bere lantegia.
Ezer gutxi dakigu Domingo Mendiarazi buruz, Antxietaren inguruan trebatua izan zela uste bada ere.
Bizente Mendiarazi buruz berriz, 1625 eta 1627 bitartean Legazpi eta Zumarragako erretauletan jardun zuela badakigu, eta hauetako bat Legazpiko San Migelen ermita baterako izango dela.
Joan Mendiaraz. Domingo Mendiaraz honen semea eta agian Bizenteren anaia Joan Mendiarazen lana da hain, zuzen ere, gehien axola zaiguna, honetaz Inazio Zendoiak egindako ikerlanen ondoren berri gehiagoren jabe garenez.<ref>''El retablo barroco en el Goyerri'', 183‑185. or.</ref>
Legazpin. Ermitaren izena daraman San Migelen irudia. Zumarragan dokumentuetan azaltzen zaizkionak: gurutze bat (1618) eta aurretik Piztuera eta zutabeko Kristo bat. Bere jatorritik gertuko Zumarraga eta Legazpiko inguru estutik kanpo, Araban beste lan batzuk ere bere gain hartu zituela azaltzen da dokumentuetan: Maeztun, gerora ordezkatua izan zen sagrario bat egin zuen; Erroetan, San Sebastian martiriaren erretaula baten arkitektura berari esker egin zen; santuaren irudia Diego Mayoraren ardurapean geratu zen. Legazpin alboko erretaula. Joan Mendiaraz 1631ean Gipuzkoara itzuli zen eta bere suhi Joan Gartzia Berastegirekin batera Legazpiko parrokiarako alboko erretaulatxo bat egiten jardun zuen.
San Inazioren irudia. Mendiarazek bere bururi betebehar hau jarri zion “Azkoitiko parrokia-elizan dagoen Loiolako San Inazioaren antzeko irudi mukulu bat erretaula eta guzti egingo zuela, zeinarengatik 100 dukat jasoko zuen”. Loiolako San Inazioren kanonizatze eta Probintziako Zaindari izendatu zeneko garaia zela eta (1622) Batzarrek Santuaren estatuak edo irudiak egin zitezela agindu zuten. Mendiarazek Legazpirako taillatu zuen San Inazioren irudian, Migel Goroa eskulturagileak Azkoitirako egin zuenaren ereduari jarraitzeko gomendioa egin zitzaion. Gipuzkoako Zaindari Santuaren betiko irudia da, XVII. mendean ohikoa, eskuineko eskuan Jesusen Izenaren enblema edo anagrama duena eta liburua (Konstituzioenak ala Gogo Jardunenak) ezkerrekoan.
Mendiarazen eskultura, irudi zurruna, grazia eta mugimendurik gabea da, eredutzat hartu zuen Azkoitikoa baino kaskarragoa kalitatez.
Arriarango erretaula. Joan Mendiarazek, 1624an Arriaranen elizako erretaula egin zuen. Urte horietan bertan Gregorio Fernandezek Gasteizko San Migelen erretaulan eta Arantzazuko Andre Mariaren santutegikoan ziharduen. Beranduago desegin egin zen azkeneko lan honetan, Mendiarazen alaba batekin ezkondu zen Gartzia Berastegi izan zuen lagun maisu gaztelauak. Familiako egoera horrek lagunduko zion Mendiarazi Gregorio Fernandezekin harreman zuzen bat izaten eta, Urretxuko eskulturagilearen lanen barruan, Arriarango honek duen kalitatea baino hobea lortzen. Hauxe baita agian bere lanik hoberena; erromanista itxura argi baten ondoan, errealismo barroko hasiberri bat suma daiteke.
Lazkaoko sagrarioa. Mendiarazek 1633an, Lazkaoko parrokiarekin egin zuen hitzarmena, 140 dukaten truke sagrarioa egitekoa; delako sagrarioa ez da gorde.
==== Diego Mayora ====
Mendiarazek baino garrantzi handiagoa du [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Diego de Mayora {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/50846/diego-de-mayora|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eskulturagileak, Seguran bizi zen eta diseinugilea ere izan zen, kalitatez hobea ez bazen ere, bai ordea kantitatean.
Bengoetxearen ikasle honek erromanismoaren jarraibideak eredu izan zituen bere lehen lanetan. Gerora, Gregorio Fernandezen Arantzazuko lanaren eraginez, aldatu egin zuen bere estiloaren norabidea.
Zendoiak dioenaren arabera, aurreko estiloari nagusigoak hartu zion atxikimendua zela eta, eta itzal izatera ere iritsiko zitzaion beste imajinagilerik ere ez zelako, 1620 eta 1650 bitartean Goierrin (Gipuzkoako goialdeenean) bere artea ia monopolioa izana ulertu egiten da.<ref>O.c., 152. or.</ref> Bestalde, urte luzeetan bizi izanak –1650. hamarkadan zendu zen– eta bere jarduera emankorrak, mendearen lehen erdi horretan, bere eskulturetan, erretaula lanetan baino hobeto sumatzen zaion estiloaren garapenera eraman zuten.
Nafarroa. Eskualdeko erretaula nagusietarako egin ziren bere lehendabiziko lanak. Baina, oraindik gazte zelarik, badirudi Nafarroako erretauletan ere esku hartu zuela.
San Migelen erretaula Olatzagutian. Zehazki esateko, 1627an San Migelen erretaulan aurkitzen zen lanean.
Erretaulak baditu zortzi taula eta beste hainbat mukulu. Ia bere bizitza osoan Mayorak erakutsi zuen estetika erromanistarekiko leialtasuna zela eta, uste izatekoa da berari emango ziotela bankuko taula erliebeak egiteko. Baina, egitasmo ikonografiko hain korapilatsuak denbora luzez ertilari bat baino gehiago esku beteko lanez eduki zuenez gero, ez da erraza bere egilearen nortasuna ziurtasunez erabakitzen.
Araba. Mayorak, Arabako parrokietan ere egin zuen lan:
Okarizeko parrokiarako San Kristobalen irudi bat egin zuen 1625ean, eta beste batzuk beranduago San Antonio Abadearen irudia eta gurutze bat eliz bererako, baina, artelan hauetakorik ez da bat ere gorde.
Erdoñanako (Araba) erretaula nagusian, 1633 eta 1639 bitartean angeluzuzenezko zortzi nitxotan kokatuak dauden irudiak taillatu zituen eta baita ederki asko asmatu ere, Jasokundearen erdiko irudi eder eta hunkigarrian.
Erroetako parrokian, 1646an, San Sebastianen irudia egin zuen, lehen esan dugun bezala, Joan Mendiarazek hitzarmen egin zuen alboko erretaula batentzat. Imintzio barrokoak dituen irudia dugu, eskulturagilearen bizitzako azken aldiko data salatzen duena.
Gipuzkoa. Gipuzkoan berak egin zituen lanak ere ongi dokumentatuak daude:
Lezoko erretaula nagusian, Domingo Goroa erretaula‑mihiztatzailearekin hitzarmena egin zuen hartan Mayora izan zen eskultura lanez arduratu zena, horretan Goroa berak esku hartu behar izan bazuen ere.
Zeraingo erretaula nagusian, 1624an, inola ere azkar samar eginak izan behar dute imajinek. Egitura erromanista duen erretaula batean, bakoitza bere horma-hobian sartuta, santuen zortzi irudiek eta hauetaz gainera, Jasokundeko irudiaren mukulu nagusiak eta atikoko Kalbarioak ohikoa duen egitura erromanista agertzen dute:
* aurrez aurreko jarrera,
* monumentu alderako joera apur bat duen gelditasuna,
* anatomian egokitasuna baina, baita aurpegietako adierazkortasun gabezia garbia ere,
* bankuko erliebeetan naturalismoa baino manierismo gehiago duten irudiak agertzen dira.
Gaintzako erretaula. Denbora gehiago behar izan zuen 1626an Gaintzako erretaula nagusirako hitzartutako tratu handia burutzen, 1653an oraindik Mayora eta bere laguntzaile Joan Ayerdi asebetetzeko eran ordaindu gabea zelarik.
Erretaulako gaiak ohikoak dira: Kristoren haurtzaroko eta Nekaldiko irudiak eta San Migelen elezaharrekoak, Gregorio Fernandezek garaitsu horretan Gasteizko San Migelenean garatu zituenak, eta Mayorak ikusiak izan zitezkeenak; dena delarik ere, hori ez zitzaion nahikoa izan erromanismotik askatzeko, ezta bere artelanen kalitatea hobetzeko ere.
Segurako ertilariak ez du ia inoiz konposaketa zentzu on bat harrapatzen eta giza irudi lerdenaren aurrean sor geratzen da, beti mozkote samarrak sortzen baitzaizkio hauek.
Legazpiko Jasokundearen parrokiako erretaulan ere ez du kaskarkeria gainditu. Erretaula hau 1639an egina da eta Santa Ana eta Birjina Haurrari eskainia dago.
Ataungo San Martinen erretaula nagusian Mayorak egokiago jardun zuela iruditzen zaigu. Hainbat eszenatan, Artzainen Gurtzarenean, esate baterako, konposaketan egokiago asmatzea lortu zuen, eta, oro har, argi dago irudiek naturalismoan eta mugimenduan irabazi zutela erretaula honetan; tolesduren batzuetan Gregorio Fernandezen eragina ere sumatzen da, nahiz eta inoiz bereganatzerik lortu ez izan Valladolideko maisu handiak bereak dituen gorputzetako arintasun errealista eta aurpegietako adierazkortasun gozoak.<ref>Zendoyaren ustetan San Frantzisko estigmatizatua eta atikoko Kristo gurutziltzatuaren irudiak baino ez dute azpimarratzerik merezi, beren barrokotasun kutsuagatik, nahiz Gregorio Fernandezen aipamenengatik.</ref>
Beste zenbait artelan. Hala, ez dugu beharrezko ikusten Munain (1631), Heredia (1637) eta Alaiza (1646) nahiz beste leku batzuetan Mayorak egin zituen lanetan gelditzea, non gutxi-asko dokumentuen bermeaz, Segurako eskulturagilearen gubia ikusi nahi izaten den.
==== Joan Gartzia Berastegi ====
Beste asko lez, bi lanbide –arkitekto eta eskulturagile– elkartzen dituen maisu bat Joan Gartzia Berastegi dugu. Dokumentuetan “Valladolideko erretaula-mihiztatzailea” (1631) deitzen zaio. Ohar honek Gregorio Fernandezen lantegiarekin harremanetan jartzen du, eta halaxe gertatu zen Gipuzkoara Arantzazuko erretauletan lan egitera 1627an maisu Valladolidtarrak tratua eskaini ondoren iristen denean; bere kontura hartu zuen gerora aulkiteriaren lana. Eskulturagile gailego handiaren kategoria maila iritsi ez bazuen ere, “ez zela gutxiesteko ertilaria” epaitu zuen Julian de Pastor y Rodriguezek.<ref>''Historia de la imagen y santuario de Nuestra Señora de Arantzazu'' (1880). Bilbon argt. (Bilbo,1985), 171. or.</ref>
Arantzazuko aulkiteria 1834ko sutean erre eta desegina izan zenez, beste lanetatik epaitu beharko da –Viñazako Kondeak, Fernandezena<ref> ''Adiciones''... (Madril, 1889), 260. or.</ref> berarena zela aitortu zuen– eta bere kalitatea ikusita, beste batzuetatik, besteak beste, zenbait ikertzaileen arreta merezi duen Zegamako erretaula nagusitik.
Berastegi, familiaz, Joan Mendiarazen enborreko egin zen, bere alabarekin ezkontzean.
Erretaula txikiak. Mihiztatzaile edo arkitekto modura lan eginaz, erretaula txiki sail bat egin zuen, Legazpin (1631), Lazkaon (1640) eta Seguran (1654).
Aulkiteria. Gaur egun desagertua den Gasteizko San Domingo komentuko koruko aulkiteria (1654).
Zegamako erretaula. Zegaman egin zen lanari dagokionez, erretaulako mazoneria-lana egin zuela bederen ezin daiteke zalantzan jarri.<ref> “Erretaula nagusiaren eraikuntza alboetako beste hirurekin burutu zen, 1638ko maiatzaren 22an egin zen idatziaren arabera, hauetako bi oraindik mantentzen dira eta egile Zegamarra den.... arkitekto maisuaren egitasmoa “kandelara”, 3.950 dukatetara makurtuz” azaltzen da. I.CENDOYA, O.c., 191‑192. or.</ref>
Baina, hemen imajinagintza baizik ez dugu ukituko. Berastegiren arkitektura lana aitortzen eta goraipatzen du Velez Chuarrik, baina honen iritziz, irudiak ez dira bereak, zeren eta “nabari diren hainbat esku Viana‑Cabredoren lantegiko eskulturen sintonia berean azaltzen baitira. Ez litzateke batere harrigarri izango Bazkardo bera edo Diego Jimenez II.a lan honen atzean izatea”.<ref> “Gorpuzkerek eta konposaketek zenbaitetan Gregorio Fernandezen oroigarriak erakusten dituzte; baina oraindik ere nafar‑errioxar lantegi oparotik gertuago leudeke”. J.J. VELEZ, O.c., 70. or.</ref>
Egilea dena delakoa izanik ere, bereziki miresgarria da aldare nagusiko erretaula. Laua da zabaleran, bankua, bost kaletako bi gorputz eta errematearekin egituratzen dena.
Bankuan 4 ebanjelariak irudikatzen diren erliebeak daude; eta bi gorputz edo solairuetan, berriz, eskalearekin dagoen San Martin irudikatzen da erdiko nitxoan; lau etxeetan eszena hauek daude, gorputz bakoitzeko bina: Deikundea, Ikustaldia, Artzainen Gurtza eta Erregeen Gurtza; kale tartetan santuen estatuak agertzen dira Pedro eta Paulo, Joan Bataiatzailea eta Bartolome; atikoan, Kalbarioa, saihetsetan San Frantzisko eta San Antonio Paduakoren irudiak dituela.
Anatomien egokitasunak, jantzien zabalera dotoreak, jarreretan berezko malgutasunak, espazioaren iradokizunak eta perspektiban asmatzeak, keinuen grazia eta adierazkortasun eraginkorrak multzo osoari aparteko kalitatea ematen diote.
Arkitekto eta mihiztatzaile, bere maisutasunaz ziur gaudelarik, Zegamako eskultura-lanen egilea Berastegi dela erakutsiko balitz, barroko aldian berezkoa zen espezializazioari ihes egitea lortu zuen ertilari horietako baten aurrean ginateke. Egia da bai, galdera susmagarri honek harrapatzen gaituela: zergatik ez zioten besterik agindu eta ez dugu bere beste eskultura lanik ezagutzen? Nolanahi ere, Velez Chaurrik dioenez, “aitortu beharrean gaude Gipuzkoako eskultura barrokoaren multzorik hoberenaren aurrean” gaudela.
<center>* * *</center>
Valladolidetik, Berastegi Gregorio Fernandezen esparruan oroitu dugun ezkero, Arabara maisu handiaren ingurura iritsi eta beren artelanak utzi zituzten beste ertilari kanpotar batzuk ere gogoratu beharko lirateke, esate baterako, Rubalcaba.
Gabriel Rubalcaba. Cudeyoren lantegiko Gabriel Rubalcaba, Salamancan egona zen Pedro Hernandezen etxean langintzako ezaguerak hobetzen. Caicedo Behekoan erretaula nagusiko erliebeak egin zituen (1642); Ikustaldiaren erliebean Valladolid aldeko ukitua sumatzen da.
<center>* * *</center>
Bestalde, erromanismotik hasi eta barroko aurreko errealismoraino, XVII. mendearen lehen erdian euskal eta nafar ertilarien bilakaera nolakoa den ikusi nahi bada, ezinbestekoa dugu egile esanguratsuena den horrengan gelditzea: Joan Bazkardo nafarra.
Joan Bazkardo
Margolari baten semea zen Joan Bazkardo Caparroson jaio zen 1584an, Gonzalez San Pedroren lantegian ikasi zuen Cabredon eta bere alabarekin ezkonduta, 1600ean bere aitaginarreba hil zenez, bere lantegiko buru gelditu zen. Horrela beraz, Antxietaren erromanismoaren oinordeko izanik, berehala bereganatu zituen naturalismoaren berrikuntzak. Erretaulen diseinatzaile bikaina, lehenengo erromanista gustuarekiko leiala izan bazen ere, gero klasizismo alderako bilakaera izan zuen, bere eskultura lanetan baiezta daitekeenez.
Mende hauetako eskultura lantegien historia egiten ahaleginduko bagina, ezin ahantziko genuke –erromanismoaren kapituluan aipaturik utzi dugu– Cabredoko lantegiak izan zuen garrantzia, hainbat belaunaldi lanean egin zituen lantegia izanik.<ref>Lantegi hau, XVI. mendearen azken herenean Pedro Gonzalez San Pedroren eta Diego Jimenez “Zaharraren” eskumenean egon zen; Bazkardo eta Diego Jimenez “Zaharrarekin” kemen berriak hartu; Diego Jimenez Gaztearekin iraun zuen eta gerora Bernardo Elcaraetarekin, eta azkenik XVIII. mendean Frantzisko Jimenezekin. Honako hauxe da Jimeneztarren ahaidetasuna: Joan Bazkardo, Ana Maria Gonzalez San Pedrorekin ezkondu zen, eta bi hauengandik sorturiko alaba, Diego Jimenez II.arekin ezkondu zen, horrela bi eskulturagileren adarrak elkartuz. J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 67‑68. or.; ikusi, halaber, C.M.N. II, 1, XXXI.ean, 387. or</ref> Bazkardo da, inolako zalantzarik gabe Cabredon jaio zen ertilari leinu horretako eskulturagilerik garrantzitsuena.
Erretaulak Caparroson. Bere jaioterrian, Caparroson, gorde ez diren hainbat erretaula egin zituen.
Martin Bidartek esku hartu zuen erretaula nagusia, artean ere erromanista kutsu apur bat zuena zelarik. Handik, irudi batzuk salbatu ziren, erretaula, beste multzo barroko batek ordezkatu zuenean:
* Igokundea eta Mendekoste irudikatzen dituen bankuko bi erliebe, barroko aldiko polikromia polit bat dutenak dira.
* alboko kaleetako Pedro eta Paulo Santuen bi mukulu ere, Bazkardok eginak izango dira; bolumen handiko irudiak dira, zurrun eta ertz askoko tolesdurak dituzten mantu zabaletan bilduak.
Caparrosoko Virgen del Soto deritzanaren egilea nor den ere ez da zalantzan jartzekoa, Gaztela aldekoekin alderatuz gero, Maria Birjinaren irudirik ederrenetarikoa da, polikromia bikain batek areagotua delarik kasu honetan.<ref>C.M.N. III, XXVIII.ean.</ref>
Antxietaren erromanismoarekin. Bere lehen urteetako jardunean Bazkardok Antxietaren erromanismoa zabaltzen jarraitu zuen.
Oso litekeena da Cabredoko parrokiaren erretaulako eskultura batzuetan bere eskua ikusi izatea, lantegi hori berak gidatu baitzuen hil zen arte.
Tuterako katedraleko erretaula nagusian, eskema erromanistari leial zaion Igokundearen estatua berari esker egina da (1606). Baina, irudia ingurutzen duten aingeruak 1620an Pedro Martinez eta Joan Binies‑ek eginak dira.<ref>C.M.N. V, 1.ean, 259. or.</ref>
Oraindik erromanistak diren lehen lan horien artean sartu behar da Guardiako Santa Mariaren erretaula.
Iruñeko katedraleko bihitegiaren barruan (gaur egun katedraleko Museoa) Bazkardok 1616rako jada taillatua zuen Gurutziltzaturiko Kristoren irudi bikain bat dago. “Kristo bizirik adierazia dago, burua ezkerraldera okertua eta begirada gora aldera. Garbitasun‑oihala eskuinean korapilaturik duela, gorputza nabarmen azaltzen da bere soin‑enborraren anatomia sendotasunagatik eta beso eta zangoetako muskulaturagatik”.<ref>C.M.N. V.ean, 62. or.</ref>
Gregorio Fernandezen eraginarekin. Ondoren, Gregorio Fernandezen eragina bereganatuz, Arabako Errioxan eta Gipuzkoan lan oso emankorra lantzen jardun zuen. Bera zen lehen arduraduna erretaula nagusi hauetan:
Oiongoan (1624) Pedro Jimenez I.aren laguntzarekin,
La Puebla de Labarkakoan (1638) Diego Jimenez II.arekin,
Tolosakoan (1643) Bernabe Corderorekin, 1781ean sute batek irentsi zuen lanean,
Irungoan (167…), Junkaleko Andre Mariaren erretaula ederrean.
Meanuriko elizan:
* 1633an koruko aulkiterirako diseinua egin zuen, Andres Larreak bukatu zuena;
* hiri horretan bertan sakristian aurkitzen den Arrosarioko Andre Mariaren estatua taillatu zuen 1638an. Azterketa estilistikoak berak bultzatzen du, hainbat lekutan banatuak dauden beste Arrosarioko Birjina batzuk bereak direla pentsatzera.
Vianako Santa Marian:
* Bazkardok San Bartolomeren erretaulan esku hartu zuen mendearen laugarren hamarkadan; atikoko San Migel eta bi erliebe, erromanismoa eta naturalismoa uztartzen direneko lanak ditugu.<ref>C.M.N. II, 2an, 567. or.</ref>
* Vianako eliza berean, Santiago eta Santa Katalinaren erretauletan, Joan Bazkardoren (1631) eskultura-lana dokumenturik azaltzen da, Diego Jimenez II.ak lagunduta egina, beharbada.
Egitura hauen traza badirudi Logroñoko Santa Maria la Redondako erretaulan inspiratuak daudela.
Izendapenak. Bazkardok, Pedro Jimenezekin batera 1626an<ref>C.M.N. II, 2an, 572. or.</ref> egin zuen Logroñoko Santa Maria la Redondako Kristoren erretaula, izendapen hauen adibidea da.
Eliza honetan bertan Bazkardoren lantegiarekin zerikusirik izan dezakeen Gurutziltzatuaren tailla eder bat jasoa dago sakristian.
Gauza bera gertatzen da Vianako kanposantuko kaperan gurtzen den beste gurutziltzatuaren irudi batekin.
Anitz dira Bazkardori edo bere lantegiari egiten zaizkion esleipenak, hona hemen adibideak:
* Asiaingo erretaula nagusiko Jasokundearen irudia,
* Marañongo elizako Ecce‑Homo artistikoa.
Joan Bazkardoren lorratza
Diego Jimenez II.a. Bazkardoren eraginik izan duenik izan baldin bada, lehendabizikoa Vianako dinastiako Diego Jimenez II.a, bere suhia da zalantzarik gabe. Mikaela Bazkardorekin ezkondu zenean, elkarturik geratu ziren Viana eta Cabredoko lantegiak. Gasteizen kokamena harturik, Diego Jimenezen artelanak 1641etik hasita dokumentuetan sarritan azaltzen dira, hain justu, La Puebla de Labarkako erretaularen eskultura erdiak bere aitaginarrebak uzten dizkion garaitik.
Urte horietatik, 1660an, heriotzako ordura arte, Araba eta Errioxan lan emankor bat egin zuen, lantegiko nagusiak markaturiko ereduak jarraituz, baina horrek ez zion eragotzi hizkera hori berea duen hiztegi apur batez ñabartzen:
* tamaina handiko irudiak,
* mantu zabalez estaliak,
* toles zurrunak eta
* profil zorrotzeko aurpegi adierazkorrak.
Bere lanak Arabako Errioxan leku askotan zehar zabalduko dira (Ekora, Paganos, Eltziego, Guardia, Nabaridas, Leza) eta Ekialdekoan (Dallo, Luzuriaga, Erroeta).
“Artelan horietan gehienak alboko erretauletarako irudiak dira, eta Dallon baizik ez zitzaion agindu erretaula nagusi bat oso‑osorik bukatzeko, Oinak Garbitze eta Afari Santuko erliebeekin eta San Pedro, San Paulo eta San Andresen taillekin”.<ref>J.J. VELEZ, O.c. 68. or.</ref>
Bernardo Elkaraeta. Asteasun (Gipuzkoan) jaio zen Bernardo Elkaraeta, Santo Domingon bertakotu eta han lantegi bat sortuz, Cabredon ikasle jardun ondoren agian. Nolanahi ere, bere estiloak Bazkardorena gogorazten du; eta bere jarduerak lehentasuna Errioxa Garaian izan bazuen ere, Burgosera ere iritsi zen, baina batez ere, bere bizitza luzean zehar Baskonia osoan barrena hedatu zen:
* Larraulgo erretaula nagusiko irudiak (1655),
* San Migelen eta Arrosarioko Andre Mariaren irudiak Bergarako San Pedro parrokiarako (1656),
* Lezarako irudiak (1667‑1670), Gatzaga Buradonerako irudiak (1677) eta abar.
Bere lanen arteko ale eder bat galdu egin zen, Bilboko San Frantzisko komenturako eta Guardiako Santa Mariarako (1662) burutu zituenak, esate baterako.
Bere lanik garrantzizkoen eta esanguratsuenak Viana, Eltziego eta Bastidan ikusi behar dira:
Vianako erretaula nagusiak hiru gorputz, hiru kale eta lau kale tarte ditu. Bertan, Elkaraetak, Andres Larrea, Joan Larrainzar eta Joan Bautista Susorekin elkarlanean, 1670 eta 1674 bitartean, hamabi apostoluz, santuz eta martiriz inguraturiko Maria Birjinari buruzko mukulu eta erliebeen egitarau zabal bat burutu zuen.
Elkaraetak apur bat areagotu egiten du barrokismoa janzkeratan, jarreratan eta keinuetan; bere pertsonaietan ezagunak diren ile mardul kizkurreko, hazpegi txikiko aurpegi herrikoiek ez dute bere maisu Bazkardorenak duten dotoreziarik.
Elkaraetarekin, Eltziegoko San Andresen erretaulan elkarlanean aritu ziren Diego eta Pedro Jimenez. Badirudi Asteasuko eskulturagileak eginak direla:
* Apostoluen irudiak
* eta Birjinaren historiaren oholak.
Horietan alderdi “piktorikoa” edo bizitasun plastikoa izan da azpimarratua, zenbait eszenatan, besteak beste, Maria belauniko eta besoak zabaldurik Jainkoaren mezua onartuz, Vianakoaren oso antzera agertzen duen Deikundearenean.
Bastidan, mukulu handiak gainjartzen zaizkie erliebe txikiei, Viana eta Cabredoko lantegiekin lotura sumatzen zaien San Pedro eta Jasokundean, esate baterako.<ref>Ibidem 69. or.</ref>
Frantzisko Foronda. Viana‑Cabredoko lantegiekin badu zerikusirik, 1625ean Valladoliden aurkitzen zenez, Gregorio Fernandezekin izan zuen harremanaren berri garrantzitsua ezaguna dugu. Itzuli ondoren, lehendabizi Cabredon kokatu zen eta gerora lantegia irekiko zuen Arnedon. Bartolome Calvorekin izan zuen lotura ere ezaguna zaigu.
Aguraingo Santa Maria parrokiako erretaula nagusiaren atikoan (1637) egin zituen zenbait erliebe, Jasokunde/Koroatzearena hain zuzen ere, Valladolideko maisuaren Guztiz Garbiaren irudietan aurkitzen den ereduari jarraikiz.
Errioxan egin zituen zenbait lanez gainera, beste hauetaz ere arduratu zen:
* Urarteko alboko erretauletako irudiez,
* Bernedoko sagrariokoez (1663),
* Hiriberriko (Tobera) (1663) erretaula nagusiko bi Joan Santuen irudiez eta sagrarioaz, non lantegiko eskemak errepikatzen diren.
Bartolome Calvo. Viana‑Cabredoko lantegiarekin badu zerikusirik honek ere. Eskulturagile honek Orbison familiako lantoki emankor bat eratu zuen, bere seme Bartolome eta Migelekin batera. Lantegi horretatik sortu ziren Cabredoko lantegiarekin izandako harremanak nabarmenduko dituen lanak:
* Aletxan, San Esteban bat (1659),
* Bujandako Arrosarioko Ama (1664).
Eta hainbat irudi:
* Orbison (1665) eta Oteon (1666) alboetako erretauletakoak,
* eta Kripango (1663), Maeztuko (1666) eta Gebarako erretaula nagusietakoak, azkeneko hau zati batzuetan, bederen, bere semeek egina da (1680).
Agian, lan hauen kalitate estetiko eskasa, “arte herrikoia” izendapenez izendatzea egokiago litzatekeen esku-hartze horrek eragindakoa izan daiteke.
Domingo eta Martin Zatarain. Beharbada, Joan Bazkardoren ondoan ikasia izango zuten langintza eta honako erretaula hauek egin zituzten:
* Hernanikoa (1651),
* Andoaingoa (1657),
* Ordiziakoa,
* eta Zaldibiakoak (1660) beharbada, bertako erretaulen kontratista Bernabe Cordero eta Pedro Latijera arkitektoen inguruan ibiliak baitziren.<ref>I. CENDOYA, O.c., 215. or.</ref> Nolanahi ere, balio gutxiko ikono-multzoa da, bere arkitekturarekin alderatuz gero.
Lehen Barroko aldiko eskulturagile Nafarrak
Nafarroan XVII. mende osoan ezagutu zen erretaulen hedadurak, lantegi gehiago ireki beharra ekarri zuen, non gremioetan bildurik, Erriberan bereziki, bezero elizkoi eta dirudunen zerbitzuan jardun zuten.
Gurrearen lantegia. Tuterako Joan Gurrearen lantegitik irten zen:
* Birjinaren estatua (1635), Tuterako Garaziaren Andre Mariaren (Ospitalea) erretaula nagusian erdiko nitxoan dagoena, ukitu erromanista garbiekin.
* delako ospitale berean jasoa den zutabeko Kristo ederra, barroko aldiko naturaltasun handiagoa duena.
Gurreatarren lantegiari eginarazi zitzaion:
* Ablitaseko Santa Maria Madalena parrokiako erretaula nagusia. Bai zaindari emakume santuaren monumentuzko estatua eta kale tarteak betetzen dituzten beste emakume eta gizon santuak, Frantzisko Gurrea eta Casado lantegiko buruzagiaren semeak taillatu zituen.
Lantegi berean egina da:
* Tuterako Karmengo Amaren elizako erretaula. Lan hauek berehala datorren barrokoa aldarrikatzen zuten.
Sebastian Sola Calahorra. Eskulturagile hauxe da “Nafarroako Erriberan Barrokoaren benetako sarbidea gauzatu zuena”.<ref>C.M.N., I, XXXVII.ean.</ref>
* Horixe bera izan zen 1659an Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperako erretaularen iradokitzailea, gerora, Frantzisko Gurrea Casado bere laguntzaile minak egina izan bazen ere.
* Beranduago (1671‑74) eta horrekin batera, Corellako Arrosarioko parrokiaren berebiziko erretaula nagusia <ref>J. SEGURA MIRANDA, ''Tudela. Historia. Leyenda. Arte.'' (Tutera-Iruñea 1964).</ref> egin zuen; erretaula horretan, barroko aldiko egitura jatorrean: nagusi dira aihenez, mahats‑mordoz eta abarrez apainduriko zutabe salomondarrez uztaituriko zazpi ohol margotuak.
Beste lantegi batzuk. Ikusezinagoak azaltzen dira beste dinastia batzuk, Zaragozarekin harreman estuak zituzten Domingeztarrak, lehen barroko aldiko eskulturagile Joan de Binies famatuaren oinordeko Viñestarrak, ala Ganbartetarrak.
Eskulturgintzan aditua eta familia guzti hauekin, batez ere, San Joantarrekin eta Gurreatarrekin lan egin zuen ertilaria Azkoiengo (Peralta) Joan Peraltakoa da, Tuteran kokatu eta Frantzisko San Joanekin ikasten hasi, eta, 1735ean hil zen arte, bertan lan egin zuena.<ref>R. FERNANDEZ GRACIA, ''El retablo barroco en la Ribera''. 457. or.</ref>
Riotarrena da azken dinastia, baina berauekin, hurrengo kapituluan helduko diogun kultura barroko bete‑bete batean sartuko gara.
Bizkaiko, Kantabriako eta Errioxako lantegiak
Bizkaiko XVII. mendeko erretaula mihiztatzaile eta imajinagileen emaitzen arteko bereizitasunak zeintzuk ziren erabakitzeko orduan, ez da samurra gertatzen egileak eta lantegiak ezagutu eta hauen lanen berri ematen, baldin eta ez bada dokumentu behar bezain zehatzik eskuratzen.
Elizbarrutiz Calahorrakoa izanik, begien bistakoa da Bizkaiak errioxar artean izan zuela eragina.
Joan Palacio Arredondo I.a. Limpias lantegiko pertsonaia oso garrantzitsu bat da, Burgosen ere langile izan eta aldi baterako kokatu zenez Bilborako ere jardun zuena. Erretaula hauetan aritu zen:
* Gueñesko Santa Marian (c. 1631),
* Romañako San Pedrorenean, Turtziozen (1632),
* eta Arrosarioko Ama Birjinarenean, Balmasedako parrokian (1637).
Funtsean beren mukulu eta erliebeak erromanisten ereduei jarraitzen zaizkie, zenbait berezitasun badutelarik:
* kanon luzanga,
* gorputz tenteak,
* aurpegi lasai eta zorrotzak.
Adibidez, Gueñesko Deikundea eta Epifaniaren erliebeek Viana‑Cabredoko lantegiko konposaketak gogorazten dituzte.
Felipe Gargolla Ribero. Aldi berean erretaula mihiztatzaile eta eskulturagile, ertilari kanpotarra, Felipe Gargolla Ribero errioxarra zen, naturalismoaren bidezidorretik, egitura tolesgabe eta herrikoi bati jarraiki zitzaiona. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen lan egin zuen. Aldi batez bizi izan zen Bilbon, eta ordukoak izan behar dute bere esku hartzeak:
* Zamudion (1639),
* Turtziozen Romañako San Pedro elizan (1640, erliebeak baino ez),
* Ahedoko San Migelerenean (c. 1640).
Gero Burgosen eta Errioxan jarraitu zuen lanean.
Antonio Alloitiz. Garai horretan Antonio Alloitiz izan zen Bizkaian eskulturagile seinalatu samarra, Muruetako elizatekoa izanik, gertuan zuen Foruan lantegia kokatu zuena. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen barrena ibilia zen; Bernabe Cordero eta Pedro de la Torre mihiztatzaileekin harremanak baitzituen, baita Gregorio Fernandezen lantegitik irten zen eskulturagile hoberena zen Valladolideko Frantzisko Ferminekin ere, 1643an. Bere lantegi eraginkorrak “lehen mende barrokoko arkitekto eta eskulturagile bizkaitar nagusia bilakatu zuen”. Azkoitiko parrokiako erretaula nagusian ere esku hartu zuen.<ref>Antonio Alloytizi buruz, ikusi, J. ZORROZUA, O.c. 181. or. Joan Bautista Mendizabal Juaristi ikertzaile gogotsu eta Jaurlaritzako Turismo Sustapeneko Zuzendariari zor diot Azkoitiko erretaula nagusiari buruzko ohar hau: “Hasiera batean, beraren diseinu-lanean Bernabe Cordero arkitektoak esku hartu zuen; hau hil zenean, behin betirako traza egin zuen Frantzisko Bautista Anaiak, Madrilgo Jesusen Lagundiaren Ikastetxe Inperiala diseinatu zuenak. Aldaera batzuen ondoren, 1660tik aurrera Antonio Alloytizek egin zuen eta 1675 aldera Joan Ursularre Etxeberriak eman zion bukaera.”</ref>
Baina, dirudienez berez Alloitiz eskulturagile baino gehiago aritu zen mihiztatzaile eta erretaulen arkitekto ere jardun zuen, eta, beste batzuentzat uzten zituen eskultura, besteak beste, Pedro Alloitiz eta Joan Palacio Arredondorentzat. Arkitekto zen aldetik, nahiago izaten zituen euskarri ildaskatuak, eta “burdin hesi trinkodun” zutabeen hedatzaile nagusia izan zen.
Azkoitiko erretaula nagusiaren hitzarmenean aurkitzen dugu 1660an; delako erretaulan eskulturgintzan hasi egin bazen ere, ez zuen jarraitzerik izan, gaixotu eta hil egin baitzen; hala, Joan Usularrek amaitu zuen bere lana.
Bai Azkoitiko erretaularako egin zituen eskulturetan, nahiz Bilboko San Anton elizarako egin zituen beste batzuetan Alloitizek bere irudiei adierazpen berezia emateko gaitasun gutxi azaldu zuen. Zertxobait hobeak dira Zornotza eta Mañariako bere Birjinak, eta Bilboko katedraleko Errukiarena.
Pedro Alloitiz. Lehendik aipatua dugun hau Foruko lantegi beretik sortua da, eta oso litekeena da Antonioren ahaidea izatea ere. Berari buruz ezer gutxi dakigu zehazki eta ziurki:
* Debako (Gipuzkoa) Arrosarioko erretaulan lan egina izan behar du.
* Galdakaoko (1660‑1665) Santa Mariako alboko erretaulak bereak direla azaltzen da dokumentuetan.
* Urduñako Guztiz Garbiaren erretaulan esku hartu zuela uste izaten da eta, halaber, Busturiakoan.
Gregorio Fernandezen artea bereganatua zuela estiloan ikusten da, berari jarraitzen baitzaio tolesdura zokotsuen trataeran. Gordexolako artelana herrikoitzat hartu behar da, kanon motza, zurrun samarra eta erliebe batzuetan erromanisten erarekiko mendekotasun argia duena delako, esaterako, Kristoren Bataioan edo Bataiatzailearen Predikuan.
Ikerketen bidez, oraindaino anonimoak diren zenbait lanen egileak nortzuk diren jakitean, balio berezia eman beharko diegu agian, esteak beste, Mañarian, Gordexolan, Errigoitin, Iurren, Aretxabaletan eta abarretan ikus ditzakegun eskulturei.
Joan Palacio Arredondo II.a. Aipa dezagun Alloitizen parez pare Joan Palacio Arredondoren lana, Limpiaseko lantegiko eskulturagilea eta lehenago aipatutako Joan Palacio Arredondoren semerena.
Erromanismoaren mendekotasunak ditu bao eta baita hainbat gogortasun ere. Hutsune hauek Debako erliebeetan sumatzen dira ondoen.
Gregorio Fernandezen ereduei jarraikiz eginiko grabatu batzuk erabiltzen dituela ikusten da, besteak beste, ezagunak zaizkigun irudi batzuetan:
* Urduñako Santa Marian (1648),
* Amurrioko Santa Marian (1655),
* Artziniegako Jasokundean (1662).
Joan Azkunaga. Arkitektoa eta Foruko gunearekin uztartzen dena, eskema eta eredu berei eusten die erretaula hauetako eskulturetan:
* Busturian, Axpeko Santa Mariakoetan (1640),
* Gernikako San Pedro parrokiakoetan (1643).
Inportaturiko irudiak
Azkenik, barrokoaren hasierako mende honetan Baskoniako eskultura ondarea ezagutu nahi duenak ezin utziko ditu ahantzian Madriletik, Andaluziatik eta baita Italiatik ere ekarritako estatuak. Maisulan batzuk nabarmenak dira:
* Bergaran, San Pedro elizako Kristoren Agonia, Juan Mesaren lan hunkigarria (1626),
* Larreako Karmeldarren komentuko Ecce‑Homoa, Manuel Pereirarena,
* Gasteizko katedraleko San Joan Haurra, beharbada Juan Mesarena dena.
== XVII. mendeko euskal margolariak ==
Barrokoaren lehen aldi honetan euskal margolanak ez dira oso distiratsuak. Deigarri gertatzen da, batez ere, asto gaineko deitu margolanak kantitatez hain gutxi izatea. Ez da ahaztu behar, Espainiako eskualdeetan XVII. mendearen lehen erdia pinturaren Urrezko Arotzat har daitekeela. Distira horren parean, Euskal Herrian ez da ia ezer aurkitzen, ez kantitatezko alderaketa egiteko modukorik, ezta teknikarekin parez pare jartzekorik ere. Beste eskualdeetan hain udari diren oihal gaineko margolanak, oso dira urri hemen.
Mende oso batean zehar Araotzetik hasi eta Bazkardorenganaino hainbesteko distira izan zuten euskal ertilari nafarren erretauletako eskulturarekiko hobespenak, ongi baino hobeto asebete zituen kristau fededunen zaletasunak, non otoitz eta gurtza lekuetan Jainkoaren presentzia baieztatzen zuten erliebe eta mukulu haien aurrean, ez zen oihal edo horma gaineko margolanen mirarik izan, agian erlijiozko funtsik eta berariazko karga handirik gabekotzat hartzen zituztelako. Hain errazki horregatik jartzen zuten talentu piktorikoa eskulturagilearen gubiaren zerbitzura eta oso era berezian estimatzen zuten eskulturagileen lana duintzen eta edertzen zuen polikromiaren artea, hots, sagaratua irudikatzean kartsuki bilatzen zen errealismo xarmangarri hori ematen ziena.
Historia honi ezarritako mugak eskulturen polikromia bazterrera utzarazten digu, bere garaian, gaur egun uste duguna baino garrantzi handiagoa eman zitzaion arren.
Inportaturiko artea Nafarroan
Erretauletako oihal eta paneletako margolan handiei dagokienez, ohartaraz dezagun ezer baino lehen kanpoko margolarien lankidetza handia izan zela Nafarroan. Normalean, besteak beste, Madril, Valladolid eta beste hirigune handietatik etortzen ziren. Batzuk Aragoitik gertuan dagoen Zangozako merindadera iritsi ziren. Gogora ditzagun horietako batzuk:
* Iruñeko Hirutasunaren komenturako “Hirutasuneko Ordenaren fundazioa” (1666) irudi handia Juan Carreño Mirandakoak margotu zuen –gaur egun Louvreko Museoan jasorik dago.
* Iruñeko Agustindar lekaime Errekoletoen klausuran jasoak dira besteak beste, Antonio Ricci, Oracio Borgianni, Francisco Camilo eta Pedro Villafrancaren oihalak.
* Iruñeko Karmeldar Oinutsen elizan Valladolideko Diego Diaz Ferrerasen oihalak jasotzen dira.
Nazio mailan entzute handiko zenbait izen eta kalitatezko lan batzuk azpimarra ditzagun:
* Urte asko ez dela, Tuterako Karmeldar Oinutsen antzinako komentuan aurkitua izan da Felipe Diriksen‑ek 1612an margotu zuen “Birjinaren koilarea jasotzen Santa Teresa eta San Jose” oihal bikaina.
* Pedro Orrentek gai beraren beste bertsio bat utzi zuen Corellako Karmeldarretan.
* Hiribildu berean Beneditarrentzat, Claudio Coellok egin zituen “Santa Jetrudizen Ezkontza Mistikoa” eta “San Placidoren martiritza” margolanak.
* Mateo Cerezok margotu zuen Cascanteko Garaipenaren sakristian jasorik den Burgosko Kristoa.
Baltasar Etxabe: atzerriratu ospetsua
Ezin ahaztuan utzi, une horretan, Euskal Herriko mugetatik kanpo jardun zuen margolari ospetsu honen presentzia eta lana, batez ere, bera dena izateagatik, besteak beste, Mexikoko eskola piktorikoaren fundatzailetzat hartzen delako.
Mexikar Eskola horren ezarpenean ezaugarri autodidaktiko bat eman zen, bertakoen arte gaitasunei probetxua ateratzen jakin zuten misiolariek ezagutua, hain zuzen ere. Espainia Berriko bi zibilizaziogile ospetsuak izan ziren Pedro Gante eta Toribio Benaventeren (Motolinia) lekukotasunak dioenez, gaitasun hori sendotu eta bideratu egin zen Europatik margolanak inportatzean.<ref>Mina RAMIREZ MONTES, ''Arte en tránsito a la Nueva España durante el siglo XVI. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas'', XV. libk. 60. znb. (Mexiko, 1989), 203‑210. or.</ref> Eta lanekin batera, ertilariak ere etorri ziren, asko etorri ere, non 1550‑1570 urte bitartean Espainia Berrian antolatua gelditu baitzen margolarien gremioa.
Baltasar Etxabe eta Orio, pintura-eskola novohispanoren fundatzaile taldeko kidetzat hartzen da, Simon Peyrins flandestarrarekin eta Andres de la Concha eta Alonso Vazquez espainiarrekin.
Aizarnazabalen jaio zen euskal margolaria XVI. mende erdialdera. Familia noble batekoa zen, zeren eta bere anaia zaharrena Joan Martinez, Etxabetarren oinetxeko jauna izan baitzen.<ref>Manuel TOUSSAINT, ''Pintura colonial en México'' (Mexiko, 1990), 86. or.</ref> Baltasar Etxabek prestakuntza literario sendoa zuen zalantzarik gabe, behin Mexikora joan zenean, 1607an kalitate nabarmeneko literatura gazteleraz bere Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra<ref>Lemos Kondeari eskainia, liburu honen azalean, egilearen grabatu irudidun bat azaltzen da, familiaren armarria eta honen inguruan latinezko idazkun bat, aitortuz bera pintzelarekin bezain iaioa dela lumarekin: Patra penicillum et calamum utroque aeque artifex. D.D.</ref> argitaratzeko gai izan baitzen. Bere arte prestakuntzako dokumenturik ez da inon azaltzen, nahiz eta susmoa baden, Indietara joan aurretik Sevillan bizi izandakoa zenez, nolabait ere, beregana zezakeela orduko margogintzan manierismoa. Froga handiagoa ematen duten dokumentuetako daten arabera, uste izatekoa da Mexikora 1573an iritsi eta 1582an Frantzisko Zumaia margolariaren alabarekin ezkondu zelarik, bere aitaginarrebaren ikaslea izan zela eta bere lantegian trebatua.
Baltasar Etxabe Orio –bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta honen biloba Baltasar Etxabe Errioxarekin ez dira nahastu behar, nahiz eta biak margolariak izan– Mexikoko margogintzaren historialarien aldetik nahikoa ikertu eta aztertu den ertilaria da.<ref>Manuel TOUSSAINT, Arte Colonial en Méjico. 2. argt. (Mexiko, 1962); Idem, Pintura Colonial en México. Mexiko 1965; José Bernardo COUTO. Diálogo sobre la historia de la pintura en México. M. Toussaint‑ek prestaturiko argitalpena. Fondo de Cultura Económica, 1947; Diego ANGULO IÑIGUEZ, Historia del Arte Hispanoamericano (Bartzelona 1945‑1950), I. libk. 386‑390. or.; George KUBLER eta Martin SORIA, The Art and Architecture of Spain, Portugal and theirs Americans Dominios 1500‑1800. The Pelikan History of Art 1959; Francisco STASTNY, Maniera y contramaniera en la pintura latinoamericana. La dispersión del Manierismo. Documentos de un coloquio (Mexiko, 1980), 197‑230. or.; Elisa VARGAS LUGO, La expresión pictórica religiosa y la sociedad colonial. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas. XIII. libk., 50, 1. znb., (Mexiko, 1987), 61‑67. or., José guadalupe VICTORIA, Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio. Mexikoko Unibertsitate Nazioal Autonomoa. Ikerkuntza Estetikoen Institutoa (Mexiko, 1994).</ref> Berari buruz dakiguna da gutxi gorabehera 30 urte iraun zuen jardueraren emaitza ugaria izan zela –1620 aldera hil baitzen–; baina, Elizjendearen Ondasunen Nazionalizatze Legeak (1859) ekarri zituen ondorio basatiek, hein handi batean, novohispaniako erlijiozko margolanen artean sakabanaketa eta txikizioa erraztu zituen eta bereziki Baltasar Etxabek egin zituen Errepublikako elizen erretauletan. Gaur egun, ardurazko gerta dakizkigukeen lanen zerrenda honela zatitzen da: zortzi lan dira zinaturik eta data dutenak; hamaika dira harenak, adituen ustez; hamasei, berriz, literatur erreferentzietatik ezagutu baina aurkitu ez direnak. Gehientsuenak erlijioa dute gaitzat, baina, erretratu batzuk ere egin zituen.
Bezero garrantzitsuak izan zituen Etxabek, honako hauetan lan egin zuela azaltzen baita: Mexikoko Katedral Zaharreko batzartegirako, Frantziskotarrentzat, Josulagunentzat eta Lapueblako katedralerako; baina eliza horiekin egindako hitzarmenak etenaldiak izan zitzaketen eta hori dela eta, behar bezain ziurrak diren osagaiak falta zaizkigu, estilistikoki zein urratsen bidez garatu zen ikertu ahal izateko. Garapen hori flandestar edo florentziar erako manierismo batetik lehen barroko arterainokoa izan zela baieztatzen dute ikertzaile guztiek.
Guadalupeko Ama Birjinaren irudiarekin (jabetza pribatukoa) hasi zen emaitzaren data ziurra 1606an, eta partikular baten aginduz egina den San Pontzianoren martiritzari buruzko oihal-margolan batekin (gaur egun San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan).
San Pontzianoren Martiritza ohol batean dago; martiriaren gorputz biluzi eta argitsua loturik eta goitik zintzilika dagoelarik hainbat pertsonaien konposaketa –epailea, borreroa nahiz aingeruak– korapilatsu baten erdian nabarmentzen da, hondo arkitektoniko baten gainean. Nahikoa da koadro hau –ez da besterik behar– egileak marrazkigintza anatomikoa, koloreak eta lerrozko perspektiba menderatzen duela konturatzeko.
Josulagunentzat. Mexiko hiriko Profesa Etxeko josulagunek beren elizako erretaula nagusia agindu zioten; lan honetatik gorde direnak Erregeen gurtza eta Baratzeko Otoitza dira, egun biak daude San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan.
Erregeen Gurtzak, Etxabe, marrazkigile eta margolari ona dela ere erakusten du, nahiz eta sakoneran distantziak sortu nahiaren ahaleginak okerren batera eraman duen, esaterako, oso egokia ez dirudien belauniko dagoen agurean, zeren eta neurrian eta jarreran irudia lehen planora baitator, Jesus Haurrari eskuan muin ematen ari dela gertutasun desegokian.
Baratzeko Otoitzak Etxaberengan ezaugarria den estiloa erakusten du: sakoneko konposaketa; hala ere, ezin hitz egin daiteke zalantzarik gabeko barrokotasunaz.
Arrazoizkoagoa dirudi xehetasun eransgarriak tratatzeko moduan Flandesko eragin apur batez hitz egitea, eta eragin hau Martin de Vos‑en (1532‑1602) italiarturiko flandestar oholetatik –Mexikon ugari samar ziren– iritsi ziezaiokeelarik.
Baratzeko Otoitzaz, flandestar grabatu batean inspiraturikoa dela esan izan da; bada, nortasun ukitua ematen jakin izan du ertilari euskaldunak, Jaunaren aurpegian, agonia baten samina eta Aitaren borondatean jainkozko uztea, biak batera adieraztea lortuz; halako edertasun adierazkorrez lortu ere, non arrazoi osoz hartu izan den koadro hau “Espainia Berrian margotu izan den onenetarikotzat”.<ref>J.G. VICTORIA, ''Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio''. 107. or.</ref>
San Apronianoren martiritza. Mexiko hiriko josulagunen Profesa Etxerako ere margotu zuen Etxabek, San Apronianoren Martiritza, hain justu, hantxe, beren elizan gorde eta gurtzen baitziren delako martiriaren erlikiak; koadro hau hizpide luzeetako gaia izan da novohispaniako margogintzaren historialarien artean.
Honek ere, San Pontzianoaren koadroak bezala, konposaketa zabal eta korapilatsua du, eta martiriaren erdiko irudia –erdi biluzik den gorputz ederra agerian– lepoa moztuko dioten unean, distantzia desberdinetan kokaturiko pertsonaia ugariz inguraturik dago, lehen mailan dauden gorputz erdikoetatik hasi eta urrunean ia sumatu ere egiten ez direnetaraino.
Santiago Sebastiani florentziar eta escorialdar<ref>S. SEBASTIAN, El arte iberoamericano del siglo XVI. S.A. XXVIII.ean, 247‑250. or.</ref> manieristak gogorarazi dizkion koadro honetan nabarmenena, neurriz eta edukieraz korapilatsua izateaz aparte, hemen lerroz zuzena gainera, atmosferikoa ere bihurtzen den perspektiba jakintsua da, XVII. mendeko ertilari handiak bereizgarri duen pintura handia aldarrikatzen duelarik.
Loiolako San Inazio. Ezin utziko dugu aipamenik gabe Loiolako San Inazioren koadroa, Guanajuaton, Lagundiaren elizaren sakristian Elisa Vargas Lugok aurkitu berria duen eta inolako zalantzarik gabe Etxabe Orioren pintzeletik sortu zena. Lagundiaren fundatzailearen argazkirik goiztiarrena izatea da xehetasuna, dohatsu izendatu berri hartan egindakoa, alegia.
Antzinakoa izatearen balio horri, kalitatezko margolana izatearena erantsi behar zaio, ertilariak lortu baitu santuaren aurpegi eroriari kalitate hori ematen: bi aingeruen artean Espiritu Santuaren usoaren azpian, Jainkoa ikusteak zorabiaturik, aurpegi eroria baina mistikotasunaren mistikotasunez akitua agertzen da. Sanchez Coellorena den irudirik zaharrenean eta ofizialean azaltzen denaren antzekoa da, eta normalean hotz eta konbentzionalak diren barroko aldiko irudietan ezohiko Loiolako Santua adierazten da.
Frantziskotarrentzat. Etxabek beste margolan piloa egin zuen, Tlatelolcon 1609an sagaratu zen frantziskotarren Santiago elizarako. Hauetatik, bi oihal bederen gorde dira gaur arte: Portziunkula eta Ikustaldia; zenbaiten ustez, Erregeordetzako pinakotekan jasorik diren Deikundearena eta Elizan Aurkeztearena ere multzo berekoak ziren.
Portziunkula. Bisitan datozen guztientzat San Frantziskori Birjinak barkamen osoa eman zion Portziunkulako eliza horretan frogatzen da, euskal ertilariak duen gaitasuna lerro diagonalak lehentasun dituela jarrera eta itxura desberdineko bost pertsonaia lasai erosoan banatzeko.
Gure epaian, Etxaberen lanen artean hobekien konposaturikoa dugu hau, betiere, konposaketatzat, pertsonaien banaketa ez ezik, balio plastikoen –argiak, margoak eta abar– kokamen organiko egokia ulertuz.
Ikustaldia. Aurkikuntza bitxia gertatzen zaigu Ikustaldian bi emakume santuak ikuslearen aurrez aurre jarrita, eskutik helduta eta senarrak atzetik dituztela aurkezteko modua.67
Aipatutako beste bi lanak Etxabe Oriorenak izatekotan, halakoxe estilo aldaketaren bat sumatu beharko litzaieke.
Deikundea. Deikundean pertsonaia bien jarreretan antzezpen itxura bat eta barroko aldiko joerakoak liratekeen elkarrizketa-imintzioak antzematen dira.º
Elizan Aurkeztea. Aurkezpenaren koadroak Etxaberi –gai hau ukitu duten margolariengan sarritan ikusi izan den gauza, bestalde– konposaketa korapilatsu baten aukera eman zion: dozena bat irudi, gorputz erdiko bakarren batzuk lehen mailan, eta beste batzuk sakonean, denak perspektiba arkitektonikoan geometrikoki egituran zuzen uztaiturik. Hala ere, maisuaren eskua igartzen den begi tarte batzuen edertasun eta adierazkortasunaren ondoan, badira oso egokiak ez diren zenbait aurpegi –Jesus Haurrarena, besteak beste–, eta beste lantegiren batean egin zela pentsarazten dutenak.68
Katedralean. Mexikoko katedralean kokatzen ditugu:
Kristo zutabeari loturik. Mexikoko katedralean aurkitzen da gure ertilariak sinaturiko beste koadroetako bat: Kristo zutabeari loturikoa; Nekaldiko gertaera honen berezitasuna da, San Pedro eta beste emaile bat, bi aingeru kontsolatzaile eta koadroaren hondoko beste irudi batzuen ondoan, Jaunaren zigorkatzearen lekuko azaltzen direla. Etxaberen azkenetako koadro bat izan behar du 1616ko data duen honek, eta bere edukiz, nahitaez gelditasuna behar duen eszena batean mugimenduaren bilaketagatik eta gorputzaren margo argitsuen eta espazioaren hondo ilunen arteko kontrasteagatik, barrokismo apur baten lekukotasuna du. Nolanahi ere, anatomian akatsen bat baldin badu ere, ertilariak aurpegiei adierazkortasuna emateko duen gaitasunaren erakusle on bat da.
San Sebastianen martiritza. Mexikoko katedralean erakusten ziren oihalen arteko batek –zoritxarrez 1967ko sutean galdu zenak– San Sebastianen Martiritza erakusten zuen. Nahikoa da margolan horren argazkia, bere eskortzoengatik eta anatomia atletiko baten gaineko argi jokoengatik, Baltasar Etxaberen manierismoaren ale bikaintzat hartzeko. Jose Guadalupe Victoriak ziur asko euskal margolariarena dela ziurtatzen duena baldin bada. Esan daiteke Palentziako katedralean den El Grecoren egundoko San Sebastianen irudian inspiratu zela Etxabe.
Izendapenak. Euskal ertilariarenak direla esaten den lanen artean balio berezia dutela uste dugun bi azpimarratuko ditugu.
Texcoco‑ko katedraleko Eukaristiaren ezarpenak Cornelis Cort‑en koadro batean inspiraturikoa dirudi; baina bere osaketak ez dauka, gure ustez, grabatu flamenkoak duen batasun trinkoa; horren ordez, lehen planoan, eskuinetara, ikusleari begiratzeko burua biratzen duen apostoluarengan ertilariaren autorretratua eskaintzen duela du abantaila.69
Bi koadro. Profesako antzinako eliza beretik datorrelako, bi koadro interesgarri ere Etxaberenak direla esaten da:
* Bi Hirutasunak deritzana –Jainko Hirutasuna eta lurreko Jesus, Maria eta Joserena–, biribileko konposaketaren eredua da, baina kasu gehiago eginez pertsonaien banaketari, osagai plastikoen antolaketari baino;
* eta Mendekosteko eszena bat, beste kasu batzuetan bezala, koadro honi jatorria aurkitu zaio Ufizzi‑tarren florentziar Museok Ludovico Carli margolariaren grabatu batean.
Xochimilco‑ko erretaulan. Novohispaniako margolanen ezagutzaile eta adituek, esate baterako, Manuel Toussaint, Diego Angulo, Elisa Vazquez Lugo eta Jose Guadalupe Victoriak eman duten epaian diotenez, Xochimilcoko70 erretaula famatu eta miresgarritik Etxabe Oriorenak izan omen daitezke zenbait ohol, halako multzo zabala, inola ere, talde-lana izango delakoan.
Balorazioa. Laburbilduz, esan dezagun euskal margogintzaren eremua ia hutsik den XVII.eko mende honetan, Espainia Berrira emigratu zuen ertilari honen lana nabarmentzea ezinbestekoa dela, mende honetako ospetsuenen artean sailkatzerik ez izan arren, arreta berezia merezi baitu.
Beti eutsi izan zion manierismo era bati, irudien liraintasunetan, bere behin eta berrizko eskortzoetan, argi‑ilunen eta jarrera bortxatu aldeko zaletasun formalista samar batean eta, hasieretan, baita goibeltasun neurritsu batean sumatu ere zitekeelarik.
Apurka aberastuz zihoan bere paleta, veneziar ereduen eraginagatik agian, naturaltasun handiago eta tonalitate ilun eta grisetara bideratuz, hispaniar ereduekin etenik gabeko harremanetatik beharbada.
Aurpegiei espresio oso biziak eta oso ugariak emateko gaitasun horretan dago, batez ere, honen balioa, XVII. mendeko margolari gisa. Gorde direnak eta agirietan dauden lanak gutxi izan arren, adituek nahikoa iraunkorrak diren zenbait ezaugarrirengatik ezagutzen dute:
* diagonaleko antolaketaren zaletasunean;
* emakumezkoen aurpegiak, normalean obalatuak dira, kopeta handi eta aho txikikoak baina ezpain apur bat gizentxoak, betazal mardulak eta behatz luzeak;
* arropetako tolesdurak, aldi batean bederen, ertz askokoak eta zurrunak dira;
* aingeru mota berriz, lepo liraina eta adats kizkurrak, belarriak bistan utziz;
* gizonezkoen gorputz biluzien edertasun atletikoekiko atsegina, sentsual joerakoa da;
* adierazpide ikaragaitz nabarmena martirien aurpegietan.
Hauetako trazu batzuetan Martin de Vos‑en eragin garbia ikusi da antza.
Nolanahi ere, Baltasar Etxabe Oriok jakin zuen jasotako eraginak bereganatzen, eta handia izan behar zuen bere bizitzan zehar iritsi zuen ospe artistikoa, gure mende honetan oraindik ere gehiago estimatua izateko.
Fray Juan de Torquemadak Tlatelolco‑ko erretaula margotu zuenean ezagutu zuen, eta “bere artea parekorik gabea”71 zela aitortu. Dokumenturik ezean Baltasar Etxabe Orioren margolanak bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta baita bere biloba Etxabe eta Errioxarekin ere nahasten ziren aldi baten ondoren, XIX. mendean Jose Bernardo Couto idazlea euskal margolariaren berregite kritiko batean abiatu zen,72 eta horren ondoren XX. mendean, arte historialari ezagunek, laudorioen artean, lan monografikoak eskaini dizkiote Etxaberi.
Manuel Tousaint, gure ertilaria sakonetik ezagutzen lehenengoa denaren iritziz, Baltasar Etxabe Orioren lanak “Urrezko Aroaren benetako goitasunak iritsi zituela”73 eta beranduago berriz “kolonia aldiko gure arte guztiaren nortasun irudirik distiratsuena”74 zela azaldu zuen.
Diego Angulo ere oso baikorra azaltzen da beronen lanari buruzko bere irizpide kritikoetan.
Frantzisko Stastny‑k nabarmendu egiten du manierismoaren eta naturaltasun flamenkoaren arteko bilduma egiteko duen gaitasuna.
Elisa Vargas Lugo, mexikar artearen historialari sonatuenak “novohispanako margogintzako ertilari nagusitzat” jotzen du eta Etxaberen manierismo ausarta azpimarratzen, nahiz eta Trentoko Kontzilioaren ikonoei buruzko aginduengatik, Espainia Berrian sortu zen manierismoaren aurkako giroak azkar asko zapuztu zuen estilo berria.75
Bizente Berdusan: bertako maisu bat
Sarritako kanpoko ekarpen hauek Madrilgo Gorteko margogintzarekiko azaltzen duten interesarekin bat etortzen da oso “gorteko estiloa” deritzonarekin, bertako dei diezaiekegun margolarien artean emankorrena denaren jarduera bereizten baitu: Bizente Berdusanena. Ejea de los Caballeros‑en 1697an jaio zen ertilari Aragoar honek Nafarroako Erriberan utzi zituen bere margolanik gehienak. Bere emaitzen oparoa eta lantegiaren izen ona ikusita, bere prestakuntza aldiaz ez dezakegu dokumentuetan azaltzen den ezer esan. Nabaria da, bere lanek ia mende erdi bat osatu zutela, hau da, ezkondu egin zela-eta Tuteran 1655ean kokatu zenetik hasi eta 1697an hil zen artekoa.
Bere margolanak ikus daitezke:
* Tuterako katedralean –kapitulu‑gela eta Espiritu Santuaren eta Hiriberriko San Tomasen erretaulak–,
* Tutera, Corella, Alesbes, Fitero, Melida, Zentroniko, Balterra eta abarretako elizetan.
* Olite eta Funeseko erretauletan,
* Zuberoako ermitako oihaletan, Erronkarin, eta abar.
* Iruñeko San Domingo komentuan dagoen San Tomas Akinokoaren Apoteosia, (1664an sinatua).
Bere lanen batzuk Aragoera iritsi ziren.
Estiloa. Ia bere emaitza osoa erlijio gaietan oinarritzen da eta mendearen bigarren erdia estaltzen du, Austriatarren garaiko margolari handiak desagertuz doazen aldikoa. Bere prestakuntzari buruz dokumentuetan ezer azaltzen ez zaigunez, asmakizunetan ibil gaitezke, berarengan aurkitzen baitira, izan ere, besteak beste, une hartako ia margolari ospetsu guztien arrastoak: Velázquez, Ribera, Valdés Leal, Rizzi, Carreño eta Herrera el Mozo‑renak, eta baita bere garaikide izan ziren Claudio Coello eta Antolínez nahiz beste zenbaitenak.
Berdusanen lantegitik irten zen lan ugaritasuna, Nafarroan eta Tuteran mendearen hirugarren herenean oparotasun ekonomikoak gora egin zuelako izan zen zalantzarik gabe, erlijiosoen komentuek beren eliza barrokoak berritu zituztenean.
Berdusanek iluntasunetik margolan argitsu eta koloretsu aldera egin zuen bere garabidea. Leial zaio ia beti Velazquezen ondorengo pintzelkada solte eta ausartaren teknikari, margolanetan Velazquezi hilezkortasuna eman zion girotzea eta Berdusanek sarritan veneziar polikromia beroarekin nahasi nahi zituen efektu lurrintsuak bilatuz, bere marrazkiak zituen akatsak disimulatu nahi zituela dirudien eklektizismo batez, alegia.
Adierazkortasuna topatu nahiez zalantzarik gabe, bere irudiei naturaltasuna falta zaien jarrera behartuak ematen dizkie, buru eta besoetan. Konposaketa dinamikoetarako ez zaio gaitasunik falta; baina eszenatoki konplexuak ukitzen dituenean kontaketa ahaleginak zurgatu egiten du, konposaketaren batasun plastikoak baino gehiago.
Rubens‑ek iradoki zizkionak dirudite oihal batzuk: San Pauloren konbertsioa, Tuterako San Jurgi, Balterrako Itxaropenaren ermitako Jaunaren Agerkundea eta abar; baina bere mendeko ertilari ezagunen batekin lotu beharko bagenu, Juan Carreño eta Frantzisko Ricci bere garaikideak aipatu beharko genituzke.76 Hala ere, honek guztiak ez du esan nahi zenbait maisulan zoragarri zor ez diogunik, hala nola, Tuterako Santa Maria de Gracia ospitaleko Guztiz Garbia Neskatoa, Zurbaranen eskolako gozotasun dirdiratsua duena eta 1663an sinatua.
Hainbestekoa izanik bere lan emaitza, oso litekeena da bere seme Karlosek inoizka lagundu izana, bera baita, aipatutako San Domingo komentuko Santa Teresa Irakaslea koadroa sinatu zuena, 1664an.
Bertako beste zenbait margolari
Sonatuak izan ziren beste margolari batzuk hauexek dira:
* Matias Guerrero, Corellan kokatu zena,
* Sebastian Garcia Camacho, mendearen azken aldera Tuterako elizan margotu zuena.
Erriberriko merindadean XVII. mendean hala moduzko kalitateko margolariak jardun ziren. Hauetako batzuetan Madrilgo eskolaren eragina sumatzen da, esate baterako:
* Berdusanen garaikidea zen Antonio Castrejón, Erriberriko Frantziskotarren komentuan Jasokundearen oihal barroko handia sinatu zuena.
Ondorengo hauen eskuz margoturiko oihalen kalitateaz antzeko kontuak esan daitezke:
* Pedro, Migel eta Martin Ibiriku anaiengatik, denak ere desagertu ziren Lizarra aldeko komentuetan jardun zutenak dira.77 Delako Pedro Ibiriku batena, leinuko aitarena agian, izan behar du Lizarrako San Pedro elizako San Sebastianen Martiritza, une hartantxe ematen zen iluntasuneko errealismoaren adibide egokia.
== Binomio zail bat XVIII. mendean: artea eta fedea ==
Sartaldeko artea esaera sintetiko batean laburbildu beharko balitz, XVIII. mendea Estetikaren mendea izan zela esan beharko da hasieratik, betiere, neurketa bi aldetatik begiratuta:
* mende horretan Estetika zientzia filosofiko gisa jaio zenaren aldetik,
* eta arteak, erlijiotik estetikarantz abiatu zen pentsamenduaren eta bizitzaren sekularizazio batekin ados zegoen bidearen aldetik.
Ahaleginak egin ziren XVII. mendean –betiere, denbora ehunekoz neurtzeko ohiko gezur hori arretaz hartuta– frantses teorikoei esker artea bere egitekoaren arabera definitzeko: arteak “atsegin emanaz irakatsi” behar zuen. Halakoxea zen, Trenton eta Kontrarreformako idealetan inspiraturiko barroko artearekin iritsi eta lortu nahi zen helburuetako bat. Egia da, bai, gehiegizkoa edo nabarmen samarra izan zela artea, baina ez inola ere nabarmenkeria mesprezagarria, baizik eta baliagarria eta ugalkorra, sinestunen espirituarentzat. Berniniren eskulturetan enfasirik ukatu gabe, bere iruzkingile hoberenetako batek (Hibbard) zioen “Berniniren azken helburua funtsean ez zela eskultorikoa, espirituala baizik”.
Beraz, XVIII. mendea aurrera zihoan heinean, bikoteko horren izenetako bat deseginez eta disolbatuz zihoan. Irakastea baino garrantzizkoagoa izango zen atsegin ematea. Herri xeheak eta bere zuzendariek subkontzienteki hartutako arte-aukeretan eragin handiagoa zuen sentiberatasunaren eskariak adimenaren proposamenak baino.
Egia da, hasieran, Arrazoimenaren argitara setatsuki jotzeak, herria, Erdi Aroko izuetatik, sineskerien mamuetatik, aginpide hutsaren argudioetatik eta Inkisizioaren sinesgarritasunetik askatzeko balio izan zuela. Baita, erlijio gaietan, eszeptizismo hasiberri bat azkar iritsiko zela gizarte sekularrera ere. Historialariak luzatzen duen galdera da, sentimenen asebetetzeari pixkanaka lotzea eta galdera handi eta antzinako gai bikainenganako axolarik eza, ez ote dagoen artea beraren sustraietako nolabaiteko gainbeheran: gainbeheraz hitz egiten baitute gaur egun XVIII. mendeko artearen historialari asko eta askok.
Argitasunezko mendean Espainian eman zen hustasun artistikoaz hitz egin izan da, eta zalantzarik gabe iritzi gutxiesgarri honek beronen azterketa bertan behera uztera eraman du. Maila guztietako gertaera izan zen frantziar dinastia berriaren etorrerak eragindako gustuen aldaketa eta Espainiako sormen artistikoari nolabait ere lokartze bat eragin behar ziola esaten da, besteak beste, Goya jeinu aske eta hispaniar amorratu bat esnatu zen arte.
Laburbilduz esan dezakegu XVII. mendearen lehen hamarkadetatik mamitzen ari zen gizarte honen sakonean pentsamoldeen eta jokaeren ardatzak honela zehaztu daitezkeela:
* sinesmen tradizionalean krisialdi bat eman zen; arrazoimenaren arauak ezarri ziren misterio-zentzuaren aurrez aurre.
* Baina, paradoxikoki, atseginaren printzipioa lehen mailara igo zen.
== Arkitektura churriguereskoa eta rococoa ==
=== Estilo churriguereskoa ===
Jakina denez, churrigueresko izena, hainbat anaia ziren familia batetik dator, Churrigueratarrak,7 hain zuzen; hauetako hiru Jose Benito, Joakin eta Alberto gutxienez Gaztelan aritu ziren lanean XVII. mendearen azkenetik hurrengo mendeko bigarren herenera arte, erlijio arkitekturaren esparruan, batez ere.
[[José Benito Churriguera|Jose Benito de Churriguera]] (1665‑1725) izan zen garrantzitsuena eta berauxe hartu behar da izen‑emailetzat ere. Salamancako katedralaren (dorrea eta kupula) jarraipena eta herri bereko Clerecia (Josulagunen eliza) gidatu zituen 1693tik aurrera. Bere anaiekin Salamancako plaza nagusiko azken diseinuan esku hartu zuen. Egin zituen eraikinen arkitekturan neurritsua bada ere, Gaztelan, erretaula trazatzailerik barrokoenetakoa zen, honako hauek erabiltzen dituelarik:
* salomondar zutabeak,8 mahats‑hosto eta mahats‑mordoez estaliak,
* taulamendu mugituak,
* lorez eta igalizko markoztatzeak,
* mugimendu jarreran dauden aingeruak (Salamancako San Estebanen erretaulan, Segoviako Sagrarioaren kaperakoan, eta Plasenciako katedraleko erretaulan ikusten direnak).
Dena den, barrokoa gorengo adierazpenera eraman zuena [[Pedro de Ribera]] izan zen (1742), besteak beste, estipitea eta simetriarik gabeko ebakidurak zituen baketa handi gizenak osagai berri eta partikularrak erantsiz, non atariei ordura arte Europako arkitekturan ezezagunak ziren mugimenduaren eta edergarrien aberastasuna eman baitzien (Madrilgo Hospizioko ataria).
Churrigueraren zenbait diseinutan lotsati antzean azaltzen den estipitea –piramide zorrotz baten itxura duen eusgarria– Riberak hedatu zuen, harroina eta kapitela erantsita. Arkitekturazko paramentuei mugikortasuna eman nahiak estipete eusgarriaren konposaketa bitxi bat iradoki zion Riberari, fusteetan zati hauek dituela:
* lehenengo gorputzean buruz beherako piramidea,
* beste gorputzean kuboaren proportzioak,
* eta hirugarrenean jarrera zuta duen piramide tankerako gorputza.
=== Rococo estiloa ===
Kronologikoki rococoa, churriguereskoaren ondoren, barrokoaren azken alditzat har daiteke. Baina bi estiloen arteko mugak ezartzea ez da gauza erraza, besteak beste, penintsulako hainbat eskualdetan hainbat izaera izan baitzituen barrokoak. Andaluziako barroko bat bada, Churrigueraren garaikidea izanik ere, adreilu eta harri zurizko estalduraz musulman erara jokatzen duena; barroko katalan bat ere bada, europarraren arrastokoa; baita “pikor‑harrizko” beste barroko bat ere, Galizian bertakoa dena eta abar.
Churriguereskoa eta rococoa. Churriguereskoa arkitekturari eta bolumenetako plastikotasunari lotzen zaio, “erliebe ugari duen taillari” alegia, eta kanpo aldeko argi naturala eskatzen duela dirudi: erretauletan euskarriak eta hauen mentsulak aurrerago ekartzera jo zuen.
Rococoa, aldiz, euskarrien lautasunean, lerroen eta profilen jokoetan eta barruetako intimitatean adierazpide izatera jo zuen espiritua da.
Churriguereskoan simetria nagusi da; rococoan simetriarik eza gailentzen da:
* Gaztela indartsuan sortutako churriguereskoak, indar kementsua eta bizi oparoa iradokitzen du,
* frantziar gortean sortutako rococoak, grazia, emetasuna eta atseginzaletasun jarioak sorrarazten ditu.
Hispaniar penintsulan ulertu egiten da rococoa apenas itsatsiriko eskualdeak badirela ikustea.
Rococo estiloa eratzen duten osagaiak jatorri bat bera baino gehiagokoak direla dirudi. Rococoa bere jatorrian, neurri batean bederen, agian berehalakoa ez izan arren, diseinuan zenbait italiar arkitektoren ([[Gian Lorenzo Bernini|Bernini]], [[Francesco Borromini|Borromini]], [[Andrea Pozzo]]) lerromakur, landare eta fatxada ganbilen zalea da.
Arkitekturan mugimendurako joerak eman zion forma, rococoaren ezaugarririk berezkoena dela irizten den erretaula-oskolari. Frantziatik ekarria izan zen arrokaia, simetriarik gabeko profilarekin estilo berriaren bereizgarri izango zena. Zutabeei itsatsitako plakak dira kanpotik inportaturiko beste berritasun bat eta Oppenord eta Lepautre frantses arkitektoek asmaturiko apainketa-gaien grabatu bidez hedatu ziren. Bestalde, “apainketa honen alemaniar osagaia, apainketa txinatarra deitu ohi zaiona, garrantzia hartuz joan zen”.9
Barruko arkitekturan, rococoaren ezaugarririk ohikoena eta berriena, oraintsu esan dugun bezala, absidearen estalgarriari egokitzen zaion erretaula‑oskola da, esfera laurdenean diseinaturikoa. Bere ahurrean egokitzen da erretaula-tramankulua, eskultura-multzoak eta irudiak kokatzen ziren eszenatoki sakon baten modura, horrela antzerki‑izaera barrokoak berea duen efektu bisual eta plastiko berri bat lortuz. Hainbat tokitan saio batzuren ondoren, erretaula mota honen eredurik beteena Jose Benito Churriguerak egina ikusi zen, 1720 eta 1724 urte bitartean, Madrilgo Calatravatarren komentuko absidean. Inolako horma-hobia eta uztaitzerik gabeko estatuak altxatzen dira absideko mazoneria ahurrari itsatsirik.
Har dezagun gogoan, halaber, Berninik asmatu zuen erretaula-baldakinoa. Rococo artean izenda daitezke tenpleteak, erretaulatik isolatuta agertzen diren multzo horiek. Erretaula mota hori asko hedatu zen Gortean eta handik beste eskualdeetara igaro zen, osorik nahiz zatitan.10
Euskal Herriko hainbat eskualdetan barrokoa churriguereskoz ala rococoz jantzi zeneko denbora tarteen aldea ikusita, hemen ez zaigu batere erraza gure ohiko kronologia irizpideari leial eustea. Bestalde, gogoan hartzekoa da bertako eskulturagileen lanei dagozkien dokumentuetan dagoen urritasuna, mende honetan arkitektoen diseinuari eta mihiztatzaileen lanari funtsezko garrantzia ematen zitzaienez, hauen eskuetan uzten baitzen taillagileekin eta eskulturagileekin tratuak egiteko ardura. Hortaz, ez gara ziurtasunez erabakitzen saiatuko, oso nabarmenak direnak salbu, aipatzera goazen eraikin eta erretauletako eskultura-lan horien egiletasuna.
==== Nafarroa ====
Normala da churriguereskoa eta rococoa behatu nahi dituen historialaria elizetan barrura sartzea erretaulak kontenplatzera, edergarrietako berrikuntzak, zeren eta, hauexetan hartu baitziren ikusteko modu garbian. Batez ere, XVIII. mendea bete‑betean zen garai hartan eraiki izan ziren komentu‑elizetan ikusten da arkitekturazko egituren diseinatzaileek (Ordena Erlijiosoetako kideak normalean) ez dutela inolako goserik aurreko mendetik jasotako eskema tradizionalak hausteko.
;Churriguereskoa
Zalantzarik gabe, oraingoan edergarriz jori janzten diren egituretan eta euskarrietan oso nabarmen azaltzen diren ezaugarri barrokoen oharpenak aipatu beharko ditugu. Baina, churriguereskoa eliza barrutan hedatu zen oparotasun nabarmenez eta ausardia handienaz.
Nafarroan XVIII. menderako jada, barrokoa ganga, kupula eta beste arkitekturazko zatietan adierazten zen, oso lauak baina konposaketa dinamikoa duten erroleo modukoak osatzen dituzten zenbait igeltsuzko sareen bitartez. Ezin nabarmenago agertzen da hau, Tuterako Domingotar lekaimetan, Alesbeseko Portalean eta Cascanteko Erromesaren eliza berrian, adibidez.
Modu berean edergarriak kargatzeko joera Nafarroako bi dorre nagusietan azaltzen da: Tuterako katedralekoan eta Alesbesko Santa Eufemiakoan, baina erretauletan bereziki.
Nafarroan, XVIII. mende honetan, erretaulen taillatze-langintza gremio eta kofradietan antolatzen jarraitzen zuten. Tuterakoak nabarmendu ziren berritasun alderako zaletasunagatik. Erriberako hiriburu horretan, 1783an gotzain‑hiri bihurtu zen horretan Gurrea, San Juan, Viñes, Sola eta Serranotarren lantegiak ari ziren lanean eta erretaulen hitzarmenak egin eta ikonografia osatu ahal izateko, irudien eskulturagileekin eta oihalen margolariekin azpi-hitzarmenak eginez jarduten zuten lantegi hauek eta delako egitasmo hauek ordaintzeko ez zuten nagusi eta mezenasen beharrik izan.
;Rococoa
Beste zenbait lekutan bezala, Nafarroako Erriberan barroko soilaren klasizismo aldia igaro ondoren, XVIII. mende aldera, aldaketa bat gertatu zen Barrokoaren “apaina” deritzonaren aldera, bi aldi desberdinetan hedatuko zelarik:
* lehengoan XVII. mendearen azken hamarkadetan hasitako apainketa joerak jarraitu zuen, Churrigueraren lanean inspiraturikoak;
* bigarrenean, Nafarroak ordain eskasa eman zion: rococoarena. Espiritu horri erantzun ziona, berehalako batean neoklasizismoari bideak irekitzeko izan zen.
;Tutera
[[Fitxategi:Tudela - Iglesia del Carmen (Filipenses) 2.jpg|alt=Tuterako Karmengo elizaren erretaula barrokoa|thumb|Tuterako Karmengo elizaren erretaula]]
Tuterako [[Karmengo eliza eta komentua (Tutera)|Karmenen elizako erretaula]]. [[Neoklasizismo]] alderako aldaketaren hasiera, aurreko atalean jardun dugun Frantzisko Gurrea Casadoren lana den Tuterako Karmengo erretaulan suma daiteke jada. Aldi hau, aurretik eraikiak ziren elizen eraikuntza osatzeko dorre batzuk altxatzen zireneko garaia da. Barrokoa gainazalen apainketan iritsi zen bere gailurrera, klimaxera; nahiz lerromakurrak izan igeltsuak eskaintzen zituen erraztasunak egiaztatzean.
[[Predikarien Ordena|Domingotar]] lekaimeen komentuko erretaula. Churriguereskoaren ezaugarri den landare-formen loraldi harrigarri hori Tuteran ikusi zen goizenik, Domingotar lekaimeen komentuko erretaula nagusian, hain zuzen ere.11 Esana dugu jada, manierista ukituko bere erretaularen eraikuntza 1623an hasia zela, baina erretaula bera 1685ekoa dela. Hau ere Frantzisko Gurrea Garziak diseinatua delarik, badirudi Madriletik eraldatua izan zela une hartako gustu abangoardistaren arabera.
Gorputz bakarreko erretaula dugu hau, Berdusanen zazpi margolan markoztatzeko zeregina duena, hostotza fineko lau mentsula gainetan kokaturiko salomondar ordenako zutabe erraldoien eremu batean. Landare apainketa hau panel eta euskarriei itsasten zaie: salomondar zutabeetan sare trinko bat osatzen dute, berauen berezko kiribilak desagertzeraino ere iritsiko direlarik.12
Santa Ana kapera. Baina, estilo berri hau bereziki ikusgarria katedraleko Santa Ana kaperan agertu zen, horretarako beste aurreko kapera bat erabili zelarik. Lanak Joan Lazkano eta Joan Estanga arkitektoen diseinuaren arabera 1716an hasi eta 1724an amaitu ziren.
Oinplanoa oktagonala du eta fatxadan horma-ataletan txirlez estalitako horma-hobiak darraizkio, eta beroien gainera zuzenean igotzen diren tondoak petxinetan; zortzi leihoz markaturiko danbor-kupula batez estaltzen da, Rafaelek Erromako Popoloko Santa Marian eraiki zuen Chigi kapera imitatuz.
Honen apainketa oparoa, marmol oktogonaletan eta dena estaltzera egiten duen gaineko polikromiazko igeltsuetan oinarritzen da; gai geometriak dituen armazoi bat ikusten da eta bertan zeregin garrantzizkoa duten xaflatuak, eta horren gainean aingeru eta kerubin piloak, itxurazko errezelak, hostotzak eta lore kordak azaltzen diren.
Horrez gainera Kaperan Familia Santuari, sartaldeko Eliz Gurasoei eta Ebanjelariei eskainitako egitarau ikonografiko korapilatsu bat garatzen da.
Oparotasun bera ikus daiteke kaperako sarrerako atearen apainketan. Kanpotik eraikuntza adreiluzkoa da, harrizko zenbait osagai badituelarik.13
Espiritu Santuaren kapera, Tuterako katedralean, 1737 eta 1739 bitartean eraiki zen aurreko bi kaperen lekuak elkartu eta Epistola aldeko habearteari itsatsirik, tarte horretako zati bat arma gangaz estalia gelditu zen eta bestea berriz linternadun kupula arrauzkaraz. Baina, benetan barrokoa eta deigarria bere igeltsuzko apainketa oparoa da, eta, Santa Ana kaperako egitarau ikonografikoaren aldean oso bestelakoa ez delarik, apainketa modu hain geometrikoa ez izatea du bereizgarri.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Tuterak, XVIII. mendean barrena, jaiera handiko nagusi eta mezenasen eskariei erantzun beharrez, barrokoaren ugaltze bidean, zenbait elizetarako ale bikainak eskaintzen jarraitu zuen:
San Jose eliza. Tuterako kolegio‑eliza birmoldatu zuten Jose eta Antonio del Rio anaiak arduratu ziren (1749. aldera) apainketa oparoaz Josulagunen eliza (gerora San Jurgi parrokia) “eguneratzen”, jada rococoa aldarrikatuz.
Mariaren alaben Lagunartearen eliza izan zen birmoldaketa nabarmenena izan zuena; rococoaren presentzia azaltzen da esfera laurdenetan, irudiak eta margolanak baitaraturik dituzten laukien profiletan eta aurrekoak haina akidura sorrarazten ez zuen apainketa osoaren grazia atseginzaleetan.
Lekaime Kaputxinoen eliza. Nafarroako Erriberan, arkitekturari dagokionetan, azken barrokoaren erakusle on bat da lekaime Kaputxinoen Tuterako eliza ere. Adreiluzko fatxada agertzen du XVIII. mendearen erdialdera eraikitako honek mugimendu handiagoa du, aurreko aldiko komentuetako fatxada rococo jatorraren aldaera izanik, atarietako eta horma‑konketako taulamendu makurrei eta azalera osoa zeharkatzen duten moldura lerronahasiei esker.14
;Corella
Arrosarioaren eliza. Tuteratik Corellara jauzi eginez gero, 1657an eraikitze lanak hasitako Arrosarioko elizan konturatuko gara oraindik oso mamitsuak eta beren trataeran gutxi landuak diren lehenengo igeltsuzko lan barrokoak azaltzen direla, erlaitzetan eta elizaren beste leku jakin batzuetan itsatsirik.
Eliza honi sakristia erantsi zitzaion eta Arguedasko eliza bere garaikidearekin batera barrokoaren eredu da. Biak ere, saskigintzako lanak imitatzen dituzten igeltsuz apainduak daude, Yugoko Ama Birjina deritzanaren elizako gurutzaduran hedatzen direnen antzekoak.
Mikel Donearen eliza. Urte horietan bertan, XVIII. mendearen lehen herenean Mikel Donearen parrokiako hiru habearteak gurutzaduradun igeltsuzko landare eta aingeru apaingarriz estali ziren eta taillatze lanak Joan Antonio Gutierrez eta Pedro Onofrek egin zituzten. Maisu horiek berak izan ziren erretaula nagusiko nahiz bertako irudigintzaren arduradunak.15
Hasierako kanpaina batean, 1696an, churriguereskoaren eztanda horretan zenbait ertilari jardun zen inguru eta garaiko gustu orokorrari aurrea hartuz, besteak beste, Joan Martinez, Santiago Raon eta Joan Antonio Jimenez Romano. Jose Benito Churriguera bere Madrilgo erretauletan bistaratzen hasi zenaren ildotik. Aldi horretako ia erretaula guztietan bezala, oraingo honetan lan arkitektonikoak haratagoko garrantzia zuen, ikonografiarekin alderatuz.16
Alesbeseko Santa Eufemiaren eliza bere osotasunean XVIII. mendeko eraikina da, aurretik izandako eliza baten oinplanoa aprobetxatuz gurutze latindarra aukeratu bazuen ere.
Eraikin-lanak 1716an atera ziren jendaurrera eta urte horretan bertan Antonio Olea, Alfaroko maisua azaldu zen haien arduradun.
Corellako San Migel parrokiako maisuetako batek, lehendik aipatua dugun Joan Antonio Jimenezek, “eraikinaren traza” ere egin zuenak, garrantzi handiagoa izan zuen, dokumentuen arabera. Bere gidaritzapean hartu zituen, 1725ean, lau urtetan amaitzea lortu zuen gurutzadurako lanak.
Habeartea 1728an hasi, Anaia Luis Tafallako kaputxinoaren planoarekin eta Jose Arizmendi hargin‑maisuaren esku hartzearekin hasi zen eraikitzen, eta azkeneko hau arduratu zen sakristiaz eta erortzen ari zen kupularen berreraikuntzaz, 1734 eta 1736 bitartean.
Zabalera baino garaiera handiagoko duen habearteak, ilargixkak dituen kanoi‑erdiko gangaz estalitako hiru tarte ditu, eta saihetsetako bi kaperez gain: Ebanjelio aldetik bata eta honen kontrako aldean bestea. Egitura honen gainean igeltsuzko apainketa barroko bat garatu zen, Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperakoaren antzekoa.17
Karmeldar oinutsen eliza, aldiz, berea eraikuntza-data berantiarra (1754‑63) izan arren, eta erdiko paramentuaren bukaerako frontoi kurbatua kenduta, aurreko mendeko komentuen eskema bereri jarraitzen zaio.
;Sorlada (Lizarra)
San Gregorio Ostiakoaren santutegia. Ebroren Erriberatik ez oso urrun, Lizarrako merindadean, Sorlada baserriaren barrutian, mendiaren gainean kokamen hartuta aurkitzen da San Gregorio Ostiakoaren santutegia, 1044an Logroñon hil zen Ostiako kardinal santuaren hilobia XIII. mendean aurkitu zutenean erromes leku bihurtuz joan zen erromaniko aurreko antzinako ermitaren ordezkoa dena. Oraingo eraikina laurogei urteko lanaren emaitza da, orain daukan rococo itxura emanaz hasi 1694an eta 1771ean bukatu zena. Bere alderdirik garrantzizkoenak: ataria, dorrea, eta bere gelatxoa duen burualdea dira.18
Ataria egin zuen Bizente Lopez Friasek, Nafarroako hainbat elizatan egin zituen igeltsuzko apainketa-lanak medio, ospea hartu zuen Lizarrako arkitektoak berak. Hemen, gertuan duen Vianako Santa Mariaren atarian inspiratu nahi izan zuen. Bere ereduaren arabera, exedra erako ataria du eta esfera-laurdenean amaitua. Hormaren ahurtasuna, hegal handiz elkartutako eta azpil eran zabaldutako bi solairutako erretaula dela ulertu zuen, zeinetan Vianako euskarri klasikoak, bere kiribiletan bildutako lore‑uztaiak dituzten zortzi zutabe salomondarrez ordezkatu ziren: beheko solairuaren alde bakoitzean hiruna, mentsula sendoetako frisoetan ezarriak, eta beste biak zaindari santuaren irudiaren horma-hobia uztaitzen dutela. Txartelak, armarriak eta irudiak betetzen dituzte barruti guztiak, landare gaiak nonahi direla.
Dorreak, atariaren ondoren eraikia izan behar du, Joan Larrearen ardurapean. Hargin-lan bikaineko erakina da, barroko neurritsu erakoa, txikiagotuz doan oinplano gainean hiru gorputzez osatua, eta, hiru ordena klasikoen arabera, angeluetan diseinaturiko pilastrak itsatsiak dituena.
Elizaren barruan sartzen bagara, diseinu plastikotik begiratuta, harrituta uzten du habearteari eman zitzaion garbiketa neoklasikotik aske geratu zen kapera nagusiak.
Burualdea, Anaia Jose San Juan de la Cruz zeritzanaren trazari jarraikiz eraiki zen honi, egitura hirugingildun eman zion esfera-laurdenekoekin, multzo osoa, danbor airoso baten gainean kupula oktagonal eder batez erdiratu eta koroaturik.
Ez da oso urruti Errenazimentuko eraikin handien oroitzapena; baina barrokoaren ikusgarritasuna nonahi eta bere zati guztietan azaltzen da:
* barrunbea betez kupula-danborreko leihateetatik sartzen den argitasun distiratsuetan;
* hirusta itxurako gurutzaduraz lortu den alderdi eszenografikoan;
* edergarrien arrokaia osatzen duten era askotariko igeltsuzko sortetan;
* gangetako gailoietan ezarritako nitxoetan, petxinetan eta horma-ataletan kokaturik dauden imajina konplexuetan;
* aldare nagusiaren atzealdean irekitako erlikitegi-ganbaratxoan.
Egituren, argien eta urreen antolaketa harmoniatsu bat eratzen da horrela, barrunbe hau Nafarroako rococoaren multzorik erakargarrien eta liluragarriena bihurtuz.
;Iruñeko Merindadea
Ugari dira eliza barrokoak Iruñeko merindadean ere. Adibide batzuk baizik ez aipatzearren, gogora dezagun sarritan ematen direla aurreko elizen birmoldaketak.
Beste batzuk, aldiz, ia oinplano berrikoak bezala hartu behar dira, esaterako Azpilkuetako (1751‑52) San Andres eliza, Michoacan‑eko (Mexiko) gotzaindegiaren diruz eraiki izan zena.
Beste zenbaitetan berriz, rococoa alboko erretauletan azaltzen da erakusgai, Carcarreko Tomas Martinez arkitektoak trazatu zuen Eneritzeko (1762‑63) Santa Katalina eta San Martzialen erretauletan adibidez.
Eliza barroko zabala den Iturmendiko elizan orduan (1750) eraiki ziren bere gurutzadura eta burualdea, Martin Karrera (1758) gipuzkoarraren trazaren arabera.
Garesen garrantzitsua da San Pedro parrokiako birmoldaketa, eta baita herri bereko Hirukoiztarren komentuko multzoa ere, neoklasizismoa aldarrikatuz.
Iruñeko hirian estilo berri honetakoak dira:
* artzapezpikutegi Jauregia,
* San Joan Seminarioa,
* eta San Zernin parrokian eraikiak dauden kapera barrokoak.
===== Kanpandorreak =====
Nafarroan ez dira falta barroko estiloaren adierazle ederrak, hemen aipatu eta gogorarazi behar diren XVIII. mende honetan eraikitako kanpandorreak.
Erriberan, kanpandorreak harria eta adreilua nahasian erabili izanak bereizten ditu; hauetan nabarmena gertatzen da mudejarren tradizioa. Bereziki eder eta bikainak dira aurrez aipaturikoak:
* Tuterako katedralekoa, Domingo Gil eta Jose Ezkerrak 1682an hasitakoa,
* eta Jose Ezkurrak berak eraiki zuen Alesbesko Santa Eufemiarenekoa.
Gehienetan, aurreko aldietako oinarri prismatiko garai baten gainean altxatzen den kanpai-gorputz bat izan ohi da.
Lizarra aldeko eskualdean. Dorre horietan Logroñoko Santo Domingo eta Santa Maria la Redondakoaren eragina ikusi nahi izan da. Hauek, kanpai gorputz oktagonaletan amaitzen baitira:
* erdi‑puntuko arkuak dituztela,
* eta idi-begiak pilastra tartetan,
* kupula burutsu eta liternaz amaituz,
* beste erdi‑puntuez hornituak
* eta kiribildura eta piramide bidez eginiko apainketa aberatsa.
Zenbait aldagai dituzten arren, modu horretako adibideak ikusi ohi dira Aguilarren, Desoion, Deikaztelun, Andosillan, Carcarren eta abarretan; San Adriangoak ezaugarri rococo bat erakusten du.
Erriberriko merindadean badira adreiluzko barroko aldiko dorre batzuk, mudejarren trazeriaz janzten direnak: Funes, Milagro, Miranda eta abar.
Kantabriar probintzietatik gertueneko beste zenbait lekutan, maisu gipuzkoarren eragina sumatzen da; esate baterako, Inazio Gorriaran maisu donostiarrak diseinaturiko Iturmendiko San Migel dorrean (1753).
==== Erretaulak eta aulkiteriak ====
Oraingoan Nafarroako elizetan sartu eta erretauletako arteari so eginez gero, kanpoko maisu batzuen eragin bultzatzaileaz ohartuko gara lehendabizi. Halakoa behar zuen izan mende horretan gertatu zen erretaulen eskariak, non, gauza ziurra dirudien aipatutako Tutera inguruko ertilariek ezin izango ziotela hainbeste eskakizuni erantzun. Corellan, esaterako, Aragoiko, Andaluziako eta Murtziako beste ertilari batzuk onartu behar izan ziren erretaulak egiteko ala apaintzeko.19 Gauza jakina da, Lesakako komentu batzuetan ere, laster aipatu beharko ditugu eragin handia izan zuten kanpoko maisu batzuen esku-hartzeak.
Agoizko San Migel parrokian, beste erretaula nagusi handi batek ordezkatu zuen Joan Antxietak 1584an hitzartu zuen erretaula; erretaula horretatik, bere tokian esan genuen bezala, taillatutako zenbait ohol gorde dira eguneko erretaularen idulki txikian, bankuan eta kaleetan. Eguneko erretaula nagusia 1745 eta 1748 bitartean eraikia da Jakako Juan Tornés eskulturagile eta erretaulagilearen eskutik. Bankuko lau mentsula handiengatik nabarmentzen den eraikuntza da, zeinaren gainetik altxatzen diren erretaularen bi solairuak, hiru kaleak eta atikoa artikulatzen dituen kapitel konposatuzko lau zutabe erraldoi kalostradunak. Kaleen artetik gehien ikusten dena zaindariaren baldakinoa duen erdikoa da.
Juan Tornés beraren lana, Agoitzekoaren oso antzekoa da, Irunberriko erretaula, 1748an egile ahazturen baten Errenazimentuko ikonografia baitaratzeko eraikitakoa.
Erriberriko merindadean eta XVIII. mendeko arkitekturari dagokionez, funtsezko atal gisa adierazi izan da lehendabizi, XVII. mendeko azken urteetan eta XVIII.aren lehen erdialdean Birjinari eskainitako ermitena, eta garai horretan eraikitako komentuak gainera.
Trantsizio aldi horretakoak dira beste zenbait erretaula:
* Caparrosoko nagusia,
* Larragakoa, Fermin Larrainzar, Iruñeko arkitektoak diseinaturikoa.
Lizarrako maisuek esku hartu zuten Erriberriko merindadeko erretauletan, esate baterako:
* Dionisio Bilodakoaren Sortzez Garbiarenean,
* Faltzesko Arrosarioarenean, Neoklasizismo alderako rococo estilo garbitu batean gainera,
-Erriberriko20 frantziskotarren Komentuko San Frantziskoren estigmatizazioaren erliebean, 1779an Lucas de Menak egindakoan.
Aulkiteriak. Erriberriko merindadean bertako zenbait tokitan aulkiteria interesgarriak, erliebe ugari eta barroko aurreratuak, rococo alderakoak ere ikus daitezke: Mendigorrian, Uxuen, Caparroson eta abar.
==== Gipuzkoa ====
;Elizak
Gipuzkoan XVIII. mendean oinplano berri gainean eraiki ziren elizak ez direla bost baino gehiago izan esan daiteke; hain zuzen ere, honako parrokia-elizak:
* Donostiako Santa Maria (1742),
* Andoaingo San Martin (1758),
* Eskoriatzakoa (1759),
* Pasai San Pedrokoa (1763),
* Loiolako Santutegia.
Aitzitik, ez dira gutxi churrigueresko eta rococo estilo berriaren arabera apaintzen diren atariak, koruak eta batez ere, erretaula berriak dituzten kaperak. Halakoa izan zen mende horretan arkitektura zibilak iritsi zuen garrantzia, non atal berezi bat mereziko baitu.
Loiolako San Inazioren Santutegia. Euskal Herriko eraikuntza barrokorik handiena eta, bertako arkitektoengan sortu zuen eraginagatik, inolako zalantzarik gabe garrantzizkoena ere badena, eliza aparta eta ikastetxe galant bat bere baitan dituen Loiolako San Inazioren Santutegia da.
Loiolako San Inazioren jaiotetxearen jabeak, 1681an, Alcaziñasko Markesak ziren; eta hauek Loiolako maiorazkoa zena ez zatikatzeko eta ez besterentzeko ardura zeukaten. Austriako Mariana anderea, Erregina Amak, josulagunak eraginda, inola ere, leku horretan santutegi handi bat eraikitzeko nahia agertu zienean baino ez zuten erabaki “saldu, ukoa egin eta delako etxe ohoragarriaren eskualdatzea, bere Maiorazkoarengandik bereiziz...”, beraren eskubideak erreginari emanaz, eta zenbait baldintzetan aipatu helburuarekin etxearen eta bere lurren Zaindaritza erreginarengana eskualdatuz.21
Konpainiaren Fundatzailearen jaiolekuan bertan eraikitako Santutegia izanik, ulertzekoa da Institutu bereko kideak izatea hainbat herrialdeetan, eta batez ere Indiak deritzanetan eraikin lanak ordaintzeko baliabideen bila ibiliko zirenak, eta Erroman bizi zen Joan Pablo Oliva, Nagusi Orokorra izatea, bere aginpide eta aholkuez, diseinuaren egilea nor izango zen eta zein eratara eta baldintzatan burutua izan behar zuen erabaki zuena.
Berniniren ikasle izan zen Carlo Fontana italiar arkitekto ospetsua arduratu zen eraikinaren planoak egiteaz, Santua jaio zeneko Dorretxea bere barrenean hartzeko, baina guztiz aske uzteko baldintzapean; baldintza hau ez zen bete. Fontanak, onartu eta Loiolara22 bidali ziren planoak diseinatu zituen, baina inoiz ez zen etorri, funtsezko aldaera batzuk eginez, bertako maisu sonatuen bidez burutu ziren lanak zuzentzera edo in situ gainbegiratzera.
Johannes Begrand josulagun flandestarrak zuzenduak izan ziren 1688an lur‑berdinketa eta zimenduak jartzeko lanak. Gidaritza-lanak, 1693an, Martin Zaldua euskal maisuak hartu zituen. Asteasun jaioa zen Zaldua (1654‑1726), Loiolako eraikuntza-lanetan denbora osoko maisu nagusi sartu zena zuzenean 1693an.23
Fontanaren planoetan, eraikinaren oinplanoak, hegoak zabalduriko arrano baten itxura iradokitzen du. Delako planoei lotzeko erantzukizuna zorrotza bazen ere, arkitekto italiarrak aurreikusi ez zituen gure herriko baldintza klimatikoek beharturik, zenbait aldaketa egin ziren.
Ikastetxearen eraikuntza ezkerreko hegaletik hasi zen,24 elizan lanean jarduten zen bitartean josulagun elkarte txiki batek lehenbailehen bertan jarri beharko baitzuen bizitzen.
Elizan, beronen erdiko biribilunea eraikitzen ari ziren eta baita eraztun itxurako habeartea ere –dirudienez, Martin Zalduaren zorioneko asmakuntza izan zen–, Fontanaren planoak aldaturik.
Lanen gidaritza 1719an Oiartzungo Sebastian Lekuonaren (1662‑1733)25 eskuetara pasa zenean, arazo larri bat agertu zitzaion honi elizaren egitura biribila, bere arku eta gangak eta arkupe zabalari heltzerakoan.
Orduan Salamancako katedraleko maisu nagusiari, Joakin Churriguera arkitektoari, deitu zitzaion kontseilu eske. Churriguerak egun batzuk igaro zituen Loiolan eta elizako arkuen arazoa konpontzeko bere aholkua erabakigarria izateaz gainera, arkupeko tinpanoari eman zitzaion benetako churriguereskoaren izaera zehaztu egin zuen, erdian armarria, bi aldeetan kalostrak, eta bertako taillagile askori eman zitzaion apainketa sakona zituela.
Diametroz 20 m eta eraztun itxurako habeartean 33,50 m-tara zabaldutako elizaren biribiluneko esparrua, marmol beltzeko zortzi arku ausartez mugatua dago, lau zabalagoak eta garaiagoak ardatz nagusietan, eta hauen artean txandaka, beste lau makurragoak eta estuagoak, denak ere friso dotore batez koroatzen direnak.
Bigarren solairua marmol argiagoko danbor zabal eta garai batek osatua da, gerra‑gaiez apainduriko frisoa duela zokaloan eta zortzi leihate berdin lurrin‑ontziz uztaiturikoak, dena marmolean landua.
Lekuona 1733an hil zenean, eraikuntza-lanetan Inazio Ibero (1694‑1766) azpeitiarrak ordezkatu zuen.26 Loiolako Santutegiko lehen maisuaren lanaz gain, Inazio Iberori esker ditugu eraikuntza eta erretauletako lan ugari eta garrantzizkoak. Berak eta bere seme Frantziskok egin zituzten “une hartako hirietako birmoldaketa eta eraikuntza hidrauliko hoberenen enkarguak, eta peritutza, tasatze eta lur‑neurketak bereganatu zituzten, eta baita probintzia osoko komunikabide bizien norabideen trazaketa ere”.27
Frantzisko Ibero (1725‑1795) Churrigueraren eraginarekiko bereziki sentikorra izan zen eta elizaren eraikuntza bere amaiera arte gidatu zuen. Linternako lanak egin ziren 1731 eta 1734 urte bitartean. Pinakulua errematatzen duen eta 65 m-tako garaierara iristen den gurutzea, 1735ean, urriak 25ean jarri zen.
Data horretatik abiatuta danborraren eta laranjaerdi-formakoaren apainketari heldu zitzaion, arrosa tankerako marmol landuzko pabiloi azpiak erregeen ezkutuez jantzi ziren eta Bertuteen alegiazko zortzi estatua handiz apaindu.
Aldareetako eta erretauletako lanei 1739an eman zitzaien hasiera.
Erretaula nagusia eta bi pulpituak Inazio Iberoren diseinuaren gainean eraiki ziren. Lau salomondar zutaberen titakadura lan fina (alde bakoitzeko bina, baina zeiharka jarreran jarrita), hirugingildun arkuak nitxoetan, margo ugaritako marmol bitxizko mosaiko horretako hainbeste eta hain finki landutako ale ugariek erakusten dute Iberotarrak Churriguerarekin izan zuten harremanaren eragina. Erdiko nitxoan 1758an jarri zen zaindariaren estatua, Frantzisko Bergara valentziar eskulturagilearen lan bikaina, ikusiko dugun bezala.
Gerora jarraituko zuen beste erretaula, aldare, sarrerako burdin hesi, aldareetako eta arkupeko estatuekin eta abar.
Ikastetxea. Eraikinari dagokionez, eskuinaldeko hegala bukatu gabe gelditu zen, josulagunak 1773an Espainiatik boteak izan zirenean. Lanak, XIX. mendean zehar, geldialdi asko eginaz jarraitu ziren, eta 1885ean azken bultzada emanda, 1888an amaitu zen eraikuntza. Elizaren bikaintasun barrokoaren aldea handia da inguratzen duen Ikastetxearen soiltasun ia herreratarraren ondoan.
Erabaki ausarta izan zen baina asmatu egin zuen elizako Erretoreak, Fontanaren planoetan patiotarako izendatuak ziren bi leku zabaletan harrizko eskailerak(alde banatan bata) jartzeko erabiltzean. Beren eskailburuetan santu eta Aita Santuen estatua handiak jarri ziren gero. Harrizko eskailera dotore horiek, jangela aurrea, jangela, liburutegia, sakristiak eta hiru klaustroek edertasunez harrituta uzten duten multzoa osatzen dute, eta harmoniaren zentzua handitasun soil baten gustuarekin nola elkartu daitekeen erakusten. Otto Schubert‑ek “espainiar lur-azaleko josulagunen monumenturik distiratsuena” izendatu zuen.
Donostiako Santa Maria basilika. Gaurko Koruko Andre Mariaren basilikak hiri honetako parrokiarik zaharrenetarikoa dela dirudi. Dokumentuetan azaltzen denez, leku horretan Urgull mendiaren magalean, bat bestearen atzetik Birjina Mariari eskainitako elizak izan omen ziren, XII. mendetik hasita hiri honek nozitu zituen suteen ondorioz desagertuz joan zirenak, azkenekoak 1575ean eta 1688an Mota zeritzan gazteluko bolborategiko bi leherketen ondorioz. Koruko Andre Mariaren eta San Inazioren babespean 1728an sortutako Caracasko Errege Konpainia Gipuzkoarra bere zeruko zaindariari eliza berri bat eraiki beharrean gertatu zen.28
Lanak 1738an hasi ziren, diseinuaren begirunez klaustro gotikoa eta alboko etxeak bota beharrean gertatu zirelarik. Bere lehenengo arkitektoak, Pedro Inazio Lizardi29 eta Migel Salezan izan ziren eta hauek joan beharrean gertatu zirenez, Loiolako Santutegiko arkitektoaren seme Frantzisko Iberok ordezkatu zituen. Beronen eraikuntza 212.000 peso kosta zen eta ofizialki 1774an inauguratu zen.
Azaleran 2.773 m betetzen ditu. Barrutik baditu luzeran 55, 50 m eta 32,70 m zabaleran, eta 28 m garaieran (ganga jarraituraino eta 35 m laranjaerdi-formako loroiraino). Barruan 4.000 lagunentzako edukiera du. Barrokoa da bere estiloa, halakoxe rococo kutsua duena, atarian hobeto ikus daitekeenez.
Areto oinplanoa eta garaiera bereko hiru habearte dituena dugu, baina gangak gotikoak izaten jarraitzen dute, garaiera handiko pilastrez eutsitakoak, kapitelak kapitelen gainetan jarriaz disimulatzen saiatu ziren arren.
Barruan badira churriguereskotik eta rococotik hasi eta neoklasikora arte doazen kapera eta erretaulak. Multzo aberats eta harmoniatsua da horren ondorioa, eliza honi gipuzkoar hiriburuko elizarik ederren eta dotoreena izatearen sona eman zaio.
Andoaingo San Martin eliza. Indiano eskuzabal batek ordaindutako beste eraikin bat Andoaingo San Martin eliza dugu. Historia honen datu guztiak A. Manuel Lekuonak ikertu eta aztertuak dira.30 Andoainen jaioa zen [[Agustin Leitza]] eta Latijera, Peruko Erreinuko Kapitain Jeneralak, 1756an jada agindu zuen eta 1763ko abuztuaren 19an hil baino pixka bat lehenago bere testamentuan baieztatu, halaber, bere ondasunetako zati handi bat bere jaioterriaren aldeko beste eskaintzen artean, hiribilduko herri plaza eratzen zihoan lekuan aurrez aurre altxa behar zen parrokia berri baten eraikuntzarako erabilia izan zedila. Behar haina lur erosi zen eta A. Manuel Larramendi euskaralari sonatuaren kontseiluz, egitasmoaren diseinua eta obra, urte horietan Loiolako Santutegiaren lanen bukaera bere gain zuen Frantzisko Ibero maisuari eskatu zitzaion.
Badirudi arkitektoaren traza, Lucas Longak Elgoibarko elizan hartu zuen oinplano gurutze latindarrari jarraitzen zaiola, baina Andoainen Frantzisko Iberok, dorreaz gainera, bost tartetako arkupe luze bana erantsi zuen habeartearen luzeran.
Eliza berriaren eraikuntza 1759an hasi zen, Buruntza mendiko harrobiko harriez, eta 1770ean bukaturik zegoen jada. Frantzisko Iberorekin hargin* eta eskulangile-talde espezializatu handi batek esku hartu zuen, Frantzisko Azurmendi taillagilea jardun zelarik aldare nagusiko oskolari azken ukituak ematen eta Arrosarioko Andre Mariaren albokoa eraikitzen.
Karmengo Andre Mariaren beste albokoa egiteaz Frantzisko Ugartemendia arduratu zen, Azurmendi beraren diseinuaren gainean.
Sortzez Garbiari eta San Agustini eskainitako beste alboetako bi, hurrenez hurren, Jose Inazio Lavi eta Ugartemendiaren diseinuaren arabera gauzatu ziren.
Arkitektura mailan emaitza sendo eta trinkoa da, eta bere barrokotasuna ez da barrunbean bilatu behar, apainketan eta kanpandorrearen estiloan baizik. Eraikinaren fatxada bete eta ataripea sortuz altxatzen den kanpandorrean alegia. Eliza 1770ean inauguratu zen, dorreari azken ukitua ematea besterik falta ez zenean.
Eskoriatzako San Pedro eliza. Beste behin ere, indiano eskuzabalen dirua izan zen, hondamen-zemaika zegoena ordezkatzeko, oinplano berrian eraiki behar izan zen Eskoriatzako elizaren gastuak ordaintzeko erabili zena. Hiribildu hau Calahorrako elizbarrutiari zegokionez, gotzaindegitik behin baimena ateraz gero, Martin Karrerak31 egin zuen 1759ko lehen hilabeteetan eliza honen diseinua, ziur asko egun horietan harremanetan zegoen Inazio Iberoren aholkuak entzun ondoren. Eliza berriaren sagaratze-meza ospa zitekeen 1762aren azken aldera jada, baina lanak ez ziren hamarkada horren amaiera arte bukatu.
Eliza. Ia ezin esan daiteke bere oinplanoa gurutze latindar erakoa denik, zeren eta bere besoak oso sakonera txikikoak baitira. Fajoi‑arku eta arku toralen euskarriak kapitel dorikoen pilastretan ezarriak dira. Elizak presbiterioa poligonala du, eta lau tarte, gurutzadura eta koroarena kontuan hartuz gero. Kanoi‑gangak ilargixkadunak dira eta aldare nagusiaren aurrea ertz‑gangaz estalia. Petxina gainetan atseden hartzen du gurutzadurakoak. Barrunbe honek ia ez du apainketarik.
Tenpluaren oinetan kokatua dagoen dorrea da XVIII. mendearen erdialdeko giroan gaudela sentiarazten diguna; bere egituran Elgoibar eta Andoaingo ereduei jarraitzen zaie, habeartearen paraleloan bi aldeetara arkupeak dituela.
Pasai Donibaneko eliza. Pasai Donibaneko parrokia-eliza da Gipuzkoan oinplano berrian eraikitako elizen adibide bakarretakoa. Jose Lizardiren plano bat txikiegia zelako eta Inazio Iberoren beste bat garestiegia zelako bazterrera utzita, egun haietan Tolosako Santa Mariaren kanpai-horma eta dorreetan ari zen Martin Karrerari deitzea erabaki zen azkenean. Eraikuntza-lanak 1763an hasi eta Martin Karrera 1768an hil zenez, lanak bere seme Manuel Martinek (1742‑1804) jarraitu eta amaitu zituen, 1774an.
Elizak, alderdi batzuetan Herriko eliza kolumnariaren eskema jarraitzen du:
* pilastraz eutsitako gurutze-gangak;
* garaiera bereko hiru habearte, erdikoa besteak baino zabalagoa;
* hiru tarte;
* presbiterioa;
* korua, oinetan;
* bitxia bada ere, baoak gutxi: bi leiho hegoaldean; beste batzuk gezilehio modura dorrearen aldetik, leiho bat koruan eta beste bat presbiterioaren saihetsetara.
Deigarria da barroko airea oraindik arnasten den garaian eraikitako eraikin honen soiltasun eta apaltasuna, esate baterako, bere garaikidea den Donostiako Santa Maria elizaren aldean.
Dorrea elizaren eranskina da eta egokiago datorkio kanpai-horma deitura, Martin Karrera bere diseinatzaileak esan zion moduan.
;Atariak
Euskal Herria XVIII. mendean ez zen nabarmendu eraikuntza berri ugaritan, ez nolabait ere, zabaltze, berriztatze eta lehendik egokitzapenetan zirenetan bezainbat. Egokitzapen eta osatze hauek azken batean, eliza atarietan gauzatu ziren, estilo berri baten eta gustu berri baten adierazpenak horretan sumatzen baititugu.
Hernaniko San Joan Bataiatzaileren ataria. Gipuzkoan, horren adibide garbi bat Martin Zalduak, 1707an, Loiolako eraikinean ari zen bitartean, Hernaniko San Joan Bataiatzailea parrokiarako diseinatu zuen fatxadan aurkituko dugu.
Fatxada angeluzuzen bat da, frontoi triangeluar bati eusten dioten bi pilastra handiz mugatua, eta hauts‑babes baten modura arku erraldoi batek baitaratua duena. Atearen gainean zaindariaren irudia duen horma-hobia dago; eta saihetsetan, zutabe bikoitzen tarteek San Joan Bataiatzailea eta San Pedroren irudiak hartzen dituzte barruan –dokumentuetan oso argi ez dagoen egileren batenak–, idulki garai batzuen gainetan. Horretan guztian bada atari platereskoen kutsurik, baina sumatzen da une hartako barrokotasun neurritsua ere: arkuarte eta pilastretan gai naturalistak apainketetan, lore eta hosto-sortak, mahats mordoak eta lurrinontzi lerronahasiak.
Oñatiko San Migelen ataria. Barrokotasun neurritsu horretan diseinatu zuen Martin Zalduak berak Oñatiko San Migelen ataria. Hernanikoak bezala, atari handi honek arku handi bat du buruan: baina hemen arkubarnera deigarri bat darama, kerubinez eta bolutaz guztiz estalirik.
Ez da erraza Asteasuko maisuaren egiletasuna zenbatekoa den erabakitzea, zeren eta atari galant hau burutzen igaro ziren hiru urteren buruan beste maisuen lankidetza eskatu baitzen, eta horma-hobietan jarritako irudiak eta apainketaren zati handi bat behintzat Juan Bautista Suso eskulturagileari agindu zitzaizkion, eta berehalako batean hitzartu zen elizaren erretaula nagusirako.
Azkoitiko Santa Maria elizako ataria. Arkupea, petrila eta atarirako lehen diseinua Jose Lizardik egina izan zen 1725ean, baina eraikuntza (Inazio Iberoren aldaketaren bategatik edo) ez zen bukatutzat eman Xabier Inazio Etxeberriaren zuzendaritzapean 1734ra arte.
Ataria aparteko multzoa da: nitxo handi baten irudikoa, elizaren kontrahormen artean sartuta, eta ordena erraldoiko bi pilastraz mugaturik.
Bere ezkerraldeari atxikirik doa arkupea, luzeran elizaren azkeneko bi tarteak beteaz, eta zutabe dorikoen gainean atseden hartuz erdi‑puntuko sei arku dituela.
Atariaren exedra basamentu garai batez osaturik dago eta honen gainean zutabe bikoitzak alboetan, Joan Bautista Mendizabal eibartar eskulturagileak beranduago landu zituen eskulturak barruan hartzen dituzten horma-hobiak hegaletan dituela.
Erdian dagoen erdi‑puntuko arku batek ematen du elizarako sarbidea. Taulamenduaren gainean pitxerrez apainduriko apala. Kabujoiez ederturiko bost galloietako oskolak nitxo bat eskaintzen du erdikoan, Birjina zaindariarentzat.
Multzoak plastikotasun alaia duen arren, klasizismoko soiltasun kutsuak irauten duela esan daiteke.32
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Gipuzkoako beste lekuetan hainbat atari zuhurxeago ikus daitezke, Zegamako parrokian gurutzadurakoa esate baterako, Inazio Iberok diseinatua.
Dorreak
Kanpaientzat eraiki ziren dorreak dira une hartako barrokoa ezkutatzen duen egitura arkitektonikoen beste kapitulu bat, funtsean eta unibertsalki kristaua zen gizartean esanahi bat zuen kanpaiak jotzeak, gaur egun herrialde askotan desagertua bada ere.
Urretxuko San Martin elizako dorrea. Jose Lizardi, Asteasuko maisuari zor zaio, Tours‑eko San Martin elizako kanpandorrearen azkeneko gorputzaren diseinua. Poligonozko oinplanoa, angeluetan pilastrak, eta ia apaingarririk gabea da, kupula buruz eta baita ere buruduna den kupulatxo batez estalia dago, 1720 eta 1724 bitartean egina da.
Bergarako San Pedro elizako dorrea. Urretxukoaren estilo berekoa da Bergarako San Pedrorena (1737‑1743) eta goitik beheraino arkupeko dorre hau Jose Lizardi berak diseinaturikoa da eta kupula burudunen aldeko zaletasun berdintsua agertzen zaio, baina oraingoan barrokotasuna nabarmendu egin zuen, frisoen gainetan plakak sarriago, erlaitzetan zabalera handiagoko eta hutsarte eta konkorren txandakatze handiagoko edergarri ugarien bidez, horrela argi-itzalen jokoa areagotuz.
Zestoako Andre Maria Birjinaren Jaiotza elizako dorrea. Zestoako dorrean (1735‑1738), Jose Lizardik aurreko dorreen ezaugarri berdinak erakutsi zituen, dorrearen oinarri angeluzuzeneko oinplanotik kanpaien gorputzaren oinplano karraturako igarobidean irtenbide egokiak aurkituz eta barrokotasun zuhur berari eutsiz; beronen edertasuna goraipatu egin zuen Loiolako maisu nagusi ospetsua zen Inazio Iberok.33
Elgoibarko San Bartolome elizako dorrea. Inazio Ibero eta honen seme Frantziskori zor diegu Elgoibarko San Bartolome parrokiako dorrea, goialdeko zatia bederen, kanpaien multzoa, alegia; bi maisuek sinaturiko barrokotasun eder eta lirain honi buruzko dokumentu irudidun interesgarriak eta zehatzak gelditu zaizkigu.34
Andoaingo San Martin dorrea. Lehenago ere aipatu dugu, elizaren fatxadan bertan, Frantzisko Iberok eraikitako Andoaingo kanpandorrea. Elizaren sarrerari aterpea egiten dion dorrearen kokamen honek nortasuna ematen dio eraikinari. Multzoaren batasuna simetrikoa areagotu egiten du, elizaren fatxada zabalera nabarmenduz. Honen barrokotasuna bere edergarri xehe eta oparoetan dago. Eraikin-masak landare moduko osagaiez apainduak dira, eta eraikin-lana estaltzen duen laranjaerdi-formako abiagunea harrizko loroi handiek inguratzen dute. Kupulatxoari ere eransten zaio osagairik, kiribildurak eta loroi ñimiñoak. Hau eta erdi‑puntuko arkuak koroatzen dituen zatituriko frontoi bakar batek eta beste xehetasun batzuk alaitzen dute eliza honen kanpoaldeko multzoa, ia kutsu rococoz.
Frantzisko Iberoren beste dorre batzuk
* Ia antzeko gauzak esan daitezke Usurbilgo Salbatore parrokia-elizako dorrerako arkitekto berak diseinatu zuen kanpandorreaz, kupularen abiagunean kalostra eder batez jantzi zuen horretaz (1761‑1764).
* Hondarribiko Jasokundeko parrokia-elizako dorreak ere osagai lerronahasi ugari agertzen du (1764‑68).
* Frantzisko Ibero berak diseinaturiko Hernani, Gaztelu eta Ordiziako dorreek, aldiz, bestelako estilo bat dute nabarmen, trinkoagoa eta soilagoa, azpeitiar maisu iaioa, gustu neoklasikoaren argitasun eta xumetasunarekiko sentikorrago izaten hasia balitz bezala.
Neoklasikorantz garatuz
Hain zuzen ere, Gipuzkoako dorreen ardura kronologikoak erakuts diezaguke garapen estilistikoa, barroko churriguereskotik neoklasikoa aldarrikatzen duen egitura soilen alderakoa.
Ibarrako San Bartolome elizako dorrea. Hala, Ibarrako elizarako Martin Karrerak diseinaturiko kanpandorreak (1761‑70), adibidez, Iberoren dorreekin kidetasun garbia du. Eliz aurrea dorrearen eredu bera da, baina hemen arkupeak ez doaz habeartearekin paraleloan.
Karreraren ardura bere fatxadaren aurrekotasuna sendotzea da, elizpearen estalguneko itzalak aurrearen goieneko horma-atalen lautasunarekin kontrastea bilatuz, arkupearekin batasun estua osatzen duten hegalen bidez.
Erdiko balkoiaren gainean zutasuna azpimarratzen duen biribil-formako baoarengatik bereizten da Iberotarrengandik eta apaingarrien soiltasungatik eta kanpaien multzoa edertzen eta mugatzen duten pitxarren berdintasun eta bikaintasunagatik, halaber.
Tolosako Santa Maria elizako dorrea. Hala ere, Martin Karrerak barrokoaren aldeko izaten jarraituko du kanpai‑horman, alboetan bi kanpai multzo dituela koroatu baitzuen Tolosako Santa Mariaren fatxada galant eta biluzia.
;Erretaulak
Baina ez da zalantzarik, elizetako erretauletan azaltzen dela, luze eta zabal, barrokoaren espiritu askea; beharbada, une honetako zaletasunak eragiten duen gehiegikeria formala eta apainketa birtuala harriaren taillan baino errazago gertatzen delako zuraren taillan.
;Sebastian Lekuona
Pasai Donibaneko San Joanen erretaula nagusia. Sebastian Lekuonari agindu zitzaion erretaula hau lantzeko, Loiolako eraikinean maisu nagusi ziharduen bitartean.
Gorputz bakarrekoa da, bankuarekin eta biribileko errematea gorputzaren neurri berekoa duela. Alboetako kaleetan, idulkiko kerubin buruez ederturiko mentsula handien gainetan eta horma-hobiak saihetsetan dituela, salomondar bi zutabe handi zutitzen dira. Euskarri hauek, orbel eta mahats mordo gizenez nahaspilatzen diren hamaika zuztarrez inguraturik daude. Horma-hobietako hiru arkuak ohiko erdi‑puntukoak dira, sakonera txikiz baina edergarri ugariz egin eta eutsiak.
Zaindariaren irudia, alboetako Pedro eta Paulo Santuenak eta goieneko mailako San Mikel Goiaingeruaren taillak Felipe Arizmendik eginak dira, gerora oroitaraziko dugun bezala.
Oiartzungo San Estebanen erretaula. Bere jaioterria zen Oiartzungo parrokiako hiru erretaula Sebastian Lekuona berari esker ditugunak: Gurutziltzaturiko Kristori, eta Loiolako Inaziori zein Xabierko Frantziskori eskainiak (1721).
Hiru ale hauek ia egitura bera eta oso antzeko apaingarriak dituzte, arku hirugingilaren azpian dagoen Gurutzeak izan ezik. Neurri txikikoen erakoa da, kupulako danbor kalostraren azpian osaturiko ilargixkekin oso egoki lotzen dena. Hemen ere, arku batek erdiratzen du erdiko horma-hobia,salomondar zutabeekin.
Inazio Ibero. Bikaina da Inazio Iberoren erretaulen emaitza, eta historialariarentzat garrantzizkoa da azpeitiar maisu handiaren aurrerabidea ezagutzea, egiturazko eta klasizismoko zorroztasun batetik hasi eta ia gehiegizkoa den Loiolako erretaula nagusi barroko eta rococo arterainokoa.
Azpeitiko Sortzez Garbiaren erretaula nagusia (1737). Hiru kale ditu, erdikoa tenpletearentzat, solairu bakarrekoa eta saihetsetakoak bi solairutakoak, irudientzat horma-hobiak dituztela, eta landarez jositako bost kiribileko salomondar zutabeak igotzen dira, churrigueresko zentzu oso nabarmena dutela.
Loiolako Santutegiko erretaula nagusia. Aipatu berria dugun eta M. Isabel Astiazarainen ikerketen ondoren zein egilerena den zalantzan jartzen ez den Loiolako Santutegiko erretaula nagusia, oso litekeena da Azpeitiko erretaularen garaikidea edo lehenagokoa izatea, agian.35
Harritzekoa ere bada, baina badirudi hurrengo erretaulen eskarietan –Azkoitiko (1742) eta Tolosako (1744) Klaratarrentzat– Iberok segurtasunez egiten duela rococo aldera:
* erretaula‑oskola hautatzen du,
* salomondar zutabeak alde batera uzten ditu,
* apaingarrietan neurritsuagoa da, aurreko erretauletan irtenegia eta handiegia izan baitzen.
Fermin Larrainzar. Urte horietan Iraurgiko haranetik, Goierrikora igarotzen bagara, erretaula barrokoetan ale ugari topatuko dugu.
Lazkaoko erretaula zistertarra. “Langintza anitzekoa, arkitekto, eskulturagile, mihiztatzaile eta arotz”36, halaxe sinatzen zuen Fermin Larrainzar nafar maisuari esker dituzte Lazkaoko Santa Anaren Zistertar Errekoletoen komentuko erretaula nagusia eta alboetakoak, 1714an Iruñeko elizbarrutiko ikuskatzailearen bisita ondoren hitzarturiko lanak. Erretaula honek, 1718ra baino lehen eraikitzen hasi ez zen honek, baditu idulkia, hiru kaletan banaturiko gorputz bakar bat, banku garaia, suge ildasketako lau zutabe erraldoiez mugaturik, eta elizaren burualdeari egokitzen zaion zirkuluerdi-formako profila duen atikoa.
Inazio Zendoiak tramankulu hau xehetasun guztiz deskribatu ondoren, lotura kronologikorik eza ikusten du, une hartakoxea zen apaingarrien aberastasun ugariaren eta ordurako erabiltzen ez ziren ildaska uhintsuak zituzten zutabe bihurrikatuen erabileraren artean.37
;Joan Antonio Iparragirre
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Idiazabalgo San Migel parrokian arte gaietan arduraduna zen Joan Antonio Iparragirre maisua, arkitekto eta taillagilea ere badena, Idiazabalen jaioa bazen ere, Seguran bizi zena. Berarekin egin zen 1734ko abenduan Familia Santuaren alboko erretaularen hitzarmena eta bi urte beranduago, erdiko nitxoan San Inazioren irudia eta nitxo apalagoetan [[Frantzisko Borjakoa|Borjako Frantziskoren]] eta Xabierko Frantziskoren mukuluak” eduki beharko zuen beste berdin bat eskatu zitzaion.
Astigarretako San Martinen erretaula nagusia. Iparragirrek bere ardurapean 1745an hartu zuen. Haren arkitektura gerora berriztatua izan zenez, ezin jakin daiteke une hartako churriguereskorako zaletasuna zein mailatan bereganatu zuen.
Frantzisko Ibero. Frantzisko Ibero arkitektoak erretaula asko ditu bere eskuei esker eginak, bere aita Inazioren aldean.
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Aizarnako elizaren alboetako erretaulak eskatu zizkioten 1751ean, bata Arrosarioko Amari eskainia eta San Inaziori bestea. Egitura ahur samarra duten aleak dira, lau mentsuletako basamentu baten gainean lau zutabezko gorputz bat, eta gainean atikoa osatzen dutenak. Apainketak, xaflen, buru hegodunen, loreen eta fruituen bidez estaltzen du zoru guztia.
Azkoitiko Klaratarren erretaulak. Hamar urte beranduago diseinatu zituen, halaber, Azkoitiko Klaratarren alboko erretaulak, bere aitak ordurako diseinatua zuen erretaula nagusiaren ondoan. Aitaren lanarekin alderatuta, barrokotasun oso aurreratua baten ausardia adierazten dute Frantziskoren erretaulek, horma lau bati atxikitzean, zeiharka ebakitako erlaitz gainetan kokatuta dauden zutabez markaturiko bere erdiko kalea aurreratzen du erretaulen egitura irtenak. Taulamendua egitura berari egokitzen zaio.
Beste zenbait erretaula. Begien bistakoa da hauetan eta Eibarko San Andres parrokiarako diseinatu zuen alboko erretaulan (c. 1765), Frantzisko Iberok sentikor jarraitzen duela plastika churriguereskoarekin.
Beste zenbaitetan, bere Lizartzako Santa Katalina elizako erretaula nagusiaren azterketan, esate baterako, xumetasun klasiko alderako aldaketa usnatuko balu bezala, arruntasun eta xumetasun handiagoa eta hostotza apaingarri gutxiago aholkatzen ditu.38
==== Bizkaia ====
Bizkaian churrigueresko erako eliza askorik ez da. Mende honetan bizkaitar arkitekturak eskaintzen duena, batez ere, hauxe da: jarraibide baten erakustea, esperimentatzeko ausardiarik eza eta zaharkitutako estalkiekiko leialtasun itsua; fantasia sortzaileaz hitz egitera bultzatuko gaituen ezer ez, alegia.39
Lekeitioko San Jose eliza. XVIII. mendearen lehen herenean bukatu zen Lekeitioko San Jose eliza (Josulagunen Antzinakoa); aurreko atalean hitz egin dugu bere eraikuntzaz. Gaur egun ere 1680an sortu zenean zuen estilo soil bera du; baina litekeena da bere ataria, bere apaindutako markoa eta bere frontoi oker zatitua eta guzti, Loiolako Santutegiko arkitektoek eginiko aldaketaren bat izatea.
Durangoko Santa Anaren eliza. Durangon Uribarriko Santa Mariaren eta San Agustin komentuaren arteko bilketa bat da Santa Anaren eliza (1720), Lazaro Laincerak40 egindako lan honetan apaingarrien biluztasuna gailentzen delarik.
Ezkerraldeko (Somorrostroko) San Joan eliza. Abangoardiari mendearen erdialde hartan zitzaion erresistentziaren froga bera da Somorrostroko San Joanen hau, bere piramidezko dorre eta gurutzadura gotiko konkordun estalkiarekin.
Bilboko San Nikolas eliza. Lehenago jardun dugun bezala, espazioaren barroko italieratzaile ikusmolde bakarra Inazio Iberok ekarri zuen 1743an Bilboko San Nikolas elizara. Hondamenean zegoelako goitik behera botatako aurreko eliza baten esparrua bera betetzen du. Bertako harginekin eman zitzaion hasiera 1743ko egitasmoaren eraikuntzari, Antonio de la Vega menditar maisuaren gidaritzapean, eta ez zen bukatutzat jo mendearen azken urteetara bitartean, eliz ospakizunen hasiera 1756koa bada ere.
Eliza. Karratu perfektu bat da oinplanoan eta erantsita du presbiterioa. Karratu hau beste karratu handiago batean sartuta gelditzen da, elkartzen diren bi esparru angeluzuzen sorraraziz, burualdean sakristia osatzeko eta oinetan aparteko bi kapera antolatzeko. Eremu oktogonal edo biribilaren itxura ematen diote lau exedrek, karratua nagusitzen zaiolarik elizari.
Ftxadanan, Elgoibarko dorrearen antzeko diren bi dorre zutitzen zaizkio alde banatan. Fatxadaren horizontaltasun ukitu gaitza leundu egiten dute dorreek eta kanpai-hormak. Eliza bilbotar honen barrunbeak Santa Inesen eliza erromatarraren oroimena ekartzen du gogora; baina, badira Loiolako frontoiaren oroitzapenak ere atari artikulatuan, eta gotikoarenak, dorreen sarbide zorrotzetan.
Balmasedako San Seberino eliza. Lehen aipatu dugun Lazaro Lainceraren diseinua (1728) duen San Seberino elizako dorrearen aipamena egitea ere komeni da.
Hargintzan aditua zen Laincera, eta zenbait eraikin-lanetan Martin Zalduarekin batera esku hartu zuen Euskal Herrian: Azpeitian –normalean hemen bizi izaten baitzen–, Berritzen, Elgoibarren eta abar. Urretxuko elizako dorrearen diseinua egin zuen, gerora Lizardiren diseinuak ordezkatu zuena, eta 1717an Zumarragako elizaren dorrea diseinatu zuen, halaber.41
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Bizkaiko erretaulen diseinatze eta eraikitze barroko churriguereskoari dagokionez, eskultura lanei buruz bereziki hitz egingo dugunaz gain, nahikoa bekigu berriro ere Julen Zorrozuak Bizkaiko erretaula barrokoari buruzko ikerketa sakon eta oso dokumentuari lotzea.
==== Araba ====
Gasteizko San Frantzisko komentua. Arabar lurraldean XVII. mendearen azkenean, barrokoa bere apaingarrietan aldirik oparoenera iritsi zenean, Gasteizko San Frantzisko komentua eta eliza izan ziren egin zirenetan lanik behinena, historiaren eta artearen distira zenbait mendez bizi ondoren, erabateko hondamendian amaitu zen lan itzela.
Komentuak XIII. mendeko klaustro polit bat zuen eta eliza berebiziko tenplu gotikoa zen, zortzi tartetako habearte bakarrekoa; beroni XVI. mendean arkupea eta zenbait kapera erantsi zitzaizkion. Eliza, XVI. mendearen inguruan, churrigueresko gustuko igeltsuzko apainketa arranditsu batez jantzi zen guztiz, gangak izan ezik; honen idatzizko dokumentuak eta argazkiak ugari dira. Delako desamortizazioa zela eta, 1835ean bere gainbehera hasia zenez, 1930ean multzo osoa goitik behera eraitsi zen.42
Honen estilo eta garai berekoak dira:
* Santa Mariaren kolegio‑elizako sakristia eta
* San Pedro parrokiako dorrea.
;Arabako Lautada
Arabako Lautadakoetan, esan daiteke, oinplano berriko elizarik ez zela aldi honetan eraiki.
Gangaren batzuk trazerietan eraldatu egin ziren, are konplexuagoak bihurtuz.
Eraiki zirenen artean:
* arkupeak, esaterako, Inazio Ibero maisuaren eskuz egindako Aguraingo San Joan elizakoak,
* atariak, Ilarduiako San Migel elizakoak,
* koruak, Migel Salezanen eskuz egindako Narbaxako San Esteban elizakoak,
* sakristiak eta kanpandorreak.
Gustuaren aldaketa adierazten duen testigantza da dena.
Erretaulak eraikitzen. Berrikuntza gehiago antzematen da erretaulen arkitekturan, hementxe hedatu baitzen batez ere rococo estiloa.
Eliza askotako erretauletan oraingoan asko dira arrosetak, zuztarrak, lore uztaiak, aingeruak, xaflak eta ildaskaturiko zutabeen fusteak, horma‑hobi tontorrak eta irudien oinazpikoak estaltzen dituzten oihal zintzilikariak.
Alor horretan izen berezia bereganatu zuen Joan Bautista Jauregik, Gasteizen eta Arabako beste lekuetan erretaula asko diseinatu zituen ertilariak.
;Arabako Errioxa
Gauza berak esan daitezke XVIII. mendeko Arabako Errioxaz, eraikin-lan batzuk amaitu eta hondatuak ziren beste batzuk konponduko baitziren:
* Oinplano angeluzuzen baten gainean zutitutako Oioneko Santa Maria eliza eraikin berria da, zirkuluerdi-formako absidea eta ilargixka-ganga duena.
* Kripango San Joan Bataiatzailea parrokian ere estali zen XVIII. mendean, ilargixkadun estalkia esferaerdi-formako kupulaz (1774‑1788).
* Mañuetako Antigoako Andre Mariaren elizan eta Santa Maria Morenaren elizan, halaber, kupulaz estali ziren gurutzadurak.
* Eltziegoko San Andres parrokiako zenbait kaperatan erretaula rococoak eraiki ziren.
* oinplano oktogonalaren gainean eraiki zen Plazako Andre Mariaren ermita eta esferaerdi-formako gangaz estali, Eltziegokoa ere.
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu aldean ere ez zitzaion sarrera horren aisa eman barroko apainari.
Trebiñuko San Pedro eliza honen ganga hiru euskal harginek jasotakoa zen 1700ean.43
* bikaina da kanpaientzako dorrea, Jose Elejalde Axpeko arkitekto apartak diseinatu eta eraikitzen hasi zena (1774).
* kupula eta linterna beranduago Joan Antonio Etxeberriak eraiki zituen, 1790ean.
Dorreak.
Eskualde horretan asko dira XVIII. mendeko dorreak eta kanpai-hormak.
* Arrietako dorrea. Arrietako dorre lirainaren goieneko gorputzak, gar‑irudiz, esferaz eta idi-begi ugariz apainduak, Jose Elejalde beraren eskuz eginak dira (1775).
* Albaitako dorrea. Eskoriatzako Joan Zubia maisuak diseinua egin eta Gatzagan bizi zen Joakin Elejaldek eraiki zuen.
* Paiuetako dorrea. Joan Zubiak berak diseinatua da eta Eskoriatzako Jose Elejaldek eraikia.
== Bertako eta kanpoko eskulturagileak ==
Esan liteke urte horietan zehar (1650‑1730) –arrazoiez idatzi zuen Velez Chaurrik– “Euskal Herrian eskulturaren gainbeherarik gordinenean aurkitzen garela”.44 Ez da erraza zehatz‑mehatz adierazten Euskal Herriko eliza barrokoetako imajinen ekarpen ugaria ez ote zen, ugazaben, kofradien eta mezenasen aldetik, bertako maisuengan nahi zen kalitaterako beharrezkoa zen mailarik ez zela ematen-eta, horren kontzientzia hartze baten ondorioa. Garbi dago historialariarentzat Antxietaren jeinuak ondorengo belaunaldietan ertilari on askorengan arrastoa utzi izan bazuen ere, eta Gregorio Fernandezen artelan eredugarriek bere garaikide euskaldun batzuengan fantasia sortzailea ugaldu, lorratz distiratsu hau urte gutxiren buruan itzaliz joan zela. Ia ezin aurki dezakegu, XVII. mendearen bigarren erdian, lanean ari ziren maisuen artean kanpoko lantegietatik ez datorren izenik, inola ere ez behintzat Salvador Carmona edo Juan Pascual de Menaren talentu sortzailearen ondoan neur zitekeenik.
Gure ustez, bertako maisuetan talentu pobreziaren kontzientzia izan bazen herritik kanpora bilatzera bultza zituena, ugazaba eta mezenasak imajinetako eskakizun naturala asetzeko gai ziren ertilariak, bidezkoa da gure aipamena horietatik hastea.
=== Kanpoko eskulturagile batzuk ===
Sierratarrak. Euskal Herrian XVIII. mendearen bigarren erdian egin ziren artelanetan, Medina de Riosecon kokatu zen Sierratarren familiaren esku hartzea nahikoa aztertu izan da.45 Tomas de Sierrak sortutako lantegia zen, bera hil ondoren, bere semeek eraman zutena.46 Litekeena bezala pentsatu izan da Anaia Jazinto Sierra lantegiko bere laguntzaile, Frantzisko, Tomas, Jose eta Pedroren anaitzakoa zela eta dokumentuetan saiatu zirela Gaztelan eraikitako erretaula askotan bere esku hartzea –bakarka nahiz taldean– nolakoa izan zen bereizten.
Sierratarren Segurako eta Oñatiko erretaulei dagokionez, arrazoia begien bistakoa da, Frantziskotarren ordenako Segoviako Ayllon‑go komentuan bizi zen Anaia Jazinto Sierra eskultura-maisuaren ordena berekoak baitziren komentuko erretaula hauek.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula. Anaia Jazintori 1742 eta 1745 urte bitarte horretarako deitu zitzaion Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula egitera eta eraikuntza-lanak, zatirik handienean, komentu horretan kide ziren Lardizabal familiako bi lekaimek ordainduak izan ziren, Segurako parrokiako erretaula nagusiaren emaile eskuzabala ere izan zen Martin Lardizabalen arrebak, hain zuzen ere.
Anaia Jazintok berak egina izan behar du, inola ere, egitura handi honen diseinua –bankua eta ordena erraldoiko zutabeak dituzten hiru kale–,47 Maria Birjinaren eta frantziskotarren Ordenaren ohorez programa ikonografiko zabal bat eskatzen zuena: Birjinaren istorioak bankuan; Sortzez Garbia zaindari moduan, Hungariako Santa Isabel eta Portugaleko Santa Isabel lagun dituela; goragoko mailan San Joan Sahagunekoa eta Santa Klararen irudiak, amaieran Birjinaren Koroatzea duela; eta alboetan San Joan Kapistranokoa eta San Paskual Bailon. Eskulturen zerrenda osatzeko erants ditzagun alboetako erretauletan dauden San Frantzisko eta San Antonio Paduakoaren estatuak.
Arruntena da halako multzo konplexuez arduratzen zen lantegi bat izatean, kalitaterik oneneko lanak lantegi-buruen zeregina zela pentsatzea. Oraingo honetan Gaztelan eginiko lan dokumentuetan ahaidetasun estilistikoarengatik, Inazio Zendoiaren iritziz, Sortzez Garbiaren eta Hungariako Santa Isabelen irudiak lantegi-buru gorenak, Anaia Jazinto Sierrak, eginikotzat hartzea da arrazoizkoena.48
Manuel Martin Hontañon. Kanpoko beste ertilari bat aipatuko dugu orain, jaiotzez Gaztelakoa (Burgoskoa), Manuel Martin Hontañon eskulturagilea.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaulak. Manuel Martin eliza bereko alboetakoen irudiez arduratu zen, 1754an Jose Joakin Arizaga eta Joan Antonio Iriarte maisuak hitzartu zirelarik eraikuntza horretarako.
Alboetako erretauletan, beren erdiko nitxoetan, adierazkortasun bikaineko aurpegiak dituzte eta seguruenik aldare nagusiko irudirik hoberenak taillatu zituenaren lanak dira –San Frantzisko batean eta San Antonioren irudiak bestean–, baina horiek salbuetsiz gero, gainerako eskulturek ez dute halako kalitate artistikorik.
Oñatiko Bidaurreta komentuko erretaula. Frantziskotar ertilariek “an echo un prodixio” gogoan hartuta, Oñatiko Bidaurreta komentuko Lekaime Frantziskotarrak beren esku-hartze bat eskatu zuten erretaularako. Erretaula berri hau 1751‑1753 hirurtekoan egina izan zen, aipaturiko Segoviako komentuan bizi ziren Anaia Jazinto Sierra eta Anaia Esteban Lopez bi fraideen zuzendaritzapean.
Horien programa ikonografikoa zeharo zabala da: bankuan, lau ebanjelarien irudiak erliebean eta Kristoren Haurtzaroko eszenak; lehen gorputzean, San Agustin, San Frantzisko, San Jose, San Joan Ebanjelaria, Santa Klara eta San Antonio; bigarren gorputzean, Birjinaren gurasoak; goieneko zatian, Mariaren Koroatzea eta Eliz Gurasoak.
Badirudi Anaia Jazintoren anaien ardurapean egon zela lan hau. Erretaularen erdian balkoi modura zintzilikatua eta aingeru handiez koroaturik dagoen Birjinaren ganbaratxoa bereziki bitxia eta interesgarria gertatzen da. Urreztatu eta polikromiaz jantzitako eskulturak gailentzen dira polikromiaz jantzi gabeko mazoneriaren gainean.
Joan Antonio Hontañon kantabriar ertilaria Pedro de Borjesekin batera aritu zen:
* Amorotoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan (1737‑38),
* Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulan, bertako irudiez Elorrioko Joan Munar arduratu zelarik (1754‑58).
Ramon de Solar Santoñakoa:
* San Joan zein San Kosme eta San Damianen irudiak eta Gordexolako erretaula nagusian Gurutze bat taillatu zituen (1753‑55),
* Zornotzako erretaula handiko eskulturetan ere esku hartu zuen.
Manuel de Acebo. Jaiotzez Arnuerokoa baina Bilbon bizi zen beste kantabriar honek, Gamiz‑Fikako Santo Kristoren ermitan utzi zuen lanen bat (1785).
Pascual de Mena. Donostiako Santa Mariaren basilikan, Pascual de Menaren gubiari eskaini zitzaion Familia Sagaratuaren aldarea.
Robert Michel. Robert Michel frantziar honengana jo zen, Lepantoko garaipena zela eta, mirari bat konta zezakeen erliebea tailla dezan.
Caetano Pace. Munduan zehar sakabanaturik zebiltzan josulagunek Loiolako Santutegiaren arkitektura eta arte-ekimena garai hartan haiek eginikotzat jotzen zutena, bistakoa da ezagutzen zituzten ertilari onenak esku hartu zezaten nahi izatea. Eta beroiengana jo zuten, zalantza handirik gabe, eraikin handiaren imajinagintza eta apainketa osatzeko.
Izen oneko eskulturagile erromatarrari deitu zitzaion, Caetano Paceri, Portugalen lan batzuk bazituela eta, egokiera horri helduz, Aguraingo harri zuriz landu zezan basilikako arkupean erromesari arrera eginez elizarako sarrerako ate handi nagusiaren gainean dagoen San Inazioren estatua.
Eskulturagile berak, elizaren barruko aldetik, kupularen abiapuntuan kokaturik dauden Bertuteen zortzi estatua handiak lantzeko erantzukizuna hartu zuen.
Migel del Mazo. Beste estatuagile maisu bati, Migel del Mazo santandertarrari esker eginak dira santutegian bertan arkupeko nitxoetan jarri ziren Xabierko Frantzisko, Borjako Frantzisko, Kostkako Estanislao eta Luis Gonzaga josulagun santuen eskulturak, hil berria zen Caetano Pacek eginiko diseinua jarraituz berak landu zituenak (1738‑39).
Frantzisko Bergara Bartual. Loiolako basilika handiaren eder lanetan lagundu zuen beste eskulturagileetako bat izan zen Frantzisko Bergara Bartual, 49 Erroman egin zituen bere lanen batzuengatik izen ona harturik, batez ere, Vatikanoko basilikan habearte nagusian miretsi daitekeen Alkantarako San Pedroren estatua erraldoiagatik agindu zitzaion Loiolako erretaula nagusiko erdiko nitxoa betetzen duen San Inazioren estatua. Valentziar eskulturagile bikain honek eskultura barroko eder honen eredua egin zuen, benetako berniniar mugimenduaz eta rococo graziaz jantziz; baina, berau urtutako eta zizelaturiko zilar xaflan lantzea Giuseppe Agricola –Bauer izeneko ertilari baten italierako izena– erromatar lantegiaren ardura izan zen.
Estatua Loiolara 1758an iritsi zen.
Tomas de Gorozollo. Bestalde, Azpeitiko Soreasuko San Sebastian parrokian ere kanpoko ertilari batengana jo zen, Tomas Gorozollo eskulturagilearengana, alboko erretaulako Borjako Frantzisko, Luis Gonzaga eta Kostkako Estanislao Santuen irudiak egiteko. Erdiko horma-hobian, urte batzuk lehenago egindako San Inazioren irudi bat jarri zen.
Tomas Gargollo. Inazio Iberok diseinatu, eta Frantzisko Inazio Azpiazu azkoitiar maisuak egin zuen Tolosako Santa Klararen komentuko erretaularako Tomas Gargolloren imajinak hitzartu ziren, eta Tolosan (1744) bizi bazen ere, Trasmieran, Meruelo bailarakoa zen honek urtebete baino gehixeagoan egin zuen bere betebeharra erretaula bete-beterik utzi zuten hainbat neurritako 22 mukulurekin.50
Santiago Marsili. Gure begirunea eta esker ona merezi duten lanak Euskal Herrian egin zituen beste kanpoko ertilari italiar bat Santiago Martini da; bertan bizitzera etorria dirudi, urte luzeetan Gipuzkoa eta Nafarroako hainbat lekutan bizi zela agertzen baita. Eskultura ugari egin zuen Marsilik, XVIII. mendeko hirurogeita hamargarren hamarkadan, Amasa eta Abaltzisketako erretauletarako. Inazio Zendoiak eta Julen Zorrozuak dokumentu ugariz bereziki jantzi dituzte hauek eta, merezi duenez, eskulturagile honen barrokoarekiko etengabeko leialtasuna eta bere lanen bikaintasuna azpimarratu dituzte.
Bistakoa da Berniniren eskulturak ongi ezagutzen zituela, aipatutako erretauletako nitxoak betetzen dituzten santuen irudiak, izan ere, agertzen duten mugimendu eta bizitasunagatik, italiar maisu handiaren estiloa ekartzen dute gogora: tolesdura hanpurutsuen astintzearen atzean eta [[kontraposto]] apur batez anatomia ezkutatzeko iaiotasun bera, adierazpen plastiko orekaturako gaitasun handi bat erakutsiz.
Marsili 1772an ere hitzartu zen, Billabonan bizi zenean, Andoaingo –horren eraikuntzaz lehen aritu gara– San Martin elizan alboko irudiak taillatzeko. Lau dira zaindari estatua handiak –Arrosarioko eta Karmengo Ama Birjinak, Sortzez Garbia eta San Agustin– “bikainak egituraz –dio Manuel Lekuonak– nahiz eta ez hainbat espresioetan, graziarik falta ez zaien dozena bat baino gehiago irudi txikiez gain, erlaitz eta koska gainetan aingeru handiak...”.
Pedro Ramirez de Arellano. Ez da ahantzi behar Tafallako eskualdean Aragoiko ertilarien ekarpena ere, besteak beste, Pedro Ramirez de Arellano eskulturagilearena, bere bizitzako azken urteetan (1766‑1771) Azkoienko parrokiako erretaularen ikonografia, Ante Portam Latinam San Joanen historia eta lau apostoluren eskultura ederrak landu eta zuzendu zituena, Zaragozako Pilareko Amaren Kapera Santuan egin zuen lanagatik sonatua den eskulturagile honen lanik onentzat har daitekeen multzoa delarik.51
Carmonaren elkartea. Faltzeseko San Joan Ebanjelaria parrokiako alboko kaperetarako Madriletik inportaturiko zenbait estatua ere aipa dezakegu, denen artetik Sortzez Garbiarena nabarmenduz, hazpegietako fintasuna, gozotasun rococoa, eta kontraposto apurrak salatzen dutelarik Salvador Carmonaren lantegia.
Beste zenbait. Inportaturiko estatuen atal honetan, gogoratu behar da, halaber, Madrildik ekarritako eskultura multzoa, Erriberriko Frantziskotarren komentu eta elizan aurkitu zena. Eliza Marko domingotarrak diseinaturikoa da eta azpeitiarra zen Frantzisko Iberok 1745 eta 1757 bitartean egina.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Eta honek Euskal Herrian lan ugari utzi zuen mende hartako ertilari handiarengana eramaten gaitu.
Mende horretan, Herriko arte ondarea aberasten duten kanpoko ertilarien esku-hartze sail luzean, bi dira adinez eta jeinutasunez antzeko izateagatik azaldu behar diren eskulturagileak: Luis Salvador Carmona eta Juan Pascual de Mena.
==== Luis Salvador Carmona: bere euskal artea ====
Ilustrazioaren mende horretan Euskal Herrian ikusi zen eskultura lanik ugariena eta arte kalitatez aberatsena Valladolideko Luis Salvador Carmonari esker izan zen (1708‑1767).
Sortu berria zen San Fernando Errege Akademiako eskultura irakasle honek bere bizitzan zehar lan guztiz oparoa egin zuen; 200 eskultura baino gehiago beharbada, gaur egun hauetatik dokumentatuak 180 zenbatu daitezkeenak, gehientsuenak erlijiozkoak direlarik. J.A. Villabrile eta Ron‑en lantegian bere sei urteko prestakuntza eta trebakuntzan, teknikoki lortu zuen iaiotasuna ia birtuosoaren mailakoa izan zen. Churrigueraren inguruko harremanetan eta berak miresten zituen aurreko maisu guztiak barneratzeko zuen gaitasun handiaz, jakin zuen bere eskultura-lanei ematen modan egoten hasia zen rococo gustuarekin ederki uztartzen zen edertasun, fintasun eta sentiberatasuna.
Halaxe lortu zuen bada ezagutzeko erraza den eta bere‑berea duen estiloa, estatuen muturretan zurari ematen dion mehetasunean.52 Harrian aritu bazen ere, erlijiozko eskultura garrantzizkoenak normalean zurez eginak daude eta bere lantegitik jada apainduak eta polikromiaz margotuak irten ohi ziren, baita zenbait data jarri eta sinatuta ere.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 27.jpg|alt=Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.|thumb|Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.]]
Oxirondoko Santa Marinaren erretaula. Bergara. Euskal Herrian Carmonaren lehenengo esku-hartzea Bergarako Oxirondoko Santa Marinaren erretaula nagusikoa izan zitekeen, Madrilen bizi zen eta erretaulari churrigueresko diseinua eman zion eskulturagilearen laguna zen Migel Irazusta arkitektoak eskaturik beharbada. Caenek dioenez, Salvador Carmonak Bergarako aldare nagusirako “berezkoa baino neurri handiagoko hamabi eskultura egin zituen”. Denetara hamabost dira, baina batzuk neurriz txikiagoak. Artelana 1742an egin zen.
Santa Marina martiriaren irudia, erdiko nitxoan azaltzen dena, zoragarria da eta berniniren plantarik ez zaio falta.
Zaindariaren irudi inguruan, maila desberdinetan, beste irudi batzuk azaltzen dira:
* zutik, Abdon eta Senen martiri Santuen irudiak;
* Jeronimo eta Agustin Santuenak, eserita; baita lau Bertuteen alegiak diren beste batzuk ere.
Eliza bereko beste kapera batzuetarako Carmonak zenbait irudi zoragarri taillatu zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina, irudi atsegina, handitasunez eta xamurtasunez betea, Mariaren izenekoetan eskulturagile honen ohikoa izan zen,
* San Joserena,
* San Migelena, berezkotasun eta mugikortasun-adierazpide harrigarria duena,
* eta batez ere, Santa Teresa aparta, ertilariaren jeinuaren ahaleginez lortutako maisulana. Bergarako multzoan bera da ederrena, Karmelo ordenako eliz guraso santari egin zaizkionetan ederrenetakoa. Gorpuzkerazkoa baino barruagoko bizitasun espirituala islatzen duen mugimendu diskretua, eutsiezinezko goiargitze mistikoaren indarra laburbiltzen duen edertasun harrigarria agertzen zaio aurpegian eta tailla oso finean, santaren soingainekoan ehunarekin lehiatzen dela dirudiena; eta bera den guztian rococo eta klasizismoaren laburbiltze txundigarri bat da.
Idiazabalgo San Migelen erretaula. Bergaran bere lan bikaina lantzen ari zen bitartean taillatua izango zuen Salvador Carmonak Idiazabalgo San Migelen estatua.53 Delako Idiazabalgo erretaularen diseinua bere gain hartua zuen Migel Irazustaren aholkua ontzat ematen zen, baina San Migel Carmonaren gubiaz egina izatea eskatzen zitzaion.
Segurako Jasokundearen erretaula. Aurrekoa bukatu orduko Segurako erretaulako imajinak eskatu zitzaizkion eta neurri naturaleko 42 estatua egin zituen. Lan itzel bat dugu hau, jaiotzez Segurarra eta Indietako Errege Kontseiluko kide zen Joan Martin Lardizabal Elortza izeneko mezenas baten diru-laguntzaz ordaindua zen, hain zuzen.
Migel Irazustak hemen ere jardun zuen, zeren eta, erretaularen mazoneria Diego Martinez Artze bere ikasleari eskatu baitzitzaion. Lanaren tratua 1743ko uztailean eginda, dena bukatuta –erretaula eta horrekin batera imajinak– 1747ko martxoan ekarri ziren.
Gipuzkoako multzo barrokorik guztizkoena da, zalantzarik gabe, Segurako erretaula, rococoaren efektu xarmangarriak bere goiengo gradura igotzen dituena. Beheragoko mailatan Pedro eta Paulo Santuen irudiak ganbaratxoaren alboetan. Baina goiko mailan, zerua lurrarekin lotu nahia garbi azaltzen da, Birjina Mariari bere heriotza igarotzetik zeruko aintzaraino jarraituz. Erdiko nitxoan, keinu eta jarrera desberdineko apostolu guztiek hilobi hutsa inguratzen dute; eta lurreko eszena horren gainean, goialderako mugimendu batean oskol galloiak betetzen dituzten hodeiak eta aingeruen hierarkia zalapartari bat askatzen dira Birjina zorabiatuari zerura laguntzeko Espiritu Santuaren eta Aitaren bedeinkapen-irudiaren azpian.
Kontua da, agian, Leongo katedral nagusiko erretaulan Tomé‑tarrek eraiki zuten antzeko multzo batean inspiratua izan zitekeela Carmona.54
Berrogeita hamargarren hamarkadan eskultura baliotsu sail bat iritsi zen Nafarroako zenbait parrokietara, antza denez, ertilari handi honek Nafarren San Fermin kofradia madrildarrarekin zuen loturaren bitartez egindako tratuaren ondorioz eta Gortean bizi ziren nafarren emariei esker.
Erriberriko Frantziskotarren elizak, janzteko zenbait irudiz aparte, baditu bi eskultura bikain ere:
* Asisko Frantziskorena, jarrera gogoetatsuan, gurutzea eskuetan duela, Pedro de Menak sortua izan zen ikono-mota bere eginez.
* Viterboko Santa Arrosarena, aurreko irudiarekin bikotea osatuz, haur hazpegiak eta kristalezko begiak dituela, berriro ere ertilariak naturaltasuna eta formetako edertasuna lotzeko duen gaitasuna erakutsiz.
Azpilkuetako eliza. Eliza honetarako egin zituen, Valladolideko Museoak daukanaren oso antzekoa eta alboko kapera batean gurtzen den Gurutze politaz gainera, gizon eta emakume santuen irudiak. Nafarroako bi zaindariak, San Frantzisko Xabier eta San Fermin, eta San Andres; hauetakoren bat datarekin eta sinatua dago (1752).
Besteak beste gailentzen dira:
* erretaula nagusikoa, hazpegi oso bitxi eta biziak dituen San Andres izenekoa.
* eta saihetseko kapera batean, Arrosarioko Ama Birjina, distira eta gozotasun keinu hori duena behin eta berriz azalduko da, Carmonak oso berea eta bakarra duen eta beti ezagutzen den Birjina sortuz.55
Salvador Carmonaren ukaezinezko Arrosarioko Ama Birjinaren eredua da eta molde berari leial zaiona aurkituko dugu:
* Arizkuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula nagusian (1757), lehentasunezko kokamenean,
* Azpilkuetako alboko aldare batean,
* Lekarozko San Bartolome elizan,
* Doneztebeko San Lorentzorenean,
* Elizondoko Santiago elizan (izendatua),
* Erratzuko San Pedrorenean (izendatua),
* Ziortzako Santa Mariarenean (Bizkaia).
Lesakan San Martin elizako erretaula. Salvador Carmonaren eskultura sail bat duen zorioneko beste nafar hiribilduetako bat dugu hau. Lehen aipatutako Tomas Jauregi arkitektoak, Jose Zuaznabar (Ermukoa) eta Manuel Ariznabarreterekin (Tolosakoa) batera, 1751 eta 1754 artean eraiki zuen erretaula nagusi galanterako egin ziren.56 Erretaula horretan zutitzen diren hogeiren bat mukulu horietatik eta Carmonaren lantegiko jatorri ia ukaezina dutenak erretaulan erdiko tokiak betetzen dituzten Sortzez Garbiaren eta San Martinen bi multzoak dira:
* Sortzez Garbiarena gustu finekoa da eta, Gartzia Gaintzaren iritziz, “Salvador Carmonaren eskulturarik onentzat eta alaitasun irribarretsuaren eta dotorezia rococoaren adierazle ontzat har daiteke”.57
* San Martinen taldea, elizaren izenekoa denez erdiko horma-hobi batean kokatua dago, baina oso goian, gotzain intsignia eta guzti agertzen zaigu, hazpegirik adierazkorrenak aurpegian nabarian jartzen saiaturik.
Beste hainbat lan. Nafarroako beste leku batzuetan ere badira Salvador Carmonaren lantegian eginikoak jotzen diren eskulturak:
* Sesman (Arrosarioko Ama Birjina, San Rafael eta Asisko San Frantzisko),
* Faltzesen (lehenago aipatu dugun Sortzez Garbia, San Joakin eta Santa Ana),
* Goizuetan eta abar.
Euskal Probintzietan ikus daitezkeen Valladolideko maisu handiaren lanik berandukoenak Loiolako Santutegirako eskatu zitzaizkion hiru eskulturak dira. Bere bizitzako azkenekoen artean ere sar daitezke, 1763 eta 1764an eginak izan baitziren:
* Josulagunen aldetik oso bultzatua izan zen 1726an santu aitortutako –San Estanislao Kostkakoa eta San Luis Gonzagakoa‑ bi gazteen estatuak, zeinaren aldeko jaiera gazte kristauen artean eta elizako aldareetarako izendatuak ziren arren, Ikastetxeko ezkerretako hegalean eskailburua dotoretzen bukatu dute.
* Zaindaritzako Birjinaren estatua, basilikako aldare baten buru dena. Badira garrantzizko dokumentu batzuk Salvador Carmonaren egiletasuna ziurtatzeari buruzkoak, bere bizitzako azken urteetan murgildurik zegoen depresio eta malenkonia egoera gaindituz egin zituenei buruzkoak.58 Ertilari honek igaro zuen makalaldi arimikoaren lekuko izan ordez, bere jeinu izaeraren heldutasuna agertutzen duen eskultura da, Birjinaren irudiari edertasun eta bake betetasun miresgarri bat erantsiz. Ondoren Arrosarioko Ama Birjinaren eredua etorri zen, Errege makilaren ordez arrosarioa harturik.
==== Juan Pascual de Mena: Bere euskal lana ====
Carmona baino zazpi urte gazteagoa zen eskulturagile handi hau (1707‑1784), Toledoko Sagra herrian jaio zen eta bere prestakuntzaz ziurki ezer ez dakigun arren, Gortean sona handikoa egin zen Nafarren San Fermin elizarako egin zuen Zaindaritzako Birjinaren estatuarekin (1746).
Bilbo hiribilduak eskulturagilearen zerbitzuak alokatu zituen 1754 otsailean San Nikolas elizako imajinak taillatzeko; eta honek hiribildu honetara familia eta lantegia berekin zituela etortzeko erantzukizuna hartu zuen. Menaren prestakuntza Madrilen sortu berria zen akademiaren inguruan egina zenaren susmoa izatekoa da, laster bertako Eskulturako Maisu Zuzendari izendatua izan baitzen. Aipatu Erakundearen fundatzailea zen Juan Antonio Olivieri eskulturagile italiarraren inguruan mugitzen zenez, oso litekeena da, bere estiloaren prestakuntza italiar klasizismoaren ertilariek eragindakoa izatea.
Sarritan Salvador Carmonak eginak direla esan arren, Pascual de Mena ertilari emankor honenak diren lanak, anatomietan, jantzi luze ederren tolesturetan eta jarrera eta mugimenduetan duten naturaltasunagatik, eta, batez ere, emakumezkoen eta haurren irudien egitura eder zoragarriengatik eta beti bere modelatuaren ezaugarria den rococo “morbidezza” esaten zaion horrengatik ezagutzen dira.
San Nikolas Barikoa eliza. Bilbo. Pascual de Menak San Nikolas bilbotar elizako bost aldareetarako taillatzeko erantzukizuna hartu zuen 17 aletako eskultura saila da “Juan Pascual de Menaren eskultura multzorik interesgarriena”.59 Erretaulak urreztatu gabe eta polikromiaz jantzi gabe utzi ziren, intxaurrondo-zuraren margo ilunean.
Sail honetan deigarriak dira:
* batez ere Karitateko Ama Birjina, jarraian aipatuko dugun bi irudi santuen multzoari ematen dion batasun trinkoak sortzen duen harriduragatik:
* Santa Apolonia,
* Santa Barbara.
Oso bikainak dira:
* San Lazarorena,
* San Nikolas Barikoaren aldare nagusian buru den santuaren izenekoa.
San Anton eliza. Hiru irudi taillatu zituen Bilboko parrokia honetarako: San Antonio, San Roke eta San Sebastian. Haurrarekin dagoen San Antoniok oso ederki laburbiltzen ditu lehen aipatutako hazpegiak.
Goraipamenezko hitz berak esan daitezke bilbotar Arte Ederretako Museoak egun duen Ama Doloretakoaz.
Donostiako Santa Maria basilika. Camino Doktoreak dioenez,60 Donostiako Santa Maria elizako eskultura batzuk ere Pascual de Menari esker ditugu, hain zuzen ere Santa Katalinaren aldarekoa (edo “Kontsulatukoa”). Familia Santuari buruzkoa da, Birjinaren gurasoekin eta Jesus Haurra talde osoaren erdigunean dela. Hodei lehorren gainean atseden hartzen duten lagun santuek badute, halako bake adierazpen baten barruan, barroko keinu neurritsu bat eta batez ere argi dagoen halakoxe grazia rococoa. Horrelako talde ugariaren konposaketa, barrokoa baino neoklasikoagoa den simetria eskema baten inspirazio bidez lortua da.
Horma-hobiak betetzen dituzten hiru eskulturak Pascual de Menak eginikotzat hartu behar dira inolako zalantzarik gabe:
* Santa Katalina goienekoan,
* San Inazio Loiolako eta San Frantzisko Xabierkoa albokoetan.
=== Bertako eskulturagileak ===
==== Nafarroa eta Araba ====
Idatzi dugun bezala, haizeak ez zuen kalitate oneko irudigintza baten alde jotzen, XVII. mendearen azken urteetan. Alde batetik, egia da erretauletako imajinagintza pintura-oihalez osatzen dela, estatua-mukuluz baino gehiago; bestalde herri fededunaren artean, tailla churriguereskoak zirikatze liluragarriagoa eragingo zuen apainketa zorabiagarri batekin, arte mailako balioa zuten eskulturarekin baino. Samaniegoko erretaula nagusi zamatuegiari buruz P.L. Etxeberria Goñik arrazoi osoz idatzi du, honako hau askoren artean “eskulturaren galeran, arkitektura nahiago izatearen adibide bat gehiago dela”.61
Nafarroari dagokionez, guztiz eskulturazko balioari eta benetako arte sormenezkoa denari jaramonik ez badiogu egiten, zilegi da, aldi honetan honako hauen herentzia bereganatu zuten erriberako zenbait lantegik iritsi zuen sona txalotzea, hala nola Tuteran Gurreatarrena, San Juantarrena, Domingueztarrena, Biniestarrena eta Cascanten Serranotarren.62
Joan Peraltakoa. Baina, une horretan ertilari bilatuenen sona –adibidez, Joan Peraltakoarena– ez zegoen eskultura solte baliotsu bati hain lotuta, ez behintzat, besteak beste, Iruñeko Lekaime Errekoletoen erretaulakoa izan behar zuenaren modura, nahiz Iruñea, Naiara edo Calahorra eta hiri garrantzizkoagoetan, nafar Erriberako elizetako erretaula churrigueresko eta rococoetan polikromiazko igeltsuen bitartez eginiko apainketa lan oparoari bezainbat.
Del Rio senideak. Gauza bera esan daiteke, Del Rio anaiez bezala, hurrengo belaunaldiko mihiztatzaile batzuei buruz ere, beren jardueraren barruan jarri behar baitira, ez hainbat dokumentu onetako eskultura baliotsuak, baizik rococo apainketak dituztenak, esaterako, Tuterako San Jurgi parrokian eraikiak (1749).
Frantzisko Jimenez. Viana eta Cabredoko lantegi ospetsu eta zaharrak ez ziren mende berriaren argitan desagertu. Eta Frantzisko Jimenezek, bere aita Diego Jimenez Gaztearena, ez bere aitona Joan Bazkardoren izen ona ezin izan bazuen berpiztu ere, hala ere, gorde zuen behar adinako sona bi menderen abagunean ezagunenak ziren arkitektoen ondoan esku hartzera dei ziezaioten. Horrela, estimatzeko lanik burutu zuen ekialdeko Lautadan eta Arabako Errioxan.
Manuel Izquierdo. Garai honetakoa den Manuel Izquierdo arabarrak ere mereziko luke aipamen berezirik, bere Gasteizko lantegitik atera baitziren XVIII. mendearen lehen hamarkadan, Gasteizko San Bizente parrokiako erretaula nagusirako irudi eta erliebeak.
==== Gipuzkoa ====
Probintzia honetan ere badirudi XVIII.aren erdira iritsi zain egon behar zela, Salvador Carmona, Pascual de Mena eta beste kanpoko eskulturagileen lanen eragina izan zitekeenaren bidez, kontuan hartzea merezi duten euskal izenak sortzeko: Felipe Arizmendi, Frantzisko Azurmendi eta Mendizabaltarrak.
Felipe Arizmendi (1725). Donostiar ertilarira izan zen Felipe, estimazio handiko imajinagilea, dokumentu askotan azaltzen denez. Berea, barroko klasizista moduko lana da.
Berea da, Zendoiaren iritzian, Olaberrian elizako erretaula nagusiaren buru den San Joan Bataiatzailearen irudia, inolako zalantzarik gabe, erretaula egin aurretik ere bazena.
Santa Maria elizan (1710‑1713), Donostian ere lan egina da Arizmendi, Pio V.aren aldareko San Joseren irudi polita bere eskuz egina baita. Bakardade deritzan aldarearen azpian dagoen etzaniko Kristo eta gaur egun basilika horren atzealdean gurtzen den Ecce‑Homoa ere bereak dira.
Ceán Bermudezek bere Hiztegian, eta Viñaza Kondeak bere Eranskinetan ertilari honenak diren eskultura batzuk ematen dituzte, ohar frogarri eta guzti:
Donostiako Santa Marian;
* San Pedro Apostoluarena, Kontsulatukoa deritzon aldarean,
* Arimen dominak, San Bizente parrokian.
Pasai Donibanen, aldare nagusiko irudi batzuk:
* San Joan Bataiatzailea, erdiko nitxoan buru dena,
* eta saihetsetan, San Pedro eta San Paulo, oraindik ere beren tokiak eder azalduz.
Inola ere, Pasai Donibanetik ekarritakoa da Pasai San Pedro herrian gordetzen den San Joseren irudia, zeinaren egilea guztiz frogatua baita, ertilariak berak ideia bikaina izan zuenez, hau da, oinazpiko aingerutxo baten tailla txokoan, hiru mende igaro arren irakur daitekeen txartel bat uztekoa: “Felipe de Arizmendi me izo y mando acer el...sr... ...Agustin Diez... En San Juan a 11 de julio de 1696”.
Ceán Bermudez eta Viñaza Kondeak Arizmendi beste zenbait aleren egiletzat ere hartzen dute:
* Soraluzen, Jesus Nazaretarrarena,
* Tolosan (1722), San Inazio Loiolakoren irudi batena eta, zalantzarik gabe 1781eko parrokiako sutean desagertu ziren Nekaldiko pauso batzuena.
* Bilboko katedralean Sortzez Garbiaren eta Santa Barbararen estatuak bereak direla esan ohi da.
Frantzisko Azurmendi. Erretaula diseinatzaile eta mihiztatzailea zen. Eskulturak egiten ere jarduten zuen noizbehinka. Rococoa modan jartzen ari den garaian sartu zen horretan.
Donostiako Santa Mariaren basilikako erretaulak. Estiloa da Donostiako Santa Maria basilikan alboetako erretaulak bereizten dituena:
* San Pedrorena, arrantzaleen kofradiak ordaindu zuena,
* Familia Santuarena,
* baita eliza beraren presbiterioko oskola apaintzen duten aingeruetan ere.
Andoaingo San Martingo erretaulak. Azurmendi berriro ere, lehen esan dugun bezala, San Pedrori eta Familia Santuari eskainitako alboko erretauletan forma berdinetara itzuli zen, eta Manuel Lekuonaren iritziz, Donostiakoen berdin‑berdinak dira.
Eliza horretako oskolaren errematea agindu zitzaion Azurmendiri 1765ean, gangak amaitzeko puntan zeudela; eta berehalaxe bere bizkar hartu zuen alboetako batzuen ardura, baina aurreko orrialdeetan esan bezala, Santiago Marsili izan zen zegozkien irudiak taillatu zituena.
Arkitekto mihiztatzaile honen azken lanetan, nabarian dagoen ibilbide estilistikoari buruz ari delarik, hauxe da Zendoiaren iritzia, “bere lan ugariak lekuko hartuta, litekeena da Azurmendi Neoklasikoaren maisurik garrantzizkoena izatea, bere ekoizpena Rococoaren azken aldean hasia bada ere”.
Mendizabaltarrak. Eibarko familia leinu batekoak dira, Zorrozua eta Zendoia historialariek orain berriki dokumentatu dituztenak.63 Familia horretan gehien axola zaizkigunak, Aulestiko sagrarioa baizik ezagutzen ez diogun Hilario Mendizabal baino gehiago, Joan Bautista Mendizabal I.a, eta honen seme Joan Bautista II.a dira, zeinaren lanak joera neoklasikoaren barruan kokatu beharko liratekeen.
Joan Bautista Mendizabal I.a. Eskulturagile honi buruz dakiguna da hauxe: oso joria izan zela. Idiazabal, Astigarreta, Zumarraga, Lekeitio, Lesaka eta abarretako irudiak egiteko hitzarmenak egina zen.64
Mendizabal ez zen jeinua zuen eskulturagilea inola ere, baina berari bizitzea egokitu zitzaion artearen erdi‑basamortu lehorra gogoan hartuz, benetako estimazioa merezi du historialariaren aldetik. Eskulturagile barrokoa da; eta bere Zumarragako lanaren data begiratu ondoren, uste izatekoa litzateke bere barrokotasun soila, neoklasizismoa aldera irekitzear dagoen sentikortasun rococoa iradokitzen duela; egia esatekotan, alderantziz baita, bere eskulturen azterketa batek azken barrokoari etekina ateratzeko eta dinamismo plastikoa bere azken ondorioetara eramateko ezintasuna salatzen duenean.
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Erretaula lana, Idiazabalgo San Migel parrokian alboetako erretauletatik hasi zen. Jose Antonio Iparragirre maisuarekin 1734‑36etan egindako hitzarmenak dira: bata Familia Sagaratuari eskainia da eta bestea San Inazio Loiolakoari.
Ez da dokumentuetan azaltzen imajinagilearen izenik; baina, San Inazioren irudia bederen, kalitate handikoa dela esan dezakegu, Fundatzaile santuaren itxura bitxi bat erakutsiz, oraindik barrokismo oso soila eta anatomiako zatietan xehetasunezko modelatua egoki dituela: santuaren aurpegian eta eskuetan eta liburuari eusten dion aingeru biluzean.
Urte batzuk beranduago (1742) Migel Irazustak Madrildik bidalitako diseinuari jarraikiz, Iparragirrek bere gain hartu zuen erretaula nagusia burutzeko erantzukizuna; eta imajinagintzarako Joan Bautista Mendizabal hartu zuenhitzarmen bidez.
Irazustak egitasmoan erdiko nitxoko San Migelentzat bereziki ikasia zen esku bat eskatzen zuen –eta litekeena da horretarako Salvador Carmonaren esku-hartzea lortu izana azkenean–; bi aldeetara gaur egun Lorentzo eta Bizente martiri santuen irudiak ikus ditzakegu; zutabe artetan Apostoluen Printzeen irudi politak zutitzen dira; atikoan Kalbarioa.
Emaitza kalitate bikainekoa da, Mendizabalek eginikoetan, hoberenetakoa, agian. Anatomia modelatuaren egokitasunak, ia irudi guztien jarrera dinamikoak, era askotariko mantuen tolesturen aireratzeak eta aurpegietako halakoxe adierazkortasun indarrak, multzo hau gipuzkoar gubietatik sortu den eskultura barrokorik helduenaren adierazgarririk duinenen artean jartzen dute.
Astigarretako San Pedroren erretaula. Joan Bautista Mendizabalekin egin zen 1745ean Astigarretako San Pedroren erretaula nagusiko irudien tratua. Ertilariak Apostoluen Printzea gotzain jantziez adierazi zuen, bere mitra zorrotza eta artzain‑makila luzearekin, aurpegi duin bizarduna, begi hondoratuak eta jarrera zurrunarekin.
Alboko nitxoetako bi irudiak, San Joan Bataiatzailearena eta San Inaziorena barrokoagoak dira, plastikoki egoki baino kontrapostoz behartuxeago.65
Zumarragako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregi arkitektoarekin egin zen 1756ko abenduaren 3an Zumarragako Santa Mariako erretaula nagusiaren tratua, eta arkitekto honek egun berean, Joan Bautista Mendizabal eskulturagilearekin hitzarmen bat sinatu zuen, honako honek erretaulako irudiak lehenengoaren diseinuaren arabera egiteko erantzukizuna hartuz. Erabakitako prezioa 52.000 errealetakoa zela eta urtean 4.000koz ordainduko zitzaiela jakitea interesgarria da, eta bi ertilariek beren artean erabaki zutela 52.000 horietatik, 15.000 eskulturagileari zegozkiola, eta gainerako 37.000k, arkitekto-maisuarentzat geldituko zirela.
San Inazio, oso dotoretuak diren apaiz kasulaz eta albaz jantzita azaltzen da laino baten gainean. Loiolako santuaren delako hazpegien arabera, hots, erdi-burusoila eta bizar motza duela, bere ezkerreko eskuan AMDG hizkiak dituen Inazioren Araudiaren liburu irekiari helduta eta eskuinekoaz berau erakutsiz, asmatu dezakegu Loiolako Santutegirako Frantzisko Bergarak modelaturiko zilarrezko estatua famatuan duela sorburua.66 Dakigun gauza da Loiolako estatuatik desagertu egin zela Santuaren oinetan aingeru batek eusten zuen IHS anagrama distiratsua, Zumarragakoak duenaren antzekoa baitzen, baina kontrako aldean jarrita.
San Inazio aurrez aurre jarritako Neri‑ko San Feliperen estatuak duintasunez eusten dio berarekin duen paralelotasunari.
Zakarragoak dirudite beste irudiek: San Joakin eta Santa Ana, San Pedro eta San Paulo Apostoluek, eta lau ebanjelariek.67
Frantzisko Iberori eskatu zitzaion 1769an eskulturei buruzko epaia. Hauxe izan zen bere iritzia “San Inazioren eta San Felipe Nerikoaren estatuak ez direla bakoitzari dagokion nitxoaren neurrikoak eta, hortaz, oinazpikoen gainean zutitu behar direla, jantzita dituzten birretak kendu eta horien ordez argi‑koroak eman behar zaizkiela”. Jasokundearen estatuari ere antzeko oharrak egin zizkion, izarrezko koroa txikiagotu zedila kontseilu emanaz. Gainerako tailla guztia “artez eraikia dagoela” iruditu zitzaion. Joan Bautista Mendizabalek bere adostasuna adierazi zuen eta ondorioz delako proportziorik ezak konponduko zituela agindu zuen.68
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Eibarko ertilariaren Aizarnako lanaren aipamena egina dugu dagoeneko. Parrokiako alboetako erretauletan, Kantabriako Lucas de Caminok muntatu eta agian Frantzisko Iberok 1746an diseinaturiko beren lau nitxoetan beste hainbat irudi kokatu ziren. Mendizabalek landuak izan ziren 1758an:
Erdiko nitxoan, Arrosarioko Andre Maria, saihetsetako horma-hobi sendoetan San Domingo eta Santa Teresa dituela. Goieneko nitxoan dago Santa Ana.
Beste saihetsekoan:
* San Inaziok betetzen du erdigunea,
* bi Antonio Santuak albokoak, eta
* San Sebastian martiriak goieneko nitxoa okupatzen du.69
Lagundiaren Fundatzailearen irudiak, ertilariak berak Zumarragarako egin zuenaren berdina dirudi. Biek dute barrokoaren mugimendua ezaugarri eta dagoeneko esan dugun bezala, Loiolan zilarrezko irudi ezaguna jarritako urte hartatik aurrera landuak daude. Argi eta garbi dago eibartarraren eskulturei guztiz falta zaiela Frantzisko Bergara valentziarraren eskulturetan liluratzen gaituen malgutasun naturala eta rococoaren grazia.
Errezilgo San Martinen erretaulak. Errezilgo (Gipuzkoa) parrokiako alboetakoen imajinak –Sortzez Garbiarena eta Arrosarioko Amarena– bukatutzat emanda gelditu ziren 1765 eta 1768 bitartean, Tomas Jauregi arkitekto ezaguna mazoneriaz arduratu ondoren. Joan Bautista Mendizabalekin egindako ikonografiaren eskaria dokumentatua dago, baina ez da ziurtasunez agertzen egilea bera izan zenik, batez ere, estatua ugari dituen bi multzo baitira (hamabiren bat mukulu).70 Dena den, gauza bat nabarmentzen da, jeinu bat izan ez bazen ere, une horretan jantziena zela bertako imajinagileen artean. Bi erretauletako irudiak kalitate onekoak dira, Sortzez Garbiaren erretaulan buru dena bereziki, dinamismo barroko alderako hastapen-joera bat rococoaren graziaz geldiaraziz; nahiz eta, gehiegizko polikromiak, aurpegietakoak batez ere, modelatuaren edertasun plastikoak merezi duen arreta galarazi.
Antonio Migel Jauregi. Tomas Jauregi arkitektoaren semea zen Antonio.
Gabiriako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregik 1766an egin zuen Gabiriako Santa Marian erretaula nagusiaren tratua, baina ezin amaitu izan zuen, 1769an hil baitzen. Antonio Migel eskulturagilea zen eta bere aitaren lanak amaitzea bere gain hartu zuen, bost irudi nagusiren tailla barruan zela: Jasokundea –“sei oineko garaierarekin, bere tronu eta serafinekin, bi mutiko lagun dituela”–, Pedro, Paulo, Mikel eta Lorentzo Santuen mukulu txikiagoak gainera.
Tomas Jauregi arkitektoarekin hitzartu zen egitasmoari dagokionez, Gabirian egin zena oso bestelakoa eta erraztu samarra da. Aurreikusitako salomondar zutabeak ez dira agertzen, eta arkitekturaren rococo estiloak neoklasikorantz egin zuen, nabarmenki erraztuz. Eta, guztien gainetik imajinak bestelakoak dira: eta buru den irudia, Mariaren Jasokundearena, bistan dago barrokoa dela eta besteak baino onargarriagoa bada ere, bere bolumenetan modelatu kaskarrekoa eta batasun plastikorik gabea da.
Zegamako San Martinen erretaula. Zegaman 1769 eta 1772 bitartean, San Martin elizako bi saihetsetan, Arrosarioko Ama Birjinari eta Arima Bedeinkatuei eskainitako bi erretauletako ikonografian barrokotasun bera eta gabezia berdinak sumatzen dira.71
==== Bizkaia ====
Barrokoaren azken aldi horretako eskultura lanei buruz gaur egun lortu daitezkeen dokumentuetako ohar guztiak ezagutu ahal izateko, ezinbestekoa da berriro Julen Zorrozuak gai honi eskaini dion azterketara jotzea, nahiz eta, salbuespen gisa zenbait alditan ohartarazi dugun, kasu askotan ezin bereiz daitekeela norainokoa den diseinatzaile eta arkitektoaren lana eta non hasten den benetako imajinagilearena. Imajinagile gisa nolabaiteko izen ona duten euskal eskulturagile ziurtagarrien izenetan jarriko dugu beraz, muga.
Joan Munar. Elorrion jaio zen eskulturagilea dugu.
Atxondoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Joan Munarrek Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan buruan denaren mukulua egin zuen. Domingo Zumalde oñatiarrari San Joakin eta Birjina Haurraren irudiak agindu zitzaizkion (1742‑44).
Mundakako Santa Mariaren erretaula. Munarri 1754‑58an ordaindu zitzaizkion Mundakako Santa Mariako erretaula nagusiko bi mukuluak.
Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaula. Urte horietan bertan, Munarrek, Juan Antonio Hontañon kantabriarra lankide zuela, bere gain hartu zituen Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulako eskultura rococoak, eta 1761‑63 urte bitartean San Migelen eta San Gabrielen irudiak.
Zornotzako erretaula 1761).
Gero irudi hauek egiten jardun zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina,
* San Antonio Paduakoa,
* San Antonio Abadea.
Foruko San Martinen erretaula. Bi urte beranduago ordaindu zitzaizkion Munarri Foruko San Martinen erretaula Nagusiko mukuluak (1763).
Jeronimo Argos. Oroitzapen garbi bat merezi duen beste bertako ertilari bat Jeronimo Argos da; Bilbon bizi zen.
Gernikako Santa Mariako erretaula. Eta 1775ean Gernikako Santa Mariako aldare nagusiko zenbait irudirengatik jaso zuen ordainsaria. Erretaula desagertua bada ere, erretaula horretakoak ziren eskultura batzuk mantendu dira:
* parrokian bertan,
* Muxikakoan,
* Elizbarrutiko Museoan,
* eta oso litekeena da berari zor zaizkionak izatea aipatu dugun Zornotzako Santa Mariako erretaula rococoko eskulturak.
Urdulizko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Jeronimo Argosek egina da erretaularen erdiguneko Arrosarioko Andre Maria, Santa Ana eta Birjina Haurraren irudiak lagun dituela, (c. 1775).
==== Baskonia kontinentaleko erretaulak ====
Baskonia kontinentaleko eskulturagile barrokoei buruzkoetan laburrak izan beharra daukagu, urriak baitira dokumentuak. Beste alde batetik, 1789ko erreboluzioko bandalismotik salbu gelditu ziren apurrak –egitura arkitektonikoetan nahiz eskultura eta margolanetan– oso erretaula apal batzuk baino ez dira Euskal Herriko hegoaldekoekin alderatuz gero.
Hauen artetik, neurrien apaltasuna eta santutegien nagusitasuna bereizten ditu; agian honen azalpena izan daiteke Baionako gotzainek protestanteen aurrean “Erregeren Bertakotasun” dogma eta Erreserba santuarekiko jaiera bultzatu eta defenditzearren jarri zuten berotasuna. Ipar Pirinioetako barrokoaren historialariek egokiro azpimarratu dute Euskal Elizak eukaristiaren gurtzari, eta zehatzago esanda, sagrarioen apainketari eman zioten garrantzia eta geldiro ikertu dute. 72
Bat izan ala bestea izan, Baionako ia eliza guztiak beren apainketa barrokoa galdua dute, eta berari buruz esan daitekeen pixka dokumentu idatzietan azaltzen den horretan oinarritzen da.
Lapurdin berriz, barrualdeko elizatan bada oraindik garai horretako erretaula xumeren bat duenik.
Ainhoako erretaula. Ainhoako erretaula oraindik klasikoa da. Honek, bi solairuetan, eskualde horretan sarritan ematen diren irudiak ditu:
* lehenengo mailan, San Pedro eta San Paulo, San Joan Bataiatzailea eta San Martin;
* bigarrenean, Birjinaren Jasokundearen alboetan San Blas eta Santa Katalina Alexandriakoaren irudiak.
Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula. Eskualdeko erretaularik aberats eta galantena Donibane Lohitzunekoa da. Frontoi hiruki txiki batez errematatzen diren hiru gorputz eta hiru kale ditu, gainean bi aingeru etzanak dituela:
* Betiereko Aitaren irudia mendean duela;
* bere hegalak zabaltzen dituen pelikano bat beraren azpian;
* Pedro eta Paulo apostoluak lehen solairuko horma-hobietan.
Martin Bidatxeren lantegiko lanak dira:
Itsasuko San Fruktuosoren erretaula. Beste erretaula oso eder bat bada Itsasuko San Fruktuoso elizan, barrokoan ohikoa denez ikonografia eta apainketa oso joria duena.73 Bernard Dartigacave‑ren lantegian egindakotzat jotzen da.
Senpereko San Pedroren erretaula. Bere multzoagatik bisitaria gehien hunkitzen eta elizaren burualdeko frontoi osoa estaltzen duena Senpereko San Pedroren erretaula da. Hobeto esateko, hiru dira erretaulak, zeren eta, absideko aurrealde oktogonala estaltzen duen nagusiaz gainera, badaude eliztarren aurrez aurre alboetako hormak guztiz estaltzen dituzten beste bi erretaula ere, bikiak hain zuzen.
Hiru erretaulok badituzte erliebedun bankua, hiru kaleetako bi gorputz eta atikoa. Irudien horma-hobiak erdi-puntuko arkuak dituzte behereneko solairuan, eta burudunak dira goienekoak.
Badaude San Pedro eta Eliz Guraso Santuen irudiak, nahikoa kalitatezkoak. Bankuko erliebeetan barroko soileko zenbait eszena gailentzen dira, ongi samar osatuak daude; Hilobiratze Santua eta Pilatoren Ikuzketa, esate baterako.
Sorburuko tabernakulua erreboluzioko txikizioan desagertu zen, eta XVII. mendeko sagrario bat jarri zen beraren ordez, Aita Kaputxinoen kapera batetik ekarritakoa: hemen agertzen dira San Pedro eta Eliz Gurasoen erliebeak, eta santu bizardunek –santu Kaputxinoak zalantzarik gabe– egindako mirarien zenbait eszena.74
Bernard Dartigacave. Lapurdiko lurralde horretan duela gutxi dokumentatu den beste ertilari bat Biarnoko Santa Koloman jaio zen Bernard Dartigacave dugu, eskulturagilea eta erretaula-urreztatzailea. Lanean, familiako lantegian aritua zen, abizen bereko beste bi ertilariren berri bai baitugu: Oloroen bizi izan zen Joan Bautista, eta Etienne emakume euskaldun batekin ezkondua eta Mendiondon (Lapurdin) bizitu zen. Honen espezialitatea erretaulak urreztatzea zen. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula, oso‑osorik gorde dena, 1706an landu ondoren Bernard Dartigacaveri Euskal Herrian lan egiteko tratua egin zitzaion. Kanbon kokatu zuen bere lantegia eta hantxe hil zen 1722ko ekainaren 20an.
Bereak ditu Oregeko elizan erdiko erretaula eta bi alboetakoak –benetako erretaulak baino gehiago ohol soilak– Bidaxuneko kanonikoen hamarrenen kontura kobratu zituelarik.
Bere alargunari eginiko ordainagiri batzuen bitartez ikusten da zehazten ez diren lanen batzuk egin zituela Luhuson.
Eskulturako emaitzak, Bernard Dartigacaveren lanak, langintza ongi ezagutzen duen norbait adierazten badu ere, ez du Espainia aldeko barrokoaren ezaugarri diren bizitasun eta malgutasun ezaugarririk. Estiloan bat datozelako, aipatuko ditugun lanetatik kanpo, oso litekeena da bere eskua beronen bizilekua zen Kanbotik gertuan dauden Arrauten, Masparrauten, Gabat‑en eta abarretan ikusi behar izatea.
Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaularen moda hau, “espainiar barrokoaren” adibidetzat jartzen duten historialari frantsesen ustez, Luis XIV.aren emazte Austriako Ana espainiarrak sartua izan zen. Oso aldatua eta hondatua gelditu zen Gurutze Santuaren erretaula hau transeptuan kokatzeko askatu zenean.
Erretaula hau, salomondar zutabez berezitako bi solairu eta hiru kale dituena da, churrigueresko apaingarriak dituela; beranduago zati batzuetan urreztatu eta polikromiaz jantzi zen. Beronen Kalbarioko irudiak gorde dira, orain erdiko kaxan –garai bateko ekisainduari zegokionean– daudenak eta lau santuren irudiak: San Pedro eta San Paulo lehen solairuan, eta bi Joan Santuenak bigarrenean.
Antzeko egitura duena da Oregeko erretaula, desberdintasun batekin, hemen erdiko nitxoa Kristoren bataioa adierazten duen margo‑oihal batek betetzen duela, eta data edukitzeaz gainera sinaturik azaltzen da: “Heguy d´Oregue anno 1712”. Sinadura bera dute San Domingo lagun duela, Santa Katalina Alexandriakoa eta Ama Birjina Arrosariokoa irudikaturik azaltzen diren alboetako erretaulatxo biek.
Joseph de Courrèges. Bernard Dartigacave‑ren garaikidea zen eta, hura bezala, Biarnoko Santa Kolomako auzoan jaioa zen Joseph Courrèges.75
Aiherrako elizan San Bartolomeren erretaula egin eta eraikitzeagatik 350 libera jaso zituen 1729ko urtarrilean. Desagertu egin zen aipatu dugun erretaula hau, eta gaur egungoan –mahats sarezko salomondar zutabeak dituen churrigueresko mazoneriaz– Jesusen aurrean belauniko dagoen San Pedroren margolan bat agertzen da erdian.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Era berean XVIII. mendeko bigarren erdiko Euskal lurraldeko eskulturagile eta margolariei buruzko dokumenturen batzuk azaltzen ari dira; esate baterako, dokumentuetan azaltzen da Lamarreko Michel‑Barthélemy izeneko bat, Arbonako elizan lan egin zuena; baina ia ez dira ezagutzen zehaz eta ziur bereak diren lanak.
== XVIII. mendeko margolanak ==
Astoko margolanen gainbehera aurrera zihoan XVIII. mendean, ia euskal lurralde osoan; eta pintzelezko lanbidea hartzen zutenek mazoneriako zuraren polikromia-lanetan eta erretauletako imajinagintzan murgildurik jardun zuten.
=== Antonio Gonzalez Ruiz ===
[[Fitxategi:Bautizo-infanta-isabel-antonio-gonzalez-ruiz-1742.jpg|thumb|Isabel infantaren bataioa El Buen Retiro jauregian. Antonio Gonzalez Ruiz]]
Nafarroan corellarra zen [[Antonio González Ruiz|Antonio Gonzalez Ruiz]] margolaria gailenduko litzateke, Madrilen prestakuntza egin eta sona irabazi zuena; horrez gain, [[San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia|San Fernando Errege Akademiaren]] fundazioan lagundu zuen corellarrak. Bere jaioterrian utzi zituen zenbait margolan. “Maiestatearen margolaria izan zen”. Neoklasikotzat har daiteke bere lanen batzuengatik.
=== Goienetxea ===
Goienetxea nafar ertilaria margolan batzuen egiletzat jotzen da, Donostiako Santa Maria elizako erretaula nagusia edertzen duten lau santa hauei eskainitakoena: Santa Maria Madalena, Santa Urtsula, Santa Dorotea eta Santa Marta. Baina, badirudi ertilari arabar Jose Lopez Torrerenak direla uste izateko arrazoi gehiago daudela. Nolanahi ere lan kaskar samarrak dira.
=== Luis Boccia ===
Bere marrazki eta polikromian duen indarragatik bitxiago eta baliotsuagoa da aipatu dugun Donostiako Santa Maria elizako erretaulan erdiko margolana, San Sebastianen martiritza irudikatzen duena eta Luiz Bocciaren (1819) pintzelari esker egin zena.
== Urregintza ==
Berriro ere, kapitulu honetan, lan honi hedaduran mugak ezarri beharrak eraginda, alde batera utzi beharrean gara beste maila bateko zenbait arte xehe, hala nola: zur eta burdin arotz-lanak. Gauza jakina baita Euskal Herriak teknika horietan mendeetako tradizioa izan duela: kutxak, mahaiak, oheak, idazmahaiak, uztarriak, eta abar. Hala lotuko gatzaizkio urregintzari, gurtza liturgiakoaren zerbitzuan aritu zenari, orokorrean, gorde direnetan, gaur egun ugaritasun handiena horretan azaltzen baita.
Zilargintzaren alorrean, liturgiakoan batez ere, barrokoa distira handiko aldia izan zen. Platereskoaren urteetan zilargintzak egin zuen aurrerakada gehituz joan zen XVI. mendaren bigarren erdian zehar; Amerika hispaniarrean landutako aleak inportatzeak ekarri zuen artelan hauek gorakada, hala kalitatez nola kantitatez.
Ikerketa berrienen arabera, argitara azaltzen ari zaizkigu delako herrietan bereziki eraginkorrak izan ziren zilarginen eta lantegien izenak.76 Antzinako gremioen antolaketak eraldatze handi bat bizitu zuen. Ikastetxe deitzera etorri ziren gremioak, eta zilarginen jarduerak elkartu eta antolatuko zituen lege-araudietara makurtu behar izan zuten, praktikotasuna xedetzat hartuta. Faltsifikazioak eragozteko, artelanak hiru ikurrez markatzera behartuak ziren, egileari, lantegiaren lekuari eta estiloaren bermeari buruzko ikurrez. Arautze hau onuragarria izan zen, “erabilerako” artelanak zirela kontutan harturik. Gainera, Espainian meatzaritzak ezagutu zuen garapenak eta metal preziatuen ekoizpenetan eta industrian aberatsak ziren amerikar koloniekiko merkataritza-harremanak, metropoliko artisauen mesedetarako ziren.
Egitura estilistikoei dagokienez, XVII. eta XVIII. mendeetako liturgia zerbitzurako tresna guztiak artelan handiek erakusten duten gustu eta sentiberatasunezko garapenari dagozkionak dira. El Escorial garaiari dagokion egitura zorrotz eta garbietatik, luxua erabilgarritasuna baino gutxiago bilatzetik, apainketa eta forma naturalekiko gustu aldera eginez joan zen.
Garai horretan, orduko ziurtasunik ezak eta gerren ondorioz (Konbentziokoa eta napoleonikoa), eman ziren harrapaketa eta lapurretak zirela medio, galdu dena asko izanagatik, izugarria da Euskal Herriko lantegietan gordetzen den zilarreria. Eta mende batzuetako historia duten parrokiez esan daiteke apenas egongo den parrokiaren bat kristau fedea artean bizia zen garaian artelanen emariak egitea ondasun apalen jabe zirenen esku zegoen garaiko gauza baliosoak gordetzen ez duenik.
Gai honen harira, historialariaren harridura sortzen duen gertakarietako bat da Hispanoamerikar lantegietako markak gordetzen dituzten edo material eta estiloengatik jatorria nabarmen adierazten duten liturgiako ontzi pilak. Hainbat parrokiatan eta elizbarrutietako museotan gordetzen dira Mexiko, Peru eta Guatemalatik ekarritako ekisainduak, kalizak eta kopoiak. Badira Espainiako hirietatik ekarritako beste asko ere. Ezinezkoa zaigu deskribapenak egiten hastea eta zalantzarik gabeko arte balioa duten aleak banan‑banan aipatzea. Espezialistek ikerketak egin eta garrantzizkotzat dituzten batzuen aipamena egingo dugu.
Nafarroan. Iruñeko, Lizarrako, Zangozako eta Tuterako lantegien jarduera hauetan azaltzen da dokumentaturik; ale bikaintzat hartzen dira ekisainduak:
* Tuterako katedralekoa,
* Balterrakoa, Madrilgo jatorria duena;
* Corellako Encarnación Museoan gorderik dena bereziki baliotsua da. XVII. mendearen bigarren erdiko maisulana,
* Zentronikoko San Joan elizako ekisaindua, estiloz geroagokoa, rococo gustukoa, baina kalitate handikoa.
Gipuzkoan. Probintziako herrietako jatorria duten alerik hoberenak elizbarrutiko Museoan bilatu behar dira.
* Bada Alegiatik ekarritako ekisaindu bat, XVIII. mendekoa, eguzkia inguratzen duen koroan urrezko hariz eginiko apainketa-lan aberatsa eta eskulekuko edergarrietan kurba eta kontra kurba joko ugari dituena.
* Artelan bereziko kopoia da eta emaileak sinatua: “Soreasuko San Sebastianen zerbitzari eta kaperaua zen Larraizar 1699an”. Zilar‑koloreko urrean, oinarri zabal gainean bi gorputz ganbil, mailuz landuriko edergarriak dituela: mahats‑mordo, mahatsondo eta puttiak; galloi uztai artean, pitxer zanpatuzko eskuleku korapiloduna, bolutaz eta kopa-azpikoa aingeruz ederturik duen kopa, gailurreriaz errematatuz.
Bizkaian. zilarreriak erakusten du Ameriketako koloniekin salerosketa eta emarien joan‑etorria handia izango zela, ugari baitira Mexiko eta Perutik bidalitako aleak. Badira XVIII. mendearen erdialdetik jaso ziren zilarrezko ekisaindu batzuk:
* Enkartazioetako parrokietan (Gueñes, Lanestosa, Balmaseda eta abar)
* eta Jaurerriko beste elizetan, Durangon San Fausto, esate baterako, Mexikoko Gonzalez de la Cueva zilarginaren ikurra duena;
* Busturiako Santa Mariarenean beste bat, hau ere mexikarra da.
Esan beharrik ez da espainiar lantegietatik zetozen aleak ere bazirela, esaterako, Madrilgo marka duen Larreako kaliza, Bizkaiko kaliza rococorik politenetakoa.
Araban. Liturgiako urregintza izan da Baskonian sakonen aztertu dena,77 arte eta teknika mailako kalitate handiko pieza ugari baititu, prozesioetako gurutze eta kalizetan, batez ere. Pieza hauetako batzuk aipa ditzagun, 1990an Arabako Foru Aldundiak Gasteizko Amerika Aretoaren ate‑irekitzea zela eta antolatu zuenerako espezialista handia den Cruz Valdevinos‑ek aukeratu eta deskribatu zituenen artetik, nabarmenenak iruditzen zaizkigunak.78 Denak, kanpoko lantegietatik ekarritakoak dira.
Prozesioetako ekisaindua. Barroko aldiaren hastapenetan oso adierazgarria zen prozesioetako ekisaindu zilarrezko eder bat gogoratuko dugu, zorroztasun klasikoa oraindik gordetzen duena. Tenplete baten itxura du (160 cm garaieran) eta hiru gorputz ditu garaieran gutxiagotzen doazenak; emailearen izena jartzen du (Frantzisko Deskibel artzapezpikua) eta data, 1653 gurutze erako eta laua den plinto baten gaineko idazkunean jarririk. Gorputz handiena ere, gurutze erakoa da eta toskanar zutabeak, taulamenduak, erdi-puntuko zutabeak eta txandakaturiko arkitrabeak ditu, erdiko gorputzean errepikatu egiten den egitura, azkenekoa oinplano biribilekoa izanik, pilastra eta kupuladuna da, Jasokundearen irudia bere baitan duela. Valladolideko Juan Lorenzoren lantegiaren egiletasuna 1968an kokatu zen dokumentuetan.
Aldareko ontziteria. Kaliza eta ur‑ardo ontzi apartak dira aldareko hauek, gain-urrezko zilarrezkoak, Guardiako Erregeen Santa Mariako liturgia altxorreko alerik bikainenak dira.
Zilindro erako kopa du kalizak, arrosaz dotoretua eta arrokaia erliebean: eskuleku estutua, non profil ahurreko lau lepo txandakatzen diren, korapiloa mugatzen duten zezen antzeko moldurak dituela; lepoak uhindura zeiharrez ildaskaturik doaz –xehetasun rococo hau ur‑ardo ontzietan errepikatzen da. Oina zilarrezkoa, hau ere uhin lerrozko erliebeak dituena, bere beheko eta zati ganbilean, arrokaia medailoietan Apokalipsiko bildotsa, pelikanoa eta mahats‑mordoak dituela. Kordobako (Argentina), Damian de Castroren lantegiko lana da eta handik 1758an bidali zuen Guardiako onuraduna eta Argentinako hiri honetako inkisidore zen Antonio Ilarduyk.
Aldareko zerbitzua. Aurrekoaren antzekoa den gain‑urrezko zilarrezkoa 1785 aldera Madrildik Maeztuko Gurutze Santuaren Aurkikundearen parrokia-elizara bidali zen. Zilindro-formakoa da kaliza, eskulekuaren hasieran lepo bikoitza duena; udare formako korapiloa eta zezena; profil ganbil leuna duen biribileko oina eta zilindro-formako oinarria, akanto hostoz apainduriko goieneko ertz ahurra dituena. Kalizaren ia azalera guztia urre‑harizko saretxoz estalia da, simetria egokian pabilioi, arroseta eta medailoien apainketa duela. Ur‑ardo ontziak urre‑harizko saretxo berak estaltzen ditu. Cruz Valdevinosen oharra, urre‑harizko kalizak Espainian dozena batera ez direla iristen, gogoratuz gero, hobeto estimatuko dugu Euskal Herriko zilargintzako bitxi hau.
== Erreferentziak ==
{{lur}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Barrokoa]]
ig16urm9r2qi49aloa6yysxrfka2kc9
10022340
10022143
2025-01-04T11:24:19Z
Suna no onna
63274
/* Bi Joan Santuen eliza */
10022340
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Basilica of St. Ignatius in Loyola.jpg|thumb|300px|[[Loiolako Santutegia]], [[Azpeitia]]n. Barrokko italiarrean egindako eraikina.]]
'''Barrokoa Euskal Herrian''' [[XVII. mendea]]ren amaieran eta [[XVIII. mendea]]n garatu zen estilo artistikoa da.
== Sarrera ==
[[Barrokoa|Arte barrokoak]] XVII. mendearen bukaeran egin zuen sarrera Euskal Herrian. Gerrek eta kolonietako gehiegikeriek lehen krisi larria ekarri zuten [[XVI. mendea]]ren bukaeran Espainiara eta, honen barnean, [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrira]]; diru eskasia zela kausa, beheraldi handia izan zuen arteak. [[Kontrarreforma]]ren izpiritua jaso zuten erlijio ordenei esker -Jesusen Lagundiari ezker bereziki-, ordea, berpiztu egin zen. Euskal barrokoaren gorena [[XVIII. mendea]]n etorri zen, Indietako Konpainiak eta [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia|Caracasko Errege Konpainiak]] bultzatuta.
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
== XVII. mendeko arkitektura ==
Historialari batzuek —Llagunok, Kublerrek eta beste zenbaitek— arrazoi dute euskal arkitektura mende honetan gainbeheran abiatu zela baieztatzen dutenean; beste eskualde batzuei buruz ere erants daitekeen oharra da berau; izan ere, Barrokoan handitasun arkitektonikoa gutxiago bilatzen zen, antzerki-izaerak zuen eragina baino.
Baskonian gainbehera hau kantitatean antzematen da. Eraikuntzetan, XVI. mendearen hasieran, Ameriketako urrearen eta hazkunde demografikoaren bultzada sumatu bazen, XVII. mendean gainbehera politikoak eta geldialdi demografikoak egitasmo arkitektonikoak geldiarazi zituen.
Beste alde batetik, aurreko aldian hasitako eta bukatu gabe zeuden eraikinak bukatu beharrean zeuden, besteak beste, atariak edertu, arkupeak eta ate ondoak erantsi eta dorreak eraiki behar zitzaizkien.
Beraz, zehazki esanda, arkitekturari dagokionez, XVII. mendearen bigarren erdialdean geldialdi bat eman zen –begien bistan azaltzen da, adibidez, igeltsuz janzten hasi ziren zurezko gangetan–, eta, XVIII. mendetik edergarrietarako zaletasunari, [[Arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] iritsi arte nabarmendu zenari, halakoxe susperraldi bat sumatu zitzaion.
[[Trentoko kontzilioa|Trentoko Kontzilioaren]] kontrarreformaren aldekoen norabide eta eraginpean sortu eta berrituriko erlijiosoen ikastetxeak izan ziren tenplu eta bizitoki berrien premia sumatu zutenak. Ez dira asko, beraz, oinplano berriko elizak. Maisu euskaldunak behar izan ziren antzinako tenpluak arkupez, koruz eta atariez osatzeko eta edertzeko.
==== Arkupeak ====
[[Fitxategi:Bilbao - Catedral de Santiago 09.JPG|alt=Bilboko Done Jakue katedraleko ataria|ezkerrera|thumb|159x159px|Bilboko Done Jakue katedraleko ataria]]
Horrela ikusiko dugu Bilbon, [[Martin Ibañez Zalbidea]] maisua [[Begoñako Santutegia]]ren arkupe ederraren traza egiten.Euskal Herrian, aldi honetan eraikitakoen artean handiena [[Bilboko Done Jakue katedrala|Bilboko Santiago Katedraleko]] arkupea da. Oinplanoa irregularra eta trapezoidea, erdi-puntuko arku zabalez loturiko zazpi pilastra handiz eusten zaiona da, den guztian tarte irregularretan kokaturiko gurutze-gangaz estalirik. Eraikuntza XVI. mendearen azken hamarkadan egina izan zen astiro‑astiro, eta duela gutxi izan da zaharberritua. Zoragarria da [[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko AndraMariaren basilikako]] arkupea. Zurezko injinerutza-lan itzela, harrizko baranda batez mugaturiko esparru zabal bat estaltzen du eta zorua 1775ean harriztatu zitzaion.
Bitxitasunagatik oso interesgarria da Gipuzkoako Soraluzeko Andre Maria Erregina elizako arkupea, erabat zurez taillatua da, baita bera egin zeneko 1666ko data ere taillatua duelarik.
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa Maria de Uribarri.jpg|thumb|Uribarriko Abdra Maria elziako aterpea]]
[[Araba]] aldeko lurraldeetara igaroz gero, mende bat beranduago, 1750 aldera, [[San Joan eliza (Agurain)|Aguraingo San Joan elizan]] “Ekialdeko Lautadako arkuperik hoberena”<ref>P. L. ETXEBERRIA, ''Álava en sus manos, IV.''ean, 141. or.</ref> eraiki zela ohartuko gara, [[Inazio Ibero]] azpeitiar maisuak trazaturikoa.
Urte horietan eta hiri berean [[San Esteban parrokia]]n eraiki zen erdi-puntuko arkuak dituen arkupea ere kalitatezkoa da.
==== Atariak ====
Barroko aldi luze horretan zehar eraikitako eliza atarien kapituluan, [[Bilboko Mesedetako fraideen komentuko]] elizaren ataria gogoratu beharko litzateke, 1680an eraiki zena. [[Joan Ortiz de Colina|Joan Ortiz de Colinaren]] lana da, nahiz eta [[Frantzisko Elorriaga|Frantzisko Elorriagak]] amaitua izan. Geroztikako ordezko kanpai-horma duen ataria agertzen da, bertan hiriak berea duen arte giroko lautasuna eta soiltasuna da nagusi. Antzeko eranskin bat bazuen Bizkaiko Gueñesko Santa Maria elizak; XVI. mendearen lehen erdian eraikitako eliza gotiko berantiarra da eta prozesu luze baten ondoren eliza‑areto bihurtu zen 1577 aldera, lehen gogorazi dugun bezala. Lehen aipatua dugun berpizkunde estiloko bere alboko atariaz gainera, elizaren oinetan aberastu bat hartu zuen 1603 eta 1611 bitartean Burgosko artzapezpikuaren ikerlaria zen [[Joan Gonzalez de Cisniega]] maisu menditarrak trazaturiko [[Herrerar arkitektura|herrerar]] atari bikainarekin. Burgos eta Valladolideko (Diego de Prades) klasizismo fokuekin eta segoviar (Pedro de Brizuela) fokuarekin loturarik ikusi izan zaio.
Araban badira [[plateresko]] aldian egindako atari oso duin batzuk eta berpizkunde aldiko bikain batzuk, esaterako, Eltziego eta La Puebla de Labarcan eta horrela jarraitzen da tradizio berberarekin Kripan, Benasperi, Bilar, Guardian eta abarretan.
==== Dorreak ====
Beste kapitulu interesgarri bat osa daiteke aldi horretan eraikitako dorreekin, tenplu berari dagokion data baino beranduago eraikiak direnekin. Elorrion 1661ean eraikitzen hasi zen [[Sortzez Garbiaren eliza (Elorrio)|Sortzen Garbiaren elizako]] dorre ederra hamar urte beranduago bukatu zen.
=== Arkitektura trentiarra ===
==== Bizkaia ====
Arkitekturaren bultzadan indar gabezia eman zela lehen aipatu badugu ere, aldi honetan sortu ziren ukaezinezko estetikazko eredu diren eraikinak.
===== Bi Joan Santuen eliza =====
[[Fitxategi:Bilbao - Santos Juanes 10.JPG|thumb|Bilboko Bi Joan Santuen eliza, Jesusen Lagundiaren estilokoa.]]
Goiztiarrenen artean aipatzekoa da [[Joan Santuen eliza (Bilbo)|Josulagunen ikastetxeko eliza]], 1624an [[Andres (apostolua)|San Andresen]] izenean Bilbon eraiki zena. Eliza, hondamenagatik bertan behera utzi behar izan zena, bi Joan Santuen izena zuen beste antzinako parrokia baten ordezkoa zen; 1767an [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.aren]] aginduz [[Jesusen Lagundiaren kanporaketa|Borboien jabego guztietatik jesuitak bota]] zituztelarik, [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiaren]] eraikinera ekarri zenean ere izen hori gorde zuen.
Barroko soilaren ereduari jarraitzen zaio eraikina, [[Jacopo Barozzi|Jacopo Barozzi (Vignola)]] italiar arkitektoak, Erroman, [[Gesù eliza]] eraiki zienetik Josulagunek berentzat hartu zuten ereduari, hain zuzen ere.
Fatxada bi gorputzez osatua dago: ataria bera eta gainekoa, tenpluaren habearte nagusiarena, hain zuzen, beste habeak baino garaiagoa baita. Alboetan jesuiten elizen berezko okerdurak ditu eta multzo osoari batasuna emateko piramidezko kapitelak jarri ziren beheko egta goiko gorputzetan. Beheko gorputzaren erdian erdi-puntuko arkupean irekitako atea, alde bakoitzean atxikitako zutabe doriko garai pare batez mugaturik dago.
[[Fitxategi:Iglesia de los Santos Juanes (Bilbao). Interior.jpg|thumb|Joan Santuen eliza barrutik]]
Baditu barrualdean garaiera desberdineko hiru habearte, gurutzadura eta beronen gainean Lagundiko santuak margoturik daramazkien kupula eder bat. Habearte nagusia kanoi‑gangaz estalia da eta barrunbeari argia eman ahal izateko sabaileiho edo ilargixkak ditu. Ez da handia eliza, baina han ez da falta peraltatu samarrak diren erdi-puntuko arkuen gainetan ganga aberatsik, ezta jesuiten elizetan jatorrizkoak diren eta garai hartako erromatarren eraikinen erara apainduriko frisoak dituzten galeria eta tribunak ere.
Eliza eta ikastetxearen arkitektoa oso litekeena [[Martin Ibañez|Martin Ibañez Zalbidea]] izatea, Lagundiaren ordezkaria, honen eta Udalaren arteko hitzarmenean.<ref>M. BASAS, ''Miscelánea histórica bilbáina'' (Bilbo, 1971), 205‑209. or.</ref>
Josulagunen eraikuntza honetan aurkitzen zuen Jovellanosek [[Herrerar arkitektura|herrerar]] kutsuren bat eta Lagundiak Santanderren egin zuenaren garaikidetzat jotzen zuen.<ref>G. M. de JOVELLANOS, ''Diarios'' (1915. argt.), 22. or.</ref> Oraingo hau “Juan de Nates‑en lana da, Perez de Regueraren ustetan Bilbokoaren egilea ere berau litzatekeelarik”.<ref>M. I. ASTIAZARAIN, ''Puntos de encuentro y comportamientos tipológicos en la arquitectura barroca vasca.'' Ondare, 19an, A.P.M. (Donostia, 2000) 28. or.</ref> Ibañez Zalbidea beraren esku-hartzea ere ezagutzen da Bizkaiko beste zenbait lekutan: Urduñan, Balmaseda, Artzentales, eta abar.
===== Uribarriko Santa Maria eliza =====
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa María de Uribarri, exteriores 16.jpg|thumb|Durangoko Uribarriko Andra Maria]]
[[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko Andra Maria]] ere klasizismo garaikoa (1620) da eta oso erabatekoa dirudien birmoldaketa batean, berpizkunde‑gotikoko beste eraikin baten gainean jaso zenaren ondorioa da, oinplanoa errespetatuz, [[Joan Urizarzabala|Joan Urizarzabalaren]] trazari jarraituz egina. Gurutze itxurako pilare lodien bidez bereiziak daude hiru habearteak eta multzo osoari handitasun harrigarria ematen diote. Denbora joan ahala, “galdu egingo da estiloarekiko leialtasuna eta baziren klasizismo soila desitxuratzeaz arduratu ziren ertilariak, benetako norabide barrokorantz joanez, besteak beste, [[Domingo Vélez de Palacio]], [[Juan de Setién]], [[Juan Hernando]] eta [[Pedro de Potón]]”.<ref name="#1">Ibidem, 27. or.</ref>
===== Agustindarren Komentua, Durango =====
Durangotik irten ere egin gabe, hiri eder horretan aurki dezakegu [[San Agustin Kultur Gunea|Agustindarren komentua]]; [[Joan Ansola]] gipuzkoarrak nahiago izan zuen diseinuan formula berriak asmatzea baino Tolosako San Frantzisko elizako eskema jarraitzea.
==== San Pedro eliza, Santurtzi ====
Mendearen erdira jada iritsita, Nerbioi ezkerreko ertzean Santurtziko San Pedro eliza eraiki zela gogoratzea merezi du. Gerora berrikuntzak nozitu baditu ere, gorde du geroztik orduko eliza barroko baten itxura bera, izaera soila eta lerro garbiena, alegia.
==== Urrutia sendiaren ermita, Zalla ====
Beste multzo aipagarri bat Zallan Urrutia sendiak mendearen bukaeran eraiki zuena da. Jauregia, burdinola eta ermita dituen jabego partikular bat da; ermita hau gurutze‑toki erakoa da eta badu jauregi aurrean elizkizunetarako balio zuen zabaldia ere. Esparru honen burualdea abside erakoa da, eta bere atariak, trinkotasun eta hutsarekin jokatuz, erdiko ardatza handiagotu egiten du, sendiaren armarria oso era barrokoan nabarmenduz.
==== Familia Santuaren eliza. Urduña ====
Bilbo eta bere ingurutik urrunduta, Urduñan, Familia Santuaren eliza topatuko dugu, on Joan Urdanegi eta Villafuerteko markesa zen bere emazteak fundatutako Jesusen Lagundiaren Ikastetxeko antzinako kapera izan zen honetaz Aita Josefinoak arduratzen dira gaur egun. Eliza 1680ean Luxenburgoko Santiago Raón arkitektoak diseinaturikoa da.
Fatxada Bilboko bi Joan Santuen elizaren eredutik apur bat aldentzen da; pilastra erraldoien bidez zatitzen da hiru gorputz zutetan, arkuperako sarreratzat balio duten erdi-puntuko arku ez bere beheko solairuan; apaingarririk gabekoak dira arkuak. Alboetako kaleak, fundatzaileen armarria dutelarik, kalostra bidez bereizitako kanpai-horma lirainez amaitzen dira. Nonahi azaltzen dira hostotza edergarriak eta Jesuiten IHS anagrama.
Barrutik jesuiten elizetako bat da, baina ez guztiz jatorra, ez baitu alboetako tribunarik. Oinplanoa gurutze latindarra du, burualde laua, hiru habearte, erdikoa zabalera ederrekoa eta gurutzadura ere oso zabala, kupula bere gainean duela. Alboetako habearteak, elizaren ardatzarekiko luzetarako norabidean kokatuak dauden ilargixka-gangaz estaltzen dira. [[Parpain-arku|Parpain‑arku]] eta formeroak erdi-puntukoak dira eta pilare sendoen gainean ezarriak daude. Hostotza mamitsuz, erliebe geometrikoz eta loroiez eginiko apainketak barroko aurreratu samarreko aldiko eraikuntza bistaratzen du.
==== San Jose eliza. Lekeitio ====
Urduñako elizaren antzekoa eta ia data berekoa da gaur egungo San Jose eliza, Lekeitioko josulagunena. Elizaren eraikuntza, oinplano gurutze latindarra eta horma‑bularren arteko kaperak dituena, 1688an hasi zen; goiko tribuna lotu baten aldaera badu, kanoi‑ganga ilargixkadunaz estalia dago eta kupula itsu bat gurutzaduran. Hainbat osagai erantsi zitzaizkion XVIII. mendean edergarri gehitxorekin.
==== Enkarterri ====
Enkartazioetara iristen bagara, zenbait tokitan, aitzitik, eraikuntza apalagoak topatuko ditugu, hirietako harresiez kanpo kokatuak. Sandamendiko Santa Elixabeten komentua. Gordexola (1682). Frantziskotar lekaimeen eliza honetan, inguru horretako eliza askotan errepikatzen den eredua onartu zen: hiru edo lau tarte dituen oinplano gurutze latindarra, gurutzadura eta burualdea angeluzuzena, ilargixka-gangak, gurutzaduraren gainean kupula petxinaduna; alderdi batzuetan harlangaitzezko paramentua zarpeatua da, eta ertzetan eta baoen bazterretan ditu harlanduak.
==== Santa Klararen eliza. Balmaseda ====
Garai berekoa eta gurutze itxurari leial zaioa da Balmasedako Santa Klara eliza ere (1675). Klasizismo aurreratu samarrekoa eta eliza, bizitokia eta prestaketa eskolak (prezeptoria) osaturiko multzoa da, Panamara emigratu zuen Joan de la Piedra herritarrak utzitako ondareari esker sortutakoa delarik. Eraikin guztien elkartzea funtsezkoa da planteamenduz, eta oso litekeena da lana Trasmierako egilearena izatea, bi gela multzo dituen prestaketa eskola izan ezik, hau Pedro de Ozejok (1653) eraikia baita.
<center>* * *</center>
Astiazarainek garai horretan bizkaitarren eta menditarren (Trasmierakoak) artean ematen den lehia aipatzen du eta aldi berean ia herrerarra den barroko soilarekiko zein bat zetozen bi taldeak. Hala ere, barrokoa baitaratzerakoan harridura sumatzen da –esaterako, Lucas de Longa euskal maisuarengan– edergarri oso urriko kasuetan eta hizkera abanguardistagoa erabiltzera zihoazen beste batzuetan.
Garai horretan ez dira gutxi langintzaz era askotariko jardueratan murgilduta zeuden maisu eta lantegiak, gaurko gure artelanen ikusmoldetik begiratuta espezializazioa eskatzen duten zereginak pilatzen dituztenak. Garai horretan, baziren Bizkaian eta Baskoniako beste lurraldeetan, arkitekto, trazatzaile, mihiztatzaile, hozkalari eta baita sarritan eskulturagileak ere. Horrela izango ziren Antonio Alloitiz, Joan Bolialdea, Martin Olaizola azpeitiarra eta Bizkaia, Araba eta abarretan lanean topatu zitezkeen Frantzisko Martinez de Arce Kantabriakoa ere.
==== Araba ====
Araban ere, XVII. mendearen lehen erdian, aurreko eraikuntza jarduera apur bat gutxitua gertatu zen. Hala ere, halako kategoria bat duten eraikin batzuk altxa ziren:
===== Guztiz Garbiaren komentua. Gasteiz =====
Egun [[San Antonio komentua (Gasteiz)|San Antonio komentua]] (1611‑1619) deritzan hau, Araba Etxeko Maria Ana de Gebara Andereak sustatua izan zen, eskema klasikoetara bildu ziren Trasmierako (Vélez de la Huertatarrak) maisuekin hitzarmena eginez. Elizaren gorputza, gurtza‑toki eta jauregiaren artean kokatu zen, horrela gurutzadurako tribuna batera sarbidea izan zezakeen moduan kokaturik.
[[Fitxategi:Vitoria - Cº de San Antonio (MM Clarisas 6.JPG|thumb|San Antonio komentuko fatxada]]
Elizaren oinplanoak Villagarcía de Campos‑eko San Luis kolegio‑elizaren eredua jarraitu zuen. Barruak edergarririk gabeko soiltasuna du ezaugarri. Fatxadak berriz, badu herreratar kutsu garbi bat: arkuteria hirukoitza duen arkupea, lerromakurreko frontoia eta bigarren mailan nitxoak, Gebaratarren bi armarri alboetan dituen angeluzuzeneko leiho handia hirugarren solairuan; eta honen guztiaren buruan triangeluzko frontoi bat. Madrilgo Gizakundearen, Avilako Santa Teresaren, eta Madrilgo Errege Fraide Oinutsen komentuetatik hartutako edo hark iradokitako ereduak liratekeenak aurkitu zaizkio.
Gasteizen bertako beste leku batzuetan barrokoa uzkur eta lotsati samar azaltzen da: San Migel parrokiako San Martin kaperan, (egun Guztiz Garbiarena); Santa Maria katedraleko Santo Kristoaren kaperan (egun bataiategia) eta abar. Gaur egun desagertua den eta ezer esango ez dugun San Frantzisko komentu eta elizan, zeinaren jatorria Asisko Santu berarena dela esaten den eta gelditu diren eraikinaren dokumentu grafikoek XVII. mendearen azken urteetan igeltsuz eginiko apainketa barroko arranditsua erakusten duten.<ref name="#1" />
Arabako hiriburutik kanpo, egoki litzateke, XVII. mendean zehar, barroko izaeraz zertzen ari ziren hainbat lan hemen aipatzea. Bastidako Jasokundekoa, fatxada eta dorrea egitea Trasmierako maisuen esku geratu zen.<ref>E. ENCISO VIANA, Labastida. C.M.A. I.ean, 206. or. eta hur. Ikusi, halaber, P. L. ETXEBERRIA GOÑI, ''Álava en sus manos'', IV.ean, 145. or.</ref> Aguraingo Klaratarren komentuan nabaria da Joan eta Lukas Longa (1679) gipuzkoar arkitektoen esku-hartzea, urte batzuk lehenago erre zen beste bat ordezkatuz beste eliza bat sortu zuten, bere alboetako habearteetan, burualdean eta gurutzaduran toskanar ordenako pilare pilastradunak erabiliz, jada ilargixkadun kanoi‑ganga erabiltzen den hiru habeartetako eliza, hain zuzen ere.
===== Dorreak =====
Aipa ditzagun espiritu berari erantzunez eraiki ziren dorre barrokoak: Gasteizko Santa Mariaren katedrala, Bastidako Jasokundearena,<ref>C.M.A. I.a, 209‑211. or.</ref> Oiongo Santa Mariarena, Arrietako Santiagorena...
Baina, batik bat eta orokorrean, Euskal Herrian kanpandorreak eraikitzeko zeregina, XVIII. mendeko kontua izan zen.
Jauregi eder bikainak eraiki ziren garai horretan; hainbeste izan ziren non baden barrokoaren arkitektura zibilari buruzko kapitulu berezi bat eskaintzeko adina arrazoibide.
==== Gipuzkoa ====
Gipuzkoan, parrokia-eliza berriei lotzen bagatzaizkie ez da agertzen aipatzeko adinakorik. Eraikuntzak astiro eta nekez zihoazen aurrera, berreraikuntzak ugariago ziren, ehun‑urteko horretan, eta lehentxeago esan bezala, ia beti koru, arkupe, sakristia eta dorreen osaketak eta eranskinak egiten baitziren.
Hala ere, badira oinplano berria duten komentuetan garrantzi handiko eraikuntzak ere, [[:Fitxategi:Sortzez Garbia Segura 2007.jpg|Segurako Sorkundetarren eliza]] galanta, esate baterako.
===== Bergaran Josulagunen Ikastetxeko eliza =====
[[Jesusen Lagundia|Jesusen lagundia]] 1593an kokatu ziren lekuan, oinplano berriko ikastetxea eraiki nahi izan zuten berari zegokion eliza eta guzti, eta 1628 hasi zen eraikuntza mende erdiz luzatu zen. XIX. mendean ikasgelen eraikin osoa desagertu zen.
Oraindik ere funtsezkoenean gorde den eliza josulagunen erara eraiki zen, Vignolaren Arauei jarraikiz: hiru tartetako habearte bakarrekoa den gurutze itxurako oinplanoa, gurutzadura zabala eta angeluzuzeneko presbiterioa, bere alboetan sakristiak dituela, eta arauari jarraikiz, beren artean pasabidea duten kaperak ireki ziren habearte aldera.
Eliza ilargixkadun kanoi‑gangaz estalia da eta gurutzaduraren gainean esfera erdi formako kupulaz. Fatxada ere garai hartako kanonak zioenarekin bat zetorren: hiru habearte erakusten zituen, alboetakoak baino garaiagoa zelarik erdikoa, bertan, alboetan atari pilastraduna, armarriarentzat tartea uzteko, frontoi lerromakur eta aldapatsu baten bidez bukatua.
Joan Martinez Agirre Azkoitiko maisuaren zuzendaritzapean hasi ziren lanak 1628an, Mateo de Ocejoren trazari jarraitu zitzaiolarik. Eraikuntza honen bigarren etapa batean A. Matos arkitekto josulagunak eta bertako beste maisu batzuk esku hartu zuten, jatorrizko traza berari jarraituz ziur asko.<ref>Mª J. ARANBURU, ''El antiguo colegio de la Compañia de Jesús en Bergara. Historia de su construcción.'' Ondare, 19an, ''Revisión del Arte Barroco'', A.P.M., (Donostia, 2000) 257‑267. or.</ref>
Guztiz eraldatua izan zen gerora fatxada. Trentotar barrokoaren berezko soiltasunez sortutako elizak berak gorabehera ugari nozitu behar izan zituen Ordena (1767) bota ondorenean, azkenean ia erabat hondamenak jota gelditu baitzen.
===== San Bartolome eliza. Elgoibar. =====
Bergarako jesuiten elizako lanen hastapena eman zuen Martínez Agirre berak emana behar du izan Elgoibarko (1646) elizarako diseinua ere.
Gerora, Lucas Longak (1692) esku hartu zuen beronen eraikuntzan. Honek, ilargixkadun kanoi‑gangak jarri zizkion eraikinari eta kupulari eusgarri sendotasuna emateko, Italian XVI. mendean erabilitako formula manieristei jarraituz, pilareak alakatu egin zituen. Probintziako beste elizatan ohikoa denez, kupula ez da kanpora agertzen, danborrik ere ez du eta petxinen gainetan hartzen du atseden. Guztiz barneratuak dituen dorre eta arkupeek benetako esanahia dute egitasmoetan, fatxada berezia osatzen baitu, hurrengo menderako abiapuntu izanez.
<center>* * *</center>
Elizbarrutiko ikerlariaren irudiak eta eginkizunak zuen garrantzia gero eta gehiago azaltzen da ikerketetan, zeren eta, eliza jakin baten eraikuntzan aurkezturiko egitasmoak aztertzeko egiten zen bisita zela eta, ez baitzen inola ere harritzekoa, ikerlariak berak zekarren traza onartuz amaitzea.
Jazoera hauxe gertatu zela dirudi [[San Joan Bataiatzailearen eliza (Alegia)|Alegiako San Joan Bataiatzailea elizan]], berreraikuntza eta eranskin berriak egiten mende erdi bat iraun baitzuen; korua, berriz, hurrengoan egin zen. Elizaren oinplanoa gurutze latindarra da.
[[San Joan eliza (Pasai Donibane)|Pasai Donibaneko San Joan eliza]] ere oinplano gurutze latindarra duena da, eta ez zen gangaz estali 1700era arte. Hauek gotiko berantiarreko gurutzeriaz apaindu ziren, eta korua elizaren oinetan, altuera handi samarra emanda eraikitzea zelarik ohikoa Gipuzkoako barrokoan.
Gipuzkoan fatxada angeluzuzena onartu zen, Karlos V.aren diruzain eta kontseilari zen Pedro Zuazola jaunak fundaturiko [[Santa Klara komentua (Azkoitia)|Azkoitiko Santa Klararen komentuan]]; eliza, [[Lukas Longa]] diseinuaren arabera, 1684ra arte ez bazen egin ere. Honen barruan sartzen da arkupea, erabateko soiltasunez egina.
Eskema berari jarraitzen zaio, ikusmoldeetan aldaerak dituzten arren, Lazkaoko Karmeldarretan eta Zistertarretan, eta Segurako Sorkundetarren lekaimeenean, azkeneko komentu eta eliza multzo handi honen diseinua Juan Raoni zor zaio; frantses jatorriko arkitekto sonatua honek Vianan kokatu eta Nafarroa eta Errioxako eraikuntza askotan esku hartu zuen. Segurako komenturako diseinua Migel Martinez maisuari eman zitzaion.
==== Nafarroa ====
===== Komentu‑elizak =====
Nafarroa ere ez da oso aberatsa XVII. mendean eraikitako oinplano berriko parrokia-elizetan. Ugari dira, nola ez, komentu‑elizak eta santutegiak, noblezia laiko nahiz eliztarren debozio eta eskuzabaltasunari esker eraikiak orokorrean, gehientsuenetan beren hobiratzeak delako elizetan ziurtatzea izaten baitzuten xede, eta beste batzuetan sendiaren armarria elizaren aurrealdean jartzea edo sortzailearen jauregiko geletatik elizarako sarbidea izatea.
Erlijiosoen ikastetxeek sartutako eraikuntza-eskemek erakutsi zuten eragina halakoa izan zen, non XVII. mende osoan eta XVIII. zatirik handienean iraungo baitute, komentuetako eremua ere zeharkatuz eta santutegi eta parrokiei inspirazioa eraginez.<ref>J. J. AZANZA LOPEZ, ''El barroco conventual. El Arte en Navarra'', 25. znb. Diario de Navarra-k argt. (Iruña) 387. or.</ref>
Nafarroako komentu-elizen eredu orokorra hauxe da:
* egituretan adreilua zen osagaia nagusia, eraikinaren zenbait alderditan haren ordez harlanduak jartzen baziren ere.
* oinplano arrunta gurutze latindarra zen, josulagunen barroko estilori jarraikiz, saihetsetan zituela beren artean komunikatzen ziren habearteak, garaiera txikiagokoak.
* edergarriak gehiagotu egin ziren denbora joan ahala.
Erriberako eskualdeetan, esate baterako, hurrengo mendeko barroko apainegia aldarrikatzen zuen aldaketa hori sumatzen da. “XVII. mendearen azken laurdenean altxa ziren tenplu horietan eta garaitsu horretan berritu ziren besteetan, gangak eta kupulak nahiz arkitekturako beste osagaiak oso lauak ziren, baina igeltsuzko sare moduko batez estaltzera jo zen konposaketaz dinamikoak diren bolutekin”.<ref>C.M.N. I, XXXII.ean.</ref>
Tuteran eliza mota horren eredu zabala aurkituko dugu.
Jesusen Lagundiaren ikastetxeko eliza. Jesusen Lagundia 1600ean hasi zen bere ikastetxeko eliza eraikitzen, berpizkunde soil eta trentotar estilokoan eraiki zuen, eta barroko apaina bihurtzeko XVIII. mendera arte itxaron behar izan zuten.
Tenplu honek Ordenako kideren batek egina izan behar zuen.<ref>Dokumentuetan Joan Gonzalez Apaolazaren izena azaltzen da, litekeena da, gerora mende erdi bat luzatu ziren eraikuntza-lanen lehen egilea bera izatea.</ref> Eta jesuiten ereduari jarraitzen zaio: habearte zabala, hiru tarte, saihetsetan kaperak, eta kanoi‑erdiko gangak, gurutzaduraren erdiko tartearen gainean kupula duela.
Badu honek bitxikeria bat, eliza hau Espainiako josulagunen ia eliza guztiak baino zaharragoa dela.<ref>C.M.N. I.ean, 314‑315. or</ref>
Fatxada soilak eredutarako balio izango zuen, Nafarroako Erribera inguruko komentu‑eliza batzuetan: Corellako Karmeldar Oinutsen Arazeliko Santa Mariaren komentuko fatxadarako, adibidez. Karlos III. erregeak, Jesuitak handik bidali ondoren, bere eliza, San Jurgi parrokia bihurtu zuen.
Domingotar lekaimeen eliza. Oinplano gurutze latindarraren gainean hasi ziren eraikitzen 1635ean, bost tartetakoa da, koru garaia oinetan eta kanoi‑erdiko gangak ilargixkadunak, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, hau linterna batez amaitzen den petxina gainetan laranjaerdi-formako kupula batez estalirik baitago. Eliza honi XVII. mendearen azkenera igeltsuzko eta pinturazko apainketa bat egin zitzaion; eta XVII. mendeko harrizko fatxada jator bat jarri zioten: gorputz zut bakarreko fatxada, bi solairutako beste batez konbinatuz, hiru kaletan zatiturik lehengoa eta bakarrean bigarrena. Bao batzuen eta erdi-puntuko arku baten azpian, giza irudi eta landare gaiak dituen mentsulaz oso ederturiko pilastrak alboetan dituela; gorputz bakarreko atari handi baten bidez alaitzen dira bere paramentuak.
Karmengo komentu‑eliza. Domingotar lekaimeen elizaren antz handikoa da egun Filipotarrena den Karmengo komentua. Eraikitzen hasi, Frantzisko de Gurrea eta Casadoren diseinuaren arabera, XVII. mendearen hasieran hasi ziren eta mende beraren erdialdean handiagotu zuten. Eskema jakin berari jarraitzen zaio, oinplano gurutze latindarra, bost tartetako habearte luzea, horma‑bularren artean kaperak dituela; oinetan korua eta kanoi‑erdiko ganga, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, han laranjaerdi-formako kupulaz estaltzen baita.
Erriberatik Nafarroa erdialdera igaroz gero, herrigune nagusietan XVII. mendeko komentuetako edil arte galanten hainbat eredu ikusi ahal izango ditugu.
Garaiko erlijiozko arkitekturan aipagarriak dira Lizarrako zenbait komentu: lekaime beneditarren komentu‑eliza –horrela zeritzan, gaur “San Benitorenak dira”– mendearen lehen erdiko komentu‑eliza motaren egiturakoa da eta gaur egun hondatu samarra dago.
Klaratarren komentu‑eliza. Aurrekoaren oso antzekoa da Klaratarrena, XVII. mendearen erdialdera, beste XV. mendeko baten ordezkoa izan zen. Gaurkoa, egitasmoa enkantean atera eta Joan Larrañaga maisuari eman zitzaionaren ordaina da, 1654an bukaturikoa.
Habearte bakarreko eliz hau garai horretako era xume eta soilari egokitzen zaio. Klaustro zabala da deigarriena, inguruan monasterio-multzoa banaturik duela. Herreratar soileko klaustro hau adreiluzko bi solairutan egina da, bat bestearen jarraian pilareen gainetan arkuteria itsuak dituela eta leiho burudunak txandakatuz.
Guztiz Garbiaren komentu‑eliza. Guztiz Garbiaren lekaime Errekoletoen eliza ere aipagarria da, 1688an hasita luxenburgotar Santiago Raon maisuaren diseinuaren arabera eta bertako maisu famatuen esku hartzea bitarteko eraiki zen.
Elizan ohiko gurutze egitura hartu zuten, habearte bakarra, gurutzadura oso zabalaren gainean esfera-erdiko estalkia eta burualde zuzena zuela. Harrizko fatxada izugarria du, josulagunen elizen fatxaden kutsukoa; erdiko paramentuan, hiru mailatan egituraturikoan, erraldoi ordenako pilastraz uztaiturikoa eta alboetan hegaltzarren profilez bi gorputz gehiago dituela. Behereneko mailan hiru arku desberdineko arkupe bat dago; bigarrenean berriz, hegaltzar ahurren artean horma-hobi bat, saihetsetan komentuaren fundatzaileen bi armarri handi kokaturik dituela; goieneko mailan leiho handi bat dago alde banatan, aurrekoak baino txikiagoak diren armarriekin.
Tafallan lehen barroko aldiko bi eraikin bikain ikus daitezke:
Kaputxinoen komentua. Ana Ollakarizketak fundatua eta 1658an fraideak berak eginiko diseinuaren gainean eraikitzen hasia. Oinplano gurutze latindarra da. Bere herreratar fatxada ez da kanpai-horma bat biltzen duen zatitutako frontoi zuzen batez amaitzen den angeluzuzen bat baino.
Sortzez Garbiaren lekaime Errekoletoak. Domingo Agirrek 1674 eta 1694 bitartean eraikitako hau, askoz handiagoa da. Garai honetan arrunt zen erari egokitzen zaiona da eta fundatzaileen jauregiari –Guatemalako gobernari Martin Carlos de Mencos eta Arbizu eta honen emaztea– lotuta agertzen da, elizako tribuna batera ematen duen pasabide batez. Kanpoaldera, saihetsetako hegalez elkarturiko hiru kaletako horma-atal bat erakusten du, hala ere, elizaren barrualdeari ez dagokiona, hau habearte bakarrekoa baita.
Hauexek dira Corellan aipa ditzakegunak:
Karmeldar Lekaime Oinutsen eliza, lehen ere zerbait esana dagoena.
San Migel eliza. Corellako elizarik zaharrena da orain ikusten duguna, XVII. eta XVIII. mendeetan berreraikitze baten ondorioz eliza barroko bihurtu bazen ere. Egungo erdian, kupula duen gurutzaduran Erdi Aroko fabrikaren eraldatzea eta alboetako habearteak zutitzea izan zen eraldaketa hori, batez ere. Lan hau Juan Martinez, Santiago Raon maisuak eta Anaia Anizeto Ansa domingotarrak eta beste maisuren batzuk egina da.
Gizakundearen komentu‑eliza (Beneditarrak). Gaur egun komentua Arte Sakratuaren Museoa da eta XVIII. mendeko eransgarri barrokoez oso eraldatuta dagoen bere elizak argi erakusten du trazaz, aurreko mendeko komentu‑elizen ereduari dagokiona dela, habearte bakarrekoa, kanoi-erdiko gangaz estalitako lau tarte eta kupula duela gurutzaduraren gainean.
Habeartearen zabalera eta tarteen arteko luzera apurraren proportzio bitxiak eta lau tarteetako bi estaltzen dituen koru bat izatea berak, ondorioz dakar, erdiratutako gune baten inpresioa ematea, gurutze grekoaren alderakoa. Harlanduzko oinarri gainetan adreiluzko fatxadak baditu hiru kale, eta bere estiloa, Aita Lorentzo de San Nikolas tratatu‑idazle eta agustindarraren egitasmoen bidez hedatutakoa da, berau Madrilgo Calatravas‑tarren elizarako diseinuagatik delarik ezaguna.
Mende horretan Iruñean hainbat erlijioso-elkarte kokatu ziren; baina ez dira gorde beren eraikinak edo gorde direnak oso egoera hondatuan iritsi dira gureganaino. Hemen aipatzea mereziko luketenak lirateke:
Karmeldar moja Oinutsen eliza, ohikoa den gurutze latindarrari jarraituz, 1644an eraikitzen hasi eta lehen barrokoari dagokion soiltasunaren araberako fatxada ikusgarri bat erakusten duena.
Moja Errekoletoen eliza. Felipe III.aren arkitekto zen Juan Gomez de Mora arduratu zen diseinuz. Eraikuntza-lanak Domingo Iriarte errege-lanetako maisuak zuzendu zituen (1624‑1634). Gurutzadura irtena duen habearte bakarrekoa da eliza, bere gainean, kanpoaldera zinborio batez disimulatzen den kupula bat altxatzen da. Ongi bereizitako bi alderdi ditu fatxadak, kuxindurazko harlandu behealdekoa eta adreiluzkoa goialdekoa, bertan Sortzez Garbiaren irudia eta Montejasoko Markesa zen Juan Ziriza fundatzailearen armarriak gailentzen dira.<ref>C.M.N. V.ean, 309‑313 or.</ref>
Vianan, XVII. mendeko arkitekturari dagokionetan, hauek dira deigarrienak:
San Frantziskoren komentua, anaia Pedro Uruelaren diseinuaren arabera 1642 eta 1677 bitartean eraikia da.
Elizak oinplano gurutze latindarra du, markatu gabeko gurutzadurarekin, lau tartetakoa eta kontrahorma artetan kokaturiko kaperak dituela, kanoi‑erdiz estalia dago gurutzadurako tartea izan ezik, hau kupulaz estaltzen baita. Kupula hau laster hedatu zen igeltsuzko apaingarriez eta denbora igaro ahala elizaren goieneko alderdietara horma pintura batez ederturik, azkenerako barrunbeari barroko zamatuegiaren itxura emanaz.
Harlandu onez egina da fatxada, soiltasun handikoa, komentuetako ereduarekin bat datorrena, bi solairuetan paramentu lauak ditu eta triangeluzko frontoiez koroatzen da. Beheko solairuan, atariak bi pilastra pare alboetan ditu, eta bi hegaltzarrez osaturiko paramentu lauak, eta fatxadako bi mailak ebakitzen dituen erlaitz gainaren erdian horma-hobi bat agertzen da, Birjinaren irudia duela.
Komentuak badu bi solairutako klaustro bat, soila berau ere: behekoa harlanduzkoa eta erdi-puntuko arkuak eta idi-begiko hutsarte edo baoak dituena, eta goienekoa adreiluzkoa, burudun leihoak dituela.
Zangozako merindadean apenas dagoen udal mailan erakusteko ezer, izatekotan ere: Irunberriko lekaime Beneditarren monasterio‑eliza. Honek, 1677 eta 1682 artean egin zenak, ilargixka-gangaz estaltzen den oinplano gurutze latindarra du, komentuetako arkitekturan ohikoa denez.
==== Ipar Euskal Herria ====
[[Fitxategi:Biarritz - Église Saint-Martin - 8.jpg|thumb|Biarritzeko Martin Deunaren elizako barnealdea]]
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
[[Élie Lambert|Elie Lambert]] historialari frantsesak Iparraldeko Euskal Herrian Erdi Aroko elizen berezko ezaugarritzat aipatu zituen batzuk garai modernoetan eraikitako elizei dagozkienak dira. Horien edertasuna eta dena delako indar hunkigarria xumetasun beretik sortzen zaizkio; xumetasun horrek, hala ere, onartzen du hainbat aniztasun kontinenteko hiru probintzietan batetik bestera igarotzen den heinean.
Oinplano gurutze latindarra –galeriarik gabekoa, beraz–, [[San Martin eliza (Biarritz)|Miarritzeko San Martin elizaren]] antzera, salbuespen bakan batzuk izan ezik, habearte bakarreko eliza txikiak izan ohi dira eta horrela izateari ez zaio azalpenik bilatu behar, populazio txikiko landa-inguruak izatearena baino. Lambert‑en<ref>E. LAMBERT, ''L´Architecture religieuse dans le Pays Basque français''. Annales du Midi, 1952, 97‑112. or.</ref> ustez, eskualde horrek, bere kultur eta arte arloan, era bereziz jasotzen du abade-etxeen eragina; iritzi eztabaidagarria da batzuen ustez, izan ere, euskal bizimoduan parrokia funtsezko taldea izatea azpimarratzen dute, hau da, sendoki antolatua eta gizarte mailan garrantzi handikoa.<ref>René CUZACQ, ''L´architecture des églises au Pays Basque français''. Gure Herria‑n, 1942, 97‑113. or.</ref>
[[Fitxategi:Espelette-Église Saint Étienne-Nef-20180224.jpg|thumb|Ezpeletako elizako barrua]]
Egia esan, Lambert‑ek aipatutako eskualde desberdintasunek ez gaituzte arkitekturaren oinarrizko osagaietara eramaten, baizik eta lehentasunez erabilitako materialetara eta kanpandorreen moduko beste osagai eransgarrietara, batez ere.
[[Fitxategi:Espelette (Pyr-Atl., Fr) église et une partie du cimetière.JPG|thumb|Ezpeletako elzia kanpoaldea]]
==== Lapurdi ====
Lapurdiko dorreek honako ezaugarri hauek dituzte: Atartea dute fatxadaren erdian, XVIII. mendean Gipuzkoan ohikoa zena.<ref>F. LAFAYE, ''Léglise basque.'' Gure Herria‑n, 1953, 75‑86. or.</ref>; lau angeluko oinplanoak izaten dituzte, edo oktogonala inoizka; Oinarri oktogonala duen bigarren solairuren bat izaten dute batzuk, atarte karratua gordez; Dorre mota honen garaiera makurra, habeartearena ia gainditzen ez duena da, eta ez du gezirik.
==== Zuberoa ====
[[Fitxategi:Ordiarp (Pyr-Atl, Fr) église et un des gués sur l'Arangorena.JPG|thumb|Urdiñarbeko eliza]]
Zuberoako elizetako dorreek beste egitura bat dute. Honelakoak zan ohi dira: Luzeak eta zorrotzak; Arbel-xafla beltzez estaliak (Pirinioetan ohikoa denez) , Pirinioez hegoaldeko Nafarroaren ekialdean ikusi daitezkeenez, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko bi eskualdeetan ez bezala, hauetan teila biribila erabiltzen baita estalgarritzat; Atartea oinetan dute; Zuberoako dorreak elizaren fatxadan altxatzen dira eta ertz askoko hiru gailurrez amaitzen, hauetan Hirutasunaren dogma gogorarazteko xedea igartzen delarik. Eskualde horretan, zenbaitetan, habearte nagusiaren ondoan beste alboko habearte bat eraiki ohi zen, aurrekotik zutabe zilindriko bat ala bestez eutsitako arkuen bidez bereizirik.
===== Nafarroa Beherea =====
Nafarroa Beherea, geografikoki beste bi probintzien artekoa delako, Nafarroa Behereak, Lamberten ustez, bietatik harturiko ezaugarriak bereganatu zituen, nahiz eta forma ugarikoa izan eta Lapurditik Zuberoatik baino gertuago egon.
Jatorriz Erdi Arokoa, eta zehatzago esanda erromanikoa den eliza mota honek XVI. mendeaz geroztik norabide aldaketa nabaria izan zuen, aipaturiko historialari eta Sorbonako irakaslearen ustez. Aldi berrietako aldakuntzarik esanguratsuenak presbiterioan eta alboetako galeriatan agertzen dira.
Eliza hauetan hormei josita eraiki ziren [[Euskal elizetako zurezko galeriak|zurezko galeriak]], Lapurdi eta Behe Nafarroako elizen ezaugarri ezaguna dena, irtenbiderik egokiena zirelakoan eraiki ziren, biztanleria nabarmen hazi eta habearte bakarra alde batera utzi nahi ez zenean. [[Pierre de Lancre]] mariskalak, 1609an bere ibilbideetako Egunerokoan, galeria hauen bitxitasunaz harriturik idazten bazuen, uste izatekoa da XVI. mendean sarritako ohitura zela galeria hauek eraikitzea.
Elizako hormetan zehar luze doazen galeria hauek bi ala hiru mailatan jarriak izan ohi dira; baina bada bost solairuetako kasuren bat ere.<ref>R. CUZACQ, O.c.</ref>
Ipar Euskal Herrian hain bertako eta berea duten ohitura honek, elizkizunetara doazen gizonezkoen mugimenduaren erraztasunean laguntzen ez badu ere, gertutasunera behintzat behartzen ditu eta ikuspegia errazten, barrualdeko esparrua ikuskizunetako areto moduko zerbait bihurtuz. Garrantzizkoak dituzte, arreta handiz edertzen eta batzuetan margo desberdinez pintatzen zituzten eta.
Korua sarritan oso goiko mailan egoten da –batzuetan aldare‑aldean izaten da–, dozena luze bat eskailera igo ondoren. Ohitura honen zuribidea Lambertentzat, [[sakristia]] [[presbiterio]] horren zoru azpian jartzea litzateke; eta honek erromesetako elizek berea zuten antzinako erlikia‑kriptan izango luke bere jatorria.
Bestalde, aldareak altura berezia du eta santutegi-alderentzat toki garaia gomendatzen zuen Trentoko ondorengo eliz jarraibideei dagokiena izan daiteke.
Elizara zetozen gizonezkorik gehienak galerietan barrena kokatzea sustraiturik dagoen ohiturak eragingo zuela pentsatzen da, ospakizunetako aldarea, zorua eta galeriaren bitarteko mailan egotea bilatuz.
Dagoeneko esan dezagun, ikonografia-ikuspuntutik eliza hauetako batzuk erretaula ikusgarriez aberastu eta edertuak geratzen direla; baina normalean hurrengo mendekoak direnez, beranduago aipatu beharko ditugu.
== Eskulturak eta erretaulak ==
=== Erretaula berriak ===
Eskulturen arte maila aurreko eskola erromanistak lortutako tontorrak ez baditu iritsi ere, XVII. mendean, kalitate on samarrekoa izaten jarraitzen du. Eskulturagintza hau, hainbat gunetan azaltzen zaigu:
* koruko aulkiterian,
* parrokia eta komentuetako horma-hobien fatxadetan,
* jauregien fatxadetan,
* zaindaritza duten kaperen apainketan,
* hilobi-monumentuetan,
* eskultura garrantzizkoa den erretauletan, batez ere.
Esan daiteke, urreztaturiko eta polikromiazko zuraren erresuma dela espainiar barrokoa eta euskal barrokoa.
Hitzarmenak. Erretauletako arteari dagokionez, esan dezagun komeni dela argi edukitzea erretaula baten eraikuntza lantegi konplexua zela, prozesu luzea eskatzeaz gain, elizbarruti bakoitzean bertako Sinodo Konstituzioetan aurreikusi eta arauturikoaren araberakoak baitziren:
* hitzartu eta dokumentuetan zehatz bildu beharrezko tratuei buruzkoak,
* nahiago zen estiloan –gehienetan jada bukatuak ziren erretaulekin alderatuta– eginak,
* bere mazoneria eta irudiak zein materialez zertu behar ziren, ordainketa moduak, beren azterketa eta tasazioa, eta abarrei buruzkoak.
Hitzarmena arkitektoarekin egiten zen eta batzuetan diseinuaren egilea bera izaten bazen ere, imajinagintzako eskulturagileak bilatzeaz eta tratua egiteaz berak arduratu behar izaten zuen. Horregatik, erretaulen hitzarmen baten dokumentuak ez zaizkigu beti informazio-iturri gertatzen, gaur gehien axola zaizkigun erretauletako eskulturagile eta erliebegileen izenak ezagutzeko orduan.
Euskal Herrian garai horretan arrunta zen hitzarmen horiek jendaurreko enkantean eta “kandelaz” egitea.<ref>Nahikoa bedi era honetako enkante baten adibidea ezagutzeko, kandela piztu baten aurrean ospatzen baitzen. Ataunen, San Martingo elizako erretaula nagusirako 1641ean ospatu zen enkantea: “Zabaliako Mateok 6.000 dukatekin ireki zuen enkantea, ondoren Arabako Zozayako Migelek 5.000 eskaini zituen, Diego Mayorak 4.000, Joan Mendarazek 3.900 dukat, eta azkenik Diego Mayorak 3.150 dukat; kandela luzez egon bazen ere piztuta, ez zen apustu hoberik eskaini zuenik azaldu”. J. de ARIN DORRONSORO, ''Clero y religiosos de Atáun'' (Gasteiz, 1964) I. CENDOYA‑k aipatua, ''El retablo barroco en el Goyerri''‑n. (Donostia, 1992), 71. or.</ref>
Egitura. Komeni da jakitea XVII. mendera arte iraun zuela bateraturiko multzo gisa Berpizkundera igaro zen Erdi Aroko erretaula gotikoaren egiturak, bere solairuetan eta kaleetan erliebeentzako nitxo edo etxeetan, apainketa aberastu eta aldatu bazuen ere.
Multzo hori ez zen soildu XVIII. mendean bitartean, eta erretaula gorputz konplexu bakar baina ongi batutako bat bilakatu zen, eta hori ez zen eragozpen izan ezarritako irudiei kokalekua bilatzeko, ohikoena baitzen irudiak inolako marko garrantzizkorik gabeak izatea, ertilari churriguereskoak edo rococoak izan zezakeen konposaketaren zentzuaren arabera.
Tipologia. Erretaula barrokoen labirinto polimorfikoetan ez galtzeko historialariak saiatzen dira aldizka sailkapenak egiten, tipologiaren arabera. Martin Gonzalezek,<ref>J. J. MARTIN GOZALEZ, ''Tipología e iconografía del retablo español del Renacimiento''.B.S.E.A.A., XXX. libk.‑an, (Valladolid, 1964) 5‑66. or.</ref> Gartzia Gaintzak,<ref>Mª C. GARCIA GAINZA, ''Notas para el estudio de la cultura barroca navarra''. L.D., V.ean, 10. znb., 1975, 127‑145. or.</ref> Inazio Zendoiak<ref>Zendoyak Gortetik zetorren barrokoko laugarren erretaula-mota bat ere onartzen du eta berak “madritarra” deitzen diona eta “churrigueresko aurrekoa” beste zenbaitzuk. O.c., 91‑124. or.</ref> eta Julen Zorrozuak<ref>J. ZORROZUA, ''El retablo barroco en Bizkaia'' (Bilbo, 1998) 88‑118. or.</ref> aukeratutako edozein eskemek balio diezaguke Euskal Herriko erretaulagintzari heltzen diogunean. Baina, Julen Zorrozuak eskaintzen duen sailkapen hirukoitzaren alde erabaki dugu:
* erretaula klasizista (c. 1620‑1680),
* erretaula churriguereskoa (c. 1680‑1740).
* erretaula rococoa (c. 1740‑1780).
Sailkapen honetan ez gatzaizkio data horri zehatz‑mehatz egokituko, hiru mota hauetan nolabaiteko misterio kronologikoa badela eta, aldaketak azkarrago gertatzen diren eskualdeetako hurbilpenaren arabera, kontutan harturik Baskoniako hainbat eskualdeetan badirela desberdintasunak.
Erretaula klasizista. Klasizista esaten zaion XVII. mendeko erretaulen ezaugarriak hauexek dira:
* ildaskaturiko zutabe klasiko handiak,
* dekorazioa kargatu samarra da, erretaula erromanistaren soiltasunaz alderatzen bada.
Ikonografia:
Hasiera batean eta Trentoko Kontziliotik sortutako ahalegin kateketikoaren ondorioz, eszena narratiboak dira nagusi.
Baina, hurbiltzera doan XVII. mendearen azkenaren eta rococo alderako urratsen arabera, honako ezaugarriok nabari dira:
* erliebe narratiboak noizbehinka azaltzen dira,
* irudi soilak eta solteak garrantzi gehiago dauka, ikuspuntu plastiko batetik –-nor den ezagutzera ematen duen enblemaren bat ondoan duela azaltzen den irudi soil eta solte batek bere esanahi biografikoa, berez laburbiltzen duela dirudi.
* imajinagintza, historietan baino gehiago kokatzen da pertsonaia sagaratuetan (Kristo, Birjina, Apostoluak, martiriak eta santuak). Pertsonaia sagaratu bakoitza bere berezko eremuan agertzen da, ongi mugatua eta bakar.
* margo‑oihalak ugari dira.
Trentoko eragina. Trentoko Kontziliotik pixkanaka urruntzeak, eta pretestanteen ''sola fides''‑aren aurrez aurre ekintza onen balioak behin eta berriz aldarrikatzen zituen Kontrarreformako borrokaren pentsamoldea uzteak, santuen heroitasunean arreta handiagoa jartzea ekarri zuen. Oraingoan, hauetako bakoitzak merezi du eliztarren jarraibide eta jaierarentzat kristau arteak norberari toki berezi bat izendatzea, hori dela eta mukulu biribil aldera egingo dute [[Erliebe (eskultura)|erliebeek]].
Trento ondoko ikonografia plastikoa izugarri ugaria denez, ertilari eta lantegi sonatuenen lanak laburbiltzen saiatuko gara, euskal eta nafar eskulturagileek beste hispaniar artearen maisu handiengandik jaso zuten eragina azpimarratuz.
Ikuspuntu honetatik Euskal Herriko lehen eskultura barrokoaren historia izen entzutetsu baten eraginpean hasi behar da: galiziar maisu handi Gregorio Fernandez, Valladolideko eskola barrokoaren sortzailea.
Gregorio Fernandez: bere eragina gure herrian
Erretaulen egitura. Gregorio Fernandezen eragina erretaulen egituran bertan sumatu behar da lehendabizi; horrexegatik zenbait dokumentutan “arkitekto” izendatzen da. Eragin honi bere lehen jatorria italiar disenatzaileengan bilatu behar zaio, Vignolaren Regole delli cinque ordini d'archittetura delakoan hain zuzen ere, gaztelaniazko bi argitalpen azkar asko egin zitzaizkion horretan (1593‑1630).
Begirada mailan Vignolaren eragina Espainian El Escorialeko erretaularen bidez sartu zen; lehen ikusiaren arabera, hain lan itzel eta harrigarri hau ederki ezagutu zuten bizkaitar harginek ez ezik, baita tokia ezagutzera iritsi ziren maisu erromanistek ere, esate baterako, Joan Antxietak berak eta hori guztia grabatuen bidezko eragina kontutan hartu gabe.<ref>Euskal Herrian Francisco Vázquez eta Diego Basoco valladolidtarrek Gregorio Fernandezen eskulturentzat egin zituzten diseinuak eta erretaulak, 1590etik hasita, Juan Herrerak marraztu eta Perret‑ek grabatu zituen. El Escorialeko San Lorentzo basilikako erretaula nagusiaren estanpen banatzea, eta bertako arkitekto eta eskulturagilek, besteak beste, Bernabé Cordero edo Joan Bazkardok 1543an itzulia izan zen Vignolaren Erregela eskuetan izatea, horiexek dira Euskal Herrian erretaula klasizistaren sarbideari eutsiko dioten oinarriak”. J.J. VELEZ CHAURRI, ''La escultura barroca en el País Vasco''. Ondare 19, A.P.M. (Donostia, 2000), 54‑55. or. Ikusi, halaber, J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c.</ref> Baskonian (Bergaran 1614ean eta Gasteizen ondoren, 1623tik aurrera) Gregorio Fernandezen lehen egonalditik bertatik hautaketa berehalakoan egin behar izan zen:
* erretaula erromanista,
* eta erretaula klasizistaren albistea.
Gasteizko San Migelen erretaula gertatu zen erakargarriena bere egituraren berritasunagatik, eta berau gertatuko zaigu eredu, oraindik ere nagusi zen erromanista gogoko hari aurka egin ziolako, oso poliki baizik sartu ez zen aldaketa hura zer izan zen ulertu ahal izateko.
“Korintoar ordenako bi gorputz zituen erretaula itzela, bost kalez eta atikoaz zatiturik dagoen hura, bereizketa garbiko lana da, Nava del Rey‑ko Joan Santuen edo Plasenciako katedralekoaren antzekoa.<ref>J.J. Martin Gonzalezek berregin egiten du Gregorio Fernandezi buruzko bere lanean (123. or.), bere traza Garcia Gaintzak argitaratua dela gogoraraziz. Prestameroren ustetan muntaketa Joan Velazquezi zor zaio eta erretaula 1637an kokatu zen. Ikusi Martin Gonzalezen bibliografia, O.c. 122. or.</ref> Dotorea eta egokia da egituraren funtsezko marrak inoiz ezkutatzera iristen ez den apainketarekin eta baditu galloiak, uztaietan itxurazko harriak, zintadun haurrak eta fruituak argiune eta oxkarretan; txartelak eta girnaldak idulki eta zerrendetan. Francisko Velasquez diseinugilea hartu behar da Valladolideko arkitektotzat, izan ere, honek eta bere anaia Joanek egin baitzituzten erretaula hau eta beste asko Gregorio Fernandezentzat”. Erretaula mota honen jatorria ez da zaila klasizismoaren haserako ereduetan ikusten.<ref>J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 51. or.</ref>
Beranduago, funtsean klasizista izateari utzi gabe, erretaularen arkitektura, egituretan eta apaingarrietan modalitate batzuk erakusten hasi zen, azkenean erretaula churriguereskoa izango zena iradokiz. Euskal Herrian erretaulagintzak norabide horretan aurrera jotzea Pedro de la Torre arkitektoak markatua eta eragina izan zen, Tolosako (erretaula desagertua), Bilboko Begoña eta (1640‑42) Santiago elizetan.
Ukaezina da kapitulu oso garrantzizko bat dela, XVII. mendeko euskal sormenaren barruan erretaulen diseinuari dagokiona, baina historia honi ezarritako mugek behartzen gaituzte aipamen urriak egitera eta gai honi buruzko historiako ikerketa dokumentatua eta sakona egin duten egileei lotzera.
Gregorio Fernandezen euskal eskultura
Gaztelako maisu handi honen estiloak berrikuntza nabariak jarri zituen, kultura erromanista lasai eta hotz honen aurrez aurre. Eskultura hau, batetik klasizismo izenez aipatzen duguna eta bestetik barrokoa aipatzen dugunean gure gogora etortzen zaigun horri egokitzen zaio:
* naturalismo alderako irudiak: anatomiako eiteetan eta janzkeretan egiantza bilatzen dute.
* sentimenduaren adierazpena: baina adierazpen hau arranditsu edo ozena izaten hasia da Trentoko Kontzilioaren arauei erantzunez, gure debozioa behartu eta beren keinu eta imintzioekin otoitz eginarazi eta gure nahimena menderatu nahiez, agian.
Gregorio eskulturan halako jenioa izanik, Trento osteko ikonografia taillatan ikusi behar da, Gregorio Fernandezek nolako eragin handia izan zuen euskal eskulturgintzan mendearen bigarren hamarkadaz geroztik San Inazioren irudia. Bergara. Fernandez, Valladolideko josulagunen ikastetxerako Loiolako San Inazioren irudi bikainean lanean ari zela, santu beraren beste irudi bat eskatu zitzaion Bergarako ikastetxerako. Aurrera zihoan 1614. Bost urte joanak ziren, zortzi urte beranduago kanonizatu zuten Jesusen Lagundiaren fundatzailea dohatsu aitortu zutenetik. Mende eta erdi beranduago, Espainiako erregeren aginpideko lur guztietatik josulagunak boteak izan zirelarik (1767), ikastetxea Bergarako Errege Mintegira eskualdatu zen, eta azkenik Erlijioso Domingotarren eskuetara. Bergarako domingotar ikastetxe horren elizan bada oraindik delako maisu horren lan bikaina.
Bere ondoren beste eskulturagile eta margolari askok bezala, ertilari hau Sanchez Coellok santuari egin zion argazkian inspiratu zen (1931n izandako sute batean desagertu zen margolana), A. Rafael Hornedoren<ref>R. Mª HORNEDO, ''La “vera effigies” de San Ignacio''. Razón y Fe, 154 (1956), 203‑224. or.</ref> iritziz “agian kokatua izan behar zuen herriko jendeak gidaturik, euskal arraza jatorraren hazpegiak areagotu egin zituen Fernandezek”. Lasai esan daitekeena eskultura horretan santuari bere aurpegian eta bere begiradan ematen jakin zuen espiritu mistikoaren adierazpen ezaugarriek hunkipena sortzen dutela.
Estiloaren ikuspegitik ikusten da eskultura honek markatzen duela historiako une horretan berezkotzat aipatu dugun oreka hori; hain zuzen ere, formalismo erromanistaren ordezko izan zen errealismo adierazkorraren eta hurrengo hamarkadetan bistako egingo den dinamismo barroko horren artekoa.
Gerora, Martzelo Martinezek polikromatu zuen, eta Martin Aranda zilarginak metalezko apaingarri batzuk erantsi zizkion; duela zenbait urte zaharberritu zen (1991).
Fernandezek egin zituen beste eskultura batzuk, gutxi izan dira Euskal Herrian gorde direnak; gerora aipatuko ditugu.<ref> Gregorio Fernandezek Euskal Herrian utzitako emaitza eta eraginari buruz, ikusi J.J. MARTIN GONZALEZ, ''Escultura barroca castellana'' (Madril, 1959) eta egile beraren, ''El escultor Gregorio Fernandez'' (Madril, 1980); Mª C. GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández en la escultura navarra y vascongada.'' B.S.A.A.n (1972), 371‑379; S. ANDRES ORDAX, ''Gregorio Fernández en Álava'' (Gasteiz, 1976); J.J. VELEZ CHAURRI, O.c. Ondare 19, 54‑55. or.</ref>
San Migel elizako erretaula. Maisuarenak izan daitezkeen beste eskulturak, solteak nahiz erretauletatik datozenak izan, oraindik ere ezagutu daitezkeenetatik, Gasteizko San Migel parrokiarako eskatu zioten erretaula da Euskal Herrian Gregorio Fernandezen lanik garrantzizkoena eta baita eraginik handiena izan duena ere.
Osagaien nolakotasunak, tailla-lanetarako prozedura teknikoak, polikromatze eta urreztatzeak, eta 1632an hitzarmena eduki ikonografikoen xehetasunek baldintzaturik egin zen eta denak ez egin arren, zehatz‑mehatz bete ziren. Tratuan hitzarturikoa hiru urteren buruan amaitua egotea zen, baina egiaz badirudi urte batzuk gehiago behar izan zirela bukatzeko, zeren eta Prestamerok ematen dituen berrien arabera, 1632ra arte ez baitzen bere tokian jarri. Fernandezek bere ofizialek lagundurik Valladolideko bere lantegian gidatu eta egin zuen lan bera eta halako handitasunak, konplexutasunak eta ikono ugariek –erliebe eta mukulu solteak– asko zailtzen dute lantegiko nagusiaren esku zuzena bereizten.
Erretaula harrizko idulki baten gainean kokatua dago eta baditu bi solairu atikodun, hiru kale eta bi kale tarte.
Hiru solairuen artean badira apaindurez hanpaturiko erliebeak dituen banku ala frisoak. Beheko oinean ebanjelioetako lau eszena agertzen dira: Deikundea, Epifania, Aurkezpena eta Ikustaldia. Bigarren gorputzaren oinetan dagoenak lau ebanjelarien eta sartaldeko lau Eliz Gurasoak erakusten ditu; goieneko frisoa bertuteen alegiei eskainia dago.
Multzoaren buru, lehen solairuko erdiko horma-hobian Sortzez Garbiaren irudia dago, bigarren gorputzeko zaindaria San Migel, eta atikoan Kalbarioa.
Erdiko Birjinaren irudia dago kale tartetan, San Pedro eta San Paulo alboetan dituela, eta artzainen Gurtza eta Erdainkuntzaren eszenak kaleetan; San Migelen parean, kale tartetan, San Sebastian eta San Felipe ikusten dira eta Gargano Mendiko elezaharra kaleetan; atikoan berriz, gurutziltzaturiko Kristoren alboetan San Joan Bataiatzaile eta Santiago apostolua.
Ikonografia multzo aberats eta askotariko honek nolako tamaina duen ikusita, pentsatzekoa da zenbait urtez lantegi oso bat eduki beharko zuela lanean. Parrokiak eskulturagilearekin egindako zorra 1637ra arte ez zuen kitatu ahal izan, maisua hil ondorenean, alegia.
Erliebeetan nahiz mukuluetan, imajinagintzak, bere ezaugarrietan estilo berriaren haserako une hartan gaztelar maisuak egina dela esan dugun naturalismo ozenari erantzuten dio. Litekeena da Maria Birjinaren erdiko irudiaren erantzukizun zuzena Fernandezek beretzat hartua izatea, eder eta gazte, aurrez aurre zutik, bere aurpegi biribila eta lepoa zilindrikoa, begiak erdi itxiak, eskuak alde batera bildurik, eta ia bere sinadura den ezaugarria, soingainekoa eta mantu zurruna tolestura zokotsu modura taillatuak. Ertilariak, hitzarmenaren arabera, bi aingeru jarri zizkion oinetan, eta hondoan berriz, paisaia hodeitsu eta aingeruak.<ref>Euskal Herrian eredu hau behin eta berriro kopiatu zen. J.J.VELEZ CHAURRI, O.c., 53. or.</ref>
Erretaula honetan Fernandezen sormen-ahalmena erakusten duten mukuluen eta erliebeen baliorik nabariena espresio ugaritasuna da.
Apostoluen bi printzeek maiestate hanpatu samar bera agertzen dute: lehenengoa bere ezkerreko esku gainean irekita daukan Ebanjelioetan arreta jarrita dagoela dirudien bitartean, Jendearen Apostoluak entzuleengana zorrozki zuzentzen dela dirudi. Gorpuzkera eta imintzioetan aberastasun bera ikusten da, Jesusen Haurtzaroko erliebeetan konposizioak simetriaren eta dinamismoaren arteko jokoa bilatuz. Deikundeko Birjinarengan harrigarrizko edertasuna du, aingeruaren mezuaren aurrean, jarrera beldurbera bezain harritu iheskorrak.
Ertilari-maisu honek, beti jakin izan du bere pertsonaiak ezaugarriz janzten, monotonian jauzi gabe; ia [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribilekoak]] diren bere apaindurez hanpaturiko erliebeetan beti lortu izan du dinamismoa eta bete‑beteko konposaketa uztartzen –hitzarmeneko baldintzetan eskatzen zenez. Hanpadura horietan ikusten da ertilariak oroitu nahi dituen agerraldietan naturaltasuna bilatzen duten garaiko estanpak zituela inspirazio-iturri.
Egituren azterketari soilik lotuz, ez da gauza samurra, maisuaren eskua soil-soilik non ezagut daitekeen erabakitzea, izan ere, eszena eta irudi guztietan azaltzen baitira:
* ezaugarri duen hanpatasuna eta mantu irekia,
* tolesdura hautsi berak,
* aurpegi eta lepoetako biribiltasun bera,
* adierazkortasun zorrotza eta oparoa eta abar.
Erretaula honen eragina. Gregorio Fernandezen lan hau Euskal Herrian izateak ukaezinezko eragina sortu zuen euskal eskulturagileengan, Hernaniko erretaulan, esate baterako. Garzia Gaintzak jaso duenaren arabera, eragin hau Valladolideko guneko zenbait ertilariren artetik iritsi zen, baina, Nafar jatorrikoak zirenengandik, hala nola, Migel Elizalde ala Pedro Jimenezengandik.
“Elizaldetarrak Olatzagutiakoak ziren jatorriz. Migel, Gregorio Fernandezen alaba batekin ezkondu zen. Pedro Jimenez, Vianako nafarra berau, Oionen (Araba) Joan Bazkardorekin jardun zuen eta Fernandezekiko mendekotasuna azaltzen zaio honi ere, bere lantegian lan egindakoa baitzen”.<ref>Mª GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández...'' B.S.A.A., 371.ean; J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c., 83. or.</ref>
Beste zenbait lan
* Gasteizko Frantziskotar Konzepzionisten komentuko elizan –San Antonio deritzan eliza–, erretaula nagusiaren eta bi alboetakoen hitzarmena egin zen 1618an; multzo honetatik Santa Teresa eta San Frantziskoren irudiak besterik ez dira gorde.
* Bere ardurapean, 1624tik aurrera Eibarko Frantziskotar lekaimeen komenturako zenbait erretaula ere hartu zuen, baina dena erre eta kiskali zen 1936ko gerra zibilean.
* Arantzazuko santutegiko erretaulak eta aulkiteriak garrantzi gehiagokoak izan behar zuten, baina lan hauei buruzko dokumentu ugari gorde bada ere, artelana bera, lehen karlistada garaian (1834) monasterioa erre zuen sutean desagertu zen.
* Azkoitiko Ecce‑Homoa. Maisu handiarenak diren ezaugarriak dituela eta, naturaltasuna eta deboziozko adierazpena duelako oso berezitzat hantzen den lan bakana da Azkoitian gorde den Ecce‑Homoa. Ipeñarrieta‑Idiakez sendiaren ondasuna izan zen eta bere egilearen izena, 1640an on Pedro Ipeñarrietak luzaturiko testamentu dokumentuan azaltzen da.
Irudi hau, zurean polikromaturiko garbitasun oihaleraino luzatzen den mukulu irudia da eta errealismo izugarriz egina dago, zainak, giharrak, ile eta bizar oso finak nabari zaizkiola. Bular gainean eskuak gurutzatuta, Aitari otoizka ahoa erdi ireki jarreran eta begirada zerura jasoa duen eskultura, Gregorio Fernandezena, Euskal Herriak duen ederrenetako bat dugu.
Erromanismoaren eta barrokoaren artean
Lehen eskultura barrokoaren irizpide kronologikoaren antolamenduak behartzen gaitu bi ertilarirengandik edo, hobeto esanda, bi lantegietatik hastera nolabait ere, manierismo Antxietarraren oinordekotzat hartu behar baitira: Pedro Aiala eta Joan Angulo. Eskulturagile hauek, beren taldeekin, Gregorio Fernandezen aurpegietako errealismoa neurri desberdinetan baitaratu zutenak dira:
* ertz askoko tolestura bereziak,
* ilearen tratamendu bera, ile‑xerloa kopetan duela,
* [[Erliebe (eskultura)|erliebeak]] [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribi]]<nowiki/>l alderakoak.
Pedro Aiala. Gorago gogoratu dugu Gasteizko eskulturagile sendi korapilatsu eta aspaldiko baten kimua zen hau 1569an jaio zen. Frantzisko Aialaren semea zen, eta Joan Aiala II.aren biloba. Pedro 1569an jaioa zenez, bere artelanak XVII. mendekoak dira.
Familiako lantegian ikasi zuen erromanismoa eta hauetan agertzen zaigu:
* Billodako erretaulan (1606),
* Gopegiko sagrarioan (1610),
* Doroñuko erretaulan gelditu denean (1610),
* Zurbaoko sagrario hunkigarrian.
Baina Gregorio Fernandezen lanak goizegi begiztatzeagatik, arte emaitzak bi erretauletan apur bat eraldatzeko aukera eman zion, zahartzaro luzeak:
* Bergaran (1614), Gregorio Fernandezen San Inazio hartu zuen erretaula egin zuen,
* Gasteizen (1618).
Eskortzoen eta adierazkortasun naturalisten bila ikusten zaio, handitasun erromanista ukatu gabe, Zalduondoko (1623), Letonako (c. 1630), Zurbaoko (1633‑1642) eta Uribarri Ganboako erretauletan.
Uribarri Ganboako azkeneko erretaula honetan erdiko Birjinaren irudiak Gregorio Fernandezen Birjinen imitazio leial bat dirudi.
Joan Angulo. Bere aita Bartolome Angulo eta Pedro Gonzalez de San Pedrorekin egin zuen lan Barasoaingo (Nafarroa) erretaula nagusian.<ref>C.M.N. III.a, 36. or.</ref>
Etxalarko (Nafarroa) parrokiako Kalbarioa, XVII. mende hasierakoa, bere obratzat hartzen da, eta oso kalitate ederreko Kristo bat islatzen du.
Gero Gregorio Fernandezekin egin zuen lan eta harrez gero hainbat enkargu egin zuen Araban:
* Zalduondo eta Ozaetan bere anaia eta Pedro Aialarekin egin zuen lan;
* Arrietako erretaularen bankuan aurki zen lanean (1621);
* Gasteizko San Pedro parrokian taillatu zuen: haur bat babesten duen “Aingeru zaindariaren istorioa” erliebea (litekeena da Gregorio Fernandezen estiloan San Migelek herensugea lantzaz zulatzen duenekoaren imitazioa izatea.<ref>Teresa BALLESTEROS IZQUIERDO, ''El retablo del Santo Anjel de la Guarda en la iglesia de San Pedro de Vitoria''. Kultura 4. znb. (Ots. 1992), 19‑27</ref>
San Isidroren erliebea iturburu bat mirariz sortaraziz, Erroman eginiko grabatua da, San Isidro Nekazariaren aldarera igotzearen ospakizuna zela eta (1622).
Joan Angulo, bere seme Jose Angulorekin egin zituen lanak asko dira. Bere lantegitik sortu ziren honako erretauletako hauek:
Sagastieta (1630), Munain (1633), Dulantzi (1635), Añua (1635), Ali (1639) eta Lukoko (1640) erretauletakoak, beharbada.
Guztietan sumatzen da Gaztela aldeko eskulturaren kutsua.
<center>* * *</center>
Araba aldetik Gipuzkoa aldera igaroz gero, probintzia honetan ere aurkituko ditugu beren lanetan Gregorio Fernandezen eragina antzeman diezaiekegun eskulturagile sonatuak. Garrantzizkoenak nabarmenduko ditugu: [[Joan Mendiaraz|Joan Mendiaraz,]] [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]] eta [[Gartzia Berastegi]].
==== Joan Mendiaraz eta Mendiaraztarrak ====
Mendiaraz familiak Urretxun zuen bere lantegia.
Ezer gutxi dakigu Domingo Mendiarazi buruz, Antxietaren inguruan trebatua izan zela uste bada ere.
Bizente Mendiarazi buruz berriz, 1625 eta 1627 bitartean Legazpi eta Zumarragako erretauletan jardun zuela badakigu, eta hauetako bat Legazpiko San Migelen ermita baterako izango dela.
Joan Mendiaraz. Domingo Mendiaraz honen semea eta agian Bizenteren anaia Joan Mendiarazen lana da hain, zuzen ere, gehien axola zaiguna, honetaz Inazio Zendoiak egindako ikerlanen ondoren berri gehiagoren jabe garenez.<ref>''El retablo barroco en el Goyerri'', 183‑185. or.</ref>
Legazpin. Ermitaren izena daraman San Migelen irudia. Zumarragan dokumentuetan azaltzen zaizkionak: gurutze bat (1618) eta aurretik Piztuera eta zutabeko Kristo bat. Bere jatorritik gertuko Zumarraga eta Legazpiko inguru estutik kanpo, Araban beste lan batzuk ere bere gain hartu zituela azaltzen da dokumentuetan: Maeztun, gerora ordezkatua izan zen sagrario bat egin zuen; Erroetan, San Sebastian martiriaren erretaula baten arkitektura berari esker egin zen; santuaren irudia Diego Mayoraren ardurapean geratu zen. Legazpin alboko erretaula. Joan Mendiaraz 1631ean Gipuzkoara itzuli zen eta bere suhi Joan Gartzia Berastegirekin batera Legazpiko parrokiarako alboko erretaulatxo bat egiten jardun zuen.
San Inazioren irudia. Mendiarazek bere bururi betebehar hau jarri zion “Azkoitiko parrokia-elizan dagoen Loiolako San Inazioaren antzeko irudi mukulu bat erretaula eta guzti egingo zuela, zeinarengatik 100 dukat jasoko zuen”. Loiolako San Inazioren kanonizatze eta Probintziako Zaindari izendatu zeneko garaia zela eta (1622) Batzarrek Santuaren estatuak edo irudiak egin zitezela agindu zuten. Mendiarazek Legazpirako taillatu zuen San Inazioren irudian, Migel Goroa eskulturagileak Azkoitirako egin zuenaren ereduari jarraitzeko gomendioa egin zitzaion. Gipuzkoako Zaindari Santuaren betiko irudia da, XVII. mendean ohikoa, eskuineko eskuan Jesusen Izenaren enblema edo anagrama duena eta liburua (Konstituzioenak ala Gogo Jardunenak) ezkerrekoan.
Mendiarazen eskultura, irudi zurruna, grazia eta mugimendurik gabea da, eredutzat hartu zuen Azkoitikoa baino kaskarragoa kalitatez.
Arriarango erretaula. Joan Mendiarazek, 1624an Arriaranen elizako erretaula egin zuen. Urte horietan bertan Gregorio Fernandezek Gasteizko San Migelen erretaulan eta Arantzazuko Andre Mariaren santutegikoan ziharduen. Beranduago desegin egin zen azkeneko lan honetan, Mendiarazen alaba batekin ezkondu zen Gartzia Berastegi izan zuen lagun maisu gaztelauak. Familiako egoera horrek lagunduko zion Mendiarazi Gregorio Fernandezekin harreman zuzen bat izaten eta, Urretxuko eskulturagilearen lanen barruan, Arriarango honek duen kalitatea baino hobea lortzen. Hauxe baita agian bere lanik hoberena; erromanista itxura argi baten ondoan, errealismo barroko hasiberri bat suma daiteke.
Lazkaoko sagrarioa. Mendiarazek 1633an, Lazkaoko parrokiarekin egin zuen hitzarmena, 140 dukaten truke sagrarioa egitekoa; delako sagrarioa ez da gorde.
==== Diego Mayora ====
Mendiarazek baino garrantzi handiagoa du [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Diego de Mayora {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/50846/diego-de-mayora|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eskulturagileak, Seguran bizi zen eta diseinugilea ere izan zen, kalitatez hobea ez bazen ere, bai ordea kantitatean.
Bengoetxearen ikasle honek erromanismoaren jarraibideak eredu izan zituen bere lehen lanetan. Gerora, Gregorio Fernandezen Arantzazuko lanaren eraginez, aldatu egin zuen bere estiloaren norabidea.
Zendoiak dioenaren arabera, aurreko estiloari nagusigoak hartu zion atxikimendua zela eta, eta itzal izatera ere iritsiko zitzaion beste imajinagilerik ere ez zelako, 1620 eta 1650 bitartean Goierrin (Gipuzkoako goialdeenean) bere artea ia monopolioa izana ulertu egiten da.<ref>O.c., 152. or.</ref> Bestalde, urte luzeetan bizi izanak –1650. hamarkadan zendu zen– eta bere jarduera emankorrak, mendearen lehen erdi horretan, bere eskulturetan, erretaula lanetan baino hobeto sumatzen zaion estiloaren garapenera eraman zuten.
Nafarroa. Eskualdeko erretaula nagusietarako egin ziren bere lehendabiziko lanak. Baina, oraindik gazte zelarik, badirudi Nafarroako erretauletan ere esku hartu zuela.
San Migelen erretaula Olatzagutian. Zehazki esateko, 1627an San Migelen erretaulan aurkitzen zen lanean.
Erretaulak baditu zortzi taula eta beste hainbat mukulu. Ia bere bizitza osoan Mayorak erakutsi zuen estetika erromanistarekiko leialtasuna zela eta, uste izatekoa da berari emango ziotela bankuko taula erliebeak egiteko. Baina, egitasmo ikonografiko hain korapilatsuak denbora luzez ertilari bat baino gehiago esku beteko lanez eduki zuenez gero, ez da erraza bere egilearen nortasuna ziurtasunez erabakitzen.
Araba. Mayorak, Arabako parrokietan ere egin zuen lan:
Okarizeko parrokiarako San Kristobalen irudi bat egin zuen 1625ean, eta beste batzuk beranduago San Antonio Abadearen irudia eta gurutze bat eliz bererako, baina, artelan hauetakorik ez da bat ere gorde.
Erdoñanako (Araba) erretaula nagusian, 1633 eta 1639 bitartean angeluzuzenezko zortzi nitxotan kokatuak dauden irudiak taillatu zituen eta baita ederki asko asmatu ere, Jasokundearen erdiko irudi eder eta hunkigarrian.
Erroetako parrokian, 1646an, San Sebastianen irudia egin zuen, lehen esan dugun bezala, Joan Mendiarazek hitzarmen egin zuen alboko erretaula batentzat. Imintzio barrokoak dituen irudia dugu, eskulturagilearen bizitzako azken aldiko data salatzen duena.
Gipuzkoa. Gipuzkoan berak egin zituen lanak ere ongi dokumentatuak daude:
Lezoko erretaula nagusian, Domingo Goroa erretaula‑mihiztatzailearekin hitzarmena egin zuen hartan Mayora izan zen eskultura lanez arduratu zena, horretan Goroa berak esku hartu behar izan bazuen ere.
Zeraingo erretaula nagusian, 1624an, inola ere azkar samar eginak izan behar dute imajinek. Egitura erromanista duen erretaula batean, bakoitza bere horma-hobian sartuta, santuen zortzi irudiek eta hauetaz gainera, Jasokundeko irudiaren mukulu nagusiak eta atikoko Kalbarioak ohikoa duen egitura erromanista agertzen dute:
* aurrez aurreko jarrera,
* monumentu alderako joera apur bat duen gelditasuna,
* anatomian egokitasuna baina, baita aurpegietako adierazkortasun gabezia garbia ere,
* bankuko erliebeetan naturalismoa baino manierismo gehiago duten irudiak agertzen dira.
Gaintzako erretaula. Denbora gehiago behar izan zuen 1626an Gaintzako erretaula nagusirako hitzartutako tratu handia burutzen, 1653an oraindik Mayora eta bere laguntzaile Joan Ayerdi asebetetzeko eran ordaindu gabea zelarik.
Erretaulako gaiak ohikoak dira: Kristoren haurtzaroko eta Nekaldiko irudiak eta San Migelen elezaharrekoak, Gregorio Fernandezek garaitsu horretan Gasteizko San Migelenean garatu zituenak, eta Mayorak ikusiak izan zitezkeenak; dena delarik ere, hori ez zitzaion nahikoa izan erromanismotik askatzeko, ezta bere artelanen kalitatea hobetzeko ere.
Segurako ertilariak ez du ia inoiz konposaketa zentzu on bat harrapatzen eta giza irudi lerdenaren aurrean sor geratzen da, beti mozkote samarrak sortzen baitzaizkio hauek.
Legazpiko Jasokundearen parrokiako erretaulan ere ez du kaskarkeria gainditu. Erretaula hau 1639an egina da eta Santa Ana eta Birjina Haurrari eskainia dago.
Ataungo San Martinen erretaula nagusian Mayorak egokiago jardun zuela iruditzen zaigu. Hainbat eszenatan, Artzainen Gurtzarenean, esate baterako, konposaketan egokiago asmatzea lortu zuen, eta, oro har, argi dago irudiek naturalismoan eta mugimenduan irabazi zutela erretaula honetan; tolesduren batzuetan Gregorio Fernandezen eragina ere sumatzen da, nahiz eta inoiz bereganatzerik lortu ez izan Valladolideko maisu handiak bereak dituen gorputzetako arintasun errealista eta aurpegietako adierazkortasun gozoak.<ref>Zendoyaren ustetan San Frantzisko estigmatizatua eta atikoko Kristo gurutziltzatuaren irudiak baino ez dute azpimarratzerik merezi, beren barrokotasun kutsuagatik, nahiz Gregorio Fernandezen aipamenengatik.</ref>
Beste zenbait artelan. Hala, ez dugu beharrezko ikusten Munain (1631), Heredia (1637) eta Alaiza (1646) nahiz beste leku batzuetan Mayorak egin zituen lanetan gelditzea, non gutxi-asko dokumentuen bermeaz, Segurako eskulturagilearen gubia ikusi nahi izaten den.
==== Joan Gartzia Berastegi ====
Beste asko lez, bi lanbide –arkitekto eta eskulturagile– elkartzen dituen maisu bat Joan Gartzia Berastegi dugu. Dokumentuetan “Valladolideko erretaula-mihiztatzailea” (1631) deitzen zaio. Ohar honek Gregorio Fernandezen lantegiarekin harremanetan jartzen du, eta halaxe gertatu zen Gipuzkoara Arantzazuko erretauletan lan egitera 1627an maisu Valladolidtarrak tratua eskaini ondoren iristen denean; bere kontura hartu zuen gerora aulkiteriaren lana. Eskulturagile gailego handiaren kategoria maila iritsi ez bazuen ere, “ez zela gutxiesteko ertilaria” epaitu zuen Julian de Pastor y Rodriguezek.<ref>''Historia de la imagen y santuario de Nuestra Señora de Arantzazu'' (1880). Bilbon argt. (Bilbo,1985), 171. or.</ref>
Arantzazuko aulkiteria 1834ko sutean erre eta desegina izan zenez, beste lanetatik epaitu beharko da –Viñazako Kondeak, Fernandezena<ref> ''Adiciones''... (Madril, 1889), 260. or.</ref> berarena zela aitortu zuen– eta bere kalitatea ikusita, beste batzuetatik, besteak beste, zenbait ikertzaileen arreta merezi duen Zegamako erretaula nagusitik.
Berastegi, familiaz, Joan Mendiarazen enborreko egin zen, bere alabarekin ezkontzean.
Erretaula txikiak. Mihiztatzaile edo arkitekto modura lan eginaz, erretaula txiki sail bat egin zuen, Legazpin (1631), Lazkaon (1640) eta Seguran (1654).
Aulkiteria. Gaur egun desagertua den Gasteizko San Domingo komentuko koruko aulkiteria (1654).
Zegamako erretaula. Zegaman egin zen lanari dagokionez, erretaulako mazoneria-lana egin zuela bederen ezin daiteke zalantzan jarri.<ref> “Erretaula nagusiaren eraikuntza alboetako beste hirurekin burutu zen, 1638ko maiatzaren 22an egin zen idatziaren arabera, hauetako bi oraindik mantentzen dira eta egile Zegamarra den.... arkitekto maisuaren egitasmoa “kandelara”, 3.950 dukatetara makurtuz” azaltzen da. I.CENDOYA, O.c., 191‑192. or.</ref>
Baina, hemen imajinagintza baizik ez dugu ukituko. Berastegiren arkitektura lana aitortzen eta goraipatzen du Velez Chuarrik, baina honen iritziz, irudiak ez dira bereak, zeren eta “nabari diren hainbat esku Viana‑Cabredoren lantegiko eskulturen sintonia berean azaltzen baitira. Ez litzateke batere harrigarri izango Bazkardo bera edo Diego Jimenez II.a lan honen atzean izatea”.<ref> “Gorpuzkerek eta konposaketek zenbaitetan Gregorio Fernandezen oroigarriak erakusten dituzte; baina oraindik ere nafar‑errioxar lantegi oparotik gertuago leudeke”. J.J. VELEZ, O.c., 70. or.</ref>
Egilea dena delakoa izanik ere, bereziki miresgarria da aldare nagusiko erretaula. Laua da zabaleran, bankua, bost kaletako bi gorputz eta errematearekin egituratzen dena.
Bankuan 4 ebanjelariak irudikatzen diren erliebeak daude; eta bi gorputz edo solairuetan, berriz, eskalearekin dagoen San Martin irudikatzen da erdiko nitxoan; lau etxeetan eszena hauek daude, gorputz bakoitzeko bina: Deikundea, Ikustaldia, Artzainen Gurtza eta Erregeen Gurtza; kale tartetan santuen estatuak agertzen dira Pedro eta Paulo, Joan Bataiatzailea eta Bartolome; atikoan, Kalbarioa, saihetsetan San Frantzisko eta San Antonio Paduakoren irudiak dituela.
Anatomien egokitasunak, jantzien zabalera dotoreak, jarreretan berezko malgutasunak, espazioaren iradokizunak eta perspektiban asmatzeak, keinuen grazia eta adierazkortasun eraginkorrak multzo osoari aparteko kalitatea ematen diote.
Arkitekto eta mihiztatzaile, bere maisutasunaz ziur gaudelarik, Zegamako eskultura-lanen egilea Berastegi dela erakutsiko balitz, barroko aldian berezkoa zen espezializazioari ihes egitea lortu zuen ertilari horietako baten aurrean ginateke. Egia da bai, galdera susmagarri honek harrapatzen gaituela: zergatik ez zioten besterik agindu eta ez dugu bere beste eskultura lanik ezagutzen? Nolanahi ere, Velez Chaurrik dioenez, “aitortu beharrean gaude Gipuzkoako eskultura barrokoaren multzorik hoberenaren aurrean” gaudela.
<center>* * *</center>
Valladolidetik, Berastegi Gregorio Fernandezen esparruan oroitu dugun ezkero, Arabara maisu handiaren ingurura iritsi eta beren artelanak utzi zituzten beste ertilari kanpotar batzuk ere gogoratu beharko lirateke, esate baterako, Rubalcaba.
Gabriel Rubalcaba. Cudeyoren lantegiko Gabriel Rubalcaba, Salamancan egona zen Pedro Hernandezen etxean langintzako ezaguerak hobetzen. Caicedo Behekoan erretaula nagusiko erliebeak egin zituen (1642); Ikustaldiaren erliebean Valladolid aldeko ukitua sumatzen da.
<center>* * *</center>
Bestalde, erromanismotik hasi eta barroko aurreko errealismoraino, XVII. mendearen lehen erdian euskal eta nafar ertilarien bilakaera nolakoa den ikusi nahi bada, ezinbestekoa dugu egile esanguratsuena den horrengan gelditzea: Joan Bazkardo nafarra.
Joan Bazkardo
Margolari baten semea zen Joan Bazkardo Caparroson jaio zen 1584an, Gonzalez San Pedroren lantegian ikasi zuen Cabredon eta bere alabarekin ezkonduta, 1600ean bere aitaginarreba hil zenez, bere lantegiko buru gelditu zen. Horrela beraz, Antxietaren erromanismoaren oinordeko izanik, berehala bereganatu zituen naturalismoaren berrikuntzak. Erretaulen diseinatzaile bikaina, lehenengo erromanista gustuarekiko leiala izan bazen ere, gero klasizismo alderako bilakaera izan zuen, bere eskultura lanetan baiezta daitekeenez.
Mende hauetako eskultura lantegien historia egiten ahaleginduko bagina, ezin ahantziko genuke –erromanismoaren kapituluan aipaturik utzi dugu– Cabredoko lantegiak izan zuen garrantzia, hainbat belaunaldi lanean egin zituen lantegia izanik.<ref>Lantegi hau, XVI. mendearen azken herenean Pedro Gonzalez San Pedroren eta Diego Jimenez “Zaharraren” eskumenean egon zen; Bazkardo eta Diego Jimenez “Zaharrarekin” kemen berriak hartu; Diego Jimenez Gaztearekin iraun zuen eta gerora Bernardo Elcaraetarekin, eta azkenik XVIII. mendean Frantzisko Jimenezekin. Honako hauxe da Jimeneztarren ahaidetasuna: Joan Bazkardo, Ana Maria Gonzalez San Pedrorekin ezkondu zen, eta bi hauengandik sorturiko alaba, Diego Jimenez II.arekin ezkondu zen, horrela bi eskulturagileren adarrak elkartuz. J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 67‑68. or.; ikusi, halaber, C.M.N. II, 1, XXXI.ean, 387. or</ref> Bazkardo da, inolako zalantzarik gabe Cabredon jaio zen ertilari leinu horretako eskulturagilerik garrantzitsuena.
Erretaulak Caparroson. Bere jaioterrian, Caparroson, gorde ez diren hainbat erretaula egin zituen.
Martin Bidartek esku hartu zuen erretaula nagusia, artean ere erromanista kutsu apur bat zuena zelarik. Handik, irudi batzuk salbatu ziren, erretaula, beste multzo barroko batek ordezkatu zuenean:
* Igokundea eta Mendekoste irudikatzen dituen bankuko bi erliebe, barroko aldiko polikromia polit bat dutenak dira.
* alboko kaleetako Pedro eta Paulo Santuen bi mukulu ere, Bazkardok eginak izango dira; bolumen handiko irudiak dira, zurrun eta ertz askoko tolesdurak dituzten mantu zabaletan bilduak.
Caparrosoko Virgen del Soto deritzanaren egilea nor den ere ez da zalantzan jartzekoa, Gaztela aldekoekin alderatuz gero, Maria Birjinaren irudirik ederrenetarikoa da, polikromia bikain batek areagotua delarik kasu honetan.<ref>C.M.N. III, XXVIII.ean.</ref>
Antxietaren erromanismoarekin. Bere lehen urteetako jardunean Bazkardok Antxietaren erromanismoa zabaltzen jarraitu zuen.
Oso litekeena da Cabredoko parrokiaren erretaulako eskultura batzuetan bere eskua ikusi izatea, lantegi hori berak gidatu baitzuen hil zen arte.
Tuterako katedraleko erretaula nagusian, eskema erromanistari leial zaion Igokundearen estatua berari esker egina da (1606). Baina, irudia ingurutzen duten aingeruak 1620an Pedro Martinez eta Joan Binies‑ek eginak dira.<ref>C.M.N. V, 1.ean, 259. or.</ref>
Oraindik erromanistak diren lehen lan horien artean sartu behar da Guardiako Santa Mariaren erretaula.
Iruñeko katedraleko bihitegiaren barruan (gaur egun katedraleko Museoa) Bazkardok 1616rako jada taillatua zuen Gurutziltzaturiko Kristoren irudi bikain bat dago. “Kristo bizirik adierazia dago, burua ezkerraldera okertua eta begirada gora aldera. Garbitasun‑oihala eskuinean korapilaturik duela, gorputza nabarmen azaltzen da bere soin‑enborraren anatomia sendotasunagatik eta beso eta zangoetako muskulaturagatik”.<ref>C.M.N. V.ean, 62. or.</ref>
Gregorio Fernandezen eraginarekin. Ondoren, Gregorio Fernandezen eragina bereganatuz, Arabako Errioxan eta Gipuzkoan lan oso emankorra lantzen jardun zuen. Bera zen lehen arduraduna erretaula nagusi hauetan:
Oiongoan (1624) Pedro Jimenez I.aren laguntzarekin,
La Puebla de Labarkakoan (1638) Diego Jimenez II.arekin,
Tolosakoan (1643) Bernabe Corderorekin, 1781ean sute batek irentsi zuen lanean,
Irungoan (167…), Junkaleko Andre Mariaren erretaula ederrean.
Meanuriko elizan:
* 1633an koruko aulkiterirako diseinua egin zuen, Andres Larreak bukatu zuena;
* hiri horretan bertan sakristian aurkitzen den Arrosarioko Andre Mariaren estatua taillatu zuen 1638an. Azterketa estilistikoak berak bultzatzen du, hainbat lekutan banatuak dauden beste Arrosarioko Birjina batzuk bereak direla pentsatzera.
Vianako Santa Marian:
* Bazkardok San Bartolomeren erretaulan esku hartu zuen mendearen laugarren hamarkadan; atikoko San Migel eta bi erliebe, erromanismoa eta naturalismoa uztartzen direneko lanak ditugu.<ref>C.M.N. II, 2an, 567. or.</ref>
* Vianako eliza berean, Santiago eta Santa Katalinaren erretauletan, Joan Bazkardoren (1631) eskultura-lana dokumenturik azaltzen da, Diego Jimenez II.ak lagunduta egina, beharbada.
Egitura hauen traza badirudi Logroñoko Santa Maria la Redondako erretaulan inspiratuak daudela.
Izendapenak. Bazkardok, Pedro Jimenezekin batera 1626an<ref>C.M.N. II, 2an, 572. or.</ref> egin zuen Logroñoko Santa Maria la Redondako Kristoren erretaula, izendapen hauen adibidea da.
Eliza honetan bertan Bazkardoren lantegiarekin zerikusirik izan dezakeen Gurutziltzatuaren tailla eder bat jasoa dago sakristian.
Gauza bera gertatzen da Vianako kanposantuko kaperan gurtzen den beste gurutziltzatuaren irudi batekin.
Anitz dira Bazkardori edo bere lantegiari egiten zaizkion esleipenak, hona hemen adibideak:
* Asiaingo erretaula nagusiko Jasokundearen irudia,
* Marañongo elizako Ecce‑Homo artistikoa.
Joan Bazkardoren lorratza
Diego Jimenez II.a. Bazkardoren eraginik izan duenik izan baldin bada, lehendabizikoa Vianako dinastiako Diego Jimenez II.a, bere suhia da zalantzarik gabe. Mikaela Bazkardorekin ezkondu zenean, elkarturik geratu ziren Viana eta Cabredoko lantegiak. Gasteizen kokamena harturik, Diego Jimenezen artelanak 1641etik hasita dokumentuetan sarritan azaltzen dira, hain justu, La Puebla de Labarkako erretaularen eskultura erdiak bere aitaginarrebak uzten dizkion garaitik.
Urte horietatik, 1660an, heriotzako ordura arte, Araba eta Errioxan lan emankor bat egin zuen, lantegiko nagusiak markaturiko ereduak jarraituz, baina horrek ez zion eragotzi hizkera hori berea duen hiztegi apur batez ñabartzen:
* tamaina handiko irudiak,
* mantu zabalez estaliak,
* toles zurrunak eta
* profil zorrotzeko aurpegi adierazkorrak.
Bere lanak Arabako Errioxan leku askotan zehar zabalduko dira (Ekora, Paganos, Eltziego, Guardia, Nabaridas, Leza) eta Ekialdekoan (Dallo, Luzuriaga, Erroeta).
“Artelan horietan gehienak alboko erretauletarako irudiak dira, eta Dallon baizik ez zitzaion agindu erretaula nagusi bat oso‑osorik bukatzeko, Oinak Garbitze eta Afari Santuko erliebeekin eta San Pedro, San Paulo eta San Andresen taillekin”.<ref>J.J. VELEZ, O.c. 68. or.</ref>
Bernardo Elkaraeta. Asteasun (Gipuzkoan) jaio zen Bernardo Elkaraeta, Santo Domingon bertakotu eta han lantegi bat sortuz, Cabredon ikasle jardun ondoren agian. Nolanahi ere, bere estiloak Bazkardorena gogorazten du; eta bere jarduerak lehentasuna Errioxa Garaian izan bazuen ere, Burgosera ere iritsi zen, baina batez ere, bere bizitza luzean zehar Baskonia osoan barrena hedatu zen:
* Larraulgo erretaula nagusiko irudiak (1655),
* San Migelen eta Arrosarioko Andre Mariaren irudiak Bergarako San Pedro parrokiarako (1656),
* Lezarako irudiak (1667‑1670), Gatzaga Buradonerako irudiak (1677) eta abar.
Bere lanen arteko ale eder bat galdu egin zen, Bilboko San Frantzisko komenturako eta Guardiako Santa Mariarako (1662) burutu zituenak, esate baterako.
Bere lanik garrantzizkoen eta esanguratsuenak Viana, Eltziego eta Bastidan ikusi behar dira:
Vianako erretaula nagusiak hiru gorputz, hiru kale eta lau kale tarte ditu. Bertan, Elkaraetak, Andres Larrea, Joan Larrainzar eta Joan Bautista Susorekin elkarlanean, 1670 eta 1674 bitartean, hamabi apostoluz, santuz eta martiriz inguraturiko Maria Birjinari buruzko mukulu eta erliebeen egitarau zabal bat burutu zuen.
Elkaraetak apur bat areagotu egiten du barrokismoa janzkeratan, jarreratan eta keinuetan; bere pertsonaietan ezagunak diren ile mardul kizkurreko, hazpegi txikiko aurpegi herrikoiek ez dute bere maisu Bazkardorenak duten dotoreziarik.
Elkaraetarekin, Eltziegoko San Andresen erretaulan elkarlanean aritu ziren Diego eta Pedro Jimenez. Badirudi Asteasuko eskulturagileak eginak direla:
* Apostoluen irudiak
* eta Birjinaren historiaren oholak.
Horietan alderdi “piktorikoa” edo bizitasun plastikoa izan da azpimarratua, zenbait eszenatan, besteak beste, Maria belauniko eta besoak zabaldurik Jainkoaren mezua onartuz, Vianakoaren oso antzera agertzen duen Deikundearenean.
Bastidan, mukulu handiak gainjartzen zaizkie erliebe txikiei, Viana eta Cabredoko lantegiekin lotura sumatzen zaien San Pedro eta Jasokundean, esate baterako.<ref>Ibidem 69. or.</ref>
Frantzisko Foronda. Viana‑Cabredoko lantegiekin badu zerikusirik, 1625ean Valladoliden aurkitzen zenez, Gregorio Fernandezekin izan zuen harremanaren berri garrantzitsua ezaguna dugu. Itzuli ondoren, lehendabizi Cabredon kokatu zen eta gerora lantegia irekiko zuen Arnedon. Bartolome Calvorekin izan zuen lotura ere ezaguna zaigu.
Aguraingo Santa Maria parrokiako erretaula nagusiaren atikoan (1637) egin zituen zenbait erliebe, Jasokunde/Koroatzearena hain zuzen ere, Valladolideko maisuaren Guztiz Garbiaren irudietan aurkitzen den ereduari jarraikiz.
Errioxan egin zituen zenbait lanez gainera, beste hauetaz ere arduratu zen:
* Urarteko alboko erretauletako irudiez,
* Bernedoko sagrariokoez (1663),
* Hiriberriko (Tobera) (1663) erretaula nagusiko bi Joan Santuen irudiez eta sagrarioaz, non lantegiko eskemak errepikatzen diren.
Bartolome Calvo. Viana‑Cabredoko lantegiarekin badu zerikusirik honek ere. Eskulturagile honek Orbison familiako lantoki emankor bat eratu zuen, bere seme Bartolome eta Migelekin batera. Lantegi horretatik sortu ziren Cabredoko lantegiarekin izandako harremanak nabarmenduko dituen lanak:
* Aletxan, San Esteban bat (1659),
* Bujandako Arrosarioko Ama (1664).
Eta hainbat irudi:
* Orbison (1665) eta Oteon (1666) alboetako erretauletakoak,
* eta Kripango (1663), Maeztuko (1666) eta Gebarako erretaula nagusietakoak, azkeneko hau zati batzuetan, bederen, bere semeek egina da (1680).
Agian, lan hauen kalitate estetiko eskasa, “arte herrikoia” izendapenez izendatzea egokiago litzatekeen esku-hartze horrek eragindakoa izan daiteke.
Domingo eta Martin Zatarain. Beharbada, Joan Bazkardoren ondoan ikasia izango zuten langintza eta honako erretaula hauek egin zituzten:
* Hernanikoa (1651),
* Andoaingoa (1657),
* Ordiziakoa,
* eta Zaldibiakoak (1660) beharbada, bertako erretaulen kontratista Bernabe Cordero eta Pedro Latijera arkitektoen inguruan ibiliak baitziren.<ref>I. CENDOYA, O.c., 215. or.</ref> Nolanahi ere, balio gutxiko ikono-multzoa da, bere arkitekturarekin alderatuz gero.
Lehen Barroko aldiko eskulturagile Nafarrak
Nafarroan XVII. mende osoan ezagutu zen erretaulen hedadurak, lantegi gehiago ireki beharra ekarri zuen, non gremioetan bildurik, Erriberan bereziki, bezero elizkoi eta dirudunen zerbitzuan jardun zuten.
Gurrearen lantegia. Tuterako Joan Gurrearen lantegitik irten zen:
* Birjinaren estatua (1635), Tuterako Garaziaren Andre Mariaren (Ospitalea) erretaula nagusian erdiko nitxoan dagoena, ukitu erromanista garbiekin.
* delako ospitale berean jasoa den zutabeko Kristo ederra, barroko aldiko naturaltasun handiagoa duena.
Gurreatarren lantegiari eginarazi zitzaion:
* Ablitaseko Santa Maria Madalena parrokiako erretaula nagusia. Bai zaindari emakume santuaren monumentuzko estatua eta kale tarteak betetzen dituzten beste emakume eta gizon santuak, Frantzisko Gurrea eta Casado lantegiko buruzagiaren semeak taillatu zituen.
Lantegi berean egina da:
* Tuterako Karmengo Amaren elizako erretaula. Lan hauek berehala datorren barrokoa aldarrikatzen zuten.
Sebastian Sola Calahorra. Eskulturagile hauxe da “Nafarroako Erriberan Barrokoaren benetako sarbidea gauzatu zuena”.<ref>C.M.N., I, XXXVII.ean.</ref>
* Horixe bera izan zen 1659an Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperako erretaularen iradokitzailea, gerora, Frantzisko Gurrea Casado bere laguntzaile minak egina izan bazen ere.
* Beranduago (1671‑74) eta horrekin batera, Corellako Arrosarioko parrokiaren berebiziko erretaula nagusia <ref>J. SEGURA MIRANDA, ''Tudela. Historia. Leyenda. Arte.'' (Tutera-Iruñea 1964).</ref> egin zuen; erretaula horretan, barroko aldiko egitura jatorrean: nagusi dira aihenez, mahats‑mordoz eta abarrez apainduriko zutabe salomondarrez uztaituriko zazpi ohol margotuak.
Beste lantegi batzuk. Ikusezinagoak azaltzen dira beste dinastia batzuk, Zaragozarekin harreman estuak zituzten Domingeztarrak, lehen barroko aldiko eskulturagile Joan de Binies famatuaren oinordeko Viñestarrak, ala Ganbartetarrak.
Eskulturgintzan aditua eta familia guzti hauekin, batez ere, San Joantarrekin eta Gurreatarrekin lan egin zuen ertilaria Azkoiengo (Peralta) Joan Peraltakoa da, Tuteran kokatu eta Frantzisko San Joanekin ikasten hasi, eta, 1735ean hil zen arte, bertan lan egin zuena.<ref>R. FERNANDEZ GRACIA, ''El retablo barroco en la Ribera''. 457. or.</ref>
Riotarrena da azken dinastia, baina berauekin, hurrengo kapituluan helduko diogun kultura barroko bete‑bete batean sartuko gara.
Bizkaiko, Kantabriako eta Errioxako lantegiak
Bizkaiko XVII. mendeko erretaula mihiztatzaile eta imajinagileen emaitzen arteko bereizitasunak zeintzuk ziren erabakitzeko orduan, ez da samurra gertatzen egileak eta lantegiak ezagutu eta hauen lanen berri ematen, baldin eta ez bada dokumentu behar bezain zehatzik eskuratzen.
Elizbarrutiz Calahorrakoa izanik, begien bistakoa da Bizkaiak errioxar artean izan zuela eragina.
Joan Palacio Arredondo I.a. Limpias lantegiko pertsonaia oso garrantzitsu bat da, Burgosen ere langile izan eta aldi baterako kokatu zenez Bilborako ere jardun zuena. Erretaula hauetan aritu zen:
* Gueñesko Santa Marian (c. 1631),
* Romañako San Pedrorenean, Turtziozen (1632),
* eta Arrosarioko Ama Birjinarenean, Balmasedako parrokian (1637).
Funtsean beren mukulu eta erliebeak erromanisten ereduei jarraitzen zaizkie, zenbait berezitasun badutelarik:
* kanon luzanga,
* gorputz tenteak,
* aurpegi lasai eta zorrotzak.
Adibidez, Gueñesko Deikundea eta Epifaniaren erliebeek Viana‑Cabredoko lantegiko konposaketak gogorazten dituzte.
Felipe Gargolla Ribero. Aldi berean erretaula mihiztatzaile eta eskulturagile, ertilari kanpotarra, Felipe Gargolla Ribero errioxarra zen, naturalismoaren bidezidorretik, egitura tolesgabe eta herrikoi bati jarraiki zitzaiona. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen lan egin zuen. Aldi batez bizi izan zen Bilbon, eta ordukoak izan behar dute bere esku hartzeak:
* Zamudion (1639),
* Turtziozen Romañako San Pedro elizan (1640, erliebeak baino ez),
* Ahedoko San Migelerenean (c. 1640).
Gero Burgosen eta Errioxan jarraitu zuen lanean.
Antonio Alloitiz. Garai horretan Antonio Alloitiz izan zen Bizkaian eskulturagile seinalatu samarra, Muruetako elizatekoa izanik, gertuan zuen Foruan lantegia kokatu zuena. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen barrena ibilia zen; Bernabe Cordero eta Pedro de la Torre mihiztatzaileekin harremanak baitzituen, baita Gregorio Fernandezen lantegitik irten zen eskulturagile hoberena zen Valladolideko Frantzisko Ferminekin ere, 1643an. Bere lantegi eraginkorrak “lehen mende barrokoko arkitekto eta eskulturagile bizkaitar nagusia bilakatu zuen”. Azkoitiko parrokiako erretaula nagusian ere esku hartu zuen.<ref>Antonio Alloytizi buruz, ikusi, J. ZORROZUA, O.c. 181. or. Joan Bautista Mendizabal Juaristi ikertzaile gogotsu eta Jaurlaritzako Turismo Sustapeneko Zuzendariari zor diot Azkoitiko erretaula nagusiari buruzko ohar hau: “Hasiera batean, beraren diseinu-lanean Bernabe Cordero arkitektoak esku hartu zuen; hau hil zenean, behin betirako traza egin zuen Frantzisko Bautista Anaiak, Madrilgo Jesusen Lagundiaren Ikastetxe Inperiala diseinatu zuenak. Aldaera batzuen ondoren, 1660tik aurrera Antonio Alloytizek egin zuen eta 1675 aldera Joan Ursularre Etxeberriak eman zion bukaera.”</ref>
Baina, dirudienez berez Alloitiz eskulturagile baino gehiago aritu zen mihiztatzaile eta erretaulen arkitekto ere jardun zuen, eta, beste batzuentzat uzten zituen eskultura, besteak beste, Pedro Alloitiz eta Joan Palacio Arredondorentzat. Arkitekto zen aldetik, nahiago izaten zituen euskarri ildaskatuak, eta “burdin hesi trinkodun” zutabeen hedatzaile nagusia izan zen.
Azkoitiko erretaula nagusiaren hitzarmenean aurkitzen dugu 1660an; delako erretaulan eskulturgintzan hasi egin bazen ere, ez zuen jarraitzerik izan, gaixotu eta hil egin baitzen; hala, Joan Usularrek amaitu zuen bere lana.
Bai Azkoitiko erretaularako egin zituen eskulturetan, nahiz Bilboko San Anton elizarako egin zituen beste batzuetan Alloitizek bere irudiei adierazpen berezia emateko gaitasun gutxi azaldu zuen. Zertxobait hobeak dira Zornotza eta Mañariako bere Birjinak, eta Bilboko katedraleko Errukiarena.
Pedro Alloitiz. Lehendik aipatua dugun hau Foruko lantegi beretik sortua da, eta oso litekeena da Antonioren ahaidea izatea ere. Berari buruz ezer gutxi dakigu zehazki eta ziurki:
* Debako (Gipuzkoa) Arrosarioko erretaulan lan egina izan behar du.
* Galdakaoko (1660‑1665) Santa Mariako alboko erretaulak bereak direla azaltzen da dokumentuetan.
* Urduñako Guztiz Garbiaren erretaulan esku hartu zuela uste izaten da eta, halaber, Busturiakoan.
Gregorio Fernandezen artea bereganatua zuela estiloan ikusten da, berari jarraitzen baitzaio tolesdura zokotsuen trataeran. Gordexolako artelana herrikoitzat hartu behar da, kanon motza, zurrun samarra eta erliebe batzuetan erromanisten erarekiko mendekotasun argia duena delako, esaterako, Kristoren Bataioan edo Bataiatzailearen Predikuan.
Ikerketen bidez, oraindaino anonimoak diren zenbait lanen egileak nortzuk diren jakitean, balio berezia eman beharko diegu agian, esteak beste, Mañarian, Gordexolan, Errigoitin, Iurren, Aretxabaletan eta abarretan ikus ditzakegun eskulturei.
Joan Palacio Arredondo II.a. Aipa dezagun Alloitizen parez pare Joan Palacio Arredondoren lana, Limpiaseko lantegiko eskulturagilea eta lehenago aipatutako Joan Palacio Arredondoren semerena.
Erromanismoaren mendekotasunak ditu bao eta baita hainbat gogortasun ere. Hutsune hauek Debako erliebeetan sumatzen dira ondoen.
Gregorio Fernandezen ereduei jarraikiz eginiko grabatu batzuk erabiltzen dituela ikusten da, besteak beste, ezagunak zaizkigun irudi batzuetan:
* Urduñako Santa Marian (1648),
* Amurrioko Santa Marian (1655),
* Artziniegako Jasokundean (1662).
Joan Azkunaga. Arkitektoa eta Foruko gunearekin uztartzen dena, eskema eta eredu berei eusten die erretaula hauetako eskulturetan:
* Busturian, Axpeko Santa Mariakoetan (1640),
* Gernikako San Pedro parrokiakoetan (1643).
Inportaturiko irudiak
Azkenik, barrokoaren hasierako mende honetan Baskoniako eskultura ondarea ezagutu nahi duenak ezin utziko ditu ahantzian Madriletik, Andaluziatik eta baita Italiatik ere ekarritako estatuak. Maisulan batzuk nabarmenak dira:
* Bergaran, San Pedro elizako Kristoren Agonia, Juan Mesaren lan hunkigarria (1626),
* Larreako Karmeldarren komentuko Ecce‑Homoa, Manuel Pereirarena,
* Gasteizko katedraleko San Joan Haurra, beharbada Juan Mesarena dena.
== XVII. mendeko euskal margolariak ==
Barrokoaren lehen aldi honetan euskal margolanak ez dira oso distiratsuak. Deigarri gertatzen da, batez ere, asto gaineko deitu margolanak kantitatez hain gutxi izatea. Ez da ahaztu behar, Espainiako eskualdeetan XVII. mendearen lehen erdia pinturaren Urrezko Arotzat har daitekeela. Distira horren parean, Euskal Herrian ez da ia ezer aurkitzen, ez kantitatezko alderaketa egiteko modukorik, ezta teknikarekin parez pare jartzekorik ere. Beste eskualdeetan hain udari diren oihal gaineko margolanak, oso dira urri hemen.
Mende oso batean zehar Araotzetik hasi eta Bazkardorenganaino hainbesteko distira izan zuten euskal ertilari nafarren erretauletako eskulturarekiko hobespenak, ongi baino hobeto asebete zituen kristau fededunen zaletasunak, non otoitz eta gurtza lekuetan Jainkoaren presentzia baieztatzen zuten erliebe eta mukulu haien aurrean, ez zen oihal edo horma gaineko margolanen mirarik izan, agian erlijiozko funtsik eta berariazko karga handirik gabekotzat hartzen zituztelako. Hain errazki horregatik jartzen zuten talentu piktorikoa eskulturagilearen gubiaren zerbitzura eta oso era berezian estimatzen zuten eskulturagileen lana duintzen eta edertzen zuen polikromiaren artea, hots, sagaratua irudikatzean kartsuki bilatzen zen errealismo xarmangarri hori ematen ziena.
Historia honi ezarritako mugak eskulturen polikromia bazterrera utzarazten digu, bere garaian, gaur egun uste duguna baino garrantzi handiagoa eman zitzaion arren.
Inportaturiko artea Nafarroan
Erretauletako oihal eta paneletako margolan handiei dagokienez, ohartaraz dezagun ezer baino lehen kanpoko margolarien lankidetza handia izan zela Nafarroan. Normalean, besteak beste, Madril, Valladolid eta beste hirigune handietatik etortzen ziren. Batzuk Aragoitik gertuan dagoen Zangozako merindadera iritsi ziren. Gogora ditzagun horietako batzuk:
* Iruñeko Hirutasunaren komenturako “Hirutasuneko Ordenaren fundazioa” (1666) irudi handia Juan Carreño Mirandakoak margotu zuen –gaur egun Louvreko Museoan jasorik dago.
* Iruñeko Agustindar lekaime Errekoletoen klausuran jasoak dira besteak beste, Antonio Ricci, Oracio Borgianni, Francisco Camilo eta Pedro Villafrancaren oihalak.
* Iruñeko Karmeldar Oinutsen elizan Valladolideko Diego Diaz Ferrerasen oihalak jasotzen dira.
Nazio mailan entzute handiko zenbait izen eta kalitatezko lan batzuk azpimarra ditzagun:
* Urte asko ez dela, Tuterako Karmeldar Oinutsen antzinako komentuan aurkitua izan da Felipe Diriksen‑ek 1612an margotu zuen “Birjinaren koilarea jasotzen Santa Teresa eta San Jose” oihal bikaina.
* Pedro Orrentek gai beraren beste bertsio bat utzi zuen Corellako Karmeldarretan.
* Hiribildu berean Beneditarrentzat, Claudio Coellok egin zituen “Santa Jetrudizen Ezkontza Mistikoa” eta “San Placidoren martiritza” margolanak.
* Mateo Cerezok margotu zuen Cascanteko Garaipenaren sakristian jasorik den Burgosko Kristoa.
Baltasar Etxabe: atzerriratu ospetsua
Ezin ahaztuan utzi, une horretan, Euskal Herriko mugetatik kanpo jardun zuen margolari ospetsu honen presentzia eta lana, batez ere, bera dena izateagatik, besteak beste, Mexikoko eskola piktorikoaren fundatzailetzat hartzen delako.
Mexikar Eskola horren ezarpenean ezaugarri autodidaktiko bat eman zen, bertakoen arte gaitasunei probetxua ateratzen jakin zuten misiolariek ezagutua, hain zuzen ere. Espainia Berriko bi zibilizaziogile ospetsuak izan ziren Pedro Gante eta Toribio Benaventeren (Motolinia) lekukotasunak dioenez, gaitasun hori sendotu eta bideratu egin zen Europatik margolanak inportatzean.<ref>Mina RAMIREZ MONTES, ''Arte en tránsito a la Nueva España durante el siglo XVI. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas'', XV. libk. 60. znb. (Mexiko, 1989), 203‑210. or.</ref> Eta lanekin batera, ertilariak ere etorri ziren, asko etorri ere, non 1550‑1570 urte bitartean Espainia Berrian antolatua gelditu baitzen margolarien gremioa.
Baltasar Etxabe eta Orio, pintura-eskola novohispanoren fundatzaile taldeko kidetzat hartzen da, Simon Peyrins flandestarrarekin eta Andres de la Concha eta Alonso Vazquez espainiarrekin.
Aizarnazabalen jaio zen euskal margolaria XVI. mende erdialdera. Familia noble batekoa zen, zeren eta bere anaia zaharrena Joan Martinez, Etxabetarren oinetxeko jauna izan baitzen.<ref>Manuel TOUSSAINT, ''Pintura colonial en México'' (Mexiko, 1990), 86. or.</ref> Baltasar Etxabek prestakuntza literario sendoa zuen zalantzarik gabe, behin Mexikora joan zenean, 1607an kalitate nabarmeneko literatura gazteleraz bere Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra<ref>Lemos Kondeari eskainia, liburu honen azalean, egilearen grabatu irudidun bat azaltzen da, familiaren armarria eta honen inguruan latinezko idazkun bat, aitortuz bera pintzelarekin bezain iaioa dela lumarekin: Patra penicillum et calamum utroque aeque artifex. D.D.</ref> argitaratzeko gai izan baitzen. Bere arte prestakuntzako dokumenturik ez da inon azaltzen, nahiz eta susmoa baden, Indietara joan aurretik Sevillan bizi izandakoa zenez, nolabait ere, beregana zezakeela orduko margogintzan manierismoa. Froga handiagoa ematen duten dokumentuetako daten arabera, uste izatekoa da Mexikora 1573an iritsi eta 1582an Frantzisko Zumaia margolariaren alabarekin ezkondu zelarik, bere aitaginarrebaren ikaslea izan zela eta bere lantegian trebatua.
Baltasar Etxabe Orio –bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta honen biloba Baltasar Etxabe Errioxarekin ez dira nahastu behar, nahiz eta biak margolariak izan– Mexikoko margogintzaren historialarien aldetik nahikoa ikertu eta aztertu den ertilaria da.<ref>Manuel TOUSSAINT, Arte Colonial en Méjico. 2. argt. (Mexiko, 1962); Idem, Pintura Colonial en México. Mexiko 1965; José Bernardo COUTO. Diálogo sobre la historia de la pintura en México. M. Toussaint‑ek prestaturiko argitalpena. Fondo de Cultura Económica, 1947; Diego ANGULO IÑIGUEZ, Historia del Arte Hispanoamericano (Bartzelona 1945‑1950), I. libk. 386‑390. or.; George KUBLER eta Martin SORIA, The Art and Architecture of Spain, Portugal and theirs Americans Dominios 1500‑1800. The Pelikan History of Art 1959; Francisco STASTNY, Maniera y contramaniera en la pintura latinoamericana. La dispersión del Manierismo. Documentos de un coloquio (Mexiko, 1980), 197‑230. or.; Elisa VARGAS LUGO, La expresión pictórica religiosa y la sociedad colonial. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas. XIII. libk., 50, 1. znb., (Mexiko, 1987), 61‑67. or., José guadalupe VICTORIA, Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio. Mexikoko Unibertsitate Nazioal Autonomoa. Ikerkuntza Estetikoen Institutoa (Mexiko, 1994).</ref> Berari buruz dakiguna da gutxi gorabehera 30 urte iraun zuen jardueraren emaitza ugaria izan zela –1620 aldera hil baitzen–; baina, Elizjendearen Ondasunen Nazionalizatze Legeak (1859) ekarri zituen ondorio basatiek, hein handi batean, novohispaniako erlijiozko margolanen artean sakabanaketa eta txikizioa erraztu zituen eta bereziki Baltasar Etxabek egin zituen Errepublikako elizen erretauletan. Gaur egun, ardurazko gerta dakizkigukeen lanen zerrenda honela zatitzen da: zortzi lan dira zinaturik eta data dutenak; hamaika dira harenak, adituen ustez; hamasei, berriz, literatur erreferentzietatik ezagutu baina aurkitu ez direnak. Gehientsuenak erlijioa dute gaitzat, baina, erretratu batzuk ere egin zituen.
Bezero garrantzitsuak izan zituen Etxabek, honako hauetan lan egin zuela azaltzen baita: Mexikoko Katedral Zaharreko batzartegirako, Frantziskotarrentzat, Josulagunentzat eta Lapueblako katedralerako; baina eliza horiekin egindako hitzarmenak etenaldiak izan zitzaketen eta hori dela eta, behar bezain ziurrak diren osagaiak falta zaizkigu, estilistikoki zein urratsen bidez garatu zen ikertu ahal izateko. Garapen hori flandestar edo florentziar erako manierismo batetik lehen barroko arterainokoa izan zela baieztatzen dute ikertzaile guztiek.
Guadalupeko Ama Birjinaren irudiarekin (jabetza pribatukoa) hasi zen emaitzaren data ziurra 1606an, eta partikular baten aginduz egina den San Pontzianoren martiritzari buruzko oihal-margolan batekin (gaur egun San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan).
San Pontzianoren Martiritza ohol batean dago; martiriaren gorputz biluzi eta argitsua loturik eta goitik zintzilika dagoelarik hainbat pertsonaien konposaketa –epailea, borreroa nahiz aingeruak– korapilatsu baten erdian nabarmentzen da, hondo arkitektoniko baten gainean. Nahikoa da koadro hau –ez da besterik behar– egileak marrazkigintza anatomikoa, koloreak eta lerrozko perspektiba menderatzen duela konturatzeko.
Josulagunentzat. Mexiko hiriko Profesa Etxeko josulagunek beren elizako erretaula nagusia agindu zioten; lan honetatik gorde direnak Erregeen gurtza eta Baratzeko Otoitza dira, egun biak daude San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan.
Erregeen Gurtzak, Etxabe, marrazkigile eta margolari ona dela ere erakusten du, nahiz eta sakoneran distantziak sortu nahiaren ahaleginak okerren batera eraman duen, esaterako, oso egokia ez dirudien belauniko dagoen agurean, zeren eta neurrian eta jarreran irudia lehen planora baitator, Jesus Haurrari eskuan muin ematen ari dela gertutasun desegokian.
Baratzeko Otoitzak Etxaberengan ezaugarria den estiloa erakusten du: sakoneko konposaketa; hala ere, ezin hitz egin daiteke zalantzarik gabeko barrokotasunaz.
Arrazoizkoagoa dirudi xehetasun eransgarriak tratatzeko moduan Flandesko eragin apur batez hitz egitea, eta eragin hau Martin de Vos‑en (1532‑1602) italiarturiko flandestar oholetatik –Mexikon ugari samar ziren– iritsi ziezaiokeelarik.
Baratzeko Otoitzaz, flandestar grabatu batean inspiraturikoa dela esan izan da; bada, nortasun ukitua ematen jakin izan du ertilari euskaldunak, Jaunaren aurpegian, agonia baten samina eta Aitaren borondatean jainkozko uztea, biak batera adieraztea lortuz; halako edertasun adierazkorrez lortu ere, non arrazoi osoz hartu izan den koadro hau “Espainia Berrian margotu izan den onenetarikotzat”.<ref>J.G. VICTORIA, ''Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio''. 107. or.</ref>
San Apronianoren martiritza. Mexiko hiriko josulagunen Profesa Etxerako ere margotu zuen Etxabek, San Apronianoren Martiritza, hain justu, hantxe, beren elizan gorde eta gurtzen baitziren delako martiriaren erlikiak; koadro hau hizpide luzeetako gaia izan da novohispaniako margogintzaren historialarien artean.
Honek ere, San Pontzianoaren koadroak bezala, konposaketa zabal eta korapilatsua du, eta martiriaren erdiko irudia –erdi biluzik den gorputz ederra agerian– lepoa moztuko dioten unean, distantzia desberdinetan kokaturiko pertsonaia ugariz inguraturik dago, lehen mailan dauden gorputz erdikoetatik hasi eta urrunean ia sumatu ere egiten ez direnetaraino.
Santiago Sebastiani florentziar eta escorialdar<ref>S. SEBASTIAN, El arte iberoamericano del siglo XVI. S.A. XXVIII.ean, 247‑250. or.</ref> manieristak gogorarazi dizkion koadro honetan nabarmenena, neurriz eta edukieraz korapilatsua izateaz aparte, hemen lerroz zuzena gainera, atmosferikoa ere bihurtzen den perspektiba jakintsua da, XVII. mendeko ertilari handiak bereizgarri duen pintura handia aldarrikatzen duelarik.
Loiolako San Inazio. Ezin utziko dugu aipamenik gabe Loiolako San Inazioren koadroa, Guanajuaton, Lagundiaren elizaren sakristian Elisa Vargas Lugok aurkitu berria duen eta inolako zalantzarik gabe Etxabe Orioren pintzeletik sortu zena. Lagundiaren fundatzailearen argazkirik goiztiarrena izatea da xehetasuna, dohatsu izendatu berri hartan egindakoa, alegia.
Antzinakoa izatearen balio horri, kalitatezko margolana izatearena erantsi behar zaio, ertilariak lortu baitu santuaren aurpegi eroriari kalitate hori ematen: bi aingeruen artean Espiritu Santuaren usoaren azpian, Jainkoa ikusteak zorabiaturik, aurpegi eroria baina mistikotasunaren mistikotasunez akitua agertzen da. Sanchez Coellorena den irudirik zaharrenean eta ofizialean azaltzen denaren antzekoa da, eta normalean hotz eta konbentzionalak diren barroko aldiko irudietan ezohiko Loiolako Santua adierazten da.
Frantziskotarrentzat. Etxabek beste margolan piloa egin zuen, Tlatelolcon 1609an sagaratu zen frantziskotarren Santiago elizarako. Hauetatik, bi oihal bederen gorde dira gaur arte: Portziunkula eta Ikustaldia; zenbaiten ustez, Erregeordetzako pinakotekan jasorik diren Deikundearena eta Elizan Aurkeztearena ere multzo berekoak ziren.
Portziunkula. Bisitan datozen guztientzat San Frantziskori Birjinak barkamen osoa eman zion Portziunkulako eliza horretan frogatzen da, euskal ertilariak duen gaitasuna lerro diagonalak lehentasun dituela jarrera eta itxura desberdineko bost pertsonaia lasai erosoan banatzeko.
Gure epaian, Etxaberen lanen artean hobekien konposaturikoa dugu hau, betiere, konposaketatzat, pertsonaien banaketa ez ezik, balio plastikoen –argiak, margoak eta abar– kokamen organiko egokia ulertuz.
Ikustaldia. Aurkikuntza bitxia gertatzen zaigu Ikustaldian bi emakume santuak ikuslearen aurrez aurre jarrita, eskutik helduta eta senarrak atzetik dituztela aurkezteko modua.67
Aipatutako beste bi lanak Etxabe Oriorenak izatekotan, halakoxe estilo aldaketaren bat sumatu beharko litzaieke.
Deikundea. Deikundean pertsonaia bien jarreretan antzezpen itxura bat eta barroko aldiko joerakoak liratekeen elkarrizketa-imintzioak antzematen dira.º
Elizan Aurkeztea. Aurkezpenaren koadroak Etxaberi –gai hau ukitu duten margolariengan sarritan ikusi izan den gauza, bestalde– konposaketa korapilatsu baten aukera eman zion: dozena bat irudi, gorputz erdiko bakarren batzuk lehen mailan, eta beste batzuk sakonean, denak perspektiba arkitektonikoan geometrikoki egituran zuzen uztaiturik. Hala ere, maisuaren eskua igartzen den begi tarte batzuen edertasun eta adierazkortasunaren ondoan, badira oso egokiak ez diren zenbait aurpegi –Jesus Haurrarena, besteak beste–, eta beste lantegiren batean egin zela pentsarazten dutenak.68
Katedralean. Mexikoko katedralean kokatzen ditugu:
Kristo zutabeari loturik. Mexikoko katedralean aurkitzen da gure ertilariak sinaturiko beste koadroetako bat: Kristo zutabeari loturikoa; Nekaldiko gertaera honen berezitasuna da, San Pedro eta beste emaile bat, bi aingeru kontsolatzaile eta koadroaren hondoko beste irudi batzuen ondoan, Jaunaren zigorkatzearen lekuko azaltzen direla. Etxaberen azkenetako koadro bat izan behar du 1616ko data duen honek, eta bere edukiz, nahitaez gelditasuna behar duen eszena batean mugimenduaren bilaketagatik eta gorputzaren margo argitsuen eta espazioaren hondo ilunen arteko kontrasteagatik, barrokismo apur baten lekukotasuna du. Nolanahi ere, anatomian akatsen bat baldin badu ere, ertilariak aurpegiei adierazkortasuna emateko duen gaitasunaren erakusle on bat da.
San Sebastianen martiritza. Mexikoko katedralean erakusten ziren oihalen arteko batek –zoritxarrez 1967ko sutean galdu zenak– San Sebastianen Martiritza erakusten zuen. Nahikoa da margolan horren argazkia, bere eskortzoengatik eta anatomia atletiko baten gaineko argi jokoengatik, Baltasar Etxaberen manierismoaren ale bikaintzat hartzeko. Jose Guadalupe Victoriak ziur asko euskal margolariarena dela ziurtatzen duena baldin bada. Esan daiteke Palentziako katedralean den El Grecoren egundoko San Sebastianen irudian inspiratu zela Etxabe.
Izendapenak. Euskal ertilariarenak direla esaten den lanen artean balio berezia dutela uste dugun bi azpimarratuko ditugu.
Texcoco‑ko katedraleko Eukaristiaren ezarpenak Cornelis Cort‑en koadro batean inspiraturikoa dirudi; baina bere osaketak ez dauka, gure ustez, grabatu flamenkoak duen batasun trinkoa; horren ordez, lehen planoan, eskuinetara, ikusleari begiratzeko burua biratzen duen apostoluarengan ertilariaren autorretratua eskaintzen duela du abantaila.69
Bi koadro. Profesako antzinako eliza beretik datorrelako, bi koadro interesgarri ere Etxaberenak direla esaten da:
* Bi Hirutasunak deritzana –Jainko Hirutasuna eta lurreko Jesus, Maria eta Joserena–, biribileko konposaketaren eredua da, baina kasu gehiago eginez pertsonaien banaketari, osagai plastikoen antolaketari baino;
* eta Mendekosteko eszena bat, beste kasu batzuetan bezala, koadro honi jatorria aurkitu zaio Ufizzi‑tarren florentziar Museok Ludovico Carli margolariaren grabatu batean.
Xochimilco‑ko erretaulan. Novohispaniako margolanen ezagutzaile eta adituek, esate baterako, Manuel Toussaint, Diego Angulo, Elisa Vazquez Lugo eta Jose Guadalupe Victoriak eman duten epaian diotenez, Xochimilcoko70 erretaula famatu eta miresgarritik Etxabe Oriorenak izan omen daitezke zenbait ohol, halako multzo zabala, inola ere, talde-lana izango delakoan.
Balorazioa. Laburbilduz, esan dezagun euskal margogintzaren eremua ia hutsik den XVII.eko mende honetan, Espainia Berrira emigratu zuen ertilari honen lana nabarmentzea ezinbestekoa dela, mende honetako ospetsuenen artean sailkatzerik ez izan arren, arreta berezia merezi baitu.
Beti eutsi izan zion manierismo era bati, irudien liraintasunetan, bere behin eta berrizko eskortzoetan, argi‑ilunen eta jarrera bortxatu aldeko zaletasun formalista samar batean eta, hasieretan, baita goibeltasun neurritsu batean sumatu ere zitekeelarik.
Apurka aberastuz zihoan bere paleta, veneziar ereduen eraginagatik agian, naturaltasun handiago eta tonalitate ilun eta grisetara bideratuz, hispaniar ereduekin etenik gabeko harremanetatik beharbada.
Aurpegiei espresio oso biziak eta oso ugariak emateko gaitasun horretan dago, batez ere, honen balioa, XVII. mendeko margolari gisa. Gorde direnak eta agirietan dauden lanak gutxi izan arren, adituek nahikoa iraunkorrak diren zenbait ezaugarrirengatik ezagutzen dute:
* diagonaleko antolaketaren zaletasunean;
* emakumezkoen aurpegiak, normalean obalatuak dira, kopeta handi eta aho txikikoak baina ezpain apur bat gizentxoak, betazal mardulak eta behatz luzeak;
* arropetako tolesdurak, aldi batean bederen, ertz askokoak eta zurrunak dira;
* aingeru mota berriz, lepo liraina eta adats kizkurrak, belarriak bistan utziz;
* gizonezkoen gorputz biluzien edertasun atletikoekiko atsegina, sentsual joerakoa da;
* adierazpide ikaragaitz nabarmena martirien aurpegietan.
Hauetako trazu batzuetan Martin de Vos‑en eragin garbia ikusi da antza.
Nolanahi ere, Baltasar Etxabe Oriok jakin zuen jasotako eraginak bereganatzen, eta handia izan behar zuen bere bizitzan zehar iritsi zuen ospe artistikoa, gure mende honetan oraindik ere gehiago estimatua izateko.
Fray Juan de Torquemadak Tlatelolco‑ko erretaula margotu zuenean ezagutu zuen, eta “bere artea parekorik gabea”71 zela aitortu. Dokumenturik ezean Baltasar Etxabe Orioren margolanak bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta baita bere biloba Etxabe eta Errioxarekin ere nahasten ziren aldi baten ondoren, XIX. mendean Jose Bernardo Couto idazlea euskal margolariaren berregite kritiko batean abiatu zen,72 eta horren ondoren XX. mendean, arte historialari ezagunek, laudorioen artean, lan monografikoak eskaini dizkiote Etxaberi.
Manuel Tousaint, gure ertilaria sakonetik ezagutzen lehenengoa denaren iritziz, Baltasar Etxabe Orioren lanak “Urrezko Aroaren benetako goitasunak iritsi zituela”73 eta beranduago berriz “kolonia aldiko gure arte guztiaren nortasun irudirik distiratsuena”74 zela azaldu zuen.
Diego Angulo ere oso baikorra azaltzen da beronen lanari buruzko bere irizpide kritikoetan.
Frantzisko Stastny‑k nabarmendu egiten du manierismoaren eta naturaltasun flamenkoaren arteko bilduma egiteko duen gaitasuna.
Elisa Vargas Lugo, mexikar artearen historialari sonatuenak “novohispanako margogintzako ertilari nagusitzat” jotzen du eta Etxaberen manierismo ausarta azpimarratzen, nahiz eta Trentoko Kontzilioaren ikonoei buruzko aginduengatik, Espainia Berrian sortu zen manierismoaren aurkako giroak azkar asko zapuztu zuen estilo berria.75
Bizente Berdusan: bertako maisu bat
Sarritako kanpoko ekarpen hauek Madrilgo Gorteko margogintzarekiko azaltzen duten interesarekin bat etortzen da oso “gorteko estiloa” deritzonarekin, bertako dei diezaiekegun margolarien artean emankorrena denaren jarduera bereizten baitu: Bizente Berdusanena. Ejea de los Caballeros‑en 1697an jaio zen ertilari Aragoar honek Nafarroako Erriberan utzi zituen bere margolanik gehienak. Bere emaitzen oparoa eta lantegiaren izen ona ikusita, bere prestakuntza aldiaz ez dezakegu dokumentuetan azaltzen den ezer esan. Nabaria da, bere lanek ia mende erdi bat osatu zutela, hau da, ezkondu egin zela-eta Tuteran 1655ean kokatu zenetik hasi eta 1697an hil zen artekoa.
Bere margolanak ikus daitezke:
* Tuterako katedralean –kapitulu‑gela eta Espiritu Santuaren eta Hiriberriko San Tomasen erretaulak–,
* Tutera, Corella, Alesbes, Fitero, Melida, Zentroniko, Balterra eta abarretako elizetan.
* Olite eta Funeseko erretauletan,
* Zuberoako ermitako oihaletan, Erronkarin, eta abar.
* Iruñeko San Domingo komentuan dagoen San Tomas Akinokoaren Apoteosia, (1664an sinatua).
Bere lanen batzuk Aragoera iritsi ziren.
Estiloa. Ia bere emaitza osoa erlijio gaietan oinarritzen da eta mendearen bigarren erdia estaltzen du, Austriatarren garaiko margolari handiak desagertuz doazen aldikoa. Bere prestakuntzari buruz dokumentuetan ezer azaltzen ez zaigunez, asmakizunetan ibil gaitezke, berarengan aurkitzen baitira, izan ere, besteak beste, une hartako ia margolari ospetsu guztien arrastoak: Velázquez, Ribera, Valdés Leal, Rizzi, Carreño eta Herrera el Mozo‑renak, eta baita bere garaikide izan ziren Claudio Coello eta Antolínez nahiz beste zenbaitenak.
Berdusanen lantegitik irten zen lan ugaritasuna, Nafarroan eta Tuteran mendearen hirugarren herenean oparotasun ekonomikoak gora egin zuelako izan zen zalantzarik gabe, erlijiosoen komentuek beren eliza barrokoak berritu zituztenean.
Berdusanek iluntasunetik margolan argitsu eta koloretsu aldera egin zuen bere garabidea. Leial zaio ia beti Velazquezen ondorengo pintzelkada solte eta ausartaren teknikari, margolanetan Velazquezi hilezkortasuna eman zion girotzea eta Berdusanek sarritan veneziar polikromia beroarekin nahasi nahi zituen efektu lurrintsuak bilatuz, bere marrazkiak zituen akatsak disimulatu nahi zituela dirudien eklektizismo batez, alegia.
Adierazkortasuna topatu nahiez zalantzarik gabe, bere irudiei naturaltasuna falta zaien jarrera behartuak ematen dizkie, buru eta besoetan. Konposaketa dinamikoetarako ez zaio gaitasunik falta; baina eszenatoki konplexuak ukitzen dituenean kontaketa ahaleginak zurgatu egiten du, konposaketaren batasun plastikoak baino gehiago.
Rubens‑ek iradoki zizkionak dirudite oihal batzuk: San Pauloren konbertsioa, Tuterako San Jurgi, Balterrako Itxaropenaren ermitako Jaunaren Agerkundea eta abar; baina bere mendeko ertilari ezagunen batekin lotu beharko bagenu, Juan Carreño eta Frantzisko Ricci bere garaikideak aipatu beharko genituzke.76 Hala ere, honek guztiak ez du esan nahi zenbait maisulan zoragarri zor ez diogunik, hala nola, Tuterako Santa Maria de Gracia ospitaleko Guztiz Garbia Neskatoa, Zurbaranen eskolako gozotasun dirdiratsua duena eta 1663an sinatua.
Hainbestekoa izanik bere lan emaitza, oso litekeena da bere seme Karlosek inoizka lagundu izana, bera baita, aipatutako San Domingo komentuko Santa Teresa Irakaslea koadroa sinatu zuena, 1664an.
Bertako beste zenbait margolari
Sonatuak izan ziren beste margolari batzuk hauexek dira:
* Matias Guerrero, Corellan kokatu zena,
* Sebastian Garcia Camacho, mendearen azken aldera Tuterako elizan margotu zuena.
Erriberriko merindadean XVII. mendean hala moduzko kalitateko margolariak jardun ziren. Hauetako batzuetan Madrilgo eskolaren eragina sumatzen da, esate baterako:
* Berdusanen garaikidea zen Antonio Castrejón, Erriberriko Frantziskotarren komentuan Jasokundearen oihal barroko handia sinatu zuena.
Ondorengo hauen eskuz margoturiko oihalen kalitateaz antzeko kontuak esan daitezke:
* Pedro, Migel eta Martin Ibiriku anaiengatik, denak ere desagertu ziren Lizarra aldeko komentuetan jardun zutenak dira.77 Delako Pedro Ibiriku batena, leinuko aitarena agian, izan behar du Lizarrako San Pedro elizako San Sebastianen Martiritza, une hartantxe ematen zen iluntasuneko errealismoaren adibide egokia.
== Binomio zail bat XVIII. mendean: artea eta fedea ==
Sartaldeko artea esaera sintetiko batean laburbildu beharko balitz, XVIII. mendea Estetikaren mendea izan zela esan beharko da hasieratik, betiere, neurketa bi aldetatik begiratuta:
* mende horretan Estetika zientzia filosofiko gisa jaio zenaren aldetik,
* eta arteak, erlijiotik estetikarantz abiatu zen pentsamenduaren eta bizitzaren sekularizazio batekin ados zegoen bidearen aldetik.
Ahaleginak egin ziren XVII. mendean –betiere, denbora ehunekoz neurtzeko ohiko gezur hori arretaz hartuta– frantses teorikoei esker artea bere egitekoaren arabera definitzeko: arteak “atsegin emanaz irakatsi” behar zuen. Halakoxea zen, Trenton eta Kontrarreformako idealetan inspiraturiko barroko artearekin iritsi eta lortu nahi zen helburuetako bat. Egia da, bai, gehiegizkoa edo nabarmen samarra izan zela artea, baina ez inola ere nabarmenkeria mesprezagarria, baizik eta baliagarria eta ugalkorra, sinestunen espirituarentzat. Berniniren eskulturetan enfasirik ukatu gabe, bere iruzkingile hoberenetako batek (Hibbard) zioen “Berniniren azken helburua funtsean ez zela eskultorikoa, espirituala baizik”.
Beraz, XVIII. mendea aurrera zihoan heinean, bikoteko horren izenetako bat deseginez eta disolbatuz zihoan. Irakastea baino garrantzizkoagoa izango zen atsegin ematea. Herri xeheak eta bere zuzendariek subkontzienteki hartutako arte-aukeretan eragin handiagoa zuen sentiberatasunaren eskariak adimenaren proposamenak baino.
Egia da, hasieran, Arrazoimenaren argitara setatsuki jotzeak, herria, Erdi Aroko izuetatik, sineskerien mamuetatik, aginpide hutsaren argudioetatik eta Inkisizioaren sinesgarritasunetik askatzeko balio izan zuela. Baita, erlijio gaietan, eszeptizismo hasiberri bat azkar iritsiko zela gizarte sekularrera ere. Historialariak luzatzen duen galdera da, sentimenen asebetetzeari pixkanaka lotzea eta galdera handi eta antzinako gai bikainenganako axolarik eza, ez ote dagoen artea beraren sustraietako nolabaiteko gainbeheran: gainbeheraz hitz egiten baitute gaur egun XVIII. mendeko artearen historialari asko eta askok.
Argitasunezko mendean Espainian eman zen hustasun artistikoaz hitz egin izan da, eta zalantzarik gabe iritzi gutxiesgarri honek beronen azterketa bertan behera uztera eraman du. Maila guztietako gertaera izan zen frantziar dinastia berriaren etorrerak eragindako gustuen aldaketa eta Espainiako sormen artistikoari nolabait ere lokartze bat eragin behar ziola esaten da, besteak beste, Goya jeinu aske eta hispaniar amorratu bat esnatu zen arte.
Laburbilduz esan dezakegu XVII. mendearen lehen hamarkadetatik mamitzen ari zen gizarte honen sakonean pentsamoldeen eta jokaeren ardatzak honela zehaztu daitezkeela:
* sinesmen tradizionalean krisialdi bat eman zen; arrazoimenaren arauak ezarri ziren misterio-zentzuaren aurrez aurre.
* Baina, paradoxikoki, atseginaren printzipioa lehen mailara igo zen.
== Arkitektura churriguereskoa eta rococoa ==
=== Estilo churriguereskoa ===
Jakina denez, churrigueresko izena, hainbat anaia ziren familia batetik dator, Churrigueratarrak,7 hain zuzen; hauetako hiru Jose Benito, Joakin eta Alberto gutxienez Gaztelan aritu ziren lanean XVII. mendearen azkenetik hurrengo mendeko bigarren herenera arte, erlijio arkitekturaren esparruan, batez ere.
[[José Benito Churriguera|Jose Benito de Churriguera]] (1665‑1725) izan zen garrantzitsuena eta berauxe hartu behar da izen‑emailetzat ere. Salamancako katedralaren (dorrea eta kupula) jarraipena eta herri bereko Clerecia (Josulagunen eliza) gidatu zituen 1693tik aurrera. Bere anaiekin Salamancako plaza nagusiko azken diseinuan esku hartu zuen. Egin zituen eraikinen arkitekturan neurritsua bada ere, Gaztelan, erretaula trazatzailerik barrokoenetakoa zen, honako hauek erabiltzen dituelarik:
* salomondar zutabeak,8 mahats‑hosto eta mahats‑mordoez estaliak,
* taulamendu mugituak,
* lorez eta igalizko markoztatzeak,
* mugimendu jarreran dauden aingeruak (Salamancako San Estebanen erretaulan, Segoviako Sagrarioaren kaperakoan, eta Plasenciako katedraleko erretaulan ikusten direnak).
Dena den, barrokoa gorengo adierazpenera eraman zuena [[Pedro de Ribera]] izan zen (1742), besteak beste, estipitea eta simetriarik gabeko ebakidurak zituen baketa handi gizenak osagai berri eta partikularrak erantsiz, non atariei ordura arte Europako arkitekturan ezezagunak ziren mugimenduaren eta edergarrien aberastasuna eman baitzien (Madrilgo Hospizioko ataria).
Churrigueraren zenbait diseinutan lotsati antzean azaltzen den estipitea –piramide zorrotz baten itxura duen eusgarria– Riberak hedatu zuen, harroina eta kapitela erantsita. Arkitekturazko paramentuei mugikortasuna eman nahiak estipete eusgarriaren konposaketa bitxi bat iradoki zion Riberari, fusteetan zati hauek dituela:
* lehenengo gorputzean buruz beherako piramidea,
* beste gorputzean kuboaren proportzioak,
* eta hirugarrenean jarrera zuta duen piramide tankerako gorputza.
=== Rococo estiloa ===
Kronologikoki rococoa, churriguereskoaren ondoren, barrokoaren azken alditzat har daiteke. Baina bi estiloen arteko mugak ezartzea ez da gauza erraza, besteak beste, penintsulako hainbat eskualdetan hainbat izaera izan baitzituen barrokoak. Andaluziako barroko bat bada, Churrigueraren garaikidea izanik ere, adreilu eta harri zurizko estalduraz musulman erara jokatzen duena; barroko katalan bat ere bada, europarraren arrastokoa; baita “pikor‑harrizko” beste barroko bat ere, Galizian bertakoa dena eta abar.
Churriguereskoa eta rococoa. Churriguereskoa arkitekturari eta bolumenetako plastikotasunari lotzen zaio, “erliebe ugari duen taillari” alegia, eta kanpo aldeko argi naturala eskatzen duela dirudi: erretauletan euskarriak eta hauen mentsulak aurrerago ekartzera jo zuen.
Rococoa, aldiz, euskarrien lautasunean, lerroen eta profilen jokoetan eta barruetako intimitatean adierazpide izatera jo zuen espiritua da.
Churriguereskoan simetria nagusi da; rococoan simetriarik eza gailentzen da:
* Gaztela indartsuan sortutako churriguereskoak, indar kementsua eta bizi oparoa iradokitzen du,
* frantziar gortean sortutako rococoak, grazia, emetasuna eta atseginzaletasun jarioak sorrarazten ditu.
Hispaniar penintsulan ulertu egiten da rococoa apenas itsatsiriko eskualdeak badirela ikustea.
Rococo estiloa eratzen duten osagaiak jatorri bat bera baino gehiagokoak direla dirudi. Rococoa bere jatorrian, neurri batean bederen, agian berehalakoa ez izan arren, diseinuan zenbait italiar arkitektoren ([[Gian Lorenzo Bernini|Bernini]], [[Francesco Borromini|Borromini]], [[Andrea Pozzo]]) lerromakur, landare eta fatxada ganbilen zalea da.
Arkitekturan mugimendurako joerak eman zion forma, rococoaren ezaugarririk berezkoena dela irizten den erretaula-oskolari. Frantziatik ekarria izan zen arrokaia, simetriarik gabeko profilarekin estilo berriaren bereizgarri izango zena. Zutabeei itsatsitako plakak dira kanpotik inportaturiko beste berritasun bat eta Oppenord eta Lepautre frantses arkitektoek asmaturiko apainketa-gaien grabatu bidez hedatu ziren. Bestalde, “apainketa honen alemaniar osagaia, apainketa txinatarra deitu ohi zaiona, garrantzia hartuz joan zen”.9
Barruko arkitekturan, rococoaren ezaugarririk ohikoena eta berriena, oraintsu esan dugun bezala, absidearen estalgarriari egokitzen zaion erretaula‑oskola da, esfera laurdenean diseinaturikoa. Bere ahurrean egokitzen da erretaula-tramankulua, eskultura-multzoak eta irudiak kokatzen ziren eszenatoki sakon baten modura, horrela antzerki‑izaera barrokoak berea duen efektu bisual eta plastiko berri bat lortuz. Hainbat tokitan saio batzuren ondoren, erretaula mota honen eredurik beteena Jose Benito Churriguerak egina ikusi zen, 1720 eta 1724 urte bitartean, Madrilgo Calatravatarren komentuko absidean. Inolako horma-hobia eta uztaitzerik gabeko estatuak altxatzen dira absideko mazoneria ahurrari itsatsirik.
Har dezagun gogoan, halaber, Berninik asmatu zuen erretaula-baldakinoa. Rococo artean izenda daitezke tenpleteak, erretaulatik isolatuta agertzen diren multzo horiek. Erretaula mota hori asko hedatu zen Gortean eta handik beste eskualdeetara igaro zen, osorik nahiz zatitan.10
Euskal Herriko hainbat eskualdetan barrokoa churriguereskoz ala rococoz jantzi zeneko denbora tarteen aldea ikusita, hemen ez zaigu batere erraza gure ohiko kronologia irizpideari leial eustea. Bestalde, gogoan hartzekoa da bertako eskulturagileen lanei dagozkien dokumentuetan dagoen urritasuna, mende honetan arkitektoen diseinuari eta mihiztatzaileen lanari funtsezko garrantzia ematen zitzaienez, hauen eskuetan uzten baitzen taillagileekin eta eskulturagileekin tratuak egiteko ardura. Hortaz, ez gara ziurtasunez erabakitzen saiatuko, oso nabarmenak direnak salbu, aipatzera goazen eraikin eta erretauletako eskultura-lan horien egiletasuna.
==== Nafarroa ====
Normala da churriguereskoa eta rococoa behatu nahi dituen historialaria elizetan barrura sartzea erretaulak kontenplatzera, edergarrietako berrikuntzak, zeren eta, hauexetan hartu baitziren ikusteko modu garbian. Batez ere, XVIII. mendea bete‑betean zen garai hartan eraiki izan ziren komentu‑elizetan ikusten da arkitekturazko egituren diseinatzaileek (Ordena Erlijiosoetako kideak normalean) ez dutela inolako goserik aurreko mendetik jasotako eskema tradizionalak hausteko.
;Churriguereskoa
Zalantzarik gabe, oraingoan edergarriz jori janzten diren egituretan eta euskarrietan oso nabarmen azaltzen diren ezaugarri barrokoen oharpenak aipatu beharko ditugu. Baina, churriguereskoa eliza barrutan hedatu zen oparotasun nabarmenez eta ausardia handienaz.
Nafarroan XVIII. menderako jada, barrokoa ganga, kupula eta beste arkitekturazko zatietan adierazten zen, oso lauak baina konposaketa dinamikoa duten erroleo modukoak osatzen dituzten zenbait igeltsuzko sareen bitartez. Ezin nabarmenago agertzen da hau, Tuterako Domingotar lekaimetan, Alesbeseko Portalean eta Cascanteko Erromesaren eliza berrian, adibidez.
Modu berean edergarriak kargatzeko joera Nafarroako bi dorre nagusietan azaltzen da: Tuterako katedralekoan eta Alesbesko Santa Eufemiakoan, baina erretauletan bereziki.
Nafarroan, XVIII. mende honetan, erretaulen taillatze-langintza gremio eta kofradietan antolatzen jarraitzen zuten. Tuterakoak nabarmendu ziren berritasun alderako zaletasunagatik. Erriberako hiriburu horretan, 1783an gotzain‑hiri bihurtu zen horretan Gurrea, San Juan, Viñes, Sola eta Serranotarren lantegiak ari ziren lanean eta erretaulen hitzarmenak egin eta ikonografia osatu ahal izateko, irudien eskulturagileekin eta oihalen margolariekin azpi-hitzarmenak eginez jarduten zuten lantegi hauek eta delako egitasmo hauek ordaintzeko ez zuten nagusi eta mezenasen beharrik izan.
;Rococoa
Beste zenbait lekutan bezala, Nafarroako Erriberan barroko soilaren klasizismo aldia igaro ondoren, XVIII. mende aldera, aldaketa bat gertatu zen Barrokoaren “apaina” deritzonaren aldera, bi aldi desberdinetan hedatuko zelarik:
* lehengoan XVII. mendearen azken hamarkadetan hasitako apainketa joerak jarraitu zuen, Churrigueraren lanean inspiraturikoak;
* bigarrenean, Nafarroak ordain eskasa eman zion: rococoarena. Espiritu horri erantzun ziona, berehalako batean neoklasizismoari bideak irekitzeko izan zen.
;Tutera
[[Fitxategi:Tudela - Iglesia del Carmen (Filipenses) 2.jpg|alt=Tuterako Karmengo elizaren erretaula barrokoa|thumb|Tuterako Karmengo elizaren erretaula]]
Tuterako [[Karmengo eliza eta komentua (Tutera)|Karmenen elizako erretaula]]. [[Neoklasizismo]] alderako aldaketaren hasiera, aurreko atalean jardun dugun Frantzisko Gurrea Casadoren lana den Tuterako Karmengo erretaulan suma daiteke jada. Aldi hau, aurretik eraikiak ziren elizen eraikuntza osatzeko dorre batzuk altxatzen zireneko garaia da. Barrokoa gainazalen apainketan iritsi zen bere gailurrera, klimaxera; nahiz lerromakurrak izan igeltsuak eskaintzen zituen erraztasunak egiaztatzean.
[[Predikarien Ordena|Domingotar]] lekaimeen komentuko erretaula. Churriguereskoaren ezaugarri den landare-formen loraldi harrigarri hori Tuteran ikusi zen goizenik, Domingotar lekaimeen komentuko erretaula nagusian, hain zuzen ere.11 Esana dugu jada, manierista ukituko bere erretaularen eraikuntza 1623an hasia zela, baina erretaula bera 1685ekoa dela. Hau ere Frantzisko Gurrea Garziak diseinatua delarik, badirudi Madriletik eraldatua izan zela une hartako gustu abangoardistaren arabera.
Gorputz bakarreko erretaula dugu hau, Berdusanen zazpi margolan markoztatzeko zeregina duena, hostotza fineko lau mentsula gainetan kokaturiko salomondar ordenako zutabe erraldoien eremu batean. Landare apainketa hau panel eta euskarriei itsasten zaie: salomondar zutabeetan sare trinko bat osatzen dute, berauen berezko kiribilak desagertzeraino ere iritsiko direlarik.12
Santa Ana kapera. Baina, estilo berri hau bereziki ikusgarria katedraleko Santa Ana kaperan agertu zen, horretarako beste aurreko kapera bat erabili zelarik. Lanak Joan Lazkano eta Joan Estanga arkitektoen diseinuaren arabera 1716an hasi eta 1724an amaitu ziren.
Oinplanoa oktagonala du eta fatxadan horma-ataletan txirlez estalitako horma-hobiak darraizkio, eta beroien gainera zuzenean igotzen diren tondoak petxinetan; zortzi leihoz markaturiko danbor-kupula batez estaltzen da, Rafaelek Erromako Popoloko Santa Marian eraiki zuen Chigi kapera imitatuz.
Honen apainketa oparoa, marmol oktogonaletan eta dena estaltzera egiten duen gaineko polikromiazko igeltsuetan oinarritzen da; gai geometriak dituen armazoi bat ikusten da eta bertan zeregin garrantzizkoa duten xaflatuak, eta horren gainean aingeru eta kerubin piloak, itxurazko errezelak, hostotzak eta lore kordak azaltzen diren.
Horrez gainera Kaperan Familia Santuari, sartaldeko Eliz Gurasoei eta Ebanjelariei eskainitako egitarau ikonografiko korapilatsu bat garatzen da.
Oparotasun bera ikus daiteke kaperako sarrerako atearen apainketan. Kanpotik eraikuntza adreiluzkoa da, harrizko zenbait osagai badituelarik.13
Espiritu Santuaren kapera, Tuterako katedralean, 1737 eta 1739 bitartean eraiki zen aurreko bi kaperen lekuak elkartu eta Epistola aldeko habearteari itsatsirik, tarte horretako zati bat arma gangaz estalia gelditu zen eta bestea berriz linternadun kupula arrauzkaraz. Baina, benetan barrokoa eta deigarria bere igeltsuzko apainketa oparoa da, eta, Santa Ana kaperako egitarau ikonografikoaren aldean oso bestelakoa ez delarik, apainketa modu hain geometrikoa ez izatea du bereizgarri.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Tuterak, XVIII. mendean barrena, jaiera handiko nagusi eta mezenasen eskariei erantzun beharrez, barrokoaren ugaltze bidean, zenbait elizetarako ale bikainak eskaintzen jarraitu zuen:
San Jose eliza. Tuterako kolegio‑eliza birmoldatu zuten Jose eta Antonio del Rio anaiak arduratu ziren (1749. aldera) apainketa oparoaz Josulagunen eliza (gerora San Jurgi parrokia) “eguneratzen”, jada rococoa aldarrikatuz.
Mariaren alaben Lagunartearen eliza izan zen birmoldaketa nabarmenena izan zuena; rococoaren presentzia azaltzen da esfera laurdenetan, irudiak eta margolanak baitaraturik dituzten laukien profiletan eta aurrekoak haina akidura sorrarazten ez zuen apainketa osoaren grazia atseginzaleetan.
Lekaime Kaputxinoen eliza. Nafarroako Erriberan, arkitekturari dagokionetan, azken barrokoaren erakusle on bat da lekaime Kaputxinoen Tuterako eliza ere. Adreiluzko fatxada agertzen du XVIII. mendearen erdialdera eraikitako honek mugimendu handiagoa du, aurreko aldiko komentuetako fatxada rococo jatorraren aldaera izanik, atarietako eta horma‑konketako taulamendu makurrei eta azalera osoa zeharkatzen duten moldura lerronahasiei esker.14
;Corella
Arrosarioaren eliza. Tuteratik Corellara jauzi eginez gero, 1657an eraikitze lanak hasitako Arrosarioko elizan konturatuko gara oraindik oso mamitsuak eta beren trataeran gutxi landuak diren lehenengo igeltsuzko lan barrokoak azaltzen direla, erlaitzetan eta elizaren beste leku jakin batzuetan itsatsirik.
Eliza honi sakristia erantsi zitzaion eta Arguedasko eliza bere garaikidearekin batera barrokoaren eredu da. Biak ere, saskigintzako lanak imitatzen dituzten igeltsuz apainduak daude, Yugoko Ama Birjina deritzanaren elizako gurutzaduran hedatzen direnen antzekoak.
Mikel Donearen eliza. Urte horietan bertan, XVIII. mendearen lehen herenean Mikel Donearen parrokiako hiru habearteak gurutzaduradun igeltsuzko landare eta aingeru apaingarriz estali ziren eta taillatze lanak Joan Antonio Gutierrez eta Pedro Onofrek egin zituzten. Maisu horiek berak izan ziren erretaula nagusiko nahiz bertako irudigintzaren arduradunak.15
Hasierako kanpaina batean, 1696an, churriguereskoaren eztanda horretan zenbait ertilari jardun zen inguru eta garaiko gustu orokorrari aurrea hartuz, besteak beste, Joan Martinez, Santiago Raon eta Joan Antonio Jimenez Romano. Jose Benito Churriguera bere Madrilgo erretauletan bistaratzen hasi zenaren ildotik. Aldi horretako ia erretaula guztietan bezala, oraingo honetan lan arkitektonikoak haratagoko garrantzia zuen, ikonografiarekin alderatuz.16
Alesbeseko Santa Eufemiaren eliza bere osotasunean XVIII. mendeko eraikina da, aurretik izandako eliza baten oinplanoa aprobetxatuz gurutze latindarra aukeratu bazuen ere.
Eraikin-lanak 1716an atera ziren jendaurrera eta urte horretan bertan Antonio Olea, Alfaroko maisua azaldu zen haien arduradun.
Corellako San Migel parrokiako maisuetako batek, lehendik aipatua dugun Joan Antonio Jimenezek, “eraikinaren traza” ere egin zuenak, garrantzi handiagoa izan zuen, dokumentuen arabera. Bere gidaritzapean hartu zituen, 1725ean, lau urtetan amaitzea lortu zuen gurutzadurako lanak.
Habeartea 1728an hasi, Anaia Luis Tafallako kaputxinoaren planoarekin eta Jose Arizmendi hargin‑maisuaren esku hartzearekin hasi zen eraikitzen, eta azkeneko hau arduratu zen sakristiaz eta erortzen ari zen kupularen berreraikuntzaz, 1734 eta 1736 bitartean.
Zabalera baino garaiera handiagoko duen habearteak, ilargixkak dituen kanoi‑erdiko gangaz estalitako hiru tarte ditu, eta saihetsetako bi kaperez gain: Ebanjelio aldetik bata eta honen kontrako aldean bestea. Egitura honen gainean igeltsuzko apainketa barroko bat garatu zen, Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperakoaren antzekoa.17
Karmeldar oinutsen eliza, aldiz, berea eraikuntza-data berantiarra (1754‑63) izan arren, eta erdiko paramentuaren bukaerako frontoi kurbatua kenduta, aurreko mendeko komentuen eskema bereri jarraitzen zaio.
;Sorlada (Lizarra)
San Gregorio Ostiakoaren santutegia. Ebroren Erriberatik ez oso urrun, Lizarrako merindadean, Sorlada baserriaren barrutian, mendiaren gainean kokamen hartuta aurkitzen da San Gregorio Ostiakoaren santutegia, 1044an Logroñon hil zen Ostiako kardinal santuaren hilobia XIII. mendean aurkitu zutenean erromes leku bihurtuz joan zen erromaniko aurreko antzinako ermitaren ordezkoa dena. Oraingo eraikina laurogei urteko lanaren emaitza da, orain daukan rococo itxura emanaz hasi 1694an eta 1771ean bukatu zena. Bere alderdirik garrantzizkoenak: ataria, dorrea, eta bere gelatxoa duen burualdea dira.18
Ataria egin zuen Bizente Lopez Friasek, Nafarroako hainbat elizatan egin zituen igeltsuzko apainketa-lanak medio, ospea hartu zuen Lizarrako arkitektoak berak. Hemen, gertuan duen Vianako Santa Mariaren atarian inspiratu nahi izan zuen. Bere ereduaren arabera, exedra erako ataria du eta esfera-laurdenean amaitua. Hormaren ahurtasuna, hegal handiz elkartutako eta azpil eran zabaldutako bi solairutako erretaula dela ulertu zuen, zeinetan Vianako euskarri klasikoak, bere kiribiletan bildutako lore‑uztaiak dituzten zortzi zutabe salomondarrez ordezkatu ziren: beheko solairuaren alde bakoitzean hiruna, mentsula sendoetako frisoetan ezarriak, eta beste biak zaindari santuaren irudiaren horma-hobia uztaitzen dutela. Txartelak, armarriak eta irudiak betetzen dituzte barruti guztiak, landare gaiak nonahi direla.
Dorreak, atariaren ondoren eraikia izan behar du, Joan Larrearen ardurapean. Hargin-lan bikaineko erakina da, barroko neurritsu erakoa, txikiagotuz doan oinplano gainean hiru gorputzez osatua, eta, hiru ordena klasikoen arabera, angeluetan diseinaturiko pilastrak itsatsiak dituena.
Elizaren barruan sartzen bagara, diseinu plastikotik begiratuta, harrituta uzten du habearteari eman zitzaion garbiketa neoklasikotik aske geratu zen kapera nagusiak.
Burualdea, Anaia Jose San Juan de la Cruz zeritzanaren trazari jarraikiz eraiki zen honi, egitura hirugingildun eman zion esfera-laurdenekoekin, multzo osoa, danbor airoso baten gainean kupula oktagonal eder batez erdiratu eta koroaturik.
Ez da oso urruti Errenazimentuko eraikin handien oroitzapena; baina barrokoaren ikusgarritasuna nonahi eta bere zati guztietan azaltzen da:
* barrunbea betez kupula-danborreko leihateetatik sartzen den argitasun distiratsuetan;
* hirusta itxurako gurutzaduraz lortu den alderdi eszenografikoan;
* edergarrien arrokaia osatzen duten era askotariko igeltsuzko sortetan;
* gangetako gailoietan ezarritako nitxoetan, petxinetan eta horma-ataletan kokaturik dauden imajina konplexuetan;
* aldare nagusiaren atzealdean irekitako erlikitegi-ganbaratxoan.
Egituren, argien eta urreen antolaketa harmoniatsu bat eratzen da horrela, barrunbe hau Nafarroako rococoaren multzorik erakargarrien eta liluragarriena bihurtuz.
;Iruñeko Merindadea
Ugari dira eliza barrokoak Iruñeko merindadean ere. Adibide batzuk baizik ez aipatzearren, gogora dezagun sarritan ematen direla aurreko elizen birmoldaketak.
Beste batzuk, aldiz, ia oinplano berrikoak bezala hartu behar dira, esaterako Azpilkuetako (1751‑52) San Andres eliza, Michoacan‑eko (Mexiko) gotzaindegiaren diruz eraiki izan zena.
Beste zenbaitetan berriz, rococoa alboko erretauletan azaltzen da erakusgai, Carcarreko Tomas Martinez arkitektoak trazatu zuen Eneritzeko (1762‑63) Santa Katalina eta San Martzialen erretauletan adibidez.
Eliza barroko zabala den Iturmendiko elizan orduan (1750) eraiki ziren bere gurutzadura eta burualdea, Martin Karrera (1758) gipuzkoarraren trazaren arabera.
Garesen garrantzitsua da San Pedro parrokiako birmoldaketa, eta baita herri bereko Hirukoiztarren komentuko multzoa ere, neoklasizismoa aldarrikatuz.
Iruñeko hirian estilo berri honetakoak dira:
* artzapezpikutegi Jauregia,
* San Joan Seminarioa,
* eta San Zernin parrokian eraikiak dauden kapera barrokoak.
===== Kanpandorreak =====
Nafarroan ez dira falta barroko estiloaren adierazle ederrak, hemen aipatu eta gogorarazi behar diren XVIII. mende honetan eraikitako kanpandorreak.
Erriberan, kanpandorreak harria eta adreilua nahasian erabili izanak bereizten ditu; hauetan nabarmena gertatzen da mudejarren tradizioa. Bereziki eder eta bikainak dira aurrez aipaturikoak:
* Tuterako katedralekoa, Domingo Gil eta Jose Ezkerrak 1682an hasitakoa,
* eta Jose Ezkurrak berak eraiki zuen Alesbesko Santa Eufemiarenekoa.
Gehienetan, aurreko aldietako oinarri prismatiko garai baten gainean altxatzen den kanpai-gorputz bat izan ohi da.
Lizarra aldeko eskualdean. Dorre horietan Logroñoko Santo Domingo eta Santa Maria la Redondakoaren eragina ikusi nahi izan da. Hauek, kanpai gorputz oktagonaletan amaitzen baitira:
* erdi‑puntuko arkuak dituztela,
* eta idi-begiak pilastra tartetan,
* kupula burutsu eta liternaz amaituz,
* beste erdi‑puntuez hornituak
* eta kiribildura eta piramide bidez eginiko apainketa aberatsa.
Zenbait aldagai dituzten arren, modu horretako adibideak ikusi ohi dira Aguilarren, Desoion, Deikaztelun, Andosillan, Carcarren eta abarretan; San Adriangoak ezaugarri rococo bat erakusten du.
Erriberriko merindadean badira adreiluzko barroko aldiko dorre batzuk, mudejarren trazeriaz janzten direnak: Funes, Milagro, Miranda eta abar.
Kantabriar probintzietatik gertueneko beste zenbait lekutan, maisu gipuzkoarren eragina sumatzen da; esate baterako, Inazio Gorriaran maisu donostiarrak diseinaturiko Iturmendiko San Migel dorrean (1753).
==== Erretaulak eta aulkiteriak ====
Oraingoan Nafarroako elizetan sartu eta erretauletako arteari so eginez gero, kanpoko maisu batzuen eragin bultzatzaileaz ohartuko gara lehendabizi. Halakoa behar zuen izan mende horretan gertatu zen erretaulen eskariak, non, gauza ziurra dirudien aipatutako Tutera inguruko ertilariek ezin izango ziotela hainbeste eskakizuni erantzun. Corellan, esaterako, Aragoiko, Andaluziako eta Murtziako beste ertilari batzuk onartu behar izan ziren erretaulak egiteko ala apaintzeko.19 Gauza jakina da, Lesakako komentu batzuetan ere, laster aipatu beharko ditugu eragin handia izan zuten kanpoko maisu batzuen esku-hartzeak.
Agoizko San Migel parrokian, beste erretaula nagusi handi batek ordezkatu zuen Joan Antxietak 1584an hitzartu zuen erretaula; erretaula horretatik, bere tokian esan genuen bezala, taillatutako zenbait ohol gorde dira eguneko erretaularen idulki txikian, bankuan eta kaleetan. Eguneko erretaula nagusia 1745 eta 1748 bitartean eraikia da Jakako Juan Tornés eskulturagile eta erretaulagilearen eskutik. Bankuko lau mentsula handiengatik nabarmentzen den eraikuntza da, zeinaren gainetik altxatzen diren erretaularen bi solairuak, hiru kaleak eta atikoa artikulatzen dituen kapitel konposatuzko lau zutabe erraldoi kalostradunak. Kaleen artetik gehien ikusten dena zaindariaren baldakinoa duen erdikoa da.
Juan Tornés beraren lana, Agoitzekoaren oso antzekoa da, Irunberriko erretaula, 1748an egile ahazturen baten Errenazimentuko ikonografia baitaratzeko eraikitakoa.
Erriberriko merindadean eta XVIII. mendeko arkitekturari dagokionez, funtsezko atal gisa adierazi izan da lehendabizi, XVII. mendeko azken urteetan eta XVIII.aren lehen erdialdean Birjinari eskainitako ermitena, eta garai horretan eraikitako komentuak gainera.
Trantsizio aldi horretakoak dira beste zenbait erretaula:
* Caparrosoko nagusia,
* Larragakoa, Fermin Larrainzar, Iruñeko arkitektoak diseinaturikoa.
Lizarrako maisuek esku hartu zuten Erriberriko merindadeko erretauletan, esate baterako:
* Dionisio Bilodakoaren Sortzez Garbiarenean,
* Faltzesko Arrosarioarenean, Neoklasizismo alderako rococo estilo garbitu batean gainera,
-Erriberriko20 frantziskotarren Komentuko San Frantziskoren estigmatizazioaren erliebean, 1779an Lucas de Menak egindakoan.
Aulkiteriak. Erriberriko merindadean bertako zenbait tokitan aulkiteria interesgarriak, erliebe ugari eta barroko aurreratuak, rococo alderakoak ere ikus daitezke: Mendigorrian, Uxuen, Caparroson eta abar.
==== Gipuzkoa ====
;Elizak
Gipuzkoan XVIII. mendean oinplano berri gainean eraiki ziren elizak ez direla bost baino gehiago izan esan daiteke; hain zuzen ere, honako parrokia-elizak:
* Donostiako Santa Maria (1742),
* Andoaingo San Martin (1758),
* Eskoriatzakoa (1759),
* Pasai San Pedrokoa (1763),
* Loiolako Santutegia.
Aitzitik, ez dira gutxi churrigueresko eta rococo estilo berriaren arabera apaintzen diren atariak, koruak eta batez ere, erretaula berriak dituzten kaperak. Halakoa izan zen mende horretan arkitektura zibilak iritsi zuen garrantzia, non atal berezi bat mereziko baitu.
Loiolako San Inazioren Santutegia. Euskal Herriko eraikuntza barrokorik handiena eta, bertako arkitektoengan sortu zuen eraginagatik, inolako zalantzarik gabe garrantzizkoena ere badena, eliza aparta eta ikastetxe galant bat bere baitan dituen Loiolako San Inazioren Santutegia da.
Loiolako San Inazioren jaiotetxearen jabeak, 1681an, Alcaziñasko Markesak ziren; eta hauek Loiolako maiorazkoa zena ez zatikatzeko eta ez besterentzeko ardura zeukaten. Austriako Mariana anderea, Erregina Amak, josulagunak eraginda, inola ere, leku horretan santutegi handi bat eraikitzeko nahia agertu zienean baino ez zuten erabaki “saldu, ukoa egin eta delako etxe ohoragarriaren eskualdatzea, bere Maiorazkoarengandik bereiziz...”, beraren eskubideak erreginari emanaz, eta zenbait baldintzetan aipatu helburuarekin etxearen eta bere lurren Zaindaritza erreginarengana eskualdatuz.21
Konpainiaren Fundatzailearen jaiolekuan bertan eraikitako Santutegia izanik, ulertzekoa da Institutu bereko kideak izatea hainbat herrialdeetan, eta batez ere Indiak deritzanetan eraikin lanak ordaintzeko baliabideen bila ibiliko zirenak, eta Erroman bizi zen Joan Pablo Oliva, Nagusi Orokorra izatea, bere aginpide eta aholkuez, diseinuaren egilea nor izango zen eta zein eratara eta baldintzatan burutua izan behar zuen erabaki zuena.
Berniniren ikasle izan zen Carlo Fontana italiar arkitekto ospetsua arduratu zen eraikinaren planoak egiteaz, Santua jaio zeneko Dorretxea bere barrenean hartzeko, baina guztiz aske uzteko baldintzapean; baldintza hau ez zen bete. Fontanak, onartu eta Loiolara22 bidali ziren planoak diseinatu zituen, baina inoiz ez zen etorri, funtsezko aldaera batzuk eginez, bertako maisu sonatuen bidez burutu ziren lanak zuzentzera edo in situ gainbegiratzera.
Johannes Begrand josulagun flandestarrak zuzenduak izan ziren 1688an lur‑berdinketa eta zimenduak jartzeko lanak. Gidaritza-lanak, 1693an, Martin Zaldua euskal maisuak hartu zituen. Asteasun jaioa zen Zaldua (1654‑1726), Loiolako eraikuntza-lanetan denbora osoko maisu nagusi sartu zena zuzenean 1693an.23
Fontanaren planoetan, eraikinaren oinplanoak, hegoak zabalduriko arrano baten itxura iradokitzen du. Delako planoei lotzeko erantzukizuna zorrotza bazen ere, arkitekto italiarrak aurreikusi ez zituen gure herriko baldintza klimatikoek beharturik, zenbait aldaketa egin ziren.
Ikastetxearen eraikuntza ezkerreko hegaletik hasi zen,24 elizan lanean jarduten zen bitartean josulagun elkarte txiki batek lehenbailehen bertan jarri beharko baitzuen bizitzen.
Elizan, beronen erdiko biribilunea eraikitzen ari ziren eta baita eraztun itxurako habeartea ere –dirudienez, Martin Zalduaren zorioneko asmakuntza izan zen–, Fontanaren planoak aldaturik.
Lanen gidaritza 1719an Oiartzungo Sebastian Lekuonaren (1662‑1733)25 eskuetara pasa zenean, arazo larri bat agertu zitzaion honi elizaren egitura biribila, bere arku eta gangak eta arkupe zabalari heltzerakoan.
Orduan Salamancako katedraleko maisu nagusiari, Joakin Churriguera arkitektoari, deitu zitzaion kontseilu eske. Churriguerak egun batzuk igaro zituen Loiolan eta elizako arkuen arazoa konpontzeko bere aholkua erabakigarria izateaz gainera, arkupeko tinpanoari eman zitzaion benetako churriguereskoaren izaera zehaztu egin zuen, erdian armarria, bi aldeetan kalostrak, eta bertako taillagile askori eman zitzaion apainketa sakona zituela.
Diametroz 20 m eta eraztun itxurako habeartean 33,50 m-tara zabaldutako elizaren biribiluneko esparrua, marmol beltzeko zortzi arku ausartez mugatua dago, lau zabalagoak eta garaiagoak ardatz nagusietan, eta hauen artean txandaka, beste lau makurragoak eta estuagoak, denak ere friso dotore batez koroatzen direnak.
Bigarren solairua marmol argiagoko danbor zabal eta garai batek osatua da, gerra‑gaiez apainduriko frisoa duela zokaloan eta zortzi leihate berdin lurrin‑ontziz uztaiturikoak, dena marmolean landua.
Lekuona 1733an hil zenean, eraikuntza-lanetan Inazio Ibero (1694‑1766) azpeitiarrak ordezkatu zuen.26 Loiolako Santutegiko lehen maisuaren lanaz gain, Inazio Iberori esker ditugu eraikuntza eta erretauletako lan ugari eta garrantzizkoak. Berak eta bere seme Frantziskok egin zituzten “une hartako hirietako birmoldaketa eta eraikuntza hidrauliko hoberenen enkarguak, eta peritutza, tasatze eta lur‑neurketak bereganatu zituzten, eta baita probintzia osoko komunikabide bizien norabideen trazaketa ere”.27
Frantzisko Ibero (1725‑1795) Churrigueraren eraginarekiko bereziki sentikorra izan zen eta elizaren eraikuntza bere amaiera arte gidatu zuen. Linternako lanak egin ziren 1731 eta 1734 urte bitartean. Pinakulua errematatzen duen eta 65 m-tako garaierara iristen den gurutzea, 1735ean, urriak 25ean jarri zen.
Data horretatik abiatuta danborraren eta laranjaerdi-formakoaren apainketari heldu zitzaion, arrosa tankerako marmol landuzko pabiloi azpiak erregeen ezkutuez jantzi ziren eta Bertuteen alegiazko zortzi estatua handiz apaindu.
Aldareetako eta erretauletako lanei 1739an eman zitzaien hasiera.
Erretaula nagusia eta bi pulpituak Inazio Iberoren diseinuaren gainean eraiki ziren. Lau salomondar zutaberen titakadura lan fina (alde bakoitzeko bina, baina zeiharka jarreran jarrita), hirugingildun arkuak nitxoetan, margo ugaritako marmol bitxizko mosaiko horretako hainbeste eta hain finki landutako ale ugariek erakusten dute Iberotarrak Churriguerarekin izan zuten harremanaren eragina. Erdiko nitxoan 1758an jarri zen zaindariaren estatua, Frantzisko Bergara valentziar eskulturagilearen lan bikaina, ikusiko dugun bezala.
Gerora jarraituko zuen beste erretaula, aldare, sarrerako burdin hesi, aldareetako eta arkupeko estatuekin eta abar.
Ikastetxea. Eraikinari dagokionez, eskuinaldeko hegala bukatu gabe gelditu zen, josulagunak 1773an Espainiatik boteak izan zirenean. Lanak, XIX. mendean zehar, geldialdi asko eginaz jarraitu ziren, eta 1885ean azken bultzada emanda, 1888an amaitu zen eraikuntza. Elizaren bikaintasun barrokoaren aldea handia da inguratzen duen Ikastetxearen soiltasun ia herreratarraren ondoan.
Erabaki ausarta izan zen baina asmatu egin zuen elizako Erretoreak, Fontanaren planoetan patiotarako izendatuak ziren bi leku zabaletan harrizko eskailerak(alde banatan bata) jartzeko erabiltzean. Beren eskailburuetan santu eta Aita Santuen estatua handiak jarri ziren gero. Harrizko eskailera dotore horiek, jangela aurrea, jangela, liburutegia, sakristiak eta hiru klaustroek edertasunez harrituta uzten duten multzoa osatzen dute, eta harmoniaren zentzua handitasun soil baten gustuarekin nola elkartu daitekeen erakusten. Otto Schubert‑ek “espainiar lur-azaleko josulagunen monumenturik distiratsuena” izendatu zuen.
Donostiako Santa Maria basilika. Gaurko Koruko Andre Mariaren basilikak hiri honetako parrokiarik zaharrenetarikoa dela dirudi. Dokumentuetan azaltzen denez, leku horretan Urgull mendiaren magalean, bat bestearen atzetik Birjina Mariari eskainitako elizak izan omen ziren, XII. mendetik hasita hiri honek nozitu zituen suteen ondorioz desagertuz joan zirenak, azkenekoak 1575ean eta 1688an Mota zeritzan gazteluko bolborategiko bi leherketen ondorioz. Koruko Andre Mariaren eta San Inazioren babespean 1728an sortutako Caracasko Errege Konpainia Gipuzkoarra bere zeruko zaindariari eliza berri bat eraiki beharrean gertatu zen.28
Lanak 1738an hasi ziren, diseinuaren begirunez klaustro gotikoa eta alboko etxeak bota beharrean gertatu zirelarik. Bere lehenengo arkitektoak, Pedro Inazio Lizardi29 eta Migel Salezan izan ziren eta hauek joan beharrean gertatu zirenez, Loiolako Santutegiko arkitektoaren seme Frantzisko Iberok ordezkatu zituen. Beronen eraikuntza 212.000 peso kosta zen eta ofizialki 1774an inauguratu zen.
Azaleran 2.773 m betetzen ditu. Barrutik baditu luzeran 55, 50 m eta 32,70 m zabaleran, eta 28 m garaieran (ganga jarraituraino eta 35 m laranjaerdi-formako loroiraino). Barruan 4.000 lagunentzako edukiera du. Barrokoa da bere estiloa, halakoxe rococo kutsua duena, atarian hobeto ikus daitekeenez.
Areto oinplanoa eta garaiera bereko hiru habearte dituena dugu, baina gangak gotikoak izaten jarraitzen dute, garaiera handiko pilastrez eutsitakoak, kapitelak kapitelen gainetan jarriaz disimulatzen saiatu ziren arren.
Barruan badira churriguereskotik eta rococotik hasi eta neoklasikora arte doazen kapera eta erretaulak. Multzo aberats eta harmoniatsua da horren ondorioa, eliza honi gipuzkoar hiriburuko elizarik ederren eta dotoreena izatearen sona eman zaio.
Andoaingo San Martin eliza. Indiano eskuzabal batek ordaindutako beste eraikin bat Andoaingo San Martin eliza dugu. Historia honen datu guztiak A. Manuel Lekuonak ikertu eta aztertuak dira.30 Andoainen jaioa zen [[Agustin Leitza]] eta Latijera, Peruko Erreinuko Kapitain Jeneralak, 1756an jada agindu zuen eta 1763ko abuztuaren 19an hil baino pixka bat lehenago bere testamentuan baieztatu, halaber, bere ondasunetako zati handi bat bere jaioterriaren aldeko beste eskaintzen artean, hiribilduko herri plaza eratzen zihoan lekuan aurrez aurre altxa behar zen parrokia berri baten eraikuntzarako erabilia izan zedila. Behar haina lur erosi zen eta A. Manuel Larramendi euskaralari sonatuaren kontseiluz, egitasmoaren diseinua eta obra, urte horietan Loiolako Santutegiaren lanen bukaera bere gain zuen Frantzisko Ibero maisuari eskatu zitzaion.
Badirudi arkitektoaren traza, Lucas Longak Elgoibarko elizan hartu zuen oinplano gurutze latindarrari jarraitzen zaiola, baina Andoainen Frantzisko Iberok, dorreaz gainera, bost tartetako arkupe luze bana erantsi zuen habeartearen luzeran.
Eliza berriaren eraikuntza 1759an hasi zen, Buruntza mendiko harrobiko harriez, eta 1770ean bukaturik zegoen jada. Frantzisko Iberorekin hargin* eta eskulangile-talde espezializatu handi batek esku hartu zuen, Frantzisko Azurmendi taillagilea jardun zelarik aldare nagusiko oskolari azken ukituak ematen eta Arrosarioko Andre Mariaren albokoa eraikitzen.
Karmengo Andre Mariaren beste albokoa egiteaz Frantzisko Ugartemendia arduratu zen, Azurmendi beraren diseinuaren gainean.
Sortzez Garbiari eta San Agustini eskainitako beste alboetako bi, hurrenez hurren, Jose Inazio Lavi eta Ugartemendiaren diseinuaren arabera gauzatu ziren.
Arkitektura mailan emaitza sendo eta trinkoa da, eta bere barrokotasuna ez da barrunbean bilatu behar, apainketan eta kanpandorrearen estiloan baizik. Eraikinaren fatxada bete eta ataripea sortuz altxatzen den kanpandorrean alegia. Eliza 1770ean inauguratu zen, dorreari azken ukitua ematea besterik falta ez zenean.
Eskoriatzako San Pedro eliza. Beste behin ere, indiano eskuzabalen dirua izan zen, hondamen-zemaika zegoena ordezkatzeko, oinplano berrian eraiki behar izan zen Eskoriatzako elizaren gastuak ordaintzeko erabili zena. Hiribildu hau Calahorrako elizbarrutiari zegokionez, gotzaindegitik behin baimena ateraz gero, Martin Karrerak31 egin zuen 1759ko lehen hilabeteetan eliza honen diseinua, ziur asko egun horietan harremanetan zegoen Inazio Iberoren aholkuak entzun ondoren. Eliza berriaren sagaratze-meza ospa zitekeen 1762aren azken aldera jada, baina lanak ez ziren hamarkada horren amaiera arte bukatu.
Eliza. Ia ezin esan daiteke bere oinplanoa gurutze latindar erakoa denik, zeren eta bere besoak oso sakonera txikikoak baitira. Fajoi‑arku eta arku toralen euskarriak kapitel dorikoen pilastretan ezarriak dira. Elizak presbiterioa poligonala du, eta lau tarte, gurutzadura eta koroarena kontuan hartuz gero. Kanoi‑gangak ilargixkadunak dira eta aldare nagusiaren aurrea ertz‑gangaz estalia. Petxina gainetan atseden hartzen du gurutzadurakoak. Barrunbe honek ia ez du apainketarik.
Tenpluaren oinetan kokatua dagoen dorrea da XVIII. mendearen erdialdeko giroan gaudela sentiarazten diguna; bere egituran Elgoibar eta Andoaingo ereduei jarraitzen zaie, habeartearen paraleloan bi aldeetara arkupeak dituela.
Pasai Donibaneko eliza. Pasai Donibaneko parrokia-eliza da Gipuzkoan oinplano berrian eraikitako elizen adibide bakarretakoa. Jose Lizardiren plano bat txikiegia zelako eta Inazio Iberoren beste bat garestiegia zelako bazterrera utzita, egun haietan Tolosako Santa Mariaren kanpai-horma eta dorreetan ari zen Martin Karrerari deitzea erabaki zen azkenean. Eraikuntza-lanak 1763an hasi eta Martin Karrera 1768an hil zenez, lanak bere seme Manuel Martinek (1742‑1804) jarraitu eta amaitu zituen, 1774an.
Elizak, alderdi batzuetan Herriko eliza kolumnariaren eskema jarraitzen du:
* pilastraz eutsitako gurutze-gangak;
* garaiera bereko hiru habearte, erdikoa besteak baino zabalagoa;
* hiru tarte;
* presbiterioa;
* korua, oinetan;
* bitxia bada ere, baoak gutxi: bi leiho hegoaldean; beste batzuk gezilehio modura dorrearen aldetik, leiho bat koruan eta beste bat presbiterioaren saihetsetara.
Deigarria da barroko airea oraindik arnasten den garaian eraikitako eraikin honen soiltasun eta apaltasuna, esate baterako, bere garaikidea den Donostiako Santa Maria elizaren aldean.
Dorrea elizaren eranskina da eta egokiago datorkio kanpai-horma deitura, Martin Karrera bere diseinatzaileak esan zion moduan.
;Atariak
Euskal Herria XVIII. mendean ez zen nabarmendu eraikuntza berri ugaritan, ez nolabait ere, zabaltze, berriztatze eta lehendik egokitzapenetan zirenetan bezainbat. Egokitzapen eta osatze hauek azken batean, eliza atarietan gauzatu ziren, estilo berri baten eta gustu berri baten adierazpenak horretan sumatzen baititugu.
Hernaniko San Joan Bataiatzaileren ataria. Gipuzkoan, horren adibide garbi bat Martin Zalduak, 1707an, Loiolako eraikinean ari zen bitartean, Hernaniko San Joan Bataiatzailea parrokiarako diseinatu zuen fatxadan aurkituko dugu.
Fatxada angeluzuzen bat da, frontoi triangeluar bati eusten dioten bi pilastra handiz mugatua, eta hauts‑babes baten modura arku erraldoi batek baitaratua duena. Atearen gainean zaindariaren irudia duen horma-hobia dago; eta saihetsetan, zutabe bikoitzen tarteek San Joan Bataiatzailea eta San Pedroren irudiak hartzen dituzte barruan –dokumentuetan oso argi ez dagoen egileren batenak–, idulki garai batzuen gainetan. Horretan guztian bada atari platereskoen kutsurik, baina sumatzen da une hartako barrokotasun neurritsua ere: arkuarte eta pilastretan gai naturalistak apainketetan, lore eta hosto-sortak, mahats mordoak eta lurrinontzi lerronahasiak.
Oñatiko San Migelen ataria. Barrokotasun neurritsu horretan diseinatu zuen Martin Zalduak berak Oñatiko San Migelen ataria. Hernanikoak bezala, atari handi honek arku handi bat du buruan: baina hemen arkubarnera deigarri bat darama, kerubinez eta bolutaz guztiz estalirik.
Ez da erraza Asteasuko maisuaren egiletasuna zenbatekoa den erabakitzea, zeren eta atari galant hau burutzen igaro ziren hiru urteren buruan beste maisuen lankidetza eskatu baitzen, eta horma-hobietan jarritako irudiak eta apainketaren zati handi bat behintzat Juan Bautista Suso eskulturagileari agindu zitzaizkion, eta berehalako batean hitzartu zen elizaren erretaula nagusirako.
Azkoitiko Santa Maria elizako ataria. Arkupea, petrila eta atarirako lehen diseinua Jose Lizardik egina izan zen 1725ean, baina eraikuntza (Inazio Iberoren aldaketaren bategatik edo) ez zen bukatutzat eman Xabier Inazio Etxeberriaren zuzendaritzapean 1734ra arte.
Ataria aparteko multzoa da: nitxo handi baten irudikoa, elizaren kontrahormen artean sartuta, eta ordena erraldoiko bi pilastraz mugaturik.
Bere ezkerraldeari atxikirik doa arkupea, luzeran elizaren azkeneko bi tarteak beteaz, eta zutabe dorikoen gainean atseden hartuz erdi‑puntuko sei arku dituela.
Atariaren exedra basamentu garai batez osaturik dago eta honen gainean zutabe bikoitzak alboetan, Joan Bautista Mendizabal eibartar eskulturagileak beranduago landu zituen eskulturak barruan hartzen dituzten horma-hobiak hegaletan dituela.
Erdian dagoen erdi‑puntuko arku batek ematen du elizarako sarbidea. Taulamenduaren gainean pitxerrez apainduriko apala. Kabujoiez ederturiko bost galloietako oskolak nitxo bat eskaintzen du erdikoan, Birjina zaindariarentzat.
Multzoak plastikotasun alaia duen arren, klasizismoko soiltasun kutsuak irauten duela esan daiteke.32
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Gipuzkoako beste lekuetan hainbat atari zuhurxeago ikus daitezke, Zegamako parrokian gurutzadurakoa esate baterako, Inazio Iberok diseinatua.
Dorreak
Kanpaientzat eraiki ziren dorreak dira une hartako barrokoa ezkutatzen duen egitura arkitektonikoen beste kapitulu bat, funtsean eta unibertsalki kristaua zen gizartean esanahi bat zuen kanpaiak jotzeak, gaur egun herrialde askotan desagertua bada ere.
Urretxuko San Martin elizako dorrea. Jose Lizardi, Asteasuko maisuari zor zaio, Tours‑eko San Martin elizako kanpandorrearen azkeneko gorputzaren diseinua. Poligonozko oinplanoa, angeluetan pilastrak, eta ia apaingarririk gabea da, kupula buruz eta baita ere buruduna den kupulatxo batez estalia dago, 1720 eta 1724 bitartean egina da.
Bergarako San Pedro elizako dorrea. Urretxukoaren estilo berekoa da Bergarako San Pedrorena (1737‑1743) eta goitik beheraino arkupeko dorre hau Jose Lizardi berak diseinaturikoa da eta kupula burudunen aldeko zaletasun berdintsua agertzen zaio, baina oraingoan barrokotasuna nabarmendu egin zuen, frisoen gainetan plakak sarriago, erlaitzetan zabalera handiagoko eta hutsarte eta konkorren txandakatze handiagoko edergarri ugarien bidez, horrela argi-itzalen jokoa areagotuz.
Zestoako Andre Maria Birjinaren Jaiotza elizako dorrea. Zestoako dorrean (1735‑1738), Jose Lizardik aurreko dorreen ezaugarri berdinak erakutsi zituen, dorrearen oinarri angeluzuzeneko oinplanotik kanpaien gorputzaren oinplano karraturako igarobidean irtenbide egokiak aurkituz eta barrokotasun zuhur berari eutsiz; beronen edertasuna goraipatu egin zuen Loiolako maisu nagusi ospetsua zen Inazio Iberok.33
Elgoibarko San Bartolome elizako dorrea. Inazio Ibero eta honen seme Frantziskori zor diegu Elgoibarko San Bartolome parrokiako dorrea, goialdeko zatia bederen, kanpaien multzoa, alegia; bi maisuek sinaturiko barrokotasun eder eta lirain honi buruzko dokumentu irudidun interesgarriak eta zehatzak gelditu zaizkigu.34
Andoaingo San Martin dorrea. Lehenago ere aipatu dugu, elizaren fatxadan bertan, Frantzisko Iberok eraikitako Andoaingo kanpandorrea. Elizaren sarrerari aterpea egiten dion dorrearen kokamen honek nortasuna ematen dio eraikinari. Multzoaren batasuna simetrikoa areagotu egiten du, elizaren fatxada zabalera nabarmenduz. Honen barrokotasuna bere edergarri xehe eta oparoetan dago. Eraikin-masak landare moduko osagaiez apainduak dira, eta eraikin-lana estaltzen duen laranjaerdi-formako abiagunea harrizko loroi handiek inguratzen dute. Kupulatxoari ere eransten zaio osagairik, kiribildurak eta loroi ñimiñoak. Hau eta erdi‑puntuko arkuak koroatzen dituen zatituriko frontoi bakar batek eta beste xehetasun batzuk alaitzen dute eliza honen kanpoaldeko multzoa, ia kutsu rococoz.
Frantzisko Iberoren beste dorre batzuk
* Ia antzeko gauzak esan daitezke Usurbilgo Salbatore parrokia-elizako dorrerako arkitekto berak diseinatu zuen kanpandorreaz, kupularen abiagunean kalostra eder batez jantzi zuen horretaz (1761‑1764).
* Hondarribiko Jasokundeko parrokia-elizako dorreak ere osagai lerronahasi ugari agertzen du (1764‑68).
* Frantzisko Ibero berak diseinaturiko Hernani, Gaztelu eta Ordiziako dorreek, aldiz, bestelako estilo bat dute nabarmen, trinkoagoa eta soilagoa, azpeitiar maisu iaioa, gustu neoklasikoaren argitasun eta xumetasunarekiko sentikorrago izaten hasia balitz bezala.
Neoklasikorantz garatuz
Hain zuzen ere, Gipuzkoako dorreen ardura kronologikoak erakuts diezaguke garapen estilistikoa, barroko churriguereskotik neoklasikoa aldarrikatzen duen egitura soilen alderakoa.
Ibarrako San Bartolome elizako dorrea. Hala, Ibarrako elizarako Martin Karrerak diseinaturiko kanpandorreak (1761‑70), adibidez, Iberoren dorreekin kidetasun garbia du. Eliz aurrea dorrearen eredu bera da, baina hemen arkupeak ez doaz habeartearekin paraleloan.
Karreraren ardura bere fatxadaren aurrekotasuna sendotzea da, elizpearen estalguneko itzalak aurrearen goieneko horma-atalen lautasunarekin kontrastea bilatuz, arkupearekin batasun estua osatzen duten hegalen bidez.
Erdiko balkoiaren gainean zutasuna azpimarratzen duen biribil-formako baoarengatik bereizten da Iberotarrengandik eta apaingarrien soiltasungatik eta kanpaien multzoa edertzen eta mugatzen duten pitxarren berdintasun eta bikaintasunagatik, halaber.
Tolosako Santa Maria elizako dorrea. Hala ere, Martin Karrerak barrokoaren aldeko izaten jarraituko du kanpai‑horman, alboetan bi kanpai multzo dituela koroatu baitzuen Tolosako Santa Mariaren fatxada galant eta biluzia.
;Erretaulak
Baina ez da zalantzarik, elizetako erretauletan azaltzen dela, luze eta zabal, barrokoaren espiritu askea; beharbada, une honetako zaletasunak eragiten duen gehiegikeria formala eta apainketa birtuala harriaren taillan baino errazago gertatzen delako zuraren taillan.
;Sebastian Lekuona
Pasai Donibaneko San Joanen erretaula nagusia. Sebastian Lekuonari agindu zitzaion erretaula hau lantzeko, Loiolako eraikinean maisu nagusi ziharduen bitartean.
Gorputz bakarrekoa da, bankuarekin eta biribileko errematea gorputzaren neurri berekoa duela. Alboetako kaleetan, idulkiko kerubin buruez ederturiko mentsula handien gainetan eta horma-hobiak saihetsetan dituela, salomondar bi zutabe handi zutitzen dira. Euskarri hauek, orbel eta mahats mordo gizenez nahaspilatzen diren hamaika zuztarrez inguraturik daude. Horma-hobietako hiru arkuak ohiko erdi‑puntukoak dira, sakonera txikiz baina edergarri ugariz egin eta eutsiak.
Zaindariaren irudia, alboetako Pedro eta Paulo Santuenak eta goieneko mailako San Mikel Goiaingeruaren taillak Felipe Arizmendik eginak dira, gerora oroitaraziko dugun bezala.
Oiartzungo San Estebanen erretaula. Bere jaioterria zen Oiartzungo parrokiako hiru erretaula Sebastian Lekuona berari esker ditugunak: Gurutziltzaturiko Kristori, eta Loiolako Inaziori zein Xabierko Frantziskori eskainiak (1721).
Hiru ale hauek ia egitura bera eta oso antzeko apaingarriak dituzte, arku hirugingilaren azpian dagoen Gurutzeak izan ezik. Neurri txikikoen erakoa da, kupulako danbor kalostraren azpian osaturiko ilargixkekin oso egoki lotzen dena. Hemen ere, arku batek erdiratzen du erdiko horma-hobia,salomondar zutabeekin.
Inazio Ibero. Bikaina da Inazio Iberoren erretaulen emaitza, eta historialariarentzat garrantzizkoa da azpeitiar maisu handiaren aurrerabidea ezagutzea, egiturazko eta klasizismoko zorroztasun batetik hasi eta ia gehiegizkoa den Loiolako erretaula nagusi barroko eta rococo arterainokoa.
Azpeitiko Sortzez Garbiaren erretaula nagusia (1737). Hiru kale ditu, erdikoa tenpletearentzat, solairu bakarrekoa eta saihetsetakoak bi solairutakoak, irudientzat horma-hobiak dituztela, eta landarez jositako bost kiribileko salomondar zutabeak igotzen dira, churrigueresko zentzu oso nabarmena dutela.
Loiolako Santutegiko erretaula nagusia. Aipatu berria dugun eta M. Isabel Astiazarainen ikerketen ondoren zein egilerena den zalantzan jartzen ez den Loiolako Santutegiko erretaula nagusia, oso litekeena da Azpeitiko erretaularen garaikidea edo lehenagokoa izatea, agian.35
Harritzekoa ere bada, baina badirudi hurrengo erretaulen eskarietan –Azkoitiko (1742) eta Tolosako (1744) Klaratarrentzat– Iberok segurtasunez egiten duela rococo aldera:
* erretaula‑oskola hautatzen du,
* salomondar zutabeak alde batera uzten ditu,
* apaingarrietan neurritsuagoa da, aurreko erretauletan irtenegia eta handiegia izan baitzen.
Fermin Larrainzar. Urte horietan Iraurgiko haranetik, Goierrikora igarotzen bagara, erretaula barrokoetan ale ugari topatuko dugu.
Lazkaoko erretaula zistertarra. “Langintza anitzekoa, arkitekto, eskulturagile, mihiztatzaile eta arotz”36, halaxe sinatzen zuen Fermin Larrainzar nafar maisuari esker dituzte Lazkaoko Santa Anaren Zistertar Errekoletoen komentuko erretaula nagusia eta alboetakoak, 1714an Iruñeko elizbarrutiko ikuskatzailearen bisita ondoren hitzarturiko lanak. Erretaula honek, 1718ra baino lehen eraikitzen hasi ez zen honek, baditu idulkia, hiru kaletan banaturiko gorputz bakar bat, banku garaia, suge ildasketako lau zutabe erraldoiez mugaturik, eta elizaren burualdeari egokitzen zaion zirkuluerdi-formako profila duen atikoa.
Inazio Zendoiak tramankulu hau xehetasun guztiz deskribatu ondoren, lotura kronologikorik eza ikusten du, une hartakoxea zen apaingarrien aberastasun ugariaren eta ordurako erabiltzen ez ziren ildaska uhintsuak zituzten zutabe bihurrikatuen erabileraren artean.37
;Joan Antonio Iparragirre
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Idiazabalgo San Migel parrokian arte gaietan arduraduna zen Joan Antonio Iparragirre maisua, arkitekto eta taillagilea ere badena, Idiazabalen jaioa bazen ere, Seguran bizi zena. Berarekin egin zen 1734ko abenduan Familia Santuaren alboko erretaularen hitzarmena eta bi urte beranduago, erdiko nitxoan San Inazioren irudia eta nitxo apalagoetan [[Frantzisko Borjakoa|Borjako Frantziskoren]] eta Xabierko Frantziskoren mukuluak” eduki beharko zuen beste berdin bat eskatu zitzaion.
Astigarretako San Martinen erretaula nagusia. Iparragirrek bere ardurapean 1745an hartu zuen. Haren arkitektura gerora berriztatua izan zenez, ezin jakin daiteke une hartako churriguereskorako zaletasuna zein mailatan bereganatu zuen.
Frantzisko Ibero. Frantzisko Ibero arkitektoak erretaula asko ditu bere eskuei esker eginak, bere aita Inazioren aldean.
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Aizarnako elizaren alboetako erretaulak eskatu zizkioten 1751ean, bata Arrosarioko Amari eskainia eta San Inaziori bestea. Egitura ahur samarra duten aleak dira, lau mentsuletako basamentu baten gainean lau zutabezko gorputz bat, eta gainean atikoa osatzen dutenak. Apainketak, xaflen, buru hegodunen, loreen eta fruituen bidez estaltzen du zoru guztia.
Azkoitiko Klaratarren erretaulak. Hamar urte beranduago diseinatu zituen, halaber, Azkoitiko Klaratarren alboko erretaulak, bere aitak ordurako diseinatua zuen erretaula nagusiaren ondoan. Aitaren lanarekin alderatuta, barrokotasun oso aurreratua baten ausardia adierazten dute Frantziskoren erretaulek, horma lau bati atxikitzean, zeiharka ebakitako erlaitz gainetan kokatuta dauden zutabez markaturiko bere erdiko kalea aurreratzen du erretaulen egitura irtenak. Taulamendua egitura berari egokitzen zaio.
Beste zenbait erretaula. Begien bistakoa da hauetan eta Eibarko San Andres parrokiarako diseinatu zuen alboko erretaulan (c. 1765), Frantzisko Iberok sentikor jarraitzen duela plastika churriguereskoarekin.
Beste zenbaitetan, bere Lizartzako Santa Katalina elizako erretaula nagusiaren azterketan, esate baterako, xumetasun klasiko alderako aldaketa usnatuko balu bezala, arruntasun eta xumetasun handiagoa eta hostotza apaingarri gutxiago aholkatzen ditu.38
==== Bizkaia ====
Bizkaian churrigueresko erako eliza askorik ez da. Mende honetan bizkaitar arkitekturak eskaintzen duena, batez ere, hauxe da: jarraibide baten erakustea, esperimentatzeko ausardiarik eza eta zaharkitutako estalkiekiko leialtasun itsua; fantasia sortzaileaz hitz egitera bultzatuko gaituen ezer ez, alegia.39
Lekeitioko San Jose eliza. XVIII. mendearen lehen herenean bukatu zen Lekeitioko San Jose eliza (Josulagunen Antzinakoa); aurreko atalean hitz egin dugu bere eraikuntzaz. Gaur egun ere 1680an sortu zenean zuen estilo soil bera du; baina litekeena da bere ataria, bere apaindutako markoa eta bere frontoi oker zatitua eta guzti, Loiolako Santutegiko arkitektoek eginiko aldaketaren bat izatea.
Durangoko Santa Anaren eliza. Durangon Uribarriko Santa Mariaren eta San Agustin komentuaren arteko bilketa bat da Santa Anaren eliza (1720), Lazaro Laincerak40 egindako lan honetan apaingarrien biluztasuna gailentzen delarik.
Ezkerraldeko (Somorrostroko) San Joan eliza. Abangoardiari mendearen erdialde hartan zitzaion erresistentziaren froga bera da Somorrostroko San Joanen hau, bere piramidezko dorre eta gurutzadura gotiko konkordun estalkiarekin.
Bilboko San Nikolas eliza. Lehenago jardun dugun bezala, espazioaren barroko italieratzaile ikusmolde bakarra Inazio Iberok ekarri zuen 1743an Bilboko San Nikolas elizara. Hondamenean zegoelako goitik behera botatako aurreko eliza baten esparrua bera betetzen du. Bertako harginekin eman zitzaion hasiera 1743ko egitasmoaren eraikuntzari, Antonio de la Vega menditar maisuaren gidaritzapean, eta ez zen bukatutzat jo mendearen azken urteetara bitartean, eliz ospakizunen hasiera 1756koa bada ere.
Eliza. Karratu perfektu bat da oinplanoan eta erantsita du presbiterioa. Karratu hau beste karratu handiago batean sartuta gelditzen da, elkartzen diren bi esparru angeluzuzen sorraraziz, burualdean sakristia osatzeko eta oinetan aparteko bi kapera antolatzeko. Eremu oktogonal edo biribilaren itxura ematen diote lau exedrek, karratua nagusitzen zaiolarik elizari.
Ftxadanan, Elgoibarko dorrearen antzeko diren bi dorre zutitzen zaizkio alde banatan. Fatxadaren horizontaltasun ukitu gaitza leundu egiten dute dorreek eta kanpai-hormak. Eliza bilbotar honen barrunbeak Santa Inesen eliza erromatarraren oroimena ekartzen du gogora; baina, badira Loiolako frontoiaren oroitzapenak ere atari artikulatuan, eta gotikoarenak, dorreen sarbide zorrotzetan.
Balmasedako San Seberino eliza. Lehen aipatu dugun Lazaro Lainceraren diseinua (1728) duen San Seberino elizako dorrearen aipamena egitea ere komeni da.
Hargintzan aditua zen Laincera, eta zenbait eraikin-lanetan Martin Zalduarekin batera esku hartu zuen Euskal Herrian: Azpeitian –normalean hemen bizi izaten baitzen–, Berritzen, Elgoibarren eta abar. Urretxuko elizako dorrearen diseinua egin zuen, gerora Lizardiren diseinuak ordezkatu zuena, eta 1717an Zumarragako elizaren dorrea diseinatu zuen, halaber.41
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Bizkaiko erretaulen diseinatze eta eraikitze barroko churriguereskoari dagokionez, eskultura lanei buruz bereziki hitz egingo dugunaz gain, nahikoa bekigu berriro ere Julen Zorrozuak Bizkaiko erretaula barrokoari buruzko ikerketa sakon eta oso dokumentuari lotzea.
==== Araba ====
Gasteizko San Frantzisko komentua. Arabar lurraldean XVII. mendearen azkenean, barrokoa bere apaingarrietan aldirik oparoenera iritsi zenean, Gasteizko San Frantzisko komentua eta eliza izan ziren egin zirenetan lanik behinena, historiaren eta artearen distira zenbait mendez bizi ondoren, erabateko hondamendian amaitu zen lan itzela.
Komentuak XIII. mendeko klaustro polit bat zuen eta eliza berebiziko tenplu gotikoa zen, zortzi tartetako habearte bakarrekoa; beroni XVI. mendean arkupea eta zenbait kapera erantsi zitzaizkion. Eliza, XVI. mendearen inguruan, churrigueresko gustuko igeltsuzko apainketa arranditsu batez jantzi zen guztiz, gangak izan ezik; honen idatzizko dokumentuak eta argazkiak ugari dira. Delako desamortizazioa zela eta, 1835ean bere gainbehera hasia zenez, 1930ean multzo osoa goitik behera eraitsi zen.42
Honen estilo eta garai berekoak dira:
* Santa Mariaren kolegio‑elizako sakristia eta
* San Pedro parrokiako dorrea.
;Arabako Lautada
Arabako Lautadakoetan, esan daiteke, oinplano berriko elizarik ez zela aldi honetan eraiki.
Gangaren batzuk trazerietan eraldatu egin ziren, are konplexuagoak bihurtuz.
Eraiki zirenen artean:
* arkupeak, esaterako, Inazio Ibero maisuaren eskuz egindako Aguraingo San Joan elizakoak,
* atariak, Ilarduiako San Migel elizakoak,
* koruak, Migel Salezanen eskuz egindako Narbaxako San Esteban elizakoak,
* sakristiak eta kanpandorreak.
Gustuaren aldaketa adierazten duen testigantza da dena.
Erretaulak eraikitzen. Berrikuntza gehiago antzematen da erretaulen arkitekturan, hementxe hedatu baitzen batez ere rococo estiloa.
Eliza askotako erretauletan oraingoan asko dira arrosetak, zuztarrak, lore uztaiak, aingeruak, xaflak eta ildaskaturiko zutabeen fusteak, horma‑hobi tontorrak eta irudien oinazpikoak estaltzen dituzten oihal zintzilikariak.
Alor horretan izen berezia bereganatu zuen Joan Bautista Jauregik, Gasteizen eta Arabako beste lekuetan erretaula asko diseinatu zituen ertilariak.
;Arabako Errioxa
Gauza berak esan daitezke XVIII. mendeko Arabako Errioxaz, eraikin-lan batzuk amaitu eta hondatuak ziren beste batzuk konponduko baitziren:
* Oinplano angeluzuzen baten gainean zutitutako Oioneko Santa Maria eliza eraikin berria da, zirkuluerdi-formako absidea eta ilargixka-ganga duena.
* Kripango San Joan Bataiatzailea parrokian ere estali zen XVIII. mendean, ilargixkadun estalkia esferaerdi-formako kupulaz (1774‑1788).
* Mañuetako Antigoako Andre Mariaren elizan eta Santa Maria Morenaren elizan, halaber, kupulaz estali ziren gurutzadurak.
* Eltziegoko San Andres parrokiako zenbait kaperatan erretaula rococoak eraiki ziren.
* oinplano oktogonalaren gainean eraiki zen Plazako Andre Mariaren ermita eta esferaerdi-formako gangaz estali, Eltziegokoa ere.
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu aldean ere ez zitzaion sarrera horren aisa eman barroko apainari.
Trebiñuko San Pedro eliza honen ganga hiru euskal harginek jasotakoa zen 1700ean.43
* bikaina da kanpaientzako dorrea, Jose Elejalde Axpeko arkitekto apartak diseinatu eta eraikitzen hasi zena (1774).
* kupula eta linterna beranduago Joan Antonio Etxeberriak eraiki zituen, 1790ean.
Dorreak.
Eskualde horretan asko dira XVIII. mendeko dorreak eta kanpai-hormak.
* Arrietako dorrea. Arrietako dorre lirainaren goieneko gorputzak, gar‑irudiz, esferaz eta idi-begi ugariz apainduak, Jose Elejalde beraren eskuz eginak dira (1775).
* Albaitako dorrea. Eskoriatzako Joan Zubia maisuak diseinua egin eta Gatzagan bizi zen Joakin Elejaldek eraiki zuen.
* Paiuetako dorrea. Joan Zubiak berak diseinatua da eta Eskoriatzako Jose Elejaldek eraikia.
== Bertako eta kanpoko eskulturagileak ==
Esan liteke urte horietan zehar (1650‑1730) –arrazoiez idatzi zuen Velez Chaurrik– “Euskal Herrian eskulturaren gainbeherarik gordinenean aurkitzen garela”.44 Ez da erraza zehatz‑mehatz adierazten Euskal Herriko eliza barrokoetako imajinen ekarpen ugaria ez ote zen, ugazaben, kofradien eta mezenasen aldetik, bertako maisuengan nahi zen kalitaterako beharrezkoa zen mailarik ez zela ematen-eta, horren kontzientzia hartze baten ondorioa. Garbi dago historialariarentzat Antxietaren jeinuak ondorengo belaunaldietan ertilari on askorengan arrastoa utzi izan bazuen ere, eta Gregorio Fernandezen artelan eredugarriek bere garaikide euskaldun batzuengan fantasia sortzailea ugaldu, lorratz distiratsu hau urte gutxiren buruan itzaliz joan zela. Ia ezin aurki dezakegu, XVII. mendearen bigarren erdian, lanean ari ziren maisuen artean kanpoko lantegietatik ez datorren izenik, inola ere ez behintzat Salvador Carmona edo Juan Pascual de Menaren talentu sortzailearen ondoan neur zitekeenik.
Gure ustez, bertako maisuetan talentu pobreziaren kontzientzia izan bazen herritik kanpora bilatzera bultza zituena, ugazaba eta mezenasak imajinetako eskakizun naturala asetzeko gai ziren ertilariak, bidezkoa da gure aipamena horietatik hastea.
=== Kanpoko eskulturagile batzuk ===
Sierratarrak. Euskal Herrian XVIII. mendearen bigarren erdian egin ziren artelanetan, Medina de Riosecon kokatu zen Sierratarren familiaren esku hartzea nahikoa aztertu izan da.45 Tomas de Sierrak sortutako lantegia zen, bera hil ondoren, bere semeek eraman zutena.46 Litekeena bezala pentsatu izan da Anaia Jazinto Sierra lantegiko bere laguntzaile, Frantzisko, Tomas, Jose eta Pedroren anaitzakoa zela eta dokumentuetan saiatu zirela Gaztelan eraikitako erretaula askotan bere esku hartzea –bakarka nahiz taldean– nolakoa izan zen bereizten.
Sierratarren Segurako eta Oñatiko erretaulei dagokionez, arrazoia begien bistakoa da, Frantziskotarren ordenako Segoviako Ayllon‑go komentuan bizi zen Anaia Jazinto Sierra eskultura-maisuaren ordena berekoak baitziren komentuko erretaula hauek.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula. Anaia Jazintori 1742 eta 1745 urte bitarte horretarako deitu zitzaion Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula egitera eta eraikuntza-lanak, zatirik handienean, komentu horretan kide ziren Lardizabal familiako bi lekaimek ordainduak izan ziren, Segurako parrokiako erretaula nagusiaren emaile eskuzabala ere izan zen Martin Lardizabalen arrebak, hain zuzen ere.
Anaia Jazintok berak egina izan behar du, inola ere, egitura handi honen diseinua –bankua eta ordena erraldoiko zutabeak dituzten hiru kale–,47 Maria Birjinaren eta frantziskotarren Ordenaren ohorez programa ikonografiko zabal bat eskatzen zuena: Birjinaren istorioak bankuan; Sortzez Garbia zaindari moduan, Hungariako Santa Isabel eta Portugaleko Santa Isabel lagun dituela; goragoko mailan San Joan Sahagunekoa eta Santa Klararen irudiak, amaieran Birjinaren Koroatzea duela; eta alboetan San Joan Kapistranokoa eta San Paskual Bailon. Eskulturen zerrenda osatzeko erants ditzagun alboetako erretauletan dauden San Frantzisko eta San Antonio Paduakoaren estatuak.
Arruntena da halako multzo konplexuez arduratzen zen lantegi bat izatean, kalitaterik oneneko lanak lantegi-buruen zeregina zela pentsatzea. Oraingo honetan Gaztelan eginiko lan dokumentuetan ahaidetasun estilistikoarengatik, Inazio Zendoiaren iritziz, Sortzez Garbiaren eta Hungariako Santa Isabelen irudiak lantegi-buru gorenak, Anaia Jazinto Sierrak, eginikotzat hartzea da arrazoizkoena.48
Manuel Martin Hontañon. Kanpoko beste ertilari bat aipatuko dugu orain, jaiotzez Gaztelakoa (Burgoskoa), Manuel Martin Hontañon eskulturagilea.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaulak. Manuel Martin eliza bereko alboetakoen irudiez arduratu zen, 1754an Jose Joakin Arizaga eta Joan Antonio Iriarte maisuak hitzartu zirelarik eraikuntza horretarako.
Alboetako erretauletan, beren erdiko nitxoetan, adierazkortasun bikaineko aurpegiak dituzte eta seguruenik aldare nagusiko irudirik hoberenak taillatu zituenaren lanak dira –San Frantzisko batean eta San Antonioren irudiak bestean–, baina horiek salbuetsiz gero, gainerako eskulturek ez dute halako kalitate artistikorik.
Oñatiko Bidaurreta komentuko erretaula. Frantziskotar ertilariek “an echo un prodixio” gogoan hartuta, Oñatiko Bidaurreta komentuko Lekaime Frantziskotarrak beren esku-hartze bat eskatu zuten erretaularako. Erretaula berri hau 1751‑1753 hirurtekoan egina izan zen, aipaturiko Segoviako komentuan bizi ziren Anaia Jazinto Sierra eta Anaia Esteban Lopez bi fraideen zuzendaritzapean.
Horien programa ikonografikoa zeharo zabala da: bankuan, lau ebanjelarien irudiak erliebean eta Kristoren Haurtzaroko eszenak; lehen gorputzean, San Agustin, San Frantzisko, San Jose, San Joan Ebanjelaria, Santa Klara eta San Antonio; bigarren gorputzean, Birjinaren gurasoak; goieneko zatian, Mariaren Koroatzea eta Eliz Gurasoak.
Badirudi Anaia Jazintoren anaien ardurapean egon zela lan hau. Erretaularen erdian balkoi modura zintzilikatua eta aingeru handiez koroaturik dagoen Birjinaren ganbaratxoa bereziki bitxia eta interesgarria gertatzen da. Urreztatu eta polikromiaz jantzitako eskulturak gailentzen dira polikromiaz jantzi gabeko mazoneriaren gainean.
Joan Antonio Hontañon kantabriar ertilaria Pedro de Borjesekin batera aritu zen:
* Amorotoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan (1737‑38),
* Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulan, bertako irudiez Elorrioko Joan Munar arduratu zelarik (1754‑58).
Ramon de Solar Santoñakoa:
* San Joan zein San Kosme eta San Damianen irudiak eta Gordexolako erretaula nagusian Gurutze bat taillatu zituen (1753‑55),
* Zornotzako erretaula handiko eskulturetan ere esku hartu zuen.
Manuel de Acebo. Jaiotzez Arnuerokoa baina Bilbon bizi zen beste kantabriar honek, Gamiz‑Fikako Santo Kristoren ermitan utzi zuen lanen bat (1785).
Pascual de Mena. Donostiako Santa Mariaren basilikan, Pascual de Menaren gubiari eskaini zitzaion Familia Sagaratuaren aldarea.
Robert Michel. Robert Michel frantziar honengana jo zen, Lepantoko garaipena zela eta, mirari bat konta zezakeen erliebea tailla dezan.
Caetano Pace. Munduan zehar sakabanaturik zebiltzan josulagunek Loiolako Santutegiaren arkitektura eta arte-ekimena garai hartan haiek eginikotzat jotzen zutena, bistakoa da ezagutzen zituzten ertilari onenak esku hartu zezaten nahi izatea. Eta beroiengana jo zuten, zalantza handirik gabe, eraikin handiaren imajinagintza eta apainketa osatzeko.
Izen oneko eskulturagile erromatarrari deitu zitzaion, Caetano Paceri, Portugalen lan batzuk bazituela eta, egokiera horri helduz, Aguraingo harri zuriz landu zezan basilikako arkupean erromesari arrera eginez elizarako sarrerako ate handi nagusiaren gainean dagoen San Inazioren estatua.
Eskulturagile berak, elizaren barruko aldetik, kupularen abiapuntuan kokaturik dauden Bertuteen zortzi estatua handiak lantzeko erantzukizuna hartu zuen.
Migel del Mazo. Beste estatuagile maisu bati, Migel del Mazo santandertarrari esker eginak dira santutegian bertan arkupeko nitxoetan jarri ziren Xabierko Frantzisko, Borjako Frantzisko, Kostkako Estanislao eta Luis Gonzaga josulagun santuen eskulturak, hil berria zen Caetano Pacek eginiko diseinua jarraituz berak landu zituenak (1738‑39).
Frantzisko Bergara Bartual. Loiolako basilika handiaren eder lanetan lagundu zuen beste eskulturagileetako bat izan zen Frantzisko Bergara Bartual, 49 Erroman egin zituen bere lanen batzuengatik izen ona harturik, batez ere, Vatikanoko basilikan habearte nagusian miretsi daitekeen Alkantarako San Pedroren estatua erraldoiagatik agindu zitzaion Loiolako erretaula nagusiko erdiko nitxoa betetzen duen San Inazioren estatua. Valentziar eskulturagile bikain honek eskultura barroko eder honen eredua egin zuen, benetako berniniar mugimenduaz eta rococo graziaz jantziz; baina, berau urtutako eta zizelaturiko zilar xaflan lantzea Giuseppe Agricola –Bauer izeneko ertilari baten italierako izena– erromatar lantegiaren ardura izan zen.
Estatua Loiolara 1758an iritsi zen.
Tomas de Gorozollo. Bestalde, Azpeitiko Soreasuko San Sebastian parrokian ere kanpoko ertilari batengana jo zen, Tomas Gorozollo eskulturagilearengana, alboko erretaulako Borjako Frantzisko, Luis Gonzaga eta Kostkako Estanislao Santuen irudiak egiteko. Erdiko horma-hobian, urte batzuk lehenago egindako San Inazioren irudi bat jarri zen.
Tomas Gargollo. Inazio Iberok diseinatu, eta Frantzisko Inazio Azpiazu azkoitiar maisuak egin zuen Tolosako Santa Klararen komentuko erretaularako Tomas Gargolloren imajinak hitzartu ziren, eta Tolosan (1744) bizi bazen ere, Trasmieran, Meruelo bailarakoa zen honek urtebete baino gehixeagoan egin zuen bere betebeharra erretaula bete-beterik utzi zuten hainbat neurritako 22 mukulurekin.50
Santiago Marsili. Gure begirunea eta esker ona merezi duten lanak Euskal Herrian egin zituen beste kanpoko ertilari italiar bat Santiago Martini da; bertan bizitzera etorria dirudi, urte luzeetan Gipuzkoa eta Nafarroako hainbat lekutan bizi zela agertzen baita. Eskultura ugari egin zuen Marsilik, XVIII. mendeko hirurogeita hamargarren hamarkadan, Amasa eta Abaltzisketako erretauletarako. Inazio Zendoiak eta Julen Zorrozuak dokumentu ugariz bereziki jantzi dituzte hauek eta, merezi duenez, eskulturagile honen barrokoarekiko etengabeko leialtasuna eta bere lanen bikaintasuna azpimarratu dituzte.
Bistakoa da Berniniren eskulturak ongi ezagutzen zituela, aipatutako erretauletako nitxoak betetzen dituzten santuen irudiak, izan ere, agertzen duten mugimendu eta bizitasunagatik, italiar maisu handiaren estiloa ekartzen dute gogora: tolesdura hanpurutsuen astintzearen atzean eta [[kontraposto]] apur batez anatomia ezkutatzeko iaiotasun bera, adierazpen plastiko orekaturako gaitasun handi bat erakutsiz.
Marsili 1772an ere hitzartu zen, Billabonan bizi zenean, Andoaingo –horren eraikuntzaz lehen aritu gara– San Martin elizan alboko irudiak taillatzeko. Lau dira zaindari estatua handiak –Arrosarioko eta Karmengo Ama Birjinak, Sortzez Garbia eta San Agustin– “bikainak egituraz –dio Manuel Lekuonak– nahiz eta ez hainbat espresioetan, graziarik falta ez zaien dozena bat baino gehiago irudi txikiez gain, erlaitz eta koska gainetan aingeru handiak...”.
Pedro Ramirez de Arellano. Ez da ahantzi behar Tafallako eskualdean Aragoiko ertilarien ekarpena ere, besteak beste, Pedro Ramirez de Arellano eskulturagilearena, bere bizitzako azken urteetan (1766‑1771) Azkoienko parrokiako erretaularen ikonografia, Ante Portam Latinam San Joanen historia eta lau apostoluren eskultura ederrak landu eta zuzendu zituena, Zaragozako Pilareko Amaren Kapera Santuan egin zuen lanagatik sonatua den eskulturagile honen lanik onentzat har daitekeen multzoa delarik.51
Carmonaren elkartea. Faltzeseko San Joan Ebanjelaria parrokiako alboko kaperetarako Madriletik inportaturiko zenbait estatua ere aipa dezakegu, denen artetik Sortzez Garbiarena nabarmenduz, hazpegietako fintasuna, gozotasun rococoa, eta kontraposto apurrak salatzen dutelarik Salvador Carmonaren lantegia.
Beste zenbait. Inportaturiko estatuen atal honetan, gogoratu behar da, halaber, Madrildik ekarritako eskultura multzoa, Erriberriko Frantziskotarren komentu eta elizan aurkitu zena. Eliza Marko domingotarrak diseinaturikoa da eta azpeitiarra zen Frantzisko Iberok 1745 eta 1757 bitartean egina.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Eta honek Euskal Herrian lan ugari utzi zuen mende hartako ertilari handiarengana eramaten gaitu.
Mende horretan, Herriko arte ondarea aberasten duten kanpoko ertilarien esku-hartze sail luzean, bi dira adinez eta jeinutasunez antzeko izateagatik azaldu behar diren eskulturagileak: Luis Salvador Carmona eta Juan Pascual de Mena.
==== Luis Salvador Carmona: bere euskal artea ====
Ilustrazioaren mende horretan Euskal Herrian ikusi zen eskultura lanik ugariena eta arte kalitatez aberatsena Valladolideko Luis Salvador Carmonari esker izan zen (1708‑1767).
Sortu berria zen San Fernando Errege Akademiako eskultura irakasle honek bere bizitzan zehar lan guztiz oparoa egin zuen; 200 eskultura baino gehiago beharbada, gaur egun hauetatik dokumentatuak 180 zenbatu daitezkeenak, gehientsuenak erlijiozkoak direlarik. J.A. Villabrile eta Ron‑en lantegian bere sei urteko prestakuntza eta trebakuntzan, teknikoki lortu zuen iaiotasuna ia birtuosoaren mailakoa izan zen. Churrigueraren inguruko harremanetan eta berak miresten zituen aurreko maisu guztiak barneratzeko zuen gaitasun handiaz, jakin zuen bere eskultura-lanei ematen modan egoten hasia zen rococo gustuarekin ederki uztartzen zen edertasun, fintasun eta sentiberatasuna.
Halaxe lortu zuen bada ezagutzeko erraza den eta bere‑berea duen estiloa, estatuen muturretan zurari ematen dion mehetasunean.52 Harrian aritu bazen ere, erlijiozko eskultura garrantzizkoenak normalean zurez eginak daude eta bere lantegitik jada apainduak eta polikromiaz margotuak irten ohi ziren, baita zenbait data jarri eta sinatuta ere.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 27.jpg|alt=Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.|thumb|Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.]]
Oxirondoko Santa Marinaren erretaula. Bergara. Euskal Herrian Carmonaren lehenengo esku-hartzea Bergarako Oxirondoko Santa Marinaren erretaula nagusikoa izan zitekeen, Madrilen bizi zen eta erretaulari churrigueresko diseinua eman zion eskulturagilearen laguna zen Migel Irazusta arkitektoak eskaturik beharbada. Caenek dioenez, Salvador Carmonak Bergarako aldare nagusirako “berezkoa baino neurri handiagoko hamabi eskultura egin zituen”. Denetara hamabost dira, baina batzuk neurriz txikiagoak. Artelana 1742an egin zen.
Santa Marina martiriaren irudia, erdiko nitxoan azaltzen dena, zoragarria da eta berniniren plantarik ez zaio falta.
Zaindariaren irudi inguruan, maila desberdinetan, beste irudi batzuk azaltzen dira:
* zutik, Abdon eta Senen martiri Santuen irudiak;
* Jeronimo eta Agustin Santuenak, eserita; baita lau Bertuteen alegiak diren beste batzuk ere.
Eliza bereko beste kapera batzuetarako Carmonak zenbait irudi zoragarri taillatu zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina, irudi atsegina, handitasunez eta xamurtasunez betea, Mariaren izenekoetan eskulturagile honen ohikoa izan zen,
* San Joserena,
* San Migelena, berezkotasun eta mugikortasun-adierazpide harrigarria duena,
* eta batez ere, Santa Teresa aparta, ertilariaren jeinuaren ahaleginez lortutako maisulana. Bergarako multzoan bera da ederrena, Karmelo ordenako eliz guraso santari egin zaizkionetan ederrenetakoa. Gorpuzkerazkoa baino barruagoko bizitasun espirituala islatzen duen mugimendu diskretua, eutsiezinezko goiargitze mistikoaren indarra laburbiltzen duen edertasun harrigarria agertzen zaio aurpegian eta tailla oso finean, santaren soingainekoan ehunarekin lehiatzen dela dirudiena; eta bera den guztian rococo eta klasizismoaren laburbiltze txundigarri bat da.
Idiazabalgo San Migelen erretaula. Bergaran bere lan bikaina lantzen ari zen bitartean taillatua izango zuen Salvador Carmonak Idiazabalgo San Migelen estatua.53 Delako Idiazabalgo erretaularen diseinua bere gain hartua zuen Migel Irazustaren aholkua ontzat ematen zen, baina San Migel Carmonaren gubiaz egina izatea eskatzen zitzaion.
Segurako Jasokundearen erretaula. Aurrekoa bukatu orduko Segurako erretaulako imajinak eskatu zitzaizkion eta neurri naturaleko 42 estatua egin zituen. Lan itzel bat dugu hau, jaiotzez Segurarra eta Indietako Errege Kontseiluko kide zen Joan Martin Lardizabal Elortza izeneko mezenas baten diru-laguntzaz ordaindua zen, hain zuzen.
Migel Irazustak hemen ere jardun zuen, zeren eta, erretaularen mazoneria Diego Martinez Artze bere ikasleari eskatu baitzitzaion. Lanaren tratua 1743ko uztailean eginda, dena bukatuta –erretaula eta horrekin batera imajinak– 1747ko martxoan ekarri ziren.
Gipuzkoako multzo barrokorik guztizkoena da, zalantzarik gabe, Segurako erretaula, rococoaren efektu xarmangarriak bere goiengo gradura igotzen dituena. Beheragoko mailatan Pedro eta Paulo Santuen irudiak ganbaratxoaren alboetan. Baina goiko mailan, zerua lurrarekin lotu nahia garbi azaltzen da, Birjina Mariari bere heriotza igarotzetik zeruko aintzaraino jarraituz. Erdiko nitxoan, keinu eta jarrera desberdineko apostolu guztiek hilobi hutsa inguratzen dute; eta lurreko eszena horren gainean, goialderako mugimendu batean oskol galloiak betetzen dituzten hodeiak eta aingeruen hierarkia zalapartari bat askatzen dira Birjina zorabiatuari zerura laguntzeko Espiritu Santuaren eta Aitaren bedeinkapen-irudiaren azpian.
Kontua da, agian, Leongo katedral nagusiko erretaulan Tomé‑tarrek eraiki zuten antzeko multzo batean inspiratua izan zitekeela Carmona.54
Berrogeita hamargarren hamarkadan eskultura baliotsu sail bat iritsi zen Nafarroako zenbait parrokietara, antza denez, ertilari handi honek Nafarren San Fermin kofradia madrildarrarekin zuen loturaren bitartez egindako tratuaren ondorioz eta Gortean bizi ziren nafarren emariei esker.
Erriberriko Frantziskotarren elizak, janzteko zenbait irudiz aparte, baditu bi eskultura bikain ere:
* Asisko Frantziskorena, jarrera gogoetatsuan, gurutzea eskuetan duela, Pedro de Menak sortua izan zen ikono-mota bere eginez.
* Viterboko Santa Arrosarena, aurreko irudiarekin bikotea osatuz, haur hazpegiak eta kristalezko begiak dituela, berriro ere ertilariak naturaltasuna eta formetako edertasuna lotzeko duen gaitasuna erakutsiz.
Azpilkuetako eliza. Eliza honetarako egin zituen, Valladolideko Museoak daukanaren oso antzekoa eta alboko kapera batean gurtzen den Gurutze politaz gainera, gizon eta emakume santuen irudiak. Nafarroako bi zaindariak, San Frantzisko Xabier eta San Fermin, eta San Andres; hauetakoren bat datarekin eta sinatua dago (1752).
Besteak beste gailentzen dira:
* erretaula nagusikoa, hazpegi oso bitxi eta biziak dituen San Andres izenekoa.
* eta saihetseko kapera batean, Arrosarioko Ama Birjina, distira eta gozotasun keinu hori duena behin eta berriz azalduko da, Carmonak oso berea eta bakarra duen eta beti ezagutzen den Birjina sortuz.55
Salvador Carmonaren ukaezinezko Arrosarioko Ama Birjinaren eredua da eta molde berari leial zaiona aurkituko dugu:
* Arizkuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula nagusian (1757), lehentasunezko kokamenean,
* Azpilkuetako alboko aldare batean,
* Lekarozko San Bartolome elizan,
* Doneztebeko San Lorentzorenean,
* Elizondoko Santiago elizan (izendatua),
* Erratzuko San Pedrorenean (izendatua),
* Ziortzako Santa Mariarenean (Bizkaia).
Lesakan San Martin elizako erretaula. Salvador Carmonaren eskultura sail bat duen zorioneko beste nafar hiribilduetako bat dugu hau. Lehen aipatutako Tomas Jauregi arkitektoak, Jose Zuaznabar (Ermukoa) eta Manuel Ariznabarreterekin (Tolosakoa) batera, 1751 eta 1754 artean eraiki zuen erretaula nagusi galanterako egin ziren.56 Erretaula horretan zutitzen diren hogeiren bat mukulu horietatik eta Carmonaren lantegiko jatorri ia ukaezina dutenak erretaulan erdiko tokiak betetzen dituzten Sortzez Garbiaren eta San Martinen bi multzoak dira:
* Sortzez Garbiarena gustu finekoa da eta, Gartzia Gaintzaren iritziz, “Salvador Carmonaren eskulturarik onentzat eta alaitasun irribarretsuaren eta dotorezia rococoaren adierazle ontzat har daiteke”.57
* San Martinen taldea, elizaren izenekoa denez erdiko horma-hobi batean kokatua dago, baina oso goian, gotzain intsignia eta guzti agertzen zaigu, hazpegirik adierazkorrenak aurpegian nabarian jartzen saiaturik.
Beste hainbat lan. Nafarroako beste leku batzuetan ere badira Salvador Carmonaren lantegian eginikoak jotzen diren eskulturak:
* Sesman (Arrosarioko Ama Birjina, San Rafael eta Asisko San Frantzisko),
* Faltzesen (lehenago aipatu dugun Sortzez Garbia, San Joakin eta Santa Ana),
* Goizuetan eta abar.
Euskal Probintzietan ikus daitezkeen Valladolideko maisu handiaren lanik berandukoenak Loiolako Santutegirako eskatu zitzaizkion hiru eskulturak dira. Bere bizitzako azkenekoen artean ere sar daitezke, 1763 eta 1764an eginak izan baitziren:
* Josulagunen aldetik oso bultzatua izan zen 1726an santu aitortutako –San Estanislao Kostkakoa eta San Luis Gonzagakoa‑ bi gazteen estatuak, zeinaren aldeko jaiera gazte kristauen artean eta elizako aldareetarako izendatuak ziren arren, Ikastetxeko ezkerretako hegalean eskailburua dotoretzen bukatu dute.
* Zaindaritzako Birjinaren estatua, basilikako aldare baten buru dena. Badira garrantzizko dokumentu batzuk Salvador Carmonaren egiletasuna ziurtatzeari buruzkoak, bere bizitzako azken urteetan murgildurik zegoen depresio eta malenkonia egoera gaindituz egin zituenei buruzkoak.58 Ertilari honek igaro zuen makalaldi arimikoaren lekuko izan ordez, bere jeinu izaeraren heldutasuna agertutzen duen eskultura da, Birjinaren irudiari edertasun eta bake betetasun miresgarri bat erantsiz. Ondoren Arrosarioko Ama Birjinaren eredua etorri zen, Errege makilaren ordez arrosarioa harturik.
==== Juan Pascual de Mena: Bere euskal lana ====
Carmona baino zazpi urte gazteagoa zen eskulturagile handi hau (1707‑1784), Toledoko Sagra herrian jaio zen eta bere prestakuntzaz ziurki ezer ez dakigun arren, Gortean sona handikoa egin zen Nafarren San Fermin elizarako egin zuen Zaindaritzako Birjinaren estatuarekin (1746).
Bilbo hiribilduak eskulturagilearen zerbitzuak alokatu zituen 1754 otsailean San Nikolas elizako imajinak taillatzeko; eta honek hiribildu honetara familia eta lantegia berekin zituela etortzeko erantzukizuna hartu zuen. Menaren prestakuntza Madrilen sortu berria zen akademiaren inguruan egina zenaren susmoa izatekoa da, laster bertako Eskulturako Maisu Zuzendari izendatua izan baitzen. Aipatu Erakundearen fundatzailea zen Juan Antonio Olivieri eskulturagile italiarraren inguruan mugitzen zenez, oso litekeena da, bere estiloaren prestakuntza italiar klasizismoaren ertilariek eragindakoa izatea.
Sarritan Salvador Carmonak eginak direla esan arren, Pascual de Mena ertilari emankor honenak diren lanak, anatomietan, jantzi luze ederren tolesturetan eta jarrera eta mugimenduetan duten naturaltasunagatik, eta, batez ere, emakumezkoen eta haurren irudien egitura eder zoragarriengatik eta beti bere modelatuaren ezaugarria den rococo “morbidezza” esaten zaion horrengatik ezagutzen dira.
San Nikolas Barikoa eliza. Bilbo. Pascual de Menak San Nikolas bilbotar elizako bost aldareetarako taillatzeko erantzukizuna hartu zuen 17 aletako eskultura saila da “Juan Pascual de Menaren eskultura multzorik interesgarriena”.59 Erretaulak urreztatu gabe eta polikromiaz jantzi gabe utzi ziren, intxaurrondo-zuraren margo ilunean.
Sail honetan deigarriak dira:
* batez ere Karitateko Ama Birjina, jarraian aipatuko dugun bi irudi santuen multzoari ematen dion batasun trinkoak sortzen duen harriduragatik:
* Santa Apolonia,
* Santa Barbara.
Oso bikainak dira:
* San Lazarorena,
* San Nikolas Barikoaren aldare nagusian buru den santuaren izenekoa.
San Anton eliza. Hiru irudi taillatu zituen Bilboko parrokia honetarako: San Antonio, San Roke eta San Sebastian. Haurrarekin dagoen San Antoniok oso ederki laburbiltzen ditu lehen aipatutako hazpegiak.
Goraipamenezko hitz berak esan daitezke bilbotar Arte Ederretako Museoak egun duen Ama Doloretakoaz.
Donostiako Santa Maria basilika. Camino Doktoreak dioenez,60 Donostiako Santa Maria elizako eskultura batzuk ere Pascual de Menari esker ditugu, hain zuzen ere Santa Katalinaren aldarekoa (edo “Kontsulatukoa”). Familia Santuari buruzkoa da, Birjinaren gurasoekin eta Jesus Haurra talde osoaren erdigunean dela. Hodei lehorren gainean atseden hartzen duten lagun santuek badute, halako bake adierazpen baten barruan, barroko keinu neurritsu bat eta batez ere argi dagoen halakoxe grazia rococoa. Horrelako talde ugariaren konposaketa, barrokoa baino neoklasikoagoa den simetria eskema baten inspirazio bidez lortua da.
Horma-hobiak betetzen dituzten hiru eskulturak Pascual de Menak eginikotzat hartu behar dira inolako zalantzarik gabe:
* Santa Katalina goienekoan,
* San Inazio Loiolako eta San Frantzisko Xabierkoa albokoetan.
=== Bertako eskulturagileak ===
==== Nafarroa eta Araba ====
Idatzi dugun bezala, haizeak ez zuen kalitate oneko irudigintza baten alde jotzen, XVII. mendearen azken urteetan. Alde batetik, egia da erretauletako imajinagintza pintura-oihalez osatzen dela, estatua-mukuluz baino gehiago; bestalde herri fededunaren artean, tailla churriguereskoak zirikatze liluragarriagoa eragingo zuen apainketa zorabiagarri batekin, arte mailako balioa zuten eskulturarekin baino. Samaniegoko erretaula nagusi zamatuegiari buruz P.L. Etxeberria Goñik arrazoi osoz idatzi du, honako hau askoren artean “eskulturaren galeran, arkitektura nahiago izatearen adibide bat gehiago dela”.61
Nafarroari dagokionez, guztiz eskulturazko balioari eta benetako arte sormenezkoa denari jaramonik ez badiogu egiten, zilegi da, aldi honetan honako hauen herentzia bereganatu zuten erriberako zenbait lantegik iritsi zuen sona txalotzea, hala nola Tuteran Gurreatarrena, San Juantarrena, Domingueztarrena, Biniestarrena eta Cascanten Serranotarren.62
Joan Peraltakoa. Baina, une horretan ertilari bilatuenen sona –adibidez, Joan Peraltakoarena– ez zegoen eskultura solte baliotsu bati hain lotuta, ez behintzat, besteak beste, Iruñeko Lekaime Errekoletoen erretaulakoa izan behar zuenaren modura, nahiz Iruñea, Naiara edo Calahorra eta hiri garrantzizkoagoetan, nafar Erriberako elizetako erretaula churrigueresko eta rococoetan polikromiazko igeltsuen bitartez eginiko apainketa lan oparoari bezainbat.
Del Rio senideak. Gauza bera esan daiteke, Del Rio anaiez bezala, hurrengo belaunaldiko mihiztatzaile batzuei buruz ere, beren jardueraren barruan jarri behar baitira, ez hainbat dokumentu onetako eskultura baliotsuak, baizik rococo apainketak dituztenak, esaterako, Tuterako San Jurgi parrokian eraikiak (1749).
Frantzisko Jimenez. Viana eta Cabredoko lantegi ospetsu eta zaharrak ez ziren mende berriaren argitan desagertu. Eta Frantzisko Jimenezek, bere aita Diego Jimenez Gaztearena, ez bere aitona Joan Bazkardoren izen ona ezin izan bazuen berpiztu ere, hala ere, gorde zuen behar adinako sona bi menderen abagunean ezagunenak ziren arkitektoen ondoan esku hartzera dei ziezaioten. Horrela, estimatzeko lanik burutu zuen ekialdeko Lautadan eta Arabako Errioxan.
Manuel Izquierdo. Garai honetakoa den Manuel Izquierdo arabarrak ere mereziko luke aipamen berezirik, bere Gasteizko lantegitik atera baitziren XVIII. mendearen lehen hamarkadan, Gasteizko San Bizente parrokiako erretaula nagusirako irudi eta erliebeak.
==== Gipuzkoa ====
Probintzia honetan ere badirudi XVIII.aren erdira iritsi zain egon behar zela, Salvador Carmona, Pascual de Mena eta beste kanpoko eskulturagileen lanen eragina izan zitekeenaren bidez, kontuan hartzea merezi duten euskal izenak sortzeko: Felipe Arizmendi, Frantzisko Azurmendi eta Mendizabaltarrak.
Felipe Arizmendi (1725). Donostiar ertilarira izan zen Felipe, estimazio handiko imajinagilea, dokumentu askotan azaltzen denez. Berea, barroko klasizista moduko lana da.
Berea da, Zendoiaren iritzian, Olaberrian elizako erretaula nagusiaren buru den San Joan Bataiatzailearen irudia, inolako zalantzarik gabe, erretaula egin aurretik ere bazena.
Santa Maria elizan (1710‑1713), Donostian ere lan egina da Arizmendi, Pio V.aren aldareko San Joseren irudi polita bere eskuz egina baita. Bakardade deritzan aldarearen azpian dagoen etzaniko Kristo eta gaur egun basilika horren atzealdean gurtzen den Ecce‑Homoa ere bereak dira.
Ceán Bermudezek bere Hiztegian, eta Viñaza Kondeak bere Eranskinetan ertilari honenak diren eskultura batzuk ematen dituzte, ohar frogarri eta guzti:
Donostiako Santa Marian;
* San Pedro Apostoluarena, Kontsulatukoa deritzon aldarean,
* Arimen dominak, San Bizente parrokian.
Pasai Donibanen, aldare nagusiko irudi batzuk:
* San Joan Bataiatzailea, erdiko nitxoan buru dena,
* eta saihetsetan, San Pedro eta San Paulo, oraindik ere beren tokiak eder azalduz.
Inola ere, Pasai Donibanetik ekarritakoa da Pasai San Pedro herrian gordetzen den San Joseren irudia, zeinaren egilea guztiz frogatua baita, ertilariak berak ideia bikaina izan zuenez, hau da, oinazpiko aingerutxo baten tailla txokoan, hiru mende igaro arren irakur daitekeen txartel bat uztekoa: “Felipe de Arizmendi me izo y mando acer el...sr... ...Agustin Diez... En San Juan a 11 de julio de 1696”.
Ceán Bermudez eta Viñaza Kondeak Arizmendi beste zenbait aleren egiletzat ere hartzen dute:
* Soraluzen, Jesus Nazaretarrarena,
* Tolosan (1722), San Inazio Loiolakoren irudi batena eta, zalantzarik gabe 1781eko parrokiako sutean desagertu ziren Nekaldiko pauso batzuena.
* Bilboko katedralean Sortzez Garbiaren eta Santa Barbararen estatuak bereak direla esan ohi da.
Frantzisko Azurmendi. Erretaula diseinatzaile eta mihiztatzailea zen. Eskulturak egiten ere jarduten zuen noizbehinka. Rococoa modan jartzen ari den garaian sartu zen horretan.
Donostiako Santa Mariaren basilikako erretaulak. Estiloa da Donostiako Santa Maria basilikan alboetako erretaulak bereizten dituena:
* San Pedrorena, arrantzaleen kofradiak ordaindu zuena,
* Familia Santuarena,
* baita eliza beraren presbiterioko oskola apaintzen duten aingeruetan ere.
Andoaingo San Martingo erretaulak. Azurmendi berriro ere, lehen esan dugun bezala, San Pedrori eta Familia Santuari eskainitako alboko erretauletan forma berdinetara itzuli zen, eta Manuel Lekuonaren iritziz, Donostiakoen berdin‑berdinak dira.
Eliza horretako oskolaren errematea agindu zitzaion Azurmendiri 1765ean, gangak amaitzeko puntan zeudela; eta berehalaxe bere bizkar hartu zuen alboetako batzuen ardura, baina aurreko orrialdeetan esan bezala, Santiago Marsili izan zen zegozkien irudiak taillatu zituena.
Arkitekto mihiztatzaile honen azken lanetan, nabarian dagoen ibilbide estilistikoari buruz ari delarik, hauxe da Zendoiaren iritzia, “bere lan ugariak lekuko hartuta, litekeena da Azurmendi Neoklasikoaren maisurik garrantzizkoena izatea, bere ekoizpena Rococoaren azken aldean hasia bada ere”.
Mendizabaltarrak. Eibarko familia leinu batekoak dira, Zorrozua eta Zendoia historialariek orain berriki dokumentatu dituztenak.63 Familia horretan gehien axola zaizkigunak, Aulestiko sagrarioa baizik ezagutzen ez diogun Hilario Mendizabal baino gehiago, Joan Bautista Mendizabal I.a, eta honen seme Joan Bautista II.a dira, zeinaren lanak joera neoklasikoaren barruan kokatu beharko liratekeen.
Joan Bautista Mendizabal I.a. Eskulturagile honi buruz dakiguna da hauxe: oso joria izan zela. Idiazabal, Astigarreta, Zumarraga, Lekeitio, Lesaka eta abarretako irudiak egiteko hitzarmenak egina zen.64
Mendizabal ez zen jeinua zuen eskulturagilea inola ere, baina berari bizitzea egokitu zitzaion artearen erdi‑basamortu lehorra gogoan hartuz, benetako estimazioa merezi du historialariaren aldetik. Eskulturagile barrokoa da; eta bere Zumarragako lanaren data begiratu ondoren, uste izatekoa litzateke bere barrokotasun soila, neoklasizismoa aldera irekitzear dagoen sentikortasun rococoa iradokitzen duela; egia esatekotan, alderantziz baita, bere eskulturen azterketa batek azken barrokoari etekina ateratzeko eta dinamismo plastikoa bere azken ondorioetara eramateko ezintasuna salatzen duenean.
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Erretaula lana, Idiazabalgo San Migel parrokian alboetako erretauletatik hasi zen. Jose Antonio Iparragirre maisuarekin 1734‑36etan egindako hitzarmenak dira: bata Familia Sagaratuari eskainia da eta bestea San Inazio Loiolakoari.
Ez da dokumentuetan azaltzen imajinagilearen izenik; baina, San Inazioren irudia bederen, kalitate handikoa dela esan dezakegu, Fundatzaile santuaren itxura bitxi bat erakutsiz, oraindik barrokismo oso soila eta anatomiako zatietan xehetasunezko modelatua egoki dituela: santuaren aurpegian eta eskuetan eta liburuari eusten dion aingeru biluzean.
Urte batzuk beranduago (1742) Migel Irazustak Madrildik bidalitako diseinuari jarraikiz, Iparragirrek bere gain hartu zuen erretaula nagusia burutzeko erantzukizuna; eta imajinagintzarako Joan Bautista Mendizabal hartu zuenhitzarmen bidez.
Irazustak egitasmoan erdiko nitxoko San Migelentzat bereziki ikasia zen esku bat eskatzen zuen –eta litekeena da horretarako Salvador Carmonaren esku-hartzea lortu izana azkenean–; bi aldeetara gaur egun Lorentzo eta Bizente martiri santuen irudiak ikus ditzakegu; zutabe artetan Apostoluen Printzeen irudi politak zutitzen dira; atikoan Kalbarioa.
Emaitza kalitate bikainekoa da, Mendizabalek eginikoetan, hoberenetakoa, agian. Anatomia modelatuaren egokitasunak, ia irudi guztien jarrera dinamikoak, era askotariko mantuen tolesturen aireratzeak eta aurpegietako halakoxe adierazkortasun indarrak, multzo hau gipuzkoar gubietatik sortu den eskultura barrokorik helduenaren adierazgarririk duinenen artean jartzen dute.
Astigarretako San Pedroren erretaula. Joan Bautista Mendizabalekin egin zen 1745ean Astigarretako San Pedroren erretaula nagusiko irudien tratua. Ertilariak Apostoluen Printzea gotzain jantziez adierazi zuen, bere mitra zorrotza eta artzain‑makila luzearekin, aurpegi duin bizarduna, begi hondoratuak eta jarrera zurrunarekin.
Alboko nitxoetako bi irudiak, San Joan Bataiatzailearena eta San Inaziorena barrokoagoak dira, plastikoki egoki baino kontrapostoz behartuxeago.65
Zumarragako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregi arkitektoarekin egin zen 1756ko abenduaren 3an Zumarragako Santa Mariako erretaula nagusiaren tratua, eta arkitekto honek egun berean, Joan Bautista Mendizabal eskulturagilearekin hitzarmen bat sinatu zuen, honako honek erretaulako irudiak lehenengoaren diseinuaren arabera egiteko erantzukizuna hartuz. Erabakitako prezioa 52.000 errealetakoa zela eta urtean 4.000koz ordainduko zitzaiela jakitea interesgarria da, eta bi ertilariek beren artean erabaki zutela 52.000 horietatik, 15.000 eskulturagileari zegozkiola, eta gainerako 37.000k, arkitekto-maisuarentzat geldituko zirela.
San Inazio, oso dotoretuak diren apaiz kasulaz eta albaz jantzita azaltzen da laino baten gainean. Loiolako santuaren delako hazpegien arabera, hots, erdi-burusoila eta bizar motza duela, bere ezkerreko eskuan AMDG hizkiak dituen Inazioren Araudiaren liburu irekiari helduta eta eskuinekoaz berau erakutsiz, asmatu dezakegu Loiolako Santutegirako Frantzisko Bergarak modelaturiko zilarrezko estatua famatuan duela sorburua.66 Dakigun gauza da Loiolako estatuatik desagertu egin zela Santuaren oinetan aingeru batek eusten zuen IHS anagrama distiratsua, Zumarragakoak duenaren antzekoa baitzen, baina kontrako aldean jarrita.
San Inazio aurrez aurre jarritako Neri‑ko San Feliperen estatuak duintasunez eusten dio berarekin duen paralelotasunari.
Zakarragoak dirudite beste irudiek: San Joakin eta Santa Ana, San Pedro eta San Paulo Apostoluek, eta lau ebanjelariek.67
Frantzisko Iberori eskatu zitzaion 1769an eskulturei buruzko epaia. Hauxe izan zen bere iritzia “San Inazioren eta San Felipe Nerikoaren estatuak ez direla bakoitzari dagokion nitxoaren neurrikoak eta, hortaz, oinazpikoen gainean zutitu behar direla, jantzita dituzten birretak kendu eta horien ordez argi‑koroak eman behar zaizkiela”. Jasokundearen estatuari ere antzeko oharrak egin zizkion, izarrezko koroa txikiagotu zedila kontseilu emanaz. Gainerako tailla guztia “artez eraikia dagoela” iruditu zitzaion. Joan Bautista Mendizabalek bere adostasuna adierazi zuen eta ondorioz delako proportziorik ezak konponduko zituela agindu zuen.68
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Eibarko ertilariaren Aizarnako lanaren aipamena egina dugu dagoeneko. Parrokiako alboetako erretauletan, Kantabriako Lucas de Caminok muntatu eta agian Frantzisko Iberok 1746an diseinaturiko beren lau nitxoetan beste hainbat irudi kokatu ziren. Mendizabalek landuak izan ziren 1758an:
Erdiko nitxoan, Arrosarioko Andre Maria, saihetsetako horma-hobi sendoetan San Domingo eta Santa Teresa dituela. Goieneko nitxoan dago Santa Ana.
Beste saihetsekoan:
* San Inaziok betetzen du erdigunea,
* bi Antonio Santuak albokoak, eta
* San Sebastian martiriak goieneko nitxoa okupatzen du.69
Lagundiaren Fundatzailearen irudiak, ertilariak berak Zumarragarako egin zuenaren berdina dirudi. Biek dute barrokoaren mugimendua ezaugarri eta dagoeneko esan dugun bezala, Loiolan zilarrezko irudi ezaguna jarritako urte hartatik aurrera landuak daude. Argi eta garbi dago eibartarraren eskulturei guztiz falta zaiela Frantzisko Bergara valentziarraren eskulturetan liluratzen gaituen malgutasun naturala eta rococoaren grazia.
Errezilgo San Martinen erretaulak. Errezilgo (Gipuzkoa) parrokiako alboetakoen imajinak –Sortzez Garbiarena eta Arrosarioko Amarena– bukatutzat emanda gelditu ziren 1765 eta 1768 bitartean, Tomas Jauregi arkitekto ezaguna mazoneriaz arduratu ondoren. Joan Bautista Mendizabalekin egindako ikonografiaren eskaria dokumentatua dago, baina ez da ziurtasunez agertzen egilea bera izan zenik, batez ere, estatua ugari dituen bi multzo baitira (hamabiren bat mukulu).70 Dena den, gauza bat nabarmentzen da, jeinu bat izan ez bazen ere, une horretan jantziena zela bertako imajinagileen artean. Bi erretauletako irudiak kalitate onekoak dira, Sortzez Garbiaren erretaulan buru dena bereziki, dinamismo barroko alderako hastapen-joera bat rococoaren graziaz geldiaraziz; nahiz eta, gehiegizko polikromiak, aurpegietakoak batez ere, modelatuaren edertasun plastikoak merezi duen arreta galarazi.
Antonio Migel Jauregi. Tomas Jauregi arkitektoaren semea zen Antonio.
Gabiriako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregik 1766an egin zuen Gabiriako Santa Marian erretaula nagusiaren tratua, baina ezin amaitu izan zuen, 1769an hil baitzen. Antonio Migel eskulturagilea zen eta bere aitaren lanak amaitzea bere gain hartu zuen, bost irudi nagusiren tailla barruan zela: Jasokundea –“sei oineko garaierarekin, bere tronu eta serafinekin, bi mutiko lagun dituela”–, Pedro, Paulo, Mikel eta Lorentzo Santuen mukulu txikiagoak gainera.
Tomas Jauregi arkitektoarekin hitzartu zen egitasmoari dagokionez, Gabirian egin zena oso bestelakoa eta erraztu samarra da. Aurreikusitako salomondar zutabeak ez dira agertzen, eta arkitekturaren rococo estiloak neoklasikorantz egin zuen, nabarmenki erraztuz. Eta, guztien gainetik imajinak bestelakoak dira: eta buru den irudia, Mariaren Jasokundearena, bistan dago barrokoa dela eta besteak baino onargarriagoa bada ere, bere bolumenetan modelatu kaskarrekoa eta batasun plastikorik gabea da.
Zegamako San Martinen erretaula. Zegaman 1769 eta 1772 bitartean, San Martin elizako bi saihetsetan, Arrosarioko Ama Birjinari eta Arima Bedeinkatuei eskainitako bi erretauletako ikonografian barrokotasun bera eta gabezia berdinak sumatzen dira.71
==== Bizkaia ====
Barrokoaren azken aldi horretako eskultura lanei buruz gaur egun lortu daitezkeen dokumentuetako ohar guztiak ezagutu ahal izateko, ezinbestekoa da berriro Julen Zorrozuak gai honi eskaini dion azterketara jotzea, nahiz eta, salbuespen gisa zenbait alditan ohartarazi dugun, kasu askotan ezin bereiz daitekeela norainokoa den diseinatzaile eta arkitektoaren lana eta non hasten den benetako imajinagilearena. Imajinagile gisa nolabaiteko izen ona duten euskal eskulturagile ziurtagarrien izenetan jarriko dugu beraz, muga.
Joan Munar. Elorrion jaio zen eskulturagilea dugu.
Atxondoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Joan Munarrek Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan buruan denaren mukulua egin zuen. Domingo Zumalde oñatiarrari San Joakin eta Birjina Haurraren irudiak agindu zitzaizkion (1742‑44).
Mundakako Santa Mariaren erretaula. Munarri 1754‑58an ordaindu zitzaizkion Mundakako Santa Mariako erretaula nagusiko bi mukuluak.
Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaula. Urte horietan bertan, Munarrek, Juan Antonio Hontañon kantabriarra lankide zuela, bere gain hartu zituen Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulako eskultura rococoak, eta 1761‑63 urte bitartean San Migelen eta San Gabrielen irudiak.
Zornotzako erretaula 1761).
Gero irudi hauek egiten jardun zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina,
* San Antonio Paduakoa,
* San Antonio Abadea.
Foruko San Martinen erretaula. Bi urte beranduago ordaindu zitzaizkion Munarri Foruko San Martinen erretaula Nagusiko mukuluak (1763).
Jeronimo Argos. Oroitzapen garbi bat merezi duen beste bertako ertilari bat Jeronimo Argos da; Bilbon bizi zen.
Gernikako Santa Mariako erretaula. Eta 1775ean Gernikako Santa Mariako aldare nagusiko zenbait irudirengatik jaso zuen ordainsaria. Erretaula desagertua bada ere, erretaula horretakoak ziren eskultura batzuk mantendu dira:
* parrokian bertan,
* Muxikakoan,
* Elizbarrutiko Museoan,
* eta oso litekeena da berari zor zaizkionak izatea aipatu dugun Zornotzako Santa Mariako erretaula rococoko eskulturak.
Urdulizko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Jeronimo Argosek egina da erretaularen erdiguneko Arrosarioko Andre Maria, Santa Ana eta Birjina Haurraren irudiak lagun dituela, (c. 1775).
==== Baskonia kontinentaleko erretaulak ====
Baskonia kontinentaleko eskulturagile barrokoei buruzkoetan laburrak izan beharra daukagu, urriak baitira dokumentuak. Beste alde batetik, 1789ko erreboluzioko bandalismotik salbu gelditu ziren apurrak –egitura arkitektonikoetan nahiz eskultura eta margolanetan– oso erretaula apal batzuk baino ez dira Euskal Herriko hegoaldekoekin alderatuz gero.
Hauen artetik, neurrien apaltasuna eta santutegien nagusitasuna bereizten ditu; agian honen azalpena izan daiteke Baionako gotzainek protestanteen aurrean “Erregeren Bertakotasun” dogma eta Erreserba santuarekiko jaiera bultzatu eta defenditzearren jarri zuten berotasuna. Ipar Pirinioetako barrokoaren historialariek egokiro azpimarratu dute Euskal Elizak eukaristiaren gurtzari, eta zehatzago esanda, sagrarioen apainketari eman zioten garrantzia eta geldiro ikertu dute. 72
Bat izan ala bestea izan, Baionako ia eliza guztiak beren apainketa barrokoa galdua dute, eta berari buruz esan daitekeen pixka dokumentu idatzietan azaltzen den horretan oinarritzen da.
Lapurdin berriz, barrualdeko elizatan bada oraindik garai horretako erretaula xumeren bat duenik.
Ainhoako erretaula. Ainhoako erretaula oraindik klasikoa da. Honek, bi solairuetan, eskualde horretan sarritan ematen diren irudiak ditu:
* lehenengo mailan, San Pedro eta San Paulo, San Joan Bataiatzailea eta San Martin;
* bigarrenean, Birjinaren Jasokundearen alboetan San Blas eta Santa Katalina Alexandriakoaren irudiak.
Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula. Eskualdeko erretaularik aberats eta galantena Donibane Lohitzunekoa da. Frontoi hiruki txiki batez errematatzen diren hiru gorputz eta hiru kale ditu, gainean bi aingeru etzanak dituela:
* Betiereko Aitaren irudia mendean duela;
* bere hegalak zabaltzen dituen pelikano bat beraren azpian;
* Pedro eta Paulo apostoluak lehen solairuko horma-hobietan.
Martin Bidatxeren lantegiko lanak dira:
Itsasuko San Fruktuosoren erretaula. Beste erretaula oso eder bat bada Itsasuko San Fruktuoso elizan, barrokoan ohikoa denez ikonografia eta apainketa oso joria duena.73 Bernard Dartigacave‑ren lantegian egindakotzat jotzen da.
Senpereko San Pedroren erretaula. Bere multzoagatik bisitaria gehien hunkitzen eta elizaren burualdeko frontoi osoa estaltzen duena Senpereko San Pedroren erretaula da. Hobeto esateko, hiru dira erretaulak, zeren eta, absideko aurrealde oktogonala estaltzen duen nagusiaz gainera, badaude eliztarren aurrez aurre alboetako hormak guztiz estaltzen dituzten beste bi erretaula ere, bikiak hain zuzen.
Hiru erretaulok badituzte erliebedun bankua, hiru kaleetako bi gorputz eta atikoa. Irudien horma-hobiak erdi-puntuko arkuak dituzte behereneko solairuan, eta burudunak dira goienekoak.
Badaude San Pedro eta Eliz Guraso Santuen irudiak, nahikoa kalitatezkoak. Bankuko erliebeetan barroko soileko zenbait eszena gailentzen dira, ongi samar osatuak daude; Hilobiratze Santua eta Pilatoren Ikuzketa, esate baterako.
Sorburuko tabernakulua erreboluzioko txikizioan desagertu zen, eta XVII. mendeko sagrario bat jarri zen beraren ordez, Aita Kaputxinoen kapera batetik ekarritakoa: hemen agertzen dira San Pedro eta Eliz Gurasoen erliebeak, eta santu bizardunek –santu Kaputxinoak zalantzarik gabe– egindako mirarien zenbait eszena.74
Bernard Dartigacave. Lapurdiko lurralde horretan duela gutxi dokumentatu den beste ertilari bat Biarnoko Santa Koloman jaio zen Bernard Dartigacave dugu, eskulturagilea eta erretaula-urreztatzailea. Lanean, familiako lantegian aritua zen, abizen bereko beste bi ertilariren berri bai baitugu: Oloroen bizi izan zen Joan Bautista, eta Etienne emakume euskaldun batekin ezkondua eta Mendiondon (Lapurdin) bizitu zen. Honen espezialitatea erretaulak urreztatzea zen. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula, oso‑osorik gorde dena, 1706an landu ondoren Bernard Dartigacaveri Euskal Herrian lan egiteko tratua egin zitzaion. Kanbon kokatu zuen bere lantegia eta hantxe hil zen 1722ko ekainaren 20an.
Bereak ditu Oregeko elizan erdiko erretaula eta bi alboetakoak –benetako erretaulak baino gehiago ohol soilak– Bidaxuneko kanonikoen hamarrenen kontura kobratu zituelarik.
Bere alargunari eginiko ordainagiri batzuen bitartez ikusten da zehazten ez diren lanen batzuk egin zituela Luhuson.
Eskulturako emaitzak, Bernard Dartigacaveren lanak, langintza ongi ezagutzen duen norbait adierazten badu ere, ez du Espainia aldeko barrokoaren ezaugarri diren bizitasun eta malgutasun ezaugarririk. Estiloan bat datozelako, aipatuko ditugun lanetatik kanpo, oso litekeena da bere eskua beronen bizilekua zen Kanbotik gertuan dauden Arrauten, Masparrauten, Gabat‑en eta abarretan ikusi behar izatea.
Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaularen moda hau, “espainiar barrokoaren” adibidetzat jartzen duten historialari frantsesen ustez, Luis XIV.aren emazte Austriako Ana espainiarrak sartua izan zen. Oso aldatua eta hondatua gelditu zen Gurutze Santuaren erretaula hau transeptuan kokatzeko askatu zenean.
Erretaula hau, salomondar zutabez berezitako bi solairu eta hiru kale dituena da, churrigueresko apaingarriak dituela; beranduago zati batzuetan urreztatu eta polikromiaz jantzi zen. Beronen Kalbarioko irudiak gorde dira, orain erdiko kaxan –garai bateko ekisainduari zegokionean– daudenak eta lau santuren irudiak: San Pedro eta San Paulo lehen solairuan, eta bi Joan Santuenak bigarrenean.
Antzeko egitura duena da Oregeko erretaula, desberdintasun batekin, hemen erdiko nitxoa Kristoren bataioa adierazten duen margo‑oihal batek betetzen duela, eta data edukitzeaz gainera sinaturik azaltzen da: “Heguy d´Oregue anno 1712”. Sinadura bera dute San Domingo lagun duela, Santa Katalina Alexandriakoa eta Ama Birjina Arrosariokoa irudikaturik azaltzen diren alboetako erretaulatxo biek.
Joseph de Courrèges. Bernard Dartigacave‑ren garaikidea zen eta, hura bezala, Biarnoko Santa Kolomako auzoan jaioa zen Joseph Courrèges.75
Aiherrako elizan San Bartolomeren erretaula egin eta eraikitzeagatik 350 libera jaso zituen 1729ko urtarrilean. Desagertu egin zen aipatu dugun erretaula hau, eta gaur egungoan –mahats sarezko salomondar zutabeak dituen churrigueresko mazoneriaz– Jesusen aurrean belauniko dagoen San Pedroren margolan bat agertzen da erdian.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Era berean XVIII. mendeko bigarren erdiko Euskal lurraldeko eskulturagile eta margolariei buruzko dokumenturen batzuk azaltzen ari dira; esate baterako, dokumentuetan azaltzen da Lamarreko Michel‑Barthélemy izeneko bat, Arbonako elizan lan egin zuena; baina ia ez dira ezagutzen zehaz eta ziur bereak diren lanak.
== XVIII. mendeko margolanak ==
Astoko margolanen gainbehera aurrera zihoan XVIII. mendean, ia euskal lurralde osoan; eta pintzelezko lanbidea hartzen zutenek mazoneriako zuraren polikromia-lanetan eta erretauletako imajinagintzan murgildurik jardun zuten.
=== Antonio Gonzalez Ruiz ===
[[Fitxategi:Bautizo-infanta-isabel-antonio-gonzalez-ruiz-1742.jpg|thumb|Isabel infantaren bataioa El Buen Retiro jauregian. Antonio Gonzalez Ruiz]]
Nafarroan corellarra zen [[Antonio González Ruiz|Antonio Gonzalez Ruiz]] margolaria gailenduko litzateke, Madrilen prestakuntza egin eta sona irabazi zuena; horrez gain, [[San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia|San Fernando Errege Akademiaren]] fundazioan lagundu zuen corellarrak. Bere jaioterrian utzi zituen zenbait margolan. “Maiestatearen margolaria izan zen”. Neoklasikotzat har daiteke bere lanen batzuengatik.
=== Goienetxea ===
Goienetxea nafar ertilaria margolan batzuen egiletzat jotzen da, Donostiako Santa Maria elizako erretaula nagusia edertzen duten lau santa hauei eskainitakoena: Santa Maria Madalena, Santa Urtsula, Santa Dorotea eta Santa Marta. Baina, badirudi ertilari arabar Jose Lopez Torrerenak direla uste izateko arrazoi gehiago daudela. Nolanahi ere lan kaskar samarrak dira.
=== Luis Boccia ===
Bere marrazki eta polikromian duen indarragatik bitxiago eta baliotsuagoa da aipatu dugun Donostiako Santa Maria elizako erretaulan erdiko margolana, San Sebastianen martiritza irudikatzen duena eta Luiz Bocciaren (1819) pintzelari esker egin zena.
== Urregintza ==
Berriro ere, kapitulu honetan, lan honi hedaduran mugak ezarri beharrak eraginda, alde batera utzi beharrean gara beste maila bateko zenbait arte xehe, hala nola: zur eta burdin arotz-lanak. Gauza jakina baita Euskal Herriak teknika horietan mendeetako tradizioa izan duela: kutxak, mahaiak, oheak, idazmahaiak, uztarriak, eta abar. Hala lotuko gatzaizkio urregintzari, gurtza liturgiakoaren zerbitzuan aritu zenari, orokorrean, gorde direnetan, gaur egun ugaritasun handiena horretan azaltzen baita.
Zilargintzaren alorrean, liturgiakoan batez ere, barrokoa distira handiko aldia izan zen. Platereskoaren urteetan zilargintzak egin zuen aurrerakada gehituz joan zen XVI. mendaren bigarren erdian zehar; Amerika hispaniarrean landutako aleak inportatzeak ekarri zuen artelan hauek gorakada, hala kalitatez nola kantitatez.
Ikerketa berrienen arabera, argitara azaltzen ari zaizkigu delako herrietan bereziki eraginkorrak izan ziren zilarginen eta lantegien izenak.76 Antzinako gremioen antolaketak eraldatze handi bat bizitu zuen. Ikastetxe deitzera etorri ziren gremioak, eta zilarginen jarduerak elkartu eta antolatuko zituen lege-araudietara makurtu behar izan zuten, praktikotasuna xedetzat hartuta. Faltsifikazioak eragozteko, artelanak hiru ikurrez markatzera behartuak ziren, egileari, lantegiaren lekuari eta estiloaren bermeari buruzko ikurrez. Arautze hau onuragarria izan zen, “erabilerako” artelanak zirela kontutan harturik. Gainera, Espainian meatzaritzak ezagutu zuen garapenak eta metal preziatuen ekoizpenetan eta industrian aberatsak ziren amerikar koloniekiko merkataritza-harremanak, metropoliko artisauen mesedetarako ziren.
Egitura estilistikoei dagokienez, XVII. eta XVIII. mendeetako liturgia zerbitzurako tresna guztiak artelan handiek erakusten duten gustu eta sentiberatasunezko garapenari dagozkionak dira. El Escorial garaiari dagokion egitura zorrotz eta garbietatik, luxua erabilgarritasuna baino gutxiago bilatzetik, apainketa eta forma naturalekiko gustu aldera eginez joan zen.
Garai horretan, orduko ziurtasunik ezak eta gerren ondorioz (Konbentziokoa eta napoleonikoa), eman ziren harrapaketa eta lapurretak zirela medio, galdu dena asko izanagatik, izugarria da Euskal Herriko lantegietan gordetzen den zilarreria. Eta mende batzuetako historia duten parrokiez esan daiteke apenas egongo den parrokiaren bat kristau fedea artean bizia zen garaian artelanen emariak egitea ondasun apalen jabe zirenen esku zegoen garaiko gauza baliosoak gordetzen ez duenik.
Gai honen harira, historialariaren harridura sortzen duen gertakarietako bat da Hispanoamerikar lantegietako markak gordetzen dituzten edo material eta estiloengatik jatorria nabarmen adierazten duten liturgiako ontzi pilak. Hainbat parrokiatan eta elizbarrutietako museotan gordetzen dira Mexiko, Peru eta Guatemalatik ekarritako ekisainduak, kalizak eta kopoiak. Badira Espainiako hirietatik ekarritako beste asko ere. Ezinezkoa zaigu deskribapenak egiten hastea eta zalantzarik gabeko arte balioa duten aleak banan‑banan aipatzea. Espezialistek ikerketak egin eta garrantzizkotzat dituzten batzuen aipamena egingo dugu.
Nafarroan. Iruñeko, Lizarrako, Zangozako eta Tuterako lantegien jarduera hauetan azaltzen da dokumentaturik; ale bikaintzat hartzen dira ekisainduak:
* Tuterako katedralekoa,
* Balterrakoa, Madrilgo jatorria duena;
* Corellako Encarnación Museoan gorderik dena bereziki baliotsua da. XVII. mendearen bigarren erdiko maisulana,
* Zentronikoko San Joan elizako ekisaindua, estiloz geroagokoa, rococo gustukoa, baina kalitate handikoa.
Gipuzkoan. Probintziako herrietako jatorria duten alerik hoberenak elizbarrutiko Museoan bilatu behar dira.
* Bada Alegiatik ekarritako ekisaindu bat, XVIII. mendekoa, eguzkia inguratzen duen koroan urrezko hariz eginiko apainketa-lan aberatsa eta eskulekuko edergarrietan kurba eta kontra kurba joko ugari dituena.
* Artelan bereziko kopoia da eta emaileak sinatua: “Soreasuko San Sebastianen zerbitzari eta kaperaua zen Larraizar 1699an”. Zilar‑koloreko urrean, oinarri zabal gainean bi gorputz ganbil, mailuz landuriko edergarriak dituela: mahats‑mordo, mahatsondo eta puttiak; galloi uztai artean, pitxer zanpatuzko eskuleku korapiloduna, bolutaz eta kopa-azpikoa aingeruz ederturik duen kopa, gailurreriaz errematatuz.
Bizkaian. zilarreriak erakusten du Ameriketako koloniekin salerosketa eta emarien joan‑etorria handia izango zela, ugari baitira Mexiko eta Perutik bidalitako aleak. Badira XVIII. mendearen erdialdetik jaso ziren zilarrezko ekisaindu batzuk:
* Enkartazioetako parrokietan (Gueñes, Lanestosa, Balmaseda eta abar)
* eta Jaurerriko beste elizetan, Durangon San Fausto, esate baterako, Mexikoko Gonzalez de la Cueva zilarginaren ikurra duena;
* Busturiako Santa Mariarenean beste bat, hau ere mexikarra da.
Esan beharrik ez da espainiar lantegietatik zetozen aleak ere bazirela, esaterako, Madrilgo marka duen Larreako kaliza, Bizkaiko kaliza rococorik politenetakoa.
Araban. Liturgiako urregintza izan da Baskonian sakonen aztertu dena,77 arte eta teknika mailako kalitate handiko pieza ugari baititu, prozesioetako gurutze eta kalizetan, batez ere. Pieza hauetako batzuk aipa ditzagun, 1990an Arabako Foru Aldundiak Gasteizko Amerika Aretoaren ate‑irekitzea zela eta antolatu zuenerako espezialista handia den Cruz Valdevinos‑ek aukeratu eta deskribatu zituenen artetik, nabarmenenak iruditzen zaizkigunak.78 Denak, kanpoko lantegietatik ekarritakoak dira.
Prozesioetako ekisaindua. Barroko aldiaren hastapenetan oso adierazgarria zen prozesioetako ekisaindu zilarrezko eder bat gogoratuko dugu, zorroztasun klasikoa oraindik gordetzen duena. Tenplete baten itxura du (160 cm garaieran) eta hiru gorputz ditu garaieran gutxiagotzen doazenak; emailearen izena jartzen du (Frantzisko Deskibel artzapezpikua) eta data, 1653 gurutze erako eta laua den plinto baten gaineko idazkunean jarririk. Gorputz handiena ere, gurutze erakoa da eta toskanar zutabeak, taulamenduak, erdi-puntuko zutabeak eta txandakaturiko arkitrabeak ditu, erdiko gorputzean errepikatu egiten den egitura, azkenekoa oinplano biribilekoa izanik, pilastra eta kupuladuna da, Jasokundearen irudia bere baitan duela. Valladolideko Juan Lorenzoren lantegiaren egiletasuna 1968an kokatu zen dokumentuetan.
Aldareko ontziteria. Kaliza eta ur‑ardo ontzi apartak dira aldareko hauek, gain-urrezko zilarrezkoak, Guardiako Erregeen Santa Mariako liturgia altxorreko alerik bikainenak dira.
Zilindro erako kopa du kalizak, arrosaz dotoretua eta arrokaia erliebean: eskuleku estutua, non profil ahurreko lau lepo txandakatzen diren, korapiloa mugatzen duten zezen antzeko moldurak dituela; lepoak uhindura zeiharrez ildaskaturik doaz –xehetasun rococo hau ur‑ardo ontzietan errepikatzen da. Oina zilarrezkoa, hau ere uhin lerrozko erliebeak dituena, bere beheko eta zati ganbilean, arrokaia medailoietan Apokalipsiko bildotsa, pelikanoa eta mahats‑mordoak dituela. Kordobako (Argentina), Damian de Castroren lantegiko lana da eta handik 1758an bidali zuen Guardiako onuraduna eta Argentinako hiri honetako inkisidore zen Antonio Ilarduyk.
Aldareko zerbitzua. Aurrekoaren antzekoa den gain‑urrezko zilarrezkoa 1785 aldera Madrildik Maeztuko Gurutze Santuaren Aurkikundearen parrokia-elizara bidali zen. Zilindro-formakoa da kaliza, eskulekuaren hasieran lepo bikoitza duena; udare formako korapiloa eta zezena; profil ganbil leuna duen biribileko oina eta zilindro-formako oinarria, akanto hostoz apainduriko goieneko ertz ahurra dituena. Kalizaren ia azalera guztia urre‑harizko saretxoz estalia da, simetria egokian pabilioi, arroseta eta medailoien apainketa duela. Ur‑ardo ontziak urre‑harizko saretxo berak estaltzen ditu. Cruz Valdevinosen oharra, urre‑harizko kalizak Espainian dozena batera ez direla iristen, gogoratuz gero, hobeto estimatuko dugu Euskal Herriko zilargintzako bitxi hau.
== Erreferentziak ==
{{lur}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Barrokoa]]
4j81xzwy5ih1x3kuikz0wiglyjaa7wo
10022345
10022340
2025-01-04T11:43:32Z
Suna no onna
63274
/* Urregintza */
10022345
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Basilica of St. Ignatius in Loyola.jpg|thumb|300px|[[Loiolako Santutegia]], [[Azpeitia]]n. Barrokko italiarrean egindako eraikina.]]
'''Barrokoa Euskal Herrian''' [[XVII. mendea]]ren amaieran eta [[XVIII. mendea]]n garatu zen estilo artistikoa da.
== Sarrera ==
[[Barrokoa|Arte barrokoak]] XVII. mendearen bukaeran egin zuen sarrera Euskal Herrian. Gerrek eta kolonietako gehiegikeriek lehen krisi larria ekarri zuten [[XVI. mendea]]ren bukaeran Espainiara eta, honen barnean, [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrira]]; diru eskasia zela kausa, beheraldi handia izan zuen arteak. [[Kontrarreforma]]ren izpiritua jaso zuten erlijio ordenei esker -Jesusen Lagundiari ezker bereziki-, ordea, berpiztu egin zen. Euskal barrokoaren gorena [[XVIII. mendea]]n etorri zen, Indietako Konpainiak eta [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia|Caracasko Errege Konpainiak]] bultzatuta.
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
== XVII. mendeko arkitektura ==
Historialari batzuek —Llagunok, Kublerrek eta beste zenbaitek— arrazoi dute euskal arkitektura mende honetan gainbeheran abiatu zela baieztatzen dutenean; beste eskualde batzuei buruz ere erants daitekeen oharra da berau; izan ere, Barrokoan handitasun arkitektonikoa gutxiago bilatzen zen, antzerki-izaerak zuen eragina baino.
Baskonian gainbehera hau kantitatean antzematen da. Eraikuntzetan, XVI. mendearen hasieran, Ameriketako urrearen eta hazkunde demografikoaren bultzada sumatu bazen, XVII. mendean gainbehera politikoak eta geldialdi demografikoak egitasmo arkitektonikoak geldiarazi zituen.
Beste alde batetik, aurreko aldian hasitako eta bukatu gabe zeuden eraikinak bukatu beharrean zeuden, besteak beste, atariak edertu, arkupeak eta ate ondoak erantsi eta dorreak eraiki behar zitzaizkien.
Beraz, zehazki esanda, arkitekturari dagokionez, XVII. mendearen bigarren erdialdean geldialdi bat eman zen –begien bistan azaltzen da, adibidez, igeltsuz janzten hasi ziren zurezko gangetan–, eta, XVIII. mendetik edergarrietarako zaletasunari, [[Arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] iritsi arte nabarmendu zenari, halakoxe susperraldi bat sumatu zitzaion.
[[Trentoko kontzilioa|Trentoko Kontzilioaren]] kontrarreformaren aldekoen norabide eta eraginpean sortu eta berrituriko erlijiosoen ikastetxeak izan ziren tenplu eta bizitoki berrien premia sumatu zutenak. Ez dira asko, beraz, oinplano berriko elizak. Maisu euskaldunak behar izan ziren antzinako tenpluak arkupez, koruz eta atariez osatzeko eta edertzeko.
==== Arkupeak ====
[[Fitxategi:Bilbao - Catedral de Santiago 09.JPG|alt=Bilboko Done Jakue katedraleko ataria|ezkerrera|thumb|159x159px|Bilboko Done Jakue katedraleko ataria]]
Horrela ikusiko dugu Bilbon, [[Martin Ibañez Zalbidea]] maisua [[Begoñako Santutegia]]ren arkupe ederraren traza egiten.Euskal Herrian, aldi honetan eraikitakoen artean handiena [[Bilboko Done Jakue katedrala|Bilboko Santiago Katedraleko]] arkupea da. Oinplanoa irregularra eta trapezoidea, erdi-puntuko arku zabalez loturiko zazpi pilastra handiz eusten zaiona da, den guztian tarte irregularretan kokaturiko gurutze-gangaz estalirik. Eraikuntza XVI. mendearen azken hamarkadan egina izan zen astiro‑astiro, eta duela gutxi izan da zaharberritua. Zoragarria da [[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko AndraMariaren basilikako]] arkupea. Zurezko injinerutza-lan itzela, harrizko baranda batez mugaturiko esparru zabal bat estaltzen du eta zorua 1775ean harriztatu zitzaion.
Bitxitasunagatik oso interesgarria da Gipuzkoako Soraluzeko Andre Maria Erregina elizako arkupea, erabat zurez taillatua da, baita bera egin zeneko 1666ko data ere taillatua duelarik.
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa Maria de Uribarri.jpg|thumb|Uribarriko Abdra Maria elziako aterpea]]
[[Araba]] aldeko lurraldeetara igaroz gero, mende bat beranduago, 1750 aldera, [[San Joan eliza (Agurain)|Aguraingo San Joan elizan]] “Ekialdeko Lautadako arkuperik hoberena”<ref>P. L. ETXEBERRIA, ''Álava en sus manos, IV.''ean, 141. or.</ref> eraiki zela ohartuko gara, [[Inazio Ibero]] azpeitiar maisuak trazaturikoa.
Urte horietan eta hiri berean [[San Esteban parrokia]]n eraiki zen erdi-puntuko arkuak dituen arkupea ere kalitatezkoa da.
==== Atariak ====
Barroko aldi luze horretan zehar eraikitako eliza atarien kapituluan, [[Bilboko Mesedetako fraideen komentuko]] elizaren ataria gogoratu beharko litzateke, 1680an eraiki zena. [[Joan Ortiz de Colina|Joan Ortiz de Colinaren]] lana da, nahiz eta [[Frantzisko Elorriaga|Frantzisko Elorriagak]] amaitua izan. Geroztikako ordezko kanpai-horma duen ataria agertzen da, bertan hiriak berea duen arte giroko lautasuna eta soiltasuna da nagusi. Antzeko eranskin bat bazuen Bizkaiko Gueñesko Santa Maria elizak; XVI. mendearen lehen erdian eraikitako eliza gotiko berantiarra da eta prozesu luze baten ondoren eliza‑areto bihurtu zen 1577 aldera, lehen gogorazi dugun bezala. Lehen aipatua dugun berpizkunde estiloko bere alboko atariaz gainera, elizaren oinetan aberastu bat hartu zuen 1603 eta 1611 bitartean Burgosko artzapezpikuaren ikerlaria zen [[Joan Gonzalez de Cisniega]] maisu menditarrak trazaturiko [[Herrerar arkitektura|herrerar]] atari bikainarekin. Burgos eta Valladolideko (Diego de Prades) klasizismo fokuekin eta segoviar (Pedro de Brizuela) fokuarekin loturarik ikusi izan zaio.
Araban badira [[plateresko]] aldian egindako atari oso duin batzuk eta berpizkunde aldiko bikain batzuk, esaterako, Eltziego eta La Puebla de Labarcan eta horrela jarraitzen da tradizio berberarekin Kripan, Benasperi, Bilar, Guardian eta abarretan.
==== Dorreak ====
Beste kapitulu interesgarri bat osa daiteke aldi horretan eraikitako dorreekin, tenplu berari dagokion data baino beranduago eraikiak direnekin. Elorrion 1661ean eraikitzen hasi zen [[Sortzez Garbiaren eliza (Elorrio)|Sortzen Garbiaren elizako]] dorre ederra hamar urte beranduago bukatu zen.
=== Arkitektura trentiarra ===
==== Bizkaia ====
Arkitekturaren bultzadan indar gabezia eman zela lehen aipatu badugu ere, aldi honetan sortu ziren ukaezinezko estetikazko eredu diren eraikinak.
===== Bi Joan Santuen eliza =====
[[Fitxategi:Bilbao - Santos Juanes 10.JPG|thumb|Bilboko Bi Joan Santuen eliza, Jesusen Lagundiaren estilokoa.]]
Goiztiarrenen artean aipatzekoa da [[Joan Santuen eliza (Bilbo)|Josulagunen ikastetxeko eliza]], 1624an [[Andres (apostolua)|San Andresen]] izenean Bilbon eraiki zena. Eliza, hondamenagatik bertan behera utzi behar izan zena, bi Joan Santuen izena zuen beste antzinako parrokia baten ordezkoa zen; 1767an [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.aren]] aginduz [[Jesusen Lagundiaren kanporaketa|Borboien jabego guztietatik jesuitak bota]] zituztelarik, [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiaren]] eraikinera ekarri zenean ere izen hori gorde zuen.
Barroko soilaren ereduari jarraitzen zaio eraikina, [[Jacopo Barozzi|Jacopo Barozzi (Vignola)]] italiar arkitektoak, Erroman, [[Gesù eliza]] eraiki zienetik Josulagunek berentzat hartu zuten ereduari, hain zuzen ere.
Fatxada bi gorputzez osatua dago: ataria bera eta gainekoa, tenpluaren habearte nagusiarena, hain zuzen, beste habeak baino garaiagoa baita. Alboetan jesuiten elizen berezko okerdurak ditu eta multzo osoari batasuna emateko piramidezko kapitelak jarri ziren beheko egta goiko gorputzetan. Beheko gorputzaren erdian erdi-puntuko arkupean irekitako atea, alde bakoitzean atxikitako zutabe doriko garai pare batez mugaturik dago.
[[Fitxategi:Iglesia de los Santos Juanes (Bilbao). Interior.jpg|thumb|Joan Santuen eliza barrutik]]
Baditu barrualdean garaiera desberdineko hiru habearte, gurutzadura eta beronen gainean Lagundiko santuak margoturik daramazkien kupula eder bat. Habearte nagusia kanoi‑gangaz estalia da eta barrunbeari argia eman ahal izateko sabaileiho edo ilargixkak ditu. Ez da handia eliza, baina han ez da falta peraltatu samarrak diren erdi-puntuko arkuen gainetan ganga aberatsik, ezta jesuiten elizetan jatorrizkoak diren eta garai hartako erromatarren eraikinen erara apainduriko frisoak dituzten galeria eta tribunak ere.
Eliza eta ikastetxearen arkitektoa oso litekeena [[Martin Ibañez|Martin Ibañez Zalbidea]] izatea, Lagundiaren ordezkaria, honen eta Udalaren arteko hitzarmenean.<ref>M. BASAS, ''Miscelánea histórica bilbáina'' (Bilbo, 1971), 205‑209. or.</ref>
Josulagunen eraikuntza honetan aurkitzen zuen Jovellanosek [[Herrerar arkitektura|herrerar]] kutsuren bat eta Lagundiak Santanderren egin zuenaren garaikidetzat jotzen zuen.<ref>G. M. de JOVELLANOS, ''Diarios'' (1915. argt.), 22. or.</ref> Oraingo hau “Juan de Nates‑en lana da, Perez de Regueraren ustetan Bilbokoaren egilea ere berau litzatekeelarik”.<ref>M. I. ASTIAZARAIN, ''Puntos de encuentro y comportamientos tipológicos en la arquitectura barroca vasca.'' Ondare, 19an, A.P.M. (Donostia, 2000) 28. or.</ref> Ibañez Zalbidea beraren esku-hartzea ere ezagutzen da Bizkaiko beste zenbait lekutan: Urduñan, Balmaseda, Artzentales, eta abar.
===== Uribarriko Santa Maria eliza =====
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa María de Uribarri, exteriores 16.jpg|thumb|Durangoko Uribarriko Andra Maria]]
[[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko Andra Maria]] ere klasizismo garaikoa (1620) da eta oso erabatekoa dirudien birmoldaketa batean, berpizkunde‑gotikoko beste eraikin baten gainean jaso zenaren ondorioa da, oinplanoa errespetatuz, [[Joan Urizarzabala|Joan Urizarzabalaren]] trazari jarraituz egina. Gurutze itxurako pilare lodien bidez bereiziak daude hiru habearteak eta multzo osoari handitasun harrigarria ematen diote. Denbora joan ahala, “galdu egingo da estiloarekiko leialtasuna eta baziren klasizismo soila desitxuratzeaz arduratu ziren ertilariak, benetako norabide barrokorantz joanez, besteak beste, [[Domingo Vélez de Palacio]], [[Juan de Setién]], [[Juan Hernando]] eta [[Pedro de Potón]]”.<ref name="#1">Ibidem, 27. or.</ref>
===== Agustindarren Komentua, Durango =====
Durangotik irten ere egin gabe, hiri eder horretan aurki dezakegu [[San Agustin Kultur Gunea|Agustindarren komentua]]; [[Joan Ansola]] gipuzkoarrak nahiago izan zuen diseinuan formula berriak asmatzea baino Tolosako San Frantzisko elizako eskema jarraitzea.
==== San Pedro eliza, Santurtzi ====
Mendearen erdira jada iritsita, Nerbioi ezkerreko ertzean Santurtziko San Pedro eliza eraiki zela gogoratzea merezi du. Gerora berrikuntzak nozitu baditu ere, gorde du geroztik orduko eliza barroko baten itxura bera, izaera soila eta lerro garbiena, alegia.
==== Urrutia sendiaren ermita, Zalla ====
Beste multzo aipagarri bat Zallan Urrutia sendiak mendearen bukaeran eraiki zuena da. Jauregia, burdinola eta ermita dituen jabego partikular bat da; ermita hau gurutze‑toki erakoa da eta badu jauregi aurrean elizkizunetarako balio zuen zabaldia ere. Esparru honen burualdea abside erakoa da, eta bere atariak, trinkotasun eta hutsarekin jokatuz, erdiko ardatza handiagotu egiten du, sendiaren armarria oso era barrokoan nabarmenduz.
==== Familia Santuaren eliza. Urduña ====
Bilbo eta bere ingurutik urrunduta, Urduñan, Familia Santuaren eliza topatuko dugu, on Joan Urdanegi eta Villafuerteko markesa zen bere emazteak fundatutako Jesusen Lagundiaren Ikastetxeko antzinako kapera izan zen honetaz Aita Josefinoak arduratzen dira gaur egun. Eliza 1680ean Luxenburgoko Santiago Raón arkitektoak diseinaturikoa da.
Fatxada Bilboko bi Joan Santuen elizaren eredutik apur bat aldentzen da; pilastra erraldoien bidez zatitzen da hiru gorputz zutetan, arkuperako sarreratzat balio duten erdi-puntuko arku ez bere beheko solairuan; apaingarririk gabekoak dira arkuak. Alboetako kaleak, fundatzaileen armarria dutelarik, kalostra bidez bereizitako kanpai-horma lirainez amaitzen dira. Nonahi azaltzen dira hostotza edergarriak eta Jesuiten IHS anagrama.
Barrutik jesuiten elizetako bat da, baina ez guztiz jatorra, ez baitu alboetako tribunarik. Oinplanoa gurutze latindarra du, burualde laua, hiru habearte, erdikoa zabalera ederrekoa eta gurutzadura ere oso zabala, kupula bere gainean duela. Alboetako habearteak, elizaren ardatzarekiko luzetarako norabidean kokatuak dauden ilargixka-gangaz estaltzen dira. [[Parpain-arku|Parpain‑arku]] eta formeroak erdi-puntukoak dira eta pilare sendoen gainean ezarriak daude. Hostotza mamitsuz, erliebe geometrikoz eta loroiez eginiko apainketak barroko aurreratu samarreko aldiko eraikuntza bistaratzen du.
==== San Jose eliza. Lekeitio ====
Urduñako elizaren antzekoa eta ia data berekoa da gaur egungo San Jose eliza, Lekeitioko josulagunena. Elizaren eraikuntza, oinplano gurutze latindarra eta horma‑bularren arteko kaperak dituena, 1688an hasi zen; goiko tribuna lotu baten aldaera badu, kanoi‑ganga ilargixkadunaz estalia dago eta kupula itsu bat gurutzaduran. Hainbat osagai erantsi zitzaizkion XVIII. mendean edergarri gehitxorekin.
==== Enkarterri ====
Enkartazioetara iristen bagara, zenbait tokitan, aitzitik, eraikuntza apalagoak topatuko ditugu, hirietako harresiez kanpo kokatuak. Sandamendiko Santa Elixabeten komentua. Gordexola (1682). Frantziskotar lekaimeen eliza honetan, inguru horretako eliza askotan errepikatzen den eredua onartu zen: hiru edo lau tarte dituen oinplano gurutze latindarra, gurutzadura eta burualdea angeluzuzena, ilargixka-gangak, gurutzaduraren gainean kupula petxinaduna; alderdi batzuetan harlangaitzezko paramentua zarpeatua da, eta ertzetan eta baoen bazterretan ditu harlanduak.
==== Santa Klararen eliza. Balmaseda ====
Garai berekoa eta gurutze itxurari leial zaioa da Balmasedako Santa Klara eliza ere (1675). Klasizismo aurreratu samarrekoa eta eliza, bizitokia eta prestaketa eskolak (prezeptoria) osaturiko multzoa da, Panamara emigratu zuen Joan de la Piedra herritarrak utzitako ondareari esker sortutakoa delarik. Eraikin guztien elkartzea funtsezkoa da planteamenduz, eta oso litekeena da lana Trasmierako egilearena izatea, bi gela multzo dituen prestaketa eskola izan ezik, hau Pedro de Ozejok (1653) eraikia baita.
<center>* * *</center>
Astiazarainek garai horretan bizkaitarren eta menditarren (Trasmierakoak) artean ematen den lehia aipatzen du eta aldi berean ia herrerarra den barroko soilarekiko zein bat zetozen bi taldeak. Hala ere, barrokoa baitaratzerakoan harridura sumatzen da –esaterako, Lucas de Longa euskal maisuarengan– edergarri oso urriko kasuetan eta hizkera abanguardistagoa erabiltzera zihoazen beste batzuetan.
Garai horretan ez dira gutxi langintzaz era askotariko jardueratan murgilduta zeuden maisu eta lantegiak, gaurko gure artelanen ikusmoldetik begiratuta espezializazioa eskatzen duten zereginak pilatzen dituztenak. Garai horretan, baziren Bizkaian eta Baskoniako beste lurraldeetan, arkitekto, trazatzaile, mihiztatzaile, hozkalari eta baita sarritan eskulturagileak ere. Horrela izango ziren Antonio Alloitiz, Joan Bolialdea, Martin Olaizola azpeitiarra eta Bizkaia, Araba eta abarretan lanean topatu zitezkeen Frantzisko Martinez de Arce Kantabriakoa ere.
==== Araba ====
Araban ere, XVII. mendearen lehen erdian, aurreko eraikuntza jarduera apur bat gutxitua gertatu zen. Hala ere, halako kategoria bat duten eraikin batzuk altxa ziren:
===== Guztiz Garbiaren komentua. Gasteiz =====
Egun [[San Antonio komentua (Gasteiz)|San Antonio komentua]] (1611‑1619) deritzan hau, Araba Etxeko Maria Ana de Gebara Andereak sustatua izan zen, eskema klasikoetara bildu ziren Trasmierako (Vélez de la Huertatarrak) maisuekin hitzarmena eginez. Elizaren gorputza, gurtza‑toki eta jauregiaren artean kokatu zen, horrela gurutzadurako tribuna batera sarbidea izan zezakeen moduan kokaturik.
[[Fitxategi:Vitoria - Cº de San Antonio (MM Clarisas 6.JPG|thumb|San Antonio komentuko fatxada]]
Elizaren oinplanoak Villagarcía de Campos‑eko San Luis kolegio‑elizaren eredua jarraitu zuen. Barruak edergarririk gabeko soiltasuna du ezaugarri. Fatxadak berriz, badu herreratar kutsu garbi bat: arkuteria hirukoitza duen arkupea, lerromakurreko frontoia eta bigarren mailan nitxoak, Gebaratarren bi armarri alboetan dituen angeluzuzeneko leiho handia hirugarren solairuan; eta honen guztiaren buruan triangeluzko frontoi bat. Madrilgo Gizakundearen, Avilako Santa Teresaren, eta Madrilgo Errege Fraide Oinutsen komentuetatik hartutako edo hark iradokitako ereduak liratekeenak aurkitu zaizkio.
Gasteizen bertako beste leku batzuetan barrokoa uzkur eta lotsati samar azaltzen da: San Migel parrokiako San Martin kaperan, (egun Guztiz Garbiarena); Santa Maria katedraleko Santo Kristoaren kaperan (egun bataiategia) eta abar. Gaur egun desagertua den eta ezer esango ez dugun San Frantzisko komentu eta elizan, zeinaren jatorria Asisko Santu berarena dela esaten den eta gelditu diren eraikinaren dokumentu grafikoek XVII. mendearen azken urteetan igeltsuz eginiko apainketa barroko arranditsua erakusten duten.<ref name="#1" />
Arabako hiriburutik kanpo, egoki litzateke, XVII. mendean zehar, barroko izaeraz zertzen ari ziren hainbat lan hemen aipatzea. Bastidako Jasokundekoa, fatxada eta dorrea egitea Trasmierako maisuen esku geratu zen.<ref>E. ENCISO VIANA, Labastida. C.M.A. I.ean, 206. or. eta hur. Ikusi, halaber, P. L. ETXEBERRIA GOÑI, ''Álava en sus manos'', IV.ean, 145. or.</ref> Aguraingo Klaratarren komentuan nabaria da Joan eta Lukas Longa (1679) gipuzkoar arkitektoen esku-hartzea, urte batzuk lehenago erre zen beste bat ordezkatuz beste eliza bat sortu zuten, bere alboetako habearteetan, burualdean eta gurutzaduran toskanar ordenako pilare pilastradunak erabiliz, jada ilargixkadun kanoi‑ganga erabiltzen den hiru habeartetako eliza, hain zuzen ere.
===== Dorreak =====
Aipa ditzagun espiritu berari erantzunez eraiki ziren dorre barrokoak: Gasteizko Santa Mariaren katedrala, Bastidako Jasokundearena,<ref>C.M.A. I.a, 209‑211. or.</ref> Oiongo Santa Mariarena, Arrietako Santiagorena...
Baina, batik bat eta orokorrean, Euskal Herrian kanpandorreak eraikitzeko zeregina, XVIII. mendeko kontua izan zen.
Jauregi eder bikainak eraiki ziren garai horretan; hainbeste izan ziren non baden barrokoaren arkitektura zibilari buruzko kapitulu berezi bat eskaintzeko adina arrazoibide.
==== Gipuzkoa ====
Gipuzkoan, parrokia-eliza berriei lotzen bagatzaizkie ez da agertzen aipatzeko adinakorik. Eraikuntzak astiro eta nekez zihoazen aurrera, berreraikuntzak ugariago ziren, ehun‑urteko horretan, eta lehentxeago esan bezala, ia beti koru, arkupe, sakristia eta dorreen osaketak eta eranskinak egiten baitziren.
Hala ere, badira oinplano berria duten komentuetan garrantzi handiko eraikuntzak ere, [[:Fitxategi:Sortzez Garbia Segura 2007.jpg|Segurako Sorkundetarren eliza]] galanta, esate baterako.
===== Bergaran Josulagunen Ikastetxeko eliza =====
[[Jesusen Lagundia|Jesusen lagundia]] 1593an kokatu ziren lekuan, oinplano berriko ikastetxea eraiki nahi izan zuten berari zegokion eliza eta guzti, eta 1628 hasi zen eraikuntza mende erdiz luzatu zen. XIX. mendean ikasgelen eraikin osoa desagertu zen.
Oraindik ere funtsezkoenean gorde den eliza josulagunen erara eraiki zen, Vignolaren Arauei jarraikiz: hiru tartetako habearte bakarrekoa den gurutze itxurako oinplanoa, gurutzadura zabala eta angeluzuzeneko presbiterioa, bere alboetan sakristiak dituela, eta arauari jarraikiz, beren artean pasabidea duten kaperak ireki ziren habearte aldera.
Eliza ilargixkadun kanoi‑gangaz estalia da eta gurutzaduraren gainean esfera erdi formako kupulaz. Fatxada ere garai hartako kanonak zioenarekin bat zetorren: hiru habearte erakusten zituen, alboetakoak baino garaiagoa zelarik erdikoa, bertan, alboetan atari pilastraduna, armarriarentzat tartea uzteko, frontoi lerromakur eta aldapatsu baten bidez bukatua.
Joan Martinez Agirre Azkoitiko maisuaren zuzendaritzapean hasi ziren lanak 1628an, Mateo de Ocejoren trazari jarraitu zitzaiolarik. Eraikuntza honen bigarren etapa batean A. Matos arkitekto josulagunak eta bertako beste maisu batzuk esku hartu zuten, jatorrizko traza berari jarraituz ziur asko.<ref>Mª J. ARANBURU, ''El antiguo colegio de la Compañia de Jesús en Bergara. Historia de su construcción.'' Ondare, 19an, ''Revisión del Arte Barroco'', A.P.M., (Donostia, 2000) 257‑267. or.</ref>
Guztiz eraldatua izan zen gerora fatxada. Trentotar barrokoaren berezko soiltasunez sortutako elizak berak gorabehera ugari nozitu behar izan zituen Ordena (1767) bota ondorenean, azkenean ia erabat hondamenak jota gelditu baitzen.
===== San Bartolome eliza. Elgoibar. =====
Bergarako jesuiten elizako lanen hastapena eman zuen Martínez Agirre berak emana behar du izan Elgoibarko (1646) elizarako diseinua ere.
Gerora, Lucas Longak (1692) esku hartu zuen beronen eraikuntzan. Honek, ilargixkadun kanoi‑gangak jarri zizkion eraikinari eta kupulari eusgarri sendotasuna emateko, Italian XVI. mendean erabilitako formula manieristei jarraituz, pilareak alakatu egin zituen. Probintziako beste elizatan ohikoa denez, kupula ez da kanpora agertzen, danborrik ere ez du eta petxinen gainetan hartzen du atseden. Guztiz barneratuak dituen dorre eta arkupeek benetako esanahia dute egitasmoetan, fatxada berezia osatzen baitu, hurrengo menderako abiapuntu izanez.
<center>* * *</center>
Elizbarrutiko ikerlariaren irudiak eta eginkizunak zuen garrantzia gero eta gehiago azaltzen da ikerketetan, zeren eta, eliza jakin baten eraikuntzan aurkezturiko egitasmoak aztertzeko egiten zen bisita zela eta, ez baitzen inola ere harritzekoa, ikerlariak berak zekarren traza onartuz amaitzea.
Jazoera hauxe gertatu zela dirudi [[San Joan Bataiatzailearen eliza (Alegia)|Alegiako San Joan Bataiatzailea elizan]], berreraikuntza eta eranskin berriak egiten mende erdi bat iraun baitzuen; korua, berriz, hurrengoan egin zen. Elizaren oinplanoa gurutze latindarra da.
[[San Joan eliza (Pasai Donibane)|Pasai Donibaneko San Joan eliza]] ere oinplano gurutze latindarra duena da, eta ez zen gangaz estali 1700era arte. Hauek gotiko berantiarreko gurutzeriaz apaindu ziren, eta korua elizaren oinetan, altuera handi samarra emanda eraikitzea zelarik ohikoa Gipuzkoako barrokoan.
Gipuzkoan fatxada angeluzuzena onartu zen, Karlos V.aren diruzain eta kontseilari zen Pedro Zuazola jaunak fundaturiko [[Santa Klara komentua (Azkoitia)|Azkoitiko Santa Klararen komentuan]]; eliza, [[Lukas Longa]] diseinuaren arabera, 1684ra arte ez bazen egin ere. Honen barruan sartzen da arkupea, erabateko soiltasunez egina.
Eskema berari jarraitzen zaio, ikusmoldeetan aldaerak dituzten arren, Lazkaoko Karmeldarretan eta Zistertarretan, eta Segurako Sorkundetarren lekaimeenean, azkeneko komentu eta eliza multzo handi honen diseinua Juan Raoni zor zaio; frantses jatorriko arkitekto sonatua honek Vianan kokatu eta Nafarroa eta Errioxako eraikuntza askotan esku hartu zuen. Segurako komenturako diseinua Migel Martinez maisuari eman zitzaion.
==== Nafarroa ====
===== Komentu‑elizak =====
Nafarroa ere ez da oso aberatsa XVII. mendean eraikitako oinplano berriko parrokia-elizetan. Ugari dira, nola ez, komentu‑elizak eta santutegiak, noblezia laiko nahiz eliztarren debozio eta eskuzabaltasunari esker eraikiak orokorrean, gehientsuenetan beren hobiratzeak delako elizetan ziurtatzea izaten baitzuten xede, eta beste batzuetan sendiaren armarria elizaren aurrealdean jartzea edo sortzailearen jauregiko geletatik elizarako sarbidea izatea.
Erlijiosoen ikastetxeek sartutako eraikuntza-eskemek erakutsi zuten eragina halakoa izan zen, non XVII. mende osoan eta XVIII. zatirik handienean iraungo baitute, komentuetako eremua ere zeharkatuz eta santutegi eta parrokiei inspirazioa eraginez.<ref>J. J. AZANZA LOPEZ, ''El barroco conventual. El Arte en Navarra'', 25. znb. Diario de Navarra-k argt. (Iruña) 387. or.</ref>
Nafarroako komentu-elizen eredu orokorra hauxe da:
* egituretan adreilua zen osagaia nagusia, eraikinaren zenbait alderditan haren ordez harlanduak jartzen baziren ere.
* oinplano arrunta gurutze latindarra zen, josulagunen barroko estilori jarraikiz, saihetsetan zituela beren artean komunikatzen ziren habearteak, garaiera txikiagokoak.
* edergarriak gehiagotu egin ziren denbora joan ahala.
Erriberako eskualdeetan, esate baterako, hurrengo mendeko barroko apainegia aldarrikatzen zuen aldaketa hori sumatzen da. “XVII. mendearen azken laurdenean altxa ziren tenplu horietan eta garaitsu horretan berritu ziren besteetan, gangak eta kupulak nahiz arkitekturako beste osagaiak oso lauak ziren, baina igeltsuzko sare moduko batez estaltzera jo zen konposaketaz dinamikoak diren bolutekin”.<ref>C.M.N. I, XXXII.ean.</ref>
Tuteran eliza mota horren eredu zabala aurkituko dugu.
Jesusen Lagundiaren ikastetxeko eliza. Jesusen Lagundia 1600ean hasi zen bere ikastetxeko eliza eraikitzen, berpizkunde soil eta trentotar estilokoan eraiki zuen, eta barroko apaina bihurtzeko XVIII. mendera arte itxaron behar izan zuten.
Tenplu honek Ordenako kideren batek egina izan behar zuen.<ref>Dokumentuetan Joan Gonzalez Apaolazaren izena azaltzen da, litekeena da, gerora mende erdi bat luzatu ziren eraikuntza-lanen lehen egilea bera izatea.</ref> Eta jesuiten ereduari jarraitzen zaio: habearte zabala, hiru tarte, saihetsetan kaperak, eta kanoi‑erdiko gangak, gurutzaduraren erdiko tartearen gainean kupula duela.
Badu honek bitxikeria bat, eliza hau Espainiako josulagunen ia eliza guztiak baino zaharragoa dela.<ref>C.M.N. I.ean, 314‑315. or</ref>
Fatxada soilak eredutarako balio izango zuen, Nafarroako Erribera inguruko komentu‑eliza batzuetan: Corellako Karmeldar Oinutsen Arazeliko Santa Mariaren komentuko fatxadarako, adibidez. Karlos III. erregeak, Jesuitak handik bidali ondoren, bere eliza, San Jurgi parrokia bihurtu zuen.
Domingotar lekaimeen eliza. Oinplano gurutze latindarraren gainean hasi ziren eraikitzen 1635ean, bost tartetakoa da, koru garaia oinetan eta kanoi‑erdiko gangak ilargixkadunak, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, hau linterna batez amaitzen den petxina gainetan laranjaerdi-formako kupula batez estalirik baitago. Eliza honi XVII. mendearen azkenera igeltsuzko eta pinturazko apainketa bat egin zitzaion; eta XVII. mendeko harrizko fatxada jator bat jarri zioten: gorputz zut bakarreko fatxada, bi solairutako beste batez konbinatuz, hiru kaletan zatiturik lehengoa eta bakarrean bigarrena. Bao batzuen eta erdi-puntuko arku baten azpian, giza irudi eta landare gaiak dituen mentsulaz oso ederturiko pilastrak alboetan dituela; gorputz bakarreko atari handi baten bidez alaitzen dira bere paramentuak.
Karmengo komentu‑eliza. Domingotar lekaimeen elizaren antz handikoa da egun Filipotarrena den Karmengo komentua. Eraikitzen hasi, Frantzisko de Gurrea eta Casadoren diseinuaren arabera, XVII. mendearen hasieran hasi ziren eta mende beraren erdialdean handiagotu zuten. Eskema jakin berari jarraitzen zaio, oinplano gurutze latindarra, bost tartetako habearte luzea, horma‑bularren artean kaperak dituela; oinetan korua eta kanoi‑erdiko ganga, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, han laranjaerdi-formako kupulaz estaltzen baita.
Erriberatik Nafarroa erdialdera igaroz gero, herrigune nagusietan XVII. mendeko komentuetako edil arte galanten hainbat eredu ikusi ahal izango ditugu.
Garaiko erlijiozko arkitekturan aipagarriak dira Lizarrako zenbait komentu: lekaime beneditarren komentu‑eliza –horrela zeritzan, gaur “San Benitorenak dira”– mendearen lehen erdiko komentu‑eliza motaren egiturakoa da eta gaur egun hondatu samarra dago.
Klaratarren komentu‑eliza. Aurrekoaren oso antzekoa da Klaratarrena, XVII. mendearen erdialdera, beste XV. mendeko baten ordezkoa izan zen. Gaurkoa, egitasmoa enkantean atera eta Joan Larrañaga maisuari eman zitzaionaren ordaina da, 1654an bukaturikoa.
Habearte bakarreko eliz hau garai horretako era xume eta soilari egokitzen zaio. Klaustro zabala da deigarriena, inguruan monasterio-multzoa banaturik duela. Herreratar soileko klaustro hau adreiluzko bi solairutan egina da, bat bestearen jarraian pilareen gainetan arkuteria itsuak dituela eta leiho burudunak txandakatuz.
Guztiz Garbiaren komentu‑eliza. Guztiz Garbiaren lekaime Errekoletoen eliza ere aipagarria da, 1688an hasita luxenburgotar Santiago Raon maisuaren diseinuaren arabera eta bertako maisu famatuen esku hartzea bitarteko eraiki zen.
Elizan ohiko gurutze egitura hartu zuten, habearte bakarra, gurutzadura oso zabalaren gainean esfera-erdiko estalkia eta burualde zuzena zuela. Harrizko fatxada izugarria du, josulagunen elizen fatxaden kutsukoa; erdiko paramentuan, hiru mailatan egituraturikoan, erraldoi ordenako pilastraz uztaiturikoa eta alboetan hegaltzarren profilez bi gorputz gehiago dituela. Behereneko mailan hiru arku desberdineko arkupe bat dago; bigarrenean berriz, hegaltzar ahurren artean horma-hobi bat, saihetsetan komentuaren fundatzaileen bi armarri handi kokaturik dituela; goieneko mailan leiho handi bat dago alde banatan, aurrekoak baino txikiagoak diren armarriekin.
Tafallan lehen barroko aldiko bi eraikin bikain ikus daitezke:
Kaputxinoen komentua. Ana Ollakarizketak fundatua eta 1658an fraideak berak eginiko diseinuaren gainean eraikitzen hasia. Oinplano gurutze latindarra da. Bere herreratar fatxada ez da kanpai-horma bat biltzen duen zatitutako frontoi zuzen batez amaitzen den angeluzuzen bat baino.
Sortzez Garbiaren lekaime Errekoletoak. Domingo Agirrek 1674 eta 1694 bitartean eraikitako hau, askoz handiagoa da. Garai honetan arrunt zen erari egokitzen zaiona da eta fundatzaileen jauregiari –Guatemalako gobernari Martin Carlos de Mencos eta Arbizu eta honen emaztea– lotuta agertzen da, elizako tribuna batera ematen duen pasabide batez. Kanpoaldera, saihetsetako hegalez elkarturiko hiru kaletako horma-atal bat erakusten du, hala ere, elizaren barrualdeari ez dagokiona, hau habearte bakarrekoa baita.
Hauexek dira Corellan aipa ditzakegunak:
Karmeldar Lekaime Oinutsen eliza, lehen ere zerbait esana dagoena.
San Migel eliza. Corellako elizarik zaharrena da orain ikusten duguna, XVII. eta XVIII. mendeetan berreraikitze baten ondorioz eliza barroko bihurtu bazen ere. Egungo erdian, kupula duen gurutzaduran Erdi Aroko fabrikaren eraldatzea eta alboetako habearteak zutitzea izan zen eraldaketa hori, batez ere. Lan hau Juan Martinez, Santiago Raon maisuak eta Anaia Anizeto Ansa domingotarrak eta beste maisuren batzuk egina da.
Gizakundearen komentu‑eliza (Beneditarrak). Gaur egun komentua Arte Sakratuaren Museoa da eta XVIII. mendeko eransgarri barrokoez oso eraldatuta dagoen bere elizak argi erakusten du trazaz, aurreko mendeko komentu‑elizen ereduari dagokiona dela, habearte bakarrekoa, kanoi-erdiko gangaz estalitako lau tarte eta kupula duela gurutzaduraren gainean.
Habeartearen zabalera eta tarteen arteko luzera apurraren proportzio bitxiak eta lau tarteetako bi estaltzen dituen koru bat izatea berak, ondorioz dakar, erdiratutako gune baten inpresioa ematea, gurutze grekoaren alderakoa. Harlanduzko oinarri gainetan adreiluzko fatxadak baditu hiru kale, eta bere estiloa, Aita Lorentzo de San Nikolas tratatu‑idazle eta agustindarraren egitasmoen bidez hedatutakoa da, berau Madrilgo Calatravas‑tarren elizarako diseinuagatik delarik ezaguna.
Mende horretan Iruñean hainbat erlijioso-elkarte kokatu ziren; baina ez dira gorde beren eraikinak edo gorde direnak oso egoera hondatuan iritsi dira gureganaino. Hemen aipatzea mereziko luketenak lirateke:
Karmeldar moja Oinutsen eliza, ohikoa den gurutze latindarrari jarraituz, 1644an eraikitzen hasi eta lehen barrokoari dagokion soiltasunaren araberako fatxada ikusgarri bat erakusten duena.
Moja Errekoletoen eliza. Felipe III.aren arkitekto zen Juan Gomez de Mora arduratu zen diseinuz. Eraikuntza-lanak Domingo Iriarte errege-lanetako maisuak zuzendu zituen (1624‑1634). Gurutzadura irtena duen habearte bakarrekoa da eliza, bere gainean, kanpoaldera zinborio batez disimulatzen den kupula bat altxatzen da. Ongi bereizitako bi alderdi ditu fatxadak, kuxindurazko harlandu behealdekoa eta adreiluzkoa goialdekoa, bertan Sortzez Garbiaren irudia eta Montejasoko Markesa zen Juan Ziriza fundatzailearen armarriak gailentzen dira.<ref>C.M.N. V.ean, 309‑313 or.</ref>
Vianan, XVII. mendeko arkitekturari dagokionetan, hauek dira deigarrienak:
San Frantziskoren komentua, anaia Pedro Uruelaren diseinuaren arabera 1642 eta 1677 bitartean eraikia da.
Elizak oinplano gurutze latindarra du, markatu gabeko gurutzadurarekin, lau tartetakoa eta kontrahorma artetan kokaturiko kaperak dituela, kanoi‑erdiz estalia dago gurutzadurako tartea izan ezik, hau kupulaz estaltzen baita. Kupula hau laster hedatu zen igeltsuzko apaingarriez eta denbora igaro ahala elizaren goieneko alderdietara horma pintura batez ederturik, azkenerako barrunbeari barroko zamatuegiaren itxura emanaz.
Harlandu onez egina da fatxada, soiltasun handikoa, komentuetako ereduarekin bat datorrena, bi solairuetan paramentu lauak ditu eta triangeluzko frontoiez koroatzen da. Beheko solairuan, atariak bi pilastra pare alboetan ditu, eta bi hegaltzarrez osaturiko paramentu lauak, eta fatxadako bi mailak ebakitzen dituen erlaitz gainaren erdian horma-hobi bat agertzen da, Birjinaren irudia duela.
Komentuak badu bi solairutako klaustro bat, soila berau ere: behekoa harlanduzkoa eta erdi-puntuko arkuak eta idi-begiko hutsarte edo baoak dituena, eta goienekoa adreiluzkoa, burudun leihoak dituela.
Zangozako merindadean apenas dagoen udal mailan erakusteko ezer, izatekotan ere: Irunberriko lekaime Beneditarren monasterio‑eliza. Honek, 1677 eta 1682 artean egin zenak, ilargixka-gangaz estaltzen den oinplano gurutze latindarra du, komentuetako arkitekturan ohikoa denez.
==== Ipar Euskal Herria ====
[[Fitxategi:Biarritz - Église Saint-Martin - 8.jpg|thumb|Biarritzeko Martin Deunaren elizako barnealdea]]
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
[[Élie Lambert|Elie Lambert]] historialari frantsesak Iparraldeko Euskal Herrian Erdi Aroko elizen berezko ezaugarritzat aipatu zituen batzuk garai modernoetan eraikitako elizei dagozkienak dira. Horien edertasuna eta dena delako indar hunkigarria xumetasun beretik sortzen zaizkio; xumetasun horrek, hala ere, onartzen du hainbat aniztasun kontinenteko hiru probintzietan batetik bestera igarotzen den heinean.
Oinplano gurutze latindarra –galeriarik gabekoa, beraz–, [[San Martin eliza (Biarritz)|Miarritzeko San Martin elizaren]] antzera, salbuespen bakan batzuk izan ezik, habearte bakarreko eliza txikiak izan ohi dira eta horrela izateari ez zaio azalpenik bilatu behar, populazio txikiko landa-inguruak izatearena baino. Lambert‑en<ref>E. LAMBERT, ''L´Architecture religieuse dans le Pays Basque français''. Annales du Midi, 1952, 97‑112. or.</ref> ustez, eskualde horrek, bere kultur eta arte arloan, era bereziz jasotzen du abade-etxeen eragina; iritzi eztabaidagarria da batzuen ustez, izan ere, euskal bizimoduan parrokia funtsezko taldea izatea azpimarratzen dute, hau da, sendoki antolatua eta gizarte mailan garrantzi handikoa.<ref>René CUZACQ, ''L´architecture des églises au Pays Basque français''. Gure Herria‑n, 1942, 97‑113. or.</ref>
[[Fitxategi:Espelette-Église Saint Étienne-Nef-20180224.jpg|thumb|Ezpeletako elizako barrua]]
Egia esan, Lambert‑ek aipatutako eskualde desberdintasunek ez gaituzte arkitekturaren oinarrizko osagaietara eramaten, baizik eta lehentasunez erabilitako materialetara eta kanpandorreen moduko beste osagai eransgarrietara, batez ere.
[[Fitxategi:Espelette (Pyr-Atl., Fr) église et une partie du cimetière.JPG|thumb|Ezpeletako elzia kanpoaldea]]
==== Lapurdi ====
Lapurdiko dorreek honako ezaugarri hauek dituzte: Atartea dute fatxadaren erdian, XVIII. mendean Gipuzkoan ohikoa zena.<ref>F. LAFAYE, ''Léglise basque.'' Gure Herria‑n, 1953, 75‑86. or.</ref>; lau angeluko oinplanoak izaten dituzte, edo oktogonala inoizka; Oinarri oktogonala duen bigarren solairuren bat izaten dute batzuk, atarte karratua gordez; Dorre mota honen garaiera makurra, habeartearena ia gainditzen ez duena da, eta ez du gezirik.
==== Zuberoa ====
[[Fitxategi:Ordiarp (Pyr-Atl, Fr) église et un des gués sur l'Arangorena.JPG|thumb|Urdiñarbeko eliza]]
Zuberoako elizetako dorreek beste egitura bat dute. Honelakoak zan ohi dira: Luzeak eta zorrotzak; Arbel-xafla beltzez estaliak (Pirinioetan ohikoa denez) , Pirinioez hegoaldeko Nafarroaren ekialdean ikusi daitezkeenez, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko bi eskualdeetan ez bezala, hauetan teila biribila erabiltzen baita estalgarritzat; Atartea oinetan dute; Zuberoako dorreak elizaren fatxadan altxatzen dira eta ertz askoko hiru gailurrez amaitzen, hauetan Hirutasunaren dogma gogorarazteko xedea igartzen delarik. Eskualde horretan, zenbaitetan, habearte nagusiaren ondoan beste alboko habearte bat eraiki ohi zen, aurrekotik zutabe zilindriko bat ala bestez eutsitako arkuen bidez bereizirik.
===== Nafarroa Beherea =====
Nafarroa Beherea, geografikoki beste bi probintzien artekoa delako, Nafarroa Behereak, Lamberten ustez, bietatik harturiko ezaugarriak bereganatu zituen, nahiz eta forma ugarikoa izan eta Lapurditik Zuberoatik baino gertuago egon.
Jatorriz Erdi Arokoa, eta zehatzago esanda erromanikoa den eliza mota honek XVI. mendeaz geroztik norabide aldaketa nabaria izan zuen, aipaturiko historialari eta Sorbonako irakaslearen ustez. Aldi berrietako aldakuntzarik esanguratsuenak presbiterioan eta alboetako galeriatan agertzen dira.
Eliza hauetan hormei josita eraiki ziren [[Euskal elizetako zurezko galeriak|zurezko galeriak]], Lapurdi eta Behe Nafarroako elizen ezaugarri ezaguna dena, irtenbiderik egokiena zirelakoan eraiki ziren, biztanleria nabarmen hazi eta habearte bakarra alde batera utzi nahi ez zenean. [[Pierre de Lancre]] mariskalak, 1609an bere ibilbideetako Egunerokoan, galeria hauen bitxitasunaz harriturik idazten bazuen, uste izatekoa da XVI. mendean sarritako ohitura zela galeria hauek eraikitzea.
Elizako hormetan zehar luze doazen galeria hauek bi ala hiru mailatan jarriak izan ohi dira; baina bada bost solairuetako kasuren bat ere.<ref>R. CUZACQ, O.c.</ref>
Ipar Euskal Herrian hain bertako eta berea duten ohitura honek, elizkizunetara doazen gizonezkoen mugimenduaren erraztasunean laguntzen ez badu ere, gertutasunera behintzat behartzen ditu eta ikuspegia errazten, barrualdeko esparrua ikuskizunetako areto moduko zerbait bihurtuz. Garrantzizkoak dituzte, arreta handiz edertzen eta batzuetan margo desberdinez pintatzen zituzten eta.
Korua sarritan oso goiko mailan egoten da –batzuetan aldare‑aldean izaten da–, dozena luze bat eskailera igo ondoren. Ohitura honen zuribidea Lambertentzat, [[sakristia]] [[presbiterio]] horren zoru azpian jartzea litzateke; eta honek erromesetako elizek berea zuten antzinako erlikia‑kriptan izango luke bere jatorria.
Bestalde, aldareak altura berezia du eta santutegi-alderentzat toki garaia gomendatzen zuen Trentoko ondorengo eliz jarraibideei dagokiena izan daiteke.
Elizara zetozen gizonezkorik gehienak galerietan barrena kokatzea sustraiturik dagoen ohiturak eragingo zuela pentsatzen da, ospakizunetako aldarea, zorua eta galeriaren bitarteko mailan egotea bilatuz.
Dagoeneko esan dezagun, ikonografia-ikuspuntutik eliza hauetako batzuk erretaula ikusgarriez aberastu eta edertuak geratzen direla; baina normalean hurrengo mendekoak direnez, beranduago aipatu beharko ditugu.
== Eskulturak eta erretaulak ==
=== Erretaula berriak ===
Eskulturen arte maila aurreko eskola erromanistak lortutako tontorrak ez baditu iritsi ere, XVII. mendean, kalitate on samarrekoa izaten jarraitzen du. Eskulturagintza hau, hainbat gunetan azaltzen zaigu:
* koruko aulkiterian,
* parrokia eta komentuetako horma-hobien fatxadetan,
* jauregien fatxadetan,
* zaindaritza duten kaperen apainketan,
* hilobi-monumentuetan,
* eskultura garrantzizkoa den erretauletan, batez ere.
Esan daiteke, urreztaturiko eta polikromiazko zuraren erresuma dela espainiar barrokoa eta euskal barrokoa.
Hitzarmenak. Erretauletako arteari dagokionez, esan dezagun komeni dela argi edukitzea erretaula baten eraikuntza lantegi konplexua zela, prozesu luzea eskatzeaz gain, elizbarruti bakoitzean bertako Sinodo Konstituzioetan aurreikusi eta arauturikoaren araberakoak baitziren:
* hitzartu eta dokumentuetan zehatz bildu beharrezko tratuei buruzkoak,
* nahiago zen estiloan –gehienetan jada bukatuak ziren erretaulekin alderatuta– eginak,
* bere mazoneria eta irudiak zein materialez zertu behar ziren, ordainketa moduak, beren azterketa eta tasazioa, eta abarrei buruzkoak.
Hitzarmena arkitektoarekin egiten zen eta batzuetan diseinuaren egilea bera izaten bazen ere, imajinagintzako eskulturagileak bilatzeaz eta tratua egiteaz berak arduratu behar izaten zuen. Horregatik, erretaulen hitzarmen baten dokumentuak ez zaizkigu beti informazio-iturri gertatzen, gaur gehien axola zaizkigun erretauletako eskulturagile eta erliebegileen izenak ezagutzeko orduan.
Euskal Herrian garai horretan arrunta zen hitzarmen horiek jendaurreko enkantean eta “kandelaz” egitea.<ref>Nahikoa bedi era honetako enkante baten adibidea ezagutzeko, kandela piztu baten aurrean ospatzen baitzen. Ataunen, San Martingo elizako erretaula nagusirako 1641ean ospatu zen enkantea: “Zabaliako Mateok 6.000 dukatekin ireki zuen enkantea, ondoren Arabako Zozayako Migelek 5.000 eskaini zituen, Diego Mayorak 4.000, Joan Mendarazek 3.900 dukat, eta azkenik Diego Mayorak 3.150 dukat; kandela luzez egon bazen ere piztuta, ez zen apustu hoberik eskaini zuenik azaldu”. J. de ARIN DORRONSORO, ''Clero y religiosos de Atáun'' (Gasteiz, 1964) I. CENDOYA‑k aipatua, ''El retablo barroco en el Goyerri''‑n. (Donostia, 1992), 71. or.</ref>
Egitura. Komeni da jakitea XVII. mendera arte iraun zuela bateraturiko multzo gisa Berpizkundera igaro zen Erdi Aroko erretaula gotikoaren egiturak, bere solairuetan eta kaleetan erliebeentzako nitxo edo etxeetan, apainketa aberastu eta aldatu bazuen ere.
Multzo hori ez zen soildu XVIII. mendean bitartean, eta erretaula gorputz konplexu bakar baina ongi batutako bat bilakatu zen, eta hori ez zen eragozpen izan ezarritako irudiei kokalekua bilatzeko, ohikoena baitzen irudiak inolako marko garrantzizkorik gabeak izatea, ertilari churriguereskoak edo rococoak izan zezakeen konposaketaren zentzuaren arabera.
Tipologia. Erretaula barrokoen labirinto polimorfikoetan ez galtzeko historialariak saiatzen dira aldizka sailkapenak egiten, tipologiaren arabera. Martin Gonzalezek,<ref>J. J. MARTIN GOZALEZ, ''Tipología e iconografía del retablo español del Renacimiento''.B.S.E.A.A., XXX. libk.‑an, (Valladolid, 1964) 5‑66. or.</ref> Gartzia Gaintzak,<ref>Mª C. GARCIA GAINZA, ''Notas para el estudio de la cultura barroca navarra''. L.D., V.ean, 10. znb., 1975, 127‑145. or.</ref> Inazio Zendoiak<ref>Zendoyak Gortetik zetorren barrokoko laugarren erretaula-mota bat ere onartzen du eta berak “madritarra” deitzen diona eta “churrigueresko aurrekoa” beste zenbaitzuk. O.c., 91‑124. or.</ref> eta Julen Zorrozuak<ref>J. ZORROZUA, ''El retablo barroco en Bizkaia'' (Bilbo, 1998) 88‑118. or.</ref> aukeratutako edozein eskemek balio diezaguke Euskal Herriko erretaulagintzari heltzen diogunean. Baina, Julen Zorrozuak eskaintzen duen sailkapen hirukoitzaren alde erabaki dugu:
* erretaula klasizista (c. 1620‑1680),
* erretaula churriguereskoa (c. 1680‑1740).
* erretaula rococoa (c. 1740‑1780).
Sailkapen honetan ez gatzaizkio data horri zehatz‑mehatz egokituko, hiru mota hauetan nolabaiteko misterio kronologikoa badela eta, aldaketak azkarrago gertatzen diren eskualdeetako hurbilpenaren arabera, kontutan harturik Baskoniako hainbat eskualdeetan badirela desberdintasunak.
Erretaula klasizista. Klasizista esaten zaion XVII. mendeko erretaulen ezaugarriak hauexek dira:
* ildaskaturiko zutabe klasiko handiak,
* dekorazioa kargatu samarra da, erretaula erromanistaren soiltasunaz alderatzen bada.
Ikonografia:
Hasiera batean eta Trentoko Kontziliotik sortutako ahalegin kateketikoaren ondorioz, eszena narratiboak dira nagusi.
Baina, hurbiltzera doan XVII. mendearen azkenaren eta rococo alderako urratsen arabera, honako ezaugarriok nabari dira:
* erliebe narratiboak noizbehinka azaltzen dira,
* irudi soilak eta solteak garrantzi gehiago dauka, ikuspuntu plastiko batetik –-nor den ezagutzera ematen duen enblemaren bat ondoan duela azaltzen den irudi soil eta solte batek bere esanahi biografikoa, berez laburbiltzen duela dirudi.
* imajinagintza, historietan baino gehiago kokatzen da pertsonaia sagaratuetan (Kristo, Birjina, Apostoluak, martiriak eta santuak). Pertsonaia sagaratu bakoitza bere berezko eremuan agertzen da, ongi mugatua eta bakar.
* margo‑oihalak ugari dira.
Trentoko eragina. Trentoko Kontziliotik pixkanaka urruntzeak, eta pretestanteen ''sola fides''‑aren aurrez aurre ekintza onen balioak behin eta berriz aldarrikatzen zituen Kontrarreformako borrokaren pentsamoldea uzteak, santuen heroitasunean arreta handiagoa jartzea ekarri zuen. Oraingoan, hauetako bakoitzak merezi du eliztarren jarraibide eta jaierarentzat kristau arteak norberari toki berezi bat izendatzea, hori dela eta mukulu biribil aldera egingo dute [[Erliebe (eskultura)|erliebeek]].
Trento ondoko ikonografia plastikoa izugarri ugaria denez, ertilari eta lantegi sonatuenen lanak laburbiltzen saiatuko gara, euskal eta nafar eskulturagileek beste hispaniar artearen maisu handiengandik jaso zuten eragina azpimarratuz.
Ikuspuntu honetatik Euskal Herriko lehen eskultura barrokoaren historia izen entzutetsu baten eraginpean hasi behar da: galiziar maisu handi Gregorio Fernandez, Valladolideko eskola barrokoaren sortzailea.
Gregorio Fernandez: bere eragina gure herrian
Erretaulen egitura. Gregorio Fernandezen eragina erretaulen egituran bertan sumatu behar da lehendabizi; horrexegatik zenbait dokumentutan “arkitekto” izendatzen da. Eragin honi bere lehen jatorria italiar disenatzaileengan bilatu behar zaio, Vignolaren Regole delli cinque ordini d'archittetura delakoan hain zuzen ere, gaztelaniazko bi argitalpen azkar asko egin zitzaizkion horretan (1593‑1630).
Begirada mailan Vignolaren eragina Espainian El Escorialeko erretaularen bidez sartu zen; lehen ikusiaren arabera, hain lan itzel eta harrigarri hau ederki ezagutu zuten bizkaitar harginek ez ezik, baita tokia ezagutzera iritsi ziren maisu erromanistek ere, esate baterako, Joan Antxietak berak eta hori guztia grabatuen bidezko eragina kontutan hartu gabe.<ref>Euskal Herrian Francisco Vázquez eta Diego Basoco valladolidtarrek Gregorio Fernandezen eskulturentzat egin zituzten diseinuak eta erretaulak, 1590etik hasita, Juan Herrerak marraztu eta Perret‑ek grabatu zituen. El Escorialeko San Lorentzo basilikako erretaula nagusiaren estanpen banatzea, eta bertako arkitekto eta eskulturagilek, besteak beste, Bernabé Cordero edo Joan Bazkardok 1543an itzulia izan zen Vignolaren Erregela eskuetan izatea, horiexek dira Euskal Herrian erretaula klasizistaren sarbideari eutsiko dioten oinarriak”. J.J. VELEZ CHAURRI, ''La escultura barroca en el País Vasco''. Ondare 19, A.P.M. (Donostia, 2000), 54‑55. or. Ikusi, halaber, J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c.</ref> Baskonian (Bergaran 1614ean eta Gasteizen ondoren, 1623tik aurrera) Gregorio Fernandezen lehen egonalditik bertatik hautaketa berehalakoan egin behar izan zen:
* erretaula erromanista,
* eta erretaula klasizistaren albistea.
Gasteizko San Migelen erretaula gertatu zen erakargarriena bere egituraren berritasunagatik, eta berau gertatuko zaigu eredu, oraindik ere nagusi zen erromanista gogoko hari aurka egin ziolako, oso poliki baizik sartu ez zen aldaketa hura zer izan zen ulertu ahal izateko.
“Korintoar ordenako bi gorputz zituen erretaula itzela, bost kalez eta atikoaz zatiturik dagoen hura, bereizketa garbiko lana da, Nava del Rey‑ko Joan Santuen edo Plasenciako katedralekoaren antzekoa.<ref>J.J. Martin Gonzalezek berregin egiten du Gregorio Fernandezi buruzko bere lanean (123. or.), bere traza Garcia Gaintzak argitaratua dela gogoraraziz. Prestameroren ustetan muntaketa Joan Velazquezi zor zaio eta erretaula 1637an kokatu zen. Ikusi Martin Gonzalezen bibliografia, O.c. 122. or.</ref> Dotorea eta egokia da egituraren funtsezko marrak inoiz ezkutatzera iristen ez den apainketarekin eta baditu galloiak, uztaietan itxurazko harriak, zintadun haurrak eta fruituak argiune eta oxkarretan; txartelak eta girnaldak idulki eta zerrendetan. Francisko Velasquez diseinugilea hartu behar da Valladolideko arkitektotzat, izan ere, honek eta bere anaia Joanek egin baitzituzten erretaula hau eta beste asko Gregorio Fernandezentzat”. Erretaula mota honen jatorria ez da zaila klasizismoaren haserako ereduetan ikusten.<ref>J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 51. or.</ref>
Beranduago, funtsean klasizista izateari utzi gabe, erretaularen arkitektura, egituretan eta apaingarrietan modalitate batzuk erakusten hasi zen, azkenean erretaula churriguereskoa izango zena iradokiz. Euskal Herrian erretaulagintzak norabide horretan aurrera jotzea Pedro de la Torre arkitektoak markatua eta eragina izan zen, Tolosako (erretaula desagertua), Bilboko Begoña eta (1640‑42) Santiago elizetan.
Ukaezina da kapitulu oso garrantzizko bat dela, XVII. mendeko euskal sormenaren barruan erretaulen diseinuari dagokiona, baina historia honi ezarritako mugek behartzen gaituzte aipamen urriak egitera eta gai honi buruzko historiako ikerketa dokumentatua eta sakona egin duten egileei lotzera.
Gregorio Fernandezen euskal eskultura
Gaztelako maisu handi honen estiloak berrikuntza nabariak jarri zituen, kultura erromanista lasai eta hotz honen aurrez aurre. Eskultura hau, batetik klasizismo izenez aipatzen duguna eta bestetik barrokoa aipatzen dugunean gure gogora etortzen zaigun horri egokitzen zaio:
* naturalismo alderako irudiak: anatomiako eiteetan eta janzkeretan egiantza bilatzen dute.
* sentimenduaren adierazpena: baina adierazpen hau arranditsu edo ozena izaten hasia da Trentoko Kontzilioaren arauei erantzunez, gure debozioa behartu eta beren keinu eta imintzioekin otoitz eginarazi eta gure nahimena menderatu nahiez, agian.
Gregorio eskulturan halako jenioa izanik, Trento osteko ikonografia taillatan ikusi behar da, Gregorio Fernandezek nolako eragin handia izan zuen euskal eskulturgintzan mendearen bigarren hamarkadaz geroztik San Inazioren irudia. Bergara. Fernandez, Valladolideko josulagunen ikastetxerako Loiolako San Inazioren irudi bikainean lanean ari zela, santu beraren beste irudi bat eskatu zitzaion Bergarako ikastetxerako. Aurrera zihoan 1614. Bost urte joanak ziren, zortzi urte beranduago kanonizatu zuten Jesusen Lagundiaren fundatzailea dohatsu aitortu zutenetik. Mende eta erdi beranduago, Espainiako erregeren aginpideko lur guztietatik josulagunak boteak izan zirelarik (1767), ikastetxea Bergarako Errege Mintegira eskualdatu zen, eta azkenik Erlijioso Domingotarren eskuetara. Bergarako domingotar ikastetxe horren elizan bada oraindik delako maisu horren lan bikaina.
Bere ondoren beste eskulturagile eta margolari askok bezala, ertilari hau Sanchez Coellok santuari egin zion argazkian inspiratu zen (1931n izandako sute batean desagertu zen margolana), A. Rafael Hornedoren<ref>R. Mª HORNEDO, ''La “vera effigies” de San Ignacio''. Razón y Fe, 154 (1956), 203‑224. or.</ref> iritziz “agian kokatua izan behar zuen herriko jendeak gidaturik, euskal arraza jatorraren hazpegiak areagotu egin zituen Fernandezek”. Lasai esan daitekeena eskultura horretan santuari bere aurpegian eta bere begiradan ematen jakin zuen espiritu mistikoaren adierazpen ezaugarriek hunkipena sortzen dutela.
Estiloaren ikuspegitik ikusten da eskultura honek markatzen duela historiako une horretan berezkotzat aipatu dugun oreka hori; hain zuzen ere, formalismo erromanistaren ordezko izan zen errealismo adierazkorraren eta hurrengo hamarkadetan bistako egingo den dinamismo barroko horren artekoa.
Gerora, Martzelo Martinezek polikromatu zuen, eta Martin Aranda zilarginak metalezko apaingarri batzuk erantsi zizkion; duela zenbait urte zaharberritu zen (1991).
Fernandezek egin zituen beste eskultura batzuk, gutxi izan dira Euskal Herrian gorde direnak; gerora aipatuko ditugu.<ref> Gregorio Fernandezek Euskal Herrian utzitako emaitza eta eraginari buruz, ikusi J.J. MARTIN GONZALEZ, ''Escultura barroca castellana'' (Madril, 1959) eta egile beraren, ''El escultor Gregorio Fernandez'' (Madril, 1980); Mª C. GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández en la escultura navarra y vascongada.'' B.S.A.A.n (1972), 371‑379; S. ANDRES ORDAX, ''Gregorio Fernández en Álava'' (Gasteiz, 1976); J.J. VELEZ CHAURRI, O.c. Ondare 19, 54‑55. or.</ref>
San Migel elizako erretaula. Maisuarenak izan daitezkeen beste eskulturak, solteak nahiz erretauletatik datozenak izan, oraindik ere ezagutu daitezkeenetatik, Gasteizko San Migel parrokiarako eskatu zioten erretaula da Euskal Herrian Gregorio Fernandezen lanik garrantzizkoena eta baita eraginik handiena izan duena ere.
Osagaien nolakotasunak, tailla-lanetarako prozedura teknikoak, polikromatze eta urreztatzeak, eta 1632an hitzarmena eduki ikonografikoen xehetasunek baldintzaturik egin zen eta denak ez egin arren, zehatz‑mehatz bete ziren. Tratuan hitzarturikoa hiru urteren buruan amaitua egotea zen, baina egiaz badirudi urte batzuk gehiago behar izan zirela bukatzeko, zeren eta Prestamerok ematen dituen berrien arabera, 1632ra arte ez baitzen bere tokian jarri. Fernandezek bere ofizialek lagundurik Valladolideko bere lantegian gidatu eta egin zuen lan bera eta halako handitasunak, konplexutasunak eta ikono ugariek –erliebe eta mukulu solteak– asko zailtzen dute lantegiko nagusiaren esku zuzena bereizten.
Erretaula harrizko idulki baten gainean kokatua dago eta baditu bi solairu atikodun, hiru kale eta bi kale tarte.
Hiru solairuen artean badira apaindurez hanpaturiko erliebeak dituen banku ala frisoak. Beheko oinean ebanjelioetako lau eszena agertzen dira: Deikundea, Epifania, Aurkezpena eta Ikustaldia. Bigarren gorputzaren oinetan dagoenak lau ebanjelarien eta sartaldeko lau Eliz Gurasoak erakusten ditu; goieneko frisoa bertuteen alegiei eskainia dago.
Multzoaren buru, lehen solairuko erdiko horma-hobian Sortzez Garbiaren irudia dago, bigarren gorputzeko zaindaria San Migel, eta atikoan Kalbarioa.
Erdiko Birjinaren irudia dago kale tartetan, San Pedro eta San Paulo alboetan dituela, eta artzainen Gurtza eta Erdainkuntzaren eszenak kaleetan; San Migelen parean, kale tartetan, San Sebastian eta San Felipe ikusten dira eta Gargano Mendiko elezaharra kaleetan; atikoan berriz, gurutziltzaturiko Kristoren alboetan San Joan Bataiatzaile eta Santiago apostolua.
Ikonografia multzo aberats eta askotariko honek nolako tamaina duen ikusita, pentsatzekoa da zenbait urtez lantegi oso bat eduki beharko zuela lanean. Parrokiak eskulturagilearekin egindako zorra 1637ra arte ez zuen kitatu ahal izan, maisua hil ondorenean, alegia.
Erliebeetan nahiz mukuluetan, imajinagintzak, bere ezaugarrietan estilo berriaren haserako une hartan gaztelar maisuak egina dela esan dugun naturalismo ozenari erantzuten dio. Litekeena da Maria Birjinaren erdiko irudiaren erantzukizun zuzena Fernandezek beretzat hartua izatea, eder eta gazte, aurrez aurre zutik, bere aurpegi biribila eta lepoa zilindrikoa, begiak erdi itxiak, eskuak alde batera bildurik, eta ia bere sinadura den ezaugarria, soingainekoa eta mantu zurruna tolestura zokotsu modura taillatuak. Ertilariak, hitzarmenaren arabera, bi aingeru jarri zizkion oinetan, eta hondoan berriz, paisaia hodeitsu eta aingeruak.<ref>Euskal Herrian eredu hau behin eta berriro kopiatu zen. J.J.VELEZ CHAURRI, O.c., 53. or.</ref>
Erretaula honetan Fernandezen sormen-ahalmena erakusten duten mukuluen eta erliebeen baliorik nabariena espresio ugaritasuna da.
Apostoluen bi printzeek maiestate hanpatu samar bera agertzen dute: lehenengoa bere ezkerreko esku gainean irekita daukan Ebanjelioetan arreta jarrita dagoela dirudien bitartean, Jendearen Apostoluak entzuleengana zorrozki zuzentzen dela dirudi. Gorpuzkera eta imintzioetan aberastasun bera ikusten da, Jesusen Haurtzaroko erliebeetan konposizioak simetriaren eta dinamismoaren arteko jokoa bilatuz. Deikundeko Birjinarengan harrigarrizko edertasuna du, aingeruaren mezuaren aurrean, jarrera beldurbera bezain harritu iheskorrak.
Ertilari-maisu honek, beti jakin izan du bere pertsonaiak ezaugarriz janzten, monotonian jauzi gabe; ia [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribilekoak]] diren bere apaindurez hanpaturiko erliebeetan beti lortu izan du dinamismoa eta bete‑beteko konposaketa uztartzen –hitzarmeneko baldintzetan eskatzen zenez. Hanpadura horietan ikusten da ertilariak oroitu nahi dituen agerraldietan naturaltasuna bilatzen duten garaiko estanpak zituela inspirazio-iturri.
Egituren azterketari soilik lotuz, ez da gauza samurra, maisuaren eskua soil-soilik non ezagut daitekeen erabakitzea, izan ere, eszena eta irudi guztietan azaltzen baitira:
* ezaugarri duen hanpatasuna eta mantu irekia,
* tolesdura hautsi berak,
* aurpegi eta lepoetako biribiltasun bera,
* adierazkortasun zorrotza eta oparoa eta abar.
Erretaula honen eragina. Gregorio Fernandezen lan hau Euskal Herrian izateak ukaezinezko eragina sortu zuen euskal eskulturagileengan, Hernaniko erretaulan, esate baterako. Garzia Gaintzak jaso duenaren arabera, eragin hau Valladolideko guneko zenbait ertilariren artetik iritsi zen, baina, Nafar jatorrikoak zirenengandik, hala nola, Migel Elizalde ala Pedro Jimenezengandik.
“Elizaldetarrak Olatzagutiakoak ziren jatorriz. Migel, Gregorio Fernandezen alaba batekin ezkondu zen. Pedro Jimenez, Vianako nafarra berau, Oionen (Araba) Joan Bazkardorekin jardun zuen eta Fernandezekiko mendekotasuna azaltzen zaio honi ere, bere lantegian lan egindakoa baitzen”.<ref>Mª GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández...'' B.S.A.A., 371.ean; J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c., 83. or.</ref>
Beste zenbait lan
* Gasteizko Frantziskotar Konzepzionisten komentuko elizan –San Antonio deritzan eliza–, erretaula nagusiaren eta bi alboetakoen hitzarmena egin zen 1618an; multzo honetatik Santa Teresa eta San Frantziskoren irudiak besterik ez dira gorde.
* Bere ardurapean, 1624tik aurrera Eibarko Frantziskotar lekaimeen komenturako zenbait erretaula ere hartu zuen, baina dena erre eta kiskali zen 1936ko gerra zibilean.
* Arantzazuko santutegiko erretaulak eta aulkiteriak garrantzi gehiagokoak izan behar zuten, baina lan hauei buruzko dokumentu ugari gorde bada ere, artelana bera, lehen karlistada garaian (1834) monasterioa erre zuen sutean desagertu zen.
* Azkoitiko Ecce‑Homoa. Maisu handiarenak diren ezaugarriak dituela eta, naturaltasuna eta deboziozko adierazpena duelako oso berezitzat hantzen den lan bakana da Azkoitian gorde den Ecce‑Homoa. Ipeñarrieta‑Idiakez sendiaren ondasuna izan zen eta bere egilearen izena, 1640an on Pedro Ipeñarrietak luzaturiko testamentu dokumentuan azaltzen da.
Irudi hau, zurean polikromaturiko garbitasun oihaleraino luzatzen den mukulu irudia da eta errealismo izugarriz egina dago, zainak, giharrak, ile eta bizar oso finak nabari zaizkiola. Bular gainean eskuak gurutzatuta, Aitari otoizka ahoa erdi ireki jarreran eta begirada zerura jasoa duen eskultura, Gregorio Fernandezena, Euskal Herriak duen ederrenetako bat dugu.
Erromanismoaren eta barrokoaren artean
Lehen eskultura barrokoaren irizpide kronologikoaren antolamenduak behartzen gaitu bi ertilarirengandik edo, hobeto esanda, bi lantegietatik hastera nolabait ere, manierismo Antxietarraren oinordekotzat hartu behar baitira: Pedro Aiala eta Joan Angulo. Eskulturagile hauek, beren taldeekin, Gregorio Fernandezen aurpegietako errealismoa neurri desberdinetan baitaratu zutenak dira:
* ertz askoko tolestura bereziak,
* ilearen tratamendu bera, ile‑xerloa kopetan duela,
* [[Erliebe (eskultura)|erliebeak]] [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribi]]<nowiki/>l alderakoak.
Pedro Aiala. Gorago gogoratu dugu Gasteizko eskulturagile sendi korapilatsu eta aspaldiko baten kimua zen hau 1569an jaio zen. Frantzisko Aialaren semea zen, eta Joan Aiala II.aren biloba. Pedro 1569an jaioa zenez, bere artelanak XVII. mendekoak dira.
Familiako lantegian ikasi zuen erromanismoa eta hauetan agertzen zaigu:
* Billodako erretaulan (1606),
* Gopegiko sagrarioan (1610),
* Doroñuko erretaulan gelditu denean (1610),
* Zurbaoko sagrario hunkigarrian.
Baina Gregorio Fernandezen lanak goizegi begiztatzeagatik, arte emaitzak bi erretauletan apur bat eraldatzeko aukera eman zion, zahartzaro luzeak:
* Bergaran (1614), Gregorio Fernandezen San Inazio hartu zuen erretaula egin zuen,
* Gasteizen (1618).
Eskortzoen eta adierazkortasun naturalisten bila ikusten zaio, handitasun erromanista ukatu gabe, Zalduondoko (1623), Letonako (c. 1630), Zurbaoko (1633‑1642) eta Uribarri Ganboako erretauletan.
Uribarri Ganboako azkeneko erretaula honetan erdiko Birjinaren irudiak Gregorio Fernandezen Birjinen imitazio leial bat dirudi.
Joan Angulo. Bere aita Bartolome Angulo eta Pedro Gonzalez de San Pedrorekin egin zuen lan Barasoaingo (Nafarroa) erretaula nagusian.<ref>C.M.N. III.a, 36. or.</ref>
Etxalarko (Nafarroa) parrokiako Kalbarioa, XVII. mende hasierakoa, bere obratzat hartzen da, eta oso kalitate ederreko Kristo bat islatzen du.
Gero Gregorio Fernandezekin egin zuen lan eta harrez gero hainbat enkargu egin zuen Araban:
* Zalduondo eta Ozaetan bere anaia eta Pedro Aialarekin egin zuen lan;
* Arrietako erretaularen bankuan aurki zen lanean (1621);
* Gasteizko San Pedro parrokian taillatu zuen: haur bat babesten duen “Aingeru zaindariaren istorioa” erliebea (litekeena da Gregorio Fernandezen estiloan San Migelek herensugea lantzaz zulatzen duenekoaren imitazioa izatea.<ref>Teresa BALLESTEROS IZQUIERDO, ''El retablo del Santo Anjel de la Guarda en la iglesia de San Pedro de Vitoria''. Kultura 4. znb. (Ots. 1992), 19‑27</ref>
San Isidroren erliebea iturburu bat mirariz sortaraziz, Erroman eginiko grabatua da, San Isidro Nekazariaren aldarera igotzearen ospakizuna zela eta (1622).
Joan Angulo, bere seme Jose Angulorekin egin zituen lanak asko dira. Bere lantegitik sortu ziren honako erretauletako hauek:
Sagastieta (1630), Munain (1633), Dulantzi (1635), Añua (1635), Ali (1639) eta Lukoko (1640) erretauletakoak, beharbada.
Guztietan sumatzen da Gaztela aldeko eskulturaren kutsua.
<center>* * *</center>
Araba aldetik Gipuzkoa aldera igaroz gero, probintzia honetan ere aurkituko ditugu beren lanetan Gregorio Fernandezen eragina antzeman diezaiekegun eskulturagile sonatuak. Garrantzizkoenak nabarmenduko ditugu: [[Joan Mendiaraz|Joan Mendiaraz,]] [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]] eta [[Gartzia Berastegi]].
==== Joan Mendiaraz eta Mendiaraztarrak ====
Mendiaraz familiak Urretxun zuen bere lantegia.
Ezer gutxi dakigu Domingo Mendiarazi buruz, Antxietaren inguruan trebatua izan zela uste bada ere.
Bizente Mendiarazi buruz berriz, 1625 eta 1627 bitartean Legazpi eta Zumarragako erretauletan jardun zuela badakigu, eta hauetako bat Legazpiko San Migelen ermita baterako izango dela.
Joan Mendiaraz. Domingo Mendiaraz honen semea eta agian Bizenteren anaia Joan Mendiarazen lana da hain, zuzen ere, gehien axola zaiguna, honetaz Inazio Zendoiak egindako ikerlanen ondoren berri gehiagoren jabe garenez.<ref>''El retablo barroco en el Goyerri'', 183‑185. or.</ref>
Legazpin. Ermitaren izena daraman San Migelen irudia. Zumarragan dokumentuetan azaltzen zaizkionak: gurutze bat (1618) eta aurretik Piztuera eta zutabeko Kristo bat. Bere jatorritik gertuko Zumarraga eta Legazpiko inguru estutik kanpo, Araban beste lan batzuk ere bere gain hartu zituela azaltzen da dokumentuetan: Maeztun, gerora ordezkatua izan zen sagrario bat egin zuen; Erroetan, San Sebastian martiriaren erretaula baten arkitektura berari esker egin zen; santuaren irudia Diego Mayoraren ardurapean geratu zen. Legazpin alboko erretaula. Joan Mendiaraz 1631ean Gipuzkoara itzuli zen eta bere suhi Joan Gartzia Berastegirekin batera Legazpiko parrokiarako alboko erretaulatxo bat egiten jardun zuen.
San Inazioren irudia. Mendiarazek bere bururi betebehar hau jarri zion “Azkoitiko parrokia-elizan dagoen Loiolako San Inazioaren antzeko irudi mukulu bat erretaula eta guzti egingo zuela, zeinarengatik 100 dukat jasoko zuen”. Loiolako San Inazioren kanonizatze eta Probintziako Zaindari izendatu zeneko garaia zela eta (1622) Batzarrek Santuaren estatuak edo irudiak egin zitezela agindu zuten. Mendiarazek Legazpirako taillatu zuen San Inazioren irudian, Migel Goroa eskulturagileak Azkoitirako egin zuenaren ereduari jarraitzeko gomendioa egin zitzaion. Gipuzkoako Zaindari Santuaren betiko irudia da, XVII. mendean ohikoa, eskuineko eskuan Jesusen Izenaren enblema edo anagrama duena eta liburua (Konstituzioenak ala Gogo Jardunenak) ezkerrekoan.
Mendiarazen eskultura, irudi zurruna, grazia eta mugimendurik gabea da, eredutzat hartu zuen Azkoitikoa baino kaskarragoa kalitatez.
Arriarango erretaula. Joan Mendiarazek, 1624an Arriaranen elizako erretaula egin zuen. Urte horietan bertan Gregorio Fernandezek Gasteizko San Migelen erretaulan eta Arantzazuko Andre Mariaren santutegikoan ziharduen. Beranduago desegin egin zen azkeneko lan honetan, Mendiarazen alaba batekin ezkondu zen Gartzia Berastegi izan zuen lagun maisu gaztelauak. Familiako egoera horrek lagunduko zion Mendiarazi Gregorio Fernandezekin harreman zuzen bat izaten eta, Urretxuko eskulturagilearen lanen barruan, Arriarango honek duen kalitatea baino hobea lortzen. Hauxe baita agian bere lanik hoberena; erromanista itxura argi baten ondoan, errealismo barroko hasiberri bat suma daiteke.
Lazkaoko sagrarioa. Mendiarazek 1633an, Lazkaoko parrokiarekin egin zuen hitzarmena, 140 dukaten truke sagrarioa egitekoa; delako sagrarioa ez da gorde.
==== Diego Mayora ====
Mendiarazek baino garrantzi handiagoa du [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Diego de Mayora {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/50846/diego-de-mayora|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eskulturagileak, Seguran bizi zen eta diseinugilea ere izan zen, kalitatez hobea ez bazen ere, bai ordea kantitatean.
Bengoetxearen ikasle honek erromanismoaren jarraibideak eredu izan zituen bere lehen lanetan. Gerora, Gregorio Fernandezen Arantzazuko lanaren eraginez, aldatu egin zuen bere estiloaren norabidea.
Zendoiak dioenaren arabera, aurreko estiloari nagusigoak hartu zion atxikimendua zela eta, eta itzal izatera ere iritsiko zitzaion beste imajinagilerik ere ez zelako, 1620 eta 1650 bitartean Goierrin (Gipuzkoako goialdeenean) bere artea ia monopolioa izana ulertu egiten da.<ref>O.c., 152. or.</ref> Bestalde, urte luzeetan bizi izanak –1650. hamarkadan zendu zen– eta bere jarduera emankorrak, mendearen lehen erdi horretan, bere eskulturetan, erretaula lanetan baino hobeto sumatzen zaion estiloaren garapenera eraman zuten.
Nafarroa. Eskualdeko erretaula nagusietarako egin ziren bere lehendabiziko lanak. Baina, oraindik gazte zelarik, badirudi Nafarroako erretauletan ere esku hartu zuela.
San Migelen erretaula Olatzagutian. Zehazki esateko, 1627an San Migelen erretaulan aurkitzen zen lanean.
Erretaulak baditu zortzi taula eta beste hainbat mukulu. Ia bere bizitza osoan Mayorak erakutsi zuen estetika erromanistarekiko leialtasuna zela eta, uste izatekoa da berari emango ziotela bankuko taula erliebeak egiteko. Baina, egitasmo ikonografiko hain korapilatsuak denbora luzez ertilari bat baino gehiago esku beteko lanez eduki zuenez gero, ez da erraza bere egilearen nortasuna ziurtasunez erabakitzen.
Araba. Mayorak, Arabako parrokietan ere egin zuen lan:
Okarizeko parrokiarako San Kristobalen irudi bat egin zuen 1625ean, eta beste batzuk beranduago San Antonio Abadearen irudia eta gurutze bat eliz bererako, baina, artelan hauetakorik ez da bat ere gorde.
Erdoñanako (Araba) erretaula nagusian, 1633 eta 1639 bitartean angeluzuzenezko zortzi nitxotan kokatuak dauden irudiak taillatu zituen eta baita ederki asko asmatu ere, Jasokundearen erdiko irudi eder eta hunkigarrian.
Erroetako parrokian, 1646an, San Sebastianen irudia egin zuen, lehen esan dugun bezala, Joan Mendiarazek hitzarmen egin zuen alboko erretaula batentzat. Imintzio barrokoak dituen irudia dugu, eskulturagilearen bizitzako azken aldiko data salatzen duena.
Gipuzkoa. Gipuzkoan berak egin zituen lanak ere ongi dokumentatuak daude:
Lezoko erretaula nagusian, Domingo Goroa erretaula‑mihiztatzailearekin hitzarmena egin zuen hartan Mayora izan zen eskultura lanez arduratu zena, horretan Goroa berak esku hartu behar izan bazuen ere.
Zeraingo erretaula nagusian, 1624an, inola ere azkar samar eginak izan behar dute imajinek. Egitura erromanista duen erretaula batean, bakoitza bere horma-hobian sartuta, santuen zortzi irudiek eta hauetaz gainera, Jasokundeko irudiaren mukulu nagusiak eta atikoko Kalbarioak ohikoa duen egitura erromanista agertzen dute:
* aurrez aurreko jarrera,
* monumentu alderako joera apur bat duen gelditasuna,
* anatomian egokitasuna baina, baita aurpegietako adierazkortasun gabezia garbia ere,
* bankuko erliebeetan naturalismoa baino manierismo gehiago duten irudiak agertzen dira.
Gaintzako erretaula. Denbora gehiago behar izan zuen 1626an Gaintzako erretaula nagusirako hitzartutako tratu handia burutzen, 1653an oraindik Mayora eta bere laguntzaile Joan Ayerdi asebetetzeko eran ordaindu gabea zelarik.
Erretaulako gaiak ohikoak dira: Kristoren haurtzaroko eta Nekaldiko irudiak eta San Migelen elezaharrekoak, Gregorio Fernandezek garaitsu horretan Gasteizko San Migelenean garatu zituenak, eta Mayorak ikusiak izan zitezkeenak; dena delarik ere, hori ez zitzaion nahikoa izan erromanismotik askatzeko, ezta bere artelanen kalitatea hobetzeko ere.
Segurako ertilariak ez du ia inoiz konposaketa zentzu on bat harrapatzen eta giza irudi lerdenaren aurrean sor geratzen da, beti mozkote samarrak sortzen baitzaizkio hauek.
Legazpiko Jasokundearen parrokiako erretaulan ere ez du kaskarkeria gainditu. Erretaula hau 1639an egina da eta Santa Ana eta Birjina Haurrari eskainia dago.
Ataungo San Martinen erretaula nagusian Mayorak egokiago jardun zuela iruditzen zaigu. Hainbat eszenatan, Artzainen Gurtzarenean, esate baterako, konposaketan egokiago asmatzea lortu zuen, eta, oro har, argi dago irudiek naturalismoan eta mugimenduan irabazi zutela erretaula honetan; tolesduren batzuetan Gregorio Fernandezen eragina ere sumatzen da, nahiz eta inoiz bereganatzerik lortu ez izan Valladolideko maisu handiak bereak dituen gorputzetako arintasun errealista eta aurpegietako adierazkortasun gozoak.<ref>Zendoyaren ustetan San Frantzisko estigmatizatua eta atikoko Kristo gurutziltzatuaren irudiak baino ez dute azpimarratzerik merezi, beren barrokotasun kutsuagatik, nahiz Gregorio Fernandezen aipamenengatik.</ref>
Beste zenbait artelan. Hala, ez dugu beharrezko ikusten Munain (1631), Heredia (1637) eta Alaiza (1646) nahiz beste leku batzuetan Mayorak egin zituen lanetan gelditzea, non gutxi-asko dokumentuen bermeaz, Segurako eskulturagilearen gubia ikusi nahi izaten den.
==== Joan Gartzia Berastegi ====
Beste asko lez, bi lanbide –arkitekto eta eskulturagile– elkartzen dituen maisu bat Joan Gartzia Berastegi dugu. Dokumentuetan “Valladolideko erretaula-mihiztatzailea” (1631) deitzen zaio. Ohar honek Gregorio Fernandezen lantegiarekin harremanetan jartzen du, eta halaxe gertatu zen Gipuzkoara Arantzazuko erretauletan lan egitera 1627an maisu Valladolidtarrak tratua eskaini ondoren iristen denean; bere kontura hartu zuen gerora aulkiteriaren lana. Eskulturagile gailego handiaren kategoria maila iritsi ez bazuen ere, “ez zela gutxiesteko ertilaria” epaitu zuen Julian de Pastor y Rodriguezek.<ref>''Historia de la imagen y santuario de Nuestra Señora de Arantzazu'' (1880). Bilbon argt. (Bilbo,1985), 171. or.</ref>
Arantzazuko aulkiteria 1834ko sutean erre eta desegina izan zenez, beste lanetatik epaitu beharko da –Viñazako Kondeak, Fernandezena<ref> ''Adiciones''... (Madril, 1889), 260. or.</ref> berarena zela aitortu zuen– eta bere kalitatea ikusita, beste batzuetatik, besteak beste, zenbait ikertzaileen arreta merezi duen Zegamako erretaula nagusitik.
Berastegi, familiaz, Joan Mendiarazen enborreko egin zen, bere alabarekin ezkontzean.
Erretaula txikiak. Mihiztatzaile edo arkitekto modura lan eginaz, erretaula txiki sail bat egin zuen, Legazpin (1631), Lazkaon (1640) eta Seguran (1654).
Aulkiteria. Gaur egun desagertua den Gasteizko San Domingo komentuko koruko aulkiteria (1654).
Zegamako erretaula. Zegaman egin zen lanari dagokionez, erretaulako mazoneria-lana egin zuela bederen ezin daiteke zalantzan jarri.<ref> “Erretaula nagusiaren eraikuntza alboetako beste hirurekin burutu zen, 1638ko maiatzaren 22an egin zen idatziaren arabera, hauetako bi oraindik mantentzen dira eta egile Zegamarra den.... arkitekto maisuaren egitasmoa “kandelara”, 3.950 dukatetara makurtuz” azaltzen da. I.CENDOYA, O.c., 191‑192. or.</ref>
Baina, hemen imajinagintza baizik ez dugu ukituko. Berastegiren arkitektura lana aitortzen eta goraipatzen du Velez Chuarrik, baina honen iritziz, irudiak ez dira bereak, zeren eta “nabari diren hainbat esku Viana‑Cabredoren lantegiko eskulturen sintonia berean azaltzen baitira. Ez litzateke batere harrigarri izango Bazkardo bera edo Diego Jimenez II.a lan honen atzean izatea”.<ref> “Gorpuzkerek eta konposaketek zenbaitetan Gregorio Fernandezen oroigarriak erakusten dituzte; baina oraindik ere nafar‑errioxar lantegi oparotik gertuago leudeke”. J.J. VELEZ, O.c., 70. or.</ref>
Egilea dena delakoa izanik ere, bereziki miresgarria da aldare nagusiko erretaula. Laua da zabaleran, bankua, bost kaletako bi gorputz eta errematearekin egituratzen dena.
Bankuan 4 ebanjelariak irudikatzen diren erliebeak daude; eta bi gorputz edo solairuetan, berriz, eskalearekin dagoen San Martin irudikatzen da erdiko nitxoan; lau etxeetan eszena hauek daude, gorputz bakoitzeko bina: Deikundea, Ikustaldia, Artzainen Gurtza eta Erregeen Gurtza; kale tartetan santuen estatuak agertzen dira Pedro eta Paulo, Joan Bataiatzailea eta Bartolome; atikoan, Kalbarioa, saihetsetan San Frantzisko eta San Antonio Paduakoren irudiak dituela.
Anatomien egokitasunak, jantzien zabalera dotoreak, jarreretan berezko malgutasunak, espazioaren iradokizunak eta perspektiban asmatzeak, keinuen grazia eta adierazkortasun eraginkorrak multzo osoari aparteko kalitatea ematen diote.
Arkitekto eta mihiztatzaile, bere maisutasunaz ziur gaudelarik, Zegamako eskultura-lanen egilea Berastegi dela erakutsiko balitz, barroko aldian berezkoa zen espezializazioari ihes egitea lortu zuen ertilari horietako baten aurrean ginateke. Egia da bai, galdera susmagarri honek harrapatzen gaituela: zergatik ez zioten besterik agindu eta ez dugu bere beste eskultura lanik ezagutzen? Nolanahi ere, Velez Chaurrik dioenez, “aitortu beharrean gaude Gipuzkoako eskultura barrokoaren multzorik hoberenaren aurrean” gaudela.
<center>* * *</center>
Valladolidetik, Berastegi Gregorio Fernandezen esparruan oroitu dugun ezkero, Arabara maisu handiaren ingurura iritsi eta beren artelanak utzi zituzten beste ertilari kanpotar batzuk ere gogoratu beharko lirateke, esate baterako, Rubalcaba.
Gabriel Rubalcaba. Cudeyoren lantegiko Gabriel Rubalcaba, Salamancan egona zen Pedro Hernandezen etxean langintzako ezaguerak hobetzen. Caicedo Behekoan erretaula nagusiko erliebeak egin zituen (1642); Ikustaldiaren erliebean Valladolid aldeko ukitua sumatzen da.
<center>* * *</center>
Bestalde, erromanismotik hasi eta barroko aurreko errealismoraino, XVII. mendearen lehen erdian euskal eta nafar ertilarien bilakaera nolakoa den ikusi nahi bada, ezinbestekoa dugu egile esanguratsuena den horrengan gelditzea: Joan Bazkardo nafarra.
Joan Bazkardo
Margolari baten semea zen Joan Bazkardo Caparroson jaio zen 1584an, Gonzalez San Pedroren lantegian ikasi zuen Cabredon eta bere alabarekin ezkonduta, 1600ean bere aitaginarreba hil zenez, bere lantegiko buru gelditu zen. Horrela beraz, Antxietaren erromanismoaren oinordeko izanik, berehala bereganatu zituen naturalismoaren berrikuntzak. Erretaulen diseinatzaile bikaina, lehenengo erromanista gustuarekiko leiala izan bazen ere, gero klasizismo alderako bilakaera izan zuen, bere eskultura lanetan baiezta daitekeenez.
Mende hauetako eskultura lantegien historia egiten ahaleginduko bagina, ezin ahantziko genuke –erromanismoaren kapituluan aipaturik utzi dugu– Cabredoko lantegiak izan zuen garrantzia, hainbat belaunaldi lanean egin zituen lantegia izanik.<ref>Lantegi hau, XVI. mendearen azken herenean Pedro Gonzalez San Pedroren eta Diego Jimenez “Zaharraren” eskumenean egon zen; Bazkardo eta Diego Jimenez “Zaharrarekin” kemen berriak hartu; Diego Jimenez Gaztearekin iraun zuen eta gerora Bernardo Elcaraetarekin, eta azkenik XVIII. mendean Frantzisko Jimenezekin. Honako hauxe da Jimeneztarren ahaidetasuna: Joan Bazkardo, Ana Maria Gonzalez San Pedrorekin ezkondu zen, eta bi hauengandik sorturiko alaba, Diego Jimenez II.arekin ezkondu zen, horrela bi eskulturagileren adarrak elkartuz. J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 67‑68. or.; ikusi, halaber, C.M.N. II, 1, XXXI.ean, 387. or</ref> Bazkardo da, inolako zalantzarik gabe Cabredon jaio zen ertilari leinu horretako eskulturagilerik garrantzitsuena.
Erretaulak Caparroson. Bere jaioterrian, Caparroson, gorde ez diren hainbat erretaula egin zituen.
Martin Bidartek esku hartu zuen erretaula nagusia, artean ere erromanista kutsu apur bat zuena zelarik. Handik, irudi batzuk salbatu ziren, erretaula, beste multzo barroko batek ordezkatu zuenean:
* Igokundea eta Mendekoste irudikatzen dituen bankuko bi erliebe, barroko aldiko polikromia polit bat dutenak dira.
* alboko kaleetako Pedro eta Paulo Santuen bi mukulu ere, Bazkardok eginak izango dira; bolumen handiko irudiak dira, zurrun eta ertz askoko tolesdurak dituzten mantu zabaletan bilduak.
Caparrosoko Virgen del Soto deritzanaren egilea nor den ere ez da zalantzan jartzekoa, Gaztela aldekoekin alderatuz gero, Maria Birjinaren irudirik ederrenetarikoa da, polikromia bikain batek areagotua delarik kasu honetan.<ref>C.M.N. III, XXVIII.ean.</ref>
Antxietaren erromanismoarekin. Bere lehen urteetako jardunean Bazkardok Antxietaren erromanismoa zabaltzen jarraitu zuen.
Oso litekeena da Cabredoko parrokiaren erretaulako eskultura batzuetan bere eskua ikusi izatea, lantegi hori berak gidatu baitzuen hil zen arte.
Tuterako katedraleko erretaula nagusian, eskema erromanistari leial zaion Igokundearen estatua berari esker egina da (1606). Baina, irudia ingurutzen duten aingeruak 1620an Pedro Martinez eta Joan Binies‑ek eginak dira.<ref>C.M.N. V, 1.ean, 259. or.</ref>
Oraindik erromanistak diren lehen lan horien artean sartu behar da Guardiako Santa Mariaren erretaula.
Iruñeko katedraleko bihitegiaren barruan (gaur egun katedraleko Museoa) Bazkardok 1616rako jada taillatua zuen Gurutziltzaturiko Kristoren irudi bikain bat dago. “Kristo bizirik adierazia dago, burua ezkerraldera okertua eta begirada gora aldera. Garbitasun‑oihala eskuinean korapilaturik duela, gorputza nabarmen azaltzen da bere soin‑enborraren anatomia sendotasunagatik eta beso eta zangoetako muskulaturagatik”.<ref>C.M.N. V.ean, 62. or.</ref>
Gregorio Fernandezen eraginarekin. Ondoren, Gregorio Fernandezen eragina bereganatuz, Arabako Errioxan eta Gipuzkoan lan oso emankorra lantzen jardun zuen. Bera zen lehen arduraduna erretaula nagusi hauetan:
Oiongoan (1624) Pedro Jimenez I.aren laguntzarekin,
La Puebla de Labarkakoan (1638) Diego Jimenez II.arekin,
Tolosakoan (1643) Bernabe Corderorekin, 1781ean sute batek irentsi zuen lanean,
Irungoan (167…), Junkaleko Andre Mariaren erretaula ederrean.
Meanuriko elizan:
* 1633an koruko aulkiterirako diseinua egin zuen, Andres Larreak bukatu zuena;
* hiri horretan bertan sakristian aurkitzen den Arrosarioko Andre Mariaren estatua taillatu zuen 1638an. Azterketa estilistikoak berak bultzatzen du, hainbat lekutan banatuak dauden beste Arrosarioko Birjina batzuk bereak direla pentsatzera.
Vianako Santa Marian:
* Bazkardok San Bartolomeren erretaulan esku hartu zuen mendearen laugarren hamarkadan; atikoko San Migel eta bi erliebe, erromanismoa eta naturalismoa uztartzen direneko lanak ditugu.<ref>C.M.N. II, 2an, 567. or.</ref>
* Vianako eliza berean, Santiago eta Santa Katalinaren erretauletan, Joan Bazkardoren (1631) eskultura-lana dokumenturik azaltzen da, Diego Jimenez II.ak lagunduta egina, beharbada.
Egitura hauen traza badirudi Logroñoko Santa Maria la Redondako erretaulan inspiratuak daudela.
Izendapenak. Bazkardok, Pedro Jimenezekin batera 1626an<ref>C.M.N. II, 2an, 572. or.</ref> egin zuen Logroñoko Santa Maria la Redondako Kristoren erretaula, izendapen hauen adibidea da.
Eliza honetan bertan Bazkardoren lantegiarekin zerikusirik izan dezakeen Gurutziltzatuaren tailla eder bat jasoa dago sakristian.
Gauza bera gertatzen da Vianako kanposantuko kaperan gurtzen den beste gurutziltzatuaren irudi batekin.
Anitz dira Bazkardori edo bere lantegiari egiten zaizkion esleipenak, hona hemen adibideak:
* Asiaingo erretaula nagusiko Jasokundearen irudia,
* Marañongo elizako Ecce‑Homo artistikoa.
Joan Bazkardoren lorratza
Diego Jimenez II.a. Bazkardoren eraginik izan duenik izan baldin bada, lehendabizikoa Vianako dinastiako Diego Jimenez II.a, bere suhia da zalantzarik gabe. Mikaela Bazkardorekin ezkondu zenean, elkarturik geratu ziren Viana eta Cabredoko lantegiak. Gasteizen kokamena harturik, Diego Jimenezen artelanak 1641etik hasita dokumentuetan sarritan azaltzen dira, hain justu, La Puebla de Labarkako erretaularen eskultura erdiak bere aitaginarrebak uzten dizkion garaitik.
Urte horietatik, 1660an, heriotzako ordura arte, Araba eta Errioxan lan emankor bat egin zuen, lantegiko nagusiak markaturiko ereduak jarraituz, baina horrek ez zion eragotzi hizkera hori berea duen hiztegi apur batez ñabartzen:
* tamaina handiko irudiak,
* mantu zabalez estaliak,
* toles zurrunak eta
* profil zorrotzeko aurpegi adierazkorrak.
Bere lanak Arabako Errioxan leku askotan zehar zabalduko dira (Ekora, Paganos, Eltziego, Guardia, Nabaridas, Leza) eta Ekialdekoan (Dallo, Luzuriaga, Erroeta).
“Artelan horietan gehienak alboko erretauletarako irudiak dira, eta Dallon baizik ez zitzaion agindu erretaula nagusi bat oso‑osorik bukatzeko, Oinak Garbitze eta Afari Santuko erliebeekin eta San Pedro, San Paulo eta San Andresen taillekin”.<ref>J.J. VELEZ, O.c. 68. or.</ref>
Bernardo Elkaraeta. Asteasun (Gipuzkoan) jaio zen Bernardo Elkaraeta, Santo Domingon bertakotu eta han lantegi bat sortuz, Cabredon ikasle jardun ondoren agian. Nolanahi ere, bere estiloak Bazkardorena gogorazten du; eta bere jarduerak lehentasuna Errioxa Garaian izan bazuen ere, Burgosera ere iritsi zen, baina batez ere, bere bizitza luzean zehar Baskonia osoan barrena hedatu zen:
* Larraulgo erretaula nagusiko irudiak (1655),
* San Migelen eta Arrosarioko Andre Mariaren irudiak Bergarako San Pedro parrokiarako (1656),
* Lezarako irudiak (1667‑1670), Gatzaga Buradonerako irudiak (1677) eta abar.
Bere lanen arteko ale eder bat galdu egin zen, Bilboko San Frantzisko komenturako eta Guardiako Santa Mariarako (1662) burutu zituenak, esate baterako.
Bere lanik garrantzizkoen eta esanguratsuenak Viana, Eltziego eta Bastidan ikusi behar dira:
Vianako erretaula nagusiak hiru gorputz, hiru kale eta lau kale tarte ditu. Bertan, Elkaraetak, Andres Larrea, Joan Larrainzar eta Joan Bautista Susorekin elkarlanean, 1670 eta 1674 bitartean, hamabi apostoluz, santuz eta martiriz inguraturiko Maria Birjinari buruzko mukulu eta erliebeen egitarau zabal bat burutu zuen.
Elkaraetak apur bat areagotu egiten du barrokismoa janzkeratan, jarreratan eta keinuetan; bere pertsonaietan ezagunak diren ile mardul kizkurreko, hazpegi txikiko aurpegi herrikoiek ez dute bere maisu Bazkardorenak duten dotoreziarik.
Elkaraetarekin, Eltziegoko San Andresen erretaulan elkarlanean aritu ziren Diego eta Pedro Jimenez. Badirudi Asteasuko eskulturagileak eginak direla:
* Apostoluen irudiak
* eta Birjinaren historiaren oholak.
Horietan alderdi “piktorikoa” edo bizitasun plastikoa izan da azpimarratua, zenbait eszenatan, besteak beste, Maria belauniko eta besoak zabaldurik Jainkoaren mezua onartuz, Vianakoaren oso antzera agertzen duen Deikundearenean.
Bastidan, mukulu handiak gainjartzen zaizkie erliebe txikiei, Viana eta Cabredoko lantegiekin lotura sumatzen zaien San Pedro eta Jasokundean, esate baterako.<ref>Ibidem 69. or.</ref>
Frantzisko Foronda. Viana‑Cabredoko lantegiekin badu zerikusirik, 1625ean Valladoliden aurkitzen zenez, Gregorio Fernandezekin izan zuen harremanaren berri garrantzitsua ezaguna dugu. Itzuli ondoren, lehendabizi Cabredon kokatu zen eta gerora lantegia irekiko zuen Arnedon. Bartolome Calvorekin izan zuen lotura ere ezaguna zaigu.
Aguraingo Santa Maria parrokiako erretaula nagusiaren atikoan (1637) egin zituen zenbait erliebe, Jasokunde/Koroatzearena hain zuzen ere, Valladolideko maisuaren Guztiz Garbiaren irudietan aurkitzen den ereduari jarraikiz.
Errioxan egin zituen zenbait lanez gainera, beste hauetaz ere arduratu zen:
* Urarteko alboko erretauletako irudiez,
* Bernedoko sagrariokoez (1663),
* Hiriberriko (Tobera) (1663) erretaula nagusiko bi Joan Santuen irudiez eta sagrarioaz, non lantegiko eskemak errepikatzen diren.
Bartolome Calvo. Viana‑Cabredoko lantegiarekin badu zerikusirik honek ere. Eskulturagile honek Orbison familiako lantoki emankor bat eratu zuen, bere seme Bartolome eta Migelekin batera. Lantegi horretatik sortu ziren Cabredoko lantegiarekin izandako harremanak nabarmenduko dituen lanak:
* Aletxan, San Esteban bat (1659),
* Bujandako Arrosarioko Ama (1664).
Eta hainbat irudi:
* Orbison (1665) eta Oteon (1666) alboetako erretauletakoak,
* eta Kripango (1663), Maeztuko (1666) eta Gebarako erretaula nagusietakoak, azkeneko hau zati batzuetan, bederen, bere semeek egina da (1680).
Agian, lan hauen kalitate estetiko eskasa, “arte herrikoia” izendapenez izendatzea egokiago litzatekeen esku-hartze horrek eragindakoa izan daiteke.
Domingo eta Martin Zatarain. Beharbada, Joan Bazkardoren ondoan ikasia izango zuten langintza eta honako erretaula hauek egin zituzten:
* Hernanikoa (1651),
* Andoaingoa (1657),
* Ordiziakoa,
* eta Zaldibiakoak (1660) beharbada, bertako erretaulen kontratista Bernabe Cordero eta Pedro Latijera arkitektoen inguruan ibiliak baitziren.<ref>I. CENDOYA, O.c., 215. or.</ref> Nolanahi ere, balio gutxiko ikono-multzoa da, bere arkitekturarekin alderatuz gero.
Lehen Barroko aldiko eskulturagile Nafarrak
Nafarroan XVII. mende osoan ezagutu zen erretaulen hedadurak, lantegi gehiago ireki beharra ekarri zuen, non gremioetan bildurik, Erriberan bereziki, bezero elizkoi eta dirudunen zerbitzuan jardun zuten.
Gurrearen lantegia. Tuterako Joan Gurrearen lantegitik irten zen:
* Birjinaren estatua (1635), Tuterako Garaziaren Andre Mariaren (Ospitalea) erretaula nagusian erdiko nitxoan dagoena, ukitu erromanista garbiekin.
* delako ospitale berean jasoa den zutabeko Kristo ederra, barroko aldiko naturaltasun handiagoa duena.
Gurreatarren lantegiari eginarazi zitzaion:
* Ablitaseko Santa Maria Madalena parrokiako erretaula nagusia. Bai zaindari emakume santuaren monumentuzko estatua eta kale tarteak betetzen dituzten beste emakume eta gizon santuak, Frantzisko Gurrea eta Casado lantegiko buruzagiaren semeak taillatu zituen.
Lantegi berean egina da:
* Tuterako Karmengo Amaren elizako erretaula. Lan hauek berehala datorren barrokoa aldarrikatzen zuten.
Sebastian Sola Calahorra. Eskulturagile hauxe da “Nafarroako Erriberan Barrokoaren benetako sarbidea gauzatu zuena”.<ref>C.M.N., I, XXXVII.ean.</ref>
* Horixe bera izan zen 1659an Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperako erretaularen iradokitzailea, gerora, Frantzisko Gurrea Casado bere laguntzaile minak egina izan bazen ere.
* Beranduago (1671‑74) eta horrekin batera, Corellako Arrosarioko parrokiaren berebiziko erretaula nagusia <ref>J. SEGURA MIRANDA, ''Tudela. Historia. Leyenda. Arte.'' (Tutera-Iruñea 1964).</ref> egin zuen; erretaula horretan, barroko aldiko egitura jatorrean: nagusi dira aihenez, mahats‑mordoz eta abarrez apainduriko zutabe salomondarrez uztaituriko zazpi ohol margotuak.
Beste lantegi batzuk. Ikusezinagoak azaltzen dira beste dinastia batzuk, Zaragozarekin harreman estuak zituzten Domingeztarrak, lehen barroko aldiko eskulturagile Joan de Binies famatuaren oinordeko Viñestarrak, ala Ganbartetarrak.
Eskulturgintzan aditua eta familia guzti hauekin, batez ere, San Joantarrekin eta Gurreatarrekin lan egin zuen ertilaria Azkoiengo (Peralta) Joan Peraltakoa da, Tuteran kokatu eta Frantzisko San Joanekin ikasten hasi, eta, 1735ean hil zen arte, bertan lan egin zuena.<ref>R. FERNANDEZ GRACIA, ''El retablo barroco en la Ribera''. 457. or.</ref>
Riotarrena da azken dinastia, baina berauekin, hurrengo kapituluan helduko diogun kultura barroko bete‑bete batean sartuko gara.
Bizkaiko, Kantabriako eta Errioxako lantegiak
Bizkaiko XVII. mendeko erretaula mihiztatzaile eta imajinagileen emaitzen arteko bereizitasunak zeintzuk ziren erabakitzeko orduan, ez da samurra gertatzen egileak eta lantegiak ezagutu eta hauen lanen berri ematen, baldin eta ez bada dokumentu behar bezain zehatzik eskuratzen.
Elizbarrutiz Calahorrakoa izanik, begien bistakoa da Bizkaiak errioxar artean izan zuela eragina.
Joan Palacio Arredondo I.a. Limpias lantegiko pertsonaia oso garrantzitsu bat da, Burgosen ere langile izan eta aldi baterako kokatu zenez Bilborako ere jardun zuena. Erretaula hauetan aritu zen:
* Gueñesko Santa Marian (c. 1631),
* Romañako San Pedrorenean, Turtziozen (1632),
* eta Arrosarioko Ama Birjinarenean, Balmasedako parrokian (1637).
Funtsean beren mukulu eta erliebeak erromanisten ereduei jarraitzen zaizkie, zenbait berezitasun badutelarik:
* kanon luzanga,
* gorputz tenteak,
* aurpegi lasai eta zorrotzak.
Adibidez, Gueñesko Deikundea eta Epifaniaren erliebeek Viana‑Cabredoko lantegiko konposaketak gogorazten dituzte.
Felipe Gargolla Ribero. Aldi berean erretaula mihiztatzaile eta eskulturagile, ertilari kanpotarra, Felipe Gargolla Ribero errioxarra zen, naturalismoaren bidezidorretik, egitura tolesgabe eta herrikoi bati jarraiki zitzaiona. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen lan egin zuen. Aldi batez bizi izan zen Bilbon, eta ordukoak izan behar dute bere esku hartzeak:
* Zamudion (1639),
* Turtziozen Romañako San Pedro elizan (1640, erliebeak baino ez),
* Ahedoko San Migelerenean (c. 1640).
Gero Burgosen eta Errioxan jarraitu zuen lanean.
Antonio Alloitiz. Garai horretan Antonio Alloitiz izan zen Bizkaian eskulturagile seinalatu samarra, Muruetako elizatekoa izanik, gertuan zuen Foruan lantegia kokatu zuena. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen barrena ibilia zen; Bernabe Cordero eta Pedro de la Torre mihiztatzaileekin harremanak baitzituen, baita Gregorio Fernandezen lantegitik irten zen eskulturagile hoberena zen Valladolideko Frantzisko Ferminekin ere, 1643an. Bere lantegi eraginkorrak “lehen mende barrokoko arkitekto eta eskulturagile bizkaitar nagusia bilakatu zuen”. Azkoitiko parrokiako erretaula nagusian ere esku hartu zuen.<ref>Antonio Alloytizi buruz, ikusi, J. ZORROZUA, O.c. 181. or. Joan Bautista Mendizabal Juaristi ikertzaile gogotsu eta Jaurlaritzako Turismo Sustapeneko Zuzendariari zor diot Azkoitiko erretaula nagusiari buruzko ohar hau: “Hasiera batean, beraren diseinu-lanean Bernabe Cordero arkitektoak esku hartu zuen; hau hil zenean, behin betirako traza egin zuen Frantzisko Bautista Anaiak, Madrilgo Jesusen Lagundiaren Ikastetxe Inperiala diseinatu zuenak. Aldaera batzuen ondoren, 1660tik aurrera Antonio Alloytizek egin zuen eta 1675 aldera Joan Ursularre Etxeberriak eman zion bukaera.”</ref>
Baina, dirudienez berez Alloitiz eskulturagile baino gehiago aritu zen mihiztatzaile eta erretaulen arkitekto ere jardun zuen, eta, beste batzuentzat uzten zituen eskultura, besteak beste, Pedro Alloitiz eta Joan Palacio Arredondorentzat. Arkitekto zen aldetik, nahiago izaten zituen euskarri ildaskatuak, eta “burdin hesi trinkodun” zutabeen hedatzaile nagusia izan zen.
Azkoitiko erretaula nagusiaren hitzarmenean aurkitzen dugu 1660an; delako erretaulan eskulturgintzan hasi egin bazen ere, ez zuen jarraitzerik izan, gaixotu eta hil egin baitzen; hala, Joan Usularrek amaitu zuen bere lana.
Bai Azkoitiko erretaularako egin zituen eskulturetan, nahiz Bilboko San Anton elizarako egin zituen beste batzuetan Alloitizek bere irudiei adierazpen berezia emateko gaitasun gutxi azaldu zuen. Zertxobait hobeak dira Zornotza eta Mañariako bere Birjinak, eta Bilboko katedraleko Errukiarena.
Pedro Alloitiz. Lehendik aipatua dugun hau Foruko lantegi beretik sortua da, eta oso litekeena da Antonioren ahaidea izatea ere. Berari buruz ezer gutxi dakigu zehazki eta ziurki:
* Debako (Gipuzkoa) Arrosarioko erretaulan lan egina izan behar du.
* Galdakaoko (1660‑1665) Santa Mariako alboko erretaulak bereak direla azaltzen da dokumentuetan.
* Urduñako Guztiz Garbiaren erretaulan esku hartu zuela uste izaten da eta, halaber, Busturiakoan.
Gregorio Fernandezen artea bereganatua zuela estiloan ikusten da, berari jarraitzen baitzaio tolesdura zokotsuen trataeran. Gordexolako artelana herrikoitzat hartu behar da, kanon motza, zurrun samarra eta erliebe batzuetan erromanisten erarekiko mendekotasun argia duena delako, esaterako, Kristoren Bataioan edo Bataiatzailearen Predikuan.
Ikerketen bidez, oraindaino anonimoak diren zenbait lanen egileak nortzuk diren jakitean, balio berezia eman beharko diegu agian, esteak beste, Mañarian, Gordexolan, Errigoitin, Iurren, Aretxabaletan eta abarretan ikus ditzakegun eskulturei.
Joan Palacio Arredondo II.a. Aipa dezagun Alloitizen parez pare Joan Palacio Arredondoren lana, Limpiaseko lantegiko eskulturagilea eta lehenago aipatutako Joan Palacio Arredondoren semerena.
Erromanismoaren mendekotasunak ditu bao eta baita hainbat gogortasun ere. Hutsune hauek Debako erliebeetan sumatzen dira ondoen.
Gregorio Fernandezen ereduei jarraikiz eginiko grabatu batzuk erabiltzen dituela ikusten da, besteak beste, ezagunak zaizkigun irudi batzuetan:
* Urduñako Santa Marian (1648),
* Amurrioko Santa Marian (1655),
* Artziniegako Jasokundean (1662).
Joan Azkunaga. Arkitektoa eta Foruko gunearekin uztartzen dena, eskema eta eredu berei eusten die erretaula hauetako eskulturetan:
* Busturian, Axpeko Santa Mariakoetan (1640),
* Gernikako San Pedro parrokiakoetan (1643).
Inportaturiko irudiak
Azkenik, barrokoaren hasierako mende honetan Baskoniako eskultura ondarea ezagutu nahi duenak ezin utziko ditu ahantzian Madriletik, Andaluziatik eta baita Italiatik ere ekarritako estatuak. Maisulan batzuk nabarmenak dira:
* Bergaran, San Pedro elizako Kristoren Agonia, Juan Mesaren lan hunkigarria (1626),
* Larreako Karmeldarren komentuko Ecce‑Homoa, Manuel Pereirarena,
* Gasteizko katedraleko San Joan Haurra, beharbada Juan Mesarena dena.
== XVII. mendeko euskal margolariak ==
Barrokoaren lehen aldi honetan euskal margolanak ez dira oso distiratsuak. Deigarri gertatzen da, batez ere, asto gaineko deitu margolanak kantitatez hain gutxi izatea. Ez da ahaztu behar, Espainiako eskualdeetan XVII. mendearen lehen erdia pinturaren Urrezko Arotzat har daitekeela. Distira horren parean, Euskal Herrian ez da ia ezer aurkitzen, ez kantitatezko alderaketa egiteko modukorik, ezta teknikarekin parez pare jartzekorik ere. Beste eskualdeetan hain udari diren oihal gaineko margolanak, oso dira urri hemen.
Mende oso batean zehar Araotzetik hasi eta Bazkardorenganaino hainbesteko distira izan zuten euskal ertilari nafarren erretauletako eskulturarekiko hobespenak, ongi baino hobeto asebete zituen kristau fededunen zaletasunak, non otoitz eta gurtza lekuetan Jainkoaren presentzia baieztatzen zuten erliebe eta mukulu haien aurrean, ez zen oihal edo horma gaineko margolanen mirarik izan, agian erlijiozko funtsik eta berariazko karga handirik gabekotzat hartzen zituztelako. Hain errazki horregatik jartzen zuten talentu piktorikoa eskulturagilearen gubiaren zerbitzura eta oso era berezian estimatzen zuten eskulturagileen lana duintzen eta edertzen zuen polikromiaren artea, hots, sagaratua irudikatzean kartsuki bilatzen zen errealismo xarmangarri hori ematen ziena.
Historia honi ezarritako mugak eskulturen polikromia bazterrera utzarazten digu, bere garaian, gaur egun uste duguna baino garrantzi handiagoa eman zitzaion arren.
Inportaturiko artea Nafarroan
Erretauletako oihal eta paneletako margolan handiei dagokienez, ohartaraz dezagun ezer baino lehen kanpoko margolarien lankidetza handia izan zela Nafarroan. Normalean, besteak beste, Madril, Valladolid eta beste hirigune handietatik etortzen ziren. Batzuk Aragoitik gertuan dagoen Zangozako merindadera iritsi ziren. Gogora ditzagun horietako batzuk:
* Iruñeko Hirutasunaren komenturako “Hirutasuneko Ordenaren fundazioa” (1666) irudi handia Juan Carreño Mirandakoak margotu zuen –gaur egun Louvreko Museoan jasorik dago.
* Iruñeko Agustindar lekaime Errekoletoen klausuran jasoak dira besteak beste, Antonio Ricci, Oracio Borgianni, Francisco Camilo eta Pedro Villafrancaren oihalak.
* Iruñeko Karmeldar Oinutsen elizan Valladolideko Diego Diaz Ferrerasen oihalak jasotzen dira.
Nazio mailan entzute handiko zenbait izen eta kalitatezko lan batzuk azpimarra ditzagun:
* Urte asko ez dela, Tuterako Karmeldar Oinutsen antzinako komentuan aurkitua izan da Felipe Diriksen‑ek 1612an margotu zuen “Birjinaren koilarea jasotzen Santa Teresa eta San Jose” oihal bikaina.
* Pedro Orrentek gai beraren beste bertsio bat utzi zuen Corellako Karmeldarretan.
* Hiribildu berean Beneditarrentzat, Claudio Coellok egin zituen “Santa Jetrudizen Ezkontza Mistikoa” eta “San Placidoren martiritza” margolanak.
* Mateo Cerezok margotu zuen Cascanteko Garaipenaren sakristian jasorik den Burgosko Kristoa.
Baltasar Etxabe: atzerriratu ospetsua
Ezin ahaztuan utzi, une horretan, Euskal Herriko mugetatik kanpo jardun zuen margolari ospetsu honen presentzia eta lana, batez ere, bera dena izateagatik, besteak beste, Mexikoko eskola piktorikoaren fundatzailetzat hartzen delako.
Mexikar Eskola horren ezarpenean ezaugarri autodidaktiko bat eman zen, bertakoen arte gaitasunei probetxua ateratzen jakin zuten misiolariek ezagutua, hain zuzen ere. Espainia Berriko bi zibilizaziogile ospetsuak izan ziren Pedro Gante eta Toribio Benaventeren (Motolinia) lekukotasunak dioenez, gaitasun hori sendotu eta bideratu egin zen Europatik margolanak inportatzean.<ref>Mina RAMIREZ MONTES, ''Arte en tránsito a la Nueva España durante el siglo XVI. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas'', XV. libk. 60. znb. (Mexiko, 1989), 203‑210. or.</ref> Eta lanekin batera, ertilariak ere etorri ziren, asko etorri ere, non 1550‑1570 urte bitartean Espainia Berrian antolatua gelditu baitzen margolarien gremioa.
Baltasar Etxabe eta Orio, pintura-eskola novohispanoren fundatzaile taldeko kidetzat hartzen da, Simon Peyrins flandestarrarekin eta Andres de la Concha eta Alonso Vazquez espainiarrekin.
Aizarnazabalen jaio zen euskal margolaria XVI. mende erdialdera. Familia noble batekoa zen, zeren eta bere anaia zaharrena Joan Martinez, Etxabetarren oinetxeko jauna izan baitzen.<ref>Manuel TOUSSAINT, ''Pintura colonial en México'' (Mexiko, 1990), 86. or.</ref> Baltasar Etxabek prestakuntza literario sendoa zuen zalantzarik gabe, behin Mexikora joan zenean, 1607an kalitate nabarmeneko literatura gazteleraz bere Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra<ref>Lemos Kondeari eskainia, liburu honen azalean, egilearen grabatu irudidun bat azaltzen da, familiaren armarria eta honen inguruan latinezko idazkun bat, aitortuz bera pintzelarekin bezain iaioa dela lumarekin: Patra penicillum et calamum utroque aeque artifex. D.D.</ref> argitaratzeko gai izan baitzen. Bere arte prestakuntzako dokumenturik ez da inon azaltzen, nahiz eta susmoa baden, Indietara joan aurretik Sevillan bizi izandakoa zenez, nolabait ere, beregana zezakeela orduko margogintzan manierismoa. Froga handiagoa ematen duten dokumentuetako daten arabera, uste izatekoa da Mexikora 1573an iritsi eta 1582an Frantzisko Zumaia margolariaren alabarekin ezkondu zelarik, bere aitaginarrebaren ikaslea izan zela eta bere lantegian trebatua.
Baltasar Etxabe Orio –bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta honen biloba Baltasar Etxabe Errioxarekin ez dira nahastu behar, nahiz eta biak margolariak izan– Mexikoko margogintzaren historialarien aldetik nahikoa ikertu eta aztertu den ertilaria da.<ref>Manuel TOUSSAINT, Arte Colonial en Méjico. 2. argt. (Mexiko, 1962); Idem, Pintura Colonial en México. Mexiko 1965; José Bernardo COUTO. Diálogo sobre la historia de la pintura en México. M. Toussaint‑ek prestaturiko argitalpena. Fondo de Cultura Económica, 1947; Diego ANGULO IÑIGUEZ, Historia del Arte Hispanoamericano (Bartzelona 1945‑1950), I. libk. 386‑390. or.; George KUBLER eta Martin SORIA, The Art and Architecture of Spain, Portugal and theirs Americans Dominios 1500‑1800. The Pelikan History of Art 1959; Francisco STASTNY, Maniera y contramaniera en la pintura latinoamericana. La dispersión del Manierismo. Documentos de un coloquio (Mexiko, 1980), 197‑230. or.; Elisa VARGAS LUGO, La expresión pictórica religiosa y la sociedad colonial. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas. XIII. libk., 50, 1. znb., (Mexiko, 1987), 61‑67. or., José guadalupe VICTORIA, Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio. Mexikoko Unibertsitate Nazioal Autonomoa. Ikerkuntza Estetikoen Institutoa (Mexiko, 1994).</ref> Berari buruz dakiguna da gutxi gorabehera 30 urte iraun zuen jardueraren emaitza ugaria izan zela –1620 aldera hil baitzen–; baina, Elizjendearen Ondasunen Nazionalizatze Legeak (1859) ekarri zituen ondorio basatiek, hein handi batean, novohispaniako erlijiozko margolanen artean sakabanaketa eta txikizioa erraztu zituen eta bereziki Baltasar Etxabek egin zituen Errepublikako elizen erretauletan. Gaur egun, ardurazko gerta dakizkigukeen lanen zerrenda honela zatitzen da: zortzi lan dira zinaturik eta data dutenak; hamaika dira harenak, adituen ustez; hamasei, berriz, literatur erreferentzietatik ezagutu baina aurkitu ez direnak. Gehientsuenak erlijioa dute gaitzat, baina, erretratu batzuk ere egin zituen.
Bezero garrantzitsuak izan zituen Etxabek, honako hauetan lan egin zuela azaltzen baita: Mexikoko Katedral Zaharreko batzartegirako, Frantziskotarrentzat, Josulagunentzat eta Lapueblako katedralerako; baina eliza horiekin egindako hitzarmenak etenaldiak izan zitzaketen eta hori dela eta, behar bezain ziurrak diren osagaiak falta zaizkigu, estilistikoki zein urratsen bidez garatu zen ikertu ahal izateko. Garapen hori flandestar edo florentziar erako manierismo batetik lehen barroko arterainokoa izan zela baieztatzen dute ikertzaile guztiek.
Guadalupeko Ama Birjinaren irudiarekin (jabetza pribatukoa) hasi zen emaitzaren data ziurra 1606an, eta partikular baten aginduz egina den San Pontzianoren martiritzari buruzko oihal-margolan batekin (gaur egun San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan).
San Pontzianoren Martiritza ohol batean dago; martiriaren gorputz biluzi eta argitsua loturik eta goitik zintzilika dagoelarik hainbat pertsonaien konposaketa –epailea, borreroa nahiz aingeruak– korapilatsu baten erdian nabarmentzen da, hondo arkitektoniko baten gainean. Nahikoa da koadro hau –ez da besterik behar– egileak marrazkigintza anatomikoa, koloreak eta lerrozko perspektiba menderatzen duela konturatzeko.
Josulagunentzat. Mexiko hiriko Profesa Etxeko josulagunek beren elizako erretaula nagusia agindu zioten; lan honetatik gorde direnak Erregeen gurtza eta Baratzeko Otoitza dira, egun biak daude San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan.
Erregeen Gurtzak, Etxabe, marrazkigile eta margolari ona dela ere erakusten du, nahiz eta sakoneran distantziak sortu nahiaren ahaleginak okerren batera eraman duen, esaterako, oso egokia ez dirudien belauniko dagoen agurean, zeren eta neurrian eta jarreran irudia lehen planora baitator, Jesus Haurrari eskuan muin ematen ari dela gertutasun desegokian.
Baratzeko Otoitzak Etxaberengan ezaugarria den estiloa erakusten du: sakoneko konposaketa; hala ere, ezin hitz egin daiteke zalantzarik gabeko barrokotasunaz.
Arrazoizkoagoa dirudi xehetasun eransgarriak tratatzeko moduan Flandesko eragin apur batez hitz egitea, eta eragin hau Martin de Vos‑en (1532‑1602) italiarturiko flandestar oholetatik –Mexikon ugari samar ziren– iritsi ziezaiokeelarik.
Baratzeko Otoitzaz, flandestar grabatu batean inspiraturikoa dela esan izan da; bada, nortasun ukitua ematen jakin izan du ertilari euskaldunak, Jaunaren aurpegian, agonia baten samina eta Aitaren borondatean jainkozko uztea, biak batera adieraztea lortuz; halako edertasun adierazkorrez lortu ere, non arrazoi osoz hartu izan den koadro hau “Espainia Berrian margotu izan den onenetarikotzat”.<ref>J.G. VICTORIA, ''Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio''. 107. or.</ref>
San Apronianoren martiritza. Mexiko hiriko josulagunen Profesa Etxerako ere margotu zuen Etxabek, San Apronianoren Martiritza, hain justu, hantxe, beren elizan gorde eta gurtzen baitziren delako martiriaren erlikiak; koadro hau hizpide luzeetako gaia izan da novohispaniako margogintzaren historialarien artean.
Honek ere, San Pontzianoaren koadroak bezala, konposaketa zabal eta korapilatsua du, eta martiriaren erdiko irudia –erdi biluzik den gorputz ederra agerian– lepoa moztuko dioten unean, distantzia desberdinetan kokaturiko pertsonaia ugariz inguraturik dago, lehen mailan dauden gorputz erdikoetatik hasi eta urrunean ia sumatu ere egiten ez direnetaraino.
Santiago Sebastiani florentziar eta escorialdar<ref>S. SEBASTIAN, El arte iberoamericano del siglo XVI. S.A. XXVIII.ean, 247‑250. or.</ref> manieristak gogorarazi dizkion koadro honetan nabarmenena, neurriz eta edukieraz korapilatsua izateaz aparte, hemen lerroz zuzena gainera, atmosferikoa ere bihurtzen den perspektiba jakintsua da, XVII. mendeko ertilari handiak bereizgarri duen pintura handia aldarrikatzen duelarik.
Loiolako San Inazio. Ezin utziko dugu aipamenik gabe Loiolako San Inazioren koadroa, Guanajuaton, Lagundiaren elizaren sakristian Elisa Vargas Lugok aurkitu berria duen eta inolako zalantzarik gabe Etxabe Orioren pintzeletik sortu zena. Lagundiaren fundatzailearen argazkirik goiztiarrena izatea da xehetasuna, dohatsu izendatu berri hartan egindakoa, alegia.
Antzinakoa izatearen balio horri, kalitatezko margolana izatearena erantsi behar zaio, ertilariak lortu baitu santuaren aurpegi eroriari kalitate hori ematen: bi aingeruen artean Espiritu Santuaren usoaren azpian, Jainkoa ikusteak zorabiaturik, aurpegi eroria baina mistikotasunaren mistikotasunez akitua agertzen da. Sanchez Coellorena den irudirik zaharrenean eta ofizialean azaltzen denaren antzekoa da, eta normalean hotz eta konbentzionalak diren barroko aldiko irudietan ezohiko Loiolako Santua adierazten da.
Frantziskotarrentzat. Etxabek beste margolan piloa egin zuen, Tlatelolcon 1609an sagaratu zen frantziskotarren Santiago elizarako. Hauetatik, bi oihal bederen gorde dira gaur arte: Portziunkula eta Ikustaldia; zenbaiten ustez, Erregeordetzako pinakotekan jasorik diren Deikundearena eta Elizan Aurkeztearena ere multzo berekoak ziren.
Portziunkula. Bisitan datozen guztientzat San Frantziskori Birjinak barkamen osoa eman zion Portziunkulako eliza horretan frogatzen da, euskal ertilariak duen gaitasuna lerro diagonalak lehentasun dituela jarrera eta itxura desberdineko bost pertsonaia lasai erosoan banatzeko.
Gure epaian, Etxaberen lanen artean hobekien konposaturikoa dugu hau, betiere, konposaketatzat, pertsonaien banaketa ez ezik, balio plastikoen –argiak, margoak eta abar– kokamen organiko egokia ulertuz.
Ikustaldia. Aurkikuntza bitxia gertatzen zaigu Ikustaldian bi emakume santuak ikuslearen aurrez aurre jarrita, eskutik helduta eta senarrak atzetik dituztela aurkezteko modua.67
Aipatutako beste bi lanak Etxabe Oriorenak izatekotan, halakoxe estilo aldaketaren bat sumatu beharko litzaieke.
Deikundea. Deikundean pertsonaia bien jarreretan antzezpen itxura bat eta barroko aldiko joerakoak liratekeen elkarrizketa-imintzioak antzematen dira.º
Elizan Aurkeztea. Aurkezpenaren koadroak Etxaberi –gai hau ukitu duten margolariengan sarritan ikusi izan den gauza, bestalde– konposaketa korapilatsu baten aukera eman zion: dozena bat irudi, gorputz erdiko bakarren batzuk lehen mailan, eta beste batzuk sakonean, denak perspektiba arkitektonikoan geometrikoki egituran zuzen uztaiturik. Hala ere, maisuaren eskua igartzen den begi tarte batzuen edertasun eta adierazkortasunaren ondoan, badira oso egokiak ez diren zenbait aurpegi –Jesus Haurrarena, besteak beste–, eta beste lantegiren batean egin zela pentsarazten dutenak.68
Katedralean. Mexikoko katedralean kokatzen ditugu:
Kristo zutabeari loturik. Mexikoko katedralean aurkitzen da gure ertilariak sinaturiko beste koadroetako bat: Kristo zutabeari loturikoa; Nekaldiko gertaera honen berezitasuna da, San Pedro eta beste emaile bat, bi aingeru kontsolatzaile eta koadroaren hondoko beste irudi batzuen ondoan, Jaunaren zigorkatzearen lekuko azaltzen direla. Etxaberen azkenetako koadro bat izan behar du 1616ko data duen honek, eta bere edukiz, nahitaez gelditasuna behar duen eszena batean mugimenduaren bilaketagatik eta gorputzaren margo argitsuen eta espazioaren hondo ilunen arteko kontrasteagatik, barrokismo apur baten lekukotasuna du. Nolanahi ere, anatomian akatsen bat baldin badu ere, ertilariak aurpegiei adierazkortasuna emateko duen gaitasunaren erakusle on bat da.
San Sebastianen martiritza. Mexikoko katedralean erakusten ziren oihalen arteko batek –zoritxarrez 1967ko sutean galdu zenak– San Sebastianen Martiritza erakusten zuen. Nahikoa da margolan horren argazkia, bere eskortzoengatik eta anatomia atletiko baten gaineko argi jokoengatik, Baltasar Etxaberen manierismoaren ale bikaintzat hartzeko. Jose Guadalupe Victoriak ziur asko euskal margolariarena dela ziurtatzen duena baldin bada. Esan daiteke Palentziako katedralean den El Grecoren egundoko San Sebastianen irudian inspiratu zela Etxabe.
Izendapenak. Euskal ertilariarenak direla esaten den lanen artean balio berezia dutela uste dugun bi azpimarratuko ditugu.
Texcoco‑ko katedraleko Eukaristiaren ezarpenak Cornelis Cort‑en koadro batean inspiraturikoa dirudi; baina bere osaketak ez dauka, gure ustez, grabatu flamenkoak duen batasun trinkoa; horren ordez, lehen planoan, eskuinetara, ikusleari begiratzeko burua biratzen duen apostoluarengan ertilariaren autorretratua eskaintzen duela du abantaila.69
Bi koadro. Profesako antzinako eliza beretik datorrelako, bi koadro interesgarri ere Etxaberenak direla esaten da:
* Bi Hirutasunak deritzana –Jainko Hirutasuna eta lurreko Jesus, Maria eta Joserena–, biribileko konposaketaren eredua da, baina kasu gehiago eginez pertsonaien banaketari, osagai plastikoen antolaketari baino;
* eta Mendekosteko eszena bat, beste kasu batzuetan bezala, koadro honi jatorria aurkitu zaio Ufizzi‑tarren florentziar Museok Ludovico Carli margolariaren grabatu batean.
Xochimilco‑ko erretaulan. Novohispaniako margolanen ezagutzaile eta adituek, esate baterako, Manuel Toussaint, Diego Angulo, Elisa Vazquez Lugo eta Jose Guadalupe Victoriak eman duten epaian diotenez, Xochimilcoko70 erretaula famatu eta miresgarritik Etxabe Oriorenak izan omen daitezke zenbait ohol, halako multzo zabala, inola ere, talde-lana izango delakoan.
Balorazioa. Laburbilduz, esan dezagun euskal margogintzaren eremua ia hutsik den XVII.eko mende honetan, Espainia Berrira emigratu zuen ertilari honen lana nabarmentzea ezinbestekoa dela, mende honetako ospetsuenen artean sailkatzerik ez izan arren, arreta berezia merezi baitu.
Beti eutsi izan zion manierismo era bati, irudien liraintasunetan, bere behin eta berrizko eskortzoetan, argi‑ilunen eta jarrera bortxatu aldeko zaletasun formalista samar batean eta, hasieretan, baita goibeltasun neurritsu batean sumatu ere zitekeelarik.
Apurka aberastuz zihoan bere paleta, veneziar ereduen eraginagatik agian, naturaltasun handiago eta tonalitate ilun eta grisetara bideratuz, hispaniar ereduekin etenik gabeko harremanetatik beharbada.
Aurpegiei espresio oso biziak eta oso ugariak emateko gaitasun horretan dago, batez ere, honen balioa, XVII. mendeko margolari gisa. Gorde direnak eta agirietan dauden lanak gutxi izan arren, adituek nahikoa iraunkorrak diren zenbait ezaugarrirengatik ezagutzen dute:
* diagonaleko antolaketaren zaletasunean;
* emakumezkoen aurpegiak, normalean obalatuak dira, kopeta handi eta aho txikikoak baina ezpain apur bat gizentxoak, betazal mardulak eta behatz luzeak;
* arropetako tolesdurak, aldi batean bederen, ertz askokoak eta zurrunak dira;
* aingeru mota berriz, lepo liraina eta adats kizkurrak, belarriak bistan utziz;
* gizonezkoen gorputz biluzien edertasun atletikoekiko atsegina, sentsual joerakoa da;
* adierazpide ikaragaitz nabarmena martirien aurpegietan.
Hauetako trazu batzuetan Martin de Vos‑en eragin garbia ikusi da antza.
Nolanahi ere, Baltasar Etxabe Oriok jakin zuen jasotako eraginak bereganatzen, eta handia izan behar zuen bere bizitzan zehar iritsi zuen ospe artistikoa, gure mende honetan oraindik ere gehiago estimatua izateko.
Fray Juan de Torquemadak Tlatelolco‑ko erretaula margotu zuenean ezagutu zuen, eta “bere artea parekorik gabea”71 zela aitortu. Dokumenturik ezean Baltasar Etxabe Orioren margolanak bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta baita bere biloba Etxabe eta Errioxarekin ere nahasten ziren aldi baten ondoren, XIX. mendean Jose Bernardo Couto idazlea euskal margolariaren berregite kritiko batean abiatu zen,72 eta horren ondoren XX. mendean, arte historialari ezagunek, laudorioen artean, lan monografikoak eskaini dizkiote Etxaberi.
Manuel Tousaint, gure ertilaria sakonetik ezagutzen lehenengoa denaren iritziz, Baltasar Etxabe Orioren lanak “Urrezko Aroaren benetako goitasunak iritsi zituela”73 eta beranduago berriz “kolonia aldiko gure arte guztiaren nortasun irudirik distiratsuena”74 zela azaldu zuen.
Diego Angulo ere oso baikorra azaltzen da beronen lanari buruzko bere irizpide kritikoetan.
Frantzisko Stastny‑k nabarmendu egiten du manierismoaren eta naturaltasun flamenkoaren arteko bilduma egiteko duen gaitasuna.
Elisa Vargas Lugo, mexikar artearen historialari sonatuenak “novohispanako margogintzako ertilari nagusitzat” jotzen du eta Etxaberen manierismo ausarta azpimarratzen, nahiz eta Trentoko Kontzilioaren ikonoei buruzko aginduengatik, Espainia Berrian sortu zen manierismoaren aurkako giroak azkar asko zapuztu zuen estilo berria.75
Bizente Berdusan: bertako maisu bat
Sarritako kanpoko ekarpen hauek Madrilgo Gorteko margogintzarekiko azaltzen duten interesarekin bat etortzen da oso “gorteko estiloa” deritzonarekin, bertako dei diezaiekegun margolarien artean emankorrena denaren jarduera bereizten baitu: Bizente Berdusanena. Ejea de los Caballeros‑en 1697an jaio zen ertilari Aragoar honek Nafarroako Erriberan utzi zituen bere margolanik gehienak. Bere emaitzen oparoa eta lantegiaren izen ona ikusita, bere prestakuntza aldiaz ez dezakegu dokumentuetan azaltzen den ezer esan. Nabaria da, bere lanek ia mende erdi bat osatu zutela, hau da, ezkondu egin zela-eta Tuteran 1655ean kokatu zenetik hasi eta 1697an hil zen artekoa.
Bere margolanak ikus daitezke:
* Tuterako katedralean –kapitulu‑gela eta Espiritu Santuaren eta Hiriberriko San Tomasen erretaulak–,
* Tutera, Corella, Alesbes, Fitero, Melida, Zentroniko, Balterra eta abarretako elizetan.
* Olite eta Funeseko erretauletan,
* Zuberoako ermitako oihaletan, Erronkarin, eta abar.
* Iruñeko San Domingo komentuan dagoen San Tomas Akinokoaren Apoteosia, (1664an sinatua).
Bere lanen batzuk Aragoera iritsi ziren.
Estiloa. Ia bere emaitza osoa erlijio gaietan oinarritzen da eta mendearen bigarren erdia estaltzen du, Austriatarren garaiko margolari handiak desagertuz doazen aldikoa. Bere prestakuntzari buruz dokumentuetan ezer azaltzen ez zaigunez, asmakizunetan ibil gaitezke, berarengan aurkitzen baitira, izan ere, besteak beste, une hartako ia margolari ospetsu guztien arrastoak: Velázquez, Ribera, Valdés Leal, Rizzi, Carreño eta Herrera el Mozo‑renak, eta baita bere garaikide izan ziren Claudio Coello eta Antolínez nahiz beste zenbaitenak.
Berdusanen lantegitik irten zen lan ugaritasuna, Nafarroan eta Tuteran mendearen hirugarren herenean oparotasun ekonomikoak gora egin zuelako izan zen zalantzarik gabe, erlijiosoen komentuek beren eliza barrokoak berritu zituztenean.
Berdusanek iluntasunetik margolan argitsu eta koloretsu aldera egin zuen bere garabidea. Leial zaio ia beti Velazquezen ondorengo pintzelkada solte eta ausartaren teknikari, margolanetan Velazquezi hilezkortasuna eman zion girotzea eta Berdusanek sarritan veneziar polikromia beroarekin nahasi nahi zituen efektu lurrintsuak bilatuz, bere marrazkiak zituen akatsak disimulatu nahi zituela dirudien eklektizismo batez, alegia.
Adierazkortasuna topatu nahiez zalantzarik gabe, bere irudiei naturaltasuna falta zaien jarrera behartuak ematen dizkie, buru eta besoetan. Konposaketa dinamikoetarako ez zaio gaitasunik falta; baina eszenatoki konplexuak ukitzen dituenean kontaketa ahaleginak zurgatu egiten du, konposaketaren batasun plastikoak baino gehiago.
Rubens‑ek iradoki zizkionak dirudite oihal batzuk: San Pauloren konbertsioa, Tuterako San Jurgi, Balterrako Itxaropenaren ermitako Jaunaren Agerkundea eta abar; baina bere mendeko ertilari ezagunen batekin lotu beharko bagenu, Juan Carreño eta Frantzisko Ricci bere garaikideak aipatu beharko genituzke.76 Hala ere, honek guztiak ez du esan nahi zenbait maisulan zoragarri zor ez diogunik, hala nola, Tuterako Santa Maria de Gracia ospitaleko Guztiz Garbia Neskatoa, Zurbaranen eskolako gozotasun dirdiratsua duena eta 1663an sinatua.
Hainbestekoa izanik bere lan emaitza, oso litekeena da bere seme Karlosek inoizka lagundu izana, bera baita, aipatutako San Domingo komentuko Santa Teresa Irakaslea koadroa sinatu zuena, 1664an.
Bertako beste zenbait margolari
Sonatuak izan ziren beste margolari batzuk hauexek dira:
* Matias Guerrero, Corellan kokatu zena,
* Sebastian Garcia Camacho, mendearen azken aldera Tuterako elizan margotu zuena.
Erriberriko merindadean XVII. mendean hala moduzko kalitateko margolariak jardun ziren. Hauetako batzuetan Madrilgo eskolaren eragina sumatzen da, esate baterako:
* Berdusanen garaikidea zen Antonio Castrejón, Erriberriko Frantziskotarren komentuan Jasokundearen oihal barroko handia sinatu zuena.
Ondorengo hauen eskuz margoturiko oihalen kalitateaz antzeko kontuak esan daitezke:
* Pedro, Migel eta Martin Ibiriku anaiengatik, denak ere desagertu ziren Lizarra aldeko komentuetan jardun zutenak dira.77 Delako Pedro Ibiriku batena, leinuko aitarena agian, izan behar du Lizarrako San Pedro elizako San Sebastianen Martiritza, une hartantxe ematen zen iluntasuneko errealismoaren adibide egokia.
== Binomio zail bat XVIII. mendean: artea eta fedea ==
Sartaldeko artea esaera sintetiko batean laburbildu beharko balitz, XVIII. mendea Estetikaren mendea izan zela esan beharko da hasieratik, betiere, neurketa bi aldetatik begiratuta:
* mende horretan Estetika zientzia filosofiko gisa jaio zenaren aldetik,
* eta arteak, erlijiotik estetikarantz abiatu zen pentsamenduaren eta bizitzaren sekularizazio batekin ados zegoen bidearen aldetik.
Ahaleginak egin ziren XVII. mendean –betiere, denbora ehunekoz neurtzeko ohiko gezur hori arretaz hartuta– frantses teorikoei esker artea bere egitekoaren arabera definitzeko: arteak “atsegin emanaz irakatsi” behar zuen. Halakoxea zen, Trenton eta Kontrarreformako idealetan inspiraturiko barroko artearekin iritsi eta lortu nahi zen helburuetako bat. Egia da, bai, gehiegizkoa edo nabarmen samarra izan zela artea, baina ez inola ere nabarmenkeria mesprezagarria, baizik eta baliagarria eta ugalkorra, sinestunen espirituarentzat. Berniniren eskulturetan enfasirik ukatu gabe, bere iruzkingile hoberenetako batek (Hibbard) zioen “Berniniren azken helburua funtsean ez zela eskultorikoa, espirituala baizik”.
Beraz, XVIII. mendea aurrera zihoan heinean, bikoteko horren izenetako bat deseginez eta disolbatuz zihoan. Irakastea baino garrantzizkoagoa izango zen atsegin ematea. Herri xeheak eta bere zuzendariek subkontzienteki hartutako arte-aukeretan eragin handiagoa zuen sentiberatasunaren eskariak adimenaren proposamenak baino.
Egia da, hasieran, Arrazoimenaren argitara setatsuki jotzeak, herria, Erdi Aroko izuetatik, sineskerien mamuetatik, aginpide hutsaren argudioetatik eta Inkisizioaren sinesgarritasunetik askatzeko balio izan zuela. Baita, erlijio gaietan, eszeptizismo hasiberri bat azkar iritsiko zela gizarte sekularrera ere. Historialariak luzatzen duen galdera da, sentimenen asebetetzeari pixkanaka lotzea eta galdera handi eta antzinako gai bikainenganako axolarik eza, ez ote dagoen artea beraren sustraietako nolabaiteko gainbeheran: gainbeheraz hitz egiten baitute gaur egun XVIII. mendeko artearen historialari asko eta askok.
Argitasunezko mendean Espainian eman zen hustasun artistikoaz hitz egin izan da, eta zalantzarik gabe iritzi gutxiesgarri honek beronen azterketa bertan behera uztera eraman du. Maila guztietako gertaera izan zen frantziar dinastia berriaren etorrerak eragindako gustuen aldaketa eta Espainiako sormen artistikoari nolabait ere lokartze bat eragin behar ziola esaten da, besteak beste, Goya jeinu aske eta hispaniar amorratu bat esnatu zen arte.
Laburbilduz esan dezakegu XVII. mendearen lehen hamarkadetatik mamitzen ari zen gizarte honen sakonean pentsamoldeen eta jokaeren ardatzak honela zehaztu daitezkeela:
* sinesmen tradizionalean krisialdi bat eman zen; arrazoimenaren arauak ezarri ziren misterio-zentzuaren aurrez aurre.
* Baina, paradoxikoki, atseginaren printzipioa lehen mailara igo zen.
== Arkitektura churriguereskoa eta rococoa ==
=== Estilo churriguereskoa ===
Jakina denez, churrigueresko izena, hainbat anaia ziren familia batetik dator, Churrigueratarrak,7 hain zuzen; hauetako hiru Jose Benito, Joakin eta Alberto gutxienez Gaztelan aritu ziren lanean XVII. mendearen azkenetik hurrengo mendeko bigarren herenera arte, erlijio arkitekturaren esparruan, batez ere.
[[José Benito Churriguera|Jose Benito de Churriguera]] (1665‑1725) izan zen garrantzitsuena eta berauxe hartu behar da izen‑emailetzat ere. Salamancako katedralaren (dorrea eta kupula) jarraipena eta herri bereko Clerecia (Josulagunen eliza) gidatu zituen 1693tik aurrera. Bere anaiekin Salamancako plaza nagusiko azken diseinuan esku hartu zuen. Egin zituen eraikinen arkitekturan neurritsua bada ere, Gaztelan, erretaula trazatzailerik barrokoenetakoa zen, honako hauek erabiltzen dituelarik:
* salomondar zutabeak,8 mahats‑hosto eta mahats‑mordoez estaliak,
* taulamendu mugituak,
* lorez eta igalizko markoztatzeak,
* mugimendu jarreran dauden aingeruak (Salamancako San Estebanen erretaulan, Segoviako Sagrarioaren kaperakoan, eta Plasenciako katedraleko erretaulan ikusten direnak).
Dena den, barrokoa gorengo adierazpenera eraman zuena [[Pedro de Ribera]] izan zen (1742), besteak beste, estipitea eta simetriarik gabeko ebakidurak zituen baketa handi gizenak osagai berri eta partikularrak erantsiz, non atariei ordura arte Europako arkitekturan ezezagunak ziren mugimenduaren eta edergarrien aberastasuna eman baitzien (Madrilgo Hospizioko ataria).
Churrigueraren zenbait diseinutan lotsati antzean azaltzen den estipitea –piramide zorrotz baten itxura duen eusgarria– Riberak hedatu zuen, harroina eta kapitela erantsita. Arkitekturazko paramentuei mugikortasuna eman nahiak estipete eusgarriaren konposaketa bitxi bat iradoki zion Riberari, fusteetan zati hauek dituela:
* lehenengo gorputzean buruz beherako piramidea,
* beste gorputzean kuboaren proportzioak,
* eta hirugarrenean jarrera zuta duen piramide tankerako gorputza.
=== Rococo estiloa ===
Kronologikoki rococoa, churriguereskoaren ondoren, barrokoaren azken alditzat har daiteke. Baina bi estiloen arteko mugak ezartzea ez da gauza erraza, besteak beste, penintsulako hainbat eskualdetan hainbat izaera izan baitzituen barrokoak. Andaluziako barroko bat bada, Churrigueraren garaikidea izanik ere, adreilu eta harri zurizko estalduraz musulman erara jokatzen duena; barroko katalan bat ere bada, europarraren arrastokoa; baita “pikor‑harrizko” beste barroko bat ere, Galizian bertakoa dena eta abar.
Churriguereskoa eta rococoa. Churriguereskoa arkitekturari eta bolumenetako plastikotasunari lotzen zaio, “erliebe ugari duen taillari” alegia, eta kanpo aldeko argi naturala eskatzen duela dirudi: erretauletan euskarriak eta hauen mentsulak aurrerago ekartzera jo zuen.
Rococoa, aldiz, euskarrien lautasunean, lerroen eta profilen jokoetan eta barruetako intimitatean adierazpide izatera jo zuen espiritua da.
Churriguereskoan simetria nagusi da; rococoan simetriarik eza gailentzen da:
* Gaztela indartsuan sortutako churriguereskoak, indar kementsua eta bizi oparoa iradokitzen du,
* frantziar gortean sortutako rococoak, grazia, emetasuna eta atseginzaletasun jarioak sorrarazten ditu.
Hispaniar penintsulan ulertu egiten da rococoa apenas itsatsiriko eskualdeak badirela ikustea.
Rococo estiloa eratzen duten osagaiak jatorri bat bera baino gehiagokoak direla dirudi. Rococoa bere jatorrian, neurri batean bederen, agian berehalakoa ez izan arren, diseinuan zenbait italiar arkitektoren ([[Gian Lorenzo Bernini|Bernini]], [[Francesco Borromini|Borromini]], [[Andrea Pozzo]]) lerromakur, landare eta fatxada ganbilen zalea da.
Arkitekturan mugimendurako joerak eman zion forma, rococoaren ezaugarririk berezkoena dela irizten den erretaula-oskolari. Frantziatik ekarria izan zen arrokaia, simetriarik gabeko profilarekin estilo berriaren bereizgarri izango zena. Zutabeei itsatsitako plakak dira kanpotik inportaturiko beste berritasun bat eta Oppenord eta Lepautre frantses arkitektoek asmaturiko apainketa-gaien grabatu bidez hedatu ziren. Bestalde, “apainketa honen alemaniar osagaia, apainketa txinatarra deitu ohi zaiona, garrantzia hartuz joan zen”.9
Barruko arkitekturan, rococoaren ezaugarririk ohikoena eta berriena, oraintsu esan dugun bezala, absidearen estalgarriari egokitzen zaion erretaula‑oskola da, esfera laurdenean diseinaturikoa. Bere ahurrean egokitzen da erretaula-tramankulua, eskultura-multzoak eta irudiak kokatzen ziren eszenatoki sakon baten modura, horrela antzerki‑izaera barrokoak berea duen efektu bisual eta plastiko berri bat lortuz. Hainbat tokitan saio batzuren ondoren, erretaula mota honen eredurik beteena Jose Benito Churriguerak egina ikusi zen, 1720 eta 1724 urte bitartean, Madrilgo Calatravatarren komentuko absidean. Inolako horma-hobia eta uztaitzerik gabeko estatuak altxatzen dira absideko mazoneria ahurrari itsatsirik.
Har dezagun gogoan, halaber, Berninik asmatu zuen erretaula-baldakinoa. Rococo artean izenda daitezke tenpleteak, erretaulatik isolatuta agertzen diren multzo horiek. Erretaula mota hori asko hedatu zen Gortean eta handik beste eskualdeetara igaro zen, osorik nahiz zatitan.10
Euskal Herriko hainbat eskualdetan barrokoa churriguereskoz ala rococoz jantzi zeneko denbora tarteen aldea ikusita, hemen ez zaigu batere erraza gure ohiko kronologia irizpideari leial eustea. Bestalde, gogoan hartzekoa da bertako eskulturagileen lanei dagozkien dokumentuetan dagoen urritasuna, mende honetan arkitektoen diseinuari eta mihiztatzaileen lanari funtsezko garrantzia ematen zitzaienez, hauen eskuetan uzten baitzen taillagileekin eta eskulturagileekin tratuak egiteko ardura. Hortaz, ez gara ziurtasunez erabakitzen saiatuko, oso nabarmenak direnak salbu, aipatzera goazen eraikin eta erretauletako eskultura-lan horien egiletasuna.
==== Nafarroa ====
Normala da churriguereskoa eta rococoa behatu nahi dituen historialaria elizetan barrura sartzea erretaulak kontenplatzera, edergarrietako berrikuntzak, zeren eta, hauexetan hartu baitziren ikusteko modu garbian. Batez ere, XVIII. mendea bete‑betean zen garai hartan eraiki izan ziren komentu‑elizetan ikusten da arkitekturazko egituren diseinatzaileek (Ordena Erlijiosoetako kideak normalean) ez dutela inolako goserik aurreko mendetik jasotako eskema tradizionalak hausteko.
;Churriguereskoa
Zalantzarik gabe, oraingoan edergarriz jori janzten diren egituretan eta euskarrietan oso nabarmen azaltzen diren ezaugarri barrokoen oharpenak aipatu beharko ditugu. Baina, churriguereskoa eliza barrutan hedatu zen oparotasun nabarmenez eta ausardia handienaz.
Nafarroan XVIII. menderako jada, barrokoa ganga, kupula eta beste arkitekturazko zatietan adierazten zen, oso lauak baina konposaketa dinamikoa duten erroleo modukoak osatzen dituzten zenbait igeltsuzko sareen bitartez. Ezin nabarmenago agertzen da hau, Tuterako Domingotar lekaimetan, Alesbeseko Portalean eta Cascanteko Erromesaren eliza berrian, adibidez.
Modu berean edergarriak kargatzeko joera Nafarroako bi dorre nagusietan azaltzen da: Tuterako katedralekoan eta Alesbesko Santa Eufemiakoan, baina erretauletan bereziki.
Nafarroan, XVIII. mende honetan, erretaulen taillatze-langintza gremio eta kofradietan antolatzen jarraitzen zuten. Tuterakoak nabarmendu ziren berritasun alderako zaletasunagatik. Erriberako hiriburu horretan, 1783an gotzain‑hiri bihurtu zen horretan Gurrea, San Juan, Viñes, Sola eta Serranotarren lantegiak ari ziren lanean eta erretaulen hitzarmenak egin eta ikonografia osatu ahal izateko, irudien eskulturagileekin eta oihalen margolariekin azpi-hitzarmenak eginez jarduten zuten lantegi hauek eta delako egitasmo hauek ordaintzeko ez zuten nagusi eta mezenasen beharrik izan.
;Rococoa
Beste zenbait lekutan bezala, Nafarroako Erriberan barroko soilaren klasizismo aldia igaro ondoren, XVIII. mende aldera, aldaketa bat gertatu zen Barrokoaren “apaina” deritzonaren aldera, bi aldi desberdinetan hedatuko zelarik:
* lehengoan XVII. mendearen azken hamarkadetan hasitako apainketa joerak jarraitu zuen, Churrigueraren lanean inspiraturikoak;
* bigarrenean, Nafarroak ordain eskasa eman zion: rococoarena. Espiritu horri erantzun ziona, berehalako batean neoklasizismoari bideak irekitzeko izan zen.
;Tutera
[[Fitxategi:Tudela - Iglesia del Carmen (Filipenses) 2.jpg|alt=Tuterako Karmengo elizaren erretaula barrokoa|thumb|Tuterako Karmengo elizaren erretaula]]
Tuterako [[Karmengo eliza eta komentua (Tutera)|Karmenen elizako erretaula]]. [[Neoklasizismo]] alderako aldaketaren hasiera, aurreko atalean jardun dugun Frantzisko Gurrea Casadoren lana den Tuterako Karmengo erretaulan suma daiteke jada. Aldi hau, aurretik eraikiak ziren elizen eraikuntza osatzeko dorre batzuk altxatzen zireneko garaia da. Barrokoa gainazalen apainketan iritsi zen bere gailurrera, klimaxera; nahiz lerromakurrak izan igeltsuak eskaintzen zituen erraztasunak egiaztatzean.
[[Predikarien Ordena|Domingotar]] lekaimeen komentuko erretaula. Churriguereskoaren ezaugarri den landare-formen loraldi harrigarri hori Tuteran ikusi zen goizenik, Domingotar lekaimeen komentuko erretaula nagusian, hain zuzen ere.11 Esana dugu jada, manierista ukituko bere erretaularen eraikuntza 1623an hasia zela, baina erretaula bera 1685ekoa dela. Hau ere Frantzisko Gurrea Garziak diseinatua delarik, badirudi Madriletik eraldatua izan zela une hartako gustu abangoardistaren arabera.
Gorputz bakarreko erretaula dugu hau, Berdusanen zazpi margolan markoztatzeko zeregina duena, hostotza fineko lau mentsula gainetan kokaturiko salomondar ordenako zutabe erraldoien eremu batean. Landare apainketa hau panel eta euskarriei itsasten zaie: salomondar zutabeetan sare trinko bat osatzen dute, berauen berezko kiribilak desagertzeraino ere iritsiko direlarik.12
Santa Ana kapera. Baina, estilo berri hau bereziki ikusgarria katedraleko Santa Ana kaperan agertu zen, horretarako beste aurreko kapera bat erabili zelarik. Lanak Joan Lazkano eta Joan Estanga arkitektoen diseinuaren arabera 1716an hasi eta 1724an amaitu ziren.
Oinplanoa oktagonala du eta fatxadan horma-ataletan txirlez estalitako horma-hobiak darraizkio, eta beroien gainera zuzenean igotzen diren tondoak petxinetan; zortzi leihoz markaturiko danbor-kupula batez estaltzen da, Rafaelek Erromako Popoloko Santa Marian eraiki zuen Chigi kapera imitatuz.
Honen apainketa oparoa, marmol oktogonaletan eta dena estaltzera egiten duen gaineko polikromiazko igeltsuetan oinarritzen da; gai geometriak dituen armazoi bat ikusten da eta bertan zeregin garrantzizkoa duten xaflatuak, eta horren gainean aingeru eta kerubin piloak, itxurazko errezelak, hostotzak eta lore kordak azaltzen diren.
Horrez gainera Kaperan Familia Santuari, sartaldeko Eliz Gurasoei eta Ebanjelariei eskainitako egitarau ikonografiko korapilatsu bat garatzen da.
Oparotasun bera ikus daiteke kaperako sarrerako atearen apainketan. Kanpotik eraikuntza adreiluzkoa da, harrizko zenbait osagai badituelarik.13
Espiritu Santuaren kapera, Tuterako katedralean, 1737 eta 1739 bitartean eraiki zen aurreko bi kaperen lekuak elkartu eta Epistola aldeko habearteari itsatsirik, tarte horretako zati bat arma gangaz estalia gelditu zen eta bestea berriz linternadun kupula arrauzkaraz. Baina, benetan barrokoa eta deigarria bere igeltsuzko apainketa oparoa da, eta, Santa Ana kaperako egitarau ikonografikoaren aldean oso bestelakoa ez delarik, apainketa modu hain geometrikoa ez izatea du bereizgarri.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Tuterak, XVIII. mendean barrena, jaiera handiko nagusi eta mezenasen eskariei erantzun beharrez, barrokoaren ugaltze bidean, zenbait elizetarako ale bikainak eskaintzen jarraitu zuen:
San Jose eliza. Tuterako kolegio‑eliza birmoldatu zuten Jose eta Antonio del Rio anaiak arduratu ziren (1749. aldera) apainketa oparoaz Josulagunen eliza (gerora San Jurgi parrokia) “eguneratzen”, jada rococoa aldarrikatuz.
Mariaren alaben Lagunartearen eliza izan zen birmoldaketa nabarmenena izan zuena; rococoaren presentzia azaltzen da esfera laurdenetan, irudiak eta margolanak baitaraturik dituzten laukien profiletan eta aurrekoak haina akidura sorrarazten ez zuen apainketa osoaren grazia atseginzaleetan.
Lekaime Kaputxinoen eliza. Nafarroako Erriberan, arkitekturari dagokionetan, azken barrokoaren erakusle on bat da lekaime Kaputxinoen Tuterako eliza ere. Adreiluzko fatxada agertzen du XVIII. mendearen erdialdera eraikitako honek mugimendu handiagoa du, aurreko aldiko komentuetako fatxada rococo jatorraren aldaera izanik, atarietako eta horma‑konketako taulamendu makurrei eta azalera osoa zeharkatzen duten moldura lerronahasiei esker.14
;Corella
Arrosarioaren eliza. Tuteratik Corellara jauzi eginez gero, 1657an eraikitze lanak hasitako Arrosarioko elizan konturatuko gara oraindik oso mamitsuak eta beren trataeran gutxi landuak diren lehenengo igeltsuzko lan barrokoak azaltzen direla, erlaitzetan eta elizaren beste leku jakin batzuetan itsatsirik.
Eliza honi sakristia erantsi zitzaion eta Arguedasko eliza bere garaikidearekin batera barrokoaren eredu da. Biak ere, saskigintzako lanak imitatzen dituzten igeltsuz apainduak daude, Yugoko Ama Birjina deritzanaren elizako gurutzaduran hedatzen direnen antzekoak.
Mikel Donearen eliza. Urte horietan bertan, XVIII. mendearen lehen herenean Mikel Donearen parrokiako hiru habearteak gurutzaduradun igeltsuzko landare eta aingeru apaingarriz estali ziren eta taillatze lanak Joan Antonio Gutierrez eta Pedro Onofrek egin zituzten. Maisu horiek berak izan ziren erretaula nagusiko nahiz bertako irudigintzaren arduradunak.15
Hasierako kanpaina batean, 1696an, churriguereskoaren eztanda horretan zenbait ertilari jardun zen inguru eta garaiko gustu orokorrari aurrea hartuz, besteak beste, Joan Martinez, Santiago Raon eta Joan Antonio Jimenez Romano. Jose Benito Churriguera bere Madrilgo erretauletan bistaratzen hasi zenaren ildotik. Aldi horretako ia erretaula guztietan bezala, oraingo honetan lan arkitektonikoak haratagoko garrantzia zuen, ikonografiarekin alderatuz.16
Alesbeseko Santa Eufemiaren eliza bere osotasunean XVIII. mendeko eraikina da, aurretik izandako eliza baten oinplanoa aprobetxatuz gurutze latindarra aukeratu bazuen ere.
Eraikin-lanak 1716an atera ziren jendaurrera eta urte horretan bertan Antonio Olea, Alfaroko maisua azaldu zen haien arduradun.
Corellako San Migel parrokiako maisuetako batek, lehendik aipatua dugun Joan Antonio Jimenezek, “eraikinaren traza” ere egin zuenak, garrantzi handiagoa izan zuen, dokumentuen arabera. Bere gidaritzapean hartu zituen, 1725ean, lau urtetan amaitzea lortu zuen gurutzadurako lanak.
Habeartea 1728an hasi, Anaia Luis Tafallako kaputxinoaren planoarekin eta Jose Arizmendi hargin‑maisuaren esku hartzearekin hasi zen eraikitzen, eta azkeneko hau arduratu zen sakristiaz eta erortzen ari zen kupularen berreraikuntzaz, 1734 eta 1736 bitartean.
Zabalera baino garaiera handiagoko duen habearteak, ilargixkak dituen kanoi‑erdiko gangaz estalitako hiru tarte ditu, eta saihetsetako bi kaperez gain: Ebanjelio aldetik bata eta honen kontrako aldean bestea. Egitura honen gainean igeltsuzko apainketa barroko bat garatu zen, Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperakoaren antzekoa.17
Karmeldar oinutsen eliza, aldiz, berea eraikuntza-data berantiarra (1754‑63) izan arren, eta erdiko paramentuaren bukaerako frontoi kurbatua kenduta, aurreko mendeko komentuen eskema bereri jarraitzen zaio.
;Sorlada (Lizarra)
San Gregorio Ostiakoaren santutegia. Ebroren Erriberatik ez oso urrun, Lizarrako merindadean, Sorlada baserriaren barrutian, mendiaren gainean kokamen hartuta aurkitzen da San Gregorio Ostiakoaren santutegia, 1044an Logroñon hil zen Ostiako kardinal santuaren hilobia XIII. mendean aurkitu zutenean erromes leku bihurtuz joan zen erromaniko aurreko antzinako ermitaren ordezkoa dena. Oraingo eraikina laurogei urteko lanaren emaitza da, orain daukan rococo itxura emanaz hasi 1694an eta 1771ean bukatu zena. Bere alderdirik garrantzizkoenak: ataria, dorrea, eta bere gelatxoa duen burualdea dira.18
Ataria egin zuen Bizente Lopez Friasek, Nafarroako hainbat elizatan egin zituen igeltsuzko apainketa-lanak medio, ospea hartu zuen Lizarrako arkitektoak berak. Hemen, gertuan duen Vianako Santa Mariaren atarian inspiratu nahi izan zuen. Bere ereduaren arabera, exedra erako ataria du eta esfera-laurdenean amaitua. Hormaren ahurtasuna, hegal handiz elkartutako eta azpil eran zabaldutako bi solairutako erretaula dela ulertu zuen, zeinetan Vianako euskarri klasikoak, bere kiribiletan bildutako lore‑uztaiak dituzten zortzi zutabe salomondarrez ordezkatu ziren: beheko solairuaren alde bakoitzean hiruna, mentsula sendoetako frisoetan ezarriak, eta beste biak zaindari santuaren irudiaren horma-hobia uztaitzen dutela. Txartelak, armarriak eta irudiak betetzen dituzte barruti guztiak, landare gaiak nonahi direla.
Dorreak, atariaren ondoren eraikia izan behar du, Joan Larrearen ardurapean. Hargin-lan bikaineko erakina da, barroko neurritsu erakoa, txikiagotuz doan oinplano gainean hiru gorputzez osatua, eta, hiru ordena klasikoen arabera, angeluetan diseinaturiko pilastrak itsatsiak dituena.
Elizaren barruan sartzen bagara, diseinu plastikotik begiratuta, harrituta uzten du habearteari eman zitzaion garbiketa neoklasikotik aske geratu zen kapera nagusiak.
Burualdea, Anaia Jose San Juan de la Cruz zeritzanaren trazari jarraikiz eraiki zen honi, egitura hirugingildun eman zion esfera-laurdenekoekin, multzo osoa, danbor airoso baten gainean kupula oktagonal eder batez erdiratu eta koroaturik.
Ez da oso urruti Errenazimentuko eraikin handien oroitzapena; baina barrokoaren ikusgarritasuna nonahi eta bere zati guztietan azaltzen da:
* barrunbea betez kupula-danborreko leihateetatik sartzen den argitasun distiratsuetan;
* hirusta itxurako gurutzaduraz lortu den alderdi eszenografikoan;
* edergarrien arrokaia osatzen duten era askotariko igeltsuzko sortetan;
* gangetako gailoietan ezarritako nitxoetan, petxinetan eta horma-ataletan kokaturik dauden imajina konplexuetan;
* aldare nagusiaren atzealdean irekitako erlikitegi-ganbaratxoan.
Egituren, argien eta urreen antolaketa harmoniatsu bat eratzen da horrela, barrunbe hau Nafarroako rococoaren multzorik erakargarrien eta liluragarriena bihurtuz.
;Iruñeko Merindadea
Ugari dira eliza barrokoak Iruñeko merindadean ere. Adibide batzuk baizik ez aipatzearren, gogora dezagun sarritan ematen direla aurreko elizen birmoldaketak.
Beste batzuk, aldiz, ia oinplano berrikoak bezala hartu behar dira, esaterako Azpilkuetako (1751‑52) San Andres eliza, Michoacan‑eko (Mexiko) gotzaindegiaren diruz eraiki izan zena.
Beste zenbaitetan berriz, rococoa alboko erretauletan azaltzen da erakusgai, Carcarreko Tomas Martinez arkitektoak trazatu zuen Eneritzeko (1762‑63) Santa Katalina eta San Martzialen erretauletan adibidez.
Eliza barroko zabala den Iturmendiko elizan orduan (1750) eraiki ziren bere gurutzadura eta burualdea, Martin Karrera (1758) gipuzkoarraren trazaren arabera.
Garesen garrantzitsua da San Pedro parrokiako birmoldaketa, eta baita herri bereko Hirukoiztarren komentuko multzoa ere, neoklasizismoa aldarrikatuz.
Iruñeko hirian estilo berri honetakoak dira:
* artzapezpikutegi Jauregia,
* San Joan Seminarioa,
* eta San Zernin parrokian eraikiak dauden kapera barrokoak.
===== Kanpandorreak =====
Nafarroan ez dira falta barroko estiloaren adierazle ederrak, hemen aipatu eta gogorarazi behar diren XVIII. mende honetan eraikitako kanpandorreak.
Erriberan, kanpandorreak harria eta adreilua nahasian erabili izanak bereizten ditu; hauetan nabarmena gertatzen da mudejarren tradizioa. Bereziki eder eta bikainak dira aurrez aipaturikoak:
* Tuterako katedralekoa, Domingo Gil eta Jose Ezkerrak 1682an hasitakoa,
* eta Jose Ezkurrak berak eraiki zuen Alesbesko Santa Eufemiarenekoa.
Gehienetan, aurreko aldietako oinarri prismatiko garai baten gainean altxatzen den kanpai-gorputz bat izan ohi da.
Lizarra aldeko eskualdean. Dorre horietan Logroñoko Santo Domingo eta Santa Maria la Redondakoaren eragina ikusi nahi izan da. Hauek, kanpai gorputz oktagonaletan amaitzen baitira:
* erdi‑puntuko arkuak dituztela,
* eta idi-begiak pilastra tartetan,
* kupula burutsu eta liternaz amaituz,
* beste erdi‑puntuez hornituak
* eta kiribildura eta piramide bidez eginiko apainketa aberatsa.
Zenbait aldagai dituzten arren, modu horretako adibideak ikusi ohi dira Aguilarren, Desoion, Deikaztelun, Andosillan, Carcarren eta abarretan; San Adriangoak ezaugarri rococo bat erakusten du.
Erriberriko merindadean badira adreiluzko barroko aldiko dorre batzuk, mudejarren trazeriaz janzten direnak: Funes, Milagro, Miranda eta abar.
Kantabriar probintzietatik gertueneko beste zenbait lekutan, maisu gipuzkoarren eragina sumatzen da; esate baterako, Inazio Gorriaran maisu donostiarrak diseinaturiko Iturmendiko San Migel dorrean (1753).
==== Erretaulak eta aulkiteriak ====
Oraingoan Nafarroako elizetan sartu eta erretauletako arteari so eginez gero, kanpoko maisu batzuen eragin bultzatzaileaz ohartuko gara lehendabizi. Halakoa behar zuen izan mende horretan gertatu zen erretaulen eskariak, non, gauza ziurra dirudien aipatutako Tutera inguruko ertilariek ezin izango ziotela hainbeste eskakizuni erantzun. Corellan, esaterako, Aragoiko, Andaluziako eta Murtziako beste ertilari batzuk onartu behar izan ziren erretaulak egiteko ala apaintzeko.19 Gauza jakina da, Lesakako komentu batzuetan ere, laster aipatu beharko ditugu eragin handia izan zuten kanpoko maisu batzuen esku-hartzeak.
Agoizko San Migel parrokian, beste erretaula nagusi handi batek ordezkatu zuen Joan Antxietak 1584an hitzartu zuen erretaula; erretaula horretatik, bere tokian esan genuen bezala, taillatutako zenbait ohol gorde dira eguneko erretaularen idulki txikian, bankuan eta kaleetan. Eguneko erretaula nagusia 1745 eta 1748 bitartean eraikia da Jakako Juan Tornés eskulturagile eta erretaulagilearen eskutik. Bankuko lau mentsula handiengatik nabarmentzen den eraikuntza da, zeinaren gainetik altxatzen diren erretaularen bi solairuak, hiru kaleak eta atikoa artikulatzen dituen kapitel konposatuzko lau zutabe erraldoi kalostradunak. Kaleen artetik gehien ikusten dena zaindariaren baldakinoa duen erdikoa da.
Juan Tornés beraren lana, Agoitzekoaren oso antzekoa da, Irunberriko erretaula, 1748an egile ahazturen baten Errenazimentuko ikonografia baitaratzeko eraikitakoa.
Erriberriko merindadean eta XVIII. mendeko arkitekturari dagokionez, funtsezko atal gisa adierazi izan da lehendabizi, XVII. mendeko azken urteetan eta XVIII.aren lehen erdialdean Birjinari eskainitako ermitena, eta garai horretan eraikitako komentuak gainera.
Trantsizio aldi horretakoak dira beste zenbait erretaula:
* Caparrosoko nagusia,
* Larragakoa, Fermin Larrainzar, Iruñeko arkitektoak diseinaturikoa.
Lizarrako maisuek esku hartu zuten Erriberriko merindadeko erretauletan, esate baterako:
* Dionisio Bilodakoaren Sortzez Garbiarenean,
* Faltzesko Arrosarioarenean, Neoklasizismo alderako rococo estilo garbitu batean gainera,
-Erriberriko20 frantziskotarren Komentuko San Frantziskoren estigmatizazioaren erliebean, 1779an Lucas de Menak egindakoan.
Aulkiteriak. Erriberriko merindadean bertako zenbait tokitan aulkiteria interesgarriak, erliebe ugari eta barroko aurreratuak, rococo alderakoak ere ikus daitezke: Mendigorrian, Uxuen, Caparroson eta abar.
==== Gipuzkoa ====
;Elizak
Gipuzkoan XVIII. mendean oinplano berri gainean eraiki ziren elizak ez direla bost baino gehiago izan esan daiteke; hain zuzen ere, honako parrokia-elizak:
* Donostiako Santa Maria (1742),
* Andoaingo San Martin (1758),
* Eskoriatzakoa (1759),
* Pasai San Pedrokoa (1763),
* Loiolako Santutegia.
Aitzitik, ez dira gutxi churrigueresko eta rococo estilo berriaren arabera apaintzen diren atariak, koruak eta batez ere, erretaula berriak dituzten kaperak. Halakoa izan zen mende horretan arkitektura zibilak iritsi zuen garrantzia, non atal berezi bat mereziko baitu.
Loiolako San Inazioren Santutegia. Euskal Herriko eraikuntza barrokorik handiena eta, bertako arkitektoengan sortu zuen eraginagatik, inolako zalantzarik gabe garrantzizkoena ere badena, eliza aparta eta ikastetxe galant bat bere baitan dituen Loiolako San Inazioren Santutegia da.
Loiolako San Inazioren jaiotetxearen jabeak, 1681an, Alcaziñasko Markesak ziren; eta hauek Loiolako maiorazkoa zena ez zatikatzeko eta ez besterentzeko ardura zeukaten. Austriako Mariana anderea, Erregina Amak, josulagunak eraginda, inola ere, leku horretan santutegi handi bat eraikitzeko nahia agertu zienean baino ez zuten erabaki “saldu, ukoa egin eta delako etxe ohoragarriaren eskualdatzea, bere Maiorazkoarengandik bereiziz...”, beraren eskubideak erreginari emanaz, eta zenbait baldintzetan aipatu helburuarekin etxearen eta bere lurren Zaindaritza erreginarengana eskualdatuz.21
Konpainiaren Fundatzailearen jaiolekuan bertan eraikitako Santutegia izanik, ulertzekoa da Institutu bereko kideak izatea hainbat herrialdeetan, eta batez ere Indiak deritzanetan eraikin lanak ordaintzeko baliabideen bila ibiliko zirenak, eta Erroman bizi zen Joan Pablo Oliva, Nagusi Orokorra izatea, bere aginpide eta aholkuez, diseinuaren egilea nor izango zen eta zein eratara eta baldintzatan burutua izan behar zuen erabaki zuena.
Berniniren ikasle izan zen Carlo Fontana italiar arkitekto ospetsua arduratu zen eraikinaren planoak egiteaz, Santua jaio zeneko Dorretxea bere barrenean hartzeko, baina guztiz aske uzteko baldintzapean; baldintza hau ez zen bete. Fontanak, onartu eta Loiolara22 bidali ziren planoak diseinatu zituen, baina inoiz ez zen etorri, funtsezko aldaera batzuk eginez, bertako maisu sonatuen bidez burutu ziren lanak zuzentzera edo in situ gainbegiratzera.
Johannes Begrand josulagun flandestarrak zuzenduak izan ziren 1688an lur‑berdinketa eta zimenduak jartzeko lanak. Gidaritza-lanak, 1693an, Martin Zaldua euskal maisuak hartu zituen. Asteasun jaioa zen Zaldua (1654‑1726), Loiolako eraikuntza-lanetan denbora osoko maisu nagusi sartu zena zuzenean 1693an.23
Fontanaren planoetan, eraikinaren oinplanoak, hegoak zabalduriko arrano baten itxura iradokitzen du. Delako planoei lotzeko erantzukizuna zorrotza bazen ere, arkitekto italiarrak aurreikusi ez zituen gure herriko baldintza klimatikoek beharturik, zenbait aldaketa egin ziren.
Ikastetxearen eraikuntza ezkerreko hegaletik hasi zen,24 elizan lanean jarduten zen bitartean josulagun elkarte txiki batek lehenbailehen bertan jarri beharko baitzuen bizitzen.
Elizan, beronen erdiko biribilunea eraikitzen ari ziren eta baita eraztun itxurako habeartea ere –dirudienez, Martin Zalduaren zorioneko asmakuntza izan zen–, Fontanaren planoak aldaturik.
Lanen gidaritza 1719an Oiartzungo Sebastian Lekuonaren (1662‑1733)25 eskuetara pasa zenean, arazo larri bat agertu zitzaion honi elizaren egitura biribila, bere arku eta gangak eta arkupe zabalari heltzerakoan.
Orduan Salamancako katedraleko maisu nagusiari, Joakin Churriguera arkitektoari, deitu zitzaion kontseilu eske. Churriguerak egun batzuk igaro zituen Loiolan eta elizako arkuen arazoa konpontzeko bere aholkua erabakigarria izateaz gainera, arkupeko tinpanoari eman zitzaion benetako churriguereskoaren izaera zehaztu egin zuen, erdian armarria, bi aldeetan kalostrak, eta bertako taillagile askori eman zitzaion apainketa sakona zituela.
Diametroz 20 m eta eraztun itxurako habeartean 33,50 m-tara zabaldutako elizaren biribiluneko esparrua, marmol beltzeko zortzi arku ausartez mugatua dago, lau zabalagoak eta garaiagoak ardatz nagusietan, eta hauen artean txandaka, beste lau makurragoak eta estuagoak, denak ere friso dotore batez koroatzen direnak.
Bigarren solairua marmol argiagoko danbor zabal eta garai batek osatua da, gerra‑gaiez apainduriko frisoa duela zokaloan eta zortzi leihate berdin lurrin‑ontziz uztaiturikoak, dena marmolean landua.
Lekuona 1733an hil zenean, eraikuntza-lanetan Inazio Ibero (1694‑1766) azpeitiarrak ordezkatu zuen.26 Loiolako Santutegiko lehen maisuaren lanaz gain, Inazio Iberori esker ditugu eraikuntza eta erretauletako lan ugari eta garrantzizkoak. Berak eta bere seme Frantziskok egin zituzten “une hartako hirietako birmoldaketa eta eraikuntza hidrauliko hoberenen enkarguak, eta peritutza, tasatze eta lur‑neurketak bereganatu zituzten, eta baita probintzia osoko komunikabide bizien norabideen trazaketa ere”.27
Frantzisko Ibero (1725‑1795) Churrigueraren eraginarekiko bereziki sentikorra izan zen eta elizaren eraikuntza bere amaiera arte gidatu zuen. Linternako lanak egin ziren 1731 eta 1734 urte bitartean. Pinakulua errematatzen duen eta 65 m-tako garaierara iristen den gurutzea, 1735ean, urriak 25ean jarri zen.
Data horretatik abiatuta danborraren eta laranjaerdi-formakoaren apainketari heldu zitzaion, arrosa tankerako marmol landuzko pabiloi azpiak erregeen ezkutuez jantzi ziren eta Bertuteen alegiazko zortzi estatua handiz apaindu.
Aldareetako eta erretauletako lanei 1739an eman zitzaien hasiera.
Erretaula nagusia eta bi pulpituak Inazio Iberoren diseinuaren gainean eraiki ziren. Lau salomondar zutaberen titakadura lan fina (alde bakoitzeko bina, baina zeiharka jarreran jarrita), hirugingildun arkuak nitxoetan, margo ugaritako marmol bitxizko mosaiko horretako hainbeste eta hain finki landutako ale ugariek erakusten dute Iberotarrak Churriguerarekin izan zuten harremanaren eragina. Erdiko nitxoan 1758an jarri zen zaindariaren estatua, Frantzisko Bergara valentziar eskulturagilearen lan bikaina, ikusiko dugun bezala.
Gerora jarraituko zuen beste erretaula, aldare, sarrerako burdin hesi, aldareetako eta arkupeko estatuekin eta abar.
Ikastetxea. Eraikinari dagokionez, eskuinaldeko hegala bukatu gabe gelditu zen, josulagunak 1773an Espainiatik boteak izan zirenean. Lanak, XIX. mendean zehar, geldialdi asko eginaz jarraitu ziren, eta 1885ean azken bultzada emanda, 1888an amaitu zen eraikuntza. Elizaren bikaintasun barrokoaren aldea handia da inguratzen duen Ikastetxearen soiltasun ia herreratarraren ondoan.
Erabaki ausarta izan zen baina asmatu egin zuen elizako Erretoreak, Fontanaren planoetan patiotarako izendatuak ziren bi leku zabaletan harrizko eskailerak(alde banatan bata) jartzeko erabiltzean. Beren eskailburuetan santu eta Aita Santuen estatua handiak jarri ziren gero. Harrizko eskailera dotore horiek, jangela aurrea, jangela, liburutegia, sakristiak eta hiru klaustroek edertasunez harrituta uzten duten multzoa osatzen dute, eta harmoniaren zentzua handitasun soil baten gustuarekin nola elkartu daitekeen erakusten. Otto Schubert‑ek “espainiar lur-azaleko josulagunen monumenturik distiratsuena” izendatu zuen.
Donostiako Santa Maria basilika. Gaurko Koruko Andre Mariaren basilikak hiri honetako parrokiarik zaharrenetarikoa dela dirudi. Dokumentuetan azaltzen denez, leku horretan Urgull mendiaren magalean, bat bestearen atzetik Birjina Mariari eskainitako elizak izan omen ziren, XII. mendetik hasita hiri honek nozitu zituen suteen ondorioz desagertuz joan zirenak, azkenekoak 1575ean eta 1688an Mota zeritzan gazteluko bolborategiko bi leherketen ondorioz. Koruko Andre Mariaren eta San Inazioren babespean 1728an sortutako Caracasko Errege Konpainia Gipuzkoarra bere zeruko zaindariari eliza berri bat eraiki beharrean gertatu zen.28
Lanak 1738an hasi ziren, diseinuaren begirunez klaustro gotikoa eta alboko etxeak bota beharrean gertatu zirelarik. Bere lehenengo arkitektoak, Pedro Inazio Lizardi29 eta Migel Salezan izan ziren eta hauek joan beharrean gertatu zirenez, Loiolako Santutegiko arkitektoaren seme Frantzisko Iberok ordezkatu zituen. Beronen eraikuntza 212.000 peso kosta zen eta ofizialki 1774an inauguratu zen.
Azaleran 2.773 m betetzen ditu. Barrutik baditu luzeran 55, 50 m eta 32,70 m zabaleran, eta 28 m garaieran (ganga jarraituraino eta 35 m laranjaerdi-formako loroiraino). Barruan 4.000 lagunentzako edukiera du. Barrokoa da bere estiloa, halakoxe rococo kutsua duena, atarian hobeto ikus daitekeenez.
Areto oinplanoa eta garaiera bereko hiru habearte dituena dugu, baina gangak gotikoak izaten jarraitzen dute, garaiera handiko pilastrez eutsitakoak, kapitelak kapitelen gainetan jarriaz disimulatzen saiatu ziren arren.
Barruan badira churriguereskotik eta rococotik hasi eta neoklasikora arte doazen kapera eta erretaulak. Multzo aberats eta harmoniatsua da horren ondorioa, eliza honi gipuzkoar hiriburuko elizarik ederren eta dotoreena izatearen sona eman zaio.
Andoaingo San Martin eliza. Indiano eskuzabal batek ordaindutako beste eraikin bat Andoaingo San Martin eliza dugu. Historia honen datu guztiak A. Manuel Lekuonak ikertu eta aztertuak dira.30 Andoainen jaioa zen [[Agustin Leitza]] eta Latijera, Peruko Erreinuko Kapitain Jeneralak, 1756an jada agindu zuen eta 1763ko abuztuaren 19an hil baino pixka bat lehenago bere testamentuan baieztatu, halaber, bere ondasunetako zati handi bat bere jaioterriaren aldeko beste eskaintzen artean, hiribilduko herri plaza eratzen zihoan lekuan aurrez aurre altxa behar zen parrokia berri baten eraikuntzarako erabilia izan zedila. Behar haina lur erosi zen eta A. Manuel Larramendi euskaralari sonatuaren kontseiluz, egitasmoaren diseinua eta obra, urte horietan Loiolako Santutegiaren lanen bukaera bere gain zuen Frantzisko Ibero maisuari eskatu zitzaion.
Badirudi arkitektoaren traza, Lucas Longak Elgoibarko elizan hartu zuen oinplano gurutze latindarrari jarraitzen zaiola, baina Andoainen Frantzisko Iberok, dorreaz gainera, bost tartetako arkupe luze bana erantsi zuen habeartearen luzeran.
Eliza berriaren eraikuntza 1759an hasi zen, Buruntza mendiko harrobiko harriez, eta 1770ean bukaturik zegoen jada. Frantzisko Iberorekin hargin* eta eskulangile-talde espezializatu handi batek esku hartu zuen, Frantzisko Azurmendi taillagilea jardun zelarik aldare nagusiko oskolari azken ukituak ematen eta Arrosarioko Andre Mariaren albokoa eraikitzen.
Karmengo Andre Mariaren beste albokoa egiteaz Frantzisko Ugartemendia arduratu zen, Azurmendi beraren diseinuaren gainean.
Sortzez Garbiari eta San Agustini eskainitako beste alboetako bi, hurrenez hurren, Jose Inazio Lavi eta Ugartemendiaren diseinuaren arabera gauzatu ziren.
Arkitektura mailan emaitza sendo eta trinkoa da, eta bere barrokotasuna ez da barrunbean bilatu behar, apainketan eta kanpandorrearen estiloan baizik. Eraikinaren fatxada bete eta ataripea sortuz altxatzen den kanpandorrean alegia. Eliza 1770ean inauguratu zen, dorreari azken ukitua ematea besterik falta ez zenean.
Eskoriatzako San Pedro eliza. Beste behin ere, indiano eskuzabalen dirua izan zen, hondamen-zemaika zegoena ordezkatzeko, oinplano berrian eraiki behar izan zen Eskoriatzako elizaren gastuak ordaintzeko erabili zena. Hiribildu hau Calahorrako elizbarrutiari zegokionez, gotzaindegitik behin baimena ateraz gero, Martin Karrerak31 egin zuen 1759ko lehen hilabeteetan eliza honen diseinua, ziur asko egun horietan harremanetan zegoen Inazio Iberoren aholkuak entzun ondoren. Eliza berriaren sagaratze-meza ospa zitekeen 1762aren azken aldera jada, baina lanak ez ziren hamarkada horren amaiera arte bukatu.
Eliza. Ia ezin esan daiteke bere oinplanoa gurutze latindar erakoa denik, zeren eta bere besoak oso sakonera txikikoak baitira. Fajoi‑arku eta arku toralen euskarriak kapitel dorikoen pilastretan ezarriak dira. Elizak presbiterioa poligonala du, eta lau tarte, gurutzadura eta koroarena kontuan hartuz gero. Kanoi‑gangak ilargixkadunak dira eta aldare nagusiaren aurrea ertz‑gangaz estalia. Petxina gainetan atseden hartzen du gurutzadurakoak. Barrunbe honek ia ez du apainketarik.
Tenpluaren oinetan kokatua dagoen dorrea da XVIII. mendearen erdialdeko giroan gaudela sentiarazten diguna; bere egituran Elgoibar eta Andoaingo ereduei jarraitzen zaie, habeartearen paraleloan bi aldeetara arkupeak dituela.
Pasai Donibaneko eliza. Pasai Donibaneko parrokia-eliza da Gipuzkoan oinplano berrian eraikitako elizen adibide bakarretakoa. Jose Lizardiren plano bat txikiegia zelako eta Inazio Iberoren beste bat garestiegia zelako bazterrera utzita, egun haietan Tolosako Santa Mariaren kanpai-horma eta dorreetan ari zen Martin Karrerari deitzea erabaki zen azkenean. Eraikuntza-lanak 1763an hasi eta Martin Karrera 1768an hil zenez, lanak bere seme Manuel Martinek (1742‑1804) jarraitu eta amaitu zituen, 1774an.
Elizak, alderdi batzuetan Herriko eliza kolumnariaren eskema jarraitzen du:
* pilastraz eutsitako gurutze-gangak;
* garaiera bereko hiru habearte, erdikoa besteak baino zabalagoa;
* hiru tarte;
* presbiterioa;
* korua, oinetan;
* bitxia bada ere, baoak gutxi: bi leiho hegoaldean; beste batzuk gezilehio modura dorrearen aldetik, leiho bat koruan eta beste bat presbiterioaren saihetsetara.
Deigarria da barroko airea oraindik arnasten den garaian eraikitako eraikin honen soiltasun eta apaltasuna, esate baterako, bere garaikidea den Donostiako Santa Maria elizaren aldean.
Dorrea elizaren eranskina da eta egokiago datorkio kanpai-horma deitura, Martin Karrera bere diseinatzaileak esan zion moduan.
;Atariak
Euskal Herria XVIII. mendean ez zen nabarmendu eraikuntza berri ugaritan, ez nolabait ere, zabaltze, berriztatze eta lehendik egokitzapenetan zirenetan bezainbat. Egokitzapen eta osatze hauek azken batean, eliza atarietan gauzatu ziren, estilo berri baten eta gustu berri baten adierazpenak horretan sumatzen baititugu.
Hernaniko San Joan Bataiatzaileren ataria. Gipuzkoan, horren adibide garbi bat Martin Zalduak, 1707an, Loiolako eraikinean ari zen bitartean, Hernaniko San Joan Bataiatzailea parrokiarako diseinatu zuen fatxadan aurkituko dugu.
Fatxada angeluzuzen bat da, frontoi triangeluar bati eusten dioten bi pilastra handiz mugatua, eta hauts‑babes baten modura arku erraldoi batek baitaratua duena. Atearen gainean zaindariaren irudia duen horma-hobia dago; eta saihetsetan, zutabe bikoitzen tarteek San Joan Bataiatzailea eta San Pedroren irudiak hartzen dituzte barruan –dokumentuetan oso argi ez dagoen egileren batenak–, idulki garai batzuen gainetan. Horretan guztian bada atari platereskoen kutsurik, baina sumatzen da une hartako barrokotasun neurritsua ere: arkuarte eta pilastretan gai naturalistak apainketetan, lore eta hosto-sortak, mahats mordoak eta lurrinontzi lerronahasiak.
Oñatiko San Migelen ataria. Barrokotasun neurritsu horretan diseinatu zuen Martin Zalduak berak Oñatiko San Migelen ataria. Hernanikoak bezala, atari handi honek arku handi bat du buruan: baina hemen arkubarnera deigarri bat darama, kerubinez eta bolutaz guztiz estalirik.
Ez da erraza Asteasuko maisuaren egiletasuna zenbatekoa den erabakitzea, zeren eta atari galant hau burutzen igaro ziren hiru urteren buruan beste maisuen lankidetza eskatu baitzen, eta horma-hobietan jarritako irudiak eta apainketaren zati handi bat behintzat Juan Bautista Suso eskulturagileari agindu zitzaizkion, eta berehalako batean hitzartu zen elizaren erretaula nagusirako.
Azkoitiko Santa Maria elizako ataria. Arkupea, petrila eta atarirako lehen diseinua Jose Lizardik egina izan zen 1725ean, baina eraikuntza (Inazio Iberoren aldaketaren bategatik edo) ez zen bukatutzat eman Xabier Inazio Etxeberriaren zuzendaritzapean 1734ra arte.
Ataria aparteko multzoa da: nitxo handi baten irudikoa, elizaren kontrahormen artean sartuta, eta ordena erraldoiko bi pilastraz mugaturik.
Bere ezkerraldeari atxikirik doa arkupea, luzeran elizaren azkeneko bi tarteak beteaz, eta zutabe dorikoen gainean atseden hartuz erdi‑puntuko sei arku dituela.
Atariaren exedra basamentu garai batez osaturik dago eta honen gainean zutabe bikoitzak alboetan, Joan Bautista Mendizabal eibartar eskulturagileak beranduago landu zituen eskulturak barruan hartzen dituzten horma-hobiak hegaletan dituela.
Erdian dagoen erdi‑puntuko arku batek ematen du elizarako sarbidea. Taulamenduaren gainean pitxerrez apainduriko apala. Kabujoiez ederturiko bost galloietako oskolak nitxo bat eskaintzen du erdikoan, Birjina zaindariarentzat.
Multzoak plastikotasun alaia duen arren, klasizismoko soiltasun kutsuak irauten duela esan daiteke.32
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Gipuzkoako beste lekuetan hainbat atari zuhurxeago ikus daitezke, Zegamako parrokian gurutzadurakoa esate baterako, Inazio Iberok diseinatua.
Dorreak
Kanpaientzat eraiki ziren dorreak dira une hartako barrokoa ezkutatzen duen egitura arkitektonikoen beste kapitulu bat, funtsean eta unibertsalki kristaua zen gizartean esanahi bat zuen kanpaiak jotzeak, gaur egun herrialde askotan desagertua bada ere.
Urretxuko San Martin elizako dorrea. Jose Lizardi, Asteasuko maisuari zor zaio, Tours‑eko San Martin elizako kanpandorrearen azkeneko gorputzaren diseinua. Poligonozko oinplanoa, angeluetan pilastrak, eta ia apaingarririk gabea da, kupula buruz eta baita ere buruduna den kupulatxo batez estalia dago, 1720 eta 1724 bitartean egina da.
Bergarako San Pedro elizako dorrea. Urretxukoaren estilo berekoa da Bergarako San Pedrorena (1737‑1743) eta goitik beheraino arkupeko dorre hau Jose Lizardi berak diseinaturikoa da eta kupula burudunen aldeko zaletasun berdintsua agertzen zaio, baina oraingoan barrokotasuna nabarmendu egin zuen, frisoen gainetan plakak sarriago, erlaitzetan zabalera handiagoko eta hutsarte eta konkorren txandakatze handiagoko edergarri ugarien bidez, horrela argi-itzalen jokoa areagotuz.
Zestoako Andre Maria Birjinaren Jaiotza elizako dorrea. Zestoako dorrean (1735‑1738), Jose Lizardik aurreko dorreen ezaugarri berdinak erakutsi zituen, dorrearen oinarri angeluzuzeneko oinplanotik kanpaien gorputzaren oinplano karraturako igarobidean irtenbide egokiak aurkituz eta barrokotasun zuhur berari eutsiz; beronen edertasuna goraipatu egin zuen Loiolako maisu nagusi ospetsua zen Inazio Iberok.33
Elgoibarko San Bartolome elizako dorrea. Inazio Ibero eta honen seme Frantziskori zor diegu Elgoibarko San Bartolome parrokiako dorrea, goialdeko zatia bederen, kanpaien multzoa, alegia; bi maisuek sinaturiko barrokotasun eder eta lirain honi buruzko dokumentu irudidun interesgarriak eta zehatzak gelditu zaizkigu.34
Andoaingo San Martin dorrea. Lehenago ere aipatu dugu, elizaren fatxadan bertan, Frantzisko Iberok eraikitako Andoaingo kanpandorrea. Elizaren sarrerari aterpea egiten dion dorrearen kokamen honek nortasuna ematen dio eraikinari. Multzoaren batasuna simetrikoa areagotu egiten du, elizaren fatxada zabalera nabarmenduz. Honen barrokotasuna bere edergarri xehe eta oparoetan dago. Eraikin-masak landare moduko osagaiez apainduak dira, eta eraikin-lana estaltzen duen laranjaerdi-formako abiagunea harrizko loroi handiek inguratzen dute. Kupulatxoari ere eransten zaio osagairik, kiribildurak eta loroi ñimiñoak. Hau eta erdi‑puntuko arkuak koroatzen dituen zatituriko frontoi bakar batek eta beste xehetasun batzuk alaitzen dute eliza honen kanpoaldeko multzoa, ia kutsu rococoz.
Frantzisko Iberoren beste dorre batzuk
* Ia antzeko gauzak esan daitezke Usurbilgo Salbatore parrokia-elizako dorrerako arkitekto berak diseinatu zuen kanpandorreaz, kupularen abiagunean kalostra eder batez jantzi zuen horretaz (1761‑1764).
* Hondarribiko Jasokundeko parrokia-elizako dorreak ere osagai lerronahasi ugari agertzen du (1764‑68).
* Frantzisko Ibero berak diseinaturiko Hernani, Gaztelu eta Ordiziako dorreek, aldiz, bestelako estilo bat dute nabarmen, trinkoagoa eta soilagoa, azpeitiar maisu iaioa, gustu neoklasikoaren argitasun eta xumetasunarekiko sentikorrago izaten hasia balitz bezala.
Neoklasikorantz garatuz
Hain zuzen ere, Gipuzkoako dorreen ardura kronologikoak erakuts diezaguke garapen estilistikoa, barroko churriguereskotik neoklasikoa aldarrikatzen duen egitura soilen alderakoa.
Ibarrako San Bartolome elizako dorrea. Hala, Ibarrako elizarako Martin Karrerak diseinaturiko kanpandorreak (1761‑70), adibidez, Iberoren dorreekin kidetasun garbia du. Eliz aurrea dorrearen eredu bera da, baina hemen arkupeak ez doaz habeartearekin paraleloan.
Karreraren ardura bere fatxadaren aurrekotasuna sendotzea da, elizpearen estalguneko itzalak aurrearen goieneko horma-atalen lautasunarekin kontrastea bilatuz, arkupearekin batasun estua osatzen duten hegalen bidez.
Erdiko balkoiaren gainean zutasuna azpimarratzen duen biribil-formako baoarengatik bereizten da Iberotarrengandik eta apaingarrien soiltasungatik eta kanpaien multzoa edertzen eta mugatzen duten pitxarren berdintasun eta bikaintasunagatik, halaber.
Tolosako Santa Maria elizako dorrea. Hala ere, Martin Karrerak barrokoaren aldeko izaten jarraituko du kanpai‑horman, alboetan bi kanpai multzo dituela koroatu baitzuen Tolosako Santa Mariaren fatxada galant eta biluzia.
;Erretaulak
Baina ez da zalantzarik, elizetako erretauletan azaltzen dela, luze eta zabal, barrokoaren espiritu askea; beharbada, une honetako zaletasunak eragiten duen gehiegikeria formala eta apainketa birtuala harriaren taillan baino errazago gertatzen delako zuraren taillan.
;Sebastian Lekuona
Pasai Donibaneko San Joanen erretaula nagusia. Sebastian Lekuonari agindu zitzaion erretaula hau lantzeko, Loiolako eraikinean maisu nagusi ziharduen bitartean.
Gorputz bakarrekoa da, bankuarekin eta biribileko errematea gorputzaren neurri berekoa duela. Alboetako kaleetan, idulkiko kerubin buruez ederturiko mentsula handien gainetan eta horma-hobiak saihetsetan dituela, salomondar bi zutabe handi zutitzen dira. Euskarri hauek, orbel eta mahats mordo gizenez nahaspilatzen diren hamaika zuztarrez inguraturik daude. Horma-hobietako hiru arkuak ohiko erdi‑puntukoak dira, sakonera txikiz baina edergarri ugariz egin eta eutsiak.
Zaindariaren irudia, alboetako Pedro eta Paulo Santuenak eta goieneko mailako San Mikel Goiaingeruaren taillak Felipe Arizmendik eginak dira, gerora oroitaraziko dugun bezala.
Oiartzungo San Estebanen erretaula. Bere jaioterria zen Oiartzungo parrokiako hiru erretaula Sebastian Lekuona berari esker ditugunak: Gurutziltzaturiko Kristori, eta Loiolako Inaziori zein Xabierko Frantziskori eskainiak (1721).
Hiru ale hauek ia egitura bera eta oso antzeko apaingarriak dituzte, arku hirugingilaren azpian dagoen Gurutzeak izan ezik. Neurri txikikoen erakoa da, kupulako danbor kalostraren azpian osaturiko ilargixkekin oso egoki lotzen dena. Hemen ere, arku batek erdiratzen du erdiko horma-hobia,salomondar zutabeekin.
Inazio Ibero. Bikaina da Inazio Iberoren erretaulen emaitza, eta historialariarentzat garrantzizkoa da azpeitiar maisu handiaren aurrerabidea ezagutzea, egiturazko eta klasizismoko zorroztasun batetik hasi eta ia gehiegizkoa den Loiolako erretaula nagusi barroko eta rococo arterainokoa.
Azpeitiko Sortzez Garbiaren erretaula nagusia (1737). Hiru kale ditu, erdikoa tenpletearentzat, solairu bakarrekoa eta saihetsetakoak bi solairutakoak, irudientzat horma-hobiak dituztela, eta landarez jositako bost kiribileko salomondar zutabeak igotzen dira, churrigueresko zentzu oso nabarmena dutela.
Loiolako Santutegiko erretaula nagusia. Aipatu berria dugun eta M. Isabel Astiazarainen ikerketen ondoren zein egilerena den zalantzan jartzen ez den Loiolako Santutegiko erretaula nagusia, oso litekeena da Azpeitiko erretaularen garaikidea edo lehenagokoa izatea, agian.35
Harritzekoa ere bada, baina badirudi hurrengo erretaulen eskarietan –Azkoitiko (1742) eta Tolosako (1744) Klaratarrentzat– Iberok segurtasunez egiten duela rococo aldera:
* erretaula‑oskola hautatzen du,
* salomondar zutabeak alde batera uzten ditu,
* apaingarrietan neurritsuagoa da, aurreko erretauletan irtenegia eta handiegia izan baitzen.
Fermin Larrainzar. Urte horietan Iraurgiko haranetik, Goierrikora igarotzen bagara, erretaula barrokoetan ale ugari topatuko dugu.
Lazkaoko erretaula zistertarra. “Langintza anitzekoa, arkitekto, eskulturagile, mihiztatzaile eta arotz”36, halaxe sinatzen zuen Fermin Larrainzar nafar maisuari esker dituzte Lazkaoko Santa Anaren Zistertar Errekoletoen komentuko erretaula nagusia eta alboetakoak, 1714an Iruñeko elizbarrutiko ikuskatzailearen bisita ondoren hitzarturiko lanak. Erretaula honek, 1718ra baino lehen eraikitzen hasi ez zen honek, baditu idulkia, hiru kaletan banaturiko gorputz bakar bat, banku garaia, suge ildasketako lau zutabe erraldoiez mugaturik, eta elizaren burualdeari egokitzen zaion zirkuluerdi-formako profila duen atikoa.
Inazio Zendoiak tramankulu hau xehetasun guztiz deskribatu ondoren, lotura kronologikorik eza ikusten du, une hartakoxea zen apaingarrien aberastasun ugariaren eta ordurako erabiltzen ez ziren ildaska uhintsuak zituzten zutabe bihurrikatuen erabileraren artean.37
;Joan Antonio Iparragirre
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Idiazabalgo San Migel parrokian arte gaietan arduraduna zen Joan Antonio Iparragirre maisua, arkitekto eta taillagilea ere badena, Idiazabalen jaioa bazen ere, Seguran bizi zena. Berarekin egin zen 1734ko abenduan Familia Santuaren alboko erretaularen hitzarmena eta bi urte beranduago, erdiko nitxoan San Inazioren irudia eta nitxo apalagoetan [[Frantzisko Borjakoa|Borjako Frantziskoren]] eta Xabierko Frantziskoren mukuluak” eduki beharko zuen beste berdin bat eskatu zitzaion.
Astigarretako San Martinen erretaula nagusia. Iparragirrek bere ardurapean 1745an hartu zuen. Haren arkitektura gerora berriztatua izan zenez, ezin jakin daiteke une hartako churriguereskorako zaletasuna zein mailatan bereganatu zuen.
Frantzisko Ibero. Frantzisko Ibero arkitektoak erretaula asko ditu bere eskuei esker eginak, bere aita Inazioren aldean.
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Aizarnako elizaren alboetako erretaulak eskatu zizkioten 1751ean, bata Arrosarioko Amari eskainia eta San Inaziori bestea. Egitura ahur samarra duten aleak dira, lau mentsuletako basamentu baten gainean lau zutabezko gorputz bat, eta gainean atikoa osatzen dutenak. Apainketak, xaflen, buru hegodunen, loreen eta fruituen bidez estaltzen du zoru guztia.
Azkoitiko Klaratarren erretaulak. Hamar urte beranduago diseinatu zituen, halaber, Azkoitiko Klaratarren alboko erretaulak, bere aitak ordurako diseinatua zuen erretaula nagusiaren ondoan. Aitaren lanarekin alderatuta, barrokotasun oso aurreratua baten ausardia adierazten dute Frantziskoren erretaulek, horma lau bati atxikitzean, zeiharka ebakitako erlaitz gainetan kokatuta dauden zutabez markaturiko bere erdiko kalea aurreratzen du erretaulen egitura irtenak. Taulamendua egitura berari egokitzen zaio.
Beste zenbait erretaula. Begien bistakoa da hauetan eta Eibarko San Andres parrokiarako diseinatu zuen alboko erretaulan (c. 1765), Frantzisko Iberok sentikor jarraitzen duela plastika churriguereskoarekin.
Beste zenbaitetan, bere Lizartzako Santa Katalina elizako erretaula nagusiaren azterketan, esate baterako, xumetasun klasiko alderako aldaketa usnatuko balu bezala, arruntasun eta xumetasun handiagoa eta hostotza apaingarri gutxiago aholkatzen ditu.38
==== Bizkaia ====
Bizkaian churrigueresko erako eliza askorik ez da. Mende honetan bizkaitar arkitekturak eskaintzen duena, batez ere, hauxe da: jarraibide baten erakustea, esperimentatzeko ausardiarik eza eta zaharkitutako estalkiekiko leialtasun itsua; fantasia sortzaileaz hitz egitera bultzatuko gaituen ezer ez, alegia.39
Lekeitioko San Jose eliza. XVIII. mendearen lehen herenean bukatu zen Lekeitioko San Jose eliza (Josulagunen Antzinakoa); aurreko atalean hitz egin dugu bere eraikuntzaz. Gaur egun ere 1680an sortu zenean zuen estilo soil bera du; baina litekeena da bere ataria, bere apaindutako markoa eta bere frontoi oker zatitua eta guzti, Loiolako Santutegiko arkitektoek eginiko aldaketaren bat izatea.
Durangoko Santa Anaren eliza. Durangon Uribarriko Santa Mariaren eta San Agustin komentuaren arteko bilketa bat da Santa Anaren eliza (1720), Lazaro Laincerak40 egindako lan honetan apaingarrien biluztasuna gailentzen delarik.
Ezkerraldeko (Somorrostroko) San Joan eliza. Abangoardiari mendearen erdialde hartan zitzaion erresistentziaren froga bera da Somorrostroko San Joanen hau, bere piramidezko dorre eta gurutzadura gotiko konkordun estalkiarekin.
Bilboko San Nikolas eliza. Lehenago jardun dugun bezala, espazioaren barroko italieratzaile ikusmolde bakarra Inazio Iberok ekarri zuen 1743an Bilboko San Nikolas elizara. Hondamenean zegoelako goitik behera botatako aurreko eliza baten esparrua bera betetzen du. Bertako harginekin eman zitzaion hasiera 1743ko egitasmoaren eraikuntzari, Antonio de la Vega menditar maisuaren gidaritzapean, eta ez zen bukatutzat jo mendearen azken urteetara bitartean, eliz ospakizunen hasiera 1756koa bada ere.
Eliza. Karratu perfektu bat da oinplanoan eta erantsita du presbiterioa. Karratu hau beste karratu handiago batean sartuta gelditzen da, elkartzen diren bi esparru angeluzuzen sorraraziz, burualdean sakristia osatzeko eta oinetan aparteko bi kapera antolatzeko. Eremu oktogonal edo biribilaren itxura ematen diote lau exedrek, karratua nagusitzen zaiolarik elizari.
Ftxadanan, Elgoibarko dorrearen antzeko diren bi dorre zutitzen zaizkio alde banatan. Fatxadaren horizontaltasun ukitu gaitza leundu egiten dute dorreek eta kanpai-hormak. Eliza bilbotar honen barrunbeak Santa Inesen eliza erromatarraren oroimena ekartzen du gogora; baina, badira Loiolako frontoiaren oroitzapenak ere atari artikulatuan, eta gotikoarenak, dorreen sarbide zorrotzetan.
Balmasedako San Seberino eliza. Lehen aipatu dugun Lazaro Lainceraren diseinua (1728) duen San Seberino elizako dorrearen aipamena egitea ere komeni da.
Hargintzan aditua zen Laincera, eta zenbait eraikin-lanetan Martin Zalduarekin batera esku hartu zuen Euskal Herrian: Azpeitian –normalean hemen bizi izaten baitzen–, Berritzen, Elgoibarren eta abar. Urretxuko elizako dorrearen diseinua egin zuen, gerora Lizardiren diseinuak ordezkatu zuena, eta 1717an Zumarragako elizaren dorrea diseinatu zuen, halaber.41
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Bizkaiko erretaulen diseinatze eta eraikitze barroko churriguereskoari dagokionez, eskultura lanei buruz bereziki hitz egingo dugunaz gain, nahikoa bekigu berriro ere Julen Zorrozuak Bizkaiko erretaula barrokoari buruzko ikerketa sakon eta oso dokumentuari lotzea.
==== Araba ====
Gasteizko San Frantzisko komentua. Arabar lurraldean XVII. mendearen azkenean, barrokoa bere apaingarrietan aldirik oparoenera iritsi zenean, Gasteizko San Frantzisko komentua eta eliza izan ziren egin zirenetan lanik behinena, historiaren eta artearen distira zenbait mendez bizi ondoren, erabateko hondamendian amaitu zen lan itzela.
Komentuak XIII. mendeko klaustro polit bat zuen eta eliza berebiziko tenplu gotikoa zen, zortzi tartetako habearte bakarrekoa; beroni XVI. mendean arkupea eta zenbait kapera erantsi zitzaizkion. Eliza, XVI. mendearen inguruan, churrigueresko gustuko igeltsuzko apainketa arranditsu batez jantzi zen guztiz, gangak izan ezik; honen idatzizko dokumentuak eta argazkiak ugari dira. Delako desamortizazioa zela eta, 1835ean bere gainbehera hasia zenez, 1930ean multzo osoa goitik behera eraitsi zen.42
Honen estilo eta garai berekoak dira:
* Santa Mariaren kolegio‑elizako sakristia eta
* San Pedro parrokiako dorrea.
;Arabako Lautada
Arabako Lautadakoetan, esan daiteke, oinplano berriko elizarik ez zela aldi honetan eraiki.
Gangaren batzuk trazerietan eraldatu egin ziren, are konplexuagoak bihurtuz.
Eraiki zirenen artean:
* arkupeak, esaterako, Inazio Ibero maisuaren eskuz egindako Aguraingo San Joan elizakoak,
* atariak, Ilarduiako San Migel elizakoak,
* koruak, Migel Salezanen eskuz egindako Narbaxako San Esteban elizakoak,
* sakristiak eta kanpandorreak.
Gustuaren aldaketa adierazten duen testigantza da dena.
Erretaulak eraikitzen. Berrikuntza gehiago antzematen da erretaulen arkitekturan, hementxe hedatu baitzen batez ere rococo estiloa.
Eliza askotako erretauletan oraingoan asko dira arrosetak, zuztarrak, lore uztaiak, aingeruak, xaflak eta ildaskaturiko zutabeen fusteak, horma‑hobi tontorrak eta irudien oinazpikoak estaltzen dituzten oihal zintzilikariak.
Alor horretan izen berezia bereganatu zuen Joan Bautista Jauregik, Gasteizen eta Arabako beste lekuetan erretaula asko diseinatu zituen ertilariak.
;Arabako Errioxa
Gauza berak esan daitezke XVIII. mendeko Arabako Errioxaz, eraikin-lan batzuk amaitu eta hondatuak ziren beste batzuk konponduko baitziren:
* Oinplano angeluzuzen baten gainean zutitutako Oioneko Santa Maria eliza eraikin berria da, zirkuluerdi-formako absidea eta ilargixka-ganga duena.
* Kripango San Joan Bataiatzailea parrokian ere estali zen XVIII. mendean, ilargixkadun estalkia esferaerdi-formako kupulaz (1774‑1788).
* Mañuetako Antigoako Andre Mariaren elizan eta Santa Maria Morenaren elizan, halaber, kupulaz estali ziren gurutzadurak.
* Eltziegoko San Andres parrokiako zenbait kaperatan erretaula rococoak eraiki ziren.
* oinplano oktogonalaren gainean eraiki zen Plazako Andre Mariaren ermita eta esferaerdi-formako gangaz estali, Eltziegokoa ere.
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu aldean ere ez zitzaion sarrera horren aisa eman barroko apainari.
Trebiñuko San Pedro eliza honen ganga hiru euskal harginek jasotakoa zen 1700ean.43
* bikaina da kanpaientzako dorrea, Jose Elejalde Axpeko arkitekto apartak diseinatu eta eraikitzen hasi zena (1774).
* kupula eta linterna beranduago Joan Antonio Etxeberriak eraiki zituen, 1790ean.
Dorreak.
Eskualde horretan asko dira XVIII. mendeko dorreak eta kanpai-hormak.
* Arrietako dorrea. Arrietako dorre lirainaren goieneko gorputzak, gar‑irudiz, esferaz eta idi-begi ugariz apainduak, Jose Elejalde beraren eskuz eginak dira (1775).
* Albaitako dorrea. Eskoriatzako Joan Zubia maisuak diseinua egin eta Gatzagan bizi zen Joakin Elejaldek eraiki zuen.
* Paiuetako dorrea. Joan Zubiak berak diseinatua da eta Eskoriatzako Jose Elejaldek eraikia.
== Bertako eta kanpoko eskulturagileak ==
Esan liteke urte horietan zehar (1650‑1730) –arrazoiez idatzi zuen Velez Chaurrik– “Euskal Herrian eskulturaren gainbeherarik gordinenean aurkitzen garela”.44 Ez da erraza zehatz‑mehatz adierazten Euskal Herriko eliza barrokoetako imajinen ekarpen ugaria ez ote zen, ugazaben, kofradien eta mezenasen aldetik, bertako maisuengan nahi zen kalitaterako beharrezkoa zen mailarik ez zela ematen-eta, horren kontzientzia hartze baten ondorioa. Garbi dago historialariarentzat Antxietaren jeinuak ondorengo belaunaldietan ertilari on askorengan arrastoa utzi izan bazuen ere, eta Gregorio Fernandezen artelan eredugarriek bere garaikide euskaldun batzuengan fantasia sortzailea ugaldu, lorratz distiratsu hau urte gutxiren buruan itzaliz joan zela. Ia ezin aurki dezakegu, XVII. mendearen bigarren erdian, lanean ari ziren maisuen artean kanpoko lantegietatik ez datorren izenik, inola ere ez behintzat Salvador Carmona edo Juan Pascual de Menaren talentu sortzailearen ondoan neur zitekeenik.
Gure ustez, bertako maisuetan talentu pobreziaren kontzientzia izan bazen herritik kanpora bilatzera bultza zituena, ugazaba eta mezenasak imajinetako eskakizun naturala asetzeko gai ziren ertilariak, bidezkoa da gure aipamena horietatik hastea.
=== Kanpoko eskulturagile batzuk ===
Sierratarrak. Euskal Herrian XVIII. mendearen bigarren erdian egin ziren artelanetan, Medina de Riosecon kokatu zen Sierratarren familiaren esku hartzea nahikoa aztertu izan da.45 Tomas de Sierrak sortutako lantegia zen, bera hil ondoren, bere semeek eraman zutena.46 Litekeena bezala pentsatu izan da Anaia Jazinto Sierra lantegiko bere laguntzaile, Frantzisko, Tomas, Jose eta Pedroren anaitzakoa zela eta dokumentuetan saiatu zirela Gaztelan eraikitako erretaula askotan bere esku hartzea –bakarka nahiz taldean– nolakoa izan zen bereizten.
Sierratarren Segurako eta Oñatiko erretaulei dagokionez, arrazoia begien bistakoa da, Frantziskotarren ordenako Segoviako Ayllon‑go komentuan bizi zen Anaia Jazinto Sierra eskultura-maisuaren ordena berekoak baitziren komentuko erretaula hauek.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula. Anaia Jazintori 1742 eta 1745 urte bitarte horretarako deitu zitzaion Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula egitera eta eraikuntza-lanak, zatirik handienean, komentu horretan kide ziren Lardizabal familiako bi lekaimek ordainduak izan ziren, Segurako parrokiako erretaula nagusiaren emaile eskuzabala ere izan zen Martin Lardizabalen arrebak, hain zuzen ere.
Anaia Jazintok berak egina izan behar du, inola ere, egitura handi honen diseinua –bankua eta ordena erraldoiko zutabeak dituzten hiru kale–,47 Maria Birjinaren eta frantziskotarren Ordenaren ohorez programa ikonografiko zabal bat eskatzen zuena: Birjinaren istorioak bankuan; Sortzez Garbia zaindari moduan, Hungariako Santa Isabel eta Portugaleko Santa Isabel lagun dituela; goragoko mailan San Joan Sahagunekoa eta Santa Klararen irudiak, amaieran Birjinaren Koroatzea duela; eta alboetan San Joan Kapistranokoa eta San Paskual Bailon. Eskulturen zerrenda osatzeko erants ditzagun alboetako erretauletan dauden San Frantzisko eta San Antonio Paduakoaren estatuak.
Arruntena da halako multzo konplexuez arduratzen zen lantegi bat izatean, kalitaterik oneneko lanak lantegi-buruen zeregina zela pentsatzea. Oraingo honetan Gaztelan eginiko lan dokumentuetan ahaidetasun estilistikoarengatik, Inazio Zendoiaren iritziz, Sortzez Garbiaren eta Hungariako Santa Isabelen irudiak lantegi-buru gorenak, Anaia Jazinto Sierrak, eginikotzat hartzea da arrazoizkoena.48
Manuel Martin Hontañon. Kanpoko beste ertilari bat aipatuko dugu orain, jaiotzez Gaztelakoa (Burgoskoa), Manuel Martin Hontañon eskulturagilea.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaulak. Manuel Martin eliza bereko alboetakoen irudiez arduratu zen, 1754an Jose Joakin Arizaga eta Joan Antonio Iriarte maisuak hitzartu zirelarik eraikuntza horretarako.
Alboetako erretauletan, beren erdiko nitxoetan, adierazkortasun bikaineko aurpegiak dituzte eta seguruenik aldare nagusiko irudirik hoberenak taillatu zituenaren lanak dira –San Frantzisko batean eta San Antonioren irudiak bestean–, baina horiek salbuetsiz gero, gainerako eskulturek ez dute halako kalitate artistikorik.
Oñatiko Bidaurreta komentuko erretaula. Frantziskotar ertilariek “an echo un prodixio” gogoan hartuta, Oñatiko Bidaurreta komentuko Lekaime Frantziskotarrak beren esku-hartze bat eskatu zuten erretaularako. Erretaula berri hau 1751‑1753 hirurtekoan egina izan zen, aipaturiko Segoviako komentuan bizi ziren Anaia Jazinto Sierra eta Anaia Esteban Lopez bi fraideen zuzendaritzapean.
Horien programa ikonografikoa zeharo zabala da: bankuan, lau ebanjelarien irudiak erliebean eta Kristoren Haurtzaroko eszenak; lehen gorputzean, San Agustin, San Frantzisko, San Jose, San Joan Ebanjelaria, Santa Klara eta San Antonio; bigarren gorputzean, Birjinaren gurasoak; goieneko zatian, Mariaren Koroatzea eta Eliz Gurasoak.
Badirudi Anaia Jazintoren anaien ardurapean egon zela lan hau. Erretaularen erdian balkoi modura zintzilikatua eta aingeru handiez koroaturik dagoen Birjinaren ganbaratxoa bereziki bitxia eta interesgarria gertatzen da. Urreztatu eta polikromiaz jantzitako eskulturak gailentzen dira polikromiaz jantzi gabeko mazoneriaren gainean.
Joan Antonio Hontañon kantabriar ertilaria Pedro de Borjesekin batera aritu zen:
* Amorotoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan (1737‑38),
* Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulan, bertako irudiez Elorrioko Joan Munar arduratu zelarik (1754‑58).
Ramon de Solar Santoñakoa:
* San Joan zein San Kosme eta San Damianen irudiak eta Gordexolako erretaula nagusian Gurutze bat taillatu zituen (1753‑55),
* Zornotzako erretaula handiko eskulturetan ere esku hartu zuen.
Manuel de Acebo. Jaiotzez Arnuerokoa baina Bilbon bizi zen beste kantabriar honek, Gamiz‑Fikako Santo Kristoren ermitan utzi zuen lanen bat (1785).
Pascual de Mena. Donostiako Santa Mariaren basilikan, Pascual de Menaren gubiari eskaini zitzaion Familia Sagaratuaren aldarea.
Robert Michel. Robert Michel frantziar honengana jo zen, Lepantoko garaipena zela eta, mirari bat konta zezakeen erliebea tailla dezan.
Caetano Pace. Munduan zehar sakabanaturik zebiltzan josulagunek Loiolako Santutegiaren arkitektura eta arte-ekimena garai hartan haiek eginikotzat jotzen zutena, bistakoa da ezagutzen zituzten ertilari onenak esku hartu zezaten nahi izatea. Eta beroiengana jo zuten, zalantza handirik gabe, eraikin handiaren imajinagintza eta apainketa osatzeko.
Izen oneko eskulturagile erromatarrari deitu zitzaion, Caetano Paceri, Portugalen lan batzuk bazituela eta, egokiera horri helduz, Aguraingo harri zuriz landu zezan basilikako arkupean erromesari arrera eginez elizarako sarrerako ate handi nagusiaren gainean dagoen San Inazioren estatua.
Eskulturagile berak, elizaren barruko aldetik, kupularen abiapuntuan kokaturik dauden Bertuteen zortzi estatua handiak lantzeko erantzukizuna hartu zuen.
Migel del Mazo. Beste estatuagile maisu bati, Migel del Mazo santandertarrari esker eginak dira santutegian bertan arkupeko nitxoetan jarri ziren Xabierko Frantzisko, Borjako Frantzisko, Kostkako Estanislao eta Luis Gonzaga josulagun santuen eskulturak, hil berria zen Caetano Pacek eginiko diseinua jarraituz berak landu zituenak (1738‑39).
Frantzisko Bergara Bartual. Loiolako basilika handiaren eder lanetan lagundu zuen beste eskulturagileetako bat izan zen Frantzisko Bergara Bartual, 49 Erroman egin zituen bere lanen batzuengatik izen ona harturik, batez ere, Vatikanoko basilikan habearte nagusian miretsi daitekeen Alkantarako San Pedroren estatua erraldoiagatik agindu zitzaion Loiolako erretaula nagusiko erdiko nitxoa betetzen duen San Inazioren estatua. Valentziar eskulturagile bikain honek eskultura barroko eder honen eredua egin zuen, benetako berniniar mugimenduaz eta rococo graziaz jantziz; baina, berau urtutako eta zizelaturiko zilar xaflan lantzea Giuseppe Agricola –Bauer izeneko ertilari baten italierako izena– erromatar lantegiaren ardura izan zen.
Estatua Loiolara 1758an iritsi zen.
Tomas de Gorozollo. Bestalde, Azpeitiko Soreasuko San Sebastian parrokian ere kanpoko ertilari batengana jo zen, Tomas Gorozollo eskulturagilearengana, alboko erretaulako Borjako Frantzisko, Luis Gonzaga eta Kostkako Estanislao Santuen irudiak egiteko. Erdiko horma-hobian, urte batzuk lehenago egindako San Inazioren irudi bat jarri zen.
Tomas Gargollo. Inazio Iberok diseinatu, eta Frantzisko Inazio Azpiazu azkoitiar maisuak egin zuen Tolosako Santa Klararen komentuko erretaularako Tomas Gargolloren imajinak hitzartu ziren, eta Tolosan (1744) bizi bazen ere, Trasmieran, Meruelo bailarakoa zen honek urtebete baino gehixeagoan egin zuen bere betebeharra erretaula bete-beterik utzi zuten hainbat neurritako 22 mukulurekin.50
Santiago Marsili. Gure begirunea eta esker ona merezi duten lanak Euskal Herrian egin zituen beste kanpoko ertilari italiar bat Santiago Martini da; bertan bizitzera etorria dirudi, urte luzeetan Gipuzkoa eta Nafarroako hainbat lekutan bizi zela agertzen baita. Eskultura ugari egin zuen Marsilik, XVIII. mendeko hirurogeita hamargarren hamarkadan, Amasa eta Abaltzisketako erretauletarako. Inazio Zendoiak eta Julen Zorrozuak dokumentu ugariz bereziki jantzi dituzte hauek eta, merezi duenez, eskulturagile honen barrokoarekiko etengabeko leialtasuna eta bere lanen bikaintasuna azpimarratu dituzte.
Bistakoa da Berniniren eskulturak ongi ezagutzen zituela, aipatutako erretauletako nitxoak betetzen dituzten santuen irudiak, izan ere, agertzen duten mugimendu eta bizitasunagatik, italiar maisu handiaren estiloa ekartzen dute gogora: tolesdura hanpurutsuen astintzearen atzean eta [[kontraposto]] apur batez anatomia ezkutatzeko iaiotasun bera, adierazpen plastiko orekaturako gaitasun handi bat erakutsiz.
Marsili 1772an ere hitzartu zen, Billabonan bizi zenean, Andoaingo –horren eraikuntzaz lehen aritu gara– San Martin elizan alboko irudiak taillatzeko. Lau dira zaindari estatua handiak –Arrosarioko eta Karmengo Ama Birjinak, Sortzez Garbia eta San Agustin– “bikainak egituraz –dio Manuel Lekuonak– nahiz eta ez hainbat espresioetan, graziarik falta ez zaien dozena bat baino gehiago irudi txikiez gain, erlaitz eta koska gainetan aingeru handiak...”.
Pedro Ramirez de Arellano. Ez da ahantzi behar Tafallako eskualdean Aragoiko ertilarien ekarpena ere, besteak beste, Pedro Ramirez de Arellano eskulturagilearena, bere bizitzako azken urteetan (1766‑1771) Azkoienko parrokiako erretaularen ikonografia, Ante Portam Latinam San Joanen historia eta lau apostoluren eskultura ederrak landu eta zuzendu zituena, Zaragozako Pilareko Amaren Kapera Santuan egin zuen lanagatik sonatua den eskulturagile honen lanik onentzat har daitekeen multzoa delarik.51
Carmonaren elkartea. Faltzeseko San Joan Ebanjelaria parrokiako alboko kaperetarako Madriletik inportaturiko zenbait estatua ere aipa dezakegu, denen artetik Sortzez Garbiarena nabarmenduz, hazpegietako fintasuna, gozotasun rococoa, eta kontraposto apurrak salatzen dutelarik Salvador Carmonaren lantegia.
Beste zenbait. Inportaturiko estatuen atal honetan, gogoratu behar da, halaber, Madrildik ekarritako eskultura multzoa, Erriberriko Frantziskotarren komentu eta elizan aurkitu zena. Eliza Marko domingotarrak diseinaturikoa da eta azpeitiarra zen Frantzisko Iberok 1745 eta 1757 bitartean egina.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Eta honek Euskal Herrian lan ugari utzi zuen mende hartako ertilari handiarengana eramaten gaitu.
Mende horretan, Herriko arte ondarea aberasten duten kanpoko ertilarien esku-hartze sail luzean, bi dira adinez eta jeinutasunez antzeko izateagatik azaldu behar diren eskulturagileak: Luis Salvador Carmona eta Juan Pascual de Mena.
==== Luis Salvador Carmona: bere euskal artea ====
Ilustrazioaren mende horretan Euskal Herrian ikusi zen eskultura lanik ugariena eta arte kalitatez aberatsena Valladolideko Luis Salvador Carmonari esker izan zen (1708‑1767).
Sortu berria zen San Fernando Errege Akademiako eskultura irakasle honek bere bizitzan zehar lan guztiz oparoa egin zuen; 200 eskultura baino gehiago beharbada, gaur egun hauetatik dokumentatuak 180 zenbatu daitezkeenak, gehientsuenak erlijiozkoak direlarik. J.A. Villabrile eta Ron‑en lantegian bere sei urteko prestakuntza eta trebakuntzan, teknikoki lortu zuen iaiotasuna ia birtuosoaren mailakoa izan zen. Churrigueraren inguruko harremanetan eta berak miresten zituen aurreko maisu guztiak barneratzeko zuen gaitasun handiaz, jakin zuen bere eskultura-lanei ematen modan egoten hasia zen rococo gustuarekin ederki uztartzen zen edertasun, fintasun eta sentiberatasuna.
Halaxe lortu zuen bada ezagutzeko erraza den eta bere‑berea duen estiloa, estatuen muturretan zurari ematen dion mehetasunean.52 Harrian aritu bazen ere, erlijiozko eskultura garrantzizkoenak normalean zurez eginak daude eta bere lantegitik jada apainduak eta polikromiaz margotuak irten ohi ziren, baita zenbait data jarri eta sinatuta ere.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 27.jpg|alt=Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.|thumb|Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.]]
Oxirondoko Santa Marinaren erretaula. Bergara. Euskal Herrian Carmonaren lehenengo esku-hartzea Bergarako Oxirondoko Santa Marinaren erretaula nagusikoa izan zitekeen, Madrilen bizi zen eta erretaulari churrigueresko diseinua eman zion eskulturagilearen laguna zen Migel Irazusta arkitektoak eskaturik beharbada. Caenek dioenez, Salvador Carmonak Bergarako aldare nagusirako “berezkoa baino neurri handiagoko hamabi eskultura egin zituen”. Denetara hamabost dira, baina batzuk neurriz txikiagoak. Artelana 1742an egin zen.
Santa Marina martiriaren irudia, erdiko nitxoan azaltzen dena, zoragarria da eta berniniren plantarik ez zaio falta.
Zaindariaren irudi inguruan, maila desberdinetan, beste irudi batzuk azaltzen dira:
* zutik, Abdon eta Senen martiri Santuen irudiak;
* Jeronimo eta Agustin Santuenak, eserita; baita lau Bertuteen alegiak diren beste batzuk ere.
Eliza bereko beste kapera batzuetarako Carmonak zenbait irudi zoragarri taillatu zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina, irudi atsegina, handitasunez eta xamurtasunez betea, Mariaren izenekoetan eskulturagile honen ohikoa izan zen,
* San Joserena,
* San Migelena, berezkotasun eta mugikortasun-adierazpide harrigarria duena,
* eta batez ere, Santa Teresa aparta, ertilariaren jeinuaren ahaleginez lortutako maisulana. Bergarako multzoan bera da ederrena, Karmelo ordenako eliz guraso santari egin zaizkionetan ederrenetakoa. Gorpuzkerazkoa baino barruagoko bizitasun espirituala islatzen duen mugimendu diskretua, eutsiezinezko goiargitze mistikoaren indarra laburbiltzen duen edertasun harrigarria agertzen zaio aurpegian eta tailla oso finean, santaren soingainekoan ehunarekin lehiatzen dela dirudiena; eta bera den guztian rococo eta klasizismoaren laburbiltze txundigarri bat da.
Idiazabalgo San Migelen erretaula. Bergaran bere lan bikaina lantzen ari zen bitartean taillatua izango zuen Salvador Carmonak Idiazabalgo San Migelen estatua.53 Delako Idiazabalgo erretaularen diseinua bere gain hartua zuen Migel Irazustaren aholkua ontzat ematen zen, baina San Migel Carmonaren gubiaz egina izatea eskatzen zitzaion.
Segurako Jasokundearen erretaula. Aurrekoa bukatu orduko Segurako erretaulako imajinak eskatu zitzaizkion eta neurri naturaleko 42 estatua egin zituen. Lan itzel bat dugu hau, jaiotzez Segurarra eta Indietako Errege Kontseiluko kide zen Joan Martin Lardizabal Elortza izeneko mezenas baten diru-laguntzaz ordaindua zen, hain zuzen.
Migel Irazustak hemen ere jardun zuen, zeren eta, erretaularen mazoneria Diego Martinez Artze bere ikasleari eskatu baitzitzaion. Lanaren tratua 1743ko uztailean eginda, dena bukatuta –erretaula eta horrekin batera imajinak– 1747ko martxoan ekarri ziren.
Gipuzkoako multzo barrokorik guztizkoena da, zalantzarik gabe, Segurako erretaula, rococoaren efektu xarmangarriak bere goiengo gradura igotzen dituena. Beheragoko mailatan Pedro eta Paulo Santuen irudiak ganbaratxoaren alboetan. Baina goiko mailan, zerua lurrarekin lotu nahia garbi azaltzen da, Birjina Mariari bere heriotza igarotzetik zeruko aintzaraino jarraituz. Erdiko nitxoan, keinu eta jarrera desberdineko apostolu guztiek hilobi hutsa inguratzen dute; eta lurreko eszena horren gainean, goialderako mugimendu batean oskol galloiak betetzen dituzten hodeiak eta aingeruen hierarkia zalapartari bat askatzen dira Birjina zorabiatuari zerura laguntzeko Espiritu Santuaren eta Aitaren bedeinkapen-irudiaren azpian.
Kontua da, agian, Leongo katedral nagusiko erretaulan Tomé‑tarrek eraiki zuten antzeko multzo batean inspiratua izan zitekeela Carmona.54
Berrogeita hamargarren hamarkadan eskultura baliotsu sail bat iritsi zen Nafarroako zenbait parrokietara, antza denez, ertilari handi honek Nafarren San Fermin kofradia madrildarrarekin zuen loturaren bitartez egindako tratuaren ondorioz eta Gortean bizi ziren nafarren emariei esker.
Erriberriko Frantziskotarren elizak, janzteko zenbait irudiz aparte, baditu bi eskultura bikain ere:
* Asisko Frantziskorena, jarrera gogoetatsuan, gurutzea eskuetan duela, Pedro de Menak sortua izan zen ikono-mota bere eginez.
* Viterboko Santa Arrosarena, aurreko irudiarekin bikotea osatuz, haur hazpegiak eta kristalezko begiak dituela, berriro ere ertilariak naturaltasuna eta formetako edertasuna lotzeko duen gaitasuna erakutsiz.
Azpilkuetako eliza. Eliza honetarako egin zituen, Valladolideko Museoak daukanaren oso antzekoa eta alboko kapera batean gurtzen den Gurutze politaz gainera, gizon eta emakume santuen irudiak. Nafarroako bi zaindariak, San Frantzisko Xabier eta San Fermin, eta San Andres; hauetakoren bat datarekin eta sinatua dago (1752).
Besteak beste gailentzen dira:
* erretaula nagusikoa, hazpegi oso bitxi eta biziak dituen San Andres izenekoa.
* eta saihetseko kapera batean, Arrosarioko Ama Birjina, distira eta gozotasun keinu hori duena behin eta berriz azalduko da, Carmonak oso berea eta bakarra duen eta beti ezagutzen den Birjina sortuz.55
Salvador Carmonaren ukaezinezko Arrosarioko Ama Birjinaren eredua da eta molde berari leial zaiona aurkituko dugu:
* Arizkuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula nagusian (1757), lehentasunezko kokamenean,
* Azpilkuetako alboko aldare batean,
* Lekarozko San Bartolome elizan,
* Doneztebeko San Lorentzorenean,
* Elizondoko Santiago elizan (izendatua),
* Erratzuko San Pedrorenean (izendatua),
* Ziortzako Santa Mariarenean (Bizkaia).
Lesakan San Martin elizako erretaula. Salvador Carmonaren eskultura sail bat duen zorioneko beste nafar hiribilduetako bat dugu hau. Lehen aipatutako Tomas Jauregi arkitektoak, Jose Zuaznabar (Ermukoa) eta Manuel Ariznabarreterekin (Tolosakoa) batera, 1751 eta 1754 artean eraiki zuen erretaula nagusi galanterako egin ziren.56 Erretaula horretan zutitzen diren hogeiren bat mukulu horietatik eta Carmonaren lantegiko jatorri ia ukaezina dutenak erretaulan erdiko tokiak betetzen dituzten Sortzez Garbiaren eta San Martinen bi multzoak dira:
* Sortzez Garbiarena gustu finekoa da eta, Gartzia Gaintzaren iritziz, “Salvador Carmonaren eskulturarik onentzat eta alaitasun irribarretsuaren eta dotorezia rococoaren adierazle ontzat har daiteke”.57
* San Martinen taldea, elizaren izenekoa denez erdiko horma-hobi batean kokatua dago, baina oso goian, gotzain intsignia eta guzti agertzen zaigu, hazpegirik adierazkorrenak aurpegian nabarian jartzen saiaturik.
Beste hainbat lan. Nafarroako beste leku batzuetan ere badira Salvador Carmonaren lantegian eginikoak jotzen diren eskulturak:
* Sesman (Arrosarioko Ama Birjina, San Rafael eta Asisko San Frantzisko),
* Faltzesen (lehenago aipatu dugun Sortzez Garbia, San Joakin eta Santa Ana),
* Goizuetan eta abar.
Euskal Probintzietan ikus daitezkeen Valladolideko maisu handiaren lanik berandukoenak Loiolako Santutegirako eskatu zitzaizkion hiru eskulturak dira. Bere bizitzako azkenekoen artean ere sar daitezke, 1763 eta 1764an eginak izan baitziren:
* Josulagunen aldetik oso bultzatua izan zen 1726an santu aitortutako –San Estanislao Kostkakoa eta San Luis Gonzagakoa‑ bi gazteen estatuak, zeinaren aldeko jaiera gazte kristauen artean eta elizako aldareetarako izendatuak ziren arren, Ikastetxeko ezkerretako hegalean eskailburua dotoretzen bukatu dute.
* Zaindaritzako Birjinaren estatua, basilikako aldare baten buru dena. Badira garrantzizko dokumentu batzuk Salvador Carmonaren egiletasuna ziurtatzeari buruzkoak, bere bizitzako azken urteetan murgildurik zegoen depresio eta malenkonia egoera gaindituz egin zituenei buruzkoak.58 Ertilari honek igaro zuen makalaldi arimikoaren lekuko izan ordez, bere jeinu izaeraren heldutasuna agertutzen duen eskultura da, Birjinaren irudiari edertasun eta bake betetasun miresgarri bat erantsiz. Ondoren Arrosarioko Ama Birjinaren eredua etorri zen, Errege makilaren ordez arrosarioa harturik.
==== Juan Pascual de Mena: Bere euskal lana ====
Carmona baino zazpi urte gazteagoa zen eskulturagile handi hau (1707‑1784), Toledoko Sagra herrian jaio zen eta bere prestakuntzaz ziurki ezer ez dakigun arren, Gortean sona handikoa egin zen Nafarren San Fermin elizarako egin zuen Zaindaritzako Birjinaren estatuarekin (1746).
Bilbo hiribilduak eskulturagilearen zerbitzuak alokatu zituen 1754 otsailean San Nikolas elizako imajinak taillatzeko; eta honek hiribildu honetara familia eta lantegia berekin zituela etortzeko erantzukizuna hartu zuen. Menaren prestakuntza Madrilen sortu berria zen akademiaren inguruan egina zenaren susmoa izatekoa da, laster bertako Eskulturako Maisu Zuzendari izendatua izan baitzen. Aipatu Erakundearen fundatzailea zen Juan Antonio Olivieri eskulturagile italiarraren inguruan mugitzen zenez, oso litekeena da, bere estiloaren prestakuntza italiar klasizismoaren ertilariek eragindakoa izatea.
Sarritan Salvador Carmonak eginak direla esan arren, Pascual de Mena ertilari emankor honenak diren lanak, anatomietan, jantzi luze ederren tolesturetan eta jarrera eta mugimenduetan duten naturaltasunagatik, eta, batez ere, emakumezkoen eta haurren irudien egitura eder zoragarriengatik eta beti bere modelatuaren ezaugarria den rococo “morbidezza” esaten zaion horrengatik ezagutzen dira.
San Nikolas Barikoa eliza. Bilbo. Pascual de Menak San Nikolas bilbotar elizako bost aldareetarako taillatzeko erantzukizuna hartu zuen 17 aletako eskultura saila da “Juan Pascual de Menaren eskultura multzorik interesgarriena”.59 Erretaulak urreztatu gabe eta polikromiaz jantzi gabe utzi ziren, intxaurrondo-zuraren margo ilunean.
Sail honetan deigarriak dira:
* batez ere Karitateko Ama Birjina, jarraian aipatuko dugun bi irudi santuen multzoari ematen dion batasun trinkoak sortzen duen harriduragatik:
* Santa Apolonia,
* Santa Barbara.
Oso bikainak dira:
* San Lazarorena,
* San Nikolas Barikoaren aldare nagusian buru den santuaren izenekoa.
San Anton eliza. Hiru irudi taillatu zituen Bilboko parrokia honetarako: San Antonio, San Roke eta San Sebastian. Haurrarekin dagoen San Antoniok oso ederki laburbiltzen ditu lehen aipatutako hazpegiak.
Goraipamenezko hitz berak esan daitezke bilbotar Arte Ederretako Museoak egun duen Ama Doloretakoaz.
Donostiako Santa Maria basilika. Camino Doktoreak dioenez,60 Donostiako Santa Maria elizako eskultura batzuk ere Pascual de Menari esker ditugu, hain zuzen ere Santa Katalinaren aldarekoa (edo “Kontsulatukoa”). Familia Santuari buruzkoa da, Birjinaren gurasoekin eta Jesus Haurra talde osoaren erdigunean dela. Hodei lehorren gainean atseden hartzen duten lagun santuek badute, halako bake adierazpen baten barruan, barroko keinu neurritsu bat eta batez ere argi dagoen halakoxe grazia rococoa. Horrelako talde ugariaren konposaketa, barrokoa baino neoklasikoagoa den simetria eskema baten inspirazio bidez lortua da.
Horma-hobiak betetzen dituzten hiru eskulturak Pascual de Menak eginikotzat hartu behar dira inolako zalantzarik gabe:
* Santa Katalina goienekoan,
* San Inazio Loiolako eta San Frantzisko Xabierkoa albokoetan.
=== Bertako eskulturagileak ===
==== Nafarroa eta Araba ====
Idatzi dugun bezala, haizeak ez zuen kalitate oneko irudigintza baten alde jotzen, XVII. mendearen azken urteetan. Alde batetik, egia da erretauletako imajinagintza pintura-oihalez osatzen dela, estatua-mukuluz baino gehiago; bestalde herri fededunaren artean, tailla churriguereskoak zirikatze liluragarriagoa eragingo zuen apainketa zorabiagarri batekin, arte mailako balioa zuten eskulturarekin baino. Samaniegoko erretaula nagusi zamatuegiari buruz P.L. Etxeberria Goñik arrazoi osoz idatzi du, honako hau askoren artean “eskulturaren galeran, arkitektura nahiago izatearen adibide bat gehiago dela”.61
Nafarroari dagokionez, guztiz eskulturazko balioari eta benetako arte sormenezkoa denari jaramonik ez badiogu egiten, zilegi da, aldi honetan honako hauen herentzia bereganatu zuten erriberako zenbait lantegik iritsi zuen sona txalotzea, hala nola Tuteran Gurreatarrena, San Juantarrena, Domingueztarrena, Biniestarrena eta Cascanten Serranotarren.62
Joan Peraltakoa. Baina, une horretan ertilari bilatuenen sona –adibidez, Joan Peraltakoarena– ez zegoen eskultura solte baliotsu bati hain lotuta, ez behintzat, besteak beste, Iruñeko Lekaime Errekoletoen erretaulakoa izan behar zuenaren modura, nahiz Iruñea, Naiara edo Calahorra eta hiri garrantzizkoagoetan, nafar Erriberako elizetako erretaula churrigueresko eta rococoetan polikromiazko igeltsuen bitartez eginiko apainketa lan oparoari bezainbat.
Del Rio senideak. Gauza bera esan daiteke, Del Rio anaiez bezala, hurrengo belaunaldiko mihiztatzaile batzuei buruz ere, beren jardueraren barruan jarri behar baitira, ez hainbat dokumentu onetako eskultura baliotsuak, baizik rococo apainketak dituztenak, esaterako, Tuterako San Jurgi parrokian eraikiak (1749).
Frantzisko Jimenez. Viana eta Cabredoko lantegi ospetsu eta zaharrak ez ziren mende berriaren argitan desagertu. Eta Frantzisko Jimenezek, bere aita Diego Jimenez Gaztearena, ez bere aitona Joan Bazkardoren izen ona ezin izan bazuen berpiztu ere, hala ere, gorde zuen behar adinako sona bi menderen abagunean ezagunenak ziren arkitektoen ondoan esku hartzera dei ziezaioten. Horrela, estimatzeko lanik burutu zuen ekialdeko Lautadan eta Arabako Errioxan.
Manuel Izquierdo. Garai honetakoa den Manuel Izquierdo arabarrak ere mereziko luke aipamen berezirik, bere Gasteizko lantegitik atera baitziren XVIII. mendearen lehen hamarkadan, Gasteizko San Bizente parrokiako erretaula nagusirako irudi eta erliebeak.
==== Gipuzkoa ====
Probintzia honetan ere badirudi XVIII.aren erdira iritsi zain egon behar zela, Salvador Carmona, Pascual de Mena eta beste kanpoko eskulturagileen lanen eragina izan zitekeenaren bidez, kontuan hartzea merezi duten euskal izenak sortzeko: Felipe Arizmendi, Frantzisko Azurmendi eta Mendizabaltarrak.
Felipe Arizmendi (1725). Donostiar ertilarira izan zen Felipe, estimazio handiko imajinagilea, dokumentu askotan azaltzen denez. Berea, barroko klasizista moduko lana da.
Berea da, Zendoiaren iritzian, Olaberrian elizako erretaula nagusiaren buru den San Joan Bataiatzailearen irudia, inolako zalantzarik gabe, erretaula egin aurretik ere bazena.
Santa Maria elizan (1710‑1713), Donostian ere lan egina da Arizmendi, Pio V.aren aldareko San Joseren irudi polita bere eskuz egina baita. Bakardade deritzan aldarearen azpian dagoen etzaniko Kristo eta gaur egun basilika horren atzealdean gurtzen den Ecce‑Homoa ere bereak dira.
Ceán Bermudezek bere Hiztegian, eta Viñaza Kondeak bere Eranskinetan ertilari honenak diren eskultura batzuk ematen dituzte, ohar frogarri eta guzti:
Donostiako Santa Marian;
* San Pedro Apostoluarena, Kontsulatukoa deritzon aldarean,
* Arimen dominak, San Bizente parrokian.
Pasai Donibanen, aldare nagusiko irudi batzuk:
* San Joan Bataiatzailea, erdiko nitxoan buru dena,
* eta saihetsetan, San Pedro eta San Paulo, oraindik ere beren tokiak eder azalduz.
Inola ere, Pasai Donibanetik ekarritakoa da Pasai San Pedro herrian gordetzen den San Joseren irudia, zeinaren egilea guztiz frogatua baita, ertilariak berak ideia bikaina izan zuenez, hau da, oinazpiko aingerutxo baten tailla txokoan, hiru mende igaro arren irakur daitekeen txartel bat uztekoa: “Felipe de Arizmendi me izo y mando acer el...sr... ...Agustin Diez... En San Juan a 11 de julio de 1696”.
Ceán Bermudez eta Viñaza Kondeak Arizmendi beste zenbait aleren egiletzat ere hartzen dute:
* Soraluzen, Jesus Nazaretarrarena,
* Tolosan (1722), San Inazio Loiolakoren irudi batena eta, zalantzarik gabe 1781eko parrokiako sutean desagertu ziren Nekaldiko pauso batzuena.
* Bilboko katedralean Sortzez Garbiaren eta Santa Barbararen estatuak bereak direla esan ohi da.
Frantzisko Azurmendi. Erretaula diseinatzaile eta mihiztatzailea zen. Eskulturak egiten ere jarduten zuen noizbehinka. Rococoa modan jartzen ari den garaian sartu zen horretan.
Donostiako Santa Mariaren basilikako erretaulak. Estiloa da Donostiako Santa Maria basilikan alboetako erretaulak bereizten dituena:
* San Pedrorena, arrantzaleen kofradiak ordaindu zuena,
* Familia Santuarena,
* baita eliza beraren presbiterioko oskola apaintzen duten aingeruetan ere.
Andoaingo San Martingo erretaulak. Azurmendi berriro ere, lehen esan dugun bezala, San Pedrori eta Familia Santuari eskainitako alboko erretauletan forma berdinetara itzuli zen, eta Manuel Lekuonaren iritziz, Donostiakoen berdin‑berdinak dira.
Eliza horretako oskolaren errematea agindu zitzaion Azurmendiri 1765ean, gangak amaitzeko puntan zeudela; eta berehalaxe bere bizkar hartu zuen alboetako batzuen ardura, baina aurreko orrialdeetan esan bezala, Santiago Marsili izan zen zegozkien irudiak taillatu zituena.
Arkitekto mihiztatzaile honen azken lanetan, nabarian dagoen ibilbide estilistikoari buruz ari delarik, hauxe da Zendoiaren iritzia, “bere lan ugariak lekuko hartuta, litekeena da Azurmendi Neoklasikoaren maisurik garrantzizkoena izatea, bere ekoizpena Rococoaren azken aldean hasia bada ere”.
Mendizabaltarrak. Eibarko familia leinu batekoak dira, Zorrozua eta Zendoia historialariek orain berriki dokumentatu dituztenak.63 Familia horretan gehien axola zaizkigunak, Aulestiko sagrarioa baizik ezagutzen ez diogun Hilario Mendizabal baino gehiago, Joan Bautista Mendizabal I.a, eta honen seme Joan Bautista II.a dira, zeinaren lanak joera neoklasikoaren barruan kokatu beharko liratekeen.
Joan Bautista Mendizabal I.a. Eskulturagile honi buruz dakiguna da hauxe: oso joria izan zela. Idiazabal, Astigarreta, Zumarraga, Lekeitio, Lesaka eta abarretako irudiak egiteko hitzarmenak egina zen.64
Mendizabal ez zen jeinua zuen eskulturagilea inola ere, baina berari bizitzea egokitu zitzaion artearen erdi‑basamortu lehorra gogoan hartuz, benetako estimazioa merezi du historialariaren aldetik. Eskulturagile barrokoa da; eta bere Zumarragako lanaren data begiratu ondoren, uste izatekoa litzateke bere barrokotasun soila, neoklasizismoa aldera irekitzear dagoen sentikortasun rococoa iradokitzen duela; egia esatekotan, alderantziz baita, bere eskulturen azterketa batek azken barrokoari etekina ateratzeko eta dinamismo plastikoa bere azken ondorioetara eramateko ezintasuna salatzen duenean.
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Erretaula lana, Idiazabalgo San Migel parrokian alboetako erretauletatik hasi zen. Jose Antonio Iparragirre maisuarekin 1734‑36etan egindako hitzarmenak dira: bata Familia Sagaratuari eskainia da eta bestea San Inazio Loiolakoari.
Ez da dokumentuetan azaltzen imajinagilearen izenik; baina, San Inazioren irudia bederen, kalitate handikoa dela esan dezakegu, Fundatzaile santuaren itxura bitxi bat erakutsiz, oraindik barrokismo oso soila eta anatomiako zatietan xehetasunezko modelatua egoki dituela: santuaren aurpegian eta eskuetan eta liburuari eusten dion aingeru biluzean.
Urte batzuk beranduago (1742) Migel Irazustak Madrildik bidalitako diseinuari jarraikiz, Iparragirrek bere gain hartu zuen erretaula nagusia burutzeko erantzukizuna; eta imajinagintzarako Joan Bautista Mendizabal hartu zuenhitzarmen bidez.
Irazustak egitasmoan erdiko nitxoko San Migelentzat bereziki ikasia zen esku bat eskatzen zuen –eta litekeena da horretarako Salvador Carmonaren esku-hartzea lortu izana azkenean–; bi aldeetara gaur egun Lorentzo eta Bizente martiri santuen irudiak ikus ditzakegu; zutabe artetan Apostoluen Printzeen irudi politak zutitzen dira; atikoan Kalbarioa.
Emaitza kalitate bikainekoa da, Mendizabalek eginikoetan, hoberenetakoa, agian. Anatomia modelatuaren egokitasunak, ia irudi guztien jarrera dinamikoak, era askotariko mantuen tolesturen aireratzeak eta aurpegietako halakoxe adierazkortasun indarrak, multzo hau gipuzkoar gubietatik sortu den eskultura barrokorik helduenaren adierazgarririk duinenen artean jartzen dute.
Astigarretako San Pedroren erretaula. Joan Bautista Mendizabalekin egin zen 1745ean Astigarretako San Pedroren erretaula nagusiko irudien tratua. Ertilariak Apostoluen Printzea gotzain jantziez adierazi zuen, bere mitra zorrotza eta artzain‑makila luzearekin, aurpegi duin bizarduna, begi hondoratuak eta jarrera zurrunarekin.
Alboko nitxoetako bi irudiak, San Joan Bataiatzailearena eta San Inaziorena barrokoagoak dira, plastikoki egoki baino kontrapostoz behartuxeago.65
Zumarragako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregi arkitektoarekin egin zen 1756ko abenduaren 3an Zumarragako Santa Mariako erretaula nagusiaren tratua, eta arkitekto honek egun berean, Joan Bautista Mendizabal eskulturagilearekin hitzarmen bat sinatu zuen, honako honek erretaulako irudiak lehenengoaren diseinuaren arabera egiteko erantzukizuna hartuz. Erabakitako prezioa 52.000 errealetakoa zela eta urtean 4.000koz ordainduko zitzaiela jakitea interesgarria da, eta bi ertilariek beren artean erabaki zutela 52.000 horietatik, 15.000 eskulturagileari zegozkiola, eta gainerako 37.000k, arkitekto-maisuarentzat geldituko zirela.
San Inazio, oso dotoretuak diren apaiz kasulaz eta albaz jantzita azaltzen da laino baten gainean. Loiolako santuaren delako hazpegien arabera, hots, erdi-burusoila eta bizar motza duela, bere ezkerreko eskuan AMDG hizkiak dituen Inazioren Araudiaren liburu irekiari helduta eta eskuinekoaz berau erakutsiz, asmatu dezakegu Loiolako Santutegirako Frantzisko Bergarak modelaturiko zilarrezko estatua famatuan duela sorburua.66 Dakigun gauza da Loiolako estatuatik desagertu egin zela Santuaren oinetan aingeru batek eusten zuen IHS anagrama distiratsua, Zumarragakoak duenaren antzekoa baitzen, baina kontrako aldean jarrita.
San Inazio aurrez aurre jarritako Neri‑ko San Feliperen estatuak duintasunez eusten dio berarekin duen paralelotasunari.
Zakarragoak dirudite beste irudiek: San Joakin eta Santa Ana, San Pedro eta San Paulo Apostoluek, eta lau ebanjelariek.67
Frantzisko Iberori eskatu zitzaion 1769an eskulturei buruzko epaia. Hauxe izan zen bere iritzia “San Inazioren eta San Felipe Nerikoaren estatuak ez direla bakoitzari dagokion nitxoaren neurrikoak eta, hortaz, oinazpikoen gainean zutitu behar direla, jantzita dituzten birretak kendu eta horien ordez argi‑koroak eman behar zaizkiela”. Jasokundearen estatuari ere antzeko oharrak egin zizkion, izarrezko koroa txikiagotu zedila kontseilu emanaz. Gainerako tailla guztia “artez eraikia dagoela” iruditu zitzaion. Joan Bautista Mendizabalek bere adostasuna adierazi zuen eta ondorioz delako proportziorik ezak konponduko zituela agindu zuen.68
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Eibarko ertilariaren Aizarnako lanaren aipamena egina dugu dagoeneko. Parrokiako alboetako erretauletan, Kantabriako Lucas de Caminok muntatu eta agian Frantzisko Iberok 1746an diseinaturiko beren lau nitxoetan beste hainbat irudi kokatu ziren. Mendizabalek landuak izan ziren 1758an:
Erdiko nitxoan, Arrosarioko Andre Maria, saihetsetako horma-hobi sendoetan San Domingo eta Santa Teresa dituela. Goieneko nitxoan dago Santa Ana.
Beste saihetsekoan:
* San Inaziok betetzen du erdigunea,
* bi Antonio Santuak albokoak, eta
* San Sebastian martiriak goieneko nitxoa okupatzen du.69
Lagundiaren Fundatzailearen irudiak, ertilariak berak Zumarragarako egin zuenaren berdina dirudi. Biek dute barrokoaren mugimendua ezaugarri eta dagoeneko esan dugun bezala, Loiolan zilarrezko irudi ezaguna jarritako urte hartatik aurrera landuak daude. Argi eta garbi dago eibartarraren eskulturei guztiz falta zaiela Frantzisko Bergara valentziarraren eskulturetan liluratzen gaituen malgutasun naturala eta rococoaren grazia.
Errezilgo San Martinen erretaulak. Errezilgo (Gipuzkoa) parrokiako alboetakoen imajinak –Sortzez Garbiarena eta Arrosarioko Amarena– bukatutzat emanda gelditu ziren 1765 eta 1768 bitartean, Tomas Jauregi arkitekto ezaguna mazoneriaz arduratu ondoren. Joan Bautista Mendizabalekin egindako ikonografiaren eskaria dokumentatua dago, baina ez da ziurtasunez agertzen egilea bera izan zenik, batez ere, estatua ugari dituen bi multzo baitira (hamabiren bat mukulu).70 Dena den, gauza bat nabarmentzen da, jeinu bat izan ez bazen ere, une horretan jantziena zela bertako imajinagileen artean. Bi erretauletako irudiak kalitate onekoak dira, Sortzez Garbiaren erretaulan buru dena bereziki, dinamismo barroko alderako hastapen-joera bat rococoaren graziaz geldiaraziz; nahiz eta, gehiegizko polikromiak, aurpegietakoak batez ere, modelatuaren edertasun plastikoak merezi duen arreta galarazi.
Antonio Migel Jauregi. Tomas Jauregi arkitektoaren semea zen Antonio.
Gabiriako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregik 1766an egin zuen Gabiriako Santa Marian erretaula nagusiaren tratua, baina ezin amaitu izan zuen, 1769an hil baitzen. Antonio Migel eskulturagilea zen eta bere aitaren lanak amaitzea bere gain hartu zuen, bost irudi nagusiren tailla barruan zela: Jasokundea –“sei oineko garaierarekin, bere tronu eta serafinekin, bi mutiko lagun dituela”–, Pedro, Paulo, Mikel eta Lorentzo Santuen mukulu txikiagoak gainera.
Tomas Jauregi arkitektoarekin hitzartu zen egitasmoari dagokionez, Gabirian egin zena oso bestelakoa eta erraztu samarra da. Aurreikusitako salomondar zutabeak ez dira agertzen, eta arkitekturaren rococo estiloak neoklasikorantz egin zuen, nabarmenki erraztuz. Eta, guztien gainetik imajinak bestelakoak dira: eta buru den irudia, Mariaren Jasokundearena, bistan dago barrokoa dela eta besteak baino onargarriagoa bada ere, bere bolumenetan modelatu kaskarrekoa eta batasun plastikorik gabea da.
Zegamako San Martinen erretaula. Zegaman 1769 eta 1772 bitartean, San Martin elizako bi saihetsetan, Arrosarioko Ama Birjinari eta Arima Bedeinkatuei eskainitako bi erretauletako ikonografian barrokotasun bera eta gabezia berdinak sumatzen dira.71
==== Bizkaia ====
Barrokoaren azken aldi horretako eskultura lanei buruz gaur egun lortu daitezkeen dokumentuetako ohar guztiak ezagutu ahal izateko, ezinbestekoa da berriro Julen Zorrozuak gai honi eskaini dion azterketara jotzea, nahiz eta, salbuespen gisa zenbait alditan ohartarazi dugun, kasu askotan ezin bereiz daitekeela norainokoa den diseinatzaile eta arkitektoaren lana eta non hasten den benetako imajinagilearena. Imajinagile gisa nolabaiteko izen ona duten euskal eskulturagile ziurtagarrien izenetan jarriko dugu beraz, muga.
Joan Munar. Elorrion jaio zen eskulturagilea dugu.
Atxondoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Joan Munarrek Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan buruan denaren mukulua egin zuen. Domingo Zumalde oñatiarrari San Joakin eta Birjina Haurraren irudiak agindu zitzaizkion (1742‑44).
Mundakako Santa Mariaren erretaula. Munarri 1754‑58an ordaindu zitzaizkion Mundakako Santa Mariako erretaula nagusiko bi mukuluak.
Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaula. Urte horietan bertan, Munarrek, Juan Antonio Hontañon kantabriarra lankide zuela, bere gain hartu zituen Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulako eskultura rococoak, eta 1761‑63 urte bitartean San Migelen eta San Gabrielen irudiak.
Zornotzako erretaula 1761).
Gero irudi hauek egiten jardun zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina,
* San Antonio Paduakoa,
* San Antonio Abadea.
Foruko San Martinen erretaula. Bi urte beranduago ordaindu zitzaizkion Munarri Foruko San Martinen erretaula Nagusiko mukuluak (1763).
Jeronimo Argos. Oroitzapen garbi bat merezi duen beste bertako ertilari bat Jeronimo Argos da; Bilbon bizi zen.
Gernikako Santa Mariako erretaula. Eta 1775ean Gernikako Santa Mariako aldare nagusiko zenbait irudirengatik jaso zuen ordainsaria. Erretaula desagertua bada ere, erretaula horretakoak ziren eskultura batzuk mantendu dira:
* parrokian bertan,
* Muxikakoan,
* Elizbarrutiko Museoan,
* eta oso litekeena da berari zor zaizkionak izatea aipatu dugun Zornotzako Santa Mariako erretaula rococoko eskulturak.
Urdulizko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Jeronimo Argosek egina da erretaularen erdiguneko Arrosarioko Andre Maria, Santa Ana eta Birjina Haurraren irudiak lagun dituela, (c. 1775).
==== Baskonia kontinentaleko erretaulak ====
Baskonia kontinentaleko eskulturagile barrokoei buruzkoetan laburrak izan beharra daukagu, urriak baitira dokumentuak. Beste alde batetik, 1789ko erreboluzioko bandalismotik salbu gelditu ziren apurrak –egitura arkitektonikoetan nahiz eskultura eta margolanetan– oso erretaula apal batzuk baino ez dira Euskal Herriko hegoaldekoekin alderatuz gero.
Hauen artetik, neurrien apaltasuna eta santutegien nagusitasuna bereizten ditu; agian honen azalpena izan daiteke Baionako gotzainek protestanteen aurrean “Erregeren Bertakotasun” dogma eta Erreserba santuarekiko jaiera bultzatu eta defenditzearren jarri zuten berotasuna. Ipar Pirinioetako barrokoaren historialariek egokiro azpimarratu dute Euskal Elizak eukaristiaren gurtzari, eta zehatzago esanda, sagrarioen apainketari eman zioten garrantzia eta geldiro ikertu dute. 72
Bat izan ala bestea izan, Baionako ia eliza guztiak beren apainketa barrokoa galdua dute, eta berari buruz esan daitekeen pixka dokumentu idatzietan azaltzen den horretan oinarritzen da.
Lapurdin berriz, barrualdeko elizatan bada oraindik garai horretako erretaula xumeren bat duenik.
Ainhoako erretaula. Ainhoako erretaula oraindik klasikoa da. Honek, bi solairuetan, eskualde horretan sarritan ematen diren irudiak ditu:
* lehenengo mailan, San Pedro eta San Paulo, San Joan Bataiatzailea eta San Martin;
* bigarrenean, Birjinaren Jasokundearen alboetan San Blas eta Santa Katalina Alexandriakoaren irudiak.
Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula. Eskualdeko erretaularik aberats eta galantena Donibane Lohitzunekoa da. Frontoi hiruki txiki batez errematatzen diren hiru gorputz eta hiru kale ditu, gainean bi aingeru etzanak dituela:
* Betiereko Aitaren irudia mendean duela;
* bere hegalak zabaltzen dituen pelikano bat beraren azpian;
* Pedro eta Paulo apostoluak lehen solairuko horma-hobietan.
Martin Bidatxeren lantegiko lanak dira:
Itsasuko San Fruktuosoren erretaula. Beste erretaula oso eder bat bada Itsasuko San Fruktuoso elizan, barrokoan ohikoa denez ikonografia eta apainketa oso joria duena.73 Bernard Dartigacave‑ren lantegian egindakotzat jotzen da.
Senpereko San Pedroren erretaula. Bere multzoagatik bisitaria gehien hunkitzen eta elizaren burualdeko frontoi osoa estaltzen duena Senpereko San Pedroren erretaula da. Hobeto esateko, hiru dira erretaulak, zeren eta, absideko aurrealde oktogonala estaltzen duen nagusiaz gainera, badaude eliztarren aurrez aurre alboetako hormak guztiz estaltzen dituzten beste bi erretaula ere, bikiak hain zuzen.
Hiru erretaulok badituzte erliebedun bankua, hiru kaleetako bi gorputz eta atikoa. Irudien horma-hobiak erdi-puntuko arkuak dituzte behereneko solairuan, eta burudunak dira goienekoak.
Badaude San Pedro eta Eliz Guraso Santuen irudiak, nahikoa kalitatezkoak. Bankuko erliebeetan barroko soileko zenbait eszena gailentzen dira, ongi samar osatuak daude; Hilobiratze Santua eta Pilatoren Ikuzketa, esate baterako.
Sorburuko tabernakulua erreboluzioko txikizioan desagertu zen, eta XVII. mendeko sagrario bat jarri zen beraren ordez, Aita Kaputxinoen kapera batetik ekarritakoa: hemen agertzen dira San Pedro eta Eliz Gurasoen erliebeak, eta santu bizardunek –santu Kaputxinoak zalantzarik gabe– egindako mirarien zenbait eszena.74
Bernard Dartigacave. Lapurdiko lurralde horretan duela gutxi dokumentatu den beste ertilari bat Biarnoko Santa Koloman jaio zen Bernard Dartigacave dugu, eskulturagilea eta erretaula-urreztatzailea. Lanean, familiako lantegian aritua zen, abizen bereko beste bi ertilariren berri bai baitugu: Oloroen bizi izan zen Joan Bautista, eta Etienne emakume euskaldun batekin ezkondua eta Mendiondon (Lapurdin) bizitu zen. Honen espezialitatea erretaulak urreztatzea zen. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula, oso‑osorik gorde dena, 1706an landu ondoren Bernard Dartigacaveri Euskal Herrian lan egiteko tratua egin zitzaion. Kanbon kokatu zuen bere lantegia eta hantxe hil zen 1722ko ekainaren 20an.
Bereak ditu Oregeko elizan erdiko erretaula eta bi alboetakoak –benetako erretaulak baino gehiago ohol soilak– Bidaxuneko kanonikoen hamarrenen kontura kobratu zituelarik.
Bere alargunari eginiko ordainagiri batzuen bitartez ikusten da zehazten ez diren lanen batzuk egin zituela Luhuson.
Eskulturako emaitzak, Bernard Dartigacaveren lanak, langintza ongi ezagutzen duen norbait adierazten badu ere, ez du Espainia aldeko barrokoaren ezaugarri diren bizitasun eta malgutasun ezaugarririk. Estiloan bat datozelako, aipatuko ditugun lanetatik kanpo, oso litekeena da bere eskua beronen bizilekua zen Kanbotik gertuan dauden Arrauten, Masparrauten, Gabat‑en eta abarretan ikusi behar izatea.
Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaularen moda hau, “espainiar barrokoaren” adibidetzat jartzen duten historialari frantsesen ustez, Luis XIV.aren emazte Austriako Ana espainiarrak sartua izan zen. Oso aldatua eta hondatua gelditu zen Gurutze Santuaren erretaula hau transeptuan kokatzeko askatu zenean.
Erretaula hau, salomondar zutabez berezitako bi solairu eta hiru kale dituena da, churrigueresko apaingarriak dituela; beranduago zati batzuetan urreztatu eta polikromiaz jantzi zen. Beronen Kalbarioko irudiak gorde dira, orain erdiko kaxan –garai bateko ekisainduari zegokionean– daudenak eta lau santuren irudiak: San Pedro eta San Paulo lehen solairuan, eta bi Joan Santuenak bigarrenean.
Antzeko egitura duena da Oregeko erretaula, desberdintasun batekin, hemen erdiko nitxoa Kristoren bataioa adierazten duen margo‑oihal batek betetzen duela, eta data edukitzeaz gainera sinaturik azaltzen da: “Heguy d´Oregue anno 1712”. Sinadura bera dute San Domingo lagun duela, Santa Katalina Alexandriakoa eta Ama Birjina Arrosariokoa irudikaturik azaltzen diren alboetako erretaulatxo biek.
Joseph de Courrèges. Bernard Dartigacave‑ren garaikidea zen eta, hura bezala, Biarnoko Santa Kolomako auzoan jaioa zen Joseph Courrèges.75
Aiherrako elizan San Bartolomeren erretaula egin eta eraikitzeagatik 350 libera jaso zituen 1729ko urtarrilean. Desagertu egin zen aipatu dugun erretaula hau, eta gaur egungoan –mahats sarezko salomondar zutabeak dituen churrigueresko mazoneriaz– Jesusen aurrean belauniko dagoen San Pedroren margolan bat agertzen da erdian.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Era berean XVIII. mendeko bigarren erdiko Euskal lurraldeko eskulturagile eta margolariei buruzko dokumenturen batzuk azaltzen ari dira; esate baterako, dokumentuetan azaltzen da Lamarreko Michel‑Barthélemy izeneko bat, Arbonako elizan lan egin zuena; baina ia ez dira ezagutzen zehaz eta ziur bereak diren lanak.
== XVIII. mendeko margolanak ==
Astoko margolanen gainbehera aurrera zihoan XVIII. mendean, ia euskal lurralde osoan; eta pintzelezko lanbidea hartzen zutenek mazoneriako zuraren polikromia-lanetan eta erretauletako imajinagintzan murgildurik jardun zuten.
=== Antonio Gonzalez Ruiz ===
[[Fitxategi:Bautizo-infanta-isabel-antonio-gonzalez-ruiz-1742.jpg|thumb|Isabel infantaren bataioa El Buen Retiro jauregian. Antonio Gonzalez Ruiz]]
Nafarroan corellarra zen [[Antonio González Ruiz|Antonio Gonzalez Ruiz]] margolaria gailenduko litzateke, Madrilen prestakuntza egin eta sona irabazi zuena; horrez gain, [[San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia|San Fernando Errege Akademiaren]] fundazioan lagundu zuen corellarrak. Bere jaioterrian utzi zituen zenbait margolan. “Maiestatearen margolaria izan zen”. Neoklasikotzat har daiteke bere lanen batzuengatik.
=== Goienetxea ===
Goienetxea nafar ertilaria margolan batzuen egiletzat jotzen da, Donostiako Santa Maria elizako erretaula nagusia edertzen duten lau santa hauei eskainitakoena: Santa Maria Madalena, Santa Urtsula, Santa Dorotea eta Santa Marta. Baina, badirudi ertilari arabar Jose Lopez Torrerenak direla uste izateko arrazoi gehiago daudela. Nolanahi ere lan kaskar samarrak dira.
=== Luis Boccia ===
Bere marrazki eta polikromian duen indarragatik bitxiago eta baliotsuagoa da aipatu dugun Donostiako Santa Maria elizako erretaulan erdiko margolana, San Sebastianen martiritza irudikatzen duena eta Luiz Bocciaren (1819) pintzelari esker egin zena.
== Barroko zibila ==
<gallery mode=packed>
File:Bergara 13a.JPG|Azedo loiola jauregia
File:Lezo - Andronea Etxea 3.jpg|Lezoko Andronea etxea
File:Gernika euskal herria museoa.jpg|Gernikako Montefuerteko edo Alegriako jauregia. Egun, [[Euskal Herria museoa]] da.
File:Bergara - Arrese etxea 06.JPG|Bergarako [[Arrese etxea (Bergara)|Arrese etxeko]] balkoia
File:Casa_Museo_Arrese.jpg|Corellako Arrese etxea
</gallery>
== Urregintza ==
Berriro ere, kapitulu honetan, lan honi hedaduran mugak ezarri beharrak eraginda, alde batera utzi beharrean gara beste maila bateko zenbait arte xehe, hala nola: zur eta burdin arotz-lanak. Gauza jakina baita Euskal Herriak teknika horietan mendeetako tradizioa izan duela: kutxak, mahaiak, oheak, idazmahaiak, uztarriak, eta abar. Hala lotuko gatzaizkio urregintzari, gurtza liturgiakoaren zerbitzuan aritu zenari, orokorrean, gorde direnetan, gaur egun ugaritasun handiena horretan azaltzen baita.
Zilargintzaren alorrean, liturgiakoan batez ere, barrokoa distira handiko aldia izan zen. Platereskoaren urteetan zilargintzak egin zuen aurrerakada gehituz joan zen XVI. mendaren bigarren erdian zehar; Amerika hispaniarrean landutako aleak inportatzeak ekarri zuen artelan hauek gorakada, hala kalitatez nola kantitatez.
Ikerketa berrienen arabera, argitara azaltzen ari zaizkigu delako herrietan bereziki eraginkorrak izan ziren zilarginen eta lantegien izenak.76 Antzinako gremioen antolaketak eraldatze handi bat bizitu zuen. Ikastetxe deitzera etorri ziren gremioak, eta zilarginen jarduerak elkartu eta antolatuko zituen lege-araudietara makurtu behar izan zuten, praktikotasuna xedetzat hartuta. Faltsifikazioak eragozteko, artelanak hiru ikurrez markatzera behartuak ziren, egileari, lantegiaren lekuari eta estiloaren bermeari buruzko ikurrez. Arautze hau onuragarria izan zen, “erabilerako” artelanak zirela kontutan harturik. Gainera, Espainian meatzaritzak ezagutu zuen garapenak eta metal preziatuen ekoizpenetan eta industrian aberatsak ziren amerikar koloniekiko merkataritza-harremanak, metropoliko artisauen mesedetarako ziren.
Egitura estilistikoei dagokienez, XVII. eta XVIII. mendeetako liturgia zerbitzurako tresna guztiak artelan handiek erakusten duten gustu eta sentiberatasunezko garapenari dagozkionak dira. El Escorial garaiari dagokion egitura zorrotz eta garbietatik, luxua erabilgarritasuna baino gutxiago bilatzetik, apainketa eta forma naturalekiko gustu aldera eginez joan zen.
Garai horretan, orduko ziurtasunik ezak eta gerren ondorioz (Konbentziokoa eta napoleonikoa), eman ziren harrapaketa eta lapurretak zirela medio, galdu dena asko izanagatik, izugarria da Euskal Herriko lantegietan gordetzen den zilarreria. Eta mende batzuetako historia duten parrokiez esan daiteke apenas egongo den parrokiaren bat kristau fedea artean bizia zen garaian artelanen emariak egitea ondasun apalen jabe zirenen esku zegoen garaiko gauza baliosoak gordetzen ez duenik.
Gai honen harira, historialariaren harridura sortzen duen gertakarietako bat da Hispanoamerikar lantegietako markak gordetzen dituzten edo material eta estiloengatik jatorria nabarmen adierazten duten liturgiako ontzi pilak. Hainbat parrokiatan eta elizbarrutietako museotan gordetzen dira Mexiko, Peru eta Guatemalatik ekarritako ekisainduak, kalizak eta kopoiak. Badira Espainiako hirietatik ekarritako beste asko ere. Ezinezkoa zaigu deskribapenak egiten hastea eta zalantzarik gabeko arte balioa duten aleak banan‑banan aipatzea. Espezialistek ikerketak egin eta garrantzizkotzat dituzten batzuen aipamena egingo dugu.
Nafarroan. Iruñeko, Lizarrako, Zangozako eta Tuterako lantegien jarduera hauetan azaltzen da dokumentaturik; ale bikaintzat hartzen dira ekisainduak:
* Tuterako katedralekoa,
* Balterrakoa, Madrilgo jatorria duena;
* Corellako Encarnación Museoan gorderik dena bereziki baliotsua da. XVII. mendearen bigarren erdiko maisulana,
* Zentronikoko San Joan elizako ekisaindua, estiloz geroagokoa, rococo gustukoa, baina kalitate handikoa.
Gipuzkoan. Probintziako herrietako jatorria duten alerik hoberenak elizbarrutiko Museoan bilatu behar dira.
* Bada Alegiatik ekarritako ekisaindu bat, XVIII. mendekoa, eguzkia inguratzen duen koroan urrezko hariz eginiko apainketa-lan aberatsa eta eskulekuko edergarrietan kurba eta kontra kurba joko ugari dituena.
* Artelan bereziko kopoia da eta emaileak sinatua: “Soreasuko San Sebastianen zerbitzari eta kaperaua zen Larraizar 1699an”. Zilar‑koloreko urrean, oinarri zabal gainean bi gorputz ganbil, mailuz landuriko edergarriak dituela: mahats‑mordo, mahatsondo eta puttiak; galloi uztai artean, pitxer zanpatuzko eskuleku korapiloduna, bolutaz eta kopa-azpikoa aingeruz ederturik duen kopa, gailurreriaz errematatuz.
Bizkaian. zilarreriak erakusten du Ameriketako koloniekin salerosketa eta emarien joan‑etorria handia izango zela, ugari baitira Mexiko eta Perutik bidalitako aleak. Badira XVIII. mendearen erdialdetik jaso ziren zilarrezko ekisaindu batzuk:
* Enkartazioetako parrokietan (Gueñes, Lanestosa, Balmaseda eta abar)
* eta Jaurerriko beste elizetan, Durangon San Fausto, esate baterako, Mexikoko Gonzalez de la Cueva zilarginaren ikurra duena;
* Busturiako Santa Mariarenean beste bat, hau ere mexikarra da.
Esan beharrik ez da espainiar lantegietatik zetozen aleak ere bazirela, esaterako, Madrilgo marka duen Larreako kaliza, Bizkaiko kaliza rococorik politenetakoa.
Araban. Liturgiako urregintza izan da Baskonian sakonen aztertu dena,77 arte eta teknika mailako kalitate handiko pieza ugari baititu, prozesioetako gurutze eta kalizetan, batez ere. Pieza hauetako batzuk aipa ditzagun, 1990an Arabako Foru Aldundiak Gasteizko Amerika Aretoaren ate‑irekitzea zela eta antolatu zuenerako espezialista handia den Cruz Valdevinos‑ek aukeratu eta deskribatu zituenen artetik, nabarmenenak iruditzen zaizkigunak.78 Denak, kanpoko lantegietatik ekarritakoak dira.
Prozesioetako ekisaindua. Barroko aldiaren hastapenetan oso adierazgarria zen prozesioetako ekisaindu zilarrezko eder bat gogoratuko dugu, zorroztasun klasikoa oraindik gordetzen duena. Tenplete baten itxura du (160 cm garaieran) eta hiru gorputz ditu garaieran gutxiagotzen doazenak; emailearen izena jartzen du (Frantzisko Deskibel artzapezpikua) eta data, 1653 gurutze erako eta laua den plinto baten gaineko idazkunean jarririk. Gorputz handiena ere, gurutze erakoa da eta toskanar zutabeak, taulamenduak, erdi-puntuko zutabeak eta txandakaturiko arkitrabeak ditu, erdiko gorputzean errepikatu egiten den egitura, azkenekoa oinplano biribilekoa izanik, pilastra eta kupuladuna da, Jasokundearen irudia bere baitan duela. Valladolideko Juan Lorenzoren lantegiaren egiletasuna 1968an kokatu zen dokumentuetan.
Aldareko ontziteria. Kaliza eta ur‑ardo ontzi apartak dira aldareko hauek, gain-urrezko zilarrezkoak, Guardiako Erregeen Santa Mariako liturgia altxorreko alerik bikainenak dira.
Zilindro erako kopa du kalizak, arrosaz dotoretua eta arrokaia erliebean: eskuleku estutua, non profil ahurreko lau lepo txandakatzen diren, korapiloa mugatzen duten zezen antzeko moldurak dituela; lepoak uhindura zeiharrez ildaskaturik doaz –xehetasun rococo hau ur‑ardo ontzietan errepikatzen da. Oina zilarrezkoa, hau ere uhin lerrozko erliebeak dituena, bere beheko eta zati ganbilean, arrokaia medailoietan Apokalipsiko bildotsa, pelikanoa eta mahats‑mordoak dituela. Kordobako (Argentina), Damian de Castroren lantegiko lana da eta handik 1758an bidali zuen Guardiako onuraduna eta Argentinako hiri honetako inkisidore zen Antonio Ilarduyk.
Aldareko zerbitzua. Aurrekoaren antzekoa den gain‑urrezko zilarrezkoa 1785 aldera Madrildik Maeztuko Gurutze Santuaren Aurkikundearen parrokia-elizara bidali zen. Zilindro-formakoa da kaliza, eskulekuaren hasieran lepo bikoitza duena; udare formako korapiloa eta zezena; profil ganbil leuna duen biribileko oina eta zilindro-formako oinarria, akanto hostoz apainduriko goieneko ertz ahurra dituena. Kalizaren ia azalera guztia urre‑harizko saretxoz estalia da, simetria egokian pabilioi, arroseta eta medailoien apainketa duela. Ur‑ardo ontziak urre‑harizko saretxo berak estaltzen ditu. Cruz Valdevinosen oharra, urre‑harizko kalizak Espainian dozena batera ez direla iristen, gogoratuz gero, hobeto estimatuko dugu Euskal Herriko zilargintzako bitxi hau.
== Erreferentziak ==
{{lur}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Barrokoa]]
t057twtwe8su8fnundbg0qjcnbg14s8
10022347
10022345
2025-01-04T11:44:53Z
Suna no onna
63274
/* Urregintza */
10022347
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:Basilica of St. Ignatius in Loyola.jpg|thumb|300px|[[Loiolako Santutegia]], [[Azpeitia]]n. Barrokko italiarrean egindako eraikina.]]
'''Barrokoa Euskal Herrian''' [[XVII. mendea]]ren amaieran eta [[XVIII. mendea]]n garatu zen estilo artistikoa da.
== Sarrera ==
[[Barrokoa|Arte barrokoak]] XVII. mendearen bukaeran egin zuen sarrera Euskal Herrian. Gerrek eta kolonietako gehiegikeriek lehen krisi larria ekarri zuten [[XVI. mendea]]ren bukaeran Espainiara eta, honen barnean, [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrira]]; diru eskasia zela kausa, beheraldi handia izan zuen arteak. [[Kontrarreforma]]ren izpiritua jaso zuten erlijio ordenei esker -Jesusen Lagundiari ezker bereziki-, ordea, berpiztu egin zen. Euskal barrokoaren gorena [[XVIII. mendea]]n etorri zen, Indietako Konpainiak eta [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia|Caracasko Errege Konpainiak]] bultzatuta.
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
== XVII. mendeko arkitektura ==
Historialari batzuek —Llagunok, Kublerrek eta beste zenbaitek— arrazoi dute euskal arkitektura mende honetan gainbeheran abiatu zela baieztatzen dutenean; beste eskualde batzuei buruz ere erants daitekeen oharra da berau; izan ere, Barrokoan handitasun arkitektonikoa gutxiago bilatzen zen, antzerki-izaerak zuen eragina baino.
Baskonian gainbehera hau kantitatean antzematen da. Eraikuntzetan, XVI. mendearen hasieran, Ameriketako urrearen eta hazkunde demografikoaren bultzada sumatu bazen, XVII. mendean gainbehera politikoak eta geldialdi demografikoak egitasmo arkitektonikoak geldiarazi zituen.
Beste alde batetik, aurreko aldian hasitako eta bukatu gabe zeuden eraikinak bukatu beharrean zeuden, besteak beste, atariak edertu, arkupeak eta ate ondoak erantsi eta dorreak eraiki behar zitzaizkien.
Beraz, zehazki esanda, arkitekturari dagokionez, XVII. mendearen bigarren erdialdean geldialdi bat eman zen –begien bistan azaltzen da, adibidez, igeltsuz janzten hasi ziren zurezko gangetan–, eta, XVIII. mendetik edergarrietarako zaletasunari, [[Arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] iritsi arte nabarmendu zenari, halakoxe susperraldi bat sumatu zitzaion.
[[Trentoko kontzilioa|Trentoko Kontzilioaren]] kontrarreformaren aldekoen norabide eta eraginpean sortu eta berrituriko erlijiosoen ikastetxeak izan ziren tenplu eta bizitoki berrien premia sumatu zutenak. Ez dira asko, beraz, oinplano berriko elizak. Maisu euskaldunak behar izan ziren antzinako tenpluak arkupez, koruz eta atariez osatzeko eta edertzeko.
==== Arkupeak ====
[[Fitxategi:Bilbao - Catedral de Santiago 09.JPG|alt=Bilboko Done Jakue katedraleko ataria|ezkerrera|thumb|159x159px|Bilboko Done Jakue katedraleko ataria]]
Horrela ikusiko dugu Bilbon, [[Martin Ibañez Zalbidea]] maisua [[Begoñako Santutegia]]ren arkupe ederraren traza egiten.Euskal Herrian, aldi honetan eraikitakoen artean handiena [[Bilboko Done Jakue katedrala|Bilboko Santiago Katedraleko]] arkupea da. Oinplanoa irregularra eta trapezoidea, erdi-puntuko arku zabalez loturiko zazpi pilastra handiz eusten zaiona da, den guztian tarte irregularretan kokaturiko gurutze-gangaz estalirik. Eraikuntza XVI. mendearen azken hamarkadan egina izan zen astiro‑astiro, eta duela gutxi izan da zaharberritua. Zoragarria da [[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko AndraMariaren basilikako]] arkupea. Zurezko injinerutza-lan itzela, harrizko baranda batez mugaturiko esparru zabal bat estaltzen du eta zorua 1775ean harriztatu zitzaion.
Bitxitasunagatik oso interesgarria da Gipuzkoako Soraluzeko Andre Maria Erregina elizako arkupea, erabat zurez taillatua da, baita bera egin zeneko 1666ko data ere taillatua duelarik.
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa Maria de Uribarri.jpg|thumb|Uribarriko Abdra Maria elziako aterpea]]
[[Araba]] aldeko lurraldeetara igaroz gero, mende bat beranduago, 1750 aldera, [[San Joan eliza (Agurain)|Aguraingo San Joan elizan]] “Ekialdeko Lautadako arkuperik hoberena”<ref>P. L. ETXEBERRIA, ''Álava en sus manos, IV.''ean, 141. or.</ref> eraiki zela ohartuko gara, [[Inazio Ibero]] azpeitiar maisuak trazaturikoa.
Urte horietan eta hiri berean [[San Esteban parrokia]]n eraiki zen erdi-puntuko arkuak dituen arkupea ere kalitatezkoa da.
==== Atariak ====
Barroko aldi luze horretan zehar eraikitako eliza atarien kapituluan, [[Bilboko Mesedetako fraideen komentuko]] elizaren ataria gogoratu beharko litzateke, 1680an eraiki zena. [[Joan Ortiz de Colina|Joan Ortiz de Colinaren]] lana da, nahiz eta [[Frantzisko Elorriaga|Frantzisko Elorriagak]] amaitua izan. Geroztikako ordezko kanpai-horma duen ataria agertzen da, bertan hiriak berea duen arte giroko lautasuna eta soiltasuna da nagusi. Antzeko eranskin bat bazuen Bizkaiko Gueñesko Santa Maria elizak; XVI. mendearen lehen erdian eraikitako eliza gotiko berantiarra da eta prozesu luze baten ondoren eliza‑areto bihurtu zen 1577 aldera, lehen gogorazi dugun bezala. Lehen aipatua dugun berpizkunde estiloko bere alboko atariaz gainera, elizaren oinetan aberastu bat hartu zuen 1603 eta 1611 bitartean Burgosko artzapezpikuaren ikerlaria zen [[Joan Gonzalez de Cisniega]] maisu menditarrak trazaturiko [[Herrerar arkitektura|herrerar]] atari bikainarekin. Burgos eta Valladolideko (Diego de Prades) klasizismo fokuekin eta segoviar (Pedro de Brizuela) fokuarekin loturarik ikusi izan zaio.
Araban badira [[plateresko]] aldian egindako atari oso duin batzuk eta berpizkunde aldiko bikain batzuk, esaterako, Eltziego eta La Puebla de Labarcan eta horrela jarraitzen da tradizio berberarekin Kripan, Benasperi, Bilar, Guardian eta abarretan.
==== Dorreak ====
Beste kapitulu interesgarri bat osa daiteke aldi horretan eraikitako dorreekin, tenplu berari dagokion data baino beranduago eraikiak direnekin. Elorrion 1661ean eraikitzen hasi zen [[Sortzez Garbiaren eliza (Elorrio)|Sortzen Garbiaren elizako]] dorre ederra hamar urte beranduago bukatu zen.
=== Arkitektura trentiarra ===
==== Bizkaia ====
Arkitekturaren bultzadan indar gabezia eman zela lehen aipatu badugu ere, aldi honetan sortu ziren ukaezinezko estetikazko eredu diren eraikinak.
===== Bi Joan Santuen eliza =====
[[Fitxategi:Bilbao - Santos Juanes 10.JPG|thumb|Bilboko Bi Joan Santuen eliza, Jesusen Lagundiaren estilokoa.]]
Goiztiarrenen artean aipatzekoa da [[Joan Santuen eliza (Bilbo)|Josulagunen ikastetxeko eliza]], 1624an [[Andres (apostolua)|San Andresen]] izenean Bilbon eraiki zena. Eliza, hondamenagatik bertan behera utzi behar izan zena, bi Joan Santuen izena zuen beste antzinako parrokia baten ordezkoa zen; 1767an [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.aren]] aginduz [[Jesusen Lagundiaren kanporaketa|Borboien jabego guztietatik jesuitak bota]] zituztelarik, [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiaren]] eraikinera ekarri zenean ere izen hori gorde zuen.
Barroko soilaren ereduari jarraitzen zaio eraikina, [[Jacopo Barozzi|Jacopo Barozzi (Vignola)]] italiar arkitektoak, Erroman, [[Gesù eliza]] eraiki zienetik Josulagunek berentzat hartu zuten ereduari, hain zuzen ere.
Fatxada bi gorputzez osatua dago: ataria bera eta gainekoa, tenpluaren habearte nagusiarena, hain zuzen, beste habeak baino garaiagoa baita. Alboetan jesuiten elizen berezko okerdurak ditu eta multzo osoari batasuna emateko piramidezko kapitelak jarri ziren beheko egta goiko gorputzetan. Beheko gorputzaren erdian erdi-puntuko arkupean irekitako atea, alde bakoitzean atxikitako zutabe doriko garai pare batez mugaturik dago.
[[Fitxategi:Iglesia de los Santos Juanes (Bilbao). Interior.jpg|thumb|Joan Santuen eliza barrutik]]
Baditu barrualdean garaiera desberdineko hiru habearte, gurutzadura eta beronen gainean Lagundiko santuak margoturik daramazkien kupula eder bat. Habearte nagusia kanoi‑gangaz estalia da eta barrunbeari argia eman ahal izateko sabaileiho edo ilargixkak ditu. Ez da handia eliza, baina han ez da falta peraltatu samarrak diren erdi-puntuko arkuen gainetan ganga aberatsik, ezta jesuiten elizetan jatorrizkoak diren eta garai hartako erromatarren eraikinen erara apainduriko frisoak dituzten galeria eta tribunak ere.
Eliza eta ikastetxearen arkitektoa oso litekeena [[Martin Ibañez|Martin Ibañez Zalbidea]] izatea, Lagundiaren ordezkaria, honen eta Udalaren arteko hitzarmenean.<ref>M. BASAS, ''Miscelánea histórica bilbáina'' (Bilbo, 1971), 205‑209. or.</ref>
Josulagunen eraikuntza honetan aurkitzen zuen Jovellanosek [[Herrerar arkitektura|herrerar]] kutsuren bat eta Lagundiak Santanderren egin zuenaren garaikidetzat jotzen zuen.<ref>G. M. de JOVELLANOS, ''Diarios'' (1915. argt.), 22. or.</ref> Oraingo hau “Juan de Nates‑en lana da, Perez de Regueraren ustetan Bilbokoaren egilea ere berau litzatekeelarik”.<ref>M. I. ASTIAZARAIN, ''Puntos de encuentro y comportamientos tipológicos en la arquitectura barroca vasca.'' Ondare, 19an, A.P.M. (Donostia, 2000) 28. or.</ref> Ibañez Zalbidea beraren esku-hartzea ere ezagutzen da Bizkaiko beste zenbait lekutan: Urduñan, Balmaseda, Artzentales, eta abar.
===== Uribarriko Santa Maria eliza =====
[[Fitxategi:Durango - Iglesia de Santa María de Uribarri, exteriores 16.jpg|thumb|Durangoko Uribarriko Andra Maria]]
[[Uribarriko Andra Mariaren basilika|Durangoko Uribarriko Andra Maria]] ere klasizismo garaikoa (1620) da eta oso erabatekoa dirudien birmoldaketa batean, berpizkunde‑gotikoko beste eraikin baten gainean jaso zenaren ondorioa da, oinplanoa errespetatuz, [[Joan Urizarzabala|Joan Urizarzabalaren]] trazari jarraituz egina. Gurutze itxurako pilare lodien bidez bereiziak daude hiru habearteak eta multzo osoari handitasun harrigarria ematen diote. Denbora joan ahala, “galdu egingo da estiloarekiko leialtasuna eta baziren klasizismo soila desitxuratzeaz arduratu ziren ertilariak, benetako norabide barrokorantz joanez, besteak beste, [[Domingo Vélez de Palacio]], [[Juan de Setién]], [[Juan Hernando]] eta [[Pedro de Potón]]”.<ref name="#1">Ibidem, 27. or.</ref>
===== Agustindarren Komentua, Durango =====
Durangotik irten ere egin gabe, hiri eder horretan aurki dezakegu [[San Agustin Kultur Gunea|Agustindarren komentua]]; [[Joan Ansola]] gipuzkoarrak nahiago izan zuen diseinuan formula berriak asmatzea baino Tolosako San Frantzisko elizako eskema jarraitzea.
==== San Pedro eliza, Santurtzi ====
Mendearen erdira jada iritsita, Nerbioi ezkerreko ertzean Santurtziko San Pedro eliza eraiki zela gogoratzea merezi du. Gerora berrikuntzak nozitu baditu ere, gorde du geroztik orduko eliza barroko baten itxura bera, izaera soila eta lerro garbiena, alegia.
==== Urrutia sendiaren ermita, Zalla ====
Beste multzo aipagarri bat Zallan Urrutia sendiak mendearen bukaeran eraiki zuena da. Jauregia, burdinola eta ermita dituen jabego partikular bat da; ermita hau gurutze‑toki erakoa da eta badu jauregi aurrean elizkizunetarako balio zuen zabaldia ere. Esparru honen burualdea abside erakoa da, eta bere atariak, trinkotasun eta hutsarekin jokatuz, erdiko ardatza handiagotu egiten du, sendiaren armarria oso era barrokoan nabarmenduz.
==== Familia Santuaren eliza. Urduña ====
Bilbo eta bere ingurutik urrunduta, Urduñan, Familia Santuaren eliza topatuko dugu, on Joan Urdanegi eta Villafuerteko markesa zen bere emazteak fundatutako Jesusen Lagundiaren Ikastetxeko antzinako kapera izan zen honetaz Aita Josefinoak arduratzen dira gaur egun. Eliza 1680ean Luxenburgoko Santiago Raón arkitektoak diseinaturikoa da.
Fatxada Bilboko bi Joan Santuen elizaren eredutik apur bat aldentzen da; pilastra erraldoien bidez zatitzen da hiru gorputz zutetan, arkuperako sarreratzat balio duten erdi-puntuko arku ez bere beheko solairuan; apaingarririk gabekoak dira arkuak. Alboetako kaleak, fundatzaileen armarria dutelarik, kalostra bidez bereizitako kanpai-horma lirainez amaitzen dira. Nonahi azaltzen dira hostotza edergarriak eta Jesuiten IHS anagrama.
Barrutik jesuiten elizetako bat da, baina ez guztiz jatorra, ez baitu alboetako tribunarik. Oinplanoa gurutze latindarra du, burualde laua, hiru habearte, erdikoa zabalera ederrekoa eta gurutzadura ere oso zabala, kupula bere gainean duela. Alboetako habearteak, elizaren ardatzarekiko luzetarako norabidean kokatuak dauden ilargixka-gangaz estaltzen dira. [[Parpain-arku|Parpain‑arku]] eta formeroak erdi-puntukoak dira eta pilare sendoen gainean ezarriak daude. Hostotza mamitsuz, erliebe geometrikoz eta loroiez eginiko apainketak barroko aurreratu samarreko aldiko eraikuntza bistaratzen du.
==== San Jose eliza. Lekeitio ====
Urduñako elizaren antzekoa eta ia data berekoa da gaur egungo San Jose eliza, Lekeitioko josulagunena. Elizaren eraikuntza, oinplano gurutze latindarra eta horma‑bularren arteko kaperak dituena, 1688an hasi zen; goiko tribuna lotu baten aldaera badu, kanoi‑ganga ilargixkadunaz estalia dago eta kupula itsu bat gurutzaduran. Hainbat osagai erantsi zitzaizkion XVIII. mendean edergarri gehitxorekin.
==== Enkarterri ====
Enkartazioetara iristen bagara, zenbait tokitan, aitzitik, eraikuntza apalagoak topatuko ditugu, hirietako harresiez kanpo kokatuak. Sandamendiko Santa Elixabeten komentua. Gordexola (1682). Frantziskotar lekaimeen eliza honetan, inguru horretako eliza askotan errepikatzen den eredua onartu zen: hiru edo lau tarte dituen oinplano gurutze latindarra, gurutzadura eta burualdea angeluzuzena, ilargixka-gangak, gurutzaduraren gainean kupula petxinaduna; alderdi batzuetan harlangaitzezko paramentua zarpeatua da, eta ertzetan eta baoen bazterretan ditu harlanduak.
==== Santa Klararen eliza. Balmaseda ====
Garai berekoa eta gurutze itxurari leial zaioa da Balmasedako Santa Klara eliza ere (1675). Klasizismo aurreratu samarrekoa eta eliza, bizitokia eta prestaketa eskolak (prezeptoria) osaturiko multzoa da, Panamara emigratu zuen Joan de la Piedra herritarrak utzitako ondareari esker sortutakoa delarik. Eraikin guztien elkartzea funtsezkoa da planteamenduz, eta oso litekeena da lana Trasmierako egilearena izatea, bi gela multzo dituen prestaketa eskola izan ezik, hau Pedro de Ozejok (1653) eraikia baita.
<center>* * *</center>
Astiazarainek garai horretan bizkaitarren eta menditarren (Trasmierakoak) artean ematen den lehia aipatzen du eta aldi berean ia herrerarra den barroko soilarekiko zein bat zetozen bi taldeak. Hala ere, barrokoa baitaratzerakoan harridura sumatzen da –esaterako, Lucas de Longa euskal maisuarengan– edergarri oso urriko kasuetan eta hizkera abanguardistagoa erabiltzera zihoazen beste batzuetan.
Garai horretan ez dira gutxi langintzaz era askotariko jardueratan murgilduta zeuden maisu eta lantegiak, gaurko gure artelanen ikusmoldetik begiratuta espezializazioa eskatzen duten zereginak pilatzen dituztenak. Garai horretan, baziren Bizkaian eta Baskoniako beste lurraldeetan, arkitekto, trazatzaile, mihiztatzaile, hozkalari eta baita sarritan eskulturagileak ere. Horrela izango ziren Antonio Alloitiz, Joan Bolialdea, Martin Olaizola azpeitiarra eta Bizkaia, Araba eta abarretan lanean topatu zitezkeen Frantzisko Martinez de Arce Kantabriakoa ere.
==== Araba ====
Araban ere, XVII. mendearen lehen erdian, aurreko eraikuntza jarduera apur bat gutxitua gertatu zen. Hala ere, halako kategoria bat duten eraikin batzuk altxa ziren:
===== Guztiz Garbiaren komentua. Gasteiz =====
Egun [[San Antonio komentua (Gasteiz)|San Antonio komentua]] (1611‑1619) deritzan hau, Araba Etxeko Maria Ana de Gebara Andereak sustatua izan zen, eskema klasikoetara bildu ziren Trasmierako (Vélez de la Huertatarrak) maisuekin hitzarmena eginez. Elizaren gorputza, gurtza‑toki eta jauregiaren artean kokatu zen, horrela gurutzadurako tribuna batera sarbidea izan zezakeen moduan kokaturik.
[[Fitxategi:Vitoria - Cº de San Antonio (MM Clarisas 6.JPG|thumb|San Antonio komentuko fatxada]]
Elizaren oinplanoak Villagarcía de Campos‑eko San Luis kolegio‑elizaren eredua jarraitu zuen. Barruak edergarririk gabeko soiltasuna du ezaugarri. Fatxadak berriz, badu herreratar kutsu garbi bat: arkuteria hirukoitza duen arkupea, lerromakurreko frontoia eta bigarren mailan nitxoak, Gebaratarren bi armarri alboetan dituen angeluzuzeneko leiho handia hirugarren solairuan; eta honen guztiaren buruan triangeluzko frontoi bat. Madrilgo Gizakundearen, Avilako Santa Teresaren, eta Madrilgo Errege Fraide Oinutsen komentuetatik hartutako edo hark iradokitako ereduak liratekeenak aurkitu zaizkio.
Gasteizen bertako beste leku batzuetan barrokoa uzkur eta lotsati samar azaltzen da: San Migel parrokiako San Martin kaperan, (egun Guztiz Garbiarena); Santa Maria katedraleko Santo Kristoaren kaperan (egun bataiategia) eta abar. Gaur egun desagertua den eta ezer esango ez dugun San Frantzisko komentu eta elizan, zeinaren jatorria Asisko Santu berarena dela esaten den eta gelditu diren eraikinaren dokumentu grafikoek XVII. mendearen azken urteetan igeltsuz eginiko apainketa barroko arranditsua erakusten duten.<ref name="#1" />
Arabako hiriburutik kanpo, egoki litzateke, XVII. mendean zehar, barroko izaeraz zertzen ari ziren hainbat lan hemen aipatzea. Bastidako Jasokundekoa, fatxada eta dorrea egitea Trasmierako maisuen esku geratu zen.<ref>E. ENCISO VIANA, Labastida. C.M.A. I.ean, 206. or. eta hur. Ikusi, halaber, P. L. ETXEBERRIA GOÑI, ''Álava en sus manos'', IV.ean, 145. or.</ref> Aguraingo Klaratarren komentuan nabaria da Joan eta Lukas Longa (1679) gipuzkoar arkitektoen esku-hartzea, urte batzuk lehenago erre zen beste bat ordezkatuz beste eliza bat sortu zuten, bere alboetako habearteetan, burualdean eta gurutzaduran toskanar ordenako pilare pilastradunak erabiliz, jada ilargixkadun kanoi‑ganga erabiltzen den hiru habeartetako eliza, hain zuzen ere.
===== Dorreak =====
Aipa ditzagun espiritu berari erantzunez eraiki ziren dorre barrokoak: Gasteizko Santa Mariaren katedrala, Bastidako Jasokundearena,<ref>C.M.A. I.a, 209‑211. or.</ref> Oiongo Santa Mariarena, Arrietako Santiagorena...
Baina, batik bat eta orokorrean, Euskal Herrian kanpandorreak eraikitzeko zeregina, XVIII. mendeko kontua izan zen.
Jauregi eder bikainak eraiki ziren garai horretan; hainbeste izan ziren non baden barrokoaren arkitektura zibilari buruzko kapitulu berezi bat eskaintzeko adina arrazoibide.
==== Gipuzkoa ====
Gipuzkoan, parrokia-eliza berriei lotzen bagatzaizkie ez da agertzen aipatzeko adinakorik. Eraikuntzak astiro eta nekez zihoazen aurrera, berreraikuntzak ugariago ziren, ehun‑urteko horretan, eta lehentxeago esan bezala, ia beti koru, arkupe, sakristia eta dorreen osaketak eta eranskinak egiten baitziren.
Hala ere, badira oinplano berria duten komentuetan garrantzi handiko eraikuntzak ere, [[:Fitxategi:Sortzez Garbia Segura 2007.jpg|Segurako Sorkundetarren eliza]] galanta, esate baterako.
===== Bergaran Josulagunen Ikastetxeko eliza =====
[[Jesusen Lagundia|Jesusen lagundia]] 1593an kokatu ziren lekuan, oinplano berriko ikastetxea eraiki nahi izan zuten berari zegokion eliza eta guzti, eta 1628 hasi zen eraikuntza mende erdiz luzatu zen. XIX. mendean ikasgelen eraikin osoa desagertu zen.
Oraindik ere funtsezkoenean gorde den eliza josulagunen erara eraiki zen, Vignolaren Arauei jarraikiz: hiru tartetako habearte bakarrekoa den gurutze itxurako oinplanoa, gurutzadura zabala eta angeluzuzeneko presbiterioa, bere alboetan sakristiak dituela, eta arauari jarraikiz, beren artean pasabidea duten kaperak ireki ziren habearte aldera.
Eliza ilargixkadun kanoi‑gangaz estalia da eta gurutzaduraren gainean esfera erdi formako kupulaz. Fatxada ere garai hartako kanonak zioenarekin bat zetorren: hiru habearte erakusten zituen, alboetakoak baino garaiagoa zelarik erdikoa, bertan, alboetan atari pilastraduna, armarriarentzat tartea uzteko, frontoi lerromakur eta aldapatsu baten bidez bukatua.
Joan Martinez Agirre Azkoitiko maisuaren zuzendaritzapean hasi ziren lanak 1628an, Mateo de Ocejoren trazari jarraitu zitzaiolarik. Eraikuntza honen bigarren etapa batean A. Matos arkitekto josulagunak eta bertako beste maisu batzuk esku hartu zuten, jatorrizko traza berari jarraituz ziur asko.<ref>Mª J. ARANBURU, ''El antiguo colegio de la Compañia de Jesús en Bergara. Historia de su construcción.'' Ondare, 19an, ''Revisión del Arte Barroco'', A.P.M., (Donostia, 2000) 257‑267. or.</ref>
Guztiz eraldatua izan zen gerora fatxada. Trentotar barrokoaren berezko soiltasunez sortutako elizak berak gorabehera ugari nozitu behar izan zituen Ordena (1767) bota ondorenean, azkenean ia erabat hondamenak jota gelditu baitzen.
===== San Bartolome eliza. Elgoibar. =====
Bergarako jesuiten elizako lanen hastapena eman zuen Martínez Agirre berak emana behar du izan Elgoibarko (1646) elizarako diseinua ere.
Gerora, Lucas Longak (1692) esku hartu zuen beronen eraikuntzan. Honek, ilargixkadun kanoi‑gangak jarri zizkion eraikinari eta kupulari eusgarri sendotasuna emateko, Italian XVI. mendean erabilitako formula manieristei jarraituz, pilareak alakatu egin zituen. Probintziako beste elizatan ohikoa denez, kupula ez da kanpora agertzen, danborrik ere ez du eta petxinen gainetan hartzen du atseden. Guztiz barneratuak dituen dorre eta arkupeek benetako esanahia dute egitasmoetan, fatxada berezia osatzen baitu, hurrengo menderako abiapuntu izanez.
<center>* * *</center>
Elizbarrutiko ikerlariaren irudiak eta eginkizunak zuen garrantzia gero eta gehiago azaltzen da ikerketetan, zeren eta, eliza jakin baten eraikuntzan aurkezturiko egitasmoak aztertzeko egiten zen bisita zela eta, ez baitzen inola ere harritzekoa, ikerlariak berak zekarren traza onartuz amaitzea.
Jazoera hauxe gertatu zela dirudi [[San Joan Bataiatzailearen eliza (Alegia)|Alegiako San Joan Bataiatzailea elizan]], berreraikuntza eta eranskin berriak egiten mende erdi bat iraun baitzuen; korua, berriz, hurrengoan egin zen. Elizaren oinplanoa gurutze latindarra da.
[[San Joan eliza (Pasai Donibane)|Pasai Donibaneko San Joan eliza]] ere oinplano gurutze latindarra duena da, eta ez zen gangaz estali 1700era arte. Hauek gotiko berantiarreko gurutzeriaz apaindu ziren, eta korua elizaren oinetan, altuera handi samarra emanda eraikitzea zelarik ohikoa Gipuzkoako barrokoan.
Gipuzkoan fatxada angeluzuzena onartu zen, Karlos V.aren diruzain eta kontseilari zen Pedro Zuazola jaunak fundaturiko [[Santa Klara komentua (Azkoitia)|Azkoitiko Santa Klararen komentuan]]; eliza, [[Lukas Longa]] diseinuaren arabera, 1684ra arte ez bazen egin ere. Honen barruan sartzen da arkupea, erabateko soiltasunez egina.
Eskema berari jarraitzen zaio, ikusmoldeetan aldaerak dituzten arren, Lazkaoko Karmeldarretan eta Zistertarretan, eta Segurako Sorkundetarren lekaimeenean, azkeneko komentu eta eliza multzo handi honen diseinua Juan Raoni zor zaio; frantses jatorriko arkitekto sonatua honek Vianan kokatu eta Nafarroa eta Errioxako eraikuntza askotan esku hartu zuen. Segurako komenturako diseinua Migel Martinez maisuari eman zitzaion.
==== Nafarroa ====
===== Komentu‑elizak =====
Nafarroa ere ez da oso aberatsa XVII. mendean eraikitako oinplano berriko parrokia-elizetan. Ugari dira, nola ez, komentu‑elizak eta santutegiak, noblezia laiko nahiz eliztarren debozio eta eskuzabaltasunari esker eraikiak orokorrean, gehientsuenetan beren hobiratzeak delako elizetan ziurtatzea izaten baitzuten xede, eta beste batzuetan sendiaren armarria elizaren aurrealdean jartzea edo sortzailearen jauregiko geletatik elizarako sarbidea izatea.
Erlijiosoen ikastetxeek sartutako eraikuntza-eskemek erakutsi zuten eragina halakoa izan zen, non XVII. mende osoan eta XVIII. zatirik handienean iraungo baitute, komentuetako eremua ere zeharkatuz eta santutegi eta parrokiei inspirazioa eraginez.<ref>J. J. AZANZA LOPEZ, ''El barroco conventual. El Arte en Navarra'', 25. znb. Diario de Navarra-k argt. (Iruña) 387. or.</ref>
Nafarroako komentu-elizen eredu orokorra hauxe da:
* egituretan adreilua zen osagaia nagusia, eraikinaren zenbait alderditan haren ordez harlanduak jartzen baziren ere.
* oinplano arrunta gurutze latindarra zen, josulagunen barroko estilori jarraikiz, saihetsetan zituela beren artean komunikatzen ziren habearteak, garaiera txikiagokoak.
* edergarriak gehiagotu egin ziren denbora joan ahala.
Erriberako eskualdeetan, esate baterako, hurrengo mendeko barroko apainegia aldarrikatzen zuen aldaketa hori sumatzen da. “XVII. mendearen azken laurdenean altxa ziren tenplu horietan eta garaitsu horretan berritu ziren besteetan, gangak eta kupulak nahiz arkitekturako beste osagaiak oso lauak ziren, baina igeltsuzko sare moduko batez estaltzera jo zen konposaketaz dinamikoak diren bolutekin”.<ref>C.M.N. I, XXXII.ean.</ref>
Tuteran eliza mota horren eredu zabala aurkituko dugu.
Jesusen Lagundiaren ikastetxeko eliza. Jesusen Lagundia 1600ean hasi zen bere ikastetxeko eliza eraikitzen, berpizkunde soil eta trentotar estilokoan eraiki zuen, eta barroko apaina bihurtzeko XVIII. mendera arte itxaron behar izan zuten.
Tenplu honek Ordenako kideren batek egina izan behar zuen.<ref>Dokumentuetan Joan Gonzalez Apaolazaren izena azaltzen da, litekeena da, gerora mende erdi bat luzatu ziren eraikuntza-lanen lehen egilea bera izatea.</ref> Eta jesuiten ereduari jarraitzen zaio: habearte zabala, hiru tarte, saihetsetan kaperak, eta kanoi‑erdiko gangak, gurutzaduraren erdiko tartearen gainean kupula duela.
Badu honek bitxikeria bat, eliza hau Espainiako josulagunen ia eliza guztiak baino zaharragoa dela.<ref>C.M.N. I.ean, 314‑315. or</ref>
Fatxada soilak eredutarako balio izango zuen, Nafarroako Erribera inguruko komentu‑eliza batzuetan: Corellako Karmeldar Oinutsen Arazeliko Santa Mariaren komentuko fatxadarako, adibidez. Karlos III. erregeak, Jesuitak handik bidali ondoren, bere eliza, San Jurgi parrokia bihurtu zuen.
Domingotar lekaimeen eliza. Oinplano gurutze latindarraren gainean hasi ziren eraikitzen 1635ean, bost tartetakoa da, koru garaia oinetan eta kanoi‑erdiko gangak ilargixkadunak, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, hau linterna batez amaitzen den petxina gainetan laranjaerdi-formako kupula batez estalirik baitago. Eliza honi XVII. mendearen azkenera igeltsuzko eta pinturazko apainketa bat egin zitzaion; eta XVII. mendeko harrizko fatxada jator bat jarri zioten: gorputz zut bakarreko fatxada, bi solairutako beste batez konbinatuz, hiru kaletan zatiturik lehengoa eta bakarrean bigarrena. Bao batzuen eta erdi-puntuko arku baten azpian, giza irudi eta landare gaiak dituen mentsulaz oso ederturiko pilastrak alboetan dituela; gorputz bakarreko atari handi baten bidez alaitzen dira bere paramentuak.
Karmengo komentu‑eliza. Domingotar lekaimeen elizaren antz handikoa da egun Filipotarrena den Karmengo komentua. Eraikitzen hasi, Frantzisko de Gurrea eta Casadoren diseinuaren arabera, XVII. mendearen hasieran hasi ziren eta mende beraren erdialdean handiagotu zuten. Eskema jakin berari jarraitzen zaio, oinplano gurutze latindarra, bost tartetako habearte luzea, horma‑bularren artean kaperak dituela; oinetan korua eta kanoi‑erdiko ganga, gurutzaduraren erdiko tartean izan ezik, han laranjaerdi-formako kupulaz estaltzen baita.
Erriberatik Nafarroa erdialdera igaroz gero, herrigune nagusietan XVII. mendeko komentuetako edil arte galanten hainbat eredu ikusi ahal izango ditugu.
Garaiko erlijiozko arkitekturan aipagarriak dira Lizarrako zenbait komentu: lekaime beneditarren komentu‑eliza –horrela zeritzan, gaur “San Benitorenak dira”– mendearen lehen erdiko komentu‑eliza motaren egiturakoa da eta gaur egun hondatu samarra dago.
Klaratarren komentu‑eliza. Aurrekoaren oso antzekoa da Klaratarrena, XVII. mendearen erdialdera, beste XV. mendeko baten ordezkoa izan zen. Gaurkoa, egitasmoa enkantean atera eta Joan Larrañaga maisuari eman zitzaionaren ordaina da, 1654an bukaturikoa.
Habearte bakarreko eliz hau garai horretako era xume eta soilari egokitzen zaio. Klaustro zabala da deigarriena, inguruan monasterio-multzoa banaturik duela. Herreratar soileko klaustro hau adreiluzko bi solairutan egina da, bat bestearen jarraian pilareen gainetan arkuteria itsuak dituela eta leiho burudunak txandakatuz.
Guztiz Garbiaren komentu‑eliza. Guztiz Garbiaren lekaime Errekoletoen eliza ere aipagarria da, 1688an hasita luxenburgotar Santiago Raon maisuaren diseinuaren arabera eta bertako maisu famatuen esku hartzea bitarteko eraiki zen.
Elizan ohiko gurutze egitura hartu zuten, habearte bakarra, gurutzadura oso zabalaren gainean esfera-erdiko estalkia eta burualde zuzena zuela. Harrizko fatxada izugarria du, josulagunen elizen fatxaden kutsukoa; erdiko paramentuan, hiru mailatan egituraturikoan, erraldoi ordenako pilastraz uztaiturikoa eta alboetan hegaltzarren profilez bi gorputz gehiago dituela. Behereneko mailan hiru arku desberdineko arkupe bat dago; bigarrenean berriz, hegaltzar ahurren artean horma-hobi bat, saihetsetan komentuaren fundatzaileen bi armarri handi kokaturik dituela; goieneko mailan leiho handi bat dago alde banatan, aurrekoak baino txikiagoak diren armarriekin.
Tafallan lehen barroko aldiko bi eraikin bikain ikus daitezke:
Kaputxinoen komentua. Ana Ollakarizketak fundatua eta 1658an fraideak berak eginiko diseinuaren gainean eraikitzen hasia. Oinplano gurutze latindarra da. Bere herreratar fatxada ez da kanpai-horma bat biltzen duen zatitutako frontoi zuzen batez amaitzen den angeluzuzen bat baino.
Sortzez Garbiaren lekaime Errekoletoak. Domingo Agirrek 1674 eta 1694 bitartean eraikitako hau, askoz handiagoa da. Garai honetan arrunt zen erari egokitzen zaiona da eta fundatzaileen jauregiari –Guatemalako gobernari Martin Carlos de Mencos eta Arbizu eta honen emaztea– lotuta agertzen da, elizako tribuna batera ematen duen pasabide batez. Kanpoaldera, saihetsetako hegalez elkarturiko hiru kaletako horma-atal bat erakusten du, hala ere, elizaren barrualdeari ez dagokiona, hau habearte bakarrekoa baita.
Hauexek dira Corellan aipa ditzakegunak:
Karmeldar Lekaime Oinutsen eliza, lehen ere zerbait esana dagoena.
San Migel eliza. Corellako elizarik zaharrena da orain ikusten duguna, XVII. eta XVIII. mendeetan berreraikitze baten ondorioz eliza barroko bihurtu bazen ere. Egungo erdian, kupula duen gurutzaduran Erdi Aroko fabrikaren eraldatzea eta alboetako habearteak zutitzea izan zen eraldaketa hori, batez ere. Lan hau Juan Martinez, Santiago Raon maisuak eta Anaia Anizeto Ansa domingotarrak eta beste maisuren batzuk egina da.
Gizakundearen komentu‑eliza (Beneditarrak). Gaur egun komentua Arte Sakratuaren Museoa da eta XVIII. mendeko eransgarri barrokoez oso eraldatuta dagoen bere elizak argi erakusten du trazaz, aurreko mendeko komentu‑elizen ereduari dagokiona dela, habearte bakarrekoa, kanoi-erdiko gangaz estalitako lau tarte eta kupula duela gurutzaduraren gainean.
Habeartearen zabalera eta tarteen arteko luzera apurraren proportzio bitxiak eta lau tarteetako bi estaltzen dituen koru bat izatea berak, ondorioz dakar, erdiratutako gune baten inpresioa ematea, gurutze grekoaren alderakoa. Harlanduzko oinarri gainetan adreiluzko fatxadak baditu hiru kale, eta bere estiloa, Aita Lorentzo de San Nikolas tratatu‑idazle eta agustindarraren egitasmoen bidez hedatutakoa da, berau Madrilgo Calatravas‑tarren elizarako diseinuagatik delarik ezaguna.
Mende horretan Iruñean hainbat erlijioso-elkarte kokatu ziren; baina ez dira gorde beren eraikinak edo gorde direnak oso egoera hondatuan iritsi dira gureganaino. Hemen aipatzea mereziko luketenak lirateke:
Karmeldar moja Oinutsen eliza, ohikoa den gurutze latindarrari jarraituz, 1644an eraikitzen hasi eta lehen barrokoari dagokion soiltasunaren araberako fatxada ikusgarri bat erakusten duena.
Moja Errekoletoen eliza. Felipe III.aren arkitekto zen Juan Gomez de Mora arduratu zen diseinuz. Eraikuntza-lanak Domingo Iriarte errege-lanetako maisuak zuzendu zituen (1624‑1634). Gurutzadura irtena duen habearte bakarrekoa da eliza, bere gainean, kanpoaldera zinborio batez disimulatzen den kupula bat altxatzen da. Ongi bereizitako bi alderdi ditu fatxadak, kuxindurazko harlandu behealdekoa eta adreiluzkoa goialdekoa, bertan Sortzez Garbiaren irudia eta Montejasoko Markesa zen Juan Ziriza fundatzailearen armarriak gailentzen dira.<ref>C.M.N. V.ean, 309‑313 or.</ref>
Vianan, XVII. mendeko arkitekturari dagokionetan, hauek dira deigarrienak:
San Frantziskoren komentua, anaia Pedro Uruelaren diseinuaren arabera 1642 eta 1677 bitartean eraikia da.
Elizak oinplano gurutze latindarra du, markatu gabeko gurutzadurarekin, lau tartetakoa eta kontrahorma artetan kokaturiko kaperak dituela, kanoi‑erdiz estalia dago gurutzadurako tartea izan ezik, hau kupulaz estaltzen baita. Kupula hau laster hedatu zen igeltsuzko apaingarriez eta denbora igaro ahala elizaren goieneko alderdietara horma pintura batez ederturik, azkenerako barrunbeari barroko zamatuegiaren itxura emanaz.
Harlandu onez egina da fatxada, soiltasun handikoa, komentuetako ereduarekin bat datorrena, bi solairuetan paramentu lauak ditu eta triangeluzko frontoiez koroatzen da. Beheko solairuan, atariak bi pilastra pare alboetan ditu, eta bi hegaltzarrez osaturiko paramentu lauak, eta fatxadako bi mailak ebakitzen dituen erlaitz gainaren erdian horma-hobi bat agertzen da, Birjinaren irudia duela.
Komentuak badu bi solairutako klaustro bat, soila berau ere: behekoa harlanduzkoa eta erdi-puntuko arkuak eta idi-begiko hutsarte edo baoak dituena, eta goienekoa adreiluzkoa, burudun leihoak dituela.
Zangozako merindadean apenas dagoen udal mailan erakusteko ezer, izatekotan ere: Irunberriko lekaime Beneditarren monasterio‑eliza. Honek, 1677 eta 1682 artean egin zenak, ilargixka-gangaz estaltzen den oinplano gurutze latindarra du, komentuetako arkitekturan ohikoa denez.
==== Ipar Euskal Herria ====
[[Fitxategi:Biarritz - Église Saint-Martin - 8.jpg|thumb|Biarritzeko Martin Deunaren elizako barnealdea]]
Ipar Euskal Herrian, XVII. mendean eliza ugari eraiki ziren, eta aurreko eraikinak birmoldatzeko eta handiagotzeko aldia ere izan zen.
[[Élie Lambert|Elie Lambert]] historialari frantsesak Iparraldeko Euskal Herrian Erdi Aroko elizen berezko ezaugarritzat aipatu zituen batzuk garai modernoetan eraikitako elizei dagozkienak dira. Horien edertasuna eta dena delako indar hunkigarria xumetasun beretik sortzen zaizkio; xumetasun horrek, hala ere, onartzen du hainbat aniztasun kontinenteko hiru probintzietan batetik bestera igarotzen den heinean.
Oinplano gurutze latindarra –galeriarik gabekoa, beraz–, [[San Martin eliza (Biarritz)|Miarritzeko San Martin elizaren]] antzera, salbuespen bakan batzuk izan ezik, habearte bakarreko eliza txikiak izan ohi dira eta horrela izateari ez zaio azalpenik bilatu behar, populazio txikiko landa-inguruak izatearena baino. Lambert‑en<ref>E. LAMBERT, ''L´Architecture religieuse dans le Pays Basque français''. Annales du Midi, 1952, 97‑112. or.</ref> ustez, eskualde horrek, bere kultur eta arte arloan, era bereziz jasotzen du abade-etxeen eragina; iritzi eztabaidagarria da batzuen ustez, izan ere, euskal bizimoduan parrokia funtsezko taldea izatea azpimarratzen dute, hau da, sendoki antolatua eta gizarte mailan garrantzi handikoa.<ref>René CUZACQ, ''L´architecture des églises au Pays Basque français''. Gure Herria‑n, 1942, 97‑113. or.</ref>
[[Fitxategi:Espelette-Église Saint Étienne-Nef-20180224.jpg|thumb|Ezpeletako elizako barrua]]
Egia esan, Lambert‑ek aipatutako eskualde desberdintasunek ez gaituzte arkitekturaren oinarrizko osagaietara eramaten, baizik eta lehentasunez erabilitako materialetara eta kanpandorreen moduko beste osagai eransgarrietara, batez ere.
[[Fitxategi:Espelette (Pyr-Atl., Fr) église et une partie du cimetière.JPG|thumb|Ezpeletako elzia kanpoaldea]]
==== Lapurdi ====
Lapurdiko dorreek honako ezaugarri hauek dituzte: Atartea dute fatxadaren erdian, XVIII. mendean Gipuzkoan ohikoa zena.<ref>F. LAFAYE, ''Léglise basque.'' Gure Herria‑n, 1953, 75‑86. or.</ref>; lau angeluko oinplanoak izaten dituzte, edo oktogonala inoizka; Oinarri oktogonala duen bigarren solairuren bat izaten dute batzuk, atarte karratua gordez; Dorre mota honen garaiera makurra, habeartearena ia gainditzen ez duena da, eta ez du gezirik.
==== Zuberoa ====
[[Fitxategi:Ordiarp (Pyr-Atl, Fr) église et un des gués sur l'Arangorena.JPG|thumb|Urdiñarbeko eliza]]
Zuberoako elizetako dorreek beste egitura bat dute. Honelakoak zan ohi dira: Luzeak eta zorrotzak; Arbel-xafla beltzez estaliak (Pirinioetan ohikoa denez) , Pirinioez hegoaldeko Nafarroaren ekialdean ikusi daitezkeenez, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko bi eskualdeetan ez bezala, hauetan teila biribila erabiltzen baita estalgarritzat; Atartea oinetan dute; Zuberoako dorreak elizaren fatxadan altxatzen dira eta ertz askoko hiru gailurrez amaitzen, hauetan Hirutasunaren dogma gogorarazteko xedea igartzen delarik. Eskualde horretan, zenbaitetan, habearte nagusiaren ondoan beste alboko habearte bat eraiki ohi zen, aurrekotik zutabe zilindriko bat ala bestez eutsitako arkuen bidez bereizirik.
===== Nafarroa Beherea =====
Nafarroa Beherea, geografikoki beste bi probintzien artekoa delako, Nafarroa Behereak, Lamberten ustez, bietatik harturiko ezaugarriak bereganatu zituen, nahiz eta forma ugarikoa izan eta Lapurditik Zuberoatik baino gertuago egon.
Jatorriz Erdi Arokoa, eta zehatzago esanda erromanikoa den eliza mota honek XVI. mendeaz geroztik norabide aldaketa nabaria izan zuen, aipaturiko historialari eta Sorbonako irakaslearen ustez. Aldi berrietako aldakuntzarik esanguratsuenak presbiterioan eta alboetako galeriatan agertzen dira.
Eliza hauetan hormei josita eraiki ziren [[Euskal elizetako zurezko galeriak|zurezko galeriak]], Lapurdi eta Behe Nafarroako elizen ezaugarri ezaguna dena, irtenbiderik egokiena zirelakoan eraiki ziren, biztanleria nabarmen hazi eta habearte bakarra alde batera utzi nahi ez zenean. [[Pierre de Lancre]] mariskalak, 1609an bere ibilbideetako Egunerokoan, galeria hauen bitxitasunaz harriturik idazten bazuen, uste izatekoa da XVI. mendean sarritako ohitura zela galeria hauek eraikitzea.
Elizako hormetan zehar luze doazen galeria hauek bi ala hiru mailatan jarriak izan ohi dira; baina bada bost solairuetako kasuren bat ere.<ref>R. CUZACQ, O.c.</ref>
Ipar Euskal Herrian hain bertako eta berea duten ohitura honek, elizkizunetara doazen gizonezkoen mugimenduaren erraztasunean laguntzen ez badu ere, gertutasunera behintzat behartzen ditu eta ikuspegia errazten, barrualdeko esparrua ikuskizunetako areto moduko zerbait bihurtuz. Garrantzizkoak dituzte, arreta handiz edertzen eta batzuetan margo desberdinez pintatzen zituzten eta.
Korua sarritan oso goiko mailan egoten da –batzuetan aldare‑aldean izaten da–, dozena luze bat eskailera igo ondoren. Ohitura honen zuribidea Lambertentzat, [[sakristia]] [[presbiterio]] horren zoru azpian jartzea litzateke; eta honek erromesetako elizek berea zuten antzinako erlikia‑kriptan izango luke bere jatorria.
Bestalde, aldareak altura berezia du eta santutegi-alderentzat toki garaia gomendatzen zuen Trentoko ondorengo eliz jarraibideei dagokiena izan daiteke.
Elizara zetozen gizonezkorik gehienak galerietan barrena kokatzea sustraiturik dagoen ohiturak eragingo zuela pentsatzen da, ospakizunetako aldarea, zorua eta galeriaren bitarteko mailan egotea bilatuz.
Dagoeneko esan dezagun, ikonografia-ikuspuntutik eliza hauetako batzuk erretaula ikusgarriez aberastu eta edertuak geratzen direla; baina normalean hurrengo mendekoak direnez, beranduago aipatu beharko ditugu.
== Barroko zibila ==
<gallery mode="packed">
Fitxategi:Bergara_13a.JPG|Azedo loiola jauregia
Fitxategi:Lezo_-_Andronea_Etxea_3.jpg|Lezoko Andronea etxea
Fitxategi:Gernika_euskal_herria_museoa.jpg|Gernikako Montefuerteko edo Alegriako jauregia. Egun, [[Euskal Herria museoa]] da.
Fitxategi:Bergara_-_Arrese_etxea_06.JPG|Bergarako [[Arrese etxea (Bergara)|Arrese etxeko]] balkoia
Fitxategi:Casa_Museo_Arrese.jpg|Corellako Arrese etxea
</gallery>
== Eskulturak eta erretaulak ==
=== Erretaula berriak ===
Eskulturen arte maila aurreko eskola erromanistak lortutako tontorrak ez baditu iritsi ere, XVII. mendean, kalitate on samarrekoa izaten jarraitzen du. Eskulturagintza hau, hainbat gunetan azaltzen zaigu:
* koruko aulkiterian,
* parrokia eta komentuetako horma-hobien fatxadetan,
* jauregien fatxadetan,
* zaindaritza duten kaperen apainketan,
* hilobi-monumentuetan,
* eskultura garrantzizkoa den erretauletan, batez ere.
Esan daiteke, urreztaturiko eta polikromiazko zuraren erresuma dela espainiar barrokoa eta euskal barrokoa.
Hitzarmenak. Erretauletako arteari dagokionez, esan dezagun komeni dela argi edukitzea erretaula baten eraikuntza lantegi konplexua zela, prozesu luzea eskatzeaz gain, elizbarruti bakoitzean bertako Sinodo Konstituzioetan aurreikusi eta arauturikoaren araberakoak baitziren:
* hitzartu eta dokumentuetan zehatz bildu beharrezko tratuei buruzkoak,
* nahiago zen estiloan –gehienetan jada bukatuak ziren erretaulekin alderatuta– eginak,
* bere mazoneria eta irudiak zein materialez zertu behar ziren, ordainketa moduak, beren azterketa eta tasazioa, eta abarrei buruzkoak.
Hitzarmena arkitektoarekin egiten zen eta batzuetan diseinuaren egilea bera izaten bazen ere, imajinagintzako eskulturagileak bilatzeaz eta tratua egiteaz berak arduratu behar izaten zuen. Horregatik, erretaulen hitzarmen baten dokumentuak ez zaizkigu beti informazio-iturri gertatzen, gaur gehien axola zaizkigun erretauletako eskulturagile eta erliebegileen izenak ezagutzeko orduan.
Euskal Herrian garai horretan arrunta zen hitzarmen horiek jendaurreko enkantean eta “kandelaz” egitea.<ref>Nahikoa bedi era honetako enkante baten adibidea ezagutzeko, kandela piztu baten aurrean ospatzen baitzen. Ataunen, San Martingo elizako erretaula nagusirako 1641ean ospatu zen enkantea: “Zabaliako Mateok 6.000 dukatekin ireki zuen enkantea, ondoren Arabako Zozayako Migelek 5.000 eskaini zituen, Diego Mayorak 4.000, Joan Mendarazek 3.900 dukat, eta azkenik Diego Mayorak 3.150 dukat; kandela luzez egon bazen ere piztuta, ez zen apustu hoberik eskaini zuenik azaldu”. J. de ARIN DORRONSORO, ''Clero y religiosos de Atáun'' (Gasteiz, 1964) I. CENDOYA‑k aipatua, ''El retablo barroco en el Goyerri''‑n. (Donostia, 1992), 71. or.</ref>
Egitura. Komeni da jakitea XVII. mendera arte iraun zuela bateraturiko multzo gisa Berpizkundera igaro zen Erdi Aroko erretaula gotikoaren egiturak, bere solairuetan eta kaleetan erliebeentzako nitxo edo etxeetan, apainketa aberastu eta aldatu bazuen ere.
Multzo hori ez zen soildu XVIII. mendean bitartean, eta erretaula gorputz konplexu bakar baina ongi batutako bat bilakatu zen, eta hori ez zen eragozpen izan ezarritako irudiei kokalekua bilatzeko, ohikoena baitzen irudiak inolako marko garrantzizkorik gabeak izatea, ertilari churriguereskoak edo rococoak izan zezakeen konposaketaren zentzuaren arabera.
Tipologia. Erretaula barrokoen labirinto polimorfikoetan ez galtzeko historialariak saiatzen dira aldizka sailkapenak egiten, tipologiaren arabera. Martin Gonzalezek,<ref>J. J. MARTIN GOZALEZ, ''Tipología e iconografía del retablo español del Renacimiento''.B.S.E.A.A., XXX. libk.‑an, (Valladolid, 1964) 5‑66. or.</ref> Gartzia Gaintzak,<ref>Mª C. GARCIA GAINZA, ''Notas para el estudio de la cultura barroca navarra''. L.D., V.ean, 10. znb., 1975, 127‑145. or.</ref> Inazio Zendoiak<ref>Zendoyak Gortetik zetorren barrokoko laugarren erretaula-mota bat ere onartzen du eta berak “madritarra” deitzen diona eta “churrigueresko aurrekoa” beste zenbaitzuk. O.c., 91‑124. or.</ref> eta Julen Zorrozuak<ref>J. ZORROZUA, ''El retablo barroco en Bizkaia'' (Bilbo, 1998) 88‑118. or.</ref> aukeratutako edozein eskemek balio diezaguke Euskal Herriko erretaulagintzari heltzen diogunean. Baina, Julen Zorrozuak eskaintzen duen sailkapen hirukoitzaren alde erabaki dugu:
* erretaula klasizista (c. 1620‑1680),
* erretaula churriguereskoa (c. 1680‑1740).
* erretaula rococoa (c. 1740‑1780).
Sailkapen honetan ez gatzaizkio data horri zehatz‑mehatz egokituko, hiru mota hauetan nolabaiteko misterio kronologikoa badela eta, aldaketak azkarrago gertatzen diren eskualdeetako hurbilpenaren arabera, kontutan harturik Baskoniako hainbat eskualdeetan badirela desberdintasunak.
Erretaula klasizista. Klasizista esaten zaion XVII. mendeko erretaulen ezaugarriak hauexek dira:
* ildaskaturiko zutabe klasiko handiak,
* dekorazioa kargatu samarra da, erretaula erromanistaren soiltasunaz alderatzen bada.
Ikonografia:
Hasiera batean eta Trentoko Kontziliotik sortutako ahalegin kateketikoaren ondorioz, eszena narratiboak dira nagusi.
Baina, hurbiltzera doan XVII. mendearen azkenaren eta rococo alderako urratsen arabera, honako ezaugarriok nabari dira:
* erliebe narratiboak noizbehinka azaltzen dira,
* irudi soilak eta solteak garrantzi gehiago dauka, ikuspuntu plastiko batetik –-nor den ezagutzera ematen duen enblemaren bat ondoan duela azaltzen den irudi soil eta solte batek bere esanahi biografikoa, berez laburbiltzen duela dirudi.
* imajinagintza, historietan baino gehiago kokatzen da pertsonaia sagaratuetan (Kristo, Birjina, Apostoluak, martiriak eta santuak). Pertsonaia sagaratu bakoitza bere berezko eremuan agertzen da, ongi mugatua eta bakar.
* margo‑oihalak ugari dira.
Trentoko eragina. Trentoko Kontziliotik pixkanaka urruntzeak, eta pretestanteen ''sola fides''‑aren aurrez aurre ekintza onen balioak behin eta berriz aldarrikatzen zituen Kontrarreformako borrokaren pentsamoldea uzteak, santuen heroitasunean arreta handiagoa jartzea ekarri zuen. Oraingoan, hauetako bakoitzak merezi du eliztarren jarraibide eta jaierarentzat kristau arteak norberari toki berezi bat izendatzea, hori dela eta mukulu biribil aldera egingo dute [[Erliebe (eskultura)|erliebeek]].
Trento ondoko ikonografia plastikoa izugarri ugaria denez, ertilari eta lantegi sonatuenen lanak laburbiltzen saiatuko gara, euskal eta nafar eskulturagileek beste hispaniar artearen maisu handiengandik jaso zuten eragina azpimarratuz.
Ikuspuntu honetatik Euskal Herriko lehen eskultura barrokoaren historia izen entzutetsu baten eraginpean hasi behar da: galiziar maisu handi Gregorio Fernandez, Valladolideko eskola barrokoaren sortzailea.
Gregorio Fernandez: bere eragina gure herrian
Erretaulen egitura. Gregorio Fernandezen eragina erretaulen egituran bertan sumatu behar da lehendabizi; horrexegatik zenbait dokumentutan “arkitekto” izendatzen da. Eragin honi bere lehen jatorria italiar disenatzaileengan bilatu behar zaio, Vignolaren Regole delli cinque ordini d'archittetura delakoan hain zuzen ere, gaztelaniazko bi argitalpen azkar asko egin zitzaizkion horretan (1593‑1630).
Begirada mailan Vignolaren eragina Espainian El Escorialeko erretaularen bidez sartu zen; lehen ikusiaren arabera, hain lan itzel eta harrigarri hau ederki ezagutu zuten bizkaitar harginek ez ezik, baita tokia ezagutzera iritsi ziren maisu erromanistek ere, esate baterako, Joan Antxietak berak eta hori guztia grabatuen bidezko eragina kontutan hartu gabe.<ref>Euskal Herrian Francisco Vázquez eta Diego Basoco valladolidtarrek Gregorio Fernandezen eskulturentzat egin zituzten diseinuak eta erretaulak, 1590etik hasita, Juan Herrerak marraztu eta Perret‑ek grabatu zituen. El Escorialeko San Lorentzo basilikako erretaula nagusiaren estanpen banatzea, eta bertako arkitekto eta eskulturagilek, besteak beste, Bernabé Cordero edo Joan Bazkardok 1543an itzulia izan zen Vignolaren Erregela eskuetan izatea, horiexek dira Euskal Herrian erretaula klasizistaren sarbideari eutsiko dioten oinarriak”. J.J. VELEZ CHAURRI, ''La escultura barroca en el País Vasco''. Ondare 19, A.P.M. (Donostia, 2000), 54‑55. or. Ikusi, halaber, J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c.</ref> Baskonian (Bergaran 1614ean eta Gasteizen ondoren, 1623tik aurrera) Gregorio Fernandezen lehen egonalditik bertatik hautaketa berehalakoan egin behar izan zen:
* erretaula erromanista,
* eta erretaula klasizistaren albistea.
Gasteizko San Migelen erretaula gertatu zen erakargarriena bere egituraren berritasunagatik, eta berau gertatuko zaigu eredu, oraindik ere nagusi zen erromanista gogoko hari aurka egin ziolako, oso poliki baizik sartu ez zen aldaketa hura zer izan zen ulertu ahal izateko.
“Korintoar ordenako bi gorputz zituen erretaula itzela, bost kalez eta atikoaz zatiturik dagoen hura, bereizketa garbiko lana da, Nava del Rey‑ko Joan Santuen edo Plasenciako katedralekoaren antzekoa.<ref>J.J. Martin Gonzalezek berregin egiten du Gregorio Fernandezi buruzko bere lanean (123. or.), bere traza Garcia Gaintzak argitaratua dela gogoraraziz. Prestameroren ustetan muntaketa Joan Velazquezi zor zaio eta erretaula 1637an kokatu zen. Ikusi Martin Gonzalezen bibliografia, O.c. 122. or.</ref> Dotorea eta egokia da egituraren funtsezko marrak inoiz ezkutatzera iristen ez den apainketarekin eta baditu galloiak, uztaietan itxurazko harriak, zintadun haurrak eta fruituak argiune eta oxkarretan; txartelak eta girnaldak idulki eta zerrendetan. Francisko Velasquez diseinugilea hartu behar da Valladolideko arkitektotzat, izan ere, honek eta bere anaia Joanek egin baitzituzten erretaula hau eta beste asko Gregorio Fernandezentzat”. Erretaula mota honen jatorria ez da zaila klasizismoaren haserako ereduetan ikusten.<ref>J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 51. or.</ref>
Beranduago, funtsean klasizista izateari utzi gabe, erretaularen arkitektura, egituretan eta apaingarrietan modalitate batzuk erakusten hasi zen, azkenean erretaula churriguereskoa izango zena iradokiz. Euskal Herrian erretaulagintzak norabide horretan aurrera jotzea Pedro de la Torre arkitektoak markatua eta eragina izan zen, Tolosako (erretaula desagertua), Bilboko Begoña eta (1640‑42) Santiago elizetan.
Ukaezina da kapitulu oso garrantzizko bat dela, XVII. mendeko euskal sormenaren barruan erretaulen diseinuari dagokiona, baina historia honi ezarritako mugek behartzen gaituzte aipamen urriak egitera eta gai honi buruzko historiako ikerketa dokumentatua eta sakona egin duten egileei lotzera.
Gregorio Fernandezen euskal eskultura
Gaztelako maisu handi honen estiloak berrikuntza nabariak jarri zituen, kultura erromanista lasai eta hotz honen aurrez aurre. Eskultura hau, batetik klasizismo izenez aipatzen duguna eta bestetik barrokoa aipatzen dugunean gure gogora etortzen zaigun horri egokitzen zaio:
* naturalismo alderako irudiak: anatomiako eiteetan eta janzkeretan egiantza bilatzen dute.
* sentimenduaren adierazpena: baina adierazpen hau arranditsu edo ozena izaten hasia da Trentoko Kontzilioaren arauei erantzunez, gure debozioa behartu eta beren keinu eta imintzioekin otoitz eginarazi eta gure nahimena menderatu nahiez, agian.
Gregorio eskulturan halako jenioa izanik, Trento osteko ikonografia taillatan ikusi behar da, Gregorio Fernandezek nolako eragin handia izan zuen euskal eskulturgintzan mendearen bigarren hamarkadaz geroztik San Inazioren irudia. Bergara. Fernandez, Valladolideko josulagunen ikastetxerako Loiolako San Inazioren irudi bikainean lanean ari zela, santu beraren beste irudi bat eskatu zitzaion Bergarako ikastetxerako. Aurrera zihoan 1614. Bost urte joanak ziren, zortzi urte beranduago kanonizatu zuten Jesusen Lagundiaren fundatzailea dohatsu aitortu zutenetik. Mende eta erdi beranduago, Espainiako erregeren aginpideko lur guztietatik josulagunak boteak izan zirelarik (1767), ikastetxea Bergarako Errege Mintegira eskualdatu zen, eta azkenik Erlijioso Domingotarren eskuetara. Bergarako domingotar ikastetxe horren elizan bada oraindik delako maisu horren lan bikaina.
Bere ondoren beste eskulturagile eta margolari askok bezala, ertilari hau Sanchez Coellok santuari egin zion argazkian inspiratu zen (1931n izandako sute batean desagertu zen margolana), A. Rafael Hornedoren<ref>R. Mª HORNEDO, ''La “vera effigies” de San Ignacio''. Razón y Fe, 154 (1956), 203‑224. or.</ref> iritziz “agian kokatua izan behar zuen herriko jendeak gidaturik, euskal arraza jatorraren hazpegiak areagotu egin zituen Fernandezek”. Lasai esan daitekeena eskultura horretan santuari bere aurpegian eta bere begiradan ematen jakin zuen espiritu mistikoaren adierazpen ezaugarriek hunkipena sortzen dutela.
Estiloaren ikuspegitik ikusten da eskultura honek markatzen duela historiako une horretan berezkotzat aipatu dugun oreka hori; hain zuzen ere, formalismo erromanistaren ordezko izan zen errealismo adierazkorraren eta hurrengo hamarkadetan bistako egingo den dinamismo barroko horren artekoa.
Gerora, Martzelo Martinezek polikromatu zuen, eta Martin Aranda zilarginak metalezko apaingarri batzuk erantsi zizkion; duela zenbait urte zaharberritu zen (1991).
Fernandezek egin zituen beste eskultura batzuk, gutxi izan dira Euskal Herrian gorde direnak; gerora aipatuko ditugu.<ref> Gregorio Fernandezek Euskal Herrian utzitako emaitza eta eraginari buruz, ikusi J.J. MARTIN GONZALEZ, ''Escultura barroca castellana'' (Madril, 1959) eta egile beraren, ''El escultor Gregorio Fernandez'' (Madril, 1980); Mª C. GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández en la escultura navarra y vascongada.'' B.S.A.A.n (1972), 371‑379; S. ANDRES ORDAX, ''Gregorio Fernández en Álava'' (Gasteiz, 1976); J.J. VELEZ CHAURRI, O.c. Ondare 19, 54‑55. or.</ref>
San Migel elizako erretaula. Maisuarenak izan daitezkeen beste eskulturak, solteak nahiz erretauletatik datozenak izan, oraindik ere ezagutu daitezkeenetatik, Gasteizko San Migel parrokiarako eskatu zioten erretaula da Euskal Herrian Gregorio Fernandezen lanik garrantzizkoena eta baita eraginik handiena izan duena ere.
Osagaien nolakotasunak, tailla-lanetarako prozedura teknikoak, polikromatze eta urreztatzeak, eta 1632an hitzarmena eduki ikonografikoen xehetasunek baldintzaturik egin zen eta denak ez egin arren, zehatz‑mehatz bete ziren. Tratuan hitzarturikoa hiru urteren buruan amaitua egotea zen, baina egiaz badirudi urte batzuk gehiago behar izan zirela bukatzeko, zeren eta Prestamerok ematen dituen berrien arabera, 1632ra arte ez baitzen bere tokian jarri. Fernandezek bere ofizialek lagundurik Valladolideko bere lantegian gidatu eta egin zuen lan bera eta halako handitasunak, konplexutasunak eta ikono ugariek –erliebe eta mukulu solteak– asko zailtzen dute lantegiko nagusiaren esku zuzena bereizten.
Erretaula harrizko idulki baten gainean kokatua dago eta baditu bi solairu atikodun, hiru kale eta bi kale tarte.
Hiru solairuen artean badira apaindurez hanpaturiko erliebeak dituen banku ala frisoak. Beheko oinean ebanjelioetako lau eszena agertzen dira: Deikundea, Epifania, Aurkezpena eta Ikustaldia. Bigarren gorputzaren oinetan dagoenak lau ebanjelarien eta sartaldeko lau Eliz Gurasoak erakusten ditu; goieneko frisoa bertuteen alegiei eskainia dago.
Multzoaren buru, lehen solairuko erdiko horma-hobian Sortzez Garbiaren irudia dago, bigarren gorputzeko zaindaria San Migel, eta atikoan Kalbarioa.
Erdiko Birjinaren irudia dago kale tartetan, San Pedro eta San Paulo alboetan dituela, eta artzainen Gurtza eta Erdainkuntzaren eszenak kaleetan; San Migelen parean, kale tartetan, San Sebastian eta San Felipe ikusten dira eta Gargano Mendiko elezaharra kaleetan; atikoan berriz, gurutziltzaturiko Kristoren alboetan San Joan Bataiatzaile eta Santiago apostolua.
Ikonografia multzo aberats eta askotariko honek nolako tamaina duen ikusita, pentsatzekoa da zenbait urtez lantegi oso bat eduki beharko zuela lanean. Parrokiak eskulturagilearekin egindako zorra 1637ra arte ez zuen kitatu ahal izan, maisua hil ondorenean, alegia.
Erliebeetan nahiz mukuluetan, imajinagintzak, bere ezaugarrietan estilo berriaren haserako une hartan gaztelar maisuak egina dela esan dugun naturalismo ozenari erantzuten dio. Litekeena da Maria Birjinaren erdiko irudiaren erantzukizun zuzena Fernandezek beretzat hartua izatea, eder eta gazte, aurrez aurre zutik, bere aurpegi biribila eta lepoa zilindrikoa, begiak erdi itxiak, eskuak alde batera bildurik, eta ia bere sinadura den ezaugarria, soingainekoa eta mantu zurruna tolestura zokotsu modura taillatuak. Ertilariak, hitzarmenaren arabera, bi aingeru jarri zizkion oinetan, eta hondoan berriz, paisaia hodeitsu eta aingeruak.<ref>Euskal Herrian eredu hau behin eta berriro kopiatu zen. J.J.VELEZ CHAURRI, O.c., 53. or.</ref>
Erretaula honetan Fernandezen sormen-ahalmena erakusten duten mukuluen eta erliebeen baliorik nabariena espresio ugaritasuna da.
Apostoluen bi printzeek maiestate hanpatu samar bera agertzen dute: lehenengoa bere ezkerreko esku gainean irekita daukan Ebanjelioetan arreta jarrita dagoela dirudien bitartean, Jendearen Apostoluak entzuleengana zorrozki zuzentzen dela dirudi. Gorpuzkera eta imintzioetan aberastasun bera ikusten da, Jesusen Haurtzaroko erliebeetan konposizioak simetriaren eta dinamismoaren arteko jokoa bilatuz. Deikundeko Birjinarengan harrigarrizko edertasuna du, aingeruaren mezuaren aurrean, jarrera beldurbera bezain harritu iheskorrak.
Ertilari-maisu honek, beti jakin izan du bere pertsonaiak ezaugarriz janzten, monotonian jauzi gabe; ia [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribilekoak]] diren bere apaindurez hanpaturiko erliebeetan beti lortu izan du dinamismoa eta bete‑beteko konposaketa uztartzen –hitzarmeneko baldintzetan eskatzen zenez. Hanpadura horietan ikusten da ertilariak oroitu nahi dituen agerraldietan naturaltasuna bilatzen duten garaiko estanpak zituela inspirazio-iturri.
Egituren azterketari soilik lotuz, ez da gauza samurra, maisuaren eskua soil-soilik non ezagut daitekeen erabakitzea, izan ere, eszena eta irudi guztietan azaltzen baitira:
* ezaugarri duen hanpatasuna eta mantu irekia,
* tolesdura hautsi berak,
* aurpegi eta lepoetako biribiltasun bera,
* adierazkortasun zorrotza eta oparoa eta abar.
Erretaula honen eragina. Gregorio Fernandezen lan hau Euskal Herrian izateak ukaezinezko eragina sortu zuen euskal eskulturagileengan, Hernaniko erretaulan, esate baterako. Garzia Gaintzak jaso duenaren arabera, eragin hau Valladolideko guneko zenbait ertilariren artetik iritsi zen, baina, Nafar jatorrikoak zirenengandik, hala nola, Migel Elizalde ala Pedro Jimenezengandik.
“Elizaldetarrak Olatzagutiakoak ziren jatorriz. Migel, Gregorio Fernandezen alaba batekin ezkondu zen. Pedro Jimenez, Vianako nafarra berau, Oionen (Araba) Joan Bazkardorekin jardun zuen eta Fernandezekiko mendekotasuna azaltzen zaio honi ere, bere lantegian lan egindakoa baitzen”.<ref>Mª GARCIA GAINZA, ''La influencia de Gregorio Fernández...'' B.S.A.A., 371.ean; J.J. MARTIN GONZALEZ, O.c., 83. or.</ref>
Beste zenbait lan
* Gasteizko Frantziskotar Konzepzionisten komentuko elizan –San Antonio deritzan eliza–, erretaula nagusiaren eta bi alboetakoen hitzarmena egin zen 1618an; multzo honetatik Santa Teresa eta San Frantziskoren irudiak besterik ez dira gorde.
* Bere ardurapean, 1624tik aurrera Eibarko Frantziskotar lekaimeen komenturako zenbait erretaula ere hartu zuen, baina dena erre eta kiskali zen 1936ko gerra zibilean.
* Arantzazuko santutegiko erretaulak eta aulkiteriak garrantzi gehiagokoak izan behar zuten, baina lan hauei buruzko dokumentu ugari gorde bada ere, artelana bera, lehen karlistada garaian (1834) monasterioa erre zuen sutean desagertu zen.
* Azkoitiko Ecce‑Homoa. Maisu handiarenak diren ezaugarriak dituela eta, naturaltasuna eta deboziozko adierazpena duelako oso berezitzat hantzen den lan bakana da Azkoitian gorde den Ecce‑Homoa. Ipeñarrieta‑Idiakez sendiaren ondasuna izan zen eta bere egilearen izena, 1640an on Pedro Ipeñarrietak luzaturiko testamentu dokumentuan azaltzen da.
Irudi hau, zurean polikromaturiko garbitasun oihaleraino luzatzen den mukulu irudia da eta errealismo izugarriz egina dago, zainak, giharrak, ile eta bizar oso finak nabari zaizkiola. Bular gainean eskuak gurutzatuta, Aitari otoizka ahoa erdi ireki jarreran eta begirada zerura jasoa duen eskultura, Gregorio Fernandezena, Euskal Herriak duen ederrenetako bat dugu.
Erromanismoaren eta barrokoaren artean
Lehen eskultura barrokoaren irizpide kronologikoaren antolamenduak behartzen gaitu bi ertilarirengandik edo, hobeto esanda, bi lantegietatik hastera nolabait ere, manierismo Antxietarraren oinordekotzat hartu behar baitira: Pedro Aiala eta Joan Angulo. Eskulturagile hauek, beren taldeekin, Gregorio Fernandezen aurpegietako errealismoa neurri desberdinetan baitaratu zutenak dira:
* ertz askoko tolestura bereziak,
* ilearen tratamendu bera, ile‑xerloa kopetan duela,
* [[Erliebe (eskultura)|erliebeak]] [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribi]]<nowiki/>l alderakoak.
Pedro Aiala. Gorago gogoratu dugu Gasteizko eskulturagile sendi korapilatsu eta aspaldiko baten kimua zen hau 1569an jaio zen. Frantzisko Aialaren semea zen, eta Joan Aiala II.aren biloba. Pedro 1569an jaioa zenez, bere artelanak XVII. mendekoak dira.
Familiako lantegian ikasi zuen erromanismoa eta hauetan agertzen zaigu:
* Billodako erretaulan (1606),
* Gopegiko sagrarioan (1610),
* Doroñuko erretaulan gelditu denean (1610),
* Zurbaoko sagrario hunkigarrian.
Baina Gregorio Fernandezen lanak goizegi begiztatzeagatik, arte emaitzak bi erretauletan apur bat eraldatzeko aukera eman zion, zahartzaro luzeak:
* Bergaran (1614), Gregorio Fernandezen San Inazio hartu zuen erretaula egin zuen,
* Gasteizen (1618).
Eskortzoen eta adierazkortasun naturalisten bila ikusten zaio, handitasun erromanista ukatu gabe, Zalduondoko (1623), Letonako (c. 1630), Zurbaoko (1633‑1642) eta Uribarri Ganboako erretauletan.
Uribarri Ganboako azkeneko erretaula honetan erdiko Birjinaren irudiak Gregorio Fernandezen Birjinen imitazio leial bat dirudi.
Joan Angulo. Bere aita Bartolome Angulo eta Pedro Gonzalez de San Pedrorekin egin zuen lan Barasoaingo (Nafarroa) erretaula nagusian.<ref>C.M.N. III.a, 36. or.</ref>
Etxalarko (Nafarroa) parrokiako Kalbarioa, XVII. mende hasierakoa, bere obratzat hartzen da, eta oso kalitate ederreko Kristo bat islatzen du.
Gero Gregorio Fernandezekin egin zuen lan eta harrez gero hainbat enkargu egin zuen Araban:
* Zalduondo eta Ozaetan bere anaia eta Pedro Aialarekin egin zuen lan;
* Arrietako erretaularen bankuan aurki zen lanean (1621);
* Gasteizko San Pedro parrokian taillatu zuen: haur bat babesten duen “Aingeru zaindariaren istorioa” erliebea (litekeena da Gregorio Fernandezen estiloan San Migelek herensugea lantzaz zulatzen duenekoaren imitazioa izatea.<ref>Teresa BALLESTEROS IZQUIERDO, ''El retablo del Santo Anjel de la Guarda en la iglesia de San Pedro de Vitoria''. Kultura 4. znb. (Ots. 1992), 19‑27</ref>
San Isidroren erliebea iturburu bat mirariz sortaraziz, Erroman eginiko grabatua da, San Isidro Nekazariaren aldarera igotzearen ospakizuna zela eta (1622).
Joan Angulo, bere seme Jose Angulorekin egin zituen lanak asko dira. Bere lantegitik sortu ziren honako erretauletako hauek:
Sagastieta (1630), Munain (1633), Dulantzi (1635), Añua (1635), Ali (1639) eta Lukoko (1640) erretauletakoak, beharbada.
Guztietan sumatzen da Gaztela aldeko eskulturaren kutsua.
<center>* * *</center>
Araba aldetik Gipuzkoa aldera igaroz gero, probintzia honetan ere aurkituko ditugu beren lanetan Gregorio Fernandezen eragina antzeman diezaiekegun eskulturagile sonatuak. Garrantzizkoenak nabarmenduko ditugu: [[Joan Mendiaraz|Joan Mendiaraz,]] [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]] eta [[Gartzia Berastegi]].
==== Joan Mendiaraz eta Mendiaraztarrak ====
Mendiaraz familiak Urretxun zuen bere lantegia.
Ezer gutxi dakigu Domingo Mendiarazi buruz, Antxietaren inguruan trebatua izan zela uste bada ere.
Bizente Mendiarazi buruz berriz, 1625 eta 1627 bitartean Legazpi eta Zumarragako erretauletan jardun zuela badakigu, eta hauetako bat Legazpiko San Migelen ermita baterako izango dela.
Joan Mendiaraz. Domingo Mendiaraz honen semea eta agian Bizenteren anaia Joan Mendiarazen lana da hain, zuzen ere, gehien axola zaiguna, honetaz Inazio Zendoiak egindako ikerlanen ondoren berri gehiagoren jabe garenez.<ref>''El retablo barroco en el Goyerri'', 183‑185. or.</ref>
Legazpin. Ermitaren izena daraman San Migelen irudia. Zumarragan dokumentuetan azaltzen zaizkionak: gurutze bat (1618) eta aurretik Piztuera eta zutabeko Kristo bat. Bere jatorritik gertuko Zumarraga eta Legazpiko inguru estutik kanpo, Araban beste lan batzuk ere bere gain hartu zituela azaltzen da dokumentuetan: Maeztun, gerora ordezkatua izan zen sagrario bat egin zuen; Erroetan, San Sebastian martiriaren erretaula baten arkitektura berari esker egin zen; santuaren irudia Diego Mayoraren ardurapean geratu zen. Legazpin alboko erretaula. Joan Mendiaraz 1631ean Gipuzkoara itzuli zen eta bere suhi Joan Gartzia Berastegirekin batera Legazpiko parrokiarako alboko erretaulatxo bat egiten jardun zuen.
San Inazioren irudia. Mendiarazek bere bururi betebehar hau jarri zion “Azkoitiko parrokia-elizan dagoen Loiolako San Inazioaren antzeko irudi mukulu bat erretaula eta guzti egingo zuela, zeinarengatik 100 dukat jasoko zuen”. Loiolako San Inazioren kanonizatze eta Probintziako Zaindari izendatu zeneko garaia zela eta (1622) Batzarrek Santuaren estatuak edo irudiak egin zitezela agindu zuten. Mendiarazek Legazpirako taillatu zuen San Inazioren irudian, Migel Goroa eskulturagileak Azkoitirako egin zuenaren ereduari jarraitzeko gomendioa egin zitzaion. Gipuzkoako Zaindari Santuaren betiko irudia da, XVII. mendean ohikoa, eskuineko eskuan Jesusen Izenaren enblema edo anagrama duena eta liburua (Konstituzioenak ala Gogo Jardunenak) ezkerrekoan.
Mendiarazen eskultura, irudi zurruna, grazia eta mugimendurik gabea da, eredutzat hartu zuen Azkoitikoa baino kaskarragoa kalitatez.
Arriarango erretaula. Joan Mendiarazek, 1624an Arriaranen elizako erretaula egin zuen. Urte horietan bertan Gregorio Fernandezek Gasteizko San Migelen erretaulan eta Arantzazuko Andre Mariaren santutegikoan ziharduen. Beranduago desegin egin zen azkeneko lan honetan, Mendiarazen alaba batekin ezkondu zen Gartzia Berastegi izan zuen lagun maisu gaztelauak. Familiako egoera horrek lagunduko zion Mendiarazi Gregorio Fernandezekin harreman zuzen bat izaten eta, Urretxuko eskulturagilearen lanen barruan, Arriarango honek duen kalitatea baino hobea lortzen. Hauxe baita agian bere lanik hoberena; erromanista itxura argi baten ondoan, errealismo barroko hasiberri bat suma daiteke.
Lazkaoko sagrarioa. Mendiarazek 1633an, Lazkaoko parrokiarekin egin zuen hitzarmena, 140 dukaten truke sagrarioa egitekoa; delako sagrarioa ez da gorde.
==== Diego Mayora ====
Mendiarazek baino garrantzi handiagoa du [[Diego Maiorakoa|Diego Mayora]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Diego de Mayora {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/50846/diego-de-mayora|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eskulturagileak, Seguran bizi zen eta diseinugilea ere izan zen, kalitatez hobea ez bazen ere, bai ordea kantitatean.
Bengoetxearen ikasle honek erromanismoaren jarraibideak eredu izan zituen bere lehen lanetan. Gerora, Gregorio Fernandezen Arantzazuko lanaren eraginez, aldatu egin zuen bere estiloaren norabidea.
Zendoiak dioenaren arabera, aurreko estiloari nagusigoak hartu zion atxikimendua zela eta, eta itzal izatera ere iritsiko zitzaion beste imajinagilerik ere ez zelako, 1620 eta 1650 bitartean Goierrin (Gipuzkoako goialdeenean) bere artea ia monopolioa izana ulertu egiten da.<ref>O.c., 152. or.</ref> Bestalde, urte luzeetan bizi izanak –1650. hamarkadan zendu zen– eta bere jarduera emankorrak, mendearen lehen erdi horretan, bere eskulturetan, erretaula lanetan baino hobeto sumatzen zaion estiloaren garapenera eraman zuten.
Nafarroa. Eskualdeko erretaula nagusietarako egin ziren bere lehendabiziko lanak. Baina, oraindik gazte zelarik, badirudi Nafarroako erretauletan ere esku hartu zuela.
San Migelen erretaula Olatzagutian. Zehazki esateko, 1627an San Migelen erretaulan aurkitzen zen lanean.
Erretaulak baditu zortzi taula eta beste hainbat mukulu. Ia bere bizitza osoan Mayorak erakutsi zuen estetika erromanistarekiko leialtasuna zela eta, uste izatekoa da berari emango ziotela bankuko taula erliebeak egiteko. Baina, egitasmo ikonografiko hain korapilatsuak denbora luzez ertilari bat baino gehiago esku beteko lanez eduki zuenez gero, ez da erraza bere egilearen nortasuna ziurtasunez erabakitzen.
Araba. Mayorak, Arabako parrokietan ere egin zuen lan:
Okarizeko parrokiarako San Kristobalen irudi bat egin zuen 1625ean, eta beste batzuk beranduago San Antonio Abadearen irudia eta gurutze bat eliz bererako, baina, artelan hauetakorik ez da bat ere gorde.
Erdoñanako (Araba) erretaula nagusian, 1633 eta 1639 bitartean angeluzuzenezko zortzi nitxotan kokatuak dauden irudiak taillatu zituen eta baita ederki asko asmatu ere, Jasokundearen erdiko irudi eder eta hunkigarrian.
Erroetako parrokian, 1646an, San Sebastianen irudia egin zuen, lehen esan dugun bezala, Joan Mendiarazek hitzarmen egin zuen alboko erretaula batentzat. Imintzio barrokoak dituen irudia dugu, eskulturagilearen bizitzako azken aldiko data salatzen duena.
Gipuzkoa. Gipuzkoan berak egin zituen lanak ere ongi dokumentatuak daude:
Lezoko erretaula nagusian, Domingo Goroa erretaula‑mihiztatzailearekin hitzarmena egin zuen hartan Mayora izan zen eskultura lanez arduratu zena, horretan Goroa berak esku hartu behar izan bazuen ere.
Zeraingo erretaula nagusian, 1624an, inola ere azkar samar eginak izan behar dute imajinek. Egitura erromanista duen erretaula batean, bakoitza bere horma-hobian sartuta, santuen zortzi irudiek eta hauetaz gainera, Jasokundeko irudiaren mukulu nagusiak eta atikoko Kalbarioak ohikoa duen egitura erromanista agertzen dute:
* aurrez aurreko jarrera,
* monumentu alderako joera apur bat duen gelditasuna,
* anatomian egokitasuna baina, baita aurpegietako adierazkortasun gabezia garbia ere,
* bankuko erliebeetan naturalismoa baino manierismo gehiago duten irudiak agertzen dira.
Gaintzako erretaula. Denbora gehiago behar izan zuen 1626an Gaintzako erretaula nagusirako hitzartutako tratu handia burutzen, 1653an oraindik Mayora eta bere laguntzaile Joan Ayerdi asebetetzeko eran ordaindu gabea zelarik.
Erretaulako gaiak ohikoak dira: Kristoren haurtzaroko eta Nekaldiko irudiak eta San Migelen elezaharrekoak, Gregorio Fernandezek garaitsu horretan Gasteizko San Migelenean garatu zituenak, eta Mayorak ikusiak izan zitezkeenak; dena delarik ere, hori ez zitzaion nahikoa izan erromanismotik askatzeko, ezta bere artelanen kalitatea hobetzeko ere.
Segurako ertilariak ez du ia inoiz konposaketa zentzu on bat harrapatzen eta giza irudi lerdenaren aurrean sor geratzen da, beti mozkote samarrak sortzen baitzaizkio hauek.
Legazpiko Jasokundearen parrokiako erretaulan ere ez du kaskarkeria gainditu. Erretaula hau 1639an egina da eta Santa Ana eta Birjina Haurrari eskainia dago.
Ataungo San Martinen erretaula nagusian Mayorak egokiago jardun zuela iruditzen zaigu. Hainbat eszenatan, Artzainen Gurtzarenean, esate baterako, konposaketan egokiago asmatzea lortu zuen, eta, oro har, argi dago irudiek naturalismoan eta mugimenduan irabazi zutela erretaula honetan; tolesduren batzuetan Gregorio Fernandezen eragina ere sumatzen da, nahiz eta inoiz bereganatzerik lortu ez izan Valladolideko maisu handiak bereak dituen gorputzetako arintasun errealista eta aurpegietako adierazkortasun gozoak.<ref>Zendoyaren ustetan San Frantzisko estigmatizatua eta atikoko Kristo gurutziltzatuaren irudiak baino ez dute azpimarratzerik merezi, beren barrokotasun kutsuagatik, nahiz Gregorio Fernandezen aipamenengatik.</ref>
Beste zenbait artelan. Hala, ez dugu beharrezko ikusten Munain (1631), Heredia (1637) eta Alaiza (1646) nahiz beste leku batzuetan Mayorak egin zituen lanetan gelditzea, non gutxi-asko dokumentuen bermeaz, Segurako eskulturagilearen gubia ikusi nahi izaten den.
==== Joan Gartzia Berastegi ====
Beste asko lez, bi lanbide –arkitekto eta eskulturagile– elkartzen dituen maisu bat Joan Gartzia Berastegi dugu. Dokumentuetan “Valladolideko erretaula-mihiztatzailea” (1631) deitzen zaio. Ohar honek Gregorio Fernandezen lantegiarekin harremanetan jartzen du, eta halaxe gertatu zen Gipuzkoara Arantzazuko erretauletan lan egitera 1627an maisu Valladolidtarrak tratua eskaini ondoren iristen denean; bere kontura hartu zuen gerora aulkiteriaren lana. Eskulturagile gailego handiaren kategoria maila iritsi ez bazuen ere, “ez zela gutxiesteko ertilaria” epaitu zuen Julian de Pastor y Rodriguezek.<ref>''Historia de la imagen y santuario de Nuestra Señora de Arantzazu'' (1880). Bilbon argt. (Bilbo,1985), 171. or.</ref>
Arantzazuko aulkiteria 1834ko sutean erre eta desegina izan zenez, beste lanetatik epaitu beharko da –Viñazako Kondeak, Fernandezena<ref> ''Adiciones''... (Madril, 1889), 260. or.</ref> berarena zela aitortu zuen– eta bere kalitatea ikusita, beste batzuetatik, besteak beste, zenbait ikertzaileen arreta merezi duen Zegamako erretaula nagusitik.
Berastegi, familiaz, Joan Mendiarazen enborreko egin zen, bere alabarekin ezkontzean.
Erretaula txikiak. Mihiztatzaile edo arkitekto modura lan eginaz, erretaula txiki sail bat egin zuen, Legazpin (1631), Lazkaon (1640) eta Seguran (1654).
Aulkiteria. Gaur egun desagertua den Gasteizko San Domingo komentuko koruko aulkiteria (1654).
Zegamako erretaula. Zegaman egin zen lanari dagokionez, erretaulako mazoneria-lana egin zuela bederen ezin daiteke zalantzan jarri.<ref> “Erretaula nagusiaren eraikuntza alboetako beste hirurekin burutu zen, 1638ko maiatzaren 22an egin zen idatziaren arabera, hauetako bi oraindik mantentzen dira eta egile Zegamarra den.... arkitekto maisuaren egitasmoa “kandelara”, 3.950 dukatetara makurtuz” azaltzen da. I.CENDOYA, O.c., 191‑192. or.</ref>
Baina, hemen imajinagintza baizik ez dugu ukituko. Berastegiren arkitektura lana aitortzen eta goraipatzen du Velez Chuarrik, baina honen iritziz, irudiak ez dira bereak, zeren eta “nabari diren hainbat esku Viana‑Cabredoren lantegiko eskulturen sintonia berean azaltzen baitira. Ez litzateke batere harrigarri izango Bazkardo bera edo Diego Jimenez II.a lan honen atzean izatea”.<ref> “Gorpuzkerek eta konposaketek zenbaitetan Gregorio Fernandezen oroigarriak erakusten dituzte; baina oraindik ere nafar‑errioxar lantegi oparotik gertuago leudeke”. J.J. VELEZ, O.c., 70. or.</ref>
Egilea dena delakoa izanik ere, bereziki miresgarria da aldare nagusiko erretaula. Laua da zabaleran, bankua, bost kaletako bi gorputz eta errematearekin egituratzen dena.
Bankuan 4 ebanjelariak irudikatzen diren erliebeak daude; eta bi gorputz edo solairuetan, berriz, eskalearekin dagoen San Martin irudikatzen da erdiko nitxoan; lau etxeetan eszena hauek daude, gorputz bakoitzeko bina: Deikundea, Ikustaldia, Artzainen Gurtza eta Erregeen Gurtza; kale tartetan santuen estatuak agertzen dira Pedro eta Paulo, Joan Bataiatzailea eta Bartolome; atikoan, Kalbarioa, saihetsetan San Frantzisko eta San Antonio Paduakoren irudiak dituela.
Anatomien egokitasunak, jantzien zabalera dotoreak, jarreretan berezko malgutasunak, espazioaren iradokizunak eta perspektiban asmatzeak, keinuen grazia eta adierazkortasun eraginkorrak multzo osoari aparteko kalitatea ematen diote.
Arkitekto eta mihiztatzaile, bere maisutasunaz ziur gaudelarik, Zegamako eskultura-lanen egilea Berastegi dela erakutsiko balitz, barroko aldian berezkoa zen espezializazioari ihes egitea lortu zuen ertilari horietako baten aurrean ginateke. Egia da bai, galdera susmagarri honek harrapatzen gaituela: zergatik ez zioten besterik agindu eta ez dugu bere beste eskultura lanik ezagutzen? Nolanahi ere, Velez Chaurrik dioenez, “aitortu beharrean gaude Gipuzkoako eskultura barrokoaren multzorik hoberenaren aurrean” gaudela.
<center>* * *</center>
Valladolidetik, Berastegi Gregorio Fernandezen esparruan oroitu dugun ezkero, Arabara maisu handiaren ingurura iritsi eta beren artelanak utzi zituzten beste ertilari kanpotar batzuk ere gogoratu beharko lirateke, esate baterako, Rubalcaba.
Gabriel Rubalcaba. Cudeyoren lantegiko Gabriel Rubalcaba, Salamancan egona zen Pedro Hernandezen etxean langintzako ezaguerak hobetzen. Caicedo Behekoan erretaula nagusiko erliebeak egin zituen (1642); Ikustaldiaren erliebean Valladolid aldeko ukitua sumatzen da.
<center>* * *</center>
Bestalde, erromanismotik hasi eta barroko aurreko errealismoraino, XVII. mendearen lehen erdian euskal eta nafar ertilarien bilakaera nolakoa den ikusi nahi bada, ezinbestekoa dugu egile esanguratsuena den horrengan gelditzea: Joan Bazkardo nafarra.
Joan Bazkardo
Margolari baten semea zen Joan Bazkardo Caparroson jaio zen 1584an, Gonzalez San Pedroren lantegian ikasi zuen Cabredon eta bere alabarekin ezkonduta, 1600ean bere aitaginarreba hil zenez, bere lantegiko buru gelditu zen. Horrela beraz, Antxietaren erromanismoaren oinordeko izanik, berehala bereganatu zituen naturalismoaren berrikuntzak. Erretaulen diseinatzaile bikaina, lehenengo erromanista gustuarekiko leiala izan bazen ere, gero klasizismo alderako bilakaera izan zuen, bere eskultura lanetan baiezta daitekeenez.
Mende hauetako eskultura lantegien historia egiten ahaleginduko bagina, ezin ahantziko genuke –erromanismoaren kapituluan aipaturik utzi dugu– Cabredoko lantegiak izan zuen garrantzia, hainbat belaunaldi lanean egin zituen lantegia izanik.<ref>Lantegi hau, XVI. mendearen azken herenean Pedro Gonzalez San Pedroren eta Diego Jimenez “Zaharraren” eskumenean egon zen; Bazkardo eta Diego Jimenez “Zaharrarekin” kemen berriak hartu; Diego Jimenez Gaztearekin iraun zuen eta gerora Bernardo Elcaraetarekin, eta azkenik XVIII. mendean Frantzisko Jimenezekin. Honako hauxe da Jimeneztarren ahaidetasuna: Joan Bazkardo, Ana Maria Gonzalez San Pedrorekin ezkondu zen, eta bi hauengandik sorturiko alaba, Diego Jimenez II.arekin ezkondu zen, horrela bi eskulturagileren adarrak elkartuz. J.J. VELEZ CHAURRI, O.c., 67‑68. or.; ikusi, halaber, C.M.N. II, 1, XXXI.ean, 387. or</ref> Bazkardo da, inolako zalantzarik gabe Cabredon jaio zen ertilari leinu horretako eskulturagilerik garrantzitsuena.
Erretaulak Caparroson. Bere jaioterrian, Caparroson, gorde ez diren hainbat erretaula egin zituen.
Martin Bidartek esku hartu zuen erretaula nagusia, artean ere erromanista kutsu apur bat zuena zelarik. Handik, irudi batzuk salbatu ziren, erretaula, beste multzo barroko batek ordezkatu zuenean:
* Igokundea eta Mendekoste irudikatzen dituen bankuko bi erliebe, barroko aldiko polikromia polit bat dutenak dira.
* alboko kaleetako Pedro eta Paulo Santuen bi mukulu ere, Bazkardok eginak izango dira; bolumen handiko irudiak dira, zurrun eta ertz askoko tolesdurak dituzten mantu zabaletan bilduak.
Caparrosoko Virgen del Soto deritzanaren egilea nor den ere ez da zalantzan jartzekoa, Gaztela aldekoekin alderatuz gero, Maria Birjinaren irudirik ederrenetarikoa da, polikromia bikain batek areagotua delarik kasu honetan.<ref>C.M.N. III, XXVIII.ean.</ref>
Antxietaren erromanismoarekin. Bere lehen urteetako jardunean Bazkardok Antxietaren erromanismoa zabaltzen jarraitu zuen.
Oso litekeena da Cabredoko parrokiaren erretaulako eskultura batzuetan bere eskua ikusi izatea, lantegi hori berak gidatu baitzuen hil zen arte.
Tuterako katedraleko erretaula nagusian, eskema erromanistari leial zaion Igokundearen estatua berari esker egina da (1606). Baina, irudia ingurutzen duten aingeruak 1620an Pedro Martinez eta Joan Binies‑ek eginak dira.<ref>C.M.N. V, 1.ean, 259. or.</ref>
Oraindik erromanistak diren lehen lan horien artean sartu behar da Guardiako Santa Mariaren erretaula.
Iruñeko katedraleko bihitegiaren barruan (gaur egun katedraleko Museoa) Bazkardok 1616rako jada taillatua zuen Gurutziltzaturiko Kristoren irudi bikain bat dago. “Kristo bizirik adierazia dago, burua ezkerraldera okertua eta begirada gora aldera. Garbitasun‑oihala eskuinean korapilaturik duela, gorputza nabarmen azaltzen da bere soin‑enborraren anatomia sendotasunagatik eta beso eta zangoetako muskulaturagatik”.<ref>C.M.N. V.ean, 62. or.</ref>
Gregorio Fernandezen eraginarekin. Ondoren, Gregorio Fernandezen eragina bereganatuz, Arabako Errioxan eta Gipuzkoan lan oso emankorra lantzen jardun zuen. Bera zen lehen arduraduna erretaula nagusi hauetan:
Oiongoan (1624) Pedro Jimenez I.aren laguntzarekin,
La Puebla de Labarkakoan (1638) Diego Jimenez II.arekin,
Tolosakoan (1643) Bernabe Corderorekin, 1781ean sute batek irentsi zuen lanean,
Irungoan (167…), Junkaleko Andre Mariaren erretaula ederrean.
Meanuriko elizan:
* 1633an koruko aulkiterirako diseinua egin zuen, Andres Larreak bukatu zuena;
* hiri horretan bertan sakristian aurkitzen den Arrosarioko Andre Mariaren estatua taillatu zuen 1638an. Azterketa estilistikoak berak bultzatzen du, hainbat lekutan banatuak dauden beste Arrosarioko Birjina batzuk bereak direla pentsatzera.
Vianako Santa Marian:
* Bazkardok San Bartolomeren erretaulan esku hartu zuen mendearen laugarren hamarkadan; atikoko San Migel eta bi erliebe, erromanismoa eta naturalismoa uztartzen direneko lanak ditugu.<ref>C.M.N. II, 2an, 567. or.</ref>
* Vianako eliza berean, Santiago eta Santa Katalinaren erretauletan, Joan Bazkardoren (1631) eskultura-lana dokumenturik azaltzen da, Diego Jimenez II.ak lagunduta egina, beharbada.
Egitura hauen traza badirudi Logroñoko Santa Maria la Redondako erretaulan inspiratuak daudela.
Izendapenak. Bazkardok, Pedro Jimenezekin batera 1626an<ref>C.M.N. II, 2an, 572. or.</ref> egin zuen Logroñoko Santa Maria la Redondako Kristoren erretaula, izendapen hauen adibidea da.
Eliza honetan bertan Bazkardoren lantegiarekin zerikusirik izan dezakeen Gurutziltzatuaren tailla eder bat jasoa dago sakristian.
Gauza bera gertatzen da Vianako kanposantuko kaperan gurtzen den beste gurutziltzatuaren irudi batekin.
Anitz dira Bazkardori edo bere lantegiari egiten zaizkion esleipenak, hona hemen adibideak:
* Asiaingo erretaula nagusiko Jasokundearen irudia,
* Marañongo elizako Ecce‑Homo artistikoa.
Joan Bazkardoren lorratza
Diego Jimenez II.a. Bazkardoren eraginik izan duenik izan baldin bada, lehendabizikoa Vianako dinastiako Diego Jimenez II.a, bere suhia da zalantzarik gabe. Mikaela Bazkardorekin ezkondu zenean, elkarturik geratu ziren Viana eta Cabredoko lantegiak. Gasteizen kokamena harturik, Diego Jimenezen artelanak 1641etik hasita dokumentuetan sarritan azaltzen dira, hain justu, La Puebla de Labarkako erretaularen eskultura erdiak bere aitaginarrebak uzten dizkion garaitik.
Urte horietatik, 1660an, heriotzako ordura arte, Araba eta Errioxan lan emankor bat egin zuen, lantegiko nagusiak markaturiko ereduak jarraituz, baina horrek ez zion eragotzi hizkera hori berea duen hiztegi apur batez ñabartzen:
* tamaina handiko irudiak,
* mantu zabalez estaliak,
* toles zurrunak eta
* profil zorrotzeko aurpegi adierazkorrak.
Bere lanak Arabako Errioxan leku askotan zehar zabalduko dira (Ekora, Paganos, Eltziego, Guardia, Nabaridas, Leza) eta Ekialdekoan (Dallo, Luzuriaga, Erroeta).
“Artelan horietan gehienak alboko erretauletarako irudiak dira, eta Dallon baizik ez zitzaion agindu erretaula nagusi bat oso‑osorik bukatzeko, Oinak Garbitze eta Afari Santuko erliebeekin eta San Pedro, San Paulo eta San Andresen taillekin”.<ref>J.J. VELEZ, O.c. 68. or.</ref>
Bernardo Elkaraeta. Asteasun (Gipuzkoan) jaio zen Bernardo Elkaraeta, Santo Domingon bertakotu eta han lantegi bat sortuz, Cabredon ikasle jardun ondoren agian. Nolanahi ere, bere estiloak Bazkardorena gogorazten du; eta bere jarduerak lehentasuna Errioxa Garaian izan bazuen ere, Burgosera ere iritsi zen, baina batez ere, bere bizitza luzean zehar Baskonia osoan barrena hedatu zen:
* Larraulgo erretaula nagusiko irudiak (1655),
* San Migelen eta Arrosarioko Andre Mariaren irudiak Bergarako San Pedro parrokiarako (1656),
* Lezarako irudiak (1667‑1670), Gatzaga Buradonerako irudiak (1677) eta abar.
Bere lanen arteko ale eder bat galdu egin zen, Bilboko San Frantzisko komenturako eta Guardiako Santa Mariarako (1662) burutu zituenak, esate baterako.
Bere lanik garrantzizkoen eta esanguratsuenak Viana, Eltziego eta Bastidan ikusi behar dira:
Vianako erretaula nagusiak hiru gorputz, hiru kale eta lau kale tarte ditu. Bertan, Elkaraetak, Andres Larrea, Joan Larrainzar eta Joan Bautista Susorekin elkarlanean, 1670 eta 1674 bitartean, hamabi apostoluz, santuz eta martiriz inguraturiko Maria Birjinari buruzko mukulu eta erliebeen egitarau zabal bat burutu zuen.
Elkaraetak apur bat areagotu egiten du barrokismoa janzkeratan, jarreratan eta keinuetan; bere pertsonaietan ezagunak diren ile mardul kizkurreko, hazpegi txikiko aurpegi herrikoiek ez dute bere maisu Bazkardorenak duten dotoreziarik.
Elkaraetarekin, Eltziegoko San Andresen erretaulan elkarlanean aritu ziren Diego eta Pedro Jimenez. Badirudi Asteasuko eskulturagileak eginak direla:
* Apostoluen irudiak
* eta Birjinaren historiaren oholak.
Horietan alderdi “piktorikoa” edo bizitasun plastikoa izan da azpimarratua, zenbait eszenatan, besteak beste, Maria belauniko eta besoak zabaldurik Jainkoaren mezua onartuz, Vianakoaren oso antzera agertzen duen Deikundearenean.
Bastidan, mukulu handiak gainjartzen zaizkie erliebe txikiei, Viana eta Cabredoko lantegiekin lotura sumatzen zaien San Pedro eta Jasokundean, esate baterako.<ref>Ibidem 69. or.</ref>
Frantzisko Foronda. Viana‑Cabredoko lantegiekin badu zerikusirik, 1625ean Valladoliden aurkitzen zenez, Gregorio Fernandezekin izan zuen harremanaren berri garrantzitsua ezaguna dugu. Itzuli ondoren, lehendabizi Cabredon kokatu zen eta gerora lantegia irekiko zuen Arnedon. Bartolome Calvorekin izan zuen lotura ere ezaguna zaigu.
Aguraingo Santa Maria parrokiako erretaula nagusiaren atikoan (1637) egin zituen zenbait erliebe, Jasokunde/Koroatzearena hain zuzen ere, Valladolideko maisuaren Guztiz Garbiaren irudietan aurkitzen den ereduari jarraikiz.
Errioxan egin zituen zenbait lanez gainera, beste hauetaz ere arduratu zen:
* Urarteko alboko erretauletako irudiez,
* Bernedoko sagrariokoez (1663),
* Hiriberriko (Tobera) (1663) erretaula nagusiko bi Joan Santuen irudiez eta sagrarioaz, non lantegiko eskemak errepikatzen diren.
Bartolome Calvo. Viana‑Cabredoko lantegiarekin badu zerikusirik honek ere. Eskulturagile honek Orbison familiako lantoki emankor bat eratu zuen, bere seme Bartolome eta Migelekin batera. Lantegi horretatik sortu ziren Cabredoko lantegiarekin izandako harremanak nabarmenduko dituen lanak:
* Aletxan, San Esteban bat (1659),
* Bujandako Arrosarioko Ama (1664).
Eta hainbat irudi:
* Orbison (1665) eta Oteon (1666) alboetako erretauletakoak,
* eta Kripango (1663), Maeztuko (1666) eta Gebarako erretaula nagusietakoak, azkeneko hau zati batzuetan, bederen, bere semeek egina da (1680).
Agian, lan hauen kalitate estetiko eskasa, “arte herrikoia” izendapenez izendatzea egokiago litzatekeen esku-hartze horrek eragindakoa izan daiteke.
Domingo eta Martin Zatarain. Beharbada, Joan Bazkardoren ondoan ikasia izango zuten langintza eta honako erretaula hauek egin zituzten:
* Hernanikoa (1651),
* Andoaingoa (1657),
* Ordiziakoa,
* eta Zaldibiakoak (1660) beharbada, bertako erretaulen kontratista Bernabe Cordero eta Pedro Latijera arkitektoen inguruan ibiliak baitziren.<ref>I. CENDOYA, O.c., 215. or.</ref> Nolanahi ere, balio gutxiko ikono-multzoa da, bere arkitekturarekin alderatuz gero.
Lehen Barroko aldiko eskulturagile Nafarrak
Nafarroan XVII. mende osoan ezagutu zen erretaulen hedadurak, lantegi gehiago ireki beharra ekarri zuen, non gremioetan bildurik, Erriberan bereziki, bezero elizkoi eta dirudunen zerbitzuan jardun zuten.
Gurrearen lantegia. Tuterako Joan Gurrearen lantegitik irten zen:
* Birjinaren estatua (1635), Tuterako Garaziaren Andre Mariaren (Ospitalea) erretaula nagusian erdiko nitxoan dagoena, ukitu erromanista garbiekin.
* delako ospitale berean jasoa den zutabeko Kristo ederra, barroko aldiko naturaltasun handiagoa duena.
Gurreatarren lantegiari eginarazi zitzaion:
* Ablitaseko Santa Maria Madalena parrokiako erretaula nagusia. Bai zaindari emakume santuaren monumentuzko estatua eta kale tarteak betetzen dituzten beste emakume eta gizon santuak, Frantzisko Gurrea eta Casado lantegiko buruzagiaren semeak taillatu zituen.
Lantegi berean egina da:
* Tuterako Karmengo Amaren elizako erretaula. Lan hauek berehala datorren barrokoa aldarrikatzen zuten.
Sebastian Sola Calahorra. Eskulturagile hauxe da “Nafarroako Erriberan Barrokoaren benetako sarbidea gauzatu zuena”.<ref>C.M.N., I, XXXVII.ean.</ref>
* Horixe bera izan zen 1659an Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperako erretaularen iradokitzailea, gerora, Frantzisko Gurrea Casado bere laguntzaile minak egina izan bazen ere.
* Beranduago (1671‑74) eta horrekin batera, Corellako Arrosarioko parrokiaren berebiziko erretaula nagusia <ref>J. SEGURA MIRANDA, ''Tudela. Historia. Leyenda. Arte.'' (Tutera-Iruñea 1964).</ref> egin zuen; erretaula horretan, barroko aldiko egitura jatorrean: nagusi dira aihenez, mahats‑mordoz eta abarrez apainduriko zutabe salomondarrez uztaituriko zazpi ohol margotuak.
Beste lantegi batzuk. Ikusezinagoak azaltzen dira beste dinastia batzuk, Zaragozarekin harreman estuak zituzten Domingeztarrak, lehen barroko aldiko eskulturagile Joan de Binies famatuaren oinordeko Viñestarrak, ala Ganbartetarrak.
Eskulturgintzan aditua eta familia guzti hauekin, batez ere, San Joantarrekin eta Gurreatarrekin lan egin zuen ertilaria Azkoiengo (Peralta) Joan Peraltakoa da, Tuteran kokatu eta Frantzisko San Joanekin ikasten hasi, eta, 1735ean hil zen arte, bertan lan egin zuena.<ref>R. FERNANDEZ GRACIA, ''El retablo barroco en la Ribera''. 457. or.</ref>
Riotarrena da azken dinastia, baina berauekin, hurrengo kapituluan helduko diogun kultura barroko bete‑bete batean sartuko gara.
Bizkaiko, Kantabriako eta Errioxako lantegiak
Bizkaiko XVII. mendeko erretaula mihiztatzaile eta imajinagileen emaitzen arteko bereizitasunak zeintzuk ziren erabakitzeko orduan, ez da samurra gertatzen egileak eta lantegiak ezagutu eta hauen lanen berri ematen, baldin eta ez bada dokumentu behar bezain zehatzik eskuratzen.
Elizbarrutiz Calahorrakoa izanik, begien bistakoa da Bizkaiak errioxar artean izan zuela eragina.
Joan Palacio Arredondo I.a. Limpias lantegiko pertsonaia oso garrantzitsu bat da, Burgosen ere langile izan eta aldi baterako kokatu zenez Bilborako ere jardun zuena. Erretaula hauetan aritu zen:
* Gueñesko Santa Marian (c. 1631),
* Romañako San Pedrorenean, Turtziozen (1632),
* eta Arrosarioko Ama Birjinarenean, Balmasedako parrokian (1637).
Funtsean beren mukulu eta erliebeak erromanisten ereduei jarraitzen zaizkie, zenbait berezitasun badutelarik:
* kanon luzanga,
* gorputz tenteak,
* aurpegi lasai eta zorrotzak.
Adibidez, Gueñesko Deikundea eta Epifaniaren erliebeek Viana‑Cabredoko lantegiko konposaketak gogorazten dituzte.
Felipe Gargolla Ribero. Aldi berean erretaula mihiztatzaile eta eskulturagile, ertilari kanpotarra, Felipe Gargolla Ribero errioxarra zen, naturalismoaren bidezidorretik, egitura tolesgabe eta herrikoi bati jarraiki zitzaiona. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen lan egin zuen. Aldi batez bizi izan zen Bilbon, eta ordukoak izan behar dute bere esku hartzeak:
* Zamudion (1639),
* Turtziozen Romañako San Pedro elizan (1640, erliebeak baino ez),
* Ahedoko San Migelerenean (c. 1640).
Gero Burgosen eta Errioxan jarraitu zuen lanean.
Antonio Alloitiz. Garai horretan Antonio Alloitiz izan zen Bizkaian eskulturagile seinalatu samarra, Muruetako elizatekoa izanik, gertuan zuen Foruan lantegia kokatu zuena. Bizkaia, Errioxa eta Burgosen barrena ibilia zen; Bernabe Cordero eta Pedro de la Torre mihiztatzaileekin harremanak baitzituen, baita Gregorio Fernandezen lantegitik irten zen eskulturagile hoberena zen Valladolideko Frantzisko Ferminekin ere, 1643an. Bere lantegi eraginkorrak “lehen mende barrokoko arkitekto eta eskulturagile bizkaitar nagusia bilakatu zuen”. Azkoitiko parrokiako erretaula nagusian ere esku hartu zuen.<ref>Antonio Alloytizi buruz, ikusi, J. ZORROZUA, O.c. 181. or. Joan Bautista Mendizabal Juaristi ikertzaile gogotsu eta Jaurlaritzako Turismo Sustapeneko Zuzendariari zor diot Azkoitiko erretaula nagusiari buruzko ohar hau: “Hasiera batean, beraren diseinu-lanean Bernabe Cordero arkitektoak esku hartu zuen; hau hil zenean, behin betirako traza egin zuen Frantzisko Bautista Anaiak, Madrilgo Jesusen Lagundiaren Ikastetxe Inperiala diseinatu zuenak. Aldaera batzuen ondoren, 1660tik aurrera Antonio Alloytizek egin zuen eta 1675 aldera Joan Ursularre Etxeberriak eman zion bukaera.”</ref>
Baina, dirudienez berez Alloitiz eskulturagile baino gehiago aritu zen mihiztatzaile eta erretaulen arkitekto ere jardun zuen, eta, beste batzuentzat uzten zituen eskultura, besteak beste, Pedro Alloitiz eta Joan Palacio Arredondorentzat. Arkitekto zen aldetik, nahiago izaten zituen euskarri ildaskatuak, eta “burdin hesi trinkodun” zutabeen hedatzaile nagusia izan zen.
Azkoitiko erretaula nagusiaren hitzarmenean aurkitzen dugu 1660an; delako erretaulan eskulturgintzan hasi egin bazen ere, ez zuen jarraitzerik izan, gaixotu eta hil egin baitzen; hala, Joan Usularrek amaitu zuen bere lana.
Bai Azkoitiko erretaularako egin zituen eskulturetan, nahiz Bilboko San Anton elizarako egin zituen beste batzuetan Alloitizek bere irudiei adierazpen berezia emateko gaitasun gutxi azaldu zuen. Zertxobait hobeak dira Zornotza eta Mañariako bere Birjinak, eta Bilboko katedraleko Errukiarena.
Pedro Alloitiz. Lehendik aipatua dugun hau Foruko lantegi beretik sortua da, eta oso litekeena da Antonioren ahaidea izatea ere. Berari buruz ezer gutxi dakigu zehazki eta ziurki:
* Debako (Gipuzkoa) Arrosarioko erretaulan lan egina izan behar du.
* Galdakaoko (1660‑1665) Santa Mariako alboko erretaulak bereak direla azaltzen da dokumentuetan.
* Urduñako Guztiz Garbiaren erretaulan esku hartu zuela uste izaten da eta, halaber, Busturiakoan.
Gregorio Fernandezen artea bereganatua zuela estiloan ikusten da, berari jarraitzen baitzaio tolesdura zokotsuen trataeran. Gordexolako artelana herrikoitzat hartu behar da, kanon motza, zurrun samarra eta erliebe batzuetan erromanisten erarekiko mendekotasun argia duena delako, esaterako, Kristoren Bataioan edo Bataiatzailearen Predikuan.
Ikerketen bidez, oraindaino anonimoak diren zenbait lanen egileak nortzuk diren jakitean, balio berezia eman beharko diegu agian, esteak beste, Mañarian, Gordexolan, Errigoitin, Iurren, Aretxabaletan eta abarretan ikus ditzakegun eskulturei.
Joan Palacio Arredondo II.a. Aipa dezagun Alloitizen parez pare Joan Palacio Arredondoren lana, Limpiaseko lantegiko eskulturagilea eta lehenago aipatutako Joan Palacio Arredondoren semerena.
Erromanismoaren mendekotasunak ditu bao eta baita hainbat gogortasun ere. Hutsune hauek Debako erliebeetan sumatzen dira ondoen.
Gregorio Fernandezen ereduei jarraikiz eginiko grabatu batzuk erabiltzen dituela ikusten da, besteak beste, ezagunak zaizkigun irudi batzuetan:
* Urduñako Santa Marian (1648),
* Amurrioko Santa Marian (1655),
* Artziniegako Jasokundean (1662).
Joan Azkunaga. Arkitektoa eta Foruko gunearekin uztartzen dena, eskema eta eredu berei eusten die erretaula hauetako eskulturetan:
* Busturian, Axpeko Santa Mariakoetan (1640),
* Gernikako San Pedro parrokiakoetan (1643).
Inportaturiko irudiak
Azkenik, barrokoaren hasierako mende honetan Baskoniako eskultura ondarea ezagutu nahi duenak ezin utziko ditu ahantzian Madriletik, Andaluziatik eta baita Italiatik ere ekarritako estatuak. Maisulan batzuk nabarmenak dira:
* Bergaran, San Pedro elizako Kristoren Agonia, Juan Mesaren lan hunkigarria (1626),
* Larreako Karmeldarren komentuko Ecce‑Homoa, Manuel Pereirarena,
* Gasteizko katedraleko San Joan Haurra, beharbada Juan Mesarena dena.
== XVII. mendeko euskal margolariak ==
Barrokoaren lehen aldi honetan euskal margolanak ez dira oso distiratsuak. Deigarri gertatzen da, batez ere, asto gaineko deitu margolanak kantitatez hain gutxi izatea. Ez da ahaztu behar, Espainiako eskualdeetan XVII. mendearen lehen erdia pinturaren Urrezko Arotzat har daitekeela. Distira horren parean, Euskal Herrian ez da ia ezer aurkitzen, ez kantitatezko alderaketa egiteko modukorik, ezta teknikarekin parez pare jartzekorik ere. Beste eskualdeetan hain udari diren oihal gaineko margolanak, oso dira urri hemen.
Mende oso batean zehar Araotzetik hasi eta Bazkardorenganaino hainbesteko distira izan zuten euskal ertilari nafarren erretauletako eskulturarekiko hobespenak, ongi baino hobeto asebete zituen kristau fededunen zaletasunak, non otoitz eta gurtza lekuetan Jainkoaren presentzia baieztatzen zuten erliebe eta mukulu haien aurrean, ez zen oihal edo horma gaineko margolanen mirarik izan, agian erlijiozko funtsik eta berariazko karga handirik gabekotzat hartzen zituztelako. Hain errazki horregatik jartzen zuten talentu piktorikoa eskulturagilearen gubiaren zerbitzura eta oso era berezian estimatzen zuten eskulturagileen lana duintzen eta edertzen zuen polikromiaren artea, hots, sagaratua irudikatzean kartsuki bilatzen zen errealismo xarmangarri hori ematen ziena.
Historia honi ezarritako mugak eskulturen polikromia bazterrera utzarazten digu, bere garaian, gaur egun uste duguna baino garrantzi handiagoa eman zitzaion arren.
Inportaturiko artea Nafarroan
Erretauletako oihal eta paneletako margolan handiei dagokienez, ohartaraz dezagun ezer baino lehen kanpoko margolarien lankidetza handia izan zela Nafarroan. Normalean, besteak beste, Madril, Valladolid eta beste hirigune handietatik etortzen ziren. Batzuk Aragoitik gertuan dagoen Zangozako merindadera iritsi ziren. Gogora ditzagun horietako batzuk:
* Iruñeko Hirutasunaren komenturako “Hirutasuneko Ordenaren fundazioa” (1666) irudi handia Juan Carreño Mirandakoak margotu zuen –gaur egun Louvreko Museoan jasorik dago.
* Iruñeko Agustindar lekaime Errekoletoen klausuran jasoak dira besteak beste, Antonio Ricci, Oracio Borgianni, Francisco Camilo eta Pedro Villafrancaren oihalak.
* Iruñeko Karmeldar Oinutsen elizan Valladolideko Diego Diaz Ferrerasen oihalak jasotzen dira.
Nazio mailan entzute handiko zenbait izen eta kalitatezko lan batzuk azpimarra ditzagun:
* Urte asko ez dela, Tuterako Karmeldar Oinutsen antzinako komentuan aurkitua izan da Felipe Diriksen‑ek 1612an margotu zuen “Birjinaren koilarea jasotzen Santa Teresa eta San Jose” oihal bikaina.
* Pedro Orrentek gai beraren beste bertsio bat utzi zuen Corellako Karmeldarretan.
* Hiribildu berean Beneditarrentzat, Claudio Coellok egin zituen “Santa Jetrudizen Ezkontza Mistikoa” eta “San Placidoren martiritza” margolanak.
* Mateo Cerezok margotu zuen Cascanteko Garaipenaren sakristian jasorik den Burgosko Kristoa.
Baltasar Etxabe: atzerriratu ospetsua
Ezin ahaztuan utzi, une horretan, Euskal Herriko mugetatik kanpo jardun zuen margolari ospetsu honen presentzia eta lana, batez ere, bera dena izateagatik, besteak beste, Mexikoko eskola piktorikoaren fundatzailetzat hartzen delako.
Mexikar Eskola horren ezarpenean ezaugarri autodidaktiko bat eman zen, bertakoen arte gaitasunei probetxua ateratzen jakin zuten misiolariek ezagutua, hain zuzen ere. Espainia Berriko bi zibilizaziogile ospetsuak izan ziren Pedro Gante eta Toribio Benaventeren (Motolinia) lekukotasunak dioenez, gaitasun hori sendotu eta bideratu egin zen Europatik margolanak inportatzean.<ref>Mina RAMIREZ MONTES, ''Arte en tránsito a la Nueva España durante el siglo XVI. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas'', XV. libk. 60. znb. (Mexiko, 1989), 203‑210. or.</ref> Eta lanekin batera, ertilariak ere etorri ziren, asko etorri ere, non 1550‑1570 urte bitartean Espainia Berrian antolatua gelditu baitzen margolarien gremioa.
Baltasar Etxabe eta Orio, pintura-eskola novohispanoren fundatzaile taldeko kidetzat hartzen da, Simon Peyrins flandestarrarekin eta Andres de la Concha eta Alonso Vazquez espainiarrekin.
Aizarnazabalen jaio zen euskal margolaria XVI. mende erdialdera. Familia noble batekoa zen, zeren eta bere anaia zaharrena Joan Martinez, Etxabetarren oinetxeko jauna izan baitzen.<ref>Manuel TOUSSAINT, ''Pintura colonial en México'' (Mexiko, 1990), 86. or.</ref> Baltasar Etxabek prestakuntza literario sendoa zuen zalantzarik gabe, behin Mexikora joan zenean, 1607an kalitate nabarmeneko literatura gazteleraz bere Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra<ref>Lemos Kondeari eskainia, liburu honen azalean, egilearen grabatu irudidun bat azaltzen da, familiaren armarria eta honen inguruan latinezko idazkun bat, aitortuz bera pintzelarekin bezain iaioa dela lumarekin: Patra penicillum et calamum utroque aeque artifex. D.D.</ref> argitaratzeko gai izan baitzen. Bere arte prestakuntzako dokumenturik ez da inon azaltzen, nahiz eta susmoa baden, Indietara joan aurretik Sevillan bizi izandakoa zenez, nolabait ere, beregana zezakeela orduko margogintzan manierismoa. Froga handiagoa ematen duten dokumentuetako daten arabera, uste izatekoa da Mexikora 1573an iritsi eta 1582an Frantzisko Zumaia margolariaren alabarekin ezkondu zelarik, bere aitaginarrebaren ikaslea izan zela eta bere lantegian trebatua.
Baltasar Etxabe Orio –bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta honen biloba Baltasar Etxabe Errioxarekin ez dira nahastu behar, nahiz eta biak margolariak izan– Mexikoko margogintzaren historialarien aldetik nahikoa ikertu eta aztertu den ertilaria da.<ref>Manuel TOUSSAINT, Arte Colonial en Méjico. 2. argt. (Mexiko, 1962); Idem, Pintura Colonial en México. Mexiko 1965; José Bernardo COUTO. Diálogo sobre la historia de la pintura en México. M. Toussaint‑ek prestaturiko argitalpena. Fondo de Cultura Económica, 1947; Diego ANGULO IÑIGUEZ, Historia del Arte Hispanoamericano (Bartzelona 1945‑1950), I. libk. 386‑390. or.; George KUBLER eta Martin SORIA, The Art and Architecture of Spain, Portugal and theirs Americans Dominios 1500‑1800. The Pelikan History of Art 1959; Francisco STASTNY, Maniera y contramaniera en la pintura latinoamericana. La dispersión del Manierismo. Documentos de un coloquio (Mexiko, 1980), 197‑230. or.; Elisa VARGAS LUGO, La expresión pictórica religiosa y la sociedad colonial. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas. XIII. libk., 50, 1. znb., (Mexiko, 1987), 61‑67. or., José guadalupe VICTORIA, Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio. Mexikoko Unibertsitate Nazioal Autonomoa. Ikerkuntza Estetikoen Institutoa (Mexiko, 1994).</ref> Berari buruz dakiguna da gutxi gorabehera 30 urte iraun zuen jardueraren emaitza ugaria izan zela –1620 aldera hil baitzen–; baina, Elizjendearen Ondasunen Nazionalizatze Legeak (1859) ekarri zituen ondorio basatiek, hein handi batean, novohispaniako erlijiozko margolanen artean sakabanaketa eta txikizioa erraztu zituen eta bereziki Baltasar Etxabek egin zituen Errepublikako elizen erretauletan. Gaur egun, ardurazko gerta dakizkigukeen lanen zerrenda honela zatitzen da: zortzi lan dira zinaturik eta data dutenak; hamaika dira harenak, adituen ustez; hamasei, berriz, literatur erreferentzietatik ezagutu baina aurkitu ez direnak. Gehientsuenak erlijioa dute gaitzat, baina, erretratu batzuk ere egin zituen.
Bezero garrantzitsuak izan zituen Etxabek, honako hauetan lan egin zuela azaltzen baita: Mexikoko Katedral Zaharreko batzartegirako, Frantziskotarrentzat, Josulagunentzat eta Lapueblako katedralerako; baina eliza horiekin egindako hitzarmenak etenaldiak izan zitzaketen eta hori dela eta, behar bezain ziurrak diren osagaiak falta zaizkigu, estilistikoki zein urratsen bidez garatu zen ikertu ahal izateko. Garapen hori flandestar edo florentziar erako manierismo batetik lehen barroko arterainokoa izan zela baieztatzen dute ikertzaile guztiek.
Guadalupeko Ama Birjinaren irudiarekin (jabetza pribatukoa) hasi zen emaitzaren data ziurra 1606an, eta partikular baten aginduz egina den San Pontzianoren martiritzari buruzko oihal-margolan batekin (gaur egun San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan).
San Pontzianoren Martiritza ohol batean dago; martiriaren gorputz biluzi eta argitsua loturik eta goitik zintzilika dagoelarik hainbat pertsonaien konposaketa –epailea, borreroa nahiz aingeruak– korapilatsu baten erdian nabarmentzen da, hondo arkitektoniko baten gainean. Nahikoa da koadro hau –ez da besterik behar– egileak marrazkigintza anatomikoa, koloreak eta lerrozko perspektiba menderatzen duela konturatzeko.
Josulagunentzat. Mexiko hiriko Profesa Etxeko josulagunek beren elizako erretaula nagusia agindu zioten; lan honetatik gorde direnak Erregeen gurtza eta Baratzeko Otoitza dira, egun biak daude San Diegoko Erregeordetzako pinakotekan.
Erregeen Gurtzak, Etxabe, marrazkigile eta margolari ona dela ere erakusten du, nahiz eta sakoneran distantziak sortu nahiaren ahaleginak okerren batera eraman duen, esaterako, oso egokia ez dirudien belauniko dagoen agurean, zeren eta neurrian eta jarreran irudia lehen planora baitator, Jesus Haurrari eskuan muin ematen ari dela gertutasun desegokian.
Baratzeko Otoitzak Etxaberengan ezaugarria den estiloa erakusten du: sakoneko konposaketa; hala ere, ezin hitz egin daiteke zalantzarik gabeko barrokotasunaz.
Arrazoizkoagoa dirudi xehetasun eransgarriak tratatzeko moduan Flandesko eragin apur batez hitz egitea, eta eragin hau Martin de Vos‑en (1532‑1602) italiarturiko flandestar oholetatik –Mexikon ugari samar ziren– iritsi ziezaiokeelarik.
Baratzeko Otoitzaz, flandestar grabatu batean inspiraturikoa dela esan izan da; bada, nortasun ukitua ematen jakin izan du ertilari euskaldunak, Jaunaren aurpegian, agonia baten samina eta Aitaren borondatean jainkozko uztea, biak batera adieraztea lortuz; halako edertasun adierazkorrez lortu ere, non arrazoi osoz hartu izan den koadro hau “Espainia Berrian margotu izan den onenetarikotzat”.<ref>J.G. VICTORIA, ''Un pintor en su tiempo. Baltasar de Etxabe Orio''. 107. or.</ref>
San Apronianoren martiritza. Mexiko hiriko josulagunen Profesa Etxerako ere margotu zuen Etxabek, San Apronianoren Martiritza, hain justu, hantxe, beren elizan gorde eta gurtzen baitziren delako martiriaren erlikiak; koadro hau hizpide luzeetako gaia izan da novohispaniako margogintzaren historialarien artean.
Honek ere, San Pontzianoaren koadroak bezala, konposaketa zabal eta korapilatsua du, eta martiriaren erdiko irudia –erdi biluzik den gorputz ederra agerian– lepoa moztuko dioten unean, distantzia desberdinetan kokaturiko pertsonaia ugariz inguraturik dago, lehen mailan dauden gorputz erdikoetatik hasi eta urrunean ia sumatu ere egiten ez direnetaraino.
Santiago Sebastiani florentziar eta escorialdar<ref>S. SEBASTIAN, El arte iberoamericano del siglo XVI. S.A. XXVIII.ean, 247‑250. or.</ref> manieristak gogorarazi dizkion koadro honetan nabarmenena, neurriz eta edukieraz korapilatsua izateaz aparte, hemen lerroz zuzena gainera, atmosferikoa ere bihurtzen den perspektiba jakintsua da, XVII. mendeko ertilari handiak bereizgarri duen pintura handia aldarrikatzen duelarik.
Loiolako San Inazio. Ezin utziko dugu aipamenik gabe Loiolako San Inazioren koadroa, Guanajuaton, Lagundiaren elizaren sakristian Elisa Vargas Lugok aurkitu berria duen eta inolako zalantzarik gabe Etxabe Orioren pintzeletik sortu zena. Lagundiaren fundatzailearen argazkirik goiztiarrena izatea da xehetasuna, dohatsu izendatu berri hartan egindakoa, alegia.
Antzinakoa izatearen balio horri, kalitatezko margolana izatearena erantsi behar zaio, ertilariak lortu baitu santuaren aurpegi eroriari kalitate hori ematen: bi aingeruen artean Espiritu Santuaren usoaren azpian, Jainkoa ikusteak zorabiaturik, aurpegi eroria baina mistikotasunaren mistikotasunez akitua agertzen da. Sanchez Coellorena den irudirik zaharrenean eta ofizialean azaltzen denaren antzekoa da, eta normalean hotz eta konbentzionalak diren barroko aldiko irudietan ezohiko Loiolako Santua adierazten da.
Frantziskotarrentzat. Etxabek beste margolan piloa egin zuen, Tlatelolcon 1609an sagaratu zen frantziskotarren Santiago elizarako. Hauetatik, bi oihal bederen gorde dira gaur arte: Portziunkula eta Ikustaldia; zenbaiten ustez, Erregeordetzako pinakotekan jasorik diren Deikundearena eta Elizan Aurkeztearena ere multzo berekoak ziren.
Portziunkula. Bisitan datozen guztientzat San Frantziskori Birjinak barkamen osoa eman zion Portziunkulako eliza horretan frogatzen da, euskal ertilariak duen gaitasuna lerro diagonalak lehentasun dituela jarrera eta itxura desberdineko bost pertsonaia lasai erosoan banatzeko.
Gure epaian, Etxaberen lanen artean hobekien konposaturikoa dugu hau, betiere, konposaketatzat, pertsonaien banaketa ez ezik, balio plastikoen –argiak, margoak eta abar– kokamen organiko egokia ulertuz.
Ikustaldia. Aurkikuntza bitxia gertatzen zaigu Ikustaldian bi emakume santuak ikuslearen aurrez aurre jarrita, eskutik helduta eta senarrak atzetik dituztela aurkezteko modua.67
Aipatutako beste bi lanak Etxabe Oriorenak izatekotan, halakoxe estilo aldaketaren bat sumatu beharko litzaieke.
Deikundea. Deikundean pertsonaia bien jarreretan antzezpen itxura bat eta barroko aldiko joerakoak liratekeen elkarrizketa-imintzioak antzematen dira.º
Elizan Aurkeztea. Aurkezpenaren koadroak Etxaberi –gai hau ukitu duten margolariengan sarritan ikusi izan den gauza, bestalde– konposaketa korapilatsu baten aukera eman zion: dozena bat irudi, gorputz erdiko bakarren batzuk lehen mailan, eta beste batzuk sakonean, denak perspektiba arkitektonikoan geometrikoki egituran zuzen uztaiturik. Hala ere, maisuaren eskua igartzen den begi tarte batzuen edertasun eta adierazkortasunaren ondoan, badira oso egokiak ez diren zenbait aurpegi –Jesus Haurrarena, besteak beste–, eta beste lantegiren batean egin zela pentsarazten dutenak.68
Katedralean. Mexikoko katedralean kokatzen ditugu:
Kristo zutabeari loturik. Mexikoko katedralean aurkitzen da gure ertilariak sinaturiko beste koadroetako bat: Kristo zutabeari loturikoa; Nekaldiko gertaera honen berezitasuna da, San Pedro eta beste emaile bat, bi aingeru kontsolatzaile eta koadroaren hondoko beste irudi batzuen ondoan, Jaunaren zigorkatzearen lekuko azaltzen direla. Etxaberen azkenetako koadro bat izan behar du 1616ko data duen honek, eta bere edukiz, nahitaez gelditasuna behar duen eszena batean mugimenduaren bilaketagatik eta gorputzaren margo argitsuen eta espazioaren hondo ilunen arteko kontrasteagatik, barrokismo apur baten lekukotasuna du. Nolanahi ere, anatomian akatsen bat baldin badu ere, ertilariak aurpegiei adierazkortasuna emateko duen gaitasunaren erakusle on bat da.
San Sebastianen martiritza. Mexikoko katedralean erakusten ziren oihalen arteko batek –zoritxarrez 1967ko sutean galdu zenak– San Sebastianen Martiritza erakusten zuen. Nahikoa da margolan horren argazkia, bere eskortzoengatik eta anatomia atletiko baten gaineko argi jokoengatik, Baltasar Etxaberen manierismoaren ale bikaintzat hartzeko. Jose Guadalupe Victoriak ziur asko euskal margolariarena dela ziurtatzen duena baldin bada. Esan daiteke Palentziako katedralean den El Grecoren egundoko San Sebastianen irudian inspiratu zela Etxabe.
Izendapenak. Euskal ertilariarenak direla esaten den lanen artean balio berezia dutela uste dugun bi azpimarratuko ditugu.
Texcoco‑ko katedraleko Eukaristiaren ezarpenak Cornelis Cort‑en koadro batean inspiraturikoa dirudi; baina bere osaketak ez dauka, gure ustez, grabatu flamenkoak duen batasun trinkoa; horren ordez, lehen planoan, eskuinetara, ikusleari begiratzeko burua biratzen duen apostoluarengan ertilariaren autorretratua eskaintzen duela du abantaila.69
Bi koadro. Profesako antzinako eliza beretik datorrelako, bi koadro interesgarri ere Etxaberenak direla esaten da:
* Bi Hirutasunak deritzana –Jainko Hirutasuna eta lurreko Jesus, Maria eta Joserena–, biribileko konposaketaren eredua da, baina kasu gehiago eginez pertsonaien banaketari, osagai plastikoen antolaketari baino;
* eta Mendekosteko eszena bat, beste kasu batzuetan bezala, koadro honi jatorria aurkitu zaio Ufizzi‑tarren florentziar Museok Ludovico Carli margolariaren grabatu batean.
Xochimilco‑ko erretaulan. Novohispaniako margolanen ezagutzaile eta adituek, esate baterako, Manuel Toussaint, Diego Angulo, Elisa Vazquez Lugo eta Jose Guadalupe Victoriak eman duten epaian diotenez, Xochimilcoko70 erretaula famatu eta miresgarritik Etxabe Oriorenak izan omen daitezke zenbait ohol, halako multzo zabala, inola ere, talde-lana izango delakoan.
Balorazioa. Laburbilduz, esan dezagun euskal margogintzaren eremua ia hutsik den XVII.eko mende honetan, Espainia Berrira emigratu zuen ertilari honen lana nabarmentzea ezinbestekoa dela, mende honetako ospetsuenen artean sailkatzerik ez izan arren, arreta berezia merezi baitu.
Beti eutsi izan zion manierismo era bati, irudien liraintasunetan, bere behin eta berrizko eskortzoetan, argi‑ilunen eta jarrera bortxatu aldeko zaletasun formalista samar batean eta, hasieretan, baita goibeltasun neurritsu batean sumatu ere zitekeelarik.
Apurka aberastuz zihoan bere paleta, veneziar ereduen eraginagatik agian, naturaltasun handiago eta tonalitate ilun eta grisetara bideratuz, hispaniar ereduekin etenik gabeko harremanetatik beharbada.
Aurpegiei espresio oso biziak eta oso ugariak emateko gaitasun horretan dago, batez ere, honen balioa, XVII. mendeko margolari gisa. Gorde direnak eta agirietan dauden lanak gutxi izan arren, adituek nahikoa iraunkorrak diren zenbait ezaugarrirengatik ezagutzen dute:
* diagonaleko antolaketaren zaletasunean;
* emakumezkoen aurpegiak, normalean obalatuak dira, kopeta handi eta aho txikikoak baina ezpain apur bat gizentxoak, betazal mardulak eta behatz luzeak;
* arropetako tolesdurak, aldi batean bederen, ertz askokoak eta zurrunak dira;
* aingeru mota berriz, lepo liraina eta adats kizkurrak, belarriak bistan utziz;
* gizonezkoen gorputz biluzien edertasun atletikoekiko atsegina, sentsual joerakoa da;
* adierazpide ikaragaitz nabarmena martirien aurpegietan.
Hauetako trazu batzuetan Martin de Vos‑en eragin garbia ikusi da antza.
Nolanahi ere, Baltasar Etxabe Oriok jakin zuen jasotako eraginak bereganatzen, eta handia izan behar zuen bere bizitzan zehar iritsi zuen ospe artistikoa, gure mende honetan oraindik ere gehiago estimatua izateko.
Fray Juan de Torquemadak Tlatelolco‑ko erretaula margotu zuenean ezagutu zuen, eta “bere artea parekorik gabea”71 zela aitortu. Dokumenturik ezean Baltasar Etxabe Orioren margolanak bere seme Baltasar Etxabe Ibia eta baita bere biloba Etxabe eta Errioxarekin ere nahasten ziren aldi baten ondoren, XIX. mendean Jose Bernardo Couto idazlea euskal margolariaren berregite kritiko batean abiatu zen,72 eta horren ondoren XX. mendean, arte historialari ezagunek, laudorioen artean, lan monografikoak eskaini dizkiote Etxaberi.
Manuel Tousaint, gure ertilaria sakonetik ezagutzen lehenengoa denaren iritziz, Baltasar Etxabe Orioren lanak “Urrezko Aroaren benetako goitasunak iritsi zituela”73 eta beranduago berriz “kolonia aldiko gure arte guztiaren nortasun irudirik distiratsuena”74 zela azaldu zuen.
Diego Angulo ere oso baikorra azaltzen da beronen lanari buruzko bere irizpide kritikoetan.
Frantzisko Stastny‑k nabarmendu egiten du manierismoaren eta naturaltasun flamenkoaren arteko bilduma egiteko duen gaitasuna.
Elisa Vargas Lugo, mexikar artearen historialari sonatuenak “novohispanako margogintzako ertilari nagusitzat” jotzen du eta Etxaberen manierismo ausarta azpimarratzen, nahiz eta Trentoko Kontzilioaren ikonoei buruzko aginduengatik, Espainia Berrian sortu zen manierismoaren aurkako giroak azkar asko zapuztu zuen estilo berria.75
Bizente Berdusan: bertako maisu bat
Sarritako kanpoko ekarpen hauek Madrilgo Gorteko margogintzarekiko azaltzen duten interesarekin bat etortzen da oso “gorteko estiloa” deritzonarekin, bertako dei diezaiekegun margolarien artean emankorrena denaren jarduera bereizten baitu: Bizente Berdusanena. Ejea de los Caballeros‑en 1697an jaio zen ertilari Aragoar honek Nafarroako Erriberan utzi zituen bere margolanik gehienak. Bere emaitzen oparoa eta lantegiaren izen ona ikusita, bere prestakuntza aldiaz ez dezakegu dokumentuetan azaltzen den ezer esan. Nabaria da, bere lanek ia mende erdi bat osatu zutela, hau da, ezkondu egin zela-eta Tuteran 1655ean kokatu zenetik hasi eta 1697an hil zen artekoa.
Bere margolanak ikus daitezke:
* Tuterako katedralean –kapitulu‑gela eta Espiritu Santuaren eta Hiriberriko San Tomasen erretaulak–,
* Tutera, Corella, Alesbes, Fitero, Melida, Zentroniko, Balterra eta abarretako elizetan.
* Olite eta Funeseko erretauletan,
* Zuberoako ermitako oihaletan, Erronkarin, eta abar.
* Iruñeko San Domingo komentuan dagoen San Tomas Akinokoaren Apoteosia, (1664an sinatua).
Bere lanen batzuk Aragoera iritsi ziren.
Estiloa. Ia bere emaitza osoa erlijio gaietan oinarritzen da eta mendearen bigarren erdia estaltzen du, Austriatarren garaiko margolari handiak desagertuz doazen aldikoa. Bere prestakuntzari buruz dokumentuetan ezer azaltzen ez zaigunez, asmakizunetan ibil gaitezke, berarengan aurkitzen baitira, izan ere, besteak beste, une hartako ia margolari ospetsu guztien arrastoak: Velázquez, Ribera, Valdés Leal, Rizzi, Carreño eta Herrera el Mozo‑renak, eta baita bere garaikide izan ziren Claudio Coello eta Antolínez nahiz beste zenbaitenak.
Berdusanen lantegitik irten zen lan ugaritasuna, Nafarroan eta Tuteran mendearen hirugarren herenean oparotasun ekonomikoak gora egin zuelako izan zen zalantzarik gabe, erlijiosoen komentuek beren eliza barrokoak berritu zituztenean.
Berdusanek iluntasunetik margolan argitsu eta koloretsu aldera egin zuen bere garabidea. Leial zaio ia beti Velazquezen ondorengo pintzelkada solte eta ausartaren teknikari, margolanetan Velazquezi hilezkortasuna eman zion girotzea eta Berdusanek sarritan veneziar polikromia beroarekin nahasi nahi zituen efektu lurrintsuak bilatuz, bere marrazkiak zituen akatsak disimulatu nahi zituela dirudien eklektizismo batez, alegia.
Adierazkortasuna topatu nahiez zalantzarik gabe, bere irudiei naturaltasuna falta zaien jarrera behartuak ematen dizkie, buru eta besoetan. Konposaketa dinamikoetarako ez zaio gaitasunik falta; baina eszenatoki konplexuak ukitzen dituenean kontaketa ahaleginak zurgatu egiten du, konposaketaren batasun plastikoak baino gehiago.
Rubens‑ek iradoki zizkionak dirudite oihal batzuk: San Pauloren konbertsioa, Tuterako San Jurgi, Balterrako Itxaropenaren ermitako Jaunaren Agerkundea eta abar; baina bere mendeko ertilari ezagunen batekin lotu beharko bagenu, Juan Carreño eta Frantzisko Ricci bere garaikideak aipatu beharko genituzke.76 Hala ere, honek guztiak ez du esan nahi zenbait maisulan zoragarri zor ez diogunik, hala nola, Tuterako Santa Maria de Gracia ospitaleko Guztiz Garbia Neskatoa, Zurbaranen eskolako gozotasun dirdiratsua duena eta 1663an sinatua.
Hainbestekoa izanik bere lan emaitza, oso litekeena da bere seme Karlosek inoizka lagundu izana, bera baita, aipatutako San Domingo komentuko Santa Teresa Irakaslea koadroa sinatu zuena, 1664an.
Bertako beste zenbait margolari
Sonatuak izan ziren beste margolari batzuk hauexek dira:
* Matias Guerrero, Corellan kokatu zena,
* Sebastian Garcia Camacho, mendearen azken aldera Tuterako elizan margotu zuena.
Erriberriko merindadean XVII. mendean hala moduzko kalitateko margolariak jardun ziren. Hauetako batzuetan Madrilgo eskolaren eragina sumatzen da, esate baterako:
* Berdusanen garaikidea zen Antonio Castrejón, Erriberriko Frantziskotarren komentuan Jasokundearen oihal barroko handia sinatu zuena.
Ondorengo hauen eskuz margoturiko oihalen kalitateaz antzeko kontuak esan daitezke:
* Pedro, Migel eta Martin Ibiriku anaiengatik, denak ere desagertu ziren Lizarra aldeko komentuetan jardun zutenak dira.77 Delako Pedro Ibiriku batena, leinuko aitarena agian, izan behar du Lizarrako San Pedro elizako San Sebastianen Martiritza, une hartantxe ematen zen iluntasuneko errealismoaren adibide egokia.
== Binomio zail bat XVIII. mendean: artea eta fedea ==
Sartaldeko artea esaera sintetiko batean laburbildu beharko balitz, XVIII. mendea Estetikaren mendea izan zela esan beharko da hasieratik, betiere, neurketa bi aldetatik begiratuta:
* mende horretan Estetika zientzia filosofiko gisa jaio zenaren aldetik,
* eta arteak, erlijiotik estetikarantz abiatu zen pentsamenduaren eta bizitzaren sekularizazio batekin ados zegoen bidearen aldetik.
Ahaleginak egin ziren XVII. mendean –betiere, denbora ehunekoz neurtzeko ohiko gezur hori arretaz hartuta– frantses teorikoei esker artea bere egitekoaren arabera definitzeko: arteak “atsegin emanaz irakatsi” behar zuen. Halakoxea zen, Trenton eta Kontrarreformako idealetan inspiraturiko barroko artearekin iritsi eta lortu nahi zen helburuetako bat. Egia da, bai, gehiegizkoa edo nabarmen samarra izan zela artea, baina ez inola ere nabarmenkeria mesprezagarria, baizik eta baliagarria eta ugalkorra, sinestunen espirituarentzat. Berniniren eskulturetan enfasirik ukatu gabe, bere iruzkingile hoberenetako batek (Hibbard) zioen “Berniniren azken helburua funtsean ez zela eskultorikoa, espirituala baizik”.
Beraz, XVIII. mendea aurrera zihoan heinean, bikoteko horren izenetako bat deseginez eta disolbatuz zihoan. Irakastea baino garrantzizkoagoa izango zen atsegin ematea. Herri xeheak eta bere zuzendariek subkontzienteki hartutako arte-aukeretan eragin handiagoa zuen sentiberatasunaren eskariak adimenaren proposamenak baino.
Egia da, hasieran, Arrazoimenaren argitara setatsuki jotzeak, herria, Erdi Aroko izuetatik, sineskerien mamuetatik, aginpide hutsaren argudioetatik eta Inkisizioaren sinesgarritasunetik askatzeko balio izan zuela. Baita, erlijio gaietan, eszeptizismo hasiberri bat azkar iritsiko zela gizarte sekularrera ere. Historialariak luzatzen duen galdera da, sentimenen asebetetzeari pixkanaka lotzea eta galdera handi eta antzinako gai bikainenganako axolarik eza, ez ote dagoen artea beraren sustraietako nolabaiteko gainbeheran: gainbeheraz hitz egiten baitute gaur egun XVIII. mendeko artearen historialari asko eta askok.
Argitasunezko mendean Espainian eman zen hustasun artistikoaz hitz egin izan da, eta zalantzarik gabe iritzi gutxiesgarri honek beronen azterketa bertan behera uztera eraman du. Maila guztietako gertaera izan zen frantziar dinastia berriaren etorrerak eragindako gustuen aldaketa eta Espainiako sormen artistikoari nolabait ere lokartze bat eragin behar ziola esaten da, besteak beste, Goya jeinu aske eta hispaniar amorratu bat esnatu zen arte.
Laburbilduz esan dezakegu XVII. mendearen lehen hamarkadetatik mamitzen ari zen gizarte honen sakonean pentsamoldeen eta jokaeren ardatzak honela zehaztu daitezkeela:
* sinesmen tradizionalean krisialdi bat eman zen; arrazoimenaren arauak ezarri ziren misterio-zentzuaren aurrez aurre.
* Baina, paradoxikoki, atseginaren printzipioa lehen mailara igo zen.
== Arkitektura churriguereskoa eta rococoa ==
=== Estilo churriguereskoa ===
Jakina denez, churrigueresko izena, hainbat anaia ziren familia batetik dator, Churrigueratarrak,7 hain zuzen; hauetako hiru Jose Benito, Joakin eta Alberto gutxienez Gaztelan aritu ziren lanean XVII. mendearen azkenetik hurrengo mendeko bigarren herenera arte, erlijio arkitekturaren esparruan, batez ere.
[[José Benito Churriguera|Jose Benito de Churriguera]] (1665‑1725) izan zen garrantzitsuena eta berauxe hartu behar da izen‑emailetzat ere. Salamancako katedralaren (dorrea eta kupula) jarraipena eta herri bereko Clerecia (Josulagunen eliza) gidatu zituen 1693tik aurrera. Bere anaiekin Salamancako plaza nagusiko azken diseinuan esku hartu zuen. Egin zituen eraikinen arkitekturan neurritsua bada ere, Gaztelan, erretaula trazatzailerik barrokoenetakoa zen, honako hauek erabiltzen dituelarik:
* salomondar zutabeak,8 mahats‑hosto eta mahats‑mordoez estaliak,
* taulamendu mugituak,
* lorez eta igalizko markoztatzeak,
* mugimendu jarreran dauden aingeruak (Salamancako San Estebanen erretaulan, Segoviako Sagrarioaren kaperakoan, eta Plasenciako katedraleko erretaulan ikusten direnak).
Dena den, barrokoa gorengo adierazpenera eraman zuena [[Pedro de Ribera]] izan zen (1742), besteak beste, estipitea eta simetriarik gabeko ebakidurak zituen baketa handi gizenak osagai berri eta partikularrak erantsiz, non atariei ordura arte Europako arkitekturan ezezagunak ziren mugimenduaren eta edergarrien aberastasuna eman baitzien (Madrilgo Hospizioko ataria).
Churrigueraren zenbait diseinutan lotsati antzean azaltzen den estipitea –piramide zorrotz baten itxura duen eusgarria– Riberak hedatu zuen, harroina eta kapitela erantsita. Arkitekturazko paramentuei mugikortasuna eman nahiak estipete eusgarriaren konposaketa bitxi bat iradoki zion Riberari, fusteetan zati hauek dituela:
* lehenengo gorputzean buruz beherako piramidea,
* beste gorputzean kuboaren proportzioak,
* eta hirugarrenean jarrera zuta duen piramide tankerako gorputza.
=== Rococo estiloa ===
Kronologikoki rococoa, churriguereskoaren ondoren, barrokoaren azken alditzat har daiteke. Baina bi estiloen arteko mugak ezartzea ez da gauza erraza, besteak beste, penintsulako hainbat eskualdetan hainbat izaera izan baitzituen barrokoak. Andaluziako barroko bat bada, Churrigueraren garaikidea izanik ere, adreilu eta harri zurizko estalduraz musulman erara jokatzen duena; barroko katalan bat ere bada, europarraren arrastokoa; baita “pikor‑harrizko” beste barroko bat ere, Galizian bertakoa dena eta abar.
Churriguereskoa eta rococoa. Churriguereskoa arkitekturari eta bolumenetako plastikotasunari lotzen zaio, “erliebe ugari duen taillari” alegia, eta kanpo aldeko argi naturala eskatzen duela dirudi: erretauletan euskarriak eta hauen mentsulak aurrerago ekartzera jo zuen.
Rococoa, aldiz, euskarrien lautasunean, lerroen eta profilen jokoetan eta barruetako intimitatean adierazpide izatera jo zuen espiritua da.
Churriguereskoan simetria nagusi da; rococoan simetriarik eza gailentzen da:
* Gaztela indartsuan sortutako churriguereskoak, indar kementsua eta bizi oparoa iradokitzen du,
* frantziar gortean sortutako rococoak, grazia, emetasuna eta atseginzaletasun jarioak sorrarazten ditu.
Hispaniar penintsulan ulertu egiten da rococoa apenas itsatsiriko eskualdeak badirela ikustea.
Rococo estiloa eratzen duten osagaiak jatorri bat bera baino gehiagokoak direla dirudi. Rococoa bere jatorrian, neurri batean bederen, agian berehalakoa ez izan arren, diseinuan zenbait italiar arkitektoren ([[Gian Lorenzo Bernini|Bernini]], [[Francesco Borromini|Borromini]], [[Andrea Pozzo]]) lerromakur, landare eta fatxada ganbilen zalea da.
Arkitekturan mugimendurako joerak eman zion forma, rococoaren ezaugarririk berezkoena dela irizten den erretaula-oskolari. Frantziatik ekarria izan zen arrokaia, simetriarik gabeko profilarekin estilo berriaren bereizgarri izango zena. Zutabeei itsatsitako plakak dira kanpotik inportaturiko beste berritasun bat eta Oppenord eta Lepautre frantses arkitektoek asmaturiko apainketa-gaien grabatu bidez hedatu ziren. Bestalde, “apainketa honen alemaniar osagaia, apainketa txinatarra deitu ohi zaiona, garrantzia hartuz joan zen”.9
Barruko arkitekturan, rococoaren ezaugarririk ohikoena eta berriena, oraintsu esan dugun bezala, absidearen estalgarriari egokitzen zaion erretaula‑oskola da, esfera laurdenean diseinaturikoa. Bere ahurrean egokitzen da erretaula-tramankulua, eskultura-multzoak eta irudiak kokatzen ziren eszenatoki sakon baten modura, horrela antzerki‑izaera barrokoak berea duen efektu bisual eta plastiko berri bat lortuz. Hainbat tokitan saio batzuren ondoren, erretaula mota honen eredurik beteena Jose Benito Churriguerak egina ikusi zen, 1720 eta 1724 urte bitartean, Madrilgo Calatravatarren komentuko absidean. Inolako horma-hobia eta uztaitzerik gabeko estatuak altxatzen dira absideko mazoneria ahurrari itsatsirik.
Har dezagun gogoan, halaber, Berninik asmatu zuen erretaula-baldakinoa. Rococo artean izenda daitezke tenpleteak, erretaulatik isolatuta agertzen diren multzo horiek. Erretaula mota hori asko hedatu zen Gortean eta handik beste eskualdeetara igaro zen, osorik nahiz zatitan.10
Euskal Herriko hainbat eskualdetan barrokoa churriguereskoz ala rococoz jantzi zeneko denbora tarteen aldea ikusita, hemen ez zaigu batere erraza gure ohiko kronologia irizpideari leial eustea. Bestalde, gogoan hartzekoa da bertako eskulturagileen lanei dagozkien dokumentuetan dagoen urritasuna, mende honetan arkitektoen diseinuari eta mihiztatzaileen lanari funtsezko garrantzia ematen zitzaienez, hauen eskuetan uzten baitzen taillagileekin eta eskulturagileekin tratuak egiteko ardura. Hortaz, ez gara ziurtasunez erabakitzen saiatuko, oso nabarmenak direnak salbu, aipatzera goazen eraikin eta erretauletako eskultura-lan horien egiletasuna.
==== Nafarroa ====
Normala da churriguereskoa eta rococoa behatu nahi dituen historialaria elizetan barrura sartzea erretaulak kontenplatzera, edergarrietako berrikuntzak, zeren eta, hauexetan hartu baitziren ikusteko modu garbian. Batez ere, XVIII. mendea bete‑betean zen garai hartan eraiki izan ziren komentu‑elizetan ikusten da arkitekturazko egituren diseinatzaileek (Ordena Erlijiosoetako kideak normalean) ez dutela inolako goserik aurreko mendetik jasotako eskema tradizionalak hausteko.
;Churriguereskoa
Zalantzarik gabe, oraingoan edergarriz jori janzten diren egituretan eta euskarrietan oso nabarmen azaltzen diren ezaugarri barrokoen oharpenak aipatu beharko ditugu. Baina, churriguereskoa eliza barrutan hedatu zen oparotasun nabarmenez eta ausardia handienaz.
Nafarroan XVIII. menderako jada, barrokoa ganga, kupula eta beste arkitekturazko zatietan adierazten zen, oso lauak baina konposaketa dinamikoa duten erroleo modukoak osatzen dituzten zenbait igeltsuzko sareen bitartez. Ezin nabarmenago agertzen da hau, Tuterako Domingotar lekaimetan, Alesbeseko Portalean eta Cascanteko Erromesaren eliza berrian, adibidez.
Modu berean edergarriak kargatzeko joera Nafarroako bi dorre nagusietan azaltzen da: Tuterako katedralekoan eta Alesbesko Santa Eufemiakoan, baina erretauletan bereziki.
Nafarroan, XVIII. mende honetan, erretaulen taillatze-langintza gremio eta kofradietan antolatzen jarraitzen zuten. Tuterakoak nabarmendu ziren berritasun alderako zaletasunagatik. Erriberako hiriburu horretan, 1783an gotzain‑hiri bihurtu zen horretan Gurrea, San Juan, Viñes, Sola eta Serranotarren lantegiak ari ziren lanean eta erretaulen hitzarmenak egin eta ikonografia osatu ahal izateko, irudien eskulturagileekin eta oihalen margolariekin azpi-hitzarmenak eginez jarduten zuten lantegi hauek eta delako egitasmo hauek ordaintzeko ez zuten nagusi eta mezenasen beharrik izan.
;Rococoa
Beste zenbait lekutan bezala, Nafarroako Erriberan barroko soilaren klasizismo aldia igaro ondoren, XVIII. mende aldera, aldaketa bat gertatu zen Barrokoaren “apaina” deritzonaren aldera, bi aldi desberdinetan hedatuko zelarik:
* lehengoan XVII. mendearen azken hamarkadetan hasitako apainketa joerak jarraitu zuen, Churrigueraren lanean inspiraturikoak;
* bigarrenean, Nafarroak ordain eskasa eman zion: rococoarena. Espiritu horri erantzun ziona, berehalako batean neoklasizismoari bideak irekitzeko izan zen.
;Tutera
[[Fitxategi:Tudela - Iglesia del Carmen (Filipenses) 2.jpg|alt=Tuterako Karmengo elizaren erretaula barrokoa|thumb|Tuterako Karmengo elizaren erretaula]]
Tuterako [[Karmengo eliza eta komentua (Tutera)|Karmenen elizako erretaula]]. [[Neoklasizismo]] alderako aldaketaren hasiera, aurreko atalean jardun dugun Frantzisko Gurrea Casadoren lana den Tuterako Karmengo erretaulan suma daiteke jada. Aldi hau, aurretik eraikiak ziren elizen eraikuntza osatzeko dorre batzuk altxatzen zireneko garaia da. Barrokoa gainazalen apainketan iritsi zen bere gailurrera, klimaxera; nahiz lerromakurrak izan igeltsuak eskaintzen zituen erraztasunak egiaztatzean.
[[Predikarien Ordena|Domingotar]] lekaimeen komentuko erretaula. Churriguereskoaren ezaugarri den landare-formen loraldi harrigarri hori Tuteran ikusi zen goizenik, Domingotar lekaimeen komentuko erretaula nagusian, hain zuzen ere.11 Esana dugu jada, manierista ukituko bere erretaularen eraikuntza 1623an hasia zela, baina erretaula bera 1685ekoa dela. Hau ere Frantzisko Gurrea Garziak diseinatua delarik, badirudi Madriletik eraldatua izan zela une hartako gustu abangoardistaren arabera.
Gorputz bakarreko erretaula dugu hau, Berdusanen zazpi margolan markoztatzeko zeregina duena, hostotza fineko lau mentsula gainetan kokaturiko salomondar ordenako zutabe erraldoien eremu batean. Landare apainketa hau panel eta euskarriei itsasten zaie: salomondar zutabeetan sare trinko bat osatzen dute, berauen berezko kiribilak desagertzeraino ere iritsiko direlarik.12
Santa Ana kapera. Baina, estilo berri hau bereziki ikusgarria katedraleko Santa Ana kaperan agertu zen, horretarako beste aurreko kapera bat erabili zelarik. Lanak Joan Lazkano eta Joan Estanga arkitektoen diseinuaren arabera 1716an hasi eta 1724an amaitu ziren.
Oinplanoa oktagonala du eta fatxadan horma-ataletan txirlez estalitako horma-hobiak darraizkio, eta beroien gainera zuzenean igotzen diren tondoak petxinetan; zortzi leihoz markaturiko danbor-kupula batez estaltzen da, Rafaelek Erromako Popoloko Santa Marian eraiki zuen Chigi kapera imitatuz.
Honen apainketa oparoa, marmol oktogonaletan eta dena estaltzera egiten duen gaineko polikromiazko igeltsuetan oinarritzen da; gai geometriak dituen armazoi bat ikusten da eta bertan zeregin garrantzizkoa duten xaflatuak, eta horren gainean aingeru eta kerubin piloak, itxurazko errezelak, hostotzak eta lore kordak azaltzen diren.
Horrez gainera Kaperan Familia Santuari, sartaldeko Eliz Gurasoei eta Ebanjelariei eskainitako egitarau ikonografiko korapilatsu bat garatzen da.
Oparotasun bera ikus daiteke kaperako sarrerako atearen apainketan. Kanpotik eraikuntza adreiluzkoa da, harrizko zenbait osagai badituelarik.13
Espiritu Santuaren kapera, Tuterako katedralean, 1737 eta 1739 bitartean eraiki zen aurreko bi kaperen lekuak elkartu eta Epistola aldeko habearteari itsatsirik, tarte horretako zati bat arma gangaz estalia gelditu zen eta bestea berriz linternadun kupula arrauzkaraz. Baina, benetan barrokoa eta deigarria bere igeltsuzko apainketa oparoa da, eta, Santa Ana kaperako egitarau ikonografikoaren aldean oso bestelakoa ez delarik, apainketa modu hain geometrikoa ez izatea du bereizgarri.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Tuterak, XVIII. mendean barrena, jaiera handiko nagusi eta mezenasen eskariei erantzun beharrez, barrokoaren ugaltze bidean, zenbait elizetarako ale bikainak eskaintzen jarraitu zuen:
San Jose eliza. Tuterako kolegio‑eliza birmoldatu zuten Jose eta Antonio del Rio anaiak arduratu ziren (1749. aldera) apainketa oparoaz Josulagunen eliza (gerora San Jurgi parrokia) “eguneratzen”, jada rococoa aldarrikatuz.
Mariaren alaben Lagunartearen eliza izan zen birmoldaketa nabarmenena izan zuena; rococoaren presentzia azaltzen da esfera laurdenetan, irudiak eta margolanak baitaraturik dituzten laukien profiletan eta aurrekoak haina akidura sorrarazten ez zuen apainketa osoaren grazia atseginzaleetan.
Lekaime Kaputxinoen eliza. Nafarroako Erriberan, arkitekturari dagokionetan, azken barrokoaren erakusle on bat da lekaime Kaputxinoen Tuterako eliza ere. Adreiluzko fatxada agertzen du XVIII. mendearen erdialdera eraikitako honek mugimendu handiagoa du, aurreko aldiko komentuetako fatxada rococo jatorraren aldaera izanik, atarietako eta horma‑konketako taulamendu makurrei eta azalera osoa zeharkatzen duten moldura lerronahasiei esker.14
;Corella
Arrosarioaren eliza. Tuteratik Corellara jauzi eginez gero, 1657an eraikitze lanak hasitako Arrosarioko elizan konturatuko gara oraindik oso mamitsuak eta beren trataeran gutxi landuak diren lehenengo igeltsuzko lan barrokoak azaltzen direla, erlaitzetan eta elizaren beste leku jakin batzuetan itsatsirik.
Eliza honi sakristia erantsi zitzaion eta Arguedasko eliza bere garaikidearekin batera barrokoaren eredu da. Biak ere, saskigintzako lanak imitatzen dituzten igeltsuz apainduak daude, Yugoko Ama Birjina deritzanaren elizako gurutzaduran hedatzen direnen antzekoak.
Mikel Donearen eliza. Urte horietan bertan, XVIII. mendearen lehen herenean Mikel Donearen parrokiako hiru habearteak gurutzaduradun igeltsuzko landare eta aingeru apaingarriz estali ziren eta taillatze lanak Joan Antonio Gutierrez eta Pedro Onofrek egin zituzten. Maisu horiek berak izan ziren erretaula nagusiko nahiz bertako irudigintzaren arduradunak.15
Hasierako kanpaina batean, 1696an, churriguereskoaren eztanda horretan zenbait ertilari jardun zen inguru eta garaiko gustu orokorrari aurrea hartuz, besteak beste, Joan Martinez, Santiago Raon eta Joan Antonio Jimenez Romano. Jose Benito Churriguera bere Madrilgo erretauletan bistaratzen hasi zenaren ildotik. Aldi horretako ia erretaula guztietan bezala, oraingo honetan lan arkitektonikoak haratagoko garrantzia zuen, ikonografiarekin alderatuz.16
Alesbeseko Santa Eufemiaren eliza bere osotasunean XVIII. mendeko eraikina da, aurretik izandako eliza baten oinplanoa aprobetxatuz gurutze latindarra aukeratu bazuen ere.
Eraikin-lanak 1716an atera ziren jendaurrera eta urte horretan bertan Antonio Olea, Alfaroko maisua azaldu zen haien arduradun.
Corellako San Migel parrokiako maisuetako batek, lehendik aipatua dugun Joan Antonio Jimenezek, “eraikinaren traza” ere egin zuenak, garrantzi handiagoa izan zuen, dokumentuen arabera. Bere gidaritzapean hartu zituen, 1725ean, lau urtetan amaitzea lortu zuen gurutzadurako lanak.
Habeartea 1728an hasi, Anaia Luis Tafallako kaputxinoaren planoarekin eta Jose Arizmendi hargin‑maisuaren esku hartzearekin hasi zen eraikitzen, eta azkeneko hau arduratu zen sakristiaz eta erortzen ari zen kupularen berreraikuntzaz, 1734 eta 1736 bitartean.
Zabalera baino garaiera handiagoko duen habearteak, ilargixkak dituen kanoi‑erdiko gangaz estalitako hiru tarte ditu, eta saihetsetako bi kaperez gain: Ebanjelio aldetik bata eta honen kontrako aldean bestea. Egitura honen gainean igeltsuzko apainketa barroko bat garatu zen, Tuterako katedraleko Espiritu Santuaren kaperakoaren antzekoa.17
Karmeldar oinutsen eliza, aldiz, berea eraikuntza-data berantiarra (1754‑63) izan arren, eta erdiko paramentuaren bukaerako frontoi kurbatua kenduta, aurreko mendeko komentuen eskema bereri jarraitzen zaio.
;Sorlada (Lizarra)
San Gregorio Ostiakoaren santutegia. Ebroren Erriberatik ez oso urrun, Lizarrako merindadean, Sorlada baserriaren barrutian, mendiaren gainean kokamen hartuta aurkitzen da San Gregorio Ostiakoaren santutegia, 1044an Logroñon hil zen Ostiako kardinal santuaren hilobia XIII. mendean aurkitu zutenean erromes leku bihurtuz joan zen erromaniko aurreko antzinako ermitaren ordezkoa dena. Oraingo eraikina laurogei urteko lanaren emaitza da, orain daukan rococo itxura emanaz hasi 1694an eta 1771ean bukatu zena. Bere alderdirik garrantzizkoenak: ataria, dorrea, eta bere gelatxoa duen burualdea dira.18
Ataria egin zuen Bizente Lopez Friasek, Nafarroako hainbat elizatan egin zituen igeltsuzko apainketa-lanak medio, ospea hartu zuen Lizarrako arkitektoak berak. Hemen, gertuan duen Vianako Santa Mariaren atarian inspiratu nahi izan zuen. Bere ereduaren arabera, exedra erako ataria du eta esfera-laurdenean amaitua. Hormaren ahurtasuna, hegal handiz elkartutako eta azpil eran zabaldutako bi solairutako erretaula dela ulertu zuen, zeinetan Vianako euskarri klasikoak, bere kiribiletan bildutako lore‑uztaiak dituzten zortzi zutabe salomondarrez ordezkatu ziren: beheko solairuaren alde bakoitzean hiruna, mentsula sendoetako frisoetan ezarriak, eta beste biak zaindari santuaren irudiaren horma-hobia uztaitzen dutela. Txartelak, armarriak eta irudiak betetzen dituzte barruti guztiak, landare gaiak nonahi direla.
Dorreak, atariaren ondoren eraikia izan behar du, Joan Larrearen ardurapean. Hargin-lan bikaineko erakina da, barroko neurritsu erakoa, txikiagotuz doan oinplano gainean hiru gorputzez osatua, eta, hiru ordena klasikoen arabera, angeluetan diseinaturiko pilastrak itsatsiak dituena.
Elizaren barruan sartzen bagara, diseinu plastikotik begiratuta, harrituta uzten du habearteari eman zitzaion garbiketa neoklasikotik aske geratu zen kapera nagusiak.
Burualdea, Anaia Jose San Juan de la Cruz zeritzanaren trazari jarraikiz eraiki zen honi, egitura hirugingildun eman zion esfera-laurdenekoekin, multzo osoa, danbor airoso baten gainean kupula oktagonal eder batez erdiratu eta koroaturik.
Ez da oso urruti Errenazimentuko eraikin handien oroitzapena; baina barrokoaren ikusgarritasuna nonahi eta bere zati guztietan azaltzen da:
* barrunbea betez kupula-danborreko leihateetatik sartzen den argitasun distiratsuetan;
* hirusta itxurako gurutzaduraz lortu den alderdi eszenografikoan;
* edergarrien arrokaia osatzen duten era askotariko igeltsuzko sortetan;
* gangetako gailoietan ezarritako nitxoetan, petxinetan eta horma-ataletan kokaturik dauden imajina konplexuetan;
* aldare nagusiaren atzealdean irekitako erlikitegi-ganbaratxoan.
Egituren, argien eta urreen antolaketa harmoniatsu bat eratzen da horrela, barrunbe hau Nafarroako rococoaren multzorik erakargarrien eta liluragarriena bihurtuz.
;Iruñeko Merindadea
Ugari dira eliza barrokoak Iruñeko merindadean ere. Adibide batzuk baizik ez aipatzearren, gogora dezagun sarritan ematen direla aurreko elizen birmoldaketak.
Beste batzuk, aldiz, ia oinplano berrikoak bezala hartu behar dira, esaterako Azpilkuetako (1751‑52) San Andres eliza, Michoacan‑eko (Mexiko) gotzaindegiaren diruz eraiki izan zena.
Beste zenbaitetan berriz, rococoa alboko erretauletan azaltzen da erakusgai, Carcarreko Tomas Martinez arkitektoak trazatu zuen Eneritzeko (1762‑63) Santa Katalina eta San Martzialen erretauletan adibidez.
Eliza barroko zabala den Iturmendiko elizan orduan (1750) eraiki ziren bere gurutzadura eta burualdea, Martin Karrera (1758) gipuzkoarraren trazaren arabera.
Garesen garrantzitsua da San Pedro parrokiako birmoldaketa, eta baita herri bereko Hirukoiztarren komentuko multzoa ere, neoklasizismoa aldarrikatuz.
Iruñeko hirian estilo berri honetakoak dira:
* artzapezpikutegi Jauregia,
* San Joan Seminarioa,
* eta San Zernin parrokian eraikiak dauden kapera barrokoak.
===== Kanpandorreak =====
Nafarroan ez dira falta barroko estiloaren adierazle ederrak, hemen aipatu eta gogorarazi behar diren XVIII. mende honetan eraikitako kanpandorreak.
Erriberan, kanpandorreak harria eta adreilua nahasian erabili izanak bereizten ditu; hauetan nabarmena gertatzen da mudejarren tradizioa. Bereziki eder eta bikainak dira aurrez aipaturikoak:
* Tuterako katedralekoa, Domingo Gil eta Jose Ezkerrak 1682an hasitakoa,
* eta Jose Ezkurrak berak eraiki zuen Alesbesko Santa Eufemiarenekoa.
Gehienetan, aurreko aldietako oinarri prismatiko garai baten gainean altxatzen den kanpai-gorputz bat izan ohi da.
Lizarra aldeko eskualdean. Dorre horietan Logroñoko Santo Domingo eta Santa Maria la Redondakoaren eragina ikusi nahi izan da. Hauek, kanpai gorputz oktagonaletan amaitzen baitira:
* erdi‑puntuko arkuak dituztela,
* eta idi-begiak pilastra tartetan,
* kupula burutsu eta liternaz amaituz,
* beste erdi‑puntuez hornituak
* eta kiribildura eta piramide bidez eginiko apainketa aberatsa.
Zenbait aldagai dituzten arren, modu horretako adibideak ikusi ohi dira Aguilarren, Desoion, Deikaztelun, Andosillan, Carcarren eta abarretan; San Adriangoak ezaugarri rococo bat erakusten du.
Erriberriko merindadean badira adreiluzko barroko aldiko dorre batzuk, mudejarren trazeriaz janzten direnak: Funes, Milagro, Miranda eta abar.
Kantabriar probintzietatik gertueneko beste zenbait lekutan, maisu gipuzkoarren eragina sumatzen da; esate baterako, Inazio Gorriaran maisu donostiarrak diseinaturiko Iturmendiko San Migel dorrean (1753).
==== Erretaulak eta aulkiteriak ====
Oraingoan Nafarroako elizetan sartu eta erretauletako arteari so eginez gero, kanpoko maisu batzuen eragin bultzatzaileaz ohartuko gara lehendabizi. Halakoa behar zuen izan mende horretan gertatu zen erretaulen eskariak, non, gauza ziurra dirudien aipatutako Tutera inguruko ertilariek ezin izango ziotela hainbeste eskakizuni erantzun. Corellan, esaterako, Aragoiko, Andaluziako eta Murtziako beste ertilari batzuk onartu behar izan ziren erretaulak egiteko ala apaintzeko.19 Gauza jakina da, Lesakako komentu batzuetan ere, laster aipatu beharko ditugu eragin handia izan zuten kanpoko maisu batzuen esku-hartzeak.
Agoizko San Migel parrokian, beste erretaula nagusi handi batek ordezkatu zuen Joan Antxietak 1584an hitzartu zuen erretaula; erretaula horretatik, bere tokian esan genuen bezala, taillatutako zenbait ohol gorde dira eguneko erretaularen idulki txikian, bankuan eta kaleetan. Eguneko erretaula nagusia 1745 eta 1748 bitartean eraikia da Jakako Juan Tornés eskulturagile eta erretaulagilearen eskutik. Bankuko lau mentsula handiengatik nabarmentzen den eraikuntza da, zeinaren gainetik altxatzen diren erretaularen bi solairuak, hiru kaleak eta atikoa artikulatzen dituen kapitel konposatuzko lau zutabe erraldoi kalostradunak. Kaleen artetik gehien ikusten dena zaindariaren baldakinoa duen erdikoa da.
Juan Tornés beraren lana, Agoitzekoaren oso antzekoa da, Irunberriko erretaula, 1748an egile ahazturen baten Errenazimentuko ikonografia baitaratzeko eraikitakoa.
Erriberriko merindadean eta XVIII. mendeko arkitekturari dagokionez, funtsezko atal gisa adierazi izan da lehendabizi, XVII. mendeko azken urteetan eta XVIII.aren lehen erdialdean Birjinari eskainitako ermitena, eta garai horretan eraikitako komentuak gainera.
Trantsizio aldi horretakoak dira beste zenbait erretaula:
* Caparrosoko nagusia,
* Larragakoa, Fermin Larrainzar, Iruñeko arkitektoak diseinaturikoa.
Lizarrako maisuek esku hartu zuten Erriberriko merindadeko erretauletan, esate baterako:
* Dionisio Bilodakoaren Sortzez Garbiarenean,
* Faltzesko Arrosarioarenean, Neoklasizismo alderako rococo estilo garbitu batean gainera,
-Erriberriko20 frantziskotarren Komentuko San Frantziskoren estigmatizazioaren erliebean, 1779an Lucas de Menak egindakoan.
Aulkiteriak. Erriberriko merindadean bertako zenbait tokitan aulkiteria interesgarriak, erliebe ugari eta barroko aurreratuak, rococo alderakoak ere ikus daitezke: Mendigorrian, Uxuen, Caparroson eta abar.
==== Gipuzkoa ====
;Elizak
Gipuzkoan XVIII. mendean oinplano berri gainean eraiki ziren elizak ez direla bost baino gehiago izan esan daiteke; hain zuzen ere, honako parrokia-elizak:
* Donostiako Santa Maria (1742),
* Andoaingo San Martin (1758),
* Eskoriatzakoa (1759),
* Pasai San Pedrokoa (1763),
* Loiolako Santutegia.
Aitzitik, ez dira gutxi churrigueresko eta rococo estilo berriaren arabera apaintzen diren atariak, koruak eta batez ere, erretaula berriak dituzten kaperak. Halakoa izan zen mende horretan arkitektura zibilak iritsi zuen garrantzia, non atal berezi bat mereziko baitu.
Loiolako San Inazioren Santutegia. Euskal Herriko eraikuntza barrokorik handiena eta, bertako arkitektoengan sortu zuen eraginagatik, inolako zalantzarik gabe garrantzizkoena ere badena, eliza aparta eta ikastetxe galant bat bere baitan dituen Loiolako San Inazioren Santutegia da.
Loiolako San Inazioren jaiotetxearen jabeak, 1681an, Alcaziñasko Markesak ziren; eta hauek Loiolako maiorazkoa zena ez zatikatzeko eta ez besterentzeko ardura zeukaten. Austriako Mariana anderea, Erregina Amak, josulagunak eraginda, inola ere, leku horretan santutegi handi bat eraikitzeko nahia agertu zienean baino ez zuten erabaki “saldu, ukoa egin eta delako etxe ohoragarriaren eskualdatzea, bere Maiorazkoarengandik bereiziz...”, beraren eskubideak erreginari emanaz, eta zenbait baldintzetan aipatu helburuarekin etxearen eta bere lurren Zaindaritza erreginarengana eskualdatuz.21
Konpainiaren Fundatzailearen jaiolekuan bertan eraikitako Santutegia izanik, ulertzekoa da Institutu bereko kideak izatea hainbat herrialdeetan, eta batez ere Indiak deritzanetan eraikin lanak ordaintzeko baliabideen bila ibiliko zirenak, eta Erroman bizi zen Joan Pablo Oliva, Nagusi Orokorra izatea, bere aginpide eta aholkuez, diseinuaren egilea nor izango zen eta zein eratara eta baldintzatan burutua izan behar zuen erabaki zuena.
Berniniren ikasle izan zen Carlo Fontana italiar arkitekto ospetsua arduratu zen eraikinaren planoak egiteaz, Santua jaio zeneko Dorretxea bere barrenean hartzeko, baina guztiz aske uzteko baldintzapean; baldintza hau ez zen bete. Fontanak, onartu eta Loiolara22 bidali ziren planoak diseinatu zituen, baina inoiz ez zen etorri, funtsezko aldaera batzuk eginez, bertako maisu sonatuen bidez burutu ziren lanak zuzentzera edo in situ gainbegiratzera.
Johannes Begrand josulagun flandestarrak zuzenduak izan ziren 1688an lur‑berdinketa eta zimenduak jartzeko lanak. Gidaritza-lanak, 1693an, Martin Zaldua euskal maisuak hartu zituen. Asteasun jaioa zen Zaldua (1654‑1726), Loiolako eraikuntza-lanetan denbora osoko maisu nagusi sartu zena zuzenean 1693an.23
Fontanaren planoetan, eraikinaren oinplanoak, hegoak zabalduriko arrano baten itxura iradokitzen du. Delako planoei lotzeko erantzukizuna zorrotza bazen ere, arkitekto italiarrak aurreikusi ez zituen gure herriko baldintza klimatikoek beharturik, zenbait aldaketa egin ziren.
Ikastetxearen eraikuntza ezkerreko hegaletik hasi zen,24 elizan lanean jarduten zen bitartean josulagun elkarte txiki batek lehenbailehen bertan jarri beharko baitzuen bizitzen.
Elizan, beronen erdiko biribilunea eraikitzen ari ziren eta baita eraztun itxurako habeartea ere –dirudienez, Martin Zalduaren zorioneko asmakuntza izan zen–, Fontanaren planoak aldaturik.
Lanen gidaritza 1719an Oiartzungo Sebastian Lekuonaren (1662‑1733)25 eskuetara pasa zenean, arazo larri bat agertu zitzaion honi elizaren egitura biribila, bere arku eta gangak eta arkupe zabalari heltzerakoan.
Orduan Salamancako katedraleko maisu nagusiari, Joakin Churriguera arkitektoari, deitu zitzaion kontseilu eske. Churriguerak egun batzuk igaro zituen Loiolan eta elizako arkuen arazoa konpontzeko bere aholkua erabakigarria izateaz gainera, arkupeko tinpanoari eman zitzaion benetako churriguereskoaren izaera zehaztu egin zuen, erdian armarria, bi aldeetan kalostrak, eta bertako taillagile askori eman zitzaion apainketa sakona zituela.
Diametroz 20 m eta eraztun itxurako habeartean 33,50 m-tara zabaldutako elizaren biribiluneko esparrua, marmol beltzeko zortzi arku ausartez mugatua dago, lau zabalagoak eta garaiagoak ardatz nagusietan, eta hauen artean txandaka, beste lau makurragoak eta estuagoak, denak ere friso dotore batez koroatzen direnak.
Bigarren solairua marmol argiagoko danbor zabal eta garai batek osatua da, gerra‑gaiez apainduriko frisoa duela zokaloan eta zortzi leihate berdin lurrin‑ontziz uztaiturikoak, dena marmolean landua.
Lekuona 1733an hil zenean, eraikuntza-lanetan Inazio Ibero (1694‑1766) azpeitiarrak ordezkatu zuen.26 Loiolako Santutegiko lehen maisuaren lanaz gain, Inazio Iberori esker ditugu eraikuntza eta erretauletako lan ugari eta garrantzizkoak. Berak eta bere seme Frantziskok egin zituzten “une hartako hirietako birmoldaketa eta eraikuntza hidrauliko hoberenen enkarguak, eta peritutza, tasatze eta lur‑neurketak bereganatu zituzten, eta baita probintzia osoko komunikabide bizien norabideen trazaketa ere”.27
Frantzisko Ibero (1725‑1795) Churrigueraren eraginarekiko bereziki sentikorra izan zen eta elizaren eraikuntza bere amaiera arte gidatu zuen. Linternako lanak egin ziren 1731 eta 1734 urte bitartean. Pinakulua errematatzen duen eta 65 m-tako garaierara iristen den gurutzea, 1735ean, urriak 25ean jarri zen.
Data horretatik abiatuta danborraren eta laranjaerdi-formakoaren apainketari heldu zitzaion, arrosa tankerako marmol landuzko pabiloi azpiak erregeen ezkutuez jantzi ziren eta Bertuteen alegiazko zortzi estatua handiz apaindu.
Aldareetako eta erretauletako lanei 1739an eman zitzaien hasiera.
Erretaula nagusia eta bi pulpituak Inazio Iberoren diseinuaren gainean eraiki ziren. Lau salomondar zutaberen titakadura lan fina (alde bakoitzeko bina, baina zeiharka jarreran jarrita), hirugingildun arkuak nitxoetan, margo ugaritako marmol bitxizko mosaiko horretako hainbeste eta hain finki landutako ale ugariek erakusten dute Iberotarrak Churriguerarekin izan zuten harremanaren eragina. Erdiko nitxoan 1758an jarri zen zaindariaren estatua, Frantzisko Bergara valentziar eskulturagilearen lan bikaina, ikusiko dugun bezala.
Gerora jarraituko zuen beste erretaula, aldare, sarrerako burdin hesi, aldareetako eta arkupeko estatuekin eta abar.
Ikastetxea. Eraikinari dagokionez, eskuinaldeko hegala bukatu gabe gelditu zen, josulagunak 1773an Espainiatik boteak izan zirenean. Lanak, XIX. mendean zehar, geldialdi asko eginaz jarraitu ziren, eta 1885ean azken bultzada emanda, 1888an amaitu zen eraikuntza. Elizaren bikaintasun barrokoaren aldea handia da inguratzen duen Ikastetxearen soiltasun ia herreratarraren ondoan.
Erabaki ausarta izan zen baina asmatu egin zuen elizako Erretoreak, Fontanaren planoetan patiotarako izendatuak ziren bi leku zabaletan harrizko eskailerak(alde banatan bata) jartzeko erabiltzean. Beren eskailburuetan santu eta Aita Santuen estatua handiak jarri ziren gero. Harrizko eskailera dotore horiek, jangela aurrea, jangela, liburutegia, sakristiak eta hiru klaustroek edertasunez harrituta uzten duten multzoa osatzen dute, eta harmoniaren zentzua handitasun soil baten gustuarekin nola elkartu daitekeen erakusten. Otto Schubert‑ek “espainiar lur-azaleko josulagunen monumenturik distiratsuena” izendatu zuen.
Donostiako Santa Maria basilika. Gaurko Koruko Andre Mariaren basilikak hiri honetako parrokiarik zaharrenetarikoa dela dirudi. Dokumentuetan azaltzen denez, leku horretan Urgull mendiaren magalean, bat bestearen atzetik Birjina Mariari eskainitako elizak izan omen ziren, XII. mendetik hasita hiri honek nozitu zituen suteen ondorioz desagertuz joan zirenak, azkenekoak 1575ean eta 1688an Mota zeritzan gazteluko bolborategiko bi leherketen ondorioz. Koruko Andre Mariaren eta San Inazioren babespean 1728an sortutako Caracasko Errege Konpainia Gipuzkoarra bere zeruko zaindariari eliza berri bat eraiki beharrean gertatu zen.28
Lanak 1738an hasi ziren, diseinuaren begirunez klaustro gotikoa eta alboko etxeak bota beharrean gertatu zirelarik. Bere lehenengo arkitektoak, Pedro Inazio Lizardi29 eta Migel Salezan izan ziren eta hauek joan beharrean gertatu zirenez, Loiolako Santutegiko arkitektoaren seme Frantzisko Iberok ordezkatu zituen. Beronen eraikuntza 212.000 peso kosta zen eta ofizialki 1774an inauguratu zen.
Azaleran 2.773 m betetzen ditu. Barrutik baditu luzeran 55, 50 m eta 32,70 m zabaleran, eta 28 m garaieran (ganga jarraituraino eta 35 m laranjaerdi-formako loroiraino). Barruan 4.000 lagunentzako edukiera du. Barrokoa da bere estiloa, halakoxe rococo kutsua duena, atarian hobeto ikus daitekeenez.
Areto oinplanoa eta garaiera bereko hiru habearte dituena dugu, baina gangak gotikoak izaten jarraitzen dute, garaiera handiko pilastrez eutsitakoak, kapitelak kapitelen gainetan jarriaz disimulatzen saiatu ziren arren.
Barruan badira churriguereskotik eta rococotik hasi eta neoklasikora arte doazen kapera eta erretaulak. Multzo aberats eta harmoniatsua da horren ondorioa, eliza honi gipuzkoar hiriburuko elizarik ederren eta dotoreena izatearen sona eman zaio.
Andoaingo San Martin eliza. Indiano eskuzabal batek ordaindutako beste eraikin bat Andoaingo San Martin eliza dugu. Historia honen datu guztiak A. Manuel Lekuonak ikertu eta aztertuak dira.30 Andoainen jaioa zen [[Agustin Leitza]] eta Latijera, Peruko Erreinuko Kapitain Jeneralak, 1756an jada agindu zuen eta 1763ko abuztuaren 19an hil baino pixka bat lehenago bere testamentuan baieztatu, halaber, bere ondasunetako zati handi bat bere jaioterriaren aldeko beste eskaintzen artean, hiribilduko herri plaza eratzen zihoan lekuan aurrez aurre altxa behar zen parrokia berri baten eraikuntzarako erabilia izan zedila. Behar haina lur erosi zen eta A. Manuel Larramendi euskaralari sonatuaren kontseiluz, egitasmoaren diseinua eta obra, urte horietan Loiolako Santutegiaren lanen bukaera bere gain zuen Frantzisko Ibero maisuari eskatu zitzaion.
Badirudi arkitektoaren traza, Lucas Longak Elgoibarko elizan hartu zuen oinplano gurutze latindarrari jarraitzen zaiola, baina Andoainen Frantzisko Iberok, dorreaz gainera, bost tartetako arkupe luze bana erantsi zuen habeartearen luzeran.
Eliza berriaren eraikuntza 1759an hasi zen, Buruntza mendiko harrobiko harriez, eta 1770ean bukaturik zegoen jada. Frantzisko Iberorekin hargin* eta eskulangile-talde espezializatu handi batek esku hartu zuen, Frantzisko Azurmendi taillagilea jardun zelarik aldare nagusiko oskolari azken ukituak ematen eta Arrosarioko Andre Mariaren albokoa eraikitzen.
Karmengo Andre Mariaren beste albokoa egiteaz Frantzisko Ugartemendia arduratu zen, Azurmendi beraren diseinuaren gainean.
Sortzez Garbiari eta San Agustini eskainitako beste alboetako bi, hurrenez hurren, Jose Inazio Lavi eta Ugartemendiaren diseinuaren arabera gauzatu ziren.
Arkitektura mailan emaitza sendo eta trinkoa da, eta bere barrokotasuna ez da barrunbean bilatu behar, apainketan eta kanpandorrearen estiloan baizik. Eraikinaren fatxada bete eta ataripea sortuz altxatzen den kanpandorrean alegia. Eliza 1770ean inauguratu zen, dorreari azken ukitua ematea besterik falta ez zenean.
Eskoriatzako San Pedro eliza. Beste behin ere, indiano eskuzabalen dirua izan zen, hondamen-zemaika zegoena ordezkatzeko, oinplano berrian eraiki behar izan zen Eskoriatzako elizaren gastuak ordaintzeko erabili zena. Hiribildu hau Calahorrako elizbarrutiari zegokionez, gotzaindegitik behin baimena ateraz gero, Martin Karrerak31 egin zuen 1759ko lehen hilabeteetan eliza honen diseinua, ziur asko egun horietan harremanetan zegoen Inazio Iberoren aholkuak entzun ondoren. Eliza berriaren sagaratze-meza ospa zitekeen 1762aren azken aldera jada, baina lanak ez ziren hamarkada horren amaiera arte bukatu.
Eliza. Ia ezin esan daiteke bere oinplanoa gurutze latindar erakoa denik, zeren eta bere besoak oso sakonera txikikoak baitira. Fajoi‑arku eta arku toralen euskarriak kapitel dorikoen pilastretan ezarriak dira. Elizak presbiterioa poligonala du, eta lau tarte, gurutzadura eta koroarena kontuan hartuz gero. Kanoi‑gangak ilargixkadunak dira eta aldare nagusiaren aurrea ertz‑gangaz estalia. Petxina gainetan atseden hartzen du gurutzadurakoak. Barrunbe honek ia ez du apainketarik.
Tenpluaren oinetan kokatua dagoen dorrea da XVIII. mendearen erdialdeko giroan gaudela sentiarazten diguna; bere egituran Elgoibar eta Andoaingo ereduei jarraitzen zaie, habeartearen paraleloan bi aldeetara arkupeak dituela.
Pasai Donibaneko eliza. Pasai Donibaneko parrokia-eliza da Gipuzkoan oinplano berrian eraikitako elizen adibide bakarretakoa. Jose Lizardiren plano bat txikiegia zelako eta Inazio Iberoren beste bat garestiegia zelako bazterrera utzita, egun haietan Tolosako Santa Mariaren kanpai-horma eta dorreetan ari zen Martin Karrerari deitzea erabaki zen azkenean. Eraikuntza-lanak 1763an hasi eta Martin Karrera 1768an hil zenez, lanak bere seme Manuel Martinek (1742‑1804) jarraitu eta amaitu zituen, 1774an.
Elizak, alderdi batzuetan Herriko eliza kolumnariaren eskema jarraitzen du:
* pilastraz eutsitako gurutze-gangak;
* garaiera bereko hiru habearte, erdikoa besteak baino zabalagoa;
* hiru tarte;
* presbiterioa;
* korua, oinetan;
* bitxia bada ere, baoak gutxi: bi leiho hegoaldean; beste batzuk gezilehio modura dorrearen aldetik, leiho bat koruan eta beste bat presbiterioaren saihetsetara.
Deigarria da barroko airea oraindik arnasten den garaian eraikitako eraikin honen soiltasun eta apaltasuna, esate baterako, bere garaikidea den Donostiako Santa Maria elizaren aldean.
Dorrea elizaren eranskina da eta egokiago datorkio kanpai-horma deitura, Martin Karrera bere diseinatzaileak esan zion moduan.
;Atariak
Euskal Herria XVIII. mendean ez zen nabarmendu eraikuntza berri ugaritan, ez nolabait ere, zabaltze, berriztatze eta lehendik egokitzapenetan zirenetan bezainbat. Egokitzapen eta osatze hauek azken batean, eliza atarietan gauzatu ziren, estilo berri baten eta gustu berri baten adierazpenak horretan sumatzen baititugu.
Hernaniko San Joan Bataiatzaileren ataria. Gipuzkoan, horren adibide garbi bat Martin Zalduak, 1707an, Loiolako eraikinean ari zen bitartean, Hernaniko San Joan Bataiatzailea parrokiarako diseinatu zuen fatxadan aurkituko dugu.
Fatxada angeluzuzen bat da, frontoi triangeluar bati eusten dioten bi pilastra handiz mugatua, eta hauts‑babes baten modura arku erraldoi batek baitaratua duena. Atearen gainean zaindariaren irudia duen horma-hobia dago; eta saihetsetan, zutabe bikoitzen tarteek San Joan Bataiatzailea eta San Pedroren irudiak hartzen dituzte barruan –dokumentuetan oso argi ez dagoen egileren batenak–, idulki garai batzuen gainetan. Horretan guztian bada atari platereskoen kutsurik, baina sumatzen da une hartako barrokotasun neurritsua ere: arkuarte eta pilastretan gai naturalistak apainketetan, lore eta hosto-sortak, mahats mordoak eta lurrinontzi lerronahasiak.
Oñatiko San Migelen ataria. Barrokotasun neurritsu horretan diseinatu zuen Martin Zalduak berak Oñatiko San Migelen ataria. Hernanikoak bezala, atari handi honek arku handi bat du buruan: baina hemen arkubarnera deigarri bat darama, kerubinez eta bolutaz guztiz estalirik.
Ez da erraza Asteasuko maisuaren egiletasuna zenbatekoa den erabakitzea, zeren eta atari galant hau burutzen igaro ziren hiru urteren buruan beste maisuen lankidetza eskatu baitzen, eta horma-hobietan jarritako irudiak eta apainketaren zati handi bat behintzat Juan Bautista Suso eskulturagileari agindu zitzaizkion, eta berehalako batean hitzartu zen elizaren erretaula nagusirako.
Azkoitiko Santa Maria elizako ataria. Arkupea, petrila eta atarirako lehen diseinua Jose Lizardik egina izan zen 1725ean, baina eraikuntza (Inazio Iberoren aldaketaren bategatik edo) ez zen bukatutzat eman Xabier Inazio Etxeberriaren zuzendaritzapean 1734ra arte.
Ataria aparteko multzoa da: nitxo handi baten irudikoa, elizaren kontrahormen artean sartuta, eta ordena erraldoiko bi pilastraz mugaturik.
Bere ezkerraldeari atxikirik doa arkupea, luzeran elizaren azkeneko bi tarteak beteaz, eta zutabe dorikoen gainean atseden hartuz erdi‑puntuko sei arku dituela.
Atariaren exedra basamentu garai batez osaturik dago eta honen gainean zutabe bikoitzak alboetan, Joan Bautista Mendizabal eibartar eskulturagileak beranduago landu zituen eskulturak barruan hartzen dituzten horma-hobiak hegaletan dituela.
Erdian dagoen erdi‑puntuko arku batek ematen du elizarako sarbidea. Taulamenduaren gainean pitxerrez apainduriko apala. Kabujoiez ederturiko bost galloietako oskolak nitxo bat eskaintzen du erdikoan, Birjina zaindariarentzat.
Multzoak plastikotasun alaia duen arren, klasizismoko soiltasun kutsuak irauten duela esan daiteke.32
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Gipuzkoako beste lekuetan hainbat atari zuhurxeago ikus daitezke, Zegamako parrokian gurutzadurakoa esate baterako, Inazio Iberok diseinatua.
Dorreak
Kanpaientzat eraiki ziren dorreak dira une hartako barrokoa ezkutatzen duen egitura arkitektonikoen beste kapitulu bat, funtsean eta unibertsalki kristaua zen gizartean esanahi bat zuen kanpaiak jotzeak, gaur egun herrialde askotan desagertua bada ere.
Urretxuko San Martin elizako dorrea. Jose Lizardi, Asteasuko maisuari zor zaio, Tours‑eko San Martin elizako kanpandorrearen azkeneko gorputzaren diseinua. Poligonozko oinplanoa, angeluetan pilastrak, eta ia apaingarririk gabea da, kupula buruz eta baita ere buruduna den kupulatxo batez estalia dago, 1720 eta 1724 bitartean egina da.
Bergarako San Pedro elizako dorrea. Urretxukoaren estilo berekoa da Bergarako San Pedrorena (1737‑1743) eta goitik beheraino arkupeko dorre hau Jose Lizardi berak diseinaturikoa da eta kupula burudunen aldeko zaletasun berdintsua agertzen zaio, baina oraingoan barrokotasuna nabarmendu egin zuen, frisoen gainetan plakak sarriago, erlaitzetan zabalera handiagoko eta hutsarte eta konkorren txandakatze handiagoko edergarri ugarien bidez, horrela argi-itzalen jokoa areagotuz.
Zestoako Andre Maria Birjinaren Jaiotza elizako dorrea. Zestoako dorrean (1735‑1738), Jose Lizardik aurreko dorreen ezaugarri berdinak erakutsi zituen, dorrearen oinarri angeluzuzeneko oinplanotik kanpaien gorputzaren oinplano karraturako igarobidean irtenbide egokiak aurkituz eta barrokotasun zuhur berari eutsiz; beronen edertasuna goraipatu egin zuen Loiolako maisu nagusi ospetsua zen Inazio Iberok.33
Elgoibarko San Bartolome elizako dorrea. Inazio Ibero eta honen seme Frantziskori zor diegu Elgoibarko San Bartolome parrokiako dorrea, goialdeko zatia bederen, kanpaien multzoa, alegia; bi maisuek sinaturiko barrokotasun eder eta lirain honi buruzko dokumentu irudidun interesgarriak eta zehatzak gelditu zaizkigu.34
Andoaingo San Martin dorrea. Lehenago ere aipatu dugu, elizaren fatxadan bertan, Frantzisko Iberok eraikitako Andoaingo kanpandorrea. Elizaren sarrerari aterpea egiten dion dorrearen kokamen honek nortasuna ematen dio eraikinari. Multzoaren batasuna simetrikoa areagotu egiten du, elizaren fatxada zabalera nabarmenduz. Honen barrokotasuna bere edergarri xehe eta oparoetan dago. Eraikin-masak landare moduko osagaiez apainduak dira, eta eraikin-lana estaltzen duen laranjaerdi-formako abiagunea harrizko loroi handiek inguratzen dute. Kupulatxoari ere eransten zaio osagairik, kiribildurak eta loroi ñimiñoak. Hau eta erdi‑puntuko arkuak koroatzen dituen zatituriko frontoi bakar batek eta beste xehetasun batzuk alaitzen dute eliza honen kanpoaldeko multzoa, ia kutsu rococoz.
Frantzisko Iberoren beste dorre batzuk
* Ia antzeko gauzak esan daitezke Usurbilgo Salbatore parrokia-elizako dorrerako arkitekto berak diseinatu zuen kanpandorreaz, kupularen abiagunean kalostra eder batez jantzi zuen horretaz (1761‑1764).
* Hondarribiko Jasokundeko parrokia-elizako dorreak ere osagai lerronahasi ugari agertzen du (1764‑68).
* Frantzisko Ibero berak diseinaturiko Hernani, Gaztelu eta Ordiziako dorreek, aldiz, bestelako estilo bat dute nabarmen, trinkoagoa eta soilagoa, azpeitiar maisu iaioa, gustu neoklasikoaren argitasun eta xumetasunarekiko sentikorrago izaten hasia balitz bezala.
Neoklasikorantz garatuz
Hain zuzen ere, Gipuzkoako dorreen ardura kronologikoak erakuts diezaguke garapen estilistikoa, barroko churriguereskotik neoklasikoa aldarrikatzen duen egitura soilen alderakoa.
Ibarrako San Bartolome elizako dorrea. Hala, Ibarrako elizarako Martin Karrerak diseinaturiko kanpandorreak (1761‑70), adibidez, Iberoren dorreekin kidetasun garbia du. Eliz aurrea dorrearen eredu bera da, baina hemen arkupeak ez doaz habeartearekin paraleloan.
Karreraren ardura bere fatxadaren aurrekotasuna sendotzea da, elizpearen estalguneko itzalak aurrearen goieneko horma-atalen lautasunarekin kontrastea bilatuz, arkupearekin batasun estua osatzen duten hegalen bidez.
Erdiko balkoiaren gainean zutasuna azpimarratzen duen biribil-formako baoarengatik bereizten da Iberotarrengandik eta apaingarrien soiltasungatik eta kanpaien multzoa edertzen eta mugatzen duten pitxarren berdintasun eta bikaintasunagatik, halaber.
Tolosako Santa Maria elizako dorrea. Hala ere, Martin Karrerak barrokoaren aldeko izaten jarraituko du kanpai‑horman, alboetan bi kanpai multzo dituela koroatu baitzuen Tolosako Santa Mariaren fatxada galant eta biluzia.
;Erretaulak
Baina ez da zalantzarik, elizetako erretauletan azaltzen dela, luze eta zabal, barrokoaren espiritu askea; beharbada, une honetako zaletasunak eragiten duen gehiegikeria formala eta apainketa birtuala harriaren taillan baino errazago gertatzen delako zuraren taillan.
;Sebastian Lekuona
Pasai Donibaneko San Joanen erretaula nagusia. Sebastian Lekuonari agindu zitzaion erretaula hau lantzeko, Loiolako eraikinean maisu nagusi ziharduen bitartean.
Gorputz bakarrekoa da, bankuarekin eta biribileko errematea gorputzaren neurri berekoa duela. Alboetako kaleetan, idulkiko kerubin buruez ederturiko mentsula handien gainetan eta horma-hobiak saihetsetan dituela, salomondar bi zutabe handi zutitzen dira. Euskarri hauek, orbel eta mahats mordo gizenez nahaspilatzen diren hamaika zuztarrez inguraturik daude. Horma-hobietako hiru arkuak ohiko erdi‑puntukoak dira, sakonera txikiz baina edergarri ugariz egin eta eutsiak.
Zaindariaren irudia, alboetako Pedro eta Paulo Santuenak eta goieneko mailako San Mikel Goiaingeruaren taillak Felipe Arizmendik eginak dira, gerora oroitaraziko dugun bezala.
Oiartzungo San Estebanen erretaula. Bere jaioterria zen Oiartzungo parrokiako hiru erretaula Sebastian Lekuona berari esker ditugunak: Gurutziltzaturiko Kristori, eta Loiolako Inaziori zein Xabierko Frantziskori eskainiak (1721).
Hiru ale hauek ia egitura bera eta oso antzeko apaingarriak dituzte, arku hirugingilaren azpian dagoen Gurutzeak izan ezik. Neurri txikikoen erakoa da, kupulako danbor kalostraren azpian osaturiko ilargixkekin oso egoki lotzen dena. Hemen ere, arku batek erdiratzen du erdiko horma-hobia,salomondar zutabeekin.
Inazio Ibero. Bikaina da Inazio Iberoren erretaulen emaitza, eta historialariarentzat garrantzizkoa da azpeitiar maisu handiaren aurrerabidea ezagutzea, egiturazko eta klasizismoko zorroztasun batetik hasi eta ia gehiegizkoa den Loiolako erretaula nagusi barroko eta rococo arterainokoa.
Azpeitiko Sortzez Garbiaren erretaula nagusia (1737). Hiru kale ditu, erdikoa tenpletearentzat, solairu bakarrekoa eta saihetsetakoak bi solairutakoak, irudientzat horma-hobiak dituztela, eta landarez jositako bost kiribileko salomondar zutabeak igotzen dira, churrigueresko zentzu oso nabarmena dutela.
Loiolako Santutegiko erretaula nagusia. Aipatu berria dugun eta M. Isabel Astiazarainen ikerketen ondoren zein egilerena den zalantzan jartzen ez den Loiolako Santutegiko erretaula nagusia, oso litekeena da Azpeitiko erretaularen garaikidea edo lehenagokoa izatea, agian.35
Harritzekoa ere bada, baina badirudi hurrengo erretaulen eskarietan –Azkoitiko (1742) eta Tolosako (1744) Klaratarrentzat– Iberok segurtasunez egiten duela rococo aldera:
* erretaula‑oskola hautatzen du,
* salomondar zutabeak alde batera uzten ditu,
* apaingarrietan neurritsuagoa da, aurreko erretauletan irtenegia eta handiegia izan baitzen.
Fermin Larrainzar. Urte horietan Iraurgiko haranetik, Goierrikora igarotzen bagara, erretaula barrokoetan ale ugari topatuko dugu.
Lazkaoko erretaula zistertarra. “Langintza anitzekoa, arkitekto, eskulturagile, mihiztatzaile eta arotz”36, halaxe sinatzen zuen Fermin Larrainzar nafar maisuari esker dituzte Lazkaoko Santa Anaren Zistertar Errekoletoen komentuko erretaula nagusia eta alboetakoak, 1714an Iruñeko elizbarrutiko ikuskatzailearen bisita ondoren hitzarturiko lanak. Erretaula honek, 1718ra baino lehen eraikitzen hasi ez zen honek, baditu idulkia, hiru kaletan banaturiko gorputz bakar bat, banku garaia, suge ildasketako lau zutabe erraldoiez mugaturik, eta elizaren burualdeari egokitzen zaion zirkuluerdi-formako profila duen atikoa.
Inazio Zendoiak tramankulu hau xehetasun guztiz deskribatu ondoren, lotura kronologikorik eza ikusten du, une hartakoxea zen apaingarrien aberastasun ugariaren eta ordurako erabiltzen ez ziren ildaska uhintsuak zituzten zutabe bihurrikatuen erabileraren artean.37
;Joan Antonio Iparragirre
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Idiazabalgo San Migel parrokian arte gaietan arduraduna zen Joan Antonio Iparragirre maisua, arkitekto eta taillagilea ere badena, Idiazabalen jaioa bazen ere, Seguran bizi zena. Berarekin egin zen 1734ko abenduan Familia Santuaren alboko erretaularen hitzarmena eta bi urte beranduago, erdiko nitxoan San Inazioren irudia eta nitxo apalagoetan [[Frantzisko Borjakoa|Borjako Frantziskoren]] eta Xabierko Frantziskoren mukuluak” eduki beharko zuen beste berdin bat eskatu zitzaion.
Astigarretako San Martinen erretaula nagusia. Iparragirrek bere ardurapean 1745an hartu zuen. Haren arkitektura gerora berriztatua izan zenez, ezin jakin daiteke une hartako churriguereskorako zaletasuna zein mailatan bereganatu zuen.
Frantzisko Ibero. Frantzisko Ibero arkitektoak erretaula asko ditu bere eskuei esker eginak, bere aita Inazioren aldean.
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Aizarnako elizaren alboetako erretaulak eskatu zizkioten 1751ean, bata Arrosarioko Amari eskainia eta San Inaziori bestea. Egitura ahur samarra duten aleak dira, lau mentsuletako basamentu baten gainean lau zutabezko gorputz bat, eta gainean atikoa osatzen dutenak. Apainketak, xaflen, buru hegodunen, loreen eta fruituen bidez estaltzen du zoru guztia.
Azkoitiko Klaratarren erretaulak. Hamar urte beranduago diseinatu zituen, halaber, Azkoitiko Klaratarren alboko erretaulak, bere aitak ordurako diseinatua zuen erretaula nagusiaren ondoan. Aitaren lanarekin alderatuta, barrokotasun oso aurreratua baten ausardia adierazten dute Frantziskoren erretaulek, horma lau bati atxikitzean, zeiharka ebakitako erlaitz gainetan kokatuta dauden zutabez markaturiko bere erdiko kalea aurreratzen du erretaulen egitura irtenak. Taulamendua egitura berari egokitzen zaio.
Beste zenbait erretaula. Begien bistakoa da hauetan eta Eibarko San Andres parrokiarako diseinatu zuen alboko erretaulan (c. 1765), Frantzisko Iberok sentikor jarraitzen duela plastika churriguereskoarekin.
Beste zenbaitetan, bere Lizartzako Santa Katalina elizako erretaula nagusiaren azterketan, esate baterako, xumetasun klasiko alderako aldaketa usnatuko balu bezala, arruntasun eta xumetasun handiagoa eta hostotza apaingarri gutxiago aholkatzen ditu.38
==== Bizkaia ====
Bizkaian churrigueresko erako eliza askorik ez da. Mende honetan bizkaitar arkitekturak eskaintzen duena, batez ere, hauxe da: jarraibide baten erakustea, esperimentatzeko ausardiarik eza eta zaharkitutako estalkiekiko leialtasun itsua; fantasia sortzaileaz hitz egitera bultzatuko gaituen ezer ez, alegia.39
Lekeitioko San Jose eliza. XVIII. mendearen lehen herenean bukatu zen Lekeitioko San Jose eliza (Josulagunen Antzinakoa); aurreko atalean hitz egin dugu bere eraikuntzaz. Gaur egun ere 1680an sortu zenean zuen estilo soil bera du; baina litekeena da bere ataria, bere apaindutako markoa eta bere frontoi oker zatitua eta guzti, Loiolako Santutegiko arkitektoek eginiko aldaketaren bat izatea.
Durangoko Santa Anaren eliza. Durangon Uribarriko Santa Mariaren eta San Agustin komentuaren arteko bilketa bat da Santa Anaren eliza (1720), Lazaro Laincerak40 egindako lan honetan apaingarrien biluztasuna gailentzen delarik.
Ezkerraldeko (Somorrostroko) San Joan eliza. Abangoardiari mendearen erdialde hartan zitzaion erresistentziaren froga bera da Somorrostroko San Joanen hau, bere piramidezko dorre eta gurutzadura gotiko konkordun estalkiarekin.
Bilboko San Nikolas eliza. Lehenago jardun dugun bezala, espazioaren barroko italieratzaile ikusmolde bakarra Inazio Iberok ekarri zuen 1743an Bilboko San Nikolas elizara. Hondamenean zegoelako goitik behera botatako aurreko eliza baten esparrua bera betetzen du. Bertako harginekin eman zitzaion hasiera 1743ko egitasmoaren eraikuntzari, Antonio de la Vega menditar maisuaren gidaritzapean, eta ez zen bukatutzat jo mendearen azken urteetara bitartean, eliz ospakizunen hasiera 1756koa bada ere.
Eliza. Karratu perfektu bat da oinplanoan eta erantsita du presbiterioa. Karratu hau beste karratu handiago batean sartuta gelditzen da, elkartzen diren bi esparru angeluzuzen sorraraziz, burualdean sakristia osatzeko eta oinetan aparteko bi kapera antolatzeko. Eremu oktogonal edo biribilaren itxura ematen diote lau exedrek, karratua nagusitzen zaiolarik elizari.
Ftxadanan, Elgoibarko dorrearen antzeko diren bi dorre zutitzen zaizkio alde banatan. Fatxadaren horizontaltasun ukitu gaitza leundu egiten dute dorreek eta kanpai-hormak. Eliza bilbotar honen barrunbeak Santa Inesen eliza erromatarraren oroimena ekartzen du gogora; baina, badira Loiolako frontoiaren oroitzapenak ere atari artikulatuan, eta gotikoarenak, dorreen sarbide zorrotzetan.
Balmasedako San Seberino eliza. Lehen aipatu dugun Lazaro Lainceraren diseinua (1728) duen San Seberino elizako dorrearen aipamena egitea ere komeni da.
Hargintzan aditua zen Laincera, eta zenbait eraikin-lanetan Martin Zalduarekin batera esku hartu zuen Euskal Herrian: Azpeitian –normalean hemen bizi izaten baitzen–, Berritzen, Elgoibarren eta abar. Urretxuko elizako dorrearen diseinua egin zuen, gerora Lizardiren diseinuak ordezkatu zuena, eta 1717an Zumarragako elizaren dorrea diseinatu zuen, halaber.41
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Bizkaiko erretaulen diseinatze eta eraikitze barroko churriguereskoari dagokionez, eskultura lanei buruz bereziki hitz egingo dugunaz gain, nahikoa bekigu berriro ere Julen Zorrozuak Bizkaiko erretaula barrokoari buruzko ikerketa sakon eta oso dokumentuari lotzea.
==== Araba ====
Gasteizko San Frantzisko komentua. Arabar lurraldean XVII. mendearen azkenean, barrokoa bere apaingarrietan aldirik oparoenera iritsi zenean, Gasteizko San Frantzisko komentua eta eliza izan ziren egin zirenetan lanik behinena, historiaren eta artearen distira zenbait mendez bizi ondoren, erabateko hondamendian amaitu zen lan itzela.
Komentuak XIII. mendeko klaustro polit bat zuen eta eliza berebiziko tenplu gotikoa zen, zortzi tartetako habearte bakarrekoa; beroni XVI. mendean arkupea eta zenbait kapera erantsi zitzaizkion. Eliza, XVI. mendearen inguruan, churrigueresko gustuko igeltsuzko apainketa arranditsu batez jantzi zen guztiz, gangak izan ezik; honen idatzizko dokumentuak eta argazkiak ugari dira. Delako desamortizazioa zela eta, 1835ean bere gainbehera hasia zenez, 1930ean multzo osoa goitik behera eraitsi zen.42
Honen estilo eta garai berekoak dira:
* Santa Mariaren kolegio‑elizako sakristia eta
* San Pedro parrokiako dorrea.
;Arabako Lautada
Arabako Lautadakoetan, esan daiteke, oinplano berriko elizarik ez zela aldi honetan eraiki.
Gangaren batzuk trazerietan eraldatu egin ziren, are konplexuagoak bihurtuz.
Eraiki zirenen artean:
* arkupeak, esaterako, Inazio Ibero maisuaren eskuz egindako Aguraingo San Joan elizakoak,
* atariak, Ilarduiako San Migel elizakoak,
* koruak, Migel Salezanen eskuz egindako Narbaxako San Esteban elizakoak,
* sakristiak eta kanpandorreak.
Gustuaren aldaketa adierazten duen testigantza da dena.
Erretaulak eraikitzen. Berrikuntza gehiago antzematen da erretaulen arkitekturan, hementxe hedatu baitzen batez ere rococo estiloa.
Eliza askotako erretauletan oraingoan asko dira arrosetak, zuztarrak, lore uztaiak, aingeruak, xaflak eta ildaskaturiko zutabeen fusteak, horma‑hobi tontorrak eta irudien oinazpikoak estaltzen dituzten oihal zintzilikariak.
Alor horretan izen berezia bereganatu zuen Joan Bautista Jauregik, Gasteizen eta Arabako beste lekuetan erretaula asko diseinatu zituen ertilariak.
;Arabako Errioxa
Gauza berak esan daitezke XVIII. mendeko Arabako Errioxaz, eraikin-lan batzuk amaitu eta hondatuak ziren beste batzuk konponduko baitziren:
* Oinplano angeluzuzen baten gainean zutitutako Oioneko Santa Maria eliza eraikin berria da, zirkuluerdi-formako absidea eta ilargixka-ganga duena.
* Kripango San Joan Bataiatzailea parrokian ere estali zen XVIII. mendean, ilargixkadun estalkia esferaerdi-formako kupulaz (1774‑1788).
* Mañuetako Antigoako Andre Mariaren elizan eta Santa Maria Morenaren elizan, halaber, kupulaz estali ziren gurutzadurak.
* Eltziegoko San Andres parrokiako zenbait kaperatan erretaula rococoak eraiki ziren.
* oinplano oktogonalaren gainean eraiki zen Plazako Andre Mariaren ermita eta esferaerdi-formako gangaz estali, Eltziegokoa ere.
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu
Trebiñu‑Albaita eta Kanpezu aldean ere ez zitzaion sarrera horren aisa eman barroko apainari.
Trebiñuko San Pedro eliza honen ganga hiru euskal harginek jasotakoa zen 1700ean.43
* bikaina da kanpaientzako dorrea, Jose Elejalde Axpeko arkitekto apartak diseinatu eta eraikitzen hasi zena (1774).
* kupula eta linterna beranduago Joan Antonio Etxeberriak eraiki zituen, 1790ean.
Dorreak.
Eskualde horretan asko dira XVIII. mendeko dorreak eta kanpai-hormak.
* Arrietako dorrea. Arrietako dorre lirainaren goieneko gorputzak, gar‑irudiz, esferaz eta idi-begi ugariz apainduak, Jose Elejalde beraren eskuz eginak dira (1775).
* Albaitako dorrea. Eskoriatzako Joan Zubia maisuak diseinua egin eta Gatzagan bizi zen Joakin Elejaldek eraiki zuen.
* Paiuetako dorrea. Joan Zubiak berak diseinatua da eta Eskoriatzako Jose Elejaldek eraikia.
== Bertako eta kanpoko eskulturagileak ==
Esan liteke urte horietan zehar (1650‑1730) –arrazoiez idatzi zuen Velez Chaurrik– “Euskal Herrian eskulturaren gainbeherarik gordinenean aurkitzen garela”.44 Ez da erraza zehatz‑mehatz adierazten Euskal Herriko eliza barrokoetako imajinen ekarpen ugaria ez ote zen, ugazaben, kofradien eta mezenasen aldetik, bertako maisuengan nahi zen kalitaterako beharrezkoa zen mailarik ez zela ematen-eta, horren kontzientzia hartze baten ondorioa. Garbi dago historialariarentzat Antxietaren jeinuak ondorengo belaunaldietan ertilari on askorengan arrastoa utzi izan bazuen ere, eta Gregorio Fernandezen artelan eredugarriek bere garaikide euskaldun batzuengan fantasia sortzailea ugaldu, lorratz distiratsu hau urte gutxiren buruan itzaliz joan zela. Ia ezin aurki dezakegu, XVII. mendearen bigarren erdian, lanean ari ziren maisuen artean kanpoko lantegietatik ez datorren izenik, inola ere ez behintzat Salvador Carmona edo Juan Pascual de Menaren talentu sortzailearen ondoan neur zitekeenik.
Gure ustez, bertako maisuetan talentu pobreziaren kontzientzia izan bazen herritik kanpora bilatzera bultza zituena, ugazaba eta mezenasak imajinetako eskakizun naturala asetzeko gai ziren ertilariak, bidezkoa da gure aipamena horietatik hastea.
=== Kanpoko eskulturagile batzuk ===
Sierratarrak. Euskal Herrian XVIII. mendearen bigarren erdian egin ziren artelanetan, Medina de Riosecon kokatu zen Sierratarren familiaren esku hartzea nahikoa aztertu izan da.45 Tomas de Sierrak sortutako lantegia zen, bera hil ondoren, bere semeek eraman zutena.46 Litekeena bezala pentsatu izan da Anaia Jazinto Sierra lantegiko bere laguntzaile, Frantzisko, Tomas, Jose eta Pedroren anaitzakoa zela eta dokumentuetan saiatu zirela Gaztelan eraikitako erretaula askotan bere esku hartzea –bakarka nahiz taldean– nolakoa izan zen bereizten.
Sierratarren Segurako eta Oñatiko erretaulei dagokionez, arrazoia begien bistakoa da, Frantziskotarren ordenako Segoviako Ayllon‑go komentuan bizi zen Anaia Jazinto Sierra eskultura-maisuaren ordena berekoak baitziren komentuko erretaula hauek.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula. Anaia Jazintori 1742 eta 1745 urte bitarte horretarako deitu zitzaion Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaula egitera eta eraikuntza-lanak, zatirik handienean, komentu horretan kide ziren Lardizabal familiako bi lekaimek ordainduak izan ziren, Segurako parrokiako erretaula nagusiaren emaile eskuzabala ere izan zen Martin Lardizabalen arrebak, hain zuzen ere.
Anaia Jazintok berak egina izan behar du, inola ere, egitura handi honen diseinua –bankua eta ordena erraldoiko zutabeak dituzten hiru kale–,47 Maria Birjinaren eta frantziskotarren Ordenaren ohorez programa ikonografiko zabal bat eskatzen zuena: Birjinaren istorioak bankuan; Sortzez Garbia zaindari moduan, Hungariako Santa Isabel eta Portugaleko Santa Isabel lagun dituela; goragoko mailan San Joan Sahagunekoa eta Santa Klararen irudiak, amaieran Birjinaren Koroatzea duela; eta alboetan San Joan Kapistranokoa eta San Paskual Bailon. Eskulturen zerrenda osatzeko erants ditzagun alboetako erretauletan dauden San Frantzisko eta San Antonio Paduakoaren estatuak.
Arruntena da halako multzo konplexuez arduratzen zen lantegi bat izatean, kalitaterik oneneko lanak lantegi-buruen zeregina zela pentsatzea. Oraingo honetan Gaztelan eginiko lan dokumentuetan ahaidetasun estilistikoarengatik, Inazio Zendoiaren iritziz, Sortzez Garbiaren eta Hungariako Santa Isabelen irudiak lantegi-buru gorenak, Anaia Jazinto Sierrak, eginikotzat hartzea da arrazoizkoena.48
Manuel Martin Hontañon. Kanpoko beste ertilari bat aipatuko dugu orain, jaiotzez Gaztelakoa (Burgoskoa), Manuel Martin Hontañon eskulturagilea.
Segurako Sortzez Garbiaren komentuko erretaulak. Manuel Martin eliza bereko alboetakoen irudiez arduratu zen, 1754an Jose Joakin Arizaga eta Joan Antonio Iriarte maisuak hitzartu zirelarik eraikuntza horretarako.
Alboetako erretauletan, beren erdiko nitxoetan, adierazkortasun bikaineko aurpegiak dituzte eta seguruenik aldare nagusiko irudirik hoberenak taillatu zituenaren lanak dira –San Frantzisko batean eta San Antonioren irudiak bestean–, baina horiek salbuetsiz gero, gainerako eskulturek ez dute halako kalitate artistikorik.
Oñatiko Bidaurreta komentuko erretaula. Frantziskotar ertilariek “an echo un prodixio” gogoan hartuta, Oñatiko Bidaurreta komentuko Lekaime Frantziskotarrak beren esku-hartze bat eskatu zuten erretaularako. Erretaula berri hau 1751‑1753 hirurtekoan egina izan zen, aipaturiko Segoviako komentuan bizi ziren Anaia Jazinto Sierra eta Anaia Esteban Lopez bi fraideen zuzendaritzapean.
Horien programa ikonografikoa zeharo zabala da: bankuan, lau ebanjelarien irudiak erliebean eta Kristoren Haurtzaroko eszenak; lehen gorputzean, San Agustin, San Frantzisko, San Jose, San Joan Ebanjelaria, Santa Klara eta San Antonio; bigarren gorputzean, Birjinaren gurasoak; goieneko zatian, Mariaren Koroatzea eta Eliz Gurasoak.
Badirudi Anaia Jazintoren anaien ardurapean egon zela lan hau. Erretaularen erdian balkoi modura zintzilikatua eta aingeru handiez koroaturik dagoen Birjinaren ganbaratxoa bereziki bitxia eta interesgarria gertatzen da. Urreztatu eta polikromiaz jantzitako eskulturak gailentzen dira polikromiaz jantzi gabeko mazoneriaren gainean.
Joan Antonio Hontañon kantabriar ertilaria Pedro de Borjesekin batera aritu zen:
* Amorotoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan (1737‑38),
* Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulan, bertako irudiez Elorrioko Joan Munar arduratu zelarik (1754‑58).
Ramon de Solar Santoñakoa:
* San Joan zein San Kosme eta San Damianen irudiak eta Gordexolako erretaula nagusian Gurutze bat taillatu zituen (1753‑55),
* Zornotzako erretaula handiko eskulturetan ere esku hartu zuen.
Manuel de Acebo. Jaiotzez Arnuerokoa baina Bilbon bizi zen beste kantabriar honek, Gamiz‑Fikako Santo Kristoren ermitan utzi zuen lanen bat (1785).
Pascual de Mena. Donostiako Santa Mariaren basilikan, Pascual de Menaren gubiari eskaini zitzaion Familia Sagaratuaren aldarea.
Robert Michel. Robert Michel frantziar honengana jo zen, Lepantoko garaipena zela eta, mirari bat konta zezakeen erliebea tailla dezan.
Caetano Pace. Munduan zehar sakabanaturik zebiltzan josulagunek Loiolako Santutegiaren arkitektura eta arte-ekimena garai hartan haiek eginikotzat jotzen zutena, bistakoa da ezagutzen zituzten ertilari onenak esku hartu zezaten nahi izatea. Eta beroiengana jo zuten, zalantza handirik gabe, eraikin handiaren imajinagintza eta apainketa osatzeko.
Izen oneko eskulturagile erromatarrari deitu zitzaion, Caetano Paceri, Portugalen lan batzuk bazituela eta, egokiera horri helduz, Aguraingo harri zuriz landu zezan basilikako arkupean erromesari arrera eginez elizarako sarrerako ate handi nagusiaren gainean dagoen San Inazioren estatua.
Eskulturagile berak, elizaren barruko aldetik, kupularen abiapuntuan kokaturik dauden Bertuteen zortzi estatua handiak lantzeko erantzukizuna hartu zuen.
Migel del Mazo. Beste estatuagile maisu bati, Migel del Mazo santandertarrari esker eginak dira santutegian bertan arkupeko nitxoetan jarri ziren Xabierko Frantzisko, Borjako Frantzisko, Kostkako Estanislao eta Luis Gonzaga josulagun santuen eskulturak, hil berria zen Caetano Pacek eginiko diseinua jarraituz berak landu zituenak (1738‑39).
Frantzisko Bergara Bartual. Loiolako basilika handiaren eder lanetan lagundu zuen beste eskulturagileetako bat izan zen Frantzisko Bergara Bartual, 49 Erroman egin zituen bere lanen batzuengatik izen ona harturik, batez ere, Vatikanoko basilikan habearte nagusian miretsi daitekeen Alkantarako San Pedroren estatua erraldoiagatik agindu zitzaion Loiolako erretaula nagusiko erdiko nitxoa betetzen duen San Inazioren estatua. Valentziar eskulturagile bikain honek eskultura barroko eder honen eredua egin zuen, benetako berniniar mugimenduaz eta rococo graziaz jantziz; baina, berau urtutako eta zizelaturiko zilar xaflan lantzea Giuseppe Agricola –Bauer izeneko ertilari baten italierako izena– erromatar lantegiaren ardura izan zen.
Estatua Loiolara 1758an iritsi zen.
Tomas de Gorozollo. Bestalde, Azpeitiko Soreasuko San Sebastian parrokian ere kanpoko ertilari batengana jo zen, Tomas Gorozollo eskulturagilearengana, alboko erretaulako Borjako Frantzisko, Luis Gonzaga eta Kostkako Estanislao Santuen irudiak egiteko. Erdiko horma-hobian, urte batzuk lehenago egindako San Inazioren irudi bat jarri zen.
Tomas Gargollo. Inazio Iberok diseinatu, eta Frantzisko Inazio Azpiazu azkoitiar maisuak egin zuen Tolosako Santa Klararen komentuko erretaularako Tomas Gargolloren imajinak hitzartu ziren, eta Tolosan (1744) bizi bazen ere, Trasmieran, Meruelo bailarakoa zen honek urtebete baino gehixeagoan egin zuen bere betebeharra erretaula bete-beterik utzi zuten hainbat neurritako 22 mukulurekin.50
Santiago Marsili. Gure begirunea eta esker ona merezi duten lanak Euskal Herrian egin zituen beste kanpoko ertilari italiar bat Santiago Martini da; bertan bizitzera etorria dirudi, urte luzeetan Gipuzkoa eta Nafarroako hainbat lekutan bizi zela agertzen baita. Eskultura ugari egin zuen Marsilik, XVIII. mendeko hirurogeita hamargarren hamarkadan, Amasa eta Abaltzisketako erretauletarako. Inazio Zendoiak eta Julen Zorrozuak dokumentu ugariz bereziki jantzi dituzte hauek eta, merezi duenez, eskulturagile honen barrokoarekiko etengabeko leialtasuna eta bere lanen bikaintasuna azpimarratu dituzte.
Bistakoa da Berniniren eskulturak ongi ezagutzen zituela, aipatutako erretauletako nitxoak betetzen dituzten santuen irudiak, izan ere, agertzen duten mugimendu eta bizitasunagatik, italiar maisu handiaren estiloa ekartzen dute gogora: tolesdura hanpurutsuen astintzearen atzean eta [[kontraposto]] apur batez anatomia ezkutatzeko iaiotasun bera, adierazpen plastiko orekaturako gaitasun handi bat erakutsiz.
Marsili 1772an ere hitzartu zen, Billabonan bizi zenean, Andoaingo –horren eraikuntzaz lehen aritu gara– San Martin elizan alboko irudiak taillatzeko. Lau dira zaindari estatua handiak –Arrosarioko eta Karmengo Ama Birjinak, Sortzez Garbia eta San Agustin– “bikainak egituraz –dio Manuel Lekuonak– nahiz eta ez hainbat espresioetan, graziarik falta ez zaien dozena bat baino gehiago irudi txikiez gain, erlaitz eta koska gainetan aingeru handiak...”.
Pedro Ramirez de Arellano. Ez da ahantzi behar Tafallako eskualdean Aragoiko ertilarien ekarpena ere, besteak beste, Pedro Ramirez de Arellano eskulturagilearena, bere bizitzako azken urteetan (1766‑1771) Azkoienko parrokiako erretaularen ikonografia, Ante Portam Latinam San Joanen historia eta lau apostoluren eskultura ederrak landu eta zuzendu zituena, Zaragozako Pilareko Amaren Kapera Santuan egin zuen lanagatik sonatua den eskulturagile honen lanik onentzat har daitekeen multzoa delarik.51
Carmonaren elkartea. Faltzeseko San Joan Ebanjelaria parrokiako alboko kaperetarako Madriletik inportaturiko zenbait estatua ere aipa dezakegu, denen artetik Sortzez Garbiarena nabarmenduz, hazpegietako fintasuna, gozotasun rococoa, eta kontraposto apurrak salatzen dutelarik Salvador Carmonaren lantegia.
Beste zenbait. Inportaturiko estatuen atal honetan, gogoratu behar da, halaber, Madrildik ekarritako eskultura multzoa, Erriberriko Frantziskotarren komentu eta elizan aurkitu zena. Eliza Marko domingotarrak diseinaturikoa da eta azpeitiarra zen Frantzisko Iberok 1745 eta 1757 bitartean egina.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Eta honek Euskal Herrian lan ugari utzi zuen mende hartako ertilari handiarengana eramaten gaitu.
Mende horretan, Herriko arte ondarea aberasten duten kanpoko ertilarien esku-hartze sail luzean, bi dira adinez eta jeinutasunez antzeko izateagatik azaldu behar diren eskulturagileak: Luis Salvador Carmona eta Juan Pascual de Mena.
==== Luis Salvador Carmona: bere euskal artea ====
Ilustrazioaren mende horretan Euskal Herrian ikusi zen eskultura lanik ugariena eta arte kalitatez aberatsena Valladolideko Luis Salvador Carmonari esker izan zen (1708‑1767).
Sortu berria zen San Fernando Errege Akademiako eskultura irakasle honek bere bizitzan zehar lan guztiz oparoa egin zuen; 200 eskultura baino gehiago beharbada, gaur egun hauetatik dokumentatuak 180 zenbatu daitezkeenak, gehientsuenak erlijiozkoak direlarik. J.A. Villabrile eta Ron‑en lantegian bere sei urteko prestakuntza eta trebakuntzan, teknikoki lortu zuen iaiotasuna ia birtuosoaren mailakoa izan zen. Churrigueraren inguruko harremanetan eta berak miresten zituen aurreko maisu guztiak barneratzeko zuen gaitasun handiaz, jakin zuen bere eskultura-lanei ematen modan egoten hasia zen rococo gustuarekin ederki uztartzen zen edertasun, fintasun eta sentiberatasuna.
Halaxe lortu zuen bada ezagutzeko erraza den eta bere‑berea duen estiloa, estatuen muturretan zurari ematen dion mehetasunean.52 Harrian aritu bazen ere, erlijiozko eskultura garrantzizkoenak normalean zurez eginak daude eta bere lantegitik jada apainduak eta polikromiaz margotuak irten ohi ziren, baita zenbait data jarri eta sinatuta ere.
[[Fitxategi:Bergara - Santa Marina de Oxirondo 27.jpg|alt=Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.|thumb|Bergarko Santa Marina Oxirondo elizako kanpaidorrea.]]
Oxirondoko Santa Marinaren erretaula. Bergara. Euskal Herrian Carmonaren lehenengo esku-hartzea Bergarako Oxirondoko Santa Marinaren erretaula nagusikoa izan zitekeen, Madrilen bizi zen eta erretaulari churrigueresko diseinua eman zion eskulturagilearen laguna zen Migel Irazusta arkitektoak eskaturik beharbada. Caenek dioenez, Salvador Carmonak Bergarako aldare nagusirako “berezkoa baino neurri handiagoko hamabi eskultura egin zituen”. Denetara hamabost dira, baina batzuk neurriz txikiagoak. Artelana 1742an egin zen.
Santa Marina martiriaren irudia, erdiko nitxoan azaltzen dena, zoragarria da eta berniniren plantarik ez zaio falta.
Zaindariaren irudi inguruan, maila desberdinetan, beste irudi batzuk azaltzen dira:
* zutik, Abdon eta Senen martiri Santuen irudiak;
* Jeronimo eta Agustin Santuenak, eserita; baita lau Bertuteen alegiak diren beste batzuk ere.
Eliza bereko beste kapera batzuetarako Carmonak zenbait irudi zoragarri taillatu zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina, irudi atsegina, handitasunez eta xamurtasunez betea, Mariaren izenekoetan eskulturagile honen ohikoa izan zen,
* San Joserena,
* San Migelena, berezkotasun eta mugikortasun-adierazpide harrigarria duena,
* eta batez ere, Santa Teresa aparta, ertilariaren jeinuaren ahaleginez lortutako maisulana. Bergarako multzoan bera da ederrena, Karmelo ordenako eliz guraso santari egin zaizkionetan ederrenetakoa. Gorpuzkerazkoa baino barruagoko bizitasun espirituala islatzen duen mugimendu diskretua, eutsiezinezko goiargitze mistikoaren indarra laburbiltzen duen edertasun harrigarria agertzen zaio aurpegian eta tailla oso finean, santaren soingainekoan ehunarekin lehiatzen dela dirudiena; eta bera den guztian rococo eta klasizismoaren laburbiltze txundigarri bat da.
Idiazabalgo San Migelen erretaula. Bergaran bere lan bikaina lantzen ari zen bitartean taillatua izango zuen Salvador Carmonak Idiazabalgo San Migelen estatua.53 Delako Idiazabalgo erretaularen diseinua bere gain hartua zuen Migel Irazustaren aholkua ontzat ematen zen, baina San Migel Carmonaren gubiaz egina izatea eskatzen zitzaion.
Segurako Jasokundearen erretaula. Aurrekoa bukatu orduko Segurako erretaulako imajinak eskatu zitzaizkion eta neurri naturaleko 42 estatua egin zituen. Lan itzel bat dugu hau, jaiotzez Segurarra eta Indietako Errege Kontseiluko kide zen Joan Martin Lardizabal Elortza izeneko mezenas baten diru-laguntzaz ordaindua zen, hain zuzen.
Migel Irazustak hemen ere jardun zuen, zeren eta, erretaularen mazoneria Diego Martinez Artze bere ikasleari eskatu baitzitzaion. Lanaren tratua 1743ko uztailean eginda, dena bukatuta –erretaula eta horrekin batera imajinak– 1747ko martxoan ekarri ziren.
Gipuzkoako multzo barrokorik guztizkoena da, zalantzarik gabe, Segurako erretaula, rococoaren efektu xarmangarriak bere goiengo gradura igotzen dituena. Beheragoko mailatan Pedro eta Paulo Santuen irudiak ganbaratxoaren alboetan. Baina goiko mailan, zerua lurrarekin lotu nahia garbi azaltzen da, Birjina Mariari bere heriotza igarotzetik zeruko aintzaraino jarraituz. Erdiko nitxoan, keinu eta jarrera desberdineko apostolu guztiek hilobi hutsa inguratzen dute; eta lurreko eszena horren gainean, goialderako mugimendu batean oskol galloiak betetzen dituzten hodeiak eta aingeruen hierarkia zalapartari bat askatzen dira Birjina zorabiatuari zerura laguntzeko Espiritu Santuaren eta Aitaren bedeinkapen-irudiaren azpian.
Kontua da, agian, Leongo katedral nagusiko erretaulan Tomé‑tarrek eraiki zuten antzeko multzo batean inspiratua izan zitekeela Carmona.54
Berrogeita hamargarren hamarkadan eskultura baliotsu sail bat iritsi zen Nafarroako zenbait parrokietara, antza denez, ertilari handi honek Nafarren San Fermin kofradia madrildarrarekin zuen loturaren bitartez egindako tratuaren ondorioz eta Gortean bizi ziren nafarren emariei esker.
Erriberriko Frantziskotarren elizak, janzteko zenbait irudiz aparte, baditu bi eskultura bikain ere:
* Asisko Frantziskorena, jarrera gogoetatsuan, gurutzea eskuetan duela, Pedro de Menak sortua izan zen ikono-mota bere eginez.
* Viterboko Santa Arrosarena, aurreko irudiarekin bikotea osatuz, haur hazpegiak eta kristalezko begiak dituela, berriro ere ertilariak naturaltasuna eta formetako edertasuna lotzeko duen gaitasuna erakutsiz.
Azpilkuetako eliza. Eliza honetarako egin zituen, Valladolideko Museoak daukanaren oso antzekoa eta alboko kapera batean gurtzen den Gurutze politaz gainera, gizon eta emakume santuen irudiak. Nafarroako bi zaindariak, San Frantzisko Xabier eta San Fermin, eta San Andres; hauetakoren bat datarekin eta sinatua dago (1752).
Besteak beste gailentzen dira:
* erretaula nagusikoa, hazpegi oso bitxi eta biziak dituen San Andres izenekoa.
* eta saihetseko kapera batean, Arrosarioko Ama Birjina, distira eta gozotasun keinu hori duena behin eta berriz azalduko da, Carmonak oso berea eta bakarra duen eta beti ezagutzen den Birjina sortuz.55
Salvador Carmonaren ukaezinezko Arrosarioko Ama Birjinaren eredua da eta molde berari leial zaiona aurkituko dugu:
* Arizkuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula nagusian (1757), lehentasunezko kokamenean,
* Azpilkuetako alboko aldare batean,
* Lekarozko San Bartolome elizan,
* Doneztebeko San Lorentzorenean,
* Elizondoko Santiago elizan (izendatua),
* Erratzuko San Pedrorenean (izendatua),
* Ziortzako Santa Mariarenean (Bizkaia).
Lesakan San Martin elizako erretaula. Salvador Carmonaren eskultura sail bat duen zorioneko beste nafar hiribilduetako bat dugu hau. Lehen aipatutako Tomas Jauregi arkitektoak, Jose Zuaznabar (Ermukoa) eta Manuel Ariznabarreterekin (Tolosakoa) batera, 1751 eta 1754 artean eraiki zuen erretaula nagusi galanterako egin ziren.56 Erretaula horretan zutitzen diren hogeiren bat mukulu horietatik eta Carmonaren lantegiko jatorri ia ukaezina dutenak erretaulan erdiko tokiak betetzen dituzten Sortzez Garbiaren eta San Martinen bi multzoak dira:
* Sortzez Garbiarena gustu finekoa da eta, Gartzia Gaintzaren iritziz, “Salvador Carmonaren eskulturarik onentzat eta alaitasun irribarretsuaren eta dotorezia rococoaren adierazle ontzat har daiteke”.57
* San Martinen taldea, elizaren izenekoa denez erdiko horma-hobi batean kokatua dago, baina oso goian, gotzain intsignia eta guzti agertzen zaigu, hazpegirik adierazkorrenak aurpegian nabarian jartzen saiaturik.
Beste hainbat lan. Nafarroako beste leku batzuetan ere badira Salvador Carmonaren lantegian eginikoak jotzen diren eskulturak:
* Sesman (Arrosarioko Ama Birjina, San Rafael eta Asisko San Frantzisko),
* Faltzesen (lehenago aipatu dugun Sortzez Garbia, San Joakin eta Santa Ana),
* Goizuetan eta abar.
Euskal Probintzietan ikus daitezkeen Valladolideko maisu handiaren lanik berandukoenak Loiolako Santutegirako eskatu zitzaizkion hiru eskulturak dira. Bere bizitzako azkenekoen artean ere sar daitezke, 1763 eta 1764an eginak izan baitziren:
* Josulagunen aldetik oso bultzatua izan zen 1726an santu aitortutako –San Estanislao Kostkakoa eta San Luis Gonzagakoa‑ bi gazteen estatuak, zeinaren aldeko jaiera gazte kristauen artean eta elizako aldareetarako izendatuak ziren arren, Ikastetxeko ezkerretako hegalean eskailburua dotoretzen bukatu dute.
* Zaindaritzako Birjinaren estatua, basilikako aldare baten buru dena. Badira garrantzizko dokumentu batzuk Salvador Carmonaren egiletasuna ziurtatzeari buruzkoak, bere bizitzako azken urteetan murgildurik zegoen depresio eta malenkonia egoera gaindituz egin zituenei buruzkoak.58 Ertilari honek igaro zuen makalaldi arimikoaren lekuko izan ordez, bere jeinu izaeraren heldutasuna agertutzen duen eskultura da, Birjinaren irudiari edertasun eta bake betetasun miresgarri bat erantsiz. Ondoren Arrosarioko Ama Birjinaren eredua etorri zen, Errege makilaren ordez arrosarioa harturik.
==== Juan Pascual de Mena: Bere euskal lana ====
Carmona baino zazpi urte gazteagoa zen eskulturagile handi hau (1707‑1784), Toledoko Sagra herrian jaio zen eta bere prestakuntzaz ziurki ezer ez dakigun arren, Gortean sona handikoa egin zen Nafarren San Fermin elizarako egin zuen Zaindaritzako Birjinaren estatuarekin (1746).
Bilbo hiribilduak eskulturagilearen zerbitzuak alokatu zituen 1754 otsailean San Nikolas elizako imajinak taillatzeko; eta honek hiribildu honetara familia eta lantegia berekin zituela etortzeko erantzukizuna hartu zuen. Menaren prestakuntza Madrilen sortu berria zen akademiaren inguruan egina zenaren susmoa izatekoa da, laster bertako Eskulturako Maisu Zuzendari izendatua izan baitzen. Aipatu Erakundearen fundatzailea zen Juan Antonio Olivieri eskulturagile italiarraren inguruan mugitzen zenez, oso litekeena da, bere estiloaren prestakuntza italiar klasizismoaren ertilariek eragindakoa izatea.
Sarritan Salvador Carmonak eginak direla esan arren, Pascual de Mena ertilari emankor honenak diren lanak, anatomietan, jantzi luze ederren tolesturetan eta jarrera eta mugimenduetan duten naturaltasunagatik, eta, batez ere, emakumezkoen eta haurren irudien egitura eder zoragarriengatik eta beti bere modelatuaren ezaugarria den rococo “morbidezza” esaten zaion horrengatik ezagutzen dira.
San Nikolas Barikoa eliza. Bilbo. Pascual de Menak San Nikolas bilbotar elizako bost aldareetarako taillatzeko erantzukizuna hartu zuen 17 aletako eskultura saila da “Juan Pascual de Menaren eskultura multzorik interesgarriena”.59 Erretaulak urreztatu gabe eta polikromiaz jantzi gabe utzi ziren, intxaurrondo-zuraren margo ilunean.
Sail honetan deigarriak dira:
* batez ere Karitateko Ama Birjina, jarraian aipatuko dugun bi irudi santuen multzoari ematen dion batasun trinkoak sortzen duen harriduragatik:
* Santa Apolonia,
* Santa Barbara.
Oso bikainak dira:
* San Lazarorena,
* San Nikolas Barikoaren aldare nagusian buru den santuaren izenekoa.
San Anton eliza. Hiru irudi taillatu zituen Bilboko parrokia honetarako: San Antonio, San Roke eta San Sebastian. Haurrarekin dagoen San Antoniok oso ederki laburbiltzen ditu lehen aipatutako hazpegiak.
Goraipamenezko hitz berak esan daitezke bilbotar Arte Ederretako Museoak egun duen Ama Doloretakoaz.
Donostiako Santa Maria basilika. Camino Doktoreak dioenez,60 Donostiako Santa Maria elizako eskultura batzuk ere Pascual de Menari esker ditugu, hain zuzen ere Santa Katalinaren aldarekoa (edo “Kontsulatukoa”). Familia Santuari buruzkoa da, Birjinaren gurasoekin eta Jesus Haurra talde osoaren erdigunean dela. Hodei lehorren gainean atseden hartzen duten lagun santuek badute, halako bake adierazpen baten barruan, barroko keinu neurritsu bat eta batez ere argi dagoen halakoxe grazia rococoa. Horrelako talde ugariaren konposaketa, barrokoa baino neoklasikoagoa den simetria eskema baten inspirazio bidez lortua da.
Horma-hobiak betetzen dituzten hiru eskulturak Pascual de Menak eginikotzat hartu behar dira inolako zalantzarik gabe:
* Santa Katalina goienekoan,
* San Inazio Loiolako eta San Frantzisko Xabierkoa albokoetan.
=== Bertako eskulturagileak ===
==== Nafarroa eta Araba ====
Idatzi dugun bezala, haizeak ez zuen kalitate oneko irudigintza baten alde jotzen, XVII. mendearen azken urteetan. Alde batetik, egia da erretauletako imajinagintza pintura-oihalez osatzen dela, estatua-mukuluz baino gehiago; bestalde herri fededunaren artean, tailla churriguereskoak zirikatze liluragarriagoa eragingo zuen apainketa zorabiagarri batekin, arte mailako balioa zuten eskulturarekin baino. Samaniegoko erretaula nagusi zamatuegiari buruz P.L. Etxeberria Goñik arrazoi osoz idatzi du, honako hau askoren artean “eskulturaren galeran, arkitektura nahiago izatearen adibide bat gehiago dela”.61
Nafarroari dagokionez, guztiz eskulturazko balioari eta benetako arte sormenezkoa denari jaramonik ez badiogu egiten, zilegi da, aldi honetan honako hauen herentzia bereganatu zuten erriberako zenbait lantegik iritsi zuen sona txalotzea, hala nola Tuteran Gurreatarrena, San Juantarrena, Domingueztarrena, Biniestarrena eta Cascanten Serranotarren.62
Joan Peraltakoa. Baina, une horretan ertilari bilatuenen sona –adibidez, Joan Peraltakoarena– ez zegoen eskultura solte baliotsu bati hain lotuta, ez behintzat, besteak beste, Iruñeko Lekaime Errekoletoen erretaulakoa izan behar zuenaren modura, nahiz Iruñea, Naiara edo Calahorra eta hiri garrantzizkoagoetan, nafar Erriberako elizetako erretaula churrigueresko eta rococoetan polikromiazko igeltsuen bitartez eginiko apainketa lan oparoari bezainbat.
Del Rio senideak. Gauza bera esan daiteke, Del Rio anaiez bezala, hurrengo belaunaldiko mihiztatzaile batzuei buruz ere, beren jardueraren barruan jarri behar baitira, ez hainbat dokumentu onetako eskultura baliotsuak, baizik rococo apainketak dituztenak, esaterako, Tuterako San Jurgi parrokian eraikiak (1749).
Frantzisko Jimenez. Viana eta Cabredoko lantegi ospetsu eta zaharrak ez ziren mende berriaren argitan desagertu. Eta Frantzisko Jimenezek, bere aita Diego Jimenez Gaztearena, ez bere aitona Joan Bazkardoren izen ona ezin izan bazuen berpiztu ere, hala ere, gorde zuen behar adinako sona bi menderen abagunean ezagunenak ziren arkitektoen ondoan esku hartzera dei ziezaioten. Horrela, estimatzeko lanik burutu zuen ekialdeko Lautadan eta Arabako Errioxan.
Manuel Izquierdo. Garai honetakoa den Manuel Izquierdo arabarrak ere mereziko luke aipamen berezirik, bere Gasteizko lantegitik atera baitziren XVIII. mendearen lehen hamarkadan, Gasteizko San Bizente parrokiako erretaula nagusirako irudi eta erliebeak.
==== Gipuzkoa ====
Probintzia honetan ere badirudi XVIII.aren erdira iritsi zain egon behar zela, Salvador Carmona, Pascual de Mena eta beste kanpoko eskulturagileen lanen eragina izan zitekeenaren bidez, kontuan hartzea merezi duten euskal izenak sortzeko: Felipe Arizmendi, Frantzisko Azurmendi eta Mendizabaltarrak.
Felipe Arizmendi (1725). Donostiar ertilarira izan zen Felipe, estimazio handiko imajinagilea, dokumentu askotan azaltzen denez. Berea, barroko klasizista moduko lana da.
Berea da, Zendoiaren iritzian, Olaberrian elizako erretaula nagusiaren buru den San Joan Bataiatzailearen irudia, inolako zalantzarik gabe, erretaula egin aurretik ere bazena.
Santa Maria elizan (1710‑1713), Donostian ere lan egina da Arizmendi, Pio V.aren aldareko San Joseren irudi polita bere eskuz egina baita. Bakardade deritzan aldarearen azpian dagoen etzaniko Kristo eta gaur egun basilika horren atzealdean gurtzen den Ecce‑Homoa ere bereak dira.
Ceán Bermudezek bere Hiztegian, eta Viñaza Kondeak bere Eranskinetan ertilari honenak diren eskultura batzuk ematen dituzte, ohar frogarri eta guzti:
Donostiako Santa Marian;
* San Pedro Apostoluarena, Kontsulatukoa deritzon aldarean,
* Arimen dominak, San Bizente parrokian.
Pasai Donibanen, aldare nagusiko irudi batzuk:
* San Joan Bataiatzailea, erdiko nitxoan buru dena,
* eta saihetsetan, San Pedro eta San Paulo, oraindik ere beren tokiak eder azalduz.
Inola ere, Pasai Donibanetik ekarritakoa da Pasai San Pedro herrian gordetzen den San Joseren irudia, zeinaren egilea guztiz frogatua baita, ertilariak berak ideia bikaina izan zuenez, hau da, oinazpiko aingerutxo baten tailla txokoan, hiru mende igaro arren irakur daitekeen txartel bat uztekoa: “Felipe de Arizmendi me izo y mando acer el...sr... ...Agustin Diez... En San Juan a 11 de julio de 1696”.
Ceán Bermudez eta Viñaza Kondeak Arizmendi beste zenbait aleren egiletzat ere hartzen dute:
* Soraluzen, Jesus Nazaretarrarena,
* Tolosan (1722), San Inazio Loiolakoren irudi batena eta, zalantzarik gabe 1781eko parrokiako sutean desagertu ziren Nekaldiko pauso batzuena.
* Bilboko katedralean Sortzez Garbiaren eta Santa Barbararen estatuak bereak direla esan ohi da.
Frantzisko Azurmendi. Erretaula diseinatzaile eta mihiztatzailea zen. Eskulturak egiten ere jarduten zuen noizbehinka. Rococoa modan jartzen ari den garaian sartu zen horretan.
Donostiako Santa Mariaren basilikako erretaulak. Estiloa da Donostiako Santa Maria basilikan alboetako erretaulak bereizten dituena:
* San Pedrorena, arrantzaleen kofradiak ordaindu zuena,
* Familia Santuarena,
* baita eliza beraren presbiterioko oskola apaintzen duten aingeruetan ere.
Andoaingo San Martingo erretaulak. Azurmendi berriro ere, lehen esan dugun bezala, San Pedrori eta Familia Santuari eskainitako alboko erretauletan forma berdinetara itzuli zen, eta Manuel Lekuonaren iritziz, Donostiakoen berdin‑berdinak dira.
Eliza horretako oskolaren errematea agindu zitzaion Azurmendiri 1765ean, gangak amaitzeko puntan zeudela; eta berehalaxe bere bizkar hartu zuen alboetako batzuen ardura, baina aurreko orrialdeetan esan bezala, Santiago Marsili izan zen zegozkien irudiak taillatu zituena.
Arkitekto mihiztatzaile honen azken lanetan, nabarian dagoen ibilbide estilistikoari buruz ari delarik, hauxe da Zendoiaren iritzia, “bere lan ugariak lekuko hartuta, litekeena da Azurmendi Neoklasikoaren maisurik garrantzizkoena izatea, bere ekoizpena Rococoaren azken aldean hasia bada ere”.
Mendizabaltarrak. Eibarko familia leinu batekoak dira, Zorrozua eta Zendoia historialariek orain berriki dokumentatu dituztenak.63 Familia horretan gehien axola zaizkigunak, Aulestiko sagrarioa baizik ezagutzen ez diogun Hilario Mendizabal baino gehiago, Joan Bautista Mendizabal I.a, eta honen seme Joan Bautista II.a dira, zeinaren lanak joera neoklasikoaren barruan kokatu beharko liratekeen.
Joan Bautista Mendizabal I.a. Eskulturagile honi buruz dakiguna da hauxe: oso joria izan zela. Idiazabal, Astigarreta, Zumarraga, Lekeitio, Lesaka eta abarretako irudiak egiteko hitzarmenak egina zen.64
Mendizabal ez zen jeinua zuen eskulturagilea inola ere, baina berari bizitzea egokitu zitzaion artearen erdi‑basamortu lehorra gogoan hartuz, benetako estimazioa merezi du historialariaren aldetik. Eskulturagile barrokoa da; eta bere Zumarragako lanaren data begiratu ondoren, uste izatekoa litzateke bere barrokotasun soila, neoklasizismoa aldera irekitzear dagoen sentikortasun rococoa iradokitzen duela; egia esatekotan, alderantziz baita, bere eskulturen azterketa batek azken barrokoari etekina ateratzeko eta dinamismo plastikoa bere azken ondorioetara eramateko ezintasuna salatzen duenean.
Idiazabalgo San Migelen erretaulak. Erretaula lana, Idiazabalgo San Migel parrokian alboetako erretauletatik hasi zen. Jose Antonio Iparragirre maisuarekin 1734‑36etan egindako hitzarmenak dira: bata Familia Sagaratuari eskainia da eta bestea San Inazio Loiolakoari.
Ez da dokumentuetan azaltzen imajinagilearen izenik; baina, San Inazioren irudia bederen, kalitate handikoa dela esan dezakegu, Fundatzaile santuaren itxura bitxi bat erakutsiz, oraindik barrokismo oso soila eta anatomiako zatietan xehetasunezko modelatua egoki dituela: santuaren aurpegian eta eskuetan eta liburuari eusten dion aingeru biluzean.
Urte batzuk beranduago (1742) Migel Irazustak Madrildik bidalitako diseinuari jarraikiz, Iparragirrek bere gain hartu zuen erretaula nagusia burutzeko erantzukizuna; eta imajinagintzarako Joan Bautista Mendizabal hartu zuenhitzarmen bidez.
Irazustak egitasmoan erdiko nitxoko San Migelentzat bereziki ikasia zen esku bat eskatzen zuen –eta litekeena da horretarako Salvador Carmonaren esku-hartzea lortu izana azkenean–; bi aldeetara gaur egun Lorentzo eta Bizente martiri santuen irudiak ikus ditzakegu; zutabe artetan Apostoluen Printzeen irudi politak zutitzen dira; atikoan Kalbarioa.
Emaitza kalitate bikainekoa da, Mendizabalek eginikoetan, hoberenetakoa, agian. Anatomia modelatuaren egokitasunak, ia irudi guztien jarrera dinamikoak, era askotariko mantuen tolesturen aireratzeak eta aurpegietako halakoxe adierazkortasun indarrak, multzo hau gipuzkoar gubietatik sortu den eskultura barrokorik helduenaren adierazgarririk duinenen artean jartzen dute.
Astigarretako San Pedroren erretaula. Joan Bautista Mendizabalekin egin zen 1745ean Astigarretako San Pedroren erretaula nagusiko irudien tratua. Ertilariak Apostoluen Printzea gotzain jantziez adierazi zuen, bere mitra zorrotza eta artzain‑makila luzearekin, aurpegi duin bizarduna, begi hondoratuak eta jarrera zurrunarekin.
Alboko nitxoetako bi irudiak, San Joan Bataiatzailearena eta San Inaziorena barrokoagoak dira, plastikoki egoki baino kontrapostoz behartuxeago.65
Zumarragako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregi arkitektoarekin egin zen 1756ko abenduaren 3an Zumarragako Santa Mariako erretaula nagusiaren tratua, eta arkitekto honek egun berean, Joan Bautista Mendizabal eskulturagilearekin hitzarmen bat sinatu zuen, honako honek erretaulako irudiak lehenengoaren diseinuaren arabera egiteko erantzukizuna hartuz. Erabakitako prezioa 52.000 errealetakoa zela eta urtean 4.000koz ordainduko zitzaiela jakitea interesgarria da, eta bi ertilariek beren artean erabaki zutela 52.000 horietatik, 15.000 eskulturagileari zegozkiola, eta gainerako 37.000k, arkitekto-maisuarentzat geldituko zirela.
San Inazio, oso dotoretuak diren apaiz kasulaz eta albaz jantzita azaltzen da laino baten gainean. Loiolako santuaren delako hazpegien arabera, hots, erdi-burusoila eta bizar motza duela, bere ezkerreko eskuan AMDG hizkiak dituen Inazioren Araudiaren liburu irekiari helduta eta eskuinekoaz berau erakutsiz, asmatu dezakegu Loiolako Santutegirako Frantzisko Bergarak modelaturiko zilarrezko estatua famatuan duela sorburua.66 Dakigun gauza da Loiolako estatuatik desagertu egin zela Santuaren oinetan aingeru batek eusten zuen IHS anagrama distiratsua, Zumarragakoak duenaren antzekoa baitzen, baina kontrako aldean jarrita.
San Inazio aurrez aurre jarritako Neri‑ko San Feliperen estatuak duintasunez eusten dio berarekin duen paralelotasunari.
Zakarragoak dirudite beste irudiek: San Joakin eta Santa Ana, San Pedro eta San Paulo Apostoluek, eta lau ebanjelariek.67
Frantzisko Iberori eskatu zitzaion 1769an eskulturei buruzko epaia. Hauxe izan zen bere iritzia “San Inazioren eta San Felipe Nerikoaren estatuak ez direla bakoitzari dagokion nitxoaren neurrikoak eta, hortaz, oinazpikoen gainean zutitu behar direla, jantzita dituzten birretak kendu eta horien ordez argi‑koroak eman behar zaizkiela”. Jasokundearen estatuari ere antzeko oharrak egin zizkion, izarrezko koroa txikiagotu zedila kontseilu emanaz. Gainerako tailla guztia “artez eraikia dagoela” iruditu zitzaion. Joan Bautista Mendizabalek bere adostasuna adierazi zuen eta ondorioz delako proportziorik ezak konponduko zituela agindu zuen.68
Aizarnako Jasokundeko erretaulak. Eibarko ertilariaren Aizarnako lanaren aipamena egina dugu dagoeneko. Parrokiako alboetako erretauletan, Kantabriako Lucas de Caminok muntatu eta agian Frantzisko Iberok 1746an diseinaturiko beren lau nitxoetan beste hainbat irudi kokatu ziren. Mendizabalek landuak izan ziren 1758an:
Erdiko nitxoan, Arrosarioko Andre Maria, saihetsetako horma-hobi sendoetan San Domingo eta Santa Teresa dituela. Goieneko nitxoan dago Santa Ana.
Beste saihetsekoan:
* San Inaziok betetzen du erdigunea,
* bi Antonio Santuak albokoak, eta
* San Sebastian martiriak goieneko nitxoa okupatzen du.69
Lagundiaren Fundatzailearen irudiak, ertilariak berak Zumarragarako egin zuenaren berdina dirudi. Biek dute barrokoaren mugimendua ezaugarri eta dagoeneko esan dugun bezala, Loiolan zilarrezko irudi ezaguna jarritako urte hartatik aurrera landuak daude. Argi eta garbi dago eibartarraren eskulturei guztiz falta zaiela Frantzisko Bergara valentziarraren eskulturetan liluratzen gaituen malgutasun naturala eta rococoaren grazia.
Errezilgo San Martinen erretaulak. Errezilgo (Gipuzkoa) parrokiako alboetakoen imajinak –Sortzez Garbiarena eta Arrosarioko Amarena– bukatutzat emanda gelditu ziren 1765 eta 1768 bitartean, Tomas Jauregi arkitekto ezaguna mazoneriaz arduratu ondoren. Joan Bautista Mendizabalekin egindako ikonografiaren eskaria dokumentatua dago, baina ez da ziurtasunez agertzen egilea bera izan zenik, batez ere, estatua ugari dituen bi multzo baitira (hamabiren bat mukulu).70 Dena den, gauza bat nabarmentzen da, jeinu bat izan ez bazen ere, une horretan jantziena zela bertako imajinagileen artean. Bi erretauletako irudiak kalitate onekoak dira, Sortzez Garbiaren erretaulan buru dena bereziki, dinamismo barroko alderako hastapen-joera bat rococoaren graziaz geldiaraziz; nahiz eta, gehiegizko polikromiak, aurpegietakoak batez ere, modelatuaren edertasun plastikoak merezi duen arreta galarazi.
Antonio Migel Jauregi. Tomas Jauregi arkitektoaren semea zen Antonio.
Gabiriako Santa Mariako erretaula. Tomas Jauregik 1766an egin zuen Gabiriako Santa Marian erretaula nagusiaren tratua, baina ezin amaitu izan zuen, 1769an hil baitzen. Antonio Migel eskulturagilea zen eta bere aitaren lanak amaitzea bere gain hartu zuen, bost irudi nagusiren tailla barruan zela: Jasokundea –“sei oineko garaierarekin, bere tronu eta serafinekin, bi mutiko lagun dituela”–, Pedro, Paulo, Mikel eta Lorentzo Santuen mukulu txikiagoak gainera.
Tomas Jauregi arkitektoarekin hitzartu zen egitasmoari dagokionez, Gabirian egin zena oso bestelakoa eta erraztu samarra da. Aurreikusitako salomondar zutabeak ez dira agertzen, eta arkitekturaren rococo estiloak neoklasikorantz egin zuen, nabarmenki erraztuz. Eta, guztien gainetik imajinak bestelakoak dira: eta buru den irudia, Mariaren Jasokundearena, bistan dago barrokoa dela eta besteak baino onargarriagoa bada ere, bere bolumenetan modelatu kaskarrekoa eta batasun plastikorik gabea da.
Zegamako San Martinen erretaula. Zegaman 1769 eta 1772 bitartean, San Martin elizako bi saihetsetan, Arrosarioko Ama Birjinari eta Arima Bedeinkatuei eskainitako bi erretauletako ikonografian barrokotasun bera eta gabezia berdinak sumatzen dira.71
==== Bizkaia ====
Barrokoaren azken aldi horretako eskultura lanei buruz gaur egun lortu daitezkeen dokumentuetako ohar guztiak ezagutu ahal izateko, ezinbestekoa da berriro Julen Zorrozuak gai honi eskaini dion azterketara jotzea, nahiz eta, salbuespen gisa zenbait alditan ohartarazi dugun, kasu askotan ezin bereiz daitekeela norainokoa den diseinatzaile eta arkitektoaren lana eta non hasten den benetako imajinagilearena. Imajinagile gisa nolabaiteko izen ona duten euskal eskulturagile ziurtagarrien izenetan jarriko dugu beraz, muga.
Joan Munar. Elorrion jaio zen eskulturagilea dugu.
Atxondoko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Joan Munarrek Arrosarioko Andre Mariaren erretaulan buruan denaren mukulua egin zuen. Domingo Zumalde oñatiarrari San Joakin eta Birjina Haurraren irudiak agindu zitzaizkion (1742‑44).
Mundakako Santa Mariaren erretaula. Munarri 1754‑58an ordaindu zitzaizkion Mundakako Santa Mariako erretaula nagusiko bi mukuluak.
Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaula. Urte horietan bertan, Munarrek, Juan Antonio Hontañon kantabriarra lankide zuela, bere gain hartu zituen Elorrioko Sortzez Garbiaren erretaulako eskultura rococoak, eta 1761‑63 urte bitartean San Migelen eta San Gabrielen irudiak.
Zornotzako erretaula 1761).
Gero irudi hauek egiten jardun zuen:
* Arrosarioko Ama Birjina,
* San Antonio Paduakoa,
* San Antonio Abadea.
Foruko San Martinen erretaula. Bi urte beranduago ordaindu zitzaizkion Munarri Foruko San Martinen erretaula Nagusiko mukuluak (1763).
Jeronimo Argos. Oroitzapen garbi bat merezi duen beste bertako ertilari bat Jeronimo Argos da; Bilbon bizi zen.
Gernikako Santa Mariako erretaula. Eta 1775ean Gernikako Santa Mariako aldare nagusiko zenbait irudirengatik jaso zuen ordainsaria. Erretaula desagertua bada ere, erretaula horretakoak ziren eskultura batzuk mantendu dira:
* parrokian bertan,
* Muxikakoan,
* Elizbarrutiko Museoan,
* eta oso litekeena da berari zor zaizkionak izatea aipatu dugun Zornotzako Santa Mariako erretaula rococoko eskulturak.
Urdulizko Arrosarioko Andre Mariaren erretaula. Jeronimo Argosek egina da erretaularen erdiguneko Arrosarioko Andre Maria, Santa Ana eta Birjina Haurraren irudiak lagun dituela, (c. 1775).
==== Baskonia kontinentaleko erretaulak ====
Baskonia kontinentaleko eskulturagile barrokoei buruzkoetan laburrak izan beharra daukagu, urriak baitira dokumentuak. Beste alde batetik, 1789ko erreboluzioko bandalismotik salbu gelditu ziren apurrak –egitura arkitektonikoetan nahiz eskultura eta margolanetan– oso erretaula apal batzuk baino ez dira Euskal Herriko hegoaldekoekin alderatuz gero.
Hauen artetik, neurrien apaltasuna eta santutegien nagusitasuna bereizten ditu; agian honen azalpena izan daiteke Baionako gotzainek protestanteen aurrean “Erregeren Bertakotasun” dogma eta Erreserba santuarekiko jaiera bultzatu eta defenditzearren jarri zuten berotasuna. Ipar Pirinioetako barrokoaren historialariek egokiro azpimarratu dute Euskal Elizak eukaristiaren gurtzari, eta zehatzago esanda, sagrarioen apainketari eman zioten garrantzia eta geldiro ikertu dute. 72
Bat izan ala bestea izan, Baionako ia eliza guztiak beren apainketa barrokoa galdua dute, eta berari buruz esan daitekeen pixka dokumentu idatzietan azaltzen den horretan oinarritzen da.
Lapurdin berriz, barrualdeko elizatan bada oraindik garai horretako erretaula xumeren bat duenik.
Ainhoako erretaula. Ainhoako erretaula oraindik klasikoa da. Honek, bi solairuetan, eskualde horretan sarritan ematen diren irudiak ditu:
* lehenengo mailan, San Pedro eta San Paulo, San Joan Bataiatzailea eta San Martin;
* bigarrenean, Birjinaren Jasokundearen alboetan San Blas eta Santa Katalina Alexandriakoaren irudiak.
Donibane Lohitzuneko San Joan Bataiatzailearen erretaula. Eskualdeko erretaularik aberats eta galantena Donibane Lohitzunekoa da. Frontoi hiruki txiki batez errematatzen diren hiru gorputz eta hiru kale ditu, gainean bi aingeru etzanak dituela:
* Betiereko Aitaren irudia mendean duela;
* bere hegalak zabaltzen dituen pelikano bat beraren azpian;
* Pedro eta Paulo apostoluak lehen solairuko horma-hobietan.
Martin Bidatxeren lantegiko lanak dira:
Itsasuko San Fruktuosoren erretaula. Beste erretaula oso eder bat bada Itsasuko San Fruktuoso elizan, barrokoan ohikoa denez ikonografia eta apainketa oso joria duena.73 Bernard Dartigacave‑ren lantegian egindakotzat jotzen da.
Senpereko San Pedroren erretaula. Bere multzoagatik bisitaria gehien hunkitzen eta elizaren burualdeko frontoi osoa estaltzen duena Senpereko San Pedroren erretaula da. Hobeto esateko, hiru dira erretaulak, zeren eta, absideko aurrealde oktogonala estaltzen duen nagusiaz gainera, badaude eliztarren aurrez aurre alboetako hormak guztiz estaltzen dituzten beste bi erretaula ere, bikiak hain zuzen.
Hiru erretaulok badituzte erliebedun bankua, hiru kaleetako bi gorputz eta atikoa. Irudien horma-hobiak erdi-puntuko arkuak dituzte behereneko solairuan, eta burudunak dira goienekoak.
Badaude San Pedro eta Eliz Guraso Santuen irudiak, nahikoa kalitatezkoak. Bankuko erliebeetan barroko soileko zenbait eszena gailentzen dira, ongi samar osatuak daude; Hilobiratze Santua eta Pilatoren Ikuzketa, esate baterako.
Sorburuko tabernakulua erreboluzioko txikizioan desagertu zen, eta XVII. mendeko sagrario bat jarri zen beraren ordez, Aita Kaputxinoen kapera batetik ekarritakoa: hemen agertzen dira San Pedro eta Eliz Gurasoen erliebeak, eta santu bizardunek –santu Kaputxinoak zalantzarik gabe– egindako mirarien zenbait eszena.74
Bernard Dartigacave. Lapurdiko lurralde horretan duela gutxi dokumentatu den beste ertilari bat Biarnoko Santa Koloman jaio zen Bernard Dartigacave dugu, eskulturagilea eta erretaula-urreztatzailea. Lanean, familiako lantegian aritua zen, abizen bereko beste bi ertilariren berri bai baitugu: Oloroen bizi izan zen Joan Bautista, eta Etienne emakume euskaldun batekin ezkondua eta Mendiondon (Lapurdin) bizitu zen. Honen espezialitatea erretaulak urreztatzea zen. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula, oso‑osorik gorde dena, 1706an landu ondoren Bernard Dartigacaveri Euskal Herrian lan egiteko tratua egin zitzaion. Kanbon kokatu zuen bere lantegia eta hantxe hil zen 1722ko ekainaren 20an.
Bereak ditu Oregeko elizan erdiko erretaula eta bi alboetakoak –benetako erretaulak baino gehiago ohol soilak– Bidaxuneko kanonikoen hamarrenen kontura kobratu zituelarik.
Bere alargunari eginiko ordainagiri batzuen bitartez ikusten da zehazten ez diren lanen batzuk egin zituela Luhuson.
Eskulturako emaitzak, Bernard Dartigacaveren lanak, langintza ongi ezagutzen duen norbait adierazten badu ere, ez du Espainia aldeko barrokoaren ezaugarri diren bizitasun eta malgutasun ezaugarririk. Estiloan bat datozelako, aipatuko ditugun lanetatik kanpo, oso litekeena da bere eskua beronen bizilekua zen Kanbotik gertuan dauden Arrauten, Masparrauten, Gabat‑en eta abarretan ikusi behar izatea.
Oloroeko Gurutze Santuaren erretaula. Oloroeko Gurutze Santuaren erretaularen moda hau, “espainiar barrokoaren” adibidetzat jartzen duten historialari frantsesen ustez, Luis XIV.aren emazte Austriako Ana espainiarrak sartua izan zen. Oso aldatua eta hondatua gelditu zen Gurutze Santuaren erretaula hau transeptuan kokatzeko askatu zenean.
Erretaula hau, salomondar zutabez berezitako bi solairu eta hiru kale dituena da, churrigueresko apaingarriak dituela; beranduago zati batzuetan urreztatu eta polikromiaz jantzi zen. Beronen Kalbarioko irudiak gorde dira, orain erdiko kaxan –garai bateko ekisainduari zegokionean– daudenak eta lau santuren irudiak: San Pedro eta San Paulo lehen solairuan, eta bi Joan Santuenak bigarrenean.
Antzeko egitura duena da Oregeko erretaula, desberdintasun batekin, hemen erdiko nitxoa Kristoren bataioa adierazten duen margo‑oihal batek betetzen duela, eta data edukitzeaz gainera sinaturik azaltzen da: “Heguy d´Oregue anno 1712”. Sinadura bera dute San Domingo lagun duela, Santa Katalina Alexandriakoa eta Ama Birjina Arrosariokoa irudikaturik azaltzen diren alboetako erretaulatxo biek.
Joseph de Courrèges. Bernard Dartigacave‑ren garaikidea zen eta, hura bezala, Biarnoko Santa Kolomako auzoan jaioa zen Joseph Courrèges.75
Aiherrako elizan San Bartolomeren erretaula egin eta eraikitzeagatik 350 libera jaso zituen 1729ko urtarrilean. Desagertu egin zen aipatu dugun erretaula hau, eta gaur egungoan –mahats sarezko salomondar zutabeak dituen churrigueresko mazoneriaz– Jesusen aurrean belauniko dagoen San Pedroren margolan bat agertzen da erdian.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Era berean XVIII. mendeko bigarren erdiko Euskal lurraldeko eskulturagile eta margolariei buruzko dokumenturen batzuk azaltzen ari dira; esate baterako, dokumentuetan azaltzen da Lamarreko Michel‑Barthélemy izeneko bat, Arbonako elizan lan egin zuena; baina ia ez dira ezagutzen zehaz eta ziur bereak diren lanak.
== XVIII. mendeko margolanak ==
Astoko margolanen gainbehera aurrera zihoan XVIII. mendean, ia euskal lurralde osoan; eta pintzelezko lanbidea hartzen zutenek mazoneriako zuraren polikromia-lanetan eta erretauletako imajinagintzan murgildurik jardun zuten.
=== Antonio Gonzalez Ruiz ===
[[Fitxategi:Bautizo-infanta-isabel-antonio-gonzalez-ruiz-1742.jpg|thumb|Isabel infantaren bataioa El Buen Retiro jauregian. Antonio Gonzalez Ruiz]]
Nafarroan corellarra zen [[Antonio González Ruiz|Antonio Gonzalez Ruiz]] margolaria gailenduko litzateke, Madrilen prestakuntza egin eta sona irabazi zuena; horrez gain, [[San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia|San Fernando Errege Akademiaren]] fundazioan lagundu zuen corellarrak. Bere jaioterrian utzi zituen zenbait margolan. “Maiestatearen margolaria izan zen”. Neoklasikotzat har daiteke bere lanen batzuengatik.
=== Goienetxea ===
Goienetxea nafar ertilaria margolan batzuen egiletzat jotzen da, Donostiako Santa Maria elizako erretaula nagusia edertzen duten lau santa hauei eskainitakoena: Santa Maria Madalena, Santa Urtsula, Santa Dorotea eta Santa Marta. Baina, badirudi ertilari arabar Jose Lopez Torrerenak direla uste izateko arrazoi gehiago daudela. Nolanahi ere lan kaskar samarrak dira.
=== Luis Boccia ===
Bere marrazki eta polikromian duen indarragatik bitxiago eta baliotsuagoa da aipatu dugun Donostiako Santa Maria elizako erretaulan erdiko margolana, San Sebastianen martiritza irudikatzen duena eta Luiz Bocciaren (1819) pintzelari esker egin zena.
== Urregintza ==
Berriro ere, kapitulu honetan, lan honi hedaduran mugak ezarri beharrak eraginda, alde batera utzi beharrean gara beste maila bateko zenbait arte xehe, hala nola: zur eta burdin arotz-lanak. Gauza jakina baita Euskal Herriak teknika horietan mendeetako tradizioa izan duela: kutxak, mahaiak, oheak, idazmahaiak, uztarriak, eta abar. Hala lotuko gatzaizkio urregintzari, gurtza liturgiakoaren zerbitzuan aritu zenari, orokorrean, gorde direnetan, gaur egun ugaritasun handiena horretan azaltzen baita.
Zilargintzaren alorrean, liturgiakoan batez ere, barrokoa distira handiko aldia izan zen. Platereskoaren urteetan zilargintzak egin zuen aurrerakada gehituz joan zen XVI. mendaren bigarren erdian zehar; Amerika hispaniarrean landutako aleak inportatzeak ekarri zuen artelan hauek gorakada, hala kalitatez nola kantitatez.
Ikerketa berrienen arabera, argitara azaltzen ari zaizkigu delako herrietan bereziki eraginkorrak izan ziren zilarginen eta lantegien izenak.76 Antzinako gremioen antolaketak eraldatze handi bat bizitu zuen. Ikastetxe deitzera etorri ziren gremioak, eta zilarginen jarduerak elkartu eta antolatuko zituen lege-araudietara makurtu behar izan zuten, praktikotasuna xedetzat hartuta. Faltsifikazioak eragozteko, artelanak hiru ikurrez markatzera behartuak ziren, egileari, lantegiaren lekuari eta estiloaren bermeari buruzko ikurrez. Arautze hau onuragarria izan zen, “erabilerako” artelanak zirela kontutan harturik. Gainera, Espainian meatzaritzak ezagutu zuen garapenak eta metal preziatuen ekoizpenetan eta industrian aberatsak ziren amerikar koloniekiko merkataritza-harremanak, metropoliko artisauen mesedetarako ziren.
Egitura estilistikoei dagokienez, XVII. eta XVIII. mendeetako liturgia zerbitzurako tresna guztiak artelan handiek erakusten duten gustu eta sentiberatasunezko garapenari dagozkionak dira. El Escorial garaiari dagokion egitura zorrotz eta garbietatik, luxua erabilgarritasuna baino gutxiago bilatzetik, apainketa eta forma naturalekiko gustu aldera eginez joan zen.
Garai horretan, orduko ziurtasunik ezak eta gerren ondorioz (Konbentziokoa eta napoleonikoa), eman ziren harrapaketa eta lapurretak zirela medio, galdu dena asko izanagatik, izugarria da Euskal Herriko lantegietan gordetzen den zilarreria. Eta mende batzuetako historia duten parrokiez esan daiteke apenas egongo den parrokiaren bat kristau fedea artean bizia zen garaian artelanen emariak egitea ondasun apalen jabe zirenen esku zegoen garaiko gauza baliosoak gordetzen ez duenik.
Gai honen harira, historialariaren harridura sortzen duen gertakarietako bat da Hispanoamerikar lantegietako markak gordetzen dituzten edo material eta estiloengatik jatorria nabarmen adierazten duten liturgiako ontzi pilak. Hainbat parrokiatan eta elizbarrutietako museotan gordetzen dira Mexiko, Peru eta Guatemalatik ekarritako ekisainduak, kalizak eta kopoiak. Badira Espainiako hirietatik ekarritako beste asko ere. Ezinezkoa zaigu deskribapenak egiten hastea eta zalantzarik gabeko arte balioa duten aleak banan‑banan aipatzea. Espezialistek ikerketak egin eta garrantzizkotzat dituzten batzuen aipamena egingo dugu.
Nafarroan. Iruñeko, Lizarrako, Zangozako eta Tuterako lantegien jarduera hauetan azaltzen da dokumentaturik; ale bikaintzat hartzen dira ekisainduak:
* Tuterako katedralekoa,
* Balterrakoa, Madrilgo jatorria duena;
* Corellako Encarnación Museoan gorderik dena bereziki baliotsua da. XVII. mendearen bigarren erdiko maisulana,
* Zentronikoko San Joan elizako ekisaindua, estiloz geroagokoa, rococo gustukoa, baina kalitate handikoa.
Gipuzkoan. Probintziako herrietako jatorria duten alerik hoberenak elizbarrutiko Museoan bilatu behar dira.
* Bada Alegiatik ekarritako ekisaindu bat, XVIII. mendekoa, eguzkia inguratzen duen koroan urrezko hariz eginiko apainketa-lan aberatsa eta eskulekuko edergarrietan kurba eta kontra kurba joko ugari dituena.
* Artelan bereziko kopoia da eta emaileak sinatua: “Soreasuko San Sebastianen zerbitzari eta kaperaua zen Larraizar 1699an”. Zilar‑koloreko urrean, oinarri zabal gainean bi gorputz ganbil, mailuz landuriko edergarriak dituela: mahats‑mordo, mahatsondo eta puttiak; galloi uztai artean, pitxer zanpatuzko eskuleku korapiloduna, bolutaz eta kopa-azpikoa aingeruz ederturik duen kopa, gailurreriaz errematatuz.
Bizkaian. zilarreriak erakusten du Ameriketako koloniekin salerosketa eta emarien joan‑etorria handia izango zela, ugari baitira Mexiko eta Perutik bidalitako aleak. Badira XVIII. mendearen erdialdetik jaso ziren zilarrezko ekisaindu batzuk:
* Enkartazioetako parrokietan (Gueñes, Lanestosa, Balmaseda eta abar)
* eta Jaurerriko beste elizetan, Durangon San Fausto, esate baterako, Mexikoko Gonzalez de la Cueva zilarginaren ikurra duena;
* Busturiako Santa Mariarenean beste bat, hau ere mexikarra da.
Esan beharrik ez da espainiar lantegietatik zetozen aleak ere bazirela, esaterako, Madrilgo marka duen Larreako kaliza, Bizkaiko kaliza rococorik politenetakoa.
Araban. Liturgiako urregintza izan da Baskonian sakonen aztertu dena,77 arte eta teknika mailako kalitate handiko pieza ugari baititu, prozesioetako gurutze eta kalizetan, batez ere. Pieza hauetako batzuk aipa ditzagun, 1990an Arabako Foru Aldundiak Gasteizko Amerika Aretoaren ate‑irekitzea zela eta antolatu zuenerako espezialista handia den Cruz Valdevinos‑ek aukeratu eta deskribatu zituenen artetik, nabarmenenak iruditzen zaizkigunak.78 Denak, kanpoko lantegietatik ekarritakoak dira.
Prozesioetako ekisaindua. Barroko aldiaren hastapenetan oso adierazgarria zen prozesioetako ekisaindu zilarrezko eder bat gogoratuko dugu, zorroztasun klasikoa oraindik gordetzen duena. Tenplete baten itxura du (160 cm garaieran) eta hiru gorputz ditu garaieran gutxiagotzen doazenak; emailearen izena jartzen du (Frantzisko Deskibel artzapezpikua) eta data, 1653 gurutze erako eta laua den plinto baten gaineko idazkunean jarririk. Gorputz handiena ere, gurutze erakoa da eta toskanar zutabeak, taulamenduak, erdi-puntuko zutabeak eta txandakaturiko arkitrabeak ditu, erdiko gorputzean errepikatu egiten den egitura, azkenekoa oinplano biribilekoa izanik, pilastra eta kupuladuna da, Jasokundearen irudia bere baitan duela. Valladolideko Juan Lorenzoren lantegiaren egiletasuna 1968an kokatu zen dokumentuetan.
Aldareko ontziteria. Kaliza eta ur‑ardo ontzi apartak dira aldareko hauek, gain-urrezko zilarrezkoak, Guardiako Erregeen Santa Mariako liturgia altxorreko alerik bikainenak dira.
Zilindro erako kopa du kalizak, arrosaz dotoretua eta arrokaia erliebean: eskuleku estutua, non profil ahurreko lau lepo txandakatzen diren, korapiloa mugatzen duten zezen antzeko moldurak dituela; lepoak uhindura zeiharrez ildaskaturik doaz –xehetasun rococo hau ur‑ardo ontzietan errepikatzen da. Oina zilarrezkoa, hau ere uhin lerrozko erliebeak dituena, bere beheko eta zati ganbilean, arrokaia medailoietan Apokalipsiko bildotsa, pelikanoa eta mahats‑mordoak dituela. Kordobako (Argentina), Damian de Castroren lantegiko lana da eta handik 1758an bidali zuen Guardiako onuraduna eta Argentinako hiri honetako inkisidore zen Antonio Ilarduyk.
Aldareko zerbitzua. Aurrekoaren antzekoa den gain‑urrezko zilarrezkoa 1785 aldera Madrildik Maeztuko Gurutze Santuaren Aurkikundearen parrokia-elizara bidali zen. Zilindro-formakoa da kaliza, eskulekuaren hasieran lepo bikoitza duena; udare formako korapiloa eta zezena; profil ganbil leuna duen biribileko oina eta zilindro-formako oinarria, akanto hostoz apainduriko goieneko ertz ahurra dituena. Kalizaren ia azalera guztia urre‑harizko saretxoz estalia da, simetria egokian pabilioi, arroseta eta medailoien apainketa duela. Ur‑ardo ontziak urre‑harizko saretxo berak estaltzen ditu. Cruz Valdevinosen oharra, urre‑harizko kalizak Espainian dozena batera ez direla iristen, gogoratuz gero, hobeto estimatuko dugu Euskal Herriko zilargintzako bitxi hau.
== Erreferentziak ==
{{lur}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
[[Kategoria:Barrokoa]]
8aa14trvbb61zopiiq7qnpjvbtixqfd
Geranio
0
395067
10021736
10021693
2025-01-03T13:14:19Z
Gartxoak
23317
10021736
wikitext
text/x-wiki
{{argitzeko|'''geranioari'''|Zaingorri (argipena)}}{{taxotaula automatikoa
| taxon = Geranium
| authority = [[Lineo|L.]], 1753
}}
'''Geranio''' edo '''zaingorria'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=géranium - Elhuyar hiztegiak|url=https://hiztegiak.elhuyar.eus/fr/g%C3%A9ranium|aldizkaria=hiztegiak.elhuyar.eus|sartze-data=2021-03-09}}</ref> (''Geranium'') basa landare [[Dikotiledoneo|kotiledoi bikoa]] da, [[lore]] arrosak, gorriak edo zuriak dituena.{{lur erref}}
Izena [[antzinako greziera]]zko {{lang|grc|γέρανος}}, ''géranos'', edo {{lang|grc|γερανός}}, ''geranós'', hitzetatik dator, [[burezur|buru-hezur]] esan nahi duena. Generoak guztira 422 espezie ditu: hona hemen nagusiak:
* ''[[Geranium cinereum]]'' Cav. (Arroka-geranioa)
* ''[[Geranium columbinum]]'' L.
* ''[[Geranium dissectum]]'' L.
* ''[[Geranium dolomiticum]] L.
* ''[[Geranium endressii]]'' Gay.
* ''[[Geranium lucidum]]'' L.
* ''[[Geranium molle]]'' L.
* ''[[Geranium nodosum]]'' L.
* ''[[Geranium phaeum]]'' L.
* ''[[Geranium pratense]]'' L.
* ''[[Geranium pusillum]]'' L.
* ''[[Geranium pyrenaicum]]'' Burm.
* ''[[San Robertoren zaingorri|Geranium robertianum]]'' L.
* ''[[Geranium rotundifolium]]'' L.
* ''[[Geranium sanguineum]]'' L.
* ''[[Geranium sylvaticum]]'' L.
''[[Leiho-geranio|Pelargonium]]'' generoaren zenbait espeziek izen arrunt hori dute, lehen ''geranium'' generoan sailkatzen zituztelako.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo-estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Biologia zirriborroa}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
en46zi9p415nkf0jauzzx1xqbwqz8qv
10021778
10021736
2025-01-03T13:55:06Z
Gartxoak
23317
10021778
wikitext
text/x-wiki
{{argitzeko|'''geranioari'''|Zaingorri (argipena)}}{{taxotaula automatikoa
| taxon = Geranium
| authority = [[Lineo|L.]], 1753
}}
'''Geranio''' edo '''zaingorria'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=géranium - Elhuyar hiztegiak|url=https://hiztegiak.elhuyar.eus/fr/g%C3%A9ranium|aldizkaria=hiztegiak.elhuyar.eus|sartze-data=2021-03-09}}</ref> (''Geranium'') basa landare [[Dikotiledoneo|kotiledoi bikoa]] da, [[lore]] arrosak, gorriak edo zuriak dituena.{{lur erref}}
Izena [[antzinako greziera]]zko {{lang|grc|γέρανος}}, ''géranos'', edo {{lang|grc|γερανός}}, ''geranós'', hitzetatik dator, [[burezur|buru-hezur]] esan nahi duena. Generoak guztira 422 espezie ditu: hona hemen nagusiak:
* ''[[Arroka-geranio|Geranium cinereum]]'' Cav. ([[Arroka-geranio]]a)
* ''[[Geranium columbinum]]'' L.
* ''[[Geranium dissectum]]'' L.
* ''[[Geranium dolomiticum]] L.
* ''[[Geranium endressii]]'' Gay.
* ''[[Geranium lucidum]]'' L.
* ''[[Geranium molle]]'' L.
* ''[[Geranium nodosum]]'' L.
* ''[[Geranium phaeum]]'' L.
* ''[[Geranium pratense]]'' L.
* ''[[Geranium pusillum]]'' L.
* ''[[Geranium pyrenaicum]]'' Burm.
* ''[[San Robertoren zaingorri|Geranium robertianum]]'' L.
* ''[[Geranium rotundifolium]]'' L.
* ''[[Geranium sanguineum]]'' L.
* ''[[Geranium sylvaticum]]'' L.
''[[Leiho-geranio|Pelargonium]]'' generoaren zenbait espeziek izen arrunt hori dute, lehen ''geranium'' generoan sailkatzen zituztelako.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo-estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Biologia zirriborroa}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
ngsu9vgxf7vh7txs9ojjck24cs9qn73
Lehiazko jate
0
424911
10021894
8528952
2025-01-03T16:40:19Z
Aioramu
75584
10021894
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Crook County Watermelon Eating Contest.jpg|thumb|300px|'''Angurri-jate lehiaketa'''.]]
'''Lehiazko jatea''' edo '''jate lehiaketa''' bereziki [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetan]], [[Kanada]]n eta [[Japonia]]n ospatzen diren ikuskizunak dira, non parte hartzaileek epe labur batean ahalik eta janari gehien irensten duten.
{{zirriborro}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Ikuskizunak]]
[[Kategoria:Kirol entretenimendua]]
f7h5r0n5lotulikyulyolvj0u7yhsxk
Kongo Belgikarra
0
432734
10022119
9863776
2025-01-03T21:39:06Z
Eniisi Lisika
77002
10022119
wikitext
text/x-wiki
{{artikulu nabarmendua}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Kongo Belgikarra
| izena bertako hizkuntzan=Congo Belge (frantsesez)<br />Belgisch-Kongo (neerlanderaz)
| hasiera urtea=[[1908]]
| amaiera urtea=[[1960]]
| gobernua=
| bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| armarria=Greater Coat of Arms of the Belgian Congo.svg
| nongo= Kongo Belgikarreko
| mapa= Belgian Congo locator map.png
| mapa testua= Kongo Belgikarra (berde ilunez) eta [[Ruanda-Urundi]] (berde argiz)
| gert1=Anexioa [[Belgika]]ri
| gert1 data=[[1908]]
| gert2=Independentzia
| gert2 data=[[1960]]
| a1= [[Kongoko Estatu Burujabea]]
| a1 bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| o1= [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldville]]
| o1 bandera=
| hiriburua= [[Kinshasa|Leopoldville]]
| hizkuntza= [[Frantses]]a (ofiziala), nederlandera eta bertako 200 hizkuntza baino gehiago.
| erlijioa=
| dirua= Kongoar libera
| biztanleria = 13.500.000 (1930)
| eremua = 2.345.000
}}
'''Kongo Belgikarra'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0168.pdf Afrika kolonialeko toponimia] Euskaltzaindia.net</ref> ([[frantses]]ez: ''Congo Belge''; {{lang-nl|Belgisch-Congo}}) [[1908]]-[[1960]] bitartean [[Belgika]]ren mende egondako [[Kolonia (geografia politikoa)|kolonia]] izan zen. Bere mugak bat datoz gaur egungo [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]renekin. Belgikako parlamentuak sortu zuen, 1908ko azaroaren 15ean, ordura arte Belgikako errege [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.aren]] jabetza izandako [[Kongoko Estatu Burujabea]] ordezteko<ref name=brit>[https://web.archive.org/web/20131030165453/http://global.britannica.com/EBchecked/topic/59224/Belgian-Congo Belgian Congo] Global.britannica.com</ref>.
Belgikako erregearen Afrikako jabetza honen azalera Belgikarena baino 80 bider handiagoa zen<ref>[https://web.archive.org/web/20110413044322/http://www.nbbmuseum.be/2011/04/congo.htm ''Leopold II: a currency for the Congo Free State?''] Nbbmuseum</ref>, eta Leopoldo II.a munduko lehenengo merkataria zen [[boli]] eta [[kakao arbola|kakaotan]]. Hala ere, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirenean, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuek presio handia egin zuten, eta Leopoldok Belgikako gobernuaren esku utzi behar izan zuen eskualdea<ref name="brit" />. Koloniak, [[1960]]ko [[ekainaren 30]]ean [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldvillek]] independentzia aldarrikatu zuen arte iraun zuen. 1971n [[Zaire]] izena hartu zuen; 1997an, [[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] boteretik kendu zutenean, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] izena eman zioten.
== Kongoko Estatu Burujabea ==
{{nagusia|Kongoko Estatu Burujabea}}
[[Fitxategi:Leopold_ii_garter_knight.jpg|thumb|Leopoldo II.a Belgikakoa, Kongoko Estatu Burujabearen jabea 1885tik 1906ra.]]
[[XIX. mende]]aren amaierara arte oso europar gutxi iritsi ziren [[Kongo ibaia]]ren arrora. [[Oihan tropikal]]a, [[zingira]]k eta [[malaria]] ohikoak ziren, beste gaixotasun tropikal batzuekin batera, hala nola [[loaren gaixotasuna]] eta [[Europa]]ko kolonizatzaileek ez zuten aurkitzen modu egokirik lurraldearen esplotazioa eta esplorazioa egiteko. [[1876]]an Leopoldo II.a Belgikakoak [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] antolatu zuen, Afrikako esploratzaile nagusiekin batera eta Europako hainbat gobernuren laguntzarekin, Afrika esploratu eta kolonizatzeko. [[Henry Morton Stanley]]k eskualdea [[1878]]an esploratu zuenean Leopoldok esploratzailea kontratatu eta eskualdean zituen interesak lortzeko baliatu zuen<ref name="Hochschild">{{Erreferentzia|izena=Hochschild,|abizena=Adam,|izenburua=King Leopold's ghost : a story of greed, terror, and heroism in Colonial Africa|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39042794|isbn=9780618001903}}</ref>.
Leopoldo II.ak Belgikarentzako kolonia bat erosi edo lortu nahi zuen 1865an tronura iritsi baino lehenago ere. Belgikako gobernu zibilak ez zuen interes handirik inperioaren eraikuntzaren amets horrekiko. Anbizio handiarekin, eta burugogorkeriarekin, Leopoldok bere kasa aritzea erabaki zuen.
Europan gatazka handia sortu zen [[Erdialdeko Afrika]]ren kontrola zela eta, tentsio diplomatikoarekin, batez ere oraindik jabetza aldarrikapen zehatzik ez zuen Kongo ibaiaren arroari zegokionez. [[1884]]ko azaroan [[Otto von Bismarck]]ek hamalau herrialderen konferentzia antolatu zuen, [[Berlingo Konferentzia]] izena emango zitzaiona, Kongoko krisiari konponbidea aurkitu asmoz. Berlingo Konferentzian bertan ez zen formalki lurralde esleipenik egin, baina Europako potentziek arau batzuk adostu zituzten eskualdea gatazkarik gabe banatzen zutela ziurtatzeko. Arau horiek Kongoren arroa merkatu-libreko eskualde gisa identifikatzen zuten. Baina Leopoldo II.ak irabazi handia eskuratu zuen Berlingo Konferentzian eta bere jabe bakarreko elkarte "filantropikoak" lurraldearen gaineko kontrol handia eskuratu zuen: 2.334.000 km<sup>2</sup>. Lurralde hori [[Kongoko Estatu Burujabea]] izango zen<ref name="Hochschild" />.
Kongoko Estatu Burujabea enpresa pribatu baten bidez kontrolatzen zuen Leopoldo II.ak, gobernuz-kanpoko elkarte baten bidez, [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] ({{lang-fr|Association Internationale Africaine}})<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Map of the Belgian Congo|hizkuntza=en|data=1896|url=http://www.wdl.org/en/item/59/|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Estatuaren lurrek gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoaren lurralde osoa hartzen zuten eta [[1885]]tik [[1908]]ra bitarte iraun zuen, Belgikako gobernuak bere gogoaren aurka lurraldearen kontrola hartu zuen arte. Leopoldo II.aren administrazioaren azpian Kongoko Estatu Burujabea desastre humanitarioa izan zen. Ez dagoenez zentsu zehatzik oso zaila da jakitea zein izan zen heriotza kopuru zehatza, baina esplotazioa gupidagabea izan zen eta bertakoek kolonoek ekarritako gaixotasun berriei aurre egiteko modurik ez zuten. [[1889-1890ko gripe errusiarra]]k milioika hildako eragin zituen Europan, tartean [[Balduino Belgikakoa]], 1891an birusaren eraginez hil zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. D.|abizena=Fage|izenburua=The Cambridge History of Africa|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Sanderson|izena2=Roland|izena3=G. N.|data=1975|url=https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false|isbn=9780521228039|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Leopoldoren ''[[Force Publique]]'' armada pribatuak kongoarrak izutu zituen eta lan egitera behartu lehengaiak ateratzeko. Euren bizitzak eta gizarteak guztiz suntsitu zituzten, eta bertakoen aurkako biolentzia oso handia izan zen. ''Force Publique'' honek [[1892-1894ko kongoar-arabiar Gerra]]n parte hartu zuen [[Zanzibar]] eta [[Swahili]] [[esklabo]] merkatarien aurka.
[[Casement Txostena]]ren argitalpenarekin britainiar, europar eta amerikar komunikabideek Kongoko Estatu Burujabean gertatutakoa salatu zuten 1900ko hamarkadan. [[1904]]an Leopoldo II.a derrigortu zuten nazioarteko batzorde parlamentario bat onartzera Kongon gertatzen zena aztertzeko. 1908an, presio publikoa eta maniobra diplomatikoek Leopoldo II.aren aginte pertsonalarekin amaitu eta Kongo Belgikaren kolonia bilakatu zen, Kongo Belgikarra izenarekin.
== Kongo Belgikarra ==
[[Fitxategi:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|thumb|Misiolari batek kongoar baten esku moztua erakusten du. Kongon ohikoa zen esklabotza ziurtatzeko eskuak edo oinak moztea, lana "behar bezala" egiten ez zutenak zigortzeko<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche,|abizena=Guy,|izenburua=Belgium and the Congo, 1885-1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/765881584|isbn=9780521194211}}</ref>.]]
[[1908]]ko [[urriaren 18]]an [[Belgikako parlamentua]]k Kongo Belgikako kolonia gisa batzearen alde bozkatu zuen. [[Sozialista|Sozialitek]] eta alderdi erradikaleko gehiengoak anexioaren aurka bozkatu zuten, eta euren kanpaina anti-kolonialista zela eta hauteskundetan babes handiagoa jasoz. Hala ere, baziren sozialista batzuk usten zuten Belgikak Kongo anexionatu behar zuela eta lan humanitarioa egin behar zela kongoarrak laguntzeko. Alderdi katolikoko bi kidek eta liberaleko diputatuen erdiak [[Karta Koloniala]]ren aurka bozkatu zuten, katoliko gehienek eta liberalen beste erdiak alde bozkatu zuen bitartean<ref group="oh">48 boto egon ziren aurka eta 95 boto egon ziren alde</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Polasky, Janet|abizena=L.|izenburua=The democratic socialism of Emile Vandervelde : between reform and revolution|argitaletxea=Berg|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31710376|isbn=9781859730331}}</ref>. [[1908]]ko [[azaroaren 15]]ean Kongo Belgikarra Belgikako Erresumaren kolonian bilakatu zen, nahiz eta Leopoldo II.a saiatu zen lurraldearen zati bat [[koroaren lurralde]] gisa mantentzen.
Belgikako gobernuak 1908an administrazioa eskuratu zuenean, Kongoko egoera hobetu zen hainbat eremutan. Hainbat enpresa kontzesionariok ezarritako esplotazio izugarria eta biolentziaren erabilera arbitrarioa asko murriztu ziren. [[Kautxu]]a lortzeko egiten ziren krimenak gelditu ziren, hala nola mutilazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=9781842774854}}</ref> eta [[esklabotza]]. Karta Kolonialaren 3. artikuluak honela zioen: «Inor ezin da derrigortu lan egitera konpainia edo norbanakoen irabaziak eskuratzeko».
Kongoko Estatu Burujabetik Kongo Belgikarrerainoko trantsizioak ibilbidea aldatu bazuen ere, hainbat eremutan jarraikortasuna nabarmena izan zen. [[Baron Wahis]] gobernadore-orokorrak bere bulegoan jarraitu zuen, adibidez, eta Leopoldo II.aren administrazioaren gehiengoak ere jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Verhaegen,|abizena=Benoît|izenburua=Stengers (Jean). Congo : Mythes et réalités — cent ans d'histoire|hizkuntza=fr-FR|data=1993|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1993_num_71_4_3918_t1_0970_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=4|zenbakia=71|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Kongoko baliabide natural eta mineralen merkataritzak garrantzia handia zuen Belgikako ekonomian eta hedapen kolonialaren parte izaten jarraitu zuen, baina bestelako lehentasunak ere ezarri ziren, osasungintza eta hezkuntza tarteko.
=== Gobernua ===
[[Fitxategi:Residentie_van_de_gouverneur-generaal.jpg|thumb|Gobernadore orokorraren etxebizitza, Boman.]]
Kongo Belgikarraren gobernatzea 1908ako Karta Kolonialean zehaztu zen. Botere exekutiboa [[Brusela]]n zegoen [[Gai Kolonialetarako Ministerioa (Belgika)|Gai Kolonialetako Ministerioan]] zetzan, eta horrek Kontseilu Kolonialaren babesa zuen. Belgikako Parlamentuak zuen botere legegilea.
Kongo Belgikarrean Gobernadore-orokor bat izendatzen zen, [[Boma]]n hasieran eta 1926tik aurrera Léopoldvillen. Hasieran lau probintzia sortu zituzten, bakoitzean ordezkari batekin, eta azpian barrutiak zeuden (24 guztira) eta euren azpian lurraldeak (130-150) zeuden. Lurralde bakoitzean "nagusi tradizional" bat zegoen, antolaketa tradizionalaren ordezkari<ref>{{Erreferentzia|izena=Lauro,|abizena=Amandine|izenburua=VANTHEMSCHE (Guy). La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980.|hizkuntza=fr-FR|data=2008|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2008_num_86_2_7479_t12_0491_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=2|zenbakia=86|sartze-data=2018-01-01}}</ref>.
Botere judizialari dagokionez, sistema bikoitza zuten. Alde batetik Belgikako epaitegi sistema bat zegoen eta, bestetik, tribu ezberdinetako nagusiek osatutako "gorte indigenak" ({{lang-fr|tribunaux indigènes}}. Bigarrenak ezin zuen erabakirik hartu lehenaren babesik gabe.
Kongon bizi ziren belgikarrek ez zuten eskubiderik bizitza politikoan parte-hartzeko. Guztia Bruselatik egiten zen eta [[1936]]n 728 administrari zeuden Belgikan Kongo distantziatik kudeatzen. Kongon ez zegoen antolaketa politikorako eskubiderik<ref>{{Erreferentzia|izena=Meredith,|abizena=Martin.|izenburua=The fate of Africa : a history of the continent since independence|argitaletxea=Public Affairs|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/769764825|edizioa=Revised and updated ed|isbn=9781610390712}}</ref>.
Polizia indar lokala zegoen, ''[[Force Publique]]'' izenekoa, Belgikako mandatupean. Ez zen egon belgikar soldadurik Kongon 1950eko hamarkadara arte.
=== Nazioarteko gatazkak ===
{{sakontzeko|Kongo_Belgikarra#Lehen_Mundu_Gerraraino|Kongo_Belgikarra#Bigarren_Mundu_Gerra}}
[[Fitxategi:Congo_belge_campagne_1918.jpg|thumb|Kongo Belgikarreko ''Force Publique'' Lehen Mundu Gerran.]]
Kongo Belgikarra bi mundu gerratan zuzenean sartuta egon zen. [[Lehen Mundu Gerra]]n ''[[Force Publique]]'' eta [[Alemania]]ko armada kolonialaren arteko gatazka egon zen [[Tanganika]]n, laster gerra izango zena Ingalaterra eta Belgikaren arteko elkarte batek 1916 eta 1917an Alemaniako lurralde koloniala inbaditu zuenean. [[Ekialdeko Afrikako kanpaina (Lehen Mundu Gerra)|Ekialdeko Afrikako kanpainaren]] parte izan zen gertakari hau. [[1916]]an Belgikako ''Force Publique''ren agintari orokorra zen [[Charles Tombeur]]rek 15.000 gizonez osatutako armada osatu zuen<ref name="epic">{{Erreferentzia|izenburua=Congo: The Epic History of a People|hizkuntza=en|data=2017-09-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Congo:_The_Epic_History_of_a_People&oldid=800734795|sartze-data=2018-01-02}}</ref> eta [[Kigali]]rako bideari ekin zion. Kigali 1916ko maiatzaren 6an hartu zuten eta hortik [[Tabora]]ra joan ziren [[irailaren 19]]an, borrokaldi latz baten ostean. 1917an [[Mahenge]] konkistatu zuten, eta Kongo Belgikarreko armadak [[Ekialdeko Afrika Alemaniarra]]ren herena kontrolpean zuen<ref name="epic" />. Gerra amaituta, [[Versaillesko Ituna]]n erabakitakoaren arabera, Alemaniak hainbat lurralderen kontrola beste potentzia batzuen esku utzi behar zituen, tartean Ekialdeko Afrika Alemaniarreko mendebaldeko sekzioa. [[1924]]ko [[urriaren 20]]an [[Ruanda-Urundi]], gaur egungo [[Ruanda]] eta [[Burundi]]z osatua Belgikaren esku geratu zen, [[Nazioen Liga]]ren mandatu gisa, [[Usumbura]] hiriburua zelarik<ref>{{Erreferentzia|izena=Strachan,|abizena=Hew.|izenburua=The First World War|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001-|url=https://www.worldcat.org/oclc/44509322|isbn=0199261911}}</ref>.
[[Bigarren Mundu Gerra]]n Kongok garrantzia handia izan zuen Belgikako deserriratutako gobernua babesteko (ikus, [[Kongo Belgikarra#Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerra]] sekzioa). Kongo Belgikarreko hegazkin-pilotuek [[Britainiako gudua]]n parte hartu zuten, baita [[Hego Afrika]]ko aire-armadarekin. Kongo Belgikarreko indarrek [[Italia]]ren aurkako gerran parte hartu zuten [[Etiopia]]n, eta [[Asosa]], [[Bortaï]] eta [[Saïoko setioa]]n irabazi zuten. [[1941]]eko [[uztailaren 3]]an [[Pietro Gazzera]] italiar jeneralak errendizioa aurkeztu zuen kongoarren aurrean. [[Birmaniako kanpaina]]n ere Britainiar Armadaren esku egon ziren kongoar soldaduak<ref>{{Erreferentzia|izena=Killingray,|abizena=David.|izenburua=Fighting for Britain : African soldiers in the Second World War|argitaletxea=James Currey|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429027308|isbn=1847010474}}</ref>.
== Politika ekonomikoa ==
Kolonizatzaileen helbururik nagusiena Kongoren ustiaketa ekonomikoa zen. Horretarako tresna garrantzitsua [[trenbide]]aren eraikuntza zen, meatzaritza eta nekazaritza bultzatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le rail au Congo belge.|argitaletxea=Blanchart|data=1993-1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/32541776|isbn=2872020101}}</ref>.
=== Lehen Mundu Gerra arte ===
[[Fitxategi:Kisanga-mijn_Ruandese_arbeiders_einde-jaren_1920.JPG|thumb|[[Ruanda]]ko meatzari migratzaileak, 1920 inguruan, Kongoko meatze batean lanean.]]
[[Kautxu]]a zen Kongo Belgikarraren esportazio nagusia, baina bere garrantzia jaitsi zen munduko esportazioen %77tik %15era [[Hegoekialdeko Asia]]ko [[britainiar]] kolonietan kautxua eskuratzen hasi zirenean. Kongoko kautxua ez zen zuhaitzetatik lortzen, baizik eta ''[[Landolphia owariensis]]'' [[liana]]tik eta, beraz, ez zen Asiakoa bezain erraza eskuratzen. Kautxu hori lortzeko esklabotza eta mehatxua erabiltzen ziren, eta kalkuluen arabera 10 milioi pertsona hil ziren esplotazio honen ondorioz 1885-1908 bitartean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Nzongola-Ntalaja, Georges,|abizena=1944-|izenburua=The Congo from Leopold to Kabila : a people's history|argitaletxea=Zed Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46822313|isbn=9781842770535}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kongon herritarrek 500 urte daramate globalizatuta|hizkuntza=eu|url=http://www.argia.eus/albistea/kongon-herritarrek-500-urte-daramate-globalizatuta|aldizkaria=Argia|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Ondorioz, ustiaketa modu berrien bila hasi ziren, bereziki [[Katanga]] probintziako [[kobre]] meatzaritza. Belgikaren jabetza zen [[Union minière du Haut-Katanga]] enpresak kobre meatzaritzaren ustiapenaren gaineko kontrola zuen, eta zuzenean zuen [[Mozambike]]ko [[Beira (Mozambike)|Beira]] hiriraino trenbidea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz kobrearen eskaria handitu zen eta produkzioa 997 tonatik 1911n 27.462 tonara igaro zen 1917an, eta 1920an berriro jaitsi zen 19.000 tonaraino. Kobrearen urtzea [[Lubumbashi]]n egiten zen. Gerraren aurretik kobrearen gehiengoa [[Alemania]]ri saltzen zitzaion, baina gerra garaian [[Britainia Handia]]k erosi zuen, gerra esfortzuari aurre egin ahal izateko; salmentarekin eskuratutako diruarekin [[Broquevilleren gobernua]] mantentzen zen, gerra zela eta deserrian zegoena. Gerra garaiarekin ere [[urre]] eta [[diamante]] meatzaritza hedatu zen. [[Lever Bros.]] britainiar enpresak [[palma-olio]]aren negozioa handitu zuen gerran, eta [[kakao]], [[arroz]] eta [[kotoi]] produkzioa ere areagotu zen. Trenbide eta barku linea berriak ireki ziren produkzio guzti hau garraiatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Belgian Congo (addition) - LoveToKnow 1911|data=2008-02-20|url=https://web.archive.org/web/20080220101851/http://www.1911encyclopedia.org/Belgian_Congo_(addition)|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz "derrigorrezko landatze" sistema ezarri zen ({{lang-fr|cultures obligatoires}}) kongoar nekazariak kotoi, [[kafe]] eta [[intxaur]]rak landatzera derrigortuz, esportatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Mvuluya|abizena=Mulambu|izenburua=Cultures obligatoires et colonisation dans l'ex-Congo Belge|hizkuntza=fr|data=1974|url=https://books.google.es/books/about/Cultures_obligatoires_et_colonisation_da.html?id=ObM3ngEACAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Lurralde administrazioak eta estatuko agronomoek nekazaritza ekimen hau gain-begiratu eta, beharrezkoa balitz, nekazariak zigortzeko eskumena zuten, derrigorrezko landatzeari uko egiten bazioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Likaka, Osumaka,|abizena=1953-|izenburua=Rural society and cotton in colonial Zaire|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/44961684|isbn=9780299153342}}</ref>.
=== Gerrarteko garaia ===
[[Fitxategi:Congo_spoorwegen.png|thumb|Trenbideak (beltza/grisa) eta ibai nabigagarriak (morea) Kongo Belgikarrean]]
[[Fitxategi:Congo_belge_Allez-y_propaganda_jaren_1920.JPG|thumb|Kongo Belgikarrera kolono gisa joateko propaganda, 1920eko hamarkadan]]
Lehen Mundu Gerra amaituta Belgikako gobernuak inbertsio masiboa egiten hasi zen Kongoko azpiegitura ekonomikoak hobetzeko<ref name=":0" />. 1921ean Belgikako gobernuak 300 milioi franko laga zizkion Kongo Belgikarrari azpiegitura publikoak indartu eta koloniako enpresa pribatuen loraldia babesteko. Aldi berean hainbat konpainia publiko [[Pribatizazio|pribatizatzeari]] ekin zioten, tartean [[Kilo-Moto meatzeak]] eta [[La Société Nationale des transport fluviaux]]. Lehen Mundu Gerraren ostean lehentasuna garraio azpiegiturei eman zitzaien, adibidez [[Matadi]] eta [[Léopoldville]] eta [[Lubumbashi|Elisabethville]] eta [[Port Francqui]] arteko trenbideei. 1920 eta 1932 biartea 2.450 kilometro trenbide eraiki ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Roger|abizena=Anstey|izenburua=King Leopold's Legacy: The Congo Under Belgian Rule, 1908-1960|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1966|url=https://books.google.es/books/about/King_Leopold_s_Legacy.html?id=5x1zAAAAMAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Gobernuak portuen eraikuntzan inbertitu zuen, bereziki [[Boma]], [[Matadi]], Léopoldville eta [[Coquilhatville]]n. Elektrizitatea eta lan hidraulikoak ere egin ziren hiri nagusietan. Aireportu bat eraiki zen eta Brusela eta Leopoldville batzen zituen lehen [[telefono]] linea eraiki zen. Garai honetan eraiki ziren azpiegituren %50 gobernuak ordaindu zituen, beste erdia konpainia komertzialek ordaindu zituzten bitartean. ''Union Minière du Haut Katanga'' enpresak, nagusiki, diru pribatu kopuru handia jaso zuen, eta kobrea eta [[kobalto]]a ustiatzen zituen Katangan, diamanteak [[Kasai]]n eta urrea [[Ituri]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Congo des Belges (1908-1960) par Massoz, Michel: Chez l'auteur Couverture souple, Dédicacé par l'auteur - L'Harmattan-Boutique de l'Histoire|hizkuntza=fr|url=https://www.abebooks.fr/signe/Congo-Belges-1908-1960-Massoz-Michel-lauteur/22566357581/bd|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Sartzen zen diru horrekin [[Société Générale de Belgique]] konpainiak inperio ekonomikoa eraiki zuen Kongo Belgikarrean. Mozkin oso handiak eskuratzen zituzten konpainia pribatuek eta mozkin horietako batzuk esku pribatuetara joaten ziren Europan, [[dibidendu]] eran<ref>{{Erreferentzia|izena=Buelens,|abizena=Frans.|izenburua=Congo, 1885-1960 : een financieel-economische geschiedenis|argitaletxea=Epo|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/901291045|isbn=9789064454387}}</ref>.
[[1920ko hamarkada]]ko goraldi ekonomikoan kongoar gazteek nahiago izan zuten nazioarteko konpainiatan lan egin, batez ere hirietan egiten zutelako lan eta soldata handiagoak eskaintzen zituztelako herrixketan baino. Langileen kontratazioa hainbat enpresa espezializatuk egiten zuten garai honetan (Robert Williams & Co, Bourse du Travail Kasaï,..) eta, kasu batzuetan, gobernuaren laguntza izan zuen, ''Office de Travail-Offitra'' delakoaren bidez. [[Katanga]]n zeuden langile asko urtaroaren araberako migratzaileak ziren, batez ere [[Tanganika]], [[Angola]], [[Ipar-Rhodesia]] eta [[Ruanda-Urundi]]koak<ref>{{Erreferentzia|izena=Meulder, Bruno de,|abizena=1960-|izenburua=De kampen van Kongo : arbeid, kapitaal en rasveredeling in de koloniale planning|argitaletxea=Meulenhoff|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36582323|isbn=9789029060172}}</ref>.
Kasu askotan, barne zein kanpo migrazio hauek landa komunitateak kaltetu zituen: nekazari askok euren herriak utzi zituzten, eta herri horietan langile eskasia egon zen. Arazo honi aurre egiteko, gobernu kolonialak "gai diren langile" kuotak handitu zituzten, eta Kongo Belgikarrean zeuden eskualde guztietako langileak hartu zituzten lan ezberdinetan erabiltzeko. Honela, hamarnaka mila langile mugitu zituzten populazio dentsitate handia zuten lekuetatik biztanle gutxi zituztenetara, bereziki Katangako kobre gerrikora, meatzetan lan egiteko. Nekazaritzan, produkzioaren arrazionalizazio sakona egin zuten autoritate kolonialek. Estatuk "lurralde hutsak" deitzen zituenak hartu zituen, hau da, bertako tribuek erabiltzen ez zituzten lurrak, eta hauek berrantolatu eta Europako konpainiei, kolonoei eta [[misio]]ei banatu zizkien. Era honetan [[landaketa-ekonomia]] estentsiboa garatu zuen. [[Palmondo olio]]ak, adibidez, gorakada nabarmena izan zuen: 1914an 2.500 tona sortzen zituzten, 1921ean 9.000 eta 1957an 230.000 tona. [[Kotoi]]arekin ere antzekoa gertatu zen, 1932an 23.000 tona sortzen zituzten eta 1939an 127.000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Volume VII - Africa under Colonial Domination 1880-1935 {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|hizkuntza=en|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-history-of-africa/volumes/complete-edition/volume-vii-africa-under-colonial-domination-1880-1935/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
1920ko hamarkadako hazkunde ekonomikoak Kongo Belgikarra kobre produktore handienetako batean bilakatu zuen. 1926an Union Minière enpresak 80.000 tona kobre [[mea]] esportatu zituen, gehiena [[Hoboken]]era, Belgikan<ref>{{Erreferentzia|izena=Brion, R. (René),|abizena=1958-|izenburua=De la mine à Mars : le genèse d'Umicore|argitaletxea=Lannoo|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/124504224|isbn=9789020966565}}</ref>. [[1928]]an [[Alberto I.a Belgikakoa]]k Kongo bisitatu zuen eta ''voie national'' izeneko trenbidea inauguratu zuen, Katangako meatzeak [[Port Francqui]]rekin lotzen zuena eta, ondoren, Léopoldvilletik pasatuz [[Matadi]]ko porturaino hedatzen zen ibaia jarraituz.
=== Depresio Handia ===
[[1930eko hamarkada]]ko [[Depresio Handia]]k esportazioetan oinarritutako Kongo Belgikarreko ekonomia gogor kolpatu zuen, nazioarteko eskaria jaitsi zelako, alde batetik, eta nekazaritza produktuen inportazioa ere murriztu zelako. Adibidez, [[kakahuete]]aren prezioa 1,25 frankotik 25 zentimora jaitsi zen. Eskualde batzuetan, adibidez Katangako meatzaritza eskualdean, enplegua %70 murriztu zen. Herrialde osoan 72.000 lanpostu galdu ziren, eta laborari asko euren herrietara itzuli ziren. Leopoldvillen biztanleria %33 jaitsi zen, batez ere langile migrazioa zela eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El paraíso del diablo : Roger Casement y el informe del Putumayo, un siglo después|url=https://www.worldcat.org/oclc/899285877|edizioa=Primera edición|isbn=9789587740523}}</ref>.
Landa eremuko kondizioak hobetzeko asmoarekin, gobernu kolonialak "laborari indigenen programa" garatu zuen, barne merkatu baten sorrera helburu zuena, Kongoko ekonomia esportazioaren eskariaren menpekotasuna gutxituz. Baina, aldi berean, "derrigorrezko nekazaritza" eskemak sortutako [[lurzoru]]aren degradazioa eta [[higadura]]rekin amaitzeko helburua ere bazuen. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu zen batez ere programa hau, eskala handiagoan. Eskema berri horretan nekazaritza indigena modernizatu nahi zen, lur eremuak familiei esleituz eta gobernuaren laguntza eskainiz [[hazi]]ak, nekazaritza gomendioak edo ongarriak eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Piet|abizena=Clement|izenburua=Rural Development in the Belgian Congo. The Late-colonial "Indigenous Peasantry" Programme and its Implementation in the Equateur District (1950s)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/27805403/Rural_Development_in_the_Belgian_Congo._The_Late-colonial_Indigenous_Peasantry_Programme_and_its_Implementation_in_the_Equateur_District_1950s_|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Kongo Belgilkarreko Ikerketa Agronomikorako Institutu Nazionala]] ({{lang-fr|Institut national pour l'étude agronomique du Congo belge}}, ''INÉAC''; {{lang-nl|Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo}}, ''NILCO'') sortu zen [[1934]]an, landa esperimentalekin eta laborategiekin [[Yangambe]]n. Paper garrantzitsua izango zuen ikerketa agronomikoan eta landare onenen aukeraketan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le développement rural en Afrique centrale : 1908-1960/1962 : synthèse et réflexions|argitaletxea=Fondation Roi Baudouin|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/28933570|isbn=9782872120734}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerra ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Kongo Belgikarra Aliatuen zerbitzura sartu da. Bere doktrina eta praktika ekonomikoa azkar moldatu da egoera berrira eta, ahalegin osoa egiten ari bada ere Kongoko aberastasun potentziala mantentzeko, ez da dudarik izan behar aberastasun bat sakrifikatzeko gerrako esfortzuaren alde.
|source=[[Albert de Vleeschauwer]], Kolonietarako ministroa, 1942<ref name="war">{{Erreferentzia|izenburua=HyperWar: 'The Belgian Congo at War'|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Belgium/Congo/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>
}}
[[Fitxategi:Force_Publique_leaving_for_Ethiopia.jpg|thumb|Kongoko "Force Publique"ko soldaduak [[Abisinia]]rako bidea hartzen, Bigarren Mundu Gerran.]]
[[Bigarren Mundu Gerra]]n zehar industria-produkzioa eta nekazaritza sorrera izugarri handitu zen. Kongoko biztanleriak "gerraren esfortzuaren" zati handia jasan zuen, adibidez "derrigorrezko nekazaritza" legea berrezarri zenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Antoine|abizena=Rubbens|izenburua=Dettes de guerre : . Editeur Antoine Rubbens|url=https://www.amazon.fr/Dettes-guerre-Editeur-Antoine-Rubbens/dp/B00175K86I|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Malaysia Britainiarra]] [[Japonia]]ren esku erori zenean, 1942ko urtarrilean, Kongo Belgikarra Aliatuen kautxu hornitzaile garrantzitsu bilakatu zen berriro ere. Kongo Belgikarra [[uranio]] esportatzaile nagusia izan zen [[AEB]]tara Bigarren Mundu Gerran (baita [[Gerra Hotza]]n zehar ere), batez ere [[Shinkolobwe meatzea]]ri esker. Koloniatik atera zen [[Manhattan Proiektua]] garatzeko behar zen uranioa, baita [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren gainean jaurti ziren [[bonba atomiko]]ena ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=McCrummen|izenburua=Nearly Forgotten Forces of WWII|hizkuntza=en-US|data=2009-08-04|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/03/AR2009080302959.html|issn=0190-8286|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izena=William J.|abizena=Broad|izenburua=Why They Called It the Manhattan Project|hizkuntza=en-US|data=2007-10-30|url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Uranio hori Kongotik ateratzeko AEBk soldaduak bidali zituen Kongora, eta hainbat azpiegitura hobetu meatzetatik portura iristeko<ref name="#2"/>.
[[Alemania Nazi]]ak Belgika [[1940]]ko [[maiatzaren 10]]ean inbaditu zuen eta 18 egun beranduago Belgikak kapitulazioa aurkeztu zuen, herrialdea Alemaniaren esku utziz. [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[gerra-preso]] izan zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yapou Governments in Exile - Chapter 4 - Belgium|url=http://governmentsinexile.com/yapoubelgium.html|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Belgika erori aurretik gobernu osoak atzerrirako bidea hartu zuen, [[Bordele]]ra lehenengo eta [[Londres]]era ondoren. Kolonietako ministroak ere Londrestik kudeatuko zuen Kongo Belgikarra aurrerantzean. [[Pierre Ryckmans]] gobernadore-orokorrak erabaki zuen kolonia Aliatuei leiala izango zela, [[Frantzia]]ko kolonietan gertatu ez zen bezala, hauek [[Vichyren gobernua]]ren esku geratu baitziren.
Londresen eskariz Kongo Belgikarrak Aliatuen esfortzuan parte hartu behar zuela erabaki zen<ref name="veranneman">{{Erreferentzia|izena=Veranneman,|abizena=Jean-Michel.|izenburua=Belgium in the Second World War.|url=https://www.worldcat.org/oclc/894511885|isbn=9781783376070}}</ref>. Britainiarrek interes berezia zuten Kongoren parte-hartzean, batez ere hainbat lehengai (bereziki kautxua) lortzeko aukera bakarrenetarikoa zelako orain. Belgikak paktua onartu zuen eta britainiar eskariei men egin, [[Kongoko frankoa]]ren debaluazioa barne.
1938 eta 1944 bitarte ''Union Minière du Haut Katanga''ko langile kopurua 25.000tik 49.000ra igaro zen<ref name="resistance" />. Langileei ordutegia handitu zieten eta lan-abiadura eta helburuak ere handitu zieten. Honen ondorioz [[langile-protesta]]k hasi ziren kolonia osoan zehar<ref name="veranneman" />. Biztanleria zuriaren artean ere ezinegona handitu zen, "gerra-zerga" %40 handitu zelako. Kongok sortzen zituen lehengaien gehiengoa Aliatuei saltzen zitzaizkien. 1942an koloniak sortzen zituen kobre, palmondo-olio eta diamante industrial guztiak [[Erresuma Batua]]k inportatzen zituen, eta beste hainbat produktu [[Hego Afrika]]ra bidaltzen ziren<ref name="war" />. Kongo Belgikarrak sortzen zituen zergekin Belgikako gobernua eta ''[[Forces belges libres]]'' delakoak mantentzeko nahikoak ziren, eta Belgikako gobernua burujabea zen atzerrian egonda ere, beste herrialde batzuk ez bezala<ref name="resistance" />. Ondorioz, Belgikak ez zituen Londresen gordetzen zituen [[urre]] erreserbak xahutu, eta eskuragarri izan zituen gerra amaitu zenean ere.
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Zergatik kobratu behar du gizon txuri batek beltz batek baino gehiago, gizon txuriak egiten duen guztia hor zutik egotea denean, aginduak ematen, bere besoa bizkarraren atzealdean eta pipa ahoan duela? Gure eskubideak hartu behar ditugu, edo ez dugu bihar lanik egingo.
|source=[[Léonard Mpoyi]], 1941eko abendua<ref name="resistance">{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=1842774859}}</ref>
}}
Baina gobernu kolonialak kongoar langileei eskatutako gehiegizko lanak hainbat [[greba]] eta gatazka sortu zituen langileriaren artean. Zuriek ez zuten gerra hasi arte [[sindikatu]]ak sortzeko eskubiderik, baina hau aldatu zen gerra garaian. Soldata hobeak eta lan-baldintza hobeak eskatzen hasi ziren, eta laster jarraitu zituzten langile beltzek antzeko eskariekin. [[1941]]ean koloniako langile zuriek [[greba orokor]]ra deitzen saiatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan<ref name="working">{{Erreferentzia|izena=Higginson, John,|abizena=1949-|izenburua=A working class in the making : Belgian colonial labor policy, private enterprise, and the African mineworker, 1907-1951|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19669721|isbn=0299120708}}</ref>. 1941ko abenduan meatzetako langile beltzek greba egin zuten Katangan, [[Jadotville]] eta [[Élisabethville]]koak barne. Euren eskaria 1,5 frankotik 2 frankorainoko soldata-igoera zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rutanga,|abizena=Murindwa.|izenburua=Politics, religion, and power in the Great Lakes Region|argitaletxea=Codesria|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/758382071|isbn=2869784929}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|hizkuntza=EN|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page20.shtml|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Abenduaren 3an hasi zen greba eta 1.400 langilek utzi zuten lanpostua hurrengo egunean<ref name="working" />. Kolonialismoaren eta [[arrazismo]]aren aurkako gaiek ere greba indartu zuten.
Gobernuak hainbat sarraski egin zituen greba gelditzeko: Jadotvillen militarrek 15 langile erail zituzten eta Élisabethvillen grebalarien liderra zen [[Léonard Mpoyi]] negoziatzera gonbidatu eta hauek akordioa errefusatu zutenean gobernadorea zen [[Amour Maron]]ek tiroz hil zuen bertan. Ondoren beste 70 edo 80 langile inguru erail zituzten futbol-estadioan<ref name="working" /><ref name="resistance" /><ref>{{Erreferentzia|izena=La|abizena=Libre.be|izenburua=L’armée au Congo...|hizkuntza=fr|url=http://www.lalibre.be/debats/opinions/l-armee-au-congo-51b8d872e4b0de6db9c2b32a|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Belgikako gobernu kolonialak bertako soldaduz osatutako armada eratu zuen ''[[Force Publique]]''rekin eta, beraz, leialtasuna beharrezkoa zuen ordena mantentzeko. [[1944]]ko otsailean [[Kasaï]] probintzian [[Ngoie Mukalabushi]] beteranoa mutinatu zen [[Luluabourg]] probintzian. Mutinatuek Belgikako boterearen sinboloak suntsitu eta independentziaren aldeko mezuak zabaldu zituzten. Mutinak ez zuen ondoriorik izan, baina Mukalabushi eta beste ofizial bat fusilatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LE CONGO-KASAÏ (1865-1950) - De l'exploration allemande à la consécration de Luluabourg, Baudouin Mwamba Mputu - livre, ebook, epub|hizkuntza=fr|url=http://www.editions-harmattan.fr/index.asp?navig=catalogue&obj=livre&no=35076|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerraren ostean ===
Bigarren Mundu Gerraren ostean estatu koloniala eraginkorrago bilakatu zen Kongo Belgikarra garatzen. Hamar urteko plan bat egin zuen Belgikako gobernuak 1949an. Interes berezia jarri zuten etxebizitzen eraikuntzan, energia azpiegituratan, [[lurralde garapen]]ean eta osasungintzarako azpiegituratan. Hamar urteko planak ekonomia-hazkuntza bultzatu zuen urte batzuetan, eta lehenengo aldiz kongoarrak hasi ziren inbertsio ekonomiko horren emariak jasotzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Philippe|abizena=Peemans|izenburua=Imperial Hangovers: Belgium - The Economics of Decolonization|orrialdeak=257–286|data=1980|url=http://www.jstor.org/stable/260513|aldizkaria=Journal of Contemporary History|alea=2|zenbakia=15|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche, Guy,|abizena=1958-|izenburua=Congo : de impact van de kolonie op België|argitaletxea=Lannoo|data=cop. 2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/191847572|isbn=9020973762}}</ref>. Aldi berean, ekonomia nahikoa garatu zen Belgikako nazionalak bertara bidaiatzea interesgarri izateko: 1950ean 39.000 belgikar zeuden, 1960an 88.000.
[[1953]]n Belgikak kongoarrei lehen aldiz ondasun pribatuak izateko eskubidea eman zien, euren izena erabiliz saldu edo erosteko. [[1950eko hamarkada]]n kongoar [[klase ertain]] bat sortu zen, txikia hasieran, baina handitzen joan zena hiri nagusietan<ref name="#1"/>.
== "Misio zibilizatzailea" ==
[[Afrikaren kolonizazioa]]ren justifikazioen artean beti egon da [[Europa]]ko kulturak bertakoen gainean duen [[zibilizazio]] gaitasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarrionandia, Joseba,|abizena=1958-|izenburua=Moroak gara behelaino artean?|argitaletxea=Pamiela|data=imp. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/776562167|isbn=9788476816561}}</ref>. Europak bere buruari esleitzen dio "misio zibilizatzaile" hau ({{lang-fr|mission civilisatrice}}) Kongon mozkin ekonomikoen helburuarekin bat joan zen, eskuz esku. [[Katolizismo]]rako konbertsioa, oinarrizko [[hezkuntza]] sistema mendebaldeko eredura hurbiltzea eta osasun-zerbitzuak hobetzea ziren helburuetako batzuk; baina, aldi berean, Europak gizarte primitibotzat zuena Mendebaldeko [[kapitalismo|sistema kapitalistara]] eramatea ahalbidetu zuen, non langileak diziplinatuak eta osasuntsuak ziren, irakurtzen eta idazten zekiten eta [[lan-merkatu]]an modu hobean txerta zitezkeen.
=== Hezkuntza ===
[[Fitxategi:Students in theTeaching laboratory, Medical School, Yakusu Wellcome L0039121.jpg|thumb|Ikasleak Medikuntza Eskolan, 1930-1950 artean. Kongoar batzuek hezkuntza maila altua lortu zuten, eta horiek izan ziren ''[[évolués]]'' klase sozialaren ernamuina.]]
Hezkuntzan Belgikak egindako aldaketa nabarmena izan zen. Hezkuntza sistema batez ere [[Erromatar Eliza Katolikoa]]k dominatzen zuen, Belgikan garai hartan ohikoa zen bezala, eta gutxi batzuk [[Protestantismo]]ak kudeatzen zituen. Curriculumak misio kristauen eta Mendebaldeko balioen isla ziren. 1948an hezkuntza eraikinen %99,6 kristau misioren batenak ziren. Indigenen eskolaratzea erlijiosoa zen, eta askotan bokaziozkoa. Umeen gehiengoak oinarrizko hezkuntza jasotzen zuen, irakurri, idazteko eta matematika operazioak egiteko nahikoa. Beste Afrikako kolonietan ez bezala, bertako hainbat hizkuntza zeuden hezkuntza sisteman: [[kikongo]], [[lingala]], [[tshiluba]] eta [[swahili]]a haur eskolan ikasten ziren. Hala ere, Kongon zeuden 215 hizkuntza baino gehiagok<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Democratic Republic of the Congo|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CD|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2018-01-05}}</ref> ez zuten eskolan lekurik, [[lomongo]] hizkuntza gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=JOHANNES|abizena=FABIAN|izenburua=Language and Colonial Power: The Appropriation of Swahili in the Former Belgian Congo 1880-1938|argitaletxea=University of California Press|abizena2=Said|izena2=Edward|data=1986|url=http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt7zw3bw|isbn=9780520076259|doi=10.1525/j.ctt7zw3bw|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1940]]an 6 eta 14 urteko umeen eskolaratzea %12 baino ez zen, baina 1954an %37ra iritsi zen, [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]ko altuenetako bat. Bigarren- eta goi-hezkuntza instituzioak ez zeuden irekita bertako biztanleriarentzat kolonialismoaren hasieran. Ume beltzak bigarren hezkuntzan sartzen hasi ziren, kopuru txikian, 1950tik aurrera. Lehen unibertsitatea [[Lovanium Unibertsitatea]] izan zen, [[Jesusen Lagundia]]k irekita 1954an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UPFB: Les batisseurs de Lovanium, première université internationale en Afrique noire|url=http://www.francophonie.be/upfb/main/fr/pgartfr/art367fr.html|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1950eko hamarkada]]ren amaieran, umeen %42 alfabetatuta zegoen, Afrikako tasarik altuena garai hartan. 1960an 1.773.340 ikasle zeuden Konbo Belgikarreko eskolatan, horietatik 1.650.117 lehen hezkuntzan, 22.780 lehen hezkuntza igarotzeko ikastaroetan, 37.388 bigarren hezkuntzan eta 1.445 unibertsitatean edo goi hezkuntzan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=André|abizena=de Maere d'Aertrycke|izenburua=Le Congo au temps des Belges : L'histoire manipulée, les contrevérités réfutées, 1885-1960|url=https://www.worldcat.org/oclc/858935338|isbn=9782872020232}}</ref>.
=== Osasungintza ===
[[Fitxategi:White nurses of the Union Minière du Haut Katanga April 1918.JPG|thumb|Moja zuriak Katangan, osasun laguntzaile beltzekin, 1918an.]]
Osasungintza ere misioek garatu zuten maila handi batean, nahiz eta botere kolonialaren interesa handitzen joan zen. [[1906]]an Bruselan [[gaixotasun tropikal]]ak ikertzeko zentroa eraiki zuten. Gaixotasun endemikoak, hala nola [[Afrikar tripanosomiasi]]a ia desagertzera heldu zen, kanpaina handiei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Lyons,|abizena=Maryinez.|izenburua=The colonial disease : a social history of sleeping sickness in northern Zaire, 1900-1940|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/23015040|isbn=9780521524520}}</ref>. [[1925]]an [[Arthur Lewis Piper]] mediku misiolariak [[triparsamida]] eraman zuen, gaixotasun hau sendatzeko [[Rockefeller Fundazioa]]k ekoiztutako botika<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack D.|abizena=Klingman|izenburua=Arthur Lewis Piper, M.D.: A medical missionary in the Belgian Congo|orrialdeak=125–146|hizkuntza=en|data=1994-04-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF02260364|aldizkaria=Journal of Community Health|alea=2|zenbakia=19|issn=0094-5145|doi=10.1007/BF02260364|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
Osasun azpiegiturak gutxika sortzen joan zen garai kolonialean, dispentsarioak sortuz eskualderik urrunenean eta [[ospitale]] oheen kopurua igoz. 1960an Afrikako beste herrialdeek baino azpiegitura hobea zuen, 3.000 osasun eraikinekin, horietatik 380 ospitaleak. 5,34 ospitale ohe zeuden 1.000 biztanleko, [[Ghana]]n 0,55, [[India]]n 0,32 eta [[Egipto]]n 2,43 ziren bitartean.
Gaixotasun endemikoen aurkako borrokak ere aurrerapausoak eman zituen. 1931n [[Afrikar tripanosomiasi|tripanosomiasiaren]] 34.000 kasu egon ziren, eta 1.100 kasu 1959an, batez ere [[tse-tse]] euliaren desagerpena bilatuz. Europar zein kongoarrek [[polio]], [[elgorri]] eta [[sukar hori]]aren aurkako [[txerto]]a jaso zuten, eta [[Poliomielitis|polioa]], [[tuberkulosi]]a eta [[legenar]]ra kentzeko hezkuntza proiektuak abian jarri ziren, baita eskolan ere<ref name=":1" />.
=== Gizarte-desberdintasunak ===
[[Fitxategi:Albert_Militair_Kamp_Leopoldstad.JPG|thumb|[[Alberto I.a Belgikakoa]] eta [[Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina]] bisita ofizialean 1928an.]]
Kongo Belgikarrean era inplizitu batean ''[[apartheid]]'' egoera bat bizi zen. Muga eta lege batzuk [[Arrazismo|arrazaren]] araberakoak izaten ziren. Ez zegoen legerik [[arraza bereizkeria]] ofizialki babesten zuenik eta ezin zen beltzik bota zurien guneetatik, baina ''de facto'' bazegoen horrelako bereizketarik. Adibidez, hirien zentroak hasiera batean zurientzat bakarrik erreserbatzen ziren, beltzak ''cités indigènes'' izeneko gunetan egon behar ziren. Ospitaleetan edo komertzio handietan egoten ziren hainbat gune zuri eta beltzentzat gordeta. ''Force Publique''n beltzen ezin zituzten komisario mailako kargurik lortu. Beltzek ezin zuten etxetik kanpo egon hirietna gaueko 21etatik goizeko 4ak bitarte. 1950eko hamarkadan hau desagertzen hasi ziren, baina beltzak bigarren mailako biztanle izaten jarraitu zuten denbora luzez.
Belgikak, hala ere, [[paternalismo|ideologia paternalista]] bat garatu nahi zuen bertan. [[Pierre Ryckmans]] gobernadoreak esaldi batean laburbildu zuen gaia: ''Dominer pour servir'', "Zerbitzatzeko menperatu"<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanderlinden,|abizena=Jacques.|izenburua=Pierre Ryckmans, 1891-1959 : coloniser dans l'honneur|argitaletxea=De Boeck université|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31226117|isbn=9782804118815}}</ref>. Euren nahia gatazkarik gabeko eskualdea zela irudikatzea zen, benetako [[Kolonialismo|kolonia]] eredu on bat gisa. Baina bertakoek ez zuten inongo ahotsik euren bizitzaren erabakietan.
== Independentziarako bidea ==
=== Erresistentzia ===
[[Fitxategi:WIGNY-KALIMA-1948R.png|thumb|Wigny ministroak Kalimara egindako bisita.]]
Kongoar erresistentzia herrialde osoan zehar existitu zen [[kolonialismo]]aren aurka, eta forma ugari izan zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria Eliza Hamilton|abizena=Abegunde|izenburua=Naming Colonialism: History and Collective Memory in the 1870––1960 Congo. Osumaka Likaka|orrialdeak=129–131|data=2011|url=http://www.jstor.org/stable/10.2979/africatoday.57.4.129|aldizkaria=Africa Today|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2979/africatoday.57.4.129|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Noizbehinka [[Borroka armatu|erresistentzia armatua]] egon zen, baina oso lokalizatuta izan zen Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte (adibidez, [[Pende]]ko matxinada 1931n edo lehen aipatu den [[Luluabourgeko mutina]], 1944an). Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean eta 1950eko hamarkadara arte ''Pax belgica'' izeneko egoera bizi izan zen Kongon. [[1960]]an aginte koloniala amaitu zen arte, erresistentzia espresio ezberdinak izan ziren eta azpikultura antikolonialak izaera ezberdinak hartu zituen. Horietako bat [[kimbanguismoa]] zen, [[Simon Kimbangu]] [[profeta]]ren jarraitzaileek sortutako erlijio [[sinkretismo|sinkretikoa]].
Kongoarren artean sortutako erresistentzia aktibo eta pasiboaz gain, erregimen kolonialak barne-kritika eta disentsioak izan zituen ere. [[1920ko hamarkada]]n Bruselako Kontseilu Kolonialeko kide batzuek kritikak egin zituzten konpainia pribatuek meatze eskualdetan zituzten lan errekrutatze basatiak zirela eta. [[Afrikar tripanosomiasi]]ren aurkako borrokan lortutako emaitza onak egonda ere, biztanleria ez zen igotzen, eta hazkuntza geldoa zen, kezka sortuz Bruselan. Jaiotza-tasa txikia zegoen landa eremuan eta populazio galera hainbat eskualdetan, komunitate bizitza derrigorrezko nekazaritza eredura igarotzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Nancy Rose|abizena=Hunt|izenburua=Rewriting the Soul in Colonial Congo: Flemish Missionaries and Infertility|argitaletxea=Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.es/books/about/Rewriting_the_Soul_in_Colonial_Congo.html?id=4XbaAAAAMAAJ&redir_esc=y|isbn=9789071093371|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Misioek eta hainbat administrazio territorialek ere paper garrantzitsua izan zuten Kongoko kultura eta hizkuntzen ikerketan eta babesean. Adibidez, Aita [[Gustaaf Hulstaert]]ek [[1937]]an ''Æquatoria'' aldizkaria ostu zuen, [[Mongo (etnia)|Mongo]] herriaren hizkuntza, etnografia eta historia ikertzera dedikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Centre Æquatoria|url=http://www.aequatoria.be/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Bigarren Mundu Gerraren ostean Belgikako gobernu kolonialak ''Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale'' sortu zuen, kultura ikertzeko.
[[1950eko hamarkada]]ren hasieran Kongoko eliteen emantzipazio politikoa urruneko gertakari gisa ikusten zen, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean munduan gertatutako aldaketa geopolitikoek eragina izango zuten goiz ala berandu Kongo Belgikarrean ere. [[Afrikaren deskolonizazioa]]ren barruan mugimendu ugari gertatzen ari ziren kontinentean. [[1945]] igaro eta gutxira [[Asia]]n britainiarrek, frantziarrek eta herbeheretarrek zituzten koloniak independizatu ziren, eta honek presioa areagotu zuen Belgikaren aurka [[Nazio Batuen Erakundea]]n. Belgikak [[Nazio Batuen Gutuna]]ren 73. artikulua sinatu zuen, [[autodeterminazio eskubidea]] gomendatzen zuena, eta AEBk zein SESBek presioa areagotu zuten Belgikaren gain Kongon zuen kolonia zela eta, [[Gerra Hotza]]ren testuinguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Borstelmann,|abizena=Thomas.|izenburua=Apartheid's reluctant uncle : the United States and southern Africa in the early Cold War|argitaletxea=Oxford University Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/26502066|isbn=0195079426}}</ref>. Hala ere, Belgikako gobernuak "interferentzia" gisa ikusi zuen hau eta ez zuen politikarik aldatu.
=== Klase sozial berria ===
[[Fitxategi:Belgian_Congo_native_club.jpg|thumb|Asimilatutako kongoarrentzako klub sozial bat, 1943 inguru]]
Agintari kolonialek kongoarren egoera hobetzeko moduak eztabaidatu zituzten. 1940eko hamarkadatik aurrera gobernuak aukera eman zien klase ertain gisa izendatu zitezkeen ''[[évolués]]'' elite lokalari eskubide zibilak ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=Freund,|abizena=Bill.|izenburua=The making of contemporary Africa : the development of African society since 1800|argitaletxea=Macmillan Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/37917444|edizioa=2nd ed|isbn=9780333698723}}</ref>, influentzia politiko txikia izateko aukerarekin. Eskubide horiek "nahi zituzten" kongoarrek "meritu zibilaren" frogak aurkeztu behar zituzten, oinarrian Europako zibilizazioan asimilaturik zeudenaren ebidentzia erreala. Egoera lortzeko bete behar ziren kondizioen artean [[monogamia]] edo portaera onaren ziurtagiriak zeuden, eta autoritateek euren etxebizitzak miatzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Cornet,|abizena=Anne.|izenburua=Congo Belgique : entre propagande et réalité : 1955-1965|argitaletxea=La Renaissance du livre|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/703210383|isbn=9782507003302}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gibbs, David|abizena=N.|izenburua=The political economy of Third World intervention : mines, money, and U.S. policy in the Congo crisis|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23286387|isbn=9780226290713}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Willame,|abizena=Jean-Claude.|izenburua=Patrimonialism and political change in the Congo.|argitaletxea=Stanford University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/422278|isbn=9780804707930}}</ref>. Politikak porrot egin zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean milaka gutxi batzuk ziren Kongon meritu zibilaren diploma jaso zutenak eta, beraz, "matrikulatuta" zeudenak. Matrikulazio horrek zituen onuren artean biztanleria zuriaren eskubide legal berdinak izatea zegoen, baina hau teoria bat zen, praktikan ez zelako horrelako eskubiderik lortzen, ''évolués'' klasearen frustrazioa ekarriz. [[Léo Pétillon|Pétillon]] gobernadore-orokorrak natiboei eskubide zibil gehiago ematearen aldeko mezua eman zuenean, tartean boto-eskubidea, "Belgiar-Kongoar komunitatea" kontzeptua sortu zuen, baina bere ideiek indiferentzia sortu zuten Bruselan eta, garrantzitsuago, kontrakotasuna Kongon zeuden belgikarren artean, euren pribilegioak galtzeko beldur<ref>{{Erreferentzia|izena=Ndaywel è Nziem, I.|abizena=(Isidore)|izenburua=Histoire générale du Congo : de l'héritage ancien à la république démocratique|argitaletxea=Duculot|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40129082|isbn=9782801111741}}</ref>.
=== Balduin I.aren iritsiera boterera ===
Geroz eta argiago zegoen Belgikako gobernuak ez zuela epe luzeko estrategiarik Kongorekiko. "Kolonietako arazoek" ez zuten interes handirik sortzen Belgikako eztabaida politikoan, koloniak dirua sortzen zuen bitartean, eta egoera lasai zegoela ikusita. [[Balduin I.a Belgikakoa]]k beste ikuspegi bat zuen, eta [[1951]]ean bere aita [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[Belgikako Errege Kuestioa|abdikatzera behartu zutenean]] boterea eskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Witte,|abizena=Els.|izenburua=Political history of Belgium : from 1830 onwards|url=https://www.worldcat.org/oclc/868969495|isbn=9789054875178}}</ref>. Balduinek interes berezia jarri zuen Kongon gertatzen zenarekiko.
Balduin I.aren lehen estatu-bisita [[1955]]an egin zuen, eta zuri zein beltzek ongi etorri beroa eman zioten, ''[[Bwana Kitoko]]'' dokumentalean ikus daitekeen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Raspoet, Erik,|abizena=1965-|izenburua=Bwana Kitoko en de koning van de Bakuba : een vorstelijke ontmoeting op de evenaar|argitaletxea=Meulenhoff|data=cop. 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/65944450|isbn=9085420202}}</ref><ref group="oh">Dokumentala ikus daiteke, bi zatitan, sarean: [https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs]</ref>. Kanpo behatzaileek ere harrera on hori aipatu zuten, adibidez ''The Manchester Guardian'' edo ''Time'' egunkarietako kazetariek Belgikaren paternalismoak "funtzionatzen zuela ematen zuela" aipatu zuten, batez ere frantziar eta britainiar koloniekin alderatuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CONGO: Boom in the Jungle|hizkuntza=en-US|data=1955-05-16|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,866343,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Bere bisita zela eta, Balduin I.ak modu ireki batean babestu zuen gobernadore-orokorraren ikuspegia eta "Belgikar-Kongoar komunitate" baten alde hitz egin zuen; hala ere, praktikan, ideia honen garapena oso geldoa izan zen. Momentu berean, gainera, [[Belgika#Hizkuntza ofizialak|Belgikan hizkuntzen auzia]] sortzen ari zen, eta honen oihartzuna Kongoraino iritsi zen. Belgikako beste
egoera sozial batzuk ere iristen hasi ziren Kongora: langileen sindikazio maila altua eta misioen hezkuntza-monopolioa hausteko [[hezkuntza publiko]]aren aldeko mezua hedatzen hasi zen. Hizkuntzak modu berean tratatuak izateko eskaerak eta beste gatazkek gobernadore-orokorraren beldurra piztu zuten, Belgikaren autoritatea zalantzan jartzeko aukerak zeudelako.
=== Antolaketa politikoa ===
Kongok Bigarren Mundu Gerran izan zuen paperak eta beste kolonia batzuen independentzia prozesuek botere gehiago eskuratzeko antolaketa politikoa ematera eraman zuen. Gobernu kolonialak ezin zituenez erroko aldaketak egin, eta egiten zituen aldaketak ez zirenez sinesgarriak, kongoar eliteak sozialki antolatzen hasi ziren, hasiera batean, eta politikoki, ondoren. [[1950eko hamarkada]]n bi mugimendu [[nazionalismo|nazionalista]] sortu ziren Kongoko eliteen artean.
Lehenengo mugimenduak Kongoren independentzia aldarrikatzen zuen, eta hau ematen zenean Kongo estatu batu bat izatea proposatzen zuen. Kontrara, beste nazionalismo etniko-erlijiosoa sortu zen, eskualde ezberdinen independentzia eskatzen zuena: [[Bakongo]] mendebaldean, [[Kasai]] eta [[Katanga]] barnealdean. Lehen antolakunde politikoak azken mota honetakoak ziren. [[ABAKO]] 1950ean sortu zen, ''Association culturelle des Bakongo'' izenarekin, [[Joseph Kasa-Vubu]] buru zuela. Hasiera batean talde kulturala zen, baina laster bilakatu zen talde politiko. 1950eko hamarkadaren erdialdean Belgikako aginte kolonialaren aurkari garrantzitsuan bilakatu zen. Gainera, taldea Bakongoko antolaketa etniko-erlijiosoaren erdigune izaten jarraituz zuen, eta [[kimbanguismo|Eliza Kimbanguistarekin]] lotura sendoa eratu zuen, Kongoko kostaldean garrantzia handiko talde erlijiosoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[WorldCat.org]|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/oclc/413212|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Katangan, aldi berean, ''Confédération des associations tribales du Katanga'' ([[CONAKAT]]) alderdia sortu zuen [[Moïse Tshombe]]k. «Benetako katangarren» elkarte gisa aurkezten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georges|abizena=Nzongola-Ntalaja|izenburua=The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History|argitaletxea=Zed Books|hizkuntza=en|data=2002-05-03|url=https://books.google.com/books?id=qqWIvIAe2h4C&pg=PA100&dq=CONAKAT+Munongo&as_brr=3&ei=WaGcSZLNBYjcygTLtYnrBA&client=firefox-a|isbn=9781842770535|sartze-data=2018-01-05}}</ref> eta batez ere [[Lunda]], [[Yeke]] eta [[Basongye]] etnietako kidez osaturik zegoen, Katangako hegoaldekoak guztiak. [[Kasaï]]ko [[Luba]] migratzaileak ez zituzten begi onez ikusten, bereziki meatzetan lan egiteko ekarri zituztenak. 1957an egin ziren lehen hauteskundetan «atzerritar» izan zuten pisua zela eta, jarrera oldarkorragoa hartu zuen CONAKATek eurekiko. Katangan kolono belgikarren eta «benetako katangar» zirenen arteko elkarlana bultzatzen zuten, beste etnien aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis|abizena=Heraclides|izenburua=The Self-determination of Minorities in International Politics|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2012-11-12|url=https://books.google.com/books?id=XyX7yw17YTAC&dq=|isbn=9781136290268|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1955]]n Belgikako [[Antoine van Bilsen]] irakasleak ''Un Plan de Trente Ans pour l'émancipation politique de l'Afrique Belge'' lana aurkeztu zuen. Kongo progresiboki emantzipatzeko denbora-lerro bat aurkezten zuen, bere ustez elite hezi bat sortzeko behar zen denbora hogeita hamar urtetan kokatuz. Belgikako gobernuak eta ''évolués'' askok ez zuten begi onez ikusi plana, azken batean Kongon agintea uzteko plana zelako lehengoentzat eta hogeita hamar urteko agintea egoten jarraituko zuelako bigarrenentzat. ''Évolués'' [[katoliko]] batzuen ustez plana ona zen eta manifestu bat aurkeztu zuten Kongoko egunkari batean, ''Conscience Africaine'' izenarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Etienne|abizena=Hallet|izenburua=Le manifeste Conscience africaine (1956).
Elites congolaises et société colonaile. Regards croisés|argitaletxea=Contact et commandes|url=http://www.usaintlouis.be/publications/TR56.html|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
<br clear="all" />
{|style="background-color: #cce698; width:100%; border-radius: 6px;"
|
<center><big>'''Protagonistak'''</big></center>
<gallery mode=packed heights=200px style="background-color: #cce698; font-size: 0.8em;">
Fitxategi:Anefo_911-3016_Tweede_dag_(cropped).jpg|[[Balduin I.a Belgikakoa]], Belgikako erregea.
Fitxategi:Gaston_Eyskens_(1969).jpg|[[Gaston Eyskens]], Belgikako lehen ministroa.
Fitxategi:Joseph Kasa-Vubu in Israel.png|[[Joseph Kasa-Vubu]], demokratikoki hautatutako lehen presidentea.
Fitxategi:PatricelumumbaIISG.jpg|[[Patrice Lumumba]], demokratikoki haututako lehen lehen-ministroa.
Fitxategi:Moïse_Tshombe_at_the_Belgo-Congolese_Round_Table_Conference.jpg|[[Moïse Tshombe]], Katangaren independentziaren aldekoa.
Fitxategi:Albert_Kalonji.jpg|[[Albert Kalonji]], [[Hego Kasai]]ren independentziaren aldekoa.
</gallery>
|}
=== Lehen hauteskundeak eta deskolonizazioak ===
[[1957]]an, esperimentu gisa, gobernu kolonialak lehenengo udal-hauteskundeak antolatu zituen hiru hiri nagusietan (Léopoldville, Elisabethville eta Jadotville). Kongoarrei aukera eman zitzaien hauteskundetara aurkeztu eta botoa emateko, lehen aldiz. Hala ere, 1957 eta 1958ko hainbat gertakarik independentzia eskaera eta emantzipazio politikoaren aldeko mezuak ugaritu zituen. 1957an [[Ghana]]k independentzia lortu zuen eta [[1958]]an [[De Gaulle]]k [[Brazzaville]] bisitatu zuen, [[Kongo Frantziarra]]ren hiriburua eta Léopoldvilleren aurrez aurre dagoena Kongo ibaia gurutzatuta. Bertan, Frantziak Afrikako koloniei eurekin batuta jarraitu edo independentzia eskuratzeko aukera emango ziela esan zuen:
{{esaera2|Afrikar herrientzat naturala eta zilegi da euren barne arazoen ardura osoa izango duteneko maila politikora heltzea, non eurei dagokien euren erabakiak hartzea|Charles De Gaulle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=En 1958, de Gaulle engage à Brazzaville le début de la décolonisation – JeuneAfrique.com|hizkuntza=fr-FR|data=2010-08-24|url=http://www.jeuneafrique.com/depeches/85204/politique/en-1958-de-gaulle-engage-a-brazzaville-le-debut-de-la-decolonisation/|aldizkaria=JeuneAfrique.com|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Il est naturel et légitime que les peuples africains accèdent à ce degré politique où ils auront la responsabilité entière de leurs affaires intérieures, où il leur appartiendra d’en décider eux-mêmes</ref>}}
Urte horretan bertan [[Brusela]]n [[Expo 58]] munduko erakusketa antolatu zen, eta kongoar liderrek aukera izan zuten, lehen aldiz, Belgikara bidaiatu eta metropolia ezagutzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Etambala, Zana Aziza,|abizena=1955-|izenburua=De teloorgang van een modelkolonie : Belgisch Congo (1958-1960)|argitaletxea=Acco|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/217760813|edizioa=1e dr|isbn=9033467585}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO;: Too Late, Too Little?|hizkuntza=en-US|data=1957-12-23|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,936763,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Independentziaren aldeko mezuak erradikalizatu ziren eta momentu-politikoa irabazi zuten. ''[[Mouvement National Congolais]]'' (MNC) alderdi politikoak paper garrantzitsua izan zuen eraldaketa honetan. 1956an sortua, MNCk 1958ko urrian alderdi politiko nazionalaren itxura hartu zuen, Kongoar nazio zentralizatu eta batu bat lortzeko helburuarekin. Bere liderrik karismatikoena [[Patrice Lumumba]] izan zen. [[1959]]an [[Albert Kalonji]]k barne zatiketa bat sortu zuen, beste lider batzuekin batera politika moderatuago baten alde egin zuenean. Hortik aurrera alderdia bi zatitan banatu zen: politika kontserbadoreagoa zuen [[Mouvement National Congolais-Kalonji]] alde batetik eta [[ezker politikoa]]ren parte zen [[Mouvement National Congolais-Lumumba]]. Bi alderdi hauek Kongo Belgikarreko alderdirik garrantzitsuenak ziren: Lumumbak 1959an 58.000 afiliatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilig,|abizena=Leo.|izenburua=Lumumba : Africa's lost leader|argitaletxea=Haus|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/212431998|isbn=9781905791026}}</ref>. Belgikak oposizio handiagoa egin zion Lumumbaren alderdiari, ezkerreko ikuspegi horrek eragin zitzakeen ondorio ekonomikoei beldur.
=== Independentzia ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 300px
| bgcolor = bisque
|title = Balduin I.aren irrati diskurtsoa
|quote= (...) gure erabakia gaur, atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe, Kongoko biztanleriari independentziara bideratzea da, oparotasunean eta bakean.<br />
Mundu zibilizatu batean independentzia da askatasuna, ordena eta garapena ziurtatzen duen estatusa. Hau ezin da bideratu instituzio solido eta ondo orekatuen bidez baizik; koadro administratibo adituekin; antolaketa sozial, ekonomiko eta finantzari onarekin, teknikari onen eskuetan; biztanleriaren formazio intelektual eta moralarekin, hori gabe erregimen demokratikoak gorrotoa, iruzurra eta tirania bakarrik dakarrelako.
|source=1959ko urtarrilaren 13a<ref name="irrati">{{Erreferentzia|izenburua=Le message du roi Baudouin 13 janvier 1959 - Lumumba 50 Lumumba|url=https://sites.google.com/site/lumumbaproject/le-message-du-roi-baudouin-13-janvier-1959|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Continuant ces nobles visées, notre résolution est aujourd'hui de conduire, sans atermoiements funestes, mais sans précipitation inconsidérée, les populations congolaises à l'indépendance dans la prospérité et la paix.
<br />
Dans un monde civilisé, l'indépendance est un statut qui réunit et garantit la liberté, l'ordre, le progrès. Elle ne se conçoit que moyennant des institutions solides et bien équilibrées; des cadres administratifs expérimentés; une organisation sociale, économique, financière, bien assise, aux mains de techniciens éprouvés; une formation intellectuelle et morale de la population sans laquelle un régime démocratique n'est que dérision, duperie et tyrannie.</ref>
}}
1958an Lumumba eta [[Jean Van Lierde]]k estrategia ez-biolento bat garatu zuten ABAKO, PSA eta MNC alderdietako kideekin batera. Estrategia hau oso eraginkorra izan zen, ehunka mila kongoar mobilizatuz hainbat eremutan: zeremonia ofizialei boikota eginez, epaitegiak ukatuz edo zergak ordaintzeari uko eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patrice Lumumba : la dimension d'un tribun {{!}} mukanda.univ-lorraine.fr|hizkuntza=fr|url=http://mukanda.univ-lorraine.fr/biblio/patrice-lumumba-la-dimension-dun-tribun|sartze-data=2018-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Guy|abizena=de Bosschère|izenburua=Review of La pensée politique de Patrice Lumumba|orrialdeak=717–719|data=1964|url=http://www.jstor.org/stable/24257659|aldizkaria=Esprit (1940-)|alea=331 (10)|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
1959aren hasieran Belgikako gobernua Kongoko biztanleriaren emantzipazio politikoa gradualki handitzeko programa bat eztabaidatzen ari zen, baina gertakariek abiadura handia hartu zuten. 1959ko [[urtarrilaren 4]]an ABAKOk Léopoldvillen deitutako manifestazio politiko debekatu bat egin zen, eta egoera eskuetatik joan zitzaien autoritateei. Bat-batean, hiriburuan gatazka handiak zeuden kalean. Autoritateek hainbat egun behar izan zituzten ordena berrezartzeko eta ehunka hildako egon ziren, baita kontaketa kontserbadoreenetan ere. Biolentzia hau Kongo eta Belgikan ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: If Blood Must Run|hizkuntza=en-US|data=1959-01-19|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,868969,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. [[Urtarrilaren 13]]an Balduin I.ak [[irrati]] bidezko mezua eman zion nazioari eta Belgikak Kongoren independentzia emateko pausoak ematen ari zela esan zuen, «atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe» ''(ikus alboko kutxa)''<ref name="irrati" />.
[[Gaston Eyskens]] lehen-ministroaren gobernuak ez zuen data zehatzik buruan independentzia horretarako, eta hainbat urtetako trantsizio egoera baten alde egiten zuten. Euren plana 1959ko abenduan probintziatan hauteskundeak deitzea zen, nazio mailako hauteskundeak 1960 edo 1961an eta, ondoren, transferentzia administratiboa egitea Kongoko autoritate berriei, [[1960ko hamarkada]]ren erdialdera arte iraungo zuen prozesu luze batean. Baina, errealitatean, zirkunstantziak azkar aldatzen ari ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Young, Crawford,|abizena=1931-|izenburua=Politics in Congo : decolonization and independence|url=https://www.worldcat.org/oclc/927296778|isbn=9780691623269}}</ref>. Eskualde batzuetan administrazio kolonialak erresistentzia modu berriak ikusi zituen, hala nola zergak ordaintzeari uko egitea. Eskualde batzuetan [[anarkia]] etorriko zela uste zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ryckmans, André,|abizena=1929-1960.|izenburua=André Ryckmans, un territorial du Congo belge : lettres et documents, 1954-1960|argitaletxea=L'Harmattan|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/35819848|isbn=9782738430984}}</ref>. Bien bitartean, Kongon bizi ziren belgikar askok traizioa ikusten zuten Belgikaren erabakian, eta independentziaren aurka aritu ziren. Kongoarren eskariak erradikalizatzen ziren bitartean, trantsizio labur eta gradual baterako plana azkar kendu behar izan zuten burutik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=THE BELGIAN CONGO: Return of the Mundele|hizkuntza=en-US|data=1959-10-12|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,864032,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Egoera honetan Balduinek beste bisita bat egin zion Kongo Belgikarrari, lau urte lehenago egindako bisitarekin alde nabarmenak aurkituz. Léopoldvillera iritsi zenean hainbat herritar beltzen harriak bota zizkioten Lumumbaren kartzelatzeagatik protestan<ref group="oh">Lumumba Stanleyvillen egondako istiluengatik kartzelatu zuten 1959ko urrian. 6 hilabeteko zigorra eskatzen zuten, baina hauteskundetan lortu zuen emaitza onak zirela eta presioa egon zen bera askatu eta Bruselan egingo zen konferentzian parte-hartzen uzteko. Urtarrilean askatu zuten.</ref>. Beste hirietan harrera hobea izan bazuen ere, ohikoa zen «''Vive le roi!''» oihuak isilaraztean «''Indépendance immédiate!''» oihuekin. Belgikako gobernuak ez zuen nahi inongo soluziorik eskainiko ez zuen gerra batean sartzea, Frantziari [[Indotxina]]n eta [[Aljeria]]n gertatu zitzaion bezala, edo Herbeherei [[Indonesia]]n. Horregatik, berehalako independentziaren aldeko eskariei men egiteko borondatea zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: Now Now Now|hizkuntza=en-US|data=1959-11-16|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811442,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:Ronde Tafel Conferentie te Brussel Congo, Bestanddeelnr 910-9593.jpg|thumb|Konferentziaren irudi bat, Bruselan, 1960ko urtarrilaren 20an.]]
[[1960]]ko urtarrilean Kongoko lider politikoak Bruselara gonbidatu zituzten konferentzia batean parte-hartzera, independentzia eztabaidatu ahal izateko. [[Patrice Lumumba]] kartzelatik atera zuten parte har zezan. Konferentziaren abiadura sorpresa bat izan zen guztientzat, eta Kongoko delegazioak eskari ia guztiak ikusi zituen aurrera egiten: hauteskunde orokorrak egingo ziren 1960ko maiatzean eta independentzia osoa 1960ko [[ekainaren 30]]ean lortuko zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph Kamanda|abizena=Kimona-Mbinga|izenburua=La stabilité du Congo-Kinshasa: enjeux et perspectives|argitaletxea=Harmattan|hizkuntza=fr|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=YXg9o8QR-K0C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=table+ronde+congo+institutionnel&source=bl&ots=waHG1s87TD&sig=iJXm3WP824wzMBXxKwoGGAuj7KE&hl=fr&ei=_NuaSqa7EIfJ-Qb7mJyPBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5#v=onepage&q=table%20ronde%20congo%20institutionnel&f=false|isbn=9782747574389|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. Kongoko delegazioak uste baino batasun handiagoa zuen, Belgikak eztabaida handiak espero zituen arren.
=== Hauteskunde orokorrak ===
Zenbait maniobra politikoei esker, hiru aliantza politiko aurkeztu ziren hauteskunde orokorretan: tartean [[ABAKO]] eta [[MNC-Kalonji]]k osatu zuten sei alderdiren koalizio federala; nazionalismo zentralista zuten [[MNC-Lumumba]] alderdia; eta [[Moïse Tshombe]]ren alderdia, [[Katanga]]n zentratua, eskualde horren ekonomia mantendu nahi zuena eta ''Union Minière'' enpresaren interesak manten du nahi zituena. Hauteskunde parlamentarioek zatiketa handia zegoela erakutsi zuten, baina ABAKO eta MNC-Kalonji eta MNC-Lumumbaren alderdiek emaitza onak lortu zituzten.
Emaitzen ondorioz Kasa-Vubu [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongoko Errepublikako]] lehen presidente izendatu zuten eta Lumumba lehenen gobernu buru. Bost hilabete lehenago planeatu zen bezala, 1960ko ekainaren 30ean trantsizio zeremonia egin zen gobernadore-orokorraren erresidentzian, Léopoldvillen.
Aste bete beranduago, ''Force Publique''ren matxinada hasi zen euren ofizialen aurka, gehienak oraindik ere belgikarrak zirelako. Kongon sortu zen matxinatze orokorraren pizgarria izan zen, batez ere erradikalizatutako gazteek eta gustura ez zeuden soldaduek indartua. Eskualde batzuetan biolentzia horrek europar biktimak sortu zituen. Aste batzuk pasata Belgikako armadak eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k egindako interbentzio talde batek 80.000 belgikar ebakuatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weg uit Congo : het drama van de kolonialen|hizkuntza=nl|url=http://zoeken.bibliotheek.be/?itemid=%7Clibrary/marc/vlacc%7C8556207|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
== Kongoko krisialdia ==
{{sakontzeko|Kongoko krisialdia|Zaire|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
[[Thyssville]]n 1960ko uztailean hasi zen matxinada azkar hedatu zen Kongo osoan zehar<ref>{{Erreferentzia|izena=O'Ballance,|abizena=Edgar.|izenburua=The Congo-Zaire experience, 1960-98|argitaletxea=St. Martin's Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41649608|isbn=9780312227951}}</ref>. 1960ko irailean lidertzaren artean banaketa egon zen: Kasa-Vubu presidenteak Lumumba jada agintean ez zegoela adierazi zuen, eta Lumumbak berdina egin zuen Kasa-Vuburekin. Gobernuaren indarrek Lumumba atxilotu zuten, hala ere. 1961ean [[Katangako estatua|Katangako estatura]] bidali zuten, [[Moïse Tshombe]]k independentzia aldarrikatu zuen eskualde ohia, meatzaritza indartsua zela eta Belgikak babestua. Lumumba Katangako autoritateen esku uzi zuten, eta exekutatu zuten eta gorpua [[azido sulfuriko]]an bota<ref>{{Erreferentzia|izena=Kinzer,|abizena=Stephen.|izenburua=The brothers : John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war|url=https://www.worldcat.org/oclc/827256871|edizioa=First edition|isbn=9780805094978}}</ref>. [[2002]]an Belgikak ofizialki eskatu zuen barkamena erailketa honetan izan zuen papera zela eta; [[CIA]] ere atzean egon zitekeela uste izan da denbora luzez, Lumumbaren ezkerreko pentsamendua zela eta. Garai honetan [[Sobietar Batasuna]]k Europako botere kolonialen aurkako mezuak zabaltzen zituen Afrikan, sozialismoaren eragin-eremua indartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Devlin,|abizena=Larry.|izenburua=Chief of station, Congo : fighting the cold war in a hot zone|argitaletxea=PublicAffairs|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/714569636|isbn=9781586485641}}</ref>.
Hainbat mugimendu independentista sortu ziren Kongoren jaiotzarekin batera, krisi egoera handia sortuz. Belgikak, aldi berean, [[paratxutista|paraxutistak]] bidali zituen bere erkideak Kongotik ateratzeko, [[Dragoi Gorri Operazioa]] deitu zena martxan jarrita. 1964-65 artean Katangako probintzia berriro batu zen Kongoko Errepublikarekin eta [[Stanleyville]]n martxan zegoen [[Simba matxinada]] ere amaitu zen. Momentu horretan [[Joseph Désiré Mobutu]] koronelak egoera politikoa irauli eta [[estatu-kolpe]]a eman zuen. Mobuturen gobernuarekin estatuak [[zairanizazioa]] izeneko prozesua jasan zuen, herrialdearen izena [[Zaire]]ra aldatu zen, hiriburuarena [[Kinshasa]]ra eta alderdi bakarreko diktadura ezarri zuen.
[[1997]]an Mobutu boteretik kendu zuten indarrez, [[Laurent-Désiré Kabila]]k gidatutako militarren bidez. Kabilak bere burua Zaireko presidente izendatu zuen eta [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] ezarri zuen. 2001ean eraila, bere seme [[Joseph Kabila]]k hartu zuen boterea. 2006an lehen hauteskunde nazionalak egin ziren 1960tik, Kabila presidente gisa berretsiz.
== Gobernadore orokorrak ==
[[Fitxategi:Monument Albert Kinshasa 5.JPG|thumb|Ofizial kolonialak, tartean Pierre Ryckmans gobernadore-orokorra dagoela, [[Kinshasa|Léopoldvillen]] 1938an.]]
* [[Théophile Wahis]] baroia (1908ko azaroa - 1912ko maiatza - Leopoldo II.ak jarrita 1900ean)
* [[Félix Alexandre Fuchs]] (1912ko maiatza - 1916ko urtarrila)
* [[Eugène Joseph Marie Henry]] (1916ko urtarrila – 1921eko urtarrila)
* [[Maurice Lippens (gobernadorea)|Maurice Eugène Auguste Lippens]] (1921eko urtarrila - 1923ko urtarrila)
* [[Martin Rutten|Martin Joseph Marie René Rutten]] (1923ko urtarrila - 1927ko abendua)
* [[Auguste Tilkens|Auguste Constant Tilkens]] (1927ko abendua – 1934ko iraila)
* [[Pierre Ryckmans (Kongo)|Pierre Marie Joseph Ryckmans]] (1934ko iraila – 1946ko uztaila)
* [[Eugène Jacques Pierre Louis Jungers]] (1946ko uztaila– 1952ko urtarrila)
* [[Léon Pétillon|Léon Antoine Marie Pétillon]] (1952ko urtarrila – 1958ko uztaila)
* [[Henri Cornelis|Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis]] (1958ko uztaila - 1960ko ekaina)
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea="oh"|2}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Kongoko Estatu Burujabea]]
* [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
* [[Zaire]]
* [[Afrikaren banaketa]]
* [[Afrikako deskolonizazioa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kongoko Errepublika Demokratikoko historia]]
[[Kategoria:Belgikako historia]]
[[Kategoria:Afrikako kolonia ohiak]]
5exba1v8pyzw0r70cwcdp403e2omug7
10022121
10022119
2025-01-03T21:42:36Z
Eniisi Lisika
77002
10022121
wikitext
text/x-wiki
{{artikulu nabarmendua}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Kongo Belgikarra
| izena bertako hizkuntzan=Congo Belge (frantsesez)<br />Belgisch-Kongo (neerlanderaz)
| hasiera urtea=[[1908]]
| amaiera urtea=[[1960]]
| gobernua=
| bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| armarria=Greater Coat of Arms of the Belgian Congo.svg
| nongo= Kongo Belgikarreko
| mapa= Belgian Congo locator map.png
| mapa testua= Kongo Belgikarra (berde ilunez) eta [[Ruanda-Urundi]] (berde argiz)
| gert1=Anexioa [[Belgika]]ri
| gert1 data=[[1908]]
| gert2=Independentzia
| gert2 data=[[1960]]
| a1= [[Kongoko Estatu Burujabea]]
| a1 bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| o1= [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldville]]
| o1 bandera=
| hiriburua= [[Kinshasa|Leopoldville]]
| hizkuntza= [[Frantses]]a (ofiziala), nederlandera eta bertako 200 hizkuntza baino gehiago.
| erlijioa=
| dirua= Kongoar libera
| biztanleria = 13.500.000 (1930)
| eremua = 2.345.000
}}
'''Kongo Belgikarra'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0168.pdf Afrika kolonialeko toponimia] Euskaltzaindia.net</ref> ([[frantses]]ez: ''Congo Belge''; {{lang-nl|Belgisch-Congo}}) [[1908]]-[[1960]] bitartean [[Belgika]]ren mende egondako [[Kolonia (geografia politikoa)|kolonia]] izan zen. Bere mugak bat datoz gaur egungo [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]renekin. Belgikako parlamentuak sortu zuen, 1908ko azaroaren 15ean, ordura arte Belgikako errege [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.aren]] jabetza izandako [[Kongoko Estatu Burujabea]] ordezteko<ref name=brit>[https://web.archive.org/web/20131030165453/http://global.britannica.com/EBchecked/topic/59224/Belgian-Congo Belgian Congo] Global.britannica.com</ref>.
Belgikako erregearen Afrikako jabetza honen azalera Belgikarena baino 80 bider handiagoa zen<ref>[https://web.archive.org/web/20110413044322/http://www.nbbmuseum.be/2011/04/congo.htm ''Leopold II: a currency for the Congo Free State?''] Nbbmuseum</ref>, eta Leopoldo II.a munduko lehenengo merkataria zen [[boli]] eta [[kakao arbola|kakaotan]]. Hala ere, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirenean, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuek presio handia egin zuten, eta Leopoldok Belgikako gobernuaren esku utzi behar izan zuen eskualdea<ref name="brit" />. Koloniak, [[1960]]ko [[ekainaren 30]]ean [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldvillek]] independentzia aldarrikatu zuen arte iraun zuen. 1971n [[Zaire]] izena hartu zuen; 1997an, [[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] boteretik kendu zutenean, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] izena eman zioten.
== Kongoko Estatu Burujabea ==
{{nagusia|Kongoko Estatu Burujabea}}
[[Fitxategi:Leopold_ii_garter_knight.jpg|thumb|Leopoldo II.a Belgikakoa, Kongoko Estatu Burujabearen jabea 1885tik 1906ra.]]
[[XIX. mende]]aren amaierara arte oso europar gutxi iritsi ziren [[Kongo ibaia]]ren arrora. [[Oihan tropikal]]a, [[zingira]]k eta [[malaria]] ohikoak ziren, beste gaixotasun tropikal batzuekin batera –hala nola [[loaren gaixotasuna|loaren gaixotasuna–]] eta [[Europa]]ko kolonizatzaileek ez zuten aurkitzen modu egokirik lurraldearen esplotazioa eta esplorazioa egiteko. [[1876]]an Leopoldo II.a Belgikakoak [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] antolatu zuen, Afrikako esploratzaile nagusiekin batera eta Europako hainbat gobernuren laguntzarekin, Afrika esploratu eta kolonizatzeko. [[Henry Morton Stanley]]k eskualdea [[1878]]an esploratu zuenean Leopoldok esploratzailea kontratatu eta eskualdean zituen interesak lortzeko baliatu zuen<ref name="Hochschild">{{Erreferentzia|izena=Hochschild,|abizena=Adam,|izenburua=King Leopold's ghost : a story of greed, terror, and heroism in Colonial Africa|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39042794|isbn=9780618001903}}</ref>.
Leopoldo II.ak Belgikarentzako kolonia bat erosi edo lortu nahi zuen 1865an tronura iritsi baino lehenago ere. Belgikako gobernu zibilak ez zuen interes handirik inperioaren eraikuntzaren amets horrekiko. Anbizio handiarekin, eta burugogorkeriarekin, Leopoldok bere kasa aritzea erabaki zuen.
Europan gatazka handia sortu zen [[Erdialdeko Afrika]]ren kontrola zela eta, tentsio diplomatikoarekin, batez ere oraindik jabetza aldarrikapen zehatzik ez zuen Kongo ibaiaren arroari zegokionez. [[1884]]ko azaroan [[Otto von Bismarck]]ek hamalau herrialderen konferentzia antolatu zuen, [[Berlingo Konferentzia]] izena emango zitzaiona, Kongoko krisiari konponbidea aurkitu asmoz. Berlingo Konferentzian bertan ez zen formalki lurralde esleipenik egin, baina Europako potentziek arau batzuk adostu zituzten eskualdea gatazkarik gabe banatzen zutela ziurtatzeko. Arau horiek Kongoren arroa merkatu-libreko eskualde gisa identifikatzen zuten. Baina Leopoldo II.ak irabazi handia eskuratu zuen Berlingo Konferentzian eta bere jabe bakarreko elkarte "filantropikoak" lurraldearen gaineko kontrol handia eskuratu zuen: 2.334.000 km<sup>2</sup>. Lurralde hori [[Kongoko Estatu Burujabea]] izango zen<ref name="Hochschild" />.
Kongoko Estatu Burujabea enpresa pribatu baten bidez kontrolatzen zuen Leopoldo II.ak, gobernuz-kanpoko elkarte baten bidez, [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] ({{lang-fr|Association Internationale Africaine}})<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Map of the Belgian Congo|hizkuntza=en|data=1896|url=http://www.wdl.org/en/item/59/|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Estatuaren lurrek gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoaren lurralde osoa hartzen zuten eta [[1885]]tik [[1908]]ra bitarte iraun zuen, Belgikako gobernuak bere gogoaren aurka lurraldearen kontrola hartu zuen arte. Leopoldo II.aren administrazioaren azpian Kongoko Estatu Burujabea desastre humanitarioa izan zen. Ez dagoenez zentsu zehatzik oso zaila da jakitea zein izan zen heriotza kopuru zehatza, baina esplotazioa gupidagabea izan zen eta bertakoek kolonoek ekarritako gaixotasun berriei aurre egiteko modurik ez zuten. [[1889-1890ko gripe errusiarra]]k milioika hildako eragin zituen Europan, tartean [[Balduino Belgikakoa]], 1891an birusaren eraginez hil zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. D.|abizena=Fage|izenburua=The Cambridge History of Africa|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Sanderson|izena2=Roland|izena3=G. N.|data=1975|url=https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false|isbn=9780521228039|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Leopoldoren ''[[Force Publique]]'' armada pribatuak kongoarrak izutu zituen eta lan egitera behartu lehengaiak ateratzeko. Euren bizitzak eta gizarteak guztiz suntsitu zituzten, eta bertakoen aurkako biolentzia oso handia izan zen. ''Force Publique'' honek [[1892-1894ko kongoar-arabiar Gerra]]n parte hartu zuen [[Zanzibar]] eta [[Swahili]] [[esklabo]] merkatarien aurka.
[[Casement Txostena]]ren argitalpenarekin britainiar, europar eta amerikar komunikabideek Kongoko Estatu Burujabean gertatutakoa salatu zuten 1900ko hamarkadan. [[1904]]an Leopoldo II.a derrigortu zuten nazioarteko batzorde parlamentario bat onartzera Kongon gertatzen zena aztertzeko. 1908an, presio publikoa eta maniobra diplomatikoek Leopoldo II.aren aginte pertsonalarekin amaitu eta Kongo Belgikaren kolonia bilakatu zen, Kongo Belgikarra izenarekin.
== Kongo Belgikarra ==
[[Fitxategi:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|thumb|Misiolari batek kongoar baten esku moztua erakusten du. Kongon ohikoa zen esklabotza ziurtatzeko eskuak edo oinak moztea, lana "behar bezala" egiten ez zutenak zigortzeko<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche,|abizena=Guy,|izenburua=Belgium and the Congo, 1885-1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/765881584|isbn=9780521194211}}</ref>.]]
[[1908]]ko [[urriaren 18]]an [[Belgikako parlamentua]]k Kongo Belgikako kolonia gisa batzearen alde bozkatu zuen. [[Sozialista|Sozialitek]] eta alderdi erradikaleko gehiengoak anexioaren aurka bozkatu zuten, eta euren kanpaina anti-kolonialista zela eta hauteskundetan babes handiagoa jasoz. Hala ere, baziren sozialista batzuk usten zuten Belgikak Kongo anexionatu behar zuela eta lan humanitarioa egin behar zela kongoarrak laguntzeko. Alderdi katolikoko bi kidek eta liberaleko diputatuen erdiak [[Karta Koloniala]]ren aurka bozkatu zuten, katoliko gehienek eta liberalen beste erdiak alde bozkatu zuen bitartean<ref group="oh">48 boto egon ziren aurka eta 95 boto egon ziren alde</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Polasky, Janet|abizena=L.|izenburua=The democratic socialism of Emile Vandervelde : between reform and revolution|argitaletxea=Berg|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31710376|isbn=9781859730331}}</ref>. [[1908]]ko [[azaroaren 15]]ean Kongo Belgikarra Belgikako Erresumaren kolonian bilakatu zen, nahiz eta Leopoldo II.a saiatu zen lurraldearen zati bat [[koroaren lurralde]] gisa mantentzen.
Belgikako gobernuak 1908an administrazioa eskuratu zuenean, Kongoko egoera hobetu zen hainbat eremutan. Hainbat enpresa kontzesionariok ezarritako esplotazio izugarria eta biolentziaren erabilera arbitrarioa asko murriztu ziren. [[Kautxu]]a lortzeko egiten ziren krimenak gelditu ziren, hala nola mutilazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=9781842774854}}</ref> eta [[esklabotza]]. Karta Kolonialaren 3. artikuluak honela zioen: «Inor ezin da derrigortu lan egitera konpainia edo norbanakoen irabaziak eskuratzeko».
Kongoko Estatu Burujabetik Kongo Belgikarrerainoko trantsizioak ibilbidea aldatu bazuen ere, hainbat eremutan jarraikortasuna nabarmena izan zen. [[Baron Wahis]] gobernadore-orokorrak bere bulegoan jarraitu zuen, adibidez, eta Leopoldo II.aren administrazioaren gehiengoak ere jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Verhaegen,|abizena=Benoît|izenburua=Stengers (Jean). Congo : Mythes et réalités — cent ans d'histoire|hizkuntza=fr-FR|data=1993|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1993_num_71_4_3918_t1_0970_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=4|zenbakia=71|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Kongoko baliabide natural eta mineralen merkataritzak garrantzia handia zuen Belgikako ekonomian eta hedapen kolonialaren parte izaten jarraitu zuen, baina bestelako lehentasunak ere ezarri ziren, osasungintza eta hezkuntza tarteko.
=== Gobernua ===
[[Fitxategi:Residentie_van_de_gouverneur-generaal.jpg|thumb|Gobernadore orokorraren etxebizitza, Boman.]]
Kongo Belgikarraren gobernatzea 1908ako Karta Kolonialean zehaztu zen. Botere exekutiboa [[Brusela]]n zegoen [[Gai Kolonialetarako Ministerioa (Belgika)|Gai Kolonialetako Ministerioan]] zetzan, eta horrek Kontseilu Kolonialaren babesa zuen. Belgikako Parlamentuak zuen botere legegilea.
Kongo Belgikarrean Gobernadore-orokor bat izendatzen zen, [[Boma]]n hasieran eta 1926tik aurrera Léopoldvillen. Hasieran lau probintzia sortu zituzten, bakoitzean ordezkari batekin, eta azpian barrutiak zeuden (24 guztira) eta euren azpian lurraldeak (130-150) zeuden. Lurralde bakoitzean "nagusi tradizional" bat zegoen, antolaketa tradizionalaren ordezkari<ref>{{Erreferentzia|izena=Lauro,|abizena=Amandine|izenburua=VANTHEMSCHE (Guy). La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980.|hizkuntza=fr-FR|data=2008|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2008_num_86_2_7479_t12_0491_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=2|zenbakia=86|sartze-data=2018-01-01}}</ref>.
Botere judizialari dagokionez, sistema bikoitza zuten. Alde batetik Belgikako epaitegi sistema bat zegoen eta, bestetik, tribu ezberdinetako nagusiek osatutako "gorte indigenak" ({{lang-fr|tribunaux indigènes}}. Bigarrenak ezin zuen erabakirik hartu lehenaren babesik gabe.
Kongon bizi ziren belgikarrek ez zuten eskubiderik bizitza politikoan parte-hartzeko. Guztia Bruselatik egiten zen eta [[1936]]n 728 administrari zeuden Belgikan Kongo distantziatik kudeatzen. Kongon ez zegoen antolaketa politikorako eskubiderik<ref>{{Erreferentzia|izena=Meredith,|abizena=Martin.|izenburua=The fate of Africa : a history of the continent since independence|argitaletxea=Public Affairs|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/769764825|edizioa=Revised and updated ed|isbn=9781610390712}}</ref>.
Polizia indar lokala zegoen, ''[[Force Publique]]'' izenekoa, Belgikako mandatupean. Ez zen egon belgikar soldadurik Kongon 1950eko hamarkadara arte.
=== Nazioarteko gatazkak ===
{{sakontzeko|Kongo_Belgikarra#Lehen_Mundu_Gerraraino|Kongo_Belgikarra#Bigarren_Mundu_Gerra}}
[[Fitxategi:Congo_belge_campagne_1918.jpg|thumb|Kongo Belgikarreko ''Force Publique'' Lehen Mundu Gerran.]]
Kongo Belgikarra bi mundu gerratan zuzenean sartuta egon zen. [[Lehen Mundu Gerra]]n ''[[Force Publique]]'' eta [[Alemania]]ko armada kolonialaren arteko gatazka egon zen [[Tanganika]]n, laster gerra izango zena Ingalaterra eta Belgikaren arteko elkarte batek 1916 eta 1917an Alemaniako lurralde koloniala inbaditu zuenean. [[Ekialdeko Afrikako kanpaina (Lehen Mundu Gerra)|Ekialdeko Afrikako kanpainaren]] parte izan zen gertakari hau. [[1916]]an Belgikako ''Force Publique''ren agintari orokorra zen [[Charles Tombeur]]rek 15.000 gizonez osatutako armada osatu zuen<ref name="epic">{{Erreferentzia|izenburua=Congo: The Epic History of a People|hizkuntza=en|data=2017-09-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Congo:_The_Epic_History_of_a_People&oldid=800734795|sartze-data=2018-01-02}}</ref> eta [[Kigali]]rako bideari ekin zion. Kigali 1916ko maiatzaren 6an hartu zuten eta hortik [[Tabora]]ra joan ziren [[irailaren 19]]an, borrokaldi latz baten ostean. 1917an [[Mahenge]] konkistatu zuten, eta Kongo Belgikarreko armadak [[Ekialdeko Afrika Alemaniarra]]ren herena kontrolpean zuen<ref name="epic" />. Gerra amaituta, [[Versaillesko Ituna]]n erabakitakoaren arabera, Alemaniak hainbat lurralderen kontrola beste potentzia batzuen esku utzi behar zituen, tartean Ekialdeko Afrika Alemaniarreko mendebaldeko sekzioa. [[1924]]ko [[urriaren 20]]an [[Ruanda-Urundi]], gaur egungo [[Ruanda]] eta [[Burundi]]z osatua Belgikaren esku geratu zen, [[Nazioen Liga]]ren mandatu gisa, [[Usumbura]] hiriburua zelarik<ref>{{Erreferentzia|izena=Strachan,|abizena=Hew.|izenburua=The First World War|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001-|url=https://www.worldcat.org/oclc/44509322|isbn=0199261911}}</ref>.
[[Bigarren Mundu Gerra]]n Kongok garrantzia handia izan zuen Belgikako deserriratutako gobernua babesteko (ikus, [[Kongo Belgikarra#Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerra]] sekzioa). Kongo Belgikarreko hegazkin-pilotuek [[Britainiako gudua]]n parte hartu zuten, baita [[Hego Afrika]]ko aire-armadarekin. Kongo Belgikarreko indarrek [[Italia]]ren aurkako gerran parte hartu zuten [[Etiopia]]n, eta [[Asosa]], [[Bortaï]] eta [[Saïoko setioa]]n irabazi zuten. [[1941]]eko [[uztailaren 3]]an [[Pietro Gazzera]] italiar jeneralak errendizioa aurkeztu zuen kongoarren aurrean. [[Birmaniako kanpaina]]n ere Britainiar Armadaren esku egon ziren kongoar soldaduak<ref>{{Erreferentzia|izena=Killingray,|abizena=David.|izenburua=Fighting for Britain : African soldiers in the Second World War|argitaletxea=James Currey|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429027308|isbn=1847010474}}</ref>.
== Politika ekonomikoa ==
Kolonizatzaileen helbururik nagusiena Kongoren ustiaketa ekonomikoa zen. Horretarako tresna garrantzitsua [[trenbide]]aren eraikuntza zen, meatzaritza eta nekazaritza bultzatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le rail au Congo belge.|argitaletxea=Blanchart|data=1993-1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/32541776|isbn=2872020101}}</ref>.
=== Lehen Mundu Gerra arte ===
[[Fitxategi:Kisanga-mijn_Ruandese_arbeiders_einde-jaren_1920.JPG|thumb|[[Ruanda]]ko meatzari migratzaileak, 1920 inguruan, Kongoko meatze batean lanean.]]
[[Kautxu]]a zen Kongo Belgikarraren esportazio nagusia, baina bere garrantzia jaitsi zen munduko esportazioen %77tik %15era [[Hegoekialdeko Asia]]ko [[britainiar]] kolonietan kautxua eskuratzen hasi zirenean. Kongoko kautxua ez zen zuhaitzetatik lortzen, baizik eta ''[[Landolphia owariensis]]'' [[liana]]tik eta, beraz, ez zen Asiakoa bezain erraza eskuratzen. Kautxu hori lortzeko esklabotza eta mehatxua erabiltzen ziren, eta kalkuluen arabera 10 milioi pertsona hil ziren esplotazio honen ondorioz 1885-1908 bitartean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Nzongola-Ntalaja, Georges,|abizena=1944-|izenburua=The Congo from Leopold to Kabila : a people's history|argitaletxea=Zed Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46822313|isbn=9781842770535}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kongon herritarrek 500 urte daramate globalizatuta|hizkuntza=eu|url=http://www.argia.eus/albistea/kongon-herritarrek-500-urte-daramate-globalizatuta|aldizkaria=Argia|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Ondorioz, ustiaketa modu berrien bila hasi ziren, bereziki [[Katanga]] probintziako [[kobre]] meatzaritza. Belgikaren jabetza zen [[Union minière du Haut-Katanga]] enpresak kobre meatzaritzaren ustiapenaren gaineko kontrola zuen, eta zuzenean zuen [[Mozambike]]ko [[Beira (Mozambike)|Beira]] hiriraino trenbidea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz kobrearen eskaria handitu zen eta produkzioa 997 tonatik 1911n 27.462 tonara igaro zen 1917an, eta 1920an berriro jaitsi zen 19.000 tonaraino. Kobrearen urtzea [[Lubumbashi]]n egiten zen. Gerraren aurretik kobrearen gehiengoa [[Alemania]]ri saltzen zitzaion, baina gerra garaian [[Britainia Handia]]k erosi zuen, gerra esfortzuari aurre egin ahal izateko; salmentarekin eskuratutako diruarekin [[Broquevilleren gobernua]] mantentzen zen, gerra zela eta deserrian zegoena. Gerra garaiarekin ere [[urre]] eta [[diamante]] meatzaritza hedatu zen. [[Lever Bros.]] britainiar enpresak [[palma-olio]]aren negozioa handitu zuen gerran, eta [[kakao]], [[arroz]] eta [[kotoi]] produkzioa ere areagotu zen. Trenbide eta barku linea berriak ireki ziren produkzio guzti hau garraiatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Belgian Congo (addition) - LoveToKnow 1911|data=2008-02-20|url=https://web.archive.org/web/20080220101851/http://www.1911encyclopedia.org/Belgian_Congo_(addition)|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz "derrigorrezko landatze" sistema ezarri zen ({{lang-fr|cultures obligatoires}}) kongoar nekazariak kotoi, [[kafe]] eta [[intxaur]]rak landatzera derrigortuz, esportatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Mvuluya|abizena=Mulambu|izenburua=Cultures obligatoires et colonisation dans l'ex-Congo Belge|hizkuntza=fr|data=1974|url=https://books.google.es/books/about/Cultures_obligatoires_et_colonisation_da.html?id=ObM3ngEACAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Lurralde administrazioak eta estatuko agronomoek nekazaritza ekimen hau gain-begiratu eta, beharrezkoa balitz, nekazariak zigortzeko eskumena zuten, derrigorrezko landatzeari uko egiten bazioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Likaka, Osumaka,|abizena=1953-|izenburua=Rural society and cotton in colonial Zaire|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/44961684|isbn=9780299153342}}</ref>.
=== Gerrarteko garaia ===
[[Fitxategi:Congo_spoorwegen.png|thumb|Trenbideak (beltza/grisa) eta ibai nabigagarriak (morea) Kongo Belgikarrean]]
[[Fitxategi:Congo_belge_Allez-y_propaganda_jaren_1920.JPG|thumb|Kongo Belgikarrera kolono gisa joateko propaganda, 1920eko hamarkadan]]
Lehen Mundu Gerra amaituta Belgikako gobernuak inbertsio masiboa egiten hasi zen Kongoko azpiegitura ekonomikoak hobetzeko<ref name=":0" />. 1921ean Belgikako gobernuak 300 milioi franko laga zizkion Kongo Belgikarrari azpiegitura publikoak indartu eta koloniako enpresa pribatuen loraldia babesteko. Aldi berean hainbat konpainia publiko [[Pribatizazio|pribatizatzeari]] ekin zioten, tartean [[Kilo-Moto meatzeak]] eta [[La Société Nationale des transport fluviaux]]. Lehen Mundu Gerraren ostean lehentasuna garraio azpiegiturei eman zitzaien, adibidez [[Matadi]] eta [[Léopoldville]] eta [[Lubumbashi|Elisabethville]] eta [[Port Francqui]] arteko trenbideei. 1920 eta 1932 biartea 2.450 kilometro trenbide eraiki ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Roger|abizena=Anstey|izenburua=King Leopold's Legacy: The Congo Under Belgian Rule, 1908-1960|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1966|url=https://books.google.es/books/about/King_Leopold_s_Legacy.html?id=5x1zAAAAMAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Gobernuak portuen eraikuntzan inbertitu zuen, bereziki [[Boma]], [[Matadi]], Léopoldville eta [[Coquilhatville]]n. Elektrizitatea eta lan hidraulikoak ere egin ziren hiri nagusietan. Aireportu bat eraiki zen eta Brusela eta Leopoldville batzen zituen lehen [[telefono]] linea eraiki zen. Garai honetan eraiki ziren azpiegituren %50 gobernuak ordaindu zituen, beste erdia konpainia komertzialek ordaindu zituzten bitartean. ''Union Minière du Haut Katanga'' enpresak, nagusiki, diru pribatu kopuru handia jaso zuen, eta kobrea eta [[kobalto]]a ustiatzen zituen Katangan, diamanteak [[Kasai]]n eta urrea [[Ituri]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Congo des Belges (1908-1960) par Massoz, Michel: Chez l'auteur Couverture souple, Dédicacé par l'auteur - L'Harmattan-Boutique de l'Histoire|hizkuntza=fr|url=https://www.abebooks.fr/signe/Congo-Belges-1908-1960-Massoz-Michel-lauteur/22566357581/bd|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Sartzen zen diru horrekin [[Société Générale de Belgique]] konpainiak inperio ekonomikoa eraiki zuen Kongo Belgikarrean. Mozkin oso handiak eskuratzen zituzten konpainia pribatuek eta mozkin horietako batzuk esku pribatuetara joaten ziren Europan, [[dibidendu]] eran<ref>{{Erreferentzia|izena=Buelens,|abizena=Frans.|izenburua=Congo, 1885-1960 : een financieel-economische geschiedenis|argitaletxea=Epo|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/901291045|isbn=9789064454387}}</ref>.
[[1920ko hamarkada]]ko goraldi ekonomikoan kongoar gazteek nahiago izan zuten nazioarteko konpainiatan lan egin, batez ere hirietan egiten zutelako lan eta soldata handiagoak eskaintzen zituztelako herrixketan baino. Langileen kontratazioa hainbat enpresa espezializatuk egiten zuten garai honetan (Robert Williams & Co, Bourse du Travail Kasaï,..) eta, kasu batzuetan, gobernuaren laguntza izan zuen, ''Office de Travail-Offitra'' delakoaren bidez. [[Katanga]]n zeuden langile asko urtaroaren araberako migratzaileak ziren, batez ere [[Tanganika]], [[Angola]], [[Ipar-Rhodesia]] eta [[Ruanda-Urundi]]koak<ref>{{Erreferentzia|izena=Meulder, Bruno de,|abizena=1960-|izenburua=De kampen van Kongo : arbeid, kapitaal en rasveredeling in de koloniale planning|argitaletxea=Meulenhoff|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36582323|isbn=9789029060172}}</ref>.
Kasu askotan, barne zein kanpo migrazio hauek landa komunitateak kaltetu zituen: nekazari askok euren herriak utzi zituzten, eta herri horietan langile eskasia egon zen. Arazo honi aurre egiteko, gobernu kolonialak "gai diren langile" kuotak handitu zituzten, eta Kongo Belgikarrean zeuden eskualde guztietako langileak hartu zituzten lan ezberdinetan erabiltzeko. Honela, hamarnaka mila langile mugitu zituzten populazio dentsitate handia zuten lekuetatik biztanle gutxi zituztenetara, bereziki Katangako kobre gerrikora, meatzetan lan egiteko. Nekazaritzan, produkzioaren arrazionalizazio sakona egin zuten autoritate kolonialek. Estatuk "lurralde hutsak" deitzen zituenak hartu zituen, hau da, bertako tribuek erabiltzen ez zituzten lurrak, eta hauek berrantolatu eta Europako konpainiei, kolonoei eta [[misio]]ei banatu zizkien. Era honetan [[landaketa-ekonomia]] estentsiboa garatu zuen. [[Palmondo olio]]ak, adibidez, gorakada nabarmena izan zuen: 1914an 2.500 tona sortzen zituzten, 1921ean 9.000 eta 1957an 230.000 tona. [[Kotoi]]arekin ere antzekoa gertatu zen, 1932an 23.000 tona sortzen zituzten eta 1939an 127.000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Volume VII - Africa under Colonial Domination 1880-1935 {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|hizkuntza=en|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-history-of-africa/volumes/complete-edition/volume-vii-africa-under-colonial-domination-1880-1935/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
1920ko hamarkadako hazkunde ekonomikoak Kongo Belgikarra kobre produktore handienetako batean bilakatu zuen. 1926an Union Minière enpresak 80.000 tona kobre [[mea]] esportatu zituen, gehiena [[Hoboken]]era, Belgikan<ref>{{Erreferentzia|izena=Brion, R. (René),|abizena=1958-|izenburua=De la mine à Mars : le genèse d'Umicore|argitaletxea=Lannoo|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/124504224|isbn=9789020966565}}</ref>. [[1928]]an [[Alberto I.a Belgikakoa]]k Kongo bisitatu zuen eta ''voie national'' izeneko trenbidea inauguratu zuen, Katangako meatzeak [[Port Francqui]]rekin lotzen zuena eta, ondoren, Léopoldvilletik pasatuz [[Matadi]]ko porturaino hedatzen zen ibaia jarraituz.
=== Depresio Handia ===
[[1930eko hamarkada]]ko [[Depresio Handia]]k esportazioetan oinarritutako Kongo Belgikarreko ekonomia gogor kolpatu zuen, nazioarteko eskaria jaitsi zelako, alde batetik, eta nekazaritza produktuen inportazioa ere murriztu zelako. Adibidez, [[kakahuete]]aren prezioa 1,25 frankotik 25 zentimora jaitsi zen. Eskualde batzuetan, adibidez Katangako meatzaritza eskualdean, enplegua %70 murriztu zen. Herrialde osoan 72.000 lanpostu galdu ziren, eta laborari asko euren herrietara itzuli ziren. Leopoldvillen biztanleria %33 jaitsi zen, batez ere langile migrazioa zela eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El paraíso del diablo : Roger Casement y el informe del Putumayo, un siglo después|url=https://www.worldcat.org/oclc/899285877|edizioa=Primera edición|isbn=9789587740523}}</ref>.
Landa eremuko kondizioak hobetzeko asmoarekin, gobernu kolonialak "laborari indigenen programa" garatu zuen, barne merkatu baten sorrera helburu zuena, Kongoko ekonomia esportazioaren eskariaren menpekotasuna gutxituz. Baina, aldi berean, "derrigorrezko nekazaritza" eskemak sortutako [[lurzoru]]aren degradazioa eta [[higadura]]rekin amaitzeko helburua ere bazuen. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu zen batez ere programa hau, eskala handiagoan. Eskema berri horretan nekazaritza indigena modernizatu nahi zen, lur eremuak familiei esleituz eta gobernuaren laguntza eskainiz [[hazi]]ak, nekazaritza gomendioak edo ongarriak eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Piet|abizena=Clement|izenburua=Rural Development in the Belgian Congo. The Late-colonial "Indigenous Peasantry" Programme and its Implementation in the Equateur District (1950s)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/27805403/Rural_Development_in_the_Belgian_Congo._The_Late-colonial_Indigenous_Peasantry_Programme_and_its_Implementation_in_the_Equateur_District_1950s_|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Kongo Belgilkarreko Ikerketa Agronomikorako Institutu Nazionala]] ({{lang-fr|Institut national pour l'étude agronomique du Congo belge}}, ''INÉAC''; {{lang-nl|Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo}}, ''NILCO'') sortu zen [[1934]]an, landa esperimentalekin eta laborategiekin [[Yangambe]]n. Paper garrantzitsua izango zuen ikerketa agronomikoan eta landare onenen aukeraketan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le développement rural en Afrique centrale : 1908-1960/1962 : synthèse et réflexions|argitaletxea=Fondation Roi Baudouin|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/28933570|isbn=9782872120734}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerra ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Kongo Belgikarra Aliatuen zerbitzura sartu da. Bere doktrina eta praktika ekonomikoa azkar moldatu da egoera berrira eta, ahalegin osoa egiten ari bada ere Kongoko aberastasun potentziala mantentzeko, ez da dudarik izan behar aberastasun bat sakrifikatzeko gerrako esfortzuaren alde.
|source=[[Albert de Vleeschauwer]], Kolonietarako ministroa, 1942<ref name="war">{{Erreferentzia|izenburua=HyperWar: 'The Belgian Congo at War'|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Belgium/Congo/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>
}}
[[Fitxategi:Force_Publique_leaving_for_Ethiopia.jpg|thumb|Kongoko "Force Publique"ko soldaduak [[Abisinia]]rako bidea hartzen, Bigarren Mundu Gerran.]]
[[Bigarren Mundu Gerra]]n zehar industria-produkzioa eta nekazaritza sorrera izugarri handitu zen. Kongoko biztanleriak "gerraren esfortzuaren" zati handia jasan zuen, adibidez "derrigorrezko nekazaritza" legea berrezarri zenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Antoine|abizena=Rubbens|izenburua=Dettes de guerre : . Editeur Antoine Rubbens|url=https://www.amazon.fr/Dettes-guerre-Editeur-Antoine-Rubbens/dp/B00175K86I|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Malaysia Britainiarra]] [[Japonia]]ren esku erori zenean, 1942ko urtarrilean, Kongo Belgikarra Aliatuen kautxu hornitzaile garrantzitsu bilakatu zen berriro ere. Kongo Belgikarra [[uranio]] esportatzaile nagusia izan zen [[AEB]]tara Bigarren Mundu Gerran (baita [[Gerra Hotza]]n zehar ere), batez ere [[Shinkolobwe meatzea]]ri esker. Koloniatik atera zen [[Manhattan Proiektua]] garatzeko behar zen uranioa, baita [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren gainean jaurti ziren [[bonba atomiko]]ena ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=McCrummen|izenburua=Nearly Forgotten Forces of WWII|hizkuntza=en-US|data=2009-08-04|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/03/AR2009080302959.html|issn=0190-8286|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izena=William J.|abizena=Broad|izenburua=Why They Called It the Manhattan Project|hizkuntza=en-US|data=2007-10-30|url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Uranio hori Kongotik ateratzeko AEBk soldaduak bidali zituen Kongora, eta hainbat azpiegitura hobetu meatzetatik portura iristeko<ref name="#2"/>.
[[Alemania Nazi]]ak Belgika [[1940]]ko [[maiatzaren 10]]ean inbaditu zuen eta 18 egun beranduago Belgikak kapitulazioa aurkeztu zuen, herrialdea Alemaniaren esku utziz. [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[gerra-preso]] izan zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yapou Governments in Exile - Chapter 4 - Belgium|url=http://governmentsinexile.com/yapoubelgium.html|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Belgika erori aurretik gobernu osoak atzerrirako bidea hartu zuen, [[Bordele]]ra lehenengo eta [[Londres]]era ondoren. Kolonietako ministroak ere Londrestik kudeatuko zuen Kongo Belgikarra aurrerantzean. [[Pierre Ryckmans]] gobernadore-orokorrak erabaki zuen kolonia Aliatuei leiala izango zela, [[Frantzia]]ko kolonietan gertatu ez zen bezala, hauek [[Vichyren gobernua]]ren esku geratu baitziren.
Londresen eskariz Kongo Belgikarrak Aliatuen esfortzuan parte hartu behar zuela erabaki zen<ref name="veranneman">{{Erreferentzia|izena=Veranneman,|abizena=Jean-Michel.|izenburua=Belgium in the Second World War.|url=https://www.worldcat.org/oclc/894511885|isbn=9781783376070}}</ref>. Britainiarrek interes berezia zuten Kongoren parte-hartzean, batez ere hainbat lehengai (bereziki kautxua) lortzeko aukera bakarrenetarikoa zelako orain. Belgikak paktua onartu zuen eta britainiar eskariei men egin, [[Kongoko frankoa]]ren debaluazioa barne.
1938 eta 1944 bitarte ''Union Minière du Haut Katanga''ko langile kopurua 25.000tik 49.000ra igaro zen<ref name="resistance" />. Langileei ordutegia handitu zieten eta lan-abiadura eta helburuak ere handitu zieten. Honen ondorioz [[langile-protesta]]k hasi ziren kolonia osoan zehar<ref name="veranneman" />. Biztanleria zuriaren artean ere ezinegona handitu zen, "gerra-zerga" %40 handitu zelako. Kongok sortzen zituen lehengaien gehiengoa Aliatuei saltzen zitzaizkien. 1942an koloniak sortzen zituen kobre, palmondo-olio eta diamante industrial guztiak [[Erresuma Batua]]k inportatzen zituen, eta beste hainbat produktu [[Hego Afrika]]ra bidaltzen ziren<ref name="war" />. Kongo Belgikarrak sortzen zituen zergekin Belgikako gobernua eta ''[[Forces belges libres]]'' delakoak mantentzeko nahikoak ziren, eta Belgikako gobernua burujabea zen atzerrian egonda ere, beste herrialde batzuk ez bezala<ref name="resistance" />. Ondorioz, Belgikak ez zituen Londresen gordetzen zituen [[urre]] erreserbak xahutu, eta eskuragarri izan zituen gerra amaitu zenean ere.
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Zergatik kobratu behar du gizon txuri batek beltz batek baino gehiago, gizon txuriak egiten duen guztia hor zutik egotea denean, aginduak ematen, bere besoa bizkarraren atzealdean eta pipa ahoan duela? Gure eskubideak hartu behar ditugu, edo ez dugu bihar lanik egingo.
|source=[[Léonard Mpoyi]], 1941eko abendua<ref name="resistance">{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=1842774859}}</ref>
}}
Baina gobernu kolonialak kongoar langileei eskatutako gehiegizko lanak hainbat [[greba]] eta gatazka sortu zituen langileriaren artean. Zuriek ez zuten gerra hasi arte [[sindikatu]]ak sortzeko eskubiderik, baina hau aldatu zen gerra garaian. Soldata hobeak eta lan-baldintza hobeak eskatzen hasi ziren, eta laster jarraitu zituzten langile beltzek antzeko eskariekin. [[1941]]ean koloniako langile zuriek [[greba orokor]]ra deitzen saiatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan<ref name="working">{{Erreferentzia|izena=Higginson, John,|abizena=1949-|izenburua=A working class in the making : Belgian colonial labor policy, private enterprise, and the African mineworker, 1907-1951|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19669721|isbn=0299120708}}</ref>. 1941ko abenduan meatzetako langile beltzek greba egin zuten Katangan, [[Jadotville]] eta [[Élisabethville]]koak barne. Euren eskaria 1,5 frankotik 2 frankorainoko soldata-igoera zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rutanga,|abizena=Murindwa.|izenburua=Politics, religion, and power in the Great Lakes Region|argitaletxea=Codesria|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/758382071|isbn=2869784929}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|hizkuntza=EN|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page20.shtml|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Abenduaren 3an hasi zen greba eta 1.400 langilek utzi zuten lanpostua hurrengo egunean<ref name="working" />. Kolonialismoaren eta [[arrazismo]]aren aurkako gaiek ere greba indartu zuten.
Gobernuak hainbat sarraski egin zituen greba gelditzeko: Jadotvillen militarrek 15 langile erail zituzten eta Élisabethvillen grebalarien liderra zen [[Léonard Mpoyi]] negoziatzera gonbidatu eta hauek akordioa errefusatu zutenean gobernadorea zen [[Amour Maron]]ek tiroz hil zuen bertan. Ondoren beste 70 edo 80 langile inguru erail zituzten futbol-estadioan<ref name="working" /><ref name="resistance" /><ref>{{Erreferentzia|izena=La|abizena=Libre.be|izenburua=L’armée au Congo...|hizkuntza=fr|url=http://www.lalibre.be/debats/opinions/l-armee-au-congo-51b8d872e4b0de6db9c2b32a|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Belgikako gobernu kolonialak bertako soldaduz osatutako armada eratu zuen ''[[Force Publique]]''rekin eta, beraz, leialtasuna beharrezkoa zuen ordena mantentzeko. [[1944]]ko otsailean [[Kasaï]] probintzian [[Ngoie Mukalabushi]] beteranoa mutinatu zen [[Luluabourg]] probintzian. Mutinatuek Belgikako boterearen sinboloak suntsitu eta independentziaren aldeko mezuak zabaldu zituzten. Mutinak ez zuen ondoriorik izan, baina Mukalabushi eta beste ofizial bat fusilatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LE CONGO-KASAÏ (1865-1950) - De l'exploration allemande à la consécration de Luluabourg, Baudouin Mwamba Mputu - livre, ebook, epub|hizkuntza=fr|url=http://www.editions-harmattan.fr/index.asp?navig=catalogue&obj=livre&no=35076|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerraren ostean ===
Bigarren Mundu Gerraren ostean estatu koloniala eraginkorrago bilakatu zen Kongo Belgikarra garatzen. Hamar urteko plan bat egin zuen Belgikako gobernuak 1949an. Interes berezia jarri zuten etxebizitzen eraikuntzan, energia azpiegituratan, [[lurralde garapen]]ean eta osasungintzarako azpiegituratan. Hamar urteko planak ekonomia-hazkuntza bultzatu zuen urte batzuetan, eta lehenengo aldiz kongoarrak hasi ziren inbertsio ekonomiko horren emariak jasotzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Philippe|abizena=Peemans|izenburua=Imperial Hangovers: Belgium - The Economics of Decolonization|orrialdeak=257–286|data=1980|url=http://www.jstor.org/stable/260513|aldizkaria=Journal of Contemporary History|alea=2|zenbakia=15|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche, Guy,|abizena=1958-|izenburua=Congo : de impact van de kolonie op België|argitaletxea=Lannoo|data=cop. 2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/191847572|isbn=9020973762}}</ref>. Aldi berean, ekonomia nahikoa garatu zen Belgikako nazionalak bertara bidaiatzea interesgarri izateko: 1950ean 39.000 belgikar zeuden, 1960an 88.000.
[[1953]]n Belgikak kongoarrei lehen aldiz ondasun pribatuak izateko eskubidea eman zien, euren izena erabiliz saldu edo erosteko. [[1950eko hamarkada]]n kongoar [[klase ertain]] bat sortu zen, txikia hasieran, baina handitzen joan zena hiri nagusietan<ref name="#1"/>.
== "Misio zibilizatzailea" ==
[[Afrikaren kolonizazioa]]ren justifikazioen artean beti egon da [[Europa]]ko kulturak bertakoen gainean duen [[zibilizazio]] gaitasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarrionandia, Joseba,|abizena=1958-|izenburua=Moroak gara behelaino artean?|argitaletxea=Pamiela|data=imp. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/776562167|isbn=9788476816561}}</ref>. Europak bere buruari esleitzen dio "misio zibilizatzaile" hau ({{lang-fr|mission civilisatrice}}) Kongon mozkin ekonomikoen helburuarekin bat joan zen, eskuz esku. [[Katolizismo]]rako konbertsioa, oinarrizko [[hezkuntza]] sistema mendebaldeko eredura hurbiltzea eta osasun-zerbitzuak hobetzea ziren helburuetako batzuk; baina, aldi berean, Europak gizarte primitibotzat zuena Mendebaldeko [[kapitalismo|sistema kapitalistara]] eramatea ahalbidetu zuen, non langileak diziplinatuak eta osasuntsuak ziren, irakurtzen eta idazten zekiten eta [[lan-merkatu]]an modu hobean txerta zitezkeen.
=== Hezkuntza ===
[[Fitxategi:Students in theTeaching laboratory, Medical School, Yakusu Wellcome L0039121.jpg|thumb|Ikasleak Medikuntza Eskolan, 1930-1950 artean. Kongoar batzuek hezkuntza maila altua lortu zuten, eta horiek izan ziren ''[[évolués]]'' klase sozialaren ernamuina.]]
Hezkuntzan Belgikak egindako aldaketa nabarmena izan zen. Hezkuntza sistema batez ere [[Erromatar Eliza Katolikoa]]k dominatzen zuen, Belgikan garai hartan ohikoa zen bezala, eta gutxi batzuk [[Protestantismo]]ak kudeatzen zituen. Curriculumak misio kristauen eta Mendebaldeko balioen isla ziren. 1948an hezkuntza eraikinen %99,6 kristau misioren batenak ziren. Indigenen eskolaratzea erlijiosoa zen, eta askotan bokaziozkoa. Umeen gehiengoak oinarrizko hezkuntza jasotzen zuen, irakurri, idazteko eta matematika operazioak egiteko nahikoa. Beste Afrikako kolonietan ez bezala, bertako hainbat hizkuntza zeuden hezkuntza sisteman: [[kikongo]], [[lingala]], [[tshiluba]] eta [[swahili]]a haur eskolan ikasten ziren. Hala ere, Kongon zeuden 215 hizkuntza baino gehiagok<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Democratic Republic of the Congo|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CD|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2018-01-05}}</ref> ez zuten eskolan lekurik, [[lomongo]] hizkuntza gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=JOHANNES|abizena=FABIAN|izenburua=Language and Colonial Power: The Appropriation of Swahili in the Former Belgian Congo 1880-1938|argitaletxea=University of California Press|abizena2=Said|izena2=Edward|data=1986|url=http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt7zw3bw|isbn=9780520076259|doi=10.1525/j.ctt7zw3bw|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1940]]an 6 eta 14 urteko umeen eskolaratzea %12 baino ez zen, baina 1954an %37ra iritsi zen, [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]ko altuenetako bat. Bigarren- eta goi-hezkuntza instituzioak ez zeuden irekita bertako biztanleriarentzat kolonialismoaren hasieran. Ume beltzak bigarren hezkuntzan sartzen hasi ziren, kopuru txikian, 1950tik aurrera. Lehen unibertsitatea [[Lovanium Unibertsitatea]] izan zen, [[Jesusen Lagundia]]k irekita 1954an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UPFB: Les batisseurs de Lovanium, première université internationale en Afrique noire|url=http://www.francophonie.be/upfb/main/fr/pgartfr/art367fr.html|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1950eko hamarkada]]ren amaieran, umeen %42 alfabetatuta zegoen, Afrikako tasarik altuena garai hartan. 1960an 1.773.340 ikasle zeuden Konbo Belgikarreko eskolatan, horietatik 1.650.117 lehen hezkuntzan, 22.780 lehen hezkuntza igarotzeko ikastaroetan, 37.388 bigarren hezkuntzan eta 1.445 unibertsitatean edo goi hezkuntzan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=André|abizena=de Maere d'Aertrycke|izenburua=Le Congo au temps des Belges : L'histoire manipulée, les contrevérités réfutées, 1885-1960|url=https://www.worldcat.org/oclc/858935338|isbn=9782872020232}}</ref>.
=== Osasungintza ===
[[Fitxategi:White nurses of the Union Minière du Haut Katanga April 1918.JPG|thumb|Moja zuriak Katangan, osasun laguntzaile beltzekin, 1918an.]]
Osasungintza ere misioek garatu zuten maila handi batean, nahiz eta botere kolonialaren interesa handitzen joan zen. [[1906]]an Bruselan [[gaixotasun tropikal]]ak ikertzeko zentroa eraiki zuten. Gaixotasun endemikoak, hala nola [[Afrikar tripanosomiasi]]a ia desagertzera heldu zen, kanpaina handiei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Lyons,|abizena=Maryinez.|izenburua=The colonial disease : a social history of sleeping sickness in northern Zaire, 1900-1940|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/23015040|isbn=9780521524520}}</ref>. [[1925]]an [[Arthur Lewis Piper]] mediku misiolariak [[triparsamida]] eraman zuen, gaixotasun hau sendatzeko [[Rockefeller Fundazioa]]k ekoiztutako botika<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack D.|abizena=Klingman|izenburua=Arthur Lewis Piper, M.D.: A medical missionary in the Belgian Congo|orrialdeak=125–146|hizkuntza=en|data=1994-04-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF02260364|aldizkaria=Journal of Community Health|alea=2|zenbakia=19|issn=0094-5145|doi=10.1007/BF02260364|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
Osasun azpiegiturak gutxika sortzen joan zen garai kolonialean, dispentsarioak sortuz eskualderik urrunenean eta [[ospitale]] oheen kopurua igoz. 1960an Afrikako beste herrialdeek baino azpiegitura hobea zuen, 3.000 osasun eraikinekin, horietatik 380 ospitaleak. 5,34 ospitale ohe zeuden 1.000 biztanleko, [[Ghana]]n 0,55, [[India]]n 0,32 eta [[Egipto]]n 2,43 ziren bitartean.
Gaixotasun endemikoen aurkako borrokak ere aurrerapausoak eman zituen. 1931n [[Afrikar tripanosomiasi|tripanosomiasiaren]] 34.000 kasu egon ziren, eta 1.100 kasu 1959an, batez ere [[tse-tse]] euliaren desagerpena bilatuz. Europar zein kongoarrek [[polio]], [[elgorri]] eta [[sukar hori]]aren aurkako [[txerto]]a jaso zuten, eta [[Poliomielitis|polioa]], [[tuberkulosi]]a eta [[legenar]]ra kentzeko hezkuntza proiektuak abian jarri ziren, baita eskolan ere<ref name=":1" />.
=== Gizarte-desberdintasunak ===
[[Fitxategi:Albert_Militair_Kamp_Leopoldstad.JPG|thumb|[[Alberto I.a Belgikakoa]] eta [[Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina]] bisita ofizialean 1928an.]]
Kongo Belgikarrean era inplizitu batean ''[[apartheid]]'' egoera bat bizi zen. Muga eta lege batzuk [[Arrazismo|arrazaren]] araberakoak izaten ziren. Ez zegoen legerik [[arraza bereizkeria]] ofizialki babesten zuenik eta ezin zen beltzik bota zurien guneetatik, baina ''de facto'' bazegoen horrelako bereizketarik. Adibidez, hirien zentroak hasiera batean zurientzat bakarrik erreserbatzen ziren, beltzak ''cités indigènes'' izeneko gunetan egon behar ziren. Ospitaleetan edo komertzio handietan egoten ziren hainbat gune zuri eta beltzentzat gordeta. ''Force Publique''n beltzen ezin zituzten komisario mailako kargurik lortu. Beltzek ezin zuten etxetik kanpo egon hirietna gaueko 21etatik goizeko 4ak bitarte. 1950eko hamarkadan hau desagertzen hasi ziren, baina beltzak bigarren mailako biztanle izaten jarraitu zuten denbora luzez.
Belgikak, hala ere, [[paternalismo|ideologia paternalista]] bat garatu nahi zuen bertan. [[Pierre Ryckmans]] gobernadoreak esaldi batean laburbildu zuen gaia: ''Dominer pour servir'', "Zerbitzatzeko menperatu"<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanderlinden,|abizena=Jacques.|izenburua=Pierre Ryckmans, 1891-1959 : coloniser dans l'honneur|argitaletxea=De Boeck université|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31226117|isbn=9782804118815}}</ref>. Euren nahia gatazkarik gabeko eskualdea zela irudikatzea zen, benetako [[Kolonialismo|kolonia]] eredu on bat gisa. Baina bertakoek ez zuten inongo ahotsik euren bizitzaren erabakietan.
== Independentziarako bidea ==
=== Erresistentzia ===
[[Fitxategi:WIGNY-KALIMA-1948R.png|thumb|Wigny ministroak Kalimara egindako bisita.]]
Kongoar erresistentzia herrialde osoan zehar existitu zen [[kolonialismo]]aren aurka, eta forma ugari izan zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria Eliza Hamilton|abizena=Abegunde|izenburua=Naming Colonialism: History and Collective Memory in the 1870––1960 Congo. Osumaka Likaka|orrialdeak=129–131|data=2011|url=http://www.jstor.org/stable/10.2979/africatoday.57.4.129|aldizkaria=Africa Today|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2979/africatoday.57.4.129|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Noizbehinka [[Borroka armatu|erresistentzia armatua]] egon zen, baina oso lokalizatuta izan zen Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte (adibidez, [[Pende]]ko matxinada 1931n edo lehen aipatu den [[Luluabourgeko mutina]], 1944an). Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean eta 1950eko hamarkadara arte ''Pax belgica'' izeneko egoera bizi izan zen Kongon. [[1960]]an aginte koloniala amaitu zen arte, erresistentzia espresio ezberdinak izan ziren eta azpikultura antikolonialak izaera ezberdinak hartu zituen. Horietako bat [[kimbanguismoa]] zen, [[Simon Kimbangu]] [[profeta]]ren jarraitzaileek sortutako erlijio [[sinkretismo|sinkretikoa]].
Kongoarren artean sortutako erresistentzia aktibo eta pasiboaz gain, erregimen kolonialak barne-kritika eta disentsioak izan zituen ere. [[1920ko hamarkada]]n Bruselako Kontseilu Kolonialeko kide batzuek kritikak egin zituzten konpainia pribatuek meatze eskualdetan zituzten lan errekrutatze basatiak zirela eta. [[Afrikar tripanosomiasi]]ren aurkako borrokan lortutako emaitza onak egonda ere, biztanleria ez zen igotzen, eta hazkuntza geldoa zen, kezka sortuz Bruselan. Jaiotza-tasa txikia zegoen landa eremuan eta populazio galera hainbat eskualdetan, komunitate bizitza derrigorrezko nekazaritza eredura igarotzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Nancy Rose|abizena=Hunt|izenburua=Rewriting the Soul in Colonial Congo: Flemish Missionaries and Infertility|argitaletxea=Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.es/books/about/Rewriting_the_Soul_in_Colonial_Congo.html?id=4XbaAAAAMAAJ&redir_esc=y|isbn=9789071093371|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Misioek eta hainbat administrazio territorialek ere paper garrantzitsua izan zuten Kongoko kultura eta hizkuntzen ikerketan eta babesean. Adibidez, Aita [[Gustaaf Hulstaert]]ek [[1937]]an ''Æquatoria'' aldizkaria ostu zuen, [[Mongo (etnia)|Mongo]] herriaren hizkuntza, etnografia eta historia ikertzera dedikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Centre Æquatoria|url=http://www.aequatoria.be/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Bigarren Mundu Gerraren ostean Belgikako gobernu kolonialak ''Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale'' sortu zuen, kultura ikertzeko.
[[1950eko hamarkada]]ren hasieran Kongoko eliteen emantzipazio politikoa urruneko gertakari gisa ikusten zen, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean munduan gertatutako aldaketa geopolitikoek eragina izango zuten goiz ala berandu Kongo Belgikarrean ere. [[Afrikaren deskolonizazioa]]ren barruan mugimendu ugari gertatzen ari ziren kontinentean. [[1945]] igaro eta gutxira [[Asia]]n britainiarrek, frantziarrek eta herbeheretarrek zituzten koloniak independizatu ziren, eta honek presioa areagotu zuen Belgikaren aurka [[Nazio Batuen Erakundea]]n. Belgikak [[Nazio Batuen Gutuna]]ren 73. artikulua sinatu zuen, [[autodeterminazio eskubidea]] gomendatzen zuena, eta AEBk zein SESBek presioa areagotu zuten Belgikaren gain Kongon zuen kolonia zela eta, [[Gerra Hotza]]ren testuinguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Borstelmann,|abizena=Thomas.|izenburua=Apartheid's reluctant uncle : the United States and southern Africa in the early Cold War|argitaletxea=Oxford University Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/26502066|isbn=0195079426}}</ref>. Hala ere, Belgikako gobernuak "interferentzia" gisa ikusi zuen hau eta ez zuen politikarik aldatu.
=== Klase sozial berria ===
[[Fitxategi:Belgian_Congo_native_club.jpg|thumb|Asimilatutako kongoarrentzako klub sozial bat, 1943 inguru]]
Agintari kolonialek kongoarren egoera hobetzeko moduak eztabaidatu zituzten. 1940eko hamarkadatik aurrera gobernuak aukera eman zien klase ertain gisa izendatu zitezkeen ''[[évolués]]'' elite lokalari eskubide zibilak ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=Freund,|abizena=Bill.|izenburua=The making of contemporary Africa : the development of African society since 1800|argitaletxea=Macmillan Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/37917444|edizioa=2nd ed|isbn=9780333698723}}</ref>, influentzia politiko txikia izateko aukerarekin. Eskubide horiek "nahi zituzten" kongoarrek "meritu zibilaren" frogak aurkeztu behar zituzten, oinarrian Europako zibilizazioan asimilaturik zeudenaren ebidentzia erreala. Egoera lortzeko bete behar ziren kondizioen artean [[monogamia]] edo portaera onaren ziurtagiriak zeuden, eta autoritateek euren etxebizitzak miatzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Cornet,|abizena=Anne.|izenburua=Congo Belgique : entre propagande et réalité : 1955-1965|argitaletxea=La Renaissance du livre|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/703210383|isbn=9782507003302}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gibbs, David|abizena=N.|izenburua=The political economy of Third World intervention : mines, money, and U.S. policy in the Congo crisis|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23286387|isbn=9780226290713}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Willame,|abizena=Jean-Claude.|izenburua=Patrimonialism and political change in the Congo.|argitaletxea=Stanford University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/422278|isbn=9780804707930}}</ref>. Politikak porrot egin zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean milaka gutxi batzuk ziren Kongon meritu zibilaren diploma jaso zutenak eta, beraz, "matrikulatuta" zeudenak. Matrikulazio horrek zituen onuren artean biztanleria zuriaren eskubide legal berdinak izatea zegoen, baina hau teoria bat zen, praktikan ez zelako horrelako eskubiderik lortzen, ''évolués'' klasearen frustrazioa ekarriz. [[Léo Pétillon|Pétillon]] gobernadore-orokorrak natiboei eskubide zibil gehiago ematearen aldeko mezua eman zuenean, tartean boto-eskubidea, "Belgiar-Kongoar komunitatea" kontzeptua sortu zuen, baina bere ideiek indiferentzia sortu zuten Bruselan eta, garrantzitsuago, kontrakotasuna Kongon zeuden belgikarren artean, euren pribilegioak galtzeko beldur<ref>{{Erreferentzia|izena=Ndaywel è Nziem, I.|abizena=(Isidore)|izenburua=Histoire générale du Congo : de l'héritage ancien à la république démocratique|argitaletxea=Duculot|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40129082|isbn=9782801111741}}</ref>.
=== Balduin I.aren iritsiera boterera ===
Geroz eta argiago zegoen Belgikako gobernuak ez zuela epe luzeko estrategiarik Kongorekiko. "Kolonietako arazoek" ez zuten interes handirik sortzen Belgikako eztabaida politikoan, koloniak dirua sortzen zuen bitartean, eta egoera lasai zegoela ikusita. [[Balduin I.a Belgikakoa]]k beste ikuspegi bat zuen, eta [[1951]]ean bere aita [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[Belgikako Errege Kuestioa|abdikatzera behartu zutenean]] boterea eskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Witte,|abizena=Els.|izenburua=Political history of Belgium : from 1830 onwards|url=https://www.worldcat.org/oclc/868969495|isbn=9789054875178}}</ref>. Balduinek interes berezia jarri zuen Kongon gertatzen zenarekiko.
Balduin I.aren lehen estatu-bisita [[1955]]an egin zuen, eta zuri zein beltzek ongi etorri beroa eman zioten, ''[[Bwana Kitoko]]'' dokumentalean ikus daitekeen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Raspoet, Erik,|abizena=1965-|izenburua=Bwana Kitoko en de koning van de Bakuba : een vorstelijke ontmoeting op de evenaar|argitaletxea=Meulenhoff|data=cop. 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/65944450|isbn=9085420202}}</ref><ref group="oh">Dokumentala ikus daiteke, bi zatitan, sarean: [https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs]</ref>. Kanpo behatzaileek ere harrera on hori aipatu zuten, adibidez ''The Manchester Guardian'' edo ''Time'' egunkarietako kazetariek Belgikaren paternalismoak "funtzionatzen zuela ematen zuela" aipatu zuten, batez ere frantziar eta britainiar koloniekin alderatuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CONGO: Boom in the Jungle|hizkuntza=en-US|data=1955-05-16|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,866343,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Bere bisita zela eta, Balduin I.ak modu ireki batean babestu zuen gobernadore-orokorraren ikuspegia eta "Belgikar-Kongoar komunitate" baten alde hitz egin zuen; hala ere, praktikan, ideia honen garapena oso geldoa izan zen. Momentu berean, gainera, [[Belgika#Hizkuntza ofizialak|Belgikan hizkuntzen auzia]] sortzen ari zen, eta honen oihartzuna Kongoraino iritsi zen. Belgikako beste
egoera sozial batzuk ere iristen hasi ziren Kongora: langileen sindikazio maila altua eta misioen hezkuntza-monopolioa hausteko [[hezkuntza publiko]]aren aldeko mezua hedatzen hasi zen. Hizkuntzak modu berean tratatuak izateko eskaerak eta beste gatazkek gobernadore-orokorraren beldurra piztu zuten, Belgikaren autoritatea zalantzan jartzeko aukerak zeudelako.
=== Antolaketa politikoa ===
Kongok Bigarren Mundu Gerran izan zuen paperak eta beste kolonia batzuen independentzia prozesuek botere gehiago eskuratzeko antolaketa politikoa ematera eraman zuen. Gobernu kolonialak ezin zituenez erroko aldaketak egin, eta egiten zituen aldaketak ez zirenez sinesgarriak, kongoar eliteak sozialki antolatzen hasi ziren, hasiera batean, eta politikoki, ondoren. [[1950eko hamarkada]]n bi mugimendu [[nazionalismo|nazionalista]] sortu ziren Kongoko eliteen artean.
Lehenengo mugimenduak Kongoren independentzia aldarrikatzen zuen, eta hau ematen zenean Kongo estatu batu bat izatea proposatzen zuen. Kontrara, beste nazionalismo etniko-erlijiosoa sortu zen, eskualde ezberdinen independentzia eskatzen zuena: [[Bakongo]] mendebaldean, [[Kasai]] eta [[Katanga]] barnealdean. Lehen antolakunde politikoak azken mota honetakoak ziren. [[ABAKO]] 1950ean sortu zen, ''Association culturelle des Bakongo'' izenarekin, [[Joseph Kasa-Vubu]] buru zuela. Hasiera batean talde kulturala zen, baina laster bilakatu zen talde politiko. 1950eko hamarkadaren erdialdean Belgikako aginte kolonialaren aurkari garrantzitsuan bilakatu zen. Gainera, taldea Bakongoko antolaketa etniko-erlijiosoaren erdigune izaten jarraituz zuen, eta [[kimbanguismo|Eliza Kimbanguistarekin]] lotura sendoa eratu zuen, Kongoko kostaldean garrantzia handiko talde erlijiosoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[WorldCat.org]|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/oclc/413212|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Katangan, aldi berean, ''Confédération des associations tribales du Katanga'' ([[CONAKAT]]) alderdia sortu zuen [[Moïse Tshombe]]k. «Benetako katangarren» elkarte gisa aurkezten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georges|abizena=Nzongola-Ntalaja|izenburua=The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History|argitaletxea=Zed Books|hizkuntza=en|data=2002-05-03|url=https://books.google.com/books?id=qqWIvIAe2h4C&pg=PA100&dq=CONAKAT+Munongo&as_brr=3&ei=WaGcSZLNBYjcygTLtYnrBA&client=firefox-a|isbn=9781842770535|sartze-data=2018-01-05}}</ref> eta batez ere [[Lunda]], [[Yeke]] eta [[Basongye]] etnietako kidez osaturik zegoen, Katangako hegoaldekoak guztiak. [[Kasaï]]ko [[Luba]] migratzaileak ez zituzten begi onez ikusten, bereziki meatzetan lan egiteko ekarri zituztenak. 1957an egin ziren lehen hauteskundetan «atzerritar» izan zuten pisua zela eta, jarrera oldarkorragoa hartu zuen CONAKATek eurekiko. Katangan kolono belgikarren eta «benetako katangar» zirenen arteko elkarlana bultzatzen zuten, beste etnien aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis|abizena=Heraclides|izenburua=The Self-determination of Minorities in International Politics|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2012-11-12|url=https://books.google.com/books?id=XyX7yw17YTAC&dq=|isbn=9781136290268|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1955]]n Belgikako [[Antoine van Bilsen]] irakasleak ''Un Plan de Trente Ans pour l'émancipation politique de l'Afrique Belge'' lana aurkeztu zuen. Kongo progresiboki emantzipatzeko denbora-lerro bat aurkezten zuen, bere ustez elite hezi bat sortzeko behar zen denbora hogeita hamar urtetan kokatuz. Belgikako gobernuak eta ''évolués'' askok ez zuten begi onez ikusi plana, azken batean Kongon agintea uzteko plana zelako lehengoentzat eta hogeita hamar urteko agintea egoten jarraituko zuelako bigarrenentzat. ''Évolués'' [[katoliko]] batzuen ustez plana ona zen eta manifestu bat aurkeztu zuten Kongoko egunkari batean, ''Conscience Africaine'' izenarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Etienne|abizena=Hallet|izenburua=Le manifeste Conscience africaine (1956).
Elites congolaises et société colonaile. Regards croisés|argitaletxea=Contact et commandes|url=http://www.usaintlouis.be/publications/TR56.html|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
<br clear="all" />
{|style="background-color: #cce698; width:100%; border-radius: 6px;"
|
<center><big>'''Protagonistak'''</big></center>
<gallery mode=packed heights=200px style="background-color: #cce698; font-size: 0.8em;">
Fitxategi:Anefo_911-3016_Tweede_dag_(cropped).jpg|[[Balduin I.a Belgikakoa]], Belgikako erregea.
Fitxategi:Gaston_Eyskens_(1969).jpg|[[Gaston Eyskens]], Belgikako lehen ministroa.
Fitxategi:Joseph Kasa-Vubu in Israel.png|[[Joseph Kasa-Vubu]], demokratikoki hautatutako lehen presidentea.
Fitxategi:PatricelumumbaIISG.jpg|[[Patrice Lumumba]], demokratikoki haututako lehen lehen-ministroa.
Fitxategi:Moïse_Tshombe_at_the_Belgo-Congolese_Round_Table_Conference.jpg|[[Moïse Tshombe]], Katangaren independentziaren aldekoa.
Fitxategi:Albert_Kalonji.jpg|[[Albert Kalonji]], [[Hego Kasai]]ren independentziaren aldekoa.
</gallery>
|}
=== Lehen hauteskundeak eta deskolonizazioak ===
[[1957]]an, esperimentu gisa, gobernu kolonialak lehenengo udal-hauteskundeak antolatu zituen hiru hiri nagusietan (Léopoldville, Elisabethville eta Jadotville). Kongoarrei aukera eman zitzaien hauteskundetara aurkeztu eta botoa emateko, lehen aldiz. Hala ere, 1957 eta 1958ko hainbat gertakarik independentzia eskaera eta emantzipazio politikoaren aldeko mezuak ugaritu zituen. 1957an [[Ghana]]k independentzia lortu zuen eta [[1958]]an [[De Gaulle]]k [[Brazzaville]] bisitatu zuen, [[Kongo Frantziarra]]ren hiriburua eta Léopoldvilleren aurrez aurre dagoena Kongo ibaia gurutzatuta. Bertan, Frantziak Afrikako koloniei eurekin batuta jarraitu edo independentzia eskuratzeko aukera emango ziela esan zuen:
{{esaera2|Afrikar herrientzat naturala eta zilegi da euren barne arazoen ardura osoa izango duteneko maila politikora heltzea, non eurei dagokien euren erabakiak hartzea|Charles De Gaulle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=En 1958, de Gaulle engage à Brazzaville le début de la décolonisation – JeuneAfrique.com|hizkuntza=fr-FR|data=2010-08-24|url=http://www.jeuneafrique.com/depeches/85204/politique/en-1958-de-gaulle-engage-a-brazzaville-le-debut-de-la-decolonisation/|aldizkaria=JeuneAfrique.com|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Il est naturel et légitime que les peuples africains accèdent à ce degré politique où ils auront la responsabilité entière de leurs affaires intérieures, où il leur appartiendra d’en décider eux-mêmes</ref>}}
Urte horretan bertan [[Brusela]]n [[Expo 58]] munduko erakusketa antolatu zen, eta kongoar liderrek aukera izan zuten, lehen aldiz, Belgikara bidaiatu eta metropolia ezagutzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Etambala, Zana Aziza,|abizena=1955-|izenburua=De teloorgang van een modelkolonie : Belgisch Congo (1958-1960)|argitaletxea=Acco|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/217760813|edizioa=1e dr|isbn=9033467585}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO;: Too Late, Too Little?|hizkuntza=en-US|data=1957-12-23|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,936763,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Independentziaren aldeko mezuak erradikalizatu ziren eta momentu-politikoa irabazi zuten. ''[[Mouvement National Congolais]]'' (MNC) alderdi politikoak paper garrantzitsua izan zuen eraldaketa honetan. 1956an sortua, MNCk 1958ko urrian alderdi politiko nazionalaren itxura hartu zuen, Kongoar nazio zentralizatu eta batu bat lortzeko helburuarekin. Bere liderrik karismatikoena [[Patrice Lumumba]] izan zen. [[1959]]an [[Albert Kalonji]]k barne zatiketa bat sortu zuen, beste lider batzuekin batera politika moderatuago baten alde egin zuenean. Hortik aurrera alderdia bi zatitan banatu zen: politika kontserbadoreagoa zuen [[Mouvement National Congolais-Kalonji]] alde batetik eta [[ezker politikoa]]ren parte zen [[Mouvement National Congolais-Lumumba]]. Bi alderdi hauek Kongo Belgikarreko alderdirik garrantzitsuenak ziren: Lumumbak 1959an 58.000 afiliatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilig,|abizena=Leo.|izenburua=Lumumba : Africa's lost leader|argitaletxea=Haus|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/212431998|isbn=9781905791026}}</ref>. Belgikak oposizio handiagoa egin zion Lumumbaren alderdiari, ezkerreko ikuspegi horrek eragin zitzakeen ondorio ekonomikoei beldur.
=== Independentzia ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 300px
| bgcolor = bisque
|title = Balduin I.aren irrati diskurtsoa
|quote= (...) gure erabakia gaur, atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe, Kongoko biztanleriari independentziara bideratzea da, oparotasunean eta bakean.<br />
Mundu zibilizatu batean independentzia da askatasuna, ordena eta garapena ziurtatzen duen estatusa. Hau ezin da bideratu instituzio solido eta ondo orekatuen bidez baizik; koadro administratibo adituekin; antolaketa sozial, ekonomiko eta finantzari onarekin, teknikari onen eskuetan; biztanleriaren formazio intelektual eta moralarekin, hori gabe erregimen demokratikoak gorrotoa, iruzurra eta tirania bakarrik dakarrelako.
|source=1959ko urtarrilaren 13a<ref name="irrati">{{Erreferentzia|izenburua=Le message du roi Baudouin 13 janvier 1959 - Lumumba 50 Lumumba|url=https://sites.google.com/site/lumumbaproject/le-message-du-roi-baudouin-13-janvier-1959|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Continuant ces nobles visées, notre résolution est aujourd'hui de conduire, sans atermoiements funestes, mais sans précipitation inconsidérée, les populations congolaises à l'indépendance dans la prospérité et la paix.
<br />
Dans un monde civilisé, l'indépendance est un statut qui réunit et garantit la liberté, l'ordre, le progrès. Elle ne se conçoit que moyennant des institutions solides et bien équilibrées; des cadres administratifs expérimentés; une organisation sociale, économique, financière, bien assise, aux mains de techniciens éprouvés; une formation intellectuelle et morale de la population sans laquelle un régime démocratique n'est que dérision, duperie et tyrannie.</ref>
}}
1958an Lumumba eta [[Jean Van Lierde]]k estrategia ez-biolento bat garatu zuten ABAKO, PSA eta MNC alderdietako kideekin batera. Estrategia hau oso eraginkorra izan zen, ehunka mila kongoar mobilizatuz hainbat eremutan: zeremonia ofizialei boikota eginez, epaitegiak ukatuz edo zergak ordaintzeari uko eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patrice Lumumba : la dimension d'un tribun {{!}} mukanda.univ-lorraine.fr|hizkuntza=fr|url=http://mukanda.univ-lorraine.fr/biblio/patrice-lumumba-la-dimension-dun-tribun|sartze-data=2018-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Guy|abizena=de Bosschère|izenburua=Review of La pensée politique de Patrice Lumumba|orrialdeak=717–719|data=1964|url=http://www.jstor.org/stable/24257659|aldizkaria=Esprit (1940-)|alea=331 (10)|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
1959aren hasieran Belgikako gobernua Kongoko biztanleriaren emantzipazio politikoa gradualki handitzeko programa bat eztabaidatzen ari zen, baina gertakariek abiadura handia hartu zuten. 1959ko [[urtarrilaren 4]]an ABAKOk Léopoldvillen deitutako manifestazio politiko debekatu bat egin zen, eta egoera eskuetatik joan zitzaien autoritateei. Bat-batean, hiriburuan gatazka handiak zeuden kalean. Autoritateek hainbat egun behar izan zituzten ordena berrezartzeko eta ehunka hildako egon ziren, baita kontaketa kontserbadoreenetan ere. Biolentzia hau Kongo eta Belgikan ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: If Blood Must Run|hizkuntza=en-US|data=1959-01-19|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,868969,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. [[Urtarrilaren 13]]an Balduin I.ak [[irrati]] bidezko mezua eman zion nazioari eta Belgikak Kongoren independentzia emateko pausoak ematen ari zela esan zuen, «atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe» ''(ikus alboko kutxa)''<ref name="irrati" />.
[[Gaston Eyskens]] lehen-ministroaren gobernuak ez zuen data zehatzik buruan independentzia horretarako, eta hainbat urtetako trantsizio egoera baten alde egiten zuten. Euren plana 1959ko abenduan probintziatan hauteskundeak deitzea zen, nazio mailako hauteskundeak 1960 edo 1961an eta, ondoren, transferentzia administratiboa egitea Kongoko autoritate berriei, [[1960ko hamarkada]]ren erdialdera arte iraungo zuen prozesu luze batean. Baina, errealitatean, zirkunstantziak azkar aldatzen ari ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Young, Crawford,|abizena=1931-|izenburua=Politics in Congo : decolonization and independence|url=https://www.worldcat.org/oclc/927296778|isbn=9780691623269}}</ref>. Eskualde batzuetan administrazio kolonialak erresistentzia modu berriak ikusi zituen, hala nola zergak ordaintzeari uko egitea. Eskualde batzuetan [[anarkia]] etorriko zela uste zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ryckmans, André,|abizena=1929-1960.|izenburua=André Ryckmans, un territorial du Congo belge : lettres et documents, 1954-1960|argitaletxea=L'Harmattan|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/35819848|isbn=9782738430984}}</ref>. Bien bitartean, Kongon bizi ziren belgikar askok traizioa ikusten zuten Belgikaren erabakian, eta independentziaren aurka aritu ziren. Kongoarren eskariak erradikalizatzen ziren bitartean, trantsizio labur eta gradual baterako plana azkar kendu behar izan zuten burutik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=THE BELGIAN CONGO: Return of the Mundele|hizkuntza=en-US|data=1959-10-12|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,864032,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Egoera honetan Balduinek beste bisita bat egin zion Kongo Belgikarrari, lau urte lehenago egindako bisitarekin alde nabarmenak aurkituz. Léopoldvillera iritsi zenean hainbat herritar beltzen harriak bota zizkioten Lumumbaren kartzelatzeagatik protestan<ref group="oh">Lumumba Stanleyvillen egondako istiluengatik kartzelatu zuten 1959ko urrian. 6 hilabeteko zigorra eskatzen zuten, baina hauteskundetan lortu zuen emaitza onak zirela eta presioa egon zen bera askatu eta Bruselan egingo zen konferentzian parte-hartzen uzteko. Urtarrilean askatu zuten.</ref>. Beste hirietan harrera hobea izan bazuen ere, ohikoa zen «''Vive le roi!''» oihuak isilaraztean «''Indépendance immédiate!''» oihuekin. Belgikako gobernuak ez zuen nahi inongo soluziorik eskainiko ez zuen gerra batean sartzea, Frantziari [[Indotxina]]n eta [[Aljeria]]n gertatu zitzaion bezala, edo Herbeherei [[Indonesia]]n. Horregatik, berehalako independentziaren aldeko eskariei men egiteko borondatea zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: Now Now Now|hizkuntza=en-US|data=1959-11-16|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811442,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:Ronde Tafel Conferentie te Brussel Congo, Bestanddeelnr 910-9593.jpg|thumb|Konferentziaren irudi bat, Bruselan, 1960ko urtarrilaren 20an.]]
[[1960]]ko urtarrilean Kongoko lider politikoak Bruselara gonbidatu zituzten konferentzia batean parte-hartzera, independentzia eztabaidatu ahal izateko. [[Patrice Lumumba]] kartzelatik atera zuten parte har zezan. Konferentziaren abiadura sorpresa bat izan zen guztientzat, eta Kongoko delegazioak eskari ia guztiak ikusi zituen aurrera egiten: hauteskunde orokorrak egingo ziren 1960ko maiatzean eta independentzia osoa 1960ko [[ekainaren 30]]ean lortuko zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph Kamanda|abizena=Kimona-Mbinga|izenburua=La stabilité du Congo-Kinshasa: enjeux et perspectives|argitaletxea=Harmattan|hizkuntza=fr|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=YXg9o8QR-K0C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=table+ronde+congo+institutionnel&source=bl&ots=waHG1s87TD&sig=iJXm3WP824wzMBXxKwoGGAuj7KE&hl=fr&ei=_NuaSqa7EIfJ-Qb7mJyPBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5#v=onepage&q=table%20ronde%20congo%20institutionnel&f=false|isbn=9782747574389|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. Kongoko delegazioak uste baino batasun handiagoa zuen, Belgikak eztabaida handiak espero zituen arren.
=== Hauteskunde orokorrak ===
Zenbait maniobra politikoei esker, hiru aliantza politiko aurkeztu ziren hauteskunde orokorretan: tartean [[ABAKO]] eta [[MNC-Kalonji]]k osatu zuten sei alderdiren koalizio federala; nazionalismo zentralista zuten [[MNC-Lumumba]] alderdia; eta [[Moïse Tshombe]]ren alderdia, [[Katanga]]n zentratua, eskualde horren ekonomia mantendu nahi zuena eta ''Union Minière'' enpresaren interesak manten du nahi zituena. Hauteskunde parlamentarioek zatiketa handia zegoela erakutsi zuten, baina ABAKO eta MNC-Kalonji eta MNC-Lumumbaren alderdiek emaitza onak lortu zituzten.
Emaitzen ondorioz Kasa-Vubu [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongoko Errepublikako]] lehen presidente izendatu zuten eta Lumumba lehenen gobernu buru. Bost hilabete lehenago planeatu zen bezala, 1960ko ekainaren 30ean trantsizio zeremonia egin zen gobernadore-orokorraren erresidentzian, Léopoldvillen.
Aste bete beranduago, ''Force Publique''ren matxinada hasi zen euren ofizialen aurka, gehienak oraindik ere belgikarrak zirelako. Kongon sortu zen matxinatze orokorraren pizgarria izan zen, batez ere erradikalizatutako gazteek eta gustura ez zeuden soldaduek indartua. Eskualde batzuetan biolentzia horrek europar biktimak sortu zituen. Aste batzuk pasata Belgikako armadak eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k egindako interbentzio talde batek 80.000 belgikar ebakuatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weg uit Congo : het drama van de kolonialen|hizkuntza=nl|url=http://zoeken.bibliotheek.be/?itemid=%7Clibrary/marc/vlacc%7C8556207|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
== Kongoko krisialdia ==
{{sakontzeko|Kongoko krisialdia|Zaire|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
[[Thyssville]]n 1960ko uztailean hasi zen matxinada azkar hedatu zen Kongo osoan zehar<ref>{{Erreferentzia|izena=O'Ballance,|abizena=Edgar.|izenburua=The Congo-Zaire experience, 1960-98|argitaletxea=St. Martin's Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41649608|isbn=9780312227951}}</ref>. 1960ko irailean lidertzaren artean banaketa egon zen: Kasa-Vubu presidenteak Lumumba jada agintean ez zegoela adierazi zuen, eta Lumumbak berdina egin zuen Kasa-Vuburekin. Gobernuaren indarrek Lumumba atxilotu zuten, hala ere. 1961ean [[Katangako estatua|Katangako estatura]] bidali zuten, [[Moïse Tshombe]]k independentzia aldarrikatu zuen eskualde ohia, meatzaritza indartsua zela eta Belgikak babestua. Lumumba Katangako autoritateen esku uzi zuten, eta exekutatu zuten eta gorpua [[azido sulfuriko]]an bota<ref>{{Erreferentzia|izena=Kinzer,|abizena=Stephen.|izenburua=The brothers : John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war|url=https://www.worldcat.org/oclc/827256871|edizioa=First edition|isbn=9780805094978}}</ref>. [[2002]]an Belgikak ofizialki eskatu zuen barkamena erailketa honetan izan zuen papera zela eta; [[CIA]] ere atzean egon zitekeela uste izan da denbora luzez, Lumumbaren ezkerreko pentsamendua zela eta. Garai honetan [[Sobietar Batasuna]]k Europako botere kolonialen aurkako mezuak zabaltzen zituen Afrikan, sozialismoaren eragin-eremua indartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Devlin,|abizena=Larry.|izenburua=Chief of station, Congo : fighting the cold war in a hot zone|argitaletxea=PublicAffairs|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/714569636|isbn=9781586485641}}</ref>.
Hainbat mugimendu independentista sortu ziren Kongoren jaiotzarekin batera, krisi egoera handia sortuz. Belgikak, aldi berean, [[paratxutista|paraxutistak]] bidali zituen bere erkideak Kongotik ateratzeko, [[Dragoi Gorri Operazioa]] deitu zena martxan jarrita. 1964-65 artean Katangako probintzia berriro batu zen Kongoko Errepublikarekin eta [[Stanleyville]]n martxan zegoen [[Simba matxinada]] ere amaitu zen. Momentu horretan [[Joseph Désiré Mobutu]] koronelak egoera politikoa irauli eta [[estatu-kolpe]]a eman zuen. Mobuturen gobernuarekin estatuak [[zairanizazioa]] izeneko prozesua jasan zuen, herrialdearen izena [[Zaire]]ra aldatu zen, hiriburuarena [[Kinshasa]]ra eta alderdi bakarreko diktadura ezarri zuen.
[[1997]]an Mobutu boteretik kendu zuten indarrez, [[Laurent-Désiré Kabila]]k gidatutako militarren bidez. Kabilak bere burua Zaireko presidente izendatu zuen eta [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] ezarri zuen. 2001ean eraila, bere seme [[Joseph Kabila]]k hartu zuen boterea. 2006an lehen hauteskunde nazionalak egin ziren 1960tik, Kabila presidente gisa berretsiz.
== Gobernadore orokorrak ==
[[Fitxategi:Monument Albert Kinshasa 5.JPG|thumb|Ofizial kolonialak, tartean Pierre Ryckmans gobernadore-orokorra dagoela, [[Kinshasa|Léopoldvillen]] 1938an.]]
* [[Théophile Wahis]] baroia (1908ko azaroa - 1912ko maiatza - Leopoldo II.ak jarrita 1900ean)
* [[Félix Alexandre Fuchs]] (1912ko maiatza - 1916ko urtarrila)
* [[Eugène Joseph Marie Henry]] (1916ko urtarrila – 1921eko urtarrila)
* [[Maurice Lippens (gobernadorea)|Maurice Eugène Auguste Lippens]] (1921eko urtarrila - 1923ko urtarrila)
* [[Martin Rutten|Martin Joseph Marie René Rutten]] (1923ko urtarrila - 1927ko abendua)
* [[Auguste Tilkens|Auguste Constant Tilkens]] (1927ko abendua – 1934ko iraila)
* [[Pierre Ryckmans (Kongo)|Pierre Marie Joseph Ryckmans]] (1934ko iraila – 1946ko uztaila)
* [[Eugène Jacques Pierre Louis Jungers]] (1946ko uztaila– 1952ko urtarrila)
* [[Léon Pétillon|Léon Antoine Marie Pétillon]] (1952ko urtarrila – 1958ko uztaila)
* [[Henri Cornelis|Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis]] (1958ko uztaila - 1960ko ekaina)
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea="oh"|2}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Kongoko Estatu Burujabea]]
* [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
* [[Zaire]]
* [[Afrikaren banaketa]]
* [[Afrikako deskolonizazioa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kongoko Errepublika Demokratikoko historia]]
[[Kategoria:Belgikako historia]]
[[Kategoria:Afrikako kolonia ohiak]]
r2s7ztoatqcklh078ntas6zu3w5tajn
10022123
10022121
2025-01-03T21:47:54Z
Eniisi Lisika
77002
10022123
wikitext
text/x-wiki
{{artikulu nabarmendua}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Kongo Belgikarra
| izena bertako hizkuntzan=Congo Belge (frantsesez)<br />Belgisch-Kongo (neerlanderaz)
| hasiera urtea=[[1908]]
| amaiera urtea=[[1960]]
| gobernua=
| bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| armarria=Greater Coat of Arms of the Belgian Congo.svg
| nongo= Kongo Belgikarreko
| mapa= Belgian Congo locator map.png
| mapa testua= Kongo Belgikarra (berde ilunez) eta [[Ruanda-Urundi]] (berde argiz)
| gert1=Anexioa [[Belgika]]ri
| gert1 data=[[1908]]
| gert2=Independentzia
| gert2 data=[[1960]]
| a1= [[Kongoko Estatu Burujabea]]
| a1 bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| o1= [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldville]]
| o1 bandera=
| hiriburua= [[Kinshasa|Leopoldville]]
| hizkuntza= [[Frantses]]a (ofiziala), nederlandera eta bertako 200 hizkuntza baino gehiago.
| erlijioa=
| dirua= Kongoar libera
| biztanleria = 13.500.000 (1930)
| eremua = 2.345.000
}}
'''Kongo Belgikarra'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0168.pdf Afrika kolonialeko toponimia] Euskaltzaindia.net</ref> ([[frantses]]ez: ''Congo Belge''; {{lang-nl|Belgisch-Congo}}) [[1908]]-[[1960]] bitartean [[Belgika]]ren mende egondako [[Kolonia (geografia politikoa)|kolonia]] izan zen. Bere mugak bat datoz gaur egungo [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]renekin. Belgikako parlamentuak sortu zuen, 1908ko azaroaren 15ean, ordura arte Belgikako errege [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.aren]] jabetza izandako [[Kongoko Estatu Burujabea]] ordezteko<ref name=brit>[https://web.archive.org/web/20131030165453/http://global.britannica.com/EBchecked/topic/59224/Belgian-Congo Belgian Congo] Global.britannica.com</ref>.
Belgikako erregearen Afrikako jabetza honen azalera Belgikarena baino 80 bider handiagoa zen<ref>[https://web.archive.org/web/20110413044322/http://www.nbbmuseum.be/2011/04/congo.htm ''Leopold II: a currency for the Congo Free State?''] Nbbmuseum</ref>, eta Leopoldo II.a munduko lehenengo merkataria zen [[boli]] eta [[kakao arbola|kakaotan]]. Hala ere, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirenean, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuek presio handia egin zuten, eta Leopoldok Belgikako gobernuaren esku utzi behar izan zuen eskualdea<ref name="brit" />. Koloniak, [[1960]]ko [[ekainaren 30]]ean [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldvillek]] independentzia aldarrikatu zuen arte iraun zuen. 1971n [[Zaire]] izena hartu zuen; 1997an, [[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] boteretik kendu zutenean, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] izena eman zioten.
== Kongoko Estatu Burujabea ==
{{nagusia|Kongoko Estatu Burujabea}}
[[Fitxategi:Leopold_ii_garter_knight.jpg|thumb|Leopoldo II.a Belgikakoa, Kongoko Estatu Burujabearen jabea 1885tik 1906ra.]]
[[XIX. mende]]aren amaierara arte oso europar gutxi iritsi ziren [[Kongo ibaia]]ren arrora. [[Oihan tropikal]]a, [[zingira]]k eta [[malaria]] ohikoak ziren, beste gaixotasun tropikal batzuekin batera –hala nola [[loaren gaixotasuna|loaren gaixotasuna–]] eta [[Europa]]ko kolonizatzaileek ez zuten aurkitzen modu egokirik lurraldearen esplotazioa eta esplorazioa egiteko. [[1876]]an Leopoldo II.a Belgikakoak [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] antolatu zuen, Afrikako esploratzaile nagusiekin batera eta Europako hainbat gobernuren laguntzarekin, Afrika esploratu eta kolonizatzeko. [[Henry Morton Stanley]]k eskualdea [[1878]]an esploratu zuenean Leopoldok esploratzailea kontratatu eta eskualdean zituen interesak lortzeko baliatu zuen<ref name="Hochschild">{{Erreferentzia|izena=Hochschild,|abizena=Adam,|izenburua=King Leopold's ghost : a story of greed, terror, and heroism in Colonial Africa|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39042794|isbn=9780618001903}}</ref>.
Leopoldo II.ak Belgikarentzako kolonia bat erosi edo lortu nahi zuen 1865an tronura iritsi baino lehenago ere. Belgikako gobernu zibilak ez zuen interes handirik inperioaren eraikuntzaren amets horrekiko. Anbizio handiarekin, eta burugogorkeriarekin, Leopoldok bere kasa aritzea erabaki zuen.
Europan gatazka handia sortu zen [[Erdialdeko Afrika]]ren kontrola zela eta, tentsio diplomatikoarekin, batez ere oraindik jabetza aldarrikapen zehatzik ez zuen Kongo ibaiaren arroari zegokionez. [[1884]]ko azaroan [[Otto von Bismarck]]ek hamalau herrialderen konferentzia antolatu zuen, [[Berlingo Konferentzia]] izena emango zitzaiona, Kongoko krisiari konponbidea aurkitu asmoz. Berlingo Konferentzian bertan ez zen formalki lurralde esleipenik egin, baina Europako potentziek arau batzuk adostu zituzten eskualdea gatazkarik gabe banatzen zutela ziurtatzeko. Arau horiek Kongoren arroa merkatu-libreko eskualde gisa identifikatzen zuten. Hala ere, Leopoldo II.ak irabazi handia eskuratu zuen Berlingo Konferentzian eta bere jabe bakarreko elkarte "filantropikoak" lurraldearen gaineko kontrol handia eskuratu zuen: 2.334.000 km<sup>2</sup>. Lurralde hori [[Kongoko Estatu Burujabea]] izango zen<ref name="Hochschild" />.
Kongoko Estatu Burujabea enpresa pribatu baten bidez kontrolatzen zuen Leopoldo II.ak, gobernuz-kanpoko elkarte baten bidez, [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] ({{lang-fr|Association Internationale Africaine}})<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Map of the Belgian Congo|hizkuntza=en|data=1896|url=http://www.wdl.org/en/item/59/|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Estatuaren lurrek gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoaren lurralde osoa hartzen zuten eta [[1885]]tik [[1908]]ra bitarte iraun zuen, Belgikako gobernuak bere gogoaren aurka lurraldearen kontrola hartu zuen arte. Leopoldo II.aren administrazioaren azpian Kongoko Estatu Burujabea desastre humanitarioa izan zen. Ez dagoenez zentsu zehatzik oso zaila da jakitea zein izan zen heriotza kopuru zehatza, baina esplotazioa gupidagabea izan zen eta bertakoek kolonoek ekarritako gaixotasun berriei aurre egiteko modurik ez zuten. [[1889-1890ko gripe errusiarra]]k milioika hildako eragin zituen Europan, tartean [[Balduino Belgikakoa]], 1891an birusaren eraginez hil zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. D.|abizena=Fage|izenburua=The Cambridge History of Africa|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Sanderson|izena2=Roland|izena3=G. N.|data=1975|url=https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false|isbn=9780521228039|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Leopoldoren ''[[Force Publique]]'' armada pribatuak kongoarrak izutu zituen eta lan egitera behartu lehengaiak ateratzeko. Euren bizitzak eta gizarteak guztiz suntsitu zituzten, eta bertakoen aurkako biolentzia oso handia izan zen. ''Force Publique'' honek [[1892-1894ko kongoar-arabiar Gerra]]n parte hartu zuen [[Zanzibar]] eta [[Swahili]] [[esklabo]] merkatarien aurka.
[[Casement Txostena]]ren argitalpenarekin britainiar, europar eta amerikar komunikabideek Kongoko Estatu Burujabean gertatutakoa salatu zuten 1900ko hamarkadan. [[1904]]an Leopoldo II.a derrigortu zuten nazioarteko batzorde parlamentario bat onartzera Kongon gertatzen zena aztertzeko. 1908an, presio publikoa eta maniobra diplomatikoek Leopoldo II.aren aginte pertsonalarekin amaitu eta Kongo Belgikaren kolonia bilakatu zen, Kongo Belgikarra izenarekin.
== Kongo Belgikarra ==
[[Fitxategi:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|thumb|Misiolari batek kongoar baten esku moztua erakusten du. Kongon ohikoa zen esklabotza ziurtatzeko eskuak edo oinak moztea, lana "behar bezala" egiten ez zutenak zigortzeko<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche,|abizena=Guy,|izenburua=Belgium and the Congo, 1885-1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/765881584|isbn=9780521194211}}</ref>.]]
[[1908]]ko [[urriaren 18]]an [[Belgikako parlamentua]]k Kongo Belgikako kolonia gisa batzearen alde bozkatu zuen. [[Sozialista|Sozialitek]] eta alderdi erradikaleko gehiengoak anexioaren aurka bozkatu zuten, eta euren kanpaina anti-kolonialista zela eta hauteskundetan babes handiagoa jasoz. Hala ere, baziren sozialista batzuk usten zuten Belgikak Kongo anexionatu behar zuela eta lan humanitarioa egin behar zela kongoarrak laguntzeko. Alderdi katolikoko bi kidek eta liberaleko diputatuen erdiak [[Karta Koloniala]]ren aurka bozkatu zuten, katoliko gehienek eta liberalen beste erdiak alde bozkatu zuen bitartean<ref group="oh">48 boto egon ziren aurka eta 95 boto egon ziren alde</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Polasky, Janet|abizena=L.|izenburua=The democratic socialism of Emile Vandervelde : between reform and revolution|argitaletxea=Berg|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31710376|isbn=9781859730331}}</ref>. [[1908]]ko [[azaroaren 15]]ean Kongo Belgikarra Belgikako Erresumaren kolonian bilakatu zen, nahiz eta Leopoldo II.a saiatu zen lurraldearen zati bat [[koroaren lurralde]] gisa mantentzen.
Belgikako gobernuak 1908an administrazioa eskuratu zuenean, Kongoko egoera hobetu zen hainbat eremutan. Hainbat enpresa kontzesionariok ezarritako esplotazio izugarria eta biolentziaren erabilera arbitrarioa asko murriztu ziren. [[Kautxu]]a lortzeko egiten ziren krimenak gelditu ziren, hala nola mutilazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=9781842774854}}</ref> eta [[esklabotza]]. Karta Kolonialaren 3. artikuluak honela zioen: «Inor ezin da derrigortu lan egitera konpainia edo norbanakoen irabaziak eskuratzeko».
Kongoko Estatu Burujabetik Kongo Belgikarrerainoko trantsizioak ibilbidea aldatu bazuen ere, hainbat eremutan jarraikortasuna nabarmena izan zen. [[Baron Wahis]] gobernadore-orokorrak bere bulegoan jarraitu zuen, adibidez, eta Leopoldo II.aren administrazioaren gehiengoak ere jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Verhaegen,|abizena=Benoît|izenburua=Stengers (Jean). Congo : Mythes et réalités — cent ans d'histoire|hizkuntza=fr-FR|data=1993|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1993_num_71_4_3918_t1_0970_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=4|zenbakia=71|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Kongoko baliabide natural eta mineralen merkataritzak garrantzia handia zuen Belgikako ekonomian eta hedapen kolonialaren parte izaten jarraitu zuen, baina bestelako lehentasunak ere ezarri ziren, osasungintza eta hezkuntza tarteko.
=== Gobernua ===
[[Fitxategi:Residentie_van_de_gouverneur-generaal.jpg|thumb|Gobernadore orokorraren etxebizitza, Boman.]]
Kongo Belgikarraren gobernatzea 1908ako Karta Kolonialean zehaztu zen. Botere exekutiboa [[Brusela]]n zegoen [[Gai Kolonialetarako Ministerioa (Belgika)|Gai Kolonialetako Ministerioan]] zetzan, eta horrek Kontseilu Kolonialaren babesa zuen. Belgikako Parlamentuak zuen botere legegilea.
Kongo Belgikarrean Gobernadore-orokor bat izendatzen zen, [[Boma]]n hasieran eta 1926tik aurrera Léopoldvillen. Hasieran lau probintzia sortu zituzten, bakoitzean ordezkari batekin, eta azpian barrutiak zeuden (24 guztira) eta euren azpian lurraldeak (130-150) zeuden. Lurralde bakoitzean "nagusi tradizional" bat zegoen, antolaketa tradizionalaren ordezkari<ref>{{Erreferentzia|izena=Lauro,|abizena=Amandine|izenburua=VANTHEMSCHE (Guy). La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980.|hizkuntza=fr-FR|data=2008|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2008_num_86_2_7479_t12_0491_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=2|zenbakia=86|sartze-data=2018-01-01}}</ref>.
Botere judizialari dagokionez, sistema bikoitza zuten. Alde batetik Belgikako epaitegi sistema bat zegoen eta, bestetik, tribu ezberdinetako nagusiek osatutako "gorte indigenak" ({{lang-fr|tribunaux indigènes}}. Bigarrenak ezin zuen erabakirik hartu lehenaren babesik gabe.
Kongon bizi ziren belgikarrek ez zuten eskubiderik bizitza politikoan parte-hartzeko. Guztia Bruselatik egiten zen eta [[1936]]n 728 administrari zeuden Belgikan Kongo distantziatik kudeatzen. Kongon ez zegoen antolaketa politikorako eskubiderik<ref>{{Erreferentzia|izena=Meredith,|abizena=Martin.|izenburua=The fate of Africa : a history of the continent since independence|argitaletxea=Public Affairs|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/769764825|edizioa=Revised and updated ed|isbn=9781610390712}}</ref>.
Polizia indar lokala zegoen, ''[[Force Publique]]'' izenekoa, Belgikako mandatupean. Ez zen egon belgikar soldadurik Kongon 1950eko hamarkadara arte.
=== Nazioarteko gatazkak ===
{{sakontzeko|Kongo_Belgikarra#Lehen_Mundu_Gerraraino|Kongo_Belgikarra#Bigarren_Mundu_Gerra}}
[[Fitxategi:Congo_belge_campagne_1918.jpg|thumb|Kongo Belgikarreko ''Force Publique'' Lehen Mundu Gerran.]]
Kongo Belgikarra bi mundu gerratan zuzenean sartuta egon zen. [[Lehen Mundu Gerra]]n ''[[Force Publique]]'' eta [[Alemania]]ko armada kolonialaren arteko gatazka egon zen [[Tanganika]]n, laster gerra izango zena Ingalaterra eta Belgikaren arteko elkarte batek 1916 eta 1917an Alemaniako lurralde koloniala inbaditu zuenean. [[Ekialdeko Afrikako kanpaina (Lehen Mundu Gerra)|Ekialdeko Afrikako kanpainaren]] parte izan zen gertakari hau. [[1916]]an Belgikako ''Force Publique''ren agintari orokorra zen [[Charles Tombeur]]rek 15.000 gizonez osatutako armada osatu zuen<ref name="epic">{{Erreferentzia|izenburua=Congo: The Epic History of a People|hizkuntza=en|data=2017-09-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Congo:_The_Epic_History_of_a_People&oldid=800734795|sartze-data=2018-01-02}}</ref> eta [[Kigali]]rako bideari ekin zion. Kigali 1916ko maiatzaren 6an hartu zuten eta hortik [[Tabora]]ra joan ziren [[irailaren 19]]an, borrokaldi latz baten ostean. 1917an [[Mahenge]] konkistatu zuten, eta Kongo Belgikarreko armadak [[Ekialdeko Afrika Alemaniarra]]ren herena kontrolpean zuen<ref name="epic" />. Gerra amaituta, [[Versaillesko Ituna]]n erabakitakoaren arabera, Alemaniak hainbat lurralderen kontrola beste potentzia batzuen esku utzi behar zituen, tartean Ekialdeko Afrika Alemaniarreko mendebaldeko sekzioa. [[1924]]ko [[urriaren 20]]an [[Ruanda-Urundi]], gaur egungo [[Ruanda]] eta [[Burundi]]z osatua Belgikaren esku geratu zen, [[Nazioen Liga]]ren mandatu gisa, [[Usumbura]] hiriburua zelarik<ref>{{Erreferentzia|izena=Strachan,|abizena=Hew.|izenburua=The First World War|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001-|url=https://www.worldcat.org/oclc/44509322|isbn=0199261911}}</ref>.
[[Bigarren Mundu Gerra]]n Kongok garrantzia handia izan zuen Belgikako deserriratutako gobernua babesteko (ikus, [[Kongo Belgikarra#Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerra]] sekzioa). Kongo Belgikarreko hegazkin-pilotuek [[Britainiako gudua]]n parte hartu zuten, baita [[Hego Afrika]]ko aire-armadarekin. Kongo Belgikarreko indarrek [[Italia]]ren aurkako gerran parte hartu zuten [[Etiopia]]n, eta [[Asosa]], [[Bortaï]] eta [[Saïoko setioa]]n irabazi zuten. [[1941]]eko [[uztailaren 3]]an [[Pietro Gazzera]] italiar jeneralak errendizioa aurkeztu zuen kongoarren aurrean. [[Birmaniako kanpaina]]n ere Britainiar Armadaren esku egon ziren kongoar soldaduak<ref>{{Erreferentzia|izena=Killingray,|abizena=David.|izenburua=Fighting for Britain : African soldiers in the Second World War|argitaletxea=James Currey|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429027308|isbn=1847010474}}</ref>.
== Politika ekonomikoa ==
Kolonizatzaileen helbururik nagusiena Kongoren ustiaketa ekonomikoa zen. Horretarako tresna garrantzitsua [[trenbide]]aren eraikuntza zen, meatzaritza eta nekazaritza bultzatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le rail au Congo belge.|argitaletxea=Blanchart|data=1993-1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/32541776|isbn=2872020101}}</ref>.
=== Lehen Mundu Gerra arte ===
[[Fitxategi:Kisanga-mijn_Ruandese_arbeiders_einde-jaren_1920.JPG|thumb|[[Ruanda]]ko meatzari migratzaileak, 1920 inguruan, Kongoko meatze batean lanean.]]
[[Kautxu]]a zen Kongo Belgikarraren esportazio nagusia, baina bere garrantzia jaitsi zen munduko esportazioen %77tik %15era [[Hegoekialdeko Asia]]ko [[britainiar]] kolonietan kautxua eskuratzen hasi zirenean. Kongoko kautxua ez zen zuhaitzetatik lortzen, baizik eta ''[[Landolphia owariensis]]'' [[liana]]tik eta, beraz, ez zen Asiakoa bezain erraza eskuratzen. Kautxu hori lortzeko esklabotza eta mehatxua erabiltzen ziren, eta kalkuluen arabera 10 milioi pertsona hil ziren esplotazio honen ondorioz 1885-1908 bitartean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Nzongola-Ntalaja, Georges,|abizena=1944-|izenburua=The Congo from Leopold to Kabila : a people's history|argitaletxea=Zed Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46822313|isbn=9781842770535}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kongon herritarrek 500 urte daramate globalizatuta|hizkuntza=eu|url=http://www.argia.eus/albistea/kongon-herritarrek-500-urte-daramate-globalizatuta|aldizkaria=Argia|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Ondorioz, ustiaketa modu berrien bila hasi ziren, bereziki [[Katanga]] probintziako [[kobre]] meatzaritza. Belgikaren jabetza zen [[Union minière du Haut-Katanga]] enpresak kobre meatzaritzaren ustiapenaren gaineko kontrola zuen, eta zuzenean zuen [[Mozambike]]ko [[Beira (Mozambike)|Beira]] hiriraino trenbidea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz kobrearen eskaria handitu zen eta produkzioa 997 tonatik 1911n 27.462 tonara igaro zen 1917an, eta 1920an berriro jaitsi zen 19.000 tonaraino. Kobrearen urtzea [[Lubumbashi]]n egiten zen. Gerraren aurretik kobrearen gehiengoa [[Alemania]]ri saltzen zitzaion, baina gerra garaian [[Britainia Handia]]k erosi zuen, gerra esfortzuari aurre egin ahal izateko; salmentarekin eskuratutako diruarekin [[Broquevilleren gobernua]] mantentzen zen, gerra zela eta deserrian zegoena. Gerra garaiarekin ere [[urre]] eta [[diamante]] meatzaritza hedatu zen. [[Lever Bros.]] britainiar enpresak [[palma-olio]]aren negozioa handitu zuen gerran, eta [[kakao]], [[arroz]] eta [[kotoi]] produkzioa ere areagotu zen. Trenbide eta barku linea berriak ireki ziren produkzio guzti hau garraiatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Belgian Congo (addition) - LoveToKnow 1911|data=2008-02-20|url=https://web.archive.org/web/20080220101851/http://www.1911encyclopedia.org/Belgian_Congo_(addition)|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz "derrigorrezko landatze" sistema ezarri zen ({{lang-fr|cultures obligatoires}}) kongoar nekazariak kotoi, [[kafe]] eta [[intxaur]]rak landatzera derrigortuz, esportatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Mvuluya|abizena=Mulambu|izenburua=Cultures obligatoires et colonisation dans l'ex-Congo Belge|hizkuntza=fr|data=1974|url=https://books.google.es/books/about/Cultures_obligatoires_et_colonisation_da.html?id=ObM3ngEACAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Lurralde administrazioak eta estatuko agronomoek nekazaritza ekimen hau gain-begiratu eta, beharrezkoa balitz, nekazariak zigortzeko eskumena zuten, derrigorrezko landatzeari uko egiten bazioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Likaka, Osumaka,|abizena=1953-|izenburua=Rural society and cotton in colonial Zaire|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/44961684|isbn=9780299153342}}</ref>.
=== Gerrarteko garaia ===
[[Fitxategi:Congo_spoorwegen.png|thumb|Trenbideak (beltza/grisa) eta ibai nabigagarriak (morea) Kongo Belgikarrean]]
[[Fitxategi:Congo_belge_Allez-y_propaganda_jaren_1920.JPG|thumb|Kongo Belgikarrera kolono gisa joateko propaganda, 1920eko hamarkadan]]
Lehen Mundu Gerra amaituta Belgikako gobernuak inbertsio masiboa egiten hasi zen Kongoko azpiegitura ekonomikoak hobetzeko<ref name=":0" />. 1921ean Belgikako gobernuak 300 milioi franko laga zizkion Kongo Belgikarrari azpiegitura publikoak indartu eta koloniako enpresa pribatuen loraldia babesteko. Aldi berean hainbat konpainia publiko [[Pribatizazio|pribatizatzeari]] ekin zioten, tartean [[Kilo-Moto meatzeak]] eta [[La Société Nationale des transport fluviaux]]. Lehen Mundu Gerraren ostean lehentasuna garraio azpiegiturei eman zitzaien, adibidez [[Matadi]] eta [[Léopoldville]] eta [[Lubumbashi|Elisabethville]] eta [[Port Francqui]] arteko trenbideei. 1920 eta 1932 biartea 2.450 kilometro trenbide eraiki ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Roger|abizena=Anstey|izenburua=King Leopold's Legacy: The Congo Under Belgian Rule, 1908-1960|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1966|url=https://books.google.es/books/about/King_Leopold_s_Legacy.html?id=5x1zAAAAMAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Gobernuak portuen eraikuntzan inbertitu zuen, bereziki [[Boma]], [[Matadi]], Léopoldville eta [[Coquilhatville]]n. Elektrizitatea eta lan hidraulikoak ere egin ziren hiri nagusietan. Aireportu bat eraiki zen eta Brusela eta Leopoldville batzen zituen lehen [[telefono]] linea eraiki zen. Garai honetan eraiki ziren azpiegituren %50 gobernuak ordaindu zituen, beste erdia konpainia komertzialek ordaindu zituzten bitartean. ''Union Minière du Haut Katanga'' enpresak, nagusiki, diru pribatu kopuru handia jaso zuen, eta kobrea eta [[kobalto]]a ustiatzen zituen Katangan, diamanteak [[Kasai]]n eta urrea [[Ituri]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Congo des Belges (1908-1960) par Massoz, Michel: Chez l'auteur Couverture souple, Dédicacé par l'auteur - L'Harmattan-Boutique de l'Histoire|hizkuntza=fr|url=https://www.abebooks.fr/signe/Congo-Belges-1908-1960-Massoz-Michel-lauteur/22566357581/bd|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Sartzen zen diru horrekin [[Société Générale de Belgique]] konpainiak inperio ekonomikoa eraiki zuen Kongo Belgikarrean. Mozkin oso handiak eskuratzen zituzten konpainia pribatuek eta mozkin horietako batzuk esku pribatuetara joaten ziren Europan, [[dibidendu]] eran<ref>{{Erreferentzia|izena=Buelens,|abizena=Frans.|izenburua=Congo, 1885-1960 : een financieel-economische geschiedenis|argitaletxea=Epo|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/901291045|isbn=9789064454387}}</ref>.
[[1920ko hamarkada]]ko goraldi ekonomikoan kongoar gazteek nahiago izan zuten nazioarteko konpainiatan lan egin, batez ere hirietan egiten zutelako lan eta soldata handiagoak eskaintzen zituztelako herrixketan baino. Langileen kontratazioa hainbat enpresa espezializatuk egiten zuten garai honetan (Robert Williams & Co, Bourse du Travail Kasaï,..) eta, kasu batzuetan, gobernuaren laguntza izan zuen, ''Office de Travail-Offitra'' delakoaren bidez. [[Katanga]]n zeuden langile asko urtaroaren araberako migratzaileak ziren, batez ere [[Tanganika]], [[Angola]], [[Ipar-Rhodesia]] eta [[Ruanda-Urundi]]koak<ref>{{Erreferentzia|izena=Meulder, Bruno de,|abizena=1960-|izenburua=De kampen van Kongo : arbeid, kapitaal en rasveredeling in de koloniale planning|argitaletxea=Meulenhoff|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36582323|isbn=9789029060172}}</ref>.
Kasu askotan, barne zein kanpo migrazio hauek landa komunitateak kaltetu zituen: nekazari askok euren herriak utzi zituzten, eta herri horietan langile eskasia egon zen. Arazo honi aurre egiteko, gobernu kolonialak "gai diren langile" kuotak handitu zituzten, eta Kongo Belgikarrean zeuden eskualde guztietako langileak hartu zituzten lan ezberdinetan erabiltzeko. Honela, hamarnaka mila langile mugitu zituzten populazio dentsitate handia zuten lekuetatik biztanle gutxi zituztenetara, bereziki Katangako kobre gerrikora, meatzetan lan egiteko. Nekazaritzan, produkzioaren arrazionalizazio sakona egin zuten autoritate kolonialek. Estatuk "lurralde hutsak" deitzen zituenak hartu zituen, hau da, bertako tribuek erabiltzen ez zituzten lurrak, eta hauek berrantolatu eta Europako konpainiei, kolonoei eta [[misio]]ei banatu zizkien. Era honetan [[landaketa-ekonomia]] estentsiboa garatu zuen. [[Palmondo olio]]ak, adibidez, gorakada nabarmena izan zuen: 1914an 2.500 tona sortzen zituzten, 1921ean 9.000 eta 1957an 230.000 tona. [[Kotoi]]arekin ere antzekoa gertatu zen, 1932an 23.000 tona sortzen zituzten eta 1939an 127.000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Volume VII - Africa under Colonial Domination 1880-1935 {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|hizkuntza=en|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-history-of-africa/volumes/complete-edition/volume-vii-africa-under-colonial-domination-1880-1935/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
1920ko hamarkadako hazkunde ekonomikoak Kongo Belgikarra kobre produktore handienetako batean bilakatu zuen. 1926an Union Minière enpresak 80.000 tona kobre [[mea]] esportatu zituen, gehiena [[Hoboken]]era, Belgikan<ref>{{Erreferentzia|izena=Brion, R. (René),|abizena=1958-|izenburua=De la mine à Mars : le genèse d'Umicore|argitaletxea=Lannoo|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/124504224|isbn=9789020966565}}</ref>. [[1928]]an [[Alberto I.a Belgikakoa]]k Kongo bisitatu zuen eta ''voie national'' izeneko trenbidea inauguratu zuen, Katangako meatzeak [[Port Francqui]]rekin lotzen zuena eta, ondoren, Léopoldvilletik pasatuz [[Matadi]]ko porturaino hedatzen zen ibaia jarraituz.
=== Depresio Handia ===
[[1930eko hamarkada]]ko [[Depresio Handia]]k esportazioetan oinarritutako Kongo Belgikarreko ekonomia gogor kolpatu zuen, nazioarteko eskaria jaitsi zelako, alde batetik, eta nekazaritza produktuen inportazioa ere murriztu zelako. Adibidez, [[kakahuete]]aren prezioa 1,25 frankotik 25 zentimora jaitsi zen. Eskualde batzuetan, adibidez Katangako meatzaritza eskualdean, enplegua %70 murriztu zen. Herrialde osoan 72.000 lanpostu galdu ziren, eta laborari asko euren herrietara itzuli ziren. Leopoldvillen biztanleria %33 jaitsi zen, batez ere langile migrazioa zela eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El paraíso del diablo : Roger Casement y el informe del Putumayo, un siglo después|url=https://www.worldcat.org/oclc/899285877|edizioa=Primera edición|isbn=9789587740523}}</ref>.
Landa eremuko kondizioak hobetzeko asmoarekin, gobernu kolonialak "laborari indigenen programa" garatu zuen, barne merkatu baten sorrera helburu zuena, Kongoko ekonomia esportazioaren eskariaren menpekotasuna gutxituz. Baina, aldi berean, "derrigorrezko nekazaritza" eskemak sortutako [[lurzoru]]aren degradazioa eta [[higadura]]rekin amaitzeko helburua ere bazuen. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu zen batez ere programa hau, eskala handiagoan. Eskema berri horretan nekazaritza indigena modernizatu nahi zen, lur eremuak familiei esleituz eta gobernuaren laguntza eskainiz [[hazi]]ak, nekazaritza gomendioak edo ongarriak eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Piet|abizena=Clement|izenburua=Rural Development in the Belgian Congo. The Late-colonial "Indigenous Peasantry" Programme and its Implementation in the Equateur District (1950s)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/27805403/Rural_Development_in_the_Belgian_Congo._The_Late-colonial_Indigenous_Peasantry_Programme_and_its_Implementation_in_the_Equateur_District_1950s_|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Kongo Belgilkarreko Ikerketa Agronomikorako Institutu Nazionala]] ({{lang-fr|Institut national pour l'étude agronomique du Congo belge}}, ''INÉAC''; {{lang-nl|Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo}}, ''NILCO'') sortu zen [[1934]]an, landa esperimentalekin eta laborategiekin [[Yangambe]]n. Paper garrantzitsua izango zuen ikerketa agronomikoan eta landare onenen aukeraketan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le développement rural en Afrique centrale : 1908-1960/1962 : synthèse et réflexions|argitaletxea=Fondation Roi Baudouin|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/28933570|isbn=9782872120734}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerra ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Kongo Belgikarra Aliatuen zerbitzura sartu da. Bere doktrina eta praktika ekonomikoa azkar moldatu da egoera berrira eta, ahalegin osoa egiten ari bada ere Kongoko aberastasun potentziala mantentzeko, ez da dudarik izan behar aberastasun bat sakrifikatzeko gerrako esfortzuaren alde.
|source=[[Albert de Vleeschauwer]], Kolonietarako ministroa, 1942<ref name="war">{{Erreferentzia|izenburua=HyperWar: 'The Belgian Congo at War'|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Belgium/Congo/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>
}}
[[Fitxategi:Force_Publique_leaving_for_Ethiopia.jpg|thumb|Kongoko "Force Publique"ko soldaduak [[Abisinia]]rako bidea hartzen, Bigarren Mundu Gerran.]]
[[Bigarren Mundu Gerra]]n zehar industria-produkzioa eta nekazaritza sorrera izugarri handitu zen. Kongoko biztanleriak "gerraren esfortzuaren" zati handia jasan zuen, adibidez "derrigorrezko nekazaritza" legea berrezarri zenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Antoine|abizena=Rubbens|izenburua=Dettes de guerre : . Editeur Antoine Rubbens|url=https://www.amazon.fr/Dettes-guerre-Editeur-Antoine-Rubbens/dp/B00175K86I|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Malaysia Britainiarra]] [[Japonia]]ren esku erori zenean, 1942ko urtarrilean, Kongo Belgikarra Aliatuen kautxu hornitzaile garrantzitsu bilakatu zen berriro ere. Kongo Belgikarra [[uranio]] esportatzaile nagusia izan zen [[AEB]]tara Bigarren Mundu Gerran (baita [[Gerra Hotza]]n zehar ere), batez ere [[Shinkolobwe meatzea]]ri esker. Koloniatik atera zen [[Manhattan Proiektua]] garatzeko behar zen uranioa, baita [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren gainean jaurti ziren [[bonba atomiko]]ena ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=McCrummen|izenburua=Nearly Forgotten Forces of WWII|hizkuntza=en-US|data=2009-08-04|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/03/AR2009080302959.html|issn=0190-8286|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izena=William J.|abizena=Broad|izenburua=Why They Called It the Manhattan Project|hizkuntza=en-US|data=2007-10-30|url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Uranio hori Kongotik ateratzeko AEBk soldaduak bidali zituen Kongora, eta hainbat azpiegitura hobetu meatzetatik portura iristeko<ref name="#2"/>.
[[Alemania Nazi]]ak Belgika [[1940]]ko [[maiatzaren 10]]ean inbaditu zuen eta 18 egun beranduago Belgikak kapitulazioa aurkeztu zuen, herrialdea Alemaniaren esku utziz. [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[gerra-preso]] izan zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yapou Governments in Exile - Chapter 4 - Belgium|url=http://governmentsinexile.com/yapoubelgium.html|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Belgika erori aurretik gobernu osoak atzerrirako bidea hartu zuen, [[Bordele]]ra lehenengo eta [[Londres]]era ondoren. Kolonietako ministroak ere Londrestik kudeatuko zuen Kongo Belgikarra aurrerantzean. [[Pierre Ryckmans]] gobernadore-orokorrak erabaki zuen kolonia Aliatuei leiala izango zela, [[Frantzia]]ko kolonietan gertatu ez zen bezala, hauek [[Vichyren gobernua]]ren esku geratu baitziren.
Londresen eskariz Kongo Belgikarrak Aliatuen esfortzuan parte hartu behar zuela erabaki zen<ref name="veranneman">{{Erreferentzia|izena=Veranneman,|abizena=Jean-Michel.|izenburua=Belgium in the Second World War.|url=https://www.worldcat.org/oclc/894511885|isbn=9781783376070}}</ref>. Britainiarrek interes berezia zuten Kongoren parte-hartzean, batez ere hainbat lehengai (bereziki kautxua) lortzeko aukera bakarrenetarikoa zelako orain. Belgikak paktua onartu zuen eta britainiar eskariei men egin, [[Kongoko frankoa]]ren debaluazioa barne.
1938 eta 1944 bitarte ''Union Minière du Haut Katanga''ko langile kopurua 25.000tik 49.000ra igaro zen<ref name="resistance" />. Langileei ordutegia handitu zieten eta lan-abiadura eta helburuak ere handitu zieten. Honen ondorioz [[langile-protesta]]k hasi ziren kolonia osoan zehar<ref name="veranneman" />. Biztanleria zuriaren artean ere ezinegona handitu zen, "gerra-zerga" %40 handitu zelako. Kongok sortzen zituen lehengaien gehiengoa Aliatuei saltzen zitzaizkien. 1942an koloniak sortzen zituen kobre, palmondo-olio eta diamante industrial guztiak [[Erresuma Batua]]k inportatzen zituen, eta beste hainbat produktu [[Hego Afrika]]ra bidaltzen ziren<ref name="war" />. Kongo Belgikarrak sortzen zituen zergekin Belgikako gobernua eta ''[[Forces belges libres]]'' delakoak mantentzeko nahikoak ziren, eta Belgikako gobernua burujabea zen atzerrian egonda ere, beste herrialde batzuk ez bezala<ref name="resistance" />. Ondorioz, Belgikak ez zituen Londresen gordetzen zituen [[urre]] erreserbak xahutu, eta eskuragarri izan zituen gerra amaitu zenean ere.
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Zergatik kobratu behar du gizon txuri batek beltz batek baino gehiago, gizon txuriak egiten duen guztia hor zutik egotea denean, aginduak ematen, bere besoa bizkarraren atzealdean eta pipa ahoan duela? Gure eskubideak hartu behar ditugu, edo ez dugu bihar lanik egingo.
|source=[[Léonard Mpoyi]], 1941eko abendua<ref name="resistance">{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=1842774859}}</ref>
}}
Baina gobernu kolonialak kongoar langileei eskatutako gehiegizko lanak hainbat [[greba]] eta gatazka sortu zituen langileriaren artean. Zuriek ez zuten gerra hasi arte [[sindikatu]]ak sortzeko eskubiderik, baina hau aldatu zen gerra garaian. Soldata hobeak eta lan-baldintza hobeak eskatzen hasi ziren, eta laster jarraitu zituzten langile beltzek antzeko eskariekin. [[1941]]ean koloniako langile zuriek [[greba orokor]]ra deitzen saiatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan<ref name="working">{{Erreferentzia|izena=Higginson, John,|abizena=1949-|izenburua=A working class in the making : Belgian colonial labor policy, private enterprise, and the African mineworker, 1907-1951|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19669721|isbn=0299120708}}</ref>. 1941ko abenduan meatzetako langile beltzek greba egin zuten Katangan, [[Jadotville]] eta [[Élisabethville]]koak barne. Euren eskaria 1,5 frankotik 2 frankorainoko soldata-igoera zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rutanga,|abizena=Murindwa.|izenburua=Politics, religion, and power in the Great Lakes Region|argitaletxea=Codesria|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/758382071|isbn=2869784929}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|hizkuntza=EN|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page20.shtml|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Abenduaren 3an hasi zen greba eta 1.400 langilek utzi zuten lanpostua hurrengo egunean<ref name="working" />. Kolonialismoaren eta [[arrazismo]]aren aurkako gaiek ere greba indartu zuten.
Gobernuak hainbat sarraski egin zituen greba gelditzeko: Jadotvillen militarrek 15 langile erail zituzten eta Élisabethvillen grebalarien liderra zen [[Léonard Mpoyi]] negoziatzera gonbidatu eta hauek akordioa errefusatu zutenean gobernadorea zen [[Amour Maron]]ek tiroz hil zuen bertan. Ondoren beste 70 edo 80 langile inguru erail zituzten futbol-estadioan<ref name="working" /><ref name="resistance" /><ref>{{Erreferentzia|izena=La|abizena=Libre.be|izenburua=L’armée au Congo...|hizkuntza=fr|url=http://www.lalibre.be/debats/opinions/l-armee-au-congo-51b8d872e4b0de6db9c2b32a|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Belgikako gobernu kolonialak bertako soldaduz osatutako armada eratu zuen ''[[Force Publique]]''rekin eta, beraz, leialtasuna beharrezkoa zuen ordena mantentzeko. [[1944]]ko otsailean [[Kasaï]] probintzian [[Ngoie Mukalabushi]] beteranoa mutinatu zen [[Luluabourg]] probintzian. Mutinatuek Belgikako boterearen sinboloak suntsitu eta independentziaren aldeko mezuak zabaldu zituzten. Mutinak ez zuen ondoriorik izan, baina Mukalabushi eta beste ofizial bat fusilatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LE CONGO-KASAÏ (1865-1950) - De l'exploration allemande à la consécration de Luluabourg, Baudouin Mwamba Mputu - livre, ebook, epub|hizkuntza=fr|url=http://www.editions-harmattan.fr/index.asp?navig=catalogue&obj=livre&no=35076|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerraren ostean ===
Bigarren Mundu Gerraren ostean estatu koloniala eraginkorrago bilakatu zen Kongo Belgikarra garatzen. Hamar urteko plan bat egin zuen Belgikako gobernuak 1949an. Interes berezia jarri zuten etxebizitzen eraikuntzan, energia azpiegituratan, [[lurralde garapen]]ean eta osasungintzarako azpiegituratan. Hamar urteko planak ekonomia-hazkuntza bultzatu zuen urte batzuetan, eta lehenengo aldiz kongoarrak hasi ziren inbertsio ekonomiko horren emariak jasotzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Philippe|abizena=Peemans|izenburua=Imperial Hangovers: Belgium - The Economics of Decolonization|orrialdeak=257–286|data=1980|url=http://www.jstor.org/stable/260513|aldizkaria=Journal of Contemporary History|alea=2|zenbakia=15|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche, Guy,|abizena=1958-|izenburua=Congo : de impact van de kolonie op België|argitaletxea=Lannoo|data=cop. 2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/191847572|isbn=9020973762}}</ref>. Aldi berean, ekonomia nahikoa garatu zen Belgikako nazionalak bertara bidaiatzea interesgarri izateko: 1950ean 39.000 belgikar zeuden, 1960an 88.000.
[[1953]]n Belgikak kongoarrei lehen aldiz ondasun pribatuak izateko eskubidea eman zien, euren izena erabiliz saldu edo erosteko. [[1950eko hamarkada]]n kongoar [[klase ertain]] bat sortu zen, txikia hasieran, baina handitzen joan zena hiri nagusietan<ref name="#1"/>.
== "Misio zibilizatzailea" ==
[[Afrikaren kolonizazioa]]ren justifikazioen artean beti egon da [[Europa]]ko kulturak bertakoen gainean duen [[zibilizazio]] gaitasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarrionandia, Joseba,|abizena=1958-|izenburua=Moroak gara behelaino artean?|argitaletxea=Pamiela|data=imp. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/776562167|isbn=9788476816561}}</ref>. Europak bere buruari esleitzen dio "misio zibilizatzaile" hau ({{lang-fr|mission civilisatrice}}) Kongon mozkin ekonomikoen helburuarekin bat joan zen, eskuz esku. [[Katolizismo]]rako konbertsioa, oinarrizko [[hezkuntza]] sistema mendebaldeko eredura hurbiltzea eta osasun-zerbitzuak hobetzea ziren helburuetako batzuk; baina, aldi berean, Europak gizarte primitibotzat zuena Mendebaldeko [[kapitalismo|sistema kapitalistara]] eramatea ahalbidetu zuen, non langileak diziplinatuak eta osasuntsuak ziren, irakurtzen eta idazten zekiten eta [[lan-merkatu]]an modu hobean txerta zitezkeen.
=== Hezkuntza ===
[[Fitxategi:Students in theTeaching laboratory, Medical School, Yakusu Wellcome L0039121.jpg|thumb|Ikasleak Medikuntza Eskolan, 1930-1950 artean. Kongoar batzuek hezkuntza maila altua lortu zuten, eta horiek izan ziren ''[[évolués]]'' klase sozialaren ernamuina.]]
Hezkuntzan Belgikak egindako aldaketa nabarmena izan zen. Hezkuntza sistema batez ere [[Erromatar Eliza Katolikoa]]k dominatzen zuen, Belgikan garai hartan ohikoa zen bezala, eta gutxi batzuk [[Protestantismo]]ak kudeatzen zituen. Curriculumak misio kristauen eta Mendebaldeko balioen isla ziren. 1948an hezkuntza eraikinen %99,6 kristau misioren batenak ziren. Indigenen eskolaratzea erlijiosoa zen, eta askotan bokaziozkoa. Umeen gehiengoak oinarrizko hezkuntza jasotzen zuen, irakurri, idazteko eta matematika operazioak egiteko nahikoa. Beste Afrikako kolonietan ez bezala, bertako hainbat hizkuntza zeuden hezkuntza sisteman: [[kikongo]], [[lingala]], [[tshiluba]] eta [[swahili]]a haur eskolan ikasten ziren. Hala ere, Kongon zeuden 215 hizkuntza baino gehiagok<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Democratic Republic of the Congo|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CD|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2018-01-05}}</ref> ez zuten eskolan lekurik, [[lomongo]] hizkuntza gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=JOHANNES|abizena=FABIAN|izenburua=Language and Colonial Power: The Appropriation of Swahili in the Former Belgian Congo 1880-1938|argitaletxea=University of California Press|abizena2=Said|izena2=Edward|data=1986|url=http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt7zw3bw|isbn=9780520076259|doi=10.1525/j.ctt7zw3bw|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1940]]an 6 eta 14 urteko umeen eskolaratzea %12 baino ez zen, baina 1954an %37ra iritsi zen, [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]ko altuenetako bat. Bigarren- eta goi-hezkuntza instituzioak ez zeuden irekita bertako biztanleriarentzat kolonialismoaren hasieran. Ume beltzak bigarren hezkuntzan sartzen hasi ziren, kopuru txikian, 1950tik aurrera. Lehen unibertsitatea [[Lovanium Unibertsitatea]] izan zen, [[Jesusen Lagundia]]k irekita 1954an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UPFB: Les batisseurs de Lovanium, première université internationale en Afrique noire|url=http://www.francophonie.be/upfb/main/fr/pgartfr/art367fr.html|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1950eko hamarkada]]ren amaieran, umeen %42 alfabetatuta zegoen, Afrikako tasarik altuena garai hartan. 1960an 1.773.340 ikasle zeuden Konbo Belgikarreko eskolatan, horietatik 1.650.117 lehen hezkuntzan, 22.780 lehen hezkuntza igarotzeko ikastaroetan, 37.388 bigarren hezkuntzan eta 1.445 unibertsitatean edo goi hezkuntzan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=André|abizena=de Maere d'Aertrycke|izenburua=Le Congo au temps des Belges : L'histoire manipulée, les contrevérités réfutées, 1885-1960|url=https://www.worldcat.org/oclc/858935338|isbn=9782872020232}}</ref>.
=== Osasungintza ===
[[Fitxategi:White nurses of the Union Minière du Haut Katanga April 1918.JPG|thumb|Moja zuriak Katangan, osasun laguntzaile beltzekin, 1918an.]]
Osasungintza ere misioek garatu zuten maila handi batean, nahiz eta botere kolonialaren interesa handitzen joan zen. [[1906]]an Bruselan [[gaixotasun tropikal]]ak ikertzeko zentroa eraiki zuten. Gaixotasun endemikoak, hala nola [[Afrikar tripanosomiasi]]a ia desagertzera heldu zen, kanpaina handiei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Lyons,|abizena=Maryinez.|izenburua=The colonial disease : a social history of sleeping sickness in northern Zaire, 1900-1940|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/23015040|isbn=9780521524520}}</ref>. [[1925]]an [[Arthur Lewis Piper]] mediku misiolariak [[triparsamida]] eraman zuen, gaixotasun hau sendatzeko [[Rockefeller Fundazioa]]k ekoiztutako botika<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack D.|abizena=Klingman|izenburua=Arthur Lewis Piper, M.D.: A medical missionary in the Belgian Congo|orrialdeak=125–146|hizkuntza=en|data=1994-04-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF02260364|aldizkaria=Journal of Community Health|alea=2|zenbakia=19|issn=0094-5145|doi=10.1007/BF02260364|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
Osasun azpiegiturak gutxika sortzen joan zen garai kolonialean, dispentsarioak sortuz eskualderik urrunenean eta [[ospitale]] oheen kopurua igoz. 1960an Afrikako beste herrialdeek baino azpiegitura hobea zuen, 3.000 osasun eraikinekin, horietatik 380 ospitaleak. 5,34 ospitale ohe zeuden 1.000 biztanleko, [[Ghana]]n 0,55, [[India]]n 0,32 eta [[Egipto]]n 2,43 ziren bitartean.
Gaixotasun endemikoen aurkako borrokak ere aurrerapausoak eman zituen. 1931n [[Afrikar tripanosomiasi|tripanosomiasiaren]] 34.000 kasu egon ziren, eta 1.100 kasu 1959an, batez ere [[tse-tse]] euliaren desagerpena bilatuz. Europar zein kongoarrek [[polio]], [[elgorri]] eta [[sukar hori]]aren aurkako [[txerto]]a jaso zuten, eta [[Poliomielitis|polioa]], [[tuberkulosi]]a eta [[legenar]]ra kentzeko hezkuntza proiektuak abian jarri ziren, baita eskolan ere<ref name=":1" />.
=== Gizarte-desberdintasunak ===
[[Fitxategi:Albert_Militair_Kamp_Leopoldstad.JPG|thumb|[[Alberto I.a Belgikakoa]] eta [[Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina]] bisita ofizialean 1928an.]]
Kongo Belgikarrean era inplizitu batean ''[[apartheid]]'' egoera bat bizi zen. Muga eta lege batzuk [[Arrazismo|arrazaren]] araberakoak izaten ziren. Ez zegoen legerik [[arraza bereizkeria]] ofizialki babesten zuenik eta ezin zen beltzik bota zurien guneetatik, baina ''de facto'' bazegoen horrelako bereizketarik. Adibidez, hirien zentroak hasiera batean zurientzat bakarrik erreserbatzen ziren, beltzak ''cités indigènes'' izeneko gunetan egon behar ziren. Ospitaleetan edo komertzio handietan egoten ziren hainbat gune zuri eta beltzentzat gordeta. ''Force Publique''n beltzen ezin zituzten komisario mailako kargurik lortu. Beltzek ezin zuten etxetik kanpo egon hirietna gaueko 21etatik goizeko 4ak bitarte. 1950eko hamarkadan hau desagertzen hasi ziren, baina beltzak bigarren mailako biztanle izaten jarraitu zuten denbora luzez.
Belgikak, hala ere, [[paternalismo|ideologia paternalista]] bat garatu nahi zuen bertan. [[Pierre Ryckmans]] gobernadoreak esaldi batean laburbildu zuen gaia: ''Dominer pour servir'', "Zerbitzatzeko menperatu"<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanderlinden,|abizena=Jacques.|izenburua=Pierre Ryckmans, 1891-1959 : coloniser dans l'honneur|argitaletxea=De Boeck université|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31226117|isbn=9782804118815}}</ref>. Euren nahia gatazkarik gabeko eskualdea zela irudikatzea zen, benetako [[Kolonialismo|kolonia]] eredu on bat gisa. Baina bertakoek ez zuten inongo ahotsik euren bizitzaren erabakietan.
== Independentziarako bidea ==
=== Erresistentzia ===
[[Fitxategi:WIGNY-KALIMA-1948R.png|thumb|Wigny ministroak Kalimara egindako bisita.]]
Kongoar erresistentzia herrialde osoan zehar existitu zen [[kolonialismo]]aren aurka, eta forma ugari izan zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria Eliza Hamilton|abizena=Abegunde|izenburua=Naming Colonialism: History and Collective Memory in the 1870––1960 Congo. Osumaka Likaka|orrialdeak=129–131|data=2011|url=http://www.jstor.org/stable/10.2979/africatoday.57.4.129|aldizkaria=Africa Today|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2979/africatoday.57.4.129|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Noizbehinka [[Borroka armatu|erresistentzia armatua]] egon zen, baina oso lokalizatuta izan zen Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte (adibidez, [[Pende]]ko matxinada 1931n edo lehen aipatu den [[Luluabourgeko mutina]], 1944an). Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean eta 1950eko hamarkadara arte ''Pax belgica'' izeneko egoera bizi izan zen Kongon. [[1960]]an aginte koloniala amaitu zen arte, erresistentzia espresio ezberdinak izan ziren eta azpikultura antikolonialak izaera ezberdinak hartu zituen. Horietako bat [[kimbanguismoa]] zen, [[Simon Kimbangu]] [[profeta]]ren jarraitzaileek sortutako erlijio [[sinkretismo|sinkretikoa]].
Kongoarren artean sortutako erresistentzia aktibo eta pasiboaz gain, erregimen kolonialak barne-kritika eta disentsioak izan zituen ere. [[1920ko hamarkada]]n Bruselako Kontseilu Kolonialeko kide batzuek kritikak egin zituzten konpainia pribatuek meatze eskualdetan zituzten lan errekrutatze basatiak zirela eta. [[Afrikar tripanosomiasi]]ren aurkako borrokan lortutako emaitza onak egonda ere, biztanleria ez zen igotzen, eta hazkuntza geldoa zen, kezka sortuz Bruselan. Jaiotza-tasa txikia zegoen landa eremuan eta populazio galera hainbat eskualdetan, komunitate bizitza derrigorrezko nekazaritza eredura igarotzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Nancy Rose|abizena=Hunt|izenburua=Rewriting the Soul in Colonial Congo: Flemish Missionaries and Infertility|argitaletxea=Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.es/books/about/Rewriting_the_Soul_in_Colonial_Congo.html?id=4XbaAAAAMAAJ&redir_esc=y|isbn=9789071093371|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Misioek eta hainbat administrazio territorialek ere paper garrantzitsua izan zuten Kongoko kultura eta hizkuntzen ikerketan eta babesean. Adibidez, Aita [[Gustaaf Hulstaert]]ek [[1937]]an ''Æquatoria'' aldizkaria ostu zuen, [[Mongo (etnia)|Mongo]] herriaren hizkuntza, etnografia eta historia ikertzera dedikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Centre Æquatoria|url=http://www.aequatoria.be/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Bigarren Mundu Gerraren ostean Belgikako gobernu kolonialak ''Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale'' sortu zuen, kultura ikertzeko.
[[1950eko hamarkada]]ren hasieran Kongoko eliteen emantzipazio politikoa urruneko gertakari gisa ikusten zen, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean munduan gertatutako aldaketa geopolitikoek eragina izango zuten goiz ala berandu Kongo Belgikarrean ere. [[Afrikaren deskolonizazioa]]ren barruan mugimendu ugari gertatzen ari ziren kontinentean. [[1945]] igaro eta gutxira [[Asia]]n britainiarrek, frantziarrek eta herbeheretarrek zituzten koloniak independizatu ziren, eta honek presioa areagotu zuen Belgikaren aurka [[Nazio Batuen Erakundea]]n. Belgikak [[Nazio Batuen Gutuna]]ren 73. artikulua sinatu zuen, [[autodeterminazio eskubidea]] gomendatzen zuena, eta AEBk zein SESBek presioa areagotu zuten Belgikaren gain Kongon zuen kolonia zela eta, [[Gerra Hotza]]ren testuinguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Borstelmann,|abizena=Thomas.|izenburua=Apartheid's reluctant uncle : the United States and southern Africa in the early Cold War|argitaletxea=Oxford University Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/26502066|isbn=0195079426}}</ref>. Hala ere, Belgikako gobernuak "interferentzia" gisa ikusi zuen hau eta ez zuen politikarik aldatu.
=== Klase sozial berria ===
[[Fitxategi:Belgian_Congo_native_club.jpg|thumb|Asimilatutako kongoarrentzako klub sozial bat, 1943 inguru]]
Agintari kolonialek kongoarren egoera hobetzeko moduak eztabaidatu zituzten. 1940eko hamarkadatik aurrera gobernuak aukera eman zien klase ertain gisa izendatu zitezkeen ''[[évolués]]'' elite lokalari eskubide zibilak ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=Freund,|abizena=Bill.|izenburua=The making of contemporary Africa : the development of African society since 1800|argitaletxea=Macmillan Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/37917444|edizioa=2nd ed|isbn=9780333698723}}</ref>, influentzia politiko txikia izateko aukerarekin. Eskubide horiek "nahi zituzten" kongoarrek "meritu zibilaren" frogak aurkeztu behar zituzten, oinarrian Europako zibilizazioan asimilaturik zeudenaren ebidentzia erreala. Egoera lortzeko bete behar ziren kondizioen artean [[monogamia]] edo portaera onaren ziurtagiriak zeuden, eta autoritateek euren etxebizitzak miatzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Cornet,|abizena=Anne.|izenburua=Congo Belgique : entre propagande et réalité : 1955-1965|argitaletxea=La Renaissance du livre|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/703210383|isbn=9782507003302}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gibbs, David|abizena=N.|izenburua=The political economy of Third World intervention : mines, money, and U.S. policy in the Congo crisis|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23286387|isbn=9780226290713}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Willame,|abizena=Jean-Claude.|izenburua=Patrimonialism and political change in the Congo.|argitaletxea=Stanford University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/422278|isbn=9780804707930}}</ref>. Politikak porrot egin zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean milaka gutxi batzuk ziren Kongon meritu zibilaren diploma jaso zutenak eta, beraz, "matrikulatuta" zeudenak. Matrikulazio horrek zituen onuren artean biztanleria zuriaren eskubide legal berdinak izatea zegoen, baina hau teoria bat zen, praktikan ez zelako horrelako eskubiderik lortzen, ''évolués'' klasearen frustrazioa ekarriz. [[Léo Pétillon|Pétillon]] gobernadore-orokorrak natiboei eskubide zibil gehiago ematearen aldeko mezua eman zuenean, tartean boto-eskubidea, "Belgiar-Kongoar komunitatea" kontzeptua sortu zuen, baina bere ideiek indiferentzia sortu zuten Bruselan eta, garrantzitsuago, kontrakotasuna Kongon zeuden belgikarren artean, euren pribilegioak galtzeko beldur<ref>{{Erreferentzia|izena=Ndaywel è Nziem, I.|abizena=(Isidore)|izenburua=Histoire générale du Congo : de l'héritage ancien à la république démocratique|argitaletxea=Duculot|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40129082|isbn=9782801111741}}</ref>.
=== Balduin I.aren iritsiera boterera ===
Geroz eta argiago zegoen Belgikako gobernuak ez zuela epe luzeko estrategiarik Kongorekiko. "Kolonietako arazoek" ez zuten interes handirik sortzen Belgikako eztabaida politikoan, koloniak dirua sortzen zuen bitartean, eta egoera lasai zegoela ikusita. [[Balduin I.a Belgikakoa]]k beste ikuspegi bat zuen, eta [[1951]]ean bere aita [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[Belgikako Errege Kuestioa|abdikatzera behartu zutenean]] boterea eskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Witte,|abizena=Els.|izenburua=Political history of Belgium : from 1830 onwards|url=https://www.worldcat.org/oclc/868969495|isbn=9789054875178}}</ref>. Balduinek interes berezia jarri zuen Kongon gertatzen zenarekiko.
Balduin I.aren lehen estatu-bisita [[1955]]an egin zuen, eta zuri zein beltzek ongi etorri beroa eman zioten, ''[[Bwana Kitoko]]'' dokumentalean ikus daitekeen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Raspoet, Erik,|abizena=1965-|izenburua=Bwana Kitoko en de koning van de Bakuba : een vorstelijke ontmoeting op de evenaar|argitaletxea=Meulenhoff|data=cop. 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/65944450|isbn=9085420202}}</ref><ref group="oh">Dokumentala ikus daiteke, bi zatitan, sarean: [https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs]</ref>. Kanpo behatzaileek ere harrera on hori aipatu zuten, adibidez ''The Manchester Guardian'' edo ''Time'' egunkarietako kazetariek Belgikaren paternalismoak "funtzionatzen zuela ematen zuela" aipatu zuten, batez ere frantziar eta britainiar koloniekin alderatuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CONGO: Boom in the Jungle|hizkuntza=en-US|data=1955-05-16|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,866343,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Bere bisita zela eta, Balduin I.ak modu ireki batean babestu zuen gobernadore-orokorraren ikuspegia eta "Belgikar-Kongoar komunitate" baten alde hitz egin zuen; hala ere, praktikan, ideia honen garapena oso geldoa izan zen. Momentu berean, gainera, [[Belgika#Hizkuntza ofizialak|Belgikan hizkuntzen auzia]] sortzen ari zen, eta honen oihartzuna Kongoraino iritsi zen. Belgikako beste
egoera sozial batzuk ere iristen hasi ziren Kongora: langileen sindikazio maila altua eta misioen hezkuntza-monopolioa hausteko [[hezkuntza publiko]]aren aldeko mezua hedatzen hasi zen. Hizkuntzak modu berean tratatuak izateko eskaerak eta beste gatazkek gobernadore-orokorraren beldurra piztu zuten, Belgikaren autoritatea zalantzan jartzeko aukerak zeudelako.
=== Antolaketa politikoa ===
Kongok Bigarren Mundu Gerran izan zuen paperak eta beste kolonia batzuen independentzia prozesuek botere gehiago eskuratzeko antolaketa politikoa ematera eraman zuen. Gobernu kolonialak ezin zituenez erroko aldaketak egin, eta egiten zituen aldaketak ez zirenez sinesgarriak, kongoar eliteak sozialki antolatzen hasi ziren, hasiera batean, eta politikoki, ondoren. [[1950eko hamarkada]]n bi mugimendu [[nazionalismo|nazionalista]] sortu ziren Kongoko eliteen artean.
Lehenengo mugimenduak Kongoren independentzia aldarrikatzen zuen, eta hau ematen zenean Kongo estatu batu bat izatea proposatzen zuen. Kontrara, beste nazionalismo etniko-erlijiosoa sortu zen, eskualde ezberdinen independentzia eskatzen zuena: [[Bakongo]] mendebaldean, [[Kasai]] eta [[Katanga]] barnealdean. Lehen antolakunde politikoak azken mota honetakoak ziren. [[ABAKO]] 1950ean sortu zen, ''Association culturelle des Bakongo'' izenarekin, [[Joseph Kasa-Vubu]] buru zuela. Hasiera batean talde kulturala zen, baina laster bilakatu zen talde politiko. 1950eko hamarkadaren erdialdean Belgikako aginte kolonialaren aurkari garrantzitsuan bilakatu zen. Gainera, taldea Bakongoko antolaketa etniko-erlijiosoaren erdigune izaten jarraituz zuen, eta [[kimbanguismo|Eliza Kimbanguistarekin]] lotura sendoa eratu zuen, Kongoko kostaldean garrantzia handiko talde erlijiosoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[WorldCat.org]|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/oclc/413212|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Katangan, aldi berean, ''Confédération des associations tribales du Katanga'' ([[CONAKAT]]) alderdia sortu zuen [[Moïse Tshombe]]k. «Benetako katangarren» elkarte gisa aurkezten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georges|abizena=Nzongola-Ntalaja|izenburua=The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History|argitaletxea=Zed Books|hizkuntza=en|data=2002-05-03|url=https://books.google.com/books?id=qqWIvIAe2h4C&pg=PA100&dq=CONAKAT+Munongo&as_brr=3&ei=WaGcSZLNBYjcygTLtYnrBA&client=firefox-a|isbn=9781842770535|sartze-data=2018-01-05}}</ref> eta batez ere [[Lunda]], [[Yeke]] eta [[Basongye]] etnietako kidez osaturik zegoen, Katangako hegoaldekoak guztiak. [[Kasaï]]ko [[Luba]] migratzaileak ez zituzten begi onez ikusten, bereziki meatzetan lan egiteko ekarri zituztenak. 1957an egin ziren lehen hauteskundetan «atzerritar» izan zuten pisua zela eta, jarrera oldarkorragoa hartu zuen CONAKATek eurekiko. Katangan kolono belgikarren eta «benetako katangar» zirenen arteko elkarlana bultzatzen zuten, beste etnien aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis|abizena=Heraclides|izenburua=The Self-determination of Minorities in International Politics|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2012-11-12|url=https://books.google.com/books?id=XyX7yw17YTAC&dq=|isbn=9781136290268|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1955]]n Belgikako [[Antoine van Bilsen]] irakasleak ''Un Plan de Trente Ans pour l'émancipation politique de l'Afrique Belge'' lana aurkeztu zuen. Kongo progresiboki emantzipatzeko denbora-lerro bat aurkezten zuen, bere ustez elite hezi bat sortzeko behar zen denbora hogeita hamar urtetan kokatuz. Belgikako gobernuak eta ''évolués'' askok ez zuten begi onez ikusi plana, azken batean Kongon agintea uzteko plana zelako lehengoentzat eta hogeita hamar urteko agintea egoten jarraituko zuelako bigarrenentzat. ''Évolués'' [[katoliko]] batzuen ustez plana ona zen eta manifestu bat aurkeztu zuten Kongoko egunkari batean, ''Conscience Africaine'' izenarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Etienne|abizena=Hallet|izenburua=Le manifeste Conscience africaine (1956).
Elites congolaises et société colonaile. Regards croisés|argitaletxea=Contact et commandes|url=http://www.usaintlouis.be/publications/TR56.html|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
<br clear="all" />
{|style="background-color: #cce698; width:100%; border-radius: 6px;"
|
<center><big>'''Protagonistak'''</big></center>
<gallery mode=packed heights=200px style="background-color: #cce698; font-size: 0.8em;">
Fitxategi:Anefo_911-3016_Tweede_dag_(cropped).jpg|[[Balduin I.a Belgikakoa]], Belgikako erregea.
Fitxategi:Gaston_Eyskens_(1969).jpg|[[Gaston Eyskens]], Belgikako lehen ministroa.
Fitxategi:Joseph Kasa-Vubu in Israel.png|[[Joseph Kasa-Vubu]], demokratikoki hautatutako lehen presidentea.
Fitxategi:PatricelumumbaIISG.jpg|[[Patrice Lumumba]], demokratikoki haututako lehen lehen-ministroa.
Fitxategi:Moïse_Tshombe_at_the_Belgo-Congolese_Round_Table_Conference.jpg|[[Moïse Tshombe]], Katangaren independentziaren aldekoa.
Fitxategi:Albert_Kalonji.jpg|[[Albert Kalonji]], [[Hego Kasai]]ren independentziaren aldekoa.
</gallery>
|}
=== Lehen hauteskundeak eta deskolonizazioak ===
[[1957]]an, esperimentu gisa, gobernu kolonialak lehenengo udal-hauteskundeak antolatu zituen hiru hiri nagusietan (Léopoldville, Elisabethville eta Jadotville). Kongoarrei aukera eman zitzaien hauteskundetara aurkeztu eta botoa emateko, lehen aldiz. Hala ere, 1957 eta 1958ko hainbat gertakarik independentzia eskaera eta emantzipazio politikoaren aldeko mezuak ugaritu zituen. 1957an [[Ghana]]k independentzia lortu zuen eta [[1958]]an [[De Gaulle]]k [[Brazzaville]] bisitatu zuen, [[Kongo Frantziarra]]ren hiriburua eta Léopoldvilleren aurrez aurre dagoena Kongo ibaia gurutzatuta. Bertan, Frantziak Afrikako koloniei eurekin batuta jarraitu edo independentzia eskuratzeko aukera emango ziela esan zuen:
{{esaera2|Afrikar herrientzat naturala eta zilegi da euren barne arazoen ardura osoa izango duteneko maila politikora heltzea, non eurei dagokien euren erabakiak hartzea|Charles De Gaulle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=En 1958, de Gaulle engage à Brazzaville le début de la décolonisation – JeuneAfrique.com|hizkuntza=fr-FR|data=2010-08-24|url=http://www.jeuneafrique.com/depeches/85204/politique/en-1958-de-gaulle-engage-a-brazzaville-le-debut-de-la-decolonisation/|aldizkaria=JeuneAfrique.com|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Il est naturel et légitime que les peuples africains accèdent à ce degré politique où ils auront la responsabilité entière de leurs affaires intérieures, où il leur appartiendra d’en décider eux-mêmes</ref>}}
Urte horretan bertan [[Brusela]]n [[Expo 58]] munduko erakusketa antolatu zen, eta kongoar liderrek aukera izan zuten, lehen aldiz, Belgikara bidaiatu eta metropolia ezagutzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Etambala, Zana Aziza,|abizena=1955-|izenburua=De teloorgang van een modelkolonie : Belgisch Congo (1958-1960)|argitaletxea=Acco|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/217760813|edizioa=1e dr|isbn=9033467585}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO;: Too Late, Too Little?|hizkuntza=en-US|data=1957-12-23|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,936763,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Independentziaren aldeko mezuak erradikalizatu ziren eta momentu-politikoa irabazi zuten. ''[[Mouvement National Congolais]]'' (MNC) alderdi politikoak paper garrantzitsua izan zuen eraldaketa honetan. 1956an sortua, MNCk 1958ko urrian alderdi politiko nazionalaren itxura hartu zuen, Kongoar nazio zentralizatu eta batu bat lortzeko helburuarekin. Bere liderrik karismatikoena [[Patrice Lumumba]] izan zen. [[1959]]an [[Albert Kalonji]]k barne zatiketa bat sortu zuen, beste lider batzuekin batera politika moderatuago baten alde egin zuenean. Hortik aurrera alderdia bi zatitan banatu zen: politika kontserbadoreagoa zuen [[Mouvement National Congolais-Kalonji]] alde batetik eta [[ezker politikoa]]ren parte zen [[Mouvement National Congolais-Lumumba]]. Bi alderdi hauek Kongo Belgikarreko alderdirik garrantzitsuenak ziren: Lumumbak 1959an 58.000 afiliatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilig,|abizena=Leo.|izenburua=Lumumba : Africa's lost leader|argitaletxea=Haus|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/212431998|isbn=9781905791026}}</ref>. Belgikak oposizio handiagoa egin zion Lumumbaren alderdiari, ezkerreko ikuspegi horrek eragin zitzakeen ondorio ekonomikoei beldur.
=== Independentzia ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 300px
| bgcolor = bisque
|title = Balduin I.aren irrati diskurtsoa
|quote= (...) gure erabakia gaur, atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe, Kongoko biztanleriari independentziara bideratzea da, oparotasunean eta bakean.<br />
Mundu zibilizatu batean independentzia da askatasuna, ordena eta garapena ziurtatzen duen estatusa. Hau ezin da bideratu instituzio solido eta ondo orekatuen bidez baizik; koadro administratibo adituekin; antolaketa sozial, ekonomiko eta finantzari onarekin, teknikari onen eskuetan; biztanleriaren formazio intelektual eta moralarekin, hori gabe erregimen demokratikoak gorrotoa, iruzurra eta tirania bakarrik dakarrelako.
|source=1959ko urtarrilaren 13a<ref name="irrati">{{Erreferentzia|izenburua=Le message du roi Baudouin 13 janvier 1959 - Lumumba 50 Lumumba|url=https://sites.google.com/site/lumumbaproject/le-message-du-roi-baudouin-13-janvier-1959|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Continuant ces nobles visées, notre résolution est aujourd'hui de conduire, sans atermoiements funestes, mais sans précipitation inconsidérée, les populations congolaises à l'indépendance dans la prospérité et la paix.
<br />
Dans un monde civilisé, l'indépendance est un statut qui réunit et garantit la liberté, l'ordre, le progrès. Elle ne se conçoit que moyennant des institutions solides et bien équilibrées; des cadres administratifs expérimentés; une organisation sociale, économique, financière, bien assise, aux mains de techniciens éprouvés; une formation intellectuelle et morale de la population sans laquelle un régime démocratique n'est que dérision, duperie et tyrannie.</ref>
}}
1958an Lumumba eta [[Jean Van Lierde]]k estrategia ez-biolento bat garatu zuten ABAKO, PSA eta MNC alderdietako kideekin batera. Estrategia hau oso eraginkorra izan zen, ehunka mila kongoar mobilizatuz hainbat eremutan: zeremonia ofizialei boikota eginez, epaitegiak ukatuz edo zergak ordaintzeari uko eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patrice Lumumba : la dimension d'un tribun {{!}} mukanda.univ-lorraine.fr|hizkuntza=fr|url=http://mukanda.univ-lorraine.fr/biblio/patrice-lumumba-la-dimension-dun-tribun|sartze-data=2018-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Guy|abizena=de Bosschère|izenburua=Review of La pensée politique de Patrice Lumumba|orrialdeak=717–719|data=1964|url=http://www.jstor.org/stable/24257659|aldizkaria=Esprit (1940-)|alea=331 (10)|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
1959aren hasieran Belgikako gobernua Kongoko biztanleriaren emantzipazio politikoa gradualki handitzeko programa bat eztabaidatzen ari zen, baina gertakariek abiadura handia hartu zuten. 1959ko [[urtarrilaren 4]]an ABAKOk Léopoldvillen deitutako manifestazio politiko debekatu bat egin zen, eta egoera eskuetatik joan zitzaien autoritateei. Bat-batean, hiriburuan gatazka handiak zeuden kalean. Autoritateek hainbat egun behar izan zituzten ordena berrezartzeko eta ehunka hildako egon ziren, baita kontaketa kontserbadoreenetan ere. Biolentzia hau Kongo eta Belgikan ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: If Blood Must Run|hizkuntza=en-US|data=1959-01-19|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,868969,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. [[Urtarrilaren 13]]an Balduin I.ak [[irrati]] bidezko mezua eman zion nazioari eta Belgikak Kongoren independentzia emateko pausoak ematen ari zela esan zuen, «atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe» ''(ikus alboko kutxa)''<ref name="irrati" />.
[[Gaston Eyskens]] lehen-ministroaren gobernuak ez zuen data zehatzik buruan independentzia horretarako, eta hainbat urtetako trantsizio egoera baten alde egiten zuten. Euren plana 1959ko abenduan probintziatan hauteskundeak deitzea zen, nazio mailako hauteskundeak 1960 edo 1961an eta, ondoren, transferentzia administratiboa egitea Kongoko autoritate berriei, [[1960ko hamarkada]]ren erdialdera arte iraungo zuen prozesu luze batean. Baina, errealitatean, zirkunstantziak azkar aldatzen ari ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Young, Crawford,|abizena=1931-|izenburua=Politics in Congo : decolonization and independence|url=https://www.worldcat.org/oclc/927296778|isbn=9780691623269}}</ref>. Eskualde batzuetan administrazio kolonialak erresistentzia modu berriak ikusi zituen, hala nola zergak ordaintzeari uko egitea. Eskualde batzuetan [[anarkia]] etorriko zela uste zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ryckmans, André,|abizena=1929-1960.|izenburua=André Ryckmans, un territorial du Congo belge : lettres et documents, 1954-1960|argitaletxea=L'Harmattan|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/35819848|isbn=9782738430984}}</ref>. Bien bitartean, Kongon bizi ziren belgikar askok traizioa ikusten zuten Belgikaren erabakian, eta independentziaren aurka aritu ziren. Kongoarren eskariak erradikalizatzen ziren bitartean, trantsizio labur eta gradual baterako plana azkar kendu behar izan zuten burutik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=THE BELGIAN CONGO: Return of the Mundele|hizkuntza=en-US|data=1959-10-12|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,864032,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Egoera honetan Balduinek beste bisita bat egin zion Kongo Belgikarrari, lau urte lehenago egindako bisitarekin alde nabarmenak aurkituz. Léopoldvillera iritsi zenean hainbat herritar beltzen harriak bota zizkioten Lumumbaren kartzelatzeagatik protestan<ref group="oh">Lumumba Stanleyvillen egondako istiluengatik kartzelatu zuten 1959ko urrian. 6 hilabeteko zigorra eskatzen zuten, baina hauteskundetan lortu zuen emaitza onak zirela eta presioa egon zen bera askatu eta Bruselan egingo zen konferentzian parte-hartzen uzteko. Urtarrilean askatu zuten.</ref>. Beste hirietan harrera hobea izan bazuen ere, ohikoa zen «''Vive le roi!''» oihuak isilaraztean «''Indépendance immédiate!''» oihuekin. Belgikako gobernuak ez zuen nahi inongo soluziorik eskainiko ez zuen gerra batean sartzea, Frantziari [[Indotxina]]n eta [[Aljeria]]n gertatu zitzaion bezala, edo Herbeherei [[Indonesia]]n. Horregatik, berehalako independentziaren aldeko eskariei men egiteko borondatea zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: Now Now Now|hizkuntza=en-US|data=1959-11-16|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811442,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:Ronde Tafel Conferentie te Brussel Congo, Bestanddeelnr 910-9593.jpg|thumb|Konferentziaren irudi bat, Bruselan, 1960ko urtarrilaren 20an.]]
[[1960]]ko urtarrilean Kongoko lider politikoak Bruselara gonbidatu zituzten konferentzia batean parte-hartzera, independentzia eztabaidatu ahal izateko. [[Patrice Lumumba]] kartzelatik atera zuten parte har zezan. Konferentziaren abiadura sorpresa bat izan zen guztientzat, eta Kongoko delegazioak eskari ia guztiak ikusi zituen aurrera egiten: hauteskunde orokorrak egingo ziren 1960ko maiatzean eta independentzia osoa 1960ko [[ekainaren 30]]ean lortuko zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph Kamanda|abizena=Kimona-Mbinga|izenburua=La stabilité du Congo-Kinshasa: enjeux et perspectives|argitaletxea=Harmattan|hizkuntza=fr|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=YXg9o8QR-K0C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=table+ronde+congo+institutionnel&source=bl&ots=waHG1s87TD&sig=iJXm3WP824wzMBXxKwoGGAuj7KE&hl=fr&ei=_NuaSqa7EIfJ-Qb7mJyPBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5#v=onepage&q=table%20ronde%20congo%20institutionnel&f=false|isbn=9782747574389|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. Kongoko delegazioak uste baino batasun handiagoa zuen, Belgikak eztabaida handiak espero zituen arren.
=== Hauteskunde orokorrak ===
Zenbait maniobra politikoei esker, hiru aliantza politiko aurkeztu ziren hauteskunde orokorretan: tartean [[ABAKO]] eta [[MNC-Kalonji]]k osatu zuten sei alderdiren koalizio federala; nazionalismo zentralista zuten [[MNC-Lumumba]] alderdia; eta [[Moïse Tshombe]]ren alderdia, [[Katanga]]n zentratua, eskualde horren ekonomia mantendu nahi zuena eta ''Union Minière'' enpresaren interesak manten du nahi zituena. Hauteskunde parlamentarioek zatiketa handia zegoela erakutsi zuten, baina ABAKO eta MNC-Kalonji eta MNC-Lumumbaren alderdiek emaitza onak lortu zituzten.
Emaitzen ondorioz Kasa-Vubu [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongoko Errepublikako]] lehen presidente izendatu zuten eta Lumumba lehenen gobernu buru. Bost hilabete lehenago planeatu zen bezala, 1960ko ekainaren 30ean trantsizio zeremonia egin zen gobernadore-orokorraren erresidentzian, Léopoldvillen.
Aste bete beranduago, ''Force Publique''ren matxinada hasi zen euren ofizialen aurka, gehienak oraindik ere belgikarrak zirelako. Kongon sortu zen matxinatze orokorraren pizgarria izan zen, batez ere erradikalizatutako gazteek eta gustura ez zeuden soldaduek indartua. Eskualde batzuetan biolentzia horrek europar biktimak sortu zituen. Aste batzuk pasata Belgikako armadak eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k egindako interbentzio talde batek 80.000 belgikar ebakuatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weg uit Congo : het drama van de kolonialen|hizkuntza=nl|url=http://zoeken.bibliotheek.be/?itemid=%7Clibrary/marc/vlacc%7C8556207|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
== Kongoko krisialdia ==
{{sakontzeko|Kongoko krisialdia|Zaire|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
[[Thyssville]]n 1960ko uztailean hasi zen matxinada azkar hedatu zen Kongo osoan zehar<ref>{{Erreferentzia|izena=O'Ballance,|abizena=Edgar.|izenburua=The Congo-Zaire experience, 1960-98|argitaletxea=St. Martin's Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41649608|isbn=9780312227951}}</ref>. 1960ko irailean lidertzaren artean banaketa egon zen: Kasa-Vubu presidenteak Lumumba jada agintean ez zegoela adierazi zuen, eta Lumumbak berdina egin zuen Kasa-Vuburekin. Gobernuaren indarrek Lumumba atxilotu zuten, hala ere. 1961ean [[Katangako estatua|Katangako estatura]] bidali zuten, [[Moïse Tshombe]]k independentzia aldarrikatu zuen eskualde ohia, meatzaritza indartsua zela eta Belgikak babestua. Lumumba Katangako autoritateen esku uzi zuten, eta exekutatu zuten eta gorpua [[azido sulfuriko]]an bota<ref>{{Erreferentzia|izena=Kinzer,|abizena=Stephen.|izenburua=The brothers : John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war|url=https://www.worldcat.org/oclc/827256871|edizioa=First edition|isbn=9780805094978}}</ref>. [[2002]]an Belgikak ofizialki eskatu zuen barkamena erailketa honetan izan zuen papera zela eta; [[CIA]] ere atzean egon zitekeela uste izan da denbora luzez, Lumumbaren ezkerreko pentsamendua zela eta. Garai honetan [[Sobietar Batasuna]]k Europako botere kolonialen aurkako mezuak zabaltzen zituen Afrikan, sozialismoaren eragin-eremua indartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Devlin,|abizena=Larry.|izenburua=Chief of station, Congo : fighting the cold war in a hot zone|argitaletxea=PublicAffairs|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/714569636|isbn=9781586485641}}</ref>.
Hainbat mugimendu independentista sortu ziren Kongoren jaiotzarekin batera, krisi egoera handia sortuz. Belgikak, aldi berean, [[paratxutista|paraxutistak]] bidali zituen bere erkideak Kongotik ateratzeko, [[Dragoi Gorri Operazioa]] deitu zena martxan jarrita. 1964-65 artean Katangako probintzia berriro batu zen Kongoko Errepublikarekin eta [[Stanleyville]]n martxan zegoen [[Simba matxinada]] ere amaitu zen. Momentu horretan [[Joseph Désiré Mobutu]] koronelak egoera politikoa irauli eta [[estatu-kolpe]]a eman zuen. Mobuturen gobernuarekin estatuak [[zairanizazioa]] izeneko prozesua jasan zuen, herrialdearen izena [[Zaire]]ra aldatu zen, hiriburuarena [[Kinshasa]]ra eta alderdi bakarreko diktadura ezarri zuen.
[[1997]]an Mobutu boteretik kendu zuten indarrez, [[Laurent-Désiré Kabila]]k gidatutako militarren bidez. Kabilak bere burua Zaireko presidente izendatu zuen eta [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] ezarri zuen. 2001ean eraila, bere seme [[Joseph Kabila]]k hartu zuen boterea. 2006an lehen hauteskunde nazionalak egin ziren 1960tik, Kabila presidente gisa berretsiz.
== Gobernadore orokorrak ==
[[Fitxategi:Monument Albert Kinshasa 5.JPG|thumb|Ofizial kolonialak, tartean Pierre Ryckmans gobernadore-orokorra dagoela, [[Kinshasa|Léopoldvillen]] 1938an.]]
* [[Théophile Wahis]] baroia (1908ko azaroa - 1912ko maiatza - Leopoldo II.ak jarrita 1900ean)
* [[Félix Alexandre Fuchs]] (1912ko maiatza - 1916ko urtarrila)
* [[Eugène Joseph Marie Henry]] (1916ko urtarrila – 1921eko urtarrila)
* [[Maurice Lippens (gobernadorea)|Maurice Eugène Auguste Lippens]] (1921eko urtarrila - 1923ko urtarrila)
* [[Martin Rutten|Martin Joseph Marie René Rutten]] (1923ko urtarrila - 1927ko abendua)
* [[Auguste Tilkens|Auguste Constant Tilkens]] (1927ko abendua – 1934ko iraila)
* [[Pierre Ryckmans (Kongo)|Pierre Marie Joseph Ryckmans]] (1934ko iraila – 1946ko uztaila)
* [[Eugène Jacques Pierre Louis Jungers]] (1946ko uztaila– 1952ko urtarrila)
* [[Léon Pétillon|Léon Antoine Marie Pétillon]] (1952ko urtarrila – 1958ko uztaila)
* [[Henri Cornelis|Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis]] (1958ko uztaila - 1960ko ekaina)
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea="oh"|2}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Kongoko Estatu Burujabea]]
* [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
* [[Zaire]]
* [[Afrikaren banaketa]]
* [[Afrikako deskolonizazioa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kongoko Errepublika Demokratikoko historia]]
[[Kategoria:Belgikako historia]]
[[Kategoria:Afrikako kolonia ohiak]]
485ch0swhivqhmar9vrjy2jdbnupzmv
10022124
10022123
2025-01-03T21:52:40Z
Eniisi Lisika
77002
10022124
wikitext
text/x-wiki
{{artikulu nabarmendua}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Kongo Belgikarra
| izena bertako hizkuntzan=Congo Belge (frantsesez)<br />Belgisch-Kongo (neerlanderaz)
| hasiera urtea=[[1908]]
| amaiera urtea=[[1960]]
| gobernua=
| bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| armarria=Greater Coat of Arms of the Belgian Congo.svg
| nongo= Kongo Belgikarreko
| mapa= Belgian Congo locator map.png
| mapa testua= Kongo Belgikarra (berde ilunez) eta [[Ruanda-Urundi]] (berde argiz)
| gert1=Anexioa [[Belgika]]ri
| gert1 data=[[1908]]
| gert2=Independentzia
| gert2 data=[[1960]]
| a1= [[Kongoko Estatu Burujabea]]
| a1 bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| o1= [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldville]]
| o1 bandera=
| hiriburua= [[Kinshasa|Leopoldville]]
| hizkuntza= [[Frantses]]a (ofiziala), nederlandera eta bertako 200 hizkuntza baino gehiago.
| erlijioa=
| dirua= Kongoar libera
| biztanleria = 13.500.000 (1930)
| eremua = 2.345.000
}}
'''Kongo Belgikarra'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0168.pdf Afrika kolonialeko toponimia] Euskaltzaindia.net</ref> ([[frantses]]ez: ''Congo Belge''; {{lang-nl|Belgisch-Congo}}) [[1908]]-[[1960]] bitartean [[Belgika]]ren mende egondako [[Kolonia (geografia politikoa)|kolonia]] izan zen. Bere mugak bat datoz gaur egungo [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]renekin. Belgikako parlamentuak sortu zuen, 1908ko azaroaren 15ean, ordura arte Belgikako errege [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.aren]] jabetza izandako [[Kongoko Estatu Burujabea]] ordezteko<ref name=brit>[https://web.archive.org/web/20131030165453/http://global.britannica.com/EBchecked/topic/59224/Belgian-Congo Belgian Congo] Global.britannica.com</ref>.
Belgikako erregearen Afrikako jabetza honen azalera Belgikarena baino 80 bider handiagoa zen<ref>[https://web.archive.org/web/20110413044322/http://www.nbbmuseum.be/2011/04/congo.htm ''Leopold II: a currency for the Congo Free State?''] Nbbmuseum</ref>, eta Leopoldo II.a munduko lehenengo merkataria zen [[boli]] eta [[kakao arbola|kakaotan]]. Hala ere, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirenean, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuek presio handia egin zuten, eta Leopoldok Belgikako gobernuaren esku utzi behar izan zuen eskualdea<ref name="brit" />. Koloniak, [[1960]]ko [[ekainaren 30]]ean [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldvillek]] independentzia aldarrikatu zuen arte iraun zuen. 1971n [[Zaire]] izena hartu zuen; 1997an, [[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] boteretik kendu zutenean, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] izena eman zioten.
== Kongoko Estatu Burujabea ==
{{nagusia|Kongoko Estatu Burujabea}}
[[Fitxategi:Leopold_ii_garter_knight.jpg|thumb|Leopoldo II.a Belgikakoa, Kongoko Estatu Burujabearen jabea 1885tik 1906ra.]]
[[XIX. mende]]aren amaierara arte oso europar gutxi iritsi ziren [[Kongo ibaia]]ren arrora. [[Oihan tropikal]]a, [[zingira]]k eta [[malaria]] ohikoak ziren, beste gaixotasun tropikal batzuekin batera –hala nola [[loaren gaixotasuna|loaren gaixotasuna–]] eta [[Europa]]ko kolonizatzaileek ez zuten aurkitzen modu egokirik lurraldearen esplotazioa eta esplorazioa egiteko. [[1876]]an Leopoldo II.a Belgikakoak [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] antolatu zuen, Afrikako esploratzaile nagusiekin batera eta Europako hainbat gobernuren laguntzarekin, Afrika esploratu eta kolonizatzeko. [[Henry Morton Stanley]]k eskualdea [[1878]]an esploratu zuenean Leopoldok esploratzailea kontratatu eta eskualdean zituen interesak lortzeko baliatu zuen<ref name="Hochschild">{{Erreferentzia|izena=Hochschild,|abizena=Adam,|izenburua=King Leopold's ghost : a story of greed, terror, and heroism in Colonial Africa|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39042794|isbn=9780618001903}}</ref>.
Leopoldo II.ak Belgikarentzako kolonia bat erosi edo lortu nahi zuen 1865an tronura iritsi baino lehenago ere. Belgikako gobernu zibilak ez zuen interes handirik inperioaren eraikuntzaren amets horrekiko. Anbizio handiarekin, eta burugogorkeriarekin, Leopoldok bere kasa aritzea erabaki zuen.
Europan gatazka handia sortu zen [[Erdialdeko Afrika]]ren kontrola zela eta, tentsio diplomatikoarekin, batez ere oraindik jabetza aldarrikapen zehatzik ez zuen Kongo ibaiaren arroari zegokionez. [[1884]]ko azaroan [[Otto von Bismarck]]ek hamalau herrialderen konferentzia antolatu zuen, [[Berlingo Konferentzia]] izena emango zitzaiona, Kongoko krisiari konponbidea aurkitu asmoz. Berlingo Konferentzian bertan ez zen formalki lurralde esleipenik egin, baina Europako potentziek arau batzuk adostu zituzten eskualdea gatazkarik gabe banatzen zutela ziurtatzeko. Arau horiek Kongoren arroa merkatu-libreko eskualde gisa identifikatzen zuten. Hala ere, Leopoldo II.ak irabazi handia eskuratu zuen Berlingo Konferentzian eta bere jabe bakarreko elkarte "filantropikoak" lurraldearen gaineko kontrol handia eskuratu zuen: 2.334.000 km<sup>2</sup>. Lurralde hori [[Kongoko Estatu Burujabea]] izango zen<ref name="Hochschild" />.
Kongoko Estatu Burujabea enpresa pribatu baten bidez kontrolatzen zuen Leopoldo II.ak, gobernuz-kanpoko elkarte baten bidez, [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] ({{lang-fr|Association Internationale Africaine}})<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Map of the Belgian Congo|hizkuntza=en|data=1896|url=http://www.wdl.org/en/item/59/|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Estatuaren lurrek gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoaren lurralde osoa hartzen zuten eta [[1885]]tik [[1908]]ra bitarte iraun zuen, Belgikako gobernuak bere gogoaren aurka lurraldearen kontrola hartu zuen arte. Leopoldo II.aren administrazioaren azpian Kongoko Estatu Burujabea desastre humanitarioa izan zen. Ez dagoenez zentsu zehatzik oso zaila da jakitea zein izan zen heriotza kopuru zehatza, baina esplotazioa gupidagabea izan zen eta bertakoek kolonoek ekarritako gaixotasun berriei aurre egiteko modurik ez zuten. [[1889-1890ko gripe errusiarra]]k milioika hildako eragin zituen Europan, tartean [[Balduino Belgikakoa]], 1891an birusaren eraginez hil zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. D.|abizena=Fage|izenburua=The Cambridge History of Africa|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Sanderson|izena2=Roland|izena3=G. N.|data=1975|url=https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false|isbn=9780521228039|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Leopoldoren ''[[Force Publique]]'' armada pribatuak kongoarrak izutu zituen eta lan egitera behartu lehengaiak ateratzeko. Euren bizitzak eta gizarteak guztiz suntsitu zituzten, eta bertakoen aurkako indarkeria oso latza izan zen. ''Force Publique'' honek [[1892-1894ko kongoar-arabiar Gerra]]n parte hartu zuen [[Zanzibar]] eta [[Swahili]] [[esklabo]] merkatarien aurka.
[[Casement Txostena]]ren argitalpenarekin britainiar, europar eta amerikar komunikabideek Kongoko Estatu Burujabean gertatutakoa salatu zuten 1900ko hamarkadan. [[1904]]an Leopoldo II.a derrigortu zuten nazioarteko batzorde parlamentario bat onartzera Kongon gertatzen zena aztertzeko. 1908an, presio publikoa eta maniobra diplomatikoek Leopoldo II.aren aginte pertsonalarekin amaitu eta Kongo Belgikaren kolonia bilakatu zen, Kongo Belgikarra izenarekin.
== Kongo Belgikarra ==
[[Fitxategi:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|thumb|Misiolari batek kongoar baten esku moztua erakusten du. Kongon ohikoa zen esklabotza ziurtatzeko eskuak edo oinak moztea, lana "behar bezala" egiten ez zutenak zigortzeko<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche,|abizena=Guy,|izenburua=Belgium and the Congo, 1885-1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/765881584|isbn=9780521194211}}</ref>.]]
[[1908]]ko [[urriaren 18]]an [[Belgikako parlamentua]]k Kongo Belgikako kolonia gisa batzearen alde bozkatu zuen. [[Sozialista|Sozialitek]] eta alderdi erradikaleko gehiengoak anexioaren aurka bozkatu zuten, eta euren kanpaina anti-kolonialista zela eta hauteskundetan babes handiagoa jasoz. Hala ere, baziren sozialista batzuk usten zuten Belgikak Kongo anexionatu behar zuela eta lan humanitarioa egin behar zela kongoarrak laguntzeko. Alderdi katolikoko bi kidek eta liberaleko diputatuen erdiak [[Karta Koloniala]]ren aurka bozkatu zuten, katoliko gehienek eta liberalen beste erdiak alde bozkatu zuen bitartean<ref group="oh">48 boto egon ziren aurka eta 95 boto egon ziren alde</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Polasky, Janet|abizena=L.|izenburua=The democratic socialism of Emile Vandervelde : between reform and revolution|argitaletxea=Berg|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31710376|isbn=9781859730331}}</ref>. [[1908]]ko [[azaroaren 15]]ean Kongo Belgikarra Belgikako Erresumaren kolonian bilakatu zen, nahiz eta Leopoldo II.a saiatu zen lurraldearen zati bat [[koroaren lurralde]] gisa mantentzen.
Belgikako gobernuak 1908an administrazioa eskuratu zuenean, Kongoko egoera hobetu zen hainbat eremutan. Hainbat enpresa kontzesionariok ezarritako esplotazio izugarria eta biolentziaren erabilera arbitrarioa asko murriztu ziren. [[Kautxu]]a lortzeko egiten ziren krimenak gelditu ziren, hala nola mutilazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=9781842774854}}</ref> eta [[esklabotza]]. Karta Kolonialaren 3. artikuluak honela zioen: «Inor ezin da derrigortu lan egitera konpainia edo norbanakoen irabaziak eskuratzeko».
Kongoko Estatu Burujabetik Kongo Belgikarrerainoko trantsizioak ibilbidea aldatu bazuen ere, hainbat eremutan jarraikortasuna nabarmena izan zen. [[Baron Wahis]] gobernadore-orokorrak bere bulegoan jarraitu zuen, adibidez, eta Leopoldo II.aren administrazioaren gehiengoak ere jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Verhaegen,|abizena=Benoît|izenburua=Stengers (Jean). Congo : Mythes et réalités — cent ans d'histoire|hizkuntza=fr-FR|data=1993|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1993_num_71_4_3918_t1_0970_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=4|zenbakia=71|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Kongoko baliabide natural eta mineralen merkataritzak garrantzia handia zuen Belgikako ekonomian eta hedapen kolonialaren parte izaten jarraitu zuen, baina bestelako lehentasunak ere ezarri ziren, osasungintza eta hezkuntza tarteko.
=== Gobernua ===
[[Fitxategi:Residentie_van_de_gouverneur-generaal.jpg|thumb|Gobernadore orokorraren etxebizitza, Boman.]]
Kongo Belgikarraren gobernatzea 1908ako Karta Kolonialean zehaztu zen. Botere exekutiboa [[Brusela]]n zegoen [[Gai Kolonialetarako Ministerioa (Belgika)|Gai Kolonialetako Ministerioan]] zetzan, eta horrek Kontseilu Kolonialaren babesa zuen. Belgikako Parlamentuak zuen botere legegilea.
Kongo Belgikarrean Gobernadore-orokor bat izendatzen zen, [[Boma]]n hasieran eta 1926tik aurrera Léopoldvillen. Hasieran lau probintzia sortu zituzten, bakoitzean ordezkari batekin, eta azpian barrutiak zeuden (24 guztira) eta euren azpian lurraldeak (130-150) zeuden. Lurralde bakoitzean "nagusi tradizional" bat zegoen, antolaketa tradizionalaren ordezkari<ref>{{Erreferentzia|izena=Lauro,|abizena=Amandine|izenburua=VANTHEMSCHE (Guy). La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980.|hizkuntza=fr-FR|data=2008|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2008_num_86_2_7479_t12_0491_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=2|zenbakia=86|sartze-data=2018-01-01}}</ref>.
Botere judizialari dagokionez, sistema bikoitza zuten. Alde batetik Belgikako epaitegi sistema bat zegoen eta, bestetik, tribu ezberdinetako nagusiek osatutako "gorte indigenak" ({{lang-fr|tribunaux indigènes}}. Bigarrenak ezin zuen erabakirik hartu lehenaren babesik gabe.
Kongon bizi ziren belgikarrek ez zuten eskubiderik bizitza politikoan parte-hartzeko. Guztia Bruselatik egiten zen eta [[1936]]n 728 administrari zeuden Belgikan Kongo distantziatik kudeatzen. Kongon ez zegoen antolaketa politikorako eskubiderik<ref>{{Erreferentzia|izena=Meredith,|abizena=Martin.|izenburua=The fate of Africa : a history of the continent since independence|argitaletxea=Public Affairs|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/769764825|edizioa=Revised and updated ed|isbn=9781610390712}}</ref>.
Polizia indar lokala zegoen, ''[[Force Publique]]'' izenekoa, Belgikako mandatupean. Ez zen egon belgikar soldadurik Kongon 1950eko hamarkadara arte.
=== Nazioarteko gatazkak ===
{{sakontzeko|Kongo_Belgikarra#Lehen_Mundu_Gerraraino|Kongo_Belgikarra#Bigarren_Mundu_Gerra}}
[[Fitxategi:Congo_belge_campagne_1918.jpg|thumb|Kongo Belgikarreko ''Force Publique'' Lehen Mundu Gerran.]]
Kongo Belgikarra bi mundu gerratan zuzenean sartuta egon zen. [[Lehen Mundu Gerra]]n ''[[Force Publique]]'' eta [[Alemania]]ko armada kolonialaren arteko gatazka egon zen [[Tanganika]]n, laster gerra izango zena Ingalaterra eta Belgikaren arteko elkarte batek 1916 eta 1917an Alemaniako lurralde koloniala inbaditu zuenean. [[Ekialdeko Afrikako kanpaina (Lehen Mundu Gerra)|Ekialdeko Afrikako kanpainaren]] parte izan zen gertakari hau. [[1916]]an Belgikako ''Force Publique''ren agintari orokorra zen [[Charles Tombeur]]rek 15.000 gizonez osatutako armada osatu zuen<ref name="epic">{{Erreferentzia|izenburua=Congo: The Epic History of a People|hizkuntza=en|data=2017-09-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Congo:_The_Epic_History_of_a_People&oldid=800734795|sartze-data=2018-01-02}}</ref> eta [[Kigali]]rako bideari ekin zion. Kigali 1916ko maiatzaren 6an hartu zuten eta hortik [[Tabora]]ra joan ziren [[irailaren 19]]an, borrokaldi latz baten ostean. 1917an [[Mahenge]] konkistatu zuten, eta Kongo Belgikarreko armadak [[Ekialdeko Afrika Alemaniarra]]ren herena kontrolpean zuen<ref name="epic" />. Gerra amaituta, [[Versaillesko Ituna]]n erabakitakoaren arabera, Alemaniak hainbat lurralderen kontrola beste potentzia batzuen esku utzi behar zituen, tartean Ekialdeko Afrika Alemaniarreko mendebaldeko sekzioa. [[1924]]ko [[urriaren 20]]an [[Ruanda-Urundi]], gaur egungo [[Ruanda]] eta [[Burundi]]z osatua Belgikaren esku geratu zen, [[Nazioen Liga]]ren mandatu gisa, [[Usumbura]] hiriburua zelarik<ref>{{Erreferentzia|izena=Strachan,|abizena=Hew.|izenburua=The First World War|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001-|url=https://www.worldcat.org/oclc/44509322|isbn=0199261911}}</ref>.
[[Bigarren Mundu Gerra]]n Kongok garrantzia handia izan zuen Belgikako deserriratutako gobernua babesteko (ikus, [[Kongo Belgikarra#Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerra]] sekzioa). Kongo Belgikarreko hegazkin-pilotuek [[Britainiako gudua]]n parte hartu zuten, baita [[Hego Afrika]]ko aire-armadarekin. Kongo Belgikarreko indarrek [[Italia]]ren aurkako gerran parte hartu zuten [[Etiopia]]n, eta [[Asosa]], [[Bortaï]] eta [[Saïoko setioa]]n irabazi zuten. [[1941]]eko [[uztailaren 3]]an [[Pietro Gazzera]] italiar jeneralak errendizioa aurkeztu zuen kongoarren aurrean. [[Birmaniako kanpaina]]n ere Britainiar Armadaren esku egon ziren kongoar soldaduak<ref>{{Erreferentzia|izena=Killingray,|abizena=David.|izenburua=Fighting for Britain : African soldiers in the Second World War|argitaletxea=James Currey|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429027308|isbn=1847010474}}</ref>.
== Politika ekonomikoa ==
Kolonizatzaileen helbururik nagusiena Kongoren ustiaketa ekonomikoa zen. Horretarako tresna garrantzitsua [[trenbide]]aren eraikuntza zen, meatzaritza eta nekazaritza bultzatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le rail au Congo belge.|argitaletxea=Blanchart|data=1993-1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/32541776|isbn=2872020101}}</ref>.
=== Lehen Mundu Gerra arte ===
[[Fitxategi:Kisanga-mijn_Ruandese_arbeiders_einde-jaren_1920.JPG|thumb|[[Ruanda]]ko meatzari migratzaileak, 1920 inguruan, Kongoko meatze batean lanean.]]
[[Kautxu]]a zen Kongo Belgikarraren esportazio nagusia, baina bere garrantzia jaitsi zen munduko esportazioen %77tik %15era [[Hegoekialdeko Asia]]ko [[britainiar]] kolonietan kautxua eskuratzen hasi zirenean. Kongoko kautxua ez zen zuhaitzetatik lortzen, baizik eta ''[[Landolphia owariensis]]'' [[liana]]tik eta, beraz, ez zen Asiakoa bezain erraza eskuratzen. Kautxu hori lortzeko esklabotza eta mehatxua erabiltzen ziren, eta kalkuluen arabera 10 milioi pertsona hil ziren esplotazio honen ondorioz 1885-1908 bitartean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Nzongola-Ntalaja, Georges,|abizena=1944-|izenburua=The Congo from Leopold to Kabila : a people's history|argitaletxea=Zed Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46822313|isbn=9781842770535}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kongon herritarrek 500 urte daramate globalizatuta|hizkuntza=eu|url=http://www.argia.eus/albistea/kongon-herritarrek-500-urte-daramate-globalizatuta|aldizkaria=Argia|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Ondorioz, ustiaketa modu berrien bila hasi ziren, bereziki [[Katanga]] probintziako [[kobre]] meatzaritza. Belgikaren jabetza zen [[Union minière du Haut-Katanga]] enpresak kobre meatzaritzaren ustiapenaren gaineko kontrola zuen, eta zuzenean zuen [[Mozambike]]ko [[Beira (Mozambike)|Beira]] hiriraino trenbidea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz kobrearen eskaria handitu zen eta produkzioa 997 tonatik 1911n 27.462 tonara igaro zen 1917an, eta 1920an berriro jaitsi zen 19.000 tonaraino. Kobrearen urtzea [[Lubumbashi]]n egiten zen. Gerraren aurretik kobrearen gehiengoa [[Alemania]]ri saltzen zitzaion, baina gerra garaian [[Britainia Handia]]k erosi zuen, gerra esfortzuari aurre egin ahal izateko; salmentarekin eskuratutako diruarekin [[Broquevilleren gobernua]] mantentzen zen, gerra zela eta deserrian zegoena. Gerra garaiarekin ere [[urre]] eta [[diamante]] meatzaritza hedatu zen. [[Lever Bros.]] britainiar enpresak [[palma-olio]]aren negozioa handitu zuen gerran, eta [[kakao]], [[arroz]] eta [[kotoi]] produkzioa ere areagotu zen. Trenbide eta barku linea berriak ireki ziren produkzio guzti hau garraiatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Belgian Congo (addition) - LoveToKnow 1911|data=2008-02-20|url=https://web.archive.org/web/20080220101851/http://www.1911encyclopedia.org/Belgian_Congo_(addition)|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz "derrigorrezko landatze" sistema ezarri zen ({{lang-fr|cultures obligatoires}}) kongoar nekazariak kotoi, [[kafe]] eta [[intxaur]]rak landatzera derrigortuz, esportatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Mvuluya|abizena=Mulambu|izenburua=Cultures obligatoires et colonisation dans l'ex-Congo Belge|hizkuntza=fr|data=1974|url=https://books.google.es/books/about/Cultures_obligatoires_et_colonisation_da.html?id=ObM3ngEACAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Lurralde administrazioak eta estatuko agronomoek nekazaritza ekimen hau gain-begiratu eta, beharrezkoa balitz, nekazariak zigortzeko eskumena zuten, derrigorrezko landatzeari uko egiten bazioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Likaka, Osumaka,|abizena=1953-|izenburua=Rural society and cotton in colonial Zaire|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/44961684|isbn=9780299153342}}</ref>.
=== Gerrarteko garaia ===
[[Fitxategi:Congo_spoorwegen.png|thumb|Trenbideak (beltza/grisa) eta ibai nabigagarriak (morea) Kongo Belgikarrean]]
[[Fitxategi:Congo_belge_Allez-y_propaganda_jaren_1920.JPG|thumb|Kongo Belgikarrera kolono gisa joateko propaganda, 1920eko hamarkadan]]
Lehen Mundu Gerra amaituta Belgikako gobernuak inbertsio masiboa egiten hasi zen Kongoko azpiegitura ekonomikoak hobetzeko<ref name=":0" />. 1921ean Belgikako gobernuak 300 milioi franko laga zizkion Kongo Belgikarrari azpiegitura publikoak indartu eta koloniako enpresa pribatuen loraldia babesteko. Aldi berean hainbat konpainia publiko [[Pribatizazio|pribatizatzeari]] ekin zioten, tartean [[Kilo-Moto meatzeak]] eta [[La Société Nationale des transport fluviaux]]. Lehen Mundu Gerraren ostean lehentasuna garraio azpiegiturei eman zitzaien, adibidez [[Matadi]] eta [[Léopoldville]] eta [[Lubumbashi|Elisabethville]] eta [[Port Francqui]] arteko trenbideei. 1920 eta 1932 biartea 2.450 kilometro trenbide eraiki ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Roger|abizena=Anstey|izenburua=King Leopold's Legacy: The Congo Under Belgian Rule, 1908-1960|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1966|url=https://books.google.es/books/about/King_Leopold_s_Legacy.html?id=5x1zAAAAMAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Gobernuak portuen eraikuntzan inbertitu zuen, bereziki [[Boma]], [[Matadi]], Léopoldville eta [[Coquilhatville]]n. Elektrizitatea eta lan hidraulikoak ere egin ziren hiri nagusietan. Aireportu bat eraiki zen eta Brusela eta Leopoldville batzen zituen lehen [[telefono]] linea eraiki zen. Garai honetan eraiki ziren azpiegituren %50 gobernuak ordaindu zituen, beste erdia konpainia komertzialek ordaindu zituzten bitartean. ''Union Minière du Haut Katanga'' enpresak, nagusiki, diru pribatu kopuru handia jaso zuen, eta kobrea eta [[kobalto]]a ustiatzen zituen Katangan, diamanteak [[Kasai]]n eta urrea [[Ituri]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Congo des Belges (1908-1960) par Massoz, Michel: Chez l'auteur Couverture souple, Dédicacé par l'auteur - L'Harmattan-Boutique de l'Histoire|hizkuntza=fr|url=https://www.abebooks.fr/signe/Congo-Belges-1908-1960-Massoz-Michel-lauteur/22566357581/bd|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Sartzen zen diru horrekin [[Société Générale de Belgique]] konpainiak inperio ekonomikoa eraiki zuen Kongo Belgikarrean. Mozkin oso handiak eskuratzen zituzten konpainia pribatuek eta mozkin horietako batzuk esku pribatuetara joaten ziren Europan, [[dibidendu]] eran<ref>{{Erreferentzia|izena=Buelens,|abizena=Frans.|izenburua=Congo, 1885-1960 : een financieel-economische geschiedenis|argitaletxea=Epo|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/901291045|isbn=9789064454387}}</ref>.
[[1920ko hamarkada]]ko goraldi ekonomikoan kongoar gazteek nahiago izan zuten nazioarteko konpainiatan lan egin, batez ere hirietan egiten zutelako lan eta soldata handiagoak eskaintzen zituztelako herrixketan baino. Langileen kontratazioa hainbat enpresa espezializatuk egiten zuten garai honetan (Robert Williams & Co, Bourse du Travail Kasaï,..) eta, kasu batzuetan, gobernuaren laguntza izan zuen, ''Office de Travail-Offitra'' delakoaren bidez. [[Katanga]]n zeuden langile asko urtaroaren araberako migratzaileak ziren, batez ere [[Tanganika]], [[Angola]], [[Ipar-Rhodesia]] eta [[Ruanda-Urundi]]koak<ref>{{Erreferentzia|izena=Meulder, Bruno de,|abizena=1960-|izenburua=De kampen van Kongo : arbeid, kapitaal en rasveredeling in de koloniale planning|argitaletxea=Meulenhoff|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36582323|isbn=9789029060172}}</ref>.
Kasu askotan, barne zein kanpo migrazio hauek landa komunitateak kaltetu zituen: nekazari askok euren herriak utzi zituzten, eta herri horietan langile eskasia egon zen. Arazo honi aurre egiteko, gobernu kolonialak "gai diren langile" kuotak handitu zituzten, eta Kongo Belgikarrean zeuden eskualde guztietako langileak hartu zituzten lan ezberdinetan erabiltzeko. Honela, hamarnaka mila langile mugitu zituzten populazio dentsitate handia zuten lekuetatik biztanle gutxi zituztenetara, bereziki Katangako kobre gerrikora, meatzetan lan egiteko. Nekazaritzan, produkzioaren arrazionalizazio sakona egin zuten autoritate kolonialek. Estatuk "lurralde hutsak" deitzen zituenak hartu zituen, hau da, bertako tribuek erabiltzen ez zituzten lurrak, eta hauek berrantolatu eta Europako konpainiei, kolonoei eta [[misio]]ei banatu zizkien. Era honetan [[landaketa-ekonomia]] estentsiboa garatu zuen. [[Palmondo olio]]ak, adibidez, gorakada nabarmena izan zuen: 1914an 2.500 tona sortzen zituzten, 1921ean 9.000 eta 1957an 230.000 tona. [[Kotoi]]arekin ere antzekoa gertatu zen, 1932an 23.000 tona sortzen zituzten eta 1939an 127.000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Volume VII - Africa under Colonial Domination 1880-1935 {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|hizkuntza=en|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-history-of-africa/volumes/complete-edition/volume-vii-africa-under-colonial-domination-1880-1935/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
1920ko hamarkadako hazkunde ekonomikoak Kongo Belgikarra kobre produktore handienetako batean bilakatu zuen. 1926an Union Minière enpresak 80.000 tona kobre [[mea]] esportatu zituen, gehiena [[Hoboken]]era, Belgikan<ref>{{Erreferentzia|izena=Brion, R. (René),|abizena=1958-|izenburua=De la mine à Mars : le genèse d'Umicore|argitaletxea=Lannoo|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/124504224|isbn=9789020966565}}</ref>. [[1928]]an [[Alberto I.a Belgikakoa]]k Kongo bisitatu zuen eta ''voie national'' izeneko trenbidea inauguratu zuen, Katangako meatzeak [[Port Francqui]]rekin lotzen zuena eta, ondoren, Léopoldvilletik pasatuz [[Matadi]]ko porturaino hedatzen zen ibaia jarraituz.
=== Depresio Handia ===
[[1930eko hamarkada]]ko [[Depresio Handia]]k esportazioetan oinarritutako Kongo Belgikarreko ekonomia gogor kolpatu zuen, nazioarteko eskaria jaitsi zelako, alde batetik, eta nekazaritza produktuen inportazioa ere murriztu zelako. Adibidez, [[kakahuete]]aren prezioa 1,25 frankotik 25 zentimora jaitsi zen. Eskualde batzuetan, adibidez Katangako meatzaritza eskualdean, enplegua %70 murriztu zen. Herrialde osoan 72.000 lanpostu galdu ziren, eta laborari asko euren herrietara itzuli ziren. Leopoldvillen biztanleria %33 jaitsi zen, batez ere langile migrazioa zela eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El paraíso del diablo : Roger Casement y el informe del Putumayo, un siglo después|url=https://www.worldcat.org/oclc/899285877|edizioa=Primera edición|isbn=9789587740523}}</ref>.
Landa eremuko kondizioak hobetzeko asmoarekin, gobernu kolonialak "laborari indigenen programa" garatu zuen, barne merkatu baten sorrera helburu zuena, Kongoko ekonomia esportazioaren eskariaren menpekotasuna gutxituz. Baina, aldi berean, "derrigorrezko nekazaritza" eskemak sortutako [[lurzoru]]aren degradazioa eta [[higadura]]rekin amaitzeko helburua ere bazuen. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu zen batez ere programa hau, eskala handiagoan. Eskema berri horretan nekazaritza indigena modernizatu nahi zen, lur eremuak familiei esleituz eta gobernuaren laguntza eskainiz [[hazi]]ak, nekazaritza gomendioak edo ongarriak eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Piet|abizena=Clement|izenburua=Rural Development in the Belgian Congo. The Late-colonial "Indigenous Peasantry" Programme and its Implementation in the Equateur District (1950s)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/27805403/Rural_Development_in_the_Belgian_Congo._The_Late-colonial_Indigenous_Peasantry_Programme_and_its_Implementation_in_the_Equateur_District_1950s_|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Kongo Belgilkarreko Ikerketa Agronomikorako Institutu Nazionala]] ({{lang-fr|Institut national pour l'étude agronomique du Congo belge}}, ''INÉAC''; {{lang-nl|Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo}}, ''NILCO'') sortu zen [[1934]]an, landa esperimentalekin eta laborategiekin [[Yangambe]]n. Paper garrantzitsua izango zuen ikerketa agronomikoan eta landare onenen aukeraketan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le développement rural en Afrique centrale : 1908-1960/1962 : synthèse et réflexions|argitaletxea=Fondation Roi Baudouin|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/28933570|isbn=9782872120734}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerra ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Kongo Belgikarra Aliatuen zerbitzura sartu da. Bere doktrina eta praktika ekonomikoa azkar moldatu da egoera berrira eta, ahalegin osoa egiten ari bada ere Kongoko aberastasun potentziala mantentzeko, ez da dudarik izan behar aberastasun bat sakrifikatzeko gerrako esfortzuaren alde.
|source=[[Albert de Vleeschauwer]], Kolonietarako ministroa, 1942<ref name="war">{{Erreferentzia|izenburua=HyperWar: 'The Belgian Congo at War'|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Belgium/Congo/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>
}}
[[Fitxategi:Force_Publique_leaving_for_Ethiopia.jpg|thumb|Kongoko "Force Publique"ko soldaduak [[Abisinia]]rako bidea hartzen, Bigarren Mundu Gerran.]]
[[Bigarren Mundu Gerra]]n zehar industria-produkzioa eta nekazaritza sorrera izugarri handitu zen. Kongoko biztanleriak "gerraren esfortzuaren" zati handia jasan zuen, adibidez "derrigorrezko nekazaritza" legea berrezarri zenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Antoine|abizena=Rubbens|izenburua=Dettes de guerre : . Editeur Antoine Rubbens|url=https://www.amazon.fr/Dettes-guerre-Editeur-Antoine-Rubbens/dp/B00175K86I|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Malaysia Britainiarra]] [[Japonia]]ren esku erori zenean, 1942ko urtarrilean, Kongo Belgikarra Aliatuen kautxu hornitzaile garrantzitsu bilakatu zen berriro ere. Kongo Belgikarra [[uranio]] esportatzaile nagusia izan zen [[AEB]]tara Bigarren Mundu Gerran (baita [[Gerra Hotza]]n zehar ere), batez ere [[Shinkolobwe meatzea]]ri esker. Koloniatik atera zen [[Manhattan Proiektua]] garatzeko behar zen uranioa, baita [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren gainean jaurti ziren [[bonba atomiko]]ena ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=McCrummen|izenburua=Nearly Forgotten Forces of WWII|hizkuntza=en-US|data=2009-08-04|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/03/AR2009080302959.html|issn=0190-8286|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izena=William J.|abizena=Broad|izenburua=Why They Called It the Manhattan Project|hizkuntza=en-US|data=2007-10-30|url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Uranio hori Kongotik ateratzeko AEBk soldaduak bidali zituen Kongora, eta hainbat azpiegitura hobetu meatzetatik portura iristeko<ref name="#2"/>.
[[Alemania Nazi]]ak Belgika [[1940]]ko [[maiatzaren 10]]ean inbaditu zuen eta 18 egun beranduago Belgikak kapitulazioa aurkeztu zuen, herrialdea Alemaniaren esku utziz. [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[gerra-preso]] izan zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yapou Governments in Exile - Chapter 4 - Belgium|url=http://governmentsinexile.com/yapoubelgium.html|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Belgika erori aurretik gobernu osoak atzerrirako bidea hartu zuen, [[Bordele]]ra lehenengo eta [[Londres]]era ondoren. Kolonietako ministroak ere Londrestik kudeatuko zuen Kongo Belgikarra aurrerantzean. [[Pierre Ryckmans]] gobernadore-orokorrak erabaki zuen kolonia Aliatuei leiala izango zela, [[Frantzia]]ko kolonietan gertatu ez zen bezala, hauek [[Vichyren gobernua]]ren esku geratu baitziren.
Londresen eskariz Kongo Belgikarrak Aliatuen esfortzuan parte hartu behar zuela erabaki zen<ref name="veranneman">{{Erreferentzia|izena=Veranneman,|abizena=Jean-Michel.|izenburua=Belgium in the Second World War.|url=https://www.worldcat.org/oclc/894511885|isbn=9781783376070}}</ref>. Britainiarrek interes berezia zuten Kongoren parte-hartzean, batez ere hainbat lehengai (bereziki kautxua) lortzeko aukera bakarrenetarikoa zelako orain. Belgikak paktua onartu zuen eta britainiar eskariei men egin, [[Kongoko frankoa]]ren debaluazioa barne.
1938 eta 1944 bitarte ''Union Minière du Haut Katanga''ko langile kopurua 25.000tik 49.000ra igaro zen<ref name="resistance" />. Langileei ordutegia handitu zieten eta lan-abiadura eta helburuak ere handitu zieten. Honen ondorioz [[langile-protesta]]k hasi ziren kolonia osoan zehar<ref name="veranneman" />. Biztanleria zuriaren artean ere ezinegona handitu zen, "gerra-zerga" %40 handitu zelako. Kongok sortzen zituen lehengaien gehiengoa Aliatuei saltzen zitzaizkien. 1942an koloniak sortzen zituen kobre, palmondo-olio eta diamante industrial guztiak [[Erresuma Batua]]k inportatzen zituen, eta beste hainbat produktu [[Hego Afrika]]ra bidaltzen ziren<ref name="war" />. Kongo Belgikarrak sortzen zituen zergekin Belgikako gobernua eta ''[[Forces belges libres]]'' delakoak mantentzeko nahikoak ziren, eta Belgikako gobernua burujabea zen atzerrian egonda ere, beste herrialde batzuk ez bezala<ref name="resistance" />. Ondorioz, Belgikak ez zituen Londresen gordetzen zituen [[urre]] erreserbak xahutu, eta eskuragarri izan zituen gerra amaitu zenean ere.
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Zergatik kobratu behar du gizon txuri batek beltz batek baino gehiago, gizon txuriak egiten duen guztia hor zutik egotea denean, aginduak ematen, bere besoa bizkarraren atzealdean eta pipa ahoan duela? Gure eskubideak hartu behar ditugu, edo ez dugu bihar lanik egingo.
|source=[[Léonard Mpoyi]], 1941eko abendua<ref name="resistance">{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=1842774859}}</ref>
}}
Baina gobernu kolonialak kongoar langileei eskatutako gehiegizko lanak hainbat [[greba]] eta gatazka sortu zituen langileriaren artean. Zuriek ez zuten gerra hasi arte [[sindikatu]]ak sortzeko eskubiderik, baina hau aldatu zen gerra garaian. Soldata hobeak eta lan-baldintza hobeak eskatzen hasi ziren, eta laster jarraitu zituzten langile beltzek antzeko eskariekin. [[1941]]ean koloniako langile zuriek [[greba orokor]]ra deitzen saiatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan<ref name="working">{{Erreferentzia|izena=Higginson, John,|abizena=1949-|izenburua=A working class in the making : Belgian colonial labor policy, private enterprise, and the African mineworker, 1907-1951|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19669721|isbn=0299120708}}</ref>. 1941ko abenduan meatzetako langile beltzek greba egin zuten Katangan, [[Jadotville]] eta [[Élisabethville]]koak barne. Euren eskaria 1,5 frankotik 2 frankorainoko soldata-igoera zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rutanga,|abizena=Murindwa.|izenburua=Politics, religion, and power in the Great Lakes Region|argitaletxea=Codesria|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/758382071|isbn=2869784929}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|hizkuntza=EN|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page20.shtml|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Abenduaren 3an hasi zen greba eta 1.400 langilek utzi zuten lanpostua hurrengo egunean<ref name="working" />. Kolonialismoaren eta [[arrazismo]]aren aurkako gaiek ere greba indartu zuten.
Gobernuak hainbat sarraski egin zituen greba gelditzeko: Jadotvillen militarrek 15 langile erail zituzten eta Élisabethvillen grebalarien liderra zen [[Léonard Mpoyi]] negoziatzera gonbidatu eta hauek akordioa errefusatu zutenean gobernadorea zen [[Amour Maron]]ek tiroz hil zuen bertan. Ondoren beste 70 edo 80 langile inguru erail zituzten futbol-estadioan<ref name="working" /><ref name="resistance" /><ref>{{Erreferentzia|izena=La|abizena=Libre.be|izenburua=L’armée au Congo...|hizkuntza=fr|url=http://www.lalibre.be/debats/opinions/l-armee-au-congo-51b8d872e4b0de6db9c2b32a|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Belgikako gobernu kolonialak bertako soldaduz osatutako armada eratu zuen ''[[Force Publique]]''rekin eta, beraz, leialtasuna beharrezkoa zuen ordena mantentzeko. [[1944]]ko otsailean [[Kasaï]] probintzian [[Ngoie Mukalabushi]] beteranoa mutinatu zen [[Luluabourg]] probintzian. Mutinatuek Belgikako boterearen sinboloak suntsitu eta independentziaren aldeko mezuak zabaldu zituzten. Mutinak ez zuen ondoriorik izan, baina Mukalabushi eta beste ofizial bat fusilatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LE CONGO-KASAÏ (1865-1950) - De l'exploration allemande à la consécration de Luluabourg, Baudouin Mwamba Mputu - livre, ebook, epub|hizkuntza=fr|url=http://www.editions-harmattan.fr/index.asp?navig=catalogue&obj=livre&no=35076|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerraren ostean ===
Bigarren Mundu Gerraren ostean estatu koloniala eraginkorrago bilakatu zen Kongo Belgikarra garatzen. Hamar urteko plan bat egin zuen Belgikako gobernuak 1949an. Interes berezia jarri zuten etxebizitzen eraikuntzan, energia azpiegituratan, [[lurralde garapen]]ean eta osasungintzarako azpiegituratan. Hamar urteko planak ekonomia-hazkuntza bultzatu zuen urte batzuetan, eta lehenengo aldiz kongoarrak hasi ziren inbertsio ekonomiko horren emariak jasotzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Philippe|abizena=Peemans|izenburua=Imperial Hangovers: Belgium - The Economics of Decolonization|orrialdeak=257–286|data=1980|url=http://www.jstor.org/stable/260513|aldizkaria=Journal of Contemporary History|alea=2|zenbakia=15|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche, Guy,|abizena=1958-|izenburua=Congo : de impact van de kolonie op België|argitaletxea=Lannoo|data=cop. 2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/191847572|isbn=9020973762}}</ref>. Aldi berean, ekonomia nahikoa garatu zen Belgikako nazionalak bertara bidaiatzea interesgarri izateko: 1950ean 39.000 belgikar zeuden, 1960an 88.000.
[[1953]]n Belgikak kongoarrei lehen aldiz ondasun pribatuak izateko eskubidea eman zien, euren izena erabiliz saldu edo erosteko. [[1950eko hamarkada]]n kongoar [[klase ertain]] bat sortu zen, txikia hasieran, baina handitzen joan zena hiri nagusietan<ref name="#1"/>.
== "Misio zibilizatzailea" ==
[[Afrikaren kolonizazioa]]ren justifikazioen artean beti egon da [[Europa]]ko kulturak bertakoen gainean duen [[zibilizazio]] gaitasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarrionandia, Joseba,|abizena=1958-|izenburua=Moroak gara behelaino artean?|argitaletxea=Pamiela|data=imp. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/776562167|isbn=9788476816561}}</ref>. Europak bere buruari esleitzen dio "misio zibilizatzaile" hau ({{lang-fr|mission civilisatrice}}) Kongon mozkin ekonomikoen helburuarekin bat joan zen, eskuz esku. [[Katolizismo]]rako konbertsioa, oinarrizko [[hezkuntza]] sistema mendebaldeko eredura hurbiltzea eta osasun-zerbitzuak hobetzea ziren helburuetako batzuk; baina, aldi berean, Europak gizarte primitibotzat zuena Mendebaldeko [[kapitalismo|sistema kapitalistara]] eramatea ahalbidetu zuen, non langileak diziplinatuak eta osasuntsuak ziren, irakurtzen eta idazten zekiten eta [[lan-merkatu]]an modu hobean txerta zitezkeen.
=== Hezkuntza ===
[[Fitxategi:Students in theTeaching laboratory, Medical School, Yakusu Wellcome L0039121.jpg|thumb|Ikasleak Medikuntza Eskolan, 1930-1950 artean. Kongoar batzuek hezkuntza maila altua lortu zuten, eta horiek izan ziren ''[[évolués]]'' klase sozialaren ernamuina.]]
Hezkuntzan Belgikak egindako aldaketa nabarmena izan zen. Hezkuntza sistema batez ere [[Erromatar Eliza Katolikoa]]k dominatzen zuen, Belgikan garai hartan ohikoa zen bezala, eta gutxi batzuk [[Protestantismo]]ak kudeatzen zituen. Curriculumak misio kristauen eta Mendebaldeko balioen isla ziren. 1948an hezkuntza eraikinen %99,6 kristau misioren batenak ziren. Indigenen eskolaratzea erlijiosoa zen, eta askotan bokaziozkoa. Umeen gehiengoak oinarrizko hezkuntza jasotzen zuen, irakurri, idazteko eta matematika operazioak egiteko nahikoa. Beste Afrikako kolonietan ez bezala, bertako hainbat hizkuntza zeuden hezkuntza sisteman: [[kikongo]], [[lingala]], [[tshiluba]] eta [[swahili]]a haur eskolan ikasten ziren. Hala ere, Kongon zeuden 215 hizkuntza baino gehiagok<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Democratic Republic of the Congo|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CD|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2018-01-05}}</ref> ez zuten eskolan lekurik, [[lomongo]] hizkuntza gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=JOHANNES|abizena=FABIAN|izenburua=Language and Colonial Power: The Appropriation of Swahili in the Former Belgian Congo 1880-1938|argitaletxea=University of California Press|abizena2=Said|izena2=Edward|data=1986|url=http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt7zw3bw|isbn=9780520076259|doi=10.1525/j.ctt7zw3bw|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1940]]an 6 eta 14 urteko umeen eskolaratzea %12 baino ez zen, baina 1954an %37ra iritsi zen, [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]ko altuenetako bat. Bigarren- eta goi-hezkuntza instituzioak ez zeuden irekita bertako biztanleriarentzat kolonialismoaren hasieran. Ume beltzak bigarren hezkuntzan sartzen hasi ziren, kopuru txikian, 1950tik aurrera. Lehen unibertsitatea [[Lovanium Unibertsitatea]] izan zen, [[Jesusen Lagundia]]k irekita 1954an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UPFB: Les batisseurs de Lovanium, première université internationale en Afrique noire|url=http://www.francophonie.be/upfb/main/fr/pgartfr/art367fr.html|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1950eko hamarkada]]ren amaieran, umeen %42 alfabetatuta zegoen, Afrikako tasarik altuena garai hartan. 1960an 1.773.340 ikasle zeuden Konbo Belgikarreko eskolatan, horietatik 1.650.117 lehen hezkuntzan, 22.780 lehen hezkuntza igarotzeko ikastaroetan, 37.388 bigarren hezkuntzan eta 1.445 unibertsitatean edo goi hezkuntzan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=André|abizena=de Maere d'Aertrycke|izenburua=Le Congo au temps des Belges : L'histoire manipulée, les contrevérités réfutées, 1885-1960|url=https://www.worldcat.org/oclc/858935338|isbn=9782872020232}}</ref>.
=== Osasungintza ===
[[Fitxategi:White nurses of the Union Minière du Haut Katanga April 1918.JPG|thumb|Moja zuriak Katangan, osasun laguntzaile beltzekin, 1918an.]]
Osasungintza ere misioek garatu zuten maila handi batean, nahiz eta botere kolonialaren interesa handitzen joan zen. [[1906]]an Bruselan [[gaixotasun tropikal]]ak ikertzeko zentroa eraiki zuten. Gaixotasun endemikoak, hala nola [[Afrikar tripanosomiasi]]a ia desagertzera heldu zen, kanpaina handiei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Lyons,|abizena=Maryinez.|izenburua=The colonial disease : a social history of sleeping sickness in northern Zaire, 1900-1940|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/23015040|isbn=9780521524520}}</ref>. [[1925]]an [[Arthur Lewis Piper]] mediku misiolariak [[triparsamida]] eraman zuen, gaixotasun hau sendatzeko [[Rockefeller Fundazioa]]k ekoiztutako botika<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack D.|abizena=Klingman|izenburua=Arthur Lewis Piper, M.D.: A medical missionary in the Belgian Congo|orrialdeak=125–146|hizkuntza=en|data=1994-04-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF02260364|aldizkaria=Journal of Community Health|alea=2|zenbakia=19|issn=0094-5145|doi=10.1007/BF02260364|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
Osasun azpiegiturak gutxika sortzen joan zen garai kolonialean, dispentsarioak sortuz eskualderik urrunenean eta [[ospitale]] oheen kopurua igoz. 1960an Afrikako beste herrialdeek baino azpiegitura hobea zuen, 3.000 osasun eraikinekin, horietatik 380 ospitaleak. 5,34 ospitale ohe zeuden 1.000 biztanleko, [[Ghana]]n 0,55, [[India]]n 0,32 eta [[Egipto]]n 2,43 ziren bitartean.
Gaixotasun endemikoen aurkako borrokak ere aurrerapausoak eman zituen. 1931n [[Afrikar tripanosomiasi|tripanosomiasiaren]] 34.000 kasu egon ziren, eta 1.100 kasu 1959an, batez ere [[tse-tse]] euliaren desagerpena bilatuz. Europar zein kongoarrek [[polio]], [[elgorri]] eta [[sukar hori]]aren aurkako [[txerto]]a jaso zuten, eta [[Poliomielitis|polioa]], [[tuberkulosi]]a eta [[legenar]]ra kentzeko hezkuntza proiektuak abian jarri ziren, baita eskolan ere<ref name=":1" />.
=== Gizarte-desberdintasunak ===
[[Fitxategi:Albert_Militair_Kamp_Leopoldstad.JPG|thumb|[[Alberto I.a Belgikakoa]] eta [[Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina]] bisita ofizialean 1928an.]]
Kongo Belgikarrean era inplizitu batean ''[[apartheid]]'' egoera bat bizi zen. Muga eta lege batzuk [[Arrazismo|arrazaren]] araberakoak izaten ziren. Ez zegoen legerik [[arraza bereizkeria]] ofizialki babesten zuenik eta ezin zen beltzik bota zurien guneetatik, baina ''de facto'' bazegoen horrelako bereizketarik. Adibidez, hirien zentroak hasiera batean zurientzat bakarrik erreserbatzen ziren, beltzak ''cités indigènes'' izeneko gunetan egon behar ziren. Ospitaleetan edo komertzio handietan egoten ziren hainbat gune zuri eta beltzentzat gordeta. ''Force Publique''n beltzen ezin zituzten komisario mailako kargurik lortu. Beltzek ezin zuten etxetik kanpo egon hirietna gaueko 21etatik goizeko 4ak bitarte. 1950eko hamarkadan hau desagertzen hasi ziren, baina beltzak bigarren mailako biztanle izaten jarraitu zuten denbora luzez.
Belgikak, hala ere, [[paternalismo|ideologia paternalista]] bat garatu nahi zuen bertan. [[Pierre Ryckmans]] gobernadoreak esaldi batean laburbildu zuen gaia: ''Dominer pour servir'', "Zerbitzatzeko menperatu"<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanderlinden,|abizena=Jacques.|izenburua=Pierre Ryckmans, 1891-1959 : coloniser dans l'honneur|argitaletxea=De Boeck université|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31226117|isbn=9782804118815}}</ref>. Euren nahia gatazkarik gabeko eskualdea zela irudikatzea zen, benetako [[Kolonialismo|kolonia]] eredu on bat gisa. Baina bertakoek ez zuten inongo ahotsik euren bizitzaren erabakietan.
== Independentziarako bidea ==
=== Erresistentzia ===
[[Fitxategi:WIGNY-KALIMA-1948R.png|thumb|Wigny ministroak Kalimara egindako bisita.]]
Kongoar erresistentzia herrialde osoan zehar existitu zen [[kolonialismo]]aren aurka, eta forma ugari izan zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria Eliza Hamilton|abizena=Abegunde|izenburua=Naming Colonialism: History and Collective Memory in the 1870––1960 Congo. Osumaka Likaka|orrialdeak=129–131|data=2011|url=http://www.jstor.org/stable/10.2979/africatoday.57.4.129|aldizkaria=Africa Today|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2979/africatoday.57.4.129|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Noizbehinka [[Borroka armatu|erresistentzia armatua]] egon zen, baina oso lokalizatuta izan zen Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte (adibidez, [[Pende]]ko matxinada 1931n edo lehen aipatu den [[Luluabourgeko mutina]], 1944an). Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean eta 1950eko hamarkadara arte ''Pax belgica'' izeneko egoera bizi izan zen Kongon. [[1960]]an aginte koloniala amaitu zen arte, erresistentzia espresio ezberdinak izan ziren eta azpikultura antikolonialak izaera ezberdinak hartu zituen. Horietako bat [[kimbanguismoa]] zen, [[Simon Kimbangu]] [[profeta]]ren jarraitzaileek sortutako erlijio [[sinkretismo|sinkretikoa]].
Kongoarren artean sortutako erresistentzia aktibo eta pasiboaz gain, erregimen kolonialak barne-kritika eta disentsioak izan zituen ere. [[1920ko hamarkada]]n Bruselako Kontseilu Kolonialeko kide batzuek kritikak egin zituzten konpainia pribatuek meatze eskualdetan zituzten lan errekrutatze basatiak zirela eta. [[Afrikar tripanosomiasi]]ren aurkako borrokan lortutako emaitza onak egonda ere, biztanleria ez zen igotzen, eta hazkuntza geldoa zen, kezka sortuz Bruselan. Jaiotza-tasa txikia zegoen landa eremuan eta populazio galera hainbat eskualdetan, komunitate bizitza derrigorrezko nekazaritza eredura igarotzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Nancy Rose|abizena=Hunt|izenburua=Rewriting the Soul in Colonial Congo: Flemish Missionaries and Infertility|argitaletxea=Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.es/books/about/Rewriting_the_Soul_in_Colonial_Congo.html?id=4XbaAAAAMAAJ&redir_esc=y|isbn=9789071093371|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Misioek eta hainbat administrazio territorialek ere paper garrantzitsua izan zuten Kongoko kultura eta hizkuntzen ikerketan eta babesean. Adibidez, Aita [[Gustaaf Hulstaert]]ek [[1937]]an ''Æquatoria'' aldizkaria ostu zuen, [[Mongo (etnia)|Mongo]] herriaren hizkuntza, etnografia eta historia ikertzera dedikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Centre Æquatoria|url=http://www.aequatoria.be/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Bigarren Mundu Gerraren ostean Belgikako gobernu kolonialak ''Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale'' sortu zuen, kultura ikertzeko.
[[1950eko hamarkada]]ren hasieran Kongoko eliteen emantzipazio politikoa urruneko gertakari gisa ikusten zen, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean munduan gertatutako aldaketa geopolitikoek eragina izango zuten goiz ala berandu Kongo Belgikarrean ere. [[Afrikaren deskolonizazioa]]ren barruan mugimendu ugari gertatzen ari ziren kontinentean. [[1945]] igaro eta gutxira [[Asia]]n britainiarrek, frantziarrek eta herbeheretarrek zituzten koloniak independizatu ziren, eta honek presioa areagotu zuen Belgikaren aurka [[Nazio Batuen Erakundea]]n. Belgikak [[Nazio Batuen Gutuna]]ren 73. artikulua sinatu zuen, [[autodeterminazio eskubidea]] gomendatzen zuena, eta AEBk zein SESBek presioa areagotu zuten Belgikaren gain Kongon zuen kolonia zela eta, [[Gerra Hotza]]ren testuinguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Borstelmann,|abizena=Thomas.|izenburua=Apartheid's reluctant uncle : the United States and southern Africa in the early Cold War|argitaletxea=Oxford University Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/26502066|isbn=0195079426}}</ref>. Hala ere, Belgikako gobernuak "interferentzia" gisa ikusi zuen hau eta ez zuen politikarik aldatu.
=== Klase sozial berria ===
[[Fitxategi:Belgian_Congo_native_club.jpg|thumb|Asimilatutako kongoarrentzako klub sozial bat, 1943 inguru]]
Agintari kolonialek kongoarren egoera hobetzeko moduak eztabaidatu zituzten. 1940eko hamarkadatik aurrera gobernuak aukera eman zien klase ertain gisa izendatu zitezkeen ''[[évolués]]'' elite lokalari eskubide zibilak ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=Freund,|abizena=Bill.|izenburua=The making of contemporary Africa : the development of African society since 1800|argitaletxea=Macmillan Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/37917444|edizioa=2nd ed|isbn=9780333698723}}</ref>, influentzia politiko txikia izateko aukerarekin. Eskubide horiek "nahi zituzten" kongoarrek "meritu zibilaren" frogak aurkeztu behar zituzten, oinarrian Europako zibilizazioan asimilaturik zeudenaren ebidentzia erreala. Egoera lortzeko bete behar ziren kondizioen artean [[monogamia]] edo portaera onaren ziurtagiriak zeuden, eta autoritateek euren etxebizitzak miatzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Cornet,|abizena=Anne.|izenburua=Congo Belgique : entre propagande et réalité : 1955-1965|argitaletxea=La Renaissance du livre|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/703210383|isbn=9782507003302}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gibbs, David|abizena=N.|izenburua=The political economy of Third World intervention : mines, money, and U.S. policy in the Congo crisis|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23286387|isbn=9780226290713}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Willame,|abizena=Jean-Claude.|izenburua=Patrimonialism and political change in the Congo.|argitaletxea=Stanford University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/422278|isbn=9780804707930}}</ref>. Politikak porrot egin zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean milaka gutxi batzuk ziren Kongon meritu zibilaren diploma jaso zutenak eta, beraz, "matrikulatuta" zeudenak. Matrikulazio horrek zituen onuren artean biztanleria zuriaren eskubide legal berdinak izatea zegoen, baina hau teoria bat zen, praktikan ez zelako horrelako eskubiderik lortzen, ''évolués'' klasearen frustrazioa ekarriz. [[Léo Pétillon|Pétillon]] gobernadore-orokorrak natiboei eskubide zibil gehiago ematearen aldeko mezua eman zuenean, tartean boto-eskubidea, "Belgiar-Kongoar komunitatea" kontzeptua sortu zuen, baina bere ideiek indiferentzia sortu zuten Bruselan eta, garrantzitsuago, kontrakotasuna Kongon zeuden belgikarren artean, euren pribilegioak galtzeko beldur<ref>{{Erreferentzia|izena=Ndaywel è Nziem, I.|abizena=(Isidore)|izenburua=Histoire générale du Congo : de l'héritage ancien à la république démocratique|argitaletxea=Duculot|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40129082|isbn=9782801111741}}</ref>.
=== Balduin I.aren iritsiera boterera ===
Geroz eta argiago zegoen Belgikako gobernuak ez zuela epe luzeko estrategiarik Kongorekiko. "Kolonietako arazoek" ez zuten interes handirik sortzen Belgikako eztabaida politikoan, koloniak dirua sortzen zuen bitartean, eta egoera lasai zegoela ikusita. [[Balduin I.a Belgikakoa]]k beste ikuspegi bat zuen, eta [[1951]]ean bere aita [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[Belgikako Errege Kuestioa|abdikatzera behartu zutenean]] boterea eskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Witte,|abizena=Els.|izenburua=Political history of Belgium : from 1830 onwards|url=https://www.worldcat.org/oclc/868969495|isbn=9789054875178}}</ref>. Balduinek interes berezia jarri zuen Kongon gertatzen zenarekiko.
Balduin I.aren lehen estatu-bisita [[1955]]an egin zuen, eta zuri zein beltzek ongi etorri beroa eman zioten, ''[[Bwana Kitoko]]'' dokumentalean ikus daitekeen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Raspoet, Erik,|abizena=1965-|izenburua=Bwana Kitoko en de koning van de Bakuba : een vorstelijke ontmoeting op de evenaar|argitaletxea=Meulenhoff|data=cop. 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/65944450|isbn=9085420202}}</ref><ref group="oh">Dokumentala ikus daiteke, bi zatitan, sarean: [https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs]</ref>. Kanpo behatzaileek ere harrera on hori aipatu zuten, adibidez ''The Manchester Guardian'' edo ''Time'' egunkarietako kazetariek Belgikaren paternalismoak "funtzionatzen zuela ematen zuela" aipatu zuten, batez ere frantziar eta britainiar koloniekin alderatuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CONGO: Boom in the Jungle|hizkuntza=en-US|data=1955-05-16|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,866343,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Bere bisita zela eta, Balduin I.ak modu ireki batean babestu zuen gobernadore-orokorraren ikuspegia eta "Belgikar-Kongoar komunitate" baten alde hitz egin zuen; hala ere, praktikan, ideia honen garapena oso geldoa izan zen. Momentu berean, gainera, [[Belgika#Hizkuntza ofizialak|Belgikan hizkuntzen auzia]] sortzen ari zen, eta honen oihartzuna Kongoraino iritsi zen. Belgikako beste
egoera sozial batzuk ere iristen hasi ziren Kongora: langileen sindikazio maila altua eta misioen hezkuntza-monopolioa hausteko [[hezkuntza publiko]]aren aldeko mezua hedatzen hasi zen. Hizkuntzak modu berean tratatuak izateko eskaerak eta beste gatazkek gobernadore-orokorraren beldurra piztu zuten, Belgikaren autoritatea zalantzan jartzeko aukerak zeudelako.
=== Antolaketa politikoa ===
Kongok Bigarren Mundu Gerran izan zuen paperak eta beste kolonia batzuen independentzia prozesuek botere gehiago eskuratzeko antolaketa politikoa ematera eraman zuen. Gobernu kolonialak ezin zituenez erroko aldaketak egin, eta egiten zituen aldaketak ez zirenez sinesgarriak, kongoar eliteak sozialki antolatzen hasi ziren, hasiera batean, eta politikoki, ondoren. [[1950eko hamarkada]]n bi mugimendu [[nazionalismo|nazionalista]] sortu ziren Kongoko eliteen artean.
Lehenengo mugimenduak Kongoren independentzia aldarrikatzen zuen, eta hau ematen zenean Kongo estatu batu bat izatea proposatzen zuen. Kontrara, beste nazionalismo etniko-erlijiosoa sortu zen, eskualde ezberdinen independentzia eskatzen zuena: [[Bakongo]] mendebaldean, [[Kasai]] eta [[Katanga]] barnealdean. Lehen antolakunde politikoak azken mota honetakoak ziren. [[ABAKO]] 1950ean sortu zen, ''Association culturelle des Bakongo'' izenarekin, [[Joseph Kasa-Vubu]] buru zuela. Hasiera batean talde kulturala zen, baina laster bilakatu zen talde politiko. 1950eko hamarkadaren erdialdean Belgikako aginte kolonialaren aurkari garrantzitsuan bilakatu zen. Gainera, taldea Bakongoko antolaketa etniko-erlijiosoaren erdigune izaten jarraituz zuen, eta [[kimbanguismo|Eliza Kimbanguistarekin]] lotura sendoa eratu zuen, Kongoko kostaldean garrantzia handiko talde erlijiosoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[WorldCat.org]|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/oclc/413212|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Katangan, aldi berean, ''Confédération des associations tribales du Katanga'' ([[CONAKAT]]) alderdia sortu zuen [[Moïse Tshombe]]k. «Benetako katangarren» elkarte gisa aurkezten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georges|abizena=Nzongola-Ntalaja|izenburua=The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History|argitaletxea=Zed Books|hizkuntza=en|data=2002-05-03|url=https://books.google.com/books?id=qqWIvIAe2h4C&pg=PA100&dq=CONAKAT+Munongo&as_brr=3&ei=WaGcSZLNBYjcygTLtYnrBA&client=firefox-a|isbn=9781842770535|sartze-data=2018-01-05}}</ref> eta batez ere [[Lunda]], [[Yeke]] eta [[Basongye]] etnietako kidez osaturik zegoen, Katangako hegoaldekoak guztiak. [[Kasaï]]ko [[Luba]] migratzaileak ez zituzten begi onez ikusten, bereziki meatzetan lan egiteko ekarri zituztenak. 1957an egin ziren lehen hauteskundetan «atzerritar» izan zuten pisua zela eta, jarrera oldarkorragoa hartu zuen CONAKATek eurekiko. Katangan kolono belgikarren eta «benetako katangar» zirenen arteko elkarlana bultzatzen zuten, beste etnien aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis|abizena=Heraclides|izenburua=The Self-determination of Minorities in International Politics|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2012-11-12|url=https://books.google.com/books?id=XyX7yw17YTAC&dq=|isbn=9781136290268|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1955]]n Belgikako [[Antoine van Bilsen]] irakasleak ''Un Plan de Trente Ans pour l'émancipation politique de l'Afrique Belge'' lana aurkeztu zuen. Kongo progresiboki emantzipatzeko denbora-lerro bat aurkezten zuen, bere ustez elite hezi bat sortzeko behar zen denbora hogeita hamar urtetan kokatuz. Belgikako gobernuak eta ''évolués'' askok ez zuten begi onez ikusi plana, azken batean Kongon agintea uzteko plana zelako lehengoentzat eta hogeita hamar urteko agintea egoten jarraituko zuelako bigarrenentzat. ''Évolués'' [[katoliko]] batzuen ustez plana ona zen eta manifestu bat aurkeztu zuten Kongoko egunkari batean, ''Conscience Africaine'' izenarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Etienne|abizena=Hallet|izenburua=Le manifeste Conscience africaine (1956).
Elites congolaises et société colonaile. Regards croisés|argitaletxea=Contact et commandes|url=http://www.usaintlouis.be/publications/TR56.html|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
<br clear="all" />
{|style="background-color: #cce698; width:100%; border-radius: 6px;"
|
<center><big>'''Protagonistak'''</big></center>
<gallery mode=packed heights=200px style="background-color: #cce698; font-size: 0.8em;">
Fitxategi:Anefo_911-3016_Tweede_dag_(cropped).jpg|[[Balduin I.a Belgikakoa]], Belgikako erregea.
Fitxategi:Gaston_Eyskens_(1969).jpg|[[Gaston Eyskens]], Belgikako lehen ministroa.
Fitxategi:Joseph Kasa-Vubu in Israel.png|[[Joseph Kasa-Vubu]], demokratikoki hautatutako lehen presidentea.
Fitxategi:PatricelumumbaIISG.jpg|[[Patrice Lumumba]], demokratikoki haututako lehen lehen-ministroa.
Fitxategi:Moïse_Tshombe_at_the_Belgo-Congolese_Round_Table_Conference.jpg|[[Moïse Tshombe]], Katangaren independentziaren aldekoa.
Fitxategi:Albert_Kalonji.jpg|[[Albert Kalonji]], [[Hego Kasai]]ren independentziaren aldekoa.
</gallery>
|}
=== Lehen hauteskundeak eta deskolonizazioak ===
[[1957]]an, esperimentu gisa, gobernu kolonialak lehenengo udal-hauteskundeak antolatu zituen hiru hiri nagusietan (Léopoldville, Elisabethville eta Jadotville). Kongoarrei aukera eman zitzaien hauteskundetara aurkeztu eta botoa emateko, lehen aldiz. Hala ere, 1957 eta 1958ko hainbat gertakarik independentzia eskaera eta emantzipazio politikoaren aldeko mezuak ugaritu zituen. 1957an [[Ghana]]k independentzia lortu zuen eta [[1958]]an [[De Gaulle]]k [[Brazzaville]] bisitatu zuen, [[Kongo Frantziarra]]ren hiriburua eta Léopoldvilleren aurrez aurre dagoena Kongo ibaia gurutzatuta. Bertan, Frantziak Afrikako koloniei eurekin batuta jarraitu edo independentzia eskuratzeko aukera emango ziela esan zuen:
{{esaera2|Afrikar herrientzat naturala eta zilegi da euren barne arazoen ardura osoa izango duteneko maila politikora heltzea, non eurei dagokien euren erabakiak hartzea|Charles De Gaulle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=En 1958, de Gaulle engage à Brazzaville le début de la décolonisation – JeuneAfrique.com|hizkuntza=fr-FR|data=2010-08-24|url=http://www.jeuneafrique.com/depeches/85204/politique/en-1958-de-gaulle-engage-a-brazzaville-le-debut-de-la-decolonisation/|aldizkaria=JeuneAfrique.com|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Il est naturel et légitime que les peuples africains accèdent à ce degré politique où ils auront la responsabilité entière de leurs affaires intérieures, où il leur appartiendra d’en décider eux-mêmes</ref>}}
Urte horretan bertan [[Brusela]]n [[Expo 58]] munduko erakusketa antolatu zen, eta kongoar liderrek aukera izan zuten, lehen aldiz, Belgikara bidaiatu eta metropolia ezagutzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Etambala, Zana Aziza,|abizena=1955-|izenburua=De teloorgang van een modelkolonie : Belgisch Congo (1958-1960)|argitaletxea=Acco|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/217760813|edizioa=1e dr|isbn=9033467585}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO;: Too Late, Too Little?|hizkuntza=en-US|data=1957-12-23|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,936763,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Independentziaren aldeko mezuak erradikalizatu ziren eta momentu-politikoa irabazi zuten. ''[[Mouvement National Congolais]]'' (MNC) alderdi politikoak paper garrantzitsua izan zuen eraldaketa honetan. 1956an sortua, MNCk 1958ko urrian alderdi politiko nazionalaren itxura hartu zuen, Kongoar nazio zentralizatu eta batu bat lortzeko helburuarekin. Bere liderrik karismatikoena [[Patrice Lumumba]] izan zen. [[1959]]an [[Albert Kalonji]]k barne zatiketa bat sortu zuen, beste lider batzuekin batera politika moderatuago baten alde egin zuenean. Hortik aurrera alderdia bi zatitan banatu zen: politika kontserbadoreagoa zuen [[Mouvement National Congolais-Kalonji]] alde batetik eta [[ezker politikoa]]ren parte zen [[Mouvement National Congolais-Lumumba]]. Bi alderdi hauek Kongo Belgikarreko alderdirik garrantzitsuenak ziren: Lumumbak 1959an 58.000 afiliatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilig,|abizena=Leo.|izenburua=Lumumba : Africa's lost leader|argitaletxea=Haus|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/212431998|isbn=9781905791026}}</ref>. Belgikak oposizio handiagoa egin zion Lumumbaren alderdiari, ezkerreko ikuspegi horrek eragin zitzakeen ondorio ekonomikoei beldur.
=== Independentzia ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 300px
| bgcolor = bisque
|title = Balduin I.aren irrati diskurtsoa
|quote= (...) gure erabakia gaur, atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe, Kongoko biztanleriari independentziara bideratzea da, oparotasunean eta bakean.<br />
Mundu zibilizatu batean independentzia da askatasuna, ordena eta garapena ziurtatzen duen estatusa. Hau ezin da bideratu instituzio solido eta ondo orekatuen bidez baizik; koadro administratibo adituekin; antolaketa sozial, ekonomiko eta finantzari onarekin, teknikari onen eskuetan; biztanleriaren formazio intelektual eta moralarekin, hori gabe erregimen demokratikoak gorrotoa, iruzurra eta tirania bakarrik dakarrelako.
|source=1959ko urtarrilaren 13a<ref name="irrati">{{Erreferentzia|izenburua=Le message du roi Baudouin 13 janvier 1959 - Lumumba 50 Lumumba|url=https://sites.google.com/site/lumumbaproject/le-message-du-roi-baudouin-13-janvier-1959|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Continuant ces nobles visées, notre résolution est aujourd'hui de conduire, sans atermoiements funestes, mais sans précipitation inconsidérée, les populations congolaises à l'indépendance dans la prospérité et la paix.
<br />
Dans un monde civilisé, l'indépendance est un statut qui réunit et garantit la liberté, l'ordre, le progrès. Elle ne se conçoit que moyennant des institutions solides et bien équilibrées; des cadres administratifs expérimentés; une organisation sociale, économique, financière, bien assise, aux mains de techniciens éprouvés; une formation intellectuelle et morale de la population sans laquelle un régime démocratique n'est que dérision, duperie et tyrannie.</ref>
}}
1958an Lumumba eta [[Jean Van Lierde]]k estrategia ez-biolento bat garatu zuten ABAKO, PSA eta MNC alderdietako kideekin batera. Estrategia hau oso eraginkorra izan zen, ehunka mila kongoar mobilizatuz hainbat eremutan: zeremonia ofizialei boikota eginez, epaitegiak ukatuz edo zergak ordaintzeari uko eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patrice Lumumba : la dimension d'un tribun {{!}} mukanda.univ-lorraine.fr|hizkuntza=fr|url=http://mukanda.univ-lorraine.fr/biblio/patrice-lumumba-la-dimension-dun-tribun|sartze-data=2018-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Guy|abizena=de Bosschère|izenburua=Review of La pensée politique de Patrice Lumumba|orrialdeak=717–719|data=1964|url=http://www.jstor.org/stable/24257659|aldizkaria=Esprit (1940-)|alea=331 (10)|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
1959aren hasieran Belgikako gobernua Kongoko biztanleriaren emantzipazio politikoa gradualki handitzeko programa bat eztabaidatzen ari zen, baina gertakariek abiadura handia hartu zuten. 1959ko [[urtarrilaren 4]]an ABAKOk Léopoldvillen deitutako manifestazio politiko debekatu bat egin zen, eta egoera eskuetatik joan zitzaien autoritateei. Bat-batean, hiriburuan gatazka handiak zeuden kalean. Autoritateek hainbat egun behar izan zituzten ordena berrezartzeko eta ehunka hildako egon ziren, baita kontaketa kontserbadoreenetan ere. Biolentzia hau Kongo eta Belgikan ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: If Blood Must Run|hizkuntza=en-US|data=1959-01-19|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,868969,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. [[Urtarrilaren 13]]an Balduin I.ak [[irrati]] bidezko mezua eman zion nazioari eta Belgikak Kongoren independentzia emateko pausoak ematen ari zela esan zuen, «atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe» ''(ikus alboko kutxa)''<ref name="irrati" />.
[[Gaston Eyskens]] lehen-ministroaren gobernuak ez zuen data zehatzik buruan independentzia horretarako, eta hainbat urtetako trantsizio egoera baten alde egiten zuten. Euren plana 1959ko abenduan probintziatan hauteskundeak deitzea zen, nazio mailako hauteskundeak 1960 edo 1961an eta, ondoren, transferentzia administratiboa egitea Kongoko autoritate berriei, [[1960ko hamarkada]]ren erdialdera arte iraungo zuen prozesu luze batean. Baina, errealitatean, zirkunstantziak azkar aldatzen ari ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Young, Crawford,|abizena=1931-|izenburua=Politics in Congo : decolonization and independence|url=https://www.worldcat.org/oclc/927296778|isbn=9780691623269}}</ref>. Eskualde batzuetan administrazio kolonialak erresistentzia modu berriak ikusi zituen, hala nola zergak ordaintzeari uko egitea. Eskualde batzuetan [[anarkia]] etorriko zela uste zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ryckmans, André,|abizena=1929-1960.|izenburua=André Ryckmans, un territorial du Congo belge : lettres et documents, 1954-1960|argitaletxea=L'Harmattan|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/35819848|isbn=9782738430984}}</ref>. Bien bitartean, Kongon bizi ziren belgikar askok traizioa ikusten zuten Belgikaren erabakian, eta independentziaren aurka aritu ziren. Kongoarren eskariak erradikalizatzen ziren bitartean, trantsizio labur eta gradual baterako plana azkar kendu behar izan zuten burutik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=THE BELGIAN CONGO: Return of the Mundele|hizkuntza=en-US|data=1959-10-12|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,864032,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Egoera honetan Balduinek beste bisita bat egin zion Kongo Belgikarrari, lau urte lehenago egindako bisitarekin alde nabarmenak aurkituz. Léopoldvillera iritsi zenean hainbat herritar beltzen harriak bota zizkioten Lumumbaren kartzelatzeagatik protestan<ref group="oh">Lumumba Stanleyvillen egondako istiluengatik kartzelatu zuten 1959ko urrian. 6 hilabeteko zigorra eskatzen zuten, baina hauteskundetan lortu zuen emaitza onak zirela eta presioa egon zen bera askatu eta Bruselan egingo zen konferentzian parte-hartzen uzteko. Urtarrilean askatu zuten.</ref>. Beste hirietan harrera hobea izan bazuen ere, ohikoa zen «''Vive le roi!''» oihuak isilaraztean «''Indépendance immédiate!''» oihuekin. Belgikako gobernuak ez zuen nahi inongo soluziorik eskainiko ez zuen gerra batean sartzea, Frantziari [[Indotxina]]n eta [[Aljeria]]n gertatu zitzaion bezala, edo Herbeherei [[Indonesia]]n. Horregatik, berehalako independentziaren aldeko eskariei men egiteko borondatea zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: Now Now Now|hizkuntza=en-US|data=1959-11-16|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811442,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:Ronde Tafel Conferentie te Brussel Congo, Bestanddeelnr 910-9593.jpg|thumb|Konferentziaren irudi bat, Bruselan, 1960ko urtarrilaren 20an.]]
[[1960]]ko urtarrilean Kongoko lider politikoak Bruselara gonbidatu zituzten konferentzia batean parte-hartzera, independentzia eztabaidatu ahal izateko. [[Patrice Lumumba]] kartzelatik atera zuten parte har zezan. Konferentziaren abiadura sorpresa bat izan zen guztientzat, eta Kongoko delegazioak eskari ia guztiak ikusi zituen aurrera egiten: hauteskunde orokorrak egingo ziren 1960ko maiatzean eta independentzia osoa 1960ko [[ekainaren 30]]ean lortuko zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph Kamanda|abizena=Kimona-Mbinga|izenburua=La stabilité du Congo-Kinshasa: enjeux et perspectives|argitaletxea=Harmattan|hizkuntza=fr|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=YXg9o8QR-K0C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=table+ronde+congo+institutionnel&source=bl&ots=waHG1s87TD&sig=iJXm3WP824wzMBXxKwoGGAuj7KE&hl=fr&ei=_NuaSqa7EIfJ-Qb7mJyPBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5#v=onepage&q=table%20ronde%20congo%20institutionnel&f=false|isbn=9782747574389|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. Kongoko delegazioak uste baino batasun handiagoa zuen, Belgikak eztabaida handiak espero zituen arren.
=== Hauteskunde orokorrak ===
Zenbait maniobra politikoei esker, hiru aliantza politiko aurkeztu ziren hauteskunde orokorretan: tartean [[ABAKO]] eta [[MNC-Kalonji]]k osatu zuten sei alderdiren koalizio federala; nazionalismo zentralista zuten [[MNC-Lumumba]] alderdia; eta [[Moïse Tshombe]]ren alderdia, [[Katanga]]n zentratua, eskualde horren ekonomia mantendu nahi zuena eta ''Union Minière'' enpresaren interesak manten du nahi zituena. Hauteskunde parlamentarioek zatiketa handia zegoela erakutsi zuten, baina ABAKO eta MNC-Kalonji eta MNC-Lumumbaren alderdiek emaitza onak lortu zituzten.
Emaitzen ondorioz Kasa-Vubu [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongoko Errepublikako]] lehen presidente izendatu zuten eta Lumumba lehenen gobernu buru. Bost hilabete lehenago planeatu zen bezala, 1960ko ekainaren 30ean trantsizio zeremonia egin zen gobernadore-orokorraren erresidentzian, Léopoldvillen.
Aste bete beranduago, ''Force Publique''ren matxinada hasi zen euren ofizialen aurka, gehienak oraindik ere belgikarrak zirelako. Kongon sortu zen matxinatze orokorraren pizgarria izan zen, batez ere erradikalizatutako gazteek eta gustura ez zeuden soldaduek indartua. Eskualde batzuetan biolentzia horrek europar biktimak sortu zituen. Aste batzuk pasata Belgikako armadak eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k egindako interbentzio talde batek 80.000 belgikar ebakuatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weg uit Congo : het drama van de kolonialen|hizkuntza=nl|url=http://zoeken.bibliotheek.be/?itemid=%7Clibrary/marc/vlacc%7C8556207|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
== Kongoko krisialdia ==
{{sakontzeko|Kongoko krisialdia|Zaire|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
[[Thyssville]]n 1960ko uztailean hasi zen matxinada azkar hedatu zen Kongo osoan zehar<ref>{{Erreferentzia|izena=O'Ballance,|abizena=Edgar.|izenburua=The Congo-Zaire experience, 1960-98|argitaletxea=St. Martin's Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41649608|isbn=9780312227951}}</ref>. 1960ko irailean lidertzaren artean banaketa egon zen: Kasa-Vubu presidenteak Lumumba jada agintean ez zegoela adierazi zuen, eta Lumumbak berdina egin zuen Kasa-Vuburekin. Gobernuaren indarrek Lumumba atxilotu zuten, hala ere. 1961ean [[Katangako estatua|Katangako estatura]] bidali zuten, [[Moïse Tshombe]]k independentzia aldarrikatu zuen eskualde ohia, meatzaritza indartsua zela eta Belgikak babestua. Lumumba Katangako autoritateen esku uzi zuten, eta exekutatu zuten eta gorpua [[azido sulfuriko]]an bota<ref>{{Erreferentzia|izena=Kinzer,|abizena=Stephen.|izenburua=The brothers : John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war|url=https://www.worldcat.org/oclc/827256871|edizioa=First edition|isbn=9780805094978}}</ref>. [[2002]]an Belgikak ofizialki eskatu zuen barkamena erailketa honetan izan zuen papera zela eta; [[CIA]] ere atzean egon zitekeela uste izan da denbora luzez, Lumumbaren ezkerreko pentsamendua zela eta. Garai honetan [[Sobietar Batasuna]]k Europako botere kolonialen aurkako mezuak zabaltzen zituen Afrikan, sozialismoaren eragin-eremua indartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Devlin,|abizena=Larry.|izenburua=Chief of station, Congo : fighting the cold war in a hot zone|argitaletxea=PublicAffairs|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/714569636|isbn=9781586485641}}</ref>.
Hainbat mugimendu independentista sortu ziren Kongoren jaiotzarekin batera, krisi egoera handia sortuz. Belgikak, aldi berean, [[paratxutista|paraxutistak]] bidali zituen bere erkideak Kongotik ateratzeko, [[Dragoi Gorri Operazioa]] deitu zena martxan jarrita. 1964-65 artean Katangako probintzia berriro batu zen Kongoko Errepublikarekin eta [[Stanleyville]]n martxan zegoen [[Simba matxinada]] ere amaitu zen. Momentu horretan [[Joseph Désiré Mobutu]] koronelak egoera politikoa irauli eta [[estatu-kolpe]]a eman zuen. Mobuturen gobernuarekin estatuak [[zairanizazioa]] izeneko prozesua jasan zuen, herrialdearen izena [[Zaire]]ra aldatu zen, hiriburuarena [[Kinshasa]]ra eta alderdi bakarreko diktadura ezarri zuen.
[[1997]]an Mobutu boteretik kendu zuten indarrez, [[Laurent-Désiré Kabila]]k gidatutako militarren bidez. Kabilak bere burua Zaireko presidente izendatu zuen eta [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] ezarri zuen. 2001ean eraila, bere seme [[Joseph Kabila]]k hartu zuen boterea. 2006an lehen hauteskunde nazionalak egin ziren 1960tik, Kabila presidente gisa berretsiz.
== Gobernadore orokorrak ==
[[Fitxategi:Monument Albert Kinshasa 5.JPG|thumb|Ofizial kolonialak, tartean Pierre Ryckmans gobernadore-orokorra dagoela, [[Kinshasa|Léopoldvillen]] 1938an.]]
* [[Théophile Wahis]] baroia (1908ko azaroa - 1912ko maiatza - Leopoldo II.ak jarrita 1900ean)
* [[Félix Alexandre Fuchs]] (1912ko maiatza - 1916ko urtarrila)
* [[Eugène Joseph Marie Henry]] (1916ko urtarrila – 1921eko urtarrila)
* [[Maurice Lippens (gobernadorea)|Maurice Eugène Auguste Lippens]] (1921eko urtarrila - 1923ko urtarrila)
* [[Martin Rutten|Martin Joseph Marie René Rutten]] (1923ko urtarrila - 1927ko abendua)
* [[Auguste Tilkens|Auguste Constant Tilkens]] (1927ko abendua – 1934ko iraila)
* [[Pierre Ryckmans (Kongo)|Pierre Marie Joseph Ryckmans]] (1934ko iraila – 1946ko uztaila)
* [[Eugène Jacques Pierre Louis Jungers]] (1946ko uztaila– 1952ko urtarrila)
* [[Léon Pétillon|Léon Antoine Marie Pétillon]] (1952ko urtarrila – 1958ko uztaila)
* [[Henri Cornelis|Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis]] (1958ko uztaila - 1960ko ekaina)
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea="oh"|2}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Kongoko Estatu Burujabea]]
* [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
* [[Zaire]]
* [[Afrikaren banaketa]]
* [[Afrikako deskolonizazioa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kongoko Errepublika Demokratikoko historia]]
[[Kategoria:Belgikako historia]]
[[Kategoria:Afrikako kolonia ohiak]]
f29wsb8vwvrhxchqe8bjv1451a2xogs
10022218
10022124
2025-01-04T09:15:00Z
Eniisi Lisika
77002
10022218
wikitext
text/x-wiki
{{artikulu nabarmendua}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Kongo Belgikarra
| izena bertako hizkuntzan=Congo Belge (frantsesez)<br />Belgisch-Kongo (neerlanderaz)
| hasiera urtea=[[1908]]
| amaiera urtea=[[1960]]
| gobernua=
| bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| armarria=Greater Coat of Arms of the Belgian Congo.svg
| nongo= Kongo Belgikarreko
| mapa= Belgian Congo locator map.png
| mapa testua= Kongo Belgikarra (berde ilunez) eta [[Ruanda-Urundi]] (berde argiz)
| gert1=Anexioa [[Belgika]]ri
| gert1 data=[[1908]]
| gert2=Independentzia
| gert2 data=[[1960]]
| a1= [[Kongoko Estatu Burujabea]]
| a1 bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| o1= [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldville]]
| o1 bandera=
| hiriburua= [[Kinshasa|Leopoldville]]
| hizkuntza= [[Frantses]]a (ofiziala), nederlandera eta bertako 200 hizkuntza baino gehiago.
| erlijioa=
| dirua= Kongoar libera
| biztanleria = 13.500.000 (1930)
| eremua = 2.345.000
}}
'''Kongo Belgikarra'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0168.pdf Afrika kolonialeko toponimia] Euskaltzaindia.net</ref> ([[frantses]]ez: ''Congo Belge''; {{lang-nl|Belgisch-Congo}}) [[1908]]-[[1960]] bitartean [[Belgika]]ren mende egondako [[Kolonia (geografia politikoa)|kolonia]] izan zen. Bere mugak bat datoz gaur egungo [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]renekin. Belgikako parlamentuak sortu zuen, 1908ko azaroaren 15ean, ordura arte Belgikako errege [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.aren]] jabetza izandako [[Kongoko Estatu Burujabea]] ordezteko<ref name=brit>[https://web.archive.org/web/20131030165453/http://global.britannica.com/EBchecked/topic/59224/Belgian-Congo Belgian Congo] Global.britannica.com</ref>.
Belgikako erregearen Afrikako jabetza honen azalera Belgikarena baino 80 bider handiagoa zen<ref>[https://web.archive.org/web/20110413044322/http://www.nbbmuseum.be/2011/04/congo.htm ''Leopold II: a currency for the Congo Free State?''] Nbbmuseum</ref>, eta Leopoldo II.a munduko lehenengo merkataria zen [[boli]] eta [[kakao arbola|kakaotan]]. Hala ere, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirenean, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuek presio handia egin zuten, eta Leopoldok Belgikako gobernuaren esku utzi behar izan zuen eskualdea<ref name="brit" />. Koloniak, [[1960]]ko [[ekainaren 30]]ean [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldvillek]] independentzia aldarrikatu zuen arte iraun zuen. 1971n [[Zaire]] izena hartu zuen; 1997an, [[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] boteretik kendu zutenean, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] izena eman zioten.
== Kongoko Estatu Burujabea ==
{{nagusia|Kongoko Estatu Burujabea}}
[[Fitxategi:Leopold_ii_garter_knight.jpg|thumb|Leopoldo II.a Belgikakoa, Kongoko Estatu Burujabearen jabea 1885tik 1906ra.]]
[[XIX. mende]]aren amaierara arte oso europar gutxi iritsi ziren [[Kongo ibaia]]ren arrora. [[Oihan tropikal]]a, [[zingira]]k eta [[malaria]] ohikoak ziren, beste gaixotasun tropikal batzuekin batera –hala nola [[loaren gaixotasuna|loaren gaixotasuna–]] eta [[Europa]]ko kolonizatzaileek ez zuten aurkitzen modu egokirik lurraldearen esplotazioa eta esplorazioa egiteko. [[1876]]an Leopoldo II.a Belgikakoak [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] antolatu zuen, Afrikako esploratzaile nagusiekin batera eta Europako hainbat gobernuren laguntzarekin, Afrika esploratu eta kolonizatzeko. [[Henry Morton Stanley]]k eskualdea [[1878]]an esploratu zuenean Leopoldok esploratzailea kontratatu eta eskualdean zituen interesak lortzeko baliatu zuen<ref name="Hochschild">{{Erreferentzia|izena=Hochschild,|abizena=Adam,|izenburua=King Leopold's ghost : a story of greed, terror, and heroism in Colonial Africa|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39042794|isbn=9780618001903}}</ref>.
Leopoldo II.ak Belgikarentzako kolonia bat erosi edo lortu nahi zuen 1865an tronura iritsi baino lehenago ere. Belgikako gobernu zibilak ez zuen interes handirik inperioaren eraikuntzaren amets horrekiko. Anbizio handiarekin, eta burugogorkeriarekin, Leopoldok bere kasa aritzea erabaki zuen.
Europan gatazka handia sortu zen [[Erdialdeko Afrika]]ren kontrola zela eta, tentsio diplomatikoarekin, batez ere oraindik jabetza aldarrikapen zehatzik ez zuen Kongo ibaiaren arroari zegokionez. [[1884]]ko azaroan [[Otto von Bismarck]]ek hamalau herrialderen konferentzia antolatu zuen, [[Berlingo Konferentzia]] izena emango zitzaiona, Kongoko krisiari konponbidea aurkitu asmoz. Berlingo Konferentzian bertan ez zen formalki lurralde esleipenik egin, baina Europako potentziek arau batzuk adostu zituzten eskualdea gatazkarik gabe banatzen zutela ziurtatzeko. Arau horiek Kongoren arroa merkatu-libreko eskualde gisa identifikatzen zuten. Hala ere, Leopoldo II.ak irabazi handia eskuratu zuen Berlingo Konferentzian eta bere jabe bakarreko elkarte "filantropikoak" lurraldearen gaineko kontrol handia eskuratu zuen: 2.334.000 km<sup>2</sup>. Lurralde hori [[Kongoko Estatu Burujabea]] izango zen<ref name="Hochschild" />.
Kongoko Estatu Burujabea enpresa pribatu baten bidez kontrolatzen zuen Leopoldo II.ak, gobernuz-kanpoko elkarte baten bidez, [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] ({{lang-fr|Association Internationale Africaine}})<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Map of the Belgian Congo|hizkuntza=en|data=1896|url=http://www.wdl.org/en/item/59/|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Estatuaren lurrek gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoaren lurralde osoa hartzen zuten eta [[1885]]tik [[1908]]ra bitarte iraun zuen, Belgikako gobernuak bere gogoaren aurka lurraldearen kontrola hartu zuen arte. Leopoldo II.aren administrazioaren azpian Kongoko Estatu Burujabea desastre humanitarioa izan zen. Ez dagoenez zentsu zehatzik oso zaila da jakitea zein izan zen heriotza kopuru zehatza, baina esplotazioa gupidagabea izan zen eta bertakoek kolonoek ekarritako gaixotasun berriei aurre egiteko modurik ez zuten. [[1889-1890ko gripe errusiarra]]k milioika hildako eragin zituen Europan, tartean [[Balduino Belgikakoa]], 1891an birusaren eraginez hil zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. D.|abizena=Fage|izenburua=The Cambridge History of Africa|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Sanderson|izena2=Roland|izena3=G. N.|data=1975|url=https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false|isbn=9780521228039|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Leopoldoren ''[[Force Publique]]'' armada pribatuak kongoarrak izutu zituen eta lan egitera behartu lehengaiak ateratzeko. Euren bizitzak eta gizarteak guztiz suntsitu zituzten, eta bertakoen aurkako indarkeria oso latza izan zen. ''Force Publique'' honek [[1892-1894ko kongoar-arabiar Gerra]]n parte hartu zuen [[Zanzibar]] eta [[Swahili]] [[esklabo]] merkatarien aurka.
[[Casement Txostena]]ren argitalpenarekin britainiar, europar eta amerikar komunikabideek Kongoko Estatu Burujabean gertatutakoa salatu zuten 1900ko hamarkadan. [[1904]]an Leopoldo II.a derrigortu zuten nazioarteko batzorde parlamentario bat onartzera Kongon gertatzen zena aztertzeko. 1908an, presio publikoa eta maniobra diplomatikoek Leopoldo II.aren aginte pertsonalarekin amaitu eta Kongo Belgikaren kolonia bilakatu zen, Kongo Belgikarra izenarekin.
== Kongo Belgikarra ==
[[Fitxategi:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|thumb|Misiolari batek kongoar baten esku moztua erakusten du. Kongon ohikoa zen esklabotza ziurtatzeko eskuak edo oinak moztea, lana "behar bezala" egiten ez zutenak zigortzeko<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche,|abizena=Guy,|izenburua=Belgium and the Congo, 1885-1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/765881584|isbn=9780521194211}}</ref>.]]
[[1908]]ko [[urriaren 18]]an [[Belgikako parlamentua]]k Kongo Belgikako kolonia gisa batzearen alde bozkatu zuen. [[Sozialista|Sozialitek]] eta alderdi erradikaleko gehiengoak anexioaren aurka bozkatu zuten, eta euren kanpaina anti-kolonialista zela eta hauteskundetan babes handiagoa jasoz. Hala ere, baziren sozialista batzuk usten zuten Belgikak Kongo anexionatu behar zuela eta lan humanitarioa egin behar zela kongoarrak laguntzeko. Alderdi katolikoko bi kidek eta liberaleko diputatuen erdiak [[Karta Koloniala]]ren aurka bozkatu zuten, katoliko gehienek eta liberalen beste erdiak alde bozkatu zuen bitartean<ref group="oh">48 boto egon ziren aurka eta 95 boto egon ziren alde</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Polasky, Janet|abizena=L.|izenburua=The democratic socialism of Emile Vandervelde : between reform and revolution|argitaletxea=Berg|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31710376|isbn=9781859730331}}</ref>. [[1908]]ko [[azaroaren 15]]ean Kongo Belgikarra Belgikako Erresumaren kolonian bilakatu zen, nahiz eta Leopoldo II.a saiatu zen lurraldearen zati bat [[koroaren lurralde]] gisa mantentzen.
Belgikako gobernuak 1908an administrazioa eskuratu zuenean, Kongoko egoera hobetu zen hainbat eremutan. Hainbat enpresa kontzesionariok ezarritako esplotazio izugarria eta biolentziaren erabilera arbitrarioa asko murriztu ziren. [[Kautxu]]a lortzeko egiten ziren krimenak gelditu ziren, hala nola mutilazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=9781842774854}}</ref> eta [[esklabotza]]. Karta Kolonialaren 3. artikuluak honela zioen: «Inor ezin da derrigortu lan egitera konpainia edo norbanakoen irabaziak eskuratzeko».
Kongoko Estatu Burujabetik Kongo Belgikarrerainoko trantsizioak ibilbidea aldatu bazuen ere, hainbat eremutan jarraikortasuna nabarmena izan zen. [[Baron Wahis]] gobernadore-orokorrak bere bulegoan jarraitu zuen, adibidez, eta Leopoldo II.aren administrazioaren gehiengoak ere jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Verhaegen,|abizena=Benoît|izenburua=Stengers (Jean). Congo : Mythes et réalités — cent ans d'histoire|hizkuntza=fr-FR|data=1993|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1993_num_71_4_3918_t1_0970_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=4|zenbakia=71|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Kongoko baliabide natural eta mineralen merkataritzak garrantzia handia zuen Belgikako ekonomian eta hedapen kolonialaren parte izaten jarraitu zuen, baina bestelako lehentasunak ere ezarri ziren, osasungintza eta hezkuntza tarteko.
=== Gobernua ===
[[Fitxategi:Residentie_van_de_gouverneur-generaal.jpg|thumb|Gobernadore orokorraren etxebizitza, Boman.]]
Kongo Belgikarraren gobernatzea 1908ako Karta Kolonialean zehaztu zen. Botere exekutiboa [[Brusela]]n zegoen [[Gai Kolonialetarako Ministerioa (Belgika)|Gai Kolonialetako Ministerioan]] zetzan, eta horrek Kontseilu Kolonialaren babesa zuen. Belgikako Parlamentuak zuen botere legegilea.
Kongo Belgikarrean Gobernadore-orokor bat izendatzen zen, [[Boma]]n hasieran eta 1926tik aurrera Léopoldvillen. Hasieran lau probintzia sortu zituzten, bakoitzean ordezkari batekin, eta azpian barrutiak zeuden (24 guztira) eta euren azpian lurraldeak (130-150) zeuden. Lurralde bakoitzean "nagusi tradizional" bat zegoen, antolaketa tradizionalaren ordezkari<ref>{{Erreferentzia|izena=Lauro,|abizena=Amandine|izenburua=VANTHEMSCHE (Guy). La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980.|hizkuntza=fr-FR|data=2008|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2008_num_86_2_7479_t12_0491_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=2|zenbakia=86|sartze-data=2018-01-01}}</ref>.
Botere judizialari dagokionez, sistema bikoitza zuten. Alde batetik Belgikako epaitegi sistema bat zegoen eta, bestetik, tribu ezberdinetako nagusiek osatutako "gorte indigenak" ({{lang-fr|tribunaux indigènes}}. Bigarrenak ezin zuen erabakirik hartu lehenaren babesik gabe.
Kongon bizi ziren belgikarrek ez zuten eskubiderik bizitza politikoan parte-hartzeko. Guztia Bruselatik egiten zen eta [[1936]]n 728 administrari zeuden Belgikan Kongo distantziatik kudeatzen. Kongon ez zegoen antolaketa politikorako eskubiderik<ref>{{Erreferentzia|izena=Meredith,|abizena=Martin.|izenburua=The fate of Africa : a history of the continent since independence|argitaletxea=Public Affairs|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/769764825|edizioa=Revised and updated ed|isbn=9781610390712}}</ref>.
Polizia indar lokala zegoen, ''[[Force Publique]]'' izenekoa, Belgikako mandatupean. Ez zen egon belgikar soldadurik Kongon 1950eko hamarkadara arte.
=== Nazioarteko gatazkak ===
{{sakontzeko|Kongo_Belgikarra#Lehen_Mundu_Gerraraino|Kongo_Belgikarra#Bigarren_Mundu_Gerra}}
[[Fitxategi:Congo_belge_campagne_1918.jpg|thumb|Kongo Belgikarreko ''Force Publique'' Lehen Mundu Gerran.]]
Kongo Belgikarra bi mundu gerratan zuzenean sartuta egon zen. [[Lehen Mundu Gerra]]n ''[[Force Publique]]'' eta [[Alemania]]ko armada kolonialaren arteko gatazka egon zen [[Tanganika]]n, laster gerra izango zena Ingalaterra eta Belgikaren arteko elkarte batek 1916 eta 1917an Alemaniako lurralde koloniala inbaditu zuenean. [[Ekialdeko Afrikako kanpaina (Lehen Mundu Gerra)|Ekialdeko Afrikako kanpainaren]] parte izan zen gertakari hau. [[1916]]an Belgikako ''Force Publique''ren agintari orokorra zen [[Charles Tombeur]]rek 15.000 gizonez osatutako armada osatu zuen<ref name="epic">{{Erreferentzia|izenburua=Congo: The Epic History of a People|hizkuntza=en|data=2017-09-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Congo:_The_Epic_History_of_a_People&oldid=800734795|sartze-data=2018-01-02}}</ref> eta [[Kigali]]rako bideari ekin zion. Kigali 1916ko maiatzaren 6an hartu zuten eta hortik [[Tabora]]ra joan ziren [[irailaren 19]]an, borrokaldi latz baten ostean. 1917an [[Mahenge]] konkistatu zuten, eta Kongo Belgikarreko armadak [[Ekialdeko Afrika Alemaniarra]]ren herena kontrolpean zuen<ref name="epic" />. Gerra amaituta, [[Versaillesko Ituna]]n erabakitakoaren arabera, Alemaniak hainbat lurralderen kontrola beste potentzia batzuen esku utzi behar zituen, tartean Ekialdeko Afrika Alemaniarreko mendebaldeko sekzioa. [[1924]]ko [[urriaren 20]]an [[Ruanda-Urundi]], gaur egungo [[Ruanda]] eta [[Burundi]]z osatua Belgikaren esku geratu zen, [[Nazioen Liga]]ren mandatu gisa, [[Usumbura]] hiriburua zelarik<ref>{{Erreferentzia|izena=Strachan,|abizena=Hew.|izenburua=The First World War|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001-|url=https://www.worldcat.org/oclc/44509322|isbn=0199261911}}</ref>.
[[Bigarren Mundu Gerra]]n Kongok garrantzia handia izan zuen Belgikako deserriratutako gobernua babesteko (ikus, [[Kongo Belgikarra#Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerra]] sekzioa). Kongo Belgikarreko hegazkin-pilotuek [[Britainiako gudua]]n parte hartu zuten, baita [[Hego Afrika]]ko aire-armadarekin. Kongo Belgikarreko indarrek [[Italia]]ren aurkako gerran parte hartu zuten [[Etiopia]]n, eta [[Asosa]], [[Bortaï]] eta [[Saïoko setioa]]n irabazi zuten. [[1941]]eko [[uztailaren 3]]an [[Pietro Gazzera]] italiar jeneralak errendizioa aurkeztu zuen kongoarren aurrean. [[Birmaniako kanpaina]]n ere Britainiar Armadaren esku egon ziren kongoar soldaduak<ref>{{Erreferentzia|izena=Killingray,|abizena=David.|izenburua=Fighting for Britain : African soldiers in the Second World War|argitaletxea=James Currey|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429027308|isbn=1847010474}}</ref>.
== Politika ekonomikoa ==
Kolonizatzaileen helbururik nagusiena Kongoren ustiaketa ekonomikoa zen. Horretarako tresna garrantzitsua [[trenbide]]aren eraikuntza zen, meatzaritza eta nekazaritza bultzatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le rail au Congo belge.|argitaletxea=Blanchart|data=1993-1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/32541776|isbn=2872020101}}</ref>.
=== Lehen Mundu Gerra arte ===
[[Fitxategi:Kisanga-mijn_Ruandese_arbeiders_einde-jaren_1920.JPG|thumb|[[Ruanda]]ko meatzari migratzaileak, 1920 inguruan, Kongoko meatze batean lanean.]]
[[Kautxu]]a zen Kongo Belgikarraren esportazio nagusia, baina bere garrantzia jaitsi zen munduko esportazioen %77tik %15era [[Hegoekialdeko Asia]]ko [[britainiar]] kolonietan kautxua eskuratzen hasi zirenean. Kongoko kautxua ez zen zuhaitzetatik lortzen, baizik eta ''[[Landolphia owariensis]]'' [[liana]]tik eta, beraz, ez zen Asiakoa bezain erraza eskuratzen. Kautxu hori lortzeko esklabotza eta mehatxua erabiltzen ziren, eta kalkuluen arabera 10 milioi pertsona hil ziren esplotazio honen ondorioz 1885-1908 bitartean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Nzongola-Ntalaja, Georges,|abizena=1944-|izenburua=The Congo from Leopold to Kabila : a people's history|argitaletxea=Zed Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46822313|isbn=9781842770535}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kongon herritarrek 500 urte daramate globalizatuta|hizkuntza=eu|url=http://www.argia.eus/albistea/kongon-herritarrek-500-urte-daramate-globalizatuta|aldizkaria=Argia|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Ondorioz, ustiaketa modu berrien bila hasi ziren, bereziki [[Katanga]] probintziako [[kobre]] meatzaritza. Belgikaren jabetza zen [[Union minière du Haut-Katanga]] enpresak kobre meatzaritzaren ustiapenaren gaineko kontrola zuen, eta zuzenean zuen [[Mozambike]]ko [[Beira (Mozambike)|Beira]] hiriraino trenbidea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz kobrearen eskaria handitu zen eta produkzioa 997 tonatik 1911n 27.462 tonara igaro zen 1917an, eta 1920an berriro jaitsi zen 19.000 tonaraino. Kobrearen urtzea [[Lubumbashi]]n egiten zen. Gerraren aurretik kobrearen gehiengoa [[Alemania]]ri saltzen zitzaion, baina gerra garaian [[Britainia Handia]]k erosi zuen, gerra esfortzuari aurre egin ahal izateko; salmentarekin eskuratutako diruarekin [[Broquevilleren gobernua]] mantentzen zen, gerra zela eta deserrian zegoena. Gerra garaiarekin ere [[urre]] eta [[diamante]] meatzaritza hedatu zen. [[Lever Bros.]] britainiar enpresak [[palma-olio]]aren negozioa handitu zuen gerran, eta [[kakao]], [[arroz]] eta [[kotoi]] produkzioa ere areagotu zen. Trenbide eta barku linea berriak ireki ziren produkzio guzti hau garraiatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Belgian Congo (addition) - LoveToKnow 1911|data=2008-02-20|url=https://web.archive.org/web/20080220101851/http://www.1911encyclopedia.org/Belgian_Congo_(addition)|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz "derrigorrezko landatze" sistema ezarri zen ({{lang-fr|cultures obligatoires}}) kongoar nekazariak kotoi, [[kafe]] eta [[intxaur]]rak landatzera derrigortuz, esportatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Mvuluya|abizena=Mulambu|izenburua=Cultures obligatoires et colonisation dans l'ex-Congo Belge|hizkuntza=fr|data=1974|url=https://books.google.es/books/about/Cultures_obligatoires_et_colonisation_da.html?id=ObM3ngEACAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Lurralde administrazioak eta estatuko agronomoek nekazaritza ekimen hau gain-begiratu eta, beharrezkoa balitz, nekazariak zigortzeko eskumena zuten, derrigorrezko landatzeari uko egiten bazioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Likaka, Osumaka,|abizena=1953-|izenburua=Rural society and cotton in colonial Zaire|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/44961684|isbn=9780299153342}}</ref>.
=== Gerrarteko garaia ===
[[Fitxategi:Congo_spoorwegen.png|thumb|Trenbideak (beltza/grisa) eta ibai nabigagarriak (morea) Kongo Belgikarrean]]
[[Fitxategi:Congo_belge_Allez-y_propaganda_jaren_1920.JPG|thumb|Kongo Belgikarrera kolono gisa joateko propaganda, 1920eko hamarkadan]]
Lehen Mundu Gerra amaituta Belgikako gobernuak inbertsio masiboa egiten hasi zen Kongoko azpiegitura ekonomikoak hobetzeko<ref name=":0" />. 1921ean Belgikako gobernuak 300 milioi franko laga zizkion Kongo Belgikarrari azpiegitura publikoak indartu eta koloniako enpresa pribatuen loraldia babesteko. Aldi berean hainbat konpainia publiko [[Pribatizazio|pribatizatzeari]] ekin zioten, tartean [[Kilo-Moto meatzeak]] eta [[La Société Nationale des transport fluviaux]]. Lehen Mundu Gerraren ostean lehentasuna garraio azpiegiturei eman zitzaien, adibidez [[Matadi]] eta [[Léopoldville]] eta [[Lubumbashi|Elisabethville]] eta [[Port Francqui]] arteko trenbideei. 1920 eta 1932 biartea 2.450 kilometro trenbide eraiki ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Roger|abizena=Anstey|izenburua=King Leopold's Legacy: The Congo Under Belgian Rule, 1908-1960|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1966|url=https://books.google.es/books/about/King_Leopold_s_Legacy.html?id=5x1zAAAAMAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Gobernuak portuen eraikuntzan inbertitu zuen, bereziki [[Boma]], [[Matadi]], Léopoldville eta [[Coquilhatville]]n. Elektrizitatea eta lan hidraulikoak ere egin ziren hiri nagusietan. Aireportu bat eraiki zen eta Brusela eta Leopoldville batzen zituen lehen [[telefono]] linea eraiki zen. Garai honetan eraiki ziren azpiegituren %50 gobernuak ordaindu zituen, beste erdia konpainia komertzialek ordaindu zituzten bitartean. ''Union Minière du Haut Katanga'' enpresak, nagusiki, diru pribatu kopuru handia jaso zuen, eta kobrea eta [[kobalto]]a ustiatzen zituen Katangan, diamanteak [[Kasai]]n eta urrea [[Ituri]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Congo des Belges (1908-1960) par Massoz, Michel: Chez l'auteur Couverture souple, Dédicacé par l'auteur - L'Harmattan-Boutique de l'Histoire|hizkuntza=fr|url=https://www.abebooks.fr/signe/Congo-Belges-1908-1960-Massoz-Michel-lauteur/22566357581/bd|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Sartzen zen diru horrekin [[Société Générale de Belgique]] konpainiak inperio ekonomikoa eraiki zuen Kongo Belgikarrean. Mozkin oso handiak eskuratzen zituzten konpainia pribatuek eta mozkin horietako batzuk esku pribatuetara joaten ziren Europan, [[dibidendu]] eran<ref>{{Erreferentzia|izena=Buelens,|abizena=Frans.|izenburua=Congo, 1885-1960 : een financieel-economische geschiedenis|argitaletxea=Epo|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/901291045|isbn=9789064454387}}</ref>.
[[1920ko hamarkada]]ko goraldi ekonomikoan kongoar gazteek nahiago izan zuten nazioarteko konpainiatan lan egin, batez ere hirietan egiten zutelako lan eta soldata handiagoak eskaintzen zituztelako herrixketan baino. Langileen kontratazioa hainbat enpresa espezializatuk egiten zuten garai honetan (Robert Williams & Co, Bourse du Travail Kasaï,..) eta, kasu batzuetan, gobernuaren laguntza izan zuen, ''Office de Travail-Offitra'' delakoaren bidez. [[Katanga]]n zeuden langile asko urtaroaren araberako migratzaileak ziren, batez ere [[Tanganika]], [[Angola]], [[Ipar-Rhodesia]] eta [[Ruanda-Urundi]]koak<ref>{{Erreferentzia|izena=Meulder, Bruno de,|abizena=1960-|izenburua=De kampen van Kongo : arbeid, kapitaal en rasveredeling in de koloniale planning|argitaletxea=Meulenhoff|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36582323|isbn=9789029060172}}</ref>.
Kasu askotan, barne zein kanpo migrazio hauek landa komunitateak kaltetu zituen: nekazari askok euren herriak utzi zituzten, eta herri horietan langile eskasia egon zen. Arazo honi aurre egiteko, gobernu kolonialak "gai diren langile" kuotak handitu zituzten, eta Kongo Belgikarrean zeuden eskualde guztietako langileak hartu zituzten lan ezberdinetan erabiltzeko. Honela, hamarnaka mila langile mugitu zituzten populazio dentsitate handia zuten lekuetatik biztanle gutxi zituztenetara, bereziki Katangako kobre gerrikora, meatzetan lan egiteko. Nekazaritzan, produkzioaren arrazionalizazio sakona egin zuten autoritate kolonialek. Estatuk "lurralde hutsak" deitzen zituenak hartu zituen, hau da, bertako tribuek erabiltzen ez zituzten lurrak, eta hauek berrantolatu eta Europako konpainiei, kolonoei eta [[misio]]ei banatu zizkien. Era honetan [[landaketa-ekonomia]] estentsiboa garatu zuen. [[Palmondo olio]]ak, adibidez, gorakada nabarmena izan zuen: 1914an 2.500 tona sortzen zituzten, 1921ean 9.000 eta 1957an 230.000 tona. [[Kotoi]]arekin ere antzekoa gertatu zen, 1932an 23.000 tona sortzen zituzten eta 1939an 127.000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Volume VII - Africa under Colonial Domination 1880-1935 {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|hizkuntza=en|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-history-of-africa/volumes/complete-edition/volume-vii-africa-under-colonial-domination-1880-1935/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
1920ko hamarkadako hazkunde ekonomikoak Kongo Belgikarra kobre produktore handienetako batean bilakatu zuen. 1926an Union Minière enpresak 80.000 tona kobre [[mea]] esportatu zituen, gehiena [[Hoboken]]era, Belgikan<ref>{{Erreferentzia|izena=Brion, R. (René),|abizena=1958-|izenburua=De la mine à Mars : le genèse d'Umicore|argitaletxea=Lannoo|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/124504224|isbn=9789020966565}}</ref>. [[1928]]an [[Alberto I.a Belgikakoa]]k Kongo bisitatu zuen eta ''voie national'' izeneko trenbidea inauguratu zuen, Katangako meatzeak [[Port Francqui]]rekin lotzen zuena eta, ondoren, Léopoldvilletik pasatuz [[Matadi]]ko porturaino hedatzen zen ibaia jarraituz.
=== Depresio Handia ===
[[1930eko hamarkada]]ko [[Depresio Handia]]k esportazioetan oinarritutako Kongo Belgikarreko ekonomia gogor kolpatu zuen, nazioarteko eskaria jaitsi zelako, alde batetik, eta nekazaritza produktuen inportazioa ere murriztu zelako. Adibidez, [[kakahuete]]aren prezioa 1,25 frankotik 25 zentimora jaitsi zen. Eskualde batzuetan, adibidez Katangako meatzaritza eskualdean, enplegua %70 murriztu zen. Herrialde osoan 72.000 lanpostu galdu ziren, eta laborari asko euren herrietara itzuli ziren. Leopoldvillen biztanleria %33 jaitsi zen, batez ere langile migrazioa zela eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El paraíso del diablo : Roger Casement y el informe del Putumayo, un siglo después|url=https://www.worldcat.org/oclc/899285877|edizioa=Primera edición|isbn=9789587740523}}</ref>.
Landa eremuko kondizioak hobetzeko asmoarekin, gobernu kolonialak "laborari indigenen programa" garatu zuen, barne merkatu baten sorrera helburu zuena, Kongoko ekonomia esportazioaren eskariaren menpekotasuna gutxituz, baina, aldi berean, "derrigorrezko nekazaritza" eskemak sortutako [[lurzoru]]aren degradazioa eta [[higadura]]rekin amaitzeko helburua ere bazuen. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu zen batez ere programa hau, eskala handiagoan. Eskema berri horretan nekazaritza indigena modernizatu nahi zen, lur eremuak familiei esleituz eta gobernuaren laguntza eskainiz [[hazi]]ak, nekazaritza gomendioak edo ongarriak eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Piet|abizena=Clement|izenburua=Rural Development in the Belgian Congo. The Late-colonial "Indigenous Peasantry" Programme and its Implementation in the Equateur District (1950s)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/27805403/Rural_Development_in_the_Belgian_Congo._The_Late-colonial_Indigenous_Peasantry_Programme_and_its_Implementation_in_the_Equateur_District_1950s_|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Kongo Belgilkarreko Ikerketa Agronomikorako Institutu Nazionala]] ({{lang-fr|Institut national pour l'étude agronomique du Congo belge}}, ''INÉAC''; {{lang-nl|Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo}}, ''NILCO'') sortu zen [[1934]]an, landa esperimentalekin eta laborategiekin [[Yangambe]]n. Paper garrantzitsua izango zuen ikerketa agronomikoan eta landare onenen aukeraketan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le développement rural en Afrique centrale : 1908-1960/1962 : synthèse et réflexions|argitaletxea=Fondation Roi Baudouin|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/28933570|isbn=9782872120734}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerra ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Kongo Belgikarra Aliatuen zerbitzura sartu da. Bere doktrina eta praktika ekonomikoa azkar moldatu da egoera berrira eta, ahalegin osoa egiten ari bada ere Kongoko aberastasun potentziala mantentzeko, ez da dudarik izan behar aberastasun bat sakrifikatzeko gerrako esfortzuaren alde.
|source=[[Albert de Vleeschauwer]], Kolonietarako ministroa, 1942<ref name="war">{{Erreferentzia|izenburua=HyperWar: 'The Belgian Congo at War'|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Belgium/Congo/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>
}}
[[Fitxategi:Force_Publique_leaving_for_Ethiopia.jpg|thumb|Kongoko "Force Publique"ko soldaduak [[Abisinia]]rako bidea hartzen, Bigarren Mundu Gerran.]]
[[Bigarren Mundu Gerra]]n zehar industria-produkzioa eta nekazaritza sorrera izugarri handitu zen. Kongoko biztanleriak "gerraren esfortzuaren" zati handia jasan zuen, adibidez "derrigorrezko nekazaritza" legea berrezarri zenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Antoine|abizena=Rubbens|izenburua=Dettes de guerre : . Editeur Antoine Rubbens|url=https://www.amazon.fr/Dettes-guerre-Editeur-Antoine-Rubbens/dp/B00175K86I|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Malaysia Britainiarra]] [[Japonia]]ren esku erori zenean, 1942ko urtarrilean, Kongo Belgikarra Aliatuen kautxu hornitzaile garrantzitsu bilakatu zen berriro ere. Kongo Belgikarra [[uranio]] esportatzaile nagusia izan zen [[AEB]]tara Bigarren Mundu Gerran (baita [[Gerra Hotza]]n zehar ere), batez ere [[Shinkolobwe meatzea]]ri esker. Koloniatik atera zen [[Manhattan Proiektua]] garatzeko behar zen uranioa, baita [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren gainean jaurti ziren [[bonba atomiko]]ena ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=McCrummen|izenburua=Nearly Forgotten Forces of WWII|hizkuntza=en-US|data=2009-08-04|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/03/AR2009080302959.html|issn=0190-8286|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izena=William J.|abizena=Broad|izenburua=Why They Called It the Manhattan Project|hizkuntza=en-US|data=2007-10-30|url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Uranio hori Kongotik ateratzeko AEBk soldaduak bidali zituen Kongora, eta hainbat azpiegitura hobetu meatzetatik portura iristeko<ref name="#2"/>.
[[Alemania Nazi]]ak Belgika [[1940]]ko [[maiatzaren 10]]ean inbaditu zuen eta 18 egun beranduago Belgikak kapitulazioa aurkeztu zuen, herrialdea Alemaniaren esku utziz. [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[gerra-preso]] izan zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yapou Governments in Exile - Chapter 4 - Belgium|url=http://governmentsinexile.com/yapoubelgium.html|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Belgika erori aurretik gobernu osoak atzerrirako bidea hartu zuen, [[Bordele]]ra lehenengo eta [[Londres]]era ondoren. Kolonietako ministroak ere Londrestik kudeatuko zuen Kongo Belgikarra aurrerantzean. [[Pierre Ryckmans]] gobernadore-orokorrak erabaki zuen kolonia Aliatuei leiala izango zela, [[Frantzia]]ko kolonietan gertatu ez zen bezala, hauek [[Vichyren gobernua]]ren esku geratu baitziren.
Londresen eskariz Kongo Belgikarrak Aliatuen esfortzuan parte hartu behar zuela erabaki zen<ref name="veranneman">{{Erreferentzia|izena=Veranneman,|abizena=Jean-Michel.|izenburua=Belgium in the Second World War.|url=https://www.worldcat.org/oclc/894511885|isbn=9781783376070}}</ref>. Britainiarrek interes berezia zuten Kongoren parte-hartzean, batez ere hainbat lehengai (bereziki kautxua) lortzeko aukera bakarrenetarikoa zelako orain. Belgikak paktua onartu zuen eta britainiar eskariei men egin, [[Kongoko frankoa]]ren debaluazioa barne.
1938 eta 1944 bitarte ''Union Minière du Haut Katanga''ko langile kopurua 25.000tik 49.000ra igaro zen<ref name="resistance" />. Langileei ordutegia handitu zieten eta lan-abiadura eta helburuak ere handitu zieten. Honen ondorioz [[langile-protesta]]k hasi ziren kolonia osoan zehar<ref name="veranneman" />. Biztanleria zuriaren artean ere ezinegona handitu zen, "gerra-zerga" %40 handitu zelako. Kongok sortzen zituen lehengaien gehiengoa Aliatuei saltzen zitzaizkien. 1942an koloniak sortzen zituen kobre, palmondo-olio eta diamante industrial guztiak [[Erresuma Batua]]k inportatzen zituen, eta beste hainbat produktu [[Hego Afrika]]ra bidaltzen ziren<ref name="war" />. Kongo Belgikarrak sortzen zituen zergekin Belgikako gobernua eta ''[[Forces belges libres]]'' delakoak mantentzeko nahikoak ziren, eta Belgikako gobernua burujabea zen atzerrian egonda ere, beste herrialde batzuk ez bezala<ref name="resistance" />. Ondorioz, Belgikak ez zituen Londresen gordetzen zituen [[urre]] erreserbak xahutu, eta eskuragarri izan zituen gerra amaitu zenean ere.
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Zergatik kobratu behar du gizon txuri batek beltz batek baino gehiago, gizon txuriak egiten duen guztia hor zutik egotea denean, aginduak ematen, bere besoa bizkarraren atzealdean eta pipa ahoan duela? Gure eskubideak hartu behar ditugu, edo ez dugu bihar lanik egingo.
|source=[[Léonard Mpoyi]], 1941eko abendua<ref name="resistance">{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=1842774859}}</ref>
}}
Baina gobernu kolonialak kongoar langileei eskatutako gehiegizko lanak hainbat [[greba]] eta gatazka sortu zituen langileriaren artean. Zuriek ez zuten gerra hasi arte [[sindikatu]]ak sortzeko eskubiderik, baina hau aldatu zen gerra garaian. Soldata hobeak eta lan-baldintza hobeak eskatzen hasi ziren, eta laster jarraitu zituzten langile beltzek antzeko eskariekin. [[1941]]ean koloniako langile zuriek [[greba orokor]]ra deitzen saiatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan<ref name="working">{{Erreferentzia|izena=Higginson, John,|abizena=1949-|izenburua=A working class in the making : Belgian colonial labor policy, private enterprise, and the African mineworker, 1907-1951|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19669721|isbn=0299120708}}</ref>. 1941ko abenduan meatzetako langile beltzek greba egin zuten Katangan, [[Jadotville]] eta [[Élisabethville]]koak barne. Euren eskaria 1,5 frankotik 2 frankorainoko soldata-igoera zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rutanga,|abizena=Murindwa.|izenburua=Politics, religion, and power in the Great Lakes Region|argitaletxea=Codesria|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/758382071|isbn=2869784929}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|hizkuntza=EN|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page20.shtml|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Abenduaren 3an hasi zen greba eta 1.400 langilek utzi zuten lanpostua hurrengo egunean<ref name="working" />. Kolonialismoaren eta [[arrazismo]]aren aurkako gaiek ere greba indartu zuten.
Gobernuak hainbat sarraski egin zituen greba gelditzeko: Jadotvillen militarrek 15 langile erail zituzten eta Élisabethvillen grebalarien liderra zen [[Léonard Mpoyi]] negoziatzera gonbidatu eta hauek akordioa errefusatu zutenean gobernadorea zen [[Amour Maron]]ek tiroz hil zuen bertan. Ondoren beste 70 edo 80 langile inguru erail zituzten futbol-estadioan<ref name="working" /><ref name="resistance" /><ref>{{Erreferentzia|izena=La|abizena=Libre.be|izenburua=L’armée au Congo...|hizkuntza=fr|url=http://www.lalibre.be/debats/opinions/l-armee-au-congo-51b8d872e4b0de6db9c2b32a|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Belgikako gobernu kolonialak bertako soldaduz osatutako armada eratu zuen ''[[Force Publique]]''rekin eta, beraz, leialtasuna beharrezkoa zuen ordena mantentzeko. [[1944]]ko otsailean [[Kasaï]] probintzian [[Ngoie Mukalabushi]] beteranoa mutinatu zen [[Luluabourg]] probintzian. Mutinatuek Belgikako boterearen sinboloak suntsitu eta independentziaren aldeko mezuak zabaldu zituzten. Mutinak ez zuen ondoriorik izan, baina Mukalabushi eta beste ofizial bat fusilatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LE CONGO-KASAÏ (1865-1950) - De l'exploration allemande à la consécration de Luluabourg, Baudouin Mwamba Mputu - livre, ebook, epub|hizkuntza=fr|url=http://www.editions-harmattan.fr/index.asp?navig=catalogue&obj=livre&no=35076|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerraren ostean ===
Bigarren Mundu Gerraren ostean estatu koloniala eraginkorrago bilakatu zen Kongo Belgikarra garatzen. Hamar urteko plan bat egin zuen Belgikako gobernuak 1949an. Interes berezia jarri zuten etxebizitzen eraikuntzan, energia azpiegituratan, [[lurralde garapen]]ean eta osasungintzarako azpiegituratan. Hamar urteko planak ekonomia-hazkuntza bultzatu zuen urte batzuetan, eta lehenengo aldiz kongoarrak hasi ziren inbertsio ekonomiko horren emariak jasotzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Philippe|abizena=Peemans|izenburua=Imperial Hangovers: Belgium - The Economics of Decolonization|orrialdeak=257–286|data=1980|url=http://www.jstor.org/stable/260513|aldizkaria=Journal of Contemporary History|alea=2|zenbakia=15|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche, Guy,|abizena=1958-|izenburua=Congo : de impact van de kolonie op België|argitaletxea=Lannoo|data=cop. 2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/191847572|isbn=9020973762}}</ref>. Aldi berean, ekonomia nahikoa garatu zen Belgikako nazionalak bertara bidaiatzea interesgarri izateko: 1950ean 39.000 belgikar zeuden, 1960an 88.000.
[[1953]]n Belgikak kongoarrei lehen aldiz ondasun pribatuak izateko eskubidea eman zien, euren izena erabiliz saldu edo erosteko. [[1950eko hamarkada]]n kongoar [[klase ertain]] bat sortu zen, txikia hasieran, baina handitzen joan zena hiri nagusietan<ref name="#1"/>.
== "Misio zibilizatzailea" ==
[[Afrikaren kolonizazioa]]ren justifikazioen artean beti egon da [[Europa]]ko kulturak bertakoen gainean duen [[zibilizazio]] gaitasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarrionandia, Joseba,|abizena=1958-|izenburua=Moroak gara behelaino artean?|argitaletxea=Pamiela|data=imp. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/776562167|isbn=9788476816561}}</ref>. Europak bere buruari esleitzen dio "misio zibilizatzaile" hau ({{lang-fr|mission civilisatrice}}) Kongon mozkin ekonomikoen helburuarekin bat joan zen, eskuz esku. [[Katolizismo]]rako konbertsioa, oinarrizko [[hezkuntza]] sistema mendebaldeko eredura hurbiltzea eta osasun-zerbitzuak hobetzea ziren helburuetako batzuk; baina, aldi berean, Europak gizarte primitibotzat zuena Mendebaldeko [[kapitalismo|sistema kapitalistara]] eramatea ahalbidetu zuen, non langileak diziplinatuak eta osasuntsuak ziren, irakurtzen eta idazten zekiten eta [[lan-merkatu]]an modu hobean txerta zitezkeen.
=== Hezkuntza ===
[[Fitxategi:Students in theTeaching laboratory, Medical School, Yakusu Wellcome L0039121.jpg|thumb|Ikasleak Medikuntza Eskolan, 1930-1950 artean. Kongoar batzuek hezkuntza maila altua lortu zuten, eta horiek izan ziren ''[[évolués]]'' klase sozialaren ernamuina.]]
Hezkuntzan Belgikak egindako aldaketa nabarmena izan zen. Hezkuntza sistema batez ere [[Erromatar Eliza Katolikoa]]k dominatzen zuen, Belgikan garai hartan ohikoa zen bezala, eta gutxi batzuk [[Protestantismo]]ak kudeatzen zituen. Curriculumak misio kristauen eta Mendebaldeko balioen isla ziren. 1948an hezkuntza eraikinen %99,6 kristau misioren batenak ziren. Indigenen eskolaratzea erlijiosoa zen, eta askotan bokaziozkoa. Umeen gehiengoak oinarrizko hezkuntza jasotzen zuen, irakurri, idazteko eta matematika operazioak egiteko nahikoa. Beste Afrikako kolonietan ez bezala, bertako hainbat hizkuntza zeuden hezkuntza sisteman: [[kikongo]], [[lingala]], [[tshiluba]] eta [[swahili]]a haur eskolan ikasten ziren. Hala ere, Kongon zeuden 215 hizkuntza baino gehiagok<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Democratic Republic of the Congo|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CD|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2018-01-05}}</ref> ez zuten eskolan lekurik, [[lomongo]] hizkuntza gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=JOHANNES|abizena=FABIAN|izenburua=Language and Colonial Power: The Appropriation of Swahili in the Former Belgian Congo 1880-1938|argitaletxea=University of California Press|abizena2=Said|izena2=Edward|data=1986|url=http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt7zw3bw|isbn=9780520076259|doi=10.1525/j.ctt7zw3bw|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1940]]an 6 eta 14 urteko umeen eskolaratzea %12 baino ez zen, baina 1954an %37ra iritsi zen, [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]ko altuenetako bat. Bigarren- eta goi-hezkuntza instituzioak ez zeuden irekita bertako biztanleriarentzat kolonialismoaren hasieran. Ume beltzak bigarren hezkuntzan sartzen hasi ziren, kopuru txikian, 1950tik aurrera. Lehen unibertsitatea [[Lovanium Unibertsitatea]] izan zen, [[Jesusen Lagundia]]k irekita 1954an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UPFB: Les batisseurs de Lovanium, première université internationale en Afrique noire|url=http://www.francophonie.be/upfb/main/fr/pgartfr/art367fr.html|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1950eko hamarkada]]ren amaieran, umeen %42 alfabetatuta zegoen, Afrikako tasarik altuena garai hartan. 1960an 1.773.340 ikasle zeuden Konbo Belgikarreko eskolatan, horietatik 1.650.117 lehen hezkuntzan, 22.780 lehen hezkuntza igarotzeko ikastaroetan, 37.388 bigarren hezkuntzan eta 1.445 unibertsitatean edo goi hezkuntzan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=André|abizena=de Maere d'Aertrycke|izenburua=Le Congo au temps des Belges : L'histoire manipulée, les contrevérités réfutées, 1885-1960|url=https://www.worldcat.org/oclc/858935338|isbn=9782872020232}}</ref>.
=== Osasungintza ===
[[Fitxategi:White nurses of the Union Minière du Haut Katanga April 1918.JPG|thumb|Moja zuriak Katangan, osasun laguntzaile beltzekin, 1918an.]]
Osasungintza ere misioek garatu zuten maila handi batean, nahiz eta botere kolonialaren interesa handitzen joan zen. [[1906]]an Bruselan [[gaixotasun tropikal]]ak ikertzeko zentroa eraiki zuten. Gaixotasun endemikoak, hala nola [[Afrikar tripanosomiasi]]a ia desagertzera heldu zen, kanpaina handiei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Lyons,|abizena=Maryinez.|izenburua=The colonial disease : a social history of sleeping sickness in northern Zaire, 1900-1940|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/23015040|isbn=9780521524520}}</ref>. [[1925]]an [[Arthur Lewis Piper]] mediku misiolariak [[triparsamida]] eraman zuen, gaixotasun hau sendatzeko [[Rockefeller Fundazioa]]k ekoiztutako botika<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack D.|abizena=Klingman|izenburua=Arthur Lewis Piper, M.D.: A medical missionary in the Belgian Congo|orrialdeak=125–146|hizkuntza=en|data=1994-04-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF02260364|aldizkaria=Journal of Community Health|alea=2|zenbakia=19|issn=0094-5145|doi=10.1007/BF02260364|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
Osasun azpiegiturak gutxika sortzen joan zen garai kolonialean, dispentsarioak sortuz eskualderik urrunenean eta [[ospitale]] oheen kopurua igoz. 1960an Afrikako beste herrialdeek baino azpiegitura hobea zuen, 3.000 osasun eraikinekin, horietatik 380 ospitaleak. 5,34 ospitale ohe zeuden 1.000 biztanleko, [[Ghana]]n 0,55, [[India]]n 0,32 eta [[Egipto]]n 2,43 ziren bitartean.
Gaixotasun endemikoen aurkako borrokak ere aurrerapausoak eman zituen. 1931n [[Afrikar tripanosomiasi|tripanosomiasiaren]] 34.000 kasu egon ziren, eta 1.100 kasu 1959an, batez ere [[tse-tse]] euliaren desagerpena bilatuz. Europar zein kongoarrek [[polio]], [[elgorri]] eta [[sukar hori]]aren aurkako [[txerto]]a jaso zuten, eta [[Poliomielitis|polioa]], [[tuberkulosi]]a eta [[legenar]]ra kentzeko hezkuntza proiektuak abian jarri ziren, baita eskolan ere<ref name=":1" />.
=== Gizarte-desberdintasunak ===
[[Fitxategi:Albert_Militair_Kamp_Leopoldstad.JPG|thumb|[[Alberto I.a Belgikakoa]] eta [[Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina]] bisita ofizialean 1928an.]]
Kongo Belgikarrean era inplizitu batean ''[[apartheid]]'' egoera bat bizi zen. Muga eta lege batzuk [[Arrazismo|arrazaren]] araberakoak izaten ziren. Ez zegoen legerik [[arraza bereizkeria]] ofizialki babesten zuenik eta ezin zen beltzik bota zurien guneetatik, baina ''de facto'' bazegoen horrelako bereizketarik. Adibidez, hirien zentroak hasiera batean zurientzat bakarrik erreserbatzen ziren, beltzak ''cités indigènes'' izeneko gunetan egon behar ziren. Ospitaleetan edo komertzio handietan egoten ziren hainbat gune zuri eta beltzentzat gordeta. ''Force Publique''n beltzen ezin zituzten komisario mailako kargurik lortu. Beltzek ezin zuten etxetik kanpo egon hirietna gaueko 21etatik goizeko 4ak bitarte. 1950eko hamarkadan hau desagertzen hasi ziren, baina beltzak bigarren mailako biztanle izaten jarraitu zuten denbora luzez.
Belgikak, hala ere, [[paternalismo|ideologia paternalista]] bat garatu nahi zuen bertan. [[Pierre Ryckmans]] gobernadoreak esaldi batean laburbildu zuen gaia: ''Dominer pour servir'', "Zerbitzatzeko menperatu"<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanderlinden,|abizena=Jacques.|izenburua=Pierre Ryckmans, 1891-1959 : coloniser dans l'honneur|argitaletxea=De Boeck université|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31226117|isbn=9782804118815}}</ref>. Euren nahia gatazkarik gabeko eskualdea zela irudikatzea zen, benetako [[Kolonialismo|kolonia]] eredu on bat gisa. Baina bertakoek ez zuten inongo ahotsik euren bizitzaren erabakietan.
== Independentziarako bidea ==
=== Erresistentzia ===
[[Fitxategi:WIGNY-KALIMA-1948R.png|thumb|Wigny ministroak Kalimara egindako bisita.]]
Kongoar erresistentzia herrialde osoan zehar existitu zen [[kolonialismo]]aren aurka, eta forma ugari izan zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria Eliza Hamilton|abizena=Abegunde|izenburua=Naming Colonialism: History and Collective Memory in the 1870––1960 Congo. Osumaka Likaka|orrialdeak=129–131|data=2011|url=http://www.jstor.org/stable/10.2979/africatoday.57.4.129|aldizkaria=Africa Today|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2979/africatoday.57.4.129|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Noizbehinka [[Borroka armatu|erresistentzia armatua]] egon zen, baina oso lokalizatuta izan zen Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte (adibidez, [[Pende]]ko matxinada 1931n edo lehen aipatu den [[Luluabourgeko mutina]], 1944an). Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean eta 1950eko hamarkadara arte ''Pax belgica'' izeneko egoera bizi izan zen Kongon. [[1960]]an aginte koloniala amaitu zen arte, erresistentzia espresio ezberdinak izan ziren eta azpikultura antikolonialak izaera ezberdinak hartu zituen. Horietako bat [[kimbanguismoa]] zen, [[Simon Kimbangu]] [[profeta]]ren jarraitzaileek sortutako erlijio [[sinkretismo|sinkretikoa]].
Kongoarren artean sortutako erresistentzia aktibo eta pasiboaz gain, erregimen kolonialak barne-kritika eta disentsioak izan zituen ere. [[1920ko hamarkada]]n Bruselako Kontseilu Kolonialeko kide batzuek kritikak egin zituzten konpainia pribatuek meatze eskualdetan zituzten lan errekrutatze basatiak zirela eta. [[Afrikar tripanosomiasi]]ren aurkako borrokan lortutako emaitza onak egonda ere, biztanleria ez zen igotzen, eta hazkuntza geldoa zen, kezka sortuz Bruselan. Jaiotza-tasa txikia zegoen landa eremuan eta populazio galera hainbat eskualdetan, komunitate bizitza derrigorrezko nekazaritza eredura igarotzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Nancy Rose|abizena=Hunt|izenburua=Rewriting the Soul in Colonial Congo: Flemish Missionaries and Infertility|argitaletxea=Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.es/books/about/Rewriting_the_Soul_in_Colonial_Congo.html?id=4XbaAAAAMAAJ&redir_esc=y|isbn=9789071093371|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Misioek eta hainbat administrazio territorialek ere paper garrantzitsua izan zuten Kongoko kultura eta hizkuntzen ikerketan eta babesean. Adibidez, Aita [[Gustaaf Hulstaert]]ek [[1937]]an ''Æquatoria'' aldizkaria ostu zuen, [[Mongo (etnia)|Mongo]] herriaren hizkuntza, etnografia eta historia ikertzera dedikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Centre Æquatoria|url=http://www.aequatoria.be/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Bigarren Mundu Gerraren ostean Belgikako gobernu kolonialak ''Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale'' sortu zuen, kultura ikertzeko.
[[1950eko hamarkada]]ren hasieran Kongoko eliteen emantzipazio politikoa urruneko gertakari gisa ikusten zen, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean munduan gertatutako aldaketa geopolitikoek eragina izango zuten goiz ala berandu Kongo Belgikarrean ere. [[Afrikaren deskolonizazioa]]ren barruan mugimendu ugari gertatzen ari ziren kontinentean. [[1945]] igaro eta gutxira [[Asia]]n britainiarrek, frantziarrek eta herbeheretarrek zituzten koloniak independizatu ziren, eta honek presioa areagotu zuen Belgikaren aurka [[Nazio Batuen Erakundea]]n. Belgikak [[Nazio Batuen Gutuna]]ren 73. artikulua sinatu zuen, [[autodeterminazio eskubidea]] gomendatzen zuena, eta AEBk zein SESBek presioa areagotu zuten Belgikaren gain Kongon zuen kolonia zela eta, [[Gerra Hotza]]ren testuinguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Borstelmann,|abizena=Thomas.|izenburua=Apartheid's reluctant uncle : the United States and southern Africa in the early Cold War|argitaletxea=Oxford University Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/26502066|isbn=0195079426}}</ref>. Hala ere, Belgikako gobernuak "interferentzia" gisa ikusi zuen hau eta ez zuen politikarik aldatu.
=== Klase sozial berria ===
[[Fitxategi:Belgian_Congo_native_club.jpg|thumb|Asimilatutako kongoarrentzako klub sozial bat, 1943 inguru]]
Agintari kolonialek kongoarren egoera hobetzeko moduak eztabaidatu zituzten. 1940eko hamarkadatik aurrera gobernuak aukera eman zien klase ertain gisa izendatu zitezkeen ''[[évolués]]'' elite lokalari eskubide zibilak ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=Freund,|abizena=Bill.|izenburua=The making of contemporary Africa : the development of African society since 1800|argitaletxea=Macmillan Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/37917444|edizioa=2nd ed|isbn=9780333698723}}</ref>, influentzia politiko txikia izateko aukerarekin. Eskubide horiek "nahi zituzten" kongoarrek "meritu zibilaren" frogak aurkeztu behar zituzten, oinarrian Europako zibilizazioan asimilaturik zeudenaren ebidentzia erreala. Egoera lortzeko bete behar ziren kondizioen artean [[monogamia]] edo portaera onaren ziurtagiriak zeuden, eta autoritateek euren etxebizitzak miatzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Cornet,|abizena=Anne.|izenburua=Congo Belgique : entre propagande et réalité : 1955-1965|argitaletxea=La Renaissance du livre|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/703210383|isbn=9782507003302}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gibbs, David|abizena=N.|izenburua=The political economy of Third World intervention : mines, money, and U.S. policy in the Congo crisis|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23286387|isbn=9780226290713}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Willame,|abizena=Jean-Claude.|izenburua=Patrimonialism and political change in the Congo.|argitaletxea=Stanford University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/422278|isbn=9780804707930}}</ref>. Politikak porrot egin zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean milaka gutxi batzuk ziren Kongon meritu zibilaren diploma jaso zutenak eta, beraz, "matrikulatuta" zeudenak. Matrikulazio horrek zituen onuren artean biztanleria zuriaren eskubide legal berdinak izatea zegoen, baina hau teoria bat zen, praktikan ez zelako horrelako eskubiderik lortzen, ''évolués'' klasearen frustrazioa ekarriz. [[Léo Pétillon|Pétillon]] gobernadore-orokorrak natiboei eskubide zibil gehiago ematearen aldeko mezua eman zuenean, tartean boto-eskubidea, "Belgiar-Kongoar komunitatea" kontzeptua sortu zuen, baina bere ideiek indiferentzia sortu zuten Bruselan eta, garrantzitsuago, kontrakotasuna Kongon zeuden belgikarren artean, euren pribilegioak galtzeko beldur<ref>{{Erreferentzia|izena=Ndaywel è Nziem, I.|abizena=(Isidore)|izenburua=Histoire générale du Congo : de l'héritage ancien à la république démocratique|argitaletxea=Duculot|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40129082|isbn=9782801111741}}</ref>.
=== Balduin I.aren iritsiera boterera ===
Geroz eta argiago zegoen Belgikako gobernuak ez zuela epe luzeko estrategiarik Kongorekiko. "Kolonietako arazoek" ez zuten interes handirik sortzen Belgikako eztabaida politikoan, koloniak dirua sortzen zuen bitartean, eta egoera lasai zegoela ikusita. [[Balduin I.a Belgikakoa]]k beste ikuspegi bat zuen, eta [[1951]]ean bere aita [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[Belgikako Errege Kuestioa|abdikatzera behartu zutenean]] boterea eskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Witte,|abizena=Els.|izenburua=Political history of Belgium : from 1830 onwards|url=https://www.worldcat.org/oclc/868969495|isbn=9789054875178}}</ref>. Balduinek interes berezia jarri zuen Kongon gertatzen zenarekiko.
Balduin I.aren lehen estatu-bisita [[1955]]an egin zuen, eta zuri zein beltzek ongi etorri beroa eman zioten, ''[[Bwana Kitoko]]'' dokumentalean ikus daitekeen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Raspoet, Erik,|abizena=1965-|izenburua=Bwana Kitoko en de koning van de Bakuba : een vorstelijke ontmoeting op de evenaar|argitaletxea=Meulenhoff|data=cop. 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/65944450|isbn=9085420202}}</ref><ref group="oh">Dokumentala ikus daiteke, bi zatitan, sarean: [https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs]</ref>. Kanpo behatzaileek ere harrera on hori aipatu zuten, adibidez ''The Manchester Guardian'' edo ''Time'' egunkarietako kazetariek Belgikaren paternalismoak "funtzionatzen zuela ematen zuela" aipatu zuten, batez ere frantziar eta britainiar koloniekin alderatuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CONGO: Boom in the Jungle|hizkuntza=en-US|data=1955-05-16|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,866343,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Bere bisita zela eta, Balduin I.ak modu ireki batean babestu zuen gobernadore-orokorraren ikuspegia eta "Belgikar-Kongoar komunitate" baten alde hitz egin zuen; hala ere, praktikan, ideia honen garapena oso geldoa izan zen. Momentu berean, gainera, [[Belgika#Hizkuntza ofizialak|Belgikan hizkuntzen auzia]] sortzen ari zen, eta honen oihartzuna Kongoraino iritsi zen. Belgikako beste
egoera sozial batzuk ere iristen hasi ziren Kongora: langileen sindikazio maila altua eta misioen hezkuntza-monopolioa hausteko [[hezkuntza publiko]]aren aldeko mezua hedatzen hasi zen. Hizkuntzak modu berean tratatuak izateko eskaerak eta beste gatazkek gobernadore-orokorraren beldurra piztu zuten, Belgikaren autoritatea zalantzan jartzeko aukerak zeudelako.
=== Antolaketa politikoa ===
Kongok Bigarren Mundu Gerran izan zuen paperak eta beste kolonia batzuen independentzia prozesuek botere gehiago eskuratzeko antolaketa politikoa ematera eraman zuen. Gobernu kolonialak ezin zituenez erroko aldaketak egin, eta egiten zituen aldaketak ez zirenez sinesgarriak, kongoar eliteak sozialki antolatzen hasi ziren, hasiera batean, eta politikoki, ondoren. [[1950eko hamarkada]]n bi mugimendu [[nazionalismo|nazionalista]] sortu ziren Kongoko eliteen artean.
Lehenengo mugimenduak Kongoren independentzia aldarrikatzen zuen, eta hau ematen zenean Kongo estatu batu bat izatea proposatzen zuen. Kontrara, beste nazionalismo etniko-erlijiosoa sortu zen, eskualde ezberdinen independentzia eskatzen zuena: [[Bakongo]] mendebaldean, [[Kasai]] eta [[Katanga]] barnealdean. Lehen antolakunde politikoak azken mota honetakoak ziren. [[ABAKO]] 1950ean sortu zen, ''Association culturelle des Bakongo'' izenarekin, [[Joseph Kasa-Vubu]] buru zuela. Hasiera batean talde kulturala zen, baina laster bilakatu zen talde politiko. 1950eko hamarkadaren erdialdean Belgikako aginte kolonialaren aurkari garrantzitsuan bilakatu zen. Gainera, taldea Bakongoko antolaketa etniko-erlijiosoaren erdigune izaten jarraituz zuen, eta [[kimbanguismo|Eliza Kimbanguistarekin]] lotura sendoa eratu zuen, Kongoko kostaldean garrantzia handiko talde erlijiosoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[WorldCat.org]|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/oclc/413212|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Katangan, aldi berean, ''Confédération des associations tribales du Katanga'' ([[CONAKAT]]) alderdia sortu zuen [[Moïse Tshombe]]k. «Benetako katangarren» elkarte gisa aurkezten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georges|abizena=Nzongola-Ntalaja|izenburua=The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History|argitaletxea=Zed Books|hizkuntza=en|data=2002-05-03|url=https://books.google.com/books?id=qqWIvIAe2h4C&pg=PA100&dq=CONAKAT+Munongo&as_brr=3&ei=WaGcSZLNBYjcygTLtYnrBA&client=firefox-a|isbn=9781842770535|sartze-data=2018-01-05}}</ref> eta batez ere [[Lunda]], [[Yeke]] eta [[Basongye]] etnietako kidez osaturik zegoen, Katangako hegoaldekoak guztiak. [[Kasaï]]ko [[Luba]] migratzaileak ez zituzten begi onez ikusten, bereziki meatzetan lan egiteko ekarri zituztenak. 1957an egin ziren lehen hauteskundetan «atzerritar» izan zuten pisua zela eta, jarrera oldarkorragoa hartu zuen CONAKATek eurekiko. Katangan kolono belgikarren eta «benetako katangar» zirenen arteko elkarlana bultzatzen zuten, beste etnien aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis|abizena=Heraclides|izenburua=The Self-determination of Minorities in International Politics|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2012-11-12|url=https://books.google.com/books?id=XyX7yw17YTAC&dq=|isbn=9781136290268|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1955]]n Belgikako [[Antoine van Bilsen]] irakasleak ''Un Plan de Trente Ans pour l'émancipation politique de l'Afrique Belge'' lana aurkeztu zuen. Kongo progresiboki emantzipatzeko denbora-lerro bat aurkezten zuen, bere ustez elite hezi bat sortzeko behar zen denbora hogeita hamar urtetan kokatuz. Belgikako gobernuak eta ''évolués'' askok ez zuten begi onez ikusi plana, azken batean Kongon agintea uzteko plana zelako lehengoentzat eta hogeita hamar urteko agintea egoten jarraituko zuelako bigarrenentzat. ''Évolués'' [[katoliko]] batzuen ustez plana ona zen eta manifestu bat aurkeztu zuten Kongoko egunkari batean, ''Conscience Africaine'' izenarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Etienne|abizena=Hallet|izenburua=Le manifeste Conscience africaine (1956).
Elites congolaises et société colonaile. Regards croisés|argitaletxea=Contact et commandes|url=http://www.usaintlouis.be/publications/TR56.html|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
<br clear="all" />
{|style="background-color: #cce698; width:100%; border-radius: 6px;"
|
<center><big>'''Protagonistak'''</big></center>
<gallery mode=packed heights=200px style="background-color: #cce698; font-size: 0.8em;">
Fitxategi:Anefo_911-3016_Tweede_dag_(cropped).jpg|[[Balduin I.a Belgikakoa]], Belgikako erregea.
Fitxategi:Gaston_Eyskens_(1969).jpg|[[Gaston Eyskens]], Belgikako lehen ministroa.
Fitxategi:Joseph Kasa-Vubu in Israel.png|[[Joseph Kasa-Vubu]], demokratikoki hautatutako lehen presidentea.
Fitxategi:PatricelumumbaIISG.jpg|[[Patrice Lumumba]], demokratikoki haututako lehen lehen-ministroa.
Fitxategi:Moïse_Tshombe_at_the_Belgo-Congolese_Round_Table_Conference.jpg|[[Moïse Tshombe]], Katangaren independentziaren aldekoa.
Fitxategi:Albert_Kalonji.jpg|[[Albert Kalonji]], [[Hego Kasai]]ren independentziaren aldekoa.
</gallery>
|}
=== Lehen hauteskundeak eta deskolonizazioak ===
[[1957]]an, esperimentu gisa, gobernu kolonialak lehenengo udal-hauteskundeak antolatu zituen hiru hiri nagusietan (Léopoldville, Elisabethville eta Jadotville). Kongoarrei aukera eman zitzaien hauteskundetara aurkeztu eta botoa emateko, lehen aldiz. Hala ere, 1957 eta 1958ko hainbat gertakarik independentzia eskaera eta emantzipazio politikoaren aldeko mezuak ugaritu zituen. 1957an [[Ghana]]k independentzia lortu zuen eta [[1958]]an [[De Gaulle]]k [[Brazzaville]] bisitatu zuen, [[Kongo Frantziarra]]ren hiriburua eta Léopoldvilleren aurrez aurre dagoena Kongo ibaia gurutzatuta. Bertan, Frantziak Afrikako koloniei eurekin batuta jarraitu edo independentzia eskuratzeko aukera emango ziela esan zuen:
{{esaera2|Afrikar herrientzat naturala eta zilegi da euren barne arazoen ardura osoa izango duteneko maila politikora heltzea, non eurei dagokien euren erabakiak hartzea|Charles De Gaulle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=En 1958, de Gaulle engage à Brazzaville le début de la décolonisation – JeuneAfrique.com|hizkuntza=fr-FR|data=2010-08-24|url=http://www.jeuneafrique.com/depeches/85204/politique/en-1958-de-gaulle-engage-a-brazzaville-le-debut-de-la-decolonisation/|aldizkaria=JeuneAfrique.com|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Il est naturel et légitime que les peuples africains accèdent à ce degré politique où ils auront la responsabilité entière de leurs affaires intérieures, où il leur appartiendra d’en décider eux-mêmes</ref>}}
Urte horretan bertan [[Brusela]]n [[Expo 58]] munduko erakusketa antolatu zen, eta kongoar liderrek aukera izan zuten, lehen aldiz, Belgikara bidaiatu eta metropolia ezagutzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Etambala, Zana Aziza,|abizena=1955-|izenburua=De teloorgang van een modelkolonie : Belgisch Congo (1958-1960)|argitaletxea=Acco|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/217760813|edizioa=1e dr|isbn=9033467585}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO;: Too Late, Too Little?|hizkuntza=en-US|data=1957-12-23|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,936763,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Independentziaren aldeko mezuak erradikalizatu ziren eta momentu-politikoa irabazi zuten. ''[[Mouvement National Congolais]]'' (MNC) alderdi politikoak paper garrantzitsua izan zuen eraldaketa honetan. 1956an sortua, MNCk 1958ko urrian alderdi politiko nazionalaren itxura hartu zuen, Kongoar nazio zentralizatu eta batu bat lortzeko helburuarekin. Bere liderrik karismatikoena [[Patrice Lumumba]] izan zen. [[1959]]an [[Albert Kalonji]]k barne zatiketa bat sortu zuen, beste lider batzuekin batera politika moderatuago baten alde egin zuenean. Hortik aurrera alderdia bi zatitan banatu zen: politika kontserbadoreagoa zuen [[Mouvement National Congolais-Kalonji]] alde batetik eta [[ezker politikoa]]ren parte zen [[Mouvement National Congolais-Lumumba]]. Bi alderdi hauek Kongo Belgikarreko alderdirik garrantzitsuenak ziren: Lumumbak 1959an 58.000 afiliatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilig,|abizena=Leo.|izenburua=Lumumba : Africa's lost leader|argitaletxea=Haus|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/212431998|isbn=9781905791026}}</ref>. Belgikak oposizio handiagoa egin zion Lumumbaren alderdiari, ezkerreko ikuspegi horrek eragin zitzakeen ondorio ekonomikoei beldur.
=== Independentzia ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 300px
| bgcolor = bisque
|title = Balduin I.aren irrati diskurtsoa
|quote= (...) gure erabakia gaur, atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe, Kongoko biztanleriari independentziara bideratzea da, oparotasunean eta bakean.<br />
Mundu zibilizatu batean independentzia da askatasuna, ordena eta garapena ziurtatzen duen estatusa. Hau ezin da bideratu instituzio solido eta ondo orekatuen bidez baizik; koadro administratibo adituekin; antolaketa sozial, ekonomiko eta finantzari onarekin, teknikari onen eskuetan; biztanleriaren formazio intelektual eta moralarekin, hori gabe erregimen demokratikoak gorrotoa, iruzurra eta tirania bakarrik dakarrelako.
|source=1959ko urtarrilaren 13a<ref name="irrati">{{Erreferentzia|izenburua=Le message du roi Baudouin 13 janvier 1959 - Lumumba 50 Lumumba|url=https://sites.google.com/site/lumumbaproject/le-message-du-roi-baudouin-13-janvier-1959|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Continuant ces nobles visées, notre résolution est aujourd'hui de conduire, sans atermoiements funestes, mais sans précipitation inconsidérée, les populations congolaises à l'indépendance dans la prospérité et la paix.
<br />
Dans un monde civilisé, l'indépendance est un statut qui réunit et garantit la liberté, l'ordre, le progrès. Elle ne se conçoit que moyennant des institutions solides et bien équilibrées; des cadres administratifs expérimentés; une organisation sociale, économique, financière, bien assise, aux mains de techniciens éprouvés; une formation intellectuelle et morale de la population sans laquelle un régime démocratique n'est que dérision, duperie et tyrannie.</ref>
}}
1958an Lumumba eta [[Jean Van Lierde]]k estrategia ez-biolento bat garatu zuten ABAKO, PSA eta MNC alderdietako kideekin batera. Estrategia hau oso eraginkorra izan zen, ehunka mila kongoar mobilizatuz hainbat eremutan: zeremonia ofizialei boikota eginez, epaitegiak ukatuz edo zergak ordaintzeari uko eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patrice Lumumba : la dimension d'un tribun {{!}} mukanda.univ-lorraine.fr|hizkuntza=fr|url=http://mukanda.univ-lorraine.fr/biblio/patrice-lumumba-la-dimension-dun-tribun|sartze-data=2018-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Guy|abizena=de Bosschère|izenburua=Review of La pensée politique de Patrice Lumumba|orrialdeak=717–719|data=1964|url=http://www.jstor.org/stable/24257659|aldizkaria=Esprit (1940-)|alea=331 (10)|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
1959aren hasieran Belgikako gobernua Kongoko biztanleriaren emantzipazio politikoa gradualki handitzeko programa bat eztabaidatzen ari zen, baina gertakariek abiadura handia hartu zuten. 1959ko [[urtarrilaren 4]]an ABAKOk Léopoldvillen deitutako manifestazio politiko debekatu bat egin zen, eta egoera eskuetatik joan zitzaien autoritateei. Bat-batean, hiriburuan gatazka handiak zeuden kalean. Autoritateek hainbat egun behar izan zituzten ordena berrezartzeko eta ehunka hildako egon ziren, baita kontaketa kontserbadoreenetan ere. Biolentzia hau Kongo eta Belgikan ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: If Blood Must Run|hizkuntza=en-US|data=1959-01-19|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,868969,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. [[Urtarrilaren 13]]an Balduin I.ak [[irrati]] bidezko mezua eman zion nazioari eta Belgikak Kongoren independentzia emateko pausoak ematen ari zela esan zuen, «atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe» ''(ikus alboko kutxa)''<ref name="irrati" />.
[[Gaston Eyskens]] lehen-ministroaren gobernuak ez zuen data zehatzik buruan independentzia horretarako, eta hainbat urtetako trantsizio egoera baten alde egiten zuten. Euren plana 1959ko abenduan probintziatan hauteskundeak deitzea zen, nazio mailako hauteskundeak 1960 edo 1961an eta, ondoren, transferentzia administratiboa egitea Kongoko autoritate berriei, [[1960ko hamarkada]]ren erdialdera arte iraungo zuen prozesu luze batean. Baina, errealitatean, zirkunstantziak azkar aldatzen ari ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Young, Crawford,|abizena=1931-|izenburua=Politics in Congo : decolonization and independence|url=https://www.worldcat.org/oclc/927296778|isbn=9780691623269}}</ref>. Eskualde batzuetan administrazio kolonialak erresistentzia modu berriak ikusi zituen, hala nola zergak ordaintzeari uko egitea. Eskualde batzuetan [[anarkia]] etorriko zela uste zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ryckmans, André,|abizena=1929-1960.|izenburua=André Ryckmans, un territorial du Congo belge : lettres et documents, 1954-1960|argitaletxea=L'Harmattan|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/35819848|isbn=9782738430984}}</ref>. Bien bitartean, Kongon bizi ziren belgikar askok traizioa ikusten zuten Belgikaren erabakian, eta independentziaren aurka aritu ziren. Kongoarren eskariak erradikalizatzen ziren bitartean, trantsizio labur eta gradual baterako plana azkar kendu behar izan zuten burutik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=THE BELGIAN CONGO: Return of the Mundele|hizkuntza=en-US|data=1959-10-12|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,864032,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Egoera honetan Balduinek beste bisita bat egin zion Kongo Belgikarrari, lau urte lehenago egindako bisitarekin alde nabarmenak aurkituz. Léopoldvillera iritsi zenean hainbat herritar beltzen harriak bota zizkioten Lumumbaren kartzelatzeagatik protestan<ref group="oh">Lumumba Stanleyvillen egondako istiluengatik kartzelatu zuten 1959ko urrian. 6 hilabeteko zigorra eskatzen zuten, baina hauteskundetan lortu zuen emaitza onak zirela eta presioa egon zen bera askatu eta Bruselan egingo zen konferentzian parte-hartzen uzteko. Urtarrilean askatu zuten.</ref>. Beste hirietan harrera hobea izan bazuen ere, ohikoa zen «''Vive le roi!''» oihuak isilaraztean «''Indépendance immédiate!''» oihuekin. Belgikako gobernuak ez zuen nahi inongo soluziorik eskainiko ez zuen gerra batean sartzea, Frantziari [[Indotxina]]n eta [[Aljeria]]n gertatu zitzaion bezala, edo Herbeherei [[Indonesia]]n. Horregatik, berehalako independentziaren aldeko eskariei men egiteko borondatea zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: Now Now Now|hizkuntza=en-US|data=1959-11-16|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811442,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:Ronde Tafel Conferentie te Brussel Congo, Bestanddeelnr 910-9593.jpg|thumb|Konferentziaren irudi bat, Bruselan, 1960ko urtarrilaren 20an.]]
[[1960]]ko urtarrilean Kongoko lider politikoak Bruselara gonbidatu zituzten konferentzia batean parte-hartzera, independentzia eztabaidatu ahal izateko. [[Patrice Lumumba]] kartzelatik atera zuten parte har zezan. Konferentziaren abiadura sorpresa bat izan zen guztientzat, eta Kongoko delegazioak eskari ia guztiak ikusi zituen aurrera egiten: hauteskunde orokorrak egingo ziren 1960ko maiatzean eta independentzia osoa 1960ko [[ekainaren 30]]ean lortuko zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph Kamanda|abizena=Kimona-Mbinga|izenburua=La stabilité du Congo-Kinshasa: enjeux et perspectives|argitaletxea=Harmattan|hizkuntza=fr|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=YXg9o8QR-K0C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=table+ronde+congo+institutionnel&source=bl&ots=waHG1s87TD&sig=iJXm3WP824wzMBXxKwoGGAuj7KE&hl=fr&ei=_NuaSqa7EIfJ-Qb7mJyPBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5#v=onepage&q=table%20ronde%20congo%20institutionnel&f=false|isbn=9782747574389|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. Kongoko delegazioak uste baino batasun handiagoa zuen, Belgikak eztabaida handiak espero zituen arren.
=== Hauteskunde orokorrak ===
Zenbait maniobra politikoei esker, hiru aliantza politiko aurkeztu ziren hauteskunde orokorretan: tartean [[ABAKO]] eta [[MNC-Kalonji]]k osatu zuten sei alderdiren koalizio federala; nazionalismo zentralista zuten [[MNC-Lumumba]] alderdia; eta [[Moïse Tshombe]]ren alderdia, [[Katanga]]n zentratua, eskualde horren ekonomia mantendu nahi zuena eta ''Union Minière'' enpresaren interesak manten du nahi zituena. Hauteskunde parlamentarioek zatiketa handia zegoela erakutsi zuten, baina ABAKO eta MNC-Kalonji eta MNC-Lumumbaren alderdiek emaitza onak lortu zituzten.
Emaitzen ondorioz Kasa-Vubu [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongoko Errepublikako]] lehen presidente izendatu zuten eta Lumumba lehenen gobernu buru. Bost hilabete lehenago planeatu zen bezala, 1960ko ekainaren 30ean trantsizio zeremonia egin zen gobernadore-orokorraren erresidentzian, Léopoldvillen.
Aste bete beranduago, ''Force Publique''ren matxinada hasi zen euren ofizialen aurka, gehienak oraindik ere belgikarrak zirelako. Kongon sortu zen matxinatze orokorraren pizgarria izan zen, batez ere erradikalizatutako gazteek eta gustura ez zeuden soldaduek indartua. Eskualde batzuetan biolentzia horrek europar biktimak sortu zituen. Aste batzuk pasata Belgikako armadak eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k egindako interbentzio talde batek 80.000 belgikar ebakuatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weg uit Congo : het drama van de kolonialen|hizkuntza=nl|url=http://zoeken.bibliotheek.be/?itemid=%7Clibrary/marc/vlacc%7C8556207|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
== Kongoko krisialdia ==
{{sakontzeko|Kongoko krisialdia|Zaire|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
[[Thyssville]]n 1960ko uztailean hasi zen matxinada azkar hedatu zen Kongo osoan zehar<ref>{{Erreferentzia|izena=O'Ballance,|abizena=Edgar.|izenburua=The Congo-Zaire experience, 1960-98|argitaletxea=St. Martin's Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41649608|isbn=9780312227951}}</ref>. 1960ko irailean lidertzaren artean banaketa egon zen: Kasa-Vubu presidenteak Lumumba jada agintean ez zegoela adierazi zuen, eta Lumumbak berdina egin zuen Kasa-Vuburekin. Gobernuaren indarrek Lumumba atxilotu zuten, hala ere. 1961ean [[Katangako estatua|Katangako estatura]] bidali zuten, [[Moïse Tshombe]]k independentzia aldarrikatu zuen eskualde ohia, meatzaritza indartsua zela eta Belgikak babestua. Lumumba Katangako autoritateen esku uzi zuten, eta exekutatu zuten eta gorpua [[azido sulfuriko]]an bota<ref>{{Erreferentzia|izena=Kinzer,|abizena=Stephen.|izenburua=The brothers : John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war|url=https://www.worldcat.org/oclc/827256871|edizioa=First edition|isbn=9780805094978}}</ref>. [[2002]]an Belgikak ofizialki eskatu zuen barkamena erailketa honetan izan zuen papera zela eta; [[CIA]] ere atzean egon zitekeela uste izan da denbora luzez, Lumumbaren ezkerreko pentsamendua zela eta. Garai honetan [[Sobietar Batasuna]]k Europako botere kolonialen aurkako mezuak zabaltzen zituen Afrikan, sozialismoaren eragin-eremua indartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Devlin,|abizena=Larry.|izenburua=Chief of station, Congo : fighting the cold war in a hot zone|argitaletxea=PublicAffairs|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/714569636|isbn=9781586485641}}</ref>.
Hainbat mugimendu independentista sortu ziren Kongoren jaiotzarekin batera, krisi egoera handia sortuz. Belgikak, aldi berean, [[paratxutista|paraxutistak]] bidali zituen bere erkideak Kongotik ateratzeko, [[Dragoi Gorri Operazioa]] deitu zena martxan jarrita. 1964-65 artean Katangako probintzia berriro batu zen Kongoko Errepublikarekin eta [[Stanleyville]]n martxan zegoen [[Simba matxinada]] ere amaitu zen. Momentu horretan [[Joseph Désiré Mobutu]] koronelak egoera politikoa irauli eta [[estatu-kolpe]]a eman zuen. Mobuturen gobernuarekin estatuak [[zairanizazioa]] izeneko prozesua jasan zuen, herrialdearen izena [[Zaire]]ra aldatu zen, hiriburuarena [[Kinshasa]]ra eta alderdi bakarreko diktadura ezarri zuen.
[[1997]]an Mobutu boteretik kendu zuten indarrez, [[Laurent-Désiré Kabila]]k gidatutako militarren bidez. Kabilak bere burua Zaireko presidente izendatu zuen eta [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] ezarri zuen. 2001ean eraila, bere seme [[Joseph Kabila]]k hartu zuen boterea. 2006an lehen hauteskunde nazionalak egin ziren 1960tik, Kabila presidente gisa berretsiz.
== Gobernadore orokorrak ==
[[Fitxategi:Monument Albert Kinshasa 5.JPG|thumb|Ofizial kolonialak, tartean Pierre Ryckmans gobernadore-orokorra dagoela, [[Kinshasa|Léopoldvillen]] 1938an.]]
* [[Théophile Wahis]] baroia (1908ko azaroa - 1912ko maiatza - Leopoldo II.ak jarrita 1900ean)
* [[Félix Alexandre Fuchs]] (1912ko maiatza - 1916ko urtarrila)
* [[Eugène Joseph Marie Henry]] (1916ko urtarrila – 1921eko urtarrila)
* [[Maurice Lippens (gobernadorea)|Maurice Eugène Auguste Lippens]] (1921eko urtarrila - 1923ko urtarrila)
* [[Martin Rutten|Martin Joseph Marie René Rutten]] (1923ko urtarrila - 1927ko abendua)
* [[Auguste Tilkens|Auguste Constant Tilkens]] (1927ko abendua – 1934ko iraila)
* [[Pierre Ryckmans (Kongo)|Pierre Marie Joseph Ryckmans]] (1934ko iraila – 1946ko uztaila)
* [[Eugène Jacques Pierre Louis Jungers]] (1946ko uztaila– 1952ko urtarrila)
* [[Léon Pétillon|Léon Antoine Marie Pétillon]] (1952ko urtarrila – 1958ko uztaila)
* [[Henri Cornelis|Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis]] (1958ko uztaila - 1960ko ekaina)
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea="oh"|2}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Kongoko Estatu Burujabea]]
* [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
* [[Zaire]]
* [[Afrikaren banaketa]]
* [[Afrikako deskolonizazioa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kongoko Errepublika Demokratikoko historia]]
[[Kategoria:Belgikako historia]]
[[Kategoria:Afrikako kolonia ohiak]]
rnnqszrl8wfzzv1x6i8odj5y9sk195n
10022220
10022218
2025-01-04T09:16:21Z
Eniisi Lisika
77002
10022220
wikitext
text/x-wiki
{{artikulu nabarmendua}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Kongo Belgikarra
| izena bertako hizkuntzan=Congo Belge (frantsesez)<br />Belgisch-Kongo (neerlanderaz)
| hasiera urtea=[[1908]]
| amaiera urtea=[[1960]]
| gobernua=
| bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| armarria=Greater Coat of Arms of the Belgian Congo.svg
| nongo= Kongo Belgikarreko
| mapa= Belgian Congo locator map.png
| mapa testua= Kongo Belgikarra (berde ilunez) eta [[Ruanda-Urundi]] (berde argiz)
| gert1=Anexioa [[Belgika]]ri
| gert1 data=[[1908]]
| gert2=Independentzia
| gert2 data=[[1960]]
| a1= [[Kongoko Estatu Burujabea]]
| a1 bandera=Flag of the Congo Free State.svg
| o1= [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldville]]
| o1 bandera=
| hiriburua= [[Kinshasa|Leopoldville]]
| hizkuntza= [[Frantses]]a (ofiziala), nederlandera eta bertako 200 hizkuntza baino gehiago.
| erlijioa=
| dirua= Kongoar libera
| biztanleria = 13.500.000 (1930)
| eremua = 2.345.000
}}
'''Kongo Belgikarra'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0168.pdf Afrika kolonialeko toponimia] Euskaltzaindia.net</ref> ([[frantses]]ez: ''Congo Belge''; {{lang-nl|Belgisch-Congo}}) [[1908]]-[[1960]] bitartean [[Belgika]]ren mende egondako [[Kolonia (geografia politikoa)|kolonia]] izan zen. Bere mugak bat datoz gaur egungo [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]renekin. Belgikako parlamentuak sortu zuen, 1908ko azaroaren 15ean, ordura arte Belgikako errege [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.aren]] jabetza izandako [[Kongoko Estatu Burujabea]] ordezteko<ref name=brit>[https://web.archive.org/web/20131030165453/http://global.britannica.com/EBchecked/topic/59224/Belgian-Congo Belgian Congo] Global.britannica.com</ref>.
Belgikako erregearen Afrikako jabetza honen azalera Belgikarena baino 80 bider handiagoa zen<ref>[https://web.archive.org/web/20110413044322/http://www.nbbmuseum.be/2011/04/congo.htm ''Leopold II: a currency for the Congo Free State?''] Nbbmuseum</ref>, eta Leopoldo II.a munduko lehenengo merkataria zen [[boli]] eta [[kakao arbola|kakaotan]]. Hala ere, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirenean, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuek presio handia egin zuten, eta Leopoldok Belgikako gobernuaren esku utzi behar izan zuen eskualdea<ref name="brit" />. Koloniak, [[1960]]ko [[ekainaren 30]]ean [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongo-Leopoldvillek]] independentzia aldarrikatu zuen arte iraun zuen. 1971n [[Zaire]] izena hartu zuen; 1997an, [[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] boteretik kendu zutenean, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] izena eman zioten.
== Kongoko Estatu Burujabea ==
{{nagusia|Kongoko Estatu Burujabea}}
[[Fitxategi:Leopold_ii_garter_knight.jpg|thumb|Leopoldo II.a Belgikakoa, Kongoko Estatu Burujabearen jabea 1885tik 1906ra.]]
[[XIX. mende]]aren amaierara arte oso europar gutxi iritsi ziren [[Kongo ibaia]]ren arrora. [[Oihan tropikal]]a, [[zingira]]k eta [[malaria]] ohikoak ziren, beste gaixotasun tropikal batzuekin batera –hala nola [[loaren gaixotasuna|loaren gaixotasuna–]] eta [[Europa]]ko kolonizatzaileek ez zuten aurkitzen modu egokirik lurraldearen esplotazioa eta esplorazioa egiteko. [[1876]]an Leopoldo II.a Belgikakoak [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] antolatu zuen, Afrikako esploratzaile nagusiekin batera eta Europako hainbat gobernuren laguntzarekin, Afrika esploratu eta kolonizatzeko. [[Henry Morton Stanley]]k eskualdea [[1878]]an esploratu zuenean Leopoldok esploratzailea kontratatu eta eskualdean zituen interesak lortzeko baliatu zuen<ref name="Hochschild">{{Erreferentzia|izena=Hochschild,|abizena=Adam,|izenburua=King Leopold's ghost : a story of greed, terror, and heroism in Colonial Africa|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39042794|isbn=9780618001903}}</ref>.
Leopoldo II.ak Belgikarentzako kolonia bat erosi edo lortu nahi zuen 1865an tronura iritsi baino lehenago ere. Belgikako gobernu zibilak ez zuen interes handirik inperioaren eraikuntzaren amets horrekiko. Anbizio handiarekin, eta burugogorkeriarekin, Leopoldok bere kasa aritzea erabaki zuen.
Europan gatazka handia sortu zen [[Erdialdeko Afrika]]ren kontrola zela eta, tentsio diplomatikoarekin, batez ere oraindik jabetza aldarrikapen zehatzik ez zuen Kongo ibaiaren arroari zegokionez. [[1884]]ko azaroan [[Otto von Bismarck]]ek hamalau herrialderen konferentzia antolatu zuen, [[Berlingo Konferentzia]] izena emango zitzaiona, Kongoko krisiari konponbidea aurkitu asmoz. Berlingo Konferentzian bertan ez zen formalki lurralde esleipenik egin, baina Europako potentziek arau batzuk adostu zituzten eskualdea gatazkarik gabe banatzen zutela ziurtatzeko. Arau horiek Kongoren arroa merkatu-libreko eskualde gisa identifikatzen zuten. Hala ere, Leopoldo II.ak irabazi handia eskuratu zuen Berlingo Konferentzian eta bere jabe bakarreko elkarte "filantropikoak" lurraldearen gaineko kontrol handia eskuratu zuen: 2.334.000 km<sup>2</sup>. Lurralde hori [[Kongoko Estatu Burujabea]] izango zen<ref name="Hochschild" />.
Kongoko Estatu Burujabea enpresa pribatu baten bidez kontrolatzen zuen Leopoldo II.ak, gobernuz-kanpoko elkarte baten bidez, [[Nazioarteko Afrikar Elkartea]] ({{lang-fr|Association Internationale Africaine}})<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Map of the Belgian Congo|hizkuntza=en|data=1896|url=http://www.wdl.org/en/item/59/|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Estatuaren lurrek gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoaren lurralde osoa hartzen zuten eta [[1885]]tik [[1908]]ra bitarte iraun zuen, Belgikako gobernuak bere gogoaren aurka lurraldearen kontrola hartu zuen arte. Leopoldo II.aren administrazioaren azpian Kongoko Estatu Burujabea desastre humanitarioa izan zen. Ez dagoenez zentsu zehatzik oso zaila da jakitea zein izan zen heriotza kopuru zehatza, baina esplotazioa gupidagabea izan zen eta bertakoek kolonoek ekarritako gaixotasun berriei aurre egiteko modurik ez zuten. [[1889-1890ko gripe errusiarra]]k milioika hildako eragin zituen Europan, tartean [[Balduino Belgikakoa]], 1891an birusaren eraginez hil zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. D.|abizena=Fage|izenburua=The Cambridge History of Africa|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Sanderson|izena2=Roland|izena3=G. N.|data=1975|url=https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false|isbn=9780521228039|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Leopoldoren ''[[Force Publique]]'' armada pribatuak kongoarrak izutu zituen eta lan egitera behartu lehengaiak ateratzeko. Euren bizitzak eta gizarteak guztiz suntsitu zituzten, eta bertakoen aurkako indarkeria oso latza izan zen. ''Force Publique'' honek [[1892-1894ko kongoar-arabiar Gerra]]n parte hartu zuen [[Zanzibar]] eta [[Swahili]] [[esklabo]] merkatarien aurka.
[[Casement Txostena]]ren argitalpenarekin britainiar, europar eta amerikar komunikabideek Kongoko Estatu Burujabean gertatutakoa salatu zuten 1900ko hamarkadan. [[1904]]an Leopoldo II.a derrigortu zuten nazioarteko batzorde parlamentario bat onartzera Kongon gertatzen zena aztertzeko. 1908an, presio publikoa eta maniobra diplomatikoek Leopoldo II.aren aginte pertsonalarekin amaitu eta Kongo Belgikaren kolonia bilakatu zen, Kongo Belgikarra izenarekin.
== Kongo Belgikarra ==
[[Fitxategi:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|thumb|Misiolari batek kongoar baten esku moztua erakusten du. Kongon ohikoa zen esklabotza ziurtatzeko eskuak edo oinak moztea, lana "behar bezala" egiten ez zutenak zigortzeko<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche,|abizena=Guy,|izenburua=Belgium and the Congo, 1885-1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/765881584|isbn=9780521194211}}</ref>.]]
[[1908]]ko [[urriaren 18]]an [[Belgikako parlamentua]]k Kongo Belgikako kolonia gisa batzearen alde bozkatu zuen. [[Sozialista|Sozialitek]] eta alderdi erradikaleko gehiengoak anexioaren aurka bozkatu zuten, eta euren kanpaina anti-kolonialista zela eta hauteskundetan babes handiagoa jasoz. Hala ere, baziren sozialista batzuk usten zuten Belgikak Kongo anexionatu behar zuela eta lan humanitarioa egin behar zela kongoarrak laguntzeko. Alderdi katolikoko bi kidek eta liberaleko diputatuen erdiak [[Karta Koloniala]]ren aurka bozkatu zuten, katoliko gehienek eta liberalen beste erdiak alde bozkatu zuen bitartean<ref group="oh">48 boto egon ziren aurka eta 95 boto egon ziren alde</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Polasky, Janet|abizena=L.|izenburua=The democratic socialism of Emile Vandervelde : between reform and revolution|argitaletxea=Berg|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31710376|isbn=9781859730331}}</ref>. [[1908]]ko [[azaroaren 15]]ean Kongo Belgikarra Belgikako Erresumaren kolonian bilakatu zen, nahiz eta Leopoldo II.a saiatu zen lurraldearen zati bat [[koroaren lurralde]] gisa mantentzen.
Belgikako gobernuak 1908an administrazioa eskuratu zuenean, Kongoko egoera hobetu zen hainbat eremutan. Hainbat enpresa kontzesionariok ezarritako esplotazio izugarria eta biolentziaren erabilera arbitrarioa asko murriztu ziren. [[Kautxu]]a lortzeko egiten ziren krimenak gelditu ziren, hala nola mutilazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=9781842774854}}</ref> eta [[esklabotza]]. Karta Kolonialaren 3. artikuluak honela zioen: «Inor ezin da derrigortu lan egitera konpainia edo norbanakoen irabaziak eskuratzeko».
Kongoko Estatu Burujabetik Kongo Belgikarrerainoko trantsizioak ibilbidea aldatu bazuen ere, hainbat eremutan jarraikortasuna nabarmena izan zen. [[Baron Wahis]] gobernadore-orokorrak bere bulegoan jarraitu zuen, adibidez, eta Leopoldo II.aren administrazioaren gehiengoak ere jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Verhaegen,|abizena=Benoît|izenburua=Stengers (Jean). Congo : Mythes et réalités — cent ans d'histoire|hizkuntza=fr-FR|data=1993|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1993_num_71_4_3918_t1_0970_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=4|zenbakia=71|sartze-data=2018-01-01}}</ref>. Kongoko baliabide natural eta mineralen merkataritzak garrantzia handia zuen Belgikako ekonomian eta hedapen kolonialaren parte izaten jarraitu zuen, baina bestelako lehentasunak ere ezarri ziren, osasungintza eta hezkuntza tarteko.
=== Gobernua ===
[[Fitxategi:Residentie_van_de_gouverneur-generaal.jpg|thumb|Gobernadore orokorraren etxebizitza, Boman.]]
Kongo Belgikarraren gobernatzea 1908ako Karta Kolonialean zehaztu zen. Botere exekutiboa [[Brusela]]n zegoen [[Gai Kolonialetarako Ministerioa (Belgika)|Gai Kolonialetako Ministerioan]] zetzan, eta horrek Kontseilu Kolonialaren babesa zuen. Belgikako Parlamentuak zuen botere legegilea.
Kongo Belgikarrean Gobernadore-orokor bat izendatzen zen, [[Boma]]n hasieran eta 1926tik aurrera Léopoldvillen. Hasieran lau probintzia sortu zituzten, bakoitzean ordezkari batekin, eta azpian barrutiak zeuden (24 guztira) eta euren azpian lurraldeak (130-150) zeuden. Lurralde bakoitzean "nagusi tradizional" bat zegoen, antolaketa tradizionalaren ordezkari<ref>{{Erreferentzia|izena=Lauro,|abizena=Amandine|izenburua=VANTHEMSCHE (Guy). La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980.|hizkuntza=fr-FR|data=2008|url=http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2008_num_86_2_7479_t12_0491_0000_2|aldizkaria=Revue belge de Philologie et d'Histoire|alea=2|zenbakia=86|sartze-data=2018-01-01}}</ref>.
Botere judizialari dagokionez, sistema bikoitza zuten. Alde batetik Belgikako epaitegi sistema bat zegoen eta, bestetik, tribu ezberdinetako nagusiek osatutako "gorte indigenak" ({{lang-fr|tribunaux indigènes}}. Bigarrenak ezin zuen erabakirik hartu lehenaren babesik gabe.
Kongon bizi ziren belgikarrek ez zuten eskubiderik bizitza politikoan parte-hartzeko. Guztia Bruselatik egiten zen eta [[1936]]n 728 administrari zeuden Belgikan Kongo distantziatik kudeatzen. Kongon ez zegoen antolaketa politikorako eskubiderik<ref>{{Erreferentzia|izena=Meredith,|abizena=Martin.|izenburua=The fate of Africa : a history of the continent since independence|argitaletxea=Public Affairs|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/769764825|edizioa=Revised and updated ed|isbn=9781610390712}}</ref>.
Polizia indar lokala zegoen, ''[[Force Publique]]'' izenekoa, Belgikako mandatupean. Ez zen egon belgikar soldadurik Kongon 1950eko hamarkadara arte.
=== Nazioarteko gatazkak ===
{{sakontzeko|Kongo_Belgikarra#Lehen_Mundu_Gerraraino|Kongo_Belgikarra#Bigarren_Mundu_Gerra}}
[[Fitxategi:Congo_belge_campagne_1918.jpg|thumb|Kongo Belgikarreko ''Force Publique'' Lehen Mundu Gerran.]]
Kongo Belgikarra bi mundu gerratan zuzenean sartuta egon zen. [[Lehen Mundu Gerra]]n ''[[Force Publique]]'' eta [[Alemania]]ko armada kolonialaren arteko gatazka egon zen [[Tanganika]]n, laster gerra izango zena Ingalaterra eta Belgikaren arteko elkarte batek 1916 eta 1917an Alemaniako lurralde koloniala inbaditu zuenean. [[Ekialdeko Afrikako kanpaina (Lehen Mundu Gerra)|Ekialdeko Afrikako kanpainaren]] parte izan zen gertakari hau. [[1916]]an Belgikako ''Force Publique''ren agintari orokorra zen [[Charles Tombeur]]rek 15.000 gizonez osatutako armada osatu zuen<ref name="epic">{{Erreferentzia|izenburua=Congo: The Epic History of a People|hizkuntza=en|data=2017-09-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Congo:_The_Epic_History_of_a_People&oldid=800734795|sartze-data=2018-01-02}}</ref> eta [[Kigali]]rako bideari ekin zion. Kigali 1916ko maiatzaren 6an hartu zuten eta hortik [[Tabora]]ra joan ziren [[irailaren 19]]an, borrokaldi latz baten ostean. 1917an [[Mahenge]] konkistatu zuten, eta Kongo Belgikarreko armadak [[Ekialdeko Afrika Alemaniarra]]ren herena kontrolpean zuen<ref name="epic" />. Gerra amaituta, [[Versaillesko Ituna]]n erabakitakoaren arabera, Alemaniak hainbat lurralderen kontrola beste potentzia batzuen esku utzi behar zituen, tartean Ekialdeko Afrika Alemaniarreko mendebaldeko sekzioa. [[1924]]ko [[urriaren 20]]an [[Ruanda-Urundi]], gaur egungo [[Ruanda]] eta [[Burundi]]z osatua Belgikaren esku geratu zen, [[Nazioen Liga]]ren mandatu gisa, [[Usumbura]] hiriburua zelarik<ref>{{Erreferentzia|izena=Strachan,|abizena=Hew.|izenburua=The First World War|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001-|url=https://www.worldcat.org/oclc/44509322|isbn=0199261911}}</ref>.
[[Bigarren Mundu Gerra]]n Kongok garrantzia handia izan zuen Belgikako deserriratutako gobernua babesteko (ikus, [[Kongo Belgikarra#Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerra]] sekzioa). Kongo Belgikarreko hegazkin-pilotuek [[Britainiako gudua]]n parte hartu zuten, baita [[Hego Afrika]]ko aire-armadarekin. Kongo Belgikarreko indarrek [[Italia]]ren aurkako gerran parte hartu zuten [[Etiopia]]n, eta [[Asosa]], [[Bortaï]] eta [[Saïoko setioa]]n irabazi zuten. [[1941]]eko [[uztailaren 3]]an [[Pietro Gazzera]] italiar jeneralak errendizioa aurkeztu zuen kongoarren aurrean. [[Birmaniako kanpaina]]n ere Britainiar Armadaren esku egon ziren kongoar soldaduak<ref>{{Erreferentzia|izena=Killingray,|abizena=David.|izenburua=Fighting for Britain : African soldiers in the Second World War|argitaletxea=James Currey|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429027308|isbn=1847010474}}</ref>.
== Politika ekonomikoa ==
Kolonizatzaileen helbururik nagusiena Kongoren ustiaketa ekonomikoa zen. Horretarako tresna garrantzitsua [[trenbide]]aren eraikuntza zen, meatzaritza eta nekazaritza bultzatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le rail au Congo belge.|argitaletxea=Blanchart|data=1993-1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/32541776|isbn=2872020101}}</ref>.
=== Lehen Mundu Gerra arte ===
[[Fitxategi:Kisanga-mijn_Ruandese_arbeiders_einde-jaren_1920.JPG|thumb|[[Ruanda]]ko meatzari migratzaileak, 1920 inguruan, Kongoko meatze batean lanean.]]
[[Kautxu]]a zen Kongo Belgikarraren esportazio nagusia, baina bere garrantzia jaitsi zen munduko esportazioen %77tik %15era [[Hegoekialdeko Asia]]ko [[britainiar]] kolonietan kautxua eskuratzen hasi zirenean. Kongoko kautxua ez zen zuhaitzetatik lortzen, baizik eta ''[[Landolphia owariensis]]'' [[liana]]tik eta, beraz, ez zen Asiakoa bezain erraza eskuratzen. Kautxu hori lortzeko esklabotza eta mehatxua erabiltzen ziren, eta kalkuluen arabera 10 milioi pertsona hil ziren esplotazio honen ondorioz 1885-1908 bitartean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Nzongola-Ntalaja, Georges,|abizena=1944-|izenburua=The Congo from Leopold to Kabila : a people's history|argitaletxea=Zed Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46822313|isbn=9781842770535}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kongon herritarrek 500 urte daramate globalizatuta|hizkuntza=eu|url=http://www.argia.eus/albistea/kongon-herritarrek-500-urte-daramate-globalizatuta|aldizkaria=Argia|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Ondorioz, ustiaketa modu berrien bila hasi ziren, bereziki [[Katanga]] probintziako [[kobre]] meatzaritza. Belgikaren jabetza zen [[Union minière du Haut-Katanga]] enpresak kobre meatzaritzaren ustiapenaren gaineko kontrola zuen, eta zuzenean zuen [[Mozambike]]ko [[Beira (Mozambike)|Beira]] hiriraino trenbidea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz kobrearen eskaria handitu zen eta produkzioa 997 tonatik 1911n 27.462 tonara igaro zen 1917an, eta 1920an berriro jaitsi zen 19.000 tonaraino. Kobrearen urtzea [[Lubumbashi]]n egiten zen. Gerraren aurretik kobrearen gehiengoa [[Alemania]]ri saltzen zitzaion, baina gerra garaian [[Britainia Handia]]k erosi zuen, gerra esfortzuari aurre egin ahal izateko; salmentarekin eskuratutako diruarekin [[Broquevilleren gobernua]] mantentzen zen, gerra zela eta deserrian zegoena. Gerra garaiarekin ere [[urre]] eta [[diamante]] meatzaritza hedatu zen. [[Lever Bros.]] britainiar enpresak [[palma-olio]]aren negozioa handitu zuen gerran, eta [[kakao]], [[arroz]] eta [[kotoi]] produkzioa ere areagotu zen. Trenbide eta barku linea berriak ireki ziren produkzio guzti hau garraiatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Belgian Congo (addition) - LoveToKnow 1911|data=2008-02-20|url=https://web.archive.org/web/20080220101851/http://www.1911encyclopedia.org/Belgian_Congo_(addition)|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
[[Lehen Mundu Gerra]]ren ondorioz "derrigorrezko landatze" sistema ezarri zen ({{lang-fr|cultures obligatoires}}) kongoar nekazariak kotoi, [[kafe]] eta [[intxaur]]rak landatzera derrigortuz, esportatu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Mvuluya|abizena=Mulambu|izenburua=Cultures obligatoires et colonisation dans l'ex-Congo Belge|hizkuntza=fr|data=1974|url=https://books.google.es/books/about/Cultures_obligatoires_et_colonisation_da.html?id=ObM3ngEACAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Lurralde administrazioak eta estatuko agronomoek nekazaritza ekimen hau gain-begiratu eta, beharrezkoa balitz, nekazariak zigortzeko eskumena zuten, derrigorrezko landatzeari uko egiten bazioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Likaka, Osumaka,|abizena=1953-|izenburua=Rural society and cotton in colonial Zaire|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/44961684|isbn=9780299153342}}</ref>.
=== Gerrarteko garaia ===
[[Fitxategi:Congo_spoorwegen.png|thumb|Trenbideak (beltza/grisa) eta ibai nabigagarriak (morea) Kongo Belgikarrean]]
[[Fitxategi:Congo_belge_Allez-y_propaganda_jaren_1920.JPG|thumb|Kongo Belgikarrera kolono gisa joateko propaganda, 1920eko hamarkadan]]
Lehen Mundu Gerra amaituta Belgikako gobernuak inbertsio masiboa egiten hasi zen Kongoko azpiegitura ekonomikoak hobetzeko<ref name=":0" />. 1921ean Belgikako gobernuak 300 milioi franko laga zizkion Kongo Belgikarrari azpiegitura publikoak indartu eta koloniako enpresa pribatuen loraldia babesteko. Aldi berean hainbat konpainia publiko [[Pribatizazio|pribatizatzeari]] ekin zioten, tartean [[Kilo-Moto meatzeak]] eta [[La Société Nationale des transport fluviaux]]. Lehen Mundu Gerraren ostean lehentasuna garraio azpiegiturei eman zitzaien, adibidez [[Matadi]] eta [[Léopoldville]] eta [[Lubumbashi|Elisabethville]] eta [[Port Francqui]] arteko trenbideei. 1920 eta 1932 biartea 2.450 kilometro trenbide eraiki ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Roger|abizena=Anstey|izenburua=King Leopold's Legacy: The Congo Under Belgian Rule, 1908-1960|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1966|url=https://books.google.es/books/about/King_Leopold_s_Legacy.html?id=5x1zAAAAMAAJ&redir_esc=y|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Gobernuak portuen eraikuntzan inbertitu zuen, bereziki [[Boma]], [[Matadi]], Léopoldville eta [[Coquilhatville]]n. Elektrizitatea eta lan hidraulikoak ere egin ziren hiri nagusietan. Aireportu bat eraiki zen eta Brusela eta Leopoldville batzen zituen lehen [[telefono]] linea eraiki zen. Garai honetan eraiki ziren azpiegituren %50 gobernuak ordaindu zituen, beste erdia konpainia komertzialek ordaindu zituzten bitartean. ''Union Minière du Haut Katanga'' enpresak, nagusiki, diru pribatu kopuru handia jaso zuen, eta kobrea eta [[kobalto]]a ustiatzen zituen Katangan, diamanteak [[Kasai]]n eta urrea [[Ituri]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Congo des Belges (1908-1960) par Massoz, Michel: Chez l'auteur Couverture souple, Dédicacé par l'auteur - L'Harmattan-Boutique de l'Histoire|hizkuntza=fr|url=https://www.abebooks.fr/signe/Congo-Belges-1908-1960-Massoz-Michel-lauteur/22566357581/bd|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Sartzen zen diru horrekin [[Société Générale de Belgique]] konpainiak inperio ekonomikoa eraiki zuen Kongo Belgikarrean. Mozkin oso handiak eskuratzen zituzten konpainia pribatuek eta mozkin horietako batzuk esku pribatuetara joaten ziren Europan, [[dibidendu]] eran<ref>{{Erreferentzia|izena=Buelens,|abizena=Frans.|izenburua=Congo, 1885-1960 : een financieel-economische geschiedenis|argitaletxea=Epo|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/901291045|isbn=9789064454387}}</ref>.
[[1920ko hamarkada]]ko goraldi ekonomikoan kongoar gazteek nahiago izan zuten nazioarteko konpainiatan lan egin, batez ere hirietan egiten zutelako lan eta soldata handiagoak eskaintzen zituztelako herrixketan baino. Langileen kontratazioa hainbat enpresa espezializatuk egiten zuten garai honetan (Robert Williams & Co, Bourse du Travail Kasaï,..) eta, kasu batzuetan, gobernuaren laguntza izan zuen, ''Office de Travail-Offitra'' delakoaren bidez. [[Katanga]]n zeuden langile asko urtaroaren araberako migratzaileak ziren, batez ere [[Tanganika]], [[Angola]], [[Ipar-Rhodesia]] eta [[Ruanda-Urundi]]koak<ref>{{Erreferentzia|izena=Meulder, Bruno de,|abizena=1960-|izenburua=De kampen van Kongo : arbeid, kapitaal en rasveredeling in de koloniale planning|argitaletxea=Meulenhoff|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36582323|isbn=9789029060172}}</ref>.
Kasu askotan, barne zein kanpo migrazio hauek landa komunitateak kaltetu zituen: nekazari askok euren herriak utzi zituzten, eta herri horietan langile eskasia egon zen. Arazo honi aurre egiteko, gobernu kolonialak "gai diren langile" kuotak handitu zituzten, eta Kongo Belgikarrean zeuden eskualde guztietako langileak hartu zituzten lan ezberdinetan erabiltzeko. Honela, hamarnaka mila langile mugitu zituzten populazio dentsitate handia zuten lekuetatik biztanle gutxi zituztenetara, bereziki Katangako kobre gerrikora, meatzetan lan egiteko. Nekazaritzan, produkzioaren arrazionalizazio sakona egin zuten autoritate kolonialek. Estatuk "lurralde hutsak" deitzen zituenak hartu zituen, hau da, bertako tribuek erabiltzen ez zituzten lurrak, eta hauek berrantolatu eta Europako konpainiei, kolonoei eta [[misio]]ei banatu zizkien. Era honetan [[landaketa-ekonomia]] estentsiboa garatu zuen. [[Palmondo olio]]ak, adibidez, gorakada nabarmena izan zuen: 1914an 2.500 tona sortzen zituzten, 1921ean 9.000 eta 1957an 230.000 tona. [[Kotoi]]arekin ere antzekoa gertatu zen, 1932an 23.000 tona sortzen zituzten eta 1939an 127.000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Volume VII - Africa under Colonial Domination 1880-1935 {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|hizkuntza=en|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-history-of-africa/volumes/complete-edition/volume-vii-africa-under-colonial-domination-1880-1935/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
1920ko hamarkadako hazkunde ekonomikoak Kongo Belgikarra kobre produktore handienetako batean bilakatu zuen. 1926an Union Minière enpresak 80.000 tona kobre [[mea]] esportatu zituen, gehiena [[Hoboken]]era, Belgikan<ref>{{Erreferentzia|izena=Brion, R. (René),|abizena=1958-|izenburua=De la mine à Mars : le genèse d'Umicore|argitaletxea=Lannoo|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/124504224|isbn=9789020966565}}</ref>. [[1928]]an [[Alberto I.a Belgikakoa]]k Kongo bisitatu zuen eta ''voie national'' izeneko trenbidea inauguratu zuen, Katangako meatzeak [[Port Francqui]]rekin lotzen zuena eta, ondoren, Léopoldvilletik pasatuz [[Matadi]]ko porturaino hedatzen zen ibaia jarraituz.
=== Depresio Handia ===
[[1930eko hamarkada]]ko [[Depresio Handia]]k esportazioetan oinarritutako Kongo Belgikarreko ekonomia gogor kolpatu zuen, nazioarteko eskaria jaitsi zelako, alde batetik, eta nekazaritza produktuen inportazioa ere murriztu zelako. Adibidez, [[kakahuete]]aren prezioa 1,25 frankotik 25 zentimora jaitsi zen. Eskualde batzuetan, adibidez Katangako meatzaritza eskualdean, enplegua %70 murriztu zen. Herrialde osoan 72.000 lanpostu galdu ziren, eta laborari asko euren herrietara itzuli ziren. Leopoldvillen biztanleria %33 jaitsi zen, batez ere langile migrazioa zela eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El paraíso del diablo : Roger Casement y el informe del Putumayo, un siglo después|url=https://www.worldcat.org/oclc/899285877|edizioa=Primera edición|isbn=9789587740523}}</ref>.
Landa eremuko kondizioak hobetzeko asmoarekin, gobernu kolonialak "laborari indigenen programa" garatu zuen, barne merkatu baten sorrera helburu zuena, Kongoko ekonomia esportazioaren eskariaren menpekotasuna gutxituz, baina, aldi berean, "derrigorrezko nekazaritza" eskemak sortutako [[lurzoru]]aren degradazioa eta [[higadura]]rekin amaitzeko helburua ere bazuen. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu zen batez ere programa hau, eskala handiagoan. Eskema berri horretan nekazaritza indigena modernizatu nahi zen, lur eremuak familiei esleituz eta gobernuaren laguntza eskainiz [[hazi]]ak, nekazaritza gomendioak edo ongarriak eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Piet|abizena=Clement|izenburua=Rural Development in the Belgian Congo. The Late-colonial "Indigenous Peasantry" Programme and its Implementation in the Equateur District (1950s)|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/27805403/Rural_Development_in_the_Belgian_Congo._The_Late-colonial_Indigenous_Peasantry_Programme_and_its_Implementation_in_the_Equateur_District_1950s_|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Kongo Belgilkarreko Ikerketa Agronomikorako Institutu Nazionala]] ({{lang-fr|Institut national pour l'étude agronomique du Congo belge}}, ''INÉAC''; {{lang-nl|Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo}}, ''NILCO'') sortu zen [[1934]]an, landa esperimentalekin eta laborategiekin [[Yangambe]]n. Paper garrantzitsua izango zuen ikerketa agronomikoan eta landare onenen aukeraketan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le développement rural en Afrique centrale : 1908-1960/1962 : synthèse et réflexions|argitaletxea=Fondation Roi Baudouin|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/28933570|isbn=9782872120734}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerra ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Kongo Belgikarra Aliatuen zerbitzura sartu da. Bere doktrina eta praktika ekonomikoa azkar moldatu da egoera berrira eta, ahalegin osoa egiten ari bada ere Kongoko aberastasun potentziala mantentzeko, ez da dudarik izan behar aberastasun bat sakrifikatzeko gerrako esfortzuaren alde.
|source=[[Albert de Vleeschauwer]], Kolonietarako ministroa, 1942<ref name="war">{{Erreferentzia|izenburua=HyperWar: 'The Belgian Congo at War'|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Belgium/Congo/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>
}}
[[Fitxategi:Force_Publique_leaving_for_Ethiopia.jpg|thumb|Kongoko "Force Publique"ko soldaduak [[Abisinia]]rako bidea hartzen, Bigarren Mundu Gerran.]]
[[Bigarren Mundu Gerra]]n zehar industria-produkzioa eta nekazaritza sorrera izugarri handitu zen. Kongoko biztanleriak "gerraren esfortzuaren" zati handia jasan zuen, adibidez "derrigorrezko nekazaritza" legea berrezarri zenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Antoine|abizena=Rubbens|izenburua=Dettes de guerre : . Editeur Antoine Rubbens|url=https://www.amazon.fr/Dettes-guerre-Editeur-Antoine-Rubbens/dp/B00175K86I|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. [[Malaysia Britainiarra]] [[Japonia]]ren esku erori zenean, 1942ko urtarrilean, Kongo Belgikarra Aliatuen kautxu hornitzaile garrantzitsu bilakatu zen berriro ere. Kongo Belgikarra [[uranio]] esportatzaile nagusia izan zen [[AEB]]tara Bigarren Mundu Gerran (baita [[Gerra Hotza]]n zehar ere), batez ere [[Shinkolobwe meatzea]]ri esker. Koloniatik atera zen [[Manhattan Proiektua]] garatzeko behar zen uranioa, baita [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren gainean jaurti ziren [[bonba atomiko]]ena ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=McCrummen|izenburua=Nearly Forgotten Forces of WWII|hizkuntza=en-US|data=2009-08-04|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/03/AR2009080302959.html|issn=0190-8286|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref name="#2">{{Erreferentzia|izena=William J.|abizena=Broad|izenburua=Why They Called It the Manhattan Project|hizkuntza=en-US|data=2007-10-30|url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Uranio hori Kongotik ateratzeko AEBk soldaduak bidali zituen Kongora, eta hainbat azpiegitura hobetu meatzetatik portura iristeko<ref name="#2"/>.
[[Alemania Nazi]]ak Belgika [[1940]]ko [[maiatzaren 10]]ean inbaditu zuen eta 18 egun beranduago Belgikak kapitulazioa aurkeztu zuen, herrialdea Alemaniaren esku utziz. [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[gerra-preso]] izan zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yapou Governments in Exile - Chapter 4 - Belgium|url=http://governmentsinexile.com/yapoubelgium.html|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Belgika erori aurretik gobernu osoak atzerrirako bidea hartu zuen, [[Bordele]]ra lehenengo eta [[Londres]]era ondoren. Kolonietako ministroak ere Londrestik kudeatuko zuen Kongo Belgikarra aurrerantzean. [[Pierre Ryckmans]] gobernadore-orokorrak erabaki zuen kolonia Aliatuei leiala izango zela, [[Frantzia]]ko kolonietan gertatu ez zen bezala, hauek [[Vichyren gobernua]]ren esku geratu baitziren.
Londresen eskariz Kongo Belgikarrak Aliatuen esfortzuan parte hartu behar zuela erabaki zen<ref name="veranneman">{{Erreferentzia|izena=Veranneman,|abizena=Jean-Michel.|izenburua=Belgium in the Second World War.|url=https://www.worldcat.org/oclc/894511885|isbn=9781783376070}}</ref>. Britainiarrek interes berezia zuten Kongoren parte-hartzean, batez ere hainbat lehengai (bereziki kautxua) lortzeko aukera bakarrenetarikoa zelako orain. Belgikak paktua onartu zuen eta britainiar eskariei men egin, [[Kongoko frankoa]]ren debaluazioa barne.
1938 eta 1944 bitarte ''Union Minière du Haut Katanga''ko langile kopurua 25.000tik 49.000ra igaro zen<ref name="resistance" />. Langileei ordutegia handitu zieten eta lan-abiadura eta helburuak ere handitu zieten. Honen ondorioz [[langile-protesta]]k hasi ziren kolonia osoan zehar<ref name="veranneman" />. Biztanleria zuriaren artean ere ezinegona handitu zen, "gerra-zerga" %40 handitu zelako. Kongok sortzen zituen lehengaien gehiengoa Aliatuei saltzen zitzaizkien. 1942an koloniak sortzen zituen kobre, palmondo-olio eta diamante industrial guztiak [[Erresuma Batua]]k inportatzen zituen, eta beste hainbat produktu [[Hego Afrika]]ra bidaltzen ziren<ref name="war" />. Kongo Belgikarrak sortzen zituen zergekin Belgikako gobernua eta ''[[Forces belges libres]]'' delakoak mantentzeko nahikoak ziren, eta Belgikako gobernua burujabea zen atzerrian egonda ere, beste herrialde batzuk ez bezala<ref name="resistance" />. Ondorioz, Belgikak ez zituen Londresen gordetzen zituen [[urre]] erreserbak xahutu, eta eskuragarri izan zituen gerra amaitu zenean ere.
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 230px
| bgcolor = bisque
|quote=Zergatik kobratu behar du gizon txuri batek beltz batek baino gehiago, gizon txuriak egiten duen guztia hor zutik egotea denean, aginduak ematen, bere besoa bizkarraren atzealdean eta pipa ahoan duela? Gure eskubideak hartu behar ditugu, edo ez dugu bihar lanik egingo.
|source=[[Léonard Mpoyi]], 1941eko abendua<ref name="resistance">{{Erreferentzia|izena=Renton, Dave,|abizena=1972-|izenburua=The Congo : plunder and resistance|argitaletxea=Zed Books|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/67774312|isbn=1842774859}}</ref>
}}
Baina gobernu kolonialak kongoar langileei eskatutako gehiegizko lanak hainbat [[greba]] eta gatazka sortu zituen langileriaren artean. Zuriek ez zuten gerra hasi arte [[sindikatu]]ak sortzeko eskubiderik, baina hau aldatu zen gerra garaian. Soldata hobeak eta lan-baldintza hobeak eskatzen hasi ziren, eta laster jarraitu zituzten langile beltzek antzeko eskariekin. [[1941]]ean koloniako langile zuriek [[greba orokor]]ra deitzen saiatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan<ref name="working">{{Erreferentzia|izena=Higginson, John,|abizena=1949-|izenburua=A working class in the making : Belgian colonial labor policy, private enterprise, and the African mineworker, 1907-1951|argitaletxea=University of Wisconsin Press|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19669721|isbn=0299120708}}</ref>. 1941ko abenduan meatzetako langile beltzek greba egin zuten Katangan, [[Jadotville]] eta [[Élisabethville]]koak barne. Euren eskaria 1,5 frankotik 2 frankorainoko soldata-igoera zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rutanga,|abizena=Murindwa.|izenburua=Politics, religion, and power in the Great Lakes Region|argitaletxea=Codesria|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/758382071|isbn=2869784929}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|hizkuntza=EN|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page20.shtml|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Abenduaren 3an hasi zen greba eta 1.400 langilek utzi zuten lanpostua hurrengo egunean<ref name="working" />. Kolonialismoaren eta [[arrazismo]]aren aurkako gaiek ere greba indartu zuten.
Gobernuak hainbat sarraski egin zituen greba gelditzeko: Jadotvillen militarrek 15 langile erail zituzten eta Élisabethvillen grebalarien liderra zen [[Léonard Mpoyi]] negoziatzera gonbidatu eta hauek akordioa errefusatu zutenean gobernadorea zen [[Amour Maron]]ek tiroz hil zuen bertan. Ondoren beste 70 edo 80 langile inguru erail zituzten futbol-estadioan<ref name="working" /><ref name="resistance" /><ref>{{Erreferentzia|izena=La|abizena=Libre.be|izenburua=L’armée au Congo...|hizkuntza=fr|url=http://www.lalibre.be/debats/opinions/l-armee-au-congo-51b8d872e4b0de6db9c2b32a|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Belgikako gobernu kolonialak bertako soldaduz osatutako armada eratu zuen ''[[Force Publique]]''rekin eta, beraz, leialtasuna beharrezkoa zuen ordena mantentzeko. [[1944]]ko otsailean [[Kasaï]] probintzian [[Ngoie Mukalabushi]] beteranoa mutinatu zen [[Luluabourg]] probintzian. Mutinatuek Belgikako boterearen sinboloak suntsitu eta independentziaren aldeko mezuak zabaldu zituzten. Mutinak ez zuen ondoriorik izan, baina Mukalabushi eta beste ofizial bat fusilatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LE CONGO-KASAÏ (1865-1950) - De l'exploration allemande à la consécration de Luluabourg, Baudouin Mwamba Mputu - livre, ebook, epub|hizkuntza=fr|url=http://www.editions-harmattan.fr/index.asp?navig=catalogue&obj=livre&no=35076|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
=== Bigarren Mundu Gerraren ostean ===
Bigarren Mundu Gerraren ostean estatu koloniala eraginkorrago bilakatu zen Kongo Belgikarra garatzen. Hamar urteko plan bat egin zuen Belgikako gobernuak 1949an. Interes berezia jarri zuten etxebizitzen eraikuntzan, energia azpiegituratan, [[lurralde garapen]]ean eta osasungintzarako azpiegituratan. Hamar urteko planak ekonomia-hazkuntza bultzatu zuen urte batzuetan, eta lehenengo aldiz kongoarrak hasi ziren inbertsio ekonomiko horren emariak jasotzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Philippe|abizena=Peemans|izenburua=Imperial Hangovers: Belgium - The Economics of Decolonization|orrialdeak=257–286|data=1980|url=http://www.jstor.org/stable/260513|aldizkaria=Journal of Contemporary History|alea=2|zenbakia=15|sartze-data=2018-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Vanthemsche, Guy,|abizena=1958-|izenburua=Congo : de impact van de kolonie op België|argitaletxea=Lannoo|data=cop. 2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/191847572|isbn=9020973762}}</ref>. Aldi berean, ekonomia nahikoa garatu zen Belgikako nazionalak bertara bidaiatzea interesgarri izateko: 1950ean 39.000 belgikar zeuden, 1960an 88.000.
[[1953]]n Belgikak kongoarrei lehen aldiz ondasun pribatuak izateko eskubidea eman zien, euren izena erabiliz saldu edo erosteko. [[1950eko hamarkada]]n kongoar [[klase ertain]] bat sortu zen, txikia hasieran, baina handitzen joan zena hiri nagusietan<ref name="#1"/>.
== "Misio zibilizatzailea" ==
[[Afrikaren kolonizazioa]]ren justifikazioen artean beti egon da [[Europa]]ko kulturak bertakoen gainean duen [[zibilizazio]] gaitasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarrionandia, Joseba,|abizena=1958-|izenburua=Moroak gara behelaino artean?|argitaletxea=Pamiela|data=imp. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/776562167|isbn=9788476816561}}</ref>. Europak bere buruari esleitzen dio "misio zibilizatzaile" hau ({{lang-fr|mission civilisatrice}}) Kongon mozkin ekonomikoen helburuarekin bat joan zen, eskuz esku. [[Katolizismo]]rako konbertsioa, oinarrizko [[hezkuntza]] sistema mendebaldeko eredura hurbiltzea eta osasun-zerbitzuak hobetzea ziren helburuetako batzuk; baina, aldi berean, Europak gizarte primitibotzat zuena Mendebaldeko [[kapitalismo|sistema kapitalistara]] eramatea ahalbidetu zuen, non langileak diziplinatuak eta osasuntsuak ziren, irakurtzen eta idazten zekiten eta [[lan-merkatu]]an modu hobean txerta zitezkeen.
=== Hezkuntza ===
[[Fitxategi:Students in theTeaching laboratory, Medical School, Yakusu Wellcome L0039121.jpg|thumb|Ikasleak Medikuntza Eskolan, 1930-1950 artean. Kongoar batzuek hezkuntza maila altua lortu zuten, eta horiek izan ziren ''[[évolués]]'' klase sozialaren ernamuina.]]
Hezkuntzan Belgikak egindako aldaketa nabarmena izan zen. Hezkuntza sistema batez ere [[Erromatar Eliza Katolikoa]]k dominatzen zuen, Belgikan garai hartan ohikoa zen bezala, eta gutxi batzuk [[Protestantismo]]ak kudeatzen zituen. Curriculumak misio kristauen eta Mendebaldeko balioen isla ziren. 1948an hezkuntza eraikinen %99,6 kristau misioren batenak ziren. Indigenen eskolaratzea erlijiosoa zen, eta askotan bokaziozkoa. Umeen gehiengoak oinarrizko hezkuntza jasotzen zuen, irakurri, idazteko eta matematika operazioak egiteko nahikoa. Beste Afrikako kolonietan ez bezala, bertako hainbat hizkuntza zeuden hezkuntza sisteman: [[kikongo]], [[lingala]], [[tshiluba]] eta [[swahili]]a haur eskolan ikasten ziren. Hala ere, Kongon zeuden 215 hizkuntza baino gehiagok<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Democratic Republic of the Congo|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CD|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2018-01-05}}</ref> ez zuten eskolan lekurik, [[lomongo]] hizkuntza gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=JOHANNES|abizena=FABIAN|izenburua=Language and Colonial Power: The Appropriation of Swahili in the Former Belgian Congo 1880-1938|argitaletxea=University of California Press|abizena2=Said|izena2=Edward|data=1986|url=http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt7zw3bw|isbn=9780520076259|doi=10.1525/j.ctt7zw3bw|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1940]]an 6 eta 14 urteko umeen eskolaratzea %12 baino ez zen, baina 1954an %37ra iritsi zen, [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]ko altuenetako bat. Bigarren- eta goi-hezkuntza instituzioak ez zeuden irekita bertako biztanleriarentzat kolonialismoaren hasieran. Ume beltzak bigarren hezkuntzan sartzen hasi ziren, kopuru txikian, 1950tik aurrera. Lehen unibertsitatea [[Lovanium Unibertsitatea]] izan zen, [[Jesusen Lagundia]]k irekita 1954an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UPFB: Les batisseurs de Lovanium, première université internationale en Afrique noire|url=http://www.francophonie.be/upfb/main/fr/pgartfr/art367fr.html|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1950eko hamarkada]]ren amaieran, umeen %42 alfabetatuta zegoen, Afrikako tasarik altuena garai hartan. 1960an 1.773.340 ikasle zeuden Konbo Belgikarreko eskolatan, horietatik 1.650.117 lehen hezkuntzan, 22.780 lehen hezkuntza igarotzeko ikastaroetan, 37.388 bigarren hezkuntzan eta 1.445 unibertsitatean edo goi hezkuntzan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=André|abizena=de Maere d'Aertrycke|izenburua=Le Congo au temps des Belges : L'histoire manipulée, les contrevérités réfutées, 1885-1960|url=https://www.worldcat.org/oclc/858935338|isbn=9782872020232}}</ref>.
=== Osasungintza ===
[[Fitxategi:White nurses of the Union Minière du Haut Katanga April 1918.JPG|thumb|Moja zuriak Katangan, osasun laguntzaile beltzekin, 1918an.]]
Osasungintza ere misioek garatu zuten maila handi batean, nahiz eta botere kolonialaren interesa handitzen joan zen. [[1906]]an Bruselan [[gaixotasun tropikal]]ak ikertzeko zentroa eraiki zuten. Gaixotasun endemikoak, hala nola [[Afrikar tripanosomiasi]]a ia desagertzera heldu zen, kanpaina handiei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Lyons,|abizena=Maryinez.|izenburua=The colonial disease : a social history of sleeping sickness in northern Zaire, 1900-1940|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/23015040|isbn=9780521524520}}</ref>. [[1925]]an [[Arthur Lewis Piper]] mediku misiolariak [[triparsamida]] eraman zuen, gaixotasun hau sendatzeko [[Rockefeller Fundazioa]]k ekoiztutako botika<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack D.|abizena=Klingman|izenburua=Arthur Lewis Piper, M.D.: A medical missionary in the Belgian Congo|orrialdeak=125–146|hizkuntza=en|data=1994-04-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF02260364|aldizkaria=Journal of Community Health|alea=2|zenbakia=19|issn=0094-5145|doi=10.1007/BF02260364|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
Osasun azpiegiturak gutxika sortzen joan zen garai kolonialean, dispentsarioak sortuz eskualderik urrunenean eta [[ospitale]] oheen kopurua igoz. 1960an Afrikako beste herrialdeek baino azpiegitura hobea zuen, 3.000 osasun eraikinekin, horietatik 380 ospitaleak. 5,34 ospitale ohe zeuden 1.000 biztanleko, [[Ghana]]n 0,55, [[India]]n 0,32 eta [[Egipto]]n 2,43 ziren bitartean.
Gaixotasun endemikoen aurkako borrokak ere aurrerapausoak eman zituen. 1931n [[Afrikar tripanosomiasi|tripanosomiasiaren]] 34.000 kasu egon ziren, eta 1.100 kasu 1959an, batez ere [[tse-tse]] euliaren desagerpena bilatuz. Europar zein kongoarrek [[polio]], [[elgorri]] eta [[sukar hori]]aren aurkako [[txerto]]a jaso zuten, eta [[Poliomielitis|polioa]], [[tuberkulosi]]a eta [[legenar]]ra kentzeko hezkuntza proiektuak abian jarri ziren, baita eskolan ere<ref name=":1" />.
=== Gizarte-desberdintasunak ===
[[Fitxategi:Albert_Militair_Kamp_Leopoldstad.JPG|thumb|[[Alberto I.a Belgikakoa]] eta [[Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina]] bisita ofizialean 1928an.]]
Kongo Belgikarrean era inplizitu batean ''[[apartheid]]'' egoera bat bizi zen. Muga eta lege batzuk [[Arrazismo|arrazaren]] araberakoak izaten ziren. Ez zegoen legerik [[arraza bereizkeria]] ofizialki babesten zuenik eta ezin zen beltzik bota zurien guneetatik, baina ''de facto'' bazegoen horrelako bereizketarik. Adibidez, hirien zentroak hasiera batean zurientzat bakarrik erreserbatzen ziren, beltzak ''cités indigènes'' izeneko gunetan egon behar ziren. Ospitaleetan edo komertzio handietan egoten ziren hainbat gune zuri eta beltzentzat gordeta. ''Force Publique''n beltzen ezin zituzten komisario mailako kargurik lortu. Beltzek ezin zuten etxetik kanpo egon hirietna gaueko 21etatik goizeko 4ak bitarte. 1950eko hamarkadan hau desagertzen hasi ziren, baina beltzak bigarren mailako biztanle izaten jarraitu zuten denbora luzez.
Belgikak, hala ere, [[paternalismo|ideologia paternalista]] bat garatu nahi zuen bertan. [[Pierre Ryckmans]] gobernadoreak esaldi batean laburbildu zuen gaia: ''Dominer pour servir'', "Zerbitzatzeko menperatu"<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanderlinden,|abizena=Jacques.|izenburua=Pierre Ryckmans, 1891-1959 : coloniser dans l'honneur|argitaletxea=De Boeck université|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31226117|isbn=9782804118815}}</ref>. Euren nahia gatazkarik gabeko eskualdea zela irudikatzea zen, benetako [[Kolonialismo|kolonia]] eredu on bat gisa, baina bertakoek ez zuten inongo ahotsik euren bizitzaren erabakietan.
== Independentziarako bidea ==
=== Erresistentzia ===
[[Fitxategi:WIGNY-KALIMA-1948R.png|thumb|Wigny ministroak Kalimara egindako bisita.]]
Kongoar erresistentzia herrialde osoan zehar existitu zen [[kolonialismo]]aren aurka, eta forma ugari izan zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria Eliza Hamilton|abizena=Abegunde|izenburua=Naming Colonialism: History and Collective Memory in the 1870––1960 Congo. Osumaka Likaka|orrialdeak=129–131|data=2011|url=http://www.jstor.org/stable/10.2979/africatoday.57.4.129|aldizkaria=Africa Today|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2979/africatoday.57.4.129|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Noizbehinka [[Borroka armatu|erresistentzia armatua]] egon zen, baina oso lokalizatuta izan zen Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte (adibidez, [[Pende]]ko matxinada 1931n edo lehen aipatu den [[Luluabourgeko mutina]], 1944an). Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean eta 1950eko hamarkadara arte ''Pax belgica'' izeneko egoera bizi izan zen Kongon. [[1960]]an aginte koloniala amaitu zen arte, erresistentzia espresio ezberdinak izan ziren eta azpikultura antikolonialak izaera ezberdinak hartu zituen. Horietako bat [[kimbanguismoa]] zen, [[Simon Kimbangu]] [[profeta]]ren jarraitzaileek sortutako erlijio [[sinkretismo|sinkretikoa]].
Kongoarren artean sortutako erresistentzia aktibo eta pasiboaz gain, erregimen kolonialak barne-kritika eta disentsioak izan zituen ere. [[1920ko hamarkada]]n Bruselako Kontseilu Kolonialeko kide batzuek kritikak egin zituzten konpainia pribatuek meatze eskualdetan zituzten lan errekrutatze basatiak zirela eta. [[Afrikar tripanosomiasi]]ren aurkako borrokan lortutako emaitza onak egonda ere, biztanleria ez zen igotzen, eta hazkuntza geldoa zen, kezka sortuz Bruselan. Jaiotza-tasa txikia zegoen landa eremuan eta populazio galera hainbat eskualdetan, komunitate bizitza derrigorrezko nekazaritza eredura igarotzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Nancy Rose|abizena=Hunt|izenburua=Rewriting the Soul in Colonial Congo: Flemish Missionaries and Infertility|argitaletxea=Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.es/books/about/Rewriting_the_Soul_in_Colonial_Congo.html?id=4XbaAAAAMAAJ&redir_esc=y|isbn=9789071093371|sartze-data=2018-01-02}}</ref>.
Misioek eta hainbat administrazio territorialek ere paper garrantzitsua izan zuten Kongoko kultura eta hizkuntzen ikerketan eta babesean. Adibidez, Aita [[Gustaaf Hulstaert]]ek [[1937]]an ''Æquatoria'' aldizkaria ostu zuen, [[Mongo (etnia)|Mongo]] herriaren hizkuntza, etnografia eta historia ikertzera dedikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Centre Æquatoria|url=http://www.aequatoria.be/|sartze-data=2018-01-02}}</ref>. Bigarren Mundu Gerraren ostean Belgikako gobernu kolonialak ''Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale'' sortu zuen, kultura ikertzeko.
[[1950eko hamarkada]]ren hasieran Kongoko eliteen emantzipazio politikoa urruneko gertakari gisa ikusten zen, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean munduan gertatutako aldaketa geopolitikoek eragina izango zuten goiz ala berandu Kongo Belgikarrean ere. [[Afrikaren deskolonizazioa]]ren barruan mugimendu ugari gertatzen ari ziren kontinentean. [[1945]] igaro eta gutxira [[Asia]]n britainiarrek, frantziarrek eta herbeheretarrek zituzten koloniak independizatu ziren, eta honek presioa areagotu zuen Belgikaren aurka [[Nazio Batuen Erakundea]]n. Belgikak [[Nazio Batuen Gutuna]]ren 73. artikulua sinatu zuen, [[autodeterminazio eskubidea]] gomendatzen zuena, eta AEBk zein SESBek presioa areagotu zuten Belgikaren gain Kongon zuen kolonia zela eta, [[Gerra Hotza]]ren testuinguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Borstelmann,|abizena=Thomas.|izenburua=Apartheid's reluctant uncle : the United States and southern Africa in the early Cold War|argitaletxea=Oxford University Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/26502066|isbn=0195079426}}</ref>. Hala ere, Belgikako gobernuak "interferentzia" gisa ikusi zuen hau eta ez zuen politikarik aldatu.
=== Klase sozial berria ===
[[Fitxategi:Belgian_Congo_native_club.jpg|thumb|Asimilatutako kongoarrentzako klub sozial bat, 1943 inguru]]
Agintari kolonialek kongoarren egoera hobetzeko moduak eztabaidatu zituzten. 1940eko hamarkadatik aurrera gobernuak aukera eman zien klase ertain gisa izendatu zitezkeen ''[[évolués]]'' elite lokalari eskubide zibilak ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=Freund,|abizena=Bill.|izenburua=The making of contemporary Africa : the development of African society since 1800|argitaletxea=Macmillan Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/37917444|edizioa=2nd ed|isbn=9780333698723}}</ref>, influentzia politiko txikia izateko aukerarekin. Eskubide horiek "nahi zituzten" kongoarrek "meritu zibilaren" frogak aurkeztu behar zituzten, oinarrian Europako zibilizazioan asimilaturik zeudenaren ebidentzia erreala. Egoera lortzeko bete behar ziren kondizioen artean [[monogamia]] edo portaera onaren ziurtagiriak zeuden, eta autoritateek euren etxebizitzak miatzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Cornet,|abizena=Anne.|izenburua=Congo Belgique : entre propagande et réalité : 1955-1965|argitaletxea=La Renaissance du livre|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/703210383|isbn=9782507003302}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Gibbs, David|abizena=N.|izenburua=The political economy of Third World intervention : mines, money, and U.S. policy in the Congo crisis|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23286387|isbn=9780226290713}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Willame,|abizena=Jean-Claude.|izenburua=Patrimonialism and political change in the Congo.|argitaletxea=Stanford University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/422278|isbn=9780804707930}}</ref>. Politikak porrot egin zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean milaka gutxi batzuk ziren Kongon meritu zibilaren diploma jaso zutenak eta, beraz, "matrikulatuta" zeudenak. Matrikulazio horrek zituen onuren artean biztanleria zuriaren eskubide legal berdinak izatea zegoen, baina hau teoria bat zen, praktikan ez zelako horrelako eskubiderik lortzen, ''évolués'' klasearen frustrazioa ekarriz. [[Léo Pétillon|Pétillon]] gobernadore-orokorrak natiboei eskubide zibil gehiago ematearen aldeko mezua eman zuenean, tartean boto-eskubidea, "Belgiar-Kongoar komunitatea" kontzeptua sortu zuen, baina bere ideiek indiferentzia sortu zuten Bruselan eta, garrantzitsuago, kontrakotasuna Kongon zeuden belgikarren artean, euren pribilegioak galtzeko beldur<ref>{{Erreferentzia|izena=Ndaywel è Nziem, I.|abizena=(Isidore)|izenburua=Histoire générale du Congo : de l'héritage ancien à la république démocratique|argitaletxea=Duculot|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40129082|isbn=9782801111741}}</ref>.
=== Balduin I.aren iritsiera boterera ===
Geroz eta argiago zegoen Belgikako gobernuak ez zuela epe luzeko estrategiarik Kongorekiko. "Kolonietako arazoek" ez zuten interes handirik sortzen Belgikako eztabaida politikoan, koloniak dirua sortzen zuen bitartean, eta egoera lasai zegoela ikusita. [[Balduin I.a Belgikakoa]]k beste ikuspegi bat zuen, eta [[1951]]ean bere aita [[Leopoldo III.a Belgikakoa]] [[Belgikako Errege Kuestioa|abdikatzera behartu zutenean]] boterea eskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Witte,|abizena=Els.|izenburua=Political history of Belgium : from 1830 onwards|url=https://www.worldcat.org/oclc/868969495|isbn=9789054875178}}</ref>. Balduinek interes berezia jarri zuen Kongon gertatzen zenarekiko.
Balduin I.aren lehen estatu-bisita [[1955]]an egin zuen, eta zuri zein beltzek ongi etorri beroa eman zioten, ''[[Bwana Kitoko]]'' dokumentalean ikus daitekeen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Raspoet, Erik,|abizena=1965-|izenburua=Bwana Kitoko en de koning van de Bakuba : een vorstelijke ontmoeting op de evenaar|argitaletxea=Meulenhoff|data=cop. 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/65944450|isbn=9085420202}}</ref><ref group="oh">Dokumentala ikus daiteke, bi zatitan, sarean: [https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs https://www.youtube.com/watch?v=K_uLyv7J7Hs]</ref>. Kanpo behatzaileek ere harrera on hori aipatu zuten, adibidez ''The Manchester Guardian'' edo ''Time'' egunkarietako kazetariek Belgikaren paternalismoak "funtzionatzen zuela ematen zuela" aipatu zuten, batez ere frantziar eta britainiar koloniekin alderatuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CONGO: Boom in the Jungle|hizkuntza=en-US|data=1955-05-16|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,866343,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Bere bisita zela eta, Balduin I.ak modu ireki batean babestu zuen gobernadore-orokorraren ikuspegia eta "Belgikar-Kongoar komunitate" baten alde hitz egin zuen; hala ere, praktikan, ideia honen garapena oso geldoa izan zen. Momentu berean, gainera, [[Belgika#Hizkuntza ofizialak|Belgikan hizkuntzen auzia]] sortzen ari zen, eta honen oihartzuna Kongoraino iritsi zen. Belgikako beste
egoera sozial batzuk ere iristen hasi ziren Kongora: langileen sindikazio maila altua eta misioen hezkuntza-monopolioa hausteko [[hezkuntza publiko]]aren aldeko mezua hedatzen hasi zen. Hizkuntzak modu berean tratatuak izateko eskaerak eta beste gatazkek gobernadore-orokorraren beldurra piztu zuten, Belgikaren autoritatea zalantzan jartzeko aukerak zeudelako.
=== Antolaketa politikoa ===
Kongok Bigarren Mundu Gerran izan zuen paperak eta beste kolonia batzuen independentzia prozesuek botere gehiago eskuratzeko antolaketa politikoa ematera eraman zuen. Gobernu kolonialak ezin zituenez erroko aldaketak egin, eta egiten zituen aldaketak ez zirenez sinesgarriak, kongoar eliteak sozialki antolatzen hasi ziren, hasiera batean, eta politikoki, ondoren. [[1950eko hamarkada]]n bi mugimendu [[nazionalismo|nazionalista]] sortu ziren Kongoko eliteen artean.
Lehenengo mugimenduak Kongoren independentzia aldarrikatzen zuen, eta hau ematen zenean Kongo estatu batu bat izatea proposatzen zuen. Kontrara, beste nazionalismo etniko-erlijiosoa sortu zen, eskualde ezberdinen independentzia eskatzen zuena: [[Bakongo]] mendebaldean, [[Kasai]] eta [[Katanga]] barnealdean. Lehen antolakunde politikoak azken mota honetakoak ziren. [[ABAKO]] 1950ean sortu zen, ''Association culturelle des Bakongo'' izenarekin, [[Joseph Kasa-Vubu]] buru zuela. Hasiera batean talde kulturala zen, baina laster bilakatu zen talde politiko. 1950eko hamarkadaren erdialdean Belgikako aginte kolonialaren aurkari garrantzitsuan bilakatu zen. Gainera, taldea Bakongoko antolaketa etniko-erlijiosoaren erdigune izaten jarraituz zuen, eta [[kimbanguismo|Eliza Kimbanguistarekin]] lotura sendoa eratu zuen, Kongoko kostaldean garrantzia handiko talde erlijiosoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[WorldCat.org]|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/oclc/413212|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Katangan, aldi berean, ''Confédération des associations tribales du Katanga'' ([[CONAKAT]]) alderdia sortu zuen [[Moïse Tshombe]]k. «Benetako katangarren» elkarte gisa aurkezten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georges|abizena=Nzongola-Ntalaja|izenburua=The Congo: From Leopold to Kabila: A People's History|argitaletxea=Zed Books|hizkuntza=en|data=2002-05-03|url=https://books.google.com/books?id=qqWIvIAe2h4C&pg=PA100&dq=CONAKAT+Munongo&as_brr=3&ei=WaGcSZLNBYjcygTLtYnrBA&client=firefox-a|isbn=9781842770535|sartze-data=2018-01-05}}</ref> eta batez ere [[Lunda]], [[Yeke]] eta [[Basongye]] etnietako kidez osaturik zegoen, Katangako hegoaldekoak guztiak. [[Kasaï]]ko [[Luba]] migratzaileak ez zituzten begi onez ikusten, bereziki meatzetan lan egiteko ekarri zituztenak. 1957an egin ziren lehen hauteskundetan «atzerritar» izan zuten pisua zela eta, jarrera oldarkorragoa hartu zuen CONAKATek eurekiko. Katangan kolono belgikarren eta «benetako katangar» zirenen arteko elkarlana bultzatzen zuten, beste etnien aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis|abizena=Heraclides|izenburua=The Self-determination of Minorities in International Politics|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|data=2012-11-12|url=https://books.google.com/books?id=XyX7yw17YTAC&dq=|isbn=9781136290268|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
[[1955]]n Belgikako [[Antoine van Bilsen]] irakasleak ''Un Plan de Trente Ans pour l'émancipation politique de l'Afrique Belge'' lana aurkeztu zuen. Kongo progresiboki emantzipatzeko denbora-lerro bat aurkezten zuen, bere ustez elite hezi bat sortzeko behar zen denbora hogeita hamar urtetan kokatuz. Belgikako gobernuak eta ''évolués'' askok ez zuten begi onez ikusi plana, azken batean Kongon agintea uzteko plana zelako lehengoentzat eta hogeita hamar urteko agintea egoten jarraituko zuelako bigarrenentzat. ''Évolués'' [[katoliko]] batzuen ustez plana ona zen eta manifestu bat aurkeztu zuten Kongoko egunkari batean, ''Conscience Africaine'' izenarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Etienne|abizena=Hallet|izenburua=Le manifeste Conscience africaine (1956).
Elites congolaises et société colonaile. Regards croisés|argitaletxea=Contact et commandes|url=http://www.usaintlouis.be/publications/TR56.html|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
<br clear="all" />
{|style="background-color: #cce698; width:100%; border-radius: 6px;"
|
<center><big>'''Protagonistak'''</big></center>
<gallery mode=packed heights=200px style="background-color: #cce698; font-size: 0.8em;">
Fitxategi:Anefo_911-3016_Tweede_dag_(cropped).jpg|[[Balduin I.a Belgikakoa]], Belgikako erregea.
Fitxategi:Gaston_Eyskens_(1969).jpg|[[Gaston Eyskens]], Belgikako lehen ministroa.
Fitxategi:Joseph Kasa-Vubu in Israel.png|[[Joseph Kasa-Vubu]], demokratikoki hautatutako lehen presidentea.
Fitxategi:PatricelumumbaIISG.jpg|[[Patrice Lumumba]], demokratikoki haututako lehen lehen-ministroa.
Fitxategi:Moïse_Tshombe_at_the_Belgo-Congolese_Round_Table_Conference.jpg|[[Moïse Tshombe]], Katangaren independentziaren aldekoa.
Fitxategi:Albert_Kalonji.jpg|[[Albert Kalonji]], [[Hego Kasai]]ren independentziaren aldekoa.
</gallery>
|}
=== Lehen hauteskundeak eta deskolonizazioak ===
[[1957]]an, esperimentu gisa, gobernu kolonialak lehenengo udal-hauteskundeak antolatu zituen hiru hiri nagusietan (Léopoldville, Elisabethville eta Jadotville). Kongoarrei aukera eman zitzaien hauteskundetara aurkeztu eta botoa emateko, lehen aldiz. Hala ere, 1957 eta 1958ko hainbat gertakarik independentzia eskaera eta emantzipazio politikoaren aldeko mezuak ugaritu zituen. 1957an [[Ghana]]k independentzia lortu zuen eta [[1958]]an [[De Gaulle]]k [[Brazzaville]] bisitatu zuen, [[Kongo Frantziarra]]ren hiriburua eta Léopoldvilleren aurrez aurre dagoena Kongo ibaia gurutzatuta. Bertan, Frantziak Afrikako koloniei eurekin batuta jarraitu edo independentzia eskuratzeko aukera emango ziela esan zuen:
{{esaera2|Afrikar herrientzat naturala eta zilegi da euren barne arazoen ardura osoa izango duteneko maila politikora heltzea, non eurei dagokien euren erabakiak hartzea|Charles De Gaulle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=En 1958, de Gaulle engage à Brazzaville le début de la décolonisation – JeuneAfrique.com|hizkuntza=fr-FR|data=2010-08-24|url=http://www.jeuneafrique.com/depeches/85204/politique/en-1958-de-gaulle-engage-a-brazzaville-le-debut-de-la-decolonisation/|aldizkaria=JeuneAfrique.com|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Il est naturel et légitime que les peuples africains accèdent à ce degré politique où ils auront la responsabilité entière de leurs affaires intérieures, où il leur appartiendra d’en décider eux-mêmes</ref>}}
Urte horretan bertan [[Brusela]]n [[Expo 58]] munduko erakusketa antolatu zen, eta kongoar liderrek aukera izan zuten, lehen aldiz, Belgikara bidaiatu eta metropolia ezagutzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Etambala, Zana Aziza,|abizena=1955-|izenburua=De teloorgang van een modelkolonie : Belgisch Congo (1958-1960)|argitaletxea=Acco|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/217760813|edizioa=1e dr|isbn=9033467585}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO;: Too Late, Too Little?|hizkuntza=en-US|data=1957-12-23|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,936763,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Independentziaren aldeko mezuak erradikalizatu ziren eta momentu-politikoa irabazi zuten. ''[[Mouvement National Congolais]]'' (MNC) alderdi politikoak paper garrantzitsua izan zuen eraldaketa honetan. 1956an sortua, MNCk 1958ko urrian alderdi politiko nazionalaren itxura hartu zuen, Kongoar nazio zentralizatu eta batu bat lortzeko helburuarekin. Bere liderrik karismatikoena [[Patrice Lumumba]] izan zen. [[1959]]an [[Albert Kalonji]]k barne zatiketa bat sortu zuen, beste lider batzuekin batera politika moderatuago baten alde egin zuenean. Hortik aurrera alderdia bi zatitan banatu zen: politika kontserbadoreagoa zuen [[Mouvement National Congolais-Kalonji]] alde batetik eta [[ezker politikoa]]ren parte zen [[Mouvement National Congolais-Lumumba]]. Bi alderdi hauek Kongo Belgikarreko alderdirik garrantzitsuenak ziren: Lumumbak 1959an 58.000 afiliatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilig,|abizena=Leo.|izenburua=Lumumba : Africa's lost leader|argitaletxea=Haus|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/212431998|isbn=9781905791026}}</ref>. Belgikak oposizio handiagoa egin zion Lumumbaren alderdiari, ezkerreko ikuspegi horrek eragin zitzakeen ondorio ekonomikoei beldur.
=== Independentzia ===
{{esan-kaxa
|align = right
|width = 300px
| bgcolor = bisque
|title = Balduin I.aren irrati diskurtsoa
|quote= (...) gure erabakia gaur, atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe, Kongoko biztanleriari independentziara bideratzea da, oparotasunean eta bakean.<br />
Mundu zibilizatu batean independentzia da askatasuna, ordena eta garapena ziurtatzen duen estatusa. Hau ezin da bideratu instituzio solido eta ondo orekatuen bidez baizik; koadro administratibo adituekin; antolaketa sozial, ekonomiko eta finantzari onarekin, teknikari onen eskuetan; biztanleriaren formazio intelektual eta moralarekin, hori gabe erregimen demokratikoak gorrotoa, iruzurra eta tirania bakarrik dakarrelako.
|source=1959ko urtarrilaren 13a<ref name="irrati">{{Erreferentzia|izenburua=Le message du roi Baudouin 13 janvier 1959 - Lumumba 50 Lumumba|url=https://sites.google.com/site/lumumbaproject/le-message-du-roi-baudouin-13-janvier-1959|sartze-data=2018-01-03}}</ref><ref group="oh">Continuant ces nobles visées, notre résolution est aujourd'hui de conduire, sans atermoiements funestes, mais sans précipitation inconsidérée, les populations congolaises à l'indépendance dans la prospérité et la paix.
<br />
Dans un monde civilisé, l'indépendance est un statut qui réunit et garantit la liberté, l'ordre, le progrès. Elle ne se conçoit que moyennant des institutions solides et bien équilibrées; des cadres administratifs expérimentés; une organisation sociale, économique, financière, bien assise, aux mains de techniciens éprouvés; une formation intellectuelle et morale de la population sans laquelle un régime démocratique n'est que dérision, duperie et tyrannie.</ref>
}}
1958an Lumumba eta [[Jean Van Lierde]]k estrategia ez-biolento bat garatu zuten ABAKO, PSA eta MNC alderdietako kideekin batera. Estrategia hau oso eraginkorra izan zen, ehunka mila kongoar mobilizatuz hainbat eremutan: zeremonia ofizialei boikota eginez, epaitegiak ukatuz edo zergak ordaintzeari uko eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patrice Lumumba : la dimension d'un tribun {{!}} mukanda.univ-lorraine.fr|hizkuntza=fr|url=http://mukanda.univ-lorraine.fr/biblio/patrice-lumumba-la-dimension-dun-tribun|sartze-data=2018-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Guy|abizena=de Bosschère|izenburua=Review of La pensée politique de Patrice Lumumba|orrialdeak=717–719|data=1964|url=http://www.jstor.org/stable/24257659|aldizkaria=Esprit (1940-)|alea=331 (10)|sartze-data=2018-01-05}}</ref>.
1959aren hasieran Belgikako gobernua Kongoko biztanleriaren emantzipazio politikoa gradualki handitzeko programa bat eztabaidatzen ari zen, baina gertakariek abiadura handia hartu zuten. 1959ko [[urtarrilaren 4]]an ABAKOk Léopoldvillen deitutako manifestazio politiko debekatu bat egin zen, eta egoera eskuetatik joan zitzaien autoritateei. Bat-batean, hiriburuan gatazka handiak zeuden kalean. Autoritateek hainbat egun behar izan zituzten ordena berrezartzeko eta ehunka hildako egon ziren, baita kontaketa kontserbadoreenetan ere. Biolentzia hau Kongo eta Belgikan ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: If Blood Must Run|hizkuntza=en-US|data=1959-01-19|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,868969,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. [[Urtarrilaren 13]]an Balduin I.ak [[irrati]] bidezko mezua eman zion nazioari eta Belgikak Kongoren independentzia emateko pausoak ematen ari zela esan zuen, «atzerapen okerrik gabe, baina presa iruzurtirik gabe» ''(ikus alboko kutxa)''<ref name="irrati" />.
[[Gaston Eyskens]] lehen-ministroaren gobernuak ez zuen data zehatzik buruan independentzia horretarako, eta hainbat urtetako trantsizio egoera baten alde egiten zuten. Euren plana 1959ko abenduan probintziatan hauteskundeak deitzea zen, nazio mailako hauteskundeak 1960 edo 1961an eta, ondoren, transferentzia administratiboa egitea Kongoko autoritate berriei, [[1960ko hamarkada]]ren erdialdera arte iraungo zuen prozesu luze batean. Baina, errealitatean, zirkunstantziak azkar aldatzen ari ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Young, Crawford,|abizena=1931-|izenburua=Politics in Congo : decolonization and independence|url=https://www.worldcat.org/oclc/927296778|isbn=9780691623269}}</ref>. Eskualde batzuetan administrazio kolonialak erresistentzia modu berriak ikusi zituen, hala nola zergak ordaintzeari uko egitea. Eskualde batzuetan [[anarkia]] etorriko zela uste zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ryckmans, André,|abizena=1929-1960.|izenburua=André Ryckmans, un territorial du Congo belge : lettres et documents, 1954-1960|argitaletxea=L'Harmattan|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/35819848|isbn=9782738430984}}</ref>. Bien bitartean, Kongon bizi ziren belgikar askok traizioa ikusten zuten Belgikaren erabakian, eta independentziaren aurka aritu ziren. Kongoarren eskariak erradikalizatzen ziren bitartean, trantsizio labur eta gradual baterako plana azkar kendu behar izan zuten burutik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=THE BELGIAN CONGO: Return of the Mundele|hizkuntza=en-US|data=1959-10-12|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,864032,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
Egoera honetan Balduinek beste bisita bat egin zion Kongo Belgikarrari, lau urte lehenago egindako bisitarekin alde nabarmenak aurkituz. Léopoldvillera iritsi zenean hainbat herritar beltzen harriak bota zizkioten Lumumbaren kartzelatzeagatik protestan<ref group="oh">Lumumba Stanleyvillen egondako istiluengatik kartzelatu zuten 1959ko urrian. 6 hilabeteko zigorra eskatzen zuten, baina hauteskundetan lortu zuen emaitza onak zirela eta presioa egon zen bera askatu eta Bruselan egingo zen konferentzian parte-hartzen uzteko. Urtarrilean askatu zuten.</ref>. Beste hirietan harrera hobea izan bazuen ere, ohikoa zen «''Vive le roi!''» oihuak isilaraztean «''Indépendance immédiate!''» oihuekin. Belgikako gobernuak ez zuen nahi inongo soluziorik eskainiko ez zuen gerra batean sartzea, Frantziari [[Indotxina]]n eta [[Aljeria]]n gertatu zitzaion bezala, edo Herbeherei [[Indonesia]]n. Horregatik, berehalako independentziaren aldeko eskariei men egiteko borondatea zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BELGIAN CONGO: Now Now Now|hizkuntza=en-US|data=1959-11-16|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811442,00.html|aldizkaria=Time|issn=0040-781X|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:Ronde Tafel Conferentie te Brussel Congo, Bestanddeelnr 910-9593.jpg|thumb|Konferentziaren irudi bat, Bruselan, 1960ko urtarrilaren 20an.]]
[[1960]]ko urtarrilean Kongoko lider politikoak Bruselara gonbidatu zituzten konferentzia batean parte-hartzera, independentzia eztabaidatu ahal izateko. [[Patrice Lumumba]] kartzelatik atera zuten parte har zezan. Konferentziaren abiadura sorpresa bat izan zen guztientzat, eta Kongoko delegazioak eskari ia guztiak ikusi zituen aurrera egiten: hauteskunde orokorrak egingo ziren 1960ko maiatzean eta independentzia osoa 1960ko [[ekainaren 30]]ean lortuko zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph Kamanda|abizena=Kimona-Mbinga|izenburua=La stabilité du Congo-Kinshasa: enjeux et perspectives|argitaletxea=Harmattan|hizkuntza=fr|data=2004|url=https://books.google.com/books?id=YXg9o8QR-K0C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=table+ronde+congo+institutionnel&source=bl&ots=waHG1s87TD&sig=iJXm3WP824wzMBXxKwoGGAuj7KE&hl=fr&ei=_NuaSqa7EIfJ-Qb7mJyPBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5#v=onepage&q=table%20ronde%20congo%20institutionnel&f=false|isbn=9782747574389|sartze-data=2018-01-03}}</ref>. Kongoko delegazioak uste baino batasun handiagoa zuen, Belgikak eztabaida handiak espero zituen arren.
=== Hauteskunde orokorrak ===
Zenbait maniobra politikoei esker, hiru aliantza politiko aurkeztu ziren hauteskunde orokorretan: tartean [[ABAKO]] eta [[MNC-Kalonji]]k osatu zuten sei alderdiren koalizio federala; nazionalismo zentralista zuten [[MNC-Lumumba]] alderdia; eta [[Moïse Tshombe]]ren alderdia, [[Katanga]]n zentratua, eskualde horren ekonomia mantendu nahi zuena eta ''Union Minière'' enpresaren interesak manten du nahi zituena. Hauteskunde parlamentarioek zatiketa handia zegoela erakutsi zuten, baina ABAKO eta MNC-Kalonji eta MNC-Lumumbaren alderdiek emaitza onak lortu zituzten.
Emaitzen ondorioz Kasa-Vubu [[Kongoko Errepublika (Léopoldville)|Kongoko Errepublikako]] lehen presidente izendatu zuten eta Lumumba lehenen gobernu buru. Bost hilabete lehenago planeatu zen bezala, 1960ko ekainaren 30ean trantsizio zeremonia egin zen gobernadore-orokorraren erresidentzian, Léopoldvillen.
Aste bete beranduago, ''Force Publique''ren matxinada hasi zen euren ofizialen aurka, gehienak oraindik ere belgikarrak zirelako. Kongon sortu zen matxinatze orokorraren pizgarria izan zen, batez ere erradikalizatutako gazteek eta gustura ez zeuden soldaduek indartua. Eskualde batzuetan biolentzia horrek europar biktimak sortu zituen. Aste batzuk pasata Belgikako armadak eta [[Nazio Batuen Erakundea]]k egindako interbentzio talde batek 80.000 belgikar ebakuatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weg uit Congo : het drama van de kolonialen|hizkuntza=nl|url=http://zoeken.bibliotheek.be/?itemid=%7Clibrary/marc/vlacc%7C8556207|sartze-data=2018-01-03}}</ref>.
== Kongoko krisialdia ==
{{sakontzeko|Kongoko krisialdia|Zaire|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
[[Thyssville]]n 1960ko uztailean hasi zen matxinada azkar hedatu zen Kongo osoan zehar<ref>{{Erreferentzia|izena=O'Ballance,|abizena=Edgar.|izenburua=The Congo-Zaire experience, 1960-98|argitaletxea=St. Martin's Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41649608|isbn=9780312227951}}</ref>. 1960ko irailean lidertzaren artean banaketa egon zen: Kasa-Vubu presidenteak Lumumba jada agintean ez zegoela adierazi zuen, eta Lumumbak berdina egin zuen Kasa-Vuburekin. Gobernuaren indarrek Lumumba atxilotu zuten, hala ere. 1961ean [[Katangako estatua|Katangako estatura]] bidali zuten, [[Moïse Tshombe]]k independentzia aldarrikatu zuen eskualde ohia, meatzaritza indartsua zela eta Belgikak babestua. Lumumba Katangako autoritateen esku uzi zuten, eta exekutatu zuten eta gorpua [[azido sulfuriko]]an bota<ref>{{Erreferentzia|izena=Kinzer,|abizena=Stephen.|izenburua=The brothers : John Foster Dulles, Allen Dulles, and their secret world war|url=https://www.worldcat.org/oclc/827256871|edizioa=First edition|isbn=9780805094978}}</ref>. [[2002]]an Belgikak ofizialki eskatu zuen barkamena erailketa honetan izan zuen papera zela eta; [[CIA]] ere atzean egon zitekeela uste izan da denbora luzez, Lumumbaren ezkerreko pentsamendua zela eta. Garai honetan [[Sobietar Batasuna]]k Europako botere kolonialen aurkako mezuak zabaltzen zituen Afrikan, sozialismoaren eragin-eremua indartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Devlin,|abizena=Larry.|izenburua=Chief of station, Congo : fighting the cold war in a hot zone|argitaletxea=PublicAffairs|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/714569636|isbn=9781586485641}}</ref>.
Hainbat mugimendu independentista sortu ziren Kongoren jaiotzarekin batera, krisi egoera handia sortuz. Belgikak, aldi berean, [[paratxutista|paraxutistak]] bidali zituen bere erkideak Kongotik ateratzeko, [[Dragoi Gorri Operazioa]] deitu zena martxan jarrita. 1964-65 artean Katangako probintzia berriro batu zen Kongoko Errepublikarekin eta [[Stanleyville]]n martxan zegoen [[Simba matxinada]] ere amaitu zen. Momentu horretan [[Joseph Désiré Mobutu]] koronelak egoera politikoa irauli eta [[estatu-kolpe]]a eman zuen. Mobuturen gobernuarekin estatuak [[zairanizazioa]] izeneko prozesua jasan zuen, herrialdearen izena [[Zaire]]ra aldatu zen, hiriburuarena [[Kinshasa]]ra eta alderdi bakarreko diktadura ezarri zuen.
[[1997]]an Mobutu boteretik kendu zuten indarrez, [[Laurent-Désiré Kabila]]k gidatutako militarren bidez. Kabilak bere burua Zaireko presidente izendatu zuen eta [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] ezarri zuen. 2001ean eraila, bere seme [[Joseph Kabila]]k hartu zuen boterea. 2006an lehen hauteskunde nazionalak egin ziren 1960tik, Kabila presidente gisa berretsiz.
== Gobernadore orokorrak ==
[[Fitxategi:Monument Albert Kinshasa 5.JPG|thumb|Ofizial kolonialak, tartean Pierre Ryckmans gobernadore-orokorra dagoela, [[Kinshasa|Léopoldvillen]] 1938an.]]
* [[Théophile Wahis]] baroia (1908ko azaroa - 1912ko maiatza - Leopoldo II.ak jarrita 1900ean)
* [[Félix Alexandre Fuchs]] (1912ko maiatza - 1916ko urtarrila)
* [[Eugène Joseph Marie Henry]] (1916ko urtarrila – 1921eko urtarrila)
* [[Maurice Lippens (gobernadorea)|Maurice Eugène Auguste Lippens]] (1921eko urtarrila - 1923ko urtarrila)
* [[Martin Rutten|Martin Joseph Marie René Rutten]] (1923ko urtarrila - 1927ko abendua)
* [[Auguste Tilkens|Auguste Constant Tilkens]] (1927ko abendua – 1934ko iraila)
* [[Pierre Ryckmans (Kongo)|Pierre Marie Joseph Ryckmans]] (1934ko iraila – 1946ko uztaila)
* [[Eugène Jacques Pierre Louis Jungers]] (1946ko uztaila– 1952ko urtarrila)
* [[Léon Pétillon|Léon Antoine Marie Pétillon]] (1952ko urtarrila – 1958ko uztaila)
* [[Henri Cornelis|Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis]] (1958ko uztaila - 1960ko ekaina)
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea="oh"|2}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|3}}
== Ikus, gainera ==
* [[Kongoko Estatu Burujabea]]
* [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
* [[Zaire]]
* [[Afrikaren banaketa]]
* [[Afrikako deskolonizazioa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kongoko Errepublika Demokratikoko historia]]
[[Kategoria:Belgikako historia]]
[[Kategoria:Afrikako kolonia ohiak]]
07zbrd5ax2d9acjn8qogl12l0iawnze
The Lion in Winter
0
496987
10021770
9450157
2025-01-03T13:50:43Z
Treuiller
59723
10021770
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
'''The Lion in Winter''' ([[euskara]]z ''Lehoia neguan'') [[1968]]ko [[Anthony Harvey]] ingeles [[zinema zuzendari]]aren [[historia]] [[drama]] filma da, [[James Goldman]]en izenburu bereko antzezlanean oinarritua. Bertan, [[Peter O'Toole]], [[Katharine Hepburn]], [[Anthony Hopkins]], [[John Castle]], [[Nigel Terry]] eta [[Timothy Dalton]] aktoreek antzeztu zuten.
[[2003]]an, izenburu bereko berregokitzapena izan zuen, [[Andrei Konchalovsky]]k zuzendu eta [[Patrick Stewart]] eta [[Glenn Close]] aktoreek antzeztua.
== Argumentuak ==
{{argumentua}}
[[1183]]. urtea. [[Henrike II.a Ingalaterrakoa|Henrike II.a Plantagenetek]] [[Eguberriak]] direla eta, bere familia osoa bildu eta tronuan oinordekoa zein izango den hautatuko du. Henrike erregeak, [[Leonor Akitaniakoa]] makiabelikoa, iraganean arbuiatu eta dorre batean espetxeratutako emaztea eta hiru semeak etortzeko aginduko du: [[Godofredo II.a Bretainiakoa|Godofredo]], azpijokozalea, [[Joan Lurgabea|Joan]] ziztrina eta [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo]] haserrekoia. Aurretik, [[1173]]-[[1174]] bitartean hiru semeok beren ama handigurak hala biltzarazita heuren aitaren aurka matxinatu zirela ere oroitzea komeni da.
== Aktoreak ==
* [[Peter O'Toole]]: [[Henrike II.a Ingalaterrakoa]]
* [[Katharine Hepburn]]: [[Leonor Akitaniakoa]]
* [[Anthony Hopkins]]: [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo Lehoi Bihotza]]
* [[John Castle]]: [[Godofredo II.a Bretainiakoa]]
* [[Nigel Terry]]: [[Joan Lurgabea]]
* [[Timothy Dalton]]: [[Filipe II.a Frantziakoa]]
* [[Jane Merrow]]: [[Adela Frantziakoa]]
* [[Nigel Stock (aktorea)|Nigel Stock]]: William Marshal kapitaina
* [[Kenneth Ives]]: Leonorren zaindaria
* [[O. Z. Whitehead]]: [[Hugh Puisetekoa]], [[Durham]]go apezpikua
== Sariak ==
Filma honek zazpi [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] izendapenak jaso zituen, azkenean hiru irabaziz: [[Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria]] ([[Katharine Hepburn]]), [[Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria]] ([[James Goldman]]) eta [[Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria]] ([[John Barry]]). Bi [[British Academy of Film and Television Arts|BAFTA Sari]] (Emakumezko aktore onenaren BAFTA saria eta Filma musikaren Anthony Asquith saria), eta [[Film onenaren Urrezko Globo Saria - Drama]] eta [[Aktore onenaren Urrezko Globo Saria]] ere irabazi zituen.
== Kanpo estekak ==
* [http://www.imdb.com/title/tt0063227/ ''The Lion in Winter'' filmaren IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=5cVwBjwRGgg ''The Lion in Winter'' filmaren trailer edo iragarkia ikusgai] {{en}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erresuma Batuko filmak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako filmak]]
[[Kategoria:Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:XII. mendean girotutako filmak]]
[[Kategoria:Drama filmak]]
[[Kategoria:John Barryren soinu bandadun filmak]]
[[Kategoria:Antzezlanetan oinarritutako filmak]]
[[Kategoria:1968ko filmak]]
[[Kategoria:Film dramatiko onenaren Urrezko Globo saridunak]]
hwd7zuqu228xbtpvr3xo26kpaqna88l
10021773
10021770
2025-01-03T13:52:31Z
Treuiller
59723
10021773
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
'''The Lion in Winter''' ([[euskara]]z ''Lehoia neguan'') [[1968]]ko [[Anthony Harvey]] ingeles [[zinema zuzendari]]aren [[historia]] [[drama]] filma da, [[James Goldman]]en izenburu bereko antzezlanean oinarritua. Bertan, [[Peter O'Toole]], [[Katharine Hepburn]], [[Anthony Hopkins]], [[John Castle]], [[Nigel Terry]] eta [[Timothy Dalton]] aktoreek antzeztu zuten.
[[2003]]an, izenburu bereko berregokitzapena izan zuen, [[Andrei Konchalovsky]]k zuzendu eta [[Patrick Stewart]] eta [[Glenn Close]] aktoreek antzeztua.
== Argumentua ==
{{argumentua}}
[[1183]]. urtea. [[Henrike II.a Ingalaterrakoa|Henrike II.a Plantagenetek]] [[Eguberriak]] direla eta, bere familia osoa bildu eta tronuan oinordekoa zein izango den hautatu behar du. Henrike erregeak [[Leonor Akitaniakoa]] makiabelikoa, iraganean arbuiatu eta dorre batean espetxeratutako emaztea eta hiru semeak etortzeko agindu du: [[Godofredo II.a Bretainiakoa|Godofredo]], azpijokozalea, [[Joan Lurgabea|Joan]] ziztrina eta [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo]] haserrekoia. Aurretik, [[1173]]-[[1174]] bitartean hiru semeok beren ama handigurak hala biltzarazita, beren aitaren aurka matxinatu zirela oroitzea komeni da.
== Aktoreak ==
* [[Peter O'Toole]]: [[Henrike II.a Ingalaterrakoa]]
* [[Katharine Hepburn]]: [[Leonor Akitaniakoa]]
* [[Anthony Hopkins]]: [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo Lehoi Bihotza]]
* [[John Castle]]: [[Godofredo II.a Bretainiakoa]]
* [[Nigel Terry]]: [[Joan Lurgabea]]
* [[Timothy Dalton]]: [[Filipe II.a Frantziakoa]]
* [[Jane Merrow]]: [[Adela Frantziakoa]]
* [[Nigel Stock (aktorea)|Nigel Stock]]: William Marshal kapitaina
* [[Kenneth Ives]]: Leonorren zaindaria
* [[O. Z. Whitehead]]: [[Hugh Puisetekoa]], [[Durham]]go apezpikua
== Sariak ==
Filma honek zazpi [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] izendapenak jaso zituen, azkenean hiru irabaziz: [[Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria]] ([[Katharine Hepburn]]), [[Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria]] ([[James Goldman]]) eta [[Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria]] ([[John Barry]]). Bi [[British Academy of Film and Television Arts|BAFTA Sari]] (Emakumezko aktore onenaren BAFTA saria eta Filma musikaren Anthony Asquith saria), eta [[Film onenaren Urrezko Globo Saria - Drama]] eta [[Aktore onenaren Urrezko Globo Saria]] ere irabazi zituen.
== Kanpo estekak ==
* [http://www.imdb.com/title/tt0063227/ ''The Lion in Winter'' filmaren IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=5cVwBjwRGgg ''The Lion in Winter'' filmaren trailer edo iragarkia ikusgai] {{en}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erresuma Batuko filmak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako filmak]]
[[Kategoria:Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:XII. mendean girotutako filmak]]
[[Kategoria:Drama filmak]]
[[Kategoria:John Barryren soinu bandadun filmak]]
[[Kategoria:Antzezlanetan oinarritutako filmak]]
[[Kategoria:1968ko filmak]]
[[Kategoria:Film dramatiko onenaren Urrezko Globo saridunak]]
3mylj99x42eiya3179c0ci29ndwlxve
10021776
10021773
2025-01-03T13:54:15Z
Treuiller
59723
10021776
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
'''The Lion in Winter''' ([[euskara]]z ''Lehoia neguan'') [[1968]]ko [[Anthony Harvey]] ingeles [[zinema zuzendari]]aren [[historia]] [[drama]] filma da, [[James Goldman]]en izenburu bereko antzezlanean oinarritua. Bertan, [[Peter O'Toole]], [[Katharine Hepburn]], [[Anthony Hopkins]], [[John Castle]], [[Nigel Terry]] eta [[Timothy Dalton]] aktoreek antzeztu zuten.
[[2003]]an, izenburu bereko berregokitzapena izan zuen, [[Andrei Konchalovsky]]k zuzendu eta [[Patrick Stewart]] eta [[Glenn Close]] aktoreek antzeztua.
== Argumentua ==
{{argumentua}}
[[1183]]<nowiki/>an, [[Henrike II.a Ingalaterrakoa|Henrike II.a Plantagenetek]], [[Eguberriak]] direla eta, bere familia osoa bildu eta tronuan oinordekoa zein izango den hautatu behar du. Erregeak [[Leonor Akitaniakoa]] makiabelikoa, iraganean arbuiatu eta dorre batean espetxeratutako emaztea eta hiru semeak etortzeko agindu du: [[Godofredo II.a Bretainiakoa|Godofredo]] azpijokozalea, [[Joan Lurgabea|Joan]] ziztrina eta [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo]] haserrekoia. Aurretik, [[1173]]-[[1174]] bitartean hiru semeok beren ama handigurak hala bultzatuta, aitaren aurka matxinatu zirela oroitzea komeni da.
== Aktoreak ==
* [[Peter O'Toole]]: [[Henrike II.a Ingalaterrakoa]]
* [[Katharine Hepburn]]: [[Leonor Akitaniakoa]]
* [[Anthony Hopkins]]: [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo Lehoi Bihotza]]
* [[John Castle]]: [[Godofredo II.a Bretainiakoa]]
* [[Nigel Terry]]: [[Joan Lurgabea]]
* [[Timothy Dalton]]: [[Filipe II.a Frantziakoa]]
* [[Jane Merrow]]: [[Adela Frantziakoa]]
* [[Nigel Stock (aktorea)|Nigel Stock]]: William Marshal kapitaina
* [[Kenneth Ives]]: Leonorren zaindaria
* [[O. Z. Whitehead]]: [[Hugh Puisetekoa]], [[Durham]]go apezpikua
== Sariak ==
Filma honek zazpi [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] izendapenak jaso zituen, azkenean hiru irabaziz: [[Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria]] ([[Katharine Hepburn]]), [[Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria]] ([[James Goldman]]) eta [[Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria]] ([[John Barry]]). Bi [[British Academy of Film and Television Arts|BAFTA Sari]] (Emakumezko aktore onenaren BAFTA saria eta Filma musikaren Anthony Asquith saria), eta [[Film onenaren Urrezko Globo Saria - Drama]] eta [[Aktore onenaren Urrezko Globo Saria]] ere irabazi zituen.
== Kanpo estekak ==
* [http://www.imdb.com/title/tt0063227/ ''The Lion in Winter'' filmaren IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=5cVwBjwRGgg ''The Lion in Winter'' filmaren trailer edo iragarkia ikusgai] {{en}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erresuma Batuko filmak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako filmak]]
[[Kategoria:Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:XII. mendean girotutako filmak]]
[[Kategoria:Drama filmak]]
[[Kategoria:John Barryren soinu bandadun filmak]]
[[Kategoria:Antzezlanetan oinarritutako filmak]]
[[Kategoria:1968ko filmak]]
[[Kategoria:Film dramatiko onenaren Urrezko Globo saridunak]]
qf794uv5ha1qceaww45mpxlgv4erovk
10021777
10021776
2025-01-03T13:54:44Z
Treuiller
59723
10021777
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
'''The Lion in Winter''' ([[euskara]]z ''Lehoia neguan'') [[1968]]ko [[Anthony Harvey]] ingeles [[zinema zuzendari]]aren [[historia]] [[drama]] filma da, [[James Goldman]]en izenburu bereko antzezlanean oinarritua. Bertan, [[Peter O'Toole]], [[Katharine Hepburn]], [[Anthony Hopkins]], [[John Castle]], [[Nigel Terry]] eta [[Timothy Dalton]] aktoreek antzeztu zuten.
[[2003]]an, izenburu bereko berregokitzapena izan zuen, [[Andrei Konchalovsky]]k zuzendu eta [[Patrick Stewart]] eta [[Glenn Close]] aktoreek antzeztua.
== Argumentua ==
{{argumentua}}
[[1183]]<nowiki/>an, [[Henrike II.a Ingalaterrakoa|Henrike II.a Plantagenetek]], [[Eguberriak]] direla eta, bere familia osoa bildu eta tronuan oinordekoa zein izango den hautatu behar du. Erregeak [[Leonor Akitaniakoa]] makiabelikoa, iraganean arbuiatu eta dorre batean espetxeratutako emaztea eta hiru semeak etortzeko agindu du: [[Godofredo II.a Bretainiakoa|Godofredo]] azpijokozalea, [[Joan Lurgabea|Joan]] ziztrina eta [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo]] haserrekoia. Aurretik, [[1173]]-[[1174]] bitartean hiru semeok beren ama handigurak hala bultzatuta, aitaren aurka matxinatu zirela oroitzea komeni da.
== Aktoreak ==
* [[Peter O'Toole]]: [[Henrike II.a Ingalaterrakoa]]
* [[Katharine Hepburn]]: [[Leonor Akitaniakoa]]
* [[Anthony Hopkins]]: [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo Lehoi Bihotza]]
* [[John Castle]]: [[Godofredo II.a Bretainiakoa]]
* [[Nigel Terry]]: [[Joan Lurgabea]]
* [[Timothy Dalton]]: [[Filipe II.a Frantziakoa]]
* [[Jane Merrow]]: [[Adela Frantziakoa]]
* [[Nigel Stock (aktorea)|Nigel Stock]]: William Marshal kapitaina
* [[Kenneth Ives]]: Leonorren zaindaria
* [[O. Z. Whitehead]]: [[Hugh Puisetekoa]], [[Durham]]go apezpikua
== Sariak ==
Filmak zazpi [[Oscar Sariak|Oscar Sarietarako]] izendapenak jaso zituen, eta azkenean hiru irabazi: [[Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria]] ([[Katharine Hepburn]]), [[Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria]] ([[James Goldman]]) eta [[Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria]] ([[John Barry]]). Bi [[British Academy of Film and Television Arts|BAFTA Sari]] (Emakumezko aktore onenaren BAFTA saria eta Filma musikaren Anthony Asquith saria), eta [[Film onenaren Urrezko Globo Saria - Drama]] eta [[Aktore onenaren Urrezko Globo Saria]] ere irabazi zituen.
== Kanpo estekak ==
* [http://www.imdb.com/title/tt0063227/ ''The Lion in Winter'' filmaren IMDBko fitxa irakurgai] {{en}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=5cVwBjwRGgg ''The Lion in Winter'' filmaren trailer edo iragarkia ikusgai] {{en}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Erresuma Batuko filmak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako filmak]]
[[Kategoria:Emakumezko aktore onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria irabazi duten filmak]]
[[Kategoria:XII. mendean girotutako filmak]]
[[Kategoria:Drama filmak]]
[[Kategoria:John Barryren soinu bandadun filmak]]
[[Kategoria:Antzezlanetan oinarritutako filmak]]
[[Kategoria:1968ko filmak]]
[[Kategoria:Film dramatiko onenaren Urrezko Globo saridunak]]
oj059oc5sz85x0any118fw1c3qa1mkz
Valdenarros
0
552136
10021958
7444268
2025-01-03T17:50:03Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Soriako udalerriak]] kendua; [[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021958
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Valdenarros''' [[Soriako probintzia]]ko herri bat da. [[Burgo de Osma]] (edo "Osma hiria" bezala ezaguna) udalaren barne dago.
== Geografia ==
Valdenarros, 936 metroko altueran dago. Bertan dauden ustiaketa nagusiak hauek dira: garia, eguzkilore, behi zaintza. Landareriari dagokionez, orre (enebro), artea eta pinua nagusitzen dira.
== Historia ==
1789ko erroldan (Floridablanca Konteak agindu zuena), "Val de Narros" agertzen zen. Badirudi izen horrek esanahi bat zuela: Valle de los Navarros, hau da, Nafartarren haran. Antza, Nafarroatik joaten ziren artzainak, aberek lurralde hartan negua eta udaberria igarotzeko. Garai hartan Valdenarros-ek 229 biztanle zuen.
1842 urtean, berriz, herriak 55 familia eta 204 auzokide zituen. XIX. mendearen erdialdean, udalerria handitu zen eta Velasco barruan sartu zen.
XX. mende bukaeran, Valdenarros udalerri bezala desagertu zen, Burgo de Osma-Ciudad de Osma barruan barneratu zelako. Herri biek (Velasco eta Valdenarros), orduan, 87 familia eta 302 biztanle zituzten.
Gaur egun, apenas dago biztanlerik. Opor garaian erabiltzen diren etxebizitzak besterik ez daude.
== Ondarea ==
* [[Santa María Magdalena eliza (Soria)]]<ref>[http://www.mcu.es/bienes/cargarFiltroBienesInmuebles.do?layout=bienesInmuebles&cache=init&language=es Mininsterio de Cultura. Patrimonio Histórico.]</ref>
* [[Juliana Nicomediakoa]] eta [[Roke Montpellierkoa]] santuen baselizaren aztarnak.
* Herriko pilota-lekua.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
kec9dyd7iinrif8pavhurukps34fqvy
Josetxo Goia-Aribe
0
580130
10021860
9675402
2025-01-03T16:12:35Z
Josetxo Goia-Aribe
170025
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
10021860
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Josetxo Goia-Aribe''' ([[Doneztebe]], [[1959]]ko [[martxoaren 12]]a) [[Nafarroa Garaia|nafar]] saxo jotzaile eta konpositorea da, jazza eta musika tradizionala harilkatzen dituena.<ref name="reyes">Ilintxeta, Reyes, [http://www.argia.eus/argia-astekaria/2309/josetxo-goia-aribe "Hemen harremanak askotan artalde moduan bideratzen dira, otsoaren beldur-edo"], ''Argia'', 2013-01-06, CC-BY-SA lizentzia</ref>
== Bizitza ==
== Kanpo loturak ==
* [http://www.josetxogoia-aribe.com/ Webgune ofiziala], josetxogoia-aribe.com
{{bizialdia|1959ko||Goia-Aribe, Josetxo}}
[[Kategoria:Nafarroa Garaiko musikagileak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko saxofoi-jotzaileak]]
[[Kategoria:Doneztebarrak]]
sfa2r94v93uwnifhfw19lj1o166yv5e
10021884
10021860
2025-01-03T16:34:01Z
Theklan
336
[[Special:Contributions/Josetxo Goia-Aribe|Josetxo Goia-Aribe]] ([[User talk:Josetxo Goia-Aribe|eztabaida]]) wikilariaren [[Special:Diff/10021860|10021860]] berrikuspena desegin da
10021884
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Josetxo Goia-Aribe''' ([[Doneztebe]], [[1959]]ko [[martxoaren 12]]a) [[Nafarroa Garaia|nafar]] saxo jotzaile eta konpositorea da, jazza eta musika tradizionala harilkatzen dituena.<ref name="reyes"/>
== Bizitza ==
Donezteben sortu bazen ere, urte eta erdi zuela familia [[Iruñe]]ra joan zen bizitzera, [[Joaquin Jarauta kalea|Jarauta karrikara]] lehenbizi eta [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusira]] ondoren. Aita txistularia izaki, gazte-gazterik hasi zen [[Txistu (musika tresna)|txistua]] ikasten. 15 urterekin [[dultzaina|gaita]] jotzen hasi zen, eta lauzpabost urtez ibili zen harat-honat, Nafarroako herrietan barrena. 19 urterekin, ostera, saxofoia ikasteko erabakia hartu zuen. Ikasketak Iruñean hasi eta [[Donostia]]n bukatu zituen. Karrera amaierako saria eman zioten.<ref name="reyes">Ilintxeta, Reyes, [http://www.argia.eus/argia-astekaria/2309/josetxo-goia-aribe "Hemen harremanak askotan artalde moduan bideratzen dira, otsoaren beldur-edo"], ''Argia'', 2013-01-06, CC-BY-SA lizentzia</ref>
[[Jazz]]a gustatzen zitzaionez, ''Sebastiana'' koartetoa sortu zuen [[1984]]an,<ref>[http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/pamplona-iruna/ar-104738-144278/ Pamplona/Iruña], aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus</ref> eta kontzertu ugari eman zituen. Beka bati esker, Parisera joateko aukera izan zuen [[1992]]an. Han ezagutu zituen zenbait musikarirekin batera, ''Auñamendi'' diskoa argitaratu zuen [[1996]]an.<ref name="reyes"/> [[2014]]an, [[Alan Lomax]] etnomusikologoaren eredua hartu zuen ''Hispania fantastic'' diskoan. [[1950eko hamarkada]]n [[Iberiar penintsula]]n zehar ibili zen Lomax, grabagailuarekin, eta herri kantu asko bildu zituen. Horietako batzuen aldaerak sartu zituen diskoan.<ref name=aa>Tubia, Iker, [https://web.archive.org/web/20150104192318/http://www.berria.eus/paperekoa/1736/032/001/2015-01-04/tradiziozko_musika_nahieran.htm "Tradiziozko musika, nahieran"], ''Berria'', 2015-01-04</ref> [[2018]]an, ''Jito Alai'' dantza eta musika ikuskizuna sortu zuen, Gayarre Saria eskuratu zuena.<ref>[https://web.archive.org/web/20180110234406/http://teatrogayarre.com/portal/aE.aspx?id=1356&idioma=eu Jito Alai. Aires bohemios-La tierra baila], teatrogayarre.com</ref>
== Diskografia ==
* ''Auñamendi'' ([[1996]])
* ''Eunate''
* ''Herrimiña'', [[Chano Domínguez]] eta [[Iñaki Salvador]]rekin
* ''Ilhargi-min'', [[Maddi Oihenart]]ekin
* ''Los pendientes de la reina'', [[Sorkunde Idigoras]], [[Estitxu Pinatxo]] eta [[Luisa Brito]]rekin
* ''La Orquesta Jamalandruki''
* ''En Jota'', [[Arantxa Diez]]ekin
* ''Hispania fantastic'' ([[2014]])<ref name=aa/>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
* [http://www.josetxogoia-aribe.com/ Webgune ofiziala], josetxogoia-aribe.com
{{bizialdia|1959ko||Goia-Aribe, Josetxo}}
[[Kategoria:Nafarroa Garaiko musikagileak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko saxofoi-jotzaileak]]
[[Kategoria:Doneztebarrak]]
d2iazwgzx743jrdwg27gqrq6jcuxr1h
10022337
10021884
2025-01-04T11:20:16Z
Josetxo Goia-Aribe
170025
..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
10022337
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Josetxo Goia-Aribe''' ([[Doneztebe]], [[1959]]ko [[martxoaren 12]]a) [[Nafarroa Garaia|nafar]] saxo jotzaile eta konpositorea da, jazza eta musika tradizionala harilkatzen dituena.<ref name="reyes">Ilintxeta, Reyes, [http://www.argia.eus/argia-astekaria/2309/josetxo-goia-aribe "Hemen harremanak askotan artalde moduan bideratzen dira, otsoaren beldur-edo"], ''Argia'', 2013-01-06, CC-BY-SA lizentzia</ref>
== Bizitza ==
* [http://www.josetxogoia-aribe.com/ Webgune ofiziala], josetxogoia-aribe.com
{{bizialdia|1959ko||Goia-Aribe, Josetxo}}
[[Kategoria:Nafarroa Garaiko musikagileak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko saxofoi-jotzaileak]]
[[Kategoria:Doneztebarrak]]
0xp3lfb3hlo1pxt1fz9kv09a6pmq7hq
Kategoria:Gotikoa Euskal Herrian
14
588858
10022084
9732708
2025-01-03T20:50:06Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022084
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
[[Kategoria:Arte gotikoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artea]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Erdi Aroa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
6i6np27ktse77gs11dhtmk5tqm2i6nj
10022086
10022084
2025-01-03T20:50:22Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artea]] kendua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022086
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
[[Kategoria:Arte gotikoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Erdi Aroa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
hcm38uqbpgt07iaruttdir4jq8gkfx2
Kategoria:Euskal Herriko arkitektura barrokoa
14
589739
10022074
9725091
2025-01-03T20:44:23Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Barrokoa Euskal Herrian]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022074
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
[[Kategoria:Euskal Herriko arkitektura estiloaren arabera]]
[[Kategoria:Arkitektura barrokoa]]
[[Kategoria:Barrokoa Euskal Herrian]]
mjy3lsf78oyjiinhqzz8jpq8t1xlqwq
Lankide:Jane023/TED speakers
2
654133
10022197
10019593
2025-01-04T07:28:16Z
CommonsDelinker
688
«DanielaRus-By-DanielJackson.jpg» fitxategia kendu da, Fitindia wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022197
wikitext
text/x-wiki
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P2611 ?sub1 }
|section=
|sort=label
|columns=P18,label:Title,description,P106,P569,P21,P27,P2611,item
|thumb=128
|min_section=
|freq=30
}}
{| class='wikitable sortable'
! irudia
! Title
! description
! jarduera
! jaiotza data
! sexua edo generoa
! herritartasuneko herrialdea
! TED speaker ID
! item
|-
| [[Fitxategi:Ajjacobs.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q278801|A. J. Jacobs]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1968-03-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/a_j_jacobs a_j_jacobs]
| [[:d:Q278801|Q278801]]
|-
| [[Fitxategi:AR Rahman At The ‘Marvel Anthem’ Launch.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q108560|A. R. Rahman]]''
|
| [[musikagile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q1327329|multi-instrumentalist]]''<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q1198887|musika-zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1966-01-06<br/>1967-01-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/ar_rahman ar_rahman]
| [[:d:Q108560|Q108560]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759591|Aakash Odedra]]''
|
| [[koreografo]]<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''
| 1984-07-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/aakash_odedra aakash_odedra]
| [[:d:Q23759591|Q23759591]]
|-
| [[Fitxategi:Aaron Bastani 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q21005001|Aaron Bastani]]''
| idazle britainiarra
| ''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[idazle]]
| 1984-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/aaron_bastani aaron_bastani]
| [[:d:Q21005001|Q21005001]]
|-
| [[Fitxategi:Aaron OConnell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2895013|Aaron D. O'Connell]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1981-03-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/aaron_o_connell aaron_o_connell]
| [[:d:Q2895013|Q2895013]]
|-
| [[Fitxategi:Aaron Huey, 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q302103|Aaron Huey]]''
|
| ''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[kazetari]]
| 1975-12-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/aaron_huey aaron_huey]
| [[:d:Q302103|Q302103]]
|-
| [[Fitxategi:Aaron Koblin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4662151|Aaron Koblin]]''
|
| [[diseinatzaile grafiko]]
| 1982-01-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/aaron_koblin aaron_koblin]
| [[:d:Q4662151|Q4662151]]
|-
|
| ''[[:d:Q82925462|Aaswath Raman]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q21329070|materials scientist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/aaswath_raman aaswath_raman]
| [[:d:Q82925462|Q82925462]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769266|Abe Davis]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/abe_davis abe_davis]
| [[:d:Q23769266|Q23769266]]
|-
|
| ''[[:d:Q320497|Abha Dawesar]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]
| 1974-01-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/abha_dawesar abha_dawesar]
| [[:d:Q320497|Q320497]]
|-
|
| ''[[:d:Q76490837|Abigail Marsh]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1976
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/abigail_marsh abigail_marsh]
| [[:d:Q76490837|Q76490837]]
|-
| [[Fitxategi:Abigail Washburn (6001364251).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3603703|Abigail Washburn]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q9648008|banjo-jotzaile]]''
| 1977-11-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/abigail_washburn abigail_washburn]
| [[:d:Q3603703|Q3603703]]
|-
| [[Fitxategi:Dr Abraham Verghese in 2023 06.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1446797|Abraham Verghese]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/abraham_verghese abraham_verghese]
| [[:d:Q1446797|Q1446797]]
|-
|
| ''[[:d:Q22976267|Achenyo Idachaba]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1969
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/achenyo_idachaba achenyo_idachaba]
| [[:d:Q22976267|Q22976267]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Davidson (NPR) May 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4678940|Adam Davidson]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_davidson adam_davidson]
| [[:d:Q4678940|Q4678940]]
|-
| [[Fitxategi:Star Wars- The Last Jedi Japan Premiere Red Carpet- Adam Driver (27163437599) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Adam Driver]]
| aktore estatubatuarra
| ''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1983-11-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_driver adam_driver]
| [[:d:Q4678990|Q4678990]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Galinsky.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q19873437|Adam Galinsky]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1969
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_galinsky adam_galinsky]
| [[:d:Q19873437|Q19873437]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662644|Adam Garone]]''
| aktibista australiarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_garone adam_garone]
| [[:d:Q23662644|Q23662644]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Grant.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14712273|Adam Grant]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q122759479|organizational psychologist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1981-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_grant adam_grant]
| [[:d:Q14712273|Q14712273]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759997|Adam Grosser]]''
|
| ''[[:d:Q5532381|general partner]]''<br/>''[[:d:Q16023665|venture capitalist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/adam_grosser adam_grosser]
| [[:d:Q23759997|Q23759997]]
|-
|
| ''[[:d:Q87666320|Adam Kucharski]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''
| 1986
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_kucharski adam_kucharski]
| [[:d:Q87666320|Q87666320]]
|-
| [[Fitxategi:Head of Instagram Adam Mosseri META (52321290009) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56877012|Adam Mosseri]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1983-01-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_mosseri adam_mosseri]
| [[:d:Q56877012|Q56877012]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Ockelford.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23712711|Adam Ockelford]]''
|
| ''[[:d:Q14915627|musikologo]]''<br/>''[[:d:Q16145150|musika-irakasle]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/adam_ockelford adam_ockelford]
| [[:d:Q23712711|Q23712711]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Ostrow at The Future of Social Media in Higher Education - Hosted by McGraw-Hill (4333514730) (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4679571|Adam Ostrow]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/adam_ostrow adam_ostrow]
| [[:d:Q4679571|Q4679571]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Sadowsky presenting at the Cusp Conference, Chicago IL September 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4679718|Adam Sadowsky]]''
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]
| 1970-10-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_sadowsky adam_sadowsky]
| [[:d:Q4679718|Q4679718]]
|-
| [[Fitxategi:AdamSavageJul2011 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q297618|Adam Savage]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>[[irakasle]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q21560152|special effects artist]]''
| 1967-07-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_savage adam_savage]
| [[:d:Q297618|Q297618]]
|-
| [[Fitxategi:Adam Spencer 255.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4679827|Adam Spencer]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>[[komediante]]<br/>[[Disk jockey|discjockey]]<br/>''[[:d:Q628099|futbol entrenatzaile]]''
| 1969-01-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/adam_spencer adam_spencer]
| [[:d:Q4679827|Q4679827]]
|-
|
| ''[[:d:Q28421819|Aditi Gupta]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[enpresaburu]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/aditi_gupta aditi_gupta]
| [[:d:Q28421819|Q28421819]]
|-
|
| ''[[:d:Q4683041|Aditi Shankardass]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/aditi_shankardass aditi_shankardass]
| [[:d:Q4683041|Q4683041]]
|-
| [[Fitxategi:Adjany Costa 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q97181377|Adjany Costa]]''
|
| [[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>[[politikari]]
| 1989
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Angola]]
| [https://www.ted.com/speakers/adjany_costa adjany_costa]
| [[:d:Q97181377|Q97181377]]
|-
| [[Fitxategi:AdoraSvitakOct10.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4684605|Adora Svitak]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[hizlari]]
| 1997-10-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adora_svitak adora_svitak]
| [[:d:Q4684605|Q4684605]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728757|Adrianne Haslet-Davis]]''
|
| ''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>''[[:d:Q15472169|mezenas]]''<br/>[[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/adrianne_haslet_davis adrianne_haslet_davis]
| [[:d:Q23728757|Q23728757]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671006|Afra Raymond]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/afra_raymond afra_raymond]
| [[:d:Q23671006|Q23671006]]
|-
| [[Fitxategi:Ahn Trio (anyjazz65).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q845628|Ahn Trio]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/ahn_trio ahn_trio]<br/>[https://www.ted.com/speakers/812 812]
| [[:d:Q845628|Q845628]]
|-
| [[Fitxategi:Ai Jen Poo 2012 Shankbone 2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4696468|Ai-jen Poo]]''
| sindikalista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15627169|sindikalista]]''
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ai_jen_poo ai_jen_poo]
| [[:d:Q4696468|Q4696468]]
|-
|
| ''[[:d:Q23809255|Aicha el-Wafi and Phyllis Rodriguez]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/aicha_el_wafi_phyllis_rodriguez aicha_el_wafi_phyllis_rodriguez]
| [[:d:Q23809255|Q23809255]]
|-
| [[Fitxategi:Aimee Mullins portrait 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q261056|Aimee Mullins]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>''[[:d:Q11513337|atleta]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/aimee_mullins aimee_mullins]
| [[:d:Q261056|Q261056]]
|-
| [[Fitxategi:Aja Monet 2017.jpg|center|128px]]
| [[Aja Monet]]
| poeta estatubatuarra
| [[poeta]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''
| 1987-08-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/aja_monet aja_monet]
| [[:d:Q16157106|Q16157106]]
|-
|
| ''[[:d:Q16221463|Ajit Narayanan]]''
|
| [[asmatzaile]]
| 1981-08-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/ajit_narayanan ajit_narayanan]
| [[:d:Q16221463|Q16221463]]
|-
| [[Fitxategi:Akash with the President of India.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56249786|Akash Manoj]]''
|
| [[asmatzaile]]
| 2001-12-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/akash_manoj akash_manoj]
| [[:d:Q56249786|Q56249786]]
|-
| [[Fitxategi:Al Gore, Vice President of the United States, official portrait 1994.jpg|center|128px]]
| [[Al Gore]]
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>[[idazle]]<br/>[[hizlari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1948-03-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/al_gore al_gore]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2 2]
| [[:d:Q19673|Q19673]]
|-
| [[Fitxategi:Al Seckel in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2023240|Al Seckel]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1958-09-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/al_seckel al_seckel]
| [[:d:Q2023240|Q2023240]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657171|Al Vernacchio]]''
|
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/al_vernacchio al_vernacchio]
| [[:d:Q23657171|Q23657171]]
|-
|
| ''[[:d:Q2891977|Al-Mayassa bint Hamad Al-Thani]]''
|
| ''[[:d:Q140686|lehendakari]]''
| 1983
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Qatar]]
| [https://www.ted.com/speakers/sheikha_al_mayassa sheikha_al_mayassa]
| [[:d:Q2891977|Q2891977]]
|-
| [[Fitxategi:Babagana Monguno und Alaa Murabit MSC 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20684900|Alaa Murabit]]''
|
| [[mediku]]<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1989-10-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/alaa_murabit alaa_murabit]
| [[:d:Q20684900|Q20684900]]
|-
| [[Fitxategi:Alain de Botton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q123273|Alain de Botton]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[filosofo]]<br/>''[[:d:Q2516866|argitaratzaile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1969-12-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/alain_de_botton alain_de_botton]
| [[:d:Q123273|Q123273]]
|-
| [[Fitxategi:Alan Eustace in 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18340990|Alan Eustace]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[hegazkinlari]]<br/>''[[:d:Q6060450|jauskari]]''
| 1957
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alan_eustace alan_eustace]
| [[:d:Q18340990|Q18340990]]
|-
| [[Fitxategi:Alan Jamieson gn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q44462701|Alan J. Jamieson]]''
|
| ''[[:d:Q4205432|iktiologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/alan_jamieson_TEDxKingsParkSalon20211201-47587 alan_jamieson_TEDxKingsParkSalon20211201-47587]
| [[:d:Q44462701|Q44462701]]
|-
| [[Fitxategi:Alan Kay (3097597186) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92742|Alan Kay]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q6168364|jazz guitarist]]''
| 1940-05-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alan_kay alan_kay]
| [[:d:Q92742|Q92742]]
|-
| [[Fitxategi:Alanlightman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2664403|Alan Lightman]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''
| 1948-11-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alan_lightman alan_lightman]
| [[:d:Q2664403|Q2664403]]
|-
|
| ''[[:d:Q4707679|Alan Russell]]''
| eleberrigile estatubatuarra
| [[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]
| 1956-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alan_russell alan_russell]
| [[:d:Q4707679|Q4707679]]
|-
| [[Fitxategi:AlanSiegel2010TED.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4707764|Alan Siegel]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1938-08-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alan_siegel alan_siegel]
| [[:d:Q4707764|Q4707764]]
|-
|
| ''[[:d:Q23663053|Alanna Shaikh]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alanna_shaikh alanna_shaikh]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1383 1383]
| [[:d:Q23663053|Q23663053]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712851|Alastair Parvin]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1983-10-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/alastair_parvin alastair_parvin]
| [[:d:Q23712851|Q23712851]]
|-
| [[Fitxategi:Albert-Laszlo Barabasi - Annual Meeting of the New Champions 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q725467|Albert-László Barabási]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q93173891|network scientist]]''
| 1967-03-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hungaria]]<br/>[[Errumania]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/albert_laszlo_barabasi albert_laszlo_barabasi]
| [[:d:Q725467|Q725467]]
|-
| [[Fitxategi:Alberto Cairo - veDrò 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3608178|Alberto Cairo]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q694748|fisioterapeuta]]''<br/>[[abokatu]]
| 1952-05-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/alberto_cairo alberto_cairo]
| [[:d:Q3608178|Q3608178]]
|-
| [[Fitxategi:Alec Soth Headshot.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q979236|Alec Soth]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1969
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alec_soth alec_soth]
| [[:d:Q979236|Q979236]]
|-
| [[Fitxategi:Premio Abdón Cifuentes 2015 - Alejandro Aravena 01.jpg|center|128px]]
| [[Alejandro Aravena]]
| arkitekto txiletarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1967-06-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txile]]
| [https://www.ted.com/speakers/alejandro_aravena alejandro_aravena]
| [[:d:Q3609433|Q3609433]]
|-
| [[Fitxategi:Photo A. Sanchez Alvarado Si'an Kaan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27916228|Alejandro Sánchez Alvarado]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1964-02-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alejandro_sanchez_alvarado alejandro_sanchez_alvarado]
| [[:d:Q27916228|Q27916228]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661662|Aleph Molinari]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/aleph_molinari aleph_molinari]
| [[:d:Q23661662|Q23661662]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759674|Alessandra Orofino]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alessandra_orofino alessandra_orofino]
| [[:d:Q23759674|Q23759674]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712668|Alessandro Acquisti]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alessandro_acquisti alessandro_acquisti]
| [[:d:Q23712668|Q23712668]]
|-
|
| ''[[:d:Q41804368|Alex Edmans]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alex_edmans alex_edmans]
| [[:d:Q41804368|Q41804368]]
|-
| [[Fitxategi:Alex Honnold in 2023 in Antarctica.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q979249|Alex Honnold]]''
|
| ''[[:d:Q3951423|arroka-eskalatzaile]]''<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q9149093|mendigoizale]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1985-08-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alex_honnold alex_honnold]
| [[:d:Q979249|Q979249]]
|-
| [[Fitxategi:Alex Kipman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18237257|Alex Kipman]]''
|
|
| 1979
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alex_kipman alex_kipman]
| [[:d:Q18237257|Q18237257]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671474|Alex Laskey]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alex_laskey alex_laskey]
| [[:d:Q23671474|Q23671474]]
|-
| [[Fitxategi:Alex Steffen, 2008 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4717834|Alex Steffen]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alex_steffen alex_steffen]<br/>[https://www.ted.com/speakers/74 74]
| [[:d:Q4717834|Q4717834]]
|-
| [[Fitxategi:Alex Tabarrok speaking at TED in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4717865|Alex Tabarrok]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/alex_tabarrok alex_tabarrok]
| [[:d:Q4717865|Q4717865]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727955|Alex Wissner-Gross]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alex_wissner_gross alex_wissner_gross]
| [[:d:Q23727955|Q23727955]]
|-
| [[Fitxategi:Double Take-Alexa Meade.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q621627|Alexa Meade]]''
|
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''
| 1986-09-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alexa_meade alexa_meade]
| [[:d:Q621627|Q621627]]
|-
|
| ''[[:d:Q16185639|Alexander Tsiaras]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''
| 1953
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alexander_tsiaras alexander_tsiaras]
| [[:d:Q16185639|Q16185639]]
|-
|
| ''[[:d:Q112629173|Alexandr Wang]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alexandr_wang alexandr_wang]
| [[:d:Q112629173|Q112629173]]
|-
|
| ''[[:d:Q107342867|Alexey Karpenkov]]''
| fisikari errusiarra
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1987-01-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna]]<br/>[[Errusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/alexeykarpenkov alexeykarpenkov]
| [[:d:Q107342867|Q107342867]]
|-
|
| ''[[:d:Q108480961|Alexis Nikole Nelson]]''
|
| [[Influencer]]<br/>''[[:d:Q156839|sukaldari]]''<br/>''[[:d:Q78847256|gatherer]]''<br/>''[[:d:Q27431213|cookbook writer]]''
| 1992-03-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alexis_nikole_nelson alexis_nikole_nelson]
| [[:d:Q108480961|Q108480961]]
|-
| [[Fitxategi:TechCrunch Disrupt NY 2015 - Day 3 (17205541529).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4721504|Alexis Ohanian]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q16023665|venture capitalist]]''<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''
| 1985-04-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alexis_ohanian alexis_ohanian]
| [[:d:Q4721504|Q4721504]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784887|Ali Carr-Chellman]]''
|
| ''[[:d:Q723682|dekano]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ali_carr_chellman ali_carr_chellman]
| [[:d:Q23784887|Q23784887]]
|-
|
| ''[[:d:Q4724839|Ali Hajimiri]]''
| ikertzailea
| [[ingeniari]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Iran]]
| [https://www.ted.com/speakers/ali_hajimiri ali_hajimiri]
| [[:d:Q4724839|Q4724839]]
|-
| [[Fitxategi:Alice Bows-Larkin at Elevate Festival 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23760514|Alice Bows-Larkin]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alice_bows_larkin alice_bows_larkin]
| [[:d:Q23760514|Q23760514]]
|-
| [[Fitxategi:Alice Dreger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15430564|Alice Dreger]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q19509201|LGBT ekintzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alice_dreger alice_dreger]
| [[:d:Q15430564|Q15430564]]
|-
|
| ''[[:d:Q20017747|Alice Goffman]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alice_goffman alice_goffman]
| [[:d:Q20017747|Q20017747]]
|-
|
| ''[[:d:Q111986830|Alicia Eggert]]''
|
| [[artista]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alicia_eggert alicia_eggert]
| [[:d:Q111986830|Q111986830]]
|-
| [[Fitxategi:Alicia Garza.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19609542|Alicia Garza]]''
| aktibista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1981-01-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alicia_garza alicia_garza]
| [[:d:Q19609542|Q19609542]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759747|Alisa Miller]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/alisa_miller alisa_miller]
| [[:d:Q23759747|Q23759747]]
|-
| [[Fitxategi:Alison Gopnik Photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2647225|Alison Gopnik]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[filosofo]]
| 1955-06-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alison_gopnik alison_gopnik]<br/>[https://www.ted.com/speakers/998 998]
| [[:d:Q2647225|Q2647225]]
|-
| [[Fitxategi:Alison Jackson at Haifa Museum of Art (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q431375|Alison Jackson]]''
| argazkilari britainiarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1960-05-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/alison_jackson alison_jackson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/186 186]
| [[:d:Q431375|Q431375]]
|-
| [[Fitxategi:MJK39380 Alison Killing (See-Conference 2017).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769251|Alison Killing]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''<br/>''[[:d:Q42909|erreportari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/alison_killing alison_killing]
| [[:d:Q23769251|Q23769251]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782666|Alix Generous]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/alix_generous alix_generous]
| [[:d:Q23782666|Q23782666]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727980|Allan Adams]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/allan_adams allan_adams]
| [[:d:Q23727980|Q23727980]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784267|Allan Jones]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/allan_jones allan_jones]
| [[:d:Q23784267|Q23784267]]
|-
| [[Fitxategi:Allan Savory (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4730957|Allan Savory]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''
| 1935-09-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Zimbabwe]]
| [https://www.ted.com/speakers/allan_savory allan_savory]
| [[:d:Q4730957|Q4730957]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662577|Allison Hunt]]''
|
| ''[[:d:Q2296674|social media manager]]''<br/>''[[:d:Q1900657|marketer]]''<br/>''[[:d:Q61911662|marketing consultant]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/allison_hunt allison_hunt]
| [[:d:Q23662577|Q23662577]]
|-
| [[Fitxategi:Bala portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4647578|Alwar Balasubramaniam]]''
|
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q11569986|grabatzaile]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q1925963|artista grafiko]]''
| 1971-06-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/a_balasubramaniam a_balasubramaniam]
| [[:d:Q4647578|Q4647578]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782900|Alyson McGregor]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alyson_mcgregor alyson_mcgregor]
| [[:d:Q23782900|Q23782900]]
|-
|
| [[Alyssa Monks]]
| margolari estatubatuarra
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''
| 1977-11-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/alyssa_monks alyssa_monks]
| [[:d:Q450477|Q450477]]
|-
| [[Fitxategi:Amanda Bennett, USAGM CEO.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16151611|Amanda Bennett]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1952-07-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amanda_bennett amanda_bennett]
| [[:d:Q16151611|Q16151611]]
|-
| [[Fitxategi:Amanda-Burden (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4739580|Amanda Burden]]''
|
| ''[[:d:Q2815948|paisaiaren arkitektoa]]''<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''<br/>[[politikari]]
| 1944-01-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amanda_burden amanda_burden]
| [[:d:Q4739580|Q4739580]]
|-
| [[Fitxategi:Amanda Gorman 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Amanda Gorman]]
|
| [[poeta]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1998-03-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amanda_gorman amanda_gorman]
| [[:d:Q52369134|Q52369134]]
|-
| [[Fitxategi:Amanda serious.jpg|center|128px]]
| [[Amanda Palmer]]
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q2914170|kale-artista]]''<br/>[[musikagile]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[kantugile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1976-04-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amanda_palmer amanda_palmer]
| [[:d:Q240377|Q240377]]
|-
|
| ''[[:d:Q14948755|Amanda Renteria]]''
|
| ''[[:d:Q13388586|softball jokalari]]''
| 1974-11-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amanda_renteria amanda_renteria]
| [[:d:Q14948755|Q14948755]]
|-
|
| ''[[:d:Q47554100|Amanda Williams]]''
|
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amanda_williams amanda_williams]
| [[:d:Q47554100|Q47554100]]
|-
| [[Fitxategi:Re-publica Portland 2019 - d1 (48935550272).jpg|center|128px]]
| [[Amber Case]]
| ziborg antropologoa
| [[antropologo]]
| 1987
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amber_case amber_case]
| [[:d:Q23797155|Q23797155]]
|-
| [[Fitxategi:Amber Galloway.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27902885|Amber Galloway Gallego]]''
|
| ''[[:d:Q10691728|sign language interpreter]]''
| 1977-03-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amber_galloway_gallego amber_galloway_gallego]
| [[:d:Q27902885|Q27902885]]
|-
| [[Fitxategi:Ameenah Gurib-Fakim.jpg|center|128px]]
| [[Ameenah Gurib-Fakim]]
|
| [[politikari]]<br/>[[kimikari]]
| 1959-10-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Maurizio]]
| [https://www.ted.com/speakers/ameenah_gurib_fakim ameenah_gurib_fakim]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2073 2073]
| [[:d:Q20022984|Q20022984]]
|-
| [[Fitxategi:AmelKarboul20160204London.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15703367|Amel Karboul]]''
| politikari tunisiarra
| [[politikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1973-04-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Tunisia]]
| [https://www.ted.com/speakers/dr_amel_karboul dr_amel_karboul]
| [[:d:Q15703367|Q15703367]]
|-
|
| ''[[:d:Q4746085|Ami Klin]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ami_klin ami_klin]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1370 1370]
| [[:d:Q4746085|Q4746085]]
|-
| [[Fitxategi:Amishi Jha.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16211585|Amishi Jha]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1970-12-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amishi_jha amishi_jha]
| [[:d:Q16211585|Q16211585]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784357|Amit Sood]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/amit_sood amit_sood]
| [[:d:Q23784357|Q23784357]]
|-
| [[Fitxategi:Amory Lovins, 2011 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q474194|Amory Lovins]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q11295636|car designer]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1947-11-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amory_lovins amory_lovins]
| [[:d:Q474194|Q474194]]
|-
| [[Fitxategi:Amos Winter - MIT Mobility Lab.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21550740|Amos Winter]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q5669847|assistant professor]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amos_winter amos_winter]
| [[:d:Q21550740|Q21550740]]
|-
|
| ''[[:d:Q4749093|Amy B. Smith]]''
|
| [[asmatzaile]]
| 1962-11-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amy_smith amy_smith]<br/>[https://www.ted.com/speakers/3 3]
| [[:d:Q4749093|Q4749093]]
|-
| [[Fitxategi:Acuddy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4749151|Amy Cuddy]]''
| unibertsitateko irakasle estatubatuarra
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1972-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amy_cuddy amy_cuddy]
| [[:d:Q4749151|Q4749151]]
|-
| [[Fitxategi:Photo Credit- Evgenia Eliseeva.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30069746|Amy Edmondson]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q2462658|manager]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1959-03-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amy_edmondson amy_edmondson]
| [[:d:Q30069746|Q30069746]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656175|Amy Lockwood]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/amy_lockwood amy_lockwood]
| [[:d:Q23656175|Q23656175]]
|-
|
| ''[[:d:Q23798804|Amy O'Toole]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/amy_o_toole amy_o_toole]
| [[:d:Q23798804|Q23798804]]
|-
| [[Fitxategi:2024 - Amy Purdy - 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4749355|Amy Purdy]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q15709642|snowboarder]]''
| 1979-11-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amy_purdy amy_purdy]
| [[:d:Q4749355|Q4749355]]
|-
| [[Fitxategi:Amy Tan.jpg|center|128px]]
| [[Amy Tan]]
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1952-02-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amy_tan amy_tan]
| [[:d:Q234989|Q234989]]
|-
| [[Fitxategi:Dubai Future Forum 2024 - Amy Webb.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4749439|Amy Webb]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>[[kazetari]]
| 1974-10-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/amy_webb amy_webb]
| [[:d:Q4749439|Q4749439]]
|-
| [[Fitxategi:Anab Jain (3331817244).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q125746197|Anab Jain]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q846430|futurist]]''<br/>''[[:d:Q1414443|zinemagilea]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/anab_jain anab_jain]
| [[:d:Q125746197|Q125746197]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661617|Anand Agarawala]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anand_agarawala anand_agarawala]
| [[:d:Q23661617|Q23661617]]
|-
| [[Fitxategi:Anand Giridharadas - PopTech 2011 - Camden Maine USA.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4751249|Anand Giridharadas]]''
|
| ''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1981-09-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anand_giridharadas anand_giridharadas]
| [[:d:Q4751249|Q4751249]]
|-
|
| ''[[:d:Q18398176|Anand Varma]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anand_varma anand_varma]
| [[:d:Q18398176|Q18398176]]
|-
| [[Fitxategi:Ananda Shankar Jayant for her outstanding contribution to Bharatanatyam (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19898324|Ananda Shankar Jayant]]''
|
| [[koreografo]]
| 1961-09-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/ananda_shankar_jayant ananda_shankar_jayant]
| [[:d:Q19898324|Q19898324]]
|-
| [[Fitxategi:Anant Agarwal in 2015 New America panel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92736|Anant Agarwal]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]
| 1959<br/>1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anant_agarwal anant_agarwal]
| [[:d:Q92736|Q92736]]
|-
| [[Fitxategi:Anas Aremeyaw Anas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4751775|Anas Aremeyaw Anas]]''
| kazetari ghanatarra
| [[kazetari]]
| 1970s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/anas_aremeyaw_anas anas_aremeyaw_anas]
| [[:d:Q4751775|Q4751775]]
|-
|
| ''[[:d:Q16199723|Anastasia Taylor-Lind]]''
| argazkilari britainiarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[poeta]]<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/anastasia_taylor_lind anastasia_taylor_lind]
| [[:d:Q16199723|Q16199723]]
|-
|
| ''[[:d:Q23772818|Anders Fjellberg]]''
| kazetari norvegiarra
| [[kazetari]]
| 1988-10-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/anders_fjellberg anders_fjellberg]
| [[:d:Q23772818|Q23772818]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784626|Anders Ynnerman]]''
| akademikoa suediarra
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1963-03-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/anders_ynnerman anders_ynnerman]
| [[:d:Q23784626|Q23784626]]
|-
| [[Fitxategi:TechCrunch Disrupt NY 2016 - Day 3 (26682587010).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23712695|Andras Forgacs]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/andras_forgacs andras_forgacs]
| [[:d:Q23712695|Q23712695]]
|-
| [[Fitxategi:Andrea Ghez (cropped1).jpg|center|128px]]
| [[Andrea M. Ghez]]
|
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[matematikari]]<br/>[[zientzialari]]
| 1965-06-16<br/>1965
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrea_ghez andrea_ghez]
| [[:d:Q493956|Q493956]]
|-
| [[Fitxategi:Andreas Ekström.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5707482|Andreas Ekström]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1975-10-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/andreas_ekstrom andreas_ekstrom]
| [[:d:Q5707482|Q5707482]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670498|Andreas Raptopoulos]]''
|
| ''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/andreas_raptopoulos andreas_raptopoulos]
| [[:d:Q23670498|Q23670498]]
|-
| [[Fitxategi:Andreas Schleicher 2013 (8721296410).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q71557|Andreas Schleicher]]''
|
| [[katedradun]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1964-07-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/andreas_schleicker andreas_schleicker]
| [[:d:Q71557|Q71557]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713628|Andres Lozano]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>[[mediku]]
| 20th century<br/>1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/andres_lozano andres_lozano]
| [[:d:Q23713628|Q23713628]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728849|Andrew Bastawrous]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_bastawrous andrew_bastawrous]
| [[:d:Q23728849|Q23728849]]
|-
| [[Fitxategi:Andrew Bird (52413565996) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q503783|Andrew Bird]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q3560496|fiddler]]''<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[Zinema-editore|film-muntatzaile]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q1792566|whistle artist]]''
| 1973-07-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_bird andrew_bird]
| [[:d:Q503783|Q503783]]
|-
| [[Fitxategi:Kiosk Copyright, Design, and Digital Culture (15461376932) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662266|Andrew Blum]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1977-03-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_blum andrew_blum]
| [[:d:Q23662266|Q23662266]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713796|Andrew Fitzgerald]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_fitzgerald andrew_fitzgerald]
| [[:d:Q23713796|Q23713796]]
|-
|
| ''[[:d:Q23073107|Andrew J. Connolly]]''
| astronomo britainiarra
| ''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[astronomo]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_connolly andrew_connolly]
| [[:d:Q23073107|Q23073107]]
|-
| [[Fitxategi:Andrew McAfee FT-McKinsey BBYA 2014(LowerContrast).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15109666|Andrew McAfee]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_mcafee andrew_mcafee]
| [[:d:Q15109666|Q15109666]]
|-
| [[Fitxategi:Andrew Mwenda.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4591759|Andrew Mwenda]]''
| kazetari ugandarra
| [[kazetari]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Uganda]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_mwenda andrew_mwenda]
| [[:d:Q4591759|Q4591759]]
|-
| [[Fitxategi:Andrew Solomon 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q645362|Andrew Solomon]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1113899|psikologo kliniko]]''
| 1963-10-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_solomon andrew_solomon]
| [[:d:Q645362|Q645362]]
|-
| [[Fitxategi:Andrew Stanton cropped 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q328723|Andrew Stanton]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[animatzaile]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 1965-12-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_stanton andrew_stanton]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1134 1134]
| [[:d:Q328723|Q328723]]
|-
|
| ''[[:d:Q20020931|Andrew Youn]]''
|
| ''[[:d:Q12336252|gizarte ekintzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andrew_youn andrew_youn]
| [[:d:Q20020931|Q20020931]]
|-
|
| ''[[:d:Q23840135|Andrés Ruzo]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andres_ruzo andres_ruzo]
| [[:d:Q23840135|Q23840135]]
|-
|
| ''[[:d:Q16218437|Andy Dunn]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1979-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/andy_dunn andy_dunn]
| [[:d:Q16218437|Q16218437]]
|-
|
| ''[[:d:Q4760818|Andy Hobsbawm]]''
|
| [[musikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1963-06-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/andy_hobsbawm andy_hobsbawm]
| [[:d:Q4760818|Q4760818]]
|-
| [[Fitxategi:Andy Puddicombe (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16214139|Andy Puddicombe]]''
|
| ''[[:d:Q854997|bhikkhu]]''<br/>[[enpresaburu]]
| 1972-09-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/andy_puddicombe andy_puddicombe]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1519 1519]
| [[:d:Q16214139|Q16214139]]
|-
| [[Fitxategi:Andy Yen - Is Privacy Supporting Cybercrime.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759707|Andy Yen]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>''[[:d:Q4479442|fundatzaile]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/andy_yen andy_yen]
| [[:d:Q23759707|Q23759707]]
|-
| [[Fitxategi:Angel Hsu headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59348689|Angel Hsu]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1983-02-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/angel_hsu angel_hsu]
| [[:d:Q59348689|Q59348689]]
|-
|
| ''[[:d:Q4762378|Angela Belcher]]''
| biokimikari amerikarra
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''
| 1968
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/angela_belcher angela_belcher]
| [[:d:Q4762378|Q4762378]]
|-
| [[Fitxategi:Angela Duckworth, 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16198258|Angela Duckworth]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2994387|aholkulari]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/angela_lee_duckworth angela_lee_duckworth]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1648 1648]
| [[:d:Q16198258|Q16198258]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797730|Angela Patton]]''
|
| ''[[:d:Q2462658|manager]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/angela_patton angela_patton]
| [[:d:Q23797730|Q23797730]]
|-
| [[Fitxategi:Angelo Vermeulen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13429632|Angelo Vermeulen]]''
|
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[astronauta]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[artista]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Belgika]]
| [https://www.ted.com/speakers/angelo_vermeulen angelo_vermeulen]
| [[:d:Q13429632|Q13429632]]
|-
| [[Fitxategi:Angélica Dass retratos.jpg|center|128px]]
| [[Angélica Dass]]
| argazkilari brasildarra
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1979
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/angelica_dass angelica_dass]
| [[:d:Q51882246|Q51882246]]
|-
| [[Fitxategi:Angélique Kidjo Gershwin 2023.jpg|center|128px]]
| [[Angélique Kidjo]]
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q66314404|jazz singer]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[koreografo]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''
| 1960-07-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Benin]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/angelique_kidjo angelique_kidjo]
| [[:d:Q231276|Q231276]]
|-
|
| ''[[:d:Q20880943|Anicka Yi]]''
| artista estatubatuarra
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anicka_yi anicka_yi]
| [[:d:Q20880943|Q20880943]]
|-
|
| ''[[:d:Q53865446|Anika Goss-Foster]]''
|
| ''[[:d:Q2462658|manager]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anika_goss anika_goss]
| [[:d:Q53865446|Q53865446]]
|-
| [[Fitxategi:Anil Ananthaswamy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23783480|Anil Ananthaswamy]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/anil_ananthaswamy anil_ananthaswamy]
| [[:d:Q23783480|Q23783480]]
|-
| [[Fitxategi:Congreso Futuro - 2019-01-14 - 09.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22087352|Anil K Seth]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1972-06-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/anil_seth anil_seth]
| [[:d:Q22087352|Q22087352]]
|-
| [[Fitxategi:Anil K gupta Erudite Conclave Medical College, Thiruvananthapuram.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4764657|Anil Kumar Gupta]]''
|
| ''[[:d:Q1900657|marketer]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1949
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/anil_gupta anil_gupta]
| [[:d:Q4764657|Q4764657]]
|-
|
| ''[[:d:Q29167831|Anima Anandkumar]]''
|
| [[informatikari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/anima_anandkuma anima_anandkuma]
| [[:d:Q29167831|Q29167831]]
|-
|
| ''[[:d:Q83274545|Anirudh Sharma]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/anirudh_sharma anirudh_sharma]
| [[:d:Q83274545|Q83274545]]
|-
| [[Fitxategi:Anjali Sud 41139141434.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55686689|Anjali Sud]]''
|
| ''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''
| 1983
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anjali_sud anjali_sud]
| [[:d:Q55686689|Q55686689]]
|-
|
| ''[[:d:Q60195513|Anjali Tripathi]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/anjali_tripathi anjali_tripathi]
| [[:d:Q60195513|Q60195513]]
|-
| [[Fitxategi:Anjan Chatterjee-neuroscientist.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4765748|Anjan Chatterjee]]''
|
| [[irakasle]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1958-10-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anjan_chatterjee anjan_chatterjee]
| [[:d:Q4765748|Q4765748]]
|-
|
| ''[[:d:Q16981606|Anjan Sundaram]]''
| kazetari indiarra
| [[kazetari]]
| 1983
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/anjan_sundaram anjan_sundaram]
| [[:d:Q16981606|Q16981606]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782708|Ann Cooper]]''
|
| ''[[:d:Q2576499|nutrizionista]]''<br/>''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''<br/>''[[:d:Q1495660|gastronomia-kritikari]]''
| 1934
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ann_cooper ann_cooper]
| [[:d:Q23782708|Q23782708]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783053|Ann Morgan]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ann_morgan ann_morgan]
| [[:d:Q23783053|Q23783053]]
|-
| [[Fitxategi:AnnMarie Thomas (17598060293) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22073671|AnnMarie Thomas]]''
|
| ''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/annmarie_thomas annmarie_thomas]
| [[:d:Q22073671|Q22073671]]
|-
| [[Fitxategi:Anna Deavere Smith.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q286777|Anna Deavere Smith]]''
|
| ''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1950-09-18<br/>1950
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anna_deavere_smith anna_deavere_smith]
| [[:d:Q286777|Q286777]]
|-
|
| ''[[:d:Q4767076|Anna Heringer]]''
| arkitekto alemaniarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1977-10-13<br/>1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/anna_heringer anna_heringer]
| [[:d:Q4767076|Q4767076]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656753|Anna Mracek Dietrich]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anna_mracek_dietrichs anna_mracek_dietrichs]
| [[:d:Q23656753|Q23656753]]
|-
| [[Fitxategi:Anna Rosling Rönnlund on "Factfulness".jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24680868|Anna Rosling Rönnlund]]''
|
| [[software garatzaile]]<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1975-04-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/anna_rosling_ronnlund anna_rosling_ronnlund]
| [[:d:Q24680868|Q24680868]]
|-
|
| ''[[:d:Q58754610|Anna Rothschild]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anna_rothschild anna_rothschild]
| [[:d:Q58754610|Q58754610]]
|-
| [[Fitxategi:Anne Curzan - Anatol Rodgers Lecture.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19364739|Anne Curzan]]''
| hizkuntzalari estatubatuarra
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q14467526|hizkuntzalari]]''
| 1969
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anne_curzan anne_curzan]
| [[:d:Q19364739|Q19364739]]
|-
| [[Fitxategi:Anne-Lamott-2013-San-Francisco (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2838773|Anne Lamott]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]
| 1954-04-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anne_lamott anne_lamott]
| [[:d:Q2838773|Q2838773]]
|-
|
| ''[[:d:Q56722014|Anne Madden]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anne_madden anne_madden]
| [[:d:Q56722014|Q56722014]]
|-
|
| ''[[:d:Q79317367|Anne Marie Albano]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anne_marie_albano anne_marie_albano]
| [[:d:Q79317367|Q79317367]]
|-
| [[Fitxategi:Anne Milgram official DEA photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4768651|Anne Milgram]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1970-12-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anne_milgram anne_milgram]
| [[:d:Q4768651|Q4768651]]
|-
| [[Fitxategi:Special Operations Policy Forum 2018 (45000180525).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q465477|Anne-Marie Slaughter]]''
|
| [[legelari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''<br/>''[[:d:Q21281706|academic administrator]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1958-09-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anne_marie_slaughter anne_marie_slaughter]
| [[:d:Q465477|Q465477]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670515|Annette Heuser]]''
| aktibista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/annette_heuser annette_heuser]
| [[:d:Q23670515|Q23670515]]
|-
| [[Fitxategi:Annie Lennox March 2023.jpg|center|128px]]
| [[Annie Lennox]]
| eskoziar abeslaria
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>''[[:d:Q2340668|music video director]]''<br/>[[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q96034777|HIV/AIDS activist]]''
| 1954-12-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/annie_lennox annie_lennox]
| [[:d:Q151231|Q151231]]
|-
| [[Fitxategi:Annie Murphy Paul & Alice Wilder (7747958128).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23657111|Annie Murphy Paul]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/annie_murphy_paul annie_murphy_paul]
| [[:d:Q23657111|Q23657111]]
|-
| [[Fitxategi:Anote Tong (1) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q57456|Anote Tong]]''
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''
| 1952-06-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kiribati]]
| [https://www.ted.com/speakers/anote_tong anote_tong]
| [[:d:Q57456|Q57456]]
|-
| [[Fitxategi:Anthony Atala, Printing a Human Kidney on Stage (5507356887).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4772039|Anthony Atala]]''
|
| [[mediku]]
| 1958-07-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anthony_atala anthony_atala]
| [[:d:Q4772039|Q4772039]]
|-
| [[Fitxategi:Anthony Fauci in 2023 02 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q573246|Anthony Fauci]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q12119633|immunologo]]''<br/>[[mediku]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1940-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anthony_fauci anthony_fauci]
| [[:d:Q573246|Q573246]]
|-
| [[Fitxategi:Anthony Goldbloom Kaggle founder and CEO (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4772605|Anthony Goldbloom]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1983-06-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/anthony_goldbloom anthony_goldbloom]
| [[:d:Q4772605|Q4772605]]
|-
| [[Fitxategi:ACLU Anthony D Romero.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1568107|Anthony Romero]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1965-07-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anthony_d_romero anthony_d_romero]
| [[:d:Q1568107|Q1568107]]
|-
|
| ''[[:d:Q97585702|Anthony Veneziale]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/anthony_veneziale anthony_veneziale]
| [[:d:Q97585702|Q97585702]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759553|Antonio Donato Nobre]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/antonio_donato_nobre antonio_donato_nobre]
| [[:d:Q23759553|Q23759553]]
|-
| [[Fitxategi:AntonyGarrettLisi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2600403|Antony Garrett Lisi]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q13561328|surflari]]''<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''
| 1968-01-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/garrett_lisi garrett_lisi]
| [[:d:Q2600403|Q2600403]]
|-
| [[Fitxategi:Antony Gormley Встреча с Гормли на выставке crop.jpg|center|128px]]
| [[Antony Gormley]]
| eskultorea
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q2707485|eszenografo]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[marrazkilari]]<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''<br/>[[artista]]
| 1950-08-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/antony_gormley antony_gormley]
| [[:d:Q360371|Q360371]]
|-
| [[Fitxategi:António Damásio no Fronteiras do Pensamento Porto Alegre 2013 cropped.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q380207|António Damásio]]''
|
| ''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[filosofo]]
| 1944-02-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Portugal]]
| [https://www.ted.com/speakers/antonio_damasio antonio_damasio]
| [[:d:Q380207|Q380207]]
|-
| [[Fitxategi:António Guterres, 23.03.23.jpg|center|128px]]
| [[António Guterres]]
| politikari portugesra
| [[politikari]]
| 1949-04-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Portugal]]
| [https://www.ted.com/speakers/antonio_guterres antonio_guterres]
| [[:d:Q311440|Q311440]]
|-
| [[Fitxategi:Anupam Mishra.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4777823|Anupam Mishra]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1947-06-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]<br/>[[Britainiar Raj]]<br/>[[Indiako Agindupeko Lurra]]
| [https://www.ted.com/speakers/anupam_mishra anupam_mishra]
| [[:d:Q4777823|Q4777823]]
|-
|
| ''[[:d:Q58813001|Anushka Naiknaware]]''
|
| [[asmatzaile]]
| 2003
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/anushka_naiknaware anushka_naiknaware]
| [[:d:Q58813001|Q58813001]]
|-
|
| ''[[:d:Q24051923|Aomawa Shields]]''
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/aomawa_shields aomawa_shields]
| [[:d:Q24051923|Q24051923]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657177|Aparna Rao]]''
|
| [[artista]]
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/aparna_rao aparna_rao]
| [[:d:Q23657177|Q23657177]]
|-
|
| ''[[:d:Q4780347|Apollo Robbins]]''
|
| ''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q15855449|magialari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1974-05-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/apollo_robbins apollo_robbins]
| [[:d:Q4780347|Q4780347]]
|-
| [[Fitxategi:Picture of Ari Wallach.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4790131|Ari Wallach]]''
|
| ''[[:d:Q846430|futurist]]''
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ari_wallach ari_wallach]
| [[:d:Q4790131|Q4790131]]
|-
|
| ''[[:d:Q93523410|Ariana Curtis]]''
|
| [[historialari]]<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>''[[:d:Q47090899|museum professional]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/ariana_curtis ariana_curtis]
| [[:d:Q93523410|Q93523410]]
|-
| [[Fitxategi:Arianna Huffington 2011 Shankbone 2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q233397|Arianna Huffington]]''
|
| ''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q864380|biografo]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[politikari]]<br/>[[ahots-aktore]]
| 1950-07-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Grezia]]
| [https://www.ted.com/speakers/arianna_huffington arianna_huffington]
| [[:d:Q233397|Q233397]]
|-
| [[Fitxategi:Ariel Garten Playing Quintephone at ICMC2007imgp7900cpq.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4790411|Ariel Garten]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''
| 1979-09-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/ariel_garten ariel_garten]
| [[:d:Q4790411|Q4790411]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662627|Aris Venetikidis]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/aris_venetikidis aris_venetikidis]
| [[:d:Q23662627|Q23662627]]
|-
|
| ''[[:d:Q59428262|Armando Azua-Bustos]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/armando_azua_bustos armando_azua_bustos]
| [[:d:Q59428262|Q59428262]]
|-
|
| ''[[:d:Q709449|Arthur Ganson]]''
|
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q713223|artista egoiliar]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/arthur_ganson arthur_ganson]
| [[:d:Q709449|Q709449]]
|-
|
| ''[[:d:Q4800011|Arthur Potts Dawson]]''
|
|
| 1971-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/arthur_potts_dawson arthur_potts_dawson]
| [[:d:Q4800011|Q4800011]]
|-
| [[Fitxategi:Arthur T. Benjamin in 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2865351|Arthur T. Benjamin]]''
| matematikari estatubatuarra
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1961-03-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/arthur_benjamin arthur_benjamin]
| [[:d:Q2865351|Q2865351]]
|-
| [[Fitxategi:Arunachalam Muruganantham in California.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q235553|Arunachalam Muruganantham]]''
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1962-10-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/arunachalam_muruganantham arunachalam_muruganantham]
| [[:d:Q235553|Q235553]]
|-
| [[Fitxategi:Arvind Gupta Oct 2010 IUCAA.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3633965|Arvind Gupta]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1345-12-05<br/>1953-12-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/arvind_gupta arvind_gupta]
| [[:d:Q3633965|Q3633965]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727967|Ash Beckham]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ash_beckham ash_beckham]
| [[:d:Q23727967|Q23727967]]
|-
| [[Fitxategi:Asha de Vos cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23768737|Asha de Vos]]''
| biologo srilankarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1979
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Sri Lanka]]
| [https://www.ted.com/speakers/asha_de_vos asha_de_vos]
| [[:d:Q23768737|Q23768737]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783386|Asher Hasan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/asher_hasan asher_hasan]
| [[:d:Q23783386|Q23783386]]
|-
| [[Fitxategi:Ashley Judd SXSW 2024.jpg|center|128px]]
| [[Ashley Judd]]
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1968-04-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ashley_judd ashley_judd]
| [[:d:Q228645|Q228645]]
|-
|
| ''[[:d:Q87237972|Ashley V. Whillans]]''
| aktore kanadarra
| ''[[:d:Q99193996|behavioral scientist]]''<br/>''[[:d:Q5669847|assistant professor]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[autore]]
| 1988-05-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/ashley_whillans_1 ashley_whillans_1]
| [[:d:Q87237972|Q87237972]]
|-
| [[Fitxategi:Aschraf Ghani MSC 2017 2 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Axraf Ghani|Ashraf Ghani]]
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[antropologo]]
| 1949-05-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Afganistango Errepublika Islamikoa|Afganistango Islamiar Errepublika]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ashraf_ghani ashraf_ghani]
| [[:d:Q172388|Q172388]]
|-
|
| ''[[:d:Q4806016|Ashton Applewhite]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1952-06-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ashton_applewhite ashton_applewhite]
| [[:d:Q4806016|Q4806016]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782514|Aspen Baker]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/aspen_baker aspen_baker]
| [[:d:Q23782514|Q23782514]]
|-
| [[Fitxategi:Astro Teller candid.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4811519|Astro Teller]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
| 1970-05-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/astro_teller astro_teller]
| [[:d:Q4811519|Q4811519]]
|-
| [[Fitxategi:Atul Gawande, USAID Assistant Administrator.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2751383|Atul Gawande]]''
|
| ''[[:d:Q18533509|medikuntza-idazlea]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[zirujau]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1965-11-05<br/>1965-05-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/atul_gawande_1 atul_gawande_1]
| [[:d:Q2751383|Q2751383]]
|-
| [[Fitxategi:Aubrey de Grey - How We Will Beat Aging.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q175969|Aubrey de Grey]]''
|
| ''[[:d:Q20107384|gerontologist]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[idazle]]
| 1963-04-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/aubrey_de_grey aubrey_de_grey]
| [[:d:Q175969|Q175969]]
|-
| [[Fitxategi:EPFL 2020 Auke Ijspeert Portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24040710|Auke Jan Ijspeert]]''
| idazle suitzarra
| [[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/auke_ijspeert auke_ijspeert]
| [[:d:Q24040710|Q24040710]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795350|Auret van Heerden]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/auret_van_heerden auret_van_heerden]
| [[:d:Q23795350|Q23795350]]
|-
| [[Fitxategi:AviLoeb15.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2821842|Avi Loeb]]''
|
| ''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1962-02-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/avi_loeb avi_loeb]
| [[:d:Q2821842|Q2821842]]
|-
|
| ''[[:d:Q22279966|Avi Reichental]]''
|
| [[asmatzaile]]
| 1957-01-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/avi_reichental avi_reichental]
| [[:d:Q22279966|Q22279966]]
|-
| [[Fitxategi:Avi rubin kimball brace cfp2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4828480|Avi Rubin]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1967-11-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/avi_rubin avi_rubin]
| [[:d:Q4828480|Q4828480]]
|-
|
| ''[[:d:Q33199187|Axel Reinaud]]''
|
| ''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1967-10-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/axel_reinaud axel_reinaud]
| [[:d:Q33199187|Q33199187]]
|-
| [[Fitxategi:Ayah Bdeir.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4830820|Ayah Bdeir]]''
|
| [[artista]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[diseinatzaile]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]<br/>[[Libano]]
| [https://www.ted.com/speakers/ayah_bdeir ayah_bdeir]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1267 1267]
| [[:d:Q4830820|Q4830820]]
|-
| [[Fitxategi:Ayana Johnson, profile of a marine biologist.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50074170|Ayana Elizabeth Johnson]]''
|
| ''[[:d:Q16185210|policy advisor]]''
| 1980-08-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ayana_elizabeth_johnson ayana_elizabeth_johnson]
| [[:d:Q50074170|Q50074170]]
|-
|
| ''[[:d:Q54805533|Ayelet Fishbach]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q10672931|gizarte-psikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/ayelet_fishbach ayelet_fishbach]
| [[:d:Q54805533|Q54805533]]
|-
| [[Fitxategi:Ayọ Tometi - 2021 (51648565860) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19885291|Ayọ Tometi]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1984-08-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/opal_tometi opal_tometi]
| [[:d:Q19885291|Q19885291]]
|-
|
| ''[[:d:Q50208514|Azim F. Shariff]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/azim_shariff azim_shariff]
| [[:d:Q50208514|Q50208514]]
|-
|
| ''[[:d:Q4832583|Azim Khamisa]]''
|
| [[idazle]]
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/azim_n_khamisa azim_n_khamisa]
| [[:d:Q4832583|Q4832583]]
|-
| [[Fitxategi:Aziz Abu Sarah.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q65030161|Aziz Abu Sarah]]''
|
| ''[[:d:Q1039099|turista-gidari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/aziz_abu_sarah aziz_abu_sarah]
| [[:d:Q65030161|Q65030161]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728292|Aziza Chaouni]]''
| arkitekto marokoarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1977-06-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Maroko]]
| [https://www.ted.com/speakers/aziza_chaouni aziza_chaouni]
| [[:d:Q23728292|Q23728292]]
|-
|
| ''[[:d:Q4834072|B. Joseph Pine II]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_pine joseph_pine]
| [[:d:Q4834072|Q4834072]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769545|BJ Miller]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1971-10-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bj_miller bj_miller]
| [[:d:Q23769545|Q23769545]]
|-
|
| ''[[:d:Q16245994|Baba Shiv]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q84506120|business administration scholar]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/baba_shiv baba_shiv]
| [[:d:Q16245994|Q16245994]]
|-
| [[Fitxategi:Bahia Shehab.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662610|Bahia Shehab]]''
|
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Libano]]
| [https://www.ted.com/speakers/bahia_shehab bahia_shehab]
| [[:d:Q23662610|Q23662610]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662600|Bandi Mbubi]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bandi_mbubi bandi_mbubi]
| [[:d:Q23662600|Q23662600]]
|-
|
| ''[[:d:Q4858477|Barat Ali Batoor]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1983
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/barat_ali_batoor barat_ali_batoor]
| [[:d:Q4858477|Q4858477]]
|-
|
| ''[[:d:Q4858754|Barbara Block]]''
|
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/barbara_block barbara_block]<br/>[https://www.ted.com/speakers/801 801]
| [[:d:Q4858754|Q4858754]]
|-
|
| ''[[:d:Q29871142|Barbara J. King]]''
| antropologo estatubatuarra
| [[antropologo]]<br/>[[idazle]]
| 1956-08-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/barbara_j_king barbara_j_king]
| [[:d:Q29871142|Q29871142]]
|-
|
| ''[[:d:Q23016646|Barbara Natterson-Horowitz]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q3264451|kardiologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/barbara_natterson_horowitz barbara_natterson_horowitz]
| [[:d:Q23016646|Q23016646]]
|-
|
| ''[[:d:Q4864717|Barry Schuler]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1953-09-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/barry_schuler barry_schuler]
| [[:d:Q4864717|Q4864717]]
|-
| [[Fitxategi:Barry Schwartz.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3500411|Barry Schwartz]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
| 1946-08-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/barry_schwartz barry_schwartz]
| [[:d:Q3500411|Q3500411]]
|-
| [[Fitxategi:BartKnols2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662325|Bart Knols]]''
|
| [[katedradun]]
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bart_knols bart_knols]
| [[:d:Q23662325|Q23662325]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795783|Bart Weetjens]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bart_weetjens bart_weetjens]
| [[:d:Q23795783|Q23795783]]
|-
|
| ''[[:d:Q4865683|Barton Seaver]]''
|
| ''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''
| 1979-04-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/barton_seaver barton_seaver]
| [[:d:Q4865683|Q4865683]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769533|Bassam Tariq]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 1986-10-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bassam_tariq bassam_tariq]
| [[:d:Q23769533|Q23769533]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671506|Bastian Schaefer]]''
|
| [[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bastian_schaefer bastian_schaefer]
| [[:d:Q23671506|Q23671506]]
|-
| [[Fitxategi:Beardyman at Camp Bestival 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2573649|Beardyman]]''
|
| ''[[:d:Q59958430|beatboxer]]''<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q4110598|video blogger]]''<br/>[[youtuber]]
| 1982-05-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/beardyman beardyman]
| [[:d:Q2573649|Q2573649]]
|-
| [[Fitxategi:Beau Lotto.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795352|Beau Lotto]]''
|
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/beau_lotto beau_lotto]
| [[:d:Q23795352|Q23795352]]
|-
|
| ''[[:d:Q56948669|Becca Heller]]''
|
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/becca_heller becca_heller]
| [[:d:Q56948669|Q56948669]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662243|Becci Manson]]''
|
| ''[[:d:Q33383789|retoucher]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/becci_manson becci_manson]
| [[:d:Q23662243|Q23662243]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795670|Becky Blanton]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/becky_blanton becky_blanton]
| [[:d:Q23795670|Q23795670]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness Kidron crop 2, 2024.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q335605|Beeban Kidron]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q2059704|telebista zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 1961-05-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/beeban_kidron beeban_kidron]
| [[:d:Q335605|Q335605]]
|-
| [[Fitxategi:Bel Pesce - 12285922333.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769253|Bel Pesce]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1988-02-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/bel_pesce bel_pesce]
| [[:d:Q23769253|Q23769253]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760173|Ben Ambridge]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ben_ambridge ben_ambridge]
| [[:d:Q23760173|Q23760173]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796181|Ben Cameron]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ben_cameron ben_cameron]
| [[:d:Q23796181|Q23796181]]
|-
| [[Fitxategi:Ben Goldacre TAM London 2009.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q816499|Ben Goldacre]]''
|
| ''[[:d:Q17433421|zientzia kazetari]]''<br/>''[[:d:Q211346|psikiatra]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[zientzialari]]<br/>[[idazle]]
| 1974-05-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ben_goldacre ben_goldacre]
| [[:d:Q816499|Q816499]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656758|Ben Kacyra]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ben_kacyra ben_kacyra]
| [[:d:Q23656758|Q23656758]]
|-
| [[Fitxategi:Loz-katchor.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q464432|Ben Katchor]]''
|
| [[komikigile]]<br/>''[[:d:Q8178443|libretista]]''<br/>''[[:d:Q1114448|umorista grafiko]]''<br/>''[[:d:Q11892507|komiki gidoilari]]''
| 1951-11-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ben_katchor ben_katchor]<br/>[https://www.ted.com/speakers/438 438]
| [[:d:Q464432|Q464432]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657093|Ben Roche]]''
|
| ''[[:d:Q156839|sukaldari]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ben_roche ben_roche]
| [[:d:Q23657093|Q23657093]]
|-
|
| ''[[:d:Q4886414|Ben Saunders]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1977-08-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ben_saunders ben_saunders]
| [[:d:Q4886414|Q4886414]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760188|Ben Wellington]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ben_wellington ben_wellington]
| [[:d:Q23760188|Q23760188]]
|-
| [[Fitxategi:Benedetta Berti (2019), FORUM 2000, Prague.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769525|Benedetta Berti]]''
| ikertzaile italiarra
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/benedetta_berti benedetta_berti]
| [[:d:Q23769525|Q23769525]]
|-
|
| ''[[:d:Q4888224|Benjamin B. Dunlap]]''
|
| [[autore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1937-12-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ben_dunlap ben_dunlap]
| [[:d:Q4888224|Q4888224]]
|-
| [[Fitxategi:Benjamin R Barber in 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q817665|Benjamin Barber]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1939-08-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/benjamin_barber benjamin_barber]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1565 1565]
| [[:d:Q817665|Q817665]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782723|Benjamin Wallace]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1968-09-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/benjamin_wallace benjamin_wallace]
| [[:d:Q23782723|Q23782723]]
|-
| [[Fitxategi:Benjamin Zander 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q817758|Benjamin Zander]]''
|
| ''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''
| 1939-03-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/benjamin_zander benjamin_zander]<br/>[https://www.ted.com/speakers/247 247]
| [[:d:Q817758|Q817758]]
|-
| [[Fitxategi:Benoit Mandelbrot mg 1804-d.jpg|center|128px]]
| [[Benoît Mandelbrot]]
|
| [[matematikari]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[zientzialari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1924-11-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Polonia]]<br/>[[Frantzia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/benoit_mandelbrot benoit_mandelbrot]
| [[:d:Q101740|Q101740]]
|-
| [[Fitxategi:Bernie Krause (8734312024).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2899063|Bernie Krause]]''
|
| [[musikari]]<br/>''[[:d:Q19850998|soinu artista]]''
| 1938-12-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bernie_kraus bernie_kraus]
| [[:d:Q2899063|Q2899063]]
|-
| [[Fitxategi:Bertrand Piccard 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q366255|Bertrand Piccard]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q211346|psikiatra]]''<br/>''[[:d:Q728425|aeronauta]]''
| 1958-03-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]<br/>[[Belgika]]
| [https://www.ted.com/speakers/bertrand_piccard bertrand_piccard]
| [[:d:Q366255|Q366255]]
|-
| [[Fitxategi:BethNoveckJI1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3661885|Beth Simone Noveck]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2994387|aholkulari]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/beth_noveck beth_noveck]
| [[:d:Q3661885|Q3661885]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661644|Bilal Bomani]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bilal_bomani bilal_bomani]
| [[:d:Q23661644|Q23661644]]
|-
| [[Fitxategi:Bill Clinton.jpg|center|128px]]
| [[Bill Clinton]]
| Ameriketako Estatu Batuetako 42. presidentea
| [[politikari]]<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[irakasle]]<br/>''[[:d:Q372436|estatu-politikari]]''<br/>''[[:d:Q12800682|saxofoi-jotzaile]]''<br/>[[gobernadore]]<br/>[[legelari]]
| 1946-08-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_clinton bill_clinton]
| [[:d:Q1124|Q1124]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784989|Bill Davenhall]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bill_davenhall bill_davenhall]
| [[:d:Q23784989|Q23784989]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662933|Bill Doyle]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bill_doyle bill_doyle]
| [[:d:Q23662933|Q23662933]]
|-
| [[Fitxategi:Bill Gates - 2023 - P062021-967902 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Bill Gates]]
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[programatzaile]]<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''
| 1955-10-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_gates bill_gates]
| [[:d:Q5284|Q5284]]
|-
| [[Fitxategi:Bill Gross.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16192727|Bill Gross]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_gross bill_gross]
| [[:d:Q16192727|Q16192727]]
|-
| [[Fitxategi:Bill Joy at World Economic Forum (Davos), 2003-01 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q335047|Bill Joy]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1954-11-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_joy bill_joy]
| [[:d:Q335047|Q335047]]
|-
| [[Fitxategi:Bill Strickland in 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4911032|Bill Strickland]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1947-08-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_strickland bill_strickland]
| [[:d:Q4911032|Q4911032]]
|-
| [[Fitxategi:Bill T. Jones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2903368|Bill T. Jones]]''
|
| [[koreografo]]
| 1952-02-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_t_jones bill_t_jones]
| [[:d:Q2903368|Q2903368]]
|-
| [[Fitxategi:BJK headshot 2011 5x7 300dpi.jpg|center|128px]]
| [[Billie Jean King]]
|
| ''[[:d:Q10833314|tenislari]]''<br/>''[[:d:Q13219424|tenis entrenatzaile]]''<br/>[[kirol esatari]]<br/>[[idazle]]
| 1943-11-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/billie_jean_king billie_jean_king]
| [[:d:Q54527|Q54527]]
|-
| [[Fitxategi:Billy Collins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q863057|Billy Collins]]''
| poeta estatubatuarra
| [[poeta]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q16308156|scholar of English]]''
| 1941-03-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/billy_collins billy_collins]
| [[:d:Q863057|Q863057]]
|-
| [[Fitxategi:Billy Graham bw photo, April 11, 1966.jpg|center|128px]]
| [[Billy Graham]]
|
| [[Artzain (kristautasuna)|artzain]]<br/>''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>''[[:d:Q432386|predikari]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>''[[:d:Q1423891|ministro]]''
| 1918-11-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/billy_graham billy_graham]
| [[:d:Q213550|Q213550]]
|-
|
| ''[[:d:Q23798780|Birke Baehr]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/birke_baehr birke_baehr]
| [[:d:Q23798780|Q23798780]]
|-
| [[Fitxategi:Bjarke Ingels in Frankfurt.20150617.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q429817|Bjarke Ingels]]''
| arkitekto danimarkarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1974-10-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/bjarke_ingels bjarke_ingels]
| [[:d:Q429817|Q429817]]
|-
| [[Fitxategi:Bjørn Lomborg 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q318511|Bjørn Lomborg]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''
| 1965-01-06<br/>1924-01-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/bjorn_lomborg bjorn_lomborg]
| [[:d:Q318511|Q318511]]
|-
| [[Fitxategi:Black Yoyo 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17214011|Black]]''
|
|
| 1982-12-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/black black]
| [[:d:Q17214011|Q17214011]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797800|Black Label Movement]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/black_label_movement black_label_movement]
| [[:d:Q23797800|Q23797800]]
|-
| [[Fitxategi:PhotonQ-Demis Hassabis on Artificial Playful Intelligence (15366514658) (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4924259|Blaise Agüera y Arcas]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1975-08-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/blaise_aguera_y_arcas blaise_aguera_y_arcas]
| [[:d:Q4924259|Q4924259]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662240|Boaz Almog]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/boaz_almog boaz_almog]
| [[:d:Q23662240|Q23662240]]
|-
| [[Fitxategi:Bob Inglis congressional portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q888008|Bob Inglis]]''
|
| [[politikari]]<br/>[[abokatu]]
| 1959-10-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bob_inglis bob_inglis]
| [[:d:Q888008|Q888008]]
|-
| [[Fitxategi:DIG13846-061.jpg|center|128px]]
| [[Bob Woodward]]
| kazetari estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1943-03-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bob_woodward bob_woodward]
| [[:d:Q312782|Q312782]]
|-
| [[Fitxategi:Bobby Ghosh - 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4935035|Bobby Ghosh]]''
|
| ''[[:d:Q164236|gerra-berriemaile]]''
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/bobby_ghosh bobby_ghosh]
| [[:d:Q4935035|Q4935035]]
|-
| [[Fitxategi:Bobby McFerrin 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q310894|Bobby McFerrin]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>''[[:d:Q59958430|beatboxer]]''<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[animatzaile]]
| 1950-03-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bobby_mcferrin bobby_mcferrin]
| [[:d:Q310894|Q310894]]
|-
| [[Fitxategi:Boghuma Kabisen Titanji 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23670967|Boghuma Kabisen Titanji]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kamerun]]
| [https://www.ted.com/speakers/boghuma_kabisen_titanji boghuma_kabisen_titanji]
| [[:d:Q23670967|Q23670967]]
|-
| [[Fitxategi:Re publica Accra 18 – Day 2 (44534526750) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2411298|Boniface Mwangi]]''
| argazkilari kenyarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1983-07-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/boniface_mwangi boniface_mwangi]
| [[:d:Q2411298|Q2411298]]
|-
| [[Fitxategi:Bassler.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60545293|Bonnie Bassler]]''
|
| ''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bonnie_bassler bonnie_bassler]
| [[:d:Q60545293|Q60545293]]
|-
| [[Fitxategi:Bono singing in Indianapolis on Joshua Tree Tour 2017 9-10-17.jpg|center|128px]]
| [[Bono (abeslaria)]]
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q13235160|ekoizle]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1960-05-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/bono bono]
| [[:d:Q834621|Q834621]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713817|Boyd Varty]]''
| idazle hegoafrikarra
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/boyd_varty boyd_varty]
| [[:d:Q23713817|Q23713817]]
|-
| [[Fitxategi:Etech05 Bran1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4956294|Bran Ferren]]''
| diseinatzaile estatubatuarra
| [[diseinatzaile]]
| 1953-01-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bran_ferren bran_ferren]
| [[:d:Q4956294|Q4956294]]
|-
| [[Fitxategi:Brenda-laurel-sxsw.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4960717|Brenda Laurel]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q18882335|bideo-joko diseinatzaile]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>[[informatikari]]
| 1950-11-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brenda_laurel brenda_laurel]
| [[:d:Q4960717|Q4960717]]
|-
| [[Fitxategi:Brenda Romero at 2015 IGF Awards-GDCA (16102142533) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q521361|Brenda Romero]]''
|
| ''[[:d:Q58287519|video game developer]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q54845077|role-playing game designer]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1966-10-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brenda_brathwaite brenda_brathwaite]
| [[:d:Q521361|Q521361]]
|-
| [[Fitxategi:Dr. Brene Brown at Texas Conference for Women (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4961808|Brené Brown]]''
|
| ''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q7019111|gizarte-langile]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>[[idazle]]
| 1965-11-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brene_brown brene_brown]
| [[:d:Q4961808|Q4961808]]
|-
| [[Fitxategi:Brewster Kahle (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92945|Brewster Kahle]]''
|
| ''[[:d:Q20013489|digital librarian]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q635734|artxibozain]]''<br/>[[liburuzain]]
| 1960-10-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brewster_kahle brewster_kahle]
| [[:d:Q92945|Q92945]]
|-
| [[Fitxategi:Professor Brian Cox OBE FRS.jpg|center|128px]]
| [[Brian Cox (fisikaria)|Brian Cox]]
| fisikari ingelesa
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[astronomo]]<br/>[[teklatu-jotzaile]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[ahots-aktore]]
| 1968-03-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/brian_cox brian_cox]
| [[:d:Q463581|Q463581]]
|-
|
| ''[[:d:Q4963566|Brian Dettmer]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brian_dettmer brian_dettmer]
| [[:d:Q4963566|Q4963566]]
|-
| [[Fitxategi:Brian Goldman - EMWF 2018 - DanH-0278 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4963859|Brian Goldman]]''
|
| [[mediku]]
| 1956-06-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/brian_goldman brian_goldman]
| [[:d:Q4963859|Q4963859]]
|-
| [[Fitxategi:Brian Greene, February 28, 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60815|Brian Greene]]''
| Estatubatuar fisikaria
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[autore]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>[[matematikari]]
| 1963-02-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brian_greene brian_greene]<br/>[https://www.ted.com/speakers/227 227]
| [[:d:Q60815|Q60815]]
|-
|
| ''[[:d:Q68215808|Brian Little]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>[[idazle]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/brian_little brian_little]
| [[:d:Q68215808|Q68215808]]
|-
| [[Fitxategi:Brian Skerry.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q4965308|Brian Skerry]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''<br/>[[kazetari]]
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brian_skerry brian_skerry]<br/>[https://www.ted.com/speakers/717 717]
| [[:d:Q4965308|Q4965308]]
|-
|
| ''[[:d:Q4970590|British Paraorchestra]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/british_paraorchestra british_paraorchestra]
| [[:d:Q4970590|Q4970590]]
|-
| [[Fitxategi:Britta Riley (6993163852).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23656783|Britta Riley]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/britta_riley britta_riley]
| [[:d:Q23656783|Q23656783]]
|-
| [[Fitxategi:Brittney Cooper.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52187077|Brittney C. Cooper]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1980-12-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/brittney_cooper brittney_cooper]
| [[:d:Q52187077|Q52187077]]
|-
|
| ''[[:d:Q75732840|Bronwyn King]]''
|
| [[mediku]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bronwyn_king bronwyn_king]
| [[:d:Q75732840|Q75732840]]
|-
| [[Fitxategi:Bruce Aylward at NetHope Global Summit (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q87914789|Bruce Aylward]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''<br/>[[mediku]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/bruce_aylward bruce_aylward]
| [[:d:Q87914789|Q87914789]]
|-
| [[Fitxategi:Bruce Bueno de Mesquita.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2926412|Bruce Bueno de Mesquita]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1946-11-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bruce_bueno_de_mesquita bruce_bueno_de_mesquita]<br/>[https://www.ted.com/speakers/344 344]
| [[:d:Q2926412|Q2926412]]
|-
| [[Fitxategi:Bruce Feiler.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4977459|Bruce Feiler]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1964-10-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bruce_feiler bruce_feiler]
| [[:d:Q4977459|Q4977459]]
|-
|
| ''[[:d:Q4977974|Bruce McCall]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>''[[:d:Q12406482|umorista]]''
| 1935<br/>1935-05-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bruce_mccall bruce_mccall]
| [[:d:Q4977974|Q4977974]]
|-
| [[Fitxategi:Bruce Schneier 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q368328|Bruce Schneier]]''
|
| [[kriptografo]]<br/>[[matematikari]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1963-01-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bruce_schneier bruce_schneier]
| [[:d:Q368328|Q368328]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759795|Bruno Bowden]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bruno_bowden bruno_bowden]
| [[:d:Q23759795|Q23759795]]
|-
|
| ''[[:d:Q5395568|Bruno Maisonnier]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1958-08-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/bruno_maisonnier bruno_maisonnier]
| [[:d:Q5395568|Q5395568]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759670|Bruno Torturra]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/bruno_torturra bruno_torturra]
| [[:d:Q23759670|Q23759670]]
|-
| [[Fitxategi:Bryan Stevenson in 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2698978|Bryan Stevenson]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1959-11-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bryan_stevenson bryan_stevenson]
| [[:d:Q2698978|Q2698978]]
|-
| [[Fitxategi:Bryce Dallas Howard Rocketman premiere 2019.jpg|center|128px]]
| [[Bryce Dallas Howard]]
| aktore estatubatuarra
| ''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]
| 1981-03-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bryce_dallas_howard bryce_dallas_howard]
| [[:d:Q229775|Q229775]]
|-
| [[Fitxategi:Sanjit Bunker Roy at Time 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2654764|Bunker Roy]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q16278103|squash player]]''<br/>''[[:d:Q2462658|manager]]''<br/>''[[:d:Q662729|public figure]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>''[[:d:Q12336252|gizarte ekintzaile]]''
| 1945-08-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]<br/>[[Britainiar Raj]]
| [https://www.ted.com/speakers/bunker_roy bunker_roy]
| [[:d:Q2654764|Q2654764]]
|-
| [[Fitxategi:Burt Rutan - Cropped.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q453046|Burt Rutan]]''
|
| ''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[hegazkinlari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[ingeniari]]
| 1943-06-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/burt_rutan burt_rutan]
| [[:d:Q453046|Q453046]]
|-
| [[Fitxategi:Dr.BurcinMP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54871429|Burçin Mutlu-Pakdil]]''
| astronomo turkiarra
| [[astronomo]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Turkia]]
| [https://www.ted.com/speakers/burcin_mutlu_pakdil burcin_mutlu_pakdil]
| [[:d:Q54871429|Q54871429]]
|-
|
| ''[[:d:Q23691925|Béatrice Coron]]''
| artista frantziarra
| [[artista]]
| 1956-07-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/beatrice_coron beatrice_coron]
| [[:d:Q23691925|Q23691925]]
|-
| [[Fitxategi:CKWilliams.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2930440|C. K. Williams]]''
|
| [[poeta]]<br/>''[[:d:Q333634|itzultzaile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1936-11-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/c_k_williams c_k_williams]
| [[:d:Q2930440|Q2930440]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662175|C. Noel Bairey Merz]]''
| ikertzailea
| [[mediku]]<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/c_noel_bairey_merz c_noel_bairey_merz]
| [[:d:Q23662175|Q23662175]]
|-
| [[Fitxategi:Caitlin Doughty in red evergreen background.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18149464|Caitlin Doughty]]''
|
| [[youtuber]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Ehorztetxe]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1984-08-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/caitlin_doughty caitlin_doughty]
| [[:d:Q18149464|Q18149464]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662822|Caitria O'Neill]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/caitria_o_neill caitria_o_neill]
| [[:d:Q23662822|Q23662822]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782397|Caleb Chung]]''
|
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/caleb_chung caleb_chung]
| [[:d:Q23782397|Q23782397]]
|-
|
| ''[[:d:Q56448414|Cameron E Webb]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cameron_webb cameron_webb]
| [[:d:Q56448414|Q56448414]]
|-
|
| ''[[:d:Q18921892|Cameron Herold]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cameron_herold cameron_herold]
| [[:d:Q18921892|Q18921892]]
|-
| [[Fitxategi:Cameron Russell upstate New York 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5026365|Cameron Russell]]''
| modelo estatubatuarra
| ''[[:d:Q865851|supermodelo]]''<br/>[[idazle]]
| 1987-06-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cameron_russell cameron_russell]
| [[:d:Q5026365|Q5026365]]
|-
| [[Fitxategi:Architecture for Humanity - Design like you give a damn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1916995|Cameron Sinclair]]''
| arkitekto britainiarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1973-11-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/cameron_sinclair cameron_sinclair]
| [[:d:Q1916995|Q1916995]]
|-
| [[Fitxategi:Camille A. Brown.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q5026614|Camille A. Brown]]''
|
| [[koreografo]]<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''
| 1979
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/camille_brown camille_brown]
| [[:d:Q5026614|Q5026614]]
|-
| [[Fitxategi:Camille Seaman (16574061918).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23657188|Camille Seaman]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[artista]]
| 1969
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/camille_seaman camille_seaman]
| [[:d:Q23657188|Q23657188]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662781|Candy Chang]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/candy_chang candy_chang]
| [[:d:Q23662781|Q23662781]]
|-
| [[Fitxategi:Carin Bondar 1 (22826880310).jpg|center|128px]]
| [[Carin Bondar]]
| kanadar biologoa, idazlea, zinemagilea, hizlaria eta telebistako pertsonalitatea. Animalien bizitza sexualean aditua
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[hizlari]]
| 1975-05-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/carin_bondar carin_bondar]
| [[:d:Q23670521|Q23670521]]
|-
| [[Fitxategi:Carl Honoré.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4355090|Carl Honoré]]''
| kazetari kanadarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1967-12-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/carl_honore carl_honore]
| [[:d:Q4355090|Q4355090]]
|-
| [[Fitxategi:Carl Safina.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5040752|Carl Safina]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carl_safina carl_safina]
| [[:d:Q5040752|Q5040752]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662330|Carl Schoonover]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/carl_schoonover carl_schoonover]
| [[:d:Q23662330|Q23662330]]
|-
| [[Fitxategi:Carlo Ratti (3330956571).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q552294|Carlo Ratti]]''
| arkitekto italiarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1971-01-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/carlo_ratti carlo_ratti]<br/>[https://www.ted.com/speakers/887 887]
| [[:d:Q552294|Q552294]]
|-
| [[Fitxategi:Carlos Orsi IQC 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q9697265|Carlos Orsi]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/carlos_orsi_tres_perguntas_contra_fake_news carlos_orsi_tres_perguntas_contra_fake_news]
| [[:d:Q9697265|Q9697265]]
|-
|
| ''[[:d:Q5043415|Carmen Agra Deedy]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1960
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carmen_agra_deedy carmen_agra_deedy]<br/>[https://www.ted.com/speakers/280 280]
| [[:d:Q5043415|Q5043415]]
|-
| [[Fitxategi:Carne Ross (Independent Diplomat).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2682141|Carne Ross]]''
| diplomazialari britainiarra
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q69423232|zinema gidoilari]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/carne_ross carne_ross]<br/>[https://www.ted.com/speakers/793 793]
| [[:d:Q2682141|Q2682141]]
|-
|
| ''[[:d:Q28697869|Carol Fishman Cohen]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/carol_f_cohen carol_f_cohen]
| [[:d:Q28697869|Q28697869]]
|-
| [[Fitxategi:Carol Dweck for Innovation documentary.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2939829|Carol S. Dweck]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1946-10-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carol_dweck carol_dweck]
| [[:d:Q2939829|Q2939829]]
|-
| [[Fitxategi:Carole Cadwalladr 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5044664|Carole Cadwalladr]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q42909|erreportari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]
| 1969-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/carole_cadwalladr carole_cadwalladr]
| [[:d:Q5044664|Q5044664]]
|-
| [[Fitxategi:Caroline Casey (born 1971) at World Economic Forum Davos 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797152|Caroline Casey]]''
|
|
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/caroline_casey caroline_casey]
| [[:d:Q23797152|Q23797152]]
|-
| [[Fitxategi:Photo - Festival de Cornouaille 2012 - Loreena McKennitt en concert le 26 juillet - 006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q450712|Caroline Lavelle]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q13219637|biolontxelista]]''
| 1969
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/caroline_lavelle caroline_lavelle]
| [[:d:Q450712|Q450712]]
|-
| [[Fitxategi:Caroline Paul.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3660607|Caroline Paul]]''
|
| [[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[suhiltzaile]]
| 1963-07-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/caroline_paul caroline_paul]
| [[:d:Q3660607|Q3660607]]
|-
| [[Fitxategi:Caroline Phillips (Baiona) (Portrait mode).jpg|center|128px]]
| [[Caroline Phillips]]
| musikari estatubatuarra
| [[musikari]]<br/>''[[:d:Q19890746|Interneteko ekintzailea]]''
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/caroline_phillips caroline_phillips]
| [[:d:Q23797623|Q23797623]]
|-
| [[Fitxategi:Carolyn Bertozzi IMG 9384.jpg|center|128px]]
| [[Carolyn Bertozzi]]
|
| [[kimikari]]<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1966-10-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carolyn_bertozzi carolyn_bertozzi]
| [[:d:Q7442|Q7442]]
|-
| [[Fitxategi:Carolyn Jones by Jaka Vinsek 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21781554|Carolyn Jones]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1957
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carolyn_jones carolyn_jones]
| [[:d:Q21781554|Q21781554]]
|-
| [[Fitxategi:Carolyn-porco-2016.jpg|center|128px]]
| [[Carolyn Porco]]
| estatubatuar astronomoa, planeta zientzialaria
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q16742203|planetary scientist]]''
| 1953-03-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carolyn_porco carolyn_porco]
| [[:d:Q257420|Q257420]]
|-
| [[Fitxategi:Carolyn Steel - Hungry City.jpg|center|128px]]
| [[Carolyn Steel]]
| arkitekto, idazle eta ikertzailea
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[irakasle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/carolyn_steel carolyn_steel]
| [[:d:Q23783079|Q23783079]]
|-
|
| ''[[:d:Q64436737|Carrie Nugent]]''
|
| ''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1984
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carrie_nugent carrie_nugent]
| [[:d:Q64436737|Q64436737]]
|-
| [[Fitxategi:Carrie Poppy at Skepticon 2018 (30766946987).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61719716|Carrie Poppy]]''
|
| [[aurkezle]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/carrie_poppy carrie_poppy]
| [[:d:Q61719716|Q61719716]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797359|Carter Emmart]]''
|
| [[artista]]<br/>[[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/carter_emmart carter_emmart]
| [[:d:Q23797359|Q23797359]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662237|Carvens Lissaint]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/carvens_lissaint carvens_lissaint]
| [[:d:Q23662237|Q23662237]]
|-
| [[Fitxategi:Cary Fowler Department of State official photograph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2940713|Cary Fowler]]''
|
| ''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q1781198|agronomo]]''
| 1949-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cary_fowler cary_fowler]
| [[:d:Q2940713|Q2940713]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783406|Cat Laine]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cat_laine cat_laine]
| [[:d:Q23783406|Q23783406]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662763|Catarina Mota]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/catarina_mota catarina_mota]
| [[:d:Q23662763|Q23662763]]
|-
| [[Fitxategi:Catherine Bracy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16727624|Catherine Bracy]]''
|
| [[hizlari]]<br/>''[[:d:Q12376667|technologist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/catherine_bracy catherine_bracy]
| [[:d:Q16727624|Q16727624]]
|-
|
| ''[[:d:Q20035599|Catherine Crump]]''
|
| [[abokatu]]
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/catherine_crump catherine_crump]
| [[:d:Q20035599|Q20035599]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782401|Catherine Mohr]]''
|
| ''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1968-11-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/catherine_mohr catherine_mohr]
| [[:d:Q23782401|Q23782401]]
|-
|
| ''[[:d:Q123700709|Catherine Price]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/catherine_price catherine_price]
| [[:d:Q123700709|Q123700709]]
|-
| [[Fitxategi:Cathy O'Neil at Google Cambridge.jpg|center|128px]]
| [[Cathy O'Neil|Cathy O´Neil]]
| Amerikar matematikaria
| [[matematikari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[idazle]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cathy_o_neil cathy_o_neil]
| [[:d:Q16499729|Q16499729]]
|-
|
| ''[[:d:Q111377979|Catie Cuan]]''
|
| [[koreografo]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/catie_cuan catie_cuan]
| [[:d:Q111377979|Q111377979]]
|-
| [[Fitxategi:Cecile Richards, former president of Planned Parenthood, after receiving the Presidential Medal of Freedom on November 20, 2024 in the White House (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5056393|Cecile Richards]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]
| 1958-07-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cecile_richards cecile_richards]
| [[:d:Q5056393|Q5056393]]
|-
|
| ''[[:d:Q9931|Cecilia R. Aragon]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q6075971|aerobatics pilot]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1960
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cecilia_aragon cecilia_aragon]
| [[:d:Q9931|Q9931]]
|-
| [[Fitxategi:Celeste Headlee, co-host of The Takeaway, April, 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5057852|Celeste Headlee]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]
| 1969-12-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/celeste_headlee celeste_headlee]
| [[:d:Q5057852|Q5057852]]
|-
|
| ''[[:d:Q52274785|Celina de Sola]]''
|
| ''[[:d:Q7019111|gizarte-langile]]''
| 1976-11-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/celina_de_sola celina_de_sola]
| [[:d:Q52274785|Q52274785]]
|-
|
| ''[[:d:Q23663116|Cesar Harada]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cesar_harada cesar_harada]
| [[:d:Q23663116|Q23663116]]
|-
| [[Fitxategi:Cesar Kuriyama Picture.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q22088262|Cesar Kuriyama]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cesar_kuriyama cesar_kuriyama]
| [[:d:Q22088262|Q22088262]]
|-
| [[Fitxategi:Re-publica Portland 2019 - d1 (48934812908).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q81911422|Chad Frischmann]]''
|
| ''[[:d:Q18121578|directeur de recherche]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chad_frischmann chad_frischmann]
| [[:d:Q81911422|Q81911422]]
|-
| [[Fitxategi:TanChadeMeng-20170715-BuddhistFellowship-Singapore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5066429|Chade-Meng Tan]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chade_meng_tan chade_meng_tan]
| [[:d:Q5066429|Q5066429]]
|-
| [[Fitxategi:Chanda Prescod-Weinstein, Becoming Interplanetary.jpg|center|128px]]
| [[Chanda Prescod-Weinstein]]
| estatubatuar kosmologoa, astronomoa
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''
| 1982-08-23
| ''[[:d:Q505371|generorik gabea]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chanda_prescod_weinstein chanda_prescod_weinstein]
| [[:d:Q48472405|Q48472405]]
|-
|
| ''[[:d:Q5074528|Charity Sunshine Tillemann-Dick]]''
|
| ''[[:d:Q2865819|opera abeslari]]''<br/>[[musikagile]]
| 1983-07-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charity_tilleman_dick charity_tilleman_dick]
| [[:d:Q5074528|Q5074528]]
|-
|
| ''[[:d:Q59166742|Charity Wayua]]''
| ikertzailea
| [[kimikari]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1985
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/charity_wayua charity_wayua]
| [[:d:Q59166742|Q59166742]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783383|Charles Anderson]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/charles_anderson charles_anderson]
| [[:d:Q23783383|Q23783383]]
|-
| [[Fitxategi:Charles C. Mann at the Miller Center.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1749059|Charles C. Mann]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q17433421|zientzia kazetari]]''
| 1955-06-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_c_mann charles_c_mann]
| [[:d:Q1749059|Q1749059]]
|-
| [[Fitxategi:CharlesElachi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1950678|Charles Elachi]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[astronomo]]
| 1947-04-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_elachi charles_elachi]
| [[:d:Q1950678|Q1950678]]
|-
| [[Fitxategi:Charles Fleischer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q658690|Charles Fleischer]]''
|
| ''[[:d:Q18545066|bakarrizketalari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>[[komediante]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[telebista-aktore]]
| 1950-08-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_fleischer charles_fleischer]
| [[:d:Q658690|Q658690]]
|-
| [[Fitxategi:Charles Hazlewood conducts the Paraorchestra at Southbank Centre (sq cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5078872|Charles Hazlewood]]''
|
| ''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''
| 1966-11-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_hazlewood charles_hazlewood]
| [[:d:Q5078872|Q5078872]]
|-
| [[Fitxategi:Charles J. Moore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5079370|Charles J. Moore]]''
|
| ''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_moore charles_moore]
| [[:d:Q5079370|Q5079370]]
|-
| [[Fitxategi:Charles Limb3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23783472|Charles Limb]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_limb charles_limb]
| [[:d:Q23783472|Q23783472]]
|-
| [[Fitxategi:Charles Leadbeater author of WeThink 2008-09-17.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q354448|Charles R. Leadbeater]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8125919|aholkulari politiko]]''
| 1959-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/charles_leadbeater charles_leadbeater]
| [[:d:Q354448|Q354448]]
|-
|
| ''[[:d:Q23714138|Charles Robertson]]''
|
| [[ekonomialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/charles_robertson charles_robertson]
| [[:d:Q23714138|Q23714138]]
|-
| [[Fitxategi:Charlie Todd (Improw Everywhere) (8704860056) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23657205|Charlie Todd]]''
| komediante estatubatuarra
| [[komediante]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/charlie_todd charlie_todd]
| [[:d:Q23657205|Q23657205]]
|-
|
| ''[[:d:Q18057048|Charmian Gooch]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1965-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/charmian_gooch charmian_gooch]
| [[:d:Q18057048|Q18057048]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657121|Chee Pearlman]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chee_pearlman chee_pearlman]
| [[:d:Q23657121|Q23657121]]
|-
| [[Fitxategi:ChelseaShields2.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q21285550|Chelsea Shields]]''
| antropologo estatubatuarra
| [[antropologo]]
| 1981-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chelsea_shields chelsea_shields]
| [[:d:Q21285550|Q21285550]]
|-
|
| ''[[:d:Q5092736|Cheryl Y. Hayashi]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q17344952|arachnologist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cheryl_hayashi cheryl_hayashi]
| [[:d:Q5092736|Q5092736]]
|-
| [[Fitxategi:India's Role in the World (39195651954).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5094180|Chetna Gala Sinha]]''
| aktibista indiarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[nekazari]]
| 1959-03-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/chetana_gala_sinha chetana_gala_sinha]
| [[:d:Q5094180|Q5094180]]
|-
| [[Fitxategi:Field experiment in Nihonbashi, Tokyo (Feb 2017) 1-19 screenshot.png|center|128px]]
| [[Chieko Asakawa]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>''[[:d:Q60985281|館長]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/chieko_asakawa chieko_asakawa]
| [[:d:Q11557098|Q11557098]]
|-
|
| ''[[:d:Q99432535|Chika Ezeanya Esiobu]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chika_ezeanya_esiobu chika_ezeanya_esiobu]
| [[:d:Q99432535|Q99432535]]
|-
|
| ''[[:d:Q15647582|Chiki Sarkar]]''
|
| ''[[:d:Q2516866|argitaratzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chiki_sarkar chiki_sarkar]
| [[:d:Q15647582|Q15647582]]
|-
| [[Fitxategi:Chimamanda Ngozi Adichie (2015).png|center|128px]]
| [[Chimamanda Ngozi Adichie]]
|
| [[irakasle]]<br/>[[poeta]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q15949613|ipuingile]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1977-09-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/chimamanda_ngozi_adichie chimamanda_ngozi_adichie]
| [[:d:Q230141|Q230141]]
|-
| [[Fitxategi:Chinaka Hodge 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21593044|Chinaka Hodge]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chinaka_hodge chinaka_hodge]
| [[:d:Q21593044|Q21593044]]
|-
|
| ''[[:d:Q64597330|Chip Colwell-Chanthaphonh]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q589298|erredaktoreburu]]''<br/>[[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]
| 1975-09-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chip_colwell chip_colwell]
| [[:d:Q64597330|Q64597330]]
|-
| [[Fitxategi:ChipConley Google.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15452491|Chip Conley]]''
|
| ''[[:d:Q1631120|hotel manager]]''<br/>[[idazle]]
| 1960-10-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chip_conley chip_conley]
| [[:d:Q15452491|Q15452491]]
|-
| [[Fitxategi:6.28.12ChipKiddByLuigiNovi1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3675120|Chip Kidd]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>[[diseinatzaile grafiko]]
| 1964-09-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chip_kidd chip_kidd]
| [[:d:Q3675120|Q3675120]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Abani (32683010407).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1076935|Chris Abani]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[poeta]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[katedradun]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1966-12-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_abani chris_abani]<br/>[https://www.ted.com/speakers/137 137]
| [[:d:Q1076935|Q1076935]]
|-
|
| ''[[:d:Q5105677|Chris Adami]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1962-08-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christoph_adami christoph_adami]
| [[:d:Q5105677|Q5105677]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Anderson (16209935970).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q706222|Chris Anderson]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1961-07-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_anderson_wired chris_anderson_wired]
| [[:d:Q706222|Q706222]]
|-
| [[Fitxategi:TED Curator Chris Anderson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2536856|Chris Anderson]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1957
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_anderson_ted chris_anderson_ted]
| [[:d:Q2536856|Q2536856]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Bangle in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q702921|Chris Bangle]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q11295636|car designer]]''
| 1956-10-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_bangle chris_bangle]<br/>[https://www.ted.com/speakers/6 6]
| [[:d:Q702921|Q702921]]
|-
|
| ''[[:d:Q5105920|Chris Bliss]]''
|
| ''[[:d:Q17307272|zirkuko artista]]''<br/>''[[:d:Q10540773|malabarista]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_bliss chris_bliss]
| [[:d:Q5105920|Q5105920]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Burkard.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q16200974|Chris Burkard]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1986-03-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_burkard chris_burkard]
| [[:d:Q16200974|Q16200974]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759541|Chris Domas]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chris_domas chris_domas]
| [[:d:Q23759541|Q23759541]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712280|Chris Downey]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chris_downey chris_downey]
| [[:d:Q23712280|Q23712280]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662509|Chris Gerdes]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chris_gerdes chris_gerdes]
| [[:d:Q23662509|Q23662509]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Hadfield 2011.jpg|center|128px]]
| [[Chris Hadfield]]
|
| [[astronauta]]<br/>''[[:d:Q1053574|ekoizle exekutiboa]]''<br/>[[hegazkinlari]]<br/>[[kantugile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q1208175|kamerari]]''
| 1959-08-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_hadfield chris_hadfield]
| [[:d:Q1076962|Q1076962]]
|-
|
| ''[[:d:Q2895170|Chris Jordan]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q69320328|environmental artist]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1963
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_jordan chris_jordan]
| [[:d:Q2895170|Q2895170]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Kluwe postgame 2010-11-28.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1077409|Chris Kluwe]]''
|
| ''[[:d:Q19204627|amerikar futboleko jokalari]]''<br/>[[musikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1981-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_kluwe chris_kluwe]
| [[:d:Q1077409|Q1077409]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727966|Chris McKnett]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chris_mcknett chris_mcknett]
| [[:d:Q23727966|Q23727966]]
|-
| [[Fitxategi:Chris Milk - Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1077562|Chris Milk]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_milk chris_milk]
| [[:d:Q1077562|Q1077562]]
|-
|
| ''[[:d:Q46993874|Chris Sheldrick]]''
|
|
| 1981-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chris_sheldrick chris_sheldrick]
| [[:d:Q46993874|Q46993874]]
|-
| [[Fitxategi:ChrisUrmson2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23760309|Chris Urmson]]''
|
| ''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>[[ingeniari]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/chris_urmson chris_urmson]
| [[:d:Q23760309|Q23760309]]
|-
| [[Fitxategi:Christian Picciolini.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5110031|Christian Picciolini]]''
|
| ''[[:d:Q1344174|talent agent]]''<br/>[[Ordezkari artistiko]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1973-11-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christian_picciolini christian_picciolini]
| [[:d:Q5110031|Q5110031]]
|-
| [[Fitxategi:Christiana Figueres in London - 2018 (39536174340) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Christiana Figueres]]
| antropologoa eta ekonomialaria
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1956-08-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Costa Rica]]
| [https://www.ted.com/speakers/christiana_figueres christiana_figueres]
| [[:d:Q518828|Q518828]]
|-
| [[Fitxategi:Rafael Mariano Grossi & Christiane Amanpour (cop26 0474) (51649883934) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Christiane Amanpour]]
| britaniar albiste-aurkezlea eta nazioarteko korrespontsala
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Berriemaile|korrespontsal]]<br/>''[[:d:Q94498772|program host]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''
| 1958-01-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/christiane_amanpour christiane_amanpour]
| [[:d:Q236939|Q236939]]
|-
| [[Fitxategi:Christien Meindertsma (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12270277|Christien Meindertsma]]''
| artista nederlandarra
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/christien_meindertsma christien_meindertsma]
| [[:d:Q12270277|Q12270277]]
|-
| [[Fitxategi:TNW USA 2015 (23184168653) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64853888|Christina Wallace]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>[[idazle]]
| 1983
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christina_wallace christina_wallace]
| [[:d:Q64853888|Q64853888]]
|-
| [[Fitxategi:Warinner-headshot-3.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662209|Christina Warinner]]''
|
| [[antropologo]]<br/>[[arkeologo]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christina_warinner christina_warinner]
| [[:d:Q23662209|Q23662209]]
|-
|
| ''[[:d:Q56647253|Christine L. Porath]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/christine_porath christine_porath]
| [[:d:Q56647253|Q56647253]]
|-
| [[Fitxategi:Christine Sun Kim.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19664324|Christine Sun Kim]]''
|
| ''[[:d:Q19850998|soinu artista]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christine_sun_kim christine_sun_kim]
| [[:d:Q19664324|Q19664324]]
|-
|
| ''[[:d:Q61820616|Christoph Keplinger]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/christoph_keplinger christoph_keplinger]
| [[:d:Q61820616|Q61820616]]
|-
| [[Fitxategi:Christoph Niemann (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110841|Christoph Niemann]]''
|
| [[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2000124|posta zigilu diseinatzaile]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>[[animatzaile]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[artista]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/christoph_niemann christoph_niemann]
| [[:d:Q110841|Q110841]]
|-
| [[Fitxategi:Wiki ategeka.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17411054|Christopher Ategeka]]''
|
| ''[[:d:Q623279|chief operating officer]]''
| 1984-07-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Uganda]]
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_ategeka christopher_ategeka]
| [[:d:Q17411054|Q17411054]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797209|Christopher C. Deam]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_deam christopher_deam]
| [[:d:Q23797209|Q23797209]]
|-
|
| ''[[:d:Q16728823|Christopher Emdin]]''
|
| ''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1978
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_emdin chris_emdin]
| [[:d:Q16728823|Q16728823]]
|-
|
| ''[[:d:Q5112847|Christopher McDougall]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1962-01-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_mcdougall christopher_mcdougall]
| [[:d:Q5112847|Q5112847]]
|-
| [[Fitxategi:Chris nowinski.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1140002|Christopher Nowinski]]''
|
| ''[[:d:Q13474373|borrokalari profesionala]]''<br/>[[idazle]]
| 1978-09-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chris_nowinski chris_nowinski]
| [[:d:Q1140002|Q1140002]]
|-
| [[Fitxategi:Christopher Poole at XOXO Festival September 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3135308|Christopher Poole]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]
| 1988
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_moot_poole christopher_moot_poole]
| [[:d:Q3135308|Q3135308]]
|-
|
| ''[[:d:Q5113183|Christopher Ryan]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1962-02-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_ryan christopher_ryan]
| [[:d:Q5113183|Q5113183]]
|-
| [[Fitxategi:2013-12-29 30C3 - Christopher Soghoian 3145.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q652791|Christopher Soghoian]]''
|
| [[informatikari]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_soghoian christopher_soghoian]
| [[:d:Q652791|Q652791]]
|-
| [[Fitxategi:Leweb 2014 - conference - leweb trends - the future of the mind - christopher decharms.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5113488|Christopher deCharms]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/christopher_decharms christopher_decharms]
| [[:d:Q5113488|Q5113488]]
|-
| [[Fitxategi:Chrystia Freeland in Ukraine - 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4492815|Chrystia Freeland]]''
|
| ''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1968-08-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/chrystia_freeland chrystia_freeland]
| [[:d:Q4492815|Q4492815]]
|-
| [[Fitxategi:Chuck Nice at Caroline's.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5115638|Chuck Nice]]''
|
| ''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1966-07-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/chuck_nice chuck_nice]
| [[:d:Q5115638|Q5115638]]
|-
| [[Fitxategi:Disrupt SF TechCrunch Disrupt San Francisco 2019 - Day 2 Cindy Gallop Cropped.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5120529|Cindy Gallop]]''
|
| ''[[:d:Q21507004|sexu-hezitzaile]]''<br/>''[[:d:Q816432|project manager]]''<br/>''[[:d:Q1900657|marketer]]''
| 1960-02-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/cindy_gallop cindy_gallop]
| [[:d:Q5120529|Q5120529]]
|-
| [[Fitxategi:Claron Mc Faddon 01 (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q454090|Claron McFadden]]''
|
| [[musikari]]<br/>''[[:d:Q2865819|opera abeslari]]''
| 1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/claron_mcfadden claron_mcfadden]
| [[:d:Q454090|Q454090]]
|-
| [[Fitxategi:Clay Shirky (6723907001).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q930425|Clay Shirky]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q139648|technology evangelist]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/clay_shirky clay_shirky]
| [[:d:Q930425|Q930425]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728708|Clayton Cameron]]''
|
| [[musikari]]
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/clayton_cameron clayton_cameron]
| [[:d:Q23728708|Q23728708]]
|-
| [[Fitxategi:-rp17 - Tag 3 (33728174294).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61483352|Clemantine Wamariya]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1988
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ruanda]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/clemantine_wamariya clemantine_wamariya]
| [[:d:Q61483352|Q61483352]]
|-
| [[Fitxategi:2010-05-08 Cleo Wade (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26865869|Cleo Wade]]''
| poeta estatubatuarra
| [[poeta]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q110990999|Instagrammer]]''<br/>[[artista]]
| 1989-09-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cleo_wade cleo_wade]
| [[:d:Q26865869|Q26865869]]
|-
|
| ''[[:d:Q556998|Clifford Stoll]]''
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[idazle]]
| 1950-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/clifford_stoll clifford_stoll]
| [[:d:Q556998|Q556998]]
|-
| [[Fitxategi:Clint Smith - 2019 (48915241016) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759721|Clint Smith]]''
|
| [[poeta]]<br/>[[irakasle]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q876864|editore-laguntzaile]]''<br/>[[youtuber]]
| 1988-08-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/clint_smith clint_smith]
| [[:d:Q23759721|Q23759721]]
|-
| [[Fitxategi:Coleman Hughes on Rebel Wisdom.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q62977947|Coleman Hughes]]''
| idazle estatubatuarra
| ''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>''[[:d:Q1642960|iruzkingile]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1996
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/coleman_hughes coleman_hughes]
| [[:d:Q62977947|Q62977947]]
|-
| [[Fitxategi:Colette Pichon Battle.webp|center|128px]]
| ''[[:d:Q99439559|Colette Pichon Battle]]''
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/colette_pichon_battle colette_pichon_battle]
| [[:d:Q99439559|Q99439559]]
|-
|
| ''[[:d:Q89869456|Colin Averill]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/colin_averill colin_averill]
| [[:d:Q89869456|Q89869456]]
|-
|
| ''[[:d:Q1108379|Colin Camerer]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-12-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/colin_camerer colin_camerer]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1566 1566]
| [[:d:Q1108379|Q1108379]]
|-
|
| ''[[:d:Q5145149|Colin Grant]]''
|
| ''[[:d:Q3406651|radio producer]]''<br/>[[idazle]]
| 1961-04-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/colin_grant colin_grant]
| [[:d:Q5145149|Q5145149]]
|-
| [[Fitxategi:Colin Powell official Secretary of State photo.jpg|center|128px]]
| [[Colin Powell]]
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q38239859|army officer]]''<br/>''[[:d:Q7330070|Kanpo Harremanetarako ministro]]''
| 1937-04-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/colin_powell colin_powell]
| [[:d:Q150851|Q150851]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662150|Colin Robertson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/colin_robertson colin_robertson]
| [[:d:Q23662150|Q23662150]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670969|Colin Stokes]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/colin_stokes colin_stokes]
| [[:d:Q23670969|Q23670969]]
|-
|
| ''[[:d:Q29571616|Conor Russomanno]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1988-10-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/conor_russomanno conor_russomanno]
| [[:d:Q29571616|Q29571616]]
|-
| [[Fitxategi:Transmediale-2010-Conrad Wolfram.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5162640|Conrad Wolfram]]''
|
| [[matematikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1970-06-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/conrad_wolfram conrad_wolfram]
| [[:d:Q5162640|Q5162640]]
|-
|
| ''[[:d:Q2997459|Corneille Ewango]]''
|
| [[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]
| [https://www.ted.com/speakers/corneille_ewango corneille_ewango]
| [[:d:Q2997459|Q2997459]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760253|Cosmin Mihaiu]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cosmin_mihaiu cosmin_mihaiu]
| [[:d:Q23760253|Q23760253]]
|-
| [[Fitxategi:Courtney Martin at PopTech 2014 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21062672|Courtney E. Martin]]''
| autore estatubatuarra
| [[autore]]
| 1979-12-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/courtney_e_martin courtney_e_martin]
| [[:d:Q21062672|Q21062672]]
|-
| [[Fitxategi:Craigventer2.jpg|center|128px]]
| [[Craig Venter]]
| ikertzailea
| ''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1946-10-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/craig_venter craig_venter]<br/>[https://www.ted.com/speakers/7 7]
| [[:d:Q311003|Q311003]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769089|Cristina Domenech]]''
|
|
| 1954
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cristina_domenech cristina_domenech]
| [[:d:Q23769089|Q23769089]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728751|Curtis Wong]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/curtis_wong curtis_wong]
| [[:d:Q23728751|Q23728751]]
|-
| [[Fitxategi:2010 Cynthia Breazeal 4641804653.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q21585|Cynthia Breazeal]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1967-11-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cynthia_breazeal cynthia_breazeal]<br/>[https://www.ted.com/speakers/817 817]
| [[:d:Q21585|Q21585]]
|-
| [[Fitxategi:Cynthia Erivo (Wicked Premiere in Sydney).jpg|center|128px]]
| [[Cynthia Erivo]]
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>[[kantugile]]
| 1987-01-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/cynthia_erivo cynthia_erivo]
| [[:d:Q21592474|Q21592474]]
|-
| [[Fitxategi:Cyntia Kenyon 01.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q437333|Cynthia Kenyon]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''
| 1954-02-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cynthia_kenyon cynthia_kenyon]
| [[:d:Q437333|Q437333]]
|-
|
| ''[[:d:Q5200139|Cynthia P. Schneider]]''
| diplomazialari estatubatuarra
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''
| 1953-08-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cynthia_schneider cynthia_schneider]
| [[:d:Q5200139|Q5200139]]
|-
| [[Fitxategi:Cedric Villani at his office 2015 n3.jpg|center|128px]]
| [[Cédric Villani]]
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q97768158|professors, scientific professions]]''
| 1973-10-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/cedric_villani cedric_villani]
| [[:d:Q334065|Q334065]]
|-
| [[Fitxategi:Cesar Hidalgo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22004920|César A. Hidalgo]]''
| ikertzailea
| [[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1979-12-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txile]]<br/>[[Espainia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/cesar_hidalgo cesar_hidalgo]
| [[:d:Q22004920|Q22004920]]
|-
|
| ''[[:d:Q108821940|César Cuauhtémoc García Hernández]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/cesar_cuauhtemoc_garcia_hernandez cesar_cuauhtemoc_garcia_hernandez]
| [[:d:Q108821940|Q108821940]]
|-
|
| ''[[:d:Q114338974|DK Osseo-Asare]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dk_osseo_asare dk_osseo_asare]
| [[:d:Q114338974|Q114338974]]
|-
| [[Fitxategi:Chairman Alexander Rinnooy Kan, Daan Roosegaarde en Aldith Hunkar at DeLaMar, Amsterdam NL.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5207373|Daan Roosegaarde]]''
|
| ''[[:d:Q3492227|berritzaile]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q106208189|computer artist]]''<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''<br/>''[[:d:Q108818918|light artist]]''<br/>''[[:d:Q7016454|new media artist]]''<br/>[[artista]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[software garatzaile]]<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1979-07-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/daan_roosegaarde daan_roosegaarde]
| [[:d:Q5207373|Q5207373]]
|-
| [[Fitxategi:Dale-Dougherty-2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4819967|Dale Dougherty]]''
|
| [[informatikari]]
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dale_dougherty dale_dougherty]<br/>[https://www.ted.com/speakers/940 940]
| [[:d:Q4819967|Q4819967]]
|-
| [[Fitxategi:Dalia Mogahed.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3012376|Dalia Mogahed]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Egipto]]
| [https://www.ted.com/speakers/dalia_mogahed dalia_mogahed]
| [[:d:Q3012376|Q3012376]]
|-
| [[Fitxategi:Dambisa Moyo.jpg|center|128px]]
| [[Dambisa Moyo]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[idazle]]
| 1969-02-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Zambia]]
| [https://www.ted.com/speakers/dambisa_moyo dambisa_moyo]
| [[:d:Q466993|Q466993]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662494|Damian Palin]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/damian_palin damian_palin]
| [[:d:Q23662494|Q23662494]]
|-
| [[Fitxategi:Whose Streets? A Social Cinema Screening (35731793401).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28086150|Damon Davis]]''
|
| ''[[:d:Q1414443|zinemagilea]]''<br/>[[musikari]]<br/>[[artista]]
| 1985-03-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/damon_davis damon_davis]
| [[:d:Q28086150|Q28086150]]
|-
| [[Fitxategi:Damon Gameau.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5212833|Damon Gameau]]''
| aktore australiarra
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q69423232|zinema gidoilari]]''<br/>[[zinema ekoizle]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/damon_gameau_TEDxSydney20220804-51709 damon_gameau_TEDxSydney20220804-51709]
| [[:d:Q5212833|Q5212833]]
|-
| [[Fitxategi:DamonH.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23656822|Damon Horowitz]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/damon_horowitz damon_horowitz]
| [[:d:Q23656822|Q23656822]]
|-
| [[Fitxategi:Dan Ariely January 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q731905|Dan Ariely]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1967-04-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_ariely dan_ariely]
| [[:d:Q731905|Q731905]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759547|Dan Barasch]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_barasch daniel_barasch]
| [[:d:Q23759547|Q23759547]]
|-
| [[Fitxategi:Dan Barber of Blue Hill.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5213116|Dan Barber]]''
| sukaldariburu estatubatuarra
| ''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''
| 1969
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_barber dan_barber]
| [[:d:Q5213116|Q5213116]]
|-
|
| ''[[:d:Q60770645|Dan Bell]]''
|
| ''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''<br/>[[aurkezle]]<br/>[[youtuber]]
| 1977-02-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_bell dan_bell]
| [[:d:Q60770645|Q60770645]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727949|Dan Berkenstock]]''
|
|
| 1980-06-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_berkenstock dan_berkenstock]
| [[:d:Q23727949|Q23727949]]
|-
| [[Fitxategi:Dan Bricklin.jpg|center|128px]]
| [[Dan Bricklin]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[ingeniari]]
| 1951-07-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_bricklin dan_bricklin]
| [[:d:Q92624|Q92624]]
|-
| [[Fitxategi:DanBuettnerOct10.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5213207|Dan Buettner]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>[[hizlari]]
| 1960
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_buettner dan_buettner]
| [[:d:Q5213207|Q5213207]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796178|Dan Cobley]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_cobley dan_cobley]
| [[:d:Q23796178|Q23796178]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759538|Dan Ellsey]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_ellsey dan_ellsey]
| [[:d:Q23759538|Q23759538]]
|-
|
| ''[[:d:Q16224737|Dan Gross]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_gross dan_gross]
| [[:d:Q16224737|Q16224737]]
|-
|
| ''[[:d:Q90630014|Dan Knights]]''
|
| ''[[:d:Q3779582|mikrobiologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q43548373|speedcuber]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_knights dan_knights]
| [[:d:Q90630014|Q90630014]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785279|Dan Meyer]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_meyer dan_meyer]
| [[:d:Q23785279|Q23785279]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759543|Dan Pacholke]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_pacholke dan_pacholke]
| [[:d:Q23759543|Q23759543]]
|-
| [[Fitxategi:Curing the Charitable Curse.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5214160|Dan Pallotta]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1961-01-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_pallotta dan_pallotta]
| [[:d:Q5214160|Q5214160]]
|-
|
| ''[[:d:Q5214203|Dan Phillips]]''
|
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_phillips dan_phillips]
| [[:d:Q5214203|Q5214203]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Dennett 2.jpg|center|128px]]
| [[Daniel Dennett]]
| filosofo estatubatuarra
| [[filosofo]]<br/>[[idazle]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1942-03-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_dennett dan_dennett]<br/>[https://www.ted.com/speakers/92 92]
| [[:d:Q215263|Q215263]]
|-
|
| ''[[:d:Q109822743|Daniel Engber]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q3745071|zientzia idazle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_engber daniel_engber]
| [[:d:Q109822743|Q109822743]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Todd Gilbert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449564|Daniel Gilbert]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1957-11-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_gilbert dan_gilbert]
| [[:d:Q449564|Q449564]]
|-
|
| ''[[:d:Q3701617|Daniel Goldstein]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1969-04-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dan_goldstein dan_goldstein]
| [[:d:Q3701617|Q3701617]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Goleman - World Economic Forum Annual Meeting 2011.jpg|center|128px]]
| [[Daniel Goleman]]
|
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1946-03-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_goleman daniel_goleman]
| [[:d:Q351701|Q351701]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712794|Daniel H. Cohen]]''
|
|
| 1953-11-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dan_cohen dan_cohen]
| [[:d:Q23712794|Q23712794]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel H. Pink (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q978171|Daniel H. Pink]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1964-07-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_pink daniel_pink]
| [[:d:Q978171|Q978171]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Kahneman (3283955327) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Daniel Kahneman]]
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>[[autore]]
| 1934-03-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_kahneman daniel_kahneman]<br/>[https://www.ted.com/speakers/607 607]
| [[:d:Q233950|Q233950]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Kish - PopTech 2011 - Camden Maine USA 3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5217808|Daniel Kish]]''
|
|
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_kish daniel_kish]
| [[:d:Q5217808|Q5217808]]
|-
| [[Fitxategi:Kraft-PicColor.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5217831|Daniel Kraft]]''
|
| ''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_kraft daniel_kraft]
| [[:d:Q5217831|Q5217831]]
|-
| [[Fitxategi:Levitin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1981608|Daniel Levitin]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q20669622|musika kazetaria]]''<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''
| 1957-12-27<br/>1957
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_levitin daniel_levitin]
| [[:d:Q1981608|Q1981608]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Libeskind.jpg|center|128px]]
| [[Daniel Libeskind]]
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1946-05-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Polonia]]<br/>[[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_libeskind daniel_libeskind]
| [[:d:Q154538|Q154538]]
|-
|
| ''[[:d:Q27881272|Daniel Lismore]]''
|
| ''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''
| 1984-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_lismore daniel_lismore]
| [[:d:Q27881272|Q27881272]]
|-
| [[Fitxategi:DanielWolpert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15990373|Daniel M. Wolpert]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q2055046|fisiologo]]''
| 1963-09-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_wolpert daniel_wolpert]
| [[:d:Q15990373|Q15990373]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Pauly Pauly Symposium.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q581515|Daniel Pauly]]''
| biologo frantziarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1946-05-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_pauly daniel_pauly]
| [[:d:Q581515|Q581515]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670526|Daniel Reisel]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_reisel daniel_reisel]
| [[:d:Q23670526|Q23670526]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662187|Daniel Schnitzer]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_schnitzer daniel_schnitzer]
| [[:d:Q23662187|Q23662187]]
|-
| [[Fitxategi:DanielSuarezJI.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1162833|Daniel Suarez]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[eleberrigile]]
| 1964-12-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_suarez daniel_suarez]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1571 1571]
| [[:d:Q1162833|Q1162833]]
|-
| [[Fitxategi:Daniel Tammet Paris portrait.jpg|center|128px]]
| [[Daniel Tammet]]
| entsegugile, itzultzaile, informatikari, irakasle, savant
| [[idazle]]<br/>[[esperantista]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[poeta]]
| 1979-01-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniel_tammet daniel_tammet]
| [[:d:Q12857|Q12857]]
|-
|
| ''[[:d:Q14223|Daniela L. Rus]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1963
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daniela_rus daniela_rus]
| [[:d:Q14223|Q14223]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768726|Daniele Quercia]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daniele_quercia daniele_quercia]
| [[:d:Q23768726|Q23768726]]
|-
|
| ''[[:d:Q28366283|Danielle Feinberg]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[argazki-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/danielle_feinberg danielle_feinberg]
| [[:d:Q28366283|Q28366283]]
|-
| [[Fitxategi:Danielle Citron 110748.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19867132|Danielle K. Citron]]''
|
| [[legelari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1968-12-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/danielle_citron danielle_citron]
| [[:d:Q19867132|Q19867132]]
|-
| [[Fitxategi:Danielle Wood (48278825827) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63304349|Danielle Wood]]''
|
| [[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/danielle_wood danielle_wood]
| [[:d:Q63304349|Q63304349]]
|-
| [[Fitxategi:Danielle de Niese.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q271031|Danielle de Niese]]''
|
| ''[[:d:Q2865819|opera abeslari]]''<br/>[[musikari]]
| 1979-04-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/danielle_de_niese danielle_de_niese]
| [[:d:Q271031|Q271031]]
|-
|
| ''[[:d:Q24040721|Danit Peleg]]''
|
| ''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''
| 1989
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/danit_peleg danit_peleg]
| [[:d:Q24040721|Q24040721]]
|-
|
| ''[[:d:Q112551695|Dannagal G. Young]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1976
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dannagal_young dannagal_young]
| [[:d:Q112551695|Q112551695]]
|-
| [[Fitxategi:Danny Dorling at Bookmarks bookshop, Bloomsbury in 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5220292|Danny Dorling]]''
| geografo britainiarra
| [[geografo]]
| 1968-01-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/danny_dorling danny_dorling]
| [[:d:Q5220292|Q5220292]]
|-
| [[Fitxategi:Daphné Bavelier.tif|center|128px]]
| ''[[:d:Q19956013|Daphne Bavelier]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q16328995|député de l'Université]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/daphne_bavelier daphne_bavelier]
| [[:d:Q19956013|Q19956013]]
|-
| [[Fitxategi:The Future of Higher Education Daphne Koller (8411917358).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11755|Daphne Koller]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1968-08-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Israel]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/daphne_koller daphne_koller]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1309 1309]
| [[:d:Q11755|Q11755]]
|-
|
| ''[[:d:Q1165874|Daria van den Bercken]]''
| piano-jotzaile nederlandarra
| [[piano-jotzaile]]
| 1979-08-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/daria_van_den_bercken daria_van_den_bercken]
| [[:d:Q1165874|Q1165874]]
|-
| [[Fitxategi:Making Education Work (29872410888) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q43396457|Darrick Hamilton]]''
|
| [[ekonomialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/darrick_hamilton darrick_hamilton]
| [[:d:Q43396457|Q43396457]]
|-
| [[Fitxategi:Dave Eggers (11483).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q589497|Dave Eggers]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q2823717|activist shareholder]]''
| 1970-03-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dave_eggers dave_eggers]
| [[:d:Q589497|Q589497]]
|-
| [[Fitxategi:Dave Meslin, at ELN Studio 2010 IMG 9800 (5266909950).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23783490|Dave Meslin]]''
|
| [[artista]]<br/>[[koreografo]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dave_meslin dave_meslin]
| [[:d:Q23783490|Q23783490]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768720|Dave Troy]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dave_troy dave_troy]
| [[:d:Q23768720|Q23768720]]
|-
| [[Fitxategi:Dave deBronkart-20091229.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5230186|Dave deBronkart]]''
|
|
| 1950-02-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dave_debronkart dave_debronkart]
| [[:d:Q5230186|Q5230186]]
|-
| [[Fitxategi:David B. Agus World Economic Forum 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5230638|David Agus]]''
| ikertzailea
| [[mediku]]<br/>''[[:d:Q16062369|onkologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1965-01-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_agus david_agus]
| [[:d:Q5230638|Q5230638]]
|-
| [[Fitxategi:David Autor - Festival Economia 2015.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q19609648|David Autor]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q876864|editore-laguntzaile]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_autor david_autor]
| [[:d:Q19609648|Q19609648]]
|-
|
| ''[[:d:Q5231412|David Binder]]''
|
|
| 1967-10-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_binder david_binder]
| [[:d:Q5231412|Q5231412]]
|-
| [[Fitxategi:David Birch (6777171896).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23663105|David Birch]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_birch david_birch]
| [[:d:Q23663105|Q23663105]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795339|David Bismark]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q816432|project manager]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_bismark david_bismark]
| [[:d:Q23795339|Q23795339]]
|-
| [[Fitxategi:David Blaine by David Shankbone.jpg|center|128px]]
| [[David Blaine]]
|
| ''[[:d:Q2914170|kale-artista]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q15855449|magialari]]''<br/>''[[:d:Q1658894|ilusionista]]''<br/>''[[:d:Q465501|stunt performer]]''<br/>''[[:d:Q107986049|escape artist]]''<br/>''[[:d:Q111844534|regurgitation performer]]''
| 1973-04-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_blaine david_blaine]
| [[:d:Q353983|Q353983]]
|-
| [[Fitxategi:David Bolinsky 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16151626|David Bolinsky]]''
|
| [[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>''[[:d:Q19507792|zientzia ilustratzailea]]''<br/>[[animatzaile]]
| 1952-05-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_bolinsky david_bolinsky]
| [[:d:Q16151626|Q16151626]]
|-
| [[Fitxategi:David Brooks - National Book Festival 2019 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q938475|David Brooks]]''
|
| [[Argitaratzaile|editore]]<br/>''[[:d:Q1642960|iruzkingile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1961-08-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_brooks david_brooks]
| [[:d:Q938475|Q938475]]
|-
| [[Fitxategi:David Byrne San Diego.jpg|center|128px]]
| [[David Byrne]]
|
| [[zinema ekoizle]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[musikari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q20669622|musika kazetaria]]''<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q11569986|grabatzaile]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 1952-05-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_byrne david_byrne]
| [[:d:Q336640|Q336640]]
|-
| [[Fitxategi:David Cage 20080927 Festival du jeu video 05.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q218686|David Cage]]''
|
| ''[[:d:Q2702296|bideo-joko produktore]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>''[[:d:Q18882335|bideo-joko diseinatzaile]]''
| 1969-06-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_cage david_cage]
| [[:d:Q218686|Q218686]]
|-
| [[Fitxategi:David Cameron Official Portrait 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[David Cameron]]
| politikari britainiarra
| [[politikari]]
| 1966-10-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_cameron david_cameron]
| [[:d:Q192|Q192]]
|-
| [[Fitxategi:TYPO Berlin 2014 – Day Two (14178868916).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q562699|David Carson]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[diseinatzaile grafiko]]
| 1955-09-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_carson david_carson]
| [[:d:Q562699|Q562699]]
|-
| [[Fitxategi:David chalmers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q366123|David Chalmers]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1966-04-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_chalmers david_chalmers]
| [[:d:Q366123|Q366123]]
|-
|
| ''[[:d:Q1909499|David Christian]]''
| historialari estatubatuarra
| [[historialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1946-06-30<br/>1946-12-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_christian david_christian]
| [[:d:Q1909499|Q1909499]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657118|David Damberger]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_damberger david_damberger]
| [[:d:Q23657118|Q23657118]]
|-
| [[Fitxategi:David Deutsch.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q543682|David Deutsch]]''
| fisikari britainiarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''
| 1953-05-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_deutsch david_deutsch]<br/>[https://www.ted.com/speakers/48 48]
| [[:d:Q543682|Q543682]]
|-
| [[Fitxategi:David Eagleman (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q999577|David Eagleman]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1971-04-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_eagleman david_eagleman]
| [[:d:Q999577|Q999577]]
|-
|
| ''[[:d:Q5233407|David Epstein]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_epstein david_epstein]
| [[:d:Q5233407|Q5233407]]
|-
| [[Fitxategi:David Albert Friedberg.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q112898833|David Friedberg]]''
|
| [[Business angels]]<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_friedberg david_friedberg]
| [[:d:Q112898833|Q112898833]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759665|David Gallo]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_gallo david_gallo]
| [[:d:Q23759665|Q23759665]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768708|David Grady]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_grady david_grady]
| [[:d:Q23768708|Q23768708]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769550|David Griffin]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_griffin david_griffin]
| [[:d:Q23769550|Q23769550]]
|-
| [[Fitxategi:Davidgruber.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24054769|David Gruber]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_gruber david_gruber]
| [[:d:Q24054769|Q24054769]]
|-
| [[Fitxategi:Sophia with her creator David Hanson at Digital World 2017 conference, Dhaka, Bangladesh in December 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5234712|David Hanson]]''
|
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1969-12-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_hanson david_hanson]
| [[:d:Q5234712|Q5234712]]
|-
|
| ''[[:d:Q5235077|David Hoffman]]''
| zinema zuzendari estatubatuarra
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q47541952|produktore]]''
| 1941
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_hoffman david_hoffman]<br/>[https://www.ted.com/speakers/218 218]
| [[:d:Q5235077|Q5235077]]
|-
| [[Fitxategi:David Holt.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235117|David Holt]]''
|
| ''[[:d:Q17378128|hitz esana egiten duen artista]]''<br/>''[[:d:Q101084010|folk musician]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>[[farmazialari]]
| 1946-10-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_holt david_holt]
| [[:d:Q5235117|Q5235117]]
|-
|
| ''[[:d:Q82775159|David Ikard]]''
|
| ''[[:d:Q17167049|literaturan aditu]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_ikard david_ikard]
| [[:d:Q82775159|Q82775159]]
|-
|
| ''[[:d:Q15437070|David Isay]]''
|
| ''[[:d:Q3406651|radio producer]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1966-12-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dave_isay dave_isay]
| [[:d:Q15437070|Q15437070]]
|-
| [[Fitxategi:David J. Anderson speaking at Keystone in Korea.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5235389|David J. Anderson]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q20739288|neurobiologist]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1956
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_anderson david_anderson]
| [[:d:Q5235389|Q5235389]]
|-
|
| ''[[:d:Q5235397|David J. Brenner]]''
|
| ''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_brenner david_brenner]
| [[:d:Q5235397|Q5235397]]
|-
|
| ''[[:d:Q61657085|David J. Wright]]''
| ikertzaile estatubatuarra
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q41674|webmaster]]''<br/>''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''<br/>''[[:d:Q7621877|estratega]]''<br/>[[idazle]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/2004326 2004326]
| [[:d:Q61657085|Q61657085]]
|-
|
| ''[[:d:Q5235901|David Keith]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1963
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_keith david_keith]
| [[:d:Q5235901|Q5235901]]
|-
|
| ''[[:d:Q24570636|David Korins]]''
|
| ''[[:d:Q2707485|eszenografo]]''<br/>''[[:d:Q51085009|scenic designer]]''
| 1976-08-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_korins david_korins]
| [[:d:Q24570636|Q24570636]]
|-
| [[Fitxategi:David Kwong at NYSM (cropped).gif|center|128px]]
| ''[[:d:Q16204183|David Kwong]]''
|
| ''[[:d:Q15855449|magialari]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q25493168|crossword creator]]''
| 1980-08-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_kwong david_kwong]
| [[:d:Q16204183|Q16204183]]
|-
| [[Fitxategi:David Lammy, 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q534727|David Lammy]]''
| politikari britainiarra
| [[politikari]]<br/>[[abokatu]]<br/>[[legelari]]
| 1972-07-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Guyana]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_lammy david_lammy]
| [[:d:Q534727|Q534727]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727546|David Lang]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_lang david_lang]
| [[:d:Q23727546|Q23727546]]
|-
|
| ''[[:d:Q16731592|David Logan]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1968-03-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_logan david_logan]
| [[:d:Q16731592|Q16731592]]
|-
| [[Fitxategi:David M Kelley (9375796736) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1174951|David M. Kelley]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''
| 1951-02-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_kelley david_kelley]
| [[:d:Q1174951|Q1174951]]
|-
| [[Fitxategi:David John Cameron MacKay by David Stern.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q446862|David MacKay]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[katedradun]]
| 1967-04-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_mackay david_mackay]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1360 1360]
| [[:d:Q446862|Q446862]]
|-
| [[Fitxategi:David Macaulay.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1134356|David Macaulay]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1946-12-02<br/>1942-12-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_macaulay david_macaulay]
| [[:d:Q1134356|Q1134356]]
|-
|
| ''[[:d:Q5237283|David McCandless]]''
|
| [[kazetari]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_mccandless david_mccandless]
| [[:d:Q5237283|Q5237283]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782406|David Merrill]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_merrill david_merrill]
| [[:d:Q23782406|Q23782406]]
|-
| [[Fitxategi:David Miliband 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q272670|David Miliband]]''
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1706722|research fellow]]''
| 1965-07-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_miliband david_miliband]
| [[:d:Q272670|Q272670]]
|-
| [[Fitxategi:David Perry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1643588|David Perry]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1967-04-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_perry david_perry]
| [[:d:Q1643588|Q1643588]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662636|David Pizarro]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_pizarro david_pizarro]
| [[:d:Q23662636|Q23662636]]
|-
| [[Fitxategi:DavidPogueOct10.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3018632|David Pogue]]''
|
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q1642960|iruzkingile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q14915627|musikologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1963-03-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_pogue david_pogue]
| [[:d:Q3018632|Q3018632]]
|-
| [[Fitxategi:DavidPuttnamBAFTA07b.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q335507|David Puttnam]]''
|
| [[zinema ekoizle]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q47541952|produktore]]''
| 1941-02-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_puttnam david_puttnam]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1798 1798]
| [[:d:Q335507|Q335507]]
|-
|
| ''[[:d:Q23663083|David R. Dow]]''
|
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_r_dow david_r_dow]
| [[:d:Q23663083|Q23663083]]
|-
|
| ''[[:d:Q25189761|David R. Williams]]''
|
| [[katedradun]]<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1954-06-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_r_williams david_r_williams]
| [[:d:Q25189761|Q25189761]]
|-
|
| ''[[:d:Q3018716|David Rockwell]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1956
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_rockwell david_rockwell]<br/>[https://www.ted.com/speakers/9 9]
| [[:d:Q3018716|Q3018716]]
|-
| [[Fitxategi:David Rothkopf Bio Photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1176391|David Rothkopf]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1955-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_rothkopf david_rothkopf]
| [[:d:Q1176391|Q1176391]]
|-
| [[Fitxategi:David S. Rose.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5239392|David S. Rose]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1957-06-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_s_rose david_s_rose]
| [[:d:Q5239392|Q5239392]]
|-
|
| ''[[:d:Q24054786|David Sedlak]]''
|
| ''[[:d:Q19377727|environmental engineer]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_sedlak david_sedlak]
| [[:d:Q24054786|Q24054786]]
|-
| [[Fitxategi:David Moinina Sengeh in Boston in 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23728768|David Sengeh]]''
|
| [[ikertzaile]]<br/>[[politikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/david_sengeh david_sengeh]
| [[:d:Q23728768|Q23728768]]
|-
| [[Fitxategi:Br.David St.Gerold.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q324330|David Steindl-Rast]]''
|
| [[monje]]<br/>''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1926-07-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/br_david_steindl_rast br_david_steindl_rast]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1617 1617]
| [[:d:Q324330|Q324330]]
|-
| [[Fitxategi:David W. Titley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17385810|David Titley]]''
|
| ''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''
| 1958-10-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_titley david_titley]
| [[:d:Q17385810|Q17385810]]
|-
| [[Fitxategi:David Wengrow no Fronteiras do Pensamento 2023 em São Paulo (53235359260) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q64594136|David Wengrow]]''
|
| [[arkeologo]]<br/>''[[:d:Q17488316|historiaurrelari]]''
| 1972-07-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_wengrow david_wengrow]
| [[:d:Q64594136|Q64594136]]
|-
| [[Fitxategi:David Whyte 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4352814|David Whyte]]''
| poeta britainiarra
| [[poeta]]
| 1955-11-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/david_whyte david_whyte]
| [[:d:Q4352814|Q4352814]]
|-
| [[Fitxategi:Dawn Landes at the Chicago Winery 2015-02-03 21.39.45 (16255005127).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2803858|Dawn Landes]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q128124|soinu-ingeniari]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[disko-ekoizle]]
| 1980-12-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dawn_landes dawn_landes]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2448 2448]
| [[:d:Q2803858|Q2803858]]
|-
| [[Fitxategi:Swami Dayananda Saraswati.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5243052|Dayananda Saraswati]]''
|
| [[filosofo]]
| 1930-08-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Britainiar Raj]]<br/>[[India]]<br/>[[Indiako Agindupeko Lurra]]
| [https://www.ted.com/speakers/swami_dayananda_saraswati swami_dayananda_saraswati]
| [[:d:Q5243052|Q5243052]]
|-
| [[Fitxategi:Sen. DeAndrea Salvador.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55759657|DeAndrea Salvador]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[politikari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/deandrea_salvador deandrea_salvador]
| [[:d:Q55759657|Q55759657]]
|-
| [[Fitxategi:Dean Kamen visits Team Whiteman 160426-F-TQ704-039 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Dean Kamen]]
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1951-04-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dean_kamen dean_kamen]
| [[:d:Q720457|Q720457]]
|-
|
| ''[[:d:Q52517772|Dean Lomax]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dean_lomax dean_lomax]
| [[:d:Q52517772|Q52517772]]
|-
| [[Fitxategi:DeanOrnishJI1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1181109|Dean Ornish]]''
|
| [[mediku]]<br/>''[[:d:Q2576499|nutrizionista]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1953-07-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dr_dean_ornish dr_dean_ornish]
| [[:d:Q1181109|Q1181109]]
|-
| [[Fitxategi:Deb Roy (11881280833).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16875165|Deb Roy]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/deb_roy deb_roy]
| [[:d:Q16875165|Q16875165]]
|-
| [[Fitxategi:Deborah Lipstadt, U.S. Special Envoy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q254798|Deborah Lipstadtqp]]''
| historialari estatubatuarra
| ''[[:d:Q17489339|Aro Modernoko historialari]]''<br/>[[historialari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1947-03-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/deborah_lipstadt deborah_lipstadt]
| [[:d:Q254798|Q254798]]
|-
| [[Fitxategi:Deborah Gordon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2310251|Deborah M. Gordon]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q20650437|myrmecologist]]''<br/>''[[:d:Q3055126|entomologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1955-12-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/deborah_gordon deborah_gordon]
| [[:d:Q2310251|Q2310251]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797192|Deborah Rhodes]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/deborah_rhodes deborah_rhodes]
| [[:d:Q23797192|Q23797192]]
|-
| [[Fitxategi:Deborah Scranton 2010 Tribeca Shankbone.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5248376|Deborah Scranton]]''
| zinema zuzendari estatubatuarra
| [[film-zuzendari]]
| 1962
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/deborah_scranton deborah_scranton]<br/>[https://www.ted.com/speakers/150 150]
| [[:d:Q5248376|Q5248376]]
|-
| [[Fitxategi:Deborah Willis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5248410|Deborah Willis]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''
| 1948-02-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/deborah_willis deborah_willis]
| [[:d:Q5248410|Q5248410]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759731|Debra Jarvis]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/debra_jarvis debra_jarvis]
| [[:d:Q23759731|Q23759731]]
|-
|
| ''[[:d:Q114466073|Deepak Shukla]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[autore]]
| 1986-08-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/deepak-shukla deepak-shukla]
| [[:d:Q114466073|Q114466073]]
|-
| [[Fitxategi:Deepika Kurup White House Science Fair.png|center|128px]]
| [[Deepika Kurup]]
| zientifikoa eta asmatzailea (edateko ura)
| [[zientzialari]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[ikasle]]
| 1996-04-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/deepika_kurup deepika_kurup]
| [[:d:Q17466359|Q17466359]]
|-
| [[Fitxategi:Deeyah Khan 2017 (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2741760|Deeyah Khan]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[musikari]]
| 1977-08-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/deeyah_khan deeyah_khan]
| [[:d:Q2741760|Q2741760]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727975|Del Harvey]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/del_harvey del_harvey]
| [[:d:Q23727975|Q23727975]]
|-
| [[Fitxategi:Dutton HandAxe Steve Jurvetson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1187362|Denis Dutton]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1944-02-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/denis_dutton denis_dutton]
| [[:d:Q1187362|Q1187362]]
|-
|
| ''[[:d:Q20090899|Denise L. Herzing]]''
|
| ''[[:d:Q15450044|cetologist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/denise_herzing denise_herzing]
| [[:d:Q20090899|Q20090899]]
|-
| [[Fitxategi:2017 02월 22일 MBN Y Forum 2017 (22).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795342|Dennis Hong]]''
|
| ''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1971-01-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dennis_hong dennis_hong]
| [[:d:Q23795342|Q23795342]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782382|Dennis vanEngelsdorp]]''
|
| ''[[:d:Q3055126|entomologo]]''<br/>''[[:d:Q852389|erlezain]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1969-10-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dennis_vanengelsdorp dennis_vanengelsdorp]
| [[:d:Q23782382|Q23782382]]
|-
|
| ''[[:d:Q3023696|Dereck and Beverly Joubert]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/beverly_dereck_joubert beverly_dereck_joubert]<br/>[https://www.ted.com/speakers/856 856]
| [[:d:Q3023696|Q3023696]]
|-
| [[Fitxategi:Derek Paravicini 20apr08 2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3023778|Derek Paravicini]]''
|
| ''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[piano-jotzaile]]
| 1979-07-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/derek_paravicini derek_paravicini]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1674 1674]
| [[:d:Q3023778|Q3023778]]
|-
| [[Fitxategi:Derek Sivers, November 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5262357|Derek Sivers]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>[[musikari]]
| 1969-09-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/derek_sivers derek_sivers]
| [[:d:Q5262357|Q5262357]]
|-
| [[Fitxategi:Devdutt Pattanaik 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5266636|Devdutt Pattanaik]]''
|
| ''[[:d:Q24387326|mythographer]]''<br/>[[idazle]]
| 1970-12-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/devdutt_pattanaik devdutt_pattanaik]
| [[:d:Q5266636|Q5266636]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796030|Diana Laufenberg]]''
| maistra estatubatuarra
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/diana_laufenberg diana_laufenberg]
| [[:d:Q23796030|Q23796030]]
|-
| [[Fitxategi:Diana Nyad by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| [[Diana Nyad]]
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>''[[:d:Q11313148|sportswriter]]''<br/>''[[:d:Q10843402|igerilari]]''<br/>''[[:d:Q16278103|squash player]]''<br/>''[[:d:Q107932010|long-distance swimmer]]''
| 1949-08-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/diana_nyad diana_nyad]
| [[:d:Q5271254|Q5271254]]
|-
|
| ''[[:d:Q5271279|Diana Reiss]]''
|
| [[katedradun]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1948
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/diana_reiss diana_reiss]
| [[:d:Q5271279|Q5271279]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797204|Diane Benscoter]]''
|
| ''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/diane_benscoter diane_benscoter]
| [[:d:Q23797204|Q23797204]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662554|Diane Kelly]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/diane_kelly diane_kelly]
| [[:d:Q23662554|Q23662554]]
|-
| [[Fitxategi:NLN Diane Savino.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5271567|Diane Savino]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]
| 1963-09-28
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/diane_j_savino diane_j_savino]
| [[:d:Q5271567|Q5271567]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796688|Dianna Cohen]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dianna_cohen dianna_cohen]
| [[:d:Q23796688|Q23796688]]
|-
| [[Fitxategi:Didier Sornette.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1210578|Didier Sornette]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1957-06-25<br/>1957
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/didier_sornette didier_sornette]
| [[:d:Q1210578|Q1210578]]
|-
|
| ''[[:d:Q17155900|Dilip Ratha]]''
|
| [[filosofo]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dilip_ratha dilip_ratha]
| [[:d:Q17155900|Q17155900]]
|-
|
| ''[[:d:Q5277447|Dimitar Sasselov]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[astronomo]]
| 1961-08-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bulgaria]]
| [https://www.ted.com/speakers/dimitar_sasselov dimitar_sasselov]
| [[:d:Q5277447|Q5277447]]
|-
| [[Fitxategi:Dina Katabi.png|center|128px]]
| [[Dina Katabi]]
|
| [[informatikari]]
| 1970
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dina_katabi dina_katabi]
| [[:d:Q15995234|Q15995234]]
|-
|
| ''[[:d:Q28976249|Dina Zielinski]]''
|
| [[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dina_zielinski dina_zielinski]
| [[:d:Q28976249|Q28976249]]
|-
|
| ''[[:d:Q80843138|Dixon Chibanda]]''
|
| ''[[:d:Q211346|psikiatra]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dixon_chibanda dixon_chibanda]
| [[:d:Q80843138|Q80843138]]
|-
| [[Fitxategi:Francis Kere, 2019.jpg|center|128px]]
| [[Diébédo Francis Kéré]]
| Burkina Fasoko arkitektoa
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1965-04-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]<br/>[[Burkina Faso]]
| [https://www.ted.com/speakers/diebedo_francis_kere diebedo_francis_kere]
| [[:d:Q99416|Q99416]]
|-
| [[Fitxategi:Dolores Huerta (33552046043) (1).jpg|center|128px]]
| [[Dolores Huerta]]
|
| ''[[:d:Q15627169|sindikalista]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1930-04-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dolores_huerta dolores_huerta]
| [[:d:Q468843|Q468843]]
|-
|
| ''[[:d:Q5293005|Don Levy]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>[[gidoilari]]
| 1932
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/don_levy don_levy]
| [[:d:Q5293005|Q5293005]]
|-
| [[Fitxategi:Don Tapscott BW.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q984369|Don Tapscott]]''
|
| ''[[:d:Q2462658|manager]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[irakasle]]<br/>[[idazle]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1947-06-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/don_tapscott don_tapscott]
| [[:d:Q984369|Q984369]]
|-
| [[Fitxategi:DonaldHoffman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769269|Donald Hoffman]]''
|
| ''[[:d:Q14565186|cognitive scientist]]''<br/>''[[:d:Q112972705|popular science author]]''
| 1955-12-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/donald_hoffman donald_hoffman]
| [[:d:Q23769269|Q23769269]]
|-
| [[Fitxategi:Donald Norman at AWF05.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92804|Donald Norman]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''
| 1935-12-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/don_norman don_norman]
| [[:d:Q92804|Q92804]]
|-
| [[Fitxategi:Donald Sadoway at NTNU (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5295111|Donald Sadoway]]''
| ikertzailea
| [[ingeniari]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1950-03-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/donald_sadoway donald_sadoway]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1143 1143]
| [[:d:Q5295111|Q5295111]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712628|Dong Woo Jang]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/dong_woo_jang dong_woo_jang]
| [[:d:Q23712628|Q23712628]]
|-
| [[Fitxategi:Dorie Clark headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q101130818|Dorie Clark]]''
|
| [[idazle]]
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dorie_clark dorie_clark]
| [[:d:Q101130818|Q101130818]]
|-
| [[Fitxategi:NBF2024-doris-kearns-goodwin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q442008|Doris Kearns Goodwin]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1943-01-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/doris_kearns_goodwin doris_kearns_goodwin]
| [[:d:Q442008|Q442008]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662639|Doris Kim Sung]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/doris_kim_sung doris_kim_sung]
| [[:d:Q23662639|Q23662639]]
|-
| [[Fitxategi:Dorothy Roberts.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5298611|Dorothy Roberts]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1956-03-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dorothy_roberts dorothy_roberts]
| [[:d:Q5298611|Q5298611]]
|-
| [[Fitxategi:Sxsw-20230311-rushkoff-PORTRAIT.jpg|center|128px]]
| [[Douglas Rushkoff]]
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1961-02-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/douglas_rushkoff douglas_rushkoff]
| [[:d:Q717884|Q717884]]
|-
| [[Fitxategi:Dr. Srikumar Rao.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5304404|Dr. Srikumar Rao]]''
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''
| 1951-04-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/srikumar_rao srikumar_rao]
| [[:d:Q5304404|Q5304404]]
|-
| [[Fitxategi:Dread Scott.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26899216|Dread Scott]]''
|
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dread_scott dread_scott]
| [[:d:Q26899216|Q26899216]]
|-
|
| ''[[:d:Q5307132|Drew Berry]]''
|
| [[animatzaile]]<br/>''[[:d:Q4915128|biomediku]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/drew_berry drew_berry]
| [[:d:Q5307132|Q5307132]]
|-
| [[Fitxategi:Drew Curtis 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5307157|Drew Curtis]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]
| 1973-02-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/drew_curtis drew_curtis]
| [[:d:Q5307157|Q5307157]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661672|Drew Dudley]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/drew_dudley drew_dudley]
| [[:d:Q23661672|Q23661672]]
|-
|
| ''[[:d:Q56964152|Dustin M Schroeder]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q12094958|geophysicist]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/dustin_schroeder dustin_schroeder]
| [[:d:Q56964152|Q56964152]]
|-
| [[Fitxategi:DY portrait edit.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5317151|Dustin Yellin]]''
|
| ''[[:d:Q21477194|contemporary artist]]''
| 1975-07-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dustin_yellin_1 dustin_yellin_1]
| [[:d:Q5317151|Q5317151]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656142|Dyan deNapoli]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dyan_denapoli dyan_denapoli]
| [[:d:Q23656142|Q23656142]]
|-
|
| ''[[:d:Q106939040|Dyhia Belhabib]]''
|
| ''[[:d:Q16529590|ingurumen zientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dyhia_belhabib dyhia_belhabib]
| [[:d:Q106939040|Q106939040]]
|-
| [[Fitxategi:Welcome to Night Vale in Atlanta (17860741530) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50874748|Dylan Marron]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1988-05-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dylan_marron dylan_marron]
| [[:d:Q50874748|Q50874748]]
|-
|
| ''[[:d:Q5403061|ETHEL]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/ethel ethel]
| [[:d:Q5403061|Q5403061]]
|-
| [[Fitxategi:Eames Demetrios Keynote - Industrial Designers Society of America Western Conference Keynote.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795632|Eames Demetrios]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eames_demetrios eames_demetrios]
| [[:d:Q23795632|Q23795632]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795453|Eben Bayer]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eben_bayer eben_bayer]
| [[:d:Q23795453|Q23795453]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662606|Ed Gavagan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ed_gavagan ed_gavagan]
| [[:d:Q23662606|Q23662606]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797198|Ed Ulbrich]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ed_ulbrich ed_ulbrich]
| [[:d:Q23797198|Q23797198]]
|-
| [[Fitxategi:Ed Yong (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3047215|Ed Yong]]''
| kazetari britainiarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1981-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ed_yong ed_yong]
| [[:d:Q3047215|Q3047215]]
|-
| [[Fitxategi:Eddi Reader2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q443837|Eddi Reader]]''
|
| [[musikari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]
| 1959-08-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Eskozia]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/eddi_reader eddi_reader]
| [[:d:Q443837|Q443837]]
|-
| [[Fitxategi:Eddie Obeng on ball.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5336369|Eddie Obeng]]''
|
| ''[[:d:Q48072011|business theorist]]''
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/eddie_obeng eddie_obeng]
| [[:d:Q5336369|Q5336369]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727579|Eddy Cartaya]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eddy_cartaya eddy_cartaya]
| [[:d:Q23727579|Q23727579]]
|-
| [[Fitxategi:Edi Rama (2024-02-29).jpg|center|128px]]
| [[Edi Rama]]
| politikari albaniarra
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q3665646|saskibaloi jokalari]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1964-07-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Albania]]
| [https://www.ted.com/speakers/edi_rama edi_rama]
| [[:d:Q316901|Q316901]]
|-
| [[Fitxategi:Edie thumb 33 ft.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5338692|Edith Widder]]''
|
| ''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''<br/>''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''
| 1951-06-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/edith_widder edith_widder]
| [[:d:Q5338692|Q5338692]]
|-
| [[Fitxategi:Foto oficial de Eduardo Paes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q972007|Eduardo Paes]]''
| politikari brasildarra
| [[politikari]]
| 1969-11-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/mayor_eduardo_paes mayor_eduardo_paes]
| [[:d:Q972007|Q972007]]
|-
| [[Fitxategi:Cómo piensa un matemático, Eduardo Sáenz de Cabezón 3 (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769256|Eduardo Sáenz de Cabezón]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1972-06-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bartzelona]]<br/>[[Espainia]]
| [https://www.ted.com/speakers/eduardo_saenz_de_cabezon eduardo_saenz_de_cabezon]
| [[:d:Q23769256|Q23769256]]
|-
| [[Fitxategi:Edward Boyden World Economic Forum 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5341974|Edward Boyden]]''
|
| ''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1979-08-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ed_boyden ed_boyden]
| [[:d:Q5341974|Q5341974]]
|-
| [[Fitxategi:Ed Burtynsky (38148537).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q967163|Edward Burtynsky]]''
| argazkilari kanadarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1955-02-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/edward_burtynsky edward_burtynsky]
| [[:d:Q967163|Q967163]]
|-
| [[Fitxategi:Edward O. Wilson, 2003 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Edward Osborne Wilson|Edward O. Wilson]]
|
| ''[[:d:Q3055126|entomologo]]''<br/>''[[:d:Q19356916|sociobiologist]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q16831721|etologo]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[naturalista]]<br/>''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''<br/>''[[:d:Q3745071|zientzia idazle]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q20650437|myrmecologist]]''
| 1929-06-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/e_o_wilson e_o_wilson]
| [[:d:Q211029|Q211029]]
|-
| [[Fitxategi:Edward Snowden-2.jpg|center|128px]]
| [[Edward Snowden]]
|
| [[Sistema administratzaile]]<br/>''[[:d:Q5121444|intelligence officer]]''<br/>[[Segurtasun-zaintzaile|segurtasuneko jagole]]<br/>[[Barneko salatzaile]]<br/>''[[:d:Q181043|Disidentzia]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q56027752|intelligence analyst]]''
| 1983-06-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Errusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/edward_snowden edward_snowden]
| [[:d:Q13424289|Q13424289]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795681|Edward Tenner]]''
|
| [[idazle]]
| 1944
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/edward_tenner edward_tenner]
| [[:d:Q23795681|Q23795681]]
|-
| [[Fitxategi:Edwidge Danticat by David Shankbone.jpg|center|128px]]
| [[Edwidge Danticat]]
| haitiar-estatubatuar idazlea, eleberrigilea eta ipuingilea
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>''[[:d:Q15949613|ipuingile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1969-01-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Haiti]]
| [https://www.ted.com/speakers/edwidge_danticat edwidge_danticat]
| [[:d:Q450346|Q450346]]
|-
|
| ''[[:d:Q23691666|Einstein]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/einstein_the_parrot einstein_the_parrot]
| [[:d:Q23691666|Q23691666]]
|-
| [[Fitxategi:Elaine Morgan in 1998.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q449734|Elaine Morgan]]''
|
| [[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1920-11-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/elaine_morgan elaine_morgan]
| [[:d:Q449734|Q449734]]
|-
| [[Fitxategi:Dr Eleanor Longden.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23712765|Eleanor Longden]]''
| ikertzailea
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/eleanor_longden eleanor_longden]
| [[:d:Q23712765|Q23712765]]
|-
| [[Fitxategi:TED2022 20220413 2GT0014 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q107467003|Eleni Myrivili]]''
| idazle greziarra
| [[idazle]]<br/>[[politikari]]<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q1757008|zuzendari laguntzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Grezia]]
| [https://www.ted.com/speakers/eleni_myrivili eleni_myrivili]
| [[:d:Q107467003|Q107467003]]
|-
| [[Fitxategi:Dr Eleni Gabre-Madhin.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q3050741|Eleni Zaude Gabre-Madhin]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Etiopia]]
| [https://www.ted.com/speakers/eleni_gabre_madhin eleni_gabre_madhin]
| [[:d:Q3050741|Q3050741]]
|-
| [[Fitxategi:אלי ביר איחוד הצלה.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16214344|Eli Beer]]''
| aktibista israeldarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1973-09-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/eli_beer eli_beer]
| [[:d:Q16214344|Q16214344]]
|-
| [[Fitxategi:Eli Pariser - Flickr - Knight Foundation.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1328841|Eli Pariser]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1980-12-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eli_pariser eli_pariser]
| [[:d:Q1328841|Q1328841]]
|-
| [[Fitxategi:Eliezer Yudkowsky, Stanford 2006 (square crop).jpg|center|128px]]
| [[Eliezer Yudkowsky]]
|
| ''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[informatikari]]
| 1979-09-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eliezer_yudkowsky eliezer_yudkowsky]
| [[:d:Q704195|Q704195]]
|-
| [[Fitxategi:ElifShafak Ask EbruBilun Wiki.jpg|center|128px]]
| [[Elif Shafak]]
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[kazetari]]
| 1971-10-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Turkia]]
| [https://www.ted.com/speakers/elif_shafak elif_shafak]<br/>[https://www.ted.com/speakers/752 752]
| [[:d:Q270739|Q270739]]
|-
| [[Fitxategi:Elise LeGrow at Roy Thomson Hall - 2017 (36530356835).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5361673|Elise LeGrow]]''
| abeslari kanadarra
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]
| 1987-06-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/elise_legrow elise_legrow]
| [[:d:Q5361673|Q5361673]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Blackburn CHF Heritage Day 2012 Rush 001.JPG|center|128px]]
| [[Elizabeth Blackburn]]
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1948-11-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_blackburn elizabeth_blackburn]
| [[:d:Q26321|Q26321]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Wayne at Sci Foo camp, 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q48720234|Elizabeth C. Wayne]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q19902880|biomedical engineer]]''<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_wayne elizabeth_wayne]
| [[:d:Q48720234|Q48720234]]
|-
|
| ''[[:d:Q5362609|Elizabeth Coleman]]''
|
| ''[[:d:Q21281706|academic administrator]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1937
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/liz_coleman liz_coleman]
| [[:d:Q5362609|Q5362609]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Diller.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1225543|Elizabeth Diller]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
| 1954
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/liz_diller liz_diller]<br/>[https://www.ted.com/speakers/290 290]
| [[:d:Q1225543|Q1225543]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Gilbert at TED.jpg|center|128px]]
| [[Elizabeth Gilbert]]
|
| [[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''
| 1969-07-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_gilbert elizabeth_gilbert]
| [[:d:Q231424|Q231424]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Kapuʻuwailani Lindsey.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5363053|Elizabeth Kapu'uwailani Lindsey]]''
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[antropologo]]<br/>''[[:d:Q18581305|edertasun lehiaketan parte-hartzaile]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1956-04-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_lindsey elizabeth_lindsey]
| [[:d:Q5363053|Q5363053]]
|-
|
| ''[[:d:Q18155703|Elizabeth Lesser]]''
|
| [[emagin]]
| 1953
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_lesser elizabeth_lesser]
| [[:d:Q18155703|Q18155703]]
|-
|
| ''[[:d:Q24040890|Elizabeth Lev]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_lev elizabeth_lev]
| [[:d:Q24040890|Q24040890]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Loftus.jpg|center|128px]]
| [[Elizabeth Loftus]]
| psikologo kognitibo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q93068487|forensic psychologist]]''
| 1944-10-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_loftus elizabeth_loftus]
| [[:d:Q262154|Q262154]]
|-
|
| ''[[:d:Q18913035|Elizabeth Murchison]]''
|
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>''[[:d:Q16062369|onkologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_murchison elizabeth_murchison]
| [[:d:Q18913035|Q18913035]]
|-
| [[Fitxategi:Elizabeth Nyamayaro (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23782690|Elizabeth Nyamayaro]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''
| 1975-08-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Zimbabwe]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_nyamayaro elizabeth_nyamayaro]
| [[:d:Q23782690|Q23782690]]
|-
| [[Fitxategi:ElizabethPisaniAtQEDcon2014-2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5363352|Elizabeth Pisani]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''<br/>[[kazetari]]
| 1964
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elizabeth_pisani elizabeth_pisani]
| [[:d:Q5363352|Q5363352]]
|-
| [[Fitxategi:Ellen 't Hoen, at UNITAID Market Forum, April 7, 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5364710|Ellen 't Hoen]]''
| abokatu nederlandarra
| [[abokatu]]
| 1960
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/ellen_t_hoen ellen_t_hoen]
| [[:d:Q5364710|Q5364710]]
|-
| [[Fitxategi:Ellen Dunham-Jones (6931479086) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23796172|Ellen Dunham-Jones]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1959-01-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ellen_dunham_jones ellen_dunham_jones]
| [[:d:Q23796172|Q23796172]]
|-
|
| ''[[:d:Q5364858|Ellen Gustafson]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ellen_gustafson ellen_gustafson]
| [[:d:Q5364858|Q5364858]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662797|Ellen Jorgensen]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1955-06-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ellen_jorgensen ellen_jorgensen]
| [[:d:Q23662797|Q23662797]]
|-
| [[Fitxategi:Ellen McArthur, 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ellen MacArthur]]
| britainiar distantzia luzeko nabigatzailea
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q254651|itsasturi]]''<br/>[[geografo]]<br/>''[[:d:Q476246|estropadalari]]''
| 1976-07-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ellen_macarthur ellen_macarthur]
| [[:d:Q262259|Q262259]]
|-
|
| ''[[:d:Q78906351|Ellen Støkken Dahl]]''
|
| [[mediku]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1991
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/ellen_stokken_dahl ellen_stokken_dahl]
| [[:d:Q78906351|Q78906351]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784323|Elliot Krane]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/elliot_krane elliot_krane]
| [[:d:Q23784323|Q23784323]]
|-
| [[Fitxategi:Elon Musk Colorado 2022 (cropped2).jpg|center|128px]]
| [[Elon Musk]]
| ingeniari, enpresari, asmatzailea.
| [[programatzaile]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[politikari]]
| 1971-06-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]<br/>[[Kanada]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elon_musk elon_musk]
| [[:d:Q317521|Q317521]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760249|Elora Hardy]]''
| arkitekto indonesiarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Indonesia]]
| [https://www.ted.com/speakers/elora_hardy elora_hardy]
| [[:d:Q23760249|Q23760249]]
|-
|
| ''[[:d:Q5368497|Elyn Saks]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1955-11-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/elyn_saks elyn_saks]
| [[:d:Q5368497|Q5368497]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759555|Eman Mohammed]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Palestina]]
| [https://www.ted.com/speakers/eman_mohammed eman_mohammed]
| [[:d:Q23759555|Q23759555]]
|-
| [[Fitxategi:Emeli Sandé September 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q470429|Emeli Sandé]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''
| 1987-03-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/emeli_sande emeli_sande]
| [[:d:Q470429|Q470429]]
|-
| [[Fitxategi:Emiliano Salinas.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q8263870|Emiliano Salinas]]''
|
| ''[[:d:Q1416279|finantza-analista]]''<br/>[[ekonomialari]]
| 1976-02-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/emiliano_salinas emiliano_salinas]
| [[:d:Q8263870|Q8263870]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782719|Emilie Wapnick]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/emilie_wapnick emilie_wapnick]
| [[:d:Q23782719|Q23782719]]
|-
| [[Fitxategi:Emily Balcetis in 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23768714|Emily Balcetis]]''
|
| ''[[:d:Q10672931|gizarte-psikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/emily_balcetis emily_balcetis]
| [[:d:Q23768714|Q23768714]]
|-
|
| ''[[:d:Q106452648|Emily Esfahani Smith]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/emily_esfahani_smith emily_esfahani_smith]
| [[:d:Q106452648|Q106452648]]
|-
|
| ''[[:d:Q4260929|Emily Levine]]''
|
| ''[[:d:Q12406482|umorista]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[hizlari]]
| 1944-10-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/emily_levine emily_levine]
| [[:d:Q4260929|Q4260929]]
|-
|
| ''[[:d:Q106860592|Emily Nagoski]]''
|
| [[ikertzaile]]<br/>[[katedradun]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/emily_nagoski emily_nagoski]
| [[:d:Q106860592|Q106860592]]
|-
| [[Fitxategi:ECB COVID-19 Webinar Series Emily Oster 54m40s.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5372306|Emily Oster]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1980-02-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/emily_oster emily_oster]<br/>[https://www.ted.com/speakers/126 126]
| [[:d:Q5372306|Q5372306]]
|-
| [[Fitxategi:Emily Pilloton - PopTech 2009 - Camden, ME.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795673|Emily Pilloton]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''<br/>''[[:d:Q16515647|mentor]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/emily_pilloton emily_pilloton]
| [[:d:Q23795673|Q23795673]]
|-
| [[Fitxategi:Emma Teeling for The Story of Your Stuff.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21392291|Emma C. Teeling]]''
| zoologo irlandarra
| ''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/emma_teeling emma_teeling]
| [[:d:Q21392291|Q21392291]]
|-
|
| ''[[:d:Q19662329|Emma Marris]]''
|
| ''[[:d:Q3745071|zientzia idazle]]''
| 1979-01-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/emma_marris emma_marris]
| [[:d:Q19662329|Q19662329]]
|-
| [[Fitxategi:Emmanuel Jal (152417).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1338331|Emmanuel Jal]]''
|
| ''[[:d:Q2252262|rapero]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[Kantari|abeslari]]
| 1980-01-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Sudan]]
| [https://www.ted.com/speakers/emmanuel_jal emmanuel_jal]<br/>[https://www.ted.com/speakers/492 492]
| [[:d:Q1338331|Q1338331]]
|-
| [[Fitxategi:Emi Mahmoud Islamic Poet.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26702742|Emtithal Mahmoud]]''
|
| [[poeta]]<br/>[[idazle]]
| 1993
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Sudan]]
| [https://www.ted.com/speakers/emtithal_mahmoud emtithal_mahmoud]
| [[:d:Q26702742|Q26702742]]
|-
|
| ''[[:d:Q5379508|Enric Sala]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1968-11-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Espainia]]
| [https://www.ted.com/speakers/enric_sala enric_sala]
| [[:d:Q5379508|Q5379508]]
|-
|
| ''[[:d:Q89654407|Enrico Ramirez-Ruiz]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/enrico_ramirez_ruiz enrico_ramirez_ruiz]
| [[:d:Q89654407|Q89654407]]
|-
| [[Fitxategi:Enrique Peñalosa no Fronteiras do Pensamento Porto Alegre (7417396154).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q989831|Enrique Peñalosa]]''
| politikari kolonbiarra
| [[politikari]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''
| 1954-09-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kolonbia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/enrique_penalosa enrique_penalosa]
| [[:d:Q989831|Q989831]]
|-
| [[Fitxategi:Erez Lieberman Aiden.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5385746|Erez Lieberman Aiden]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>[[matematikari]]<br/>[[historialari]]<br/>[[filosofo]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/erez_lieberman_aiden erez_lieberman_aiden]
| [[:d:Q5385746|Q5385746]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795686|Eric Berlow]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_berlow eric_berlow]
| [[:d:Q23795686|Q23795686]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797191|Eric Dishman]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eric_dishman eric_dishman]
| [[:d:Q23797191|Q23797191]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783074|Eric Giler]]''
|
|
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eric_giler eric_giler]
| [[:d:Q23783074|Q23783074]]
|-
|
| ''[[:d:Q976346|Eric Haseltine]]''
|
| ''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''<br/>''[[:d:Q56027752|intelligence analyst]]''<br/>[[asmatzaile]]
| 1951-10-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_haseltine eric_haseltine]
| [[:d:Q976346|Q976346]]
|-
|
| ''[[:d:Q107663251|Eric Hirshberg]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eric_hirshberg eric_hirshberg]
| [[:d:Q107663251|Q107663251]]
|-
| [[Fitxategi:Eric J Topol.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5387640|Eric J. Topol]]''
|
| ''[[:d:Q3264451|kardiologo]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''
| 1954-06-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_topol eric_topol]
| [[:d:Q5387640|Q5387640]]
|-
| [[Fitxategi:Eric Lewis-33.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5386963|Eric Lewis]]''
|
| ''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[piano-jotzaile]]
| 1973-05-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_lewis eric_lewis]
| [[:d:Q5386963|Q5386963]]
|-
| [[Fitxategi:Eric Liu.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5386981|Eric Liu]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_liu eric_liu]
| [[:d:Q5386981|Q5386981]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785222|Eric Mead]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eric_mead eric_mead]
| [[:d:Q23785222|Q23785222]]
|-
| [[Fitxategi:Manhatta author at NYBG 2022 jeh (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5387689|Eric W. Sanderson]]''
| ekologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q15839134|ekologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_sanderson eric_sanderson]
| [[:d:Q5387689|Q5387689]]
|-
| [[Fitxategi:Eric Whitacre.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q726206|Eric Whitacre]]''
| musikagile estatubatuarra
| ''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q14915627|musikologo]]''<br/>[[abesbatza-zuzendari]]
| 1970-01-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eric_whitacre eric_whitacre]
| [[:d:Q726206|Q726206]]
|-
| [[Fitxategi:EricXunLi2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18653772|Eric X. Li]]''
|
| [[idazle]]
| 1968-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eric_x_li eric_x_li]
| [[:d:Q18653772|Q18653772]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662179|Erica Frenkel]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/erica_frenkel erica_frenkel]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1216 1216]
| [[:d:Q23662179|Q23662179]]
|-
| [[Fitxategi:Erik Brynjolfsson at MIT Sloan CIO Symposium 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5388515|Erik Brynjolfsson]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/erik_brynjolfsson erik_brynjolfsson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1486 1486]
| [[:d:Q5388515|Q5388515]]
|-
| [[Fitxategi:Erik Hersman PopTech 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5388622|Erik Hersman]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/erik_hersman erik_hersman]
| [[:d:Q5388622|Q5388622]]
|-
| [[Fitxategi:Erik Johansson portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18353878|Erik Johansson]]''
| argazkilari suediarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1985
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/erik_johannson erik_johannson]
| [[:d:Q18353878|Q18353878]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671001|Erik Schlangen]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q13582652|ingeniari zibil]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/erik_schlangen erik_schlangen]
| [[:d:Q23671001|Q23671001]]
|-
|
| ''[[:d:Q28501534|Erika Bachiochi]]''
|
| ''[[:d:Q16012028|lege-aditua]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/erika_bachiochi erika_bachiochi]
| [[:d:Q28501534|Q28501534]]
|-
| [[Fitxategi:Erin McKean.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2559665|Erin McKean]]''
|
| ''[[:d:Q14972848|lexikografo]]''<br/>''[[:d:Q14467526|hizkuntzalari]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/erin_mckean erin_mckean]
| [[:d:Q2559665|Q2559665]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760623|Ernest Madu]]''
|
| ''[[:d:Q3264451|kardiologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ernest_madu ernest_madu]
| [[:d:Q23760623|Q23760623]]
|-
| [[Fitxategi:Ernesto Sirolli.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662694|Ernesto Sirolli]]''
|
|
| 1950-09-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/ernesto_sirolli ernesto_sirolli]
| [[:d:Q23662694|Q23662694]]
|-
| [[Fitxategi:Erricka Bridgeford 03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47003561|Erricka Bridgeford]]''
| aktibista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1972-10-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/erricka_bridgeford erricka_bridgeford]
| [[:d:Q47003561|Q47003561]]
|-
| [[Fitxategi:Esta Soler Headshot North Porch.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22703937|Esta Soler]]''
| aktibista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1947
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/esta_soler esta_soler]
| [[:d:Q22703937|Q22703937]]
|-
| [[Fitxategi:Esther Duflo - Pop!Tech 2009 - 001 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Esther Duflo]]
| ikertzailea
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1972-10-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/esther_duflo esther_duflo]
| [[:d:Q434509|Q434509]]
|-
| [[Fitxategi:Esther Perel 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17388335|Esther Perel]]''
| psikologo belgikarra
| ''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''<br/>''[[:d:Q16614000|sexu-terapeuta]]''<br/>''[[:d:Q6001194|marriage counselor]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Belgika]]
| [https://www.ted.com/speakers/esther_perel esther_perel]
| [[:d:Q17388335|Q17388335]]
|-
|
| ''[[:d:Q61980065|Ethan Lindenberger]]''
|
|
| 2001
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ethan_lindenberger ethan_lindenberger]
| [[:d:Q61980065|Q61980065]]
|-
| [[Fitxategi:Ethan A. Nadelmann - World Economic Forum on Latin America.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5402967|Ethan Nadelmann]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1957-03-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ethan_nadelmann ethan_nadelmann]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2032 2032]
| [[:d:Q5402967|Q5402967]]
|-
| [[Fitxategi:Ethan Zuckerman (48278826342) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4451591|Ethan Zuckerman]]''
|
| ''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
| 1973-01-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ethan_zuckerman ethan_zuckerman]
| [[:d:Q4451591|Q4451591]]
|-
| [[Fitxategi:EugeniaCheng PhiBetaKappa EnLightningTalksChicago2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20831455|Eugenia Cheng]]''
| matematikari britainiarra
| [[matematikari]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[irakasle]]
| 1976-08-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/eugenia_cheng eugenia_cheng]
| [[:d:Q20831455|Q20831455]]
|-
|
| ''[[:d:Q433087|Euna Lee]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/euna_lee euna_lee]
| [[:d:Q433087|Q433087]]
|-
| [[Fitxategi:Euvin Naidoo - World Economic Forum on Africa 2012 crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5414626|Euvin Naidoo]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/euvin_naidoo euvin_naidoo]
| [[:d:Q5414626|Q5414626]]
|-
| [[Fitxategi:Eva Galperin 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q35746033|Eva Galperin]]''
|
| [[Sistema administratzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eva_galperin eva_galperin]
| [[:d:Q35746033|Q35746033]]
|-
| [[Fitxategi:Eva Vertes in 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5415201|Eva Vertes George]]''
|
|
| 1985
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eva_vertes eva_vertes]
| [[:d:Q5415201|Q5415201]]
|-
| [[Fitxategi:Eva Zeisel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q216141|Eva Zeisel]]''
|
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q7541856|zeramikari]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[artista]]
| 1906-11-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hungaria]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eva_zeisel eva_zeisel]
| [[:d:Q216141|Q216141]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783431|Evan Grant]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/evan_grant evan_grant]
| [[:d:Q23783431|Q23783431]]
|-
| [[Fitxategi:Ev Williams (15527604887).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q561960|Evan Williams]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[informatikari]]
| 1972-03-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/evan_williams evan_williams]
| [[:d:Q561960|Q561960]]
|-
| [[Fitxategi:Eve Ensler at a Hudson Union Society event in March 2011.jpg|center|128px]]
| [[Eve Ensler]]
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1953-05-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/eve_ensler eve_ensler]
| [[:d:Q2086841|Q2086841]]
|-
| [[Fitxategi:Evelyn-glennie.jpg|center|128px]]
| [[Evelyn Glennie]]
| eskoziar perkusionista birtuoso gorra
| [[musikagile]]<br/>''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''<br/>''[[:d:Q386854|bateria-jotzaile]]''<br/>''[[:d:Q12795793|marimba player]]''<br/>''[[:d:Q66370835|xylophonist]]''
| 1965-07-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/evelyn_glennie evelyn_glennie]
| [[:d:Q239275|Q239275]]
|-
| [[Fitxategi:Wer kann die neue Zukunft machen? (17333061348).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q93054|Evgeny Morozov]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[informatikari]]
| 1984
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bielorrusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/evgeny_morozov evgeny_morozov]
| [[:d:Q93054|Q93054]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784493|Eythor Bender]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/eythor_bender eythor_bender]
| [[:d:Q23784493|Q23784493]]
|-
| [[Fitxategi:NEXT14 Day 2 - Image by Dan Taylor - dan@heisenbergmedia.com-140 (13935053809).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23796639|Fabian Hemmert]]''
|
| ''[[:d:Q11287574|industrial designer]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/fabian_hemmert fabian_hemmert]
| [[:d:Q23796639|Q23796639]]
|-
|
| ''[[:d:Q16223327|Fabian Oefner]]''
| artista suitzarra
| [[artista]]
| 1984
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/fabian_oefner fabian_oefner]
| [[:d:Q16223327|Q16223327]]
|-
| [[Fitxategi:TEDxBrooklyn - Fabien Cousteau (5173719132).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5427748|Fabien Cousteau]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''
| 1967-10-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/fabien_cousteau fabien_cousteau]
| [[:d:Q5427748|Q5427748]]
|-
| [[Fitxategi:Fadi-chehade-toronto.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q536854|Fadi Chehadé]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Libano]]<br/>[[Egipto]]
| [https://www.ted.com/speakers/fadi_chehade fadi_chehade]
| [[:d:Q536854|Q536854]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670985|Fahad Al-Attiya]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Qatar]]
| [https://www.ted.com/speakers/fahad_al_attiya fahad_al_attiya]
| [[:d:Q23670985|Q23670985]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662658|Faith Jegede]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/faith_jegede faith_jegede]
| [[:d:Q23662658|Q23662658]]
|-
|
| ''[[:d:Q21259711|Faith Osier]]''
| ikertzaile kenyarra
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q12119633|immunologo]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/faith_osier faith_osier]
| [[:d:Q21259711|Q21259711]]
|-
|
| ''[[:d:Q120416183|Fallon R Goodman]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dr_fallon_goodman_TEDxUSF20210903-46260 dr_fallon_goodman_TEDxUSF20210903-46260]
| [[:d:Q120416183|Q120416183]]
|-
| [[Fitxategi:Farida Nabourema (103909).jpg|center|128px]]
| [[Farida Nabourema]]
|
| ''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1990-04-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Togo]]
| [https://www.ted.com/speakers/farida_nabourema farida_nabourema]
| [[:d:Q54362908|Q54362908]]
|-
|
| ''[[:d:Q42791593|Fatima AlZahra'a Alatraktchi]]''
|
| [[ikertzaile]]<br/>[[ingeniari]]
| 1989-04-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/fatima_alzahra_a_alatraktchi fatima_alzahra_a_alatraktchi]
| [[:d:Q42791593|Q42791593]]
|-
|
| ''[[:d:Q108292525|Fehinti Balogun]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/fehinti_balogun fehinti_balogun]
| [[:d:Q108292525|Q108292525]]
|-
| [[Fitxategi:Fei-Fei Li at AI for Good 2017.jpg|center|128px]]
| [[Fei-fei Li]]
| Stanford Unibertsitateko informatikaria
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1976-07-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/fei_fei_li fei_fei_li]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2454 2454]
| [[:d:Q18686107|Q18686107]]
|-
| [[Fitxategi:Imam Feisal Abdul Rauf (1).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5441577|Feisal Abdul Rauf]]''
|
| [[Imam]]
| 1948-10-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/imam_feisal_abdul_rauf imam_feisal_abdul_rauf]
| [[:d:Q5441577|Q5441577]]
|-
|
| ''[[:d:Q5442186|Felix Dennis]]''
|
| ''[[:d:Q2516866|argitaratzaile]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[poeta]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1947-05-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/felix_dennis felix_dennis]
| [[:d:Q5442186|Q5442186]]
|-
| [[Fitxategi:Femi Oke.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5442799|Femi Oke]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1966-06-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/femi_oke femi_oke]
| [[:d:Q5442799|Q5442799]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783216|Fields Wicker-Miurin]]''
|
|
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/fields_wicker_miurin fields_wicker_miurin]
| [[:d:Q23783216|Q23783216]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784380|Fiorenzo Omenetto]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/fiorenzo_omenetto fiorenzo_omenetto]
| [[:d:Q23784380|Q23784380]]
|-
|
| ''[[:d:Q42562201|Floyd E Romesberg]]''
|
| ''[[:d:Q864835|bioteknologo]]''<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/floyd_romesberg floyd_romesberg]
| [[:d:Q42562201|Q42562201]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782707|Frances Larson]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q15985128|medical historian]]''
| 1976-08-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/frances_larson frances_larson]
| [[:d:Q23782707|Q23782707]]
|-
|
| ''[[:d:Q59649465|Frances S. Chance]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/frances_s_chance frances_s_chance]
| [[:d:Q59649465|Q59649465]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783036|Francesco Sauro]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/francesco_sauro francesco_sauro]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2667 2667]
| [[:d:Q23783036|Q23783036]]
|-
| [[Fitxategi:Francis Collins official portrait.jpg|center|128px]]
| [[Francis Collins]]
|
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>[[mediku]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[kimikari]]
| 1950-04-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/francis_collins francis_collins]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1556 1556]
| [[:d:Q336658|Q336658]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759562|Francis de los Reyes]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/francis_de_los_reyes francis_de_los_reyes]
| [[:d:Q23759562|Q23759562]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769571|Franco Sacchi]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[Zinema-editore|film-muntatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/franco_sacchi franco_sacchi]
| [[:d:Q23769571|Q23769571]]
|-
| [[Fitxategi:Frank O. Gehry - Parc des Ateliers (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Frank Gehry]]
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1929-02-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/frank_gehry frank_gehry]
| [[:d:Q180374|Q180374]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657144|Frank Warren]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/frank_warren frank_warren]
| [[:d:Q23657144|Q23657144]]
|-
| [[Fitxategi:Franklin Leonard for Mercer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16499779|Franklin Leonard]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>[[zinema ekoizle]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/franklin_leonard franklin_leonard]
| [[:d:Q16499779|Q16499779]]
|-
| [[Fitxategi:Frans Lanting; September 13, 2006; Ittoqqortoormiit, Greenland.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q722227|Frans Lanting]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1951-07-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/frans_lanting frans_lanting]
| [[:d:Q722227|Q722227]]
|-
| [[Fitxategi:Frans de Waal.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q303350|Frans de Waal]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q16825962|primatologist]]''<br/>''[[:d:Q16831721|etologo]]''<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[autore]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1948-10-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/frans_de_waal frans_de_waal]
| [[:d:Q303350|Q303350]]
|-
| [[Fitxategi:Pope Francis, June 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Frantzisko (aita santua)|Frantzisko]]
| Elizaren 266. Aita Santua
| ''[[:d:Q1469535|apaiz katoliko latindar]]''<br/>[[kimikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>''[[:d:Q432386|predikari]]''<br/>''[[:d:Q16827718|confessor]]''<br/>''[[:d:Q352507|pastor]]''<br/>''[[:d:Q102039658|apezpiku katoliko latindar]]''<br/>''[[:d:Q611644|apezpiku katoliko]]''<br/>[[politikari]]
| 1936-12-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Argentina]]
| [https://www.ted.com/speakers/pope_francis pope_francis]
| [[:d:Q450675|Q450675]]
|-
|
| ''[[:d:Q19787217|Franz Freudenthal]]''
|
| [[mediku]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bolivia]]
| [https://www.ted.com/speakers/franz_freudenthal franz_freudenthal]
| [[:d:Q19787217|Q19787217]]
|-
| [[Fitxategi:Françoise Mouly.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q941550|Françoise Mouly]]''
|
| ''[[:d:Q2516866|argitaratzaile]]''<br/>[[marrazkilari]]<br/>''[[:d:Q1111648|colorist]]''<br/>[[Arte zuzendaritza|zuzendari artistiko]]<br/>''[[:d:Q11892507|komiki gidoilari]]''
| 1955-10-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/francoise_mouly francoise_mouly]
| [[:d:Q941550|Q941550]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769264|Fred Jansen]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/fred_jansen fred_jansen]
| [[:d:Q23769264|Q23769264]]
|-
| [[Fitxategi:The Global Energy Context Fred Krupp talks (8417459670).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5495700|Fred Krupp]]''
|
| [[abokatu]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1954
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/fred_krupp fred_krupp]
| [[:d:Q5495700|Q5495700]]
|-
| [[Fitxategi:Fred Swaniker - PopTech 2015 - Camden, Maine.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16216114|Fred Swaniker]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/fred_swaniker fred_swaniker]
| [[:d:Q16216114|Q16216114]]
|-
| [[Fitxategi:Frédéric Kaplan (3330993703).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23714153|Frederic Kaplan]]''
|
| [[ikertzaile]]<br/>[[zientzialari]]
| 1974-06-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/frederic_kaplan frederic_kaplan]
| [[:d:Q23714153|Q23714153]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785270|Frederick Balagadde]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/frederick_balagadde frederick_balagadde]
| [[:d:Q23785270|Q23785270]]
|-
| [[Fitxategi:Fredros Okumu.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q49675220|Fredros O Okumu]]''
|
| ''[[:d:Q12773412|parasitologist]]''<br/>''[[:d:Q3055126|entomologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/fredros_okumu fredros_okumu]
| [[:d:Q49675220|Q49675220]]
|-
|
| ''[[:d:Q5499597|Fredy Peccerelli]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Guatemala]]
| [https://www.ted.com/speakers/fredy_peccerelli fredy_peccerelli]
| [[:d:Q5499597|Q5499597]]
|-
| [[Fitxategi:Freeman Hrabowski 2012 Shankbone.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5500990|Freeman A. Hrabowski III]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q4376769|university president]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''
| 1950-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/freeman_hrabowski freeman_hrabowski]
| [[:d:Q5500990|Q5500990]]
|-
| [[Fitxategi:Freeman Dyson.jpg|center|128px]]
| [[Freeman Dyson]]
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>''[[:d:Q16742096|fisikari nuklear]]''<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1923-12-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/freeman_dyson freeman_dyson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/259 259]
| [[:d:Q153717|Q153717]]
|-
| [[Fitxategi:GT Bynum.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25040837|G. T. Bynum]]''
| politikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q11986654|lobbyist]]''
| 1977-08-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/g_t_bynum g_t_bynum]
| [[:d:Q25040837|Q25040837]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797774|Gabby Giffords and Mark Kelly]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/mark_kelly_and_gabby_giffords mark_kelly_and_gabby_giffords]
| [[:d:Q23797774|Q23797774]]
|-
|
| ''[[:d:Q52106895|Gabby Rivera]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gabby_rivera gabby_rivera]
| [[:d:Q52106895|Q52106895]]
|-
|
| ''[[:d:Q16727388|Gabe Barcia-Colombo]]''
| zinema zuzendari estatubatuarra
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gabriel_barcia_colombo gabriel_barcia_colombo]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1388 1388]
| [[:d:Q16727388|Q16727388]]
|-
| [[Fitxategi:TNW Con EU15- Gabe Zichermann -1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16214845|Gabe Zichermann]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1974-05-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gabe_zichermann gabe_zichermann]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1107 1107]
| [[:d:Q16214845|Q16214845]]
|-
| [[Fitxategi:“Astronomía con ondas Gravitacionales” (43603989761).jpg|center|128px]]
| [[Gabriela González]]
| fisikari argentinarra
| [[astronomo]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1965-02-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Argentina]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gabriela_gonzalez gabriela_gonzalez]
| [[:d:Q16843449|Q16843449]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759565|Gail Reed]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gail_reed gail_reed]
| [[:d:Q23759565|Q23759565]]
|-
| [[Fitxategi:Gareth Thomas (rugby player).jpg|center|128px]]
| [[Gareth Thomas]]
|
| ''[[:d:Q14373094|hamahiruko errugbilari]]''<br/>''[[:d:Q14089670|hamabosteko errugbilari]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1974-07-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/gareth_thomas gareth_thomas]
| [[:d:Q949204|Q949204]]
|-
| [[Fitxategi:Garry Kasparov European Union 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Gari Kasparov]]
|
| ''[[:d:Q10873124|xakelari]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q6430706|kritikari]]''
| 1963-04-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Errusia]]<br/>[[Kroazia]]
| [https://www.ted.com/speakers/garry_kasparov garry_kasparov]
| [[:d:Q28614|Q28614]]
|-
| [[Fitxategi:Garik Israelian.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5523322|Garik Israelyan]]''
|
| ''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''
| 1963
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna]]<br/>[[Armenia]]
| [https://www.ted.com/speakers/garik_israelian garik_israelian]
| [[:d:Q5523322|Q5523322]]
|-
|
| ''[[:d:Q108175668|Garry Cooper Jr.]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/garry_cooper garry_cooper]
| [[:d:Q108175668|Q108175668]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661679|Garth Lenz]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/garth_lenz garth_lenz]
| [[:d:Q23661679|Q23661679]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662677|Gary Greenberg]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gary_greenberg gary_greenberg]
| [[:d:Q23662677|Q23662677]]
|-
| [[Fitxategi:The hidden root of global poverty, according to Gary Haugen? It's broken law enforcement.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5525220|Gary Haugen]]''
|
| ''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1963<br/>1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gary_haugen gary_haugen]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2420 2420]
| [[:d:Q5525220|Q5525220]]
|-
| [[Fitxategi:Gary Kovacs at the World Economic Forum Annual Meeting of the New Champions in Tianjin, China, 2012..jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3916015|Gary Kovacs]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1963<br/>1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/gary_kovacs gary_kovacs]
| [[:d:Q3916015|Q3916015]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785051|Gary Lauder]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gary_lauder gary_lauder]
| [[:d:Q23785051|Q23785051]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712673|Gary Slutkin]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gary_slutkin gary_slutkin]
| [[:d:Q23712673|Q23712673]]
|-
| [[Fitxategi:Gary Vaynerchuk public domain.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3098629|Gary Vaynerchuk]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q139648|technology evangelist]]''<br/>[[hizlari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q897317|mahastizaina]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q215536|merkatari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1975-11-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gary_vaynerchuk gary_vaynerchuk]
| [[:d:Q3098629|Q3098629]]
|-
| [[Fitxategi:Gary William Flake FLoC 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5526162|Gary William Flake]]''
| ikertzailea
| [[enpresaburu]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1960s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gary_flake gary_flake]<br/>[https://www.ted.com/speakers/672 672]
| [[:d:Q5526162|Q5526162]]
|-
| [[Fitxategi:Gary Wolf (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17090269|Gary Wolf]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1961
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gary_wolf gary_wolf]
| [[:d:Q17090269|Q17090269]]
|-
| [[Fitxategi:Gastón Acurio realizó conversatorio en la ADP sobre la proyección externa de la gastronomía peruana.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q142216|Gastón Acurio]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q156839|sukaldari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
| 1967-10-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Peru]]
| [https://www.ted.com/speakers/gaston_acurio gaston_acurio]
| [[:d:Q142216|Q142216]]
|-
|
| ''[[:d:Q27663103|Gautam Bhan]]''
|
| ''[[:d:Q19509201|LGBT ekintzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gautam_bhan gautam_bhan]
| [[:d:Q27663103|Q27663103]]
|-
|
| ''[[:d:Q5528244|Gavin Pretor-Pinney]]''
| idazle britainiarra
| [[idazle]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/gavin_pretor_pinney gavin_pretor_pinney]
| [[:d:Q5528244|Q5528244]]
|-
| [[Fitxategi:Gavin Schmidt - climate scientist.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1496443|Gavin Schmidt]]''
|
| ''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gavin_schmidt gavin_schmidt]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1782 1782]
| [[:d:Q1496443|Q1496443]]
|-
| [[Fitxategi:Gayle King of CBS 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5528805|Gayle King]]''
|
| ''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q106568011|magazine editor]]''
| 1954-12-28<br/>1956
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gayle_king gayle_king]
| [[:d:Q5528805|Q5528805]]
|-
| [[Fitxategi:2015-10-06 WDC 0045 Gayle Tzemach Lemmon (22009448265).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5528818|Gayle Tzemach Lemmon]]''
|
| [[idazle]]
| 1973-09-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gayle_tzemach_lemmon gayle_tzemach_lemmon]
| [[:d:Q5528818|Q5528818]]
|-
| [[Fitxategi:GeWang.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5529428|Ge Wang]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[informatikari]]
| 1977-11-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ge_wang ge_wang]
| [[:d:Q5529428|Q5529428]]
|-
| [[Fitxategi:Geena Rocero for Chromat.jpg|center|128px]]
| [[Geena Rocero]]
|
| [[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>''[[:d:Q19509201|LGBT ekintzaile]]''<br/>[[playmate]]
| 1983-10-24
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Filipinak]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/geena_rocero geena_rocero]
| [[:d:Q16205705|Q16205705]]
|-
| [[Fitxategi:Geert Chatrou 2005.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3759206|Geert Chatrou]]''
|
| [[musikari]]<br/>''[[:d:Q713200|artista eszeniko]]''
| 1969-02-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/geert_chatrou geert_chatrou]
| [[:d:Q3759206|Q3759206]]
|-
| [[Fitxategi:NBF2024-gene-luen-yang.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5531537|Gene Luen Yang]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q107436166|graphic novelist]]''<br/>''[[:d:Q11892507|komiki gidoilari]]''<br/>[[komikigile]]
| 1973-08-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/gene_yang gene_yang]
| [[:d:Q5531537|Q5531537]]
|-
| [[Fitxategi:Genevieve Bell by Tegan Osborne (ABC RN).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5533059|Genevieve Bell]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1968
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/genevieve_bell genevieve_bell]
| [[:d:Q5533059|Q5533059]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760544|Genevieve von Petzinger]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q21272406|paleoantropologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/genevieve_von_petzinger genevieve_von_petzinger]
| [[:d:Q23760544|Q23760544]]
|-
| [[Fitxategi:Geoff Mulgan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4993665|Geoff Mulgan]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1961
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/geoff_mulgan geoff_mulgan]<br/>[https://www.ted.com/speakers/517 517]
| [[:d:Q4993665|Q4993665]]
|-
| [[Fitxategi:GeoffreyCanada.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5534498|Geoffrey Canada]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1952-01-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/geoffrey_canada geoffrey_canada]
| [[:d:Q5534498|Q5534498]]
|-
| [[Fitxategi:Geoffrey West by Augustas Didzgalvis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q964122|Geoffrey West]]''
| fisikari britainiarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1940-12-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/geoffrey_west geoffrey_west]
| [[:d:Q964122|Q964122]]
|-
| [[Fitxategi:George Ayittey detail.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3101406|George Ayittey]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[idazle]]
| 1945-10-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_ayittey george_ayittey]
| [[:d:Q3101406|Q3101406]]
|-
| [[Fitxategi:George Dyson, portrait 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q447285|George Dyson]]''
| historialari estatubatuarra
| [[historialari]]<br/>''[[:d:Q17486338|teknologiaren historialaria]]''
| 1953-03-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_dyson george_dyson]
| [[:d:Q447285|Q447285]]
|-
| [[Fitxategi:George M. Whitesides HD2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q701501|George M. Whitesides]]''
|
| [[kimikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1939-08-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_whitesides george_whitesides]<br/>[https://www.ted.com/speakers/609 609]
| [[:d:Q701501|Q701501]]
|-
| [[Fitxategi:George beach crop4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q390147|George Monbiot]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q106638245|documentary participant]]''
| 1963-01-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_monbiot george_monbiot]
| [[:d:Q390147|Q390147]]
|-
| [[Fitxategi:Papandreou handover cropped.jpg|center|128px]]
| [[Georgios Papandreu (1952)|George Papandreou]]
| politikari greziarra
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
| 1952-06-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Grezia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_papandreou george_papandreou]
| [[:d:Q151917|Q151917]]
|-
| [[Fitxategi:George smoot 06N7133a.jpg|center|128px]]
| [[George Smoot]]
|
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1945-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_smoot george_smoot]
| [[:d:Q179572|Q179572]]
|-
|
| ''[[:d:Q1508284|George Steinmetz]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[idazle]]
| 1957-10-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_steinmetz george_steinmetz]
| [[:d:Q1508284|Q1508284]]
|-
| [[Fitxategi:George T. Whitesides official portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3511804|George T. Whitesides]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_t_whitesides george_t_whitesides]
| [[:d:Q3511804|Q3511804]]
|-
| [[Fitxategi:George Takei in 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[George Takei]]
|
| [[komediante]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[idazle]]
| 1937-04-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/george_takei george_takei]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2018 2018]
| [[:d:Q110154|Q110154]]
|-
|
| ''[[:d:Q70058501|George Tulevski]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/george_tulevski george_tulevski]
| [[:d:Q70058501|Q70058501]]
|-
|
| ''[[:d:Q21600083|Georgette Mulheir]]''
|
| ''[[:d:Q7019111|gizarte-langile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/georgette_mulheir georgette_mulheir]
| [[:d:Q21600083|Q21600083]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727544|Geraldine Hamilton]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/geraldine_hamilton geraldine_hamilton]
| [[:d:Q23727544|Q23727544]]
|-
|
| ''[[:d:Q15442598|Gerard Ryle]]''
| kazetari australiarra
| [[kazetari]]
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gerard_ryle gerard_ryle]
| [[:d:Q15442598|Q15442598]]
|-
| [[Fitxategi:Gero Miesenböck FRS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5552368|Gero Miesenböck]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1965-07-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Austria]]
| [https://www.ted.com/speakers/gero_miesenboeck gero_miesenboeck]
| [[:d:Q5552368|Q5552368]]
|-
| [[Fitxategi:Gever Tulley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5554907|Gever Tulley]]''
|
| [[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gever_tulley gever_tulley]
| [[:d:Q5554907|Q5554907]]
|-
|
| ''[[:d:Q88420518|Giada Gerboni]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/giada_gerboni giada_gerboni]
| [[:d:Q88420518|Q88420518]]
|-
| [[Fitxategi:Gian Francesco Giudice.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3762636|Gian Francesco Giudice]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1961-01-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/gian_giudice gian_giudice]
| [[:d:Q3762636|Q3762636]]
|-
| [[Fitxategi:2019-04-13 Yanis Varoufakis by Olaf Kosinsky-0658 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Gianis Varufakis]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[autore]]
| 1961-03-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Grezia]]<br/>[[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/yanis_varoufakis yanis_varoufakis]
| [[:d:Q40688|Q40688]]
|-
| [[Fitxategi:Giles Duley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5561638|Giles Duley]]''
| argazkilari britainiarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''
| 1971-09-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/giles_duley giles_duley]
| [[:d:Q5561638|Q5561638]]
|-
| [[Fitxategi:Gill Hicks.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5561888|Gill Hicks]]''
|
|
| 1968
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gill_hicks gill_hicks]
| [[:d:Q5561888|Q5561888]]
|-
| [[Fitxategi:Giorgia Lupi, 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50345179|Giorgia Lupi]]''
|
| [[diseinatzaile]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/giorgia_lupi giorgia_lupi]
| [[:d:Q50345179|Q50345179]]
|-
| [[Fitxategi:Giulia Enders 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16937497|Giulia Enders]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[mediku]]
| 1990
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/giulia_enders giulia_enders]
| [[:d:Q16937497|Q16937497]]
|-
| [[Fitxategi:Glenn Greenwald 2014-01-20 001.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5568842|Glenn Greenwald]]''
|
| [[abokatu]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1642960|iruzkingile]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[legelari]]
| 1967-03-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/2081 2081]<br/>[https://www.ted.com/speakers/glenn_greenwald glenn_greenwald]
| [[:d:Q5568842|Q5568842]]
|-
| [[Fitxategi:Golan levin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5578394|Golan Levin]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q6934789|artista multimedia]]''<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/golan_levin golan_levin]
| [[:d:Q5578394|Q5578394]]
|-
| [[Fitxategi:Golshifteh Farahani at the 2024 Toronto International Film Festival 4 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Golshifteh Farahani]]
| aktore irandarra
| ''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1983-07-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Iran]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/golshifteh_farahani golshifteh_farahani]
| [[:d:Q464712|Q464712]]
|-
| [[Fitxategi:Gordon Brown (2008).jpg|center|128px]]
| [[Gordon Brown]]
|
| [[politikari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q864380|biografo]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[historialari]]
| 1951-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/gordon_brown gordon_brown]
| [[:d:Q10648|Q10648]]
|-
| [[Fitxategi:Grady Booch, CHM 2011 2 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92803|Grady Booch]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[software garatzaile]]
| 1955-02-27<br/>1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/grady_booch grady_booch]
| [[:d:Q92803|Q92803]]
|-
|
| ''[[:d:Q5592891|Graham Hawkes]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1947-12-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/graham_hawkes graham_hawkes]
| [[:d:Q5592891|Q5592891]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795659|Graham Hill]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/graham_hill graham_hill]
| [[:d:Q23795659|Q23795659]]
|-
| [[Fitxategi:Graham T. Allison, Jr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2663882|Graham T. Allison]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1940-03-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/graham_allison graham_allison]
| [[:d:Q2663882|Q2663882]]
|-
| [[Fitxategi:Disrupt SF TechCrunch Disrupt San Francisco 2019 - Day 2 (48838200316) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q100604534|Greg Brockman]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''<br/>[[programatzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1987-11-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/greg_brockman greg_brockman]
| [[:d:Q100604534|Q100604534]]
|-
|
| ''[[:d:Q23663036|Greg Gage]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/greg_gage greg_gage]
| [[:d:Q23663036|Q23663036]]
|-
| [[Fitxategi:Greg Lynn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q513374|Greg Lynn]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/greg_lynn greg_lynn]<br/>[https://www.ted.com/speakers/387 387]
| [[:d:Q513374|Q513374]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796887|Greg Stone]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/greg_stone greg_stone]
| [[:d:Q23796887|Q23796887]]
|-
| [[Fitxategi:Greg Asner.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23670497|Gregory Asner]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/greg_asner greg_asner]
| [[:d:Q23670497|Q23670497]]
|-
| [[Fitxategi:Image copy.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q5607114|Gregory Petsko]]''
|
| ''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[kimikari]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1948-08-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gregory_petsko gregory_petsko]
| [[:d:Q5607114|Q5607114]]
|-
|
| ''[[:d:Q372400|Gregory Stock]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1949
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gregory_stock gregory_stock]<br/>[https://www.ted.com/speakers/432 432]
| [[:d:Q372400|Q372400]]
|-
| [[Fitxategi:Greta Thunberg in Stckholm (cropped5).jpg|center|128px]]
| [[Greta Thunberg]]
| Klimaren aldeko aktibista suediarra
| [[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 2003-01-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/greta_thunberg greta_thunberg]
| [[:d:Q56434717|Q56434717]]
|-
| [[Fitxategi:Photo of Gretchen Carlson in 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q465597|Gretchen Carlson]]''
|
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q18581305|edertasun lehiaketan parte-hartzaile]]''
| 1966-06-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gretchen_carlson gretchen_carlson]
| [[:d:Q465597|Q465597]]
|-
| [[Fitxategi:Grégoire Courtine in 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23670337|Grégoire Courtine]]''
| ikertzailea
| [[zientzialari]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gregoire_courtine gregoire_courtine]
| [[:d:Q23670337|Q23670337]]
|-
| [[Fitxategi:Guillaume Nery.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3120107|Guillaume Néry]]''
|
| ''[[:d:Q17318006|freediver]]''<br/>''[[:d:Q1866686|urpekari]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[aurkezle]]
| 1982-07-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/guillaume_nery guillaume_nery]
| [[:d:Q3120107|Q3120107]]
|-
| [[Fitxategi:Casely-Hayford2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5620629|Gus Casely-Hayford]]''
|
| ''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''<br/>[[historialari]]
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/gus_casely_hayford gus_casely_hayford]
| [[:d:Q5620629|Q5620629]]
|-
|
| ''[[:d:Q5620805|Gus Worland]]''
|
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/gus_worland gus_worland]
| [[:d:Q5620805|Q5620805]]
|-
|
| ''[[:d:Q23809293|Gustavo Dudamel & Teresa Carreño Youth Orchestra]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/the_teresa_carreno_youth_orchestra the_teresa_carreno_youth_orchestra]
| [[:d:Q23809293|Q23809293]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728362|Guy Hoffman]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/guy_hoffman guy_hoffman]
| [[:d:Q23728362|Q23728362]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769541|Guy Winch]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/guy_winch guy_winch]
| [[:d:Q23769541|Q23769541]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657222|Guy-Philippe Goldstein]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/guy_philippe_goldstein guy_philippe_goldstein]
| [[:d:Q23657222|Q23657222]]
|-
| [[Fitxategi:Gwynne Shotwell at pre-launch briefing for CRS-2 mission (KSC-2013-1704).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1557944|Gwynne Shotwell]]''
|
| ''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1963-11-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/gwynne_shotwell gwynne_shotwell]
| [[:d:Q1557944|Q1557944]]
|-
| [[Fitxategi:Haas&Hahn Dutch Artists.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17097956|Haas&Hahn]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/haas_hahn haas_hahn]
| [[:d:Q17097956|Q17097956]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662747|Hadyn Parry]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/hadyn_parry hadyn_parry]
| [[:d:Q23662747|Q23662747]]
|-
| [[Fitxategi:Halima-Aden.jpg|center|128px]]
| [[Halima Aden]]
| modelo estatubatuarra
| [[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>''[[:d:Q22336956|gizaldeko ekintzaile]]''
| 1997-09-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/halima_aden halima_aden]
| [[:d:Q28859847|Q28859847]]
|-
| [[Fitxategi:Halla Tómasdóttir at Arctic Circle 2024 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Halla Tómasdóttir]]
| politikari islandiarra
| [[politikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1968-10-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Islandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/halla_tomasdottir halla_tomasdottir]
| [[:d:Q24494577|Q24494577]]
|-
|
| ''[[:d:Q23748667|Hamish Jolly]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/hamish_jolly hamish_jolly]
| [[:d:Q23748667|Q23748667]]
|-
|
| ''[[:d:Q5647664|Handspring Puppet Company]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/handspring_puppet_company handspring_puppet_company]
| [[:d:Q5647664|Q5647664]]
|-
| [[Fitxategi:Hank Willis Thomas at the unveiling of the "The Embrace" (FmcSzEoXoAAQCdX) (1) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5648502|Hank Willis Thomas]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q21550489|conceptual artist]]''
| 1976-03-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/hank_willis_thomas hank_willis_thomas]
| [[:d:Q5648502|Q5648502]]
|-
| [[Fitxategi:Hanna Rosin 216714.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3126824|Hanna Rosin]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/hanna_rosin hanna_rosin]
| [[:d:Q3126824|Q3126824]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662784|Hannah Brencher]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/hannah_brencher hannah_brencher]
| [[:d:Q23662784|Q23662784]]
|-
| [[Fitxategi:Hannah Fry at the Data of Tomorrow Conference 2017 (36638999274) (cropped 2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23657278|Hannah Fry]]''
|
| ''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[matematikari]]<br/>''[[:d:Q20856740|audio-liburu kontalari]]''<br/>[[aurkezle]]<br/>[[hizlari]]<br/>[[autore]]<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1984-02-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/hannah_fry hannah_fry]
| [[:d:Q23657278|Q23657278]]
|-
| [[Fitxategi:Hannah-Gadsby-at-the-2024-Edinburgh-Festival-Fringe-2 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5648835|Hannah Gadsby]]''
| komediante australiarra
| [[komediante]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1978-01-12
| [[Genero ez bitar|ez-bitar]]
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/hannah_gadsby hannah_gadsby]
| [[:d:Q5648835|Q5648835]]
|-
| [[Fitxategi:Hans Rosling, 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q588259|Hans Rosling]]''
|
| [[mediku]]<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1948-07-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/hans_rosling hans_rosling]
| [[:d:Q588259|Q588259]]
|-
|
| ''[[:d:Q5653782|Harald Haas]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/harald_haas harald_haas]
| [[:d:Q5653782|Q5653782]]
|-
|
| ''[[:d:Q22278084|Harald Haas]]''
| Wikimediako argipen orri
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/harald_haas harald_haas]
| [[:d:Q22278084|Q22278084]]
|-
| [[Fitxategi:Flickr - World Economic Forum - Harish Manwani - Annual Meeting of the New Champions Tianjin 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5657894|Harish Manwani]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1954<br/>1953<br/>1953-06-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/harish_manwani harish_manwani]
| [[:d:Q5657894|Q5657894]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769245|Harry Baker]]''
|
| [[poeta]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/harry_baker harry_baker]
| [[:d:Q23769245|Q23769245]]
|-
|
| ''[[:d:Q23840678|Harry Cliff]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/harry_cliff harry_cliff]
| [[:d:Q23840678|Q23840678]]
|-
| [[Fitxategi:Harsha Bhogle walks for Manish Malhotra & Shaina NC's show for CPAA 21.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12053146|Harsha Bhogle]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q7888586|kimika-ingeniari]]''
| 1961-07-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/harsha_bhogle harsha_bhogle]
| [[:d:Q12053146|Q12053146]]
|-
| [[Fitxategi:Harvey V Fineberg 2021 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5677639|Harvey V. Fineberg]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''
| 1945-09-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/harvey_fineberg harvey_fineberg]
| [[:d:Q5677639|Q5677639]]
|-
| [[Fitxategi:Hasan Elahi 20110204.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5678224|Hasan M. Elahi]]''
| eskultore estatubatuarra
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/hasan_elahi hasan_elahi]
| [[:d:Q5678224|Q5678224]]
|-
|
| ''[[:d:Q23809276|Hawa Abdi & Deqo Mohamed]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/dr_hawa_abdi_dr_deqo_mohamed dr_hawa_abdi_dr_deqo_mohamed]
| [[:d:Q23809276|Q23809276]]
|-
|
| ''[[:d:Q20740945|Heather Barnett]]''
| artista britainiarra
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/heather_barnett_1 heather_barnett_1]
| [[:d:Q20740945|Q20740945]]
|-
| [[Fitxategi:Heather Brooke, 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2367689|Heather Brooke]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1970
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/heather_brooke heather_brooke]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1317 1317]
| [[:d:Q2367689|Q2367689]]
|-
| [[Fitxategi:Heather Knight, College of Engineering (41832666920).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797061|Heather Knight]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/heather_knight heather_knight]
| [[:d:Q23797061|Q23797061]]
|-
| [[Fitxategi:HectorRuiz.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q563211|Hector Ruiz]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1945-12-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/hector_ruiz hector_ruiz]
| [[:d:Q563211|Q563211]]
|-
| [[Fitxategi:Heidi Hammel Upgraded Hubble Space Telescope Images.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4347768|Heidi Hammel]]''
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]
| 1960-03-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/heidi_b_hammel heidi_b_hammel]
| [[:d:Q4347768|Q4347768]]
|-
|
| ''[[:d:Q56697413|Heidi M Sosik]]''
|
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/heidi_m_sosik heidi_m_sosik]
| [[:d:Q56697413|Q56697413]]
|-
| [[Fitxategi:Helen Czerski 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4509588|Helen Czerski]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1978-11-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/helen_czerski helen_czerski]
| [[:d:Q4509588|Q4509588]]
|-
| [[Fitxategi:Helen Fisher at LaWeb 2008 in Paris.jpg|center|128px]]
| [[Helen Fisher]]
| estatubatuar antropologoa eta biologoa
| [[antropologo]]
| 1945-05-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/helen_fisher helen_fisher]
| [[:d:Q457262|Q457262]]
|-
|
| ''[[:d:Q65383021|Helen Pearson]]''
| idazle britainiarra
| [[idazle]]
| 1973
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/helen_pearson helen_pearson]
| [[:d:Q65383021|Q65383021]]
|-
|
| ''[[:d:Q1605088|Hendrik N. Poinar]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1969-05-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/hendrik hendrik]
| [[:d:Q1605088|Q1605088]]
|-
|
| ''[[:d:Q78849966|Henna-Maria Uusitupa]]''
| ikertzaile finlandiarra
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Finlandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/henna_maria_uusitupa henna_maria_uusitupa]
| [[:d:Q78849966|Q78849966]]
|-
| [[Fitxategi:Henrietta Fore UNICEF (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Henrietta H. Fore]]
| estatubatuar diplomazialaria, UNICEFeko zuzendari exekutiboa
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q4115780|environmental health officer]]''
| 1948-12-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/henrietta_fore henrietta_fore]
| [[:d:Q12057924|Q12057924]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712262|Henry Evans]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/henry_evans henry_evans]
| [[:d:Q23712262|Q23712262]]
|-
|
| ''[[:d:Q18044616|Henry Lin]]''
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]
| 1995
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/henry_lin henry_lin]
| [[:d:Q18044616|Q18044616]]
|-
| [[Fitxategi:Portrait of Henry Markram.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2000022|Henry Markram]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''
| 1962-03-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]<br/>[[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/henry_markram henry_markram]
| [[:d:Q2000022|Q2000022]]
|-
| [[Fitxategi:Herbie Hancock.jpg|center|128px]]
| [[Herbie Hancock]]
|
| [[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q806349|musika-talde gidaria]]''<br/>''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[teklatu-jotzaile]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''
| 1940-04-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/herbie_hancock herbie_hancock]
| [[:d:Q105875|Q105875]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795333|Heribert Watzke]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/heribert_watzke heribert_watzke]
| [[:d:Q23795333|Q23795333]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712659|Hetain Patel]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/hetain_patel hetain_patel]
| [[:d:Q23712659|Q23712659]]
|-
| [[Fitxategi:Radically Reinventing Social Systems (45933060145) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5760932|Hilary Cottam]]''
|
| ''[[:d:Q978044|executive]]''
| 1965
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/hilary_cottam hilary_cottam]
| [[:d:Q5760932|Q5760932]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796161|Hillel Cooperman]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/hillel_cooperman hillel_cooperman]
| [[:d:Q23796161|Q23796161]]
|-
| [[Fitxategi:Orgyen Trinley Dorje, 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q465033|His Holiness the 17th Gyalwang Karmapa Orgyen Trinley Dorje|]]''
|
| [[poeta]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q29514511|compiler]]''<br/>''[[:d:Q854997|bhikkhu]]''
| 1985-06-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]<br/>[[Dominika]]
| [https://www.ted.com/speakers/his_holiness_the_17th_karmapa his_holiness_the_17th_karmapa]<br/>[https://www.ted.com/speakers/539 539]
| [[:d:Q465033|Q465033]]
|-
| [[Fitxategi:Waiter- The New World of 3D Printing and Computation (9972110315).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12406466|Hod Lipson]]''
|
| ''[[:d:Q3437279|roboticist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ingeniari]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/hod_lipson hod_lipson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/151 151]
| [[:d:Q12406466|Q12406466]]
|-
| [[Fitxategi:Holly Herndon (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16203447|Holly Herndon]]''
|
| [[musikagile]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[disko-ekoizle]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/holly_herndon holly_herndon]
| [[:d:Q16203447|Q16203447]]
|-
|
| ''[[:d:Q5882187|Holly Morris]]''
| telebista aurkezle estatubatuarra
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1965-09-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/holly_morris holly_morris]
| [[:d:Q5882187|Q5882187]]
|-
| [[Fitxategi:Homaro Cantu Cusp Conference 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5887763|Homaro Cantu]]''
|
| ''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''<br/>[[asmatzaile]]
| 1976-09-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/homaro_cantu homaro_cantu]
| [[:d:Q5887763|Q5887763]]
|-
| [[Fitxategi:Dubai Future Forum 2024 - Honor Harger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5896804|Honor Harger]]''
|
| [[artista]]<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>[[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]<br/>[[diseinatzaile]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Zeelanda Berria]]<br/>[[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/honor_harger honor_harger]
| [[:d:Q5896804|Q5896804]]
|-
| [[Fitxategi:HowardRheingoldJI4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q962698|Howard Rheingold]]''
| kazetari estatubatuarra
| ''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>[[idazle]]
| 1947-07-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/howard_rheingold howard_rheingold]<br/>[https://www.ted.com/speakers/192 192]
| [[:d:Q962698|Q962698]]
|-
| [[Fitxategi:Hubertus Knabe auf dem Blauen Sofa (6318869369) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q74348|Hubertus Knabe]]''
| historialari alemaniarra
| ''[[:d:Q17489339|Aro Modernoko historialari]]''<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1959-07-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/hubertus_knabe hubertus_knabe]
| [[:d:Q74348|Q74348]]
|-
| [[Fitxategi:Hugh Herr, 2013-crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3738041|Hugh Herr]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>''[[:d:Q3951423|arroka-eskalatzaile]]''
| 1964-10-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/hugh_herr hugh_herr]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1779 1779]
| [[:d:Q3738041|Q3738041]]
|-
| [[Fitxategi:HELDER (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17280334|Hélder Guimarães]]''
|
|
| 1982-11-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Portugal]]
| [https://www.ted.com/speakers/helder_guimaraes helder_guimaraes]
| [[:d:Q17280334|Q17280334]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797233|Iain Hutchison]]''
|
| [[zirujau]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/iain_hutchison iain_hutchison]
| [[:d:Q23797233|Q23797233]]
|-
| [[Fitxategi:Iain McGilchrist.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q16732304|Iain McGilchrist]]''
| psikiatra britainiarra
| ''[[:d:Q211346|psikiatra]]''
| 1953
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/iain_mcgilchrist iain_mcgilchrist]
| [[:d:Q16732304|Q16732304]]
|-
| [[Fitxategi:Ian Bremmer headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5980992|Ian Bremmer]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1969-11-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ian_bremmer ian_bremmer]
| [[:d:Q5980992|Q5980992]]
|-
| [[Fitxategi:Ian Chang in 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q116562951|Ian Chang]]''
|
| ''[[:d:Q386854|bateria-jotzaile]]''
| 1988-10-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ian_chang ian_chang]
| [[:d:Q116562951|Q116562951]]
|-
|
| ''[[:d:Q39202|Ian Dunbar]]''
|
| ''[[:d:Q202883|albaitari]]''
| 1947-04-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ian_dunbar ian_dunbar]
| [[:d:Q39202|Q39202]]
|-
|
| ''[[:d:Q55314755|Ian Firth]]''
|
| ''[[:d:Q2305987|egitura ingeniari]]''
| 1956-02-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ian_firth ian_firth]
| [[:d:Q55314755|Q55314755]]
|-
| [[Fitxategi:Professor Ian Goldin, Director, Oxford Martin School, University of Oxford.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5981666|Ian Goldin]]''
|
| ''[[:d:Q806798|bankari]]''<br/>[[ekonomialari]]
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/ian_goldin ian_goldin]
| [[:d:Q5981666|Q5981666]]
|-
|
| ''[[:d:Q5982726|Ian Ritchie]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ian_ritchie ian_ritchie]
| [[:d:Q5982726|Q5982726]]
|-
| [[Fitxategi:Ibeyi by Maya Dagnino 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16800947|Ibeyi]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/ibeyi ibeyi]
| [[:d:Q16800947|Q16800947]]
|-
| [[Fitxategi:Ibram Kendi 2019 Texas Book Festival.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q31213305|Ibram X. Kendi]]''
| historialari estatubatuarra
| [[historialari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1982-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ibram_kendi ibram_kendi]
| [[:d:Q31213305|Q31213305]]
|-
| [[Fitxategi:Iké Udé - 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18217444|Iké Udé]]''
| argazkilari nigeriarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/ike_ude ike_ude]
| [[:d:Q18217444|Q18217444]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759716|Ilona Szabó de Carvalho]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1978-05-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/ilona_szabo_de_carvalho ilona_szabo_de_carvalho]
| [[:d:Q23759716|Q23759716]]
|-
| [[Fitxategi:Web Summit 2018 - Centre Stage - Day 2, November 7 DSC 5287 (44853624505) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q230484|Imogen Heap]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>''[[:d:Q1294626|music artist]]''<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1977-12-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/imogen_heap imogen_heap]<br/>[https://www.ted.com/speakers/487 487]
| [[:d:Q230484|Q230484]]
|-
|
| ''[[:d:Q1139870|Improv Everywhere]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/improv_everywhere improv_everywhere]
| [[:d:Q1139870|Q1139870]]
|-
| [[Fitxategi:Imran Chaudhri 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q51046824|Imran Chaudhri]]''
|
| [[diseinatzaile]]
| 1973
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/imran_chaudhri imran_chaudhri]
| [[:d:Q51046824|Q51046824]]
|-
| [[Fitxategi:InaraGeorge2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q274117|Inara George]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[musikari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[musikagile]]
| 1974-07-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/inara_george inara_george]
| [[:d:Q274117|Q274117]]
|-
| [[Fitxategi:Ines Pedras Architekten und Planer Albretch in Denmark Hall Exhibition.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q104034316|Ines J. Pedras]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[artista]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Espainia]]
| [https://www.ted.com/speakers/imported imported]
| [[:d:Q104034316|Q104034316]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795297|Inge Missmahl]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/inge_missmahl inge_missmahl]
| [[:d:Q23795297|Q23795297]]
|-
| [[Fitxategi:Íngrid Betancourt (2014) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ingrid Betancourt]]
|
| [[politikari]]
| 1961-12-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]<br/>[[Kolonbia]]<br/>[[Seychelleak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ingrid_betancourt ingrid_betancourt]
| [[:d:Q152472|Q152472]]
|-
| [[Fitxategi:Iqbal Quadir.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3347269|Iqbal Quadir]]''
|
| ''[[:d:Q11960402|propriétaire d'entreprise]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1958-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/iqbal_quadir iqbal_quadir]
| [[:d:Q3347269|Q3347269]]
|-
|
| ''[[:d:Q89307223|Irina Kareva]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/irina_kareva irina_kareva]
| [[:d:Q89307223|Q89307223]]
|-
| [[Fitxategi:Iredlener-photo small.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6075109|Irwin Redlener]]''
|
| [[mediku]]
| 1944-08-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/irwin_redlener irwin_redlener]
| [[:d:Q6075109|Q6075109]]
|-
|
| ''[[:d:Q4578334|Isaac Lidsky]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[abokatu]]
| 1979-07-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/isaac_lidsky isaac_lidsky]
| [[:d:Q4578334|Q4578334]]
|-
| [[Fitxategi:Isaac Mizrahi (12852).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1673431|Isaac Mizrahi]]''
|
| ''[[:d:Q667982|creative director]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1961-10-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/isaac_mizrahi isaac_mizrahi]<br/>[https://www.ted.com/speakers/312 312]
| [[:d:Q1673431|Q1673431]]
|-
| [[Fitxategi:Isabel Allende Frankfurter Buchmesse 2015 (cropped).JPG|center|128px]]
| [[Isabel Allende]]
| Chileko idazlaria
| [[eleberrigile]]
| 1942-08-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Txile]]
| [https://www.ted.com/speakers/isabel_allende isabel_allende]<br/>[https://www.ted.com/speakers/181 181]
| [[:d:Q83566|Q83566]]
|-
| [[Fitxategi:Isabel B Congo Bonobo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18684694|Isabel Behncke]]''
|
| ''[[:d:Q16825962|primatologist]]''<br/>''[[:d:Q16831721|etologo]]''
| 1976-11-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Txile]]
| [https://www.ted.com/speakers/isabel_behncke_izquierdo isabel_behncke_izquierdo]
| [[:d:Q18684694|Q18684694]]
|-
| [[Fitxategi:Isabel wilkerson 2010.jpg|center|128px]]
| [[Isabel Wilkerson]]
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/isabel_wilkerson isabel_wilkerson]
| [[:d:Q6077806|Q6077806]]
|-
| [[Fitxategi:Isabelle Boemeke (2024) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106290121|Isabelle Boemeke]]''
|
| [[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>[[Influencer]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/isabelle_boemeke isabelle_boemeke]
| [[:d:Q106290121|Q106290121]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760196|Ismael Nazario]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ismael_nazario ismael_nazario]
| [[:d:Q23760196|Q23760196]]
|-
| [[Fitxategi:Itay Talgam02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6094174|Itay Talgam]]''
|
| ''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''<br/>[[piano-jotzaile]]
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/itay_talgam itay_talgam]
| [[:d:Q6094174|Q6094174]]
|-
| [[Fitxategi:Ivan Coyote.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6096094|Ivan Coyote]]''
|
| ''[[:d:Q17378128|hitz esana egiten duen artista]]''<br/>[[poeta]]<br/>[[idazle]]
| 1969-08-11
| [[Genero ez bitar|ez-bitar]]
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/ivan_coyote ivan_coyote]
| [[:d:Q6096094|Q6096094]]
|-
| [[Fitxategi:Ivan Krastev (48049273052) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2340462|Ivan Krastev]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1965-01-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bulgaria]]
| [https://www.ted.com/speakers/ivan_krastev ivan_krastev]
| [[:d:Q2340462|Q2340462]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662491|Ivan Oransky]]''
| ikertzaile errusiarra
| [[ikertzaile]]<br/>[[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Errusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/ivan_oransky ivan_oransky]
| [[:d:Q23662491|Q23662491]]
|-
| [[Fitxategi:NEXT Conference 2024 (54023049561).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q130418516|Ivan Poupyrev]]''
|
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna]]
| [https://www.ted.com/speakers/ivan_poupyrev ivan_poupyrev]
| [[:d:Q130418516|Q130418516]]
|-
| [[Fitxategi:Iwan at Rock Garden.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3156399|Iwan Baan]]''
| argazkilari nederlandarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q3381574|architectural photographer]]''<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1975-02-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/iwan_baan iwan_baan]
| [[:d:Q3156399|Q3156399]]
|-
| [[Fitxategi:Iyad Rahwan (24346536449).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29453267|Iyad Rahwan]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1978
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Siria]]<br/>[[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/iyad_rahwan iyad_rahwan]
| [[:d:Q29453267|Q29453267]]
|-
| [[Fitxategi:J. J. Abrams (23175170706) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[J. J. Abrams]]
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[musikagile]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2059704|telebista zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q13235160|ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''<br/>''[[:d:Q1053574|ekoizle exekutiboa]]''<br/>[[showrunner]]
| 1966-06-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/j_j_abrams j_j_abrams]
| [[:d:Q188137|Q188137]]
|-
| [[Fitxategi:J. K. Rowling 2010.jpg|center|128px]]
| [[J. K. Rowling]]
|
| [[zinema ekoizle]]<br/>[[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q111597957|transgeneroen eskubideen aurkako ekintzaile]]''
| 1965-07-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jk_rowling jk_rowling]<br/>[https://www.ted.com/speakers/661 661]
| [[:d:Q34660|Q34660]]
|-
| [[Fitxategi:Dr Marshall Shepherd (2332653215).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16205502|J. Marshall Shepherd]]''
|
| ''[[:d:Q2310145|meteorologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/j_marshall_shepherd j_marshall_shepherd]
| [[:d:Q16205502|Q16205502]]
|-
| [[Fitxategi:Senator Vance official portrait. 118th Congress.jpg|center|128px]]
| [[J.D. Vance]]
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''<br/>''[[:d:Q1642960|iruzkingile]]''<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q5172469|corporate lawyer]]''<br/>[[filosofo]]<br/>''[[:d:Q215536|merkatari]]''
| 1984-08-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jd_vance jd_vance]
| [[:d:Q28935729|Q28935729]]
|-
| [[Fitxategi:-rpTEN - Tag 1 (26171481963).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12318774|J.P. Rangaswami]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1957-11-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/jp_rangaswami jp_rangaswami]
| [[:d:Q12318774|Q12318774]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657167|JD Schramm]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jd_schramm jd_schramm]
| [[:d:Q23657167|Q23657167]]
|-
| [[Fitxategi:JR (artist) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1312565|JR]]''
|
| ''[[:d:Q19890761|artibista]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q15095148|grafiti artista]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q21477194|contemporary artist]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1983-02-22<br/>1986
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jr jr]
| [[:d:Q1312565|Q1312565]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769228|Jaap de Roode]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jaap_de_roode jaap_de_roode]
| [[:d:Q23769228|Q23769228]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782383|Jacek Utko]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jacek_utko jacek_utko]
| [[:d:Q23782383|Q23782383]]
|-
| [[Fitxategi:Jack Andraka 2013.jpg|center|128px]]
| [[Jack Andraka]]
|
| [[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q30086937|cancer researcher]]''
| 1997-01-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jack_andraka jack_andraka]
| [[:d:Q2626989|Q2626989]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657134|Jack Choi]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jack_choi jack_choi]
| [[:d:Q23657134|Q23657134]]
|-
| [[Fitxategi:Jack Conte 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14648645|Jack Conte]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[musikari]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[youtuber]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1984-07-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jack_conte jack_conte]
| [[:d:Q14648645|Q14648645]]
|-
| [[Fitxategi:Remarks by Mr. Jack Dangermond at the Geographic Information Systems Conference (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3157158|Jack Dangermond]]''
|
| [[geografo]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1945
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jack_dangermond jack_dangermond]
| [[:d:Q3157158|Q3157158]]
|-
| [[Fitxategi:Jack Horner.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q247264|Jack Horner]]''
|
| [[geologo]]<br/>''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>''[[:d:Q16271064|herpetologoa]]''
| 1946-06-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jack_horner jack_horner]
| [[:d:Q247264|Q247264]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729170|Jackie Savitz]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jackie_savitz jackie_savitz]
| [[:d:Q23729170|Q23729170]]
|-
| [[Fitxategi:RabbiJackieTabick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6116680|Jackie Tabick]]''
|
| [[errabino]]
| 1948
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jackie_tabick jackie_tabick]
| [[:d:Q6116680|Q6116680]]
|-
| [[Fitxategi:JacksonBrowne3.jpg|center|128px]]
| [[Jackson Browne]]
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[teklatu-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q13235160|ekoizle]]''<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1948-10-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jackson_brown jackson_brown]
| [[:d:Q355009|Q355009]]
|-
|
| ''[[:d:Q6117187|Jackson Katz]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>[[zinema ekoizle]]
| 1960-05-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jackson_katz jackson_katz]
| [[:d:Q6117187|Q6117187]]
|-
| [[Fitxategi:Jake Barton in Local Projects, Aug 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17386582|Jacob Barton]]''
| diseinatzaile estatubatuarra
| [[diseinatzaile]]
| 1972-11-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jake_barton jake_barton]
| [[:d:Q17386582|Q17386582]]
|-
| [[Fitxategi:Jacob Collier -1180632.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24900882|Jacob Collier]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>[[musikari]]
| 1994-08-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jacob_collier jacob_collier]
| [[:d:Q24900882|Q24900882]]
|-
| [[Fitxategi:Jacqueline Novogratz DJO2709.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q924979|Jacqueline Novogratz]]''
|
| ''[[:d:Q806798|bankari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q1416279|finantza-analista]]''<br/>''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''
| 1961-03-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jacqueline_novogratz jacqueline_novogratz]
| [[:d:Q924979|Q924979]]
|-
| [[Fitxategi:2018-us-nationalbookfestival-jacqueline-woodson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6120237|Jacqueline Woodson]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[poeta]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1963-02-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jacqueline_woodson jacqueline_woodson]
| [[:d:Q6120237|Q6120237]]
|-
| [[Fitxategi:Jad Abumrad.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2856132|Jad Abumrad]]''
|
| ''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1973-04-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jad_abumrad jad_abumrad]
| [[:d:Q2856132|Q2856132]]
|-
|
| ''[[:d:Q19663314|Jae Rhim Lee]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jae_rhim_lee jae_rhim_lee]
| [[:d:Q19663314|Q19663314]]
|-
| [[Fitxategi:Фото Игорь Катаев 1-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q923927|Jaime Lerner]]''
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1937-12-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/jaime_lerner jaime_lerner]
| [[:d:Q923927|Q923927]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662959|Jake Wood]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jake_wood jake_wood]
| [[:d:Q23662959|Q23662959]]
|-
|
| ''[[:d:Q89526310|Jakob Magolan]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/jakob_magolan jakob_magolan]
| [[:d:Q89526310|Q89526310]]
|-
| [[Fitxategi:Jakob Trollbäck.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6215569|Jakob Trollbäck]]''
| diseinatzaile suediarra
| [[diseinatzaile]]
| 1959-10-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jakob_trollback jakob_trollback]
| [[:d:Q6215569|Q6215569]]
|-
| [[Fitxategi:Jamais Cascio 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22277279|Jamais Cascio]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q54845077|role-playing game designer]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jamais_cascio jamais_cascio]
| [[:d:Q22277279|Q22277279]]
|-
| [[Fitxategi:Rev James A Forbes speaking 2006.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6128099|James A. Forbes]]''
|
| ''[[:d:Q1234713|teologo]]''
| 1935-09-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_forbes james_forbes]
| [[:d:Q6128099|Q6128099]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760213|James A. White Sr.]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/james_a_white_sr james_a_white_sr]
| [[:d:Q23760213|Q23760213]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671470|James B. Glattfelder]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/james_b_glattfelder james_b_glattfelder]
| [[:d:Q23671470|Q23671470]]
|-
| [[Fitxategi:James Balog Iceland.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6129316|James Balog]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1952-07-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_balog james_balog]
| [[:d:Q6129316|Q6129316]]
|-
| [[Fitxategi:James Beacham - Kolkata 2023-12-19 9686.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67466997|James Beacham]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_beacham james_beacham]
| [[:d:Q67466997|Q67466997]]
|-
| [[Fitxategi:Re publica 2015 - Tag 1 (17379378221).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20683898|James Bridle]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''<br/>[[artista]]
| 1980-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_bridle james_bridle]
| [[:d:Q20683898|Q20683898]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769563|James Burchfield]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/james_burchfield james_burchfield]
| [[:d:Q23769563|Q23769563]]
|-
| [[Fitxategi:James Cameron October 2012.jpg|center|128px]]
| [[James Cameron]]
|
| [[zinema ekoizle]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[Zinema-editore|film-muntatzaile]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q47541952|produktore]]''
| 1954-08-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_cameron james_cameron]
| [[:d:Q42574|Q42574]]
|-
| [[Fitxategi:James D Watson.jpg|center|128px]]
| [[James Dewey Watson]]
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[kimikari]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''
| 1928-04-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_watson james_watson]
| [[:d:Q83333|Q83333]]
|-
| [[Fitxategi:James Hansen profile (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q724095|James E. Hansen]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''
| 1941-03-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_hansen james_hansen]
| [[:d:Q724095|Q724095]]
|-
| [[Fitxategi:Jim Flynn Political Studies University of Otago.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1383120|James Flynn]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[idazle]]
| 1934-04-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Zeelanda Berria]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_flynn jim_flynn]
| [[:d:Q1383120|Q1383120]]
|-
| [[Fitxategi:James Geary 1051144.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6134546|James Geary]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_geary james_geary]<br/>[https://www.ted.com/speakers/478 478]
| [[:d:Q6134546|Q6134546]]
|-
|
| ''[[:d:Q9010694|James H. Fallon]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q211346|psikiatra]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1947-10-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_fallon jim_fallon]
| [[:d:Q9010694|Q9010694]]
|-
|
| ''[[:d:Q6136003|James Heywood]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1966-10-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jamie_heywood jamie_heywood]
| [[:d:Q6136003|Q6136003]]
|-
| [[Fitxategi:Jim w mustache.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q962004|James Howard Kunstler]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1948-10-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_howard_kunstler james_howard_kunstler]
| [[:d:Q962004|Q962004]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712699|James Lyne]]''
|
| ''[[:d:Q123577390|cybersecurity specialist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/james_lyne james_lyne]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1472 1472]
| [[:d:Q23712699|Q23712699]]
|-
| [[Fitxategi:Nachtwey MSK2011.jpg|center|128px]]
| [[James Nachtwey]]
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q11496048|gerra argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''<br/>[[kazetari]]
| 1948-03-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_nachtwey james_nachtwey]<br/>[https://www.ted.com/speakers/84 84]
| [[:d:Q437013|Q437013]]
|-
| [[Fitxategi:James Patten (24375372394).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23748686|James Patten]]''
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q11977439|interaction designer]]''
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/james_patten james_patten]
| [[:d:Q23748686|Q23748686]]
|-
| [[Fitxategi:Preferred official head-shot from James Randi Educational Foundation.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q294918|James Randi]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q15855449|magialari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1658894|ilusionista]]''
| 1928-08-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_randi james_randi]
| [[:d:Q294918|Q294918]]
|-
| [[Fitxategi:Admiral Stavridis in the remote studio at The Fletcher School.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q116464|James Stavridis]]''
|
| ''[[:d:Q10669499|itsas ofizial]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[Itsastar|marinel]]<br/>[[soldadu]]
| 1955-02-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_stavridis james_stavridis]
| [[:d:Q116464|Q116464]]
|-
| [[Fitxategi:JamesSurowieckiMUleft.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1496028|James Surowiecki]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1967-04-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_surowiecki james_surowiecki]
| [[:d:Q1496028|Q1496028]]
|-
|
| ''[[:d:Q6144629|James Veitch]]''
|
| [[komediante]]<br/>[[antzerki zuzendari]]
| 1980-04-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/james_veitch james_veitch]
| [[:d:Q6144629|Q6144629]]
|-
| [[Fitxategi:Jamie Bartlett in conversation with Inotai Edit at CASM 14.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20675953|Jamie Bartlett]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1979
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jamie_bartlett jamie_bartlett]
| [[:d:Q20675953|Q20675953]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662542|Jamie Drummond]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jamie_drummond jamie_drummond]
| [[:d:Q23662542|Q23662542]]
|-
| [[Fitxategi:Jamie Oliver (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jamie Oliver]]
|
| ''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''<br/>''[[:d:Q3427922|jatetxe-jabe]]''<br/>[[artista]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q27431213|cookbook writer]]''<br/>[[youtuber]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1975-05-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jamie_oliver jamie_oliver]
| [[:d:Q190051|Q190051]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795294|Jamil Abu-Wardeh]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jamil_abu_wardeh jamil_abu_wardeh]
| [[:d:Q23795294|Q23795294]]
|-
| [[Fitxategi:Portrait de Jamila Gordon2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q106919199|Jamila Gordon]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]<br/>[[Somalia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jamila_gordon jamila_gordon]
| [[:d:Q106919199|Q106919199]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759680|Jamila Lyiscott]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jamila_lyiscott jamila_lyiscott]
| [[:d:Q23759680|Q23759680]]
|-
|
| ''[[:d:Q6148692|Jan Chipchase]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jan_chipchase jan_chipchase]
| [[:d:Q6148692|Q6148692]]
|-
| [[Fitxategi:Jane Marie Chen, 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6151247|Jane Chen]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1978-12-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jane_chen jane_chen]
| [[:d:Q6151247|Q6151247]]
|-
| [[Fitxategi:Jane Fonda Cannes 2014.jpg|center|128px]]
| [[Jane Fonda]]
|
| ''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[ahots-aktore]]
| 1937-12-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jane_fonda jane_fonda]
| [[:d:Q41142|Q41142]]
|-
| [[Fitxategi:Johanna lohr jane-goodall.jpg|center|128px]]
| [[Jane Goodall]]
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q16831721|etologo]]''
| 1934-04-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jane_goodall jane_goodall]
| [[:d:Q184746|Q184746]]
|-
| [[Fitxategi:Jane McGonigal Meet the Media Guru 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2699296|Jane McGonigal]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q3630699|jolas diseinatzailea]]''
| 1977-10-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jane_mcgonigal jane_mcgonigal]<br/>[https://www.ted.com/speakers/600 600]
| [[:d:Q2699296|Q2699296]]
|-
| [[Fitxategi:Champions for Change photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6152636|Jane Poynter]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jane_poynter jane_poynter]
| [[:d:Q6152636|Q6152636]]
|-
| [[Fitxategi:Janet Echelman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2346435|Janet Echelman]]''
| eskultore estatubatuarra
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1966-02-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/janet_echelman janet_echelman]
| [[:d:Q2346435|Q2346435]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729136|Janet Iwasa]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q15839136|biologo zelularra]]''<br/>[[animatzaile]]<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/janet_iwasa janet_iwasa]
| [[:d:Q23729136|Q23729136]]
|-
| [[Fitxategi:Janette Sadik-Khan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6153709|Janette Sadik-Khan]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]<br/>[[legelari]]
| 1961-04-28<br/>1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/janette_sadik_khan janette_sadik_khan]
| [[:d:Q6153709|Q6153709]]
|-
|
| [[Janine Benyus]]
| idazle amerikarra
| [[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[naturalista]]
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/janine_benyus janine_benyus]
| [[:d:Q3161983|Q3161983]]
|-
| [[Fitxategi:Janine Shepherd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6154579|Janine Shepherd]]''
|
| ''[[:d:Q4270517|eskiatzaile]]''<br/>''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>[[hegazkinlari]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1962-01-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/janine_shepherd janine_shepherd]
| [[:d:Q6154579|Q6154579]]
|-
| [[Fitxategi:Janine di Giovanni at the International Journalism Festival 2024 in Perugia, Italy (cropped2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1304314|Janine di Giovanni]]''
| kazetari estatubatuarra
| ''[[:d:Q164236|gerra-berriemaile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/janine_di_giovanni janine_di_giovanni]
| [[:d:Q1304314|Q1304314]]
|-
| [[Fitxategi:Beyond the Cradle 2019 Janna Levin (47422163091).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6155075|Janna Levin]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>[[matematikari]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/janna_levin janna_levin]
| [[:d:Q6155075|Q6155075]]
|-
| [[Fitxategi:Jared diamond.jpg|center|128px]]
| [[Jared Diamond]]
| zientzia dibulgatzailea, idazlea
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q2055046|fisiologo]]''<br/>[[geografo]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1225716|ornitologo]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1937-09-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jared_diamond jared_diamond]
| [[:d:Q205772|Q205772]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657161|Jared Ficklin]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jared_ficklin jared_ficklin]
| [[:d:Q23657161|Q23657161]]
|-
| [[Fitxategi:Jaron Lanier 1.jpg|center|128px]]
| [[Jaron Lanier]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[filosofo]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1960-05-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jaron_lanier jaron_lanier]
| [[:d:Q92862|Q92862]]
|-
| [[Fitxategi:Jarreth Merz 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1683706|Jarreth Merz]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''
| 1970-05-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]<br/>[[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/jarreth_merz jarreth_merz]
| [[:d:Q1683706|Q1683706]]
|-
| [[Fitxategi:Jarrett Krosoczka (10747).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6161021|Jarrett J. Krosoczka]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1977-12-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jarrett_j_krosoczka jarrett_j_krosoczka]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1511 1511]
| [[:d:Q6161021|Q6161021]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795288|Jason Clay]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jason_clay jason_clay]
| [[:d:Q23795288|Q23795288]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795888|Jason Fried]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jason_fried jason_fried]
| [[:d:Q23795888|Q23795888]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662557|Jason McCue]]''
|
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jason_mccue jason_mccue]
| [[:d:Q23662557|Q23662557]]
|-
| [[Fitxategi:Jason Pontin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6163277|Jason Pontin]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q16023665|venture capitalist]]''
| 1967-05-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jason_pontin jason_pontin]
| [[:d:Q6163277|Q6163277]]
|-
|
| ''[[:d:Q1684006|Jason deCaires Taylor]]''
| eskultore britainiarra
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q7541856|zeramikari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1974-08-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jason_decaires_taylor jason_decaires_taylor]
| [[:d:Q1684006|Q1684006]]
|-
| [[Fitxategi:Javed Aktar 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2319562|Javed Akhtar]]''
|
| [[gidoilari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[poeta]]<br/>''[[:d:Q822146|kanta-idazle]]''<br/>[[kantugile]]<br/>[[politikari]]
| 1945-01-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Britainiar Raj]]<br/>[[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/javed_akhtar javed_akhtar]
| [[:d:Q2319562|Q2319562]]
|-
| [[Fitxategi:Jawad-Sharif.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q123126708|Jawad Sharif]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[Zinema-editore|film-muntatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jawad_sharif jawad_sharif]
| [[:d:Q123126708|Q123126708]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656752|Jay Bradner]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jay_bradner jay_bradner]
| [[:d:Q23656752|Q23656752]]
|-
| [[Fitxategi:Jay Walker.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6167147|Jay S. Walker]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1955-11-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jay_walker jay_walker]
| [[:d:Q6167147|Q6167147]]
|-
|
| ''[[:d:Q19667282|Jay Silver]]''
|
|
| 1979-09-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jay_silver jay_silver]
| [[:d:Q19667282|Q19667282]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657155|Jean-Baptiste Michel]]''
|
| [[matematikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jean_baptiste_michel jean_baptiste_michel]
| [[:d:Q23657155|Q23657155]]
|-
| [[Fitxategi:Jean-Paul Mari.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3168596|Jean-Paul Mari]]''
| idazle frantziarra
| ''[[:d:Q164236|gerra-berriemaile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1950-10-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jean_paul_mari jean_paul_mari]
| [[:d:Q3168596|Q3168596]]
|-
| [[Fitxategi:Jeanette Winterson 02.JPG|center|128px]]
| [[Jeanette Winterson]]
| britainiar idazlea
| [[idazle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>''[[:d:Q15949613|ipuingile]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>''[[:d:Q12144794|prosalari]]''<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]<br/>''[[:d:Q73306227|television writer]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-08-27<br/>1957-08-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeanette_winterson jeanette_winterson]
| [[:d:Q233584|Q233584]]
|-
| [[Fitxategi:Jeanne Gang.jpg|center|128px]]
| [[Jeanne Gang]]
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1964-03-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeanne_gang jeanne_gang]
| [[:d:Q444257|Q444257]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760219|Jedidah Isler]]''
|
| ''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jedidah_isler jedidah_isler]
| [[:d:Q23760219|Q23760219]]
|-
| [[Fitxategi:Jeff Bezos at Amazon Spheres Grand Opening in Seattle - 2018 (39074799225) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jeff Bezos]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q2868586|commercial astronaut]]''
| 1964-01-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_bezos jeff_bezos]
| [[:d:Q312556|Q312556]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662685|Jeff Hancock]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q26759595|communication scholar]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_hancock jeff_hancock]
| [[:d:Q23662685|Q23662685]]
|-
| [[Fitxategi:Jeff Hawkins by Jeff Kubina.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92993|Jeff Hawkins]]''
| ikertzailea
| [[enpresaburu]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1957-06-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_hawkins jeff_hawkins]
| [[:d:Q92993|Q92993]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768700|Jeff Iliff]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_iliff jeff_iliff]
| [[:d:Q23768700|Q23768700]]
|-
| [[Fitxategi:Jeff Skoll 2013 (5576999744).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q710924|Jeff Skoll]]''
|
| [[zinema ekoizle]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q2462658|manager]]''<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''
| 1965-01-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_skoll jeff_skoll]
| [[:d:Q710924|Q710924]]
|-
| [[Fitxategi:Jeffsmithedited-400x600.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15498191|Jeff Smith]]''
| politikari estatubatuarra (1973-)
| [[politikari]]
| 1973-12-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_smith jeff_smith]
| [[:d:Q15498191|Q15498191]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713807|Jeff Speck]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''
| 1963-08-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_speck jeff_speck]
| [[:d:Q23713807|Q23713807]]
|-
| [[Fitxategi:Table-cum-touch display.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6175484|Jefferson Han]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[informatikari]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jeff_han jeff_han]
| [[:d:Q6175484|Q6175484]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760258|Jeffrey Brown]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rev_jeffrey_brown rev_jeffrey_brown]
| [[:d:Q23760258|Q23760258]]
|-
| [[Fitxategi:Jeffrey Kluger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1686458|Jeffrey Kluger]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q876864|editore-laguntzaile]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1954-05-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeffrey_kluger jeffrey_kluger]
| [[:d:Q1686458|Q1686458]]
|-
| [[Fitxategi:Jehane Noujaim.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2264148|Jehane Noujaim]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>[[gidoilari]]
| 1974-05-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jehane_noujaim jehane_noujaim]
| [[:d:Q2264148|Q2264148]]
|-
| [[Fitxategi:Jen Golbeck 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15429153|Jen Golbeck]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1976-12-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_golbeck jennifer_golbeck]
| [[:d:Q15429153|Q15429153]]
|-
| [[Fitxategi:Jenna McCarthy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6177767|Jenna McCarthy]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jenna_mccarthy jenna_mccarthy]
| [[:d:Q6177767|Q6177767]]
|-
| [[Fitxategi:WorldPride 2017 - Madrid Summit - 170626 182102.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23809207|Jenni Chang & Lisa Dazols]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/jenni_chang_and_lisa_dazols jenni_chang_and_lisa_dazols]
| [[:d:Q23809207|Q23809207]]
|-
| [[Fitxategi:Wikiconference NA DSC 6441.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q702510|Jennifer 8. Lee]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1976-03-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_8_lee jennifer_8_lee]
| [[:d:Q702510|Q702510]]
|-
|
| ''[[:d:Q24578998|Jennifer Brea]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jen_brea jen_brea]
| [[:d:Q24578998|Q24578998]]
|-
| [[Fitxategi:Professor Jennifer Doudna ForMemRS (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jennifer Doudna]]
| Amerikar biokimikaria
| ''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[kimikari]]<br/>''[[:d:Q15142825|kristalografo]]''
| 1964-02-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_doudna jennifer_doudna]
| [[:d:Q56068|Q56068]]
|-
| [[Fitxategi:Secretary Jennifer Granholm (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jennifer Granholm]]
| politikari estatubatuarra
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q18581305|edertasun lehiaketan parte-hartzaile]]''<br/>[[epaile]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1959-02-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_granholm jennifer_granholm]
| [[:d:Q234994|Q234994]]
|-
| [[Fitxategi:Jennifer Granick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6178367|Jennifer Granick]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1969-06-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_granick jennifer_granick]
| [[:d:Q6178367|Q6178367]]
|-
| [[Fitxategi:TNW Conference 2014 - Jennifer Healey (14014859332) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23713350|Jennifer Healey]]''
|
| ''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_healey jennifer_healey]
| [[:d:Q23713350|Q23713350]]
|-
| [[Fitxategi:Jennifer Holmgren at Sustainable Development Impact Summit 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q114874308|Jennifer Holmgren]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_holmgren jennifer_holmgren]
| [[:d:Q114874308|Q114874308]]
|-
|
| ''[[:d:Q61138464|Jennifer Kahn]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[hizlari]]
| 1986
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_kahn jennifer_kahn]
| [[:d:Q61138464|Q61138464]]
|-
|
| ''[[:d:Q6178542|Jennifer Lin]]''
| piano-jotzaile estatubatuarra
| [[piano-jotzaile]]
| 1990
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_lin jennifer_lin]
| [[:d:Q6178542|Q6178542]]
|-
| [[Fitxategi:Jennifer Pahlka of Code for America, speaking at the opening of Open Up!.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6178697|Jennifer Pahlka]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1969-12-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jen_pahlka jen_pahlka]
| [[:d:Q6178697|Q6178697]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728486|Jennifer Senior]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jennifer_senior jennifer_senior]
| [[:d:Q23728486|Q23728486]]
|-
| [[Fitxategi:Jennifer Wilcox .jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60197318|Jennifer Wilcox]]''
|
| [[kimikari]]
| 1974-07-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jen_wilcox jen_wilcox]
| [[:d:Q60197318|Q60197318]]
|-
| [[Fitxategi:Jer Thorp - PopTech 2012 - Camden Maine USA (8102975934) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662183|Jer Thorp]]''
| artista kanadarra
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[hizlari]]<br/>[[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/jer_thorp jer_thorp]
| [[:d:Q23662183|Q23662183]]
|-
| [[Fitxategi:JeremyJackson1243.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15485171|Jeremy B. C. Jackson]]''
|
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>''[[:d:Q16037036|paleobiologist]]''<br/>''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>[[idazle]]
| 1942-11-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeremy_jackson jeremy_jackson]
| [[:d:Q15485171|Q15485171]]
|-
| [[Fitxategi:Jeremy Gilley (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1653797|Jeremy Gilley]]''
| aktore britainiarra
| [[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1969
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeremy_gilley jeremy_gilley]
| [[:d:Q1653797|Q1653797]]
|-
| [[Fitxategi:Jeremy Heimans Purpose Co-founder CEO.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16729741|Jeremy Heimans]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeremy_heimans jeremy_heimans]
| [[:d:Q16729741|Q16729741]]
|-
| [[Fitxategi:Jeremy Howard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6181501|Jeremy Howard]]''
|
| ''[[:d:Q29169143|data scientist]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''
| 1973-11-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeremy_howard jeremy_howard]
| [[:d:Q6181501|Q6181501]]
|-
| [[Fitxategi:Jeremy Rifkin, 2009 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jeremy Rifkin]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q12047093|prognostician]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[filosofo]]
| 1945-01-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jeremy_rifkin jeremy_rifkin]
| [[:d:Q505154|Q505154]]
|-
|
| ''[[:d:Q6186043|Jessa Gamble]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1979-04-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jessa_gamble jessa_gamble]
| [[:d:Q6186043|Q6186043]]
|-
|
| ''[[:d:Q20966512|Jesse J. Perez]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[koreografo]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jesse_j_perez jesse_j_perez]
| [[:d:Q20966512|Q20966512]]
|-
| [[Fitxategi:Jesse Schell (4670646737).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6186836|Jesse Schell]]''
|
| [[software garatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]
| 1970-06-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jesse_schell jesse_schell]
| [[:d:Q6186836|Q6186836]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656726|Jessi Arrington]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jessi_arrington jessi_arrington]
| [[:d:Q23656726|Q23656726]]
|-
| [[Fitxategi:Jessica Green visits the Center for Total Health 39089 (13428328504).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21062122|Jessica Green]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jessica_green jessica_green]
| [[:d:Q21062122|Q21062122]]
|-
| [[Fitxategi:Jessica Jackley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6187288|Jessica Jackley]]''
|
| ''[[:d:Q2462658|manager]]''
| 1977-10-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jessica_jackley jessica_jackley]
| [[:d:Q6187288|Q6187288]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783057|Jessica Shortall]]''
|
| [[idazle]]
| 1900
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jessica_shortall jessica_shortall]
| [[:d:Q23783057|Q23783057]]
|-
| [[Fitxategi:Jessie Christiansen at Palomar Observatory.jpg|center|128px]]
| [[Jessie Christiansen]]
| Astrofisikari australiarra
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jessie_christiansen jessie_christiansen]
| [[:d:Q47492985|Q47492985]]
|-
| [[Fitxategi:Jessie Reyez - Collision 2019 Toronto (47105669284) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29898660|Jessie Reyez]]''
|
| [[kantugile]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]
| 1991-06-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/jessie_reyez jessie_reyez]
| [[:d:Q29898660|Q29898660]]
|-
| [[Fitxategi:Jherek Bischoff Roxy Theater 18 July 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16199394|Jherek Bischoff]]''
| musikari estatubatuarra
| [[musikari]]
| 1979-09-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jherek_bischoff jherek_bischoff]
| [[:d:Q16199394|Q16199394]]
|-
| [[Fitxategi:증명사진 jiha.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16887739|Ji-hae Park]]''
| biolin-jotzaile korearra
| ''[[:d:Q1259917|biolin-jotzaile]]''
| 1985
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/ji_hae_park ji_hae_park]
| [[:d:Q16887739|Q16887739]]
|-
| [[Fitxategi:Jill Bolte Taylor - observing a stroke from within.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2550602|Jill Bolte Taylor]]''
|
| ''[[:d:Q10872101|anatomista]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1959-05-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jill_bolte_taylor jill_bolte_taylor]
| [[:d:Q2550602|Q2550602]]
|-
|
| [[Jill Farrant]]
|
| ''[[:d:Q15839136|biologo zelularra]]''<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/jill_farrant jill_farrant]
| [[:d:Q15839341|Q15839341]]
|-
| [[Fitxategi:JillHeinerth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17484182|Jill Heinerth]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q55383113|cave diver]]''<br/>''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''
| 1965
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/jill_heinerth jill_heinerth]
| [[:d:Q17484182|Q17484182]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759545|Jill Shargaa]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jill_shargaa jill_shargaa]
| [[:d:Q23759545|Q23759545]]
|-
| [[Fitxategi:Jill Sobule in 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q520324|Jill Sobule]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]
| 1965-01-16<br/>1959-01-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jill_sobule jill_sobule]<br/>[https://www.ted.com/speakers/105 105]
| [[:d:Q520324|Q520324]]
|-
| [[Fitxategi:Jill Tarter at TED in 2009.jpg|center|128px]]
| [[Jill Tarter]]
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''
| 1944-01-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jill_cornell_tarter jill_cornell_tarter]
| [[:d:Q445596|Q445596]]
|-
| [[Fitxategi:Jim Al-Khalili (cropped and shadow enhanced).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q259054|Jim Al-Khalili]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[idazle]]
| 1962-09-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_al_khalili jim_al_khalili]
| [[:d:Q259054|Q259054]]
|-
|
| ''[[:d:Q13566451|Jim Holt]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[filosofo]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1954-10-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_holt jim_holt]
| [[:d:Q13566451|Q13566451]]
|-
| [[Fitxategi:Jim Simons at MSRI.jpg|center|128px]]
| [[Jim Simons]]
| matematikari estatubatuarra
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[kriptografo]]<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q683476|finantza-aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''
| 1938-04-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_simons jim_simons]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2417 2417]
| [[:d:Q560847|Q560847]]
|-
|
| ''[[:d:Q6198539|Jim Toomey]]''
|
| ''[[:d:Q1114448|umorista grafiko]]''
| 1960-12-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_toomey jim_toomey]
| [[:d:Q6198539|Q6198539]]
|-
| [[Fitxategi:Jim VandeHei on Morning Joe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6198676|Jim VandeHei]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q42909|erreportari]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1971-02-12<br/>1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_vandehei jim_vandehei]
| [[:d:Q6198676|Q6198676]]
|-
| [[Fitxategi:Jim Yong Kim (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q313297|Jim Yong Kim]]''
|
| [[mediku]]<br/>[[antropologo]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-12-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jim_yong_kim jim_yong_kim]
| [[:d:Q313297|Q313297]]
|-
| [[Fitxategi:JimmyCarterPortrait2.jpg|center|128px]]
| [[Jimmy Carter]]
|
| ''[[:d:Q10669499|itsas ofizial]]''<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[politikari]]<br/>[[nekazari]]<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>''[[:d:Q3492027|submariner]]''<br/>''[[:d:Q372436|estatu-politikari]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q22336956|gizaldeko ekintzaile]]''
| 1924-10-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jimmy_carter jimmy_carter]
| [[:d:Q23685|Q23685]]
|-
| [[Fitxategi:Jimmy Nelson (photographer) - TEDxAMS 2014-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17198658|Jimmy Nelson]]''
| argazkilari britainiarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jimmy_nelson jimmy_nelson]
| [[:d:Q17198658|Q17198658]]
|-
| [[Fitxategi:Jimmy Wales in New York City March 2023 blurred cropped.jpg|center|128px]]
| [[Jimmy Wales]]
|
| [[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q41546637|wikimedialaria]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[ikertzaile]]<br/>[[hizlari]]<br/>''[[:d:Q215536|merkatari]]''
| 1966-08-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jimmy_wales jimmy_wales]
| [[:d:Q181|Q181]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670510|Jinsop Lee]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jinsop_lee jinsop_lee]
| [[:d:Q23670510|Q23670510]]
|-
|
| ''[[:d:Q57409974|Jioji Ravulo]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jioji_ravulo jioji_ravulo]
| [[:d:Q57409974|Q57409974]]
|-
|
| ''[[:d:Q18208314|JoAnn Kuchera-Morin]]''
|
| [[musikagile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1951
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joann_kuchera_morin joann_kuchera_morin]
| [[:d:Q18208314|Q18208314]]
|-
|
| ''[[:d:Q6204680|Joachim de Posada]]''
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''
| 1948
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joachim_de_posada joachim_de_posada]
| [[:d:Q6204680|Q6204680]]
|-
| [[Fitxategi:Joan Blades (2011).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6204866|Joan Blades]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1956-03-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joan_blades joan_blades]
| [[:d:Q6204866|Q6204866]]
|-
| [[Fitxategi:Joan Halifax and the Dalai Lama.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3179589|Joan Halifax]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q24262594|idazle erlijioso]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[idazle]]
| 1942-07-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joan_halifax joan_halifax]
| [[:d:Q3179589|Q3179589]]
|-
| [[Fitxategi:Joanne Chory at Salk in 2022 11 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Joanne Chory]]
|
| ''[[:d:Q2374149|botanikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''
| 1955-03-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joanne_chory joanne_chory]
| [[:d:Q15994359|Q15994359]]
|-
| [[Fitxategi:EPFL Jocelyne Bloch Portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q38548794|Jocelyne Bloch]]''
|
| ''[[:d:Q9385011|neurosurgeon]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/jocelyne_bloch jocelyne_bloch]
| [[:d:Q38548794|Q38548794]]
|-
| [[Fitxategi:JodyWilliamsMay2010 headcrop.jpg|center|128px]]
| [[Jody Williams]]
|
| [[katedradun]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''
| 1950-10-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jody_williams jody_williams]
| [[:d:Q211239|Q211239]]
|-
| [[Fitxategi:Joe Gebbia, 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19560551|Joe Gebbia]]''
|
| [[informatikari]]
| 1981-08-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joe_gebbia joe_gebbia]
| [[:d:Q19560551|Q19560551]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727954|Joe Kowan]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joe_kowan joe_kowan]
| [[:d:Q23727954|Q23727954]]
|-
|
| ''[[:d:Q18714137|Joe Landolina]]''
|
| ''[[:d:Q19902880|biomedical engineer]]''
| 1993-01-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joe_landolina joe_landolina]
| [[:d:Q18714137|Q18714137]]
|-
| [[Fitxategi:Joe Madiath, Skoll Foundation.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6211071|Joe Madiath]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1950-12-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/joe_madiath joe_madiath]
| [[:d:Q6211071|Q6211071]]
|-
| [[Fitxategi:Joe Sabia.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6212143|Joe Sabia]]''
|
| [[artista]]
| 1924
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joe_sabia joe_sabia]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1110 1110]
| [[:d:Q6212143|Q6212143]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662319|Joe Smith]]''
|
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joe_smith joe_smith]
| [[:d:Q23662319|Q23662319]]
|-
|
| ''[[:d:Q6213282|Joel Burns]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]
| 1969-02-04<br/>1965-02-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joel_burns joel_burns]
| [[:d:Q6213282|Q6213282]]
|-
|
| ''[[:d:Q47784150|Joel Jackson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joel_jackson joel_jackson]
| [[:d:Q47784150|Q47784150]]
|-
| [[Fitxategi:Joel S. Levine NASA headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23785260|Joel Levine]]''
|
| ''[[:d:Q16742203|planetary scientist]]''<br/>''[[:d:Q17276189|atmospheric scientist]]''<br/>''[[:d:Q27177003|research professor]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''
| 1942
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joel_levine joel_levine]
| [[:d:Q23785260|Q23785260]]
|-
| [[Fitxategi:Joel Selanikio at TEDxAustin in 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23671459|Joel Selanikio]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joel_selanikio joel_selanikio]
| [[:d:Q23671459|Q23671459]]
|-
| [[Fitxategi:Joey Alexander with MPR leader (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19922013|Joey Alexander]]''
|
| ''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[musikagile]]
| 2003-06-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Indonesia]]
| [https://www.ted.com/speakers/joey_alexander joey_alexander]
| [[:d:Q19922013|Q19922013]]
|-
| [[Fitxategi:Re publica 19 - Day 3 (47015668824).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6075610|Johan Rockström]]''
|
| ''[[:d:Q3644587|hidrologo]]''<br/>[[katedradun]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1781198|agronomo]]''<br/>''[[:d:Q16529590|ingurumen zientzialari]]''
| 1965-12-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/johan_rockstrom johan_rockstrom]<br/>[https://www.ted.com/speakers/792 792]
| [[:d:Q6075610|Q6075610]]
|-
| [[Fitxategi:Johannhari.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q437536|Johann Hari]]''
| kazetari britainiarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1979-01-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/johann_hari johann_hari]
| [[:d:Q437536|Q437536]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795344|Johanna Blakley]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/johanna_blakley johanna_blakley]
| [[:d:Q23795344|Q23795344]]
|-
|
| ''[[:d:Q116964435|John Biewen]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q11814411|dokumentalista]]''<br/>[[katedradun]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_biewen john_biewen]
| [[:d:Q116964435|Q116964435]]
|-
| [[Fitxategi:2012-04-21 USA Trip 1574 - NECSS (New York) (7980184439).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6222357|John Bohannon]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[kazetari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_bohannon john_bohannon]
| [[:d:Q6222357|Q6222357]]
|-
| [[Fitxategi:Webb First Images Broadcast (52272775759).jpg|center|128px]]
| [[John C. Mather]]
| ikertzailea
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1946-08-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_c_mather john_c_mather]
| [[:d:Q104651|Q104651]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796177|John Delaney]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_delaney john_delaney]
| [[:d:Q23796177|Q23796177]]
|-
| [[Fitxategi:John Doerr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1380459|John Doerr]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1951-06-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_doerr john_doerr]
| [[:d:Q1380459|Q1380459]]
|-
|
| ''[[:d:Q6233855|John Francis]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1946
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_francis john_francis]
| [[:d:Q6233855|Q6233855]]
|-
| [[Fitxategi:John Gerzema (2014).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6235206|John Gerzema]]''
|
| ''[[:d:Q16849727|negozio aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1961
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_gerzema john_gerzema]<br/>[https://www.ted.com/speakers/568 568]
| [[:d:Q6235206|Q6235206]]
|-
| [[Fitxategi:Dr. John Gottman 123 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q776341|John Gottman]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''
| 1942-04-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_gottman john_gottman]
| [[:d:Q776341|Q776341]]
|-
| [[Fitxategi:Image of John Graham-Cumming.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3181625|John Graham-Cumming]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[idazle]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_graham_cumming john_graham_cumming]
| [[:d:Q3181625|Q3181625]]
|-
| [[Fitxategi:Let's Talk about Money - Vlogbrothers YouTube at 0009 (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q630446|John Green]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[youtuber]]<br/>''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>''[[:d:Q6430706|kritikari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>''[[:d:Q4110598|video blogger]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q58209937|history teacher]]''
| 1977-08-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_green john_green]
| [[:d:Q630446|Q630446]]
|-
|
| ''[[:d:Q23688353|John Hardy]]''
| artista kanadarra
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_hardy john_hardy]
| [[:d:Q23688353|Q23688353]]
|-
| [[Fitxategi:John Hockenberry at New America NYC (Dis)Honesty - The Truth About Lies (19962005979) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6239461|John Hockenberry]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1956-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_hockenberry john_hockenberry]
| [[:d:Q6239461|Q6239461]]
|-
| [[Fitxategi:John Hodgman at BookExpo (05165).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q329372|John Hodgman]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[komediante]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[aurkezle]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1971-06-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_hodgman john_hodgman]
| [[:d:Q329372|Q329372]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784955|John Hunter]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_hunter john_hunter]
| [[:d:Q23784955|Q23784955]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783403|John Kasaona]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_kasaona john_kasaona]
| [[:d:Q23783403|Q23783403]]
|-
|
| ''[[:d:Q124285668|John Koenig]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_koenig john_koenig]
| [[:d:Q124285668|Q124285668]]
|-
| [[Fitxategi:John La Grou at TED 2014 Vancouver.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23783066|John La Grou]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_la_grou john_la_grou]
| [[:d:Q23783066|Q23783066]]
|-
| [[Fitxategi:John Legend 2019 by Glenn Francis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q44857|John Legend]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[disko-ekoizle]]
| 1978-12-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_legend john_legend]
| [[:d:Q44857|Q44857]]
|-
| [[Fitxategi:John lloyd secret comedy podcast.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q366162|John Lloyd]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[zinema ekoizle]]
| 1951-09-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_lloyd john_lloyd]
| [[:d:Q366162|Q366162]]
|-
| [[Fitxategi:SXSW-2024-alih-OB7A0084-John Maeda.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q93024|John Maeda]]''
|
| [[diseinatzaile grafiko]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q7016454|new media artist]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_maeda john_maeda]<br/>[https://www.ted.com/speakers/155 155]
| [[:d:Q93024|Q93024]]
|-
| [[Fitxategi:JohnMcWhorter.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2468338|John McWhorter]]''
| hizkuntzalari estatubatuarra
| ''[[:d:Q89675028|creolist]]''<br/>[[katedradun]]<br/>[[idazle]]
| 1965-10-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_mcwhorter john_mcwhorter]
| [[:d:Q2468338|Q2468338]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782393|John Q. Walker]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_walker john_walker]
| [[:d:Q23782393|Q23782393]]
|-
| [[Fitxategi:John Searle speaking at Google 1.jpg|center|128px]]
| [[John Rogers Searle]]
| filosofo estatubatuarra
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q14467526|hizkuntzalari]]''
| 1932-07-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_searle john_searle]
| [[:d:Q295012|Q295012]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783401|John Underkoffler]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/john_underkoffler john_underkoffler]
| [[:d:Q23783401|Q23783401]]
|-
| [[Fitxategi:John Wilbanks Portrait by Nick Vedros.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2000014|John Wilbanks]]''
| ikertzaile estatubatuarra
| [[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_wilbanks john_wilbanks]
| [[:d:Q2000014|Q2000014]]
|-
| [[Fitxategi:Johnwooden.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q551032|John Wooden]]''
|
| [[ofizier]]<br/>''[[:d:Q5137571|saskibaloi entrenatzaile]]''<br/>''[[:d:Q3665646|saskibaloi jokalari]]''<br/>[[idazle]]
| 1910-10-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/john_wooden john_wooden]
| [[:d:Q551032|Q551032]]
|-
|
| ''[[:d:Q6267100|Johnny Lee]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/johnny_lee johnny_lee]
| [[:d:Q6267100|Q6267100]]
|-
| [[Fitxategi:Joichi Ito Headshot 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q934616|Joi Ito]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q16023665|venture capitalist]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[ingeniari]]
| 1966-06-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/joi_ito joi_ito]
| [[:d:Q934616|Q934616]]
|-
| [[Fitxategi:Jok Church.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6269643|Jok Church]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1949-11-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jok_church jok_church]
| [[:d:Q6269643|Q6269643]]
|-
|
| ''[[:d:Q16729389|Jon Gosier]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1981-04-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jon_gosier jon_gosier]
| [[:d:Q16729389|Q16729389]]
|-
|
| ''[[:d:Q19880666|Jon Mooallem]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jon_mooallem jon_mooallem]
| [[:d:Q19880666|Q19880666]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662502|Jon Nguyen]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jon_nguyen jon_nguyen]
| [[:d:Q23662502|Q23662502]]
|-
| [[Fitxategi:Jon Ronson (27846097432) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400803|Jon Ronson]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1967-05-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jon_ronson jon_ronson]
| [[:d:Q3400803|Q3400803]]
|-
| [[Fitxategi:Jonas Eliasson at TEDxKTH 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5708819|Jonas Eliasson]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1969-02-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonas_eliasson jonas_eliasson]
| [[:d:Q5708819|Q5708819]]
|-
| [[Fitxategi:Nordic prime ministers’ meeting in Helsinki 1.11.2022 - 52469398971 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jonas Gahr Støre]]
| norvegiar politikaria, Norvegiako 36. lehen ministroa
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[Akziodun]]<br/>''[[:d:Q2192875|multimillionaire]]''
| 1960-08-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonas_gahr_store jonas_gahr_store]
| [[:d:Q467948|Q467948]]
|-
| [[Fitxategi:Jonathan Eisen - PLOS Biology Tenth Anniversary (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2000017|Jonathan A. Eisen]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q2904006|bioinformatikari]]''<br/>''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1967<br/>1968-08-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_eisen jonathan_eisen]
| [[:d:Q2000017|Q2000017]]
|-
| [[Fitxategi:8oCongresoInnovacion08.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q15710897|Jonathan Bergmann]]''
| irakasle estatubatuarra
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q5758653|bigarren mailako irakaskuntza katedraduna]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jon_bergmann jon_bergmann]
| [[:d:Q15710897|Q15710897]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782385|Jonathan Drori]]''
|
| ''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q2994387|aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''<br/>''[[:d:Q5352191|teknikari]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_drori jonathan_drori]
| [[:d:Q23782385|Q23782385]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662200|Jonathan Foley]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_foley jonathan_foley]
| [[:d:Q23662200|Q23662200]]
|-
| [[Fitxategi:Jonathan Haidt 2012 03.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q845573|Jonathan Haidt]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1963-10-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_haidt jonathan_haidt]
| [[:d:Q845573|Q845573]]
|-
| [[Fitxategi:Jonathan Harris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6273354|Jonathan Harris]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q7016454|new media artist]]''
| 1979-08-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_harris jonathan_harris]
| [[:d:Q6273354|Q6273354]]
|-
| [[Fitxategi:Jonathan Klein Getty 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6273583|Jonathan Klein]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1960
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_klein jonathan_klein]
| [[:d:Q6273583|Q6273583]]
|-
|
| ''[[:d:Q46999694|Jonathan Rossiter]]''
|
| [[katedradun]]<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_rossiter jonathan_rossiter]
| [[:d:Q46999694|Q46999694]]
|-
| [[Fitxategi:Rabbi Jonathan Sacks zt"l.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336766|Jonathan Sacks]]''
|
| [[errabino]]<br/>''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1948-03-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rabbi_lord_jonathan_sacks rabbi_lord_jonathan_sacks]
| [[:d:Q336766|Q336766]]
|-
| [[Fitxategi:John Tepperman (2014).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17145793|Jonathan Tepperman]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_tepperman jonathan_tepperman]
| [[:d:Q17145793|Q17145793]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662788|Jonathan Trent]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_trent jonathan_trent]
| [[:d:Q23662788|Q23662788]]
|-
| [[Fitxategi:Wilker poptech.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18385701|Jonathan Wilker]]''
|
| [[kimikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_wilker jonathan_wilker]
| [[:d:Q18385701|Q18385701]]
|-
| [[Fitxategi:Zittrain-20080308-crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6274894|Jonathan Zittrain]]''
| katedradun estatubatuarra
| [[legelari]]<br/>[[katedradun]]
| 1969-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jonathan_zittrain jonathan_zittrain]
| [[:d:Q6274894|Q6274894]]
|-
|
| ''[[:d:Q2068759|Jor-El]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>[[asmatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jor_el jor_el]
| [[:d:Q2068759|Q2068759]]
|-
| [[Fitxategi:Premios Goya 2018 - Jorge Drexler.jpg|center|128px]]
| [[Jorge Drexler]]
|
| [[musikari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q2854916|otorrinolaringologo]]''
| 1964-09-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Uruguai]]
| [https://www.ted.com/speakers/jorge_drexler jorge_drexler]
| [[:d:Q543506|Q543506]]
|-
| [[Fitxategi:NASA Univision Hispanic Education Campaign DVIDS858679 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1981462|Jorge Ramos]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8209871|Autor]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1958-03-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/jorge_ramos jorge_ramos]
| [[:d:Q1981462|Q1981462]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759657|Jorge Soto]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jorge_soto jorge_soto]
| [[:d:Q23759657|Q23759657]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670640|Jose Miguel Sokoloff]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jose_miguel_sokoloff jose_miguel_sokoloff]
| [[:d:Q23670640|Q23670640]]
|-
| [[Fitxategi:Joseph DeRisi 2021.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6282538|Joseph DeRisi]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q15634281|birologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1969
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joe_derisi joe_derisi]
| [[:d:Q6282538|Q6282538]]
|-
| [[Fitxategi:Joseph DeSimone 2010 11 22 History Live.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6282541|Joseph DeSimone]]''
| ikertzailea
| [[ingeniari]]<br/>[[kimikari]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1964-05-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_desimone joseph_desimone]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2457 2457]
| [[:d:Q6282541|Q6282541]]
|-
|
| ''[[:d:Q97553147|Joseph E. Ravenell]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_ravenell joseph_ravenell]
| [[:d:Q97553147|Q97553147]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671269|Joseph Kim]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ipar Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_kim joseph_kim]
| [[:d:Q23671269|Q23671269]]
|-
|
| ''[[:d:Q16499778|Joseph Lekuton]]''
| politikari kenyarra
| [[politikari]]
| 1960s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_lekuton joseph_lekuton]
| [[:d:Q16499778|Q16499778]]
|-
| [[Fitxategi:Portrait of Dr. Joseph S. Nye, Jr., Assistant Secretary of Defense, International Security Affairs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q210362|Joseph Nye]]''
|
| ''[[:d:Q16947320|geopolitikari]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1937-01-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_nye joseph_nye]
| [[:d:Q210362|Q210362]]
|-
|
| ''[[:d:Q123202312|Joseph Redmon]]''
|
| [[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joseph_redmon joseph_redmon]
| [[:d:Q123202312|Q123202312]]
|-
| [[Fitxategi:Josette Sheeran Shiner 2020.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q433934|Josette Sheeran]]''
|
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[moderatzaile]]
| 1954-06-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/josette_sheeran josette_sheeran]
| [[:d:Q433934|Q433934]]
|-
| [[Fitxategi:Josh Luber.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23783050|Josh Luber]]''
|
|
| 1978-02-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/josh_luber josh_luber]
| [[:d:Q23783050|Q23783050]]
|-
| [[Fitxategi:Joshua-foer-2007.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q16729033|Joshua Foer]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1982-09-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_foer joshua_foer]
| [[:d:Q16729033|Q16729033]]
|-
|
| ''[[:d:Q6289972|Joshua Klein]]''
|
|
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_klein joshua_klein]
| [[:d:Q6289972|Q6289972]]
|-
|
| ''[[:d:Q6290132|Joshua Prager]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[historialari]]<br/>[[idazle]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_prager joshua_prager]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1469 1469]
| [[:d:Q6290132|Q6290132]]
|-
|
| ''[[:d:Q6290134|Joshua Ramus]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1969-08-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_prince_ramus joshua_prince_ramus]
| [[:d:Q6290134|Q6290134]]
|-
| [[Fitxategi:Joshua Roman (TED 2011).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6290164|Joshua Roman]]''
|
| ''[[:d:Q13219637|biolontxelista]]''
| 1983-12-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_roman joshua_roman]
| [[:d:Q6290164|Q6290164]]
|-
|
| ''[[:d:Q6290197|Joshua Silver]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q12013238|oftalmologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_silver joshua_silver]
| [[:d:Q6290197|Q6290197]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656020|Joshua Walters]]''
|
| [[komediante]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joshua_walters joshua_walters]
| [[:d:Q23656020|Q23656020]]
|-
| [[Fitxategi:Antonio ABREU.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q671147|José Antonio Abreu]]''
|
| [[piano-jotzaile]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[politikari]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1939-05-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Venezuela]]
| [https://www.ted.com/speakers/jose_antonio_abreu jose_antonio_abreu]
| [[:d:Q671147|Q671147]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662467|José Bowen]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jose_bowen jose_bowen]
| [[:d:Q23662467|Q23662467]]
|-
| [[Fitxategi:Jose Andres.jpg|center|128px]]
| [[José Andrés|José Ramón Andrés Puerta]]
|
| ''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q156839|sukaldari]]''
| 1969-07-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Espainia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/jose_andres jose_andres]
| [[:d:Q3751091|Q3751091]]
|-
| [[Fitxategi:Joy Buolamwini, 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Joy Buolamwini]]
| Informatikari afroamerikarra
| [[informatikari]]
| 1989
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/joy_buolamwini joy_buolamwini]
| [[:d:Q31359093|Q31359093]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729164|Joy Sun]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/joy_sun joy_sun]
| [[:d:Q23729164|Q23729164]]
|-
|
| ''[[:d:Q57017996|Joy Wolfram]]''
| ikertzaile finlandiarra
| ''[[:d:Q88105809|nanoscientist]]''
| 1989
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Finlandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/joy_wolfram joy_wolfram]
| [[:d:Q57017996|Q57017996]]
|-
| [[Fitxategi:Juan Enríquez - PopTech 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15454884|Juan Enríquez]]''
| politikari mexikarra
| ''[[:d:Q3745071|zientzia idazle]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[zientzialari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/juan_enriquez juan_enriquez]
| [[:d:Q15454884|Q15454884]]
|-
| [[Fitxategi:Jude Kelly @ Edge Hill Station, Liverpool - 2460482450.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6302366|Jude Kelly]]''
|
| [[antzerki zuzendari]]
| 1954-03-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/jude_kelly jude_kelly]
| [[:d:Q6302366|Q6302366]]
|-
|
| ''[[:d:Q18683810|Judith Adong]]''
|
| [[Dramagile|antzerkigile]]<br/>[[idazle]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Uganda]]
| [https://www.ted.com/speakers/adong_judith adong_judith]
| [[:d:Q18683810|Q18683810]]
|-
| [[Fitxategi:Judith Heumann, 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Judith Heumann]]
| Ezgaitasundun pertsonen eskubideen aldeko amerikar aktibista
| ''[[:d:Q61857538|disability rights activist]]''<br/>[[funtzionario]]
| 1947-12-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/judith_heumann judith_heumann]
| [[:d:Q6303462|Q6303462]]
|-
| [[Fitxategi:2012 at Elon University 14 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6303488|Judith Jamison]]''
|
| [[koreografo]]<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>''[[:d:Q1797162|zuzendari artistiko]]''
| 1943-05-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/judith_jamison judith_jamison]
| [[:d:Q6303488|Q6303488]]
|-
|
| ''[[:d:Q24053213|Judson Brewer]]''
| psikiatra estatubatuarra
| ''[[:d:Q211346|psikiatra]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/judson_brewer judson_brewer]
| [[:d:Q24053213|Q24053213]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671268|Judy MacDonald Johnston]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/judy_macdonald_johnston judy_macdonald_johnston]
| [[:d:Q23671268|Q23671268]]
|-
| [[Fitxategi:Julia Bacha Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q519340|Julia Bacha]]''
| zinema zuzendari brasildarra
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/julia_bacha julia_bacha]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1039 1039]
| [[:d:Q519340|Q519340]]
|-
| [[Fitxategi:20150126 Julia Galef 2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q19873435|Julia Galef]]''
|
| ''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>[[hizlari]]
| 1983-07-04<br/>1983
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/julia_galef julia_galef]
| [[:d:Q19873435|Q19873435]]
|-
| [[Fitxategi:Julia Shaw 2018-03-10 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26996789|Julia Shaw]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1987
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Alemania]]<br/>[[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/julia_shaw julia_shaw]
| [[:d:Q26996789|Q26996789]]
|-
| [[Fitxategi:Sweeney julia.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q270774|Julia Sweeney]]''
|
| [[telebista-aktore]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1959-10-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/julia_sweeney julia_sweeney]
| [[:d:Q270774|Q270774]]
|-
| [[Fitxategi:RUEDA DE PRENSA CONJUNTA ENTRE CANCILLER RICARDO PATIÑO Y JULIAN ASSANGE (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Julian Assange]]
|
| ''[[:d:Q19890746|Interneteko ekintzailea]]''<br/>[[hacker]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q2059704|telebista zuzendari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[aurkezle]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[Barneko salatzaile]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q2516866|argitaratzaile]]''
| 1971-07-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/julian_assange julian_assange]<br/>[https://www.ted.com/speakers/779 779]
| [[:d:Q360|Q360]]
|-
| [[Fitxategi:Julian Baggini-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q737519|Julian Baggini]]''
|
| [[filosofo]]<br/>[[idazle]]
| 1968-09-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/julian_baggini julian_baggini]
| [[:d:Q737519|Q737519]]
|-
| [[Fitxategi:The Power of Sound - Thursday (Dovregubben) - NMD 2013 (8723048924) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795650|Julian Treasure]]''
|
|
| 1958-04-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/julian_treasure julian_treasure]
| [[:d:Q23795650|Q23795650]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785249|Juliana Machado Ferreira]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/juliana_machado_ferreira juliana_machado_ferreira]
| [[:d:Q23785249|Q23785249]]
|-
| [[Fitxategi:Juliana Rotich - World Economic Forum on Africa 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q51700|Juliana Rotich]]''
|
| ''[[:d:Q12336252|gizarte ekintzaile]]''
| 1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/juliana_rotich juliana_rotich]
| [[:d:Q51700|Q51700]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657214|Julie Burstein]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q3406651|radio producer]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/julie_burstein julie_burstein]
| [[:d:Q23657214|Q23657214]]
|-
| [[Fitxategi:Julie Gottman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50810346|Julie Schwartz Gottman]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1113899|psikologo kliniko]]''<br/>''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1951-04-07<br/>1951
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/julie_gottman julie_gottman]
| [[:d:Q50810346|Q50810346]]
|-
| [[Fitxategi:Julie Taymor at Opening Ceremony of the Tokyo International Film Festival 2022 (52461091576).jpg|center|128px]]
| [[Julie Taymor]]
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q1323191|jantzi-diseinatzaile]]''<br/>''[[:d:Q2707485|eszenografo]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[antzerki zuzendari]]<br/>''[[:d:Q28054786|opera director]]''<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 1952-12-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/julie_taymor julie_taymor]
| [[:d:Q240490|Q240490]]
|-
|
| ''[[:d:Q104130163|Juliet K Brophy]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/juliet_brophy juliet_brophy]
| [[:d:Q104130163|Q104130163]]
|-
| [[Fitxategi:Juliet Schor in CORE project interview.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6308905|Juliet Schor]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[ekonomialari]]
| 1955-11-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/juliet_schor juliet_schor]
| [[:d:Q6308905|Q6308905]]
|-
|
| ''[[:d:Q30068176|Julián Delgado Lopera]]''
|
| [[historialari]]<br/>[[idazle]]
| 1988-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kolonbia]]
| [https://www.ted.com/speakers/julian_delgado_lopera julian_delgado_lopera]
| [[:d:Q30068176|Q30068176]]
|-
| [[Fitxategi:Jun Wang at the HGM 2015 meeting.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16027697|Jun Wang]]''
|
| ''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>[[mediku]]
| 1976-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/jun_wang jun_wang]
| [[:d:Q16027697|Q16027697]]
|-
|
| ''[[:d:Q15972568|June Sarpong]]''
| telebista aurkezle britainiarra
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''
| 1977-05-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/june_sarpong june_sarpong]
| [[:d:Q15972568|Q15972568]]
|-
| [[Fitxategi:Jupta Itoewaki, 3.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q92067916|Jupta Lilian Itoewaki]]''
|
| ''[[:d:Q2824523|juntako kidea]]''<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q11085831|interprete]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Surinam]]
| [https://www.ted.com/speakers/jupta_itoewaki jupta_itoewaki]
| [[:d:Q92067916|Q92067916]]
|-
| [[Fitxategi:Justin Baldoni at 2015 PaleyFest.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1303706|Justin Baldoni]]''
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q937857|futbolari]]''<br/>[[Disk jockey|discjockey]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>''[[:d:Q1053574|ekoizle exekutiboa]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1984-01-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/justin_baldoni justin_baldoni]
| [[:d:Q1303706|Q1303706]]
|-
| [[Fitxategi:Justin Davidson introduces his book Magnetic City at Columbia GSAPP.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6317508|Justin Davidson]]''
|
| [[musikagile]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1350157|musika-kritikari]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/justin_davidson justin_davidson]
| [[:d:Q6317508|Q6317508]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657166|Justin Hall-Tipping]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/justin_hall_tipping justin_hall_tipping]
| [[:d:Q23657166|Q23657166]]
|-
| [[Fitxategi:Justin J Pearson August 2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q116739449|Justin Pearson]]''
|
| [[politikari]]
| 1995-01-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/justin_j_pearson justin_j_pearson]
| [[:d:Q116739449|Q116739449]]
|-
|
| ''[[:d:Q10313432|Júlio Gil]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[idazle]]
| 1924-04-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Portugal]]
| [https://www.ted.com/speakers/julio_gil julio_gil]
| [[:d:Q10313432|Q10313432]]
|-
|
| ''[[:d:Q126744986|KC Davis]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kc_davis_TEDxMileHigh20220806-51475 kc_davis_TEDxMileHigh20220806-51475]
| [[:d:Q126744986|Q126744986]]
|-
| [[Fitxategi:2007GoogleTaiwanPressConference KaifuLee.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q699605|Kai-Fu Lee]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q1265807|information scientist]]''
| 1961-12-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Taiwan]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kai_fu_lee kai_fu_lee]
| [[:d:Q699605|Q699605]]
|-
| [[Fitxategi:Kailash Satyarthi.jpg|center|128px]]
| [[Kailash Satyarthi]]
| Indiako ekintzailea, umeen giza eskubideen aldeko ekintzailea.
| ''[[:d:Q85305832|children's rights activist]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1326886|ingeniari elektriko]]''
| 1954-01-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/kailash_satyarthi kailash_satyarthi]
| [[:d:Q3442375|Q3442375]]
|-
| [[Fitxategi:Kaitlyn Sadtler headshot.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q88258658|Kaitlyn Sadtler]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q12119633|immunologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kaitlyn_sadtler kaitlyn_sadtler]
| [[:d:Q88258658|Q88258658]]
|-
| [[Fitxategi:L-16-06-14-A-007 (27595809641) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18386676|Kakenya Ntaiya]]''
|
| ''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/kakenya_ntaiya kakenya_ntaiya]
| [[:d:Q18386676|Q18386676]]
|-
| [[Fitxategi:WebsterHall2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q445648|Kaki King]]''
|
| [[gitarra-jotzaile]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikari]]<br/>[[egile abeslari]]
| 1979-08-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kaki_king kaki_king]
| [[:d:Q445648|Q445648]]
|-
|
| ''[[:d:Q6355487|Kamal Meattle]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/kamal_meattle kamal_meattle]
| [[:d:Q6355487|Q6355487]]
|-
|
| ''[[:d:Q70058569|Kamau Gachigi]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kamau_gachigi kamau_gachigi]
| [[:d:Q70058569|Q70058569]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759742|Kare Anderson]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kare_anderson kare_anderson]
| [[:d:Q23759742|Q23759742]]
|-
| [[Fitxategi:Karen Armstrong.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q256548|Karen Armstrong]]''
|
| ''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3155377|Islamicist]]''<br/>''[[:d:Q17488357|erlijio-historialari]]''
| 1944-11-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/karen_armstrong karen_armstrong]
| [[:d:Q256548|Q256548]]
|-
| [[Fitxategi:Bakker Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q58804715|Karen Bakker]]''
| geografo kanadarra
| [[geografo]]<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1971-12-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/karen_bakker karen_bakker]
| [[:d:Q58804715|Q58804715]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662231|Karen Bass]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/karen_bass karen_bass]
| [[:d:Q23662231|Q23662231]]
|-
|
| ''[[:d:Q43199273|Karen G. Lloyd]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/karen_lloyd karen_lloyd]
| [[:d:Q43199273|Q43199273]]
|-
| [[Fitxategi:Karen Tse.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6369726|Karen I. Tse]]''
|
|
| 1964-10-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/karen_tse karen_tse]
| [[:d:Q6369726|Q6369726]]
|-
|
| [[Karen Jean Meech]]
| estatubatuar astronomoa
| [[astronomo]]
| 1959-07-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/karen_j_meech karen_j_meech]
| [[:d:Q6369738|Q6369738]]
|-
|
| ''[[:d:Q6370083|Karen Thompson Walker]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/karen_t_walker karen_t_walker]
| [[:d:Q6370083|Q6370083]]
|-
| [[Fitxategi:I Am Because You Are (17715083350) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19609479|Karim Abouelnaga]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1991-12-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/karim_abouelnaga karim_abouelnaga]
| [[:d:Q19609479|Q19609479]]
|-
| [[Fitxategi:Karima Bennoune.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759696|Karima Bennoune]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[legelari]]
| 1967-06-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Aljeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/karima_bennoune karima_bennoune]
| [[:d:Q23759696|Q23759696]]
|-
| [[Fitxategi:Karissa wikipedia2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63190411|Karissa Sanbonmatsu]]''
|
| ''[[:d:Q84505215|structural biologist]]''
|
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/karissa_sanbonmatsu karissa_sanbonmatsu]
| [[:d:Q63190411|Q63190411]]
|-
| [[Fitxategi:GDC Europe 2015 Session- Cities- Skylines, a Case Study (Tuesday (20660971258).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28828004|Karoliina Korppoo]]''
|
| ''[[:d:Q18882335|bideo-joko diseinatzaile]]''<br/>''[[:d:Q54845077|role-playing game designer]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Finlandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/karoliina_korppoo karoliina_korppoo]
| [[:d:Q28828004|Q28828004]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783421|Kartick Satyanarayan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kartick_satyanarayan kartick_satyanarayan]
| [[:d:Q23783421|Q23783421]]
|-
| [[Fitxategi:Kary Mullis.jpg|center|128px]]
| [[Kary Mullis]]
|
| ''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>[[kimikari]]
| 1944-12-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kary_mullis kary_mullis]
| [[:d:Q157224|Q157224]]
|-
|
| ''[[:d:Q54892135|Kasiva Mutua]]''
|
| ''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/kasiva_mutua kasiva_mutua]
| [[:d:Q54892135|Q54892135]]
|-
|
| ''[[:d:Q46805725|Kate A Stafford]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kate_stafford kate_stafford]
| [[:d:Q46805725|Q46805725]]
|-
| [[Fitxategi:Kate Darling 2017.jpg|center|128px]]
| [[Kate Darling]]
|
| [[abokatu]]<br/>[[zientzialari]]<br/>[[legelari]]
| 1982-01-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/kate_darling kate_darling]
| [[:d:Q67188911|Q67188911]]
|-
| [[Fitxategi:Decoded speaker 2011 (6308556603).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23784307|Kate Hartman]]''
|
| [[artista]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kate_hartman kate_hartman]<br/>[https://www.ted.com/speakers/898 898]
| [[:d:Q23784307|Q23784307]]
|-
| [[Fitxategi:Kate Marvel.jpg|center|128px]]
| [[Kate Marvel]]
| zientzialari klimatikoa eta idazle zientifikoa
| ''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>[[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kate_marvel kate_marvel]
| [[:d:Q55640226|Q55640226]]
|-
| [[Fitxategi:Kate Orff - Climate Change and the Scales of Environment (24705846441) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6375703|Kate Orff]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q2815948|paisaiaren arkitektoa]]''<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kate_orff kate_orff]
| [[:d:Q6375703|Q6375703]]
|-
| [[Fitxategi:Kate Raworth, 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kate Raworth]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1970-12-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/kate_raworth kate_raworth]
| [[:d:Q37424557|Q37424557]]
|-
| [[Fitxategi:-rpTEN - Tag 1 (26750367556).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23670574|Kate Stone]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/kate_stone kate_stone]
| [[:d:Q23670574|Q23670574]]
|-
|
| ''[[:d:Q80672929|Katharine Wilkinson]]''
|
| ''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1983-01-05<br/>1983
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/katharine_wilkinson katharine_wilkinson]
| [[:d:Q80672929|Q80672929]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795674|Katherine Fulton]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/katherine_fulton katherine_fulton]
| [[:d:Q23795674|Q23795674]]
|-
|
| ''[[:d:Q23301824|Katherine Kuchenbecker]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/katherine_kuchenbecker katherine_kuchenbecker]
| [[:d:Q23301824|Q23301824]]
|-
| [[Fitxategi:Katherine Maher (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Katherine Maher]]
| Wikimedia Fundazioko zuzendari exekutiboa
| ''[[:d:Q267936|zuzendari exekutiboa]]''
| 1983-04-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/katherine_maher katherine_maher]
| [[:d:Q23034479|Q23034479]]
|-
|
| ''[[:d:Q111575379|Katherine Mangu-Ward]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/katherine_mangu_ward katherine_mangu_ward]
| [[:d:Q111575379|Q111575379]]
|-
|
| ''[[:d:Q90656504|Kathryn E Ackerman]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kate_ackerman_TEDxBoston20220516-50508 kate_ackerman_TEDxBoston20220516-50508]
| [[:d:Q90656504|Q90656504]]
|-
| [[Fitxategi:Kathryn Schulz - official author photo.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3194102|Kathryn Schulz]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kathryn_schulz kathryn_schulz]
| [[:d:Q3194102|Q3194102]]
|-
| [[Fitxategi:Katie Bouman answers questions about the Event Horizon Telescope project.jpg|center|128px]]
| [[Katie Bouman]]
| AEBko informatikaria, zulo beltz baten argazki bat lortu zuen lehen pertsona
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1326886|ingeniari elektriko]]''
| 1989-05-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/katie_bouman katie_bouman]
| [[:d:Q63080922|Q63080922]]
|-
| [[Fitxategi:Katie Hinde speaks at NIH in 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q41201157|Katie Hinde]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 2000
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/katie_hinde katie_hinde]
| [[:d:Q41201157|Q41201157]]
|-
| [[Fitxategi:Performance artist Kat Kai Koi-Kes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54921856|Katlego Kai Kolanyane-Kesupile]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1988-01
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Botswana]]
| [https://www.ted.com/speakers/katlego_kolanyane_kesupile katlego_kolanyane_kesupile]
| [[:d:Q54921856|Q54921856]]
|-
| [[Fitxategi:Katrina Spade Headshot 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55081332|Katrina Spade]]''
|
| [[diseinatzaile]]
| 1977-09-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/katrina_spade katrina_spade]
| [[:d:Q55081332|Q55081332]]
|-
| [[Fitxategi:Kavita N. Ramdas World Economic Forum 2013.jpg|center|128px]]
| [[Kavita Ramdas]]
| zientzialari indiarra
| [[zientzialari]]
| 1963<br/>1962-09-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/kavita_ramdas kavita_ramdas]
| [[:d:Q6379296|Q6379296]]
|-
|
| ''[[:d:Q112713989|Keenan Scott II]]''
|
| [[Dramagile|antzerkigile]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keenan_scott_ii keenan_scott_ii]
| [[:d:Q112713989|Q112713989]]
|-
| [[Fitxategi:KeesMoeliker.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4493781|Kees Moeliker]]''
| biologo nederlandarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1225716|ornitologo]]''
| 1960-10-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/kees_moeliker kees_moeliker]
| [[:d:Q4493781|Q4493781]]
|-
| [[Fitxategi:TED Magic Show.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5566371|Keith Barry]]''
|
| ''[[:d:Q15855449|magialari]]''
| 1976-10-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/keith_barry keith_barry]
| [[:d:Q5566371|Q5566371]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782683|Keith Bellows]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keith_bellows keith_bellows]
| [[:d:Q23782683|Q23782683]]
|-
|
| ''[[:d:Q22095432|Keith Chen]]''
|
| [[ekonomialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keith_chen keith_chen]
| [[:d:Q22095432|Q22095432]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661670|Keith Nolan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keith_nolan keith_nolan]
| [[:d:Q23661670|Q23661670]]
|-
| [[Fitxategi:Keith Schacht.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6384989|Keith Schacht]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1979-12-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/keith_schacht keith_schacht]
| [[:d:Q6384989|Q6384989]]
|-
| [[Fitxategi:Keller Rinaudo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23713542|Keller Rinaudo]]''
|
| ''[[:d:Q3951423|arroka-eskalatzaile]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1987
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keller_rinaudo keller_rinaudo]
| [[:d:Q23713542|Q23713542]]
|-
| [[Fitxategi:Kelli Anderson 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662160|Kelli Anderson]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kelli_anderson kelli_anderson]
| [[:d:Q23662160|Q23662160]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712681|Kelli Swazey]]''
|
| [[antropologo]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kelli_swazey kelli_swazey]
| [[:d:Q23712681|Q23712681]]
|-
|
| ''[[:d:Q16216668|Kelly McGonigal]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1977-10-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kelly_mcgonigal kelly_mcgonigal]
| [[:d:Q16216668|Q16216668]]
|-
|
| ''[[:d:Q59828743|Kelly Richmond Pope]]''
|
| ''[[:d:Q8142883|kriminologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kelly_richmond_pope kelly_richmond_pope]
| [[:d:Q59828743|Q59828743]]
|-
|
| ''[[:d:Q123688006|Kemi DaSilva-Ibru]]''
|
| [[mediku]]<br/>''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q2640827|ginekologo]]''<br/>''[[:d:Q13638192|obstetra]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/kemi_dasilva_ibru kemi_dasilva_ibru]
| [[:d:Q123688006|Q123688006]]
|-
| [[Fitxategi:Ken-Goldberg-Apr-2019-med-res.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6387683|Ken Goldberg]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q6934789|artista multimedia]]''<br/>[[irakasle]]<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1961-10-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ken_goldberg ken_goldberg]
| [[:d:Q6387683|Q6387683]]
|-
| [[Fitxategi:KenJenningsByPhilKonstantin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q186|Ken Jennings]]''
|
| ''[[:d:Q1709010|software ingeniari]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q47454185|game show contestant]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q61747890|mind gamer]]''<br/>''[[:d:Q22662561|game show host]]''<br/>[[idazle]]
| 1974-05-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ken_jennings ken_jennings]
| [[:d:Q186|Q186]]
|-
| [[Fitxategi:Sir Ken Robinson (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ken Robinson]]
| entsegugile, idazle eta hizlari ingelesa. Hezkuntza gaia jorratu duen idazlea.
| ''[[:d:Q13423598|education expert]]''<br/>''[[:d:Q1758037|parlamentuko lehendakari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[hezitzaile]]<br/>''[[:d:Q736415|conferencier]]''<br/>''[[:d:Q106638245|documentary participant]]''
| 1950-03-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sir_ken_robinson sir_ken_robinson]
| [[:d:Q718012|Q718012]]
|-
|
| ''[[:d:Q6389224|Kenichi Ebina]]''
|
| ''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>[[koreografo]]
| 1974-01-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/kenichi_ebina kenichi_ebina]
| [[:d:Q6389224|Q6389224]]
|-
| [[Fitxategi:Kenneth Chenault.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q516550|Kenneth Chenault]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1951-06-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ken_chenault ken_chenault]
| [[:d:Q516550|Q516550]]
|-
| [[Fitxategi:Kenneth Cukier.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23729173|Kenneth Cukier]]''
| kazetari britainiarra
| [[kazetari]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/kenneth_cukier kenneth_cukier]
| [[:d:Q23729173|Q23729173]]
|-
|
| ''[[:d:Q6390295|Kenneth Kamler]]''
|
| ''[[:d:Q9149093|mendigoizale]]''<br/>[[zirujau]]
| 1947
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ken_kamler ken_kamler]
| [[:d:Q6390295|Q6390295]]
|-
| [[Fitxategi:Kenneth J. Lacovara with Dreadnoughtus femur.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17517145|Kenneth Lacovara]]''
| paleontologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''
| 1961-03-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kenneth_lacovara kenneth_lacovara]
| [[:d:Q17517145|Q17517145]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769238|Kenneth Shinozuka]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kenneth_shinozuka kenneth_shinozuka]
| [[:d:Q23769238|Q23769238]]
|-
|
| ''[[:d:Q6391818|Kent Larson]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kent_larson kent_larson]
| [[:d:Q6391818|Q6391818]]
|-
|
| ''[[:d:Q92662381|Keolu Fox]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keolu_fox keolu_fox]
| [[:d:Q92662381|Q92662381]]
|-
| [[Fitxategi:Keren Elazari at the SingularityU The Netherlands Summit 2016 (29027689414) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23728252|Keren Elazari]]''
|
| ''[[:d:Q28344495|computer security consultant]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q18922761|white hat]]''<br/>[[hizlari]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/keren_elezari keren_elezari]
| [[:d:Q23728252|Q23728252]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662144|Kevin Allocca]]''
|
| [[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_allocca kevin_allocca]
| [[:d:Q23662144|Q23662144]]
|-
| [[Fitxategi:Kevin Bales at Chatham House 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1740079|Kevin Bales]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1952-02-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_bales kevin_bales]
| [[:d:Q1740079|Q1740079]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712692|Kevin Breel]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_breel kevin_breel]
| [[:d:Q23712692|Q23712692]]
|-
|
| ''[[:d:Q16159323|Kevin Briggs]]''
| polizia estatubatuarra
| ''[[:d:Q384593|polizia]]''
| 1960s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_briggs kevin_briggs]
| [[:d:Q16159323|Q16159323]]
|-
| [[Fitxategi:Kevin Kelly, 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2707355|Kevin Kelly]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q876864|editore-laguntzaile]]''<br/>''[[:d:Q45916492|co-founder]]''
| 1952-04-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_kelly kevin_kelly]
| [[:d:Q2707355|Q2707355]]
|-
|
| ''[[:d:Q6397296|Kevin R. Stone]]''
|
| [[zirujau]]
| 1955-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_stone kevin_stone]
| [[:d:Q6397296|Q6397296]]
|-
| [[Fitxategi:Kevin Rudd DFAT (smile).jpg|center|128px]]
| [[Kevin Rudd]]
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1957-09-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_rudd kevin_rudd]
| [[:d:Q43135|Q43135]]
|-
| [[Fitxategi:Kevin Slavin (5417557447).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23656201|Kevin Slavin]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_slavin kevin_slavin]
| [[:d:Q23656201|Q23656201]]
|-
| [[Fitxategi:At the WEF in Davos- Kevin Surace (5851680253).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6397572|Kevin Surace]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1962-07-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_surace kevin_surace]
| [[:d:Q6397572|Q6397572]]
|-
|
| ''[[:d:Q90746452|Kevin Y Njabo]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/kevin_njabo kevin_njabo]
| [[:d:Q90746452|Q90746452]]
|-
| [[Fitxategi:China in the New Era (25035570297).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76713918|Keyu Jin]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/keyu_jin keyu_jin]
| [[:d:Q76713918|Q76713918]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769225|Khadija Gbla]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/khadija_gbla khadija_gbla]
| [[:d:Q23769225|Q23769225]]
|-
| [[Fitxategi:Khalida Brohi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20987867|Khalida Brohi]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[idazle]]
| 1988
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Pakistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/khalida_brohi khalida_brohi]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2043 2043]
| [[:d:Q20987867|Q20987867]]
|-
|
| ''[[:d:Q122841509|Kiana Hayeri]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''
| 1988
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/kiana_hayeri kiana_hayeri]
| [[:d:Q122841509|Q122841509]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795688|Kim Gorgens]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kim_gorgens kim_gorgens]
| [[:d:Q23795688|Q23795688]]
|-
|
| ''[[:d:Q19893432|Kim Katrin Milan]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[artista]]<br/>[[irakasle]]<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[hezitzaile]]
| 1984-03-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kim_katrin_milan kim_katrin_milan]
| [[:d:Q19893432|Q19893432]]
|-
| [[Fitxategi:Kimyoungha.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q140135|Kim Young-ha]]''
| idazle korearra
| [[idazle]]
| 1968-11-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/young_ha_kim young_ha_kim]
| [[:d:Q140135|Q140135]]
|-
|
| ''[[:d:Q20684882|Kimberley Motley]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kimberley_motley kimberley_motley]
| [[:d:Q20684882|Q20684882]]
|-
| [[Fitxategi:Kimberlé Crenshaw (40901215153).jpg|center|128px]]
| [[Kimberlé Williams Crenshaw]]
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-05-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kimberle_crenshaw kimberle_crenshaw]
| [[:d:Q6409990|Q6409990]]
|-
| [[Fitxategi:Kiran Bedi at the SWIM Conference.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q2722085|Kiran Bedi]]''
|
| ''[[:d:Q384593|polizia]]''<br/>''[[:d:Q10833314|tenislari]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[idazle]]
| 1949-06-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/kiran_bedhi kiran_bedhi]<br/>[https://www.ted.com/speakers/816 816]
| [[:d:Q2722085|Q2722085]]
|-
| [[Fitxategi:Kiran Bir Sethi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17089348|Kiran Bir Sethi]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1966-04-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/kiran_sethi kiran_sethi]
| [[:d:Q17089348|Q17089348]]
|-
| [[Fitxategi:Kiran Gandhi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28545688|Kiran Gandhi]]''
|
| [[musikari]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q386854|bateria-jotzaile]]''
| 1989
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/madame_gandhi madame_gandhi]
| [[:d:Q28545688|Q28545688]]
|-
| [[Fitxategi:Kirby Ferguson by Rachel Lovinger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662751|Kirby Ferguson]]''
|
| [[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kirby_ferguson kirby_ferguson]
| [[:d:Q23662751|Q23662751]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785264|Kirk Citron]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kirk_citron kirk_citron]
| [[:d:Q23785264|Q23785264]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661631|Kirk Sorensen]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kirk_sorensen kirk_sorensen]
| [[:d:Q23661631|Q23661631]]
|-
| [[Fitxategi:Kirsty Duncan2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3197422|Kirsty Duncan]]''
| politikari kanadarra
| [[politikari]]<br/>[[geografo]]
| 1966-10-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/kirsty_duncan kirsty_duncan]
| [[:d:Q3197422|Q3197422]]
|-
|
| ''[[:d:Q23748704|Kitra Cahana]]''
|
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/kitra_cahana kitra_cahana]
| [[:d:Q23748704|Q23748704]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657081|Klaus Stadlmann]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/klaus_stadlmann klaus_stadlmann]
| [[:d:Q23657081|Q23657081]]
|-
| [[Fitxategi:Kotchakorn Voraakhom (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59160125|Kotchakorn Voraakhom]]''
|
| ''[[:d:Q2815948|paisaiaren arkitektoa]]''
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Thailandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/kotchakorn_voraakhom kotchakorn_voraakhom]
| [[:d:Q59160125|Q59160125]]
|-
| [[Fitxategi:Kris Tompkins11.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6437293|Kris Tompkins]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''
| 1950-06-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kristine_tompkins kristine_tompkins]
| [[:d:Q6437293|Q6437293]]
|-
| [[Fitxategi:Krista Donaldson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23713567|Krista Donaldson]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1973
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/krista_donaldson krista_donaldson]
| [[:d:Q23713567|Q23713567]]
|-
| [[Fitxategi:Krista tippett 1050.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6437693|Krista Tippett]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1960-11-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/krista_tippett krista_tippett]
| [[:d:Q6437693|Q6437693]]
|-
|
| ''[[:d:Q6437748|Kristen Ashburn]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''
| 1973
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kristen_ashburn kristen_ashburn]
| [[:d:Q6437748|Q6437748]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760564|Kristen Marhaver]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kristen_marhaver kristen_marhaver]
| [[:d:Q23760564|Q23760564]]
|-
|
| ''[[:d:Q57891612|Kristin Poinar]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/kristin_poinar kristin_poinar]
| [[:d:Q57891612|Q57891612]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795680|Kristina Gjerde]]''
|
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kristina_gjerde kristina_gjerde]
| [[:d:Q23795680|Q23795680]]
|-
| [[Fitxategi:AI for Good Global Summit 2018 (42155745511).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27576279|Kriti Sharma]]''
|
| ''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
| 1988
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kriti_sharma kriti_sharma]
| [[:d:Q27576279|Q27576279]]
|-
|
| ''[[:d:Q6449926|Kwabena Boahen]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1326886|ingeniari elektriko]]''<br/>''[[:d:Q26848923|bioengineer]]''
| 1964-09-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/kwabena_boahen kwabena_boahen]
| [[:d:Q6449926|Q6449926]]
|-
| [[Fitxategi:Kwame Anthony Appiah in 2024 at the Library of Congress Great Hall (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q572741|Kwame Anthony Appiah]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1954-05-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/anthony_appiah anthony_appiah]
| [[:d:Q572741|Q572741]]
|-
|
| ''[[:d:Q6451751|Kym Worthy]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]<br/>[[kazetari]]
| 1957
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kym_worthy kym_worthy]
| [[:d:Q6451751|Q6451751]]
|-
| [[Fitxategi:Kyra D. Gaunt 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63699019|Kyra Gaunt]]''
|
| ''[[:d:Q17484288|etnomusikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kyra_gaunt kyra_gaunt]
| [[:d:Q63699019|Q63699019]]
|-
| [[Fitxategi:LZ Granderson on New America.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6460513|LZ Granderson]]''
|
| ''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[kazetari]]
| 1972-03-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lz_granderson lz_granderson]
| [[:d:Q6460513|Q6460513]]
|-
| [[Fitxategi:LaToye Ruby Frazier Look 3 2011 Ramspott.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19667999|LaToya Ruby Frazier]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[hezitzaile]]<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>''[[:d:Q18216771|bideoartista]]''<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''<br/>''[[:d:Q56884373|book artist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[artista]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/latoya_ruby_frazier latoya_ruby_frazier]
| [[:d:Q19667999|Q19667999]]
|-
| [[Fitxategi:Lakshmi Pratury.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6479908|Lakshmi Pratury]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lakshmi_pratury lakshmi_pratury]
| [[:d:Q6479908|Q6479908]]
|-
|
| ''[[:d:Q23301825|Lalitesh Katragadda]]''
|
| [[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lalitesh_katragadda lalitesh_katragadda]
| [[:d:Q23301825|Q23301825]]
|-
| [[Fitxategi:Laolu Senbanjo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30323325|Laolu Senbanjo]]''
|
| [[artista]]<br/>[[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/laolu_senbanjo laolu_senbanjo]
| [[:d:Q30323325|Q30323325]]
|-
| [[Fitxategi:Lara Setrakian.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6488591|Lara Setrakian]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1982-02-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lara_setrakian lara_setrakian]
| [[:d:Q6488591|Q6488591]]
|-
| [[Fitxategi:Larry Brilliant in 2023 04.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2301314|Larry Brilliant]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''<br/>[[mediku]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[enpresaburu]]
| 1944-05-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/larry_brilliant larry_brilliant]
| [[:d:Q2301314|Q2301314]]
|-
|
| ''[[:d:Q6490024|Larry Burns]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/larry_burns larry_burns]
| [[:d:Q6490024|Q6490024]]
|-
| [[Fitxategi:Larry Page in the European Parliament, 17.06.2009.jpg|center|128px]]
| [[Larry Page]]
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]
| 1973-03-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sergey_brin_and_larry_page sergey_brin_and_larry_page]
| [[:d:Q4934|Q4934]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662777|Larry Smith]]''
|
| [[ekonomialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/larry_smith larry_smith]
| [[:d:Q23662777|Q23662777]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760296|Latif Nasser]]''
|
| ''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''
| 1986-07-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/latif_nasser latif_nasser]
| [[:d:Q23760296|Q23760296]]
|-
| [[Fitxategi:Laura Boushnak.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23767452|Laura Boushnak]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1976
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kuwait]]
| [https://www.ted.com/speakers/laura_boushnak laura_boushnak]
| [[:d:Q23767452|Q23767452]]
|-
|
| ''[[:d:Q90497004|Laura Galante]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/laura_galante laura_galante]
| [[:d:Q90497004|Q90497004]]
|-
| [[Fitxategi:LauraJSnyder.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18207085|Laura J. Snyder]]''
|
| [[historialari]]<br/>[[filosofo]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1964
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/laura_snyder laura_snyder]
| [[:d:Q18207085|Q18207085]]
|-
|
| ''[[:d:Q23498217|Laura L. Carstensen]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1953
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/laura_carstensen laura_carstensen]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1277 1277]
| [[:d:Q23498217|Q23498217]]
|-
|
| ''[[:d:Q28114721|Laura Robinson]]''
| kazetari kanadarra
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/laura_robinson laura_robinson]
| [[:d:Q28114721|Q28114721]]
|-
|
| ''[[:d:Q20675690|Laura Schulz]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/laura_schulz laura_schulz]
| [[:d:Q20675690|Q20675690]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769557|Laura Trice]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/laura_trice laura_trice]
| [[:d:Q23769557|Q23769557]]
|-
| [[Fitxategi:Laurel Braitman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16738992|Laurel Braitman]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1978-02-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/laurel_braitman laurel_braitman]
| [[:d:Q16738992|Q16738992]]
|-
| [[Fitxategi:SallanCommencement.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54704043|Lauren Cole Sallan]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q16037036|paleobiologist]]''<br/>''[[:d:Q4205432|iktiologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lauren_sallan lauren_sallan]
| [[:d:Q54704043|Q54704043]]
|-
|
| ''[[:d:Q23798375|Lauren Hodge]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lauren_hodge lauren_hodge]
| [[:d:Q23798375|Q23798375]]
|-
| [[Fitxategi:Lauren Zalaznick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797175|Lauren Zalaznick]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lauren_zalaznick lauren_zalaznick]
| [[:d:Q23797175|Q23797175]]
|-
| [[Fitxategi:Laurie Garrett at Poptech shot by Kris Krug.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11351111|Laurie Garrett]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1951
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/laurie_garrett laurie_garrett]<br/>[https://www.ted.com/speakers/302 302]
| [[:d:Q11351111|Q11351111]]
|-
|
| ''[[:d:Q16215537|Laurie R. Santos]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q1162163|zuzendari]]''
| 1975
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/laurie_santos laurie_santos]
| [[:d:Q16215537|Q16215537]]
|-
| [[Fitxategi:Lawrence Lessig May 2017.jpg|center|128px]]
| [[Lawrence Lessig]]
|
| [[legelari]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[politikari]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[irakasle]]
| 1961-06-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/larry_lessig larry_lessig]
| [[:d:Q217790|Q217790]]
|-
|
| ''[[:d:Q6509162|Leah Buechley]]''
|
| [[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/leah_buechley leah_buechley]
| [[:d:Q6509162|Q6509162]]
|-
| [[Fitxategi:LeahChaseAp08Crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6509170|Leah Chase]]''
|
| ''[[:d:Q3427922|jatetxe-jabe]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''
| 1923-01-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/leah_chase leah_chase]
| [[:d:Q6509170|Q6509170]]
|-
| [[Fitxategi:Leana Wen 2017 04 14.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6509479|Leana Wen]]''
| ikertzailea
| [[mediku]]<br/>[[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1983-01-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/leana_wen leana_wen]
| [[:d:Q6509479|Q6509479]]
|-
| [[Fitxategi:Escape from North Korea.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17306046|Lee Hyeon-seo]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ipar Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/hyeonseo_lee hyeonseo_lee]
| [[:d:Q17306046|Q17306046]]
|-
| [[Fitxategi:삼성전자 연구원 이진하 트위터 프로필 사진.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21059962|Lee Jin-ha]]''
| diseinatzaile korearra
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/jinha_lee jinha_lee]
| [[:d:Q21059962|Q21059962]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760283|Lee Mokobe]]''
|
| [[poeta]]
|
| [[Gizon trans|gizon transgenero]]
|
| [https://www.ted.com/speakers/lerato_mokobe lerato_mokobe]
| [[:d:Q23760283|Q23760283]]
|-
| [[Fitxategi:LeeSmolinAtHarvard.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q437263|Lee Smolin]]''
|
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1955-06-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/lee_smolin lee_smolin]<br/>[https://www.ted.com/speakers/310 310]
| [[:d:Q437263|Q437263]]
|-
| [[Fitxategi:Leland Melvin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q632907|Leland D. Melvin]]''
|
| [[astronauta]]<br/>''[[:d:Q19204627|amerikar futboleko jokalari]]''<br/>[[ingeniari]]
| 1964-02-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/leland_melvin leland_melvin]
| [[:d:Q632907|Q632907]]
|-
| [[Fitxategi:Lemn Sissay hopemas xmas partyeventful-org-uk low 18 (5273390039).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6521230|Lemn Sissay]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15958754|esatari]]''<br/>[[poeta]]
| 1967-05-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/lemn_sissay lemn_sissay]
| [[:d:Q6521230|Q6521230]]
|-
| [[Fitxategi:Lemon Andersen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6521290|Lemon Andersen]]''
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]
| 1975-04-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lemon_andersen lemon_andersen]
| [[:d:Q6521290|Q6521290]]
|-
| [[Fitxategi:Lennart Green 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5769932|Lennart Green]]''
|
| ''[[:d:Q15855449|magialari]]''
| 1941-12-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/lennart_green lennart_green]
| [[:d:Q5769932|Q5769932]]
|-
| [[Fitxategi:Leo Igwe at TAM 7-12-2012.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q6523857|Leo Igwe]]''
|
| ''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q10527030|humanista]]''
| 1970-07-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/leo_igwe leo_igwe]
| [[:d:Q6523857|Q6523857]]
|-
| [[Fitxategi:LeonardSusskindStanfordNov2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q203243|Leonard Susskind]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1940-05-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/leonard_susskind leonard_susskind]<br/>[https://www.ted.com/speakers/992 992]
| [[:d:Q203243|Q203243]]
|-
| [[Fitxategi:Lera Boroditsky.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6528728|Lera Boroditsky]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q14565186|cognitive scientist]]''<br/>[[katedradun]]
| 1976-05-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Bielorrusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/lera_boroditsky lera_boroditsky]
| [[:d:Q6528728|Q6528728]]
|-
| [[Fitxategi:Dr. Leroy Cronin portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6528921|Leroy Cronin]]''
|
| [[kimikari]]
| 1973-06-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/lee_cronin lee_cronin]
| [[:d:Q6528921|Q6528921]]
|-
|
| ''[[:d:Q4116838|Lesley Hazleton]]''
| idazle britainiarra
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q24262594|idazle erlijioso]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[hizlari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1945-09-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lesley_hazleton lesley_hazleton]
| [[:d:Q4116838|Q4116838]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656887|Leslie Dodson]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/leslie_dodson leslie_dodson]
| [[:d:Q23656887|Q23656887]]
|-
|
| ''[[:d:Q6531033|Leslie Morgan Steiner]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1965-07-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/leslie_morgan_steiner leslie_morgan_steiner]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1527 1527]
| [[:d:Q6531033|Q6531033]]
|-
|
| ''[[:d:Q6531172|Leslie T. Chang]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/leslie_chang leslie_chang]
| [[:d:Q6531172|Q6531172]]
|-
|
| ''[[:d:Q124728014|Levon Biss]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/levon_biss levon_biss]
| [[:d:Q124728014|Q124728014]]
|-
| [[Fitxategi:Headshot Lewis Pugh.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q715979|Lewis Pugh]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q10843402|igerilari]]''
| 1969-12-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/lewis_pugh lewis_pugh]
| [[:d:Q715979|Q715979]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670651|Leyla Acaroglu]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/leyla_acaroglu leyla_acaroglu]
| [[:d:Q23670651|Q23670651]]
|-
| [[Fitxategi:Leymah Gbowee (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Leymah Gbowee]]
|
| [[politikari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1972-02-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Liberia]]
| [https://www.ted.com/speakers/leymah_gbowee leymah_gbowee]
| [[:d:Q107037|Q107037]]
|-
| [[Fitxategi:Lian Pin Koh, Founding Director, ConservationDrones.org; and Professor of Applied Ecology and Conservation, University of Adelaide (34299001125) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23670480|Lian Pin Koh]]''
|
| ''[[:d:Q15839134|ekologo]]''
| 1976-04-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lian_pin_koh lian_pin_koh]
| [[:d:Q23670480|Q23670480]]
|-
| [[Fitxategi:Lidia Yuknavitch 2141146.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21067165|Lidia Yuknavitch]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1963-06-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lidia_yuknavitch lidia_yuknavitch]
| [[:d:Q21067165|Q21067165]]
|-
|
| ''[[:d:Q6547401|Lil Buck]]''
|
| [[koreografo]]<br/>''[[:d:Q17307272|zirkuko artista]]''<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''
| 1988-05-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lil_buck lil_buck]
| [[:d:Q6547401|Q6547401]]
|-
| [[Fitxategi:Lili Haydn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q51603|Lili Haydn]]''
|
| [[musikagile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q1259917|biolin-jotzaile]]''
| 1969-12-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/lili_haydn lili_haydn]
| [[:d:Q51603|Q51603]]
|-
| [[Fitxategi:Lily Tomlin in 2014.jpg|center|128px]]
| [[Lily Tomlin]]
|
| ''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[idazle]]<br/>[[gidoilari]]
| 1939-09-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lily_tomlin lily_tomlin]
| [[:d:Q229271|Q229271]]
|-
|
| ''[[:d:Q21552205|Linda A. Hill]]''
|
| [[hezitzaile]]<br/>[[ekonomialari]]
| 1956-07-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/linda_hill linda_hill]
| [[:d:Q21552205|Q21552205]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760269|Linda Cliatt-Wayman]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/linda_cliatt_wayman linda_cliatt_wayman]
| [[:d:Q23760269|Q23760269]]
|-
| [[Fitxategi:Linda Liukas at the Data of Tomorrow Conference 2017 (23496747288).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20252140|Linda Liukas]]''
|
| [[irakasle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[hizlari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]
| 1986
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Finlandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/linda_liukas linda_liukas]
| [[:d:Q20252140|Q20252140]]
|-
|
| ''[[:d:Q89161733|Lindsay C Malloy]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lindsay_malloy lindsay_malloy]
| [[:d:Q89161733|Q89161733]]
|-
| [[Fitxategi:LinuxCon Europe Linus Torvalds 03 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Linus Torvalds]]
|
| [[programatzaile]]
| 1969-12-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Finlandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/linus_torvalds linus_torvalds]
| [[:d:Q34253|Q34253]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712829|Lisa Bu]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_bu lisa_bu]
| [[:d:Q23712829|Q23712829]]
|-
| [[Fitxategi:Lisa Damour 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q79446431|Lisa Damour]]''
|
| ''[[:d:Q1113899|psikologo kliniko]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1970-11-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_damour lisa_damour]
| [[:d:Q79446431|Q79446431]]
|-
|
| ''[[:d:Q52394619|Lisa Dyson]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_dyson lisa_dyson]
| [[:d:Q52394619|Q52394619]]
|-
| [[Fitxategi:Lisa Feldman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6557970|Lisa Feldman Barrett]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1963
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_feldman_barrett lisa_feldman_barrett]
| [[:d:Q6557970|Q6557970]]
|-
| [[Fitxategi:Lisa Gansky, entrepreneur, investor and author of The Mesh (15851050897).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6558012|Lisa Gansky]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1958-05-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_gansky lisa_gansky]
| [[:d:Q6558012|Q6558012]]
|-
|
| ''[[:d:Q13563157|Lisa Genova]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]
| 1970-11-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_genova lisa_genova]
| [[:d:Q13563157|Q13563157]]
|-
| [[Fitxategi:Lisa Harouni (6783963974).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23661649|Lisa Harouni]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_harouni lisa_harouni]
| [[:d:Q23661649|Q23661649]]
|-
| [[Fitxategi:Kofi Portrait.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6558163|Lisa Kristine]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1965-09-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_kristine lisa_kristine]
| [[:d:Q6558163|Q6558163]]
|-
| [[Fitxategi:Lisa Margonelli 2011 (6263290261).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797751|Lisa Margonelli]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lisa_margonelli lisa_margonelli]
| [[:d:Q23797751|Q23797751]]
|-
| [[Fitxategi:Liu Bolin painted portrait from Laurent Baillet.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q710377|Liu Bolin]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q18216771|bideoartista]]''
| 1973-01-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/liu_bolin liu_bolin]
| [[:d:Q710377|Q710377]]
|-
| [[Fitxategi:Liv Boeree 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q272529|Liv Boeree]]''
|
| ''[[:d:Q15295720|poker jokalari]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]
| 1984-07-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ingalaterra]]
| [https://www.ted.com/speakers/liv_boeree liv_boeree]
| [[:d:Q272529|Q272529]]
|-
|
| ''[[:d:Q109566748|Liz Ogbu]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/liz_ogbu liz_ogbu]
| [[:d:Q109566748|Q109566748]]
|-
| [[Fitxategi:Portrait-liza-donnelly.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6660387|Liza Donnelly]]''
|
| ''[[:d:Q1114448|umorista grafiko]]''
| 1955-01-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/liza_donnelly liza_donnelly]
| [[:d:Q6660387|Q6660387]]
|-
|
| ''[[:d:Q51473738|Lonneke Gordijn]]''
|
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1980-03-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/lonneke_gordijn lonneke_gordijn]
| [[:d:Q51473738|Q51473738]]
|-
| [[Fitxategi:Napoleoni Loretta by Peter Hodsoll 380dpi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2617501|Loretta Napoleoni]]''
| kazetari italiarra
| [[kazetari]]
| 1955-07-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/loretta_napoleoni loretta_napoleoni]
| [[:d:Q2617501|Q2617501]]
|-
| [[Fitxategi:Loretta Ross The Laura Flanders Show 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50361895|Loretta Ross]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[idazle]]
| 1953-08-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/loretta_j_ross loretta_j_ross]
| [[:d:Q50361895|Q50361895]]
|-
|
| ''[[:d:Q6681071|Lori Gottlieb]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>[[autore]]
| 1966-12-20<br/>1967
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lori_gottlieb lori_gottlieb]
| [[:d:Q6681071|Q6681071]]
|-
| [[Fitxategi:Privacy and security in a connected age.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6681722|Lorrie Cranor]]''
| ikertzaile estatubatuarra
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1971-02-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lorrie_faith_cranor lorrie_faith_cranor]
| [[:d:Q6681722|Q6681722]]
|-
| [[Fitxategi:Louie Schwartzberg (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3260256|Louis Schwartzberg]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[argazki-zuzendari]]
| 1950-02-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/louie_schwartzberg louie_schwartzberg]
| [[:d:Q3260256|Q3260256]]
|-
|
| ''[[:d:Q454074|Louise Leakey]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>[[arkeologo]]<br/>''[[:d:Q17488316|historiaurrelari]]''<br/>''[[:d:Q21272406|paleoantropologo]]''
| 1972-03-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/louise_leakey louise_leakey]
| [[:d:Q454074|Q454074]]
|-
| [[Fitxategi:Fresco Louise Foto Henk Thomas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3490296|Louise O. Fresco]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ingeniari]]
| 1952-02-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/louise_fresco louise_fresco]
| [[:d:Q3490296|Q3490296]]
|-
|
| ''[[:d:Q11763228|Luca Turin]]''
|
| ''[[:d:Q5287861|chief technology officer]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>[[idazle]]
| 1953-11-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Libano]]
| [https://www.ted.com/speakers/luca_turin luca_turin]
| [[:d:Q11763228|Q11763228]]
|-
| [[Fitxategi:Lucianne Walkowicz (cropped).png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23656158|Lucianne M. Walkowicz]]''
|
| [[astronomo]]
| 1979
| [[Genero ez bitar|ez-bitar]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/lucianne_walkowicz lucianne_walkowicz]
| [[:d:Q23656158|Q23656158]]
|-
|
| ''[[:d:Q104081019|Lucie Pinson]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1985
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/lucie_pinson lucie_pinson]
| [[:d:Q104081019|Q104081019]]
|-
| [[Fitxategi:TEDxAmsterdam Live 0511 (5933038975).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16194527|Lucien Engelen]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
| 1962-07-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lucien_engelen lucien_engelen]
| [[:d:Q16194527|Q16194527]]
|-
| [[Fitxategi:Body Architect.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662194|Lucy McRae]]''
|
| [[artista]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q11977439|interaction designer]]''
| 1979
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/lucy_mcrae lucy_mcrae]
| [[:d:Q23662194|Q23662194]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662726|Ludwick Marishane]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ludwick_marishane ludwick_marishane]
| [[:d:Q23662726|Q23662726]]
|-
|
| ''[[:d:Q68704888|Luhan Yang]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/luhan_yang luhan_yang]
| [[:d:Q68704888|Q68704888]]
|-
| [[Fitxategi:Luis von Ahn.jpg|center|128px]]
| [[Luis von Ahn]]
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1978-08-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Guatemala]]
| [https://www.ted.com/speakers/luis_von_ahn luis_von_ahn]
| [[:d:Q92984|Q92984]]
|-
| [[Fitxategi:Luisa Neubauer at 15 September 2023 Fridays for Future rally.jpg|center|128px]]
| [[Luisa Neubauer]]
|
| ''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[geografo]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1996-04-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/luisa_neubauer luisa_neubauer]
| [[:d:Q61625543|Q61625543]]
|-
| [[Fitxategi:Luke Sital-Singh (Haldern Pop Festival 2014) IMGP1705 smial wp.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16232430|Luke Sital-Singh]]''
| egile abeslari britainiarra
| [[egile abeslari]]
| 1988-03-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/luke_sital_singh luke_sital_singh]
| [[:d:Q16232430|Q16232430]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727939|Luke Syson]]''
|
| [[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>''[[:d:Q1162163|zuzendari]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/luke_syson luke_syson]
| [[:d:Q23727939|Q23727939]]
|-
|
| ''[[:d:Q6702999|Luma Mufleh]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1975-03-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/luma_mufleh luma_mufleh]
| [[:d:Q6702999|Q6702999]]
|-
|
| ''[[:d:Q27494203|Luvvie Ajayi]]''
|
| ''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[hizlari]]<br/>''[[:d:Q70591255|digital strategist]]''
| 1985-01-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Nigeria]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/luvvie_ajayi luvvie_ajayi]
| [[:d:Q27494203|Q27494203]]
|-
|
| ''[[:d:Q91830904|Lýdia Machová]]''
|
| [[Eleaniztun]]
| 1989-04-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/lydia_machova lydia_machova]
| [[:d:Q91830904|Q91830904]]
|-
|
| ''[[:d:Q60655946|M. Saad Bhamla]]''
|
| ''[[:d:Q108348508|biomechanic]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/saad_bhamla saad_bhamla]
| [[:d:Q60655946|Q60655946]]
|-
| [[Fitxategi:Maajid Nawaz speaking at LibDem campaign event.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6721039|Maajid Nawaz]]''
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>[[idazle]]
| 1977-11-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/maajid_nawaz maajid_nawaz]
| [[:d:Q6721039|Q6721039]]
|-
| [[Fitxategi:Mac Barnett 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6722199|Mac Barnett]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1982-08-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mac_barnett mac_barnett]
| [[:d:Q6722199|Q6722199]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782713|Mac Stone]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mac_stone mac_stone]
| [[:d:Q23782713|Q23782713]]
|-
|
| ''[[:d:Q113976785|Machine Dazzle]]''
|
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/machine_dazzle machine_dazzle]
| [[:d:Q113976785|Q113976785]]
|-
| [[Fitxategi:Madeleine Albright 1997.jpg|center|128px]]
| [[Madeleine Albright]]
|
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[enbaxadore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[ministro]]<br/>''[[:d:Q7330070|Kanpo Harremanetarako ministro]]''
| 1937-05-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Txekoslovakia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/madeleine_albright madeleine_albright]<br/>[https://www.ted.com/speakers/814 814]
| [[:d:Q174438|Q174438]]
|-
| [[Fitxategi:Mae Carol Jemison.jpg|center|128px]]
| [[Mae Jemison]]
|
| [[astronauta]]<br/>[[mediku]]<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''
| 1956-10-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mae_jemison mae_jemison]<br/>[https://www.ted.com/speakers/444 444]
| [[:d:Q34091|Q34091]]
|-
| [[Fitxategi:Magatte Wade 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30547266|Magatte Wade]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Senegal]]
| [https://www.ted.com/speakers/magatte_wade magatte_wade]
| [[:d:Q30547266|Q30547266]]
|-
|
| ''[[:d:Q84076056|Magda Sayeg]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/magda_sayeg magda_sayeg]
| [[:d:Q84076056|Q84076056]]
|-
|
| ''[[:d:Q600738|Magnus Larsson]]''
| tenislari suediarra
| ''[[:d:Q10833314|tenislari]]''
| 1970-03-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/magnus_larsson magnus_larsson]
| [[:d:Q600738|Q600738]]
|-
| [[Fitxategi:Mai Lan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15211605|Mai Lan]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[musikari]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mai_lan mai_lan]
| [[:d:Q15211605|Q15211605]]
|-
| [[Fitxategi:Maira kalman 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6736888|Maira Kalman]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1949
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/maira_kalman maira_kalman]
| [[:d:Q6736888|Q6736888]]
|-
|
| ''[[:d:Q6738379|Majora Carter]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>''[[:d:Q104541864|urban activist]]''
| 1966-10-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/majora_carter majora_carter]
| [[:d:Q6738379|Q6738379]]
|-
| [[Fitxategi:Malcolm Gladwell 2014 (cropped) -2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q318429|Malcolm Gladwell]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1963-09-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/malcolm_gladwell malcolm_gladwell]
| [[:d:Q318429|Q318429]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713725|Malcolm London]]''
|
| [[poeta]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/malcolm_london malcolm_london]
| [[:d:Q23713725|Q23713725]]
|-
| [[Fitxategi:MalcomMcLarenspeaking.jpg|center|128px]]
| [[Malcolm McLaren]]
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q1344174|talent agent]]''<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>[[Ordezkari artistiko]]<br/>''[[:d:Q21550489|conceptual artist]]''
| 1946-01-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/malcolm_mclaren malcolm_mclaren]
| [[:d:Q325377|Q325377]]
|-
| [[Fitxategi:Mallika-sarabhai-before-performance-saarang-2011-iit-madras.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3518417|Mallika Sarabhai]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1954-05-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/mallika_sarabhai mallika_sarabhai]
| [[:d:Q3518417|Q3518417]]
|-
| [[Fitxategi:Rp23wiki-67.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1525015|Malte Spitz]]''
| politikari alemaniarra
| [[politikari]]
| 1984-04-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/malte_spitz malte_spitz]
| [[:d:Q1525015|Q1525015]]
|-
| [[Fitxategi:Manal al-Shraif face (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Manal Al Sharif]]
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[informatikari]]
| 1979-04-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Saudi Arabia]]
| [https://www.ted.com/speakers/manal_al_sharif manal_al_sharif]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1587 1587]
| [[:d:Q445754|Q445754]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782698|Mandy Len Catron]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mandy_len_catron mandy_len_catron]
| [[:d:Q23782698|Q23782698]]
|-
|
| ''[[:d:Q41571330|Manoush Zomorodi]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1973-06-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/manoush_zomorodi manoush_zomorodi]
| [[:d:Q41571330|Q41571330]]
|-
| [[Fitxategi:Manu Prakash at TED.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22063727|Manu Prakash]]''
|
| ''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q26848923|bioengineer]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/manu_prakash manu_prakash]
| [[:d:Q22063727|Q22063727]]
|-
| [[Fitxategi:Manuel Lima.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6752682|Manuel Lima]]''
|
| ''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1978-05-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Portugal]]
| [https://www.ted.com/speakers/manuel_lima manuel_lima]
| [[:d:Q6752682|Q6752682]]
|-
| [[Fitxategi:Marc Abraham in Chile with AECH 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6755336|Marc Abrahams]]''
|
| ''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[Ig Nobel sariak]]
| 1956
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marc_abrahams marc_abrahams]
| [[:d:Q6755336|Q6755336]]
|-
| [[Fitxategi:Marc Bamuthi Joseph, interview with YBCA (July 2014).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6755368|Marc Bamuthi Joseph]]''
|
| [[koreografo]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marc_bamuthi_joseph marc_bamuthi_joseph]
| [[:d:Q6755368|Q6755368]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662529|Marc Goodman]]''
|
| [[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/marc_goodman marc_goodman]
| [[:d:Q23662529|Q23662529]]
|-
| [[Fitxategi:Marc koska.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6755670|Marc Koska]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1961-03-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/marc_koska marc_koska]
| [[:d:Q6755670|Q6755670]]
|-
|
| ''[[:d:Q19881192|Marc Kushner]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1977-09-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marc_kushner marc_kushner]
| [[:d:Q19881192|Q19881192]]
|-
|
| ''[[:d:Q15917299|Marc Pachter]]''
|
| [[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]
| 1943-05-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/marc_pachter marc_pachter]
| [[:d:Q15917299|Q15917299]]
|-
| [[Fitxategi:Marc raibert cebit hannover 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6755817|Marc Raibert]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1949-10-22<br/>1949-12-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marc_raibert marc_raibert]
| [[:d:Q6755817|Q6755817]]
|-
| [[Fitxategi:MarcelDicke2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18521479|Marcel Dicke]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3055126|entomologo]]''
| 1957-11-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/marcel_dicke marcel_dicke]
| [[:d:Q18521479|Q18521479]]
|-
|
| ''[[:d:Q23303134|Marcin Jakubowski]]''
|
|
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/marcin_jakubowski marcin_jakubowski]
| [[:d:Q23303134|Q23303134]]
|-
| [[Fitxategi:MarcoAlverà.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q43191861|Marco Alverà]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1975-08-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/marco_alvera marco_alvera]
| [[:d:Q43191861|Q43191861]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728391|Marco Annunziata]]''
|
| [[ekonomialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/marco_annunziata marco_annunziata]
| [[:d:Q23728391|Q23728391]]
|-
| [[Fitxategi:Marco Tempest.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q124966|Marco Tempest]]''
|
| [[antzerki zuzendari]]<br/>''[[:d:Q15855449|magialari]]''
| 1964-12-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/marco_tempest marco_tempest]
| [[:d:Q124966|Q124966]]
|-
|
| ''[[:d:Q18352586|Marcus Byrne]]''
| akademikoa hegoafrikarra
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/marcus_byrne marcus_byrne]
| [[:d:Q18352586|Q18352586]]
|-
| [[Fitxategi:Sautoy2 cropped.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q536457|Marcus du Sautoy]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1965-08-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/marcus_du_sautoy marcus_du_sautoy]<br/>[https://www.ted.com/speakers/420 420]
| [[:d:Q536457|Q536457]]
|-
|
| ''[[:d:Q101242984|Margaret Bourdeaux]]''
|
| ''[[:d:Q18121578|directeur de recherche]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/margaret_bourdeaux margaret_bourdeaux]
| [[:d:Q101242984|Q101242984]]
|-
|
| ''[[:d:Q23765418|Margaret Gould Stewart]]''
| diseinatzaile estatubatuarra
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/margaret_stewart margaret_stewart]
| [[:d:Q23765418|Q23765418]]
|-
| [[Fitxategi:Margaret Heffernan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6759505|Margaret Heffernan]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q2462658|manager]]''
| 1955-06-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/margaret_heffernan margaret_heffernan]
| [[:d:Q6759505|Q6759505]]
|-
| [[Fitxategi:MargaretMitchell2022.jpg|center|128px]]
| [[Margaret Mitchell (zientzialaria)]]
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q123574267|AI ethicist]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/margaret_mitchell margaret_mitchell]
| [[:d:Q50346871|Q50346871]]
|-
| [[Fitxategi:Margaret Wertheim speaking at TED in 2009 (cropped closer).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4990332|Margaret Wertheim]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[matematikari]]
| 1958-08-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/margaret_wertheim margaret_wertheim]<br/>[https://www.ted.com/speakers/334 334]
| [[:d:Q4990332|Q4990332]]
|-
| [[Fitxategi:P059772-352564 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Margrethe Vestager]]
| daniar politikaria
| [[politikari]]<br/>[[poeta]]
| 1968-04-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/margrethe_vestager margrethe_vestager]
| [[:d:Q270820|Q270820]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671015|Maria Bezaitis]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/maria_bezaitis maria_bezaitis]
| [[:d:Q23671015|Q23671015]]
|-
| [[Fitxategi:Maria DAMANAKI.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q261709|Maria Damanaki]]''
| politikari greziarra
| [[politikari]]<br/>[[ingeniari]]
| 1952-05-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Grezia]]
| [https://www.ted.com/speakers/maria_damanaki maria_damanaki]
| [[:d:Q261709|Q261709]]
|-
|
| ''[[:d:Q24083392|Mariam Veiszadeh]]''
|
| [[abokatu]]
| 1984
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mariam_veiszadeh_TEDxSydney20170615-22177 mariam_veiszadeh_TEDxSydney20170615-22177]
| [[:d:Q24083392|Q24083392]]
|-
| [[Fitxategi:Marian Bantjes Pop!Tech.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3847649|Marian Bantjes]]''
|
| [[diseinatzaile grafiko]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>''[[:d:Q1229025|tipografo]]''
| 1963-03-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/marian_bantjes marian_bantjes]
| [[:d:Q3847649|Q3847649]]
|-
| [[Fitxategi:Marian Wright Edelman, 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1896700|Marian Wright Edelman]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q85305832|children's rights activist]]''
| 1939-06-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marian_wright_edelman marian_wright_edelman]
| [[:d:Q1896700|Q1896700]]
|-
| [[Fitxategi:Mariana Mazzucato.jpg|center|128px]]
| [[Mariana Mazzucato]]
| italiar-estatubatuar ekonomialaria
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[autore]]
| 1968-06-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Italia]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/mariana_mazzucato mariana_mazzucato]
| [[:d:Q15127513|Q15127513]]
|-
|
| ''[[:d:Q88976878|Marily Oppezzo]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/marily_oppezzo marily_oppezzo]
| [[:d:Q88976878|Q88976878]]
|-
| [[Fitxategi:Marina Abramović. The Cleaner (45524492341).jpg|center|128px]]
| [[Marina Abramović]]
| performancelari eta artista serbiarra
| ''[[:d:Q10774753|performancelari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q18216771|bideoartista]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q19850998|soinu artista]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q2707485|eszenografo]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[artista]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1946-11-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| ''[[:d:Q1290149|Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialista]]''<br/>[[Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialista]]<br/>[[Jugoslaviako Errepublika Federala]]<br/>[[Serbia eta Montenegro]]<br/>[[Serbia]]<br/>[[Jugoslavia]]
| [https://www.ted.com/speakers/marina_abramovic marina_abramovic]
| [[:d:Q47496|Q47496]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760166|Marisa Fick-Jordan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/marisa_fick_jordan marisa_fick_jordan]
| [[:d:Q23760166|Q23760166]]
|-
|
| ''[[:d:Q113679918|Marisa Franco]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/marisa_franco marisa_franco]
| [[:d:Q113679918|Q113679918]]
|-
| [[Fitxategi:Nacht van de Radicale Vernieuwing (44737558181) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q33044550|Marjan van Aubel]]''
|
| ''[[:d:Q7541856|zeramikari]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1985
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/marjan_van_aubel marjan_van_aubel]
| [[:d:Q33044550|Q33044550]]
|-
| [[Fitxategi:Mark Applebaum at TEDx Stanford (7231657568).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6766581|Mark Applebaum]]''
| musikagile estatubatuarra
| [[musikagile]]<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[musikari]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_applebaum mark_applebaum]
| [[:d:Q6766581|Q6766581]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784752|Mark Bezos]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1969-05-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mark_bezos mark_bezos]
| [[:d:Q23784752|Q23784752]]
|-
| [[Fitxategi:Mark Bittman 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3294002|Mark Bittman]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''
| 1950-02-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_bittman mark_bittman]<br/>[https://www.ted.com/speakers/234 234]
| [[:d:Q3294002|Q3294002]]
|-
| [[Fitxategi:Mark Forsyth portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16216552|Mark Forsyth]]''
| idazle britainiarra
| ''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q16312408|etymologist]]''<br/>[[kazetari]]
| 1977-04-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_forsyth mark_forsyth]
| [[:d:Q16216552|Q16216552]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670507|Mark Kendall]]''
|
| ''[[:d:Q19902880|biomedical engineer]]''
| 1972-04-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_kendall mark_kendall]
| [[:d:Q23670507|Q23670507]]
|-
|
| ''[[:d:Q15994669|Mark Pagel]]''
|
| ''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1954-06-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_pagel mark_pagel]
| [[:d:Q15994669|Q15994669]]
|-
| [[Fitxategi:D07cd11-Guarup-Xingu-2007-Sue photos (22).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6769279|Mark Plotkin]]''
|
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''<br/>''[[:d:Q32518759|ethnobotanist]]''
| 1955-05-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_plotkin mark_plotkin]
| [[:d:Q6769279|Q6769279]]
|-
| [[Fitxategi:Mark Pollock.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6769287|Mark Pollock]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[arraunlari]]
| 1976-02-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_pollock mark_pollock]
| [[:d:Q6769287|Q6769287]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662165|Mark Raymond]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mark_raymond mark_raymond]
| [[:d:Q23662165|Q23662165]]
|-
| [[Fitxategi:Mark Ronson and Jennifer Su, 2011 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q425821|Mark Ronson]]''
|
| [[Disk jockey|discjockey]]<br/>[[kantugile]]<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]
| 1975-09-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_ronson mark_ronson]
| [[:d:Q425821|Q425821]]
|-
|
| ''[[:d:Q6769512|Mark Roth]]''
|
| ''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_roth mark_roth]
| [[:d:Q6769512|Q6769512]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713549|Mark Shaw]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mark_shaw mark_shaw]
| [[:d:Q23713549|Q23713549]]
|-
| [[Fitxategi:Mark Z. Jacobson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6770480|Mark Z. Jacobson]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q19377727|environmental engineer]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>[[zientzialari]]
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mark_z_jacobson mark_z_jacobson]
| [[:d:Q6770480|Q6770480]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662733|Markham Nolan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/markham_nolan markham_nolan]
| [[:d:Q23662733|Q23662733]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656649|Markus Fischer]]''
|
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/markus_fischer markus_fischer]
| [[:d:Q23656649|Q23656649]]
|-
| [[Fitxategi:Markus giesler.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1789020|Markus Giesler]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q104629540|editor]]''
| 1976-07-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/markus_giesler markus_giesler]
| [[:d:Q1789020|Q1789020]]
|-
|
| ''[[:d:Q16751209|Marla Spivak]]''
|
| ''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q3055126|entomologo]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marla_spivak marla_spivak]
| [[:d:Q16751209|Q16751209]]
|-
| [[Fitxategi:Marlene Zuk, Palmerston North City Library.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7472231|Marlene Zuk]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''
| 1956-05-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marlene_zuk marlene_zuk]
| [[:d:Q7472231|Q7472231]]
|-
| [[Fitxategi:Martin Ford Speaking July 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19971558|Martin Ford]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q846430|futurist]]''<br/>[[hizlari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/martin_ford martin_ford]
| [[:d:Q19971558|Q19971558]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656755|Martin Hanczyc]]''
|
| [[kimikari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/martin_hanczyc martin_hanczyc]
| [[:d:Q23656755|Q23656755]]
|-
| [[Fitxategi:Martin Jacques (2012).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6775790|Martin Jacques]]''
| kazetari britainiarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15958754|esatari]]''
| 1945-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/martin_jacques martin_jacques]
| [[:d:Q6775790|Q6775790]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Rees of Ludlow crop 2.jpg|center|128px]]
| [[Martin John Rees]]
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[astronomo]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''
| 1942-06-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sir_martin_rees sir_martin_rees]
| [[:d:Q335213|Q335213]]
|-
| [[Fitxategi:Martin Lockley - Dinosaur Age Meets the Space Age at NASA Goddard (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6776022|Martin Lockley]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''
| 1950-03-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/martin_lockley_TEDxMileHigh20220806-51475 martin_lockley_TEDxMileHigh20220806-51475]
| [[:d:Q6776022|Q6776022]]
|-
|
| ''[[:d:Q20011313|Martin Pistorius]]''
|
| [[autore]]<br/>''[[:d:Q6859454|web developer]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1975-12-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/martin_pistorius martin_pistorius]
| [[:d:Q20011313|Q20011313]]
|-
| [[Fitxategi:Flickr - The U.S. Army - Comprehensive Soldiers Fitness (1)cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q320927|Martin Seligman]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q18437198|bridge jokalari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1942-08-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/martin_seligman martin_seligman]
| [[:d:Q320927|Q320927]]
|-
| [[Fitxategi:Photo of filmmaker Martin Villeneuve, April 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3295670|Martin Villeneuve]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1978-03-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/martin_villeneuve martin_villeneuve]
| [[:d:Q3295670|Q3295670]]
|-
|
| ''[[:d:Q30754553|Martina Flor]]''
|
| [[diseinatzaile grafiko]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/martina_flor martina_flor]
| [[:d:Q30754553|Q30754553]]
|-
| [[Fitxategi:Martine-Rothblatt2-5773.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6777103|Martine Rothblatt]]''
| estatubatuar abokatua, idazlea eta enpresaburua
| [[abokatu]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q19509201|LGBT ekintzaile]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1954-10-10
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/martine_rothblatt martine_rothblatt]
| [[:d:Q6777103|Q6777103]]
|-
| [[Fitxategi:Marvin Minsky at OLPC.jpg|center|128px]]
| [[Marvin Minsky]]
| Adimen Artifizialaren sortzaileetako bat (1927-2016)
| [[matematikari]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
| 1927-08-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/marvin_minsky marvin_minsky]
| [[:d:Q204815|Q204815]]
|-
| [[Fitxategi:Marvin Rees - 2023 (52717617130) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24039198|Marvin Rees]]''
| politikari britainiarra
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q837703|non-executive director]]''
| 1972-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/marvin_rees marvin_rees]
| [[:d:Q24039198|Q24039198]]
|-
| [[Fitxategi:Marwa Al-Sabouni.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q71169687|Marwa Al-Sabouni]]''
| arkitekto siriarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[idazle]]
| 1981-09-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Siria]]
| [https://www.ted.com/speakers/marwa_al_sabouni marwa_al_sabouni]
| [[:d:Q71169687|Q71169687]]
|-
| [[Fitxategi:Mary Ann Sieghart at Chiswick Book Festival (51456855512) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6778913|Mary Ann Sieghart]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1961-08-06<br/>1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/mary_ann_sieghart mary_ann_sieghart]
| [[:d:Q6778913|Q6778913]]
|-
| [[Fitxategi:Mary-lou-jepsen-google-io-2013.jpg|center|128px]]
| [[Mary Lou Jepsen]]
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]
| 1965-04-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mary_lou_jepsen mary_lou_jepsen]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1465 1465]
| [[:d:Q41638|Q41638]]
|-
| [[Fitxategi:Mary Norris 2019 Texas Book Festival.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20979342|Mary Norris]]''
|
| [[kazetari]]
| 1952-02-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mary_norris mary_norris]
| [[:d:Q20979342|Q20979342]]
|-
| [[Fitxategi:Mary Roach at TED in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q444136|Mary Roach]]''
|
| ''[[:d:Q18533509|medikuntza-idazlea]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q123853167|magazine writer]]''
| 1959-03-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mary_roach mary_roach]
| [[:d:Q444136|Q444136]]
|-
| [[Fitxategi:Mary Robinson (2014).jpg|center|128px]]
| [[Mary Robinson]]
|
| [[politikari]]<br/>[[legelari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q808967|barrister]]''
| 1944-05-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/mary_robinson mary_robinson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2526 2526]
| [[:d:Q188214|Q188214]]
|-
| [[Fitxategi:MARY T. BASSETT in 2023 06.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23767444|Mary Travis Bassett]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mary_bassett mary_bassett]
| [[:d:Q23767444|Q23767444]]
|-
|
| ''[[:d:Q108913675|Mary Ziegler]]''
|
| [[legelari]]
| 1982-03-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mary_ziegler mary_ziegler]
| [[:d:Q108913675|Q108913675]]
|-
|
| ''[[:d:Q23498467|Maryn McKenna]]''
|
| [[kazetari]]
| 1959-01-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/maryn_mckenna maryn_mckenna]
| [[:d:Q23498467|Q23498467]]
|-
| [[Fitxategi:Massimo banzi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16174456|Massimo Banzi]]''
| diseinatzaile italiarra
| [[diseinatzaile]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>''[[:d:Q2994387|aholkulari]]''
| 1968-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/massimo_banzi massimo_banzi]
| [[:d:Q16174456|Q16174456]]
|-
|
| ''[[:d:Q91168750|Mathias Basner]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/mathias_basner mathias_basner]
| [[:d:Q91168750|Q91168750]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783045|Mathias Jud]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/mathias_jud mathias_jud]
| [[:d:Q23783045|Q23783045]]
|-
|
| ''[[:d:Q3298792|Mathieu Lehanneur]]''
| diseinatzaile frantziarra
| [[diseinatzaile]]
| 1974-08-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mathieu_lehanneur mathieu_lehanneur]<br/>[https://www.ted.com/speakers/501 501]
| [[:d:Q3298792|Q3298792]]
|-
| [[Fitxategi:Matt Cutts Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q890702|Matt Cutts]]''
|
| [[informatikari]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/matt_cutts matt_cutts]
| [[:d:Q890702|Q890702]]
|-
|
| ''[[:d:Q16194081|Matt Goldman]]''
|
| [[disko-ekoizle]]<br/>[[kantugile]]
| 1969-12-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/matt_goldman matt_goldman]
| [[:d:Q16194081|Q16194081]]
|-
|
| ''[[:d:Q3299487|Matt Johnson]]''
|
| ''[[:d:Q386854|bateria-jotzaile]]''<br/>''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[software garatzaile]]<br/>''[[:d:Q1779650|design engineer]]''
| 1970-11-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/matt_johnson matt_johnson]
| [[:d:Q3299487|Q3299487]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769530|Matt Kenyon]]''
|
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/matt_kenyon matt_kenyon]
| [[:d:Q23769530|Q23769530]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662668|Matt Killingsworth]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/matt_killingsworth matt_killingsworth]
| [[:d:Q23662668|Q23662668]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662543|Matt Mills]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/matthew_mills_and_tamara_roukaerts matthew_mills_and_tamara_roukaerts]
| [[:d:Q23662543|Q23662543]]
|-
| [[Fitxategi:Matt Mullenweg (1).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92877|Matt Mullenweg]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1984-01-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/matt_mullenweg matt_mullenweg]
| [[:d:Q92877|Q92877]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Viscount Ridley crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q961972|Matt Ridley]]''
|
| ''[[:d:Q806798|bankari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[lur-jabe]]
| 1958-02-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/matt_ridley matt_ridley]
| [[:d:Q961972|Q961972]]
|-
|
| ''[[:d:Q23301826|Matt Weinstein]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/matt_weinstein matt_weinstein]
| [[:d:Q23301826|Q23301826]]
|-
|
| ''[[:d:Q124606154|Matthew A. Wilson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/matt_wilson matt_wilson]
| [[:d:Q124606154|Q124606154]]
|-
| [[Fitxategi:Matthew Carter, 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q383244|Matthew Carter]]''
|
| ''[[:d:Q354034|type designer]]''<br/>''[[:d:Q635734|artxibozain]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1937-10-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/matthew_carter matthew_carter]
| [[:d:Q383244|Q383244]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783062|Matthew Childs]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/matthew_childs matthew_childs]
| [[:d:Q23783062|Q23783062]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759559|Matthew O'Reilly]]''
|
| ''[[:d:Q1497094|emergency medical technician]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/matthew_o_reilly matthew_o_reilly]
| [[:d:Q23759559|Q23759559]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783080|Matthew White]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/matthew_white matthew_white]
| [[:d:Q23783080|Q23783080]]
|-
|
| ''[[:d:Q24041573|Matthew Williams]]''
|
| [[Atleta|kirolari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/matthew_williams matthew_williams]
| [[:d:Q24041573|Q24041573]]
|-
| [[Fitxategi:Portrait de Matthieu Ricard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q732418|Matthieu Ricard]]''
|
| ''[[:d:Q854997|bhikkhu]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q333634|itzultzaile]]''
| 1946-02-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/matthieu_ricard matthieu_ricard]
| [[:d:Q732418|Q732418]]
|-
| [[Fitxategi:Seracini.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q283470|Maurizio Seracini]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[Aditu]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1946-12-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/maurizio_seracini maurizio_seracini]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1296 1296]
| [[:d:Q283470|Q283470]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662756|Max Little]]''
|
| [[matematikari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/max_little max_little]
| [[:d:Q23662756|Q23662756]]
|-
| [[Fitxategi:Max Tegmark.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2076321|Max Tegmark]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[astronomo]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1967-05-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/max_tegmark max_tegmark]
| [[:d:Q2076321|Q2076321]]
|-
| [[Fitxategi:IMG2055 Timchenko Max crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13718768|Maxim Timchenko]]''
|
| ''[[:d:Q2462658|manager]]''
| 1975-08-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ukraina]]
| [https://www.ted.com/speakers/maxim_timchenko maxim_timchenko]
| [[:d:Q13718768|Q13718768]]
|-
| [[Fitxategi:20101227 May El-Khalil cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1489143|May El-Khalil]]''
|
|
| 1955-12-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/may_el_khalil may_el_khalil]
| [[:d:Q1489143|Q1489143]]
|-
|
| ''[[:d:Q4081184|Maya Beiser]]''
|
| ''[[:d:Q13219637|biolontxelista]]''
| 1963-12-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/maya_beiser maya_beiser]
| [[:d:Q4081184|Q4081184]]
|-
| [[Fitxategi:Maya Penn headshot.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19664921|Maya Penn]]''
|
| [[animatzaile]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''<br/>''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''
| 2000-02-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/maya_penn_1 maya_penn_1]
| [[:d:Q19664921|Q19664921]]
|-
| [[Fitxategi:Maya Shankar.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28033873|Maya Shankar]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/maya_shankar maya_shankar]
| [[:d:Q28033873|Q28033873]]
|-
| [[Fitxategi:General Session with Maysoon Zayid.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6797978|Maysoon Zayid]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[komediante]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/maysoon_zayid maysoon_zayid]
| [[:d:Q6797978|Q6797978]]
|-
| [[Fitxategi:Maz Jobrani VOA 02 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1142510|Maz Jobrani]]''
|
| [[gidoilari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[komediante]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1972-02-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Iran]]
| [https://www.ted.com/speakers/maz_jobrani maz_jobrani]
| [[:d:Q1142510|Q1142510]]
|-
|
| ''[[:d:Q23798616|McKenna Pope]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mckenna_pope mckenna_pope]
| [[:d:Q23798616|Q23798616]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759676|Meaghan Ramsey]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/meaghan_ramsey meaghan_ramsey]
| [[:d:Q23759676|Q23759676]]
|-
| [[Fitxategi:Mechai Viravaidya 2008 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6584188|Mechai Viravaidya]]''
| politikari thailandiarra
| [[politikari]]
| 1941-01-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Thailandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mechai_viravaidya mechai_viravaidya]
| [[:d:Q6584188|Q6584188]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759544|Meera Vijayann]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/meera_vijayann meera_vijayann]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2071 2071]
| [[:d:Q23759544|Q23759544]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670504|Meg Jay]]''
|
| ''[[:d:Q1113899|psikologo kliniko]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1969-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/meg_jay meg_jay]
| [[:d:Q23670504|Q23670504]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662848|Megan Kamerick]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q5394545|freelance journalist]]''<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/megan_kamerick megan_kamerick]
| [[:d:Q23662848|Q23662848]]
|-
| [[Fitxategi:Megan Phelps-Roper 266660.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22279168|Megan Phelps-Roper]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[hizlari]]<br/>''[[:d:Q2296674|social media manager]]''
| 1986-01-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/megan_phelps_roper megan_phelps_roper]
| [[:d:Q22279168|Q22279168]]
|-
| [[Fitxategi:Megan Washington.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6808754|Megan Washington]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''
| 1986-01-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/megan_washington megan_washington]
| [[:d:Q6808754|Q6808754]]
|-
|
| ''[[:d:Q59706643|Mei Lin Neo]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/mei_lin_neo mei_lin_neo]
| [[:d:Q59706643|Q59706643]]
|-
| [[Fitxategi:Meklit Hadero and Susie Ibarra (15276289548) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6810590|Meklit Hadero Meklit]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[egile abeslari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/meklit_hadero meklit_hadero]
| [[:d:Q6810590|Q6810590]]
|-
| [[Fitxategi:Mélaku Belay & Zenash Tsegay.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16664015|Melaku Belay]]''
|
| [[koreografo]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Etiopia]]
| [https://www.ted.com/speakers/melaku_belay melaku_belay]
| [[:d:Q16664015|Q16664015]]
|-
|
| ''[[:d:Q23688634|Melati and Isabel Wijsen]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/melati_and_isabel_wijsen melati_and_isabel_wijsen]
| [[:d:Q23688634|Q23688634]]
|-
| [[Fitxategi:Melinda Gates - World Economic Forum Annual Meeting 2011.jpg|center|128px]]
| [[Melinda Gates]]
|
| [[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q15472169|mezenas]]''<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''<br/>''[[:d:Q4479442|fundatzaile]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1964-08-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/melinda_french_gates melinda_french_gates]<br/>[https://www.ted.com/speakers/803 803]
| [[:d:Q463877|Q463877]]
|-
| [[Fitxategi:Melissa Fleming (2021).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759770|Melissa Fleming]]''
|
| ''[[:d:Q17221|bozeramaile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/melissa_fleming melissa_fleming]
| [[:d:Q23759770|Q23759770]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662348|Melissa Garren]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/melissa_garren melissa_garren]
| [[:d:Q23662348|Q23662348]]
|-
|
| ''[[:d:Q85954688|Melissa J. Moore]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/melissa_j_moore melissa_j_moore]
| [[:d:Q85954688|Q85954688]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662916|Melissa Marshall]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/melissa_marshall melissa_marshall]
| [[:d:Q23662916|Q23662916]]
|-
| [[Fitxategi:Mellody Hobson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6813152|Mellody Hobson]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1969-04-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mellody_hobson mellody_hobson]
| [[:d:Q6813152|Q6813152]]
|-
|
| ''[[:d:Q24054818|Melvin Russell]]''
| polizia estatubatuarra
| ''[[:d:Q384593|polizia]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/melvin_russell melvin_russell]
| [[:d:Q24054818|Q24054818]]
|-
| [[Fitxategi:Memory Banda.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23760334|Memory Banda]]''
| aktibista malawiarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1996-09-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Malawi]]
| [https://www.ted.com/speakers/memory_banda memory_banda]
| [[:d:Q23760334|Q23760334]]
|-
| [[Fitxategi:Mena Trott from The Sew Weekly.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52826|Mena Grabowski Trott]]''
| blogalari amerikarra
| ''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1977-09-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mena_trott mena_trott]
| [[:d:Q52826|Q52826]]
|-
|
| ''[[:d:Q54956679|Mennat El Ghalid]]''
|
| ''[[:d:Q2487799|mikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mennat_el_ghalid mennat_el_ghalid]
| [[:d:Q54956679|Q54956679]]
|-
| [[Fitxategi:Menno schilthuizen-1578685008.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6817184|Menno Schilthuizen]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q16271261|malakologo]]''<br/>''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/menno_schilthuizen menno_schilthuizen]
| [[:d:Q6817184|Q6817184]]
|-
| [[Fitxategi:Meta - Meron Gribetz - Founder-CEO - A.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25095565|Meron Gribetz]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/meron_gribetz meron_gribetz]
| [[:d:Q25095565|Q25095565]]
|-
|
| ''[[:d:Q100739878|Meryam Sugulle]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/meryam_sugulle meryam_sugulle]
| [[:d:Q100739878|Q100739878]]
|-
|
| ''[[:d:Q61159386|Mesmin Destin]]''
|
| ''[[:d:Q10672931|gizarte-psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/dr_mesmin_destin_TEDxChicago20220909-50392 dr_mesmin_destin_TEDxChicago20220909-50392]
| [[:d:Q61159386|Q61159386]]
|-
| [[Fitxategi:Mia Birdsong.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23782693|Mia Birdsong]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mia_birdsong mia_birdsong]
| [[:d:Q23782693|Q23782693]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Nielsen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6833069|Michael A. Nielsen]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>[[programatzaile]]
| 1974-01-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_nielsen michael_nielsen]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1094 1094]
| [[:d:Q6833069|Q6833069]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Anti.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q536668|Michael Anti]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_anti michael_anti]
| [[:d:Q536668|Q536668]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Bierut.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3856114|Michael Bierut]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[diseinatzaile grafiko]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''
| 1957
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_bierut michael_bierut]
| [[:d:Q3856114|Q3856114]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Botticelli.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6828740|Michael Botticelli]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]
| 1958-01-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_botticelli michael_botticelli]
| [[:d:Q6828740|Q6828740]]
|-
|
| ''[[:d:Q6829848|Michael Dickinson]]''
| ikertzailea
| [[ingeniari]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1963
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_dickinson michael_dickinson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1551 1551]
| [[:d:Q6829848|Q6829848]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670632|Michael Green]]''
| arkitekto kanadarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_green michael_green]
| [[:d:Q23670632|Q23670632]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759758|Michael Green]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_green_spi michael_green_spi]
| [[:d:Q23759758|Q23759758]]
|-
|
| ''[[:d:Q6830936|Michael Hansmeyer]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1973
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_hansmeyer michael_hansmeyer]
| [[:d:Q6830936|Q6830936]]
|-
|
| ''[[:d:Q40001545|Michael Hendryx]]''
|
| [[katedradun]]
| 1960
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_hendryx michael_hendryx]
| [[:d:Q40001545|Q40001545]]
|-
| [[Fitxategi:Sociologist Michael Kimmel in 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1498283|Michael Kimmel]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1951-02-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_kimmel michael_kimmel]
| [[:d:Q1498283|Q1498283]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Patrick Lynch at Senate House.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6832368|Michael Lynch]]''
|
| [[filosofo]]
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_lynch michael_lynch]
| [[:d:Q6832368|Q6832368]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662341|Michael McDaniel]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_mcdaniel michael_mcdaniel]
| [[:d:Q23662341|Q23662341]]
|-
|
| ''[[:d:Q6832811|Michael Merzenich]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1942-05-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_merzenich michael_merzenich]
| [[:d:Q6832811|Q6832811]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727972|Michael Metcalfe]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_metcalfe michael_metcalfe]
| [[:d:Q23727972|Q23727972]]
|-
|
| ''[[:d:Q3308398|Michael Moschen]]''
|
| ''[[:d:Q17307272|zirkuko artista]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_moschen michael_moschen]
| [[:d:Q3308398|Q3308398]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662981|Michael Norton]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_norton michael_norton]
| [[:d:Q23662981|Q23662981]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784724|Michael Pawlyn]]''
| arkitekto britainiarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1967-09-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_pawlyn michael_pawlyn]
| [[:d:Q23784724|Q23784724]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Pollan at Yale 1 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1138996|Michael Pollan]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1955-02-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_pollan michael_pollan]
| [[:d:Q1138996|Q1138996]]
|-
| [[Fitxategi:Michael porter.jpg|center|128px]]
| [[Michael Porter]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''<br/>''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1947-05-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_porter michael_porter]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1622 1622]
| [[:d:Q272146|Q272146]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783071|Michael Pritchard]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_pritchard michael_pritchard]
| [[:d:Q23783071|Q23783071]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768729|Michael Rubinstein]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_rubinstein michael_rubinstein]
| [[:d:Q23768729|Q23768729]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Sandel Me Judice.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q381044|Michael Sandel]]''
|
| ''[[:d:Q18930007|filosofo politiko]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1953-03-05<br/>1953-05-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_sandel michael_sandel]
| [[:d:Q381044|Q381044]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Schur 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1929297|Michael Schur]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q1053574|ekoizle exekutiboa]]''<br/>[[showrunner]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2059704|telebista zuzendari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1975-10-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_schur michael_schur]
| [[:d:Q1929297|Q1929297]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Shellenberger.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6834344|Michael Shellenberger]]''
|
| [[autore]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q30131998|cultural anthropologist]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''
| 1971-06-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_shellenberger michael_shellenberger]
| [[:d:Q6834344|Q6834344]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Shermer wiki portrait4.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q126225|Michael Shermer]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q16063546|historian of science]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q2309784|txirrindulari]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[filosofo]]
| 1954-09-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_shermer michael_shermer]
| [[:d:Q126225|Q126225]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Specter Headshot new.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2356503|Michael Specter]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_specter michael_specter]
| [[:d:Q2356503|Q2356503]]
|-
| [[Fitxategi:Michael Stevens VidCon 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14436762|Michael Stevens]]''
|
| [[youtuber]]<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[hezitzaile]]<br/>[[hizlari]]<br/>[[komediante]]<br/>''[[:d:Q138858|animatzaile]]''<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1986-01-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_stevens michael_stevens]
| [[:d:Q14436762|Q14436762]]
|-
| [[Fitxategi:MTTKeepingScore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q520493|Michael Tilson Thomas]]''
|
| ''[[:d:Q158852|orkestra zuzendari]]''<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q16145150|musika-irakasle]]''
| 1944-12-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_tilson_thomas michael_tilson_thomas]
| [[:d:Q520493|Q520493]]
|-
| [[Fitxategi:General Fusion Michel Laberge (33250324636).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23727986|Michel Laberge]]''
| fisikari kanadarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1961
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/michel_laberge michel_laberge]
| [[:d:Q23727986|Q23727986]]
|-
|
| ''[[:d:Q60754633|Michel M Dugon]]''
|
| ''[[:d:Q5669847|assistant professor]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/michel_dugon michel_dugon]
| [[:d:Q60754633|Q60754633]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661627|Michelle Borkin]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michelle_borkin michelle_borkin]
| [[:d:Q23661627|Q23661627]]
|-
| [[Fitxategi:Michelle Obama 2013 official portrait.jpg|center|128px]]
| [[Michelle Obama]]
|
| [[abokatu]]<br/>[[idazle]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>[[legelari]]<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
| 1964-01-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michelle_obama michelle_obama]
| [[:d:Q13133|Q13133]]
|-
| [[Fitxategi:2024-11-29 Michèle Lamont 1080309.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3311640|Michèle Lamont]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1957-12-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/michele_lamont michele_lamont]
| [[:d:Q3311640|Q3311640]]
|-
| [[Fitxategi:Mick Cornett (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12003032|Mick Cornett]]''
|
| [[politikari]]<br/>[[kazetari]]
| 1958-07-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mick_cornett mick_cornett]
| [[:d:Q12003032|Q12003032]]
|-
| [[Fitxategi:Mick Ebeling (2015).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6838160|Mick Ebeling]]''
|
| [[zinema ekoizle]]
| 1970-11-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mick_ebeling mick_ebeling]
| [[:d:Q6838160|Q6838160]]
|-
|
| ''[[:d:Q16732921|Mick Mountz]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mick_mountz mick_mountz]
| [[:d:Q16732921|Q16732921]]
|-
|
| ''[[:d:Q92753609|Miguel A Modestino]]''
| ikertzaile venezuelarra
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q7888586|kimika-ingeniari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Venezuela]]
| [https://www.ted.com/speakers/miguel_modestino miguel_modestino]
| [[:d:Q92753609|Q92753609]]
|-
| [[Fitxategi:Miguel Nicolelis (16397324065).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q976399|Miguel Nicolelis]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[mediku]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''
| 1961-03-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/miguel_nicolelis miguel_nicolelis]
| [[:d:Q976399|Q976399]]
|-
| [[Fitxategi:Mihaly Csikszentmihalyi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q316147|Mihaly Csikszentmihalyi]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q211346|psikiatra]]''
| 1934-09-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hungaria]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mihaly_csikszentmihalyi mihaly_csikszentmihalyi]
| [[:d:Q316147|Q316147]]
|-
|
| ''[[:d:Q89906394|Miho Janvier]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/miho_janvier miho_janvier]
| [[:d:Q89906394|Q89906394]]
|-
|
| ''[[:d:Q957612|Mike Archer]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1945-03-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/michael_archer michael_archer]
| [[:d:Q957612|Q957612]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657163|Mike Biddle]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/michael_biddle michael_biddle]
| [[:d:Q23657163|Q23657163]]
|-
| [[Fitxategi:Mikematas.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21463338|Mike Matas]]''
|
| [[diseinatzaile grafiko]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q107573818|icon designer]]''
| 1986-03-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mike_matas mike_matas]
| [[:d:Q21463338|Q21463338]]
|-
| [[Fitxategi:Mike Rowe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q455808|Mike Rowe]]''
|
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[ahots-aktore]]
| 1962-03-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mike_rowe mike_rowe]
| [[:d:Q455808|Q455808]]
|-
|
| ''[[:d:Q24053199|Mike Velings]]''
|
| ''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''<br/>''[[:d:Q56249301|pisciculturist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mike_velings mike_velings]
| [[:d:Q24053199|Q24053199]]
|-
| [[Fitxategi:Mike deGruy.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6849378|Mike deGruy]]''
|
| ''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''<br/>[[argazki-zuzendari]]
| 1951-12-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mike_degruy mike_degruy]
| [[:d:Q6849378|Q6849378]]
|-
| [[Fitxategi:Mikhail Zygar 2024 (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4194814|Mikhail Zygar]]''
| kazetari errusiarra
| ''[[:d:Q15973695|political reporter]]''<br/>''[[:d:Q12144794|prosalari]]''<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''<br/>''[[:d:Q164236|gerra-berriemaile]]''<br/>''[[:d:Q589298|erredaktoreburu]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1981-01-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Errusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mikhail_zygar mikhail_zygar]
| [[:d:Q4194814|Q4194814]]
|-
| [[Fitxategi:Mikko Hypponen (12340136955) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2489610|Mikko Hyppönen]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q28344495|computer security consultant]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''<br/>[[Aditu]]
| 1969-10-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Finlandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mikko_hypponen mikko_hypponen]
| [[:d:Q2489610|Q2489610]]
|-
| [[Fitxategi:Milton glaser.jpg|center|128px]]
| [[Milton Glaser]]
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]<br/>[[diseinatzaile grafiko]]<br/>''[[:d:Q1229025|tipografo]]''<br/>''[[:d:Q1925963|artista grafiko]]''
| 1929-06-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/milton_glaser milton_glaser]
| [[:d:Q1351481|Q1351481]]
|-
|
| ''[[:d:Q4794835|Mina Bissell]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q15839136|biologo zelularra]]''<br/>''[[:d:Q2919046|biokimikari]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1940
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Iran]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mina_bissell mina_bissell]
| [[:d:Q4794835|Q4794835]]
|-
|
| ''[[:d:Q73482980|Mindy Scheier]]''
|
| ''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[diseinatzaile]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mindy_scheier mindy_scheier]
| [[:d:Q73482980|Q73482980]]
|-
|
| ''[[:d:Q23809265|Miranda Wang & Jeanny Yao]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/miranda_wang_and_jenny_yao miranda_wang_and_jenny_yao]
| [[:d:Q23809265|Q23809265]]
|-
| [[Fitxategi:Miru Kim in paris catacombs.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6874759|Miru Kim]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/miru_kim miru_kim]
| [[:d:Q6874759|Q6874759]]
|-
| [[Fitxategi:2022 - Opening Night PO1 3566 (52470197912) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q99528599|Misan Harriman]]''
| argazkilari britainiarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/misan_harriman misan_harriman]
| [[:d:Q99528599|Q99528599]]
|-
| [[Fitxategi:MishaGlenny.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3859025|Misha Glenny]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[historialari]]
| 1958-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/misha_glenny misha_glenny]<br/>[https://www.ted.com/speakers/486 486]
| [[:d:Q3859025|Q3859025]]
|-
| [[Fitxategi:Mitchel Resnick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q650983|Mitchel Resnick]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1956-06-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mitch_resnick mitch_resnick]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1529 1529]
| [[:d:Q650983|Q650983]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795567|Mitchell Besser]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mitchell_besser mitchell_besser]
| [[:d:Q23795567|Q23795567]]
|-
| [[Fitxategi:Mitchell joachim 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q984089|Mitchell Joachim]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1972-02-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/mitchell_joachim mitchell_joachim]
| [[:d:Q984089|Q984089]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795336|Miwa Matreyek]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/miwa_matreyek miwa_matreyek]
| [[:d:Q23795336|Q23795336]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712268|Mohamed Ali]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mohamed_ali mohamed_ali]
| [[:d:Q23712268|Q23712268]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712650|Mohamed Hijri]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/mohamed_hijri mohamed_hijri]
| [[:d:Q23712650|Q23712650]]
|-
| [[Fitxategi:Molly Crockett at World Economic Forum.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15989936|Molly J. Crockett]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1983-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/molly_crockett molly_crockett]
| [[:d:Q15989936|Q15989936]]
|-
| [[Fitxategi:Dubai Future Forum 2024 - Molly Stevens.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15896847|Molly Stevens]]''
| ikertzailea
| [[ingeniari]]<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/molly_stevens molly_stevens]
| [[:d:Q15896847|Q15896847]]
|-
| [[Fitxategi:Mona Chalabi, 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21793960|Mona Chalabi]]''
| kazetari britainiarra
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/mona_chalabi mona_chalabi]
| [[:d:Q21793960|Q21793960]]
|-
| [[Fitxategi:Monica Byrne Author.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21642356|Monica Byrne]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]
| 1981-07-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/monica_byrne monica_byrne]
| [[:d:Q21642356|Q21642356]]
|-
| [[Fitxategi:Monica Lewinsky 2014 IDA Awards (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Monica Lewinsky]]
|
| ''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>''[[:d:Q10672931|gizarte-psikologo]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1973-07-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/monica_lewinsky monica_lewinsky]
| [[:d:Q212659|Q212659]]
|-
| [[Fitxategi:MONIKA BULAJ 2015.1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3860861|Monika Bulaj]]''
| kazetari poloniarra
| [[kazetari]]
| 1966-05-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Polonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/monika_bulaj monika_bulaj]
| [[:d:Q3860861|Q3860861]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662833|Morgan O'Neill]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/morgan_o_neill morgan_o_neill]
| [[:d:Q23662833|Q23662833]]
|-
| [[Fitxategi:Morgan Spurlock 2012 Shankbone.JPG|center|128px]]
| [[Morgan Spurlock]]
|
| [[gidoilari]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q11814411|dokumentalista]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1970-11-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/morgan_spurlock morgan_spurlock]
| [[:d:Q364421|Q364421]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769521|Morgana Bailey]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/morgana_bailey morgana_bailey]
| [[:d:Q23769521|Q23769521]]
|-
| [[Fitxategi:Morley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6912508|Morley]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[musikari]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[disko-ekoizle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/morley morley]
| [[:d:Q6912508|Q6912508]]
|-
| [[Fitxategi:La guerra gaucha-Sebastián Chiola-Ángel Magaña.jpg|center|128px]]
| [[Moshe Safdie]]
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1938-07-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]<br/>[[Israel]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/moshe_safdie moshe_safdie]
| [[:d:Q220944|Q220944]]
|-
| [[Fitxategi:Congreso Futuro - 2019-01-14 - 26.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15429344|Moshe Szyf]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/moshe_szyf moshe_szyf]
| [[:d:Q15429344|Q15429344]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768724|Mundano]]''
|
| [[artista]]
| 1986
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/mundano mundano]
| [[:d:Q23768724|Q23768724]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662706|Munir Virani]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/munir_virani munir_virani]
| [[:d:Q23662706|Q23662706]]
|-
| [[Fitxategi:Murray Gell-Mann - World Economic Forum Annual Meeting 2012.jpg|center|128px]]
| [[Murray Gell-Mann]]
| ikertzailea
| ''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1929-09-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/murray_gell_mann murray_gell_mann]<br/>[https://www.ted.com/speakers/173 173]
| [[:d:Q172840|Q172840]]
|-
| [[Fitxategi:Musimbi Kanyoro, CEO and President, Global Fund for Women, speaking at the Girl Summit 2014 (14701908346).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16185411|Musimbi Kanyoro]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1953-11-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/musimbi_kanyoro musimbi_kanyoro]
| [[:d:Q16185411|Q16185411]]
|-
| [[Fitxategi:Mustafa Akyol.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6943223|Mustafa Akyol]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q84681895|political analyst]]''<br/>[[idazle]]
| 1972-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Turkia]]
| [https://www.ted.com/speakers/mustafa_akyol mustafa_akyol]
| [[:d:Q6943223|Q6943223]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759569|Myriam Sidibe]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/myriam_sidibe myriam_sidibe]
| [[:d:Q23759569|Q23759569]]
|-
| [[Fitxategi:Monica Araya donated by Dave Malkoff (sq cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q109969488|Mónica Araya]]''
|
| [[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Costa Rica]]
| [https://www.ted.com/speakers/monica_araya monica_araya]
| [[:d:Q109969488|Q109969488]]
|-
|
| ''[[:d:Q22095670|N. Jeremy Kasdin]]''
|
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/jeremy_kasdin jeremy_kasdin]
| [[:d:Q22095670|Q22095670]]
|-
| [[Fitxategi:Nadezhda Tolokonnikova während einer Paneldisskusion auf der republica 2015-cropped.jpg|center|128px]]
| [[Nadezhda Tolokonnikova]]
| errusiar ekintzaile politikoa eta musikaria
| [[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>''[[:d:Q108309647|sewing machine slave]]''<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q1027930|webcam model]]''<br/>[[artista]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q12359071|anarkista]]''
| 1989-11-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Errusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/nadya_tolokonnikova nadya_tolokonnikova]
| [[:d:Q288956|Q288956]]
|-
| [[Fitxategi:Nadia Al-Sakkaf, AlJazeera Channel - May 11, 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20423647|Nadia Al-Sakkaf]]''
|
| [[politikari]]<br/>[[kazetari]]
| 1977-03-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Yemen]]
| [https://www.ted.com/speakers/nadia_al_sakkaf nadia_al_sakkaf]
| [[:d:Q20423647|Q20423647]]
|-
|
| ''[[:d:Q43252548|Nadia Drake]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nadia_drake nadia_drake]
| [[:d:Q43252548|Q43252548]]
|-
| [[Fitxategi:Nadine Burke Harris (38590996961).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19878640|Nadine Burke Harris]]''
|
| [[mediku]]
| 1975-10-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nadine_burke_harris_1 nadine_burke_harris_1]
| [[:d:Q19878640|Q19878640]]
|-
| [[Fitxategi:Nagin Cox with JPL icon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28678622|Nagin Cox]]''
|
| ''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''
| 1965
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/nagin_cox nagin_cox]
| [[:d:Q28678622|Q28678622]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795283|Naif Al-Mutawa]]''
|
| ''[[:d:Q1113899|psikologo kliniko]]''<br/>''[[:d:Q11892507|komiki gidoilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/naif_al_mutawa naif_al_mutawa]
| [[:d:Q23795283|Q23795283]]
|-
| [[Fitxategi:Nalini Nadkarni speaking at TED in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1275902|Nalini M. Nadkarni]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''
| 1954-10-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nalini_nadkarni nalini_nadkarni]
| [[:d:Q1275902|Q1275902]]
|-
|
| ''[[:d:Q6962654|Nancy Duarte]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1758037|parlamentuko lehendakari]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1950
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nancy_duarte nancy_duarte]
| [[:d:Q6962654|Q6962654]]
|-
|
| ''[[:d:Q11789453|Nancy Etcoff]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nancy_etcoff nancy_etcoff]
| [[:d:Q11789453|Q11789453]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768711|Nancy Frates]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nancy_frates nancy_frates]
| [[:d:Q23768711|Q23768711]]
|-
| [[Fitxategi:Introduction to the Simons Center, Nancy Kanwisher, 2m33s.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6962770|Nancy Kanwisher]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nancy_kanwisher nancy_kanwisher]
| [[:d:Q6962770|Q6962770]]
|-
| [[Fitxategi:Nancy Lublin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6962820|Nancy Lublin]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q3492227|berritzaile]]''<br/>''[[:d:Q2994387|aholkulari]]''
| 1971-06-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nancy_lublin nancy_lublin]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1307 1307]
| [[:d:Q6962820|Q6962820]]
|-
|
| ''[[:d:Q18156724|Nancy N. Rabalais]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1950
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nancy_n_rabalais nancy_n_rabalais]
| [[:d:Q18156724|Q18156724]]
|-
| [[Fitxategi:Nandan M. Nilekani.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1391255|Nandan Nilekani]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[politikari]]
| 1955-06-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/nandan_nilekani nandan_nilekani]
| [[:d:Q1391255|Q1391255]]
|-
| [[Fitxategi:Nanfu Wang 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24609090|Nanfu Wang]]''
| zinema zuzendari txinatarra
| [[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q1414443|zinemagilea]]''<br/>''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''
| 1985
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/nanfu_wang nanfu_wang]
| [[:d:Q24609090|Q24609090]]
|-
| [[Fitxategi:Naná Vasconcelos.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q707607|Naná Vasconcelos]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''<br/>[[kantugile]]<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''<br/>[[musikari]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1944-08-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/nana_vasconcelos nana_vasconcelos]
| [[:d:Q707607|Q707607]]
|-
|
| ''[[:d:Q11584846|Naoko Ishii]]''
| seiyū japoniarra
| [[seiyū]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/naoko_ishii naoko_ishii]
| [[:d:Q11584846|Q11584846]]
|-
| [[Fitxategi:Naomi Klein - Brainwash Festival 2017.jpg|center|128px]]
| [[Naomi Klein]]
|
| [[kazetari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''
| 1970-05-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/naomi_klein naomi_klein]<br/>[https://www.ted.com/speakers/845 845]
| [[:d:Q236606|Q236606]]
|-
|
| ''[[:d:Q59631607|Naomi McDougall Jones]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/naomi_mcdougall_jones naomi_mcdougall_jones]
| [[:d:Q59631607|Q59631607]]
|-
| [[Fitxategi:Naomi Oreskes 2nd European TA conference in Berlin 2015.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q205618|Naomi Oreskes]]''
|
| ''[[:d:Q16063546|historian of science]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q12094958|geophysicist]]''<br/>''[[:d:Q11424604|earth scientist]]''
| 1958-11-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/naomi_oreskes naomi_oreskes]
| [[:d:Q205618|Q205618]]
|-
|
| ''[[:d:Q23798128|Naomi Shah]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/naomi_shah naomi_shah]
| [[:d:Q23798128|Q23798128]]
|-
|
| ''[[:d:Q15126459|Nat Keohane]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nat_keohane nat_keohane]
| [[:d:Q15126459|Q15126459]]
|-
|
| ''[[:d:Q126278106|Natalie Cargill]]''
|
| ''[[:d:Q12362622|filantropo]]''<br/>[[abokatu]]
| 1990
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/natalie_cargill natalie_cargill]
| [[:d:Q126278106|Q126278106]]
|-
| [[Fitxategi:Natalie Jeremijenko.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6968182|Natalie Jeremijenko]]''
| ikertzailea
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>[[artista]]<br/>''[[:d:Q1779650|design engineer]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1966
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/natalie_jeremijenko natalie_jeremijenko]
| [[:d:Q6968182|Q6968182]]
|-
| [[Fitxategi:Natalie MacMaster - Seattle - 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6968206|Natalie MacMaster]]''
|
| ''[[:d:Q3560496|fiddler]]''<br/>[[musikari]]
| 1972-06-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/natalie_macmaster natalie_macmaster]
| [[:d:Q6968206|Q6968206]]
|-
| [[Fitxategi:Natalie Merchant 07 15 2017 -13 (36837904352).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q238215|Natalie Merchant]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1963-10-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/natalie_merchant natalie_merchant]
| [[:d:Q238215|Q238215]]
|-
| [[Fitxategi:Natalie Panek, NASA internship with Henning Leidecker.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q50379483|Natalie Panek]]''
|
| ''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''
| 1983
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/natalie_panek natalie_panek]
| [[:d:Q50379483|Q50379483]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656760|Natalie Warne]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/natalie_warne natalie_warne]
| [[:d:Q23656760|Q23656760]]
|-
|
| ''[[:d:Q57201099|Natasha Hurley-Walker]]''
|
| ''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/natasha_hurley_walker natasha_hurley_walker]
| [[:d:Q57201099|Q57201099]]
|-
|
| ''[[:d:Q16982366|Natasha Tsakos]]''
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/natasha_tsakos natasha_tsakos]
| [[:d:Q16982366|Q16982366]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661623|Nate Garvis]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nate_garvis nate_garvis]
| [[:d:Q23661623|Q23661623]]
|-
| [[Fitxategi:Nate silver poker.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q562521|Nate Silver]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q15295720|poker jokalari]]''
| 1978-01-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nate_silver nate_silver]
| [[:d:Q562521|Q562521]]
|-
| [[Fitxategi:NBF2024-nathalie-cabrol.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21005247|Nathalie Cabrol]]''
|
| ''[[:d:Q16742203|planetary scientist]]''<br/>''[[:d:Q17318006|freediver]]''<br/>''[[:d:Q3061999|astrobiologist]]''<br/>''[[:d:Q9149093|mendigoizale]]''<br/>[[autore]]
| 1963-08-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nathalie_cabrol nathalie_cabrol]
| [[:d:Q21005247|Q21005247]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656749|Nathalie Miebach]]''
|
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nathalie_miebach nathalie_miebach]
| [[:d:Q23656749|Q23656749]]
|-
| [[Fitxategi:Nathan Myhrvold.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q365578|Nathan Myhrvold]]''
|
| [[matematikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q156839|sukaldari]]''<br/>''[[:d:Q978044|executive]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1959-08-03<br/>1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nathan_myhrvold nathan_myhrvold]
| [[:d:Q365578|Q365578]]
|-
| [[Fitxategi:Nathan Wolfe 2011 Shankbone.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q15438588|Nathan Wolfe]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''<br/>''[[:d:Q15634281|birologo]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1970-08-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nathan_wolfe nathan_wolfe]
| [[:d:Q15438588|Q15438588]]
|-
| [[Fitxategi:Nathaniel Kahn.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3329419|Nathaniel Kahn]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]
| 1962-11-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nathaniel_kahn nathaniel_kahn]
| [[:d:Q3329419|Q3329419]]
|-
|
| ''[[:d:Q54954376|Natsai Audrey Chieza]]''
|
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/natsai_audrey_chieza natsai_audrey_chieza]
| [[:d:Q54954376|Q54954376]]
|-
| [[Fitxategi:2018-07-01 ZDF Fernsehgarten Naturally 7-0347.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1970037|Naturally 7]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/naturally_7 naturally_7]
| [[:d:Q1970037|Q1970037]]
|-
|
| ''[[:d:Q6982299|Navi Radjou]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1970-08-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/navi_radjou navi_radjou]
| [[:d:Q6982299|Q6982299]]
|-
| [[Fitxategi:Ndidi Nwuneli.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19564385|Ndidi Okonkwo Nwuneli]]''
| idazle nigeriarra
| [[idazle]]
| 1975-03-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/ndidi_nwuneli ndidi_nwuneli]
| [[:d:Q19564385|Q19564385]]
|-
|
| ''[[:d:Q115429801|Nedra Glover Tawwab]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nedra_tawwab nedra_tawwab]
| [[:d:Q115429801|Q115429801]]
|-
| [[Fitxategi:Negin Farsad.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q6987345|Negin Farsad]]''
| komediante estatubatuarra
| [[komediante]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/negin_farsad negin_farsad]
| [[:d:Q6987345|Q6987345]]
|-
| [[Fitxategi:Neha Narula at World Economic Forum Davos 2023.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q102962826|Neha Narula]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/neha_narula neha_narula]
| [[:d:Q102962826|Q102962826]]
|-
| [[Fitxategi:Neil Burgess Royal Society.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23657268|Neil Burgess]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1966-07-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/neil_burgess neil_burgess]
| [[:d:Q23657268|Q23657268]]
|-
| [[Fitxategi:Neil Gershenfeld 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1030183|Neil Gershenfeld]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]
| 1959-12-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/neil_gershenfeld neil_gershenfeld]<br/>[https://www.ted.com/speakers/88 88]
| [[:d:Q1030183|Q1030183]]
|-
|
| [[Neil Harbisson]]
| artista, argazkilari, musikari eta ziborg
| [[musikagile]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1982-07-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/neil_harbisson neil_harbisson]
| [[:d:Q1355729|Q1355729]]
|-
| [[Fitxategi:Neil MacGregor Frankfurter Buchmesse 2015.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1226759|Neil MacGregor]]''
|
| ''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1946-06-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/neil_macgregor neil_macgregor]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1018 1018]
| [[:d:Q1226759|Q1226759]]
|-
| [[Fitxategi:Neil Pasricha San Diego.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16733247|Neil Pasricha]]''
|
| ''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>''[[:d:Q26831130|life coach]]''
| 1979-09-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/neil_pasricha neil_pasricha]
| [[:d:Q16733247|Q16733247]]
|-
| [[Fitxategi:Neil Turok AIMS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1386754|Neil Turok]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[astronomo]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1958-11-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/neil_turok neil_turok]<br/>[https://www.ted.com/speakers/207 207]
| [[:d:Q1386754|Q1386754]]
|-
| [[Fitxategi:Nellie McKay.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q454975|Nellie McKay]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[musikagile]]<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q18545066|bakarrizketalari]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''
| 1982-04-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nellie_mckay nellie_mckay]<br/>[https://www.ted.com/speakers/248 248]
| [[:d:Q454975|Q454975]]
|-
| [[Fitxategi:Neri Oxman - Pop!Tech 2009 - Camden, ME.jpg|center|128px]]
| [[Neri Oxman]]
| israeldar-estatubatuar arkitektoa, diseinatzailea eta irakaslea
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[artista]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Israel]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/neri_oxman neri_oxman]
| [[:d:Q4981374|Q4981374]]
|-
| [[Fitxategi:Newton Aduaka.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2422311|Newton Aduaka]]''
| zinema zuzendari nigeriarra
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/newton_aduaka newton_aduaka]
| [[:d:Q2422311|Q2422311]]
|-
| [[Fitxategi:Okonjo-Iweala, Ngozi (2008 portrait).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q289350|Ngozi Okonjo-Iweala]]''
|
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[politikari]]<br/>[[ministro]]
| 1954-06-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/ngozi_okonjo_iweala ngozi_okonjo_iweala]<br/>[https://www.ted.com/speakers/115 115]
| [[:d:Q289350|Q289350]]
|-
| [[Fitxategi:Niall Ferguson no Fronteiras do Pensamento São Paulo 2017 (37840342015) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q377638|Niall Ferguson]]''
| historialari britainiarra
| ''[[:d:Q17488363|historialari ekonomiko]]''<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[kazetari]]
| 1964-04-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/niall_ferguson niall_ferguson]
| [[:d:Q377638|Q377638]]
|-
|
| ''[[:d:Q22279054|Nic Marks]]''
|
| ''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nic_marks nic_marks]
| [[:d:Q22279054|Q22279054]]
|-
| [[Fitxategi:Nicholas Christakis.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1094336|Nicholas A. Christakis]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[mediku]]
| 1962-05-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nicholas_christakis nicholas_christakis]
| [[:d:Q1094336|Q1094336]]
|-
|
| ''[[:d:Q92979518|Nicholas J. Leeper]]''
|
| ''[[:d:Q15401884|mediku-ikertzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nicholas_leeper nicholas_leeper]
| [[:d:Q92979518|Q92979518]]
|-
| [[Fitxategi:Nicholas Negroponte USNA 20090415 cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92601|Nicholas Negroponte]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1943-12-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nicholas_negroponte nicholas_negroponte]
| [[:d:Q92601|Q92601]]
|-
| [[Fitxategi:Nicholas Herbert Stern, Baron Stern of Brentford.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q335441|Nicholas Stern, Baron Stern of Brentford]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q806798|bankari]]''
| 1946-04-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/lord_nicholas_stern lord_nicholas_stern]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2127 2127]
| [[:d:Q335441|Q335441]]
|-
| [[Fitxategi:Prof Nick Bostrom 324-1.jpg|center|128px]]
| [[Nick Bostrom]]
| filosofo suediarra
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1973-03-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/nick_bostrom nick_bostrom]
| [[:d:Q460475|Q460475]]
|-
| [[Fitxategi:Nick Hanauer Laura Flanders 2016.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q14633126|Nick Hanauer]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nick_hanauer nick_hanauer]
| [[:d:Q14633126|Q14633126]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769567|Nick Sears]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nick_sears_1 nick_sears_1]
| [[:d:Q23769567|Q23769567]]
|-
|
| ''[[:d:Q7028078|Nick Veasey]]''
| argazkilari britainiarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/nick_veasey nick_veasey]
| [[:d:Q7028078|Q7028078]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727944|Nicolas Perony]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nicholas_perony nicholas_perony]
| [[:d:Q23727944|Q23727944]]
|-
| [[Fitxategi:Nicole-maines-2019.jpg|center|128px]]
| [[Nicole Maines]]
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q19509201|LGBT ekintzaile]]''
| 1997-10-07
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nicole_maines nicole_maines]
| [[:d:Q33124715|Q33124715]]
|-
|
| ''[[:d:Q24054775|Nicole Paris & Ed Cage]]''
|
| ''[[:d:Q59958430|beatboxer]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/nicole_paris nicole_paris]
| [[:d:Q24054775|Q24054775]]
|-
| [[Fitxategi:NielsDiffrient.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3277342|Niels Diffrient]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q11287574|industrial designer]]''
| 1928-09-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/niels_diffrient niels_diffrient]
| [[:d:Q3277342|Q3277342]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783481|Nigel Marsh]]''
|
| [[idazle]]
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nigel_marsh nigel_marsh]
| [[:d:Q23783481|Q23783481]]
|-
| [[Fitxategi:Nighat Dad.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20050928|Nighat Dad]]''
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q7019111|gizarte-langile]]''
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Pakistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/nighat_dad nighat_dad]
| [[:d:Q20050928|Q20050928]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729145|Nikolai Begg]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nikolai_begg nikolai_begg]
| [[:d:Q23729145|Q23729145]]
|-
| [[Fitxategi:Nilofer Merchant At Inspirefest 2017 -July 2017--130283 (35410533590).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23670940|Nilofer Merchant]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[hizlari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nilofer_merchant nilofer_merchant]
| [[:d:Q23670940|Q23670940]]
|-
| [[Fitxategi:Nina Fedoroff at the New America Foundation (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4494049|Nina Fedoroff]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''
| 1942
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nina_fedoroff nina_fedoroff]
| [[:d:Q4494049|Q4494049]]
|-
| [[Fitxategi:Nina Jablonski.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q16730096|Nina G. Jablonski]]''
| ikertzailea
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q21272406|paleoantropologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1953-08-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nina_jablonski nina_jablonski]<br/>[https://www.ted.com/speakers/340 340]
| [[:d:Q16730096|Q16730096]]
|-
| [[Fitxategi:Nina Tandon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23657225|Nina Tandon]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nina_tandon nina_tandon]
| [[:d:Q23657225|Q23657225]]
|-
| [[Fitxategi:Nirmalya Kumar.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7040060|Nirmalya Kumar]]''
| irakasle indiarra
| [[irakasle]]
| 1960-03-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/nirmalya_kumar nirmalya_kumar]
| [[:d:Q7040060|Q7040060]]
|-
| [[Fitxategi:Nita A Farahany at the World Economic Forum in 2016.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q60322343|Nita A Farahany]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q47455777|bioethicist]]''
| 1978-04-28
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nita_farahany nita_farahany]
| [[:d:Q60322343|Q60322343]]
|-
| [[Fitxategi:Re publica 19 - Day 2 (32852536387).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q63790029|Niti Bhan]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>[[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/niti_bhan niti_bhan]
| [[:d:Q63790029|Q63790029]]
|-
| [[Fitxategi:Nizar Ibrahim.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769268|Nizar Ibrahim]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''
| 1982
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]<br/>No/unknown value
| [https://www.ted.com/speakers/nizar_ibrahim nizar_ibrahim]
| [[:d:Q23769268|Q23769268]]
|-
| [[Fitxategi:Nnedi Okorafor (37108184821).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3877423|Nnedi Okorafor]]''
|
| [[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[hezitzaile]]<br/>''[[:d:Q11892507|komiki gidoilari]]''
| 1974-04-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/nnedi_okorafor nnedi_okorafor]
| [[:d:Q3877423|Q3877423]]
|-
| [[Fitxategi:Noah Feldman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1959850|Noah Feldman]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[abokatu]]<br/>[[legelari]]<br/>[[autore]]
| 1970-05-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/noah_feldman noah_feldman]
| [[:d:Q1959850|Q1959850]]
|-
| [[Fitxategi:Noah Headshot.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q95988606|Noah Raford]]''
|
|
| 1978
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/noah_raford noah_raford]
| [[:d:Q95988606|Q95988606]]
|-
|
| ''[[:d:Q23663073|Noah Wilson-Rich]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/noah_wilson_rich noah_wilson_rich]
| [[:d:Q23663073|Q23663073]]
|-
| [[Fitxategi:SXSW-2024-alih-OB7A0967-Nonny de la Pena.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18354191|Nonny de la Peña]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]
| 1963
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/nonny_de_la_pena nonny_de_la_pena]
| [[:d:Q18354191|Q18354191]]
|-
|
| ''[[:d:Q92203204|Nora E. Atkinson]]''
|
| ''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nora_atkinson nora_atkinson]
| [[:d:Q92203204|Q92203204]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797707|Nora York]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/nora_york nora_york]
| [[:d:Q23797707|Q23797707]]
|-
| [[Fitxategi:Noreena Hertz - Trento - 1.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q94555|Noreena Hertz]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>''[[:d:Q18190897|foreign correspondent]]''<br/>''[[:d:Q1416279|finantza-analista]]''
| 1967-09-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/noreena_hertz noreena_hertz]
| [[:d:Q94555|Q94555]]
|-
|
| ''[[:d:Q18817338|Noriko Arai]]''
|
| [[matematikari]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/noriko_arai noriko_arai]
| [[:d:Q18817338|Q18817338]]
|-
| [[Fitxategi:Un edificio sostenible de acero y cristal, nuevo proyecto de Foster para Madrid 04 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Norman Foster]]
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''
| 1935-06-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/norman_foster norman_foster]<br/>[https://www.ted.com/speakers/157 157]
| [[:d:Q104898|Q104898]]
|-
| [[Fitxategi:Norman Lear 1975 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1270283|Norman Lear]]''
|
| ''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[showrunner]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1922-07-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/norman_lear norman_lear]
| [[:d:Q1270283|Q1270283]]
|-
|
| ''[[:d:Q7052808|Norman Spack]]''
|
| ''[[:d:Q4531850|endokrinologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/norman_spack norman_spack]
| [[:d:Q7052808|Q7052808]]
|-
|
| ''[[:d:Q83978785|Normand Voyer]]''
|
| [[kimikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/normand_voyer normand_voyer]
| [[:d:Q83978785|Q83978785]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769298|Noy Thrupkaew]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/noy_thrupkaew noy_thrupkaew]
| [[:d:Q23769298|Q23769298]]
|-
| [[Fitxategi:OK Go at Lotusphere 2012.jpg|center|128px]]
| [[OK Go]]
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/ok_go ok_go]
| [[:d:Q736107|Q736107]]
|-
|
| ''[[:d:Q87990786|Oded Shoseyov]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/oded_shoseyov oded_shoseyov]
| [[:d:Q87990786|Q87990786]]
|-
|
| ''[[:d:Q61994730|Ofer Levy]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ofer_levy ofer_levy]
| [[:d:Q61994730|Q61994730]]
|-
| [[Fitxategi:Ola Rosling on Factfulness.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22280133|Ola Rosling]]''
|
| [[software garatzaile]]<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[idazle]]
| 1975-11-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/ola_rosling ola_rosling]
| [[:d:Q22280133|Q22280133]]
|-
| [[Fitxategi:Ólafur Elíasson Internationale Jury Berlinale 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Olafur Eliasson]]
| artista danimarkarra
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1967-02-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/olafur_eliasson olafur_eliasson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/336 336]
| [[:d:Q365691|Q365691]]
|-
| [[Fitxategi:Ole Scheeren in Frankfurt.20130525.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q67031|Ole Scheeren]]''
| arkitekto alemaniarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1971
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/ole_scheeren ole_scheeren]
| [[:d:Q67031|Q67031]]
|-
| [[Fitxategi:NBF2024-oliver-jeffers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3350659|Oliver Jeffers]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>[[artista]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/oliver_jeffers oliver_jeffers]
| [[:d:Q3350659|Q3350659]]
|-
| [[Fitxategi:Oliversacks.jpg|center|128px]]
| [[Oliver Sacks]]
| Neurologo eta idazle britainiarra
| [[idazle]]<br/>[[kimikari]]<br/>''[[:d:Q551835|mediku idazlea]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[mediku]]
| 1933-07-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/oliver_sacks oliver_sacks]
| [[:d:Q258662|Q258662]]
|-
| [[Fitxategi:OluTimehin Adegbeye Norwegian Council for Africa 2018 (174840).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q32537994|OluTimehin Kukoyi]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1991-10-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/olutimehin_adegbeye olutimehin_adegbeye]
| [[:d:Q32537994|Q32537994]]
|-
| [[Fitxategi:TaiwoLeiden2023.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q99501373|Olúfẹ́mi Táíwò]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1956
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/olu_fe_mi_ta_i_wo olu_fe_mi_ta_i_wo]
| [[:d:Q99501373|Q99501373]]
|-
|
| ''[[:d:Q7089622|Omar Ahmad]]''
|
| ''[[:d:Q5287861|chief technology officer]]''<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>[[politikari]]
| 1964-06-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/omar_ahmad omar_ahmad]
| [[:d:Q7089622|Q7089622]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Baroness O'Neill of Bengarve crop 3.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q336089|Onora O'Neill]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[politikari]]
| 1941-08-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/onora_o_neill onora_o_neill]
| [[:d:Q336089|Q336089]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656126|Onyx Ashanti]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/onyx_ashanti onyx_ashanti]
| [[:d:Q23656126|Q23656126]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759585|Oren Yakobovich]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/oren_yakobovich oren_yakobovich]
| [[:d:Q23759585|Q23759585]]
|-
| [[Fitxategi:Okolloh.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q49275|Ory Okolloh]]''
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q19890746|Interneteko ekintzailea]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''
| 1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/ory_okolloh ory_okolloh]
| [[:d:Q49275|Q49275]]
|-
|
| ''[[:d:Q7106910|Oskar Eustis]]''
|
| ''[[:d:Q1797162|zuzendari artistiko]]''<br/>[[antzerki zuzendari]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]
| 1958-07-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/oskar_eustis oskar_eustis]
| [[:d:Q7106910|Q7106910]]
|-
| [[Fitxategi:P. Dee Boersma portrait at International Penguin Conference 10.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16971310|P. Dee Boersma]]''
|
| ''[[:d:Q76928813|conservation biologist]]''<br/>''[[:d:Q1225716|ornitologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q104828277|biology teacher]]''
| 1946-11-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/dee_boersma dee_boersma]
| [[:d:Q16971310|Q16971310]]
|-
| [[Fitxategi:P W Singer Political Scientist and International Relations Expert (26294536015).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q320696|P. W. Singer]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[politikari]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/p_w_singer p_w_singer]
| [[:d:Q320696|Q320696]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Lord Ashdown of Norton-sub-Hamdon crop 2.jpg|center|128px]]
| [[Paddy Ashdown]]
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''
| 1941-02-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/paddy_ashdown paddy_ashdown]
| [[:d:Q333066|Q333066]]
|-
| [[Fitxategi:Pam Warhurst at TDC12.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7129276|Pam Warhurst]]''
|
| ''[[:d:Q4479442|fundatzaile]]''
| 1950
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/pam_warhurst pam_warhurst]
| [[:d:Q7129276|Q7129276]]
|-
| [[Fitxategi:PamelaMeyerSeptember2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21063835|Pamela Meyer]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/pamela_meyer pamela_meyer]
| [[:d:Q21063835|Q21063835]]
|-
| [[Fitxategi:March for Science San Francisco 20170422-4376.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7129246|Pamela Ronald]]''
| genetista estatubatuarra
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/pamela_ronald pamela_ronald]
| [[:d:Q7129246|Q7129246]]
|-
| [[Fitxategi:Vienna 2013-07-12 'central garden' - Blublut feat. Colin Webster 078 Pamelia Kurstin.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q275179|Pamelia Kurstin]]''
| musikari estatubatuarra
| [[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q13219637|biolontxelista]]''<br/>[[musikagile]]<br/>[[musikari]]
| 1976-05-28
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/pamelia_kurstin pamelia_kurstin]
| [[:d:Q275179|Q275179]]
|-
| [[Fitxategi:Pankaj Ghemawat - 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7131284|Pankaj Ghemawat]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-09-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>No/unknown value
| [https://www.ted.com/speakers/pankaj_ghemawat pankaj_ghemawat]
| [[:d:Q7131284|Q7131284]]
|-
| [[Fitxategi:Paola Antonelli in 2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q440493|Paola Antonelli]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1963-05-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/paola_antonelli paola_antonelli]
| [[:d:Q440493|Q440493]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662717|Paolo Cardini]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/paolo_cardini paolo_cardini]
| [[:d:Q23662717|Q23662717]]
|-
| [[Fitxategi:Dubai Future Forum 2024 - Parag Khanna.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2051465|Parag Khanna]]''
|
| [[autore]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1977-07-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/parag_khanna parag_khanna]
| [[:d:Q2051465|Q2051465]]
|-
|
| ''[[:d:Q97655984|Paramjit Parmar]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/pj_parmar pj_parmar]
| [[:d:Q97655984|Q97655984]]
|-
| [[Fitxategi:Pardis Sabeti - PopTech 2011 - Camden Maine USA.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3063122|Pardis C. Sabeti]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[mediku]]<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''
| 1975-12-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Iran]]
| [https://www.ted.com/speakers/pardis_sabeti pardis_sabeti]
| [[:d:Q3063122|Q3063122]]
|-
| [[Fitxategi:Yeonmi Park (53065489343) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18437771|Park Yeon-mi]]''
|
| ''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1993-10-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ipar Korea]]<br/>[[Hego Korea]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/yeonmi_park yeonmi_park]
| [[:d:Q18437771|Q18437771]]
|-
| [[Fitxategi:Parul Sehgal NBCC 2011 Shankbone.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7141204|Parul Sehgal]]''
|
| [[autore]]<br/>''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''<br/>[[kazetari]]
| 1982
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/parul_sehgal_1 parul_sehgal_1]
| [[:d:Q7141204|Q7141204]]
|-
| [[Fitxategi:Pat Mitchell (8157972890) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7143792|Pat Mitchell]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[enpresaburu]]
| 1943-01-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/pat_mitchell pat_mitchell]
| [[:d:Q7143792|Q7143792]]
|-
| [[Fitxategi:2011 portrait - Patience Mthunzi (6197342763) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23782661|Patience Mthunzi]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1976-05-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/patience_mthunzi patience_mthunzi]
| [[:d:Q23782661|Q23782661]]
|-
| [[Fitxategi:Stanford2010PatriciaBurchat.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23782676|Patricia Burchat]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/patricia_burchat patricia_burchat]
| [[:d:Q23782676|Q23782676]]
|-
|
| ''[[:d:Q7145662|Patricia K. Kuhl]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q14467526|hizkuntzalari]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q2854916|otorrinolaringologo]]''
| 1946-11-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/patricia_kuhl patricia_kuhl]
| [[:d:Q7145662|Q7145662]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784397|Patricia Ryan]]''
|
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/patricia_ryan patricia_ryan]
| [[:d:Q23784397|Q23784397]]
|-
| [[Fitxategi:Patrick Awuah (Ashesi).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7146064|Patrick Awuah, Jr.]]''
|
| ''[[:d:Q6017510|Independent inventor]]''<br/>''[[:d:Q1132207|business incubator]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[ingeniari]]
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Ghana]]
| [https://www.ted.com/speakers/patrick_awuah patrick_awuah]
| [[:d:Q7146064|Q7146064]]
|-
| [[Fitxategi:Patrick Chappatte-IMG 8680-square.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q116361|Patrick Chappatte]]''
|
| ''[[:d:Q3658608|karikaturagile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[komikigile]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/patrick_chappatte patrick_chappatte]
| [[:d:Q116361|Q116361]]
|-
| [[Fitxategi:Patrisse Cullors.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20090524|Patrisse Khan-Cullors]]''
| artista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1984
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/patrisse_cullors patrisse_cullors]
| [[:d:Q20090524|Q20090524]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769549|Patrícia Medici]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/patricia_medici patricia_medici]
| [[:d:Q23769549|Q23769549]]
|-
|
| ''[[:d:Q7148280|Patsy Rodenburg]]''
| aktore britainiarra
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q20971450|voice coach]]''<br/>[[autore]]<br/>[[antzerki zuzendari]]
| 1953-09-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/patsy_rodenburg patsy_rodenburg]
| [[:d:Q7148280|Q7148280]]
|-
| [[Fitxategi:Dubai Future Forum 2024 - Pattie Maes.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7552|Pattie Maes]]''
| zientzialari belgikarra
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1961
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Belgika]]
| [https://www.ted.com/speakers/pattie_maes pattie_maes]
| [[:d:Q7552|Q7552]]
|-
|
| ''[[:d:Q60539319|Patty McCord]]''
|
| ''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q978044|executive]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/patty_mccord patty_mccord]
| [[:d:Q60539319|Q60539319]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782390|Paul Bennett]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/paul_bennett paul_bennett]
| [[:d:Q23782390|Q23782390]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Bloom no Fronteiras do Pensamento Porto Alegre 2014 (14929910380).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1590549|Paul Bloom]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1963-12-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_bloom paul_bloom]
| [[:d:Q1590549|Q1590549]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Collier World Economic Forum 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2059187|Paul Collier]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1949-04-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_collier paul_collier]
| [[:d:Q2059187|Q2059187]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661675|Paul Conneally]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/paul_conneally paul_conneally]
| [[:d:Q23661675|Q23661675]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Debevec.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q93006|Paul Debevec]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_debevec paul_debevec]
| [[:d:Q93006|Q93006]]
|-
| [[Fitxategi:PaulGilding.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q2754187|Paul Gilding]]''
|
| [[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_gilding paul_gilding]
| [[:d:Q2754187|Q2754187]]
|-
| [[Fitxategi:OmegaAuthPhoto.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16196964|Paul Greenberg]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_greenberg paul_greenberg]
| [[:d:Q16196964|Q16196964]]
|-
| [[Fitxategi:Paul J. Zak.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1967906|Paul J. Zak]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1962-02-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_zak paul_zak]
| [[:d:Q1967906|Q1967906]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712890|Paul Kemp-Robertson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/paul_kemp_robertson paul_kemp_robertson]
| [[:d:Q23712890|Q23712890]]
|-
|
| ''[[:d:Q16274683|Paul Knoepfler]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1967-04-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_knoepfler paul_knoepfler]
| [[:d:Q16274683|Q16274683]]
|-
| [[Fitxategi:NMD 2019 Høyrepopulismens fremvekst 6 (32873985077) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7152025|Paul Lewis]]''
| kazetari britainiarra
| [[kazetari]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_lewis paul_lewis]
| [[:d:Q7152025|Q7152025]]
|-
| [[Fitxategi:Paul maccready.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1374080|Paul MacCready]]''
|
| ''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[hegazkinlari]]<br/>''[[:d:Q27732138|glider pilot]]''
| 1925-09-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_maccready paul_maccready]
| [[:d:Q1374080|Q1374080]]
|-
|
| ''[[:d:Q705347|Paul Moller]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[enpresaburu]]
| 1936-12-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_moller paul_moller]
| [[:d:Q705347|Q705347]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Nicklen’s Polar Wonderland.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7152732|Paul Nicklen]]''
| argazkilari kanadarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''<br/>''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''
| 1968-07-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_nicklen paul_nicklen]
| [[:d:Q7152732|Q7152732]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Pholeros, SUST cropped.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15430944|Paul Pholeros]]''
| arkitekto australiarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1953
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_pholeros paul_pholeros]
| [[:d:Q15430944|Q15430944]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728301|Paul Piff]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/paul_piff paul_piff]
| [[:d:Q23728301|Q23728301]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Romer, 2005 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Paul Romer]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[matematikari]]
| 1955-11-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_romer paul_romer]<br/>[https://www.ted.com/speakers/471 471]
| [[:d:Q509262|Q509262]]
|-
|
| ''[[:d:Q7153314|Paul Root Wolpe]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
| 1957-02-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_root_wolpe paul_root_wolpe]
| [[:d:Q7153314|Q7153314]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Sereno Lab Photo (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q562813|Paul Sereno]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''
| 1957-10-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_sereno paul_sereno]
| [[:d:Q562813|Q562813]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657114|Paul Snelgrove]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/paul_snelgrove paul_snelgrove]
| [[:d:Q23657114|Q23657114]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Stamets with Agarikon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q783942|Paul Stamets]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q2487799|mikologo]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1955-07-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_stamets paul_stamets]
| [[:d:Q783942|Q783942]]
|-
| [[Fitxategi:Paul Tudor Jones, Tudor Investments.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7154092|Paul Tudor Jones]]''
|
| [[burtsa agente]]<br/>''[[:d:Q43423468|hedge fund manager]]''<br/>''[[:d:Q3704253|trader]]''<br/>[[enpresaburu]]
| 1954-09-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_tudor_jones_ii paul_tudor_jones_ii]
| [[:d:Q7154092|Q7154092]]
|-
|
| ''[[:d:Q2663689|Paul W. Ewald]]''
|
| ''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''
| 1950s<br/>1953
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_ewald paul_ewald]<br/>[https://www.ted.com/speakers/230 230]
| [[:d:Q2663689|Q2663689]]
|-
|
| ''[[:d:Q7154189|Paul W. K. Rothemund]]''
| akademikoa estatubatuarra
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paul_rothemund paul_rothemund]
| [[:d:Q7154189|Q7154189]]
|-
|
| ''[[:d:Q23498304|Paula Johnson]]''
|
| ''[[:d:Q3264451|kardiologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paula_johnson paula_johnson]
| [[:d:Q23498304|Q23498304]]
|-
| [[Fitxategi:Paula Scher interview OnCreativity.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7154764|Paula Scher]]''
|
| [[diseinatzaile grafiko]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[irakasle]]
| 1948-10-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paula_scher paula_scher]
| [[:d:Q7154764|Q7154764]]
|-
|
| ''[[:d:Q64748198|Paula Stone Williams]]''
|
| ''[[:d:Q7143049|pastoral counseling]]''<br/>[[idazle]]
| 1951
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/paula_stone_williams paula_stone_williams]
| [[:d:Q64748198|Q64748198]]
|-
| [[Fitxategi:Pavan Sukhdev (10186874696) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16254734|Pavan Sukhdev]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1960-03-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/pavan_sukhdev pavan_sukhdev]
| [[:d:Q16254734|Q16254734]]
|-
|
| ''[[:d:Q7156113|Pawan Sinha]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[katedradun]]<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/pawan_sinha pawan_sinha]
| [[:d:Q7156113|Q7156113]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671263|Pearl Arredondo]]''
|
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/pearl_arredondo pearl_arredondo]
| [[:d:Q23671263|Q23671263]]
|-
| [[Fitxategi:Peggy Orenstein on Boys and Sex.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7160710|Peggy Orenstein]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1961-11-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peggy_orenstein peggy_orenstein]
| [[:d:Q7160710|Q7160710]]
|-
| [[Fitxategi:Penelope Boston lecturing on Subsurface Astrobiology Cave Habitats on Earth, Mars, and Beyond.webp|center|128px]]
| ''[[:d:Q7162562|Penelope Boston]]''
|
| ''[[:d:Q16742175|espeleologo]]''<br/>[[geologo]]<br/>''[[:d:Q3061999|astrobiologist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/penelope_boston penelope_boston]
| [[:d:Q7162562|Q7162562]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662947|Penelope Jagessar Chaffer]]''
|
| [[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/penelope_jagessar_chaffer penelope_jagessar_chaffer]
| [[:d:Q23662947|Q23662947]]
|-
| [[Fitxategi:Per Espen Stoknes (2017) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11995189|Per Espen Stoknes]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[politikari]]
| 1967-03-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/per_espen_stoknes per_espen_stoknes]
| [[:d:Q11995189|Q11995189]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783063|Pete Alcorn]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/pete_alcorn pete_alcorn]
| [[:d:Q23783063|Q23783063]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Attia at Ancestral Health Symposium.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23712954|Peter Attia]]''
|
| [[zirujau]]<br/>[[mediku]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1973-03-19<br/>1973
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_attia peter_attia]
| [[:d:Q23712954|Q23712954]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Calthorpe on book tour (6545182197) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7173152|Peter Calthorpe]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1949
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_calthorpe peter_calthorpe]
| [[:d:Q7173152|Q7173152]]
|-
|
| ''[[:d:Q950763|Peter D. Ward]]''
|
| ''[[:d:Q1662561|paleontologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[idazle]]
| 1949
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_ward peter_ward]
| [[:d:Q950763|Q950763]]
|-
| [[Fitxategi:Peter-Diamandis-Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q562799|Peter Diamandis]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[idazle]]
| 1961-05-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_diamandis peter_diamandis]
| [[:d:Q562799|Q562799]]
|-
|
| ''[[:d:Q7173699|Peter Donnelly]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''
| 1959-05-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_donnelly peter_donnelly]<br/>[https://www.ted.com/speakers/63 63]
| [[:d:Q7173699|Q7173699]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712235|Peter Doolittle]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/peter_doolittle peter_doolittle]
| [[:d:Q23712235|Q23712235]]
|-
| [[Fitxategi:Petereigenfeature.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q95830|Peter Eigen]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[legelari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1938-06-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_eigen peter_eigen]
| [[:d:Q95830|Q95830]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Gabriel Allan Warren.jpg|center|128px]]
| [[Peter Gabriel]]
| musikari, konpositore eta konpositore britainiarra (1950 jaioa)
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''<br/>''[[:d:Q2643890|kantari]]''<br/>[[poeta]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q69423232|zinema gidoilari]]''
| 1950-02-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_gabriel peter_gabriel]
| [[:d:Q175195|Q175195]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759857|Peter Haas]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_haas peter_haas]
| [[:d:Q23759857|Q23759857]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Hirshberg (916338285).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769555|Peter Hirshberg]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_hirshberg peter_hirshberg]
| [[:d:Q23769555|Q23769555]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Molyneux 20080927 Festival du jeu video 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q164565|Peter Molyneux]]''
|
| ''[[:d:Q863368|bideo-joko programatzaile]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>''[[:d:Q3630699|jolas diseinatzailea]]''<br/>''[[:d:Q18882335|bideo-joko diseinatzaile]]''
| 1959-05-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_molyneux peter_molyneux]
| [[:d:Q164565|Q164565]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Norvig in 2019.jpg|center|128px]]
| [[Peter Norvig]]
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
| 1956-12-05<br/>1956-12-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_norvig peter_norvig]
| [[:d:Q92832|Q92832]]
|-
|
| ''[[:d:Q58812993|Peter Ouko]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/peter_ouko peter_ouko]
| [[:d:Q58812993|Q58812993]]
|-
|
| ''[[:d:Q20853515|Peter Reinhart]]''
|
| [[okin]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 20th century<br/>1950
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/peter_reinhart peter_reinhart]
| [[:d:Q20853515|Q20853515]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662569|Peter Saul]]''
|
| [[mediku]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_saul peter_saul]
| [[:d:Q23662569|Q23662569]]
|-
| [[Fitxategi:Peter Singer 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Peter Singer]]
| filosofo australiarra
| [[filosofo]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[idazle]]<br/>[[politikari]]
| 1946-07-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_singer peter_singer]
| [[:d:Q211539|Q211539]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796156|Peter Tyack]]''
|
| ''[[:d:Q107267362|behavioral ecologist]]''<br/>''[[:d:Q107267423|marine mammalogist]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/peter_tyack peter_tyack]
| [[:d:Q23796156|Q23796156]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712817|Peter van Manen]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/peter_van_manen peter_van_manen]
| [[:d:Q23712817|Q23712817]]
|-
| [[Fitxategi:Peter van Uhm.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2079298|Peter van Uhm]]''
| gudari nederlandarra
| [[militar]]
| 1955-07-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/peter_van_uhm peter_van_uhm]
| [[:d:Q2079298|Q2079298]]
|-
|
| ''[[:d:Q7181721|Phil Borges]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1942
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/phil_borges phil_borges]
| [[:d:Q7181721|Q7181721]]
|-
|
| ''[[:d:Q3378790|Phil Hansen]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
| 1979
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/phil_hansen phil_hansen]
| [[:d:Q3378790|Q3378790]]
|-
| [[Fitxategi:Philip Plait 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2701388|Phil Plait]]''
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q1412961|Trekkie]]''
| 1964-09-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/phil_plait phil_plait]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1109 1109]
| [[:d:Q2701388|Q2701388]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728383|Philip Evans]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/philip_evans philip_evans]
| [[:d:Q23728383|Q23728383]]
|-
| [[Fitxategi:Philip K. Howard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7183880|Philip K. Howard]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]
| 1948
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/philip_k_howard philip_k_howard]<br/>[https://www.ted.com/speakers/621 621]
| [[:d:Q7183880|Q7183880]]
|-
| [[Fitxategi:Philip Rosedale in 2021 by Chris Michel 1d35908-4-26.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1978446|Philip Rosedale]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1968-09-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/philip_rosedale philip_rosedale]
| [[:d:Q1978446|Q1978446]]
|-
| [[Fitxategi:Professor Zimbardo (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Philip Zimbardo]]
|
| ''[[:d:Q10672931|gizarte-psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>[[autore]]
| 1933-03-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/philip_zimbardo philip_zimbardo]
| [[:d:Q296042|Q296042]]
|-
| [[Fitxategi:PhilippePetitAAFeb09.jpg|center|128px]]
| [[Philippe Petit]]
|
| ''[[:d:Q11957145|akrobata]]''<br/>''[[:d:Q17307272|zirkuko artista]]''<br/>''[[:d:Q15855449|magialari]]''<br/>''[[:d:Q3090865|funanbulista]]''<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q465501|stunt performer]]''
| 1949-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/philippe_petit philippe_petit]
| [[:d:Q705289|Q705289]]
|-
| [[Fitxategi:Phillippe Starck 2011.jpg|center|128px]]
| [[Philippe Starck]]
|
| ''[[:d:Q11287574|industrial designer]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1949-01-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/philippe_starck philippe_starck]
| [[:d:Q316906|Q316906]]
|-
| [[Fitxategi:Pia Mancini.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18326639|Pia Mancini]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Argentina]]
| [https://www.ted.com/speakers/pia_mancini pia_mancini]
| [[:d:Q18326639|Q18326639]]
|-
| [[Fitxategi:Pico Iyer 2.08.12 (6847745503).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2955951|Pico Iyer]]''
| idazle britainiarra
| [[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[idazle]]
| 1957-02-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/pico_iyer pico_iyer]
| [[:d:Q2955951|Q2955951]]
|-
|
| ''[[:d:Q127305851|Pierre Thiam]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Senegal]]
| [https://www.ted.com/speakers/pierre_thiam pierre_thiam]
| [[:d:Q127305851|Q127305851]]
|-
|
| ''[[:d:Q766390|Pilobolus]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/pilobolus pilobolus]
| [[:d:Q766390|Q766390]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662189|Plankton Chronicles Project]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/plankton_chronicles_project plankton_chronicles_project]
| [[:d:Q23662189|Q23662189]]
|-
|
| ''[[:d:Q56882240|Poppy Crum]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/poppy_crum poppy_crum]
| [[:d:Q56882240|Q56882240]]
|-
| [[Fitxategi:Pranavmistry.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2722796|Pranav Mistry]]''
|
| [[informatikari]]
| 1981-05-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/pranav_mistry pranav_mistry]
| [[:d:Q2722796|Q2722796]]
|-
|
| ''[[:d:Q59696234|Pratik Shah]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/pratik_shah pratik_shah]
| [[:d:Q59696234|Q59696234]]
|-
| [[Fitxategi:Preston Reed June 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q357378|Preston Reed]]''
|
| ''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q6168364|jazz guitarist]]''<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''
| 1955-04-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/preston_reed preston_reed]
| [[:d:Q357378|Q357378]]
|-
| [[Fitxategi:Priti Krishtel - Initiative for Medicines, Access and Knowledge (I-MAK).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q110316854|Priti Krishtel]]''
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/priti_krishtel priti_krishtel]
| [[:d:Q110316854|Q110316854]]
|-
|
| ''[[:d:Q106904404|Priya Parker]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q2462658|manager]]''<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/priya_parker priya_parker]
| [[:d:Q106904404|Q106904404]]
|-
| [[Fitxategi:Priyanka Chopra at Bulgary launch, 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Priyanka Chopra]]
| indiar abeslari eta antzezlea
| ''[[:d:Q18581305|edertasun lehiaketan parte-hartzaile]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q3357567|argazki-modelo]]''<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]
| 1982-07-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/priyanka_chopra priyanka_chopra]
| [[:d:Q158957|Q158957]]
|-
| [[Fitxategi:LSU Museum of Natural Science - Prosanta Chakrabarty with zoological specimen.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21338838|Prosanta Chakrabarty]]''
|
| ''[[:d:Q4205432|iktiologo]]''
| 1978-11-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/prosanta_chakrabarty prosanta_chakrabarty]
| [[:d:Q21338838|Q21338838]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656762|Péter Fankhauser]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/peter_fankhauser peter_fankhauser]
| [[:d:Q23656762|Q23656762]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783069|Qi Zhang]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/qi_zhang qi_zhang]
| [[:d:Q23783069|Q23783069]]
|-
|
| ''[[:d:Q45175182|Qudus Onikeku]]''
|
| ''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>[[koreografo]]
| 1984
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/qudus_onikeku qudus_onikeku]
| [[:d:Q45175182|Q45175182]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657158|Quixotic Fusion]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/quixotic quixotic]
| [[:d:Q23657158|Q23657158]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657089|Quyen Nguyen]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>[[zirujau]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/quyen_nguyen quyen_nguyen]
| [[:d:Q23657089|Q23657089]]
|-
| [[Fitxategi:Lukedubois.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7273818|R. Luke DuBois]]''
|
| [[musikagile]]<br/>[[musikari]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''
| 1975-09-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/r_luke_dubois r_luke_dubois]
| [[:d:Q7273818|Q7273818]]
|-
| [[Fitxategi:Rachel Armstrong (8460277065).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795664|Rachel Armstrong]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rachel_armstrong rachel_armstrong]
| [[:d:Q23795664|Q23795664]]
|-
| [[Fitxategi:Explaining the Sharing Economy - Rachel Botsman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20995290|Rachel Botsman]]''
| idazle britainiarra
| [[idazle]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rachel_botsman rachel_botsman]
| [[:d:Q20995290|Q20995290]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783093|Rachel Pike]]''
|
| ''[[:d:Q105839787|atmospheric chemist]]''<br/>''[[:d:Q1113838|klimatologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rachel_pike rachel_pike]
| [[:d:Q23783093|Q23783093]]
|-
|
| ''[[:d:Q7279417|Rachel Sussman]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[artista]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rachel_sussman rachel_sussman]
| [[:d:Q7279417|Q7279417]]
|-
| [[Fitxategi:Horizonte 2014 Fr 1464.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q18397247|Rachelle Garniez]]''
|
| [[kantugile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]
| 1965-03-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rachelle_garniez rachelle_garniez]
| [[:d:Q18397247|Q18397247]]
|-
|
| ''[[:d:Q17517256|Radhika Nagpal]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/radhika_nagpal radhika_nagpal]
| [[:d:Q17517256|Q17517256]]
|-
| [[Fitxategi:Raffaello D’Andrea, Professor and artist (48088758103).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16864843|Raffaello D'Andrea]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1967-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/raffaello_d_andrea raffaello_d_andrea]
| [[:d:Q16864843|Q16864843]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795356|Raghava KK]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/kk_raghava kk_raghava]
| [[:d:Q23795356|Q23795356]]
|-
| [[Fitxategi:Ramesh Mashelkar Apr09.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7283012|Raghunath Anant Mashelkar]]''
|
| ''[[:d:Q7888586|kimika-ingeniari]]''<br/>[[kimikari]]
| 1943-01-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]<br/>[[Britainiar Raj]]<br/>[[Indiako Agindupeko Lurra]]
| [https://www.ted.com/speakers/r_a_mashelkar r_a_mashelkar]
| [[:d:Q7283012|Q7283012]]
|-
|
| ''[[:d:Q23768717|Rainer Strack]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rainer_strack rainer_strack]
| [[:d:Q23768717|Q23768717]]
|-
| [[Fitxategi:Rainn Wilson 2011 Shankbone 2.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q349548|Rainn Wilson]]''
| aktore estatubatuarra
| [[komediante]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q948329|karaktere aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q685433|saltzaile]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1966-01-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rainn_wilson rainn_wilson]
| [[:d:Q349548|Q349548]]
|-
| [[Fitxategi:Raj Jayadev at Pacific News Service 40th anniversary celebration.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q100178541|Raj Jayadev]]''
|
| ''[[:d:Q28532974|community organizer]]''
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/raj_jayadev raj_jayadev]
| [[:d:Q100178541|Q100178541]]
|-
| [[Fitxategi:Raj Panjabi, NSC Senior Director.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28101938|Raj Panjabi]]''
|
| [[mediku]]
| 1981-02-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/raj_panjabi raj_panjabi]
| [[:d:Q28101938|Q28101938]]
|-
| [[Fitxategi:Rajesh Rao 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14751924|Rajesh P.N. Rao]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[informatikari]]
| 1970-07-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/rajesh_rao rajesh_rao]
| [[:d:Q14751924|Q14751924]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760316|Rajiv Maheswaran]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rajiv_maheswaran rajiv_maheswaran]
| [[:d:Q23760316|Q23760316]]
|-
|
| ''[[:d:Q41799934|Ralph Chami]]''
|
| [[ekonomialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ralph_chami ralph_chami]
| [[:d:Q41799934|Q41799934]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784293|Ralph Langner]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ralph_langner ralph_langner]
| [[:d:Q23784293|Q23784293]]
|-
| [[Fitxategi:Ralph nader portrait.jpg|center|128px]]
| [[Ralph Nader]]
|
| [[abokatu]]<br/>[[historialari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[politikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q11986654|lobbyist]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''<br/>''[[:d:Q15958642|politika-idazle]]''
| 1934-02-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ralph_nader ralph_nader]
| [[:d:Q193156|Q193156]]
|-
| [[Fitxategi:Ramanan laxminarayan.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759575|Ramanan Laxminarayan]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ramanan_laxminarayan ramanan_laxminarayan]
| [[:d:Q23759575|Q23759575]]
|-
| [[Fitxategi:Ramesh Raskar (11539797465).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16735003|Ramesh Raskar]]''
| ikertzaile estatubatuarra
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1265807|information scientist]]''
| 1970-06-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ramesh_raskar ramesh_raskar]
| [[:d:Q16735003|Q16735003]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657180|Ramona Pierson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ramona_pierson ramona_pierson]
| [[:d:Q23657180|Q23657180]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712989|Ramsey Musallam]]''
|
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ramsey_musallam ramsey_musallam]
| [[:d:Q23712989|Q23712989]]
|-
| [[Fitxategi:Rana el Kaliouby.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17465952|Rana el Kaliouby]]''
|
| [[informatikari]]
| 1978
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Egipto]]
| [https://www.ted.com/speakers/rana_el_kaliouby rana_el_kaliouby]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2533 2533]
| [[:d:Q17465952|Q17465952]]
|-
| [[Fitxategi:Randall Munroe 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q285048|Randall Munroe]]''
|
| [[programatzaile]]<br/>[[komikigile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q98668847|geohasher]]''
| 1984-10-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/randall_munroe randall_munroe]
| [[:d:Q285048|Q285048]]
|-
| [[Fitxategi:RandyPausch Wiki 2.jpg|center|128px]]
| [[Randy Pausch]]
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>[[informatikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1960-10-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/randy_pausch randy_pausch]<br/>[https://www.ted.com/speakers/643 643]
| [[:d:Q49828|Q49828]]
|-
|
| ''[[:d:Q12332886|Rasmus Ankersen]]''
|
| ''[[:d:Q26481809|kirol-zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q937857|futbolari]]''<br/>[[entrenatzaile]]
| 1983-09-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/rasmus_ankersen_TEDxManchester20180211-24852 rasmus_ankersen_TEDxManchester20180211-24852]
| [[:d:Q12332886|Q12332886]]
|-
|
| ''[[:d:Q23751633|Raspyni Brothers]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/raspyni_brothers raspyni_brothers]
| [[:d:Q23751633|Q23751633]]
|-
| [[Fitxategi:The Raul Midón Trio - Leverkusener Jazztage 2017-1537.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1375278|Raul Midón]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q6168364|jazz guitarist]]''
| 1966-03-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/raul_midon raul_midon]<br/>[https://www.ted.com/speakers/168 168]
| [[:d:Q1375278|Q1375278]]
|-
|
| ''[[:d:Q23784984|Ravin Agrawal]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ravin_agrawal ravin_agrawal]
| [[:d:Q23784984|Q23784984]]
|-
|
| ''[[:d:Q5555893|Ray Anderson]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1934-07-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ray_anderson ray_anderson]<br/>[https://www.ted.com/speakers/351 351]
| [[:d:Q5555893|Q5555893]]
|-
| [[Fitxategi:Web Summit 2018 - Forum - Day 2, November 7 HM1 7481 (44858045925).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7297378|Ray Dalio]]''
|
| ''[[:d:Q43423468|hedge fund manager]]''<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''
| 1949-08-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ray_dalio ray_dalio]
| [[:d:Q7297378|Q7297378]]
|-
| [[Fitxategi:Ray Kurzweil @ SXSW 2017 (32594766664).jpg|center|128px]]
| [[Ray Kurzweil]]
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q846430|futurist]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>[[filosofo]]
| 1948-02-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ray_kurzweil ray_kurzweil]
| [[:d:Q298341|Q298341]]
|-
| [[Fitxategi:Ray Zahab speaking at TED in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7298329|Ray Zahab]]''
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>''[[:d:Q11513337|atleta]]''
| 1968<br/>1969
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/ray_zahab ray_zahab]
| [[:d:Q7298329|Q7298329]]
|-
|
| ''[[:d:Q24054740|Raymond Wang]]''
|
| [[asmatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/raymond_wang raymond_wang]
| [[:d:Q24054740|Q24054740]]
|-
|
| ''[[:d:Q7300377|Read Montague]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1960
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/read_montague read_montague]
| [[:d:Q7300377|Q7300377]]
|-
|
| ''[[:d:Q86113114|Rebecca A Brachman]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rebecca_brachman rebecca_brachman]
| [[:d:Q86113114|Q86113114]]
|-
| [[Fitxategi:Rebecca Goldstein.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q766723|Rebecca Goldstein]]''
|
| [[filosofo]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q864380|biografo]]''<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q2468727|Ikasketa klasikoetan aditua]]''
| 1950-02-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rebecca_newberger_goldstein rebecca_newberger_goldstein]
| [[:d:Q766723|Q766723]]
|-
| [[Fitxategi:Rebecca MacKinnon 2022.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2915379|Rebecca MacKinnon]]''
|
| ''[[:d:Q42909|erreportari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1969-09-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rebecca_mackinnon rebecca_mackinnon]
| [[:d:Q2915379|Q2915379]]
|-
|
| ''[[:d:Q7301850|Rebecca Onie]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1977
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rebecca_onie rebecca_onie]
| [[:d:Q7301850|Q7301850]]
|-
|
| ''[[:d:Q7301901|Rebecca Saxe]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/rebecca_saxe rebecca_saxe]
| [[:d:Q7301901|Q7301901]]
|-
| [[Fitxategi:Reed Hastings, Web 2.0 Conference.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7306657|Reed Hastings]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>''[[:d:Q12362622|filantropo]]''
| 1960-10-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/reed_hastings reed_hastings]
| [[:d:Q7306657|Q7306657]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759787|Reed Kroloff]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/reed_kroloff reed_kroloff]
| [[:d:Q23759787|Q23759787]]
|-
| [[Fitxategi:Reggie Watts at PopTech 2011 (a).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3423441|Reggie Watts]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[musikari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q1198887|musika-zuzendari]]''<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''
| 1972-03-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/reggie_watts reggie_watts]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1160 1160]
| [[:d:Q3423441|Q3423441]]
|-
| [[Fitxategi:DARPA Director Dr regina dugan.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1709949|Regina E. Dugan]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1963-03-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/regina_dugan regina_dugan]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1161 1161]
| [[:d:Q1709949|Q1709949]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783055|Regina Hartley]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/regina_hartley regina_hartley]
| [[:d:Q23783055|Q23783055]]
|-
| [[Fitxategi:Renata Salecl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6118610|Renata Salecl]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1962-01-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Eslovenia]]<br/>[[Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialista]]
| [https://www.ted.com/speakers/renata_salecl renata_salecl]
| [[:d:Q6118610|Q6118610]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795629|Renny Gleeson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/renny_gleeson renny_gleeson]
| [[:d:Q23795629|Q23795629]]
|-
| [[Fitxategi:Renzo Piano, portrait.jpg|center|128px]]
| [[Renzo Piano]]
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[politikari]]
| 1937-09-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/renzo_piano renzo_piano]
| [[:d:Q190148|Q190148]]
|-
| [[Fitxategi:Renee Hlozek.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q54318944|Renée Hložek]]''
|
| ''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''<br/>[[astronomo]]<br/>''[[:d:Q1706722|research fellow]]''
| 1983-11-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/1388817 1388817]
| [[:d:Q54318944|Q54318944]]
|-
| [[Fitxategi:2018-prathamusa-reshma-saujani.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7315375|Reshma Saujani]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]<br/>[[abokatu]]
| 1975-11-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/reshma_saujani reshma_saujani]
| [[:d:Q7315375|Q7315375]]
|-
|
| ''[[:d:Q11140288|Reuben Heyday Margolin]]''
| eskultore estatubatuarra
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/reuben_margolin reuben_margolin]
| [[:d:Q11140288|Q11140288]]
|-
|
| ''[[:d:Q114630044|Reuben Jonathan Miller]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q8142883|kriminologo]]''<br/>''[[:d:Q7019111|gizarte-langile]]''<br/>''[[:d:Q37941017|fieldworker]]''<br/>''[[:d:Q27177003|research professor]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/reuben_jonathan_miller reuben_jonathan_miller]
| [[:d:Q114630044|Q114630044]]
|-
| [[Fitxategi:Rhiannon Giddens of Carolina Chocolate Drops North Carolina USA July 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7320514|Rhiannon Giddens]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q9648008|banjo-jotzaile]]''<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q1259917|biolin-jotzaile]]''<br/>''[[:d:Q8178443|libretista]]''
| 1977-02-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rhiannon_giddens rhiannon_giddens]
| [[:d:Q7320514|Q7320514]]
|-
|
| ''[[:d:Q17486500|Ric Elias]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1967-05-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Puerto Rico]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ric_elias ric_elias]
| [[:d:Q17486500|Q17486500]]
|-
|
| ''[[:d:Q706665|Ricardo Semler]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>[[idazle]]
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/ricardo_semler ricardo_semler]
| [[:d:Q706665|Q706665]]
|-
|
| ''[[:d:Q7323191|Rich Benjamin]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rich_benjamin rich_benjamin]
| [[:d:Q7323191|Q7323191]]
|-
| [[Fitxategi:5.3.10RichardBransonByDavidShankbone.jpg|center|128px]]
| [[Richard Branson]]
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1950-07-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_branson richard_branson]
| [[:d:Q194419|Q194419]]
|-
| [[Fitxategi:Dinner with Richard Dawkins and CFI... like a candle in the dark.jpg|center|128px]]
| [[Richard Dawkins]]
|
| ''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''<br/>''[[:d:Q16831721|etologo]]''<br/>''[[:d:Q3745071|zientzia idazle]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q16270720|theoretical biologist]]''<br/>''[[:d:Q15632482|epistemologo]]''<br/>''[[:d:Q19356916|sociobiologist]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q69423232|zinema gidoilari]]''<br/>''[[:d:Q116695160|video game actor]]''<br/>[[ahots-aktore]]
| 1941-03-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_dawkins richard_dawkins]<br/>[https://www.ted.com/speakers/93 93]
| [[:d:Q44461|Q44461]]
|-
| [[Fitxategi:RichardFeynman-PaineMansionWoods1984 copyrightTamikoThiel bw.jpg|center|128px]]
| [[Richard Feynman]]
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q16745601|quantum physicist]]''<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''<br/>''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[politikari]]<br/>[[autore]]
| 1918-05-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_feynman richard_feynman]<br/>[https://www.ted.com/speakers/673 673]
| [[:d:Q39246|Q39246]]
|-
| [[Fitxategi:Richard Baraniuk at the SPARC 2014 OA Meeting - DSC00777 (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7323946|Richard G. Baraniuk]]''
| ikertzailea
| [[asmatzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/richard_baraniuk richard_baraniuk]<br/>[https://www.ted.com/speakers/26 26]
| [[:d:Q7323946|Q7323946]]
|-
| [[Fitxategi:Richard G Wilkinson.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2096593|Richard G. Wilkinson]]''
|
| ''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''
| 1943-07-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_wilkinson richard_wilkinson]
| [[:d:Q2096593|Q2096593]]
|-
| [[Fitxategi:Mayor Richard J. Berry first photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7326701|Richard J. Berry]]''
| politikari estatubatuarra
| [[politikari]]<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1962-11-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_j_berry richard_j_berry]
| [[:d:Q7326701|Q7326701]]
|-
| [[Fitxategi:Richard L. Pyle On Boat in Philippines, with Poseidon SE7EN Rebreather.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21340682|Richard L. Pyle]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q4205432|iktiologo]]''<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>''[[:d:Q109120509|zoological collector]]''<br/>''[[:d:Q350979|zoologo]]''
| 1967-03-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_pyle richard_pyle]
| [[:d:Q21340682|Q21340682]]
|-
| [[Fitxategi:Richard H. Ledgett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17079639|Richard Ledgett]]''
|
|
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rick_ledgett rick_ledgett]
| [[:d:Q17079639|Q17079639]]
|-
|
| ''[[:d:Q320884|Richard Preston]]''
|
| [[eleberrigile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>''[[:d:Q17433421|zientzia kazetari]]''
| 1954-08-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_preston richard_preston]
| [[:d:Q320884|Q320884]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656666|Richard Resnick]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/richard_resnick richard_resnick]
| [[:d:Q23656666|Q23656666]]
|-
|
| ''[[:d:Q23785283|Richard Sears]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/richard_sears richard_sears]
| [[:d:Q23785283|Q23785283]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657219|Richard Seymour]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/richard_seymour richard_seymour]
| [[:d:Q23657219|Q23657219]]
|-
| [[Fitxategi:Richard St. John, The 8 Traits Successful People Have in Common - Gulltaggen 2010 (4561385080).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795641|Richard St. John]]''
|
| ''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1947
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/richard_st_john richard_st_john]
| [[:d:Q23795641|Q23795641]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797900|Richard Turere]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/richard_turere richard_turere]
| [[:d:Q23797900|Q23797900]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670529|Richard Weller]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/richard_weller richard_weller]
| [[:d:Q23670529|Q23670529]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662323|Rick Guidotti]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rick_guidotti_s rick_guidotti_s]
| [[:d:Q23662323|Q23662323]]
|-
| [[Fitxategi:Rick.Smolan.headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7331756|Rick Smolan]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1949-11-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rick_smolan rick_smolan]
| [[:d:Q7331756|Q7331756]]
|-
| [[Fitxategi:Rick Warren (2016).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q380107|Rick Warren]]''
|
| ''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[Artzain (kristautasuna)|artzain]]
| 1954-01-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rick_warren rick_warren]
| [[:d:Q380107|Q380107]]
|-
| [[Fitxategi:Rickard Falkvinge - 2006-06-03 (Jon Åslund).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q443624|Rickard Falkvinge]]''
|
| [[politikari]]<br/>[[programatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q1662485|information professional]]''
| 1972-01-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/rick_falkvinge rick_falkvinge]
| [[:d:Q443624|Q443624]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759728|Rishi Manchanda]]''
|
| [[mediku]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rishi_manchanda rishi_manchanda]
| [[:d:Q23759728|Q23759728]]
|-
|
| ''[[:d:Q23671271|Rita F. Pierson]]''
|
|
| 1951-10-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rita_f_pierson rita_f_pierson]
| [[:d:Q23671271|Q23671271]]
|-
|
| ''[[:d:Q3433529|Rives]]''
| poeta estatubatuarra
| [[poeta]]
| 1968-10-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rives rives]
| [[:d:Q3433529|Q3433529]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796184|Rob Dunbar]]''
|
| ''[[:d:Q11424604|earth scientist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rob_dunbar rob_dunbar]
| [[:d:Q23796184|Q23796184]]
|-
|
| ''[[:d:Q22087979|Rob Forbes]]''
|
| [[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rob_forbes rob_forbes]
| [[:d:Q22087979|Q22087979]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783483|Rob Harmon]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rob_harmon rob_harmon]
| [[:d:Q23783483|Q23783483]]
|-
| [[Fitxategi:Rob Hopkins, 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1594109|Rob Hopkins]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q17010072|militante]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1968-06-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rob_hopkins rob_hopkins]
| [[:d:Q1594109|Q1594109]]
|-
| [[Fitxategi:Congreso Futuro 2020 - Rob Knight 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20657126|Rob Knight]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[zientzialari]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Zeelanda Berria]]
| [https://www.ted.com/speakers/rob_knight rob_knight]
| [[:d:Q20657126|Q20657126]]
|-
| [[Fitxategi:Robb Willer.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q41634525|Robb Willer]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
| 1977
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robb_willer robb_willer]
| [[:d:Q41634525|Q41634525]]
|-
| [[Fitxategi:Kid President in White House 2013 Easter Egg Roll Promo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q18196390|Robby Novak]]''
| aktore estatubatuarra
| [[Antzezle|aktore]]
| 2004-01-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/kid_president kid_president]
| [[:d:Q18196390|Q18196390]]
|-
| [[Fitxategi:Dr. Ballard visit 2023 (52976464273) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q312867|Robert Ballard]]''
|
| ''[[:d:Q10669499|itsas ofizial]]''<br/>''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[geologo]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1942-06-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_ballard robert_ballard]
| [[:d:Q312867|Q312867]]
|-
| [[Fitxategi:330-PSA-153-63 (USN 711326) (22171848378) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2357840|Robert Fischell]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[asmatzaile]]
| 1929-02-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_fischell robert_fischell]
| [[:d:Q2357840|Q2357840]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728142|Robert Full]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robert_full robert_full]
| [[:d:Q23728142|Q23728142]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797194|Robert Gupta]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robert_gupta robert_gupta]
| [[:d:Q23797194|Q23797194]]
|-
|
| ''[[:d:Q17299886|Robert Hammond]]''
|
|
| 1960s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robert_hammond robert_hammond]
| [[:d:Q17299886|Q17299886]]
|-
|
| ''[[:d:Q7345891|Robert J. Gordon]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1940-09-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_j_gordon robert_j_gordon]
| [[:d:Q7345891|Q7345891]]
|-
| [[Fitxategi:Robert J. Lang, origami expert.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q642995|Robert J. Lang]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[matematikari]]
| 1961-05-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_lang robert_lang]
| [[:d:Q642995|Q642995]]
|-
|
| ''[[:d:Q16150166|Robert J. Waldinger]]''
|
| ''[[:d:Q211346|psikiatra]]''
| 1951
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robert_waldinger robert_waldinger]
| [[:d:Q16150166|Q16150166]]
|-
| [[Fitxategi:ETH-BIB-Katzschmann, Robert-Portr 17424.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56415714|Robert Katzschmann]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robert_katzschmann robert_katzschmann]
| [[:d:Q56415714|Q56415714]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797695|Robert Lee Hotz]]''
|
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_lee_hotz robert_lee_hotz]
| [[:d:Q23797695|Q23797695]]
|-
|
| ''[[:d:Q8342|Robert Legato]]''
|
| [[argazki-zuzendari]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1956-05-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_legato robert_legato]
| [[:d:Q8342|Q8342]]
|-
|
| ''[[:d:Q7347308|Robert Mankoff]]''
|
| ''[[:d:Q1114448|umorista grafiko]]''<br/>[[Argitaratzaile|editore]]
| 1944-05-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bob_mankoff bob_mankoff]
| [[:d:Q7347308|Q7347308]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759693|Robert Muggah]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''
| 1974-07-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_muggah robert_muggah]
| [[:d:Q23759693|Q23759693]]
|-
| [[Fitxategi:Robert Neuwirth in 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7348003|Robert Neuwirth]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q15931838|ikerketa kazetari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_neuwirth robert_neuwirth]
| [[:d:Q7348003|Q7348003]]
|-
| [[Fitxategi:RobReid.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2798390|Robert Reid]]''
|
| ''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[enpresaburu]]
| 1966-10-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rob_reid rob_reid]
| [[:d:Q2798390|Q2798390]]
|-
| [[Fitxategi:Robert Sapolsky-edited.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3118802|Robert Sapolsky]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1957-04-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_sapolsky robert_sapolsky]
| [[:d:Q3118802|Q3118802]]
|-
| [[Fitxategi:Robert Swan in 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2582394|Robert Swan]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''
| 1956-07-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_swan robert_swan]
| [[:d:Q2582394|Q2582394]]
|-
| [[Fitxategi:Robert Thurman 2006.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1377791|Robert Thurman]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q333634|itzultzaile]]''<br/>[[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]<br/>[[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]
| 1941-08-03<br/>1941-08-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bob_thurman bob_thurman]
| [[:d:Q1377791|Q1377791]]
|-
| [[Fitxategi:Robert Wright journalist.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3123126|Robert Wright]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q4110598|video blogger]]''<br/>[[idazle]]
| 1957-01-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robert_wright robert_wright]
| [[:d:Q3123126|Q3123126]]
|-
|
| ''[[:d:Q23809243|Roberto D'Angelo & Francesca Fedeli]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/roberto_and_francesca_d_angelo roberto_and_francesca_d_angelo]
| [[:d:Q23809243|Q23809243]]
|-
| [[Fitxategi:Robinchase2008.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7352317|Robin Chase]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robin_chase robin_chase]
| [[:d:Q7352317|Q7352317]]
|-
| [[Fitxategi:Robin Hanson in a field 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2159779|Robin Hanson]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15319501|social scientist]]''
| 1959-08-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robin_hanson robin_hanson]
| [[:d:Q2159779|Q2159779]]
|-
| [[Fitxategi:Robin Ince - EdSciFest 2014.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7352559|Robin Ince]]''
|
| [[komediante]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q18545066|bakarrizketalari]]''<br/>[[aurkezle]]<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1969-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/robin_ince robin_ince]
| [[:d:Q7352559|Q7352559]]
|-
| [[Fitxategi:RobinMorgan profile.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q450796|Robin Morgan]]''
|
| [[poeta]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[ahots-aktore]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1941-01-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robin_morgan robin_morgan]
| [[:d:Q450796|Q450796]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782688|Robin Murphy]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''
| 1957-08-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/robin_murphy robin_murphy]
| [[:d:Q23782688|Q23782688]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713828|Robin Nagle]]''
|
| [[antropologo]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robin_nagle robin_nagle]
| [[:d:Q23713828|Q23713828]]
|-
|
| ''[[:d:Q55583699|Robin Steinberg]]''
|
| [[abokatu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robin_steinberg robin_steinberg]
| [[:d:Q55583699|Q55583699]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760207|Robyn Stein DeLuca]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/robyn_stein_deluca robyn_stein_deluca]
| [[:d:Q23760207|Q23760207]]
|-
| [[Fitxategi:Rodney Brooks ML40.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92809|Rodney Brooks]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>[[matematikari]]
| 1954-12-30
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/rodney_brooks rodney_brooks]
| [[:d:Q92809|Q92809]]
|-
| [[Fitxategi:Rodney Mullen PopTech 2013 01 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q313447|Rodney Mullen]]''
| skater estatubatuarra
| ''[[:d:Q17502714|skater]]''
| 1966-08-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rodney_mullen rodney_mullen]
| [[:d:Q313447|Q313447]]
|-
|
| ''[[:d:Q24052043|Rodrigo Bijou]]''
|
| ''[[:d:Q65952601|computer security engineer]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rodrigo_bijou rodrigo_bijou]
| [[:d:Q24052043|Q24052043]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712290|Rodrigo Canales]]''
|
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rodrigo_canales rodrigo_canales]
| [[:d:Q23712290|Q23712290]]
|-
| [[Fitxategi:Rodrigo y Gabriela.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1469093|Rodrigo y Gabriela]]''
|
| ''[[:d:Q215380|musika talde]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/rodrigo_y_gabriela rodrigo_y_gabriela]
| [[:d:Q1469093|Q1469093]]
|-
|
| ''[[:d:Q106736121|Roger Antonsen]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1569495|unibertsitateko irakaslea]]''<br/>[[matematikari]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[programatzaile]]
| 1976-08-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/roger_antonsen roger_antonsen]
| [[:d:Q106736121|Q106736121]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657103|Roger Doiron]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/roger_doiron roger_doiron]
| [[:d:Q23657103|Q23657103]]
|-
| [[Fitxategi:Roger Ebert cropped.jpg|center|128px]]
| [[Roger Ebert|Q212173]]
| Ameriketako Estatu Batuetako zinema-kritikaria (1942–2013)
| [[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q4220892|zinema-kritikari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q42909|erreportari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[aurkezle]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''
| 1942-06-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/roger_ebert roger_ebert]<br/>[https://www.ted.com/speakers/904 904]
| [[:d:Q212173|Q212173]]
|-
| [[Fitxategi:2021 - Centre Stage SM5 1003 (51652425540) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7358633|Roger McNamee]]''
|
| ''[[:d:Q1979607|finantzari]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''<br/>[[musikari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''
| 1956-05-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/roger_mcnamee roger_mcnamee]
| [[:d:Q7358633|Q7358633]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728309|Roger Stein]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/roger_stein roger_stein]
| [[:d:Q23728309|Q23728309]]
|-
|
| ''[[:d:Q57010924|Roger T. Hanlon]]''
|
| ''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1947-05-17<br/>1947
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/roger_hanlon roger_hanlon]
| [[:d:Q57010924|Q57010924]]
|-
|
| ''[[:d:Q7359408|Rogier van der Heide]]''
|
| ''[[:d:Q1823479|argi-diseinatzailea]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/rogier_van_der_heide rogier_van_der_heide]
| [[:d:Q7359408|Q7359408]]
|-
| [[Fitxategi:Rokia Traoré - Festival du Bout du Monde 2013 - 012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q256065|Rokia Traoré]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]
| 1974-01-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Mali]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/rokia_traore rokia_traore]<br/>[https://www.ted.com/speakers/166 166]
| [[:d:Q256065|Q256065]]
|-
|
| ''[[:d:Q52151628|Rola Hallam]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Siria]]
| [https://www.ted.com/speakers/rola_hallam rola_hallam]
| [[:d:Q52151628|Q52151628]]
|-
|
| ''[[:d:Q17388690|Roman Mars]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>''[[:d:Q112120568|tvůrce rozhlasových pořadů]]''<br/>[[hizlari]]
| 1974-10-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/roman_mars roman_mars]
| [[:d:Q17388690|Q17388690]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769241|Romina Libster]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/romina_libster romina_libster]
| [[:d:Q23769241|Q23769241]]
|-
| [[Fitxategi:Mr. Romulus Whitaker.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3532796|Romulus Whitaker]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q16271064|herpetologoa]]''
| 1943-05-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]<br/>[[Britainiar Raj]]<br/>[[Indiako Agindupeko Lurra]]
| [https://www.ted.com/speakers/romulus_whitaker romulus_whitaker]
| [[:d:Q3532796|Q3532796]]
|-
|
| ''[[:d:Q11099812|Ron Eglash]]''
| matematikari estatubatuarra
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1958-12-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ron_eglash ron_eglash]
| [[:d:Q11099812|Q11099812]]
|-
|
| ''[[:d:Q7363766|Ron Finley]]''
|
| ''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>''[[:d:Q758780|lorezain]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ron_finley ron_finley]
| [[:d:Q7363766|Q7363766]]
|-
| [[Fitxategi:Photo of Ron Gutman.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7363861|Ron Gutman]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ron_gutman ron_gutman]
| [[:d:Q7363861|Q7363861]]
|-
|
| ''[[:d:Q7364137|Ron McCallum]]''
| akademikoa australiarra
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1948-10-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/ron_mccallum ron_mccallum]
| [[:d:Q7364137|Q7364137]]
|-
|
| ''[[:d:Q7365256|Ronald S. Sullivan Jr.]]''
| katedradun estatubatuarra
| [[katedradun]]
| 1966-12-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ronald_sullivan ronald_sullivan]
| [[:d:Q7365256|Q7365256]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662811|Ronny Edry]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ronny_edry ronny_edry]
| [[:d:Q23662811|Q23662811]]
|-
| [[Fitxategi:Rory Bremner at the Savoy 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3400702|Rory Bremner]]''
|
| [[komediante]]<br/>''[[:d:Q3149505|improviser]]''<br/>[[telebista-aktore]]
| 1961-04-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rory_bremner rory_bremner]
| [[:d:Q3400702|Q3400702]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Rory Stewart crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q328892|Rory Stewart]]''
|
| [[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q3579035|bidaia idazle]]''<br/>[[ofizier]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[Atleta|kirolari]]<br/>[[aurkezle]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1973-01-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rory_stewart rory_stewart]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1045 1045]
| [[:d:Q328892|Q328892]]
|-
| [[Fitxategi:Business of Software - Rory Sutherland.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19666293|Rory Sutherland]]''
|
| ''[[:d:Q10355417|advertising person]]''<br/>''[[:d:Q4178004|publizista]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>''[[:d:Q106879368|marketing theorist]]''<br/>''[[:d:Q1086863|zutabegile]]''
| 1965-11-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rory_sutherland rory_sutherland]
| [[:d:Q19666293|Q19666293]]
|-
| [[Fitxategi:Rose George on The Big Necessity.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4949823|Rose George]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1969
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rose_george rose_george]
| [[:d:Q4949823|Q4949823]]
|-
| [[Fitxategi:Rose Goslinga - PopTech 2011 - Camden Maine USA (6264061943).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759550|Rose Goslinga]]''
|
| ''[[:d:Q285759|aseguru-artekari]]''<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rose_goslinga rose_goslinga]
| [[:d:Q23759550|Q23759550]]
|-
|
| ''[[:d:Q76469472|Rose Mutiso]]''
| fisikari kenyarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1986
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/rose_m_mutiso rose_m_mutiso]
| [[:d:Q76469472|Q76469472]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728320|Roselinde Torres]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/roselinde_torres roselinde_torres]
| [[:d:Q23728320|Q23728320]]
|-
|
| [[Rosie King]]
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]
| 1998
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rosie_king rosie_king]
| [[:d:Q23759581|Q23759581]]
|-
| [[Fitxategi:Portrait of Ross Lovegrove.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q573143|Ross Lovegrove]]''
| diseinatzaile britainiarra
| [[diseinatzaile]]
| 1958-08-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/ross_lovegrove ross_lovegrove]<br/>[https://www.ted.com/speakers/28 28]
| [[:d:Q573143|Q573143]]
|-
| [[Fitxategi:Roxane gay 9134940.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q16202911|Roxane Gay]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q20708269|Scrabble player]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q876864|editore-laguntzaile]]''<br/>''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''
| 1974-10-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/roxane_gay roxane_gay]
| [[:d:Q16202911|Q16202911]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728739|Roy Gould]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>[[astronomo]]
| 1947
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/roy_gould roy_gould]
| [[:d:Q23728739|Q23728739]]
|-
| [[Fitxategi:Official portrait of Roz Savage MP crop 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7375304|Roz Savage]]''
|
| ''[[:d:Q21081635|ocean rower]]''<br/>[[politikari]]
| 1967-12-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/roz_savage roz_savage]
| [[:d:Q7375304|Q7375304]]
|-
|
| ''[[:d:Q7376380|Ruby Sales]]''
| aktibista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1948-07-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ruby_sales ruby_sales]
| [[:d:Q7376380|Q7376380]]
|-
| [[Fitxategi:Ruby-Wax-2016 (cropped again).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q460549|Ruby Wax]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[komediante]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q73306227|television writer]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''<br/>[[gidoilari]]
| 1953-04-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ruby_wax ruby_wax]
| [[:d:Q460549|Q460549]]
|-
| [[Fitxategi:Rufus Cappadocia.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7378014|Rufus Cappadocia]]''
|
| ''[[:d:Q13219637|biolontxelista]]''
| 1967
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/rufus_cappadocia rufus_cappadocia]
| [[:d:Q7378014|Q7378014]]
|-
|
| ''[[:d:Q23809230|Rufus Griscom & Alisa Volkman]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/rufus_griscom_alisa_volkam rufus_griscom_alisa_volkam]
| [[:d:Q23809230|Q23809230]]
|-
| [[Fitxategi:Rumaitha Al Busaidi at Sustainable Development Impact Summit 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q106923101|Rumaitha Al Busaidi]]''
|
| [[politikari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Oman]]
| [https://www.ted.com/speakers/rumaitha_al_busaidi rumaitha_al_busaidi]
| [[:d:Q106923101|Q106923101]]
|-
| [[Fitxategi:Rumman Chowdhury at the AI for Good Global Summit 2018 (42110666692).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q41241224|Rumman Chowdhury]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q29169143|data scientist]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/rumman_chowdhury rumman_chowdhury]
| [[:d:Q41241224|Q41241224]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713556|Rupal Patel]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/rupal_patel rupal_patel]
| [[:d:Q23713556|Q23713556]]
|-
| [[Fitxategi:Russ B. Altman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7381092|Russ Altman]]''
|
| ''[[:d:Q2904006|bioinformatikari]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q26848923|bioengineer]]''
| 1961-11-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/russ_altman russ_altman]
| [[:d:Q7381092|Q7381092]]
|-
| [[Fitxategi:Russell G Foster - EdSciFest 2014 (20).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7381511|Russell G. Foster]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q12013238|oftalmologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-08-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/russell_foster russell_foster]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1623 1623]
| [[:d:Q7381511|Q7381511]]
|-
| [[Fitxategi:Rutger Bregman (2024)-32 (2).jpg|center|128px]]
| [[Rutger Bregman]]
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q24885626|pentsalari]]''
| 1988-04-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/rutger_bregman rutger_bregman]
| [[:d:Q19747970|Q19747970]]
|-
| [[Fitxategi:Ruth Chang.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7382918|Ruth Chang]]''
| filosofo estatubatuarra
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q63677188|law professor]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ruth_chang ruth_chang]
| [[:d:Q7382918|Q7382918]]
|-
|
| ''[[:d:Q116456709|Ryan Gersava]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/ryan_gersava ryan_gersava]
| [[:d:Q116456709|Q116456709]]
|-
|
| ''[[:d:Q24852229|Ryan Heffington]]''
|
| [[koreografo]]
| 1973-06-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ryan_heffington ryan_heffington]
| [[:d:Q24852229|Q24852229]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727935|Ryan Holladay]]''
|
| [[artista]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ryan_holladay ryan_holladay]
| [[:d:Q23727935|Q23727935]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783358|Ryan Lobo]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/ryan_lobo ryan_lobo]
| [[:d:Q23783358|Q23783358]]
|-
| [[Fitxategi:TerBurgDSCF0820 (34367491515).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16876158|Ryan Merkley]]''
|
| ''[[:d:Q707492|military chief of staff]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/ryan_merkley ryan_merkley]
| [[:d:Q16876158|Q16876158]]
|-
| [[Fitxategi:Safi Rauf Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q112056335|Safi Rauf]]''
|
|
| 1994
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/safi_rauf safi_rauf]
| [[:d:Q112056335|Q112056335]]
|-
|
| ''[[:d:Q56448248|Sahar Zand]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''
| 1989-01-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sahar_zand sahar_zand]
| [[:d:Q56448248|Q56448248]]
|-
| [[Fitxategi:Sakena Yacoobi Profile.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7402892|Sakena Yacoobi]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[idazle]]
| 1950
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Afganistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/sakena_yacoobi sakena_yacoobi]
| [[:d:Q7402892|Q7402892]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670961|Saki Mafundikwa]]''
|
| ''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Botswana]]
| [https://www.ted.com/speakers/saki_mafundikwa saki_mafundikwa]
| [[:d:Q23670961|Q23670961]]
|-
| [[Fitxategi:Sally Kohn by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7405192|Sally Kohn]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[abokatu]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q11499163|analista politiko]]''<br/>''[[:d:Q111535220|nonprofit administrator]]''<br/>''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''<br/>''[[:d:Q28532974|community organizer]]''
| 1977-03-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sally_kohn sally_kohn]
| [[:d:Q7405192|Q7405192]]
|-
| [[Fitxategi:Salman Khan TED 2011.jpg|center|128px]]
| [[Salman Khan]]
|
| [[irakasle]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[matematikari]]<br/>[[youtuber]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1976-10-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/salman_khan salman_khan]
| [[:d:Q471472|Q471472]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670952|Salvatore Iaconesi]]''
|
| [[artista]]<br/>[[hacker]]<br/>[[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/salvatore_iaconesi salvatore_iaconesi]
| [[:d:Q23670952|Q23670952]]
|-
| [[Fitxategi:Sam Harris 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q296047|Sam Harris]]''
|
| [[filosofo]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1967-04-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sam_harris sam_harris]
| [[:d:Q296047|Q296047]]
|-
| [[Fitxategi:SamKass2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16220987|Sam Kass]]''
|
| ''[[:d:Q3499072|sukaldariburu]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sam_kass sam_kass]
| [[:d:Q16220987|Q16220987]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795645|Sam Martin]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sam_martin sam_martin]
| [[:d:Q23795645|Q23795645]]
|-
|
| ''[[:d:Q4844862|Sam Richards]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''
| 1960-09-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sam_richards sam_richards]
| [[:d:Q4844862|Q4844862]]
|-
| [[Fitxategi:Samantha Nutt New Image - -14.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7408709|Samantha Nutt]]''
|
| [[mediku]]
| 1969-10-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/samantha_nutt samantha_nutt]
| [[:d:Q7408709|Q7408709]]
|-
| [[Fitxategi:Samantha Power in 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q454970|Samantha Power]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1970-09-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Irlanda (estatua)|Irlandako Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/samantha_power samantha_power]
| [[:d:Q454970|Q454970]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782711|Samuel Cohen]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/samuel_cohen samuel_cohen]
| [[:d:Q23782711|Q23782711]]
|-
| [[Fitxategi:Sandi Toksvig - Secret Comedy Podcast - 2013 (9468814916) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q293020|Sandi Toksvig]]''
|
| [[komediante]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q3149505|improviser]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1958-05-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/sandi_toksvig sandi_toksvig]
| [[:d:Q293020|Q293020]]
|-
|
| ''[[:d:Q111649594|Sandor Markon]]''
|
| [[hezitzaile]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1948-11-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hungaria]]
| [https://www.ted.com/speakers/speaker0046 speaker0046]
| [[:d:Q111649594|Q111649594]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670660|Sandra Aamodt]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sandra_aamodt sandra_aamodt]
| [[:d:Q23670660|Q23670660]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657109|Sandra Fisher-Martins]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sandra_fisher_martins sandra_fisher_martins]
| [[:d:Q23657109|Q23657109]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782729|Sandrine Thuret]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sandrine_thuret sandrine_thuret]
| [[:d:Q23782729|Q23782729]]
|-
|
| ''[[:d:Q7417607|Sanford Biggers]]''
|
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q11569986|grabatzaile]]''
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sanford_biggers sanford_biggers]
| [[:d:Q7417607|Q7417607]]
|-
| [[Fitxategi:Sangeeta N. Bhatia-Heritage-Day-2019-115.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7417919|Sangeeta N. Bhatia]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sangeeta_bhatia sangeeta_bhatia]
| [[:d:Q7417919|Q7417919]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769249|Sangu Delle]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sangu_delle sangu_delle]
| [[:d:Q23769249|Q23769249]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713544|Sanjay Dastoor]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sanjay_dastoor sanjay_dastoor]
| [[:d:Q23713544|Q23713544]]
|-
| [[Fitxategi:Sanjay Pradhan at World Economic Forum Davos 2022.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662565|Sanjay Pradhan]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sanjay_pradhan sanjay_pradhan]
| [[:d:Q23662565|Q23662565]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728286|Sara Lewis]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1953
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sara_lewis sara_lewis]
| [[:d:Q23728286|Q23728286]]
|-
| [[Fitxategi:Sara Menker 2017.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54908063|Sara Menker]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Etiopia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sara_menker sara_menker]
| [[:d:Q54908063|Q54908063]]
|-
| [[Fitxategi:Sara Ramírez3.jpg|center|128px]]
| [[Sara Ramírez]]
| mexikar-estatubatuar aktore eta abeslaria
| [[telebista-aktore]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[kantugile]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[ahots-aktore]]
| 1975-08-31
| [[Genero ez bitar|ez-bitar]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Mexiko]]
| [https://www.ted.com/speakers/sara_ramirez sara_ramirez]
| [[:d:Q40069|Q40069]]
|-
| [[Fitxategi:Sara Seager.jpg|center|128px]]
| [[Sara Seager]]
| kanadiar astronomoa, ikertzailea eta irakaslea
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1971-07-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/sara_seager sara_seager]
| [[:d:Q7421764|Q7421764]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760629|Sarah Bergbreiter]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_bergbreiter sarah_bergbreiter]
| [[:d:Q23760629|Q23760629]]
|-
| [[Fitxategi:Sarah P Corbett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16205571|Sarah Corbett]]''
|
| ''[[:d:Q10694573|ehungintzako artista]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_corbett sarah_corbett]
| [[:d:Q16205571|Q16205571]]
|-
| [[Fitxategi:SarahJones.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7422463|Sarah Jones]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1973-11-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_jones sarah_jones]
| [[:d:Q7422463|Q7422463]]
|-
| [[Fitxategi:Sarah Kaminsky - TEDxTalk 2010 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797164|Sarah Kaminsky]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[idazle]]<br/>[[gidoilari]]
| 1979-03-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_kaminsky sarah_kaminsky]
| [[:d:Q23797164|Q23797164]]
|-
| [[Fitxategi:Sarah Kay 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q32931|Sarah Kay]]''
| poeta estatubatuarra
| [[poeta]]<br/>[[idazle]]
| 1988-06-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_kay sarah_kay]
| [[:d:Q32931|Q32931]]
|-
|
| ''[[:d:Q7422530|Sarah Lewis]]''
|
| [[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1979-08-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_lewis sarah_lewis]
| [[:d:Q7422530|Q7422530]]
|-
| [[Fitxategi:Sarah Parcak, 2014 (crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7422673|Sarah Parcak]]''
|
| ''[[:d:Q1350189|egiptologoa]]''<br/>[[antropologo]]<br/>[[arkeologo]]
| 1979
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_parcak sarah_parcak]
| [[:d:Q7422673|Q7422673]]
|-
|
| ''[[:d:Q24890253|Sarah T. Stewart-Mukhopadhyay]]''
|
| [[astronomo]]
| 1973
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_t_stewart sarah_t_stewart]
| [[:d:Q24890253|Q24890253]]
|-
| [[Fitxategi:Sarah-Jayne Blakemore, University College London.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15739591|Sarah-Jayne Blakemore]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1974-08-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sarah_jayne_blakemore sarah_jayne_blakemore]
| [[:d:Q15739591|Q15739591]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656709|Sasha Dichter]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sasha_dichter sasha_dichter]
| [[:d:Q23656709|Q23656709]]
|-
| [[Fitxategi:Saul Griffith shot at Pop!Tech by Kris Krug.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7427302|Saul Griffith]]''
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/saul_griffith saul_griffith]
| [[:d:Q7427302|Q7427302]]
|-
| [[Fitxategi:Sauti-Sol.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7427621|Sauti Sol]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/sauti_sol sauti_sol]
| [[:d:Q7427621|Q7427621]]
|-
|
| ''[[:d:Q17017620|Saša Vučinić]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Serbia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sasa_vucinic sasa_vucinic]
| [[:d:Q17017620|Q17017620]]
|-
|
| ''[[:d:Q539960|Scilla Elworthy]]''
|
| ''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1943-06-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/scilla_elworthy scilla_elworthy]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1403 1403]
| [[:d:Q539960|Q539960]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782703|Scott Dinsmore]]''
|
| [[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/scott_dinsmore scott_dinsmore]
| [[:d:Q23782703|Q23782703]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662590|Scott Fraser]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/scott_fraser scott_fraser]
| [[:d:Q23662590|Q23662590]]
|-
| [[Fitxategi:Scott Galloway (51933097365) (cropped) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29017701|Scott Galloway]]''
|
| [[katedradun]]<br/>[[hizlari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1964-11-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/scott_galloway scott_galloway]
| [[:d:Q29017701|Q29017701]]
|-
|
| ''[[:d:Q3476245|Scott Kim]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
| 1955
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/scott_kim scott_kim]
| [[:d:Q3476245|Q3476245]]
|-
| [[Fitxategi:Scott McCloud.Making Comics Tour.RISD.gk.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q454833|Scott McCloud]]''
|
| [[komikigile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''
| 1960-06-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/scott_mccloud scott_mccloud]
| [[:d:Q454833|Q454833]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661641|Scott Rickard]]''
|
| [[matematikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/scott_rickard scott_rickard]
| [[:d:Q23661641|Q23661641]]
|-
|
| ''[[:d:Q21551156|Scott Summit]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/scott_summit scott_summit]
| [[:d:Q21551156|Q21551156]]
|-
|
| ''[[:d:Q37390205|Sean Davis]]''
|
| ''[[:d:Q2904006|bioinformatikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sean_davis sean_davis]
| [[:d:Q37390205|Q37390205]]
|-
|
| ''[[:d:Q24054846|Sean Follmer]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sean_follmer sean_follmer]
| [[:d:Q24054846|Q24054846]]
|-
|
| ''[[:d:Q23817870|Sean Gourley]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Zeelanda Berria]]
| [https://www.ted.com/speakers/sean_gourley sean_gourley]
| [[:d:Q23817870|Q23817870]]
|-
| [[Fitxategi:Seanmcarroll2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3129354|Sean M. Carroll]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1966-10-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sean_carroll sean_carroll]
| [[:d:Q3129354|Q3129354]]
|-
| [[Fitxategi:Sebastian Deterding (6777479684).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23662471|Sebastian Deterding]]''
|
| ''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/sebastian_deterding sebastian_deterding]
| [[:d:Q23662471|Q23662471]]
|-
| [[Fitxategi:Sebastian Junger, April 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q969298|Sebastian Junger]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[argazki-zuzendari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1962-01-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sebastian_junger sebastian_junger]
| [[:d:Q969298|Q969298]]
|-
|
| ''[[:d:Q7442523|Sebastian Seung]]''
| fisikari estatubatuarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sebastian_seung sebastian_seung]<br/>[https://www.ted.com/speakers/751 751]
| [[:d:Q7442523|Q7442523]]
|-
| [[Fitxategi:Sebastian Thrun at IAA 2019 IMG 0893.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q62901|Sebastian Thrun]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1967-05-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/sebastian_thrun sebastian_thrun]<br/>[https://www.ted.com/speakers/972 972]
| [[:d:Q62901|Q62901]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795349|Sebastian Wernicke]]''
|
| ''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>[[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sebastian_wernicke sebastian_wernicke]
| [[:d:Q23795349|Q23795349]]
|-
| [[Fitxategi:Sebastião Salgado (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Sebastião Salgado]]
| argazkilari brasildarra
| ''[[:d:Q957729|fotokazetari]]''<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1944-02-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sebastiao_salgado sebastiao_salgado]
| [[:d:Q358158|Q358158]]
|-
| [[Fitxategi:Sendhil Mullainathan - Behavioral Economics of Extreme Poverty - 2014 (13927918920) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q655590|Sendhil Mullainathan]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1973
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/sendhil_mullainathan sendhil_mullainathan]<br/>[https://www.ted.com/speakers/546 546]
| [[:d:Q655590|Q655590]]
|-
| [[Fitxategi:Serena Williams at 2013 US Open.jpg|center|128px]]
| [[Serena Williams]]
| estatubatuar tenislari ohi profesionala
| ''[[:d:Q10833314|tenislari]]''<br/>''[[:d:Q18814623|autobiografialari]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[idazle]]<br/>[[diseinatzaile]]
| 1981-09-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/serena_williams serena_williams]
| [[:d:Q11459|Q11459]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729052|Sergei Lupashin]]''
|
| ''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sergei_lupashin sergei_lupashin]
| [[:d:Q23729052|Q23729052]]
|-
| [[Fitxategi:Sergey Brin Ted 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Sergey Brin]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1973-08-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sergey_brin sergey_brin]
| [[:d:Q92764|Q92764]]
|-
| [[Fitxategi:Seth F. Berkley - Annual Meeting of the New Champions 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7456439|Seth Berkley]]''
|
| ''[[:d:Q12765408|epidemiologo]]''
| 1956-10-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/seth_berkley seth_berkley]
| [[:d:Q7456439|Q7456439]]
|-
| [[Fitxategi:Seth Godin in 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q439396|Seth Godin]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[ekonomialari]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[Antzezle|aktore]]
| 1960-07-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/seth_godin seth_godin]
| [[:d:Q439396|Q439396]]
|-
|
| ''[[:d:Q7456582|Seth Priebatsch]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1989
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/seth_priebatsch seth_priebatsch]<br/>[https://www.ted.com/speakers/784 784]
| [[:d:Q7456582|Q7456582]]
|-
| [[Fitxategi:CSICON 2011-Seth Shostak.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q5762284|Seth Shostak]]''
|
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q2722764|irrati-esatari]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1943-07-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/seth_shostak seth_shostak]
| [[:d:Q5762284|Q5762284]]
|-
| [[Fitxategi:Sethembile Msezane- Portrait.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q54915207|Sethembile Msezane]]''
| artista hegoafrikarra
| [[artista]]
| 1991
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/sethembile_msezane sethembile_msezane]
| [[:d:Q54915207|Q54915207]]
|-
| [[Fitxategi:Seyi Oyesola.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7459066|Seyi Oyesola]]''
|
| [[mediku]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nigeria]]
| [https://www.ted.com/speakers/seyi_oyesola seyi_oyesola]
| [[:d:Q7459066|Q7459066]]
|-
|
| ''[[:d:Q23498237|Shabana Basij-Rasikh]]''
|
| [[hezitzaile]]<br/>''[[:d:Q22336956|gizaldeko ekintzaile]]''
| 1990
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Afganistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/shabana_basij_rasikh shabana_basij_rasikh]
| [[:d:Q23498237|Q23498237]]
|-
| [[Fitxategi:Shad Begum at 2012 IWOC Award (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7460202|Shad Begum]]''
|
| ''[[:d:Q7019111|gizarte-langile]]''
| 1979-01-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Pakistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/shad_begum shad_begum]
| [[:d:Q7460202|Q7460202]]
|-
|
| ''[[:d:Q16212117|Shaffi Mather]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1970-02-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/shaffi_mather shaffi_mather]
| [[:d:Q16212117|Q16212117]]
|-
| [[Fitxategi:Shah Rukh Khan graces the launch of the new Santro.jpg|center|128px]]
| [[Shahrukh Khan|Shah Rukh Khan]]
|
| ''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[telebista-aktore]]
| 1965-11-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/shah_rukh_khan shah_rukh_khan]
| [[:d:Q9535|Q9535]]
|-
| [[Fitxategi:Shai Agassi2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1235658|Shai Agassi]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1968-04-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/shai_agassi shai_agassi]
| [[:d:Q1235658|Q1235658]]
|-
| [[Fitxategi:Shai Reshef.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7462389|Shai Reshef]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1955-09-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/shai_reshef shai_reshef]
| [[:d:Q7462389|Q7462389]]
|-
| [[Fitxategi:Shaka Senghor - Flickr - Knight Foundation.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23498341|Shaka Senghor]]''
|
| ''[[:d:Q1569495|unibertsitateko irakaslea]]''<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shaka_senghor shaka_senghor]
| [[:d:Q23498341|Q23498341]]
|-
| [[Fitxategi:Shane Campbell-Staton.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q62018991|Shane Campbell-Staton]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q16271064|herpetologoa]]''<br/>''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shane_campbell-staton shane_campbell-staton]
| [[:d:Q62018991|Q62018991]]
|-
| [[Fitxategi:Shane Koyczan and the Short Story Long.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6483777|Shane Koyczan]]''
| poeta kanadarra
| ''[[:d:Q17378128|hitz esana egiten duen artista]]''<br/>[[poeta]]
| 1976-05-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/shane_koyczan shane_koyczan]
| [[:d:Q6483777|Q6483777]]
|-
|
| ''[[:d:Q22278829|Shane Legg]]''
|
| ''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Zeelanda Berria]]
| [https://www.ted.com/speakers/shane_legg shane_legg]
| [[:d:Q22278829|Q22278829]]
|-
| [[Fitxategi:Shannon Lee.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q698411|Shannon Lee]]''
| aktore estatubatuarra
| ''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q13382533|taekwondolari]]''<br/>''[[:d:Q11296761|kickboxer]]''<br/>''[[:d:Q465501|stunt performer]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1969-04-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shannon_lee shannon_lee]
| [[:d:Q698411|Q698411]]
|-
| [[Fitxategi:ShaoLan speaks at TED 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19058856|Shaolan Hsueh]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[irakasle]]
| 1971
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Taiwan]]
| [https://www.ted.com/speakers/shaolan_hsueh shaolan_hsueh]
| [[:d:Q19058856|Q19058856]]
|-
| [[Fitxategi:Sharmeen Obaid Chinoy World Economic Forum 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3563826|Sharmeen Obaid-Chinoy]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]
| 1978-11-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Pakistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/sharmeen_obaid_chinoy sharmeen_obaid_chinoy]
| [[:d:Q3563826|Q3563826]]
|-
|
| ''[[:d:Q7489999|Sharon Brous]]''
|
| [[errabino]]
| 1973
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sharon_brous sharon_brous]
| [[:d:Q7489999|Q7489999]]
|-
| [[Fitxategi:Sharon F Terry headshot 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7490049|Sharon F. Terry]]''
|
|
| 1956-11-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sharon_terry sharon_terry]
| [[:d:Q7490049|Q7490049]]
|-
| [[Fitxategi:Sharon Weinberger al Magnànim (34839642425).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7490261|Sharon Weinberger]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>[[idazle]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sharon_weinberger sharon_weinberger]
| [[:d:Q7490261|Q7490261]]
|-
| [[Fitxategi:Shashi Tharoor 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q195616|Shashi Tharoor]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''
| 1956-03-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/shashi_tharoor shashi_tharoor]<br/>[https://www.ted.com/speakers/560 560]
| [[:d:Q195616|Q195616]]
|-
| [[Fitxategi:Shawn Achor by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16156426|Shawn Achor]]''
| psikologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[autore]]
| 1978-03-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shawn_achor shawn_achor]
| [[:d:Q16156426|Q16156426]]
|-
|
| ''[[:d:Q7492127|Shea Hembrey]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shea_hembrey shea_hembrey]
| [[:d:Q7492127|Q7492127]]
|-
| [[Fitxategi:Sheena Iyengar.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q29752|Sheena Iyengar]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1969-11-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/sheena_iyengar sheena_iyengar]
| [[:d:Q29752|Q29752]]
|-
|
| ''[[:d:Q17118618|Sheila Nirenberg]]''
| neurozientzialari estatubatuarra
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sheila_nirenberg sheila_nirenberg]
| [[:d:Q17118618|Q17118618]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797211|Sheila Patek]]''
|
| ''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sheila_patek sheila_patek]
| [[:d:Q23797211|Q23797211]]
|-
| [[Fitxategi:Shekhar kapur 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q522232|Shekhar Kapur]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[Kontulari publiko|kontulari]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q3455803|errealizadore]]''
| 1945-12-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Britainiar Raj]]<br/>[[Indiako Agindupeko Lurra]]<br/>[[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/shekhar_kapur shekhar_kapur]
| [[:d:Q522232|Q522232]]
|-
|
| ''[[:d:Q14159717|Shereen El Feki]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[idazle]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Egipto]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/shereen_el_feki shereen_el_feki]
| [[:d:Q14159717|Q14159717]]
|-
| [[Fitxategi:Sherry Turkle.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52919|Sherry Turkle]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1948-06-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sherry_turkle sherry_turkle]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1166 1166]
| [[:d:Q52919|Q52919]]
|-
| [[Fitxategi:Sherwin Nuland.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2278468|Sherwin B. Nuland]]''
|
| [[zirujau]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1930-12-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sherwin_nuland sherwin_nuland]
| [[:d:Q2278468|Q2278468]]
|-
| [[Fitxategi:Sheryl Lee Ralph.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q457180|Sheryl Lee Ralph]]''
|
| [[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[film-zuzendari]]
| 1956-12-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sheryl_lee_ralph sheryl_lee_ralph]
| [[:d:Q457180|Q457180]]
|-
| [[Fitxategi:Sheryl Sandberg WEF 2013 (crop by James Tamim).jpg|center|128px]]
| [[Sheryl Sandberg]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1969-08-28
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sheryl_sandberg sheryl_sandberg]
| [[:d:Q234653|Q234653]]
|-
| [[Fitxategi:WuDunn, Sheryl.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7126275|Sheryl WuDunn]]''
|
| [[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q2883465|inbertsio bankari]]''<br/>[[kazetari]]
| 1959-11-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sheryl_wudunn sheryl_wudunn]
| [[:d:Q7126275|Q7126275]]
|-
| [[Fitxategi:Shigeru Ban.jpg|center|128px]]
| [[Shigeru Ban]]
| arkitekto japoniarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q2145981|zaharberritzaile]]''
| 1957-08-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/shigeru_ban shigeru_ban]
| [[:d:Q526725|Q526725]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729147|Shih Chieh Huang]]''
|
| [[artista]]
| 1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shih_chieh_huang shih_chieh_huang]
| [[:d:Q23729147|Q23729147]]
|-
| [[Fitxategi:Shilo Shiv Suleman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20685693|Shilo Shiv Suleman]]''
| artista indiarra
| [[artista]]
| 1989
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/shilo_shiv_suleman shilo_shiv_suleman]
| [[:d:Q20685693|Q20685693]]
|-
|
| ''[[:d:Q23795685|Shimon Schocken]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shimon_schocken shimon_schocken]
| [[:d:Q23795685|Q23795685]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796822|Shimon Steinberg]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shimon_steinberg shimon_steinberg]
| [[:d:Q23796822|Q23796822]]
|-
|
| ''[[:d:Q18233521|Shimpei Takahashi]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1979
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/shimpei_takahashi shimpei_takahashi]
| [[:d:Q18233521|Q18233521]]
|-
| [[Fitxategi:Viennale talk (2), Shirin Neshat.jpg|center|128px]]
| [[Shirin Neshat]]
| artista, film zuzendari eta argazkilari irandarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q18216771|bideoartista]]''<br/>''[[:d:Q1414443|zinemagilea]]''<br/>''[[:d:Q106227216|bideo instalazioen artista]]''<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q11814411|dokumentalista]]''<br/>''[[:d:Q28054786|opera director]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1957-03-26
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Iran]]
| [https://www.ted.com/speakers/shirin_neshat shirin_neshat]<br/>[https://www.ted.com/speakers/830 830]
| [[:d:Q262413|Q262413]]
|-
| [[Fitxategi:Shivani Sirona (38198572896).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q61446521|Shivani Siroya]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shivani_siroya shivani_siroya]
| [[:d:Q61446521|Q61446521]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662139|Shlomo Benartzi]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/shlomo_benartzi shlomo_benartzi]
| [[:d:Q23662139|Q23662139]]
|-
| [[Fitxategi:Shohini brch 2018-1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q52707485|Shohini Ghose]]''
|
| [[katedradun]]<br/>''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shohini_ghose shohini_ghose]
| [[:d:Q52707485|Q52707485]]
|-
| [[Fitxategi:Shonda Rhimes at the 75th Annual Peabody Awards (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Shonda Rhimes]]
| estatubatuar gidoilaria, film-zuzendaria eta ekoizlea
| [[gidoilari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>[[showrunner]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1970-01-13
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shonda_rhimes shonda_rhimes]
| [[:d:Q242329|Q242329]]
|-
|
| ''[[:d:Q115591126|Shou Zi Chew]]''
|
| ''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''
| 1983-01-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Singapur]]
| [https://www.ted.com/speakers/shou_chew shou_chew]
| [[:d:Q115591126|Q115591126]]
|-
| [[Fitxategi:Shree Bose (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797949|Shree Bose]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1994-03-27
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/shree_bose shree_bose]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1190 1190]
| [[:d:Q23797949|Q23797949]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728304|Shubhendu Sharma]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shubhendu_sharma shubhendu_sharma]
| [[:d:Q23728304|Q23728304]]
|-
| [[Fitxategi:Shukla bose.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7504834|Shukla Bose]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/shukla_bose shukla_bose]
| [[:d:Q7504834|Q7504834]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662246|Shyam Sankar]]''
|
| ''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1982
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/shyam_sankar shyam_sankar]
| [[:d:Q23662246|Q23662246]]
|-
|
| ''[[:d:Q16192736|Siamak Hariri]]''
| arkitekto kanadarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/siamak_hariri siamak_hariri]
| [[:d:Q16192736|Q16192736]]
|-
| [[Fitxategi:Sian Beilock - Dartmouth College - 10 January 2024 - 21 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16198523|Sian Beilock]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1976-01-10
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sian_leah_beilock sian_leah_beilock]
| [[:d:Q16198523|Q16198523]]
|-
| [[Fitxategi:Siddhartha Mukherjee.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q983450|Siddhartha Mukherjee]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q551835|mediku idazlea]]''<br/>''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q16062369|onkologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[zientzialari]]
| 1970
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/siddhartha_mukherjee siddhartha_mukherjee]
| [[:d:Q983450|Q983450]]
|-
| [[Fitxategi:Siddhartha Roy - Kolkata 2011-05-21 3594.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q27663696|Siddhartha Roy]]''
| biologo indiarra
| ''[[:d:Q16529590|ingurumen zientzialari]]''
| 1954-04-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/siddhartha_roy siddhartha_roy]
| [[:d:Q27663696|Q27663696]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670511|Siddharthan Chandran]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/siddharthan_chandran siddharthan_chandran]
| [[:d:Q23670511|Q23670511]]
|-
| [[Fitxategi:Siegfried Woldhek (2017).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7510710|Siegfried Woldhek]]''
| artista nederlandarra
| [[artista]]
| 1951-05-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/siegfried_woldhek siegfried_woldhek]
| [[:d:Q7510710|Q7510710]]
|-
| [[Fitxategi:Simon Anholt.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7518172|Simon Anholt]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''
| 1961
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/simon_anholt simon_anholt]
| [[:d:Q7518172|Q7518172]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657275|Simon Berrow]]''
|
| [[zientzialari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/simon_berrow simon_berrow]
| [[:d:Q23657275|Q23657275]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657193|Simon Lewis]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/simon_lewis simon_lewis]
| [[:d:Q23657193|Q23657193]]
|-
| [[Fitxategi:Simon Sinek speaks to I MIG Marines (2) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7519777|Simon Sinek]]''
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>[[idazle]]
| 1973-10-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/simon_sinek simon_sinek]
| [[:d:Q7519777|Q7519777]]
|-
|
| ''[[:d:Q113534602|Simon Stiell]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/simon_stiell simon_stiell]
| [[:d:Q113534602|Q113534602]]
|-
| [[Fitxategi:Simone Giertz 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23304510|Simone Giertz]]''
|
| ''[[:d:Q4110598|video blogger]]''<br/>''[[:d:Q3437279|roboticist]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1990-11-01
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/simone_giertz simone_giertz]
| [[:d:Q23304510|Q23304510]]
|-
| [[Fitxategi:Sinan Aral - 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q88200399|Sinan Aral]]''
|
| ''[[:d:Q15319501|social scientist]]''<br/>''[[:d:Q29169143|data scientist]]''
| 1974
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Turkia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sinan_aral sinan_aral]
| [[:d:Q88200399|Q88200399]]
|-
|
| ''[[:d:Q7530129|Sirena Huang]]''
| biolin-jotzaile estatubatuarra
| ''[[:d:Q1259917|biolin-jotzaile]]''
| 1994-05-18
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sirena_huang sirena_huang]
| [[:d:Q7530129|Q7530129]]
|-
| [[Fitxategi:Sisonke Msimang - TEDxSoweto 2014 - arm raised (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q72181398|Sisonke Msimang]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q84681895|political analyst]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/sisonke_msimang sisonke_msimang]
| [[:d:Q72181398|Q72181398]]
|-
| [[Fitxategi:Sivamani 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3595145|Sivamani]]''
|
| ''[[:d:Q4351403|perkusionista]]''
| 1959-12-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/sivamani sivamani]
| [[:d:Q3595145|Q3595145]]
|-
| [[Fitxategi:Siyanda Mohutsiwa (26683928862) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27987700|Siyanda Mohutsiwa]]''
| idazle botswanarra
| [[idazle]]
| 1993-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Botswana]]
| [https://www.ted.com/speakers/siyanda_mohutsiwa siyanda_mohutsiwa]
| [[:d:Q27987700|Q27987700]]
|-
|
| ''[[:d:Q19564457|Skylar Tibbits]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/skylar_tibbits skylar_tibbits]
| [[:d:Q19564457|Q19564457]]
|-
|
| ''[[:d:Q1493085|Sleepy Man]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/sleepy_man_banjo_boys sleepy_man_banjo_boys]
| [[:d:Q1493085|Q1493085]]
|-
| [[Fitxategi:Sofi Tukker 06 04 2016 -14 (27454016316) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22044898|Sofi Tukker]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/sofi_tukker sofi_tukker]
| [[:d:Q22044898|Q22044898]]
|-
| [[Fitxategi:Sofia-crespo.jpg|center|128px]]
| [[Sofia Crespo]]
| argentinar artista bisuala
| [[artista]]
| 1991-04-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sofia_crespo sofia_crespo]
| [[:d:Q123682708|Q123682708]]
|-
|
| ''[[:d:Q108514270|Sofia Jawed-Wessel]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sofia_jawed_wessel sofia_jawed_wessel]
| [[:d:Q108514270|Q108514270]]
|-
| [[Fitxategi:SOMI, концерт в рамках фестиваля "Акваджаз" в "Зимнем театре".jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7560413|Somi]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[musikari]]
| 1979-06-06<br/>1981-06-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/somi_kakoma somi_kakoma]
| [[:d:Q7560413|Q7560413]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661638|Sonaar Luthra]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/sonaar_luthra sonaar_luthra]
| [[:d:Q23661638|Q23661638]]
|-
| [[Fitxategi:SoniaShahByJohnnyMartyr.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3964777|Sonia Shah]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1969
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sonia_shah sonia_shah]
| [[:d:Q3964777|Q3964777]]
|-
| [[Fitxategi:Sophal Ear (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20685614|Sophal Ear]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1960s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanbodia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sophal_ear sophal_ear]
| [[:d:Q20685614|Q20685614]]
|-
| [[Fitxategi:Sophie Howe Change Now.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q102277721|Sophie Howe]]''
|
| [[politikari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sophie_howe sophie_howe]
| [[:d:Q102277721|Q102277721]]
|-
| [[Fitxategi:Sophie Hunger 2009.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q260336|Sophie Hunger]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q1415090|soinu banda konpositore]]''<br/>[[piano-jotzaile]]<br/>''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]
| 1983-03-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/sophie_hunger sophie_hunger]
| [[:d:Q260336|Q260336]]
|-
| [[Fitxategi:Sophie scott photo.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17278767|Sophie Scott]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sophie_scott sophie_scott]
| [[:d:Q17278767|Q17278767]]
|-
| [[Fitxategi:Annual Membership Meeting 2017 9832 3 - Soraya Chemaly.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60695598|Soraya Chemaly]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/soraya_chemaly soraya_chemaly]
| [[:d:Q60695598|Q60695598]]
|-
| [[Fitxategi:Soul Rebels in 2012.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7564283|Soul Rebels Brass Band]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/the_soul_rebels the_soul_rebels]
| [[:d:Q7564283|Q7564283]]
|-
|
| ''[[:d:Q91346129|Soyapi L Mumba]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/soyapi_mumba soyapi_mumba]
| [[:d:Q91346129|Q91346129]]
|-
| [[Fitxategi:Spencer Wells.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3595861|Spencer Wells]]''
| genetista estatubatuarra
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1969-04-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/spencer_wells spencer_wells]
| [[:d:Q3595861|Q3595861]]
|-
| [[Fitxategi:Srđa Popović, 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2315360|Srđa Popović]]''
|
| ''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>[[politikari]]
| 1973-02-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Serbia]]
| [https://www.ted.com/speakers/srdja_popovic srdja_popovic]
| [[:d:Q2315360|Q2315360]]
|-
| [[Fitxategi:Stacey Abrams by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7595813|Stacey Abrams]]''
|
| [[politikari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q106758751|voting rights activist]]''<br/>[[abokatu]]<br/>[[legelari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q11499147|militante politiko]]''
| 1973-12-09
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stacey_abrams stacey_abrams]
| [[:d:Q7595813|Q7595813]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769382|Stacey Baker]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stacey_baker stacey_baker]
| [[:d:Q23769382|Q23769382]]
|-
|
| ''[[:d:Q23796642|Stacey Kramer]]''
|
| ''[[:d:Q125129579|brand strategist]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stacey_kramer stacey_kramer]
| [[:d:Q23796642|Q23796642]]
|-
| [[Fitxategi:Stanley McChrystal BG 1999.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q374338|Stanley A. McChrystal]]''
| gudari estatubatuarra
| ''[[:d:Q38239859|army officer]]''<br/>''[[:d:Q11545923|buruzagi militarra]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1954-08-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stanley_mcchrystal stanley_mcchrystal]
| [[:d:Q374338|Q374338]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713770|Stefan Larsson]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stefan_larsson stefan_larsson]
| [[:d:Q23713770|Q23713770]]
|-
| [[Fitxategi:MJK61338 Stefan Sagmeister (Beyond Tellerrand München 2018).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q89568|Stefan Sagmeister]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q1229025|tipografo]]''<br/>[[diseinatzaile grafiko]]<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[Irudigile|ilustratzaile]]
| 1962-08-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Austria]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/stefan_sagmeister stefan_sagmeister]
| [[:d:Q89568|Q89568]]
|-
| [[Fitxategi:Stefan Wolff.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7606332|Stefan Wolff]]''
|
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1969-02-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stefan_wolff stefan_wolff]
| [[:d:Q7606332|Q7606332]]
|-
| [[Fitxategi:Stefana Broadbent (6920625333).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795676|Stefana Broadbent]]''
|
| [[antropologo]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stefana_broadbent stefana_broadbent]
| [[:d:Q23795676|Q23795676]]
|-
|
| ''[[:d:Q27825327|Stefano Fratepietro]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[autore]]<br/>[[Zibersegurtasun|Segurtasun informatiko]]
| 1983-04-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/stefano_fratepietro stefano_fratepietro]
| [[:d:Q27825327|Q27825327]]
|-
| [[Fitxategi:Stefano Mancuso Laterza.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q23795300|Stefano Mancuso]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''<br/>''[[:d:Q20739288|neurobiologist]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1965-05-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Italia]]
| [https://www.ted.com/speakers/stefano_mancuso stefano_mancuso]
| [[:d:Q23795300|Q23795300]]
|-
| [[Fitxategi:Stefon Harris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q720524|Stefon Harris]]''
|
| ''[[:d:Q15981151|jazz musikari]]''
| 1973-03-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stefon_harris stefon_harris]
| [[:d:Q720524|Q720524]]
|-
| [[Fitxategi:Stella Young.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16222140|Stella Young]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q61857538|disability rights activist]]''
| 1982-02-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/stella_young stella_young]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1937 1937]
| [[:d:Q16222140|Q16222140]]
|-
| [[Fitxategi:Stephanie Burt.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7608816|Stephanie Burt]]''
|
| ''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''<br/>[[kazetari]]<br/>[[poeta]]
| 1971
| [[Emakume trans|emakume transgenero]]<br/>''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_burt stephen_burt]
| [[:d:Q7608816|Q7608816]]
|-
| [[Fitxategi:Secretary Blinken Participates in an Interview (51700746148).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q76832840|Stephanie Busari]]''
|
| [[kazetari]]
| 1977-08-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephanie_busari stephanie_busari]
| [[:d:Q76832840|Q76832840]]
|-
|
| ''[[:d:Q92622586|Stephanie Mehta]]''
|
|
| 1970
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephanie_mehta stephanie_mehta]
| [[:d:Q92622586|Q92622586]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727585|Stephen Cave]]''
|
| [[filosofo]]<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_cave stephen_cave]
| [[:d:Q23727585|Q23727585]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661665|Stephen Coleman]]''
|
|
| 1942
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_coleman stephen_coleman]
| [[:d:Q23661665|Q23661665]]
|-
|
| ''[[:d:Q120052205|Stephen DeBerry]]''
|
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q16023665|venture capitalist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_deberry stephen_deberry]
| [[:d:Q120052205|Q120052205]]
|-
| [[Fitxategi:Stephen Friend at NightScience 2013 in Paris.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q891710|Stephen Friend]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1953-12-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_friend stephen_friend]
| [[:d:Q891710|Q891710]]
|-
| [[Fitxategi:Stephen Hawking.StarChild.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Hawking]]
| Britainiar fisikari teoriko, kosmologo eta idazlea
| ''[[:d:Q19350898|fisikari teoriko]]''<br/>''[[:d:Q2998308|kosmologo]]''<br/>[[idazle]]
| 1942-01-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_hawking stephen_hawking]<br/>[https://www.ted.com/speakers/209 209]
| [[:d:Q17714|Q17714]]
|-
|
| ''[[:d:Q23661621|Stephen Lawler]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_lawler stephen_lawler]
| [[:d:Q23661621|Q23661621]]
|-
| [[Fitxategi:Steve Palumbi on Climate Change Recovery (52391781204).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23797692|Stephen Palumbi]]''
|
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1956
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_palumbi stephen_palumbi]
| [[:d:Q23797692|Q23797692]]
|-
| [[Fitxategi:Stephen Petranek 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23301821|Stephen Petranek]]''
|
| [[kazetari]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_petranek stephen_petranek]
| [[:d:Q23301821|Q23301821]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662878|Stephen Ritz]]''
|
| [[irakasle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_ritz stephen_ritz]
| [[:d:Q23662878|Q23662878]]
|-
|
| ''[[:d:Q3498677|Stephen Webb]]''
| fisikari britainiarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1963-02-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_webb stephen_webb]
| [[:d:Q3498677|Q3498677]]
|-
| [[Fitxategi:Stephen Wilkes Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7610852|Stephen Wilkes]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1957
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_wilkes stephen_wilkes]
| [[:d:Q7610852|Q7610852]]
|-
| [[Fitxategi:Stephen Wolfram PR.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q310798|Stephen Wolfram]]''
|
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q715679|patent inventor]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>''[[:d:Q215536|merkatari]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1959-08-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stephen_wolfram stephen_wolfram]
| [[:d:Q310798|Q310798]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670647|Steve Howard]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/steve_howard steve_howard]
| [[:d:Q23670647|Q23670647]]
|-
| [[Fitxategi:Steve Jobs Headshot 2010-CROP2.jpg|center|128px]]
| [[Steve Jobs]]
| enpresari amerikarra eta Apple Inc. enpresaren fundatzailea
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[asmatzaile]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>''[[:d:Q1053574|ekoizle exekutiboa]]''<br/>[[zinema ekoizle]]<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''
| 1955-02-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steve_jobs steve_jobs]
| [[:d:Q19837|Q19837]]
|-
| [[Fitxategi:Steve Jurvetson Headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q9079904|Steve Jurvetson]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1967-03-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Estonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/steve_jurvetson steve_jurvetson]
| [[:d:Q9079904|Q9079904]]
|-
| [[Fitxategi:TNW Conference 2012 - Day 2 (6970534756).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23656010|Steve Keil]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/steve_keil steve_keil]
| [[:d:Q23656010|Q23656010]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712705|Steve Ramirez]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/steve_ramirez steve_ramirez]
| [[:d:Q23712705|Q23712705]]
|-
| [[Fitxategi:Dame Stephanie Shirley - 2013.jpg|center|128px]]
| [[Steve Shirley]]
| britaniar informatikari, enpresari, eta filantropoa
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[enpresaburu]]
| 1933-09-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Alemania]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/dame_stephanie_steve_shirley dame_stephanie_steve_shirley]
| [[:d:Q214661|Q214661]]
|-
| [[Fitxategi:Steve Silberman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7613926|Steve Silberman]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1957-12-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steve_silberman steve_silberman]
| [[:d:Q7613926|Q7613926]]
|-
|
| ''[[:d:Q7614168|Steve Truglia]]''
|
| ''[[:d:Q2833480|stunt coordinator]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q17318006|freediver]]''<br/>''[[:d:Q465501|stunt performer]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/steve_truglia steve_truglia]
| [[:d:Q7614168|Q7614168]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662571|Steven Addis]]''
|
| ''[[:d:Q125129579|brand strategist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/steven_addis steven_addis]
| [[:d:Q23662571|Q23662571]]
|-
| [[Fitxategi:Professor Steven Cowley FRS.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2347488|Steven Cowley]]''
| fisikari britainiarra
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1951
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_cowley steven_cowley]<br/>[https://www.ted.com/speakers/463 463]
| [[:d:Q2347488|Q2347488]]
|-
| [[Fitxategi:Steven Levitt, 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q730969|Steven D. Levitt]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[idazle]]<br/>[[autore]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1967-05-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_levitt steven_levitt]<br/>[https://www.ted.com/speakers/30 30]
| [[:d:Q730969|Q730969]]
|-
| [[Fitxategi:Steven Strogatz.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1384920|Steven H. Strogatz]]''
| matematikari estatubatuarra
| [[matematikari]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1959-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_strogatz steven_strogatz]<br/>[https://www.ted.com/speakers/382 382]
| [[:d:Q1384920|Q1384920]]
|-
| [[Fitxategi:Steven Berlin Johnson - South by Southwest 2008 crop.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q980046|Steven Johnson]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]
| 1968-06-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_johnson steven_johnson]
| [[:d:Q980046|Q980046]]
|-
| [[Fitxategi:Attorney Steven M. Wise at Boston Vegetarian Society, 10-13-2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7615012|Steven M. Wise]]''
|
| [[legelari]]<br/>[[abokatu]]
| 1950-12-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_wise steven_wise]
| [[:d:Q7615012|Q7615012]]
|-
| [[Fitxategi:StevenPetrow02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7615140|Steven Petrow]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1957-07-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_petrow steven_petrow]
| [[:d:Q7615140|Q7615140]]
|-
| [[Fitxategi:Steven Pinker in 2023 A 04 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Steven Pinker]]
| psikologoa, hizkuntzalaria, idazlea antropologoa, filosofoa, unibertsitateko irakaslea
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q14467526|hizkuntzalari]]''<br/>[[antropologo]]<br/>[[filosofo]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q84320739|evolutionary psychologist]]''<br/>''[[:d:Q115736435|experimental psychologist]]''
| 1954-09-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_pinker steven_pinker]
| [[:d:Q212730|Q212730]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670976|Steven Schwaitzberg]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/steven_schwaitzberg steven_schwaitzberg]
| [[:d:Q23670976|Q23670976]]
|-
| [[Fitxategi:Stevesoundcheck.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4442562|Steven Sharp Nelson]]''
|
| ''[[:d:Q13219637|biolontxelista]]''<br/>[[musikagile]]
| 1977-07-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/steven_sharp_nelson steven_sharp_nelson]
| [[:d:Q4442562|Q4442562]]
|-
|
| ''[[:d:Q7615646|Stew]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q2259451|antzerki aktore]]''
| 1961-08-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stew stew]
| [[:d:Q7615646|Q7615646]]
|-
| [[Fitxategi:Stewart Brand -Sausalito, California, USA -at home-14Dec2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q971994|Stewart Brand]]''
|
| ''[[:d:Q11774202|saiakeragile]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1208175|kamerari]]''
| 1938-12-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stewart_brand stewart_brand]
| [[:d:Q971994|Q971994]]
|-
| [[Fitxategi:Sting in April 2018.jpg|center|128px]]
| [[Sting]]
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[egile abeslari]]<br/>''[[:d:Q584301|baxu-jotzaile]]''<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[musikagile]]<br/>''[[:d:Q21166956|lauta-jotzaile]]''<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[disko-ekoizle]]<br/>[[Kantari|abeslari]]
| 1951-10-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sting sting]
| [[:d:Q483203|Q483203]]
|-
| [[Fitxategi:Stuart Firestein 2012.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7626530|Stuart Firestein]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1949
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stuart_firestein stuart_firestein]
| [[:d:Q7626530|Q7626530]]
|-
| [[Fitxategi:Stuart Kauffman.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q516009|Stuart Kauffman]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''
| 1939-09-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stuart_kauffman stuart_kauffman]
| [[:d:Q516009|Q516009]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783413|Stuart L. Brown]]''
|
| [[zientzialari]]
| 1933
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/stuart_brown stuart_brown]
| [[:d:Q23783413|Q23783413]]
|-
| [[Fitxategi:Stuart Russell 01.jpg|center|128px]]
| [[Stuart J. Russell|Stuart Russell]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15976092|artificial intelligence researcher]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/stuart_russell stuart_russell]
| [[:d:Q3656334|Q3656334]]
|-
| [[Fitxategi:Sue Austin at TedX Monterrey (crop).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23308975|Sue Austin]]''
| artista britainiarra
| [[artista]]
| 1965-09-07
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/sue_austin sue_austin]
| [[:d:Q23308975|Q23308975]]
|-
|
| ''[[:d:Q61457270|Sue Klebold]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1949-03-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sue_klebold sue_klebold]
| [[:d:Q61457270|Q61457270]]
|-
| [[Fitxategi:Sue Savage Rumbaugh 2011 Shankbone.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q3088125|Sue Savage-Rumbaugh]]''
|
| ''[[:d:Q16825962|primatologist]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q16831394|mammalogist]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1946-08-16
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/susan_savage_rumbaugh susan_savage_rumbaugh]
| [[:d:Q3088125|Q3088125]]
|-
| [[Fitxategi:Sugra mitra.jpg|center|128px]]
| [[Sugata Mitra]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[katedradun]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1952-02-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/sugata_mitra sugata_mitra]
| [[:d:Q4352958|Q4352958]]
|-
| [[Fitxategi:SuheirHammad.jpg|center|128px]]
| [[Suheir Hammad]]
| Palestinar-amerikar poeta
| [[poeta]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>[[idazle]]
| 1973-10-25
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Palestinako Estatua|Palestina]]
| [https://www.ted.com/speakers/suheir_hammad suheir_hammad]
| [[:d:Q2895141|Q2895141]]
|-
| [[Fitxategi:Suki Kim, Miami Book Fair 2015 - 2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7635852|Suki Kim]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[irakasle]]
| 1970-09-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/suki_kim suki_kim]
| [[:d:Q7635852|Q7635852]]
|-
|
| ''[[:d:Q20858396|Suleika Jaouad]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[hizlari]]<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
| 1988-07-05
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/suleika_jaouad suleika_jaouad]
| [[:d:Q20858396|Q20858396]]
|-
| [[Fitxategi:SunithaKrishnanJI1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3530114|Sunitha Krishnan]]''
|
| ''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1972-05-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/sunitha_krishnan sunitha_krishnan]
| [[:d:Q3530114|Q3530114]]
|-
|
| ''[[:d:Q7640561|Sunni Brown]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1977-07-08
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sunni_brown sunni_brown]
| [[:d:Q7640561|Q7640561]]
|-
|
| ''[[:d:Q56709133|Surya Mattu]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/surya_mattu surya_mattu]
| [[:d:Q56709133|Q56709133]]
|-
| [[Fitxategi:Susan Blackmore (2014).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q155199|Susan Blackmore]]''
|
| [[Langile autonomo]]<br/>''[[:d:Q1569495|unibertsitateko irakaslea]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[Irakasleen klaustro]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1951-07-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/susan_blackmore susan_blackmore]
| [[:d:Q155199|Q155199]]
|-
| [[Fitxategi:SusanCainPortrait 250px 20120305.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2036370|Susan Cain]]''
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''
| 1968-03-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/susan_cain susan_cain]
| [[:d:Q2036370|Q2036370]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769279|Susan Colantuono]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/susan_colantuono susan_colantuono]
| [[:d:Q23769279|Q23769279]]
|-
| [[Fitxategi:Susan Shaw with Seal Pup 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15429604|Susan D. Shaw]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q16060693|kontserbatzaile]]''<br/>''[[:d:Q113827227|environmental health scientist]]''
| 1943-10-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/susan_shaw susan_shaw]
| [[:d:Q15429604|Q15429604]]
|-
| [[Fitxategi:SDH-3249.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7647750|Susan Desmond-Hellmann]]''
|
| ''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''
| 1958
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sue_desmond_hellman sue_desmond_hellman]
| [[:d:Q7647750|Q7647750]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759572|Susan Etlinger]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/susan_etlinger susan_etlinger]
| [[:d:Q23759572|Q23759572]]
|-
| [[Fitxategi:Susan L. Solomon Philanthropy Summit 2016 00.47.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16151526|Susan L. Solomon]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1951-08-23
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/susan_solomon susan_solomon]
| [[:d:Q16151526|Q16151526]]
|-
| [[Fitxategi:Dr Susan Lim Mey Lee.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7648117|Susan Lim]]''
|
| [[zirujau]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1962
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/susan_lim susan_lim]
| [[:d:Q7648117|Q7648117]]
|-
| [[Fitxategi:Susan Pinker no Fronteiras do Pensamento São Paulo 2017 (38182000214).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q542461|Susan Pinker]]''
|
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''
| 1957-06-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/susan_pinker susan_pinker]
| [[:d:Q542461|Q542461]]
|-
| [[Fitxategi:As Conexões e Desconexões do Amor - Suzana Herculano-Houzel em Sorocaba.jpg|center|128px]]
| [[Suzana Herculano-Houzel]]
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/suzana_herculano_houzel suzana_herculano_houzel]
| [[:d:Q10375239|Q10375239]]
|-
|
| ''[[:d:Q70058784|Suzanne Barakat]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/suzanne_barakat suzanne_barakat]
| [[:d:Q70058784|Q70058784]]
|-
| [[Fitxategi:Christine Butler-426.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7650902|Suzanne Lee]]''
|
| ''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>[[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[ikertzaile]]
| 1970
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/suzanne_lee suzanne_lee]
| [[:d:Q7650902|Q7650902]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727927|Suzanne Talhouk]]''
|
| [[poeta]]<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/suzanne_talhouk suzanne_talhouk]
| [[:d:Q23727927|Q23727927]]
|-
| [[Fitxategi:Suzanne Simard.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q26702907|Suzanne W. Simard]]''
| ekologo kanadarra
| ''[[:d:Q15839134|ekologo]]''<br/>[[naturalista]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1960
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/suzanne_simard suzanne_simard]
| [[:d:Q26702907|Q26702907]]
|-
| [[Fitxategi:Eat Play Collide Sheehy (33259941573).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q55230019|Suzie Sheehy]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1984
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/suzie_sheehy suzie_sheehy]
| [[:d:Q55230019|Q55230019]]
|-
| [[Fitxategi:Professor Svante Paabo ForMemRS (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Svante Pääbo]]
| genetista suediarra
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''
| 1955-04-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suedia]]
| [https://www.ted.com/speakers/svante_paabo svante_paabo]
| [[:d:Q170342|Q170342]]
|-
| [[Fitxategi:Belarusian Leader of the Democratic Opposition Sviatlana Tsikhanouskaya (Svyatlana Tsikhanouskaya) on March 22, 2023 - (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Sviatlana Tsikhanouskaia]]
| bielorrusiar politikaria eta hezitzailea
| [[politikari]]
| 1982-09-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Bielorrusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/sviatlana_tsikhanouskaya sviatlana_tsikhanouskaya]
| [[:d:Q97010473|Q97010473]]
|-
| [[Fitxategi:Sxip Shirey performing in 2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7659404|Sxip Shirey]]''
| musikagile estatubatuarra
| [[musikagile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sxip_shirey sxip_shirey]
| [[:d:Q7659404|Q7659404]]
|-
| [[Fitxategi:SylviaEarle.jpg|center|128px]]
| [[Sylvia Earle]]
|
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''<br/>''[[:d:Q3546255|ozeanografo]]''<br/>''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q2374149|botanikari]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1935-08-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/sylvia_earle sylvia_earle]
| [[:d:Q439046|Q439046]]
|-
|
| ''[[:d:Q3510362|Sébastien de Halleux]]''
|
| [[informatikari]]
| 1977-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Belgika]]
| [https://www.ted.com/speakers/sebastien_de_halleux sebastien_de_halleux]
| [[:d:Q3510362|Q3510362]]
|-
| [[Fitxategi:Autessereheadshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759752|Séverine Autesserre]]''
|
| ''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1706722|research fellow]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1976-12-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Frantzia]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/severine_autesserre severine_autesserre]
| [[:d:Q23759752|Q23759752]]
|-
| [[Fitxategi:Caroline Shaw with Attacca Quartet and So Percussion at Miller Theater - 49517620871.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3487248|Sō Percussion]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/so_percussion so_percussion]
| [[:d:Q3487248|Q3487248]]
|-
| [[Fitxategi:T. Boone Pickens discusses the impact of shale natural gas on the American economy at the Hudson Institute on 6 April 2016 - 25 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q370092|T. Boone Pickens]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q1979607|finantzari]]''<br/>''[[:d:Q1524582|abeltzain]]''
| 1928-05-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/t_boone_pickens t_boone_pickens]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1170 1170]
| [[:d:Q370092|Q370092]]
|-
| [[Fitxategi:TabethaSuzanneBoyajian.jpg|center|128px]]
| [[Tabetha S. Boyajian]]
| astronomo estatubatuarra
| [[astronomo]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tabetha_boyajian tabetha_boyajian]
| [[:d:Q22080714|Q22080714]]
|-
| [[Fitxategi:TaiyeSelasi P1030135.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7484811|Taiye Selasi]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1979-11-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/taiye_selasi taiye_selasi]
| [[:d:Q7484811|Q7484811]]
|-
|
| ''[[:d:Q11496991|Takaharu Tezuka]]''
| arkitekto japoniarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1964-02-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Japonia]]
| [https://www.ted.com/speakers/takaharu_tezuka takaharu_tezuka]
| [[:d:Q11496991|Q11496991]]
|-
|
| ''[[:d:Q23760236|Tal Danino]]''
|
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tal_danino tal_danino]
| [[:d:Q23760236|Q23760236]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662204|Tal Golesworthy]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tal_golesworthy tal_golesworthy]
| [[:d:Q23662204|Q23662204]]
|-
| [[Fitxategi:Tali Sharot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19667092|Tali Sharot]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/tali_sharot tali_sharot]
| [[:d:Q19667092|Q19667092]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729163|Talithia Williams]]''
|
| ''[[:d:Q2732142|estatistikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/talithia_williams talithia_williams]
| [[:d:Q23729163|Q23729163]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662544|Tamara Roukaerts]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tamara_roukaerts tamara_roukaerts]
| [[:d:Q23662544|Q23662544]]
|-
| [[Fitxategi:TanTTLe.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10823919|Tan Le]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1977-05-20
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/tan_le tan_le]
| [[:d:Q10823919|Q10823919]]
|-
|
| ''[[:d:Q23714031|Tania Luna]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tania_luna tania_luna]
| [[:d:Q23714031|Q23714031]]
|-
|
| ''[[:d:Q39754563|Tania S. Douglas]]''
|
| [[katedradun]]
| 1969-08-11
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tania_douglas tania_douglas]
| [[:d:Q39754563|Q39754563]]
|-
| [[Fitxategi:Tania Simoncelli.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7683264|Tania Simoncelli]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tania_simoncelli tania_simoncelli]
| [[:d:Q7683264|Q7683264]]
|-
| [[Fitxategi:Tara Houska .jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q104094025|Tara Houska]]''
| abokatu estatubatuarra
| [[abokatu]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8125919|aholkulari politiko]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tara_houska tara_houska]
| [[:d:Q104094025|Q104094025]]
|-
| [[Fitxategi:Tarana Burke from She's Revolutionary.jpg|center|128px]]
| [[Tarana Burke]]
| Bronx-eko aktibista estatubatuarra, Me Too mugimenduaren sortzailea
| ''[[:d:Q17010072|militante]]''<br/>[[irakasle]]<br/>[[pertsona ospetsu]]<br/>''[[:d:Q34074720|feminista]]''
| 1973-09-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tarana_burke tarana_burke]
| [[:d:Q43177774|Q43177774]]
|-
|
| ''[[:d:Q534385|Taryn Simon]]''
| argazkilari estatubatuarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q18216771|bideoartista]]''<br/>[[artista]]
| 1975-02-04
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/taryn_simon taryn_simon]
| [[:d:Q534385|Q534385]]
|-
|
| ''[[:d:Q108168053|Tasos Frantzolas]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Grezia]]
| [https://www.ted.com/speakers/tasos_frantzolas tasos_frantzolas]
| [[:d:Q108168053|Q108168053]]
|-
| [[Fitxategi:CDH - Comissão de Direitos Humanos e Legislação Participativa (26495983277).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759688|Tasso Azevedo]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/tasso_azevedo tasso_azevedo]
| [[:d:Q23759688|Q23759688]]
|-
| [[Fitxategi:MAKERS event New York Feb 7, 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q443207|Tavi Gevinson]]''
|
| [[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q106568011|magazine editor]]''
| 1996-04-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tavi_gevinson tavi_gevinson]
| [[:d:Q443207|Q443207]]
|-
| [[Fitxategi:Taylor Mali.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5973239|Taylor Mali]]''
|
| [[irakasle]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>[[poeta]]
| 1965-03-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/taylor_mali taylor_mali]
| [[:d:Q5973239|Q5973239]]
|-
| [[Fitxategi:Taylor Wilson - 02.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1421302|Taylor Wilson]]''
|
| [[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q16742096|fisikari nuklear]]''
| 1994-05-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/taylor_wilson taylor_wilson]
| [[:d:Q1421302|Q1421302]]
|-
|
| ''[[:d:Q7693254|Ted Halstead]]''
| idazle estatubatuarra
| [[idazle]]
| 1968-07-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ted_halstead ted_halstead]
| [[:d:Q7693254|Q7693254]]
|-
| [[Fitxategi:MK34966 Teddy Cruz.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q17350521|Teddy Cruz]]''
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[artista]]<br/>''[[:d:Q131062|hirigile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Guatemala]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/teddy_cruz teddy_cruz]
| [[:d:Q17350521|Q17350521]]
|-
| [[Fitxategi:Teitur Lassen 20090502-DSCF1829.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q737181|Teitur Lassen]]''
|
| [[egile abeslari]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>[[musikagile]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]
| 1977-01-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| ''[[:d:Q756617|Danimarka]]''
| [https://www.ted.com/speakers/teitur teitur]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2396 2396]
| [[:d:Q737181|Q737181]]
|-
| [[Fitxategi:Temple Grandin at TED.jpg|center|128px]]
| [[Temple Grandin]]
|
| ''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1947-08-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/temple_grandin temple_grandin]
| [[:d:Q232810|Q232810]]
|-
| [[Fitxategi:Teresa Bejan 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q30674189|Teresa Bejan]]''
|
| ''[[:d:Q15994177|Politikari teorikoa]]''
| 1984-03-30
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/teresa_bejan teresa_bejan]
| [[:d:Q30674189|Q30674189]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783488|Terry Moore]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/terry_moore terry_moore]
| [[:d:Q23783488|Q23783488]]
|-
|
| ''[[:d:Q106253912|Tessa Khan]]''
|
| [[abokatu]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tessa_khan tessa_khan]
| [[:d:Q106253912|Q106253912]]
|-
| [[Fitxategi:Thandiwe Newton Peabody Awards, June 2021.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q229029|Thandie Newton]]''
|
| ''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''
| 1972-11-06
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/thandie_newton thandie_newton]
| [[:d:Q229029|Q229029]]
|-
| [[Fitxategi:Thandiswa Mazwai1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4348940|Thandiswa Mazwai]]''
|
| [[Kantari|abeslari]]<br/>[[egile abeslari]]
| 1976-03-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/thandiswa_mazwai thandiswa_mazwai]
| [[:d:Q4348940|Q4348940]]
|-
| [[Fitxategi:A Tribe Called Red, Hideaway Records and Bar, February 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4660300|The Halluci Nation]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/a_tribe_called_red a_tribe_called_red]
| [[:d:Q4660300|Q4660300]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797818|The LXD]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/lxd lxd]
| [[:d:Q23797818|Q23797818]]
|-
|
| ''[[:d:Q23797880|The Lady Lifers]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/the_lady_lifers the_lady_lifers]
| [[:d:Q23797880|Q23797880]]
|-
|
| ''[[:d:Q23798957|The TED Staff]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/daffodil_hudson daffodil_hudson]
| [[:d:Q23798957|Q23798957]]
|-
| [[Fitxategi:Unleashing Entrepreneurial Innovation with Stanford University Theaster Gates.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7777257|Theaster Gates]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''<br/>''[[:d:Q7541856|zeramikari]]''
| 1973-08-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/theaster_gates theaster_gates]
| [[:d:Q7777257|Q7777257]]
|-
|
| ''[[:d:Q7781067|Thelma Golden]]''
|
| [[Museo eta arte-galerietako arduradun|eduki-editore]]
| 1966-09-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/thelma_golden thelma_golden]
| [[:d:Q7781067|Q7781067]]
|-
| [[Fitxategi:Jansen Theo Hannover.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q540764|Theo Jansem]]''
|
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>''[[:d:Q21000481|kinetic artist]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q1779650|design engineer]]''
| 1948-03-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]
| [https://www.ted.com/speakers/theo_jansen theo_jansen]
| [[:d:Q540764|Q540764]]
|-
| [[Fitxategi:2015LinnellFlansburghTMBG.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q420880|They Might Be Giants]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/they_might_be_giants they_might_be_giants]
| [[:d:Q420880|Q420880]]
|-
| [[Fitxategi:Thom Mayne, USC, 2023.jpg|center|128px]]
| [[Thom Mayne]]
|
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1944-01-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/thom_mayne thom_mayne]
| [[:d:Q312847|Q312847]]
|-
|
| ''[[:d:Q109414016|Thomas Dohmke]]''
|
| [[software garatzaile]]<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>[[informatikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_dohmke thomas_dohmke]
| [[:d:Q109414016|Q109414016]]
|-
| [[Fitxategi:Thomas Dolby, 2006.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Dolby]]
|
| ''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>[[kantugile]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[Kantari|abeslari]]<br/>''[[:d:Q55960555|estudioko musikari]]''<br/>[[musikari]]<br/>[[musikagile]]
| 1958-10-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_dolby thomas_dolby]<br/>[https://www.ted.com/speakers/107 107]
| [[:d:Q553790|Q553790]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783479|Thomas Goetz]]''
|
| ''[[:d:Q5780518|dibulgatzaile]]''<br/>[[Argitaratzaile|editore]]<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_goetz thomas_goetz]
| [[:d:Q23783479|Q23783479]]
|-
| [[Fitxategi:141008 03 HR ThomasHeatherwick CREDIT ElenaHeatherwick.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3051023|Thomas Heatherwick]]''
|
| ''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>[[artista]]<br/>''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[diseinatzaile]]
| 1970-02-17
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_heatherwick thomas_heatherwick]
| [[:d:Q3051023|Q3051023]]
|-
| [[Fitxategi:Tidenes TV-seilas - NMD 2012 (7176547966) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23768719|Thomas Hellum]]''
|
| ''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Norvegia]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_hellum thomas_hellum]
| [[:d:Q23768719|Q23768719]]
|-
|
| ''[[:d:Q77873402|Thomas L. Griffiths]]''
|
| ''[[:d:Q14565186|cognitive scientist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tom_griffiths tom_griffiths]
| [[:d:Q77873402|Q77873402]]
|-
|
| ''[[:d:Q7792920|Thomas P. Campbell]]''
|
| ''[[:d:Q1792450|arte-historialari]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_p_campbell thomas_p_campbell]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1217 1217]
| [[:d:Q7792920|Q7792920]]
|-
| [[Fitxategi:Thomas Barnett.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q381984|Thomas P. M. Barnett]]''
|
| ''[[:d:Q16947320|geopolitikari]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q115429803|geostrategist]]''
| 1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_barnett thomas_barnett]<br/>[https://www.ted.com/speakers/33 33]
| [[:d:Q381984|Q381984]]
|-
| [[Fitxategi:Thomas Piketty2.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Piketty]]
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1706722|research fellow]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[gidoilari]]
| 1971-05-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_piketty thomas_piketty]
| [[:d:Q984448|Q984448]]
|-
| [[Fitxategi:2014-01-08 Thomas Pogge 4737-cropped.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q66820|Thomas Pogge]]''
| filosofo alemaniarra
| [[filosofo]]
| 1953-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_pogge thomas_pogge]
| [[:d:Q66820|Q66820]]
|-
| [[Fitxategi:Thomas Insel NIMH 2011.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q891667|Thomas R. Insel]]''
|
| ''[[:d:Q211346|psikiatra]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1951-10-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_insel thomas_insel]
| [[:d:Q891667|Q891667]]
|-
| [[Fitxategi:Tom Shannon, The Highline.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7817541|Thomas Shannon]]''
|
| [[artista]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1947-06-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tom_shannon tom_shannon]<br/>[https://www.ted.com/speakers/445 445]
| [[:d:Q7817541|Q7817541]]
|-
|
| ''[[:d:Q23657200|Thomas Suarez]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_suarez thomas_suarez]
| [[:d:Q23657200|Q23657200]]
|-
| [[Fitxategi:Thomas Thwaites - PopTech 2011 - Camden Maine USA (6267267862).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23784804|Thomas Thwaites]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[artista]]<br/>''[[:d:Q11977439|interaction designer]]''<br/>[[asmatzaile]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/thomas_thwaites thomas_thwaites]
| [[:d:Q23784804|Q23784804]]
|-
| [[Fitxategi:Thordis Elva December 2019.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q28962547|Thordis Elva]]''
| idazle islandiarra
| ''[[:d:Q709113|write]]''<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Islandia]]
| [https://www.ted.com/speakers/thordis_elva thordis_elva]
| [[:d:Q28962547|Q28962547]]
|-
|
| ''[[:d:Q7798747|Thulasiraj Ravilla]]''
| aktibista indiarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/ravilla_thulasiraj ravilla_thulasiraj]
| [[:d:Q7798747|Q7798747]]
|-
| [[Fitxategi:Tierney Thys5 (14807437303) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q20090055|Tierney Thys]]''
|
| ''[[:d:Q3640160|itsas-biologo]]''
| 1966
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tierney_thys tierney_thys]
| [[:d:Q20090055|Q20090055]]
|-
| [[Fitxategi:Tiffany Yu, Founder of Diversability, at A Day in the Life of a Refugee, Davos 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q91765487|Tiffany Yu]]''
|
|
| 1988
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tiffany_yu_TEDxBethesda20180303-22856 tiffany_yu_TEDxBethesda20180303-22856]
| [[:d:Q91765487|Q91765487]]
|-
| [[Fitxategi:Sir Tim Berners-Lee (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Tim Berners-Lee]]
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''<br/>[[programatzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q6859454|web developer]]''<br/>[[ingeniari]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1955-06-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_berners_lee tim_berners_lee]
| [[:d:Q80|Q80]]
|-
|
| ''[[:d:Q7803180|Tim Birkhead]]''
|
| ''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1225716|ornitologo]]''
| 1950-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_birkhead tim_birkhead]
| [[:d:Q7803180|Q7803180]]
|-
| [[Fitxategi:Interview with IDEO CEO Tim Brown about innovating together (Drucker Forum 2018) 3-5 screenshot.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q1735158|Tim Brown]]''
|
| ''[[:d:Q11287574|industrial designer]]''
| 1962-06-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_brown tim_brown]
| [[:d:Q1735158|Q1735158]]
|-
| [[Fitxategi:Tim Harford in 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1141956|Tim Harford]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''
| 1973-09-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_harford tim_harford]
| [[:d:Q1141956|Q1141956]]
|-
| [[Fitxategi:Tim Jackson, Denmark 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q509730|Tim Jackson]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]
| 1957-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_jackson tim_jackson]
| [[:d:Q509730|Q509730]]
|-
| [[Fitxategi:Tim Leberecht - 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23663091|Tim Leberecht]]''
|
| [[autore]]<br/>''[[:d:Q15978655|aholkulari]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Alemania]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_leberecht tim_leberecht]
| [[:d:Q23663091|Q23663091]]
|-
| [[Fitxategi:Timothy Ferriss (2315822162).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q563672|Timothy Ferriss]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''<br/>''[[:d:Q139648|technology evangelist]]''<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q557880|inbertitzailea]]''
| 1977-07-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tim_ferriss tim_ferriss]
| [[:d:Q563672|Q563672]]
|-
|
| ''[[:d:Q7807273|Timothy J. Bartik]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1952-10-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/timothy_bartik timothy_bartik]
| [[:d:Q7807273|Q7807273]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662586|Timothy Prestero]]''
|
| [[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/timothy_prestero timothy_prestero]
| [[:d:Q23662586|Q23662586]]
|-
| [[Fitxategi:Timothy Snyder, 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q747312|Timothy Snyder]]''
| historialari estatubatuarra
| [[historialari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q4263842|literatura-kritikari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1969-08-18
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/timothy_snyder timothy_snyder]
| [[:d:Q747312|Q747312]]
|-
|
| ''[[:d:Q2435551|Tina Seelig]]''
|
| [[autore]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q20158113|management engineer]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''
| 1958<br/>1957
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tina_seelig tina_seelig]
| [[:d:Q2435551|Q2435551]]
|-
|
| ''[[:d:Q19893434|Tiq Milan]]''
|
| [[hizlari]]<br/>''[[:d:Q19509201|LGBT ekintzaile]]''<br/>[[kazetari]]
|
| [[Gizon trans|gizon transgenero]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tiq_milan tiq_milan]
| [[:d:Q19893434|Q19893434]]
|-
| [[Fitxategi:Titus Kaphar at CitizenUCon17 - Reckoning With History - Panel Discussion.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q28839817|Titus Kaphar]]''
| margolari estatubatuarra
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[marrazkilari]]
| 1976
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/titus_kaphar titus_kaphar]
| [[:d:Q28839817|Q28839817]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670500|Toby Eccles]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/toby_eccles toby_eccles]
| [[:d:Q23670500|Q23670500]]
|-
| [[Fitxategi:Toby Shapshak - In Africa, necessity is the mother of innovation - Screenshot.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q19664221|Toby Shapshak]]''
| kazetari hegoafrikarra
| [[kazetari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/toby_shapshak toby_shapshak]
| [[:d:Q19664221|Q19664221]]
|-
| [[Fitxategi:Tod Machover JI1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3738050|Tod Machover]]''
|
| [[musikagile]]<br/>''[[:d:Q16145150|musika-irakasle]]''<br/>[[piano-jotzaile]]
| 1953-11-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tod_machover tod_machover]
| [[:d:Q3738050|Q3738050]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662531|Todd Humphreys]]''
|
| ''[[:d:Q5669847|assistant professor]]''<br/>''[[:d:Q4479442|fundatzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/todd_humphreys todd_humphreys]
| [[:d:Q23662531|Q23662531]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656743|Todd Kuiken]]''
|
| ''[[:d:Q19902880|biomedical engineer]]''<br/>[[mediku]]<br/>[[ingeniari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/todd_kuiken todd_kuiken]
| [[:d:Q23656743|Q23656743]]
|-
| [[Fitxategi:Tom Chatfield - Debating Europe.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q7815261|Tom Chatfield]]''
| idazle britainiarra
| [[idazle]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tom_chatfield tom_chatfield]
| [[:d:Q7815261|Q7815261]]
|-
|
| ''[[:d:Q7816025|Tom Gruber]]''
|
| [[ingeniari]]
| 1959
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tom_gruber tom_gruber]
| [[:d:Q7816025|Q7816025]]
|-
|
| ''[[:d:Q23765117|Tom Honey]]''
|
| ''[[:d:Q1234713|teologo]]''<br/>[[bikario]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/rev_tom_honey rev_tom_honey]
| [[:d:Q23765117|Q23765117]]
|-
|
| ''[[:d:Q23655997|Tom Rielly]]''
|
| [[komediante]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tom_rielly tom_rielly]
| [[:d:Q23655997|Q23655997]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712919|Tom Thum]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tom_thum tom_thum]
| [[:d:Q23712919|Q23712919]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783043|Tom Uglow]]''
|
| ''[[:d:Q667982|creative director]]''<br/>[[diseinatzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tom_uglow tom_uglow]
| [[:d:Q23783043|Q23783043]]
|-
| [[Fitxategi:Tom Wujec Speaking Photo.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q7818114|Tom Wujec]]''
| autore kanadarra
| [[autore]]
| 1959-07-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/tom_wujec tom_wujec]
| [[:d:Q7818114|Q7818114]]
|-
| [[Fitxategi:Tomás Saraceno a Firenze, 21 febbraio 2020, 04.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2441279|Tomás Saraceno]]''
| artista
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q10774753|performancelari]]''<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''<br/>[[artista]]
| 1973
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Argentina]]
| [https://www.ted.com/speakers/toma_s_saraceno toma_s_saraceno]
| [[:d:Q2441279|Q2441279]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727824|Toni Griffin]]''
|
| ''[[:d:Q131062|hirigile]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/toni_griffin toni_griffin]
| [[:d:Q23727824|Q23727824]]
|-
| [[Fitxategi:Tony Fadell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92879|Tony Fadell]]''
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[diseinatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1969-03-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tony_fadell tony_fadell]
| [[:d:Q92879|Q92879]]
|-
|
| ''[[:d:Q9360020|Tony Porter]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tony_porter tony_porter]
| [[:d:Q9360020|Q9360020]]
|-
| [[Fitxategi:Tony Robbins.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q380429|Tony Robbins]]''
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''
| 1960-02-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tony_robbins tony_robbins]
| [[:d:Q380429|Q380429]]
|-
|
| ''[[:d:Q23782672|Tony Wyss-Coray]]''
|
| [[zientzialari]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tony_wyss_coray tony_wyss_coray]
| [[:d:Q23782672|Q23782672]]
|-
|
| ''[[:d:Q23769244|Topher White]]''
|
| ''[[:d:Q5352191|teknikari]]''<br/>''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>''[[:d:Q4479442|fundatzaile]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/topher_white topher_white]
| [[:d:Q23769244|Q23769244]]
|-
|
| ''[[:d:Q23759778|Torsten Reil]]''
|
| ''[[:d:Q20739288|neurobiologist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/torsten_reil torsten_reil]
| [[:d:Q23759778|Q23759778]]
|-
| [[Fitxategi:Touria El Glaoui.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q27999600|Touria El Glaoui]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[Erakusketa komisario|erakusketa-komisario]]<br/>''[[:d:Q173950|arte-merkatari]]''
| 1974
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Maroko]]
| [https://www.ted.com/speakers/touria_el_glaoui touria_el_glaoui]
| [[:d:Q27999600|Q27999600]]
|-
| [[Fitxategi:TraceeEllisRossbyErikMelvin (1).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q534371|Tracee Ellis Ross]]''
|
| [[Antzezle|aktore]]<br/>[[Modelo (lanbidea)|modelo]]<br/>''[[:d:Q10800557|zinema aktore]]''<br/>[[telebista-aktore]]<br/>''[[:d:Q2059704|telebista zuzendari]]''<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>[[komediante]]<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1972-10-29
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tracee_ellis_ross tracee_ellis_ross]
| [[:d:Q534371|Q534371]]
|-
| [[Fitxategi:Tracy Chevalier tree.jpg|center|128px]]
| [[Tracy Chevalier]]
|
| [[idazle]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>[[gidoilari]]
| 1962-10-19
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tracy_chevalier tracy_chevalier]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1393 1393]
| [[:d:Q232212|Q232212]]
|-
| [[Fitxategi:Travis Kalanick at DLD Munich 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7836291|Travis Kalanick]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>[[informatikari]]
| 1976-08-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/travis_kalanick travis_kalanick]
| [[:d:Q7836291|Q7836291]]
|-
| [[Fitxategi:Travis rieder5188080.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q88971005|Travis N Rieder]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/travis_rieder travis_rieder]
| [[:d:Q88971005|Q88971005]]
|-
|
| ''[[:d:Q18763756|Trevor Aaronson]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]<br/>''[[:d:Q15931838|ikerketa kazetari]]''<br/>''[[:d:Q15980158|saiakeragile]]''<br/>[[idazle]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/trevor_aaronson trevor_aaronson]
| [[:d:Q18763756|Q18763756]]
|-
| [[Fitxategi:Tristan Harris at Collision Conf 2018.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q59781806|Tristan Harris]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1984
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/tristan_harris tristan_harris]
| [[:d:Q59781806|Q59781806]]
|-
| [[Fitxategi:Tristram Stuart, 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2451241|Tristram Stuart]]''
| historialari britainiarra
| [[idazle]]<br/>[[historialari]]<br/>''[[:d:Q61048378|climate activist]]''<br/>''[[:d:Q15839134|ekologo]]''
| 1977-03-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tristram_stuart tristram_stuart]
| [[:d:Q2451241|Q2451241]]
|-
|
| ''[[:d:Q23729168|Tristram Wyatt]]''
|
| ''[[:d:Q350979|zoologo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q16063497|evolutionary biologist]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q16831721|etologo]]''
| 1956-12-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/tristram_wyatt tristram_wyatt]
| [[:d:Q23729168|Q23729168]]
|-
| [[Fitxategi:Attitudes from Tehran - New America Foundation - Trita Parsi.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q4674518|Trita Parsi]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1238570|politologo]]''
| 1974-07-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Iran]]
| [https://www.ted.com/speakers/trita_parsi trita_parsi]
| [[:d:Q4674518|Q4674518]]
|-
|
| ''[[:d:Q124413853|Tsedal Neeley]]''
|
|
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/tsedal_neeley tsedal_neeley]
| [[:d:Q124413853|Q124413853]]
|-
| [[Fitxategi:Tshering Tobgay.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7849613|Tshering Tobgay]]''
| politikari bhutandarra
| [[politikari]]
| 1965-09-19
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bhutan]]
| [https://www.ted.com/speakers/tshering_tobgay tshering_tobgay]
| [[:d:Q7849613|Q7849613]]
|-
| [[Fitxategi:Tyler Cowen 1.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q602278|Tyler Cowen]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q8246794|blogari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q15077007|podcaster]]''
| 1962-01-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tyler_cowen tyler_cowen]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1186 1186]
| [[:d:Q602278|Q602278]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670993|Tyler DeWitt]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/tyler_dewitt tyler_dewitt]
| [[:d:Q23670993|Q23670993]]
|-
| [[Fitxategi:Tyrone Hayes at King University in 2013 (10680719164).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7861609|Tyrone Hayes]]''
| biologo estatubatuarra
| ''[[:d:Q864503|biologo]]''
| 1967-07-29
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/tyrone_hayes tyrone_hayes]
| [[:d:Q7861609|Q7861609]]
|-
| [[Fitxategi:Gegenschatz.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q666346|Ueli Gegenschatz]]''
|
| ''[[:d:Q6060450|jauskari]]''
| 1971-01-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/ueli_gegenschatz ueli_gegenschatz]
| [[:d:Q666346|Q666346]]
|-
|
| ''[[:d:Q21635200|Uldus Bakhtiozina]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''
| 1986-07-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Errusia]]
| [https://www.ted.com/speakers/uldus_bakhtiozina uldus_bakhtiozina]
| [[:d:Q21635200|Q21635200]]
|-
|
| ''[[:d:Q117222245|Uma Valeti]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/uma_valeti uma_valeti]
| [[:d:Q117222245|Q117222245]]
|-
| [[Fitxategi:Alon Uri.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7900508|Uri Alon]]''
|
| ''[[:d:Q11827483|ordinary professor]]''<br/>''[[:d:Q14906342|biofisikari]]''<br/>''[[:d:Q15839206|biologo molekular]]''<br/>''[[:d:Q864503|biologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1969-03-16
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/uri_alon uri_alon]
| [[:d:Q7900508|Q7900508]]
|-
|
| ''[[:d:Q42791358|Uri Hasson]]''
|
| ''[[:d:Q20739288|neurobiologist]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/uri_hasson uri_hasson]
| [[:d:Q42791358|Q42791358]]
|-
| [[Fitxategi:Frankfurter Buchmesse 2011 - Ursus Wehrli 1.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1672786|Ursus Wehrli]]''
| argazkilari suitzarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1969-08-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/ursus_wehrli ursus_wehrli]
| [[:d:Q1672786|Q1672786]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662548|Usman Riaz]]''
|
| [[musikari]]<br/>[[film-zuzendari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/usman_riaz usman_riaz]
| [[:d:Q23662548|Q23662548]]
|-
| [[Fitxategi:Valarie Kaur Aug 2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q25197171|Valarie Kaur]]''
|
| ''[[:d:Q1235146|dokumentalgile]]''
| 1981-02-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/valarie_kaur valarie_kaur]
| [[:d:Q25197171|Q25197171]]
|-
| [[Fitxategi:Van Jones (27958227305) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3742492|Van Jones]]''
|
| ''[[:d:Q15982858|motivational speaker]]''<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[abokatu]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q1021386|eskubide zibilen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q1642960|iruzkingile]]''
| 1968-09-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/van_jones van_jones]
| [[:d:Q3742492|Q3742492]]
|-
| [[Fitxategi:Vanessa Nakate.jpg|center|128px]]
| [[Vanessa Nakate]]
| Ugandar klima aktibista
| ''[[:d:Q61048378|climate activist]]''
| 1996-11-15
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Uganda]]
| [https://www.ted.com/speakers/vanessa_nakate vanessa_nakate]
| [[:d:Q83614709|Q83614709]]
|-
| [[Fitxategi:Vera Songwe at the UK-Africa Investment Summit 2020 (49418317753) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q22097089|Vera Songwe]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1968
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kamerun]]
| [https://www.ted.com/speakers/vera_songwe vera_songwe]
| [[:d:Q22097089|Q22097089]]
|-
| [[Fitxategi:Vernā Myers.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23769282|Vernā Myers]]''
| aktibista estatubatuarra
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/verna_myers verna_myers]
| [[:d:Q23769282|Q23769282]]
|-
|
| ''[[:d:Q23663066|Vicki Arroyo]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/vicki_arroyo vicki_arroyo]
| [[:d:Q23663066|Q23663066]]
|-
| [[Fitxategi:Viktor Frankl2.jpg|center|128px]]
| [[Victor Frankl|Victor Emil Frankl]]
|
| ''[[:d:Q1900167|psikoterapeuta]]''<br/>''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q211346|psikiatra]]''<br/>[[katedradun]]<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q64485042|existentziaren terapeuta]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[zirujau]]<br/>[[hegazkinlari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1905-03-26
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Austria]]
| [https://www.ted.com/speakers/viktor_e_frankl viktor_e_frankl]
| [[:d:Q154723|Q154723]]
|-
|
| ''[[:d:Q28823210|Victor Rios]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/victor_rios victor_rios]
| [[:d:Q28823210|Q28823210]]
|-
| [[Fitxategi:VVescovo at the Calypso Deep Prior to Diving Feb 2020 (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q60050774|Victor Vescovo]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>[[astronauta]]
| 1966-02-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/victor_vescovo victor_vescovo]
| [[:d:Q60050774|Q60050774]]
|-
|
| ''[[:d:Q7929163|Vijay Kumar]]''
|
| ''[[:d:Q3437279|roboticist]]''
| 1962-04-12<br/>1962
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/vijay_kumar vijay_kumar]
| [[:d:Q7929163|Q7929163]]
|-
| [[Fitxategi:Visita - Artista Plástico Vik Muniz (53515588190) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1288454|Vik Muniz]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q33123562|landa artista]]''<br/>[[marrazkilari]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q14623005|arkitektura proiektuen marrazkilaria]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1961-12-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Brasil]]
| [https://www.ted.com/speakers/vik_muniz vik_muniz]<br/>[https://www.ted.com/speakers/32 32]
| [[:d:Q1288454|Q1288454]]
|-
| [[Fitxategi:Vikram Patel at The Asian Awards.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21712261|Vikram Patel]]''
| psikiatra indiarra
| ''[[:d:Q211346|psikiatra]]''
| 1964-05-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/vikram_patel vikram_patel]
| [[:d:Q21712261|Q21712261]]
|-
|
| ''[[:d:Q87839253|Vikram Sharma]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/vikram_sharma vikram_sharma]
| [[:d:Q87839253|Q87839253]]
|-
| [[Fitxategi:Vilayanur S Ramachandran 2011 Shankbone.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q380221|Vilayanur S. Ramachandran]]''
|
| ''[[:d:Q212980|psikologo]]''<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''<br/>''[[:d:Q783906|neurologo]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[idazle]]
| 1951-08-10
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[India]]
| [https://www.ted.com/speakers/vilayanur_ramachandran vilayanur_ramachandran]
| [[:d:Q380221|Q380221]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662545|Vinay Venkatraman]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/vinay_venkatraman vinay_venkatraman]
| [[:d:Q23662545|Q23662545]]
|-
|
| ''[[:d:Q16682693|Vincent Cochetel]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/vincent_cochetel vincent_cochetel]
| [[:d:Q16682693|Q16682693]]
|-
| [[Fitxategi:Vincent Moon.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q977743|Vincent Moon]]''
| zinema zuzendari frantziarra
| [[film-zuzendari]]
| 1979-08-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/vincent_moon vincent_moon]<br/>[https://www.ted.com/speakers/2104 2104]
| [[:d:Q977743|Q977743]]
|-
| [[Fitxategi:Vinod Khosla, Web 2.0 Conference.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q738005|Vinod Khosla]]''
|
| [[enpresaburu]]
| 1955-01-28
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/vinod_khosla vinod_khosla]
| [[:d:Q738005|Q738005]]
|-
| [[Fitxategi:Dr Vint Cerf ForMemRS.jpg|center|128px]]
| [[Vint Cerf]]
|
| [[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q139648|technology evangelist]]''
| 1943-06-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/vint_cerf vint_cerf]
| [[:d:Q92743|Q92743]]
|-
| [[Fitxategi:Virginia Postrel.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7934461|Virginia Postrel]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[kazetari]]
| 1960-01-14
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/virginia_postrel virginia_postrel]
| [[:d:Q7934461|Q7934461]]
|-
|
| ''[[:d:Q85678964|Vishaan Chakrabarti]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/vishaan_chakrabarti vishaan_chakrabarti]
| [[:d:Q85678964|Q85678964]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783076|Vishal Vaid]]''
|
| [[musikari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/vishal_vaid vishal_vaid]
| [[:d:Q23783076|Q23783076]]
|-
|
| ''[[:d:Q88839071|Vittorio Loreto]]''
|
| [[ikertzaile]]
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/vittorio_loreto vittorio_loreto]
| [[:d:Q88839071|Q88839071]]
|-
| [[Fitxategi:Vivek Maru.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q24248305|Vivek Maru]]''
|
| ''[[:d:Q380075|abokatu defendatzaile]]''<br/>''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/vivek_maru vivek_maru]
| [[:d:Q24248305|Q24248305]]
|-
| [[Fitxategi:Vusi Mahlasela 2015.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q909069|Vusi Mahlasela]]''
|
| [[musikagile]]<br/>[[gitarra-jotzaile]]<br/>[[kantugile]]<br/>[[Kantari|abeslari]]
| 1965
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Hegoafrika]]
| [https://www.ted.com/speakers/vusi_mahlasela vusi_mahlasela]
| [[:d:Q909069|Q909069]]
|-
| [[Fitxategi:Wadah Khanfar.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2918071|Wadah Khanfar]]''
| kazetari palestinarra
| [[kazetari]]
| 1968-09-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Palestinako Estatua|Palestina]]
| [https://www.ted.com/speakers/wadah_khanfar wadah_khanfar]
| [[:d:Q2918071|Q2918071]]
|-
| [[Fitxategi:Wade-Davis (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7959036|Wade Davis]]''
| antropologo kanadarra
| [[antropologo]]<br/>''[[:d:Q32518759|ethnobotanist]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1953-12-14
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kanada]]
| [https://www.ted.com/speakers/wade_davis wade_davis]<br/>[https://www.ted.com/speakers/62 62]
| [[:d:Q7959036|Q7959036]]
|-
| [[Fitxategi:Wael ghonim.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q312823|Wael Ghonim]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[politikari]]
| 1980-12-23
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Egipto]]
| [https://www.ted.com/speakers/wael_ghonim wael_ghonim]
| [[:d:Q312823|Q312823]]
|-
| [[Fitxategi:SXSW-2024-OB7A0147-alih-Wajahat Ali.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q65493690|Wajahat Ali]]''
|
| [[idazle]]<br/>[[Dramagile|antzerkigile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wajahat_ali wajahat_ali]
| [[:d:Q65493690|Q65493690]]
|-
|
| ''[[:d:Q55080924|Wale Oyejide]]''
|
| [[abokatu]]<br/>''[[:d:Q3501317|moda-diseinatzaile]]''<br/>[[musikari]]
| 1981
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wale_oyejide wale_oyejide]
| [[:d:Q55080924|Q55080924]]
|-
|
| ''[[:d:Q22110955|Wan F.A. Jusoh]]''
|
| ''[[:d:Q3055126|entomologo]]''
|
|
|
| [https://www.ted.com/speakers/wan_faridah_akmal_jusoh wan_faridah_akmal_jusoh]
| [[:d:Q22110955|Q22110955]]
|-
|
| [[Wanda Díaz-Merced]]
|
| ''[[:d:Q752129|astrofisikari]]''<br/>''[[:d:Q9379869|hizlari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/wanda_diaz_merced wanda_diaz_merced]
| [[:d:Q41570105|Q41570105]]
|-
|
| [[Wangechi Mutu]]
|
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q3391743|artista bisuala]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''<br/>[[marrazkilari]]<br/>''[[:d:Q22343478|collagist]]''<br/>''[[:d:Q18074503|installation artist]]''
| 1972-06-22
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/wangechi_mutu wangechi_mutu]
| [[:d:Q457420|Q457420]]
|-
| [[Fitxategi:Wanjira Mathai at Global Scholars Symposium 2013.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q79996197|Wanjira Mathai]]''
|
| [[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1971-12
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/wanjira_mathai wanjira_mathai]
| [[:d:Q79996197|Q79996197]]
|-
| [[Fitxategi:Wanuri Kahiu.png|center|128px]]
| [[Wanuri Kahiu]]
| kenyar zinema zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea
| [[film-zuzendari]]<br/>[[gidoilari]]
| 1980-06-21
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kenya]]
| [https://www.ted.com/speakers/wanuri_kahiu wanuri_kahiu]
| [[:d:Q3566180|Q3566180]]
|-
| [[Fitxategi:Wayne McGregor (Random Dance Company) (2545447164).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q2553119|Wayne McGregor]]''
|
| [[koreografo]]<br/>''[[:d:Q5716684|dantzari]]''<br/>[[antzerki zuzendari]]<br/>''[[:d:Q1231865|pedagogo]]''
| 1970-03-12
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/wayne_mcgregor wayne_mcgregor]
| [[:d:Q2553119|Q2553119]]
|-
|
| ''[[:d:Q23727987|Wendy Chung]]''
| ikertzailea
| ''[[:d:Q3126128|genetista]]''<br/>[[mediku]]<br/>[[ikertzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wendy_chung wendy_chung]
| [[:d:Q23727987|Q23727987]]
|-
| [[Fitxategi:Wendy Freedman (4617812603).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5384049|Wendy Freedman]]''
|
| [[astronomo]]<br/>''[[:d:Q169470|fisikari]]''
| 1957-07-17
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Kanada]]<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/wendy_freedman wendy_freedman]
| [[:d:Q5384049|Q5384049]]
|-
|
| ''[[:d:Q7982704|Wendy Luers]]''
|
| [[politikari]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wendy_woods wendy_woods]
| [[:d:Q7982704|Q7982704]]
|-
| [[Fitxategi:Wendy Suzuki at National Institutes of Health Director’s Lecture (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q56065068|Wendy Suzuki]]''
|
| ''[[:d:Q15143191|zientzia-dibulgatzaile]]''<br/>''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/wendy_suzuki wendy_suzuki]
| [[:d:Q56065068|Q56065068]]
|-
|
| ''[[:d:Q56026002|Wendy Troxel]]''
| ikertzailea
| [[ikertzaile]]<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wendy_troxel wendy_troxel]
| [[:d:Q56026002|Q56026002]]
|-
| [[Fitxategi:Wes Moore credit Amunankhra House Ltd.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q7983732|Wes Moore]]''
|
| [[soldadu]]<br/>[[idazle]]<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''<br/>''[[:d:Q2883465|inbertsio bankari]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1978-10-15
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/wes_moore wes_moore]
| [[:d:Q7983732|Q7983732]]
|-
|
| ''[[:d:Q18978040|Will Guidara]]''
|
| ''[[:d:Q3427922|jatetxe-jabe]]''
| 1979-11-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/will_guidara will_guidara]
| [[:d:Q18978040|Q18978040]]
|-
| [[Fitxategi:TechCrunch Disrupt San Francisco 2018 - day 1 (43784198524).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23688148|Will Marshall]]''
|
| ''[[:d:Q484876|zuzendari exekutibo]]''<br/>[[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/will_marshall will_marshall]
| [[:d:Q23688148|Q23688148]]
|-
| [[Fitxategi:Will Potter 0959.JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q8003021|Will Potter]]''
| kazetari estatubatuarra
| [[kazetari]]
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/will_potter will_potter]
| [[:d:Q8003021|Q8003021]]
|-
| [[Fitxategi:Will Wright - Game Developers Conference 2010 (2).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q309493|Will Wright]]''
|
| [[informatikari]]<br/>[[ahots-aktore]]<br/>''[[:d:Q3630699|jolas diseinatzailea]]''<br/>''[[:d:Q58287519|video game developer]]''<br/>[[diseinatzaile]]<br/>''[[:d:Q7016454|new media artist]]''
| 1960-01-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/will_wright will_wright]
| [[:d:Q309493|Q309493]]
|-
| [[Fitxategi:Willard Wigan (sq cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8003505|Willard Wigan]]''
|
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1957-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/willard_wigan willard_wigan]
| [[:d:Q8003505|Q8003505]]
|-
| [[Fitxategi:Bill Ford 2011.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q321698|William Clay Ford]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q13382533|taekwondolari]]''<br/>''[[:d:Q2961975|enpresa exekutiboa]]''
| 1957-05-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_ford bill_ford]<br/>[https://www.ted.com/speakers/912 912]
| [[:d:Q321698|Q321698]]
|-
| [[Fitxategi:Danny Hillis2.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q92942|William Daniel Hillis]]''
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[informatikari]]<br/>[[ingeniari]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[idazle]]
| 1956-09-25
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/danny_hillis danny_hillis]<br/>[https://www.ted.com/speakers/961 961]
| [[:d:Q92942|Q92942]]
|-
| [[Fitxategi:William K. Black.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3568755|William K. Black]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>[[abokatu]]
| 1951-09-06
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/william_black william_black]<br/>[https://www.ted.com/speakers/1888 1888]
| [[:d:Q3568755|Q3568755]]
|-
| [[Fitxategi:William Kamkwamba at TED in 2007.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q448964|William Kamkwamba]]''
|
| [[asmatzaile]]<br/>[[idazle]]<br/>''[[:d:Q1327627|electrotechnician]]''
| 1987-08-05
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Malawi]]
| [https://www.ted.com/speakers/william_kamkwamba william_kamkwamba]<br/>[https://www.ted.com/speakers/245287 245287]
| [[:d:Q448964|Q448964]]
|-
|
| ''[[:d:Q23783392|William Li]]''
|
| [[zientzialari]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/william_li william_li]
| [[:d:Q23783392|Q23783392]]
|-
| [[Fitxategi:William McDonough (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1662745|William McDonough]]''
| arkitekto estatubatuarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1951-02-20
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/william_mcdonough william_mcdonough]
| [[:d:Q1662745|Q1662745]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662458|William Noel]]''
|
| ''[[:d:Q12008505|academic librarian]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/will_noel will_noel]
| [[:d:Q23662458|Q23662458]]
|-
|
| ''[[:d:Q8018871|William Stone]]''
|
| ''[[:d:Q11900058|esploratzaile]]''<br/>''[[:d:Q10497074|military flight engineer]]''<br/>[[asmatzaile]]
| 1952-12-07
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/bill_stone bill_stone]
| [[:d:Q8018871|Q8018871]]
|-
|
| ''[[:d:Q18749288|William Ury]]''
|
| [[autore]]<br/>[[antropologo]]
| 1953
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/william_ury william_ury]
| [[:d:Q18749288|Q18749288]]
|-
| [[Fitxategi:Willie Smits.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q939502|Willie Smits]]''
|
| ''[[:d:Q21244999|forestry scientist]]''<br/>''[[:d:Q19509237|animal rights advocate]]''<br/>''[[:d:Q3779582|mikrobiologo]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1957-02-22
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Herbehereetako Erresuma]]<br/>[[Indonesia]]
| [https://www.ted.com/speakers/willie_smits willie_smits]
| [[:d:Q939502|Q939502]]
|-
|
| ''[[:d:Q23301429|Wingham Rowan]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wingham_rowan wingham_rowan]
| [[:d:Q23301429|Q23301429]]
|-
|
| ''[[:d:Q23662498|Wolfgang Kessling]]''
|
| ''[[:d:Q169470|fisikari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/wolfgang_kessling wolfgang_kessling]
| [[:d:Q23662498|Q23662498]]
|-
|
| ''[[:d:Q8033686|Woody Norris]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1938
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/woody_norris woody_norris]
| [[:d:Q8033686|Q8033686]]
|-
| [[Fitxategi:Xavier Cortada 2007 artist headshot.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16195477|Xavier Cortada]]''
| margolari kubatarra
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Kuba]]
| [https://www.ted.com/speakers/xavier_cortada xavier_cortada]
| [[:d:Q16195477|Q16195477]]
|-
| [[Fitxategi:Xaviervilalta2010.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8043321|Xavier Vilalta]]''
| arkitekto espainiarra
| ''[[:d:Q42973|arkitekto]]''
| 1980-05-08
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Espainia]]
| [https://www.ted.com/speakers/xavier_vilalta xavier_vilalta]
| [[:d:Q8043321|Q8043321]]
|-
|
| ''[[:d:Q23713831|Xu Liu]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/xu_liu xu_liu]
| [[:d:Q23713831|Q23713831]]
|-
| [[Fitxategi:Yang Lan - Annual Meeting of the New Champions 2012.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8048424|Yang Lan]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[aurkezle]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[enpresaburu]]<br/>''[[:d:Q1420621|media proprietor]]''
| 1968-03-31
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Txinako Herri Errepublika]]
| [https://www.ted.com/speakers/yang_lan yang_lan]
| [[:d:Q8048424|Q8048424]]
|-
| [[Fitxategi:Yann Arthus-Bertrand, 2009 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Yann Arthus-Bertrand]]
| argazkilari frantziarra
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q33231|argazkilari]]''<br/>[[film-zuzendari]]<br/>[[kazetari]]<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q728425|aeronauta]]''<br/>[[Ekologista|ekintzaile ekologista]]
| 1946-03-13
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/yann_arthus_bertrand yann_arthus_bertrand]
| [[:d:Q314223|Q314223]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728380|Yann Dall'Aglio]]''
|
| [[filosofo]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/yann_dall_aglio yann_dall_aglio]
| [[:d:Q23728380|Q23728380]]
|-
| [[Fitxategi:Huang Yasheng.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q14948726|Yasheng Huang]]''
|
| [[ekonomialari]]
| 1960-03-03
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/yasheng_huang yasheng_huang]
| [[:d:Q14948726|Q14948726]]
|-
| [[Fitxategi:-5 - Yassmin Abdel-Magied.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23760263|Yassmin Abdel-Magied]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q1906857|ingeniari mekaniko]]''<br/>[[ingeniari]]
| 1991-03-03
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Australia]]
| [https://www.ted.com/speakers/yassmin_abdel_magied yassmin_abdel_magied]
| [[:d:Q23760263|Q23760263]]
|-
|
| ''[[:d:Q51363202|Yejin Choi]]''
|
| [[informatikari]]<br/>''[[:d:Q15976270|hizkuntzalari konputazional]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Hego Korea]]
| [https://www.ted.com/speakers/yejin_choi yejin_choi]
| [[:d:Q51363202|Q51363202]]
|-
|
| ''[[:d:Q129739802|Yifat Susskind]]''
|
| ''[[:d:Q1021386|eskubide zibilen aldeko ekintzaile]]''<br/>''[[:d:Q15253558|aktibista]]''<br/>[[idazle]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/yifat_susskind yifat_susskind]
| [[:d:Q129739802|Q129739802]]
|-
|
| ''[[:d:Q23656971|Yoav Medan]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
|
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/yoav_medan yoav_medan]
| [[:d:Q23656971|Q23656971]]
|-
| [[Fitxategi:YochaiBenklerJI6.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q982240|Yochai Benkler]]''
|
| [[ekonomialari]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[abokatu]]<br/>''[[:d:Q16012028|lege-aditua]]''<br/>[[legelari]]
| 1964
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]<br/>[[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/yochai_benkler yochai_benkler]
| [[:d:Q982240|Q982240]]
|-
| [[Fitxategi:Yongey-Mingyur-Rinpoche-in-2016.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3314967|Yongey Mingyur Rinpoche]]''
|
| [[Lama (budismoa)]]<br/>''[[:d:Q1423891|ministro]]''
| 1975-11<br/>1975
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Nepal]]
| [https://www.ted.com/speakers/yongey_mingyur_rinpoche yongey_mingyur_rinpoche]
| [[:d:Q3314967|Q3314967]]
|-
| [[Fitxategi:Yoram Yovell.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q6977235|Yoram Yovell]]''
|
| ''[[:d:Q6337803|neurozientzialari]]''<br/>''[[:d:Q3410028|psikoanalista]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>''[[:d:Q211346|psikiatra]]''
| 1958-08-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/yoram_yovell yoram_yovell]
| [[:d:Q6977235|Q6977235]]
|-
| [[Fitxategi:Yoruba Richen (7311549170).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q16738382|Yoruba Richen]]''
|
| [[film-zuzendari]]<br/>[[zinema ekoizle]]
| 1972
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/yoruba_richen yoruba_richen]
| [[:d:Q16738382|Q16738382]]
|-
| [[Fitxategi:Yossi Vardi, 2005.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q4027187|Yossi Vardi]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>[[enpresaburu]]
| 1942-09-02
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/yossi_vardi yossi_vardi]
| [[:d:Q4027187|Q4027187]]
|-
| [[Fitxategi:MKr364751 Yuval Noah Harari (Frankfurter Buchmesse 2024).jpg|center|128px]]
| [[Yuval Noah Harari|Yuval Harari]]
|
| ''[[:d:Q3332711|mediebalista]]''<br/>''[[:d:Q112972705|popular science author]]''<br/>''[[:d:Q1493121|historialari militar]]''<br/>[[filosofo]]<br/>[[idazle]]
| 1976-02-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Israel]]
| [https://www.ted.com/speakers/yuval_noah_harari yuval_noah_harari]
| [[:d:Q2484404|Q2484404]]
|-
|
| ''[[:d:Q23712653|Yuyu Rau]]''
|
|
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/yuyu_rau yuyu_rau]
| [[:d:Q23712653|Q23712653]]
|-
| [[Fitxategi:Yves Behar.jpg|center|128px]]
| [[Yves Béhar]]
|
| [[diseinatzaile]]<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''
| 1967-05-09
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/yves_behar yves_behar]<br/>[https://www.ted.com/speakers/236 236]
| [[:d:Q123419|Q123419]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728732|Yves Morieux]]''
|
| ''[[:d:Q683476|finantza-aholkulari]]''
| 1960
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/yves_morieux yves_morieux]
| [[:d:Q23728732|Q23728732]]
|-
| [[Fitxategi:Yves Rossi mg 4625.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q460670|Yves Rossy]]''
|
| [[hegazkinlari]]<br/>[[asmatzaile]]
| 1959-08-27
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Suitza]]
| [https://www.ted.com/speakers/yves_rossy yves_rossy]
| [[:d:Q460670|Q460670]]
|-
| [[Fitxategi:Zach Kaplan and Brian Fitzpatrick at ORD Camp 2014 (13907776842) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8063810|Zach Kaplan]]''
|
| [[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1970s
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/zach_kaplan zach_kaplan]
| [[:d:Q8063810|Q8063810]]
|-
| [[Fitxategi:Zach King Photo.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q15734051|Zach King]]''
| zinemagile estatubatuarra, ahots aktorea eta Interneteko nortasuna
| [[zinema ekoizle]]<br/>[[Antzezle|aktore]]<br/>''[[:d:Q1414443|zinemagilea]]''<br/>[[gidoilari]]<br/>''[[:d:Q1053574|ekoizle exekutiboa]]''<br/>[[Zinema-editore|film-muntatzaile]]<br/>[[youtuber]]<br/>''[[:d:Q13235160|ekoizle]]''<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''<br/>[[film-zuzendari]]
| 1990-02-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/zach_king zach_king]
| [[:d:Q15734051|Q15734051]]
|-
|
| ''[[:d:Q23670988|Zahra' Langhi]]''
|
| ''[[:d:Q1476215|giza eskubideen aldeko ekintzaile]]''<br/>[[politikari]]<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''
| 1975-01-28
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Libia]]
| [https://www.ted.com/speakers/zahra_langhi zahra_langhi]
| [[:d:Q23670988|Q23670988]]
|-
| [[Fitxategi:Zainab Salbi.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12214935|Zainab Salbi]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q947873|telebista aurkezle]]''<br/>''[[:d:Q4479442|fundatzaile]]''<br/>''[[:d:Q28692502|emakumeen eskubideen aldeko ekintzaile]]''
| 1969-09-24
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| ''[[:d:Q3108185|Ba'athist Iraq]]''<br/>[[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/zainab_salbi zainab_salbi]
| [[:d:Q12214935|Q12214935]]
|-
| [[Fitxategi:Zak Ebrahim (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23728371|Zak Ebrahim]]''
|
| [[idazle]]<br/>''[[:d:Q16323111|bakearen aldeko aktibista]]''<br/>''[[:d:Q16003550|bakezale]]''
| 1983-03-24
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/zak_ebrahim zak_ebrahim]
| [[:d:Q23728371|Q23728371]]
|-
|
| ''[[:d:Q110028598|Zarlasht Halaimzai]]''
|
| ''[[:d:Q15253558|aktibista]]''
| 1981
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Afganistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/zarlasht_halaimzai zarlasht_halaimzai]
| [[:d:Q110028598|Q110028598]]
|-
| [[Fitxategi:Ze Frank at the 2010 Streamy Awards (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q169286|Ze Frank]]''
| artista estatubatuarra
| [[artista]]<br/>''[[:d:Q578109|telebista-ekoizle]]''
| 1972-03-31
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/ze_frank ze_frank]
| [[:d:Q169286|Q169286]]
|-
| [[Fitxategi:Zeresenay Alemseged (2013-01).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q163169|Zeresenay Alemseged]]''
|
| [[antropologo]]<br/>[[arkeologo]]<br/>''[[:d:Q17488316|historiaurrelari]]''<br/>''[[:d:Q21272406|paleoantropologo]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 1969-06-04
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Etiopia]]
| [https://www.ted.com/speakers/zeresenay_alemseged zeresenay_alemseged]<br/>[https://www.ted.com/speakers/141 141]
| [[:d:Q163169|Q163169]]
|-
| [[Fitxategi:Zeynep Tufekci crop.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q23759736|Zeynep Tüfekçi]]''
|
| ''[[:d:Q2306091|soziologo]]''<br/>''[[:d:Q6051619|iritzi-kazetari]]''<br/>''[[:d:Q1622272|unibertsitateko irakasle]]''<br/>[[idazle]]<br/>[[kazetari]]<br/>''[[:d:Q123853167|magazine writer]]''<br/>''[[:d:Q3400985|akademikoa]]''<br/>[[ikertzaile]]
| 20th century
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Turkia]]
| [https://www.ted.com/speakers/zeynep_tufekci zeynep_tufekci]
| [[:d:Q23759736|Q23759736]]
|-
| [[Fitxategi:Remise du Prix Sakharov à Malala Yousafzai Strasbourg 20 novembre 2013 01.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q8071389|Ziauddin Yousafzai]]''
|
| ''[[:d:Q193391|diplomazialari]]''<br/>[[irakasle]]<br/>''[[:d:Q47799218|education activist]]''
| 1969-01
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Pakistan]]
| [https://www.ted.com/speakers/ziauddin_yousafzai ziauddin_yousafzai]
| [[:d:Q8071389|Q8071389]]
|-
|
| ''[[:d:Q23728728|Ziyah Gafić]]''
| argazkilari bosniarra
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1980
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Bosnia-Herzegovina]]
| [https://www.ted.com/speakers/ziyah_gafic ziyah_gafic]
| [[:d:Q23728728|Q23728728]]
|-
|
| ''[[:d:Q97160702|Zoia Lytvyn]]''
|
| ''[[:d:Q662729|public figure]]''<br/>[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintzaile]]
| 1986-04-02
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
| [[Ukraina]]
| [https://www.ted.com/speakers/zoya_lytvyn zoya_lytvyn]
| [[:d:Q97160702|Q97160702]]
|-
| [[Fitxategi:Zubaida Bai at World Economic Forum Growth Summit 2023.png|center|128px]]
| ''[[:d:Q24572427|Zubaida Bai]]''
|
| [[enpresaburu]]
|
| ''[[:d:Q6581072|emakumezko]]''
|
| [https://www.ted.com/speakers/zubaida_bai zubaida_bai]
| [[:d:Q24572427|Q24572427]]
|-
| [[Fitxategi:EL Seed (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q12955922|eL Seed]]''
|
| ''[[:d:Q1028181|margolari]]''<br/>''[[:d:Q1281618|eskultore]]''
| 1981-08-21
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Tunisia]]<br/>[[Frantzia]]
| [https://www.ted.com/speakers/el_seed el_seed]
| [[:d:Q12955922|Q12955922]]
|-
| [[Fitxategi:IO Tillett Wright.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5972933|iO Tillett Wright]]''
|
| ''[[:d:Q33231|argazkilari]]''
| 1985-09-02
| [[Gizon trans|gizon transgenero]]
| [[Ameriketako Estatu Batuak]]
| [https://www.ted.com/speakers/io_tillett_wright io_tillett_wright]
| [[:d:Q5972933|Q5972933]]
|-
| [[Fitxategi:Douglas adams portrait.jpg|center|128px]]
| [[Douglas Adams|Q42]]
| idazle eta umorista britaniarra
| [[Dramagile|antzerkigile]]<br/>[[gidoilari]]<br/>[[eleberrigile]]<br/>''[[:d:Q4853732|haur literaturaren idazle]]''<br/>''[[:d:Q18844224|zientzia-fikzio idazle]]''<br/>[[komediante]]<br/>[[idazle]]<br/>[[musikari]]
| 1952-03-11
| ''[[:d:Q6581097|gizonezko]]''
| [[Erresuma Batua]]
| [https://www.ted.com/speakers/douglas_adams douglas_adams]
| [[:d:Q42|Q42]]
|}
{{Wikidata list end}}
a1f2puldu483kkg137ctm77d9dg6s2a
Kategoria:New Orleansko historia
14
661868
10022314
9758069
2025-01-04T10:51:53Z
Ernestobanpiroa
58701
10022314
wikitext
text/x-wiki
{{ezabatu|}}
jfj6sriv0wob4vz0n3d9706zfd6oj4l
Martin Karplus
0
669001
10021771
10021573
2025-01-03T13:51:23Z
Artegia
65203
10021771
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Martin Karplus''' ([[Viena]], [[1930]]eko [[martxoaren 15]]a – [[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge]], [[Massachusetts]], [[2024]]ko [[abenduaren 28]]a) Austrian jaiotako estatubatuar kimiko teorikoa izan zen.
Havard Unibertsitateko irakasle emeritua izan zen. Era berean, Biophysical Chemistry Laboratoryko zuzendaria izan zen, [[CNRS]] eta Estrasburgoko Unibertsitatearen arteko laborategi bat. Karplusek [[Kimikako Nobel saria]] jaso zuen 2013an, [[Michael Levitt]]ekin eta [[Arieh Warshel]]ekin batera, "Eskala anitzeko modeloen garapena sistema kimiko konplexuetan" gaiagatik.<ref name="bio">{{erreferentzia
| izenburua = The Nobel Prize in Chemistry 2013
| argitaletxea = Royal Swedish Academy of Sciences
| data = 2013ko urriaren 9a
| url = http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2013/press.html
| sartze-data = {{data|2013|10|9}}}}</ref><ref name="NYT-20131009">{{cite news |abizena =Chang |izena =Kenneth |izenburua=3 Researchers Win Nobel Prize in Chemistry |url=http://www.nytimes.com/2013/10/10/science/three-researchers-win-nobel-prize-in-chemistry.html |data ={{data|2013|10|9}} |lana =[[New York Times]] |sartze-data ={{data|2013|10|9}}}}</ref><ref>{{erreferentzia
| pmid = 24277833
| pmc = 3856823
| urtea = 2013
| egilea1 = Fersht | izena1 = A. R. | egilea lotura1 = Alan Fersht
| izenburua = Profile of Martin Karplus, Michael Levitt, and Arieh Warshel, 2013 nobel laureates in chemistry
| journal = [[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America]]
| liburukia = 110
| alea = 49
| orrialdeak = 19656–7
| doi = 10.1073/pnas.1320569110
}}</ref><ref>{{erreferentzia
| pmid = 24184197
| urtea = 2014
| egilea1 = Hodak
| izena1 = Hélène
| izenburua = The Nobel Prize in chemistry 2013 for the development of multiscale models of complex chemical systems: A tribute to Martin Karplus, Michael Levitt and Arieh Warshel
| journal = [[Journal of Molecular Biology]]
| volume = 426
| issue = 1
| pages = 1–3
| doi = 10.1016/j.jmb.2013.10.037
}}</ref><ref>{{erreferentzia | doi = 10.1038/nature.2013.13903| izenburua = Computer modellers secure chemistry Nobels| journal = Nature| urtea = 2013| abizena 1 = Van Noorden | izena 1 = R. }}</ref><ref>{{erreferentzia | doi = 10.1038/502280a| izenburua = Modellers react to chemistry award: Nobel Prize proves that theorists can measure up to experimenters| journal = [[Nature (journal)|Nature]]| volume = 502| issue = 7471| orrialdeak = 280| urtea = 2013| abizena1 = Van Noorden | izena 1 = Richard}}</ref>
== Liburuak ==
* [[Charles L. Brooks III|CL Brooks III]], M Karplus, [[B. Montgomery Pettitt|BM Pettitt]]. ''Proteins: A Theoretical Perspective of Dynamics, Structure and Thermodynamics'', LXXI liburukia, in: ''Advances in Chemical Physics'', John Wiley & Sons, New York 1988.
* Martin Karplus eta Richard N. Porter. ''Atoms and Molecules: An Introduction for Students of Physical Chemistry''. W. A. Benjamin, New York 1970.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1930eko|2024ko|Karplus, Martin}}
{{Kimikako Nobel Saridunak}}
[[Kategoria:Vienarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako kimikariak]]
[[Kategoria:Kimikako Nobel Saridunak]]
[[Kategoria:Austriar estatubatuarrak]]
[[Kategoria:Estatubatuar juduak]]
[[Kategoria:Nazismoaren erbesteratuak]]
[[Kategoria:Royal Societyko kideak]]
[[Kategoria:Austriako juduak]]
[[Kategoria:Ohorezko Legioko komandanteak]]
[[Kategoria:Harvard Unibertsitateko ikasleak]]
[[Kategoria:Harvard Unibertsitateko irakasleak]]
3v490jkcrmtdzyj2k0mhph7h18bvct0
Kategoria:200ko gatazkak
14
680220
10022213
9692756
2025-01-04T09:10:17Z
EmausBot
15795
Robota: hizkuntza arteko 1 lotura lekualdatzen; aurrerantzean [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] webgunean izango dira, [[d:Q32810880]] orrian
10022213
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
[[Kategoria:200eko hamarkadako gatazkak]]
[[Kategoria:200]]
38islxpidup6moe52wdhn6k1utdjczp
Kategoria:764ko gatazkak
14
680799
10022216
9696541
2025-01-04T09:13:14Z
EmausBot
15795
Robota: hizkuntza arteko 1 lotura lekualdatzen; aurrerantzean [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] webgunean izango dira, [[d:Q32812848]] orrian
10022216
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
[[Kategoria:760ko hamarkadako gatazkak]]
[[Kategoria:764]]
gx04i7fxhxggi9uyh2v55ldl7tybh28
Kategoria:789ko gatazkak
14
680824
10022217
9696660
2025-01-04T09:13:22Z
EmausBot
15795
Robota: hizkuntza arteko 1 lotura lekualdatzen; aurrerantzean [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] webgunean izango dira, [[d:Q32812938]] orrian
10022217
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
[[Kategoria:780ko hamarkadako gatazkak]]
[[Kategoria:789]]
om7mpn57dmjymt8wz6jnpoxvrr3efop
Txantiloi:Jaiotza garrantzitsuenak/1/3/Mundua/Falta
10
682427
10022109
10004797
2025-01-03T21:23:51Z
ListeriaBot
64511
Wikidata list updated [V2]
10022109
wikitext
text/x-wiki
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?date ?stct ?slct (?stct + ?slct*2 as ?rank) WHERE {
?item wdt:P31 wd:Q5.
?date_node wikibase:timePrecision "11"^^xsd:integer .
?date_node wikibase:timeValue ?date .
FILTER (year(?date) > 1 && day(?date) = (3) && month(?date) = (1))
?item p:P569/psv:P569 ?date_node .
OPTIONAL {?item wdt:P1087 ?e} FILTER (!bound(?e)) #saturates ranking
?item wikibase:statements ?stct .
?item wikibase:sitelinks ?slct .
}
ORDER BY DESC(?rank)
LIMIT 30
|columns=label
|thumb=60
|links=red_only
|row_template=Wikidata list/Zerrenda_laua
|skip_table=1
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Jisoo]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Jonny Evans]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[John Paul Jones (Q190243)|John Paul Jones]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Eric Voegelin]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Franz Cumont]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Jaswant Singh]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Sakamoto Ryōma]]
}}
{{Wikidata list/Zerrenda_laua
| label = [[Yurii Mitropolskiy]]
}}
{{wikidata list end}}
8wcfb5rh3u6dlgyf3u1xmy6rqhqt2di
Txantiloi:Jaiotza garrantzitsuenak/11/17/Mundua
10
683228
10022152
10001973
2025-01-03T23:54:41Z
ListeriaBot
64511
Wikidata list updated [V2]
10022152
wikitext
text/x-wiki
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?date ?stct ?slct (?stct + ?slct*2 as ?rank) WHERE {
?item wdt:P31 wd:Q5.
?date_node wikibase:timePrecision "11"^^xsd:integer .
?date_node wikibase:timeValue ?date .
FILTER (year(?date) > 1 && day(?date) = (17) && month(?date) = (11))
?item p:P569/psv:P569 ?date_node .
OPTIONAL {?item wdt:P570 ?dod. BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)}
OPTIONAL {?item wdt:P1087 ?e} FILTER (!bound(?e)) #saturates ranking
?item wikibase:statements ?stct .
?item wikibase:sitelinks ?slct .
MINUS { ?item wdt:P19/wdt:P131*/^wdt:P527 wd:Q47588 }
}
ORDER BY DESC(?rank)
LIMIT 4
|columns=item,P18,label
|thumb=60
|autolist=fallback
|links=local
|row_template=Wikidata list/Jaiotzak
|skip_table=1
|short = true
|chart=true
}}
{{Wikidata list/Jaiotzak
| item = [[:d:Q41148|Q41148]]
| p18 = [[Fitxategi:Martin Scorsese MFF 2023.jpg|center|60px]]
| label = [[Martin Scorsese]]
}}
{{Wikidata list/Jaiotzak
| item = [[:d:Q56189|Q56189]]
| p18 = [[Fitxategi:Lise Meitner (1878-1968), lecturing at Catholic University, Washington, D.C., 1946.jpg|center|60px]]
| label = [[Lise Meitner]]
}}
{{Wikidata list/Jaiotzak
| item = [[:d:Q190386|Q190386]]
| p18 = [[Fitxategi:Rachel McAdams 2016.jpg|center|60px]]
| label = [[Rachel McAdams]]
}}
{{Wikidata list/Jaiotzak
| item = [[:d:Q162753|Q162753]]
| p18 = [[Fitxategi:Sophie Marceau taularde 2016 2.jpg|center|60px]]
| label = [[Sophie Marceau]]
}}
{{wikidata list end}}
2r78yarwt3g5syv6g6fngn1yjb6asaw
Wikiproiektu:Informatika
102
684613
10022193
9930796
2025-01-04T06:58:34Z
Anazj
27291
/* Aurreko ikasturteko Proiektuak */
10022193
wikitext
text/x-wiki
{{PAGEBANNER:Green Matrix rain on a screen (Unsplash).jpg|toc=no|origin=1,-1}}
==Informatika Wikiproiektua==
Euskal Wikipedian informatikako artikuluen sorrera eta hobekuntza koordinatzeko helburuz sortutako proiektua da hau. Maiz esaten dugu orokorrean jendeak ez dakiela ondo zer den informatika, ertaineko irakaskuntzan ikasleek ez dutela ondo ikasten, ez dutela ondo ikusten zer den benetako informatika. Informatika ez dela testuaren formatua aldatzea edo kalkulu-orri bat egitea bakarrik... Egoera horri buelta emateko, Wikipedia aberastea bide emankorra izan daitekeela uste dugu.
Parte hartu nahi duen edonori irekitako proiektua den arren, bereziki gonbidatu nahi ditugu informatikari euskaldunak, ikasleak, irakasleak, informatika arloan lanean ari direnak edo, besterik gabe, informatikari buruzko artikuluen hobekuntzan lagundu dezaketela uste duten guztiak..
Artikuluen hobekuntzarekin laguntzeaz gain<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskarazko Wikipediak 400.000 artikuluren langa gainditu du|url=https://www.berria.eus/albisteak/219647/euskarazko-wikipediak-400000-artikuluren-langa-gainditu-du.htm|aldizkaria=Berria|abizena=Ostolaza|izena=Paulo|sartze-data=2022-10-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskarazko Wikipedia 400.000 artikulutara iritsi da|url=https://sustatu.eus/1666174399|aldizkaria=Sustatu|sartze-data=2022-10-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskara, 4. hizkuntza Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluak egiten|url=https://wikimedia.eus/2022/12/euskara-4-hizkuntza-wikipedia-guztiek-izan-beharreko-10-000-artikuluak-egiten/|aldizkaria=wikimedia.eus|sartze-data=2022-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=10.000 artikulu ezinbestekoen langara heldu da euskarazko Wikipedia|url=https://www.berria.eus/albisteak/222516/10000-artikulu-ezinbestekoen-langara-heldu-da-euskarazko-wikipedia.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2022-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Auzolanari esker, Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluak ditu euskarak|url=https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20221228/auzolanari-esker-wikipedia-guztiek-izan-beharreko-10-000-artikuluak-ditu-euskarak|aldizkaria=naiz.eus|sartze-data=2022-12-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hamar mila artikulu inpotanteenak, euskarazko Wikipedian|url=https://www.argia.eus/albistea/hamar-mila-artikulu-inpotanteenak-euskarazko-wikipedian|aldizkaria=Argia|sartze-data=2022-12-31}}</ref>,
informatikarekin trebe direnentzat aukera interesgarri gehiago ere badira. Wikidatak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidata, ezagutzarako datu-base libre kolaboratiboa|url=https://zientzia.eus/artikuluak/wikidata-ezagutzarako-datu-base-libre-kolaboratibo/|aldizkaria=Zientzia.eus|abizena=Leturia Azkarate|izena=Igor|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidata hornitzetik, Egunean Behin-en galderak agertzera|url=https://sustatu.eus/luistxo/1581087276|aldizkaria=Sustatu.eus|abizena=Fernandez|izena=Luistxo|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidatak 10 urte|url=https://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gaur8/editions/2022-10-22/hemeroteca_articles/wikidatak-10-urte|aldizkaria=GAUR8, naiz.eus|sartze-data=2022-10-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=WIKIDATAk 10 urte. Zer da eta nola balia dezaket?|url=http://wikimedia.eus/2022/10/wikidatak-10-urte-zer-da-eta-nola-balia-dezaket-2022-10-26/|aldizkaria=wikimedia.eus|abizena=Sarasola|izena=Kepa|sartze-data=2022-10-25}}</ref> ere aukera handiak eskaintzen ditu eta pogramazio-lan pixka bat eginez tresna berriak sortzeko aukera ere hor dago <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaraz Wikidataz aritzeko lehenengo ahalegin koordinatua da ikastaro hau|url=https://www.ueu.eus/komunikazioa/albisteak/david-lindemann|aldizkaria=ueu.eus|abizena=Lindemann|izena=David|sartze-data=2023-07-11}}</ref>.
'''Parte-hartzaileak'''
Parte hartu nahi baduzu, erantsi zure izena parte-hartzaileen zerrenda honetan, elkarren berri izan dezagun. Ondoren, aukera ezazu hobekuntza beharrean dagoen artikuluren bat eta jar iezaiozu artikuluari [[Txantiloi:Lanean|lanean txantiloia]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Laguntza:Txantiloiak|hizkuntza=eu|data=2020-02-27|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Txantiloiak|sartze-data=2022-09-26}}</ref>, gainerakoek artikulu hori lantzen ari zarela jakin dezagun.
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 15|
*[[Lankide:Aitzolete|Aitzolete]]
* {{lank|XAsier Alaña}}
* {{lank|Xabier Albizuri}}
* {{lank|Inaki.alegria}}
* {{lank|Anekoldolorea|Ane Paniagua, Koldo Etxaniz, Lorea Loinaz}}
* {{lank|Ekhi Azurmendi}}
* {{lank|Oier Elola}}
* {{lank|Irastortza|Xabier Irastortza}}
* {{lank|Edurne Larraza}}
* [[Lankide:Josuloi01|Josu Loidi]]
* {{lank|Montse Maritxalar}}
* {{lank|Paulaonta|Paula Ontalvilla}}
* {{lank|ksarasola|Kepa Sarasola}}
* Basilio Sierra
* {{lank|UxerUgarte}}
* {{lank|Anazj|Ana Zelaia Jauregi}}
}}
==Informatikariak Wikipedian programatzen==
=== Proiektugaiak ===
* Joseba, Galder, Kepa, Ana: '''Gaindegiko datu-multzoak erabiltzea''' </br> http://gaindegia.eus/eu/datuak Gaindegia itxi da, baina hor badaude datu pila bat. Adibidez, ugalkortasun tasa osoa ez dago jarrita Euskal Herriko udalerrien Wikidatan, baina hor badago serie osoa. Seriea OpenRefine-rekin igo daiteke erraz, urte bakoitzekoa jarri, eta ondoren Wikidatarekin ere bilaketak egin eta Wikipedian grafikak egin daitezke. Adibidez: Iruñearekin muga egiten duten herrietan nola aldatu da ugalkortasun tasa azken hamarkadan? Berdina egin daiteke beste datu askorekin, propietatea baitute jada.
* '''Mapetan guneak markatzen eta koloreztatzen''' </br>Hemen beste ideia bat: https://eu.wikipedia.org/wiki/Txantiloi:Global_Heat_Maps_by_Year Honek .map bat hartzen du Commonsetik eta .dat bat gehitzen dio ere bertatik. Hau da, JSON mapa bati (https://commons.wikimedia.org/wiki/Data:Naturalearthdata.com/admin-0-countries-no-antarctica.map) gehitzen dizkio, herrialde kodeak erabilita, koloreak automatikoki.
* Galder: '''EHko udal eta eskualde mapak''' </br> Gaindegiak zuen beste gauza bat mapak ziren. Akaso ariketa polit bat izan daiteke Euskal Herriko udalerri eta eskualde mapak (https://euskalgeo.eus/eu/node/138) igotzea Commonsera, gero balio tabulatuak dituzten beste fitxategi batzuekin automatikoki agertzeko.
* Txoriak.eus: Euskal Herriko hegaztiei buruzko gunea </br> Txori bakoitzerako hainbat eta hainbat izen lokal dauzkate. Izen guzti horiekin egin liteke izen nagusira birzuzentzeko. </br> Adibidez Kardantxilo artikulua berbideratzea Karnaba artikulura. </br> Kardantxilo artikuluaren edukia hau baino ez da: #BIRZUZENDU[[Karnaba]]
* Ahotsak.eus: euskararen 2018an 5.000 hiztun baino gehiago zeuden elkarrizketatuta, 300 herritako hizkera jasota zeuden eta 100.000 pasarte baino gehiago. Elkarrizketatuen artean wikipedian artikulua duten pertsonak detektatu daitezke. eta orduan esteka gehitu edo bideoa artikuluan jartzea
=== Aurreko ikasturteko Proiektuak ===
{{Sakontzeko|Wikiproiektu:Informatika/Aurreko ikasturteetako proiektuak}}
{{Klima-diagrama
|[[Bilbo (Abusu, 2021)]]
|4.5797 |10.8971 | 141
|8.0586 |15.91 | 102
|5.969 |15.8229 | 40
|6.724 |16.5043 | 71
|8.6542 |19.3974 | 50
|13.2507 |22.133 | 115
|14.3794 |22.889 | 31
|14.5039 |23.249 | 24
|14.503 |24.2753 | 94
|9.6103 |19.9581 | 47
|6.5977 |12.3527 | 382
|6.5768 |14.5039 | 243
|units =
|float = right
|clear = both}}
* {{egina}} [[Topic:Y8kru563c5sxcvgu|Zinema klasikoko aktore eta zuzendarientzako taulak Wikipedian]]
* {{egina}} '''Eguraldia. Datu meteorologikoak''' [https://wikimedia.eus/2023/07/datu-meteorologikoak-wikipedian-eta-wikidatan/ Datu meteorologikoak Wikipedian eta Wikidatan] Paula Ontalvilla, Xabier Irastorza, Galder Gonzalez, Ana Zelaia eta Kepa Sarasola
* {{egina}} '''Euskal musikako hainbat albumen datuak Wikidatara igotzea ''' [https://wikimedia.eus/2024/02/euskal-musika-taldeak-eta-albumak-wikidatan/?_thumbnail_id=1199 Euskal musika-taldeak eta albumak Wikidatan] Lorea Loinaz, Ane Paniagua, Koldo Etxaniz, Galder Gonzalez, Ana Zelaia eta Kepa Sarasola (ikus Ane Paniaguari egindako elkarrizketa: [https://aldizkaria.elhuyar.eus/ekinean/aukera-izan-dut-nire-eremutik-atera-eta-gauza-berr/ Aukera izan dut nire eremutik atera eta gauza berriak ikasteko].
* {{egina}} '''Six degrees of wikipedia / wikipediako sei graduak'''
* {{egina}} [https://docs.google.com/document/d/1ISxRmZ25yv76su-TtK4TErAEEVnYH6UPjHKnBrcymqs/edit?usp=sharing Informatika ikasten. Wikipedia eta Wikidata laborategi gisa hartuta] IEB2022. Informatikari Euskaldunen XII. Bilkura.
* {{egina}} (Uxer Ugarte) [https://w.wiki/3GkX Euskal Herriko mendien mapa interaktiboa] (query.wikidata.org). [[Euskal_Herriko_mendiak]] artikuluan erabiltzen da. [[Fitxategi:EuskalHerrikoMendienMapa2.png|thumb|260x260px|[https://w.wiki/3GkX Euskal Herriko mendien mapa interaktiboa] (query.wikidata.org)]]
* {{egina}} "Euskararen erabilera etxean" moduko datuak, wikidatan jarri dira.
* {{egina}} [https://www.euskadi.eus/eusadierazle/PXWeb/pxweb/eu/euskera/-/px123_e.px Herrietako euskaldunen kopurua EASetik] Wikidatan jasotzea ).
* {{egina}} [https://www.ehu.eus/eu/web/informatika-fakultatea/difusioa/-/asset_publisher/e3MZdUE72he9/content/bibliako-bertset-bakoitza-automatikoki-markatu?_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_assetEntryId=30433814&_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_redirect=https%3A%2F%2Fwww.ehu.eus%2Feu%2Fweb%2Finformatika-fakultatea%2Fdifusioa%3Fp_p_id%3Dcom_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_cur%3D0%26p_r_p_resetCur%3Dfalse%26_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_assetEntryId%3D30433814 Josu Loidi ikasleak, python programaren bidez, Bibliaren bertset guztiak markatu ditu Euskal Wikipedian]
* {{egina}} UEUko UZTARO aldizkariko artikuluak eta egileak sartu dira Wikidatan semiautomatikoki. [http://ixa2.si.ehu.eus/clariah-eus/node/28 Cooperation between INGUMA and Wikidata databases. Cooperation between INGUMA and Wikidata databases (CLARIAH-EUS, 2021-11-26)]
* {{egina}} Tolosaldeako 14 pertsonaia garrantzitsuak Wikidatan sartzea.
* {{egina}} [https://wikimedia.eus/2020/06/mineral-guztiak-euskaraz-edo-automatizazioaren-mugara-nola-iritsi/ Mineral guztiak euskaraz (5000) edo automatizazioaren mugara nola iritsi]
* '''[[Wikiproiektu:Euskarazko albisteetako Izen Entitateak]]''' indarrean jarri </br> Joseba Fernandez de Landare eta Rodrigo Agerriren programa Wikipedia barruan txertatzea.
**Kodea fintzen eta esportagarri egiten ibili dira, dependentziak eta erabilpena ondo dokumentatuz.
**[https://github.com/joseba-fdl/Basque_wikipedia_enrich Sistema Github gordailu batean] publiko jarri dute, edonork martxan jartzeko. Hortxe esteka: https://github.com/joseba-fdl/Basque_wikipedia_enrich
== Informatikari buruzko artikuluen hobekuntza ==
Informatikari buruzko artikuluak hobetzeko bidean, honako lau lista hauek kontuan hartzen ditugu hutsuneak non dauden detektatu ahal izateko:
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako Artikuluak Hezkuntza proiektua (IKT)|Informatikako Artikuluak Hezkuntza proiektuan (IKT)]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Emakume informatikariak|Emakume informatikariak]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako artikuluak irakasgaika|Informatikako artikuluak irakasgaika]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrendan|Informatikako artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrendan]]
* [[Wikipedia:Eskatutako artikuluak|Euskal Wikipedian eskatutako artikuluak]] (ikus Informatikaren atala)
* [https://pageviews.wmcloud.org/massviews/?platform=all-access&agent=user&source=pagepile&range=latest-20&sort=views&direction=1&view=list&target=61361 Behar handieneko hutsuneak]. Ingelesezko "Computing" kategoriatik tiraka... frantses, espainiera eta katalanezko wikipedietan bai, baina euskarazkoan ez dauden artikuluak, duten kontsulta-kopuruaren arabera ordenatuta. 2 mailatako azpikategoriak aztertuta. Ikus azalpen orokor hau: ''Zer falta da nire jakintza eremuan?''<ref>{{Erreferentzia|izena=Iñaki Lopez de|abizena=Luzuriaga|izenburua=Zer falta da nire jakintza eremuan? Erantzunen bila Petscan eta Massviews tresnekin – Euskal Wikilarien Kultur Elkartea|hizkuntza=eu|data=2017-11-23|url=https://wikimedia.eus/2017/11/zer-falta-da-nire-jakintza-eremuan-erantzunen-bila-petscan-eta-massviews-tresnekin/|sartze-data=2024-10-08}}</ref>
==EHU-Wikipedia Informatika Fakultatean==
Donostiako Informatika Fakultatean EHU-Wikipedia proiektuan lanean ari dira 2016az geroztik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Unibertsitatean ditugun “wiki-aukerak”|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/es/web/guest/-/unibertsitatean-ditugun-wiki-aukerak?utm_source=newsletter&utm_campaign=Campusa-newsletter-201&utm_medium=web&utm_content=Cathedra_es|aldizkaria=Campusa UPV/EHU|sartze-data=2022-09-23}}</ref>. Ordutik hona ikasle eta irakasleen artean 100 artikulu baino gehiago landu dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikipedia - Informatika Fakultatea - UPV/EHU|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/eu/web/informatika-fakultatea/wikipedia|aldizkaria=Informatika Fakultatea|sartze-data=2020-04-04}}</ref>
==Zer falta zaigu oraindik? Hutsuneak bilatzeko tresnak==
Tresna aurreratu hauek erabil genitzake oraindik falta diren artikulu gehiago detektatzeko:
* [https://whattodo.toolforge.org/?lang=eu&topic=Computer+Security&importance=Top What to do?]. Gai baten inguruan zer falta zaigun aurkitzeko tresna. Ingelesezko wikiproiektuetan dago oinarritua, eta bertan ezarritako garrantziaren arabera aurki ditzakegu falta diren artikuluak zein laburregi direnak. Hor, adibidez, segurtasun informatikoari buruz falta dena bilatzen da.
* [https://tools.wmflabs.org/massviews/?platform=all-access&agent=user&source=pagepile&target=11898&range=latest-20&sort=views&direction=1&view=list Behar handieneko hutsuneak]. Ingelesezko "Computing" kategoriatik tiraka... frantses, espainiera eta katalanezko wikipedietan bai, baina euskarazkoan ez dauden artikuluak, duten kontsulta-kopuruaren arabera ordenatuta. 2 mailatako azpikategoriak aztertuta. Ikus azalpen orokor hau: ''Zer falta da nire jakintza eremuan?'' <ref>{{erreferentzia|url=http://wikimedia.eus/2017/11/zer-falta-da-nire-jakintza-eremuan-erantzunen-bila-petscan-eta-massviews-tresnekin/|izenburua=Zer falta da nire jakintza eremuan? Erantzunen bila Petscan eta Massviews tresnekin|sartze-data=2017-11-27|egunkaria=EWKE bloga|aldizkaria=|abizena=Gonzalez|izena=Galder|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> Edo ingelesezko aurkezpen honetan: Wikimedia+Education Conference 2019 [[c:File:NewPossiblearticleswithPetscan.pdf|Slides: Looking for possible new articles: how to use Petscan?]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikimedia+Education Conference 2019/Programme - Meta|url=https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia+Education_Conference_2019/Programme|aldizkaria=meta.wikimedia.org|sartze-data=2019-06-12}}</ref>
* [[Wikipedia:Eskatutako artikuluak|Euskal Wikipedian eskatutako artikuluak]] (kus Informatikaren atala)
* Wiki-esteka gorriak. Euskal Wikipedian falta diren artikuluak zerrendatzeko tresnak:
** [http://tools.wmflabs.org/mssingtopics/? Missing topics] Ikusi adibidea: [https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Ksarasola/Proba_orria Definitu gabeko artikuluak Informatika kategorian]n
* Zer falta da Informatikako taula orokor hauetan? ... zuk egin edo proposatu.
** [[Lankide:Ksarasola/proba/programazio_lengoaiak|Programazio lengoaiak]]
** [[Lankide:Ksarasola/proba/Informatikariak|Informatikariak]]
** [[Lankide:Ksarasola/proba/produktu_informatikoak|Software libreko produktu informatikoak]]
* Testu batean Wikipedia-hutsuneak detektatzeko tresna erabilgarri bat: http://wikifier.org/: Testu batean wikipedia-estekak automatiko jartzen ditu, baita begiratu ere ea esteka horiek nola diren beste hizkuntza bateko wikipedian (testua ingelesez bazegoen, euskaraz adibidez).
* [//tools.wmflabs.org/missingtopics/ The MissingTopics tool]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
[[Kategoria:Wikiproiektuak]]
[[Kategoria:Informatika]]
4vlpmd4o5fobg7wn3x7ru6cpt2hcn14
10022194
10022193
2025-01-04T07:14:13Z
Anazj
27291
/* Aurreko ikasturteko Proiektuak */
10022194
wikitext
text/x-wiki
{{PAGEBANNER:Green Matrix rain on a screen (Unsplash).jpg|toc=no|origin=1,-1}}
==Informatika Wikiproiektua==
Euskal Wikipedian informatikako artikuluen sorrera eta hobekuntza koordinatzeko helburuz sortutako proiektua da hau. Maiz esaten dugu orokorrean jendeak ez dakiela ondo zer den informatika, ertaineko irakaskuntzan ikasleek ez dutela ondo ikasten, ez dutela ondo ikusten zer den benetako informatika. Informatika ez dela testuaren formatua aldatzea edo kalkulu-orri bat egitea bakarrik... Egoera horri buelta emateko, Wikipedia aberastea bide emankorra izan daitekeela uste dugu.
Parte hartu nahi duen edonori irekitako proiektua den arren, bereziki gonbidatu nahi ditugu informatikari euskaldunak, ikasleak, irakasleak, informatika arloan lanean ari direnak edo, besterik gabe, informatikari buruzko artikuluen hobekuntzan lagundu dezaketela uste duten guztiak..
Artikuluen hobekuntzarekin laguntzeaz gain<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskarazko Wikipediak 400.000 artikuluren langa gainditu du|url=https://www.berria.eus/albisteak/219647/euskarazko-wikipediak-400000-artikuluren-langa-gainditu-du.htm|aldizkaria=Berria|abizena=Ostolaza|izena=Paulo|sartze-data=2022-10-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskarazko Wikipedia 400.000 artikulutara iritsi da|url=https://sustatu.eus/1666174399|aldizkaria=Sustatu|sartze-data=2022-10-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskara, 4. hizkuntza Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluak egiten|url=https://wikimedia.eus/2022/12/euskara-4-hizkuntza-wikipedia-guztiek-izan-beharreko-10-000-artikuluak-egiten/|aldizkaria=wikimedia.eus|sartze-data=2022-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=10.000 artikulu ezinbestekoen langara heldu da euskarazko Wikipedia|url=https://www.berria.eus/albisteak/222516/10000-artikulu-ezinbestekoen-langara-heldu-da-euskarazko-wikipedia.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2022-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Auzolanari esker, Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluak ditu euskarak|url=https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20221228/auzolanari-esker-wikipedia-guztiek-izan-beharreko-10-000-artikuluak-ditu-euskarak|aldizkaria=naiz.eus|sartze-data=2022-12-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hamar mila artikulu inpotanteenak, euskarazko Wikipedian|url=https://www.argia.eus/albistea/hamar-mila-artikulu-inpotanteenak-euskarazko-wikipedian|aldizkaria=Argia|sartze-data=2022-12-31}}</ref>,
informatikarekin trebe direnentzat aukera interesgarri gehiago ere badira. Wikidatak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidata, ezagutzarako datu-base libre kolaboratiboa|url=https://zientzia.eus/artikuluak/wikidata-ezagutzarako-datu-base-libre-kolaboratibo/|aldizkaria=Zientzia.eus|abizena=Leturia Azkarate|izena=Igor|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidata hornitzetik, Egunean Behin-en galderak agertzera|url=https://sustatu.eus/luistxo/1581087276|aldizkaria=Sustatu.eus|abizena=Fernandez|izena=Luistxo|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidatak 10 urte|url=https://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gaur8/editions/2022-10-22/hemeroteca_articles/wikidatak-10-urte|aldizkaria=GAUR8, naiz.eus|sartze-data=2022-10-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=WIKIDATAk 10 urte. Zer da eta nola balia dezaket?|url=http://wikimedia.eus/2022/10/wikidatak-10-urte-zer-da-eta-nola-balia-dezaket-2022-10-26/|aldizkaria=wikimedia.eus|abizena=Sarasola|izena=Kepa|sartze-data=2022-10-25}}</ref> ere aukera handiak eskaintzen ditu eta pogramazio-lan pixka bat eginez tresna berriak sortzeko aukera ere hor dago <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaraz Wikidataz aritzeko lehenengo ahalegin koordinatua da ikastaro hau|url=https://www.ueu.eus/komunikazioa/albisteak/david-lindemann|aldizkaria=ueu.eus|abizena=Lindemann|izena=David|sartze-data=2023-07-11}}</ref>.
'''Parte-hartzaileak'''
Parte hartu nahi baduzu, erantsi zure izena parte-hartzaileen zerrenda honetan, elkarren berri izan dezagun. Ondoren, aukera ezazu hobekuntza beharrean dagoen artikuluren bat eta jar iezaiozu artikuluari [[Txantiloi:Lanean|lanean txantiloia]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Laguntza:Txantiloiak|hizkuntza=eu|data=2020-02-27|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Txantiloiak|sartze-data=2022-09-26}}</ref>, gainerakoek artikulu hori lantzen ari zarela jakin dezagun.
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 15|
*[[Lankide:Aitzolete|Aitzolete]]
* {{lank|XAsier Alaña}}
* {{lank|Xabier Albizuri}}
* {{lank|Inaki.alegria}}
* {{lank|Anekoldolorea|Ane Paniagua, Koldo Etxaniz, Lorea Loinaz}}
* {{lank|Ekhi Azurmendi}}
* {{lank|Oier Elola}}
* {{lank|Irastortza|Xabier Irastortza}}
* {{lank|Edurne Larraza}}
* [[Lankide:Josuloi01|Josu Loidi]]
* {{lank|Montse Maritxalar}}
* {{lank|Paulaonta|Paula Ontalvilla}}
* {{lank|ksarasola|Kepa Sarasola}}
* Basilio Sierra
* {{lank|UxerUgarte}}
* {{lank|Anazj|Ana Zelaia Jauregi}}
}}
==Informatikariak Wikipedian programatzen==
=== Proiektugaiak ===
* Joseba, Galder, Kepa, Ana: '''Gaindegiko datu-multzoak erabiltzea''' </br> http://gaindegia.eus/eu/datuak Gaindegia itxi da, baina hor badaude datu pila bat. Adibidez, ugalkortasun tasa osoa ez dago jarrita Euskal Herriko udalerrien Wikidatan, baina hor badago serie osoa. Seriea OpenRefine-rekin igo daiteke erraz, urte bakoitzekoa jarri, eta ondoren Wikidatarekin ere bilaketak egin eta Wikipedian grafikak egin daitezke. Adibidez: Iruñearekin muga egiten duten herrietan nola aldatu da ugalkortasun tasa azken hamarkadan? Berdina egin daiteke beste datu askorekin, propietatea baitute jada.
* '''Mapetan guneak markatzen eta koloreztatzen''' </br>Hemen beste ideia bat: https://eu.wikipedia.org/wiki/Txantiloi:Global_Heat_Maps_by_Year Honek .map bat hartzen du Commonsetik eta .dat bat gehitzen dio ere bertatik. Hau da, JSON mapa bati (https://commons.wikimedia.org/wiki/Data:Naturalearthdata.com/admin-0-countries-no-antarctica.map) gehitzen dizkio, herrialde kodeak erabilita, koloreak automatikoki.
* Galder: '''EHko udal eta eskualde mapak''' </br> Gaindegiak zuen beste gauza bat mapak ziren. Akaso ariketa polit bat izan daiteke Euskal Herriko udalerri eta eskualde mapak (https://euskalgeo.eus/eu/node/138) igotzea Commonsera, gero balio tabulatuak dituzten beste fitxategi batzuekin automatikoki agertzeko.
* Txoriak.eus: Euskal Herriko hegaztiei buruzko gunea </br> Txori bakoitzerako hainbat eta hainbat izen lokal dauzkate. Izen guzti horiekin egin liteke izen nagusira birzuzentzeko. </br> Adibidez Kardantxilo artikulua berbideratzea Karnaba artikulura. </br> Kardantxilo artikuluaren edukia hau baino ez da: #BIRZUZENDU[[Karnaba]]
* Ahotsak.eus: euskararen 2018an 5.000 hiztun baino gehiago zeuden elkarrizketatuta, 300 herritako hizkera jasota zeuden eta 100.000 pasarte baino gehiago. Elkarrizketatuen artean wikipedian artikulua duten pertsonak detektatu daitezke. eta orduan esteka gehitu edo bideoa artikuluan jartzea
=== Aurreko ikasturteko Proiektuak ===
{{Sakontzeko|Wikiproiektu:Informatika/Aurreko ikasturteetako proiektuak}}
{{Klima-diagrama
|[[Bilbo (Abusu, 2021)]]
|4.5797 |10.8971 | 141
|8.0586 |15.91 | 102
|5.969 |15.8229 | 40
|6.724 |16.5043 | 71
|8.6542 |19.3974 | 50
|13.2507 |22.133 | 115
|14.3794 |22.889 | 31
|14.5039 |23.249 | 24
|14.503 |24.2753 | 94
|9.6103 |19.9581 | 47
|6.5977 |12.3527 | 382
|6.5768 |14.5039 | 243
|units =
|float = right
|clear = both}}
* {{egina}} [[Topic:Y8kru563c5sxcvgu|Zinema klasikoko aktore eta zuzendarientzako taulak Wikipedian]]
* {{egina}} '''Eguraldia. Datu meteorologikoak''' [https://wikimedia.eus/2023/07/datu-meteorologikoak-wikipedian-eta-wikidatan/ Datu meteorologikoak Wikipedian eta Wikidatan] Paula Ontalvilla, Xabier Irastorza, Galder Gonzalez, Ana Zelaia eta Kepa Sarasola. IEB2024. Informatikari Euskaldunen XIII. Bilkura [https://www.unibertsitatea.net/apunteak/ingeniaritza-eta-teknologia-1/informatika/datu-meteorologikoak-wikipedian-wikidatan Aurkezpenaren dokumentua] [https://www.youtube.com/watch?v=2NHanThD4ZM&list=PLu1XiDfqOVIwAH-VjMiM7F_X6eFgOFqw1&index=6 Bideoa 1:11:10 minutuan]
* {{egina}} '''Euskal musikako hainbat albumen datuak Wikidatara igotzea ''' [https://wikimedia.eus/2024/02/euskal-musika-taldeak-eta-albumak-wikidatan/?_thumbnail_id=1199 Euskal musika-taldeak eta albumak Wikidatan] Lorea Loinaz, Ane Paniagua, Koldo Etxaniz, Galder Gonzalez, Ana Zelaia eta Kepa Sarasola (ikus Ane Paniaguari egindako elkarrizketa: [https://aldizkaria.elhuyar.eus/ekinean/aukera-izan-dut-nire-eremutik-atera-eta-gauza-berr/ Aukera izan dut nire eremutik atera eta gauza berriak ikasteko].
* {{egina}} '''Six degrees of wikipedia / wikipediako sei graduak'''
* {{egina}} [https://docs.google.com/document/d/1ISxRmZ25yv76su-TtK4TErAEEVnYH6UPjHKnBrcymqs/edit?usp=sharing Informatika ikasten. Wikipedia eta Wikidata laborategi gisa hartuta] IEB2022. Informatikari Euskaldunen XII. Bilkura.
* {{egina}} (Uxer Ugarte) [https://w.wiki/3GkX Euskal Herriko mendien mapa interaktiboa] (query.wikidata.org). [[Euskal_Herriko_mendiak]] artikuluan erabiltzen da. [[Fitxategi:EuskalHerrikoMendienMapa2.png|thumb|260x260px|[https://w.wiki/3GkX Euskal Herriko mendien mapa interaktiboa] (query.wikidata.org)]]
* {{egina}} "Euskararen erabilera etxean" moduko datuak, wikidatan jarri dira.
* {{egina}} [https://www.euskadi.eus/eusadierazle/PXWeb/pxweb/eu/euskera/-/px123_e.px Herrietako euskaldunen kopurua EASetik] Wikidatan jasotzea ).
* {{egina}} [https://www.ehu.eus/eu/web/informatika-fakultatea/difusioa/-/asset_publisher/e3MZdUE72he9/content/bibliako-bertset-bakoitza-automatikoki-markatu?_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_assetEntryId=30433814&_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_redirect=https%3A%2F%2Fwww.ehu.eus%2Feu%2Fweb%2Finformatika-fakultatea%2Fdifusioa%3Fp_p_id%3Dcom_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_cur%3D0%26p_r_p_resetCur%3Dfalse%26_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_assetEntryId%3D30433814 Josu Loidi ikasleak, python programaren bidez, Bibliaren bertset guztiak markatu ditu Euskal Wikipedian]
* {{egina}} UEUko UZTARO aldizkariko artikuluak eta egileak sartu dira Wikidatan semiautomatikoki. [http://ixa2.si.ehu.eus/clariah-eus/node/28 Cooperation between INGUMA and Wikidata databases. Cooperation between INGUMA and Wikidata databases (CLARIAH-EUS, 2021-11-26)]
* {{egina}} Tolosaldeako 14 pertsonaia garrantzitsuak Wikidatan sartzea.
* {{egina}} [https://wikimedia.eus/2020/06/mineral-guztiak-euskaraz-edo-automatizazioaren-mugara-nola-iritsi/ Mineral guztiak euskaraz (5000) edo automatizazioaren mugara nola iritsi]
* '''[[Wikiproiektu:Euskarazko albisteetako Izen Entitateak]]''' indarrean jarri </br> Joseba Fernandez de Landare eta Rodrigo Agerriren programa Wikipedia barruan txertatzea.
**Kodea fintzen eta esportagarri egiten ibili dira, dependentziak eta erabilpena ondo dokumentatuz.
**[https://github.com/joseba-fdl/Basque_wikipedia_enrich Sistema Github gordailu batean] publiko jarri dute, edonork martxan jartzeko. Hortxe esteka: https://github.com/joseba-fdl/Basque_wikipedia_enrich
== Informatikari buruzko artikuluen hobekuntza ==
Informatikari buruzko artikuluak hobetzeko bidean, honako lau lista hauek kontuan hartzen ditugu hutsuneak non dauden detektatu ahal izateko:
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako Artikuluak Hezkuntza proiektua (IKT)|Informatikako Artikuluak Hezkuntza proiektuan (IKT)]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Emakume informatikariak|Emakume informatikariak]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako artikuluak irakasgaika|Informatikako artikuluak irakasgaika]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrendan|Informatikako artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrendan]]
* [[Wikipedia:Eskatutako artikuluak|Euskal Wikipedian eskatutako artikuluak]] (ikus Informatikaren atala)
* [https://pageviews.wmcloud.org/massviews/?platform=all-access&agent=user&source=pagepile&range=latest-20&sort=views&direction=1&view=list&target=61361 Behar handieneko hutsuneak]. Ingelesezko "Computing" kategoriatik tiraka... frantses, espainiera eta katalanezko wikipedietan bai, baina euskarazkoan ez dauden artikuluak, duten kontsulta-kopuruaren arabera ordenatuta. 2 mailatako azpikategoriak aztertuta. Ikus azalpen orokor hau: ''Zer falta da nire jakintza eremuan?''<ref>{{Erreferentzia|izena=Iñaki Lopez de|abizena=Luzuriaga|izenburua=Zer falta da nire jakintza eremuan? Erantzunen bila Petscan eta Massviews tresnekin – Euskal Wikilarien Kultur Elkartea|hizkuntza=eu|data=2017-11-23|url=https://wikimedia.eus/2017/11/zer-falta-da-nire-jakintza-eremuan-erantzunen-bila-petscan-eta-massviews-tresnekin/|sartze-data=2024-10-08}}</ref>
==EHU-Wikipedia Informatika Fakultatean==
Donostiako Informatika Fakultatean EHU-Wikipedia proiektuan lanean ari dira 2016az geroztik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Unibertsitatean ditugun “wiki-aukerak”|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/es/web/guest/-/unibertsitatean-ditugun-wiki-aukerak?utm_source=newsletter&utm_campaign=Campusa-newsletter-201&utm_medium=web&utm_content=Cathedra_es|aldizkaria=Campusa UPV/EHU|sartze-data=2022-09-23}}</ref>. Ordutik hona ikasle eta irakasleen artean 100 artikulu baino gehiago landu dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikipedia - Informatika Fakultatea - UPV/EHU|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/eu/web/informatika-fakultatea/wikipedia|aldizkaria=Informatika Fakultatea|sartze-data=2020-04-04}}</ref>
==Zer falta zaigu oraindik? Hutsuneak bilatzeko tresnak==
Tresna aurreratu hauek erabil genitzake oraindik falta diren artikulu gehiago detektatzeko:
* [https://whattodo.toolforge.org/?lang=eu&topic=Computer+Security&importance=Top What to do?]. Gai baten inguruan zer falta zaigun aurkitzeko tresna. Ingelesezko wikiproiektuetan dago oinarritua, eta bertan ezarritako garrantziaren arabera aurki ditzakegu falta diren artikuluak zein laburregi direnak. Hor, adibidez, segurtasun informatikoari buruz falta dena bilatzen da.
* [https://tools.wmflabs.org/massviews/?platform=all-access&agent=user&source=pagepile&target=11898&range=latest-20&sort=views&direction=1&view=list Behar handieneko hutsuneak]. Ingelesezko "Computing" kategoriatik tiraka... frantses, espainiera eta katalanezko wikipedietan bai, baina euskarazkoan ez dauden artikuluak, duten kontsulta-kopuruaren arabera ordenatuta. 2 mailatako azpikategoriak aztertuta. Ikus azalpen orokor hau: ''Zer falta da nire jakintza eremuan?'' <ref>{{erreferentzia|url=http://wikimedia.eus/2017/11/zer-falta-da-nire-jakintza-eremuan-erantzunen-bila-petscan-eta-massviews-tresnekin/|izenburua=Zer falta da nire jakintza eremuan? Erantzunen bila Petscan eta Massviews tresnekin|sartze-data=2017-11-27|egunkaria=EWKE bloga|aldizkaria=|abizena=Gonzalez|izena=Galder|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> Edo ingelesezko aurkezpen honetan: Wikimedia+Education Conference 2019 [[c:File:NewPossiblearticleswithPetscan.pdf|Slides: Looking for possible new articles: how to use Petscan?]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikimedia+Education Conference 2019/Programme - Meta|url=https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia+Education_Conference_2019/Programme|aldizkaria=meta.wikimedia.org|sartze-data=2019-06-12}}</ref>
* [[Wikipedia:Eskatutako artikuluak|Euskal Wikipedian eskatutako artikuluak]] (kus Informatikaren atala)
* Wiki-esteka gorriak. Euskal Wikipedian falta diren artikuluak zerrendatzeko tresnak:
** [http://tools.wmflabs.org/mssingtopics/? Missing topics] Ikusi adibidea: [https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Ksarasola/Proba_orria Definitu gabeko artikuluak Informatika kategorian]n
* Zer falta da Informatikako taula orokor hauetan? ... zuk egin edo proposatu.
** [[Lankide:Ksarasola/proba/programazio_lengoaiak|Programazio lengoaiak]]
** [[Lankide:Ksarasola/proba/Informatikariak|Informatikariak]]
** [[Lankide:Ksarasola/proba/produktu_informatikoak|Software libreko produktu informatikoak]]
* Testu batean Wikipedia-hutsuneak detektatzeko tresna erabilgarri bat: http://wikifier.org/: Testu batean wikipedia-estekak automatiko jartzen ditu, baita begiratu ere ea esteka horiek nola diren beste hizkuntza bateko wikipedian (testua ingelesez bazegoen, euskaraz adibidez).
* [//tools.wmflabs.org/missingtopics/ The MissingTopics tool]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
[[Kategoria:Wikiproiektuak]]
[[Kategoria:Informatika]]
45xhtsmpqtfuojrige3zp680nwk1ewo
10022195
10022194
2025-01-04T07:17:12Z
Anazj
27291
/* Aurreko ikasturteko Proiektuak */
10022195
wikitext
text/x-wiki
{{PAGEBANNER:Green Matrix rain on a screen (Unsplash).jpg|toc=no|origin=1,-1}}
==Informatika Wikiproiektua==
Euskal Wikipedian informatikako artikuluen sorrera eta hobekuntza koordinatzeko helburuz sortutako proiektua da hau. Maiz esaten dugu orokorrean jendeak ez dakiela ondo zer den informatika, ertaineko irakaskuntzan ikasleek ez dutela ondo ikasten, ez dutela ondo ikusten zer den benetako informatika. Informatika ez dela testuaren formatua aldatzea edo kalkulu-orri bat egitea bakarrik... Egoera horri buelta emateko, Wikipedia aberastea bide emankorra izan daitekeela uste dugu.
Parte hartu nahi duen edonori irekitako proiektua den arren, bereziki gonbidatu nahi ditugu informatikari euskaldunak, ikasleak, irakasleak, informatika arloan lanean ari direnak edo, besterik gabe, informatikari buruzko artikuluen hobekuntzan lagundu dezaketela uste duten guztiak..
Artikuluen hobekuntzarekin laguntzeaz gain<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskarazko Wikipediak 400.000 artikuluren langa gainditu du|url=https://www.berria.eus/albisteak/219647/euskarazko-wikipediak-400000-artikuluren-langa-gainditu-du.htm|aldizkaria=Berria|abizena=Ostolaza|izena=Paulo|sartze-data=2022-10-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskarazko Wikipedia 400.000 artikulutara iritsi da|url=https://sustatu.eus/1666174399|aldizkaria=Sustatu|sartze-data=2022-10-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskara, 4. hizkuntza Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluak egiten|url=https://wikimedia.eus/2022/12/euskara-4-hizkuntza-wikipedia-guztiek-izan-beharreko-10-000-artikuluak-egiten/|aldizkaria=wikimedia.eus|sartze-data=2022-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=10.000 artikulu ezinbestekoen langara heldu da euskarazko Wikipedia|url=https://www.berria.eus/albisteak/222516/10000-artikulu-ezinbestekoen-langara-heldu-da-euskarazko-wikipedia.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2022-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Auzolanari esker, Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluak ditu euskarak|url=https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20221228/auzolanari-esker-wikipedia-guztiek-izan-beharreko-10-000-artikuluak-ditu-euskarak|aldizkaria=naiz.eus|sartze-data=2022-12-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hamar mila artikulu inpotanteenak, euskarazko Wikipedian|url=https://www.argia.eus/albistea/hamar-mila-artikulu-inpotanteenak-euskarazko-wikipedian|aldizkaria=Argia|sartze-data=2022-12-31}}</ref>,
informatikarekin trebe direnentzat aukera interesgarri gehiago ere badira. Wikidatak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidata, ezagutzarako datu-base libre kolaboratiboa|url=https://zientzia.eus/artikuluak/wikidata-ezagutzarako-datu-base-libre-kolaboratibo/|aldizkaria=Zientzia.eus|abizena=Leturia Azkarate|izena=Igor|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidata hornitzetik, Egunean Behin-en galderak agertzera|url=https://sustatu.eus/luistxo/1581087276|aldizkaria=Sustatu.eus|abizena=Fernandez|izena=Luistxo|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikidatak 10 urte|url=https://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gaur8/editions/2022-10-22/hemeroteca_articles/wikidatak-10-urte|aldizkaria=GAUR8, naiz.eus|sartze-data=2022-10-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=WIKIDATAk 10 urte. Zer da eta nola balia dezaket?|url=http://wikimedia.eus/2022/10/wikidatak-10-urte-zer-da-eta-nola-balia-dezaket-2022-10-26/|aldizkaria=wikimedia.eus|abizena=Sarasola|izena=Kepa|sartze-data=2022-10-25}}</ref> ere aukera handiak eskaintzen ditu eta pogramazio-lan pixka bat eginez tresna berriak sortzeko aukera ere hor dago <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaraz Wikidataz aritzeko lehenengo ahalegin koordinatua da ikastaro hau|url=https://www.ueu.eus/komunikazioa/albisteak/david-lindemann|aldizkaria=ueu.eus|abizena=Lindemann|izena=David|sartze-data=2023-07-11}}</ref>.
'''Parte-hartzaileak'''
Parte hartu nahi baduzu, erantsi zure izena parte-hartzaileen zerrenda honetan, elkarren berri izan dezagun. Ondoren, aukera ezazu hobekuntza beharrean dagoen artikuluren bat eta jar iezaiozu artikuluari [[Txantiloi:Lanean|lanean txantiloia]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Laguntza:Txantiloiak|hizkuntza=eu|data=2020-02-27|url=https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Txantiloiak|sartze-data=2022-09-26}}</ref>, gainerakoek artikulu hori lantzen ari zarela jakin dezagun.
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 15|
*[[Lankide:Aitzolete|Aitzolete]]
* {{lank|XAsier Alaña}}
* {{lank|Xabier Albizuri}}
* {{lank|Inaki.alegria}}
* {{lank|Anekoldolorea|Ane Paniagua, Koldo Etxaniz, Lorea Loinaz}}
* {{lank|Ekhi Azurmendi}}
* {{lank|Oier Elola}}
* {{lank|Irastortza|Xabier Irastortza}}
* {{lank|Edurne Larraza}}
* [[Lankide:Josuloi01|Josu Loidi]]
* {{lank|Montse Maritxalar}}
* {{lank|Paulaonta|Paula Ontalvilla}}
* {{lank|ksarasola|Kepa Sarasola}}
* Basilio Sierra
* {{lank|UxerUgarte}}
* {{lank|Anazj|Ana Zelaia Jauregi}}
}}
==Informatikariak Wikipedian programatzen==
=== Proiektugaiak ===
* Joseba, Galder, Kepa, Ana: '''Gaindegiko datu-multzoak erabiltzea''' </br> http://gaindegia.eus/eu/datuak Gaindegia itxi da, baina hor badaude datu pila bat. Adibidez, ugalkortasun tasa osoa ez dago jarrita Euskal Herriko udalerrien Wikidatan, baina hor badago serie osoa. Seriea OpenRefine-rekin igo daiteke erraz, urte bakoitzekoa jarri, eta ondoren Wikidatarekin ere bilaketak egin eta Wikipedian grafikak egin daitezke. Adibidez: Iruñearekin muga egiten duten herrietan nola aldatu da ugalkortasun tasa azken hamarkadan? Berdina egin daiteke beste datu askorekin, propietatea baitute jada.
* '''Mapetan guneak markatzen eta koloreztatzen''' </br>Hemen beste ideia bat: https://eu.wikipedia.org/wiki/Txantiloi:Global_Heat_Maps_by_Year Honek .map bat hartzen du Commonsetik eta .dat bat gehitzen dio ere bertatik. Hau da, JSON mapa bati (https://commons.wikimedia.org/wiki/Data:Naturalearthdata.com/admin-0-countries-no-antarctica.map) gehitzen dizkio, herrialde kodeak erabilita, koloreak automatikoki.
* Galder: '''EHko udal eta eskualde mapak''' </br> Gaindegiak zuen beste gauza bat mapak ziren. Akaso ariketa polit bat izan daiteke Euskal Herriko udalerri eta eskualde mapak (https://euskalgeo.eus/eu/node/138) igotzea Commonsera, gero balio tabulatuak dituzten beste fitxategi batzuekin automatikoki agertzeko.
* Txoriak.eus: Euskal Herriko hegaztiei buruzko gunea </br> Txori bakoitzerako hainbat eta hainbat izen lokal dauzkate. Izen guzti horiekin egin liteke izen nagusira birzuzentzeko. </br> Adibidez Kardantxilo artikulua berbideratzea Karnaba artikulura. </br> Kardantxilo artikuluaren edukia hau baino ez da: #BIRZUZENDU[[Karnaba]]
* Ahotsak.eus: euskararen 2018an 5.000 hiztun baino gehiago zeuden elkarrizketatuta, 300 herritako hizkera jasota zeuden eta 100.000 pasarte baino gehiago. Elkarrizketatuen artean wikipedian artikulua duten pertsonak detektatu daitezke. eta orduan esteka gehitu edo bideoa artikuluan jartzea
=== Aurreko ikasturteko Proiektuak ===
{{Sakontzeko|Wikiproiektu:Informatika/Aurreko ikasturteetako proiektuak}}
{{Klima-diagrama
|[[Bilbo (Abusu, 2021)]]
|4.5797 |10.8971 | 141
|8.0586 |15.91 | 102
|5.969 |15.8229 | 40
|6.724 |16.5043 | 71
|8.6542 |19.3974 | 50
|13.2507 |22.133 | 115
|14.3794 |22.889 | 31
|14.5039 |23.249 | 24
|14.503 |24.2753 | 94
|9.6103 |19.9581 | 47
|6.5977 |12.3527 | 382
|6.5768 |14.5039 | 243
|units =
|float = right
|clear = both}}
* {{egina}} [[Topic:Y8kru563c5sxcvgu|Zinema klasikoko aktore eta zuzendarientzako taulak Wikipedian]]
* {{egina}} '''Eguraldia. Datu meteorologikoak''' [https://wikimedia.eus/2023/07/datu-meteorologikoak-wikipedian-eta-wikidatan/ Datu meteorologikoak Wikipedian eta Wikidatan] Paula Ontalvilla, Xabier Irastorza, Galder Gonzalez, Ana Zelaia eta Kepa Sarasola. IEB2024. Informatikari Euskaldunen XIII. Bilkura [https://www.unibertsitatea.net/apunteak/ingeniaritza-eta-teknologia-1/informatika/datu-meteorologikoak-wikipedian-wikidatan Aurkezpenaren dokumentua] [https://www.youtube.com/watch?v=2NHanThD4ZM&list=PLu1XiDfqOVIwAH-VjMiM7F_X6eFgOFqw1&index=6 Bideoa 1:11:10 minutuan]
* {{egina}} '''Euskal musikako hainbat albumen datuak Wikidatara igotzea ''' [https://wikimedia.eus/2024/02/euskal-musika-taldeak-eta-albumak-wikidatan/?_thumbnail_id=1199 Euskal musika-taldeak eta albumak Wikidatan] Lorea Loinaz, Ane Paniagua, Koldo Etxaniz, Galder Gonzalez, Ana Zelaia eta Kepa Sarasola (ikus Ane Paniaguari egindako elkarrizketa: [https://aldizkaria.elhuyar.eus/ekinean/aukera-izan-dut-nire-eremutik-atera-eta-gauza-berr/ Aukera izan dut nire eremutik atera eta gauza berriak ikasteko]).
* {{egina}} '''Six degrees of wikipedia / wikipediako sei graduak'''
* {{egina}} [https://docs.google.com/document/d/1ISxRmZ25yv76su-TtK4TErAEEVnYH6UPjHKnBrcymqs/edit?usp=sharing Informatika ikasten. Wikipedia eta Wikidata laborategi gisa hartuta] IEB2022. Informatikari Euskaldunen XII. Bilkura.
* {{egina}} (Uxer Ugarte) [https://w.wiki/3GkX Euskal Herriko mendien mapa interaktiboa] (query.wikidata.org). [[Euskal_Herriko_mendiak]] artikuluan erabiltzen da. [[Fitxategi:EuskalHerrikoMendienMapa2.png|thumb|260x260px|[https://w.wiki/3GkX Euskal Herriko mendien mapa interaktiboa] (query.wikidata.org)]]
* {{egina}} "Euskararen erabilera etxean" moduko datuak, wikidatan jarri dira.
* {{egina}} [https://www.euskadi.eus/eusadierazle/PXWeb/pxweb/eu/euskera/-/px123_e.px Herrietako euskaldunen kopurua EASetik] Wikidatan jasotzea ).
* {{egina}} [https://www.ehu.eus/eu/web/informatika-fakultatea/difusioa/-/asset_publisher/e3MZdUE72he9/content/bibliako-bertset-bakoitza-automatikoki-markatu?_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_assetEntryId=30433814&_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_redirect=https%3A%2F%2Fwww.ehu.eus%2Feu%2Fweb%2Finformatika-fakultatea%2Fdifusioa%3Fp_p_id%3Dcom_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_cur%3D0%26p_r_p_resetCur%3Dfalse%26_com_liferay_asset_publisher_web_portlet_AssetPublisherPortlet_INSTANCE_e3MZdUE72he9_assetEntryId%3D30433814 Josu Loidi ikasleak, python programaren bidez, Bibliaren bertset guztiak markatu ditu Euskal Wikipedian]
* {{egina}} UEUko UZTARO aldizkariko artikuluak eta egileak sartu dira Wikidatan semiautomatikoki. [http://ixa2.si.ehu.eus/clariah-eus/node/28 Cooperation between INGUMA and Wikidata databases. Cooperation between INGUMA and Wikidata databases (CLARIAH-EUS, 2021-11-26)]
* {{egina}} Tolosaldeako 14 pertsonaia garrantzitsuak Wikidatan sartzea.
* {{egina}} [https://wikimedia.eus/2020/06/mineral-guztiak-euskaraz-edo-automatizazioaren-mugara-nola-iritsi/ Mineral guztiak euskaraz (5000) edo automatizazioaren mugara nola iritsi]
* '''[[Wikiproiektu:Euskarazko albisteetako Izen Entitateak]]''' indarrean jarri </br> Joseba Fernandez de Landare eta Rodrigo Agerriren programa Wikipedia barruan txertatzea.
**Kodea fintzen eta esportagarri egiten ibili dira, dependentziak eta erabilpena ondo dokumentatuz.
**[https://github.com/joseba-fdl/Basque_wikipedia_enrich Sistema Github gordailu batean] publiko jarri dute, edonork martxan jartzeko. Hortxe esteka: https://github.com/joseba-fdl/Basque_wikipedia_enrich
== Informatikari buruzko artikuluen hobekuntza ==
Informatikari buruzko artikuluak hobetzeko bidean, honako lau lista hauek kontuan hartzen ditugu hutsuneak non dauden detektatu ahal izateko:
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako Artikuluak Hezkuntza proiektua (IKT)|Informatikako Artikuluak Hezkuntza proiektuan (IKT)]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Emakume informatikariak|Emakume informatikariak]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako artikuluak irakasgaika|Informatikako artikuluak irakasgaika]]
* [[Wikiproiektu:Informatika/Informatikako artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrendan|Informatikako artikuluak Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrendan]]
* [[Wikipedia:Eskatutako artikuluak|Euskal Wikipedian eskatutako artikuluak]] (ikus Informatikaren atala)
* [https://pageviews.wmcloud.org/massviews/?platform=all-access&agent=user&source=pagepile&range=latest-20&sort=views&direction=1&view=list&target=61361 Behar handieneko hutsuneak]. Ingelesezko "Computing" kategoriatik tiraka... frantses, espainiera eta katalanezko wikipedietan bai, baina euskarazkoan ez dauden artikuluak, duten kontsulta-kopuruaren arabera ordenatuta. 2 mailatako azpikategoriak aztertuta. Ikus azalpen orokor hau: ''Zer falta da nire jakintza eremuan?''<ref>{{Erreferentzia|izena=Iñaki Lopez de|abizena=Luzuriaga|izenburua=Zer falta da nire jakintza eremuan? Erantzunen bila Petscan eta Massviews tresnekin – Euskal Wikilarien Kultur Elkartea|hizkuntza=eu|data=2017-11-23|url=https://wikimedia.eus/2017/11/zer-falta-da-nire-jakintza-eremuan-erantzunen-bila-petscan-eta-massviews-tresnekin/|sartze-data=2024-10-08}}</ref>
==EHU-Wikipedia Informatika Fakultatean==
Donostiako Informatika Fakultatean EHU-Wikipedia proiektuan lanean ari dira 2016az geroztik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Unibertsitatean ditugun “wiki-aukerak”|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/es/web/guest/-/unibertsitatean-ditugun-wiki-aukerak?utm_source=newsletter&utm_campaign=Campusa-newsletter-201&utm_medium=web&utm_content=Cathedra_es|aldizkaria=Campusa UPV/EHU|sartze-data=2022-09-23}}</ref>. Ordutik hona ikasle eta irakasleen artean 100 artikulu baino gehiago landu dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikipedia - Informatika Fakultatea - UPV/EHU|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/eu/web/informatika-fakultatea/wikipedia|aldizkaria=Informatika Fakultatea|sartze-data=2020-04-04}}</ref>
==Zer falta zaigu oraindik? Hutsuneak bilatzeko tresnak==
Tresna aurreratu hauek erabil genitzake oraindik falta diren artikulu gehiago detektatzeko:
* [https://whattodo.toolforge.org/?lang=eu&topic=Computer+Security&importance=Top What to do?]. Gai baten inguruan zer falta zaigun aurkitzeko tresna. Ingelesezko wikiproiektuetan dago oinarritua, eta bertan ezarritako garrantziaren arabera aurki ditzakegu falta diren artikuluak zein laburregi direnak. Hor, adibidez, segurtasun informatikoari buruz falta dena bilatzen da.
* [https://tools.wmflabs.org/massviews/?platform=all-access&agent=user&source=pagepile&target=11898&range=latest-20&sort=views&direction=1&view=list Behar handieneko hutsuneak]. Ingelesezko "Computing" kategoriatik tiraka... frantses, espainiera eta katalanezko wikipedietan bai, baina euskarazkoan ez dauden artikuluak, duten kontsulta-kopuruaren arabera ordenatuta. 2 mailatako azpikategoriak aztertuta. Ikus azalpen orokor hau: ''Zer falta da nire jakintza eremuan?'' <ref>{{erreferentzia|url=http://wikimedia.eus/2017/11/zer-falta-da-nire-jakintza-eremuan-erantzunen-bila-petscan-eta-massviews-tresnekin/|izenburua=Zer falta da nire jakintza eremuan? Erantzunen bila Petscan eta Massviews tresnekin|sartze-data=2017-11-27|egunkaria=EWKE bloga|aldizkaria=|abizena=Gonzalez|izena=Galder|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> Edo ingelesezko aurkezpen honetan: Wikimedia+Education Conference 2019 [[c:File:NewPossiblearticleswithPetscan.pdf|Slides: Looking for possible new articles: how to use Petscan?]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wikimedia+Education Conference 2019/Programme - Meta|url=https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia+Education_Conference_2019/Programme|aldizkaria=meta.wikimedia.org|sartze-data=2019-06-12}}</ref>
* [[Wikipedia:Eskatutako artikuluak|Euskal Wikipedian eskatutako artikuluak]] (kus Informatikaren atala)
* Wiki-esteka gorriak. Euskal Wikipedian falta diren artikuluak zerrendatzeko tresnak:
** [http://tools.wmflabs.org/mssingtopics/? Missing topics] Ikusi adibidea: [https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Ksarasola/Proba_orria Definitu gabeko artikuluak Informatika kategorian]n
* Zer falta da Informatikako taula orokor hauetan? ... zuk egin edo proposatu.
** [[Lankide:Ksarasola/proba/programazio_lengoaiak|Programazio lengoaiak]]
** [[Lankide:Ksarasola/proba/Informatikariak|Informatikariak]]
** [[Lankide:Ksarasola/proba/produktu_informatikoak|Software libreko produktu informatikoak]]
* Testu batean Wikipedia-hutsuneak detektatzeko tresna erabilgarri bat: http://wikifier.org/: Testu batean wikipedia-estekak automatiko jartzen ditu, baita begiratu ere ea esteka horiek nola diren beste hizkuntza bateko wikipedian (testua ingelesez bazegoen, euskaraz adibidez).
* [//tools.wmflabs.org/missingtopics/ The MissingTopics tool]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
[[Kategoria:Wikiproiektuak]]
[[Kategoria:Informatika]]
rf4r2cn06pdm6qhx2a36fh2zbyhg2dl
Giroskopio
0
719215
10022173
8772849
2025-01-04T00:53:19Z
Treuiller
59723
10022173
wikitext
text/x-wiki
{{objektu infotaula}}
'''Giroskopio'''a ([[greziera]]z, "skopeein = ikusi" eta "gyros = jiratu") [[Léon Foucault]] frantses [[zientzia]]lariak [[1852]]an, [[Lurra]]ren [[errotazio]] mugimendua frogatzeko ahaleginetan ari zela, asmatu zuen [[tresna]] da. Bizkor biratzen den [[gurpil]] batez, eta gurpil hori edozein norabidetarantz mugitzeko eta edozein [[ardatz]]en inguruan biratzeko aske uzten duen egitura batez osatuta dago. [[Foucault]]ek frogatu zuen giroskopioak [[norabide]]ari eusten ziola, Lurraren errotazioaren eraginez aldaketarik izan gabe. Ezaugarri nagusia hori du, beraz, gurpilak mugimendua bere horretan gordetzen duela, egitura okertzen bada ere. Horren ondorioz, oso erabilgarria da [[norabide|norabideak]] zuzen irautea beharrezkoa duten tresna askotarako, hala nola [[iparrorratz]], [[hegazkin]]etako eta [[itsasontzi]]etako pilotu automatiko, [[gerra]]ko jaurtigailu eta abarretarako.
== Erreferentziak ==
{{lur | data=2017-03-24}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Zientzia zirriborroa}}
[[Kategoria:Giroskopioak]]
[[Kategoria:Frantziako asmakizunak]]
dikd5gnmx06lzw9lvz198msfaa7etmy
1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa
0
735186
10021814
9109277
2025-01-03T14:41:05Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021814
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Campeonato de bertsolaris celebrado en el frontón Anoeta (10 de 17) - Fondo Marín-Kutxa Fototeka.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Txomin Garmendia]] izan zen txapelduna.]]
'''1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] laugarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. 1966 eta 1967 artean jokatu zen txapelketa. Garai hartako azken txapelketa izan zen, izan ere hurrengo txapelketa [[1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1991 urtean]] jokatuko baitzen, 24 urte beranduago.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 49 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik sei kanporaketa jokatu ziren partaide kopuru desberdinekin (adibidez Errenterian 9 eta Zarautzen 14), ondoren finalaurreko bat jokatu zen eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Bergara (1966ko maiatzaren 30an)
** Villabona (1966ko uztailaren 17an)
** Ordizia (1966ko uztailaren 27an)
** Errenteria (1967ko otsailaren 26an)
** Orio (1967ko martxoaren 5ean)
** Azpeitia (1967ko martxoaren 12an)
* Finalaurrekoa:
** Hernani (1967ko apirilaren 9an)
* Finala:
** Tolosa (1967ko maiatzaren 4an)
== Finala ==
Tolosako [[Leidor antzokia]]n jokatu zen eta 9 bertsolarik hartu zuten parte.
{| class="wikitable"
|-
! # !! Bertsolaria
|- bgcolor="#ccffcc"
| 1 || [[Txomin Garmendia]]
|-
| 2 || [[Jose Luis Gorrotxategi]]
|-
| 3 || [[Patxi Etxeberria]]
|-
| 4 || [[Pedro Aizpurua|Pedro Aizpurua "Lilibe"]]
|-
| 5 || [[Jose Intxausti]]
|-
| 6 || [[Koxme Lizaso]]
|-
| 7 || [[Santiago Zabala|Xanti Zabala "Lexo"]]
|-
| 8 || [[Fermin Muñoa]]
|-
| 9 || [[Nikolas Zendoia]]
|}
== Bitxikeriak ==
Geratzen diren bertso bakarrak [[Joan Otaegi]]k bildu zituen. ''Zeruko Argia''n atera ziren eta denak dira kristau bidekoak.
Txominek txapela jantzi, eta gaur baino protokolo gutxiagorekin jeitsi zen lagunengana. Horrela kontatzen du berak: "''Tolosako zinegotzi zegoen [[Tomas Odriozola]]k jantzi zidan txapela. Azken boladan asko ugaldu dira txapela zeini eskaintzen zaion, eta gorabehera horiek. Garai hartan ez zuen hainbesteko arretarik izaten. Azken bertsoan jendeari eskerrak ematen zitzaizkion, beste agur bat gehiago zen eta kito''".
Oraindik gogoan du, oholtzatik jaitsi eta nola egin zioten elkarrizketa. Garmendiak gaztetan jantzi bazuen ere txapela, oraindik entzuleetan zaharrak ziren nagusi, eta gai denak lehengo munduari lotuak zeuden. Kezka horien berri eman zuen ''[[Argia (aldizkaria)|Zeruko Argia]]''ko editorialak<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (4. 1967) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1312-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-4-1967|sartze-data=2017-11-02}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
r5fmps9odk2yur447hyqnl11r8ofwfm
Villaño
0
735833
10022008
8938318
2025-01-03T18:46:35Z
Marklar2007
1545
10022008
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Villaño''' [[Lausa Harana|Lausa Haraneko]] [[Herri (hiria)|herria]] da, [[Burgosko probintzia]]n. [[Espainiako Estatistika Institutua]]ren arabera, 2016an 12 biztanle zituen. Herri hustu bilakatzekotan dago.<ref>{{erreferentzia|egunkaria=[[Diario de Burgos]]|data=2014-3-23|url=http://www.diariodeburgos.es/noticia/Z3804D534-FCE4-D106-9CB7A56C83F1BDFE/20140323/50/nucleos/mas/asoman/desaparicion/ultimos/10/a|izenburua=50 núcleos más se asoman a la desaparición en los últimos 10 años}}</ref> Bere lurraldean [[Urduña]] hiriko enklabe bat dago; [[Villañoko Esparrua]] izena dauka enklabeak. Orduan, Burgoseko probintzian euskal enklabe bat dago.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Lausa Haraneko herriak}}
{{Geografia zirriborroa|ES-CL}}
[[Kategoria:Lausa Haraneko herriak]]
ewhdsixo8a27x0gsa1i5l17uemldzn5
1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa
0
736277
10021794
10021093
2025-01-03T14:17:20Z
Joseba65
69297
/* Tolosa */
10021794
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|-
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|-
| 3 || [[Angel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|-
| 4 || [[Memndizabal]] || align=center| 490,5
|-
| 5 || [[Olaso]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
mji4go4h2iebcu4d8jfwz07ze7xqulc
10021795
10021794
2025-01-03T14:17:59Z
Joseba65
69297
/* Tolosa */
10021795
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|-
| 5 || [[Olaso]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
qsy4twpa8b2hzihkiyf67y4bq39zfnu
10021796
10021795
2025-01-03T14:18:32Z
Joseba65
69297
/* Tolosa */
10021796
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
gy67zztcue6xmzyimpdbbg3fxysvyxa
10021797
10021796
2025-01-03T14:18:55Z
Joseba65
69297
/* Tolosa */
10021797
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
l3e29v6abn0r3o5xa3yhopi1cz5eekw
10021798
10021797
2025-01-03T14:19:54Z
Joseba65
69297
/* Tolosa */
10021798
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
6j173xf6hhcdarocsvoq3p3lynmdgqk
10021799
10021798
2025-01-03T14:24:45Z
Joseba65
69297
Olalde
10021799
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Olalde]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Loidisaletxe]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
7e1eog2yw9g5d1f6bhge7pkoamj836a
10021800
10021799
2025-01-03T14:25:42Z
Joseba65
69297
/* Oñati */
10021800
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Olalde]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Loidisaletxe]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
hjpbxcftdsyjkx7ox8arhsak1v8r40d
10021801
10021800
2025-01-03T14:26:52Z
Joseba65
69297
/* Oñati */
10021801
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Olalde]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II"]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
fu68n46rezt7srtym7d73tg1c8cazo9
10021802
10021801
2025-01-03T14:27:47Z
Joseba65
69297
/* Oñati */
10021802
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Jexux Iribar|Jexux Iribar "Olalde"]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II"]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
bwowhw9jx0h9lalnor44mgq5x8ue1bl
10021803
10021802
2025-01-03T14:28:31Z
Joseba65
69297
/* Oñati */
10021803
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Xabier Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Jexux Iribar|Jexux Iribar "Olalde"]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II"]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
20p0cgmyduwr7m4x7ogkphw7me0wsen
10021804
10021803
2025-01-03T14:29:03Z
Joseba65
69297
/* Oñati */
10021804
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Xabier Zeberio Zubeldia|Xabier Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Jexux Iribar|Jexux Iribar "Olalde"]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II"]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
izue51rguldbzvkdn7q0nm0rtnahq8f
10021810
10021804
2025-01-03T14:36:32Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021810
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Xabier Zeberio Zubeldia|Xabier Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Jexux Iribar|Jexux Iribar "Olalde"]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II"]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|- bgcolor="#ccffcc"
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
tdik78qv345whxf4b028tc49z3i1mv7
10021812
10021810
2025-01-03T14:38:53Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021812
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
[[Fitxategi:Anjel Mari Peñagarikano bertsolaria 2010ean.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Anjel Mari Peñagarikano]] izan zen txapelduna.]]
'''1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bosgarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1967ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1967 urtean]] jokatu zen aurreko ekitalditik 24 urte beranduago, eta arrakasta itzela izan zuen, finalean 11.000 lagun bildu baitziren [[Anoetako belodromoa]]n. [[Telebista]]k emandako bultzadari esker, eta bertsolari belaunaldi berriak zaletutako ikusleak medio, boom-aren txapelketa izan zen.
Finalaren aurretik, [[Sebastian Lizaso]], [[Andoni Egaña]] eta [[Xabier Euzkitze]] ziren faborito nagusiak baina saio bikaina egin ostean [[Anjel Mari Peñagarikano]]k eskuratu zuen txapela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hogeita bost urte Gipuzkoako Txapelketa hartatik|hizkuntza=eu|url=https://bertsoa.eus/albisteak/6073-hogeita-bost-urte-gipuzkoako-txapelketa-hartatik|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. 1967ko ekitaldia irabazita 24 urtez txapeldun izan zen [[Txomin Garmendia]]k jantzi zion txapela<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (5. 1991) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1313-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-5-1991|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 54 bertsolarik hartu zuten parte. Horregatik bost kanporaketa jokatu ziren txapelketara sailkatzeko. Ondoren lau final laurden eta bi finalerdi jokatu ziren, eta azkenik zortzi onenekin finala.
* Kanporaketak:
** Antzuola (urriaren 25ean)
** Deba (urriaren 27an)
** Usurbil (urriaren 31n)
** Aretxabaleta (azaroaren 1ean)
** Hondarribia (azaroaren 3an)
* Final laurdenak:
** Beasain (azaroaren 15ean)
** Azkoitia (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 22an)
** Eibar (azaroaren 24an)
* Finalaurrekoak:
** Tolosa (abenduaren 6an)
** Oñati (abenduaren 8an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 22an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Aizpurua, Felix
* Aizpurua, Karlos
* Arrieta, Agustin "Ibergun"
* Arrizabalaga, Xabier "Ziarda"
* Azpillaga, Bernardo
* Begiristain, Juan Inazio
* Egaña, Andoni
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Etxabe, Xabier "Armendia"
* Etxebeste, Aitor
* Etxezarreta, Pedro
* Gerriko, Juan Ramon
* Gesalaga, Jose Antonio "Zaldubi"
* Igartzabal, Euxebio
* Iribar, Jexux "Olalde"
|valign="top"|
* Izagirre, Santi "Attola-Berri"
* Izeta, Joxe Mari
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Kortabarria, Jesus "Kaxeta"
* Lasarte, Eusebio "Lasarte II"
* Lertxundi, Joxe Mari
* Lizaso, Sebastian
* Loidi, Arantzazu
* Loiola, Juan
* Lopetegi, Jesus
* Lopez, Juan Mari
* Maia, Jon
* Mendizabal, Mikel
* Munduate, Joxe
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
|valign="top"|
* Olaizola Olaizola, Manuel "Uztapide-II"
* Otamendi, Luis
* Peñagarikano, Anjel Mari
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarasua, Aitor
* Sarasua, Jon
* Sasiain, Jose Antonio
* Sorozabal, Jokin
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Usarraga, Juanjo
* Xabier "Euzkitze"
* Zabala, Xanti "Lexo"
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zelaia, Koldo "Etxeberri"
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Tolosa]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Andoni Egaña]]''' || align=center|'''526,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 513,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || align=center| 507,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 490,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 482
|-
| 6 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center| 481,5
|-
| 7 || [[Millan Telleria]] || align=center| 476
|-
| 8 || [[Jose Mari Lertxundi Zuloaga|Joxe Mari Lertxundi]] || align=center| 473,5
|}
===[[Oñati]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Xabier Euzkitze]]''' || align=center|'''530,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Sebastian Lizaso]] || align=center| 528
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Sarasua]] || align=center| 493,5
|-
| 4 || [[Xabier Zeberio Zubeldia|Xabier Zeberio]] || align=center| 480,5
|-
| 5 || [[Jexux Iribar|Jexux Iribar "Olalde"]] || align=center| 476,5
|-
| 6 || [[Jon Maia]] || align=center| 467
|-
| 7 || [[Jose Antonio Sasiain]] || align=center| 455
|-
| 8 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II"]] || align=center| 454
|}
== Finala ==
[[Anoetako belodromoa]]n jokatu zen abenduaren 22an. Finalaren bezperan, 101 urterekin [[Jose Migel Barandiaran|Joxe Migel Barandiaran]] hil zela eta, haren oroimenez minutu bateko isiltasuna gordez hasi zen saioa.
{|border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|- bgcolor="#ccffcc"
| Txapelduna || [[Anjel Mari Peñagarikano]] || 708,5
|-
| 2.a || [[Andoni Egaña]] || 706,5
|-
| 3.a || [[Xabier Euzkitze]] || 698,0
|-
| 4.a || [[Jon Sarasua]] || 696,0
|-
| 5.a || [[Sebastian Lizaso]] || 690,5
|-
| 6.a || [[Iñaki Murua]] || 685,5
|-
| 7.a || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || 671,5
|-
| 8.a || [[Mikel Mendizabal]] || 669,5
|}
== Polemika ==
Jon Sarasuak "Sortutako morboaren aurka erreakzionatu nahi" izan zuen. Zazpi puntuko bi bertsoren ostean, zortziko "eskas" (sic) bat bota zuen, propio. Morboaren kontra erreakzionatu, eta eztabaidarako gai bihurtu zen hurrengo egunetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=«Gero eta urrunago sentitzen naiz euskal progresista batek pentsatu behar duenetik»|hizkuntza=eu|data=2016-01-28|url=http://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-01-30-06-00/hemeroteca_articles/gero-eta-urrunago-sentitzen-naiz-euskal-progresista-batek-pentsatu-behar-duenetik|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2017-11-18}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
k52x25xqawi1cwpcubyovatxcv09h3e
1995eko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa
0
736293
10021749
10021512
2025-01-03T13:37:51Z
195.76.192.178
/* Finala */
10021749
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''1995eko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] seigarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1991ko ekitaldi]] arrakastatsuaren ondoren bertsolarien belaunaldi berri batek hartu zuen erreleboa. ''Bertso eskolen txapelketa'' bezala ezagutzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (6. 1995) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1314-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-6-1995|sartze-data=2017-11-18}}</ref>. [[Aitor Mendiluze]] izan zen txapelduna.
== Ezaugarriak ==
Txapelketa hastean, adinen bataz-bestekoa 23 urtekoa zen. [[Bittor Agirre]] (59 urte), [[Juan Mari Narbaiza|Narbaiza]] eta [[Xabier Zeberio]] (46na urte) ziren zaharrenak, eta [[Maialen Lujanbio]] (19 urte) gazteena. Txapeldun atera zen Aitor Mendiluzek berak, 20 urte zituen.
Ez zuen aurreko ekitaldiak izandako arrakasta berdindu. Hainbat arrazoi izan ziren:
* Hilabete asko ziren [[Hitzetik Hortzera]] telebista programa eten zela.
* Finala ere ez zen telebistaz eskaini.
* Aurreko txapelketako faborito eta txapeldunek ez zuten parte hartu, belaunaldi berriari bultzada ematea baitzen txapelketaren helburu nagusietako bat.
== Egitura ==
Izen ematea librea izan zen eta 58 bertsolarik hartu zuten parte. Txapelketako sei kanporaketa jokatu ziren udaberrian. Txapelketaren azken fasea urrian hasi zen jokatzen bost final laurden eta hiru finalerdirekin. Finala Donostian jokatu zen [[Josean Gasca pabiloia]]n.
* Kanporaketak:
** Urretxu (apirilaren 28an)
** Urnieta (apirilaren 29an)
** Elgoibar (maiatzaren 5ean)
** Mutriku (maiatzaren 6an)
** Villabona (maiatzaren 12an)
** Oñati (maiatzaren 13an)
* Final laurdenak:
** Usurbil (urriaren 20an)
** Arrasate (urriaren 22an)
** Zumaia (urriaren 29an)
** Alegia (azaroaren 1ean)
** Ataun (azaroaren 5ean)
* Finalaurrekoak:
** Azpeitia (azaroaren 19an)
** Errenteria (azaroaren 26an)
** Ordizia (abenduaren 3an)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 17an)
== Bertsolariak ==
{|
|valign="top"|
* Agirre, Amaia
* Agirre, Bittor "Bitti"
* Agirre Goia, Unai
* Aiestaran, Jon "Txesta"
* Aizpuru, Egoitz
* Aldasoro, Aitor
* Alustiza, Iker
* Aranburu, Mikel
* Azpillaga, Bernardo
* Bergaretxe, Asier
* Diaz De Gereñu, Lander
* Eguren, Igor
* Eizmendi, Jon
* Eizmendi, Juan Jose "Loidisaletxe II"
* Elortza, Jose Ramon
* Epelde, Imanol
* Esoain, Ibai
* Etxaniz, Anton
* Garmendia, Jon "Txuria"
* Gerriko, Juan Ramon
|valign="top"|
* Gorostidi, Bixente
* Igartua, Iosu
* Irazu Muñoa, Jexux Mari
* Iribar, Jexux "Olalde"
* Iruretagoiena, Iñigo
* Izeta, Nikolas
* Jauregi, Jexux Mari "Altzo Txiki"
* Jimenez, Alfonso
* Karrera, Ibon
* Larrañaga, Andoni
* Lasagabaster, Joseba
* Lopez, Juan Mari
* Lujanbio, Maialen
* Maia, Jon
* Mantzizidor, Iñigo "Mantxi"
* Meabebasterretxea, German
* Mendiluze, Aitor
* Mendizabal, Mikel
* Mitxelena, Joanito
* Munduate, Joxe
|valign="top"|
* Murua, Iñaki
* Narbaiza, Juan Mari (1949-2016)
* Narbarte, Xabier
* Nazabal, Xabier
* Oiarbide, Asier
* Olalde, Iñaki
* Otamendi, Andoni
* Otamendi, Luis
* Rezabal, Martin "Olaso"
* Salegi, Joxe Angel "Lizarreta"
* Sarriegi, Aitor
* Sorozabal, Jokin
* Sukia, Xabier
* Telleria, Millan
* Urdangarin, Jose Luis
* Zeberio, Xabier "Zeberio I"
* Zelaia, Iñaki
* Zendoia, Nikolas
|}
==Finalaurrekoak==
===[[Azpeitia]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Jose Ramon Elorza]]''' || align=center|'''608'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe"]] || align=center| 599,5
|-
| 3 || [[Millan Telleria]] || align=center| 586
|-
| 4 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 577
|-
| 5 || [[Juan Mari Narbaiza]] || align=center| 567
|-
| 6 || [[Jose Luis Urdangarin]] || align=center| 559
|}
===[[Errenteria]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Aitor Mendiluze]]''' || align=center|'''640'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 603,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 603,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Jexux Mari Irazu]] || align=center| 601
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Iñaki Zelaia]] || align=center| 596
|-
| 6 || [[Andoni Larrañaga]] || align=center| 573,5
|}
===[[Ordizia]]===
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Jokin Sorozabal]]''' || align=center|'''607,5'''
|-
| 2 || [[Bixente Gorostidi]] || align=center| 593,5
|-
| 3 || [[Maialen Lujanbio]] || align=center| 590
|-
| 4 || [[Unai Agirre]] || align=center| 583,5
|-
| 5 || [[Jon Eizmendi]] || align=center| 566
|-
| 6 || [[Aitor Sarriegi]] || align=center| 562
|}
==== Finalurrekoetako sailkapena ====
Fase honetako sailkapena honela gelditu zen:
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa || Oharrak
|- bgcolor="#ccffcc"
| 1 || [[Aitor Mendiluze]] || align=center|640 || Errenteriako saioko garailea
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Jose Ramon Elorza]] || align=center|608 || Azpeitiako saioko garailea
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jokin Sorozabal]] || align=center|607,5 || Ordiziako saioko garailea
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Iñaki Murua]] || align=center| 603,5 ||
|- bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Mikel Mendizabal]] || align=center| 603,5 ||
|- bgcolor="#ccffcc"
| 6 || [[Jexux Mari Irazu]] || align=center| 601 ||
|- bgcolor="#ccffcc"
| 7 || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe"]] || align=center| 599,5 ||
|- bgcolor="#ccffcc"
| 8 || [[Iñaki Zelaia]] || align=center| 596 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 9 || [[Bixente Gorostidi]] || align=center| 593,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 10 || [[Maialen Lujanbio]] || align=center| 590 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 11 || [[Millan Telleria]] || align=center| 586 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 12 || [[Unai Agirre]] || align=center| 583,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 13 || [[Martin Rezabal|Martin Rezabal "Olaso"]] || align=center| 577 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 14 || [[Andoni Larrañaga]] || align=center| 573,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 15 || [[Juan Mari Narbaiza]] || align=center| 567 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 16 || [[Jon Eizmendi]] || align=center| 566 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 17 || [[Aitor Sarriegi]] || align=center| 562 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 18 || [[Jose Luis Urdangarin]] || align=center| 559 ||
|}
== Finala ==
[[Donostia]]n jokatu zen [[Josean Gasca pabiloia]]n, abenduaren 17an<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa – Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=1995-12-17 Donostia Txapelketa - Saioa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=http://bdb.bertsozale.eus/web/saioa/view/1995-12-17-donostia-txapelketa|sartze-data=2017-11-18}}</ref>,<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.berria.eus/hemeroteka/egunkaria/?zbilatu=mendiluze&h_u=1995&h_h=12&h_e=17&b_u=1995&b_h=12&b_e=22&bilatu=Bilatu&orridata=19951219&ikusi=026|izenburua=Mendiluze Gipuzkoako txapeldun berria|aldizkaria=euskaldunon egunkaria|data=1995-12-19}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
! Postua !! Bertsolaria || 8ko Handia|| 8ko Txikia|| Bakarka || 6 Puntuko || Azken Puntua || Ganbara || Guztira
|-bgcolor="#ACF6C8"
| 1. || [[Aitor Mendiluze]]||'''121.50'''||114.50||'''128.50'''||124.00||'''45.50'''||112.00||'''646.00'''
|-
| 2. || [[Jexux Mari Irazu]] || 112.00||114.00||118.00||'''125.00'''||44.00||114.50||627.50
|-
| 3. || [[Juan Jose Eizmendi|Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe"]]|| 112.50||'''116.50'''||117.50||110.00||40.50||122.00 ||619.00
|-
| 4. || [[Mikel Mendizabal]]||114.00||112.50||115.50||105.50||38.00||'''124.50'''||610.00
|-
| 5. || [[Iñaki Murua]]||115.00||108.50||114.50||107.50||42.00||119.50||607.00
|-
| 6. || [[Iñaki Zelaia]]|| 116.00||109.50||106.50||119.50||35.00||118.00||604.50
|-
| 7. || [[Jokin Sorozabal]]|| 113.50||118.50||109.50||114.00||36.00||92.00||583.50
|-
| 8. || [[Jose Ramon Elorza]]|| 101.00||103.00||115.50||101.50||41.50||103.00||565.50
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
8ddsfkgdii04n0rjhto37h75zonsdmu
2007ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa
0
736313
10021754
10020777
2025-01-03T13:39:16Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021754
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''2007ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] bederatzigarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen. [[2003 urteko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|2003 urteko ekitaldiaren]] antzera jokatu zen eta '''G puntua''' goiburua izan zuen. [[Aitor Mendiluze]]k lortu zuen txapela, berarentzat bigarrena, oraindik inork lortu ez duena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aitor Mendiluzek jantzi du txapela eta taldeko gazteenak goia jo du|aldizkaria=GARA|url=http://gara.naiz.eus/paperezkoa/20071217/53797/eu/Aitor-Mendiluzek-jantzi-du-txapela-eta-taldeko-gazteenak-goia-jo-du|sartze-data=2017-06-14}}</ref>.
== Ezaugarriak ==
2007ko ekitaldian partaiderik gehienak gazteak ziren, eta aurreko edizioko txapeldun [[Maialen Lujanbio]]k ez zuen parte hartu. Parte-hartzea inoizko handiena izan zen; eta protagonistak, 79 bertsolariekin batera, zazpi gai-jartzaileak eta 19 epaileak izan ziren.
== Egitura ==
Txapelketa honek bi fase nagusi izan zituen. Lehenengo fasea eskualdeka jokatu zen eta ondoren final laurdenak, finalerdiak eta finala etorri ziren.
* Sailkapen fasea:
** Orio (irailaren 22an)
** Legazpi (irailaren 22an)
** Hernani (irailaren 23an)
** Zaldibia (irailaren 23an)
** Zumarraga (irailaren 29an)
** Usurbil (irailaren 29an)
** Arrasate (irailaren 30ean)
** Hondarribia (irailaren 30ean)
** Getaria (urriaren 6an)
** Ataun (urriaren 6an)
** Elgeta (urriaren 6an)
** Errenteria (urriaren 6an)
* Final laurdenak:
** Azkoitia (urriaren 20an)
** Irun (urriaren 21ean)
** Eibar (urriaren 27an)
** Zumaia (urriaren 28an)
** Tolosa (azaroaren 4an)
* Finalaurrekoak:
** Eskoriatza (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 24an)
** Ordizia (abenduaren 1ean)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 16an)
== Bertsolariak ==
2007ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak parte hartze benetan zabala eta erakargarria izan zuen: denera 79 bertsolari.
{|
|valign="top"|
* Agirre, Amaia
* Agirre Goia, Unai
* Agirreazaldegi, Ainhoa
* Aiertza, Mikel
* Aizpurua, Joxe Joakin
* Aizpurua Olaizola, Oier
* Alberdi, Oskar
* Alberdi, Uxue
* Alkorta, Egoitz
* Alustiza, Iker
* Ansa, Ion
* Apalategi Astigarraga, Iñaki
* Arrillaga, Mikel
* Arzelus, Iñigo
* Astigarraga, Xabi
* Azkarate Torner, Gorka
* Barandiaran, Aitzol
* Barandiaran, Joseba
* Casabal, Haritz
* Egaña Calderon, Urko
* Eizagirre Aduriz, Egoitz
* Elustondo, Nerea
* Esoain, Ibai
* Etxeberria, Gorka
* Gabilondo, Nahikari
* Garin, Aritz
|valign="top"|
* Gaztelumendi Arandia, Unai
* Gaztelumendi, Beñat
* Goñi, Iker
* Goikoetxea, Ekaitz
* Goiogana, Manu
* Gorostarzu, Iñigo
* Gorostidi, Bixente
* Guijarro, Unai
* Gurrutxaga, Iñaki
* Iguaran, Beñat
* Irazu Muñoa, Jexux Mari
* Iriondo, Asier
* Iriondo, Zigor "Zipri"
* Iruretagoiena Albizu, Hodei
* Izagirre, Iñigo
* Labayen, Jokin
* Laburu, Agin
* Lasarte, Arnaitz
* Lizarazu, Imanol "Habana"
* Lizarralde Jimeno, Ander
* Lizaso, Beñat
* Lopez Larrauri, Odei
* Maia, Jon
* Mantzizidor, Iñigo "Mantxi"
* Martiarena, Mirari
* Martin, Alaia
|valign="top"|
* Martin, Jon
* Mendiluze, Aitor
* Miner, Ibon
* [[Joanito Mitxelena|Mitxelena, Joanito]]
* Mitxelena, Karmele
* Mujika, Manex
* Munduate, Joxe
* Muñoa, Unai
* Oiartzabal, Arkaitz "Xamoa"
* Oiartzabal, Josu "Xamoa"
* Osa, Iker
* Otamendi, Andoni
* Petxarroman, Iñaki
* Sarriegi, Aitor
* Sudupe, Jokin
* Sukia, Xabier
* Uranga, Jokin
* Urbieta Aizpurua, Aitor
* Urdangarin, Iban
* Urdangarin, Jose Luis
* Uriarte, Eñaut
* Velarde, Maialen
* Zelaia, Arkaitz
* Zelaia, Iñaki
* Zerain, Aritz
* Zubeldia, Iker
|}
== Finalaurrekoak ==
===[[Eskoriatza]]===
Lehenbiziko finalaurrekoa Eskoriatzako Intxaurtxueta kiroldegian jokatu zen, 2007ko azaroaren 17an.<ref>{{Erreferentzia|url=https://bertsoa.eus/albisteak/65-jon-martin-nagusi-eskoriatzan|izenburua=Jon Martin nagusi Eskoriatzan|aldizkaria=bertsoa.eus|data=2007-11-17}}</ref>
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Jon Martin]]''' || align=center|'''497,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Jexux Mari Irazu]] || align=center| 496
|- bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Unai Agirre]] || align=center| 492,5
|- bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Beñat Gaztelumendi]] || align=center| 488,5
|-
| 5 || [[Uxue Alberdi]] || align=center| 484
|-
| 6 || [[Ainhoa Agirreazaldegi]] || align=center| 443,5
|}
===[[Oiartzun]]===
Bigarren finalaurrekoa Oiartzungo Elorsoro polikiroldegian jokatu zen, 2007ko azaroaren 24an.<ref>{{Erreferentzia|url=https://bertsoa.eus/albisteak/67-jon-maiak-koska-atera-die-oiartzunen-gainontzekoei|izenburua=Jon Maiak koska atera die Oiartzunen gainontzekoei|aldizkaria=bertsoa.eus|data=2007-11-24}}</ref>
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Jon Maia]]''' || align=center|'''499,5'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Iker Zubeldia]] || align=center| 489
|-
| 3 || [[Amaia Agirre Arrastoa|Amaia Agirre]] || align=center| 484,5
|-
| 4 || [[Iñigo Manzisidor]] || align=center| 475,5
|-
| 5 || [[Xabier Sukia]] || align=center| 470
|-
| 6 || [[Arkaitz Oiartzabal]] || align=center| 467,5
|}
===[[Ordizia]]===
Hirugarren finalaurrekoa Ordiziako Majori kiroldegian jokatu zen, 2007ko abenduaren 1ean.<ref>{{Erreferentzia|url=https://bertsoa.eus/albisteak/69-aitor-sarriegik-lortu-ditu-ordizin-punturik-gehien|izenburua=Aitor Sarriegik lortu ditu Ordizin punturik gehien|aldizkaria=bertsoa.eus|data=2007-12-01}}</ref>
{| class=wikitaula
! Postua || Bertsolaria || Puntuazioa
|- bgcolor="#ccffcc"
| '''1''' || '''[[Aitor Sarriegi]]''' || align=center|'''508'''
|- bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Aitor Mendiluze]] || align=center| 506,5
|-
| 3 || [[Iñaki Gurrutxaga]] || align=center| 473,5
|-
| 4 || [[Joxe Munduate]] || align=center| 471
|-
| 5 || [[Unai Muñoa]] || align=center| 457
|-
| 6 || [[Iñaki Zelaia]] || align=center| 446
|}
==== Finalurrekoetako sailkapena ====
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Guztira !! Oharrak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1 || [[Aitor Sarriegi]] || align=center|508 || Ordiziako saioko irabazlea
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2 || [[Aitor Mendiluze]] || align=center|506,5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3 || [[Jon Maia]] || align=center|499,5 || Oiartzungo saioko irabazlea
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4 || [[Jon Martin]] || align=center|497,5 || Eskoriatzako saioko irabazlea
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5 || [[Jexux Mari Irazu]] || align=center|496 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 6 || [[Unai Agirre]] || align=center|492,5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 7 || [[Iker Zubeldia]] || align=center|489 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 8 || [[Beñat Gaztelumendi]] || align=center|488,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 9 || [[Amaia Agirre Arrastoa|Amaia Agirre]] || align=center|484,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 10 || [[Uxue Alberdi]] || align=center|484 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 11 || [[Iñigo Manzisidor]] || align=center|475,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 12 || [[Iñaki Gurrutxaga]] || align=center|473,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 13 || [[Joxe Munduate]] || align=center|471 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 14 || [[Xabier Sukia]] || align=center|470 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 15 || [[Arkaitz Oiartzabal]] || align=center|467,5 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 16 || [[Unai Muñoa]] || align=center|457 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 17 || [[Iñaki Zelaia]] || align=center|446 ||
|-bgcolor="#ffcccc"
| 18 || [[Ainhoa Agirreazaldegi]] || align=center|443,5 ||
|}
== Finala ==
Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatu zen [[abenduaren 16]]an 8.500 lagun baino gehiagoren aurrean.<ref>{{Erreferentzia|url=https://euskaljakintza.com/page/204/|izenburua=Aitor Mendiluze Txapeldun (arratsalde ahaztezin baten kronika)|aldizkaria=euskaljakintza.com|data=2007-12-26}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
! Postua !! Bertsolaria || 8ko Handia|| 8ko Txikia|| Puntuak || 10ko Handia|| Ganbara|| Puntutan || 6ko Motza|| Ganbara || Guztira
|-bgcolor="#ACF6C8"
| 1. || [[Aitor Mendiluze]]||118.50||119.50||'''87.00'''||'''129.50'''||124.00||'''122.00'''||123.00||'''122.50'''||'''946.00'''
|-
| 2. || [[Beñat Gaztelumendi]] || 117.00||'''125.50'''||72.00||126.50||116.00||113.00||'''126.50'''||117.50||914.00
|-
| 3. || [[Jon Martin]]|| 117.00||103.50||67.00||126.00||'''141.50'''|| || || ||555.00
|-
| 4. || [[Jon Maia]]||'''120.00'''||116.00||73.00||121.00||123.00|| || || ||553.00
|-
| 5. || [[Jexux Mari Irazu]]||111.50||122.50||80.50||120.00||114.00|| || || ||548.50
|-
| 6. || [[Aitor Sarriegi]]|| 118.00||112.00||72.50||122.00||122.00|| || || ||546.50
|-
| 7. || [[Unai Agirre]]|| 118.00||115.50||72.00||116.00||120.00|| || || ||541.50
|-
| 8. || [[Iker Zubeldia]]|| 112.50||115.50||69.00||119.50||104.00|| || || ||520.50
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
03fy2r1x8inh98dao8xtctg6ht4qadj
Karta joko
0
742959
10022018
9120727
2025-01-03T19:05:34Z
88.10.229.208
/* Konbinazio jokoak */
10022018
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Paul Cézanne, 1892-95, Les joueurs de carte (The Card Players), 60 x 73 cm, oil on canvas, Courtauld Institute of Art, London.jpg|thumb|''Karta jokalariak - [[Paul Cézanne]], 1895.'']]
'''Karta jokoa''', [[karta-sorta|karta-sortekin]] jokatzen den joko oro da. [[Mahai joko]]a da, eta beste joko-elementu batzuk izan baditzake ere, elementu nagusia karta sorta bat edo gehiago izatea du bereizgarri nagusia. Ohar bedi kartak erabiltzen dituzten joko guztiak ez direla karta jokotzat hartzen, zenbait jokotan kartak elementu lagungarria baitira, baina ez mekanikaren oinarria.
Mota askotako karta sortekin joka daiteke, batzuk estandarrak edo erabilera zabalekoak izan daitezke ([[ingeles kartak]], [[frantziar kartak]] eta [[espainiar kartak]], adibidez), edo joko zehatz batean aritzeko karta bereziak ere izan daitezke. Normalean, kartaren alde batean haren balio eta ezaugarriak ageri dira, eta atzealdea ordea denek berdina izaten dute, jokalariak eskuan dituelarik besteek kartak ez identifikatzeko moduan. Horregatik, karta joko gehienak "informazio osatugabeko jokoak" dira, hau da, jokalariek ez dute jokoaren egoera osoki ezagutzen partidan zehar (arerioek eskuan dituzten kartak eta mazoetako kartak edota haien ordena ezezagunak izan ohi dira).
Askotan, jokatu aurretik kartak nahasten dira, kasu horietan [[ausazko joko]]en barnean sailkatzen dira.
Zenbait jokoetan puntuak zenbatzen dira ([[mus]]ean adibidez), beste batzutan diru apustuak ere burutzen dira ([[poker]]rean, adibidez).
Karta jokoak arau zehatz batzuen arabera jokatzen dira, baina joko tradizionalen kasuan ohikoa da arau horiek tokiko aldaerak izatea.
== Karta joko motak ==
=== Baza jokoak ===
Baza jokoetan, txandaro karta bat jokatzen du jokalariak. Jokoaren arabera, beste jokalariek txandatik kanpo erantzun diezaiokete jokaldiari. Normalki, karta jokatzean aurretik jokoan ziren kartei eragiten zaie, hauek bilduz, beste jokalarei eman edo kenduz, edo mazotik karta gehiago hartuz. Jokoaren helburua ahalik eta puntu gehien edo gutxien biltzea izan ohi da, kartei edota hauen kopuruari puntuak esleituz.
[[Briska]], adibidez, mota honetako jokoa da.
=== Konbinazio jokoak ===
Jokoaren helburua jokalariak eskuan dituen kartak erabiliz nolabaiteko konbinazioak lortzea da, balio bereko kartak lotuz, enbor berekoak, edo "eskilarak" eginez, adibidez.
Mota honetakoak dira [[txintxon]]a, [[Burro (jokoa)|burro]] delakoa eta [[Rummy|rummy-a]], besteak beste.
=== Kartagabetze jokoak ===
[[Fitxategi:Cinquillo-desarrollo-del-juego.png|thumb|195x195px|Seiko urrean, helburua eskuko karta guztiak mahaian kokatzea da, arau zehatzak jarraituz.]]
Joko hauen helburua eskuko kartak jokatzea da, beste jokalariak baino lehen kartarik gabe geratzeko.
[[Seiko urrea (jokoa)|Seiko urrea]] eta [[Gezurtia (jokoa)|gezurtia]] dira horrelako joko ezagunenetako batzuk.
=== Kartabiltze jokoak ===
Joko hauen helburua ahalik eta karta gehien eskuan biltzea da. [[Gerra (karta jokoa)|Gerra]] horrelako joko sinple bat da.
=== Harrapatze jokoak ===
Helburua eskuan diren kartak erabiliz mahai gainekoak biltzea da. [[Eskoba (karta jokoa)|Eskoba]], adibidez, mekanika hori jarraitzen duen joko zabaldua da.
=== Karta konparaketan oinarriturikoak ===
[[Fitxategi:Tapete.jpg|thumb|200x200px|Mus partida batean jokalariek kartak konparatzen dituzte, apostuan diren puntuak irabazteko.]]
Joko hauetan jokalariek eskuan dituzten kartak aurkariekin konparatzen dituzte, puntuak lortzeko. Konparaketa egiteko karten balioa, konbinazioak edo beste hainbat irizpide har daitezke kontuan. [[Mus]]a, [[poker]]ra eta abar talde honetakoak lirateke.
=== Bakar-jokoak ===
{{sakontzeko|Bakar-joko}}
[[Bakar-joko]]ak bakarka jokatzen diren jokoak dira. Ausazko konbinazio bat mahai gainean delarik, joko arau batzuei jarraituz egoerari konponbide bat topatzea izaten da helburua. Jokoaren arabera mahai gaineko kartak kentzea, kartagabetzea, kartak biltzea edo konbinazioak egitea izan daiteke.
== Kanpo estekak ==
* Joseba Aurkenerena: Karta izenak euskaraz. [https://zuzeu.eus/kultura/karta-izenak-euskaraz/]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Karta jokoak]]
ip1nkf0ewc5wh4owh8o0mhfysbrgs2w
Robert Etcheverry
0
743213
10022331
9366103
2025-01-04T11:04:54Z
Marklar2007
1545
10022331
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Robert Etcheverry''' ([[Nanterre]], {{data|1937|1|30}} - [[Paris]], {{data|2007|11|21}}) frantziar aktorea izan zen, antzerkian, zineman eta telebistan aritutakoa.
== Biografia ==
[[Jean-Pierre Etcheverry]] zuen anaia, 1959tik 1970era Frantziako eskubaloi selekzioko nazioarteko aurrelaria izandakoa.
Cours Simonen ikasi ondoren, [[Arte Dramatikoko Goi Mailako Kontserbatorio Nazionala|Arte Dramatikoko Goi Mailako Kontserbatorio Nazionalean]] onartua izan zen (1959ko promozioa),<ref>{{erreferentzia|izenburua=Annuaire par nom et/ou promotion - Rue du conservatoire - ALUMNI du Conservatoire National Supérieur d'Art Dramatique|url=http://www.rueduconservatoire.fr/annuaire/1/nom_promotion?action=recherche&critere_promotion=1959&critere_alphabetique=-&critere_sexe=-|aldizkaria=www.rueduconservatoire.fr|hizkuntza=fr}}</ref> eta aldi berean ikasle bekadun gisa parte hartu zuen [[Comédie-Française]]ko zenbait ikuskizunetan.
Michèle Viterbo antzezlearekin ezkondu eta seme bat izan zuen: Éric Etcheverry, bikoizketan espezializatutako aktore frantsesa, 2010eko abuztuaren 1ean 51 urte zituela hila.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Blog sur le doublage|url=http://www.objectif-cinema.com/blog-doublage/index.php/2010/08/02/269-deces-du-comedien-eric-etcheverry|aldizkaria=www.objectif-cinema.com|hizkuntza=fr}}</ref> Geroago, 1963tik 1983ra, [[Bérangère Vattier]] aktoresaren senarra izan zen.
Biriketako minbizi batek hil zuen 2007an, [[Père Lachaise hilerria|Père Lachaise hilerriko]] erraustegian erre<ref>[https://www.landrucimetieres.fr/spip/spip.php?article6298 Cimetières de France et d'ailleurs]</ref> eta bere errautsak [[Saint-Cloud parkea]]n, maite zuen leku batean, barreiatu zituzten.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Robert ETCHEVERRY - Profil - Rue du conservatoire|url=http://www.rueduconservatoire.fr/profil_ancien_eleve/4a22faf717fed/robert_etcheverry|aldizkaria=www.rueduconservatoire.fr|hizkuntza=fr}}</ref>
== Filmografia hautatua ==
* [[1962]] : ''[[La Fille du torrent]]''
* [[1973]] : ''[[La Révélation (1973ko filma)|La Révélation]]''
* [[1980]] : ''[[La légion saute sur Kolwezi]]''
* [[1982]] : ''[[L'Honneur d'un capitaine]]''
* [[1983]] : ''[[S.A.S. à San Salvador]]''
* [[1987]] : ''[[Châteauroux district]]''
* [[1991]] : ''[[Au bord de la nuit]]''
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1937ko|2007ko|Etcheverry, Robert}}
{{Biografia zirriborroa|Frantzia}}
[[Kategoria:Frantziako aktoreak]]
[[Kategoria:Birikako minbiziaren ondorioz hildakoak]]
s8bgyw3loy0de2568piidafemfu7gha
Hrabovec nad Laborcom
0
836300
10022279
7697450
2025-01-04T10:33:20Z
Akul59
96772
udalaren webgunea
10022279
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Hrabovec nad Laborcom''' [[Eslovakia]]ko udalerri bat da, [[Humennéko barrutia]]n kokatuta. 13,54 km²ko azalera du eta 528 biztanle [[2017]]ko datuen arabera.
== Historia ==
Idatzizko lehen aipamena [[1463]]. urtekoa da.
== Demografia ==
=== Bilakaera demografikoa ===
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Biztanleria
|altuera=300
|zabalera=600
| 1998 | 598 | 1999 | 590 | 2000 | 601 | 2001 | 611 | 2002 | 603 | 2003 | 600 | 2004 | 600 | 2005 | 591 | 2006 | 584 | 2007 | 578 | 2008 | 593 | 2009 | 595 | 2010 | 591 | 2011 | 566 | 2012 | 565 | 2013 | 552 | 2014 | 544 | 2015 | 538 | 2016 | 535 | 2017 | 528 |oharrak = Datu-iturria: [https://slovak.statistics.sk/wps/portal/ext/themes/demography/population/indicators/ Počet obyvateľov SR k 31. 12. 2017]}}
== Kanpo estekak ==
* [https://hrabovecnadlaborcom.sk Udalaren webgunea]
{{autoritate kontrola}}
{{Humennéko barrutiko udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Humennéko barrutiko udalerriak]]
k42re5qu1s6h72tsqfawe4c5u0i0ul2
Txikipedia:Mosku
104
838812
10021709
8395832
2025-01-03T12:30:27Z
CommonsDelinker
688
«Таганская-кольцевая_06.jpg» fitxategia kendu da, Krd wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10021709
wikitext
text/x-wiki
{{PAGEBANNER:Lubyanka CDM view from Panoramic view point 05-2015 img07.jpg|origin=0,0}}
[[Fitxategi:StBasile SpasskayaTower Red Square Moscow.hires.jpg|thumb|390px|<center>{{txp|Plaza Gorria}}.]]
'''Mosku''' {{txp|Errusia|Errusiako}} hiriburua da. Errusiako hiri handiena da eta Europako hiri handiena ere bada. 2010eko datuen arabera 12.506.468 biztanle ditu.
== Geografia ==
Errusia herrialde handia da eta bi {{txp|Kontinente|kontinentetan}} zabaltzen da. Mosku Europako zatian dago, erdialdean. Kostaldetik oso urrun dagoenez klima gogorra du, oso hotza neguan eta beroa udan.
Moskova ibaiak zeharkatzen du hiria. {{txp|Ibai|Ibaiak}} ematen dio izena hiriari.
== Historia ==
{{txp|Erdi Aroa|Erdi Aroan}} Errusiako hiri handiena bihurtu zen.
1703. urtean Petri Handia erregeak {{txp|San Petersburgo}} hiria eraiki zuen kostaldean eta hiriburu izendatu zuen. 1917 urtean {{txp|Errusiako Iraultza}} gertatu zen eta {{txp|Sobietar Batasuna}} sortu zen. Mosku bihurtu zen berriz hiriburua.
== Leku ikusgarriak ==
* {{txp|Plaza Gorria}}: bertan daude {{txp|Moskuko Kremlina|Kremlina}} eta {{txp|San Basilio katedrala}}
* Bolxoi antzokia
* Moskuko metroa
== Irudiak ==
<center><gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4">
Irudi:St Basils Cathedral-500px.jpg|{{txp|San Basilio katedrala}}
Irudi:Panorama of Moscow Kremlin 001.jpg|{{txp|Moskuko Kremlina|Kremlina}}
Irudi:Moscow Bolshoi Theatre 2011.JPG|Bolxoi antzokia
Irudi:Moscow July 2011-7a.jpg|Salbatzailearen katedrala
</gallery></center>
{{Txikipedia interwiki}}
[[Kategoria:Txikipedia:Europako hiriburuak]]
[[Kategoria:Txikipedia:Errusia]]
[[Kategoria:Txikipedia]]
8bdp8rrn1ncqehr9tmyhg5231jsimee
Entsegu (errugbia)
0
841819
10022186
7339701
2025-01-04T02:31:26Z
CommonsDelinker
688
«Shaun_Perry_rugby_try.jpg» fitxategia kendu da, Blackcat wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
10022186
wikitext
text/x-wiki
'''Entsegua''' ({{lang-en|try}}; {{lang-fr|essai}}) [[errugbi]] bost puntu lortzeko burutzen den jokaldia da. Entsegua lortzeko errugbilariek baloia arerioen entsegu eremuaren lurzoruan utzi behar dute, alegia, entsegu lerroaren atzean dagoen eremuan.
Behin entsegua burututa, entsegua lortu duen taldeko orpokatzaileak baloia arerioaren hagen artera ostikatu eta beste bi puntu gehigarri lortzeko aukera du. Baloi ostikatzea 22 metroko lerrotik burutzen da, zehazkiago, 22 metroko lerroa eta entsegua lortu den gunearekiko elkartzut den kokalekutik.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Hamabosteko errugbiaren lexikoa}}
{{Kirol zirriborroa}}
[[Kategoria:Errugbi araudia]]
sb03c4dpy4eoi8rj1r8h0t6u2d9j26x
Litogenesi
0
851069
10021954
8106679
2025-01-03T17:45:20Z
Miren UM
170032
/* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */
10021954
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}
[[Fitxategi:Rockcycle.jpg|thumb|Arroken zikloa:
<br/>1. Magma
<br/>2. Kristalizazioa
<br/>3. Arroka igneoa
<br/>4. Erosioa
<br/>5. Sedimentazioa
<br/>6. Sedimentuak eta arroka sedimentarioak
<br/>7. Metamorfismoa (presioa eta tenperatura igoera)
<br/>8. Arroka metamorfikoak
<br/>9. Arroken urtzea]]
'''Litogenesia'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La litogénesis terrestre|hizkuntza=es|url=https://www.astromia.com/fotostierra/litogenesis.htm|aldizkaria=www.astromia.com|sartze-data=2018-12-02}}</ref> «lithos» (arroka) eta «genesis» (sorrera/jaiotza) termino grekoetatik eratorritako hitza da. Honen ondorioz, litogenesia arroken sorrera prozesutzat jo genezake.<ref>{{Erreferentzia|izena=Valentin|abizena=Anders|izenburua=LITOGÉNESIS, radicación|hizkuntza=es|url=http://etimologias.dechile.net/?litoge.nesis|aldizkaria=etimologias.dechile.net|sartze-data=2018-12-02}}</ref> Litogenesiari esker, unibertsoa tamaina, [[Konposatu kimiko|konposaketa kimiko]], kolore eta forma desberdinetako [[arroka]]z beteta dago. Prozesu segida honen ikerketari esker, ezaugarri desberdinetako arroka guzti hauek sailkatzeko gai gara. Litogenesia prozesu kate bat da eta kate horren momentu desberdinetan hiru arroka mota desberdin aurki daitezke: Arroka sedimentarioak, igneoak eta metamorfikoak. Arroken lehen sailkapen hau jasan dituzten presio eta tenperaturen arabera egiten da gehien bat. Mota bateko arroka batek edozein momentutan sufri dezake aldaketaren bat eta beste mota bateko bihurtu. Aldaketa hauen eragile nagusiak plaka tektonikoak eta uraren zikloa dira. Izan ere, hauen aldaketa eta mugimenduek baldintzatzen dituzte arroken aldaketak. <br />
== Arroka motak ==
=== Arroka sedimentarioak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Roca sedimentaria|hizkuntza=es|data=2018-11-29|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Roca_sedimentaria&oldid=112348029|sartze-data=2018-12-02|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref> ===
[[Fitxategi:Bocigas de Perales.jpg|thumb|302x302px|Arroka sedimentarioa]]
[[Arroka sedimentario]]ak lurrazalean dauden tamaina ezberdinetako partikulak garraiatuak(ur, haize edo izotzaren ondorioz) izan ondoren eta prozesu fisiko-kimiko batzuetatik pasa ondoren, xaflaka metatu eta sendotuz sortzen diren arrokak dira. [[Sedimentu]]ak, arrokek edo elementu biologikoek(fosilak) kanpo faktoreen eraginez jasandako [[meteorizazio]]aren edo higaduraren ondorioz sortzen dira. Kanpo faktoreak, adibidez; errekak, ur basak, haizea, izotza(izebergak)edo itsasoko olatuak izan daitezke. Sortutako sedimentuak, garraiatuak izaten dira garaiera txikiagoko eremuetara, hala nola; itsasoetara, lakuetara, haranetara… Bertan sedimentuak bata bestearen gainean pilatzen dira. Beheko geruzetan geratzen diren partikula multzoei, sedimentu berriak gainjartzen zaizkien heinean, presio altuagoak sufritzen dituzte. Azkenean, sedimentuek [[diagenesi]]a deritzogun prozesu fisiko-kimiko baten eraginez trinkotu eta arroka sedimentario bilakatzen dira.
Sorreraren arabera sailkatzen dira:
* '''Detritikoak:''' Higadurak sorturiko sedimentuen pilaketaren bidez eratzen dira. Pikorrak izaten dituzte, eta pikor hauen tamainaren arabera talde desberdinetan sartzen dira.
** Legarra: 2mm-ko pikorrak izaten dituzte. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak konglomeratua eta bretxa sedimentarioa dira.
** Harea: 2-1/16mm-ko pikorrak izaten dituzte. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak hareharria eta [[kuartzita]] dira.
** Lohia: 1/16-1/256mm-ko pikorrak izaten dituzte. Arroka mota honen adibide esanguratsuena lohiarria da.
** Buztina: <1/256mm-ko pikorrak izaten dituzte. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak [[lutita]] eta lutita buztintsua dira.
* '''Ez detritikoak:''' Uretan disolbaturiko sustantzien prezipitazio kimikoaren bidez osaturiko arrokak dira. Hiru talde nagusietan banatu daitezke:
** Karbonatodunak: Kaltzio karbonatoz osatuak daude. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak kareharria eta dolomia dira.
** Ebaporitak: Uretan disolbatutako substantziei ura lurruntzean sortzen diren arroka mota dira. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak halita eta silbina dira.
** Organogenoak: Izaki bizidunen hondakinen metaketaz sortzen dira. Arroka mota honen adibide esanguratsuena ikatza da.
* '''Mistoak:''' [[Arroka sedimentario detritiko]] eta ez detritiko zatiak dituen arroka da. Arroka mota honen adibide esanguratsuena tupa da.
<br />
=== Arroka metamorfikoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Arroka metamorfiko|hizkuntza=eu|data=2018-12-01|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arroka_metamorfiko&oldid=6495667|sartze-data=2018-12-02|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> ===
[[Arroka metamorfiko]]ak aurretik sortutako arrokek baldintza fisiko-kimiko batzuen eraginez nolabaiteko aldaketa estruktural edo kristalografikoa jasatean eratzen diren arrokak dira. Normalean, metamorfismoa lur azpian gauzatzen da; bertan, tenperatura eta presioa oso altuak direlako. Tenperatura eta presioaz gain, arroka metamorfikoen jatorria esfortzu tektonikoak izan daitezke. Aldaketa fisiko hauek hasierako arrokaren konposaketa kimikoaren eraldatzen dute, arrokaren egoera fisiko(solidoa) aldatu gabe gabe. Arroka metamorfikoak, arroka igneo, sedimentario edo beste metamorfiko batetik hasita sor daitezke. Metamorfismo mota desberdinak daude; horren ondorioz askotan arroka mota hauek haien metamorfismo motaren arabera sailka daitezke:
[[Fitxategi:Metamorfismo motak.jpg|thumb|280x280px|Metamorfismo mota esanguratsuenak]]
* '''Ukipenezko metamorfismoa:''' Ukipenezko metamorfismoa [[magma]] beroak inguruan dituen harri solidoak metamorfizatzen dituenean gertatzen da.
* '''Eskualdeko metamorfismoa:''' Eskualdeko metamorfismoa aktibitate tektoniko handiko lurrazalaren zonaldeetan gertatzen den metamorfismoa da (plaka [[Litosfera|litosferikoen]] ertzetan adibidez). Beste faktore batzuk metamorfizatuko diren arroketan fluidoen presentzia eta plaka tektonikoen mugimenduen ondorioz sortutako tentsioak dira.
* '''Metamorfismo dinamikoa:''' Metamorfismo dinamikoa gertatzeko faktore garrantzitsuena presioa da; bloke edo plaken mugimenduaren ondorioz gertatzen dena eta [[faila]]k sortzen dituena.
* '''Hobi metamorfismoa:''' Hobi metamorfismoa lurrazalean, 10.000-12.000 metroko sakoneran, dauden sedimentuek jasandako tenperatura eta presio igoeraren ondorioz gertatzen da.
* '''Metamorfismo hidrotermala eta metasomatismoa:''' Metamorfismo hidrotermala arroken eta kimikoki aktiboa den ur beroaren artean interakzio bat dagoenean gertatzen da. Metamorfismo mota hau disolbatutako ioi asko dituzten fluido beroen presentziarekin erlazionatuta dago. Arroka eta fluidoaren arteko interakzioaren ondorioz konposatu kimikoak gehitu edo galtzen badira metasomatismoa deritzo.
* '''Talka metamorfismoa:''' Talka metamorfismoa [[meteorito]]en inpaktu, leherketa nuklear edo laborategietako saiakeren ondorioz sortutako talka uhinengatik gertatzen da.
Ehunduraren arabera sailkatzerakoan bi talde nagusitan banatzen dira:
* '''Foliaziozkoak:''' Xafla edo horri egitura duten arroka metamorfikoak dira. Arroka hauek muturreko baldintzetan eratzen dira, baldintza hauei esker kristalak ondo garatzeko aukera ematen die. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak arbela eta gnesia dira.
* '''Granularrak:''' Foliaziorik ez duten arroka metamorfikoak dira. Mota hontako arrokek pikor(granulo) desberdinak izan ohi dituzte. Arroka mota honen adibide esanguratsuena granitoa da.
Foliaziozko arroka metamorfiko asko haien ehunduraren arabera izendatzen dira, arrokaren metamorfismo gradua adierazi dezaketen mineral bat edo gehiagoren izenez jarraitua. Ehundurari begiratuta hauek izango lirateke kalifikatzaileak(arbeletik migmatitara, metamorfismo gradua igotzen doa):
* [[Arbel]]a
* [[Filita]]
* [[Eskisto]]a
* [[Gneiss]]a
* [[Migmatita]]
<br />
=== Arroka igneoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Arroka igneo|hizkuntza=eu|data=2017-12-01|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arroka_igneo&oldid=6068301|sartze-data=2018-12-02|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> ===
Arroka igneoak lur barnetik igotzen den [[magma]] hoztean eta [[solidotze]]an sortzen diren arrokak dira. Prozesu honetan magma igotzen den heinean, gainean duten lur masa jaisteagatik, bere tenperatura eta presioa ere jaitsi egiten dira, magma likido izateko baldintzak txikituz eta magma solidotuz.
[[Fitxategi:Olivina.png|thumb|239x239px|Olibinoa(Arroka igneo mafikoa).]]
Magma non hozten den arabera bi arroka igneo mota bereizi daitezke:
* '''Intrusiboak edo plutonikoak:''' Magma lurrazalaren barnean hozten denean sortzen diren arrokak dira. Arroka mota hau sortzeko milaka urte behar dira. Pixkanaka hozten denez, arroka hauek kristalizazio perfektua garatzeko denbora izango dute. Arroka mota honen adibiderik esanguratsuaena [[granito]]a da.
* '''Estrusiboak edo bolkanikoak:''' Lurraren barnean dagoen magma, [[Sumendi-erupzio|erupzio]] baten ondorioz, sumendi batetik kanporatzean sortzen diren arrokak dira. Kanporatutako magma oso denbora tarte laburrean hozten da. Honen ondorioz, arroka mota hauek kristalak garatzeko zailtasun handiak dituzte. Arroka estrusibo gehienek ez dute kristalik eta izateko kasutan ezinezkoa da hauek begi-bistaz ikustea. Arroka mota honen adibiderik esanguratsuena [[pumita]] da.
Arroken ehunduraren arabera sailkatatzen baditugu, bi mota desberdindu ditzakegu:
* '''Afanitikoak:''' Arroka igneo afanitikoak kristalak garatu gabe dituzten arrokak dira. Kasu gehienetan estrusibo edo bolkanikoak izaten dira.
* '''Faneritikoak:''' Arroka igneo faneritikoak kristal ondo garatu eta ikusgarriak dituzten arrokak dira. Kasu gehienetan intrusibo edo plutonikoak izaten dira.
Arroken konposaketa kimikoaren arabera beste sailkapen bat egin daiteke:
* '''Azidoak'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Roca ácida. Artículo de la Enciclopedia.|hizkuntza=es|url=http://enciclopedia.us.es/index.php/Roca_%C3%A1cida|aldizkaria=enciclopedia.us.es|sartze-data=2018-12-02}}</ref> '''edo feltsikoak:''' Arroka igneo azidoak tenperatura baxuetan solidifikatutako magmatik sortutako arrokak dira. [[Silizio]], [[aluminio]], [[potasio]] eta [[sodio]] kopuru handiak izan ohi dituzte eta kolore oso argikoak izaten dira. Azido deritze, silizea urarekin elkartzean azidoak sortzen dituelako eta arroka hauek azido horien gatzak direlako. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak granitoa, pumita, obsidiana, sidenita eta basaltoa dira.
* '''Basikoak'''<ref>{{Erreferentzia|abizena=glosarios@servidor-alicante.com|izenburua=Rocas básicas (Geología)|hizkuntza=es|data=2015-08-13|url=https://glosarios.servidor-alicante.com/geologia/rocas-basicas|aldizkaria=Glosarios especializados|sartze-data=2018-12-02}}</ref> '''edo mafikoak:''' Arroka igneo basikoak tenperatura altuetan solidifikatutako magmatik sortutako arrokak dira. Kaltzio, magnesio eta burdin kopuru handiak izan ohi dituzte eta kolore oso ilunekoak izaten dira. Basiko deritze alde batetik silize kopuru txikiagoak dituztelako eta beste aldetik feldespato kaltzikoak izaten dituztelako sodikoen ordez. Arroka mota honen adibide esanguratsuenak [[piroxeno]]a, [[olibino]]a, [[hornblenda]] eta [[biotita]] dira.
== Ziklo litologikoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ciclo litológico|hizkuntza=es|data=2018-11-28|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciclo_litol%C3%B3gico&oldid=112333447|sartze-data=2018-12-02|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref> ==
[[Fitxategi:Ziklo Litologikoa.pdf|thumb|671x671px|Ziklo litologikoaren eskema]]
=== Arroka sedimentarioek izan ditzaketen jatorriak ===
==== Arroka igneo estrusiboetatik ====
Arroka igneo estrusiboak sumenditik atera eta azkar solidotzen dira lurrazalaren gainean metatuz. Arroka horiek, atmosferan, biosferan eta hidrosferan gertatzen diren prozesu batzuen eraginez, hala nola, haizea, uraren higidura edo bizirik dauden organismoak, meteorizatu edo higatzen dira. Honen ondorioz arrokak zati txikiagoetan hausten dira sedimentuak osatuz. Azkenik, sedimentuak arroka sedimentario bihurtzen dira tenperatura eta presio igoera txikiengatik.
==== Arroka igneo intrusiboetatik ====
Arroka igneo intrusiboak lurrazalaren azpian sortzen diren arrokak dira. Batzuetan arroka hauek plaken tektonikaren eraginez edo beste prozesuen eraginez azaleratzen dira. Arroka hauek, atmosferan, biosferan eta hidrosferan gertatzen diren prozesu batzuen eraginez, hala nola, haizea, uraren higidura edo bizirik dauden organismoak, meteorizatu edo higatzen dira. Honen ondorioz arrokak zati txikiagoetan hausten dira sedimentuak osatuz. Azkenik, sedimentuak arroka sedimentario bihurtzen dira tenperatura eta presio igoera txikiengatik.
==== Arroka metamorfikoetatik ====
Arroka metamorfikoak, batzuetan, plaken tektonikaren eraginez, azaleratzen dira. Behin azaleratuta atmosferan, biosferan eta hidrosferan gertatzen diren prozesu batzuen eraginez, hala nola, haizea, uraren higidura edo bizirik dauden organismoak, meteorizatu edo higatzen dira. Honen ondorioz arrokak zati txikiagoetan hausten dira sedimentuak osatuz. Azkenik, sedimentuak arroka sedimentario bihurtzen dira tenperatura eta presio igoera txikiengatik.
==== Beste arroka sedimentarioetatik ====
Arroka sedimentarioek, arroka metamorfiko bihurtzeko jasan behar dituzten baldintzetara iristen ez badira, plaken tektoniken eraginez azaleratu daitezke. Behin azaleratuta atmosferan, biosferan eta hidrosferan gertatzen diren prozesu batzuen eraginez, hala nola, haizea, uraren higidura edo bizirik dauden organismoak, meteorizatu edo higatzen dira. Honen ondorioz arrokak zati txikiagoetan hausten dira sedimentuak osatuz. Azkenik, sedimentuak arroka sedimentario bihurtzen dira tenperatura eta presio igoera txikiengatik.
<br />
=== Arroka metamorfikoak izan ditzaketen jatorriak ===
==== Arroka sedimentarioetatik ====
Arroka sedimentarioak muga kobergenteetan daudenean, lur azpira garraiatuak izan daitezke plaken mugimenduen eraginez. Arrokak lurrean barneratu ahala jasaten duten tenperatura eta presioa gero eta handiagoa da, eta presio eta tenperatura altu hauengatik prozesu metamorfikoak ugaritzen dira arroka sedimentario horiek arroka metamorfiko bihurtuz.
==== Arroka igneoetatik ====
Arroka igneoak arroka sedimentario bihurtu ondoren, presio eta tenperatura altuen eraginpean, arroka metamorfiko bihur daitezke.
==== Beste arroka metamorfikoetatik ====
Lur barnean dagoen arroka metamorfiko baten inguruko faktoreak(tenperatura eta presioa) aldatzean, arroka metamorfiko horrek beste metamorfismo mota bat jasan dezake. Beste motako metamorfismo honen ondorioz, beste arroka metamorfiko desberdin bat bihur daiteke.
<br />
=== Arroka igneoak izan ditzaketen jatorriak ===
==== Arroka sedimentarioetatik ====
Arroka sedimentarioei, plaka tektonikoen eraginez, oso azkar lurperatzerakoan, bat-batean aldatuko zaizkie tenperatura eta presioa. Hau gertatzean, arroka sedimentarioak, metamorfismorik jasan gabe, zuzenean urtuko dira magma bihurtuz. Azkenik, magma hau hoztean arroka igneo bihurtuko da.
==== Arroka metamorfikoetatik ====
Metamorfismo bidez eratutako arroka bat gero eta mantutik hurbilago orduan eta tenperatura altuagoa sufrituko du. Hau gertatzean, arroka metamorfikoa, urtuko da magma bihurtuz. Azkenik, magma hau hoztean arroka igneo bihurtuko da; intrusiboa lur azpian hozten bada, eta estrusiboa lurrazalean hozten bada.
==== Beste arroka igneoetatik ====
Arroka igneoak azaleratu beharrean, berriro ere, plaken tektonikaren eraginez, lur barnera garraiatuak izan daitezke. Hau gertatzen bada, tenperatura igoeraren ondorioz berriro ere urtu eta magma bihurtuko da. Arroka igneo urtuak mantuko magmarekin bat egiten dute, eta azkenik magma hozterakoan arroka igneo berria sortuko da; intrusiboa lur azpian hozten bada, eta estrusiboa lurrazalean hozten bada.
<br />
== Litogenesian eragiten duten eragile geologikoak ==
=== Uraren zikloa ===
Uraren zikloa ezinbestekoa da litogenesian. Uraren zikloak eragin handia du arroka mota konkretu batzuen sorreran:
* '''Arroka sedimentarioak:'''Urari esker(bai solido, bai likido egoeran), lurrazaleko partikulak mugitzen(bai arrastaka, bai disolbatuz) eta metatzen ditu sedimentuak sortzen lagunduz.
** '''Ebaporita motako arroka sedimentario ez detritikoak:''' Mota konkretu hontan uraren garrantzia askoz handiagoa da. Izan ere sedimentuak eratzen lagunduz gain, ebaporitak sortzeko beharrezkoa da. Ebaporitak, solido bihurtu aurretik, katioi eta anioidun ur disoluzioak dira. Ur disoluzio hauei ura ebaporazioz kenduta, ebaporitak lortzen dira.
=== Plaka tektonikoak ===
Plaken tektonika, ur zikloarekin bat, ezinbestekoa da litogenesia gertatu ahal izateko. Plaka tektonikoen dinamikari esker, hainbat arroka eraldatu eta sortu daitezke:
* '''Arroka metamorfikoak:'''Arroka sedimentarioak, plaken tektonikari esker jaisten dira lurrazalean behera, metamorfiko bihurtzeko aukera sortuz. Horrez gain, arroka metamorfikoak plaken tektonikari esker, beste motatako metamorfismoak jasan ditzakete beste arroka metamorfiko bihurtuz.
* '''Arroka igneoak:'''Arroka metamorfikoak, plaken tektonikari esker beherago(manturantz) jaits daitezke. Horri esker, urtu eta magma bihur daitezke, azkenik arroka igneo bihurtuz. Aldi berean, arroka sedimentarioak ere, zuzenean arroka igneo bihur daitezke zuzenean plaken tektonikari esker. Azkenik, arroka igneoak, plaken tektonikari esker lurrazpira jaitsi daitezke berriro ere, magma bihurtuz eta ondoren hoztean beste arroka igneo berriak sor ditzakete.
<br />
== Erreferentziak ==
*
<references responsive="" />
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Petrologia]]
[[Kategoria:Prozesu geologikoak]]
hvmq6dusqt4cwrbgy2ak9zi9clj2gu1
Transformazio faila
0
851479
10021953
9197902
2025-01-03T17:44:37Z
Miren UM
170032
/* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */
10021953
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Continental-continental conservative plate boundary opposite directions.svg|thumb|Transformazio faila baten diagrama. Bi plaka erakusten ditu, elkarren aurkako noranzkoetan mugitzen.]]
[[Fitxategi:Transform fault-1.svg|thumb|Transformazio faila (lerro gorriak).]]
'''Faila transformatzailea''' bi [[Plaken tektonika|plaka tektonikoren]] arteko muga eratzen duen [[faila]] mota da, desplazamendu horizontala duena. Erraz bereiz daiteke lurrazaleko hausturengatik.Faila transformatzaileen muturrak ozeano gandorrak, subdukzio zonak edo beste faila transformatzaileak elkartzen dituzte, beraz, faila transformatzaileak beste ertz bati lotuta amaitzen dira. Faila hauek ezagunak dira '''kontserbazio faila''' izenez ere, ez baitute [[litosfera]] sortzen ez eta suntsitzen ere.<ref name=":2" />
Bi transformazio faila mota daude: [[ozeano dortsal]]a segmentutan banatzen dituztenak eta plaka kontinentalen artean ertz pasiboak sortzen dituzten failak, bata bestearekiko horizontalki higitzen dira, [[litosfera]] suntsitu eta eratu gabe. Mota honetako transformazio faila famatuena/ospetsuena [[San Andres faila]] da, [[Kalifornia]]n ([[Ameriketako Estatu Batuak]]).<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Falla transformante|hizkuntza=es|data=2018-11-14|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Falla_transformante&oldid=111983612|sartze-data=2018-12-03|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>
== Faila transformatzaileen jatorria<ref>{{Erreferentzia|izena=Moores, Eldridge M.,|abizena=1938-|izenburua=Tectonics|argitaletxea=W.H. Freeman and Company|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/32469317|isbn=0716724375|pmc=32469317|sartze-data=2019-03-20}}</ref> ==
Faila transformatzaileen jatorria azaltzeko ozeanoa sortu aurretik, gertatu den rift prozesua aztertu behar da. Rift prozesua hasi aurretik, kontinenteak ahultasun gune edo lerro batzuk izan ditzake, idealki, lerro hauek elkarrekiko paraleloak lirateke. Lerro hauekiko paraleloa den estentsio indar bat, hau da, elkarrengandik banatzeko joera duen indar bat, sortzen bada, indarraren norabidearekiko perpendikularrak diren hausturak sortuko dira. Haustura hauen ondorioz, ahultasun-planoak, urratze-faila bat bezala hasiko dira funtzionatzen, beraz, aurretik sortutako ahultasunak berrerabili egiten dira. Rift prozesua bukatzean, hausturek ozeano gandorra osatuko dute eta urratze failak bakarrik gandorren artean aktiboak diren faila transfromatzaile bihurtuko dira.
Laburtuz, faila transformatzaileen jatorria rift prozesuaren ondoriozkoa da. Hau horrela dela Itsaso Gorrian ziurtatzen da, izan ere, bertako ozeano gandorreko faila transformatzaileak kontinenteraino jarraituta, aitzinako urratze failak direla ikusten da
== Faila moten arteko desberdintasuna ==
Transformazio failek eta faila transkurrenteak erlazio handia daukate eta horren ondorioz, normalean nahasten dira. Biak desplazamendu irristagaitza edo alboz alboko mugimenduak dira; ordea, transformazio failek beste plaka limitearen edo beste faila motaren batasunean bukatzen dute. Faila transkurrenteak, berriz, batasunik gabe desagertzen dira. Gainera, transformazio failek faila linea guztian deformazio berdina daukate, transkurrenteek desplazamendu gehiago failaren erdialdean izanik. Azkenik, transformazio failek plaka tektoniko baten limite bat osatu dezakete, faila transkurrenteek, berriz, ez.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Transform fault|hizkuntza=en|data=2018-10-28|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Transform_fault&oldid=866145071|sartze-data=2018-12-03|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>
== Faila transformatzaileen funtzionamendua ==
Transformazio failen efektua tentsioa arintzea da. Tentsio hau zenbait gauzengatik sortu daiteke: Lurraren lurrazalean edo zoruan dauden arroka geruzen konpresioagatik, luzapenagatik edo alboko tentsioagatik. Tentsio hau arintzeko, transformazio failek tentsioa subdukzio zonetara eramaten dute.<ref name=":0" />
Transformazio failak normalean aurkitzen dira [[gandor ozeaniko]]en edo hedapen zentroen segmentuak elkartzen. Gandor ozeanikoetan ozeano ohe konstantea sortzen ari da [[magma]] basaltikoa dela eta. Ozeano ohe berriak zaharra bultzatzen du eta ondorioz, zaharra kontinetetara pixkanaka-pixkanaka iristen da. Gandorren segmentuen arteko bereizketa honek (nahiz eta kilometro batzuk bakarrik diren), ozeano hondoaren parteak direkzio desberdinetan bultzatzea eragiten du. Ozeano hondoen alboko mugimendu horietan transformazio failak aktibo egon ohi dira.<ref name=":1" />
[[Fitxategi:Faila transformatzailea 2.png|thumb|148x148px]]
== Faila transformatzaile motak<ref name=":1">{{erreferentzia|hizkuntza=eu|izenburua=Plaka-tektonika: Lurraren funtzionamendua ulertzeko teoria|urtea=2005|abizena=Apraiz|izena=Arturo|orrialdeak=273-280|orrialdea=|argitaletxea=UEU|ISBN=84-8438-075-0}}</ref> ==
[[John Tuzo Wilson]]ek (1965) transformazio failen artean 6 mota ezberdindu zituen, transformazio failek batzen dituzten plaken arteko mugen arabera. Muga horiek bi ozeano-gandorren artean koka daitezke , gandorraren eta fosaren artean edo bi fosen artean.
[[Fitxategi:Faila transformatzailea 4.png|thumb|145x145px]]
=== Gandor-gandor faila transfromatzaileak ===
Mota honetako failek plaken arteko muga dibergenteen ozeano gandorretako bi zati elkartzen dituzte, eta zalantzarik gabe, transformazio failen artean arruntenak dira. Faila hauek, 100 km-ko batez besteko tartearekin, ozeano guztietako [[Gandor ozeaniko|gandorretan]] zehar aurki daitezke, baina agian egitura nabarmenenak [[Ozeano Atlantikoa|Ozeano Atlantikoko]] eta [[Indiako ozeanoa|Indiako Ozeanoko]] [[ekuatore]] inguruan eta [[Ozeano Barea|Ozeano Bareko]] hegoaldean aurki daitezkeenak dira.
Faila hauek eremu aktibo bat eta eremu ez aktibo bat izaten dute. Eremu aktiboa gandor ozeanikoen arteko gunea da, bertan, plakek aurkako norabidea baitute eta ez aktiboa gandor ozeanikoen kanpo geratzen dena, bertan, bi plakek norabide berdina baitute.
Orokorrean, ozeanoen zabalkuntza gandorrekiko perpendikularra da eta faila transformatzaileekiko paraleloa, beraz, failaren tamaina denboran zehar ez da aldatuko.
[[Fitxategi:Faila transformatzailea 3.png|thumb|143x143px]]
=== Gandor-fosa faila transfromatzailea ===
[[Itsas hobi]]ko polaritatearen arabera mota honetako bi transformazio faila bereizten dira. Alde batetik, gandorra duen blokea subdukzio eremuaren bloke zamalkatzailea den kasua . Baldintza horietan transformazio faila luzatu egiten da denboran zehar eta luzapenaren abiadura gandorrak duen zabalkuntza-abiaduraren erdia izango da. [[Hego Amerika]]ko hegoaldeko muturretik ekialdera mota honetako failen adibide bi aurki daitezke.
[[Fitxategi:Faila transformatzailea 6.png|thumb|139x139px]]
Bestetik, ozeano gandorra duen blokea fosan hondoratzen denean. Kasu honetan, faila transformatzaileren luzera aldaketa, gandorren zabalkuntzarekin erlazionatuta egoteaz gain, subdukzitzen den proportzioarekin ere lotuta egongo da. Beraz, gandorraren zabalkuntza subdukzitzen den proportzioa baino handiagoa bada, faila luzatu egingo da eta subdukzitzen den proportzioa gandorraren zabalkuntza baino handiagoa bada, faila transformatzailea txikitu egingo da. Mota honetako failaren adibidea [[Txile]] hegoaldeko gandorra eta Hego Amerikako subdukzio eremua lotzen dituen faila izan daiteke.
[[Fitxategi:Faila transformatzailea 5.png|thumb|135x135px]]
[[Fitxategi:Faila transformatzailea1.png|thumb|127x127px]]
=== Fosa-fosa faila transfromatzaileak ===
Mota honetako hiru transformazio faila bereizten dira [[muga konbergente]]etako fosen polaritatearen arabera. Lehena, subdukzio eremuak elkarrengana okertzen direnean. Failaren tamaina proportzio berean luzatuko da, bi eremuetako subdukzio tasa berdina izango baita.
Bigarren aukera, subdukzio eremuak kontrako okerdura badute, faila transformatzailea txikitu egingo da, bloke hori subdukzitu baita. Gaur egun ez da horrelako egiturarik ezagutzen.
Azkenik, subdukzio eremu biak norabide berdinean okertuta badaude. Beraz, failaren tamainak ez du aldaketarik jasaten. Honen adibidea, Ozeano Bareko plakaren iparraldeko mugan dago, Aleutiarretako eta Kuriletako subdukzio-eremuen artean.
== Kontinentetako faila transformatzaileak<ref>{{Erreferentzia|izena=Kearey,|abizena=P.|izenburua=Global tectonics.|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/132681514|edizioa=3rd ed.|isbn=9781405107778|pmc=132681514|sartze-data=2019-02-10}}</ref> ==
[[Fitxategi:Falla de San Andrés.jpg|thumb|164x164px]]Faila transformatzaile kontinentalak desplazamendu handia (ehunka kilometrotatik gorakoa) dute. Aspaldiko ahultasun planoei jarraituz hedatzen dira eta ozeanoetakoekin konparatuz hauen ezaugarri nagusia plaken arteko mugimendua eta failaren norabidea ez dela zeratan paraleloa izan behar da. Horregatik, konpresio eta tentsio eremuak garatzen dira.
Faila transformatzaile kontinentalak 3 eremutan banatzen dira:
* Faila transformatzailea bera: haustura nagusia
* Faila transformatzailearen eremua: haustura nagusiarekiko nahiko paraleloak diren eta honekin lotura zuzena duten failak
* Faila transformatzaileen sistema: bertan kokatzen diren okerdura handiko failak.
== Faila transformatzaileen adibideak ==
Faila transfromatzaileak ez daude bakarrik ozeanoetan, nahiz eta hauek izan ohikoenak ozeano gandorrak lotzen dituztelako, kontinentean hainbat faila transfromatzaileen adibide daude:
* '''[[San Andres faila]]:''' [[Kalifornia]] iparraldean dagoen [[Mendocino]] puntu hirukoitzetik Kalifornia hegoaldeko Rivera puntu hirukoitzera luzatzen da faila eta 3000km inguru ditu. Ipar mendebaldean, norabide failaren eremua du<nowiki/> eta hego ekialdean, zeharkako riftinga jasaten du. Faila sistema kontinentearen barruan kokatzen da eta hau aitzinako ahultasun baten ondorio izango da, bestela, faila kontinente ertzean kokatuko litzateke, ozeano lurrazalaren eta kontinente lurrazalaren erreologia ezberdina delako.<ref name=":0" /> <nowiki/>
* '''Itsaso Hilaren faila transformatzailea:''' Suezko golkoa-Itsaso Gorriaren zabalkuntza eta Taurus-Zagros mendikateetako konpresiozko lurraldeak banatzen dituen faila transformatzailea da. Faila hau [[Paleogeno]]an zehar garatu zen, Itsaso Gorriaren sorrerarekin batera, Afrika eta Arabiako plakaren apurketa gertatu zenean. Egitura hau Itsaso hileko rifta bezala ezagutzen da, nahiz eta ez den rift bat faila transformatzaile bat baizik.
* '''Zeelanda Berriko faila alpinoa:''' Zeelanda berriko bi uharte nagusien artean hedatzen da Alpine faila transformatzailea. Aurkako bergentzia duten bi subdukzio-eremu elkartzen ditu; iparraldean mendebalderanzko subdukzioa duen Kermadec subdukzio-eremua eta hegoaldean ekialderanzko subdukzioa duen Macquaire subdukzio-eremua. Faila sistema konplexua da faila sekundarioek aldakortasun handia baitute. Gutxi gora behera, 800-1000km inguruko desplazamendua egokitzen du faila honek. Antartikako, Australia-Indiako eta Ozeano Bareko plaken mugimenduen ondorioz sortutako faila da
* '''Pakistango Chamango faila'''
* '''Anatoliako faila, Turkiako iparraldean'''
* '''Charlotte erreginaren faila, Ipar Amerikan'''
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Faila sismikoak]]
htcm05xnyvid0a8hc7yrwsw8dvmlbuf
Gula
0
873363
10022032
8761635
2025-01-03T19:41:05Z
Josugoni
201
10022032
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Gulas con gambas al ajillo - juantigues.jpg|alt=|thumb|Bol bat gula]]
'''Gulak''', [[sukaldaritza]]n, [[surimi]]z egindako [[angula|angulen]] ordezkoa dira.
Azoketan oso garestiak direlako eta geroz eta gutxiago daudelako, [[surimi]]zko ordezko merkea saltzeari ekin zioten. [[Surimi]]a egiteko [[Alaskako abadira]] erabiltzen dute. Ordezkoa saltzeko lehendabiziko enpresak ''"gula"'' izen komertziala erabili zuenez, izen horretaz ere ezaguna da.
Surimia Euskal Herrian eta Europan 1980ko hamarraldian ezagutu bazen ere [[Japonia]]n antzinetik erabiltzen da, adibidez ''[[kanboko]]'' prestatzeko. 2002 aldera merkaturatzen hasi zen [[surimi]]zko produktu hau [[angula]] edo txitxardinaren itxurarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elikadura Hiztegi Entziklopedikoa 141003|url=https://www.calameo.com/read/003784223c56df4939476|aldizkaria=calameo.com|sartze-data=2019-02-15}}</ref>. Pixkanaka-pixkanaka ordezko hau jatorrizko angularen itxura hartzen ari da.
Kilo bat [[surimi]] prestatzeko bost [[Kilogramo|kilo]] [[arrain]] beharrezkoak dira. Bakailaoa, legatza, ezpata-arrain, [[Alaskako abadira]], platuxa latza edota fletana arrainen gihar garbia erabiltzen da, behin hezurra, azala eta tripak kenduta<ref>{{Cite aldizkari|hizkuntza=eu|izenburua=Surimiak eta suzedaneoak: ordezkoek ere elikatzen dute baina gatz gehiago daukate.|urtea=2016-02-01|abizena=|izena=Consumer|orrialdeak=|orrialdea=12|argitaletxea=Eroski- Consumer|ISBN=|url=http://revista.consumer.es/web/eu/20160201/pdf/alimentacion.pdf}}</ref>
{{commonskat}}
== Erreferentziak ==
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Ordezko elikagaiak]]
[[Kategoria:Itsaski-platerak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko gastronomia]]
p7hvlzwl5597yaet5eodmywbbusjfb7
10022033
10022032
2025-01-03T19:41:30Z
Josugoni
201
/* Erreferentziak */
10022033
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Gulas con gambas al ajillo - juantigues.jpg|alt=|thumb|Bol bat gula]]
'''Gulak''', [[sukaldaritza]]n, [[surimi]]z egindako [[angula|angulen]] ordezkoa dira.
Azoketan oso garestiak direlako eta geroz eta gutxiago daudelako, [[surimi]]zko ordezko merkea saltzeari ekin zioten. [[Surimi]]a egiteko [[Alaskako abadira]] erabiltzen dute. Ordezkoa saltzeko lehendabiziko enpresak ''"gula"'' izen komertziala erabili zuenez, izen horretaz ere ezaguna da.
Surimia Euskal Herrian eta Europan 1980ko hamarraldian ezagutu bazen ere [[Japonia]]n antzinetik erabiltzen da, adibidez ''[[kanboko]]'' prestatzeko. 2002 aldera merkaturatzen hasi zen [[surimi]]zko produktu hau [[angula]] edo txitxardinaren itxurarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elikadura Hiztegi Entziklopedikoa 141003|url=https://www.calameo.com/read/003784223c56df4939476|aldizkaria=calameo.com|sartze-data=2019-02-15}}</ref>. Pixkanaka-pixkanaka ordezko hau jatorrizko angularen itxura hartzen ari da.
Kilo bat [[surimi]] prestatzeko bost [[Kilogramo|kilo]] [[arrain]] beharrezkoak dira. Bakailaoa, legatza, ezpata-arrain, [[Alaskako abadira]], platuxa latza edota fletana arrainen gihar garbia erabiltzen da, behin hezurra, azala eta tripak kenduta<ref>{{Cite aldizkari|hizkuntza=eu|izenburua=Surimiak eta suzedaneoak: ordezkoek ere elikatzen dute baina gatz gehiago daukate.|urtea=2016-02-01|abizena=|izena=Consumer|orrialdeak=|orrialdea=12|argitaletxea=Eroski- Consumer|ISBN=|url=http://revista.consumer.es/web/eu/20160201/pdf/alimentacion.pdf}}</ref>
{{commonskat}}
== Erreferentziak ==
{{erref zer}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Ordezko elikagaiak]]
[[Kategoria:Itsaski-platerak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko gastronomia]]
qgpng5ya8fbfjaq94ytckaxlhfxwr27
10022036
10022033
2025-01-03T19:45:45Z
Josugoni
201
10022036
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Gulas con gambas al ajillo - juantigues.jpg|alt=|thumb|Bol bat gula]]
'''Gulak''', [[sukaldaritza]]n, [[surimi]]z egindako [[angula|angulen]] ordezkoa dira.
Azoketan oso garestiak direlako eta geroz eta gutxiago daudelako, [[surimi]]zko ordezko merkea saltzeari ekin zioten. [[Surimi]]a egiteko [[Alaskako abadira]] erabiltzen dute. Ordezkoa saltzeko lehendabiziko enpresak ''"gula"'' izen komertziala erabili zuenez, izen horretaz ere ezaguna da.
Surimia Euskal Herrian eta Europan 1980ko hamarraldian ezagutu bazen ere [[Japonia]]n antzinetik erabiltzen da, adibidez ''[[kamaboko]]'' prestatzeko. 2002 aldera merkaturatzen hasi zen [[surimi]]zko produktu hau [[angula]] edo txitxardinaren itxurarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elikadura Hiztegi Entziklopedikoa 141003|url=https://www.calameo.com/read/003784223c56df4939476|aldizkaria=calameo.com|sartze-data=2019-02-15}}</ref>. Pixkanaka-pixkanaka ordezko hau jatorrizko angularen itxura hartzen ari da.
Kilo bat [[surimi]] prestatzeko bost [[Kilogramo|kilo]] [[arrain]] beharrezkoak dira. Bakailaoa, legatza, ezpata-arrain, [[Alaskako abadira]], platuxa latza edota fletana arrainen gihar garbia erabiltzen da, behin hezurra, azala eta tripak kenduta<ref>{{Cite aldizkari|hizkuntza=eu|izenburua=Surimiak eta suzedaneoak: ordezkoek ere elikatzen dute baina gatz gehiago daukate.|urtea=2016-02-01|abizena=|izena=Consumer|orrialdeak=|orrialdea=12|argitaletxea=Eroski- Consumer|ISBN=|url=http://revista.consumer.es/web/eu/20160201/pdf/alimentacion.pdf}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erref zer}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{commonskat}}
[[Kategoria:Ordezko elikagaiak]]
[[Kategoria:Itsaski-platerak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko gastronomia]]
388jgx8xmn80rbd32opplp6ubcksxzw
Gotikoa Euskal Herrian
0
900646
10022069
10020939
2025-01-03T20:40:27Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022069
wikitext
text/x-wiki
{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}'''Gotikoa Euskal Herrian''', [[Europa]]ko beste lekuetan bezala, [[Erdi Aroa]]n garatutako arkitektura eta arte estilo bat da. Gotiko goiztiarra eta berantiarra bereiz daitezke.
== Arkitektura gotikoaren muina ==
[[Fitxategi:Baionako Andre Mariaren katedrala 10.jpg|thumb|Baionako Andre Mariaren katedraleko [[Deanbulatorio|girola]].]]
Europako hainbat eskualdeetan distira nabarmena lortu zuenean, orduan iritsi zen gotikoa Euskal Herrira. [[Giorgio Vasari|Giorgio Vasari-ren]] ustez, godoengandik iritsi zen eta horregatik gaizki deritzon “gotiko” estilo berria erromanikoaren berezko garapena izanik, ez da eragozpen egituraz eta adierazpenez guztiz desberdina izateko. Azken batean, beste espiritu batek egina baita<ref group="oh">Artikulu honen oinarria Entziklopedia Enblematikoa da. Obra osoa eskuragarri dago, cc-by-sa lizentziarekin, {{wikiteka-lotura|Euskal Artearen historia|Wikitekan}}</ref>.
Nolanahi ere, “gotikoa arkitekturan osotasunaren muina da –idatzi zuen duela gutxi [[Pier Luigi Nervi|Pier Luigi Nervik]]–, eta eraikitzaileak garen partetik, ez dugu inoiz lortu hura gainditzea. Egituretan erabateko garbitasuna du, gaur egun guretzat inola ere errepikaezina dena”.<ref group="oh">Zenbait idazle alemanen ustez, gotikoa germaniarren arimari dagokion estiloa da; beste batzuen ustez, aldiz, Europarren espirituari egitura ematen diona da; gotikoa, kristau gizartearen egitura konplexua ala filosofia eskolastikoaren arrazoizko prozedura logikoa adierazten duena dela uste duenik ez da falta.</ref>
=== Katedrala: Eraikuntza eta apaingarriak ===
Eraikin paradigmatikoa da [[Katedral|katedrala]], lehengo abade-etxe erromanikoaren ordezkoa. Nabarmena da oso haren egituren berezitasuna, orain hormak galdu egin du eusgarri izatearen eginkizuna eta [[Ganga (arkitektura)|gangen]] zama toki jakinetan kokaturik, arku sistema diagonalaren eta [[Ostiko-arku|arbotanteen]] bitartez, zama hori eraikinetik kanpora eramaten da. Horren ondorioz ganga ez da pieza osokoa, baizik eta elkarren artean menpeko diren lau edo sei osagaiduna, bakoitzak egitura plastiko desberdina duelarik. Horrela ondorio bi lortzen dira, estiloa berehalakoan bereizi eta ezagutzeko: bere bertikaltasun jarraiki eta nabaria eta bere argitasun bikaina.
==== Gurutze-ganga ====
[[Fitxategi:Vitoria - San Miguel 04.jpg|thumb|Gasteizeko San Migel elizako gurutze-ganga]]
Arkitekturaren historialariek luzez egin duten galdera da ea estilo berriaren ezaugarrien artean gainerakoen bereizgarri izan zitekeen muin-muineko osagairik ba ote zegoen. Aho batekoa dirudi iritzia, logikoa denez, eraikinei zabalera eta garaiera handiagoa emateko jaio eta garatu zen estiloa, “gurutze-ganga” bikainaren asmakuntzatik abiatuta.
Lehengo ertz‑ganga, arku diagonalen bidez “ikusgarriago” egin nahi izatea, edo zenbait joera gutxi-asko elkarteko eta nazionalak ala sentimenduei adierazpen aparta eman nahi izatea, egun badirudi estilo berriaren alderdi erabakigarria baino gehiago dela egituretako asmakizun baten ondorioa.<ref>Domus lanean, 710. znb. (Milan, 1990), 30. or. Paloma GILek aipatua, ''El templo del siglo XX''. (Bartzelona, 1999) 164. or.</ref>
Dena dela, bada gurutze-ganga eraikuntzako tresneria soil bat besterik ez dela izan uste duenik, baita egituran berrikuntza egiazkoa ertz‑gangarekin asmaturik zegoela erakutsi nahi duenik ere.
Gurutze-ganga, lehen aldiz, [[Durhamgo katedrala|Durhamgo]] (1096‑1104) katedral erromanikoaren koruan eta Bretainia Handiko eta Normandiako beste elizetan azaldu zen.<ref>Elie Lamberten zenbait lanetatik abiatuta, batzuk, gurutze-gangen jatorria, kalifa eraginekoa, denentzako giltzarririk gabeko gurutze-ganga nerbiodun erromanikoetan ikusten zela zioten.</ref> Baina, Frantziako Erregearen Jabegoetan azaldu zen esperientzia erabakitzailea: [[Saint-Denis basilika|Saint‑Denis basilikan]] (l´[[Île-de-France|ile‑de‑Francen]]) bereziki, Suger abadeak bultzaturik [[Nartex|nartexko]] eta burualdeko [[Kapera|kaperetan]] gurutze-gangak jarri zituztenean. Europan zehar handik hedatu zen sistema, opus francisgenum izenez ezagutzen dena.
Gurutze-gangak eraikuntzan eskaintzen zituen abantailak zirela-eta berehala hartu zuten [[Zistertar|zistertarrek]] berentzat, horregatik estalgarri-sistema berriaren zabaltzaile handitzat hartu behar da.
[[Fitxategi:20121007 Beauvais CathedralStPierre DSC00756 PtrQs a.jpg|thumb|Beauvaisko katedralaren habearte nagusiaren goiko aldea.]]
Hasieran, eliza arrunta [[Tribuna (erlijio arkitektura)|tribunaduna]] zen; gerora etorriko zen “bitan banatutako horma” deritzona, [[Triforio|triforioa]] sortuz eta katedralari lau maila edo solairuetako altxaera emanaz. Aurrerago, alde batera utzi ziren tribunak, bertikaltasuna areagotzeko; ondoren, gotikoaren “hormen gardentasuna” iturburuari erantzunez, triforioa gardendu egin zen, eta azkenik deuseztatu egin zen erdiko habeartearen arkuteria, gainetan leihate handiak besterik gabe jasoaz, [[Beauvaisko katedrala|Beauvaisko katedralean]], esaterako.
Prozedura horrekin hau adierazi nahi zen: arkitekturako atal guztiak ez zirela gotiko bihurtu, ez aldi berean, ez maila berean. Gaur egun oraindik XII. mendean eraikitzen hasitako zenbait katedral handitan ikus daitekeenaren arabera, eraikinaren beheko zatiak –aldaketak artean ezin harrapatuak–, eta gurutze-gangak ezin hobeak ziren.
==== Beste zenbait osagarri ====
Katedral gotikoan, eskulturak kanpoko arkupeetan eta [[Janba|janbetan]] arkitekturatik askatu egiten dira, [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribileko]] eta berezko balioa izateko joeran.
Barrualdean, ezarritako zutabeek nortasuna gordetzen dute eta [[Kapitel|kapitelak]] mendekotasunik gabekoak dira –maila desberdinetan daude–, aldiz, gangak sei muturrekoak eta [[Arku tertzelete|tertzeletezkoak]] izango dira geroago.
Zutabeak laster galtzen dira oinarrietan. Denbora joan ahala, gangak, teknika izugarri bat erakutsiz, izar eta sarezko egiturak hartuz joan ziren.
[[Fitxategi:Basilique Sainte-Clotilde Paris Vitrail Rose 1 26102018.jpg|thumb|Parisko Sainte-Clotilde basilikako arrosa-leihoa]]
Arkuetan egitura berriak azaldu ziren XV. mendean: [[Arku karpanel|arku karpanela]]'','' [[Arku apaldu|erku apaldua]]'','' [[Arku konopial|arku konopiala]]. Kapitelak gero eta txikiagoak izan ziren, eta galdu egin zuten egituraren gorengo maila azpimarratzearen eginkizuna; gerora ''“''landareki''” apaingarriak'' ziren ugari, zerrenda jarraian kardu hostoz osatuz.
Idi-begi erromanikoa [[Arrosa-leiho|arrosa-leiho gotiko]] bihurtzen da, hiru sarrera nagusietako hormetan jarririk. Arku zorrotzeko leihate gainetan eta horman zulatutako arrosa-leiho horiek, hasieran egitura zuzenak azaltzen dituzte barruan; gerora hauek uhindu egin ziren eta diseinua aberastu, nahiz eta beren erradioen banaketa bere horretan gordetzen duten.
=== Gotikoaren jatorria ===
Aurreko kapituluan ikusi dugu erromanikoaren sorreran eragin mugatzailea izan zutela, ekonomia, gizarte, politiko eta erlijioso mailako zenbait gorabeherek. Gotikoari buruz ari garen honetan, antzeko oharrak jaso beharrean aurkitzen gara.
Artean, estilo berri baten sorreran, baldintza eta arrazoien arteko bereizketak egin behar dira nolabaiteko zorroztasun filosofiko batez hitz egiteko. Adibidez, baldintza ekonomiko eta sozialek erraztu egin zuten gotikoaren jaiotza.
==== '''Baldintza ekonomiko, sozial eta politikakoak''' ====
Gotikoaren erro bakarra gurutze-ganga asmatzea izan zela erakusten ez da gauza oso samurra, besteak beste gotikoa ez zelako arkitekturan soilik gauzatu. Estilo berri bat da, teknika eta egitura estilistiko multzo oso korapilatsu baten heldutasun antzeko bat; lehenik Zistertar Ordenak erabilitako irtenbide arkitektoniko berrietatik letorkeen guztia gainditzen du.
Eraikuntzaren ikuspegi soiletik begiratuta, gurutze-ganga erromanikoaren eraldaketa logiko moduan hartu badaiteke ere, onartu beharrezkoa da, halaber, abiapuntu itzel horretan –hiru mendeetan zehar egitura berrien jaiotza eta garapena sustatuko dituen eragin ahaltsu horretan–, Europa mailan aldaketa nagusi batek esku hartu zuela, hau da, baldintza eta egitura ekonomiko, sozial eta batez ere politikoari eragingo zion aldaketak.
Historialariek ikusia dute Europako herrialdeen ekonomian XII. mendearen bukaera aldera gertatu zen aldaketa, Europa mendebaldean nekazari jardueran atzerapena gertatu zen arren, aurrerapen ekonomikoa are gehiago handitu baitzen. Hiribilduen sorrerarekin beste gizarte mota bat jaio zen –burgesiarena, alegia– eta artisautzan eta merkataritzan jardungo zuen talde ugari sortu ziren. Nazioarte mailan gorabehera ekonomikoa garatu egin zen, txanponen erabilerak eta Gurutzadek irekitako Ekialde Hurbileko joan-etorrirako komunikazio-bideek errazturik.
Hego Euskal Herriari dagokionez, baldintza horiek Nafarroako eta Gaztelako erregeek erraztuak izan ziren, [[Hiribildu|hiribilduak]] sortu eta Kantauri aldeko kaietara bideak irekitzearekin.
Nekazari-giroan ere sartu zen merkataritza-sistema berri hori eta horren ondorioa izan zen hainbat taldetako harreman-aldaketa, desberdintasunak areagotu eta aurretik zuten oreka haustea ekarri baitzuen. [[Burgesia|Burgesiaren]] boterea zabaldu eta areagotu egin zen, aldiz, noblezia apurka ahuldu eta nekazari-giroko zapalketa-egoera larriagotu.
Dagoeneko hasia zen [[Feudalismo|sistema feudalaren]] gainbehera eta errege-aginpidearen etengabeko indarberritzea, eta hazkunde horrek presio fiskal handiagoarekin batera, bizimodu zibil eta erlijiozkoan esku-hartze zuzenago, eraginkorrago eta ikusgarriago bat eskatzen zuen.
Nekazari gehientsuenak baserriak utzi eta hirietan kokatu ziren; eta honako hauen garapena beharrezkoa izan zen: zerbitzu publiko, industriaren bulego eta merkataritzaren biltegiena; horren guztiaren eraginez hiri arkitekturaren fisionomia aldatu egin zen. Sarritan, egoera berriaren adierazle izaten zen, populazio-guneetatik aparte izaten ziren antzinako abade-etxe erromanikoen ordez, hiri erdiko katedralaren agerpena.
=== Zisterren eragina ===
Arrazoizkoa dirudi, beste adierazpen moduetan erromanikoaren espiritua gainditzen sumatu aurreko jardueretan nabari den aldaketatik hasten bagara, jakinaraztea hasia zela XII. mendearen erdialdera jada deskribatu berria dugun arkitekturako tresneria hedatzen [[Île-de-France|Frantziako uhartean]] eta, mende horretan bertan Nafarroan sartzen “monje zurien” edo San Bernardoren semeen eskutik. Espainiako kristauengan XII. mende horren erdialdera hasia zen klunitarren eraginaren gainbehera, eta horren ondorioz Donejakuerako erromesaldietan artean zuten eragina txikiagoa zen Zistertarren Ordena berriaren eraginarekin alderatuz gero”.<ref>E. LAMBERT, ''El arte gótico en España en los siglos XII y XIII.'' (Madril, 1977) 76. or.</ref>
=== Zister arkitektura ===
Nafarroako zistertarren hasierako jatorriari buruzko zalantzak handiak dira. Nafarroan, Aragoi eta Gaztelako lurren artean kokaturiko [[Monasterio|bakartegiei]] dagokienez, arrazoiak badira zenbait agirien benetakotasuna zalantzan jartzeko; dokumentu horien arabera, Oliba monasterioren eraikuntza [[Erramun Berenger IV.a|Erramun Berenguer IV.]] kondeari zor zaio (P. Moret‑en ustez eta haren arabera) eta Tulebraskoa (serorak) nahiz Fiterokoa (fraideak), berriz, Nafarroako errege Gartzia Ramiritz “Berrezarleari”.
Egia da, zistertarren erako harrizko lehen eraikuntzak Nafarroako lurretan ez zirela XII. mendearen azken herenean baino lehenago eraiki. Estilo berria monje “zurien” edilen arautegian finkatua zen jada garai horretarako,.
==== Estilo neurritsu baten ezaugarriak ====
Sobera ezaguna da San Bernardok bere Ordenako eraikuntzei erantsi zien espiritu neurritsua. Ez zuten neurri ikaragarririk onartzen, eta bai luzean nahiz garaieran ostiko-arkuak erabiltzen ez zuten lanik izan; beirate koloreztatuak, eta zoladura ikusgarriak debekatuak ziren; ikonografia ere desagerrarazia zen, eta Kristoren gurutzea besterik ez zuten izaten.
Gurutzezko [[Oinplano|oinplanoa]] hautatu zuten, [[Burualde (arkitektura)|burualde]] angeluzuzena emanaz; [[Deanbulatorio|deanbulatorioa]] edo ''girola'' eta kaperak ere angeluzuzenekoak. [[Transeptu|Transeptuak]] modu bereko hainbat kapera zituen, bere bi besoetan eginak.
Estalkiak hasieran [[Parpain-arku|parpain-arkudun]] [[Kanoi ganga|kanoi‑gangak]], xumetasun handiko gurutze‑ganga bihurtu ziren. Estalgarrien zistertar teknikak, gotikoaren lehen une hori erakusten du (''lehen gotiko'' deritzona), eta, harengan erdi-puntuko arku diagonalak kanporatzean, parpain-arkuak zurkaizteko beharra sortzen da. Hasierako zistertarrean, barruko arkuteria horiek guztiak angeluzuzenezko ebakidurazko nerbio soilez osatuak daude.
Zistertar elizak gordetzen du erromanikoaren aire apur bat, ez baitauka arbotanterik eta bere eusgarriak oinarriak eta [[Hormabular|kontrahormak]] baitira bizkarrean zutabe erdiak finkaturik, horman txertatzen direnak zoruraino jaitsi baino lehen; eta zutabetxoak angelu edo ukondoetan.<ref> “Oinarrien aurrealdetan zutabe bikoitzak agertzea langedoziar eskolako ezaugarrietako bat da eta 1171n jada hasia ikusten dugu Tarragonako katedraleko burualdean, eta 1185ean hasi zen Fiteroko gurutzerian”. J. M. AZKARATE, ''Arte gótico en España.'' (Madril, 1990) 12. or.</ref>Oso gutxitan ematen dira irudiak kapiteletan, eta ia beti landare-irudiak azaltzen dira apaingarrietan.
==== Fiteroko Santa Maria monasterioa ====
[[Fitxategi:Fitero - Monasterio de Santa Maria la Real 10.jpg|thumb|Fiteroko monasterioko elizaren habeartea]]
Ikerketa berrien arabera, [[Fiteroko monasterioa|Fiteroko Santa Maria]] monasterioa, Nafarroako zistertarrik zaharrenetarikoa da eta agian baita Espainiakoa ere. Lehen egoitza [[Yergako mendilerroa|Yerga]] mendian izan zuen. Tarragonako Scala Deiko kartujatik ([[Marne Garaia|Marne Garaiko]] Morimond abadiaren mende zegoena) zetozen monjeak ziren bertakoak, eta [[Tarbeko barrutia|Tarbeko]] elizbarrutikoak. Yergako monasterioan egiten zuten araututako bizimodua, Durandoren zuzendaritzapean [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Gaztelako Alfontso VII.ak]], 1140ko urriaren 25ean, Yerga mendiaren oinetan dagoen Niencebasen eman zien lekuan.<ref>Hurrengo urtean monjeak Yergatik bi legoatara zegoen baserri honetara lekualdatu ziren. Niancebaseko aldarea Antsok, Calahorrako gotzainak, zabaldu zuen eta bere lehen abadeak, Fiteroko San Erraimundok beronengandik jaso zuen benedikapena. Santu honek eskatuta, Niancebaseko monasterioa eta bere ondasun guztiak bere zaindaritzapean hartu zituen Eugenio III.ak.</ref> Baina, leku hartako lehortea ikusi ondoren, berriro ere lekuz aldatzera behartuak izan ziren. [[Raimundo Fiterokoa|Raimundo abade Santuak]] jakin zuen Nafarroako eta Gaztelako erregeen nahiz Aita Santu eta gotzainen babesa lortzen, eta monasterioaren behin betirako egoitzan Fiteron kokatu zen1152an.
Hasiera batean monasterioa gaztelaua izan zen. Gaztelako erregeek sortu eta babestua zen eta ondasunik gehienak Gaztelan zituen. Baina, laster hasi zen Nafarroaren arreta erakartzen eta, horretarako epaile izendaturik, Bolognako Guido kardinalak erabaki zuen, monasterioa Tutera eta Corellako mugen barruan kokatua zegoenez, Nafarroarena zela.<ref>Tomás MORAL, O. S. B.: ''Monasterios''. T. C. P., 35. znb. (Iruña, d/g) 17. or.</ref>
Fiterok, zorionez ongi samar gorde duen eliza du –gaur egun parrokia–. Bere kapitulu‑gelak eta klaustroak arreta bizten dute apaingarrien soiltasunagatik, zalantzarik gabe lehen zistertar arteari dagokion neurritasun bera baitu. Antza denez, 1152tik eta 1237ra bitartean eraiki zen dena, monasterioaren mezenas izan zen Toledoko artzapezpikuak eliza sagaratu zuen urtea delarik bigarrena. Gerora, Inozentzio IV.a Aita Santuaren bulda iritsi zitzaion, 1247an induljentziak eskainiaz.
Eliza zistertarren eraikinik zabalenen artean nabarmentzen da Espainian. Honen girolak, Veruelakoaren antzekoak, zorroztasunean gainditzen du. Leiho batzuk, kanpoaldera, jarraian doan moldura batez babestuak daude, ez harroin eta ez kapitel, Iratxetik eta Ozkabartetik kopiaturikoak dira. Ganga guztiak gurutze-ganga xumez eginak dira, erdiko habeartearen lehen tarteak izan ezik, XIV. mendean eraldatuak ziur asko. Girolen pilareak zilindrikoak dira eta bizkarrean finkatutako zutabeak dituzte, baina ingurubidearen saihets aldetik soilik. Gurutzeriaren oinarriek ere bizkarrean finkaturiko zutabeak dituzte, landu gabeko hostoak dituzten kapitelekin. Habearte nagusiarenak aldiz, oso gurutze egiturakoak dira, zutaberik gabekoak eta kapitel izugarri soilak dituztenak, pilastren kanpoalderako angeluetan zeharka jarriak. Agian honexegatik ikusi behar da zati honetan, E. Lambert‑ek iradokitzen duen bezala, [[Borgoina]] aldeko eragin zuzenago bat, eliza beraren burualdea inspiratu zezaketen Akitania aldeko ereduen aurrean.
Fiteroko kapitulu‑gelari ere apaingarrietan duen neurritasunak egiten dio distira, kapitel landaredun estilizatu nahiz geometrikoek. Mendebaldeko atariaren kapitelak estiloz gotikoak dira, baina frantsestuagoak.<ref> J. JIMENO JURIO, ''Fitero''. T. C. P., 72. znb. (Iruña d/g). Ikus bere bibliografia.</ref>
=== Oliba monasterioa ===
[[Fitxategi:Monasterio de la Oliva, Carcastillo, Navarra, España, 2015-01-06, DD 04-06 HDR.JPG|thumb|Carcastillon dagoen Olibako monasterioko habeartea.]]
Iritzi onargarri moduan bederen gaur egun onartzen da [[Olibako monasterioa|Oliba]] fundazioa [[Gartzia Ramiritz]] “Berrezarleari” zor zaiola. Lehenengo urteetan zehar, eliza eta lur sailak biltzen zituen fundazioak emaitza modura, jarraian hainbat Aita Santuren pribilegioak izan zituen, emariz jasotako ondasunez baieztaturik.
Lehenengo eraikina San Jesu Kristo deritzon elizatxo bat izan zen, eta, zenbaiten ustez, 1140ean eraiki zen. Baina, emaitza nagusia Zarrakazteluko elizarena izan zen, harengandik lur-saila hartu batzuen 1164an (''“ut possint ibi ecclesiam aedificare”''), Iruñean Antso Azkarra errege zelarik. Eraikina, 1198an, [[Antso VII.a Nafarroakoa|Antso VII.aren]] garaian eman zen bukatutzat. Urte horretako uztailean egin zen eskaintza (burualdea, aldarea berekin zuela baino ez, ziur asko), urte luzeetako lana izango baitzen kapitulu‑gela, klaustroa, logela, jantoki eta sukaldea bukatzea.
Eliza ''zister arkitektura jatorrekoa'' da: gurutze latindarra du [[Oinplano|oinplanoa]], hiru habearte eta sei tarte, kanpoaldera horma‑bular handi eta zabalak dituztenak, trantseptua, lau absidiolo zuzen eta zirkuluerdi-formako burualdea, Claravalekoaren modura.
Erdiko habearteak 74 m‑ko luzera du eta transeptuak berriz, 39 m-koa. Funtsezko egitura ''erromanikoa'' da, baina estalkiarentzat irtenbide gotiko baten bila zebiltzala ere ikusten da, zeren eta, arku zorrotzak gurutze-gangarentzat prestatuak dituzte. Gurutze-itxurako harroinek, aurrealde bakoitzean, ezarritako zutabe bikoitzak dituzte zeharkako arku eta formeroak biltzeko. Arku zorrotzak barrualde osoan nagusi badira ere, gurutzeriaren gertuko bi arku formeroak, erdi-puntukoak dira, honen bidez ikusten delarik XII. mendeko eraikuntza-lanak alde horretatik eta burualdetik hasi zirela.
Apaingarri eskultorikoak guztiz neurritsuak dira: ''kapitelak'', bi figuratiboez kanpo (sirenak eta barregarriak), gainerakoak landare gaiak dira, betiere kapitel beraren kopari neurriz egokituriko gaiekin. Zaharrenak liratekeen kapiteletan, burualde eta absidiolo aldeko kaperetakoak dira landare aberatsen eta ugarienak dituztenak. ''Lepazuriak'' ere oso finki landuak daude, arroba, hosto mutur eta zintzilikako pinaburuak dituztela... gai kontutan eskulturagileak ''zisterraren lehen soiltasunarekiko'' begirunea azaldu nahi balu bezala, baina, ''formen edertasunekiko'' iaiotasuna eta sentiberatasuna ezkutatu nahi ez balitu bezala. Elizako kapitel guztiak daude hiru baketa handiko molduraz osatuak, non inposta jarraiki bat dirudien.
[[Fitxategi:Monestir de La Oliva - Claustre.jpg|thumb|Olivako monasterioko klaustroa]]
Trantseptuak bost tarte ditu, eta beren angeluetatik bereizita dauden zutabe fin eta garaiek ojiban zehar doazen arku formeroak biltzen dituzte. Arku toralak zorrotzak dira, eta diagonalak, hiru baketaz osatutako molduraz inguratzen dute plementaria. Barrualdean gangak kupula baten zirrara eragiten du, kanpoaldera berriz, kanpandorreko oktogonozko zinborio dotore bat irteten da.
[[Gurutzadura|Gurutzadurako kaperak]] alde bakoitzeko bi dira. Oinplano karratua dute eta gurutzeriazko tarteak dituzte. Erdiko kapera, antzinako “San Jesu Kristoren kaperaren” kopia zehatza dena, jarraian doan bi tartetako kanoi‑erdiko ganga zorrotzez eta, lurretik irteten diren ezarritako zutabe gainetan, elkartzen diren lau nerbioduraz, zatitzen den esfera laurdeneko ganga batez estaltzen da.
[[Burualde]] osoa txaranbeldu sakonekoa da eta isurtze luzea eta jatorrizko hutsartea hirukoizten duen bost erdi-puntuko ''hutsarte edo bao'' eder eta urratuek argiztaturik agertzen da, eta eguzki jaio berriaren argia abside gainean astiro irristatzen utziz. Saihetsetako habearteak baino pixka bat gorago altxatzen denez erdikoa, bere leihateek ezin dezakete garaiera handirik izan.
Monasterioaren alderdi batzuk, esate baterako, elizako atariak –harburutxoak, jarraian doazen kapitelak, eta abar– erromaniko espiritua baldin badu ere, baditu XIV. mendekoak diruditen edergarriak.<ref>J. JIMENO JURIO, M''onasterio de la Oliva'' . T. C. P. 66. znb. (eta berak aitatzen dituen idazleak); H. Mª. MARIN, ''Abadia cisterciense de la Oliva. Historia y arte.'' T. C. P. 242. znb. (Iruña d/g).</ref>
Olibako klaustro ederraren diseinuak, zistertarren estilo ortodoxoa urruti uzten du. XIV. eta XV. mendeetan burututako lanak dira, eta Iruñeko klaustroaren garaikideak direnez, beranduago aipatu beharko ditugu, nahiz eta bere lau hormartetako gangak –6 tartetakoa bakoitza– horma erromaniko zaharretan eta kanpoaldeko ostikoetan kontrajarriak dauden.
[[Fitxategi:Irantzuko monasterioa.jpg|thumb|Irantzuko monasterioko eliza]]
==== Irantzuko monasterioa ====
Andia mendilerroaren oinetan eta Lizarratik 8 km‑ra, [[Irantzuko monasterioa|Irantzuko monasterioa]], Fiterokoaren antzera, ''Scala Dei'' (Gaskonia) monasterioari eginiko emari moduan sortu zen eta Parisko Pedro gotzainak fundatu zuen 1174an. Badirudi hasiera batean han erromaniko aurreko monasterio bat izana zela, eta ondorenean baita beste beneditar erromanikoa ere. Zistertarren bakartegiak Antso Azkarra eta bi Teobaldoren aldetik etorritako emari ugarien laguntza jaso zuen.
Mende luzeetan eraitsirik egon ondoren, berriki zaharberritu da eta gaur egun fraide Teatinoak bizi dira bertan. Monasterioaren zatirik garrantzizkoenak dira eliza eta klaustroa.
Hiru habearte eta hiru horma-atal zapaleko absideak dituena da eliza. Gangek Olibakoak baino nerbiodura-profil aurreratuagoak dituzte. Hala ere, hormaren zenbait puntutan, aurrez ikuskatu ez ziren gurutzeriarentzako tupusteko sostengu gisa gangen abiapuntuak ikusten dira.
Elizari bizkarrez ezarritako klaustroa aurkitzen da: bere bi hormarteak erromaniko estilokoak dira; beste bietan gotikoa agertzen da. ''Sukaldea'' eta ''kapitulu‑gela'' ere gotikoak dira; azken hau txikia eta xumea da, klaustrora begira dago erdi-puntuko arkuaz eta alde banatan leiho bakar bat duela.<ref>J. JIMENO JURIO Iranzu. T. C. P., 69. znb. (Iruea, d/g). Ikusi, berak aipatutako beste idazle batzuk.</ref>
==== Beste fundazio batzuk eta eragin zistertarrak ====
===== Fundazioak =====
Nafarroan lekaime zistertarren beste fundazioak ere izanak dira: [[Tulebrasko monasterioa|Tulebrasen]] (Espainiako lekaimeen zaharrenetarikoa), [[Martzilla|Martzillan]] (Karitateko Andre Mariarena) eta [[Lizarra|Lizarran]] (Salasko Andre Mariarena); eta gaur egungo Nafarroako mugetatik kanpo badago, halaber, nafar erregeek sortutakoa izan daitekeen beste moja‑etxe bat [[Barria|Barrian]] (Araba iparraldean), Burgosko Las Huelvas monasterioaren kidea izan zena; baina toki hauetan ez da geratu zistertarren artetzat har daitekeen ezer.
===== Eraginak =====
Nafarroan zistertarrak sartu aurreko eraikin askotara ere iritsi zen estilo honen ortodoxia, edo XIII. eta XIV. mendeetan eraiki ziren beste batzuetara.
Batzuk gogora ditzagun. [[Iratxeko monasterioa|Iratxeko monasterioaren elizari]] zisterraren eragina ez zaio zuzenean iristen, [[Santo Domingo de la Calzada|Ozkabartetik]] baizik; eta habearteetako harroinetan finkatutako zutabe bikoitzetan ikusten da; zeharkako arkuak baino askoz beheragoko mailan jarritako arku diagonalen abiapuntuetan; kapitel askotako xumetasunean eta hutsarte batzuk inguruan dituzten baketa handi xumeetan (Fitero eta Ozkabartekoan).
Aurreko atalean esan dugunez, zistertarren eragina oso itsatsia dago, halaber, [[Tuterako katedrala|Tuterako katedralean]], “eskola berriaren eraikuntza teknika onak, erromaniko apaingarrien aberastasunarekin”<ref>A. M. N. IV. libk., (Iruñea, 1973), 72. or.</ref> ongi uztartzea lortu baitzuen. Gurutzeriako pilareek beren aurrealde guztietan zutabe bikoteak dauzkate ezarriak eta baita ukondotxoetan ere beste batzuk; lehen gotiko [[Languedoc|languedoziar]] motatako bereizgarriak, Kataluniako distiraren kutsua dutenak. Gogora dezagun Tuterako kolegio‑elizako aldarea Tarragonako artzapezpiku On Ramón Rocabertik sagaraturikoa. Era berean, Olibako elizaren imitazioren bat ikus daiteke burualdean ere, zeren eta erdiko kainoi zorrotzak gurutzeriazko tarte zuzen bat bai baitu eta zirkuluerdi-formako gunea, zeharkako arku bertikalean hiltzen den erradiozko nerbioez sendoturik.
[[Andre Maria Erregina eliza (Erriberri)|Erriberriko Santa Maria Erreginak]] ere badu ziste ukiturik, nabe bakarraren oinplano xumean eta angeluetan kontrahorma sendoz finkatua dagoen burualdeko [[abside]] poligonalean –gainerako nabeetan errepikatzen direnak–, non, hormen gainean dauden gangen bultzada sentitzen duten [[Parpain-arku|parpain-arkuek]].<ref>Oliteko Santa Mariari buruz, ikus, BIBLIOGRAFIAN, J. JIMENO JURIO, TORRES BALBAS eta J. M. AZKARATEren... lanak.</ref>
Zistertar arteak Euskal Herriko arkitektura gotikoan sartzeko gonbita egiten digu. Baina, esan beharra dago hautaketa zorrotza egitera behartuak daudela, eta gotikoari dagokionean, benetako arte balio berezia eta nabarmena duten eraikin eta lanak baino ez ditugula aipatuko, dela Nafarroan, dela beste lurraldeetan.
== Nafarroako lehen arkitektura gotikoa ==
Goiz Erdi Aro bitartean, Europan gainerako eskualdeetan bezala, Euskal Herrian joera berak bizi ziren demografiari, ekonomiari eta gizarteari zegozkienetan. Euskal gizartea erabat zegoen nekazaritzan oinarrituriko ekonomiaren baitan. Nagusi ziren XI. eta XII.aren hasieran, lurrarekin bat eginda bizi ziren lurjabe eta eliz agintariak (monasterioetako abade, baroiak, jaunak, ahaide nagusiak eta abar) eta nekazari eta abeltzain zen populazioa eta zerbitzuetako populazioaren (nekazarien morroi, behartsu, eta abar.) arteko harremanak ia feudalak.
Baina, nekazari multzo handi batek, XII. mendearen bukaeran eta XIII. mendean zehar, etengabe lurrak utzi eta hiribilduetan finkatzeak industria eta merkataritzaren garapena sustatu zuen eta honek ''krisialdi sozial eta politikoa'' ekarri zituen, Europako gainerako herrialdeetan bezalakoa.
Euskal Herrian, ''foruen eta hiri‑gutunen'' bidez sorturiko hiribilduak fundatzeak egitura ekonomiko eta sozial baten ekarpena egin zuen; hain zuzen ere, lehen noble nekazariekin jasan behar izan zituzten egoeraren aldean oso bestelakoa. Inola ere aldakuntza oso astiro joan zen, eta XV. mendearen aurreko aldi horretan gizartean etengabeko desadostasun giroan, historialariaren arreta ezerk pizten badu, irtenbide tekniko eta estilistikoetan profil berriak azaltzen zituen ''erlijiozko artea'' bultzatzeko eta garatzeko gogoa eta baliabideak izatea da.
=== Nafarroako frantses gotikoa ===
==== Orreagako kolegio‑eliza ====
{{sakontzeko|Orreagako kolegiata}}
[[Fitxategi:2012 Roncesvalles 01 Iglesia.JPG|thumb|250px|Orreagako kolegiata]]
Orreagako kolegiata XI. mendearen azken alderako bederen eraikia zegoen beste eliza baten ordezkoa da. Ostatu sonatua duen eliza da, hau da, 1132an Ibañetako tontorretik mendi magalera eta Donejakueko galtzadaren ertzera lekualdatu zen. San Agustinen kanonikoek gobernatzen zuten ostatu horretan erromesek eta gaixoek zerbitzu egokia aurkitzen zuten eta horregatik gotzainen pribilegioak merezi izan zituen, baita XIII. mendeko olerkari batek eskaini zion latinezko gorespenezko olerkia ere –batzuen ustez, [[Errodrigo Semenoitz Arradakoa|Radako Rodrigo Jimenez]] gotzainarena da; delako latinezko poemaren eskuizkribua kolegio‑elizan jasoa da.
Eliza desitxura dago suteak (1445), hondoratzeak (1609), konponketak eta eraberritzeak jasan ondoren. Ez dira jatorrizkoak ez sarrerako arrosa-leihoa, ez tinpanoa. Hori guztia gutxi balitz bezala, 1940tik 1945era zaharberritzeko saioetan eraberriturik, bere hasierako edertasuna galdu zuen: beirateak, pulpituak eta aldareak jarri ziren, eta Birjinaren irudiaren gainean zilarrezko [[Baldakin|baldakina]], Gironakoaren kopia.
[[Fitxategi:Orreaga-Eliza-Aldare nagusia XB.jpg|thumb|Orreagako aldare nagusia]]
===== Eliza =====
[[Fitxategi:Picture by Edmir Silvestre (22647832278).jpg|thumb|Kolegiatako eliza barrutik]]
Agirietan azaltzen denez, Antso Azkarrari esker egina izan zen eliza eta ''hiru habeartetakoa'' da. Erdikoa albokoen gainetik igotzen da eta burualde pentagonala du eta leihate galantak horma nagusietan. Ez da oso handia; 25 m ditu luzean eta 18 m zabalean eta 15 m garaieran. Bost tartetako habearteak, txandaka diametro desberdineko zutabeez bereiziak daude (0,94 m eta 0,72 m); berauek, kapitelak bitarteko, sei zatiko gangetako nerbioak zutitzen dituzte, hormetan ezarritako zutabetxoen bidez. Harrizkoak diruditen gangak, itxuraz atalak diruditen arren, adreiluzkoak dira.
Torres Balbásen iritzian, jabego frantsesen eraikin gotikoetan –Paris aldekoetan, batez ere– jakituna zen arkitektoa frantses bat izango zen egilea dirudienez, zeren eta Orreagako elizak jarraitzen ditu ''XIII. mendearen hasierako katedralen ereduak'', hala nola, Sens, Noyon, Senlis, Bourges eta Pariskoak. Horien antzera, tarte bakoitzak lau arkuko ''triforio'' lerden bat du, eta bere gainean ''arrosa-leiho'' zabalak irekitzen dira; Jouy‑le‑Moustier-en eta Marey‑Marly‑en gertatzen den bezala. Parisko katedralean bezala, honen euskarriak ''zutabe zilindrikoak'' dira. Nafarroan, lehenengo aldiz ikusiko dugu gangen zama kanpora botatzen duten ''arbotanteak dituen eliza''.
===== Orreagako eredua =====
Gogoan hartzekoa da Orreagak duela Penintsulan ikusi zen lehen frantses gotikoa, eta Leon, Burgos eta Toledoko katedralik bikainenak ondorengo estiloari dagozkionak direla, “gotiko dirdiratsu” deritzonari, alegia.
Orreagako eliza “eskola egina”<ref>A. M. N. IV. libk. 107. or.</ref> izango zen, ''Zangozako Santiagon'' ''imitazio'' bat aurkitzen baita. Eliza horren barrualde erromanikoa aldatu egin zen, alde batzuetan zirkulu-formako ebakidura duten oinarriak ezarriz, haien gainean gangen nerbioak, angeluzuzenezko tarteak –sei zatitakoak, Orreagan bezala– jasotzeko bizkarra finkaturiko zutabeak zutitzen direla. Horien baoetan, idi-begiak aurkitzen ditugu, baita mainel eta trazeria xumezko beste batzuk ere.
''Agilarreko San Bartolome ermitako'' absideko gangetan eta bere sartaldeko fatxadaren hormapiko soil‑soilean ere hainbat zistertar eragin sumatzen da.
==== Baionako katedrala ====
{{nagusia|Baionako katedrala}}
[[Fitxategi:Bayonne-Avril_2012-8.jpg|thumb|Baionako katedralaren kanpoko aldea]]
[[Fitxategi:Bayonne-Avril_2012-128.jpg|thumb|Ingalaterraren koroaren armak]]
Ipar Pirinioetako Baskonian altxatako eraikin gotikoetan nabarmenena '''Baionako''' katedrala da, inolako zalantzarik gabe, Lapurdiko hiriburuan –garai bateko Lapurdumgo hiriburuan. Eskualde honek ingelesen menpe bazeramatzan mende eta erdi, Goiz Erdi Aroko eliza baten ordezko katedrala eraikitzen hasi zirenean <ref>Baionako katedralaren datari buruz, ikusi E. LAMBERT, O.c., 240‑247. or.</ref>: Baina, ez zen soilik Ingalaterra izan, eraikin berriari ukitua ematen jardundakoa.
Eraikuntza-lanak XIII. mende hasierakoak badira ere –1258an jasandako sutearen ondorengoak–, egitura XIV. mendekoa da, '''gotiko dirdiratsu estilokoa'''.
Elizak oinplano gurutze latindarra du, baina alboetan erantsi zaizkion kaperak direla-eta, ez da ikusten kanpotik. Itxura bikainekoa da, 80 m baditu luzean eta 33 m zabalean, bere gangak 26,50 m-ra iristen dira garaieran, eta baditu hiru solairuko zazpi tarte. Iparraldetik sei kapera eta bataiategia erantsi zitzaizkion. Elizaren espazioa hegoaldetik ere zabaldu egin zen, klaustroko lau hormarte moldatu eta kapera bakar bat osatzeko –San Leonena– eta elizan baitaratzeko; eta beste tarte bat –gurutzaduraren eskuinaldeko hegalari zegokiona izateagatik, gainerakoak baino zabalagoa– ere klaustroari ostu egin zitzaion sakristia egiteko. Eraikina ''triforio'' batek zeharkatzen du aldenik alde, elizaren beheko arkuen gainetik. Honen atzetik distiratzen dute XIX. mendean zaharberritutako ''errenazimentu garaiko beirategi'' ederrek.
[[Ganga‑giltzarri]] batzuetan ''Ingalaterraren koroaren armak'' ezagut daitezke (hiru lehoinabar) eta besteetan berriz, lirain azaltzen dira ''Frantziako lirioak''. '''Burualdea''', Lamberten ustez, Soissons‑eko katedralean inspiraturiko bi kapera karratu (alde banatan bana) eta poligonozko bostek osatzen dute deanbulatorio batez elkartzen direlarik. Beraren aurrean, atxikitako lau zutabetxoz osaturiko sei oinarriz inguratua dago '''presbiterioa'''.
'''Klaustroa'''. Elizaren esparrura sarturiko klaustroaren ipar alderdiak baditu hiru hegal, multzo homogeneo orokor bat osatuz.
Baionako katedralaren '''kanpoaldeko ikusmira''' bikaina da. Harri eta zur geratzekoa da haren leihateen garaiera eta ostiko-arku andana osorik ikusita, dorretxoz koroatutako kontrahorma eta guzti. Harriaren kolore argiagoa dela-eta, erraza da XIX. mendeko eraikinak bereiztea: lehenengo hegoaldeko dorreari erantsitako gezia, eta iparraldeko dorrea bera ere, 80 m‑ko gezi batek koroatzen duena.
==== Izpiritu Santuaren kapera ====
{{sakontzeko|Izpiritu Santuaren kapera}}
Sonatua da Baionan, halaber, antzinako [[Izpiritu Santuaren kapera]]tik geratzen dena: Aturriren gainean eraiki zen zubi bat zela-eta ospitale batekin batera erromes eta bidaiarientzat eraiki zena. Luis XI.ak 1483an kolegio‑eliza bihurtu zuen, eta multzo osoa eraberritu egin zenez, ezin jakin dezakegu nolakoa zen jatorrizko kapera gotikoa.
==== Oloroeko katedrala ====
Oraingoz, ipar Pirinioetako eskualde horretatik irten gabe, aipa dezagun '''Oloroeko Santa Mariaren katedralera'''<ref>Oloroeri buruz, ikusi E. LAMBERT, O.c., 244. or.</ref> igaro zela Baionako katedralaren plano bera, burualdeko erradioko kaperen batasuna, hain zuzen ere, eta, hemen merezi du aipamen bat gertutasun geografiagatik eta Biarnok Nafarroa Beherearekin sarritan izandako harreman politiko eta kulturazkoengatik bada ere.
=== Beste eraikin gotiko batzuk ===
Elie Lambert gotiko historialariaren ustez, erromanikoa Espainian –iparrean nahiz sartaldean– sakonki girotua gertatu zen, “hainbeste girotu ere, non, Nafarroak bere horretan leial jarraituko zuen ia XIV. mendera arte ere”.<ref>Ibidem, 21. or.</ref> Eta egia da, zistertarren elizak eta Orreagakoa alde batera utzita, Euskal Herrian ez direla ''XIII. mendeko azken urteetan'' baino sortzen, aurki daitezkeen eliza gotiko zaharrenak.
Bilduma honetan gure arreta merezi duten eraikinak azpimarratuko ditugu, beren eraikuntzako kronologiaren arabera.
==== Erriberriko Santa Maria ====
{{sakontzeko|Andre Maria Erreginaren eliza (Erriberri)}}
[[Fitxategi:WLM14ES_-_Olite_Santa_María_La_Real_00019_-_.jpg|thumb|[[Erriberri|Erriberriko]] Andra Maria Erreginaren eliza]]
Zerrenda honetan lehenengoa da aipatu berria dugun Andre Maria Erreginaren eliza, halakoxe zistertarren eragina duena. Eraikitzen XIII. mendearen lehen herenean hasia izanik ere –dokumentuetan '''1243'''an agertzen da–, mende horretan zehar burutu zen. Egia da, bai, estalgarriaren egiturak erromaniko aldera bultzatzen gaituela, arku zerrendak direla-eta.
Elizak habearte bakarra du, angeluzuzenezko ebakidura duten nerbio sendoz osatutako lau zati soileko tartez estaltzen da. Eraikinaren oinetako koruari dagokion gurutzeria ere gotikoa da, aurreragoko joera gehiago antzematen bazaio ere –1300 aldekoa ziur asko– eta gainerakoa baino garaiago kokatua dago. Kapera nagusia, zistertarren loreak gogoratzen dituzten landarezko kapitelen gainetan bukatzen diren zutabeetan kokatutako baketa-nerbio hirukoitz galloidun gangaz estaltzen da.
Jauregi multzo batean bildurik gelditu zen eliza, hori dela eta kanpoaldeak ez dira apartean geratzen, burualdea izan ezik, guztiz gazteluan txertatua baitago, eta atariari, Azkarateren ustez, Balearretako eragina sumatzen zaio.<ref>J. M. AZKARATE, O.c. 46. or.</ref> Elizaren fatxadaren behealdean atari gotiko txaranbeldu eder bat da nagusi, eskulturak babesten dituen trilobilatuzko arku-frisoz erdiratua.
==== San Saturnino (San Zernin) Iruñekoa ====
Iruñean, [[San Zernin|San Zernin- edo Jaun Done Satordi]]– oso interesgarria da. Historialariek bere berezitasunagatik aipatzen dute.<ref>Iruñeko San Zernini buruz, ikusi aipamenak A.M.N. IV, 134. or.; G. E. STREET, ''Some account of Gothic architecture in Spain''. (Londres, 1963). Ikusi halaber, V. LAMPEREZ, Hist. ''De la Arquitectura cristiana Española'' (Espasa‑Calpe 1930), III, 225; L. TORRES BALBAS, ''Arquitectura gótica''. A. H. VII. liburukian, 221. or.; J. M. Azkarate, ''Arte gótico en España''. (Cátedra ,1990).</ref> Eraikuntza-lanak XIII. mendeko azken laurdenekoak dira (1276‑1297), Nabarreriako borroka bukatu eta berehalaxe hasiak. Baina, eraikuntza-lanari buruzkorik ez da agirietan ezer geratu.
Elizak habearte bakarra eta oso zabala du (15,30 m ), eta sei zatiko gangez estaliriko bi tarte ditu, 25 m-ko garaieran. Bitxia bada ere, burualde zabalak, habeartearen zabalera berekoa denak, bost kaperetara irekitzen den pentagono bat marrazten du.
Erdikoa gainerakoak baino handiagoa da, eta alde bakoitzean ondoan dauden biek oinplanoa poligonala dute; beste biak karratuak dira eta gainean dorreak dituzte –[[Iruñeko burguak|burguen arteko borroken]] oroimenez ziur asko. Erdiko kapera argiztatzeko, jatorrizko arrosa-leihoen ordez jarriak izango ziren leihate garaiak ditu. Beste kaperak itsuak dira eta kanpotik ikus daiteke haien egitura poligonala.
==== Artaxoako San Saturnino ====
[[Fitxategi:Hesiko Saturnino santua Artaxona.JPG|thumb|Hesiko Saturnino santua, Artaxona]]
Artaxoan, nafar lurretan Erdi Aroan eraiki ziren gotorleku ugarien artean, harresi multzo ikusgarria gorde duen hiribildu bakarra den honetan, Hugo de Conques gotzainak, 1100ean eliza erromaniko bat eraikiarazi zuen, gerora eraitsi, eta beste eliza gotiko bati utzi zion haren izendapena eta eginkizuna.
Hesiko San Saturnino eliza eta gotorlekua hesiaren horma-zati gisa, XIII. mendean hasi zen eraikitzen. Habearte bakarrekoa da, zabala eta liraina, beren kapitelak galdu dituzten zutabe gainetan –sorta moduan babesturikoak– gurutze-gangaz estalirik. Burualdea poligonala da, eta alboan ikonozko kapitelak dituzten zutabetxoak ditu, baita arku zorrotzezko hiru leihate ere. Eliza berriaren burualdeko horma eraiki ondoren, denbora pasako zen habeartea eraiki baino lehen, burualdekoen kontrastean, bere leihateen liraintasuna eta argitasuna kontutan hartzen bada.
Ikusgarria du ataria, arku txaranbeldu sakona duena, arkuteria itsuez inguraturik eta irudirik gabea eta San Saturninoren martiritzako eszenak irudietan azaltzen dituen tinpano eta ateburuarekin.
=== Osagai eta aztarna gotikoak ===
==== '''Aztarnak''' ====
Historialarientzat garrantzia baldin badute ere, XIII. mendeko eliza gotikoen artean, zein egoera galgarritan dauden ikusita, arkeologoentzat arreta gehiago merezi duten aztarna garrantzizkoak dituzten batzuk aipa ditzakegu:
Vianako San Pedro 1250 baino pixka bat beranduago hasi zen eraikitzen. Iruñeko San Zerninekin badu zerikusia, Iruñekoaren hiruen ordez, presbiterioko erradiozko bost kapera dituelako.
[[Fitxategi:Estella - Iglesia Santo Sepulcro 03.jpg|thumb|Lizarrako Hilobi Santuko elizaren atariko tinpanoa]]
Lizarrako Santo Domingo, sermolaritzako asmoz, 1258an sortu zuten eskeko fraideek –domingotarrak eta frantziskotarrak–, habearte bakarrekoa eta arkuduna antolamendua.
Lizarrako Hilobi Santua (1272) ere, bestea bezalaxe, habearte bakarrekoa zen, gurutze-ganga xumez estalirik; apaingarritako arkuak atarian, ataria arku zorrotzetako arkibolta molduratuez inguraturik.
==== '''Berrikuntzak''' ====
Nafarroako gotikoaren berrikuntzak izan ziren: elizatik bereizita altxa ziren babeserako dorreak''':''' Iruñean, San Zernin eta San Nikolasen; Guardian, San Joan Bataiatzaile eta Santa Maria; eta kanpandorretako geziak ere garaitsu horretan sortu ziren, Oliteko San Pedro elizan.
==== Osagarriak ====
Era berean gogora ditzagun XIV. mendean gotiko estiloz osatu ziren eliza erromanikoak: [[Leireko monasterioa|Leireko habeartea]], orain luzatu eta tertzelete gangez estalirik dena, eta [[Uxueko Andre Mariaren eliza]]
==== '''Uxueko Andre Maria''' ====
Uxuekoa erro‑errotik eraldatu zen eta Birjina honi bere bihotza emanik, haren gangetako giltzarri batean bere armarria jarri zuen [[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos II.a]] erregeak, alegia. Hasierako elizaren mendebaldeko zatia 1349tik hasita bota egin zen eta ondoren beste eliza berri bat eraiki: bere oinplanoa gradu batzuk ipar‑mendebalde aldera aldatu zen norabidez, era honetan eraikin erromanikoaren ardatza tokiz aldatuz. Zabalean 15 m zituen habearte zabal bat eraiki zen, ganga oso garai batez estalia, kanpoaldeko horma‑bular sendoz arindurik. Hauek arbotante luze batzuez sendotuak gelditu ziren iparraldetik eta sartaldeko hormaren muturrean kokatutako bi dorrez, bietatik bat bukatu gabe utzi zena. Hiru habeartetako burualde erromanikoari erantsi zitzaion horien zabalerako bakarra.<ref>Torres Balbasek dio Aragoi aldeko zenbait elizen kopia dela Uxue, habeartea inguratzen duten esparru garaiak sortuz eta gurutze-ganga txikien azpitik horma‑bularrak zeharkatuz.</ref>
Nafarroan, XIV. mendean zehar, habearte bakarreko elizak erruz ziren. [[Kaseda]], [[Amunarritz|Amunarriz]], [[Villatuerta]], [[Urzainki]] eta abarretan ikusi daitekeenez, XV. mendean zehar era honetako landa-elizei eutsi egin zitzaien.
==== Iruñeko katedrala ====
Iruñeko katedrala eta klaustroa aipatzen hasi aurretik gogora dezagun –beharturik baikaude– katedral inguru osoaren barruan hor geratzen direla XII. mende hasierako harlandu erromanikoez gain, eliza baino lehenagoko gotikoaren arrasto prestuak, adibidez: On Pedro Rodaren kapera, txikia, habearte bakarrekoa, burualde karratua eta giltzarririk gabekoa, eta gurutzatutako nerbioen gangak –XIII. mendekoak– zeharkako arku zorrotzak dituena; Sukaldea, oso zabala dena eta ganga oktogonala duena. Harridura sortzen du erdi‑erdian eta ertzetan tximiniak dituela ikusteak, Espainian ere ez baita horrelakorik; eta, azkenik, jantokiak ([[Errefektorio|errefektorioa]]) –gaur egun katedraleko museoa da– zabalera nabarmena du, zortzi leihate luze eta estuez jantzirik –sei alboetan eta bi buru‑hormetan– arrosa-leiho baten saihetsetan. Lau zatiko gangaz estalia dago. Gela handi honek, latinezko idazkun batean 1330eko data du, Barbazan gotzainari zor zaizkio harren garaiko klaustro berriaren bi hegal. Jantoki honek eta sukaldeak inguratzen dute klaustroa.
===== Katedraleko klaustroa =====
Iruñeko katedrala eraiki aurrekoa dela esan behar da klaustroaren eraikin luzea. Eraikuntza-lanak 1280an<ref> Uncastilloko Migel Santxez gotzainak (1277‑1287) dirua eskatzen zuen 1286 aldera, graziak eta barkamenak eskainiz klaustroaren eraikuntzan laguntza ematen zutenentzat. Eta 1291n agindu bat dokumentatu zen “Iruñeko Santa Mariako klaustro lanetarako”.</ref> hasi ziren; eta XIV. mendean artean jarraitzen zuten lanek.
===== Barbazana kapera =====
Barbazan gotzainak egin zuen (1317‑1355) kapitulu‑gela izan behar zuena eta bertan lurperatu zuten; gela eder hau, Barbazana kapera deritzona gaur egun (1319), izar egiturazko zortzi aldeko ganga batez estali zen, Toledoko katedralaren San Ildefonsoren zortzi aldeko kapera gaztelauaren jatorrikoa, bereziki estimatzekoa.<ref>J. M. AZKARATE, O.c., 58. or.</ref>
==== Iruñeko klaustroa ====
Iruñeko klaustroak alde bakoitzean 38 m-ko karratu ia oso bat egiten du; galeria bakoitza zortzi tartez osatzen da, angelukoak barne, eta erdialdeko seiek leihate oso handiak dituzte lorategi aldera; ia 9 m‑koa da gangen garaiera eta bataz besteko zabalera 5 m‑koa.
===== Lau etapa =====
Iruñeko klaustro honen deskripzioa eta historiako ikerketa osoena eta dokumentuz hornituenaren egileek lau etapetan kontatzen dute eraikuntza.<ref>Clara FERNANDEZ LADREDA AGUADE eta J. LORDA, ''La catedral de Pamplona. Arquitectura.'' V.V.n, ''La catedral de Pamplona'', 1394‑1994. Ed. Nafarroako Gobernua, I.go libk. 163‑273. or. Ikusi, halaber, A.M.N., IV, 162 eta hur.</ref>
Lehenengo etapan, Ekialdeko hegaletik hasitako lanak iparraldeko hegalaren erdiraino iritsiko ziren. Jatorrikotzat hartzen den diseinua hemen azaltzen da: bozel bikoitzeko oinarriak, inguruko zokaloak lau gingilez apainduak, eta kontrakoan trilobulatuzko arkuak; landare apaingarriak arkiboltetan; apaindurez hanpatuak kapitelak, eta tarte bakoitzean hiru mainel oso finez eutsitako leihatearen trazeriak –erdikoa zertxobait gizenagoa– barruan bost arku zorrotz finkatzen direlarik, babestutako bitik behin egitura bereko beste bat, eta zirkulu-formako hiru [[Arrosa leiho|arrosa-leiho]]. Diseinuak lehen gotikoak berea duen eredu xume eta arina jarraitzen du. Arku artetan arku itsuak gainjarri ziren geroago.
Bigarrenean, [[Arnaldo Barbazangoa|Arnaldo Barbazangoa gotzainaren]] eraginez egina da ziur asko (1318‑1355), data horretan bukatua izango zen iparraldeko hegala eta sartaldekoa hasi.
Bozel bikoitza galdu egiten dute ''pilareek'', eta gangetako nerbio guztien batasuna osatzen; ''trazeriak'' konplexuagoak bihurtzen dira idi‑begi eta biribil irudi gero eta gehiagorekin, arkuarteak apaintzen dituzten ''arkutxoei'' bizitasun gehiago ematen zaie, eta maila horren gainean klaustro osoa zeharkatzen duen ''baranda kalatu'' bat kokatu zen.
Hirugarren etapan, Hegoaldeko hegalari dagokio, eta XIV. mendearen azken herenera arte iraungo zuen.
Berritasun handiena erlaitz eta barandekin gurutzatzen diren arkuarteko arkutxoetatik doazen gableteen eransgarrietan dago, marrazki kalatuen ''triangeluetan tinpano'' txikiak uzten dituztelarik.
Klaustro gaina eraikitzea erabaki zen urte horietan, eta 1472ra arte iraungo zuten lanek. Gain horretara igotzeko, erdian begia eta '''poliki sarturiko''' baranda bat duen [[Eskailera kiribil|helize‑eskailera]] batetik joaten da.
Laugarren fasean, klaustroko lanak denbora luzez geldirik egon ziren, 1348ko izurrite handiaren eraginez, mendearen bukaerako gertakari politikoak zirela eta 1391n katedral erromanikoaren burualdea hondoratu zela medio. Hala, XV. mendea aurrera sartu bitartean ez zuten jarraipenik izango XVI. mendean bukatu ziren lanek. Azken aldi horretan (1492?‑1507), klaustro osoa ia erabat bukatu zenean, sartaldeko hegala ''arkuartez'', ''barandaz'' eta ''gableteez'' jantzi zen. Klaustroaren mendebaldeko hegalak ez du gableterik, baina bere barandak pinakuluz josita daude; gainerako hegalak badituzte gableteak eta ertzetan pinakuluak dituzten baranda jarraikiak.
Honela deskribatzen du Juan Apaolazak klaustroa: "Dena Liraintasun eta edertasun. Halakoxea da, klaustroa osotara ikusteak sortzen duen zirrara, lanen luzapenez ezinbestean sortutako ondorioen inkoherentziak ikusten diren arren."
Azkaraterentzat, “manierismoaren txanda horretan, arkitektura gotikoaren adibide hoberenetako bat” da. Lambert eta Torres Balbásen iritziz, “inongo klaustro frantsesik ezin daiteke Iruñekoarekin parekatu”.
=== Arkitektura militarra ===
==== Nafarroako gazteluak ====
Gotiko garaian Nafarroan oso ugaria izan zen arkitektura militarra, eta mota askotarikoa: mugen zaintzeko ziren [[Gaztelu|gazteluak]]; seinale [[Dorre|dorreak]], inoizko erasoen aurkako defentsazko dorreak; gotorleku-egitura eta itxura duten gazteluak, eta abar.
Gaztelu ugari. “Hirurehun gaztelu baino gehiago, agian” idatzi zuen gai honetan jakitun den Jose Mª Errekondok. Horien arteko batzuk ia guztiz desagertu dira; beste batzuk, egoera oso galgarrian daude, Cisnerosen eraispen-aginduak eta betiko bandalismo dela-eta; baina ez da dokumentu bidez guztiak katalogatzeko saiakerarik falta izan.<ref> J. ALTADILL, ''Castillos medievales de Navarra.'' (Donostia, 1934), 3 libk.; J. M. RECONDO, Castillos. T. C. P, 22. znb. Nafarroako Foru Aldundia Argit., (Iruñea, d/g); J. MARTINEZ DE AGIRRE, ''Castillos y Palacios góticos en Navarra. El arte en Navarra''. 12. znb.an, Diario de Navarra Argit.; Aitor IRIARTE KORTAZAR, ''Algunas observaciones acerca del Palacio Real de Olite''. A. P. M. 15ean, 1996, 331‑340. or.</ref>
===== '''Dorreak eta gazteluak''' =====
[[Fitxategi:Torre de Ayanz - 04.jpg|thumb|Aiantzeko almenazko dorrea eta jauregia]]
Nafarroan badira erregearenak eta nobleziarenak; nobleenak, hasieran, dorre bakan moduan eraiki ziren, esaterako, Longida ibarrean [[Aiantzeko dorrea|Aiantzeko almenazko guztiz ederrak]], ala [[Zilegietako dorrea|Zilegietakoa]], angeluetan zilindrozko kuboak eta guzti dituztenak. Inguruan izaten dituzte barrendegi apalagoak gehigarri eta sarritan dorretzar bat ezarririk; zeren eta “XI. eta XII. mendeko dorre xumeari, omen gisa geratu litekeenari, saihetsetan beste bi dorre txikiagoak sortzen zaizkio; hesiak ixten dituzte gortina eta harresiaren barruko poligonoak eta kanpoan uzten ateisilak eta arrasteluak dituen zuloak” (J. M. Errekondo).
[[Fitxategi:Castillo de Tiebas 3.jpg|thumb|Tiebasko gazteluaren hondarrak]]Baina gerora sortu ziren gazteluak, angeluetan defentsarako kuboak dituzten harresitzarrez inguraturiko dorrea dutenak. Gogora dezagun adibide modura, zaharberritua dagoen [[Xabierko gaztelua|Xabierko gaztelua]].
Neurri handikoak eraikitzen ziren, harlandu oneko hormez, garaiera egokian jarririko murru-arteka zulatuez, kanoi‑zuloez eta matakanez.
Eraikin horien oinplanoari buruzko dokumentu zehatzik ez den arren eta barruko esparruaren zatiketari buruzko ezer gutxi dakigun arren, zerbait zehatzagorik ezagutzen dugu honako hauetako batzuei buruz.
[[Rocaforteko gaztelua|Zangozako Gazteluaz]] dakiguna da 1390ean gazteluak bazuela“ inguruan [[barbakana]], zain‑etxola bat gainean ate nagusi batekin, hiru dorre ertzetan, ganbara garai bat eta areto handi bat”.<ref>J. MARTINEZ AGIRRE, O.c., 101. or.</ref> [[Garañoko dorrea]] babesten zuen barbakanan ere hiru dorre altxatzen ziren. [[Tibalt II.a Nafarroakoa|Tibalt II.aren]] (1253‑1270) erregealdikoa dela esaten den [[Tebasko gaztelua|Tiebasko gazteluaren]] [[Erorkin|aurriek]] erakusten dute XIII. mendean defentsa izaerako nolako errege-gazteluak eraiki ziren: eraikuntza sendoa, oinplano angeluzuzeneko patio bat inguratuz. Horrelakoxea izan behar zuen jatorrizko [[Erriberriko Errege Jauregia|Olite/Erriberriko gazteluak]] ere.
== Arabako arkitektura gotikoa ==
=== Guardia ===
Guardiatik hastera bultzatzen gaituzte logikak eta kronologiak; zeren eta, hiri hau Nafarroakoa baitzen, Gaztelak 1461ean bereganatu zuen arte. Gotikoaren lehen aldi honetan oraindik ez da libratu aurreko aldian defentsarako hain beharrezkoa izan zen erlijiozko lantegia konplexu hartatik. Araban eta Nafarroan “harresiak, elizak eta hirigintza egitasmo bat beraren azpian zeuden”. Hauxe gertatzen da, besteak beste, Guardia, Agurain eta Gasteiz hirietan, “oso zuhurki hautatutako kokalekuetatik, beren defentsarako erabiltzen dute topografia eta muinoetan kokatuta, inguruko eskualde osoa menderatzen dute, bai begiz eta estrategiaz”.<ref>J. M. AZKARATE, O.c., 59. or.</ref>
==== San Joan bataiatzailea parrokia ====
Eliza erromanikoan hasi eta gotikoan bukatu zen. Gerora, zenbait estilozko gehigarriekin garatu zen; baina eraikinaren zatirik garrantzizkoena XIII. mendekoa eta XIV.aren hasierakoa dela esan daiteke.
Hiru habearte dituen eliza da, baina XVI. mendean beste bat eraiki zitzaion iparraldetik. Zati desberdinak ditu, gurutze-ganga xumez estalia dago, koruaren erdiko tartea estaltzen duena izan ezik, hau tertzeleteak dituena baita.
Atarian izan zen ''arrosa-leiho'' izugarria, diametroz 3,40 m zituena, XIV. mendekoa ziur asko, eta Pilareko Amaren kapera eraiki zenean hormaratua geratu zen. Hiru zirkulu zentrokidek inguraturiko arrosa-leiho berezi hau, lau gingileko sail bat duen zirkulu batez dago osatua. Abside aldetako hiru kaperetako leihate luzeak –XIII. mendeko jatorrak– horma‑bular sendoen artetik altxatzen dira.
Ate baten gainean defentsa militarreko dorrea dago zutik, elizatik kanpo geratzen dena baina beraren babesean.
===== Erregeeen Santa Maria eliza =====
Honek ere aldakuntza handiak izan zituen, eta San Joan Bataiatzailearen elizan bezala, hau ere erromanikotik gotikora igaro zen. Koruaren atzealdeko hormaren babesean dauden zutabeak, oinarri batzuk eta koruko eskaileraren gaineko arku zorrotzeko leihatea ''trantsizioko erromanikoari'' dagozkiona da.
Gaur egun eliza hau zabala da, hiru habeartetakoa; gotikotik, gaur egun behe aldeko bi tarteak gordetzen dira, izan ere, XVI. mendean gaineko beste tarte bat eta burualdea desagertu egin ziren, beste errenazimenduko batez ordezkatzeko. Erdi Aroko habearteak [[Arku tertzelete|terzeletezko]] gangaz estalirik daude.
Lan hau XIV. mendean eman zen bukatutzat, atari ederrekoa da bera, eta badu arku zorrotz txaranbeldu oso handi bat, bost arkiboltakoa, Apostoluen irudi batzuen gainean tinpanoa apaindurez hanpatua, arku eskartzanoa eta bi ate trilobulatu eta Birjinaren irudi airosa duen mainela dituela. Atari hau XVI. mendean osorik itxi zen, izar-ganga itxurako batek estalitako kapera osatzeko.
=== Gasteiz ===
=== Santa Maria katedrala ===
[[Fitxategi:Catedral de Santa María (Vitoria-Álava) - Bóvedas y Arquerías.jpg|thumb|Gasteizko Santa Maria katedraleko barrualdea]]
Gasteizko [[Santa Maria katedrala (Gasteiz)|Santa Maria Katedrala (Katedral Zaharra)]], inolako zalantzarik gabe Araba osoan sortutako eraikinik ederrenetarikoa da. Gaur egungo eraikin hau beste erromaniko baten ordezkoa da, 1181an Nafarroako errege Antso Azkarrak hiri‑gutuna eman orduko eraiki zena. Burgu zaharrean, goi‑lautada estu baten ipar-muturreko kokapen estrategikoak pentsarazten du eliza-gotorleku baten osagaietako bat izan zela, eta hala izan ere; azken urteetan egiten ari diren indusketetan azaldu da, jatorrizko eliza erromanikoaren azpiko [[kripta]] argitara ateratzean, antzina Gasteizena zen harresia aprobetxatuz eraiki zela eraikina. [[Eliza-gotorleku|Eliza‑gotorleku]] bat zen, bere inguruko zati handi batean –iparraldekoan–, Erdi Aroko eliza‑gotorlekuetan ohikoa zen igarobidea salbatu duena.
===== '''Kolegio‑eliza izatetik Katedral izatera''' =====
Baina gaur kontenplatzen dugun eliza honen eraikuntza-lanak 1340‑1345 bitartean, [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfontso X.aren]] erregealdian hasiko ziren, nahiz eta harrigarria ere baden 1350era arte dokumenturik ez izatea. Eraikina estali aurretik beharrezkoa izan zen liturgia ospakizunak ziurtatzea, kapera gehigarri bat (1390‑1400) eraiki baitzen, gaur egun parrokia bati dagozkion eginkizunak burutzen dituena. Eliza nagusia, Santa Mariari eskainia, 1498an kolegio‑eliza izatera hartu zuen –Armentiakoa lekuz aldatu zelako– eta 1861ean katedral izatera igaro.
Eliza hiru nabekoa da, oinplanoan gurutzadura oso nabarmena du eta hiru tarte alde banatan; besoetara zister estiloko bi kapera ireki ziren alde banatan, hirugarren tarte trapezoidala girolaren abiapunturako utzirik. Gurutzaduratik abiatuta habearteek sarrera aldera bost tarte dituzte; eta burualdetik bost tartetako girola bat hasten da –aipatutako abiapuntuko biak barne–, honi absidean hiru kapera pentagonal ireki zaizkio. Habearteen saihetsetan, horma‑bularren artean, sakontasun gutxiko kaperak daude.
[[Fitxategi:Gasteiz 2021 - interior.jpg|thumb|Gasteizko Andre Maria katedraleko barrualdea]]
Oinarrian, zirkulu-formako oinplanoak dira, gangetako nerbioekin egokitzen diren atxikitako zutabetxoekin. Egia dirudi, lehenengo eraikin gotikoak zurezko estalkia zuela eta, haren ordez harrizkoa egin zitzaionean, horma‑bularren kokapena eskasa izan zela, eta eusgarrien erortzeak –gaur egun begien bistan dagoena– eraikinaren sendotasuna ziurtatze aldera, oinarrien liraintasuna eta gangen batasuneko edertasuna sumatzea eragozten duten eusgarriak –arku apaldu batzuk– gainjarri zirela.
Zaharberritze lanak, 1962 eta 1964 bitartean egindakoak, lau “ukondo arkuak” kentzeko egin ziren, hain zuzen ere. Hogeita hamar urte beranduago, badirudi katedralaren egitura berriro ere mugitzen hasi dela eta gaur egun sendotze-lanak egiten ari zaizkiola.
Kapitelak, landare estilizatuak dira ia denak. Gangen gurutzeria xumea da. Katedral honen ezaugarririk bereziena '''triforioa''' da, pasabide gisa estua bada ere (50 m), eliza osoa inguratzen du, arkuak trilobulatuak dira, lau orriko barandak eta moldurak multzo osoa inguratzen duelarik. Oinetan eta gurutzaduraren sartaldeko angeluetan dauden eskailera kiribiletatik igotzen da hara.<ref>L. LAHOZ, ''El Arte Gótico en Alava''. Arabako Foru Aldundia (Gasteiz, 1999) 28. or. eta hur.</ref>
''Argia'' habeartera [[Idi-begi|idi‑begitik]] sartzen da eta burualdera, berriz, habeartearen lehenengo tartetik, eta alboetara XIV. mendeko [[Trazeria|trazeria ziztatua]] duten leihateetatik. Elizan sartzen denari ahaztu ezinezko zirrara eragiten dio argitasunak, kanpotik begiratuta bloke itxi baten itxurari kontrajartzen zaiona, eta halaber, triforioa eta arrosa-leihoekin habearteko arkuteria zorrotzen konbinazio jakintsua.<ref>Eliza honen ezaugarriek bazuen zerikusirik Gasteiz bertako San Pedro, Lekeitio, Gernika, Bilboko Santiago eta San Anton elizak beste euskaldunekin, nahiz Ozkabarte eta Toledo, Palentzia, Leon eta abarretako burualdeekin. C. M. V. III. libk., 85. or.</ref> Eliza hau aberasten eta bisitaria hunkituta uzten duen beste osagai bat da '''eskultura-lanen''' ugaritasuna, batez ere, arkupeko hiru ateetakoak, XV. mendeko bigarren zatikoak.
=== '''San Pedro eliza''' ===
[[Fitxategi:Vitoria - San Pedro 119.jpg|thumb|San Pedro eliza]]
Batek pentsa dezake, proportzio oneko triforioak Santa Maria elizari ematen dion edertasunak inspira zitzakeela [[San Pedro eliza (Gasteiz)|San Pedro elizaren]] gasteiztar eraikitzaileak; inola ere ez, Santa Marian artean lanean ari zirela, San Pedro eliza eraikitzen hasiak izango baitziren. Bada oraindik eliza honi buruzko 1257ko dokumenturik, baina litekeena da egungoa baino lehenagoko eliza bati buruzkoak izatea, alderdi batzuetan behintzat. Hiriko harresiari atxikirik eraiki zen, honek oraindik ere bere horma zati batzuetan gordetzen diren gotorlekuko zenbait ezaugarri azal ditzakeelarik.
Elizak Hiru habearte oso motz ditu, hiru tarte besterik ez transeptutik hasita. Honek gurutze-ganga xumez estaltzen diren bost tarte ditu; koruari eta gurutzeriaren hegoaldeko muturrari dagozkionak izan ezik, tertzeletezkoak baitira.
Burualdea bitxia da, oinplano gurutze latindarrari dagozkion abside aldeko hiru kaperei, laugarren bat erantsi baitzitzaion Ebanjelioaren aldetik, laugarren habeartea horrela osatuz. Erdiko absideko kapera heptagonala da, beste hirurak, aldiz, pentagonalak. Lau kapera hauek leihate luzangak dituzte, kanpoaldera ordea, horma‑bular sendoak.
Gurutzaduraren aurrealdean, ezkerrera, badu katedral zaharreko bao hiru trilobulatuak eta lau orrien kalatuzko barandak kopiatuak dituen triforio bat.
Burualdeko eta gurutzadurako oinarriek lau aldeko gune bat badute atxikitako lau zutabetxorekin. Kapiteletan landare errealista samarrak nabarmentzen dira; badira ukitu erromaniko sakona duten animalia-irudiak dituztenak ere.<ref>M. PORTILLA, El arte en los templos vitorianos. (Gasteiz, 1981); Ikusi, halaber, C. M. V. III, 148. or.; L. LAHOZ, O.c. 32. or. eta hur.</ref>
=== Gasteizko beste elizak ===
Arabar gotikoak eman duenetik garrantzizkoenen aipamena nahitaez laburtu beharrez, ez dugu gogoratu baino egingo XIII. eta XIV. mendeetan zehar, hainbat eliza gotiko eraiki zirela eta batzuk jada desagertuak direla, esate baterako, San Ildefonsorena –Gaztelako errege Jakintsuak sortua–, eta dominikarren eta frantziskotarren komentuetako elizak.
Zutik iraun dutenen artean aipamen bat merezia dute San Migel eliza, funtsean Santa Mariarena bezain zaharra, XV. mendean zehar eraiki zen, eta ondorengo mendeetan berritu eta eraldatu eta San Bizente, hiru habearte dituena, XV. mendean hasi eta hurrengo mendean hallenkirchen edo euskal areto-eliza eredura egokitu zen; gerora atal berezi bat eskainiko diogu.<ref>G. LOPEZ DE GEREÑU, ''Dos noticias para una monografía de de la parroquia de San Vicente de Vitoria''. (Donostia, 1958). B.R.S.B.A.P.ko separata, XIV. urtea, 2. koadernoa; ikusi C.M.V. III, 221. or.</ref>
== Bizkaiko arkitektura gotikoa ==
Bizkaian eta Gipuzkoan gotikotik gorde den ia guztia XIV. mendekoa ala hurrengoa da. Gainera, XVI. mendean artean euskal maisu batzuk gotikoaren formuletan itxirik jarraitzen zuten. Bizkaitik hasiko gara, elizarik zabalenak eta garrantzizkoenak baino ez aipatzeko.
=== Santiago katedrala, Bilbon ===
[[Fitxategi:Bilbao - Catedral de Santiago 01.JPG|thumb|Bilboko katedraleko klaustroko sarrera]]
Bilbon [[Jakue Zebedeorena|Santiago edo Jakue]] apostolua gurtzen zen XIII. mendean bederen, Begoñako portua besterik ez zenean. Portu‑auzoa 1300an hiribildu bihurturik, eliza eraikitzen hasi ziren, baina ez mendea erdialdera iritsi aurretik. Eta 1379an zabalagotzea erabaki zen, 1404an ia gaur egun [[Bilboko Done Jakue katedrala|ezagutzen dugun bezala]] gelditu zen. Denbora pasa ahala erantsi zitzaizkion hainbat osagaik –kaperak, atariak, arrosa-leihoak eta abar– ia ez dute arkitektura gotikoaren garbitasun inpresioa eragozten, kontenplatzen jartzean.
Euskal Herriko eliza gotikorik handiena da, eta azken aldiko garbitze eta eraberritzean (1997‑2000) euskal eraikinetan adierazten ohi den edertasun zurrunaren monumenturik duinen eta adierazkorrena bihurtu zuen.
Elizak lau tartetako hiru nabe ditu, horma‑bularren artean babestutako kapera txikiak eta txandakako girolak tarteetan dituela, behin trapezoidalak eta triangeluarrak hurrengoan. Azken hauek hiru nerbioetako gangez osatuak dira, zilindrozko oinarrietan bukatzen direlarik, atxikitako zutabetxoekin. Gurutzadurako zeharkako habeartea bere aurreko jazoeran besterik ez da nabarmentzen.
Habearte nagusiaren, presbiterioaren eta gurutzaduraren besoetako paramenduak triforio batek biziagotzen ditu. Kanpoaldera triforio itsua bada ere, barrualdera, Gasteizko katedraleko ia marrazki berdinak dituen zutabetxo ugarien trazeriaz apaindua dago; gainean ditu hainbat trazeria konplexuko leihoak.
Gangek diagonaleko nerbio soilak dituzte, gurutzaduraren erdiko tartekoak eta presbiteriokoak izan ezik, hauek tertzeleteak eta lokarriak baitituzte. Gangarik garaienari eusten dioten oinarriei tinkotasuna ematen diete arbotanteek.<ref> L. TORRES BALBAS, ''Arquitectura y Escultura góticas''. A.H. VII, 160. or.</ref>
Elizaren ezkerraldera hedatzen da klaustroa, gurutze-gangazko lau hormartez inguratua dago eta trazeria flamigeroz ederturiko leihate handietatik patio karratu batera ematen du.
===== Adeitasuna estiloan =====
[[Deanbulatorio|Girolaren]] berezitasuna, berriki esan dugunez, tarte trapezoidal eta triangeluar zatituetan Hispaniako zenbait katedralen antzeko diseinua aurki daiteke, baina Torres Balbásek, Bilboko portuko merkataritza harremanak gogoratuz, nahiago du Frantzia, Flandria eta Normandiako elizekin, eta askoz zehatzago esateko, Normandiako [[Caudebec-en-Caux|Caudebec‑eko katedralarekin]] dituen ahaidetasunak aipatzea.<ref>J. A. BARRIO LOZA, ''Iglesia de Santiago, Bilbao''. M. N. E.n, III libk. (Bilbo, 1985) 85. or. eta hur. J. IBARRA, ''La basílica de Santiago''. 1950; T. MARTINEZ, ''Del Señor Santiago''. (Bilbo, 1982).</ref>
[[Fitxategi:Planta iglesia San Anton de Bilbao.jpg|thumb|San Anton elizako planoa]]
=== San Anton, Bilbon ===
Honen eraikuntza data eta apaingarri dituen osagai batzuen estiloa dela eta, [[San Anton eliza|San Anton parrokia‑eliza]] gotiko berantiarraren atalean aipatu beharko litzateke; barruko soiltasunagatik eta Santiagoko katedralarekin egituraz eta itxuraz duen antzagatik, XIV. mendean Bizkaian eraikitako elizekin ahaidetasun handiagoa luke.
Ibaiaren ondoan egoteagatik, kokapenaren estutasunak oso baldintzaturik eraikia izan behar du. Horretan datza, bada, bloke trinko eta batua, ia karratua izatea (32 m x 28 m), areto baten antzekoa; beranduago iparraldetik hiru kapera erantsita luzatu nahi izan zen.
[[Fitxategi:Iglesia de San Antón - panoramio (3).jpg|thumb|San Anton elizako kanpoeldea]]
Elizak hiru habearte ditu eta, erdikoa zabalagoa izateaz gainera, alboetako habearteak baino bi aldiz garaiagoa da; berezitasun bat badu, kokapenaren zailtasunak eragindako zenbait arazo zirela-eta, ez habearteak eta ez lau tarteak ez dira neurriz guztiz berdinak; eta ez du absiderik, bere barrualdeko frontisa horma zuzen doi batez ixten baitu. Pilareak zilindrozko nukleo handi batez osatuak daude atxikiriko zutabetxoak eta harrointxoak dituztela, aurreneko haiek [[Arku perpiaño|arku perpiañoei]] eta beste hauek [[Arku formero|arku formeroei]] dagozkienak. Kapitelak troxa lauen modukoak dira, taulamendu baten antzera.
[[Arku tertzelete|Tertzeletezko]] gangaz estaltzen da erdiko habeartea, alboetakoak berriz gurutze-ganga xumeez, Epistola aldeko lehen tartea izan ezik, poligonozko oinplanoa duenez, erradiozko gangaz estalia baitu. Kanpoko eusgarriak [[ostiko-arku]] motako [[Hormabular|horma‑bularrak]] dira, haietan arbotanteak, egitura ziurtatuz bi kokalekuetan finkatzen direla.
Bizkaia aldeko beste elizetan bezala, San Antonek triforioa itsua du, lau‑orritako baranda duen hutsarte trilobulatuez zehaztua; igarobide gisa estua da, beste Bizkai aldeko eliza handien antzekoa, 60 m ditu. Goialdeko hutsarteak, trazeria zabalak dituzten lau bikoizketako arku zorrotzeko zulo zabalak dira.
Lehenengo liturgia ospakizuna 1433ko abuztuaren 5ean egin zela ere gauza jakina da; eta eraikuntzak nahiz egiturazko beste osagaiei eginiko azterketak ondorio honetara eramaten gaitu, eliza estaltzea eta bukatzea 1500az geroztik egin zela.<ref>''Iglesia de San Antón, Bilbao''. (J.A. Barrio Lozaren zuzendaritza). ''Monumentos Nacionales de Euskadi'', III libk., 67‑81. or.</ref> Gaur egun zaharberritze sakon batean murgildurik dago.
=== Lekeitioko Santa Maria ===
[[Fitxategi:Lekeitioko basilika.jpg|thumb|Lekeitioko basilika]]
Bizkaiko gotiko jatorrenetarikoa dugu [[Andre Mariaren Jasokundearen eliza (Lekeitio)|Lekeitioko Andre Mariaren]] basilika. Itsasoa aurrez aurre duela gailur batean, eta Bizkaiko Jaunaren jauregi ondoan eta portura zihoan ate ondotik gertu egoteak ondotxo adierazten du azkenik, XV. eta XIX.ean hainbat esku-hartze nozitu izanagatik, hasieratik eman nahi izan zitzaion zabalera, sendotasuna eta tinkotasuna –bost habearte baititu.
Elizak gaur egun hiru habearte ditu, lau tarterekin, alde bakoitzean kapera ilara bat duela horma‑bularren artean kokaturik. Baina aldaketa oso serioak egin zitzaizkion 1882‑1883ko berrantolaketarekin. Ebanjelio aldeko kaperak, kanpoaldeko arkupe bihurtu ziren; alboetako absideak desagertu egin ziren, girolak bereganatu zituelarik; sakristia ere, lehen absidearen atzean Ebanjelioaren ondoan zena, Epistola aldera eraman zen. Haren hiru absideetatik, pentagonala besterik ez da gorde gaur egunera arte.
Bilboko bi eliza gotikoren sistema jarraitzen duen [[Triforio|triforioa]] du. Igarobide estua da (2,05 m garaieran, eta 0,65 m zabaleran, gutxi gorabehera), eta [[trazeria]] XIV. mendeak berea duena da: lau orridun baranda baten gainean, arku hiru trilobulatuak daude erdi-puntuko arkuetan txertatuak.
[[Fitxategi:Lekeitio - Basilica Asuncion 45.JPG|thumb|Lekeitioko basilikako arbotanteak edo sotiko-arkuak.]]
Lekeitioko elizak ez du gurutzeriarik. Estalgarriari dagokionez, berriz, absideko ganga erradiozkoa da; girolakoak lau zatitakoak, trapeziozko diseinu behartu baten gainean; erdiko habeartearen lehen zatia estaltzen duena, luzetako joskera bat duen lau zatiduna da, gero bi izar-ganga itxurako eta tertzeletezko beste batek jarraitzen dute; gainerako guztiak gurutzeria xumez egindakoak dira. Aipa dezagun xehetasun bitxi modura eraikin osoak duen okerdura, bere atzealdeko ardatza iparraldera desbideratzen duena.
Kanpotik begiratuta Lekeitioko elizak badu nortasunik bere pinakulu eta guzti, [[Ostiko-arku|arbotante-multzo]] bikoitzagatik eta bere [[Kanpandorre|kanpandorreagatik]], eraikitze aldiko istorio luzeak dituena; Epistola aldeko arbotanteei babesgarri zaie hormen sendotasuna.
==== '''Eraginak''' ====
Burualdearen egituretan Elie Lambertek Gaztela aldeko katedralen eragina ikusi dio, [[Cuencako katedrala|Cuencakoarena]] batez ere; beste batzuen ustez berriz eragin hori [[San Pedro eliza (Gasteiz)|Gasteizko San Pedro]] elizatik hartua du, zuzen-zuzenean.
Ingeles gotikoaren eragina ere ikusi izan da leihateen trazerietan, ulertzen erraza den eragina, bestalde, kontutan hartzen bada Kantauri aldeko portuek Normandia eta Ingalaterrarekin merkataritza-harremanak izan zituztela, XV. mendean.<ref> Pilar del VALLE LERTXUNDI, ''Estudio arquitectónico de Santa María de Lekeitio''. Kobie‑n. Arte Ederrak, 7, 1990, 51‑84. or.; ''Iglesia de Santa Maria de Lekeitio''. Euskadiko nazio monumentuak‑en, (M.N.E.) III, 221‑239. or.</ref>
== Gipuzkoako arkitektura gotikoa ==
=== Getariako San Salbatore ===
Euskal lurralde txiki honetan, garai horretan gorde den eraikin gotikorik deigarriena –bakarra ere esan liteke– Getariako San Salbatore da. Torres Balbásen ustez, eliza hau [[San Anton eliza|Bilboko San Antonen]] inspiraturikoa da. Elizaren barruan (aurreko eliza batean) [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|1397an Batzar Nagusiak]]<ref>Gipuzkoako probintzia mailako bizitzaren hastapeneko unetzat har daitezkeen Batzar horietan, erregeren aginduz eta Gonzalo Moro Korrejidorearen zuzendaritzapean bildu ziren Hiribildu guztietako eta bost alkatetzetako ordezkariak, hau da, orduan Gipuzkoan ziren udal mailako erakunde guztietako ordezkariak. Ikusi Kontzeju horien zerrenda J. L. BANUS Y AGIRRE, ''El movimiento municipalista de Gipuzcoa. Las formas de poblamiento en el Señorio de Vizcaya durante la Edad Media''. Bizkaiko Foru Aldundiak argitaratua. (Bilbo, 1978) 62‑63. or.</ref> egiten zirelako da sonatua: Gonzalo Moro [[Korrejidore|Korregidorearen]] gidaritzapean antzinako foru-legearen oinarriak onartu ziren eta bandokideen gehiegikeriak zapuzteko Ordenantzak ere aldarrikatu ziren. Merezi du barruko edertasuna eta trazuen berezitasuna ikusita gaurko elizagatik berarengatik ospe hori gordetzea.
Gaurko eraikinak, 1420an bukatu omen zenak, XIV. mendearen hasieran tradizio erromaniko pilareez eraikitzen hasia izan behar zuen, alboetako bi habearteekin batera elizaren zatirik zaharrenak direlarik.
Elizak. Hiru habearte ditu, baina, erdikoa, 20 m garaieran, 31 m luzeran eta 10 m zabaleran dituena, besteak baino garaiagoa da. Hiru tarte dituzte, oinarri zilindrikoz bereiziak daude, zutabetxo atxikiekin, eta gurutze-gangaz estaltzen dira, xumeak dira alboetakoak eta erdiko habeartekoak izar‑ganga itxurakoak, erliebezko bustoen egituran tailatutako loretzar moduan giltzarrietan bukatzen direnak. Arku zorrotzen bultzada, berauei dagozkien hormen horma‑hortzetan biltzen direnak, arbotanteen bidez kanpoko horma‑bular lau batzuetara igortzen da, gotiko estilo klasikoenaren arabera.
Diseinu bitxiak aurki daitezke bertan Eliza honen ezaugarri bitxietako bat ''presbiterioa'' leku garai batean egotea da, bertara igotzeko hamalau harmaila igaro behar dira alboetako bi eskaileretatik. Triforio handiak ere arreta pizten du, ''arku kalatuz'' bukatzen da eta erdiko estalkiaren garaiera harrapatzen baitu.
Baina, berezitasunik deigarriena oinplanoaren ''trazadurak duen irregulartasuna'' da; izan ere, ez hormak dira paraleloak, ez eraikinaren luzetako ardatzarekin ez du simetriarik gordetzen, eta horma batetik besterako tartea handiagoa da oinetan burualdean baino. Horretaz gainera, honen eta oinen artean bada metro bateko ''desnibela'', hegoaldeko sarrerako ate aldera maldan jarria, honako hau kaleko sestra mailan aurki dadin. Gaur egun barrokoa den sarrera nagusiko ate hori, kanpoko arkupe batek babesten du.
Arkupearen gainetik dorre bat altxatzen da, bost gorpuzkitan egituraturik; oinarrian angeluzuzena da eta goiko aldean kanpaiak kokatuak dauden lekua oktogonoa izatera iristen da.
Getariako elizak, 1836ko karlisten gerratean asko nozitu zuen, eta bere erretaulak eta Andres Araotzen harlanduak galdu zituen; duela gutxi berritu dute.
== Lehen gotikoko eskultura monumentala ==
=== Eskultura monumentala eta eskultura soltea ===
Arte historialariek eskultura monumentala eta eskultura soltearen artean egin ohi duten bereizketak ez du argibide gehiagoren beharrik. Delako bereizketa, monumentuen plastika funtsean apainketa helburuagatik soilik adieraz daiteke, esanahia eta balioa ematen dien helburuak berak baldintzen baitu, aldi berean.
=== Kristau imajinagintzaren itzulera ===
Bestalde aipatzen ari garen une historiko honi dagokionez, bereizketa hori beste arrazoibide osagarri batek argitzen du. Erromanikoaren hasieraz eta Goiz Erdi Aroko zenbait mende iraun zuen irudimen plastikoaren gabeziaz hitz egiterakoan, noizean behin kristau elizan sortzen den harako hoztasun tradizional edo irudienganako alergiari buruz ari gara, non une horretan, kristautasunaren aurrean ([[ikonoklasta]]) edo kristau heterodoxoaren ([[adopzionista]]) izaerako ideologia arrasto luzea izan zen kokapenean. Bernard de Angers eskola-maisuak, XI. mendean artean, bere erromesaldiko lagunari honela zioen Santa Fe de Conquesen zilarreztaturiko irudiaren aurrean: “Anaia, zer deritzozu idolo honi?”.<ref>Ikusi pasadizo honen kontaketa eta zentzua J. PLAZAOLA‑ren, ''Historia y sentido del Arte Cristiano''. B. A. C., (Madril, 1996), 292. or.</ref>
Erromanikoak Berant Erdi Aroko Europako kristau-sentiberatasunari hoztasun hori gainditzea eta kristau irudimen horren berpiztea ekarri zion, baina jakin zuen edergarri arkitektonikoaren mugen barruan mantentzen, [[Bernart Clairvauxkoa|Bernart Clairvauxkoak]] gaitzetsi egiten bazuen ere. Aurreko atalean, arkitekturari eskainitako alderdian hau zela-eta, eskultura erromanikoan nabariena zena aipatu genuen.
=== Askatasun plastikoa ===
Baina, XII. mendearen amaierak natura begiratzeko eta historiaren egia sentitzeko modu berri bat adierazi zuen. Oraingoan, irudi naturalen edo gertakizun historikoen errepikapen plastikoak berezko balioa izateko premia nabari zen, eraikin-multzo bateko edergarri soil izatea baino haratagoko nahia.
Katedralen eliz atarietan eskultura askea izaten hasi zen; ''estatua bihurtu zen'', eta apaintzen zuen tokitik jaisteko eskatzen zuela zirudien, arreta eta ''gorespen autonomo'' bat izan nahi balu bezala. Aurreko mendeetan delako autonomia horren adibide, erlikitegi‑estatua batzuk ez baziren, oso noizbehinkakoak izan ziren. Erromanikoan berezkoa izan zen arkitektura esparruan menpeko legea ordezkatu egin zuen ''askatasun plastikoaren'' legeak, jatorrizko apaingarritako erliebe izaera utzi eta beste izaera bateko eskultura sortuz, hau da, ''solte edo mukulu eskulturaren'' izen esanguratsua jasotzen hasi zena.
Alabaina, aldaketa hau ez zen bat‑batekoa izan. Atal hau eskaintzen ari gatzaizkion gotiko klasiko honek markatzen du, bere apaingarri izaera erabat utzi gabe, eskulturak berezko balioa hartzen hasiko den unea. Horrela, XIII. eta XIV. mendeetan [[Mukulu biribileko eskultura|mukulu biribileko]] esan daitekeen eskultura aurkitzen dugu, baina bestalde, horren zati handi bati ezin diezaiokegu solte esan, izen hori dela eta, sarritan gure elizen apaingarri eta atarietako oinarrizko edergarriak diren apaingarriei helburu guztiak kendu nahi bazaizkio.
Esan dezagun, halaber, lehendik aipatu dugun bezala, estilo berriaren osagairik erabakigarrienetako bat eskulturaren autonomia baldin bada, guztiz naturala da historialariaren lehen aukera giza soina izatea, beste edonolako apaingarriri dagokion alderdiaren gainetik. Eta aldi berean eskultura figuratibo eta monumentala da ondorengo orriotan azalduko dena.
=== Eskultura gotiko ugari ===
Eskultura-lan gotiko bikainak ez ditugu soilik Baiona, Iruñea, Bilbo eta Gasteizeko gure katedral ederretan aurkituko, baita beste eliza batzuetan ere. Eguraldiaren gogortasunak eta giza axolagabekeriak eragindako kalteak galantak badira ere, garai horretako euskal eskultura ondare guztiak deskribatzea, oraindik egin daitekeen gauza dela esan dezakegu, ugari baitira. Hautaketa zorrotz bat egina izanagatik, oso gaitza gertatzen da irizpide kronologiko zehatzen arabera sailkatu eta ordenatzea; izan ere, kasurik gehienetan horiei buruzko dokumentu zehatzak falta zaizkigu, eta gainera beroien ondoan, edergarri moduan zeuden eraikinak bi eta hiru mendeetan zehar hazi eta garatu egin ziren.
'''Nafarroa, imajinagintzaren atea'''
[[Fitxategi:GPisano-PulpitoPisa.jpg|thumb|Pisako katedraleko bertuteen [[Prediku-aulki|prediku-aulkia]] ]]
Baskonian [[Imajinagintza|irudigintza]] gotikoak oso lotsati eta maila apalean egin zuen bere agerpena, ordurako [[Giovanni Pisano|Giovanni Pisanok]] landutako Bertuteak Pisako pulpituari eusteko adinako soin-indar baitzuen eta Paris, [[Chartresko katedrala|Chartres]] eta [[Reimsko katedrala|Reimseko katedraletako]] arkupetako [[Aitalehen]] eta [[Profeta|Profetek]] irribarre egiten baitzuten.
Euskal Herrian, 1234az geroztik frantses dinastiaz gobernatua izan zen Nafarroa da, zalantzarik gabe, aurrea hartuko zuen Donejakue aldera iparraldetik zetozen erromesak igarotzen ziren lekuetan.
=== Lehen eskultura gotikoa ===
Mendabian, Legarda herri hustuko Andre Maria ermitan eskultura gotikoaren lehen saioetako batzuk ikusi zituzten Francisco Iñiguez Almech eta José Esteban Uranga adituek ermitaren atariak duen egitura erromaniko erakoa izanik ere.
Jatorrizko eraikinetik, gai geometriko eta figuratiboz apainduriko zazpi arkibolta dituen sarrerako arku ia zorrotza geratzen da.
[[Tinpano (arkitektura)|Tinpanoan]], Azken Epaiaren gaia kontatzen da. Erdiko irudiak, ohiko Tetramorfoa duenak –''Kristo Epailea, Kristo Zaurituarekin'' bat eginez– kristau artearen bi aldi, bi estiloren arteko trantsizioko une hori nahikoa adierazten du.
==== Lizarrako hilobi santua ====
[[Fitxategi:Estella 84 Ig Sto Sepulcro.JPG|thumb|Lizarrako Hilobi Santuko Azken Afariko eskultura batzuk]]
Baina, balio gotiko eta arte-balio garbiagatik lan nabarmenei begira jartzen bagara, beharbada, Lizarrako Hilobi Santuaren elizatik hasi beharko genuke.
[[Jesusen Azken Afaria|Azken Afariaren]] ateburu bat erakusten du atarian, irudietan nolabaiteko zurruntasun eta monotonia azaltzen den arren, idazkun batean data ere badu (1270). Irudimen ugari eta kalitatezkoak bere tinpanoko bi erregistroetan azaltzen dira. Gorenean [[Kalbario|Kalbarioko]] eszenak garatzen dira, Birjinaren, San Joanen, Longinosen eta Stefanosen irudiak barne direla; behean, Ebanjelioek kontaturiko [[Piztuera|Piztueraren]] une desberdinak, infernuko munstro baten aurpegiaren sinboloa hartuz, Kristo linbora jaisten.
Janzkeren tolesduretan, kokapenetan eta pertsonaien jarrera eta keinuetan naturalismoaren hasierako ukitua hartzen da. Janbetako horma-hobietan kokaturiko apostoluen estatuetan ere, beren kanon motza eta jarrera zurruna eta guzti, aurpegietako adierazkortasuna alderako joera antzematen da.
==== Artaxoako hesiko San Saturnino ====
Artaxoako hesiko San Saturnino elizaren eskulturari dagokionean, bere atari nagusia nabarmentzen saiatuko gara, ateburuan Nafarroa frantses erregearen jabego izatera heldu zenean (1284‑1305) garatu baitziren, ziur asko, zaindari santuaren martiritzako elezaharren gertakariak.
Tinpanoan gotzain santua ikusten da zutik bere martiritzako zezenaren gainean, emakumezko deabru bat uxatzen. Santuaren irudiaren azpian dauden errege (Felipe Ederra) eta erreginari (Nafarroako Joana, bere emaztea) han irudikatua dagoen deabruaren uxaketari sinbolozko adierazpena eman nahi izan zaio: zera adierazi nahi luke eszenak, bi erregeen jabegoko –Languedoc eta Nafarroa– lurraldeetatik jentil izaera oro kanpora botatzea.<ref>J. JIMENO JURIO, Artajona. T.C.P., 45. znb., (Iruñea, d/g) 15. or.</ref>
Errealismo gogo nabarmen bat ikusten bazaie ere, erliebe hauek halakoxe zurruntasun eta zaharkitu itxura dute eta artelan erromanikoa izan zitekeela pentsatzen ere jarri izan da zenbait idazle.<ref> Mª Eugenia IBARBURU, ''La iglesia fortificada de San Saturnino del Cerco de Artajona (Navarra)''. P.V. 37an, 1976, 179‑180. or.</ref>
==== '''Uxueko Andre Maria''' ====
[[Fitxategi:Church of Santa María, Ujué 08.jpg|thumb|Uxueko Andre Maria elizako tinpanoko eskulturak gotikoak dira.]]
[[Uxueko Andre Mariaren eliza|Uxueko Andre Maria elizaren]] apaingarri monumentala, agian, une horretan kokatu beharko litzateke; nagusia eta egileak argi eta garbi errealismo gotikoaren alde azaltzen diren arren, oraindik estilo berriaren [[Savoir faire|''savoir faire'']] horretara iristen ez den horretan.
Utz ditzagun alde batera, bai bere habearte bakarreko apaindurez hanpaturiko landarezko kapiteletan, mentsuletan eta beren janbetako kapiteletan eta kanpoko hormetan ugari diren eskultura-lanak, ia maisulan<ref>Ikus argazki kopiak A.M.N.V.ean, 246‑258. or. irudiak.</ref> handiko egitura duten zenbait karatula alai dituztenak, eta koka dezagun gure arreta haren bi ateetan. Eskulan itzel hau Karlos II.aren garaikoa da inola ere, berak eliza horri zion jaiera handiagatik (1349‑1387).
Sartaldeko atearen lan figuratiboa irudi monotonoz osaturiko Azken Afariaren adierazpena agertzen duen ateburuaren eta '''[[Epifania|Epifaniaren]]''' misterioko bost pertsonaien tinpanoren artean banatzen da. Hiru Errege Magoak ezkerraldean daude, belauniko bata eta zutik beste biak; hauetako batek besoa jasotzen du eszenaren buruan, espazioko ardatza okupatzen duen izarra erakutsi nahiez. Aurrez aurreko jarreran azaltzen da Birjina eta amaren belaun gainean zutik Haurra, Erregeei harrera egiten balego bezala.
Ertilaria saiatu zen pertsonaien jarreretan kontrasteak sortzen, baina bere modelaketa oraindik lehor eta gogor samar azaltzen da, '''''erromanikoaren lerrotik''''' erabat askatu ezinik. Laster iritsi zen eskulturagile gotikoek atzeko paisaia sintetikoki gogoratzen jakingo duten garaia, baina Uxueko ertilariak artean ez zekien zer egin esparru hutsekin.
==== Erriberriko Andre Maria ====
[[Fitxategi:0908020119(Olite-StaMaria La Real).jpg|thumb|Erriberriko Andre Maria Erregina elizako tinpanoa]]
[[Fitxategi:Olite - Iglesia de Santa María la Real, portada 05.jpg|thumb|Apostoluetako bat]]
Gure arreta erakartzen duen beste multzo bat da [[Andre Maria Erregina eliza (Erriberri)|Erriberriko Andre Maria Erreginarena]], errege-kapera bihurtu zen eliza, ia osorik jauregi multzoaren barruan gelditu zelarik.
Aipatzekoa da honen atariko artelan ederra, 1300ean edo zerbait lehenago landurikoa. Arku zorrotz txaranbeldu baten egitura du, eta saihetsetan arkuteriaz babesturiko apostoluen estatuak dituelako erakartzen du begirada. Atearen arkua zortzi arkiboltaz osatua dago, dorseleteen<ref>Dorseletea edo doseletea, dosel ([[Zeru (apaingarria)|zeru/errezela]]) txiki bat da, gotikoan, estatua baten gainean jartzen zena.</ref> azpiko irudiez nahasturiko landare ugariz apaindurik. Modu berean ikusten dira, dorseleteen azpian, arkibolten abiapuntuetan, Jesusen haurtzaroko irudiak. Kanon laburreko irudiak dira, baina duintasunez tratatuak, tolestura urriak harmoniatsu jarriak. Txikiak dira arkiboltak zutitzeko zutabetxoak, eta berauetan animalien borrokak eta ''Hasierako'' eszenak, Birjinaren irudi bat eta erlijio-gizon batzuk daude irudikaturik, izenpetze honekin: “Franciscus fecit”.
Baina, atari honen gauzarik deigarriena tinpanoa da. Ateburu baten gainean, landareak zein trufa eta satira-moralezko asmoz eginak<ref>Eukene MARTINEZ DE LAGOS: ''¿Una marginalia realizada en piedra? A propósito del dintel de Santa Maria de Olite'' A.P.M. 15ean, 1996, 383‑395. or.</ref> diren eguneroko bizitzako eta fantasiazko irudi txikiak pilatzen dira; erdian azaltzen da Maria Birjina eserita eta koroatua, belaun gainetan bedeinkapenak emanez eseritako Jesus Haurra erakutsiz.
Alboetan, tinpanoa bitan banatua geratzen da:
Azpikoan: Jesusen Haurtzaroko eszenak ageri dira. Erdiberri bezala etzanda dagoen Maria erakusten duen Jaiotzarena, San Jose pentsalari, eta hondoan, sehaskan estalitako Haurra, astoaren eta idiaren arnasez berotua nabarmentzen dira.
Goikoan: Jesus elizara eraman zuteneko eszena ikusten da, San Jose usoak dituela, angeluko esparruari egokitua; erdian, aldare txiki baten gainean Haurrari eusten dion Birjina; [[Simeon]] zaharrak osatzen du eszena. Eskuinaldean, Kristoren Bataioa. Bi aingeru azaltzen dira, beste aldean, Simeon eta San Jose azaltzen diren lekuan.
Ateburuan azaltzen da eskultura-lan oso fin bat: landare eta paisaia ugari, giza eta animalia irudi benetakoak eta irudimenezkoak.
Andre Mariaren klaustroan ere lan bikainak ikus daitezke, besteak beste [[Zuria I.a Nafarroakoa|Zuria I.a Nafarroakoa erreginaren]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Enero|hizkuntza=es-ES|url=https://www.unav.edu/web/catedra-patrimonio/aula-abierta/pieza-del-mes/2010/enero|aldizkaria=Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro|sartze-data=2025-01-01}}</ref> <ref group="oh">Egun dagoena erreplika bat da</ref>irudi bat orrazkera hanpurus batekin eta otoitzerako jarreran; hegoaldeko hormartearen oinarrian bada '''''Haurra duen Birjina''''' bat, zoritxarrez bururik gabe agertzen badira ere.
[[Fitxategi:WLM14ES - Olite Santa María La Real 00016 - Blanche.jpg|thumb|Zuria I Nafarroakoa ereginaren irudia Erriberriko Andre Maria Erregina elizako klaustroan.]]
===== Oliteko maisua =====
Iñiguezek zalantzan jartzen du, erdiko [[Madonna (artea)|Madonnari]] bizia eman zion eskua bera izatea Haurtzaroko eszena biziak landu zituena. Aldiz, haren ustez, bereak izan daitezke atariaren alboan dagoen horma-hobia okupatzen duten apostoluen estatua batzuk. Estatua hauek bikainak dira egiaz, eta beren zorroztasunagatik eta aurrez aurreko jarreragatik gotiko klasikoko garaia artean iritsi gabea zela ikusten bada ere, ez zeuden heldutasun horretatik urruti; izan ere, eskulturagileak kontu handia izan zuen pertsonaia bakoitza bereizterakoan, bai janzkeren mugikortasunean, bai aurpegietako ezaugarri bereizgarrietan: orrazkeran, bizarretan eta ilajean. Horietan, jatorrizkoetatik ziur asko asko bereiziko ez den [[polikromia]] baten arrastoak aurkitu dira.
[[Artaxoa|Artaxoako]] maisuekin alderatuz, igarpen ona da Oliteko Santa Mariako eskulturagileak aurrerapauso bat ematen duela eta errealismo handiagoa eta bizi-adierazpen zein bizitasun handiagoa lortu zuela pentsatzea. Frantziskotarrek errealitateaz duten berezko ikuspegi horretan pentsatuz, [[Jose Maria Jimeno Jurio|Jimeno Juriok]] iradoki du "''Franciscus fecit''" sinadurarekin identifikatu daitekeena dela dohain bereziak zituen egilea, eta berau erlijiokide-talde batek ongi babestutako frantziskotar fraideren bat izan zitekeela.<ref>J. JIMENO JURIO, ''Olite monumental''. T. C. P., 93. znb., 31. or.</ref>
'''Erriberriko San Pedro'''
Lehen elzia estilo erromanikoan egin bazen ere, atariak osagarri gotikoak ditu. Hain zuzen ere, tinpanoak, [[Arku (arkitektura)|hiru gingileko arkutxoen]] azpian eta neurri txikiko San Pedro bedeinkatzailearen irudia azaltzen da, saihetsetan Andres eta Jakue santuak, bi aingeru intsentsularirekin.
[[Ateburu|Ateburua]], irudi oso txikiez izenburuaren historia kontatzen duena deigarriagoa da: giltzak ematea, apostoluaren epaia, bere gurutziltzatzea, eta “Pedroren ontzia”; frantses naturalismoan inspiraturikoa da erabat eta XIII. mende oso aurreratuan eginiko lana, agian.
Elizako atariaren garaikidea eta gotikoa da klaustro ere. Honen kapiteletan hostoen, loreen eta buruen konposaketak ikusten dira, denak ere kalitate kaskarrekoak, sentiberatasun herrikoi baten gertuko egileen lana, ziur asko.
=== Iruñeko katedraleko estatuak ===
Nafarroako hiriburuko San Zernin elizako arkupea, kapitelak eta hilobiak aipatuko ditugu.
[[Fitxategi:Sepulcro barbazan pamplona.jpg|thumb|Barbazana gotzainaren hilobia]]
Iruñeko katedraleko klaustroan ikus daitekeen estatua-lan ugarietan kokatuko gara, inolako zalantzarik gabe Euskal Herriko Erdi Aroko eskultura-multzo garrantzitsuena baita. Lan honekin sartuko gara bete-betean XIV. mendean.
==== Jantokia eta Barbazana kapera ====
[[Fitxategi:Navarra - Catedral de Pamplona - Refectorio.jpg|thumb|Jangelako erretaulako eskultura talde bat]]
Klaustroko horma artean sartu aurretik, jantokiko ([[Errefektorio|errefektoriko]]) hamalau [[Mentsula|mentsulak]] eta ''Barbazana kaperako'' hamabiak ikusten geratu beharko genuke.
Era askotarikoak dira gaiak: ehizak, animaliak, irudi mitikoak edo irudimenezkoak, eguneroko bizitzako gorabeherak. Satirazko eta moralezko balio sinboliko bat ematen zaie, baina beraietan multzo bateratu samar bat ere ikus daiteke, “gizonak naturarengan duen nagusitza adierazi nahiko lukeena” batez ere.<ref> N. E. A. A.ko idazleak izan dute beren azalpenak erreportaje grafiko ugari eta ordezkatu ezinezkoz lagundurik emateko ardura; ikusi, T.V. V.ean, 9‑11. or. Ikusi halaber, Clara FERNANDEZ‑LADREDA, ''La catedral de Pamplona. El arte en Navarra''.n, 10. znb. 153. or.</ref>
Nolanahi ere, lan horien egileengan honako joera hauek agertzen dira, hala nola, konposizio-sen eta gaitasun artistiko bikaina, esparruan egokitzea, irudimena eta naturalismo.
==== Klaustroa ====
Klaustroaren barruan, mende bat baino gehiago luzatu zen prozesu batean landutako kapitelen erliebeak alderatuz, desberdintasunak sumatzen dira, hau da, lehen aldian burututako irudi ugariren –ekialdeko hegala eta iparraldekoaren zati batean daudenak– eta hurrengo aldi batzuetakotzat hartzen direnen artean –hegoalde eta mendebaldeko hegaletakoak–, horietan irudiak desagertzera egingo baitute eta landare apaingarriak parrastatzen hasiko.
Ekialdeko hegalaren kapitel irudiztatuk xehetasun harrigarriz adierazten dituzte Bibliako [[Hasiera (Biblia)|Hasiera]] liburuko gaiak: [[Adam eta Eva|Adan eta Evaren historia]], [[Noe|Noerena]], [[Babelgo dorrea (Bibliako istorioa)|Babelgo dorrearena]], eta [[Joben liburua|Joben kontakizuna]].
Galeria horretan bertan eta hegoaldekoan eskulturagileek gai ugari landu zituzten: eguneroko gaiak eta jolasak, dantzak, ehizaldiak, torneoak, eszena [[bukolikoak]], animalia eta elezaharretako gaiak, eta Erdi Aroan herrikoi bihurtu ziren satirazko eta moralezko alegiak. Kasu askotan, harria larriki higatua dago eta ez da erraza gaiak ezagutzea. Beste batzuetan, aldiz, hegoaldeko kapiteletan [[Torneo|torneo-eszenak]] ikusten dira, esaterako, tresneria ederreko zaldietan modelatuaren bikaintasun eta osotasuna nabaritzen da.<ref>Iruñeko klaustroko kapiteletako lanketa horren guztiaren deskribapen zehatz bat A. M. N. IVan ikus daiteke, 229‑231. or.; eta oraindik ere zehaztasun eta xehetasun gehiagoz V.V.n, ''La Catedral de Pamplona''. I.go libk., 274. or. eta hur.</ref>
Garrantzizkoak dira baita klaustroko gangen giltzarrietako eskultura apaingarriak eta hormarteko arkuak ere. Horietatik 46 daude irudiz apainduak: alegia moduan, gizonaren lurreko bizitzaren ikuspegi kosmologikoa erakusten dute: Paradisuko ibaiak, lau haizeak, urteko hilabete eta urtaroak, bakoitzari dagozkion lanbideak eta guzti; horiez gainera, Kristoren bizitza eta santuen martiritzako eszenak.
==== Eskultura solteak ====
[[Fitxategi:Kontsolamenduaren-amabirjina-Barbazana-kaperan-moztua.png|thumb|Barbazana kaperako Kontsolamenduaren Amabirjina]]
Klaustroa apaintzen duten eskultura solteen artean, lehen katedraleko kalonjeen jantokia apaintzen zuen, eta orain, [[Barbazana kapera|Barbazana kaperako]] buruan dagoen Kontsolamenduaren Birjina nabarmendu beharko litzateke. Harrian landua eta polikromatua da aurrez aurre dagoen Birjina. Soinnekoz eta mantuz jantzia, aurpegiaren inguruan zirkulu bat marrazten duen buru zapi batez estalia du burua, ezkerreko besoaren gainean Jesus Haurra jasoaz bere sorbaldaraino.
Ezaugarri horiek eta naturaltasunez goitik behera eta zango gaineko okergunea apur bat adieraziz erortzen diren soineko-tolesturak XIV. mende erdialdeko data iradokitzen dute.
Eskultura gotikoaren okerrune hau Mariaren Europako irudi askotara hedatu zen, [[manierismo]] alderako joeran; horrelakoen adibideak Iruñeko katedralean ere ikus daitezke, esate baterako, klaustro aldera ematen duen atearen eskuinetara, zutarri batean galkatutako mentsula baten gainean aurkitzen den Berri Onen Birjinarengan. Haurraren aldera itzulitako amaren aurpegiko samurtasun keinua nabarmena da, baina honen irudiak badauka halako zurruntasun bat, eta multzo osoari XV. mendean Europan hedatu ziren frantses inspirazioko Birjinen liraintasuna falta zaio.
Kaperaren sarreran, alde banatako saihetsetan bi apostolu, Pedro eta Paulo irudikatzen dituzten bi eskultura daude. Jarreraren bizitasuna eta jantzien tolesduren bitartez gorputz mugimendua eta barru indarra adierazi nahi izan duten bi irudi dira; horien garaieraren kanon urriak XIV. mendeko lehen herenaren data iradokitzen du.
==== Hilobiak ====
Kaperan behin sartuz gero, giltzarriaren azpian Barbazan gotzainaren hilobia dago. Artzain etzanaren irudia bere gotzain janzkeraz agertzen da. Garai horri dagokion hilobi-irudi bat da. Horretan bat egiten dute doitasunak, idealizazioak eta gustu bikainak. Barbazango Arnaldoren ehorzketa agirietan, 1355eko azaroaren 6an egin izanak egiaztatzen du eskultura honen data.
Iruñeko klaustrora doan bisitariak alderaketa egin dezake Barbazanaren mausoleoa kontenplatu ondoren, 1364an, bere aurrekoa baino bederatzi urte beranduago hil zen Asiaingo Santxez gotzainaren hilobiarekin. Asiaingo Santxezen hilobia [[arkusolio]]<ref group="oh">Goiko partean arku bat duen hutsune bat horman, bertan sarkofagoak jartzeko erabiltzen dena.</ref> baten azpian dago babestua, hormako horma-atal bat betetzen duen trazeria zulatu eta guzti. Defuntua, Barbazan bezala dago estalia, bere gotzain janzkeraz harlandu angeluzuzen handi batean landua da irudia, zenbait tokitan moztuak ditu zati batzuk. Zoritxarrez, multzo trinkoegiaren irudipena sortzen du, adierazpen naturalista baten bilaketaren kaltetan.
==== Ateak ====
Klaustro aldera ematen duten ateetako bik –Artzapezpikutegikoak eta Jantokikoak– ziklo ikonografiko bakarra adierazten duen tinpanoak dituzte, Kristoren Nekalditik Piztuera bitartekoa eta Elizaren garaipena. Lanaren egileek errealismo eta aniztasunezko bilaketa noble bat erakusten dute, giza irudiaren kanonean eta talde jendetsuen konposaketan bete-betean asmatzea lortu gabe.
Iruñeko klaustroaren eskultura-irudirik nabarmenenak, bisitariari miresmena sortuko dioten bi ateetan ikusi behar dira: Babesekoa eta Zoragarria deritzatenena.
===== Babes ataria =====
[[Fitxategi:Catedral de Pamplona (46244457444).jpg|thumb|Babesaren ateko tinpanoan dagoen "''Amabirjinarzen lokartzea''" erliebe plikromatua]]
Babes ataria izango da ziur asko zaharrena, 1330 eta 1340a bitarteko data duena. Atearen [[Mainel|mainelean]] Birjinaren beste irudi bat altxatzen da, Babesaren Birjinarena atea ere esaten zaiona. Nahiz eta oso litekeena den biak garaikideak izatea, Kontsolamenduaren Birjinak ez bezala, honek bere ezkerreko besoan duen Haurrarengana itzultzen du burua, buruko zapiaz estaliz. Badirudi, Jesus Haurrak bere Ama gonbidatzen duela bien artean eutsirik duten Orduen liburuan otoitz egitera.
Tinpanoko erliebeei dagokienez, Birjinaren Lokartzea (koimesia) da gaia: Ekialdeko bizantziarren elezahar hain ezagunetik atera eta Mendebaldeko artera ekarria ziur asko: Aingeru batek Birjinari bere berehalako igaro beharraz hitz eginik, apostolu guztiak Mariaren etxera eramanak izan ziren haren heriotzan han izan zitezen. Ondoren, Jesu Kristok bere Amaren arima jaso eta zerura eraman zuen, han gorputz eta arimaz koroatzeko.
[[Fitxategi:Nuestra Señora del Amparo, Catedral de Pamplona.jpg|thumb|Babesaren ateko mainelean dagoen Amabirjina]]
Katedraleko eskulturagileak, Okzitaniako Tolosa aldeko Rieux <ref>Rieuxeko lantegi hau azaltzea, historiako arazo interesgarri bat da, hartatik jaso diren Kristo bat, Maria bat (Baionako Bonnat Museoan) eta Apostoluen irudi zenbaitek (Toulouseko Museoa) errealismo manierista izugarri azaltzen dute.</ref> lantegitik etorritako ertilaria izan daitekeenak, ''errealismoa'' eta dramatismoa elkartu zituen eszena horretan. Pertsonaia guztien buruak Birjinaren ohe gainean pilatzen dira eta aipatutako eszenaren berotasun espiritual eta mistikoa adierazten laguntzen dute, bai hondoko argi‑ilunen moldaketak nahiz itxurazko ordenarik ezak eta buruen ardatzen arteko urduritasun zein irudi bihurrituek. Azkenik, indar espresionista itzela duen multzo honek ez du zerikusi handirik Zoragarria izeneko atearen ordena, argitasun arrazionalarekin zein bertako kontakizunarekin.
===== Ate zoragarria =====
[[Fitxategi:1850, España artística y monumental, vistas y descripción de los sitios y monumentos más notables de españa, vol 3, Pórtico de la Sala Preciosa del claustro de la catedral de Pamplona (cropped).jpg|thumb|Iruñeko katedraleko ate zoragarria 1850. urteko lamina batean, argazkiaren erdian.]]
Klaustroa antzinako gelarekin batzen duen ate hau, kalonjeak honen azpitik igarotzean kantatu ohi zuten salmoagatik jaso zuen bere izen hau: “Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius”. [[Janba|Janbetan]], ebanjelioko aingeruaren Deikundeko eszena gogoratzen da, neurri naturalean, Aingerua eta Birjina alde banatan bereiziz.
Bestalde, bitxia da atearen tinpanoan Babeseko atearen elezaharretako gertaera berriro ikustea, baina hemen xehetasun handiagoz lau sortetan garatua. Mariaren koimesia<ref group="oh" name=":0">"Koimesis", lokartzea esan nahi duen grezierazko hitza da, eta Amabirjina hil eta [[Aintza|Aintzara]] igotzen deneko pasarteari aplikatzen zaio. Artean asko landu den unea da. Erref.:
"[https://www.ucm.es/tesoros/dormicion Relieve de la Dormición de la Virgen. Museo de la Catedral de Valencia]". ''Tesoros Hispánicos de la Liturgia Medieval: una aproximación''. Madrilgo Unibertsitate Konplutentsea.
</ref>, abuztuaren 15ean ospatzen duen ekialdeko Elizaren jasokundeko apokrifoen kontakizuna delarik,<ref> L.VAZQUEZ DE PRAGA, ''La dormición de la Virgen en la catedral de Pamplona''. P.V., 1946, 241‑258. or.; ''La catedral de Pamplona'' idatzi zutenen ustez nahikoa agirikoa badela inspirazioaren iturburua, Tesalonikako Artzapezpiku Joanen lana izan zela pentsatzeko.</ref> hots, Sergio Aita Santuak (687‑701) Erroman sartu zuen liturgia-ospakizuna.
[[Fitxategi:Pamplona - Catedral, claustro, Puerta Preciosa 2.jpg|thumb|Ate zoragarriko aingeru bat]]
Lehenengo sailean aingeruak Mariari adierazten dio berehala igaro behar duela; honek berria bere ahaideei ematen die eta San Joan laino batek ekarri du; Birjinak bere soingainekoa eta hil‑oihala erakusten dizkio Joani. Bigarren sailean, apostoluak iristen dira eta Mariak bere ganberara eramango ditu; hirugarrenean, Mariak bere soingainekoa eta mantua hiru emakumeei ematen die; jarraian, Loaldiaren eszenak, apostoluen negarrak, eta juduen ahalegina, Birjinaren gorputza lohitzen. Laugarren eta azken eszena Mariaren Koroatzeari eskainia dago. Eta egin dezagun behingoz gai honi buruzko behaketa ikonografiko bat: Errege gorenak, Jesusek, bere Ama Erregina koroatzen du. Irudi honen esanahi mistikoa, garai hartako errege-erreginen koroatzeak zirela-eta, Europako monarkien errealitate politikotik bereizezina da, luxuzko ospakizunak begi ninian eta herri irudimenean bereziki eragiten baitzuen.<ref>Monarkiaren goraipatze politika baten barruan, ez zen gehiegi neurtu erregearen koroatze ospakizunak zuen garrantzia, tradizio handia zuen erritoa izanik, miniaturez ilustraturik zihoazen elizkizunen idazketa laster eskatu zuena. Adibide modura gogora dezagun, Westminster-ko (Londres) abade-etxeko Liber Regalisa, eta zehatzago esanda Erregeen Koroatze Elizkizunaren kodizea (abade-etxe berekoa), miniatura ederrez apaindua den hartan haren batzuk S.Silva eta Berastegiren liburuan kopiak datoz. (O.c. 94. or.). Hauetako batean bi gotzainen eskutik koroatua den erregina bat ikusten da, elezaharrak dioenez: “die quo regina sola coronada est”.</ref>
Ate Zoragarria estilistikoki Babeseko atearen antitesi gisa agertu zen. Gotikoaren une klasizistari erantzuten dio, eta ordena naturalista gailentzen zaion historia baten irakurketa arrazionala egitera gonbidatzen du. Ikus dezagun urte gutxiren buruan, zein urrats garrantzitsua eman zen Babeseko Birjinaren mentalitate ia erromaniko batetik, non historia baten hainbat une konposaketa bakar batean biltzen diren, plastikotasun trinkoan buruturik, emanaldietan zatitzen den historia: jarraian baina bakan, ikuspuntu eskolastikoarekin bat eginez. Egilea, 1380 aldera lan egin zuen frantses bat izan daiteke.<ref>C. FERNABDEZ‑LADREDA, O.c., 158. or.</ref>
==== Beste hainbat eskultura-multzo ====
===== Errege Magoen multzoa =====
Jesusi eta Mariari beren eskaintzak agertzen dizkieten hiru [[Errege Magoak|Errege Magoen]] estatuak ere XIV. mendekoak dira, eta talde hau klaustroaren ekialde eta iparraldeko hegalen arteko hormaren babesean aurkitzen da. Talde bat baino gehiago, hiru estatua bakan dira, beren artean tarte libre batez ezarriak eta landarez apainduriko mentsularen gainean; noizbait oso hondatua gelditu zen [[Errebelazio|Agerkundea]] da, zeren eta zurez eginiko soin‑adar batzuen berrikuntzak baititu.
Zeharka eta mugimendu-jarreran dagoen Birjinaren irudiak modelatuan eta mugimenduzko irudien konposaketan oso eskulturagile iaioa adierazten duen arren, esan daiteke gotiko naturalista alderako joeran ez duela lortzen ate Zoragarriko eskulturagilearen kalitate plastikoa. Egileaz ezagutzen dugun bakarra frantses nazionalitatea da, bere lana izenpetu egin baitzuen: Jacques Perut: ''fit: ceste: istoire''.
===== Profeten eta apostoluen eskulturak =====
Klaustroko galeriak apaintzen dituzten [[profeta]] eta [[Apostolu|apostoluen]] gainerako eskulturez ez dugu deus esango, ezta XV. mendean [[Gablete|gableteak]] apaintzen zituztenez ere; izan ere, higadurak hain nabarmen hondatu ditu, non balorazio estilistiko zuzena eragozten duen.
===== Neskatila printzesa baten hilobiko irudia =====
[[Fitxategi:Lauda infanta pamplona.jpg|thumb|[[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos II.aren]] alaba zenaren, Leonor (?) infantaren, hilobiko ''lauda'' (estalkia)]]
Estalperik gabe ez dagoenez eta izaera berezia duelako arretazko begirada merezi du antzinako katedraleko kaperaren batetik ekarri eta orain Babeseko atetik hurbil zutik eta hegoaldeko gurutzaduraren horman itsatsita dagoen neskatila printzesa baten hilobiko irudiak. Bi aingeruk neskatilaren gorpua datzaneko hil‑oihala prestatzen dute eta etzanda dago lehoi bat oinetan haren inozentziaren zaindari. Neskatilak begiak irekiak ditu eta eskuak bata bestearen gainean goxoki jarriak.
Ezin zalantzan jarri, eskulturagileak ereduarekin berdintzea bilatu duela, agian bere aurpegitxoko trazu biribilean fintasuna eta irudi osoaren grazia nabarmenduz, zeren eta, sorbalden estutasuna kontrastatzen baita gorputzaren liraintasunarekin. Ez da ezagutzen nor zen printzesa; baina babesten duen errezelak eta oinetan duen lehoiak XIV. mendearen bigarren erdiko klaustroetako tradizioa agertzen dute.
=== Arabako eskultura gotikoa ===
Eskultura gotiko monumentalean hiru euskal probintzien artean aberatsena da Araba, eta litekeena da kalitatean ere hoberena izatea. Arrazoiez idatzi izan da “artearen historiari probintziak eman dion laguntzarik adierazgarriena eskultura gotikoa dela”.<ref>L. LAHOZ, ''El arte gótico en Alava'', Gasteiz ,1999, 41. or.</ref> Ohiko desfase kronologikoarekin, arrazoi ekonomikoak, sozialak eta politikoak direla-eta, Baskonian artearen prozedura estilistikoa aurrera doa Frantziaren ondoan; hala, Araban lantegi gotikoen ekimena XIV. mendearen bigarren herenetik aurrera sortu zen.
==== Guardiako San Joan ====
Lehenbiziko eszena Guardiakoa da. [[San Joan eliza (Guardia)|San Joan parrokiako]] hegoaldeko atarian Deikundeko zutabe‑estatuek mugimendu txiki bat egiten dute beren zurruntasun erromanikotik askatzeko. Baina zalantzarik gabe garrantzizkoena mendebaldeko fatxadaren izaera gotikoa da. Ataria horretan gorde da Maria Birjina adierazten duen irudia mainelean. Herrian mendeetako jaiera duen Guardiako Harbileko Andre Maria deritzonaren irudi hori, gaur egun, elizaren barruan dago, kapera oktogonal handiaren erdiko horma-hobian; berau eraikitzeko atari nagusia bota behar izan zen. Zutik dago, gorpuzkeraz luzanga eta zurrun samarra da eta aurpegi politean irribarre estereotipatu samarra marrazten zaio. Jantzien tolesduretan eta amaren ezkerreko beso gainean eseritako Haurraren jarreran, lehen gotikoak bereak dituen ezaugarri alai baten zantzuak suma daitezke. gutxi gorabehera 1300ean egina izan daiteke.
==== Tuestako Santa Maria ====
[[Fitxategi:DSC 0156 Pórtico de entrada a la I. de Tuesta.jpg|thumb|Tuestako Santa Mariaren Jasokundearen elizako arkibolten gainean jarrita dageon eskultura-multzoa.]]
Guardiatik irtenda, Arabako hiriburura iritsi aurretik, [[Andre Mariaren Jasokundearen eliza (Tuesta)|Tuestako Santa Mariaren Jasokundearen]] eskultura-lanak aurki daitezke. Eliza erromaniko beranta da eta bertan dago zehaztu ezin daitekeen zazpi irudien friso sonatua, garai batean atariaren gainean jarri arazi zena, [[Arkibolta|arkiboltaren]] goialdeko giltzarria eta hegalaren artean irekitako hutsarte batean kokaturik.
Eskailera mailatako oinarri gainean daude kokatuak, Haurra duen Mariaren irudi hieratikoa aurrez aurreko jarreran dago ohiko Andra Maria, ''Sedes Sapientiae''<ref group="oh">Jakinduriaren tronua. Erromanikoan oso ohikoa izan zen Amabirjinari irudi hori ematea.</ref> modura. Hari begiratzen diote alde banatan hirunaka jarririk dauden gainerako irudiek. Eskuinaldera, San Jose –Isaias, agian– eta [[Deikundea|Deikundearen]] eszena. Ezkerraldean, koroa buruan eta soinean kapa janzten dutela, hiru Errege Magoak, Jaungoiko Haurrari eskaintzak erakuzten.
Eskulturagilearen izena, Tuestako Martin Lopez, XIV.go eskuizkribu baten bitartez aurkitu da, Ruiz de Loyzagaren ustez. Elizaren egilea Elias ez dela behintzat ziurta daiteke, izan ere, zazpi estatuen gaiak espiritu erromanikoa badu ere, estiloz gotikoa da eta elizako gainerako eskulturen ondorengoa. Arabar gotikoan jakitun handia den [[Lucía Lahoz Gutiérrez|Mª Lucia Lahozek]] irizten duenez, eskultura hauek XIII. mendekoak dira, eta “Arabako eskultura gotikoaren hasiera” markatzen dute, eta euren estiloz “Burgoskoen jirabiran dabiltzanez, han bilatu beharreko da jatorria”.<ref>''El friso de Tuesta y los comienzos de la escultura gótica en Alava''. P. M. A. 11n, 1993, 57‑72. or.</ref>
==== Gasteizko katedral zaharra ====
Gasteizko hiriaren kasko zaharrean gotikoak agintzen du estiloetan. Hango Santa Maria eliza, Katedral Zaharra izenez ezagutzen dena, Erdi Aroko Arabako hiriburuko eraikinik artistikoena eta interesgarriena da. Agiri gabeziaren aurrean, frantziar katedral handien eta Leon eta Burgoskoen antzeko estiloaren azterketa da hiru atetako arkupe oso zabal bat eskultura-lan aberats eta miresgarriak dituen eraikinaren oinetan kokatzera bultzatu zuen eragin gotiko mardularen kronologia eta argibideak eman diezazkiguken bakarra. Horren guztiaren arabera, XIV. mendeko lana da.
===== Santa Anaren atea =====
1962ko zaharberritzeak agerian utzi zuen gurutzaduraren hegoaldeko besoan dagoen Santa Anaren atea. Zoritxarrez oso hondatuak dauden eskultura-lan ugari ditu. Bost arkiboltaz jantzirik, oso nekez ezagut daitezkeen aingeruen eta santuen irudiak agertzen dituzte horietako lauk, barrualdekoenak, aldiz, ''Haurtzaroa'' garatzen du.
Ateburuan, Jesusen ''Ahaidetasun Santua'' adierazi nahiko lukeen sail batean zazpi pertsona heldu eta bi haur ikusten dira. Tinpanoak bi grabatu aurkezten ditu: azpikoan, ezagutu ezinezko zortzi irudi daude eta, goikoan, Kristoren bataioaren eszena, oso hondatua dagoena hau ere. Ebanjelioko gaiak dituena, inola ere, parrokiako bataiatokiaren gertutasunak behartutakoa da. [[Janba|Janbak]] bi mailetako horma-hobiz ederturik daude, baina gorengo mailan baino ez dira gorde irudiak; nitxoen garaierak eskatzen duena baino askoz neurri txikiagoko santuak, gizonezkoak eta andrazkoak, agertzen dira, eta hori dela, oinarri batzuk XVI. mendean jarriak izango dituela asma daiteke.
===== Mendebaldeko arkupea =====
[[Fitxategi:Santa Maria katedrala 6.jpg|thumb|Andre Maraiaren katedraleko mendebaldeko sarrera]]
Hala ere, Gasteizko katedraleko eskultura-lan garrantzizkoenak, elizaren mendebaldeko arkupe handian irekitzen diren hiru atarietan aurkitzen dira. Atari aurretan badira aurreko arkupe batenak izan behar duten harbilak; hor bertan XIV. eta XV. mendeetako irudiak babesten dira, drozel sendoen azpian, profeta-txartel luze bat, ezaugarri gisa Isaias, eta Aingerua eta Deikundeko Birjina, biak ere irudi zapal samarrak, baina jada mugimendu errenazentista alaiak izan daitekeenak adieraziz.
'''Programa ikonografikoa'''
Hiru atariei buruz, laburtuz, esan daiteke erdikoa Maria Birjinari eskainia dela, eskuinaldekoa [[Azken auzi|Azken Epaiari]] eta ezkerraldekoa Elizako andere eta gizon santuei. Frantzia eta Espainia aldeko XIII. eta XIV. mendeko beste eliza handietan ikus daitezkeen programen aldean ez da askoz desberdinagoa.
'''Erdiko ataria'''. Erdiko ataria begiratzen badugu, janbetan santu ugari ikusiko ditugu, ''Alexandriako Santa Katalinaren'' irudia nabarmentzen delarik, bere martiritzako gurpila dela eta ezagut daiteke eta XIII. mendeko tradiziorik hoberenaren barruan eredu bikain bati erantzuten dio. Arkiboltetan ohitura jarraitu egiten da, alegia, ''aingeru, profeta eta andere eta gizaseme santuez'' betetzen dira, hauetako asko oso hondatuak azaltzen badira ere. '''Mainelean''' ''Maria Birjinaren'' irudi oso alai bat altxatzen da. Bere gorputzeko okerdura arinagatik, tolesdura ugari eta zimurrengatik, txoritxoa duen Haurraren irudiagatik, eta beste gai batzuetako sinboloak diren biribila, lorea eta dragoiagatik, germaniar maisuen eragina susmarazten du.<ref>C.M.V., III libk., 91. or.</ref>
'''Tinpanoko''' lau grabatuetan garatu diren eszenak, Erdi Aroko tinpano eta erretauletan hainbat alditan adierazi izan diren ''Maria Birjinaren'' eszenei buruzkoak dira. Guardiako Erregeen Santa Mariarena da Gasteiztik gertuen dagoena. Gasteizko katedral honetan, tinpanoko eskulturak, '''kanon lirain''' bat nahiago duen maisu batek eginak dira, agian aipaturiko Santa Katalinaren irudia landu zuen ertilariarena.
'''Eskuinaldeko ataria'''. Santuen irudiz okupaturiko janbak ditu, eta, besteak beste, ukenduaren pitxarra daraman ''Santa Madalena'' bederen ezagut daiteke. Tinpanoko irudi batzuk ezin ezagutu dira; beste batzuetan aldiz, oso nabarmena da ''Azken Epaiaren'' adierazpena, arimak pisatzen ari den Aingerua, zauriak erakusten dituen Kristo, aintzara sartzera doan Birjina eta abar.
'''Ezkerraldeko atariak''' ez du eskulturarik janbetan; arkiboltetan ''aingeru musikari ala kantariak, santuak, erregeak eta profetak'' ikusten dira. Ziurtasunez ezagutu ez diren eszenak eskaintzen dituzte tinpanoko lau grabatuek. Apraiaz maisuak, Santo Toman apostoluarekin lotzen zituen eszena batzuk. Errukizko ekintzen aipamena ikustea iruditu zitzaion Canterari.
Duela gutxi pentsatu izan da San Gilenen historia dela atari osoari batasun ikonografikoa ematen diona, bere bizitzako agerraldiak adieraziz, [[Jacopo da Varazze|Urrezko Kondairan]] kontatzen denaren arabera.
=== Eskultura gotikoa Gipuzkoan ===
Gipuzkoako gotiko monumentuetan, lanik deigarriena lehen gotikoari dagokiona izan daitekeen Debako parrokia-elizaren ataria da.
==== Debako Santa Maria ====
Monreal de Itziarko auzotarrek, 1292az geroztik hiri‑gutun batez baliatzen zirelarik, XIV. mendea erdira iritsi zenean, [[Alfontso XI.a Gaztelakoa|Alfonso XI.ari]] ibarraren barrenean eta itsasoaren ertzean kokapen berri bat eskatu zioten, ''"porque sean más ricos y más guardados"''. Itsas ertzera jaistea koherentea zen, gogo bikoitz eta orokorra kontuan hartuz gero, babestuago izatea eta merkataritzagatik eta ekonomiagatik itsasoa bilatzea. Gizartean desadostasun eta ezinikusi-giro izugarria bazegoen ere, laster azaldu zen kultur eta arte-ekimen aurreratuetan.
[[Santa Maria eliza (Deba)|Eliza]] eraiki zen beste ezer baino lehen, horixe izango zuten biztanle berriek egitekoa. Litekeena da XIV. mendean jada hasiak izatea eraikuntza-lanetan, eta mende horretan bertan aurrera egingo zuten lanek, urte horietan zureriaz estalirik, zeren eta gauza jakina da 1390etik elizaren barrunbean egiten zirela udal biltzarrak,<ref> Beatriz ARIZAGA, ''Urbanística medieval (Guipuzcoa)''. Kriselu Argit., Kantabria. (Donostia, 1990), 193. or.</ref> harik eta XVI. mende aurreratuan habearteak guztiz berritzea eta harrizko gangaz estaltzea erabaki zen arte, Euskal Herrian hain jatorrak diren eliza zutabedunak sortzeko aukera emanez. Aurrerago atal berri bat eskainiko diegu.
[[Fitxategi:Debako Santa Maria elizaren portikoa.jpg|thumb|Debako XV. mendeko Santa Maria eliza gotikoko ataria.]]
Erdi Aroan landu zenetik, mendebaldeko ataria da garrantzizkoena. Lehenengo eliza egiterakoan, defentsarako dorrearen oinarrian hutsarte handi bat gelditu zen lekuan kokaturik dago. Ataria ate bikoitz handi baten oinguruan eraikita dago, bi arteen artean, [[Mainel|mainela]] ere baduena. Alde banatan arkitekturako paramendu sendoak ditu, gutxi gorabehera garaiera berdina duten bi zatitan banatuak: zimentarriak beherenean eta janbak goragokoan.
Zimentarriak, horizontalki banatuta daude. Behealdean bloke lauak ditu, banku luze bati eusten diotenak. Bankua gainetik, geometriazko apainketak dituen frisoak daude eta gorago, beste hiru zerrendaz osaturiko zokalo altu bat. Horien gainean, estatuak ipini ziren, janbak osatuz.
Janbetan, estatuak idulki gainetan daude, arkibolten [[Moldura|baketoi]] handiei dagozkien zutabe finez bereizirik daude eta [[arku konopial]] profila duten tontorra dute gainean. Litekeena da [[Apostolu|Apostoluen]] egitasmoa ikonografikoa goiztiar samarra izatea, Guardiako Santa Mariaren ereduan inspiratua agian, lanaren bukaera askoz beranduagoko dela dirudi arren.
[[Fitxategi:Deba - Iglesia de Santa Maria, portada 03.jpg|thumb|Debako Santa Maria elizako portikoan dagoen Andres Apostolua]]
Arkiboltetan azaltzen da batez ere errioxar eredua. Guardian bezala, Itun Zaharreko irudiz jantziak daude [[Ziriharri|dobelak]]: profetak, erregeak, musikariak, emakume martiri santuak, birjinak eta santuak. Irudietan diren pertsonaia guztiak ezagutzea erraza ez izan arren, garbi dago tinpanoko egitarau nagusiarekin zerikusia duten irudiak direla.
===== Hiru erregistroetako tinpanoa =====
Maria Birjinaren biografiari eskainitako tinpanoak, Guardia, Gasteiz eta garai bereko beste askok bezala, hiru erregistro ditu.
====== 1.go erregistroa ======
Jesusen ''Haurtzaroko'' gertakariak txertatzen dira. ''Deikundearen'' xehetasun berezia, Gabriel Goiaingeruaren jarrera da, grabitate legetik at, airean aurkitzen baita. ''Ikustaldian'' Elixabet, adin helduari dagokion buruzapiagatik ezagutzen delarik berau, lehengusuaren aurrean erreberentziaz belaunikatzen dela dirudi makurturik. ''Jaiotzaren'' gertakarian, ohean etzanda dagoen bere Ama Birjinak eusten duen Haurra ikusten da, ertz batean San Jose bere burukoa bigundu nahirik, eta beste ertzean emagina, mirarizko erditzea laguntzen. Badirudi Haurra altxatzen duela Birjinak goiko zatian bi animaliaren buruak azaltzen diren estalpean jarri asmotan.
Erregistroaren erdigunean, ''Birjina tronuratua eta koroatua'' dagoen irudi batez okupaturik, magalean Haurra duela azaltzen da, saihetsetan dituelarik sinbolismo ezezaguneko bi multzo eskematiko. Amaren magalean eseririk, Jaungoiko Haurra, lerroan dauden ''Errege Magoetara'' zuzentzen da apur bat –errege bat belauniko dago, izarraren azpian eta beste biak zutik, baina jarrera desberdinean.
====== 2. erregistroa ======
Birjinaren Loaldiari<ref name=":0" group="oh" /> eskainia dago. Ezker aldean hamaika buru ikusten dira –hamaika apostoluak harrigarriro doaz laino gainean; erdigunea zeruetara Jasotako Birjinaz estaltzen da, bere mandorla mistikoaz inguraturik, jada koroatua eta soineko ikusgarriz jantzirik. Zeru mailara hiru aingerutxoz jasoa ala eutsia dirudi, hirugarren batek –sinesgogorra eta damutua den Tomas apostolua– berriz, belaunikaturik Birjinaren gerriko ospetsua jasotzen du.
Berezko kronologiari inolako begirunerik gabe, hurrengoan Mariaren heriotza garatzen da, Kristok besoetan jasotako arimaren xehetasun ohikoarekin, eta hainbat interpretazio egin zaizkion pertsonaia bizardun bat, eskuetan liburu bat duela. Ezkerraldeko eszena estaltzen duten bi emakume-irudi ezagutzea zaila gertatzen da.
====== 3. erregistroa ======
Bistakoa denez, goiko erregistroak Mariaren Koroatzea eskaintzen du. Saihetsetan ikusten dira aingeruzko irudiak: Aita Jaungoikoa, Semea eta Espiritu Santua, bi aingeru intsentsulari, eta haien oinetan belaunikaturik beste bi aingeru musikari.
====== Estiloa ======
Tinpano hau arretaz begiratzen bada, azterketa egin ondoren, ikonoetako elezaharrari zaion leialtasun zaindua eta jarduera plastiko zakarraren artean dagoen kontrasteak sentipen bitxi bat sortzen du, batez ere, janbetan dauden apostoluen estatuekin alderatzean.
Irudi hauetan, motza bada ere, gorputzarekiko leialtasunak, oso fin modelatua izateak eta jantzien tratamendu ugariak, errenazimentuko klasizismoa aldarrikatzen duen gotikoaz pentsarazten du. Tinpanoko lanarekin duen kontrastea izugarria da.
Gauza bera esan daiteke maineleko irudiaz, Kristo piztua erdi‑jantzirik, bere zauriak agerian dituela eta heriotza garaitu izanaren ezaugarria duela; kanonaren moztasuna da hemen benetako Errenazimentu hasieraz hitz egitea galarazten duena.
'''Kronologia'''
Barneko ikuspuntu batetik eta alderaketak eginez, Debako atariaren estiloa ikertu dutenek diotenez nabarmena da jatorrizko moldea Arabako ereduetan: Guardiakoa eta Gasteizkoa.<ref> Mª A. ARRAZOLA, El renacimiento en Guipúzcoa. (Donostia, 1968) II, 193‑200. or.</ref> Kronologiak finkatu nahi direnean azaltzen da harridura.
Gipuzkoako atarien zakartasuna ikusita, bada arabar lanekin alderatuz honek kronologiaz duen lehentasuna zalantzarik gabekoa dela uste duenik. Baina gaur egun ezin jar daiteke zalantzan, garapena estilistikoa ez dela denboraz gainerako irizpideen baztertzailea, ezta nagusia ere. Talentu itzeleko eta abangoardiako maisu bat izan daiteke egilea, formula zaharkituei itsatsita edo kanpoko joera berritzaileei asko irekitzen ez zitzaion beste baten garaikidea. Hauxe bera izan daiteke Debako tinpanoaren maisuaren kasua.
Deba inguruan gizakia finkatzen hastea eta Berant Erdi Aroko eliza eraikitzen hastea garai bertsuko kontuak izango zirenez, programa ikonografikoa Guardia (K.o. 1350) eta Gasteizkoaren (K.o. 1390) adin berekoa izan badaiteke ere, oso litekeena da ataria beranduagokoa izatea –XV. mendean zeharrekoa– bi maisu ala lantegiek egina gainera, apostolutzaren arduraduna modernoagoa eta aurrerazaleagoa zelarik.<ref>Debako atariaren datari buruzko iritziak ugariak izan dira eta oso desberdinak gainera. Denak ere, L.Lahozen lan sakonean topa daitezke, bibliografia aldetik ere bera delarik osoena: ''Aproximación estilística e iconográfica a la portada de Deba''. Ondare 16,1997, 5‑54. or.</ref>
==== Bizkaiko gotikoa ====
Lehen gotikoko eskultura monumentala denik ezin dugu ia ezer aurkitu, izan ere, eliza nagusiak ez baitziren XV. mendea ongi sartu arte bukatutzat hartzekoak izan.
== Irudi solteak ==
Aurreko orrietan irudigintza plastikoari dagozkionez kristau arteak nozitutako gorabeheren zergatia azaldu dugunen, eta Berant Erdi Aroa berreskuratze aldia izan zela eta Elizako agintariek idoloen sineskerietan berriro erortzearen beldurra galdu zutela ere esan dugularik. Helburu didaktikoekin egin zen [[Biblia pauperum]]‑etik irudien gurtza onartze dogmatiko baterako pausoa eman zen.
Irudigintzak beste bultzada berri bat bizitu zuen, gizarte kristauaren barruan. Harrez gero arte kristauaren historia ez zen soilik elizako hierarkek eliztarrak katekizatzearekin batera apaindu nahi zituzten gurtza lekuen histori izan. Elizako agintaritzagandik etorritako irudiak gurtzeko bultzadak eragin zuen imajinagintza deritzon arte plastiko horren berpiztea. Mendebaldeko artearen historian, XII. eta XIII. mendeetatik atal berezi bat izan zen ikono sagaratuena.
Imajina solteei buruz modu berezi jardungo dugu orain, izan ere, irudi sagaratuek erromanikoaren atarian birjaioz geroztik, berebiziko garapena eta birbaloratzea bizitu zuten gotikoaren mendeetan. Bestalde, gertakizun horrek uste gabeko gailurrak iritsi zituen, zeren eta Europa kristauan, bere helburu erlijioso soiletik aparte, irudi sagaratuak gurtzeak, eskultura soltearen garapen orokorra ere erraztu egin baitzuen.
=== Mariaren imajinak ===
Erdi Arokoak izan eta gaur egunera arte Euskal Herrian gorde diren Maria Birjina eta santuen irudiak ezin konta ahalako kopurua dira. Nafarroan soilik, gorde eta jaso direnak bostehun zenbatu badira, horietatik hirurehunen bat Birjinak dira. Euskal Herriko azken muturreraino kristautasuna berandu hedatu izanaz hitz egin badugu ere, Maria Birjinaren irudi zaharragoren batzuk gordeak izatea litekeena da; baina, Nafarroan eta beste euskal lurraldeetan gorde diren zaharrenak ''ez dira XII. mende erdikoak baino lehenagokoak''.
Horietako gehienak zurezko tailak dira. Gutxi dira jatorriko lan polikromoa zatiren batean gorde dutenak. Oso gutxi badira ere, badira harrian, marmolean eta alabastroan landuak. Batzuk erromaniko garaian zilarrez estaliak dira, eskuak eta burua izan ezik.
==== Andre Mariren Ikonografia ====
Aurreko atalean esan dugun bezala, Euskal Herrian Andra Mari esan ohi zaion eta Haurra duen Birjinaren irudi solte motako eskultura gehienak dira espiritu gotikoa dutenak.
Oraingoan, [[Theotokos]], ''Jaungoikoaren Ama'', dogmazko egiaren esanahia baino gehiago bilatzen da; giza amatasun sentimenduen adierazpena. Jesus Haurra, orain, amaren belauna baten gainean eseririk jartzen da eta errenazimendu aldera hurbiltzen goazen heinean, Ama‑Seme harremana nabarmendu egiten da.
Birjinak berekin izaten du koroa –Haurrak ez bezala, oraingoan koroatua izatea bitxiagoa baita. Maria ''soineko'' estuz jantzia egon ohi da, lore batez lepoan ixten duen atorra, eta guztien gainetik, belaunetan tolesten zaion ''mantu'' zabal batez jantzia; burua, berriz, ''buruko zapi'' eta ''koroaz'' estalia izan ohi du. Eskuineko eskuan, ia beti ''lore bat ala fruitu bat'' duela agertzen da, bestea Haurraren sorbaldan kokatua; Haurra, berriz, janzkera berdin‑berdina duela ezkerreko belaunean eseririk, liburu bati heldutzen dio ezkerreko eskuaz eta bedeinkapen egtiendu eskuinekoarekin. Amaren jarrera eta keinua gozoagoak dira orain, eta batzuetan irribarrea sortzen zaio.
==== Mariaren imajinak Nafarroan ====
Nafarroan, Erdi Aroko Birjinen ugaritasuna kontuan hartuta, ikuspuntu ikonografikotik lauzpabost taldeetan banatzeko saioak izan dira, beste askoren eredu izateko balio izango zutela eta bereziki estimatzen eta gurtzen ziren irudiak baitira.<ref>Besteak beste, eredu hauek Zangoza‑Rocamadorreko, Otsagabia (Muskilda) eta Orreagako birjinak lirateke. Zangozakoaren antzekoak eta euskal‑nafar‑errioxar modukoak trantsizio garai batekoei dagozkienak dira, zeren eta Haurra alde batera lekualdatzen bada eta mugimendu alderako nolabaiteko joera azaltzen badu ere, beste ezaugarri batzuk joera erromanikoak dira eta ez dira XIV. mendeaz geroztikoak. Askoz gotiko-mota garbiagoa da Orreagako Birjinak adierazten duena, 1350 aldera eginiko irudia delarik. Ikusi FERNANDEZ LADREDA, ''La Sonrisa Gótica. El arte en navarra.'' 15. zenbakian. Diario de Navarrak Argit.; ikusi, halaber, J. CLAVERIA URANGUA, ''Iconografía de la Virgen de Navarra''. (Iruñea, 1942‑44); José Esteban URANGA, ''Cien imágenes navarras de la Virgen'' (Iruñea, 1972). Diario de Navarrak Argit., Clara FERNANDEZ‑LADREDA eta Mª Concepción GARCIA GAINZA, Salve. Mariarenganako artea eta jaiera 700 urtez Nafarroan. Erakusketa. Nafarroako Gobernuak Argit., Nafarroako Kutxa eta Iruñeko Artzapezpikutza. (Iruñea, 1994)</ref> Hemen ere ederrenetariko batzuk aipatuko dira, ikusmolde estilistikotik.
[[Fitxategi:Sanguesa - Santa Maria la Real 20.jpg|thumb|Zangotzako Rokamadorreko ama, Andre Maria Erregina elizan.]]
'''Rocamadorreko''' '''Andre Maria'''. XIII. mende bukaera ala XIV.aren hasierakoa da; izenak dioen bezala, Rocamadour santutegian du jatorria ([[Quercy]] frantsesean), eta ''Zangozako Santa Maria Erregina'' elizako erretaula nagusian buru dago; Mariaren irudi goxoa zurezkoa da, eskuak eta aurpegia zilarreztatuak; aurrez aurreko jarreran koroatu eta tronuan jesarrita agertzen da, sagarra eskuineko eskuan duela eta Haurra ezkerrekoan besarkatuz.
Los Arcosko Birjinak berezko neurria du 154 cm. Amaren belaun gainean eserita dago Haurra. Birjina aurrez aurre egoteak eta Haurrarekin inolako harremanik ez izateak irudi erromanikoak ekartzen dizkigu gogora, nahiz eta bestalde, jantzien tolesdurek XIII. mendearen azkenaldira eramaten gaituzten. Gauza bera esan liteke Oliteko Santa Maria elizako zaindariaz. Garatuagoak dira ''Garesen Santiago elizako'' Soterrañakoa eta ''San Pedro de la Ruakoa'', Lizarran.
[[Puyko Andre Maria|Lizarrako Puy‑eko Birjinari]] garaiera handiagoa ematen dio oinarrian duen harkaitza (100 cm). Zilarrez jantzia dago: bai Amak eta bai Semeak aurrez aurreko jarrera gordetzen dute eta antzinakoa den keinu hau, Haurraren sorbaldan kokatzen ez den Amaren besoaren jarrerarekin harmonian dago; hala ere, soinekoaren modelatuak, XIV. mendearen hasierara eramaten gaitu.
[[Orreagako Andre Maria]] (90 cm) zilarrez xaflatua da, baian baina aurrekoak baino gotiko garbiagokoa da: honengan aurrez aurreko erromanikoa hautsi egiten da; ikuslearekiko profilez dago Haurra; Ama eta Haurra elkarri begira daude; Amak samurki begiratzen dio; soinekoan agertzen diren tolesduren errealismoak eta ugaritasunak XIV. mendearen bigarren erdira igortzen gaitu, eta jatorrizkoa izan daitekeen lehen aipatutako ''Rieux''‑eko (''Toulouse'') lantegiko norabidean eramaten.
Artaxoako Birjina, zalantzarik gabe XV. mendekoa, eragin gotiko flamenkoak aurreratuak eta arte kalitate hobea duena da; bere edertasun fina Hesiko elizako erretaula nagusian eskaintzen duela.
Eseritako jarreran dauden Nafarroako Amabirjinen artean Iruñeko katedraleko Birjinak ditugu. Hor daude, Kontsolamenduko Birjina, Barbazana Kaperakoa, ''Babesaren'' Ama ''Birjina'', izen bereko atearen mainelekoa, eta Berri Onaren Birjina, klaustroko atearen ondoan dagoena.
'''Frantzia aldeko eragina duten imajinak'''.
Iruñekoa katedraleko Berri Onaren Birjina “hancheuses”<ref name=":1" group="oh">Frantsesezko "hache", aldaka esan nahi du. Hanchement, "''[[Contraposto]]"'' esateko beste modu bat da. Contrapposto</ref><ref name=":1" group="oh" /> izeneko frantziar eragineko Birjinen eredua da; hain zuzen ere, lerromakur mugimendu bat gorputzari ematearren, izter gaineko hezurrari ematen zaion okerdura dela-eta; irribarrea isurtzen eta modelatu manierista azaltzen dutenetako Birjina da.
Halakoxea da '''Uharteko Birjinatxoa''' ere, Frantziatik ekarria zalantzarik gabe, marmol zurikoa, oinazpiko marmol beltz gainean dagoena, eskuan lore sorta eta buruaren makurtzearekin kontrastea egiten duen gorputz osoko mugimendu alaia eta tolesdura sinfonia eder bat sortuz, goitik beherakoak soingainekoan eta zeharkakoak mantuan.
Uhartekoaren oso antzekoa eta frantses jatorri berekoa da '''Soraurengo Birjina''' ere.
Antzekoa da, halaber, nahiz eta Malinasetik (Flandes) ekarria izan '''Kortesko Birjina'''. Neurriz gaineko aurpegiko trazu finak –kopeta argia eta ponpatua, betazal kurbatuak, aurpegi biribila– Europa '''''iparraldeko errenazimentuaren''''' ateetara eramaten gaitu (XV. mendea).
==== Mariaren imajinak Araban ====
[[Fitxategi:Santa Maria Biasteri.jpg|thumb|440x440px|Andre Mariaren irudia [[Guardia|Biasterin]].]]
Araban gorde diren Birjinak ere molde bereko '''Andre Marien''' eredukoak dira; '''''naturalismoa eta gotikoaren alaitasuna''''' nabarmentzen zaio, eta ia beti Birjinak bere Haurrari lore bat, fruitu bat ala makila loretsu bat eskaintzen dio.
'''BIRJINA ZURIA'''. Zentzu horretan, Trebiñuko San Pedro elizako Birjina Zuritik hasi beharko genuke. Elizaren kanpoaldean dago kokatua, hiribilduaren jabe gisa, XIII. mendeko irudi polit bat da. Oinazpiko baten gainean eta errezel gotikoa duen horma-hobi batean babesturik, Jesusen Ama koroatuak, herensuge gaiztoa zapaltzen du, bere Semeari begiratzen dion bitartean, irribarre estereotipatu batez. Haurraren aurpegia naturalagoa eta adierazkorragoa da; eta zapiak erortzerakoan badute graziarik, ez protogotiko geometrizaziotik kanpo.
'''ESKLABUTZAREN BIRJINA'''. Sail honen barruan, merezi du ezohikoa toki bat Gasteizko Santa Maria elizako Birjinak, Alfontso X.a Jakintsuak emana izan daiteke, Gasteizen gaixotasun larri batetik Birjinaren bitartekotzari esker sendatu ondoren.<ref>L. LAHOZ, ''El arte gótico en Alava,'' 108. or.; ikusi, halaber, G. LOPEZ DE GEREÑU, ''Andra‑Mari en Alava. Iconografia mariana en la diócesis de Vitoria''. (Gasteiz, 1982).</ref>
'''GOTIKO BERANTIARRA'''. Gotiko berantiarrak, XIV. mendekoak, eta besteak bezain eder eta garrantzizkoak dira:
- '''Okarizkoa''',
- eta '''Aguraingo San Joan''' elizakoa, zoritxarrez bi besoak moztuak dituena. Okarizkoa bezain nabarmena da neurriarengatik, metro eta erdira iristen baita,
- eta '''Zurbaoko Erremedioetako Ama''' deritzona. Honako hau Probintziako Museoan dago gaur egun; aipatu ditugun ezaugarri ikonografiko guztiak baditu; nahiz gaur egun oso hondatua dagoen; XVIII. mendean egindako ukituak eta estaldurengatik ez du bere edertasun plastikorik galdu.
Gotiko berantiarren artean, '''XV. eta XVI. mendean''', Errenazimentuko atalean kokatzera gonbidatzen dutenen artean dago, '''Kutxoko Esnearen Ama''', adibidez.
Ahaztuan gelditu beharko ez luketen beste batzuk:
- '''''Martiodako''''', '''Sokorriko Ama''', Frantzia aldeko grazia duena, jatorriz kanpokoa dela esan ohi dena;
- eta jakina, '''''Gasteizko San Migel elizako''''' '''Birjina Zuria''' deritzona, harri polikromoa da eta 2 m ditu garaieran, eta data jartzeko garaian, dokumentu-faltagatik, iritziak erdibiturik daude, zeren eta batzuk XIV. mendean kokatzen badute ere, beste batzuen ustez, errenazimentuko eskulturagile bat da egilea, gotikoaren adierazgarritasun tolesgabea imitatu nahi izan zuena.
==== Mariaren imajinagintza Bizkaian eta Gipuzkoan ====
Bizkaian, jaiera biziko foku gisa Begoñako eliza nabarmentzen da. Bizkaia aldeko lurretan nabarmentzen dira, besteak beste, Galdakaon, [[Arteaga|Gaztelu-Elexabeitian]], [[Arantzazu (Bizkaia)|Arratiako Arantzazun]] eta Lekeition.
'''Gipuzkoako''' imajina ugarien artean, lehendik aipatuak ditugunak alde batera utzita, hona hemen, Irungo Junkalekoa eta Debako Itziarkoa; berezko hieratikotasun erromanikoa ikusirik, hemen azpimarratzekoa litzateke '''Arantzazuko Birjina''', XIII. ala XIV. mendean harrian landua eta XVI.ean zertxobait itxuragabetua, 36 cm neurtzen du. Munduaren bola eskuetan duela eserita dago eta Haurra bere ezkerreko belaun gainean eserita.
Halaber, aipatzeko Birjinak lirateke, Zikuñagakoa (Hernanin), Guadalupekoa (Hondarribian), Ordiziakoa (eseria), Aizarnakoa, Loinazko Amaren ermitakoa, (Beasainen), eta abar.
=== Gurutze gotikoak ===
==== Bereizgarri ikonografikoak ====
'''Gurutziltzaturiko Kristoren''' irudietan gotiko estiloaren berrikuntzak azaltzen dira, halaber, eta agian modu bereziago batean.
Hasierako ''errealismo alderako joerak'' nolabaiteko '''''gorputz leialtasunera''''' eramaten du; gorputz-atalei mugimendua eman nahirik hiltze bakar batez gurutzeari '''''bi oinak josiak''''' irudikatzera eramango du, Jesusengan sufrimenean pazientziaren paradigma ikustea beharrezkoa duen herri debozioak gero eta hizkuntza '''''espresionista''''' batera bultzatzen zuen; desagertu egin ziren osoko soingainekoa eta erromanikoan espiritu mistiko eta sinbolo zaleak sortu zuen errege koroa, eta '''''perizoniuma''''', aldiz, belaunetaraino luzatu.
Ikonoen berezitasun hauek funtsezkoak dira garaiko Kristoak ezagutzeko, baina ez uste salbuespenik gabeko araua denik.
==== Nafarroako Kristoak ====
Kristo gotikorik zaharrenetarikoa '''Peñako''' ''parrokia-elizakoak'' izan behar du (XIII. mendea), erromaniko aldiko Kristoei darien bakea zerbait gordetzen duena.
Gurutziltzatuaren aurpegian min gogorregiaren arrastorik gabe, ia alderantziz baizik, egonarria eta bakea adierazten duten arrastoekin, gurutziltzatzearen oinazea eta heriotzaren abaildura aditzera eman nahi duten hauek berantiarragoak dirudite, besteak beste:
- '''Lizarrakoa''',
- '''Alloko Uretako Santo Kristoa''',
- '''Iruñean''' katedralekoa, eta abar.
Estimazio berezia merezi duten bi ale nabarmendu beharko genituzke:
'''Oliteko Santa Maria''' elizako '''Heriotza Onaren Kristoari''' hunkigarritasun berezia ematen die aurpegi luzeak, saihets-hezur nabarmenduen xehetasunak, zangoen tolestadurak eta gorputz osoko makurdurak; XIV. mendeko lana da zalantzarik gabe, Gaztelakoekin zerikusi gehiago duena, hispano‑flamenko eskulturarekin baino.
Oinaze adierazpen are handiagoa du barruan beraren babesle den elizari izena eman dion '''Garesko Gurutzeak''', ''benetako zuhaitz'' bat imitatzen duen gurutzearen imajina da eta Eroslearen gorputzak, beheko zatia ezkerraldera begira jarririk eta goian enborra aurkako aldera itzulirik daukanaren arteko kontrastea du agerian.
Tipologiagatik, ia ezin daiteke zalantzan jarri gurutze honek Germanian ikusten diren batzuekin zerikusia duenik, adibidez, '''''Koloniako''''' Santa Maria del Capitolio‑koarekin (1314), eta ''Italiako'' Sienako Katedraleko Museoko Giovanni Pisanokoarekin (1296). Zeharkako dokumentu batek Garesko gurutzeak XIV. mendeko lehen hereneko data duela pentsarazten digu.
==== Arabako Kristoak ====
Araban garai horretako taila onen artean nabarmentzea komeniko lirateke, honako Kristo hauek:
- '''Zurbaokoa''', XIV. mende hasierakoa (Elizbarrutiko Museoan),
- '''Arrianokoa''', gotiko berantiarra, bere parrokia apaleko erretaula xumean buru dagoena,
- eta hiltzetik askaturiko besoagatik eta jarrera baketsu eta minberagatik, oraindik ere hunkigarriagoa den '''''Trebiñuko San Pedro''''' elizakoa, XV. mendekoa.
- Askoz neurri txikiagokoa dena baina, bere gorputzaren okerduragatik oso nabarmena da '''Sojoko''' ''San Lorentzoren ermitatik'' ekarritako gurutzea (gaur egun Probintziako Museoan dena): besorik gabea da, tolestutako oinak hiltze batez zulaturik, gorputzean lerromakur gozoak, jarrera minbera, aurpegi zorrotz eta baketsua eta garbitasun oihala angeluzko tolesduretan jarria; XIV. mendean koka daiteke.
'''Kexaako Santo Kristoa''', XV. mendekoa jada, eskema errealistago eta ez hain estilizatu bati erantzuten dio, eta Gurutziltzatuaren giharretan eta garbitasun oihalean zuritasun handiagoa du.
'''KALBARIOAK'''. Izan gogoan gainera, Araban gotikoak '''''Kalbario osoko''''' hainbat adierazpen plastiko utzi duela (Maria eta San Joan gurutzearen bi saihetsetan): Nabarmentzen direnen kalbarioen artean daude:
- '''Erentxungoa''',
- '''Egiletakoa''',
- eta '''Guardiako''' ''San Joanena''.
Horien guztien multzoak, xehetasunetan tailak osotasuna dutenez, gotikoa gainditua zela pentsatzera eramaten gaitu.
==== Gipuzkoako Kristoak ====
Gainontzeko euskal probintzietan ez da gotiko aldian kokatu beharreko kalitate bereziko Kristo gurutziltzatuaren ikonografiarik. Gipuzkoan aipatzeko Kristoak lirateke:
- '''Albizturkoa''',
- '''Andoaingo''' ''Zumea ermitakoa'',
- '''Alegiakoa''', '''Lazkaokoa''', '''Segurakoa''' (Frantziskotar mojen komentukoa),
- eta hain ezaguna den '''Lezoko Santo Kristoa''', jatorriaren arrasto ziurrik ez duena.
=== Durangoko Krutziaga ===
Eroslearen Gurutziltzatze gaiak, ''Krutziaga'' deritzon '''Durangoko Kalbariora''' bideratzen gaitu, ikonografia oso aberatsa eta deigarria zein kalitate handiko plastikotasuna duen monumentura.
Ez da landa gurutze bat, ez mugarri, eta ez bidegurutzetako bat ere; hiriko gurutze bat da, gaur egun ezaguna ez den helburu jakinen bategatik jasotakoa. Durangon, 1442.ean Beguinoen eta Bergandoen heresiari eutsi zion Anaia Alonso de Mellari erantzun ortodoxo bat emanez jarritakoa izan zitekeela ere uste izan da; iradokizun hau Karmelo Etxegarairi zor zaio.
'''Irlandako gurutzeen''' ahaidetasuna ere bilatu nahi izan zaio, eta zehatzago esanda Bretainia Behekoekin; baina, hain bitxia izanik ez da erraza gurutze ezagunetan antzik aurkitzea.
Multzo ikonografiko honek denak izan dezakeen garrantzia sinbolikoaz asko hitz egin da eta bibliografia ugaria du.<ref>Ezezagun batena da, ''Cruz de Kurutziaga''. M. N. E. IIIan, 125‑133. or.; R. PINEDO, ''La cruz de Kurutziaga''. 1942; M. GRANDE, Kurutziaga. Bizkaia 25, 1965; Jesus LARREA RECALDE: ''La cruz de Kurutziaga''. (Durango, 1972); W. GIESE, ''Monumentos religiosos de piedra en el Pais Vasco. Homenaje a J. M. Barandiaran'', II, 1966, M. VIAR, ''Cruces de Vizcaya''. Deustuko Unibertsitatea. Arteren Historia Saila, 1980.</ref>
Altueran 4,30 m dituen gurutzea da. Multzo osoak oinarritzat daukan '''pilare''' lirain baten gainean '''gorpuzki zilindrozko''' bat zutitzen da, beraren zirkulu inguruan adieraziak dauden hamabi apostoluak (Elizaren sinboloak?) kanon motzeko irudiak dira, baina taila sendokoak, bakoitzak daraman tresnagatik ezagut daitezkeenak.
Zilindro horren gainean, 1,60 m neurtzen duen '''gurutzearen''' masta dago zutik; bere ingurune osoan emakumezko aurpegia duen '''''Paradisuko sugea''''' kiribiltzen da eta Lehen Bekatua eta bere zigorra gogorarazten dira. Baina ebanjelioetako berezko historiako irudiak ere pilan azaltzen dira: '''''Maria eta San Joan''''' eta gainerako zeinu eta '''''Kalbario''''' tradizionalak bere bereak dituen irudiak. Bistan azaltzen da teologoren batek markaturiko egitaraua, '''''Bekatua eta Erospena''''' uztartuz.
Gurutzeak badu irudirik atzealdean: '''''Andra Mari''''' bat, eta '''''gizaseme eta andere santuen''''' irudiak, denak ezagutzen ez badira ere.
Nolanahi ere, lan honen balioa plastikoa azpimarratzea da kontua, '''''adierazpide naturalistarako''''' iaiotasun jakintsu batez erromanikora erakartzen gaituzten irudietan azaltzen dela dirudien '''''lanaren laztasuna''''', eta '''''konposizio zentzua''''' eta '''''egituren edertasunerako''''' sentiberatasun izugarriaren arteko bilduma bitxia. Zentzuzkoa dirudi monumentu hau '''''gotiko berantiar''''' gisa izendatzea eta 1490 eta 1510a bitarteko data ematea.
=== Gizaseme eta emakume santu herrikoiak ===
Kristau-izendegiko santu heroien gurtzak, gotikoaren hiru mendeetan zehar, hazkundea sumatu zuen. Baskonian irudietan gehienetan azaltzen diren santu gustukoenak dira: Santiago eta Pedro Santuak, eta eliz zaindari batzuk, San Migel, San Martin, San Jurgi, San Nikolas, San Saturnino, Santa Maria, San Esteban Satua, Santa Katalina eta abar.
'''NAFARROAN''': Santuen imajina batzuk, ez askok hala ere, teknika menderatze handia eta hizkera plastikoaren jakinduria berezia azaltzen dute, eta tailak kanpotik ekarritakoak izatearen susmoa sortzen dute, hala nola:
- ''Santsol parrokiako'' '''San Pedro'''
- ''Garesko'' '''Santiago'''.
Beste batzuk, aldiz, ez dute jatorriz herrikoiak ote diren zalantzarik pizten:
- eserita dagoen '''San Pedroren''' zenbait irudi,
- ''Lizarrako San Pedro de la Rua elizako'' '''San Nikolas''',
- ''Tuterako Santa Magdalenako'' '''San Blas''' eta abar.
- oso neurri handian eta hispaniar‑flamenko zantzuak dituena da ''Lizarrako San Migel elizako'' kaperako '''San Jurgi'''(1500.a);
- Flandestik datorrena izango da taila fineko (XV. mendea K.o.) beste '''San Jurgi''' bat da –zutik jarririk herensugea lantzaz zulatzen– ''Zangozako Santa Maria elizan'' dagoena.
'''GIPUZKOAN''' berriz, Elizbarrutiko Museoan ikusgai dauden batzuk merezi du nabarmentzea:
- '''Astigarragako Santiago erromesa''', oraindik hizkera erromanikoan egina, funtsezkoena bilatzen duen alabastro txiki eta trinkoa da (XIII. mendea).
Egitura herrikoiagoa, baina jada gotiko naturalismo aldera irekiagoak dira, garaiera ederreko zenbait emakume-irudi, XV.-XVI. mendeetan koka daitezkeenak:
- ''Goroeta'' (Aretxabaleta) ''eliz aurrekoa'' den '''Santa Ines''' alaia, 53 cm-koa,
- ''Oxirondoko'' (Bergara) ''Santa Marinatik'' ekarritako '''Santa Katalina''', 86 cm-koa;
- eta ''Oñatiko San Migel elizako'' '''Santa Madalena''', 113 cm-koa, soinaren okerdura alaiez Errenazimentua aldarrikatzen duena (XVI. mendea).
'''Belaunaldi hirukoitza''' izendatzen den gai bakar bati buruz, (Santa Ana, Maria Birjina eta Jesus Haurra) baditu Donostiako Museoak “gotikoa” esaten zaien horren azpian zenbat gauza dagoen adierazten duten bi multzo: biak ere '''Elgoibarkoak''' dira; hauetako batean eskulangile herrikoi baten xalotasuna nabarmentzen da, eta bestean ('''Santa Klararen komentutik''' datorrena) teknika menderatzeari loturiko lantegi flamenko baten berezko joera naturalista ezagutzen zaio.
== Pintura gotikoa ==
Aurretik esana dugu, guztiz erromanikoa gisa izendatu daitekeen inolako pinturarik ez dela gorde Euskal Herrian, nahiz eta izan zela pentsatu behar den, gainerako Hispania aldeko eskualdeetan bezala. Erdi Aroko jendeari ez zitzaion gustatzen harriak bistan uztea bere eliza eta ermitetan. Nahikoa adierazia dago '''''karez zarpeatzea''''' eta gainetik '''''margoz''''' estaltzea atsegin zitzaiola, absideak batez ere, '''''irakaspen eta apainketa asmoz'''''.<ref>Juan Carlos STEPPE, ''Las pinturas murales de Gaceo. Una catequesis a través del arte''. C.M.N.V. libk. 1982, 100. or. eta hur.</ref> Orokorrean, “lehorrean” eginiko margo baten ahultasunak ezin jasan izan ditu hezetasunaren erasoak eta eguraldi-baldintza kaskarrak.
Oihaletako margogintzan, nahiz oholetako margoetan gotiko garaian, bai gertutasunagatik eta bai iparraldeko erregeen dinastiarekiko bere ahaidetasunagatik, '''''Nafarroako erresuman''''' da, Europako gorteetako pinturaren joera berrietara irekia den margolanezko artean garrantzizko lanik gehien aurki dezakegun lekua, zalantzarik gabe.
Nafarroatik kanpo ezer gutxi aurki daiteke, gainerako euskal probintzietan aurki ditzakegun margolan guztiz gotikoekin alderatuta. '''''Gotiko berantiarrak''''' dira, XV. mende bukaerakoak eta XVI.aren hasierakoak. '''''Oholetako margolanak''''' dira ia denak (erretaulak eta aldare aurrealdeak) eta '''''errenazimentuko''''' gisa sailka daitezke.
=== Teknikak eta aldiak ===
Atal honetan azpimarratzen ari garen gotikoa hiru mendeetan zehar hedatzen dela dakigularik, jarduera honetan behartuak gaude hainbat aldi estilistiko bereiztera, sartaldeko gainerako herrialdeetan –Frantzian eta Ingalaterran, batez ere– pintura gotikoaren hainbat aldiren elkarkidetasunean; erabilitako hainbat teknikek ezarritako diferentziak ahaztu gabe: '''''beirateetako margolanak, hormako margolanak, oholetako margolanak eta eskuizkribuetako margolanak'''''.
'''BEIRA MARGOLANAK''': Euskal Herrian lehen eliza gotiko haietako baoak betetzen zituzten hasierako beirateetatik ez dela ezer gorde baiezta daiteke, eta ziur asko ez zirela arte ikuspegitik begiratuta balio handikoak; izan ere, bertako beira-lantegien agiririk ez baitago. Hormetako margolanei dagokienez, susmoa da maila ekonomiko ona zuten elizetan baino ez zirela egin.
'''HORMAKO MARGOLANAK''': Beraz, gaur egun ezusteko atseginak hartzen dira landa-giroko eraikinetan, helburu praktiko batzuk betetzeaz gainera –eguraldiaren eragineko hondamenen aurkako paramentu-babes hobea, argitasun gehiago eta abar–, benetako arte kalitate on bat dutela aurkitzean.
Baskonian hormetako margolanik gehienak duela gutxi aurkitu dira, eta 1944tik aurrera behar bezala eraberrituak. Nafarroari dagokionez, arreta handiz eraman izan dira Museora, nahiz eta badiren in situ uztea nahiago izan diren beste batzuk.
'''BOST ETAPA''': Erdi Aroko artearen historian ohikoenak deritzoten haietara egokituz, eta berriro ere lan hauentzat gotiko izena desegokia dela onartuz, '''bost aldi''' bereiziko ditugu, gutxi gorabehera kronologia aldiekin egokitzen direnak:
- '''lehen gotikoa''',
- gotiko '''lineala''';
- eta, Erdi Aroaren azkenetan jada,
- '''italiar gotikoa''',
- '''nazioarteko''' gotikoa
- '''hispaniar flamenkoa'''.
=== Lehen gotiko estiloa ===
==== Artaxoako Maisuaren bi lan ====
'''ARTAITZEN'''. '''Artaitzeko San Martin elizako hormetako margolanen''' zatiak, gaur egun Nafarroako Museoan daudenak XIII. mendeko azken hamarkadatakoak izan behar dute.
Absideko zilindro erdia betetzen dute eta adierazten duten gaia guztien gainetik erromanikoa da: '''''Bildotsaren Gurtzarena''''' (Ap. 7‑9). Gizonezkoen irudiak dira, bizardunak denak, soingainekoek adierazten dutelarik apaiz, gotzain eta noble ohoragarriak direla, erdi‑puntuko lau arkuen azpian ikusten dira, erdiko hutsarte estuaren alde banatan kokatuak. ''Apokalipsia'' liburuko idatzietan inspiraturiko '''''dohatsu-jende andana''''' iradoki nahi zituen margolariak, bata bestearen gainean ezarritako buruen bidez, erdiko domina handian margoturiko Bildotsa mistikoaren sinbolo aldera burua itzulirik dutela gurtza jarreran.
Irudi oso luzeak dira, jantzita dituzten mantu zabalen tolesdurak, hasiera bateko naturalismoa, zentzu erritmiko nabarmen batez jokatuak daude; marrazketa garbi eta sendoz nabarmenduak eta oso margo beroez margotuak, batez ere. Margolan erromanikotzat ere har daitezke, pertsonaiek profil erdizkako joera irekia azalduko ez balute. Artaxoako Maisu ezezagunarenak direla esan ohi da.<ref>M. C. LACARRA DUCAY, ''Aportación al estudio de la pintura mural gótica en Navarra.'' (Iruñea, 1974, 48‑56. or.; ikusi, halaber, ''Pintura mural gótica en Navarra y su ámbito de influencia''. A.P.M. 15ean, 1996, 171‑193. or.</ref>
'''ARTAXOAN'''. '''Artaxoako Maisua''' deritzo izen bereko hiribilduko '''''San Saturninoren elizako burualdeko''''' marrazki apaingarrien egileari, eta Kristok apostoluei eginiko agintzaria gogorarazi nahi dutela dirudi: “Nire atzetik etorri zaretenak, zuek....., Gizonaren Semea bere aintzazko tronuan esertzen denean, eseriko zarete zuek ere, eta...” (Mt 19‑27 eta hur.). Hauek ere gaur egun Museoan daude.
Ertilariak hemen '''''Kristo Aintzatan''''' adierazi zuen, eserita dauden apostoluez gurturik eta saihetsetan bi goiaingeru dituela; leihoaren alde banatan horma-hobi antzeko batzuetan zutik jarritako San Pedro eta San Paulo oso nabarmentzen daude. Erdiko hutsarteak lore-apaingarri zoragarri bat gordetzen zuen, erromanikoa zirudiena. Baina, zahar-tankera horren guztiaren erdian egunsenti berriak ikustatzen dira: Kristo Aintzetan, Nafar Erdi Aroko Artearen<ref>A.M.N. V, 220. or.</ref> egileek ederki asko adierazten duten moduan, ez da Epaile Nagusia, ezta azken egunean aintzazko distiretan etorriko dena ere; bere zauri salbatzaileak erakusten dituen Kristoa baizik.
'''''Santo Domingo''''' elizako girola erromanikoan, Palentziako '''''Lebanzan''''', '''''Tuterako klaustroan''''', eta batez ere, Donejakueko '''''Aintzaren arkupeko tinpano''''' handian ere azaltzen denaren antzekoa da. Hau, gure itxaropena eta aro berri baten gozamen epel eta arrazoibidezko bat biztu nahi dituen margolana da: '''teologia eskolastikoarena'''.
==== Erriberriko San Pedro elizako margolanak ====
Erriberriko San Pedro elizaren dorre azpian kokatua zegoen kapera bateko margolanak ere Nafarroako Museoan dira. Gangako lau plementoetan lau aingeru margotu ziren, eta hainbat gaiez apainduak daude inposta bidez bi erregistrotan banatuak diren kaperako hiru hormak.
'''Aurrez aurreko horman''', ''Pantokratorra'' eta ''Tetramorfosa'' daude goiko aldean, eta ''Jesusen Haurtzaroko'' irudiak beheko aldean.
'''Eskuineko horman''', goieneko mailan daude ''San Saturninoren'' bizitzako eszenak eta inpostaren azpiko aldean, ''San Pedro'' eta ''San Pauloen'' irudiak.
'''Ezkerreko horman''' ''Mariaren Koroatze'' eszena, eta beste pertsonaia eta ezagutzen oso zailak diren Bibliako pasarteek estaltzen dute.
Olitetik datozen margolan hauek, ''Artaxoakoak baino zertxobait arkaikoagoak'' dirudite –Pantokratorra, adibidez, erromaniko zoragarri bat da–, baina, bestea baino okerrago gordea denez, ez da egileak eta kronologia zehazteko bistako oharrik ematen. Dena dela, Iñiguez Almech eta Uranga ados daudela dirudi W. Spencer Cook‑en iritziarekin, hau da, margolan hauen egilea, Hueskako '''Sigenako''' kapitulu‑gela sonatuan lan egin zuen maisu beraren lana dela aitortzean.
==== Miniaturak ====
Erdi Aroko eskuizkribuen margolanik Euskal Herrian ia ez denez gorde, jaso ditzagun kalitate handikoak diren batzuk.
'''FITEROKO SAKRAMENTU-LIBURUA'''. Gotiko estiloaren lehen aldi honetakoak dira '''Fiteroko Zistertarren Sakramentu‑liburuko''' miniaturak, (gaur egun Nafarroako Artxibategi Nagusian direnak). Urtean Zeharreko mezaren hainbat idatzien hasierako hizkien egitura eta neurrietan txertaturiko margolan sail garrantzitsu bat da.<ref>S. SILVA BERASTEGI, ''la Pintura Medieval en Navarra''. (Iruñea, 1988).</ref> Sakramentu‑liburuetan ohikoak diren ebanjelioetako pasarteak adierazten dituzte, '''''Deikundekoak, Agerkundekoak, Mendekostekoak''''' eta abar.
Azken kasu horretan gertakari bitxi bat azpimarratu behar da, Te digitur‑arekin batera Mezaren Kanonaren ohiko hasierako Gurutziltzatuaren irudia ordezkatzen duela '''Kristo Zigorkatuak'''.
Miniatura hauek '''XIII. mendeko''' data dute, erromanikoaren nolabaiteko tolesgabetasuna eta aurrez aurreko jarrera oraindik ere gordetzen dutenak, baina jada espiritu gotikoaren arrasto garbiak agertzen dira ''aurpegien'' adierazkortasunean, '''''tolesduretan, keinu eta jarreren errealismo''''' bilaketetan; '''''margoen harmoniazko''''' sentiberatasun on bat gordetzeaz gainera, hondoak urdinez margotu eta uztaien gorria kontraste dira. Miniatura sail honen '''''Maiestas Dominiak''''' Artaxoako San Saturninoaren gai bereko horma‑pinturarekin ahaidetasun nabaria du.
'''LEIREKO SAN SALBATORE IRAKURLIBURUA'''. Antzeko zerbait esan behar da liburu honen miniaturei buruz (Nafarroako Artxibategi Nagusian dago): hau ere XIII. mendekoa da eta aurrekoaren ondoan desberdintasun hauxe du, margoen gama aldatu egin dela, oraingoan urdinaren ordez gorriaz nahasten den morea nabarmentzen delarik.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Gai honi buruzko ikerketan Silva Berastegik ezaugarri erromanikoak gorde dituzten beste dokumentu miniatu batzuk deskribatzen ditu, nahiz eta hauetako batzuetan irudien luzatzeak eta hasierako makurdurak edo bere estilo kaligrafikoak gotiko alderako joerak bistaratzen dituen.
=== Lerroen gotikoa ===
Miniaturetako margolanak eta baita gotikoak ere eragindako '''''lerroen gotikoa''''', '''''franko‑gotikoa''''' ere esaten zaiona, inola ere, irudi lauak zehazten dituen '''''lerroengatik''''' da ezaguna, normalean '''''margo bakarreko''''' hondoen gainean egiteko joera izateagatik.
Gogora dezagun zenbait mendeetan Nafar erregeak sendi frantsesetakoak izan zirela eta Parisen edo Iruñean bizi zirelarik nafar erresumaren gobernamendua Pirinioez gaindiko gotzain eta ordezkarien bitartez burutzen zutela, Karlos Noblearen erregetza aldira arte bederen. Nafarroako artearen '''''frantses eragina''''', bai gaietan, bai estiloan nabarmena da.
==== Nafarroan ====
Nafarroan, horma‑pinturen eredu eta bereizgarritasun nagusia '''Iruñeko katedralean''' bilatu behar da. Katedraleko eta bere klaustroko margolan asko Nafarroako Museora eraman dira, hauez gainera baita erresumako beste zenbait elizetakoak lan batzuk ere.<ref>M. Carmen Lacarra Ducayk bere Nafarroako Erdi Aroko margolanei buruzko ikerlanean Iruñeko margolanaz gainera (Katedraleko, San Zernin eta San Nikolas) biltzen ditu Ribaseko San Pedroren monasterio zaharreko (Iruñea) beste batzuk, Ekayko San Martin elizako (Zangozako merindadea) margolanak, Arellanoko San Erroman parrokia‑elizan azaldutako beste batzuk, Eristaingo San Joan Bataiatzaile (Oliteko merindadea) elizakoak, Galipentzuko San Salbatore elizakoak eta joera estilistiko honetako azken aldia suposatzen zuen Oliteko San Pedro elizako dorrearen behereneko zatikoak”. ''Pintura mural gótica en Navarra''... A.P.M. 15ean, 1996, 178. or.</ref>
'''JESEREN ZUHAITZA'''. Margolan horietan '''Jeseren Zuhaitzaren''' gaia ukitzen duena da deigarrienetako bat. Isaiasen profezia mesianikoaren bibliako iturburua duen gaia “Jeseren zuhaitz-enborretik kimu berri bat sortuko da...”, XI. mendean sartu zen artean, bikainki kokatu zuen ''Suger Abadeak Saint‑Denis‑ko beirate'' batean, eta handik hedatu zen miniatura ugarietara, beirateetara, horma‑margo eta oholetara eta baita eskulturetara ere –'''''Silosko Klaustrora'''''. Frantziatik igaroko zen ziur asko.
Iruñeko katedraleko bertsio hau. Iruñeko klaustroan, Ate Zoragarriaren ondoan dagoen hormaren zati bat estaltzen zuen margolan bat da. Gaur egun Nafarroako Museoan ikus daiteke. Neurri handiko konposaketa bat da (6,05 m x 4,14 m) eta tenplez egina dago, oliozko ukituak baditu ere, eta klaustroko hezetasuna dela medio, ia guztiz galdua du bere lan polikromoa, zoritxarrez. Hori dela eta honen garrantzia '''ikonoek''' dutena da soil-soilik.
Bere adarrak dituen zuhaitzaren eskema hartzen badu ere, “Jesusen arbasoak” gai tradizionala bakandua da, lau mailatan agertzen diren irudi eta eszena garrantzizkoen batzuetan finkatzeko: '''''Deikundea eta Agerkundea, Jesusen Ama, Gurutziltzatzea, eta Hirutasuna'''''. Ebanjelioetako gai horietako bakoitzaren inguruan sortzen dira Kristoren “'''''zuhaitz genealogiko'''''” sagaratuaren adarrak eta beroietan, giza izaeraren Eroslea den Jesusen arbaso eta profeta gisa, beren larrutxekin Judako '''''hamabi erregeak''''' daude kokaturik. Badirudi, “Jeseren zuhaitza” ez baino, “'''Gurutzearen Zuhaitza'''” esan beharko litzaiokeela.<ref>Erdi Aroko Nafar margolanetan jakituna den emakume honen iritziz, egileak Lignum crucis‑aren omenetan Italiako Venancio Fortunato (530‑600), Poitierseko gotzainaren latinezko poema luzea den Nekaldiaren ereserkia Pange lingua gloriosi‑a erabiliko zuen ikonografiazko jatorri moduan. O.c., 179. or.</ref> Lan honi 1305 eta 1328 arteko data eman zaio. Dena dela, bere gai eta estiloagatik, Frantziako eta ''XIV. mendearen lehen erdiko'' Iruñeko bertako beste margolanekin ongi uztartzen da; adibidez, gaur egun katedralaren aldare atzean ikusgai dagoen '''''Gurutziltzatzearen oholarekin'''''.
'''GURUTZILTZATUAREN OHOLA'''. Ohol bikain honek, lerrozko edertasun zoragarri batez '''''Lignum crucis'''''‑aren historia eta mistikako gaia erakusten du: urrezko hondo baten gainean, zuhaitz-gurutze batean josirik Jesus hilotzaren irudia altxatzen da, sinboloz inguraturik eta hiru Mariak –Jesusen Ama, Simeonek iragarritako ezpataz bularra aldenik alde zulaturikoa– eta San Joan alboetan dituela.
Kalbarioko eszena inguratzen dute zerrendan jarririko apostoluen irudiek; eta horien azpian, katedraleko hiru habearteetan garatzen dela dirudien '''''elizaren historiako gertakari''''' bat kontatzen da: saihetsetako habearteetan kokatutako bederatzi pertsonaietako bi talde –apaiz eta nobleak– habearte nagusira begira daude, non badirudien gotzain bat bere egoitzaren jabe egiten dela.
'''JOAN DE OLIVERREN HORMA-IRUDIAK'''. Beranduxeago, '''Joan Oliverrek''' (''Johannis Oliveri depinxit istud opus'') '''''kanonikoen jantokiko''''' horma‑pintura izenpetu eta datatu zuen –gaur egun katedraleko Museoa dago–, '''''Nekaldiko''''' ''gertakariak segidan'' dituela.
Angeluzuzeneko konposaketa handi bat da, tapiz baten moduan jantokiko hormaren zabalera osoa estaltzen zuena, Kristoren nekaldi, heriotza eta piztuerari buruzko berezko neurriaren erdia duten irudiak direlarik. Bata bestearen gainean jarritako lau zerrendaz osatua da, goitik behera irakurri beharrezkoak:
- Goieneko zerrendan, arku trilobulatuen azpian bi eszena bereizi ikus daitezke: '''''zigorradak eta Kalbarioko bidea''''';
- hurrengo zerrendan, jendez beteriko eszena bakar batean, '''''gurutziltzatzeari''''' eskainitako eszena osoa dago;
- hirugarrenak '''''hilobiratzeko''''' bi uneak osorik eta '''''piztuera''''' agertzen dizkigu;
- beherenekoa, predela moduko zerrenda estu bat da '''''armarriak''''' dituena beren eusleekin.
- Konposaketa handi honen saihetsetan, goitik beherako bi zerrendetan '''''hamabi profeta''''' azaltzen dira, seina alde bakoitzean, beren filakteriekin.
Beraz, sekulako konposaketa konplexu bat da. Freskoan egina dago tonu distiratsu eta kolore ugariko paleta aberatsez. Beti marra gailentzen bada ere, maisu handi bat adierazten duten ñabardura eta tonu aberatsak bistaratzen dira. Ikonografian bada zenbait xehetasun, '''''erromaniko bizantziar inspirazioaz''''' hitz egitera bultzatzen duenik; adibide modura, lapur gaizto baten gainera igotako deabru baten irudia.
'''Zein zen Joan Oliver?''' Adituak ez dira ados jartzen. Badira dokumentuak, erregeren zerbitzuko Iruñear margolaria den Joan Oliveri buruzkoak, baina beranduagoko datagatik pentsatzekoa da ez dela gure margolaria, haren semeren bat baizik. J Gudiolen ustez, honako hau Bartzelonan (1364) Pedro Zeremoniatsuaren zerbitzuan egondako ertilaria zen; beste batzuk mendearen erdian Avignongo Aita santuaren gortean zegoen margolari bat ezagutzen dute. Dena den, Nafarroan luzaz bizitako norbait izan behar zuen eta bere ikasketak Frantzia ala Ingalaterran egin zituena, ziur asko.<ref>A.M.N. V, 230. or.; R. MESURET, ''De Pamplona a Toulouse. En torno a Juan Oliver''. P. V. XIXan, 1948, 9‑18. or.; M. C. LACARRA, O.c., 103. or.; J. MARTINEZ DE AGUIRRE, ''La pintura mural gótica. El arte en Navarra''. 13. znb. (Diario de Navarrak Argit.), 198‑199. or.</ref>
'''ARTAXOAKO SAN SATURNINOREN HORMA-IRUDIAK'''. Joan Oliverren garaikidea da '''Artaxoako San Saturnino''' elizan '''''kapera nagusiko saihetseko hormak''''' apaindu zituena.
'''Hegoaldeko horman''', Karlomagnoren aginduz Parisko Saint‑Denis abade-etxetik Toulouseraino ''San Saturninoren gorpua eraman'' zeneko langedoziar elezaharra margotu zuen.
'''Iparraldeko horma'''n berriz, Toulouseko egoitzan San Saturninoren ordezkari zen San Exuperioren bizitzako eszena bat irudikatu zen.
Ondoen gorde zelako, konposaketa hauetako lehenengoa museora eraman zen. Hauek ditu neurriak 1,62 m x 3,46 m eta sei tarte berdinetan zatiturik dago, arku trilobulatuez koroatuak; hauen gainean zerrenda estu bat dago, hizki gotikoz idatziriko idazkun batek pertsonaia eta eszenak kontatzen dituelarik: Santuaren gorpuari harrera egitera irteten den Toulouse herriko '''''jendea, Karlomagno, soldaduak''''' eta abar.
Zorionez, beheragoko beste zerrenda batean egilearen eta dataren berri ematen zaigu: “Rokek margotu zuen .... 1340an....”
Bistakoa denez, ez zen '''Artaxoako Roke''', lehen aipatu dugun San Saturnino elizan bertako burualdean Azken Epaiaren eszena margotu zuena. Estilistikoki ikusi egiten da aurreko mendetik emandako urratsa. Izan ere, XIV. mendeko '''frantses miniaturen''' artearen lerrotze zehatz eta melodiatsuaren eragina sumatzen da, eta baita zenbait puntutan ikuspegi arkitektonikoaren bilaketa-ahaleginak ere.
'''EKAY-KO SAN MARTIN''': Garai berekoak, XIV. mendearen erdialdekoak, eta estilo berekoak dira Zangozako merindadeko '''''Ekay‑ko San Martin kapera nagusian''''' margoturik daudenak, eta gaiez, berriz, zaindari santuaren bizitzako gertakizunak.
'''IRUÑEKO SAN NIKOLAS''': '''''Iruñeko San Nikolas''''' '''elizan''' aurkitu berriak direnen antzera, eraikinaren bi pilareen aurrealdeak apaintzen zituzten San Eloy eta San Mauroren irudiak. Hain gaizki zainduak aurkitu ziren, non salbatu ahal izateko zurezko euskarri gainean eraman behar izan ziren.
'''GALIPENTZUKO LEHEN MAISUA''': Nafarroako Museora eraman ziren 1947an XIV. mendeko beste margolan batzuk ere, oso zaharkituak, '''''Galipentzuko San Salbatore''''' elizan hurrengo mendeko margolanen azpian aurkitu zirenak.
Margolan horiek Kristoren bizitzako hainbat eszena agertzen dituzte. '''Galipentzuko Lehen Maisua''' deritzon egile ezezagun hau kaskar samarra da nolabait esateko eta iaiotasun gutxikoa, garai hartan arrunta zen naturalismo aldeko joeran; ñabardura beroen aldeko izateagatik eta joera espresionistagatik bereizten da.
'''OLITEKO BIGARREN MAISUA''': Marrazko margolan gotikoen artean agian ikusgarrienak '''''Oliteko San Pedro''''' elizatik ekarritakoak dira.
Kanpandorrearen oinetan kokaturiko Kanpanaleko Birjinaren kaperako behereneko zatia apaintzen zuten eta margolari ezezagun batek, '''Oliteko Bigarren Maisua''' izena eman zaionak eginak dira, gangetako eta lehen gogoratu ditugun hormako margolanak baino dezentez geroago eginak dira.
Zatiren batzuk galbidean utziak diren arren, Deikundetik hasi eta Koroatzerainoko '''''Maria Birjinaren bizitzako''''' hainbat une adierazten dituzte.
'''''Errealismo''''' alderako joera ausartak, azalerako '''''konposaketan''''' zentzu estetiko bat izateak eta '''''polikromiako zatietan kontrasterako''''' iaiotasun berezi batek erakusten dute XIV. mendean zehar margogintzan eman zen aurrerapausoa. Oraindik profilek, gorputzenak edo janzkerenak, eta errainu figuratiboak erabakitzen dituzten marren barruan, aldi berri baten hasiera adierazten dute lan hauek, margo-apainketaren historian.
==== Kodizeak ====
Gogora ditzagun, halaber, Iruñeko '''''katedralaren liburutegia'''''n gordetzen diren hainbat kodizetako margolanak.
Gauza jakina da Arnalt Barbazanen gotzainaldian miniaturez argituriko Orduen Liturgia liburu bi egin zirela, bata 1332an eta bestea 1354ean bukatu zirelarik. Orriak urre eta margo '''nagusiez''' apainduak dira, ertzetan '''zerrenda''' ederrak dituztela.
'''Miniaturazko margolanak''' neurri txikikoak dira eta idatzien zutabe artean txertatzen dira, izenburuetan dauden hizki nagusien apaingarri gisa, dagokion idatziari aipamena egiten dien '''''ebanjelioetako eszenak''''' adierazteko.
Miniaturagileak gertakarietan hondo moduan margotzen dituen urdin, arrosa eta urrezko sare geometrikoak pertsonaiak hobeto nabarmentzeko erabiltzen ditu. Beharbada, irudien gorputzetan zehaztasun bila dabilenari apur bat huts egingo dio. Baina egia da zoragarriak direla, bai '''''grafismoaren graziagatik''''' nahiz '''''adierazkortasunaren indar eta trinkotasunagatik'''''.<ref>S.SILVA Y BERASTEGI, ''La miniatura Medieval en Navarra''. (Iruñea, 1988) 110‑140. or. Nafarroako Foruen kodizearen irudiak eta liburutegi berak jasoak dituen beste batzuenak eskematikoagoak dira eta ez hain dotoreak.</ref>
==== Arabako lerrozko gotikoa ====
'''GAZEOKO HORMA-IRUDIAK'''. Lerrozko gotikoko margolan sail honen barruan toki egokia dute Arabako ekialdeko Lautadan den '''Gazeoko parrokia-elizako''' horma‑irudiek. Hauek 1967an aurkitu ziren, gainean ezarria zegoen 1700go erretaula kendu zenean. Aurkikuntza horrek beste ikerketa batzuk eginarazi zituen eta ondorioa izan da Araba aldeko elizetan hormetako margolanak ohikoak zirela ziurtatzea erromaniko berantiarrean eta gotikoan, eta pentsarazi ere egiten dute, bai Araban eta bai Nafarroan, aurreko garaietan joan‑etorriko maisuen ordezko izan ziren '''''lantegi egonkorrak''''' egon bazeudela. Gazeoko margolanak Gasteizen kokatua zen ertilariren batenak izan zitezkeen. '''''XIV. mendearen lehen hamarkadako''''' data eman zaie.<ref>J. GUDIOL, ''Pintura gótica''. A.H. IX.ean, 1955; J. C. STEPPE, O.c., 191. or.</ref>
Programa ikonografikoa. Irudi multzo honek –batzuk galduak eta besteak zaharkituak– abside aldeko zatia eta presbiteriokoa besterik ez zuen apaintzen.
Absidean, ''Graziazko Tronuaren'' ikonografiazko ereduaren araberako Jainkotasuna dago adierazia. Hirutasunaren irudikatze modura ere har daiteke, zeren eta, konposaketaren hainbat tokitan margoa galdua duenez, badirudi usoa ere galdu egin zuela, Aitaren eta Kristoren aurpegien artean jarririk Espiritu santua irudikatzen zuena. Dohatsuek kontenplaturiko ''Hirutasuna'' litzateke.
Beheragoko mailan, absideko zilindro-erdiaren ezkerreko aldean, gurutziltzatzea dago irudikaturik, ''lapur On'' eta ''Txarraren'' irudiekin, ''Maria eta San Joan, Longinos eta Stephaton''; eskuin aldean, arima bat pisatzen ari den ''San Migel'' dago, ''San Bartolome'' eta ''Santa Marinaren'' ondoan<ref>Azken batean, arima baten Epaia gogoratzea da helburu, bere ekintza onak pisatzen direneko une estu horretan, deabruaren erasoen aurrean eta santu babesleen laguntza dutela. Euskal Herrian jaiera handia zaion Santa Marina galiziar santari, esate baterako, Araban soilik 50 santutegi eskaini zitzaizkion. J. C. STEPPE, O.c., 200‑211. or.</ref>.
Jainkotasuna kontenplatzen dauden dohatsuek santutegiaren ganga ere estaltzen dute. ''Kondenatuak'', aldiz, aldare aurreko hegoaldeko horman azaltzen dira, ertilariak halako ikuskizun izugarri hau liturgiara etorritako eliztarren begi aurrean zuzenean agertu nahiko ez balu bezala.
Presbiterioaren iparraldeko hormaren gainean, gangetaraino iristen diren bat bestearen gaineko zerrendetan, ''Kristoren bizitzako'' eszenak agertzen dira, kontakizuna guztiz modu didaktiko batean deskribaturik.
Estiloa. Nahiz eta ikonografiaren zati batek eta bat bestearen gaineko zerrenda gainetan margotzeko zaletasun honek erromanikoa ekartzen digun gogora, estiloa oro har, ''gotiko aurreratukoa'' da, ''franko‑gotiko'' gisa izendatu daitekeena.
Eta ertilariari, pertsonaia bakoitza bakarka adieraztea ez zitzaiola axola iruditu arren, zuhaitz-gurutze bati hiru hiltzez jositako Kristo gurutziltzatuarekin lortu zuen ''adierazpen lazgarri'' eta era berean ''estetikoki'' atsegin bat, Jesusen aurpegiko egitura eder eta bere gorputzaren hasierako “contraposto” jarrera orokorraren bidez.
''Margo‑sorta'' urria eta aberatsa da. Gorri iluneko margo bakarrak agintzen du zenbait lekutan eta urdin berdexkak hondoetan. Jatorrizko polikromia biziagoa izango zen zalantzarik gabe. Baina, nolanahi ere, margoak lauak dira eta marrak gainditzen dira irudi guztietan. ''Marrak nagusi'' izateak eta soinekoetan mailakatutako tolesdura angelutsuen eta ia simetrikoen zaletasunak pentsamendu honetara bultzatzen gaitu, alegia, XIII. mendearen azkeneko ''frantses miniaturen margolanen'' eragina izan dezaketela.
Alboetan, nekezago ikus daitekeen Gazeoren lana, Europa aldeko lantegietako fintasunetan gutxi zaildutako herri mailako maisu batena dela esan daiteke; baina bestalde, abside erdiko pertsonaien luzatzeak, ''marrazkigintza ia espresionista bikain'' baten ausardiaz zehazturikoak, ''zertxobait zaharkituaren aldeko bere joeraren'' barruan, uzten digu ''lerrozko gotikoaren maisu handi'' bat izendatzen.
AIALATARREN FRONTAL ETA ERRETAULA. ''Kexaako dorrean'', Aialatarren kaperako aurrealdea eta erretaulako margolanak ere lerrozko marrazketaren barruan kokatu behar dira; zeren eta Araban, XIV. mendetik gorde diren apurretakoak baitira. Kaperaren zaharberritzea zela-eta, 1959an burutu zirenak orain erakusten dira jatorrizko aleen errepikapen zehatz moduan, izan ere 1913an saldu eta Londresen enkantean izan ondoren, Chicagoko Arte Institutura eraman ziren.
Erretaulak eta aurrealdeak Maria Birjinaren ondoan ''Kristoren Haurtzaroko'' misterioa erakusten dute. Aiala eta Guzmantarren armarriak ertzetan dituela dagoen erretaula azpiko zerrendako idazkunak honela dio: “''mandaron fazer don Pero López de Ayala e donna Leonor de Guzmán su mujer al servicio de Dios e Santa Maria en el año del nacimiento de nuestro Señor Ihu Xpo de mil e trescientos e noventa e seis años''”.
Erretaulak bi zerrenda ditu:
'''Azpiko zerrenda'''
- '''Ezkerreko zerrendan''' ''on Pedro'' eta bere seme ''on Fernanen'' otoitz irudiak azaltzen dira, ''San Blasek'' zaindu eta bedeinkatuak; jarraian, ''Deikundea, Ikustaldia, Jaiotza eta Magoen Gurtza, Elizan Sartzea eta Egiptoko Ihesa'';
- '''Eskuineko muturrean''', belaunikaturik dauden ''Leonor Anderea'' eta bere erraina, ''Maria Sarmientokoa Anderea'', ''Santo Tomas Akinokoak'' bedeinkatzen dituela.
- Zerrenda honen '''erdiko tartean''' Adatsaren Ama Birjina deritzonaren erlikitegiaren eki‑santu gisa erabili zen.
- '''Aurrealdean''' ''Epifaniaren'' eszena errepikatzen da. Irudi horiek denak esparru arkitektonikoetan kokatuak daude, saihetsetan urrezko zutabeak dituztela eta arku trilobulatuez burutuak, hauek urreztatutako gableteak eta erdian lauorriak gainjarrian dituztela.
'''Bigarren zerrendak'''.
- Antzeko zazpi eszena agertzen ditu: J''esus eliz gurasoen erdian, Kanako Ezteiak, Piztuera eta Gurutziltzaturiko Kristo'', kantzelariaren bi biloben otoitz-jarrerako irudiekin. Ondoren, I''gokundea, Mendekoste eta Birjinaren Jasokundeko'' eszenak.
'''Aurrealdean''' ''Magoen Gurtzaren'' eszena errepikatzen da berriro.
“Irudi horien hondoak lauak, leunak eta krema-koloreko ñabardurak dituena da. '''''Kontakizunean esanahi handi bat nabarmentzen''''' zaie, irakurriak izateko eginak dira. Irudiak beren keinuez hitz egiten dute, aurpegiek ez baitute ezer adierazten. Garaiko janzkerez jantziak daude, Errege Magoen kasuan, esaterako, batzuetan oso aberatsak dira, eta besteetan berriz herrikoiak, baina betiere xehetasun handikoak. Konposaketak xumeak dira eta '''''paisaiako xehetasunetan''''' naturarekiko maitasun handia azaltzen dute”.
Egile ezezagun honek '''''zaletasun frantses''''' puska bat azaltzen du; garaiari zerion italiar kutsua antzematen zaio ezaguna zuena. Gogoan har dezagun Aialako On Pedro Lopez Frantzian enbaxadore izana zela; zazpi aldiz ere joana zen bertara, eta 1381ean lortu zuen frankoen eta gaztelarren arteko ituna; Avignonen ere Klemente VII. Aita Santuaren aurrean enbaxadore izana zen, Italiako ertilari onenak han behar zireneko aldi hartan. Dena den, erretaula burutzeko hartu zen ertilariak ''ikonografian'' eta '''grafismoa''' ''gailentzean'', '''tradizio gotikoaren''' barruan finkaturik jarraitu zuen.<ref>J. CAMON AZNAR, ''Pintura medieval española. S.A. XXII'', 1966; J. GUDIOL RICART, ''Pintura gótica.'' A.H. IX.ean, 1955; M. ARANEGI, ''El Canciller Ayala''. B.I.S.S. XVIII.ean (Gasteiz, 1974); J. M. PORTILLA, ''Torres y casas fuertes...'', II. libk. 1978, 853‑886. or.; S. SILVA Y BERASTEGI, ''Las empresas del Canciller Pedro de Ayala. Congreso de Estudios Históricos: Vitoria en la Edad Media'' (Gasteiz, 1985), 761‑778. or.; M. N. E, 298‑299. or.; C.M.V. VI. libk., 786‑792. or.</ref>
Azken aurkikuntzak. Antzinako eliza batzuetan gaur egun arte erretaula barrokoez estalitako horma‑ipinturak bilatzeko saioek emaitza baikor batzuk eman dituzte. Horrela gertatu da Gaubeako hainbat tokitan:
- '''Belloginen''',
- '''Alaitzan'''
- eta '''Valderejoko''' absideetan agerian gelditu dira hamabi Apostoluen irudiak eta beheragoko beste maila batean, '''''Adan eta Evak''''' egin zuten bekatuaren eszena.
== Nafarroako berant erdi aroko arkitektura ==
Iruñeko katedraleko lanekin adieraz daiteke kronologikoki XIV. mendeko azken hamarkadan kokatzen dugun Berant Erdi Aroko artearen azken aldia.
Iruñeko katedral berria
Koroa 1391.ean hondoratu eta urte batzuk beranduago hasi zen katedralaren eraikuntza. Ebanjelioko habeartetik hasi zuen eraikuntza gotzain eta gero kardinal izango zen Martin Zalbak (1403.ean hila) eta lanek XV. mende osoan zehar jarraitu zuten. Dakigunez, 1439an (1449an Vianan hilko den), bederen, eraikuntzaren gidaritzan zegoen Jehan Lome Tournaiko maisua eta lana zuzentzen jarraitu zuten hargin nagusien izenak dokumentaturik daude.<ref>Iruñeko katedrala eraikitzeko finantza-alderdiaz, horretan lan egin zuten maisu eta langileen kontratuak eta Nafarroako erregeek, Karlos III.a Nobleak batez ere, eman zuten diru-laguntzaz, ikusi Xabier MARTINEZ DE AGIRRE, ''Artea eta monarkia Nafarroan 1328‑1425''. P.V. 1987an, 254‑272. or.</ref>
Elizak hiru habearte ditu: erdikoak altueran 26 m eta zabaleran 12,20 m neurtzen ditu, alboetakoek berriz altueran 12,80 m eta zabaleran 7 m besterik ez. Hauek alboetako habearteak bezain garaiak diren kapera batzuk dituzte kontrahormen tartean. Beraz, habearteko tarte bakoitzari kapera bat dagokio mendebaldeko fatxadatik gertuen dauden bi kaperei izan ezik, bikoitzak direnez bi zatien azalera bereganatzen baitute (hegoaldeko bi lehenengoetan bezala)<ref>L. TORRES BALBAS, ''Arquitectura y escultura gótica''. A.H. VII. libk. 520. or.; Filiación arquitectónica de la catedral de Pamplona. P.V. 24. znb., 1946, 471‑508. or. Street, Madrazo, Brutails eta Lamperezek ere aipatu zituzten katedraleko presbiterioko ezohikotasun bitxi horiek; baina Elie Lambert (P. V. 1951, 29. or.) izan zen xehetasun handienaz azpimarratu zituena: Ekialdeko absideko ardatzaren kokapena “angeluzko erpin batean kokatua, ardatzaren perpendikularrek alde zuzen batekoaren tokian; sakontasun gutxiko erradiozko kaperak, ojiba‑ganga sistema beraren bitartez girolari elkartuak; presbiterioaren inguruan alboetan, ondoan jarritako lau hexagonoz lortutako oinplanoaren trazu orokorra; gurutzaduraren hurrengo bi hexagonoen ezohikotasuna, honen muturreko tarteetan irtenguneak iristeko, ekialdera gurutzaduraren besoak ixten dituzten horma trinkoen alboetan angelu zorrotzak osatuz; azkenik, desberdintasunak hegoaldera burualdea ixten duten bi hexagonoetan, klaustroko hormaraino iristen direnak, baina iparraldera, antzinagoko eraikuntza erromaniko txikiaren zabalera, zati batean bederen, garai klasikoan berreraikia izan zena, libre utziz...”</ref>.
Gurutzadura, zeharkako habearte batek eraturikoa da, oinplanoan eta aurrealdean pixka bat nabarmendua.
Elizaren burualdea bereziki bitxia da; gurutzaduren ondoko kapera nagusia oinplano pentagonal irregularrekoa da, lau tarte erradial dituena inguruan: erdiko bietan hexagono erregularrak eta pentagono irregularrak muturretan. Hauetako bakoitzaren aurreko erdiak girolatarako balio du eta besteak, kaperatarako.
Habearteak banatzen dituzten eusgarriak erronbo formako pilareak dira, moldura ahurrez berezitako hamabi zutabetxoz osatuak; zutabe hauek parpain-arku eta formeroen pisua jasaten dute eta baita nerbio diagonalena ere.
Gangak ojibazkoak dira, xumeak habearteetan, alboetako kaperetan eta habearte nagusian bezala makurdura edo luzerako lotura bat gehitu zitzaion gurutzaduraren besoetan; gurutzadaren muturreko zatietan bada, gainera, beste zeharkako bat. Erdikoa gailurrez eta terzeletezko ganga izartu batez estaltzen du. Kapera nagusikoa mota berekoa da, baina konplexuagoa. Inguratzen duten lau tarteek giltzarri bat berean bat egiten duten sei nerbioko gangak dituzte.
Argia sartzeko eginak ditu oso handiak ez diren eta habearte nagusian altura handian ezarririk dauden lehiateak, alboko habearteetako beste bao txikiak eta XV. mendeko bi arrosa-leihoak, trazeriazko gurutzadurakoak.
Eliza honen bitxitasuna eta bikaintasun ezohiko nagusia, berau aztertu duten historialariek (Street, Madrazo, Brutails, Lampérez eta Lambert) adierazi dutenez, bertan egindako bi kokapenen bateratzean datza: absideko kapera eta girolarentzat ganga bateratuarekin egindako estaltze bakarra eta presbiterio eta girolaren komunikazio arkuen kopuru bikoitia, ardatzean dagokion pilarea duela.
Horren fatxada bitxiaren airea aurreko katedraletan bilatu da, Normandiakoetan eta Ingalaterrakoetan, eta modu zuzenago batean, eraikuntzaren lehen aldian Ingalaterrako koroaren menpe zegoen Baionakoan.
Egia da, habearte nagusiak triforiorik ez izatean nolabaiteko gartxutasun eta lehorte sentipen bat adierazten duela. Kanpoaldea ere soila da, horma hutsak baino gehiago direlarik trinkoak. Hau horrela izanik, Torres Balbásek barneko espazioaren handitasuna goraipatzen du “bere habearte nagusiak ez baitu leiho azpietan horma-atal on batzuk ezartzea besterik falta gure Erdi Aroko elizarik eder eta zirraragarrienetako bat izateko”.<ref>L. TORRES BALBAS, ''Filiación arquitectónica de la catedral de Pamplona''. P. V. 24.an, 1946, 501. or.</ref>
Vianako Santa Maria
Nafarroako hiriburutik irten gaitezen orain Berant Erdi Aroko gotikoko lan bikain bat gogoratzeko. Vianako Santa Maria eliza handia, data ezagunik ez izan arren, XV. mendearen azken herenean hasia izan behar duela pentsatzen da.
Eliza, hormen beheko zatian triforio bat eta oinplano karratuko girola bat duen arkitektura konplexukoa da; badu atzeko bi kontrahorma erradialen artean gelditzen den kapera bat ere eta ziur asko hau da hiru habearteen amaiera moduan pentsatutako hiruetatik egitera iritsi zen bakarra. Habearte nagusia alboetakoak baino bi heren garaiagoa da eta zabaleran hirukoitza baino zertxobait gutxiago, hau 8 m inguru delarik. Arku bakar bateko arbotanteez arindua dago, Iruñako katedralean bezala. Habearte eta girolen alboetan kapera-lerro sendoak ikusten dira eta gainean triforio zabal bat, sei arku zorrotzeko leiho trazeriaduna, eliza osoa inguratuz.
arkitektura Zibila eta militarra
Gazteluetatik jauregi-gotorretxeetara
Aurreko atalean ikusi ditugu XII. eta XIII. mendeetan Nafarroako lurrak gazteluz estali zituen arkitektura militarraren arrazoi eta moduak.
XV. mendean Oliteko errege gaztelua eredu izan zen Arazuriko Gazteluaren eta Artiedako nobleziaren gazteluarena: lau horma-atalak eta arma-patio baten inguruko lau dorrerekin.
Karlos II. gerrazalearen errege agintaldia bere seme Karlos Noblearen agintaldira igaro ahala, gotorretxeen eredua bere itxura hertsi babeslea galduz joango zen eta bere jauregien norabidea garbiago azalduz: bao ugariago eta zabalagoak, defentsarako tresneriaren gutxiagotzea eta abar.
Botere eta handinahia nabarmenduz zutitzen direla dirudien gaztelu-bizitoki hauen zaletuago zen Karlos Noblea, gerra asmoz eraikitako gazteluena baino; zoritxarrez suntsitua izan zen Tafallako gaztelua kasu.
Errege nahiei aurka eginez Peraltako Mosén Pierresek (1425) Marzillan eraiki zuen adreiluzko Jauregi‑gotorretxea bereziki handia izan zen. Torres ere gotorlekua ez, baino jauregia izan zen XVI. mendean, bere Dorre Garaiak beti zutik izango badu ere.
Oliteko Errege Jauregia
Dena den, Nafarroako Erdi Aroko gazteluen artean, eredurik nabarmen eta eraikuntzarik imitagarriena onartu egin behar da beti izango dela Oliteko errege jauregia, erromatar garaiko jatorria duen eraikuntzaren gainean altxaturikoa.
Gaur egun ikusten duguna Teobaldo II.aren erregealdian hasitako eraikuntza-prozesu luzearen ondorio da, 1269tik bertan bizi izan zen Karlos III.a Noblearen garaira artekoa; honek handitu egin zuen dorre batzuk (orotara hogei baino gehiago), galeriak, klaustroa eta abar erantsita eta gela guztiak frantses gustuko apainketa aberats batez ederturik; laguntza izan zuen dekoratzaile nafar, aragoar eta mairuen aldetik, eta hala bilakatu zen “Espainiako multzorik ederrenetariko bat”.<ref>Ikusi, C. M. N. III.ean, 312‑335. or. Oliteko gaztelu‑jauregiaren azterketa historiko eta artistiko oso bat, bibliografia ugarirekin.</ref>
Azken zaharberritzeak egin ondorenean, gaur egun gordetzen denak ez du zoritxarrez Vienako Printzeak erakutsi zionean Munzer zaldun alemana txunditu zuen jauregi-multzo haren ideia zehatzik eskaintzen: “Ez da urre koloreko hainbeste gela dituen jauregi edo gaztelurik duen erregerik”.
== Arabako gotiko berantiarra ==
=== Erlijio Arkitektura ===
==== Agurain ====
Arabako hiriburutik 25 km‑ra, probintziaren ekialdeko lautadaren erdian, Aguraingo hiribilduak gotiko berantiarrak diren bi ale on eskaintzen ditu.
Santa Maria. Santa Maria parrokia XV. mendean hasi eta XVI.ean bukatutako Euskal Herriko hainbat elizen eredu ederra da.
Kanpotik, altura handiko gune angeluzuzenak eliza honi gotorleku militarraren itxura guztia ematen dio, eta itxura hutsa ez dena. Kontrahorma sendoen sistema batek eraikinaren burualde poligonala eta gorputz altua babesten ditu, eta baita kanpoko beste kontrahorma batzuetan oinarritzen diren ostiko-arkuek ere; hauek osotasun guztia inguratzen duen ingurabide batez zulaturik daude.
Barruan espazioaren zabaltasuna harrigarria da, hiru habearteetan banaturik eta erdikoa altuena izanik, modu honetara hegoaldean irekirik dauden hutsarteen bidez barruko argitasuna lortzen delarik. Lau tarte ditu, eta baita kapera nagusira irekitzen den beste bat ere.
Gangak era desberdinean eginak dira: burualdekoa erradiala da, honi gertuen gelditzen zaiona eta oinetatik gertuen dauden alboetakoak gurutzadura xumekoak eta erdiguneko gainontzekoak eta burualdetik gertu dauden bi alboetakoak terzeletez izartuak. Oinetako tarteetan, estalkia, zutabetxo itsatsiak dituzten pilare zilindriko lodien gainean kokaturik dago. Meharragoak diren beste pilareak arku formero, parpain-arku eta gangen loturen moldurei dagozkien baketa handiez osatuak daude.
Korua plateresko eran eraiki zen 1530ean. Eta estilo horretako eta errenazimenduko forma edergarri, abstraktu eta figuratibo ugariak multzo osoan zehar barreiatzen dira eliza multzo hibrido oso bitxi bat bihurtuz.
San Joan. Santa Maria bezala, San Joan parrokia XV. mende bukaera eta XVI.aren haserakoa da. Oinplano pentagonaleko aterpe barroko ikusgarri bat dago eliza gotiko zabalaren ate aurrean, egitura paralelepipedoa duen multzo soil bat.
Elizak baditu altuera desberdineko hiru habearte, arku zorrotz eta ertzetan ebakidura zilindrikoa duten zutabetxo itsatsiak dituzten angeluzuzenezko pilareekin bereiziak, eta gurutzadura xumeko ganga eta erdiko habearteko loturekin estaltzen diren sei tarte. Hiru habeartetako zazpigarren tartea koruaren oinarria da. Pilareetako kapiteletan haritz hostoak daude irudikaturik.
Bai kapera nagusiak nahiz ganga erradialez estalitako absideek egitura lerrozuzena izatea da eliza honen bitxitasuna, Santa Maria elizaren antzera, kanpotik ikusita gotorleku itxura duena. Barrualdeak, aldiz, ugari ditu ondorengo mendeetako eranskin, kaperak, erretaula eta eskulan ederreko eskulturak.
==== Urduña, Laudio eta Artziniega ====
Bizkaia iparraldean badira aipamena merezi duten eraikuntzak.
Urduñako Santa Maria. Urduñako Santa Maria eliza da alde honetan, oinplano gurutze latindarra eta hiru habearte dituen eraikin gotiko bakarra. Alboetan sei kapera ditu, saihets bakoitzean hiruna. Jatorrizko eliza bazen jada XIII. mendearen bigarren erdian. Baina, gaur egun ikusten dugun arkitekturaren osagai nagusiak adierazten du oraingo eliza XIV. mende erdian hasi, eta eraikuntza hurrengo gizaldi osora luzatu, eta ez zela XVI. mendearen amaierara arte bukatu.
“Harresiari erantsitako eliza-gotorretxe bat da, bere burualdean ingurabide edo adarbea duena eta honen kontrahormak pasabide horretatik ibiltzeko zulaturik daude. Elizak, bere eraikuntzarekin, osotasunean dagoen arte baten gartxutasuna eta dotorezia erakusten digu, osagaien artean egiazkotasuna eta arkitekturazko emaitzetan garbitasuna adieraziz. Xumetasun bera sumatzen da itxura soileko kapitelak dituzten pilare zatikatuetan, apainketa figuratiborik gabeko zerrenda jarraikiak osatuz, burualdean kokaturiko bik eta habeartean beste bik izan ezik, hauek alegiazko animalia eta giza irudiez apaindurik baitaude. Denak ere arku zorrotzak diren eraikinaren toralak, parpain-arkuak eta formeroak, baoak moldura finez nabarmentzen dituzte, eraikin osoari dagokion soiltasun dotorearekin bat eginez”.<ref>Urduñako Andre Mariari buruz, ikusi C. M. V., VI. libk., 103‑104 eta 663‑681. or.</ref>
Ermuko Ama. Gotiko berantiarraren eredu ona da Ermuko Amaren Santutegia, Laudion, XV. mende amaierako edo bere zati batzuetan XVI. mende oso haserakoa den eraikina.
Elizak bi habearte ditu, erdikoa da garaiena eta albokoa lehenengoaren hegoaldera zabaltzen da. Erdiko giltzarri batean sei nerbio elkarturik dituen ganga batez estaliriko burualde oktogonala bi aldetara zabaltzen da gurutze-gangaz itxitako bi kaperen bidez. Bi tartetako bi habearteak gurutze-ganga xumez estaltzen dira eta apaindu gabeko kapitelak dituen pilare zatikatuetan oinarritzen. Aldare aurrean irekitako bi leihateetatik, alboko habearteko hiruretatik eta elizaren oinetan kokatutako beste batetik argitzen da eliza.
Kanpoaldean azpimarragarriak dira bere arkuterian zurkaizte zantzu batekin baketa handiz osaturiko elizaren sarrera arku konopialak, kanpoko ostikoen lodiera eta elizaren oinetako gezi‑begia kaliz modura zaintzeko altxatzen den zerrenda edo erlaitza, XV. mende amaierari dagokion gustuaren arabera atzeko fatxada guztia zeharkatu arte luzatzen dena.
Arteko gure Ama, Artziniegan. Artziniegan, lehen mailako beste eliza bat Arteko gure Amaren santutegia da.
Elizak hiru habearte ditu oinplano angeluzuzenean, giltzarri batean elkartzen diren nerbioak dituen presbiterio oktogonala eta presbiterioa erdiko habeartearekin lotzen duen ganga sexpartita zati motz bat. Hau, oinplano karratuko hiru zatiz eta nerbiodun gangaz estaltzen da; hauetako bitan nerbioak ez dira gangaren muturretan elkartzen, baizik eta, urrutitik bada ere, musulmanen arkitektura-emaitzak gogorarazten dituzten zati karratuak mugatzen dituzte; beste gangak terzeletedunak dira, XV. mende amaierakoak.
Eliza honek ez du bao zabalik edo atari nabarmenik. Pilareetako kapitelak eraztun molduratuekin apaintzen dira eta parpain-arku eta formeroek ez dute apainketarik. Azken gotikoaren edergarrien ugaritasuna hemen gangetako margoetan soilik azaltzen da, batzuk XV. mendekoak dira eta besteak XVI.aren haserakoak; 1498ko data duena da bat. Gainerakoan, eraikuntza sendoa, soiltasun ederra eta arkitektura dotorea ditu.
==== Zirriborro gotikoak ====
Azpimarraturiko eliza gotikoez gain, garrantzi artistikoren batengatik aipatu daitezkeenak oso berantiarrak dira eta orokorrean gerora oso eraldatuak.
Ganga, arku eta atariei dagokienez, eraikin gotikoak, besteak beste, eliza hauetan aurki daitezke:
- [[Eskolunbe]]koa, Andagoiakoa eta [[Kuartango]]ko beste batzuk; Urarte, Añastro, Trebiñuko San Joan eta abar.
- Trebiñun;
- eta Atauri, Elortza, Alaitza, Galarreta, Erdoña, Okariz, Birgalagoien, Dulantzi, Andollu, Arriaga, Gamiz, Gereñu, Martioda, Urrialde, Lautadan.
Lautadaren ekialdean oraindik bere jatorrizko langintza gotikoa nabarmentzen zaion Kanpezuko Santikurutzeko Amaren eliza azpimarratuz azaltzen da sendotasun nabarmen eta gartxutasun ia erromanikoa duena, harlandu eta harlanduskoak tartekaturik dituena.
Kontrahormen arteko alboko areto kaperaduna oinplanokoa da, burualdean poligonozko absideaz bukatzen dena eta oinetan, dorrea. Absidea, oktogonala eta trinkoa, kanpoaldean isurialde bikoizdun hormapikoetan bukatzen diren bost kontrahorma sendoen gainean oinarritzen da, haien tarteetan gaur egun itsuturiko arku zorrotzeko baoak tartekatzen dira.<ref>Santikurutze Kanpezuko Andre Mariaren elizari buruz, ikusi M. A. PORTILLA, J. EGIA, ''Arciprestazgo de Treviño‑Albaina''. C. M. V. II. libk., 317‑319. or.; ikusi, halaber, J. LOPEZ DE GUEREÑU, ''Nuevas aportacionez a Alava, solar de arte y fé''. B. I. S. S.n 1974, 427‑504. or.; ezezaguna, M. N. E., I. go libk. (Gasteiz,) 1985, 55‑70. or.</ref>
=== Arkitektura Zibila eta militarra ===
Gotikoaren historialariak ezin du alde batera utzi Arabako arkitektura zibil eta militarra, bere historiako garai horretan. Gauza oso jakina da gaztelu eta gotorretxeetan gorde direla arkitektura horretako ereduak, eta Araba aldekoari dagokionez, Micaela Portillak lan osatua eta sakona eskaini zien hauei.<ref>M. J. PORTILLA, ''Torres y Casas Fuertes de Alava''. (Gasteiz, 1978) II. libk.</ref>
Arabako ikerlari entzutetsu honek 130etik gora dorre aztertu zituen. Egia da hauetako batzuk Arabako historian oso garrantzitsuak izanagatik, erabat desagertu zirela; beste batzuenak aztarna oso esanguratsuak baino ez dira gelditu; badira nekazaritzarako etxe bilakatu direnak; eta ez dira falta nahiz eta gotiko berantiarreko ezaugarriak dituztenak izan, XVI. mendeko eraikuntzak ere.
Gotorlekuak eta leinuak
Hain zuzen ere, egoki aipatu izan du J.A. García de Cortazarrek dorre gotorren forma eta egitura aldetik aniztasuna ulertu ahal izateko (eta azterketak hiru euskal probintzientzat balio du) zentzu bereko borrokan diharduten bi multzoz osaturiko gizarte antolamenduaren ideia –Ahaide Nagusiak eta herri xehea– alde batera utzi behar dela.
Piramide egitura batean pentsatu behar da, baita nobleziaren barruan ere. Haren gailurrean leinu bateko Ahaide Nagusi garrantzitsuena egongo litzateke, leinu‑buru izenekoa; baina beheragoko maila batean bigarren mailako adar sail bat sortuko litzateke ezkon‑politika bidez sortua, elkarrekikotasunari eutsiz eta modu honetara leinu batzuen arteko aita‑ahaidetze eta odol‑ahaidetze konstelazio bat eratuz, Bandoa osatzen delarik honela.
Ez zen harrigarria liskarra eta handinahia sortzea talde beraren barruan, jarraian zetozen istilu armatu eta guzti “gehiago nork balio” zuen frogatzeko, besteak beste, 1337an Abedañoko Joan eta bere lehengusu Abedañoko Pedro Ortizen artean sortu zena; Arratian aginte handiena zeinek zuen erabakitzeko burutua, eta baita lehiakidearen heriotzarekin amaitu zen Butroeko Otxoa eta bere ahaide Ibargoiko Iñigo Ortizen artekoa ere, “lurrean gehiago nork balio ote zuen” argitzeko egin zena. Ondorioz, bandokideen mailaren araberako ezberdintasunak ezinbestekoak izango ziren, Dorretxearen prestaketa arkitektonikoan nahiz eraso eta defentsarako hornikuntzaren sendotasun eta tinkotasunean.
==== Landa‑dorreak eta hiri‑dorreak ====
Leinu buruzagiari modu gertuago edo urrunago batean loturiko familia-elkartu hauetako batzuetan, garapen ekonomiko edo militarrak “Nagusi” antzeko izan nahia esnatu zuen eta horrek euren mailara gerturatzeko bizileku-dorreak eraikitzea ekarri zuen, betiere, helburutzat hartuta, helburu militarrak betetzeak baino gehiago gizartean ospea irabaztea. Pentsatu, halaber, arrazoi berberarengatik landa‑dorreekin batera hiri‑dorreak sortzen hasi zirela han‑hemenka; eta Hiribilduak, Ahaide Nagusiak garaitu eta errege boterearen menpe jarriz zihoazen heinean, egoera berrira egokitzen ari ziren eta honekin batera baita bere bizitokiak eraldatzen ere. Orduan, oinplano berriekin eraikitako edota aitzinakoa eraldatutako dorre zaharrak guda helburuekin loturarik ez zuten ezaugarriak hartzen hasi ziren, irizpide estetiko eta sinbolikoen norabideei jarraituz.<ref>Inazio Arozenak eskema honen bidez J.A.Gartzia de Kortazar historialariaren ideiak laburbiltzen ditu ''La sociedad vasca rural y urbana en el marco de los siglos XIV y XV'' liburuan. (Bilbo, 1975), 285. or. Ikusi I. AROZENA, ''Ahaide Nagusiak eta Gipuzkoa eta Bizkaiko bandoen arteko gatazkak''. Euskal Herriaren Historian. (Donostia, 1972) I, 151‑172. or.; ikusi, halaber, egile beraren: ''Euskal bandokideak''. B.R.S.B.A.P. 1969, 217‑312. or.; eta ikusi, ''Euskal landa eta hiritar gizartea XIV. eta XV. mendeetako krisialdiaren inguruan''. Sinposiumeko Aktak, Bilbo 1973. (Bilbo, 1975); B. AGINAGALDE, ''Gipuzkoako Dorretxeak eta Leinuak''. Bertan 11. znb. Gipuzkoako Foru Aldundiak Argit. (Donostia, 1997), 76. or.: “ Ez ohikoa eta berezia da, XVI. mendearen hasierarako merkatari leinuren batekin, olagizonak izan ala ez izan, elkartu ez den Ahaide Nagusia; denak ondare nagusitzat dorreren bat dutela”.</ref>
Dorrerik gehienak harri-hormaz eraikiak dira, baina ertz, ateburu, arku eta janbak ongi landuriko harlanduzkoak. Batzuetan azken solairua zurezkoa izaten zen; gehienetan goiko solairu horretan irtengune moduko zurezko egitura txiki bat jartzen zen,hau da, harrizko ukondo eta mentsulen gainean oinarritzen zen estalpe bat.
Araban badira barruti harresituetan kokatutako hainbat dorre; bestetan, lubakiak izan zirela baieztatzen duten aztarnak gelditu dira. Normalean sarrerako ataria lehen solairuan kokatzen zen eta bertara patin edo hormari itsatsitako eskailera baten bidez igotzen zen. Batzuek dorrearen angeluetan kubo edo zainetxolak izaten dituzte.
Dorreak bizitza zibila egitera bideraturiko eraikinez inguratu ziren XV. mendea aurrera zihoan heinean, edo hasieran solteak zirenak eraikin berriago batzuen artean sartu ziren. Angeluetan dorretzarrekin inguratutako eraikin gotorrak ere ikusten dira. Beheko oinplanoaren gainean bi edo hiru solairu dituzte.
Hutsarte edo baoei dagokienez, hormen beheko zatietan gezi‑leihoak edo suzko armentzat kanoi‑zuloak baino ez zituzten izaten.
Gehienetan, arku zorrotzeko zabalera handiagoko leihoak goiko solairuetan irekitzen ziren, baina betiere eratsu, bizimodu neurritsu eta beti zelatari baten adierazle. Neurriz 12 m eta 16 m bitartekoak izaten dira oinplanoetan eta altuera orokorrean ez da 20 m baino goragokoa. Hormen lodiera metro bat eta biren artekoa izaten zen.
==== Arabako Gotorlekuak ====
[[Fitxategi:Gebara jauregia.png|thumb|Gebara jauregia]]
Gebaratarren dorrea. Arabako gotorleku garrantzitsuenen aipamenak Gebaratik hasi beharko luke, izenak berak Arabako nobleziaren historiako familiarik boteretsuena gogorarazten baitu. Gebarako Lapurraren lehenengo berriek eta elezaharretakoek IX. mendearen iluntasunera eramaten bagaituzte ere, idazkunetatik dakigu ondorengo mendeetako bandoen arteko guduetan ganboatar bandoaren buru izan zirela eta txandaka Nafarroako edo Gaztelako erregeen alde edo kontra jokatzen zutela. Gaztelako XIV. mendeko arazo dinastikoan zalantzan ibili ondoren, familia honek Trastamara irabazlearen alde jarriz bukatu zuen; eta Enrike IV.ak Gebarako on Iñigori Oñatiko Konde izendapena eman zion (1469).
Elgetako mendizerraren aurreko lautadan, Gasteiztik 15 km‑ra kokatutako Gebaratarren gaztelua izugarrizko dorretzarra zen. Gaur egun erabat hondaturik dago, lehenengo gerrate karlistan (1839) Zurbao jeneralak 300 kilo bolboraz leherrarazi baitzuen.
Gazteluaz gain, muinoaren mendebaldeko magalean Gebaratarren jauregia zutitzen zen, angeluetan lau dorretzar eta beheko oinplano angeluzuzenaren gainean (35 m x 40 m) hiru solairuko bizilekua zuena. Oinplano karratuko dorretzarrak, alboetan 10 m neurtzen zituen eta 1,40 m‑ko lodiera zuten hormek. Ez da bere iraganeko handitasunetik ezer asko gelditu. Ipar-mendebaldeko dorretzarrak badu oraindik prestaketa militarretik zerbait: gezi‑leiho asko bere hiru solairuetan eta defentsarako zurezko estalpeen egiturazko ukondo-arrastoak.
Martiodako dorrea. [[Arabako lautada]]tik [[Kuartango]]ra doan bidean Martiodako dorrea garai azaltzen da. Trastamaratarren laguntza jaso izan zuen Hurtado Mendozako familia noblearena izateagatik, Arabako historian garrantzi eta esanahi handiko dorreetako bat da.
[[Fitxategi:Mendozako dorrea.png|thumb|Mendozako dorrea]]
Eraikin angeluzuzen liraina da, dorretzarraren beheko solairua eta solairu nagusia gerora estali ziren bere lau aurpegiei itsatsiriko eraikinez inguratua, goreneko hiru solairuak besterik ez direlarik solte gelditzen. Dorretzarraren aurpegiek 17 m eta 10 m neurtzen dituzte. Ertzetan harlandu onak dituzten hormarriz eginak ditu hormak.
Mendozatarren dorrea. Mendozatarren familia noblearena zen, estrategikoki arabar lautadaren mendebaldean, Arrato mendatetik oso gertu kokaturik zegoen izen bereko dorrea. 1963an oso ongi zaharberritu zen eta gaur egun Arabako nobleziaren armarriei buruzko museo didaktiko moduko bilakaera duen honek harresi barruko esparruaren erdian dorre sendo bat du.
Harresi honek 1,70 m‑ko lodierako kareharrizko harlanduz prestaturikoak, 5 m‑ko garaiera du eta 25 m‑ko luzera alde bakoitzean. Lau angeluetan 6 m baino gehiagoko diametroa duten dorretzarrak ditu.
Dorretzarrak angeluzuzen aldera egiten du (11 m inguru), 1,30 m‑ko lodierako hormak ditu eta 21 m‑ko garaiera harrapatzen. Gezi‑leiho sail bat badu, harresiaren antzera. Lau solairu ditu eta ate nagusia, sarrerako patinarekin, lehen solairuan dago, eta bada beste bat beheko solairuan, gezi‑leihoen ondoan. Bere goialdeko baoak urriak eta estuak dira nahiz eta handituz doazen, garaiera hartu ahala. Badirudi XIII. mendearen lehen hamarkadetan eraiki zela. Berreraikuntza modernoan almenak eta gaztelu‑begiak erantsi zitzaizkion.
Orgazko dorrea. Fontetxan, probintziaren hego‑mendebaldean eta Ebrotik gertu, kokaleku benetan estrategiko batean eta Hurtado Mendozakoaren jaurerriaren barruan, badira Erdi Aroko bi dorre.
Orgazko dorrea deritzona probintziako ederrenetarikoa da gaur egun, jauregia eta dorrea bereizteko patio bat duena.
Dorreak XIV. mende bukaeran edo XV.aren hasieran eraikia izan behar du. Honen oinplano angeluzuzenak 17,20 m x 13,50 m neurtzen ditu eta bere garaiera handiak (25 m) nortasuna hartzen du multzo guztia orube aldapatsuan zutitua dagoelako. Hormak bi metroko lodierakoak dira. Leiho bikoiztuen alde banatan gezi‑leiho handiak ditu.
Bat egiten zaion jauregia ere angeluzuzena da, 27,30 m‑ko bi aurpegi dituena eta alboetan 13,50 m‑ko birekin. Bi solairu zituen, baina gaur egun bere barrualdean aurria baino ez daude. Lehenengo solairuan lau gezi‑leiho ditu eta bost bigarrenean.
Kondestablearen dorrea. Fontetxako beste dorrea, Kondestable izena duena, hiribilduaren ipar‑mendebaldean dago, hirigunetik ez oso urrun. Belaskotarrekin (Kondestablearen Gaztelako familiarekin) ahaidetasuna izan zuen Solorzanotarren familiarena, agidanean.
Oinplano ia karratua du: 12,50 m x 11,20 m. Altuera 20 m-koa da, almenez burutua dago eta angeluetan ukondoen gaineko zainetxol txikiak ditu eta defentsarako gaztelu‑begiren bat ere bai. Azpimarratzeko moduko beste osagai batzuk dira gezi‑leihoak, eta bere leihate bikoiztuak arku zorrotz eta armarriekin. Gaur egun ez du estalkirik, baina badira besoen bidez hormetan oinarritzen zen ostikoz bere egitura ziurtatzen zueneko arrastoak. Defentsarako itxura latz hori izanagatik badirudi bere eraikuntza, Orgazko dorrearena bezala, ezin dela XIV. mendearen azken herenera baino gehiago atzeratu.
Murga dorrea. Aiarako ibarrean kokaturik, lubaki natural bat eskaintzen duen ibaiaren ertzean, Murga dorreak baditu artearen historialari batentzat garrantzitsu bilakatzen duten ezaugarri batzuk: ondoren zetozen mendeetako defentsarako elementurik gabe (gezi‑leihoak eta abar) utziak izan ziren eta bere hiru aldetan jauregi dotore batez inguratuak aurkitu ziren dorre solte eta defentsarako dorreak. Dorrea Aialatarren leinuko Joan Santxezek eraiki zuen XIII. mendean.
Haserako eraikuntza hormarrizkoa da, ertzetan harlanduskoak dituelarik. Gaur egun beheko solairua eta beste lau solairu ditu, baina XVI. mendeko berrerabilpenean eraikia izan behar du laugarren solairuak, adreiluzko prestaeraz, angeluetan zain‑etxola antzeko kuboak eta loggia edo barru-bide bat kanpoalderantz dituena. Beheko solairuan goiko solairuak eusten dituzten bi oin zuzen daude. Sabaia hormetan horizontalki oinarritzen diren habeetan eutsirikoa da.
Kexaako dorrea. Baliteke Kexaako dorrea izatea Arabako txundigarriena. Domingotar monjeen San Joan Bataiatzailearen monasterioa hantxe bertan eraiki ondoren, klaustroko bakardadera erretiratu zen Aialako Fernan Perez jaunak eraikia da XIV. mendeko lehen herenean.
Aialatarren sehaska izandako jauregia eta gotorlekua, 1737.eko <ref>M. J. PORTILLA, O.c., II, 858. or.; S. SILVA Y BERASTEGI, ''Las empresas artísticas del Canciller Pedro de Ayala''. Congreso de Est. Historicos, Vitoria en la Edad Media, 1981 emaniko berriak. (Gasteiz, 1982); Ezezaguna, Palacio Casa‑Solar de Ayala en Quejana. M. N. E.an, I, 287‑299. or.</ref> berrikuntzekin oso eraldatua izan zen. Oinplano angeluzuzena eta bi solairu ditu, eraikuntza indartsu, latz eta dotore honek, mentsula berdineko erlaitz baten gaineko almenekin eta lau isurialdeko teilatu batez estalirik. Bere sorreran, kanpoko saihetsetako lau muturretan hiru solairutako dorreak zituen; hauetatik bakarra gelditu da zutik.
Esparruaren barruan patio ireki bat du, klaustro moduan jarririk arkuteria eder baten jabe zen eta solairu nagusiko gelen barru-bideari eusten zion. Barruan Aialatarren hilobi‑kapera du.
[[Fitxategi:Vilanañeko dorrea eta jauregia.png|thumb|Villanañeko dorrea eta jauregia]]
Villanañeko dorrea eta Jauregia. Arabako dorre askoren arteko aukeraketa hau Varonatarren familiako Villanañeko dorrea eta jauregia aipatuz bukatuko dugu, probintzian ongien iraun duen gotorleku multzoa baita; lehenengo jabeen ondorengoak gaur egun arte bertan bizi izan dira.
Multzoa solairu bikoitzeko jauregi gotorleku bat da aurrean urezko lubaki bat eta almenatuzko adarbe bat duelarik eta dorretzar bati itsatsia iparraldetik eta mendebaldetik. Dorrea ia karratua da (10 m x 9 m) eta arau arruntaren arabera, harlanduzko ertzak dituen harlangaitzez egina dago, eta lau isurialdeko teilatuz estalirik. Gaur egun itsuturik dauden almenak izan zituen. Ziur asko XIV. mendean eraikia izango zen.
== Azken gotikoa Bizkaian ==
=== Erlijio Arkitektura ===
==== Begoñako Ama ====
Bilboko hiri‑gutunean, 1300.ean, Begoñako eliza aipatzen da. Baina gaur egungo Begoñako Amaren basilika 1511.ean hasi zen eraikitzen. Hiru habearte ditu eta erdikoa da altuena; hiru abside ditu, erdikoa poligonala eta alboetakoak burualde laua dutenak. Zutabetxo itsatsiak dituzten baketa handizko pilareek denak izartuak diren gangei eusten diete. Ez du triforiorik.
==== Portugaleteko Santa Maria ====
Hau, XVI. mendearen lehen erdiko eraikin izugarria da, nahiz eta badakigun, hiribilduaren foruetan aipatzen delako (1322), XIV. mendean bazela lehenagoko beste eliza bat orube berean. Hiribilduko udalak eta baita kaperen kargu egin ziren pertsona pribatuek lagundurik eginiko eliza berezi honen eraikuntza oso luzea izan zen –XVI. mende osokoa, esaterako. Badakigu, 1541tik 49ra artean, behintzat, eraikuntzaren arduraduna Juan Garita maisua izan zela; bere izena Ebanjelio aldeko atarian azaltzen baita.
Tenplu hau hiru habearte eta lau tartetakoa da, kontrahormen artean kaperak dituelarik; ez du gurutzadurarik eta hiru horma-atal dituen abside oktogonal bakarra du beste biak baino altuagoa den erdiko habeartean.
Alboetako habeartetako gangak lau tartetakoak dira, erdikoa tertzeleteduna, absidea sei puntaz izartua eta kaperetakoak korapilatsuagoak, bizkardunak. Gangak zutabetxo itsatsiak dituzten pilare zilindrikoetan oinarritzen dira eta kapitelen ordez harroinak eta landare apaindura duten moldurak dituzte. Arkuak zorrotzak dira, baketa handiz molduratuak. Eraikin honen fatxada arku konopialetan burutzen diren baoak dituen triforioagatik bereizten da. Goiko aldean, absidean jarraipena duten hutsarte bikoiztu eta zorrotzak ditu eta barrura nahikoa argi gutxi sartzen uzten dute. Erdiko habeartearen oinetan kokaturiko korua neo‑gotikoan, 1894an, zabalagotu egin zen zabalera osoa hartuz (Julio Sarazíbarren eskutik).
Kanpoan, alde bakoitzean kokaturiko lau arbotanteen bidez, estalkiak kontrahorma sendoen gainean oinarritzen dira. Dorrea eta sakristia gotikoa baino beranduagokoak dira. Elizak baditu lehen apainketaren zati handi bat galdu duten erdi-puntuko bi atari.
Zabaleragatik eta formen laztasunagatik monumentu honek Errenazimentuko airea arnasten duela esan daiteke eta gero aipatuko ditugun “eliza kolumnarioek” sistematikoki eskainiko dutenaren aurrerapena da.
==== Bermeoko Santa Eufemia ====
Bermeon ikusgarria da Santa Eufemiaren zin‑eliza, mende batzuetan eginiko berreraiketak, konponketak eta aldaketak jasan dituzten eraikuntzen lekuko on bat da; izan ere, oraindik gordetzen baititu absidearen kontrahormen arteko harburutxo erromanikoak, XIII. mendea adierazten duten baketa handi eta nerbioz osatutako gurutzeriak eta XV. mendeko ganga eta leihoetan esku hartze argia duen habearte bat.
==== Bermeoko San Frantziskoren klaustroa ====
Gurtza lekuez kanpo, Bizkaiko gotiko berantiarraren aldiaren barruan Bermeoko San Frantziskoren klaustroak aipamen bat merezi du. Guganaino mirariz iritsi da, agidanean eman zaion erabilera dela-eta –udal alondegi eta horniduren merkatu izandakoa–, elizak jasan zituen funtsezko aldaketen ondoren eta 1811.ean frantsesek sute batekin monasterioaren barrunbeak hondatu ondoren eta jazarpen erlijiosoen ondorengo hamarkadetan jasandako jabetza-kentzeen ondoren, gelditu zaigun monasterioaren jatorrizko aztarna bakarra da. Bermeoko San Frantziskoren klaustroa alde bakoitzeko 19 m dituen laukia da, 3,85 m-ko sakontasuna duten eta zutabetxo itsatsiak dituen gune karratu batez osaturiko pilareen gainean molduratutako arku zorrotzeko patio batera irekitzen diren ingurabidez inguratua. Harroin eta kapitelen diseinua, estilo gotiko berantiar baten barruan, ezin xumeagoa da. Euskal Herrian gordetzen diren apurren artetik zaharrena izateagatik, gorde ahal izateko zainketa berezi bat eskatzen ari den klaustro honen estalgarriaren inguruan ez dago ziurtasunik.
==== Balmasedako San Seberino ====
[[Fitxategi:Jasokundeko Andre Mariaren ataria, Lekeitio.png|thumb|Jasokundeko Andre Mariaren ataria, Lekeition]]
Bizkaiko eliza gotiko nagusien aipamena ez litzateke osoa izango, bere zabaltasunarengatik bederen, Balmasedako San Seberino eliza aipatuko ez balitz. Beroni buruz gaur egun ikusten duguna baino ezin esango dugu, ez baitugu eraikuntza honi buruzko dokumenturik.
Eliza, hiru habeartetako eraikuntza da, lau tartetakoa hauetariko bakoitza, erdikoa alboetakoak baino garaiagoa izanik eta zazpi horma-ataletako abside oktogonal batean amaitzen dena. Transeptuak alboetakoak garaieran eta zabaleran ere gainditzen ditu. Oinplanoaren banaketak XIV. mendeko eliza gotikoen antzeko antolaketa bat adierazten duela dirudi, baina eraikuntza ondorengoa izan daiteke eta horrek guztiak adierazten du aldi luzeko eraikuntza izan zela eta haserako antolaketari aldaketak egin behar izan zitzaizkiola, hala argitzen delarik tarteen formatu ezberdintasuna.
Euskarriak, arku formero, gurutzadura eta arku perpiañoei erantzuten dien zutabetxo itsatsiak dituzten gune zilindrikoak dira, nahiz eta hemen ere aldaketak izan ziren; zeren eta toki batzuetan arku diagonalei zegozkien zutabetxoak falta direla ohartzen gara. Antzeko aldaketa bat sumatzen da kapiteletan, batzuk figuratiboak dira, aldiz, besteak kardabera itxura hutsera edo zerrenda molduratura mugatzen baitira.
Kanpoan, barruko euskarri bakoitzari dagozkion kontrahorma prismatikoak daude. Bao guztiak zorrotzak dira; bost leihate handik betetzen dute argiz burualdea eta alboetako buru‑horma bakoitza hauetako batek argitzen du. Elizako sarreran bi atari dira: bata mendebaldean, bost arkibolta xume dituena eta bestea hegoaldean, nagusia, lau arkibolta dituena. Apainketan nahiz bere tinpanoan ez dugu artistikoki azpimarragarria den ezer aurkitzen. San Seberino elizaren eraikuntza XVI. mendearen hasieran bukatu zela uste da.
Apaingarri flamigeroak
Eranskin batzuk. Eraikuntza gotiko berantiar hauen zerrendari aurreko gotiko eraikinen edergarrietarako bilatu ziren elementu flamigeroen aipamen bat erantsi beharko litzaioke.
Eranskin hauek badira, adibidez, XV. mendean klaustro bat gehitu zitzaion Santiagoko katedralean. Bertan, leihateetako trazeriek ertz flamigeroetako egitura luzatuak dituzte.
Era berean gogora ditzakegu hemen, Bilboko San Antonen eraikuntza berantiarra, bere zatikaturiko euskarriak, bere moldurazio fina, bere kanpoaldeko leiho eta erlaitz boladunak.
Lekeitioko Jasokundea, ziur asko XIV. mendean egituratua izan bazen ere, hurrengo mendean eraikiz joan zen eta mendeetan zehar eraldaketa handiak jasan ditu; bere fatxada zizelaturiko irudiz apaindutako zerrenda bat eta trazeria flamigerozko leihate handi bat duena da.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Hemen etengo dugu eliza bizkaitar gotikoaren gure izendapena, XVI. mendean eraikitako eliza gotikoen sail jakin moduan izendatu badaiteke ere, besteak beste, Gernika, Zamudio, Arteagako Gautegiz eta Guenesko Santa Maria; ohartaraziz Lopez de Valladok “bigarren gotiko” izenez adierazten duen eta beste zenbaitek “euskal gotikoa” deritzona nahiago dugula Errenazimentuari dagokion atalean kokatu; zeren eta, gure iritziz, hori baita arnasten duten espiritua.
Antzeko zerbait esan daiteke Durangoko Ulibarriko Santa Maria elizaz, aztarna errenazimentu‑gotikoak dituenaz; baina Barrokoari dagokion atalean gogoratu beharko dugu.
=== Arkitektura Zibila eta militarra ===
Berant Erdi Aroan mende hauetako arkitektura zibil eta militarraren atal honek, Ibarra eta Garmendiaren Katalogoan erroldaturikoak, besterik ezean axaleko berri emateak ere badu arriskua, XIV. eta XVI. mende artean eraiki ziren Bizkaiko 166 dorreren –gehienak Enkarterrietan daudenak dira– zerrenda luze eta aspergarri samarra izatekoa. Laburki bederen eredu adierazgarrienetako batzuk azalduko ditugu.
==== Muñatones Gaztelua ====
Lope Gartzia Salazarrek bere Zoriontasun eta Halabeharrak banderizoez gaur egun dakigun guztiaren iturburu nagusia Muñatones gazteluan idatzia izateak nahikoa izan beharko luke edozein historialari gaur egungo Muskiz udalerrian dagoen Muñatoneseko San Martin Gaztelu mukulu hau gogoratzen hastera bultzatzeko. Banderizen borroken arteko berriemaile sonatua izan behar zuenak 1450‑1460 bitartean burututako berreraiketa bat da. Zalantzarik gabe, berreraikuntza jatorrizko eraikinari leialagoa zitzaion, XX. mendean egin ziren gainerako bizkaitar gazteluenak baino, esaterako Butroe eta Arteagakoenak baino.<ref>Butroe dorrea, oinaztarren bandoko “leinu-buru” zenaren oinetxea zen partetik, antzinako grabatuetatik besterik asmatu ezin daitekeena, sendotasun izugarrizko gaztelutzarra izan zen. Gaur egun ikus daitekeen gaztelu zoragarriak, 1864ean berreraiki zen erromanikoak ez du jatorrizkoarekin zerikusirik. Gauza bera esan daiteke Arteagako dorreaz (Arteagan), XIX. mendean Eugenia de Montilo enperatrizaren gustura frantses château moduan jarriaz.</ref>
Muñatones gazteluak goitik behera eraitsia izateko agindua jaso zuen Enrike IV.aren aldetik eta ondoren Errege Katolikoen (1498) aginduaren ondorioak, gotor-etxeak eraikitzea debekatzen zuena, alegia. Eraikin erraldoi hau gerora utzikeria-egoerara kondenatu izan bazen ere, zutik gorde denaren azterketak erakusten du Euskal Herrian ezagunak direnei eta Arabako dorreei buruz aipatu ditugun landa-gaztelu motakoa dela Muñatones dorrea. Bi aldiz hesitua den esparru lau angeluko baten erdian, bi adarbeen artean lau saihetsetatik doan lubakiz inguraturiko kuboa bertikalean ahaltsu igotzen da, bere jatorrian jada almenaduna, hertsia beheko solairuetan, 30 bat eskailera maila zituen patin batetik lehen oinplanorako sarbidea zuena. Lehen adarbea almenaduna da eta bazituen hainbat dorre; bigarrena, kanpokoa baino garaiago eta lodiagoa denak, baditu lodieran 2,80 m eta bataz besteko garaiera 7,50 m-koa da; bere kanpoko perimetroak 49 m x 39 m-ko angeluzuzen bat deskribatzen du.
Dorretzarra 15 x 13,30, eta 30 x 25 m-ko angeluzuzeneko oinarria duen paralelepipedo bat da, bere neurriengatik eta ia hiru metroko zabalera duten hormengatik ikusgarria dena. Banderizen arteko borrokaldi larrietako euskal dorre ahaltsuenak –leinu buruzagienak– izango zirenen adibide on bat da. Beheko solairua ia guztiz itsua da; dobela handietako arku zorrotzaren azpian sarrera duena, bigarren solairua eta hirugarrena bera ere, oso hertsiak dira, eta maila bakoitzean, bere horma-atalak erdi-puntuko arku ala arku zorrotzeko bat edo bi hutsarte bikiez alaitzen dira. Laugarren solairua izango zen gela nagusia. Barruko esparruen banaketari buruzko ezer ez dakigu, halakoa baita haren egoera galgarria. Hormetan habe‑zulo batzuk baino ageri ez diren habe-sostenguak ikusten dira, baina ezin jakin dugu egitura osoari eusteko erdiko zutaberik bazen.
==== Arangurengo dorretxea (Orozko) ====
Gorbeiako mendi bularrean, Ibarra eta Urigoititik oso hurbil dagoen Orozkon Arangurengo dorre‑etxea, bigarren mailako leinuen landa‑dorreak izan zitezkeenen eraikinen multzokoa izan daiteke.
Oinplanoz 13 m-ko aldea duen karratu bat da. Beheko bi solairu ditu, hormarri edo harlangatzezkoak; haietan simetriarik gabe eta irregularki jarririko gezi‑leiho batzuez gainera, baditu handi samarrak diren leiho batzuk, eta arku konopialaren azpian bakarren bat, inola ere, XV. mendearen bukaeran burututako eraldaketan eginikoa.
Fatxada nagusian, alde batean eta simetriarik gabe kokaturik zoruaren mailan dago hareharrizko dobela izugarrien azpian erdi-puntuko arkua duen ate handi bat; bere giltzarrian familiako armarria dago grabaturik. Goiko aldean bada jatorrian nagusia izango zen beste ate bat, bertara igotzeko patin txiki bat zuena. Goieneko solairua, bere fatxada nagusian eta atzealdekoan hegalkin bat eginez ateratzen da, eta garapen irregularreko zurezko bilbaduretan, adreiluzko ilaraz prestaturik dago. Egitura osoa hormetan eta solairuetako habeei eusten dien barruko zutoinetan sostengatzen da, eta lau isurialde dituen piramidezko estalki batek babesten du.
Dorre honetan badira tradizio herrikoiari leialtasuna adierazten dien hainbat osagai, euskal arkitektura herrikoian gordeko direnak. Prestaketa kokapenean bertan nabarmentzen diren irregulartasun eta simetria faltan edo baoen banaketan ez da halakoxe edertasun eta lilurarik falta. Bizkaiko beste landa dorreetan behin eta berriz ematen dena da, adibidez: Muntxaraz dorrean.
==== Muntxaraz ====
[[Fitxategi:Muntxaraz dorrea Abadiño.png|thumb|Muntxaraz dorrea Abadiñon]]
Abadiñoko Muntxarazi dagokionez, dorreaz ez baino jauregiaz hitz egin genezake. Hasieran Enrike IV.aren aginduz moztu zitzaion dorre bat bazuen, gerora beranduko berreraikitze batean, XVI. mendean, aldi historiko horretan ohikoa zen antzinako Dorre ala gotor‑etxeak landa-jauregi bihurtu zireneko unean.
Labore-soroen erdian egonik, duen kokapenagatik zirraragarria da 17,78 m x 15,85 m x 15 m-ko kubo hau, xigor margoko harearri landuz jantzirikoa, harlangaitzezko eta adreiluzko zenbait eransgarri dituelarik, zurezko bost solairu izan eta lau isurialdeko teilatuz estalia dagoen jauregi hau.
Une bakoitzaren egokitasunaren arabera, zalantzarik gabe aldatuko ziren barrunbeko esparruen banaketari buruzko daturik ez da gaur egun ezagutzen ahal. Behereneko solairua ia itsua dela begirada hutsez agertzen da; berak eta hurrengo beste biak lodiera izugarria dutela: 2,45 m; hirugarren eta laugarren solairuan gelak izango ziren.
Laugarrenari dagokionez, eraikinari izaera ematen dion loggia edo barrubidea hasten da, dorreari italiar errenazimentu kutsua ematen diolarik, beste batzuetan –Oxirandoko Gordexoelan (Bizkaia), Araban Murgan– ikusiko denaren aitzindaritzat har daitekeena eta XVI. mendean bereziki emango diren dorre‑jauregi mota berri bat osatzen dute.
Azken solairua ere, oin zuzenen gainean aire libreko galeria bat da, bere ia zabalera osoan bilbatutako baranda eta jabalkoiak dituena eta ziur asko hau guztia aleak gordetzeko erabiliko zen.
Bigarren solairura iristean hormen erabateko lodiera aldaketak, arkitektura honen historiak beti igortzen digun aldaketa historiko eta soziopolitikoaren adierazgarria da. Zentzu honetan Muntxaraz aldaketa honen paradigma izango litzateke, baldin eta, batzuek uste duten bezala, bere goialde guztia XVI. mendearen lehen hamarkadetan hasi eta 1595ean –atzuek eraikuntza-lanetan grabaturik ikusi zuten eraikuntza-data– bukatu zena izango balitz.<ref>Ezezaguna: Muntxarazko dorretxea. M.N.E.an, III. libk., 1‑10. or.; J. IBARRA Y P. GARMENDIA, ''Torres de Vizcaya'', (Madril, 1946), III. libk., 218‑222. or.</ref>
==== Berriatuko Aranzibia ====
Ikuspegi estetikoa historikoarekin elkartuz, zoritxarreko historia duten beste dorre batzuk gustu handiz aipatzera iritsiko ginateke, esaterako, Ondarroan Berriatukoako [[Arantzibia dorretxea|Aranzibia]], adibidez, Dorre honen suntsiketaren zorigaiztoko berria utzi digu Lope Gartzia Salazarrek. Gaur egun miraz eta ia atseginez begiratzen dugu muino txiki baten gainean berreraiki zen dorrea: badu kanpoaldean eskailera, ajimezatuak dira baoak eta oso zaindutako harlangaitzez egina du paramentua; antzinako zurezko estalpea sostengatzen zuten harburu txiki ilara bat bada oraindik goialdeko zatian. Hegoaldean baditu hiru leiho biki, gezi‑leiho bat eta, lehen solairuaren parean ojibazko atea, sei metroko garaiera duen patin txiki batetik igota.<ref>M. BASAS, ''Las Casas‑Torres de Vizcaya'', 1977; J. IBARRA, ''Catálogo de monumentos de Vizcaya'', 1958.</ref>
== Gipuzkoako azken gotikoa ==
=== Erlijio arkitektura ===
==== Donostiako San Bizente ====
Jakina den bezala, Donostiako hiria ez zen historiako agirietan oso berandu arte sartu. Antso Jakituna, nafar erregeak merkataritza-bideak itsasora irekitzea erraztu nahirik, inola ere, foru bat eman zion; hirigune bat Antiguon gelditu zen San Sebastian martiriari eskainitako monasterio txiki baten ondoan. Antso Azkarraren garaian hesitu egin zen eta hormen barruan eraiki, Santa Maria eta San Bizenteri eskainitako beste bi eliza.
Lehenengo eraikin haietako bat berak ere ez du zutik iraun. Haien ordez eraiki zirenetik eta gaur egun zutik dirautenetan San Bizente da zaharrenetarikoa. Dokumentuetik dakigun gauza da 1314ko sutean desegin zen beste erromaniko baten ordezkoa dela. Lanen hasiera 1507an<ref>S. CAMINO y ORELLA, ''Historia civil, diplomática, eclesiástica, antigua y moderna de la Ciudad de san Sebastián''. (Donostia, 1963); L. MURUGARREN, ''San Sebastián. Donostia''. Gipuzkoako Argitaldarien Elkartea. (Donostia, 1978).</ref> izan bazen ere, izugarri luzatu ziren. Absidea bukatu nahian ziren 1574ean. Elizako arkupeak 1619ra arte zain egon behar izan zuen, sakristiak berriz 1666.a arte, handik aurrerako mendeetan zaharberritze eta eraberritze ugari izan zituen.
Eliza. San Bizente elizak hiru habearte ditu, erdikoa alboetakoak baino garaiagoa. Albokoetatik gurutzadura ez da gailentzen, barrualdean baino ez da sumatzen, bere garaieragatik. Gurutzeria soilez estaltzen dira habearteak, kapera nagusia izan ezik, hau XVIII. mendean berreraikia izan baitzen. Oktognala da absidea eta horma‑bular handiak ditu. Habearteen eusgarriak zilindrikoak dira zutabetxoak itsatsian dituztela eta estilizatutako hosto soilak kapiteletan. Gotiko oso berantiarrean ohikoak ziren baoak ditu.
Lau arrosa-leiho handi ireki ziren 1929an; bi handienak alboetako hormetan. Hareharri urdinez landuak daude. Barroko aldian eginak dira arkupea eta beheko koruko ganga.
Kanpotik begiratuta, elizaren hegoaldean itsatsita, defentsarako asmotan eraikitako zain‑etxolatzarrak begirada erakartzen du, eraikinaren lehen garaitik gorde diren xurrutarri eta zirrikitu batzuk ere ikus baitaitezke. Kanpoko lanketaren osagai ugarien eta barruko harmonia eta koherentzia plastikoaren arteko nolabaiteko kontrastean dago guztia, azken zaharberritzean balioa handituz (1998).
==== Oñatiko San Migel ====
Gotiko prestaketa nabarmena duen beste eliza bat da Oñatiko San Migel, gaur egun gipuzkoarra bada ere, hiribildu hau konderri askea izan zen garaian sortutakoa da. Bazen XII. mendean jada han “monasterioren bat” (garai hartako familiako eliza laiko horietakoren bat) Gebara eta Oñati etxeetako Jaunaren mende zegoena. Eliza erromaniko baten hondarrak gorde dira (XII. eta XIII. mendeak), XV. mendean eraikitzen hasi zen beste ordezkatuarena.
Eliza. Garaiera desberdineko hiru habearte ditu, kanpoko arbotanteen gainean sostengatzen den erdikoa nabarmentzen delarik. Epistola aldean itsatsitako aterpea, XVI. mendean laugarren habeartea bihurtu zen, klaustroa egin zenean. Eusgarri zilindriko sendoek bereizten dituzte habearteak eta berauetan sartzen dira kapitelik ez duten gangetako arku eta nerbioak. Habearteak gurutze-ganga soilez estaliak daude; eta giltzarrietan sortzaileen armarriak ikus daitezke: antzinako habearteetan Gebarako kondearenak eta Merkado Zuazolako on Rodrigorena XVI. mendean eraiki zenean. Hiru habearteak absidean dute bukaera; poligonozkoa denak erdialdekoan eta Epistola aldekoan, eta Ebanjelioarenean laua dena. Garaiera ederrean dago aldare aurrea, zeren eta 1612 urtean Oñatiko Kondeak bere hilobia kriptan eraiki nahi izan zuen, aldare nagusiaren azpian. Erdiko habeartearen goieneko aldean irekitako idi‑begi handien bidez argiztatzen da barrunbe osoa. Kanpotik begiratuz gero elizak ez du batasun trinko bat adierazten, izan ere, aldi desberdinetan burututako lanen emaitza da, bere ataria bereziki.
Klaustroa. Badu klaustro bat San Migel elizak, harlanduz prestatua kanpotik eta hormarriz barruan, Merkado Zuazolakoak ordaindu zuena, 1526an Pedro Lizarazu maisuarekin sinatu kontratua zela bitarteko. Gotiko loretsu estiloan, XVI. mendeko bigarren herena bitartean eraikia izan zen, eta bere oinetatik igarotzen den Ubao ibaiko uretan begiratzen diren gailur zuzenak, janba, armarri eta filigranazko multzo eder bat da.
==== Beste eliza batzuk ====
[[Fitxategi:Pedro Santua, Zumaia.png|thumb|San Pedro, Zumaia]]
Arrasateko San Joan Bataiatzailea eliza. Ez da gorde 1355a baino lehenagoko dokumenturik, Uribarri, Udala, Garagaltza eta Gesalibarko Santa Ageda eliz aurreak elkartu zireneko data honen aurrekorik. Ezer baino lehen eliza eraikitzea pentsatua izango zuten.
Harlanduz eraikia da, hiru habearte eta hiru abside ditu. Gotorleku kutsua duen dorre bat eraiki zen 1520ean. Orain berriki, 1653ko absideko erretaula kendu egin zen eta argi gehiago izan zezan leihate gotiko bikoitzak urratu ziren.
Askizuko San Martin ermita. Gainerakoan, beste gotikoren bat ahaztu gabe, besteak beste, Askizuko San Martin elizaek bisitaren bat ongi merezia du, inola ere Donejakue alderako Kantauri aldeko galtzadan geldialdirako tokia izango zen. Gipuzkoako herri asko dira gotiko soil estiloko parrokia-eliza izan zutenak, bakoitzak bere berezitasun eta guzti. Adibide modura aipatuko ditugu:
Zumaiako San Pedro eliza. Gotorleku baten gainean dago eraikia, itsas gaineko tontor batean eta hiribilduaren gune guztia menderatzen duela. Dorre soil bat badu, oinarri ia karratua duena eta lau tartetakoa; gorputza garaia da eta mainelez bereizitako leihoak; hala ere, denak dorre erromaniko baten antza du. Eliza, berriz, habearte bakarrekoa izateaz gainera zortzialdeko abside poligonalean biltzen den dituen lau tarte dituena da, neurriz 30 m x 14 m ditu. Oso nerbio nabarmenak eta hareharrizko giltzarri zintzilikariak dituen terzeletezko gurutze-gangaz estalirik dago.
Zumaiako San Pedron prestaketa gabeak badira ere, badira habearte bakarreko beste eliza asko XVI. mendean bukatuak ala berreraikiak izanagatik, aurreko eraikin gotikoen arrasto nabariak gorde dituztenak, esaterako, Aizarnan, Anoetan, Arroan, Alkizan, Adunan, Sorabillan, Berastegin, Aian, Amasan, Asteasun, Usurbilen, Ormaiztegin, Elduan eta abarretan.
=== Arkitektura Zibila eta militarra: gotor‑etxeak ===
[[Fitxategi:Balda dorretxea, Azkoitia.png|thumb|Balda dorretxea, Azkoitian]]
Mende honek berea duen arkitektura zibil eta militarrean Gipuzkoan Dorre ala gotor‑etxeen gaira itzuli behar dugu; izan ere, probintzia honetan agian beste ezer baino gehiago Herriaren historiako gai protagonistak dira, hiru mendeetan zehar. Beroiek dira garai horretako gizarte antolaketaren osagairik bistakoen eta enblematikoenak eta beroien garapen arkitektonikoaren –defentsarako dorreetatik hasi eta jauregi bizitokietara bitartekoak– Gipuzkoan XIV. mendetik XVI.era gertatutako aldaketa sozial eta politikoaren adierazle.
Defentsarako ezaugarriak eta bizitokikoak
Ahaide Nagusien dorre ala gotor-etxeetan pausatuko dugu begirada; baina berriro banderizen gaian gelditu gabe eta gure oharrak Oinaztarren eta Ganboatarren borrokarako etxe dotore haietako bakoitzaren berezitasunetan erreparatu gabe, ohiko dorreen diseinu batzuk aipatzera muga gaitezen, asko eta asko alde batera utzita, dorreak baino gehiago “baserri noble” gisa hartu behar baitira.
Hasiera batean dorreak harlangaitza eta zura nahastuz eraiki beharko ziren. Ezinbestean, borrokarako helburuek beharturik, baino ez zen beharrezko izango harria.
Hiribilduek eragindako banderizen dorreak erre ondoren eta, Enrike IV.ak agindutako mozketak zirela-eta (1456), dorr batzuen goiko solairuak adreiluz eraikiak izan ziren berriro eta erasorako nahiz defentsarako beharrezko tresneriaz erro‑errotik gabetuak izan ziren, esaterako, Azpeitiko Baldakoa edo Azpeitiko Loiola; beste noble batzuei, Berastegi edo Amezketakoei adibidez, utzi zitzaien harriz eraikitzen baina altueraz baxuagoak izatekotan.
Besteak beste, Oñatiko Gebara eta Azkoitiko Isasagatarrei baino ez zitzaien utzi kanpoko itxura bikaineko etxeei eusten, betiere, gertakizun bereziengatik.
Hauetan guztietan egitarauaren aldaketa (gaur egun programa esango genuke) kanpoko egituretan nabarmentzen da: gezi-leiho, leiho, gaztelu‑begi, almena, zainetxol handi eta abarretan, nahiz eta osagai hauetako batzuk, angeluko zainetxol handiak batez ere, Azpeitiko Enparan eta Loiolan estetika eta apainketa modura gorde diren eta ez benetan egitekoren bat izateagatik.
Garai gatazkatsuen ezaugarri diren beste osagai batzuk kendu egin dira, baina aztarna garbiak utzi dituzte: gaztelu‑begietan kokatzen ziren mentsulak, adibidez. Horrela gertatzen da esate baterako, Mutrikuko Berriatuko dorrean, garai bateko egurrezko estalpearen ukondozko erlaitza gorde baitu, edo baita Zumarragako Legazpi dorrean, zeren eta honen atarian oraindik ere ikusten baitira altuera desberdinetan dauden hiru mentsula. Legazpi edo Jauregiko (horrela ere esaten baitzaio) dorre honek bazuen gainera adarbe edo horma‑aurreko bat (gaur egun kendua dena) fatxada aurrean, orain ojibazko ate giltzarriduna ikusten den tokian, gainean eraiki zen bizitokia duela.
Erdi Aroko itxura baino errenazimentu garaiko itxura handiagoa hartu dutenez, XVI. mendean oraindik dorreren batzuk eraikitzeak ere garbiago adierazten du jauregi-bizitegiak izatea bilatzen zela, Loiolako Inazioren iloba, Beltran Lopez Gallastegi jaunak Bergarako Ozaeta hegoaldeko orubean 1550ean eraiki zuen dorrean egin zuen, adibidez.
Gainerako lurraldeetako dorretzarrekin alderatuz Gipuzkoa aldeko dorreetan egitura isolatu ala solteak gehiago ematen dira. Bizitzarako eraikinak oso gutxitan itsasten zaizkio dorreari, Araban sarritan gertatu ohi den gisan. Era berean, ez da ohikoa Araban Fontetxa, Gebara edo Kexaakoak edo Bizkaian, Salzedo de la Cuadra (Guenes), Muñatonesekoa eta Butroekoa (bere XIX.go zaharberritzea baino lehenago) bezain dorre trinkoak Gipuzkoan ikustea.
Neurrietan zuhurtasuna adierazten badute ere, adibide modura, Oñatikoak, Zestoako Lilikoak ala Berastegikoak, sarritan baserri giroko bakartasunean eta hondoan hostotza edo zelaietako berdeen gainean dauden Gipuzkoako dorre horiekin begiz topo egiteak sortzen duen zentzuen eta emozioen talka estetikoa ahaztu ezina da.
Egitura barrukoa: Gipuzkoako dorreen barruko egitura ez zen Arabako dorreen aldean oso desberdina izan. Erdiko oin zuzen baten gaineko zutoi handi batek (zenbaitetan bi izan ohi dira Loiola ala Zarauzko Dorre Luzean, adibidez) lodiera nabarmena duten hormetan (metro bat edo metro eta erdi artean) sostengatzen diren habeen bilbadura guztiari eusteko balio dute eta solairuen sendotasuna ziurtatzen dute.
Gainerakoan, baoak, gezi‑leihoak, itsu‑leihoak, goiko solairuetako leihoak, patin batetik lehenengo solairura sartzeko ateak eta abar ez dira bereizten Euskal Herriko eredu orokorretik. Patin zoragarri bat da beste dorre batzuen edertasunaren adierazgarri, besteak beste, Ereñozukoa edo Zarauzkoa.
Zarauzko Dorre Luzea. Ikuspegi estetikotik oso erakargarria da. Hareharrizko harlandu onekoa, bere 16 mailatako kanpoko eskailera, ajimezaturiko baoak, eta bere fatxada nagusian aurrera egiten duten bi harrizko ostiko –egurrezko estalpea sendoagotzekoak, inola ere– dituela, Dorre luzea da zalantzarik gabe Gipuzkoako hiri-dorreetan ederrena; horretan bere dorrearen itxura trinkoa eta bere liraintasunaren arteko kontrastea lagungarri duelarik, beheak borrokarako duen hertsitasunak eta goiak solairuetako leiho biki simetrikoen diseinu finaren artean.
Garai modernoetara egokitutako dorreen hainbat osagaietan antzinako gauzen alderako halakoxe zaletasun bat suma daiteke, hala nola, ate eta leihoetako erdi-puntuko arkuetan esate baterako. Antzinako gipuzkoar dorreetan leinu armarriak dorrearen sarrerako ate gainean itsastea oso gauza bitxia da (badira salbuespenak ere, Loiolakoa, kasu), baina Errenazimentu eta Barroko aldian ohitura orokorra bihurtu zen burges jatorriko pertsonaiak nobleekin elkartu zirenean.
== Eskultura Monumental gotiko berantiarra ==
Aurreko atalean azpimarratu dugun bezala, Erdi Aro berantiarrean elizak erliebez eta eskulturez edertu ondoren, bereziki monumentuzkoa den plastikan ez zen oso aberatsa izan XV. mendean. Horretaz jarungo dugu Euskal Herrian orokorrean nabarmenena dena adierazteko.
==== Olite, Nafarroa ====
Hirutasunaren erliebea. Oliteko San Pedro elizaren zutarripeko baten gainean erakusten da Hirutasunari eskainitako erliebe bitxi bat, 1432ko data duena eta bere eragilea izan zen Eneko Pinel notarioak izenpeturikoa. Horretaz gainera, Hirutasunaren azpian, emailea, bere emaztea eta beren lau kimu txikiak azaltzen dira irudietan, San Pedro esku zaintzailepean babesturik notarioa eta bere emaztea berriz Santa Katalinarenean. Batasun trinkoan adierazitako hiru jainkozko pertsonaien eszena ikusgarria da, hirurak ere giza aurpegiak dituzte, baina Hitza eta Espiritua, Aitaren goitik beherako mantu atzean batasunean ia desagertuak eta erdi ezkutatuak daude.
Bi estatua. Azken eskultura gotikoak dituen Olite utzi dezagun, baina, bere jauregitik datozen neurri naturala baino handiagoak diren bi estatua bikain Nafarroako Museoan badirela gogoratuz.<ref>A.M.N., IV, 221. or. (Ikusi 109. eta 110. irudiak).</ref>
Buruak falta zaizkie; errege Noblearen eta bere emazte Leonorren argazkiak izan daitezkeelako susmoa hartzen zaie. Burua moztua izanagatik, sumatzen da eskulturagileak heldutasun gotikoa iritsi duela, gorputz atalak ez nabaritzea lortuz, oihalen modelatu bikainarekin, jantziei dotorezia ematen izan zuen arteagatik Reimseko eskulturagile handiak gogora ekartzea baino ez digu egiten, klasizismo modu bat delarik. Aurreko aldi bateko gotiko lehorrago eta errealistago baten aurrean, kontrasteak ezin gaitu denboran atzerago eraman (hiru mende, hain justu), gorputzen egitura anatomikoei nabarmentze ikusgarria ematen saiatzen ziren gainerako ertilari garaikideak zituzten zalantzen aurrean –esaterako Duquesnoy– benetako hizkera adierazkor eta plastikoa –Bertiniren janzkeretakoa– aurkitzen bazekitenen aldietara, alegia.<ref>Honi dagokionez, Jimeno Juriok eskulturaren historiari dagozkion estiloen arteko kontrasteak aipatzearen burutapena oso egokitzat daukagu: Soingainekoen modelatu ahur bikainek, gorputz egitura adierazi baino gehiago, nagusi zen ingurunearekin egiten dute bat gorputz antisentsualak osatuz, bigunerako joera duten egitura ganbil edo konbexuak kontrajarritakoen ordez”. Olite monumental‑en, 31. or.</ref> Jantzietako tolesduren dotoreziak eta irudien okerdura arinek XIV. mendeko lehen urteetan datatzera bultzatzen gaituzte.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Iruñeko katedralean eta klaustroaren inguruan burututako hainbeste eta hain kalitate oneko lanak ikustean, ezaugarri estilistikoetan batasuna zutelako, erreinuaren hiriburuan lantegi bat baino gehiago bazenaren ziurtasuna ematen du, batez ere Evreux dinastiaren erregealdietan heldu eta loratu zen Iruñeko Eskola batez hitz egitekoa.
==== Araba. Guardiako ataria ====
Gotiko berantiar aldi honetako eskultura-lanik deigarriena Guardian gorde da, Erregeen Santa Maria izeneko parrokia-elizaren atari zoragarrian. Hasiera batetik eraiki zen bai aurretik eta bai saihetsetatik kanpoaldera irekitako arkupe baten zatia osatuz, baina ez zen zeharo itxi kapera bihurtu zen arte, XVI. mendean aurrera samar joan baino lehen.
Eliza ataria multzo bikain gisa azaltzen zaigu, bost arkibolta eta mainela dituen atari txaranbeldu handi bat du, saihetsetan janbak dituela.
Janbak. Ohikoa denez, janbetan hamabi apostoluen irudiak azaltzen dira, alde bakoitzean seina, hainbat gai figuratiboz landuak dira idulki garaien oinarri gainean altxatzen diren horma‑hobietan kokaturik.
Erakargarria da naturala baino egitura handiagoko apostoluen irudietan tailaren errealismo garbia eta, oso nabaria den liraintasunarekin bat eginda, gorputzen edertasuna baino gehiago adierazkortasunaren bila dabilen ertilaria salatzen du. Bestalde, nabari da gorputz-jarreretan lortutako ugaritasuna, ia denek baitute halakoxe mugimendu-arrasto bat eta bereizgarriren bat aurpegitan, keinuetan, soingainekoen tolesduretan eta agerian dituzten enblemetan. Beraz, Euskal Herriko eskultura-multzo gotiko paregabe baten aurrean aurkitzen gara.
Apostoluen irudiak estaltzen dituzten droselen gainetik abiatzen dira arkiboltak, irudiz eta landarez txandakatzen direnak.
Tinpanoa. Tradizio gotikoko eskemaren arabera, hiru erregistroz osaturiko tinpanoa, Maria Birjinaren historia kanoniko eta legendazkoari eskainia dago.
Lehenengo mailan Deikundea, Ikustaldia eta Erregeen Gurtza kontatzen da. Bigarrenean Birjinaren Igaroaldia, Apostoluen mirarizko etorrera eta bere Amaren arima daraman Kristo; erdiko zatian Maria Birjinaren zerura Jasotzearen irudia, legendazko Tomas apostolua berandu iritsi eta, kontsolamendu gisa, Birjinaren gerrikoa jasotzen dueneko aipamena eginaz. Hirugarren erregistroak eskuin aldean eserita dagoen bere Ama koroatzen duen Jesusen adierazpena dago, biak ere saihetsetan aingeru musikariak dituztela.
Mainelean, arku eskartzano eta trilobulatuetako bi ateren erdian Maria Birjinaren irudi eder batek, irain eta apur bat makurturik agertzen denak, adierazten du errenazimentua aldarrikatzen duen gotiko osatu baten gailurra.
Idulkietan Nafarroako armarriak erakusten dituen eta orain berriki koloreanitzez apainduriko atari bikain honen dokumenturik ez daukagu. Baina, XIV. mendearen azken aldiako ala XV. hasierako data izan dezake; nolanahi ere, 1461a baino lehenagokoa, Guardiak Nafarroakoa izateari utzi zioneko data baino lehenagokoa.<ref>L. LAHOZ, ''Guardiako Santa Maria de los Reyeseko arkupea. El arte gótico en Alava''. 154‑157. or.</ref>
==== Bizkaia eta Gipuzkoa ====
Gipuzkoan eta Bizkaian, eskultura gotiko monumentaletan benetan baliotsua denik oso gutxi agertzen dira, betiere hitz honi hemen ematen ari gatzaizkion zentzu mugatuan jasotzen bada; apaingarritako eginkizuna ukatu gabe, beste eginkizun didaktiko eta liturgikoa betetzen duen eskultura figuratiboa, alegia. Ikonografietan halako urritasun hau, euskal hiribilduen lehen garai hartako baliabide ekonomiko mugatu baten ondorio gisa hartu beharko da eta baita antzinako saltus vasconumean bizi zen euskaldunak ia berezkoa zuen ezaugarri gisa ere agian; izan ere, euskalduna ez da azaltzen, eguneroko bizitzako edertasun figuratiboz apaindu eta inguratzeko gai horri dagokionez, ikonoetako naturalismo horren oso zaletua.
Zentzu horretan, bi probintzia horietako eskultura gotikoak ez du jasaten Nafarroa eta Arabako estatuekin alderatzerik.
Bizkaiko atariak. Bizkaiko XV. mendeko eliz atarien artean, muga gaitezen agian guztietan ederrena dena aipatzera:
- Guenesko Santa Marian elizako eguzkiaren ataria da agian denetan ederrena, isabeldar gotiko estilo aldera ematen duelarik; hemen, konopialezko beste batean bukatzen duen arku zorrotz baten eta erroleoz apainduriko tinpano baten pean arku karpanelezko bi sarbide irekitzen dira, mainelez bereiziak. Horien gainean sostengatzen da Haurra duen Birjinaren harrizko irudia, filigranazko droselete gotikoaren azpian, bi aingeru saihetsetan dituela.
- Lekeitioko ataria: badu antzik Gueneskoarekin, bederatzi arkibolta eta triforioaren trazeria jarraitzen duen tinpano azpian Haurra duen Birjinaren irudiaren mainela duela;
- Gernikako ataria, Antso Enparanek 1449an data jarri eta sinaturikoa.
- Aingeruaren ataria, Bilboko katedralekoa;
- San Anton elizaren arkupekoa,
- eta Axpeko Santa Mariaren bi atariak, beren arku konopial, orratz eta dominatzarrekin, oso bistakoa den bezala, isabeldar estiloaren ahaide direnak.
- Balmasedako San Seberino elizako gurutzadurako ataria ere hemen garrantzikotzat har dezakegu, oso apaindutako tinpano babesten duten lau arkibolta, bere janba hutsetako horma-hobiak eta bi ateak zatitzen dituen mainelean zutik Salbatoreren irudiarengatik.
Askizuko Kalbarioa. Gipuzkoari dagokionez, Askizuko San Martin elizako absidean buru den Kalbarioa aipa dezakegu. Eliza berean hegoaldeko horman ikusten den Santa Magdalenaren eskultura gotikoa, horman zegoen hutsunea betetzeko beste nonbaitetik ekarritako eskultura solte bat da.
== Irudi solteak eta erretaulagintza ==
=== Erretaulak ===
Erretaulak jatorriz antzinakoak dira eta martirien erlikiak gurtzearen historiarekin loturik daude nolabait ere. Aldareari zor zitzaion lehentasuna eta kristau liturgian honek zuen funtsezko esanahiaz aparte, gurtza hau ugaldu zenean, XI. mendean, Kristoren, Birjinaren, Santuen eta Martiri zaindarien irudikapenak zituzten predela eta aldare atzeko taulak (retro‑tabulum edo taulak margotuak) azaldu ziren.<ref>Santuen erlikiak absideko eta aldarearen arteko horman jartzeak, liturgia ospakizunerako zoritxarreko bi ondorio ekarri zituen: aldarea erlikien eusgarri modura hartzen hasi zela, bata, eta apaizak ospakizunak eliztarrei bizkarra emanda egitera behartzen zutela, bigarrena. Erretaularen sorrera eta bere garapenari buruz, ikusi laburturik, J. PLAZAOLA, ''El Arte Sacro Actual''. BAC, 1965, 136‑138. or.</ref> Baina, erretaulak gotikoa aurreratua zegoen garaian hasi ziren arte historialariari axola zaion garapena izaten. Margoturiko erretaulei buruz gero hitz egingo dugu.
Orain aipa ditzagun Euskal herrian tailatu edo landutako erretaula ospetsuenez edo bertara gotiko aldian ekarritakoez. Aro Modernora inguratzean, hain zuzen ere, XVI. mendearen lehen hiru hamarkadatara hurbiltzean, Baskonia kinka larrian bizi zen eta tradizioa gotikoa errenazimentuaren haize boladaz bultzatua sentitzen zen, birpizten ari den Italiatik baino gogorrago ufatzen zuelarik Europa iparraldetik.
==== Araba ====
Iurreko Santiago. Iurren zorionezko paradoxa hau aurkitzen dugu: halako herri txikia eta berant Erdi Aroko halako artelan bikaina. Iurreko Santiago parrokian, erretaula nagusi barrokoaz aparte, gurutzaduraren eskuineko kaperan triptiko moduko erretaula txiki bat (1,90 m x 2,05 m) aurkitzen da, itxi ahal izateko bisagra eta guzti.
Hiru atal ditu –erdikoa eta bi atetila– eta, hirurak ere, hiru solairutan banatuak. erdikoak du Eseritako Birjinaren irudia, bakarrik eta egonean dagoena, hasiera batean beregan izango zuen elizari izena eman zion Haurrarengana luzatuz besoak. Solairuak, arku trilobulatuez uztaituriko zatietan banatzen dira. Bertan babesten dira ezagunak ditugun Haurtzaroko eszenak, Deikundetik hasi eta Elizan Sartzerainokoak adieraztea helburua duten irudiak. Eman zaion data XVI. mendekoa da.
Irudien taila oso oinarrizkoa eta traketsa da, baina oso atsegina da duen xalotasuna. Eman zaion data XIV. mendea da, eta Euskal Herrikoetan zaharrenetarikotzat jotzen da.
Aspuru. Iurrekoa baino patxada eta neurri handiagokoa den Aspuruko erretaulak (Barrundiako ibarrean) beste harri txiki baten adibidea ematen digu, hainbat balio ikonografiko eta artistiko duen lana azaltzen baitu. Oinarriak eta sagrarioa erromanista estilokoak dira eta apur bat lehenagokoa aulkia, baina hemen ardura zaigun erretaulan gotikoari XVI. mendean erantsitako zatiak dira, eta berriki zaharberritu direnak.
Erretaula hiru kaletakoa da, eta alboetakoek hiru solairu dituzte, pilastra gotiko txikiez bereiziak, drozeleteen azpiko pinakulu irudidunetan bukatuak, eta apaingarrizko zerrenda bikaina duen hauts‑babesaz bilduak. Predelan Hilobiratze Santua eszeneratzen da pertsonaia ugari dituelarik; erretaularen buruan zaindariaren eskultura soltea dago, San Joan Bataiatzailea: irudi zurrun samarra da eta zimurtutako tolesduretan erortzen den mantuz jantzirik dago, eskuineko eskuaz ezkerreko eskuan duen Bildotsa erakusten duela. Nitxo nagusiaren gainean Kristoren Bataioa adierazten da; eta alboetako bi kaleetan Aitzindariaren bizitzako eszenak dituen sei erliebe hedatzen dira.
Ikonografia multzo gisa lan interesgarria da eta, estilistikoki pertsonaiek nolabaiteko zurruntasuna eta estereotipozko jarrerak erakusten badituzte ere, bikaina du bai multzoaren eta bai eszena bakoitzaren konposaketa zentzua. Oso litekeena den bezala, XVI. mendearen hasieran egina da eta gazteleraren esparruko eskultura garaikideekin lotu izan da.<ref>Ikusi: C.M.V., V. libk., 327‑329. or. P.L. ECHEVERRIA GOÑI (zuzd.): ''Erretauloak. Retablos''. II, 492‑500. or.</ref>
Arteko Andre Mariaren Santutegia. Artziniegako Arteko Birjinaren santutegiko erretaula nagusia, arkitekturaz hitz egin dugunean aipatu duguna, Euskal Herriko multzorik ederrena bezala estimatu behar da. Ziur asko XVI. mendearen hasieran egina izango da.
Erretaula. Hauts‑babes zabala duen hau banku garai batean muntaturik dago, hiru solairu alboetako kaleetan eta bi erdikoan, eta Kalbarioaz koroatzen den atiko bat. Alde bakoitzeko hiru etxeak, bost kaletako erretaula dela dirudiela, nahikoa bereizita dauden bi eszenetan zatitzen da. Eszena guztiak trazeria flamigero garai batez babestuak gelditzen dira.
Neurriengatik ikusten da erdiko eszenari lehentasuna eman nahi izan zaiola: artearen gainean Birjina Azaltzea eta berari buruzko gertakariak eta mirarizko gertaera hau ziurtatzeko eman ziren urratsen prozedura. Aulkian azaltzen diren eszenak Atzematea eta Zigortzea dira, erdian Afaria dutela. Erretaularen gainerakoan osatzen da ikonografiazko egitaraua, Birjinaren eta Kristoren Nekaldiaren historiarekin.
Estiloz, irudiak modelatzeko gaitasunak eta beren keinu eta jarrerek, eta perspektibaren hastapen garbiak Errenazimentuko pentsakizuna sor diezaguke, hainbeste gainera, non, tauletako batzuetan Dureroren Birjinaren Bizitzako estanpak dauden kopiaturik; baina badira oraindik ezaugarri gotiko batzuk. Erretaula bikain hau Luzia Lahozek Burgosko gunearekin elkartzen du. Dena den, kristau artearen tipologia bizkarkin horren adibide goiztiar bat da, absideak erabat estaltzeko helburua duena, eginkizun liturgikorik funtsezkoena ahaztarazteko. dataz 1515tik 1520ra bitartean koka daiteke.<ref>L. LAHOZ, ''El retablo de Nuestra Señora de la Encina en Arcienaga''. Kobie 10ean, 1994, 73‑86. or.; J. M. AZKARATE, ''Santuario de la Virjen de la Encina. Artzeniaga''. C.M.V., VI. libk.,175‑188. or.; P. L. ECHEVERRIA GOÑI, ''Erretauloak. Retablos. II'', 484‑491. or.</ref>
==== Bizkaia ====
[[Fitxategi:Arrigorriagako Arteko Andrea Mariaren erretaula nagusia.png|thumb|Arrigorriagako Arteko Andrea Mariaren erretaula nagusia]]
Urduñako Santa Maria. Bizkaiko Urduñaz (Gasteizko elizbarrutikoa bada ere) aipatu beharrekoa da Santa Maria parrokian Herrandarren kaperan dagoen erretaula gotikoa. San Pedrori eskainia dago. Errenazimentuko xehetasun batzuk baldin baditu ere, funtsean gotiko berantiarrean sailkatu beharko litzateke, 1520. aldera zehatzago esanda.
Erretaula. Hiru kaleetako gorputz batez osatua dago erdikoa alboetakoak baino garaiagoa delarik eta badu hauts‑babesa ere. Kale bakoitzak erliebezko bi etxe ditu. Garaiera handiagoa duen erdiko kaleak leku gehiago izaten uzten du beheko etxean zaindari santuaren gurtzarako eskainia dagoen eszena nagusiarentzat: San Pedrorentzat. Egonean agertzen zaigu, eta bere Aita Santutza nagusiaren ezaugarriez jantzirik ikusten da, bi aingeru saihetsetan dituela.
Goieneko etxean, Gurutziltzatzearen irudia, Kalbarioaren tradizioa horrela sortuz, ondoren etorriko diren erretaulagintzako egitura guztietan atikoarekin koroatzeko. Saihetsetako goieneko etxeetan Nekaldiko bi eszena agertzen dira: Gurutzea bizkarrean daramala, eta Jesus zigortua; beherenekoetan, San Pedrori eskainitako bi eszena: elizako itsasontzia eta San Pedroren martiritza. Bankuan, erdiko zatian, San Gregorioren Meza, eta alboetan, lau irudi solte, kale bakoitzean bina egokitzen direlarik: San Joan Bataiatzailea, San Andres, San Paulo eta Alexandriako Santa Katalina.
Weisek triptikotzat hartzen eta aztertzen duen erretaula osoak gotikotasuna arnasten du, eszenen markoetako apainketa ugariengatik: hozkaturiko arkuak, gangatxo nerbiodunak, tontorrak eta errezelak, baranda kalatuak eta burdin sare txikiak. Bada oraindik nolabaiteko nazioarteko manierismo bat, “hainbat xehetasunetan, besteak beste, gurutzatutako estoletan, aingeruen manipuluetan eta batez ere beren hego-punta zorrotzetan”.<ref>C. M. V., VI. libk. 691. or.; P.L. ECHEVERRIA GOÑI, ''Erretauloak. Retablos. II'', 501‑508. or. </ref>
Larrabetzuko erretaula. Egituran Urduñakoaren antza apur bat duena da Larrabetzuko Goikolexeako zin-elizako San Emeterioren eta San Zeledonioren erretaula.
Bi zaindarien bizitza dago irudikaturik lau plafoietan, erdiko aldea bi zaindarien irudiek okupatzeko, eta goieneko nitxoa berriz, gotiko berantiarreko trazeriaz apainduriko errezelaren azpian dagoen eseritako Andra Mariarentzat.
Elizbarrutiko Museoa. Bilboko Elizbarrutiko Museoan jasorik dago Gizaburuagako Triptiko ederra, errezel gotikoen azpian Kristoren Haurtzaroko eszenen tailak ditu, birjaiotzen ari den aldiko ezaugarriak dituen trazu oso naturalistak. Eszena, goienean San Martinen irudia buru duela azaltzen da.
Aretoaren beste muturrean, hormari itsatsian, harrian landuriko orratzak, errezelak eta tontorrak dituen gotiko loredun estiloko Urduñako erretaula ikus dezakegu.
===== Lekeitioko erretaula =====
[[Fitxategi:Lekeitiko Santa Mariako erretaula.png|thumb|Lekeitioko Santa Mariako erretaula]]
Baina, erretaulagintza gotiko-flamenkoan ez da Lekeitioko parrokiako erretaula handiarekin alderatu daitekeenik Euskal herri osoan. Joan Gartzea Crialekin 1508an egindako tratuaren ondorengoa da.
Erretaula. Egitura gotikoak abside osoa estaltzen du, baditu banku bat eta hiru gorputz, bost kale, lau kale tarte eta hauts‑babesa. Osotasunean zur polikromoan tailatua da, eta baditu 64 taila konkor, haietan garatzen direlarik filigranazko gotiko aterpetxoen azpian kontaketa moduan Birjinaren bizitzako aldi jakinak, Kristoren haurtzaroa eta Kristoren nekaldia eta kale tarteetan banatuta profeta, ebanjelari eta apostoluen irudiak.
Ale batzuen gainean azaltzen diren markek gutxienez zazpi egileren eskua erakusten dute, gauza ziurtzat hartzen delarik batzuk frantsesak zirela. Irudigintza hau, eginak izan zireneko data gogoan harturik, zahar itxurakoa eta herrikoia da, baina, bere neurria eta konplexutasuna ikusita, euskal gotikoko ale nagusia gisa hartu behar da erretaula hau. Echeverria Goñiren ustez, “Sevilla eta Toledoko katedraletako erretaula handien atzetik dago, leku duin batean”.
==== Gipuzkoa ====
Gipuzkoan badira gure arreta erakartzen duten erretaula batzuk, tradizioa gotiko berantiarrekoak, errenazimentuko hainbat ohartxorekin jokatzen ikusten ditugunak.
Koroatzearen erretaula. Errenteria. Errenteriako parrokian, Ebanjelio aldeko lehen alboko kaperan jarrita, Koroatzearen erretaula gordetzen da; hain zuzen ere, horrela deritzo, bere erdiko erliebearen gaia hau delako. Alde banatan, badira beste bi erliebe Azken Afaria eta Mendekosteari eskainiak. Altuera, nolabait ere murriztua duen gorputz batez osatua da, baina badu nahikoa zabalera, eskulturazko erliebe eta gotiko apainketaz betetako hiru kale osatzeko.
Esku flamenkoez egina izango da inolako zalantzarik gabe, Bruselakoak agian, 1505-1510 inguruan. Hain neurri txikiko irudi eta aurpegien gainean lortutako tailaren fintasuna eta arimaren adierazpena neurtu izan dira.
Hala ere, estetikoki miresgarriena multzo osoak konposizioan duen abilezia da. Adierazten diren hiru eszenetako bakoitzak funtsean banaketa plastiko biribila du antolamenduan. Eskema hau Afariarenean oso nabarmena da eta lehen flamenkoen margolan batzuk ekartzen ditu gogora, adibidez, Lovainan dagoen Dirck Bouts‑en Azken Afari zoragarria. Azkarateren moduan, G.Weisek triptikotzat daukan erretaula hau estilistikoki Urduñako triptikoaren parean jartzen du.<ref>XVI. mendeko eskultura. A. H.an, XIII. libk. (Madril, 1958) 85. or.; P. L. ECHEVERRIA GOÑI, O.c., II, 471‑477. or.</ref>
Azpeitiko San Martinen Erretaula. Azpeitiko parrokian, Errukiaren kaperan, San Martinen erretaula daukagu, Azpeitian jaio zen on Martin Zurbao, Tuyko gotzainak sortua. Agirietatik dakigun gauza da, erretaularen tratua Joan Paris eskulturagilearekin eta bere suhi Antonio Pigmelekin egin zela, eta 1521ean ezarri zela. Neurria 3 m x 5 m dituena da.
Erretaula. Banku bat eta beste bi gorputzez osatua dago; goitik beherako zentzuan berriz, baditu hiru kale eta hauts‑babesa. Saihetsetakoak baino zabalagoa den erdiko nitxoan San Martinen estatua dago. Bankuan, eskuineko aldean Bildotsarekin dagoen San Joan Bataiatzailea ikus daiteke; ezkerraldean, berriz, San Joan Ebanjelaria kaliza eta arrano bat dituela. Bi irudiok belauniko daude. Gainerako erliebeetan San Martinen bizitzako eszenak eta Nekaldiko hainbat pasarte adierazten dira.
Badirudi ertilaria errealismo adierazpide baten bila dabilela, koloreaniztasunaz areagotu nahi duena; baina tradizio gotikoak oraindik ere bere eragina badu eta ez dio osotasun klasikora iristen uzten.
Burdin sarea. Aipamen bat mereziko luke hemen, kapera bereizten duen burdin sare ederrak (5 m zabaleran eta beste hainbeste luzeran), nahiz eta lan osoaren data aurreratua izan (1520), bereak ditu gotiko edergarriak eta gailurreria lerdena. Mª Asunción Arrazolaren ustez, lan horren egilea agirietan azaltzen da: Elgoibarren bizi zen Marigortako Kristobal.
===== Zumaiako San Antonen erretaula =====
Historian zehar, estilo batetik batera bat-batean eta errotikako aldaketa ematen duen une eta lekurik ia ez da aurkitzen. Trantsizioan, delako uneetan historialaria harri eta zur geratzen da ohiko estilistikazko hitzez lan bat sailkatu nahi duenean. Zalantza hau, esate baterako, hemen deskribaturiko erretaula batzuen aurrean gertatzen da eta berriro ere azaltzen da Zumaiako parrokiako erretaula eskultorikoaren aurrean.
San Anton izeneko erretaula Zumaiako parrokiako Sasiola kaperan dago. Ebanjelioaren aldean kokaturik, kapera osoaren altuera guztia betetzen du. Erretaula mistoa da, zeren eta erdiko triptikoak bi gorputz edo solairuz eta hiru kalez osaturik dagoenak eskulturak jasotzen ditu; ateak, aldiz, barru aldetik koloreanitzezko pinturaz daude apainduak eta grisailaz kanpotik. Albokoen aldetik gorago igotzen den erdiko kalearen goieneko solairua betetzen du Kalbarioak, behereneko solairua, berriz, errezela aberats kalatu baten azpian San Antoni eman zitzaion. Santu herrikoi honek, oso irudi adierazkorra du. Saihetsetako kaleetan hedatzen dira Kristoren Nekaldiaren hainbat pasarteei eskainitako sei erliebe.
Nahita bilatu da errealismoa, apaingarrien bidez nahiz polikromiaren bidez areagoturik. Afaria, Ikuzketa, Piztuera eta Madalenari egindako Eszena kontatzen dituzten lau agerraldien pinturak jada errenazimentukotzat har daitezke, Martin Schongauer‑en grabatuetan inspiraturikoak dira, neurri batean bederen. Mazoneria eta erliebeetako ezaugarri gotiko nabarmenengatik erretaula polit hau XVI. mendearen lehen urteetako izan daiteke.
=== Hilobietako eskultura ===
Eskultura gotikoaren aipamen honetan merezi du bakarkako atal berezi bat XIII. mendeaz geroztik garrantzi berezi bat hartzen hasi zen hilobietako eskulturgintzak.
==== Karlos III.aren eta Leonor Anderearen hilobia ====
Iruñeko katedralaren erdiko habeartearen aldare aurrean kokaturik dagoen hilobi hau goraipatuz hastekoa da, ez inola ere arrazoi kronologikoengatik, baizik eta beronen balio artistiko eta ikonografiko bereziagatik. Zalantzarik gabe, Nafarroako hilobi gotikoetan lanik nabarmen eta adierazkorrenetakoa delako.
Mausoleoa, prisma erregular egitura duen ohe baten gainean bi estatua daude etzanik, kalatuzko trazeria fina duten errezela zabalen azpian.
Claus Sluterren lanean maila gorenean aurki daitekeen ikonografia tradizio baten arabera, Champmol‑eko (1404) kartusian, Felipe Ausarta Borgoinako dukearen hilobi ospetsuan, ohearen aurrealdea 28 negar kantariren irudiz apaindua dago. Alabastro finez tailatutako Iruñeko negar‑kantariak ez dira mukulu biribilak, baizik eta, beren bizkar lauak, berde ilunekoa hondoa duen hareharri lauzari atxikitzen zaizkio. Champmol‑en irudietan inspiratuak badira ere, Sluterren negar‑kantarien ondoan dituzten desberdintasunak nabariak dira.
Jehan Lome Tournakoa da hain dokumentatua dagoen alabastrozko hilobi zoragarri honen egilea. Oso gaztea zelarik errege Noblearen eskutik Nafarroara etorritako Lome deritzan hau, erregearen arte ekimenen arduradun egon zen 1411.etik, 1449an Vienan hil zen arte.<ref>Carlos MARTINEZ ALAVA, O.c. ''La catedral de Pamplona''. I, 342‑348. or.</ref> Hilobiko lanak 1413an hasi ziren. Esku askoren parte-hartzea duen lan horretan, maisu batzuen izenak ezagutzen dira (denak arrotzak), baina Jehan Lome izan zen arduradun nagusia “maestre de fazer las ymagines”.
Errege irudiaren trazuak. Erregina 1415ean hiltzean, Oliteko jauregian burutzen ari ziren lanak bizkortu egin ziren eta hainbat zati Iruñera eramaten hasi. Karlos errege Noblea deritzonaren irudia bera bizirik zela egina izan zen nonbait, zeren eta, ziurtatuko lukeen dokumenturik ez dagoen arren, estatuaren aurpegian azaltzen diren giza banakoaren arrastoak ikustea aski da erretratuaren benetakotasuna baieztatzeko.
Erregeren trazuak adierazteko iaiotasunari, erabateko aurrez aurreko jarreran kokaturik, bular gainean otoitz jarreran eskuak bilduta, betazal zabalez estututako begiak irekita, eta betiereko bakea islatzen duen itxurarekin, eskulturagileak jakin zuen alabastroaren gaineko argiaren erabilera eta errege mantuaren eta soingainekoaren tolesduretako kontraste ederra elkartzen. Irudi honen edertasunak erreginaren estatuaren irudi zertxobait zimelduarekin benetako kontrastea egiten du.<ref>A.M.N., V.ean, 145. or.; C. FERNANDEZ ALAVA (O. c.). Zenbait ezaugarritan berrizaleagoa den Dijoneko hilobiko Sluterren lana, Erdi Aroko tradizioari leialago eusten dion Jehan Lomeren Iruñeko hilobikoaren artean dauden desberdintasunak azpimarratzen ditu.</ref>
==== Villaespesa senar‑emazteen hilobia ====
Bestalde, Tuterako katedralean Epistolaren aldetik, gurutzadurako kapera baten alde bateko horma hartzen duen Villaespesako Mosen Francesen eta Uxueko Isabel bere emaztearen hilobi bikaina Jehan Lomeren lana dela esaten digute dokumentuek.
Errege Nobleak 1397an kantzelari izendatu zuen Villaespesa aragoar sendagilea, nafar gortean oso estimatua izan zena. Oliten hil zen 1421ean, bere emaztea baino hiru urte beranduago eta, askoren ustez, kapera eta hilobia 1425etik 1445era bitartean eginak dira; hain zuzen ere, aragoar eskulturagileak, zehatzago esanda, Joan de la Huertak, Darokako maisu handiak, Borgoinako gortean bere maisutza azalduz Claus Sluter ordezkatu zuenak zuzenean eginak.
Hilobiaren kanpoko aldea gotiko flamigeroa da, alderdi batean zortzi negar‑kantari txapeldun ikusten dira, bizardunak batzuk eta gabeak besteak, beren artilezko mantuen tolesduren zabaleragatik Borgoina aldeko airea dutenak. Gainean etzandako biak tolesdura ugariko gonak dituzte jantzita. Kantzelariak doktoregoko birretaz estalia du burua, esku batez ezpatari heltzen dio eta bestean liburu bat dauka.
Lehoi bat datza bere oinetan. Emaztearen burua durbante moduko txano batek estaltzen du eta gurutzea duen lepoko luze batek inguratzen dio lepoa.
Etzanda dauden mailaren gainean, beheko solairuan, lurperatzearen liturgia ospakizuna garatzen da, hondoa nahiz saihetsak predela modura estaliz; zortzi taldeko desfilea, beste hainbeste arku konopial hozkatuen azpian: apaizak, eliz mutilak, gotzainak, abade mitradunak eta monjeak, denak ere erretratu eder bat Bigarren solairuan, Birjina eta San Joanen artean, hilobitik ateratzen dela dirudien gorputz erdiko hildako Jesusen irudia, Nekaldiko hainbat tresnen gainean. Goialdeko zatian kerubinezko laino baten azpian eta bi aingeru intzentsulari alboetan dituela adierazirik, Hirutasuna.
Saihetsetako erliebeek, ezkerrekoak San Gregorioren meza (elezahar urrikaltsu honen irudikatze zaharrenetariko bat) adierazten du aldarearekin eta gainean Kristoren irudia eta guzti; eskuinera, Mosen Frances eta haren emaztea belaunikaturik, atzean beren seme eta ilobak dituztela, haren hiletetara etorriak.
Etzanak dauden bi estatuak eta bai hileta elizkizunetan parte hartzen duten lagunak errealismo izugarria dute. Jakinaren gaineko arreta jarri du ertilariak arimen adierazpen-ugaritasuna lortu nahirik: arreta, jaiera, tristezia eta abar, nahiz eta, bestalde, multzo osoan ohiturazkoagoak diren beste buru batzuk ere ikusten diren; nolanahi ere, lan hau burutzen beste esku batzuk ere parte hartu zutela pentsatzen da.
Jehan Lomerenak izan daitezkeen beste batzuk. Agian, Jehan Lomeren lanen artean kokatu beharko da San Joseren atea, zeren eta Iruñeko katedraleko klaustroa kanpoarekin lotzen duen arku zorrotzetako ate xumea da hau, eta bere tinpanoan Espiritu Santuaren usoaren azpian Mariaren Koroatze eszena baitago adierazirik. Harria zaharkiturik egotea ez da eragozpen soingaineko tolesduren antolaketak duen edertasunean eskulturagilearen iaiotasuna ezagutzeko.
Oliten, erreginaren erretratu bat ertilari berak egina dela esaten da, errege Noblearen alabaren irudia da ziur asko; hain juxtu, Blanka Anderearena, Aragoiko Joanekin bigarren ezkontza aldiz ezkondua, eskulturaren egoera txarra dela eta adierazten zaila den ziurtasuna da, inola ere.
Hilobi batzuk ere harenak direla esten da, besteak beste:
- San Joanen kaperan dagoen Santxez Oteiza gotzainaren hilobia (1425 erdialdekoa) katedralean,
- eta ustez Nafarroako Lionelenaren hilobia, kareharriz egina da eta oso ongi adierazten da XV. mende horretako urteetan nafar eskulturak egin zuen aurrerapena. Hilobiaren hondoa apaintzen duten irudien naturaltasunak, beren jantzien konposaketa ederrak, aurpegien grazia eta fintasunak –besteak beste, Nekaldiko Birjinarena– hurbileko Errenazimentuaren ingurua aldarrikatzen ari dira. Ulertu egiten da, lan hau Jehan Lomeren lan gisa hartu nahi izan bada ere, dokumentuek multzo hau maisu flamenko handiaren heriotza ondorengoa dela ziurtatzea (1449).
==== Aialatarren mausoleoa Kexaan ====
Euskal arte historialariarentzat garrantzi berezia duen beste mausoleo bat Aialatarrena da. Izen bereko ibarreko jaunak eta Erdi Aroan politiko sonatuak izan ziren Aialatarren hiru belaunaldiek eginiko hilobiak biltzen dituen multzoa da.
Zalantzarik gabe tolosar lantegietan alabastroz landutako hilobi antzinakoenak, XIV. mendearen bigarren erdiko hileta-eskultura alerik onenen artean aurkitzen dira.
Pedro Lopez Aialakoak, dorrearen sortzailearen semea eta Gaztelako Kantzelari eta Rimado de Palacio sonatuaren egilea izan zenak, beraren eta Leonor de Guzman bere emaztearen mausoleoa eraiki zuen, Adatsaren Andra Maria deritzonaren erdiko kaperan kokaturik dagoena. Etzanak dauden irudiak dira, beren garaiko gustuz jantziak: gizona armaduraz eta lanketa fineko ezpata eskularruetan eta zorroan; anderea, aldiz, mantu, buruko eta eskularruz, zoragarriro landutako Orduen liburua eskuetan duela. Bi gorputzak, hamabi lehoiez eutsitako oinarri artistiko baten gainean hartzen dute atseden: santu, aingeru, monje, andere eta soldaduez apaindurikoan.
Kapera bereko hilobian, harrizko hilkutxetan daude, alde batean, kantzelariaren aita Aialako Fernan Perez, eta, beste aldean, aldiz, bere emazte Elvira de Ceballos Anderea, kantzelariaren ama.
Kexaako komentu beraren San Joan elizako sarreran arku sendoetan kokaturiko on Pedro Kantzelariaren seme on Fernan Lopez de Guzman eta bere emazte Maria de Sarmiento Anderearen XV. mende erdialdeko harrizko hileta mukuluak ere ederrak dira: “Errealismoa, aurpegietako fintasuna, janzkeren berezko erabilera. Bukatu da jada aurrekoen estilizazioa. Hemen, alderdi honetatik gertuen dauden eta garai horretako kanon estilistikoekin adostuago dauden Gaztela aldeko eskolen naturaltasunerako joera da nagusi”.<ref>Ikusi: C.M.V., VI. libk., 1988, 796‑800. or.; L. LAHOZ, O.c., 96‑104. or., ikonografia azterketa bikain bat egiten duena; ikusi, halaber, S. SILVA VERASTEGI, O.c.; Ezezaguna, M.N.E., I.ngo libk., 294‑295. or.</ref>
== Margolan gotiko berantiarrak Euskal Herrian ==
=== Italiar gotiko estiloa ===
Baskonian, italiar gotiko estiloa ez dago Nafarroan besterik. Ez da zalantzan jartzekoa, XIV. mendearen erdialde horretan, Nafarroako gortearen eta Avignongo Aita Santu aldeko gortearen artean harreman estuak izan zituztela, hala politikan nola kulturan. Avignongo Aita Santu Klemente V.a eta Joan XXII.ak Iruñeko elizgizon eta elizarekin ezin konta ahala epai eta arazo erabaki behar izan zituzten, XIV. mendearen lehen hiru hamarkadetan.
Urte horietan zehar, inguru horretan ertilari handi asko mugitu zen, frantsesak, katalanak eta italiarrak. Giottok, 1307 eta 1310 bitartean, Klemente V.a Aita Santuarentzat pintatu zuen. Giovanneti de Viterbok, 1343.ean, egoitza bereko beste Aita Santu batzuentzat egin zuen lan. Simone Martini ere hara deitua izan zen Stefaneschi kardinalaren partetik, 1340tik1344ra artean.
Ez da inola ere harritzekoa, beraz, Nafarroako erregeek kontrataturiko frantses eta aragoar margolariak Giottoren naturalismoarekin liluraturik gelditzea, nahiz eta delako maisu hauek kolpetik ez bazituzten hartu ere, florentziar ertilari handiaren berrikuntza iraultzaile batzuk. Irudien modelatuan efektu errealista lortzeko argi‑ilunen erabilera jakintsuak artean Giottoren ausardiarik lortu ez zuen arren, nafar gorteko Joan Oliverrengan eta bere ordezko besteren batzuengan halakorik sumatzen da, besteak beste, zoritxarrez ia erabat galdua den Iruñeko klaustroaren ekialdeko horman margoturiko Maria Birjinaren Bizitzaren egilearengan. Joakin eta Ana, Birjinaren gurasoen “historia apokrifoa” kontatzen deneko margolan batzuk hobeto zainduak izan balira, ikonografiazko gai berak garatzen dituen Giottoren Asis eta Paduako freskoekin alderaketa bat egitea ahal izan zitekeen.
Ez da harritzekoa, halaber, Oliteko bigarren Maisuak margoturiko ebanjelioetako pasarteek Pietro Lorenzettiren lanak gogorarazten, beren hondo ilunengatik eta ia espresionista izena merezi duten keinu eta jarrerekin, beren gainean Ebanjelioetako irudi dramatikoek hartzen duten garrantziagatik.
==== Asiain gotzainaren kapera ====
Eraginen esparru honetan, margolanen estilistika eta kalitate estetikoaren garapena ulertu egiten da, mendearen hirugarren laurdenean jada, esaterako, Asiain Migel Santxez gotzainaren hilobi kapera apaindu zutena lanetan (1357-1364), lehenagoko orrialdeetan aipatu dugun bezala. Gaur egun ondoen gorde diren margolanak, nitxoa (3,99 m x 2,30 m) eta arkubarnera (0,58 m) estaltzen zutenak, Museora eramanak izan dira eta hilobi monumentuaren erreprodukzio batean daude kokaturik.
Margolanaren konposaketa nitxoko hormen bi aldetan banaturik dago. Konposaketaren behe aldeko erdian, ezkerretara, Mariaren Jaiotza adierazten da eta eskuinaldekoan Elizan Sartzea.
Goieneko zatia, guztiz gai kristau dogmatikoei lotua dago, gizadiaren Salbatzailearen bitartekari sagaratuena: ia erdian, Maria, Kristori bera janaritu zuten bularrak erakusten,<ref>Gai honen iturburua, Bonneval‑eko abadea eta San Bernardoren lagun Arnaud de Chartresen De laudibus Beatae Mariae Virginis dela dirudi. Berant Erdi Aroan, Speculum Divinae Salvationis (39. atala) honen eraginez kristau artearen ohiko gaia bihurtu zen, X. mendean, batez ere.</ref> eta eskuinaldean, Kristo, erosmeneko bere zauriak Aitari erakusten, saihetsetan diren aingeruek eusten diete Nekaldiko ezaugarriei.
Behereneko mailatan, humanitatearen sinbolozko adierazpena, zorionekoen eta zoritxarrekoen arteko zatiketarekin. Bada otoizlari pare bat ere –gotzain bat eta noble bat– Maria Birjinaren alde banatan belaunikaturik.
Ez dugu hilobiaren egilearen aztarnarik, eta margolanen egilea ere ez dugu ezagutzen. Baina hainbat xehetasun estilistikorengatik dakigu, adibidez, Elizan Sartze eszenako hondoko arkitekturagatik ertilari italiaratzaileren bat izango zela. Avignongo italiar artea itzuli zuen frantses bat izan zitekeela pentsatu zuen Emile Bertaux‑ek.
=== Nazioarteko gotikoa ===
Europako gorteetan, Errenazimentuko aro aintzatsua, Giotto jenioak estreinatu zuena, Masacciorekin ireki behar zuen Italiako arte berriaren eragina sumatzen hasi zen garaian, Frantziako miniaturen eragina erabakigarria izan zen eskola berri bat sortzeko, paraleloki, nolabait ere florentziar estiloarekin leian ibiliko zena. Sienako estiloa Frantziako gorteetako estiloarekin elkartzea izan zen nolabait. Sienako pinturaren marra uhintsuekiko zaletasuna izan zitekeen agian, lerrozko gotiko frantsesak eragindakoa, XIV. mendearen azken aldiko margolari galiarren polikromiarako arreta Sienako Duccio de Buoninsegna eta beste zenbait ertilarirengandik etor zitekeen.
Kontua da, elkarrenganako eragin horri esker jaio zela frantses gotikoaren Sienako apainketa polikromiaranzko joritasun hor,i eta ertilari flamenkoak Paris eta Borgoinako gorteetan egoteagatik, bere baitan dituen analogiengatik horrela esaten zaion nazioarteko estilo hau, XIV. mendearen bigarren erdian eta XV.aren hasiera bitartean Europako hainbat herrialdeetan: Paris eta Borgoinako gorteetan, Espainia aldeko Levanten, Alemania ipar‑ekialdean, Bohemian eta Italiako iparraldean.
Ezaugarriak. Eskualde guztietan eta ertilari guztiengan maila eta modu berean onartuak ez izatearen salbuespenekin, hauexek ditu ezaugarriak:
- irudiak luzatzeko joera,
- mugimendu lerromakurren zaletasuna,
- margoztatze dizdizari eta bikaina,
- gorteetako kutsua duen eta gero eta handiagoa den ardura naturalista,
- eguneroko bizitzako gai laikoekiko lehentasuna eta paisaia-eszena,
- oso paisaia biziak miniaturetan eta lotsatiagoa horma-irudietan.
Nazioarteko azpiegitura horretan italiar infiltrazioak direla eta behartuak gaude etengabe “aniztasun linguistikoaz” hitz egitera, hau baita, izan ere, mendearen bukaeran Europa osoko gertakaria.
==== Nafarroa ====
[[Fitxategi:Santa Elenaren erretaula Lizarrako Migel santuaren elizan.png|thumb|Santa Elenaren erretaula Lizarrako Migel santuaren elizan]]
Hispaniako erresumen artean, mende horretan Europara irekienak zeudenak Nafarroa eta Aragoi izanik, atzerapen puska batez bazen ere, ezin gera zitezkeen arte berritzaile horien batzarretara joan gabe.
Horma-irudiak. Aldi estilistiko horretan sailka daitezkeen margolanak ez dira ugari.
Adibide bat izan daitezke XV. mendearen hirugarren hamarkadan Iruñeko katedralean Pere Arnaut Garroren hilobi nitxoa apaindu zuten Apostoluen margolanak.
Ohol gaineko margolanak. Nazioarteko estilo honek utzi zituen Nafarroan ohol gaineko margolanetan eredu bikainak, baina ez XV. mendea baino lehen.
Lizarrako erretaulak. Sailkapen kronologikoak bultza gaitzake Lizarrako San Migel elizako bi erretauletatik hastera.
- San Sebastian eta San Nikasiori eskainitakoa da erretaula hauetako bat (Arkeologiako Museo Nazionalean), bien irudiak, gorputz osoz margoturikoak erretaularen bi kaleetan daude, emaileak oinetan dituztela.
- Gurutze Santuaren erretaula. Bestea, Gurutze Santuaren eta Santa Elenaren “asmakizunaren” elezaharra gai duela azaltzen da, eta berekin duen idazkunak adierazten duenez Eulateko Martin Perez eta bere emazte Toda Santxezen aginduz egina da.
Erretaula, predela, hiru solairutako hiru kale eta hauts‑babesa duen konposaketa zabal bat da, dena ere apainketa figuratiboz edertua. Erdiko etxean Santa Elenaren irudi erraldoi bat dago nabarmen, eskuineko eskuan gurutze bat duela, eta emaileen sendietakoak bere oinetan. Erretaularen zazpi etxeetan Urrezko Legendaren araberako kontaketa sonatuaren gertakariak garatzen dira. Predelako bost arku gingildunek Kristoren Nekaldia, Heriotza eta Piztueraren eszenak erakusten dituzte.
Batasun estilistiko handi bat agertzen du multzoak, hondoetako urreak eta mantu eta soingainekoen gorri eta urdin bizien margo-oreka ederrarekin. Lagunen fintasun eta liraintasunak, indarrean zegoen “nazioarteko gotikoarekiko” joera, hasiera batekoa behintzat adierazten du. Erretaula horretan Zaragozako lantegiko Joan Leviren aztarna sumatu izan dela dirudi; oraindik ere zehatzago, Mª Carmen Lacarrak bere laguntzaile batena, Pedro Rubertena dela dio.<ref>M. C. LACARRA DUCAY, ''Pintoren aragoneses en Navarra durante el siglo XIV''. P. V.n 1979,81‑86. or.; ikusi, halber, S. SILVA Y BERASTEGI, ''El retablo gótico. El arte en Navarra''. 14. znb., 213. or.</ref>
Tuterako Santa Katalinaren erretaula. Aragoiko ertilarien multzo beraren eta data (XV. mende hasiera) berekoa izan behar du, egitura eta estiloa ezagutu izan baitzaio, Tuterako kolegio‑elizan burualdeko kaperan kokaturiko Santa Katalinaren erretaulari.
Baditu, Maria Birjinaren bizitzako zazpi eszena dituen predela bat eta Alexandriako martiri herrikoia den santaren bibliografiazko gertakariak dituen hiru solairutako bost kale. Aurreko erretaulan bezala, erdiko etxeak santaren irudi erraldoia erakusten du bere martiritzaren ezaugarriekin, oinetan emaile apaiza duela.
Oso litekeena da erretaula hau Lizarrakoaren lantegi beretik irtena izatea, hartan ikusten diren urdina eta gorria nagusi izateak baieztatzen duela baitirudi; baina hemengo honetan margoen ugaritasuna handiagoa da eta nazioarteko estiloaren bereizgarriak areagotu egiten dira: irudiak iharragoak dira eta dotoretasun handiagoz makurtzen dira.
Tuterako Itxaropenaren Birjinaren erretaula. Bonanat Zahortiga, Tuterako katedraleko Itxaropenaren Birjinaren erretaula bikaina egin zuena ere, zalantzarik gabe, Aragoiko eskolakoa izango zen; erretaula hau Villaespesa kantzelariaren aginduz egina izan zen, bera Karlos III.aren gortean garrantzi handiko laguna baitzen, bere hilobiaz hitz egin dugunean ikusi dugun bezala. Hain zuzen ere, hilobi horretan buru izatea zen erretaula honen egitekoa.
Baditu Kristoren Nekaldiko eszenak adierazten dituen zortzi tarteko predela, garaiera desberdineko bost kale eta bi kale tarte eta hauts‑babes irudiduna. Beren etxeetan Maria Birjinaren, San Frantziskoren eta San Gilen aldiak garatzen dira.
Une hartako ohituraren arabera, erdian, Itxaropenaren Birjinak betetzen du erdiko etxea, neurri handikoa da, bere magal gainean ezkerreko eskua duela, laster izango duen erditzearen misterioa iradokiz. Bere oinetan emaileak azaltzen dira, Villaespesa kantzelaria eta Uxueko Isabel Anderea, bere emaztea.
Litekeena da Zahortiga izatea erretaula multzo osoaren egituraketa konplexu eta dinamikoaren arduraduna eta espazioaren ikuspuntu errenazentistago bat adierazten duen zenbait eszenen egile zuzena. Baina, irudi-pilaketa neketsu antzeko beste eszena batzuk bere lantegiko laguntzaileenak izango ziren.
==== Miniaturak kodizeetan ====
Nazioarteko estiloak ukitutakoak dira Ingalaterrako Erregeen koroatze Zeremonia irudiztatzen duten miniaturak (Nafarroako Artxibategi Nagusia); XIV. mendearen azken aldeko kodize zoragarria da, ez dakigun arren Nafarroako Gortera zein unetan eta zein bidetatik iritsi zen, errege Noblearen garaikoa izango da, ziur asko.
Garai berekoa da eta agian Karlos III.a erregeari berari zuzendurik iritsi zen, Iruñeko Katedraleko Liburutegira, San Agustinen Eremutar Ordenako monje baten Jacobus Magniren Sophilogium‑aren ale bat; eskaintza orria estaltzen duen miniaturagatik hemen aipa dezakeguna, zeren eta ohiko sare itxurako koloreanitzen gainean margolariak liburuaren egilea adierazi baitzuen, Maria Birjinaren aurrean belaunikaturik. Irudien polikromia ugariak, pertsonaien liraintasun politak eta margoen kontraste egoki eta biziak erakusten du miniatuta honek Orduen Liburuko nazioarteko estiloarekin duen ahaidetasuna.
<center><nowiki>* * *</nowiki></center>
Nafarroaz gain, Arabako leku oso gutxitan ikus daitezkeela dirudi nazioarteko gotikoaren eraginak, esaterako, Trebiñun, [[Zuatzu Kuartango]]ko San Pedro elizaren erretaula nagusian, eta [[Harana (Araba)|Haraneko]] erretaularen aztarna-zatiren batzuetan.
=== Hispaniar gotiko flamenkoa ===
Van Eyck‑en espiritu eta materia
Tuteran Villaespesa kantzelariaren erretaula ederretsi izan eta urte batzuk beranduago, 1432.ean Holandako Limburg‑en jaiotako margolari flamenkoa zen Jan van Eyck‑ek, Borgoinako Dukeen zerbitzuan egon izan zenak, Jossin Vydt eta bere emaztearentzat margotu zuen bere Bildotsaren Gurtzaren (Ganten, San Bavon elizakoa) poliptikoarekin benetako harridura sortu zuen. Harrezkero, ertilari hau bere lanak izenpetzen hasi zen: Rolin kantzelariaren Birjina (Louvre), Van der Paele Kalonjearena (Brujas), Arnolfini senar‑emazteak, eta abar.
Izadia, paisaiak eta eguneroko bizitza izugarrizko garrantzia hartzen duten pintura-mota bat da; espazioaren ikuspegia, zientifikoki zuzena izan gabe ere, zoragarria bihurtzen da, gizakiaren bizitza inguratzen duen tresnarik txikienak ere inoiz ikusi gabeko distira hartzen dute eta ikusleari ikusten den munduarekiko bat-bateko lotuta atsegina adierazten diote. Kristauaren erlijio-espiritua eta inguratzen duen mundu naturalaren arteko adiskidetze baten antzekoa da.
==== Nafarroa ====
Margolan iraultzaile honen berri Penintsulara iritsi eta harridura eta imitatzeko gogoa sortu zituen, baita ikonografia eta estiloan aldaketa bat ere.
Aragoiko errege Alfontso V.aren margolaria zen Luis Dalmau-k, Van Eyck‑ek Ganteko bere erretaula handia margotzen ari zen egunetan Flandesera bidaiatu zuenak, hura ikertu eta kopiatu egin zuen eta Valentziara itzulirik, bere Virgen de los Consellers (1445) lanarekin estilo berria sartu zuen. Bide beretik sartuz, baina nazioarteko estiloa erabat utzi gabe, Jaime Huguet Tarragonatarrak eyckiar estiloa apur bat bereganatu egin zuen.
“Hispaniar‑flamenko” estilo horretan Valentzian, Bartzelonan eta Zaragozan XV. mendearen erdialdean lan egiten duten ertilari hauetatik sartu zen Nafarroan eta berrikuntzak onartzen ohiko atzerapenez bada ere, ikusten da erretaulagile batzuk bereganatzen ari direla.
San Migelen erretaula. Nafarroa hegoaldeko muturrean bada hiribildu bat Barillas izenekoa eta bertan Sant Migelen parrokiako erretaula, 1470eko data eta erdigunean Goiaingeruari eskainitako irudia oso eder nabarmentzen dena, margotua eta urreztatutako hondoaren gainean herensugea ziztatuz eta emaileak bere oinetan belauniko dituela.
Alboetako oholetan Mariaren Bizitzako lau gertakari kontatzen dira; bankuan estigmatizatutako San Frantzisko, Piztuera, Mendekoste eta San Sebastianen martiritza daude; hainbat santu hauts‑babesean eta predelan. Lan hau Jaime Hugueten laguntzaileena delako iritzia askorena da.
Tuterako kolegio‑elizako erretaula. Nafarroan estilo berriaren ordezkari nagusia Oviedoko Pedro Diaz da, Zaragoza eta Huescan lan egin zuen maisua, 1487 eta 1494 bitartean Tuterako Kolegio‑elizan erretaula nagusian bere maisulana utzi zuela esan daitekeelarik.
Erretaulak baditu azpialdea, bankua eta hiru solairutako bost kale, mazoneria gotiko‑flamigeroko hauts‑babesez inguraturik. Erretaularen azpiko aldean, behintzat, Diego del Aguila, Joan Gasko eta beste batzuk esku hartuko zuten, tratua eginiko ertilariaren laguntzaile modura.
Erdiko horma-hobia mende bat beranduago bete egin zen (1606), Joan Bazkardoren eskultura batekin, Jasokundeko Maria Birjinaren irudia jarririk. Banku azpian Apostoluen buruak ikus daitezke; bankuan Nekaldiko irudiak, hauts‑babesean zortzi profeta. Aurrealdeko hamabi tarte handietan, Mariaren irudiaren inguruan, bere bizitzako hamabi gertaera daude.
Lan itzel hau, aurreko erretaulen gainetik jartzen da bere handitasunagatik, bere polikromia arranditsuagatik, eszenatokien benetakotasunagatik eta espazioko irudien kokapen ugari eta zabalagatik. Oviedoko Diaz gotikoa gainditzen eta Errenazimentuko pinturetatik oso gertu aurkitzen dela esan daiteke, nahiz eta zaharturiko gustuen joerakoak diren, besteak beste, erliebetako nabardura urreztatuak, ikuspegiekiko bere arduragabetasuna eta soingainekoen tolesduretan zurruntasun gehiegizkoa.
San Markos kaperako erretaula. Diaz Oviedok beste erretaula batzuk ere burutuko zituen Nafarroako hainbat tokitan; besteak beste, bada dokumentaturiko lan bat, Cascanteko Erromeroko Amaren ermitan San Markosen kaperako erretaula. Lau tartetan buru den santuaren bizitzari eta beste santu irudi batzuei eskainitako programa ikonografiko bat garatzen duen XVI. mendeko lan bat da.
Beste erretaulatan, aurreko horretan bezala, Oviedoko Diazen estiloaren arrastoa nabaritzen deneko beste pintore ezezagunen erretaula mistoak, eskultura eta margolanen nahasteak dira, erdiko tartea betetzen duen santu zaintzailearen estatuaren inguruan kokatzen dira margoturiko tarteei dagozkielarik. Horrelaxe gertatzen da Artaxoako Hesiko San Saturnino elizako erretaula nagusian, Los Arcosko Santa Maria elizan, antzina Eulatetarren kaperan buru zen Ikustaldiaren erretaula txikian eta Iruñeko katedraleko kapera baterako Caparroso senar‑emazteek agindu zuten Santo Tomas Apostoluari eskainitakoan.
Horietan guztietan errealismoaren kaltetan bada ere, apainketari xarmantasuna ematen dion urre ugariren erabilerak, franko‑gotiko estiloaren joera eta Siena aldeko pintura kontserbatzaile horren bikaintasun polikromoak, bereziki iaioak diren pintore horiek oraindik ere gotiko jarreran mantentzen dituzte; baina bestalde, espazioaren zentzu berri horrek, adierazkortasuna eta konposaketan argitasunaren bilaketak errenazimentuko pintoreen hurbileko eszena aldarrikatzen du.
==== Araba ====
Nafarroatik kanpo, Araban baditugu hainbat erretaula ala erretaula zati, Iparraldetik “inportatu” eta bereizteko “bertakoak” esango diegunak eta gotiko gisa izendatu beharko liratekeenak. Halakoxeak dira, esate baterako, Torturaren erretaulatik gorde diren panelak, Araban, Labrantza eta Olanokoak ere, gotiko berantiartzat har daitezke, eta Bizkaian, Zeanurikoa.
Hala ere, errenazimentuko zenbait arrastorengatik eta XVI. mende barruko kronologia aurreratuagatik, horietaz hurrengo atalean jardungo dugu.
== Liturjiako gaiak eta luxuzko arteak ==
Bistakoa dirudi, kristau gurtza apaintzeko eta edertzeko ardura, oinarrizko bi sakramentuak emateko behar diren gai guztiei lotu beharko litzaiokeela: Bataioari eta Eukaristiari. Hasierako garai haietan garrantzirik gabeko altzari bat zen aldarea esanahiez hornituz joan zen eta azkenik Kristo bera sinbolizatzera iritsi zen. Harrez gero jaiera bereziz erabilia izan zen eta aparteko arretaz egina izan da. Erdi Aroak jaiera hau zehaztu egin zuen, ez hainbat egituran, baizik eta apaindutako aurrealdean (antipendia), lehendik aipatua dugun Aralarko San Migelen aurrealdean (ez erretaula). Erdi Aroko arte-balio berezia duen aldarerik ez da gorde Euskal Herrian.
=== Bataiarriak ===
Erdi Aroko Arte Historia batean erakargarriagoak izan daitezke bataiarriak edo ponteak, izan ere, kristau gurtzaren barruan berauen egitura eta formak historia ugaria eta luzea izan du. Aintzira eta erreketako uretan bataioa hartzen zenetik, urtegi batean sartze elizkizun orokor batera igaro zen ondoren eta elizatik kanpo zegoen arkitekturazko egitura zuen esparru batera gero, hasieran igerileku baten itxura bazuen ere, haurren bataioa zela eta aldatuz joan zen, barrura sartuz egiten zeneko ontzi zabal bat bilakatuz, eta hau ia beti elizaren sarreran kokatzen zen, esanahi bat adieraziz. Euskal Herria Kristautasunean nolabait ere berandu sartu izanak ulertzen lagundu egiten du herri honetan ez dela inolako urtegi edo bataioetako “iturririk” ezagutzen.
==== Bataiarrien ereduak ====
Euskal Herrian ikus daitezkeen bataiarri zaharrenak ez dira XII. mendea baino lehenagokoak, eta estilistikoki erromanikoak diruditen asko XIII. mendekotzat hartu behar dira. Hauetatik asko ikus daitezke Nafarroako antzinako elizatxoetan oraindik ere. Erabateko soiltasuna dute hauetako batzuk bere bi zatietan –oinarria eta kopa– eginkizuna beste funtziorik bilatu ez balitz bezala. Beste batzuek aldiz, kristau elkartea erritoaren izaera sagaratuaren oso kontzientea zela adierazten dute, ontziaren apainketa eta sinbolismoa gurutzatzen saiatuz.
Sarrienetan fustea zilindrozkoa da, nahiz eta karratuak eta prisma egiturakoak ere badiren. Ia beti egitura erdiesferikoa duen kopan ikusten dira a apainketak. Horrek askotan egitura galloiduna hartzen du; beste batzuetan koparen goialdeko zatian geometriazko zeinuak dituen zerrenda bat izan ohi da, eta ez dira giza eta animalien buruak falta izaten.
==== Nafarroan ====
[[Fitxategi:Estella - Iglesia de San Pedro de la Rúa 07.jpg|thumb|Lizarrako San Pedro Ruakoa elizako bataiarria.]]
Bataiarriak edo ponteak. Nafarroa eta Araban gordetzen diren ale ugarietatik ez da erraza landu zituenarengan borondate argia eta arte abilezia handiena adierazten dutenak aukeratzen. Edertuenetariko batzuk aipa ditzagun:
* [[San Pedro Ruakoa eliza (Lizarra)|Lizarrako San Pedro Ruakoa]], erromanikoa eta XII. mendekoa ziur asko, eta bere kopa erradiozko eran jarritako hostoez, eta goieneko zatian palma-hostozko frisoz apaindurik du kopa; zutoin zilindrikoa buruz eta landare-irudiz estalia dago.
* Ekizakoa ere erromanikoa da, bolaz eta sokateriaz apaindua fuste zilindriko baten gainean.
* Neurri handikoa eta herrikoia delako interesgarria da Bidaurrekoa ere, galloien ordez, musika tresnak babesean dituen arku sail bat erakutsiz.
* Agoizkoaren antzera batzuetan zutoina bera ere estaltzen du. Oinarria koskaz apaindua, zerra hortzez ala bolaz, eta zutoinean, berriz, zutabe eta bolazkobustora.
* Galloidunak, baina apaingarri berezirik gabeak dira Sagaseta, Zalba eta Erantsusekoa (bereziki handia).
* Liberriko erromanikoa guztiz soila da; Azueloko San Jurgi esaterako.
* Berroiako zirkuluerdi-formako kopa giza aurpegiek apaintzen dute.
* Nafarroan berezien eta interesgarriena [[Arripodas|Arripodasko]] (Urraulbeiti) bataiarria da, XIV. mendekoa da; bere hiru alderdietan apaindua dagoen kopa karratu bat du;<ref>{{Erreferentzia|izena=José Esteban|abizena=Uranga|izenburua=La pila bautismal de Rípodas|orrialdeak=9–17|data=1943|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2240716|aldizkaria=Príncipe de Viana|alea=10|zenbakia=4|issn=0032-8472|sartze-data=2024-12-31}}</ref> Jainko bizitzaren iturri denaren Kristoren bi izaerak eta bere erospeneko ekintza ukitu nahi dituela dirudien gaiak ditu kopak. Bakedanoko Rodriguezen armarria du.
==== Araban ====
[[Fitxategi:Donemiliaga eliza, Durruma, Araba 3.jpg|thumb|Durrumako San Roman elizako batiarria]]
Araban, bataiarrien artean, zaharrenetakoa Armentiakoa da, XII. mendekoa; guztiz soila, koparen ertz gainean erliebezko arku zerrenda soil bat duena. Sartaldeko lautadako beste batzuk ere erromanikoak ala lehengotikokoak dira eta oinarri karratu gainean erdi gune bat dutelako dira ezagunak. [[Estibalitz|Estibalitzko santutegikoa]] nabarmentzen da, oinarriko zutabeek kapitelak baitituzte eta kopak apaingarri oso eder bat. [[Burgu]], [[Txintxetru|Txintxetru]], [[Gordoa]] eta abarretakoak gotikoak dira, gai geometriak dituzten erliebezko apainketak zerrendan jarririk. Sail honen barruan apainketa joria duten beste nabarmen batzuk [[Ilarduia]], [[Arkaia|Arkaia]], [[Erroitegi]], [[Arriano]] (azken hau hainbat edergarri dituzten bost zerrenda dituena da: takeatuak, errosetak, izarrak, zerra hortzak, eta abar.), eta oso bereziki Donemiliagako [[Durruma (Donemiliaga)|Durrumakoa]], edergarriz guztiz estalia bere hiru gorputzetan: oinarrian, fustean eta kopan; honek luxuzko apainketa agertzen du zenbait gai dituzten zerrendez: zerra hortzak, sigi‑sagak, zirkuluetan sartutako palma-hostoak, errosetak eta abar, denak ere zentzu estetiko ederrekoak konposaketan.
Guardiako parrokian eta baita Gasteizko elizbarrutiko landa-lurretan ere ikus daitezke gainera edertasun bikaineko beste bataiarri batzuk, baina XVI. mendekoak dira jada eta batzuk guztiz platereskoak.
==== Gipuzkoa eta Bizkaikoak ====
Kantauri aldeko lurraldean elizetako bataiarriek ez lukete jasango Nafarroa eta Arabakoekin egiten den alderaketa. Hala ere, Gipuzkoan gogoratzea merezi dutenak dira: agian erromaniko aurrekoa den Ormaiztegikoa, Zeraingo gotikoa, eta Asteasukoa, isabeldarra jada.
=== Urregintza Liturgikoa ===
Sail honetan, bereziki liturgia ospakizunetarako direnetan ere Nafarroa da ondarerik ugariena eta baliotsuena duena. Aitortu beharrezkoa bada ere, askoz ugariagoak izan zirela Nafarroako ondarearen alor honetan nozitu ziren galerak XIX. mendeko borrokak eta bidegabeko besterentzeak zirela medio eta sortutako goseak eragin zituenak.
==== Nafarroan ====
[[Fitxategi:Ilobi santuko erlikia ontzia, Iruñea.png|thumb|Hilobi santuko erlikia ontzia, Iruñean]]
Erdi Aroko prozesioetako gurutzeak ez dira gutxi Nafarroan. Badira metal desberdinez eginak [[Aratzuri|Aratzurin]], [[Sorauren|Soraurenen]], Itsason eta abar.
Denetan deigarriena Iruñeko [[San Zernin eliza|San Zerningo gurutzea]] da. Egituraz eta estiloz gotiko bada ere, XVI. mende hasierakoa da. Droseleteen azpian Jesus eta San Saturninoren irudiak erakusten ditu, modelatu ausarditsu batez landuriko hostotza gotikoen “[[kriseilu]]” gainetan, Kalbarioa, Birjina eta San Joanen irudiekin. Multzo hau maza gotiko eder batez bukatua dago apostolutza eta ia platereskoak diren mendel txikiak dituela.
Iruñea eta Zangotzako zilargin lantegietatik prozesioetako gurutze ugari sortu zen (gaur egun gehienak desagertuak dira). Ziurta daitezke jada, XV. eta XVI. mendeetatik gordetakoetan Errenazimentuko plateresko ederrak, baina filigrana eta kalatuetan diseinu flamigero tradizionala gordeaz, gotiko leihateen trazeria imitaturik.
Erlikia‑ontziak. Hilobi Santuko erlikia‑ontzia. Sail honi gagozkiolarik, denen artean buru Iruñeko katedraleko Hilobi Santuko erlikia‑ontzi bikaina jarri behar da. Gurutzadatik itzultzean San Luisek Parisera ekarritako Arantza Santuaren erlikiarekin lotu izan zen, eta hori zela eta uste izan zen, bere alaba Isabelen [[Tibalt II.a Nafarroakoa|Tibalt II.arekin]] (1258) ezkontzen zela eta errege santu frantsesak eginiko erregalia zela Iruñeko bitxi hau. Baina erlikiaren idazkunak “Hiloihal Santura” begira jartzen gaitu eta zentzuzkoagoa dirudi barrualdean adierazten duen eszena kontutan hartuz gero.
Jatorriz egitura gotikoa du, eskemaz eta trinkotasunez Parisko Kapera Santua irudikatzen duen Iruñeko erlikia‑ontzi honek barrualdeko zuloan pazko goizeko irudikatze bat du, emakume santuak hilobira iritsi eta aingeruak berria eman zienekoa: “Piztu da...Ikus non egon zen”.
Angeluzuzeneko oinplanoa du eta idulki baten gainean dago, lau lehoi txikik eusten diotela; hilobia inguratuz ebanjelioko pazko gertaerako lau irudiak eta oinetan lokartuak dauden bi soldadutxo erromatarrek erdiratzen dute antolaketa.
Multzo osoa zoragarria gertatzen da konposizioko irudien modelatuetan asmatu baitzuten, bai neurriz, bai politasunez eta urrezko xafletako lore eta geometria gaien diseinuez. Azterketa estilistikoaren arabera, [[Filipe I.a Gaztelakoa|Felipe I.a Gaztelakoa]], “Ederra” zeritzanak, eta bere emazte [[Joana I.a Gaztelakoa|Joanak]] babesturiko lantegietatik XIII. mendearen azken aldeko urregintza frantsesetik atera zen maisulan bikain bat dela ziurtatzen da.<ref>Mercedes de ORBE SIVATTE, ''Relicarios medievales''. Historia del arte en Navarra‑n. 16. znb. Diario de Navarrak argit.</ref>
[[Lignum Crucis]]‑aren erlikia‑ontzia. Beste garrantzi handiko erlikia‑ontzi bat, Konstantinoplako enperadore [[Mikel II.a|Migel II.a Paleologoak]] 1401ean Karlos Noblea erregeari bidalitako erlikiak gordetzeko frantses lantegietan landutako Lignum Crucis‑ena da. Elizatxo baten irudia duen pieza hau, lau lehoi txikiz eutsitako oinarri gingildun zabal baten gainean dago zutik. Goialdetako mugimendua, agian desoreka apur batez nabarmenduz, kontrahormak, leihoak, arkuak, arrosa-leihoak eta gableteak osagai dituen antolaketa bat da multzo osoa, saihetsetako bi gurutzez eta erdiko askoz garaiago batez koroatzen dena, denak ere kolore oparotasun zoragarrizko esmaltez apainduak.
Beso-itxurako erlikia‑ontziak. Nafarroako urregintza gotikoko zerrenda luzeak alde batera utzi, eta has gaitezen besoa altxaturiko egitura duten erlikia‑ontziak badirela aipatzetik, esate baterako, Iruñeko [[San Zernin eliza|San Zernin elizakoa]].
Sagrarioak eta erlikia‑ontziak. Badira material desberdinez baina trazu oso finez egindako beste sagrario eta eki‑santu batzuk ere, besteak beste, Oibarko San Pedro elizakoa.
Zangozako eki‑santua. Azpimarra dezagun Zangozako zilargintzako benetako bitxia (dagokion puntzoiez egina), Zangotzako Santa Mariako prozesioetako eki‑santu; ia zalantzarik gabe bere jatorrian eukaristia gordetzeko sagrarioa izan zena. Txikiagotuz doazen hiru gorpuz oktogonal dituen multzo arkitektoniko bat da, Bibliako gaien erliebez apainduriko oinarri baten gainean dago, berau ere oktogonala. Egitura hirukoitz hau gurutzean hildako gizaseme gotiko batez koroatua dago. Hiru gorputzen aurrealdeak irudiz eta kontrahorma eta trazeria gotikoz eginiko saretaz hertsirik agertzen diren leihateen imitazioak apaingarri dituela; horietako bat sagrarioko atea izan zitekeen.
==== Araban ====
Arabako lurraldean urregintzak utzi ditu ale ederrak, inola ere apezgoaren eta nobleziaren baliabide ekonomikoak sagaratuki parrastatu zitezkeen garaietan datatu beharko liratekeenak. Zilar urreztatuan landuak eta esmaltez apaindurikoak izan ohi dira.
Adatsaren Andre Mariaren erlikia‑ontzia. Erlikia‑ontzien alorrean, itxura arkitektonikoz eginiko Europako moda jarraitzen denetan, Kexaako monasterioko Adatsaren Andre Maria deritzonaren erlikia‑ontziak merezi du aipamen berezia, Avignongo lantegiren batetik irtena izan daitekeelarik. Ale zoragarri hau monasterioari Aialako Fernan Perezek, Kantzelariaren aitak, emana izan zen 1378an.
Poliptiko txiki baten antzera (40 cm garaieran), lau lehoi txikiz eutsitako oinazpi baten gainean egina dago, eta zilar urreztatuan landua. Ireki eta zabaldu ondoren, gotiko gezi eta gableteez bukatzen diren bi solairu agertzen dira. Erdiko horma-hobian Mariaren irudi polit bat azaltzen da buruan, altueran 9,50 cm-koa,<ref>Irudiaren buruan da, hain zuzen ere, Birjinaren koroaz inguratzen den harri‑kristalezko harribitxi baten azpian gordetzen da erlikia handia, izena ematen dion “Birjinaren ilea” nahi litzatekeenaren azpian.</ref> bularra eskaintzen diola dirudien samurtasuna Haurrari adieraziz; haurrak, aldiz, amaren ezkerreko belaun gainean profilez eseririk, amaren mantuaren eusgarri aldera luzatzen du eskua. Erlikia‑ontziak elizatxo baten itxura du. Irekia dagoenean, bere ateetan Haurtzaroko bost gertaerak ikus daitezke: Deikundea, Ikustaldia, Jaiotza, Agerkundea eta Elizan Sartzea.
Halako neurrian egina eta mailuz landutako zilarra dela jakinik ezin aurkituko dugu zeinu esanguratsu oso xeherik, baina keinuak oso adierazkorrak eta egokiak dira. Urreztaturiko xafletan eginiko atetila mugikorrak ditu elizatxoak, erlikiak jasotzeko funtzioa duten lauhostozko gunekin.<ref>C.M.V., VI. libk., 792‑796. or.</ref>
==== Bizkaian ====
Bizkaian liturgiako ostilamendua dokumentuetan ugaria bada ere, esan behar da Erdi Arotik guganaino iritsi dena zatikatua, urria eta, nolabait esan, pobre samarra dela.
Gaiari dagokionez, zilarra ez da ugaria eta kobrea eta zura dira gehienetan erabiltzen direnak. Azaleko ebakidurak besterik ez dira apaingarriak eta gehienez ere, esmalte-aplikazioak. Kalitate handiko lanak gelditu dira azken gotikotik, non badirudien zilarra XV. mendean sustraitu zela.
Prozesioetako gurutze eder batzuk baditu Elizbarrutiko Museoak, Etxeberriako San Andres elizatik ekarriak, kobrezkoak, eta Bolibarko Santo Tomasena.
Lan famatu moduan hartu behar dira zilarrezko bi kopoi, Santurtziko San Jurgi elizatik ekarritako urreztaturikoa bata, eta Igorreko elizako beste bat, biak ere XVI. mende hasierakoak. Horiez gain, Bilboko katedraleko intsentsu‑ontzi zoragarria.
==== Gipuzkoan ====
[[Fitxategi:Asteasuko kaliza.png|thumb|Asteasuko kaliza]]
Erdi Aroko liturgiako zilargintza gaietan Gipuzkoako arte altxorrari dagokionez, gogora ditzagun [[Donostiako Elizbarrutiko museoa|Donostiako Elizbarrutiko Museoak]] jasoak dituen alerik baliotsuenak.
Besteak beste, Leintz Gatzagako Dorletako santutegitik datorren letoizko intsentsu-ontzia, goiko zatian trilobulatuzko egitura kalatu eder batzuk dituena.
Prozesioetako gurutzeak. Museo berean probintziako hainbat parrokitatik bildutako prozesioetako lau gurutze ikus daitezke: Zumarragakoa, Bergarakoa, Albizturkoa eta Goiatzekoa.
- Zumarragakoa XVI. mendeko zilarrezko ale izugarri bat da, gotiko berantiarreko gurutzeek berezkoa duten ikonografiarekin: Gurutziltzaturiko Kristo, lau besoen lirio-lorezko muturretan tetramorfoak dituen gurutzea, ukitu plateresko nabaria badu ere, ez zaio falta filigrana gotikorik; nafar lantegiko lana izan daiteke.
- Oxirondoko (Bergara) Santa Marinatik ekarritakoaz ere gauza bera esan daiteke, 110 cm x 46 cm-koa da eta bistakoak dira Iruñea aldeko lantegiren bateko markak.
Edalonontzi sagaratuak. Mutrikutik datorren zilarrezko kaliza urre-kolorekoak gotiko aberats bat agertzen du (emaileen idazkuna duena), landare gaietan eta familiako armarria zokalo kalatuan, filigranazko heldulekuan, gailurreria gotikoa duen korapilo apartan eta kanpai egiturako kopa apaingarrian.
- Beste urreztatutako kaliza batek, Asteasutik datorrenak, aurrekoaren egitura eta estilo oso parekoa du.
- Bada beste urreztaturiko zilarrezko bake‑emaile bat, erdian Gurutzetik Eraistearen irudi gotiko‑flamenkoa duena.
- Zilar urreztatua den beste kopoi bikain bati, Antzuolako parrokiakoa zenari, Gasteizko puntzoia ageri zaio, eta baditu oina, erdian korapiloa duen bi ataletako heldulekua eta kopa, biak ere kalatu zoragarriz landuak.
Horretaz gainera badira plateresko estiloko bi eki‑santu urreztatu, baina gotiko arrasto garbiak dituztenak.
== Laburpena ==
Baskoniako gotikoaren historia laburtzea ez da gauza erraza, euskal lurralde guztien elkarren arteko ezaugarriak bilatzen hasiz gero, hauetan guztietan ez baitzuen erregimen politiko bat berak gobernatzen, ezta urrik eman ere; erreinu desberdinetakoak izanik, gizartean, ekonomian eta kultura mailan nolabaiteko areriotasun sentipenak sorrarazi zituen honek, senideen artean elkartasun-harremanak sortzeko oso aldekoak ez zirenak, alegia.
=== Nafarroa: frantsesturiko artea ===
Nafarroan, Karlos III.aren erregealdiak luxuzko eta fintasunezko artea ekarri zuen ediletara. Oso nabaria da errege Noblearen gorteko distira-zaletasun beroa eta europar gainerako gorteekin leian ibiltzeko borondatea. Izan ere, beren osaba‑izebak imitatuz, Berry-ko eta Borgoinako Duke hauek izan ziren “nazioarteko estiloa” izeneko dotoretasunaren sustatzaileak. Eta baldintza hauek denak ez ziren eragozpen izan Nafarroa izateko XV. mendeko gotiko loreztatuko adierazpenik nabarmenenak izan zituen eskualdea, nahiz eta geroztik erregetzaren aginpideko batasuna gutxiagotuz joan, honako hauen ondorioz: dinastien arteko borrokak, nobleen esku-hartze politikoa eta Beaumondarren eta Agramondarren arteko borrokak.
=== Lehen euskal burgesiaren artea ===
Ulertu egiten da, gainerako probintzietan, Frantziako gortearen tradizioari hain lotua zegoen arteak nafar monarkiaren ildo berberak ez jarraitu izana. Politikoki Gaztelako koroaren menpean egoteak probintzia hauetan nobleziaren ahultzea eta burges klasearen sorrera ekarri zuen. Hazkunde demografiko eta ekonomikoa nabaritzen da, XV. mendearen bigarren hamarkadatik aurrera eta, era berean, hiriko gizartearen barruan etena: aberatsak eta behartsuak. Hiriko burgesia klaseburu bihurtu zen eta Bilbok ekonomia hazkunde nabarmena ezagutu zuen, Kantauriko lehen portua izatera iritsi zelarik. Leinu nobleak amorrualdi batzuk izan ondoren, XV. mendearen bigarren zatian, beren aginpidearen amaierara iritsi ziren.
Hazkunde demografikoaren eta hiriko klaseen ekonomiaren eta gizarteko aurrerapenaren ondorioz, ez da harrigarria gurtzari eskainitako lekuak handiagotu nahi izatea, ezta eliza erromaniko zaharren ordez estilo berrikoak diren eliza handiagoak eraiki nahi izatea ere. Baina, ez da ezer harritzekorik gertatzen, baldin eta, gainerako Europako estatuetan sumatzen den bezala (Italiako hirietan batez ere, non oso nabarmena izaten den nobleziaren eta burgesiaren arteko gustuen kontrastea), Euskal Herriak, Iruñeko gortean ikusten den arte “noble” baten fintasunaren aurrean, Kantauri aldeko hiribilduak ekonomiak, xumetasunak eta irizpide pragmatikoek zuzenduriko artea nahiago badu. Horrela ulertzen da bada, Nafarroa eta gainerako probintzien arteko desberdintasuna “gotiko loretsuaren” harreran.
=== Formen estilizazioa ===
Guztietariko “gotiko” izenari eutsi bazaio ere “[[gotiko flamigero]]” izeneko estilo berri bat da. Henri Focillonen ustez, edozein estilok azken aldia iristean iragan behar duen edertasun eta manierista gutizien azken garai bat baino gehiago, baldintza jakinetako arrazoi historikoetan oinarrituriko artea dela ulertu behar da; Europako monarkia ahaltsuen adierazpen eta finkapen-garaikoa, adierazpide modu berriak eskatzen dituen erregetza berrien gorespen eta harrotasunezko aldikoa.
Hispaniako hainbat eskualdetan, neurrietan eliza orain apur bat apalagoa zen (salbuespen batzuk izan ezik, esaterako, Sevillako Katedrala), baina handitasunean galera zenak, gizatasunez eta edertasunez irabazi zuen.
Eraikinen nerbioak estilizatu egin ziren. Aurreko izar-gangetan sarezko bateratze konplexuak osatu ziren, era desberdinetako lotura ugariagoen bitartez, gangari eustea baino gehiago hondoa apaintzeko asmoa izango balute bezala. Arbotante eta pilastretan uhindurak bilatzen ziren; hauek, batzuetan kiribil egitura hartu bazuten ere zutabe finez osatuak gelditu ziren. Kapitelak, desagertzen ez badira, txikiagotu eta poligonozkoak bilakatu ziren.
Neurri izugarriak hartuko dituzte leihateek, Ingalaterran batez ere “perpendikularra” estiloz eta arkutaraino jaitsi ziren, triforioa desagerraraziz. Aurreko mendeetako arku zorrotzak, oraingoan, lau erdigunetako konopialak, eskartzanoak, karpanelak edo apalduak ziren. Kontrahormetan mailaz maila kokaturiko pinakuluak biderkatu egin ziren, bai garaieran, bai aberastasunean eta bai profilen ugaritasunean irabaziz. Leihoak eta argizuloak parrastaka sortu ziren, eta bao guztietan hormaren ohiko lautasuna hirusta sailez edo gingil anitzeko kalatuez jantzi nahi izan zen, betiere lerromakurrak eta kurbatuen eta kontra‑kurbatuen jokoak bilatuz, ia landarezkoa den grazia eta bizitasuna adieraziz.
Harrizko profil suhar horiek izen berria eman zioten flamboyant edo flamigero estiloari. Inolako zalantzarik gabe, gehiago gogorarazten dute festa-giroko dantzaren bizitasuna Erdi Aroko gazteluen gartxutasun sendoa baino. Nobleen bizimodu gatazkatsua jauregiko erosotasunean bigun bihurtu zeneko aldia zen. Gaztelu eta elizetan dorre graziosoak altxatzeko aldia zen, airearen arintasunarekin leian ibili nahi balitz bezala sortu ziren katedraletako geziak, harrizko titakadura erakargarriak zituztela. Kontrahorma eta ostikoetan dorretxoak zutitu eta eliz atariak gablete eta pinakulu zorrotzez koroaturik.
=== Flamigeroaren sarrea ===
Historialari batzuen ustez, estilo flamigeroaren jatorria Ingalaterran bilatu behar da. Handik igaroa baitzen Frantziara XIV. mendearen azken aldian. Dena dela, herrialde horietan aurkitu zituen adierazpenik distiratsuenak. Hispaniako arte historialariak konturatu dira Espainian ez dela aurkitzen, bere egitura eta ikuspegi orokorrean, Frantzian ikus daitekeen zenbait elizetako itxura hain kargatu eta konplexua duen elizarik. Osagai flamigeroak Oviedo, Murtzia, Burgos, Sevilla eta abarretako katedraletan besterik ez dira ikusten.
Euskal probintziak, korronte iragankor bat. Gaztelaren eragina baldin bazuten ere, gotikoaren azken aldi horretan, euskal probintziek ez zuten Gaztelako gartxutasun estilistikoaren lekukotasunik behar izan, gizarte-mailako arrazoiengatik nahiz estetikoengatik.
Euskal Herriak programaturiko gartxutasunean darrai. Bere probintzietan, esparru zabalen alderako zaletasun eta gustua salbuesten bada, oso nabaria da etxezainek, edilek eta eliz agintariek gehiegizko gastuak mozteko eta harginen eta eskulturagileen lana zaintzeko jartzen duten arreta. Bestalde, ez dirudi barrokismoak erantzuten dionik Euskal Herriaren espirituari.
Horren ondorioz, herri honetan estiloa flamigero iragankorra moda gisa hartu zen, Europako gorteetako klase gorenaren ezaugarria den dotoreziak eta gustu bikainak ezarritakoa. Izan ere, ez dira ugari gure herriko elizetan egitura flamigeroak.
Nafarren zaletasuna. Nafarroaz ezin esan daiteke gauza bera, zeren eta, Karlos III.aren erregealditik jada, noble eta printzeen zaletasuna norabide horretatik abiatu baitzen. Errege Noblea izan zen zalantzarik gabe bere Oliteko jauregian hispania aldeko joera frantses eta nazioartekoarekin elkartu nahi izan zuena, erregeren gelak oparo edertuz eta urreztatuz, eta mudejarren igeltsuak berak ere erantsiz.
Errege Noblea bera izan zen katedraleko klaustroari espiritu berbera erantsi ziona, nahiz eta, aurretik esan dugunez, katedrala bera, arkitekturazko gartxutasun zorrotz izaeraz jantzia izan. Dena den, Frantziako gorteetako artearen gertutasuna lagungarri izan zen, jada oso aurreratuak zeuden klaustroko lanetan, flamigeroaren grazia aldera irekitze garbia gauzatuz. Katedraleko gurutzadurako arrosa-leihoak mendearen bukaeran egin ziren eta artean amaitu gabe ziren klaustroko hormarteak estilo berria erantsi zitzaienean, alaia eta festa girokoa. Begi bistan ditugu gaur egun ondorioak: iparreko, hegoaldeko eta batez ere mendebaldeko galerietako arkuen zati bat koroatzen duten gablete zorrotzak dira, diseinu flamigero kalatuzkoak; multzo osoa ez zen XVI. mendera arte bukatu; espiritu beraren emaitza da, batez ere, klaustro gainera igotzeko eraiki zen helize egiturako eskailera.
=== Azken gotikoaren lorratzaren atzetik ===
Iruñeko klaustroak ezin ahantzaraziko digu beste klaustro eder bat: Oñatiko San Migel parrokiakoa, lerro nahasizko gailurreria eta harrizko filigranekin tenore manierista horri erantzuten diona. Arkitekturan espiritu bera sumatzen da zenbait xehetasunetan, esate baterako, Vianako parrokiako Guardiako Erregeen Santa Maria izenekoaren kaperan, Laudioko Eremuko Andre Mariaren arku konopialetan edo Portugaleteko Santa Mariaren triforioan, eta agian britainiar eraginekoak diren Lekeitioko leihateetako trazerian.
Azken gotikoko estilo manierista berari erantzuten diela dirudi, adibidez, Aguraingo Santa Marian ikusten diren zutabetxo finak ezarrian dituzten zilindro-formako pilareen lerrozko mehetzeek nahiz Bilboko San Antonekoek, edo Portugaleteko parrokiakoek eta Balmasedako San Seberinokoek.
Irudigintzan, garai honetan, dogmen objetibotasunaren gainetik jartzen hasi zen sentimendu subjektiboa. Giza sentimenduen adierazpen hau indarra hartuz joan zen errenazimenduko artean amaitu bitartean. Aipa dezagun, gotiko berantiarraren atal honetarako terminus a quo gisa finkatu genuen data (1397), Devotio Moderna izenez ezagutzen dena zabaldu zuten Elkarte Bizitzaren Ermandadea (1398) Flandesen eratu zeneko data ere badena. Estilistikoki manierista alaitasunaren eta nazioarteko estiloaren fintasunen garaia ere bada. Irudi santuak graziaz kulunkatzen dira, antzinako estiloaren segurtasuna saihestuz; Errenazimentu inguruetan arte profanoa erabiltzen hasi zen eta eszena mundutarraren mugimenduek sagaratutako artearen adierazpideak kutsatu zituen.
Nafarroa kenduta, arte figuratibo gutxi dago Euskal Herrian manierista garaiko ikonografiarekin, Espainiako edo Frantziako eskualdeetan ikus daitekeenekin alderatzeko. Hala ere, beharrezkoa da esatea, Euskal Herriko jauregi eta kaperetan XV. mendearen azkenean finkatu zela gotiko loretsuarekiko zaletasuna eta hau dela hispaniar‑flamendar artearen inportazioa argitzen duena.
Errege Katolikoen erregealdian gotiko loretsua “isabeldar” izenekoaren ezaugarri bereziak hartzen hasi zen. Espainia osoan eta Euskal Herrian bereziki XVI. mendearen lehen hamarkadetan gotiko loretsuaren, isabeldarraren, mudejarren eta platereskoaren ur‑lasterrak elkartu egin ziren, ideia berrien eta egitura berrien erreka handi den Errenazimentuan bukatzeko.
== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal Herriko Erdi Aroa]]
[[Kategoria:Arte gotikoa]]
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
2vk6ftsplidcwpozcl9mduzwhadb11a
Wikiproiektu:WikiEmakumeok/WikiDurangaldea
102
907137
10021948
10021590
2025-01-03T17:38:38Z
Lurdeswiki
108042
/* EGITEN */
10021948
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Victorine Brocher]] https://en.wikipedia.org/wiki/Victorine_Brocher
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
# [[Dorothy Levitt]] asmatzailea eta kotxe lasterketetan aitzindaria https://es.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Levitt
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
8ozx8vfojm3vvrtlicw0ggdxj37kxew
10021950
10021948
2025-01-03T17:39:56Z
Lurdeswiki
108042
/* Berriak 2025 (urtarrila) */
10021950
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Victorine Brocher]] https://en.wikipedia.org/wiki/Victorine_Brocher
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
# [[Dorothy Levitt]] asmatzailea eta kotxe lasterketetan aitzindaria https://es.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Levitt
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
1ym0p2ve40bhvuajlaohsjtnqlcbdnm
10021951
10021950
2025-01-03T17:40:25Z
Lurdeswiki
108042
/* Berriak 2025 (urtarrila) */
10021951
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Victorine Brocher]] https://en.wikipedia.org/wiki/Victorine_Brocher
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
# [[Dorothy Levitt]] asmatzailea eta kotxe lasterketetan aitzindaria https://es.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Levitt
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
nx6ffv82zbkseorimbhu3yk5rmrl0z9
10021968
10021951
2025-01-03T18:00:58Z
Joseintx
116015
/* Berriak 2025 (urtarrila) */
10021968
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Victorine Brocher]] https://en.wikipedia.org/wiki/Victorine_Brocher
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
# [[Dorothy Levitt]] asmatzailea eta kotxe lasterketetan aitzindaria https://es.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Levitt
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
# [[Thyde Monnier]] idazle frantsesa (Marseilla, 1887-1967)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
bb3no30vmymyx0wdwjdr40wxvp6vhan
10022114
10021968
2025-01-03T21:29:50Z
Mototsa
77047
/* BERRIAK */
10022114
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Victorine Brocher]] https://en.wikipedia.org/wiki/Victorine_Brocher
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
# [[Dorothy Levitt]] asmatzailea eta kotxe lasterketetan aitzindaria https://es.wikipedia.org/wiki/Dorothy_Levitt
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
# [[Thyde Monnier]] idazle frantsesa (Marseilla, 1887-1967)
# [[Dorothy Levitt]] automobilista (Londres, 1882-1922)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
dnl782i5dg976yrbigmqeoj6n3gjb4w
10022116
10022114
2025-01-03T21:31:28Z
Mototsa
77047
/* Emakumeen zerrenda >>> erderaz */
10022116
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Victorine Brocher]] https://en.wikipedia.org/wiki/Victorine_Brocher
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
# [[Thyde Monnier]] idazle frantsesa (Marseilla, 1887-1967)
# [[Dorothy Levitt]] automobilista (Londres, 1882-1922)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
ap8anj4y05cbh6u22ilzo1ewf8puuvv
10022221
10022116
2025-01-04T09:17:56Z
Wikimaribarre
88969
/* EGITEN */
10022221
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
# [[Thyde Monnier]] idazle frantsesa (Marseilla, 1887-1967)
# [[Dorothy Levitt]] automobilista (Londres, 1882-1922)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
psczsnsb0xk6gkygyqfcu8ljb7wpbaz
10022222
10022221
2025-01-04T09:20:27Z
Wikimaribarre
88969
/* Berriak 2025 (urtarrila) */
10022222
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] '''SORTUA''' unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
# [[Thyde Monnier]] idazle frantsesa (Marseilla, 1887-1967)
# [[Dorothy Levitt]] automobilista (Londres, 1882-1922)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
gk4meryhcvmxv6wp4zgu3r544u8pnu3
10022262
10022222
2025-01-04T10:03:26Z
Wikimaribarre
88969
/* Berriak 2025 (urtarrila) */
10022262
wikitext
text/x-wiki
'''''WikiDurangaldea | Durangaldean egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
[[Fitxategi:WikiEmakumeok Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak.jpg|thumb|WikiEmakumeok, Euskal Herriko 5. Jardunaldi Feministak. Azaroak 1 2019, Durangon]]
[[File:5.555 biografia 2024 martxoa.png|thumb|200px|2024.03.08]]
[[File:Durangoko wikilariok 5.000 biografia.png|thumb|200px|2023.12.31]]
[[File:Durangoko wikilariak 2023.jpg|thumb|200px|2023.07.07]]
[[File:WikiEmakumok 3000.jpg|thumb|200px|2023ko otsaila]]
[[File:Wikiemakumeok Durango Abendua 2022.jpg|thumb|200px|2022ko abenduaren 1a]]
[[Fitxategi:Wikiemakumeok Durango.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko iraila]]
[[Fitxategi:Durangoko wikilariak 1500.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko ekaina]]
[[Fitxategi:Durangoko Wikilariak.jpg|thumb|200px|Durangoko wikilariak. 2022ko apirila]]
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== EGITEN ===
# [[Severn_Cullis-Suzuki]] https://es.wikipedia.org/wiki/Severn_Cullis-Suzuki (Lurdes)
# [[Isabel_Clifton_Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson (Lurdes)
# [[Margaret_Morse_Nice]] https://es.wikipedia.org/wiki/Margaret_Morse_Nice (Lurdes)
# [[Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4]] https://es.wikipedia.org/wiki/Virpi_Sinikka_Niemel%C3%A4 (Lurdes)
# [[Helen_Mayo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Helen_Mayo (Lurdes)
# [[Yvette_Cauchois]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yvette_Cauchois (Lurdes)
# [[Herria auzo elkartea]] (Marisa)
# Emakume aktibistak (Marisa)
'''Ingelesetik itzultzeko'''
# [[Mithu Sanyal]] https://en.wikipedia.org/wiki/Mithu_Sanyal
# [[Amineh Kakabaveh]] https://en.wikipedia.org/wiki/Amineh_Kakabaveh
# [[Catherine Waugh McCulloch]] https://es.wikipedia.org/wiki/Catherine_Waugh_McCulloch
# [[Anna Shchetinina]] https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Shchetinina
'''Frantsesetik itzultzeko'''
# [[Émilie Carles]] https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_Carles
# [[Victoria Mas]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Victoria_Mas
# [[Jeanne Humbert]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Humbert
# [[Anna Mahé]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Anna_Mah%C3%A9
# [[Capucine Motte]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Capucine_Motte
'''EMAKUMEAK ZIENTZIAN'''
# [[María Delia Arena]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Delia_Arena
# [[Fariba Adelkhah]] https://es.wikipedia.org/wiki/Fariba_Adelkhah
# [[Gloria Long Anderson]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Gloria_Long_Anderson
# [[Clémence Royer]] https://es.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9mence_Royer
# [[Isabel Clifton Cookson]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Clifton_Cookson
# [[Cécile DeWitt Morette]] https://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9cile_DeWitt-Morette
# [[Wrexie Leonard]] https://es.wikipedia.org/wiki/Wrexie_Leonard
# [[Marjorie Lee Browne]] https://es.wikipedia.org/wiki/Marjorie_Lee_Browne
'''SORTZEKO'''
# [[Uxue Rey Gorraiz]] idzlea, kazetaria
# [[Ignacia Altolagirre Camarero]] (h.2023.07.22)
# [[Naia Laka]] (Ispaster) https://www.eitb.eus/es/cultura/cine/festival-san-sebastian/videos/detalle/9589117/video-zortzitik-infinitura-recorrido-por-historia-del-cine-vasco-de-mano-de-benito-ansola/
# [[Annette Gonzalez-Etxabarri]] https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20230508/annette-gonzalez-etxabarri-zumaiarra-txapeldun-europako-junior-txapelketan
# [[Madalen Etxegarai]] pilotaria. https://goiena.eus/oinati/1727423962644-madalen-etxegarai-haurra-nintzenean-nuen-ametsa-betetzen-nabil
# [[Sylvia Lefanu]] zinemagilea. https://www.berria.eus/kultura/zinemaldia/berria-eus_2130955_102.html
# [[Nagore Urdapilleta]] Errio dokumentalaren aurkezlea. https://ataria.eus/komunitatea/berria/1727420302628-bere-txikitasunean-orio-zeinen-handia-den-erakutsi-nahi-izan-dugu
# [[Maite Ubiria]] kazetaria. https://www.berria.eus/euskal-herria/iparrari-hegoak-ematen_2129951_102.html
# [[Pancracia Ollo de la Mata]] Zumalakarregiren emaztea
# [[Ainhoa Aldazabal Gallastegi]]
# [[Uxua Azpiroz]] hezitzailea https://www.berria.eus/bizigiro/beharrezkoa-da-bizikidetza-oinarri-duten-proiektuak-garatzea-ikastetxeetan_2128805_102.html
# [[Heza Sengal]]. emakume yazikia. https://www.berria.eus/mundua/eiren-gustukoak-baginen-erosi-egiten-gintuzten-merkantzia-hutsa-bagina-bezala_2128867_102.html
# [[Miren Berasategi Zeberio]] Ikertzailea. https://www.berria.eus/euskal-herria/gizon-gazteek-kontserbadurismorako-joera-dute_2128223_102.html
'''Zinegileak - Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian sarituak'''
# [[Kim Longinotto]] https://es.wikipedia.org/wiki/Kim_Longinotto
# [[Lourdes Portillo]] https://es.wikipedia.org/wiki/Lourdes_Portillo
# [[Deepa Mehta]] https://es.wikipedia.org/wiki/Deepa_Mehta
'''Espainiako Gerra Zibileko emakumeak'''
# [[Sofia Da Blasco]] https://es.wikipedia.org/wiki/Sof%C3%ADa_Blasco
# [[Carolina_Bunjes-Rosenthal]] https://es.wikipedia.org/wiki/Carolina_Bunjes-Rosenthal
# [[Isabel Alonso]] https://es.wikipedia.org/wiki/Isabel_Alonso
'''Emakume interesgarriak'''
# [[Jekaterina Samutsevitx]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yekaterina_Samuts%C3%A9vich
# [[Nadezhda Popova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Nadezhda_Popova
'''Heroínas de la Unión Soviética''' https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Hero%C3%ADnas_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica
'''Emakumeak eta itsasoa'''
https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20210924/las-mujeres-ilustres-de-la-historia-naval-en-el-itsasmuseum-de-bilbo-a-traves-del-arte
'''EMAKUME ITZULTZAILEAK'''
# [[Malika Embarek]] https://es.wikipedia.org/wiki/Malika_Embarek
# [[Concha Fernández-Luna Sánchez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Concha_Fern%C3%A1ndez-Luna_S%C3%A1nchez
# [[Laura García Corella]] https://es.wikipedia.org/wiki/Laura_Garc%C3%ADa_Corella
'''EMAKUME AKTIBISTAK'''
# https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Mujeres_activistas
# [[María Dimádi]] https://fr.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Dim%C3%A1di (Leire)
# [[Paste Up Morras]], aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Paste_Up_Morras
# [[Elizabeth Wathuti]] aktibista https://es.wikipedia.org/wiki/Elizabeth_Wathuti (Oiber)
# [[Tosia Altman]] https://es.wikipedia.org/wiki/Tosia_Altman
# https://es.wikipedia.org/wiki/V%C3%B5_Th%E1%BB%8B_Th%E1%BA%AFng
# [[Maria Spiridonova]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mariya_Spirid%C3%B3nova
# [[Yusra Al Barbar]] https://es.wikipedia.org/wiki/Yusra_al-Barbari palestinarra
# Wangari Maathai (Leire M)
'''EMAKUME ILUSTRATZAILEAK''' https://es.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Ilustradoras
# [[Mitzy Reyes Juárez]] https://es.wikipedia.org/wiki/Mitzy_Reyes_Ju%C3%A1rez
# [[Ellen Robbins]] https://es.wikipedia.org/wiki/Ellen_Robbins
# [[Retta aktibisten zerrendan Scott]] https://es.wikipedia.org/wiki/Retta_Scott
# [[Bahia Shehab]] https://es.wikipedia.org/wiki/Bahia_Shehab
# [[Posy Simmonds]] https://es.wikipedia.org/wiki/Posy_Simmonds
'''EMAKUME IDAZLEAK - POETAK'''
# [[Olga Rivero]] https://es.wikipedia.org/wiki/Olga_Rivero_Jord%C3%A1n
'''DENETARIK'''
# [[Trio Artio]] https://www.musicexport.at/artist/trio-artio/ + Berria egunkaria
# [[Fabiola Letelier]] abokatua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
# [[Ana Belén Montes]] espioia. https://es.wikipedia.org/wiki/Ana_Bel%C3%A9n_Montes
== BERRIAK ==
==='''Berriak 2025''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Cristina Casadevall de la Cámara]] '''SORTUA''' asmatzailea (Bartzelona 1985)
# [[Ainhoa Larrañaga Elorza]] '''SORTUA''' unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Bergara, )
# [[Francisca Jaquinet]] '''SORTUA''' asmatzailea (Frantzia/Madril, XIX mendea)
# [[Jone Arriola]] '''SORTUA''' dokumentalgilea eta gidoilaria. (Elgoibar, 1998)
# [[Kalina Jędrusik]] abeslaria eta aktorea (Polonia, [[1930|1930-]] [[1991]])
# [[Momena Ibrahimi]] [[Emakumeen eskubideak|emakumeen eskubideen]] aldeko aktibista eta polizia ohia [[Afganistan|(Afganistan]], [[1993]])
# [[Carolyn Parker]] fisikaria (AEB, 1917-1966)
# [[Josefina Valencia]] politikaria (Kolonbia 1913-Madril 1991)
# [[Esmeralda Arboleda]] politikaria (Kolonbia 1921-1997)
# [[Victorine Brocher]] komunakidea eta anarkista (Paris, 1839–1921)
# [[Konstantza Geiger]] musikagilea, piano jolea, sopranoa, aktorea (Austria 1835-Paris 1890)
# [[Thando Hopa]] modeloa, albinoa (Johannesburgo, 1989)
# [[Ellen Harding Baker]] astronomoa, irakaslea (AEB, 1847-1886)
# [[Thyde Monnier]] idazle frantsesa (Marseilla, 1887-1967)
# [[Dorothy Levitt]] automobilista (Londres, 1882-1922)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Melgar Agirre]] '''SORTUA''' euskara irakaslea eta idazlea (Barakaldo, 1984)
# [[Irati Bazeta Agirre]] '''SORTUA''' ilustratzailea (Abadiño, 1999)
# [[Maritxu Sorabilla]] '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Iruñea, 1927)
# [[Irati Bereau Baleztena]] '''SORTUA''' itzultzailea (Irun 1978)
# [[Elordi García Insausti|Elordi Garcia Intxausti]] '''SORTUA''' kazetaria eta idazlea ((Lazkao, 1977)
# [[Txaro Iturralde Sáenz de Vicuña|Txaro Iturralde Sáenz]] '''SORTUA''' jostuna (Gasteiz, 1952)
# [[Itziar Otegi Aranburu]] '''SORTUA''' itzultzailea eta idazlea (Oiartzun, 1972)
# [[Sara Ayesa]] '''SORTUA''' artista (Donostia, 1997)
# [[Ane Laskurain]] '''SORTUA''' artista (Bergara, 1999)
# [[Sagrario Merodio Hoyos]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan egondakoa (Panes, 1918-Mutriku, 2019)
# [[Maria Esquivel Vizuete]] '''SORTUA''' gerrilari fusilatua (Badajoz, 1911-Sevila, 1938)
# [[Goiuri Zabaleta]] '''SORTUA''' pilotaria (Leitza, 2009)
# [[Nikolasa Agirrezabalaga|Nikolasa Agirrezabalaga Amutxastegi]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Mutriku, 1914-Zaragoza, 1937)
# [[Ana Maestrojuán]] '''SORTUA''' antzerki zuzendaria (Iruñea, 1976)
# [[Edurne Alegria Aierdi]] '''SORTUA''' itzultzailea (Caracas, 1949)
# [[Lurdes Ansa Maiz]] '''SORTUA''' pedagogoa eta ikertzailea (Andoain,1961)
# [[Arantxa Ugartetxea Arrieta]] '''SORTUA''' irakaslea eta idazlea (Donostia, 1942)
# [[Lola López de Lacalle]] '''SORTUA''' idazlea (Zornotza, 1955)
# [[Katalina Goia Murgiondo]] '''SORTUA''' sukaldaria (Mutiloa, 1911-Segura, 1979)
# [[Arantza Berriozabalgoitia]] '''SORTUA''' txistularia (Atxondo, 1969)
# [[Kontxa Laspiur Zabala]] '''SORTUA''' euskaltzalea (Bergara, 1924)
# [[Mireia Delgado Expósito]] '''SORTUA''' ipuin kontalaria (Durango, 1984)
# [[Arantza Salterain Marzana]] '''SORTUA''' musikaria, irakaslea (Elorrio 1960)
# [[Liho-ehuleak]] ehungintzako artistak
# [[Ana Herranz Gallastegi]] '''SORTUA''' eskultorea, argazkilaria (Elorrio 1958)
# [[Nerea Mendizabal]] '''SORTUA''' psikopedagogoa (Zestoa, 1976)
# [[Maud Younger]] sufragista (AEB 1870-1936)
# [[Margalida Roig Colomar]] sindikalista (Eivissa, 1908-1966)
#[[Luisa Riera Muñiz]] maistra errepresaliatua (Villaviciosa, 1884-Zornotzako Emakumeen Kartzela, 1944)
#[[Maria Marí Guasch]] errepublikar militantea (Sant Llorenç de Balàfia, [[1909]] - [[Eivissa]], [[2001]])
# [[Efua Sutherland]] idazlea (Ghana 1924-1996)
# [[Concepción Loring]] 1. emakume politikaria, 1.a Diputatuen kongresuan hitz egiten (Malaga 1868-Madril 1935)
# [[Amalia Heredia Livermore]] bildumagilea, ikertzailea (Malaga 1830-1902)
# [[Carmen Cuesta del Muro]] abokatua, zuzenbidean Espainiako 1. emakume doktorea (Palentzia 1890-Madril 1968)
# [[Natividad Domínguez Atalaya]] pedagogoa, politikaria ( Madril 1888-Valentzia 1932)
# [[Teresa Luzzatti]] politikaria, sufragista (Lugo 1889-Madril 1942)
# [[María López de Sagredo Andreo]] politikaria (Kuba/Bartzelona 1881-Hondarribia 1953)
# [[Micaela Díaz Rabaneda]] maistra, politikaria (Nafarroa 1878-? XX. mendea)
# [[Trinidad von Scholtz Hermensdorff]] bildumagilea, politikaria (Malaga 1857-Austria 1937)
# [[Marisol Nichols]] aktorea (AEB 1973)
# [[Mackenzie Phillips]] aktorea, abeslaria (AEB 1959)
# [[Emma Lucy Braun]] botanikaria (AEB, 1889-1971)
# [[Elizabeth Lowe Watson]] idazlea, sufragista, hizlaria (AEB 1842-1927)
# [[Pilar Benejam Arguimbau]] pedagogoa, geografoa (Menorca 1937)
# [[Francisca Bohigas Gavilanes]] maistra, ikuskatzailea, idazlea (Bartzelona 1892-Madril 1973)
# [[Fernande Barrey]] prostituta, modeloa eta margolaria (frantzia, 1893-1974)
# [[Anna Pirozzi]] opera sopranoa (Napoli, 1975)
# [[Mariella Devia]] opera abeslaria (Liguria, 1948)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Palestina, 1923-2009)
# [[Park Kyung-Ri]] eleberrigilea (Hego Korea 1926-2008)
# [[Aurora Sampedro Pi%C3%B1eiro]] kimikaria (Galizia, 1913-1996)
# [[Dorothy Allison]] idazlea
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea
# [[Edith Ainge]] sufragista (AEB, 1873-1948)
# [[Sonia Vaccaro]] psikologoa (Argentina/Espainia XX. mendea)
# [[Raychelle Burks]] zientzia dibulgatzailea (AEB XX. mendea)
# [[Kelly Frye]] aktorea (AEB 1984)
# [[Amy Madigan]] aktorea (AEB 1950)
# [[Amber Stevens]] aktorea, modeloa (AEB 1986)
# [[Juana Francés]] margolaria (Alacant 1924-Madril 1990)
# [[Njideka Akunyili Crosby]] artista bisuala (Nigeria/AEB 1983)
# [[Martha Diamond]] margolaria (AEB 1944-2023)
# [[Joan Mitchell]] margolaria (AEB 1925-Paris 1992)
# [[Toyin Ojih Odutola]] marrazkilaria (Nigeria/AEB 1985)
# [[Fe del Mundo]] pediatra (Filipinak, 1911-2011)
# [[Isabel Garbayo]] Villa Teresitako sortzailea (Iruñea, 1905-2011)
# [[Elvira Siurana]] feminista, idazlea (LLeida 1952)
# [[Lourdes Ciuró]] abokatua, politikaria (Tarragona 1971)
# [[Helena Solà Tàrraga]] maistra, politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Amanda Righetti]] aktorea (AEB 1983)
# [[Luna Ki]] abeslaria, DJa (Bartzelona 1999)
# [[Katharina Konradi]] opera sopranoa (Kirgizistan/Alemania 1988)
# [[Babi (abeslaria)]] (Madril 1999)
# [[Klesie Kelly]] sopranoa (AEB XX. mendea)
# [[Montserrat Martínez Parera]] ekonomialaria (Bartzelona 1975)
# [[Lesley-Ann Jones]] kazetaria, idazlea (EB 1956)
# [[Orra White Hitchcock]] ilustratzailea (AEB, 1796-1863)
# [[Margaret Chanler Aldrich]] filantropoa, erizaina eta idazlea (AEB, 1870-1963)
# [[Dorothy Allison]] idazlea (AEB, 1949-2024)
# [[Nicole Ferroni]] umoregilea (Maroko, 1982)
# [[Ann Preston]] medikua, ekintzailea (AEB, 1813-1872)
# [[Nicole Claveloux]] margolari, ilustratzaile eta komikigilea (Frantzia, 1940-__ )
# [[Maria Bellido|Maria Belido]] espainiar heroi mitikoa (1755-1809)
# [[Sofía Esparza Jauregi|Sofia Esparza Jauregi]] sopranoa (Iruñea, 1994)
# [[Isabel Azcárate Ristori]] irakasle ikertzailea (Cádiz 1923-Madril 2016)
# [[Ana López Navajas]] irakaslea, ikertzailea ( Valentzia 1962)
# [[Erika Leiva]] kopla abeslaria (Tarragona/Cádiz 1984)
# [[Joana Jiménez]] abeslaria, dantzaria (Sevilla 1977)
# [[Carmen Conesa]] aktorea (Bartzelona 1960)
# [[Diana Peñalver]] aktorea (Sevilla 1965)
# [[Rosa Mariscal]] aktorea (Sevilla 1970-2022)
# [[Pilar Punzano]] aktorea, pedagogoa (Madril 1980)
# [[Irene Visedo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Manane Rodríguez]] film zuzendaria (Uruguai/Espainia 1954)
# [[Sonia Sebastián]] film zuzendaria (Espainia 1984)
# [[Yusra al-Barbari]] politikaria eta ekintzailea (Gaza, 1923-2009)
# [[Ann Allebach]] artzain mennorita (AEB, 1874-1918)
# [[Jennifer Radloff]] feminista, ekintzailea (Hegoafrika 1961)
# [[Grunya Sukhareva]] haur psikiatra (Ukraina, 1891-1981)
# [[Josefa Martin Luengo]] pedagogoa (Salamnca 1944-2009)
# [[Lucía Asué Mbomio Rubio]] kazetari feminista (Alcorcón, 1981)
# [[Paige L. Sweet ]] soziologoa (AEB 1987)
# [[Caroline Lexow Babcock]] bakegilea eta sufragista (AEB, 1882-1980)
# [[Evin Ahmad]] aktorea (Suedia, 1990)
# [[Rabia al Adawiyya]] santua, filosofoa (Irak 717-801)
# [[Fatma Girik]] aktorea, politikaria (Turkia 1943-2022)
# [[María Cristina Masaveu Peterson]] enpresaburua (Asturias 1937-2006)
# [[Lorena García de las Bayonas]] aktore-maistra (Madril 1966)
# [[Katrina Bayonas]] casting zuzendaria (EB 1941)
# [[Natalia Menéndez]] eszena zuzendaria (Madril 19)67
# [[Amaranta Osorio]] antzerkigilea (Mexiko/Espainia 1978)
# [[Itziar Pascual Ortiz]] antzerkigilea (Madril 1967)
# [[Judith Fernández]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Coruña 2001)
# [[Marie Noëlle]] film zuzendaria, gidoilaria (Frantzia XX. mendea)
# [[Paideia Eskola Librea]] (Merida 1978)
# [[Barbara Pravi]] abeslaria (Narbona 1993
# [[Baya Mahieddine]] margolaria (Aljeria 1931-1998)
# [[Jacqueline Held]] Frantziako gazte-literaturako idazlea eta poeta (Poitiers, 1936)
# [[Marian Diamond]] neurozientzialaria (AEB, 1926-2017)
# [[Juanita Breckenridge Bates]] minista (AEB, 1860-1946)
# [[Emily M. Bishop]] hizlaria, instruktorea (AEB, 1858-1916)
# [[Tam O%27Shaughnessy]] hezitzailea, zientzia-idazlea (AEB, 1952)
# [[Adriana Guzmán Arroyo]] idazlea, ekintzailea, feminista (Bolivia, XX. mendearen 2. zatia)
# [[Helen Archdale]] sufragista (EB 1876-1949)
# [[Charlotte Despard]] sufragista (EB 1844-1939)
# [[Wanda Quilhot]] biologoa (Txile, 1929-2023)
# [[Maria José Aguiar]] margolaria (Portugal, )
# [[Maria Luisa Pacheco]] margolaria (Bolivia
# [[Beatriz Aurora]] margolaria, (Txile,
# [[Mary Gove Nichols]] aktibista, idazlea (AEB, 1810-1884)
# [[Minta Bosley Allen Trotman]] sufragista, ekintzailea (AEB,
# [[Vira Boarman Whitehouse]] sufragista (AEB, 1875-1957)
# [[Dina Kathelyn]] idazle eta ilustratzaile belgikarra (Uccle, 1934-2024)
# [[Tsai-Fan Yu]] medikua, ikertzailea (Txina-AEB, 1911-2007)
# [[Adelaide Underhill]] liburuzaina (AEB, 1860-1936)
# [[Mary Buckland]] paleontologoa, ilustratzailea (Erresuma Batua, 1797-1857)
# [[Safia El Aaddam]] idazlea, aktibista (Tarragona 1995)
# [[Chana Orloff]] eskultorea (Ukraina 1888-Israel 1962)
# [[Jeanne Hébuterne]] margolaria, musa (Fratzia 1898-1920)
# [[Carla Campra]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1999)
# [[Amelia Ochandiano]] antzerki eszena-zuzendaria (Madril XX. mendea)
# [[Diana Soviero]] sopranoa (AEB 1949)
# [[Sondra Radvanovsky]] sopranoa (AEB 1969)
# [[Kate Jackson]] aktorea (AEB 1948)
# [[Lalachus]] aktorea, komediantea (Madril 1990)
# [[Laura Arcos Terán]] genetikalaria, ikertzailea (Ekuador 1938)
# [[Katrina Ely Tiffany]] Sufragista (AEB, 1875-1927)
# [[Literatura lesbikoa|Literatura lesbiko]]
# [[Emma Reyes]] Artista eta idazlea (Kolonbia)
# [[Anna Coleman Ladd]] eskultorea, artista (AEB, 1878-1939)
# [[Mercedes Gómez Blesa]] filosofoa, idazlea (Albacete 1964)
# [[Chrystal Macmillan]] sufragista (EB 1872-1937)
# [[Margaret Hayden Rorke]] aktorea, koloretan aditua (AEB,
# [[Carmen Junqueira]] antropologoa (Sao Paolo, 1936)
# [[Clotilde-Camille Deflandre]] medikua, ikerlaria (Frantzia, 1871-1946)
# [[Lucile Bordes]] idazle okzitaniarra (La Seyne-sur-Mer, 1971)
# [[Tilly Edinger]] paleontologoa (Alemania-AEB- 1897-1967)
# [[Phoebe S. Leboy]] biokimikaria (AEB 1936-2012)
# [[Ruth Logan Roberts]] sufragista (AEB, 1891-1968)
# [[R%C3%B3zsa P%C3%A9ter]] matematikaria (Hungaria, 1905-1977)
# [[Julia Butterfly Hill]] ekologista (AEB, 1974)
# [[Amena Karimyan]] astronomoa (Afganistan, 1996)
# [[Pilar Sánchez Vicente]] idazlea, feminista (Asturias,1961)
# [[Cecília Alonso i Bozzo]] idazlea (Katalunia, 1905-1974)
# [[Isotta Nogarola]] idazlea (Italia 1418-1466)
# [[Angela Nogarola]] poeta, idazlea (Italia 1380-1436)
# [[Mone Chiba]] patinatzailea (Japonia 2005)
# [[Wakaba Higuchi]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Kaori Sakamoto]] patinatzailea (Japonia 2000)
# [[Rebecca Ghilardi]] patinatzailea (Italia 1999)
# [[Sara Conti]] patinatzailea (Italia 2000)
# [[Minerva Hase]] patinatzailea (Alemania 1999)
# [[Riku Miura]] patinatzailea (Japonia 2001)
# [[Valentina Matos]] patinatzailea (Dominikar E./Espainia 2000)
# [[Oliva Sabuco]] filosofoa, idazlea (Albacete 1562-1646)
# [[Laura Laprida]] aktorea, modeloa (Argentina 1990)
# [[Ilona Feher]] biolin jolea (Hungaria/Israel 1901-1988)
# [[Jody Pinto]] ingurumen artista (AEB 1942)
# [[Jana Leo]] artista bisuala (Madril 1965)
# [[María Ángeles Sánchez Conde]] fiskala (Espainia 1956)
# [[Dolores Delgado]] fiskala, politikaria (Madril 1962)
# [[Johanna Francella]] aktorea (Argentina 1993)
# [[Delfina Chaves]] aktorea, modeloa (Argentina 1996)
# [[Julia Calvo]] aktorea, abeslaria (Argentina 1961)
# [[Pilar Clavería "La Rona"]] ijito aktibista (Zaragoza, 1946-2023)
# [[Helen Thompson Gaige]] zoologoa (AEB, 1890-1976)
# [[Esther Applin]] geologoa, paleontologoa (AEB, 1895-1972)
# [[Versos con faldas]] poetisen literatura mugimendua (Madril 1951-53)
# [[Zezilia Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1570-1646)
# [[María Sobrino Morillas]] erlijiosoa, idazlea (Valladolid 1568-1640)
# [[Olalla Castro Hernández]] idazlea (Granada 1979)
# [[Paca Tejada]] idazlea (Jaen 1896-Madril1974)
# [[María Luisa Muñoz de Vargas]] idazlea (Huelva 1898-1975 19)
# [[Luisa de Padilla y Manrique]] idazlea (Burgos 1570-Zaragoza 1646)
# [[Skadi]] neguko jainkosa (Eskandinavia)
# [[Lucía Martínez Alonso]] batería-jotzailea (Pontevedra 1982)
# [[Alfonsa de la Torre]] idazlea (Segovia 1915-1993)
# [[Luísa Viqueira Landa]] biologoa, komunista (Coruña 1918-Mexiko 2014)
# [[Jacinta Palerm Viqueira]] antropologoa, ikertzailea (Mexiko 1953)
# [[Josefina Romo Arregui]] idazlea (Madril 1909-1979)
# [[Diana Ramírez de Arellano]] idazlea (AEB/Puerto Rico 1919-1997)
# [[Concha Zardoya]] idazlea (Txile 1914-Espainia 2004)
# [[Dolores Catarineu]] poeta ( Madril 1916-2006)
# [[Concepción de Estevarena]] poeta (Sevilla 1854-Huesca 1876)
# [[Susana Lacasa]] poeta (Huesca 1858-1926)
# [[María Francisca Clar Margarit]] idazlea (Palma Mallorcakoa 1888- Madril 1952)
# [[Ana Vallés]] eszena zuzendaria (Coruña 1959)
# [[Mercedes de Velilla]] idazlea (Sevilla 1852-1918)
# [[Amantina Cobos de Villalobos]] idazlea (Leon 1895-Sevilla 1970)
# [[Olimpia Cobos Losúa]] idazlea (Sevilla 1875-Kordoba 1919)
# [[Sagrario Torres]] idazlea (Ciudad Real 1922-Madril 2006)
# [[María Luisa Chicote]] poeta (Bartzelona /Mantxa 1920-Madril 1989)
# [[María Ontiveros]] poeta (Venezuela/Espainia ?-1956)
# [[Carmen de la Torre]] poeta (Madril 1931-2008)
# [[Stella Corvalán]] poeta (Txile 1913-1994)
# [[Alicia Ortiz ]] idazlea (Argentina 1909-1984)
# [[Jacinta Landa Vaz]] maistra, musikologoa (Badajoz 1884-Mexiko 1993)
# [[Eugénie M. Rayé-Smith]] abokatua, sufragista eta ekintzailea (AEB, )
# [[Helena Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 2002)
# [[Patricia Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1969)
# [[Nina Gualinga]] ekintzailea (Ekuador, 1993)
# [[Aliye Berger]] grabatzailea (Turkia, 1903-1974)
# [[Alice Marie Johnson]] ekintzailea (AEB, 1955)
# [[Adjany Costa]] ekintzailea (Angola, 1985)
# [[Marthe Wandou]] ekintzailea (Kamerun, 1963)
# [[Inés Erazo]] feminista, ekintzailea (San Felipe, Txile, 1918)
# [[Yolanda Castro Apreza]] ekintzailea (Olinalá, Guerrero, Mexiko, 1962)
# [[Irena Veisaitė]] ekintzailea (Kaunas, Lituania, 1928)
# [[Summia Tora]] ekintzailea (Kabul)
# [[Katarina Tomasevski]] ekintzailea (Jugoslavia, 1953-2006)
# [[Betty Mae Tiger Jumper]] ekintzailea (AEB, 1923)
# [[Soraya Rahim Sobhrang]] ekintzailea (Herat, Afganistan XX. mendea) a
# [[Elsa Oblitas Roselio]] ekintzailea (Catavi, Bolivia, 1966 - Bartzelona, 2017)
# [[Ursula Rakova]] ekintzailea (Papua Ginea Berria, XX. mendea)
# [[Wrexie Leonard]] astronomoa (AEB, 1867-1937)
# [[Myriam Seco]] arkeologoa (Sevilla 1967)
# [[María del Carmen Pérez Díe]] egiptologoa (Madril 1953)
# [[Hourig Sourouzian]] arkeologoa (Armenia/Alemania XX. mendea)
# [[Asunción Jódar Miñarro]] artista (Murtzia 1955)
# [[Badia Hadj Nasser]] psikoanalista, idazlea (Maroko 1938)
# [[Paula Chaves]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Candelaria Molfese]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Micaela Vázquez]] aktorea (Argentina 1986)
# [[Gloria Carrá]] aktorea, abeslaria (Argentina 1971)
# [[Ángela Torres]] aktorea, abeslaria (Argentina 1998)
# [[Marta Bueno Saz]] zientzia dibulgatzailea (Valladolid ?)
# [[Anna J. Harrison]] kimikaria (AEB, 1912-1998)
# [[Mathilde Fibiger]] feminista eta idazlea (1830-1872)
# [[Puangroi Apaiwong]] musikagilea (Thailandia, 1914-2000)
# [[Susana Chavez]] poeta eraila, aktibista (Mexiko 1974-2011)
# [[Norma Ledezma Ortega]] legelaria, aktibista (Mexiko 1966)
# [[Marisela Ortiz]] maistra, aktibista (Mexiko/AEB XX. mendea)
# [[Sapana Roka Magar]] ekintzalea (Nepal, 2002)
# [[Kaossara Sani]] ekintzailea (Burkina Faso, XX. mendea)
# [[Saba Kord Afshari]] ekintzailea (Iran , 1998 edo 1999)
# [[Simona Gay]] poeta, akuarelista (Rosello 1988-1969)
# [[Mónica Antonópulos]] aktorea (Argentina 1982)
# [[Elsa Pinilla]] aktorea, abeslaria, txakur-hezitzailea (Madril 1985)
# [[Natalia Meta]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1974)
# [[Leticia Brédice]] aktorea, abeslaria (Argentina 1975)
# [[Yamal printzesa]] vedettea (Argentina/Mexiko 1946)
# [[Amira Cruzat]] vedettea (Mexiko 1948)
# [[Verónica Chen]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1969)
# [[Daniela Goggi]] film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1976)
# [[Jorgelina Aruzzi]] aktorea (Argentina 1969)
# [[Lilia Vélez Iglesias]] ekintzailea (Mexiko, ??)
# [[Mareta Espinosa]] feminita (Madril, 1957)
# [[Maria Carmen Velásquez]] ekintzaile (AEB, 1921 - 1985)
# [[Emma Perry Carr]] kimikaria (AEB, 1880-1972)
# [[Margaret A. Wilcox]] asmatzailea (AEB, )
# [[Nicole Ndongala]] ekintzailea (Kongo XX. Mendea)
# [[Claire Nouvian]] kazetaria eta ekintzailea (Bordele, 1974)
# [[Yasmine Mustafa]] ekintzailea (Kuwait, XX. mendea)
# [[Marisela Escobedo]] ekintzaile eraila (Mexiko 1958-2010)
# [[Maru Campos]] gobernadorea (Mexiko 1975)
# [[Chloé Meulewaeter]] Bakearen aldeko Aliantza (Belgika ?)
# [[Lola Liceras]] sindikalista (Madril, 1947),
# [[Marijeta Mojasevic]] gazteen gizarte-laguntzailea eta ekintzailea (Montenegro )
# [[Rosmery Mollo]] ekintzailea (Bolivia, 1976)
# [[Sabat Islambouli]] medikua (Siria1867 -Kairo 1941)
# [[Pauline Gracia Beery Mack]] kimikaria (AEB, 1891-1974)
# [[Solina Gallego Fernández]] hezitzailea (Kolonbia 1907-2004)
# [[Sandra Gugliotta]] film zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Brenda Gandini]] aktorea (Argentina 1984)
# [[Úrsula Sebastián]] aktorea, abeslaria (Madril 1984)
# [[Isabel Macedo]] aktorea (Argentina 1975)
# [[Julieta Díaz]] aktorea (Argentina 1977)
# [[Emilia Attias]] aktorea (Argentina 1987)
# [[Jenny Martínez]] aktorea (Argentina 1994)
# [[María Clara Alonso]] aktorea (Argentina 1990)
# [[María Concepción Ladino]] hiltzailea (Kolonbia 1960)
# [[Catherine Impey]] arraza diskriminazioaren aurka borrokatu zuen ekintzaile kuakeroa(Britainia, 1847 – 1923)
# [[Julia Morán|Julia Moran Sanchez]] fusilatua (Blimea, 1896 - Vindoria, Langreo, 1937)
# [[Myriam Chenard]] idazlea (Frantzia, 1970)
# [[Marcia Johnson]] psikologoa, ikertzailea (AEB, 1943)
# [[Carmen Chaplin]] aktorea (Londres, 1977)
# [[D'arcy Wretzky]] rock baxu jotzailea (AEB 1968)
# [[Kristen Pfaff]] rock baxu-jotzailea (AEB 1967-1994)
# [[Frances Glessner]] auzitegi-medikua (AEB, 1878-1962)
# [[Mithu Melanie Sanyal]] kazetaria eta idazlea (Alemania, 1971)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Janire Etxabe]] '''SORTUA''' dantzaria da, dantza bertikalean aditua. (Arrankudiaga, Bizkaia, 1979)
# [[Celia Santos]] '''SORTUA''' idazlea (Bergara, 1972)
# [[Tamara García Iglesias]] '''SORTUA''' zinemagilea eta komisarioa (Lasarte, 1978)
# [[Warisha Moradi]] '''SORTUA''' heriotz epaia duen militante kurdua (Kurdistan, XX. mendea)
# [[Carmina Merodio Hoyos|Carmina Herodio]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen 6 urtez (Panes, 1920-2006)
# [[Parvaneh Kazemi]] '''SORTUA''' matematikaria, mendizale eta mendi gidaria (Teheran, 1970)
# [[Mari Campos Roldán]] '''SORTUA''' Saturrarango kartzelan egon zen umetan (Madril, 1938)
# [[Encarna Furundarena Goenaga]] '''SORTUA''' Saturrango kartzelara joaten zen janaria eramatera (Mutriku, 1919-2014)
# [[Nai Barghouti]] '''SORTUA''' abeslari eta konposiore (Palestina, 1996)
# [[Maria Sanchez Madoz]] '''SORTUA''' pilota epaile profesionala (Laudio, 1996
# [[Araceli González Carballo]] espioia, erizaina (Lugo 1914-Madril 1990)
# [[Margarita Ruiz de Lihory]] margolaria, espioia (Valentzia 1889-Albacete 1968)
# [[Isona Passola]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Bartzelona 1953)
# [[Cristina Martín-Prieto]] futbolaria (Sevilla 1993)
# [[Melania Olcina]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1982)
# [[Rafaela Carrasco]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1972)
# [[Lisi Estaràs]] dantzaria, koreografoa (Argentina 1971)
# [[Lorena Nogal]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona 1984)
# [[Luz Arcas]] dantzaria (Malaga 1983)
# [[Manuela Carrasco]] flamenko dantzari ijitoa (Sevilla 1958)
# [[Lynda Barry]] komikigile eta irakasle estatubatuarra (Wisconsin, 1956)
# [[Maria Antónia Palla]] kazetaria eta feminista (Portugal, 1933)
# [[Mary Adamson Anderson Marshall]] medikua Edinburgoko 7ak taldekoa (1837-1910)
# [[Sara González Lolo]] patin hockey jokalaria (Asturias 1992)
# [[Natasha Lee]] patin hockey jokalaria, entrenatzailea (Malaysia/Asturias 1992)
# [[María Díez Busqué]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1989)
# [[Anna Casarramona Vivas]] patin hockey jokalaria (Bartzelona 1994)
# [[Anna Serra]] triatleta (Bartzelona 1968)
# [[Mathilde Ollivier]] aktorea, modeloa (Frantzia 1994)
# [[Gimena Llamedo]] psikologoa, politikaria (Asturias 1981)
# [[Mikey Madison]] aktorea (AEB 1999)
# [[Julia Butters]] aktorea (AEB 2009)
# [[Samantha Robinson]] aktorea (AEB 1991)
# [[Irene Flunser Pimentel]] historialaria (Lisboa, 1950)
# [[Cósima Wagner|Cosima Wagner]], Richard Wagner musikagilearen 2. emaztea (Bellagio, 1837 - Bayreuth, 1930)
# [[Verena Wagner]] musikagilea (Alemania, Bayreuth, 1920- Überlingen, 2019)
# [[Eva von Bülow]] Cosima Liszt eta Richard Wagnerren alaba (Tribschen, 1867 - Bayreuth, 1942),
# [[Anne Rearick]] argazkilari estatubatuarra (Idaho, AEB, 1960)
# [[Pauline Harmange]] idazlea eta feminista (Lille, 1994)
# [[Bertha Hirsch Baruch]] poeta, idazle eta sufragista (AEB)
# [[Minora Kibbe]] gizarte erreformatzaile eta sufragista (AEB)
# [[Emily Bovell|Emily Bowel]] medikua (Londres, 1841-1845)
# [[Honor Frost]] urpeko arkeologoa (Erresuma Batua, 1917-2010)
# [[Susan Atkins]] kriminala (AEB 1948-2009)
# [[Abigail Folger]] oinordeko eraila (AEB 1943-1969)
# [[Eva Saldaña]] ekologo aktibista (Madril 1977)
# [[Rosalie Varda]] jantzi diseinatzailea (Frantzia 1958)
# [[Manuela Fernández Pérez]] artista (Madril 1927-2017)
# [[Manuela Saborido Muñoz]] artista (Cadiz 1943)
# [[Sofia Crespo]] artista bisuala (Argentina 1991)
# [[Mercedes Doménech]] irrati esataria (Asturias 1922-Granada 2002)
# [[Barbara Steele]] aktorea (EB 1937)
# [[Arantza Toledo]] piraguista (Cuenca 1999)
# [[Alice Coffin]] kazetaria eta feminista (Tolosa, Ozitania, 1978)
# [[Clara Elizabeth Chan Lee]]
# [[Emily Sturge]]
# [[Gulielma Lister]] botanikaria (Ingalaterra, 1860-1949)
# [[Katharina Wagner]] eszena zuzendaria da. Bayreutheko Jaialdiaren zuzendaria. (Bayreuth, Alemania, 1978)
# [[Isolde Wagner]] Hans von Bülow edo Richard Wagner eta Cosima Wagner-en alaba (Alemania, 1865 - 1919)
# [[Blandine von Bülow]] Hans von Bülow eta Cosima Liszten alaba zen, (Alemania, 1863-1941)
# [[Daniela von Bülow]] piano-jotzailea (Berlin, 1860 - Bayreuth, 1940)
# [[Minna Wagner|Minna Wagner,]] aklorea (Saxonia, 1809- Dresden, 1866)
# [[Eva Wagner-Pasquier]]antzerki-enpresaburu da ( Alemania, 1945)
# [[Yang Huanyi]] nushuaren azken hiztuna (Txina 1906-2004)
# [[Carme Sansa]] aktorea, ekintzailea (Bartzelona 1943)
# [[Ana Romero Galán]] kazetaria, idazlea (Cádiz 1966)
# [[Aimée de Heeren]] socialitatea ( Brasil 1903-AEB 2006)
# [[Rocío Márquez]] flamenko kantaria (Huelva 1985)
# [[Carola Ortiz]] musikagilea, abeslaria, klarinete jolea (Bartzelona 1986)
# [[Isabel de Solís]] esklabu kristaua, Granadako Muley Hacén sultan nazariaren ohaidea (? XV. mendea- Sevilla ?)
# [[Nani Jiménez]] aktorea, modeloa (Valentzia 1981)
# [[Alejandra Herranz]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Mar Cabra]] ikerketa kazetaria (Madril 1983)
# [[Marianne Grunberg-Manago]] biokimikaria (Frantzia, 1921-2013)
# [[Angela Becerra]] idazlea (Kolonbia, 1957 )
# [[Codou Bop]] soziologoa, kazetaria, feminista (Senegal, ?)
# [[Ana Gomes]] portugaldar diplomazialari eta politikaria (Lisboa, 1954)
# [[Maria Filomena Mónica]] portugaldar soziologoa (Lisboa, São Mamede, 1943)
# [[Ayşe Sultan]] otomandar printzesa (1608-1656)
# [[Mara Santos]] kanoalaria (Palentzia 1969)
# [[María José Campos]] xakelaria (Argentina 1999)
# [[Fatma Hatun]] Ahmed I.aren 3. ezkontidea (?Bosnia 1590-Istanbul 1660)
# [[Mahfiruz Hatice Hatun]] esklaboa, Ahmed I.a sultanaren 1. ezkontidea (Kaukaso 1590-Istanbul 1620)
# [[Hanzade Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1609-Edirne 1650)
# [[Gevherhan Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1605- c.1631)
# [[Atike Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1614-1674)
# [[Abide Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul 1618-1648)
# [[Fatma Sultan (Ahmed I.aren alaba)]] printzesa (Istanbul c.1607-c.1671)
# [[Ida Finney Mackrille]] sufragista, politikaria eta hizlaria(AEB, 1867-1960)
# [[Luella Johnston]] Enpresaria (AEB, 1958)
# [[Elizabeth Thacher Kent]] idazlea (AEB, 1868-1952)
# [[Blandine Le Callet]] idazle eta irakasle frantsesa (Frantzia, 1969)
# [[Rosa Maria Gilart Jiménez]] brodatzailea (Mallorca 1810-Madril 880)
# [[Eugenia Kalnay]] metereologoa (Argentina 1942)
# [[Judeline]] abeslaria (Cádiz 2003)
# [[Claude Pompidou]] politikaria, 1. dama (Frantzia 1942-2007)
# [[Handan Sultan]] otomandar ezkontidea (Bosnia 1565-Istanbul 1605)
# [[Halime Sultan]] otomandar ezkontidea (Abkhazia 1576-Istanbul 1623)
# [[Safiye Sultan]] otomandar ezkontidea (Albania 1550-Istanbul 1618)
# [[Telli Hümaşah Sultan]] otomandar ezkontidea (¿ c.1630-c.1676)
# [[Turhan Hatice Sultan]] otomandar ezkontidea eta erregeordea (Rutenia 1627-Edirne 1683)
# [[Ana Lena Rivera]] idazlea (Asturias 1972)
# [[Emma Maria Harrington]] sufragista (Dinamarka 1881-AEB ?)
# [[Ángela Cenarro Lagunas]] feminista eta historialaria (Zaragoza, 1965)
# [[Aurélie Valognes]] eleberrigilea (Frantzia, 1983)
# [[Sandra Myrna D%C3%ADaz]] biologoa (Argentina, 1961)
# [[Maria Grazia Cutuli]] kazetaria (Italia 1963-2001)
# [[Babe Paley]] socialitatea, editorea (AEB 1915-1978)
# [[Nona Sobo]] aktorea, modeloa (Tailandia/Bartzelona 2000)
# [[Laura Ramos]] aktorea (Kuba 1978)
# [[Araceli González Campa]] kazetaria (Madril XX. mendea)
# [[Paloma Chamorro]] kazetaria (Madril 1949-2017)
# [[María Josefa Pimentel Téllez-Girón]] aristokrata (Madril 1752-1834)
# [[Ann Hui]] aktorea, film zuzendaria (Txina 1947)
# [[Sylvia Chang]] film zuzendaria, idazlea (Txina 1953)
# [[Ángela Rodicio]] kazetaria, idazlea (Ourense 1963)
# [[Laura de Force Gordon]] hizlaria, kazetaria, sufragista (AEB)
# [[Stella Wynne Herron]] idazlea, sufragista (AEB)
# [[Taneko Suzuki]] zientzilaria eta ikertzailea (Japonia, 1926-2020)
# [[Gülistan Sönük]] politikaria (Kurdistan, 1993)
# [[Margarita Torres]] historialaria (León 1969)
# [[Hai Yan]] ekintzailea, idazlea (Txina 1954)
# [[Maria Pilar Perea Sabater]] filologoa (Bartzelona 1960)
# [[Melani García]] abeslaria (Valentzia 2007)
# [[María Luisa Cava de Llano Carrió]] legelaria, politikaria (Bartzelona 1948)
# [[Azahara Palomeque Recio]] kazetaria, idazlea, poeta (Kordoba 1986)
# [[Mirela]] abeslaria (Madril 1990)
# [[Alejandra Kindelán]] ekonomialaria (Venezuela 1971)
# [[Zina%C3%ADda Ierm%C3%B3lieva]] mikrobiologoa (Errusia, 1898-1974)
# [[Marie Pascale Osterrieth|Marie-Pascale Osterrieth]] Belgikako antzerki- eta zinema-zuzendari eta produktorea (Basoko, 1956)
# [[Charo Garaigorta]] artista (Coruña 1961)
# [[Anna Caballé Masforroll]] idazlea (Bartzelona 1954)
# [[Lydia Flood Jackson]] enpresaburua, sufragista (AEB 1862-1963)
# [[Mar%C3%ADa de los %C3%81ngeles Cardona Florit]] botanikaria (Menorca-Bartzelona, 1940-1991)
# [[Pacita Abad]] margolaria (Filipinas, 1946-2004)
# [[Lida Abdul]] artista (Afganisgtan, 1973)
# [[María Izquierdo (margolaria)|Maria Izquierdo (margolaria)]] (Mexiko, 1902-1955)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló, 1993)
# [[Kathleen Norris]] eleberrigilea, aktibista, (AEB )
# [[Emily Arnesen]] zoologoa (Norvegia, 1867- 1928)
# [[Laura Marling]] folk abeslaria (Erresuma Batua, 1990)
# [[Amalia Eriksson]] merkataria, asmatzailea (Suedia 1824- 1923)
# [[Ada Kariakoa]] satrapa (Turkia, K.a IV. Mendea-K.a 326)
# [[Artemisia II.a Kariakoa]] satrapa (TurkiaK.a 410-K.a)
# [[Linda Kasabian]] Manson familiakoa (AEB 1949-2023)
# [[Patricia Krenwinkel]] hiltzailea, Manson familiakoa (AEB 1947)
# [[Mary Brunner]] hiltzaile kidea, Manson familiakoa (AEB 1943)
# [[Rosa Navarro Durán]] filologoa, idazlea, irakaslea (Girona 1947)
# [[Young Miko]] rap abeslaria, futbolari ohia (Puerto Rico 1997)
# [[Brequette Cassie]] abeslaria, dantzaria (Hegoafrika/Madril 1984)
# [[Lorena Gómez (abeslaria)]] (Lleida 1986)
# [[Ruth Lorenzo]] abeslaria (Murtzia 1982)
# [[Roser Batlle]] Catalunyako pedagogoa (Bartzelona 1954)
# [[Henriette Delamarre de Monchaux]] geologoa, paleontologoa (Frantzia, 1854-1911)
# [[Jessica Gallagher]] paralinpiar eskiatzailea, atleta, txirrindularia (Australia 1986)
# [[Claire Keefer]] atleta paralinpiarra (Australia 1995)
# [[Madeleine Hogan]] paralinpiar xabalinlaria (Australia 1988)
# [[Hollie Arnold]] paralinpiar xabalinlaria (EB 1994)
# [[Donna Smith (atleta)]] paralinpiar xabalinlaria, gsaskibaloi jokalaria (Australia 1965-1999)
# [[Julie Russell]] paralinpiar pisu jasotzailea, saskibaloi jokalaria (Australia 1951)
# [[Grace Anozie]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Lucy Ejike]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1977)
# [[Fatma Omar]] paralinpiar pisu jasotzailea (Egipto 1973)
# [[Josephine Orji]] paralinpiar pisu jasotzailea (Nigeria 1979)
# [[Georgianna Offutt]] sufragista eta medikua (AEB)
# [[Sarah Massey Overton]] emakumeen eskubideen aldeko emintzailea (AEB)
# [[Stacey Gillian Abe]] artista garaikidea
# [[Tomie Ohtake]] artista bisuala (Japonia/Brasil 1913-2015)
# [[Maryní Callejo]] musika ekoizle aitzindaria, moldatzailea, piano-jolea, abeslaria (Madril 1944)
# [[Özlem Becerikli]] paralinpiar pisu jasotzailea (Turkia 1980)
# [[Amalia Pérez]] paralinpiar pisu jasotzailea (Mexiko 1977)
# [[Olivia Breen]] paralinpiar atleta (Gales 1996)
# [[Sophie Hahn]] paralinpiar atleta (EB 1997)
# [[Verônica Hipólito]] paraliniar lasterkaria (Brasil 1996)
# [[Tara (abeslaria)]] (Coruña 1950)
# [[Ángela Carrasco]] abeslaria (Dominikar Errepublika 1951)
# [[La Dama]] abeslaria (Sevilla 1986)
# [[Mónica Naranjo]] abeslaria (Girona 1974)
# [[Virgínia Leone Bicudo]] soziologoa, psikoanalista (Brasil 1910-2003)
# [[Katherine Reed Balentine]] sufragista (AEB,1875-1934)
# [[Anna M. Morrison Reed]] egunkari eta aldizkaria fundatzailea (AEB, 1849-1921)
# [[Albertine Sarrazin]] idazlea (Frantzia,
# [[Isabelle Anguelovski]] ekologoa, ikertzailea (REims, 1978)
# [[Aina Garcia-Carbó]] poeta (Castelló de la Plana, 1993)
# [[Amalia de Llano]] idazle eta aristokrata (Espainia, 1822-1874)
# [[Edith Farkas]] meteorologoa, ikertzailea (Hungaria-Zeelanda Berria, 1921-1993)
# [[Kimberlé Williams Crenshaw]] abokatua, irakaslea, feminista (AEB 1959)
# [[Beatrice Duodu Owusu]] kazetaria (Ghana 1964)
# [[Agnes Sj%C3%B6berg]] albaitaria (Finlandia, 1888-1964)
# [[Olga Rodriguez]] kazetaria (León 1975)
# [[Jessica Abel]] komikigilea (AEB 1969)
# [[Zillah Branco]] aktibista ( Brasil 1936)
# [[Jaldia Abubakra]] ekintzailea (Palestina/Espainia 1967)
# [[Mònica Bernabé Fernández]] kazetaria (Bartzelona 1972)
# [[Pilar Albajar]] argazkilaria (Huesca 1948)
# [[Selina Solomons]] sufragista (AEB 1862- 1942)
# [[Ellen Clark Sargent]] sufragista (AEB 1826-1911)
# [[Pepa Aurora]] idazlea (Kanariak, 1946)
# [[Pino Betancor Alvarez]] idazlea (Kanariak, 1928-2063)
# [[Andrea Abreu]] idazlea (Kanariak, 1995)
# [[Casilda Rodrigáñez]] idazlea (Madril 1945)
# [[Miryan Rivera]] zientzialaria (Ekuador XX. mendea)
# [[Ana Estrella Santos]] dialektologoa (Ekuador XX.mendea)
# [[Kristina Suediakoa (1943)]] printzesa
# [[Nathalie Sayn-Wittgenstein-Berleburg]] printzesa, zaldi-doman aditua (Danimarka 1975)
# [[Marleen Haboud]] hizkuntza ikerlaria (Ekuador 1954)
# [[Gilda Guerrero Salgado]] kazetaria (Ekuador XX. mendea)
# [[María Carbonell Sánchez]] pedagogoa (Valentzia 1852-1926)
# [[Loren MacIver]] margolaria (AEB 1909-1998)
# [[Carin Bondar]] biologoa (Kanada 1975)
# [[Kamal Ranadive]] ikertzaile biomedikoa (India, 1917-2001)
# [[Mary Wood Swift]] sufragista (AEB 1841-1927)
# [[Naomi Anderson]] sufragista (AEB 1843-1899)
# [[Elvire De Cock]] ilustratzailea eta komikigilea (Belgika, 1979)
# [[La Galera kartzela]] emakumeen espetxea (Alcala de Henares, XX. - XXI. mendea)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (Malaga, 1937-1954)
# [[Can Salesko kartzela]] emakumeen kartzela (Palma, 1936-1943)
# [[Joan Feynman]] astrofisikaria (AEB, 1927-2020)
# [[Catherine Beaunez]] Frantziako prentsa-marrazkilaria eta komikigilea (Juigné-sur-Sarthe, 1953)
# [[Maria Vaquer Moll]] jostuna eta feminista espetxeratua (Eivissa, 1902-1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Beatriz Akizu Aizpiri]] '''SORTUA''' Eusko Ikaskuntzako arlo sozio-politiko, dibertsitate eta kohesioko koordinatzailea (Soraluze, 1969)
# [[Onintze Villanueva Goikoetxea]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea, dantzazalea, dantza-irakaslea (Mexiko, 1955)
# [[Belen Urutxurtu]] ef-- '''SORTUA''' txistularia, eskultorea eta Arte irakaslea (Berriz, 1960)
# [[Julene Etxenike]] --ef '''SORTUA''' mendizale aitzindaria (Irun, 1943-2023)
# [[Beatriz Gámiz Mata]] ----'''SORTUA''' kriminologoa, politikaria eta alkatea (Ermua, 1983)
# [[Resurrección Martínez Sánchez]] efef '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1898-1936)
# [[Consolación Martínez Sánchez]] '''SORTUA''' 36ko gerran eraildako maistra (Errioxa, 1896-1936)
# [[Teresa Velasco Soto]] '''SORTUA''' zigarrogilea, politikaria (Errioxa, 1902-?)
# [[Felisa Vidorreta Miruri]] '''SORTUA''' maistra fusilatua (Errioxa, 1890-1936)
# [[Mercedes López Cotarelo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Irun, 1914 - Lesaka, 1936)
# [[Leire Retegi Fernández]] '''SORTUA''' txistularia eta txistu irakaslea da (Leitza, 2002)
# [[Luciana Larreategi Arizaga]] '''SORTUA''' (Eibar, Gipuzkoa, 1912-2003)
# [[Lloy Galpin]] sufragista, idazlea (AEB, 1877-1935)
# [[Ana María Cuervo]] biokimikaria (Bartzelona 1966)
# [[Marta Pujol Ferrusola]] arkitektoa (Bartzelona 1959)
# [[Glenna Cabello]] politologoa, kontsul (Venezuela 1959)
# [[Margaret Leahy]] aktorea (EB 1902-AEB 1967)
# [[Norma Talmadge]] aktorea (AEB 1894-1957)
# [[Constance Talmadge]] aktorea (AEB 1898-1973)
# [[Natalie Talmadge]] aktorea, gidoilaria (AEB 1996-1969)
# [[Cátia Montes]] gizarte hezitzailea, suhiltzailea, ijitoa (Portugal ?)
# [[Toya Prudêncio]] hezitzailea, aktibista, ijitoa (Portugal ?)
# [[Maria Gil]] aktore, aktibista, ijitoa (Portugal 1972)
# [[Estelle Faye]] idazle eta aktore frantsesa (1978)
# [[Rose Morgan French]] sufragista (AEB, 1859-1929)
# [[Ana María Pascual-Leone]] zientzialaria eta farmazialaria (Valentzia, 1930)
# [[Nellie Blessing Eyster]] irakaslea, kazetaria, idazlea (AEB, 1836-1922)
# [[Eileen Chang]] idazlea (Txina 1920-AEB 1995)
# [[Ascensión Marcos]] farmazialaria, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[Mririda n'Ait Attik]] poeta amazigea (Maroko 1900-1940)
# [[Maisie Peters]] kantautorea (EB 2000)
# [[Rachel Brosnahan]] aktorea (AEB 1990)
# [[Elaine May]] aktorea (AEB 1932)
# [[Carla Quílez]] aktorea (Bartzelona 2008)
# [[Tita Parra]] kantautorea (Txile 1956)
# [[Alexia Greziakoa]] printzesa (Grezia 1965)
# [[Teodora Greziakoa]] aktorea, printzesa (EB 1983)
# [[Olinpia Greziakoa]] modeloa, printzesa (AEB 1996)
# [[Marie-Chantal Greziakoa]] diseinatzailea, enpresaburua, printzesa (EB 1968)
# [[Marthe Gautier]] pediatra, ikertzailea (Frantzia, 1925-2022)
# [[Mar%C3%ADa Mullerat i Bassedas]] maistra, hezkuntza berezian espezializatua (Catalunya 1903 - 1993)
# [[Rita Harradence]] biokimikaria (Australia, 1915-2012)
# [[Nora Stanton Blatch Barney]] ingeniari zibila (AEB, 1883-1971)
# [[Flora Wambaugh Patterson]] mikologoa (AEB, 1847-1928)
# [[Jhamak Ghimire]] idazlea (Nepal, 1980)
# [[Mireille Havet]] idazlea (Frantzia, 1898-1932)
# [[Montserrat Villar Gonzalez]] idazlea (Ourense 1969)
# [[Regina Orozco]] aktorea (Mexiko, 1964)
# [[Jesusa Rodríguez|Jesusa Rodriguez]] aktorea, antzerki zuzendaria (Mexiko, 1955)
# [[Astrid Hadad]] aktorea (Mexiko, 1957)
# [[Julieta Egurrola]] aktorea (Mexiko, 1953)
# [[Elisa Izaurralde|Elisa_Izaurralde]] biokimikaria molekularra (Uruguai,
# [[Céline Bessière]] soziologoa (Frantzia, 1977)
# [[Cristina Pacheco]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1941-2023)
# [[Susana Chavez-Silverman]] idazlea (AEB, ?)
# [[Cristina Lafont]] filosofoa (Valentzia, 1963)
# [[Fumiko Enchi]] idazlea (Japonia 1905-1986)
# [[Pilar Roig Picazo]] ikertzailea (Valentzia 1949)
# [[Isabella Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2007)
# [[Josephine Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 2011)
# [[Irene Greziakoa]] printzesa (Hegoafrika/ Espainia 1942)
# [[Pia Getty]] film ekoizlea, zuzendaria (AEB 1966)
# [[Benedikte Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1944)
# [[Alexandrine Danimarkakoa]] erregina (Alemania 1879- Danimarka 1952)
# [[Carolina Matilde Danimarkakoa]] printzesa (Danimarka 1912-1995)
# [[Viktoria Luise Prusiakoa]] printzesa (Alemania 1892-1980)
# [[Rocío Muñoz Morales]] aktorea, aurkezle, modeloa (Madril 1988)
# [[Mary Prince]] idazlea eta esklabua (Bermudak...)
# [[Edith M. Flanigen]] kimikaria (AEB, 1929)
# [[Margaret Fulton]] kazetari gastronomikoa (1924-2009)
# [[Claudia Actea]] esklaboa (Anatolia 40-I. mendea)
# [[Cándida Jiménez Huelva]] esklabo askatua (Angola, 1845 Huelva, 1951)
# [[Rosalia Gómez]] esklabo askatua (Tenerife, 1801-1874)
# [[Elena Conti]] biokimikaria eta biologoa (Italia, 1967)
# [[Edith Pechey]] medikua (EB 1845-1908)
# [[Catherine Raisin]] geologoa (Erresuma Batua, 1855-1945)
# [[Winifred Starr Dobyns]] sufragista (AEB, 1886-1963)
# [[Mary Roberts Coolidge]] sufragista (AEB, 1860-1945)
# [[María Bueno Castellano]] artista (Malaga, 1976)
# [[Rukhmabai]] medikua (India 1864-1955)
# [[Valérie Mangin]] Frantziako komiki-gidoilaria (Nancy, 1973)
# [[Kamala Sohonie]] biokimikaria (India, 1911-1998)
# [[Cy Jung]] idazlea (Frantzia,
# [[Elula Perrin]] idazlea (Frantzia
# [[Anandi Gopal Joshi]] Indiako 1. medikuetako bat (1865-1887)
# [[Agnieszka Osiecka]] poeta, kazetaria (Polonia 1936-1007)
# [[Jeanette Winterson]] idazlea (EB 1959)
# [[Shelagh Delaney]] antzerkigilea, gidoilaria (EB 1938-2011)
# [[Madeleine Suediakoa]] printzesa (Suedia 1982)
# [[Carina Axelsson]] printzesa, modeloa, idazlea (AEB Aguil1968)
# [[Ingeborg Danimarkakoa (1878-1958)]] printzesa (Danimarka 1878-Suedia 1958)
# [[Susie Orbach]] psikoanalista, idazlea (EB 1946)
# [[Doris Duke]] filantropoa , baratzezaina, arte bildumagilea (AEB 1912-1993)
# [[Silvia Laplana]] metereologoa (Bartzelona 1984)
# [[Eva Cosculluela]] kultur kazetaria (Zaragoza 1972)
# [[Pilar Sanjurjo]] metereologoa (Coruña 1942-2022)
# [[Fanny Dalle-Rive]] Frantziako komikigilea (1976)
# [[Emma_Lira]] kazetaria, idazlea eta bidaiaria (Madril 1971)
# [[Mariana Álvarez Bollo Carretero]] pedagogoa eta idazle espainiarra (Zamora, 1866 - 1946)
# [[Margherita Piazzola Beloch]] matematikaria (Italia, 1879-1976)
# [[Mary Ryerson Butin]] medikua (AEB, 1857-1944)
# [[Zabel Yesayan]] idazlea (Armenia 1878-1943)
# [[Eva Carter Buckner]] sufragista, poeta eta konpositorea (1861-1946)
# [[Hélia Correia]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[Isabela Figueiredo]] idazlea (Portugal, 1963)
# [[Teresa Imízcoz Beunza|Teresa Imizcoz Beunza]] idazlea (Iruñea, 1965)
# [[Oriana Méndez|Oriana Mendez]] idazlea (Vigo, 1974)
# [[Esperanza Aguilà Ducet|Esperanza Aguila Ducet]] idazlea (Bartzelona, 1951)
# [[Maud Ankaoua]] enpresa kudeatzailea (Frantzia, 1971)
# [[Lucia Pietrelli]] idazlea (Italia/Mallorca 1984)
# [[María Jaén]] idazlea, gidoilaria (Sevilla 1962)
# [[Antonia Bardolet]] idazlea (Bartzelona 1877- 1956)
# [[Dolors Miquel]] idazlea (LLeida 1960)
# [[Míriam Ferradáns]] idazlea (Pontevedra 1960)
# [[Rosa Fabregat]] idazlea (LLeida 1933)
# [[Ingrid Guardiola Sánchez]] film zuzendaria, saiakeragilea (Girona 1980)
# [[Almudena Arteaga]] idazlea (Madril 1967)
# [[Alana S. Portero]] idazlea (Madril 1967)
# [[Maria Antònia Salvà]] poeta (Mallorca 1869-1958)
# [[Maribel Medina]] idazlea eta kultura kudeatzailea (Iruñea, 1969)
# [[Gabrielle Réval]] idazlea (Frantzia,
# [[Martine Roffinella]] idazlea (Frantzia,
# [[Bertha Hernández]] idazlea, politikaria, 1. dama (Kolonbia 1907-1993)
# [[May Borraz]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1966)
# [[Eva Yárnoz]] poeta, artista (Iruñea 1975)
# [[Emilia Salvador]] ikertzailea, idazlea (Zaragoza 1938)
# [[Beatriz Giménez de Ory]] poeta (Madril 1972)
# [[Gema Nieto]] idazlea (Madril 1981)
# [[Mariona Cabassa]] ilustratzailea (Bartzelona 1977)
# [[Mada Carreño]] idazlea, kazetaria (Zamora 1914- Mexiko 2000)
# [[Nicolasa Helguero Alvarado]] poeta, moja, noblea (Palentzia 1719- Burgos 1805)
# [[Sheila Elorza]] futbolaria (Zaratamo 1996)
# [[Suceso Luengo]] maistra, idazlea (Zamora 1884-? 1931)
# [[Yvonne Blake]] jantzi-diseinatzailea (EB 1940-Madril 2018)
# [[Ruth Chepngetich]] atleta, maratoilaria (Kenya 1994)
# [[Salome Lang]] atleta, gorako jauzilaria (Suitza 1997)
# [[Salomé Kora]] atleta, 100m (Suitza 1994)
# [[Vicky Calavia]] zinegilea (Zaragoza 1971)
# [[Marisol Aznar]] aktorea, gidoilaria, abeslaria (Zaragoza 1972)
# [[Emilia Baylo]] dantzaria, koreografoa, irakaslea (Lleida 1946-Zaragoza 2022)
# [[Natividad Zaro]] aktorea, gidoilaria (Zaragoza 1901-Madril 1978)
# [[Marta Marín-Dòmine]] idazlea, dokumetalgilea (Bartzelona 1959)
# [[Uliana Semionova]] saskibaloi jokalaria (Letonia 1952)
# [[Maria do Rosário Pedreira]] idazlea (Portugal 1959)
# [[Reyes Calderon]] idazlea, ekonomialaria, irakaslea (Valladolid 1961)
# [[Paloma Sánchez-Garnica]] idazlea (Madril, 1962)
# [[Ann Scott]] idazlea (Frantzia, 1965)
# [[Chiquinha Gonzaga]] musikaria, konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria (Brasil, 1847 - 1935)
# [[Giannina Arangi-Lombardi]] sopranoa (Italia, 1891-1951)
# [[Gilda dalla Rizza]] sopranoa (Italia, 1892-1975)
# [[Magda Olivero]] sopranoa (Italia 1910-2014)
# [[Lucy Tejada]] artista, margolaria (Kolonbia 1920-2011)
# [[Claudia Muzio]] sopranoa (Italia, 1889-1936)
# [[Toti Dal Monte]] sopranoa (Italia, 1893-1975)
# [[Maria Caniglia]] sopranoa (Italia, 1905-1979)
# [[Ebe Stignani]] mezzosopranoa (Italia, 1903-1974)
# [[Violet King Henry]] abokatua (Kanada, 1929-1982)
# [[Tòni Escala]] idazlea (Lleida 1961)
# [[Teresa Azpiazu Paul]] idazlea, irakaslea, politikaria (Cádiz 1862-Málaga 1949)
# [[Luisa Josefina Hernández]] idazlea, irakaslea (Mexiko 1928-2023)
# [[María Asúnsolo]] mezenas, galerista, modelo (AEB 1904-Mexiko 1999)
# [[María Jose Escrivà]] idazlea, poeta (Valentzia 1968)
# [[Meritxell Gené]] kantautorea, poeta (Lleida 1986)
# [[Marià Manent]] poeta, memorialista (Bartzelona 1898-1988)
# [[Marysa Navarro Aranguren]] idazlea, historilaria (Nafarroa 1934)
# [[Esther Novalgos Laso]] idazlea (Errioxa 1942)
# [[Susi Alvarado]] idazlea, antzerki zuzendaria (Kanariak 1960)
# [[Anna Tsing]] antropologoa (AEB, 1950)
# [[Ana Bernal Triviño]] kazetaria eta ikertzailea (Malaga, 1980)
# [[María Francisca Díaz-Carralero Rodelgo]] poeta itsu inprobisatzailea (Ciudad Real 1818-1894)
# [[Sanmao]] idazlea (Txina 1943-1991)
# [[Ana Cristina Herreros Ferreira]] idazlea, ahozko kontalaria (Leon 1965)
# [[Monika Zgustová]] idazlea, itzultzailea (Txekia 1957)
# [[Juana Dolores]] abeslaria, aktorea (Bartzelona 1992)
# [[Valeria Castro (abeslaria)]] kantautorea (Kanariak 1999)
# [[Maria Morera Colomer]] aktorea, abeslaria Girona 2003)
# [[Laura Jou]] antzerki irakaslea, film zuzendaria (Batzelona 1969)
# [[Emakumeen Ospearen Aretoa Coloradon]] aretoa eta saria (Colorado 1965)
# [[Frederika Hannoverkoa]] Greziako erregina ezkontidea (Alemania 1917 – Madril 1981)
# [[Isabel Stilwell]] kazetaria eta idazlea (Portugal)
# [[Maria Xosé Queizán]] idazlea (Galizia, 1939)
# [[Liliana Felipe]] abeslaria, sopranoa (Agentina-Mexiko, 1954)
# [[Zinka Milanov]] sopranoa (1906-1989)
# [[Rosa Ponselle]] sopranoa (AEB, 1897-1981)
# [[Milka Ternina]] sopranoa (Kroazia, 1863-1941)
# [[Geraldine Farrar]] sopranoa (Alemania, 1882-1967)
# [[Lilli Lehmann]] sopranoa (Alemania, 1848 - Berlin, 1929)
# [[Olive Fremstad]] mezzosoprano (Suedia , 1871-AEB,1951)
# [[María Jesús Jabato]] idazlea (Burgos, 1959)
# [[Brenda Navarro]] idazlea (Mexiko, 19982)
# [[Maud Tabachnik]] idazlea (Frantzia, 1938)
# [[Alejandrina_Gessler]] Andaluziako margolaria (Cadiz, 1831 - Paris, 1907)
# [[Rita Ferro]] Portugaleko idazlea (Lisboa, 1955)
# [[Dolors Marín Silvestre]] Kataluniako historialaria (Hospitalet de Llobregat, 1957)
# [[Almudena Campuzano Jimenez de Aldasoro]] idazlea (Santander, 1996)
# [[Dora Vázquez]] idazlea (Ourense, 1913.2010)
# [[Ana Acuña]] idazlea eta ikertzalea (Marin, 1971)
# [[Josefina Cardona i Bosch]] poeta (Valentzia,1957-2022)
# [[Joan Beauchamp Procter]] zoologoa (Erresuma Batua, 1897-1931)
# [[Adela Figueroa]] biologoa, aktibista eta idazle galiziarra (Lugo, 1948)
# [[Mary Blair]] artista, ilustratzailea, (AEB, 1911-1978)
# [[Rita Taborda Duarte]] Portugaldar idazle eta irakaslea (Lisboa, 1973)
# [[Fedora Barbieri]] mezzosopranoa (Trieste, 1920ko- Florentzia, 2003)
# [[Anita Cerquetti]] soprano (Montecosaro, 1931ko apirilaren 13a - Perugia, 2014ko urriaren 11) Italiako soprano dramatiko
# [[Leyla Gencer]] sopranoa (Istanbul, 1928ko- Milan, 2008ko)
# [[Maria Stader]] sopranoa (Budapest, 1911- Zurich, 1999ko)
# [[Tereska Torrès]] idazlea (Paris, 1920-2012)
# [[Marta G. Franco]] kazetari eta ekintzailea (Espainia, )
# [[Josefa Alfaro de Ocampo]] kazetaria, idazlea eta atzerkigilea (Sevilla, XIX-XX)
# [[Milagros Duque Vallejo]] alkatea (Berantevilla, 1941)
# [[Maria Perpinyà i Sais]] idazlea (Katalunia, 1901-1994)
# [[Mercè Vila i Reventós]] idazlea ([[Bartzelona]], [[1902]] - ?)
# [[Arancha Nogueira]] poeta ([[Ourense]], [[1989|1989ko]]
# [[Geneviève Pastre]] idazle, poeta, militantea
# [[Élodie Petit]] poeta eta performena
# [[Narcisa Freixas|Narcisa Freixas i Cruells]] margolaria, eskultorea eta konpositorea (Sabadell – 1859 – Bartzelona, 1926)
# [[Rexina Vega|Rexina Rodriguez Vega]] literatura idazlea, itzultzailea eta ikertzailea da. (Vigo, 1966)
# [[Eva Balaguer-Cortés López]] idazlea (Zaragoza, 1965)
# [[Rita Taborda Duarte]] idazlea (Lisboa, 1973)
# [[Cristina Carvalho]] idazlea (Portugal, 1949)
# [[An Alfaya]] idazlea (Galizia, 1964)
# [[San Luisko kondesa]] idazlea (Murtzia, 1884-Madril, 1929)
# [[Montserrat Aguer Teixidor]] filologoa eta idazlea (Figueres, 1963)
# [[María Rosa de Madariaga]] historialaria (Madril, 1937-2022)
# [[Asima Chatterjee]] botanikaria, kimikaria (India, 1917-2006)
# [[Alicia Fernández Rodríguez]] poeta (Galizia, 1987)
# [[Coloma Rosselló i Miralles]] idazlea (Palma, 1871 - i1955)
# [[Walda Pla i Rosés]] eleberrigilea (Maresme, 1913ko- Badalona, 2014)
# [[Maria Fullana i Montoro]] idazlea(Valentzia, 1958) poeta, narratzaile, itzultzaile eta irakasle ohia
# [[Susana Prieto]] idazlea eta gidoigilea (Puebla de Sanabria, Zamora, 1962)
# [[Isabel Thorne]] medikua, emakumeen eskubideen aldeko ekinzailea (Londres, 1834-1910)
# [[María Gertrudis Hore|Maria Gertrudis Hore]] poeta (Cadiz, 1742 -1801) eko abuztuaren 9a)
# [[Katherine Esau]] botanikaria (Ukrania-AEB, 1898-1997)
# [[Elizabeth Stern]] patologoa (Kanada-AEB, 1915-1980)
# [[Josefina Solsona i Querol]] idazlea (Bartzelona, 1907-1960)
# [[Tamara Andrés]] idazlea (Pontevedra, 1992)
# [[Enriqueta Muñiz]] idazlea, kazetaria eta itzultzailea (Madril, 1934– Buenos Aires, 2013)
# [[Blanca Mira]] eleberrigilea (Jumilla, Murtzia, 1989)
# [[Kei Okami]], medikua (Japonia, 1859 - 1941)
# [[Edinburgoko zazpiak]]
# [[Diana Maff%C3%ADa]] filosofoa eta aktibista (Argentina, 1953)
# [[Carmen Moreno Pérez|Carmen Moreno]] idazlea (Cádiz, 1974)
# [[Marie-Hélène Lafon]] irakasle atxikia eta idazlea (Aurillac, Cantal, Frantzia, 1962) irakasle atxikia eta idazlea
# [[Gaëlle Heureux]] idazlea eta irratiko kronista (Bourg-en-Bresse, Frantzia, 1970)
# [[Matilda Chaplin Ayrton]] medikua (Honfleur, Frantzia, 1846 - 1883ko uztailaren 19a)
# [[Carolina Amaya]] kazetaria (El Salvador)
# [[Isabella W. Blaney]] aktibista, sufragista (AEB)
# [[Fatima Ouassak]] saiakeragilea, hizlaria, politika publikoetako aholkularia eta militante ekologista, feminista eta arrazakeriaren aurkakoa ((Rif, Maroko, 1976)
# [[Helen Evans]] medikua (Irlanda, 1833-1903)
# [[Shin Saimdang]] artista, idazle, kaligrafo eta poeta (Korea, 1504-1551)
}}
'''Berriak 2024''' ('''iraila''')
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[María Fernández García]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (León,1884-Derio,1937)
# [[Juana Abascal Nicolás]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Castro Urdiales, 1908-Derio, 1938)
# [[Elvira Martínez Porres]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Santurtzi, 1883-Derio, 1937)
# [[Conchita Portu Etxeberria|Conchita Portu Exeberria]] '''SORTUA''' irakaslea, zinegotzia, historialaria (Hondarribia, 1943-2017)
# [[Severina Sagarzazu Martínez|Severina Sagarzazu]] '''SORTUA''' arrain-saltzailea (Hondarribia, 1911-1994)
# [[Joxepa Darceles Bengoetxea]] '''SORTUA''' emagina (Hondarribia, 1888-1972)
# [[Merche Gallardo Carrillo]] '''SORTUA''' Saturrarango emakumeen kartzelan jaioa (Mutriku, 1940)
# [[Loli Prieto Arana|Loli Prieto]] '''SORTUA'''kirolaria (Hondarribia, 1943-2019)
# [[Lupe Artola Cornú]] '''SORTUA''' frantses eta euskara irakaslea (Hondarribia, 1945)
# [[Nieves Alza Castillo]] '''SORTUA''' saskibaloi joka laria eta bultzatzailea (Hondarribia, 1954)
# [[Ixabel Alkain Etxeberria|Isabel Alkain]] '''SORTUA''' irakaslea, alardeko kapitaina, bidaiaria (Hondarribia, 1961)
# [[Arantza Mariskal Balerdi]] '''SORTUA''' Dokumentazio eta liburutegi arduraduna (Hondarribia, 1967)
# [[Teresa Gorria Arrizabalaga]] '''SORTUA''' maistra (Hondarribia, 1836-1905)
# [[Jasone Miranda-Bilbao]] '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Rafaela Baigorri Ibañez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran Madril Ventas espetxean hila (Mañeru, 1892-Madril, 1943)
# [[Rufina Chocarro Villar]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Allo, 1891-Erreniega, 1936)
# [[Amada Morentín Roldán]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Lodosa, 1910-Deierri, 1936)
# [[Felipa del Pueyo Ruiz]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Tarazona, 1897-Ausejo, 1936)
# [[Bea Lema]] '''SORTUA''' artista, ilustratzaile (Coruña, 1985)
# [[Herminia Domínguez Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran borrokan eraila (Buñuel, 1917-Donostia, 1936)
# [[Esperanza Escribano Martínez]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Calahorra, 1881-Azkoien, 1936)
# [[Marian Fernández]] '''SORTUA''' zinemagilea (Iruñea, 1974)
# [[Pilar Fernández Rodríguez]] '''SORTUA''' langilea, 36ko gerran fusilatua (Tudelilla, 1891-Azkoien, 1936)
# [[Carmen Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1921- Azkoien, 1936)
# [[Dolores Gurrea Fernández]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Alfaro, 1919- Azkoien, 1936)
# [[Gabriela Lorente Sáenz]] '''SORTUA''' etxekoandrea 36ko gerran fusilatua (Calahorra, 1878-Azkoien, 1936)
# [[Lucia Maeso Bergé]] '''SORTUA''' futbol-atezaina (Palentzia 2006)
# [[María Castejón Leorza]] '''SORTUA''' historialaria, zinema-kritikaria (Lizarra, 1975)
# [[Luisa Lasheras Royo]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Cortes, 1912-Gallur,1936)
# [[Nicomedes Marañon Orio|Nicomedes Marañón Orio]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Viana, 1898-Logroño, 1936)
# [[Martina Martínez Bueno]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Buñuel, 1873-Magallón, 1936)
# [[Rosa Zufia Sanz]] '''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (Tutera, 1958)
# [[Meg Connery]] sufragista (Irlanda, 1879-1958)
# [[Rebekka Haase]] 2024ko Udako Olinpia r Jokoetako dominaduna (Alemania, 1993)
# [[Salwa Eid Naser]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Nigeria, 1998)
# [[Gina Lückenkemper]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Fatima Surayya Bajia]] idazlea (Pakistan, 1930-2016)
# [[Phoebe Starfield Leboy]] biokimikaria, aktibista (AEB, 1936-2012)
# [[Muriel Barbery]] idazlea (Maroko, 1969)
# [[Ruperta Bautista]] idazle tzotzila (Mexiko, 1975)
# [[Anna Thynne]] itsas zoologoa (Erresuma Batua, 1806-1866)
# [[Loung Ung]] idazlea eta ekintzailea (Kanbodia, 1970)
# [[Elena Cánovas]] antzerkigilea, antzerki zuzendaria, gizarte laguntzailea (Madril 1955)
# [[María Luisa Moneró]] aktorea, kupletista (Madril 1889-1982)
# [[María Jesús Valdés]] aktorea, ahots aktorea (Madril 1927-2011)
# [[Nuria Torray]] aktorea (Bartzelona 1934-Madril 2004)
# [[Alejandra Torray]] aktorea, ahots-aktorea (Madril 1968)
# [[Mercedes Barranco]] aktorea (Bartzelona 1899-Madril 1957)
# [[Julia Martínez]] aktorea (Santander 1931)
# [[María Massip]] aktorea (Albacete 1942- Madril 2002)
# [[Queta Claver]] aktorea (Valentzia 1932- Madril 2003)
# [[Anita Martos]] aktorea, irakaslea (Uruguai 1893- Madril 1953)
# [[Debbie_Brill]] atleta (Kanada, 1953)
# [[Aya Kōda]] eleberrigilea eta saiakeragilea (Japonia, 1904-1990)
# [[Vera de Spinadel|Vera de Spinabel]] matematikaria (Argentina, 1929-2017)
# [[Laetitia Colombani]] idazlea (Frantzia, 1975)
# [[Gloria González Aseguinolaza]] biologoa
# [[Ángeles Mora]] idazlea (Kordoba 1952)
# [[Olive Oatman]] esploratzaile bahitua (AEB 1837-1903)
# [[Rebecca Cheptegei]] atleta (Uganda 1991-2024)
# [[Betty Harris (zientzialaria)]] kimikaria (AEB 1940)
# [[Marie-Béatrice de Baye]] poeta (Frantzia 1859-1928)
# [[Nelly Alard]] aktorea, gidoilaria (Frantzia 1960)
# [[María Topete]] espetxe-funtzionarioa (Espainia 1900-2000)
# [[Constance Reid]] idazlea, matematika dibulgatzailea (AEB, 1918-2010)
# [[Flossie Wong-Staal]] birologoa (Txina-AEB, 1947-2020)
# [[Lucía Caram]] moja aktibista (Argentina/Katalunia 1966)
# [[Magda Roger]] aktorea (Espainia XX. mendea)
# [[Patricia H. Clarke]] kimikaria (EB 1919-2010)
# [[Lila Azam Zanganeh]] idazlea (Paris 1976)
# [[Brigitte Aubert]] idazlea (Cannes 1956)
# [[Simone de Saint-Exupéry]] idazlea (Frantzia 1898-1978)
# [[Marie-Madeleine de Saint-Exupéry]] idazlea (Fratzia 1897-1926)
# [[Teresa Herrera]] filantropoa (Coruña 1712-1791)
# [[Stephanie Beacham]] aktorea (EB 1947)
# [[Ana Maria Vidal]] aktorea (Madril 1944)
# [[Tina Sainz]] aktorea (Madril 1945)
# [[Mari Carmen Yepes]] aktorea (Bartzelona 1942-Madril 2015)
# [[Laly Soldevila]] aktorea (Bartzelona 1933-Madril 1979)
# [[Ángeles Martín]] aktorea, aurkezlea (Madril 1968)
# [[Luisa Rodrigo]] aktorea (Madril 1901-1986)
# [[Mariam Budia]] idazlea, antzerkigilea (Errioxa 1970)
# [[Casey Wilson]] aktorea, komediantea (AEB 1980)
# [[Violetta Villas|Violeta Villas]] abeslaria (Polonia, 1938-2011)
# [[Feliza Bursztyn]] eskultorea (Kolonbia 1933- Paris 1982)
# [[Maria Barrientos]] sopranoa (Bartzelona 1884- Lapurdi 1946)
# [[Eileen Kramer]] dantzaria, koreografoa (Australia 1914)
# [[Antisa Khvichava]] 132 urte bizi izanaren erreklamatzailea (Georgia 1880-2012)
# [[Besse Cooper]] ehun urteduna, maistra, sufragista (AEB 1879-2009)
# [[Sahan Dosova]] ehun urteduna (Kazakhstan 1879?-2009)
# [[Maria Olivia da Silva]] ehun urteduna (Brasil 1880?-2010)
# [[Tomiko Itooka]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1908-)
# [[Fusa Tatsumi]] ehun urteduna, zaharrena (Japonia 1907-2023)
# [[Pilar Serra]] erakusketa-komisarioa (Zaragoza, XX. mendea)
# [[Concha García (artista)]] eskultorea (Santander 1960)
# [[Susanna Rafart]] idazlea (Girona 1962)
# [[Florence Hedges]] botanikaria (AEB, 1878-1956)
# [[Jeanne Loiseau]] idazlea (Frantzia 1854-1921) Leire
# [[Tahia Halim]] margolaria (Egipto 1919-2003) Isabel
# [[Mercedes Barcha Pardo]] musa, zaintzailea (Kolonbia 1932-2020)
# [[Fanny Mikey]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Argentina 1930-Kolonbia 2008)
# [[Nadia Battocletti]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 2000)
# [[Andreja Leški]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Eslovenia, 1997)
# [[Alice Bellandi]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Italia, 1998)
# [[Mathilda Hodgkins-Byrne]] 2024ko olinpiar jokoetako dominaduna (Londres, 1994)
# [[Gloria Zea]] filosofoa, arte sustatzailea (Kolonbia 1935-2019)
# [[Elena Congost]] atleta paralinpikoa (Bartzelona 1987)
# [[Marta Fernández Infante]] igerilari paralinpikoa (Burgos 1994)
# [[Nuria Marqués ]] igerilari paralinpikoa (Bartzelona 1999)
# [[Virginia Feito]] idazlea (Madril 1988)
# [[María Manjavacas]] kazetaria (Ciudad Real, XX. mendea)
# [[Marta Fernández Vázquez]] kazetaria, idazlea (Madril 1973)
# [[Inmaculada Galván]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Marta Reyero]] kazetaria (León 1965)
# [[Fawzia Koofi]] politikaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Saba Sahar]] film zuzendaria, aktibista (Afganistan 1975)
# [[Blanca Estrella Ruiz Ungo]] maistra eta Clara Campoamor elkartearen sortzaile eta presidentea (1944-2024)
# [[Mayana Itoiz]] ilustratzaile eta komikigile baionarra (1978)
# [[Claire Etcherelli]] idazlea (Frantzia 1941-2023)
# [[Maylis Adhémar]] idazlea, kazetaria (Frantzia 1985)
# [[Françoise Mézières]] fisioterapeuta (Frantzia 1909-1991)
# [[Daisy Roulland-Dussoix]] mikrobiologo molekularra (Suitza 1936– 2014)
# [[Brenda Milner]] neuropsikologoa (Erresuma Batua-Kanada 1918)
# [[Michaela DePrince]] dantzaria (Sierra Leona, 1995-AEB, 2024)
# [[María Ruiz de Burton]] idazlea (Mexiko 1832-AEB 1895)
# [[Blanca Oteyza]] aktorea (Madril 1965)
# [[Rosa Maria Oriol Porta]] bitxigilea, enpresaburua (Bartzelona 1946)
# [[Rocío Delgado]] kazetaria (Pontevedra 1985)
# [[Purificación García]] moda diseinatzailea (Ourense 1952)
# [[Victoria Alonso]] film ekoizlea (Argentina/AEB 1965)
# [[Anna Teixidor Colomer]] kazetaria, historialaria (Girona 1978)
# [[Sara Sorribes]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Castelló 1996)
# [[Cristina Bucșa]] binaka tenislari brontze olinpikoa (Moldavia/Kantabria 1998)
# [[Sara Andrés Barrio]] atleta paralinpikoa (Madril 1986)
# [[María Isabel Perelló Doménech]] epailea, Auzitegi Goreneko presidentea (Bartzelona/Coruña 1958)
# [[Mariana Mazzucato]] ekonomialaria (Italia/AEB 1968)
# [[Clara Martínez de Careaga]] magistratua (Madril 1959)
# [[Roser Bach]] epailea (Bartzelona 1964)
# [[Ana Ferrer]] epailea (Madril 1959)
# [[Olga Sánchez Cordero]] epailea (Mexiko 1947)
# [[Margarita Cabello Blanco]] epailea (Kolonbia 1957)
# [[Andrea Muñoz Sánchez]] epailea (Txile 1957)
# [[Zarela Villanueva Monge]] epailea (Costa Rica 1952)
# [[Sue Gray (funtzionarioa)]] politikaria, goi funtzionarioa (EB 1957)
# [[Rocío Sagaón]] aktorea (Mexiko, 1933-2015)
# [[Ana Mérida]] koreografoa (Mexiko, 1922-1991)
# [[Guillermina Bravo]] dantzaria eta koreografoa (1920-2013)
# [[Anna Sokolow]] dantzaria eta koreografoa (1910-2000)
# [[Carmen Herrero Ayllón]] kimikaria, irakaslea (Madril, 1913-1997)
# [[Marie-Michèle Beaufils]] idazlea (Frantzia 1949-2014)
# [[Marie Cosnay]] idazlea (Frantzia 1965)
# [[Columba Dominguez]] aktorea, abeslaria (Mexiko 1929-2014)
# [[Silvia Lemus]] kazetaria (Galizia/Mexiko 1945)
# [[Camila Cañeque]] artista (Bartzelona, 1984-2024)
# [[Carlota Rodr%C3%ADguez de Robles]] kimikaria, irakaslea (Zamora, 1907-1990)
# [[Adela Barn%C3%A9s Gonz%C3%A1lez]] kimikaria, irakaslea (Ávila/Mexiko, 1908-2011)
# [[Élisabeth Badinter]] filosofoa, idazlea (Frantzia 1944)
# [[Lola González Ruiz]] abokatua (León 1946-Madril 2015)
# [[Elisabet Casanovas]] aktorea (Bartzelona 1994)
# [[Aixa Villagrán]] aktorea (Sevilla 1978)
# [[Celia Freijeiro]] ekoizlea, aktorea (Pontevedra 1983)
# [[Patricia Reyes Spíndola]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Mexiko 1953)
# [[Paula Usero]] aktorea (Valentzia 1991)
# [[Carol Rodríguez Colás]] film zuzedaria (Bartzelona 1982)
# [[Paula Anta]] artista, argazkilaria (Madril 1977)
# [[Meritxell Calvo]] aktorea (Bartzelona 1986)
# [[Raquel Peláez]] aktorea (León 1978)
# [[Edith Marion Patch]] entologoa, idazlea (AEB, 1876-1954)
# [[Petra Barnés González]] kimikaria, farmazialaria (Madril/Mexiko, 1908-1992)
# [[Isabelle Rimbaud]] idazlea (Frantzia 1860-1017)
# [[Jeanne Puchol]] komikigile eta ilustratzaile frantziarra (1957)
# [[Michiyo Tsujimura]] biokimikaria (Japonia, 1888-1969)
# [[Matilde Landeta]] film gidoilaria eta zuzendaria (Mexiko, 1910-1999)
# [[Susana Martín Gijón]] idazlea, nobela beltza (Sevilla 1981)
# [[Carlota Pérez]] ekonomialaria (Venezuela 1939)
# [[Pepa Roma]] kazetaria, argazkilaria, eleberrigilea (Lleida XX. mendea)
# [[Florence Cassez]] Mexikon zigortua (Frantzia 1994)
# [[Denise Maerker]] abokatua, kazetaria (Mexiko 1965)
# [[Cristina Álvarez Rodríguez]] arkitektoa, politikaria (Argentina 1967)
# [[Roser Tapias]] aktorea, modeloa (Bartzelona 1989)
# [[Ángela Cervantes]] aktorea (Bartzelona 1993)
# [[Lurdes Barba Rodríguez]] aktorea, antzerki-zuzendaria (Bartzelona 1949)
# [[Marta Frías Acedo]] futbol-arbitro aitzindaria (Cáceres 1980)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] fisiologo, patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Anne Baraou]] Frantziako komikigilea (1965)
# [[Claire Chazal]] kazetaria (Frantzia 1956)
# [[Hélène Gordon-Lazareff]] kazetaria (Frantzia 1909-1988)
# [[Mary Winearls Porter]] kristalografoa (Erresuma Batua, 1886-1980)
# [[Agnès Martin-Lugand]] idazlea (Frantzia 1979)
# [[Cécile Bailly]] idazlea (Frantzia 1968)
# [[Mireille Best]] idazlea (Frantzia 1943-2005)
# [[María Zamora]] film ekoizlea (Valentzia 1976)
# [[Ada Wells]] sufragista (EB 1863-Zeelanda Berria 1933)
# [[Carol Rovira]] aktorea, abeslaria (Tarragona 1989)
# [[Mary Ruiz]] aktorea (Madril 1980)
# [[Ángela Cremonte]] aktorea (Madril 1982)
# [[Belinda Washington]] aurkezlea, aktorea (Londres/Espainia 1963)
# [[Blanca Marsillach]] aktorea (Bartzelona 1966)
# [[Cristina Marsillach]] aktorea (Madril 1963)
# [[Mónica Portillo]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 1989)
# [[Lucía Veiga]] aktorea, bakarrizketagilea (Coruña 1979)
# [[Mireia Oriol]] modeloa, aktorea (Bartzelona 1996)
# [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] enpresaria, irakaslea (Bilbo 1933-2022)
# [[Olga Duque de Ospina]] abokatu, politikaria (Kolonbia 1930-2019)
# [[Beatriz Sanchis]] film-zuzendaria (Valentzia 1976)
# [[Marta Nieto]] aktorea (Murtzia 1982)
# [[Mabel Purefoy FitzGerald]] patologo klinikoa (Erresuma Batua, 1872-1973)
# [[Vera Popova]] kimikaria (Errusia, 1867-1896)
# [[Elena Paunero Ruiz]] botanikaria (Valladolid/Madril, 1906-2009)
# [[Fatima Daas]] idazlea (Frantzia 1995)
# [[Constance Debré]] abokatua, eleberrigilea (Paris 1972)
# [[Jeanne Galzy]] idazlea (Frantzia 1883-1977)
# [[Arati Saha]] igerilaria (Kalkuta 1940-1994)
# [[Caryl Churchill]] antzerkigilea (EB 1938)
# [[Carmen Salinas]] aktorea, imitatzailea (Mexiko 1939-2021)
# [[Malena Narvay]] aktorea, abeslaria (Argentina 1997)
# [[Elisa Mouliaá]] aktorea (Madril 1989)
# [[Rosa Villacastín]] kazetaria (Avila 1947)
# [[Leila Guerriero]] kazetaria (Argentina 1967)
# [[Laura Sisteró]] film-zuzendaria (Bartzelona 1986)
# [[Carmen Rigalt]] kazetaria (Lleida 1949)
# [[Alejandra Meco]] aktorea (Madril 1990)
# [[Azara García de los Salmones Marcano]] ultramaratoilaria (Kantabria 1983)
# [[Elsa y Elmar]] abeslaria (Kolonbia, 1993)
# [[Nancy Peña]] komikigile eta ilustratzaile frantsesa (Tolosa, 1979)
# [[Nadezhda Tolokonnikova]] ekintzaile eta performance artista (Errusia 1989)
# [[Heidi Watney]] kazetaria (Kalifornia, 1981)
# [[Lola Arias]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Argentina 1976)
# [[Sarah Rector]] petrolio-handiki afroamerikarra umetatik (AEB, 1902+1967)
# [[Carmen Abela y Espinosa de los Monteros]] maistra eta pedagogoa (Cadiz 1897, Guadalajara 1962)
# [[Carme Bravo Roy]] pianu-jole eta pedagogoa (Bartzelona, 1919-2007)
# [[Gemma Humet]] abeslaria (Bartzelona 1988)
# [[Sara Miquel]] aktorea (Girona 1984)
# [[Nuria Giménez Lorang]] film-zuzendaria (Bartzelona 1976)
# [[Laura Galán]] aktorea (Guadalajara 1986)
# [[María José Rubio]] medikua, politikaria (Coruña 1956)
# [[Virginia García del Pino]] film-zuzendaria (Bartzelona 1966)
# [[Sara Vítores]] kazetaria (Avila 1972-Madril 2024)
# [[Pilar Farjas]] medikua, politikaria (Teruel/Galizia 1956)
# [[Rocío Mosquera]] medikua, politikaria (Ourense 1956)
# [[Marta Molist Codina]] mendi lasterkaria (Bartzelona 1982)
# [[Marianne Jean-Baptiste]] aktorea (Londres, 1967)
# [[Anne Pouget-Tolu]] frantziar idazlea (Sardinia, 1955)
# [[Hilde Mangold]] enbriologoa (Alemania,1898-1924)
# [[Idelisa Bonnelly]] itsas biologoa (Dominikar Errepublika,1931-2022)
# [[Blanca Calvo Moraza]] maistra, kazetaria eta idazlea (Ourense,xxx -1939)
# [[Gertrud Bodenwieser]] dantzaria, koreografoa (Viena, 1890-1959)
# [[Dolly Nazir]] igerilaria (India, 1935-2012)
# [[Lourdes Reparaz]] igerilaria (Gasteiz 1948- 1999)
# [[Sara Barquinero]] filosofoa eta idazlea (Zaragoza, 1994)
# [[Laura Loomer]] aktibista politikoa (AEB 1993)
# [[Irene Villa]] kazetaria, psikologoa, kirolari paralinpikoa (Madril 1978)
# [[Esther Peris]] paralinpiar eskiatzailea (Espainnia XX. mendea)
# [[Nathalie Carpanedo]] paralinpiar eskiatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Beatriz Rodríguez]] idazlea (Sevilla 1980)
# [[María Sanjurjo]] patin-hockey jokalaria (Coruña 2000)
# [[Masta Quba]] rap abeslaria, aktibista (Mexiko 1988)
# [[Lucia Riaño]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1975)
# [[Rachida Dati]] politikaria (Frantzia 1965)
# [[Sahra Wagenknecht]] politikaria, kazetaria (Alemania 1969)
# [[Carme Aymerich i Barbany]] Catalunyako irakaslea eta pedagogoa (Bartzelona 1915 - 2001)
# [[Rosa Arj%C3%B3 P%C3%A9rez]] Aragoiko maistra (Zaragoza 1885 - 1918)
# [[Gloria Velat]] xakelaria (Bartzelona 1915-1988)
# [[Maria Luisa Gutiérrez]] xakelaria (Menorca 1930)
# [[Sofía Ruiz ]] xakelaria (Bartzelona?- ? 1968)
# [[Eileen Betsy Tranmer]] xakelaria (EB 1910-1983)
# [[Chantal Chaudé de Silans]] xakelaria (Frantzia 1919-2001)
# [[Ana Paula Arósio]] aktorea, modeloa (Brasil 1975)
# [[Alba Planas]] aktorea (Madril 2000)
# [[Leticia Sánchez Ruiz]] idazlea, kazetaria (Asturias 1980)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ania Sáenz de Buruaga]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Gasteiz, 1988)
# [[Cristina Larrea]] ef-- '''SORTUA''' atleta (Eibar, 1966)
# [[Estefania Etxebeste Giraldo]] ef-- '''SORTUA''' harri-jasotzailea (Ituren, 2002)
# [[Maria Jesus Berrotaran Etxeberria|Maria Jesus Berrotaran]] ----'''SORTUA''' aguazila, mazularia, feminista (Hondarribia, 1949)
# [[Miren Izaskun Asua]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta antzerki zuzendaria (Elorrio, 1963)
# [[Adriana Ruano Oliva]] urrezko domina tiroan 2024 (Guatemala, 1955)
# [[Alba Sidera]] kazetaria (Girona 1979)
# [[Aleksandra Jarecka]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1995)
# [[Alena Olsen]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Alev Kelter ]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Alex Sedrick]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Alexandra Louis-Marie]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1996)
# [[Alice Schwarzer]] kazetari aktibista (Alemania 1942)
# [[Alicja Klasik]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 2004)
# [[Ally Wollaston]] txirrindularia, omniumean brontze olinpikoa, talde jazarpenean zilarra (Zeelanda Berria 2001)
# [[Altina Schinasi]] artista, asmatzailea (AEB 1907-1999)
# [[Alysha Corrigan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1997)
# [[Alysha Newman]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1994)
# [[Amanda Donohoe]] aktorea (EB 1962)
# [[Amber Anning]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 2000)
# [[An Qixuan]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 2000)
# [[Ana Bokesa]] aktorea (Madril, ?)
# [[Ana Patrícia Ramos|Ana Patricia Ramos]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Brasil, 1997)
# [[Anna Cockrell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1997)
# [[Anna Dorothea Therbusch]] margolaria (Prusia 1721-1782)
# [[Anna Mahler]] eskultorea (Austria 1904-EB 1988)
# [[Anna Morris]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1995)
# [[Anna R. Figueiredo]] idazlea (Ourense 1963)
# [[Anna Short Harrington]] modeloa, sukaldaria (AEB 1897-1955)
# [[Annette Echikunwoke|Annete Echikunwoke]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1996)
# [[Antsa Proventzakoa]] Frantziako printzesa, Gaztelako infanta (1225-1261)
# [[Ariana Ramsey]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Arlen Siú]] abeslari eta poeta sandta (Nikaragua, 1955-1975)
# [[Asia Hogan-Rochester]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1999)
# [[Audrey Mestre]] urpekaria (Frantzia, 1974-2002)
# [[Aunt Jemima]] pertsonaia (AEB 1893)
# [[Barbiturikills]] kaleko artista (Valentzia 1972)
# [[Bavuudorzhiin Baasanjüü]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Mongolia,1999)
# [[Beatriz de Palacios]] soldadua (Andaluzia/Mexiko XVI. mendea)
# [[Beatriz Proventzakoa]] Frantziako printzesa, erregina ezkontidea, latindar enperatriza (1229- Italia1267)
# [[Beatriz Souza]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Brasil, 1998)
# [[Beatriz Suabiakoa]] Gaztela eta Leongo erregina ezkontidea (Germania 1205-Zamora 1235)
# [[Becky Wilde]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Erresuma batua, 1997)
# [[Bertha Badt-Strauss]] kazetaria, judua (Prusia 1885-1970)
# [[Blanca Eekhout]] politikaria (Venezuela, 1968)
# [[Blanka Frantziakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Jaffa 1253-Paris 1320)
# [[Boryana Kaleyn]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Bulgaria, 2000)
# [[Brittany Brown]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1995)
# [[Bryony Botha]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Camryn Rogers|Camaryn Rogers]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1999)
# [[Cari Champion]] kazetaria (AEB 1978)
# [[Carissa Norsten]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Carmen Bernardos]] aktorea (Madril 1927-2021)
# [[Carmen Verlichak]] idazlea (Madril/Argentina/Kroazia XX. mendea)
# [[Carola Stern]] kazetaria, idazlea (Alemania 1925-2006)
# [[Catherine Lacey]] idazlea (AEB, 1985)
# [[Charity Williams]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1996)
# [[Chiara Consonni]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 1999)
# [[Chloe Daniels]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Cierra Burdick]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Coraline Vitalis]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1995)
# [[Cristina Sánchez-Andrade]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Cuca Escribano]] aktorea (Madril, 1973)
# [[Cyréna Samba-Mayela]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2000)
# [[Daisy eta Violet Hilton]] biki pikopagoak, zirkuko musikariak (EB 1908-AEB 1969)
# [[Daria Pikulik]] txirrindularia, omniemean zilar olinpikoa (Polonia 1997)
# [[Darja Varfolomeev|Darja Varfolomeew]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errusia,2006)
# [[Dearica Hamby]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Deng Yawen]] txirrindularia, BMX librean urre olinpikoa (Txina 2005)
# [[Ding Xinyi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2004)
# [[Dolores Vilavedra]] idazlea, literatura kritikaria (Pontevedra 1963)
# [[Dora Lush]] bakteriologoa (Australia, 1910-1943)
# [[Dorothea Veit]] idazlea (Alemania 1764-1839)
# [[Dorothy Miles]] idazle gorra, keinu hizkuntzan aitzindaria (EB 1931-1993)
# [[Eleanor Patterson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Elisa Mevius]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2004)
# [[Elise Reimarus]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1735-1805)
# [[Elsie Inglis]] medikua, aktibista (Eskozia, 1864-1917)
# [[Emily Shearman]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Emma Ann Reynolds]] erizain, medikua (AEB, 1862-1917)
# [[Emma Finucane]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 2002)
# [[Esther Bendahan]] idazle sefardia (Tetuan 1964)
# [[Esther Vilar]] idazlea, soziologoa, medikua (Argentina 1935)
# [[Eva Canel]] idazlea, hizlaria, (Asturias, 1857-Habana, 1932)
# [[Faith Cherotich]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2004)
# [[Fancy Bermudez]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Fanny Lewald ]] idazlea (Prusia 1811- Alemania 1889)
# [[Farah Nabulsi]] giza eskubideen aldeko zinemagilea (Londres 1978)
# [[Feng Bin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 1994)
# [[Florence Symonds]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2002)
# [[Georgia Bell]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Georgia Hale]] zinema mutuko aktorea (AEB 1905-1985)
# [[Georgina Hale]] aktorea ( EB 1943-2024)
# [[Gertrud Kornfeld]] kimikaria (Alemania, 1891-1955)
# [[Giulia Rizzi]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 1989)
# [[Greta Scacchi]] aktorea (Italia/Australia 1960)
# [[Guo Qiqi]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1998)
# [[Hailey Van Lith]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2001)
# [[Haley Batten]] txirrindularia, mendian zilar olinpikoa (AEB 1998)
# [[Hao Ting]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2001)
# [[Harriet Boyd Hawes]] arkeologoa (AEB, 1871-1945)
# [[Haruka Funakubo]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Japonia, 1998)
# [[Haruka Kitaguchi]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Japonia, 1998)
# [[Helena Villar Janeiro]] idazlea (Lugo 1940)
# [[Henriette Herz]] idazlea, hezitzailea (Alemania 1764-1847)
# [[Hetty van de Wouw]] txirrindularia, keirinean zilar olinpikoa (Herbehereak 1998)
# [[Hezly Rivera]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2008)
# [[Hina Hayata]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna(Japonia, 2000)
# [[Huang Zhangjiayang]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2000)
# [[Huh Mi-mi]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Korea,2002)
# [[Ida Hahn-Hahn]] idazlea (Alemania 1805-1880)
# [[Ilona Maher]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1996)
# [[Inés de Guevara]] infanta (?- 1265)
# [[Inma López Silva]] idazlea (Coruña 1968)
# [[Ioana Vrinceanu]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Errumania, 1994)
# [[Irene Alba]] aktorea (Madril 1867-Bartzelona 1930)
# [[Irene Angelo]] erregina ezkontidea (Konstantinopla 1181-Alemania 1208)
# [[Irene Caba Alba]] aktorea (Argentina 1899-Madril 1957)
# [[Iryna Herashchenko|Iryma Herashchenko]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Ukraina, 1995)
# [[Jasmine Martin]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hegoafrika, 2000)
# [[Jasmine Moore]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2001)
# [[Jemima Montag]] Atleta. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (Australia, 1998)
# [[Jenny Rissveds ]] txirrindularia, mendian briontze olinpikoa (Suedia 1994)
# [[Jeon Hun-young]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 1994)
# [[Jessica Hull]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Australia, 1996)
# [[Jessica Roberts]] txirrindularia, taldekako jazarpen brontze olinpikoa (EB 1999)
# [[Juana Camilión]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Julia Caba Alba]] aktorea (Madril1902-1988 19)
# [[Julia Trujillo]] aktorea (Madril 1932-2013)
# [[Julien Alfred]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Santa Luzia, 2001)
# [[June Sutor]] kristalografoa (Zeelanda Berria-1929 Londres)
# [[Katarina Johnson-Thompson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Erresuma Batua, 1993)
# [[Katy Marchant]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1993)
# [[Kayla Canett]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Kaylia Nemour]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 2006)
# [[Kaylyn Brown]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 2004)
# [[Kelsey Teneti]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Keyara Wardley]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Kim Kum-yong|Kimkum-young]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2001)
# [[Krissy Scurfield]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2003)
# [[Kristen Thomas]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1993)
# [[Kristi Kirshe]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Kristina Norvegiakoa]] printzesa, Gaztelako infanta (Norvegia 1234- Sevilla 1262)
# [[Laura Mart%C3%ADnez de Carvajal]] medikua (Kuba, 1869-1941)
# [[Lauren Doyle]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Laviai Nielsen|Laviani Nielsen]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1996)
# [[Leocadia Alba]] sopranoa, aktorea (Valentzia 1866-Madril 1952)
# [[Leonor Rodríguez de Castro]] Gaztelako infanta (?- Burgos 1275)
# [[Li Jiaman]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan zilarra eskuratu du (Txina, 1997)
# [[Lilian Suzette Gibbs]] botanikaria (Erresuma Batua, 1870-1925)
# [[Lim Si-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2003)
# [[Linda Richards]] erizaina (AEB, 1841-1930)
# [[Lisa Mayer]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Alemania, 1996)
# [[Lisa van Belle]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Louise Blanchard Bethune]] arkitektoa (AEB, 1856-1913)
# [[Lu Gwei-djen]] biokimikaria (Txina, 1904-1991)
# [[Luana Márton]] taekwondo jokalaria (Tenerife, 2006)
# [[Lucía Galán]] abeslaria, aktorea (Argentina 1961)
# [[Lucia Yépez Guzmán]] borrokalaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ekuador, 2001)
# [[Lydia Rabinowitsch-Kempner]] bakteriologoa (Lituania-Alemania, 1871-1935)
# [[Maddi Wesche]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Zelanda Berria, 1999)
# [[Mahina Paul]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Maike van der Duin]] txirrindularia, madison brontze olinpikoa (Herbehereak 2001)
# [[Manon Veenstra]] txirrindularia, BMX lasterketan zilar olinpikoa (Herbehereak 1998
# [[Mar%C3%ADa Teresa Murillo]] botanikaria (Kolonbia, 1929-2017)
# [[Margaret Floy Washburn]] psikologoa (AEB, 1871-1939)
# [[Margarita Proventzakoa]] infanta, Frantziako erregina (Frantzia 1221-1295)
# [[Margarita Skulesdatter]] erregina (Norvegia 1208-1270)
# [[Margit Nordin]] gizonezkoekin lehiatu zen 1. emakume eskiatzailea (Suedia 1897-1982)
# [[María Belón]] medikua (Madril 1965)
# [[Maria Berta Rohangoa]] noblea (Austrohungariar Inperioa, 1868 – Viena, 1945)
# [[Maria Dimádi|Maria Dimadi]] erresistente exekutatua (Grezia, 1907-1944)
# [[María Liñeira]] literatura teorialaria (Coruña 1979)
# [[María Xosé Porteiro]] idazlea (Madril/Vigo 1952)
# [[Marie Lebour]] biologoa (Erresuma Batua, 1876-1971)
# [[Marie Luise Kaschnitz]] idazlea (Alemania 1901-Italia 1974)
# [[Marie Reichert]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Marie-Florence Candassamy]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Frantzia, 1991)
# [[Marion Dönhoff]] kazetaria, idazlea, kondesa (Prusia 1909-Alemania 2002)
# [[Marion J. Lamb]] biologoa (Erresuma BAtua, 1939-2021)
# [[Marion Walter]] matematikaria (Berlin 1928-AEB 2021)
# [[Marta Maggetti|Marta Maggeti]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Italia, 1996)
# [[Martyna Swatowska-Wenglarczyk]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1994)
# [[Mary Moraa]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kenia, 2000)
# [[Mary Vaux Walcott]] botanikaria, ilustratazilea (AEB, 1860-1940)
# [[Matilda Smith]] botanikaria, ilustratzailea (Mumbai 1854- Londres 1926-1990)
# [[Melissa Jefferson]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Hego Carolina, 2001)
# [[Michele Greene]] aktorea (AEB 1962)
# [[Montse Dopico]] kazetaria (Lugo 1977)
# [[Montse Pena]] idazlea, literatura kritikaria (Coruña 1981)
# [[Muthulakshmi Reddy]] medikua eta legelaria (India, 1886-1968)
# [[Nam Su-hyeon]] arkularia. 2024ko Olinpiar Jokoetan urrea eskuratu du (Hego Korea, 2005)
# [[Nancy Green]] esklabo ohia, modeloa (AEB 1834-1923)
# [[Nancy Rourke]] margolari gorra (Kalifornia, 1957)
# [[Natalya Diehm]] txirrindularia, BMX librean brontze olinpikoa (Australia 1997)
# [[Naya Tapper]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1994)
# [[Nicole Heavirland]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1995)
# [[Nicole Shields]] txirrindularia, talde jazarpenean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1999)
# [[Nicole Yeargin]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (AEB, 1997)
# [[Nikola Ogrodníková|Nikola Ogrodikova]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txekia, 1990)
# [[Niuta Tajtelbaum]] Varsoviako ghetto altxatzean aktibista eta soldadua (Polonia, 1917-1943)
# [[Noor Vidts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna Belgika, 1996)
# [[Oi Ye-Jin]] tiratzailea, 10 m-urre olinpikoa (Hego Korea 2005)
# [[Olivia Apps]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 1998)
# [[Pauline Ferrand-Prévot]] txirrindularia, mendian urre olinpika (Frantzia 1992)
# [[Pauline Grabosch]] txirrindularia, taldean brontze olinpikoa (Alemania 1998)
# [[Pauline Rifer de Courcelles]] artista (Paris, 1781-1851)
# [[Perris Benegas]] txirrindularia, BMX librean zilar olinpikoa (AEB 1995)
# [[Piper Logan]] errugbi jokalaria, Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2001)
# [[Prisca Awiti Alcaraz]] judoka 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Londres, 1996)
# [[Rachael Blake]] aktorea (Australia 1971)
# [[Rebecca Petch]] txirrindularia, taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 1998)
# [[Renata Knapik-Miazga]] eskrimatzailea. 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Polonia, 1988)
# [[Rhyne Howard]] saskibaloi jokalaria, 3x3 brontze olinpikoa (AEB 2000)
# [[Rosalia Fernández Rial]] poeta (Coruña 1988)
# [[Rosita Yarza]] aktorea (Madril 1922-1996)
# [[Rutka Laskier]] nerabe judua, egunerokogilea (Polonia 1929-Auschwich 1943)
# [[Sammy Sullivan]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1998)
# [[Sandra Ygueravide]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 1984)
# [[Sarah Levy (errugbi jokalaria)]] Zazpiko brontze olinpikoa (Hegoafrika/Israel/AEB 1995)
# [[Sarah Stewart]] birologoa (Mexiko-AEB, 1905-1976
# [[Sarah Wynter]] aktorea (Australia 1973)
# [[Saya Sakakibara]] txirrindularia, BMX lasterketan urre olipikoa (Australia 1999)
# [[Shaane Fulton]] txirrindularia,taldean zilar olinpikoa (Zeelanda Berria 2000)
# [[Shanieka Ricketts]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Jamaika, 1992)
# [[Shin Yu-Bin]] mahai-tenislaria 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Ipar Korea, 2004)
# [[Sofia Raffaeli|Sofia Raffali]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Italia, 2004)
# [[Song Jiayuan]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1997)
# [[Sonja Greinacher]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 1992)
# [[Sophiane Méthot]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Kanada, 1998)
# [[Sophie Capewell]] txirrindularia, taldean urre olinpikoa (EB 1998)
# [[Stephanie Rovetti]] errugbi jokalaria, Zazpiko brontze olinpikoa (AEB 1991)
# [[Susana Rodríguez Navarro]] genetikalaria, ikertzailea (Murtzia 1972)
# [[Svenja Brunckhorst]] saskibaloi jokalaria, 3x3 urre olinpikoa (Alemania 2001)
# [[Tara Davis-Woodhall]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (AEB, 1999)
# [[Taylor Perry (errugbi jokalaria)]] Zazpiko zilar olinpikoa (Kanada 2000)
# [[Tenika Willison]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 2001)
# [[Teresa Alonso Otero]] Gerra Zibileko errepresaliatua (Madril, 1916- 1995)
# [[Thea LaFond]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Dominika, 1994)
# [[Tota Alba]] aktorea (Argentina 1914-Madril 1983)
# [[Tysha Ikenasio]] errugbi jokalaria, Zazpiko urre olinpikoa (Zeelanda Berria 1997)
# [[Ursula Bellugi]] psikologoa (AEB, 1931-2022)
# [[Vega Gimeno]] saskibaloi jokalaria, 3x3 zilar olinpikoa (Espainia 19)
# [[Věra Kohnová]] nerabe judua, egunerokogilea (Txekoslovakia 1929-Izbica Ghettoa 1942)
# [[Veronica Codesal]] abeslaria (Belgika 1977)
# [[Victoria Ohuruogu]] atleta. 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Londres, 1993)
# [[Viktorija Senkutė]] arraunlaria. 2024ko Olinpiar Jokoetan brontzea eskuratu du (:ituania, 1996)
# [[Vinesh Phogat]] borrokalaria (India, 1994)
# [[Violante Aragoikoa]] erregina ezkontidea (Zaragoza 1236- Orreaga 1256)
# [[Violante Hungariakoa]] Aragoiko erregina ezkontidea (1215-Huesca 1251)
# [[Virginia Cherrill]] aktorea (AEB 1908-1996)
# [[Vittoria Guazzini]] txirrindularia, madison urre olinpikoa (Italia 2000)
# [[Viviana Márton|Viviana Martón]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Tenerife, 2006)
# [[Wang Lanjing]] gimnasta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 2005)
# [[Yang Jiayu|Yang Jiagu]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Txina, 1996)
# [[Yemisi Ogunleye|Yamesi Ogunleye]] atleta, 2024ko Olinpiar Jokoetan dominaduna (Alemania, 1998)
# [[Zhang Shan]] urrezko domina tiroan 1992 (Txina, 1968)
# [[Zhao Jie]] 2024ko Udako Olinpiar Jokoetako dominaduna (Txina, 2002)
# [[Zoé Claessens]] txirrindularia, BMX lasterketan brontze olinpikoa (Suitza 2001)
# [[Zonia Baber]] geografo, geologo, irakaslea (AEB, 1862-1956)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Berta Peña Parras]] '''SORTUA''' 36ko gerran fusilatua (Valladolid, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Beatrice Salvioni]] '''SORTUA''' filologoa eta idazlea (Italia, 1995)
# [[Natalia Ortiz Ceberio]] '''SORTUA''' Marta planaren aurkitzailea (Donosti, ?)
# [[Olatz Osa Zubia|Olatz Osa]] '''SORTUA''' pedagogoa, kudeatzailea (Oñati, 1970)
# [[Maria Cueto]] '''SORTUA''' artista (Avilés, 1960)
# [[Feliciana Etxabe Artola]] '''SORTUA''' 36ko Gerran fusilatua (Zeberio, 1897-Bilbo, 1938)
# [[Alaine Arruti Lejarzegi]] '''SORTUA''' psikologoa (Gernika, 1983)
# [[Clara Maass]] erizaina (AEB, 1876-1901)
# [[Deborah Sampson]] soldadua (AEB 1760-1827)
# [[Anna Maria Lane]] soldadua (AEB 1755-1810)
# [[Sally St. Clair]] soldadua (AEB ?-1782)
# [[Eleonore Prochaska]] soldadua (Alemania 1785-1813)
# [[Margaret Corbin]] erizaina, soldadua (AEB 1723-1792)
# [[Hannah Snell]] soldadua (EB 1723-1792)
# [[Carme Contreras Verdiales]] aktorea (Zaragoza 1932-2020)
# [[Asunción Sancho]] aktorea (Madril 1930-2018)
# [[Cándida Losada]] aktorea (Argentina 1915-Madril 1922)
# [[Carola Fernán Gómez]] aktorea (Madril 1899-1967)
# [[Françoiz Breut]] abeslaria eta ilustrailea (Frantzia, 1969)
# [[Sankie Mthembi-Mahanyele]] politikaria, aktibista (Hegoafrika 1951)
# [[Nadezhda Alilúyeva]] Stalinen 2. emaztea (Errusia 1901-1932)
# [[Colette Capdevielle]] politikaria (Frantzia, 1958)
# [[Mariana Travacio]] idazlea (Argentina, 1967)
# [[Coccinelle (artista)]] artista, dantzaria, abeslaria eta aktore transgeneroa (Paris, 1931-2006)
# [[Rosaura Ruiz Gutiérrez]] biologoa, idazlea (Mexiko, 1950)
# [[Marie-Andrée Schwindenhammer]] trans ekintzailea (La Neuveville-lès-Raon, Vosges, 1909 - Chartres, Eure-et-Loir, 1981)
# [[Herminia Álvarez Herrera]] iraultzailea, hezitzailea (Mexiko 1888-1955)
# [[Dolores Bolio Cantarell]] idazlea (Mexiko 1880-1950)
# [[Gertrudis Tenorio Zavala]] poeta, hezitzailea (Mexiko 1843-1926)
# [[Elena Sánchez Valenzuela]] aktorea, kazetaria, artxibozaina (Mexiko 1900-1950)
# [[Irene López Heredia]] aktorea (Murtzia 1898-Madril 1962)
# [[Mari Paz Molinero]] aktorea (Txile 1914-Madril 2004)
# [[Carmen Díaz]] aktorea (Sevilla 1896-1979)
# [[Lola Pons Rodríguez]] filologoa, irakaslea (Bartzelona 1976)
# [[Cristina Farfán]] maistra, idazlea (Mexiko 1846-1880)
# [[Natalia Serdán Alatriste]] iraultzailea, aitzindaria (Mexiko 1875-1938)
# [[Chantal Montellier]] Frantziako idazle eta komikigilea (Bouthéon, 19472.1943)
# [[May Ayim]] ekintzaile afroalemaniarra (Alemania, 1960-1996)
# [[Maria Rosaria Omaggio]] aktorea (Italia, 1959-2024)
# [[Clarisa Navas]] zinemagilea (Argentina, 1989)
# [[Jacqueline Harpman]] psikoanalista (Belgika, 1929-2012)
# [[Ana Figuero]] feminista, sufragista (Txile, 1907-1970)
# [[Sara Ahmed]] filosofo angroaustraliarra (Erresuma Batua, 1969)
# [[Katherine Dunn]] eleberrigile, poeta eta kirol-kazetaria (AEB, 1945-2016)
# [[Marianne Baum]] anfifaxista gillotinatua (Alemania, 1912-1942)
# [[Marie-Hélène Schwartz]] matematikaria (Frantzia, 1913-2013)
# [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] zientzialaria (Argentina, 1942-2016)
# [[Juana Manso]] idazle, kazetari, hezitzaile (Argentina, 1819-1875)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid, XVI. mendea)
# [[Louise-Victorine Ackermann]] poeta (Frantzia, 1813-1890)
# [[Valentina Pinelo]] moja, poeta (Sevilla, XVI. mendea- 1629?)
# [[Pilar Primo de Rivera]] Sección Femeninako zuzendaria (Madril, 1907-1991)
# [[Basauriko 11k]] Epaiketaren prozesua
# [[Angela Peralta]] sopranoa, konpositorea (Mexiko 1845-1883)
# [[Alicia Arévalo (kazetaria)]] 1. emakumea futbol partida kontatzen ( Bartzelona 1978)
# [[Sara Giménez León]] kirol kazetaria (Girona 1991)
# [[Patricia Campos Doménech]] armadako pilotua, futbol-entrenatzailea (Castelló 1977)
# [[Niní Montiám]] aktorea (Madril 1917-1986)
# [[Ana Adamuz]] aktorea (Jaén 1886-Madril 1971)
# [[Pepita Serrador]] aktorea (Argentina 1913-1964)
# [[Teresa Serrador]] aktorea (Bolivia 1899-Argentina 1982)
# [[Amparo Martí]] aktorea (Valentzia 1903-Madril 1973)
# [[María Mayor]] aktorea (?- Madril 1939)
# [[Rosa Torre González]] maistra, politikaria (Mexiko 1890-1973)
# [[Nadezhda Zabela - Vrubel]] abeslaria (Errusia, 1868-1913)
# [[H%C3%A9l%C3%A8ne Metzger]] zientzia filosofoa (Frantzia, 1889-1944)
# [[Inez Clare Verdoorn]] botanikaria (Hegoafrika, 1896-1989)
# [[Edith Quimby]] medikuntzan eta fisikan ikertzailea (AEB, 1891-1982)
# [[Maria Poumier]] irakasle frantsesa (Cannes, 1950)
# [[Marie-Jo Bonnet]] Frantziako historialaria eta feminista (Deauville, 1949)
# [[Julia Rodríguez-Maribona]] fregonaren asmatzailea (Asturias 1923-Suitza 2005)
# [[Julia Montoussé Fargues]] fregonaren asmatzailea (?-Asturias 1971)
# [[Esperanza Grases]] aktorea (Bartzelona 1920-1995)
# [[Alexandra Trusova]] patinatzailea (Errusia 2004)
# [[Jéssica Bouzas Maneiro]] tenislaria (Pontevedra 2002)
# [[Claudia Fernández Sánchez]] padel jokalaria (Madril 2006)
# [[Gemma Triay]] padel jokalaria (Menorca 1992)
# [[Lucía Sainz]] padel jokalaria (Bartzelona 1984)
# [[Marta Ortega Gallego]] padel jokalaria (Madril 1997)
# [[Alicia Arévalo González]] arkeologoa (Madril 1965)
# [[Manuela Barreiro]] farmazialaria (Galizia, 1877-1953)
# [[Martha Aliaga]] estatistika hezitzailea (Argentina, 1937-2011)
# [[Matilde Carranza]] akademikoa (Costa Rica, 1892-1981)
# [[Erin Andrews]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Helen Alma Newton Turner]] genetista, estatistikaria (Australia, 1908-1995)
# [[Violet Jessop]] Titanic ontziko zerbitzaria (Argentina 1887-1971)
# [[Celia Giraldo]] zinemagilea (Bartzelona 1995)
# [[Luz Rello Sánchez]] asmatzailea, dislexia- aplikazioa ( 1984)
# [[Fermina Orduña]] asmatzailea, esne zalgurdia (Espainia XIX. mendea)
# [[Gladys West]] matematikari asmatzailea, GPSrako garrantzitsua (AEB 1930)
# [[Ariana Sánchez]] padel jokalaria (Tarragona 1997)
# [[Marta Marrero]] padel jokalaria (Kanariak 1983)
# [[Bea González]] padel jokalaria (Malaga 2001)
# [[Marie Van Brittan Brown]] asmatzailea, telebista zirkuitu itxia (AEB 1922-1999)
# [[Miriam Benjamin]] asmatzailea, seinale aulkia (AEB 1861-1947)
# [[Sarah Boone]] asmatzailea, mahukak eta lisatzeko taula (AEB 1832-1904)
# [[Nancy Johnson (asmatzailea)]] izozkailu artifiziala (AEB 1794-1890)
# [[Victoria Reyes-García]] antropologoa (Bartzelona 1971)
# [[Amaia Yoldi ]] gidoilaria, film-zuzendaria (Iruñea 1973)
# [[Julie Donaldson]] kirol-kazetaria (AEB, 1978)
# [[Faustina Sáez de Melgar]] idazlea (Madril, 1834-1895)
# [[Gloria Melgar |Gloria Melgar Sáez]] margolaria eta musikagilea (Madril, 1859-1938)
# [[Julia de Asensi]] idazlea (Madril, 1849-1921)
# [[María del Pilar Sinués]] idazlea (Zaragoza, 1838 - Madril, 1893)
# [[Margaret Crane]] Predictor-aren asmatzailea (AEB 1941)
# [[Emily Cummins]] asmatzailea, ur-eramaile iraunkorra (EB 1987)
# [[Evelyn Miralles]] NASAko ingeniaria, asmatzailea, ilargirako etxea (Venezuela/AEB 1967)
# [[Janet Emerson Bashen]] asmatzailea, software aplikazioa (AEB 1957)
# [[Jeanne Bertrand]] argazkilaria (Frantzia 1880-1957)
# [[Maral Yazarloo-Pattrick]] motoziklismo ekintzailea, diseinatzailea (Iran 1981)
# [[María del Carmen Ortiz de Arce]] asmatzailea, itsuentzako idazkailua (Espainia ?-1932)
# [[Martine Bertereau]] geologo aitzindaria (Frantzia 1590-1642)
# [[Margarete Steiff]] jostuna, jostaiu diseinatzailea (Alemania 1847-1909)
# [[Heike Makatsch]] aktorea (Alemania 1971)
# [[Leena Peltonen-Palotie]] genetista (Finlandia, 1952-2010)
# [[Gertrude Scharff Goldhaber]] fisikari nuklearra (Alemania-AEB, 1911-1998)
# [[Jackie MacMullan]] kazetaria (AEB, 1960)
# [[María Teresa de Filippis]] 1 Formulako lehen emakume gidaria (Italia 1926-2016)
# [[Suzanne von Borsody]] aktorea (Alemania 1957)
# [[Rosemarie Fendel]] aktorea (Alemania 1927-2013)
# [[Gemma Jones]] aktorea (EB 1942)
# [[Anna Chancellor]] aktorea (EB 1965)
# [[Sienna Guillory]] aktorea (EB 1975)
# [[Jana Pallaske]] aktorea, rock abeslaria (Alemania 1979)
# [[Alysson Paradis]] aktorea (Paris 1984)
# [[Sophie Nélisse]] aktorea (Kanada 2000)
# [[Isabelle Nélisse]] aktorea (Kanada 2003)
# [[Rebeca Gerschman]] biologo, fisiologoa (Argentina, 1903-1986)
# [[Zarina (artista)]] artista (India 1937-Londres 2020)
# [[Marta Pan]] eskultore hungariar eta frantziarra (1923-2008)
# [[Sonia Cotelle]] fisikari, kimikaria (Polonia, 1896-1945)
# [[Anna Barbara Reinhart]] matematikaria (Suitza, 1730-1796)
# [[Helene Weigel]] aktorea (Austria 1900-Alemania 1971)
# [[Marieluise Fleißer]] antzerkigilea (Alemania 1901-1971)
# [[Monica Bleibtreu]] aktorea (Austria 1944-2009)
# [[Hedwig Bleibtreu]] aktorea (Austria 1868-1958)
# [[Martine McCutcheon]] aktorea, abeslaria (EB 1976)
# [[Lyn St. James]] auto gidaria (AEB 1947)
# [[Cathy Muller]] auto gidaria (Frantzia 1962)
# [[Giovanna Amati]] 1 Formulako gidaria (Italia 1959)
# [[Desiré Wilson]] 1 Formulako gidaria (Hegoafrika 1953)
# [[Divina Galica]] atleta, 1 Formulako gidaria (EB 1944)
# [[Patricia Font]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1978)
# [[Sheila Heti]] idazlea (Kanada, 1976)
# [[Judy W. Reed]] asmatzailea (AEB 1826-1905ç)
# [[June Downey]] psikologoa (AEB, 1875-1932)
# [[Else Lasker-Schüler]] judua, poeta, marrazkilaria (Alemania 1869- Palestina1945)
# [[Maria Koppenhöfer]] aktorea (Alemania 1901-2009)
# [[Sibylle Lewitscharoff]] idazlea (Alemania 1954-2023)
# [[Geraldine McEwan]] aktorea (EB 1932-2015)
# [[Emily Beecham]] aktorea (EB/AEB 1984)
# [[Linda Bassett]] aktorea (EB 1950)
# [[Jacqueline McKenzie]] aktorea (Australia 1967)
# [[Susan Prior]] aktorea (Australia 1972)
# [[Hanne Wieder]] aktorea (Alemania 1925-1990)
# [[Mascha Kaléko]] poeta judua (Polonia zaharra 1907-Suitza 1975)
# [[Madge Addy]] ileapaintzaile, erizain eta espia (Erresuma Batua, 1904-1970)
# [[Balamani Amma]] idazle poeta indiarra (India, 1909-2004)
# [[Sybilla Righton Masters]] asmatzailea (AEB 1676-1720)
# [[Lenka Franulic]] kazetaria (Txile 1908-1961)
# [[Ana Ramírez Cañil]] kazetaria (Madril, 1958)
# [[Samantha Bailly]] idazle, gidoilari eta bideogilea (Frantzia, 1988)
# [[Malak Mattar]] margolaria, ilustratzailea (Palestina, 1999)
# [[Sophie Opel]] enpresaburua, ekintzailea, aitzindaria (Alemania 1840-1913)
# [[Joanne Simpson]] meteorologoa (AEB, 1923-2010)
# [[Laura Knight]] artista (Erresuma Batua, 1877-1970)
# [[Myrtelle Canavan]] medikua, ikertzailea (AEB, 1879-1953)
# [[Teresa San Román Espinosa]] antropologoa (Pontevedra 1940- ? 2024)
# [[Phyllis Kaberry]] antropologo aitzindaria (AEB/Australia 1910- Londres 1977)
# [[Dorothea Mackellar]] idazlea (Australia 1885-1968)
# [[Berta Luisi]] margolaria (Uruguai 1924-2008)
# [[Rachel Nichols (kazetaria)]] (AEB 1973)
# [[Yolanda Soler]] judoka eta entrenatzailea (Madril, 1971)
# [[Ariane Toro|Arianne Toro]] Judoka. olinpikoa (Bilbo, 2003)
# [[Gloria Gordon Bolotsky]] informatikaria (AEB, 1921-2009)
# [[Mavis Batey]] kriptoanalista (Erresuma Batua, 1921-2013)
# [[Gertrude Elles]] geologoa, paleontologoa (Erresuma Batua, 1872-1960)
# [[María Assumpción Raventós]] margolaria (Katalunia, 1930)
# [[Jemele Hill]] kirol kazetaria (AEB 1975)
# [[Özlem Türeci]] ikertzailea, inmunologoa (Alemania 1967)
# [[Ai Tsunoda]] judoka (LLeida 2002)
# [[Telma Monteiro]] judoka (Portugal 1985)
# [[Monika Buch]] diseinatzailea (Valentzia/Herbehereak 1936)
# [[Pati Nuñez]] diseinatzaile grafikoa (Girona 1959)
# [[Clara Montagut]] diseinatzaile grafikoa (Madril 1975)
# [[Ena Cardenal de la Nuez]] diseinatzaile grafikoa (Kanariak 1968)
# [[Laura Meseguer]] tipografoa (Bartzelona 1968)
# [[Teresa Wilms Montt]] idazlea (Txile 1893-Paris 1921)
# [[Tatiana Gaviola]] film zuzendaria (Txile 1956)
# [[Mísia]] abeslaria (Portugal 1955-2024)
# [[Maria L. de Hernández]] aktibista (Mexiko 1896-1986)
# [[Saloua Raouda Choucair]] margolaria, eskultorea (Libano 1916-2017)
# [[Françoise Collin]] feminista, filosofoa, idazlea (Belgika 1928-2012)
# [[Ethel Shakespear]] geologoa (Erresuma Batua, 1871-1946)
# [[Eva Lefever]] margolaria (Txile 1955)
# [[Carmen Meneses]] ikertzailea, antropologoa (Madril, 1966)
# [[Henrietta Skelton]] idazlea (AEB, 1839-1900)
# [[Anne Fausto-Sterling]] biologo, sexologo, feminista (AEB, 1944)
# [[Cécile Biéler|Cécile Biéter]] ingeniaria (Suitza, 1884-1966)
# [[Isabelle Gatti de Gamond]] hezitzailea, ekintzaile aitzindaria (Frantzia 1839- Belgika 1905)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1886-Izko, 1936)
# [[Adelina Fernández Pérez|Adelina Fernández Perez]] efe- '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Portugal, 1889-Bilbo, 1938)
# [[Ana Naranjo Marín]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sevilla, 1883 - Bilbo, 1937)
# [[Antonia Caballé]] efe- '''SORTUA''' Frankismoaren biktima (Ziritza, 1873 - Argelès sur Mer, 1945)
# [[Araceli Álvarez Calvo|Araceli Alvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1894-Huesca, 1936)
# [[Araceli Oñate]] ----'''SORTUA''' unibertsitateko irakaslea (Valladolid)
# [[Asunción Campaña Ortiz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Sause, 1869-Izko, 1936)
# [[Cecilia Álvarez Calvo|Cecilia Älvarez Calvo]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean bere buruaz beste egin zuen (Iruñea, 1897-Huesca, 1936)
# [[Cecilia Idirin Garabieta]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Lezama, 1913-Bilbo, 1937)
# [[Dominica Azparren Gil]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua ((Oibar, 1884 - Nardoze Alduate, Urraulbeiti, 1936)
# [[Elizabeth Casillas Valbuena]] e--- '''SORTUA''' kazetaria eta komiki gidoilaria (Bilbo, 1986)
# [[Eloína Linares]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea (Santander 1948)
# [[Emilia Arraiza Garín]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zirauki, 1894 - Erreniega, 1936)
# [[Enolasca Vela Salvador]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Cortes, 1904 - 1936)
# [[Escolástica Antonia Martina Astibia Iturbe|Escolástica Astibia Iturbe]] efef '''SORTUA''' Durangoko bonbarketan erailda moja (Narvarte, 1881-Durango, 1936)
# [[Eskolastika Mendizabal Imatz]] efef '''SORTUA''' Bizkaiko amama (Bermeo, 1863-1969)
# [[Felisa Aguado Sainz]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Murchante, 1872-Valdierra, 1936)
# [[Felisa Argiñano Arzoz|Felisa Argiñano]] efef '''SORTUA''' Espainiako Gerra Zibilean Ventasko kartelan hildakoa (Zudaire, 1903-Madril, 1939)
# [[Francisca Alonso Prado]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Azagra, 1896 - Rincón de Soto, 1936
# [[Jessica Ruiz Pérez|Jesica Ruiz]] ef-- '''SORTUA''' kimikaria eta politikaria (Durango, 1983)
# [[Josefa Bueno Algárate]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Morata de Jiloca, 1907 - Tutera, 1936)
# [[Josi Sierra Orrantia]] ef-- '''SORTUA''' irakaslea, dokumentalgia eta wikilaria (Bilbo, 1959)
# [[Juana Tomasa Charela Vidas]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Tutera, 1881 - 1936)
# [[Kontxita Martinez de Lezea]] e-ef '''SORTUA''' maistra, ikastola bultzatzailea (Tolosa, 1949-2023)
# [[Laida Arbizu Agirre]] e--- '''SORTUA''' ikertzailea (Ordizia, 2000)
# [[Maite Etxeberria]] e--- '''SORTUA''' Ozazeko auzapeza (Biarritz, 1956)
# [[Maite Rosende Gutierrez]] e--- '''SORTUA''' ilustratzailea (Donostia, 1991)
# [[Maritxu Egiguren]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Zaldibar, 1921 - Bartzelona, 1981)
# [[Misericordia Abad Alcega]] efef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua (Zaragoza, 1905-Cortes, 1936)
# [[Nerea Ariznabarreta Izkue]] ef-- '''SORTUA''' narratzailea eta antzergilea (Eibar, 1981)
# [[Simona Calleja Aguado]] e-ef '''SORTUA''' Espaniako Gerra Zibilean fusilatua. (Cabanillas, 1918-Valtierra, 1936)
# [[Sotera Novia de Salcedo]] --ef '''SORTUA''' Boliviako esploratzaile eta idazlea (Bilbo, XIX. mendea)
# [[Teresa Chiches Ledesma]] e-ef '''SORTUA''' (León, 1911 - Bilbo, 1937)
# [[Xole Aire]] ef--'''SORTUA''' auzapeza eta artzaina (Urepel, 1973)
# [[Ada Martí Vall]] kazetaria, idazlea (Katalunia 1914-Frantzia 1960)
# [[Adelitak]] Mexikoko iraultzako emakume soldaduak,laguntzaileak (1910-1917)
# [[Aída Parada ]] sufragista (Txile 1903-1983)
# [[Alba Rico]] aktorea, abeslaria (Murtzia 1989)
# [[Alice Bolingbroke Woodward]] ilustratzailea (Londres, 1862-1951)
# [[Alicia Asín]] adimen artifizialean aditua (Zaragoza 1982)
# [[Amanda Labarca]] irakaslea, feminista (Txile 1886-1975)
# [[Amy Bailey]] hezitzailea, sufragista (Jamaika, 1875-1990)
# [[Ana Esmeralda]] aktorea, dantzaria (Tetuan 1931-Brasil 2022)
# [[Ana Mar%C3%ADa Zeno]] mediku, sexologo (Argentina, 1922-2011)
# [[Ana Rosa Chacon]] politikaria eta sufragista (Costa Rica, 1889-1985)
# [[Ángela Mazzini Bricala]] idazlea (Cádiz, 1809-Santa Cruz Tenerifekoa, 1894)
# [[Àngels Margarit ]] dantzaria, koreografoa, pedagogoa (Bartzelona 1960)
# [[Anita Brenner]] historialaria, idazlea (Mexiko 1889-1973)
# [[Anita Bryant]] folk-, gospel- abeslaria (AEB 1940)
# [[Anna Gunn]] aktoreak (AEB 1968)
# [[Anna Maria Mozzoni]] kazetaria, politikaria, sufragista (Italia 1837-1920)
# [[Anne Nelson]] antzerkilea (AEB, 1954)
# [[Annette Beveridge]] itzultzailea (EB 1842-1929)
# [[Annie Pardo Cemo]] biologo zelularra (Mexiko 1941)
# [[Antonia Varela Pérez]] astrofisikaria (Kanariak 1965)
# [[Aurélia de Sousa]] margolaria (Txile/Portugal 1866-1922)
# [[Aurora Reyes]] margolaria (Mexiko 1908-1985)
# [[Beau Garrett]] aktorea, modeloa (AEB 1982)
# [[Bega Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1511-1582)
# [[Begoña Villacís]] abokatua, politikaria (Madril 1977)
# [[Belén Funes]] film zuzendaria, gidoilaria (Bartzelona 1984)
# [[Blanca Álvarez Mantilla]] kazetaria (Madril 1931-2000)
# [[Blanca Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] botanikaria (Aragoi, 1860-1904)
# [[Brittany Brewer]] saskibaloi-jokalaria (AEB 1997)
# [[Calypso Botez]] idazlea (Errumania, 1880-1933)
# [[Carlota Rosales]] margolaria (Madril 1872-1958)
# [[Carmen Caamaño Díaz]] ekintzaile politikoa (Madril 1909-2006)
# [[Carmen Santonja]] kantautorea, idazea, margolaria (Madril 1934-2000)
# [[Carmen Werner Vallejo]] dantzaria, koreografoa (Madril 1953)
# [[Carmina Virgili]] geologoa, politikaria (Bartzelona, 1927-2014)
# [[Cathay Williams]] esklaboa, militarra (AEB 1844-1893)
# [[Cecilia Álvarez Correa]] ingeniari industriala, politikaria (Kolonbia 1953)
# [[Charlotte de Turckheim]] aktorea, umoregilea (Frantzia 1955)
# [[Charlotte Scott]] matematikaria (Erresuma Batua, 1858-1931)
# [[Chékéba Hachemi]] aktibista, idazlea, 1. emakume diplomazialaria (Afganistan 1974)
# [[Christine Brennan]] kirol kazetaria (AEB, 1958)
# [[Christine Jorgensen ]] aktorea, aktibista (AEB 1926-1989)
# [[Claire Voisin]] matematikaria (Frantzia 1962)
# [[Clara Che Tórtola]] saskibaloi jokalaria (Valentzia 1997)
# [[Clara Isabel Francia]] kazetaria (Errioxa 1940)
# [[Clotilde Catal%C3%A1n de Oc%C3%B3n y Gayol%C3%A1]] entomologoa, poeta (Aragoi, 1863-1946)
# [[Concha Caballero]] politikaria (Baena, 1956 - Sevilla, 2015)
# [[Concha Michel]] abeslaria, ikertzailea (Mexico 1899-1990)
# [[Conchita Goyanes]] aktorea (Malaga 1946-Madril 2016)
# [[Conchita Montes]] aktorea (Sevilla 1914- Portugal 1994)
# [[Dámasa Cabezón]] pedagogo eta hezitzailea (Argentina, 1792 -Txile, 1861)
# [[Desirée de Fez]] kazetaria, idazlea, zinema kritikaria (Bartzeloa 1977)
# [[Diana Navarro]] abeslaria (Malaga 1978)
# [[Dilras Banu Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1622-1657)
# [[Dodo (komikigilea)|Dodo]] Frantziako komikigilea (Rabat, 1955)
# [[Dolores Correa Zapata]] idazlea (Mexiko 1853-1924)
# [[Dolores Jiménez Muro]] hezitzailea, iraultzailea (Mexiko 1848-1925)
# [[Édith Grattery]] Frantziako ilustratzaile eta komikigilea (Marseilla, 1960)
# [[Edith Lederer]] nazioarteko kazetaria (AEB, 1943)
# [[Elena Arizmendi Mejia]] idazle feminista (Mexiko, 1884-1949)
# [[Elena Martín Ortega]] psikologa eta irakaslea (Espainia 195??)
# [[Elena Santonja]] tb aurkezlea (Madril 1932-2016)
# [[Elena Torres Cuéllar]] lider iraultzailea (Mexiko 1893-1970)
# [[Elizabeth Bugie]] biokimikaria (AEB, 1920-2001)
# [[Elsa von Freytag-Loringhoven|lsa von Freytag-Loringhoven]] Artista (Alemania, 1874-1927)
# [[Emily Bisharat]] legelaria (Jordania, 1913-2004)
# [[Encarnación Cubas Báez]]
# [[Enriqueta Morales]] hezitzailea eta erizain feminista (APanama, 1891-1986)
# [[Estelle Ramey]] endokrinologo, feminista (AEB, 1917-2006)
# [[Ethel Arnold]] kazetari, idazle eta hizlari, emakumeen sufragioaren aldeko aktibista (Britainia Handia 1865- 1930)
# [[Eugénie Brazier]] sukaldaria (Frantzia 1895-1977)
# [[Eunice Odio]] poeta (Costa Rica 1919- exiko 1974)
# [[Fatoumata K%C3%A9b%C3%A9]] astrofisikaria, hezitzailea (Frantzia, 1985)
# [[Fereshteh Ahmadi]] eleberrigilea (Iran 1972)
# [[Florence Cestac]] Frantziako komikigilea
# [[Florence Farmborough]] argazkilaria , idazlea (Britainia, 1887-1978)
# [[Florencia Serranía Soto]] ingeniari mekanikoa (Mexiko 1963)
# [[Franca Rame]] aktorea, idazlea, politikaria (Italia 1929-2013)
# [[Frances Jolliffe]] aktorea (AEB, 1873 – 1925)
# [[Gemma Cuervo]] aktorea (Bartzelona 1934)
# [[Gertrude Mary Woodward]] ilustratzailea (Britainia, 1854-1939)
# [[Greta Fernández]] aktorea (Bartzelona 1995)
# [[Gulbadan Begum]] biografoa, poeta, printzesa (Mogol Inperioa 1523-1603)
# [[Hamida Banu Begum]] enperatriza (Mogol inperioa 1527-1604)
# [[Hedwig Bleuler-Waser]] sufragista (Zurich, 1869 - Zollikon, 1940)
# [[Hiromi Uehara]] piano-jolea (Japonia 1979)
# [[Ifigenia Martinez]] ekonomialaria, politikaria (Mexiko 1930)
# [[Ingibjörg H. Bjarnason]] sufragista, irakaslea, artista eta politikaria (Islandia, 1867-1941)
# [[Inma Serrano]] kantautorea (Alacant 1968)
# [[Isa Duque]] psikologoa, sexologoa (Zaragoza, 1985)
# [[Isabel Andreu de Aguilar]] sufragista,ekintzailea (Puerto Rico, 1887-1948)
# [[Isabel Tenaille]] tb aurkezlea (Madril 1951)
# [[Isabella Mamani|Isabella Brunilda Mamani]] iamara abokatua eta politikaria (Txile, 1988)
# [[Itelvina Massioli]] pedagogo feminista (Brazil, XX. mendea)
# [[Jahanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1614-1681)
# [[Jahanzeb Banu Begum]] printzesa (Mogol Inperioa 1649-1705)
# [[Jan Goodwin]] idazlea eta ikerketa kazetaria (AEB, 1948)
# [[Jane Brigode]] politikaria (Belgika, 1870-1952)
# [[Janeane Garofalo]] komediantea, aktorea (AEB 1964)
# [[Jeanne Córdova]] idazlea, lesbiana aitzindaria (Alemania/AEB 1948-2016)
# [[Jojo Moyes]] kazetaria, idazlea (EB 1969)
# [[Juana Belén Gutiérrez de Mendoza]] hezitzailea, sufragista (Mexiko 1875- 1942)
# [[Julia Piaton]] aktorea (Frantzia 1985)
# [[June Carmona]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2005)
# [[Karla Jay]] idazlea, ikertzailea (AEB 1947)
# [[Kathryn Bertine]] kirolaria, aktibista eta idazlea (AEB, 1975)
# [[Kelly McEvers]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB, 1970)
# [[La Niña de La Puebla]] abeslaria (Sevilla 1908-Malaga 1999)
# [[Laia Raventós Roig]]saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1997)
# [[Laura Aliaga]] saskibaloi jokalaria (Alacant 1994)
# [[Laura Granados]] kantautorea (Cádiz 1966)
# [[Laura Juliana Ramírez Ruiz]] ilustratzailea, komunikatzalea eta sortzailea (Mexiko...)
# [[Lila Clunas]] sufragisa (Eskozia, 1875-1968)
# [[Lisa Gherardini]] noblea, Mona Lisa (Florentzia 1479-1542)
# [[Louise Weiss]] idazlea, politikaria (Frantzia 1893-1983)
# [[Lucía Gil]] abeslaria, aktorea (Madril 1998)
# [[Luz Vidal]] Sindikalista, politikaria, maputxea (Txile, 1973)
# [[Maite Cazorla]] saskibaloi jokalaria (Kanariak 1997)
# [[Malagako emakumeen kartzela zaharra]] (1937-1954)
# [[Manolita Piña]] artista (Uruguai, 1883-1994)
# [[Mara Goyanes]] aktorea (Madril 1942-2006)
# [[Margaret Ogola]] pediatra, idazlea (Kenya, 1958-2011)
# [[Maria Angela Ardinghelli]] Itzultzailea, matematikaria, fisikaria (Italia, 1728-1825)
# [[Maria Cederschiöld]] kazetaria eta sufragista (Suedia, 1856-1935)
# [[María del Refugio García]] maistra, sufragista (Mexiko 1889-1973)
# [[María Dolores Medina]] kristau erlijiososa (Mexiko 1860- 1925)
# [[María José Goyanes]] aktorea (Madril 1948-)
# [[María Luisa Ponte]] aktorea (Valladolis 1918-Madril 1996)
# [[María Parrado]] abeslaria (Cádiz 2001)
# [[María San Juan]] kazetaria (Asturias 1963)
# [[María Villalón]] abeslaria (Malaga 1989)
# [[Marie Ange Guillaume]] kazetari, idazle eta gidoilaria (Frantzia, 1945)
# [[Marjory Warren]] geriatra (Erresuma Batua, 1897-1960)
# [[Marta Hermida]] saskibaloi jokalaria (Madril 1997)
# [[Martha Jungwirth]] margolaria (Austria 1940)
# [[Maruja Callaved]] tb aurkezlea (Huesca 1921-Madril 2018)
# [[Mary Fields]] esklaboa, 1. postari afroamerikarra (AEB 1832-1914)
# [[Mary Garden]] opera abeslaria (Eskozia, 1874-1967)
# [[Mary J. Rathbun]] zoologoa (AEB, 1860-1943)
# [[Mazie E. Clemens]] Lehen Mundu Gerrako korresponsala (AEB, 1890-1952)
# [[Mélanie Auffret]] film zuzendaria, gidoilaria Frantzia, XX. mendea)
# [[Mercedes Gómez Otero]] preso komunista (Madril 1915-?)
# [[Meredith Monroe]] aktorea (AEB 1969)
# [[Mimí Muñoz]] aktorea (Espainia 1914-1987)
# [[Mireia Hernández]] igeriketa sinkronizatuko kirolaria (Espainia 2002)
# [[Modesta Sanginés Uriarte]] idazle eta musikagilea (Bolivia, 1832-1887)
# [[Mumtaz Mahal]] enperatriza (Mogol Inperioa 1593-1631)
# [[Nadira Banu Begum]] printzesa (India 1618-Pakistan 1659)
# [[Nathalie Roques]] Frantziako idazlea eta komikigilea
# [[Nika Shakarami]] manifestari desagertu eta hila (Iran 2005-2022)
# [[Nina Stemme]] sopranoa (Suedia 1963)
# [[Niña de Antequera]] abeslaria (Malaga 1921-Sevilla 1972)
# [[Noora Niasari]] zinema zuzendari eta gidoilaria (Teheran)
# [[Nur Jehan]] enperatriza, poeta (Kandahar 1577-Lahore 1645)
# [[Olga Bancic]] ekintzaile komunista judua (Errumania 1912- Alemnia 1944)
# [[Olga Skorojodova]] zientzialaria, hezitzailea (SESB, 1911-1982)
# [[Paquita Rico]] aktorea (Sevilla 1929-2017)
# [[Park Wan Suh|Park Wan Sun]] idazlea (Korea, 1981-2011)
# [[Pasión Vega]] abeslaria (Madril 1976)
# [[Paula Cons]] dokumental- eta film zuzendaria (Coruña 1976)
# [[Paula Dalli]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alacant 1993)
# [[Petra Herrera]] gizon gudari mozorrotua (Mexiko 1887-1917)
# [[Petronila Riquelme]] Bernardo O'Higgins.en alaba mestizoa (Los Angeles, Txile, 1808? - Valparaiso, 1870)
# [[Piedad Bonnett]] idazlea, poeta (Kolonbia, 1951)
# [[Piedad de la Cierva]] zientzialaria (Murtzia, 1913-2007)
# [[Pilar Muñoz]] aktorea (Madril 1911-1980)
# [[Randi Blehr]] sufragista (Norvegia, 1851-1928)
# [[Rhea Durham]] modeloa (AEB 1978)
# [[Roberta Cowell]] lasterketa- eta borroka-pilotua, 1. Emakume trans britainiarra (EB 1918-2011)
# [[Rocío Molina Cruz]] dantzaria, koreografoa (Malaga 1984)
# [[Rosario Robles]] politikaria (Mexiko 1956)
# [[Rose Mbowa]] idazlea, feminista (Uganda 1943-1999)
# [[Roshanara Begum]] printzesa, poeta (Mogol Inperioa 1617-1671)
# [[Ruja Ignatova]] iruzurgilea (Bulgaria/Alemania 1980)
# [[Ruqaiya Sultan Begum]] enperatriza (Mogol Inperioa 1542-1626)
# [[Ruth Sager]] genetista (AEB, 1918-1997)
# [[Sadie Kneller Miller]] kazetaria (AEB, 1867-1920)
# [[Salima Sultan Begum]] poeta, enperatriza (India 1539- Mogol Inperioa 1612)
# [[Sálvorako emakume heroiak]] erreskatea, Galizia 1921.01.02
# [[Samantha Gilabert]] abeslaria (Alacant 1994)
# [[Sarah Moon]] argazkilaria (Frantzia, 1941)
# [[Sarina Esmailzadeh]] manifestari nerabe erahila (Iran 2006-2022)
# [[Segoviako kartzela zaharra]] emakumeen kartzela (1946-1956)
# [[Soledad Miranda]] aktorea, abeslaria (Sevilla 1943-Portugal 1970)
# [[Sonia Montecino|Sonia Montecinco]] aimara ikertzaile, antropologoa, idazlea (Txile, 1954)
# [[Sophia Delza]] dantzaria, idazlea (AEB, 1903-1996)
# [[Stacey Kent]] abeslaria (AEB 1968)
# [[Suzanne Corkin]] neurozientzialaria (AEB, 1937-2016)
# [[Svetlana Mojsov]] biokimikaria (Jugoslavia 1947)
# [[Tebello Nyokong]] Kimikaria (Hegoafrika, 1951)
# [[Teresa Nieto]] dantzaria, koreografoa (Tanger 1953)
# [[Thea Sharrock]] antzerki eta film zuzendaria (EB 1976)
# [[Vainica Doble]] musika bikotea (1971-2000)
# [[Van Buren ahizpak]] moto bidaiariak, AEB 1916
# [[Vera Peters]] onkologoa (Kanada, 1911-1993)
# [[Vicky Lagos]] aktorea (Madril 1938)
# [[Victoria Teijeiro]] aktorea, irakaslea (Coruña 1974)
# [[Victorina Bridoux]] poeta eta eleberrigilea (Manchester, 1835-San Cruz Tenerifekoa, 1862)
# [[Virginia Grütter]] poeta, aktorea (Costa Rica 1929-2000)
# [[Yolanda Retter]] liburuzaina, idazlea (AEB 1948-2007)
# [[Zeb-un-Nisa Begum]] printzesa poeta (Mogol Inperioa 1638-1702)
# [[Zena Tooze]] biologo, ekologista (Kanada, 1955)
# [[Zenana]] emakumeen etxe zatia (India XII. mendea)
# [[Zoe Ducós]] aktorea, gidoilaria (Argentina 1928-Venezuela 2002)
# [[Zulma Brandoni de Gasparini]] paleontologoa (Argentina, 1944)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ormatza Imatz]] '''SORTUA''' sexologoa (Bakio, 1967)
# [[Aitziber González García]] '''SORTUA''' arkeologoa, ikertzailea (Gasteiz 1991)
# [[Alaitz Arenzana]] ----'''SORTUA''' artista eta zinemagilea (Bilbo, 1976)
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA'''idazlea, poeta (Basauri, 1989)
# [[Esti Ansotegi Guruziaga]] ----'''SORTUA''' psikologoa (Zornotza, 1976)
# [[Itziar Sapsootham]] '''SORTUA''' geografoa eta ikertzailea (Eibar, 1986)
# [[Lucia Arrube]] '''SORTUA'''erraketista (Iurreta, 1923 - Zornotza, 2012)
# [[Margarita Unzalu Arana]] ----'''SORTUA''' idazlea (Durango, 1892-1973)
# [[Rosa Hernández (artista)]] ----'''SORTUA''' eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1955)
# [[Sama Bilbao]] '''SORTUA''' ingeniari industriala eta irakaslea (Bilbo 1961)
# [[Agnes Baden-Powell]] Nesken eskaut talde sortzailea (Ingalaterra 1858-1945)
# [[Aim%C3%A9e Antoinette Camus]] botanikaria (Frantzia, 1879-1965)
# [[Alejandra Rodríguez]] kazetaria, abokatua, 60 urteko Miss Buenos Aires 2024 (Argentina 1963)
# [[Alice Recoque]] informatikaria (Aljeria 1929- Frantzia 2021)
# [[Alicia Machado]] aktorea, Miss Unibertso 1996 (Venezuela 1976)
# [[Alison Hargreaves]] alpinista (EB, 1962-K2, 1992)
# [[Amalia Miranzo]] politikaria eta irakaslea (Cuenca, 1939-2014)
# [[Amelia Vega]] abeslaria, enpresaburua, Miss Unibertso 2003 (Dominikar Errepublika 1984)
# [[Ana de Mendoza de la Vega]] noblea (Valladolid 1554-Guadalajara 1633)
# [[Ana García Carías]] abokatua, lehen dama (Honduras 1968)
# [[Ana Sofía Henao]] modeloa, idazlea, ilustratzailea (Kolonbia, 1982)
# [[Andrea Meza]] Miss Unibertso 2020 (Mexiko 1994)
# [[Anita Conti]] ozeanografoa (Frantzia, 1899-1997)
# [[Anna Cruz]] saskibalioi jokalaria (Bartzelona 1986)
# [[Anna Montañana]] saskibaloi jokalari ohia, entrantzailea (Valentzia 1980)
# [[Anna Pazos]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Anna Roig Serra]] fisikaria (Katalunia, 1962)
# [[Anne Marie Braafheid]] Miss Unibertsoko 1. Finalista beltza (Surinam 1947)
# [[Anne-Laure Folly]] zinema zuzendaria (Togo, 1954)
# [[Annie Fratellini]] aktorea, pailazoa (Frantzia, 1932-1997)
# [[Ánxela Loureiro]] poeta, idazlea eta abeslaria (Ferrol, 1956)
# [[Barbara May Cameron]] argazkilaria, poeta, idazlea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (AEB, 1954 - 2002ko)
# [[Barbara Sepúlveda|Barbara Sepulveda]] feminista abokatua (Santiago, 1985)
# [[Beatriz Bernal]] Espainiako 1. emakume idazlea (Valladolid 1501/1504- 1562/1586)
# [[Beatriz Domínguez-Gil]] medikua, nefrologoa (Coruña 1971)
# [[Beatriz Sarlo]] idazlea (Argentina, 1942)
# [[Begoña Etayo Ereña]] Euskal Herriko feminista (Bilbo, 1958)
# [[Betty Molesworth]] botanikaria (Zeelanda Berria, 1913-2002)
# [[Bolette Berg]] argazkilaria (Norvegia, 1872-1944)
# [[Brook Lee]] modeloa, Miss Unibertso 1997 (AEB 1971)
# [[Camila Kater]] film zuzendaria (Brasil 1990)
# [[Carla Nieto]] aktorea (Girona 1983)
# [[Carmen Díez de Rivera]] politikaria (Madril 1942-1999)
# [[Carmen Villalobos]] aktorea (Kolonbia 1983)
# [[Carolyn Steel]] arkitektoa, idazlea, ikertzailea eta unibertsitateko irakasle ingelesa (Londres ?)
# [[Catalina de Mendoza y Sandoval]] noblea (Granada 1916-1686)
# [[Catherine Peñán]] patinatzailea (Santiago, 1989)
# [[Catriona Gray]] Miss Unibertso 2018 (Australia 1994)
# [[Cecil Dorrian]] gerrako korrespontsala (AEB, 1882-1926)
# [[Cg'ose Ntcox'o]] artista (Botswana, 1950-2013)
# [[Chefa Alonso]] musikagilea (Coruña 1955)
# [[Clara Roquet]] zinema zuzendaria eta gidoilaria (1988)
# [[Clara Stauffer]] espioia, falangekoa (Madril 1904-984)
# [[Concepción Dancausa]] politikaria, funtzionarioa (Burgos 1952)
# [[Corina Smith]] abeslaria, aktorea (Venezuela 1991)
# [[Cristina Ruiz Ortega]] exekutiboa (Espainia 1970)
# [[Cynthia Elbaum]] fotokazetaria (AEB, 1966-1994)
# [[Dana Randall]] informatikaria (AEB 1968)
# [[Da'Vine Joy Randolph]] aktorea, kantaria (AEB 1986)
# [[Demi-Leigh Nel-Peters]] enpresaburua, Miss Unibertso 2017 (Hegoafrika 1995)
# [[Denise Ferreira da Silva]] filosofoa eta artista (Brasil, 1963)
# [[Denise Quiñones]] aktorea, Mis Unibertso 2001 (Puerto Rico 1977)
# [[Dominga Neculmán]] zeramikagilea (Walmapu, 1937-2022)
# [[Dorothy Liddell]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1890-1938)
# [[Eden Golan]] abeslaria (Errusia/Israel 2003)
# [[Ekaterina Zelenko]] hegazkinlari militarra (Errusia 1916-1941)
# [[Elisa Aguilar]] saskibaloi jokalaria (Madril,1976)
# [[Elisabeth Ohlson Wallin]] argazkilaria (Suedia 1961)
# [[Eliza Ruhamah Scidmore]] idazlea, argazkilaria (AEB 1856-1928)
# [[Elizabeth Gould Bell]] medikua eta sufragista (Erresumna Batua, 1862-1934)
# [[Elizabeth McCombs]] 1. emakume parlamentaria (Zeelanda Berria 1873-1935)
# [[Elsa Donaire Malagelada]] saskibaloi jokalaria (Girona, 1979)
# [[Emily Stowe]] medikua (Kanada, 1831-1903)
# [[Encarnación Alzona]] historilaria eta sufragista (Filipinak, 1895-2001)
# [[Enriqueta_Sèculi]] pedagoga, kirolaria eta feminista (Bartzelona, 1897-1976)
# [[Ericka Ñanco]] ekintzailea eta politikari maputxea nén (Walmapu, 1992)
# [[Esther Hill]] arkitektoa (Kanada, 1895-1985)
# [[Eugenie Clark]] iktiologoa (AEB, 1922-2015)
# [[Evaluna Montaner]] aktorea, kantaria (Venezuela 1997)
# [[Felisa Rincón de Gautier]] politikaria (Ameriketako Estatu Batuak, 1897-1994)
# [[Fernanda García Lao]] idazlea (Argentin/ Espainia 1966)
# [[Francisca Linconao]] lider maputxea (Walmapu, 1958)
# [[Fuencisla Clemares]] exekutiboa (Madril 1974)
# [[Gabriela Isler]] modeloa, Miss Unibertso 2013 (Venezuela 1988)
# [[Gabriela Mandujano]] sufragista, politikaria (Txile 1902-1984)
# [[Gidaritza]] neskato-eskaut taldeen mugimendua
# [[Gloria Diaz]] modeloa, Miss Unibertso 1969 (Filipinak 1951)
# [[Grettell Valdez]] aktorea (Mexiko 1976)
# [[Gwendolyn Lizarraga]] ekintzailea, politikaria eta enpresa burua (Belize, 1901-1975)
# [[Hanna Sheehy-Skeffington]] sufragista eta nazionalista (Irlanda, 1877-1946)
# [[Harnaaz Sandhu]] Miss Unibertso 2021 (India 2000)
# [[Harriet Chalmers Adams]] esploratzailea, argazkilaria (AEB 1875-Frantzia 1937)
# [[He Zehui]] fisikari nuklearra (Txina, 1914-2011)
# [[Herminia Aburto Colihueque|Herminia Aburto]] lider maputxea
# [[Huda Akil]] neurozientzialaria (Siria-AEB, 1945)
# [[Inma Rubiales]] idazlea (Badajoz 2002)
# [[Inmaculada Rodríguez-Piñero]] politikaria (Madril 1958)
# [[Iris Mittenaere]] modeloa, Miss Unibertso 2016 (Frantzia 1993)
# [[Iris van Herpen]] moda diseinatzailea (Herbehereak 1984)
# [[Isabel de Liaño]] idazlea (Valladolid XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Isabel dos Santos]] ekonomialaria, aberatsa (Errusia/Angola 1973)
# [[Isabel Millé Giménez]] ikertzailea, liburuzaina, poeta (Almeria 1894- 1990)
# [[Isabel Ov%C3%ADn Camps]] kimikaria, irakaslea (Sevilla, 1887-1972)
# [[Ivette María Tato]] igerilaria (Bartzelona 1975)
# [[Janet Rowley]] genetikaria (AEB, 1925-2013)
# [[Jayne Atkinson]] aktorea (EB/AEB 1959)
# [[Jennifer Hawkins]] modeloa, Miss Unibertso 2004 (Australia 1983)
# [[Joanna Haigh]] fisikaria (Erresuma Batua, 1954)
# [[Josefa Tito Recalde]] enpresaburua (Donostia, 1802-1858)
# [[Josephine Cecilia Diebitsch Peary]] esploratzaile aitzindaria (AEB 1863-1955)
# [[Júlia Bacardit]] idazlea (Bartzelona 1991)
# [[Juliane Koepcke]] zoologoa (Peru-Alemania, 1954)
# [[Juliette Gordon Low]] Espainian eta Kuban neska eskaut taldeen sortzailea (AEB 1860-1927)
# [[Justine Pasek]] artista, 2. Miss Unibertso 2002 (SESB/Panama 1979)
# [[Karina Riquelme Viveros]] abokatu maputxea (Walmapu, 1981)
# [[Kate Sessions]] botanikaria (AEB, 1857-1940)
# [[Kate Swift]] idazlea, editorea (AEB 1923-2011)
# [[Katharine Blunt]] kimikaria, nutrizionista (AEB, 1876-1954)
# [[Kathleen Cruise O'Brien]] sufragista eta irakaslea (Irlanda, 1886-1938)
# [[Kimberley Tell]] aktorea, abeslaria (Lanzarote 1989)
# [[Kimberly Dozier]] kazetaria, gerrako korrespontsala (AEB,1966)
# [[Kimera (abeslaria)]] (Hego Korea 1954)
# [[Kirsten Vangsness]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Laia Palau]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 1979)
# [[Laura Aguilar]] argazkilaria (AEB, 1958-2018)
# [[Laura Gil]] saskibaloi jokalaria (Murtzia 1992)
# [[Lauren Groff]] idazlea (AEB 1962)
# [[Lea Gabrielle]] kazetaria, diplomatiko ohia, hegazkinlaria (AEB,1975)
# [[Lidia Lopujova]] dantzaria (Errusia, 1892-1981)
# [[Liliana Ancalao]] poeta, irakasle maputxea (Walmapu, 1961)
# [[Lisa Randall]] fisikaria (AEB 1962)
# [[Liubov Sóbol]] apolitikaria, ekintzailea (Errusia 1987)
# [[Lola Glaudini ]] aktorea (AEB 1971)
# [[Louise Gavan Duffy]] sufragista eta nazionalista (Niza, 1884 - Dublin, 1969)
# [[Luisa Mendoza y Mendoza]] noblea (1582-Nadril 1619)
# [[Luna Pamies]] aktorea (Alacant, 2003)
# [[Lydia Davis]] idazlea (AEB, 1947)
# [[Małgorzata Szumowska]] film zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Polonia 1973)
# [[María Abrisqueta de Zulueta]] Espainian eta Kuban neska-eskaut taldeen sortzailea (Donostia 1911-1992)
# [[Maria Bellido]] heroia (Jaen 1755-1809)
# [[María Catrileo|Maria Catrileo]] hizkuntzalari maputxea (Walmapu, 1944)
# [[María de Mendoza y Fonseca]] noblea, arte-bildumagilea (Espainia 1516-1580)
# [[María Dolores Dancausa]] bankaria, exekutiboa (Burgos 1959)
# [[María Gómez de Sandoval y Torres de Navarra]] noblea (?- 19)
# [[María José García Beato]] legelaria, bankaria, exekutiboa (Kordoba 1965)
# [[Maria Koepcke]] ornitologoa (Alemania-Peru, 1924- 1971)
# [[María La Ribot]] koreografoa (Madril 1962)
# [[María Martinón Torres]] Medikua, antropologoa (Orense, 1974)
# [[Maria Rúbies]] maistra eta politikaria (Leida, 1932-1983)
# [[Maria Tereza Jorge P%C3%A1dua]] ekologoa (Brasil, 1943)
# [[Marie Høeg]] sufragista eta argazkilaria (1866-1949)
# [[Marie Pape-Carpantier]] pedagoga eta feminista frantziarra (Frantzia 1815 - 1878)
# [[Marina Geli]] medikua, politikaria (Girona 1958)
# [[Marta Alonso]] onkologo ikertzailea (Lodosa 1974)
# [[Marta Fernández (saskibaloi-jokalaria)]] (Bartzelona,1981 19)
# [[Marta Vergara]] sufragista, idazlea (Txile 1898- 1995)
# [[Marta Xargay]] saskibaloi jokalaria (Girona 1990)
# [[Martha Vasconcellos]] modeloa, Miss Unibertso 1968 (Brasil 1948)
# [[Mary Lowndes]] artista eta sufragista (Dorset, 1856 - Londres, 1929)
# [[Maud Bonneaud]] margolaria (Limoges, 1921-Madril, 1991)
# [[Maya Moore]] saskibaloi jokalaria (AEB 1989)
# [[Melba Roy Mouton]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1929-1990)
# [[Mélodie Nakachian]] ume bahitua, psikologoa (AEB 1982)
# [[Mencía de Mendoza]] noblea, arte-bildumagilea (Guadalajara 1508-Valentzia 1554)
# [[Mercè Arànega]] aktorea (Agentina/Katalunia 1957)
# [[Meri Te Tai Mangakāhia]] sufragista (Zeelanda Berria, 1868-1920)
# [[Mónica López (aktorea)]] (Kanariak 1969)
# [[Mpule Kwelagobe]] aktibista, Miss Unibertso 1999 (Bostwana 1979)
# [[Nabila Espanioly]] aktibista, pedagogoa, feminista (Israel 1955)
# [[Nandipha Mntambo]] eskultorea eta artista (Hegoafrika, 1982)
# [[Nanna Aakjær|Nanna Aakjaer]] eskultorea eta sufragista (Danimarka, 1874-1962)
# [[Natalia Torrente]] kirol kazetaria (Madril 1984)
# [[Natividad Almeda-López|Natividad Almeda Lopez]] legelaria (Filipinak, 1892-1977)
# [[Natividad Llanquileo]] Abokatua eta politikari maputxea (Walmapu, 1984)
# [[Neri Oxman]] arkitektoa, diseinatzailea, irakaslea (Israel/AEB 1976)
# [[Nettie Honeyball]] futbolaria (Londres 1871- Argentina XX. mendea))
# [[Oksana Fiodorova]] abeslaria, polizia, Miss Unibertso 2002 (Errusia 1977)
# [[Olga Poblete]] irakaslea, gizarte buruzagia (Txile 1908-1999)
# [[Olha Kobylianska]] idazlea (Ukraina 1863-Errumania 1942)
# [[Olivia Culpo]] influencerra, Miss Unibertso 2012 (AEB 1992)
# [[Oracene Price]] tenis entrenatzailea (AEB 1952)
# [[Orna Grumberg]] informatikaria (Israel 1952)
# [[Paget Brewster]] aktorea (AEB 1969)
# [[Patricia Dauder]] artista (Bartzelona, 1973)
# [[Patricia Goldman-Rakic]] neurologoa (AEB, 1937-2003)
# [[Patricia Manterola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1972)
# [[Patsy Adam-Smith]] idazlea, historialaria (Australia 1924-2001)
# [[Paula Painén Calfumán|Paula Paiñén Calfuman]] Kultura maputxearen ordezkaria (Walmapu, 1931)
# [[Paulina Vega]] enpresaburua, Miss Unibertso 2014 (Kolonbia 1993)
# [[Pia Wurtzbach]] enpresaburua, Miss Unibertso 2015 (Alemania/Filipinak 1989)
# [[Pilar Belzunce de Carlos]] mezenasa (Filipinak, 1925-Donostia, 2015)
# [[Pilar Martín Gila]] idazlea (Segovia 1962)
# [[Queralt Casas]] sakibaloi jokalaria (Girona 1992)
# [[Ramona Reyes]] emagin eta politikari maputxea (Txile, 1967)
# [[R'Bonney Gabriel]] Miss Unibertso 2022 (AEB 1994)
# [[Rebeca Jiménez]] abeslaria (Segovia 1975)
# [[Rivka Oxman]] arkitekto, ikertzailea, irakaslea (Israel 1950)
# [[Robyn Davidson]] idazlea (Australia 1950)
# [[Rochelle Aytes]] aktorea, modeloa (AEB 1976)
# [[Rosa Serra]] eskultorea (Vic, 1944)
# [[Rosa Smith Eigenmann]] iktiologoa (AEB, 1858-1947)
# [[Rose Kennedy|Rose Kenedy]] filantropoa (AEB, 1890-1995)
# [[Rosita Ferrer]] Kopla kantaria eta egilea (Bartzelona,1935)
# [[Safi Faye]] zinema zuzendaria (Senegal, 1934-2023)
# [[Samara de Córdova]] aktore eta idazlea (Guatemala, 1923-2015)
# [[Sasha Waltz ]] dantzaria, koreografoa (Alemania 1963)
# [[Semiha Berksoy]] opera abeslaria (Turkia, 1910-2004)
# [[Séverine Vidal]] idazlea (Frantzia, 1969)
# [[Sheynnis Palacios]] kazetaria, Miss Unibertso 2023 (Nikaragua 2000)
# [[Silvia Palumbo]] kantautorea (Argentina 1961)
# [[Soledad Bacarreza]] psikologo eta kirol kazetaria (Santiago, 1969)
# [[Sonsoles de Icaza]] aristokrata, Balentziagaren musa (Avila 1914- Madril 1996)
# [[Valentina Pinelo]] moja idazlea (Sevilla XVI. Mendea-XVII. mendea)
# [[Vanisha Mittal]] aberatsa, enpresaburua (India 1980)
# [[Verónica Figueroa Huencho|Veronica Figueroa Huencho]] irakasle eta politikari maputxea (Santiago, 1974)
# [[Virginia Cowles]] gerrako idazlea eta kazetaria (1910-1983)
# [[Yehni Djidji|Yenni Djidji]] idazlea eta blogaria (Boli Kosta, 1988)
# [[Yuri Kochiyama]] ekintzailea (AEB 1921-2014)
# [[Zofia Stryjeńska]] margolaria (Krakovia 1891-Geneva 1976)
# [[Zozibini Tunzi]] Miss Unibertso 2019 (Hegoafrika 1993)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''Apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Irati Cuadrado Noain]] ef--'''SORTUA''' iraupen eskalatzailea (Burlata, 2001)
# [[Juana Cortés Amunarriz]] ----'''SORTUA''' idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Nerea Intxausti Castiñeira]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Pasai Donibane, 2000)
# [[Abigail eta Brittany Hensel]] maistrak, biki siamdar bizefalikoak (AEB 1990)
# [[Adelaida Avagyan]] medikua, ikertzailea (Armenia-AEB, 1924-2000)
# [[Adelina Jiménez Jiménez]] maistra ijitoa (1945)
# [[Adriana Hoffmann]] biologoa (Txile 1940)
# [[Agnès McLaren]] medikua, sufragista (EB 1837-Frantzia 1913)
# [[Aida Fern%C3%A1ndez R%C3%ADos]] biologoa, ozeanografoa (Galizia, 1947-2015)
# [[Akiko Kojima]] modeloa, Miss Unibertso 1959 (Japonia 1936)
# [[Amelia Cuñat Monleon]] marrazkilaria, zeramikaria (Valentzia 1878-1946)
# [[Amparo Muñoz]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Malaga 1954-2011)
# [[Amparo Navarro Giner]] maistra (Valentzia, 1900-1986)
# [[Ana Jaren]] ilustratzailea (Sevilla 1985)
# [[Ane Campos]] futbolaria (Getaria, 1999)
# [[Angela Marinescu]] poeta (Errumania 1941-2023)
# [[Anna Callender Brackett]] filosofa eta feminista estatubatuarra (EEUUko Bostonen, 1836-1911)
# [[Anna Güell Torne]] aktorea (Katalunia 1961)
# [[Anna Kolbrún Árnadóttir|Anna Kolbrún]] maistra eta politikaria (1970-2023)
# [[Anna Munro]] sufragista (EB 1881-1962)
# [[Anna Turbau]] argazkilaria (Bartzelona 1949)
# [[Anne Knight]] sufragista (BH 1786-1862)
# [[Anne Marie Pohtamo]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso (Finlandia 1955)
# [[Apasra Hongsakula]] modeloa, Miss Unibertso 1965 (Thailandia 1947)
# [[Armi Kuusela]] filantropoa, 1. Miss Unibertso (Finlandia 1934)
# [[Axelle Kabou]] idazlea (Kamerun, 1955)
# [[Aya Nakamura]] abeslaria (Frantzia, 1995)
# [[Barbara Blomberg]] dama, Karlos I.aren maitalea, Joan Austriakoaren ama (Alemania 1527-Kantabria 1597)
# [[Barbara Canepa]] Italiako komikigilea (Genoa, 1969)
# [[Barbara Foxley]] pedagogoa, sufragista (EB 1860-1958)
# [[Bárbara Palacios]] idazlea, Miss Unibertso 1986 (Madril/Venezuela 1963)
# [[Beatriz Iribarne Sánchez]] maistra eta ekintzailea (Almeria, 1942)
# [[Begoña Muruaga Laca]] filologoa, euskara teknikaria (Bermeo 1953)
# [[Bernadette Sanou Dao]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Berry Berenson]] argazkilaria, aktorea (AEB 19)
# [[Bertha Gxowa]] politikaria eta ekintzailea (Hegoafrika, 1934-2010)
# [[Betty Lou Raskin]] kimikaria (AEB, 1924-2010)
# [[Bienvenida Sarmiento]] maistra (Argentina, 1804-1900)
# [[Camille Paglia]] kritikari soziala, idazlea (AEB 1947)
# [[Cándida Antonia Bueno Iso|Cándida Antonia Bueno]] maistra fusilatua (Zaragoza, 1912-1936)
# [[Carme Giralt Roses]] hezitzailea (Bartzelona 1940-2022)
# [[Carmen Delgado Vicente|Carmen Delgado]] Maistra eraila (Salamanca, 1899-1936)
# [[Carmen Guillén Lorente]] historialaria, ikertzailea, irakaslea (Murtzia 1988)
# [[Carmen Mola]] idazle taldea (Espainia, 2018)
# [[Carol Morris]] modeloa, Miss Unibertso 1956 (AEB 1936)
# [[Carroll Baker]] aktorea (AEB 1931)
# [[Cecilia Bolocco]] aurkezlea, Miss Unibertso 1987 (Txile 1965)
# [[Chantal van den Heuvel]] Belgikako idazlea
# [[Christiane Martel]] aktorea, Miss Unibertso 1953 (Frantzia 1935)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra eraila (Salamanca, 1893-1936)
# [[Clara Ragaz]] maistra, feminista (Suitza, 1894-1957)
# [[Clementia Taylor]] sufragista (EB 1810-1908)
# [[Corinna Tsopei]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1964 (Grezia 1944)
# [[Dayanara Torres]] idazle, abeslari, modeloa, Miss Unibertso 1993 (Puerto Rico 1974)
# [[Deborah Carthy-Deu]] modeloa, enpresaburua, Miss 1985 (Puerto Rico 1966)
# [[Debra Lafave]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1980)
# [[Delia Zapata Olivella]] dantzaria, irakaslea (Kolonbia 1926-2001)
# [[Denise Affonço]] idazlea (Kanbodia, 1944)
# [[Dia Mirza]] modeloa, aktorea, ekoizlea (India 1981)
# [[Djaili Amadou Amal]] idazlea (Kamerun, 1975)
# [[Dorothea Pertz]] botanikaria (EB 1859-1939)
# [[Duygu Asena]] idazlea (Turkia 1946-2006)
# [[Edith Ayrton]] idazlea, sufragista (EB 1879-1945)
# [[Edith Picton-Turbervill]] sufragista (EB 1872-1960)
# [[Edith Rebecca Saunders]] genetista (EB 1865-1945)
# [[Ela Gandhi]] politikaria (Hegoafrika, 1940)
# [[Eleanor Coppola]] dokumentalgilea, idazlea (AEB, 1936-2024)
# [[Elena Mendoza]] musikagilea (Sevilla 1973)
# [[Elisabetta Gnone]] idazle eta kazetari italiarra (Genova, 1965)
# [[Elizabeth Pease Nichol]] sufragista (EB 1807-1897)
# [[Emmeline Pethick-Lawrence]] sufragista (EB 1867- 1954)
# [[Estée Lauder]] kosmetika-enpresaburua (AEB 1906-2004)
# [[Esther Afua Ocloo]] ekintzailea (Ghana 1919-2002)
# [[Esther Pineda G]] idazlea, ikertzailea (Venezuela 1985)
# [[Ethel Ayres Purdie]] sufragista (EB 1874-1923)
# [[Ethel Lilian Voynich]] idazlea eta musikaria (Ballintemple, 1864 - New York, 1960)
# [[Eulalia Guzmán Barrón|Eulalia Guzmán Barrón]] maistra eta arkeologa mexikarra (Mexiko, 1890 - 1985)
# [[Eva Guillamon]] artista, dramagilea (Albacete 1978)
# [[Fannie Flagg]] aktorea, idazlea (AEB 1944)
# [[Fatou Keïta]] idazle (Boli Kosta, 1965)
# [[Frances Ames]] neurologo, aktibista (Hegoafrika, 1920-2002)
# [[Frances Power Cobbe]] sufragista, idazlea ekintzailea (BH 1822-1904)
# [[Francisca de Asís Sanchis Ferrer]] 2.Errepublikako maistra (1896-1982)
# [[Françoise Bettencourt Meyers]] munduko emakume aberatsena (Frantzia 1953)
# [[Georgina Rizk]] modeloa, Miss Unibertso 1971 (Libano 1953
# [[Gladys Zender]] modeloa, Miss Unibertso 1957 (Peru 1939)
# [[Guillenako 17 arrosak]] emakume fusilatuak (Sevilla, 1937)
# [[Hannah Glasse]] idazlea (BH 1708-1770)
# [[Hanni Wenzel]] eskiatzailea (Liechtenstein 1956)
# [[Hema Malini]] aktorea, dantzaria (India 1948)
# [[Hemley Boum ]] idazlea (Kamerun, 1973)
# [[Herminia Gomez Serra]] sopranoa (Castelló 1891-Italia 1977)
# [[Hillevi Rombin]] modeloa, Miss Unibertso 1955 (Suedia 1933- AEB 1996)
# [[Holloway papar-orratza]] kartzelaratutako sufragisten saria
# [[Ieda Maria Vargas]] modeloa, Miss Unibertso 1963 (Brasil 1944)
# [[Irene Sáez]] politikaria, Miss Unibertso 1981 (Venezuela 1961)
# [[Irina Belova]] atleta, heptatloilaria (Errusia 1968)
# [[Iris Chang]] idazlea (AEB 1968-2004)
# [[Itxaso Mardones]] kazetaria (Gasteiz 1979-2024)
# [[Itzel Arcos]] komediantea (Mexiko, 1988)
# [[Janelle Commissiong]] enpresaburua, politikaria, Miss Unibertso 1977 (Trinidad eta Tobago 1953)
# [[Jeanneth Beltran]] etxeko langileen eskubideen sinboloa (Nikaragua 1984- Toledo 2014)
# [[Jerrie Mock]] airez mundu-bira egindako 1. emakumea (AEB 1925-2014)
# [[Joanne Harris]] idazlea (EB 1964)
# [[Joênia Wapichana]] abokatu indigena (Brasil 1974)
# [[Josette Abondio]] irakaslea eta idazlea (Boli Kosta, 1932)
# [[Karen Dianne Baldwin]] gidoilaria, Miss Unibertso 1982 (Kanada 1963)
# [[Kartini]] heroia (Ekialdeko Herbeherear Indiak 1879-1904)
# [[Kate Campbell Hurd-Mead]] feminista, ginekologoa (Kanada-AEB, 1867-1941)
# [[Katharine Murray Lyell]] botanikaria (EB 1817-1915)
# [[Kay Beauchamp]] sufragista (EB 1899-1992)
# [[Kerry Anne Wells]] tb aurkezlea, Miss Unibertso (Australia 1951)
# [[Laia Abril]] artista, argazkilaria (Bartzelona 1986)
# [[Laura Geraldine Lennox]] sufragista (Irlanda, 1883-1958)
# [[Lee Israel]] idazlea, faltsifikatzailea (AEB 1939-2014)
# [[Lettice Fisher]] sufragista (EB 1875-1956)
# [[Liliana Năstase]] atleta, heptatloilaria (Errumania 1962)
# [[Lina Cavalieri]] sopranoa (Italia, 1874-1944)
# [[Linda Bement]] modeloa, Miss Unibertso 1960 (AEB 1941-2018)
# [[Lis Vega]] abeslaria (Kuba 1977)
# [[Livia Veloz]] maistra eta poeta (Santo Domingo, 1889-1980)
# [[Lorraine Downes]] modelo dantzaria, Miss Unibertso 1983 (Zeelanda Berria 1964)
# [[Louie Bennett]] sufragista (Irlanda 1870-1956)
# [[Louise Aitken-Walker]] rally pilotua (Eskozia 1960)
# [[Lucia Perotti]] maistra (Italia, 1586-1641)
# [[Luigia Mandolini]] maistra eta sufragista (1866-1939)
# [[Lupita Jones]] enpresaburu, Miss Unibertso 1991 (Mexiko 1967)
# [[Luz Marina Zuluaga]] modeloa, Miss Unibertso 1958 (Kolonbia 1938-2015)
# [[Luzdivina Megido]] 2. errepublikako maistra erbesteratua (Asturias, 1916-1984)
# [[Mª Luz Montesinos Gutiérrez]] neurozientzialaria, ikertzailea (Sevilla 1969)
# [[Madison Chock]] patinatzaile artistikoa (AEB 1992)
# [[Magdalena de Ulloa]] noblea (Zamora 1525-Valladolid 1598)
# [[Manola Brunet]] klimatologoa (Cariñena, 1955)
# [[Mar Galceran]] Down sindromedun 1.diputatua Espainian (Valentzia 1977)
# [[Mar Regueras]] aktorea, gimnasia erritmoko entrenatzailea (Bartzelona 1970)
# [[Margaret Cousins]] sufragista (Irlanda 1878 -India 1954)
# [[Margaret Gardiner]] kazetaria, modeloa, Miss Unibertso 1978 (Hegoafrika 1959)
# [[Margareta Arvidsson]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1966 (Suedia 1947)
# [[Margie Moran]] modeloa, Miss Unibertso (Filipinak 1973)
# [[Margot Moles]] kirolaria (Bartzelona, 1910-Madril, 1987)
# [[Mari Carmen Díez Navarro]] maistra (Alicante, 1949)
# [[Maria Alharilla]] futbolaria, 1. amatasun baja (Jaen 1990)
# [[María Arias Bernal]] maistra eta iraultzailea (Mexiko, 1884-1923)
# [[Maria de la Encarnacion Rigada Ramon]] matematikaria (Cadiz 1863- Madril? 1930)
# [[Maria Dolores Ocaña Madrid]] abokatua, 1. emakumea Letizia erreginaren idazkaritza pribatua zuzentzen (Madril 1973)
# [[María Luisa Navarro Margati]] maistra, pedagogo eta psikologo errepublikar erbesteratua (Fantzia, 1890-Argentina, 1947)
# [[María Xesús Lama]] filologoa, idazlea, saiakeragilea (Lugo 1964)
# [[Marifé Arroyo]] maistra (Valentzia, 1946)
# [[Marion Ross]] aktorea (AEB 1928)
# [[Marisa Belaustegigoitia]] idazlea, ikertzailea eta feminista (Mexiko, 1969)
# [[Marisa Berenson]] modeloa, aktorea (AEB 1947)
# [[Marisol Malaret]] modeloa, Miss Unibertso 1970 (Puerto Rico 1949-2023)
# [[Maritza Sayalero]] modeloa, Miss Unibertso 1979 (Venezuela 1961)
# [[Marlene Schmidt]] aktore, ekoizle, modelo, Miss Unibertso 1961 (Alemania 1937)
# [[Marta Segarra]] filologoa, ikertzailea (Bartzelona 1963)
# [[Marthe Ekemeyong Moumié]] idazle eraila (Kamerun, 1931-2009)
# [[Mary Anne Rawson]] abolizionista (BH 1801-1887)
# [[Mary Bennett (pedagogoa)]] (EB 1913-2005)
# [[Mary Corinna Putnam Jacobi]] mediku, idazle, sufragista (AEB, 1842-1906)
# [[Mary Emilie Holmes]] geologoa, irakaslea (AEB, 1850-1906)
# [[Mary Estlin]] aktibista (EB1820-1902)
# [[Mary Horner Lyell]] geologoa (EB 1808-1873)
# [[Mary Kay Letourneau]] maistra, estuproz kondenatua (AEB 1962-2020)
# [[Mary MacSwiney]] ekintzaile independentista, emakume politikari errepublikar irlandarra eta feminista. (Londres, 1872 - Cork, 1942)
# [[Matilde Escuder Vicente]]2. errepublikako maistra (Valentzia, 1913-Frantzia, 2006)
# [[Mercedes Tella]] pedagogoa, idazlea (Coruña 1868-Leon 1934)
# [[Michelle McLean]] modeloa, idazlea, Miss Unibertso 1992 (Namibia 1972)
# [[Millicent Mackenzie]] sufragista (EB 1863-1942)
# [[Miriam Stevenson]] modeloa, Miss Unibertso 1954 (AEB 1933)
# [[Mona Grudt]] kazetaria, Miss Unibertso 1990 (Norvegia 1971)
# [[Monique Ilboudo]] idazlea (Burkina Faso, 1959)
# [[Montserrat Señaba]] maistra eta politikaria (Ekuatore Ginea, 1918-1980)
# [[Morayma Ofir Carvajal]] maistra (Ekuador, 1915-1951)
# [[Naomi Wolf]] idazlea, aktibista (AEB 1962)
# [[Natalie Glebova]] idazlea, modeloa, Miss Unibertso 2005 (Errusia/Kanada 1981)
# [[Nina Jacqmin]] Belgikako komikigilea (Brusela, 1989)
# [[Noralma Vera]] ballet dantzaria eta maistra (Ekuador, 1936)
# [[Norma Nolan]] modeloa, Miss Unibertso 1962 (Argentina 1938)
# [[Novera Ahmed]] artista (Bangladesh, 1939)
# [[Nuria Hosta Pascual]] aktorea (Katalunia, XX. mendea)
# [[Nuria Nuñez Hierro]] musikagilea (Cádiz 1980)
# [[Pascuala Campos de Michelena]] arkitektoa (Jaen/Galizia 1938)
# [[Pauline Dy Phon]] idazlea eta botanikaria (Kanbodia, 1933)
# [[Pauline Peyraud-Magnin]] futbolaria (Frantzia, 1992)
# [[Paz Moreno Feliu]] antropologoa, ikertzailea (Coruña 1956)
# [[Pilar Aymerich Puig]] argazkilaria (Bartzelona 1943)
# [[Pilar Cuartero]] maistra (Zaragoza, 1906-1995)
# [[Pilar Parcerisas]] arte-kritikaria, -historialaria (Bartzelona 1957)
# [[Porntip Nakhirunkanok]] filantropoa, modeloa, Miss 1988 (Thailandia 1969)
# [[Priscilla Bright McLaren]] sufragista (EB 1815-1906)
# [[Purdah]] ohitura
# [[Rafaela Rimbau]] aktorea (Espainia 1819-Valentzia 1896)
# [[Rahel Varnhagen von Ense]] idazlea (Berlin, 1771-1832)
# [[Rebeca Atencia]] primatologoa (Coruña 1977)
# [[Rebecca Saunders]] musikagilea (EB 1967)
# [[Regina Blandón|Regina Blandon]] aktorea (Mexiko, 1990)
# [[Remei Sipi]] hezitzailea, idazlea eta editorea (Rebola - Ginea 1952)
# [[Remigia Nazaroviene]] atleta (Turkmekistan/Lituania 1967)
# [[Renate Mayntz]] soziologoa (Berlin 1929)
# [[Rina Mor]] abokatua, Miss Unibertso 1976 (Israel 1956)
# [[Rita Mae Brown]] idazlea, aktibista (AEB 1944)
# [[Riyo Mori]] Miss Unibertso 2007 (Japonia 1986)
# [[Rosa Garcia Alcon]] ekintzaile antifrankista (Madril 1957)
# [[Rosa May Billinghurst]] sufragista (BH 1875-1953)
# [[Rosalind Pitt-Rivers]] biokimikaria (Erresuma Batua, 1907-1990)
# [[Rosana Alonso]] maistra eta politikaria (Santander, 1970)
# [[Ruth Hubbard]] biokimikaria (Austria-AEB, 1924-2016)
# [[Sabrina Calvo]] Frantziako idazlea (Marseilla, 1974)
# [[Samanta Schweblin]] idazlea (Argentina 1978)
# [[Sandra Pierrette Kanzie|Sandra Pierrete Kanzie]] idazlea (Burkina Faso)
# [[Sarah Bouyain]] idazle eta zinema-zuzendaria (Reims, 1968)
# [[Sarah Jane Baines]] sufragista (EB 1866-1951)
# [[Sarah Winstedt]] medikua, zirujaua eta sufragista irlandarra (Sixmilebridge, 1886- Havant, 1972)
# [[Shawn Weatherly]] modeloa, aktorea, Miss Unibertso 1980 (AEB 1961)
# [[Shazia Ilmi]] kazetaria, aktibista (India 1970)
# [[Shirley Jackson]] idazlea (AEB 1916-1965)
# [[Silvia Caballol]] psikologoa, idazlea (Bartzelona 1983)
# [[Sofia Alaoui]] film zuzendaria (Maroko 1990)
# [[Sonia Megias]] musikagilea, artista (Albacete 1982)
# [[Sonja Sekula]] artista (Suitza 1918-1963)
# [[Sophie Alour]] saxofoi-jotzailea (Bretainia, 1974)
# [[Sunita Narain]] ekologista (India 1961)
# [[Svetlana Buraga]] atleta (Bielorrusia 1965)
# [[Sylvia Hitchcock]] aktorea, modeloa, Miss Unibertso 1967 (AEB 1946-2015)
# [[Tanella Boni]] idazlea (Boli Kosta, 1954)
# [[Teresa Billington-Greig]] sufragista (BH 1877-1964)
# [[Teté Caturla]] abeslari eta maestra (Kuba, 1937-2023)
# [[Tina Thörner]] rally ingeniaria, kopilotoa (Suedia 1966)
# [[Tina Weirather]] eskiatzailea (Liechtenstein 1989)
# [[Touza ahizpak]] giza eskubideen aldeko aktibistak (Ourense, XX. mendea-XX. mendea)
# [[Uemura Shōen]] margolaria (Japonia 1875-1949) ISA
# [[Vennira Aadai Nirmala]] aktore, dantzaria (India 1948)
# [[Vera Danchakoff]] anatomista, enbriologoa (Errusia, 1879-1950)
# [[Victoria Lidiard]] sufragista (BH 1889-1992)
# [[Violeta Denou]] ilustratzailea taldea (Katalunia 1977)
# [[Wendy Fitzwilliam]] abokatua, Miss Unibertso 1998 ( Trinidad eta Tobago 1972)
# [[Werewere Liking]] idazlea eta dantzaria (Kamarun, 1950)
# [[Winifred Coombe Tennant]] sufragista, politikaria (EB 1874-1956)
# [[Xaro Nomdedeu Moreno]] matematikaria (Castelló de la Plana, 1948)
# [[Yvonne Ryding]] modeloa, Miss Unibertso 1984 (Suedia 1962)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Agerre Lako]] ---- '''SORTUA''' maskaradako kabana (Jutsi, 2001)
# [[Ainhoa Azurmendi Etxegaray|Ainhoa Azumendi Etxegaray]] ---- '''SORTUA''' Kirolari ohia, unibertsitateko irakasle eta ikertzailea (Hernani, 1978)
# [[Alba Matilla]] ---- '''SORTUA''' artista (Avilés, 1998)
# [[Amany Al-Ali]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (Siria, 1984)
# [[Arrate Gisasola]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria, bertsolaria (Soraluze, 1979)
# [[Catalina Bustamante]] ---- '''SORTUA''' konkistatzailea (Espainia, XV. mendea, Espainia Berria, XVI. mendea)
# [[Esther Galarza]] ef-- '''SORTUA''' margoalaria (Eibar, 1956)
# [[Felisa Basauri Larrañaga]] -- ef '''SORTUA''' baserritarra, esne-saltzailea (Elgeta, 1928-2018)
# [[Josefa Cruz de Gassier]] efef '''SORTUA''' sopranoa (Bilbo, 1821 + Madril, 1870)
# [[Josefina Guerendiain Caro|Josefina Guerendain]] efef '''SORTUA''' frankismoaren biktima(Iruñea, 1918-2011)
# [[Julia Bea Soto]] efef '''SORTUA''' ekintzaile komunista frankismoaren biktima(Sesma, 1912-Iruñea, 1989)
# [[Kontxi Barturen Uriarte]] ---- '''SORTUA''' nekazaria (Bakio 1922)
# [[Laida Martinez Navarro]] ---- '''SORTUA''' idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Lourdes Fernández Fernández]] ---- '''SORTUA''' arte kudeatzailea (Donostia, 1961)
# [[Mª Carmen Húder Carlosena|Maria Carmen Húder Carlosena]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima (Iruñea, 1897-1987)
# [[Maite Guevara]] ef-- '''SORTUA''' aktorea, klow (Gasteiz, 1981)
# [[Margarita Araneta Urrutia]] ---- '''SORTUA''' ekintzailea, komunista (Hondarribia 1909-2001)
# [[Maria de las Mercedes Isasi]] efef '''SORTUA''' moja (Iurreta, 1900-Berriz,1973)
# [[María Dolores Aldama Alfonso]] efef '''SORTUA''' esklabuen-jabea (Kuba, XIX. mendea)
# [[Maritxu Muñoz Ugartemendia]] ----'''SORTUA''' ekintzailea, saltzailea (Hondarribia 1914-1997)
# [[Maritxu Roteta]] ef-- '''SORTUA''' sopranoa eta abesbatza zuzendaria (Alkiza, 1948)
# [[Matilde Orbegozo]] efef '''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1837-1891)
# [[Matilde Urdangarin Palacio]] ---- '''SORTUA''' margolaria (Zaragoza, 1939)
# [[Milagros Txurruka]] ef-- '''SORTUA''' dantzaria (Mallabia 1927)
# [[Nemesia Baztan Turrau]] ---- '''SORTUA''' Ekintzailea, frankismoaren biktima (Nafarroa
# [[Rachita Taneja]] ---- '''SORTUA''' karikaturagilea (India, ?)
# [[Ramona Zapatero Zapatel]] ef-- '''SORTUA''' ekintzailea frankismoaren biktima(Nafarroa, 1898--?
# [[Sonia Rueda]] ---- '''SORTUA''' artista (Bilbo, 1964)
# [[Tere Guenetxea]] ef-- '''SORTUA''' artista (Soraluze, 1953)
# [[Adriana Amado Suárez]] irakasle, ikertzailea (Buenos Aires, 1966)
# [[Alba Lago]] aurkezlea, idazlea (Galizia, 1985)
# [[Alicia Gimenez Bartlett]] idazlea ( Albacete 1951)
# [[Almudena Carracedo]] dokumentalgilea (Madril 1972)
# [[Amaia Peña]] futbolaria (Getxo 1998)
# [[Amparo Sard]] artista (Mallorca 1973)
# [[Amy Bull]] maistra eta sufragista (Erresuma Batua, 1877-1953)
# [[Ana Arzoumanian]] abokatu, idazle eta poeta (Argentina, 1962)
# [[Ana Barbara]] abeslaria (Mexiko 1971)
# [[Ana Flecha Marco]] itzultzaile, idazlea (Leon, 1986)
# [[Ana Romani]] poeta, kazetari kulturala (Coruña 1962)
# [[Andrea Dworkin]] idazlea, feminista erradikala (AEB 1946-2005)
# [[Angelina Pollak]] antropologoa (Austria/Venezuela 1932-2016)
# [[Anna Alma-Tadema]] artista, sufragista (Londres 1867-1943)
# [[Anna Fiske|Anna Fisc]] ilustratzailea, idazlea (Norvegia, 1964)
# [[Anna Starobinets]] idazlea (Errusia 1978)
# [[Anne Isabella Noel Byron]] matematikaria, aktibista (EB 1792-1860)
# [[Antonia Jiménez|Antonia Jimenez]] gitarra jolea (Puerto de Santa Maria, 1972)
# [[Arancha de Benito]] tb aurkezlea (Madril 1969)
# [[Arancha del Sol]] modeloa, aktorea, tb aurkezlea (Asturias 1972)
# [[Asja Lācis]] antzerkilaria (Estonia, 1891-179)
# [[Assumpcio Estivill]] liburuzaina, irakaslea (Tarragona 1949)
# [[Assumpta Montella]] historialaria, idazlea (Bartzelona 1958)
# [[Aurélie Neyret]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1983)
# [[Aurora Alonso de Rocha]] idazlea, irakaslea eta ikertzailea (Buenos Aires, 1937-2021)
# [[Barbara Ayrton-Gould]] sufragista (EB 1886-1950)
# [[Beatriz Ariño]] kazetaria (Huesca 1963)
# [[Begoña Alfaro García]] politikaria (Bartzelona/Nafarroa 1982)
# [[Begoña Caamaño]] idazlea (Galizia 1964-2014)
# [[Bel%C3%A9n Garijo]] Almansako medikua (Albacete 1960)
# [[Belen Feliu]] idazlea (Galizia 1961-1997)
# [[Belen Toimil]] atleta (Coruña 1994)
# [[Bessie Blount Griffin]] fisioterapeuta, asmatzailea (AEB, 1914-2019)
# [[Blanca de la Torre]] arte-komisarioa (Leon 1977)
# [[Blanca Manchon]] estropadalaria (Sevilla 1987)
# [[Carmen Ramos Vellon]] atleta (Valentzia 1998)
# [[Carmen Ruiz]] aktorea (Madril 1974)
# [[Carolina de Cepeda]] sopranoa (Coruña 1847-Madril 1910)
# [[Carolina Robles]] atleta (Sevilla 1991)
# [[Caroline Polachek]] kantaria (AEB 1985)
# [[Cassandra Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1987)
# [[Catherine Cesarsky]] astronomoa (Frantzia-Venezuela, 1943)
# [[Cecile McLorin Salvant]] jazz abeslaria (AEB 1989)
# [[Charlotte Marsh]] sufragista (Britainia,
# [[Chloé Cruchaudet]] Frantziako komikigilea (Lyon, 1976)
# [[Chuny Anzorreguy]] idazlea (Buenos Aires, XX.mendea)
# [[Claudia Mori]] aktore, abeslari (Italia 1944)
# [[Concepcion Cascajosa]] ikertzailea, irakaslea (Bartzelona 1979)
# [[Concepcion Garcia Lorca]] errepublikar erbesteratua (Granada 1903-1962)
# [[Concha Hernandez ]] kultur kudeatzailea (Avila 1958)
# [[Danna Paola]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1995)
# [[Deborah Charlesworth]] biologoa (Erresuma Batua, 1943)
# [[Dolores Sanchez Palomino]] filologoa (Kantabria 1961)
# [[Doreen Allen]] sufragista (EB 1879-1663)
# [[Dorothy Height]] aktibista (AEB 1912-2010)
# [[Eagle Woman]] lakota indigena liderra (AEB 1820-1888)
# [[Elena Caffarena]] legelaria (Txile 1903-2003)
# [[Elena Guerra]] erlijiosoa, beatoa (Italia 1835-1914)
# [[Eli Bartra]] filosofia (Mexiko, 1947)
# [[Elisabeth Plainacher]] sorgintzat hartua (Austria, 1513-1583)
# [[Elizabeth Inglis]] aktorea (BH 1913- AEB 2007)
# [[Elizabeth Jagger]] modeloa, aktorea (AEB/EB 1984)
# [[Ellen Hutchins]] botanikaria (Irlanda, 1785-1815)
# [[Elnako amaetxea]] Elisabeth Eidenbenz erizain suitzarrak Frantzian sortutako erakundea (1939-1944)
# [[Emilia Currás]] kimikaria, dokumentalista (Madril 1927-2020)
# [[Ende (argitzailea)]] (X.mendea, Leon)
# [[Ester Bonet]] hizkuntzalaria (Bartzelona 1950)
# [[Esther Acebo]] aktorea (Madril 1983)
# [[Esther Corral Diaz]] filologoa (Lugo 1961)
# [[Esther Jaen]] kazetaria (Bartzelona 1968)
# [[Esther Pak]] medikua (Hego Korea, 1877-1910)
# [[Esther Palomera]] kazetaria (Madril 1968)
# [[Esther Peña Camarero]] soziologoa, politikaria (Burgos 1980)
# [[Esther Vaquero]] kazetaria (Salamanca 1982)
# [[Estibaliz Espinosa]] idazlea (Coruña 1974)
# [[Estrella Abecassis de Laredo]] fisikaria (Venezuela, 1940)
# [[Eugenia Osterberger]] musikagilea, piano-jolea (Coruña 1852-Niza 1932 19)
# [[Fabrizia Pons]] auto-pilotua, kopilotua (Italia 1955)
# [[Fatima Anllo Vento]] kultura ikertzailea (Madril 1958)
# [[Fatima Meer]] idazlea eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1928-2010)
# [[Faye Webster]] abeslaria (AEB 1997)
# [[Florence Haig]] sufragista (Erresuma Batua, 1856-1952)
# [[Florence Mkhize]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1932-1999)
# [[Frances Parker]] sufragista (Erresuma Batua, 1875-1924)
# [[Francine Galvez]] kazetaria (Kamerun 1966)
# [[Frieda Hughes]] poeta eta margolaria (Londres, 1960)
# [[Ghislaine Maxwell]] sexu-trafikatzailea (Frantzia 1961)
# [[Greta Lee]] aktorea (AEB 1983)
# [[Habiba Gribi]] kirolaria (Tunisia, 1984)
# [[Hafsa bint al-Hayy al-Rakuniyya]] Al-Andaluseko poeta (Granada 1135-1191)
# [[Harmonia Rosales]] artista afrokubarra (Chicago, 1984)
# [[Helen Joseph]] aktorea, edertasunaren erregina (Plymouth, 1942)
# [[Helen Tolson]] sufragista (Britania, 1888-1955)
# [[Helene Legrais]] historialaria, idazlea (Frantzia 1961)
# [[Henar Alvarez]] kazetaria, umorista (Madril 1984)
# [[Hengameh Ghaziani]] aktorea (Iran, 1970)
# [[Hilda Cid]] zientzialaria (Txile, 1933)
# [[Imma Prieto]] arte-komisarioa (Bartzelona 1975)
# [[Imogen Holst]] konpositorea (EB 1907-1984)
# [[Inger Christensen]] poeta (Danimarca 1935-2009)
# [[Isabel Mijares]] enologoa (Badajoz 1942-Madril 2024)
# [[Isabel Rodríguez (Mexikoko konkista)]] erizain militarra (Espainia, 1480-?)
# [[Jaël Bestué]] atleta (Bartzelona 2000)
# [[Jagmati Sangwan]] kirolaria, aktibista, politikaria (India 1960)
# [[Jane Joseph]] musikagilea (Londres 1894-1929)
# [[Jerry Hall]] modeloa, aktorea (AEB 1956)
# [[Jessica Cediel]] kazetaria, modeloa (Kolonbia 1982)
# [[Josephine St. Pierre Ruffin]] Sufragista (1842-1924)
# [[Jul' Maroh]] komikigile frantsesa (Lens, 1985)
# [[Julia Navalnaia]] ekonomialaria, politikaria (Errusia 1976)
# [[Kathleen Ferrier]] kontraltoa (EB 1912-1953)
# [[Kathleen March]] itzultzailea (AEB 1949)
# [[Kawtar Boulaid]] atleta (Maroko 1989)
# [[Kim Gordon]] rock musikaria, idazlea (AEB 1953)
# [[Kitty O'Neil]] zinemako espezialista (AEB 1946-2018)
# [[La Tortajada]] dantzari eta abeslaria (Granada, 1877-1957)
# [[Lætitia Sadier]] abeslaria (Frantzia, 1968)
# [[Laura Ainsworth]] sufragista (EB 1885-1958)
# [[Laura Baena]] influencerra, ekintzailea (Malaga 1981)
# [[Laura Garcia Lorca]] museo zuzendaria (AEB 1953)
# [[Laura Vilagra]] politikaria (Bartzelona 1976)
# [[Leelah Alcorn]] gazte trans suizidatua (AEB 1997-2014)
# [[Leila Arab]] musikaria (Irain jatorriko britainiarra, 1971)
# [[Lillian Ngoyi]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika 1911-1980)
# [[Lina Sandell]] poeta, gospel ereserkigilea (Suedia 1832-1903)
# [[Lisa Mandel]] komikigile frantsesa (Marseilla, 1977)
# [[Loles Vives]] atleta (Bartzelona 1957)
# [[Lorena Peña]] politikaria, gerrillari ohia (Salvador 1955)
# [[Louisa Atkinson]] botanikari, ilustratzaile, idazle (Australia, 1834-1872)
# [[Louise Pearce]] patologoa (AEB, 1885-1959)
# [[Lourdes Muñoz]] ingeniaria, politikaria (Bartzelona 1969)
# [[Lucia Koch]] argazkilaria, artista garaikidea (Brasil, 1966)
# [[Luisa Villalta Gomez]] idazlea (Coruña 1957)
# [[Mabel Balfour]] sindikalista eta apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, XX. mendea)
# [[Manuela Igartua Olaechea]] farmazian doktorea (Irura, 1970)
# [[Mar%C3%ADa Luisa L%C3%B3pez Fern%C3%A1ndez]] botanikaria (Madrid 1940)
# [[Marcela Iacub]] abokatua, idazlea eta ikertzaile feminista (Buenos Aires, 1964)
# [[Margaret Aldersley]] sufragista, feminista (1851-1940)
# [[Margarita Borja]] poeta, dramagilea (Alacant 1942)
# [[Margarita Ledo Andion]] idazlea, zinemagilea (Lugo 1951)
# [[Mari Pau Dominguez]] kazetaria, idazlea ( Bartzelona 1963)
# [[Maria Amelia Braganzakoa]] Brasilgo printzesa (Paris 1831-Madeira 1853)
# [[Maria Antonia Massanet Mayol]] poeta (Mallorca 1980)
# [[Maria Antonia Sanchez Escalona]] artista (Madril 1941)
# [[María Belén Morales]] eskultorea eta margolaria (Tenerife, 1928-2016)
# [[Maria Castellano Arroyo]] medikua (Jaen 1948)
# [[María de la Candelaria]] Tzeltalko Matxinadaren buruzagia (Mexiko, 1698-1716)
# [[Maria de Nati]] aktorea (Madril 1997)
# [[Maria Denis]] aktorea (Argentina 1916- Italia 2004)
# [[Maria Elvira Pombo Holguin]] diplomazialaria (Kolonbia 1960)
# [[Maria Eugenia Rito]] vedettea (Argentina 1975)
# [[María Fernanda Campa Uranga]] geologoa, aktibista (Mexiko, 1940-2019)
# [[María Gainza]] idazlea (Buenos Aires, 1975)
# [[Maria Jose Saez Carrasco]] kazetaria (Madril 1965)
# [[Maria Lionza]] jainkosa (Venezuela 1802)
# [[Maria Lopez Sandez]] filologoa, idazlea (Lugo 1973)
# [[Maria Luisa Prada Sarasua]] idazlea (Asturias XX. mendea)
# [[Maria Marchant]] hezitzailea, politikaria (Txile 1904-1990)
# [[Maria Nikolaevna O’Rourke]] presoa, hilketa eragilea (Errusia 1877-Argentina 1949)
# [[Maria Nikolaievna Romanova (1899-1918)]] Dukesa Handia (Errusiar Inperioa)
# [[Maria Rosa Fugazot]] aktorea (Argentina 1942)
# [[Maria Rosa Yorio]] rock kantautorea (Argentina 1954)
# [[Maria Thereza Alves]] artista (Brasil, 1961)
# [[Maria Vicente]] atleta (Bartzelona 2001)
# [[Mariam Hernandez]] aktorea (Fuerteventura 1981)
# [[Mariam Shahriar]] film zuzendaria (Iran XX. mendea)
# [[Marta Aledo]] aktorea (Madril 1978)
# [[Marta Galimany]] atleta (Tarragona 1985)
# [[Mary Ann Aldham]] sufragista (Erresuma Batua, 1858-1940)
# [[Mary Carson Breckinridge]] erizaina, emagina (AEB, 1881-1965)
# [[Mary Gawthorpe]] sufragista (Erresuma Batua, 1881-1973)
# [[Mary Sophia Allen]] sufragista, policia (Britainia, 1878-1964)
# [[Maya Erskine]] aktorea (AEB 1987)
# [[Maya Mihindou]] Gabongo ilustratzaile, argazkilari eta kazetaria (Libreville, 1984)
# [[Michela Belmonte]] aktorea (Italia 1925- Alacant 1978)
# [[Michele Mouton]] rally pilotua (Frantzia 1951)
# [[Milena Busquets]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona, 1972)
# [[Miri Perez-Cabrero]] aktorea, sukaldaria ( Bartzelna 1993)
# [[Mischa Bredewold ]] txirrindularia (Herbehereak 2000)
# [[Mónica Mayer]] artista eta arte krikikaria (Mexiko, 1954)
# [[Montserrat del Amo]] idazlea (Madril 1927-2015)
# [[Nancy Astor]] lehen emakumea parlamentu britainiarrean (1879-1964)
# [[Natalia Rodriguez (aktorea)]] (Madril 1992)
# [[Natascha Kampusch]] ume bahitua (Austria 1998)
# [[Nazhūn bint al-Qalā'iyya]] poeta (Al-andalus XII. mendea)
# [[Nelly Kaplan]] idazlea (Buenos Aires, 1931-Suitza, 2020)
# [[Neus Aguado]] poeta, kazetaria, literatura kritikaria (Argentina, 1955)
# [[Nicolasa Montt de Marambio]] poeta (Txile 1857-1924)
# [[Nuria Amat]] idazlea ( Bartzelona 1950)
# [[Nuria Montserrat Pulido]] bioingeniaria (Bartzelona 1978)
# [[Oda Krohg]] margolaria (Norvegia 1860-1935)
# [[Paola Cortellesi]] aktorea (Italia 1973)
# [[Paola Rojas]] kazetaria (Mexiko 1976)
# [[Paz Márquez Benítez]] idazlea (Filipinak,
# [[Petra Delicado]] literatura pertsonaia, inspektorea
# [[Phyllis Smith]] aktorea (AEB 1952)
# [[Pilar Carbonero Zalduegi]] ikertzailea (Marokoko protektoratua, 1942)
# [[Pilar de Francisco]] kazetaria, umorista (Madril XX. mendea)
# [[Qiu Zhu]] margolaria (Ming dinastiako txinatarra)
# [[Rachel Reeves]] politikaria (EB 1979)
# [[Rahima Moosa|Rahina Moosa]] apartheidaren aurkako politikaria (Hegoafrika, 1922-1993)
# [[Raisa Smetanina]] iraupen-eskiatzailea (Errusia 1952)
# [[Rekha]] aktorea (India 1954)
# [[Rocio Madrid]] aktore, tb aurkezlea (Malaga 1978)
# [[Rocio San Miguel]] abokatua, aktibista desagertua (Venezuela 1966)
# [[Rocio Santa Cruz]] kultur kudeatzailea (Coruña 1967)
# [[Rocio Vieitez Ferro]] itzultzailea (Pontevedra 1975)
# [[Rosalind Eleazar]] aktorea (EB 1982)
# [[Rosalind Fox Solomon]] argazkilaria (AEB 1930)
# [[Rosalinda Celentano]] aktorea (Italia 1968)
# [[Rosario Valcárcel]] poeta, eleberrigilea (Kananaria Handiko las Palmas, 1949)
# [[Rose Frisch]] zientzialari aitzindaria ( AEB 1918-201519)
# [[Rozenn Milin]] kazetaria (Frantzia, 1960)
# [[Sabina Puertolas]] sopranoa (Zaragoza 1973)
# [[Sahraa Karimi]] dokumentalgilea (Iran/Afganistan 1983)
# [[Sandra Golpe]] kazetaria (Cádiz 1974)
# [[Saridjah Niung]] musikaria, artista (Indonesia 1908-1993)
# [[Selina Cooper]] sufragista (Britainia
# [[Shobhaa De]] idazlea (India 1948)
# [[Shygirl]] DJ (EB 1992)
# [[Silvia Orriols]] politikaria (Girona 1984)
# [[Simona Izzo]] film zuzendaria (Italia 1953)
# [[Sira Rego]] politikaria (Vañentzia 1973)
# [[Sophia Williams-De Bruyn|Sophia Williams de Bruyn]] apartheidaren aurkako ekintzailea (Hegoafrika, 1938)
# [[Susana Gomez Castaño]] musikaria, ekintzailea (Kolonbia 1984)
# [[Sushmita Sen]] aktorea, Miss Unibertso (India 1975)
# [[Susie Porter]] aktorea (Australia 1971)
# [[Suzanne Lacy]] artista (AEB, 1945)
# [[Teresa Rivero]] 1. Emakume-presidente futbolean (Cádiz 1935)
# [[Teresa Shaw]] Idazle, itzultzaile (Uruguai-Bartzelona, 1951)
# [[Theresa Garnett]] ekintzaile sufragista (Erresuna Batua, 1888-1966)
# [[Valentine Penrose]] idazle eta margolaria (Frantzia, 1898-1978)
# [[Vicenta Fernandez-Montesinos]] idazlea (Granada 1930-Madril 2023)
# [[Vicky Luengo]] aktorea (Mallorca 1990)
# [[Victoria Lomasko]] marrazkilaria (Errusia, 1978)
# [[Vidya Balan]] aktorea, abeslaria (India 1979)
# [[Violet Aitken]] sufragista (Erresuma Batua, 1886-1987)
# [[Virginia Giuffre]] sexu-biktima (AEB/Australia 1983)
# [[Virginie Ancelot]] idazlea eta pintorea (Dijon, 1792-Paris, 1875)
# [[Wilma Labate]] film zuzendaria, gidoilaria (Italia 1949)
# [[Zheng Qinwen]] tenislaria (Txina 2002)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Casilda Ampuero]] '''SORTUA''' Fronte eta Ospitaleen zuzendaria (San Vicente de la Barquera, 1906-1978)
# [[Conchita Bustinduy]] '''SORTUA''' erraketista (Berriatua, 1927)
# [[Mercedes Herrán]] '''SORTUA''' haur saltzailea (?-Bilbo, 2002)
# [[Aurora Gómez Urrutia]] '''SORTUA''' ekintzaile errepublikarra (Obanos, 1914-Iruñea, 1975)
# [[Adela Tarifa Fernández]] historialaria, ikertzailea (Granada 1949)
# [[Africa Fanlo]] ilustratzailea (Bartzelona, 1972)
# [[Agnes Arber]] botanikaria (Erresuma Batua, 1879-1960)
# [[Ai Yazawa]] mangaka japoniarra (Osaka, 1967)
# [[Alice Henry]] sufrafista (Australia, 1857-1943)
# [[Alicia Dickenstein]] matematikaria (Argentina, 1955)
# [[Aliya Moldagulova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1925-1944)
# [[Amanda Marsalis]] argazkilaria, film zuzendaria (AEB, XX. mendea)
# [[Ana Bustelo]] editorea eta itzultzailea (Paris, 1964)
# [[Ana de la Cueva]] ekonomialaria (Madril 1966)
# [[Ana María Bejarano Escanilla]] itzultzailea (Salamanca, 1959)
# [[Ana María Campos]] heroia ( Venezuela 1796-1828)
# [[Ana Miralles|Ana Mirelles]] komikigilea eta ilustratzailea (Madril, 1959)
# [[Ana Requena]] kazetaria, blogaria (Madril 1984)
# [[Anabel Flores Salazar]] kazetaria (Mexiko 1984-2016)
# [[Andrea Motis]] musikagilea, tronpeta jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1995)
# [[Angeles Mastretta]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1949)
# [[Ann Chapman]] limnologoa (Zeelanda Berria, 1937-2009)
# [[Anna Cardús Flaqué]] saskibaloi arbitroa (Bartzelona 1970)
# [[Anna Casanovas|Anna Casanova]] idazlea (Bartzelona, 1975)
# [[Anna Petronella van Heerden]] ginekologoa, sufragista (Hegoafrika 1887- 1975)
# [[Anne Teuf]] ilustratzaile eta komikigile frantsesa (Aspach-le-Haut, 1964)
# [[Annie MacDonald Langstaff]] legelaria, (Kanada,
# [[Antoinette Blackwell]] idazlea eta gizarte ekintzailea (AEB, 1825-1921)
# [[Arantxa Aguirre Carballeira]] dokumentalgilea, gidoilaria (Madril 1958)
# [[Arca (abeslaria)]] (Venezuela/Bartzelona 1989)
# [[Arcelia Ramirez]] aktorea (Mexiko 1967)
# [[Arja Kajermo|Arja Kajerno]] komikigilea (1949)
# [[Arlene Harris]] aktorea (Kanada 1896-AEB 1976)
# [[Arlene Harris]] enpresaburua, asmatzailea (AEB 1948)
# [[Åsa Grennvall|Assa Grennavall]] komikilaria (Suedia, 1973)
# [[Barbara Morgenstern]] elektronika-abeslaria, ekoizlea (Alemania 1946)
# [[Barbara Saavedra]] biologoa (Txile 1967)
# [[Begoña Lolo]] musikologoa (Madril 1958)
# [[Begoña San Jose ]] sindikalista (Segovia 1949)
# [[Begoña Torres]] kultur kudeatzailea (Madril XX. mendea)
# [[Belen Atienza Azcona]] film ekoizlea (Madril 1970)
# [[Bella Guerin]] sufragista eta ekintzaile (Australia, 1858-1923)
# [[Bibi Bourelly]] egile abeslaria (Berlin/AEB 1994)
# [[Blanche Feillet-Hennebutte]] margolaria eta litografoa (1815-1886)
# [[Bodil Schmidt-Nielsen]] fisiologoa (Danimarka-AEB, 1918-2015)
# [[Bríet Bjarnhéðinsdóttir]] politikaria (Islandia, 1856-1940)
# [[Carlota Guerrero]] argazkilaria, zinemagilea (Bartzelona 1989)
# [[Carmen Armendariz]] ekoizlea (Mexiko 1946)
# [[Carolina_Caycedo]] diziplina anitzeko artista (London, 1978)
# [[Catherine Helen Spence]] idazlea, kazetaria, sufragista (Australia, 1829-1910)
# [[Chus Tudelilla]] arte-kudeatzailea (Logroño 1961)
# [[Claire Tomalin]] kazetaria, biografoa (Londres 1933)
# [[Clara Giveen]] sufragista (Irlanda, 1887-1967)
# [[Clara Segura]] aktorea (Bartzelona 1974)
# [[Claudia Malagelada]] aktorea, dantzaria (Bartzelona 2007)
# [[Cristina Gutiérrez (pilotua)]] (Burgos 1991)
# [[Cristina Huete (ekoizlea)]] (Brasil/Espainia XX. mendea)
# [[Diana Athill]] editore, idazle, nobelagile (Londres, 1917-2019)
# [[Doaa el-Adl]] karikaturegilea (Egipto, 1979)
# [[Dolores Hayden]] arkitektoa, historialaria, poeta (AEB, 1945)
# [[Dorothe Engelbretsdotter]] poeta (Norvegia, 1634-1716)
# [[Draga Ljo%C4%8Di%C4%87]] medikua, feminista (Serbia, 1855-1926)
# [[Edwidge Danticat]] idazlea (Haiti/AEB 1969)
# [[Eileen Mary Casey]] sufragista (Australia 1881- 1972)
# [[Elin Wallin|Elin Walin]] artista (Suedia, 1884-1969)
# [[Eliza Ritchie|Eliza Ritche]] sufragista eta filosofoa (Kanada, 1856-1933)
# [[Elizabeth Avery Meriwether]] idazle, sufragista (AEB, 1824-1916-)
# [[Ellen Allien]] DJ (Alemania 1968)
# [[Ellen Ternan]] aktorea (EB 191839-1914)
# [[Elvira Sastre]] poeta, itzultzailea (Segovia 1992)
# [[Emma Miller]] sufragista (EB 1839-Australia 1927)
# [[Esperanza Mendoza Holgado]] saskibaloi arbitroa (Caceres 1983)
# [[Ethel Sargant]] botanikaria (Erresuma Batua, 1863-1918)
# [[Eva Valiño]] soinu teknikaria (Bartzelona 1969)
# [[Fanny Brice]] aktorea ( AEB 1891-1951)
# [[Fatimah Tuggar ]] artista (Nigeria 1967)
# [[Flora de Pablo]] medikua, ikertzailea (Salamanca, 1952)
# [[Florence Lawrence]] aktorea, asmatzailea (Kanada-AEB, 1886-1938)
# [[Fran%C3%A7oise Brauner]] medikua (Austria-Frantzia, 1911-2000)
# [[Františka Plamínková]] kazetaria, feminista, politikaria (Txekia, 1875-1942)
# [[Gabriela Gonz%C3%A1lez]] fisikaria (Argentina, 1965)
# [[Gabriele Schor]] publizista, bildumagilea (Austria 1961)
# [[Garcia Botikaria]] zientzia dibulgatzailea (Cuenca 1995)
# [[Geneviève Thiroux d'Arconville]] idazlea, zientzialaria (Frantzia 1720-1805)
# [[Gertrude Blanch]] matematikaria (Polonia-AEB, 1897-1996)
# [[Gertrude Caton Thompson]] arkeologoa (Britainia Handia, 1888-1985)
# [[Giorgia Marras]] Komikigile eta ilustratzaile franko-italiarra (Genova, 1988)
# [[Giulia Tamayo Leon]] abokatua, aktibista (Peru 1958- Uruguai 2014)
# [[Griselda Pascual i Xufré]] matematikaria (Bartzelona, 1926-2001)
# [[Hedwig Dohm]] idazlea (Alemania 1831-1919)
# [[Helen Frankenthaler]] margolaria (AEB, 1928-2011)
# [[Helene Funke]] margolaria (Alemania,1869-1957)
# [[Henrietta Dugdale]] sufragista (Londres 1827- Australia 1918)
# [[Hiromu Arakawa]] mangaka japoniarra (Tokachi, 1973)
# [[Irene Manton]] botanikaria (Erresuma Batua, 1904-1988)
# [[Irene Stegun]] matematikaria (AEB, 1919-2008)
# [[Irma Thomas]] soul abeslaria (AEB 19)41
# [[Irma Wyman]] ingeniari informatikoa (AEB, 1928-2015)
# [[Isabel Muñoz (argazkilaria)]] (Bartzelona/Madril 1951)
# [[Isabel Tajahuerce Ángel]] irakaslea, ikertzailea (Soria 1960)
# [[Jantina Tammes]] botanikaria (Herbehereak, 1871-1947)
# [[Jeanne Demessieux]] piano-jotzaile, organo-jotzailea (Frantzia, 1921-1968)
# [[Jenny Saville]] margolaria (Britainia, 1970)
# [[Jessica Bennett]] kazetaria, blogaria (AEB 1981)
# [[Jorja Smith]] kantautorea (EB 1997)
# [[Josiane Balasko]] aktorea, zuzendaria, gidoigilea (1950)
# [[Judi Chamberlin]] aktibista (AEB 1944-2010)
# [[Judith Scott (artista)|Judith Scott]] artista (Ohio, 1943-2005)
# [[Kali Uchis]] kantautorea (AEB 1994)
# [[Karo Moret Miranda]] historialaria, ikertzailea (Kuba,...)
# [[Kate Lilley]] poeta (Australia, 1960)
# [[Kate Perugini]] margolaria (EB 1839-1929)
# [[Kehlani]] egile abeslaria (AEB 1995)
# [[Kenia Os]] abeslaria, youtuberra (Mexiko 1999)
# [[Lais Korintokoa]] hetera (Grezia K.a V. mendea- K.a. IV. mendea)
# [[Lala Huete]] figuringilea (Brasil/Espainia 1957)
# [[Laura Lechuga]] kimikaria, ikerlaria (Sevilla 1962)
# [[Lilli Hornig]] kimikaria (Txekoslovakia-AEB, 1921-2017)
# [[Liv Strömquist]] komikigilea (Suedia, 1978)
# [[Louisa Lawson]] idazlea, poeta, sufragista (Australia, 1848-1920)
# [[Louise Brealey]] aktorea (EB 1979)
# [[Ludwika Paleta]] aktorea (Polonia/Mexiko 1978)
# [[Lulu Roman]] komediantea, abeslaria (AEB 1946)
# [[Lynn Fontanne]] aktorea (EB 1887- AEB 1983)
# [[Mabel Sharman Crawford]] abenturazale eta idazlea (Irlanda, 1820-1912)
# [[Madhuri Dixit]] zinema aktorea (India, 1967)
# [[Maevia Noemí Correa]] botanikaria (Argentina, 1914-2005)
# [[Manuela Sambo]] artista (Angola/Alemania 1964)
# [[Margarida Castells]] itzultzailea (Bartzelona, 1962)
# [[Margie Sudre]] Frantziako politikaria (Vinh, 1943)
# [[Marguerite Jeanne Carpentier]] eskultorea (Paris 1886-1965)
# [[Maria Angeles Querol]] historialaria (Badajoz 1948)
# [[María Calcaño]] poeta (Venezuela 1906-1956)
# [[María Eduarda Barjona de Freitas]] kazetaria, kritikaria (Portugal 1882-1952)
# [[Maria Fyodorovna Zibold]] medikua (Serbia, 1849-1939)
# [[Maria Jose Toro Nozal]] zientzialaria (Zamora 1957)
# [[Maria Pia Timon]] etnologoa (Cáceres 1954)
# [[Maria Polivanova]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1922-1942)
# [[María Rosa Urraca Pastor]] karlista eta falangista (Madril, 1900-Bartzelona, 1984)
# [[Maria Sainz Martin]] medikua (Badajoz 1953)
# [[Maria Schwarz]] arkitektoa (Alemania 1956)
# [[Maria Silva]] aktorea (Palentzia 1941-Madril 2023)
# [[Maria Tena]] idazlea, kultur kudeatzailea (Madril 1953)
# [[Maria Teresa Salazar Bermudez]] kimikari aitzindaria (Badajoz 1909-Madril 1982)
# [[Maria Vazquez]] aktorea (Galizia 1979)
# [[María Vinyals|Marina Vinyals]] idazlea eta artikulugilea (Galizia, 1875-1942)
# [[Maria von Linden]] bakteriologo, zoologo (Alemania, 1869-1936)
# [[Maribel Domenech]] artista (Valentzia 1951)
# [[Marilou Berry]] aktorea (Frantzia, 1973)
# [[Marina Picasso]] idazlea (Frantzia, 1950)
# [[Marina Raskova]] pilotua (Sobiet Batasuna, 1912-1943)
# [[Marjorie Courtenay-Latimer]] naturalista (Hegoafrika, 1907-2004)
# [[Marjorie Hasler]] sufragista (Irlanda, 1887-1913)
# [[Marlene Engelhorn]] aktibista, filantropoa (Austria 1992)
# [[Marta Carazo]] kazetaria ( Madril 1973)
# [[Martha Carrillo]] kazetaria, idazlea (Mexiko 1966)
# [[Mary Ann Hilliard]] erizaina eta sufragista (Irlanda, 1860-1912)
# [[Mary Galway]] sufragista eta sindikalista (Irlanda, 1864-1928)
# [[Mary J. Blige]] abeslaria (AEB 1984)
# [[Mary Lee]] sufragista (Australia, 1821-1909)
# [[Mary Martin]] aktorea (AEB 1913-1990)
# [[Mary Richardson]] sufragista (Kanada, 1889-1961)
# [[Mary-Dell Chilton]] biologoa (AEB, 1939)
# [[Mati Diop]] aktore eta zuzendaria (Paris, 1982)
# [[Maya Zankoul]] artista bisuala, blogaria (Libano, 1986)
# [[Maybanke Anderson]] sufragista (Australia, 1845-1927)
# [[Merce Paloma]] jantzi diseinatzailea (Bartzelona 1964)
# [[Mercedes Valdivieso]] idazlea (Txile 1924-1993)
# [[Mihri Müşfik Hanım]] margolaria (Turkia, 1886-1954)
# [[Miluca Sanz]] musikaria, artista (Segovia 1956)
# [[Minna Sundberg]] ilustratzailea (Suedia, 1990)
# [[Miss Kittin]] DJ (Frantzia 1973)
# [[Mónica Oriol Icaza]] enpresaria (Madril, 1961))
# [[Muriel Douru]] komikigile, idazle eta ekintzaile frantsesa (1976)
# [[Muriel Matters]] kazetaria, sufragista (Australia, 1817-1969)
# [[Nadia Khiari]] komikigilea eta irakaslea (Tunisia, 1973)
# [[Natalia Carbajosa]] idazlea eta itzultzailea (Puerto de Santa Maria, 1971)
# [[Natalia Kovxova|Natalia Kovxva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1920-1942)
# [[Natalka Bilotserkivets]] poeta eta iraultzailea (Ukraina, 1954)
# [[Nh. Dini]] idazle feminista (Indonesia 1936-2018)
# [[Nieves López Martínez]] paleontologoa (Burgos, 1949-2010)
# [[Ninnan Santesson]] eskultoregilea (Suedia, 1891-1969)
# [[Noemí Zaritzky]] ingeniari kimikoa (Argentina, 1951)
# [[Norio Sakurai]] mangaka(Japonia)
# [[Núria Tamarit Castro]] irudigilea (Castelló 1993)
# [[Odile Schweisguth]] medikua (Frantzia 1913-2002)
# [[Olivia Mandle]] ingurumen aktibista (Bartzelona 2007)
# [[Pati Chapoy]] kazetaria (Mexiko 1949)
# [[Peggy McCay]] aktorea (AEB 1927-2018)
# [[Pilar Landeira Guerrero]] saskibaloi arbitroa (Madril 1959)
# [[Polina Osipenko]] hegazkinlari heroia (Sobietar Batasuna, 1907-1939)
# [[Power Paola]] komikigilea (Ekuador, 1977)
# [[Ptazeta]] rap kantugilea (Kanariak 1996)
# [[Regina Silveira]] artista eta unibertsitateko irakaslea (Brasil, 1939)
# [[Remedios Sanchez]] idazlea, ikertzailea (Bartzelona 1975)
# [[Rita Payes]] musikagilea, tronboi jolea, jazz kantaria (Bartzelona 1999)
# [[Roser Berdagué]] itzultzailea (Katalunia, 1929)
# [[Rosina Gomez Baeza]] kultur kudeatzailea (Asturias 1941)
# [[Safia Farhat]] artista (Tunisia, 1924-2004)
# [[Sara Becker (aktorea)]] (Txile 2002)
# [[Sara Fratini]] ilustratzailea (Venezuela, 1985)
# [[Semiramis Gonzalez]] historialaria (Asturias 1988)
# [[Serena Lake]] predikatzailea, sufragista (Australia, 1842-1920)
# [[Sheila Tobias]] administratzaile, idazle (AEB, 1935-2021)
# [[Sita Abellan]] DJ, modeloa (Murtzia 1993)
# [[Sofia Coll]] kantari, dantzari, aktorea (Bartzelona 1999)
# [[Sophie Bryant]] matematikaria (Erresuma Batua, 1850-1922)
# [[Sybille Bedford]] idazlea, kazetaria (Alemania 1911-EB 2006)
# [[Sylvia Earle]] ozeanografoa (AEB 1935)
# [[Tatiana Proskouriakoff]] arkeologo, etnologo (Errusia-AEB, 1909-1985)
# [[Teyana Taylor]] abeslaria, dantzaria, aktorea (AEB 1990)
# [[Tomasa Tito Condemayta]] independentziaren aitzindaria, heroia (Peru 1740-1781)
# [[Tracey Rose]] artista (Hegoafrika 1974)
# [[Valentina Borok]] matematikaria (Ukraina, 1931-2004)
# [[Valentina Grizodubova]] hegazkinlari heroiak (Sobietar Batasuna, 1909-1993)
# [[Vanessa Ciangherotti]] aktorea (Mexiko 1974)
# [[Vanessa Nakate]] klima-aktibista (Uganda, 1996)
# [[Vinciane Despret]] filosofoa (Belgika 1959)
# [[Wangechi Mutu]] artista (Kenya/AEB 1972)
# [[Whitney Wolfe Herd]] enpresaburua, ekintzailea (AEB 1989)
# [[Xulia Vicente]] irudigilea (Coruña 1993)
# [[Yasmina Alcaraz Moreno]] saskibaloi arbitroa (Girona 1989)
# [[Yelizaveta Chaikina]] partisanoa (Sobiet Batasuna, 1918-1941)
# [[Yevdokia Bershanskaia]] hegazkinlaria (Sobietar Batasuna, 1913-1982)
# [[Yvonne Sylvain]] medikua (Haiti, 1907-1989)
# [[Zdenka Braunerová]] margolaria (Txekia, 1858-1934)
# [[Zeina Abirached]] komikigilea, ilustratzailea (Beirut, 1981)
# [[Ziba Ganiyeva]] frankotiratzailea (Sobiet Batasuna, 1923-2010)
# [[Alice Abadam]] sufragista (GAles, 1856-1940)
# [[Lila Avilés|Lila Aviles]] zinema zuzendaria (Mexiko, 1982)
}}
==='''Berriak 2024''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aintzane Uria]] ef--'''SORTUA''' abeslaria, soinularia (Durango, 1979)
# [[Fatmana Binta]] ----'''SORTUA''' sukaldaria (Sierra Leona, 1984)
# [[Izaro Oliveira]] ef--'''SORTUA''' txirrindularia (Ermua 2005)
# [[Mari Carmen Montoya Azkuna]] --ef'''SORTUA''' farmazialaria (1926-2024)
# [[Gloria Zuazola]] --ef'''SORTUA''' (Uruguai, 1966-2024)
# [[Itsaso Gangoitia]] ----'''SORTUA''' lasterkaria, euskara teknikaria (Abadiño 1988)
# [[Paquita Bretos Andueza]] ----'''SORTUA''' mendizalea, ateoa, komunista (Pasaia, 1927)
# [[Larraitz Amezaga del Fango]] ----'''SORTUA''' endometrosiaren buruzko liburuaren egilea (Donostia, 1990
# [[Erkuden Txokarro]] ----'''SORTUA''' (Iruñea, 1974)
# [[Ru´a Zimawi|Ru´a Rimawi]] ----'''SORTUA''' (Zisjordania, 1998)
# [[Nora Botero]] ----'''SORTUA''' irakaslea, ikertzailea (Kolonbia , ?)
# [[Auxi Díaz]] ef--'''SORTUA''' magistratua (Kanaria Handia 1967)
# [[María Isabel Gutiérrez Velasco]] --ef'''SORTUA''' prostituta (Santander, ? - Basauriko espetxea, 1977))
# [[Begoña Vesga]] ef--'''SORTUA''' ekintzaile, feminista, politikaria (Burgos, Ermua, 1951)
# [[Beatriz Arizaga Bolunburu]] ef--'''SORTUA''' historialaria (Eibar, 1951)
# [[Maialen Etxart Salaberri]] ----'''SORTUA''' irakaslea (Isturitze, 1978)
# [[Sara Oceja Salazar]] ef--'''SORTUA''' arkitektua eta politikaria (Durango, 1970)
# [[Paula Bronstein]] fotokazetaria (AEB, XX. mendea)
# [[Edith Hirsch Luchins]] efef matematikaria (Polonia-AEB, 1921-2002)
# [[Annie Montague Alexander]] paleontologo, filantropoa (AEB, 1867-1950)
# [[Carol Guzy]] ef-- argazkilaria (AEB, Pensilvania, 1956)
# [[Ladislava Bakanic]] gimnasta (New York, 1924)
# [[Julia Kavanagh|Julia Kavabagh]] idazlea (Irlanda, 1824-1877)
# [[Nelly Bodenheim|Nelly Bodenneim]] ilustratzailea (Herbehereak, 1874-1951)
# [[Hamideh Kheirabadi]] aktorea (Irlanda, 1924-2010)
# [[Dorothy Cayley]] mikologoa (Sri Lanka, 1874-1955)
# [[Maria Mauban]] aktorea (Marsella, 1924-2014)
# [[Kate Lester]] aktorea (Ingalaterra, 1857-1924)
# [[Dorothea Wolbert]] aktorea (AEB, 1874-1958)
# [[Gré de Jongh]] lasterketaria (Herbehereak, 1924-2002)
# [[Vera Molnár]] artista (Hungaria, 1924-2023)
# [[Elena Cernei]] mezzo-sopranoa (Errumania, 1924-2000)
# [[Hrytsko Hryhorenko]] poeta eta itzultzailea (Ukrainia, 1867-1924)
# [[Claudine Dupuis]] aktorea (Frantzia, 1924-1991)
# [[Annelise Hovmand]] zinema-zuzendaria (Danimarka, 1924-2016)
# [[Conradine Birgitte Dunker]] idazlea (Norvegia, 1780-1866)
# [[Beatrice Chebet]] atleta (Kenya 2000)
# [[Tsigie Gebreselama]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Dawit Seyaum]] atleta (Etiopia 1996)
# [[Shannon Rowbury]] atleta (AEB 1984)
# [[Lisa Dobriskey]] atleta (EB 1983)
# [[Adela Pankhurst]] sufragista, aktibista politikoa (EB 1885-Australia 1961)
# [[Minnie Baldock]] sufragista (EB 1864-1954)
# [[Adelaide Knight]] sufragista (EB 1871-1950)
# [[Christian Jollie Smith]] abokatu ekintzailea (Australia 1885-1963)
# [[Margaret Bondfield]] politikaria, aktibista (EB 1873-1953)
# [[Louisa Martindale]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Louisa Martindale (feminista)]] sufragista, aktibista (EB 1839-1914)
# [[Hilda Martindale]] funtzionarioa, idazlea (EB 1875-1952)
# [[Cicely Hamilton]] dramagilea, aktorea (EB 1872-1933)
# [[Dora Montefiore]] zirujaua (EB 1872-1966)
# [[Kelly Holmes]] atleta (EB 1970)
# [[Mary Rand]] atleta (EB 1940)
# [[Alemitu Tariku]] atleta (Etiopia 2000)
# [[Shelby Houlihan]] atleta (AEB 1993)
# [[Manuela M. Veloso]] irakaslea, robot-ikertzailea (Lisboa 1957)
# [[Lua Ribeira]] argazkilaria (Coruña, 1986)
# [[Cristina de Middel]] argazkilaria (Alacant, 1979)
# [[María Garay]] tango abeslaria (Argentina, 1941)
# [[Anna Gottlieb]] abeslaria (Viena, 1774-1856)
# [[Hou Bo]] argazkilaria (Txina, 1924-2017)
# [[Montserrat Ubach Tarrés]] espeleologoa aitzindaria (Bartzelona XX. mendea)
# [[Rocío Verdejo García]] artista plastikoa, argazkilaria (Granada 1982)
# [[Olinpia Velasco]] artista bisuala, argakilaria ( Granada 1970)
# [[Ana Vaz]] film zuzendaria, artista (Brasil 1982)
# [[Sara Ramo]] artista bisuala (Madril/Brasil 1975)
# [[Ann Packer]] atleta (EB 1942)
# [[Tatiana Tomashova]] atleta (Errusia 1975)
# [[Svetlana Masterkova]] atleta (Errusia 1968)
# [[Denise Lewis]] atleta (EB 1972)
# [[Sally Gunnell]] atleta (EB 1966)
# [[Eladia Blázquez]] abeslaria (Argentina, 1931-2005)
# [[Zanele Muholi]] artista eta aktibista (Hegoafrika, 1972)
# [[Eva Nogales]] biofisikaria (Colmenar Viejo, 1965)
# [[Ana María Muñoz Amilibia]] arkeologoa (Donostia-Madril, 1932-2019)
# [[Farshid Moussavi]] arkitektoa (Iran/Britainia 1965)
# [[Roma Agrawal]] egitura-ingeniaria (India/EB 1983)
# [[Francine Houben]] arkitektoa (Herbehereak 1955)
# [[Beverly Willis]] arkitektoa (AEB 1928-2023)
# [[Jolanda Ceplak]] atleta (Eslovenia 1976)
# [[Hasna Benhasi]] atleta (Maroko 1978)
# [[Fantu Worku]] atleta (Etiopia 1999)
# [[Karissa Schweizer]] atleta (AEB 1996)
# [[Phylis Smith]] atleta (EB 1963)
# [[Pilar Citoler]] dentista, arte bildumagilea (Zaragoza 1937)
# [[Mary Strong Clemens]] botanikaria (AEB, 1873-1968)
# [[Hortense Powdermaker]] antropologoa (AEB,1900-1970)
# [[Charlotte Abramow]] argazkilari eta bideogilea (Brusela, 1993)
# [[Judy Dater]] argazkilari feminista (AEB, 1941)
# [[Germaine Van Parys]] fotokazetaria (Belgika, 1893-1983)
# [[Alexandra Boulat]] fotokazetaria (Frantzia, 1962-2007)
# [[Ina Higgins]] baratzezaina, paisaia-arkitektoa (Irlanda 1860-Australia 1948)
# [[Nettie Palmer]] idazlea, kritikaria ( Australia 1885-1964)
# [[Vicenta Cortés Alonso]] artxibozaina, ikertzailea, irakaslea (Valentzia 1925-2021)
# [[María Eugenia Rodríguez Palop]] legelaria, politikaria ( Badajoz 1970)
# [[Marisa Rodríguez Palop]] kazetaria, korrespontsala (Badajoz 1966)
# [[Janeene Vickers]] atleta (AEB 1968)
# [[Sandra Farmer]] atleta (Jamaika/AEB 1962)
# [[Debra Flintoff-King ]] atleta (Australia 1960)
# [[Tatiana Ledovskaya]] atleta (Errusia 1966)
# [[Sandra Douglass Morgan]] abokatu, kirol-zuzendaria (Las Vegas 1978)
# [[Mary_Elliott_Hill]] kimikaria (AEB, 1907-1969)
# [[Naomi Parker]] langilea, modeloa (AEB, 1921-2018)
# [[Marica Andallón]] heroina (Oviedo, 1764-1848)
# [[Dana Ulery]] informatiba zientifikoa (AEB, 1938)
# [[Mary Cowden Clarke]] idazlea (Londres, 1809-Italia, 1898)
# [[Fili Chillón|Fili Chillon]] idazle eta eskultore (1918-2012)
# [[Claude Cahun|Claude CAhun]] artista (Frantzia, 1894-1954)
# [[Suzanne Malherbe|Susanne Malherbe]] argazkilaria, diseinatzaile (Frantzia, 1892-1972)
# [[Véronique de Viguerie|Veronique de Viguerie]] fotokazetaria (Frantzia, 1978)
# [[María Amelia Baltar]] abeslaria (Buenos Aires, 1940)
# [[Luz María del Castillo Fregoso]] kimikari-biologoa (Mexiko, 1926-1990)
# [[Li Fanghua]] fisikaria (Txina, 1932-2020)
# [[Elise Ottesen-Jensen]] kazetaria (Suedia, 1886-1973)
# [[Dina Vierny]] modeloa, arte-bildumagilea, museo-zuzendaria, erresistentzian ekintzaile (Errumania 1919-Paris 2009)
# [[Nina Kandinski]] mezenasa (Errusia 1896- Suitza 1980)
# [[Lily Pastré ]] filantropoa (Frantzia 1891-1974)
# [[Manuela Beltrán]] heroia (Kolonbia 724-1819)
# [[Marina Stepanova]] atleta (Errusia 1950)
# [[Linda Keough ]] atleta (EB 1963)
# [[Tracy Goddard]] atleta (EB 1969)
# [[Silvia Rieger]] atleta (Alemania1970)
# [[Katharine Merry]] atleta (EB 1974)
# [[Fahrelnissa Zeid]] artista (Turkia 1901-Jordania 1991)
# [[María Josefa Jiménez Cisneros]] arkeologoa (Cádiz. 1916-2002)
# [[Romina Ressia]] argazkilaria (Argentina, 1981)
# [[Emilie Bieber]] argazkilaria (Alemania, 1810-1884)
# [[Hildegard Jäckel]] argazkilaria (Alemania, 1903-1974)
# [[Alicia Márquez]] aktorea, vedetea (Argentina 1932-2004)
# [[Ethel Rojo]] aktorea, vedetea (Argentina, 1937-2012)
# [[Delphine Diallo]] argazkilaria
# [[Martha Cooper]] argazkilaria (AEB 1943)
# [[Lady Pink]] grafitigilea (AEB 1945)
# [[Thérèse Le Prat]] argazkilaria (1895-1966)
# [[Alice Cherki]] Aljeriako psikoanalista eta idazlea (1936)
# [[Carole Thibaut]] Franziako idazle, antzerki zuzendari eta aktorea (1969)
# [[Gerty Dambury]] Guadalupeko antzerkigile, nobelagile eta poeta frantsesa (1957)
# [[Adele Goldstine]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1920-1964)
# [[Marlyn Wescoff Meltzer]] matematikaria, programatzailea (AEB, 1922-2008)
# [[Séraphine Louis ]] margolari autodidakta (Frantzia 1864-1942)
# [[Araceli Martínez Esteban]] politikaria (Guadalajara 1974)
# [[Natalia Sazanovich]] atleta (Bielorrusia 1973)
# [[Jane Flemming]] atleta ( Australia 1965)
# [[Ghada Shouaa ]] atleta (Siria 1972)
# [[Urszula Włodarczyk]] atleta (Polonia 1965)
# [[Eunice Barber]] atleta (Sierra Leona 1974)
# [[Natalya Roshchupkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Carmen Sarmiento]] Espainiako 1. emakume guerra korrespontsala (Madril 1944)
# [[Elena Projorova]] atleta (Errusia 1978)
# [[Karin Specht-Ertl]] atleta (Alemania 1974)
# [[Tiia Hautala]] atleta (Finlandia 1972)
# [[Süreyya Ayhan]] atleta (Turkia 1978)
# [[Hayley Tullett]] atleta (EB 1973)
# [[Olga Jegorova]] atleta (Errusia 1972)
# [[Bouchra Ghezielle]] atleta (Maroko/Frantzia 19)
# [[Janeth Jepkosgei]] atleta (Kenya 1983)
# [[Margarita Ponomariova]] atleta (Kazakhstan 1993-Errusia 2021)
# [[Olga Nazarova]] atleta (Errusia 1965)
# [[Yeveonde Middleton|Yevonde Middleton]] argazkilaria (Erresuma Batua, 1893-1975)
# [[Lea Ypi]] filosofo (Albania, 1979)
# [[Alicia Márquez]] aktoresa (ARgentina, 1923-2004)
# [[Françoise Demulder|Francoise Demulder]] argazkilaria (Frantzia, 1947-2008)
# [[Nélida Roca]] vedetea (Buenos Aires, 1929-1999)
# [[Catherine Stern]] psikologo, hezitzailea (Alemania-AEB, 1894-1973)
# [[Adrienne Clarke]] botanikaria (Australia, 1938)
# [[Alba Solís]] abeslaria (Argentina, 1927-2016)
# [[Isabel Ellsen]] argazkilaria (Frantzia, 1958-2012)
# [[Kate Barry]] argazkilaria (Britainia Handia, 1967-2013)
# [[Cécile DeWitt-Morette]] fisikaria, matematikaria (Frantzia, 1922-2017)
# [[Coline Serreau]] aktore, zuzendari eta gidoilari frantsesa (1947)
# [[Emilia Broomé|Emilia Broome]] politikari liberala, feminista eta bakearen aldeko aktibista (Suedia, 1866-1925)
# [[Tassin Hangbè]] Dahomeyko erregina-ordea (Benin, XVIII. mendea)
# [[Virginia Norwood]] fisikaria, militarra (AEB, 1927-2023)
# [[Renée Gailhoustet|Renee Gailhoustet]] arkitektoa (1929-2023)
# [[Julia Lermontova]] kimikaria (Errusia, 1847- 1919)
# [[Christine Spengler]] fotokazetaria (Frantzia, 1945)
# [[Dickey Chapelle]] argazkilaria (AEB, 1919-1965)
# [[Susan Meiselas]] argazkilaria (AEB, 1948)
# [[Rafia Zakaria]] feminista musulmana (Pakistan, 1977)
# [[Edna Paisano]] matematikaria, soziologoa (AEB, 1948-2014)
# [[Josepha Weber]] abeslaria, sopranoa (Alemania, 1758-1819)
# [[Aloysia Weber]] opera abeslaria (Alemania 1760-1839)
# [[Constanze Mozart]] abeslaria (Alemania, 1762-1842)
# [[Sophie Weber]] abeslaria (Alemania, 1763-1846)
# [[Cäcilia Weber]] Mozarten amaginerraba (Alemania, 1727-1793)
# [[Beatriz Bermúdez de Velasco]] mexikoko konkistatzailea (Espainia, XVI. mendea)
# [[Klara Dan von Neumann]] matematikaria (Hungaria, 1911-1963)
# [[Anna Murray Vail]] botanikaria (AEB, 1863-1955)
# [[Nieves Fariza]] irakaslea,sindikalista (1911-1975)
# [[Faten Hamama|Faten Hamana]] aktorea (Egipto, 1931-2015)
# [[Fanny Navarro]] aktorea (Argentina, 1920-1971)
# [[Zerrenda:Emakume argazkilariak|Emakume argazkilarien zerrenda]]
# [[Rose Wilder Lane]] kazetaria, idazlea (AEB 1886-1968)
# [[Isabel Paterson]] kazetaria, idazlea, filosofo politikoa (Kanada 1886-AEB 1968)
# [[Dilan Yeşilgöz-Zegerius]] politikaria (Turkia,Herbehereak 1967)
# [[Gema Igual ]] politikaria ( Santander 1973)
# [[Pilar Alegría]] politikaria (Zaragoza 1977)
# [[Maria Pinigina]] atleta (Kirgitistan 1958)
# [[Olga Brizgina]] atleta (Errusia/Ukraina 1963)
# [[Liudmila Dzhigalova]] atleta (Ukraina 1962)
# [[Sherri Howard]] atleta (AEB 1962)
# [[Denean Howard-Hill]] atleta (AEB 1964)
# [[Inga Fischer-Hjalmars]] fisikaria (Suedia, 1918-2008)
# [[Waltraut Seitter]] astronomoa (Alemania, 1930-2007)
# [[Amina (Zazzauko erregina)]] Zazzauko erregina (Nigeria, 1533-1610)
# [[Paulina Urrutia]] aktorea (Txile, 1969)
# [[Melissa Gilbert]] aktorea (AEB 1964)
# [[Sara Gilbert]] aktorea (AEB 1975)
# [[Skye McCole Bartusiak]] aktorea (AEB 1992-2014)
# [[Melissa Sue Anderson]] aktorea (AEB 1962)
# [[Katy Kurtzman]] aktorea (AEB 1965)
# [[Leslie Landon]] aktorea (AEB 1962)
# [[Jennifer Landon]] aktorea (AEB 1983)
# [[Alison Arngrim]] aktorea (AEB 1962)
# [[Charlotte Stewart]] aktorea (AEB 1941)
# [[Melissa Francis]] aktorea, kazetaria (AEB 1972)
# [[Susan Solomon]] kimikari atmosferikoa (AEB, 1956)
# [[Mounia Youssef]] argazkilaria (Libano-Togo, 1988)
# [[Felicia Abban]] argazkilaria (Ganna, 1935-2024)
# [[Emily Jacir]] artista plastikoa (Palestina, 1970)
# [[Sarah Waiswa]] argazkilaria (1980 hamarkada)
# [[Gihan Tubbeh]] argazkilaria (Peru, 1984)
# [[Isadora Romero]] argazkilaria (Ekuador, 1987)
# [[Jane Elizabeth Jones|Jane Elizabeth]] sufragista, abolinionista (AEB, 1813-1886)
# [[Aida Muluneh]] argazkilaria eta artista (Etiopia, 1974)
# [[Taslima Akhter]] argazkilaria (Bangladesh, 1974)
# [[Nezha Alaoui]] enpresaria eta argazkilaria (Maroko, 1982)
# [[Ann Oakley]] soziologoa
# [[Caroline List]] epailea (AEB-Austria 1964)
# [[Idoia Murga Castro]] irakaslea, ikertzailea (Madril 1983)
# [[Mónica García Gómez]] mediku, politikaria (Madril 1974)
# [[Ana Redondo]] legelaria, politikaria (Valladolid 1966)
# [[Lorraine Fenton ]] atleta (Jamaika 1973)
# [[Sabine Busch]] atleta (Alemania 1962)
# [[Kim Batten]] atleta (AEB 1969)
# [[Sandie Richards]] atleta (Jamaika 1968)
# [[Elise Cranny]] atleta (AEB 1996)
# [[Colleen Quigley ]] atleta (AEB 1992)
# [[Marcia Barbosa]] fisikaria (Brasil, 1960)
# [[Maria Matos]] aktorea, dramagilea (Lisboa 1886-1952)
# [[Ofelia Marques]] margolaria ( Lisboa 1902-1952)
# [[Mafalda Mouzinho de Albuquerque]] idazlea (Lisboa 1874-1952)
# [[Shalane Flanagan]] atleta (AEB 1981)
# [[Linet Masai]] atleta (Kenya 1989)
# [[Vivian Cheruiyot]] atletak (Kenya 1983)
# [[Sally Kipyego ]] atleta (Kenya 1985)
# [[Julia Petxonkina]] atleta (Errusia 1978)
# [[Lashinda Demus]] atleta (AEB 1983
# [[Colleen Farrington]] modeloa, abeslaria (AEB 1936-2015)
# [[Edelmira Inés Mórtola]] geologoa (Argentina, 1894-1973)
# [[Boushra Yahya Almutawakel|Bousha Yahya]] argazkilaria (Yemen, 1969)
# [[Nikab]]
# [[Anna Hints]] zinema zuzendaria (Estonia, 1982)
# [[Pia Arke]] argazkilaria (Groenlandia, 1958-2007)
# [[Nina Byers]] fisikaria (AEB, 1930-2014)
# [[Genoveva Dawson]] botanikaria (Argentina, 1918-2012)
# [[Astrid Cleve]] botanikaria, kimikaria (Suedia, 1875-1968)
# [[Audrey_Richards]] Britaniako antropologa (London, 1899-1984)
# [[Anush Babajanyan]] fotokazetaria (Armenia
# [[Louise Abel]] argazkilaria (Norvegia, 1841-1907)
# [[Carolina Henriette Mac Gillavry]] kimikaria (Holanda, 1904-1993)
# [[Hilaria Supa]] indígena, aktibista (Peru 1957)
# [[Maria Sumire]] abokatu, politikaria (Peru 1951)
# [[Claudia Coari]] politikaria (Peru 1967)
# [[Juana Huancahuari]] nekazaria, politikaria (Peru 1969)
# [[Yaneth Cajahuanca]] ingeniaria, politikaria (Peru 1971)
# [[Nancy Obregon]] politikaria (Peru 1970)
# [[Elsa Malpartida]] politikaria (Peru 1961ç-2022)
# [[Karibu]] GKE, Fca Pedraza saria 2023
# [[America Valenzuela]] zientzia-kazetaria (Madril 1977)
# [[Diane Pernet]] moda blogaria, kritikaria (AEB XX. mendea)
# [[Carmen de Icaza]] eleberrigilea eta lider falangista (Madril, 1899-1979)
# [[Margarita Abella Caprile|Margarita Abella Caprile]] poeta, kazetaria (Argentina, 1901-1960)
# [[Amber Bracken]] fotokazetaria (Kanada, 1984)
# [[Marlene Bergamo]] fotokazetaria (Brasil, 1965)
# [[Claire Beck Loos]] idazlea eta fotokazetaria (Txekia, 1904-1942)
# [[Ruth Asawa]] eskultorea (AEB, 1926-2013)
# [[Zofia Kielan-Jaworowska]] paleobiologoa (Polonia, 1925-2015)
# [[Brigida Baltar]] argazkilaria (Brasil,1959)
# [[Lara Baladi]] argazkilaria (Egipto-libanoar, 1969)
# [[Maja Bajević|Maja Bajevi´c]] argazkilaria (Bosnia, 1967)
# [[Damaris Cudworth Masham]] idazle, filosofo (Britainia Handia, 1659-1708)
# [[Kathleen Kenyon]] arkeologoa (Erresuma Batua, 1906-1978)
# [[Anna Maria Colucci]] argazkilaria (Italia, 1938-2015)
# [[Joana Choumali]] argazkilaria (Bolin
# [[Fleur Pellerin]] Frantziako politikari eta enpresaburua (1973)
# [[Pascale Faublas|Pascale Faubas]] artista (Haiti, 1981)
# [[Anabel Colazo]] komikigilea eta ilustratzaile (Eivissa, 1993)
# [[Elizabeth Riddle Graves]] fisikaria (AEB, 1916-1972)
# [[Mignon Talbot]] paleontologoa (AEB, 1869-1950)
# [[Alicia Güemes Fraga]] komikigilea eta ilustrailea (Bartzelona, 1987)
# [[Emma Ríos Maneiro]] istoriotxogilea eta komikigilea (Galizia, 1976)
# [[Caridad Zazo Cardeña]] geologoa (Toledo, 1945)
# [[Caroline Ingalls]] irakaslea, autobiografialaria (AEB 1839-1924)
# [[Mary Ingalls]] idazlea (AEB 1865-1924)
# [[Carrie Ingalls]] zaintzailea (AEB 1870- 1946)
# [[Grace Ingalls]] irakaslea, idazlea (AEB 1877-1941)
# [[Ketty Lester]] aktorea, abeslaria (AEB 1934)
# [[Hersha Parady]] aktorea (AEB 1945-2023)
# [[Bonnie Bartlett]] aktorea (AEB 1929)
}}
== Hobetuak 2024 ==
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Olatz Agorria]] '''ef--''' txirrindularia (Zornotza 1958)
# [[Ane Ibarzabal]] '''ef--''' kazetaria (Durango, 1982)
# [[María Jesús Cava ]] '''ef--''' historialaria (Bilbo 1949)
# [[Amaia Agirre Gonzalez]] '''----''' medikua, alpinista (Urnieta 1992-Patagonia 2023)
# [[Haizea Barcenilla]] '''----''' arte kudeatzailea, ikertzailea (Lezo 1981)
# [[Carmen Valero Omedes]] '''efef''' atleta (Teruel 1955-Sabadell 2024)
# [[Laura Ingalls Wilder]] '''efef''' idazlea (AEB 1867-1957)
# [[Marixa Osés]] '''ef--'''gidoilaria, aktorea (Gasteiz 1969)
# [[Micaela Bastidas]] '''efef''' aitzindaria, heroia, martiria (Peruko Erregeorderria 1744-1781)*
# [[Chanel Terrero]] '''ef--'''abeslari, dantzari, aktorea (Kuba 1991)
# [[Carmen Mijangos]] '''---- ''' kimikaria (Bilbo 1949)
# [[Paula Badosa]] '''ef--'''tenislaria (AEB/Katalunia 1997)
# [[Pilar Arostegi]] '''efef''' artxibozaina (Gasteiz 1944-2006)
# [[Nina Lobkovskaia]] '''ef--'''frankotiratzailea (Errusia 1925)
# [[Maite Dono]] '''ef--'''poeta, abeslaria (Gasteiz/Galizia 1969)
# [[Garazi Sánchez]] '''ef--'''surflari, zinemagilea (Getxo 1992)
# [[Ana Pontón]] '''ef--'''politikaria (Lugo 1977)
# [[Maria Gembero-Ustarrotz]] '''ef--'''historialaria, musikologoa (Nafarroa 1959)
# [[Adela Bazo]] '''ef--'''margolaria (Nafarroa 1905-Argentina 1984)
# [[Mónica Ojeda]] '''ef--'''idazlea (Ekuador 1988)
# [[Celia Amoros ]]'''ef--'''filosofoa, idazlea (Valentzia 1944)
# [[Carolina Yuste]] '''ef--'''aktorea (Badajoz 1991)
# [[Ángeles Caso]] '''ef--'''idazlea (Asturias 1959)
# [[Majida Maayouf]] '''ef--'''atleta (Maroko/Araba 1989)
# [[Camila Sosa Villada]] '''ef--'''idazlea, aktorea, antzerkigilea (Argentina 1982)
# [[Ane Gabarain]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1963)
# [[Icíar Bollain]] '''ef--'''film zuzendaria (Madril 1967)
# [[Ann Walker]] '''efef''' filantropoa, 2 emakumeren lehen ezkontza (BH, 1803-1854)
# [[Ana Rioja]] '''ef--'''idazlea, kazetaria (Tudela 1962)
# [[Carmen Laforet]] '''efef''' idazlea (Bartzelona 1921-Madril 2004 19)
# [[Iraide Ibarretxe]] '''ef--'''hizkuntzalaria (Bilbo 1972)
# [[María Luisa Elio]] '''efef''' idazlea, aktorea (Iruñea 1926-Mexiko 2009)
# [[Iris Apfel]] '''efef''' barne-diseinatzailea ( AEB 1921-2024)
# [[Helena Taberna]] '''----''' film zuzendaria (Nafarroa 19..?)
# [[Ana Blanco]] '''ef--''' tb aurkezlea (Bilbo 1960)
# [[Maria Lejarraga]] '''efef''' idazlea (Errioxa 1874-Argentina 1974)
# [[Isabel Alba Rico]] '''ef--''' idazlea, gidoilaria ( Madril 1959)
# [[Sigourney Weaver]] '''ef--'''aktorea (AEB 1949)
# [[Virginia Berasategi]] '''ef--'''triatloilaria (Bilbo 1975)
# [[Aia Kruse]] '''ef--'''aktorea (Donostia 1994)
# [[Jutta Kleinschmidt ]] '''ef--'''rally-pilotua (Alemania 1962)
# [[Clara Bilbao]] '''ef--'''jantzi-deseinatzailea, film zuzendaria (Bilbo 1971)
# [[Martina Gorostitza]]'''--ef'''inprimatzailea, enpresaburua (Gasteiz 1790-1862)
# [[Silvia Tortosa]] '''efef''' aktore, tb aurkezle (Bartzelona 1947-2024)
# [[Sacagawea]] –ef indigena, interpretea, esploratzailea (AEB 1788-1812)
# [[Ángela Ruiz Robles]] '''efef''' asmatzailea (Leon 1895-Ferrol 1975)
# [[Carmen Maura]] '''ef--''' aktorea (Madril 1945)
# [[Chelsi Smith]] ''ef--'' Miss Unibertso 1995 (AEB 1973-2018)
# [[Lara Dutta]] ''ef--'' Miss Unibertso 2000 (India 1978)
# [[Zuleyka Rivera]] ''ef--'' enpresaburua, Miss Unibertso 2006 (Puerto Rico 1987)
# [[Dayana Mendoza]] ''ef--'' Miss Unibertso 2008 (Venezuela 1986)
# [[Stefanía Fernández]] ''ef--'' kazetaria, Miss Unibertso 2009 (Venezuela 1990)
# [[Ximena Navarrete]] ''ef--'' Miss Unibertso 2010 (Mexiko 1988)
# [[Leila Lopes]] ''ef--'' Miss Unibertson 2011 (Angola 1986)
# [[Teresa Castro]] ''ef--'' ilustratzailea (Donostia 1968)
# [[Wilma Rudolph]] ''efef'' atleta (AEB 1940-1994)
# [[Tara Lipinski]] ''ef--'' patinatzailea, aktorea, kirol esataria (AEB 1982)
# [[Isabel Lizarraga]] ''ef--'' ikertzailea, idazlea (Nafarroa 1958)
# [[Jessica Watson]] ''ef--'' nabigatzailea (Australia 1993)
# [[Tamara Karsavina]] '''efef''' dantzaria (Errusia 1885-1978)
# [[Cate Blanchett]] '''ef--''' aktorea (Australia 1969)
# [[Sojourner Truth]] '''--ef''' esklabu abolizionista (AEB 1797-1883)
# [[Serena Williams]] '''ef--''' tenislaria (AEB 1981)
# [[Mary Harris]] '''efef''' amama astintzailea (Irlanda 1837-AEB 1930)
# [[Claudia Sheinbaum]] ef-- Mexikoko 1.emakume presidentea (Mexiko 1962)
# [[Naomi Campbell]] ef-- modeloa (EB 1970)
# [[Rosa María Sardà]] efef aktorea (Bartzelona 1941-2020)
# [[Milagros Rubio]] ef-- politikaria, poeta (Tutera 1952)
# [[Usoa Ostolaza]] ef-- txirrindularia (Zarautz 1998)
# [[Naomie Harris]] ef-- aktorea (EB 1976)
# [[Nerea Barros]] ef-- aktorea, zuzendaria (Coruña 1981)
# [[Nerea Pagaldai]] ef-- biologoa (Arrasate 1993)
# [[Ekhiñe Atorrasagasti]] ---- kazetaria (Gipuzkoa 1982)
# [[Danae Boronat]] ef-- kirol kazetaria (Tarragona 1985)
# [[Idoia Montón]] ef-- margolaria (Donostia 1969)
# [[Lella Lombardi]] efef 1 Formulako gidaria (Italia 1941-1992)
# [[Alma Mahler]] efef musikagilea (Austria 1879-AEB 1964)
# [[Nadia Erostarbe]] ef-- surflaria (Zarautz 2000)
# [[Teresa Forcades]] ef-- moja aktibista, medikua, politikaria (Bartzelona 1966)
# [[Luisa Roldán]] efef eskultorea (Sevilla 1652-Madril 1706)
# [[Rakel Mateo]] ef-- triatleta paralinpikoa (Mungia 1975)
# [[María Teresa Castells]] –ef liburu saltzailea (Busturia 1935- Donostia 2017)
# [[Arantxa Lazkano]] zinema-zuzendaria (Zarautz, 1949)
# [[Emakume Abertzale Batza]]
# [[Elena Irureta]] ef-- aktorea (Zumaia 1955)
# [[Sara Alonso Martinez]] ef-- iraupen lasterkaria (Donostia 1999)
# [[Kate Sheppard]] efef sufragista (EB 1847-Zeelanda Berria 1934)
# [[Amaia Uribe]] ef-- kazetaria, bertsolaria (Forua 19)
# [[Amaia Lizarralde]] ef-- aktorea (Donostia 19)
# [[Jessika Ponchet]] ef-- tenislaria (Baiona 1996)
# [[Miriam Bravo]] ef-- lasterkaria (Deba/Errioxa 1974)
# [[Kate Spade]] efef diseinatzailea (AEB 1962-2018)
# [[Sylvia Fedoruk]] efef fisikaria (Kanada 1927-2012)
# [[Agnès Souret]] efef modeloa, dantzaria, aktorea (Lapurdi 1902-1928)
# [[Valeria Ros]] ef-- aurkezlea, umoregilea (Bizkaia 1986)
# [[Lorea Ibarra]] ef-- aktorea (Gipuzkoa 2002)
# [[Aránzazu Calleja]] e--- musikagilea (Bilbo 1977)
# [[Ana Laura Alaez]] e--- artista, eskultorea (Bilbo 1964)
# [[Han Kang]] ef-- idazlea (Hego Korea 1970)
# [[Annie Leibovitz]] ef-- argazkilaria (AEB 1949)
# [[Arene Altonaga]] ef-- fubolaria (Leioa 1993)
# [[Puy Oria]] zinemagilea (Nafarroa, 1962)
# [[Régine Crespin ]] efef sopranoa (Frantzia 1927-2007)
# [[Pilar García]] ef-- margolaria (Nafarroa 1942)
# [[Inmaculada Pereiro]] ef-- triatleta (Bilbo 1972)
# [[Agnès Varda]] efef argazkilaria, film zuzendaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Eukene Lacarra]]efef literatura-kritikaria (Lizarra 1944-? 2023)
# [[Irati Osa]] ef-- piraguista (Zumaia 1997
# [[Benita Ganuza]]e-ef politikaria (Donostia 1930-1985)
# [[Maite Luisa Goikoetxea]] kazetaia (Nafarroa 1946-Bartzelona 1994)
# [[Isabel-Clara Simó]] idazlea, filosofoa (Alacant 1943-Bartzelona 2020)
# [[Artemisia Gentileschi]] margolaria (Italia 1593- 1656)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Ugartemendia Zubeldia]] efef '''SORTUA''' zinegotzi ohia, ekintzailea (Andoain, 1978-Donostia, 2023)
# [[Alazne Intxauspe]] ef-- '''SORTUA''' nekazaria (Andoain, 1984)
# [[Esther Vital]] ---- '''SORTUA''' psikologoa, artista eta zinemazuzendaria (Artaxoa, 1983)
# [[Gema López Las Heras]] ef-- '''SORTUA''' itzultzailea (Azkoitia, 1989)
# [[Intza Olabarria]] ef-- '''SORTUA''' geologoa, artisaua (Elorrio 1994)
# [[Josune Escota Bisbal]] ---- '''SORTUA''' abokatua, politikaria (Durango, 1970)
# [[Maider del Río Larramendi]] eff--'''SORTUA''' psikologoa (Elorrio 1971)
# [[Adela Khanum]] lider kurdua (?- 1924)
# [[Ain Yoon]] pianojolea (Hego Korea 1996)
# [[Aisha Yesufu]] aktibista (Nigeria 1973)
# [[Alice Colonieu]] artista (Frantzia, 1924-2010)
# [[Alice Constance Austin]] arkitektoa (AEB, 1862-1955)
# [[Alicia García-Salcedo González]] 1935ean Asturiasen jardun zuen 1. emakume abokatua (1903-2003)
# [[Alicia Herrera Rivera]] abokatu erbesteratua (Txile 1928-2013)
# [[Amanishajeto]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Amélie Beaury-Saurel]] margolaria (Bartzelona, 1848-Paris, 1924)
# [[Ana Mayayo Salvo]] maistra (Buenos Aires, 1880-Zaragoza, 1968)
# [[Ana Vidovic ]] gitarra jolea (Kroazia/AEB 1980)
# [[Anastassia Virsaladze]] piano jolea, irakaslea (Errusia 883-1952)
# [[Andrea López Chao]] maistra (Mondoñedo, XIX-XX)
# [[Ángela Cerrillos Valledor]] abokatu ekintzailea (?, XX. mendea)
# [[Ángela Contreras]] aktorea (Txile 1971)
# [[Angela Hewitt]] piano jolea (Kanada 1958)
# [[Angie Turner King]] kimikaria, matematikaria (AEB, 1905-2004)
# [[Anita-Pearl Ankor]] margolaria eta muralista (Ghana)
# [[Anja Niedringhaus|Anja Niedringahaus]] fotokazetaria (Alemania, 1965-Afganistan, 2014)
# [[Anna Bunina]] olerkaria (Errusia, 1874-1829)
# [[Anna Hirzel-Langenhan]] piano-jolea, irakaslea (Suitza 1874-1951)
# [[Anna Jesipova]] piano jolea (Errusia 1851-1914)
# [[Anna Palm de Rosa]] margolaria (Suedia, 1859-1924)
# [[Antonia Gutiérrez Bueno]] idazlea, itzultzailea. Madrilgo Libututegian 1 emakume baimendua (Madril 1781-1874)
# [[Argentina Santos]] abeslaria (Portugal,1924-2019)
# [[Beatriz Barral]] artista ( Madril 1978)
# [[Beatriz Maggi]] idazlea (Kuba, 1924-2017)
# [[Bertha Valerius]] argazkilaria, pintorea (Suedia 1824-1895)
# [[Bianca Maria Piccinino|Bianca Maria Piccinio]] kazetaria, idazlea (Italia, 1924)
# [[Blanca Riestra]] idazlea (Coruña 1970)
# [[Brenda Helser|Brenda Elser]] igerilaria (EEBB, 1924)
# [[Carla Cerati]] argazkilaria eta idazlea (Italia, Bergamo, 1926, Milan, 2016)
# [[Carmen López-Cortón|Carmen López Cortón]] maistra (Galizia, 1866-Madril, 1938)
# [[Caroline Quarlls]] esklaboa, askapena lortzeko lurpeko trenbidea erabiliz Wisconsinetik Kanadara bidaiatutako lehen pertsona (AEB 1824- Kanada 1892)
# [[Catherine Chamié]] kimikaria (Frantzia, 1888-1950)
# [[Catherine Tolson]] erizaina, sufragista, aktibista (EB 1890- Errusia 1924)
# [[Cecilia Berdichevski]] programatzailea, informatikan aitzindaria (Polonia 1925- Argentina 2010)
# [[Cheryl Diaz Meyer]] fotokazetari independientea (EE.BB. 1968)
# [[Chikage Awashima]] aktorea (Japonia, 1924-2012)
# [[Chloe Clark Willson]] aitzindaria, irakaslea (AEB 1818-1874)
# [[Christine_Ladd-Franklin]] matematikaria (AEB, 1847-1930)
# [[Cicely Popplewell]] software ingeniaria (Erresuma Batua 1920-1995)
# [[Clara Belle Williams]] maistra, 1. afroamerikar lizentziatua Mexiko Berrian (AEB 1885-1994)
# [[Clara Obligado]] idazlea (Argentina/Espainia 1950)
# [[Claudine Hermann]] fisikaria (Frantzia, 1945-2021)
# [[Cristina Alberdi]] abokatua (Sevilla 1946)
# [[Cristina Cerrada]] idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Fallarás]] kazetaria, idazlea, ekintzailea ( Zaragoza 1968)
# [[Daria Diachenko]] partisanoa (Sobietar Batasuna, 1924-1944)
# [[Diana Agrest]] arkitektoa (Argentina, 1945)
# [[Dolores Gray]] aktorea (EE.BB.1924-2002)
# [[Dolores Martí de Detrell]] maistra eta idazlea (Bartzelona, ? - 1880)
# [[Dora Hitz]] margolaria (Alemania, 1856-1924)
# [[Dorothy Maharam]] matematikaria (AEB, 1917-2014)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] feminista, aktibista (Georgia, 1928-Florida, 2022)
# [[Edith Gertrude Schwartz]] botanikaria (AEB, 1877-1971)
# [[Elena O'Callaghan Duch]] pedagogoa, idazlea (Bartzelona 1955)
# [[Elisa Acuña]] Mexikoko irakasle eta kazetari anarkista (1887-1946)
# [[Elisa Maria Reyes Vargas]] maistra (Jaen, 1983)
# [[Elise Hall]] musikaria (EE.BB, 1853-1924)
# [[Elisso Virssaladze]] piano jolea (Georgia 1942)
# [[Elizabeth Cabot Agassiz]] hezitzaile, naturalista (AEB, 1822-1907)
# [[Elspeth Beard]] arkitekto eta motorzalea (Erresuma Batua, 1959)
# [[Émilienne Malfatto]] idazlea eta fotokazetaria (Frantzia, 1989)
# [[Emma Calderón y de Gálvez|Emma Calderon y de Galvez]] kazetaria, maistra eta idazlea (Cádiz, XIX. mendea)
# [[Emma Gramatica]] aktorea (Italia, 1874-1965)
# [[Erzesbet Gulyás Köteles|Erzsébet Gulyás Köteles]] gimnasta (Hungaria, 1924-2019)
# [[Esther García Llovet]] idazlea, itzultzailea ( Malaga 1963)
# [[Ethel Houston]] abokatua, kriptologoa (Albacete/Eskozia 1924-2017)
# [[Eulalia Vicenti]] kazetaria, emakumeen eskubideen aldeko politikaria (Madril 1884 - Porto 1979)
# [[Eva Díaz Riobello]] idazlea (Asturias 1980)
# [[Eva May]] zinema aktorea (Austria, 1902-1924)
# [[Fannie Bloomfield Zeisler]] piano jolea (Austria 1863-AEB 1927)
# [[Fanny Tur Riera ]] historialaria, politikaria ( Eivissa 1961)
# [[Farzana Wahidy]] Fotokazetaria (Agfanistan, 1997)
# [[Fatima Shbair]] fotokazetaria (Palestina, 1997)
# [[Felisa Núñez Cubero]] fisikaria , kimikaria (Valladolid 1924- Madril 2017)
# [[Fifi Mukuna]] karikaturagilea (Kongo,)
# [[Florynce Kennedy|Glorynce Kennedy]] feminista, ekintzailea (EE.BB.1916-2000)
# [[Francisca de Braganza]] aristokrata (Brasil, 1824-1898)
# [[Françoise Adnet|Francoise Adnet]] margolaria (Paris, 1924-2014)
# [[Françoise Blomme]] arkitektoa (Belgika, 1933)
# [[Galina Kmit]] argazkilaria (Errusia, 1921-2019)
# [[Geraldine Doyle]] modeloa, metaleko langilea (EE.BB.1924-2010)
# [[Gina Pellon|Gina Pellón]] artista (Kuba, 1926-Frantzia, 1914)
# [[Gloria Sanchez]] idazlea eta maistra (Villagarcia de Arosa, 1958)
# [[Guadalupe Rivera Marín]] politikaria (Mexiko 1924-2023)
# [[Hannah Marie Wormington]] arkeologoa (AEB, 1914-1994)
# [[Hannie Lips]] telebista aurkezlea (Herbehereak, 1924-2012)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (EE.BB. 1924-2002)
# [[Hazel Brooks]] aktorea (Hegoafrika, 1924-EEBB 2002)
# [[Heidi Levine]] fotokazetaria (AEB, 1987)
# [[Hengameh Golestan]] argazkilari konprometitua (Iran, 1952)
# [[Henrietta Muir Edwards]] feminista, ekintzailea (Kanada, 1849-1931)
# [[Isabelle Vengerova]] pialo jolea, irakaslea (Errusia 1877-1956)
# [[JoAnn H. Morgan]] ingeniari aeroespaziala (AEB, 1940)
# [[Johanne Cathrine Krebs]] margolaria (Danimarka, 1848-1924)
# [[Joy Page|Joe Page]] aktorea (EE.BB, 1924-2008)
# [[Julia Slingo]] meteorologoa (Erresuma Batua, 1950)
# [[Julie de Graag]] margolaria (Herbehereak, 1877-1924)
# [[Julie Wilhelmine Hagen-Schwarz|Julie Wilhelmine]] margolaria (Estonia, 1824-1902)
# [[Justyna Mielnikiewicz]] fotokazetaria (Polonia, 1973)
# [[Karen Margrete Harup]] igerilaria (Danimarka, 1924-2009)
# [[Kate Gleason]] ingeniaria (AEB, 1865-1933)
# [[Kuhne Beveridge]] eskultorea, aktorea (AEB 1874-XX. mendea)
# [[La Perla de Cádiz]] flamenko kantaria (Cádiz 1924-1975)
# [[Lallie Charles]] argazkilaria (Irlanda,1869-1919)
# [[Laurence Geai]] Fotokazetaria (Frantzia, 1984)
# [[Lillian Elliott]] aktorea (Kanada, 1814-1959)
# [[Lourdes Vega]] zientzialaria (Badajoz 1965)
# [[Lula Romero]] musikagilea (Palma Mallorcakoa, 1976)
# [[Lys Assia]] abeslaria (Suitza 1924-2018)
# [[Mabel Allington Royds]] artista (EB 1874-941)
# [[Małgorzata Malicka|Malgorzata Malicka]] fotokazetaria, idazlea, poeta (Varsovia, 1959)
# [[Manizha Wafeq ]] ekonomialaria, ekintzailea (Afganistan,?)
# [[Manuela Villa]] kutur kudeatzailea, politikaria (Madril 1976)
# [[Mar Villaespesa]] kultur kudeatzailea, arte kritikaria (Almeria 1953)
# [[Marga López]] aktorea (Mexiko, 1924-2005)
# [[Margaret Boden]] ikerketa-irakaslea (Erresuma Batua, 1936)
# [[Margaret Yorke]] idazlea (Irlanda, 1924-2012)
# [[Margarita de Mayo Izarra]] idazlea, kazetaria eta maistra (Toledo, 1889-Madril,1969)
# [[Marguerite Long]] musikaria eta pedagogoa (Frantzia, 1874-1966)
# [[Marguerite Vogt]] birologoa, biologoa (Alemania 1913-AEB 2007)
# [[Maria Auböck]] arkitektoa (Viena, 1951)
# [[María del Mar Terrones Villanueva|Maria del Mar Terrores Villanueva]] maistra, medikua eta kazetaria (Granada, 1892-1980)
# [[María Durán Febrer]] emakumeen eskubideetan espezializatutako legelari feminista (Mallorca 1953)
# [[María Emilia Casas]] legelaria, Konstituzio Auzitegiko 1. emakume presidentea (León 1950)
# [[Maria Golubnitxaia|Maria Golubnichaya]] atleta (Errusia 1924-2015)
# [[Maria Jose Marques da Silva]] artikektoa (Porto, 1914-1996)
# [[Maria Lainá]] poeta (Grezia, 1947-1923)
# [[María Luz Navarro Mayor|Maria Luz Navarro Mayor]] maistra (Soria, 1918-Madril, 2014)
# [[Maria Sander]] atleta (Alemania, 1924-1999)
# [[Maria Vos]] margolaria (Amsterdan, 1824-1906)
# [[María Zaragoza]] idazlea (Madril 1982)
# [[Maria_Walanda_Maramis]] Indonesiako "heroi nazionala" (Kema, Iparraldeko Minahasa 1872 - 1924)
# [[Marianne Werner]] atleta (Alemania, 1924-2023)
# [[Marie Dorigny]] fotokazetaria (Frantzia, 1959)
# [[Marie Gutheil-Schoder]] opera sopranoa (Alemania, 1874-1935)
# [[Marina Berti|Martina Berti]] (Londres, 1924-Italia, 2002)
# [[Marina Perezagua]] idazlea (Sevilla 1979)
# [[Mariya Yúdina]] piano jolea (Errusia 1899-1970)
# [[Marjorie Boulton|Majorie Boulton]] idazlea, poeta (Erresuma Batua, 1924-1977)
# [[Marlena Fejzo]] genetista (AEB, 1968)
# [[Marta Verde]] artista (Pontevedra 1985)
# [[Marthe Vogt]] neurozientzialaria (Berlin 1903-AEB 2003)
# [[Martina Bacigalupo]] fotokazetaria (Italia, 1978)
# [[Mary Ann Bevan]] erizaina (EB 1874-1933)
# [[Mary Berg]] Varsoviako getto judutik bizitik irtendakoa (Polonia 1924-2013)
# [[Mary Carr]] aktorea (EE.BB, 1874-1973)
# [[Mary Gardiner Horsford]] poeta (AEB 1818-1874)
# [[Mary Helen Wright Greuter]] astronomo, historialaria (AEB, 1914-1997)
# [[Mary Katharine Brandegee]] botanikaria (AEB 1844-1920)
# [[Mary Lee Woods]] matematikaria, programatzailea (Erresuma Batua, 1924-2017)
# [[Maryse Goudreau]] argazkilaria (Kanada, 1980)
# [[Marzieh]] abeslaria (Teheran, 1924-Paris, 2010)
# [[Maxine Singer|Maxime Singer]] biologoa (New York, 1931)
# [[Mercedes Cebrián]] idazlea, itzultzailea (Madril 1971)
# [[Mercedes Vieito]] kazetaria eta maistra (Kuba, 1887-1960)
# [[Meri Torras]] filologoa, saiakeragilea, ikertzailea (Bartzelona 1968)
# [[Minda Ramm]] idazlea (Norvegia, 1859-1924)
# [[Montserrat Pujol Vilarnau]] maistra eta pedagogoa (Galizia, 1941)
# [[Nahirqo]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Nahla El Fatiha Naili]] eskultorea (Aljeria, 1986)
# [[Nana Akua Oppong Birmech]] arkitektoa (Ghana, 1980ko hamarkada)
# [[Naomi Shihab Nye]] poeta, idazlea (AEB-Palestina, 1952)
# [[Natalia Gutman]] piano jolea (Errusia 11877-1952)
# [[Natalia Pozniakovskaia]] piano jola, irakaslea (Errusia 1889-1981)
# [[Nathalie de Vries]] arkitektoa, hirigilea, irakaslea (Herbehereak 1965)
# [[Neda Razavipour]] artista (Iran, 1969)
# [[Oby Ezekwesili]] ekonomia politikan aditua (Nigeria 1963)
# [[Olga Gyarmati]] atleta (Hungaria, 1924-2013)
# [[Olga Kalantarova]] piano jolea, irakaslea (Errusia 1877-1952)
# [[Paloma Pedrero]] dramagilea, irakaslea (Madril 1957)
# [[Paula Lapido]] idazlea (Madril 1975)
# [[Paulete Furacão|Paulete Furacao]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (Salvador, 1964)
# [[Paulette Nardal]] Martinikako kazetari, idazle eta feminista frantziarra (Frantzia1896-1985)
# [[Pauline Chaponnière-Chaix]] erizain, sufragista, (Suitza, 1850-1934)
# [[Priscilla Pointer]] aktorea (EE.BB, 1924)
# [[Ragna Nielsen]] politikaria (Norvegia, 1845-1924)
# [[Raquel Lanseros]] poeta, itzultzailea (Cádiz 1973)
# [[Rebeca Guber]] matematikaria, informatikaren aitzindaria (Argentina 1926-2020)
# [[Renée Lafont]] itzultzaile, fotokazetaria (Frantzia, 1876-Kordoba, 1936, gerran eraila)
# [[Rita Martin]] argazkilaria (Irlanda, 1958)
# [[Robin Canup]] astrofisikaria (AEB, 1968)
# [[Rosa Cursach]] filosofoa, teologoa, politikari ekintzailea (Mallorca 1967)
# [[Rosa Smester]] maistra, idazlea (Dominikar Errepublika 1874-1945)
# [[Rosalind Tanner]] matematikaria (Erresuma Batua, 1900-1992)
# [[Rosalyn Tureck]] piano jolea (AEB 1914-2003)
# [[Ruth Robertson]] fotokazetaria eta esploratzailea (EE.BB, 1905-1998)
# [[Sandra Vilardy]] biologoa, politikaria, ekintzaile ekologista (Kolonbia 1977)
# [[Sara Rietti]] Argentinako 1. emakume kimikari nuklearra (1930-2017)
# [[Selene Mahri ]] modeloa (Finlandia 1924- AEB 2020)
# [[Shanakdakhete]] erregina (Kuxeko Erregina, ?)
# [[Sharon Isbin]] gitarra jolea (AEB 1980)
# [[Shirin Neshat]] artista, film-zuzendaria (Iran, 1957)
# [[Silvana Estrada]] mexikar musikagilea (Veracruz, 1997)
# [[Silvia Vidal]] eskalatzailea (Bartzelona, 1970)
# [[Sofía Rhei]] idazle, poeta (Madril 1978)
# [[Solmaz Daryani]] fotokazetaria (Iran, 1989)
# [[Soltan Achilova]] fotokazetaria (Turkemistan, 1950?)
# [[Sophie Menter]] piano jolea, musikagilea, irakaslea (Errusia 1846-1918)
# [[Souzana Antonakáki]] arkitektoa (Grezia, 1935-2020)
# [[Stephanie Sinclair]] fotokazetaria (AEB, 1973)
# [[Sue_Hendrickson]] paleontologoa (AEB, 1949)
# [[Susana Vallejo]] fikzio-idazlea ( Madril 1968)
# [[Susanna Amatuni]] musikologoa (Armenia, 1924-2010)
# [[Tara Westover]] historialaria, idazlea (AEB 1986)
# [[Tatiana Nikolayeva]] piano jolea, musikagilea (Errusia 1993)
# [[Tatiana Warsher]] arkeologoa (Errusia 1880- Erroma 1960)
# [[Teresa Carreño]] piano jolea, musikagilea (Venezuela 1853-AEB 1917)
# [[Teresa Peramato Martín]] legelaria, herri-salataria (Salamanca 1962)
# [[Teresa Solà i Vilà|Teresa Solà i Vila]] maistra (Katalunia, 1886-1979)
# [[Themis Emakume Juristen Elkartea]] 1987ko GKEa: abokatu, prokuradore, epaile, magistratu eta legelariak
# [[Valentina Babor]] piano jotzailea (Alemania 1989)
# [[Vanessa Montfort]] idazlea, dramagilea (Bartzelona 1975)
# [[Vithika Yadav]] giza eskubideen aldeko ekintzailea (India 1980)
# [[Widad Hamdi]] aktorea (Egipto 1924-1994)
# [[Xuefei Yang]] gitarra jolea (Pekin 1977)
# [[Yolanda Morató]] irakaslea, itzultzailea (Huelva 1976)
# [[Zahra Kazemi]] argazkilari eraila (Iran, 1948-2003)
# [[Zohra Bensemra]] argazkilaria (Aljeria, 1968)
# [[Zona Gale]] idazlea (EE.BB., 1874-1938)
# [[Zulfiya]] poeta (Uzbekistan 115)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Olaso]] ef-- '''SORTUA''' film zuzendaria, ekintzailea (Durango 1996)
# [[Amets Ormaetxea Ezpeleta]] ---- '''SORTUA''' barne diseinatzailea eta musikaria (Arrasate, 1997)
# [[Ane Lindane]] ef-- '''SORTUA''' aktorea eta umoregilea (Barakaldo, 1988)
# [[Araks Sahakyan]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea eta artista (Armenia, 1990)
# [[Ebru Baybara Demir]] ---- '''SORTUA''' sukaldaria (Turkia, 1976)
# [[Elisabeth Luengo]] ---- '''SORTUA''' bide-ingeniaria, arkularia (Durango 1992)
# [[Eneritz Aranburu]] ef-- '''SORTUA''' abeslaria, panderojolea (Mallabia, 1980)
# [[Idoia Telleria Maritxalar]] ---- '''SORTUA''' argazkilaria (Lasarte-Oria, 1977)
# [[Ihitz Iriart Casenave]] ---- '''SORTUA''' abeslaria, gidoilaria (Aloze)
# [[Ione Zuluaga Muxika]] ---- '''SORTUA''' historialari eta ikertzailea (Azkoitia, 1995)
# [[Itziar Irakulis Loitxate]] ---- '''SORTUA''' zientzialaria (Zornotza, 1996)
# [[Itziar Leemans]] ---- '''SORTUA''' euskal zinemagilea (Donibane Lohitzun, 1983)
# [[Jaione Arregi Urizar]] ---- '''SORTUA''' itzultzaile, interpretea (Barakaldo/Zaldibar, 1976)
# [[Jasone Mendizabal Altuna]] ---- '''SORTUA''' topaguneko zuzendaria (Arrasate, 1968)
# [[Josebe Blanco]] ---- '''SORTUA''' artzaina, gaztagilea eta idazlea (Galizia, 1973)
# [[June Baonza Pagaldai]] ef-- '''SORTUA''' diseinatzaile grafikoa (Durango, 1979)
# [[Koro Zumalabe Goenaga]] ---- '''SORTUA''' itzultzailea (Donostia, 1947)
# [[Maria Uriarte Artamendi]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, kontalaria (Elorrio 1966)
# [[Maryse Cachenaut]] ---- '''SORTUA''' laboraria (Itsasu, 1971)
# [[Morgan Ody]] ---- '''SORTUA''' baratzezaina (Frantzia, 1979)
# [[Nati Bilbao Onaindia]] efef '''SORTUA''' pandejolea, tabernaria, sukaldaria (Durango, 1929-2023)
# [[Rosa Moro]] ---- '''SORTUA''' idazlea eta kazetaria (Salamanca, 1969)
# [[Seberi Mardaras]] ef--'''SORTUA''' andereño ohia (Mungia, 1932)
# [[Silvia Bonoli]] ---- '''SORTUA''' astrofisikaria eta ikertzailea (Bolonia, 1979)
# [[Aída Doninelli]] sopranoa (Guatemala, 1898-1996)
# [[Aitziber López Cortajarena ]] irakaslea, ikertzailea (Bilbo 1974)
# [[Alejandra Flores]] sopranoa (Guatemala, 1986)
# [[Alexandra Sophia Handal]] artista, zinemagilea eta entsegugilea ('''Palestina''', 1975)
# [[Alice Catherine Evans]] mikrobiologoa (AEB, 1881-1975)
# [[Alice Eastwood]] botanikaria (Kanada 1859- AEB 1953)
# [[Almudena Alonso-Herrero]] astrofisikaria, ikertzailea (Madril, 1968)
# [[Amparo Alvajar]] idazlea, itzultzailea (Coruña, 1916-Moncano, 1998)
# [[Amparo Amorós]] poeta, saiakeragilea ( Valentzia 1950)
# [[Ana Alcolea]] irakaslea, idazlea (Zaragoza 1962)
# [[Ana de Valle]] poeta (Asturias 1900-Belgika 1984)
# [[Ana Maria Cetto]] fisikaria (Mexiko, 1946)
# [[Ana Pomares Martínez]] idazlea (Alacant, 1991)
# [[Ángeles Blanco]] kazetaria (Badajoz 1972)
# [[Angelina Acuña]] poeta, idazlea (Guatemala, 1905-2006)
# [[Aniela Wolberg]] (Polonia, 1907-Varsovia, 1937)
# [[Anna Verouli]] xabalina jaurtitzailea (Grezia 1956)
# [[Armita Geravanden heriotza]] emakume kurdua, eraila (Teheran, 2006-2023)
# [[Augusta La Torre]] iraultzailea (Peru, 1946)
# [[Aurora Luque]] poeta, itzultzaile. (Almeria, 1962)
# [[Bea Uusma]] idazlea, ikustratzailea eta medikua (Suedia, 1966)
# [[Beata Peters]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Beate Koch]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Beatriz Pichi Malen]] abeslari maputxea (Buenos Aires, 1953)
# [[Berta Castañé]] modeloa, aktorea (Bartzelona 2002)
# [[Bessie Pease Gutmann]] artista, ilustratzailea (AEB 1876-1960)
# [[Betsabé Espinal]] aktibista (Kolonbia, 1896-1932)
# [[Camila Loboguerrero]] zinema-zuzendaria (kolonbia, 1941)
# [[Camille Aumont Carnel]] feminista, idazlea, blogaria (Niger, 1996)
# [[Camille Lellouche]] abeslaria, youtuberra (Paris, 1965)
# [[Carmen Pujals ]] botanikaria, ikertzailea (Argentina 1916-2003)
# [[Carmen Soler]] poeta, komunista, irakasle (Paraguai, 1924-1985)
# [[Casta Álvarez]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Aljeria 1786-Zaragoza 1846)
# [[Caty Juan de Corral]] idazlea, margolaria ( Palma 1926-2014)
# [[Cecilia Magni]] Pinochet-en aurkako iraultzailea (Txile, 1956-1988)
# [[Celia de Molina]] aktorea, gidoilaria (Jaen 1983)
# [[Chus Pato]] idazlea (Ourense 1955)
# [[Claudia Losch]] atleta, pisu jaurtitzailea (Alemania 1960)
# [[Claudia Sagastizabal]] matematikaria (ARgentina...?)
# [[Concepción Ramírez]] indigena, ekintzailea (Guatemala, 1942-2021)
# [[Concha Lagos]] poeta (Kordona 1907-Madril 2007)
# [[Conchita Cintrón]] burtzikaria, toreatzailea, aitzindaria (Txile 1922- Portugal 2009)
# [[Cristina Andreu Cuevas]] film zuzendaria (Casablanca 1960)
# [[Cristina Fernández Cubas]] idazlea, kazetaria ( Bartzelona 1945)
# [[Cristina Sánchez]] toreatzailea (Madril 1972)
# [[Débora Arango]] artista politikoa (Kolonbia 1907-2005)
# [[Dima Khatib]] Kazetaria, poeta, blogaria (Siria, 1971)
# [[Dionisia García]] idazlea (Albacete 1929)
# [[Dolores Franco Manera]] irakaslea, idazlea, itzultzailea (Madril 1912-1977)
# [[Dulcinea Bellido]] jostuna, politikaria (Badajoz 1936-Madril 2001)
# [[Elena Iparragirre]] iraultzailea (Peru, 1947)
# [[Elena Martín Vivaldi]] poeta, idazlea, liburuzaina (Granada 1907-1998)
# [[Elena Martínez Fontes]] biologoa, ikertzailea (Argentina 1912-1987)
# [[Elisa Bachofen]] ingeniaria, aktibista (Argentina 1891-1976)
# [[Eliška Junková]] auto-gidaria (Austria-Hungaria 1900-Txekoslovakia 1994)
# [[Elvira López ]] aktorea (Txile 1966)
# [[Esperança Camps Barber]] kazetaria, idazlea, politikaria (Menorca 1964)
# [[Ethelwynn Trewavas]] iktiologoa, zientzialaria (Erresuma Batua, 1900-1993)
# [[Fanny Rubio]] idazlea, ikertzailea (Jaen 1949)
# [[Fatima Whitbread]] xabalina jaurtitzailea (Erresuma Batua 1961)
# [[Felicia Țilea-Moldovan]] xabalina jaurtitzailea (Errumania 1967)
# [[Gracia Morales]] antzerkigilea, poeta (Granada 1973)
# [[Graciela Rodo Boulanger]] artista (Bolivia, 1935)
# [[Guadalupe Muñoz Sampedro]] aktorea, enpresaburua (Madril 1896-1975)
# [[Gudrun Ensslin]] irakaslea, emakumeen aldeko ekintzailea, iraultzailea (Alemania 1940-1977)
# [[Hale Asaf]] margolaria (Turkia, 1906- Paris, 1938)
# [[Haneen Zoabi]] '''palestinar-israeldar''' politikaria (Israel 1969)
# [[Helena González Fernández]] irakaslea, ikertzailea (Pontevedra 1967)
# [[Heli Rantanen]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1970)
# [[Hind Shoufani]] poeta eta film zuzendari '''palestinarra''' (Libano, 1978)
# [[Huzama Habayeb]] idazlea ('''Palestina,''' 1965)
# [[Iraida Noriega]] abeslaria (Mexiko Hiria, 1971)
# [[Irene Bernasconi]] biologoa, ikertzailea, aitzindaria (Argentina 1896-1989)
# [[Iris Cochón]] itzultzailea, literatura kritikaria (Galizia 1968)
# [[Irmgard Möller]] aktibista politikoa (Alemania 1947)
# [[Isabel de Ocampo]] zinegilea, gidoilaria (Salamanca 1970)
# [[Isabel Echarri]] euskal artista (Bera, 1929-Formentera, 2022)
# [[Isabel Ruiz Lara]] kazetaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Isabel Ruiz Ruiz]] artista (Guatemala, 1945-2019)
# [[Isabel Vilallonga]] politikaria (Badajoz 1949)
# [[Jackie Forster]] kazetaria, aktorea, ekintzaile lesbiana (Erresuma Batua, 1926-1998)
# [[Jennifer Lee Carrell]] idazlea (AEB 1962)
# [[Joana Bonet]] kazetaria (Leida, 1966)
# [[Juana Castro Muñoz]] poeta (Kordoba 1945)
# [[Juana Cruz]] toreatzaile aitzindaria (Madril 1917-1981)
# [[Julia Castillo]] antropologoa, poeta (Madril 1956)
# [[Julia Uceda]] poeta (Sevilla 1925)
# [[Karen Forkel ]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1970)
# [[Karimeh Abbud]] argazkilaria eta artista ('''Palestina''' 1896-1940)
# [[Khalida Jarrar]] politikari '''palestinarra''' (Jordania 1963)
# [[Laila Shawa]] artista bisuala ('''Palestina''' 1940-Londres 2002)
# [[Lamia Ziadé]] Libanoko pintore eta komikigilea (Beirut, 1968)
# [[Laura Zambrano Padilla]] hezitzailea eta iraultzailea (Peru, 1945)
# [[Leonor Fernández de Torreblanca]] dama, Cervantesen amama (Kordoba ?-1557)
# [[Lia (abeslaria)]] (Japonia 1981)
# [[Lil Milagro Ramírez]] poeta, gerrillaria (Salvador 1946-1979)
# [[Linda Maria Baros]] hizkuntzalaria, itzultzailea (Errumania 1981)
# [[Linda Sobeh Alí]] diplomazialaria ('''Palestina''' 1968)
# [[Livia Gouverneur]] gerrillaria (Venezuela, 1941-1961)
# [[Lola Lorente]] ilustratzailea (Bigastro, Valentzia, 1980)
# [[Lola Mora]] eskultorea, asmatzailea, aitzindaria (Argentina 1866-1936)
# [[Louise McPaul]] xabalina jaurtitzailea (Australia 1969)
# [[Lucrecia Pérez]] etxeko langilea, arrazismoaren lehenengo biktima aitortua Espainian (Dominikar Errepublika, 1959 - Madril, 1992)
# [[Maider Oleaga]] zinema-zuzendari eta gidoigilea (Bilbo, 1976)
# [[Malika Gaïd]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1933-1958)
# [[Manuela Burló]] film zuzendaria, gidoilaria (Murtzia 1978)
# [[Manuela Sancho]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1783-1863)
# [[Margaluz]] aktorea, abeslaria, dantzaria (Palma 1939-2006)
# [[Margarida Pinto]] aktorea, kazetaria ( Portugal 1966)
# [[Marguerite Buffet]] idazlea (Frantzia, 1620-1680)
# [[María Adela Caría]] bakteriologoa, ikertzailea (Argentina 1915-1989)
# [[María Agustín]] Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1784-1831)
# [[María Antonia Ortega]] poeta (Madril 1954)
# [[María de la Consolación Azlor]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Girona 1775- Zaragoza 1814)
# [[María de los Reyes Fuentes]] poeta ( Sevilla 1927-2010)
# [[María Forteza]] aitzindaria. Seguraski, Espainiako 1. emakume zinegilea (Mallorca 1913-1961)
# [[María Guerra]] kazetaria, zinema kritikaria (Madril 1965)
# [[Maria Hervás]] aktorea (Madril 1978)
# [[María Isabel Sánchez Vegara]] idazlea...(Bartzelona ?)
# [[Maria Josefa Yzuel Giménez]] fisikaria (Huesca, 1940)
# [[Maria Keil]] artista (Portugal 1914.2012)
# [[María Larrea|Maria Larrea]] zinegilea (Bilbo, 1979)
# [[María Lostal]] heroia ( ?- Zaragoza ç1809)
# [[María Manuela Pignatelli de Aragón Gonzaga]] noblea, Napoleonen aurkako aragoiar heroia (Zaragoza 1753-Madril 1816)
# [[María Martín Barranco]] idazlea, genero ikuspegian aditua (Granada XX. mendea)
# [[Maria Occhipinti]] anarkista eta idazlea (Italia 1921-Erroma 1996)
# [[María Pantoja Sánchez]] soziologoa eta iraultzailea (Peru, 1953)
# [[María Pilar Fumanal]] geomorfologoa (Valentzia 1940-1998)
# [[María Rosal]] poeta, irakaslea (Kordoba 1961)
# [[María Victoria Atencia]] poeta (Malaga 1931)
# [[Marie Sara]] burtzikaria (Frantzia 1964)
# [[Marie-Castille Mention-Schaar]] film zuzendaria, gidoilaria, kazetaria ( Frantzia 1963)
# [[Marisa Soleto]] legelaria (Cáceres 1966)
# [[Mary Montagu]] idazlea (EB 1689-1762)
# [[Matilde Cherner]] idazlea (Salamanca, 1833-Madril 1880)
# [[Matilde Muñoz Sampedro]] aktorea ( Madril 1900-1969)
# [[Mercedes Muñoz Sampedro]] aktorea (Madril 1896-1979)
# [[Mikaela Ingberg ]] xabalina jaurtitzailea (Finlandia 1974)
# [[Mily Possoz]] margolaria (Portugal, 1888-1968)
# [[Mirela Manjani]] xabalina jaurtitzailea (Albania 1976)
# [[Miriam Rothschild]] zientzialaria (Erresuma Batua, 1908-2005)
# [[Miriam Tlali]] emakume beltz eta idazlea (Hego Afrika, 1933-2017)
# [[Montserrat Casas]] fisikaria (Girona 1955-Bartzelona2013)
# [[Nandar]] aktibista feminista (Myanmar, 1995)
# [[Natalia Lisovskaya]] atleta, pisu jaurtitzailea (Errusia 1962)
# [[Natalia Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea ( Bielorrusia 1964)
# [[Nathalie Handal]] idazlea (EE.BB. 1969)
# [[Nelly Evans Risco]] iraultzailea (Peru, 1943)
# [[Nicole Girard-Mangin]] medikua (Frantzia, 1878-1919)
# [[Nina Bari]] matematikaria (Errusia, 1901-1961)
# [[Olga Gavrilova]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1957-2022)
# [[Olga Rivero Jordán]] poeta (La Laguna, 1928-2021)
# [[Päivi Alafrantti]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1964)
# [[Panmela Castro]] grafitigile, artista, ekintzaile (Brasil, 1981)
# [[Petra Felke]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1959)
# [[Pilar Costa]] abokatua, politikaria (Eivissa 1967)
# [[Pureza Canelo]] poeta (Cáceres 1946)
# [[Quan Zhou Wu]] ilustratzaile eta komikigilea (Algeciras, 1989)
# [[Randa Siniora]] eskubideen aldeko ekintzailea ('''Palestina''' ç1961)
# [[Rauda Morcos]] LGBTIQ ekintzaile (Palestina, 1974)
# [[Raymonde Arcier]] artista, feminista (Frantzia, 1939)
# [[Raymonde Peschard]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1927-1957)
# [[Rebecca Guay]] akuarelista (EE.BB. XX. mendea)
# [[Rita Azevedo Gomes]] zinema zuzendaria (Lisboa, 1952)
# [[Romelia Alarcón Folgar|Rogelia Alarcón]] idazlea, pianista (Guatemala, 1900-1971)
# [[Rosa Chávez]] poeta, aktorea, kultura kudeatzailea (Guatelama, 1980)
# [[Rosa Pereda]] idazlea, kritikaria (Santander 1949)
# [[Rosa Romojaro ]] poeta, ikertzailea (Cádiz 1948)
# [[Rosa Spottorno Topete]] itzultzailea, feminista ( Murtzia 1884-1980)
# [[Rosario Pardo]] aktorea, zuzendaria (Jaen 1959)
# [[Rosaura Álvarez]] poeta, margolaria, irakaslea (Granada 1945)
# [[Roxana Stinchfield Ferris]] botanikaria (AEB 1895-1978)
# [[Ruth Mateu Vinent]] politikaria (Menorca 1976)
# [[Sabine Braun]] heptatloi- atleta (Alemania 1965)
# [[Sara Doke]] belgikar kazetaria, itzultzaile (Frantziar, 1968)
# [[Sara Estela Ramírez]] irakasle, kazetari, feminista ..(Mexiko, 1881-1910)
# [[Sheila Minor]] ikertzailea (EE.BB., 1946)
# [[Silke Renk]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1967)
# [[Sofia Montaner Arnau]] azken trementinairea (Lleida 1908-1996)
# [[Sofía Sakorafa]] greziar-'''palestinar''' politikaria, xabalina-jaurtitzailea (Grezia 1957)
# [[Soledad Ortega Spottorno]] filosofoa, irakaslea, editorea (Madril 1914-2007)
# [[Soledad Varela Ortega]] filologoa, ikertzailea (Madril 1945)
# [[Sonia Nimr]] idazlea ('''Palestina''', 1955)
# [[Sonia Pulido]] ilustratzailea (Bartzelona, 1973)
# [[Steffi Nerius]] xabalina jaurtitzailea (Alemania 1972)
# [[Suheir Hammad]] poeta ('''Jordania''', 1973)
# [[Tatiana Xikolenko]] xabalina jaurtitzailea (Errusia 1968)
# [[Telma Reca]] psikiatra aitzindaria (Argentina 1904-1979)
# [[Teresa Bolaños de Zarco]] idazlea, pianojolea eta margolaria (Guatemala, 1922-1998)
# [[Tiina Lillak ]] xabalina jaurtitzailea ( Finlandia 1961)
# [[Truus Menger-Oversteegen|Truus Menger]] eskultorea, aktibista (Holanda 1923-2016)
# [[Virginia Yagüe]] gidoilaria, idazlea ( Madril 1973)
# [[Ynes Mexia]] botanikaria (Mexiko/AEB 1870-1938)
# [[Zahia Ziouani]] orquestra zuzendaria (Paris 1978)
# [[Zinaída Guipius]] poeta, idazlea (Errusia- Frantzia, 1869-1945)
# [[Ziza Massika]] Aljeriako erizaina eta militante independentista (1934-1959
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urria''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Abanda Elustondo]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Donostia, 1989)
# [[Amaia Arranz Mendiguren]] ----'''SORTUA''' biologoa eta ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[Andrea Garcia-Santesmases]] ----'''SORTUA''' soziologoa, antropologoa (Madril 1988)
# [[Carmen Albisu]] efef'''SORTUA''' euskaltzailea, euskara irakaslea (Errenteria, 1916-Tutera, 2007)
# [[Irati Gorostidi Agirretxe]] '''SORTUA''' artista, zinemagilea (Egues, 1988)
# [[Itziar Eguren]] ef--'''SORTUA''' erizaina, txistularia (Elorrio 1953)
# [[Izar Zubiaga]] ef--'''SORTUA''' futbolaria (Durango 2006)
# [[Leire Ayala]] ef--'''SORTUA''' abeltzaina (Bilbo/Elorrio 1972)
# [[Maialen Braña]] ----'''SORTUA''' abeslaria, irakaslea (Elizondo, 1998)
# [[María Ángeles Sallé Alonso]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, ikertzailea (Panama, 1956)
# [[Maria Pilar Zuriarrain]] ef--'''SORTUA''' txistularia (Zizurkil, 1953)
# [[Marta Rodríguez Fouz]] ef--'''SORTUA''' soziologoa, kazetaria eta futbolaria (Coruña, 1972)
# [[Patricia Tornero]] ----'''SORTUA''' gaztagilea (Valentzia....)
# [[Tatiana Romero Reina]] ----'''SORTUA''' historialaria, aktibista (Mexiko, 1984)
# [[Julia Arévalo]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1898-1985)
# [[Abala Bose]] gizarte langilea (Bangladesh, 1864-1951)
# [[Alberta Ferretti ]] diseinatzailea (Italia 1950)
# [[Alessandra Korap]] lider indigena (Brasil, 1958)
# [[Alicia Luna]] gidoilaria, irakaslea (Madril 1963)
# [[Alicia Senovilla ]] aurkezlea (Madril 1969 )
# [[Amna Suleiman]] maistra eta txirrindularia Palestinan (Damasco, 1982)
# [[Amparo Fortuny]] dokumentalgilea, ekoizlea (Valentzia XX. mendea)
# [[Ana García Lozano]] kazetaria (Valentzia 1963)
# [[Ana Iris Simón ]] kazetaria, idazlea (Ciudad Real 1991)
# [[Anita Sirgo]] sindikalista, komunista, ekintzailea (Asturias, 1030)
# [[Anna Lizaran]] aktorea (Bartzelona 1944-2013)
# [[Anna Murià]] idazlea, kazetaria, ekintzaile erbesteratua (Bartzelona, 1904-Tarrasa, 2002)
# [[Annie Baker]] film zuzendaria (AEB 1981)
# [[Antonia Dell'Atte ]] modelo ohia, aurkezlea (Italia 1960)
# [[Anwara Bahar Chowdhury]] idazlea eta ekintzailea (Bangladesh, 1919-1987)
# [[Asma al-Ghul]] kazetaria, feminista (Palestina, 1982)
# [[Asma Tubi]] poeta eta kazetaria (Palestina, 1905-1983)
# [[Assumpció Casals]] aktore erbesteratua (Bartzelona, 1896-1975)
# [[Auguste Deter]] dokumentatutako 1. Alzheimer goiztiar kasua (Alemania 1850-1906)
# [[Beatriz de Bobadilla (Gomerako andrea)]] Tenerifeko konkistatzailea (Medina del Campo, ?-1504)
# [[Beatriz Enríquez de Arana]] Kolonen bikotea eta Fernando Kolonen ama (Kordoba, 1465-1522)
# [[Blanca Padilla]] modeloa, diseinatzailea (Madril 1995)
# [[Bushra al-Tawil ]] kazetaria, aktibista (Palestina 1993)
# [[Carlota Soldevila]] aktorea, irakaslea (Bartzelona 1929-2005)
# [[Carme Ballester|Carmen Ballester]] kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1900-Paris, 1972)
# [[Carme Serrallonga]] pedagogoa, itzultzailea (Bartzelona 1909-1997)
# [[Carmen Alcázar]] wikilaria (Mexiko)
# [[Carmen Domingo]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1970)
# [[Carmen Lomana]] enpresaburua, socialitea (Leon 1948)
# [[Carolina Punset]] politikaria (AEB/Katalunia 1971)
# [[Celestina Marrón]] sindikalista (Asturias, 1926-2016)
# [[Chelo García-Cortés]] kazetaria (Ourense 1951)
# [[Clotilde Luisi]] abokatu, dramaturgo, feminista (Uruguai, 1882-1969)
# [[Conchi Arnal Claro]] ekintzaile feminista (Tanger, 1950)
# [[Conxita Herrero]] komik ilustratzailea (Katalunia, 1993)
# [[Daniela Catrileo]] poeta maputxea (Txile, 1987)
# [[Daniela Feixas]] idazlea, aktorea, zuzendaria (Katalunia 1973)
# [[Dolors Oller]] irakaslea, idazlea, literatura kritikaria (Girona 1942)
# [[Eileen O'Shaughnessy]] Britainia Handiko idazlea (1905–1945)
# [[Elisa Coll]] idazlea, ekintzailea, bisexuala (Madril 1992)
# [[Elisabeth Reyes]] modeloa (Malaga 1985)
# [[Elsa Punset]] idazlea ( Londres/Katalunia 1964)
# [[Elvira Espejo Ayca]] artista, poeta, ehulea (Bolivia, 1981)
# [[Eva García Magriñá]] ikertzaile eta idazle (Donostia, 1966)
# [[Eva Hache]] umorista, aurkezlea (Segovia 1971)
# [[Fadila Saâdane]] Aljeriako gerrako zuen militante nazionalista (1938-1960)
# [[Fanny Kemble]] aktore, idazle eta esklabotzaren aurkako abolizionista (Britainia Handia, 1809-1893)
# [[Gema López]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Georgette Rizk]] ekintzailea (Palestina 1925-2018)
# [[Hanan Al-Agha]] idazle eta artista (Palestina, 1948-2008)
# [[Helena Béjar]] soziologoa, irakaslea (Madril 1956-2023)
# [[Helga Tawil-Souri]] dokumentalgile, ikertzaile eta idazle (Kuwait, 1969)
# [[Hiba Kamal Abu Nada]] poeta, eleberrigilea, wikilaria (Meka, 1991-Gazako zerrenda, 2023)
# [[Hind al-Husseini]] aktibista, hezitzailea (Palestina, 1916-1994)
# [[Inés Luisi]] medikua (Uruguai, XIX.mendea- 1965)
# [[Irene Bordoy]] margolaria, irudigilea (Mallorca 1940)
# [[Isabel Gemio]] kazetaria (Badajoz 1961)
# [[Isabel González González]] politikaria eta ekintzailea (Tenerife, 1890-1968)
# [[Isabel Pinto de Vidal]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1885-1969)
# [[Isabella Eklöf]] zinemagilea (Suedia, 1978)
# [[Islah Jad]] aktibista, ikertzailea, irakaslea (Palestina 1951)
# [[Jackie Salloum ]] artista, film zuzendari palestinarra (AEB XX. mendea)
# [[Jahanara Arzu]] poeta (Bangladesh, 1929)
# [[Jenna Elfman]] aktorea (AEB 1971)
# [[Jimena Menéndez-Pidal|Jimena Menendez Pidal]] pedagogoa (Madril, 1901-1990)
# [[Júlia Coromines]] medikua, psikiatra erbesteratua (Bartzelona 1910-2011)
# [[Julud Daibes]] palestinar arkitektoa eta politikaria (Betleem, 1965)
# [[Jutta Koether]] artista, musikaria eta kritikaria (Alemania, 1958)
# [[Kamilya Jubran]] abeslari palestinarra (Israel, 1962)
# [[Kamini Roy]] poeta eta ekintzailea (Bangladesh, 1864-1933)
# [[Kapitolina Díaz]] soziologoa (Leon, )
# [[Kholoud Faqih|Kholoud Faqin]] epailea (Palestina, XX.mendea)
# [[Laudelina de Campos Melo]] etxeko-langileen aldeko sindikalista (Brasil, 1904-1991)
# [[Laura Caballero]] gidoilaria, zuzendaria (Madril 1978)
# [[Lola Lizaran]] aktorea (Almeria/Bartzelona 1931-2003)
# [[Lucila Gamero]] mediku, zirujau, idazle eta feminista (Honduras, 1873-1964)
# [[Lucy Prebble]] antzerkigilea (Britainia Handia 1981)
# [[Luisa Luisi]] poeta, pedagogoa (Uruguai, 1883-1940)
# [[Lurdes Lekuona Laburu|Lurdes Lekuona]] Zalduondoko alkatea (Gasteiz, 1958)
# [[Magdalena Antonelli Moreno]] politikaria, aktibista (Uruguai, 1877-1955)
# [[Maha Haj]] palestinar jatorriko zinema zuzendari israeldarra (Nazaret, 1970)
# [[Mai Masri]] zinema-zuzendaria (Jordania, 1959)
# [[Maliha Hamidou]] Aljeriako gerrako militante nazionalista (1942-1959)
# [[Mar Coll]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1981)
# [[Margarida Minguillón]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1947)
# [[Maria Dolors Bargalló]] Kataluniar politikari erbesteratua (Bartzelona, 1902-Mexiko,1980)
# [[María España Almendro]] saskibalio-jokalaria (Mallorca 1992)
# [[Maria Majoral]] trementinairea (LLeida 1887-1976)
# [[Maria Mies]] soziologoa (Alemania, 1931-2023)
# [[María Patiño]] kazetaria (Coruña 1971)
# [[María Teresa Josefina Janicki]] hezitzailea (Frantzia-Uruguai, XIX. mendea- ?)
# [[Mariam Barghouti]] amerikar-palestinar kazetari, aktibista (Palestina-AEB, 1993)
# [[Marina Comas]] aktorea (Bartzelona 1996)
# [[Marta Angelat ]] aktorea, ahots aktorea (Bartzelona 1953)
# [[Marta Corredera]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Marta Nebot]] kazetaria (Sevilla 1975)
# [[Marta Pérez Sierra]] idazlea, poeta (Bartzelona 1957)
# [[Maruja Lozano]] bolero eta kopla abeslaria (Valentzia 1935 - Malaga 2022)
# [[Mary Al-Atrash]] igerilaria (Palestina 1994)
# [[Mary Ann Shadd]] aktibista abolizionista, kazetaria, irakaslea (AEB, 1823-1893)
# [[Maryse Gargour]] zinemagilea eta kazetaria (Palestina, XX. mendea)
# [[Matilde_Fern%C3%A1ndez]] Politikaria feminista (Madril, 1950)
# [[Mayada Al-Sayad]] alemaniar-palestinar atleta (Berlin, 1992)
# [[Mériem Bouatoura]] Aljeriako gerrako borrokalari independentista (1938-1960)
# [[Meriem Saâdane]] aljeriar erizaina eta militante nazionalista (1932-1958)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Miriam Saavedra]] modeloa, aktorea (Peru 1993)
# [[Montse Amenós]] eszenografoa, jantzi-deseinatzailea (Bartzelona 1954)
# [[Montse Guallar]] aktorea, aurkezlea (Bartzelona 1960)
# [[Montserrat Cornet]] idazlea (Bartzelona 1934)
# [[Mrinalini Sen]] idazlea (Bangladesh, 1879-1972)
# [[Nadia Hafid]] ilustratzailea (Katalunia, 1990)
# [[Nancy Meyers]] zuzendari, ekoizle eta gidoilaria (AEB 1947)
# [[Natalia (abeslaria)]] tb aurkezlea (Cádiz 1982)
# [[Natasha Neri]] aktibista, zinema zuzendaria (Brasil, XX. mendea)
# [[Norma Andrade]] ekinzailea (Mexiko)
# [[Noura Erakat]] amerikar-palestinar aktibista, irakaslea (Kalifornia, 1980)
# [[Olatz Arregui]] piraguista (Donostia, 1999)
# [[Paula Hernández (ahots aktorea)]] (Girona 1998)
# [[Paula Hernández ]] aktorea, gidoilaria, zuzendaria (Argentina 1969)
# [[Paulina Luisi]] mediku, sufragista, aktibista feminista (Uruguai, 1875-1950)
# [[Pilar Boyero]] kopla abeslaria, irakaslea (Cáceres 1974)
# [[Reem Frainah]] psikologoa, aktibista (Palestina ?)
# [[Rosa Catrileo|Rosa Castrilleo]] abokatu maputxea (Temuco, Txile, 1981)
# [[Rosa Estiarte]] igerilari olinpikoa (Manresa 1959-1985)
# [[Rosa María Fernández García|Rosa María Fernandez García]] sindikalista (Asturias, 1942-2021)
# [[Rosa Novell ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1952)
# [[Sahar Jalifa]] idazlea (Palestina, 1942)
# [[Samar Nassar]] igelaria (Libano, 1978)
# [[Samiha Khalil]] politikaria, ekintzailea (Palestina 1923-1999)
# [[Shadia Mansour]] hip-hoparen 1. dama arabiarra (Londres 1985)
# [[Shamim Azad|Shamin Azad]] poeta eta idazlea (Bangladesh, 1952)
# [[Sílvia Quer]] film zuzendaria ( Bartzelona 1962)
# [[Sofía Álvarez Vignoli]] aktibista, politikaria (Uruguai, 1899-1986)
# [[Sònia Moll]] filologoa, poeta, itzultzailea (Bartzelona 1974)
# [[Suad Amiry]] idazle eta arkitektoa (Siria, 1951)
# [[Susanna Barranco]] aktorea, zuzendaria, ekoizlea (Bartzelona 1975)
# [[Tania Safura Adam Mogne]] ikertzaile eta erakusketa komisario (Mozambike, 1979)
# [[Teresa Font]] film-editorea (Bartzelona 1956)
# [[Tina Pérez]] sindikalista, ekintzalea (Asturias, 1929-1965)
# [[Umayya Abu-Hanna]] kazetaria eta idazlea (Palestina-Finlandia, 1961)
# [[Woroud Sawalha]] atleta (Palestina, 1991)
# [[Yamila Abdalá Taha al Shanti]] irakaslea, politikaria (Palestina 1955-2023)
# [[Zaha Hassan]] aktibista, abokatua (Palestina, XX.mendea)
# [[Zulaija Al-Shahabi]] Palestinako feminismoaren ekintzaile aitzindaria (1901-1992)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''iraila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Barrena García]] ----'''SORTUA''' idazlea, poeta (Basauri)
# [[Bego Zubia Gallastegi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile (Arrasate, 1965)
# [[Dora Manchado]] --ef'''SORTUA''' Tehueltxeeraren azken hiztuna (Argentina, 1934-2019)
# [[Jaione López]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, misiolaria (Elorrio 1998)
# [[Marta Goikoetxea Luquin]] ef--'''SORTUA''' blogaria (Lizarra, 1984)
# [[Nagore Belastegi Martín|Nagore Belaustegi]] ----'''SORTUA''' (Legazpia, 1987)
# [[Nerea Azkona]] ----'''SORTUA''' antropologoa, idazlea (Sopela, 1982)
# [[Oihane Unzalu]] ef--'''SORTUA''' nutrizionista, kirol monitorea, lasterkaria (Abadiño 1987)
# [[Pantxonerak]] '''SORTUA''' arrain saltzaileak (Laredo 1970 hamarkadara arte)
# [[Presen Zubillaga Auza]] efef'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Iruñea, 1951-2023)
# [[Raquel Esteban Terradillos]] ----'''SORTUA''' ekofisiologoa (Barakaldo, 1982)
# [[Adriana Abenia]] aurkezlea, idazlea (Zaragoza 1984)
# [[Aina Clotet ]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1982ko)
# [[Alexandra Narváez]] aktibista, zientzialaria (Ekuador, XX. mendea)
# [[Alicia de los Ríos Merino|Alicia de los Rios Merino]] ikasle, gerrilari desagertua (Mexiko, 1952)
# [[Amalia Anglés y Mayer]] opera kantaria eta gitarra-jotzailea (Badajoz, 1827-Stuttgart, 1859)
# [[Amèlia Jover Velasco]] sindikalista, anarkista eta feminista (Cullera, 1910-Paris, 1997)
# [[Amelia Quintanal Martínez-Conde]] futbolean Espainiako emakume talde baten 1. entrenatzailea (Kantabria 1937)
# [[Amrita Pritam]] idazlea (Pakistan, 1919-India, 2005)
# [[Ana Alba García]] kazetaria, gerra gatazketan aditua (Bartzelona 1971-2020)
# [[Ana Borges]] futbolaria, aurrelaria (Portugal 1990)
# [[Ana Paris Garcia]] lider sindikalista garrotez eraila (Sevilla, 1898-1938)
# [[Ángeles García-Madrid|Ángeles Garcia-Madrid]] idazlea eta preso politikoa (Torrejón, 1918-Madrid, 2015)
# [[Angustias Lara Sánchez|Maruja Lara Sánchez]] sindikalista (Granada, 1917-Valentzia, 2012)
# [[Anna Cabot Quincy Waterston]] idazlea (AEB 1812-1899)
# [[Anna Gréki]] poeta eta ekintzaile aljeriarra (1931-1936)
# [[Anna Rodríguez Costa]] dramagilea, zuzendaria (Granada 1972)
# [[Anna Stewart (aktibista)]] emakumeen eskubideen aldekoa (Australia 1947-1983)
# [[Annette Frances Braun]] entomologoa (EEBB, 1884-1978)
# [[Antònia Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[Assumpció Puigdelloses Vila]] etxekoandre fusilatua (1906 - Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Aurora Picornell]] komunista fusilatua (Palma, 1912-Manacor, 1937)
# [[Ayo Edebiri]] komediantea, idazlea (AEB1995)
# [[Balbina Gayo Gutiérrez|Balbina Gayo Gutierrez]] maistra errepublikarra (1901-1936)
# [[Begoña Alberdi]] sopranoa (Bartzelona 1964)
# [[Belarmina González Rodríguez]] ekintzaile fusilatua (Palencia, 1914-Porreres, 1937)
# [[Blanca Jeannette Kawas]] aktibista (Honduras, 1946-1995)
# [[Brígida Pardo López]] etxekoandre fusilatua (Granada, 1904-1936)
# [[Carlota Planas Riera]] Espainiako 1. emakume futbolarien ordezkaria (Bartzelona 1992)
# [[Carme Claramunt i Barot]] ekintzaile fusilatua (Tarragona, 1897 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Carme Portaceli]] antzerki-zuzendaria, irakaslea (Valentzia 1957)
# [[Carmen Arrojo]] maistra, memoriaren aldeko ekintzailea (Madril, 1918-2017)
# [[Carmen Arrufat]] aktorea (Castelló 2002)
# [[Carmen del Riego]] kazetaria, 1. emakume-presidentea Madrileko Prentsa Elkartean (Asturias 1960)
# [[Carmen Maria Garcia "García de Saura"|Carmen María Garcia]] idazle eta margolaria ( Molina de Segura)
# [[Carol López ]] dramagilea, aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1969)
# [[Carolina Ferre]] kazetaria (Alacant 1974)
# [[Caroline Rémy de Guebhard]] idazle feminista (Frantzia, 1855-1929)
# [[Catalina Flaquer]] ekintzailea fusilatua (Capdepera, 1876-Porreres,1937)
# [[Catalina Martín López de Bustamante]] gerrillara, alfereza (Espainia ?-XIX. mendea)
# [[Catalina Narváez de Ruiz]] brodatzailea, margolaria (Cádiz 1861- ¿ 1929)
# [[Catherine Cusset]] filosofoa (Frantzia 1963)
# [[Celia Tapias]] Buenos Airesko lehen emakume abokatua (1885-1964)
# [[Chelsea Ashurst]] futbolaria, atezaina (Ingalaterra 1990)
# [[Cinta Sabaté]] eskultorea, margolaria (Tarragona 1946)
# [[Clara Pueyo Jornet]] Errepublikano desagertua (Villanueva eta GEltrú, 1914-1943)
# [[Claudia López Benaiges]] feminista, anarkista eraila (Txileko Santiago, 1972-1998)
# [[Clotilde García del Castillo]] Sorollaren musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (Valentzia, 1865-Madril, 1929)
# [[Concepción Caceres|Concepción Cáceres]] emagin fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Concha Carretero]] frankismoaren biktima (Madril, 1918-2014)
# [[Concita De Gregorio]] kazetaria, idazlea (Italia 1963)
# [[Coral Bracho]] hizkuntzalaria, poeta (Mexiko 1951)
# [[Courtney Barnett ]] rock abeslaria (Australia 1987)
# [[Cristina Clemente]] idazlea, gidoilaria, zuzendaria( Bartzelona 1977)
# [[Cristina Fernández Pereda]] atezain fusilatua (Leon, 1900 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Diana Nyad]] igerilaria eta kazetaria (New York, 1949)
# [[Djamila Amrane-Minne]] poeta eta historialaria, Aljeriako Independentzia Gerrako ekintzailea (1939-2017)
# [[Dolores Cacuango]] Indigenen aldeko ekintzailea (Ekuador, 1881-1971)
# [[Dolors Feliu]] abokatua, unibertsitateko irakaslea, politikaria (Roda de Ter, 1964)
# [[Dolors Giorla Laribal]] etxekoandre fusilatua (Bartzelona, 1912 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Dolors Prat Coll]] anarkosindikalista (Ripoll, 1905-Tolosa, 2001)
# [[Elena Martín]] aktorea, zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Elina Garanca]] mezozosopranoa (Letonia 1976)
# [[Elionor Malich Salvador]] emakume errepublikano fusilatua (Piorat, 188?- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Elisa García Sáez]] sindikalista, erizaina, Gerra Zibilean hildako milizianoa (Bartzelona, 1916-Huesca, 1936)
# [[Elizabeth Evatt ]] epailea (Australia 1933)
# [[Emakumezkoen Nazioarteko Zinemaldia (Australia)]] Australia 1975
# [[Emilia Dilke]] idazlea (Erresuma Batua, 1840-1904)
# [[Encarnación Magaña]] antifrankista eraila (Almeria, 1921-1942)
# [[Estefanía Banini]] futbolaria, aurrelaria (Argentina 1990)
# [[Eugenia González Ramos]] sindikalista fusilatua (Bartzelona, 1919 - Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Eumelia Hernández]] sindikalista eta feminista (Venezuela, 1913-1990)
# [[Eveline Safir Lavalette]] frantses jatorriko ekintzaile aljeriarra (1927-2014)
# [[Evelyn Glennie]] perkusionista gorra (Eskozia 1965)
# [[Fabiana da Silva Simões]] furbolaria (Brasil 1989)
# [[Felicidad Duce]] jostuna, aitzindaria, enpresaburua (Bartzelona 1908-2000)
# [[Flora Sanhueza]] pedagogo anarkista (Txile, 1911-1974)
# [[Florence Ethel Johnson]] sindikalista, maistra (Australia 1884-1934)
# [[Florencia Bonsegundo]] futbolaria (Argentina 1993)
# [[Francisca Senhorinha da Motta Diniz|Francisca Sehorinha]] idazlea (Brasil,1834- ?)
# [[Giovanna Berneri]] anarkista ekintzailea (Italia, 1897-1962)
# [[Hélène Monastier]] aktibista, irakasle (Suitza, 1882-1976)
# [[Hubertine Auclert|Hubertine Auchert]] feminista ekintzailea (Frantzia, 1848-1914)
# [[Inés Jiménez Lumbreras]] errepublikano fusilatua (Madril, 1915-Sant Adrià de Besòs, 1940)
# [[Irene Moray]] argazkilaria, film-zuzendaria (Bartzelona 1992)
# [[Isabel Mesa Delgado]] Sindikalista (Ronda, 1913-Valentzia, 2002)
# [[Jane eta Louise Wilson]] artistak (Ingalaterra 1967)
# [[Jessica Gleeson]] futbolaria, defentsa (Irlanda 1993)
# [[Jessie Street Emakumeen Liburutegi Nazionala]] Australia 1989
# [[Jessie Street]] ekintzailea (Brithis Raj/India 1889-Australia 1970)
# [[Jill Ellis]] futbolari, entrenatzaile ohia (Erresuma Batua 1966)
# [[Joaquina Charro Gómez]] sindikalista fusilatua (Montijo, 1912-1938)
# [[Josephine Shaw Lowell]] aktibista (AEB, 1843-1905)
# [[Juana Aranguren Rica]] abokatu feminista (Bilbo, 1952)
# [[Julia López (artista)]] margolari autodidakta (Mexiko 1936)
# [[Kamilla Seidler ]] sukaldariburua (Danimarka 1983)
# [[Kristine Lilly]] nazioarteko partida gehien jokatutako futbolari ohia (AEB 1971)
# [[Laura Ràfols]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1990)
# [[Leda Rafanelli]] feminista, sufia, idazlea (Italia, 1880-1971)
# [[Leila Ouahabi]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1993)
# [[Leonor Lavado]] imitatzailea, aktorea (Kordoba 1987)
# [[Lesbia Urquía]] aktibista (Honduras, 1967-2016)
# [[Lola Gallardo]] futbolaria, atezaina (Sevilla 1993)
# [[Lucía Alemany]] film-zuzendaria(Castelló 1985)
# [[Lucía Pascual Palomo]] xake-jokalaria (Madril 19)
# [[Luisa Gómez de la Torre|Luisa Gomez de la Torre]] ekintzailea (Quito,1887-1976)
# [[Magdalena Nolla Montseny]] etxekoandre fusilatua (Tarragona, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Malena Costa]] modeloa (Mallorca 1989)
# [[Manuela Díaz Cabezas]] ekintzaile antifrankista (Kordoba, 1920-Suitza, 2006)
# [[Margarita Murillo]] aktibista (Honduras, 1958 - 2014)
# [[Margarita Rivière]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1944-2015)
# [[María Angélica Barreda|Maria Angelica Barreda]] Argentinako lehen emakume abokatua (1887-1963)
# [[María Antonia Iglesias]] kazetaria, idazlea (Madril 1945-Pontevedra 2014)
# [[María de la Purificación de la Aldea y Ruiz de Castañeda|Purificación de la Aldea]] emagina, ekintzailea ( Madrid, 1889-1976)
# [[María Escoté]] jostuna, arropa diseinatzailea (Bartzelona 1979)
# [[María Esteve |María Esteve Flores]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Herrera Magdaleno|Maria Herrera Magdaleno]] Giza eskubideen aldeko aktibista (Mexiko, 1950)
# [[Maria Jiménez]] abeslatia eta aktorea (SEvilla, 1950-2023)
# [[María Joaquina de Viera y Clavijo]] idazlea (Kanariak, 1737-1819)
# [[Maria Jose Pons]] futbolaria, atezaina (Bartzelona 1984)
# [[María Martín López]] memoria historikoaren aldeko borrokalaria, frankismoaren biktima (Avila, 1930-Toledo,2014)
# [[Maria Mies]] alemaniar soziologoa (Steffeln, 1931-2023)
# [[María Moreno]] idazlea eta kazetaria (Buenos Aires, 1947)
# [[Maria Pascual Flaquer]] komunista fusilatua (Capdepera 1911-Porreres,1937)
# [[María Pry]] entrenatzailea, futbolari ohia (Sevilla 1984)
# [[María Victoria Walsh]] kazetaria, borrokan hila (Buenos Aires, 1950-1976)
# [[Marie Louise Berneri]] idazle anarkista (Italia, 1918-Londres, 1949)
# [[Marsia Taha]] boliviar sukaldaritzako chef aitzindaria (Bulgaria 1989)
# [[Marta Lois]] irakaslea, politikaria (Vigo, 1969)
# [[Marta Torrejón]] futbolaria, defentsa (Bartzelona 1990)
# [[Martha Asunción Alonso]] poeta itzultzailea (Madril, 1987)
# [[Mary Cynthia Dickerson]] herpetologoa (AEB 1866-1923)
# [[Maud Nathan]] aktibista, sufragista (AEB, 1862-1946)
# [[Maud Slye]] minbizi ikertzailea (AEB 1879-1954)
# [[Maya Hansen]] moda diseinatzailea (Madril 1978)
# [[Mila Abadia]] kultura kudeatzailea (Zaragoza, 1962)
# [[Milagros Pérez Oliva ]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Huesca 1955)
# [[Minnehaha ]] poema bateko fikziozko pertsonaia (AEB 1855)
# [[Míriam Nogueras]] politikaria eta enpresaburua (Bartzelona, 1980)
# [[Montse Germán]] aktorea (Bartzelona 1969)
# [[Natalia Ramos (futbolaria)]] defentsa (Tenerife 1999)
# [[Neus Bonet]] kazetaria, irakaslea (Bartzelona 1959)
# [[Neus Bouza Gil]] CNTko militante fusilatua (Bartzelona, 1916- Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Nieve de Medina]] aktore eta zuzendaria (Madril,1962)
# [[Noelia López ]] modeloa, tb aurkezlea (Sevilla 1986)
# [[Noelia Ramos]] futbolaria, atezaina (Tenerife 1999)
# [[Olga Luzardo]] kazetaria eta ekintzailea (Venezuela, 1916-2016)
# [[Patri Guijarro]] futbolaria, defentsa (Palma Mallorcakoa 1998)
# [[Patricia Ferreira]] gidoilaria, zuzendaria (Granada 1958)
# [[Patricia Rodríguez Barrios]] 1. Gizonezko Futbol talde gerentea (Gipuzkoa 1982)
# [[Pazzis Sureda]] eskultorea, margolaria (Mallorca 1907-1939)
# [[Pepita Laguarda Batet]] anarkista,gerra zibilean eraila (Bartzelona, 1919-1936)
# [[Pepita Patiño Páez]] makien laguntzailea, komunista (Kordoba, 1925-2015)
# [[Piedad Arribas]] ekintzailea, frankismoaren biktima (Toledo, 1920-Madril, 2010)
# [[Pilar Montaner Maturana]] margolaria (Mallorca 1876-196119)
# [[Pilar Prades]] garrotez eraildako neskame pozoitzailea (Valentzia, 1928-1959)
# [[Purificación Pérez Benavent]] sindikalista (Valentzia, 1919-Kanada, 1995)
# [[Ramona Peralba Sala|Ramona Peralta Sala]] langile fusilatua (Gironella, 1904-Sant Adrià de Besòs, 1939)
# [[Raquel Cabezón]] futboalari ohia (Bartzelona 1978)
# [[Rianna Jarrett]] futbolaria, aurrelaria (Irlanda 1994)
# [[Rocío García Martínez]] txirrindularia (Madril 1974)
# [[Romina Belluscio]] kazetaria, modeloa ( Argentina 1979)
# [[Sandra Hermida Muñiz]] film-, dokumental ekoizlea (Tarragona 1972)
# [[Sandra Paños]] Futbolaria, atezaina (Alacant 1992)
# [[Sandra Vilanova]] futbolari ohia, erdilaria (Bartzelona 1981)
# [[Sara Nieves Matheu García]] irakaslea, zibersegurtasun ikertzailea (Murtzia 1992)
# [[Sara Ortega (futbolaria)]] , aurrelaria (Errioxa 2005)
# [[Sara Serrat]] futbolaria, idazlea (Huelva 1995)
# [[Sara Suárez Solís]] idazle feminista (Oviedo, 1925-2000)
# [[Sarah Bouhaddi]] futbolaria, atezaina (Frantzia 1986)
# [[Sari Van Veenendaal]] futbolaria, atezaina (Herbehereak 1990)
# [[Sarina Wiegman]] entrenatzailea, futbolari ohia (Herbehereak 1969)
# [[Sayaka Fernández Díaz]] dokumentalgilea (Cáceres 1978)
# [[Sha'Carri Richardson]] atleta (AEB 2000)
# [[Silvia Meseguer]] futbolari ohia, medikua (Teruel 1989)
# [[Soledad Gallego-Díaz]] kazetaria (Madril 1951)
# [[Sonia Bermúdez Tribano]] futbolaria, entrenatzailea, berriemailea (Madril 1984)
# [[Sonia García Galán]] historialaria eta feminista (Aviles, 1981)
# [[Sonia Grande]] cinema-jantzi diseinatzailea (Asturias 1964)
# [[Susana Carro]] Filosofoa irakaslea, femilnista (Mieres, 1971)
# [[Tania Martínez Portugal|Tania Martinez Portugal]] poligologoa, irakaslea,feminista (Etxebarri, 1963)
# [[Toña Is ]] futbolaria, entrenatzailea (Asturias 1966)
# [[Tránsito Amaguaña]] ekintzaile indigena (Ekuador,1909-2009)
# [[Urimare]] kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Urrezko Neskatoak]] Olinpiar Jokoetako gimnasta erritmiko txapeldunak, Atlanta 1996
# [[Valentina Muñoz]] aktibista feminista (Txile, 2002)
# [[Vera Pauw]] bortxatutako futbolaria, entrenatzailea (Hebehereak 1963)
# [[Vicky Losada]] futbolaria (Bartzelona 1991)
# [[Victoria Prego]] kazetaria (Madril 1948)
# [[Viola Calligaris]] futbolaria (Suitza 1996)
# [[Yolanda Flores]] kazetaria, irrati esataria (Madril, 1960)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''abuztua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Goirigolzarri Alegria]] efef'''SORTUA''' abokatua eta aktibist (Gamiz, 1978- Barakaldo, 2023)
# [[Ana Soto]] --ef'''SORTUA''' kazike (Venezuela, 1618-1668)
# [[Awen Iorwerth]] ----'''SORTUA''' medikua, unibertsitateko irakaslea
# [[Erika Arrizabalaga]] ----'''SORTUA''' txistularia (Gasteiz, 2000)
# [[Gentz del Valle]] ef--'''SORTUA''' artista (Lekeitio, 1957)
# [[Orocomay]] ----'''SORTUA''' kazike (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Xochilt Madai|Xochitl Madai]] ----'''SORTUA''' arkitektua eta ekintzailea (Mexiko, 1972)
# [[Ada Liberio]] gimnasta errimikoa (Zaragoza 1974)
# [[Adriana Díaz Enciso]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Alba González]] idazlea, politikaria (Asturias 1986)
# [[Alice Kellen]] idazlea (Valentzia, 1989)
# [[Amalia Bautista]] poeta (Madril 1962)
# [[Amparo Barayón]] piano-jola eta sindikalista fusilatua (Zamora, 1904-1936)
# [[Ana Bautista]] gimnasta erritmikoa (Kanariak 1972)
# [[Ana Carmona Ruiz]] mutil itxuraz jokatzea lortu zuen futbolaria (Malaga 1908-1940)
# [[Ana María de Foronda|Ana Maria de Foronda]] idazlea eta itzultzailea (1910-1990)
# [[Anna Szatkowska]] idazlea (Polonia, 1928-2015)
# [[Antònia Fontanillas Borràs]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1917-Frantzia, 2014)
# [[Apacuana]] kazikea (Venezuela, XVI. mendea)
# [[Athenea del Castillo]] futbolaria (Kantabria 2000)
# [[Bathsua Makin]] Proto-Feminista (Londres, 1600-1675)
# [[Beatriz Corredor]] legelaria, politikaria (Madril 1968)
# [[Blanche Stuart Scott]] hegazkinlaria (EEBB. 1884-1970)
# [[Carla Barber]] medikua, modeloa (Kanariak 1990)
# [[Carmen Avilés]] atleta (Madril 2002)
# [[Carmen Herrero Vicent]] medikua, ikertzailea (Castelló, 1986-2023)
# [[Carmen Montes]] itzultzailea (Cádiz 1963)
# [[Cata Coll]] futbolaria (Mallorca 2001)
# [[Cathy Xaudaró]] gimnasta erritmikoa (Filipinak/ Espainia 1960)
# [[Cecilia Domínguez Luis|Cecilia Dominguez]] idazlea (La Orotava, 1948)
# [[Cecilia Pantoja]] abeslaria (Txile, 1943 - 2023)
# [[Celia Flores]] abeslaria (Madril, 1981)
# [[Charlotte Maxeke]] aktibista (Hegoafrika, 1871-1936 )
# [[Charlotte von Ahlefeld|Charlotte von Ahlfeld]] idazlea (Alemania, 1782-1849)
# [[Charlotte von Stein|Charlote Von Stein]] (Alemania, 1742-1822)
# [[Christiane Vulpius]] Goetheren emaztea (Alemania, 1765-1816)
# [[Clara Serra]] feminista, ikertzailea, filosofoa, politikari ohia (Madril 1982)
# [[Concha Monrás]] piano-jotzaile fusilatua (Bartzelona, 1898-Huesca 1936)
# [[Conchi Sánchez ]] Espainiako 1. emakume futbolari profesionala (Madril 1957)
# [[Costanza da Varano]] humanista eta poeta (Italia, 1426-1447)
# [[Covadonga Tomé]] pediatra, politikaria (Asturias 1970)
# [[Cristina Gallo]] kirol kazetaria, idazlea, aktibista (Asturias 1965)
# [[Dahteste]] gerlari, itzultzaile, diplomazialari (1860 - Mexiko Berria, 1955)
# [[Diana Wynne Jones]] idazlea (Londres, 1934-2001)
# [[Dolores Pla Brugat]] historialaria eta ikertzailea (Girona, 1954-2014)
# [[Emakume Indigenen Nazioarteko Eguna]]
# [[Emilia Boneva]] gimnasia erritmikoko entrenatzailea (Bulgaria 1938-2019)
# [[Emma Cabal]] poeta (Asturias 1962)
# [[Enith Salón]] futbolaria ( Valentzia 2001)
# [[Esther González]] futbolaria (Granada 1992)
# [[Etta Federn]] idazle, itzultzaile, pedagogo eta anarkofeminista austriarra (1883 - 1951)
# [[Eva Navarro ]] futbolaria (Murtzia 2001)
# [[Fatima Madrilgoa]] ustezko astronomoa (Al-Andalus XI. mendea)
# [[Francisca Saperas|Francesca Saperas]] anarko-sindikalista (Bartzelona, 1851-1933)
# [[Gala Dalí]] artista eta modeloa (Errusia, 1894-1982)
# [[Hansa Mehta]] aktibista, politikaria (India, 1897-1995)
# [[Irene Guerrero]] futbolaria (Sevilla 1996)
# [[Isabel Medina]] idazlea (Gomera, 1943)
# [[Isabel Mozún]] altuera jauziko atleta (Madril 1960)
# [[Ivana Andrés ]] futbolaria (Valentzia 1994)
# [[Jean Batten]] hegazkinlaria (Zeelanda Berria, 1909-Palma Mallorcakoa, 1982)
# [[Johanna Schopenhauer]] idazlea (Alemania, 1766-1838)
# [[Juana Álvarez Molina|Juana Alvarez]] etxekoandre fusilatua (Medina de Rioseco, 1897-Gijon, 1937)
# [[Juana María de los Dolores de León Smith]] espainiar dama (Badajoz, 1798 – Londres, 1872)
# [[Julia Mayoral Márquez]] maistra eta politikaria (Badajoz, 1902 - 1983)
# [[Julia Santibáñez]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Kyra Galván]] poeta eta eleberrigilea (Mexiko Hiria, 1956)
# [[La Repompa de Málaga]] abeslaria (Malaga 1937-1959)
# [[Laia Codina]] futbolaria (Girona 2000)
# [[Lara Álvarez]] kazetaria (Asturias 1989)
# [[Laura del Río]] futbolaria, mutilen entrenatzailea (Madril, 1982)
# [[Lola Suárez|Lola Suarez]] idazlea (Lanzarote, 1956)
# [[Malebogo Molefhe]] aktibista (Botswana,1980)
# [[María Bernaldo de Quirós]] hegazkinlaria (Madril, 1898-1983)
# [[Maria da Conceição Moita]] aktibista, hezitzailea (Portugal, 1937-2021)
# [[María Francisca de Sales Portocarrero (Montijoko VI. kondesa)]] (Madril, 1754 – Logroño, 1808)
# [[María Josefa Cerrato Rodríguez]] Espainiako lehen emakume albaitaria (Badajoz, 1897-1981)
# [[María Pérez Rabaza]] futbolaria (Bartzelona 2001)
# [[María Rosa Alonso|Maria Rosa Alonso]] idazlea (Tararonte, 1909-2011)
# [[Mariangiola Criscuolo]] margolaria (Italia, 1548-1630)
# [[Mariona Caldentey]] futbolaria (Mallorca 1996)
# [[Melissa Jiménez (kazetaria)]] (Lieja/Bartzelona 1987)
# [[Mercedes Pinto]] idazlea, kazetaria eta feminista (1889-1976)
# [[Mónica García Prieto]] kazetaria, saiakeragilea (Badajoz 1974)
# [[Montse Martín]] gimnasta erritmiko ohia, ilustratzailea, diseinatzailea, aktorea, dantzaria (LLeida 1974)
# [[Montse Tomé]] futbolari ohia, entrenatzailea (Asturias 1982)
# [[Noemí Casquet]] kazetaria, youtuberra (Sabadell 1992)
# [[Olga Carmona]] futbolaria (Sevilla 2000)
# [[Ona Batlle]] futbolaria (Bartzelona 1999)
# [[Paula Guilló]] Miss eta modeloa (Alacant 1989)
# [[Pepa Caballero]] margolaria (Granada, 1943 - Malaga, 2012)
# [[Raymonde de Laroche]] hegazkinlaria (Paris, 1882-1919)
# [[Rebecca Abe|Rebeca Abe]] idazlea (Alemania, 1967)
# [[Rita Bosaho]] sanitarioa, politikaria. Kongresuko 1. Persona beltza (Ginea/Espainia 1965)
# [[Rocío Gálvez ]] futbolaria (Kordoba 1997)
# [[Salma Paralluelo]] futbolaria, atleta (Zaragoza 2003)
# [[Silvia Yustos]] gimnasta erritmikoa (Valladolid 1971)
# [[Simone Segouin]] partisaua, erresistentziako kidea (Frantzia, 1925-2023)
# [[Sofia Behrs]] idazlea, argazkilaria (Errusia, 1844-1919)
# [[Sofia Castañon]] poeta, politikaria (Asturias 1983)
# [[Susan Haack]] irakasle eta filosogoa (Ingalaterra, 1945)
# [[Sybilla]] diseinatzailea (AEB/Espainia 1963)
# [[Teresa Abelleira]] futbolaria (Pontevedra 2000)
# [[Teresa Helbig]] moda-diseinatzailea (Bartzelona 1963)
# [[Teresa Matilde Revaque]] Bigarren Errepublikako espetxe funtzionario fusilatua (Valladolid, 1897-Madril, 1940)
# [[Teresa Táboas]] arkitekto galiziarra (Mexiko Hiria, 1961)
# [[Thelma Nava]] poeta (Mexiko Hiria, 1932-2019)
# [[Thérèse Peltier]] hegazkinlaria (Frantzia, 1873-1926)
# [[Vicenta García Miranda]] idazlea, poeta (Badajoz, 1816-1877)
# [[Yulianna Avdeeva]] piano-jotzailea (Mosku 1985)
# [[Zofia Kossak-Szczucka]] idazlea (Polonia, 1890-1968)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''uztaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainize Gastaka Martínez]] ----'''SORTUA''' abokatua, Laudioko alkatea (Laudio, 1985)
# [[Rosa Mari Artza Azueta]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Iurreta, 1946-2001)
# [[Guruzne Carrason Torrontegi]] ----'''SORTUA''' ingurumen hezitzailea, Sopelako alkatea (Sopela, 1981)
# [[Deniba Konare]] ----'''SORTUA''' judoka (Mali/Durango 2003)
# [[Sorne Rubio Arano]] ----'''SORTUA''' Mundakako alkatea (Mundaka, 1972)
# [[Itziar Iratzagorria]] ef--'''SORTUA''' Urdulizko alkatea
# [[Maite Ibarra Goti]] ----'''SORTUA''' Arrigorriaga alkatea (Arrigorriaga, 1979)
# [[Elisa Kaltzada]] --ef'''SORTUA''' euskaltzalea eta ekintzailea (Busturia, 1929-2022)
# [[Lorea Perosanz]] ef--'''SORTUA''' diseinatzailea eta ilustratzailea (Ermua, 1976)
# [[Maider Morras Azpiazu]] ----'''SORTUA''' abokatua, unibertsitateko irakaslea, Arrasateko alkatea (Arrasate, 1976)
# [[Olatz Lezeta Urzelai]] ef--'''SORTUA''' mekanikaria, Antzuolako alkatea (Antzuola, 1977)
# [[Kristina Rodriguez Mendikute]] ef--'''SORTUA''' Adunako alkatea (Aduna,1971)
# [[Mari Karmen Arregi Agirre]] ef--'''SORTUA''' Aizarnazabalgo alkatea
# [[Beatriz Unzue Esnaola]] ef--'''SORTUA''' Amasa-Villabonako alkatea
# [[Alba Garmendia Castaños]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, filosofoa eta Ikaztegietako alkatea
# [[Yanire Granero]] --ef'''SORTUA''' diseinatzailea, enpresaburua (Abadiño 1988)
# [[Oihana Amundarain Zubillaga]] ef--'''SORTUA''' Elduaingo alkatea
# [[Gurutze Etxezabal Iturrioz]] ef--'''SORTUA''' Orexako alkatea
# [[Anuska Esnal Oliden]] ef--'''SORTUA''' Orioko alkatea (Orio, 1980)
# [[Izarra Urdalleta Iraola]] ef--'''SORTUA''' Segurako alkatea (Errezil, 1975)
# [[Cristina Tapias]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua (Bilbo 1960)
# [[Teófila Adrada]] ef--'''SORTUA''' jostuna, irakaslea, enpresaburua, asmatzailea (Toledo 1904- ?)
# [[Naroa Azpitarte]] ----'''SORTUA''' errugbilaria (Durango, 2005)
# [[Rosario Tomasena Alzuri]] ef--'''SORTUA''' kirolaria, igerilaria, triatleta (Urnieta, 1946)
# [[Agurtzane Solaberrieta Mesa]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta Usurbilgo alkatea (Usurbil, 1979)
# [[Maite Amenabar Alkorta]] ----'''SORTUA''' Zirzurbilgo alkatea (Azpeitia)
# [[Nagore Alkorta Elorza|Nagore Alkorta]] ef--'''SORTUA''' Azpeitiko alkatea (Azpeitia, 1978)
# [[Alicia Framis]] artista (Mataró, 1967)
# [[Lorena Llamas]] txirrindulari ohia (Bartzelona 1987)
# [[Daisy Elliott]] politikaria (AEB 1917-2015)
# [[Yolanda García Serrano]] gidoilaria (Madril 1958)
# [[Karina Garantivá ]] aktorea, antzerki zuzendaria (Kolonbia 1980)
# [[ Helena Pimenta]] antzerki-zuzendaria (Salamanca 1955)
# [[Verónica Fernández]] gidoilaria (Soria 1971)
# [[Magüi Mira]] aktorea, zuzendaria (Valentzia 1944)
# [[Clara Sanchis]] aktorea, musikaria (Teruel 1968)
# [[Lola Salvador]] gidoilaria (Bartzelona 1938)
# [[Carmen Balagué]] aktorea (Bartzelona 1952)
# [[Luz Casanova]] ongilea (Asturias, 1873-1949)
# [[Jacqueline Guerroudj]] Militante komunista eta antikolonialista (1919 - 2015)
# [[Sheyla Gutiérrez]] txirrindularia (Errioxa 1994)
# [[Lucía González]] txirrindularia (Asturias 1990)
# [[Alicia González]] txirrindularia (Asturias 1995)
# [[Mavi García]] duatleta, txirrindularia (Mallorca 1984)
# [[María Mercedes Cagigas Amedo]] txirrindularia (Kantabria 1979)
# [[Isabel Martin]] txirrindularia (Valladolid 1999)
# [[Sara Martín]] txirrindularia (Burgos 1996)
# [[Cristina Martínez (txirrindularia)]] (Valentzia 1981)
# [[María Isabel Moreno ]] txirrindularia (Girona 1981)
# [[Belén López (txirrindularia)]] irakaslea (Cádiz 1984)
# [[Mayalen Noriega]] igerilaria, txirrindularia, kirol egokituko gidaria (Mexiko/Espainia 1982)
# [[Josefa Benítez Guzmán]] kirol egokitutako txirrindularia (Bartzelona 1969)
# [[Susana Rodríguez Gacio]] medikua, kirol egokitutako txirrindularia (Vigo 1988)
# [[Aauri Bokesa]] kirolari eta gizarte langilea (Madril, 1988)
# [[Cristina Danimarkakoa]] Italiako aristokrata (Danimarka, 1521-Italia, 1590)
# [[Conceição Matos]] aktibista (Portugal, 1936)
# [[María de Estrada]] konsistatzailea (Espainia-Mexiko, XV.mendea)
# [[Maritza M. Buendía]]
# [[Lozen]] gerlari eta xamana (1840-1889)
# [[Elsy Jacobs]] txirrindularia (Luxenburgo 1933-Bretainia 1998)
# [[Anna Ramírez ]] txirrindularia, aktibista (Bartzelona 1981)
# [[Marta Vilajosana]] txirrindularia (Bartzelona 1975)
# [[Audrey Cordon]] txirrindularia (Bretainia 1989)
# [[Alba Teruel ]] txirrindularia (Valentzia 1996)
# [[Anna Sanchis]] txirrindularia (Valentzia 1987)
# [[Dori Ruano]] txirrindularia, zuzendaria, politikaria, irakaslea (Salamanca 1969)
# [[Gloria Rodríguez Sánchez]] txirrindularia ( Murtzia 1992)
# [[Ariadna Ródenas]] txirrindularia (Alacant 1987
# [[Aida Nuño]] txirrindularia (Asturias 1983)
# [[Karin Herrera]] biologo eta politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sonia Gutiérrez Raguay]] politikaria (GUatemala, 1981)
# [[Txirrindularitza eta feminismoa]]
# [[Jean Purdy]] erizaina, 1. enbriologoa (Erresuma Batua 1945-1985)
# [[Victoria Anna Perea]] Espainiako 1. probeta umea (Bartzelona 1984)
# [[Anna Veiga]] biologoa, Espainiako 1. probeta umearen ‘ama zientifikoa’ (Bartzelona 1956)
# [[Elisa Matilla]] aktorea (Madril 1966)
# [[Dunia Ayaso eta Felix Sabroso]] zine zuzenndariak (Kanariak 1961-2014)
# [[Eva Lesmes]] gidoilaria, zine zuzendaria (Asturias 1961)
# [[Imma Colomer]] aktorea (Bartzelona 1948)
# [[Rosa Gàmiz]] aktorea (Bartzelona 1965)
# [[Carlota Subirós]] antzerki-zuzendari (Bartzelona 1974)
# [[Lluïsa Cunillé ]] idazlea (Katalunia 1961)
# [[Hijas de Cynisca]] kirol-arloko genero-desberdintasuna, dokumentala (2019)
# [[Jessica Vall ]] igerilaria, biologoa (Bartzelona 1988)
# [[Jennifer Pareja]] waterpolo jokalari ohia (Girona 1984)
# [[Carmen Martín]] eskubaloi jokalaria (Almeria 1988)
# [[Vanesa Amorós ]] eskubaloi jokalaria, entrenatzialea (Alacant 1982)
# [[Nuria Benzal ]] eskubaloi jokalaria (Malaga 1985)
# [[Estela Estévez Barreiro]] atleta paralinpiarra (Vigo 1965)
# [[Alba Caride]] gimnasta erritmikoa (Vigo 1980)
# [[Susana Garabatos ]] igerilaria (Vigo 1979)
# [[Julia Vaquero]] galiziar atleta (Frantzia 1970)
# [[Thérèse Clerc]] Frantziako ekintzaile feminista (1927 - 2016)
# [[Suhayr al-Qalamawi]] idazlea eta itzultzailea (Egipto, 1911-1997)
# [[Dolors Vives Rodón|Dolors Vives Rodon]] Kataluniar hegazkinlaria (Valls, 1908-Bartzelona, 2007)
# [[Susana Ferrari Billinghurst]] hegazkinlaria (Argentina, 1914-Italia, 1999)
# [[Yevguenia Shajovskaya|Yevguena Shajovskaya]] hegazkinlaria (Errusia, 1889-1920)
# [[Carola Lorenzini]] hegazkinlaria (Buenos Aires, 1899-1941)
# [[Clara Adams]] hagazkinlaria (EEBB, 1884-1971)
# [[Gloria Cuesta]] hegazkinlaria (Asturias, 1911 - Madril, 1987)
# [[Maria Josep Colomer i Luque]] hegazkinlaria (Bartzelona, 1913 - Inglaterra, 2004)
# [[Alia Twal]] hegazkinlaria (Jordania)
# [[Lotfia ElNadi|Loftia Elnadi]] hegazkinlaria (Egipto, 1907-2002)
# [[Erma Franklin]] abeslaria (EEBB, 1938-2002)
# [[Carolyn Franklin]] abeslaria (EEBB, 1944-1968)
# [[Flor Aguilera]] idazlea (Mexico Hiria, 1971)
# [[María Antonieta Mendivil]] idazlea (Mexiko, 1971)
# [[Anne Kingsbury Wollstonecraft]] ilustratzaile botanikoa (EEBB,1781-Kuba, 1828)
# [[Sara Khadem ]] xake jokalaria (Iran 1997)
# [[Tamara Abalde ]] saskibaloi jokalaria (Ferrol 1989)
# [[Begoña Fernández]] eskubaloi jokalaria (Vigo 1980)
# [[Isabel Herguera]] artista, zuzendaria, irakaslea (Donostia 1961)
# [[Karin Boye]] poeta, itzultzailea (Suedia 1900-1941)
# [[Helene Hanff]] idazlea (AEB 1916-1997)
# [[Sopiko Guramishvili]] xake jokalaria (Georgia 1991)
# [[Carol Thatcher ]] kazetaria (Londres 1953)
# [[Mónica Braun|Monica Braun]] idazlea eta poeta (Mexiko, 1965)
# [[Cristina Rivera Garza]] idazlea (Mexiko, 1964)
# [[Martha Cerda]] idazlea (Mexiko, 1945)
# [[Bibiana Gallego Lancharro]] poeta eta damaturgoa (Badajoz, 1799-Madril, 1867)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''ekaina''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainara Otxotorena]] ef--'''SORTUA''' Mañariko alkatea (Hernani, 1984)
# [[Arantxa Arregi]] ----'''SORTUA''' Doneztebeko alkatea
# [[Asun Agiriano]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta bibliotekaria (Arrasate, 1963)
# [[Begoña Enbeita]] ef--'''SORTUA''' Muxikako alkatea (Muxika, 1985)
# [[Berta Arizkun González]] ef--'''SORTUA''' Burlatako alkatea
# [[Burdinaren emakumeak]] '''SORTUA''' (Bizkaia, XIX-XX. mendea)
# [[Carmen Mendiguren]] efef''SORTUA'''maistra (Zamudio, 1913-2010)
# [[Eider Olazar]] ef--'''SORTUA''' Gazteluko alkatea (Gaztelu...)
# [[Eneritz Agirre]] ef--'''SORTUA''' Atxondoko alkatea (Atxondo, 1983)
# [[Eneritz Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' Zaldibarko alkatea (Zaldibar, 1985 )
# [[Erika Letamendi Hurtado]] ef--'''SORTUA''' Donemiliagako alkatea (Gasteiz, 1985)
# [[Igone Amesti]] ef--'''SORTUA'''mezzosopranoa, musika-irakaslea (Mallabia, 1985)
# [[Iruri Altzerreka]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria (Garai, 2000)
# [[Itziar Imaz Artazcoz|Itziar Imaz]] ef--'''SORTUA''' Garesko alkatea (Gares, 1981)
# [[Julene Lazkano]] ef--'''SORTUA''' Elorrioko alkatea (Elorrio, 1985)
# [[Laura Irasuegi Otal]] efef'''SORTUA''' ingeniaria, gerrako umea (Eibar, 1923-Errenteria, 2016)
# [[Malan Alloua]] ----'''SORTUA''' Sanwiko Erresumako ama erregina (Ghana, XIX. mendea)
# [[Maria Sáez de Albéniz Bregaña]] ef--'''SORTUA''' Etxarri Aranazko alkatea (Iruñea, 1966)
# [[Marta Díez Napal]] ef--'''SORTUA''' Antsoaingo alkatea (Antsoain, 1975)
# [[Nadia Nemeh Shomaly]] ----'''SORTUA''' Bermeoko alkatea (Bermeo, 1979)
# [[Noelia Oses]] ef--'''SORTUA''' Matematikaria, ikertzailea (Ermua, 1975)
# [[Oihana Olaberria Jaka]] ef--'''SORTUA''' Arakilgo alkatea (Arakil, 1976
# [[Oihane Irastorza]] ef--''SORTUA''' Izurtzako alkatea (Izurtza, 1981)
# [[Oihane Uribeetxebarria Garmendia]] ef--'''SORTUA''' Lakuntzako alkatea (1979)
# [[Olatz Alberdi Etxeberria]] ef--SORTUA futbolaria, atezaina (Bergara, 1997)
# [[Olatz Irizar Martínez]] ef--'''SORTUA''' Ziordiako alkatea (Ziordia, 1972)
# [[Pilar Arechavaleta]] efef'''SORTUA''' moja (Bilbo, 1880-Madril-1973)
# [[Txelo Auzmendi Jimenez]] ef--'''SORTUA''' Asparrenako alkatea (Araia, 1960)
# [[Olga Mariano]] aktibista ijitoa (Portugal, 1950)
# [[Adriana Caselotti]] ahots aktorea (AEB 1916-1997)
# [[Adrienne Bolland|Adrianne Bolland]] hegazkinlaria (Frantzia, 1895-1975)
# [[Agirre Aristizabal ahizpak]] oroimen memoria babesleak (Lizarra, 1936)
# [[Ahlam Khudr]] aktibista (Sudan)
# [[Aída Bueno Sarduy]] dokumentalgilea (Kuba, ?)
# [[Aida Toledo]] poeta (Guatemala, 1952)
# [[Ainhoa Carbonell Allué ]] zinegotzi ijitoa (?,?)
# [[Alba Cros ]] zinema zuzendaria (Lleida 1991)
# [[Alice Austen]] argazkilaria (AEB 1866-1952)
# [[Alice Pestana]] pedagogoa (Portugal, 1860-Madril, 1929)
# [[Alicja Dorabialska]] kimikaria (Polonia, 1897 – 1975)
# [[Alma Karla Sandoval|Alma Carla Sandoval]] Kazetaria (Mexiko, 1975)
# [[Ana Martínez de Luco]] moja, aktibista (Araba, 1960)
# [[Anaïs Napoleon]] argazkilaria (Narbona, 1831-Bartzelona, 1912)
# [[Ángela de la Cruz (artista)]] artista (Coruña, 1965)
# [[Ángeles Cruz|Angeles Cruz]] aktorea, gidoilaria, zinema zuzendaria (Mexiko, 1969)
# [[Anna-Eva Bergman]] artista (Suedia 1909-Frantzia 1987)
# [[Anoosheh Oskouian]] ingeniaria, CEO-a (Iran/AEB 1964)
# [[Aurèlia Muñoz Ventura]] artista (Bartzelona, 1926-2011)
# [[Barbara Martin Coppola]] telekomunikazio- ingeniaría eta CEO-a (Madril 1977)
# [[Beatriz Corrales]] badminton jokalaria (Madril 1992)
# [[Bernardine Dohrn]] iheslaria, irakaslea (AEB 1942)
# [[Betsy Pecanins]] abeslaria (Mexiko 1954)
# [[Betty Makoni]] Aktibista (Zimbabwe, 1971)
# [[Candida Höfer]] argazkilaria (Alemania, 1944)
# [[Carmen Matute]] idazlea (Guatemala, 1944)
# [[Carol Bove]] artista (Suitza/AEB 1971)
# [[Celia Montoya Montoya]] aktorea, aktibista (Madril, 1971)
# [[Charlotte Posenenske]] artista (Alemania 1930-1985)
# [[Chicks on Speed]] artistak, musika taldea (Alemania 19)
# [[Claude Mossé]] historialaria (Frantzia 1924-2022)
# [[Cristina Álvarez Álvarez]] telekomunikazio ingeniaria (Vigo 1969)
# [[Cristina Cuerno]] aeronautika ingeniaria (Espainia, XX. mendea)
# [[Danielle Michel-Chich]] saiogile, kazetari eta itzultzaile frantsesa (Aljer - 1951)
# [[Daría Vilariño Pintos]] liburuzaina (Galizia 1928-2020)
# [[Djamila Bouazza]] Aljeriako Independentzia Gerrako aktibista (1938 - 2015)
# [[Djamila Bouhired]] Aljeriako ekintzaile politikoa da (Aljer - 1935)
# [[Dulce Muñoz del Rey]] telekominikazio ingeniaria (Badajoz 1978)
# [[Eija-Liisa Ahtila]] artista (Finlandia 1959)
# [[Eileen Power]] historialaria (Erresuma Batua 1889-1940)
# [[Elida Carlés]] hegazkinlaria, artista (Argentina, 1912-1970)
# [[Elisa Hall]] idazlea (Guatemala, 1900-1982)
# [[Eliza Schneider]] ahots aktorea (AEB 1978)
# [[Énia Lipanga]] Poeta, aktibista (Mozambike, 1977)
# [[Erika Groth-Schmachtenberger]] argazkilaria (Alemania 1906-1992)
# [[Ester Partegàs]] artista (La Garriga, 1972)
# [[Esther Paez]] boxeolaria, (Bartzelona 1969)
# [[Eulalia Pérez Sedeño]] ikertzailea (Maroko protektoratua 1954)
# [[Eulàlia Valldosera i Guilera]] artista (Villafranca del Panadés, 1963)
# [[Fátima Tardío Quiroga]] legelaria (Bolivia XX. mendea)
# [[Fernanda Fragateiro]] artista (Portugal 1962)
# [[Gail Bradbrook]] Klima aldaketaren kontrako ekintzailea (Britainiarra)
# [[Grete Stern]] argazkilaria (Alemania 1904-Argentina 1999)
# [[Hannah Collins]] artista (Londres 1956)
# [[Hanne Darboven]] artista (Alemania 1941-2009)
# [[Helga de Alvear Arte Garaikidearen Museoa ]] (Caceres 2021)
# [[Helga de Alvear]] bildumagilea (Alemania/Madril 1936)
# [[Inés Medina]] artista (Caceres 1950)
# [[Inés Peraza]] Kanariar uharteetako andrea (Sevilla, 1424-1503)
# [[Isabel de los Ángeles Ruano]] poeta (Guatemala, 1945)
# [[Isabel Morant Deusa]] historialaria (Valentzia 1947)
# [[Isabel Tolosa Cortés de Moctezuma]] Leonor Cortés Moctezumaren alaba (Mexiko, 1568- ?)
# [[Isatxa Mengíbar]] bikoiztailea ( Espainia 1973)
# [[Janet Maslin ]] kritikaria (AEB 1949)
# [[Joana Pastrana]] boxeolari ohia (Madril 1990)
# [[Jorinde Voigt]] artista (Alemania 1977)
# [[Judith Colell ]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Kadiatu Massaquoi]] aktibista (Sierra Leona, 2002?)
# [[Katalina Lancasterrekoa]] erregina (Hertford, 1373- Valladolid, 1418)
# [[Katharina Fritsch]] eskultorea (Alemania 1956)
# [[Katharina Sieverding]] artista (Alemania 1944)
# [[Kittie Knox]] txirrindularia (AEB 1874-1900)
# [[Laleh Osmany]] aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Laura Rius]] zinema zuzendaria (Bartzelona 1991)
# [[Leonor Cortés Moctezuma]] Espainia Berriko Erregeorderriko aristokrata (Mexiko, 1527-1594)
# [[Lidia Zvereva|Lidia Zuéreva]] hegazkinlaria (Errusia, 1890-1916)
# [[Lisa Schwarzbaum]] kritikaria (AEB 1952)
# [[Luz Méndez de la Vega]] poeta eta ikertzaile feminista (Guatemala, 1919-2012)
# [[Mabel Palacín Lahoz]] artista (Bartzelona, 1965)
# [[Maggie Roswell]] ahots aktorea (AEB 1952)
# [[Margarita Carrera]] idazlea (Guatemala, 1929-2018)
# [[María del Carmen Aguayo Torres]] telekomunikazio ingeniaria (Kordoba XX. mendea)
# [[María del Carmen Carrillo Losada]] probintzia hiriburu bateko 1. emakume ziengotzi ijitoa (Madril 1959)
# [[María del Carmen Pallares Méndez]] historialaria (Galizia 1948)
# [[María Jesús Avila Corchero]] museo koordinatzailea (Caceres, 1966)
# [[María Jesús Rosa Reina]] boxeolaria (Madril 1974-2018)
# [[María Luisa Cuerda Arnau]] legelaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Natividad Bermejo Arrieta ]] artista (Logroño 1961)
# [[María Teresa Dalenz Zapata ]] ingeniari zibila (Bolivia, 1958)
# [[María Teresa de Silva]] Albako XIII. dukesa (Madril, 1762-1802)
# [[Marta Verheyen]] zinema zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria (Girona 1991)
# [[Mary Bailey (hegazkinlaria)|Mary Bailey]] hegazkilaria (Irlanda, 1890-1960)
# [[Mary Kay Bergman]] ahots aktorea (AEB 1961)
# [[Mary Lynn Rajskub]] aktorea, gidoilaria (AEB 1971)
# [[Mary Taylor Brush]] hegazkinlaria (1866-1949)
# [[Maryse Bastié]] hegazkinlaria (Frantzia, 1898-1952)
# [[Meret Oppenheim]] argazkilaria (Berlin, 1913-Basilia,1985)
# [[Mikaela Loach]] Aktibista (Jamaika, 1998)
# [[Miren Meabe Carro]] Kuartango alkatea (Barakaldo 1986)
# [[Mirtha Luz Pérez]] idazlea, poeta, (Chiapas, Mexiko, 1960)
# [[Mona Simpson (Simpsondarrak)]] pertsonaia (AEB)
# [[Mona Simpson]] idazlea (AEB 1957)
# [[Montserrat Soto]] artista (Bartzelona, 1961)
# [[Nadia Vera]] kazetaria (Mexiko, 1983-2015)
# [[Nancy Cartwright (aktorea)]] ahots aktorea (AEB 1957)Si
# [[Natalia Montellano Durán]] bioteknologoa (Bolivia XX. mendea)
# [[Penelope Lea]] klima-aktibista (Noruega, 2005)
# [[Pilar Heredia Iglesias]] politikari ijitoa (Toledo, 1964)
# [[Pipilotti Rist]] artista (Suitza 1962)
# [[Pocha Lamadrid]] aktibista (Argentina, 1945-2021)
# [[Princy Mangalika]] aktibista (Sri Lanka, XX. mendea)
# [[Rachel Whiteread ]] eskultorea (Londres 1963)
# [[Rafaela Rada]] ilustratzailea
# [[Regina Halmich]] boxeolaria (Alemania 1976)
# [[Régine Pernoud]] historialaria (Frantzia 1909-1998)
# [[Rineke Dijkstra]] argazkilaria (Herbehereak 1965)
# [[Rocío Saiz]] artista (Madril 1991)
# [[Rosa Brun]] artista (Madril 1955)
# [[Rosemarie Trockel]] artista (Alemania 1952)
# [[Salma Kikwete]] aktibista (Tanzania, 1963)
# [[Salomé Cuesta]] artista (Valentzia 1964)
# [[Sandra Baía]] artista(Lisboa 1968)
# [[Sangita Magar]] aktibista (Nepal)
# [[Soleil Moon Frye]] aktorea, gidoilaria, film-zuzendaria (AEB 1976)
# [[Sonia Couoh]] aktorea (Mexiko, 1983)
# [[Susana Solano]] eskultorea (Bartzelona, 1946)
# [[Sylvie Fleury]] artista (Suitza 1961)
# [[Tacita Dean]] artista bisuala (Erresuma Batua 1965)
# [[Tatiana Delgado Yunquera]] bideo-joko garatzailea (Madril 1978)
# [[Tecuelhuetzin Xicohténcatl]] printzesa tlaxcalteka (Mexiko, 1501-Guatemala, 1537)
# [[Tecuichpo Ixcaxochitzin]] inperio aztekaren azken enperatrizea (Mexiko, 1509-1550)
# [[Tiza Mafira]] Ingurumen-aktibista (Indonesia, 1984)
# [[Touria Chaoui|Touria Chaowi]] hegazkinlaria (Fez, 1936-1956)
# [[Tress MacNeille]] ahots aktorea (AEB 1951)
# [[Vanessa Beecroft]] artista (Italia 1969)
# [[Victoria Fonseca González]] fisikaria (Espainia XX. mendea)
# [[Viktória Varga]] halterofilia kirolaria (Hungaria 1981)
# [[Zainab Al Khawaja]] aktibista (Bahrain, 1983)
# [[Zohra Drif]] Aljeriako politikaria, independentzia gerrako mujahida (1934)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''maiatza''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Ortiz]] ----'''SORTUA''' medikua (Getxo, 1964)
# [[Ainara Vera]] ----'''SORTUA''' zinegilea (Iruñea, 1985)
# [[Ana Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1836-1896)
# [[Ann Marie Skelton]] ef--'''SORTUA''' Haurren Eskubideen Batzordeko burua (Hegoafrika, ?)
# [[Garazi Sampedro]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Atxondo 1989)
# [[Itsasne Larruskain]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, futbolaria (Traña-Matiena 1992)
# [[Izaro Ieregi]] ----'''SORTUA''' artista (Algorta, 1987)
# [[Josefa Antúnez]] --ef'''SORTUA''' jostuna, brodatzailea (Sevilla 1833-1904)
# [[Juana María Ruiz de Gámiz]] efef'''SORTUA''' ongilea (Betoño, 1841 -?)
# [[Libe Goitia Artetxe]] ef--'''SORTUA''' idazlea (Errusia, 2001)
# [[Maite Toledo]] ----'''SORTUA''' idazlea (Zaldibia, 1966)
# [[Maite Zelaia]] ef--'''SORTUA''' arkitektoa (Eibar, 1946)
# [[María del Carmen Careaga Salazar]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Getxo, 1934)
# [[Nagore Legarreta]] ----''SORTUA''' argazkilaria (Hernani, 1981)
# [[Oihana Muga]] ef--'''SORTUA''' pediatra (Donostia, 1981)
# [[Quintina Gelbenzu Piérola]] ef-ef '''SORTUA''' emagina (1877-1950)
# [[Salome Campos Beotegi]] efef'''SORTUA''' Emakume aitzindaria kontserba-enpresetan (Bermio, 1893-1974)
# [[Adela Calva Reyes]] idazlea (Mexiko, 1967-2018)
# [[Adenike Oladosu]] klima aktibista (Nigeria 1994)
# [[Alejandra Hannoverkoa]] printzesa (Austria 1999)
# [[Alicia Martín Villanueva]] artista (Madril, 1964)
# [[Aline Pettersson|Aline Petterson]] idazlea (Mexiko Hiria, 1938)
# [[Alva Belmont]] aktibista aberatsa, sufragista (AEB 1853- Frantzia 1933)
# [[Ana de Roque]] kazetaria ( Madril 1963)
# [[Ana Roldán]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1976)
# [[Anahí de Cárdenas]] modeloa, aktorea (Peru 1983)
# [[Andrea Guasch]] aktore, abeslari, dantzaria (Bartzelona 1990)
# [[Anežka Drahotová]] atleta (Txekia 19)
# [[Aniela Rodriguez]] idazlea (Mexiko, 1992)
# [[Anna Henderson]] txirrindularia (Britainia 1998)
# [[Anna Howard Shaw ]] sufragista, abade metodista (AEB 1847-1919)
# [[Antía Jácome]] kanoalaria (Pontevedra 1999)
# [[Antúnez ahizpak]] brodatzaileak (Sevilla XIX. mendea)
# [[Ascensión Cambrón]] filosofoa (Kordoba 1943)
# [[Aurora Correa]] poeta (Bartzelona, 1930-Mexiko, 2008)
# [[Beatrice Borromeo]] kazetaria, aristokrata (Italia 1985)
# [[Belén Rodríguez (kazetaria)]] (Madril 1966)
# [[Betty Gilpin]] aktorea (AEB 1986)
# [[Carissa Véliz]] filosofoa, irakaslea, ikertzailea (Mexiko 1986)
# [[Carlota Casiraghi]] zaldizalea, kazetaria (Monako 1986)
# [[Carmel Snow]] moda-kazetaria (Irlanda 1887-AEB 1961)
# [[Carolina Bona]] aktorea (Madril 1980)
# [[Carolina Herrera]] enpresaburua, diseinatzailea (Venezuela 1939)
# [[Carolina Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1978)
# [[Caroline Link ]] film-zuzendaria (Alemania 1964)
# [[Caroline Schermerhorn Astor]] aristokrata (AEB 1830-1908)
# [[Chari Gómez Miranda ]] kazetaria (Espainia 1930-2011)
# [[Claudina Domingo]] poeta (Mexiko, 1982)
# [[Claudine Picardet]] zientzialaria, itzultzailea (Frantzia 1735-1820)
# [[Consuelo Duval]] aktorea (Mexiko 1969)
# [[Consuelo Trujillo ]] aktorea (Cádiz 1959)
# [[Consuelo Vanderbilt]] filantropoa (AEB 1877- 1964)
# [[Consuelo Yznaga]] aristokrata (AEB 1853-Londres 1909)
# [[Cristina del Valle (abeslaria)]] aktibista (Asturias 1960)
# [[Cristina del Valle (aktorea)]] (Argentina 1942)
# [[Debora Kayembe]] abokatua, aktibista (Kongo- Eskozia, 1975)
# [[Desirée Bela-Lobedde]] idazlea, aktibista (Bartzelona 1978)
# [[Desirée Ndjambo]] kazetaria (Madril 1976)
# [[Diana Vreeland]] moda-editore aitzindaria (Paris 1903 - AEB 1989 )
# [[Djamila Boupacha]] Aljeriako FLNko aktibista (Bologhine 1938)
# [[Dolores Castro]] poeta (Mexiko, 1923-2022)
# [[Edna Woolman Chase]] kazetaria, argitaratzailea (AEB 1887-1957)
# [[Ekaterina Karavelova]] aktibista, hezitzailea (Bulgaria, 1860-1947)
# [[Elia Barceló]] idazlea (Alacant 1957)
# [[Ella baila sola]] musika bikotea (Espainia)
# [[Elsa Cross]] poeta (Mexiko, 1946)
# [[Elsie de Wolfe ]] dekoratzaile aitzindaria (AEB 1865- Frantzia 1950)
# [[Elvira Quintana]] aktorea (Badajoz, 1935-Mexiko Hiria, 1968)
# [[Esperanza Zambrano]] idazlea (Mexiko, 1901-1992)
# [[Esther García Rodríguez]] cinema ekoizpen zuzendari aitzindaria (Segovia 1956)
# [[Esther Mayoko Ortega]], aktibista (Madril, XX.mendea)
# [[Ethel Krauze]] idazlea (Mexiko Hiria, 1954)
# [[Fausta Gantús]] poeta eta historialaria (Mexiko, 1968)
# [[Flora Drummond]] sufragista, aktibista (Erresuma Batua, 1878-1949)
# [[Françoise Seligmann]] Frantziako erresistentziako kidea, kazetaria eta politikaria (1919-2013)
# [[Françoise Vergès]] politologo eta ekintzaile feminista eta dekolonialista frantsesa (Paris, 1952)
# [[Freda Huson]] aktibista (Kanada, 1964)
# [[Gabriela Jauregi]] idazlea, poeta (Mexiko Hiria, 1979)
# [[Glòria Serra ]] kazetaria (Bartzelona 1964)
# [[Hadja Idrissa Bah]] aktibista (Ginea, 1999)
# [[Helena Normanton]] abokatua, aktibista (Erresuma Batua, 1882-1957)
# [[Ilka Chase]] aktorea, esataria, idazlea (AEB 1905-1978)
# [[Irene Hernández de Jesús]] aktibista (Mexiko, 1958-2021)
# [[Irene Hueche Meliqueo]] aktibista (Txile, 1946-2011)
# [[Isabel Garcés]] aktorea (Madril 1901-1908)
# [[Isabel Pardo de Vera Posada]] ingeniaria (Lugo 1975)
# [[Isatou Ceesay]] aktibista (Gambia, 1972)
# [[Izarne Sarasola]] Errealeko futbolaria (Gipuzkoa, 2002)
# [[Jacqueline Auriol]] hegazkinlaria (Frantzia, 1917-2000)
# [[Javiera Contador]] aktorea, aurkezlea (Txile 1974)
# [[Jhoana Patiño]], poeta, aktibista (Kolonbia, 1982)
# [[Josefina Molina]] film-zuzendari atzindaria (Kordoba 1936)
# [[Julia Maura]] idazlea (Madril 1910-1973)
# [[Julia Solomonoff]] film zuzendaria, gidoilaria… (Argentina 1966)
# [[Juliane Köhler ]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Katalina D'Erzel|Katalina Dérzel]] poeta (Mexiko Hiria, 1950)
# [[Laura Pérez Granel]] ilustratzailea (Valentzia 1983)
# [[Leila Khaled]] palestinar aktibista politikoa (1944)
# [[Lidia Poët ]] Italiako 1. emakume abokatua, aktibista (1855-1949)
# [[Lidia Tiatirakoa]] Europako 1. Emakume kristaua, santua, enpresaburua (Tiatira I. mendea)
# [[Lisa Henni]] aktorea (Suedia 1982)
# [[Lolita Bosch]] idazlea (Bartzelona 1970)
# [[Lorenza Izzo]] aktorea, modeloa (Txile 1989)
# [[Louise Dahl-Wolfe]] moda-argazkilaria ( AEB 1895- 1989)
# [[Lucrecia Martel]] film zuzendaria, gidoilaria (Argentina 1966)
# [[Lucy Elmina Anthony]] sufragista (AEB 1859 - 1944)
# [[Luz Marina Hache]] Sindikalista, aktibista (Kolonbia, 1955)
# [[Margo Martindale]] aktorea (AEB 1951)
# [[María Duval (aktorea)]] abeslaria (Mexiko 1937)
# [[María Inés Guerra]] abeslaria, aurkezlea (Mexiko 1983)
# [[María José Sanz Sánchez]] biologoa, ikertzailea (Valentzia 1963)
# [[María Pérez García]] atleta (Granada 1996)
# [[María Remedios del Valle]] Argentinako armadan kapitain independentzia garaian (Argentina, 1766-1847)
# [[Mariana Simionescu]] tenislaria (Errumania 1956)
# [[Maricela Guerrero]] poeta (Mexiko Hiria, 1977)
# [[Marilia Andrés ]] kantautorea (Cuenca 1974)
# [[Marina Rossell]] kantautorea (Bartzelona 1954)
# [[Marta Botía]] kantautorea (Madril 1974)
# [[Marta Ferri]] moda diseinatzailea (Italia 1984)
# [[Marta García Gómez]] kazetara, bikoizlea ( Madril 1961-2013)
# [[Marta Jaumandreu]] kazetaria (Madril 1971)
# [[Marta Martínez Alonso]] matematikaria, IBM zuzendari nagusia (Madril 1966)
# [[Marta Suediakoa]] printzesa (Suedia 1901-Norvegia 1954)
# [[Mary Haʻaheo Atcherley]] aktibista (Hawaii, 1874-1933)
# [[Matilde Borromeo]] jauzi-zaldi hazlea, kirolaria, aristokrata (Italia 1983)
# [[Mercedes de Acosta]] idazlea (AEB 1892-1968)
# [[Milena Smit]] aktorea (Valentzia 1996)
# [[Mónica Laguna]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1964)
# [[Mònica López]] meteorologoa, aurkezlea (Lerida 1975)
# [[Na'Taki Osborne Jelks]] aktibista (AEB, XX. maendea)
# [[Naty Abascal]] modeloa (Sevilla 1943)
# [[Ngụy Thị Khanh]] Ingurumen aktibista (Vietnam, 1976)
# [[Nina Bang]] historialaria, politikaria, ministroa (Danimarka 1866-1928)
# [[Nuria Villazán Martín]] gidoilaria, film zuzendaria (Bartzelona 1968)
# [[Oyèrónkẹ Oyěwùmí]] ikertzaile feminista dekolonial (Nigeria, 1957)
# [[Pepa Pedroche]] aktorea (Madril 1967)
# [[Pilar García Muñiz]] kazetaria, aurkezlea (Madril 1974)
# [[Pilar Llop ]] magistratua, politikaria (Madril 1973)
# [[Pilar Ulzurrun de Asanza y Peralta]] margolaria (Zaragoza, 1785-Madril, 1864)
# [[Raquel Sánchez Jiménez]] politikaria (Bartzelona 1975)
# [[Rosario Pi]] zinema zuzendaria (Bartzelona, 1899 - Madril, 1967)
# [[Rosita Parsons]] modeloa, enpresaburua (Txile 1970)
# [[Sandra Lorenzano]] idazlea (Argentina, 1960)
# [[Sara Uribe Sánchez|Sara Uribe]] poeta (Mexiko, 1978)
# [[Seloua Luste Boulbina]] Filosofo eta irakasle franko-aljeriarra (1957)
# [[Sheela Patel]], aktibista (India, 1952)
# [[Soledad Sevilla]] margolaria (Valentzia 1944)
# [[Stella Assange]] abokatua, giza eskubideen defendatzailea (Hegoafrika 1983)
# [[Susan Rice]] enbaxadorea (AEB 1964)
# [[Susana Roza]] Kazetaria (Asturias 1965)
# [[Susi Caramelo]] umorista (Bartzelona 1980)
# [[Syrie Barnardo]] barrualdeen diseinatzailea (Ingalaterra 1879-1955)
# [[Tedi López Mills]] poeta (Mexiko Hiria, 1959)
# [[Tuva Novotny]] aktorea (Suedia 1979)
# [[Uta Hagen]] aktorea, maistra (Alemania 1919- AEB 2004)
# [[Vanessa Bryant ]] filantropoa (AEB 1982)
# [[Vanessa Claudio]] modeloa, aktorea, aurkezlea (Puerto Rico 1983)
# [[Vega (abeslaria)]] (Kordoba 1979)
# [[Veronica Ferres]] aktorea (Alemania 1965)
# [[Victoria Rosell]] epailea, politikaria (Murtzia 1968)
# [[Virginia Ruzici ]] tenislari ohia (Errumania 1955)
# [[Yelitza Ruiz]] abokatua eta poeta (Mexiko, 1986)
# [[Yuja Wang]] piano-jolea (Txina 1975)
# [[Yvonne Choquet-Bruhat]] matematikari eta fisikari frantsesa (Lille, 1923)
# [[Zarifa Ghafari]] politikari, aktibista (Afganistan, 1992)
# [[Zonia Palán Tamayo]] aktibista, ekonomialaria (Ekuador, 1954-2003)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''apirila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Irazu]] ----'''SORTUA''' kazetaria, gidoigilea, berdintasun teknikaria (Andoain, 1966)
# [[Eider Conde]] ----'''SORTUA''' Aranzadi elkarteko komunikatzailea (Donostia, 1981)
# [[Elena Martinez Rubio|Elena Martinez]] ----'''SORTUA''' euskal idazlea (Bilbo, 1957)
# [[Felipa Domínguez Taguada]] --ef'''SORTUA''' miliziano (Irun, ?- 2013))
# [[Graciliana Montelongo]] ----'''SORTUA''' artista eta idazlea (Tenerife, 1962)
# [[Iratxe Ormatza]] ----'''SORTUA''' idazlea (Bakio, 1971)
# [[Isabel de Naverán]]----'''SORTUA''' ikertzailea, komisarioa (Getxo, 1976)
# [[Ixabel Millet]] ----'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Paris, 1958)
# [[Jasmin_Mara_López]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta zinemagilea (New Orleans xxxx)
# [[Maite Franko]] ----'''SORTUA''' g idazle eta ipuin kontalaria (Irun, 1971)
# [[Maria Rosario de Cruz]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Ermua, 1948)
# [[Marta Von Poroszlay]] ----'''SORTUA''' g margolaria, eskultorea, idazlea (Hungaria, 1952)
# [[Mirari Sagarzazu]] ----'''SORTUA''' ARtisaua, artista, ilustratzailea (Oñati)
# [[Miren Mindegia]] ----'''SORTUA''' g kazetaria, idazlea (Elizondo, 1985)
# [[Silvia Solórzano Foppa]] ef--'''SORTUA''' gerrillari ohia eta politikaria (Guatemala, 1950)
# [[Stella Quan Rossell]] ----'''SORTUA''' antropologoa (Guatemala, 1935-2007)
# [[Adela Guffanti]] hegazkinlaria (Argentina, 1904- ?)
# [[Adelaida O'Dena de Estrada|Adelaida O´Dena de Estrada]] margolaria (Madril, 1823-1853)
# [[Amada García Rodríguez]] exekutatuko komunista (Coruña 1909-1938)
# [[Amandine Gay]] zine-zuzendari, aktore, idazle eta afrofeminista (Frantzia, 1984)
# [[Amina Dahbour]] palestinar aktibista politikoa (1945?)
# [[Amparo Rubiales]] irakaslea, politikaria (Madril 1945)
# [[Anastasia (argitzailea)]] margolaria (Paris XIV-XV. mendea)
# [[Angeles Bravo (kazetaria)]] (?, 1963)
# [[Anna Swenonis]] eskuizkribu argitzailea (Suedia ? - 1527)
# [[Arab Loutfi]] kazetaria, idazlea, film-zuzendaria (Libano 1953)
# [[Arcangela Paladini]] artista eta poeta (1596-1622)
# [[Asunción Crespo de Reigón|Asunción Crespo de Reigon]] margolaria (Madril, 1816.1885)
# [[Beatriz Rico]] aktorea, abeslaria, idazlea (Asturias 1970)
# [[Belén Ortega]] komiki-marrazkilaria (Granada, 1986)
# [[Carmen Calvo (artista)]] eskultorea (Valentzia 1950)
# [[Carmen Rey]] jazz-abeslaria (Galizia ?)
# [[Caterina Cherubini]] margolaria (Erroma, 1730-1811)
# [[Catherine M. Russell]] UNICEFeko zuzendari exekutiboa (AEB, 1961)
# [[Claudia Rueda]] ilustratzailea (Bogota, XX. Mendea)
# [[Cristina Gallach]] kazetaria (Bartzelona 1960)
# [[Cristina Narbona]] polititkaria (Madril 1951)
# [[Daniela Barcellona]] mezzosopranoa (Italia 1969)
# [[Daniela Melchior ]] aktorea (Portugal 1996)
# [[Denisse Buendía]] poeta (Mexiko, 1979)
# [[Elisa Rueda]] maistra, poeta, aktorea (Markina-Xemein, 1959)
# [[Elvira Rodríguez ]] ekonomialaria, politikaria (Madril 1949)
# [[Esperanza Elena Caro]] brodatzailea (Sevilla 1906-1985)
# [[Eva Lootz]] eskultorea (Austria_Espainia 1940)
# [[Farideh Lashai]] margolaria, idazlea (Iran 1944-2013)
# [[Fátima Diame]] jauzietako atleta (Valentzia 1996)
# [[Gabriela Agirre Sánchez]] idazlea, poeta (Mexiko, 1977)
# [[Henrietta H. Fore]] UNICEFeko zuzendari ohia (AEB, 1948)
# [[Hermine Yollo]] aktorea, zuzendaria, idazlea, itzultzailea (Kamerun 1981)
# [[Hermonia Vivarini]] artista (Venezia, XVI.mendea)
# [[Inés Alberdi ]] soziologoa (Sevilla 1948)
# [[Inés Álvarez de Toledo Caro]] aristokrata (Madril 1857-Donostia 1937)
# [[Inés Amor]] galerista (Mexiko 1912-1980)
# [[Ines Artajo Ayesa]] kazetaria (Iruñea 1956)
# [[Inés Edmonson]] aktorea (Argentina 1919-2016)
# [[Inés Fernández-Ordoñez]] hizkuntzalaria (Madril 1961)
# [[Inés Fonseca]] abeslaria, musikagilea, poeta (Santander 1960)
# [[Inés María Calero]] modeloa, aktorea (Venezuela 1969)
# [[Inés Martín Rodrigo]] kazetaria, idazlea (Madril 1983)
# [[Inés París]] film zuzendaria, gidoilaria (Madril 1963)
# [[Inés Saavedra]] abeslaria (Uruguai 1972)
# [[Inés Santé Riveira]] irakaslea, asmatzilea, ikertzailea (Ferrol 1976)
# [[Ines Scaramucci ]] irakaslea (Italia 1908-1990)
# [[Isabel Austriakoa (1501-1526)]] Danimarka, Norvegia, Suediako erregina (Belgika)
# [[Isabel Zapata]] idazlea (Mexiko Hiria, 1984)
# [[Joana Austriakoa]] Portugalgo erregina, Espainiako erregeordea, emakume-jesuita bakarra (Madril 1535-1573)
# [[Josefa Amar Borbón ]] pedagogoa, emakumeen gaitasunaren defendatzailea (Zaragoza 1749-1833)
# [[Josefa Tolrá Abril]] margolaria (Cabrils, 1880-1959)
# [[Juanita Frances]] aktibista (Australia-Erresuma Batua, 1901-1992)
# [[Kaimook Chuto]] eskultorea (Thailandia, 1938-1995)
# [[Klara Bavariakoa]] margolaria (Alemania, 1874-1941)
# [[Lalalimola]] ilustratzailea (Valentzia, 1984)
# [[Lara Siscar]] tb aurkezlea (Valentzia 1977)
# [[Laura Gómez-Lacueva]] aktorea (Zaragoza 1975-2023)
# [[Leonor Austriakoa]] Portugalgo eta Frantziako erregina (Belgika 1498- Badajoz 1558)
# [[Lorenza Cobián]] modeloa (Asturias 1851-Madril 1906)
# [[Lucía Pérez ]] abeslaria (Lugo 1985)
# [[Luisa Rivera]] ilustratzaleak (Santiago-Txile, 1987)
# [[Lynette Yiadom-Boakye]] margolaria, idazlea (Londres 1977)
# [[Mabula Soumahoro]] akademikoa eta ekintzaile afrofeminista (Paris, 1976)
# [[Margarita Alexandre]] zinema zuzendari eta ekoizlea frankismoan (León, 1923 - Madril, 2015)
# [[María Aragoikoa]] Portugalgo erregina (Kordoba 1498- Lisboa 1517)
# [[María Austriakoa]] Germaniako enperatriza (Madril 1528-1603)
# [[Maria Baranda|María Baranda]] poeta (Mexiko, 1962)
# [[María Gámez Gámez ]] politikaria, Guardia Zibilaren 1. Emakume-zuzendaria (Cádiz 1969)
# [[María Gimeno]] artista, ekintzailea (Zamora 1970)
# [[María Gómez (kazetaria)]] (Madrik 1987)
# [[María Gómez González]] 1936an Galiziako emakume alkate bakarra (Kordoba 1905-Lugo 1986)
# [[María Jesús Montero]] medikua, politikaria (Sevilla 1966)
# [[María Silva Cruz]] anarkista (Cadiz 1915-1936)
# [[Marietta Barovier]] artista eta diseinatzailea ( ? - 1496)
# [[Marina Romero]] idazlea (Madril 1908-2001)
# [[Marina Silva]] politikaria, ingurumen aktibista (Brasil 1958)
# [[Marisa Roesset Velasco]] margolaria (Madril 1904-1976)
# [[Marisa Ruiz Trejo]] antropologo feminista (Mexiko, 1984)
# [[Marlène Schiappa]] politikaria, aktibista (Paris 1982)
# [[Mary Jayne Gold ]] iheslarien laguntzailea (AEB 1909-Frantzia 1997)
# [[Mercedes González Fernández]] kazetaria, politikaria (Madril 1975)
# [[Mikiko Otani]] abokatu eta ikertzaile (Japonia, 1964)
# [[Mónica Nepote]] idazlea (Mexiko, 1970)
# [[Myrea Pettit]] ilustratzailea (Britainia Handia, 1970)
# [[Nastasia Zürcher ]] kantautorea, margolaria (Suitza/Galizia 1988)
# [[Nevenka Fernández]] Espainiako ekonomialaria eta Ponferradako zinegotzia
# [[Ninotchka Matute]] Guatemala Hiriko alkatetzari hautagai (Guatemala Hiria, 1967)
# [[Olga Martín-Belloso]] kimikaria, elikaduran aditua (Calahorra 1960)
# [[Paula Fortes]] aktibista, politikaria (Cabo Verde, 1945-2011)
# [[Petronila Guerrero]] politikaria (Cádiz 1953)
# [[Polly Higgins]] abokatua, ingurumen aktibista (1968-2019)
# [[Rashida Obeida]] palestinar aktibista politikoa (XX. mendea)
# [[Reneé Acosta|Renée Acosta]] poeta, filosofoa (Mexiko Hiria, 1976)
# [[Rosario Torres]] politikaria (Malaga 1959)
# [[Solange Fernex]] aktibista (Frantzia, 1934-2006)
# [[Soraya Rodríguez]] politikaria (Valladolid 1963)
# [[Tita Llorens]] igerilaria (Menorca 1968)
# [[Urania Mella]] Saturraranen kartzelaratua (Galizia 1899-1945)
# [[Verónica Gerber Bicecci]] artista, idazlea (Mexiko, 1987)
# [[Vicky Hernández]] aktorea (Kolonbia 1945)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''martxoa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Prudencia Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako presoa (Arrankudiaga, ?)
# [[Maria Arriaga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Berriz, 1922- Ondarroa, 2014)
# [[Itziar de Blas]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta itzultzailea (Gasteiz, )
# [[Angélica Orue]] ef--'''SORTUA''' albaitaria (Laudio, 1926)
# [[Gemma Orobengoa]] ----'''SORTUA''' argazkilaria (Arrasate, 1985)
# [[Soledad Ruz]] ----'''SORTUA''' flamenko danzaria (Donostia, 1972)
# [[Jennifer Ávila]] ef--'''SORTUA''' kazetaria (Honduras, 1990)
# [[Lur Basterretxea]] ef--'''SORTUA''' eskiatzailea, lasterkaria (Elorrio, 1979)
# [[Maria Eskibel Arratia]] --ef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, ? - Valladolid, 1536)
# [[Nieves Cano]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Gasteiz, 1847-1899)
# [[María Aranzazu Vélez de Mendizabal]] ----'''SORTUA''' Saturrarango Emakumeen Kartzelako ama nagusia (?)
# [[Magdalena Larrondo]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako zuzendaria (?)
# [[Adriana Bilbao Zarraonandia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Bilbo, 1988)
# [[Miren Arzak]] ----'''SORTUA''' fisioterapeuta, osteopata, idazlea (Hondarribia, 1966)
# [[Firouzeh Khosrovani]] ----'''SORTUA''' dokumentalgilea (Iran, 1971)
# [[Alba Heredia]] ----'''SORTUA''' flamenko dantzaria (Granada, 1995)
# [[Teodosia Ortega]] efef'''SORTUA''' emagina (Burgos, 1890-Arrigorriaga, 1983)
# [[Assumpta Aierdi]] ----'''SORTUA''' ekintzaile soziala (Donostia, 1972)
# [[Victoriana Herrero Barroso]] efef'''SORTUA''' Saturrarango presoa (Logroño, 1893-1962)
# [[Santa Paula Barbada]] ----'''SORTUA''' emakume santu eta bizarduna (Ávila, ?)
# [[Sara Torres]] ----'''SORTUA''' ikertzailea, idazlea (Gijón, 1991)
# [[Cristina Gutierrez]] ef--'''SORTUA''' ARtista, idazlea, ekintzailea (Bilbo)
# [[Maria Gugelberg von Moos]] botanikaria eta ilustratzailea (Suitza, 1836-1918)
# [[Marika]] ilustratzailea eta komikigilea (Bartzelona, 1949)
# [[Sabrina Van Tassel ]] kazetaria, film-zuzendaria (Frantzia 1975)
# [[Rosie Alfaro]] heriotza zigorraren zain (AEB 1971)
# [[Angelina Rodriguez]] heriotza zigorraren zain (AEB 1968)
# [[Karla Faye Tucker ]] heriotza zigorrez hila (AEB 1959-1998)
# [[Victoria Zárate Zurita]] Bigarren errepublikako maistra eta sindikalista (Madril, 1893-Lisboa, 1964)
# [[Reem Al Numery]] aktibista (Yemen, 1996)
# [[Nimco Ali]] aktibista (Somalia-Ingalaterra, 1983)
# [[Argentina Altobelli]] politikaria, aktibista (Italia, 1866-1942)
# [[Michealene Risley]] amerikar zinegile ekintzailea (Michigan, XX.mendea)
# [[Cindy Amaiza]] aktibista (Kenya, XXI. mendea)
# [[Adjoa Amana]] aktibista (Ghana, XX. mendea)
# [[Florina Alías]] asturiar idazlea (1921-1999)
# [[Lourdes Álvarez García]] asturiar idazlea (Mieres, 1968)
# [[Sharon Olds]] idazlea (Kalifornia, 1942)
# [[Velma Barfield]] serie-hiltzailea (AEB 1932-1984)
# [[Mary Gauthier ]] abeslaria (AEB 1962)
# [[Helen Gibson]] zaldizkoa, especialista (AEB 1892-1977)
# [[Candi Staton]] kantautorea (AEB 1940)
# [[Amy Helm]] kantautorea (AEB 1970)
# [[Bettye LaVette]] soul, blues kantautorea (AEB 1946)
# [[Gemma Escapa]] abokatua, irakaslea (Bizkaia 1965)
# [[Lorina Bulwer]] jostun artista (Ingalaterra 1838-1912)
# [[Lisbeth Añez]] aktibista venezuelarra (Venezuela)
# [[Tchinda Andrade]] trans aktibista (Cabo Verde, 1979)
# [[Yassi Ashki]] osasun-ekintzailea (Iran)
# [[Artearen maistra handiak]] artista-zerrenda
# [[Lucia Anguissola]] margolaria (Italia 1536/38- 1565)
# [[Dorotea de Chopitea]] filantropoa (Txile, 1816- Bartzelona 1891)
# [[Anita Awosusi]] aktibista (Alemania, 1956)
# [[Berta Zúñiga]] aktibista (Honduras, 1990)
# [[Bertha Oliva]] aktibista (Honduras, 1956)
# [[Carmen Castro García]] ekonomialara, aktibista (Valentzia 1967)
# [[Mari Jose Aranguren Querejeta]] ekonomialaria (Gipuzkoa 1969)
# [[Bina Shah ]] kazetaria, idazlea (Pakistan XX. mendea)
# [[Dulce Maria Cardoso]] abokatua, idazlea ( Portugal 1964)
# [[María Franciska Dapena Rico]] margolaria, idazlea (Palentzia 1924-Bilbo 1995)
# [[Laia Soler]] idazlea ( Lleida, 1991)
# [[Remedios Cervantes]] enpresaria, modelo ohia (Malaga 1964)
# [[Isabel Ríos]] sindikalista, ekintzailea (Curtis, Galizia, 1907-1997)
# [[Ana Cano]] Asturierazko idazlea (Somiedo, 1950)
# [[Vanessa Mendoza Cortés]] abortuaren aldeko aktibista (Andorra, 1980)
# [[María Martín Escudero]] dantzaria (Bizkaia XX. mendea)
# [[Mary Treat]] biologoa (AEB 1830-1923)
# [[Sol Panera]] galerista (Bilbo 1946)
# [[Elly Schlein]] Italiako politikaria (Suitza 1985)
# [[Cristina Martín Vega]] kazetaria (Madril 1970)
# [[Maria M. Gosse]] diplomazialaria, enbaxadorea (Alemania 1962)
# [[María del Coro Arizmendi]] ornitologoa ( Mexiko 1963)
# [[Camila Bossa ]] aktorea (Bogota/Galizia 1973)
# [[Karima Baloch]] aktibista (Pakistan-Kanada, 1983-2020)
# [[Marie Inmaculée Ingabire]] feminista, giza-eskubide ekintzailea (Ruanda,?)
# [[Walda Barrios Klee]] soziologoa, aktibista, feminista (Guatemala-Mexiko, 1951-2021)
# [[Ana Lydia Vega]] idazlea (Puerto Rico 1946)
# [[Susana Dans]] aktorea (Coruña 1965)
# [[Maruxa Villanueva]] abeslaria, aktorea (Galizia 1906-1998)
# [[Mabel Rivera]] aktorea (Coruña 1952)
# [[Laura Mañá]] film-zuzendaria, gidoilaria, aktorea (Bartzelona 1962)
# [[Zaza Ceballos]] idazlea (Coruña XX. mendea)
# [[Esther F. Carrodeguas]] dramagilea (Coruña 1979)
# [[María Reimóndez ]] idazlea (Lugo 1759)
# [[Xohana Torres]] idazlea (Galizia 1929-2017)
# [[Erin Mouré]] poeta, itzultzailea (Kanada 1955)
# [[Eva Mejuto]] idazlea (Pontevedra1975)
# [[Nicole Brossard]] poeta (Kanada 1943)
# [[Su Garrido Pombo]] kantautorea ( Galizia1982)
# [[Rosa Sevilla de Alvero]] sufragista, hezitzailea (Filipinak 1879-1954)
# [[Victoria Martín]] umoregilea, gidoilaria (Madril 1989)
# [[Isa Calderón]] umoregilea, gidoilaria ( Madril 1983)
# [[Noemí Sabugal]] idazlea ( Leon, 1979)
# [[Eva Llorach ]] aktorea ( Murtzia 1979)
# [[Alix Payen]] 1871ko Parisko Komunako ambulancière (1842-1903)
# [[Angela Saini]] zientzia-kazetaria (Londres 1980)
# [[Samira Ahmed]] kazetaria, genero diskriminazioagatik BBC salatu eta epaiketaren irabazlea (Londres 1968)
# [[Laura Bates]] idazle feminista, aitzindaria (Oxford 1986)
# [[Caroline Criado Perez]] kazetari ekintzailea (EB 1984)
# [[Deborah Cameron]] hizkuntzalaria (Eskozia 1958)
# [[Teodora Barrio]] idazlea, asturieraz (Marrubio, 1968)
# [[Teresa Cónsul]] idazlea, asturieraz eta gaztelaniaz (?- Oviedo, 1834)
# [[Raquel Fernández Menéndez]] idazlea, asturieraz (Salas, 1993)
# [[Blanca Fernández Quintana]] idazlea, asturieraz (Bimenes, 1994)
# [[Enriqueta González Rubín]] idazlea eta kazetaria, asturieraz (Ribadesella, 1832-Infiesto, 1877)
# [[Nené Losada]] idazlea, asturieraz (Luarca, 1921-2009)
# [[Idoia Rodríguez Buján ]] militarra (Lugo 1983-Afganistan 2007)
# [[Gillian Wearing]] artista (EB 1963)
# [[Cathy Newman]] kazetaria (EB 1974)
# [[Kate Adie ]] kazetaria (EB 1945)
# [[Rebekah Brooks]] kazetaria (EB 1968)
# [[María Teresa González|Maria Teresa Gonzále]] idazlea, asturieraz (Gijón. 1950-1995)
# [[Marta Mori]] idazlea, asturieraz (Gijón, 1965)
# [[María Esther García López]] idazlea, asturieraz (Valdés, 1948)
# [[Esther Prieto]] idazlea, asturieraz (Arenas, Cabrales, 1960)
# [[Helena Trexu]] idazlea, asturieraz (Sama de Langreo, 1945)
# [[Margaret Collins Weitz]] historialaria, Frantziako Erresistentzian aditua (AEB, 1929)
# [[Beatriz Álvarez-Guerra]] aktorea (Madril 1994)
# [[Tina Gascó]] aktorea (Sevilla 1914-Madril 1973)
# [[Zineb Hattab]] sukaldaria (Girona/Suitza 1989)
# [[Rosalía Mera]] jostuna, enpresaburua (Coruña 1944-2013)
# [[Sandra Ortega Mera ]] enpresaburua, filantropoa ( Coruña 1968)
# [[Mey Rahola]] argazkilaria (Leon 1897-Frantzia 1959)
# [[Clara Martínez Alberola]] abokatua (Madrid, 1963)
# [[Elena Vázquez Zendon]] matematikaria (Ourense, 1966)
# [[Elsa Anka]] aurkezlea (Bartzelona 1965)
# [[Paloma Marín]] aurkezlea (?, XX. mendea)
# [[Cristina Urgel]] aurkezlea (Soria 1979)
# [[Kate del Castillo]] aktorea (Mexiko 1972)
# [[Marisa Naranjo]] aurkezlea (Kanariak 1944)
# [[Estela Giménez]] gimnasta (Madril 1979)
# [[Manuela López García]] Maistra, poeta (Cacabelos, 1910-2005)
# [[Jenny Nyström]] ilustratzailea (Suedia, 1854-1946)
# [[Clara Maria Pope]] margolaria (Londres, 1767-1838)
# [[Laurence Suhner]] idazlea eta artista (Geneva, 1968)
# [[Anna Tigerhielm]] margolaria (Suedia, 1832-1906)
# [[Trini Tinturé]] ilustratzailea (Lleida, 1938)
# [[Henar Torinos]] Valladolid, 1985
# [[Elena Francisen kontsultategia]] emakumeentzako irratsaioa (Espainia 1947-1984)
# [[Maruja Fernández]] irrati esataria (Kuba 1925-Bartzelona 2001)
# [[Pepa Fernández]] kazetaria (Lleida 1965)
# [[Mara Torres]] kazetaria, idazlea (Madril 1974)
# [[Macarena Berlín]] kazetaria (Madril 1973)
# [[Florence Rochefort]] historialari frantziarra (Suresnes, 1958)
# [[Giovanna Garzoni]] margolaria (Italia 1960-1970)
# [[Michaelina Wautier]] margolaria (Belgika c.1617-1689)
# [[Louise Moillon]] margolaria (Frantzia 1610-1696)
# [[Maria van Oosterwijck]] margolaria (Herbehereak 1630-1693)
# [[Anne Vallayer-Coster ]] margolaria (Paris 1744-1818)
# [[Marie-Victoire Lemoine]] margolaria (Paris 1754-1820)
# [[Marie Gabrielle Capet]] margolaria (Frantzia 1761-1818)
# [[Constance Mayer]] margolaria ( Frantzia 1775-1821)
# [[Marie-Éléonore Godefroid]] margolaria ( Paris 1778-1849)
# [[Lilly Martin Spencer]] margolaria ( EB1822-AEB 1902)
# [[Clémentine Delait]] emakume bizarduna (Frantzia, 1865-1939)
# [[María Folguera]] idazlea, eszena zuzendaria (Madril, 1984)
# [[AveLina Pérez|Avelina Pérez]] Sortzaile eszenikoa (Oia, 1969)
# [[Raquel García-Tomás]] musikagilea (Bartzelona, 1984)
# [[Lola Blasco]] aktorea, idazlea eta antzerki zuzendaria (Alacant, 1983)
# [[Marta Pazos]] eszena zuzendaria (Pontevedra, 1976)
# [[Helena Tornero]] antzerkigilea (Figueras, 1973)
# [[Helena Antonia]] emakume bizarduna (Lieja, 1550-1595)
# [[Antonietta Gonsalvus]] emakume bizarduna (Frantzia, 1572-?)
# [[Arantza Ozaeta Cortázar]] arkitektoa (Madril 1982)
# [[Victoria Rodríguez]] aktorea (Madril 1931-2020)
# [[Pilar Eyre]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Teresa Ribera ]] politikaria (Madril 1969)
# [[Carolina Maria de Jesus]] idazlea, poeta, kronista (Brasil 1914-1977)
# [[Jane Barnell]] emakume bizarduna (AEB 1871-1951)
# [[Alice Elizabeth Doherty]] emakume bizarduna ( AEB 1887-1933)
# [[Annie Jones ]] emakume bizarduna ( AEB 1865-1902)
# [[Krao Farini]] emakume bizarduna (Laos 1876-AEB 1926 19)
# [[Josephine Clofullia]] emakume bizarduna (Suitza 1829-1875)
# [[Pilar Pedraza]] idazlea, irakaslea (Toledo 1951)
# [[Carmen Linares]] flamenko-abeslaria (Linares 1951)
# [[María Pagés]] dantzaria, koreografoa (Sevilla 1963)
# [[Ellen MacArthur]] nabigatzailea (EB 1976)
# [[Aurora Vargas]] flamenko-dantzaria, kantaria ( Sevilla 1956)
# [[Bernarda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1927-2009)
# [[Fernanda de Utrera]] flamenko-kantaria (Utrera 1923-2006)
# [[La Serneta]] flamenko kantaria (Cádiz 1837-Utrera 1912)
# [[Caroline van der Plas]] kazetaria, politikaria (Herbehereak 1967)
# [[Marta plana]] Australiara eramandako emakumeak (1960-1963)
# [[Arlette Farge]] historialari frantsesa (Charleville - 1941)
# [[Bibia Pavard]] historialari frantsesa (1980)
# [[Maddalena Casulana]] musikagilea (Italia, 1544-1590)
# [[Lucinda Williams ]] egile abeslaria (AEB 1953)
# [[Ivette Nadal ]] egile abeslaria, poeta (Bartzelona 1988)
# [[Blanca Llum Vidal]] poeta (Bartzelona 1986)
# [[Núria Martínez-Vernis]] poeta (Bartzelona 1976)
# [[Montse Castellà]] egile abeslaria, aktibista (Tarragona 1976)
# [[Rosa Regàs]] idazlea (Bartzelona 1933)
# [[Georgina Regàs]] sukaldaria, idazlea (Bartzelona 1932-Girona 2022)
# [[Carme Canela]] jazz-abeslaria (Bartzelona 1962)
# [[Sheila Jordan]] jazz- abeslaria (AEB 1928)
# [[Galina Balashova]] arkitektoa, diseinatzailea (Errusia 1931)
# [[Urška Djukić]] zinema-zuzendaria, gidoilaria (Eslovenia 1986)
# [[Asha Haji Elmi]] politikaria, aktibista (Somalia, 1962)
# [[Joana Afonso]] diseinatzailea, ilustratzailea (Portugal 1989)
# [[Cani Fernández Vicién]] abokatua (Cartagena 1963)
# [[Mar Sodupe]] aktorea (Kanariak 1972)
# [[Pepa Aniorte]] aktorea, abeslaria (Alacant 1972)
# [[Toni Morillas]] politikaria, feminista (Jaen 1982)
# [[Clementina Díez de Baldeón]] irakaslea, politikaria (Ciudad Real 1953)
# [[Consuelo Rumí]] psikologoa, irakaslea, politikaria (Almeria 1957)
# [[Anita Gutbrod]] igerilaria (Argentina 1903-1967)
# [[Lita Tiraboschi]] igerilaria, irakaslea, idazlea (Argentina 1917-1972)
# [[Pilar Geijo ]] igerilaria (Argentina 1984)
# [[Lilian Harrison]] igerilaria (Argentina 1904-1993)
# [[Enriqueta Agut Armer]] 2. errepublikako(Castelló, 1912-Mexiko, 1998)
# [[Concepción Alfaya]] 2. errepublikako maistra (Madril, 1886-1945)
# [[Elvira Navarro]] idazlea (Huelva, 1978)
# [[Alba Carballal|Alva Carballal]] idazlea (Lugo, 1992)
# [[Marie Equi]] medikua, aktibista (AEB,1872-1952)
# [[Maria Baldó|María Baldó]] 2. Errepublikako maistra (Albacete, 1884-Toulouse, 1964)
# [[María Braña de Diego|Maria Braña de Diego]] 2. Errepublikako maistra (Madril, 1912-2007)
# [[Carmen Castilla Polo]] 2. Errepublikako maistra (Logroño, 1895-Madril, 1979)
# [[Alba Sotorra Clua]] zinema zuzendaria (Reus, 1980)
# [[Carmen Hermosín]] politikaria (Sevilla 1945)
# [[Magdalena Valerio]] legelaria, politikaria (Caceres 1959)
# [[Mar Moreno]] legelaria, politikaria, idazlea (Jaen 1962)
# [[Teresa Jiménez Vílchez]] irakaslea, politikaria (Granada 1962)
# [[Fuensanta Coves]] irakaslea, politikaria (Alacant 1961)
# [[Irene García]] politikaria (Cádiz 1980)
# [[Marina Vega]] espioia, nazi harrapatzailea (Cantabria 1924-Madril 2011)
# [[Braulia Cánovas]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Murtzia 1920- Bartzelona 1993)
# [[Conchita Ramos]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Lleida 1925-Frantzia 2019)
# [[Alfonsina Bueno]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Zaragoza 1904- Frantzia1979)
# [[Margoth Escobar]] Ingurumen eskubideak eta indigenen aldeko aktibista (Ekuador, 1954)
# [[Mercedes Escribano Pérez]] Bigarren Errepublikako maistra (Valdeganga, 1888-Madril, 1958)
# [[Carmen García del Diestro]] Bigarren Errepublikako maistra, pedagogoa (Santander, 1908-Madril, 2001)
# [[Elsa López]] idazlea, poeta (Fernando Poo, 1943)
# [[Elena Gallego Abad|Elena Gallego]] kazetaria, idazlea (Teruel, 1969)
# [[Ana Vanessa Gutiérrez]] asturierazko idazlea (Mieres, 1980)
# [[Elsa Fernández]] galizierazko idazlea (Buenos Aires, 1933-1964)
# [[Avelina Valladares]] galizierazko idazlea (A Estrada 1825.1902)
# [[Violeta Friedman]] aktibista, bizirik atera Auschwitzetik (Errumania 1930- Madril 2000)
# [[Constanza Martínez Prieto]] aktibista, nazi eremutik bizirik irtendakoa (Madril 1917-Bartzelona 1997))
# [[Laura Seco]] politikaria (Cádiz 1971)
# [[María Teresa Fernández de la Vega]] magistratua, politikaria (Valentzia 1949)
# [[Esperanza Oña]] politikaria (Sevilla 1957)
# [[Nuria Espallargas]] ikertzailea (Bartzelona 1979)
# [[Rosario de Velasco]] margolaria (Madril 1904-Bartzelona 1991)
# [[Marga Gil Roësset]] eskultorea, ilustratzailea, poeta (Madril 1908- 1932)
# [[Ángeles Santos Torroella]] margolaria (Girona 1911- Madril 2013)
# [[Delhy Tejero]] margolaria (Zamora 1904- Madril 1968)
# [[Lauren Bastide]] Frantziako kazetaria eta ekintzaile feminista (Orleans, 1980)
# [[Lima Aafshid]] idazle eta poeta (Afganistan, ?)
# [[Adelaide Estrada]] Mediku, zientzialari eta aktibista (Portugal, 1898-1979)
# [[Martha P. Falconer]] Aktibista, gizarte-langilea (AEB, 1862-1941)
# [[Tamara Alves]] artista, muralista, ilustratzailea, tatuatzailea (Portugal 1983)
# [[Rada Akbar]] artista (Afganistan, 1988)
# [[Maria Lucília Estanco Louro]] irakasle eta aktibista (Portugal, 1922-2018)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''otsaila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Toda Likona]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Mari Juan Mezeta]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Maria Perez Larrinaga]] ----'''SORTUA''' merkataria (Lekeitio, XV. mendea)
# [[Olatz Urkia]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Donostia, 1986)
# [[Helena Barrenetxea]] ----'''SORTUA''' zestalaria (Durango, 2007)
# [[María Flores]] ----'''SORTUA''' 1824an bere askatasuna lortu zuen esklabua (Eivissa, 1775-?)
# [[Zorione Erezuma]] ----'''SORTUA''' poeta (Bilbo, 1969)
# [[Charo Roquero]] ----'''SORTUA''' historialaria (Donostia)
# [[Maritxu Negelua]] ----'''SORTUA''' idazlea, pastoralgilea (Zuberoa, 1999)
# [[Mari Tere Alberdi]] ef--'''SORTUA''' sukaldaria, tabernaria, aktorea (Berriz)
# [[Fabiola Gutiérrez]] ----'''SORTUA''' idazle (Bolivia, 1989)
# [[Carmen Castro Cardús]] ----'''SORTUA''' Saturrarango kartzelako "zaintzaile" (Huesca, ?-1948)
# [[Maider Galardi]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta ikerlaria (Lasarte-Oria, 1995)
# [[Antoñita La Singla]] dantzaria (Bartzelona 1948)
# [[La Sordita]] dantzaria (Cádiz XIX.mendea-XX.mendea)
# [[Amal Aden]] idazle ekintzailea (1983, Somalia)
# [[Iola Leal Riesco]] ingumenaren aldeko ekintzailea (Lugo, 1977)
# [[Sol León]] dantzaria, koreografoa (Kordoba ç 1919)
# [[Sara Lezana]] dantzaria (Madril 1948)
# [[Cristina Llorente]] dantzaria, abeslaria, aktorea (Valladolid 1985)
# [[Isabel Llull]] dantzaria, maistra (Palma 1946)
# [[Sara Luzita]] dantzaria (Espainia 1922)
# [[Bárbara Lys]] dantzaria (Balearrak 1946)
# [[Claudia Salas]] aktoreak (Madril 1977)
# [[Carlota Pereda]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1975)
# [[Esther Cañadas]] modeloa (Albacete 1977)
# [[Joselyn Brea]] kirolaria (Venezuela/Galizia 1994)
# [[Donna Karan]] moda-diseinatzailea (AEB 1948)
# [[Eva Copa]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Bolivia 1987)
# [[Adrienne Avril de Sainte-Croix]] Frantziako filantropo eta feminista (1855 - 1936)
# [[Zahra Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022 Kurdinstango irakaslea errepresaliatua (1990)
# [[Layli]] BBCren 100 emakumeak 2022 Irango ekintzaile feminista errepresaliatua (2002)
# [[Wegahta Gebreyohannes Abera]] BBCren 100 emakumeak 2022 Etiopiako langile humanitarioa (xxxx)
# [[Victoria Baptiste]] BBCren 100 emakumeak 2022 Estatu Batuetako erizaina (xxxx)
# [[Velmariri Bambari]] BBCren 100 emakumeak 2022 Indonesiako Sexu-indarkeriaren kontrako ekintzailea (1980)
# [[Tamana Zaryab Paryani]] BBCren 100 emakumeak 2022 Afganistango kazetaria eta youtuberra (1997)
# [[Alice Pataxó]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 2001)
# [[Erika Hilton]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil, 1992)
# [[Zahra Joya]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Agfanistan, 1992)
# [[Velia Vidal]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Kolonbia, 1982)
# [[Roza Salih]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Eskozia.1989)
# [[Cecilia Patricia Flores Armenta]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Mexiko XX. mendea)
# [[Mirta Nuñez]] espainaiko gerra zibilaren historialaria (Kuba, 1956)
# [[Mirta Díaz-Balart]] Mirta Nuñezen ama eta Fidel Castroren lehenengo emaztea (Habana, 1928)
# [[Jane Misme]] Kazetari eta feminista frantsesa (1865-1935)
# [[Judith Heumann]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Filadelfia, 1947)
# [[Asonele Kotu]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Hegoafrika, ? )
# [[Nathalie Becquart|Natahalie Becquart]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Frantzia, 1969)
# [[Ida Holz]] informatikaria (Uruguai, 1935)
# [[Simone Tebet]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Brasil 1970)
# [[Ferenice de Rodas]] ama (Grezia, K.a. 396-K.a. V. mendea)
# [[Lashana Lynch]] aktorea (Londres 1987)
# [[Giuseppa Barbapiccola]] filosofoa, poeta, itzultzailea (Italia, 1702-1740)
# [[Taisia Bekbulatova]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Errusia, xxxx)
# [[Suvada Selimović]] ekintzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Bosnia, 1965)
# [[Shonda Rhimes]] gidoilaria, fil-zuzendaria (AEB 1970)
# [[Beatrice Fihn]] arma-nuklearren aurkako aktibista ( Suedia 1982)
# [[Tania Álvarez Yates]] kanoalaria (Pontevedra 1994)
# [[Tania Fernández García]] kanoalaria (Lugo 1992)
# [[Blanca Paloma]] abeslaria (Alacant 1989)
# [[Alice Wonder]] abeslaria ( Madril 1998)
# [[Olga Xirinacs]] idazlea (Tarragona 1936)
# [[Bikimel]] kantautorea (Bartzelona 1976)
# [[Luján Argüelles]] aurkezlea (Asturias 1977)
# [[Virginia Díaz]] kazetaria (Madril 1974)
# [[Kristina Berdínskikh]] kazetaria, BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina)
# [[Kadri Keung]] moda-diseinatzailea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Hong Kong)
# [[Leonor Ferrer Girabau]] delineatzailea (Bartzelona, 1894-1953)
# [[Fatima Sheikh]] hezitzailea (India, 1831-1900)
# [[Jana Zinkevytx|Iana Zinkevitx]] BBCren 100 emakumeak 2022 (Ukraina, 1995)
# [[Chanel Contos]] sexu-erasoen aurkako aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Australia)
# [[Aye Nyein Thu]] mediku aktibista BBCren 100 emakumeak 2022 (Birmania, 1996)
# [[Judy Kihumba]] zeinu-hizkuntzako interpretea, BBCren 100 emakumeak 2022 (Kenya)
# [[Paula Púa]] gidoilaria (Valentzia 1992
# [[Minerva Piquero]] kazetaria (Asturias 1967)
# [[Beatriz Pécker]] kazetaria (Madril 1955)
# [[Luisa Alberca]] irrati-nobelagilea (C.Real 1920-Logroño 2006)
# [[Vira Silenti]] aktorea (Italia 1931-2014)
# [[Clementina Albéniz|Clementina Albeniz]] maistra errepublikarra (Madril, 1853-1946)
# [[Ana Canalias Mestres]] maistra errepublikarra (Zaragoza, 1886-1934)
# [[Angelina Colubret]] maistra errepublikarra (Badalona, 1910 -Torroella, 1998)
# [[Isabel Esteban Nieto]] maistra errepublikar eraila (Palentzia, 1893-1936)
# [[Sofia Polo Giménez]] maistra errepublikar eraila (Zaragoza, 1904-Palentzia, 1936)
# [[Cirila Ubaldina García Díaz]] maistra errepublikar eraila (Salamanca, 1893-Palentzia, 1936)
# [[Samara Joy]] jazz abeslaria (AEB 1998)
# [[Sarah Kane]] antzerkigilea (EB 1971-1999)
# [[Toñi Salazar]] abeslaria (Badajoz 1963)
# [[Encarna Salazar]] abeslaria (Badajoz 1961)
# [[Lina Meruane]] Idazlea (Txile 1970)
# [[Nelly Meruane]] aktorea, irakaslea (Txile1927-2018 19)
# [[Teresa Laespada]] ikertzailea (Bilbo 1965)
# [[Ana Santos Aramburo]] liburuzaina (Zaragoza 1957)
# [[Glòria Pérez-Salmerón]] liburuzaina (Bartzelona 1958)
# [[Susana Fortes]] idazlea (Pontevedra 1959)
# [[Ana Belén Fortes]] idazlea (Pontevedra 1967)
# [[Genara Fernández García|Genera Fernández Garcia]] maistra fusilatua (León, 1903-1941)
# [[Josefa García Segret|Josefa Garcia Segret]] maistra errepublikarra (Tui, 1900-Oliveros, 1986}
# [[Gertrudis Ríos Marín|Gertrudis Rios Marín]] torturatu eta exekutatuko maistra (Cádiz, 1901-1936)
# [[Benita Gil]] maistra erbesteratua (Teruel, 1913-Praga, 2015)
# [[Carmen Hombre Ponzoa|Carmen Hombre Pouzoa]] maistra fusilatua (Cádiz, 1898-1936)
# [[Elisa López Velasco]] maistra berritzailea (Málaga, 1884-1936??)
# [[Sirisha Bandla]] BBCren 100 emakumeak 2022, ingeniari aeronautikoa (India 1988)
# [[Nazanin Zaghari-Ratcliffe]] BBCren 100 emakumeak 2022, iraniar-britaniar hiritarra (Tafresh 1978)
# [[Narges Mohammadi]] BBCren 100 emakumeak 2022, eskubideen aldeko ekintzailea (Persia 1972)
# [[Palmira Pla Pechovierto]] maistra, pedagogoa eta polikaria (Teruel, 1914-Castlló, 2007)
# [[Emilia Elias Herrando|Emilia Elias Herrando]] maistra, pedagogoa (Madril, 1898 - Mexiko, 1976)
# [[Veneranda Manzano]] maistra, politikaria, erbesteratua (Asturias, 1893-1992)
# [[Guillermina Medrano]] maistra eta politikaria (Albacete, 1912-Valencia, 2005)
# [[Marguerite Durand (feminista)]] kazetari, aktore, politikari eta feminista frantsesa (1864 - 1936)
# [[Jane Rigby]] BBCren 100 emakumeak 2022 Astrofisika estatubatuarra (EEUU, XXXX)
# [[Iryna Kondratova]] BBCren 100 emakumeak 2022 Anestesiologa eta pediatra (Ukrania, XXXX)
# [[Constance Tipper]] metalurgikaria (Erresuma Batua, 1894-1995)
# [[Johanna Döbereiner]] ingeniari agronomoa (Brasil, 1924-2000)
# [[Txell Alarcón]] saskibaloi jokalaria (Bartzelona 2003)
# [[Maider Castellano]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 2003)
# [[Gregoria Canelo de Paredes]] 'chinato' dialekto hiztuna (Caceres 1861-1917)
# [[Marina Ortiz de Zárate]] saskibaloi jokalaria (Gasteiz 1999)
# [[Chatrice White]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Ana Laverón]] aeronautiko ingeniaria(Espainia XX. mendea)
# [[Isaura Clavero]] 1. emakume aeronautiko ingeniaria (Vigo XX. mendea)
# [[Parinoush Saniee]] idazlea (Iran 1949)
# [[Elena Barraquer Compte]] oftalmologoa (Bartzelona 1954)
# [[Jimena Quirós]] 1. emakume ozeonografoa (Almeria 1899-Madril 1983)
# [[Isabelle Junot]] aktorea (AEB 1991)
# [[Tamara Falcó]] moda-diseinatzailea (Madril 1981)
# [[Micaela Navarro]] politikaria (Jaen 1956)
# [[Ibijoke Faborode]] BBCren 100 emakumeak 2022, politikaria (Nigeria XX. mendea)
# [[Gohar Eshghi]] BBCren 100 emakumeak 2022, ekintzailea (Iran 1946-2002)
# [[Fatima Amiri]] BBCren 100 emakumeak 2022, ikaslea (Afganistan, 2005)
# [[Carmen Muñoz Manzano]] Bigarren Errepublikako maistra eta idazlea (Cáceres, 1906-Coruña, 2002)
# [[Carmen García de Castro]] Bigarren Errepublikako maistra eta pedagogoa (Almería, 1886-1969)
# [[Isabel González Turmo]] antropologoa (Espainia XX. mendea)
# [[Elvira Álvarez de Ceballos]] dama (Espainia XIV. mendea -1372)
# [[Difficult Women]] emakume kabareta (Australia)
# [[Mehreen Faruqi]] politikaria (Pakistan 1963)
# [[Katarina Zec]] saskibaloi jokalaria (Serbia 1997)
# [[Mariana Barassi]] film-zuzendaria (Argentina 1977)
# [[Vic Echegoyen]] idazlea (Madril 1969)
# [[Claudia Zapata]] historialaria (Txile 1975)
# [[Christiane Félip Vidal]] idazlea (Frantzia 1950)
# [[Katherine Kurtz]] idazlea (AEB 1944)
# [[Juana Ontañón eta Valiente|Juana Ontañon y Valiente]] Bigarren Errepublikako maistra (Madril, 1886-Mexiko, 1972)
# [[Wally Funk]] astronauta (AEB 1939)
# [[Ida Ørskov]] bakteriologoa (Danimarka 1922- 2007)
# [[Alice Lee]] matematikaria (EB 1858-1939)
# [[Elizabeth Scott]] matematikaria (AEB 1917-1988)
# [[Ainhoa Achutegui]] zuzendari artistikoa ( Venezuela 1978)
# [[Akwaeke Emezi]] idazlea (Nigeria 1987)
# [[Leia Dongue]] saskibalio jokalaria (Mozambike 1991)
# [[Mónica Bruckmann]] soziopolitologoa (Peru XX. mendea)
# [[Claude Ber]] poeta (Frantzai 1948)
# [[Nadia Yala Kisukidi]] filosofoa (Belgika 1978)
# [[Ana Carrique]] musikagilea ( Argentina 1964)
# [[Cristina Montserrat Hendrickse]] abokatua, irakaslea (AEB 1964)
# [[Kristina Higgins]] saskibaloi jokalaria (AEB 1994)
# [[Joy Alexis Brown-Adams]] saskibaloi jokalaria (Guyana 1993)
# [[Dona Tututa]] piano-jolea (Cabo Verde 1919-2014)
# [[Yolanda Morazzo]] poeta (Cabo Verde 1927-Lisboa 2009)
# [[Tuna Mascarenhas]] kimikaria, aktibista, 1. dama (Cabo Verde 1944-2009)
# [[Kate Asabuki]] aktore pornoa (Tokio 1962)
# [[Celina Pereira]] abeslaria, kontalaria (Cabo Verde 1940-Lisboa2020)
# [[Athaliah Molokomme]] fiskala (Botswana 1959)
# [[Constance Cummings-John]] politikaria (Sierra Leona 1918-Londres 2000)
# [[Aspásia Camargo]] politikaria (Brasil, 1946 19)
# [[Rachael Blackmore]] Jokey-a (Irlanda 1989)
# [[Lívia Járóka]] 1. emakumezko ijito eurodiputatua (Hungaria 1974)
# [[Clare Marie Hodges]] AEBko 1. emakumezko basozaina (AEB 1890-1970)
# [[Consuelo González Ramos]] kazetaria, erizaina, feminista (Zamora, 1877-Madril, 1956)
# [[Esperanza Rodríguez Cerdán]] Bigarren Errepublikako maistra erbesteratua (Madril, 1892-Valentzia,1984)
# [[Rosa Roig]] Bigarren Errepublikako maistra (Tarragona, 1890-Bartzelona, 1969)
# [[Pilar Salvo Giménez|Pilar Salvo]] Bigarren Errepublikako maistra fusilatua (Zaragoza, 1889-1936)
# [[Amalia Torrijos]] Bigarren Errepublikako maistra eta alkatea (Sevilla, 1911- ???)
# [[Ekaterina Lermontova]] Paleontologoa (SESB, 1889-1942)
# [[Eva Mameli Calvino]] Botanikaria (Italia, 1886-1978)
# [[Heike Freire]] filosofoa, aktibista (Espainia, ??)
# [[Sabrina Sánchez]] kazetaria, sexu langilea (Mexiko 1981)
# [[Karine Espineira]] soziologoa, trans ekintzailea (Txile 1967)
# [[Nadia Ferreira]] modeloa, enpresaburua (Paraguai 1999)
# [[Elena Sánchez Caballero]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Pilar Martín Fernández]] immunologia ikertzailea (Madril 1973)
# [[Maruja Torres]] kazetaria, idazlea (Bartzelona 1943)
# [[Nya de la Rubia]] abeslaria, aktorea (Sevilla 1986)
# [[Aryna Sabalenka]] tenislaria (Bielorrusia 1998)
# [[Aliaksandra Sasnovih]] tenislaria (Bielorrusia 1994)
# [[Lucia Stecher]] ikertzailea (Txile XX. mendea)
# [[Elena Oliva]] soziologoa, ikertzailea (Txile 1982)
# [[Gendengarjaa Baigalimaa]] onkologoa (Mongolia XX. mendea)
# [[Elena Moreno Zaldibar]] saskibaloi jokalaria (Donostia 1959)
# [[Tanaya Mechelle Atkinson]] saskibaloi jokalaria (AEB 1996)
# [[Kinu Nishimura]] ilustratzailea (Japonia 1969)
# [[Asunción Linares]] paleontologoa (Granada, 1921-2005)
# [[Sylvie Denis]] idazlea
# [[Marguerite Durand (hizkuntzalaria)]] hizkuntzalarieta fonetikalari frantziarra (1904)
# [[Jeanne Chauvin]] abokatu eta feminista frantsesa (1862-1926)
# [[Soraya Prieto Fernández]] kimikaria (Gasteiz 1979)
# [[Maimouna Diarra]] saskibaloi jokalaria (Senegal 1991)
# [[Esther Yáñez González - Irun]] Armadako 1. emakumea eta gerra ontzi kapitaina (Cádiz 1971)
# [[María José Escalona]] informatikaria (Sevilla 1976)
# [[Helena Viñes]] ekonomialaria (Espainia, XX. mendea)
# [[María Jesús Almazor]] Telekomunikazio ingeniaria, CEO ( Brtzelona 1970)
# [[Karen Gaines]] ziberdefentsan aditua, CEO (XX. mendea)
# [[Silvia Albert Sopale]] aktore, zuzendari (Donostia 1976)
# [[Midi Achmat]] LGTB aktibista (Hegoafrika, 1964)
# [[Shiva Nazar Ahari]] giza eskubideen aldeko aktibista (Irán, 1984)
# [[Leoncia Gómez Galán]] zerbitzaria, 'vocera' (Caceres 1903-1986)
# [[Irma Estrada Silva]] autodefentsa irakaslea (El Salvador ?)
# [[Anália de Victória Pereira]] politikaria ( Angola 1941-2009)
# [[Belita Palma]] abeslaria (Angola 1932-1988)
# [[Luzia Inglês Van-Dúnem]] politikaria (Angola 1948)
# [[Margarida Rosa da Silva Izata]] diplomazialaria (Angola 1958)
# [[Ana Clara Guerra Marques]] dantzaria (Angola 1962)
# [[Luísa Rogério]] kazetaria (Angola 1967)
# [[Lourdes Van-Dúnem]] musikaria (Angola 1935-2006)
# [[Arlete Leona Chimbinda]] politikaria, irakaslea (Angola 1960)
# [[Silvia Lutucuta]] Kardiologoa, ministroa (Angola 1968)
# [[Josefa Sacko]] agronomoa, enbaxadorea (Angola XX. mendea)
# [[Vera Daves]] ekonomialaria, ministroa (Angola 1984)
# [[Catherine Austin Fitts]] bankaria (AEB 1950)
# [[Marjorie Rice]] matematikaria (AEB, 1923-2017)
# [[Liliana Colanzi]] idazle eta editorea (Bolivia, 1981)
# [[Magela Baudoin]] idazle (Bolivia, 1973)
# [[Trementinaireak]] sendatzeko produktu naturalen saltzaile ibiltariak (Katalunia XIX. mendea-XX. mendea)
# [[Eloísa del Pino Matute]] zientzialari soziala, ikertzailea (Espainia XX. mendea)
# [[María Luisa López Grigera]] filologoa (Coruña 1926)
# [[Paula Dapena Sánchez]] futbolaria (Pontevedra 1996)
# [[ASPEGI elkartea]] emakume profesionalena, enpresariena (Gipuzkoa 1998)
# [[Sari Arponen]] medikua (Finlandia 1977)
# [[Carolina Iglesias]] umoregilea, gidoilaria, youtuberra (Coruña 1993)
# [[Berta Collado]] kazetaria, aurkezlea (Toledo 1979)
# [[Yola Mamani]] komunikatzailea (Bolivia, 1984)
# [[Hélène Dutrieu]] txirrindulari, hegazkinlari (Belgika-Frantzia, 1877-1961)
# [[Virginia Ayllón]] idazle (Bolivia, 1958)
# [[Begonya Pozo]] idazlea (Valentzia 1974)
# [[Carmelina Sánchez-Cutillas]] idazlea (Madril 1921- Valentzia 2009)
# [[Beatriu Civera]] idazlea (Valentzia 1914-1995)
# [[Ana María Ibars]] idazlea, maistra (Valentzia 1892-1965)
# [[Raquel Payá]] pedagogoa (Valentzia 1919-1972)
# [[Alison Spedding]] antropologoa (Ingalaterra/Bolivia, 1962)
# [[Margaret W. Rossiter]] emakumeen historialaria ( AEB 1944)
# [[Maria Beneyto]] idazlea, poeta (Valentzia 1925-2011)
# [[María Villén]] 2. Errepublikako maistra (Burgos 1871-Valentzia 1961)
# [[Lindaura Anzoátegui]] idazle (Bolivia, 1846-1898)
# [[Yolanda Bedregal]] poeta (Bolivia, 1913-1999)
# [[María Virginia Estenssoro]] poeta (Bolivia, 1902-1970)
# [[Hilda Mundy]] poeta (Bolivia, 1912-1980)
# [[Concha Peña Pastor]] bigarren errepublikako maistra eta abokatua (Ciudad Real, 1906-Panama, 1960)
# [[Elpidia Polo Ovejas]] bigarren errepublikako maistra errepresaliatua (Valladolid, 1890-Madrid, 1988)
# [[Carmen Valero Gimeno]] bigarren errepublikako maistra eta pedagogo errepresaliatua (Silla, 1893-1962)
# [[Rosa Menéndez]] zientzialaria, 1. emakumea CSIC burua (Asturias 1956)
# [[Dulceida]] interneteko ospetsua (Bartzelona, 1989)
# [[Juana Macías]] film-zuzendaria, gidoilaria (Madril 1971)
# [[Brisa Fenoy]] musikaria, DJ, modeloa (Cádiz 1991)
# [[María Vargas Montoya]] enologoa (Haro 1971)
# [[María Vargas Fernández]] flamenko abeslaria (Cádiz 1947)
# [[Laura Alonso Cancho]] poeta (Santander 1978)
# [[Dina Abouzeid Sariñena]] badminton entrenatzailea (Zaragoza 1979)
# [[Agostina Burani]] saskibaloi jokalaria ( Argentina 1991)
# [[Carmen Ybarra Careaga]] enpresaburua, markesa (Espainia 1963)
# [[María José Álvarez Mezquíriz]] EULEN enpresaburua (Bilbo 1957)
# [[Margaret H. Wright]] matematikaria (AEB, 1944)
# [[Katharine Way]] fisikaria (AEB, 1902-1995)
# [[Paola Velasco Pinedo]] Boliviako 1. emakume piloto komandantea (1988)
# [[Xian (aktibista)]] LGTB aktibista (Txina, ?)
# [[Laura Hojman]] gidoilaria, film zuzendaria (Sevilla 1981)
# [[Bibisara Assaubayeva]] xake jokalaria (Kazakhstan 2004)
# [[Anne L'Huillier]] fisika atomikoko irakaslea (Frantzia/Suedia 1958)
# [[Tamara Rojo]] datzaria, koreografoa (kanada/Espainia 1974)
# [[Elena S. Sánchez]] kazetaria (Toledo 1979)
# [[Patricia Pardo]] kazetaria (Galizia 1983)
# [[Sonsoles Ónega]]kazetaria, idazlea (Madril 1970)
# [[Cristina Ónega]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Tatiana Afanásieva]] matematikari eta fisikaria (Ukraina-Herbereheak, 1876-1964)
# [[Lilli Suburg]] kazetaria (Estonia, 1841-1930)
# [[Esther Szekeres]] matematikaria (Hungaria-Australia, 1910-2005)
# [[Irene Falcón|Irene Falcon]] kazetaria, Dolores Ibarruriren idazkaria (Madril, 1907-1999)
# [[Enriqueta O'Neill|Enriqueta O´Neill]] aktore eta idazlea (Madril, 1909-Bartzelona, 1972)
# [[Encarnación Fuyola Miret]] Bigarren errepublikako maistra (Huesca, 1907-Mexiko, 1982)
# [[Anoka Primrose Abeyrathne]] kontserbazionista, gizarte ekintzailea (Sri Lanka, 1991)
# [[Mar Abad]] kazetaria (Almeria 1972)
# [[Marion Koopmans]] albaitaria, birologoa (Herbehereak 1956)
# [[Carme Valls]] mediku eta politikaria (Bartzelona,' 1945)
# [[Anne Anderson]] ilustratzailea (Eskozia, 1874 - 1930)
# [[Eva Furnari|Eva Furmari]] ilustratzailea (Erroma, 1948)
# [[Matilde Hidalgo]] mediku, poeta, sufragista (Ekuador 1889-1974)
# [[Eva Soriano]] komediantea, aurkezlea (Tarragona 1970)
# [[Cecilia Ansaldo]] idazlea (Ekuador 1949)
# [[Melissa Lucio]] heriotza zigor polemikoan kondenatua (AEB 1968)
# [[Carmen Barbarà]] komikigilea eta irudigilea (Bartzelona, 1933)
# [[Amelia Bauerle|Amelia Banerle]] komikigilea (Londres, 1873-1916)
# [[Pauline Baynes]] liburu ilustratzailea (Sussex, 1922-2008)
# [[ Pamela Adie]] LGBT aktibista (Nigeria, 1984)
# [[ Christine Ahn]] Bakearen aldeko aktibista (Hego Korea, XX. mendea)
# [[Celia Viñas]] poeta, pedagogoa (Lleida-Almeria, 1915-1954)
# [[Chipita Rodriguez]] heriotza zigorrez urkatua eta 100 urtera barkatua (AEB 1799-1863)
# [[Elsa Beskow]] idazlea eta ilustratzailea (Suedia, 1874-1953)
# [[Mary Agnes Chase]] botikaria eta ilustratzailea (EEBB, 1869-1963)
# [[María Conejo]] ilustratzailea (Mexiko, 1958)
# [[Eréndira Derbez]] ilustratzailea, idazlea (Mexiko, 1991)
# [[Kate Greenaway]] ilustratzailea, idazlea (Londres, 1846-1901)
# [[Elizabeth Shippen Green]] ilustratzailea (EEBB, 1871-1954)
}}
==='''Berriak 2023''' ('''urtarrila''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Elorriaga]] ef--'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Busturia, 1980)
# [[Aiora Zabala]] ----'''SORTUA''' zientzialaria (1982)
# [[Alazne López]] --ef'''SORTUA''' dantzaria (Bilbo, 1993-Alemania, 2015)
# [[Ana Borderas]] ef--''SORTUA''' kazetaria, irrati-esataria (Eibar, 1962)
# [[Anna Fernandez de Paco]] ef--'''SORTUA''' zinemagilea (Bartzelona, 1981)
# [[Belén Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1937-1982)
# [[Berenice Lopez Reyes]] ef--'''SORTUA''' enpresaburua (Mexiko, 1989)
# [[Bonifacia Zuazola]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1915-2012)
# [[Consuelo Osa]] efef'''SORTUA''' erraketista Mutriku (1922-2015)
# [[Durangoko Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1939-1940)
# [[Eladia Balerdi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1942-1997))
# [[Garbiñe Balerdi]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1935)
# [[Garbiñe Ortega]] ----'''SORTUA''' zinema komisarioa (Gasteiz, 1981)
# [[Gloria Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1922)
# [[Ignacia Idoate Iragui]] efef'''SORTUA''' moja (Orikain, 1900 - Madril, 1975)
# [[Iñasi Illarramendi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Zarautz, 1919-2005)
# [[Josefa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Juncal Alzugaray]] ef--'''SORTUA''' Fisioterateupa eta asmatzailea (Bilbo, 1981)
# [[Justa Domínguez de Vidaurreta e Idoy]] efef'''SORTUA''' moja (Azpeitia, 1975- Madril, 1958)
# [[Koldobike Gezala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Lezo, 1917)
# [[Marcelina Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1923)
# [[Margarita Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1925-Fuengirola, 2019)
# [[Mari Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Anoeta, 1929 -Mexiko, 1986)
# [[Maria Josefa Navascues]] efef'''SORTUA''' erraketista (Errenteria, 1924-2011)
# [[Maria Teresa Egaña]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1925)
# [[Mercedes Agirrezabalaga]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Irura, 1928)
# [[Mercedes Zubikaray]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1920-1983)
# [[Merche Olabe]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1957)
# [[Milagros Uranga]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mutriku, 1918-1992)
# [[Pilar Zabala]] efef'''SORTUA''' erraketista (Deba, 1926-1945)
# [[Rafaela Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Azkoitia, 1926-213)
# [[Saelia Aparicio]] ----'''SORTUA''' artista (Valladolid, 1982)
# [[Victoriana Aizpuru]] ef--'''SORTUA''' erraketista (Errezil, 1919)
# [[Zornotzako Emakumeen Kartzela]] '''SORTUA''' (1938-1947)
# [[Ada Hitchins]] kimikaria (Ingalaterra, 1891-1972)
# [[Adèle Esquiros]] Frantziako idazle eta kazetari feminista (1819-1886)
# [[Africa González Fernández]] medikua, inmunologoa (Madril 1962)
# [[Agrippina Vagánova]] ballet-maistra (Errusia, 1837-1951)
# [[Aïcha Chenna]] emakume eskubideen aktibista (Maroko 1941-2022)
# [[Aída Gómez]] dantzaria (Madril, 1967)
# [[Aida Pierce]] komediantea (Mexiko, 1956)
# [[Ainhoa Sanz Rodríguez|Ainhoa Sanz]] mendi korrikalaria (Urretxu, 1989)
# [[Alba Gutiérrez]] dantzaria, aktorea ( Madril 1994)
# [[Alice H. Parker]] asmatzailea (EEBB 1895-1920)
# [[Alicia Barrié]] vedettea (Txile 1915- AEB 2002)
# [[Alicia Vignoli]] vedettea (Lima 1911-Argentina 2005)
# [[Almudena Ariza]] korrespontsala (Madril, 1963)
# [[Alyson Eckmann]] aktorea (AEB 1990)
# [[Amalia Iglesias]] idazlea, poeta (Menaza, 1962)
# [[Ana Goya]] dantzaria, aktorea (Iruñea 1962)
# [[Ana José Cancio]] kazetaria (Palentzia 1960)
# [[Ana Orantes]] genero-indarkeriaren biktina (Granada 1937-1997)
# [[Ana Rujas]] aktorea (Madril 1989)
# [[Angela Burdett-Coutts]] filantropoa, pintura-bildumagilea (Londres, 1814-1906)
# [[Ángela T. Leiva Sánchez]] botanikaria (Kuba 1948-2014)
# [[Àngels Ribé]] artista kontzeptuala (Bartzelona 1943)
# [[Anna Jaclard]] Errusiar sozialista eta feminista iraultzailea (1843 - 1887)
# [[Anna Maurizio]] biologoa (Suitza 1900-1993)
# [[Annie Oakley]] tiratzailea (AEB, 1860-1926)
# [[Antonia Gimeno Travesset]] saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (Bartzelona, 1941)
# [[Antonia Torre Yela]] 14. arrosa. Fusilatua (Madril, 1922-1940)
# [[Asha Lul Mohamud Yusuf]] poeta (Somalia, XX. mendea)
# [[Azucena Hernández]] aktorea (Sevilla 1960-Guadalajara 2019)
# [[Barbara Navarro]] legelaria, CEO (Madril 1974)
# [[Bélgica Adela Mirabal]] biziraun zuen Mirabal ahizpa bakarra (Dominikar Errepublika, 1925-2014)
# [[Belle Starr]] Mendebaldeko bidelapurra (AEB, 1848-1889)
# [[Beth (abeslaria)]] (Bartzelona 1981)
# [[Bianca Ceva]] erresistentziaren kidea (Italia, 1897-1982)
# [[Blanche Lefebvre]] 1871ko Parisko Komunako ekintzailea
# [[Carmen Amaya]] dantzaria (Bartzelona, 1918-1963)
# [[Carmen Iglesias]] historialaria (Madril 1942)
# [[Carmen Olmedo Checa]] politikaria (Malaga 1949-2015)
# [[Carmen Ruiz-Tilve]] idazlea (Oviedo 1941)
# [[Carol-Ann Duffy]] poeta (E.B. 1955)
# [[Catherine Allard]] dantzaria (Belgika/Katalunia, 1960)
# [[Cathy Hackl]] futurista teknologikoa ( XX. mendea)
# [[Cecilia Bartolomé]] film-zuzendaria (Alacant 1940)
# [[Celia Correas de Zapata]] idazlea (Argentina 1933-AEB 2022)
# [[Charo (abeslaria)]] dantzaria, aktorea (Murtzia 1941-)
# [[Claire Démar]] kazetari eta feminista frantziarra (1799-1833)
# [[Clara Jiménez Cruz]] kazetaria (Madril 1989)
# [[Claude-Hélène Perrot]] historialaria (Frantzia 1928-2019)
# [[Claudia Piñeiro]] idazlea (Argentina 1960)
# [[Colette Rabaté]] hispanista (Frantzia 1950)
# [[Cristina Olea]] korrespontsala (Vigo, 1982)
# [[Dalila Ennadre]] zinema-zuzendaria (Maroko 1966- Paris 2020)
# [[Dalilah]] dantzaria (Madril 1936-2001)
# [[Danica McKellar]] Matematikaria, aktorea (AEB, 1975)
# [[Daniela Blume]] kazetaria (Mataro 1990)
# [[Daphne Oram]] musikagilea (Erresuma Batua, 1925-2003)
# [[Daria Bertolani Marchetti]] erresistentziaren kidea (Italia, 1919-1994)
# [[Delia del Carril]] margolaria (Argentina, 1884-1989)
# [[Désirée Gay]] kazetari eta feminista frantziarra (1810-1890)
# [[Diana Vishneva]] dantzaria (Errusia, 1976)
# [[Dolores Medio]] idazlea (Oviedo 1911-1996)
# [[Dolors Comas]] antropologoa eta politikaria (Bartzelona, 1951)
# [[Dorothy E. Smith]] antropologoa (E.B 1946-Kanada 2022)
# [[Dorothy Pitman Hughes]] aktibista (AEB 1938-2022)
# [[Drucilla Cornell]] filosofoa (AEB 1950-2022)
# [[Edith Checa]] kazetari, irrati-esatari (Sevilla, 1957-Madril, 2017)
# [[Elda Emma Anderson]] fisikaria (AEB, 1899-1961)
# [[Elena González Iglesias]] dantzaria, aktorea (Asturias 1991)
# [[Elena Quiroga]] idazlea (Santander 1921-Coruña 1995)
# [[Elizabeth Gertrude Britton]] botanikaria, briologoa (AEB, 1858-1934)
# [[Elvira Andrés]] dantzaria (Espainia, 1958)
# [[Elvira Godás]] maistra errepublikarra (Katalunia, 1917-2015)
# [[Elvira Roca Barea]] idazlea (Malaga 1966)
# [[Enedina Alves Marques]] ingeniari zibila (Brasil, 1913-1981)
# [[Erika Martínez]] poeta (Jaen, 1979)
# [[Ernestina Otero]] maistra (Pontevedra 1890-1956)
# [[Eugenia Balcells]] artista bisuala (Bartzelona 1943)
# [[Eva Ortega Paíno]] kimikaria, ikertailea (Madril, 1972)
# [[Felicita Ferrero]] erresistentziaren kidea (Italia, 1899-1984)
# [[Filomena Dato]] poeta, idazlea (Galizia, 1856-1926)
# [[Flor de Torres Porras]] fiskala (Almeria 1961)
# [[Flora Philip]] matematikaria (Erresuma Batua 1865-1943)
# [[Florence Parpart]] asmatzailea (EE.BB. 1856- ?)
# [[Florencia Pérez Padilla]] dantzaria (Sevilla 1918-Madril 2000)
# [[Frances Haugen]] datu-ingeniaria, informatzailea (AEB 1980)
# [[Francesca Gargallo]] filosofoa, idazlea (Italia 1956- Mexiko 2022)
# [[Gabriela Bravo]] fiskala, politikaria (Valentzia 1963)
# [[Gemma Pasqual i Escrivà|Gemma Pasqual i Escrivá]] katalanez idazten duen idazlea (Valentzia, 1967)
# [[Gertrud Woker]] biokimikaria (Suitza, 1878-1968)
# [[Ginetta Sagan]] erresistentziaren kidea (Italia, 1925-2000)
# [[Gloria Leyland]] dantzaria, esataria (Argentina, XX.mendea)
# [[Godeliève Mukasarasi]] gizarte langilea, aktibista (Ruanda 1959)
# [[Grace Nichols]] poeta (Guyab 1950)
# [[Helen Pickett]] koreografoa (AEB,?)
# [[Helena Corbellini]] idazlea (Uruguai 1959)
# [[Helena Cortesina]] dantzaria, zinegile aitzindaria (Valentzia 1903-Buenos Aires 1984)
# [[Ina Grafl]] botanikaria (Suitza 1915-1970)
# [[Irene Rice Pereira]] artista (AEB 1902-Marbella 1971)
# [[Isabel Pérez Montalbán]] poeta (Córdoba, 1964)
# [[Isla Correyero]] idazlea, poeta (Cáceres, 1957)
# [[Jamie Dantzscher]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Josefina Triguero Agudo]] Espainiako 1.emakume epailea (Madril 1946-2022)
# [[Joyce Lussu]] erresistentziaren kidea (Italia, 1912-1998)
# [[Juana la Macarrona]] dantzaria (Cádiz 1870-Sevilla 1947)
# [[Júlia Creus Garcia]] dantzaria, aktorea (Tarragona 1994)
# [[Julia Manzanal Pérez]] aktibista errepublikanoa (Madril, 1915-2012)
# [[Julia Reichert]] dokumental-zuzendari (AEB 1946-2022)
# [[Kae Tempest]] poeta, abeslaria (Inglaterra, 1985)
# [[Kathryn Woolard]] hizkuntza-antropologoa (AEB 1950)
# [[Kenita Placide]] aktibista (Santa Luzia 1978)
# [[La Chunga]] dantzaria (Marseilla, 1938)
# [[La Malena (dantzaria)]] (Cádiz 1877-Sevilla 1956)
# [[Laura Escanes]] modeloa (Bartzelona 1996)
# [[Laura Palmés]] kazetaria (Bartzelona, 1954-2011)
# [[Laura Pinillos]] vedettea (Espainia 1900-Madril 1970)
# [[Lina Merlin]] erresistentziaren kidea (Italia, 1887-1979)
# [[Lola Greco]] dantzaria, koreogarfoa (Madril 1964)
# [[Louisa Aldrich-Blake]] medikua (Chingford, 1865 – 1925)
# [[Louise Colet]] Frantziako olerkaria (1810-1876)
# [[Lourdes García Campos]] kazetaria (Madril 1975)
# [[Lucero Tena]] dantzaria,kriskitin jotzailea (Mexiko, 1938)
# [[Lucy Weston Pickett]] kimikaria (AEB, 1904-1997)
# [[Luisa Esteso]] aktore komikoa (Valentzia 1906- Madril1986)
# [[Luisa Isabel Álvarez de Toledo]] dukesa eta idazlea (Estoril, 1936-Sanlúcar de Barramenda, 2008)
# [[Lupe Serrano]] dantzaria (Txile, 1930)
# [[Manuela Garín Pinillos]] matemtikaria (Asturias-Mexiko, 1914-2019)
# [[Manuela Manzanares]] arbista, idazlea (Ciudad Real 1910 -AEB 2004)
# [[Margarita García Robayo]] idazlea (Kolonbia 1980)
# [[Marguerite Williams]] geologoa (AEB, 1895-1991)
# [[María Alaniako]] enperatriza (Georgia1050-Bizanzio 1118?)
# [[Maria Branyas Morera]] superehunurtekoak (San Frantzisko/Katalunia 1907)
# [[María Cabrera]] akrobata, lehenengo emakume ijito ezaguna espainian (1467-Guadalajara, 1527)
# [[Maria Cosway]] artista (Italia 1760 -1838)
# [[María Eloy-García|María Eloy-Garcia]] idazle, poeta (Málaga, 1972)
# [[María Ignacia Rodríguez de Velasco]] aktibista (Mexiko, 1778-1850)
# [[María López García]] hockey-jokalaria (Asturias 1990)
# [[María Muñoz]] irrati-esataria (Argentina 1968-2003)
# [[Maria Ossowska]] Filosofoa (Varsovia, 1896-1974)
# [[María Peláe]] kantautorea (Malaga 1990)
# [[María Teresa Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1935-1960)
# [[Marie Guy-Stéphan]] dantzaria (Paris 1818-1873)
# [[Marina Semiónova]] dantzaria (Errusia, 1908-2010)
# [[Mariola Cubells]] kazetaria (Valentzia 1967)
# [[Marjorie Hyams]] jazz musikaria, bibrafonista (AEB 1920-2012)
# [[Marsha Blackburn]] politikaria (AEB 1952)
# [[Marta Agudo]] poeta (Madril, 1971)
# [[Maruchi Fresno]] aktorea (Madril 1916-2003)
# [[Mercedes Ballesteros]] idazlea ( Madril 1913-1995)
# [[Mercedes Gaibrois de Ballesteros]] historialaria (Paris 1891-Madril 1960)
# [[Mercedes Marrero]] saskibaloi jokalaria eta nabigazio kapitaina (San Cruz Tenerifekoa, 1961)
# [[Mercedes Olivera Bustamante]] antropologoa (Mexiko 1934-2022)
# [[Milagros Calvo]] epailea (Valladolid 1947)
# [[Minerva Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1926-1960)
# [[Mireia Sentís]] idazlea (Bartzelona 1947)
# [[Miriam Reyes]] poeta (Ourense, 1974)
# [[Mónica Moro]] publizista, zuzendari-nagusia (Madril, 1974)
# [[Montserrat Domínguez]] kazetaria (Madril 1963)
# [[Montserrat Galcerán]] aktibista (Bartzelona, 1946)
# [[Montserrat Soliva Torrentó]] zientzialaria (Katalunia, 1943-2019)
# [[Nannette Streicher]] musikagilea, piano-jolea (Alemania 1769-Austria1833)
# [[Natalia Bessmértnova]] dantzaria (Mosku 1941-2008)
# [[Natalia LL]] artista (Polonia 1937-2022)
# [[Natalia Makarova]] dantzaria (Errusia, 1940)
# [[Nina Timofeeva]] dantzaria (Errusia 1935-Israel 2014)
# [[Noemí Galera]] OT zuzendaria (Bartzelona 1967)
# [[Noni Benegas]] idazlea (Argentina 1951)
# [[Norma Barbolini]] erresistentziaren kidea (Italia, 1922-1993)
# [[Núria Bendicho Giró|Nuria Bendicho]] idazlea (Bartzelona, 1995)
# [[Nuria Oliver]] telekomunikazio ingeniaria (Alacant 1970)
# [[Odette Roy Fombrun]] sufragista (Haiti 1917-2022)
# [[Olga Lepeshínskaya]] dantzaria (Errusia 1941-2008)
# [[Olga María Ramos]] kupletista, musikagilea (Madril 1947)
# [[Olga Ramos (abeslaria)]] (tenerife, 1932)
# [[Olga Ramos (aktorea)]] kupletista (Badajoz 1918-Madril 2005)
# [[Paloma del Río]] kazetaria (Madril 1960)
# [[Pastora Galván]] dantzaria (Sevilla 1980)
# [[Patria Mirabal]] ekintzaile politikoa (Dominikar Errepublika, 1924-1960)
# [[Patricia Guerrero (dantzaria)]] (Granada 1990)
# [[Patrizia Reggiani]] hiltzailea (Italia, 1948)
# [[Pilar de la Oliva]] epailea (Valentzia 1956)
# [[Radhya Al-Mutawakel]] Giza eskubide aktibista (Yemen 1967)
# [[Ramona Maneiro]] aitzindaria (Coruña, 1961)
# [[Rosa Durán]] dantzaria (Cádiz 1922-Madril 1999)
# [[Rosario Guerrero]] dantzaria (Madril XIX. mendea-1960)
# [[Rosemary Radford Ruether]] filosofoa (AEB 1936-2022)
# [[Rossana Rossanda]] erresistentziaren kidea (Italia, 1924-2020)
# [[Sabela Arias Castro]] historietagilea (Lugo, 1969)
# [[Sara Rancaño]] korrespontsala (Bartzelona, 1984)
# [[Sarah Mardini]] igerilaria, errefuxiatuen aldeko aktibista kriminalizatua (Siria, 1995)
# [[Shadi Sadr]] abokatu, aktibista (Iran 1974)
# [[Sharon Presley]] psikologoa (AEB 1943-2022)
# [[Silvia Barrera Ibáñez]] zibersegurtasun aditua, kriminologoa (Madril 1977)
# [[Soledad Antelada Toledano]] hackerra (Argentina 1977)
# [[Soledad Cazorla]] fiskala (Lareche 1955-Madril2015)
# [[Sophie Freud]] psikologoa, idazlea (Austria 1924-AEB 2022)
# [[Stella Cunliffe]] estatistikaria (Erresuma Batua, 1917-2012)
# [[Suzanne Voilquin]] kazetari frantziarra eta saint simonista (1801-1876)
# [[Teresa Burga]] artista (Perú, 1935-2021)
# [[Teresa Freixes]] legelaria (LLeida 1950)
# [[Teresa Perales]] igerilaria (Zaragoza 1975)
# [[Tina Anselmi]] erresistentziaren kidea (Italia, 1927-2016)
# [[Verónica Pascual Boé]] ingeniaria, CEO (Burgos 1979)
# [[Vicky Gómez]] dantzaria (Salamanca 1988)
# [[Victoria Pinillos]] vedettea (Espainia ?- Madril ? )
# [[Victorina Vila Badia]] maistra errepublikarra (Lleida, 1883-1962)
# [[Violeta la Burra]] abeslaria, dantzaria, aitzindaria (Sevilla, 1936-2020)
# [[Virxinia Pereira Renda]] idazlea (Pontevedra 1884-Madril 1969)
# [[Yolanda Ramos]] aktorea (Bartzelona 1968)
# [[Zar Amir Ebrahimi]] aktorea (Iran 1981)
# [[Zeba Islam Seraj]] biologo molekularra (Bangladesh, 1958)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abendua''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Lourdes Herrasti]] ef--'''SORTUA''' antropologoa (Aretxabaleta, 1958)
# [[Marie-José Basurco]] ----'''SORTUA''' idazlea (Donibane Lohitzune, 1947)
# [[Uxue Kerejeta]] ----'''SORTUA''' musikaria (Zumarraga, 1999)
# [[Felisa Libano]] efef'''SORTUA''' pandero jotzailea (Plentzia, 1917-2000)
# [[Esperanza Nuere]] ----'''SORTUA''' margolaria (Bilbo, 1935)
# [[Nadia Hindi Mediavilla]] ----'''SORTUA''' ikertzailea (Bagdad, 1977)
# [[Betisa Ojanguren]] ----'''SORTUA''' Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea (Barakaldo, 1978)
# [[Ainhize Belar]] ef--'''SORTUA''' eskalatzailea (Atxondo, 2006)
# [[Miren Urbieta Vega]] ----'''SORTUA''' abeslaria, musikaria (Donostia, 1983)
# [[Begoña Uriarte]] ----'''SORTUA''' piano-jotzailea (Bilbo, 1937)
# [[Dioni Ardanza]] efef'''SORTUA''' jostuna (Ermua, 1914-Dima, 2005)
# [[Bego Alabazan]] ----'''SORTUA''' ipuin-kontalaria (Bilbo, 1966)
# [[Esperanza López Parada]] poeta (Madril, 1962)
# [[María Vázquez Suárez]] maistra, fusilatua (1874-1936)
# [[Kavita Ramdas]] zientzialaria (India, 1963)
# [[Cécile La Grenade]] politikaria, zientzialaria (Grenada, 1952)
# [[Eva Syková]] neurozientzialaria (Txekia, 1944)
# [[Sikivu Hutchinson]] idazlea, ekintzailea (AEB, 1961)
# [[Soumya Swaminathan]] medikua, pediatra eta zientzilaria (India, 1959)
# [[Victoria Ocampo]] idazle, itzultzaile, filantropoa (Argentina 1890-1979)
# [[Marie-Léonide Charvin "Agar"]] Aktore frantziarra eta communarde (1832-1891)
# [[Lorena Conde]] aktore, poeta (Galizia, 1980)
# [[Francisca Herrera Garrido]] idazlea (Galizia, 1869-1950)
# [[Olga Gallego]] historialaria, artxibozaina, idazlea (Galizia, 1923-2010)
# [[Mercedes Romero Abella]] maistra exekutatua (Coruña, 1907-Aranga, 1936)
# [[Marga do Val|Marga Do Val]] itzultzailea eta aktorea (Vigo, 1964)
# [[Sufia Kamal]] feminista (Banglades, 1911-1999)
# [[Oksana Omeliánchik]] ukraniar-sobietar gimnasta (1985)
# [[Laila Ripoll]] antzerkigilea, zuzendaria (Madril, 1964)
# [[Concha Cuetos]] aktorea (Madril, 1944)
# [[Cristina Torres]] aktorea (Madril, 1963)
# [[Pilar Torres]] aktorea (Madril, 1962)
# [[Elisa Montés]] aktorea (Granada, 1934)
# [[Teresita Silva]] aktorea (Valentzia 1911-Madril 1960)
# [[Analia Gadé]] aktorea (Argentina, 131-Madril 2019)
# [[Marisol Ayuso]] aktorea (Madril, 1943)
# [[Eugenia Roca]] aktorea (Bartzelona, 1928-2010)
# [[Encarna Abad]] aktorea (Espainia,1927)
# [[Mara Recatero]] zuzendaria (Espainia, ?)
# [[Lola Membrives]] kantaria,aktorea (Argentina/Espainia, 1885-1969)
# [[María Lado|Maria Lado]] idazlea (Coruña, 1979)
# [[María de las Mercedes Goicoa Fernández|Maria de las Mercedes Goicoa]] pianista (Coruña, 1928-2022)
# [[Beatriz Hernanz]] poeta (Pontevedra, 1963)
# [[Mar Bosch Oliveras|Mar Boch Oliveras]] idazlea (Girona, 1981)
# [[Elena Alonso Frayle]] idazlea (Bilbo, 1965)
# [[Pilar Cabot]] idazlea (1940-2017)
# [[Sandra Alonso Villar|Sandra Alonso]] maistra, idazlea (Zamora, 1993)
# [[Toni Acosta]] aktorea, umoregilea (Tenerife, 1972)
# [[Begoña Vargas]] aktorea, modeloa, dantzaria (Madril, 1999)
# [[Ivana Baquero]] aktorea, modeloa (Bartzelona, 1994)
# [[Mamen García]] aktorea (Valentzia, 1947)
# [[Nuria Herrero]] aktorea, dantzaria (Valentzia, 1987)
# [[Hurtado ahizpak]] aktore hirukotea (Espainia, 1979-1994)
# [[Paloma Hurtado]] vedettea,aktorea (Madril, 1946)
# [[Fernanda Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Teresa Hurtado]] aktorea (Madril, 1947)
# [[Mary Carrillo]] aktorea (Toledo, 1919-Madril 2009)
# [[Sara Moro]] gimnasta artistikoa (Mexiko, 1984)
# [[Elisa Herrero Uceda|Elisa Herrero]] poeta (Caceres, 1957-Madril, 2020)
# [[Blanca Andreu]] poeta (Coruña, 1959)
# [[Ana Merino]] poeta, komikigilea (Madril, 1971)
# [[Maria Bassó]] aktorea (Espainia,1901-Madril,1992)
# [[Esperanza Navarro]] aktorea (Espainia, 1928-1978)
# [[Eloísa Muro]] aktorea (Madril, 1894-1979)
# [[María Asquerino]] aktorea (Madril, 1925-2013)
# [[Pilar Millán Astray]] idazlea, espioia (Coruña 1879-Madril 1949)
# [[Mayra Gómez Kemp]] aurkezlea, kantaria, aktorea (Kuba, 1948)
# [[Velia Martínez]] aktorea (AEB, 1920-1993)
# [[María Durán]] aurkezlea, kantaria (Madril, 1946)
# [[Beatriz Escudero]] aktorea, kantaria (Asturias, 1950)
# [[Acuario hirukotea]] pop musikariak (Espainia, 1976-1980)
# [[Marián Flores]] idazkaria, aurkezlea (Madril, 1957)
# [[María Casal]] aurkezlea,aktorea, (Madril, 1958)
# [[Cristina Corral Soilán]] kazetaria, idazlea, irakaslea (Lugo, 1976)
# [[Mary Paz Pondal]] aktorea (Asturias, 1942)
# [[Mercedes Prendes]] aktorea (Asturias,1903-Madril,1981)
# [[Milagros Leal]] aktorea (Madril, 1902-1975)
# [[Ana Mariscal]] aktore, zuzendari, ekoizle (Madril, 1923-1995)
# [[Loreto Prado]] aktorea (Madril, 1863-1943)
# [[Consuelo Berlanga]] kazetaria (Kordoba, 1955)
# [[Irma Soriano]] kazetaria (Jaen, 1963)
# [[María Teresa Campos]] kazetaria (Tetuan/Malaga, 1941)
# [[Paula Malia]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Silma Lopez]] aktorea (Madril, 1991)
# [[Teresa Riott]] aktorea (Bartzelona, 1990)
# [[Barbara Mestanza]] zuzendaria (Bartzelona 1990)
# [[Inés de León]] zuzendaria (?, XX.mendea)
# [[Carmen Carbonell]] aktorea (Bartzelona, 1900)
# [[Belen Macias]] gidoilaria, zuzendaria (Tarragona, 1968)
# [[Vicky Peña]] aktorea (Bartzelona, 1954)
# [[Miranda Gas]] aktorea (Madril, 1985)
# [[Anna Maleras]] dantzaria (Bartzelona, 1940)
# [[Carlota Ferrer]] aktorea, korografoa (Madril, 1976)
# [[Emma Maleras]] dantzaria, koreografoa (Bartzelona, 1919-2017)
# [[Elena Frías de Chávez]] politikaria eta maistra (Venezuela, 1935)
# [[Rita Sargsyan]] maistra (ARmenia, 1962-2020)
# [[María Xosé Agra Romero]] filosofoa (Santiago de Compostela, 1956)
# [[Montse Barderi Palau]] idazlea eta filosofoa (SAbadell, 1969)
# [[María Canosa]] ingeniaria, idazlea, aurkezlea (Galizia, 1978)
# [[Carmen Borrego]] telebista saio-zuzendaria (Malaga, 1966)
# [[Marisa Abad]] aurkezlea (Alacant, 1947)
# [[Nuria Roca]] aktorea, aurkezlea, idazlea (Valentzia, 1972)
# [[Rocío Carrasco]] aurkezlea (Madril, 1977)
# [[Isabel Borondo]] aurkezlea (Madril, 1948)
# [[Lola Martínez (esataria)]] esataria (Murtzia, XX. mendea)
# [[Mónica Randall]] aktore, aurkezlea (Bartzelona, 1942)
# [[Luciana Wolf]] abeslaria (Zaragoza, 1946)
# [[Lola Rodríguez Aragón]] soprano, maistra (Logroño, 1910-Iruñea 1984)
# [[Elisabeth Schumann]] sopranoa, maistra (Alemania 1888-AEB, 1952)
# [[Neus Campillo Iborra]] filosofoa eta idazlea (Valentzia, 1945)
# [[Carolina del Olmo]] filosofoa (Madril, 1974)
# [[Ana Marta González (filosofoa)|Ana Marta Gonzalez]] filosofoa (Ourense, 1969)
# [[Emma Vilarasau]] aktorea (Bartzelona, 1969)
# [[Faustina Pignatelli]] fisikaria, matematikaria (Italia, 1705-1769)
# [[Toshiko Yuasa]] fisikaria (Japonia-Frantzia, 1909-1980)
# [[Ana Higueras]] sopranoa (Madril, 1944)
# [[Marie Fillunger]] sopranoa (Austria, 1850-Suitza 1930)
# [[Eugenie Schumann]] piano-jolea (Alemania, 1851-Suitza 1938)
# [[Rocío Orsi|Rocio Orsi]] filosofoa, saiakeragilea (Madril, 1976-2014)
# [[Clara Ramas]] filosofoa, politikaria (Madril, 1986)
# [[Begoña Roman]] filosofoa (Petrel, 1965)
# [[Teresa Cameselle]] idazlea (Coruña, 1968)
# [[Isabel Penagos]] sopranoa (Santander, 1931)
# [[Petra Martínez]] aktorea, zuzendaria (Jaen, 1944)
# [[Olga Margallo]] aktorea, zuzendaria (Madril, 1970)
# [[Marta Soto]] egile-abeslaria (Huelva, 1996)
# [[Carmen Boza]] egile-abeslaria (Cádiz, 1987)
# [[Ana María Sánchez Navarro]] sopranoa (Alacant, 1959)
# [[Sophie Poirier]] Jostuna eta Parisko Komunako communarde (1830-1879)
# [[Victorine Eudes]] Botikaria eta Parisko Komunako communarde (1848-1881)
# [[Malvina Poulain]] Maistra eta Parisko Komunako communarde (1851-1921)
# [[Rachel Félix]] Frantziako aktore tragikoa (1821-1858)
# [[Natalia Kobrynska]] idazlea eta feminista (Ukraina, 1855-1920)
# [[Mylène Flicka|Mulène Flicka]] blogaria eta feminista (Benin, 1996)
# [[Joye Hummel]] gidoilaria (EEBB, 1924-2021)
# [[Atika Locke]] idazlea (EEBB, 1974)
# [[Carla Cordua]] filosofoa (Txile, 1925)
# [[Mercè Otero Vidal]] filosofoa, feminista (Bartzelona, 1947)
# [[Marie-Pauline Soyer]] grabatzailea (Caen, Frantzia, 1786-1871)
# [[Ana Gertrudis de Urrutia Garchitorena|Ane Gertrudis de Urrutia Garchitorena]] margolaria (Cádiz, 1812-1850)
# [[Esmée Bulnes]] dantzaria (Erresuma Batua, 1900-Italia 1986)
# [[Gema Castillo]] dantzaria (Argentina, 1907-1979)
# [[Yoly Saa]] egile-abeslaria (Pontevedra, 1992)
# [[Aurora de Albornoz]] idazlea, poeta (Luarca, 1926 - Madril, 1990)
# [[Newsha Tavakolian|Newsha TAvakolian]] artista (Teheran, 1981)
# [[Pauleta Pamies]] dantzaria (Bartzelona, 1851-1937)
# [[Teresina Boronat]] dantzaria (Katalunia, 1904-1983)
# [[Maria de Avila]] dantzaria (Bartzelona, 1920-Zaragoza 2014)
# [[Lola de Avila]] dantzaria (Guadalajara, 1949)
# [[Claudia Faci]] dantzaria (Espainia, 1966)
# [[Rosita Segovia]] dantzaria (Bartzelona, 1922-2003)
# [[Ana Laguna]] dantzaria (Zaragoza, 1954)
# [[Arantxa Argüelles]] dantzaria (Zaragoza, 1970)
# [[Rosella Hightower]] dantzaria (AEB,1920- Frantzia,2008)
# [[Violette Verdy]] dantzaria (Frantzia,1933-AEB,2016)
# [[Marcia Brown]] dantzaria (AEB,1918-2015)
# [[Cristina Aranda]] dantzaria (Madril, 1976)
# [[Maria Gordon]] geologo, paleontologoa (Eskozia, 1864-1939)
# [[Francisca Meléndez]] margolaria (1770-1825 Cádiz)
# [[María Elisa Quinteros|Maria Elisa Quinteros]] politikaria (Txile, 1981)
# [[Verona van de Leur]] gimnasta (Herbehereak, 1985)
# [[Ruth Brown]] abeslaria (EEBB, 1928-2006)
# [[Nancy Chodorow]] psikoanalistaa(AEB, 1944)
# [[Liubov Jegorova (dantzaria)]] (Errusia 1880-Paris 1972)
# [[Bronislava Nijinska]] dantzaria (Errusia 1891-AEB 1972)
# [[Margarita Wallmann]] dantzaria (Alemania 1904- Monako 1992)
# [[Victoria Garabato]] dantzaria (Argentina XX. mendea)
# [[Susana Agüero]] dantzaria (Arhentina 1944-2012)
# [[Mercedes Quintana]] dantzaria (Argentina, 1910-1996)
# [[Dora del Grande]] dantzaria (Argentina, 1909-1966)
# [[María Ruanova]] dantzaria (Argentina 1922-2016)
# [[Inés Malinow]] idazlea (Argentina, 1922-1989)
# [[Ana Itelman]] dantzaria (Txile 1927-Argentina, 1989)
# [[Sole Giménez]] abeslaria (Paris/Murtzia, 1963)
# [[Rafaela López Aguado de Rayón]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1754-1822)
# [[Rita Pérez de Moreno]] independentziaren aldeko heroina (Mexiko, 1779-1861)
# [[Montserrat Galí Boadella]] historialaria (Mexiko, 1947)
# [[Lida Martinoli]] dantzaria (Argentina 1914-1994)
# [[Yelena Smirnova]] dantzaria (Errusia 1888-Argentina 1934)
# [[Hanya Holm]] dantzaria (Alemania 1893-AEB 1992)
# [[Marilú Marini]] dantzaria (Argentina 1940)
# [[Iris Marga]] dantzaria (Italia 1901-Argentina 1997)
# [[Renate Schottelius]] dantzaria (Alemania 1921-Argentina 21998)
# [[Agnes de Mille]] dantzaria (AEB 1905-1993)
# [[Ana María Stekelman]] dantzaria (Argentina 1944)
# [[Nieves Herrero Cerezo]] kazetaria (Madril 1957)
# [[Inés Ballester]] kazetaria (Castelló 1958)
# [[Edith Ditmas]] liburuzaina, idazlea (Ingalaterra, 1896-1986)
# [[Aurora Bernárdez]] itzultzailea (Argentina 1920-Frantzia 2014)
# [[Edith Aron]] itzultzailea (Alemania 1923-Londres 2020)
# [[Ugné Karvelis]] itzultzalea (Lituania 1935-Paris 2002)
# [[Carol Dunlop]] itzultzailea (AeB 1946, Frantzia 1982)
# [[Elena Garro]] idazlea (Mexiko, 1916-1998)
# [[Amalia Kahana - Carmon]] idazlea (Israel, 1926-2019)
# [[Félicie de Fauveau]] eskultorea (Italia, 1802-1886)
# [[Louise-Joséphine Sarazin de Belmont]] margolaria (Versalles, 1790- Paris, 1870)
# [[Thérèse Eléonore Lingée]] diseinatzailea, grabatzaile (Paris, 1753-1833)
# [[María Josefa Ascargorta y Rivera]] margolaria eta irakaslea (Madril, 1800-1850)
# [[Maria Luisa Marchori]] margolaria (Madril, 1801-1900)
# [[Chellsie Memmel]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Bárbara María Hueva]] margolaria (Madril, 1733-1772)
# [[María del Olmo Ibáñez|María del Olmo Ibañez]] artxibozaina, idazlea, historialaria (Alacant, 1965)
# [[Amparo Dávila]] idazlea, poeta (Mexiko, 1928-2020)
# [[Maria Bashir]] Afganistaneko 1. emakumezko fiskala (1970)
# [[Christina Lamb]] kazetaria (Londres, 1965)
# [[Nujeen Mustafa]] aktibista errefuxiatua (Siria, 1999)
# [[Cecilia McDowall]] musikaria (Londres, 1951)
# [[Luzmaría Jiménez Faro]] idazlea (Madril, 1937-2015)
# [[Marina de Castarlenas]] idazlea (Bartzelona, 1900-1974)
# [[Clara Corral]] idazlea (Galizia, 1847-1908)
# [[Salomėja Nėris]] idazlea (Lituania, 1904-1945)
# [[Helena Paz Garro]] idazlea (Mexiko, 1939-2014)
# [[Isabela Corona]] aktorea (Mexiko, 1913-1993)
# [[Olivia Teroba]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Andrea Muriel]] idazlea (Mexiko, 1988)
# [[Misty Copeland]] dantzaria (AEB, 1982
# [[Inmaculada Aguilar]] dantzaria (Kordoba, 1958)
# [[Mercedes Alfonso]] dantzaria (Espainia, ? )
# [[Rocío Aragón]] dantzaria (Cádiz1925-Madril 2018)
# [[Dores André]] dantzaria (Galizia 1958)
# [[Else Granheim]] liburuzaina (Norvegia 1926-1999)
# [[Carmen Magallón]] fisikaria (Aragoi, 1951)
# [[Baya Hocine]] ekintzaile independentista aljeriarra (1940 - 2000)
# [[Houda Benyamina]] film-zuzendari eta gidoilari frantsesa (1980)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''azaroa''')===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maria Bengoetxea]] efef'''''SORTUA''''' euskaltzalea, hizlaria (Ermua, 1906 - Zornotza, 2006)
# [[Justi Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1919-2000)
# [[Miren Arenaza]] efef'''SORTUA''' erraketista (Arrasate, 1915 - 2003)
# [[Ane Elordi]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria, irakaslea, KORRIKAko koordinatzailea (Zornotza, 1991)
# [[Isolina Pliego]] ----'''SORTUA''' maistra (Iruñea, 1886-Lodosa, 1968)
# [[Ángela Alonso|Angela Alonso]] ef--'''SORTUA''' maistra (Lerin, 1899-Iruñea, 1986).
# [[Oskia Ugarte]] ----'''SORTUA''' artearen historialaria eta kudeatzailea (Iruñea, 1978)
# [[Elisa Arteta]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta koreografoa (Iruñea, 1980)
# [[Isabel Aleman Irungarai]] ef--'''SORTUA''' emagina, Amaiurko alkatea (Amaiur, 1968)
# [[Ioar Oteiza]] ef--'''''SORTUA''''' komunikatzailea, Durango Azokako komunikazio arduraduna (Lesaka, 1988)
# [[Juanita Arenaza]] efef'''SORTUA''' errekatista (Arrasate, 1923-Mexiko, 2015)
# [[Raisa Álava]] ----'''SORTUA''' artista (Zuhatza, 1990)
# [[Asun Ibarrondo]] ef--'''SORTUA''' zerbitzaria, ostalaria (Elorrio, 1952)
# [[Maitane Carballo]] ----'''SORTUA''' zinemagilea (Gasteiz, ?)
# [[Idurre Frías]] ef--'''SORTUA''' futbol entrenatzailea (Gasteiz, 1991)
# [[Ana Aguiriano]] ----'''SORTUA''' 1992ko Paralinpiar jokoetako kirolaria (Gasteiz, 1961)
# [[Josefina Añua]] ----'''SORTUA''' Espainiako saskibaloi selekziorako hautatua izan zen lehenengo arabarra (Gasteiz, ?)
# [[Leguncia de Echebarria]] ----'''SORTUA''' Durangoko kondesa (XI.mendea)
# [[Elur Ulibarrena|Elur Ulibarrena Herce]] ----'''SORTUA''' museo kudeatzailea (Denia, 1969)
# [[Kristina Berasain]] ef--'''''SORTUA''''' kazetaria (Lizarra)
# [[Leire Malkorra]] ----'''SORTUA''' arkitektoa eta arkeologo (Tolosa, 1988 )
# [[Tania Reneaum Panszi]] ----'''SORTUA''' Amerikarteko Giza Eskubideen Batzordeko Idazkari Exekutiboa (Mexiko, ?)
# [[Suylen Milanés]] efef'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1971-2022)
# [[Lynn Milanés]] ----'''SORTUA''' abeslaria (Kuba, 1970)
# [[Ana Zamorano |Ana Zamorano Ruiz]] ----'''SORTUA''' bidaiaria (Sodupe, 1992)
# [[Yaiza Romero]] ----'''SORTUA''' kirolaria, urpeko arrantza (Zornotza,? )
# [[Loren Eguren]] efef'''SORTUA''' ehun urteduna (Elorrio 1920-Zaldibar 2023)
# [[Juliana Saratxaga]] ??--'''SORTUA''' pandero jotzailea, ehun urtekoa (Araia. 1911-2013)
# [[Mireia Elkoroiribe]] ef--'''SORTUA''' politikaria (Abadiño, 1975)
# [[Loiola Canales]] ef--'''SORTUA''' surflaria, irakaslea (Bilbo, 1995)
# [[Susana Brunetti]] aktorea (Argentina, 1941-1974)
# [[Mimí Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1948)
# [[Norma Pons]] vedette eta aktorea (Argentina, 1943-2014)
# [[Tosca Musk]] zinemagilea (Hegoafrika, 1974)
# [[Maye Musk]] modeloa eta dietista (Kanada, 1948)
# [[Susana Dalmás]] irakaslea, politikaria (Uruguai, 1948-2012)
# [[Francisca Júlia da Silva]] poeta (Brasil, 1871-1920)
# [[Doris Daou]] astronomoa (Kanada, 1964)
# [[Joany Kane]] gidoilaria, Passionflix plataformaren asmatzailea (AEB, XX. mendea)
# [[Alessandra Torre]] Amazoneko maitasun eleberri idazle salduena, blogaria,(AEB, XX. mendea)
# [[Sylvia Day]] idazlea (AEB, 1973)
# [[Raffaella di Girolamo]] psikologoa, sexologoa (Txile, 1978)
# [[Mariana di Girolamo]] aktorea (Txile, 1990)
# [[Amparo Noguera]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Emilia Noguera]] aktorea, zuzendaria (Txile, 1983)
# [[Sonja Vasić]] saskibaloi jokalaria (Serbia, 1989)
# [[Thaïs Blume]] aktorea (Bartzelona, 1984)
# [[Agnès Busquets]] aktorea (Tarragona, 1976)
# [[Elena Espejo]] aktorea, ekoizlea (Tanger, 1930)
# [[Marta Grau]] aktorea, antzerki-pedagogoa (Katalunia, 1891-1992)
# [[Catalina Valls]] aktore, zuzendari, idazlea (Mallorca, 1906-1999)
# [[Cristina Valls]] aktorea (Mallorca, 1901-1982)
# [[Aina Villalonga]] antzerki-idazlea (Mallorca, 1883-1961)
# [[Margalida Caimari]] poeta, ongilea (Kuba 1839-Mallorca 1921)
# [[Rebekah Dawson]] astronomoa (AEB)
# [[Julia de León]] astronomoa (Santa Kruz de Tenerife, 1977)
# [[Audrey C. Delsanti]] astronomoa (Frantzia, 1976)
# [[Juana Salabert]] idazlea (Frantzia-Espainia, 1962)
# [[Milena Rudnitska]] ukraniar kazetaria, ekintzailea (1892-1976)
# [[Manuela de los Herreros]] idazlea, administratzailea (Balearrak 1845-1911)
# [[María Cánepa]] aktorea (Italia, 1921-Txile 2006)
# [[Liliana Ross]] aktorea, zuzendaria (Italia-Txile, 1930-2018)
# [[María Elena Duvauchelle]] aktorea (Txile, 1942)
# [[Zinaida_Tusnolobova-Martxenko]] Armada Gorriko medika (Errusia, 1920)
# [[Felipa de Souza]] aktibista portugaldarra (Tavira, 1556-Brasil, 1600)
# [[Victorine Gorget]] Frantziako ikuzlea eta Parisko Komunan militante errepublikanoa (1843-1901)
# [[Joséphine Marchais]] Frantses jornalaria, Komunan parte hartu izana (1837-1874)
# [[Élisabeth Rétiffe]] Frantziako kartoi-fabrikatzailea, sozialista eta Communarde (1834-1882)
# [[Léontine Suétens]] Ikuzlea eta 1871ko Parisko Komunan 'communarde-a' (1846-1891)
# [[Tonka Tomicic]] modeloa eta aurkezlea (Txile, 1976)
# [[Niní Marshall]] aktorea, gidoilaria, komediantea (Argentina, 1903-1996)
# [[Antonella Costa]] aktorea, zuzendaria (Italia-Argentina, 1980)
# [[Samira Negrouche]] idazlea, poeta (Aljeria, 1980)
# [[Carolina Arregui]] aktorea (Txile, 1965)
# [[Mayte Rodríguez]] aktorea, modeloa (Txile, 1989)
# [[Elsie MacGill]] ingeniaria (Kanada, 1905-AEB 1980)
# [[Helen Gregory MacGill]] epailea, kazetaria (Kanada 1864-1947 )
# [[Helen MacGill Hughes]] soziologoa (Kanada, 1903-1992)
# [[Helen Hughes-Brock]] arkeologoa (Kanada, 1938)
# [[Lauretta Ngcobo]] idazlea (Hego Afrika, 1931-2015)
# [[Patricia Simón Carrasco]] kazetaria, idazlea (Malaga, 1983)
# [[Emily Warren Roebling]] ingeniaria (AEB, 1843-1903)
# [[E. Lilian Todd]] asmatzailea (AEB, 1865-1937)
# [[Margaret Olivia Slocum Sage]] irakaslea, filantropoa (AEB, 1828-1918)
# [[Ruth Crocker]] idazlea (AEB, 1946)
# [[Loida Zabala Ollero]] potentzia egokituko kirolaria(Cáceres, 1987)
# [[Maura Healey]] abokatua, politikaria (AEB, 1971)
# [[Felicitas Guerrero]] dirudun dama, tiroz hila (Argentina, 1846-1872)
# [[María Teresa Costantini]] aktorem, film-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1949)
# [[Alda Merini]] poeta, idazlea (Italia, 1931-2009)
# [[María del Pilar Maspons y Labrós]] idazlea (1841-1907)
# [[Asunción Balaguer]] aktorea (Bartzelona 1925-Madril 2019)
# [[Teresa Rabal]] aktorea, abeslari (Bartzelona,1952)
# [[María Luisa Merlo]] aktorea (Valentzia, 1941)
# [[Rita Irasema]] barietate-artista, musikagile (Kuba, 1954)
# [[Inés Rivadeneira]] mezzosopranoa, irakaslea (Lugo, 1928)
# [[Isabel Pérez Dobarro]] piano-jolea, irakaslea (Coruña, 1992)
# [[María Luisa Solá]] bikoiztaile-aktorea (Bartzelona, 1939)
# [[Ana Diosdado]] idazle, aktore (Argentina, 1938-Madril 2015)
# [[Mirtha Legrand]] aktorea, aurkezlea (Argentina 1927)
# [[Amelia de la Torre]] aktorea (Guadalajara 1905-Madril 1987)
# [[Josefina Díaz de Artigas]] aktorea (Argentina1891-Madril 1976)
# [[Clara González]] abokatu, politikaria eta hezitzailea. (Kolonbia, 1900-1991)
# [[Lynne Karen Deutsch]] astrofisikaria, astronomoa (AEB, 1956-2004)
# [[Teresa Solana]] idazlea (Bartzelona, 1962)
# [[Annemarie Heinrich]] argazkilaria (Alemania-Argentina, 1912-2005)
# [[Alicia D'Amico]] argazkilaria (Argentina, 1933-2001)
# [[María Cristina Orive]] argazkilaria (Guatemala, 1931-2017)
# [[Luz Sánchez-Mellado]] kazetaria, idazlea (Alacant, 1966)
# [[Gretchen Daily]] biologoa, biogeografoa (AEB, 1964)
# [[Nina]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Bartzelona, 1966)
# [[María Moreno (margolaria)|Maria Moreno]] (Madril, 1933-2020)
# [[Fryda Shultz de Mantovani]] idazlea, kritikaria (Argentina, 1912-1978)
# [[Alicia Jurado]] idazlea, akademikoa (Argenti-1948)
# [[Marguerite Moreno]] aktorea (Frantzia-1871-1948
# [[María Rosa Oliver]] idazlea, aktibista (Argentina, 1898-1977)
# [[Leonor Acevedo Suárez]] itzultzailea (Argentina, 1876-1975)
# [[Harriet Shaw Weaver]] kazetaria, editorea (Ingalaterra, 1876-1961)
# [[María Esther Vázquez]] idazlea (Argenti-1937-2017)
# [[Carmen Bravo-Villasante]] itzultzailea, haur literaturan aitzindaria (Madril-1918-1994)
# [[María Luisa Cresta de Leguizamón]] idazlea, irakaslea (Argentina-1918-2008)
# [[Ana Garralón]] idazlea (Madril-1965)
# [[Montse Pla]] aktorea (Madril, 1978)
# [[Sarah Buschmann]] idazlea (Frantzia, 1992)
# [[Montserrat Abelló]] idazlea (Katalunia, 1918-2014)
# [[Lourdes Tello]] idazlea (Madril, 1974)
# [[Maria Cabrera]] poeta, irakaslea (Katalunia)
# [[Pelegrina Pastorino]] moda-erreportaria (Italia 1902-Argentina 1988)
# [[Carmen Gallardo Martín-Gamero]] itzultzailea (Toledo 1874-Madril 1951)
# [[Rosario Lacy]] 1.ginekologoa, zirujaua (Madril1891-1954)
# [[María Mercedes Coroy]] aktorea (Guatemala, 1994)
# [[Malú Gatica]] aktorea (Txile 1922-1997)
# [[Vanessa Miller]] aktorea,idazlea (Txile, 1965)
# [[Pilar Sordo]] psikologoa, idazlea (Txile, 1965)
# [[Hortense Machu]] 1871ko Parisko Komunako kantiniersa (1836-1893)
# [[Béatrix Excoffon]] 1871ko Parisko Komunako kanpaina-ospitaleko erizaina (1849-1916)
# [[Dee Dee Bridgewater]] AEBko jazz-abeslaria (Memphis, 1950)
# [[Anna Gas]] poeta, idazlea (Bartzelona, 1996)
# [[Laia Martínez i López]] idazlea, itzultzailea, musikaria (Katalunia-Mallorca, 1984)
# [[Elsa Astete Millán]] zaintzailea, idazlea (Argentina 1910-2001)
# [[Luz Valdivieso]] aktorea (Txile 1977)
# [[Francisca Lewin]] aktorea (Txile 1980)
# [[Catherine Flon]] jostuna, heroia (Haiti 1772-1831)
# [[Dédée Bazile]] heroia, kaleko saltzailea (Haiti XVIII-XIX. mendea)
# [[Cécile Fatiman]] vudugilea, sacerdotisa (Dominikar Errepublika 1771-1883?)
# [[Josefina de la Torre]] poeta, idazlea, antzezlea, abeslaria (Las Palmas Kanaria Handikoa, 1907-2002)
# [[Maria Luisa Haitikoa]] erregina ezkontidea (Haiti, 1778-Italia ,1851)
# [[Adelina Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1820-1878)
# [[Maria Clara Haitikoa]] enperatriz ezkontidea (Haiti 1758-1858)
# [[Erzulie]] buduen maitasun eta edertasunaren jainkosa (Haiti)
# [[Esperanza Parada Pedrosa]] margolaria (1928-2011)
# [[Pino Ojeda]] idazle, margolari (Kanaria Handia, 1916-2002)
# [[Suzy Vernon]] aktorea (Frantzia 1901-1997)
# [[Rita Macedo]] aktorea, jostuna (Mexiko 1902-1991)
# [[Julissa]] abeslaria, aktorea (Mexiko 1944)
# [[Perpetua Barjau Martín]] jostuna, maistra (Valentzia 1899-Mexiko 1939)
# [[Elena Aub]] idazlea, editorea (Valentzia 1931- Madril 1937)
# [[Estefania Cueto Puertas]] fusilatua, jostuna, komunista (Asturias 1899-1939)
# [[Eladia García Palacios]] fusilatua, maistra, sozialista (Asturias 1904-1937)
# [[Juana Álvarez Molina]] fusilatua, etxekoandrea (Valladolid 1897-Asturias 1937)
# [[Belarmina Suárez Muñiz]] fusilatua, sindikalista (Asturias 1909-1938)
# [[Teresa Santianes Giménez]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1910-1937)
# [[Anita Vázquez Barrancúa]] fusilatua, nekazaria, espioia, komunista (Asturias 1911-1938)
# [[Maxima Vallinas Fernández]] fusilatua, etxekoandrea (Asturias 1896-1938)
# [[Anita Orejas]] fusilatua, erizaina, sozialista (Asturias 1914-1937)
# [[Gloria Alcahud]] margolaria (Valladolid, 1931)
# [[Angelina Abad Cantavella]] irakaslea, idazlea (Castelló de la Plana, 1893-1965)
# [[Antonieta Sanagustin]] jostuna (Huesca, 1924-2020)
# [[Sarah Walmsley]] jostuna, aktorea, abeslaria (Britainia ?-1798)
# [[Rocío Gutiérrez]] belar-hockey jokalaria (Cadiz, 1985)
# [[Berta Riaza]] aktorea (Madril, 1927-2020)
# [[Fuensanta Nieto]] arkitektoa (Madril, 1957)
# [[Esther Pizarro]] eskultorea (Madril, 1967)
# [[Mónica Domínguez Blanco]] kazetaria (Leon, 1984-2022)
# [[Sara García Alonso]] biologoa, ikertzailea, astronautagaia (Leon, 1988)
# [[Meganne Christian]] zientzialaria, astronautagaia (Britainia, 1987)
# [[Manuela Álvarez Lozano]] filologoa, idazlea (Coruña, 1957)
# [[Ana Arias Saavedra|Ana Arias Saavedra]] idazlea (Lugo, 1951)
# [[Lucía Aldao]] idazlea (Coruña, 1982)
# [[Xiana Arias]] poeta, kazetaria (Lugo, 1983)
# [[Celsa Barja]] idazlea (Orense, 1966)
# [[Pilar Beiro]] poeta (Carnota, 1958)
# [[Emilia Calé |Emilia Calé Torres]] idazlea (Coruña, 1837-1908)
# [[Paula Carballeira]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Helena de Carlos Villamarín|Helena de Carlos]] idazlea (Ourense, 1964)
# [[Valentina Carro]] itzultzaile, diseinatzailea, aktorea (Cambados, 1984)
# [[Mercedes Castro]] idazlea (Ferrol, 1972)
# [[Carmen Aranegui]] arkeologoa (Valentzia, 1945)
# [[Helen Fisher]] antropologoa, biologoa (AEB, 1945)
# [[Maria Toledo]] flamenko kantautore piano-jolea (Toledo, 1983)
# [[Begoña Abad]] idazle, poeta (Burgos, 1952 )
# [[Laia Serra]] abokatua (Bartzelona, 1977)
# [[María Victoria Moreno|Maria Victoria Moreno]] poeta (Valencia de Alcantara, 1939-Pontevedra, 2005)
# [[Juana Teresa Juega López]] poeta(Galizia, 1885-1979)
# [[Lupe Gómez]] idazlea (Coruña, 1972)
# [[Herminia Fariña Cobián]] poeta (S.Compostela, 1904-1966)
# [[Maria Magdalena Domínguez|Maria Magdalena Dominguez]] poeta (Pontevedra, 1922-2021)
# [[María do Cebreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1976)
# [[Alessandra Galloni]] Kazetaria (Italia, 1974)
# [[Paz Esteban López]] Inteligentzia-funtzionarioa (Madril, 1958)
# [[Beatriz Méndez de Vigo]] espioia (Madril, 1958)
# [[Elisabet Benavent]] nobela erromantikoen idazlea (Valentzia, 1984)
# [[Pilar Pallarés|Pilar Pallares]] poeta (Coruña, 1957)
# [[Ánxeles Penas|Ánxeles Peñas]] artista, poeta (Curtis, 1943)
# [[Luz Pichel]] idazlea (Lalin, 1947)
# [[Luz Pozo Garza]] poeta (Ribadeo, 1922-Coruña, 2020)
# [[Carmen Prieto Rouco]] poeta (Villalba, 1901-1977)
# [[Matilde González Palau]] poeta (Almansa, 1912-2002)
# [[Pilar Cibreiro]] poeta, idazlea (Galizia, 1952)
# [[Alba Cid]] poeta, idazlea (Galizia, 1989)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''urria''')===
(Ordena: SORTUAK, IDAZLEAK, ASTRONOMOAK, GAINONTZEKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Leire Ibarguren]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Azpeitia, 1979)
# [[Cesarea Garbuno Arizmendi]] efef'''SORTUA''' enpresaburua (Errenteria, 1846-1933)
# [[Izaskun Igoa]] ef--'''SORTUA''' idazlea, pedagogoa, zutabegilea (Ziga, 1995)
# [[Maritxu Errazkin]] --ef'''SORTUA''' autobus-txofer aitzindaria (Azkoitia)
# [[Ainhoa Nadia Douhaibi]] ----'''SORTUA''' ikertzaile eta idazlea (Oñati, 1983)
# [[Aurea Etxaniz]] efef'''SORTUA''' erraketista (Soraluze, 1922 - Caracas, 2019)
# [[Gema Arrugaeta]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Ordizia, 1969)
# [[Amaia Elizagoien]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea, ipuin kontalaria (Baztan, 1994)
# [[Anabel Sanz]] ef--'''SORTUA''' feminista, ekintzailea (Ermua, 1963)
# [[Elena Mendizabal]] ----'''SORTUA''' artista, eskultorea (Donostia, 1960)
# [[Sandra Garaioa]] ef--'''SORTUA''' irudigilea, ilustratzailea (Donostia, 1993)
# [[Amaia Cazenave]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Baiona, 1987)
# [[Begoña Durruty]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea, idazlea (Arizkun, 1968)
# [[Pilartxo Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' doktorea, euskaltzain urgazlea (Teruel, 1947)
# [[Eneritz Gorrotxategi]] ----'''SORTUA''' kazetaria (Gabiria, 1985)
# [[Jaione Munarriz]] ef--'''SORTUA''' metereologoa (Idiazabal, 1981)
# [[Christine Etchevers]] ef--'''SORTUA''' margolaria (Baiona, 1953)
# [[Nerea Gastón]] ef--'''SORTUA''' arte-historialaria (Durango, 1995)
# [[Usue Egia]] ----'''SORTUA''' ilustratzailea (Durango, 1992)
# [[Elena Moreno Scheredre]] ----'''SORTUA''' kazetaria eta idazlea (Bilbo)
# [[Leoni Etxebarren]] efef'''SORTUA''' bertso-jartzailea (Urepele, 1924-Donibane Garazi, 2014)
# [[Rosa Arregi]] efef'''SORTUA''' erraketista (Mallabia, 1922-Valentzia, 2004)
# [[Maria Amatriain]] --ef'''SORTUA''' hezitzailea (Azkoien, 1867-Azagra, 1955)
# [[Carmen Cascante]] efef'''SORTUA''' maistra (Abaigar, 1885-Madril, 1982)
# [[Blasa Morales]] ----'''SORTUA''' maistra (Nafarroa, XIX-XX)
# [[Julita Beraza|Julia Beraza]] efef'''SORTUA''' erraketista
# [[Mariolein Sabarte Belacortu]] ----idazlea '''SORTU''' (Herbehereak, 1944)
# [[Mercedes Diaz Morales]] tren geltokiburua '''SORTU''' (Araba, 1902-1982)
# [[Anna Pavlyk]] '''IDAZLEA''' eta ekintzaile (Ukraina, 1855-1928)
# [[Hanna Arsenych-Baran]] idazlea (Ukraina, 1970-2021)
# [[Hanna Barvinok]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Klymentyna Popovych-Boiarska]] idazlea (Ukraina, 1863-1945)
# [[Myroslava Sopilka]] idazlea (Ukraina, 1897-1937)
# [[Bushra al-Maqtari]] idazlea, ekintzailea (Yemen, 1979)
# [[Matilde Zapata]] idazlea, (Sevilla-Santander, 1906-1938)
# [[Matilde Elena López]] idazlea (Salvador, 1929-2010)
# [[Aída Cartagena Portalatín]] idazlea (Ukraina, 1828-1911)
# [[Alcira Soust Scaffo]] idazlea (Uruguai, 1924-1997)
# [[Luisa Carnés]] idazlea (Madril, 1905-1964)
# [[Concha Castroviejo]] idazlea (Coruña, ç 1910-1995)
# [[Zaruhi Bahri]] idazlea, gizarte ekintzailea (Armenia, 1880-1958)
# [[Hanna K. Korany]] idazlea (Siria, 1870-1898)
# [[Porochista Khakpour]] elebegilea (Siriar-Estatubatuarra, 1978)
# [[Salma Kuzbari]] idazlea, feminista (Libano, 1923-2006)
# [[Tsehay Melaku]] idazlea (Etiopia, 1952)
# [[Rangina Hamidi]] idazlea, politikaria, ekintzailea (Afganistan, 1978)
# [[Louise Aslanian]] idazlea, ekintzaile komunista (Iran-Frantzia, 1904-1945)
# [[Fatemeh Keshavarz]] idazlea (Iran-AEB, 1952)
# [[Senedu Gebru]] idazlea (Etiopia, 1916-2009)
# [[Hayganuş Mark]] idazlea (Armenia, 1885-1966)
# [[Khosrovidukht]] idazlea, musikagilea (Armenia, VIII. mendea)
# [[María Dolores Masana]] kazetaria, idazlea (Bartzelona, 1936)
# [[Marija Strojnik]] '''astronomoa''' (Eslovenia, 1950)
# [[Linda Spilker]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Constance M. Rockosi]] astronomoa (AEB, 1980)
# [[Julena Steinheider Duncombe]] astronomoa (AEB, 1911-2003)
# [[Marie-Jeanne de Lalande]] astronomoa (1768, 1832)
# [[Rosaly Lopes]] astronomoa (Brasil, 1957)
# [[Nikole Lewis]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nicole Capitaine]] astronomoa (Frantzia, 1948)
# [[Paulina Lira]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Rachel Mandelbaum]] astronomoa (AEB, 1977)
# [[María Cristina Pineda Suazo]] astronomoa (Honduras, 1954)
# [[Mirjana Povic]] astronomoa (Serbia, 1981)
# [[Muriel Mussells Seyfert]] astronomoa (AEB, 1909-1997)
# [[Isabel Márquez Pérez]] astronomoa (Badajoz, 1967)
# [[Josefa Masegosa Gallego]] astronomoa (Almeria, 1957)
# [[Agnes Mary Clerke]] astronomoa (Irlanda, 1842-1907)
# [[Yuki Okoda]] astronomoa (Japonia, 1990)
# [[Denise C. Stephens]] astronomoa (AEB, 1973?)
# [[Sarah Tuttle]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Chanda Prescod-Weinstein]] astronomoa (AEB, 1982)
# [[Kyongae Chang]] astrofisikaria (Hego Korea, 1946)
# [[Jessie Christiansen]] astrofisikaria (Australia, XX.mendea)
# [[Rachel Somerville]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Susan Jane Cunningham]] matematikaria, astronomoa (AEB, 1842-1921)
# [[Phoebe Waterman Haas]] astronomoa (AEB, 1882-1967)
# [[Luisa Landová-Štychová]] astronomoa (Austria-Hungaria, 1885-1965)
# [[Anna Estelle Glancy]] astronomoa (AEB, 1883-1975)
# [[Margaret Mayall]] astronomoa (AEB, 1902-1995)
# [[Martha P. Haynes]] astronomoa (AEB, 1951)
# [[Ilse Cleeves]] astrofisikaria (AEB, XX. mendea)
# [[Carolin Crawford]] astronomoa (Erresuma Batua, 1963)
# [[Janine Connes]] astronomoa (Frantzia, 1934)
# [[Joy Crisp]] geologoa, astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Florence Cushman]] astronomoa (AEB, 1860-1940)
# [[Rosina Dafter]] astronomoa (Australia, 1875-1959)
# [[Mary Osborne|Mary Osbone]] Gitarrista (AEB, 1921-1992)
# [[Olga Smirnova]] dantzaria (Errusia, 1991)
# [[Olga Smirnova (borrokalaria)]] borrokalaria (Errusia, 1979)
# [[Conchita Martínez]] tenislaria (Huesca, 1972)
# [[Margaret Lindsay]] aktorea (AEB, 1910-1981)
# [[Cristina Cruz Mínguez]] aktorea (Espainia, 1983)
# [[Mercedes Díaz]] aktorea (Espainia, 1894-1960)
# [[Elise Harmon]] asmatzailea (AEB, 1909-1985)
# [[Ingeborg Hochmair]] asmatzailea (Austria, 1953)
# [[Ada Henry Van Pelt]] asmatzailea (AEB, 1838-1923)
# [[Elizabeth Lee Hazen]] asmatzailea (AEB, 1885-1975)
# [[Ruth Handler]] asmatzailea (AEB, 1916-2002)
# [[Lil Hardin Armstrong]] musikagilea (AEB, 1898-1971)
# [[Ruth Brito]] triatleta (Lanzarote, 1980)
# [[Ana María Alonso Zarza]] geologoa, ikertzailea (Avila, 1962)
# [[Chantal Loïal]] dantzaria eta koreografoa (Guadalupe, Frantzia, 1969)
# [[Melba Liston]] tronboijolea, musikagilea (AEB, 1926-1999)
# [[Alice Coltrane]] pianojolea, musikagilea (AEB, 1937-2007)
# [[Mahsa Amini]] erahila(Iran, 2000-2022)
# [[Mélanie Joly]] politikaria (Kanada, 1979)
# [[Nazanin Boniadi]] aktorea (Iran, 1980)
# [[Roxana Saberi]] kazetari atxilotua Iranen (AEB, 1977)
# [[Lili Reinhart]] aktorea (AEB, 1996)
# [[Kiernan Shipka]] aktorea (AEB,1999)
# [[Wanuri Kahiu]] zine-zuzendaria (Kenya, 1980)
# [[Eduarda Mansilla]] idazlea, musikagilea (Argentina, 1834-1892)
# [[Agustina Ortiz de Rozas]] politikaria, filantropoa (Argentina, 1816-1898)
# [[Pauline de Meulan]] idazlea eta kazetaria (Frantzia, 1773-1827)
# [[Margaret Satterthwaite]] Epaile eta legelarien independentziaren gaineko Kontalari Berezia (AEB)
# [[Miren Arenzana Letamendi|Miren Arenzana Letamendia]] artista, eskultorea (Bilbo, 1965)
# [[María Gay]] mezzosopranoa (Bartzelona 1876-1943)
# [[Isabella Colbran]] mezzosoprano (Madril, 1784 - Bolonia, 1845)
# [[Florence Van de Walle]] jornalari belgikarra, communarde Parisko Komunan (1838 - )
# [[Pétroleuse (Parisko Komunako su-emaileak)]] Parisko Komunako su-emaileak (1871)
# [[Manuela Rosas]] ekintzaile politikoa (Argentina, 1817-1898)
# [[Camila O'Gorman]] maitasunagatik fusilatua (Argentina, 1825-1848)
# [[Blanca Podestá]] aktorea (Argentina, 1889-1967)
# [[María Podestá]] aktorea (Argentina, 1875-1954)
# [[Marianne Beth]] abokatua (Viena, 1889-1984)
# [[Diana Russell]] soziologoa eta ekintzailea (Hego Afrika, 1938-2020)
# [[María Esther Podestá]] aktorea (Argentina, 1896-1954)
# [[Susú Pecoraro]] aktorea (Argentina, 1952)
# [[Mona Maris]] aktorea (Argentina, 1901-1991)
# [[Ana Perichon]] aristokrata frantsesa (1775-1847)
# [[María Luisa Bemberg]] aktorea (Argentina, 1922-1995)
# [[Zully Moreno]] aktorea (Argentina, 1920-1999)
# [[Luz Gabás]] idazlea, politikaria (Huesca, 1968)
# [[Ángela Jeria]] arkeologoa, ??idazlea?? (Txile, 1926-2020)
# [[Biblioteken eguna]]
# [[Luisa de Medrano]] akademikoa, poeta eta filosofoa (1484-1527)
# [[Begum Rokeya]] idazlea eta ekintzaile feminista (Kalkuta, 1880-1932)
# [[María Antinea]] aktorea (Jaen,Argentina, 1915-1991)
# [[Mecha Ortiz]] aktorea (Argentina, 1900-1987)
# [[Orfilia Rico]] aktorea (Uruguai,Argentina, 1871-1936)
# [[Nury Montsé]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Silvana Roth]] aktorea, politikaria (Italia,Argentina, 1923-2010)
# [[Marta Extramiana]] idazlea, ilustratzailea, (Gasteiz, 1964)
# [[Vida Akoto Bamfo]] epailea (Ghana, 1949)
# [[Celma Ribas]] abeslaria (Angola, 1982)
# [[Beatriz Matar]] aktorea (Argentina, 1954)
# [[Lita Stantic]] zine-zuzendaria, gidoilaria (Argentina, 1942)
# [[Graciela Borges]] aktorea (Argentina, 1917-1971)
# [[Esther Borao]] ingeniaria, asmatzailea (Zaragoza, 1988)
# [[Mary Daly]] filosofo feminista (AEB, 1928-2010)
# [[Terry McMillan]] idazlea (AEB, 1951)
# [[Esther Rebato Ochoa]] antropologoa, ikertzailea (Bilbo,1957)
# [[María Herrera]] motoziklista (Toledo, 1996)
# [[Ana Carrasco]] motoziklista (Murtzia, 1997)
# [[Elena Rosell]] motoziklista (Valentzia, 1986)
# [[Juana Viale]] aktorea, aurkezlea (Argentina, 1982)
# [[Manuela Viale]] aktorea (Argentina, 1991)
# [[Silvia Legrand]] aktorea (Argentina, 1927-2020)
# [[Marcela Tinayre]] aurkezlea, enpresaburua (Argentina, 1950)
# [[Dolores Fonzi]] aktorea (Argentina, 1978)
# [[Florencia Raggi]] modeloa, aktorea (Argentina, 1972)
# [[Nilda Raggi]] aktorea, zuzendaria (Argentina, 1938)
# [[Ana Celentano]] aktorea (Argentina, 1969)
# [[Danielle Casanova]] Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (1909-1943)
# [[Fanny Gallot]] Frantziako historialaria (1981 - )
# [[Eulalie Papavoine]] Parisko Komunako erizaina, ustezko su-eragilea (1846-1875)
# [[Claudia di Girolamo]] aktorea, zuzendaria, aktibista (Txile, 1956)
# [[Adriana Barraza]] aktorea, maistra, zuzendaria (Mexiko, 1956)
# [[Fernanda Mistral]] aktorea (Argentina, 1934)
# [[Big Mama Thornton]] blues abeslaria (AEB, 1926-1984)
# [[Lita de Lázzari]] etxekoandre mediatikoa (Argentina, 1925-2015)
# [[China Zorrilla]] aktorea, zuzendaria (Uruguai, 1922-2014)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''iraila''')===
(Ordena: SORTU, ASTRONOMOAK, BESTELAKOAK)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Arantza San Sebastian]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, hezkuntzako aholkularia (Donostia, 1958)
# [[Izaskun Etxeberria]] ef--'''SORTUA''' idazlea eta irakaslea (Altsasu, 1964)
# [[Kristina Saralegi]] efef'''SORTUA''' baserritarra, abeltzaina, talogilea (Leitza, 1974-2022)
# [[Gotzone Sestorain]] ef--'''SORTUA''' baserritarra, poeta, irrintzilaria (Leitza, 1965)
# [[Victoria Ariño]] efef'''SORTUA''' filantropoa (Ermua, 1889-1974)
# [[Ines Bengoa]] ef--'''SORTUA''' ipuin kontalaria (Tenerife-Lizarra, 1973)
# [[Jeronima Uriarte Elizalde]] ----'''SORTUA''' filantropoa, ongile (Lizarra, 1855-1929)
# [[Emilia Goyena Arraiza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, ekintzaile (Lizarra, 1916-1999)
# [[Garbiñe Basarte]] ef--'''SORTUA''' kale-artista, muralista (Lizarra, 1976)
# [[Libe Agirre]] ef--'''SORTUA''' irrati esataria, kazetaria, (Meñaka)
# [[Irati Martin]] ef--''SORTUA''' futbolaria (Durango, 2003)
# [[Anne-Marie Lagarde]] ----'''SORTUA''' idazlea eta ikertzaile (Zuberoa, 1944)
# [[Edurne Azpitarte]] ef--'''SORTUA''' areto-futbolaria (Garai, 1978)
# [[Carmen Pérez Rodrigo]] ef--'''SORTUA''' Euskal Herriko Medikuntzaren Errege Akademiaren lehenengo emakumezkoa (Alonsotegi, 1960)
# [[Mariela SR Coline Fanon]] '''SORTUA''' Haur lapurtua (Guatemala, 1968)
# [[Felisa Ventura]] ef--'''SORTUA''' erizaina eta emagina (Eibar, 1902-1959)
# [[Ana Belén Pintado]] ef--'''SORTUA''' haur lapurtua (Madril, 1973)
# [[Mariam al-Asturlabi]] '''ASTRONOMOAK''' Alepo astrolabio-egilea (Siria, X. gizaldian)
# [[Nadia Zakamska]] astronomoa (Errusia, 1979)
# [[Idit Zehavi]] astronomoa, ikertzailea (Israel, 1969)
# [[Louise Webster]] astronomoa, fisikaria (Australia, 1941-1990)
# [[Alycia J. Weinberger]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Fiammetta Wilson]] astronomoa (Erresuma Batua, 1864-1920)
# [[Jennifer Wiseman]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Rosemary Wyse]] astronomoa (Erresuma Batua, 1957)
# [[Alice Grace Cook]] astronomoa (Erresuma Batua, 1877-1958)
# [[Priscilla Fairfield Bok]] astronomoa (AEB, 19896-1975)
# [[Shadia Habbal]] astronomoa (Siria, XX. mendea)
# [[Deborah Dultzin Kessler]] astronomoa (Mexiko, 1945)
# [[María Luisa Aguilar]] astronomoa(Jauja Peru 1938)
# [[Claire Armstrong]] astronomo amateurra (Britania)
# [[Emma Vyssotsky]] astronomoa (AEB, 1894-1975)
# [[Julie Vinter Hansen]] astronomoa (Danimarka, 1890-1960)
# [[Gladys Vergara]] astronomoa (Uruguai, 1928-2016)
# [[Esmeralda Mallada]] astronomoa (Uruguai, 1937)
# [[Jacqueline Hewitt]] astronomoa (EEBB, 1958)
# [[Catherine Heymans]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[María Teresa Ruiz]] astronomoa (Txile, 1946)
# [[Silvia Torres Castilleja]] astronomoa (Mexiko, 1940?)
# [[Gloria Suzanne Koenigsberger Horowitz]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Silvana Navarro Jiménez]] astronomoa (Mexiko, XX. mendea)
# [[Meg Urry]] astronomoa (AEB, 1945)
# [[Maura Tombelli]] astronomoa (Italia, 1952)
# [[Jana Tichá]] astronomoa (Txekia, 1965)
# [[Alenush Terian]] astronomoa (Iran, 1920-2011)
# [[Bobbie Vaile]] astronomoa (Australia, 1959-1996)
# [[Ann Hornschemeier]] astronomoa (EEBB, XX. mendea)
# [[Svetlana Guerasimenko]] astronomoa (Ukraina, 1945)
# [[Jen Gupta]] astrofisikaria (Britaina, XX. mendea)
# [[Maria Antonella Barucci]] astronomoa (Italia, XX. mendea)
# [[Merieme Chadid]] astronomoa (Maroko, 1969)
# [[Madge Adam]] astronomoa (Erresuma Batua, 1912-2001)
# [[Karlina Leksono Supelli]] astronomoa, filosofoa (Indonesia, 1958)
# [[Annapurni Subramaniam]] astronomoa (India, XX. mendea)
# [[Paris Pişmiş]] astronomoa (Turkia-Mexiko, 1911-1999)
# [[Jane Squire]] astronomoa, idazlea, aktibista (Ingalaterra, 1686-1743)
# [[Maritza Soto]] astronomoa (Txile, 1990)
# [[Sara Seager]] astronomoa (Kanada, 1971)
# [[Caterina Scarpellini]] astronomoa, metereologoa (Italia, 1808-1873)
# [[Lenka Šarounová]] astronomoa (Txekia, 1973)
# [[Anneila Sargent]] astronomoa (Erresuma Batua, 1942)
# [[Carlota de Sajonia-Meiningen]] astronomoa (Alemania, 1751-1827)
# [[Jen Gupta]] astrofikaria (Britainia, XX. mendea)
# [[Pilar Ruiz-Lapuente]] astronomoa (Bartzelona, 1964)
# [[Monica Rubio (astronomoa)]] astronomoa (Txile, 1955)
# [[Claudine Rinner]] astronomoa (Frantzia, 1965)
# [[Julia Riley]] astronomoa (Britainia, XX. mendea)
# [[Mercedes Richards]] astronomoa (Jamaika, 1955-2016)
# [[Gabrielle Renaudot]] astronomoa (Frantzia, 1887-1962)
# [[Hilkka Rantaseppä-Helenius]] astronomoa (Finlandia, 1925-1975)
# [[Zinaída Akséntieva]] astronomoa (Ukraina, 1900-1969)
# [[Mary Proctor]] astronomoa (Erresuma Batua, 1862-1957)
# [[Helen Dodson Prince]] astronomoa (AEB, 1905-2002)
# [[Yelena Pitieva]] astronomoa (Errusia, XX.mendea)
# [[Louise du Pierry]] astronomoa (Frantzia, 1746-1807)
# [[Ľudmila Pajdušáková]] astronomoa (Eslovakia, 1916-1979)
# [[Feryal Özel]] astronomoa (Turkia/AEB, 1975)
# [[Mazlan Othman]] astronomoa (Malaysia, 1951)
# [[Sally Oey]] astronomoa (AEB, 1984)
# [[Janina Ochojska]] astronomoa (Polonia, 1955)
# [[Yaël Nazé]] astronomoa (Belgika, 1955)
# [[Camila Navarrete]] astronomoa (Txile, XX. mendea)
# [[Sultana N. Nahar]] astronomoa (Pakistan, 1990)
# [[Carolyn Porco]] astronomoa (AEB, 1953)
# [[Anne Sewell Young]] astronomoa (AEB)
# [[Margaretha Kirch]] astronomoa (Alemania)
# [[Eva Grebel]] astronomoa (Alemania)
# [[Erika Böhm-Vitense]] astronomoa (Alemania-AEB)
# [[Elizabeth Alexander]] irrati-astronomoa, geologoa, fisikaria (Erresuma Batua, 1908-1958)
# [[Victoria Kaspi]] astrofisikaria (AEB-Kanada, 1967)
# [[Ma Chung-pei]] astronomoa (Txina)
# [[Maud Worcester Makemson]] astronomoa (AEB, 1891-1977)
# [[Ala Masévich]] astronomoa (Georgia, 1918-2008)
# [[Karen Masters]] astronomoa (Erresuma Batua, 1979)
# [[Janet Akyüz Mattei]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Naomi McClure-Griffiths]] astronomoa (Turkia, 1943-2004)
# [[Susan McKenna-Lawlor]] astronomoa (AEB, 1975)
# [[Karen Jean Meech]] astronomoa (AEB, 1959)
# [[Anja Cetti Andersen]] astronomoa (Danimarka, 1965)
# [[Duília de Mello]] astronomoa (Brasil, 1963)
# [[Ruth Murray-Clay]] astronomoa (AEB, XX.mendea)
# [[Alice Archenhold]] astronomoa (Alemania, 1874-1943)
# [[Anne Archibald]] astronomoa (Kanada- Erresuma Batua, 1976)
# [[Elizabeth Lada]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Nidia Morrell]] astronomoa (Argentina, 1953)
# [[Teresa Lago]] astronomoa (Portugal, 1947)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma batua, 1986)
# [[Farzana Aslam]] astronomoa, fisikaria (Pakistan, XX.mendea)
# [[Pauline Barmby]] astronomoa (Kanada, 1972)
# [[Margaret Lindsay Huggins]] astronomoa (Erresuma Batua 1948-1915)
# [[Gemma Lavender]] astronomoa (Erresuma Batua, 1986)
# [[Helen Lines]] astronomoa (AEB, 1918-2001)
# [[Martha Betz Shapley]] astronomoa (AEB, 1890-1981)
# [[Christy A. Tremonti]] astronomoa (AEB, XX. mendea)
# [[Elizabeth Beckley]] argazkilari astronomikoa (Britaina Handia, 1846-1927)
# [[Ewine van Dishoeck]] astronomo eta fisikaria (Herbehereak, 1955)
# [[Kathleen Ollerenshaw]] astronomoa eta matematikaria (Britaina Handia, 1912-2014)
# [[Anna Frebel]] astronomoa (Alemania, 1980)
# [[Alicia M. Soderberg]] astrobomoa (AEB, 1977)
# [[Caroline Furness]] astronomoa (AEB, 1869-1936)
# [[Ethel Bellamy]] astronomo, sismologo (Erresuma Batua, 1981-1960)
# [[Amy Barger]] astronomoa (AEB, 1971)
# [[Yevguenia Bugoslávskaia]] astronomo sobietarra (1899-1960)
# [[Reysa Bernson]] astronomoa (Frantzia, 1904-1944)
# [[Elizabeth Brown]] astronomoa (Erresuma Batua, 1830, 1899)
# [[Miriam Burland]] astronomoa (Kanada, 1902-1996)
# [[María Herreros|Maria Herreros]] ilustratzailea, (Valentzia, 1983)
# [[Yelena Davydova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1961)
# [[Zoja Grancharova]] gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1966)
# [[Natalia Kutxinskaia|Natalia Kuchinskaya]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Larisa Petrik]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1949)
# [[Dörte Thümmler|Dorte Thummler]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1974)
# [[Klaudia Rapp]] gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Jelena Grosheva]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1979)
# [[Lăcrămioara Filip|Lacramioara Filip]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Yun Mi Kang]] gimnasta artistikoa (Korea, 1988)
# [[Isabelle Severino]] gimnasta artistikoa (Paris, 1980)
# [[Mo Huilan|Mo Hullan]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[Xuan Liu]] gimnasta artistikoa (Txina, 1979)
# [[María Teresa Vera]] musikagilea, gitarra-jolea (Kuba, 1895-1965)
# [[Nadine Heredia]] politikaria, Lehen dama (Peru, 1976)
# [[Carolina Malchair]] gimnasta erritmikoa (Malaga, 1982)
# [[Liliana Vitale]] musikagilea, abeslaria (Argentina, 1959)
# [[Rosario Ustáriz Borra]] poeta (Echo, 1927- Jaca, 2009)
# [[Karin Ohlenschläger|Karin Ohlenschlager]] arte kudeatzailea (Alemania, 1959 + Gijon, 2022)
# [[Elise Ray]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1982)
# [[Noor Jordaniakoa]] arkitektoa, erregina ohia (AEB, 1951)
# [[Joyce DiDonato]] mezzosopranoa (AEB, 1969)
# [[Susan Graham]] mezzosopranoa (AEB, 1960)
# [[Simona Amânar]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Amy Chow]] gimnasta artistikoa (Kaliformia, 1978)
# [[Kristen Maloney]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1981)
# [[Tasha Schwikert]] gimnasta artistikoa (Las Vegas, 1984)
# [[Liudmila Yezhova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Courtney McCool]] gimasta artistikoa (Kansas, 1988)
# [[Patrizia Ciofi]] mezzosopranoa (Italia, 1967)
# [[Miah Persson]] sopranoa (Suedia, 1969)
# [[Karita Mattila]] sopranoa (Finlandia, 1960)
# [[Anne Sofie von Otter]] mezzosopranoa (Suedia, 1955)
# [[Birgitta von Otter]] kazetaria, idazlea (Hungaria-Suedia, 1939)
# [[Vera Rozsa]] abeslaria, kantu-maistra (Hungaria, 1917)
# [[Ileana Cotrubaş]] abeslaria, kantu-maistra (Errumania, 1939)
# [[Hannah Wilke]] artista, performacelaria (AEB, 1940-1993)
# [[Jelena Dolgopolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1975)
# [[Rozalia Galiyeva|Rozaliya Galiyeya]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan,1977)
# [[Kim Zmeskal]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Wendy Bruce]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1992)
# [[Betty Okino]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1975)
# [[Kerri Strug]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1977)
# [[Elena Gómez Servera|Elena Gomez]] gimnasta artistikoa (Manacor, 1985)
# [[Eva Hesse]] eskultorea (Alemania/AEB, 1936-1970)
# [[Yvonne Rainer]] dantzaria, koreografoa (AEB, 1934)
# [[Dorothea Röschmann]] sopranoa (Alemania, 1967)
# [[Teresa Stratas]] sopranoa (Kanada, 1938)
# [[Laura Campos]] gimnasta artistikoa (Merida, 1988)
# [[Barbara Ehrenreich]] saiakeragile eta gizarte ekintzailea (EEBB, 1941-2022)
# [[Silvia Bel]] aktorea (Bartzelona, 1970)
# [[Lucy R. Lippard]] idazlea, arte-kritikaria (AEB, 1937)
# [[Alina Szapocznikow]] eskultorea, holokaustotik bizirik ateratakoa (Polonia, 1926-Frantzia1970)
# [[Nancy Holt]] eskultorea (AEB, 1938-2014)
# [[Beverly Pepper]] eskultorea (AEB, 1922-2020)
# [[Barbara Rose]] arte-kritikaria (AEB, 1936-2020)
# [[Anne Truitt]] eskultorea (AEB, 1921-2004)
# [[Mary Pinchot Meyer]] eskultorea (AEB, 1920-1964)
# [[Lotte Lenya]] abeslaria, aktoreaa (Viena, 1898-1981)
# [[Evelyn Lear]] sopranoa (AEB, 1926-2012)
# [[Gisela May]] aktorea, abeslaria, irakaslea (Alemania, 1924-2016)
# [[Hildegard Knef]] abeslaria, aktorea, idazlea (Alemania, 1925-2002)
# [[Ute Lemper]] aktorea, abeslaria (Alemania, 1963)
# [[Greta Keller]] mezzosopranoa, aktorea (Austria, 1903-1977)
# [[Soile Isokoski]] sopranoa (Finlandia, 1957)
# [[María Cruz Berrocal]] arkeologoa (España. XX. mendea)
# [[Leily Santizo]] abokatua (Guatemala)
# [[Nineth Montenegro]] politikaria (Guatemala, 1957)
# [[Siomara Sosa]] fiskala (Guatemala, 1975)
# [[Lucrecia Hernández Mack]] politikaria (Guatemala, 1973)
# [[Nerea Aresti]] historialaria (Bilbo, 1961)
# [[Ellen Beeman]] idazle, bideojokogilea (AEBo, 1964)
# [[Kathleen Battle]] sopranoa (AEB, 1948)
# [[Zury Ríos]] politikaria (Guatemala, 1968)
# [[Sandra Torres]] politikaria (Guatemala, 1955)
# [[Marta Luxán]] soziologoa (Bilbo, 1970)
# [[Harolyn Blackwell]] sopranoa (AEB, 1955)
# [[Carol Vaness]] sopranoa (AEB, 1952)
# [[Hanna Hammarström]] asmatzailea (tel. kablea) (Suedia, 1829-1914)
# [[Laura Mora]] zinema zuzendaria (Kolonbia, 1981)
# [[Isa Campo]] zinema zuzendaria (Oviedo, 1975)
# [[Susan Tedeschi]] abeslaria (AEB, 1970)
# [[Mary Hallock-Greenewalt]] asmatzailea (siria-AEB, 1871-1950)
# [[Sarah Guppy]] asmatzailea (Britainia, 1770-1852)
# [[Melissa George]] asmatzailea, aktorea (Australia, 1976)
# [[Rachel Blanchard]] aktorea (Kanada, 1976)
# [[Txaro Arrazola]] artista, margolaria (Gasteiz, 1963)
# [[Cristina Lucas]] artista, feminista (Ubeda, 1973)
# [[Laura Mulvey]] zinema feminista teorialaria (Oxford, 1941)
# [[Vi Redd]] jazz abeslaria, saxofoi jolea (AEB, 1928)
# [[Sweet Emma Barrett]] jazz abeslaria, pianojolea (AEB, 1897-1983)
# [[Terin Humphrey]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1986)
# [[Hollie Vise]] gimnasta artistikoa (Texas, 1987)
# [[Renske Endel]] gimnasta artistikoa (Herbereak, 1983)
# [[Dominique Moceanu|Dominique Moceau]] gimnasta artistikoa (Kalifornia, 1981)
# [[Amanda Borden|Amanda Border]] gimnasta artistikoa (Ohio, 1977)
# [[Jaycie Phelps]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1979)
# [[Olesia Dudnik]] gimnasta artistikoa (Ukrania, 1974)
# [[Jadiyetu El Mohtar]] Fronte Polisarioaren Espainiako Ordezkaritzako kidea (Sahara, 1959)
# [[Staša Zajović|Stasa Zajovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista (Montenegro, 1953)
# [[Lepa Mladjenovic]] feminista, giza eskubideen aldeko aktibista LGBT (Belgrad, 1954)
# [[Manuela Martelli]] zinema aktore eta zuzendaria (Santiago, Txile, 1983)
# [[Sultana Khaya]] saharar ekintzailea (Sahara ??)
# [[Salma Solaun]] gimnasta erritmikoa (Gasteiz, 2005)
# [[Elena López Riera|Elena Lopez Riera]] zinegilea (Orihuela, 1982)
# [[Martina de Zuricalday]] enpresaburua (Bilbo, 1839-1932)
# [[Isabel Cadenas]] kezetaria, dokumentalista (Basauri, 1982)
# [[Margarita Salaberria Galarraga]] diplomatikoa (Madril?, 1911-2000)
# [[Aline Griffith]] kondesa, espioia (AEB, 1923-2017)
# [[Anne-Marie Ménand]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1837- )
# [[Louise Pioger]] communarde, Parisko Komunan ibilitako emakumea (Frantzia, 1848-1920)
# [[Marisa Linton]] Frantziako Iraultzan espezializatutako historiagilea (Erresuma Batua, 1848-1920)
# [[Michèle Riot-Sarcey]] Historia garaikideko eta genero-historiako irakaslea (Frantzia, 1943- )
# [[Emakumeak Parisko Komunan]] (Frantzia, 1871)
}}
=== Hobetuak 2022 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Maite Maruri]] opera abeslaria (Plentzia, 1979)
# [[Maria Angeles Mezkiritz|Maria Angeles Mezkiriz]] nafar arkeologoa (Faltzes, 1929)
# [[María Francés]] nafar aktorea (Tutera, 1887-1987)
# [[Violeta Parra]] abeslaria eta musikagilea (Txile, 1917-1967)
# [[Nekane Sarobe]] bikoizlea (Donostia, 1953)
# [[Consuelo Flecha]] pedagogoa (Bilbo, 1948)
# [[Beatriz Martinez de Antoñana]] aktorea (Araba,1975)
# [[Susan B. Anthony]] feminista eta sufragista (EEBB)
# [[Margot Frank]] Holokaustoaren biktima, Ana Franken ahizpa (Alemania,1926-1945)
# [[Elisabeth Larena]] aktorea (Bizkaia, 1989)
# [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] irakaslea eta euskaltzain urgazlea (Gipuzkoa, 1945)
# [[Maitane Urbieta]] irratiko kirol-kazetaria eta UEFA Europa Leagueko lehen emakume-berriemailea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Blanca Vidal]] aktorea (Bilbo, 1885-1962)
# [[Agustina Aragoikoa]] heroia (Katalunia,1786-1857)
# [[Teresa Aranguren]] Kazetaria (Araba, 1944)
# [[Felisa Mary]] aktorea (Bizkaia, 1892-1956)
# [[Fariba Sheikhan]] aktorea eta abeslaria (Bizkaia, 1988)
# [[Isabel Mellén]] arte-historialaria, ikertzailea eta dibulgatzailea (Araba, 1986)
# [[Maria Moliner]] liburuzaina, filologoa eta hiztegigilea (Zaragoza, 1900-1981)
# [[Alice Stone Blackwell]] feminista, giza-eskubideen defendatzailea (AEB, 1857-1950)
# [[Lucy Stone]] Kazetaria, feminista, abolizionista,sufragista (AEB, 1818-1893)
# [[Rosa Bonheur]] animalia-margolaria eta eskuturagilea (Frantzia, 1822-1899)
# [[Maryse Choisy]] Kazetaria, idazlea eta saiakeragilea (Lapurdi, 1903-1979)
# [[Pilar López Júlvez]] dantzaria eta koreografoa (Gipuzkoa, 1912-2008)
# [[Concepción Aleixandre]] mediku, ginekologo, asmatzaile, zientzialari... (Valentzia, 1862-1952)
# [[María Puy Uitzi]] historialaria (Nafarroa, 1915-2008)
# [[Corín Tellado]] maitasun istorio laburren idazlea (Asturias, 1927-2009)
# [[Matilde Huitzi]] maistra, pedagogoa, abokatua, feminista (Nafarroa, 1980-1965)
# [[Concha Espina]] idazlea (Kantabria, 1869-1955)
# [[Izaskun Uranga]] abeslaria (Bizkaia, 1950)
# [[Ixone Sádaba]] argazkilaria (Bilbo, 1977)
# [[Joaquina Eguaras]] Granadako Unibertsitateko 1. irakaslea, hebraista, arabista (Nafarroa-Granada, 1897-1981)
# [[Sara Baras]] flamenko dantzaria eta koreografoa (Cadiz, 1971)
# [[Ainhoa Garai]] aktorea (Gipuzkoa, 1983)
# [[Laura García]] judo jokalari-paralinpikoa (Nafarroa, 1981)
# [[Marina Ginestà]] Kazetaria, itzultzailea, gerra zibileko militante komunista (Katalunia, 1919-2014)
# [[Axun Aierbe]] itzultzailea (Gipuzkoa,1968-2008)
# [[Amaia Osaba]] piraguista (Nafarroa, 1975)
# [[Fatema Mernissi]] idazlea eta soziologoa (Maroko, 1940-2015)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Frantzia, 1849-1883)
# [[Maria Luisa Ozaita]] musikagilea eta emakumeek egindako hedapenean aitzindaria (Barakaldo, 1939-2017)
# [[Isabel Fernández Reviriego]] musikaria, ekoizlea eta artista grafikoa (Bizkaia,1979)
# [[Teresa Calo]] aktorea, dramagilea eta gidoigilea (Gipuzkoa, 1955)
# [[Cris Lizarraga]] abeslaria, feminsta eta aktibista (Bizkaia, 1992)
# [[Sonia Ruiz de Azua]] psikologoa, ikertzailea, psikiatria-irakaslea (Bizkaia, 1979)
# [[Begoña Bilbao Alboniga]] idazlea, musikagilea eta euskaralaria (Bizkaia, 1932-2005)
# [[Najat El Hachmi]] idazle amazigha (Katalunia,)
# [[Ellen Ochoa]] astronauta (AEB, 1958)
# [[María Luz Morales]] kazetaria, idazlea (Galizia- Bartzelona)
# [[Cristina Petite]] atleta (Bizkaia,1972)
# [[Irene Loizate]] txirrindularia, duatloilaria (Bizkaia, 1995)
# [[Maritxu Housset]] gomazko paleta pelotaria (Lapurdi, 1981)
# [[Eider Hurtado]] kazetaria (Bizkaia, 1981)
# [[Gina Pane]] artista (Lapurdi, 1939-1990)
# [[Ruth Arnon]] biokimikaria (Israel, 1933)
# [[Andere Arriolabengoa]] bertsolaria (Araba, 1982)
# [[Rosa Chacel]] idazlea (Valladolid, 1898-1994)
# [[Dora Maar]] argazkilaria (Frantzia, 1907-1994)
# [[Maribel Forcadas]] medikua (Zaragoza, 1949-2012)
# [[Eneritz Iturriagaetxebarria]] txirrindularia, zuzendaria (Bizkaia, 1980)
# [[Ziortza Isasi]] txirrindularia (Bizkaia, 1995)
# [[Valentina Tereshkova]] espaiora joandako 1. emakumea (Errusia, 1937)
# [[Izaskun Osés]] paralinpiar atleta (Nafarroa, 1984)
# [[Ziortza Villa]] ultrairaupen-txirrindularia (Bizkaia, 1983)
# [[Penelope Barker]] aktibista (Tearen matxinada) (AEB, 1728-1796)
# [[Susan la Flesche Piccotte]] Ipar Amerikako omaharar natiboa eta 1.mediku indigena (AEB, 1865-1915)
# [[Rosana Ubanell]] kazetaria, eleberrigilea (Nafarroa, 1958)
# [[Julia Juániz]] muntatzailea, zine-zuzendaria eta bideo-artista (Nafarroa, 19??)
# [[Carmen Adarraga]] kirolaria (Gipuzkoa, 1921-2004)
# [[Cristina Pardo]] kazetaria, telebista-aurkezlea (Nafarroa, 1977)
# [[Esther Basurto]] boleibol kirolaria (Gipuzkoa, 1978)
# [[Isabel Urkiola]] arabar esploratzailea (Gasteiz, 1854-1911)
# [[Begoña Pro]] kazetaria eta idazlea (Iruñea, 1971)
# [[Itziar Urretabizkaia]] aktorea (Donostia, 1978)
# [[Maria Abbadia-Ürrüstoi]] idazlea, ekintzaile feminista (Paris, 1837-1913)
# [[Simone Veil]] Holokaustotik bizirik irtendako magistratu eta politikaria (Frantzia, 1927-2017)
# [[Igone Arribas]] gimnasta ohia (Barakaldo, 1983)
# [[Vera Rubin]] astronomoa, aitzindaria (AEB, 1928-2016)
# [[Mary Jobe Akeley]] esploratzailea, alpinista eta argazkilaria (AEB, 1878-1966)
# [[Blanca Castilla de Cortázar]] antropologoa eta filosofoa (Gasteiz, 1951)
# [[Elena Martínez de Madina]] filologoa (Gasteiz, 1962)
# [[Maria Weston Chapman]] abolizionista (AEB, 1806-1885)
# [[Leire Apellaniz]] zinema-ekoizlea (Bilbo, 1975)
# [[Maddi Ariztia]] ipuin bildumagilea, aitzindaria (Lapurdi, 1887-1972)
# [[María Teresa Lozano]] matematikaria, aitzindaria (Iruñea, 1946)
# [[Dorotea Barnés]] kimikaria, aitzindaria (Iruñea, 1904-2003)
# [[Eva Amaral]] abeslaria, konpositorea (Zaragoza, 1972)
# [[Amaia Lasa]] idazlea (Getaria, 1948)
# [[Virginia Apgar]] pediatra, Apgar testaren asmatzailea (AEB, 1909-1974)
# [[Anna Mani]] fisikaria, metereologoa (India, 1918-2001)
# [[Georgia O'Keeffe]] margolaria (AEB, 1887-1986)
# [[Anne Lezea]] gimnasta erritmikoa (Zarautz, 2001)
# [[Oiana Blanco]] judoka (Orio, 1983)
# [[Anne Frank]] alemaniar judu idazlea (Alemania, 1929)
# [[Tessa Andonegi]] aktorea (Donostia 1968, 1983)
# [[Loli Albero]] poeta, idazlea (Iruñea, 1962)
# [[Arantxa Aldalur]] poeta (Azkoitia, 1963)
# [[Olivia Newton-John]] abeslaria, aktorea (Cambridge, 1948-2022)
# [[Regina Salcedo]] idazlea, irudigilea, gidoigilea (Iruñea, 1972)
# [[Regina Araluze]] irrintzilaria (Bermio, 1922-2012)
# [[Olga Holtz]] matematikaria (Errusia, 1973)
# [[Phillis Wheatley]] poesia argitaratutako 1. emakume afroamerikar esklaboa (Afrika/AEB, 1753-1784)
# [[Teresa Lopez de Munain]] aktorea, irakaslea (Bilbo, 1963)
# [[Lizar Begoña]] poeta (Sopela, 1997)
# [[Mertxe Rodriguez]] antzezle eta pailazoa (Lasarte-Oria, 19868)
# [[Maite Gonzalez]] idazlea, itzultzailea (Donostia, 1943)
# [[Olatz Beobide]] aktorea, zuzendaria (Sopela, 1964)
# [[Nerea Elustondo]] bertsolaria, irakaslea (Legazpi, 1981)
# [[Sara Carracelas]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1975)
# [[Aranzazu González]] igerilari paralinpikoa (Donostia, 1981)
# [[Marisa González]] multimedia-artista (Bilbo, 1943)
# [[Mari Carmen Rubio]] arkulari paralinpikoa (Iruñea, 1961)
# [[Pilar Goya]] kimikaria (Gasteiz, 1951)
# [[Elizabeth Kenny]] erizaina, polio tratamentua (erizaina, 1880-1952)
# [[Garazi Kamio]] kazetaria, idazlea (Gipuzkoa, 1979)
# [[Patricia Karrikaburu]] errugbi jokalaria (Zuberoa, 1988)
# [[Emma Fursch-Madi]] sopranoa (Baiona, 1847-1894)
# [[Miriam Arrillaga]] pilotaria (Aginaga, 2000)
# [[Concha Espinosa ]] sindikalista (Bilbo, 1954-2008)
# [[Salome Gabunia]] etnologoa, euskaltzain urgazlea (Georgia, 1951)
# [[Gracianne Hastoy]] eleberrigilea (Oloroe-Donamaria, 1968)
# [[Uxue Juárez]]idazlea, arte-zuzendaria (Iruñea1981)
# [[Amalia Galarraga]] idazlea, feminista (Donostia, 1895-1971)
# [[Gloria Alcorta]] idazlea (Lapurdi-Argentina, 1951-2012)
# [[Arantza Ugalde]] sismologoa (Barakaldo, 1966)
# [[Zinaida Serebriakova]] margolaria (Errusia, 1884-1967)
# [[Siofra O´Leary]] Giza Eskubideen Europako Auzitegiko lehenengo emakume lehendakaria (Irlanda, 1968)
# [[Elena Loyo]] atleta, modelo ohia (Araba, 1983)
# [[Ángeles González-Sinde]] politikaria, gidoilaria eta zinema zuzendaria (Madril, 1965)
# [[Maider Segurola]] kazetaria (Lasarte-Oria, 1982)
# [[Leticia Canales]] surflaria (Bilbo, 1995)
# [[Rosa Elizburu]] irakaslea, alkate ohia (Arrasate, 1958)
# [[Amaia Lanbarri]] futbolaria (Arrigorriaga, 1992)
# [[Lola Rodríguez (aktorea)]] modeloa, aktibista (Las Palmas, 1998)
# [[Esti Markez]] abeslaria (Gipuzkoa, 1999)
# [[Clara Schumann]] piano-jolea, musikagilea (Alemania, 1819-1896)
}}
==='''Berriak 2022''' ('''abuztua''')===
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Edurne Garitazelaia]] efef'''SORTUA''' euskaltzalea (Zaldibar, 1926-2005)
# [[Irati Fernandez Gabarain|Irati Fernández Gabarain]] ef--'''SORTUA''' ilustratzailea (Iruñea 1983)
# [[Mercedes Lorenzo]] efef'''SORTUA''' bilbotar ospetsua (Lugo 1915- Arrasate 1996)
# [[Albina Shishova]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1966)
# [[Alexandra Georgiana Eremia]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Alexandra Marinescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1982)
# [[Alice Salomon]] erreformista soziala (Alemania, 1872-1948)
# [[Alicia Pietri de Caldera]] museo zuzendaria, Venezuelako 1. dama (Venezuela, 1923-2011)
# [[Ana Luísa Amaral]] poeta, itzultzailea, irakaslea (Portugal, 1956-2022)
# [[Anabell López]] abeslaria (Kuba, 1963)
# [[Anastasiya Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1983)
# [[Andreea Cacovean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1978)
# [[Andreea Isărescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Andreea Munteanu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1998)
# [[Andreea Raducan]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1983)
# [[Andreea Ulmeanu]] Ginnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Ángela Irene]] abeslaria (Argentina, 1956)
# [[Anna Chepeleva]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1984)
# [[Anna Grudkó|Ana Grudkó]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Annia Hatch]] Gimnasta artistikoa (Kuba-EEBB, 1978)
# [[Ashley Miles]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Ashley Postell]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Astrid Heese]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Atotoztli II]] erregina azteka (Mexiko, xv. mendea)
# [[Aurelia Dobre]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1972)
# [[Azucena Rodríguez]] film-zuzendaria (Madril, 1955)
# [[Betti Schieferdecker]] Gimnasta artistikoa (Alemana, 1968)
# [[Bi Wenjing]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Boriana Stoyanova]] Gimnasta artistikoa (Bulgaria, 1969)
# [[Care Santos]] idazlea (Bartzelona, 1970)
# [[Carly Patterson]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1988)
# [[Carmen Ionescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Cătălina Ponor]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Cecilia Mangini]] Argazkilaria, zinegilea (Erroma, 1927-2021)
# [[Celestina Popa]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1970)
# [[Coco Fusco]] artista bisuala (AEB, 1960)
# [[Corina Ungureanu]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1980)
# [[Courtney Kupets]] gimnasta artistikoa (Texas, 1986)
# [[Cristina Bontaş|Cristina Bontas]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Cristina Elena Grigoras]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1966)
# [[Dagmar Kersten]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1970)
# [[Daniela Maranduca]] Gimnasta artitikoa (Errumania, 1976)
# [[Diana Morawe]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Diane Schuur]] abeslaria, piano-jolea (AEB, 1953)
# [[Dina Kochetkova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1977)
# [[Dinah Washington]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Dolores García-Negrete Ruiz Zarco]] politikaria frankismoak eraila (Jaén, 1886-1940)
# [[Dominique Dawes]] gimnasta artistikoa (EEBB, 1976)
# [[Dora García (artista)]] artista (Valladolid, 1965)
# [[Duan Zhou]] Gimnasta artistikoa (Txina XX.mendea)
# [[Ecaterina Szabo]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Elena Espinosa]] ekonomialaria eta politikaria (Ourense, 1960)
# [[Elisabeth Altmann-Gottheiner]] ekonomialaria, irakaslea (Alemania, 1874-1930)
# [[Elvira Altés]] kazetaria, irakaslea, genero ikertzailea (Bartzelona, XX. mendea)
# [[Émilie Lepennec|Emilie Lepennec]] Gimnasta artistikoa (Paris, 1987)
# [[Emme (abeslaria)]] aktorea, abeslaria (Argentina, 1982)
# [[Esther Phillips]] abeslaria (AEB, 1935-1984)
# [[Eugenia Golea]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1971)
# [[Eugenia Popa]] gimnasta artistikoa (Bucarest, 1973)
# [[Fernanda Canales]] arkitektoa (Mexiko, 1974)
# [[Florica Leonida]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Francesca Llopis]] margolaria, bideo-artista (Bartzelona, 1958)
# [[Gabriela Potorac]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1973)
# [[Gabriele Faehnrich]] Gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Germaine Tillion]] etnologoa,erresistentziakoa (Frantzia, 1907-2008)
# [[Gina Gogean]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1977)
# [[Hana Říčná]] Gimnasta artistikoa (Txekia, 1968)
# [[Inga Shkarupa]] Gimnasta artistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Ioanna Petrovschi]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Ionela Loaieş]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Irina Baraksanova|Irina BAraksanova]] Gimnasta artistikoa (Uzbekistan, 1969)
# [[Irina Yarotska]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1985)
# [[Jacqueline Lamba]] margolaria (Frantzia, 1910-1993)
# [[Jekaterina Lobazniuk]] Gimnasta artistikoa (Uzbekintan, 1983)
# [[Jelena Piskun]] Gimnasta artistikoa (Bielorrusia, 1978)
# [[Jelena Produnova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Jelena Zamolodchikova]] Gimnasta artistikoa (Mosku, 1982)
# [[Jessie Tarbox Beals]] argazkilaria, fotokazetaria (AEB, 1870-1942)
# [[Judith Joy Ross]] argazkilaria (AEB, 1946)
# [[Julia Zenko]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1958)
# [[Katie Heenan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1985)
# [[Kim Kwang-suk (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Ipar Korea, 1976)
# [[Koko Taylor]] Blues abeslaria (AEB, 1928-2009)
# [[Kristina Pravdina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1990)
# [[Kui Yuanyuan]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Larissa Fontaine]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1977)
# [[Laura Cutina]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Laura Morante]] aktorae, gidoilaria, film-zuzendaria (Italia, 1956)
# [[Lavinia Agache]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1968)
# [[Lavinia Miloşovici]] Gimnasta artistikoa (Errumania,1976)
# [[Léonie Duquet]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1916-1977)
# [[Leopoldina Núñez Lacret]] musikagilea, irakaslea, gitarra-jolea (Kuba, 1918)
# [[Lilia Podkopayeva]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1996)
# [[Ling Jie]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1982)
# [[Liuba María Hevia]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1964)
# [[Liubov Sheremeta|Liubon Sheremeta]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1980)
# [[Liudmila Yezhova]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Loredana Boboc]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1984)
# [[Lu Märten]] idazlea, feminista (Alemania, 1879-1970)
# [[Ludivine Furlon]] Gimnasta artistikoa (Nimes, 1980)
# [[Lya Ímber de Coronil]] pediatra (Ukrania-Venezuela, 1914-1981)
# [[María Ángela Nieto]] zientzialaria, ikertzailea (Madril, 1960)
# [[María Eugenia Ibáñez]] kazetaria (Bartzelona, 1946)
# [[Maria Girona i Benet]] margolaria, grabatzailea (Bartzelona, 1923-2015)
# [[María Grever]] musikagilea Mexiko, 1885-1951)
# [[Maria Kriutxkova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1988-2015)
# [[María Luisa Herrera]] arkeologoa (Espainia, 1913-2012)
# [[Maria Mercè Roca]] idazle eta politikaria (Girona, 1958)
# [[Maria Neculita]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[María Soledad Corchón Rodríguez]] Arkeologoa (Santander, 1947)
# [[Marián Farías Gómez]] abeslaria (Argentina, 1944)
# [[Marianela Balbi]] kazetaria (Venezuela, 1963)
# [[Marie Stritt]] aktorea (Austriar Inperioa, 1855-1928)
# [[Martina Jentsch]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1968)
# [[Mary McLeod Bethune]] aktibista (AEB, 1875-1955)
# [[Matilda De Angelis]] abeslaria, aktorea (Italia, 1995)
# [[Maxi Gnauck]] gimnasta artistikoa (Alemania)
# [[Menene Gras]] filosofoa, arte-kritikaria, ikertzailea (Bartzelona, 1957)
# [[Meng Fei]] Gimnasta artistikoa (Txina, 1981)
# [[Mercedes Oliveira Malvar]] filosofoa (Pontevedra, 1957)
# [[Mihaela Stanulet]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Milagros Socorro]] kazetaria (Venezuela, 1960)
# [[Mirela Barbălată|Mirela Barbalata]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Mirela Pasca]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Mirela Tugurlan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Mohini Bhardwaj]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1978)
# [[Monica Roșu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1987)
# [[Nadia Hategan]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1979)
# [[Nancy Wilson (abeslaria)]] abeslaria (AEB, 1937-2018)
# [[Nao Bustamante]] multimedia artista (AEB, 1969)
# [[Natalia Bobrova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1978-2015)
# [[Natalia Ilienko]] gimnasta artistikoa (Kazakhstan, 1967)
# [[Natalia Kalinina]] gimnasta artistikoa (Ukraina, 1973)
# [[Natalia Yurchenko]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1966)
# [[Natalia Ziganshina]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1985)
# [[Nicoleta Daniela Șofronie]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1988)
# [[Oana Ban]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1986)
# [[Olga Bicherova]] gimnasta artistikoa (Mosku, 1967)
# [[Olga Mostepanova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1970)
# [[Olga Rashchupkina]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Olga Teslenko]] Gimnnasta artiistikoa (Ukaina, 1981)
# [[Paula Heredia]] zinemagilea (El Salvador, 1957)
# [[Pegeen Vail Guggenheim]] margolaria (Suitza-AEB, 1925)
# [[Phoebe Mills]] Gimnasta artistikoa (Illinois, 1972)
# [[Polina Miller]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 2000)
# [[Rachel Tidd]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1984)
# [[Raquel Meller]] kupletista (Tarazona, 1888-1962)
# [[Rosa Bustamante Montoro]] arkitektoa (Madril, 1962)
# [[Rosa María Calaf]] kazetaria (Bartzelona, 1945)
# [[Sabina Cojocar]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Samantha Sheehan]] Gimmasta artistikoa (EE.BB., 1986)
# [[Sandra Mihanovich]] abeslaria, aktorea (Argentina, 1957)
# [[Sandra Uve]] ilustrattzailea, dibilgatzaile zientifikoa (Bartzelona, 1972)
# [[Sara Bendahan]] medikua (Venezuela, 1906-1946)
# [[Sara González]] abeslaria, kantautorea (Kuba, 1949)
# [[Sarah E. Goode]] asmatzailea (AEB, 1855-1905)
# [[Shannon Miller]] gimnasta artistikoa (Estatu Batuak, 1977)
# [[Shemekia Copeland]] Blues-kantaria (New York, 1979)
# [[Silvia Buabent]] politikaria, berdintasunean espezializatua (Madril, 1973)
# [[Silvia Rau]] Gimnasta artistikoa (Alemania, XX. mendea)
# [[Silvia Stroescu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1985)
# [[Simona Pauca]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1969)
# [[Simona Renciu]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1967)
# [[Sofía Ímber]] kazetaria, museo-kontserbadorea (Moldavia-Venezuela, 1924-2017)
# [[Soledad Bravo]] abeslaria (Logroño-Venezuela, 1943)
# [[Tatiana Frolova]] gimnasta artistikoa (Errusia, 1967)
# [[Tatiana Lysenko (gimnasta)]] Gimnasta artistikoa (Errumania, 1975)
# [[Tatiana Yarosh]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1981)
# [[Teresa Parodi]] kantautorea, politikaria (Argentina, 1947)
# [[Trinidad Taracena del Piñal]] Arkeologoa (Santander, 1926-Ceuta, 2017)
# [[Ulrike Klotz]] gimnasta artistikoa (Alemania, 1960)
# [[Vanda Hădărean]] gimnasta artistikoa (Errumania, 1976)
# [[Vera Kolesnikova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1968)
# [[Verónica Condomí]] abeslaria, konpositorea, gitarra jolea (Argentina, 1960)
# [[Viktoria Karpenko]] Gimnasta artistikoa (Ukraina, 1984)
# [[Virginia Amposta Amposta]] sindikalista, frankismoak eraila (Bartzelona, 1903-1939)
# [[Virginia Pereira Álvarez]] mediku ikertzailea (Venezuela, 1888-1947)
# [[Xiomara Laugart]] abeslaria (Kuba, 1960)
# [[Yevgueniya Kuznetsova]] Gimnasta artistikoa (Errusia, 1980)
# [[Zoila Gálvez]] sopranoa, irakaslea (Kuba, 1899)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''uztaila''')====
(Ordena alfabetikoan)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Arroyo Sagasta]] ef--'''SORTUA''' Irakaslea eta ikertzailea (Aretxabaleta,1983)
# [[Eba Gaminde Egia]] ef--'''SORTUA''' ikertzailea, euskaltzain urgazlea (Mungia, 1968)
# [[Jone Mitxelena]] ----'''SORTUA''' zientzialaria, irakaslea eta ikertzailea (Barakaldo, 1985)
# [[Lurdes Alkorta]] ef--'''SORTUA''' trikitilaria (Azpeitia, 1973)
# [[Maddi Astigarraga]] ef--'''SORTUA''' ilustratzaile zientifikoa (Deba, 1997)
# [[Maria Meharra]] ----'''SORTUA''' kaskaroten erregina (Lapurdi XIX. mendea)
# [[Mentxu Ramilo Araujo]] ef--'''SORTUA''' Wikiemakumea (Gasteiz, 1978)
# [[Vega Asensio]] ef--'''SORTUA''' biologoa, ilustratzailea, ikertzailea (Durango, 1978)
# [[Abigail Hobbs]] Salemgo sorgin prozesuko nerabea (AEB,1678- ? )
# [[Abigail Williams (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorgin epaiketetan akusatua (AEB, 1680-1697)
# [[Adriana Calcanhotto]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Agnes Meyer Driscoll|Agnes Meyer]] Kiptografoa (Estatu Batuak)
# [[Aimée Rapin]] margolaria (Suitza)
# [[Aissa Doumara Ngatansou]] ekintzailea (Kamerun, 1972)
# [[Alice Domon]] Argentinako diktaduran desagertu eta hil zuten moja (Frantzia, 1937-1977)
# [[Alicia Sellés Carot]] liburuzaina eta dokumentalista (Castelló, 1977)
# [[Altamira Gonzalo]] jurista, feminista (Zaragoza)
# [[Amalia Avia]] margolaria (Toledo, 1930-2011)
# [[Anastasía Mýskina]] tenislaria (Sobiet Batasuna, 1981)
# [[Ángela Ramos]] kazetaria, erreportaria (Peru)
# [[Anita Malfatti]] margolaria (Brasil, 1889-1964)
# [[Ann Pudeator]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1621-1692)
# [[Anna Eriksdotter]] sorgintzat jo eta burua moztuta exekutatua (Suedia, 1624-1704)
# [[Anna Gardell-Ericson]] margolaria (Suedia)
# [[Anna Göldin]] Sorginkeria egotzita burua moztuta exekutatua (Suitza)
# [[Anna Maria Bofarull]] zinemagilea (Tarragona,1979)
# [[Anna Rosina de Gasc]] margolaria (Alemania)
# [[Antonia Maymón|Antonia Maymon]] idazlea, feminista, anarkista (Madril)
# [[Aurora Cáceres Moreno]] idazle, feminista, sufragista (Peru)
# [[Barbara W. Tuchman]] idazle eta kazetaria (Amerikako Estatu Batuak, 1912-1989)
# [[Barbara Walters]] kazetaria, idazlea (EEBB, 1929)
# [[Betty Parris]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzailea(AEB, 1682-1760)
# [[Bridget Bishop]] Salemgo sorgin epaiketetan exekutatua (AEB, 1632?-1692)
# [[Brita Zippel]] Sorginkeria egotzita burua moztu eta sutan errea (Suedia, 1676)
# [[Candy (Salemgo epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Carmen Martínez Sancho]] matematikaria (Toledo)
# [[Carmen París]] abeslari eta konpositorea (Tarragona, 1966)
# [[Carmina Verdú]] gimnasta ohia (Valentzia, 1983)
# [[Catalina Carlota De la Gardie]] Baztanga txertoaren bultzatzailea (Suedia, 1723-1763)
# [[Christiane Amanpour]] kazetaria (Erresuma Batua, 1958)
# [[Cindy Sherman]] argazkilaria eta zinema-zuzendaria (AEB, 1954)
# [[Concha García Campoy|Concha Garcia Campoy]] Kazetaria (Terrasa, 1958)
# [[Cristina Rota]] aktore, arte-dramatiko irakaslea (Argentina, 1945)
# [[Delmira Agustini]] poeta (Uruguai)
# [[Dorcas Hoar]] sorginkeria egotzita zigortua (Beverly, 1634-1711)
# [[Dorothy Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan 4 urteko auzipetua (AEB, 1687?)
# [[Draupadi Murmu]] politikaria, tribu-buruzagia, Indiako 1. emakume presidente tribala (India, 1958)
# [[Eglantyne Jebb]] haurren eskubideen defentsa (Erresuma Batua, 1876-1828)
# [[Elena Arregui Cruz-López]] arkitektoa (Irun-Santiago de Compostela)
# [[Eliane Giardini]] aktorea, zinema-zuzendaria (Tarragona, 1966)
# [[Elizabeth Hubbard (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusia (AEB, 1675?-1692etik aurrera)
# [[Elizabeth Jane Gardner]] margolaria (Estatu Batuak-Paris)
# [[Estefanía Chávez Barragán]] arkitektoa, irakaslea (Mexiko)
# [[Esther Koplowitz]] enpresaria (Madril,1950)
# [[Eva Crane]] zientzialaria (Erresuma Batua)
# [[Eva Piquer]] kazetaria eta idazlea (Bartzelona, 1969)
# [[Faith Hill]] abeslaria (EEBB, 1967)
# [[Fanny Elssler]] dantzaria (Austria)
# [[Guirandana de Lay|Guirandina de Lay]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Jaka, 1461)
# [[Haydée Milanés]] abeslaria, konpositorea, moldatzailea eta ekoizlea (Habana, 1980)
# [[Helen Mack Chang]] Myrna Mack Fundazioaren sortzaile (Guatemala)
# [[Helen Vlachos]] kazetaria (Grezia)
# [[India.Arie]] abeslari estatubatuarra (Denver, 1975)
# [[Isabel Azkarate]] argazkilaria, fotokazetaria (Donostia)
# [[Isabel Quintanilla]] margolaria (Madril, 1938-2017)
# [[Jane Wenham (ustezko sorgina)]] emakume akusatua eta askatua (Ingalaterra, ?-1730)
# [[Janet Horne]] Sorginkeria egotzita sutan bizirik errea (Eskozia, 1727)
# [[Jean Adair]] aktorea (Kanada, 1873-1953)
# [[Jeanne Fusier-Gir]] aktorea (Frantzia, 1885-1973)
# [[Juana Martín Manzano]] moda-diseinatzailea (Kordoba, 1974)
# [[Juana Millán|Juana Millan]] inprimatzailea, enpresaburua (Zaragoza)
# [[Juana Mordó]] arte bildumagilea (Tesalonika, 1899-Madril,1984)
# [[Katharina Henot]] posta-burua, sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1570-1627)
# [[Laspaulesko sorginkeria prozesua]] 24 emakume urkatuak (Huesca, 1593)
# [[Laura Morera]] ballet dantzaria (Madril, 1977)
# [[Laura Muntz Lyall]] margolaria (Kanada)
# [[Lilia Podkopayeva]] gimnasta (Ukraina, 1978)
# [[Lola Robles]] idazlea eta aktibista (Madril, 1963)
# [[Luciana Aymar]] kirolaria (Argentina, 1977)
# [[Lydia Lunch]] abeslaria, aktorea, idazlea (AEB, 1959)
# [[Margaret Jones]] Emagina, sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (EEBB 1613-1548)
# [[Margaret Scott (Salemgo epaiketak)|Margaret Scott]] Sorginkeria egotzita urkatuz exekutatua (Eskozia, 1615-Salem, 1692)
# [[Margaret Scott Gatty]] botanikaria eta idazlea (Britania Handia, 1809-1873)
# [[Maria Bellonci]] idazlea (Italia, 1902-1986)
# [[María Botto]] aktorea (Argentina, 1974)
# [[María Cabrales]] Kuba independentziaren aldeko protagonista (Kuba)
# [[Maria da Conceição|Maria da Conceicao]] emagina, sorginkeria egotzita sutan errea (Sao Paulo, 1798)
# [[María Eugenia Vaz Ferreira]] irakasle, poeta (Uruguai, 1875-1924)
# [[María Gil Vallejos]] piano-jolea (Alacant, 1892-1981)
# [[María José Gómez Redondo]] artista garaikidea (Valladolig, 1963)
# [[Maria Mercè Cuartiella]] idazlea, antzerkigilea (Katalunia)
# [[Maria Tallchief]] dantzaria (EEBB, 1925-2013)
# [[María Teresa Linares]] musikologoa (Kuba)
# [[Marija Jurić Zagorka|Marija Juric Zagorba]] kazetaria (Kroazia, 1873-1957)
# [[Marta Calamonte]] gimnasta ohia, entrenatzailea, fisioterapeuta (Badajoz,1982)
# [[Martha Corey]] Salemgo sorgin epaiketetan urkatua (AEB, 1619-1672)
# [[Martha Zein]] idazle, narratzaile, zinegile (Alemania, 1962)
# [[Mary Black (Salemeko epaiketak)]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatutako esklabua (AEB,XVII. mendea ?)
# [[Mary Bradbury]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1615-1700)
# [[Mary Parker (Salemgo epaiketak)|Mary Parker]] sorginkeria egotzita urkatua (1637-1692)
# [[Mary Pat Gleason]] aktorea eta gidoilaria (AEB, 1950-2020)
# [[Mary Warren]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatzaile nagusiena (AEB, 1674?-1693?)
# [[Matteuccia de Francesco]] sorgintza jo eta sutan errea (Italia, 1428 exekutatua)
# [[Maxine Hong Kingston|Maxime Hong Kingston]] idazlea (EEBB, 1940)
# [[Melissa de la Cruz]] idazlea (Manila-AEB, 1971)
# [[Mercedes Ferrer]] egile abeslaria (Madril, 1963)
# [[Merga Bien]] Sorgintzat jo eta sutan errea (Alemania 1560-1603)
# [[Mia Hamm]] futbolaria (AEB, 1972)
# [[Mia Zapata]] abeslaria (AEB, 1965-1993)
# [[Mira Nair]] zinema zuzendaria (India, 1957)
# [[Mónica Alario Gavilán]] filosofoa eta ikertzailea (Madril)
# [[Myrna Mack]] antropologoa (Guatemala)
# [[Nabyla Maan]] egile abeslaria (Maroko, 1987)
# [[Nancy Usero]] gimnasta ohia, entrenatzailea (Zaragoza, ?)
# [[Narbona Dacal]] Emagina, sorgintzat jo eta errea (Zaragoza, 1498)
# [[Nata Moreno]] zine-zuzendaria, aktorea, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Nazanín Armanian]] idazea eta politologoa (Iran, 1961)
# [[Nora Heysen]] margolaria (Australia)
# [[Nur Levi]] aktorea (Madril, 1979)
# [[Olga Román]] abeslaria eta egile-abeslaria (Madril, 1979)
# [[Olga Wisinger-Florian]] margolaria (Austria)
# [[Paisleyko sorginkeria prozesua]] 7 emakume kondenatuak (Eskozia, 1697)
# [[Pascale Petit (aktorea)]] aktorea (Frantzia, 1938-)
# [[Paula Ortiz]] zine-zuzendaria, gidoilaria, ekoizlea (Zaragoza, 1979)
# [[Paule Minck]] Parisko Komunako iraultzaile feminista (1839 - 1901)
# [[Pendleko sorginkeria prozesua]] 10 urkatu: 9 emakume eta gizon 1 (Ingalaterra, 1612)
# [[Petronilla de Meath]] sorginkeria egotzita sutan errea (Irlanda)
# [[Rebecca Lemp]] Sorginkeria egotzita sutan errea (Alemania, 1550-1590)
# [[Rebecca Nurse]] Salemgo sorginkeria prozesuan exekutatua(AEB, 1621-1692)
# [[Rebecca Walker]] idazlea, feminista (Mississipi, 1969)
# [[Rocío Vitero Pérez|Rocio Vitero Perez]] gizarte langilea eta politikaria (Gasteiz, 1980)
# [[Romola Garai]] aktore britainiarra (1982)
# [[Ruth Osborne (ustezko sorgina)]] hil zuten emakume eskalea (Ingalaterra, 1680-1700)
# [[Sally Salminen]] nobelagilea (Finlandia,1906-1976)
# [[Samlesburyko sorginkeria prozesua]] 20 bat emakume akusatuak (Ingalaterra, 1612)
# [[Sarah Cloyce]] Salemgo sorginkeria prozesuan salatua (AEB, 1648-1703)
# [[Sarah Good]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1653-1962)
# [[Sarah Osborne]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatua (AEB, 1643?-1692)
# [[Sarah Wildes]] Salemgo sorginkeria prozesuan urkatua (AEB, 1627-1692)
# [[Sima Sami Bahous]] NBE Emakumeak-en zuzendaria (Jordania, 1956)
# [[Susana Rinaldi]] aktorea eta tango-abeslaria (Argentina, 1935)
# [[Susannah Sheldon]] Salemgo sorginkeria prozesuan akusatzailea (AEB, 1670?- ?)
# [[Suzana de Moraes]] aktore, zinema-zuzendaria (Brasil, 1940-2015)
# [[Tarsila do Amaral]] margolaria (Brasil, 1886-1973)
# [[Tatiana Bilbao]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Tatiana Lióznova]] zinema zuzendaria (Errusia, 1914-2011)
# [[Teresa Duclós]] margolaria (Sevilla, 1934)
# [[Vera Fokina]] ballet dantzaria (1886-1958, Errusia)
# [[Vera Panova]] idazlea eta kazetaria (Errusia, 1905-1973)
# [[Vera Tschechowa]] aktorea, zinemagilea eta ekoizlea (Alemania, 1940)
# [[Victoria Åberg|Victoria Aberg]] margolaria (Finlandia, 1824-1892)
# [[Villanuako sorginak]] Villanuako sorginkeria prozesua (Huesca, XV. mendea)
# [[Wilhelmina Wylie]] igerilaria (Australia, 1984)
# [[Wilmot Redd]] Sorginkeria egotzita urkatua (Salem, 1692)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''ekaina''')====
(ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Colino]] eef--'''SORTUA''' kirolaria, ibiltaria (Durango 2004)
# [[Aitziber Makazaga]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1976)
# [[Alazne Etxebarria Urizar]] ef--'''SORTUA''' korrikalaria (Santurtzi 1997)
# [[Ane Maruri]] ef--'''SORTUA''' dantzaria eta irakaslea (Bizkaia 1996)
# [[Begoña Guillen]] ef--'''SORTUA''' argazkilaria (Amurrio 1963)
# [[Bernadette Iratzoki Luro]] ----'''SORTUA''' dantzaria, antzerkilaria eta irakaslea (Azkaine, 1959)
# [[Betzaida Urtaza]] ef--'''SORTUA''' idazlea, itzultzailea, editorea (Donostia-Legorreta 1988)
# [[Gabi Etxebarne]] ----'''SORTUA''' idazlea, feminista, serora ohia (Aldude, Nafarroa Beherea 1932)
# [[Garbiñe Alustiza]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Zerain 1964)
# [[Lurdes Imaz]] ef--'''SORTUA''' irakaslea, antzerki zuzendaria eta gidoilaria (Segura 1952)
# [[Margarita Olañeta]] ef--'''SORTUA'' ekintzailea (Ermua 1931)
# [[Olga Uribe]] ef--'''SORTUA''' ehulea (Durango 1958)
# [[Oroitz Jauregi]] ef--'''SORTUA''' Euskaltzain urgazlea (Legorreta 1974)
# [[Patxika Erramuzpe]] ----'''SORTUA''' Abeslaria, ekintzailea (Aldunde. Nafarroa Beherea 1943)
# [[Adelaide Anne Procter]] poeta, filantropoa (Ingalaterra)
# [[Adelina Lopes Vieira]] idazlea, dranagilea (Portugal-Brasil)
# [[Agnes Baltsa]] mezzosopranoa (Grezia)
# [[Alice Rey Colaço]] Ilustratzailea, abeslaria. Portugal
# [[Amelia Orleanskoa]] Portugalgo azken erregina (Frantzia-Portugal)
# [[Amélia Rey Colaço]] aktorea, zuzendaria (Portugal)
# [[Ana Castillo]] idazlea (Chicago, EEBB)
# [[Ana de Gonta Colaço]] eskultorea (Portugal)
# [[André Léo]] Frantziako eleberri eta kazetaria, ekintzaile feminista (1824 - 1900)
# [[Ann Putnam, Jr.]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Anna Waser]] margolaria (Suitza)
# [[Anna Zippel]] sorginkeria leporatuta eraila (Suedia)
# [[Anne de Chantraine]] sorginkeria egotzita sutan erretakoa (Lieja)
# [[Annie Londonderry]] munduari bira egindako txirrindularia (AEB)
# [[Assumpta Roura]] kazetaria eta idazlea (Katalunia)
# [[Barbara Ward]] ekonomialaria, kazetaria eta idazlea (Erresuma Batua)
# [[Beatriz Costa]] aktorea, idazlea (Portugal)
# [[Bessie Rayner Parkes]] poeta, kazetaria, feminista (Alemania-AEB)
# [[Blanca Muñoz]] artista, eskultorea eta grabatzailea (Madril)
# [[Branca de Gonta Colaço]] idazlea, errezitatzailea (Portugal)
# [[Carmen Arozena]] artista, margolaria eta grabatzailea (La Palma)
# [[Carmen Laffón]] artista, margolaria eta eskultorea (Sevilla)
# [[Carola García de Vinuesa]] mediku, zientzialari, irakasle (Espainia-Australia)
# [[Carolina Michaëlis de Vasconcelos]] filologoa, idazlea (Alemania-Portugal)
# [[Caroline de Barrau]] feminista, aktibista (Frantzia)
# [[Caroline Haslett]] ingeniari elektrikari aitzindaria (Erresuma Batua)
# [[Charlotte Saunders Cushman]] aktorea (AEB)
# [[Clémentine Hélène Dufau]] margolaria (Frantzia)
# [[Concepción Bona]] hezitzailea eta ekintzailea (Dominikar Errepublika)
# [[Concha de Albornoz]] intelektual feminista (Asturias)
# [[Conchita Supervía]] mezzosopranoa (Bartzelona)
# [[Corina Freire]] abeslaria, aktorea, enpresaburua (Portugal)
# [[Cynthia Germanotta]] filantropoa, ekintzailea, enresaburua (AEB)
# [[Dinah Craik]] idazlea (Ingalaterra)
# [[Dolores González Pérez]] idazlea (Malaga)
# [[Dora Panofsky]] arte historialaria (Alemania-AEB)
# [[Dorothea Tanning]] margolaria (AEB)
# [[Dorothy Hansine Andersen]] medikua (EEUU)
# [[Eduarda Lapa]] margolaria (Portugal)
# [[Eleanor Pairman]] matematikaria, asmatzailea (Eskozia)
# [[Elizabeth Ann Ashurst Bardonneau]] itzultzailea, aktibista (Ingalaterra)
# [[Elsie Widdowson]] nutrizionista (Erresuna Batua)
# [[Emília de Sousa Costa]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[Emily Davies]] sufragista, emakumea unibertsitate eskubide-defensatzailea (Ingalaterra)
# [[Emma Stebbins]] eskultorea (AEB)
# [[Eugénie Le Brun]] intelektual feminista (Frantzia-Egipto)
# [[Eugénie Marie Salanson]] margolaria (Frantzia)
# [[Felícia Fuster i Viladecans]] margolaria eta poeta (Bartzelona-Paris)
# [[Felicia Hemans]] poeta (Ingalaterra)
# [[Fiorenza Cossotto]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Franceska Mann]] dantzaria (Polonia)
# [[Frederica von Stade]] mezzosopranoa (AEB)
# [[Geraldine Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Ghada Waly]] politikari eta diplomatikoa (Egipto)
# [[Gina Cigna]] sopranoa (Italia)
# [[Guadalupe Marín]] modeloa eta eleberrigilea (Mexiko)
# [[Hariclea Darclée]] sopranoa (Errumania)
# [[Henriette Michaelis]] hizkuntzalaria (Alemania)
# [[Hoylande Young]] kimikaria (AEB)
# [[Huda Sha'arawi]] aktibista feminista (Egipto)
# [[Irina Vladislavovna Bussen]] minerologoa (Errusia)
# [[Izumi Nakamitsu]] Armagabetzeari lotutako gaiei buruzko Nazio Batuen Bulegoko zuzendaria (Japonia)
# [[Josephine Butler]] feminista eta guzarte erreformatzailea (Erresuma Batua)
# [[Juana Alarco de Dammert]] filantropoa, hezitzailea (Peru)
# [[Júlia Lopes de Almeida]] idazlea, kazetaria, feminista (Brasil)
# [[Julie von May]] sufragista, feminista (Suitza)
# [[Katalina Boloniakoa|Katalina Boloniakoa]] margolaria, idazlea, santa (Bolonia)
# [[Kate Marvel]] zientzilaria (New York EEBB)
# [[Kin Yamei]] doktorea, hezitzailea eta nutrizioan aditua (Txina, EEBB)
# [[Letitia Elizabeth Landon]] poeta (Ingalaterra)
# [[Licia Verde]] astronomoa, fisikaria, irakaslea (Italia)
# [[Lidia Blanco]] filologoa (Burgos)
# [[Lilian Baylis]] britainiar antzerki ekoizle eta zuzendaria
# [[Lola Garrido]] arte kritikaria, komisarioa eta bildumagilea (Donostia)
# [[Lucia Valentini Terrani]] mezzosopranoa (Italia)
# [[Madeleine Pelletier]] psikiatra, aktibista (Frantzia)
# [[Malak Hifni Nasif]] idazle, poeta, maistra (Egipto)
# [[Margarida Lopes de Almeida]] poeta, deklamatzailea, eskultorea (Brasil)
# [[Maria Adelaide Lima Cruz]] margolaria (Portugal)
# [[Maria Archer]] idazlea (Portugal)
# [[María Barbeito]] pedagogo, idazlea (Galizia)
# [[Maria da Cunha]] poeta, kazetaria(Portugal-Brasil)
# [[Maria Jane Jewsbury]] eleberrigilea eta kritikaria (Ingalaterra)
# [[Maria Lamas]] idazlea, kazetaria, ekintzaile politikoa (Portugal)
# [[María Luisa Calero Vaquera]] hizkuntzalaria (Badajoz)
# [[Maria Olga de Moraes Sarmento da Silveira]] idazlea, feminista (Portugal)
# [[María Soriano Llorente]] psikologoa (Valentzia)
# [[María Trinidad Sánchez]] ekintzailea, aberriaren ama (Dominikar Errepublika)
# [[Marie Adelaide Belloc Lowndes]] nobelagilea (Ingalaterra)
# [[Marie La Cécilia]] Frantziako maistra, Komunan aktibista errepublikanoa (1839 - 1922)
# [[Marisa de Leza]] aktorea (Madril)
# [[Martha Carrier]] sorginkeria leporatuta eraila (EEBB)
# [[Mary Eastey]] Salemeko sorgin-epaiketan exekutatua (AEB)
# [[Mary Russell Mitford]] idazlea, dramagilea (Ingalaterra)
# [[Mary Walcott]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Matiel Mogannam]] aktibista, nazionalista (Libano-Palestina)
# [[Matilda Hays]] itzultzaile, idazle, kazetari, aktore (Ingalaterra)
# [[Melissa Aldana]] saxofoi-jotzailea (Txile)
# [[Mercedes Llopart]] sopranoa, irakaslea (Bartzelona)
# [[Mercy Lewis]] Salemeko sorgin-epaiketetako lekukoa (AEB)
# [[Minou Tavárez Mirabal]] filologoa, politikaria (Dominikar Errepublika)
# [[Monica Oliphant]] zientzialari, ikertzailea (Ingalaterra-Australia)
# [[Nabawiyya Musa]]irakaslea, nazionalista, feminista (Egipto)
# [[Natali Germanotta]] moda-diseinatzailea, estilista (AEB)
# [[Natalia Kanem]] UNFPAren zuzendaria (Panama)
# [[Nerilie_Abram]] zientzilaria (Australia)
# [[Nísia Floresta (idazlea)]] idazlea, hezitzailea (Brasil)
# [[Paca Blanco]] ekintzailea (Madril)
# [[Patricia Kraus]] abeslaria, musikagilea, ekoizlea (Milan-Espainia)
# [[Regina Lago García]] pedagogo, psikologo (Palentzia)
# [[Renata Scotto]] sopranoa (Italia)
# [[Rosalba Carriera]] margolaria (Italia)
# [[Ruth Rivera Marín]] arkitektoa (Mexiko)
# [[Safia Zaghloul]] aktibista, politikaria (Egipto)
# [[Sonia Vivas]] pedagogoa, politikaria (Bartzelona)
# [[Tarab Abd al-Hadi]] aktibista feminista, politikaria(Palestina-Egipto)
# [[Valentine de Saint-Point]] idazlea (Frantzia)
# [[Verónika Mendoza]] politikaria (Peru)
# [[Victòria Pujolar Amat|Victoria Pujolar Amat]] margolaria (Bartzelona)
# [[Virgínia Quaresma]] kazetaria, aktibista (Portugal)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''maiatza''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Alaitz Biritxinaga]] ef--'''SORTUA''' Txirrindulari epaile eta zuzendaria (Bizkaia 1974)
# [[Angelita Bilbao Bilbao]] efef'''SORTUA''' erizaina, ekintzaile abertzalea (Bilbo 1903-Argentina 1990)
# [[Concha Laca]] efef'''SORTUA''' artisaua, zeramikaria, eskultorea (Madril 1925-Irun 2018)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] ef--'''SORTUA''' zinema zuzendaria (Laudio 1984)
# [[Haizea Beruete]] efef'''SORTUA''' bertsolaria (Iruñea 1994-2022)
# [[Lina Huarte-Mendikoa]] efef'''SORTUA''' sopranoa (Iruñea 1928-Madril 2017)
# [[Margarita Barainka]] g'''SORTUA''' Gernikako bonbardaketaren lekukoa (Errigoiti 1922)
# [[Acacia Uceta]] poeta (Madril)
# [[Adelaida Abarca Izquierdo]] ekintzailea, kartzelarik ihes egindakoa (Madril)
# [[Adelaida Las Santas]] kazetari eta poeta (Madril)
# [[Alejandra Soler]] maistra errepublikano erbesteratua (Valentzia)
# [[Amanda Jones]] poeta, aktibista, asmatzailea (AEB)
# [[Ana Martínez Collado]] arte estetika eta generoa (Madril)
# [[Ángela García de la Puerta]] Espainiako 1. Fisika eta Kimika katedraduna (Soria)
# [[Ángeles García-Madrid]] idazlea eta presoa (Madril)
# [[Anna Davin]] historialaria, idazlea, feminista( Ingalaterra)
# [[Anna Keichline]] arkitektoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Anna Manso Munné]] idazlea, gidoilaria (Bartzelona)
# [[Anna Ruth Fry]] idazlea (Britainia Handia)
# [[Asun Casasola]] genero indarkeriaren aurkako aktibista (Palentzia)
# [[Asunción Bastida]] moda diseinatzailea (Bartzelona)
# [[Aurora Rodríguez Carballeira]] ama eugenesikoa (Galizia)
# [[Barbara Bodichon]] ongilea, eskubideen aldeko aktibista (Erresuma Batua)
# [[Carmen Mir]] moda diseinatzaile (Bartzelona)
# [[Christiana Figueres]] antropologoa, ekonomialaria eta analista(Costa Rica)
# [[Clara Sánchez (idazlea)]] idazlea, Espainaiko zine aditua (Guadalajara)
# [[Concha Alós]] idazlea (Valentzia-Bartzelona)
# [[Consuelo García del Cid Guerra]] idazlea (Bartzelona)
# [[Deepika Kurup]] zientifikoa, asmatzailea (edateko ur garbi 'azkarra') (AEB)
# [[Dorothy Thompson]] kazetaria, idazlea, sufragista, feminista (AEB)
# [[Eldorado Jones]] asmatzailea (hegazkin isilgailua,plantxa elektrikoa)(AEB)
# [[Elena Moncada]] ekintzaile, idazle, prostituzioaren abolizionista (Argentina)
# [[Enriqueta Gallinat]] politikaria, errepresio frankistaren biktima (Bartzelona)
# [[Erna Schneider]] ingenaria, matematikaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Ethel Léontine Gabain]] margolaria (Frantzia-Ingalaterra)
# [[Eva Alcón]] errektorea (Castelló)
# [[Flor Cernuda]] preso komunista (Toledo)
# [[Flora Robson]] aktorea (Ingalaterra)
# [[Gema Corredera]] abeslari eta musikagilea (Kuba)
# [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] Frantziako erresistentziakoa (Frantzia)
# [[Gertrud Bäumer]] aktibista feminista eta politikaria (Alemania)
# [[Gisela Wild]] feminista, kooperatiba-politiketan espezializatua (Argentina)
# [[Gloria Patricia Porras]] abokatu, notario, epaile (Guatemala)
# [[Hannah Slater]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria)(AEB)
# [[Helen Taylor (feminista)]] idazlea, aktorea (Erresuma Batua)
# [[Helen Taylor]] noblea (Ingalaterra)
# [[Helena Lange]] pedagogoa eta emakumeen eskubide defendatzailea (Alemania)
# [[Hilary Wainwright]] kazetaria, ikertzailea, feminista (Ingalaterra)
# [[Hildegart Rodríguez Carballeira]] politikaria, etorkizuneko emakume gisa sortua (Madril)
# [[Ida Henrietta Hyde]] fisiologoa eta asmatzailea (AEB)
# [[Isabel Olesti]] kazetari eta idazlea (Tarragona)
# [[Isabel Risco]] aktorea (Coruña)
# [[Isabel Vicente García|Isabel Vicente Garcia]] ekintzaile komunista (Albacete - Bartzelona)
# [[Jenara Vicenta Arnal Yarza]] 1. Zientzia Kimiko doktorea eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Jessie Boucherett]] emakumeen aldeko aktibista (Ingalaterra)
# [[Joaquina Dorado Pita]] Les Cortseko preso errepublikanoa (Coruña)
# [[Josefa Barba-Gosé Flexner]] zientzialaria (Bartzelona-Filadelfia)
# [[Josefina Amalia Villa]] ekintzailea, preso politikoa (León-Madril)
# [[Joy Mangano]] enpresaria eta asmatzailea (fregona, pertxak) (AEB)
# [[Juana Francisca Rubio]] margolaria eta ilustrailea (Madril)
# [[Judith Malina]] aktorea, ekoizlea eta zuzendaria (Alemania-AEB)
# [[Karen Olsen Beck]] arkitektoa, soziologoa, politikaria eta diplomatikoa (*!)
# [[Laia Berenguer Puget]] Les Cortseko preso sozialista (Bartzelona)
# [[Laura Casielles]] idazlea, poeta (Asturias)
# [[Les Corts emakumeen kartzela]] (Bartzelonako eraikina)
# [[Letizia Battaglia]] kazetari, argazkilari, politikari, editore eta enpresaburua (Italia)
# [[Liane Russell]] genetista, zoologoa (Austria, AEB)
# [[Lidia Guinart]] kazetaria, idazlea eta politikaria (Bartzelona)
# [[Lilí Díaz Rivas]] enpresaburua, idazlea (Galizia)
# [[Lilly Maxwell]] sufragista (Eskozia)
# [[Lina Gálvez]] historialaria, ekonomia feministan aditua (Sevilla)
# [[Lise London]] erresistentzia frantseseko aktibista (Frantzia)
# [[Llum Quiñonero]] kazetaria, ekintzailea, politikaria (Alacant)
# [[Lola Sanjuán]] enpresaburua eta lider feminista (Sevilla)
# [[Magda Bandera]] kazetaria, idazlea(Bartzelona)
# [[Maite Alvarez]] zientzilaria eta ikertzailea (Ermua)
# [[Manolita del Arco]] politikaria, ekintzailea (Bilbo-Madril)
# [[Margarida Abril]] ekintzailea (Katalunia)
# [[María Ángeles Durán]] ikertzailea (Madril)
# [[María Antonia Peña]] errektorea (Cádiz)
# [[María Antonia Zorraquino]] biokimikaria eta ikertzailea (Zaragoza)
# [[Maria Bigordà Montmany]] kataluniar ekintzailea (Ullastre-Tarrasa)
# [[María del Carmen Cuesta Rodríguez|Maria del Carmen Cuesta Rodríguez]]A aktibista (Madril)
# [[Maria Deraismes]] prostituzioaren abolizionista
# [[María Dolores de Pablos]] poeta eta astrologoa (Madril)
# [[Maria Dolors Laffitte]] abeslaria (Bartzelona)
# [[Maria Dolors Renau]] psikologoa, pedagogoa eta politikaria (Bartzelona)
# [[María Elena Moyano]] aktibista (Perú)
# [[María José Figueras]] errektorea (Katalunia)
# [[Maria Lacerda de Moura]] anarkista eta feminista (Brasil)
# [[María Vicenta Mestre Escrivá]] psikologoa, Valentziako Unibertsitateko 1. emakume errektorea (Valentzia)
# [[Marie Killick]] audio-ingeniaria, asmatzailea (gramofonorako zafirozko orratza) (Erresuma Batua)
# [[Marina Vargas]] artista (Granada)
# [[Marisa Mediavilla Herreros]] liburuzaina, dokumentalista, feminsita (Palentzia)
# [[Marjorie Joyner]] asmatzailea (ile kizkur iraunkorrak egiteko makina)(AEB)
# [[Martirio (cantante)|Martirio]] abeslaria (Huelva)
# [[Mary Beale]] margolaria eta erretratista (Ingalaterra)
# [[Mary Dixon Kies]] asmatzailea (kotoiaz josteko haria sortzeko metodo berria) (AEB)
# [[Melania Moscoso]] antropologa, pedagoga, feminista (Bilbo)
# [[Mercedes Fernández-Martorell]] antropologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Núñez Targa]] Las Ventas eta Nazien kontzentrazio-eremuetako preso eta lekukoa (Bartzelona)
# [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] politikaria eta zuzendari publikoa (Gernika)
# [[Montserrat Minobis]] kazetaria, irakaslea, idazlea eta feminista (Figueras)
# [[Natacha Bustos]] komiki-marrazkilaria (Eivissa)
# [[Nieves Torres]] politikaria, ekintzailea (Madril)
# [[Niña Pastori]] flamenko-kantautorea (Cadiz)
# [[Noeleen Heyzer]] diplomazialaria(Singapur)
# [[Noelia Vera]] kazetaria eta politikaria (Cádiz)
# [[Núria Feliu]] abeslaria eta aktorea (Bartzelona)
# [[Olimpia Altuve]] farmazialaria (Guatemala)
# [[Paz Azzati Cutanda]] Las Ventaseko preso komunista (Valentzia)
# [[Petra Cuevas]] preso komunista (Toledo)
# [[Pilar Aranda Ramírez]] errektorea (Zaragoza)
# [[Pilar López Díez]] maistra, kazetaria, komunikazio eta genero ikertzailea (Asturias)
# [[Rina Lazo]] margolari eta muralista (Guatemala)
# [[Rocio Mora Nieto]] abokatua eta aktibista (Madril)
# [[Rosa Aguilar Chinea]] errektorea (Gomera)
# [[Rosa Aguilar]] politikaria (Kordoba)
# [[Rosa Cremón Parra]] erizaina, ekintzaile antifrankista (Madril)
# [[Rosa Devés]] biokimikaria, akademika eta hezitzailea (Txile)
# [[Sally Alexander]] historialaria, feminista (Ingalaterra)
# [[Sheila Rowbotham ]] historialari feminista sozialista (Erresuma Batua)
# [[Shirley Ann Jackson]] fisikaria, asmatzailea (AEB)
# [[Sofía Moro]] argazkilaria (Madril)
# [[Soledad Murillo]] soziologo feminista, ikertzailea eta politikoa (Madril)
# [[Soledad Real López]] ekintzaile, komunista (Bartzelona)
# [[Susana Blas Brunel]] komisarioa, arte eta feminosmoan aditua (Madril)
# [[Susanna Martín]] ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Suzanne Noël]] Zirujau plastikoa (Frantzia)
# [[Teresa Hernández Sagués]] Les Cortseko preso komunista (Avila)
# [[Teresa Rebull]] aktibista politikoa eta kantautorea (Bartzelona)
# [[Teresa Saez Barrao]] aktibista feminista, politikaria (Huesca-Nafarroa)
# [[Trinidad Gallego Prieto]] erizaina, emagina,politikari komunista (Madril)
# [[Valerie Hunter Gordon]] asmatzailea (Erresuma Batua)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''apirila''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar, 1906-2000)
# [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] efef'''SORTU''' erraketista (Eibar 1012-1977)
# [[Haizea Oses]] ef--'''SORTU''' eskalatzailea (Arrasate, 2004)
# [[Irene Sarrionandia]] ef--'''SORTU''' mendi korrikalaria (Deba 1948)
# [[Joana Lasheras]] ef--'''SORTU''' kazetaria EITBn (Iruñea 1980)
# [[Josefina Markina]] efef'''SORTU''' filantropoa (Mallabia 1889-1972)
# [[Julene Bouzo]] ef--'''SORTU''' atleta (Ermua, 2003)
# [[Julia Guerra Lacunza]] efef'''SORTU''' poeta (Iruñea 1953-2008)
# [[María del Villar Berruezo]] efef'''SORTU''' aktorea, dantzaria eta idazlea (Tafalla 1888-1977)
# [[Martija de Jauregui]] XVI. mendeko sendagilea (Nafarroa) '''SORTU'''
# [[Pantxika Urruti]] ef--'''SORTU''' kantaria eta pastoral errejenta (Zuberoa 1955)
# [[Teresa Izu]] margolaria, ilustratzailea (Tafalla) sortu
# [[Adelita Domingo]] pianista, kopla-kantari eta dantzarien maistra(Sevilla)
# [[Aenne Burda]] argitaratzailea, alemaniar ekonomia-mirariaren ikur bat (Alemania)
# [[Amaya Arzuaga]] diseinatzailea eta enpresaburua (Burgos)
# [[Ana María Rodas]] idazlea (Guatemala
# [[Ana Rosa Diego]] zinema-zuzendaria eta gidoilaria (Sevilla)
# [[Angelina Aspuac]] jantzi maien defendatzailea (Guatemala)
# [[Angelina Beloff]] margolaria, grabatzailea eta arte-irakaslea(Errusia-Mexiko)
# [[Asunción Gómez Pérez]] ikertzailea (Badajoz)
# [[Aurelia Gutiérrez-Cueto Blanchard]] pedagogoa(Santander)
# [[Beatrice Hastings]] idazlea(Ingalaterra)
# [[Belén Maya]] flamenko-dantzaria eta koreografoa ( )
# [[Bella Dutton]] tenislaria (Britainia-Espainia)
# [[Bibiana Candia]] idazlea eta kazetaria (Galizia)
# [[Carlota Gurt]] idazlea eta kazetaria (Bartzelona)
# [[Catherine Bauer Wurster]] arkitektoa, etxebizitza publikoaren defendatzailea (AEB)
# [[Catherine Fahringer]] idazlea, aktibista (Estatu Batuak)
# [[Celia Rivas Casais]] kamioilaria, enpresaburua eta ekintzailea (Galizia)
# [[Ch´umilkaj Curruchiche]] abeslaria (Guatemala)
# [[Chona Madera]] idazle kanariarra
# [[Cilly Aussem]] tenislaria (Alemania)
# [[Concha Méndez]] idazlea, poeta eta gidoilaria (Madril)
# [[Concha Monje]] robotika-ikertzailea (Badajoz)
# [[Elena Catena]] filologoa, editorea eta feminista (Salamanca)
# [[Elena Villamandos]] kanariar idazlea
# [[Elvira Dyangani Ose]] Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoaren 1. emakume zuzendaria(Kordoba)
# [[Emma Couceiro]] poeta (Lugo)
# [[Enriqueta Martín Ortiz de la Tabla]] irakaslea eta liburuzaina (Badajoz)
# [[Ernestine Rose]] asmatzailea (Polonia)
# [[Eudoxia Píriz]] Medikua (Salamanca)
# [[Fatoumata Diawara]] Maliko aktore eta egile-abeslaria (1982 - )
# [[Francisca Subirana]] tenislaria (Katalunia)
# [[Genie Espinosa]] artista, ilustratzailea (Bartzelona)
# [[Helena Bayona]] dokumentalgilea (Iruña)
# [[Iris Yassmin Barrios Aguilar]] abokatu eta epailea (Guatemala)
# [[Isa Guerra García]] poeta kanariarra (Kanariar uharteak)
# [[Isabel Expósito Morales]] idazlea (Hierro-Kanariak)
# [[Isabel García Hualde]] idazlea (Zarrakaztelu)
# [[Josane Sigart]] tenislaria (Belgika)
# [[Kajsa Ekis Ekman]] kazetari, idazle, ekintzailea (Suedia)
# [[Karma Peiró]] kazetari digitala Adimen Artifizialean aditua (Bartzelona)
# [[La Niña de los Peines]] Kopla-abeslaria (Sevilla)
# [[Las Ventas emakumeen kartzela]] artikulua da.
# [[Laura Fernández]] Idazlea eta kazetaria (Terrassa)
# [[Lenina Amapola García]] idazlea (Guatemala)
# [[Lilí Álvarez]] kirolaria, kazetaria eta Olinpiar jokoetako 1.emakume espainiarra (Erroma-Madril)
# [[Lourdes Pastor]] Kantaria eta aktibista (Kordoba)
# [[Lydia Becker]] Britainia Handiko sufragista, biologoa eta astronomoa (1827-1890)
# [[Madam C. J. Walker]] asmatzailea eta enpresaburua (AEB)
# [[Maddelin Brizuela]] enbaxadorea Bolivian (El Salvador)
# [[Margarita Ucelay]] filologoa, hispanista eta irakaslea (Madril)staño
# [[Marguerite Broquedis]] tenislaria (Frantzia)
# [[Maria Àngels Anglada]] kazetaria, poeta, eleberrigilea (Katalunia)
# [[María Blanca Ferrer García]] Abokatua, idazlea, poeta (Iruñea)
# [[María Blanchard]] margolaria (Santander)
# [[Maria del Carmen Reina Jiménez]] idazlea kanariarra
# [[María Francisca Ulloa del Castillo]] emagina (Utrera)
# [[Maria Furtwängler]] aktore eta medikua (Alemania)
# [[María Josefa Riba]] tenislaria (Katalunia)
# [[María Laffitte]] arte-kritikaria, idazlea, Emakumeen eskubide defendatzailea(Sevilla)
# [[María Rodrigo]] musikagilea, pianista eta irakaslea(Madril)
# [[María Salas Larrazábal]] idazle eta aktibista (Burgos)
# [[Marian Rojas]] mediku psikiatra eta idazlea (Madril)
# [[Maribel Lacave]] idazle kanariarra
# [[Marie Goegg-Pouchoulin]] Suitzako aktibista feminista eta abolizionista (1826-1899)
# [[Marie Vassilieff]] margolaria (Errusua-Frantzia)
# [[Marifé de Triana]] Kopla-abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Matilde Coral]] flamenko dantzaria (Sevilla)
# [[Matilde Landa]] politikaria (Badajoz)
# [[Matilde Ras]] grafologoa, idazlea, itzultzailea(Tarragona)
# [[Matilde Ucelay]] Espainiako tituludun 1.emakume arkitektoa (Madril)
# [[Mayte Martín (idazlea)|Mayte Martín]] Las Palmas (Kanariak)
# [[Mayte Martín]] musikagilea, flamenko-abeslaria (Bartzelona)
# [[Melanie Mayron]] asmatzailea eta aktorea (AEB)
# [[Melissa Farley]] psikologo, feminista (AEB)
# [[Mercedes Rodrigo]] Espainiako tituludun 1.emakume psikologoa (Madril)
# [[Merche Esmeralda]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagro Almenara Pérez]] Espainiako Gerra Zibilean eraildako farmazialaria (Santander)
# [[Milagros Mengíbar]] flamenko-dantzaria (Sevilla)
# [[Milagros Nuin Monreal]] itzultzailea. (Erriberri-Nafarroa)
# [[Molla Mallory]] tenislaria (Norvegia-AEB)
# [[Morena Herrera]] abortuaren aldeko ekintzailea (El Salvador)
# [[Myriam Palacios]] aktorea (Txile)
# [[Natalia Sosa Ayala]] kanariar idazlea
# [[Norah Borges]] ilustratzailea (Argentina)
# [[Núria Albó]] poeta (Bartzelona)
# [[Nuria Coronado Sopeña]] kazetaria, feminista, abolizionista (Madril)
# [[Olimpia Valencia]] ginekologoa (Galizia)
# [[Oliva Acosta]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Cádiz)
# [[Omowunmi Sadik]] asmatzailea (Nigeria)
# [[Patricia Ruiz de Irizar]] farmazialaria eta kooperantea (Iruñea)
# [[Paulina Kellogg Wright Davis]] aktibista, hezitzailea (AEB)
# [[Pepa Chávarri]] tenislaria (Madril)
# [[Pilar Aguilar Carrasco]] idazle, zinemako kritikaria, feminista (Jaén)
# [[Pura Maortua]] antzerki-zuzendaria (Kantabria)
# [[Rafaela Pastor]] aktibista (Malaga)
# [[Rebeca Lane]] abeslaria (Guatemala)
# [[Rita Fernández Queimadelos]] arkitektoa (Galizia)
# [[Rosa Barasoain|Rosa Barasoin]] idazlea (Tafalla)
# [[Rosa Torras]] tenislaria (Katalunia)
# [[Rosa Vergés]] zinema-zuzendaria, gidoilaria eta irakaslea (Bartzelona)
# [[Sabina Spielrein]] psikiatra eta psikoanalista (Errusia)
# [[Salima Ikram]] egiptologoa (Pakistan)
# [[Selena Millares]] kanariar poeta
# [[Simone Iribarne]] tenislaria (Lapurdi)
# [[Sofia Quintino]] Portugalgo mediku, feminista eta errepublikanoa (1879-1964)
# [[Sonsoles Echavarren Roselló|Sonsoles Echavarren]] idazlea eta kazetaria (Iruñea)
# [[Sylvia Ratnasamy]] asmatzailea (Belgika)
# [[Taina Bien-Aimé]] abolizionista
# [[Teresa Zabalza Díez]] musikagilea, musikaria eta musika irakaslea (Iruñea)
# [[Trinidad Lucea Ferrer]] idazlea, poeta eta ilustratzailea (Tutera)
# [[Veena Sahajwalla]] asmatzailea (India-Australia)
# [[Victorina Durán]] margolaria, jantzi-eszenografoa eta diseinatzailea (Madril)
# [[Viera Sparza]] ilustratzailea, idazlea eta umorista grafikoa (Zaragoza)
# [[Virginia Laparra]] fiskal oiha (Guatemala)
# [[Yolanda Castaño]] poeta eta literatura kritikaria (Coruña)
}}
===='''Berriak 2022''' ('''martxoa''')====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Boni Macarrón]] efef'''SORTU''' martxantera, gozoki saltzailea (Durango)
# [[Carmen Miranda Zubieta]] --ef'''SORTU''' Kultur-ekintzailea (Galdakao)
# [[Elbira Iturri]] ef--'''SORTU''' aktibista (Mundaka)
# [[Eugenia Idoiaga]] efef'''SORTU''' emagina (Forua)
# [[María Ángeles Garai]] efef'''SORTU''' irakaslea, Bizkaiko lehen andereñoa (Bilbo)
# [[Martxelina Lopetegi]] efef'''SORTU''' bertsolaria (Oiartzun 1864-1930)
# [[Tamara Clavería]] ----'''SORTU''' Amuge elkarteko lehendakaria (Bilbo)
# [[Adilia de las Mercedes]] jurista feminista (Guatemala)
# [[Alauda Ruiz de Azúa]] zine-zuzendaria eta gidoilaria (Bizkaia)
# [[Alika Kinan]] Abolizionista (ARgentina)
# [[Almudena Domínguez Arranz]] arkeologoa
# [[Amada López Meneses]] historialari galiziarra
# [[Amalia de Isaura]] aktore komikoa eta kupletista (?)
# [[Amelia Baldeón Iñigo]] arkeologoa (Gasteiz)
# [[Amparo Alonso Betanzos]] adimen artifizialeko ikertzailea(Galizia)
# [[Amparo Cebrián]] pedagogoa (Salamanca)
# [[Ana Delgado Hervás]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Ana María Romero de Campero]] kazetaria, idazlea ekintzailea (Bolivia)
# [[Ángeles Huerta]] zine-zuzendaria (Asturias)
# [[Angelina Vidal]] Portugalgo idazle eta kazetaria (1847-1917)
# [[Anina Ciuciu]] abokatu eta idazle ijitoa (Errumania)
# [[Anne Tyng]] asmatzailea (Txina-AEB)
# [[Anselma de Salces]] Bilbotar ongilea (1815-1885)
# [[Arabako Emakumeen Asanblada]]
# [[Arundhati Bhattacharya]] enpresaburua (India)
# [[Áurea Lucinda Javierre]] artxibozaina eta historialaria (Teruel)
# [[Beatriz Pinheiro]] Portugalgo idazle, poeta, editore eta intelektuala (1871-1922)
# [[Begoña Vila]] astrofisikaria (Galizia)
# [[Berta Wilhelmi]] enpresaburua, hezitzailea, filantropoa eta feminista (Alemania, Granada)
# [[Carla Accardi]] margolari abstraktua (Italia)
# [[Carla Lonzi]] idazlea, arte-kritikaria, feminista (Italia)
# [[Carla Subirana]] zine-zuzendaria (Bartzelona)
# [[Carme Freixa]] kazetaria, feminista, abolizionista (Bartzelona)
# [[Carmen de Zulueta]] idazlea, filosofoa eta irakaslea (Madril)
# [[Carmen García Mateo]] telekomunikazio ingeniaria (Galizia)
# [[Carmen López Alonso|Carmen Lopez Alonso]] historialaria
# [[Carmen Sentandreu Gimeno]] arkeologoa
# [[Carmen Velacoracho de Lara]] Kazetaria (Ciudad Real, 1880-Madril,1960)
# [[Catherine Furbish]] botanikaria (AEB)
# [[Christine Peterson]] estatistikaria, zientzialaria (EEBB)
# [[Chus Gutiérrez]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Deema Shehabi]] poeta eta idazlea (Kuwait)
# [[Delia Grigore]] filologo ijitoa (Errumania)
# [[Diana Pey]] piano-jotzailea (Madril)
# [[Dolores Cebrián]] irakaslea (Salamanca)
# [[Domitila de Carvalho]] Portugalgo mediku, irakasle eta politikaria (1871-1966)
# [[Elaine N. Aron]] psikologoa (Kalifornia)
# [[Elena Barulina]] botanikaria, genetista eta ikertzailea (Errusia)
# [[Elena Díaz Ereño]] medikua eta irakaslea (Galdakao)
# [[Elena Fortún]] idazlea, haur eta gazte literatura (Madril)
# [[Elena Hernández Sandoica]] historialaria
# [[Elisa Augusta da Conceição Andrade]] Portugalgo lehen emakume medikua (1855-??)
# [[Elisa Garrido González|Elisa Garrido]] historialaria
# [[Elizabeth J. Tasker]] astrofisikaria, idazle zientifikoa eta irakaslea (Britainia)
# [[Elvira Ontañón Sánchez-Arbós]] idazlea, artikulugilea eta pedagogoa (?)
# [[Elza_Dunkels]] Suediako pedagoga
# [[Emma Ihrer]] feminista eta lider sindikala (Alemania)
# [[Esma Redžepova]] abeslari ijitoa (Mazedonia)
# [[Esther Takeuchi]] asmatzailea (AEB)
# [[Fei-fei Li]] konputazioko irakaslea (Txina-AEB)
# [[Fournierreko emakume kartagileak]] emakume langileak (Gasteiz)
# [[Gloria Cabral]] arkitektoa (Brasil-Paraguai)
# [[Gloria Giner de los Ríos García]] irakaslea(Madril)
# [[Glòria Trías Rubiés]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Guiomar Torresão]] Portugaldar idazlea eta feminista (1844-1898)
# [[Halet Çambel]] arkeologaeta Olinpiar Jokoetan lehiatu zen lehen emakume turkiarra, eskriman
# [[Harriet Williams Russell Strong]] asmatzailea (AEB)
# [[Helena Lopes da Silva]] zirujau eta politikaria (Cabo Verde)
# [[Hélène Rioux]] idazle eta itzultzailea (Kanada)
# [[Helene Stöcker]] bakezalea, feminista eta publizista (Alemania)
# [[Isabel Aguirre]] arkitektoa (Galizia)
# [[Isabel García Lorca]] irakaslea eta idazlea (Granada)
# [[Jennifer Miller]] Feminista, artista, idazlea...(EEBB)
# [[Jordina Sales i Carbonell]] historialaria
# [[Josefina Aldecoa]] idazlea eta pedagogoa (Leon)
# [[Juana Capdevielle]] Gerra Zibilean eraildako pedogogo eta liburuzaina (Madril-Galizia)
# [[Juana Romani|Juani Romani]] italiar-frantziar margolaria
# [[Julia Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Julia Vigre García]] maistra (Madril)
# [[Julienne Baseke Nzabandora]] aktibista (Kongo)
# [[Julieta Paredes]] feminista komunitarioa (Bolivia)
# [[Juliette Bonheur]] animalia-margolaria (Frantzia)
# [[Katerina Harvati]] paleontologoa, irakaslea eta ikertzailea (Grezia)
# [[La Argentinita]] dantzaria eta koreografoa (Buenos Aires)
# [[Laura de los Ríos Giner]] irakaslea (Granada)
# [[Laura García Hoppe]] margolaria eta idazlea (Malaga)
# [[Leonor Serrano Pablo]] pedagogoa,legelaria, feminista (Ciudad Real-Madril)
# [[Lily Braun]] idazle eta feminista (Alemania)
# [[Linda Braidwood]] arkeologoa
# [[Lita Cabellut]] margolari ijitoa (Espainia)
# [[Lourdes Girón Anguiozar]] arkeologoa (Cadiz)
# [[Maite Larrauri Gómez]] filosofoa, idazlea eta irakaslea (Valentzia)
# [[Manuela Solís]] ginekologoa, Valentziako 1. medikua (Valentzia)
# [[Mapi León]] futbolaria (Zaragoza)
# [[Margarita Ballester Figueres]] poeta, itzultzailea eta irakaslea (Katalunia)
# [[Margarita Sánchez Romero]] arkeologoa (Madril)
# [[Maria Amália Vaz de Carvalho]] Portugalgo idazle poligrafoa, pedagogoa eta poeta (1847-1921)
# [[María Ángeles Pérez Samper]] arkeologoa (Bartzelona, 1949)
# [[María Antonina Sanjurjo Aranaz]] belar-jockey jokalaria (Galizia)
# [[Maria Benedita Mouzinho de Albuquerque de Faria Pinho]] Portugalgo idazle, aktibista errepublikano eta feminista (1865-1939)
# [[María Blázquez|María Blazquez]] idazlea (Extremadura)
# [[María Buj Luna]] liburuzain terueldarra
# [[Maria Clara Correia Alves]] Portugalgo editore, kazetari eta irakasle feminista (1869-1948)
# [[María Cristina Gonzalo Pintor]] arkitektoa (Santander-Madril)
# [[Maria Eugenia Aubet]] arkeologoa (?)
# [[María José Alonso Fernández]] farmakologoa (Leon)
# [[María Juana Ontañón]] arkitekto kanariarra (Tenerife)
# [[María Lacrampe]] erizaina (Madril)
# [[María Sánchez Arbós]] maistra eta pedagogoa (Huesca-Madril)
# [[María Teresa Miras Portugal]] biokimika (Galizia)
# [[María Victoria Lareu]] ikertzailea, auzitegiko medikua (Galizia)
# [[Mariam Kamara]] arkitekto frantziar-nigeriarra
# [[Mariana Angélica de Andrade]] Poeta portugaldarra (1840-1882)
# [[Marie Joséphine Nicolas]] margolari frantziarra
# [[Marisol Soengas]] mikrobiologoa (Galizia)
# [[Marta Moll de Alba]] piano-jotzailea (Kanariak)
# [[Mary Walton]] ingeniaria eta asmatzailea (AEB)
# [[Massouda Kohistani]] aktibista (Afganistan)
# [[Matilde Cantos]] politikaria (Granada)Mpa
# [[Matilde Moliner Ruiz]] liburuzaina eta institutuko katedraduna(Madril)
# [[Mercedes Vegas]] arkeologoa (Bartzelona)
# [[Mercedes Vilanova Ribas]] historialaria eta ikertzailea (Katalunia)
# [[Miren Roji]] musika irakaslea eta piano-jotzailea (Santurtzi, 1917-2018)
# [[Naama Goren-Inbar]] arkeologoa
# [[Nely Reguera]] zine-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea (Granada)
# [[Nieves Sánchez Carrilero]] arkeologoa
# [[Noemí Trujillo]] poeta eta idazlea (Bartzelona)
# [[Norma Vázquez]] Bilbon bizi den indarkeria matxistan aditua (Mexiko)
# [[Núria Rafel i Fontanals]] arkeologoa katalana
# [[Ofelia Rey Castelao ]] historialaria,idazlea (Galizia)
# [[Olga Vallespín Gómez]] arkeologoa eta Espainiako lehen urpekari profesionala
# [[Olive Dennis]] ingeniaria, tren diseinu-berrikuntzen egilea (AEB)
# [[Patsy O'Connell Sherman]] asmatzailea (AEB)
# [[Peregrina Quintela Estévez]] matematikaria (Galizia)
# [[Pilar Palomero]] zinemagilea eta idazlea (Zaragoza)
# [[Pilar Pérez Solano]]zinema-zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (Alacant)
# [[Rachel Zimmerman]] zientzialaria eta asmatzailea (Kanada)
# [[Rilda Paco]] artista, diseinatzailea (Bolivia)
# [[Rita de Morais Sarmento]] Portugalgo lehen emakume ingeniari zibila (1872-1931)
# [[Robin Wall Kimmerer|Robin Wall Kimmerer]] ekologista (EEBB)
# [[Rosa Balaguer Oltra]] Kazetaria (Valentzia)
# [[Rosa María Rodríguez Magda]] filosofoa (Valentzia)
# [[Sally Fox]] asmatzailea (AEB)
# [[Sandra Barrilaro]] argazkilaria eta ekintzailea (Bilbo)
# [[Sandra Sevillano]] mendi korrikalaria (Santurtzi)
# [[Serafina Javierre]] liburuzaina (Tarragona)
# [[Sonia Sánchez]] idazlea, abolizionista (Argentina)
# [[Susan Leeman]] endrokrinologoa (AEB)
# [[Susana Reyes]] dantzari, koreografoa, artista (Ekuador)
# [[Teresa Paneque]] Astronomoa, zientzia-dibulgatzailea (Madril-Txile)
# [[Towanda Rebels]] idazle, komediante, abolizionista, feminista bikotea (Madril)
# [[Vicenta Lorca Romero]] maistra (Granada)
# [[Victoria Cabrera Valdés]] historialaria (Madril)
# [[Violeta Delmonte]] hizkuntzalaria (Argentina-España)
# [[Virginia Auber Noya]] idazlea, itzultzaile (Coruña, 1825-Madril,1897)
# [[Marianne Thyssen]] politikaria (Belgika, 1956)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2022 (Otsaila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ainhoa Azpitarte]] ef--'''SORTU''' abeslaria, futbolaria eta aktorea (Bizkaia)
# [[Antonia Salaberria]] efef'''SORTU''' Erraketista (Eibar)
# [[Adelaida de la Calle]] biologoa (Madril)
# [[Adriana Kaplan Marcusán]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Argentina)
# [[Agustina Ruiz Dupont]] fikziozko zientzialaria (Granada)
# [[Aissata Kane]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Gambia)
# [[Alfreda Markowska]] Holokaustoa biziraun zuen emakumea, haur ijito, judu eta alemanak bizirauten lagundu zuena (Polonia)
# [[Alicia Estévez]] Zientzialaria (Pontevedra)
# [[Alicia Hermida]] aktorea (Madril)
# [[Almaclara]] emakume-orkestra taldea (Andaluzia)
# [[Amalia Lobato Rosique]] Gerra zibilean eraildako milizianoa (Murtzia)
# [[Aminata Diop]] mutilazio genitalagatiko lehen errefuxiatua eta aktibista (Mali)
# [[Amparo Soler Leal]] aktorea (Madril)
# [[Ana Locking]] moda-diseinatzailea, enpresaburua eta argazkilaria (Toledo)
# [[Ana Mena]] abeslaria eta aktorea (Malaga)
# [[Angéla Kóczé]] Soziologoa feminista ijitoa (Hungaria)
# [[Ángela López Jiménez]] soziologoa eta feminista (Iruñea)
# [[Angelines Fernández]] aktore errepublikanoa (Madril-Mexiko)
# [[Anika Rahman]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Banglades)
# [[Anna Missuna]] Errusiar geologoa
# [[Antonia Plana]] aktorea (Espainia)
# [[Antónia Pusich]] portugaldar idazle, kazetari eta musikagilea (1805-1883)
# [[Balghis Badri]] feminsta eta aktibista (Sudan)
# [[Beatriz González Calderón]] biolontxelojolea eta orkestra-zuzendaria (Andaluzia)
# [[Binta Jammeh-Sidibe]] emakumeen eskubideen aldeko politikoa (Mauritania)
# [[Blanca Lydia Trejo]] idazlea, aktibista, kantzilerra (Mexiko)
# [[Bogaletch_Gebre]] mikrobiologoa, Emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista eta feminista(Etiopia)
# [[Carmela Nieto]] kazetaria eta idazle feminista (Kuba)
# [[Carmen García Mateo]] zientzialaria (Galizia)
# [[Carmen Herrera (margolaria)|Carmen Herrera]] Kuba-EEBB
# [[Carolina Beatriz Ângelo]] Portugaldar medikua eta feminista, herrialde horretan bozkatu zuen lehen emakumea (1878 - 1911)
# [[Caroline Flack]] telebista-aurkezlea eta irrati esataria (Britainia Handia)
# [[Catalina Martin-Chico]] fotokazetaria (Madril)
# [[Cecilia Seghizzi]] musikagilea, biolin-joleaeta pintorea (Italia)
# [[Ceija Stojka]] ijito margolaria (Austria)
# [[Celia Rico Clavellino]] gidoilasria eta zine zuzendaria(Sevilla)
# [[Charline Effah]] idazlea eta maistra (Gabon)
# [[Chou Kung-shin]] idazlea, historialaria... (Taiwan)
# [[Constanza de Ayala]] Arabako dama (Araba)
# [[Consuelo Díez Fernández]] pianista eta musikagilea (Madril)
# [[Coral del Río Otero]] ekonomialaria eta ikertzailea(Vigo)
# [[Delaine Le Bas]] artista ijitoa (Britania Handia)
# [[Dolores Corbella Díaz]] hizkuntzalaria, akademikoa (Tenerifekoa)
# [[Dolores Corella Piquer]] zientifikoa eta ikertzailea (Valentzia)
# [[Dolores Ruiz Berdún]] zientzia historialaria eta ikertzailea (Espainia)
# [[Dolores Serrano]] pianista, musikagilea eta irakaslea (Cadiz)
# [[Dora Barrancos]] soziologo, historialari, feminista (Argentina)
# [[Dorothy_Reed_Mendenhall]] medika estatubatuarra (Columbus 1874- Chester 1964)
# [[Efua Dorkenoo]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Ghana)
# [[Elena Gorolová]] indarrez esterilizatutako emakume ijitoa (Txekia)
# [[Elena María Tejeiro]] aktorea (Murtzia)
# [[Elisabeth Guttenberger]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Elvira Quintillá]] aktorea eta abeslaria (Bartzelona)
# [[Emma Kunz]] sendalaria (Suitza)
# [[Estrellita Castro]] abeslaria eta aktorea (Sevilla)
# [[Ethel Brooks]] Soziologo feminista eta ijitoa (AEB)
# [[Eugenia Zuffoli]] abeslaria eta aktorea (Italia)
# [[Eva Villaver Sobrino]] astrofisikaria eta ikertzailea (Palentzia)
# [[Fàtima Bosch i Tubert]] zientzialaria (Girona)
# [[Fatoumata Coulibaly]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Mali)
# [[Fauziya Kasinga]] emakumeen genital mutilazioa dela eta, AEBko lehen errefuxiatua (Togo)
# [[Florence Price]] orkestra garrantzitsu batek jo zuen lehen musikagile afroamerikarra (AEB)
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista ()
# [[Fran Hosken]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (EEBB)
# [[Francisca de Assis Martins Wood]] Lehen aldizkari feministaren argitaratzailea (Lisboa, 1802-1900)
# [[Gavina Viana Viana]]ekintzaile antifaxista (Donostia-Bartzelona)
# [[Gina Ranjičić]] lehenengo ijito idazlea (Serbia)
# [[Gisela Bock ]] historialaria (Alemania)
# [[Hanna Neumann]] matemarikaria (Alemania)
# [[Imperio Argentina]] aktorea, abeslaria eta dantzaria (Argentina)
# [[Inés Núñez de la Parte]] abokatua, kontseilaria eta goi-zuzendaria (Bilbo)
# [[Inna Modja]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Mali)
# [[Isabel Parra]] kantautorea eta folklorista (Txile)
# [[Isabel Rodà de Llanza]] epigrafialaria eta arkeologoa (Bartzelona)
# [[Isabelle Stengers]] Bruselako filosofoa (Belgika)
# [[Isatou Touray]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (GAmbia)
# [[Jaha_Dukureh]] giza eskubideen aldeko aktibista (Gambia)
# [[Jane Richardson]] biofisikoa eta Richardson biogramen asmatzailea (AEB)
# [[Javiera Parra]] musikaria eta abeslaria (Txile)
# [[Juana Goizueta Vértiz]] Kontituzio Zuzenbideko irakaslea (Nafarroa)
# [[Julia Lajos]] aktorea (Valladolid)
# [[Julia Robinson]] estatubatuar matematikaria (Misuri)
# [[June Crespo]] artista (Iruñea, 1982)
# [[June Eric-Udorie]] ablazioaren kontrako ekintzailea (Irlanda)
# [[Katarina Taikon]] idazle ijitoa (Suedia)
# [[Laura_Mersini-Houghton]] kosmologa eta fisika teoriko albano-estatubatuarra (Tirana)
# [[Layli Miller-Muro]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (AEB)
# [[Leah Manning]] Politikari britainiarra, giza eskubideen aldeko ekintzailea (Erresuma Batua)
# [[Leena Yadav]] zinema-zuzendaria (India)
# [[Leonore Davidoff]] historialaria, feminista (AEB)
# [[Leyla Hussein]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Somalia)
# [[Lidia Cao]] ilustratzailea eta muralista (Galizia)
# [[Lily van Angeren-Franz]] Auschwitz-Birkenau-tik bizirik atera zen emakume ijitoa. (Alemania)
# [[Loral O'Hara]] ingeniaria eta astronauta NASAn (AEB))
# [[Louise Jopling]] margolaria (Erresuma Batua)
# [[Ma Thida]] Kontzientzia preso ohia eta idazlea (Birmania)
# [[Mae Azango]] Kazetaria eta emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Liberia)
# [[Marcia_Neugebauer]] geofisika estatubatuarra (AEB)
# [[Margaret Bonds]] musikagilea (AEB)
# [[Margarita Comas Camps]] pedagogoa (Menorca-Erresuma Batua)
# [[Mari Carmen Díaz de Mendoza]] aktorea (Madril)
# [[María Banquer]] aktorea (Espainia)
# [[María Bru]] aktorea (Valentzia)
# [[María de Sarmiento y Castilla]] Arabako dama (Araba)
# [[María Dolores Gispert Guart]] bikoizketa aktorea eta irrati esataria (Katalunia)
# [[María Eva Istúriz García|María Eva Istúriz Garcia]] Berdintasunerako teknikaria (Iruñea)
# [[Maria Federici]] komunista, politikaria (Italia)
# [[María Inmaculada Paz-Andrade]] zientzialaria (Galizia)
# [[María Itziar Urrutia San Antón]] arkitektoa eta zuzendari exekutiboa (Malaga)
# [[María Matilde Almendros]] irrati esataria eta aktorea (Katalunia)
# [[María Ripoll]] zinegilea (Bartzelona)
# [[María Ruiz de Gauna]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[María Teresa Ruiz Cantero]] mediku eta ikertzailea (Melilla)
# [[Maria Veleda]] Portugalgo ekintzaile feminista eta errepublikanoa (1871-1955)
# [[Mary Nash]] historialaria (Irlanda-Katalunia)
# [[Maya Burhanpurkar]] ikertzaile kanadiarra (Ontario)
# [[Melanie Spitta]] zinema zuzendari ijitoa (Belgika)
# [[Mónica Ramos Toro]] antropologoa (Madril)
# [[Nahid Toubia]] Sudaneko lehen emakume-zirujaua eta EGM ikerketan ezpezializatutako aktibista (Sudan)
# [[Najat Maalla M'jid]] NBE Idazkari Nagusiaren Ordezkari Berezia Haurren aurkako Indarkeriari buruzkoa (Maroko)
# [[Nilde Iotti]] politikari komunista (Italia)
# [[Nina Dudarova]] hizkuntzalari ijitoa, erromanieran alfabetatzea (Rusia)
# [[Nitza Margarita Cintron]] medikua (Puerto Rico)
# [[Olayinka Koso-Thomas]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nigeria)
# [[Panna Cinka]] biolin-jotzailea ijitoa (Hungria)
# [[Pastora Filigrana García]] ijito sindikalista feminista (Sevilla)
# [[Pastora Imperio]] dantzaria (Sevilla)
# [[Pepita de Oliva]] ijito dantzaria, Europan ezaguna (Málaga)
# [[Pratibha Parmar]] emakumeen genitalen mutilazioaren aurkako aktibista (Nairobi)
# [[Regina de Lamo]] 98.ko belaunaldiaren idazle anarkista (Jaén)
# [[Rita Montagnana|Rita Montagnama]] Komunista, politikaria (Italia)
# [[Romila Thapar]] historialaria (India)
# [[Rosa Cortés]] 1749ko ijitoen kontrako Sarekada Handian atxilotua (Granada)
# [[Rosa Taikon]] ijito zilargin eta aktorea (Suedia) Gina Ranjičić
# [[Rosario García Ortega]] aktorea (Argentina)
# [[Sagrario Ruiz Elizalde]] maistra eta hezkidetzan erreferentea (Nafarroa)
# [[Saioa Mantzisidor Zilloniz]] nekazaria eta enpresaburua (Bizkaia)
# [[Sandy Powell]] jantzi-diseinatzailea (Britainia Handia)
# [[Shu Otero]] komikigilea (Sunbilla, Nafarroa garaia)
# [[Silvia Agüero]] ijito idazlea, ijitoen memoria berreskuratzen duena (Madril)
# [[Sister Fa]] Emakumeen genitalen mutilazioaren kontrako aktibista (Senegal)
# [[Sonia Contera]] fisikaria eta nanoteknologoa (Madril)
# [[Soraya Post]] eurodiputatu ijitoa (Suedia)
# [[Tarsy Carballas]] zientzialaria (Galizia)
# [[Teresa Margarida da Silva e Orta]] lehen emakume eleberrigilea portugesez (1711-1793)
# [[Teresa Mattei]] ekintzaile komunista, feminista (Italia, 1921-2013)
# [[Teresa Noce]] italiar politikaria (1900-1980)
# [[Teresa Sánchez de Bilbao]] XV.mendeko emakumea (Gasteiz)
# [[Teresa Vinyoles Vidal]] historialaria (Bartzelona)
# [[Thais_Russomano]] Brasildarra medikuntza aeroespazialean espezializatuta (Porto Alegre)
# [[Vanderlan da Silva Bolzani]] Kimikaria (Brazil)
# [[Věra Bílá]] ijito abeslaria (Txekia)
}}
====Berriak 2022 (Urtarrila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Urrutia]] ----'''SORTU''' Eskalatzailea (Bizkaia)
# [[Alazne Belar]] ef--'''SORTU''' erizaina eta ikerlaria (Atxondo, Bizkaia)
# [[Belén Bengoetxea]] ef--'''SORTU''' Ikertzailea eta EHUko irakaslea (Durango)
# [[Elena Uriz]] ef--'''SORTU''' irakaslea, aktorea, dantzaria, musikaria (Iruñea)
# [[Maixux Rekalde]] efef'''SORTU''' Bakezalea eta euskaltzaile (Oiartzun)
# [[Mercedes Arbaiza]] ----'''SORTU''' Historialaria eta EHUko irakaslea (Bilbo)
# [[Pilar Narbaiza]] efef'''SORTU''' erraketista eta sukaldaria (Mallabia)
# [[Uxue del Río]] ef--'''SORTU''' artista, irudigilea eta diseinatzaile grafikoa (Donostia)
# [[Adelaide Cabete]] Ginekologo feminista, framazona eta errepublikanoa (Portugal, 1867-1935)
# [[Adele Bianchi]] geografoa (Italia)
# [[Aida Peláez de Villa Urrutia]] idazlea,kazetaria, sufragista. (Kuba)
# [[Amalia Mallén|Amalia Mallén de Ostolaza]] saiakeragilea, itzultzailea, sufragista (Kuba)
# [[Ana de Castro Osório]] Portugalgo idazlea, feminista eta militante errepublikanoa(1872-1935)
# [[Ana Maria Lajusticia]] kimikaria, dietetikan eta nutrizioan aitzindaria (Madril)
# [[Ana Revenga]] ekonomialaria (Espainia)
# [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] XIX. mendeko karitatea (Gasteiz)
# [[Ángeles Flórez Peón]] bizirik dagoen azken miliziano sozialista (Asturias)
# [[Angélica Morales |Angélica Morales ]] idazlea, aktorea (Teruel, 1970)
# [[Ann Rose Nu Tawng]] bakezalea, erizaina BBC 100 women sariduna (Birmania)
# [[Antonella Picchio]] Ekonomialari feminista (Italia)
# [[Arantxa Rodríguez Álvarez]] ekonomialari feminista (Bilbo)
# [[Arantza Chacón Ormazabal]] ikertzailea, Zehar Errefuxiatuak (Gasteiz)
# [[Asunción Ruiz]] ingurumen teknikaria (Madril)
# [[Aurelia Castillo de González]] idazle eta itzultzailea (Kuba)
# [[Aurora Villar Buceta]] kazetaria (Kuba)
# [[Belén Franch Gras]] zientzialaria (Valentzia)
# [[Belén Frau Uriarte]] ekonomilaria, Espainaiako CEOko eta munduko komunikazioko zuzendaria (Bilbo)
# [[Belén Landáburu]] abokatu eta politikoa (Burgos)
# [[Bianca Maria Meda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Blanca de los Ríos]] idazlea eta literatura kritikoa (Sevilla)
# [[Camille Kouchner]] Zuzenbide pribatuko irakaslea, abokatua (Frantzia)
# [[Carmen Serdán Alatriste]] iraultzailea (Mexiko)
# [[Catalina Bárcena]] aktore kubatarra (Kantabria)
# [[Consuelo Uranga]] komunista (Mexiko)
# [[Cristina Borderías]] Historialaria (Katalunia)
# [[Cristina Carrasco]] ekonomilari feminista (Txile-Bartzelona)
# [[Cynthia Cockburn]] antimilitarista feminista eta akademikoa (Britania Handia)
# [[Diane Elson]] ekonomilari feminista (Erresuma Batua)
# [[Digna Collazo]] sufragista (Kuba)
# [[Domitila García de Coronado]] editorea, idazlea (Kuba)
# [[Elena Salvador]] aktorea (Madril)
# [[Elisa Garrido Moreno]] ikertzailea, unibertsitateko irakaslea (Valentzia)
# [[Elisa Garrido]] espainiar militante antifaxista (Zaragoza)
# [[Elisa Mújica]] Idazlea (Kolonbia, 1918-2003)
# [[Elisa Soriano Fisher]] mediku-oftalmologoa eta feminista (Madril)
# [[Élisabeth Chaplin]] margolaria (Frantzia, 1890-Italia, 1982)
# [[Ella Fontanals-Cisneros]] enpresaria eta arte-bildumagilea (Kuba)
# [[Elva Raquel Gómez]] kitxua idazlea (Argentina)
# [[Elvira de Hidalgo]] Sopranoa eta kantu-maistra (Teruel)
# [[Erika Aifan]] ustelkeriaren aurkako epailea (Guatemala)
# [[Esperanza Molina Cubillo]] idazlea eta antropologoa (Madril)
# [[Esther Chapa]] sufragista (Mexiko)
# [[Eva Celada]] kazetaria, idazlea eta gastronomoa (Palentzia)
# [[Eva Gancedo]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
# [[Fanny Garrido]] idazle galiziarra
# [[Fátima Báñez]] legelaria, politikaria eta ekonomilaria (Huelva)
# [[Fatima Singhateh]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezia (Gambia)
# [[Francia Márquez]] ekintzaile feminista (Kolonbia)
# [[Gisela Vaquero]] bideojokogilea (Girona)
# [[Henriette d'Angeville]] Mont Blanc igo zuen bigarren emakumea (Frantzia)
# [[Hermila Galindo]] politikaria, kazetaria eta ekintzaile feminista (Mexiko)
# [[Hortensia Gelabert]] aktore kubatarra Espainian (Espainia)
# [[Ingrid Robeyns]] filosofo eta ekonomialari feminista (Lovaina, Belgika)
# [[Irene González]] Futbolaria (Coruña, 1909-1928)
# [[Isabel Margarita Ordetx]] idazlea, (Kuba)
# [[Isabel Oyarzábal]] itzultzailea, kazetaria, idazlea, aktorea eta diplomatikoa(Malaga)
# [[Isabella Leonarda]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Jamila Medina Ríos]] idazlea (Kuba)
# [[Josefina Blanco]] aktorea (Leon)
# [[Josefina Gómez Mendoza]] geografo eta idazlea (Madril)
# [[Julia Peguero Sanz]] maistra eta feminista (Zaragoza)
# [[Justa Montero]] aktibista feminista (Bartzelona)
# [[Kate Young]] gizarte-antropologoa (Erresuma Batua)
# [[Laila Haidari]] ekintzailea 100 Women BBC sariduna (Agfanistan)
# [[Leonor Taboada]] kazetaria, idazlea eta ekintzaile feminista
# [[Lourdes Beneria]] ekonomialari feminista (Katalunia)
# [[Lucía López Marco]] albaitaria (Zaragoza)
# [[Manuela Vargas]] flamenko dantzaria (Sevilla, 1941 - Madril, 2007)
# [[Margarita Manso]] 27ko belaunaldiko margolaria (Valladolid, 1908-Madril,1960)
# [[Mari Carmen Martínez Chamorro]] medikua (León)
# [[María Ángeles Pérez López|Maria Ángeles Pérez López]] poeta (Valladolid)
# [[María Cancio]] aktorea (Madril)
# [[María del Adalid]] margolari galiziarra (
# [[María Espinosa de los Monteros]] emakumeen eskubide zibil eta politikoen aldeko aktibista (Malaga)
# [[María Fernanda Ladrón de Guevara]] Aktorea (Madril)
# [[María Guerrero López]] aktorea (Madril)
# [[María Guerrero]] Aktore eta enpresaburua (Madril)
# [[María José Vázquez]] GIB/HIES ekintzailea (Bartzelona)
# [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] filantropoa (Bilbo)
# [[María Martos]] Feminista (Madril)
# [[María Muñoz de Quevedo]] piano-jotzailea
# [[Maria Teixidor i Jufresa]] enpresari eta abokatua (Katalunia)
# [[María Teresa Gavarró Castelltort]] pedagogoa(Katalunia)
# [[María Tubau]] aktorea (Madril)
# [[María Villar Buceta]] kazetaria, poeta, ekintzailea (Kuba)
# [[Maria Xaveria Perucona]] moja eta musikagilea (Italia)
# [[Marta Álvarez Guil]] legelaria (Madril)
# [[Matilde de la Torre]] kazetari eta politikaria (Burgos)
# [[Matilde Díez]] aktorea (Madril)
# [[Matilde Rodríguez Cabo]] mediku, psikiatra, idazlea, feminista, sufragista eta aktibista (Mexiko)
# [[Maud de Boer-Buquicchio]] Haurren salerosteka eta explotariari buruzko Nazio Batuen Errelatore Berezi oiha (Herbehereak)
# [[Michelle Perrot]] historialaria (Frantzia)
# [[Natália Pasternak|Natalia Pasternak]] biologoa BBC 100 women sariduna (Brasil)
# [[Négar Djavadi]] eleberrigilea, zinemagilea (Iran/Frantzia)
# [[Nerea Luis]] informatika ingeniaria (Madril)
# [[Nieves Quintana]] Nekazaria (Araba)
# [[Nilofar Bayat]] afganistar abokatua eta saskibaloi jokalaria (Kabul)
# [[Reem Alsalem]] Emakumeen kontrako indarkeriari buruzko Nazio Batuen Errelatorea (Jordania)
# [[Reyna Pastor]] historialaria (Argentina)
# [[Rosa García-Malea López]] lehen emakume kaza-pilotua (Almeria)
# [[Rosika Schwimmer]] kazetaria, idazlea, sufragista (Budapest)
# [[Sabine Weiss]] Argazkilaria (Frantzia)
# [[Sara Baartman]] esklaboa (Afrika)
# [[Serafina Núñez]] idazle kubatarra
# [[Susanna Minguell]] filosofo eta idazlea (Bartzelona)
# [[Tlaleng Mofokeng]] mediku, hizlari, idazle eta emakumeen eskubideen eta sexu eta ugalketa-osasunaren aldeko aktibista BBC 100 women sariduna (Hegoafrika, 1980)
# [[Trinidad Arroyo]] Espainian lan egin zuen lehen oftalmologoa (Palentzia)
# [[Virginia Eubanks]] politologoa (AEB)
# [[Virginia Torrecilla]] futbolaria (Mallorca)
# [[Virginie Demont-Breton]] margolaria (Frantzia, 1859-1935)
# [[Winnaretta Singer]] musika mezenas (Paris)
# [[Zeltia Montes Muñoz]] musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua (Madril)
}}
=== Berriak ===
====Berriak 2021 (urria, azaroa, abendua)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Aitziber Olaizola]] ef--'''SORTUA''' bolaria (Elgoibar 1974)
# [[Amaia Lejarreta]] ef--'''SORTUA''' artista, makillatzailea (Durango 1983)
# [[Anttoni Etxeberria]] efef'''SORTUA''' tabernaria (Hondarribia 1914-2020)
# [[Begoña Gorospe]]----'''SORTUA''' feminista, zinegilea (Hernani 1942)
# [[Frantxiska Iragorri]] efef'''SORTUA''' Abertzale, ekintzailea (Oiartzun, 1920-2019)
# [[Garbiñe Larrea |Garbiñe Larrea Iturralde]] ef--'''SORTUA''' Naturopata (Urnieta 1976)
# [[Hipolita Ibaibarriaga]] ef--'''SORTUA''' erreketista (Ermua 1914- Bartzelona 1939)
# [[Itziar Ugarte]] ef--'''SORTUA''' Kazetaria eta idazlea (Oñati 1995)
# [[Junkal Guerrero]] ----'''SORTUA''' musikaria (Andoain 1968)
# [[Leire Vargas]] ef--'''SORTUA''' bertsolaria, idazlea eta itzultzailea (Durango 2002)
# [[Lide Urrestarazu]] ef--'''SORTUA''' mendi lasterkaria (Ordizia 1999)
# [[Maria Angeles Esnaola]] efef'''SORTUA''' Maistra abertzalea (Ormaiztegi 1924-2017)
# [[María Bravo]] ----'''SORTUA''' sopranoa (Portugalete 1952)
# [[María Goiricelaya Burón]] ef--'''SORTUA''' aktorea, antzerki-zuzendaria (Bilbo 1983)
# [[Maria Rosario Arrizabalaga]] efef'''SORTUA''' Mariarro bezala ezagunagoa, feminismoa eta justizia soziala bizi-ardatz izan zituen gizarte-ekintzailea (Ermua 1949- Donostia 2021)
# [[Maribel Aiertza]] ef--'''SORTUA''' euskal idazlea (Etxebarria 1962)
# [[Rosario Zubizarreta]] efef'''SORTUA''' erraketista (Ermua 1918-2002)
# [[Shandra Martínez]] ----'''SORTUA''' artista, ilustratzailea. (Errenteria1977)
# [[Susana Serrano]] ef---'''SORTUA''' Unibertsitateko irakaslea (Elorrio)
# [[Tere Jaio]] efef'''SORTUA''' aktorea, bikoiztailea. (Gernika)
# [[Teresa Murga]] efef'''SORTUA''' (Markina-Xemein 1910-2015)
# [[Abia Akram|Abia Akra]] aktibista (Pakistan)
# [[Aida Lafuente]] politikari ekominista (León)
# [[Al Khadra Mabrook]] Saharar poeta (Sahara)
# [[Alice Neel]] margolari erretratugile estatubatuarra (1900 - 1984)
# [[Amaia Bono]] antzerki aktorea (Gasteiz, 1989)
# [[Amaia Nausia]] historialaria (Iruñea)
# [[Amalia Domingo Soler]] Idazlea, espiritista (Sevilla, 1835-Bartzelona,1909)
# [[Ana Santos Payán]] idazlea, poeta, editorea (Guadalajara, 1972-Almeria, 2014)
# [[Ana Teresa Diego]] Argentinan atxilotu-desagertua (Argentina)
# [[Andrea Ixchíu]] kazetaria (Guatemala)
# [[Antonia Adroher Pascual]] maistra, pedagogoa eta politikaria (Girona)
# [[Araceli Sánchez Urquijo|Araceli Sanchez Urquijo]] bide, ubide eta portuetako ingeniaria (Sestao)
# [[Azucena Villaflor|Azuzena Villaflor]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[Belén Nevado]] aktorea, feminista (Gasteiz, 1969)
# [[Berta Arocena de Martínez Márquez]] Kazetaria, feminista (Habana, 1901-1956)
# [[Blanca Li]] koreografo, dantzari, zinemagile (Granada)
# [[Buchi Emecheta]] idazle nigeriarra
# [[Carlota Pi]] Ingeniaria eta enpresari katalana
# [[Carme Alemany Gómez]] soziologoa, feminista (Bartzelona)
# [[Carme Karr i Alfonsetti]] Kataluniako kazetari, idazle, musikologo eta publizista feminista eta bakezalea (1865 - 1943)
# [[Carme Montoriol i Puig]] Bartzelonako idazlea, itzultzailea eta piano-jotzailea (1892 - 1966)
# [[Carmen Navarro]] Medikua eta ikertzailea (Madril)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Carole Pateman]] Britainiako feminista eta politologoa (Sussex, Ingalaterra)
# [[Carolina Coronado]] idazlea (Badajoz)
# [[Carolina Escobar Sarti]] Guatemala, 1960 feminista, idazlea,
# [[Clara Peeters]] margolari flamendarra. (1580-1621)
# [[Claudette Colvin]] Afro-amerikarren eskubide zibilen mugimenduaren aitzindaria.
# [[Clotilde Cerdá Bosch]] Aktibista eta goi mailako harpa-jotzailea (Bartzelona, 1861-1926)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Conchita Balparda]] abeslaria, sopranoa. Portugalete (1942)
# [[Constance Naden]] Idazle, poeta eta filosofo ingelesa
# [[Consuelo Rubio]] opera abeslaria (Madril)
# [[Cristina Durán Costell|Cristina Durán]] ilustratzailea eta marrazkilaria (Valentzia, 1970)
# [[Cristina Spínola]] kazetaria, kirolaria, telebistako kazetaria, idazlea eta Kanarietako Youtuber-a da.
# [[Crystal Bayat]] aktibista (Afganistan)
# [[Diana Pinilla]] txirrindulari kolonbiarra
# [[Dolores Aleu Riera]] Mediku titulua lortzen lehena (Bartzelona 1857-1913)
# [[Dolores Prida]] kazetari eta antzerkigile kubatar estatubatuarra
# [[Dolors Monserdà]] Kataluniako idazle eta ekintzaile feminist (1845-1919)
# [[Dolors Piera]] Kataluniako irakasle sindikalista (1910-2002)
# [[Eider Sánchez]] ingeniaria eta "Naru Intelligence"ren sortzailea (Donostia)
# [[Elena Cipriana Álvarez Durán]] idazle, folklorista (Badajoz)
# [[Elena Maseras Ribera]] Mediku, pedagogo eta irakaslea. Medizina fakultatean lehen emakume matrikulatua (Tarragona, 1853-1905)
# [[Elena Mederos Cabaña]] Feminista,aktibista (Kuba)
# [[Elena Molina]] dokumentalgilea (Madril)
# [[Elisa Fernández de la Vega]] medikua, ikertzailea (Asturias-Zaragoza)
# [[Ellen Churchill Semple|Ellen Churchill]] geografo amerikarra (1863-1932)
# [[Elvia Carrillo Puerto]] Lider feminista, politikoa eta sufragista mexikarra
# [[Emilia Bernal]] Kazetaria, itzultzaile (Kuba, 1884-1964)
# [[Fátima Djarra Sani]] Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea. (Ginea Bissau)
# [[Fede Galizia]] margolaria (Milan 1578-1630)
# [[Feminismoa Herri Katalanetan]]
# [[Flavita Banana]] ilustratzaile, marrazkilaria (Oviedo)
# [[Francesca Bonnemaison i Farriols]] Bartzelonako pedagogo, idazle eta feminista (1872-1949)
# [[Francisca de Pedraza]] etxekoandrea, genero-indarkeriaren borrokaren aurrekari historikoa
# [[Françoise Gilot|Francoise Gilot]] margolaria (Frantzia)
# [[Georgiana Houghton]] Margolaria (Kanaria Uharteak, 1814-Londres, 1884)
# [[Helen Porter]] britainiar biologoa
# [[Isabel Güell i López]] musikagilea (Bartzelona)
# [[Isabel Villenakoa]] lekaime eta idazle protofeminista (Valentzia, 1430 - 1490)
# [[Janet Watson]] geologo britainiarra (1923-1985)
# [[Jeannette Campbell]] igerilaria (Argentina)
# [[Jerònima Galés]] XVI. mendeko inprimatzaile valentziarra (?? - 1587)
# [[Jimena Alonso]] Feminista, irakaslea, pentsalaria, liburu argitaratzaile. Donostia-Madril
# [[Jimena Fernández de la Vega]] medikua, genetista (Galizia)
# [[Joaquima Santamaria i Ventura]] Kataluniako idazle, folklorista eta itzultzailea (1853 - 1930)
# [[Josefa Ortiz de Domínguez]] Mexikoko independentziaren aldeko aktibista (Mexiko)
# [[Juana Doña]] komunista, militantea, idazlea (Madril-Bartzelona)
# [[Júlia Martí Comas]] ikerlari feminista (Bartzelona)
# [[Kathleen Hanna]] musikaria eta aktibista. (Estatu Batuak)
# [[Leona Vicario]] Mexikar ekintzailea (Mexiko Hiria, 1781-1842)
# [[Lesbia Soravilla]] idazlea, feminista, ekintzailea (Camagüey, 1907-1989)
# [[Lisa Çalan]] zinemagilea (Kurdistán)
# [[Lola Gaos]] aktorea, aktibista (Valentzia)
# [[Lola Rodríguez de Tió]] Kazetaria, iraultzailea (Puerto Rico, 1843 - Habana 1924)
# [[Lucia Ixchíu]] aktibista (Guatemala)
# [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] Arte historialaria (Leza-Araba)
# [[Luisa Pérez de Zambrana|Luisa Pérez de Zanbran]] Poeta (Santiago, 1837-Habana, 1922)
# [[Luzmila Chiricente Mahuanca]] Giza eskubideen aldeko ekintzailea (Perú)
# [[Marcelina Bautista]] Etxeko langileen aldeko aktibista (Mexiko, 1966)
# [[Margaret Bullen]] antropologoa (Erresuma Batua- Euskal Herria)
# [[Margarita Porete]] Begina, mistika ((Frantzia)
# [[Marge Piercy]] poeta, eleberrigile eta feminista (AEB)
# [[María Cambrils]] Valentziako idazle sozialista eta feminista (1878 - 1939)
# [[María Collado Romero]] idazlea
# [[Maria del Carme Nicolau Massó]] Kataluniako idazle, itzultzaile eta kazetaria (1901-1990)
# [[Maria Domènech i Escoté]] Kataluniako idazlea (1874 - 1952)
# [[María Eugenia Casinelli de García Irureta Goyena]] giza eskubideen aldeko aktibista (Argentina)
# [[María Isidra de Guzmán y de la Cerda]] Medikua (Madril 1767-1884))
# [[María José Fuster]] UNED-eko irakaslea eta GIB/HIESaren ekintzaile eta ikerlaria (Alicante)
# [[María José Martínez Herrero|Maria José Martinez Herrero]] EHUko irakaslea
# [[María Josefa de Larumbe Goñi]] inprimatzailea eta liburu-saltzailea (Iruña 1700-1757)
# [[Maria Lugones]] filosofo feminista eta deskoloniala (Argentina)
# [[María Pineda]] modelo eta enpresaburua
# [[María Ponce|Maria Ponce]] Maiatzeko plazako ekintzailea (Argentina)
# [[María Telo]] Legelaria, familia-abokatua eta feminista extremadurarra
# [[María Wonenburger]] Matematikan doktorea (Galizia)
# [[Mariana Rodríguez del Toro|Mariana Rodriguez del Toro]] Mexiko independiaren aldeko borrokalaria (1775-1821)
# [[Mariasilvia Spolato]] LGBT eskubideen ekintzailea (Italia)
# [[Mariblanca Sabas Alomá|Mariblanca Sabas Alom]] Feminista, kazetaria, ministroa (Kubako Santiago, 1901-1983)
# [[Marie-Thérèse Walter]] modeloa eta Picassoren amorante (Frantzia)
# [[Marilyn Waring]] ekonomia feministaren sortzaile nagusietako bat(Zeelanda Berria)
# [[Marquesa del Ter]] Noble frantziarra, pianista eta ekintzaile feminista (1864-1936)
# [[Marta Espinós]] Valentziar piano-jotzailea. Valentzia
# [[Marta González Gómez]] El Salvador-eko armadaren eraso batean eraila.
# [[Marta Lozano Molano]] musikagilea (Cáceres, 1985)
# [[Martina Casiano y Mayor|Martina Casiano]] maistra, fisika eta kimikaria
# [[Martina Castells Ballespí]] Medikuntzan doktore-gradua lortzen lehen emakumea (Lleida,1852-1884)
# [[Mercè Capdevila i Gaya]] musikagilea, pedagogoa (Bartzelona)
# [[Mercè Torrents Turmo]] piano-jole eta konpositore katalana
# [[Mertxe de Renobales]] biokimikaria (Bilbo)
# [[Miren Llona]] EHUko irakaslea
# [[Mylene Fernández Pintado]] idazlea (Kuba)
# [[Ochy Curiel]] feminismoaren teorialaria eta aktibista, gizarte-antropologoa (Dominikar Errepublika)
# [[Ofelia Rodríguez Acosta|Ofelia Rodriguez Acosta]] Feminista, kazetaria, idazlea (Habana, 1902-1975)
# [[Olimpia Fulvia Morata]] humanista italiarra
# [[Pamela Yates]] estatubatuar dokumentalista eta giza eskubideen aldeko ekintzailea
# [[Pilar Castillo Sánchez]] pianista (Galizia)
# [[Pretty Yende]] sopranoa (Hego Afrika)
# [[Raquel Calvo Larralde]] kazetaria, dokumentalgilea (Durango)
# [[Rita Cetina Gutiérrez]] maistra, poeta eta feminista mexikarra
# [[Rosario de Acuña|Rosario de Acuña y Villanueva]] idazle, librepentsalari eta kazetaria (Madril)
# [[Roya Sadat]] zinegile eta zinema-zuzendaria (Afganistan)
# [[Salutxu Etxebarria]] Amurriko emakume aurreskulari aitzindaria (1924-2008)
# [[Tomasa Cuevas]] efef militante komunista eta antifrankista (Guadalajara 1917 -Bartzelona 2007)
# [[Ulrike Tillmann]] matematikaria (Alemania)
# [[Vicenta Llorente del Moral]] entomologoa (Algorta)
# [[Wendy Flores]] abokatua eta giza eskubideen aldeko defendatzailea. (Nikaragua)
# [[Zulema de la Cruz]] musikagile, konpositore (Madril)
# [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] dokumentalgilea (Gasteiz)
}}
====Berriak 2021 (uztaila, abuztua, iraila)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Amaia Egidazu]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea, biologoa eta idazlea (Durango)
# [[Bea Larrañaga]] ef--'''SORTU''' aktorea (Errenteria)
# [[Begoña Zia]] ef--'''SORTU''' marrazkilaria. (Iruñea 1959-2019)
# [[Dorleta Kortazar]] ef--'''SORTU''' ipuin-kontalaria (Arrasate 1974)
# [[Eider Perez]] ef--'''SORTU''' aktorea, idazlea, bertsozalea eta aurkezlea (Pasaia1995)
# [[Elena Pérez]] efef'''SORTU''' txistularia (Ermua 1968-2021)
# [[Eskarne Aroma]] efef'''SORTU''' irakaslea, aktorea, ekintzailea (Durango 1934-2021)
# [[Esther Gorostiza]] ef--'''SORTU''' pediatra (Atxondo 1953)
# [[Gala Knörr]] ----'''SORTU''' artista (Gasteiz 1984)
# [[Isabel González]] ef--'''SORTU''' liburuzaina, politikaria (Leon-Durango 1974)
# [[Jenni Alvarado]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1981)
# [[Laura Latorre]] ef--'''SORTU''' terapeuta, idazlea (Madril-Huarte 1975)
# [[Maddi Soroa]] ----'''SORTU''' pedagogoa (Lekunberri 1997)
# [[Maitane Azurmendi]] ef--'''SORTU''' artista. (Gernika 1978)
# [[Maria Josefa Aedo]] efef'''SORTU''' lekaimea (Ermua 1786-Compostela 1805)
# [[Marina Lameiro]] ----'''SORTU''' zinemagilea (Iruñea 1986)
# [[Norma Mentxaka]] --ef'''SORTU''' terrorismoaren biktima (Santurtzi 1932-1976)
# [[Rosa Arburua]] ----'''SORTU''' pedagogoa, historia ikertzailea (Irun 1961)
# [[Vanesa Fernández]] ef--'''SORTU''' Zinebiko zuzendaria. (Iurreta 1980)
# [[Agustina González López]] idazle, pentsalari, pintore abangoardista eta politikaria izan zen.(Granada)
# [[Ana Carrillo Domínguez]] Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (1898 - 1974)
# [[Ana María Martínez Sagi]] Kataluniako poeta, sindikalista, kazetaria eta atleta feminista (Bartzelona, 1907-2000)
# [[Anbara Salam Khalidi]] idazle eta itzultzaile feminista (Libano)
# [[Ángela Labordeta]] idazlea (Teruel)
# [[Ángeles Ottein]] sopranoa (Madril)
# [[Angélica Dass]] argazkilaria (Brasil)
# [[Consuelo Zavala]] maistra, feminista (Mexiko)
# [[Esther Bejarano]] musikaria, Auschwitzeko kontzentrazio-eremutik bizirik atera zena (Alemania)
# [[Gertrudis Bocanegra]] Mexikoren indepentziaren aldeko borrokalaria (Mexiko)
# [[Inge Morath]] argazkilaria (Austria- AEB)
# [[Jane Glover]] orkrestra zuzendaria (Erresuma batua)
# [[Mari Luz Cristóbal Caunedo|Mari Luz Cristóbal]] Asturias, 1948. Tonada-kantaria
# [[María "La Jabalina"]] militante anarkista eta miliziano espainiarra (1917 - 1942)
# [[María de Baratta]] musikagilea, piano-jotzailea (El Salvador)
# [[Mariana Pineda]] espainiar liberala (Granada)
# [[Mariela Castro]] politikaria eta sexologoa (Kuba)
# [[Milena Jesenská]] kazetaria, idazlea eta itzultzailea (Txekia)
# [[Olga Bergholz]] Errusiar poeta (1910-1975)
# [[Olga Jojlova]] Ballet dantzaria. Picassoren lehen emaztea. (1891-1955)
# [[Paulina Ódena García]] militante komunista, Espainiako Gerra Zibilean milizianoa (Bartzelona 1911 - Granada 1936)
# [[Peli Romarategui]] misiolari arabarra da, eta egurrez, beiraz eta zeramikaz egindako erlijio-lana egin ditu (Gasteiz)
# [[Sandra Sánchez]] Karateka. Talavera de la Reina (1981)
# [[Shamsia Hassani]] Afganistango grafitigilea.
# [[Silvia Lazarte]] Boliviar-kitxuar politikaria (Bolivia)
# [[Vilma Espín]] iraultzailea, heroia (Kuba)
}}
====Berriak 2021 (apirila, maiatza, ekaina)====
(Ordena alfabetikoz)
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Anaje Narbaiza]] ef--'''SORTU''' euskaltzaile eta sindikalista (Bergara 1960)
# [[Delia Lauroba]] --ef'''SORTU''' erresistentea (Donostia 1909-2004)
# [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] ----'''SORTU''' artista (Bilbo 1963)
# [[Garazi Arrizabalaga]] ef--'''SORTU''' Durangoko Museoko zuzendaria (Berriz 1984)
# [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] ef--'''SORTU''' argazkilaria (Durango 1972)
# [[Idoia Asurmendi]] ef--'''SORTU''' musikaria. (Aramaio 2000)
# [[Idoia Gereñu]] ----'''SORTU''' antzerkigilea (Tolosa 1980)
# [[Jone Guenetxea]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Abadiño 1978)
# [[Jone Novo]] ef--'''SORTU''' kameraria (Durango 1982)
# [[Juanita Ibaibarriaga Literatur Saria|Juanita Ibaibarriaga Literatur saria]] '''SORTU''' (Ermua)
# [[Lucrecia Arana]] efef'''SORTU''' zarzuela abeslaria (Haro 1867- Madril 1927)
# [[Maite Berriozabal]] ef--'''SORTU''' Euskara teknikaria (Berriz 1987)
# [[Mariam Bilbatua]] ef--'''SORTU''' Unibertsitateko irakasle ohia. Durangoko zinegotzia 2019tik (Getxo, 1950)
# [[Miren Lazkano]] ef--'''SORTU''' Piraguista (Donostia 1997)
# [[Sagrario Aranburu]] efef'''SORTU''' dantzaria eta abeslaria (Iruñea 1930-2021)
# [[Veronica Werckmeister]] ef--'''SORTU''' margolaria, muralista (Gasteiz 1972)
# [[Amina Hussein]] kazetaria eta itzultzaile (Kurdistan-Bartzelona)
# [[Amparo Poch y Gascón]] idazle eta mediku antifaxista eta libertarioa (Espainia, 1902-1968)
# [[Ana María Pérez del Campo]] ekintzaile feminista (Madril)
# [[Annie Vivanti]] Londresen jaiotako idazle italiarra
# [[Betsi Cadwaladr]] erizaina (Gales)
# [[Carme Riera]] idazlea (Balear Irlak)
# [[Carmen Salinas Alfonso de Villagómez]] Legelaria
# [[Celia del Palacio]] feminista (Durango-Mexiko)
# [[Colette Maze]] piano-jotzailea (Paris)
# [[Concepción Sierra Ordóñez]] Legelaria
# [[Concha Liaño Gil]] Espainiako ekintzaile anarkista ( Épinay-sur-Seine, Frantzia, 1916-2014)
# [[Emma Roca]] korrikalaria, suhiltzailea (Katalunia)
# [[Herminia Fajardo]] kazetaria, feminista (Kanariak)
# [[Hilda Hilst]] idazlea. (Brasil)
# [[Jane Rule]] idazlea (Kanada)
# [[Josefina Carabias]] kazetaria, idazlea (Avila)
# [[Julia Hermosilla Sagredo]] Anarkosindikalista, milizianoa eta frankismoaren aurkako erresistentea (Sestao, 1916-2009)
# [[Julienne Mathieu]] zinema mutuko aktorea (Frantzia)
# [[Kathleen Winter]] idazlea (Kanada)
# [[Katia Reimberg]] etorkin ekintzailea, feminista (Brasil-Donostia)
# [[Leticia Gaspar]] artista. (Bilbo)
# [[Llibertat Ródenas Rodriguez]] Valentziako anarko-sindikalista, milizianoa eta Mujeres Libres taldearen kidea (1892-1970)
# [[Lola Iturbe]] Espainiar anarko-sindikalista (Bartzelona, 1902-1990)
# [[Mahasweta Devi]] Bengalkiar-indiar idazle eta aktibista
# [[Margarita Xirgu]] Aktorea (Katalunia)
# [[María Asunción Català]] matematikaria, astronomoa (Bartzelona)
# [[María Bruguera Pérez]] (Extremadurako militante libertarioa eta feminista) (1913-1992)
# [[María del Carmen de Lara]] zinemagile feminista (Mexiko)
# [[María Dueñas (biolin-jotzailea)]] Granada 2002
# [[María Elena Walsh]] poeta, kantautorea, eleberrigilea, antzerkigilea (Argentina)
# [[María Teresa Rodríguez Sáinz-Rozas|María Teresa Rodríguez Sainz-Rozas]] enpresaburua (Palentzia)
# [[Mercedes Prieto]] Astronomoa (Huelva)
# [[Penelope Fitzgerald]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Pepita Carpeña]] Espainiar feminista eta anarkosindikalista (Bartzelona, 1919-2005)
# [[Sara Facio]] argazkilaria. (Argentina)
# [[Soledad Estorach Esterri]] Espainiako ekintzaile anarkista (Lleida, 1915-1993)
# [[Teresa Aldamiz]] poeta, kazetaria, itzultzailea. (Filipinas-Bilbo)
# [[Teresa Jordá Vitó]] Akuarelista, margolaria (Bartzelona)
# [[Teresa Lanceta]] Artista (Bartzelona)
# [[Vera Mantero]] dantzaria (Portugal)
# [[Xela Arias]] idazlea (Galizia)
}}
====Berriak 2021 (urtarrila, otsaila, martxoa)====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Andereak Elkartea|Andereak Elkartea]] '''SORTU''' (Durango 2005)
# [[Amaia Lopez de Munain]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Gasteiz 1972)
# [[Antxone Telleria Mendia]] ef--'''SORTU''' irakaslea (Lekeitio 1956)
# [[Bakarne Altonaga]] ef--'''SORTU''' historialaria (Bilbo 1988)
# [[Bittori Etxeberria]] --ef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Baztan 1908-1997)
# [[Capitolina Bustince Larrondo]] efef'''SORTU''' irakasle, idazlea (Ujué 1864- Segovia 1934)
# [[Carmen Artaza]] ----'''SORTU''' abeslaria (Donostia 1995)
# [[Eladia Zubizarreta]] efef'''SORTU''' erreketista (Ermua 1923-2020)
# [[Elena Ziordia]] ef--'''SORTU''' ilustratzailea (Bizkaia 1964)
# [[Filomena Baldezate]] efef'''SORTU''' erizaina eta emagina (Valladolid-Bilbo 1895- Miranda de Ebro 1980)
# [[Garazi Mugarza]] ef--'''SORTU''' Margolaria, idazlea eta erizana (Mallabia 1995)
# [[Elvira Iñurrieta]] efef'''SORTU''' emagina (Elorrio 1895-1980)
# [[Haizea Martiartu]] ef--'''SORTU''' saxofoi-jotzailea (Markina 1991)
# [[Irantzu Mendia Azkue]] ----'''SORTU''' irakaslea eta ekintzailea (Gasteiz 1976)
# [[Irati Idiakez]] ef--'''SORTU''' snowboarderra (Getaria 1996)
# [[Isabel Lobiano]] efef'''SORTU''' (Ermua 1583-1673)
# [[Izaro Lasa]] ef--'''SORTU''' txirrindulari ohia eta idazlea (Zumarraga 1987)
# [[Kari Alberdi]] ----'''SORTU''' kimikaria, komunikazio zientifikoan aditua (Azkoitia 1996)
# [[Lilatoia]] '''SORTU'''Donostia
# [[Lorea Zulaika]] ef--'''SORTU''' musikaria (Ziortza-Bolibar 1996)
# [[Lucia Urrutia]] ----'''SORTU''' meteorologoa (Erroibarra 1932)
# [[Maider Mendizabal]] ef--'''SORTU''' pilotaria (Zizurkil 1977)
# [[Maite Axiari]] --ef'''SORTU''' feminista, euskaltzale (Ezpeleta 1949-2021)
# [[Maite Gorrotxategi]] ef--'''SORTU''' erraketista (Ermua 1926)
# [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] ----'''SORTU''' txirrindularia (Urduña 1943)
# [[Marta Olazabal]] ----'''SORTU''' ikertzailea (Bilbo 1981)
# [[Matilde Isasi-Isasmendi]] ef--'''SORTU''' emagina (Iurreta 1933)
# [[Mentxu Alkorta]] ef--'''SORTU''' dantzari eta trikitilaria (Donostia 1947)
# [[Miren Begoña Ereñaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Durango 1927-2015)
# [[Nahia Zubeldia]] ----'''SORTU''' itzultzaile, musikaria, idazlea (Lapurdi 1982)
# [[Nerea del Campo Aguirre]] ef--'''SORTU''' filologoa (Eibar 1971)
# [[Nicasia Madariaga]] efef'''SORTU''' margolaria (Bilbo 1874-1970)
# [[Sara Estévez]] ----'''SORTU''' kazetaria (Bilbo 1925)
# [[Tere Verdes]] efef'''SORTU''' Emakume Abertzale Batza. Erresistentziako kidea (Bilbo 1907-1959)
# [[Victoria Mallabiabarrena]] efef'''SORTU'''soprano lirikoa (Mallabia 1867-1960)
# [[Adelina Zendejas Gómez]] irakasle, kazetari, aktibista (Mexiko)
# [[Aimé Painé]] abeslari maputxea (Argentina)
# [[Alaíde Foppa]] poeta, itzultzailea, ekintzailea (Bartzelona-Guatemala)
# [[Alice Stewart]] epidemiologa (Erresuma batua)
# [[Amelina Ermeline Devant-Le Gallena]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Ana María Moix]] poeta, idazlea (Bartzelona)
# [[Andrea Khalfaoui]] 1. ijito doktorea
# [[Bartolina Sisa]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Benita Galeana]] sindikalista, ekintzailea (Mexiko)
# [[Boliviako Cholitas escaladoras]] Bolivia
# [[Carmen Ballvé]] argazkilaria (Madril)
# [[Carmen Orellana Illescas]] ingurumen agentea, basozaina (Balear Uharteak)
# [[Cira Crespo]] historialaria, idazlea (Katalunia)
# [[Conxa Pérez Collado]] Ekintzaile anarko-feminista eta milizianoa (Katalunia, 1915-2014)
# [[Cora Sadosky]]. Matematikaria (Argentina)
# [[Coraline Labourdette]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Cristina López Barrio]] abokatu, idazlea (Madril)
# [[Diana Trujillo]] ingeniari aeroespaziala (Kolonbia)
# [[Domitila Barrios de Chungara]] Boliviar feminista
# [[Edith Pretty]] lurjabea eta filantropoa. (Erresuma Batua)
# [[Esperanza d'Ors|Esperanza D'ors]] eskutorea (Madril)
# [[Ewy Rosqvist-von Korff]] rally pilotua (Suedia)
# [[Fanny Blankers-Koen]] atleta (Herbehereak)
# [[Flora Sandes]] soldadua (Britainia Handia)
# [[Gilka Machado]] poeta (Brasil)
# [[Gregoria Apaza]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Guadalupe Grande]] idazlea, poeta (Madril)
# [[Guillermina Uribe Bone]] ingeniari zibila (Kolonbia)
# [[Hedina Sijerčić]] idazle, kazetari, poeta (Sarajevo)
# [[Helena Janeczek]] idazlea, kazetaria (Italia)
# [[Hella Haasse]] idazlea (Herbehereak)
# [[Idoia Hernández]] HATXE, piano-jotzailea (Errenteria)
# [[Irene Polo]] kazetaria (Katalunia)
# [[Irina Antónova]] Arte kritikaria (Mosku)
# [[Isabella Karle]] X izpien ikertzailea. EEBB
# [[Jacqueline Bidegorri]] Frantziako Erresistentziaren kidea
# [[Joy Adamson]] naturalista (Austria)
# [[Juana Rouco Buela]] anarkista (Argentina)
# [[Katharine Burr Blodgett]] fisikaria eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Kalam Kunde|Kalam Kunda]] Kunde-jotzailea (Burkina Faso)
# [[La Voz de la Mujer]] Argentinako aldizkari anarko-feminista. itzulpena
# [[Letitia Mumford Geer]] erizaina eta asmatzailea (Estatu Batuak)
# [[Louisa Garrett Anderson|Louisa Garret]] Medikua eta sufragista (Britainia Handia)
# [[Lucía Sánchez Saornil]] Ekintzaile anarko-feminista eta poeta. Mujeres Libres-en sortzailea (Espainia, 1895-1970).
# [[Lucy Parsons]] anarkista, komunista (EEBB)
# [[Mamen Moreu]] ilustratzaile, komikigile (Huesca)
# [[Manuela León]] Emakume ekintzailea (Ekuador)
# [[Malva Flores]] idazlea (Mexiko)
# [[Marcela Delpastre]] idazlea (Frantzia)
# [[Margaret Roundtree]] Saskibaloi jokalaria (Estatu Batuak)
# [[Margarita del Val]] birologoa (Madril)
# [[Margarita García Flores]] feminista, abokatua (Nexiko)
# [[Marie Langer]] Medikua, psikologoa (Austro-Argentinarra)
# [[Mary Moffat Livingstone]] esploratzailea (Hegoafrika)
# [[Maria Clemencia Herrera]] Lideresa, ekintzailea (Kolonbia)
# [[María Cinta Balagué]] irrati esataria (Bartzelona)
# [[María Collazo]] Argentinako anarko-feminista. itzulpena
# [[Maria del Mar Lozano]] RAEx-eko zuzendaria (Iruñea)
# [[Maria Josefa Saavedra]] abokatua (Bolivia)
# [[María Lorena Ramírez]] korrikalaria (Mexiko)
# [[Maria Paz Jiménez Escudero]] margolaria (Donostia)
# [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] arrain saltzailea, ekintzailea (Portugalete)
# [[Marina Núñez]] artista (Palentzia)
# [[Marta Lamas]] idazlea, feminista, antropologoa (Mexiko)
# [[Maxine Molyneux]] soziologoa, feminista (Pakistan)
# [[Mercedes Ateca]] Txirrindularia (Laredo-Kantabria)
# [[Mujeres Libres]] 36ko Espainiako Gerra garaiko erakunde anarko-feminista. itzulpena
# [[Mujeres Libres (aldizkaria)]] Aurrekoaren aldizkaria. itzulpena
# [[Nancy Porsia]] Kazetaria (Italia)
# [[Nell Leyshon]] idazlea (Erresuma Batua)
# [[Nuria Ruiz de Viñaspre]] poeta (Logroño)
# [[Olvido García Valdés]] poeta (Pravia-Asturias)
# [[Petrona Eyle]] Medikua, feminista (Argentina)
# [[Rebeca Uribe]] poeta, (Mexiko)
# [[Rebeca Uribe Bone]] ingeniari kimikoa (Kolonbia]]
# [[Rosario Pino]] antzezlea (Málaga)
# [[Sara Berenguer Laosa]] Ekintzaile anarko-feminista (Katalunia, 1919-2010)
# [[Shadi Ghadirian]] argazkilaria (Iran)
# [[Simona Manzaneda]] itzultzailea (Bolivia)
# [[Solveig Nordström]] arkeologoa (Suedia)
# [[Úrsula Goyzueta]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Vicenta Juaristi Eguino]] iraultzailea (Bolivia)
# [[Victoria Aguirre Anchorena]] margolaria (Buenos Aires)
# [[Virginia Bolten]] anarkista, kazetaria (Argentina)
# [[Whina Cooper]] ekintzailea (Zeelanda Berria)
}}
=== Hobetuak 2021 ===
# [[Alicia Iturrioz]] margolaria (Eibar)
# [[Louise Michel]] Frantziako anarkista. Parisko Komunan kiderik garrantzitsuenetakoa.
# [[Luz Zalduegi]] Albaitaria. (Mallabia)
# [[Felisa Areitioaurtena|Felisa Areitioartena]] Antzezlea (Zaldibar)
# [[Maria Magunazelaia]] Txirrindulari aitzindaria (Ermua)
# [[Anna Sundström]] kimikaria (Suedia)
# [[Mariñe Arbeo]] ilustrailea
# [[Mercedes Careaga]] Ekintzailea (Eibar)
# [[Iratxe Ansa]] dantzaria. (Donostia)
====Berriak 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Adela Andikoetxea]] ----'''SORTU''' nekazaria (Urduliz 1954)
# [[Ainhoa Urien]] ef--'''SORTU''' idazlea. (Abadiño 1997)
# [[Amaia Gabantxo]] ef--'''SORTU''' idazlea itzultzailea (Bermeo1973)
# [[Ana Mari Marin]] efef'''SORTU''' margolaria (Elizondo 1933- Iruñea 2020)
# [[Andragunea]] '''SORTU''' Durango
# [[Aroa Uharte]] ----'''SORTU''' itzultzailea (Leitza 1984)
# [[Arrate Hidalgo]] ----'''SORTU''' idazlea, itzultzaile (Bilbo 1987)
# [[Arrate Mardaras]] ef--'''SORTU''' idazlea (Abadiño 1960)
# [[Askoa Etxebarrieta]] ef--'''SORTU''' flamenko dantzaria (Gasteiz 1976)
# [[Dorita Ruiz]] '''SORTU''' Hezkuntza bereziko irakaslea aintzindaria (Burgos-Durango-Euba1944)
# [[Erlea Maneros]] ef--'''SORTU''' Artista. Margolaria. (Bilbo 1977)
# [[Esther Cruz]] ----'''SORTU''' eskalatzailea. (Murtzia-Euskal Herria 1976)
# [[Irati Bilbao]] ef--'''SORTU''' jazz abeslaria. (Durango 1992)
# [[Iratxe Mediavilla]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Elorrio 1885)
# [[Eva Guerrero]] ef--'''SOefefRTU''' dantzaria, koreografoa (Bilbo 1982)
# [[Felisa Areitioaurtena]] '''SORTU''' antzezlea (Zaldibar 1902- Donostia 1990)
# [[Garazi López de Armentia]] ef--'''SORTU''' dantzaria eta koreografoa (Gasteiz 1984)
# [[Garbiñe Elizegi]] ef--'''SORTU''' erizaina, feminista (Baztan 1975)
# [[Gemma Sanginés]] ef--'''SORTU''' psikologoa (Bilbo 1970)
# [[Ines Olza]] ef--'''SORTU''' ikertzailea (Nafarroa 1982)
# [[Isabel Sola]] ef--'''SORTU''' Birologoa (Nafarroa 1967)
# [[Ixone Aroma]] ef--'''SORTU''' dantzaria (Durango 1982)
# [[Izaro Zubiria]] ef--'''SORTU''' zientzilaria (Gaztelu 1989)
# [[Izaskun Ayestaran]] ----'''SORTU''' erreketista (Ibarra 1941)
# [[Jaione Camborda]] ef--'''SORTU''' zinegilea (Donostia 1983)
# [[Joana Olasagasti]] ----'''SORTU''' dantzaria (Baiona 1990)
# [[Jone Elorriaga]] ef--'''SORTU''' artista (Durango 1993)
# [[Jone Martinez Palacios]] ef--'''SORTU''' irakaslea, feminista (Bizkaia 1995)
# [[Josune Ilundain]] ef--'''SORTU''' sortzailea, ekintzaile, idazlea. (Nafarroa 1990)
# [[Judit Muñoz]] ef--'''SORTU''' matematikaria eta ikertzailea (Abadiño 1991)
# [[Juana Arrillaga|Juana "Juanita" Arrillaga]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar 1925- Mexiko 2022)
# [[Juanita Gorroño]] efef'''SORTU''' panderojolea (Muxika 1913-Zornotza1991)
# [[Juliana Zubizarreta]] efef'''SORTU''' panderojolea (Elgoibar1910-2006)
# [[Julie Adrienne Karrikaburu]] efef'''SORTU''' musikologoa (Zuberoa1827-1898)
# [[Karmele Gisasola]] ef--'''SORTU''' Herri kirolak (Mallabia1994)
# [[Karmele Mitxelena]] ef--'''SORTU''' Idazlea eta iralkaslea (Oiartzun1988)
# [[Larraitz Ariznabarreta]] ----'''SORTU''' antropologoa (Bilbo1968)
# [[Leyre Arrieta |Leyre Arrieta Alberdi]] ef--'''SORTU''' historialaria (Mutriku1971)
# [[Leire Elustondo Quiñones]] ef--'''SORTU''' Abeslaria, kazetaria (Ermua1993)
# [[Lide Arana]] ----'''SORTU''' zientzialaria (Donostia1984)
# [[Lurdes Huizi]] --ef'''SORTU''' irakaslea, (Goizueta1958-2020)
# [[Luzia Sagastasoloa]] efef'''SORTU''' maistra, irakaslea, moja (Mallabia1912-Gasteiz1999)
# [[Maialen Arregi]] ef--'''SORTU''' Arkitektoa (Elorrio1986)
# [[Mabel Cañada Zorrilla]] ----'''SORTU''' feminista, ekintzailea (Bilbo1952)
# [[Mabi Revuelta]] ef--'''SORTU''' artista plastikoa (Bilbo1967)
# [[Maddi Ane Txoperena]] ef--'''SORTU'''bertsolaria, kazetaria eta feminista (Hendaia1994)
# [[Maiana Bidegain]] ----'''SORTU''' zinegilea (Lapurdi1977)
# [[Maite Lephaille]] ----'''SORTU''' irrati-esataria (Zuberoa1957)
# [[Maite López]] ef--'''SORTU''' idazlea, itzultzailea (Azkoitia1985)
# [[Mari Cruz Guruzeta]] efef'''SORTU''' ekintzailea (Aramaio1871-Areatza1934)
# [[Mari Jose Kerejeta]] ----'''SORTU''' idazlea (Zegama1961)
# [[Mari Karmen Goñi]] ----'''SORTU''' irakasle aitzindaria (Baztan ?)
# [[María Jesús Cueto]] ef--'''SORTU''' artista. (Santander-Bilbo1951)
# [[Maria González Gorosarri]] ef--'''SORTU''' Kazetaria, idazlea (Durango1978)
# [[Maria Dolores Larramendi]] efef'''SORTU''' erraketista (Pasaia1926-2023)
# [[Maria Mentxaka]] ef--'''SORTU''' kirol argazkilaria (Mungia1976)
# [[Maria Merino]] ef--'''SORTU''' matematikaria (Bilbo1976)
# [[Maria Txurruka]] efef'''SORTU''' erraketista (Elgoibar1923-2000)
# [[Mari Carmen Ruiz]] ----'''SORTU''' aktore ohia (Bilbo1944)
# [[Marijo Deogracias]] ef--'''SORTU''' kazetaria (Antzuola1973)
# [[Miren Larrea]] ef--'''SORTU''' antzezlea. (Zornotza1981)
# [[Myriam Cameros Sierra|Myriam Cameros]] ef--'''SORTU''' Ilustratzailea (Iruña1978)
# [[Nerea Irastorza]] ----'''SORTU''' zientzialaria (?, 1991)
# [[Nerea Loiola Pikaza|Nerea Loiola]] ef--'''SORTU''' idazlea (Deba1985)
# [[Olga Cazalis]] --ef'''SORTU''' erraketista (Markina-Xemein1925-Tenerife2018)
# [[Pilar Claver]] ----'''SORTU''' aktibista (Izaba1918-2000)
# [[Uxune Martinez Mazaga]] ef--'''SORTU''' Zabalkunde zientifikorako arduraduna (Garai1969)
# [[Udane Ostolaza]] ef--'''SORTU''' Harri-jasotzailea (Orio2005)
# [[Yolanda Mazkiaran]] '''SORTU''' dokumentalgilea (Altsasu1963)
# [[Zaloa Fuertes]] ef--'''SORTU''' Argazkilaria (Mexiko-Abadiño1983)
# [[Zuriñe del Cerro]] efef'''SORTU''' feminista historikoa (Bilbo1956-2020)
# [[Katalin Karikó]] Biokimikaria (Hungaria)
# [[Adela Cortina]] filosofoa (Valentzia) itzulpena
# [[Adelina Gutiérrez]] astrofisikaria (Txile)
# [[Alda Lara]] idazlea. (Angola). itzulpena
# [[Alicia Miyares]] Filosofoa, feminista (Asturias) itzulpena
# [[Alexandra David-Néel]] bidaiaria, idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Alexandra Olaya]] zientzialaria. Kolonbiarra. Itzulpena
# [[Ama Ata Aidoo]] idazle afrikarra. Itzulpena
# [[Amancay Gaztañaga]] abeslaria (Mexiko)
# [[Amelia Opie]] idazlea ingelesa
# [[Aminata Sow Fall]] idazlea (Senegal) itzulpena
# [[Amparo Sánchez]] abeslaria (SEvilla)
# [[Ana de Miguel]] filosofoa, feministra (SAntander) itzulpena
# [[Ana Kiro]] galiziar abeslaria. itzulpena
# [[Ana María Crespo de las Casas]] farmazialaria. (Tenerife) itzulpena
# [[Andrée de Jongh]] belgika erresistentziako kidea
# [[Ángeles López de Ayala]] kazetaria, politikaria, dramaturgoa (Sevilla)
# [[Anna Burns]] idazlea (Belfast)itzulpena
# [[Anna Surinyach]] fotokazetaria (Katalunia)
# [[Anne Carson]] Poeta (Kanada) itzulpena
# [[Anne Palles]] Sorgintzat errea (Danimarka)
# [[Anoushka Shankar]] musikagilea itzulpena
# [[Antonia Ferrín Moreiras]] Matematikaria, astronomoa (Galizia)
# [[Ariane Lopez-Huici]] argazkilaria. Itzulpena
# [[Asha Ismail]] mutilazioaren aurkako ekintzailea (Kenya)
# [[Atala Apodaca]] feminista, iraultzailea (Mexiko)
# [[Aziza Brahim]] abeslari sahararra (Itzulpena)
# [[Beatrice Shilling]] asmatzailea (Ingalaterra) itzulpena
# [[Becky Siegel]] dantzaria, koreografoa, zuzendaria (EEBB) Iruñea
# [[Bel Zaballa]] kazetaria, idazlea (Katalunia)
# [[Belén Bermejo]] idazlea, argazkilaria eta editorea (Madril)
# [[Belén de Sárraga]] kazetaria, ekintzailea (Valladolid-Mexiko
# [[Beryl Markham]] hegazkinlaria, idazlea (Ingalaterra-Kenya) itzulpena
# [[Bertha Benz]] asmatzailea
# [[Bertha Lutz]] Brasilgo urbanista eta feminista.
# [[Blanca Silveira]] astronomoa (Venezuela) itzulpena
# [[Beulah Louise Henry]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Carme Alvariño]] historialaria (Galizia) itzulpena
# [[Carla Simón]] zinegilea (Katalunia)
# [[Carmen Castillo (zinegilea)|Carmen Castillo]] zinegilea (Txile). itzulpena
# [[Carmen de Burgos]] poeta eta kazetaria (Almeria) itzulpena
# [[Carmen Gil Martinez]] idazlea. (Cadiz)
# [[Carmen Portinho]] (itzulpena) (Brasil)
# [[Catherine Destivelle]] eskalatzailea (Frantzia)
# [[Cécile Rol-Tanguy|Cécile Rol]] Erresistentea. Frantzia. Itzulpena
# [[Celinda Arregui]] politikaria, feminista (Txile)
# [[Claire Goll]] kazetaria, idazlea bakearen aldeko altibista (Alemania-Frantzia)
# [[Claudia Paz y Paz]] giza eskubideen defentzailea
# [[Consuelo Álvarez Pool]] idazlea (Katalunia)
# [[Cony Carranza Castro]] feminista, hezitzailea (El Salvador)
# [[Cora Ratto de Sadosky]] matematikaria eta ekintzailea (ARgentina)
# [[Dacia Maraini]] eleberrigilea (Italia)
# [[Diane di Prima]] Poeta (EEBB) itzulpena
# [[Dilhan Eryurt]] astronomoa, astrofisikaria (Turkia)
# [[Dora Alonso]] Kazetaria eta idazlea (Kuba) itzulpena
# [[Dorothea Klumpke]] astronomoa. EEBB
# [[Dorothee Sölle]] Poeta eta teologoa. Itzulpena
# [[Dulce Chacón (idazlea)|Dulce Chacón (Idazlea)]] Zafra. Itzulpena
# [[Ebru Timtik]] abokatu kurdua. (Istambul)
# [[Elena García Armada]]ingeniaria, asmatzailea (Santander)
# [[Elodia Zaragoza-Turki]] idazlea,poeta,editorea
# [[Emilie Flöge]] jostuna
# [[Emma Chacón i Lausaca]] musikagilea (Bartzelona) itzulpena
# [[Emma Lehmer]] matematikaria (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Encarnación Cabré]] arkeologoa (Madril) itzulpena
# [[Eugenia Sacerdote de Lustig]] zientzilaria (Turin-Buenos Aires) (Itzulpena)
# [[Eva Gonzalès]] margolaria (Paris) (Itzulpena)
# [[Fanny Bullock Workman]] bidaiaria, idazlea, itzulpena
# [[Filipa César|Filipa Cesar]] zinema zuzendaria (Portugal) itzulpena
# [[Florence Rena Sabin]] zientzialaria. (EEBB) itzulpena
# [[Francisca Vives]] historialaria (Cadiz) itzulpena
# [[Gabrielle Roy]] Kanadar idazlea. (Kanada)
# [[Gertrude Jekyll]] Lorezaina (Erresuma Batua)
# [[Gloria Anzaldúa]] idazlea. aktibista (EEBB) itzulpena
# [[Guadi Galego]] abeslaria (Galizia) (Itzulpena)
# [[Hayley Westenra]] abeslaria (Zeelanda Berria) itzulpena
# [[Helin Bölek]] abeslaria (Turkia)
# [[Helena Maleno]] aktibista (El Ejido) Itzulpena
# [[Ida Vitale]] idazlea. (Uruguai) itzulpena
# [[Idea Vilariño]] idazlea. itzulpena
# [[Inma Chacón]] idazlea (Zafra) itzulpena
# [[Irene Solà]] idazlea, artista (Katalunia)
# [[Irene Vallejo Moreu]] filologa eta idazlea (Zaragoza)
# [[Irma Alicia Velásquez Nimatuj|Irma Alicia Velásques Nimatuj]]Guatemala, kazetaria eta antropologoa
# [[Isabella Bird]] bidaiaria. idazlea (itzulpena)
# [[Isabel Bono]] poeta, (Malaga) itzulpena
# [[Jacinta Ortiz]] poeta (Granada)
# [[Jennifer Doudna]] biokimikaria (EEBB) itzulpena
# [[Jessie Fauset]] Poeta amerikarra itzulpena
# [[Jessica Anderson]] idazle Australiarra. itzulpena
# [[Jineth Bedoya]] Kazetaria. (Kolonbia) itzulpena
# [[Joan Jara]] dantzaria (Txile) Victor Jararen bikotea
# [[Joanne Chory]] biologoa. EEBB itzulpena
# [[Josefa Llanes Escoda]] sugrafista (Filipinas) itzulpena
# [[Judith Wright]] idazlea (Australia) itzulpena
# [[Julia Antivilo]] artista (Txile)
# [[Julie-Victoire Daubié]] idazle franziarra. itzulpena
# [[Katharine Tynan]] idazle, Irlanda, itzulpena
# [[Kenojuak Ashevak|Kenojuak Ashevah]]margolaria (Kanada)
# [[La Yegros]] abeslaria (ARgentina-Okzitania
# [[Laura Freixas]] idazlea (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Leda Valladares]] abeslaria,(Argentina) (itzulpena)
# [[Leila Aboulela]] sudandar idazlea (Itzulpena)
# [[Leona Chalmers]] aktorea eta asmatzailea. EEBB. itzulpena
# [[Leonor Orosa]] Koreografoa (Filipinak)
# [[Lian Monserrate]] Muralgilea (Estatu Batuak)
# [[Elizabeth Magie]] asmatzailea. (EEBB). Itzulpena
# [[Lucía Garibaldi]] Zinegilea (Uruguai) Itzulpena
# [[Luisa Capetillo]] anarkista, sindikalista, faminista (Puerto Rico) itzulpena
# [[Magda Szabó|Magda Szabo]]idazlea (Hungaria)
# [[María Andresa Casamayor]] matematikaria (Zaragoza) itzulpena
# [[Maria Aurèlia Capmany]] eleberrigile, antzerkigile (Katalunia) itzulpena
# [[Maria Isabel Barreno]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[Maria Beasley]]. Asmaztzailea. (EEBB)
# [[María Cumplido]] matematikaria. (itzulpena)
# [[María Malla]] idazlea, katalana. itzulpena
# [[María Mariño]] idazlea. (Galizia). itzulpena
# [[Maria Pereira]] Asmatzailea (Portugal)
# [[María Salvo]] Antifrankisgta (Bartzelona) itzulpena
# [[Maria Teresa Horta]] idazlea (Portugal) itzulpena
# [[María Teresa León]] idazlea (Errioxa) itzulpena
# [[María Vallet Regí|María Vallet Regi]] Kimikaria (Kanaria)
# [[María Y. Orosa|Maria Y. Orosa]] Medikua eta ikertzailea
# [[Mariama Bâ]] idazlea (SEnegal)
# [[Marica Campo]] idazlea (GAlizia)
# [[Marie Hankel]] Esperanto idazlea, sufragista (Alemania) itzulpena
# [[Marie Paradis]] alpinista Suitzarra. Itzulpena
# [[Marie Under]] idazlea (Estonia) itzulpena
# [[Marion Donovan]] asmaitzailea. EEBB. itzulpena
# [[Mariví Ibarrola]] argazkilaria. (Naiara). itzulpena
# [[Marivi Iturbe Etxeberria]] gizarte laguntzailea. Etxebarri. itzulpena
# [[Margaret Harwood|Margaret Harwook]] Astronomoa (Estatu Batuak) itzulpena
# [[Margaret Burbidge]] Astronomoa. (Inglaterra) itzulpena
# [[Margarida Borràs]] Transexuala (Valentzia)
# [[Margarita Michelena]] poeta (Mexiko)
# [[Margarita Parra Álvarez]] Kimikaria, (Valentzia)
# [[Martha Coston]]asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Marta Elena Casaús Arzú]] historialaria eta idazlea.(Guatemala)
# [[Maruja Mallo]] margolaria (Galizia) itzulpena
# [[Melitta Bentz]] asmatzailea alemaniarra itzulpena
# [[Mercè Company]] idazlea (Katalunia) itzulpena
# [[Mercè Ibarz]] idazlea (ARagoi)
# [[Mikeas Sánchez]] poeta, irakaslea, idazlea (Mexiko)
# [[Mónica Cahen D'Anvers]] kazetaria (Argentina) itzulpena
# [[Montserrat Gudiol]] margolaria, (Bartzelona) itzulpena
# [[Montserrat Torrent i Serra]] organojolea. (Bartzelona) itzulpena
# [[Nella Larsen]] idazlea Afrikar-amerikarra. Itzulpena
# [[Nellie Campobello]] idazlea eta dantzaria (Durango-Mexiko) itzulpena
# [[Nerea Irigoyen]] zientzialaria. Zaragoza
# [[Ngaio Marsh|Ngaio Marsh]] idazle, antzerlea. itzulpena
# [[Olga Orozco]] poeta (Agentina) Itzulpena
# [[Orsola Casagrande]] (Italia)
# [[Pamela Hinkson]] idazle anglo irlandarra
# [[Patricia Bath|Patricia Bath]] Medikua. itzulpena
# [[Paula Nenette Pepín]] musikaria.
# [[Paula Wiesinger]] eskiatzaile italiarra (Izulpena)
# [[Paulina Chiziane]] idazle Monzambike. Itzulpena
# [[Pilar del Río|Pilar del Rio]] kazetaria eta itzultzailea.(Granada). (itzulpena)
# [[Pilar Alonso Ibañez]] etnografoa, historialaria (Markiz, Araba) itzulpena
# [[Pilar Bellver]] idazlea, feminista (Jaen) itzulpena
# [[Policarpa Salabarrieta]] ekintzalea (Kolonbia)(Itzulpena)
# [[Raina Telgemeier]] komikigilea. (EEBB) itzulpena
# [[Rosalinda L. Orosa]] Idazlea (Filipinak)
# [[Saiza Nabarawi]] idazlea, feminista (Egipto) (Itzulpena)
# [[Sagrario Vera Gordo]] Gerrillaria. (Badajoz)
# [[Sandra Morán]] abeslaria, politikaria (Guatemala) itzulpena
# [[Sara Curruchich]] abeslaria. Guatemala. itzulpena
# [[Sarah Mather]] asmatzailea (EEBB) itzulpena
# [[Severina Luna de Orosa]] medikua eta idazlea (Filipinak)
# [[Silvia Cuevas Morales|Silvia Cuevas]] idazlea Txile. itzulpena
# [[Stefi Troguet]] Alpinista (Andorra)
# [[Susana Malón]] astronomoa (Zaragoza) Itzulpena
# [[Susana Thénon]] itzultzaile, poeta (ARgentina). Itzulpena
# [[Susana Vera]] argakilari-kazetaria (Iruñea) itzulpena
# [[Suceso Portales]] jostuna eta anarko-sindikalista (Extremadura)
# [[Syra Alonso]] idazlea, (Galizia). itzulpena
# [[Teresa Eguibar]] eskulturea (Madril). itzulpena
# [[Teresa Flores]] Feminista, ekintzailea (Txile)
# [[Teresa Meana]] ekintzaile feminista (Gijón)
# [[Vandana Shiva]] Idazlea. (India) (Itzulpena)
# [[Violette Leduc]] Idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Violette Szabo]] Espia (Erresuma Batua)
# [[Yaa Gyasi]] idazle afroamerikarra.(Ghana) itzulpena
# [[Yasmina Reza]] idazlea (Frantzia) itzulpena
# [[Zenobia Camprubí]] idazlea eta itzultzailea itzulpena
}}
====2018-2019====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agustina Otaola]] ----'''SORTUA''' Erraketista (Errenteria)
# [[Alaitz Muro]] ef-- '''SORTUA''' ipuin kontalaria eta margolaria (Durango)
# [[Amaia Aroma Lejarreta]] ef-- '''SORTU''' Txistularia (Abadiño)
# [[Ainhoa Zuazua]] ef-- '''SORTUA''' Abeslaria (Ermua)
# [[Angelita Alberdi]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Arantzazu Ametzaga]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea
# [[Ascensión Badiola]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea(Bilbo)
# [[Aurora Abasolo]] efef '''SORTUA''' Abeslaria (Durango)
# [[Begoña Sopelana]] efef '''SORTUA''' Kooperantea, soziologoa (Iurreta)
# [[Benita Uribarrena]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea antifaxista (Durango)
# [[Damaris Pan]] ef--'''SORTUA''' artista (Mallabia)
# [[Digna Garitaonandia]] efef '''SORTUA''' Erraketista
# [[Dina Bilbao]] efef '''SORTUA''' Kirolaria (Ondarroa))
# [[Eladia Altuna]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Irura)
# [[Elena Olabe]] ef-- '''SORTU''' Poeta (Durango)
# [[Elena Solatxi]] ef--'''SORTUA''' Eskultorea (Bilbo)
# [[Elena Orobiogoikoetxea]] ----'''SORTUA''' Piano jolea (Durango)
# [[Emilia Gomez]] ----'''SORTUA''' Erraketistan. (Valentzia)
# [[Estibalitz González]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Ermua)
# [[Eugenia Iriondo]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Eibar)
# [[Gloria Agirre]] ef-- '''SORTUA'''Erraketista (Asteasu)
# [[Gloria Zubia]] efef '''SORTU''' ekintzailea (Durango)
# [[Ines Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango)
# [[Irati Eguren]] ef-- '''SORTUA''' Arkitektoa, ilustratzailea (Durango)
# [[Irene Ibaibarriaga]] efef'''SORTU''' Erraketista (Ermua)
# [[Jesusa Garitaonandia]] efef '''SORTU''' Erraketista (Mallabia)
# [[Juana Elgezabal]] efef '''SORTUA'''Enpresaria (Derio)
# [[Juanita Ibaibarriaga]] efef '''SORTUA''' Ekintzailea (Ermua)
# [[Juanita Mir]] efef '''SORTUA''' Kazetaria, idazlea (Iruñea)
# [[Juanita Unzueta]] efef '''SORTUA''' Dantzaria (Eibar)
# [[Julia Klaudia Gabilondo]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Mungia)
# [[June Arbeo]] ef-- '''SORTUA'' Atleta (Durango)
# [[Kattalin Agirre]] efef '''SORTUA''' Mugalaria, Frantziako erresistentziako kide (Sara)
# [[Koro Benito]] ef-- '''SORTUA''' Poeta (Lumbrales)
# [[Lara Izagirre]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Zornotza)
# [[Libe Goñi]] ef-- '''SORTUA''' Irakaslea (Oteitza)
# [[Lidia Cañete]] ef-- '''SORTUA''' kirolaria (Durango)
# [[Lourdes Munitxa]] efef '''SORTUA''' Euskaltzalea (Zornotza)
# [[Lucia Areitioaurtena]] efef '''SORTUA'''Erraketista (Ermua)
# [[Luz Zalduegi]] efef '''SORTUA''' Albaitaria (Mallabia)
# [[Maddi Barber]] ef-- '''SORTUA''' Zinegilea (Lakabe)
# [[Maitane Alonso]] ef-- '''SORTU''' Ikertzailea,asmatzailea (Sodupe)
# [[Maria Ana Bidegaray]] ---- '''SORTU''' Idazlea, feminista (Hazparne - Lapurdi)
# [[Maria Arrillaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Elgoibar)
# [[Maria Camino Oskoz]] efef '''SORTUA''' Maistra. (Iruñea)
# [[Mari Carmen Lasagabaster]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Mari Carmen Madariaga]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Igorre)
# [[Maria Antonia Uzkudun]] --ef'''SORTUA''' Erraketista (Anoeta)
# [[Maria Luisa Alberdi]] efef'''SORTUA''' Erraketista (Eibar)
# [[Maria Luisa Senar]] --ef'''SORTUA'''Erraketista (Pasaia)
# [[Maria Pilar Urriza]] ef--'''SORTUA''' Dantzaria (Lantz)
# [[Maria San Juan de Garonda]] ---- '''SORTUA'' emagina. inkisizioa sutan erre zuen (Mungia)
# [[Maribi Unamuno]] ---- '''SORTUA''' Filologoa. (Aulesti)
# [[Meritxel Relaño]] ef-- '''SORTUA''' Unicefeko arduradun nagusia Yemenen (Durango)
# [[Mila Salterain]] ef-- '''SORTUA''' Idazlea (Durango)
# [[Miren Alazne Iruretagoiena]] ef-- '''SORTU''' ekintzailea (Zarautz)
# [[Miren Maortua]] efef '''SORTUA''' Idazlea (Zaldibar)
# [[Miren Uzkudun]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Asteasu 1922-)
# [[Nerea Etxegibel]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Durango 1964- )
# [[Oihana Azkorbebeitia]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1981- )
# [[Paula Lamarain]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1924-2018)
# [[Rosa Soroa]] ef-- '''SORTUA''' Erraketista (Elduaien 1945- )
# [[Rosario Aranburu]] efef '''SORTUA''' Erraketista (Eibar 1921-2015)
# [[Silvia Trigueros]] ef-- '''SORTUA''' Kirolaria (Abadiño 1976)
# [[Teri Ibarrola]] ---- '''SORTUA''' Ipuin kontalaria (Aulesti)
# [[Vanessa Goikoetxea]] ef-- '''SORTU''' abeslaria (Florida 1980- )
# [[Zoila Askasibar]] ef-- '''SORTUA''' inprimatzailea (Elgeta 1877-1945)
# [[Shakuntala Devi]] efef Idazlea (India) (Itzulpena)
# [[Almudena Hernando]] ---- arkeologoa (Madril 1959)(itzulpena)
# [[Gisella Perl]] efef Ginekologoa judua (Hungaria 1907-1988) (itzulpena)
# [[Luna Miguel]] ef-- idazlea (Alcalá de Henares 1990- ) (itzulpena)
# [[Mae Jemison]] ef-- ingeniari (Alabama 1956- ) (Itzulpena)
# [[Maria Antonia Canals]] ef-- matematikaria (Bartzelona) (Itzulpena)
# [[Mercedes Colás]] efef Maiatzeko plazako amak (Argentina 1925-2021) (Itzulpena)
}}
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2020 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Agurtzane Elorriaga]] (Iurreta)
# [[Ana Diez]] zinemagilea (Tutera)
# [[Amaia Iturbide]] idazlea (Bilbo-Getxo)
# [[Ariane Lopez-Huici|Ariane López Huici]] argazkilari lapurtarra.
# [[Erika Lagoma]] Bertsolaria, feminista (Lesaka-Durango)
# [[Gurutzi Arregi]] etnografoa (Durango)
# [[Iñaxi Etxabe]] Bertsolaria, (Zumaia-Zarautz)
# [[Isabel Coixet]] zinegilea (Katalunia)
# [[Itziar Mendizabal]] Dantzaria (Gipuzkoa
# [[Luzia Goñi]] bertsolaria (Basaburua)
# [[Maider Fernandez]] zinegilea (Donostia)
# [[Maria Zambrano]] idazlea (Madril)
# [[Martina Ibaibarriaga]] gerrillaria (Berriz)
# [[Matxalen Ziarsolo]] saskibaloi jokalaria (Ermua)
# [[Oihana Alkorta]] musikaria (Orio-Zarautz)
# [[Primi Erostarbe]] panderojolea eta irrintzilaria (Oñati)
# [[Teodora Zuloaga]] zeramikaria (Madril-Segovia)
# [[Trota Salernokoa]] ginekoloagoa(Italia)
# [[Alfonsina Strada]] txirrindulari argentinarra (Mototsa)
}}
==== 2018-2019 ====
# [[Balendiñe Albizu]] efef Idazlea (Zumaia)
# [[Gurutze Frades]] ef-- Kirolaria (Durango-Iurreta)
# [[Lourdes Unzueta]] ef-- Idazlea (Durango)
# [[Uri Ruiz Bikandi]] efef Idazlea (Durango)
== HOBETUAK ==
=== Hobetuak 2023 ===
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Sonia Etxezarreta]] '''--ef'''mahai-tenislaria (Irun 1968?- 2011)
# [[Yusra Mardini]] '''ef--'''igerilaria, errefuxiatua (Siria 1998)
# [[Olatz González]] '''ef--'''antropologoa (Bilbo 1973)
# [[Eider Cardeñosa]] '''ef--'''karateka (Gasteiz 1995)
# [[Graziana Barrenetxea]] '''----'''sorginkeriaren biktima (Zugarramurdi 1540-Logroño 1610)
# [[Ainara Elbusto]] '''ef--'''txirrindularia (Nafarroa 1992)
# [[Patricia López Arnaiz]] '''ef--''' (Gasteiz 1981)
# [[Sofia Otero]] '''ef--'''aktorea (Basauri 2013)
# [[Estibaliz Urresola Solaguren]] '''ef--'''film zuzendaria, gidoilaria (Laudio 1984)
# [[Kim Ju-ae]] '''ef--'''Kim dinastiako kidea (Ipar Korea 2013)
# [[Barbara Stanwyck]] '''efef'''aktorea (AEB 1907-1990)
# [[Glenn Close ]] '''ef--'''aktorea (AEB 1947)
# [[Lola Baldrich]] '''ef--'''aktorea (Toledo 1967)
# [[Lola Herrera]] '''ef--'''aktorea (Valladolid 1935)
# [[Federica Montseny]] '''efef'''anarkista, idazlea (Madril 1905-Frantzia 1994)
# [[Céline Laguarde]] '''efef'''argazkilaria (Lapurdi 1961)
# [[Aroa Gorostiza]] '''ef--'''txirrindularia (Elorrio 2002)
# [[Anna Muzytxuk ]] '''ef--'''xake-jokalaria, aktibista (Ukraina 1990)
# [[Clara Azurmendi]] '''ef--'''badminton kirolaria (Donostia 1998)
# [[Irene Papas]] '''efef'''aktorea, abeslaria (Grezia 1926-2022)
# [[Uxue Apaolaza]] '''ef--'''idazlea (Hernani 1981)
# [[Hélène Carrère d'Encausse]] '''efef'''historialaria (Paris 1929)
# [[Lisa Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Maggie Simpson]] marrazkietako pertsonaia (AEB 1987)
# [[Emakumearen historia]] emakumearen eginkizuna historian zehar
# [[Oihana Azkorbebeitia]] '''ef--'''korrikalaria (Abadiño 1981)
# [[Ione Irazabal]] '''ef--'''aktorea (Elorrio 1963)
# [[Hürrem Sultan]] haseki sultan (Poloniako Erresuma,?-Otomandar Inperioa,1558)
# [[Irene Atenaskoa]] '''--ef'''enperatrizea (Atenas,752-Lesbos,803)
# [[Angelique du Coudray]] '''--ef'''emagina (Frantzia, 1712-1794)
# [[Enara López]] '''ef--'''txirrindularia (Bilbo 1997)
# [[Genero-rol]]
# [[Genero-desparekotasun]]
# [[Louise Joy Brown]] '''ef--'''1. probeta umea (Erresuma Batua 1978)
# [[Marije Fullaondo]] '''ef--'''politikaria (Getxo, 1964)
# [[Francisca Pizarro Yupanqui]]'''ef--'' Quispe Sisa eta Francisco Pizarroren alaba (Peru,1534-Cáceres,1598)
# [[Hassiba Ben Bouali]] '''efef''Aljeriako Independentzia Gerrako gudaria (1938 - 1957)
# [[Irene Paredes]] '''ef--'''futbolaria (Legazpi 1991)
# [[Oihane Hernandez]] '''ef--'''futbolaria, defentsa (Sopela 2000)
# [[Misa Rodríguez]] '''ef--'''futbolaria, atezaina (Kanariak 1999)
# [[Filipa Moniz]] '''ef--'''Kristobal Kolonen emaztea (Portugal, 1455-1485)
# [[Agatha Barbara]] '''efef'''presidentea, aitzindaria (Malta 1923-2002)
# [[Elena Furiase]] '''ef--'''aktorea, idazlea (Madril 1988)
# [[Itsaso Arana]] '''ef--'''ktorea, zuzendaria (Nafarroa 1985)
# [[Ane Santesteban]] '''ef--'''txirrindularia (Errenteria 1990)
# [[Maite Ruiz de Larramendi]] '''ef--'''pilotari ohia (Beasain 1973)
# [[Claudia Zornoza]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Madril 1990)
# [[Alexia Putellas]] '''ef--'''futbolaria, erdilaria (Bartzelona 19)
# [[Susana Zapke]] '''ef--'''musikologoa (Gipuzkoa 1965)
# [[Maite Agirre ]] '''ef--'''aktore, antzerkigilea (Zarautz 1955)
# [[Noe Itō]] '''efef'''aktibista, eraila (Japonia 1895-1923)
# [[Edmonia Lewis]] '''efef'''eskultorea (AEB 1844-Londres 1907)
# [[Libe Mimenza]] '''ef--'''kazetaria, ikertzailea (Elorrio 1988 19)
# [[Maddalen Dorronsoro Amiano]] '''ef--'''abesbatza zuzendaria (Lezo 1987)
# [[Aintzane Encinas]] '''ef--'''futbolaria ohia, entrenatzailea (Donostia 1988)
# [[Alba Redondo]] '''ef--'''futbolaria, aurrelaria (Albacete 1996)
# [[Jennifer Hermoso]] '''ef--'''futbolari aurrelaria eta erdilaria (Madril 1990)
# [[Ainhoa Cantalapiedra]] '''ef--'''abeslaria (Galdakao, 1980)
# [[Zoleka Mandela]] '''efef'''aktibista (Hegoafrika, 1980-2023)
# [[Ana Terradillos]] '''ef--'''kazetaria (Donostia 1973)
# [[Lidia Valentín ]] '''ef--'''pisu-jasotzailea (Leon 1985)
# [[Maite Oroz]] '''ef--'''futbolaria (Nafarroa 1998)
# [[Adania Shibli]] '''e---'''idazlea (Palestina, 1974)
# [[Rafeef Ziadah]] '''e---'''poeta (Libano, 1979)
# [[Yolanda Alzola]] '''ef--'''telebista aurkezlea (Bizkaia, 1970)
# [[Silvia Intxaurrondo]] '''ef--'''kazetaria (Barakaldo, 1979)
# [[Miren Arzallus]] '''----'''moda historialaria, ikertzailea (Bilbo 1978)
# [[June Ansoleaga]] '''ef--'''kazetaria (Sopela 1987)
# [[Zuriñe Zulaika]] '''----'''metereologoa, fisikaria (?, ?)
# [[Maria Eugenia Luc]] '''ef--'''musikagilea ( Argentina/Euskal Herria 1958)
# [[Yurena]] '''ef--'''abeslaria (Santurtzi 1969)
# [[Amanirenas]] '''e-e-'''erregina eta gobernadorea (Kuxeko Erresuma, K.a.57 - K.a.10)
# [[Gabriela Silang]] '''efef'''Filipinetako heroia (Filipinak, 1731-1763)
# [[Bene Bergado]] '''----'''artista, eskultorea (Salamanca/Bizkaia 1963)
# [[Margarita López Maturana]] '''efef''' moja beatoa, Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (Bilbo 1884-Donostia 1934)
# [[Diana Krall]] '''ef--''' piano-jotzailea eta jazz abeslaria (Kanada 1964)
# [[Maria Gebara]] ---- idazlea (Valladolid, ? - ? ,1683)
# [[Janire Gonzalez Etxabarri]] ef-- surflaria (Zumaia 2005)
}}
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# [[Lankide:Wikimaribarre|Wikimaribarre]] ([[Lankide eztabaida:Wikimaribarre|eztabaida]]) 18:22, 13 ekaina 2018 (CET)
# [[Lankide:Lurdeswiki|Lurdeswiki]] ([[Lankide eztabaida:Lurdeswiki|eztabaida]]) 18:17, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Larrauri|Larrauri]] ([[Lankide eztabaida:Larrauri|eztabaida]]) 18:18, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:OrtuUrti|OrtuUrti]] ([[Lankide eztabaida:OrtuUrti|eztabaida]]) 18:22, 23 urtarrila 2020 (CET)
# [[Lankide:Mototsa|Mototsa]] ([[Lankide eztabaida:Mototsa|eztabaida]]) 11:20, 22 uztaila 2020 (CET)
# [[Lankide:Joseintx|Joseintx]] ([[Lankide eztabaida:Joseintx|eztabaida]]) 18:22, 9 urria 2020 (CET)
# [[Lankide:Isabeliraurgi|Isabeliraurgi]] ([[Lankide eztabaida:Isabeliraurgi|eztabaida]]) 17:48, 16 urria 2020
# [[Lankide:Mgaraizabal|Mgaraizabal]] ([[Lankide eztabaida:Mgaraizabal|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:josi|Josi]] ([[Lankide eztabaida:Josi|eztabaida]]) 18:00, 5 azaroa 2021 (CET)
# [[Lankide:Andremendea|Andremendea]] ([[Lankide eztabaida:Andremendea|eztabaida]]) 16:43, 15 azaroa 2024 (CET)
# [[Lankide:JULEBAR|JULEBAR]] ([[Lankide eztabaida:JULEBAR|eztabaida]]) 16:48, 15 azaroa 2024 (CET)
== Wikilaguntza ==
* [https://eu.wikipedia.org/wiki/Laguntza:Gida_arina Gida Arina]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf Cómo subir una imagen con la app de Wikimedia Commons]
* [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalizaci%C3%B3n.webm Ejemplo de subida de imagen a Commons, introduciendo geolocalización]
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* Nola igo argazkiak Commons-era? [[c:File:Ejemplo_de_subida_de_imagen_a_Commons,_introduciendo_geolocalización.webm|Ordenagailutik (bideoa)]] | [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/C%C3%B3mo_subir_imagen_con_la_app_de_Wikimedia_Commons.pdf App-etik (PDF)] | [[:es:Wikipedia:Encuentros/Wiki_Takes_Vitoria-Gasteiz/Ayuda|Ideia gehiago...]]
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
* [https://amp.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/osoa/7892080/magikoa-da-andre-baten-biografia-mundura-zabaltzea/ "Magikoa da andre baten biografia mundura zabaltzea"], EITB - 2021/03/08
* https://www.youtube.com/watch?v=r2Z5CFSLSf8 Lurdes Totorikaguena eta Marisa Barrena Laixiar irratian
* [https://mugakultura.eus/2023/11/10/wikiemakumeok-dokumentala-zinebin-estreinatzea-zorte-ikaragarria-da-bozgorailu-potentea-baita/?fbclid=IwAR2YDcgxq21VEdyB3vM1pju0fA9vtxobJH8n6i2sfPmyLhVQJr9Ys2vCTlw/ Bilbon, Zinebin estrenatzea zorte ikaragarria da, bozgorailu potentea baita. Mugalari 2023ko azaroa. ]
4fbrirkyo4q946kahznpjcxmxa679vt
2019ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa
0
908778
10021779
9109211
2025-01-03T13:58:49Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021779
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''2019ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] hamabigarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen.
== Egitura ==
Txapelketak saio asko izan zituen, 16 hain zuzen ere; zazpi final 1/8, bost final 1/4, hiru finalaurreko eta azken finala. Final zortzirenak jokatu ondoren puntu gehien lorturiko 17 bertsolariak eta 2015eko finalean aritu zirenak sailkatu ziren final-laurdenetara. Hauetatik 18k final-erdiak jokatu zituzten. Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatuko da [[abenduaren 14]]an.
* Final zortzirenak:
** Oñati (irailaren 14an)
** Amasa-Villabona (irailaren 15ean)
** Ordizia (irailaren 21ean)
** Zumaia (irailaren 22an)
** Zumarraga-Urretxu (irailaren 28an)
** Elgoibar (irailaren 29an)
** Lasarte-Oria (urriaren 5ean)
* Final laurdenak:
** Andoain (urriaren 19an)
** Irun (urriaren 20an)
** Eibar (urriaren 26an)
** Azpeitia (urriaren 27an)
** Azkoitia (azaroaren 2an)
* Finalaurrekoak:
** Arrasate (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 24an)
** Tolosa (abenduaren 1ean)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 14an)
== Parte-hartzaileak ==
=== Bertsolariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Agin Laburu]]
* [[Ainhoa Agirreazaldegi]]
* [[Aitor Salegi]]
* [[Aitor Urbieta]]
* [[Alaia Martin]]
* [[Amaia Iturriotz]]
* [[Ander Lizarralde]]
* [[Andoni Mujika]]
* [[Ane Labaka]]
* [[Ane Zuazubiskar]]
* [[Aratz Igartzabal]]
* [[Asier Azpiroz]]
* [[Beñat Gaztelumendi]]
* [[Beñat Iguaran]]
* [[Beñat Jauregi]]
* [[Beñat Lizaso]]
* [[Eli Pagola]]
* [[Endika Igarzabal]]
* [[Eneko Araiztegi]]
* [[Eñaut Martikorena]]
* [[Felix Zubia]]
* [[Gorka Maiz]]
* [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]]
* [[Iban Urdangarin]]
* [[Iker Ormazabal]]
* [[Iñaki Apalategi]]
* [[Iñaki Gurrutxaga]]
* [[Iñaki Zelaia]]
* [[Iñigo Gorostarzu]]
* [[Iñigo Izagirre]]
* [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]]
* [[Jokin Bergara]]
* [[Jokin Uranga]]
* [[Jon Maia]]
* [[Maialen Akizu]]
* [[Maider Arregi]]
* [[Manex Mujika]]
* [[Mikel Artola]]
* [[Mikel Tapia]]
* [[Nerea Elustondo]]
* [[Odei Lopez]]
* [[Oier Aizpurua]]
* [[Oier Etxeberria]]
* [[Oihana Iguaran]]
* [[Unai Gaztelumendi]]
* [[Unai Izagirre]]
* [[Unai Mendizabal]]
* [[Unai Muñoa]]
}}
=== Gai-jartzaileak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Alkorta]]
* [[Ane Ezenarro]]
* [[Asier Iriondo]]
* [[Eresti Oiarbide]]
* [[Iban Narbaiza]]
* [[Iker Iriarte]]
* [[Imanol Artola]]
* [[Inaxio Usarralde]]
* [[Ion Zaldua]]
* [[Irati Agirreazaldegi]]
* [[Itziar Etxezarreta]]
* [[Maddi Labaka]]
* [[Saroi Jauregi]]
* [[Unai Belaustegi]]
* [[Uxune Areizaga]]
}}
=== Epaileak eta idazkariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Gereñu]]
* [[Amaia Otxotorena]]
* [[Ane Errazkin]]
* [[Bakarne Urreaga]]
* [[Eneritz Azkue]]
* [[Felix Irazustabarrena]]
* [[Gorka Segurola]]
* [[Iñigo Legorburu]]
* [[Ion Martinez]]
* [[Joxemari Altuna]]
* [[Karlos Ibarguren]]
* [[Leire Beloki]]
* [[Maite Sukia]]
* [[Martin Aramendi]]
* [[Mikel Beloki]]
* [[Mikel Lersundi]]
* [[Mikel Urteaga]]
* [[Oihana Aranguren]]
* [[Silvia Etxaniz]]
* [[Zigor Leunda]]
}}
== Faseak ==
=== Final zortzirenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Oñati:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 447.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Maider Arregi]] || 436.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Felix Zubia]] || 428.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Amaia Iturriotz]] || 416.5
|-
| 5.a || [[Aratz Igartzabal]] || 403.0
|-
| 6.a || [[Andoni Mujika]] || 380.5
|}
* '''Amasa-Villabona:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Iguaran]] || 440.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 433.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 432.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iban Urdangarin]] || 420.5
|-
| 5.a || [[Oier Etxeberria]] || 408.5
|-
| 6.a || [[Odei Lopez]] || 392.5
|}
* '''Ordizia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Lizaso]] || 445.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Asier Azpiroz]] || 423.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 416.5
|-
| 4.a || [[Manex Mujika]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Aitor Urbieta]] || 402.5
|-
| 6.a || [[Ainhoa Agirreazaldegi]] || 397.0
|}
|valign="top"|
* '''Zumaia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Unai Muñoa]] || 434.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ander Lizarralde]] || 432.5
|-
| 4.a || [[Iñigo Gorostarzu]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Jokin Bergara]] || 404.0
|-
| 6.a || [[Beñat Jauregi]] || 394.0
|}
* '''Zumarraga-Urretxu:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Unai Mendizabal]] || 449.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 439.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Iñigo Izagirre]] || 419.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Mikel Tapia]] || 417.0
|-
| 5.a || [[Eli Pagola]] || 416.0
|-
| 6.a || [[Iker Ormazabal]] || 378.0
|}
* '''Elgoibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Ane Labaka]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 443.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Eñaut Martikorena]] || 437.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 430.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Endika IGarzabal]] || 403.5
|}
|valign="top"|
* '''Lasarte-Oria:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Mikel Artola]] || 429.0
|-
| 2.a || [[Iñaki Zelaia]] || 412.5
|-
| 3.a || [[Oier Aizpurua]] || 401.0
|-
| 4.a || [[Unai Izagirre]] || 397.5
|-
| 5.a || [[Aitor Salegi]] || 390.0
|-
| 6.a || [[Eneko Araiztegi]] || 389.5
|}
|}
=== Final laurdenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Andoain:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Eñaut Martikorena]] || 476.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iban Urdangarin]] || 467.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Unai Mendizabal]] || 460.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Apalategi]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Asier Azpiroz]] || 458.5
|-
| 6.a || [[Beñat Iguaran]] || 447.0
|}
* '''Irun:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 495.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Beñat Lizaso]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 451.5
|-
| 5.a || [[Iñigo Izagirre]] || 445.5
|-
| 6.a || [[Maider Arregi]] || 425.5
|}
|valign="top"|
* '''Eibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 467.5
|-
| 3.a || [[Unai Muñoa]] || 451.0
|-
| 4.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-
| 5.a || [[Mikel Tapia]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Felix Zubia]] || 423.5
|}
* '''Azpeitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Oihana Iguaran]] || 485.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 484.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Nerea Elustondo]] || 476.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Amaia Iturriotz]] || 463.5
|-
| 6.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 421.0
|}
|valign="top"|
* '''Azkoitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Ane Labaka]] || 455.0
|-
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 443.5
|-
| 4.a || [[Ander Lizarralde]] || 442.5
|-
| 5.a || [[Mikel Artola]] || 425.0
|-
| 6.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 424.0
|}
|}
=== Finalaurrekoak ===
* '''Arrasate:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Manex Mantxola|abizena=Urrate|izenburua=Agin Laburu nagusi Arrasaten|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/albisteak/173909/agin-laburu-nagusi-arrasaten.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 501.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0
|-
| 3.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0
|-
| 4.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0
|-
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0
|-
| 6.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0
|}
* '''Oiartzun:'''<ref>{{Erreferentzia|abizena=Bertsozale.eus|izenburua=Beñat Gaztelumendik irabazi du Oiartzungo finalaurrekoa|hizkuntza=eu|data=2019-11-25|url=https://www.argia.eus/albistea/benat-gaztelumendik-irabazi-du-oiartzungo-finalaurrekoa|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 506.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Alaia Martin]] || 493.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Labaka]] || 472.5
|-
| 4.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0
|-
| 5.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0
|-
| 6.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0
|}
* '''Tolosa:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Jon Maia zuzenean finalera, lehen final parekidera|hizkuntza=eu|data=2019-12-01|url=https://www.naiz.eus/eu/actualidad/noticia/20191201/jon-maia-zuzenean-finalera-lehen-final-parekidera|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 494.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5
|-
| 4.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5
|-
| 5.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0
|-
| 6.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0
|}
* '''Sailkapen orokorra:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak !! Oharrak
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''1.a''' || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || '''506.0''' || Oiartzungo finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''2.a''' || '''[[Agin Laburu]]''' || '''501.0''' || Arrasateko finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''3.a''' || '''[[Jon Maia]]''' || '''494.5''' || Tolosako finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 493.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Ane Labaka]] || 472.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 6.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 7.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 8.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 9.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 10.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 11.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 12.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 13.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 14.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 15.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 16.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 17.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 18.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0 ||
|}
== Finala ==
Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatu zen [[abenduaren 14]]an. 6.000 ikusle bildu ziren.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.bertsozale.eus/eu/gipuzkoa/gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-2019/saioak/donostia|izenburua=Puntuazio taula|aldizkaria=bertsozale.eus|data=2015}}</ref>
{| class="wikitaula sortable"
! Postua !! Bertsolaria !! 8ko handia !! 8ko txikia !! Puntuak !! 10eko txikia !! Bakarka !! 6ko motza !! Puntuka !!Kartzela !! Guztira
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1. || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || 113,50 || 113,00 || 111,50 || '''123,50''' || '''128,00''' || '''111,50''' || 116,00 || 123,50 || '''940,50'''
|-
| 2. || [[Agin Laburu]] || 105,40 || 121,50 || 117,50 || 117,50 || 112,00 || 117,00 || 121,00 || 101,00 || 916,00
|-
| 3. || [[Alaia Martin]] || 114,00 || '''113,00''' || '''110,00''' || 120,50 || 118,50 || || || || 576,00
|-
| 4. || [[Nerea Elustondo]] || '''117,00''' || 117,50 || 105,00 || 114,00 || 112,00 || || || || 565,50
|-
| 5. || [[Oihana Iguaran]] || 115,00 || 107,00 || 101,50 || 119,50 || 117,00 || || || || 560,00
|-
| 6. || [[Ane Labaka]] || 104,50 || 107,00 || 102,50 || 122,50 || 115,50 || || || || 552,00
|-
| 7. || [[Beñat Lizaso]] || 106,00 || 106,50 || 112,50 || 116,00 || 100,00 || || || || 541,00
|-
| 8. || [[Jon Maia]] || 105,50 || 101,00 || 103,50 || 105,00 || 118,00 || || || || 533,00
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
eqcx1zvshd1rneqi8db26b9hwyk9px9
10021780
10021779
2025-01-03T13:59:36Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021780
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''2019ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] hamabigarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen.
== Egitura ==
Txapelketak saio asko izan zituen, 16 hain zuzen ere; zazpi final 1/8, bost final 1/4, hiru finalaurreko eta azken finala. Final zortzirenak jokatu ondoren puntu gehien lorturiko 17 bertsolariak eta 2015eko finalean aritu zirenak sailkatu ziren final-laurdenetara. Hauetatik 18k final-erdiak jokatu zituzten. Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatuko da [[abenduaren 14]]an.
* Final zortzirenak:
** Oñati (irailaren 14an)
** Amasa-Villabona (irailaren 15ean)
** Ordizia (irailaren 21ean)
** Zumaia (irailaren 22an)
** Zumarraga-Urretxu (irailaren 28an)
** Elgoibar (irailaren 29an)
** Lasarte-Oria (urriaren 5ean)
* Final laurdenak:
** Andoain (urriaren 19an)
** Irun (urriaren 20an)
** Eibar (urriaren 26an)
** Azpeitia (urriaren 27an)
** Azkoitia (azaroaren 2an)
* Finalaurrekoak:
** Arrasate (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 24an)
** Tolosa (abenduaren 1ean)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 14an)
== Parte-hartzaileak ==
=== Bertsolariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Agin Laburu]]
* [[Ainhoa Agirreazaldegi]]
* [[Aitor Salegi]]
* [[Aitor Urbieta]]
* [[Alaia Martin]]
* [[Amaia Iturriotz]]
* [[Ander Lizarralde]]
* [[Andoni Mujika]]
* [[Ane Labaka]]
* [[Ane Zuazubiskar]]
* [[Aratz Igartzabal]]
* [[Asier Azpiroz]]
* [[Beñat Gaztelumendi]]
* [[Beñat Iguaran]]
* [[Beñat Jauregi]]
* [[Beñat Lizaso]]
* [[Eli Pagola]]
* [[Endika Igarzabal]]
* [[Eneko Araiztegi]]
* [[Eñaut Martikorena]]
* [[Felix Zubia]]
* [[Gorka Maiz]]
* [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]]
* [[Iban Urdangarin]]
* [[Iker Ormazabal]]
* [[Iñaki Apalategi]]
* [[Iñaki Gurrutxaga]]
* [[Iñaki Zelaia]]
* [[Iñigo Gorostarzu]]
* [[Iñigo Izagirre]]
* [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]]
* [[Jokin Bergara]]
* [[Jokin Uranga]]
* [[Jon Maia]]
* [[Maialen Akizu]]
* [[Maider Arregi]]
* [[Manex Mujika]]
* [[Mikel Artola]]
* [[Mikel Tapia]]
* [[Nerea Elustondo]]
* [[Odei Lopez]]
* [[Oier Aizpurua]]
* [[Oier Etxeberria]]
* [[Oihana Iguaran]]
* [[Unai Gaztelumendi]]
* [[Unai Izagirre]]
* [[Unai Mendizabal]]
* [[Unai Muñoa]]
}}
=== Gai-jartzaileak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Alkorta]]
* [[Ane Ezenarro]]
* [[Asier Iriondo]]
* [[Eresti Oiarbide]]
* [[Iban Narbaiza]]
* [[Iker Iriarte]]
* [[Imanol Artola]]
* [[Inaxio Usarralde]]
* [[Ion Zaldua]]
* [[Irati Agirreazaldegi]]
* [[Itziar Etxezarreta]]
* [[Maddi Labaka]]
* [[Saroi Jauregi]]
* [[Unai Belaustegi]]
* [[Uxune Areizaga]]
}}
=== Epaileak eta idazkariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Gereñu]]
* [[Amaia Otxotorena]]
* [[Ane Errazkin]]
* [[Bakarne Urreaga]]
* [[Eneritz Azkue]]
* [[Felix Irazustabarrena]]
* [[Gorka Segurola]]
* [[Iñigo Legorburu]]
* [[Ion Martinez]]
* [[Joxemari Altuna]]
* [[Karlos Ibarguren]]
* [[Leire Beloki]]
* [[Maite Sukia]]
* [[Martin Aramendi]]
* [[Mikel Beloki]]
* [[Mikel Lersundi]]
* [[Mikel Urteaga]]
* [[Oihana Aranguren]]
* [[Silvia Etxaniz]]
* [[Zigor Leunda]]
}}
== Faseak ==
=== Final zortzirenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Oñati:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 447.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Maider Arregi]] || 436.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Felix Zubia]] || 428.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Amaia Iturriotz]] || 416.5
|-
| 5.a || [[Aratz Igartzabal]] || 403.0
|-
| 6.a || [[Andoni Mujika]] || 380.5
|}
* '''Amasa-Villabona:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Iguaran]] || 440.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 433.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 432.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iban Urdangarin]] || 420.5
|-
| 5.a || [[Oier Etxeberria]] || 408.5
|-
| 6.a || [[Odei Lopez]] || 392.5
|}
* '''Ordizia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Lizaso]] || 445.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Asier Azpiroz]] || 423.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 416.5
|-
| 4.a || [[Manex Mujika]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Aitor Urbieta]] || 402.5
|-
| 6.a || [[Ainhoa Agirreazaldegi]] || 397.0
|}
|valign="top"|
* '''Zumaia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Unai Muñoa]] || 434.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ander Lizarralde]] || 432.5
|-
| 4.a || [[Iñigo Gorostarzu]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Jokin Bergara]] || 404.0
|-
| 6.a || [[Beñat Jauregi]] || 394.0
|}
* '''Zumarraga-Urretxu:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Unai Mendizabal]] || 449.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 439.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Iñigo Izagirre]] || 419.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Mikel Tapia]] || 417.0
|-
| 5.a || [[Eli Pagola]] || 416.0
|-
| 6.a || [[Iker Ormazabal]] || 378.0
|}
* '''Elgoibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Ane Labaka]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 443.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Eñaut Martikorena]] || 437.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 430.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Endika IGarzabal]] || 403.5
|}
|valign="top"|
* '''Lasarte-Oria:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Mikel Artola]] || 429.0
|-
| 2.a || [[Iñaki Zelaia]] || 412.5
|-
| 3.a || [[Oier Aizpurua]] || 401.0
|-
| 4.a || [[Unai Izagirre]] || 397.5
|-
| 5.a || [[Aitor Salegi]] || 390.0
|-
| 6.a || [[Eneko Araiztegi]] || 389.5
|}
|}
=== Final laurdenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Andoain:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Eñaut Martikorena]] || 476.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iban Urdangarin]] || 467.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Unai Mendizabal]] || 460.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Apalategi]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Asier Azpiroz]] || 458.5
|-
| 6.a || [[Beñat Iguaran]] || 447.0
|}
* '''Irun:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 495.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Beñat Lizaso]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 451.5
|-
| 5.a || [[Iñigo Izagirre]] || 445.5
|-
| 6.a || [[Maider Arregi]] || 425.5
|}
|valign="top"|
* '''Eibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 467.5
|-
| 3.a || [[Unai Muñoa]] || 451.0
|-
| 4.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-
| 5.a || [[Mikel Tapia]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Felix Zubia]] || 423.5
|}
* '''Azpeitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Oihana Iguaran]] || 485.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 484.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Nerea Elustondo]] || 476.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Amaia Iturriotz]] || 463.5
|-
| 6.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 421.0
|}
|valign="top"|
* '''Azkoitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Ane Labaka]] || 455.0
|-
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 443.5
|-
| 4.a || [[Ander Lizarralde]] || 442.5
|-
| 5.a || [[Mikel Artola]] || 425.0
|-
| 6.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 424.0
|}
|}
=== Finalaurrekoak ===
* '''Arrasate:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Manex Mantxola|abizena=Urrate|izenburua=Agin Laburu nagusi Arrasaten|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/albisteak/173909/agin-laburu-nagusi-arrasaten.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 501.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0
|-
| 3.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0
|-
| 4.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0
|-
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0
|-
| 6.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0
|}
* '''Oiartzun:'''<ref>{{Erreferentzia|abizena=Bertsozale.eus|izenburua=Beñat Gaztelumendik irabazi du Oiartzungo finalaurrekoa|hizkuntza=eu|data=2019-11-25|url=https://www.argia.eus/albistea/benat-gaztelumendik-irabazi-du-oiartzungo-finalaurrekoa|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 506.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Alaia Martin]] || 493.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Labaka]] || 472.5
|-
| 4.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0
|-
| 5.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0
|-
| 6.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0
|}
* '''Tolosa:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Jon Maia zuzenean finalera, lehen final parekidera|hizkuntza=eu|data=2019-12-01|url=https://www.naiz.eus/eu/actualidad/noticia/20191201/jon-maia-zuzenean-finalera-lehen-final-parekidera|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 494.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5
|-
| 4.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5
|-
| 5.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0
|-
| 6.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0
|}
* '''Sailkapen orokorra:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak !! Oharrak
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''1.a''' || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || '''506.0''' || Oiartzungo finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''2.a''' || '''[[Agin Laburu]]''' || '''501.0''' || Arrasateko finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''3.a''' || '''[[Jon Maia]]''' || '''494.5''' || Tolosako finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 493.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Ane Labaka]] || 472.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 6.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 7.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 8.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 9.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 10.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 11.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 12.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 13.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 14.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 15.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 16.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 17.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 18.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0 ||
|}
== Finala ==
Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatu zen [[abenduaren 14]]an. 6.000 ikusle bildu ziren.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.bertsozale.eus/eu/gipuzkoa/gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-2019/saioak/donostia|izenburua=Puntuazio taula|aldizkaria=bertsozale.eus|data=2015}}</ref>
{| class="wikitaula sortable"
! Postua !! Bertsolaria !! 8ko handia !! 8ko txikia !! Puntuak !! 10eko txikia !! Bakarka !! 6ko motza !! Puntuka !!Kartzela !! Guztira
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1. || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || 113,50 || 113,00 || 111,50 || '''123,50''' || '''128,00''' || '''111,50''' || 116,00 || 123,50 || '''940,50'''
|-
| 2. || [[Agin Laburu]] || 105,40 || '''121,50''' || '''117,50''' || 117,50 || 112,00 || 117,00 || 121,00 || 101,00 || 916,00
|-
| 3. || [[Alaia Martin]] || 114,00 || 113,00 || 110,00 || 120,50 || 118,50 || || || || 576,00
|-
| 4. || [[Nerea Elustondo]] || '''117,00''' || 117,50 || 105,00 || 114,00 || 112,00 || || || || 565,50
|-
| 5. || [[Oihana Iguaran]] || 115,00 || 107,00 || 101,50 || 119,50 || 117,00 || || || || 560,00
|-
| 6. || [[Ane Labaka]] || 104,50 || 107,00 || 102,50 || 122,50 || 115,50 || || || || 552,00
|-
| 7. || [[Beñat Lizaso]] || 106,00 || 106,50 || 112,50 || 116,00 || 100,00 || || || || 541,00
|-
| 8. || [[Jon Maia]] || 105,50 || 101,00 || 103,50 || 105,00 || 118,00 || || || || 533,00
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
jliybmwodv4v0fvs6gs2ctcbv2lvm5c
10021782
10021780
2025-01-03T14:00:43Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021782
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''2019ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] hamabigarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen.
== Egitura ==
Txapelketak saio asko izan zituen, 16 hain zuzen ere; zazpi final 1/8, bost final 1/4, hiru finalaurreko eta azken finala. Final zortzirenak jokatu ondoren puntu gehien lorturiko 17 bertsolariak eta 2015eko finalean aritu zirenak sailkatu ziren final-laurdenetara. Hauetatik 18k final-erdiak jokatu zituzten. Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatuko da [[abenduaren 14]]an.
* Final zortzirenak:
** Oñati (irailaren 14an)
** Amasa-Villabona (irailaren 15ean)
** Ordizia (irailaren 21ean)
** Zumaia (irailaren 22an)
** Zumarraga-Urretxu (irailaren 28an)
** Elgoibar (irailaren 29an)
** Lasarte-Oria (urriaren 5ean)
* Final laurdenak:
** Andoain (urriaren 19an)
** Irun (urriaren 20an)
** Eibar (urriaren 26an)
** Azpeitia (urriaren 27an)
** Azkoitia (azaroaren 2an)
* Finalaurrekoak:
** Arrasate (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 24an)
** Tolosa (abenduaren 1ean)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 14an)
== Parte-hartzaileak ==
=== Bertsolariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Agin Laburu]]
* [[Ainhoa Agirreazaldegi]]
* [[Aitor Salegi]]
* [[Aitor Urbieta]]
* [[Alaia Martin]]
* [[Amaia Iturriotz]]
* [[Ander Lizarralde]]
* [[Andoni Mujika]]
* [[Ane Labaka]]
* [[Ane Zuazubiskar]]
* [[Aratz Igartzabal]]
* [[Asier Azpiroz]]
* [[Beñat Gaztelumendi]]
* [[Beñat Iguaran]]
* [[Beñat Jauregi]]
* [[Beñat Lizaso]]
* [[Eli Pagola]]
* [[Endika Igarzabal]]
* [[Eneko Araiztegi]]
* [[Eñaut Martikorena]]
* [[Felix Zubia]]
* [[Gorka Maiz]]
* [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]]
* [[Iban Urdangarin]]
* [[Iker Ormazabal]]
* [[Iñaki Apalategi]]
* [[Iñaki Gurrutxaga]]
* [[Iñaki Zelaia]]
* [[Iñigo Gorostarzu]]
* [[Iñigo Izagirre]]
* [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]]
* [[Jokin Bergara]]
* [[Jokin Uranga]]
* [[Jon Maia]]
* [[Maialen Akizu]]
* [[Maider Arregi]]
* [[Manex Mujika]]
* [[Mikel Artola]]
* [[Mikel Tapia]]
* [[Nerea Elustondo]]
* [[Odei Lopez]]
* [[Oier Aizpurua]]
* [[Oier Etxeberria]]
* [[Oihana Iguaran]]
* [[Unai Gaztelumendi]]
* [[Unai Izagirre]]
* [[Unai Mendizabal]]
* [[Unai Muñoa]]
}}
=== Gai-jartzaileak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Alkorta]]
* [[Ane Ezenarro]]
* [[Asier Iriondo]]
* [[Eresti Oiarbide]]
* [[Iban Narbaiza]]
* [[Iker Iriarte]]
* [[Imanol Artola]]
* [[Inaxio Usarralde]]
* [[Ion Zaldua]]
* [[Irati Agirreazaldegi]]
* [[Itziar Etxezarreta]]
* [[Maddi Labaka]]
* [[Saroi Jauregi]]
* [[Unai Belaustegi]]
* [[Uxune Areizaga]]
}}
=== Epaileak eta idazkariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Gereñu]]
* [[Amaia Otxotorena]]
* [[Ane Errazkin]]
* [[Bakarne Urreaga]]
* [[Eneritz Azkue]]
* [[Felix Irazustabarrena]]
* [[Gorka Segurola]]
* [[Iñigo Legorburu]]
* [[Ion Martinez]]
* [[Joxemari Altuna]]
* [[Karlos Ibarguren]]
* [[Leire Beloki]]
* [[Maite Sukia]]
* [[Martin Aramendi]]
* [[Mikel Beloki]]
* [[Mikel Lersundi]]
* [[Mikel Urteaga]]
* [[Oihana Aranguren]]
* [[Silvia Etxaniz]]
* [[Zigor Leunda]]
}}
== Faseak ==
=== Final zortzirenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Oñati:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 447.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Maider Arregi]] || 436.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Felix Zubia]] || 428.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Amaia Iturriotz]] || 416.5
|-
| 5.a || [[Aratz Igartzabal]] || 403.0
|-
| 6.a || [[Andoni Mujika]] || 380.5
|}
* '''Amasa-Villabona:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Iguaran]] || 440.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 433.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 432.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iban Urdangarin]] || 420.5
|-
| 5.a || [[Oier Etxeberria]] || 408.5
|-
| 6.a || [[Odei Lopez]] || 392.5
|}
* '''Ordizia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Lizaso]] || 445.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Asier Azpiroz]] || 423.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 416.5
|-
| 4.a || [[Manex Mujika]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Aitor Urbieta]] || 402.5
|-
| 6.a || [[Ainhoa Agirreazaldegi]] || 397.0
|}
|valign="top"|
* '''Zumaia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Unai Muñoa]] || 434.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ander Lizarralde]] || 432.5
|-
| 4.a || [[Iñigo Gorostarzu]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Jokin Bergara]] || 404.0
|-
| 6.a || [[Beñat Jauregi]] || 394.0
|}
* '''Zumarraga-Urretxu:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Unai Mendizabal]] || 449.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 439.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Iñigo Izagirre]] || 419.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Mikel Tapia]] || 417.0
|-
| 5.a || [[Eli Pagola]] || 416.0
|-
| 6.a || [[Iker Ormazabal]] || 378.0
|}
* '''Elgoibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Ane Labaka]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 443.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Eñaut Martikorena]] || 437.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 430.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Endika IGarzabal]] || 403.5
|}
|valign="top"|
* '''Lasarte-Oria:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Mikel Artola]] || 429.0
|-
| 2.a || [[Iñaki Zelaia]] || 412.5
|-
| 3.a || [[Oier Aizpurua]] || 401.0
|-
| 4.a || [[Unai Izagirre]] || 397.5
|-
| 5.a || [[Aitor Salegi]] || 390.0
|-
| 6.a || [[Eneko Araiztegi]] || 389.5
|}
|}
=== Final laurdenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Andoain:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Eñaut Martikorena]] || 476.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iban Urdangarin]] || 467.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Unai Mendizabal]] || 460.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Apalategi]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Asier Azpiroz]] || 458.5
|-
| 6.a || [[Beñat Iguaran]] || 447.0
|}
* '''Irun:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 495.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Beñat Lizaso]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 451.5
|-
| 5.a || [[Iñigo Izagirre]] || 445.5
|-
| 6.a || [[Maider Arregi]] || 425.5
|}
|valign="top"|
* '''Eibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 467.5
|-
| 3.a || [[Unai Muñoa]] || 451.0
|-
| 4.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-
| 5.a || [[Mikel Tapia]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Felix Zubia]] || 423.5
|}
* '''Azpeitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Oihana Iguaran]] || 485.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 484.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Nerea Elustondo]] || 476.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Amaia Iturriotz]] || 463.5
|-
| 6.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 421.0
|}
|valign="top"|
* '''Azkoitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Ane Labaka]] || 455.0
|-
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 443.5
|-
| 4.a || [[Ander Lizarralde]] || 442.5
|-
| 5.a || [[Mikel Artola]] || 425.0
|-
| 6.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 424.0
|}
|}
=== Finalaurrekoak ===
* '''Arrasate:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Manex Mantxola|abizena=Urrate|izenburua=Agin Laburu nagusi Arrasaten|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/albisteak/173909/agin-laburu-nagusi-arrasaten.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 501.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0
|-
| 3.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0
|-
| 4.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0
|-
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0
|-
| 6.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0
|}
* '''Oiartzun:'''<ref>{{Erreferentzia|abizena=Bertsozale.eus|izenburua=Beñat Gaztelumendik irabazi du Oiartzungo finalaurrekoa|hizkuntza=eu|data=2019-11-25|url=https://www.argia.eus/albistea/benat-gaztelumendik-irabazi-du-oiartzungo-finalaurrekoa|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 506.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Alaia Martin]] || 493.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Labaka]] || 472.5
|-
| 4.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0
|-
| 5.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0
|-
| 6.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0
|}
* '''Tolosa:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Jon Maia zuzenean finalera, lehen final parekidera|hizkuntza=eu|data=2019-12-01|url=https://www.naiz.eus/eu/actualidad/noticia/20191201/jon-maia-zuzenean-finalera-lehen-final-parekidera|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 494.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5
|-
| 4.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5
|-
| 5.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0
|-
| 6.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0
|}
* '''Sailkapen orokorra:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak !! Oharrak
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''1.a''' || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || '''506.0''' || Oiartzungo finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''2.a''' || '''[[Agin Laburu]]''' || '''501.0''' || Arrasateko finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''3.a''' || '''[[Jon Maia]]''' || '''494.5''' || Tolosako finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 493.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Ane Labaka]] || 472.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 6.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 7.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 8.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 9.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 10.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 11.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 12.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 13.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 14.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 15.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 16.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 17.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 18.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0 ||
|}
== Finala ==
Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatu zen [[abenduaren 14]]an. 6.000 ikusle bildu ziren.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.bertsozale.eus/eu/gipuzkoa/gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-2019/saioak/donostia|izenburua=Puntuazio taula|aldizkaria=bertsozale.eus|data=2015}}</ref>
{| class="wikitaula sortable"
! Postua !! Bertsolaria !! 8ko handia !! 8ko txikia !! Puntuak !! 10eko txikia !! Bakarka !! 6ko motza !! Puntuka !!Kartzela !! Guztira
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1. || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || 113,50 || 113,00 || 111,50 || '''123,50''' || '''128,00''' || 111,50 || 116,00 || '''123,50''' || '''940,50'''
|-
| 2. || [[Agin Laburu]] || 105,40 || '''121,50''' || '''117,50''' || 117,50 || 112,00 || '''117,00''' || '''121,00''' || 101,00 || 916,00
|-
| 3. || [[Alaia Martin]] || 114,00 || 113,00 || 110,00 || 120,50 || 118,50 || || || || 576,00
|-
| 4. || [[Nerea Elustondo]] || '''117,00''' || 117,50 || 105,00 || 114,00 || 112,00 || || || || 565,50
|-
| 5. || [[Oihana Iguaran]] || 115,00 || 107,00 || 101,50 || 119,50 || 117,00 || || || || 560,00
|-
| 6. || [[Ane Labaka]] || 104,50 || 107,00 || 102,50 || 122,50 || 115,50 || || || || 552,00
|-
| 7. || [[Beñat Lizaso]] || 106,00 || 106,50 || 112,50 || 116,00 || 100,00 || || || || 541,00
|-
| 8. || [[Jon Maia]] || 105,50 || 101,00 || 103,50 || 105,00 || 118,00 || || || || 533,00
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
dbz0ungduvyy7llmsnwp0l3bs0deomg
10021784
10021782
2025-01-03T14:01:20Z
Joseba65
69297
/* Finala */
10021784
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''2019ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa''' [[Gipuzkoa|herrialde hartako]] hamabigarren [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|Bertsolari Txapelketa]] izan zen.
== Egitura ==
Txapelketak saio asko izan zituen, 16 hain zuzen ere; zazpi final 1/8, bost final 1/4, hiru finalaurreko eta azken finala. Final zortzirenak jokatu ondoren puntu gehien lorturiko 17 bertsolariak eta 2015eko finalean aritu zirenak sailkatu ziren final-laurdenetara. Hauetatik 18k final-erdiak jokatu zituzten. Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatuko da [[abenduaren 14]]an.
* Final zortzirenak:
** Oñati (irailaren 14an)
** Amasa-Villabona (irailaren 15ean)
** Ordizia (irailaren 21ean)
** Zumaia (irailaren 22an)
** Zumarraga-Urretxu (irailaren 28an)
** Elgoibar (irailaren 29an)
** Lasarte-Oria (urriaren 5ean)
* Final laurdenak:
** Andoain (urriaren 19an)
** Irun (urriaren 20an)
** Eibar (urriaren 26an)
** Azpeitia (urriaren 27an)
** Azkoitia (azaroaren 2an)
* Finalaurrekoak:
** Arrasate (azaroaren 17an)
** Oiartzun (azaroaren 24an)
** Tolosa (abenduaren 1ean)
* Finala:
** Donostia (abenduaren 14an)
== Parte-hartzaileak ==
=== Bertsolariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Agin Laburu]]
* [[Ainhoa Agirreazaldegi]]
* [[Aitor Salegi]]
* [[Aitor Urbieta]]
* [[Alaia Martin]]
* [[Amaia Iturriotz]]
* [[Ander Lizarralde]]
* [[Andoni Mujika]]
* [[Ane Labaka]]
* [[Ane Zuazubiskar]]
* [[Aratz Igartzabal]]
* [[Asier Azpiroz]]
* [[Beñat Gaztelumendi]]
* [[Beñat Iguaran]]
* [[Beñat Jauregi]]
* [[Beñat Lizaso]]
* [[Eli Pagola]]
* [[Endika Igarzabal]]
* [[Eneko Araiztegi]]
* [[Eñaut Martikorena]]
* [[Felix Zubia]]
* [[Gorka Maiz]]
* [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]]
* [[Iban Urdangarin]]
* [[Iker Ormazabal]]
* [[Iñaki Apalategi]]
* [[Iñaki Gurrutxaga]]
* [[Iñaki Zelaia]]
* [[Iñigo Gorostarzu]]
* [[Iñigo Izagirre]]
* [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]]
* [[Jokin Bergara]]
* [[Jokin Uranga]]
* [[Jon Maia]]
* [[Maialen Akizu]]
* [[Maider Arregi]]
* [[Manex Mujika]]
* [[Mikel Artola]]
* [[Mikel Tapia]]
* [[Nerea Elustondo]]
* [[Odei Lopez]]
* [[Oier Aizpurua]]
* [[Oier Etxeberria]]
* [[Oihana Iguaran]]
* [[Unai Gaztelumendi]]
* [[Unai Izagirre]]
* [[Unai Mendizabal]]
* [[Unai Muñoa]]
}}
=== Gai-jartzaileak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Alkorta]]
* [[Ane Ezenarro]]
* [[Asier Iriondo]]
* [[Eresti Oiarbide]]
* [[Iban Narbaiza]]
* [[Iker Iriarte]]
* [[Imanol Artola]]
* [[Inaxio Usarralde]]
* [[Ion Zaldua]]
* [[Irati Agirreazaldegi]]
* [[Itziar Etxezarreta]]
* [[Maddi Labaka]]
* [[Saroi Jauregi]]
* [[Unai Belaustegi]]
* [[Uxune Areizaga]]
}}
=== Epaileak eta idazkariak ===
{{zutabeak|kopurua=3|
* [[Aitor Gereñu]]
* [[Amaia Otxotorena]]
* [[Ane Errazkin]]
* [[Bakarne Urreaga]]
* [[Eneritz Azkue]]
* [[Felix Irazustabarrena]]
* [[Gorka Segurola]]
* [[Iñigo Legorburu]]
* [[Ion Martinez]]
* [[Joxemari Altuna]]
* [[Karlos Ibarguren]]
* [[Leire Beloki]]
* [[Maite Sukia]]
* [[Martin Aramendi]]
* [[Mikel Beloki]]
* [[Mikel Lersundi]]
* [[Mikel Urteaga]]
* [[Oihana Aranguren]]
* [[Silvia Etxaniz]]
* [[Zigor Leunda]]
}}
== Faseak ==
=== Final zortzirenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Oñati:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 447.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Maider Arregi]] || 436.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Felix Zubia]] || 428.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Amaia Iturriotz]] || 416.5
|-
| 5.a || [[Aratz Igartzabal]] || 403.0
|-
| 6.a || [[Andoni Mujika]] || 380.5
|}
* '''Amasa-Villabona:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Iguaran]] || 440.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 433.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 432.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iban Urdangarin]] || 420.5
|-
| 5.a || [[Oier Etxeberria]] || 408.5
|-
| 6.a || [[Odei Lopez]] || 392.5
|}
* '''Ordizia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Lizaso]] || 445.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Asier Azpiroz]] || 423.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 416.5
|-
| 4.a || [[Manex Mujika]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Aitor Urbieta]] || 402.5
|-
| 6.a || [[Ainhoa Agirreazaldegi]] || 397.0
|}
|valign="top"|
* '''Zumaia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Unai Muñoa]] || 434.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ander Lizarralde]] || 432.5
|-
| 4.a || [[Iñigo Gorostarzu]] || 416.0
|-
| 5.a || [[Jokin Bergara]] || 404.0
|-
| 6.a || [[Beñat Jauregi]] || 394.0
|}
* '''Zumarraga-Urretxu:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Unai Mendizabal]] || 449.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 439.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Iñigo Izagirre]] || 419.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Mikel Tapia]] || 417.0
|-
| 5.a || [[Eli Pagola]] || 416.0
|-
| 6.a || [[Iker Ormazabal]] || 378.0
|}
* '''Elgoibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Ane Labaka]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 443.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Eñaut Martikorena]] || 437.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 430.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Endika IGarzabal]] || 403.5
|}
|valign="top"|
* '''Lasarte-Oria:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Mikel Artola]] || 429.0
|-
| 2.a || [[Iñaki Zelaia]] || 412.5
|-
| 3.a || [[Oier Aizpurua]] || 401.0
|-
| 4.a || [[Unai Izagirre]] || 397.5
|-
| 5.a || [[Aitor Salegi]] || 390.0
|-
| 6.a || [[Eneko Araiztegi]] || 389.5
|}
|}
=== Final laurdenak ===
{|
|valign="top"|
* '''Andoain:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Eñaut Martikorena]] || 476.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iban Urdangarin]] || 467.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Unai Mendizabal]] || 460.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Iñaki Apalategi]] || 458.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Asier Azpiroz]] || 458.5
|-
| 6.a || [[Beñat Iguaran]] || 447.0
|}
* '''Irun:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 495.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Beñat Lizaso]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 455.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 451.5
|-
| 5.a || [[Iñigo Izagirre]] || 445.5
|-
| 6.a || [[Maider Arregi]] || 425.5
|}
|valign="top"|
* '''Eibar:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Jokin Uranga]] || 467.5
|-
| 3.a || [[Unai Muñoa]] || 451.0
|-
| 4.a || [[Gorka Maiz]] || 441.0
|-
| 5.a || [[Mikel Tapia]] || 424.5
|-
| 6.a || [[Felix Zubia]] || 423.5
|}
* '''Azpeitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Oihana Iguaran]] || 485.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 484.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Nerea Elustondo]] || 476.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Amaia Iturriotz]] || 463.5
|-
| 6.a || [[Iñaki Gurrutxaga]] || 421.0
|}
|valign="top"|
* '''Azkoitia:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 475.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Ane Labaka]] || 455.0
|-
| 3.a || [[Maialen Akizu]] || 443.5
|-
| 4.a || [[Ander Lizarralde]] || 442.5
|-
| 5.a || [[Mikel Artola]] || 425.0
|-
| 6.a || [[Ane Zuazubiskar]] || 424.0
|}
|}
=== Finalaurrekoak ===
* '''Arrasate:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=Manex Mantxola|abizena=Urrate|izenburua=Agin Laburu nagusi Arrasaten|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/albisteak/173909/agin-laburu-nagusi-arrasaten.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Agin Laburu]] || 501.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0
|-
| 3.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0
|-
| 4.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0
|-
| 5.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0
|-
| 6.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0
|}
* '''Oiartzun:'''<ref>{{Erreferentzia|abizena=Bertsozale.eus|izenburua=Beñat Gaztelumendik irabazi du Oiartzungo finalaurrekoa|hizkuntza=eu|data=2019-11-25|url=https://www.argia.eus/albistea/benat-gaztelumendik-irabazi-du-oiartzungo-finalaurrekoa|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Beñat Gaztelumendi]] || 506.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Alaia Martin]] || 493.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Ane Labaka]] || 472.5
|-
| 4.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0
|-
| 5.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0
|-
| 6.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0
|}
* '''Tolosa:'''<ref>{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Jon Maia zuzenean finalera, lehen final parekidera|hizkuntza=eu|data=2019-12-01|url=https://www.naiz.eus/eu/actualidad/noticia/20191201/jon-maia-zuzenean-finalera-lehen-final-parekidera|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2019-12-01}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1.a || [[Jon Maia]] || 494.5
|-bgcolor="#ccffcc"
| 2.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0
|-bgcolor="#ccffcc"
| 3.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5
|-
| 4.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5
|-
| 5.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0
|-
| 6.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0
|}
* '''Sailkapen orokorra:'''
{| class="wikitable"
|-
! Postua !! Bertsolaria !! Puntuak !! Oharrak
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''1.a''' || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || '''506.0''' || Oiartzungo finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''2.a''' || '''[[Agin Laburu]]''' || '''501.0''' || Arrasateko finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| '''3.a''' || '''[[Jon Maia]]''' || '''494.5''' || Tolosako finalaurrekoa irabazteagatik zuzenean sailkatua
|-bgcolor="#ccffcc"
| 4.a || [[Alaia Martin]] || 493.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 5.a || [[Ane Labaka]] || 472.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 6.a || [[Oihana Iguaran]] || 471.0 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 7.a || [[Beñat Lizaso]] || 469.5 ||
|-bgcolor="#ccffcc"
| 8.a || [[Nerea Elustondo]] || 467.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 9.a || [[Asier Azpiroz]] || 463.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 10.a || [[Iñaki Apalategi]] || 459.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 11.a || [[Jokin Uranga]] || 456.5 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 12.a || [[Iñigo Manzisidor|Iñigo Manzisidor "Mantxi"]] || 453.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 13.a || [[Unai Mendizabal]] || 452.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 14.a || [[Unai Gaztelumendi]] || 447.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 15.a || [[Iban Urdangarin]] || 444.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 16.a || [[Amaia Iturriotz]] || 438.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 17.a || [[Eñaut Martikorena]] || 434.0 ||
|-bgcolor="#FFDAB9"
| 18.a || [[Haritz Mujika Lasa|Haritz Mujika]] || 432.0 ||
|}
== Finala ==
Finala [[Donostia]]ko [[Donostia Arena 2016|Illunbe zezen plazan]] jokatu zen [[abenduaren 14]]an. 6.000 ikusle bildu ziren.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.bertsozale.eus/eu/gipuzkoa/gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-2019/saioak/donostia|izenburua=Puntuazio taula|aldizkaria=bertsozale.eus|data=2015}}</ref>
{| class="wikitaula sortable"
! Postua !! Bertsolaria !! 8ko handia !! 8ko txikia !! Puntuak !! 10eko txikia !! Bakarka !! 6ko motza !! Puntuka !!Kartzela !! Guztira
|-bgcolor="#ccffcc"
| 1. || '''[[Beñat Gaztelumendi]]''' || 113,50 || 113,00 || 111,50 || '''123,50''' || '''128,00''' || 111,50 || 116,00 || '''123,50''' || '''940,50'''
|-
| 2. || [[Agin Laburu]] || 108,50 || '''121,50''' || '''117,50''' || 117,50 || 112,00 || '''117,00''' || '''121,00''' || 101,00 || 916,00
|-
| 3. || [[Alaia Martin]] || 114,00 || 113,00 || 110,00 || 120,50 || 118,50 || || || || 576,00
|-
| 4. || [[Nerea Elustondo]] || '''117,00''' || 117,50 || 105,00 || 114,00 || 112,00 || || || || 565,50
|-
| 5. || [[Oihana Iguaran]] || 115,00 || 107,00 || 101,50 || 119,50 || 117,00 || || || || 560,00
|-
| 6. || [[Ane Labaka]] || 104,50 || 107,00 || 102,50 || 122,50 || 115,50 || || || || 552,00
|-
| 7. || [[Beñat Lizaso]] || 106,00 || 106,50 || 112,50 || 116,00 || 100,00 || || || || 541,00
|-
| 8. || [[Jon Maia]] || 105,50 || 101,00 || 103,50 || 105,00 || 118,00 || || || || 533,00
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak]]
m3hxb02ic1bq4fr24ym3gbe8fsuur51
Antimetabolito
0
932361
10022103
8041278
2025-01-03T21:12:50Z
Theklan
336
10022103
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|316x316px|Ezkerretik eskuinera, [[desoxizitidina]], [[gemzitabina]] eta [[dezitabina]]. Lehena, [[Azido desoxirribonukleiko|DNAren]] proteina estrukturala da. Beste biak, lehenaren antimetabolitoak, [[kimioterapia]]n erabiliak<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|hizkuntza=en|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2020-02-12}}</ref>]]
'''Antimetabolito''' bat [[Metabolito sekundario|metabolito]] jakin baten erabilera inhibitzen duen [[konposatu kimiko]] bat da, [[Oinarrizko metabolismo|metabolismo arruntaren]] kide dena.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Oxford dictionary of biochemistry and molecular biology|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/37616711|isbn=978-0-19-854768-6|pmc=37616711|sartze-data=2020-02-12}}</ref> Halako substantziak, askotan, elkarreragiten duten metabolitoaren antzeko egitura kimikoa izaten dute ([[antifolato]]en eta [[azido foliko]]aren kasuan). Honen ondorioz, antimetabolitoaren eta metabolitoaren arteko [[inhibizio konpetitibo]]a gerta daiteke, antimetabolito-agerpenak zeluletan efektu toxikoak sortuz, [[zelula-hazkuntza]] zein [[Zelula ziklo|-zatiketa]] kaltetuz. Honen ondorioz, zenbait antimetabolito [[kimioterapia]]n erabiliak dira, [[minbizi]]aren tratamenduan.<ref>{{Erreferentzia|izena=G.J.|abizena=Peters|izenburua=Basis for effective combination cancer chemotherapy with antimetabolites|orrialdeak=227–253|hizkuntza=en|abizena2=van der Wilt|abizena3=van Moorsel|abizena4=Kroep|abizena5=Bergman|abizena6=Ackland|izena2=C.L.|izena3=C.J.A.|izena4=J.R.|izena5=A.M.|izena6=S.P.|data=2000-08|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0163725800000863|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=2-3|zenbakia=87|doi=10.1016/S0163-7258(00)00086-3|sartze-data=2020-02-12}}</ref>
== Erabilera kimioterapian ==
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Zinetika kimikoa]]
[[Kategoria:Farmakologia]]
tq8555fzx7uftzte5r5qsfnrrw8spsh
10022104
10022103
2025-01-03T21:13:06Z
Theklan
336
10022104
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Deoxcytidine, Gemcitidine and Decitabine.png|thumb|316x316px|Ezkerretik eskuinera, [[desoxizitidina]], [[gemzitabina]] eta [[dezitabina]]. Lehena, [[Azido desoxirribonukleiko|DNAren]] proteina estrukturala da. Beste biak, lehenaren antimetabolitoak, [[kimioterapia]]n erabiliak<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|hizkuntza=en|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2020-02-12}}</ref>]]
'''Antimetabolito''' bat [[Metabolito sekundario|metabolito]] jakin baten erabilera inhibitzen duen [[konposatu kimiko]] bat da, [[Oinarrizko metabolismo|metabolismo arruntaren]] kide dena.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Oxford dictionary of biochemistry and molecular biology|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/37616711|isbn=978-0-19-854768-6|pmc=37616711|sartze-data=2020-02-12}}</ref> Halako substantziak, askotan, elkarreragiten duten metabolitoaren antzeko egitura kimikoa izaten dute ([[antifolato]]en eta [[azido foliko]]aren kasuan). Honen ondorioz, antimetabolitoaren eta metabolitoaren arteko [[inhibizio konpetitibo]]a gerta daiteke, antimetabolito-agerpenak zeluletan efektu toxikoak sortuz, [[zelula-hazkuntza]] zein [[Zelula ziklo|-zatiketa]] kaltetuz. Honen ondorioz, zenbait antimetabolito [[kimioterapia]]n erabiliak dira, [[minbizi]]aren tratamenduan.<ref>{{Erreferentzia|izena=G.J.|abizena=Peters|izenburua=Basis for effective combination cancer chemotherapy with antimetabolites|orrialdeak=227–253|hizkuntza=en|abizena2=van der Wilt|abizena3=van Moorsel|abizena4=Kroep|abizena5=Bergman|abizena6=Ackland|izena2=C.L.|izena3=C.J.A.|izena4=J.R.|izena5=A.M.|izena6=S.P.|data=2000-08|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0163725800000863|aldizkaria=Pharmacology & Therapeutics|alea=2-3|zenbakia=87|doi=10.1016/S0163-7258(00)00086-3|sartze-data=2020-02-12}}</ref>
== Erabilera kimioterapian ==
[[Antimetabolito]]ak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak [[nukleotido]]ak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan ([[guanina]] eta [[adenina]]) eta pirimidinetan ([[zitosina]], [[timina]] eta [[urazilo]]a) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren [[entzima]]k blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak [[antifolato]]ak, [[fluoropirimidina]]k, desoxinukleosidoen analogoak eta [[tiopurina]]k dira<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Parker|izenburua=Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer|orrialdeak=2880–2893|data=2009-07-08|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cr900028p|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=7|zenbakia=109|issn=0009-2665|pmid=19476376|pmc=PMC2827868|doi=10.1021/cr900028p|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Antifolatoen artean [[metotrexato]]a eta [[pemetrexed]] daude. Metotrexatoak [[dihidrofolato erreduktasa]] (DHFR) inhibitzen du, [[tetrahidrofolato]]a [[dihidrofolato]]tik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira [[timidilatoa]] eta [[purina]] ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta [[glizinamida erribonukleotido formiltransferasa]]n ere eragina du<ref>{{Erreferentzia|izena=Alex A.|abizena=Adjei|izenburua=Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent|orrialdeak=4276s–4280s|data=2004-06-15|url=https://aacrjournals.org/clincancerres/article/10/12/4276s/182147/Pemetrexed-ALIMTA-A-Novel-Multitargeted|aldizkaria=Clinical Cancer Research|alea=12|zenbakia=10|issn=1078-0432|doi=10.1158/1078-0432.CCR-040010|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Fluoropirimidinek [[fluorourazilo]]a eta [[kapezitina]] barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Antona J.|abizena=Wagstaff|izenburua=Capecitabine|orrialdeak=217–236|hizkuntza=en|abizena2=Ibbotson|abizena3=Goa|izena2=Tim|izena3=Karen L.|data=2003-01-01|url=https://link.springer.com/article/10.2165/00003495-200363020-00009|aldizkaria=Drugs|alea=2|zenbakia=63|issn=1179-1950|doi=10.2165/00003495-200363020-00009|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak [[zitarabina]], [[gemzitabina]], [[dezitina]], [[azazitidina]], [[fludarabina]], [[nelarabina]], [[kladribina]], [[klofarabina]] eta [[pentostatina]] dira. Tiopurinen artean, [[tioguanina]] eta [[merkaptopurina]] daude.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Zinetika kimikoa]]
[[Kategoria:Farmakologia]]
ljo49dbljcbezbribisj4nogaafxwr6
David Lodge
0
967510
10021751
9895942
2025-01-03T13:38:19Z
Artegia
65203
10021751
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''David John Lodge''' ([[Londres]], [[1935]]eko [[urtarrilaren 28]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]a) ingeles idazle eta literatur kritikaria izan zen. Literatura ingeleseko irakaslea izan zen [[Birminghamgo Unibertsitatea]]n. Bere eleberriek bizitzaren akademikoa satirizatzen dute. Katolizismoa da ohiko beste gai bat. Fikzioaz eta kritikaz gain, telebistako gidoiak eta antzezlanak idatzi ditu.
== Lanak ==
{{Div col|colwidth=30em}}
=== Fikzioa ===
* ''[[The Picturegoers]]'', 1960
* ''[[Ginger You're Barmy]]'', 1962
* ''[[The British Museum Is Falling Down]]'', 1965
* ''[[Out of the Shelter]]'', 1970
* ''[[Changing Places]]: A Tale of Two Campuses'', 1975
* ''[[How Far Can You Go?]]'', 1980
* ''[[Small World: An Academic Romance]]'', 1984
* ''[[Nice Work]]'', 1988
* ''[[Paradise News]]'', 1991
* ''A David Lodge Trilogy'', 1993 – edukia: ''Changing Places'', ''Small World'' and ''Nice Work''
* ''[[Therapy (Lodgeren eleberria)|Therapy]]'', 1995
* ''The Man Who Wouldn't Get Up: And Other Stories'', 1998
* ''[[Home Truths (eleberri labur)|Home Truths]]'', 1999
* ''[[Thinks ...]]'', 2001
* ''[[Author, Author (eleberria)|Author, Author]]'', 2004
* ''[[Deaf Sentence (eleberria)|Deaf Sentence]]'', 2008
* ''A Man of Parts (H.G. Wells)'', 2011
* ''The Man Who Wouldn't Get Up and Other Stories'', 2016
=== Ez-fikziozkoak ===
* ''Language of Fiction'', 1966
* ''The Novelist at the Crossroads'', 1971
* ''The Modes of Modern Writing'', 1977
* ''Working with Structuralism'', 1981
* ''Write On'', 1986
* ''After Bakhtin'', 1990
* ''The Art of Fiction'', 1992
* ''Modern Criticism and Theory: A Reader'' — 1992
* ''The Practice of Writing'' — 1997
* ''Consciousness and the Novel'' — 2003
* ''The Year of Henry James: The Story of a Novel'', 2006
* ''Lives in Writing'' — 2014
=== Autobiografia ===
* ''Quite a Good Time To Be Born: a Memoir, 1935–75'' – 2015
* ''Writer's Luck: A Memoir: 1976-1991'' – 2018
=== Antzezlanak ===
* ''The Writing Game'', 1990
* ''Home Truths'', 1999
* ''Secret Thoughts'', 2011
=== Telebistarako egokitzapenak ===
* ''Small World'' – 1988
* ''Nice Work'' – 1989
* ''Martin Chuzzlewit'' – 1994
* ''The Writing Game'' – 1995
{{div col end}}
{{bizialdia|1935eko||Lodge, David}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko literatura kritikariak]]
eanl0dv6lh9meuux6llo39zgjcpafgf
10021752
10021751
2025-01-03T13:38:45Z
Artegia
65203
10021752
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''David John Lodge''' ([[Londres]], [[1935]]eko [[urtarrilaren 28]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]a) ingeles idazle eta literatur kritikaria izan zen. Literatura ingeleseko irakaslea izan zen [[Birminghamgo Unibertsitatea]]n. Bere eleberriek bizitzaren akademikoa satirizatzen dute. Katolizismoa da ohiko beste gai bat. Fikzioaz eta kritikaz gain, telebistako gidoiak eta antzezlanak idatzi ditu.
== Lanak ==
{{Div col|colwidth=30em}}
=== Fikzioa ===
* ''[[The Picturegoers]]'', 1960
* ''[[Ginger You're Barmy]]'', 1962
* ''[[The British Museum Is Falling Down]]'', 1965
* ''[[Out of the Shelter]]'', 1970
* ''[[Changing Places]]: A Tale of Two Campuses'', 1975
* ''[[How Far Can You Go?]]'', 1980
* ''[[Small World: An Academic Romance]]'', 1984
* ''[[Nice Work]]'', 1988
* ''[[Paradise News]]'', 1991
* ''A David Lodge Trilogy'', 1993 – edukia: ''Changing Places'', ''Small World'' and ''Nice Work''
* ''[[Therapy (Lodgeren eleberria)|Therapy]]'', 1995
* ''The Man Who Wouldn't Get Up: And Other Stories'', 1998
* ''[[Home Truths (eleberri labur)|Home Truths]]'', 1999
* ''[[Thinks ...]]'', 2001
* ''[[Author, Author (eleberria)|Author, Author]]'', 2004
* ''[[Deaf Sentence (eleberria)|Deaf Sentence]]'', 2008
* ''A Man of Parts (H.G. Wells)'', 2011
* ''The Man Who Wouldn't Get Up and Other Stories'', 2016
=== Ez-fikziozkoak ===
* ''Language of Fiction'', 1966
* ''The Novelist at the Crossroads'', 1971
* ''The Modes of Modern Writing'', 1977
* ''Working with Structuralism'', 1981
* ''Write On'', 1986
* ''After Bakhtin'', 1990
* ''The Art of Fiction'', 1992
* ''Modern Criticism and Theory: A Reader'' — 1992
* ''The Practice of Writing'' — 1997
* ''Consciousness and the Novel'' — 2003
* ''The Year of Henry James: The Story of a Novel'', 2006
* ''Lives in Writing'' — 2014
=== Autobiografia ===
* ''Quite a Good Time To Be Born: a Memoir, 1935–75'' – 2015
* ''Writer's Luck: A Memoir: 1976-1991'' – 2018
=== Antzezlanak ===
* ''The Writing Game'', 1990
* ''Home Truths'', 1999
* ''Secret Thoughts'', 2011
=== Telebistarako egokitzapenak ===
* ''Small World'' – 1988
* ''Nice Work'' – 1989
* ''Martin Chuzzlewit'' – 1994
* ''The Writing Game'' – 1995
{{div col end}}
{{bizialdia|1935eko|2025eko|Lodge, David}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko literatura kritikariak]]
tf019hef977f1s6offucsjnkj7g4l95
10021755
10021752
2025-01-03T13:40:12Z
Artegia
65203
10021755
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''David John Lodge''' ([[Londres]], [[1935]]eko [[urtarrilaren 28]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]a) ingeles idazle eta literatur kritikaria izan zen. Literatura ingeleseko irakaslea izan zen [[Birminghamgo Unibertsitatea]]n. Bere eleberriek bizitzaren akademikoa satirizatzen dute. Katolizismoa da ohiko beste gai bat. Fikzioaz eta kritikaz gain, telebistako gidoiak eta antzezlanak idatzi zituen.
== Lanak ==
{{Div col|colwidth=30em}}
=== Fikzioa ===
* ''[[The Picturegoers]]'', 1960
* ''[[Ginger You're Barmy]]'', 1962
* ''[[The British Museum Is Falling Down]]'', 1965
* ''[[Out of the Shelter]]'', 1970
* ''[[Changing Places]]: A Tale of Two Campuses'', 1975
* ''[[How Far Can You Go?]]'', 1980
* ''[[Small World: An Academic Romance]]'', 1984
* ''[[Nice Work]]'', 1988
* ''[[Paradise News]]'', 1991
* ''A David Lodge Trilogy'', 1993 – edukia: ''Changing Places'', ''Small World'' and ''Nice Work''
* ''[[Therapy (Lodgeren eleberria)|Therapy]]'', 1995
* ''The Man Who Wouldn't Get Up: And Other Stories'', 1998
* ''[[Home Truths (eleberri labur)|Home Truths]]'', 1999
* ''[[Thinks ...]]'', 2001
* ''[[Author, Author (eleberria)|Author, Author]]'', 2004
* ''[[Deaf Sentence (eleberria)|Deaf Sentence]]'', 2008
* ''A Man of Parts (H.G. Wells)'', 2011
* ''The Man Who Wouldn't Get Up and Other Stories'', 2016
=== Ez-fikziozkoak ===
* ''Language of Fiction'', 1966
* ''The Novelist at the Crossroads'', 1971
* ''The Modes of Modern Writing'', 1977
* ''Working with Structuralism'', 1981
* ''Write On'', 1986
* ''After Bakhtin'', 1990
* ''The Art of Fiction'', 1992
* ''Modern Criticism and Theory: A Reader'' — 1992
* ''The Practice of Writing'' — 1997
* ''Consciousness and the Novel'' — 2003
* ''The Year of Henry James: The Story of a Novel'', 2006
* ''Lives in Writing'' — 2014
=== Autobiografia ===
* ''Quite a Good Time To Be Born: a Memoir, 1935–75'' – 2015
* ''Writer's Luck: A Memoir: 1976-1991'' – 2018
=== Antzezlanak ===
* ''The Writing Game'', 1990
* ''Home Truths'', 1999
* ''Secret Thoughts'', 2011
=== Telebistarako egokitzapenak ===
* ''Small World'' – 1988
* ''Nice Work'' – 1989
* ''Martin Chuzzlewit'' – 1994
* ''The Writing Game'' – 1995
{{div col end}}
{{bizialdia|1935eko|2025eko|Lodge, David}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko literatura kritikariak]]
fmjrfgsz92zq6uim4v6j03ct9wqijbk
10022001
10021755
2025-01-03T18:34:49Z
Artegia
65203
10022001
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''David John Lodge''' ([[Londres]], [[1935]]eko [[urtarrilaren 28]]a – [[Birmingham]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]a) ingeles idazle eta literatur kritikaria izan zen. Literatura ingeleseko irakaslea izan zen [[Birminghamgo Unibertsitatea]]n. Bere eleberriek bizitzaren akademikoa satirizatzen dute. Katolizismoa da ohiko beste gai bat. Fikzioaz eta kritikaz gain, telebistako gidoiak eta antzezlanak idatzi zituen.
== Lanak ==
{{Div col|colwidth=30em}}
=== Fikzioa ===
* ''[[The Picturegoers]]'', 1960
* ''[[Ginger You're Barmy]]'', 1962
* ''[[The British Museum Is Falling Down]]'', 1965
* ''[[Out of the Shelter]]'', 1970
* ''[[Changing Places]]: A Tale of Two Campuses'', 1975
* ''[[How Far Can You Go?]]'', 1980
* ''[[Small World: An Academic Romance]]'', 1984
* ''[[Nice Work]]'', 1988
* ''[[Paradise News]]'', 1991
* ''A David Lodge Trilogy'', 1993 – edukia: ''Changing Places'', ''Small World'' and ''Nice Work''
* ''[[Therapy (Lodgeren eleberria)|Therapy]]'', 1995
* ''The Man Who Wouldn't Get Up: And Other Stories'', 1998
* ''[[Home Truths (eleberri labur)|Home Truths]]'', 1999
* ''[[Thinks ...]]'', 2001
* ''[[Author, Author (eleberria)|Author, Author]]'', 2004
* ''[[Deaf Sentence (eleberria)|Deaf Sentence]]'', 2008
* ''A Man of Parts (H.G. Wells)'', 2011
* ''The Man Who Wouldn't Get Up and Other Stories'', 2016
=== Ez-fikziozkoak ===
* ''Language of Fiction'', 1966
* ''The Novelist at the Crossroads'', 1971
* ''The Modes of Modern Writing'', 1977
* ''Working with Structuralism'', 1981
* ''Write On'', 1986
* ''After Bakhtin'', 1990
* ''The Art of Fiction'', 1992
* ''Modern Criticism and Theory: A Reader'' — 1992
* ''The Practice of Writing'' — 1997
* ''Consciousness and the Novel'' — 2003
* ''The Year of Henry James: The Story of a Novel'', 2006
* ''Lives in Writing'' — 2014
=== Autobiografia ===
* ''Quite a Good Time To Be Born: a Memoir, 1935–75'' – 2015
* ''Writer's Luck: A Memoir: 1976-1991'' – 2018
=== Antzezlanak ===
* ''The Writing Game'', 1990
* ''Home Truths'', 1999
* ''Secret Thoughts'', 2011
=== Telebistarako egokitzapenak ===
* ''Small World'' – 1988
* ''Nice Work'' – 1989
* ''Martin Chuzzlewit'' – 1994
* ''The Writing Game'' – 1995
{{div col end}}
{{bizialdia|1935eko|2025eko|Lodge, David}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko literatura kritikariak]]
blldfe85vkb8jkqj6c0yz9xrp5pwk28
10022002
10022001
2025-01-03T18:37:04Z
Artegia
65203
/* Autobiografia */
10022002
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''David John Lodge''' ([[Londres]], [[1935]]eko [[urtarrilaren 28]]a – [[Birmingham]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]a) ingeles idazle eta literatur kritikaria izan zen. Literatura ingeleseko irakaslea izan zen [[Birminghamgo Unibertsitatea]]n. Bere eleberriek bizitzaren akademikoa satirizatzen dute. Katolizismoa da ohiko beste gai bat. Fikzioaz eta kritikaz gain, telebistako gidoiak eta antzezlanak idatzi zituen.
== Lanak ==
{{Div col|colwidth=30em}}
=== Fikzioa ===
* ''[[The Picturegoers]]'', 1960
* ''[[Ginger You're Barmy]]'', 1962
* ''[[The British Museum Is Falling Down]]'', 1965
* ''[[Out of the Shelter]]'', 1970
* ''[[Changing Places]]: A Tale of Two Campuses'', 1975
* ''[[How Far Can You Go?]]'', 1980
* ''[[Small World: An Academic Romance]]'', 1984
* ''[[Nice Work]]'', 1988
* ''[[Paradise News]]'', 1991
* ''A David Lodge Trilogy'', 1993 – edukia: ''Changing Places'', ''Small World'' and ''Nice Work''
* ''[[Therapy (Lodgeren eleberria)|Therapy]]'', 1995
* ''The Man Who Wouldn't Get Up: And Other Stories'', 1998
* ''[[Home Truths (eleberri labur)|Home Truths]]'', 1999
* ''[[Thinks ...]]'', 2001
* ''[[Author, Author (eleberria)|Author, Author]]'', 2004
* ''[[Deaf Sentence (eleberria)|Deaf Sentence]]'', 2008
* ''A Man of Parts (H.G. Wells)'', 2011
* ''The Man Who Wouldn't Get Up and Other Stories'', 2016
=== Ez-fikziozkoak ===
* ''Language of Fiction'', 1966
* ''The Novelist at the Crossroads'', 1971
* ''The Modes of Modern Writing'', 1977
* ''Working with Structuralism'', 1981
* ''Write On'', 1986
* ''After Bakhtin'', 1990
* ''The Art of Fiction'', 1992
* ''Modern Criticism and Theory: A Reader'' — 1992
* ''The Practice of Writing'' — 1997
* ''Consciousness and the Novel'' — 2003
* ''The Year of Henry James: The Story of a Novel'', 2006
* ''Lives in Writing'' — 2014
=== Autobiografia ===
* ''Quite a Good Time To Be Born: a Memoir, 1935–75'' – 2015
* ''Writer's Luck: A Memoir: 1976-1991'' – 2018
* ''Varying Degrees of Success: A Memoir: 1992-2020'' – 2020
=== Antzezlanak ===
* ''The Writing Game'', 1990
* ''Home Truths'', 1999
* ''Secret Thoughts'', 2011
=== Telebistarako egokitzapenak ===
* ''Small World'' – 1988
* ''Nice Work'' – 1989
* ''Martin Chuzzlewit'' – 1994
* ''The Writing Game'' – 1995
{{div col end}}
{{bizialdia|1935eko|2025eko|Lodge, David}}
[[Kategoria:Londrestarrak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko literatura kritikariak]]
4he1omzplz8kr5126w2eez3rr474zoh
Lankide:Gotzon/Proba orria
2
973201
10021700
10021567
2025-01-03T12:14:52Z
Gotzon
1028
/* Historia */
10021700
wikitext
text/x-wiki
'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
== Kanpo estekak ==
dlxwzjdeg1bnnv769gebf6upjdqx7x4
10021768
10021700
2025-01-03T13:48:59Z
Gotzon
1028
10021768
wikitext
text/x-wiki
'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
== Kanpo estekak ==
kiengbyt52olxop1qjkeaovl8s97lfd
10021793
10021768
2025-01-03T14:14:28Z
Gotzon
1028
/* Kangxi eta sendotzea */
10021793
wikitext
text/x-wiki
'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
== Kanpo estekak ==
mdnge3yqe9woirz8wgcjhruwe5ecyz5
10021816
10021793
2025-01-03T14:45:40Z
Gotzon
1028
/* Kangxi eta sendotzea */
10021816
wikitext
text/x-wiki
'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
== Kanpo estekak ==
767up24xdwabwl3nuhji6ownxxer6z7
10021854
10021816
2025-01-03T16:00:51Z
Gotzon
1028
10021854
wikitext
text/x-wiki
'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien. Gero, gobernua kontrolatzeko mugitu zen. Bere aitaren jauregiko memorialen sistema zabaldu zuen, zeinak tokiko baldintzei buruzko txosten franko eta xeheak ekarri baitzituen tronura zuzenean, burokraziak atzeman gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Handi txiki bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, de facto, dinastia osorako. Maltzurki iritsi zen postu garrantzitsuetara funtzionario txinatar mantxuriarrekin, eta bere babesaren mende egon dira. Finantza krisia uste baino are handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek ukatu egin zuen bere aitak tokiko elite lurjabeekiko zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko zergaren bilketa betearazteko. Diru sarrerarik handienak tokiko funtzionarioen arteko "zintzotasuna elikatzeko dirua" eta tokiko ureztatzeko, eskoletarako, errepideetarako eta karitate lanetarako erabiliko lituzkete. Erreforma hauek iparraldean, hegoaldean eta Yangzi beheko haranean, Kangxik eliteak gorteatu zituen lekuan, eraginkorrak izan baziren ere, funtzionario eta lurjabeen sareak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriak bidali zituen lur faltsifikatuen eta kodifikatutako kontu-liburuen erregistroetako sastraketara sartzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita indarkeria ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=William T.|abizena=Rowe|urtea=2012|izenburua=China's last empire: the great Qing|argitaletxea=The Belknap Press of Harvard Univ. Press|ISBN=978-0674066243|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/862989527|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=862989527}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
== Kanpo estekak ==
bll2ywi5mu57ahvxx1f9du6hu57695v
10022231
10021854
2025-01-04T09:38:33Z
Gotzon
1028
10022231
wikitext
text/x-wiki
'''Qing dinastia''' ({{lang-zh|Ch'ing<sup>1</sup> Ch'ao<sup>2</sup>|t=清朝|p=Qīng Cháo}}; {{lang-mnc|{{mongoliera|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ}} {{mongoliera|ᡤᡠᡵᡠᠨ}}}}) [[1644|1644tik]] [[1911]] arte [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] agintean izan zen [[dinastia]] da; haien agindupeko [[Estatu|estatuak]] '''Txina''', '''Txinako Inperioa''' edo '''Quing Handien Inperioa''' zuen izena. Txinan agintea izan zuen azken dinastia inperiala izan zen, txinatar jatorriko azkena, [[Ming dinastia|Ming dinastiaren]] ondorengoa. Jatorriz [[Mantxu|mantxuak]] ziren, eta [[Jurchen|jurchendarrekin]] lotuak zeuden, [[XIII. mendea|XIII. mendean]] Txina konkistatu zutenak [[Jin dinastia (1115-1234)|Jin dinastia]] ezarrita; horregatik, hartu zuten lehen izena izan zen «Jin Ondorengoak».
Dinastia [[Mantxuria|Mantxuriako]] Aisin Giorio klaneko [[Nurhaci]] (1559-1626) lehen enperadoreak sortu zuen. 1644an, Ming dinastiako [[Armada|indar militarrek]] eragindako barne [[Matxinada|matxinaden]] ondorioz, herrialdearen barne anabasa aprobetxatuz, mantxuriarrek boterea hartu zuten Txinan, inperio berri bat ezarriz, '''Qing Handiaren Inperioa'''. 1616an sortuta '''Jin Ondorengoak''' dinastia izenarekin, izen horren ordez 1636tik aurrera «Qing» izena jarri zioten, «argia» edo «purua» esan nahi duena.{{sfn|Tucker|2011|p=203.}} 1644an Pekin konkistatu ondoren, mantxuriarrek boterea zabaldu zuten Txinako gaur egungo lurraldearen zati handiena menderatzeraino. Hala eta guztiz ere, erabateko baketzea ez zuten [[1683]]. urtera arte lortu.
Mendetan zehar, Qing dinastia Txinako kulturarekin estuki lotu zen arren, dinastiaren botere militarra ahuldu egin zen XIX. mendean, eta, nazioarteko presioei eta barne matxinadei aurre eginez, zenbait porrot militar jasan zituzten. Horren ondorioz, dinastia gainbeheran sartu zen XIX. mendearen bigarren erditik aurrera. [[Daoguang]] enperadorearen erregealdian (1820-1850), Txinak [[Lehen Opioaren Gerra|Opioaren Gerra]] (1840) jasan zuen: [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuak]] [[Opio|opioaren]] trafikoa mendean hartu zuten, aurrez enperadoreak debekatua baitzeukan, eta pribilegio komertzialekin kontzesioak lortu zituzten. Handik gutxira, herri matxinada batzuk sortu ziren, hala nola [[Taiping matxinada]] (1851-1864), herritarren nahigabearen erakusgarri. [[Cixi]] enperatriza, [[Xianfeng]] (1850-1861) enperadorearen ohaidea, izan zen herrialdea ''de facto'' gobernatu zuena 47 urtez. Qing dinastia [[Xinhai Iraultza|Xinhai Iraultzaren]] ondorioz eraitsia izan zen, 1912ko otsailaren 12an, [[Puyi]] azken enperadoreak, zazpi urte zituelarik, abdikatu zuenean.{{sfn|Wakeman|2012|p=52-54.}}
== Historia ==
=== Mantxuriarren estatuaren eraketa ===
[[Mantxuria|Mantxuriatik]] etorrita, Qingtarrek herrialdearen barnealdea konkistatu zuten eta txinatar jatorriko [[Ming dinastia]] amaiarazi zuten 1644an, agerian utziz ez zela ezinezkoa Txina kanpotik inbaditzea. Dinastiaren sortzaileak [[Jurchen|jurchendarren]] parte ziren, [[Liao|Liao haranean]] bizi zen herri nomada bat, egungo [[Mantxuria|Mantxurian]],{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=10.}} eta hauek, izatez, ez zuten multzo bat osatzen, baizik eta [[tribu]] edo [[klan]] multzo zabal batean banatzen ziren, tribu bakoitzak bere auzokideekin harremanak ezartzen zituelarik, izan jurchendar edo [[Mongol|mongolekin]], izan Ming dinastiaren Txinarekin edo [[Joseon|Joseon dinastiaren]] [[Korea|Korearekin]].
XVI. mendean, Mantxuria hegoaldeko mugak harriduraz bizi izan zuen txinatarrak [[Nekazaritza intentsibo|nekazaritza intentsiboa]] egiten hasi zirela. Gainera, muga egiten zuen herrialdea zenez gero, Mingtarrek barruti militarretan antolatua zuten, ez zibiletan, herri nomaden erasoetatik babesteko.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
[[1570eko hamarkada|1570eko]] eta [[1580ko hamarkada|1580ko]] hamarkadetan, eskualdeko hegoaldeko nekazaritza eskualdean, buruzagi bat nabarmentzen hasi zen tribu guztien artean: [[Nurhaci]]. [[Aisin Gioro]] klaneko kide zela zioen{{sfn|Jerr|2017|p=152.}} eta bere boterea zabaldu nahi zuen armen indarrez estatu boteretsu bat sortzeko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=27.}} Horretarako, bere kokapen geografiko pribilegiatuaz baliatu zen, eta mugan bizi ziren txinatarrengandik ahal zuen bezainbat ikasi zuen.{{sfn|Fairbank|Goldman|2006|p=146.}}
1583an, bere aitaren hilketaren ondorioz sortutako gatazka baten ondorioz, Nurhacik jurchendarren [[Khan (titulua)|khan]] izenda zezaten eskatu zien Mingtarrei, baina bere eskaera ez zuten aintzat hartu, eta titulua Nikan Wailan jurchendar buruzagiari eskaini zioten; hurrengo urteetan Txinan babes hartuta bizi izan behar izan zuen. Hala ere, Nurhaciren ospearen ondorioz, Mingtarrek beraren eskaerak onartu behar izan zituzten pixkanaka eta 1586an Nikan hil egin zuten. Nurhaci ez zen horrekin konformatu, eta jurchendarren tribu eta klan guztiak menderatzera iritsi zen; gainera, Ming dinastiarekin harremanak hasi zituen, bere lankidetza eskainiz Korearen inbasioa gauzatu zuen [[Toyotomi Hideyoshi]] japoniar buruzagiari aurre egiteko.{{sfn|Twitchett|Fairbank|2019|p=29.}}
1593an, Gureko guduan, Nurhacik beste jurchen tribuen aliantza garaitu zuen: Yehe, Hada, Ula, Hoifa, Khorchin, Sibe, Guwalca, Jušeri eta Neyen.{{sfn|Hölzl|Payne|2022|p=300.}} Haren botereak Ming eta Yi bizilagunen kezkak piztu zituen. 1613tik aurrera, Nurhacik hurbilketa bilatu zuen klan mongoliarrekin, Mingtarrei aurre egiteko prestaketak hasi nahirik, eta klan txiki batzuk lortu zituen beraren aliatu gisa. Horrekin batera, bere estatua boteretsuago bilakatu ahala, txinatarrekiko muga gatazkak ugaritu egin ziren. Mongoliarrek 1606an «Kundulun Khan» titulua eman zioten eta 1616an bere burua [[Khan (titulua)|khan]] izendatu zuen. Horrela, «Jin ondorengoen» dinastia sortu zuen,{{sfn|Parker|2020|p=195.}} nolabaiteko lotura egin nahirik XII. mendean Txina iparraldeko zati bat konkistatu eta gobernatu zuen [[Jin dinastia (1115-1234)|jurchen dinastiarekin]].
1618an, Nurhacik ''Zazpi Irain Handiak''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=七大恨 - 维基文库，自由的图书馆|argitaletxea=zh.wikisource.org|hizkuntza=zh|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E4%B8%83%E5%A4%A7%E6%81%A8|aldizkaria=Wikisource|sartze-data=2025-01-01}}</ref> izeneko dokumentu bat idatzi zuen, non [[Ming dinastia|Ming dinastiako]] gobernarien aurka matxinatzeko arrazoiak aldarrikatzen zituen.{{sfn|Keliher|2020|p=27.}} 1618an Fushun konkistatu zuen,{{sfn|Swope|2016|p=13.}} eta 1621eko hasieran [[Liaodong penintsula]] inbaditu ondoren, Shen-Liaoko guduaren ostean Mingtarren [[Shenyang]] eta [[Liaoyang]] hiriak hartu zituen mendean. Hiriburua Liaoyangera eraman zuen 1621ean, eta Shenyangera 1625ean, izena [[Shenyang|Mukden]] aldatuta.{{sfn|Hummel|2010|p=302-303.}}
1626an bere lehen porrot militar garrantzitsua jasan zuen Ningyuaneko guduan, Ming armadako jeneral Yuan Chonghuanen aurka, eta handik gutxira, urte berean, Nurhaci hil egin zen. Beraren arrakastarik handienetako bat izan zen zortzi banderako sistema sortzea: bandera bakoitzak unitate zibil eta militar bana ordezten zuen, eta mantxu orok zuen unitate horietako kide izateko beharkizuna.{{sfn|Wakeman|2012|p=53-54.}}
[[Huang-Taiji]] Nuharciren semeak jarraitu zuen aitaren egitekoarekin, [[Han (etnia)|handarren]] lehen banderak bereganatuz bere armadarako. Mingtarren erakunde politiko asko hartu zituen mantxuriarren estatuaren antolamendurako, baina, aldi berean, erakunde horiek mantxuriarren mende gelditzeko aurreikuspenak egin zituen, kuota sistema baten bidez. 1634an, Ligden Kan mongoliarren azken [[Khan (titulua)|khan]] handia hil zenean, [[Tibet|Tibeten]], harenseme Ejei mantxuriarrengana joan eta Huang-Taijiri eman zion Yuan enperadorearen zigilu handia. 1636an, Huang-Taijik Qing izena ezarri zione statuari, Mantxuriaz haragoko asmoak ageriagoan egon zitezen. Ming ({{Lang-zh|t=明}}) dinastiaren izenetik abiatuta aukeratu zen, [[Eguzkia]] (日) eta [[Ilargia]] (月) aipatzen duten karaktereez osatua. Qing, aldiz, urarekin lotzen da. Qing ({{Lang-zh|t=清}}) karaktereak [[Ur|uraren]] (水) erradikalaz eta urdinaren (青) karaktereaz dago osatua, biak urarekin lotuak. Zenbait kanpaina militar jarraitutan, Huang-Taijik [[Mongolia]] eta [[Joseon|Korea]] menpean hartzea lortu zuen, [[Heilongjiang]] eskualdearen kontrola hartu baino lehen, [[Amur]] ibaiaren inguruan.
=== Ming dinastiaren amaiera ===
[[Fitxategi:Mongolia_in_1636.svg|thumb|[[Asia]] 1626an.]]
[[Izurri buboniko|Peste izurrite]] handi bat hasi zen [[Shanxi|Shanxin]] 1633an, [[Chongzhen enperadorea|Chongzhen enperadorearen]] agintaldian, eta 1641erako [[Pekin|Pekinera]] iritsi zen. Bi urteren buruan, 1643an 200.000 pertsona baino gehiagoren heriotza eragin zuen eta 1644an Ming dinastiaren amaiera bizkortu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Chung-lin|abizena=Ch’iu|urtea=2004|izenburua=The Epidemics in Ming Beijing and the Responses from the Empire’s Public Health System|argitaletxea=Academia Sinica|orrialdeak=331-388. or|hizkuntza=en|url=https://www.researchgate.net/publication/297368171_The_epidemics_in_Ming_Beijing_and_the_responses_from_the_empire's_public_health_system|aldizkaria=Bulletin of the Institute of History and Philology|zenbakia=75.2|argitaratze-lekua=Taiwan|ISSN=1012-4195}}</ref>
Indar matxinoen koalizio batek arpilatu zuen [[Pekin]], Li Zicheng buruzagiak gidatuta, eta Shun dinastia berriko lehen [[enperadore]] izendatu zuen bere burua. Ofizialki, [[Ming dinastia]] amaitu zen Chongzhenek bere buruaz beste egin zuenean zuhaitz batetik zintzilikatuta Jingshan parkean, [[Hiri Debekatua|Hiri Debekatutik]] gertu.{{sfn|Faure|2007|p=151.}} 1644ko apirilean, Pekin hartu ondoren, Li Zichengek 600.000 gizonez osatutako armada bat zuzendu zuen Mingtarren Wu Sangui komandante nagusiari aurre egiteko; 100.000 soldaduk [[Shanhai pasabidea]] ({{Lang-zh|t=山海关}}), nahitaez erabili beharrekoa [[Txinako Harresi Handia]] zeharkatzeko ipar-ekialdean. Pekin ipar-ekialdetik berrogeita hamar bat kilometrora zegoenez Shanhai, urte luzez bertan bildutako defentsek bermatzen zuten mantxuriarrak hiriburutik urrun egotea. Wu Sangui, bi etsaien artean harrapatuta, Qing dinastiako mantxuriarekin negoziatzera deliberatu zen, eta aliantza bat egitera Dorgon printzearekin, hura baitzen [[Huang-Taiji]] enperadorearen seme [[Shunzhi]] enperadorearen erregeordea, aurreko urtean hil zenean aita, sei urte besterik ez zituenez. Bi armadek batera, Li Zichengen indar matxinoak menderatu zituzten, 1644ko maiatzaren 27an, [[Shanhai pasabidea|Shanhai]] [[Shanhai pasabidea|pasabideko]] guduan.{{sfn|Dillon|2017|p=602.}} Qingtarren armadak Mingtarren ohiko defentsa muga gainditu eta [[Ibai Horia|Ibai Horiko]] haranean sartu ahal izan zen horrela, Wu Sanguiren laguntzari esker, eta Pekin erraz konkistatu zuten. Wu Sanguik espero zuen mantxuriarrek onartuko zutela [[Txinako Harresi Handia|Harresi Handiaren]] iparraldera erretiratzea, Ming dinastia boterean finkatzen lagundu eta gero, baina emaitza oso bestelakoa izan zen. [[Shunzhi|Shunzhi enperadoreak]] [[Shenyang|Mukdengotik]] Pekinera eraman zuen Qing dinastiaren gortea.{{sfn|Wakeman|2012|p=857.}} Zichengek iparraldera ihes egin zuen, eta ziurrenik bertan hil zuten nekazariek. Gatazkak hamazazpi urte gehiago behar izan zituen boterean zeudenen, erregegaien eta Ming matxinoen arteko borrokak baretu arte, eta mantxuriar matxinoek jarraitu zuten Ming dinastiaren agintepean egondako lurraldeak konkistatzen.
Chongzhen hil eta gero, haren aldeko indarrek Hegoaldeko Ming dinastia aldarrikatu zuten [[Nanjing|Nanjingen]], Zhu Yousong, Fuko Printzea, Hongguang enperadore izendatuz. Hala ere, 1645ean, Qingtarren armadak Ming dinastiaren azken hondarren aurka hasi ziren, eta Nanjing mendean hartu zuten 1645eko ekainaren 8an. Ekainaren 15ean, Zhu Yousong harrapatu eta Pekinera eraman zuten. 1658an, Zhu Youlangek, Ming dinastiaren azken erregegaiak, Pindaleren babespean babesa bilatu zuen, 1661ean [[Taungoo dinastia|Taungooko erresuman]] finkatu zelarik, baina laster argi geratu zen [[Myanmar|Birmanian]] erresuma bat ezartzeko asmoa zuela, eta gerra piztu zen bere babesleekin. Txinatarrek [[Ava erresuma|Ava]] inguruko lurra suntsitu zuten, baina ez zuten harrapatzerik lortu, Pindale Min erregearen aldeko [[portugaldar]] mertzenarioen artilleriari esker. Alabaina, Pindaleren anaia Pye Minek estatu kolpea eman eta setioa hautsi zuenean, txinatar guztiak, Youlang izan ezik, hiltzeko agindua eman zuen.{{sfn|Damrongrāchānuphāp|2001|p=220-223.}} 1661eko abenduan, Wu Sangui gudalburuak<ref>{{Erreferentzia|urtea=1838|izenburua=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia|argitaletxea=Parbury, Allen, and Company|hizkuntza=en|data=1838|url=https://books.google.com.au/books?id=uisYAAAAYAAJ&pg=PA189&lpg=PA189&dq=who+was+king+of+Burma+in+1661?&source=bl&ots=NAfhIeAc93&sig=wm48ccae0OpKcQ7WYZaznZkohzs&hl=ca&ei=Ou20TYbpBcryrQfo4fzIDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CC0Q6AEwAw#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref> gidatutako 20.000 soldaduren Qing armada batek [[Taungoo dinastia|Taungoo]] mendean hartu zuen, Youlang errenditzeko eskatuz. Hura preso hartuta, [[Yunnan|Yunnan probintziara]] eraman zuten berriro, eta 1662ko hasieran exekutatu zuten.{{sfn|Shore|1983|p=208.}}
=== Kangxi eta sendotzea ===
[[Fitxategi:Portrait_of_the_Kangxi_Emperor_in_Court_Dress.jpg|thumb|[[Kangxi|Kangxi enperadorea]] (agintea 1661-1722).]]
[[Kangxi]] enperadoreak (1661-1722) zazpi urte zituela hartu zuen tronua. Bere erregealdi luzean Xiaozhuang enperatriz alargun amonaren laguntza izan zuen. Behin boterea hartu zuenean, mantxuriarrek Txinako lurralde guztiak kontrolatzen zituzten, baina ez zuten [[armada]] handirik, eta amore emandako Mingtarren soldaduengan jarri behar izan zuten konfiantza hiriak kontrolatu ahal izateko, hiriak baitziren garai hartan babes sarearen bizkarrezur. Gainera, Qing dinastia ezartzen lagundu zuten Mingtarren hiru jeneral aukeratu zituzten, jauntxo feudal gisa (藩王), eta gainerakoei Txinako hegoaldeko lurralde zabaletako gobernadore karguak eman zitzaizkien. Horien guztien buru Wu Sangui ({{Lang-zh|t=吴三桂}}) izan zelarik, [[Yunnan]] eta [[Guizhou]] probintziak eman zizkioten, eta Shang Kexi ({{Lang-zh|t=尚可喜}}) eta Geng Zhongming ({{Lang-zh|t=耿仲明}}) [[Guangdong]] eta [[Fujian]] probintziak, hurrenez hurren.
Lehen urteetan, hiru jauntxo feudalak eta haien lurraldeak gero eta autonomoagoak izan ziren, ezinbestean. Azkenik, 1673an, Shang Kexik baimena eskatu zion Kangxi enperadoreari bere jaioterrira erretiratzeko, [[Liaodong penintsula|Liaodong probintzian]], eta bere semea oinordeko izendatzeko. Enperadore gazteak joaten utzi zion, baina semeari ukatu egin zion herentzia. Erreakzio gisa, beste bi jeneralek ere erretiroa eskatzea erabaki zuten, Kangxiren erabakiari aurre eginez, enperadorea haiek iraintzeko arriskua hartuko ez zelakoan. Ustea ustela atera zitzaien, ordea, enperadore gazteak atzera bota baitzituen eskaerak, eta hirurei agindu zien itzul zitzatela beren lurraldeak enperadorearen eskuetara.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Lurralde horien kontrola ziurtatzearen truke, Kangxik nolabaiteko autonomia eman zuen gobernabidean, baina horrek elitearen botere handitzea ekarri zuen, azkenean hiru jauntxo feudalen matxinada altxatu zen arte ―Wu Sangui, Geng Zhongming eta Shang Kexiren seme Shang Zhixin―, zortzi urte iraun zuena. Bere unerik gorenean, [[Ibai Urdina|Ibai Urdinaren]] iparralderaino zabaldu zuten kontrola. Azkenean, baina, Qing gobernuak matxinada garaitu eta hegoaldeko eremu osoaren gaineko kontrola ezarri zuen.{{sfn|Spence|2013|p=48-51.}}
Bestalde, [[Taiwan (uhartea)|Taiwan uhartea]] ere mendean hartu zuten Kangxiren aldeko indarrek, han babestuak baitziren Mingtarren azken jarraitzaileak, Zheng Jingen seme Zheng Ke-Shuang buru zutela; biak [[Koxinga|Koxingaren]] ondorengoak ziren, eta uhartea [[Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainia|Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiari]] kendua zioten, [[Tungning Erresuma]] ezartzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Benjamin A.|abizena=Elman|izenburua=Ming-Qing Border Defence, the Inward Turn of Chinese Cartography, and Qing Expansion in Central Asia in the Eighteenth Century|argitaletxea=University of British Columbia Press|orrialdeak=29-56. or|hizkuntza=en|data=2008|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Ming-Qing-Border-Defence%2C-the-Inward-Turn-of-and-in-Elman/01f11a3fc6100690b334895a965e7c9cc7dd7bc5|aldizkaria=The Chinese State at the Borders|editore-izena=|isbn=978-0774855747|doi=10.59962/9780774855747-005|sartze-data=2025-01-03}}</ref>[[Fitxategi:Map-Qing_Dynasty_1689-en.jpg|thumb|Txina 1689an.]]
[[Errusiar Tsarerria|Errusiar Tsarerriak]] eta Qing dinastiak 1689an sinatutako [[Nertxinskeko Ituna|Nertxinskeko Itunak]], bi herrialdeen arteko behin betiko mugak ezarri zituen, kontzesio komertzial batzuen truke, errusiarrek [[Amur]] ibaiaren iparraldean gelditzeko konpromisoa hartu baitzuten. Akordio horrek ekialdeko mongolei aurre egiteko aukera eman zion Qing dinastiari.<ref>{{erreferentzia|izena=Alexis Sidney|abizena=Krausse|urtea=1899|izenburua=Russia in Asia; a record and a study, 1558-1899|argitaletxea=G. Richards|orrialdeak=330-331.|hizkuntza=en|url=https://tile.loc.gov/storage-services/service/gdc/gdclccn/04/01/76/57/04017657/04017657.pdf|argitaratze-lekua=London|OCLC=2947591|DOI=https://doi.org/10.1086/ahr/5.2.345}}</ref>
1688an, [[Galdan Boshughtu Khan]] [[Dzungaria|dzungariatar]] ({{Lang-zh|t=準噶爾|s=准噶尔|p=Zhǔngá'ěr}}) buruzagiak [[khalkha]] populazioak mendebaldetik eraso eta haien lurraldea inbaditu zuen. Khalkha jendeek [[Gobi|Gobiko basamortua]] zeharkatu eta Qing Inperioaren laguntza eskatu zuten, haien menekotasunaren truke.{{sfn|Adle|2003|p=149.}} 1690ean, dzungariatarrak eta Qingtarrak Ulan Butungeko guduan borrokatu ziren [[Barne Mongolia|Barne Mongolian]], eta Qingtarrak garaile atera ziren.{{sfn|Christian|2018|p=188.}} 1696an eta 1697an Kangxi enperadoreak [[Dzungariako Khanerria|Dzungariako Khanerriaren]] aurkako kanpainak zuzendu zituen, bi herrien arteko lehen gerran. Qing armadaren mendebaldeko atalak Galdanen indarrak garaitu zituen Jao Modoko guduan eta, modu horretan, [[Kanpo Mongolia|Kanpo Mongoliako]] ibilbide komertzialak kontrolpean ukan zituzten.{{sfn|Christian|2018|p=188.}}
Tsewang Rabtan dzungariar khanaren anaia Tseren Dondupek, Khoshuteko kanata hartu zuen mendean 1717an, Yeshe Gyatso [[Dalai Lama]] kargutik kendu, [[Lha-bzang Khan]] hil eta [[Lhasa]] arpilatu zuen.{{sfn|Smith|1997|p=123-124.}} Kangxi enperadoreak mendekua hartu zuen 1718an, baina bere espedizio militarra [[Saluen|Saluen ibaiko]] guduan suntsitu zuten dzungariarrek, Lhasatik ez oso urrun.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} Kangxik bidalitako bigarren espedizio handiago batek, [[Tibet|Tibeteko]] indarrekin batera, Tibetetik kanporatu zituen dzugariarrak 1720an. [[Kelsang Gyatso]] berekin eraman zuten Kumbumetik Lhasara eta 7. Dalai Lama bezala ezarri zuten 1721ean.{{sfn|Desideri|2010|p=256.}} [[Turfan|Turfaneko]] eta Pichaneko biztanleek egoera probestu zuten, Amin Khoja bertako buruzagi baten menpe matxinatzeko, eta Qing dinastiaren mendekotasunetik atera ziren.{{sfn|Adle|2003|p=200.}} Kangxiren erregealdiaren amaieran, beste matxinada bat lehertu zen [[Taiwan (uhartea)|Taiwanen]], baina berriro garaitua izan zen.
XVII. mendea amaitu baino lehen, Txina bere boterearen gailurrean zegoen, Ming dinastiaren garaitik. aldi hartan, Kangxi enperadoreak Txinara etorritako [[Jesusen Lagundia|Jesusen Lagundiko]] kideekin harremana izan behar izan zuen, [[Misiolari|misio]] lanetara bertaratuak baitziren. Enperadorea [[Kristautasun|kristautasunera]] ekartzeko saialdietan huts egin bazuten ere, Kangxik bakea mantendu zuen haiekin Pekinen.{{sfn|Bays|2012|p=21-23.}}
=== Yongzheng eta Qianlong enperadoreak ===
[[Yongzheng]] enperadorearen (1723-1735) eta bere seme [[Qianlong]] enperadorearen (1735-1796) erregealdiek Qing dinastiaren boterearen gailurra markatu zuten. Denbora tarte horretan, enperadoreak 13 milioi kilometro koadroko lurraldean gobernatzera iritsi ziren.
Kangxi enperadorea hil ondoren, 1722ko neguan, bere laugarren seme Yong ({{Lang-zh|t=雍亲王}}) [[Yongzheng]] enperadore izenarekin hil zen. Izaera polemikoa erakutsi zuen, anai-arrebekin borroka politiko handietan nahasita, Kangxiren azken urteetan agintea amarru bidez eskuratu zuen zurrumurruak zirela eta. Yongzheng administratzaile handia izan zen, eta burdinazko eskuaz gobernatu zuen. Erregimen indartsuago baterantz urrats handi bat egin zuen, [[Mandarin (funtzionarioa)|mandarin]] edo funtzionarioak hautatzeko [[Azterketa inperialak|azterketa]] [[Azterketa inperialak|inperialak]] berriro bere jatorrizko estandarretara eraman zuenean.
Yongzhengek azkar jokatu zuen. Lehenik, ortodoxia [[Konfuzianismo|konfuzianoa]] sustatu zuen, eta aitaren laxokeriatzat ikusten zuena alderantzikatu zuen, sekta ez-ortodoxoen aurkako neurri indartsuak hartuz. 1723an, [[Kristautasun|kristautasuna]] debekatu eta kristau [[Misiolari|misiolariak]] kanporatu zituen, nahiz eta batzuei hiriburuan gelditzeko baimena eman zien.{{sfn|Hsü|1990|p=35-37.}} Horrez gain, gobernua kontrolatzeko erabakiak eman zituen. Jauregi inperialean txostenak jasotzeko sistema aldatu zuen, tokian tokiko baldintzei buruzko datu xeheak zuzenean eskura izan nahi baitzituen, burokraziaren parte hartzerik gabe, eta aholkulari pertsonalen Kontseilu Goren bat sortu zuen, azkenean enperadorearen kabinete bihurtu zena, ''de facto'', dinastia osorako. Maltzurki, postu garrantzitsuetara iritsi zen funtzionario mantxuriarrak bertan kokatuz, bere babesaren mende egon zirenak beti. [[Finantzak|Finantza]] krisia uste baino handiagoa zela konturatzen hasi zenean, Yongzhengek bazter utzi zuen bere aitak tokiko elite [[Lur-jabe|lur jabeekiko]] zuen ikuspuntu bihozbera, eta kanpaina bat antolatu zuen lurraren gaineko [[Zerga|zerga bilketa]] betearazteko. Diru sarrera gehienak erabili zituen tokiko funtzionarioen arteko «zintzotasuna elikatzeko» eta tokian tokiko [[ureztatze]], [[eskola]], [[errepide]] eta [[Karitate (ongintza)|ongintza]] lanetarako. Erreforma haiek iparraldean, hegoaldean eta Ibai Urdinaren haranean eraginkorrak izan baziren ere, gainerako lurraldeetan funtzionario eta lur jabeen sare estuak zeuden ezarrita. Yongzhengek eskarmentu handiko mandatari mantxuriarrak bidali zituen, argi egin zezaten lur jabetza eta kontu liburu faltsifikatuen eta kodifikatutakoen matazak askatzeko, baina trikimailuak, pasibotasuna eta baita [[indarkeria]] ere aurkitu zituzten. Krisi fiskalak bere horretan jarraitu zuen.{{sfn|Spence|2013|p=80-83.}}
Yongzheng 1735ean hil zen. Bere seme Bao ({{Lang-zh|t=宝亲王}}) printzea izan zuen jarraitzaile, [[Qianlong]] enperadore izenaz. Hogeita lau urte zituela, jeneral trebea zen: kanpaina militarrak gidatu zituen pertsonalki [[Xinjiang|Xinjiangen]] eta [[Mongolia|Mongolian]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Bawden|izenburua=The Mongol Rebellion of 1756-1757|orrialdeak=1-31. or|hizkuntza=en|data=1968|url=https://www.jstor.org/stable/41929869|aldizkaria=Journal of Asian History|alea=1|zenbakia=2|issn=0021-910X|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Iskanbilak eta [[Matxinada|matxinadak]] arrakastaz itzali zituen [[Sichuan|Sichuanen]] eta hegoaldeko Txinako zenbait lekutan. Qianlongen erregealdiko berrogei urteen inguruan, Qing gobernuak neurrigabeko ustelkeria garai bat bizi izan zuen berriro. Heshen ofiziala zen dinastiako ustelenetarikoa eta [[Jiaqing]] enperadorearen aginduz (1796-1820) bere buruaz beste egitera behartu zuten.{{sfn|Schoppa|2002|p=42-43.}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|izena=Chahryar|abizena=Adle|urtea=2003|izenburua=History of civilizations of Central Asia. 5, Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|argitaletxea=Unesco|ISBN=978-9231038761|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/54040977|argitaratze-lekua=Paris|OCLC=54040977}}
* {{Erreferentzia|izena=Daniel H.|abizena=Bays|urtea=2012|izenburua=A new history of Christianity in China|argitaletxea=Wiley-Blackwell|ISBN=978-1405159548|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/707263763|argitaratze-lekua=Chichester|OCLC=707263763}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Christian|urtea=2018|izenburua=A history of Russia, Central Asia and Mongolia. Volume II, Inner Eurasia from the Mongol Empire to today, 1260-2000|argitaletxea=Wiley Blackwell|ISBN=978-1119392606|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1018472878|argitaratze-lekua=Hoboken|OCLC=1018472878|DOI=https://dx.doi.org/10.1002/9781119392606}}
* {{Erreferentzia|abizena=Damrongrāchānuphāp|urtea=2001|izenburua=The chronicle of our wars with the Burmese: hostilities between Siamese and Burmese when Ayutthaya was the capital of Siam|argitaletxea=White Lotus|ISBN=978-9747534580|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/46429866|argitaratze-lekua=Bangkok|OCLC=46429866}}
* {{Erreferentzia|izena=Ippolito|abizena=Desideri|urtea=2010|izenburua=Mission to Tibet: the extraordinary eighteenth-century account of Father Ippolito Desideri, S.J.|argitaletxea=Wisdom Publications|ISBN=978-0861716760|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/missiontotibetex0000desi|argitaratze-lekua=Boston|OCLC=653084727}}
* {{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Dillon|urtea=2017|izenburua=Encyclopedia of Chinese history|argitaletxea=Routledge|ISBN=978-1315818535|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/965774033|argitaratze-lekua=Abingdon|OCLC=965774033}}
* {{Erreferentzia|izena=John King|abizena=Fairbank|urtea=2006|izenburua=China: a new history|argitaletxea=Belknap Press of Harvard University Press (web.archive.org)|ISBN=978-0674018280|hizkuntza=en|abizena2=Goldman|izena2=Merle|url=https://web.archive.org/web/20130516060343/http://studijas.asiares.lv/teacher/frankkraushaar/ievads-kinas-civilizacija/materiali/Fairbank_Goldman_CHINA-A_New_History.pdf|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=61821937}}
* {{Erreferentzia|izena=David|abizena=Faure|urtea=2007|izenburua=Emperor and ancestor: state and lineage in South China|argitaletxea=Stanford University Press|ISBN=978-1435608832|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/290565472|argitaratze-lekua=Stanford|OCLC=290565472}}
* {{Erreferentzia|izena=Andreas|abizena=Hölzl|urtea=2022|izenburua=Tungusic languages: past and present|argitaletxea=Language Science Press|ISBN=978-3961103959|hizkuntza=en|abizena2=Payne|izena2=Thomas E.|url=https://search.worldcat.org/title/1356978751|argitaratze-lekua=Berlin|OCLC=1356978751}}
* {{Erreferentzia|izena=Immanuel C. Y.|abizena=Hsü|urtea=1990|izenburua=The rise of modern China|argitaletxea=Oxford University Press|ISBN=978-0195058673|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/19556435|argitaratze-lekua=New York|OCLC=19556435}}
* {{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hummel|urtea=2010|izenburua=Eminent Chinese of the Ch'ing period, 1644-1912|argitaletxea=Global Oriental|ISBN=978-9004218017|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/833765540|argitaratze-lekua=Folkestone|OCLC=833765540}}
* {{Erreferentzia|izena=Nicole, ed.|abizena=Jerr|izenburua=The Scaffolding of Sovereignty: Global and Aesthetic Perspectives on the History of a Concept|argitaletxea=Columbia University Press|hizkuntza=en|data=2017|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.7312/beni17186/html|isbn=978-0231171878|OCLC=993122694|doi=10.7312/beni17186|sartze-data=2025-01-01}}
* {{Erreferentzia|izena=Macabe|abizena=Keliher|urtea=2020|izenburua=The Board of Rites and the making of Qing China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520971769|hizkuntza=en|url=https://www.google.cat/books/edition/The_Board_of_Rites_and_the_Making_of_Qin/Ro2qDwAAQBAJ?hl=ca&gbpv=1&dq=Seven+Grievances+1618&pg=PA27&printsec=frontcover|argitaratze-lekua=California|OCLC=1090283580}}
* {{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Parker|urtea=2020|izenburua=World history: from the ancient world to the information age|argitaletxea=Dorling Kindersley Limited|ISBN=978-0241484029|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/1200842835|argitaratze-lekua=London|OCLC=1200842835}}
* {{Erreferentzia|izena=Peter C.|abizena=Perdue|urtea=2009|izenburua=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|argitaletxea=Harvard University Press|ISBN=978-0674042025|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/chinamarcheswest00pete|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=1294423771|DOI=https://dx.doi.org/10.4159/9780674042025}}
* {{Erreferentzia|izena=William T.|abizena=Rowe|urtea=2012|izenburua=China's last empire: the great Qing|argitaletxea=The Belknap Press of Harvard Univ. Press|ISBN=978-0674066243|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/862989527|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=862989527}}
* {{Erreferentzia|izena=R. Keith|abizena=Schoppa|urtea=2002|izenburua=Revolution and its past: identities and change in modern Chinese history|argitaletxea=Prentice Hall|ISBN=978-0130224071|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/revolution-and-its-past-identities-and-change-in-modern-chinese-history/oclc/45661629|argitaratze-lekua=Upper Saddle River|OCLC=45661629}}
* {{Erreferentzia|izena=David Harrison|abizena=Shore|urtea=1983|izenburua=Last court of Ming China: the reign of the Yung-li emperor in the South 1647-1662|argitaletxea=UMI|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books/about/Last_Court_of_Ming_China.html?id=o8RtnQEACAAJ&redir_esc=y|argitaratze-lekua=Ann Arbor|OCLC=248014217}}
* {{Erreferentzia|izena=Warren W.|abizena=Smith|urtea=1997|izenburua=Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations|argitaletxea=HarperCollins Publishers|ISBN=978-0813331553|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/611808440|argitaratze-lekua=New Delhi|OCLC=611808440}}
* {{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Spence|urtea=2013|izenburua=The search for modern China|argitaletxea=W.W. Norton & Company|ISBN=978-0393934519|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/818293307|argitaratze-lekua=New York|OCLC=818293307}}
* {{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Swope|urtea=2016|izenburua=The military collapse of China's Ming Dynasty, 1618-44|argitaletxea=Routledge, Taylor & Francis Group|ISBN=978-1138652330|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/982418653|argitaratze-lekua=London|OCLC=982418653}}
* {{Erreferentzia|izena=Spencer|abizena=Tucker|urtea=2011|izenburua=Battles that changed history: an encyclopedia of world conflict|argitaletxea=ABC-CLIO|ISBN=978-1598844306|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/693771794|argitaratze-lekua=Santa Barbara|OCLC=693771794}}
* {{Erreferentzia|izena=Denis Crispin, ed.|abizena=Twitchett|urtea=2019|izenburua=The Cambridge history of China|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0521243278|hizkuntza=en|abizena2=Fairbank|izena2=John King, ed.|url=https://search.worldcat.org/title/2424772|argitaratze-lekua=Cambridge|OCLC=2424772}}
* {{Erreferentzia|izena=Frederic|abizena=Wakeman|urtea=2012|izenburua=The great enterprise: the Manchu reconstruction of imperial order in seventeenth-century China|argitaletxea=University of California Press|ISBN=978-0520048041|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/825038126|argitaratze-lekua=Berkley|OCLC=825038126}}
== Ikus, gainera ==
== Kanpo estekak ==
clpsemkrpl54lojplz3bhd2dctyko3p
2020ko Bizkaiko Bertsolari Txapelketa
0
978489
10021952
8805799
2025-01-03T17:43:24Z
Miren UM
170032
10021952
wikitext
text/x-wiki
{{Zaharkitua}}
{{infotaula
|above = 2020ko Bizkaiko Bertsolari Txapelketa
|image =
|caption =
|label1 = Antolatzailea
|data1 = [[Bizkaiko Bertsolari Elkartea]]
|label2 = Parte-hartzaileak
|data2 = 60 bertsolari
|label3 = Finala
|data3 = [[Bilbao Arena]]<br/>
|label4 = Txapelduna
|data4 =
|label5 = Txapeldunordea
|data5 =
}}
'''2020ko Bizkaiko Bertsolari Txapelketa''' urte honetan ospatuko den [[Bizkaiko Bertsolari Txapelketa|txapelketa honen]] edizioa izango da.
== Parte-hartzaileak ==
=== Bertsolariak ===
{{Zutabe-zerrenda|kopurua = 3|
# [[Aitor Arrutia]]
# [[Aitor Ruiz]]
# [[Aritz Landeta]]
# [[Arkaitz Zipitria]]
# [[Asier Alcedo]]
# [[Asier Galarza]]
# [[Beñat Bilbao]]
# [[Bikain Urkiri]]
# [[Eneko Aldana]]
# [[Garazi Navarro]]
# [[Gorka Pagonabarraga]]
# [[Ibai Amillategi]]
# [[Igor Galarza]]
# [[Iker Garitagoitia]]
# [[Illart Gumuzio]]
# [[Iñaki Iturriotz]]
# [[Irune Basagoiti]]
# [[Javier Martinez]]
# [[Jone Larrinaga]]
# [[Jontxu Martinez]]
# [[Joseba Barandiaran]]
# [[Julen Ibarguengoitia]]
# [[Koldo Muñiz]]
# [[Mikel Aiartzaguena]]
# [[Mikel Galarza]]
# [[Nagore Beitia]]
# [[Paule Ixiar Loizaga]]
# [[Peru Irastorza]]
# [[Xabier Enbeita]]
# [[Aissa Intxausti]]
# [[Aitor Esteban]]
# [[Aitor Etxebarriazarraga]]
# [[Ana Picallo]]
# [[Ander Aldazabal]]
# [[Ander Anakabe]]
# [[Ander Ucelay]]
# [[Axier Goñi]]
# [[Bittor Altube]]
# [[Enare Muniategi]]
# [[Eneko Arrate]]
# [[Eneko Barruetabeña]]
# [[Eneko Arrate]]
# [[Eneko Barruetabeña]]
# [[Garikoitz Sarriugarte]]
# [[Iker Apraiz]]
# [[Aissa Intxausti]]
# [[Iker Uriarte]]
# [[Imanol Arrutia]]
# [[Inazio Vidal]]
# [[Ion Barrocal]]
# [[Iruri Altzerreka]]
# [[Jokin Castaños]]
# [[Josune Aramendi]]
# [[Koldo Gezuraga]]
# [[Lurdes Ondaro]]
# [[Maider Altuna]]
# [[Maite Sarasola]]
# [[Mikel Goiriena]]
# [[Mikel Retolaza]]
# [[Nahia Ibarzabal]]
# [[Peru de Pedro]]
# [[Peru Vidal]]
}}
=== Gai-jartzaileak ===
{{Zutabe-zerrenda|kopurua = 3|
}}
=== Epaileak ===
{{Zutabe-zerrenda|kopurua = 3|
}}
= Aurreko fasea =
60 bertsolariak bi multzotan banatuko dira eta multzo bakoitzean 5 saio jokatuko dira. Multzo bakoitzeko saioak jokatu ondoren, multzo bakoitzean puntuazio altuena duten 13 bertsolariek eskuratuko dute irailean hasiko den Bizkaiko Bertsolari Txapelketan parte hartzeko txartela. 26 bertsolari horiei dagoeneko sailkatuta dauden 10 bertsolariak batuko zaizkie, Bizkaiko Bertsolari Txapelketa 2018an finalaurrekoetako fasean kantatu zutenak eta finalera heldu ez ziren 10 bertsolariak.
== Saioak ==
==== [[Orozko]] eta [[Lekeitio]] ====
[[2018]]ko [[Irailaren 16]]an [[Orozko]]n eta [[Lekeitio]]n lehen saioak jokatu ziren.
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Asier Galarza]] || 185
|-
| [[Asier Alcedo]] || 167,5
|-
| [[Iker Garitagoitia]] || 160,5
|-
| [[Joseba Barandiaran]] || 153,5
|-
| [[Jontxu Martinez]] || 119
|}
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Koldo Gezuraga]] || 174,5
|-
| [[Peru de Pedro]] || 167
|-
| [[Garikoitz Sarriugarte]] || 163,5
|-
| [[Inazio Vidal]] || 160,5
|-
| [[Eneko Arrate]] || 158
|-
| [[Jokin Castaños]] || 145
|}
==== [[Getxo]] eta [[Busturia]] ====
[[2018]]ko [[Irailaren 17]]an [[Getxo]]n eta [[Busturia]]n bigarren saioak jokatu ziren.
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Julen Ibarguengoitia]] || 177
|-
| [[Paule Ixiar Loizaga]] || 165,5
|-
| [[Aitor Arrutia]] || 164
|-
| [[Nagore Beitia]] || 153,5
|-
| [[Jontxu Martinez]] || 148,5
|-
| [[Bikain Urkiri]] || 142,5
|}
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Aitor Etxebarriazarraga]] || 184
|-
| [[Peru Vidal]] || 176,5
|-
| [[Ander Ucelay]] || 160,5
|-
| [[Iker Uriarte]] || 156
|-
| [[Ander Aldazabal]] || 154
|-
| [[Ander Anakabe]] || 150
|}
==== [[Markina-Xemein]] eta [[Berango]] ====
[[2018]]ko [[Irailaren 18]]an [[Markina-Xemein]]en eta [[Berango]]n hirugarren saioak jokatu ziren.
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Ibai Amillategi]] || 184,5
|-
| [[Iñaki Iturriotz]] || 181,5
|-
| [[Beñat Bilbao]] || 172
|-
| [[Xabier Enbeita]] || 160
|-
| [[Mikel Galartza]] || 155
|-
| [[Irune Basagoiti]] || 123,5
|}
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Imanol Arrutia]] || 159,5
|-
| [[Enare Muniategi]] || 159
|-
| [[Bittor Altube]] || 156,5
|-
| [[Ion Barrocal]] || 155
|-
| [[Ana Picallo]] || 143,5
|-
| [[Maite Sarasola]] || 140
|}
==== [[Muxika]] eta [[Berriz]] ====
[[2018]]ko [[Irailaren 23]]an [[Muxika]]en eta [[Berriz]]en laugarren saioak jokatu ziren.
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Eneko Aldana]] || 178
|-
| [[Arkaitz Zipitria]] || 175,5
|-
| [[Jone Larrinaga]] || 160
|-
| [[Peru Irastorza]] || 154
|-
| [[Aritz Landeta]] || 152
|-
| [[Iñaki Lersundi]] || 116
|}
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Iruri Altzerreka]] || 170,5
|-
| [[Mikel Goiriena]] || 169,5
|-
| [[Aitor Esteban Etxebarria|Aitor Esteban]] || 150,5
|-
| [[Nahia Ibarzabal]] || 160
|-
| [[Maider Altuna]] || 142
|-
| [[Axier Goñi]] || 135
|}
==== [[Zalla]] eta [[Derio]] ====
[[2018]]ko [[Irailaren 24]]an [[Zalla]]n eta [[Derio]]n bostgarren saioak jokatu ziren.
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Gorka Pagonabarraga]] || 189,5
|-
| [[Garazi Navarro]] || 171,5
|-
| [[Igor Galarza]] || 171
|-
| [[Koldo Muñiz]] || 170
|-
| [[Illart Gumuzio]] || 154,5
|-
| [[Javier Martinez]] || 133,5
|}
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
| [[Mikel Retolaza]] || 188,5
|-
| [[Josune Aramendi]] || 163,5
|-
| [[Aissa Intxausti]] || 162,5
|-
| [[Lurdes Ondaro]] || 160
|-
| [[Eneko Barruetabeña]] || 142
|-
| [[Iker Apraiz]] || 138,5
|}
== Hurrengo fasera sailkatuak ==
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
|'''Gorka Pagonabarraga''' || 189,5
|-
|'''Asier Galarza''' || 185
|-
|'''Ibai Amillategi''' || 184,5
|-
|'''Iñaki Iturriotz''' || 181,5
|-
|'''Eneko Aldana''' || 178
|-
|'''Julen Ibarguengoitia''' || 177
|-
|'''Arkaitz Zipitria''' || 175,5
|-
|'''Beñat Bilbao''' || 172
|-
|'''Garazi Navarro''' || 171,5
|-
|'''Igor Galarza''' || 171
|-
|'''Koldo Muñiz''' || 170
|-
|'''Asier Alcedo''' || 167,5
|-
|'''Paule Ixiar Loizaga''' || 165,5
|-
|Aitor Arrutia || 164
|-
|Iker Garitagoitia || 160,5
|-
|Jone Larrinaga || 160
|-
|Xabier Enbeita || 160
|-
|Mikel Galarza || 155
|-
|Illart Gumuzio || 154,5
|-
|Peru Irastortza || 154
|-
|Nagore Beitia || 153,5
|-
|Joseba Barandiaran || 153,5
|-
|Aritz Landeta || 152
|-
|Mikel Aiartzaguena || 148,5
|-
|Bikain Urkiri || 142,5
|-
|Javier Martinez || 133,5
|-
|Irune Basagoiti || 123,5
|-
|Jontxu Martinez || 119
|-
|Iñaki Lersundi || 116
|}
B MULTZOA
{| class=wikitaula
! '''Bertsolaria''' || '''Puntuak'''
|-
|'''Mikel Retolaza''' || 188,5
|-
| '''Aitor Etxebarriazarraga''' || 184
|-
| '''Peru Vidal''' || 176,5
|-
| '''Koldo Gezuraga''' || 174,5
|-
| '''Iruri Altzerreka''' || 170,5
|-
| '''Mikel Goiriena''' || 169,5
|-
| '''Peru de Pedro''' || 167
|-
| '''Josune Aramendi''' || 163,5
|-
| '''Garikoitz Sarriugarte''' || 163,5
|-
| '''Aissa Intxausti''' || 162,5
|-
| '''Inazio Vidal''' || 160,5
|-
| '''Ander Ucelay''' || 160,5
|-
| '''Imanol Arrutia''' || 159,5
|-
| '''Enare Muniategi''' || 159
|-
| Eneko Arrate Sololuze || 158
|-
| Bittor Altube Sarrionandia || 156,5
|-
| Iker Uriarte Urrutia || 156
|-
| Ion Barrocal Besga || 155
|-
| Ander Aldazabal Olabarri || 154
|-
| Aitor Esteban Etxebarria || 150,5
|-
| Ander Anakabe Lekue || 150
|-
| Nahia Ibarzabal Gisasola || 145
|-
| Jokin Castaños Gonzalez || 145
|-
| Lurdes Ondaro Mallea || 144,5
|-
| Ana Picallo Perez || 143,5
|-
| Eneko Barruetabeña Bilbao || 142
|-
| Maider Altuna Urbina || 142
|-
| Maite Sarasola Isazelaia || 140
|-
| Iker Apraiz Solaguren || 138,5
|-
| Axier Goñi Arsuaga || 135
|-
|}
=== Kanporaketak: Udazkeneko kanporaketak ===
=== Finalaurrekoak ===
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Bizkaiko Bertsolari Txapelketak}}
[[Kategoria:Bizkaiko Bertsolari Txapelketak]]
[[Kategoria:2020 Euskal Herrian]]
ljutpx2qhaej3680r6i0za9z02maeqg
Ruby Bridges
0
980890
10022304
9336072
2025-01-04T10:49:33Z
Ernestobanpiroa
58701
[[Kategoria:New Orleansko historia]] kendua; [[Kategoria:New Orleanseko historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022304
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
[[Fitxategi:US Marshals with Young Ruby Bridges on School Steps.jpg|thumb|300px|Ruby Bridges, agente batzuek babestuta, eskolatik irtetzerakoan, 1960an.]]
[[Fitxategi:Ruby Bridges and Obama.jpg|thumb|300px|Ruby Bridges Barack Obamarekin Etxe Zurian ''The problem we all live with'' margolanaren aurrean, 2011n..]]
'''Ruby Nell Bridges Hall''' ([[Tylertown (Mississippi)|Tylertown]], [[Mississippi]], [[1954]]ko [[irailaren 8]]a) zurien eskolara joaten lehen neska afroamerikarra izan zen. [[1960]]ean izan zen. Hiru urte lehenago nerabe batzuk, tartean [[Dorothy Counts]], [[Ipar Karolina]]n eskolan gizarteratzea saiatu ziren ere bai.<ref>https://www.womenshistory.org/education-resources/biographies/ruby-bridges</ref>
== Egoera ==
[[Ameriketako Estatu Batuetako Gorte Gorena]]<nowiki/>k, 1954an, [[arraza bereizkeria]] ilegaltzat jo zuen. Hala ere, instituzio askoren aldetik aurkako jarrera zegoen. Egoera bereziki gogorra hegoaldeko estatuetan ematen zen. Zurien eskoletan sartzeko haur beltzek maila akademiko egokia zutela erakutsi behar zuten; horretarako [[test]] bat egin behar zuten eta, ondoren, haien gaitasuna erabakitzen zen. Familientzat, bestetik, oso erabaki gogorra zen: nahiz eta legedia haien aldekoa izan, gizartearen multzo handi bat aurka zegoen eta ondorioen beldurrez zeuden.
== Rubyren haurtzaroa ==
Lau urte zituelarik, Ruby Bridges, familiarekin, [[New Orleans]] hirira aldatu zen, [[Louisiana]] estatuan. 1960an, sei urtekin, gurasoek New Orleansen aurrera eraman zen eskola gizarteratze sistema batean parte hartzea onartu zuten. Gurasoak [[NAACP|Koloreko Pertsonen Garapenerako Elkarte Nazionala]] elkartearen partaideak ziren eta onartu zuten. Rudy, federal agenteen babesarekin, lehen hezkuntzako eskola batera joan zen, lehen afroamerikarra izanik. Eskola hura, William Frantz Elementary eskola, alegia, ordura arte, zurientzako bakarrik izana zen. Programan hasieran sei haur aukeratu ziren baina eskolara joaten Ruby bakarra izan zen zeren eta besteek atzera egin baitzuten. Rubyk urte oso bat eman zuen eskolan; han bakartuta zegoen zeren eta beste haurren gurasoek ez zuten haien seme-alabekin ibiltzea nahi. Lehenengo egunetan haur zurien gurasoek, haien aurkako jarrera erakusteko, seme-alabak eskolatik eraman zituzten, eta Ruby eskolara segurtasun-neurri handien artean joan behar zuen. Prozesua tentsio handia eramana zen aurrera<ref>The Unfinished Agenda of Brown v. Board of Education, 169 or.</ref>
== Omenaldiak ==
Ruby benetako sinboloa bihurtu zen eta, ondorioz, omenaldi ugari jaso izan du haren bizitzan:
* 1964an, [[Norman Rockwell]] margolariak, haurraren irudia margotu zuen ''The problem we all live with'' lanean (''Guztiok elkar bizi garen arazoa'', euskaraz); hau Look aldizkarian agertu zen argitaratuta.<ref>«El problema con el que vivimos - Norman Rockwell». ''HA!''. [https://historia-arte.com/obras/el-problema-con-el-que-vivimos-de-rockwell]</ref>
* 2001eko urtarrilaren 8an, Bridges [[Bill Clinton]] Estatu Batuetako presidentearen eskutik sari bat jaso zuen.
* 2011an, [[Barack Obama]]k [[Etxe Zuria]]n jaso zuen.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* {{en}}:[https://www.youtube.com/watch?v=NWo4B5n0HDk ''Ruby Bridges for Kids'' bideoa. Ruby Bridgesen biografia.]
* {{en}}:[http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2010/12/101215_cultura_eeuu_segregacion_luisiana_escuela_ruby_bridges_wbm.shtml ''Mundua aldatzera lagundu zuen neskatxa''], [[BBC]]
* {{en}}:[https://web.archive.org/web/20090909044226/http://www.rubybridges.com/ The Ruby Bridges Foundation]
* {{en}}:[http://www.lewisbond.com/rckwellpgs/problem.html ''This is the Problem We All Live With'']
* {{en}}:[http://www.songfacts.com/detail.php?id=7619 ''Ruby's Shoes Songfacts'']
{{bizialdia|1954ko||Bridges, Ruby}}
[[Kategoria:Mississippitarrak]]
[[Kategoria:Afro-amerikarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako emakumeak]]
[[Kategoria:XX. mendeko emakumeak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko emakumeak]]
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
[[Kategoria:Afro-amerikarren eskubide zibilen aldeko mugimenduaren ekintzaileak]]
[[Kategoria:Afro-amerikar aktibistak]]
n1ao3t8ku6254gfxji12cfwmomfdiak
Holy Family komentua
0
980899
10022305
9673825
2025-01-04T10:49:50Z
Ernestobanpiroa
58701
[[Kategoria:New Orleansko historia]] kendua; [[Kategoria:New Orleanseko historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022305
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula}}
'''Holy Family komentua''' ({{lang-eu|Familia Santuaren komentua}})<ref>Southern, Eileen (1997). ''Music of Black Americans''. New York: W.W. Norton & Co. {{ISBN|0-393-03843-2}}.</ref> [[New Orleans]], [[Luisiana]], [[Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] hegoaldean [[moja]] afroamerikarrentzat sortutako lehen komentua izan zen.
== Historia ==
Hiru emakumek sortu zuten: [[Henriette DeLille]], Juliette Gaudin eta Josephine Charles. Nagusia Juliette zen. Haiei buruzko informazio gutxi dago. Komentua, denborarekin, emakume zaharrentzat eta gaixorientzako aterpea bihurtu zen; umezurtzentzako aterpea ere izan zen.
== Egoitza ==
Lehen urtetan komentua Bayou kaleko etxe baten lehengo solairuan zegoen. Laster, zituzten beharrei erantzuteko, beste egoitz batera joan ziren; bigarren hori ''[[Orleans Theater]]'' ondoan zegoen saloi bat zen.<ref>https://web.archive.org/web/20201115173446/http://nutrias.org/exhibits/french/theatre.htm</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Komentuak]]
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
[[Kategoria:Arrazismoa Ameriketako Estatu Batuetan]]
[[Kategoria:Afro-amerikarrak]]
[[Kategoria:Erromatar Eliza Katolikoa Estatu Batuetan]]
51lxso3b5crk5858tenozrv3zhtqdsr
New Orleanseko gudua
0
980910
10022308
9620984
2025-01-04T10:50:22Z
Ernestobanpiroa
58701
[[Kategoria:New Orleansko historia]] kendua; [[Kategoria:New Orleanseko historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022308
wikitext
text/x-wiki
{{Gerra infotaula
| izena = New Orleansko gudua
| guda = [[1812ko angloamerikar gerra]]
| frontea = [[New Orleans]]
| irudia = [[Fitxategi:Edward_pakenham.jpg|250px]]
| oina = Edwar Pakenham jeneral britaniarra larriki zaurituta.
| data = [[1814]]ko abenduan [[1815]]eko urtarrilean.
| lekua =
| koordenatuak = {{koord|29|56|33|N|89|59|27|W|region:US-LA_type:event|display=inline,title}}
| emaitza = Estatubatuarren garaipena
| egoera =
| gudulari1 = {{bandera|AEB|1795}}
| gudulari2 = {{bandera|Erresuma Batua}}
| komandante1 = [[Andrew Jackson]]
| komandante2 = [[Edward Pakenham]]
| indarra1 = 5.700
| indarra2 = 8.000
| galera1 = 13 hildako
| galera2 = 285 hildako
| oharra =
}}
[[Fitxategi:Battle_of_New_Orleans,_Jean_Hyacinthe_de_Laclotte.jpg|thumb|300px|[[Jean Hyacinthe de Laclotte]] margolariaren ''Battle of New Orleans'' (1815).]]
'''New Orleansko gudua''' [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuen]] eta [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua]] artekoa izan zen. Gertaerak [[1814]]ko [[abenduaren 23]] eta [[1815]]eko [[urtarrilaren 8]] artean izan ziren. [[1812ko angloamerikar gerra]]ren gudu handiena izan zen.<ref name="#1">https://www.battlefields.org/learn/war-1812/battles/new-orleans</ref>
== Historia ==
[[1814]]ko bukaeran 50 itsasontzi baino gehiago zituen [[flota]] britainiar bat [[Mexikoko Golko]] barruan sartu zen, [[New Orleans]]en aurkako erasoa burutzeko asmoz. Britainiarrak [[Edward Pakenham]] [[jeneral]]aren agindupean zeuden. Estatubatuerren aldetik [[Andrew Jackson]] komandantea borrokarako prestatu zen. Jackson hegomendebaldean zegoen, milizianoen eta bolondresen erregimentu baten buruan; haiekin britaniarrei aurre egin zien.
[[1815]]eko [[urtarrilaren 8]]an behin eta berriro britaniarrek Jackson indarrei eraso egin zieten. Jackosonen militarrak ondo gotortu ziren eta, aldi berean, [[oste]] britaniarrak erasoan etsaien begi bistan gelditzen ziren. Borroka ez zen luzea izan eta estatubatuarren garaipenarekin amaitu zen. Britaniarrek atzera egin behar izan zuten eta [[Edward Pakenham]] jenerala galdu zuten, borrokan hilda.
Guda hau nahiko absurdoa izan zen zeren eta ordurako, [[Ganteko Ituna]]ri esker, gerra bukatuta zegoen. Bakea abenduaren 24en sinatua izan baitzen. Baina horren informazioa berandu heldu zen. Garaipena, hala ere, estabatuarrentzako garrantzitsua izan zen: haien morala altxatu zen eta, halaber, Jacksonen ospea handitu egin zen, ordurako heoria bihurtuta. Ospe horrek presidentea izateko bidean asko lagunduko zion.<ref name="#1"/><ref>https://web.archive.org/web/20210224064028/https://www.nationalgeographic.org/media/battle-new-orleans/</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Andrew Jackson]]
== Kanpo estekak ==
* {{en}}:[https://www.britannica.com/event/Battle-of-New-Orleans-United-States-United-Kingdom-1815 Gudua ''Encyclopædia Britannica''n.]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
[[Kategoria:1812ko angloamerikar gerra]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuek parte hartutako guduak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuak parte hartutako guduak]]
[[Kategoria:1814ko gatazkak]]
[[Kategoria:1815eko gatazkak]]
[[Kategoria:Louisianako historia]]
[[Kategoria:Andrew Jackson]]
74l7zw60qed6kcgueqeb6vgzdpoxc2b
10022318
10022308
2025-01-04T10:52:24Z
Ernestobanpiroa
58701
Ernestobanpiroa wikilariak «[[New Orleansko gudua]]» orria «[[New Orleanseko gudua]]» izenera aldatu du, birzuzenketaren gainetik
10022308
wikitext
text/x-wiki
{{Gerra infotaula
| izena = New Orleansko gudua
| guda = [[1812ko angloamerikar gerra]]
| frontea = [[New Orleans]]
| irudia = [[Fitxategi:Edward_pakenham.jpg|250px]]
| oina = Edwar Pakenham jeneral britaniarra larriki zaurituta.
| data = [[1814]]ko abenduan [[1815]]eko urtarrilean.
| lekua =
| koordenatuak = {{koord|29|56|33|N|89|59|27|W|region:US-LA_type:event|display=inline,title}}
| emaitza = Estatubatuarren garaipena
| egoera =
| gudulari1 = {{bandera|AEB|1795}}
| gudulari2 = {{bandera|Erresuma Batua}}
| komandante1 = [[Andrew Jackson]]
| komandante2 = [[Edward Pakenham]]
| indarra1 = 5.700
| indarra2 = 8.000
| galera1 = 13 hildako
| galera2 = 285 hildako
| oharra =
}}
[[Fitxategi:Battle_of_New_Orleans,_Jean_Hyacinthe_de_Laclotte.jpg|thumb|300px|[[Jean Hyacinthe de Laclotte]] margolariaren ''Battle of New Orleans'' (1815).]]
'''New Orleansko gudua''' [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuen]] eta [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua]] artekoa izan zen. Gertaerak [[1814]]ko [[abenduaren 23]] eta [[1815]]eko [[urtarrilaren 8]] artean izan ziren. [[1812ko angloamerikar gerra]]ren gudu handiena izan zen.<ref name="#1">https://www.battlefields.org/learn/war-1812/battles/new-orleans</ref>
== Historia ==
[[1814]]ko bukaeran 50 itsasontzi baino gehiago zituen [[flota]] britainiar bat [[Mexikoko Golko]] barruan sartu zen, [[New Orleans]]en aurkako erasoa burutzeko asmoz. Britainiarrak [[Edward Pakenham]] [[jeneral]]aren agindupean zeuden. Estatubatuerren aldetik [[Andrew Jackson]] komandantea borrokarako prestatu zen. Jackson hegomendebaldean zegoen, milizianoen eta bolondresen erregimentu baten buruan; haiekin britaniarrei aurre egin zien.
[[1815]]eko [[urtarrilaren 8]]an behin eta berriro britaniarrek Jackson indarrei eraso egin zieten. Jackosonen militarrak ondo gotortu ziren eta, aldi berean, [[oste]] britaniarrak erasoan etsaien begi bistan gelditzen ziren. Borroka ez zen luzea izan eta estatubatuarren garaipenarekin amaitu zen. Britaniarrek atzera egin behar izan zuten eta [[Edward Pakenham]] jenerala galdu zuten, borrokan hilda.
Guda hau nahiko absurdoa izan zen zeren eta ordurako, [[Ganteko Ituna]]ri esker, gerra bukatuta zegoen. Bakea abenduaren 24en sinatua izan baitzen. Baina horren informazioa berandu heldu zen. Garaipena, hala ere, estabatuarrentzako garrantzitsua izan zen: haien morala altxatu zen eta, halaber, Jacksonen ospea handitu egin zen, ordurako heoria bihurtuta. Ospe horrek presidentea izateko bidean asko lagunduko zion.<ref name="#1"/><ref>https://web.archive.org/web/20210224064028/https://www.nationalgeographic.org/media/battle-new-orleans/</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Andrew Jackson]]
== Kanpo estekak ==
* {{en}}:[https://www.britannica.com/event/Battle-of-New-Orleans-United-States-United-Kingdom-1815 Gudua ''Encyclopædia Britannica''n.]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
[[Kategoria:1812ko angloamerikar gerra]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuek parte hartutako guduak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuak parte hartutako guduak]]
[[Kategoria:1814ko gatazkak]]
[[Kategoria:1815eko gatazkak]]
[[Kategoria:Louisianako historia]]
[[Kategoria:Andrew Jackson]]
74l7zw60qed6kcgueqeb6vgzdpoxc2b
Lankide:Joxan Garaialde/Proba orria
2
992259
10022013
10021618
2025-01-03T18:55:07Z
Joxan Garaialde
90799
10022013
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Joxan Garaialde}}
{{Wikipedia1000}}
{{hiri infotaula|
| herritar= kairotar<ref name="Euskaltzaindia"/>
}}
'''Kairo'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0164.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako toponimia}}</ref> ([[arabiera]]z, القاهرة, ''al-Qāhirah'') [[Egipto]]ko hiriburua da. Erdialdeko Egiptoko iparraldean dago, [[Nilo]]ren eskuinaldeko ibarrean, [[Mukatam]] mendiaren mendebaldean. [[Egipto]]ko eta [[arabiar mundua|arabiar munduko]] hiririk handiena da; [[Afrika]]ko hiri handienetan bigarrena ([[Lagos]] ondoren), eta Afrikako metropoli-gunerik handiena (15.546.100).
[[Fitxategi:Kairo 001.jpg|thumb|ezkerrera|300px|Kairo hiriaren ikuspegia]]
Gobernuaren egoitza eta unibertsitategune da: [[Al-Azhar unibertsitatea|Al Azhar arabiar unibertsitatea]], Amerikar Unibertsitatea, Gizako Unibertsitatea eta Ain al Shams Unibertsitatea.
== Klima ==
<div style="width:66%;">
{{Klima
|location = Kairo
|metric first = yes
|single line = yes
|Jan high C = 18.9
|Feb high C = 20.4
|Mar high C = 23.5
|Apr high C = 28.3
|May high C = 32.0
|Jun high C = 33.9
|Jul high C = 34.7
|Aug high C = 34.2
|Sep high C = 32.6
|Oct high C = 29.2
|Nov high C = 24.8
|Dec high C = 20.3
|year high C = 27.8
|Jan mean C = 14.0
|Feb mean C = 15.0
|Mar mean C = 17.6
|Apr mean C = 21.5
|May mean C = 24.9
|Jun mean C = 27.0
|Jul mean C = 28.4
|Aug mean C = 28.2
|Sep mean C = 26.6
|Oct mean C = 23.3
|Nov mean C = 19.5
|Dec mean C = 15.4
|year mean C = 21.8
|Jan low C = 9.0
|Feb low C = 9.7
|Mar low C = 11.6
|Apr low C = 14.6
|May low C = 17.7
|Jun low C = 20.1
|Jul low C = 22.0
|Aug low C = 22.1
|Sep low C = 20.5
|Oct low C = 17.4
|Nov low C = 14.1
|Dec low C = 10.4
|year low C = 15.8
|Jan precipitation mm = 5.0
|Feb precipitation mm = 3.8
|Mar precipitation mm = 3.8
|Apr precipitation mm = 1.1
|May precipitation mm = 0.5
|Jun precipitation mm = 0.1
|Jul precipitation mm = 0.0
|Aug precipitation mm = 0.0
|Sep precipitation mm = 0.0
|Oct precipitation mm = 0.7
|Nov precipitation mm = 3.8
|Dec precipitation mm = 5.9
|year precipitation mm = 24.7
|Jan precipitation days = 3.5
|Feb precipitation days = 2.7
|Mar precipitation days = 1.9
|Apr precipitation days = 0.9
|May precipitation days = 0.5
|Jun precipitation days = 0.1
|Jul precipitation days = 0.0
|Aug precipitation days = 0.0
|Sep precipitation days = 0.0
|Oct precipitation days = 0.5
|Nov precipitation days = 1.3
|Dec precipitation days = 2.8
|year precipitation days = 14.2
|unit precipitation days = 0.01 mm
|Jan sun = 217
|Feb sun = 232
|Mar sun = 279
|Apr sun = 300
|May sun = 310
|Jun sun = 360
|Jul sun = 372
|Aug sun = 341
|Sep sun = 300
|Oct sun = 279
|Nov sun = 240
|Dec sun = 186
|year sun = 3416
|source 1 = World Meteorological Organization (NBE)<ref>{{erreferentzia
|url=http://www.worldweather.org/059/c01268.htm
|izenburua=Weather Information for Alexandria
|sartze-data=}}</ref>, [[BBC]] Weather<ref>[https://web.archive.org/web/20060427073622/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT000180 "BBC - Weather Centre - World Weather - Average Conditions - Cairo"] - BBC Weather</ref> <small>eguzki-orduak</small>
|date=August 2010
}}
</div>
== Historia ==
[[Antzinako Egipto|Faraoien]] garaian, lekua ezaguna zen: [[Horus]]en eta [[Set (mitologia)|Sethen]] arteko borroka bertan izan zela esan ohi zen. [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] gotorlekua eraiki zuten bertan, Babilonia izenekoa, K.a. 116. urtean, hiriaren egungo kokapenetik oso gertu.
640. urtean, [[Arabiar|arabiarrek]] Egipto inbaditu zuten. [[Amr ibn al-As]] jeneralak, [[Islam|islama]] Egiptora eraman zuenak, gotorlekua eraiki zuen erromatarren gotorlekutik gertu, Al-Fustat izenekoa (kanpamendua), geroago gotortu zuena. Lehen hiri hori, administrazio zentroa eta zergak kobratzen ziren tokia izan zen, baita Egiptoko lehen [[Meskita|meskitaren]] kokapena ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia del El Cairo, orígenes y califatos hasta la actualidad|url=https://www.101viajes.com/cairo/historia|aldizkaria=www.101viajes.com|sartze-data=2022-03-13}}</ref>.
Ondorengo dinastiek ([[Abbastarren dinastia|abbastarra]], [[Fatimatar Kalifa-herria|fatimitarrak]] eta ajubiak) hainbat gotorleku sortu zituzten, aurrekoak administrazio gunetzat baztertuz. 750ean, [[Suleiman I.a|Suleiman]] fatimitarren buruak Al-Askar gotorlekua (armada) eraiki zuen Al Fustaten ondoan. Bizirik iraun zuen garai hartako eraikin bakarra arkitektura musulmanaren bitxietako bat da: [[Ibn Tulun meskita|Ahmad Ibn Tulun meskita]].
Beste [[Fatimitar Kaliferria|fatimitar]] batek, [[Yawhar al-Qaid]] [[Kalifa|kalifak]], [[969]]an, Al-Qahira jauregi-hiria eraiki zuen [[abbastar Kaliferria|abbastarren]] hiriburu zen [[Bagdad]]i lehia egiteko. Garailea, hori baita izen hark esan nahi duena, eta Kairo izenaren etimologia, beste hizkuntzetan eraldaketekin zabaldu dena. Agintari hari zor zaio, halaber, Al-Azhar meskita eraikitzea, munduko bigarren unibertsitate islamikorik zaharrena.
Garai oparoena, [[mameluko]]ena izan zen, izurri gogorrak zabaldu baziren ere (1295, 1347 eta 1492an). [[Otomandar Inperioa|Otomandarren]] aginpideak ez zion aldaketa nabarmenik eragin hiriari. [[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondoren, oso bizkor hasi zen handitzen; hala, 1945ean, 1.300.000 biztanle zituen, eta, gaur egun, 19.439.541 ditu, ingurunea ere kontuan hartuta.
== Ondasun nabarmenak ==
Kairoren bilakaera historikoaren arkeologia aztarna eta monumentu artistiko ugari gorde dira hirian: [[Kopto|Auzune Koptoa]] (San Sergio eliza, [[V. mendea]]n eraikia eta [[XI. mendea]]n berriz moldatua); hiri hesitua ([[Aladino|Aladinok]] XII. mendean eraikia); Hasan sultanaren madrasa ([[XIV. mendea|XIV. mendekoa]]), eta zenbait garaiko ia 500 meskita. Adibidez, [[Al-Hakim meskita]] edo [[Ibn Tulun meskita]].
Kairon, bestalde, daude: [[Kairoko Egiptoar Museoa|Egiptoar Museoa]], Museo Koptoa eta Arte Islamiarraren Museoa, arte mota horietako munduko bilduma nagusiak dituztenak. Kairoko Egiptoar Museoan [[Tutankhamon|Tutankamonen]] altxorra dago erakusgai.
== Auzoak ==
* Midan Tahrir: hiri modernoa
* Merkatal-gunea
* Lorategi-hiria
* Midan Ramses
* Midan Ataba, erdigunea
* [[Islamiar Kairo]], hirigune historikoa. [[UNESCO]]k [[gizateriaren ondare]] izendatu zuen.
* Kairo Zaharra, auzo koptoa duena
* Mohandesin
* Gezira
* Zamalek
* Guiza
* Heliopolis
* Nasr
== Kairotar ospetsuak ==
* [[Boutros Boutros-Ghali]], NBEko idazkari nagusia
* [[Nagib Mahfuz]] ([[1911]]-[[2006]]), idazlea.
* [[Mohamed ElBaradei]], politikaria
* [[Dalida]], italiar abeslaria
* [[Jassir Arafat|Yasser Arafat]] (1929–2004), palestinar politikaria
* [[Dorothy Hodgkin]], kimikaria
* [[Naguib Sawiris]], enpresaburua
* [[Constantin Xenakis]] (1931), greziar artista
* [[Mido (futbolaria)|Mido]], futbolaria
* [[Umar al-Tilmisani]], [[Anaia Musulmanak|Anai Musulmanen]] buruzagia
* [[Alaa Abdelnaby]], saskibaloi jokalaria
* [[Maryem Tollar]], abeslaria
== Herri eta hiri senidetuak ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* {{banderaikur|Jordania}} [[Amman]], [[Jordania]] (1988)
* {{banderaikur|Kolonbia}} [[Bogota]], [[Kolonbia]]
* {{banderaikur|Herbehereak}} [[Amsterdam]], [[Herbehereak]]
* {{banderaikur|Turkia}} [[Ankara]], [[Turkia]]
* {{banderaikur|Aljeria}} [[Aljer]], [[Aljeria]] (1985)
* {{banderaikur|Grezia}} [[Atenas]], [[Grezia]] (1996)
* {{banderaikur|Irak}} [[Bagdad]], [[Irak]] (1978)
* {{banderaikur|Libano}} [[Beirut]], [[Libano]] (1998)
* {{banderaikur|Argentina}} [[Buenos Aires]], [[Argentina]]
* {{banderaikur|Siria}} [[Damasko]], [[Siria]]
* {{banderaikur|Turkia}} [[Istanbul]], [[Turkia]]
* {{banderaikur|Suedia}} [[Stockholm]], [[Suedia]]
* {{banderaikur|Alemania}} [[Hanburgo|Hamburg]], [[Alemania]]
* {{banderaikur|Mexiko}} [[Mexiko Hiria]], [[Mexiko]]
* {{banderaikur|Peru}} [[Huacho]], [[Peru]]
* {{banderaikur|Iran}} [[Isfahan|Ispahan]], [[Iran]] (1982)
* {{banderaikur|Sudan}} [[Khartum]], [[Sudan]]
* {{banderaikur|Saudi Arabia}} [[Jidda|Jedda]], [[Saudi Arabia]]
* {{banderaikur|Peru}} [[Lima]], [[Peru]]
* {{banderaikur|Portugal}} [[Lisboa]], [[Portugal]]
* {{banderaikur|Erresuma Batua}} [[Londres]], [[Erresuma Batua]]
* {{banderaikur|Espainia}} [[Madril]], [[Espainia]]
* {{banderaikur|Errusia}} [[Mosku]], [[Errusia]]
* {{banderaikur|AEB}} [[New York]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] (1982)
* {{banderaikur|Frantzia}} [[Paris]], [[Frantzia]] (1992)
* {{banderaikur|Txina}} [[Pekin|Beijing]], [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] (1990)
* {{banderaikur|Txekia}} [[Praga]], [[Txekia|Txekiar Errepublika]]
* {{banderaikur|Maroko}} [[Rabat]], [[Maroko]] (1987)
* {{banderaikur|Italia}} [[Erroma|Roma]], [[Italia]]
* {{banderaikur|Brasil}} [[São Paulo]], [[Brasil]]
* {{banderaikur|Hego Korea}} [[Seul]], [[Hego Korea]] (1997)
* {{banderaikur|Alemania}} [[Stuttgart]], [[Alemania]] (1979)
* {{banderaikur|Japonia}} [[Tokio]], [[Japonia]]
* {{banderaikur|Kanada}} [[Toronto]], [[Kanada]]
* {{banderaikur|Tunisia}} [[Tunis]], [[Tunisia]] (2000)
* {{banderaikur|AEB}} [[Washington|Washington Hiria]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]
* {{banderaikur|Polonia}} [[Varsovia]], [[Polonia]]
</div>
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kairo| ]]
[[Kategoria:Afrikako hiriburuak]]
[[Kategoria:Niloko delta]]
3ya0vae9cqrob37t662s76szyben8yc
10022035
10022013
2025-01-03T19:45:28Z
Joxan Garaialde
90799
10022035
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean|Joxan Garaialde}}
{{Wikipedia1000}}
{{hiri infotaula|
| herritar= kairotar<ref name="Euskaltzaindia"/>
}}
'''Kairo'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0164.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako toponimia}}</ref> ([[arabiera]]z, القاهرة, ''al-Qāhirah'') [[Egipto]]ko hiriburua da. Erdialdeko Egiptoko iparraldean dago, [[Nilo]]ren eskuinaldeko ibarrean, [[Mukatam]] mendiaren mendebaldean. [[Egipto]]ko eta [[arabiar mundua|arabiar munduko]] hiririk handiena da; [[Afrika]]ko hiri handienetan bigarrena ([[Lagos]] ondoren); Afrikako, arabiar munduko eta Ekialde Hurbileko hiri-aglomerazio handienaren parte da. Kairo Handia metropoli-eremua munduko 12. handiena da biztanleriaren arabera, 22,1 milioi biztanle baino gehiagorekin<ref name="macrotrends">{{Cite web |title=Cairo, Egypt Metro Area Population 1950-2023 |url=https://www.macrotrends.net/cities/22812/cairo/population |access-date=2023-02-25 |website=Macrotrends}}</ref>.
Kairo [[Antzinako Egipto|antzinako Egiptorekin]] lotuta dago, bere eremu geografikoan [[Giza piramide gune|Giza piramide gunea]] eta [[Menfis]] eta [[Heliopolis]] antzinako hiriak baitaude. [[Niloren delta|Nilo deltaren]] ondoan kokatua<ref>{{cite web|author=Santa Maria Tours|date=4 September 2009|title=Cairo – "Al-Qahira" – is Egypt's capital and the largest city in the Middle East and Africa.|url=http://www.prlog.org/10332580-cairo-alqahira-is-egypts-capital-and-the-largest-city-in-the-middle-east-and-africa.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20111130033634/http://www.prlog.org/10332580-cairo-alqahira-is-egypts-capital-and-the-largest-city-in-the-middle-east-and-africa.html|archive-date=30 November 2011|access-date=10 December 2011|publisher=PRLog}}</ref><ref name="forbes12">{{cite magazine|date=21 December 2006|title=World's Densest Cities|url=https://www.forbes.com/2006/12/20/worlds-most-congested-cities-biz-energy-cx_rm_1221congested_slide.html|url-status=live|magazine=Forbes|archive-url=https://web.archive.org/web/20100806143348/http://www.forbes.com/2006/12/20/worlds-most-congested-cities-biz-energy-cx_rm_1221congested_slide.html|archive-date=6 August 2010|access-date=6 March 2010}}</ref>, hiria [[Fustat]] gisa garatu zen 641ean, [[Egiptoko konkista musulmana|Egiptoko konkista musulmanaren]] ondoren, lehendik zegoen antzinako gotorleku [[Erromatar Inperioa|erromatar]] baten ondoan, Babilonia. Kairo [[Fatimatar Kalifa-herria|Fatimitar dinastiak]] sortu zuen 969. urtean. Geroago, Fustat ordezkatu zuen hirigune nagusi gisa [[Ayyubtarren dinastia|Ayyubtarren]] eta [[Mameluko|Mamelukoen]] garaian (XII-XVI. mendeak){{Sfn|Raymond|1993|p=83-85}}. Kairo, aspaldidanik, eskualdeko bizitza politiko eta kulturalaren erdigunea izan da, eta «mila [[Minarete|minareteen]] hiria» izendatzen dute [[Islamiar arkitektura|arkitektura islamikoaren]] nagusitasunagatik. [[Islamiar Kairo|Kairoko erdigune historikoa]] [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] izendatu zuten 1979an<ref name="UNESCO-2017">{{cite web |url=https://whc.unesco.org/en/list/89 |title=Historic Cairo |website=UNESCO World Heritage Centre |publisher=United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization |access-date=7 September 2021 |archive-date=5 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170605171630/https://whc.unesco.org/en/list/89 |url-status=live }}</ref> Kairo, [[Globalizazioa eta Munduko Hirien Ikerketa Sarea|Globalizazioa eta Munduko Hirien Ikerketa Sarearen]] (GaWC) arabera, «Beta +» sailkapena duen [[Hiri global|munduko hiritzat]] hartzen da<ref>{{cite web |title=The World According to GaWC 2016 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html |website=[[Globalization and World Cities Research Network]] |publisher=[[Loughborough University]] |access-date=26 May 2017 |date=24 April 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131010004859/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010t.html |archive-date=10 October 2013 |url-status=live}}</ref>.
Kairok [[Arabiar mundua|arabiar munduko]] zinema eta musika industriarik zaharrena eta handiena du, baita Egiptoko goi-mailako ikaskuntzako erakunderik zaharrena ere, [[Al-Azhar unibertsitatea|Al-Azhar Unibertsitatea]]. Nazioarteko hedabide, enpresa eta erakunde askok eskualdeko egoitzak dituzte hirian; [[Arabiar Liga|Arabiar Ligak]] Kairon izan du bere existentzia gehienean.
Kairok, beste megahiri askok bezala, kutsadura eta trafiko maila handiak jasaten ditu. [[Kairoko metroa|Kairoko Metroa]], 1987an inauguratua, [[Afrika|Afrikako]] [[Metro (garraiobidea)|metro-sistemarik]] zaharrena da<ref>{{citation|url=https://www.sis.gov.eg/section/337/345?lang=en-us|title=Transport and Communications|access-date=24 May 2022|archive-date=10 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220710122914/https://sis.gov.eg/section/337/345?lang=en-us|url-status=live}}</ref>, eta gehien erabiltzen den munduko hamabosten artean dago<ref>{{cite web |url=http://www.meed.com/supplements/2012/tunnelling/cairos-third-metro-line-beats-challenges/3134558.article |title=Cairo's third metro line beats challenges |access-date=29 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170703180753/https://www.meed.com/supplements/2012/tunnelling/cairos-third-metro-line-beats-challenges/3134558.article |archive-date=3 July 2017}}</ref>, urtean 1.000 milioi<ref>{{cite web |url=http://cairometro.gov.eg/uipages/Statistics.aspx |title=Cairo Metro Statistics |access-date=4 September 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323180531/http://cairometro.gov.eg/uipages/Statistics.aspx |archive-date=23 March 2012 |url-status=dead}}</ref> bidaiari baino gehiagoko bidaiarekin. Kairoko ekonomia [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbileko]] lehen postuan kokatu zen 2005ean<ref>{{cite web |url=http://www.citymayors.com/statistics/richest-cities-2005.html |title=The 150 Richest Cities in the World by GDP in 2005 |access-date=11 November 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120918030640/http://www.citymayors.com/statistics/richest-cities-2005.html |archive-date=18 September 2012 |url-status=live}}</ref>, eta, ''Foreign Policy'' aldizkariko 2010eko [[Hiri global|Hiri Globalen]] indizean, mundu osoko 43. postuan kokatu zen<ref>{{cite web |url=https://foreignpolicy.com/node/373401 |title=The 2010 Global Cities Index |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141202071827/http://www.foreignpolicy.com/node/373401 |archive-date=2 December 2014}}</ref>.
[[Fitxategi:Kairo 001.jpg|thumb|ezkerrera|300px|Kairo hiriaren ikuspegia]]
Gobernuaren egoitza eta unibertsitategune da: [[Al-Azhar unibertsitatea|Al Azhar arabiar unibertsitatea]], Amerikar Unibertsitatea, Gizako Unibertsitatea eta Ain al Shams Unibertsitatea.
== Klima ==
<div style="width:66%;">
{{Klima
|location = Kairo
|metric first = yes
|single line = yes
|Jan high C = 18.9
|Feb high C = 20.4
|Mar high C = 23.5
|Apr high C = 28.3
|May high C = 32.0
|Jun high C = 33.9
|Jul high C = 34.7
|Aug high C = 34.2
|Sep high C = 32.6
|Oct high C = 29.2
|Nov high C = 24.8
|Dec high C = 20.3
|year high C = 27.8
|Jan mean C = 14.0
|Feb mean C = 15.0
|Mar mean C = 17.6
|Apr mean C = 21.5
|May mean C = 24.9
|Jun mean C = 27.0
|Jul mean C = 28.4
|Aug mean C = 28.2
|Sep mean C = 26.6
|Oct mean C = 23.3
|Nov mean C = 19.5
|Dec mean C = 15.4
|year mean C = 21.8
|Jan low C = 9.0
|Feb low C = 9.7
|Mar low C = 11.6
|Apr low C = 14.6
|May low C = 17.7
|Jun low C = 20.1
|Jul low C = 22.0
|Aug low C = 22.1
|Sep low C = 20.5
|Oct low C = 17.4
|Nov low C = 14.1
|Dec low C = 10.4
|year low C = 15.8
|Jan precipitation mm = 5.0
|Feb precipitation mm = 3.8
|Mar precipitation mm = 3.8
|Apr precipitation mm = 1.1
|May precipitation mm = 0.5
|Jun precipitation mm = 0.1
|Jul precipitation mm = 0.0
|Aug precipitation mm = 0.0
|Sep precipitation mm = 0.0
|Oct precipitation mm = 0.7
|Nov precipitation mm = 3.8
|Dec precipitation mm = 5.9
|year precipitation mm = 24.7
|Jan precipitation days = 3.5
|Feb precipitation days = 2.7
|Mar precipitation days = 1.9
|Apr precipitation days = 0.9
|May precipitation days = 0.5
|Jun precipitation days = 0.1
|Jul precipitation days = 0.0
|Aug precipitation days = 0.0
|Sep precipitation days = 0.0
|Oct precipitation days = 0.5
|Nov precipitation days = 1.3
|Dec precipitation days = 2.8
|year precipitation days = 14.2
|unit precipitation days = 0.01 mm
|Jan sun = 217
|Feb sun = 232
|Mar sun = 279
|Apr sun = 300
|May sun = 310
|Jun sun = 360
|Jul sun = 372
|Aug sun = 341
|Sep sun = 300
|Oct sun = 279
|Nov sun = 240
|Dec sun = 186
|year sun = 3416
|source 1 = World Meteorological Organization (NBE)<ref>{{erreferentzia
|url=http://www.worldweather.org/059/c01268.htm
|izenburua=Weather Information for Alexandria
|sartze-data=}}</ref>, [[BBC]] Weather<ref>[https://web.archive.org/web/20060427073622/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT000180 "BBC - Weather Centre - World Weather - Average Conditions - Cairo"] - BBC Weather</ref> <small>eguzki-orduak</small>
|date=August 2010
}}
</div>
== Historia ==
[[Antzinako Egipto|Faraoien]] garaian, lekua ezaguna zen: [[Horus]]en eta [[Set (mitologia)|Sethen]] arteko borroka bertan izan zela esan ohi zen. [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] gotorlekua eraiki zuten bertan, Babilonia izenekoa, K.a. 116. urtean, hiriaren egungo kokapenetik oso gertu.
640. urtean, [[Arabiar|arabiarrek]] Egipto inbaditu zuten. [[Amr ibn al-As]] jeneralak, [[Islam|islama]] Egiptora eraman zuenak, gotorlekua eraiki zuen erromatarren gotorlekutik gertu, Al-Fustat izenekoa (kanpamendua), geroago gotortu zuena. Lehen hiri hori, administrazio zentroa eta zergak kobratzen ziren tokia izan zen, baita Egiptoko lehen [[Meskita|meskitaren]] kokapena ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia del El Cairo, orígenes y califatos hasta la actualidad|url=https://www.101viajes.com/cairo/historia|aldizkaria=www.101viajes.com|sartze-data=2022-03-13}}</ref>.
Ondorengo dinastiek ([[Abbastarren dinastia|abbastarra]], [[Fatimatar Kalifa-herria|fatimitarrak]] eta ajubiak) hainbat gotorleku sortu zituzten, aurrekoak administrazio gunetzat baztertuz. 750ean, [[Suleiman I.a|Suleiman]] fatimitarren buruak Al-Askar gotorlekua (armada) eraiki zuen Al Fustaten ondoan. Bizirik iraun zuen garai hartako eraikin bakarra arkitektura musulmanaren bitxietako bat da: [[Ibn Tulun meskita|Ahmad Ibn Tulun meskita]].
Beste [[Fatimitar Kaliferria|fatimitar]] batek, [[Yawhar al-Qaid]] [[Kalifa|kalifak]], [[969]]an, Al-Qahira jauregi-hiria eraiki zuen [[abbastar Kaliferria|abbastarren]] hiriburu zen [[Bagdad]]i lehia egiteko. Garailea, hori baita izen hark esan nahi duena, eta Kairo izenaren etimologia, beste hizkuntzetan eraldaketekin zabaldu dena. Agintari hari zor zaio, halaber, Al-Azhar meskita eraikitzea, munduko bigarren unibertsitate islamikorik zaharrena.
Garai oparoena, [[mameluko]]ena izan zen, izurri gogorrak zabaldu baziren ere (1295, 1347 eta 1492an). [[Otomandar Inperioa|Otomandarren]] aginpideak ez zion aldaketa nabarmenik eragin hiriari. [[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondoren, oso bizkor hasi zen handitzen; hala, 1945ean, 1.300.000 biztanle zituen, eta, gaur egun, 19.439.541 ditu, ingurunea ere kontuan hartuta.
== Ondasun nabarmenak ==
Kairoren bilakaera historikoaren arkeologia aztarna eta monumentu artistiko ugari gorde dira hirian: [[Kopto|Auzune Koptoa]] (San Sergio eliza, [[V. mendea]]n eraikia eta [[XI. mendea]]n berriz moldatua); hiri hesitua ([[Aladino|Aladinok]] XII. mendean eraikia); Hasan sultanaren madrasa ([[XIV. mendea|XIV. mendekoa]]), eta zenbait garaiko ia 500 meskita. Adibidez, [[Al-Hakim meskita]] edo [[Ibn Tulun meskita]].
Kairon, bestalde, daude: [[Kairoko Egiptoar Museoa|Egiptoar Museoa]], Museo Koptoa eta Arte Islamiarraren Museoa, arte mota horietako munduko bilduma nagusiak dituztenak. Kairoko Egiptoar Museoan [[Tutankhamon|Tutankamonen]] altxorra dago erakusgai.
== Auzoak ==
* Midan Tahrir: hiri modernoa
* Merkatal-gunea
* Lorategi-hiria
* Midan Ramses
* Midan Ataba, erdigunea
* [[Islamiar Kairo]], hirigune historikoa. [[UNESCO]]k [[gizateriaren ondare]] izendatu zuen.
* Kairo Zaharra, auzo koptoa duena
* Mohandesin
* Gezira
* Zamalek
* Guiza
* Heliopolis
* Nasr
== Kairotar ospetsuak ==
* [[Boutros Boutros-Ghali]], NBEko idazkari nagusia
* [[Nagib Mahfuz]] ([[1911]]-[[2006]]), idazlea.
* [[Mohamed ElBaradei]], politikaria
* [[Dalida]], italiar abeslaria
* [[Jassir Arafat|Yasser Arafat]] (1929–2004), palestinar politikaria
* [[Dorothy Hodgkin]], kimikaria
* [[Naguib Sawiris]], enpresaburua
* [[Constantin Xenakis]] (1931), greziar artista
* [[Mido (futbolaria)|Mido]], futbolaria
* [[Umar al-Tilmisani]], [[Anaia Musulmanak|Anai Musulmanen]] buruzagia
* [[Alaa Abdelnaby]], saskibaloi jokalaria
* [[Maryem Tollar]], abeslaria
== Herri eta hiri senidetuak ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* {{banderaikur|Jordania}} [[Amman]], [[Jordania]] (1988)
* {{banderaikur|Kolonbia}} [[Bogota]], [[Kolonbia]]
* {{banderaikur|Herbehereak}} [[Amsterdam]], [[Herbehereak]]
* {{banderaikur|Turkia}} [[Ankara]], [[Turkia]]
* {{banderaikur|Aljeria}} [[Aljer]], [[Aljeria]] (1985)
* {{banderaikur|Grezia}} [[Atenas]], [[Grezia]] (1996)
* {{banderaikur|Irak}} [[Bagdad]], [[Irak]] (1978)
* {{banderaikur|Libano}} [[Beirut]], [[Libano]] (1998)
* {{banderaikur|Argentina}} [[Buenos Aires]], [[Argentina]]
* {{banderaikur|Siria}} [[Damasko]], [[Siria]]
* {{banderaikur|Turkia}} [[Istanbul]], [[Turkia]]
* {{banderaikur|Suedia}} [[Stockholm]], [[Suedia]]
* {{banderaikur|Alemania}} [[Hanburgo|Hamburg]], [[Alemania]]
* {{banderaikur|Mexiko}} [[Mexiko Hiria]], [[Mexiko]]
* {{banderaikur|Peru}} [[Huacho]], [[Peru]]
* {{banderaikur|Iran}} [[Isfahan|Ispahan]], [[Iran]] (1982)
* {{banderaikur|Sudan}} [[Khartum]], [[Sudan]]
* {{banderaikur|Saudi Arabia}} [[Jidda|Jedda]], [[Saudi Arabia]]
* {{banderaikur|Peru}} [[Lima]], [[Peru]]
* {{banderaikur|Portugal}} [[Lisboa]], [[Portugal]]
* {{banderaikur|Erresuma Batua}} [[Londres]], [[Erresuma Batua]]
* {{banderaikur|Espainia}} [[Madril]], [[Espainia]]
* {{banderaikur|Errusia}} [[Mosku]], [[Errusia]]
* {{banderaikur|AEB}} [[New York]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] (1982)
* {{banderaikur|Frantzia}} [[Paris]], [[Frantzia]] (1992)
* {{banderaikur|Txina}} [[Pekin|Beijing]], [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] (1990)
* {{banderaikur|Txekia}} [[Praga]], [[Txekia|Txekiar Errepublika]]
* {{banderaikur|Maroko}} [[Rabat]], [[Maroko]] (1987)
* {{banderaikur|Italia}} [[Erroma|Roma]], [[Italia]]
* {{banderaikur|Brasil}} [[São Paulo]], [[Brasil]]
* {{banderaikur|Hego Korea}} [[Seul]], [[Hego Korea]] (1997)
* {{banderaikur|Alemania}} [[Stuttgart]], [[Alemania]] (1979)
* {{banderaikur|Japonia}} [[Tokio]], [[Japonia]]
* {{banderaikur|Kanada}} [[Toronto]], [[Kanada]]
* {{banderaikur|Tunisia}} [[Tunis]], [[Tunisia]] (2000)
* {{banderaikur|AEB}} [[Washington|Washington Hiria]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]
* {{banderaikur|Polonia}} [[Varsovia]], [[Polonia]]
</div>
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kairo| ]]
[[Kategoria:Afrikako hiriburuak]]
[[Kategoria:Niloko delta]]
53c8v46ca0ml8aprdag9kkehxhqi8wx
Corpus Inscriptionum Latinarum
0
1010694
10022276
9916769
2025-01-04T10:28:15Z
Marklar2007
1545
10022276
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
[[Fitxategi:Theodor Mommsen by Ludwig Knaus (1881).jpg|thumb|[[Theodor Mommsen]], CIL korpusaren sortzailea, by Ludwig Knausen 1881ko erretratuan]]
'''''Corpus Inscriptionum Latinarum''''' (bibliografian eta konpilazioetan '''''CIL''''' izenez ezaguna) mundu erromatarreko inskripzio [[latin]]oen eta [[Antzinako greziera|greziar]] batzuen bilduma da. [[Antzinate klasikoa]]k legatutako epigrafiaren dokumentazioan autoritatea ematen duen iturria da. Era guztietako inskripzioak, publikoak zein pribatuak hartzen dituenez, [[Antzinako Erroma|Erromako]] bizitzaren eta historiaren alderdi guztietako idazkunak biltzen ditu eta latinez idatzita dago.
1853an, ''Corpus Inscriptionum Latinarum'' [[Theodor Mommsen]]en zuzendaritzapean sortu zen [[Alemania]]n; lehen liburukia hamar urte geroago argitaratu zen. [[Lehen Mundu Gerra]]ra arte, ordurako ezagutzen ziren latindar inskripzio gehienak argitaratuta zeuden. Lehen liburukiek aurrez argitaratutako inskripzio guztien bertsio baimenduak bildu eta argitaratu zituzten, baina idazten jarraitzen da eta corpusa eguneratu egiten da, edizio eta gehigarri berriekin.
Gaur egun, CILek 17 liburuki ditu, 70 zati, 180.000 (ehun eta laurogei mila) inskripzio inguru biltzen dituztenak. Hamahiru bolumen osagarrik indize bereziak dituzte. Lehenengo liburukiak, bi sekziotan, inskripzio zaharrenak hartzen ditu, [[Erromatar errepublika|Erromako Errepublikaren]] amaiera arte; II. liburukitik XIV.era bitartekoak geografikoki banatuta daude, inskripzioak zeuden eremuaren arabera. Hauek dira liburuki guztiak, lehen edizioaren urtearekin:
* Vol. I: ''Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem'' (1893)
* Vol. II: ''Inscriptiones Hispaniae Latinae'' (1892)
* Vol. III: ''Inscriptiones Asiae, provinciarum Europae Graecarum, Illyrici Latinae'' (1873)
* Vol. IV: ''Inscriptiones parietariae Pompeianae, Herculanenses Stabianae'' (1871)
* Vol. V: ''Inscriptiones Galliae Cisalpinae Latinae'' (1872)
* Vol. VI: ''Inscriptiones Urbis Romae Latinae'' (1876)
* Vol. VII: ''Inscriptiones Britanniae Latinae'' (1873)
* Vol. VIII: ''Inscriptiones Africae Latinae'' (1881)
* Vol. IX: ''Inscriptiones Calabriae, Apuliae, Samnii, Sabinorum, Piceni Latinae'' (1883)
* Vol. X: ''Inscriptiones Bruttiorum, Lucaniae, Campaniae, Siciliae, Sardiniae Latinae'' (1883)
* Vol. XI: ''Inscriptiones Aemiliae, Etruriae, Umbriae Latinae'' (1888)
* Vol. XII: ''Inscriptiones Galliae Narbonensis Latinae'' (1888)
* Vol. XIII: ''Inscriptiones trium Galliarum et Germaniarum Latinae'' (1899)
* Vol. XIV: ''Inscriptiones Latii veteris Latinae'' (1887)
* Vol. XV: ''Inscriptiones Urbis Romae Latinae. Instrumentum domesticum'' (1891)
* Vol. XVI: ''Diplomata militaria'' (1936)
* Vol. XVII: ''Miliaria Imperii Romani'' (1986)
* Vol. XVIII egiten ari da eta ''Carmina Latina Epigraphica'' jasoko ditu.
== Eguneraketak ==
Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften ([[Berlin]] eta [[Brandenburgo|Bradenburgoko]] Zientzien Akademia) CILa eguneratzen eta berrargitaratzen jarraitzen du. Dena den, aurkitu diren idazkun asko ez daude oraindik argitaratu diren liburukietan jasota, eta beraz, inskripzio berrienak aurkitzeko, aldizkari akademikoetara edo beste corpus batzuetara jo beharra dago, besteak beste:
* ''L'Année Epigraphique''
* ''Hispania Epigraphica''
* ''The Roman Inscriptions of Britain''
* ''Inscriptiones Italiae''
== Kanpo estekak ==
* Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften (BBAW): [https://cil.bbaw.de/ Corpus Inscriptionum Latinarum webgune ofiziala].
* Manfred Clauss / Anne Kolb / Wolfgang A. Slaby / Barbara Woitas: [http://www.manfredclauss.de/ Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby EDCS]
* [https://romaninscriptionsofbritain.org/ The Roman Inscriptions of Britain]
* [https://web.archive.org/web/20200811122055/http://eda-bea.es/ Hispania Epigraphica]
* [https://edh.ub.uni-heidelberg.de/ Epigraphic Database Heidelberg]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Bildumak]]
1krecwd7se9j0hg31yf19fn2s590b2j
Konbenar
0
1014692
10021908
10020285
2025-01-03T17:07:41Z
Marklar2007
1545
Marklar2007 wikilariak «[[Convenae]]» orria «[[Konbenar]]» izenera aldatu du
10020285
wikitext
text/x-wiki
{{Talde etniko infotaula automatikoa}}
'''Konbenarrak'''<ref>Euskaltzaindiak bere "[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_liburuak&ItemId=&task=gramatika&lang=eu&kodea=0503 5.3. Eratorpena. Atzizki adjektibo-sortzaileak (II). ‘Jatorria’ adierakoak edo gentilizioak (''-(t)ar'')]" idazkian zera azaltzen du: "Herri edo etnia izenek har dezakete ''-(t)ar'' horietako bateko kidea adierazteko: ''assamdar'', ''bengalar'', ''kareliar'' edo ''mordoviar''. Bai eta dinastia izenek ere: ''akemenestar'', ''artsazestar''... </ref><ref>{{erreferentzia|izena=Blanca|abizena=Urgell|izenburua=Antzinatea: akitaniera eta Erroma aurreko hizkuntz egoera|orrialdeak=1-28|hizkuntza=eu|url=https://www.uibapuntebankua.com/uploads/9/8/1/6/98160710/eh1_06_akitaniera.pdf|aldizkaria=Euskararen historia I: Historiaurrea eta protohistoria. Hemen: www.uibapuntebankua.com}}</ref> (latinez: ''Convenae'') Antzinaroko herri akitaniar edo aitzineuskaldunetako bat izan ziren.
Haien lurraldea, gutxi gorabehera, gaur egungo Comminges da (Garona Garaiko departamenduko hegoaldeko erdia, [[Garona Garaia|Garona]] bailarako goiko haranak, [[Lannemezango goi-ordokia|Lannemezan]] goi-ordokiako ekialdea Boulogne-sur-Gesse eta L'Isle-en-Dodon-eraino), eta Aura eta [[Arango harana|Aran haranak]]. Konbenarrak Okzitaniako Tolosa inguruan bizi ziren, [[:fr:Volques_Tectosages|volques tectosages]] zeltengandik eta [[Auch|Aucheko]] [[auskiar]] akitaniarrengandik gertu; hein batean, federazioak osatzen zituzten beste herri hauekin: [[Couserans|Couseranseko]] [[Consoranni|konsorandarrak]], Aran harango [[Garumne|garumniak]], [[Banhèras de Luishon|Luishongo]] [[onesiiak]]...
Hiriburua [[Lugdunum|Lugdunum Convenarum]] (egun, [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Sant Bertrand de Comenge]]) zuten: akitaniar-erromatar hiria zen, eta haien populazioa, [[Zelta|zeltaz]] eta [[Antzinako Erroma|erromatarrez]] osatuta, bertako aitzineuskaldunei gehitu bide zitzaien.
== Etimologia ==
''Convenae'' izenak osagaiok ditu: latinezko ''con-'' aurrizkia, "konpainia" adierazten duena, "elkarrekin", eta ''veni'' ("klan, familia, leinu"). Beraz, itzulpena ''"''klan berekoak''" da''. Hala ere, Jean-Claude Dinguirarden arabera, Henri Gaveli jarraiki, latinez moldatutako *''convenae'' hitz indigena izan liteke.<ref group="oh">Jean-Claude Dinguirard, [https://ethnolinguiste.org/wp-content/uploads/2020/02/1982-J.-C.-Dinguirard-Notes-Aquitaines-Via-Domitia-27.pdf «Notes Aquitaines», Via Domitia, 27, 1982]. Hipotesi hau koherentea da gaskoineraz gertatzen den mb > m taldearen bilakaerarekin. Hori dela eta ''Comenge'' hitza daukagu (frantsesez ''Comminges''). Horrelako aldaketa bat zailagoa litzateke ''nv fonema-talde batetik abiatuta''.</ref>
Dena den, ohiko teoria batek dio ''convenae'' hitzak "kanpotik etorritako atzerritarrak" esan nahi zuela, eta esanahi horretatik abiatuta, konbenarren sorrera lekuz mugiarazitako beste herrietako jendearengan bilatu dute.
Κονουενοι (Konuenoi) izena [[Estrabon]] geografo grekoaren testuetan estreinakoz ageri da, I. mendeko haren ''Geografia'' liburuan. Κονουενοι horiek Πόλις Λούγδουνον (Pólis Lúgdunon) hirian kokatu zituen (Lugdunum Convenarum, gaur egungo Sant Bertrand de Comenge-n). Izen hori jatorri zeltakoa omen da<ref group="oh">Lugdunum honela osatuta legoke: ''[[Lug (dieu)|Lugus]]'', mitologia zeltaren jainkoa,eta ''-duno elementua'' (gotorlekua edo muinoa/mendixka). Beraz, hiriaren izena «''Lugus'' jainkoaren gotorlekua edo muinoa» esan nahi du.</ref>, hots, "Lug jainkoaren gotorlekua edo mendia" da. Antzeko beste izen bat Κουμουενοί (Kumuenoí) da: [[Klaudio Ptolomeo|Ptolomeo]]<nowiki/>ren testuetan aurki daiteke, II. mendean idatzi zuen ''Gida Geografikoa''n.
IV. mendean, [[Jeronimo Estridongoa|San Jeronimok]] ''Vigilantium-en aurkako diatriba''n haien arerioez hitz egitean, Ponpeiok hiri gotortu bakar batean bildu zituen "lapur talde" baten ondorengoa zela zioen, hots, geroago [[:fr:Lugdunum_Convenarum|Lugdunum Convenarum]] izenaz aipatuko duena.<ref>Contra Vigilantium | Patrologie romaine XXIII, 356-357 or.</ref><ref group="oh">Jean-Luc Schenck David-en esanetan: ''Convènae'' hitzak, esanahi gutxiesgarria izango zuen San Jeronimorentzat, Estrabonentzat zuena bainoa aise gehiago.</ref>
"''Vigilantium'' miserable honek jatorriari baino ez dio erantzuten. [[Ponpeio|Gneo Ponpeiok]], Espainia menderatu ondoren, bere garaipena ospatzeko Erromarantz joateko presatzen ari zelarik, Pirinioen gailurretik bidelapurrak jaitsarazi eta hiri gotortuan bildu zituen. Hazi horretatik jaioa da ''Vigilantium''".<ref>Jean-Marc Chaduc dans la Barousse et la cité de Comminges, op.cit.</ref>
Beste autore askok ''convenae'' herriaren hiriburua aipatzen dute, baina haiei buruz oso gutxi hitz egiten dute.<ref group="oh">Jean-Luc Schenck Davidek idatzi duenez: [[Flavio Josefo]], [[Antonino Pio]], Sidonius Apollinaris, [[Gregorio Tourskoa]]....</ref>
[[Lugdunum]] (egun, [[Lyon]]) hiriburuaren izenaz denaz bezainbatean, etimologia zelta du, bi hitz galiarrez osatuta baitago: ''Lug'' (merkataritzaren jainko zelta) eta ''dunum'' (''duno'' gotorlekua da). Dena den, ez da erabat ziurra "Lug jainkoaren gotorlekua edo mendia" esan nahi duenik eta beste esanahi bat proposatu da: "gotorleku edo mendi argia edo zuria"<ref>Lacroix 2007, <abbr>1</abbr>55-169 or. </ref><ref>Delamarre 2003, ''lugus'' artikulua. </ref>.
== Historia ==
[[Fitxategi:Sent Bertran de Comenge045.jpg|thumb|Erromatar aztarnak Sant Bertrand de Comenge herrian]]
Ez zegoen ''convenae''-rik Akitanian, erromatarrak iritsi aurretik: erromatarrei egozten zaie herri haren sorrera eta lehen egituraketa. [[Jeronimo Estridongoa|Jeronimo Estridongoaren]]<ref>''Contre Vigilance'', hemen: Migne, ''Patrologie latine'', XXIII, 356-357 or.</ref> testuaren arabera, Ponpeio jeneral erromatarrak [[Sertorio|Sertoriusen]] aurka egin zuen Hispaniako gerran garaile atera ostean (K. a. 72an), Pirinioetako eta Iberiar penintsulako biztanleria lekualdatu zuen, eta [[Oppidum|''oppidum'']] baten kontrolpean jarri. Ez dago argi ''oppidum'' hori lehendik ote zegoen edo horretarako propio eraiki zuen.
Garona bailara garaiaren bokalean zegoen (gaur egungo Sant-Bertrand de Comminges-eko gunean),eta herri indigenen kalterako egin zen (Raymond Lizop-en arabera, Zesarrek aipatutako [[Garumne|garumnarrak]], hain zuzen); hala, Tolosa aldeko [[Volcos Tectosages]] galiarren nagusitasun politikotik erromatarren administrazioaren pean egotera pasa ziren.<ref>Raymond Lizop: ''Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine'', Privat, 1931, 45. or., hemen aipatua: Christian Rico, ''Pyrénées romaines'', 118 or. eta hemen: Sablayrolles et Beyrie, ''CAG 31/2, Le Comminges'', 62. or. Garumni-ekin identifikatzea, onartzen du ere bai: Gabrielle Fabre, ''Civilisations protohistoriques de l'Aquitaine'', Picard, 1952, 169. or. etar Roland May, ''Saint-Bertrand de Comminges'', Tolosa, 1986, 31 eta 41. or.</ref><ref>Michel Labrousse, ''Toulouse antique'', Paris, E. de Boccard, 1968, p. 90. hemen aipatua: Christian Rico, ''Pyrénées romaines'', 112. or.</ref>
Historialari batzuen ustez, ''convenae'' herri-konfederazio horri emandako izena zen. Gorago aipatu den etimologiari jarraiki, ''convenae'' latinezko ''convenio'' hitzetik bide dator: bildu, ados jarri<ref>Gaffiot latina-frantsesa hiztegia online. [https://gaffiot.org/40807 "convenio" artikulua] </ref>; eta ''convena,'' "biltzen direnak, errefuxiatuak, leku guztietatik iritsitako atzerritarrak, abenturazaleak"<ref>Gaffiot latina-frantsesa hiztegia online. [https://gaffiot.org/40799 "convena" artikulua]</ref>. Ideia horri jarraituz, populazio-nahasketa horretan, zati handi bat bertakoek osatu bide zutela proposatu da, eta horiek, antza, akitaniar hizkuntza eta kulturakoak (aintzineuskaldunak) zirela. Beste par Pirinioetako hegoaldeko haranetatik erbesteratuak diren gainerakoentzat, Espainiako erdigunetik eta te batek kanpotik etorritakoak edo eramandakoek osatuko zuten, Pirinioetatik hegoaldera zeudenak, agian Iberiar Penintsula erdialdekoak ziren [[betoiak]], [[Zeltiberiar|zeltiberoak]] eta [[Arebako|arevakoak]].<ref>Christian Rico: ''Pyrénées romaines'', Casa de Velázquez, 1997, 142. or.</ref> Lugdunum hiria erromatarren mendean zeuden lurraldeen mendebaldeko mugetan sortu zen eta, beraz, kontrolatzen zituzten lurraldeen ertzetan Erromako agintea finkatzeko baliatu bide zuten.<ref>Robert Sablayrolles eta Argitxu Beyrie: ''Carte archéologique de la Gaule 31-2: Le Comminges (Haute-Garonne)'', Paris, Académie des inscriptions et belles-lettres, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 2006, 516 <abbr>or.</abbr> <small>(<nowiki>{{ISBN|978-2-87754-101-5}}</nowiki>, OCLC 173183453)</small>, 61-63. or.</ref><ref>Christian Rico (1997): 142. or.</ref>
[[Fitxategi:Roman Theatre Lugdunum Convenarum, Saint-Bertrand-de-Comminges, France (9041073580).jpg|thumb|Erromatar antzeztokia Sant Bertrand de Comengen]]
Hasieran, mugako postu txiki bat zen, baina hiriak garapen nabaria izan zuen I. mendeko lehen hamarkadetatik aurrera; Augustoren erreformaren ondoren, konbenarren lurraldea Narbonensis probintziatik banandu zituzten, [[Galia Akitania|Akitaniako probintzia berrian txertatzeko]]<ref>Roland May: ''Saint-Bertrand de Comminges'', Tolosa, 1986, 13. or.</ref>. Lugdunum ''civitas'' bateko hiriburu bilakatu zen eta tokiak behar zituen azpiegitura garrantzitsuak eta eraikin publiko handiak eraiki ziren. Eskualde guztiaren erromatartze foku bihurtu zen ([[Montmaurin]], [[Valcabrère]], [[Valentine (Garona Garaia)|Valentine]] eta [[Luchon]]<nowiki/>go eta Aran haraneko termak horren lekuko dira), eta bertan populazio erromatartua finkatzen lagundu zuen. Komunikazioetarako abantaila garrantzitsuak zituen, errepide eta ibai-bideen bidegurutzean baitzegoen. Gainera, lehengaiak lortzeko baliabide aberatsak zituen: lur emankorra, marmolezko eta kareharrizko harrobiak eta [[Salies-du-Salat|Salies du Salateko]] gatza. Azkenik, izen handiko konglomeratu termalak zituen. Konbenarren hiriak aurrera egin eta Galia Akitaniako hiri boteretsuenetako bat bihurtu zen.<ref group="oh">Estrabonek berak goraipatu zuen onestarren oparotasun termala (Bagnères-de-Luchon) eta Galietako urrutiko eskualdetan ezaguna zen, baita Aquae Convenarum-ekoak (Capvern-les-Bains) eta Aran haranean zeuden [[Arties]]-eko termak ere.</ref><ref name="rico">Christian Rico (1997): 111-112 or.</ref>. Horren adierazpide, [[Lugdunum Convenarum]] [[Erromatar kolonia|zuzenbide erromatarreko kolonia]] estatusa eman zioten K.o. II. mendearen erdialdea baino lehen.
[[Diokleziano]] enperadorearen garaian (K.o. III. mendearen bigarren erdian) Akitania administratiboki berrantolatu zen eta hiru zatitan banatu; konbenarrak [[Novenpopulania|Novempopulania]] probintzia sortu berrian geratu ziren.
Indusketa arkeologikoek erakusten dutenez, oparotasunak bere horretan iraun zuen V. mendean, bai eta [[Erdi Aroa|Goi Erdi Aroan]], nahiz eta V. mendearen hasieran bandaloen inbasioak pairatu zituen eta 585. urtean [[Burgundiar|burgundiarren]] errege [[Gontran I.a|Gontranen I.a-ren]] egoitza izan zen.
== Konbenarren erlijioa ==
Jainko indigenei eskainitako botozko aldare asko aurkitu dira konbenarren lurraldean, K.o. I. mendetik IV. mendera datatu direnak. Ugariagoak dira Garonako goi bailaretan (ibaiaren lautadatik [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint Bertrand de Comminges]] zeharktatu eta [[Saint-Béat|Saint Béat]]<nowiki/>eraino), Pique ibaiaren haranean eta [[Larbost harana|Larboust]] haranean, ''[[Banhèras de Luishon]]'' inguruan. [[Abelion|Abellio]] jainkoa izan ezik, ''convenae'' herriaren lurralde osoan gurtzen baitzen, badirudi haien panteoiko jainkoak leku jakin batean gurtzen zituztela, oso eremu mugatuetan. Haien hiriburuaren izena dela eta, ''Lugdunum Convenarum'' ("Konbenarren Lug/Lugus" edo "Lugos jainkoaren mendia edo gotorlekua") galiarren ''Lugus'' jainkoak agian garrantzia izan zuela proposatu da.
Gaur arte, ez da jainko horri eskainitako inskripziorik edo irudirik aurkitu; dena den, hari buruzko idazkunak oso urriak dira galiarren lurraldeetan. Hori bai, [[Merkurio (mitologia)|Merkuriori]] eskainitako hiru idazkun aurkitu ziren ''Lugdunum Convenarum''-en eta, Galietan, Merkurio jainko erromatarra ''Lugos'' jainko galiarrari asimilatu zitzaion. Hala eta guztiz ere, ez da guztiz ziurra hiriaren leku-izenean jainkoaren izena dagoenik. Oso ohikoak dira, ordea, Jupiterri eskainitakoak<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Luc|abizena=Schenck-David|izenburua=Jupiter chez les Convènes (Pyrénées centrales) dieu romain ou dieu aquitain ?|argitaletxea=Artois Presses Université|orrialdeak=95–132|data=2019-09-24|url=http://books.openedition.org/apu/805|aldizkaria=Les religions dans le monde romain : Cultes locaux et dieux romains en Gaule de la fin de la République au iiie siècle après J.-C : persistance ou interprétation ?|editore-abizena=Charles-Laforge|editore-izena=Marie-Odile|isbn=978-2-84832-361-9|sartze-data=2021-10-12|serie=Histoire}}</ref>.
[[Kristautasun|Kristautasuna]] eskualdean IV. menderako egiaztatuta dago, hau da, V. mendean [[Bisigodo|bisigodoak]] iritsi aurretik.
== Oharrak ==
<references group="oh" />
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
(**): Frantsesezko jatorrizko artikulua idazteko erabili zen bibliografia
* Robert Sablayrolles eta Argitxu Beyrie: ''Galiako Mapa Arkeologikoa 31-2 : Le Comminges (Haute-Garonne)'', Paris, Académie des inscriptions et belles-lettres, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 2006, 516 or.( ISBN 978-2-87754-101-5, OCLC 173183453 ) **
* Christian Rico. ''Pyrénées romaines: essai sur un pays de frontière'', Paris, Casa de Velázquez, 1997, 418. or. ( ISBN 978-84-86839-74-1 , [https://books.google.es/books?id=BhGF42ZtrhgC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false irakurri linean] ) **
* Jean-Luc Schenck-David: «Pour en finir avec Lugdunum Convenarum», ''Revue de Comminges'', 121. lib., 4. zk., azaroa-abendua 2005. 485-494 or. (ISSN 0035-1059) **
* Raymond Lizop: ''Le Comminges et le Couserans erromatar dominazioaren aurreti''k, Toulouse, Privat, 1931.
* Henri Pac: ''Luchon et son passé'', Toulouse, Privat, 1984. 133. or. ( ISBN 2-7089-2385-4 )
* Rémy Comet: ''L'enclave espagnole du Val d'Aran'', Imprimerie du Sud-ouest, 1929 (berrargitaratu: Privat, 1985)
* Jean-Marc Chaduc: ''La vallée et la cité: La Barousse, Saint-Bertrand de Comminges: deux millénaires d'histoire'', Estadens, PyréGraph, 2006, 527 or. ( ISBN 2-908723-70-0 )
* Jean-Claude Dinguirard: « Notes Aquitaines », ''Via Domitia,'' 27, 1982.
== Ikus, gainera ==
* [[Akitaniar (antzinako herria)|Akitania]]
* [[Novenpopulania|Novempopulanie]]
* [[Lugdunum Convenarum]]
* [[Galia]]
* Lug
* [[Abelion]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Garona Garaiko historia]]
[[Kategoria:Akitaniarrak (antzinako herria)]]
[[Kategoria:Saint-Bertrand-de-Comminges]]
a5bhp3xrcd229tmk1o8ambmdevbp0r8
10021916
10021908
2025-01-03T17:10:44Z
Marklar2007
1545
10021916
wikitext
text/x-wiki
{{Talde etniko infotaula automatikoa}}
'''Konbenarrak'''<ref>Euskaltzaindiak bere "[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_liburuak&ItemId=&task=gramatika&lang=eu&kodea=0503 5.3. Eratorpena. Atzizki adjektibo-sortzaileak (II). ‘Jatorria’ adierakoak edo gentilizioak (''-(t)ar'')]" idazkian zera azaltzen du: "Herri edo etnia izenek har dezakete ''-(t)ar'' horietako bateko kidea adierazteko: ''assamdar'', ''bengalar'', ''kareliar'' edo ''mordoviar''. Bai eta dinastia izenek ere: ''akemenestar'', ''artsazestar''... </ref><ref>{{erreferentzia|izena=Blanca|abizena=Urgell|izenburua=Antzinatea: akitaniera eta Erroma aurreko hizkuntz egoera|orrialdeak=1-28|hizkuntza=eu|url=https://www.uibapuntebankua.com/uploads/9/8/1/6/98160710/eh1_06_akitaniera.pdf|aldizkaria=Euskararen historia I: Historiaurrea eta protohistoria. Hemen: www.uibapuntebankua.com}}</ref> ({{lang-la|Convenae}}) Antzinaroko herri akitaniar edo aitzineuskaldunetako bat izan ziren.
Haien lurraldea, gutxi gorabehera, gaur egungo Comminges da (Garona Garaiko departamenduko hegoaldeko erdia, [[Garona Garaia|Garona]] bailarako goiko haranak, [[Lannemezango goi-ordokia|Lannemezan]] goi-ordokiako ekialdea Boulogne-sur-Gesse eta L'Isle-en-Dodon-eraino), eta Aura eta [[Arango harana|Aran haranak]]. Konbenarrak Okzitaniako Tolosa inguruan bizi ziren, [[tektosagiar volko]] zeltengandik eta [[Auch|Aucheko]] [[auskiar]] akitaniarrengandik gertu; hein batean, federazioak osatzen zituzten beste akitaniar herri hauekin: [[Couserans|Couseranseko]] [[Consoranni|konsorandarrak]], Aran harango [[Garumne|garumniak]], [[Banhèras de Luishon|Luishongo]] [[Monesiar|onesiarrak]]...
Hiriburua [[Lugdunum|Lugdunum Convenarum]] (egun, [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Sant Bertrand de Comenge]]) zuten: akitaniar-erromatar hiria zen, eta haien populazioa, [[Zelta|zeltaz]] eta [[Antzinako Erroma|erromatarrez]] osatuta, bertako aitzineuskaldunei gehitu bide zitzaien.
== Etimologia ==
''Convenae'' izenak osagaiok ditu: latinezko ''con-'' aurrizkia, "konpainia" adierazten duena, "elkarrekin", eta ''veni'' ("klan, familia, leinu"). Beraz, itzulpena ''"''klan berekoak''" da''. Hala ere, Jean-Claude Dinguirarden arabera, Henri Gaveli jarraiki, latinez moldatutako *''convenae'' hitz indigena izan liteke.<ref group="oh">Jean-Claude Dinguirard, [https://ethnolinguiste.org/wp-content/uploads/2020/02/1982-J.-C.-Dinguirard-Notes-Aquitaines-Via-Domitia-27.pdf «Notes Aquitaines», Via Domitia, 27, 1982]. Hipotesi hau koherentea da gaskoineraz gertatzen den mb > m taldearen bilakaerarekin. Hori dela eta ''Comenge'' hitza daukagu (frantsesez ''Comminges''). Horrelako aldaketa bat zailagoa litzateke ''nv fonema-talde batetik abiatuta''.</ref>
Dena den, ohiko teoria batek dio ''convenae'' hitzak "kanpotik etorritako atzerritarrak" esan nahi zuela, eta esanahi horretatik abiatuta, konbenarren sorrera lekuz mugiarazitako beste herrietako jendearengan bilatu dute.
Κονουενοι (Konuenoi) izena [[Estrabon]] geografo grekoaren testuetan estreinakoz ageri da, I. mendeko haren ''Geografia'' liburuan. Κονουενοι horiek Πόλις Λούγδουνον (Pólis Lúgdunon) hirian kokatu zituen (Lugdunum Convenarum, gaur egungo Sant Bertrand de Comenge-n). Izen hori jatorri zeltakoa omen da<ref group="oh">Lugdunum honela osatuta legoke: ''[[Lug (dieu)|Lugus]]'', mitologia zeltaren jainkoa,eta ''-duno elementua'' (gotorlekua edo muinoa/mendixka). Beraz, hiriaren izena «''Lugus'' jainkoaren gotorlekua edo muinoa» esan nahi du.</ref>, hots, "Lug jainkoaren gotorlekua edo mendia" da. Antzeko beste izen bat Κουμουενοί (Kumuenoí) da: [[Klaudio Ptolomeo|Ptolomeo]]<nowiki/>ren testuetan aurki daiteke, II. mendean idatzi zuen ''Gida Geografikoa''n.
IV. mendean, [[Jeronimo Estridongoa|San Jeronimok]] ''Vigilantium-en aurkako diatriba''n haien arerioez hitz egitean, Ponpeiok hiri gotortu bakar batean bildu zituen "lapur talde" baten ondorengoa zela zioen, hots, geroago [[:fr:Lugdunum_Convenarum|Lugdunum Convenarum]] izenaz aipatuko duena.<ref>Contra Vigilantium | Patrologie romaine XXIII, 356-357 or.</ref><ref group="oh">Jean-Luc Schenck David-en esanetan: ''Convènae'' hitzak, esanahi gutxiesgarria izango zuen San Jeronimorentzat, Estrabonentzat zuena bainoa aise gehiago.</ref>
"''Vigilantium'' miserable honek jatorriari baino ez dio erantzuten. [[Ponpeio|Gneo Ponpeiok]], Espainia menderatu ondoren, bere garaipena ospatzeko Erromarantz joateko presatzen ari zelarik, Pirinioen gailurretik bidelapurrak jaitsarazi eta hiri gotortuan bildu zituen. Hazi horretatik jaioa da ''Vigilantium''".<ref>Jean-Marc Chaduc dans la Barousse et la cité de Comminges, op.cit.</ref>
Beste autore askok ''convenae'' herriaren hiriburua aipatzen dute, baina haiei buruz oso gutxi hitz egiten dute.<ref group="oh">Jean-Luc Schenck Davidek idatzi duenez: [[Flavio Josefo]], [[Antonino Pio]], Sidonius Apollinaris, [[Gregorio Tourskoa]]....</ref>
[[Lugdunum]] (egun, [[Lyon]]) hiriburuaren izenaz denaz bezainbatean, etimologia zelta du, bi hitz galiarrez osatuta baitago: ''Lug'' (merkataritzaren jainko zelta) eta ''dunum'' (''duno'' gotorlekua da). Dena den, ez da erabat ziurra "Lug jainkoaren gotorlekua edo mendia" esan nahi duenik eta beste esanahi bat proposatu da: "gotorleku edo mendi argia edo zuria"<ref>Lacroix 2007, <abbr>1</abbr>55-169 or. </ref><ref>Delamarre 2003, ''lugus'' artikulua. </ref>.
== Historia ==
[[Fitxategi:Sent Bertran de Comenge045.jpg|thumb|Erromatar aztarnak Sant Bertrand de Comenge herrian]]
Ez zegoen ''convenae''-rik Akitanian, erromatarrak iritsi aurretik: erromatarrei egozten zaie herri haren sorrera eta lehen egituraketa. [[Jeronimo Estridongoa|Jeronimo Estridongoaren]]<ref>''Contre Vigilance'', hemen: Migne, ''Patrologie latine'', XXIII, 356-357 or.</ref> testuaren arabera, Ponpeio jeneral erromatarrak [[Sertorio|Sertoriusen]] aurka egin zuen Hispaniako gerran garaile atera ostean (K. a. 72an), Pirinioetako eta Iberiar penintsulako biztanleria lekualdatu zuen, eta [[Oppidum|''oppidum'']] baten kontrolpean jarri. Ez dago argi ''oppidum'' hori lehendik ote zegoen edo horretarako propio eraiki zuen.
Garona bailara garaiaren bokalean zegoen (gaur egungo Sant-Bertrand de Comminges-eko gunean),eta herri indigenen kalterako egin zen (Raymond Lizop-en arabera, Zesarrek aipatutako [[Garumne|garumnarrak]], hain zuzen); hala, Tolosa aldeko [[Volcos Tectosages]] galiarren nagusitasun politikotik erromatarren administrazioaren pean egotera pasa ziren.<ref>Raymond Lizop: ''Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine'', Privat, 1931, 45. or., hemen aipatua: Christian Rico, ''Pyrénées romaines'', 118 or. eta hemen: Sablayrolles et Beyrie, ''CAG 31/2, Le Comminges'', 62. or. Garumni-ekin identifikatzea, onartzen du ere bai: Gabrielle Fabre, ''Civilisations protohistoriques de l'Aquitaine'', Picard, 1952, 169. or. etar Roland May, ''Saint-Bertrand de Comminges'', Tolosa, 1986, 31 eta 41. or.</ref><ref>Michel Labrousse, ''Toulouse antique'', Paris, E. de Boccard, 1968, p. 90. hemen aipatua: Christian Rico, ''Pyrénées romaines'', 112. or.</ref>
Historialari batzuen ustez, ''convenae'' herri-konfederazio horri emandako izena zen. Gorago aipatu den etimologiari jarraiki, ''convenae'' latinezko ''convenio'' hitzetik bide dator: bildu, ados jarri<ref>Gaffiot latina-frantsesa hiztegia online. [https://gaffiot.org/40807 "convenio" artikulua] </ref>; eta ''convena,'' "biltzen direnak, errefuxiatuak, leku guztietatik iritsitako atzerritarrak, abenturazaleak"<ref>Gaffiot latina-frantsesa hiztegia online. [https://gaffiot.org/40799 "convena" artikulua]</ref>. Ideia horri jarraituz, populazio-nahasketa horretan, zati handi bat bertakoek osatu bide zutela proposatu da, eta horiek, antza, akitaniar hizkuntza eta kulturakoak (aintzineuskaldunak) zirela. Beste par Pirinioetako hegoaldeko haranetatik erbesteratuak diren gainerakoentzat, Espainiako erdigunetik eta te batek kanpotik etorritakoak edo eramandakoek osatuko zuten, Pirinioetatik hegoaldera zeudenak, agian Iberiar Penintsula erdialdekoak ziren [[betoiak]], [[Zeltiberiar|zeltiberoak]] eta [[Arebako|arevakoak]].<ref>Christian Rico: ''Pyrénées romaines'', Casa de Velázquez, 1997, 142. or.</ref> Lugdunum hiria erromatarren mendean zeuden lurraldeen mendebaldeko mugetan sortu zen eta, beraz, kontrolatzen zituzten lurraldeen ertzetan Erromako agintea finkatzeko baliatu bide zuten.<ref>Robert Sablayrolles eta Argitxu Beyrie: ''Carte archéologique de la Gaule 31-2: Le Comminges (Haute-Garonne)'', Paris, Académie des inscriptions et belles-lettres, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 2006, 516 <abbr>or.</abbr> <small>(<nowiki>{{ISBN|978-2-87754-101-5}}</nowiki>, OCLC 173183453)</small>, 61-63. or.</ref><ref>Christian Rico (1997): 142. or.</ref>
[[Fitxategi:Roman Theatre Lugdunum Convenarum, Saint-Bertrand-de-Comminges, France (9041073580).jpg|thumb|Erromatar antzeztokia Sant Bertrand de Comengen]]
Hasieran, mugako postu txiki bat zen, baina hiriak garapen nabaria izan zuen I. mendeko lehen hamarkadetatik aurrera; Augustoren erreformaren ondoren, konbenarren lurraldea Narbonensis probintziatik banandu zituzten, [[Galia Akitania|Akitaniako probintzia berrian txertatzeko]]<ref>Roland May: ''Saint-Bertrand de Comminges'', Tolosa, 1986, 13. or.</ref>. Lugdunum ''civitas'' bateko hiriburu bilakatu zen eta tokiak behar zituen azpiegitura garrantzitsuak eta eraikin publiko handiak eraiki ziren. Eskualde guztiaren erromatartze foku bihurtu zen ([[Montmaurin]], [[Valcabrère]], [[Valentine (Garona Garaia)|Valentine]] eta [[Luchon]]<nowiki/>go eta Aran haraneko termak horren lekuko dira), eta bertan populazio erromatartua finkatzen lagundu zuen. Komunikazioetarako abantaila garrantzitsuak zituen, errepide eta ibai-bideen bidegurutzean baitzegoen. Gainera, lehengaiak lortzeko baliabide aberatsak zituen: lur emankorra, marmolezko eta kareharrizko harrobiak eta [[Salies-du-Salat|Salies du Salateko]] gatza. Azkenik, izen handiko konglomeratu termalak zituen. Konbenarren hiriak aurrera egin eta Galia Akitaniako hiri boteretsuenetako bat bihurtu zen.<ref group="oh">Estrabonek berak goraipatu zuen onestarren oparotasun termala (Bagnères-de-Luchon) eta Galietako urrutiko eskualdetan ezaguna zen, baita Aquae Convenarum-ekoak (Capvern-les-Bains) eta Aran haranean zeuden [[Arties]]-eko termak ere.</ref><ref name="rico">Christian Rico (1997): 111-112 or.</ref>. Horren adierazpide, [[Lugdunum Convenarum]] [[Erromatar kolonia|zuzenbide erromatarreko kolonia]] estatusa eman zioten K.o. II. mendearen erdialdea baino lehen.
[[Diokleziano]] enperadorearen garaian (K.o. III. mendearen bigarren erdian) Akitania administratiboki berrantolatu zen eta hiru zatitan banatu; konbenarrak [[Novenpopulania|Novempopulania]] probintzia sortu berrian geratu ziren.
Indusketa arkeologikoek erakusten dutenez, oparotasunak bere horretan iraun zuen V. mendean, bai eta [[Erdi Aroa|Goi Erdi Aroan]], nahiz eta V. mendearen hasieran bandaloen inbasioak pairatu zituen eta 585. urtean [[Burgundiar|burgundiarren]] errege [[Gontran I.a|Gontranen I.a-ren]] egoitza izan zen.
== Konbenarren erlijioa ==
Jainko indigenei eskainitako botozko aldare asko aurkitu dira konbenarren lurraldean, K.o. I. mendetik IV. mendera datatu direnak. Ugariagoak dira Garonako goi bailaretan (ibaiaren lautadatik [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint Bertrand de Comminges]] zeharktatu eta [[Saint-Béat|Saint Béat]]<nowiki/>eraino), Pique ibaiaren haranean eta [[Larbost harana|Larboust]] haranean, ''[[Banhèras de Luishon]]'' inguruan. [[Abelion|Abellio]] jainkoa izan ezik, ''convenae'' herriaren lurralde osoan gurtzen baitzen, badirudi haien panteoiko jainkoak leku jakin batean gurtzen zituztela, oso eremu mugatuetan. Haien hiriburuaren izena dela eta, ''Lugdunum Convenarum'' ("Konbenarren Lug/Lugus" edo "Lugos jainkoaren mendia edo gotorlekua") galiarren ''Lugus'' jainkoak agian garrantzia izan zuela proposatu da.
Gaur arte, ez da jainko horri eskainitako inskripziorik edo irudirik aurkitu; dena den, hari buruzko idazkunak oso urriak dira galiarren lurraldeetan. Hori bai, [[Merkurio (mitologia)|Merkuriori]] eskainitako hiru idazkun aurkitu ziren ''Lugdunum Convenarum''-en eta, Galietan, Merkurio jainko erromatarra ''Lugos'' jainko galiarrari asimilatu zitzaion. Hala eta guztiz ere, ez da guztiz ziurra hiriaren leku-izenean jainkoaren izena dagoenik. Oso ohikoak dira, ordea, Jupiterri eskainitakoak<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Luc|abizena=Schenck-David|izenburua=Jupiter chez les Convènes (Pyrénées centrales) dieu romain ou dieu aquitain ?|argitaletxea=Artois Presses Université|orrialdeak=95–132|data=2019-09-24|url=http://books.openedition.org/apu/805|aldizkaria=Les religions dans le monde romain : Cultes locaux et dieux romains en Gaule de la fin de la République au iiie siècle après J.-C : persistance ou interprétation ?|editore-abizena=Charles-Laforge|editore-izena=Marie-Odile|isbn=978-2-84832-361-9|sartze-data=2021-10-12|serie=Histoire}}</ref>.
[[Kristautasun|Kristautasuna]] eskualdean IV. menderako egiaztatuta dago, hau da, V. mendean [[Bisigodo|bisigodoak]] iritsi aurretik.
== Oharrak ==
<references group="oh" />
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
(**): Frantsesezko jatorrizko artikulua idazteko erabili zen bibliografia
* Robert Sablayrolles eta Argitxu Beyrie: ''Galiako Mapa Arkeologikoa 31-2 : Le Comminges (Haute-Garonne)'', Paris, Académie des inscriptions et belles-lettres, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 2006, 516 or.( ISBN 978-2-87754-101-5, OCLC 173183453 ) **
* Christian Rico. ''Pyrénées romaines: essai sur un pays de frontière'', Paris, Casa de Velázquez, 1997, 418. or. ( ISBN 978-84-86839-74-1 , [https://books.google.es/books?id=BhGF42ZtrhgC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false irakurri linean] ) **
* Jean-Luc Schenck-David: «Pour en finir avec Lugdunum Convenarum», ''Revue de Comminges'', 121. lib., 4. zk., azaroa-abendua 2005. 485-494 or. (ISSN 0035-1059) **
* Raymond Lizop: ''Le Comminges et le Couserans erromatar dominazioaren aurreti''k, Toulouse, Privat, 1931.
* Henri Pac: ''Luchon et son passé'', Toulouse, Privat, 1984. 133. or. ( ISBN 2-7089-2385-4 )
* Rémy Comet: ''L'enclave espagnole du Val d'Aran'', Imprimerie du Sud-ouest, 1929 (berrargitaratu: Privat, 1985)
* Jean-Marc Chaduc: ''La vallée et la cité: La Barousse, Saint-Bertrand de Comminges: deux millénaires d'histoire'', Estadens, PyréGraph, 2006, 527 or. ( ISBN 2-908723-70-0 )
* Jean-Claude Dinguirard: « Notes Aquitaines », ''Via Domitia,'' 27, 1982.
== Ikus, gainera ==
* [[Akitaniar (antzinako herria)|Akitania]]
* [[Novenpopulania|Novempopulanie]]
* [[Lugdunum Convenarum]]
* [[Galia]]
* Lug
* [[Abelion]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Garona Garaiko historia]]
[[Kategoria:Akitaniarrak (antzinako herria)]]
[[Kategoria:Saint-Bertrand-de-Comminges]]
snsvko3ogmow79sjcffymam76355px8
10021918
10021916
2025-01-03T17:13:07Z
Marklar2007
1545
/* Etimologia */
10021918
wikitext
text/x-wiki
{{Talde etniko infotaula automatikoa}}
'''Konbenarrak'''<ref>Euskaltzaindiak bere "[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_liburuak&ItemId=&task=gramatika&lang=eu&kodea=0503 5.3. Eratorpena. Atzizki adjektibo-sortzaileak (II). ‘Jatorria’ adierakoak edo gentilizioak (''-(t)ar'')]" idazkian zera azaltzen du: "Herri edo etnia izenek har dezakete ''-(t)ar'' horietako bateko kidea adierazteko: ''assamdar'', ''bengalar'', ''kareliar'' edo ''mordoviar''. Bai eta dinastia izenek ere: ''akemenestar'', ''artsazestar''... </ref><ref>{{erreferentzia|izena=Blanca|abizena=Urgell|izenburua=Antzinatea: akitaniera eta Erroma aurreko hizkuntz egoera|orrialdeak=1-28|hizkuntza=eu|url=https://www.uibapuntebankua.com/uploads/9/8/1/6/98160710/eh1_06_akitaniera.pdf|aldizkaria=Euskararen historia I: Historiaurrea eta protohistoria. Hemen: www.uibapuntebankua.com}}</ref> ({{lang-la|Convenae}}) Antzinaroko herri akitaniar edo aitzineuskaldunetako bat izan ziren.
Haien lurraldea, gutxi gorabehera, gaur egungo Comminges da (Garona Garaiko departamenduko hegoaldeko erdia, [[Garona Garaia|Garona]] bailarako goiko haranak, [[Lannemezango goi-ordokia|Lannemezan]] goi-ordokiako ekialdea Boulogne-sur-Gesse eta L'Isle-en-Dodon-eraino), eta Aura eta [[Arango harana|Aran haranak]]. Konbenarrak Okzitaniako Tolosa inguruan bizi ziren, [[tektosagiar volko]] zeltengandik eta [[Auch|Aucheko]] [[auskiar]] akitaniarrengandik gertu; hein batean, federazioak osatzen zituzten beste akitaniar herri hauekin: [[Couserans|Couseranseko]] [[Consoranni|konsorandarrak]], Aran harango [[Garumne|garumniak]], [[Banhèras de Luishon|Luishongo]] [[Monesiar|onesiarrak]]...
Hiriburua [[Lugdunum|Lugdunum Convenarum]] (egun, [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Sant Bertrand de Comenge]]) zuten: akitaniar-erromatar hiria zen, eta haien populazioa, [[Zelta|zeltaz]] eta [[Antzinako Erroma|erromatarrez]] osatuta, bertako aitzineuskaldunei gehitu bide zitzaien.
== Etimologia ==
''Convenae'' izenak osagaiok ditu: latinezko ''con-'' aurrizkia, "konpainia" adierazten duena, "elkarrekin", eta ''veni'' ("klan, familia, leinu"). Beraz, itzulpena ''"''klan berekoak''" da''. Hala ere, Jean-Claude Dinguirarden arabera, Henri Gaveli jarraiki, latinez moldatutako *''convenae'' hitz indigena izan liteke.<ref group="oh">Jean-Claude Dinguirard, [https://ethnolinguiste.org/wp-content/uploads/2020/02/1982-J.-C.-Dinguirard-Notes-Aquitaines-Via-Domitia-27.pdf «Notes Aquitaines», Via Domitia, 27, 1982]. Hipotesi hau koherentea da gaskoineraz gertatzen den mb > m taldearen bilakaerarekin. Hori dela eta ''Comenge'' hitza daukagu (frantsesez ''Comminges''). Horrelako aldaketa bat zailagoa litzateke ''nv fonema-talde batetik abiatuta''.</ref>
Dena den, ohiko teoria batek dio ''convenae'' hitzak "kanpotik etorritako atzerritarrak" esan nahi zuela, eta esanahi horretatik abiatuta, konbenarren sorrera lekuz mugiarazitako beste herrietako jendearengan bilatu dute.
Κονουενοι (Konuenoi) izena [[Estrabon]] geografo grekoaren testuetan estreinakoz ageri da, I. mendeko haren ''Geografia'' liburuan. Κονουενοι horiek Πόλις Λούγδουνον (Pólis Lúgdunon) hirian kokatu zituen ([[Lugdunum Convenarum]], gaur egungo Sant Bertrand de Comenge-n). Izen hori jatorri zeltakoa omen da<ref group="oh">Lugdunum honela osatuta legoke: ''[[Lug (jainkoa)|Lugus]]'', mitologia zeltaren jainkoa,eta ''-duno elementua'' (gotorlekua edo muinoa/mendixka). Beraz, hiriaren izena «''Lugus'' jainkoaren gotorlekua edo muinoa» esan nahi du.</ref>, hots, "Lug jainkoaren gotorlekua edo mendia" da. Antzeko beste izen bat Κουμουενοί (Kumuenoí) da: [[Klaudio Ptolomeo|Ptolomeo]]<nowiki/>ren testuetan aurki daiteke, II. mendean idatzi zuen ''Gida Geografikoa''n.
IV. mendean, [[Jeronimo Estridongoa|San Jeronimok]] ''Vigilantium-en aurkako diatriba''n haien arerioez hitz egitean, Ponpeiok hiri gotortu bakar batean bildu zituen "lapur talde" baten ondorengoa zela zioen, hots, geroago [[:fr:Lugdunum_Convenarum|Lugdunum Convenarum]] izenaz aipatuko duena.<ref>Contra Vigilantium | Patrologie romaine XXIII, 356-357 or.</ref><ref group="oh">Jean-Luc Schenck David-en esanetan: ''Convènae'' hitzak, esanahi gutxiesgarria izango zuen San Jeronimorentzat, Estrabonentzat zuena bainoa aise gehiago.</ref>
"''Vigilantium'' miserable honek jatorriari baino ez dio erantzuten. [[Ponpeio|Gneo Ponpeiok]], Espainia menderatu ondoren, bere garaipena ospatzeko Erromarantz joateko presatzen ari zelarik, Pirinioen gailurretik bidelapurrak jaitsarazi eta hiri gotortuan bildu zituen. Hazi horretatik jaioa da ''Vigilantium''".<ref>Jean-Marc Chaduc dans la Barousse et la cité de Comminges, op.cit.</ref>
Beste autore askok ''convenae'' herriaren hiriburua aipatzen dute, baina haiei buruz oso gutxi hitz egiten dute.<ref group="oh">Jean-Luc Schenck Davidek idatzi duenez: [[Flavio Josefo]], [[Antonino Pio]], Sidonius Apollinaris, [[Gregorio Tourskoa]]....</ref>
[[Lugdunum]] (egun, [[Lyon]]) hiriburuaren izenaz denaz bezainbatean, etimologia zelta du, bi hitz galiarrez osatuta baitago: ''Lug'' (merkataritzaren jainko zelta) eta ''dunum'' (''duno'' gotorlekua da). Dena den, ez da erabat ziurra "Lug jainkoaren gotorlekua edo mendia" esan nahi duenik eta beste esanahi bat proposatu da: "gotorleku edo mendi argia edo zuria"<ref>Lacroix 2007, <abbr>1</abbr>55-169 or. </ref><ref>Delamarre 2003, ''lugus'' artikulua. </ref>.
== Historia ==
[[Fitxategi:Sent Bertran de Comenge045.jpg|thumb|Erromatar aztarnak Sant Bertrand de Comenge herrian]]
Ez zegoen ''convenae''-rik Akitanian, erromatarrak iritsi aurretik: erromatarrei egozten zaie herri haren sorrera eta lehen egituraketa. [[Jeronimo Estridongoa|Jeronimo Estridongoaren]]<ref>''Contre Vigilance'', hemen: Migne, ''Patrologie latine'', XXIII, 356-357 or.</ref> testuaren arabera, Ponpeio jeneral erromatarrak [[Sertorio|Sertoriusen]] aurka egin zuen Hispaniako gerran garaile atera ostean (K. a. 72an), Pirinioetako eta Iberiar penintsulako biztanleria lekualdatu zuen, eta [[Oppidum|''oppidum'']] baten kontrolpean jarri. Ez dago argi ''oppidum'' hori lehendik ote zegoen edo horretarako propio eraiki zuen.
Garona bailara garaiaren bokalean zegoen (gaur egungo Sant-Bertrand de Comminges-eko gunean),eta herri indigenen kalterako egin zen (Raymond Lizop-en arabera, Zesarrek aipatutako [[Garumne|garumnarrak]], hain zuzen); hala, Tolosa aldeko [[Volcos Tectosages]] galiarren nagusitasun politikotik erromatarren administrazioaren pean egotera pasa ziren.<ref>Raymond Lizop: ''Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine'', Privat, 1931, 45. or., hemen aipatua: Christian Rico, ''Pyrénées romaines'', 118 or. eta hemen: Sablayrolles et Beyrie, ''CAG 31/2, Le Comminges'', 62. or. Garumni-ekin identifikatzea, onartzen du ere bai: Gabrielle Fabre, ''Civilisations protohistoriques de l'Aquitaine'', Picard, 1952, 169. or. etar Roland May, ''Saint-Bertrand de Comminges'', Tolosa, 1986, 31 eta 41. or.</ref><ref>Michel Labrousse, ''Toulouse antique'', Paris, E. de Boccard, 1968, p. 90. hemen aipatua: Christian Rico, ''Pyrénées romaines'', 112. or.</ref>
Historialari batzuen ustez, ''convenae'' herri-konfederazio horri emandako izena zen. Gorago aipatu den etimologiari jarraiki, ''convenae'' latinezko ''convenio'' hitzetik bide dator: bildu, ados jarri<ref>Gaffiot latina-frantsesa hiztegia online. [https://gaffiot.org/40807 "convenio" artikulua] </ref>; eta ''convena,'' "biltzen direnak, errefuxiatuak, leku guztietatik iritsitako atzerritarrak, abenturazaleak"<ref>Gaffiot latina-frantsesa hiztegia online. [https://gaffiot.org/40799 "convena" artikulua]</ref>. Ideia horri jarraituz, populazio-nahasketa horretan, zati handi bat bertakoek osatu bide zutela proposatu da, eta horiek, antza, akitaniar hizkuntza eta kulturakoak (aintzineuskaldunak) zirela. Beste par Pirinioetako hegoaldeko haranetatik erbesteratuak diren gainerakoentzat, Espainiako erdigunetik eta te batek kanpotik etorritakoak edo eramandakoek osatuko zuten, Pirinioetatik hegoaldera zeudenak, agian Iberiar Penintsula erdialdekoak ziren [[betoiak]], [[Zeltiberiar|zeltiberoak]] eta [[Arebako|arevakoak]].<ref>Christian Rico: ''Pyrénées romaines'', Casa de Velázquez, 1997, 142. or.</ref> Lugdunum hiria erromatarren mendean zeuden lurraldeen mendebaldeko mugetan sortu zen eta, beraz, kontrolatzen zituzten lurraldeen ertzetan Erromako agintea finkatzeko baliatu bide zuten.<ref>Robert Sablayrolles eta Argitxu Beyrie: ''Carte archéologique de la Gaule 31-2: Le Comminges (Haute-Garonne)'', Paris, Académie des inscriptions et belles-lettres, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 2006, 516 <abbr>or.</abbr> <small>(<nowiki>{{ISBN|978-2-87754-101-5}}</nowiki>, OCLC 173183453)</small>, 61-63. or.</ref><ref>Christian Rico (1997): 142. or.</ref>
[[Fitxategi:Roman Theatre Lugdunum Convenarum, Saint-Bertrand-de-Comminges, France (9041073580).jpg|thumb|Erromatar antzeztokia Sant Bertrand de Comengen]]
Hasieran, mugako postu txiki bat zen, baina hiriak garapen nabaria izan zuen I. mendeko lehen hamarkadetatik aurrera; Augustoren erreformaren ondoren, konbenarren lurraldea Narbonensis probintziatik banandu zituzten, [[Galia Akitania|Akitaniako probintzia berrian txertatzeko]]<ref>Roland May: ''Saint-Bertrand de Comminges'', Tolosa, 1986, 13. or.</ref>. Lugdunum ''civitas'' bateko hiriburu bilakatu zen eta tokiak behar zituen azpiegitura garrantzitsuak eta eraikin publiko handiak eraiki ziren. Eskualde guztiaren erromatartze foku bihurtu zen ([[Montmaurin]], [[Valcabrère]], [[Valentine (Garona Garaia)|Valentine]] eta [[Luchon]]<nowiki/>go eta Aran haraneko termak horren lekuko dira), eta bertan populazio erromatartua finkatzen lagundu zuen. Komunikazioetarako abantaila garrantzitsuak zituen, errepide eta ibai-bideen bidegurutzean baitzegoen. Gainera, lehengaiak lortzeko baliabide aberatsak zituen: lur emankorra, marmolezko eta kareharrizko harrobiak eta [[Salies-du-Salat|Salies du Salateko]] gatza. Azkenik, izen handiko konglomeratu termalak zituen. Konbenarren hiriak aurrera egin eta Galia Akitaniako hiri boteretsuenetako bat bihurtu zen.<ref group="oh">Estrabonek berak goraipatu zuen onestarren oparotasun termala (Bagnères-de-Luchon) eta Galietako urrutiko eskualdetan ezaguna zen, baita Aquae Convenarum-ekoak (Capvern-les-Bains) eta Aran haranean zeuden [[Arties]]-eko termak ere.</ref><ref name="rico">Christian Rico (1997): 111-112 or.</ref>. Horren adierazpide, [[Lugdunum Convenarum]] [[Erromatar kolonia|zuzenbide erromatarreko kolonia]] estatusa eman zioten K.o. II. mendearen erdialdea baino lehen.
[[Diokleziano]] enperadorearen garaian (K.o. III. mendearen bigarren erdian) Akitania administratiboki berrantolatu zen eta hiru zatitan banatu; konbenarrak [[Novenpopulania|Novempopulania]] probintzia sortu berrian geratu ziren.
Indusketa arkeologikoek erakusten dutenez, oparotasunak bere horretan iraun zuen V. mendean, bai eta [[Erdi Aroa|Goi Erdi Aroan]], nahiz eta V. mendearen hasieran bandaloen inbasioak pairatu zituen eta 585. urtean [[Burgundiar|burgundiarren]] errege [[Gontran I.a|Gontranen I.a-ren]] egoitza izan zen.
== Konbenarren erlijioa ==
Jainko indigenei eskainitako botozko aldare asko aurkitu dira konbenarren lurraldean, K.o. I. mendetik IV. mendera datatu direnak. Ugariagoak dira Garonako goi bailaretan (ibaiaren lautadatik [[Saint-Bertrand-de-Comminges|Saint Bertrand de Comminges]] zeharktatu eta [[Saint-Béat|Saint Béat]]<nowiki/>eraino), Pique ibaiaren haranean eta [[Larbost harana|Larboust]] haranean, ''[[Banhèras de Luishon]]'' inguruan. [[Abelion|Abellio]] jainkoa izan ezik, ''convenae'' herriaren lurralde osoan gurtzen baitzen, badirudi haien panteoiko jainkoak leku jakin batean gurtzen zituztela, oso eremu mugatuetan. Haien hiriburuaren izena dela eta, ''Lugdunum Convenarum'' ("Konbenarren Lug/Lugus" edo "Lugos jainkoaren mendia edo gotorlekua") galiarren ''Lugus'' jainkoak agian garrantzia izan zuela proposatu da.
Gaur arte, ez da jainko horri eskainitako inskripziorik edo irudirik aurkitu; dena den, hari buruzko idazkunak oso urriak dira galiarren lurraldeetan. Hori bai, [[Merkurio (mitologia)|Merkuriori]] eskainitako hiru idazkun aurkitu ziren ''Lugdunum Convenarum''-en eta, Galietan, Merkurio jainko erromatarra ''Lugos'' jainko galiarrari asimilatu zitzaion. Hala eta guztiz ere, ez da guztiz ziurra hiriaren leku-izenean jainkoaren izena dagoenik. Oso ohikoak dira, ordea, Jupiterri eskainitakoak<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Luc|abizena=Schenck-David|izenburua=Jupiter chez les Convènes (Pyrénées centrales) dieu romain ou dieu aquitain ?|argitaletxea=Artois Presses Université|orrialdeak=95–132|data=2019-09-24|url=http://books.openedition.org/apu/805|aldizkaria=Les religions dans le monde romain : Cultes locaux et dieux romains en Gaule de la fin de la République au iiie siècle après J.-C : persistance ou interprétation ?|editore-abizena=Charles-Laforge|editore-izena=Marie-Odile|isbn=978-2-84832-361-9|sartze-data=2021-10-12|serie=Histoire}}</ref>.
[[Kristautasun|Kristautasuna]] eskualdean IV. menderako egiaztatuta dago, hau da, V. mendean [[Bisigodo|bisigodoak]] iritsi aurretik.
== Oharrak ==
<references group="oh" />
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
(**): Frantsesezko jatorrizko artikulua idazteko erabili zen bibliografia
* Robert Sablayrolles eta Argitxu Beyrie: ''Galiako Mapa Arkeologikoa 31-2 : Le Comminges (Haute-Garonne)'', Paris, Académie des inscriptions et belles-lettres, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 2006, 516 or.( ISBN 978-2-87754-101-5, OCLC 173183453 ) **
* Christian Rico. ''Pyrénées romaines: essai sur un pays de frontière'', Paris, Casa de Velázquez, 1997, 418. or. ( ISBN 978-84-86839-74-1 , [https://books.google.es/books?id=BhGF42ZtrhgC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false irakurri linean] ) **
* Jean-Luc Schenck-David: «Pour en finir avec Lugdunum Convenarum», ''Revue de Comminges'', 121. lib., 4. zk., azaroa-abendua 2005. 485-494 or. (ISSN 0035-1059) **
* Raymond Lizop: ''Le Comminges et le Couserans erromatar dominazioaren aurreti''k, Toulouse, Privat, 1931.
* Henri Pac: ''Luchon et son passé'', Toulouse, Privat, 1984. 133. or. ( ISBN 2-7089-2385-4 )
* Rémy Comet: ''L'enclave espagnole du Val d'Aran'', Imprimerie du Sud-ouest, 1929 (berrargitaratu: Privat, 1985)
* Jean-Marc Chaduc: ''La vallée et la cité: La Barousse, Saint-Bertrand de Comminges: deux millénaires d'histoire'', Estadens, PyréGraph, 2006, 527 or. ( ISBN 2-908723-70-0 )
* Jean-Claude Dinguirard: « Notes Aquitaines », ''Via Domitia,'' 27, 1982.
== Ikus, gainera ==
* [[Akitaniar (antzinako herria)|Akitania]]
* [[Novenpopulania|Novempopulanie]]
* [[Lugdunum Convenarum]]
* [[Galia]]
* Lug
* [[Abelion]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Garona Garaiko historia]]
[[Kategoria:Akitaniarrak (antzinako herria)]]
[[Kategoria:Saint-Bertrand-de-Comminges]]
63o8ejyqdtq3zmsnul41kftkh8vtg8y
Eztabaida:Konbenar
1
1014716
10021910
8622144
2025-01-03T17:07:41Z
Marklar2007
1545
Marklar2007 wikilariak «[[Eztabaida:Convenae]]» orria «[[Eztabaida:Konbenar]]» izenera aldatu du
8622144
wikitext
text/x-wiki
Zer esan nahi du honek (beltzez jarritako hitzak ez ditut ulertzen)?
Beste '''par''' Pirinioetako hegoaldeko haranetatik erbesteratuak diren gainerakoentzat, Espainiako erdigunetik eta '''te''' batek kanpotik etorritakoak edo eramandakoek osatuko zuten
-[[Lankide:Treuiller|Treuiller]] ([[Lankide eztabaida:Treuiller|eztabaida]]) 23:59, 2 abuztua 2021 (CEST)
Treuiller
bgnda77dkfttiuio1ibxjcdz430ngbk
Zerrenda:Munduko errekorrak igeriketan
106
1023901
10022133
10021338
2025-01-03T22:43:43Z
Артем Загребельный
141467
/* Emakumezkoak */
10022133
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Caeleb Dressel before winning 100 fly (42769914221).jpg|thumb|[[Caeleb Dressel]] gizonezkoen igeriketan munduko errekor gehien dituena da; bederatzi (banakako lau, eta erreleboko bost).]]
'''Igeriketako munduko errekorrak''' [[FINA]]k, igeriketako nazioarteko gobernu organoak berresten ditu. Errekorrak ibilbide luzeko (50 metro) edo ibilbide laburreko (25 metro) igerilekuetan ezarri daitezke. FINAk munduko errekorrak, gizonezko zein emakumezkoentzat, ondorengo ekitaldietan aitortzen ditu,<ref name=":0"> [https://web.archive.org/web/20130726002347/http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 "FINA Technical Rules SW12.1 and 12.2".] [[:en:International_Swimming_Federation|International Swimming Federation.]] 2013-07-26an, originaletik [http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 artxibatua] 2009-05-11n begiratua.</ref><ref> [https://web.archive.org/web/20150913213741/http://www.fina.org/H2O/docs/WR_July_27_2015.pdf# "FINA World Records"] (PDF). [[:en:FINA|FINA]] 27 July 2015. 2015-09-13an, originaletik [http://fina.org/H2O/docs/WR_July_27_2015.pdf artxibatua](PDF) 2015-09-16an begiratua.</ref> errelebo mistoetan izan ezik, taldeak, edozein ordenatan, bi gizon eta bi emakumez osatuta baitaude.
Libre: 50m, 100m, 200m, 400m, 800m, 1500m
Bizkar estiloa: 50m, 100m, 200m
Bular estiloa: 50m, 100m, 200m
Tximeleta: 50m, 100m, 200m
Banakako nahasketa: 100m (ibilbide laburra soilik), 200m, 400m
Erreleboak: 4×50 metro libre erreleboa (ibilbide laburra soilik), 4×100 metro libre, 4×200 metro libre, 4×50 metro erreleboa (ibilbide laburra soilik), 4×100 metro bitartekoa
Errelebo mistoak: 4×50 m estilo mistoa (ibilbide laburra soilik), 4×100 m estilo mistoa (ibilbide luzea bakarrik), 4×50 m nahasketa mistoa (ibilbide laburra soilik), 4×100 m nahasketa mistoa (ibilbide luzea soilik)
[[Fitxategi:Kazan 2015 - Sjöström WR award cropped.JPG|thumb|[[Sara Sjöström]] emakumezkoen igeriketan munduko errekor gehien dituena da; banakako sei]]
Berrespen prozesua SWINA F12 arauan deskribatzen da,<ref name=":0" /> eta denbora-sistemaren zehaztasuna eta igerilekuaren luzera ziurtatzen duen papera aurkeztu behar da, igerilekuari buruzko FINA arauak asebetetzea eta inplikatutako igerilariaren dopin proba negatiboa egitea. Erregistroak banakako lasterketan eta erreleboko lasterketaren lehen itzuliaren tarteko distantzietan ezar daitezke. Oraindik erabat berretsi ez diren erregistroak zerrenda hauetan '#' ikurra daramate.
Behean agertzen diren erregistro asko, 2008ko otsailetik 2009ko abendura arte, lasterketako igerilekutan, baimendutako poliuretanoz edo ehunak ez diren beste materialez egindako bodyak edo trajeak zeramatzaten igerilariek ezarri zituzten. FINAren 2009ko Munduko Txapelketaren bezperetan, Erroman, uretako bost olinpiar kiroletako Nazioarteko Gobernu Batzordeak bozkatu zuen 2010eko urtarrilaren 1etik aurrera ehunak ez diren materialez egindako bodyak eta trajeak erabiltzea debekatzea.<ref> [http://www.timeslive.co.za/sport/other/2010/01/18/high-tech-records-to-stand "High-tech records to stand".] Times Live. 2010-01-18.
2011-07-27an begiratua.</ref><ref>Dilman, Lisa (2009-07-25). [http://articles.latimes.com/2009/jul/25/sports/sp-world-swimming25 "FINA bans bodysuits that have led to spate of world records"] Los Angeles Times. 2011-07-27an begiratua.</ref> Jantziek gorputz handiagoak zituztenen errendimendua hobetzen zutela zirudien, kirolari batzuen errendimendua beste batzuenak baino gehiago hobetuz, [norenak?] Morfologiaren eta fisiologiaren arabera omen.<ref>Dampf, Andrew (2011-06-22). [https://abcnews.go.com/Sports/wireStory?id=13900301 "New Suits Mean No More Records in Swimming".] ABC News. 27 July 2011-07-27an begiratua.</ref> Orduz geroztik, ehungintzako materialak zeramatzaten igerilariek jarritako garai onenak, berriro ere, FINAk aitortutako munduko errekorren erdia baino gehiago gainditu ditu.
2013ko uztailaren 25ean, FINAren Igeriketa Teknikoen Kongresuak munduko errekorrak baimendu zituen bozketa luzeko 400 errelebo misto eta 400 nahasketa errelebo mistoetan, baita ibilbide laburreko metroetako sei ekitalditan ere: 200 nahasketa mistoak eta 200 errelebo libreak, baita gizonezkoen eta emakumezkoen 200 errelebo libre eta gizonezkoen eta emakumezkoen 200 errelebo konbinatuak.<ref> [https://web.archive.org/web/20150824112202/http://www.fina.org/H2O/docs/rules/sw_rules_20132017_inclwrform.pdf "FINA Swimming Rules 2013 – 2017 incl. World Record Application Form"](PDF) [[:en:FINA|FINA]] 2013-08-16. (PDF) 2015-08-24an originaletik [http://www.fina.org/H2O/docs/rules/sw_rules_20132017_inclwrform.pdf artxibatua] 2013-09-27an begiratua.</ref> 2013ko urrian, FINAk "estandarrak" ezartzea erabaki zuen gertakari horietako bat lehen munduko errekorra dela aitortu aurretik.<ref>Craig Lord (2013-10-03). [https://web.archive.org/web/20151208091537/http://www.swimvortex.com/fina-to-set-world-best-standards-for-mixed-relays/ "FINA To Set World Best Standards For Mixed Relays"] swimvortex.com. 2015-12-08an, originaletik [http://www.swimvortex.com/fina-to-set-world-best-standards-for-mixed-relays/ artxbatua] . 2015-12-05ean begiratua.</ref> Baina, geroago, 2014ko martxoaren 13an, FINAk ofizialki berretsi ditu Indiana Unibertsitateko igerilariek 2013ko irailaren 26an Bloomingtonen ospatutako IU Relay Rallyan ezarritako zortzi munduko errekorrak.<ref> [https://web.archive.org/web/20140705174106/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/38199.asp?q=FINA-Goes-Back-in-Time-to-Ratify-Indiana-Hoosier-Swims-as-World-Records "FINA Goes Back in Time to Ratify Indiana Hoosier Swims as World Records"] [[:en:Swimming_World_Magazine|Swimming World Magazine.]] 2014-03-13. 2014-07-05ean, originaletik [http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/38199.asp?q=FINA-Goes-Back-in-Time-to-Ratify-Indiana-Hoosier-Swims-as-World-Records artxibatua] 2015-12-05ean begiratua.</ref>
==50 m-ko igerilekua==
===Gizonezkoak===
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:950px;"
|----- bgcolor="silver"
! Ekitaldia
! Denbora
! Igerilaria
! Herrialdea
! Data
! Lekua
! Erref
|-
| align="left" | ''50 m libre''ak || align="right" | 20,91
|[[César Cielo]]
| align="left" |{{bandera|Brasil}}
| align="center" | [[2009]]ko [[abenduaren 18]]a
| align="left"|{{Flagicon|BRA}} [[Sao Paulo]], [[Brasil]]
| [https://www.youtube.com/watch?v=epALibnFa8Q ​]<ref> [http://magazines.swimmingworld.com:9997/spipdf/20091217brazild2.pdf "2009 Brazilian Championships full results"] (PDF) {{Pt}} [[:en:Confederação_Brasileira_de_Desportos_Aquáticos|Confederação Brasileira de Desportos Aquáticos.]] 2009-12-18. 2011-11-16an begiratua.</ref><ref> [https://web.archive.org/web/20130223052809/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/22997.asp "Brazil Long Course Championships: Cesar Cielo Sets World Record".] [[:en:Swimming_World_Magazine|Swimming World Magazine.]] 2009-12-18. 2013-02-23an, originaletik [http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/22997.asp artxibatua.] 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=31V346HyRis Bideoa] [[:en:YouTube|YouTube]]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=QnmEgFUVFjk World Record - Recorde Mundial - 50m Freestyle - Cesar Cielo.] BRA BMX. 2009-12-29. 2021-07-10ean, originaletik [https://web.archive.org/web/20210710215347/https://www.youtube.com/watch?v=QnmEgFUVFjk artxibatua] 2021-08-10ean begiratua - [[:en:YouTube|YouTube]] bidez.</ref>
|-bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''100 m libre''ak || align="right" | 46,40
|[[Pan Zhanle]]
| align="left"|{{bandera|Txina}}
| align="center" | [[2024]]ko [[uztailaren 31]]a
|align="left"|{{Flagicon|FRA}} [[Paris]], [[Frantzia]]
| [https://vk.com/video/playlist/142497057_-4?z=video142497057_456239296%2Fpl_142497057_-4 ​]
|-bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''200 m libre''ak || align="right" | 1:42,00
| [[Paul Biedermann]]
| align="left"|{{bandera|Alemania}}
| align="center" | [[2009]]ko [[uztailaren 28]]a
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref>[https://web.archive.org/web/20090806180605/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_110_Finals_1_Men_200_Free.pdf "Men's 200m freestyle final results"] (PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2009-08-06an, originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_110_Finals_1_Men_200_Free.pdf artxibatua] 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>Lord, Craig (28 July 2009)[http://www.swimnews.com/news/view/7118 ."WR: Biedermann Blasts Phelps Away in 1:42.00"] swimnews.com. 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=MeOw35fsltE Men's 200 Freestyle Final (World Record) - Rome 2009] swimbyme. 2010-03-02. 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''400 m libre''ak || align="right" | 3:40,07
| [[Paul Biedermann]]
| align="left"|{{bandera|Alemania}}
| align="center" | [[2009]]ko [[uztailaren 26]]a
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref>[https://web.archive.org/web/20090806180532/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_102_Finals_1_Men_400_Free.pdf "Men's 400m freestyle final results"](PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2009-07-30. 2009-08-06an, originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_102_Finals_1_Men_400_Free.pdf artxibatua] 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>Lord, Craig (2009-07-26). [http://www.swimnews.com/news/view/7091 "WR: Biedermann Takes Down Thorpe: 3:40.07"] swimnews.com. 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=D9IJpZgKCd0 2009 Swimming World Championships Men's 400m Freestyle Final] MeazzaGiuseppe. 2010-11-17. 2021-07-25ean, originaletik[https://web.archive.org/web/20210725081955/https://www.youtube.com/watch?v=D9IJpZgKCd0 artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''800 m libre''ak || align="right" | 7:32,12
| [[Zhang Lin]]
| align="left"|{{bandera|Txina}}
| align="center" | [[2009]]ko [[uztailaren 29]]a
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref>[https://web.archive.org/web/20090806180641/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_117_Finals_1_Men_800_Free.pdf "Men's 800m freestyle final results"](PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2009-07-30. 2009-08-06an originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_117_Finals_1_Men_800_Free.pdf artxibatua](PDF) 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>[http://www.swimnews.com/news/view/7134 "WR: Zhang Zips Up For 7:32.12 800 Free"] Lord, Craig (2009-07-29). swimnews.com. 2011-11-16an begiratua.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''1500 m libre''ak || align="right" | 14:30.67
| [[Bobby Finke]]
| align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abuztuaren 4]]a
| align="left"|{{Flagicon|FRA}} [[Paris]], [[Frantzia]]
|<ref>[https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/men-s-1500m-freestyle/fnl-000100-- "Men's 1500m Freestyle Results"] www.olympics.com. 2024-08-04. 2012-12-10ean originaletik [https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/men-s-1500m-freestyle/fnl-000100-- artxibatua] 2012-08-06an begiratua.</ref> [https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239302%2F18267956fca05817bc%2Fpl_wall_142497057 ​]
|-
| align="left" | ''50 m bizkar''|| align="right" | 23,55
| [[Kliment Kolesnikov]]
| align="left"|{{bandera|RUS}}
| align="center" | [[2023|2023ko]] [[Uztailaren 27|uztailaren 27a]]
| align="left"|{{Flagicon|RUS}} [[Kazan]], [[Errusia]]
| [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/991529502048168/?notif_id=1690488602285388¬if_t=video_processed&ref=notif ​]
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''100 m bizkar''|| align="right" | 51,85
| [[Ryan Murphy (igerilaria)|Ryan Murphy]]
| align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2016]]ko [[abuztuaren 13]]a
| align="left"|{{Flagicon|BRA}} [[Río de Janeiro]], [[Brasil]]
| <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=UmIYanq5gH8 Michael Phelps Last Olympic Race - Swimming Men's 4x100m Medley Relay Final | Rio 2016 Replay.] [[:en:Olympics|Olympics]] 2016-08-21. 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref><ref name=":2"> [https://web.archive.org/web/20090806181621/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_123_Finals_1_Men_200_Back.pdf "Men's 200m backstroke final results"](PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2009-07-31. 2009-08-06an, originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_123_Finals_1_Men_200_Back.pdf artxibatua](PDF) 2009-11-16an begiratua.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''200 m bizkar|| align="right" | 1:51,92
| [[Aaron Peirsol]]
| align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2009]]ko [[uztailaren 31]]
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref>Lord, Craig (2009-07-31) [http://www.swimnews.com/news/view/7161 "WR: Peirsol's Reply – 1:51.92 200 Back"] ''swimnews.com''. 2011-11-16. </ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=DRjmB4LOCWo SWIMMING WORLD RECORDS (50) 200m backstroke 1:51.92 Aaron Peirsol.] swimming art. 2019-01-28. 2021-07-29an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210729181446/https://www.youtube.com/watch?v=DRjmB4LOCWo artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GOAfl4Pnwns SWIMMING WORLD RECORDS (50) 50m breaststroke 25.95 sf Adam Peaty.] swimming art. 2019-01-29. 2021-02-12an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210212214716/https://www.youtube.com/watch?v=GOAfl4Pnwns artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''50 m bular''|| align="right" | 25,95
| [[Adam Peaty]]
| align="left"|{{bandera|GBR}}
| align="Right" | [[2017]]ko [[uztailaren 25]]a
| align="left"|{{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref> [http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0103EB02FFFFFFFFFFFF01 "Men's 50m Breaststroke Semifinals".] Omega Timing. 2017-07-27. 2017-07-25an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GOAfl4Pnwns ^ SWIMMING WORLD RECORDS (50) 50m breaststroke 25.95 sf Adam Peaty] swimming art. 2019-01-29. 2021-02-12an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210212214716/https://www.youtube.com/watch?v=GOAfl4Pnwns artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''100 m bular''|| align="right" | 56,88
| [[Adam Peaty]]
| align="left"|{{bandera|GBR}}
| align="center" | [[2019]]ko [[uztailaren 21]]a
| align="left"|{{Flagicon|KOR}} [[Gwangju]], [[Hego Korea]]
|<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=KP7CAxrnSQ4 Adam peaty break one more time his record 56'88] zach swim. 2019-07-22. 2021-05-23an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210523013436/https://www.youtube.com/watch?v=KP7CAxrnSQ4 artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref><ref>[http://www.omegatiming.com/File/00011301070103EC02FFFFFFFFFFFF01.pdf "Men's 100m Breaststroke Semifinal Results"](PDF) [[:en:Omega_Timing|Omega Timing]] 2019-07-21. 2019-07-21ean begiratua.</ref>
|-bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''200 m bular''|| align="right" | 2:05,48
| [[Qin Haiyang]]
| align="left"|{{bandera|CHN}}
| align="center" |[[2023]]ko [[uztailaren 28]]a
| align="left"|{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|<ref> [https://www.omegatiming.com/File/00011600010103EE0104FFFFFFFFFF01.pdf "Men's 200m Breaststroke Final Results"](PDF) Omega Timing. 2023-07-28. 2023-07-30an begiratua.</ref><ref> https://www.youtube.com/watch?v=-3mYrnBZFKg " Video - Men's 200m Breaststroke Final"] World Aquatics. 2023-07-28. 2023-07-30an begiratua.</ref>
|-bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''50 m tximeleta''|| align="right" | 22,27
|[[Andriy Govorov]]
|align="left"|{{bandera|UKR}}
| align="center" | [[2018]]ko [[uztailaren 1]]a
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref>[http://fin2018.microplustiming.com/export/NU_293001_MagGiu_Roma/NU/pdf/CLS-ASM-50FA-FIN-ALL.pdf?x=19:23:58 "Men's 50m Butterfly Results] (PDF) Italian Swimming Federation. 2018-07-01. 2018-07-01ean begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=JHAFNMDYZPo 50 meters butterfly world record Andriy Govorov 22.27] Best Swimming. 2018-07-02. 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''100 m tximeleta''|| align="right" | 49,45
| [[Caeleb Dressel]]
| align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2021]]eko [[uztailaren 31]]
|align="left"|{{Flagicon|JPN}} [[Tokio]], [[Japonia]]
|<ref>[https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73A1_SWMM100MBF------------FNL-000100--.pdf "Men's 100m Butterfly Final Results] (PDF). olympics.com. 2021-07-31. 2021-07-31n begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Mu7ZmJduQPI ​]</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''200 m tximeleta''|| align="right" | 1:50,73
| [[Kristóf Milák]]
| align="left"|{{bandera|HUN}}
| align="center" | [[2019]]ko [[uztailaren 24]]a
| align="left"|{{Flagicon|KOR}} [[Gwangju]], [[Hego Korea]]
|<ref>[http://www.omegatiming.com/File/00011301070104EE04FFFFFFFFFFFF01.pdf "Men's 200m Butterfly Final Results"](PDF) [[:en:Omega_Timing|Omega Timing.]] 2019-07-24. 2019-07-24an begiratua.</ref><ref>https://www.facebook.com/watch/?v=1341028279380279</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''200 m lau estilo''ak|| align="right" | 1:54,00
| [[Ryan Lochte]]
| align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2011]]ko [[uztailaren 28]]a
| align="left"|{{Flagicon|CHN}} [[Shanghai]], [[Txina]]
|<ref> [https://web.archive.org/web/20120417121733/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2011/shanghai2011/C73A1_Results%20(One%20Heat%20-%20Individual)_121_Heat1_Men_200_Medley.pdf "Men's 200m individual medley results"](PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2011-07-28. 2012-04-17an originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2011/shanghai2011/C73A1_Results%20(One%20Heat%20-%20Individual)_121_Heat1_Men_200_Medley.pdf artxibatua](PDF) 2011-07-28an begiratua.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120915003545/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/27712.asp?q= "FINA World Championships, Swimming: Ryan Lochte Sets First Post Techsuit-Era World Record"] [[:en:Swimming_World_Magazine|Swimming World Magazine.]] 2011-07-28. 2012-09-15an, originaletik [http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/27712.asp?q= artxibatua] 2011-07-28an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=aQWHv_Bhtuw Shanghai 2011 world championships - Swimming 200 Im Ryan Lochte 1:54:00 WR] tsotne maisa. 2011-07-28. 2021-06-12an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210612235020/https://www.youtube.com/watch?v=aQWHv_Bhtuw artxibatua] 2021–08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''400 m lau estilo''ak]|| align="right" | 4:02,50
| [[Léon Marchand]]
| align="left"|{{bandera|FRA}}
| align="center" | [[2023]]ko [[uztailaren 23]]a
| align="left"|{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|[https://www.youtube.com/watch?v=7xz7VkulHYU&t ​] <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7xz7VkulHYU Léon Marchand obliterates Phelps' 400m IM world record - 2023 Swimming World Championships Fukuoka] Alex Baptista Coelho. 2023-07-23. 2023-07-24an [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''4 × 100 m errelebo libre''ak || align="right" | 3:08,24
| [[Michael Phelps]]<br>[[Garrett Weber-Gale]]<br>[[Cullen Jones]]<br>[[Jason Lezak]] || align="left"|{{bandera|Ameriketako Estatu Batuak}}
| align="center" | [[2008]]ko [[abuztuaren 11]]
| align="left"|{{Flagicon|CHN}} [[Pekin]], [[Txina]]
|<ref>[http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/2008/2008Results_Book2.pdf#page=1303 "Men's 4×100m freestyle relay final results"] (PDF). ''The Official Report of the Beijing'' 2008 Olympic Games. [[:en:Beijing_Organizing_Committee_for_the_Olympic_Games|BOCOG]] 4: 1303. 2008. 2011-11-17an begiratua.</ref><ref>Crouse, Karen (2008-08-10). [https://www.nytimes.com/2008/08/11/sports/olympics/11swim.html "Lezak, Not Phelps, puts on a show".] [[:en:The_New_York_Times|The New York Times.]] 2008-08-14an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=IIm32eEVW98 Phelps and Team USA break the 4x100m Freestyle World Record at Beijing 2008 | Throwback Thursday] [[:en:Olympics|Olympics]] 2017-10.12. 2021-07-29an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210729202346/https://www.youtube.com/watch?v=IIm32eEVW98 artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''4x200 m errelebo libre''ak
<br />
|6:58,55
| [[Michael Phelps]]<br>[[Ricky Berens]]<br>[[David Walters]]<br>[[Ryan Lochte]]
| align="left"|{{bandera|Ameriketako Estatu Batuak}}
| align="center" |[[2009]]ko [[uztailaren 31]]
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref> [https://web.archive.org/web/20090806181800/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73B1_Res1HeatRelay_131_Finals_1_Men_4x200_Free.pdf "Men's 4×200m freestyle relay final results"](PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2009-07-31. (PDF) 2009-08-06an, originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73B1_Res1HeatRelay_131_Finals_1_Men_4x200_Free.pdf artxibatua] 2009-11-17an begiratua.</ref> <ref>Lord, Craig (2009-07-31). [https://web.archive.org/web/20090803092140/http://www.swimnews.com/News/view/7164 "WR: USA Takes 4x200m In 6:58.55"] ''swimnews.com''. 2009-08-03an, originaletik [http://www.swimnews.com/news/view/7164 artxibatua.] 2011-11-17an begiratua.</ref>
|- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''4×100 m errelebo lau estilo''ak|| align="right" | 3:26,78
| [[Ryan Murphy (igerilaria)|Ryan Murphy]]<br/>[[Michael Andrew]]<br/>[[Caeleb Dressel]]<br/>[[Zachary Apple|Zach Apple]]
| align="left"|{{bandera|Ameriketako Estatu Batuak}}
| align="center" |[[2021]]eko [[abuztuaren 1]]a
| align="left"|{{Flagicon|JPN}} [[Tokio]], [[Japonia]]
|<ref>[https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73B1_SWMM4X100MMD----------FNL-000100--.pdf "Men's 4x100m Medley Relay Final Results"] (PDF). olympics.com. 2021-08-01. 2021-08-01ean begiratua.</ref>
|}
=== Emakumezkoenak ===
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:950px;"
|----- bgcolor="silver"
! Ekitaldia
! Denbora
! Igerilaria
! Herrialdea
! Data
! Lekua
! Erref
|-
| align="left" | ''50 m libre''ak || align="right" |23,61
| [[Sarah Sjöström]]
| align="left" |{{bandera|Suedia}}
| align="center" |[[2023]]ko [[uztailaren 29]]a
| align="left"|{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|<ref>[http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0201EB02FFFFFFFFFFFF01 "Women's 50m Freestyle Results".] Omega Timing. 2023-07-29. 2023.-07-29an begiratua.</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0vpY70Sf47I ​]
|----- bgcolor="#e5e5e5"
|-
| align="left" | ''100 m libre''ak || align="right" | 51,71
| [[Sarah Sjöström]]
| align="left" |{{bandera|Suedia}}
| align="center" | [[2017]]ko [[uztailaren 23]]a
| align="left"|{{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref> [http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0201F704FFFFFFFFFFFF01 "Women's 4×100m Freestyle Relay Results".] Omega Timing. 2017-07-23. 2017-07-23an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=mc1l61nsirg SWIMMING WORLD RECORDS (50) 51.71 relay Sarah Sjöström] swimming art. 2019-02-22. 2019-12-10ean, originaletik [https://web.archive.org/web/20191210142334/https://www.youtube.com/watch?v=mc1l61nsirg artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|-----
| align="left" | ''200 m libre''ak || align="right" | 1:52,98
| [[Federica Pellegrini]]
| align="left"|{{bandera|Italia}}
| align="center" | [[2009]]ko [[uztailaren 29]]a
| align="left"|{{Flagicon|ITA}} [[Erroma]], [[Italia]]
|<ref>Lord, Craig (2009-07-29). [http://www.swimnews.com/news/view/7133 "WRs 20 & 21: Pellegrini And Van Der Burgh".] swimnews.com. 2011-11-16an begiratua.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090806180636/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_116_Finals_1_Women_200_Free.pdf "Women's 200m freestyle final results"] (PDF) [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2009-07-29. 2009-08-06an, originaletik [http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_116_Finals_1_Women_200_Free.pdf artxibatua](PDF) 2011-11-18an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=xY_8EmkHJro SWIMMING WORLD RECORDS (50) 200m freestyle 1:52.98 Federica Pellegrini.] swimming art. 2019-01-24. 2021-02-12an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210212214807/https://www.youtube.com/watch?v=xY_8EmkHJro artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''400 m libre''ak || align="right" | 3:55,38
| [[Ariarne Titmus]]
| align="left" |{{bandera|AUS}}
| align="center" | [[2023]]ko [[uztailaren 23]]a
| align="left"| {{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka ]], [[Japonia]]
|<ref> [https://www.youtube.com/watch?v=opY7HYmvChU NEW WORLD RECORD | Ariarne Titmus | Women 400m Freestyle ] World Aquatics 2023–07-23. 2023-07-24 </ref>
|-
|-----bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''800 m libre''ak || align="right" | 8:04,79
| [[Katie Ledecky]]
| align="left" |{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2016]]ko [[abuztuaren 12]]a
| align="left"| {{Flagicon|BRA}} [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]]
|<ref>[https://web.archive.org/web/20160813120832/https://smsprio2016-a.akamaihd.net/_odf-documents/S/W/SWW018101_Results_2016_08_12_34fbb9e2_7992_406d_b4bb_488873b70a3f.pdf "Women's 800m Freestyle Results"] (PDF). Rio 2016 ''official website''. 2016-08-12. 2016-08-13an, originaletik [https://smsprio2016-a.akamaihd.net/_odf-documents/S/W/SWW018101_Results_2016_08_12_34fbb9e2_7992_406d_b4bb_488873b70a3f.pdf artxibatua](PDF) 2016-08-13an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GAGXNs0MXzI Rio Replay: Women's 800m Freestyle Final.] [[:en:Olympics|Olympics]] 2016-08-21. 2021-08-10ean begiratua [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''1500 m libre''ak<ref name="Kazán2015" /> || align="right" | 15:20,48
| [[Katie Ledecky]]
| align="left" |{{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2018]]ko [[maiatzaren 16]]a
| align="left"| {{Flagicon|AEB}} [[Indianapolis]], [[AEB]]
|<ref> [https://www.youtube.com/watch?v=v0_uvorHBA4 Katie Ledecky - Arena Performance of the Month for May 2018.] swimoutletdotcom. 2018–05-30. 2021-02-12an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210212214803/https://www.youtube.com/watch?v=v0_uvorHBA4 artxibatua] 2021-08-10an begiratua [[:en:YouTube|TouTube]]-ren bidez.</ref>|<ref> [http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010101001902FFFFFFFFFFFF02 "Women's 1500m Freestyle Results".] Omega Timing. 2018-05-16. 2018-05-17an begiratua.</ref>
|-
| align="left" | ''50 m bizkar''|| align="right" | 26,86
| [[Kaylee McKeown]]
| align="left" |{{bandera|AUS}}
| align="center" | [[2023]]ko [[urriaren 20]]a
| align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
| [https://www.youtube.com/watch?v=uCUDOekEEiM ​]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m bizkar'' || align="right" | 57,13
| [[Regan Smith]]
| align="left" |{{bandera|USA}}
| align="center" | [[2024]]ko [[ekainaren 18]]a
| align="left"| {{Flagicon|USA}} [[Indianapolis]], [[USA]]
|[https://www.youtube.com/watch?v=38Lk9nM3B_g ​]
|-----
| align="left" | ''200 m bizkar''|| align="right" | 2:03,35
| [[Regan Smith (igerilaria)|Regan Smith]]
| align="left" |{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2019]]ko [[uztailaren 26]]a
| align="left" |{{Flagicon|KOR}} [[Gwangju]], [[Hego Korea]]
|<ref>[https://web.archive.org/web/20190726115319/http://omegatiming.com/File/00011301070202EE02FFFFFFFFFFFF01.pdf "Women's 200m Backstroke Semifinal Results"](PDF) [[:en:Omega_Timing|Omega Timing]] 2019-07-26. 2019-07-26an, originaletik [http://www.omegatiming.com/File/00011301070202EE02FFFFFFFFFFFF01.pdf artxibatua](PDF) 2019-07-26an begiratua.</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?time_continue=24&v=o6gAGT2o_HY</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''50 m bular''|| align="right" | 29,16
| [[Rūta Meilutytė]]
| align="left"|{{bandera|Lituania}}
| align="center" |[[2023]]eko [[uztailaren 30]]a
| align="left" |{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|<ref> [https://www.omegatiming.com/File/00011600010203EB0104FFFFFFFFFF01.pdf "Women's 50m Breaststroke Semifinals Results"] (PDF). microplustiming.com. 2023-07-30. 2023-8-01an begiratua.</ref> <ref>https://www.youtube.com/watch?v=Yl0eN1UsW7Q</ref>
|-----
| align="left" | ''100 m bular|| align="right" | 1:04,13
| [[Lilly King]]
| align="left" |{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2017]]ko [[uztailaren 25]]a
| align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>[http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0203EC04FFFFFFFFFFFF01 100m Breaststroke Women's Final Results"] [[:en:Omega_SA|Omega Timing]] 2017-07-25. 2017-07-25ean begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=bWDfTYfgUBc Lilly King 🇺🇸 Women's 100m Breaststroke Final 2017 Fina Swimming World Championship Budapest.] Mahender Singh •. 2019-10-07. 2021-08-10ean begiratua [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''200 m bular''|| align="right" | 2:18,95
| [[Tatjana Schoenmaker]]
| align="left"|{{bandera|Hego Afrika}}
| align="center" |[[2021]]eko [[uztailaren 30]]a
| align="left"| {{Flagicon|JPN}} [[Tokio]], [[Japonia]]
|<ref> [https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73A1_SWMW200MBR------------FNL-000100--.pdf "Women's 200m Breaststroke Final Results"] (PDF). olympics.com. 2021-07-30. 2021-07-30ean begiratua.</ref>
|-
|-----
| align="left" | ''50 m tximeleta''|| align="right" | 24,43
| [[Sarah Sjöström]]
| align="left"|{{bandera|Suedia}}
| align="center" |[[2014]]ko [[uztailaren 5]]a
| align="left" |{{Flagicon|SWE}} [[Boras]], [[Suedia]]
|<ref> [https://web.archive.org/web/20140714235247/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/39767.asp?q=Sarah-Sjostrom-Smashes-25-Second-Barrier-With-World-Record-in-50-Fly-in-Sweden "Sarah Sjostrom Smashes 25-Second Barrier With World Record in 50 Fly in Sweden".] [[:en:Swimming_World_Magazine|Swimming World Magazine.]] 2014-07-05. 2014-07-14an, originaletik [http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/39767.asp?q=Sarah-Sjostrom-Smashes-25-Second-Barrier-With-World-Record-in-50-Fly-in-Sweden artxibatua] 2014-07-07an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=AXbWtW5al2o SWIMMING WORLD RECORDS (50) 50m butterfly 24.43 Sarah Sjöström.] swimming art. 2019-02-04. 2019-11-28an, originaletik [https://web.archive.org/web/20191128074835/https://www.youtube.com/watch?v=AXbWtW5al2o artxibatua] 2021-08-10ean begiratua [[:en:YouTube|TouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m tximeleta''|| align="right" | 55,18
| [[Gretchen Walsh]]
| align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[ekainaren 15]]a
| align="left"| {{Flagicon|AEB}} [[Indianapolis]], [[AEB]]
|[https://www.youtube.com/watch?v=1CItyBPqWVs ​]
|-
| align="left" | ''200 m tximeleta''|| align="right" | 2:01,81
| [[Liu Zige]]
| align="left"|{{bandera|Txina}}
| align="center" |[[2009]]ko [[urriaren 21]]a
| align="left"| {{Flagicon|CHN}} [[Jinan]], [[Txina]]
|<ref>Lord, Craig (2009-10-21) [http://www.swimnews.com/news/view/7273 "Liu Zige Takes 200th Shiny Suits WR: 2:01 200 'Fly".] ''swimnews.com''. 2009-10-21ean begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ORkOliy9mlE wm 200 butterfly world record 2:01.81.] nan shen. 2012-03-28. 2021-07-09an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210709181823/https://www.youtube.com/watch?v=ORkOliy9mlE artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''200 m lau estilo''ak<ref name="Kazán2015" /> || align="right" | 2:06,12
| [[Katinka Hosszú]]
| align="left"|{{bandera|Hungaria}}
| align="center" |[[2015]]eko [[abuztuaren 3]]a
| align="left" |{{Flagicon|RUS}} [[Kazan]], [[Errusia]]
|<ref>[http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010F020001042402FFFFFFFFFFFF02 "Women's 200m IM Results".] Omega Timing. 2015-08-03. 2015-08-03an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=uJdQXXtmUkE Katinka Hosszu Beats 200m IM World Record in Kazan] [[:en:FINA|FINA]] 2015-08-05. 2021-02-12an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210212214751/https://www.youtube.com/watch?v=uJdQXXtmUkE artxibatua] 2021-08-10ean begiratua. [[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|-----
| align="left" | ''400 m lau estilo''ak || align="right" | 4:26,36
| [[Katinka Hosszú]]
| align="left"|{{bandera|Hungaria}}
| align="center" |[[2016]]ko [[abuztuaren 6]]a
| align="left" |{{Flagicon|BRA}} [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]]
|<ref>Forde, Pat (2016-08-06). [https://sports.yahoo.com/news/iron-lady-katinka-hosszu-shatters-world-record-in-400-im-american-maya-dirado-takes-second-020404338.html "'Iron Lady' Katinka Hosszu shatters world record in 400 IM, American Maya DiRado takes second".] [[:en:Yahoo!|Yahoo!]] 2016-08-07an begiratua.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=12tyMcIhcJs Hosszu smashes world record in 400m IM.] [[:en:Olympics|Olympics]] 2016-08-21. 2021-06-19an, originaletik [https://web.archive.org/web/20210619183947/https://www.youtube.com/watch?v=12tyMcIhcJs artxibatua] 2021-08-10ean begiratua.[[:en:YouTube|YouTube]]-ren bidez.</ref>
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''4×100 m errelebo libre''ak || align="right" | 3:27,96
|(52.04)[[Mollie O'Callaghan]] <br> (51.69)[[Shayna Jack]]<br>(52.29)[[Meg Harris]]<br>(51,90)[[Emma McKeon]]
|align="left"|{{bandera|Australia}}
| align="center" | [[2023]]eko [[uztailaren 23]]a
| align="left" |{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|<ref> [https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F70104FFFFFFFFFF01.pdf "Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results"] (PDF). omegatiming.com. 2023-07-23. 2023-07-26ean begiratua..</ref> <ref> [ https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1147680679734909 "Video - Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results"]. 2023-07-23. 2023-07-26ean </ref>
|-----
| align="left" | ''4×200 m errelebo libre''ak || align="right" | 7:37.50
|(1:53.66)[[Mollie O'Callaghan]]<br />(1:55.63)[[Shayna Jack]]<br />(1:55.80)[[Brianna Throssell]]<br />(1:52.41)[[Ariarne Titmus]]
|align="left"|{{bandera|Australia}}
| align="center" | [[2023]]eko [[uztailaren 27]]a
| align="left" |{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|<ref> [https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F80104FFFFFFFFFF01.pdf "Women's 4x200m Freestyle Relay Final Results"] (PDF). omegatiming.com. 2023-07-27. 2023-07-29ean begiratua..</ref> <ref> [https://www.youtube.com/watch?v=QI8_90Rv5Ac "Video - Women's 4x200m Freestyle Relay Final Results"]. 2023-07-27. 2023-07-29ean </ref>
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | 4×100 m errelebo lau estilo''ak || align="right" | 3:49,63
| [[Regan Smith (igerilaria)|Regan Smith]]<br/>[[Lilly King]]<br/>[[Gretchen Walsh]]<br/>[[Torri Huske ]]
| align="left"|{{bandera|Ameriketako Estatu Batuak}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abuztuaren 4]]a
| align="left" |{{Flagicon|FRA}} [[Paris]], [[Frantzia]]
|<ref> [https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/women-s-4-x-100m-medley-relay/fnl-000100-- "Women's 4x100m Medley Relay Final Results"] (PDF). olympics.com. 2024-08-04. 2024-08-04an begiratua.</ref> [https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239301%2F22612f40e85b25e751 ​]
|}
=== Mistoak ===
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:950px;"
|+
|-
! Ekitaldia
! Denbora
! Igerilaria
! Herrialdea
! Data
! Lekua
! Erref
|-
| align="left" | ''4×100 m errelebo libre''ak|| align="right" | 3:18,83
|[[Jack Cartwright]] (48.14)<br />[[Kyle Chalmers]] (47.25)<br />[[Shayna Jack]] (51.73)<br />[[Mollie O'Callaghan]] (51.71)
|align="left"|{{bandera|Australia}}
| align="center" | [[2023]]eko [[uztailaren 27]]a
| align="left" |{{Flagicon|JPN}} [[Fukuoka]], [[Japonia]]
|<ref>[https://www.omegatiming.com/File/00011600010301F70104FFFFFFFFFF01.pdf "Mixed 4×100m Freestyle Relay Final Results".] Omega Timing. 2023-07-29. 2023-08-19an begiratua.</ref> <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ym48tcuxDC0 "Video - Mixed 4×100m Freestyle Relay Final Results".] World Aquatics. 2023-07-29. 2023-08-19an begiratua.</ref>
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''4×100 m errelebo lau estilo''ak || align="right" | 3:37.43
|[[Ryan Murphy]] (52.08)<br />
[[Nic Fink]] (58,29)<br />
[[Gretchen Walsh]] (55,18)<br />
[[Torri Huske]] (51,88)
| align="left" |{{bandera|USA}}
| align="center" |[[2024]]eko [[abuztuaren 3]]a
|align="left" |{{Flagicon|FRA}} [[Paris]], [[Frantzia]]
|<ref>[https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/mixed-4-x-100m-medley-relay/fnl-000100-- "Swimming – Mixed 4×100m Medley Relay Final Results"] (PDF). Olympics.com. 2024-08-03. 2024-08-04ean begiratua.</ref>[https://vk.com/video/@artemzagrebelny?z=video142497057_456239297%2Fpl_142497057_-4 ​]
|}
== 25 m-ko igerilekua ==
=== Gizonezkoak ===
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:950px;"
|-
! Ekitaldia
! Denbora
! Igerilaria
! Herrialdea
! Data
! Lekua
! Erref
|-
|-----
| align="left" | ''50 m libre''ak || align="right" |19,90
| [[Jordan Crooks]]
|align="left"| {{bandera|Kaiman uharteak}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abenduaren 14]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m libre''ak || align="right" | 44,94
| [[Amaury Leveaux]]
|align="left"| {{bandera|Frantzia}}
| align="center" |[[2008]]ko [[abenduaren 13]]a
|align="left"| {{Flagicon|CRO}} [[Rijeka]], [[Kroazia]]
|-
|-----
| align="left" | ''200 m libre''ak || align="right" | 1:38,61
| [[Luke Hobson]]
|align="left"| {{bandera|USA}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abenduaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Men's 200m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080101EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=23 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239340%2F95ffc7656fd6882006 ​]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''400 m libre''ak || align="right" | 3:32,25
| [[Yannick Agnel]]
|align="left"| {{bandera|Frantzia}}
| align="center" | [[2012]]ko [[azaroaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|FRA}} [[Angers]], [[Frantzia]]
|-
|-----
| align="left" | ''800 m libre''ak || align="right" | 7:20,46
| [[Daniel Wiffen]]
|align="left"| {{bandera|Irlanda}}
| align="center" | [[2008]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|ROU}} [[Otopeni]], [[Errumania]]
|[https://www.youtube.com/watch?v=582caZZSaHs ​]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''1500 m libre''ak || align="right" | 14:08,06
| [[Gregorio Paltrinieri]]
|align="left"| {{bandera|Italia}}
| align="center" |[[2015]]eko [[abenduaren 4]]a
|align="left"| {{Flagicon|ISR}} [[Netanya]], [[Israel]]
|-
|-----
| align="left" | ''50 m bizkar''|| align="right" | 22,11
| [[Kliment Kolesnikov]]
|align="left"| {{bandera|Errusia}}
| align="center" | [[2022]]ko [[azaroa 23]]a
|align="left"| {{Flagicon|RUS}} [[Kazan]], [[Errusia]]
| [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/465037289100724 ​]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''100 m bizkar''|| align="right" | 48,33
| [[Coleman Stewart]]
|align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2021]]eko [[abuztuaren 29]]a
|align="left"| {{Flagicon|ITA}} [[Napoles]], [[Italia]]
|-----
| align="left" | ''200 m bizkar''|| align="right" | 1:45,63
| [[Mitch Larkin]]
|align="left"| {{bandera|Australia}}
| align="center" |[[2015]]eko [[azaroaren 27]]a
|align="left"| {{Flagicon|AUS}} [[Sydney]], [[Australia]]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''50 m bular''|| align="right" | 25,25
| [[Cameron Van der Burgh]]
|align="left"| {{bandera|Hego Afrika}}
| align="center" |[[2009]]ko [[azaroaren 14]]a
|align="left"| {{Flagicon|GER}} [[Berlin]], [[Alemania]]
|-
|-----
| align="left" | ''100 m bular|| align="right" | 55,34
| [[Ilya Shymanovich]]
|align="left"| {{bandera|Bielorrusia}}
| align="center" | [[2020]]ko [[abenduaren 19]]a
|align="left"| {{Flagicon|BLR}} [[Brest (Bielorrusia)|Brest]], [[Bielorrusia]]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''200 m bular''|| align="right" | 2:00,16
| [[Kirill Prigoda]]
|align="left"| {{bandera|Errusia}}
| align="center" | [[2018]]ko [[abenduaren 13]]a
|align="left"| {{Flagicon|CHN}} [[Hangzhou]], [[Txina]]
|-
|-----
| align="left" | ''50 m tximeleta|| align="right" | 21,32
| [[Noè Ponti ]]
|align="left"| {{bandera|Suitza }}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 11 ]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest ]], [[Hungaria ]]
|<ref>{{cite web|title= Men's 50m Butterfly Final. Results |url=https://www.worldaquatics.com/competitions/3433/world-aquatics-swimming-championships-25m-2024/results?event=3d9d1963-af7e-4e9e-9c96-eb6c15e6f643 |publisher=worldaquatics.com |date=11 December 2024|accessdate=16 December 2024}}</ref> [https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239335%2Ff4223416b279b8f632%2Fpl_wall_142497057 ​]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m tximeleta''|| align="right" | 47,71
| [[Noè Ponti ]]
|align="left"| {{bandera|Suitza }}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 14 ]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest ]], [[Hungaria ]]
|<ref>{{cite web|title=Men's 100m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080104EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=14 December 2024|accessdate=14 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239339%2F14a4c959febe4abba8 ​]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''200 m tximeleta|| align="right" | 1:46,85
| [[Tomoru Honda]]
|align="left"| {{bandera|Japonia}}
| align="center" |[[2022]]ko [[urriaren 22]]a
|align="left"| {{Flagicon|JPN}} [[Tokio]], [[Japonia]]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m lau estilo''ak || align="right" | 49,28
| [[Caeleb Dressel]]
|align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2020]]ko [[azaroaren 22]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|-
|-----
| align="left" | ''200 m lau estilo''ak || align="right" | 1:48.88
| [[Léon Marchand ]]
|align="left"| {{bandera|FRA}}
| align="center" | [[2024]]ko [[azaroaren 1 ]]a
|align="left"| {{Flagicon|SIN}} [[Singapur ]], [[Singapur ]]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''400 m lau estilo''ak || align="right" | 3:54,81
| [[Daiya Seto]]
|align="left"| {{bandera|Japonia}}
| align="center" |[[2019]]ko [[abenduaren 20]]a
|align="left"| {{Flagicon|USA}} [[Las Vegas]], [[AEB]]
|-
|-----
| align="left" | ''4x50 m errelebo libre''ak || align="right" | 1:21,80
| [[Caeleb Dressel]]<br>[[Ryan Held]]<br>[[Jack Conger]]<br>[[Michael Chadwick]]
|align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2018]]ko [[abenduaren 14]]a
|align="left"| {{Flagicon|CHN}} [[Hangzhou]], [[Txina]]
|-
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''4x100 m errelebo libre''ak || align="right" | 3:01,66
|[[Jack Alexy]] (45.05)<br> [[Luke Hobson]] (45.18)<br> [[Kieran Smith]] (46.01)<br> [[Chris Guiliano]] (45.42)
|align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080101F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239037 ​]
|-
|-----
| align="left" | ''4x200 m errelebo libre''ak || align="right" | 6:40,51
| [[Luke Hobson]] (1:38.91)<br>[[Carson Foster]] (1:40.77)<br>[[Shaine Casas]] (1:40.34)<br>[[Kieran Smith]] (1:40.49)
|align="left"|{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abenduaren 13]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Men's 4x200m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080101F80104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=13 December 2024|accessdate=2 January 2025}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239345%2F53a5485a3b1e5a4c21%2Fpl_post_142497057_1511 ​]
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''4x50 m errelebo lau estilo''ak || align="right" | 1:30,44
| [[Kliment Kolesnikov]]<br>[[Kiril Prigoda]]<br>[[Aleksandr Popkov]]<br>[[Vladimir Morózov (nadador)|Vladímir Morózov]]
|align="left"|{{bandera|Errusia}}
| align="center" | [[2017]]ko [[abenduaren 17]]a
|align="left"| {{Flagicon|DEN}} [[Kopenhage]], [[Danimarka]]
|-
|-----
| align="left" | ''4x100 m errelebo lau estilo''ak || align="right" | 3:18,68
|[[Miron Lifintsev]] (49.31)<br>[[Kirill Prigoda]] (55.15)<br>[[Andrei Minakov]] (48.80)<br>[[Egor Kornev]] (45.42)
|align="left"|{{bandera|Errusia}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abenduaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080105F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=29 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239344%2F8f5d17d54d3cf9e655 ​]
|}
=== Emakumezkoak ===
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:950px;"
|-
! Ekitaldia
! Denbora
! Igerilaria
! Herrialdea
! Data
! Lekua
! Erref
|-
| align="left" | ''50 m libre''ak || align="right" | 22,83
| [[Gretchen Walsh]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]] [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 50m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080201EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=25 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239033 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m libre''ak|| align="right" | 50,25
| [[Cate Campbell]]
| align="left"| {{bandera|Australia}}
| align="center" | [[2017]]ko [[urriaren 26]]a
|align="left"| {{Flagicon|AUS}} [[Adelaide]], [[Australia]]
|-
| align="left" | ''200 m libre''ak || align="right" | 1:50,43
| [[Sarah Sjöström]]
| align="left"| {{bandera|Suedia}}
| align="center" |[[2017]]ko [[abuztuaren 12]]a
|align="left"| {{Flagicon|NED}} [[Eindhoven]], [[Herbehereak]]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''400 m libre''ak || align="right" | 3:50.25
|[[Summer McIntosh]]
| align="left"|{{bandera|Kanada}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|
<ref>{{cite web|title=Women's 400m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080201EF0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=13 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239021 ​]
|-
| align="left" |''800 m libre''ak || align="right" | 7:57,42
| [[Katie Ledecky]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2022]]ko [[azaroa 5]]a
|align="left"| {{Flagicon|USA}} [[Indianapolis]], [[Ameriketako Estatu Batuak]]
|<ref>[https://www.omegatiming.com/File/00011700090201F10104FFFFFFFFFF01.pdf "Women's 800 Freestyle Relay Final Results".] Omega Timing. 2022-11-5. 2022-11-6.</ref>
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''1500 m libre''ak || align="right" | 15:08,24
| [[Katie Ledecky]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" | [[2022]]ko [[urria 29]]a
|align="left"| {{Flagicon|CAN}} [[Toronto]], [[Kanada]]
|<ref>[https://www.omegatiming.com/File/00011700080201F30104FFFFFFFFFF01.pdf "Women's 1500 Freestyle Relay Final Results".] Omega Timing. 2022-10-29. 2022-10-30.</ref>
|-
| align="left" | 50 m espalda || align="right" | 25,23
|[[Regan Smith]]
| align="left"|{{bandera|USA}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 13]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 50m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080202EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=13 December 2024|accessdate=18 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239026 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''100 m bizkar''|| align="right" | 54,02 r
|[[Regan Smith]]
| align="left"|{{bandera|USA}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080205F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=26 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239034 ​]
|-
| align="left" | ''200 m bizkar || align="right" | 1:58,04
|[[Regan Smith]]
| align="left"|{{bandera|USA}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 200m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080202EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=27 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239035 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''50 m bular''|| align="right" | 28,37 sf
| [[Rūta Meilutytė]]
| align="left"| {{bandera|Lituania}}
| align="center" | [[2022]]ko [[abenduaren 16]]a
|align="left"| {{Flagicon|AUS}} [[Melbourne ]], [[Australia]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 50m Breaststroke Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030203EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=17 December 2022|accessdate=17 December 2022}}</ref> <ref>{{cite web|title=Video - Women's 50m Breaststroke Semifinals Results|url= https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/529222178935246/?notif_id=1671320917357622¬if_t=video_processed&ref=notif |publisher=FINA.tv|date=17 December 2022|accessdate=18 December 2022}}</ref>
|-
| align="left" rowspan=2 | ''100 m bular''||align="right" rowspan=2 |1:02,36
| [[Rūta Meilutytė]]
| align="left"| {{bandera|Lituania}}
| align="center" |[[2013]]ko [[urriaren 12]]a
|align="left"| {{Flagicon|RUS}} [[Mosku]], [[Errusia]]
|-
| [[Alía Atkinson]]
| align="left"| {{bandera|Jamaika}}
| align="center" | [[2016]]ko [[abuztuaren 26]]a
|align="left"| {{Flagicon|FRA}} [[Chartres]], [[Frantzia]]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''200 m bular''|| align="right" | 2:12,50
| [[Kate Douglass ]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 200m Breaststroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080203EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=13 December 2024|accessdate=13 December 2024}}</ref> [https://vkvideo.ru/video-228643357_456239027 ​]
|-
| align="left"| ''50 m tximeleta''|| align="right" | 23,94 sf
| [[Gretchen Walsh]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]] [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 50m Butterfly Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080204EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239022 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''100 m tximeleta''|| align="right" | 52,71
| [[Gretchen Walsh]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 14]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]] [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 100m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080204EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=14 December 2024|accessdate=22 December 2024}}</ref>[https://vk.com/club228643357?z=video-228643357_456239030%2Fvideos-228643357%2Fpl_-228643357_-2 ​]
|-
| align="left"| ''200 m tximeleta''|| align="right" | 1:59,32
| [[Summer McIntosh]]
| align="left"| {{bandera|Kanada}}
| align="center" | [[2024]]ko [[abenduaren 12]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 200m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080204EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=12 December 2024|accessdate=12 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239025 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''100 m lau estilo''ak || align="right" |55,98
| [[Gretchen Walsh ]]
| align="left"| {{bandera|USA}}
| align="center" |[[2024]]ko [[urriaren 18]]a
|align="left"| {{Flagicon|USA}} [[Charlottesville ]], [[USA]]
|-
| align="left"| ''200 m estilo''ak || align="right" | 2:01,63
| [[Kate Douglass]]
| align="left"| {{bandera|USA}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 200m IM Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080205EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239023 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left" | ''400 m lau estilo''ak|| align="right" | 4:15,48
|[[Summer McIntosh]]
| align="left"|{{bandera|Kanada}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 14]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 400m IM Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080205EF0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=14 December 2024|accessdate=23 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239031 ​]
|-
| align="left" | 4x50 m errelebo libre''ak || align="center" | 1:32,50
| [[Ranomi Kromowidjojo]]<br />[[Maaike de Waard]]<br />[[Kim Busch]]<br />[[Femke Heemskerk]]
| align="left"| {{bandera|Herbehereak}}
| align="center" | [[2020]]ko [[Abenduaren 12|abenduaren 12a]]
|align="left"| {{Flagicon|NED}} [[Eindhoven]], [[Herbehereak]]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| 4x100 m errelebo libre''ak || align="right" | 3:25,01
|[[Kate Douglass]] (50.95)<br />[[Katharine Berkoff]] (51.38)<br />[[Alex Shackell]] (52.01)<br />[[Gretchen Walsh]] (50.67)
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 10]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]] [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=1 January 2025}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239039 ​]
|-
| align="left" | ''4x200 m errelebo libre''ak || align="right" | 7:30,13
| [[Alex Walsh]] (1:53,25)<br>[[Paige Madden]] (1:53.18)<br>[[Katie Grimes]] (1:53.39)<br>[[Claire Weinstein]] (1:50.31)
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 12]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]] [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 4x200m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=12 December 2024|accessdate=1 January 2025}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239038 ​]
|-
|- bgcolor="#e5e5e5"
| align="left"| ''4x50 m errelebo lau estilo''ak || align="right" | 1:42,38
|[[Olivia Smoliga]]<br />[[Katie Meili]]<br />[[Kelsi Worrell|Kelsi Dahlia]]<br />[[Mallory Comerford]]
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2018]]ko [[abenduaren 12]]a
|align="left"| {{Flagicon|CHN}} [[Hangzhou]], [[Txina]]
|-
| align="left" | ''4x100 m errelebo lau estilo''ak || align="right" | 3:40,41
|[[Regan Smith (swimmer)|Regan Smith]] (54.02)<br>[[Lilly King]] (1:03.02)<br>[[Gretchen Walsh]] (52.84)<br>[[Kate Douglass]] (50.53)
| align="left"| {{bandera|AEB}}
| align="center" |[[2024]]ko [[abenduaren 15]]a
|align="left"| {{Flagicon|HUN}} [[Budapest]] [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080205F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=4 January 2025}}</ref> [https://vkvideo.ru/video-228643357_456239040 ​]
|}
===Mistoak===
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:950px;"
|-
! Ekitaldia
! Denbora
! Igerilaria
! Herrialdea
! Data
! Lekua
! Erref
|-
| align="center" | 4x50 m errelebo librea || align="right" | 1:27,33
| [[Maxime Grousset]](20.92)<br />[[Florent Manaudou ]](20.26)<br />[[Beril Gastaldello]](23.00)<br />[[Melanie Henikek]](23.15)||{{bandera|FRA}}
| align="center" | [[abenduaren 16]]a [[2022]]ko
| align="left"|{{Flagicon|Australia }} [[Melbourne]], [[Australia ]]
|<ref>{{cite web|title=Mixed 4×50m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030301F60104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=16 December 2022|access-date=16 December 2022}}</ref> <ref>{{cite web|title=Video - Mixed 4×50m Freestyle Relay Final Results|url= https://www.youtube.com/watch?v=G946Adjg0NI|publisher=Omega Timing|date=16 December 2022|access-date=16 December 2022}}</ref>
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="center" | 4x50 m lau-estiloko erreleboa || align="right" | 1:35,15
|[[Ryan Murphy]] (22.37)<br />[[Nic Fink ]] (24.96)<br />[[Kate Douglass]] (24.09)<br />[[Torri Huske ]] (23.73)||{{bandera|AEB}}
| align="center" | [[abenduaren 14]]a [[2022]]ko
| align="left"|{{Flagicon|Australia }} [[Melbourne]], [[Australia ]]
|<ref>{{cite web|title=Mixed 4x50m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030305F60104FFFFFFFFFF01.pdf|date=14 December 2022|accessdate=14 December 2022}}</ref> <ref>{{cite web|title=Video - Mixed 4x50m Medley Relay Final Results|url=https://yandex.ru/video/preview/1728293254048947670 |publisher=FINA.tv|date=14 December 2022|access-date=20 December 2022}}</ref>
|----- bgcolor="#e5e5e5"
| align="center" | 4x100 m lau-estiloko erreleboa || align="right" | 3:30,47
|[[Miron Lifintsev]] (48,90)<br>[[Kirill Prigoda]] (54,86)<br>[[Arina Surkova]] (55,63)<br>[[Daria Klepikova ]] (51,08)||{{bandera|RUS}}
| align="center" | [[abenduaren 14]]a [[2024]]ko
| align="left"|{{Flagicon|Hungaria}} [[Budapest]], [[Hungaria]]
|<ref>{{cite web|title=Mixed 4 × 100 m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080305F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=14 December 2024|accessdate=28 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239036 ​]
|}
==Erreferentziak==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Zerrenda:Olinpiar Jokoetako errekorrak igeriketan]]
[[Kategoria:Igeriketa]]
[[Kategoria:Kiroleko munduko errekorrak]]
8e55g6yzdueegc95qhq1yd7i7ag4wcf
Picote
0
1025154
10022003
8774374
2025-01-03T18:41:35Z
Ibai1984
109565
Argazki galeria
10022003
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Picote''' ({{Lang-mwl|Picuote}}) [[Miranda do Douro]] [[Udalerri|udalerriko]] [[freguesia]] da, Portugalen. 19,95 km²-ko azalera du eta 2011ko erroldaren arabera, 301 biztanle ditu. Biztanleria dentsitatea 15,1 bizt / km² da.
Picote herrian [[Mirandes|mirandesez]] hitz egiten da eta herriko kaleak modu elebidunean izendatzen dira, mirandesez eta portugesez.<gallery>
Fitxategi:Picote (Portugal).jpg|Eliza
Fitxategi:Picote 15.JPG|Kale izen elebiduna
Fitxategi:Picote 2.JPG|Etxe tradizional bat
Fitxategi:Picote (Portugal) 2.jpg|1866ko etxe bat
Fitxategi:Douro - Duero (Picote, Portugal).jpg|Duero ibaiaren ikuspegia, Picotetik
</gallery>
== Biztanleria ==
{| {{prettytable1|center}}
! colspan="15" | Picote freguesiako biztanleria<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes </ref>
|- bgcolor="#C0C0C0"
| align="center" | 1864
| align="center" | 1878
| align="center" | 1890
| align="center" | 1900
| align="center" | 1911
| align="center" | 1920
| align="center" | 1930
| align="center" | 1940
| align="center" | 1950
| align="center" | 1960
| align="center" | 1970
| align="center" | 1981
| align="center" | 1991
| align="center" | 2001
| align="center" | 2011
|-
| align="center" | 406
| align="center" | 458
| align="center" | 547
| align="center" | 569
| align="center" | 578
| align="center" | 529
| align="center" | 549
| align="center" | 617
| align="center" | 523
| align="center" | 1 875
| align="center" | 812
| align="center" | 692
| align="center" | 484
| align="center" | 368
| align="center" | 301
|}
[[Fitxategi:Picote_15.JPG|eskuinera|thumb|250x250px| Mirandesezko eta portugusezko ikurrak Picote-n.]]
== Ondarea ==
* Picote urtegia [[Duero|- Dueroko]] itsaslabarretatik gertu kokatuta, presa hidroelektrikoa 1958an eraiki zen, 11000 m³-ko isurketa ahalmenarekin.
* Picote zentral hidroelektrikoaren etxebizitza multzoa <ref name="SIPA" />
* Terra de Miranda Ekomuseoa - 2010eko apirilean inauguratu zen, bertako baliabide naturalen kontserbazio eta kudeaketari eskainia.
* Esculca atalaia <ref name="SIPA">Listagem do património arquitectónico na Freguesia de Picote, Município de Miranda do Douro, Distrito de Bragança, em SIPA Sistema de Informação para o Património Arquitectónico, </ref>
* Santa Gurutzeko kapera <ref name="SIPA" />
* Santo Kristoren kapera <ref name="SIPA" />
* Salsa Iturria <ref name="SIPA" />
* Sanguinho iturria <ref name="SIPA" />
* Sainduen baseliza <ref name="SIPA" />
* Picoteko parrokia eliza / São João Baptista eliza <ref name="SIPA" />
== Herritar ospetsuak ==
* António Bárbolo Alves
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
[[Fitxategi:Rio_Douro,_Fraga_do_Puio,_Aldeia_de_Picote,_Miranda_do_Douro,_Portugal.jpg|eskuinera|thumb|500x500px| Fraga do Puioren begiratokia Picote herrian]]
== Kanpo estekak ==
* {{Link||http://picote.jfreguesia.com/|Página da Junta de Freguesia em jfreguesia.com}}
* {{Link||2=http://mirandadouro.com.pt/index.php?option=com_community&view=groups&task=viewgroup&groupid=4&Itemid=156|3=Página da Junta de Freguesia em mirandadouro.com.pt}}
* {{Link||http://www.avesdeportugal.info/sitpicote.html|Observação de aves em Picote}}
* {{Link||2=http://www.rotasturisticas.com/visitV.php?id=12634&op=Portugal&op1=Miranda%20do%20Douro|3=Outro site sobre observação de aves em Picote}}
* {{Link||http://repositorio-aberto.up.pt/handle/10216/7754|Artigo sobre a estação rupestre da Fraga do Puiu}}
* {{Link||http://terrasdeportugal.wikidot.com/barrocal-do-douro|Site sobre o lugar de Barrocal do Douro}}
* {{Link||2=http://www.rotaterrafria.com/pages/226/?geo_article_id=6923|3=Site do Ecomuseu da Terra de Miranda}}
* «"Miranda do Douro, Aldeia de Picote", episódio n. 13 de "Visita Guiada", programa de Paula Moura Pinheiro, na RTP»
* «"Capela de Santo Cristo (Picote) e Eremitério Os Santos ( entre Picote e Sendim, Miranda Do Douro)", episódio n. 5 de "Visita Guiada", programa de Paula Moura Pinheiro, na RTP»
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Miranda do Douro]]
[[Kategoria:Bragantzako barrutiaren freguesiak]]
gce6xklaftlo13ih21w56af8dshskqm
10022004
10022003
2025-01-03T18:42:40Z
Ibai1984
109565
10022004
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Picote''' ({{Lang-mwl|Picuote}}) [[Miranda do Douro]] [[Udalerri|udalerriko]] [[freguesia]] da, Portugalen. 19,95 km²-ko azalera du eta 2011ko erroldaren arabera, 301 biztanle ditu. Biztanleria dentsitatea 15,1 bizt / km² da.
Picote herrian [[Mirandes|mirandesez]] hitz egiten da eta herriko kaleak modu elebidunean izendatzen dira, mirandesez eta portugesez.<gallery>
Fitxategi:Picote (Portugal).jpg|Eliza
Fitxategi:Picote 2.JPG|Etxe tradizional bat
Fitxategi:Picote (Portugal) 2.jpg|1866ko etxe bat
Fitxategi:Douro - Duero (Picote, Portugal).jpg|Duero ibaiaren ikuspegia, Picotetik
</gallery>
== Biztanleria ==
{| {{prettytable1|center}}
! colspan="15" | Picote freguesiako biztanleria<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes </ref>
|- bgcolor="#C0C0C0"
| align="center" | 1864
| align="center" | 1878
| align="center" | 1890
| align="center" | 1900
| align="center" | 1911
| align="center" | 1920
| align="center" | 1930
| align="center" | 1940
| align="center" | 1950
| align="center" | 1960
| align="center" | 1970
| align="center" | 1981
| align="center" | 1991
| align="center" | 2001
| align="center" | 2011
|-
| align="center" | 406
| align="center" | 458
| align="center" | 547
| align="center" | 569
| align="center" | 578
| align="center" | 529
| align="center" | 549
| align="center" | 617
| align="center" | 523
| align="center" | 1 875
| align="center" | 812
| align="center" | 692
| align="center" | 484
| align="center" | 368
| align="center" | 301
|}
[[Fitxategi:Picote_15.JPG|eskuinera|thumb|250x250px| Mirandesezko eta portugusezko ikurrak Picote-n.]]
== Ondarea ==
* Picote urtegia [[Duero|- Dueroko]] itsaslabarretatik gertu kokatuta, presa hidroelektrikoa 1958an eraiki zen, 11000 m³-ko isurketa ahalmenarekin.
* Picote zentral hidroelektrikoaren etxebizitza multzoa <ref name="SIPA" />
* Terra de Miranda Ekomuseoa - 2010eko apirilean inauguratu zen, bertako baliabide naturalen kontserbazio eta kudeaketari eskainia.
* Esculca atalaia <ref name="SIPA">Listagem do património arquitectónico na Freguesia de Picote, Município de Miranda do Douro, Distrito de Bragança, em SIPA Sistema de Informação para o Património Arquitectónico, </ref>
* Santa Gurutzeko kapera <ref name="SIPA" />
* Santo Kristoren kapera <ref name="SIPA" />
* Salsa Iturria <ref name="SIPA" />
* Sanguinho iturria <ref name="SIPA" />
* Sainduen baseliza <ref name="SIPA" />
* Picoteko parrokia eliza / São João Baptista eliza <ref name="SIPA" />
== Herritar ospetsuak ==
* António Bárbolo Alves
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
[[Fitxategi:Rio_Douro,_Fraga_do_Puio,_Aldeia_de_Picote,_Miranda_do_Douro,_Portugal.jpg|eskuinera|thumb|500x500px| Fraga do Puioren begiratokia Picote herrian]]
== Kanpo estekak ==
* {{Link||http://picote.jfreguesia.com/|Página da Junta de Freguesia em jfreguesia.com}}
* {{Link||2=http://mirandadouro.com.pt/index.php?option=com_community&view=groups&task=viewgroup&groupid=4&Itemid=156|3=Página da Junta de Freguesia em mirandadouro.com.pt}}
* {{Link||http://www.avesdeportugal.info/sitpicote.html|Observação de aves em Picote}}
* {{Link||2=http://www.rotasturisticas.com/visitV.php?id=12634&op=Portugal&op1=Miranda%20do%20Douro|3=Outro site sobre observação de aves em Picote}}
* {{Link||http://repositorio-aberto.up.pt/handle/10216/7754|Artigo sobre a estação rupestre da Fraga do Puiu}}
* {{Link||http://terrasdeportugal.wikidot.com/barrocal-do-douro|Site sobre o lugar de Barrocal do Douro}}
* {{Link||2=http://www.rotaterrafria.com/pages/226/?geo_article_id=6923|3=Site do Ecomuseu da Terra de Miranda}}
* «"Miranda do Douro, Aldeia de Picote", episódio n. 13 de "Visita Guiada", programa de Paula Moura Pinheiro, na RTP»
* «"Capela de Santo Cristo (Picote) e Eremitério Os Santos ( entre Picote e Sendim, Miranda Do Douro)", episódio n. 5 de "Visita Guiada", programa de Paula Moura Pinheiro, na RTP»
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Miranda do Douro]]
[[Kategoria:Bragantzako barrutiaren freguesiak]]
1683wixxt9gf3c7jtr7gvqvxgbs4evo
10022007
10022004
2025-01-03T18:45:30Z
Ibai1984
109565
10022007
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Picote''' ({{Lang-mwl|Picuote}}) [[Miranda do Douro]] [[Udalerri|udalerriko]] [[freguesia]] da, Portugalen. 19,95 km²-ko azalera du eta 2011ko erroldaren arabera, 301 biztanle ditu. Biztanleria dentsitatea 15,1 bizt / km² da.
Picote herrian [[Mirandes|mirandesez]] hitz egiten da eta herriko kaleak modu elebidunean izendatzen dira, mirandesez eta portugesez.<gallery>
Fitxategi:Picote (Portugal).jpg|Eliza
Fitxategi:Picote 2.JPG|Etxe tradizional bat
Fitxategi:Picote (Portugal) 2.jpg|1866ko etxe bat
Fitxategi:Douro - Duero (Picote, Portugal).jpg|Duero ibaiaren ikuspegia, Picotetik
Fitxategi:Picote, Portugal.jpg|Kartel bat [[Mirandes|mirandesez]]
</gallery>
== Biztanleria ==
{| {{prettytable1|center}}
! colspan="15" | Picote freguesiako biztanleria<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes </ref>
|- bgcolor="#C0C0C0"
| align="center" | 1864
| align="center" | 1878
| align="center" | 1890
| align="center" | 1900
| align="center" | 1911
| align="center" | 1920
| align="center" | 1930
| align="center" | 1940
| align="center" | 1950
| align="center" | 1960
| align="center" | 1970
| align="center" | 1981
| align="center" | 1991
| align="center" | 2001
| align="center" | 2011
|-
| align="center" | 406
| align="center" | 458
| align="center" | 547
| align="center" | 569
| align="center" | 578
| align="center" | 529
| align="center" | 549
| align="center" | 617
| align="center" | 523
| align="center" | 1 875
| align="center" | 812
| align="center" | 692
| align="center" | 484
| align="center" | 368
| align="center" | 301
|}
[[Fitxategi:Picote_15.JPG|eskuinera|thumb|250x250px| Mirandesezko eta portugusezko ikurrak Picote-n.]]
== Ondarea ==
* Picote urtegia [[Duero|- Dueroko]] itsaslabarretatik gertu kokatuta, presa hidroelektrikoa 1958an eraiki zen, 11000 m³-ko isurketa ahalmenarekin.
* Picote zentral hidroelektrikoaren etxebizitza multzoa <ref name="SIPA" />
* Terra de Miranda Ekomuseoa - 2010eko apirilean inauguratu zen, bertako baliabide naturalen kontserbazio eta kudeaketari eskainia.
* Esculca atalaia <ref name="SIPA">Listagem do património arquitectónico na Freguesia de Picote, Município de Miranda do Douro, Distrito de Bragança, em SIPA Sistema de Informação para o Património Arquitectónico, </ref>
* Santa Gurutzeko kapera <ref name="SIPA" />
* Santo Kristoren kapera <ref name="SIPA" />
* Salsa Iturria <ref name="SIPA" />
* Sanguinho iturria <ref name="SIPA" />
* Sainduen baseliza <ref name="SIPA" />
* Picoteko parrokia eliza / São João Baptista eliza <ref name="SIPA" />
== Herritar ospetsuak ==
* António Bárbolo Alves
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
[[Fitxategi:Rio_Douro,_Fraga_do_Puio,_Aldeia_de_Picote,_Miranda_do_Douro,_Portugal.jpg|eskuinera|thumb|500x500px| Fraga do Puioren begiratokia Picote herrian]]
== Kanpo estekak ==
* {{Link||http://picote.jfreguesia.com/|Página da Junta de Freguesia em jfreguesia.com}}
* {{Link||2=http://mirandadouro.com.pt/index.php?option=com_community&view=groups&task=viewgroup&groupid=4&Itemid=156|3=Página da Junta de Freguesia em mirandadouro.com.pt}}
* {{Link||http://www.avesdeportugal.info/sitpicote.html|Observação de aves em Picote}}
* {{Link||2=http://www.rotasturisticas.com/visitV.php?id=12634&op=Portugal&op1=Miranda%20do%20Douro|3=Outro site sobre observação de aves em Picote}}
* {{Link||http://repositorio-aberto.up.pt/handle/10216/7754|Artigo sobre a estação rupestre da Fraga do Puiu}}
* {{Link||http://terrasdeportugal.wikidot.com/barrocal-do-douro|Site sobre o lugar de Barrocal do Douro}}
* {{Link||2=http://www.rotaterrafria.com/pages/226/?geo_article_id=6923|3=Site do Ecomuseu da Terra de Miranda}}
* «"Miranda do Douro, Aldeia de Picote", episódio n. 13 de "Visita Guiada", programa de Paula Moura Pinheiro, na RTP»
* «"Capela de Santo Cristo (Picote) e Eremitério Os Santos ( entre Picote e Sendim, Miranda Do Douro)", episódio n. 5 de "Visita Guiada", programa de Paula Moura Pinheiro, na RTP»
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Miranda do Douro]]
[[Kategoria:Bragantzako barrutiaren freguesiak]]
13ztvknevh2jb8oakvp0wx5sbnp8xiu
Erechthias
0
1043567
10021900
9619701
2025-01-03T16:57:04Z
ListeriaBot
64511
Wikidata list updated [V2]
10021900
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Erechthias''''' [[Tineidae]] familiako [[tximeleta]] genero bat da. Bere espezie tipoa ''[[Erechthias charadrota]]'' da.
==Espezieak ==
{{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P105 wd:Q7432 . ?item wdt:P171 ?sub0 . ?sub0 (wdt:P171)* wd:Q5385380 } |sort=P225 |columns=P225:Espeziea,P18:Irudia,P141:Egoera |row_template=Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda |thumb=100 |links=red }}
{| class='wikitable sortable'
! Espeziea
! Irudia
! Egoera
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias acontistes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias acontistis
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias acontotypa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias acrodina
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias acrodina 167249714.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias acroleuca
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias aellophora
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias amphibaphes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias ancistrosema
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias ancostyla
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias antimicras
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias articulosa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias ascensionae
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias ascensionae.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias aspera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias atririvis
| p18 = [[Fitxategi:A46-20150513-143 (19949209240).jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias beeblebroxi
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias calypta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias capnitis
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias capnitis 322903895.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias capnographa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias capnosticta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias carpophthora
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias caustophara
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias celestra
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias celetica
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias centroscia
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias charadrota
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias charadrota 364330627.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias chasmatias
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias chasmatias Meyrick, 1880.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias chionodira
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias chionodira 439559702.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias cirrhogramma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias citrinopa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias clistopa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias coleosema
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias conchylias
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias coniochra
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias contributa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias coprosoma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias cretosa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias crypsimima
| p18 = [[Fitxategi:Fig 11 MA I437908 TePapa Plate-XLVII-The-butterflies full (cropped).jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias cursoriatella
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias cyanosticta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias darwini
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias darwini.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias decoranda
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias decoranda 241195745.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias deloneura
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias diacrita
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias diaphora
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias diaphora.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias diplorhiza
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias discreta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias disjuncta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias dissepta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias dissimulans
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias dochmogramma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias dracaenura
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias dracaenura.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias elaeorrhoa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias emphera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias epispora
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias epomadia
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias erebocosma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias eriophysa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias eurylyta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias eurynipha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias eustropha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias euthydroma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias exospila
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias exospila 334915176.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias externella
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias externella 55614762.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias fibrivora
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias flavistriata
| p18 = [[Fitxategi:Fig 18 of plate XXV in Microlepidoptera, Fauna hawaiiensis.png|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias fulguritella
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias fulguritella 175005179.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias gephyrias
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias glossophora
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias glyphidaula
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias graphicopa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias grayi
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias grayi.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias heliotoxa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias hemiclistra
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias hemiclistra 457099441.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias heterogramma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias heterostoma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias hoguei
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias hyperacma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias inclinata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias incongrua
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias inculta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias indicans
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias indicans holotype.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias indicatrix
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias intertexta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias ioloxa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias iseres
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias itoi
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias iuloptera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias kerri
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias lampadacma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias leucocyma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias leucophaeta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias leucopogon
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias limenodes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias lychnopa
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias lychnopa holotype.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias macrozyga
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias macrozyga holotype.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias maculicornis
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias malthaca
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias melanospila
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias melanostropha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias methodica
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias minuscula
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias minuscula.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias molynta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias monastra
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias monstruosa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias mucronata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias mystacinella
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias mystacinella.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias nigrocaputis
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias nigromaculella
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias niphadopla
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias niphocrysa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias niphoplaca
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias notophanes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias ochrocrena
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias oeolella
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias ophiocypha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias orchestris
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias oxymacha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias oxytona
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias pachygramma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias pagophila
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias pandani
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias pelotricha
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias pelotricha (13442163535).jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias penicillata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias pentatypa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias percnomicta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias perfumata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias phaeoptera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias phileris
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias photophanes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias physocapna
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias platydelta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias platyrrhyncha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias polionota
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias polyplaga
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias polyplecta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias polyspila
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias praedatrix
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias psammaula
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias psammaula.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias retorta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias richardella
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias rufimacula
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias saitoi
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias scaligera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias scorpiura
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias scythromorpha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias semifusca
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias simulans
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias simulans1.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias sinapifera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias sisyranthes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias spartinodes
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias sphenacma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias sphenoschista
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias sphenotoma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias sphenotona
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias spodomicta
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias stilbella
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias stilbella 105468427.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias strangulata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias streptogramma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias strigata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias subridens
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias symmacha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias symphyas
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias synclera
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias terminella
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias terminella 355943867.jpg|center|100px]]
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias thrasymacha
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias thraumatias
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias transfumata
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias transfusa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias travestita
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias trichalca
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias trichodora
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias trigonosema
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias tritogramma
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias undosa
}}
|-
{{Zutabe_formatoa/Espezie_zerrenda
| p225 = Erechthias zebrina
| p18 = [[Fitxategi:Erechthias zebrina (15688136500).jpg|center|100px]]
}}
|}
{{wikidata list end}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
==Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Tineidae]]
t7nt23wn0avmvgliohho25hio91gqjf
Daniel Cohn-Bendit
0
1050156
10022293
9909900
2025-01-04T10:46:26Z
Marklar2007
1545
10022293
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Daniel Marc Cohn-Bendit''' ([[Montauban]], [[1945]]eko [[apirilaren 4]]a) [[frantziar|franko]]-[[alemaniar]] politikaria da.
Montsubanen jaio zen 1933an nazismotik ihes egin zuten judu alemaniarren familia batean, eta 1958an Alemaniara joan zen bizitzera. Hamalau urterekin alemaniar hiritartasuna aukeratu zuen. 1966an Frantziara itzuli zen soziologia ulertzeko [[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]n eta Federazio Anarkistarekin bat egin zuen.
Ikasleen liderretako bat izan zen [[1968ko maiatz]]ean rta "Dany Gorria" ({{lang-fr|Dany le Rouge}}) bezala ezagutua izan zen. Alemaniara itzuli eta [[90 Aliantza/Berdeak]] alderdiko kide izan zen. 1994an Europako Parlamentuko kide hautatu zuten eta 1999an berriro hautatu zuten [[Europa Ekologia-Berdeak]].
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1945eko||Cohn-Bendit, Daniel}}
{{Biografia zirriborroa|FRA}}
[[Kategoria:Okzitaniarrak]]
[[Kategoria:Alemaniako juduak]]
[[Kategoria:Frantziako juduak]]
[[Kategoria:Frantziako politikariak]]
[[Kategoria:Alemaniako politikariak]]
[[Kategoria:Eurodiputatuak]]
[[Kategoria:Alemaniako ekologistak]]
[[Kategoria:Île-de-Franceko eurodiputatuak 2009-2014]]
rsuo230h1lbt4cg2gs66znrwhtxjx46
10022350
10022293
2025-01-04T11:49:37Z
Artegia
65203
10022350
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Daniel Marc Cohn-Bendit''' ([[Montauban]], [[1945]]eko [[apirilaren 4]]a) [[frantziar|franko]]-[[alemaniar]] politikaria da.
Montsubanen jaio zen 1933an nazismotik ihes egin zuten judu alemaniarren familia batean, eta 1958an Alemaniara joan zen bizitzera. Hamalau urterekin alemaniar hiritartasuna aukeratu zuen. 1966an Frantziara itzuli zen soziologia ulertzeko [[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]n eta Federazio Anarkistarekin bat egin zuen.
Ikasleen liderretako bat izan zen [[1968ko maiatz]]ean eta "Dany Gorria" ({{lang-fr|Dany le Rouge}}) bezala ezagutua izan zen. Alemaniara itzuli eta [[90 Aliantza/Berdeak]] alderdiko kide izan zen. 1994an Europako Parlamentuko kide hautatu zuten eta 1999an berriro hautatu zuten [[Europa Ekologia-Berdeak]].
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1945eko||Cohn-Bendit, Daniel}}
{{Biografia zirriborroa|FRA}}
[[Kategoria:Okzitaniarrak]]
[[Kategoria:Alemaniako juduak]]
[[Kategoria:Frantziako juduak]]
[[Kategoria:Frantziako politikariak]]
[[Kategoria:Alemaniako politikariak]]
[[Kategoria:Eurodiputatuak]]
[[Kategoria:Alemaniako ekologistak]]
[[Kategoria:Île-de-Franceko eurodiputatuak 2009-2014]]
haggsf243y0kf81js6biq48um10fbqm
Lankide eztabaida:Naturzalea
3
1064628
10022309
9925899
2025-01-04T10:50:27Z
Theklan
336
/* Proposamen bat */ atal berria
10022309
wikitext
text/x-wiki
{{Ongietorria}} --[[Lankide:LainobeltzBot|LainobeltzBot]] ([[Lankide eztabaida:LainobeltzBot|eztabaida]]) 15:59, 8 abuztua 2022 (CEST)
== Zalantza bat. ==
Zelan aldatzen da artikulu baten izen burua?? "Fundación Lurgaia Fundazioa" artikuluaren izenburua zuzendu behar da. "Lurgaia Fundazioa" da izenburu egokiena euskaraz,
:Gabon {{u|Naturzalea}}. Komeni da hurrengoan egin duzun galdera hori txokoan idaztea edo zuzean administratzaile bati galdetzea. Aste asko pasa daitezke wikilari batek beste baten eztabaida orria irakurtzeko. Ondo izen. [[Lankide:Oraina|Oraina]] ([[Lankide eztabaida:Oraina|eztabaida]]) 00:38, 23 abuztua 2024 (CEST)
:bale ba eskerrik asko. Apuntatzen dut hurrengo baterako! ;) [[Lankide:Naturzalea|Naturzalea]] ([[Lankide eztabaida:Naturzalea|eztabaida]]) 13:37, 23 abuztua 2024 (CEST)
== Apodidae ==
Kaixo! [[Apodidae]] artikulua hobetzen ari zara, eta nahi baduzu hilabete honetako lehiaketan dagoen artikuluetako bat da. Izena ematen baduzu, zure ekarpenak ere kontatuko ditugu hortxe. [[Lankide:Theklan|Theklan]] ([[Lankide eztabaida:Theklan|eztabaida]]) 14:20, 3 urria 2024 (CEST)
:Listo, izena emanda. [[Lankide:Naturzalea|Naturzalea]] ([[Lankide eztabaida:Naturzalea|eztabaida]]) 14:48, 3 urria 2024 (CEST)
== Proposamen bat ==
Iepa! [[Wikiproiektu:Wikipedia guztiek izan beharreko 10.000 artikuluen zerrenda/Biologia eta osasun zientziak|Honekin ari naiz]], saiatzen artikulu garrantzitsu hauek guztiek 16.000 byte baino gehiago izatea. Ziur naiz baten batekin animatuko zarela. [[Lankide:Theklan|Theklan]] ([[Lankide eztabaida:Theklan|eztabaida]]) 11:50, 4 urtarrila 2025 (CET)
q5gzblqeveseknyw3wkoiiwbqus1eii
Keia (musika taldea)
0
1070650
10021937
9049486
2025-01-03T17:34:08Z
Itziarmurgiondo
34497
/* Diskografia */
10021937
wikitext
text/x-wiki
{{Musika talde infotaula| izena = Keia
| irudia =
| irudi testua =
| irudi zabalera =
| ezizenak =
| jatorria = [[Oñati]] ([[Gipuzkoa]])
| instrumentuak =
| musika mota = [[rock]]
| urteak = [[2021]]-
| diskoetxeak =
| taldekideak = [[Ane Arruti]]<br />[[Iker Martinez de Zuazo]]<br />Iñigo Ibarrondo<br />Egoitz Olalde
| lehenagoko taldekideak =
}}
'''Keia''' [[Oñati]]n [[2021]]ean sortutako [[rock]] musika taldea da, Ane Arruti [[Zarautz|zarauztarrak]] gidatzen duena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Keia taldea|hizkuntza=eu|url=https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/berbia/irratia/keia-taldea|aldizkaria=Oñatiko Udala|sartze-data=2022-10-01}}</ref>.
== Ibilbidea ==
[[Ane Arruti]] zarauztarra bakarlari gisa ibili izan da eta 2021eko apirilean [[Iker Martinez de Zuazo]] oñatiarrarekin elkarlanean hasi zen. 2021 amaierarako [[Sharon Stoner]] taldeko Iñigo Ibarrondo eta Egoitz Olalde gehitu zitzaizkien eta abestiak grabatzen hasi ziren. 2022an atera zuten aurreneko disko hori, hamar abesti dituena. Zortzi abestiren hitzak Ane Arrutik eginak dira. Diskoaren aurkezpena Oñatiko gaztetxean egin zuten eta bigarren kontzertua Zarautzen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Keia taldeak ‘Erregaia’ estreinako diskoa argitaratuko du gaur - Zarautz|hizkuntza=eu|url=https://zarauzkohitza.eus/zarautz/1644330555695-bere-lehen-diskoa-aterako-du-gaur-keia-taldeak-erregaia|aldizkaria=Zarauzkohitza.eus|sartze-data=2022-10-01}}</ref>.
== Diskografia ==
* ''Erregaia'' (2022, autoekoizpena)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Erregaia|url=https://www.badok.eus/euskal-musika/keia/erregaia|aldizkaria=www.badok.eus|sartze-data=2022-10-01}}</ref>
* ''Zamalanak'' (2024, autoekoizpena)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zamalanak|url=https://www.badok.eus/euskal-musika/keia/zamalanak|aldizkaria=www.badok.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ane Arrutirekin, Keia taldearen 'Zamalanak' diskoaz - Oñati|hizkuntza=eu|url=https://goiena.eus/oinati/1731068803032-ane-arrutirekin-keia-taldearen-zamalanak-diskoaz|aldizkaria=Goiena.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* [https://keia.bandcamp.com/album/erregaia Taldearen bandcamp webgunea]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:2020ko hamarkadako musika taldeak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko musika taldeak]]
[[Kategoria:Oñatiko musika taldeak]]
[[Kategoria:Zarauzko musika taldeak]]
36bt2s1c3vo7ju0p7z52i9uvhlg0hz0
Olaia Inziarte
0
1081028
10021823
9934313
2025-01-03T15:04:02Z
Olaia inziarte
170021
10021823
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Olaia Inziarte''' ([[Oronoz-Mugairi|Oronoz]], [[Nafarroa Garaia|Nafarroa]], [[1999]]ko [[urtarrilaren 12]]a<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BIBA ZUEK: Olaia Inziarte|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.youtube.com/watch?v=P7yiwOmKCL8|sartze-data=2023-07-08}}</ref>) euskal [[abeslari]]a da. 2022an abiatu zuen ibilbide musikala bakarlari gisa. 2023ko Musika Independientearen MIN sarietako bortz finalisten arteko bat izan zen. [[Iker Lauroba]] eta [[Maialen Gurbindo|Chica Sobresalto]]<nowiki/>rekin batera ere aritzen da, teklatu eta koroetan. IE erakundeak (Entidad de Gestión de los Artistas Intérpretes o Ejecutantes de la música) antolatzen duen ''Artistas en Ruta'' zirkuiturako hautaturik izan da 2023an.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Deia.eus|izenburua=Hauek izango dira MIN sarietako finalistak|hizkuntza=es|data=2023-04-12|url=https://www.deia.eus/cultura/2023/04/12/hauek-izango-dira-min-sarietako-6974920.html|aldizkaria=Deia|sartze-data=2023-07-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jon|abizena=Agirre|izenburua=MICE, Olaia Inziarte, Ødei eta Parabellum aukeratu dituzte 'Artistas en Ruta' zirkuiturako|hizkuntza=es|data=2023-04-11|url=https://www.diariovasco.com/culturas/musica/mice-olaia-inziarte-odei-parabellum-artistas-ruta-20230411135448-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2023-07-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=MusikaZuzenean TB # 224 : Olaia Inziarte|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.youtube.com/watch?v=Wh0xOl2Ctz8|sartze-data=2023-07-27}}</ref>
== Ibilbidea ==
2022an argitaratu du bakarlari gisa bere lehen diskoa, [[Lehengo lepotikan burua|''Lehengo Lepotikan Burua'']]. Sonoritate tradizionalak eta abangoardistak harilkatzen ditu. [[Olatz Salvador]]r<nowiki/>en kolaborazioarekin abesten duen ''Behe klasekoa'' abestia berehala nabarmendu da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua='Behe klasekoa' abestia kaleratu du Olaia Inziartek Olatz Salvadorrekin batera - Baztan|hizkuntza=eu|url=https://erran.eus/baztan/1668078533001-behe-klasekoa-abestia-kaleratu-du-olaia-inziartek-olatz-salvadorrekin-batera|aldizkaria=Erran.eus|sartze-data=2022-12-09}}</ref><blockquote>Behe klasekoa izatearen konplejurik bat ere ez, erdara traketsetan mintzatzearena ere ez. (''Behe klasekoa'' abestia, Olaia Inziarte)</blockquote>2022ko [[Durangoko Azoka]]<nowiki/>n aurkeztu zuen bere lehendabiziko lana. [[Iker Lauroba]], [[Joseba Tapia]] eta [[Maialen Gurbindo|Chica Sobresalto]]<nowiki/>rekin musikari lanetan aritu izan da, besteak beste.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Olaia Inziarte|hizkuntza=eu|url=https://durangokoazoka.eus/eu/egitaraua/437|aldizkaria=durangokoazoka.eus|sartze-data=2022-12-08}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Olaia Inziarte: "Abestiak egiteko nahiko nartzisista naiz, ez dakit idazten besteen istorioen inguruan"|hizkuntza=eu|data=2022-04-21|url=https://www.eitb.eus/eu/gaztea/programak/gu/osoa/8800750/olaia-inziarte-abestiak-egiteko-nahiko-nartzisista-naiz-ez-dakit-idazten-besteen-istorioen-inguruan/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2022-12-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Empecemos el día con Música: Olaia Inziarte|hizkuntza=es|data=2022-11-20|url=https://www.rtve.es/play/audios/las-mananas-de-rne-con-inigo-alfonso/empecemos-dia-musica-olaia-inziarte/6740351/|aldizkaria=RTVE.es|sartze-data=2022-12-08}}</ref><blockquote><ref name=":0" /></blockquote>
== Diskografia ==
* "Astelehenetan" (2020)
* "[[Lehengo lepotikan burua]]" (2022)<ref>{{Erreferentzia|izena=Olatz Enzunza|abizena=Mallona|izenburua=Haurtzaroko erroetarako bidaia|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1877/029/001/2023-01-17/haurtzaroko-erroetarako-bidaia.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2023-01-29}}</ref>
* "Denak begira daudelaik" (2023)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* [https://www.badok.eus/euskal-musika/olaia-inziarte Badok.eus webgunean.]
* [Bideoa, 2022] [https://www.youtube.com/watch?v=OEj9VoJ4ldM Durangoko Azoka: OLAIA INZIARTE - AHOTSENEA 2022 - ZUZENEAN]
* [Bideoa, 2022] [https://www.youtube.com/watch?v=tvzGx4d5RbM Olaia Inziarte musikariarekin Durangoko Azokan | Bigarren Kafea]
* [Bideoa, 2022] [https://www.youtube.com/watch?v=H1beHMV8qvE YOKO ONA 03x02 HARREMANAK OLAIA INZIARTEkin | gaztea]
* [https://web.archive.org/web/20221208182810/https://callesonora.es/olaia-inziarte Olaia Inziarte. Calle Sonora.]
* [Bideoa, 2023] [https://web.archive.org/web/20230702212234/https://hamaika.eus/bideo-saioak/musika-zuzenean/musikazuzenean-tb-224-olaia-inziarte-uxue-amonarriz-huntza-.html MusikaZuzenean TB # 224: Olaia Inziarte + Uxue Amonarriz (Huntza)] (Hamaika telebista)
{{bizialdia|1999ko||Inziarte, Olaia}}
[[Kategoria:Emakume abeslariak]]
[[Kategoria:Euskal abeslariak]]
[[Kategoria:Nafarroako abeslariak]]
[[Kategoria:Oronoz-Mugairitarrak]]
[[Kategoria:Baztango kultura]]
ke1j5c904v71mps1w737wrsp8zcuf1c
Juan Jose Eizmendi
0
1081449
10021809
9639876
2025-01-03T14:36:00Z
Joseba65
69297
/* Txapelketak */
10021809
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Juan Jose Eizmendi''' ezizenez '''"Loidisaletxe II.a"''' ([[Errezil]], [[Gipuzkoa]], [[1960]] [[martxoaren 25]]a) [[bertsolari]] gipuzkoarra da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa-Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Juan Jose Eizmendi "Loidisaletxe II" - Biografiak - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=https://bdb.bertsozale.eus/web/haitzondo/view/626-juan-jose-eizmendi-loidisaletxe-ii|aldizkaria=bdb.bertsozale.eus|sartze-data=2022-12-11}}</ref>
== Ibilbidea ==
Familiaren Loidisaletxe baserriaren izenez ezagunagoa da, eta aita [[Antonio Mari Eizmendi]] "Loidisaletxe" ere bertsolaria zuen. 1980an herrian bertan egin zuen aurreneko plaza eta urte berean Osinalde sariketan hartu zuen parte. 1984an irabazi zuen Osinalde saria<ref>{{Erreferentzia|abizena=adibide|izenburua=Osinalde, beti gazte 50 urtean|hizkuntza=eu|data=2022-09-14|url=https://goierri.hitza.eus/2022/09/14/osinalde-beti-gazte-50-urtean/|aldizkaria=Goierriko Hitza|sartze-data=2022-12-11}}</ref> eta 1995ean hirugarren egin zuen Gipuzkoako txapelketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa-Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa (6. 1995) - Aldizkakoa - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=https://bdb.bertsozale.eus/web/aldizkakoa/view/1314-gipuzkoako-bertsolari-txapelketa-6-1995|aldizkaria=bdb.bertsozale.eus|sartze-data=2022-12-11}}</ref>
== Txapelketak ==
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]:
** Parte hartzeak (4): 1986, 1989, 1993, 1997.
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]:
** Hirugarrena (1): 1995.
** Finalaurrekoak (1): 1991.
== Sariak ==
* [[Osinalde saria]] (1): 1984.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1960ko||Eizmendi, Juan Jose}}
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
[[Kategoria:Errezildarrak]]
8hyw5qnjisefr8aoprifkps4of30rjw
Millan Telleria
0
1083566
10021808
10021063
2025-01-03T14:34:58Z
Joseba65
69297
/* Lorpenak */
10021808
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Millan Telleria Perurena''' ([[Albiztur]], [[Gipuzkoa]], [[1957]]ko [[martxoaren 1]]a) [[bertsolari]] gipuzkoarra da.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa-Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Millan Telleria - Biografiak - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=https://bdb.bertsozale.eus/web/haitzondo/view/1794-millan-telleria|aldizkaria=bdb.bertsozale.eus|sartze-data=2022-12-27}}</ref>
== Biografia ==
1974an Zaldibian izan zuen aurreneko plaza. 1980an bi sari irabazi zituen, Osinalde eta Lizardi. 1982an egin zuen debuta Bertsolari Txapelketa Nagusian eta finalaurrekoetara iristi zen. Hurrengo bi ekitaldietan ere finalaurrekoak jokatu zituen. 1993koan final laurdenetan gelditu zen.
Tolosako bertso eskolako irakaslea izan da<ref name=":0" /> eta 1995 eta 2000 artean Gipukoako Bertsozale Elkarteko presidentea izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tellería Perurena, Millán - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/telleria-perurena-millan/ar-140923/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2022-12-27}}</ref>
== Lorpenak ==
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]:
** Finalaurrekoak (3): 1982, 1986, 1989
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]:
** Finalaurrekoak (2): 1991, 1995
* Sariak:
** [[Osinalde saria]] (1): 1980.
** [[Lizardi saria (bertsolaritza)|Lizardi saria]] (1): 1980.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1957ko||Telleria, Millan}}
[[Kategoria:Albizturtarrak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
1q9z4d1jgk8ovnc9ogt755topw3ev9j
La Chunga
0
1084491
10022052
9411647
2025-01-03T20:15:17Z
Artegia
65203
10022052
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}'''La Chunga''', jaiotzaz '''Micaela Flores Amaya''', ([[Marseilla]], [[1938]] – [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) [[Erromani|ijitoa]], [[Dantza|dantzaria]], [[Antzezle|aktorea]] eta [[Naïf|naif]]-[[Margolaritza|margolari]] [[Espainia|espainiarra]] izan zen.<ref>[http://www.elartedevivirelflamenco.com/bailaores10.html El Arte de Vivir el Flamenco]</ref><ref>{{Cite web|izena=Unidad Editorial|abizena=Internet|izenburua=La Chunga: 'Este cáncer no va conmigo. Intento no pensar en él y la pintura me ayuda' {{!}} Alicante {{!}} elmundo.es|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2011/09/23/alicante/1316809539.html|lana=www.elmundo.es|accessdate=26 de abril de 2016}}</ref>
== Biografia ==
Gurasoak [[Andaluzia|Andaluziako]] emigrante [[Erromani|ijitoak]] ziren [[Frantzia|Frantzian]]. Marseillan jaio zen, eta urtebete inguru zuenean, familia [[Bartzelona|Bartzelonara]] itzuli zen. "Ca la Rosita"n hasi zen dantzatzen, [[Avinguda del Paral·lel|El Paraleloko]] upeltegian. Garai hartako ijitoek oso ezaguna zuten lokal hori, eta hantxe egiten ziren festak eta dantzaldiak. Gero Bartzelonako hainbat tabernatan jarraitu zuen. Han aurkitu zuen Paco Rebések, kaleko emanaldi inprobisatuetako batean. Aitabitxia eta babeslea bihurtu zen, eta izen handiko dantzaria izan zen, eta Kondal Hiriko uneko irakasle onenaren babespean eramangzuen. Rebések bazekien Kataluniako norgehiagokaren dantza hori —zapata kenduta dantza egitea ematen zion ospea— ez zela nahikoa programa bat ixteko.
== Ibilbidea ==
[[Blas Otero|Blas de Otero]], [[Rafael Alberti]], [[José Manuel Caballero Bonald]] edo [[León Felipe]] bezalako idazleen eta [[Pablo Picasso]], [[Salvador Dalí]] edo Francisco Rebés bezalako margolarien arte-musa izan zen, intelektualen irudi erakargarritzat hartu zutena. Berak bultzatu zuen pintatzera, eta [[Paris]] edo [[Madril]] bezalako hirietan azaldu zituen naïf estiloko lanak.
[[Pastora Imperio|Pastora Imperiok]] 1956an kontratatu zuen dantzari gisa, eta, [[Ava Gardner|Ava Gardner-i]] esker, [[Hollywood|Hollywoodeko]] bi filmetan hartu zuen parte. Sullivan enpresaburuak [[Las Vegas|Las Vegasen]] aurkeztu zuen, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] hainbat telebista-programatan parte hartu zuen eta [[New York|New Yorken]] eta [[Mexiko|Mexikon]] abestu zuen. Ordutik mundu osoko bira askotan parte hartu zuen eta hainbat filmetan parte hartu zuen, hala nola ''La cogida y la muerte'' filmean. José Luis Gonzalvo zinema-zuzendariarekin ezkondu zen, parte hartu zuen filmetako bateko zuzendariarekin, eta harekin hiru seme-alaba izan zituen: Curro, Luis eta Pilar.
[[Carmen Amaya]] (La capitaina) eta Dolores Amaya, (La Pescaílla) neskatila dantzarien lehengusina da.<ref>[https://books.google.es/books?id=farZoyKozikC&pg=PA88&lpg=PA88&dq=dolores+amaya+pescailla&source=bl&ots=osN4CEB8jq&sig=ftWVnvmFG_l4OdcHbdLT90XRYEg&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjGi4yeg7jPAhXCwBQKHXN7CBk4ChDoAQhWMAs#v=onepage&q=dolores%20amaya%20pescailla&f=false Gypsies and Flamenco: The Emergence of the Art of Flamenco in Andalusia. Escrito por Bernard Leblon]</ref>
== Filmografia partziala ==
* ''De espaldas a la puerta'' (1959), José María Forquérena.
* ''El último verano'' (1961), Juan Boschena.
* ''Ley de raza'' (1969), José Luis Gonzalvorena.
* ''Nosferatu a Venezia'' (''Nosferatu, príncipe de las tinieblas'', 1988), Augusto Caminitorena.
== Sariak ==
* Madrilgo Círculo de Bellas Artes-eko Urrezko Domina.
* Sevillako Prentsa Elkartearen Urrezko Domina.
* Alacanteko Delfín txapelketa.
* Alacanteko Udalaren saria.
* Cidale de los Almendros saria.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1938ko||Chunga, La}}
[[Kategoria:Espainiako dantzariak]]
[[Kategoria:Emakume dantzariak]]
[[Kategoria:Flamenko dantzariak]]
[[Kategoria:Espainiako margolariak]]
[[Kategoria:Emakume margolariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko margolariak]]
[[Kategoria:Espainiako emakume aktoreak]]
[[Kategoria:Espainiako ijitoak]]
cebmtx5mlhmnhy01etcvcpfh4d2ie73
10022053
10022052
2025-01-03T20:15:43Z
Artegia
65203
10022053
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}'''La Chunga''', jaiotzaz '''Micaela Flores Amaya''', ([[Marseilla]], [[1938]] – [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) [[Erromani|ijitoa]], [[Dantza|dantzaria]], [[Antzezle|aktorea]] eta [[Naïf|naif]]-[[Margolaritza|margolari]] [[Espainia|espainiarra]] izan zen.<ref>[http://www.elartedevivirelflamenco.com/bailaores10.html El Arte de Vivir el Flamenco]</ref><ref>{{Cite web|izena=Unidad Editorial|abizena=Internet|izenburua=La Chunga: 'Este cáncer no va conmigo. Intento no pensar en él y la pintura me ayuda' {{!}} Alicante {{!}} elmundo.es|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2011/09/23/alicante/1316809539.html|lana=www.elmundo.es|accessdate=26 de abril de 2016}}</ref>
== Biografia ==
Gurasoak [[Andaluzia|Andaluziako]] emigrante [[Erromani|ijitoak]] ziren [[Frantzia|Frantzian]]. Marseillan jaio zen, eta urtebete inguru zuenean, familia [[Bartzelona|Bartzelonara]] itzuli zen. "Ca la Rosita"n hasi zen dantzatzen, [[Avinguda del Paral·lel|El Paraleloko]] upeltegian. Garai hartako ijitoek oso ezaguna zuten lokal hori, eta hantxe egiten ziren festak eta dantzaldiak. Gero Bartzelonako hainbat tabernatan jarraitu zuen. Han aurkitu zuen Paco Rebések, kaleko emanaldi inprobisatuetako batean. Aitabitxia eta babeslea bihurtu zen, eta izen handiko dantzaria izan zen, eta Kondal Hiriko uneko irakasle onenaren babespean eramangzuen. Rebések bazekien Kataluniako norgehiagokaren dantza hori —zapata kenduta dantza egitea ematen zion ospea— ez zela nahikoa programa bat ixteko.
== Ibilbidea ==
[[Blas Otero|Blas de Otero]], [[Rafael Alberti]], [[José Manuel Caballero Bonald]] edo [[León Felipe]] bezalako idazleen eta [[Pablo Picasso]], [[Salvador Dalí]] edo Francisco Rebés bezalako margolarien arte-musa izan zen, intelektualen irudi erakargarritzat hartu zutena. Berak bultzatu zuen pintatzera, eta [[Paris]] edo [[Madril]] bezalako hirietan azaldu zituen naïf estiloko lanak.
[[Pastora Imperio|Pastora Imperiok]] 1956an kontratatu zuen dantzari gisa, eta, [[Ava Gardner|Ava Gardner-i]] esker, [[Hollywood|Hollywoodeko]] bi filmetan hartu zuen parte. Sullivan enpresaburuak [[Las Vegas|Las Vegasen]] aurkeztu zuen, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] hainbat telebista-programatan parte hartu zuen eta [[New York|New Yorken]] eta [[Mexiko|Mexikon]] abestu zuen. Ordutik mundu osoko bira askotan parte hartu zuen eta hainbat filmetan parte hartu zuen, hala nola ''La cogida y la muerte'' filmean. José Luis Gonzalvo zinema-zuzendariarekin ezkondu zen, parte hartu zuen filmetako bateko zuzendariarekin, eta harekin hiru seme-alaba izan zituen: Curro, Luis eta Pilar.
[[Carmen Amaya]] (La capitaina) eta Dolores Amaya, (La Pescaílla) neskatila dantzarien lehengusina da.<ref>[https://books.google.es/books?id=farZoyKozikC&pg=PA88&lpg=PA88&dq=dolores+amaya+pescailla&source=bl&ots=osN4CEB8jq&sig=ftWVnvmFG_l4OdcHbdLT90XRYEg&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjGi4yeg7jPAhXCwBQKHXN7CBk4ChDoAQhWMAs#v=onepage&q=dolores%20amaya%20pescailla&f=false Gypsies and Flamenco: The Emergence of the Art of Flamenco in Andalusia. Escrito por Bernard Leblon]</ref>
== Filmografia partziala ==
* ''De espaldas a la puerta'' (1959), José María Forquérena.
* ''El último verano'' (1961), Juan Boschena.
* ''Ley de raza'' (1969), José Luis Gonzalvorena.
* ''Nosferatu a Venezia'' (''Nosferatu, príncipe de las tinieblas'', 1988), Augusto Caminitorena.
== Sariak ==
* Madrilgo Círculo de Bellas Artes-eko Urrezko Domina.
* Sevillako Prentsa Elkartearen Urrezko Domina.
* Alacanteko Delfín txapelketa.
* Alacanteko Udalaren saria.
* Cidale de los Almendros saria.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1938ko|2025eko|Chunga, La}}
[[Kategoria:Espainiako dantzariak]]
[[Kategoria:Emakume dantzariak]]
[[Kategoria:Flamenko dantzariak]]
[[Kategoria:Espainiako margolariak]]
[[Kategoria:Emakume margolariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko margolariak]]
[[Kategoria:Espainiako emakume aktoreak]]
[[Kategoria:Espainiako ijitoak]]
lifshwfxrbgw5sjorzupca965bto1ft
10022054
10022053
2025-01-03T20:16:41Z
Artegia
65203
10022054
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}'''La Chunga''', jaiotzaz '''Micaela Flores Amaya''', ([[Marseilla]], [[1938]] – [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) [[Erromani|ijitoa]], [[Dantza|dantzaria]], [[Antzezle|aktorea]] eta [[Naïf|naif]]-[[Margolaritza|margolari]] [[Espainia|espainiarra]] izan zen.<ref>[http://www.elartedevivirelflamenco.com/bailaores10.html El Arte de Vivir el Flamenco]</ref><ref>{{Cite web|izena=Unidad Editorial|abizena=Internet|izenburua=La Chunga: 'Este cáncer no va conmigo. Intento no pensar en él y la pintura me ayuda' {{!}} Alicante {{!}} elmundo.es|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2011/09/23/alicante/1316809539.html|lana=www.elmundo.es|accessdate=26 de abril de 2016}}</ref>
== Biografia ==
Gurasoak [[Andaluzia|Andaluziako]] emigrante [[Erromani|ijitoak]] ziren [[Frantzia|Frantzian]]. Marseillan jaio zen, eta urtebete inguru zuenean, familia [[Bartzelona|Bartzelonara]] itzuli zen. "Ca la Rosita"n hasi zen dantzatzen, [[Avinguda del Paral·lel|El Paraleloko]] upeltegian. Garai hartako ijitoek oso ezaguna zuten lokal hori, eta hantxe egiten ziren festak eta dantzaldiak. Gero Bartzelonako hainbat tabernatan jarraitu zuen. Han aurkitu zuen Paco Rebések, kaleko emanaldi inprobisatuetako batean. Aitabitxia eta babeslea bihurtu zen, eta izen handiko dantzaria izan zen, eta Kondal Hiriko uneko irakasle onenaren babespean eramangzuen. Rebések bazekien Kataluniako norgehiagokaren dantza hori —zapata kenduta dantza egitea ematen zion ospea— ez zela nahikoa programa bat ixteko.
== Ibilbidea ==
[[Blas Otero|Blas de Otero]], [[Rafael Alberti]], [[José Manuel Caballero Bonald]] edo [[León Felipe]] bezalako idazleen eta [[Pablo Picasso]], [[Salvador Dalí]] edo Francisco Rebés bezalako margolarien arte-musa izan zen, intelektualen irudi erakargarritzat hartu zutena. Berak bultzatu zuen pintatzera, eta [[Paris]] edo [[Madril]] bezalako hirietan azaldu zituen naïf estiloko lanak.
[[Pastora Imperio|Pastora Imperiok]] 1956an kontratatu zuen dantzari gisa, eta, [[Ava Gardner|Ava Gardner-i]] esker, [[Hollywood|Hollywoodeko]] bi filmetan hartu zuen parte. Sullivan enpresaburuak [[Las Vegas|Las Vegasen]] aurkeztu zuen, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] hainbat telebista-programatan parte hartu zuen eta [[New York|New Yorken]] eta [[Mexiko|Mexikon]] abestu zuen. Ordutik mundu osoko bira askotan parte hartu zuen eta hainbat filmetan parte hartu zuen, hala nola ''La cogida y la muerte'' filmean. José Luis Gonzalvo zinema-zuzendariarekin ezkondu zen, parte hartu zuen filmetako bateko zuzendariarekin, eta harekin hiru seme-alaba izan zituen: Curro, Luis eta Pilar.
[[Carmen Amaya]] (La capitaina) eta Dolores Amaya, (La Pescaílla) neskatila dantzarien lehengusina da.<ref>[https://books.google.es/books?id=farZoyKozikC&pg=PA88&lpg=PA88&dq=dolores+amaya+pescailla&source=bl&ots=osN4CEB8jq&sig=ftWVnvmFG_l4OdcHbdLT90XRYEg&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjGi4yeg7jPAhXCwBQKHXN7CBk4ChDoAQhWMAs#v=onepage&q=dolores%20amaya%20pescailla&f=false Gypsies and Flamenco: The Emergence of the Art of Flamenco in Andalusia. Escrito por Bernard Leblon]</ref>
== Filmografia partziala ==
* ''De espaldas a la puerta'' (1959), José María Forquérena.
* ''El último verano'' (1961), Juan Boschena.
* ''Ley de raza'' (1969), José Luis Gonzalvorena.
* ''Nosferatu a Venezia'' (''Nosferatu, príncipe de las tinieblas'', 1988), Augusto Caminitorena.
== Sariak ==
* Madrilgo Círculo de Bellas Artes-eko Urrezko Domina.
* Sevillako Prentsa Elkartearen Urrezko Domina.
* Alacanteko Delfín txapelketa.
* Alacanteko Udalaren saria.
* Cidale de los Almendros saria.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1938ko|2025eko|Chunga, La}}
[[Kategoria:Marseillarrak]]
[[Kategoria:Espainiako dantzariak]]
[[Kategoria:Emakume dantzariak]]
[[Kategoria:Flamenko dantzariak]]
[[Kategoria:Espainiako margolariak]]
[[Kategoria:Emakume margolariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko margolariak]]
[[Kategoria:Espainiako emakume aktoreak]]
[[Kategoria:Espainiako ijitoak]]
6zqgvmq324ufgb2hypb4wdy0ok5ofa8
10022056
10022054
2025-01-03T20:17:57Z
Artegia
65203
10022056
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}'''La Chunga''', jaiotzaz '''Micaela Flores Amaya''', ([[Marseilla]], [[1938]] – [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) [[Erromani|ijitoa]], [[Dantza|dantzaria]], [[Antzezle|aktorea]] eta [[Naïf|naif]]-[[Margolaritza|margolari]] [[Espainia|espainiarra]] izan zen.<ref>[http://www.elartedevivirelflamenco.com/bailaores10.html El Arte de Vivir el Flamenco]</ref><ref>{{Cite web|izena=Unidad Editorial|abizena=Internet|izenburua=La Chunga: 'Este cáncer no va conmigo. Intento no pensar en él y la pintura me ayuda' {{!}} Alicante {{!}} elmundo.es|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2011/09/23/alicante/1316809539.html|lana=www.elmundo.es|accessdate=26 de abril de 2016}}</ref>
== Biografia ==
Gurasoak [[Andaluzia|Andaluziako]] emigrante [[Erromani|ijitoak]] ziren [[Frantzia|Frantzian]]. Marseillan jaio zen, eta urtebete inguru zuenean, familia [[Bartzelona|Bartzelonara]] itzuli zen. "Ca la Rosita"n hasi zen dantzatzen, [[Avinguda del Paral·lel|El Paraleloko]] upeltegian. Garai hartako ijitoek oso ezaguna zuten lokal hori, eta hantxe egiten ziren festak eta dantzaldiak. Gero Bartzelonako hainbat tabernatan jarraitu zuen. Han aurkitu zuen Paco Rebések, kaleko emanaldi inprobisatuetako batean. Aitabitxia eta babeslea bihurtu zen, eta izen handiko dantzaria izan zen, eta Kondal Hiriko uneko irakasle onenaren babespean eramangzuen. Rebések bazekien Kataluniako norgehiagokaren dantza hori —zapata kenduta dantza egitea ematen zion ospea— ez zela nahikoa programa bat ixteko.
== Ibilbidea ==
[[Blas Otero|Blas de Otero]], [[Rafael Alberti]], [[José Manuel Caballero Bonald]] edo [[León Felipe]] bezalako idazleen eta [[Pablo Picasso]], [[Salvador Dalí]] edo Francisco Rebés bezalako margolarien arte-musa izan zen, intelektualen irudi erakargarritzat hartu zutena. Berak bultzatu zuen pintatzera, eta [[Paris]] edo [[Madril]] bezalako hirietan azaldu zituen naïf estiloko lanak.
[[Pastora Imperio|Pastora Imperiok]] 1956an kontratatu zuen dantzari gisa, eta, [[Ava Gardner|Ava Gardner-i]] esker, [[Hollywood|Hollywoodeko]] bi filmetan hartu zuen parte. Sullivan enpresaburuak [[Las Vegas|Las Vegasen]] aurkeztu zuen, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] hainbat telebista-programatan parte hartu zuen eta [[New York|New Yorken]] eta [[Mexiko|Mexikon]] abestu zuen. Ordutik mundu osoko bira askotan parte hartu zuen eta hainbat filmetan parte hartu zuen, hala nola ''La cogida y la muerte'' filmean. José Luis Gonzalvo zinema-zuzendariarekin ezkondu zen, parte hartu zuen filmetako bateko zuzendariarekin, eta harekin hiru seme-alaba izan zituen: Curro, Luis eta Pilar.
[[Carmen Amaya]] (La capitaina) eta Dolores Amaya, (La Pescaílla) neskatila dantzarien lehengusina izan zen.<ref>[https://books.google.es/books?id=farZoyKozikC&pg=PA88&lpg=PA88&dq=dolores+amaya+pescailla&source=bl&ots=osN4CEB8jq&sig=ftWVnvmFG_l4OdcHbdLT90XRYEg&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjGi4yeg7jPAhXCwBQKHXN7CBk4ChDoAQhWMAs#v=onepage&q=dolores%20amaya%20pescailla&f=false Gypsies and Flamenco: The Emergence of the Art of Flamenco in Andalusia. Escrito por Bernard Leblon]</ref>
== Filmografia partziala ==
* ''De espaldas a la puerta'' (1959), José María Forquérena.
* ''El último verano'' (1961), Juan Boschena.
* ''Ley de raza'' (1969), José Luis Gonzalvorena.
* ''Nosferatu a Venezia'' (''Nosferatu, príncipe de las tinieblas'', 1988), Augusto Caminitorena.
== Sariak ==
* Madrilgo Círculo de Bellas Artes-eko Urrezko Domina.
* Sevillako Prentsa Elkartearen Urrezko Domina.
* Alacanteko Delfín txapelketa.
* Alacanteko Udalaren saria.
* Cidale de los Almendros saria.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1938ko|2025eko|Chunga, La}}
[[Kategoria:Marseillarrak]]
[[Kategoria:Espainiako dantzariak]]
[[Kategoria:Emakume dantzariak]]
[[Kategoria:Flamenko dantzariak]]
[[Kategoria:Espainiako margolariak]]
[[Kategoria:Emakume margolariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko margolariak]]
[[Kategoria:Espainiako emakume aktoreak]]
[[Kategoria:Espainiako ijitoak]]
o1bpfrn60kia5jqarl53xqw17akrvr9
ChatGPT
0
1084714
10021971
10018249
2025-01-03T18:03:35Z
Ksarasola
1491
/* Ikus, gainera */ LLaMA
10021971
wikitext
text/x-wiki
{{eguneratu}}
{{Lan infotaula
|izenburu etzana= ez}}
'''ChatGPT''' (''Generative Pre-trained Transformer'') OpenAI enpresak 2022ko azaroan kaleratutako [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] [[Chatbot|txatbota]] da.<ref>{{Cite web|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|argitaletxea=New York Times|hizkuntza=en-US|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|lana=|accessdate=26 December 2022|format=HTML}}</ref> OpenAIren [[GPT-3|GPT-3.5]] [[Hizkuntza eredu|hizkuntza-eredu]] handiaren gainean eraiki da, doikuntza handiarekin eta bi [[Ikasketa automatiko|ikasketa-teknika]] konbinatuz: [[Ikasketa automatiko gainbegiratu|gainbegiratua]] (''supervised'') eta [[Ikaskuntza indartzea|errefortzukoa]] (''reinforcement'').
ChatGPT prototipo gisa abiatu zen [[2022|2022ko]] [[Azaroaren 30|azaroaren 30ean]], eta berehalako arrakasta izan du erantzun zehatz eta antolatuengatik ezagutza-eremu anitzetan. Zenbaitetan agertzen duen gertaera objektiboekiko desbiderapena aipatu da eragozpen garrantzitsu gisa.<ref name="TheVergeStackOverflow">{{Cite web|abizena=Vincent|izenburua=AI-generated answers temporarily banned on coding Q&A site Stack Overflow|hizkuntza=en-US|izena1=James|data=5 December 2022|url=https://www.theverge.com/2022/12/5/23493932/chatgpt-ai-generated-answers-temporarily-banned-stack-overflow-llms-dangers|lana=[[The Verge]]|accessdate=5 December 2022|format=HTML}}</ref>
Eleaniztuna da eta euskaraz ere aritzen da,<ref>{{Erreferentzia|abizena=admin5456|izenburua=Inflazioa, IDU eta chatGPT|hizkuntza=eu|data=2023-01-03|url=https://berezuma.com/steam/inflazioa-idu-eta-chatgpt/|aldizkaria=Berezuma.com|sartze-data=2023-01-07}}</ref> beste hizkuntza nagusi batzuetan baino muga gehiagorekin hala ere.
== Ikasketa ==
[[Fitxategi:Pioneer_Building,_San_Francisco_(2019)_-1.jpg|thumb|Pioneer eraikina, San Francisco, OpenAI HQeko egoitza]]
[[Fitxategi:Sam_Altman_TechCrunch_SF_2019_Day_2_Oct_3_(cropped).jpg|thumb|[[Sam Altman]] OpenAI-eko zuzendaria]]
'''ChatGPT''' [[GPT-3|GPT-3.5]] hizkuntza-ereduaren gainean ondo doitutako softwarea da, ikasketa gainbegiratua eta errefortzuko ikasketa erabiliz ikasi duena. Bi hurbilpenetan pertsonen laguntza erabili zen eredua optimizatzeko.
* Gainbegiratuan, ereduari pertsonak egindako elkarrizketak gehitu zitzaizkion, non pertsonek bi rolak jokatzen zituzten: erabiltzailearena eta [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] (AA) laguntzailearena.
* Errefortzu-urratsean, giza trebatzaileek ordenatzen zituzten, ranking bat eginez, sistemak elkarrizketetan sortutako erantzunak. Ranking horiek erabili ziren hainbat iterazioko doikuntzan.<ref name="OpenAIInfo">{{Cite web|abizena=OpenAI|izenburua=ChatGPT: Optimizing Language Models for Dialogue|hizkuntza=en-US|data=30 November 2022|url=https://openai.com/blog/chatgpt/|accessdate=5 December 2022|format=HTML}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|abizena=Vincent|izenburua=ChatGPT proves AI is finally mainstream{{snd}}and things are only going to get weirder|hizkuntza=en-US|izena1=James|data=2022-12-08|url=https://www.theverge.com/2022/12/8/23499728/ai-capability-accessibility-chatgpt-stable-diffusion-commercialization|lana=[[The Verge]]|accessdate=2022-12-08|format=HTML}}</ref>
Ereduak ikasteko Microsoftekin lankidetzan aritu ziren [[Microsoft Azure|Azure]] superkonputazio-azpiegitura erabiliz.
OpenAIk sistema doitzen jarraitzen du ChatGPTren erabiltzailearen portaerari etekina atereaz. Erabiltzaileak sistemaren erantzunak baloratu ditzakete, alde edo aurka, edo testu-eremuan iruzkin bat gehitzen duenean.<ref name="ZDNET">{{Cite news|izenburua=What is ChatGPT and why does it matter? Here's what you need to know|hizkuntza=en|data=2022|url=https://www.zdnet.com/article/what-is-chatgpt-and-why-does-it-matter-heres-what-you-need-to-know/|kazeta=ZDNET|accessdate=18 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=ChatGPT Feedback Contest: Official Rules|url=https://cdn.openai.com/chatgpt/ChatGPT_Feedback_Contest_Rules.pdf|lana=OpenAI|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Help OpenAI improve ChatGPT and get a chance to win $500|argitaletxea=Medium (blogging website)|hizkuntza=en|data=15 December 2022|url=https://medium.com/geekculture/help-openai-improve-chatgpt-and-get-a-chance-to-win-500-f323777ed207|lana=Geek Culture|accessdate=30 December 2022}}</ref>
== Ezaugarriak eta mugak ==
Txatbot baten funtzio nagusia elkarrizketa batean parte hartzen duen pertsona bat imitatzea den arren sistema probatu dutenek beste ezaugarri interesgarriak aurkitu dizkiote, moldakortasuna eta inprobisazioa esaterako, gainera, bestelako eginkizunetan ere ondo moldatzen dela baieztatu dute, besteak beste [[Programa informatiko|konputagailu-programak]] idazten eta arazten, [[Linux]] sistema emulatzen, idazlanak, poesia eta musika sortzen eta jokoetan parte hartzen.<ref>{{Cite news|abizena=Heilweil|izenburua=AI is finally good at stuff. Now what?|hizkuntza=en|izena1=Rebecca|data=7 December 2022|url=https://www.vox.com/recode/2022/12/7/23498694/ai-artificial-intelligence-chat-gpt-openai|kazeta=Vox|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="jpost">{{Cite news|izenburua=ChatGPT: What is the new free AI chatbot? - explainer|data=2022|url=https://www.jpost.com/business-and-innovation/tech-and-start-ups/article-725910|kazeta=The Jerusalem Post|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="ArsTechnicaTerminal">{{Cite web|abizena=Edwards|izenburua=No Linux? No problem. Just get AI to hallucinate it for you|izena1=Benj|data=5 December 2022|url=https://arstechnica.com/information-technology/2022/12/openais-new-chatbot-can-hallucinate-a-linux-shell-or-calling-a-bbs/|lana=[[Ars Technica]]|accessdate=5 December 2022}}</ref>
Emaitza iraingarriak sor ez daitezen, egindako kontsultak iragazi egiten dira, eta ez dira onartzen arrazistak edo sexistak izan daitezkeen eskaerak edo oharrak.<ref name="OpenAIInfo"/><ref>{{Cite web|izenburua=New and Improved Content Moderation Tooling|hizkuntza=en|data=10 August 2022|url=https://openai.com/blog/new-and-improved-content-moderation-tooling/|lana=OpenAI|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Markov|izenburua=A Holistic Approach to Undesired Content Detection in the Real World|abizena2=Zhang|abizena3=Agarwal|abizena4=Eloundou|abizena5=Lee|abizena6=Adler|abizena7=Jiang|abizena8=Weng|izena1=Todor|izena2=Chong|izena3=Sandhini|izena4=Tyna|izena5=Teddy|izena6=Steven|izena7=Angela|izena8=Lilian|data=5 August 2022|url=https://arxiv.org/abs/2208.03274|lana=arXiv:2208.03274 [cs]|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="NYTimesInfo">{{Cite web|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|lana=[[The New York Times]]|accessdate=5 December 2022}}</ref>
'''ChatGPTk''' muga asko ditu. OpenAIk onartu zuen ChatGPTk "batzuetan erantzun okerrak edo zentzugabeak ematen dituela".<ref name="OpenAIInfo"/> ChatGPTk 2021aren ondoren gertatutakoaz ezagutza mugatua du. [[BBC|BBCren]] arabera, 2022ko abendutik ChatGPT ez dago baimenduta "iritzi politikoak adieraztea edo aktibismo politikoan parte hartzea".<ref>{{Cite news|izenburua=Could a chatbot answer Prime Minister's Questions?|data=27 December 2022|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-64053550|kazeta=BBC News|accessdate=30 December 2022}}</ref> ChatGPTren trebakuntzan, giza aztertzaileek erantzun luzeagoak nahiago izan zituzten, benetako ulermena edo gaur egungo edukia edozein izanda ere.<ref name="OpenAIInfo" /> Trebakuntza-datuak direla-eta aurreiritzi algoritmikoa ere erakusten du, hori agerian geratzen da ChatGPTren erantzun batzuetan. Adibidez, ChatGPTk sortutako rap batek esan zuen zientzialari beltzak eta emakumeak maila apalagoan zeudela zientzialari zuri eta maskulinoak baino.<ref>{{Cite web|abizena=Perrigo|izenburua=AI Chatbots Are Getting Better. But an Interview With ChatGPT Reveals Their Limits|izena1=Billy|data=5 December 2022|url=https://time.com/6238781/chatbot-chatgpt-ai-interview/|lana=[[Time (magazine)]]|accessdate=26 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Biddle|izenburua=The Internet’s New Favorite AI Proposes Torturing Iranians and Surveilling Mosques|izena1=Sam|data=8 December 2022|url=https://theintercept.com/2022/12/08/openai-chatgpt-ai-bias-ethics/|lana=[[The Intercept]]|accessdate=26 December 2022}}</ref>
== Harrera, kritikak eta eztabaidak ==
=== Aldeko erreakzioak ===
2022ko abenduan lehen iruzkin positiboak agertu ziren; ''[[The New York Times|The New York Timesek]]'' horrela zioen: "publiko zabalari inoiz eskainitako adimen artifizialeko txatbotik onena".<ref>{{Cite news|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|kazeta=The New York Times|accessdate=18 December 2022}}</ref> ''[[The Guardian]]'' egunkari britainiarrean esan zuten ChatGPT gai zela testua sortzeko "oso modu xehean" eta "gizakiek bezala".<ref>{{Cite web|abizena=Lock|izenburua=What is AI chatbot phenomenon ChatGPT and could it replace humans?|izena1=Samantha|data=2022-12-05|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/05/what-is-ai-chatbot-phenomenon-chatgpt-and-could-it-replace-humans|lana=[[The Guardian]]|accessdate=2022-12-05}}</ref> Dan Gillmor teknologiari buruzko idazleak ChatGPT erabili zuen ikasleek egin beharreko idazlanekin, eta egiaztatu zuen sortutako testua ikasle on batek egingo zuenarekin bat zetorrela, ondorioztatuz "akademiak oso arazo larriak dituela".<ref name=":0">{{Cite web|abizena=Hern|izenburua=AI bot ChatGPT stuns academics with essay-writing skills and usability|izena1=Alex|data=2022-12-04|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/04/ai-bot-chatgpt-stuns-academics-with-essay-writing-skills-and-usability|lana=[[The Guardian]]|accessdate=2022-12-05}}</ref>
2022ko abenduan, [[Google]]-k kezka adierazi zuen ChatGPTren eraginaz bilaketaren eremuan.<ref name="code red">{{Cite news|abizena=Grant|izenburua=A New Chat Bot Is a 'Code Red' for Google's Search Business|abizena2=Metz|izena1=Nico|izena2=Cade|data=21 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/21/technology/ai-chatgpt-google-search.html|kazeta=The New York Times|accessdate=30 December 2022}}</ref> 2023ko urtarrilean zabaldu zen [[Microsoft]] ari zela planifikatzen ChatGPT txertatzea aukerako funtzionalitatea Bing bilaketa-motorrean, ziurrenik 2023ko martxoan.<ref>{{Cite news|izenburua=Microsoft reportedly to add ChatGPT to Bing search engine|hizkuntza=en|data=5 January 2023|url=https://www.theguardian.com/technology/2023/jan/05/microsoft-chatgpt-bing-search-engine|kazeta=the Guardian|accessdate=6 January 2023}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Microsoft and OpenAI Working on ChatGPT-Powered Bing in Challenge to Google|data=January 2023|url=https://www.theinformation.com/articles/microsoft-and-openai-working-on-chatgpt-powered-bing-in-challenge-to-google|kazeta=The Information|accessdate=6 January 2023}}</ref>
=== Aurkako erreakzioak ===
2022ko abenduko iritzi-artikulu batean, [[Paul Krugman]] ekonomialariak esan zuen ChatGPTk eragingo ziola ezagutzaren arloko langileen eskariari.<ref name="NYTimesKrugman">{{Cite web|abizena=Krugman|izenburua=Does ChatGPT Mean Robots Are Coming For the Skilled Jobs?|izena1=Paul|data=6 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/06/opinion/chatgpt-ai-skilled-jobs-automation.html|lana=[[The New York Times]]|accessdate=6 December 2022|format=HTML}}</ref> Kazetariek ChatGPTk "haluzinatzeko" duen joera aipatu dute.<ref>{{Cite news|izenburua=ChatGPT a 'landmark event' for AI, but what does it mean for the future of human labour and disinformation?|data=2022|url=https://www.cbc.ca/radio/thecurrent/chatgpt-human-labour-and-fake-news-1.6686210|kazeta=CBC|accessdate=18 December 2022}}</ref> Adibidez, ChatGPTri "[[Mexiko]] ez den [[Erdialdeko Amerika|Erdialdeko Amerikako]] herrialderik handiena" eskatu zitzaion. ChatGPTk [[Guatemala]] erantzun zuen, erantzun zuzena [[Nikaragua]] denean.<ref name="MashableInfo">{{Cite web|abizena=Pearl|izenburua=The ChatGPT chatbot from OpenAI is amazing, creative, and totally wrong|izena1=Mike|data=3 December 2022|url=https://mashable.com/article/chatgpt-amazing-wrong|lana=[[Mashable]]|accessdate=5 December 2022}}</ref> Beste batean "The Ballad of Dwight Fry" abestiaren letra eskatu ziotenean, ChatGPTk asmatutako hitzak eman zituen benetako letra eman beharrean.<ref name="CNBC">{{Cite news|abizena=Pitt|izenburua=Google vs. ChatGPT: Here's what happened when I swapped services for a day|hizkuntza=en|izena1=Sofia|data=2022|url=https://www.cnbc.com/2022/12/15/google-vs-chatgpt-what-happened-when-i-swapped-services-for-a-day.html|kazeta=CNBC|accessdate=18 December 2022}}</ref> Hainbat ikertzailek loro estokastiko batekin alderatu zuten ChatGPT.<ref>{{Cite news|abizena=Vincent|izenburua=OpenAI's new chatbot can explain code and write sitcom scripts but is still easily tricked|izena1=James|data=1 December 2022|url=https://www.theverge.com/23488017/openai-chatbot-chatgpt-ai-examples-web-demo|kazeta=The Verge|accessdate=18 December 2022}}</ref>
2022ko abenduan, [[Stack Overflow]] programazioaren inguruko galderen eta erantzunen webguneak debekatu egin zuen ChatGPT erabiltzea galderei erantzuteko, ChatGPTren erantzunen izaera objektiboki anbiguoa aipatuz.<ref name="TheVergeStackOverflow"/> 2023ko urtarrilean, Ikasketa Automatikoari buruzko Nazioarteko Konferentziak (''International Conference on Machine Learning'') debekatu egin zuen ChatGPT edo beste hizkuntza-eredu handiak erabiltzea aitortu gabe aurkeztutako dokumentuetan edozein testu sortzeko.<ref>{{Cite news|abizena=Vincent|izenburua=Top AI conference bans use of ChatGPT and AI language tools to write academic papers|izena1=James|data=5 January 2023|url=https://www.theverge.com/2023/1/5/23540291/chatgpt-ai-writing-tool-banned-writing-academic-icml-paper|kazeta=The Verge|accessdate=6 January 2023}}</ref>
Tyler Cowen ekonomialariak bere kezka adierazi zuen demokrazian eduki dezakeen eraginarengatik, eta iruzkin automatizatuak idazteko gaitasuna aipatu zuen.<ref name="BloombergCowen">{{Cite web|abizena=Cowen|izenburua=ChatGPT Could Make Democracy Even More Messy|izena1=Tyler|data=6 December 2022|url=https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2022-12-06/chatgpt-ai-could-make-democracy-even-more-messy|lana=[[Bloomberg News]]|accessdate=6 December 2022}}</ref> ''[[The Guardian|The Guardianek]]'' aipatu du ChatGPT bezalako tresnekin Interneten aurkitutako edozein edukiren fidagarritasuna zalantzazkoa dela, eta gobernu-erregulazioa eskatu zuen.<ref>{{Cite news|izenburua=The Guardian view on ChatGPT: an eerily good human impersonator|hizkuntza=en|data=8 December 2022|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2022/dec/08/the-guardian-view-on-chatgpt-an-eerily-good-human-impersonator|kazeta=the Guardian|accessdate=18 December 2022}}</ref>
=== Ondorioak zibersegurtasunerako ===
[[Check Point Research|Check Point Research-ek]] eta beste talde batzuek adierazi zuten ChatGPT gai zela [[phishing]] eta [[malware]] mezu elektronikoak idazteko, batez ere [[OpenAI Codex|OpenAI Codex-ekin]] konbinatuta.<ref>{{Cite news|izenburua=Why ChatGPT can be dangerous for every internet user - Times of India|hizkuntza=en|data=January 2023|url=https://timesofindia.indiatimes.com/gadgets-news/why-chatgpt-can-be-dangerous-to-every-internet-user/articleshow/96393104.cms|kazeta=The Times of India|accessdate=5 January 2023}}</ref>
=== Ondorioak hezkuntzan ===
''[[Nature]]'' aldizkarian, [[Chris Stokel-Walker|Chris Stokel-Walkerrek]] adierazi zuen irakasleak kontuz ibili beharko direla ''hemendik aurrera'' ikasleek ChatGPT erabiliko baitute idazlanak egiteko, kontuan hartu beharko dute ebaluazioan eta [[Pentsamendu kritiko|pentsamendu kritikoa]] edo [[Arrazoibide|arrazoibidea]] bultzatzeko egokituko beharko dela irakaskuntza.<ref>{{Cite web|abizena=Stokel-Walker|izenburua=AI bot ChatGPT writes smart essays — should professors worry?|izena1=Chris|data=2022-12-09|url=https://www.nature.com/articles/d41586-022-04397-7|lana=[[Nature (journal)|Nature]]|accessdate=2022-12-19}}</ref>
[[Ekai Txapartegi]] irakasleak ere kezka eta egokitzeko beharra aipatu du:<ref>{{Erreferentzia|izena=Ekai|abizena=TxapartegiZumeta|urtea=2023|izenburua=Lana kenduko didan loritoarekin hizketan|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/2095/016/003/2023-01-03/lana-kenduko-didan-loritoarekin-hizketan.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2023-01-07}}</ref> "''Erantzun zoragarri horiek irakurtzean, ordea, kezka berak asaldatzen nau: txat hau guztion eskura dagoela, zein da irakasleon lana hemendik aurrera? Gaur hau egiteko gai bada, zertarako izango da gai bost-hamar urte barru? Esaterako, eta ikusitakoak ikusita, erraz asko irudika dezakegu etorkizun hurbilean [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] bera unibertsitatean eskolak ematen.''"
2023ko urtarrilaren 4az geroztik, [[New York]] Hiriko Hezkuntza Sailak murriztu egin du ChatGPTrako sarbidea eskola publikoko gailuetatik.<ref>{{Cite news|izenburua=NYC Bans Students and Teachers from Using ChatGPT|hizkuntza=en|data=January 2023|url=https://www.vice.com/en/article/y3p9jx/nyc-bans-students-and-teachers-from-using-chatgpt|kazeta=www.vice.com|accessdate=5 January 2023}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=New York City Schools Ban ChatGPT to Head Off a Cheating Epidemic|hizkuntza=en|data=2023-01-04|url=https://gizmodo.com/new-york-city-schools-chatgpt-ban-cheating-essay-openai-1849949384|lana=Gizmodo|accessdate=2023-01-06}}</ref>
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|[[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|[[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|[[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|[[Perplexity AI]]
</gallery>
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[GPT-1|GTP-1]]
|2018ko ekaina
|[[OpenAI]]
|0.117
|
|1
|MIT
|Lehen GPT modeloa, dekodetzaile hutsezko transformerra. 30 egunez 8 P600 [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPUtan]] entrenatua.
|-
|[[GPT-2|GTP-2]]
|2019ko otsaila
|[[OpenAI]]
|1.5
|40 GB (~10 mila milioi mila milioi token)
|28
|MIT
|32 TPUv3-txipetan entrenatuta astebetez.
|-
|[[GPT-3]]
|2020ko maiatza
|OpenAI
|175
|300 mila milioi token
|3640
|proprietary
|GPT-3 aldaera findu bat, GPT-3.5 izenekoa, publikoaren eskura jarri zen ChatGPT izeneko web interfaze baten bidez 2022an.
|-
|[[GPT-J]]
|2021eko ekaina
|[[EleutherAI]]
|6
|825 GiB
|200
|Apache 2.0
|GPT-3 estiloko hizkuntza-eredua
|-
|GPT-NeoX
|2022ko otsaila
|[[EleutherAI]]
|20
|825 GiB
|740
|Apache 2.0
|Megatron arkitekturan oinarritua
|-
|[[GPT-4]]
|2023ko martxoa
|OpenAI
|Ezezaguna (Zurrumurruen arabera: 1.760)
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|proprietary
|ChatGPT Plus-eko erabiltzaileentzat eskuragarri eta hainbat produktutan erabilia.
|-
|Cerebras-GPT
|2023ko martxoa
|[[Cerebras]]
|13
|
|270
|Apache 2.0
|Chinchillaren formularekin entrenatua.
|-
|BloombergGPT
|2023ko martxoa
|[[Bloomberg L.P.]]
|50
|363 mila milioi token zuen datu multzoa Bloomberg-eko datu-iturrietan oinarrituta, gehi 345 mila milioi token helburu orokorreko datu-multzotatik
|
|Proprietary
|Jabedun iturritako finantza-datuetan trebatua, finantza-zereginetarako.
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen Artifiziala]]
* Adimen artifizial sortzaile
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Turingen testa|Turing proba]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Antropomorfismo|Ordenagailuen antropomorfismoa]]
== Kanpo estekak ==
* [http://chat.openai.com/chat ChatGPT webgune ofiziala]{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://www.wsj.com/articles/chatgpt-wrote-my-ap-english-essayand-i-passed-11671628256 ChatGPT Wrote My AP English Essay—and I Passed] (WSJ, bideoa, 2022-12-21)
* [https://www.berria.eus/paperekoa/2095/016/003/2023-01-03/lana-kenduko-didan-loritoarekin-hizketan.htm Lana kenduko didan loritoarekin hizketan] (Ekai Txapartegi, Berria, 2023-01-03)
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
2c4fhxivmxi1c8jflk18v4ypqh00uir
10021972
10021971
2025-01-03T18:04:06Z
Ksarasola
1491
egun honetako albistearena kentzea
10021972
wikitext
text/x-wiki
{{Lan infotaula
|izenburu etzana= ez}}
'''ChatGPT''' (''Generative Pre-trained Transformer'') OpenAI enpresak 2022ko azaroan kaleratutako [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] [[Chatbot|txatbota]] da.<ref>{{Cite web|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|argitaletxea=New York Times|hizkuntza=en-US|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|lana=|accessdate=26 December 2022|format=HTML}}</ref> OpenAIren [[GPT-3|GPT-3.5]] [[Hizkuntza eredu|hizkuntza-eredu]] handiaren gainean eraiki da, doikuntza handiarekin eta bi [[Ikasketa automatiko|ikasketa-teknika]] konbinatuz: [[Ikasketa automatiko gainbegiratu|gainbegiratua]] (''supervised'') eta [[Ikaskuntza indartzea|errefortzukoa]] (''reinforcement'').
ChatGPT prototipo gisa abiatu zen [[2022|2022ko]] [[Azaroaren 30|azaroaren 30ean]], eta berehalako arrakasta izan du erantzun zehatz eta antolatuengatik ezagutza-eremu anitzetan. Zenbaitetan agertzen duen gertaera objektiboekiko desbiderapena aipatu da eragozpen garrantzitsu gisa.<ref name="TheVergeStackOverflow">{{Cite web|abizena=Vincent|izenburua=AI-generated answers temporarily banned on coding Q&A site Stack Overflow|hizkuntza=en-US|izena1=James|data=5 December 2022|url=https://www.theverge.com/2022/12/5/23493932/chatgpt-ai-generated-answers-temporarily-banned-stack-overflow-llms-dangers|lana=[[The Verge]]|accessdate=5 December 2022|format=HTML}}</ref>
Eleaniztuna da eta euskaraz ere aritzen da,<ref>{{Erreferentzia|abizena=admin5456|izenburua=Inflazioa, IDU eta chatGPT|hizkuntza=eu|data=2023-01-03|url=https://berezuma.com/steam/inflazioa-idu-eta-chatgpt/|aldizkaria=Berezuma.com|sartze-data=2023-01-07}}</ref> beste hizkuntza nagusi batzuetan baino muga gehiagorekin hala ere.
== Ikasketa ==
[[Fitxategi:Pioneer_Building,_San_Francisco_(2019)_-1.jpg|thumb|Pioneer eraikina, San Francisco, OpenAI HQeko egoitza]]
[[Fitxategi:Sam_Altman_TechCrunch_SF_2019_Day_2_Oct_3_(cropped).jpg|thumb|[[Sam Altman]] OpenAI-eko zuzendaria]]
'''ChatGPT''' [[GPT-3|GPT-3.5]] hizkuntza-ereduaren gainean ondo doitutako softwarea da, ikasketa gainbegiratua eta errefortzuko ikasketa erabiliz ikasi duena. Bi hurbilpenetan pertsonen laguntza erabili zen eredua optimizatzeko.
* Gainbegiratuan, ereduari pertsonak egindako elkarrizketak gehitu zitzaizkion, non pertsonek bi rolak jokatzen zituzten: erabiltzailearena eta [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] (AA) laguntzailearena.
* Errefortzu-urratsean, giza trebatzaileek ordenatzen zituzten, ranking bat eginez, sistemak elkarrizketetan sortutako erantzunak. Ranking horiek erabili ziren hainbat iterazioko doikuntzan.<ref name="OpenAIInfo">{{Cite web|abizena=OpenAI|izenburua=ChatGPT: Optimizing Language Models for Dialogue|hizkuntza=en-US|data=30 November 2022|url=https://openai.com/blog/chatgpt/|accessdate=5 December 2022|format=HTML}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|abizena=Vincent|izenburua=ChatGPT proves AI is finally mainstream{{snd}}and things are only going to get weirder|hizkuntza=en-US|izena1=James|data=2022-12-08|url=https://www.theverge.com/2022/12/8/23499728/ai-capability-accessibility-chatgpt-stable-diffusion-commercialization|lana=[[The Verge]]|accessdate=2022-12-08|format=HTML}}</ref>
Ereduak ikasteko Microsoftekin lankidetzan aritu ziren [[Microsoft Azure|Azure]] superkonputazio-azpiegitura erabiliz.
OpenAIk sistema doitzen jarraitzen du ChatGPTren erabiltzailearen portaerari etekina atereaz. Erabiltzaileak sistemaren erantzunak baloratu ditzakete, alde edo aurka, edo testu-eremuan iruzkin bat gehitzen duenean.<ref name="ZDNET">{{Cite news|izenburua=What is ChatGPT and why does it matter? Here's what you need to know|hizkuntza=en|data=2022|url=https://www.zdnet.com/article/what-is-chatgpt-and-why-does-it-matter-heres-what-you-need-to-know/|kazeta=ZDNET|accessdate=18 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=ChatGPT Feedback Contest: Official Rules|url=https://cdn.openai.com/chatgpt/ChatGPT_Feedback_Contest_Rules.pdf|lana=OpenAI|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Help OpenAI improve ChatGPT and get a chance to win $500|argitaletxea=Medium (blogging website)|hizkuntza=en|data=15 December 2022|url=https://medium.com/geekculture/help-openai-improve-chatgpt-and-get-a-chance-to-win-500-f323777ed207|lana=Geek Culture|accessdate=30 December 2022}}</ref>
== Ezaugarriak eta mugak ==
Txatbot baten funtzio nagusia elkarrizketa batean parte hartzen duen pertsona bat imitatzea den arren sistema probatu dutenek beste ezaugarri interesgarriak aurkitu dizkiote, moldakortasuna eta inprobisazioa esaterako, gainera, bestelako eginkizunetan ere ondo moldatzen dela baieztatu dute, besteak beste [[Programa informatiko|konputagailu-programak]] idazten eta arazten, [[Linux]] sistema emulatzen, idazlanak, poesia eta musika sortzen eta jokoetan parte hartzen.<ref>{{Cite news|abizena=Heilweil|izenburua=AI is finally good at stuff. Now what?|hizkuntza=en|izena1=Rebecca|data=7 December 2022|url=https://www.vox.com/recode/2022/12/7/23498694/ai-artificial-intelligence-chat-gpt-openai|kazeta=Vox|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="jpost">{{Cite news|izenburua=ChatGPT: What is the new free AI chatbot? - explainer|data=2022|url=https://www.jpost.com/business-and-innovation/tech-and-start-ups/article-725910|kazeta=The Jerusalem Post|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="ArsTechnicaTerminal">{{Cite web|abizena=Edwards|izenburua=No Linux? No problem. Just get AI to hallucinate it for you|izena1=Benj|data=5 December 2022|url=https://arstechnica.com/information-technology/2022/12/openais-new-chatbot-can-hallucinate-a-linux-shell-or-calling-a-bbs/|lana=[[Ars Technica]]|accessdate=5 December 2022}}</ref>
Emaitza iraingarriak sor ez daitezen, egindako kontsultak iragazi egiten dira, eta ez dira onartzen arrazistak edo sexistak izan daitezkeen eskaerak edo oharrak.<ref name="OpenAIInfo"/><ref>{{Cite web|izenburua=New and Improved Content Moderation Tooling|hizkuntza=en|data=10 August 2022|url=https://openai.com/blog/new-and-improved-content-moderation-tooling/|lana=OpenAI|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Markov|izenburua=A Holistic Approach to Undesired Content Detection in the Real World|abizena2=Zhang|abizena3=Agarwal|abizena4=Eloundou|abizena5=Lee|abizena6=Adler|abizena7=Jiang|abizena8=Weng|izena1=Todor|izena2=Chong|izena3=Sandhini|izena4=Tyna|izena5=Teddy|izena6=Steven|izena7=Angela|izena8=Lilian|data=5 August 2022|url=https://arxiv.org/abs/2208.03274|lana=arXiv:2208.03274 [cs]|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="NYTimesInfo">{{Cite web|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|lana=[[The New York Times]]|accessdate=5 December 2022}}</ref>
'''ChatGPTk''' muga asko ditu. OpenAIk onartu zuen ChatGPTk "batzuetan erantzun okerrak edo zentzugabeak ematen dituela".<ref name="OpenAIInfo"/> ChatGPTk 2021aren ondoren gertatutakoaz ezagutza mugatua du. [[BBC|BBCren]] arabera, 2022ko abendutik ChatGPT ez dago baimenduta "iritzi politikoak adieraztea edo aktibismo politikoan parte hartzea".<ref>{{Cite news|izenburua=Could a chatbot answer Prime Minister's Questions?|data=27 December 2022|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-64053550|kazeta=BBC News|accessdate=30 December 2022}}</ref> ChatGPTren trebakuntzan, giza aztertzaileek erantzun luzeagoak nahiago izan zituzten, benetako ulermena edo gaur egungo edukia edozein izanda ere.<ref name="OpenAIInfo" /> Trebakuntza-datuak direla-eta aurreiritzi algoritmikoa ere erakusten du, hori agerian geratzen da ChatGPTren erantzun batzuetan. Adibidez, ChatGPTk sortutako rap batek esan zuen zientzialari beltzak eta emakumeak maila apalagoan zeudela zientzialari zuri eta maskulinoak baino.<ref>{{Cite web|abizena=Perrigo|izenburua=AI Chatbots Are Getting Better. But an Interview With ChatGPT Reveals Their Limits|izena1=Billy|data=5 December 2022|url=https://time.com/6238781/chatbot-chatgpt-ai-interview/|lana=[[Time (magazine)]]|accessdate=26 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Biddle|izenburua=The Internet’s New Favorite AI Proposes Torturing Iranians and Surveilling Mosques|izena1=Sam|data=8 December 2022|url=https://theintercept.com/2022/12/08/openai-chatgpt-ai-bias-ethics/|lana=[[The Intercept]]|accessdate=26 December 2022}}</ref>
== Harrera, kritikak eta eztabaidak ==
=== Aldeko erreakzioak ===
2022ko abenduan lehen iruzkin positiboak agertu ziren; ''[[The New York Times|The New York Timesek]]'' horrela zioen: "publiko zabalari inoiz eskainitako adimen artifizialeko txatbotik onena".<ref>{{Cite news|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|kazeta=The New York Times|accessdate=18 December 2022}}</ref> ''[[The Guardian]]'' egunkari britainiarrean esan zuten ChatGPT gai zela testua sortzeko "oso modu xehean" eta "gizakiek bezala".<ref>{{Cite web|abizena=Lock|izenburua=What is AI chatbot phenomenon ChatGPT and could it replace humans?|izena1=Samantha|data=2022-12-05|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/05/what-is-ai-chatbot-phenomenon-chatgpt-and-could-it-replace-humans|lana=[[The Guardian]]|accessdate=2022-12-05}}</ref> Dan Gillmor teknologiari buruzko idazleak ChatGPT erabili zuen ikasleek egin beharreko idazlanekin, eta egiaztatu zuen sortutako testua ikasle on batek egingo zuenarekin bat zetorrela, ondorioztatuz "akademiak oso arazo larriak dituela".<ref name=":0">{{Cite web|abizena=Hern|izenburua=AI bot ChatGPT stuns academics with essay-writing skills and usability|izena1=Alex|data=2022-12-04|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/04/ai-bot-chatgpt-stuns-academics-with-essay-writing-skills-and-usability|lana=[[The Guardian]]|accessdate=2022-12-05}}</ref>
2022ko abenduan, [[Google]]-k kezka adierazi zuen ChatGPTren eraginaz bilaketaren eremuan.<ref name="code red">{{Cite news|abizena=Grant|izenburua=A New Chat Bot Is a 'Code Red' for Google's Search Business|abizena2=Metz|izena1=Nico|izena2=Cade|data=21 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/21/technology/ai-chatgpt-google-search.html|kazeta=The New York Times|accessdate=30 December 2022}}</ref> 2023ko urtarrilean zabaldu zen [[Microsoft]] ari zela planifikatzen ChatGPT txertatzea aukerako funtzionalitatea Bing bilaketa-motorrean, ziurrenik 2023ko martxoan.<ref>{{Cite news|izenburua=Microsoft reportedly to add ChatGPT to Bing search engine|hizkuntza=en|data=5 January 2023|url=https://www.theguardian.com/technology/2023/jan/05/microsoft-chatgpt-bing-search-engine|kazeta=the Guardian|accessdate=6 January 2023}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Microsoft and OpenAI Working on ChatGPT-Powered Bing in Challenge to Google|data=January 2023|url=https://www.theinformation.com/articles/microsoft-and-openai-working-on-chatgpt-powered-bing-in-challenge-to-google|kazeta=The Information|accessdate=6 January 2023}}</ref>
=== Aurkako erreakzioak ===
2022ko abenduko iritzi-artikulu batean, [[Paul Krugman]] ekonomialariak esan zuen ChatGPTk eragingo ziola ezagutzaren arloko langileen eskariari.<ref name="NYTimesKrugman">{{Cite web|abizena=Krugman|izenburua=Does ChatGPT Mean Robots Are Coming For the Skilled Jobs?|izena1=Paul|data=6 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/06/opinion/chatgpt-ai-skilled-jobs-automation.html|lana=[[The New York Times]]|accessdate=6 December 2022|format=HTML}}</ref> Kazetariek ChatGPTk "haluzinatzeko" duen joera aipatu dute.<ref>{{Cite news|izenburua=ChatGPT a 'landmark event' for AI, but what does it mean for the future of human labour and disinformation?|data=2022|url=https://www.cbc.ca/radio/thecurrent/chatgpt-human-labour-and-fake-news-1.6686210|kazeta=CBC|accessdate=18 December 2022}}</ref> Adibidez, ChatGPTri "[[Mexiko]] ez den [[Erdialdeko Amerika|Erdialdeko Amerikako]] herrialderik handiena" eskatu zitzaion. ChatGPTk [[Guatemala]] erantzun zuen, erantzun zuzena [[Nikaragua]] denean.<ref name="MashableInfo">{{Cite web|abizena=Pearl|izenburua=The ChatGPT chatbot from OpenAI is amazing, creative, and totally wrong|izena1=Mike|data=3 December 2022|url=https://mashable.com/article/chatgpt-amazing-wrong|lana=[[Mashable]]|accessdate=5 December 2022}}</ref> Beste batean "The Ballad of Dwight Fry" abestiaren letra eskatu ziotenean, ChatGPTk asmatutako hitzak eman zituen benetako letra eman beharrean.<ref name="CNBC">{{Cite news|abizena=Pitt|izenburua=Google vs. ChatGPT: Here's what happened when I swapped services for a day|hizkuntza=en|izena1=Sofia|data=2022|url=https://www.cnbc.com/2022/12/15/google-vs-chatgpt-what-happened-when-i-swapped-services-for-a-day.html|kazeta=CNBC|accessdate=18 December 2022}}</ref> Hainbat ikertzailek loro estokastiko batekin alderatu zuten ChatGPT.<ref>{{Cite news|abizena=Vincent|izenburua=OpenAI's new chatbot can explain code and write sitcom scripts but is still easily tricked|izena1=James|data=1 December 2022|url=https://www.theverge.com/23488017/openai-chatbot-chatgpt-ai-examples-web-demo|kazeta=The Verge|accessdate=18 December 2022}}</ref>
2022ko abenduan, [[Stack Overflow]] programazioaren inguruko galderen eta erantzunen webguneak debekatu egin zuen ChatGPT erabiltzea galderei erantzuteko, ChatGPTren erantzunen izaera objektiboki anbiguoa aipatuz.<ref name="TheVergeStackOverflow"/> 2023ko urtarrilean, Ikasketa Automatikoari buruzko Nazioarteko Konferentziak (''International Conference on Machine Learning'') debekatu egin zuen ChatGPT edo beste hizkuntza-eredu handiak erabiltzea aitortu gabe aurkeztutako dokumentuetan edozein testu sortzeko.<ref>{{Cite news|abizena=Vincent|izenburua=Top AI conference bans use of ChatGPT and AI language tools to write academic papers|izena1=James|data=5 January 2023|url=https://www.theverge.com/2023/1/5/23540291/chatgpt-ai-writing-tool-banned-writing-academic-icml-paper|kazeta=The Verge|accessdate=6 January 2023}}</ref>
Tyler Cowen ekonomialariak bere kezka adierazi zuen demokrazian eduki dezakeen eraginarengatik, eta iruzkin automatizatuak idazteko gaitasuna aipatu zuen.<ref name="BloombergCowen">{{Cite web|abizena=Cowen|izenburua=ChatGPT Could Make Democracy Even More Messy|izena1=Tyler|data=6 December 2022|url=https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2022-12-06/chatgpt-ai-could-make-democracy-even-more-messy|lana=[[Bloomberg News]]|accessdate=6 December 2022}}</ref> ''[[The Guardian|The Guardianek]]'' aipatu du ChatGPT bezalako tresnekin Interneten aurkitutako edozein edukiren fidagarritasuna zalantzazkoa dela, eta gobernu-erregulazioa eskatu zuen.<ref>{{Cite news|izenburua=The Guardian view on ChatGPT: an eerily good human impersonator|hizkuntza=en|data=8 December 2022|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2022/dec/08/the-guardian-view-on-chatgpt-an-eerily-good-human-impersonator|kazeta=the Guardian|accessdate=18 December 2022}}</ref>
=== Ondorioak zibersegurtasunerako ===
[[Check Point Research|Check Point Research-ek]] eta beste talde batzuek adierazi zuten ChatGPT gai zela [[phishing]] eta [[malware]] mezu elektronikoak idazteko, batez ere [[OpenAI Codex|OpenAI Codex-ekin]] konbinatuta.<ref>{{Cite news|izenburua=Why ChatGPT can be dangerous for every internet user - Times of India|hizkuntza=en|data=January 2023|url=https://timesofindia.indiatimes.com/gadgets-news/why-chatgpt-can-be-dangerous-to-every-internet-user/articleshow/96393104.cms|kazeta=The Times of India|accessdate=5 January 2023}}</ref>
=== Ondorioak hezkuntzan ===
''[[Nature]]'' aldizkarian, [[Chris Stokel-Walker|Chris Stokel-Walkerrek]] adierazi zuen irakasleak kontuz ibili beharko direla ''hemendik aurrera'' ikasleek ChatGPT erabiliko baitute idazlanak egiteko, kontuan hartu beharko dute ebaluazioan eta [[Pentsamendu kritiko|pentsamendu kritikoa]] edo [[Arrazoibide|arrazoibidea]] bultzatzeko egokituko beharko dela irakaskuntza.<ref>{{Cite web|abizena=Stokel-Walker|izenburua=AI bot ChatGPT writes smart essays — should professors worry?|izena1=Chris|data=2022-12-09|url=https://www.nature.com/articles/d41586-022-04397-7|lana=[[Nature (journal)|Nature]]|accessdate=2022-12-19}}</ref>
[[Ekai Txapartegi]] irakasleak ere kezka eta egokitzeko beharra aipatu du:<ref>{{Erreferentzia|izena=Ekai|abizena=TxapartegiZumeta|urtea=2023|izenburua=Lana kenduko didan loritoarekin hizketan|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/2095/016/003/2023-01-03/lana-kenduko-didan-loritoarekin-hizketan.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2023-01-07}}</ref> "''Erantzun zoragarri horiek irakurtzean, ordea, kezka berak asaldatzen nau: txat hau guztion eskura dagoela, zein da irakasleon lana hemendik aurrera? Gaur hau egiteko gai bada, zertarako izango da gai bost-hamar urte barru? Esaterako, eta ikusitakoak ikusita, erraz asko irudika dezakegu etorkizun hurbilean [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] bera unibertsitatean eskolak ematen.''"
2023ko urtarrilaren 4az geroztik, [[New York]] Hiriko Hezkuntza Sailak murriztu egin du ChatGPTrako sarbidea eskola publikoko gailuetatik.<ref>{{Cite news|izenburua=NYC Bans Students and Teachers from Using ChatGPT|hizkuntza=en|data=January 2023|url=https://www.vice.com/en/article/y3p9jx/nyc-bans-students-and-teachers-from-using-chatgpt|kazeta=www.vice.com|accessdate=5 January 2023}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=New York City Schools Ban ChatGPT to Head Off a Cheating Epidemic|hizkuntza=en|data=2023-01-04|url=https://gizmodo.com/new-york-city-schools-chatgpt-ban-cheating-essay-openai-1849949384|lana=Gizmodo|accessdate=2023-01-06}}</ref>
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|[[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|[[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|[[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|[[Perplexity AI]]
</gallery>
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[GPT-1|GTP-1]]
|2018ko ekaina
|[[OpenAI]]
|0.117
|
|1
|MIT
|Lehen GPT modeloa, dekodetzaile hutsezko transformerra. 30 egunez 8 P600 [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPUtan]] entrenatua.
|-
|[[GPT-2|GTP-2]]
|2019ko otsaila
|[[OpenAI]]
|1.5
|40 GB (~10 mila milioi mila milioi token)
|28
|MIT
|32 TPUv3-txipetan entrenatuta astebetez.
|-
|[[GPT-3]]
|2020ko maiatza
|OpenAI
|175
|300 mila milioi token
|3640
|proprietary
|GPT-3 aldaera findu bat, GPT-3.5 izenekoa, publikoaren eskura jarri zen ChatGPT izeneko web interfaze baten bidez 2022an.
|-
|[[GPT-J]]
|2021eko ekaina
|[[EleutherAI]]
|6
|825 GiB
|200
|Apache 2.0
|GPT-3 estiloko hizkuntza-eredua
|-
|GPT-NeoX
|2022ko otsaila
|[[EleutherAI]]
|20
|825 GiB
|740
|Apache 2.0
|Megatron arkitekturan oinarritua
|-
|[[GPT-4]]
|2023ko martxoa
|OpenAI
|Ezezaguna (Zurrumurruen arabera: 1.760)
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|proprietary
|ChatGPT Plus-eko erabiltzaileentzat eskuragarri eta hainbat produktutan erabilia.
|-
|Cerebras-GPT
|2023ko martxoa
|[[Cerebras]]
|13
|
|270
|Apache 2.0
|Chinchillaren formularekin entrenatua.
|-
|BloombergGPT
|2023ko martxoa
|[[Bloomberg L.P.]]
|50
|363 mila milioi token zuen datu multzoa Bloomberg-eko datu-iturrietan oinarrituta, gehi 345 mila milioi token helburu orokorreko datu-multzotatik
|
|Proprietary
|Jabedun iturritako finantza-datuetan trebatua, finantza-zereginetarako.
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen Artifiziala]]
* Adimen artifizial sortzaile
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Turingen testa|Turing proba]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Antropomorfismo|Ordenagailuen antropomorfismoa]]
== Kanpo estekak ==
* [http://chat.openai.com/chat ChatGPT webgune ofiziala]{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://www.wsj.com/articles/chatgpt-wrote-my-ap-english-essayand-i-passed-11671628256 ChatGPT Wrote My AP English Essay—and I Passed] (WSJ, bideoa, 2022-12-21)
* [https://www.berria.eus/paperekoa/2095/016/003/2023-01-03/lana-kenduko-didan-loritoarekin-hizketan.htm Lana kenduko didan loritoarekin hizketan] (Ekai Txapartegi, Berria, 2023-01-03)
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
90jivg8c34x6xlgkiai5ik5v2talrga
10021979
10021972
2025-01-03T18:09:08Z
Ksarasola
1491
/* Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak */ Erreferentzia
10021979
wikitext
text/x-wiki
{{Lan infotaula
|izenburu etzana= ez}}
'''ChatGPT''' (''Generative Pre-trained Transformer'') OpenAI enpresak 2022ko azaroan kaleratutako [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] [[Chatbot|txatbota]] da.<ref>{{Cite web|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|argitaletxea=New York Times|hizkuntza=en-US|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|lana=|accessdate=26 December 2022|format=HTML}}</ref> OpenAIren [[GPT-3|GPT-3.5]] [[Hizkuntza eredu|hizkuntza-eredu]] handiaren gainean eraiki da, doikuntza handiarekin eta bi [[Ikasketa automatiko|ikasketa-teknika]] konbinatuz: [[Ikasketa automatiko gainbegiratu|gainbegiratua]] (''supervised'') eta [[Ikaskuntza indartzea|errefortzukoa]] (''reinforcement'').
ChatGPT prototipo gisa abiatu zen [[2022|2022ko]] [[Azaroaren 30|azaroaren 30ean]], eta berehalako arrakasta izan du erantzun zehatz eta antolatuengatik ezagutza-eremu anitzetan. Zenbaitetan agertzen duen gertaera objektiboekiko desbiderapena aipatu da eragozpen garrantzitsu gisa.<ref name="TheVergeStackOverflow">{{Cite web|abizena=Vincent|izenburua=AI-generated answers temporarily banned on coding Q&A site Stack Overflow|hizkuntza=en-US|izena1=James|data=5 December 2022|url=https://www.theverge.com/2022/12/5/23493932/chatgpt-ai-generated-answers-temporarily-banned-stack-overflow-llms-dangers|lana=[[The Verge]]|accessdate=5 December 2022|format=HTML}}</ref>
Eleaniztuna da eta euskaraz ere aritzen da,<ref>{{Erreferentzia|abizena=admin5456|izenburua=Inflazioa, IDU eta chatGPT|hizkuntza=eu|data=2023-01-03|url=https://berezuma.com/steam/inflazioa-idu-eta-chatgpt/|aldizkaria=Berezuma.com|sartze-data=2023-01-07}}</ref> beste hizkuntza nagusi batzuetan baino muga gehiagorekin hala ere.
== Ikasketa ==
[[Fitxategi:Pioneer_Building,_San_Francisco_(2019)_-1.jpg|thumb|Pioneer eraikina, San Francisco, OpenAI HQeko egoitza]]
[[Fitxategi:Sam_Altman_TechCrunch_SF_2019_Day_2_Oct_3_(cropped).jpg|thumb|[[Sam Altman]] OpenAI-eko zuzendaria]]
'''ChatGPT''' [[GPT-3|GPT-3.5]] hizkuntza-ereduaren gainean ondo doitutako softwarea da, ikasketa gainbegiratua eta errefortzuko ikasketa erabiliz ikasi duena. Bi hurbilpenetan pertsonen laguntza erabili zen eredua optimizatzeko.
* Gainbegiratuan, ereduari pertsonak egindako elkarrizketak gehitu zitzaizkion, non pertsonek bi rolak jokatzen zituzten: erabiltzailearena eta [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] (AA) laguntzailearena.
* Errefortzu-urratsean, giza trebatzaileek ordenatzen zituzten, ranking bat eginez, sistemak elkarrizketetan sortutako erantzunak. Ranking horiek erabili ziren hainbat iterazioko doikuntzan.<ref name="OpenAIInfo">{{Cite web|abizena=OpenAI|izenburua=ChatGPT: Optimizing Language Models for Dialogue|hizkuntza=en-US|data=30 November 2022|url=https://openai.com/blog/chatgpt/|accessdate=5 December 2022|format=HTML}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|abizena=Vincent|izenburua=ChatGPT proves AI is finally mainstream{{snd}}and things are only going to get weirder|hizkuntza=en-US|izena1=James|data=2022-12-08|url=https://www.theverge.com/2022/12/8/23499728/ai-capability-accessibility-chatgpt-stable-diffusion-commercialization|lana=[[The Verge]]|accessdate=2022-12-08|format=HTML}}</ref>
Ereduak ikasteko Microsoftekin lankidetzan aritu ziren [[Microsoft Azure|Azure]] superkonputazio-azpiegitura erabiliz.
OpenAIk sistema doitzen jarraitzen du ChatGPTren erabiltzailearen portaerari etekina atereaz. Erabiltzaileak sistemaren erantzunak baloratu ditzakete, alde edo aurka, edo testu-eremuan iruzkin bat gehitzen duenean.<ref name="ZDNET">{{Cite news|izenburua=What is ChatGPT and why does it matter? Here's what you need to know|hizkuntza=en|data=2022|url=https://www.zdnet.com/article/what-is-chatgpt-and-why-does-it-matter-heres-what-you-need-to-know/|kazeta=ZDNET|accessdate=18 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=ChatGPT Feedback Contest: Official Rules|url=https://cdn.openai.com/chatgpt/ChatGPT_Feedback_Contest_Rules.pdf|lana=OpenAI|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Help OpenAI improve ChatGPT and get a chance to win $500|argitaletxea=Medium (blogging website)|hizkuntza=en|data=15 December 2022|url=https://medium.com/geekculture/help-openai-improve-chatgpt-and-get-a-chance-to-win-500-f323777ed207|lana=Geek Culture|accessdate=30 December 2022}}</ref>
== Ezaugarriak eta mugak ==
Txatbot baten funtzio nagusia elkarrizketa batean parte hartzen duen pertsona bat imitatzea den arren sistema probatu dutenek beste ezaugarri interesgarriak aurkitu dizkiote, moldakortasuna eta inprobisazioa esaterako, gainera, bestelako eginkizunetan ere ondo moldatzen dela baieztatu dute, besteak beste [[Programa informatiko|konputagailu-programak]] idazten eta arazten, [[Linux]] sistema emulatzen, idazlanak, poesia eta musika sortzen eta jokoetan parte hartzen.<ref>{{Cite news|abizena=Heilweil|izenburua=AI is finally good at stuff. Now what?|hizkuntza=en|izena1=Rebecca|data=7 December 2022|url=https://www.vox.com/recode/2022/12/7/23498694/ai-artificial-intelligence-chat-gpt-openai|kazeta=Vox|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="jpost">{{Cite news|izenburua=ChatGPT: What is the new free AI chatbot? - explainer|data=2022|url=https://www.jpost.com/business-and-innovation/tech-and-start-ups/article-725910|kazeta=The Jerusalem Post|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="ArsTechnicaTerminal">{{Cite web|abizena=Edwards|izenburua=No Linux? No problem. Just get AI to hallucinate it for you|izena1=Benj|data=5 December 2022|url=https://arstechnica.com/information-technology/2022/12/openais-new-chatbot-can-hallucinate-a-linux-shell-or-calling-a-bbs/|lana=[[Ars Technica]]|accessdate=5 December 2022}}</ref>
Emaitza iraingarriak sor ez daitezen, egindako kontsultak iragazi egiten dira, eta ez dira onartzen arrazistak edo sexistak izan daitezkeen eskaerak edo oharrak.<ref name="OpenAIInfo"/><ref>{{Cite web|izenburua=New and Improved Content Moderation Tooling|hizkuntza=en|data=10 August 2022|url=https://openai.com/blog/new-and-improved-content-moderation-tooling/|lana=OpenAI|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Markov|izenburua=A Holistic Approach to Undesired Content Detection in the Real World|abizena2=Zhang|abizena3=Agarwal|abizena4=Eloundou|abizena5=Lee|abizena6=Adler|abizena7=Jiang|abizena8=Weng|izena1=Todor|izena2=Chong|izena3=Sandhini|izena4=Tyna|izena5=Teddy|izena6=Steven|izena7=Angela|izena8=Lilian|data=5 August 2022|url=https://arxiv.org/abs/2208.03274|lana=arXiv:2208.03274 [cs]|accessdate=30 December 2022}}</ref><ref name="NYTimesInfo">{{Cite web|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|lana=[[The New York Times]]|accessdate=5 December 2022}}</ref>
'''ChatGPTk''' muga asko ditu. OpenAIk onartu zuen ChatGPTk "batzuetan erantzun okerrak edo zentzugabeak ematen dituela".<ref name="OpenAIInfo"/> ChatGPTk 2021aren ondoren gertatutakoaz ezagutza mugatua du. [[BBC|BBCren]] arabera, 2022ko abendutik ChatGPT ez dago baimenduta "iritzi politikoak adieraztea edo aktibismo politikoan parte hartzea".<ref>{{Cite news|izenburua=Could a chatbot answer Prime Minister's Questions?|data=27 December 2022|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-64053550|kazeta=BBC News|accessdate=30 December 2022}}</ref> ChatGPTren trebakuntzan, giza aztertzaileek erantzun luzeagoak nahiago izan zituzten, benetako ulermena edo gaur egungo edukia edozein izanda ere.<ref name="OpenAIInfo" /> Trebakuntza-datuak direla-eta aurreiritzi algoritmikoa ere erakusten du, hori agerian geratzen da ChatGPTren erantzun batzuetan. Adibidez, ChatGPTk sortutako rap batek esan zuen zientzialari beltzak eta emakumeak maila apalagoan zeudela zientzialari zuri eta maskulinoak baino.<ref>{{Cite web|abizena=Perrigo|izenburua=AI Chatbots Are Getting Better. But an Interview With ChatGPT Reveals Their Limits|izena1=Billy|data=5 December 2022|url=https://time.com/6238781/chatbot-chatgpt-ai-interview/|lana=[[Time (magazine)]]|accessdate=26 December 2022}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Biddle|izenburua=The Internet’s New Favorite AI Proposes Torturing Iranians and Surveilling Mosques|izena1=Sam|data=8 December 2022|url=https://theintercept.com/2022/12/08/openai-chatgpt-ai-bias-ethics/|lana=[[The Intercept]]|accessdate=26 December 2022}}</ref>
== Harrera, kritikak eta eztabaidak ==
=== Aldeko erreakzioak ===
2022ko abenduan lehen iruzkin positiboak agertu ziren; ''[[The New York Times|The New York Timesek]]'' horrela zioen: "publiko zabalari inoiz eskainitako adimen artifizialeko txatbotik onena".<ref>{{Cite news|abizena=Roose|izenburua=The Brilliance and Weirdness of ChatGPT|izena1=Kevin|data=5 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/05/technology/chatgpt-ai-twitter.html|kazeta=The New York Times|accessdate=18 December 2022}}</ref> ''[[The Guardian]]'' egunkari britainiarrean esan zuten ChatGPT gai zela testua sortzeko "oso modu xehean" eta "gizakiek bezala".<ref>{{Cite web|abizena=Lock|izenburua=What is AI chatbot phenomenon ChatGPT and could it replace humans?|izena1=Samantha|data=2022-12-05|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/05/what-is-ai-chatbot-phenomenon-chatgpt-and-could-it-replace-humans|lana=[[The Guardian]]|accessdate=2022-12-05}}</ref> Dan Gillmor teknologiari buruzko idazleak ChatGPT erabili zuen ikasleek egin beharreko idazlanekin, eta egiaztatu zuen sortutako testua ikasle on batek egingo zuenarekin bat zetorrela, ondorioztatuz "akademiak oso arazo larriak dituela".<ref name=":0">{{Cite web|abizena=Hern|izenburua=AI bot ChatGPT stuns academics with essay-writing skills and usability|izena1=Alex|data=2022-12-04|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/04/ai-bot-chatgpt-stuns-academics-with-essay-writing-skills-and-usability|lana=[[The Guardian]]|accessdate=2022-12-05}}</ref>
2022ko abenduan, [[Google]]-k kezka adierazi zuen ChatGPTren eraginaz bilaketaren eremuan.<ref name="code red">{{Cite news|abizena=Grant|izenburua=A New Chat Bot Is a 'Code Red' for Google's Search Business|abizena2=Metz|izena1=Nico|izena2=Cade|data=21 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/21/technology/ai-chatgpt-google-search.html|kazeta=The New York Times|accessdate=30 December 2022}}</ref> 2023ko urtarrilean zabaldu zen [[Microsoft]] ari zela planifikatzen ChatGPT txertatzea aukerako funtzionalitatea Bing bilaketa-motorrean, ziurrenik 2023ko martxoan.<ref>{{Cite news|izenburua=Microsoft reportedly to add ChatGPT to Bing search engine|hizkuntza=en|data=5 January 2023|url=https://www.theguardian.com/technology/2023/jan/05/microsoft-chatgpt-bing-search-engine|kazeta=the Guardian|accessdate=6 January 2023}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Microsoft and OpenAI Working on ChatGPT-Powered Bing in Challenge to Google|data=January 2023|url=https://www.theinformation.com/articles/microsoft-and-openai-working-on-chatgpt-powered-bing-in-challenge-to-google|kazeta=The Information|accessdate=6 January 2023}}</ref>
=== Aurkako erreakzioak ===
2022ko abenduko iritzi-artikulu batean, [[Paul Krugman]] ekonomialariak esan zuen ChatGPTk eragingo ziola ezagutzaren arloko langileen eskariari.<ref name="NYTimesKrugman">{{Cite web|abizena=Krugman|izenburua=Does ChatGPT Mean Robots Are Coming For the Skilled Jobs?|izena1=Paul|data=6 December 2022|url=https://www.nytimes.com/2022/12/06/opinion/chatgpt-ai-skilled-jobs-automation.html|lana=[[The New York Times]]|accessdate=6 December 2022|format=HTML}}</ref> Kazetariek ChatGPTk "haluzinatzeko" duen joera aipatu dute.<ref>{{Cite news|izenburua=ChatGPT a 'landmark event' for AI, but what does it mean for the future of human labour and disinformation?|data=2022|url=https://www.cbc.ca/radio/thecurrent/chatgpt-human-labour-and-fake-news-1.6686210|kazeta=CBC|accessdate=18 December 2022}}</ref> Adibidez, ChatGPTri "[[Mexiko]] ez den [[Erdialdeko Amerika|Erdialdeko Amerikako]] herrialderik handiena" eskatu zitzaion. ChatGPTk [[Guatemala]] erantzun zuen, erantzun zuzena [[Nikaragua]] denean.<ref name="MashableInfo">{{Cite web|abizena=Pearl|izenburua=The ChatGPT chatbot from OpenAI is amazing, creative, and totally wrong|izena1=Mike|data=3 December 2022|url=https://mashable.com/article/chatgpt-amazing-wrong|lana=[[Mashable]]|accessdate=5 December 2022}}</ref> Beste batean "The Ballad of Dwight Fry" abestiaren letra eskatu ziotenean, ChatGPTk asmatutako hitzak eman zituen benetako letra eman beharrean.<ref name="CNBC">{{Cite news|abizena=Pitt|izenburua=Google vs. ChatGPT: Here's what happened when I swapped services for a day|hizkuntza=en|izena1=Sofia|data=2022|url=https://www.cnbc.com/2022/12/15/google-vs-chatgpt-what-happened-when-i-swapped-services-for-a-day.html|kazeta=CNBC|accessdate=18 December 2022}}</ref> Hainbat ikertzailek loro estokastiko batekin alderatu zuten ChatGPT.<ref>{{Cite news|abizena=Vincent|izenburua=OpenAI's new chatbot can explain code and write sitcom scripts but is still easily tricked|izena1=James|data=1 December 2022|url=https://www.theverge.com/23488017/openai-chatbot-chatgpt-ai-examples-web-demo|kazeta=The Verge|accessdate=18 December 2022}}</ref>
2022ko abenduan, [[Stack Overflow]] programazioaren inguruko galderen eta erantzunen webguneak debekatu egin zuen ChatGPT erabiltzea galderei erantzuteko, ChatGPTren erantzunen izaera objektiboki anbiguoa aipatuz.<ref name="TheVergeStackOverflow"/> 2023ko urtarrilean, Ikasketa Automatikoari buruzko Nazioarteko Konferentziak (''International Conference on Machine Learning'') debekatu egin zuen ChatGPT edo beste hizkuntza-eredu handiak erabiltzea aitortu gabe aurkeztutako dokumentuetan edozein testu sortzeko.<ref>{{Cite news|abizena=Vincent|izenburua=Top AI conference bans use of ChatGPT and AI language tools to write academic papers|izena1=James|data=5 January 2023|url=https://www.theverge.com/2023/1/5/23540291/chatgpt-ai-writing-tool-banned-writing-academic-icml-paper|kazeta=The Verge|accessdate=6 January 2023}}</ref>
Tyler Cowen ekonomialariak bere kezka adierazi zuen demokrazian eduki dezakeen eraginarengatik, eta iruzkin automatizatuak idazteko gaitasuna aipatu zuen.<ref name="BloombergCowen">{{Cite web|abizena=Cowen|izenburua=ChatGPT Could Make Democracy Even More Messy|izena1=Tyler|data=6 December 2022|url=https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2022-12-06/chatgpt-ai-could-make-democracy-even-more-messy|lana=[[Bloomberg News]]|accessdate=6 December 2022}}</ref> ''[[The Guardian|The Guardianek]]'' aipatu du ChatGPT bezalako tresnekin Interneten aurkitutako edozein edukiren fidagarritasuna zalantzazkoa dela, eta gobernu-erregulazioa eskatu zuen.<ref>{{Cite news|izenburua=The Guardian view on ChatGPT: an eerily good human impersonator|hizkuntza=en|data=8 December 2022|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2022/dec/08/the-guardian-view-on-chatgpt-an-eerily-good-human-impersonator|kazeta=the Guardian|accessdate=18 December 2022}}</ref>
=== Ondorioak zibersegurtasunerako ===
[[Check Point Research|Check Point Research-ek]] eta beste talde batzuek adierazi zuten ChatGPT gai zela [[phishing]] eta [[malware]] mezu elektronikoak idazteko, batez ere [[OpenAI Codex|OpenAI Codex-ekin]] konbinatuta.<ref>{{Cite news|izenburua=Why ChatGPT can be dangerous for every internet user - Times of India|hizkuntza=en|data=January 2023|url=https://timesofindia.indiatimes.com/gadgets-news/why-chatgpt-can-be-dangerous-to-every-internet-user/articleshow/96393104.cms|kazeta=The Times of India|accessdate=5 January 2023}}</ref>
=== Ondorioak hezkuntzan ===
''[[Nature]]'' aldizkarian, [[Chris Stokel-Walker|Chris Stokel-Walkerrek]] adierazi zuen irakasleak kontuz ibili beharko direla ''hemendik aurrera'' ikasleek ChatGPT erabiliko baitute idazlanak egiteko, kontuan hartu beharko dute ebaluazioan eta [[Pentsamendu kritiko|pentsamendu kritikoa]] edo [[Arrazoibide|arrazoibidea]] bultzatzeko egokituko beharko dela irakaskuntza.<ref>{{Cite web|abizena=Stokel-Walker|izenburua=AI bot ChatGPT writes smart essays — should professors worry?|izena1=Chris|data=2022-12-09|url=https://www.nature.com/articles/d41586-022-04397-7|lana=[[Nature (journal)|Nature]]|accessdate=2022-12-19}}</ref>
[[Ekai Txapartegi]] irakasleak ere kezka eta egokitzeko beharra aipatu du:<ref>{{Erreferentzia|izena=Ekai|abizena=TxapartegiZumeta|urtea=2023|izenburua=Lana kenduko didan loritoarekin hizketan|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/2095/016/003/2023-01-03/lana-kenduko-didan-loritoarekin-hizketan.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2023-01-07}}</ref> "''Erantzun zoragarri horiek irakurtzean, ordea, kezka berak asaldatzen nau: txat hau guztion eskura dagoela, zein da irakasleon lana hemendik aurrera? Gaur hau egiteko gai bada, zertarako izango da gai bost-hamar urte barru? Esaterako, eta ikusitakoak ikusita, erraz asko irudika dezakegu etorkizun hurbilean [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] bera unibertsitatean eskolak ematen.''"
2023ko urtarrilaren 4az geroztik, [[New York]] Hiriko Hezkuntza Sailak murriztu egin du ChatGPTrako sarbidea eskola publikoko gailuetatik.<ref>{{Cite news|izenburua=NYC Bans Students and Teachers from Using ChatGPT|hizkuntza=en|data=January 2023|url=https://www.vice.com/en/article/y3p9jx/nyc-bans-students-and-teachers-from-using-chatgpt|kazeta=www.vice.com|accessdate=5 January 2023}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=New York City Schools Ban ChatGPT to Head Off a Cheating Epidemic|hizkuntza=en|data=2023-01-04|url=https://gizmodo.com/new-york-city-schools-chatgpt-ban-cheating-essay-openai-1849949384|lana=Gizmodo|accessdate=2023-01-06}}</ref>
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|[[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|[[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|[[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|[[Perplexity AI]]
</gallery>
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[GPT-1|GTP-1]]
|2018ko ekaina
|[[OpenAI]]
|0.117
|
|1
|MIT
|Lehen GPT modeloa, dekodetzaile hutsezko transformerra. 30 egunez 8 P600 [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPUtan]] entrenatua.
|-
|[[GPT-2|GTP-2]]
|2019ko otsaila
|[[OpenAI]]
|1.5
|40 GB (~10 mila milioi mila milioi token)
|28
|MIT
|32 TPUv3-txipetan entrenatuta astebetez.
|-
|[[GPT-3]]
|2020ko maiatza
|OpenAI
|175
|300 mila milioi token
|3640
|proprietary
|GPT-3 aldaera findu bat, GPT-3.5 izenekoa, publikoaren eskura jarri zen ChatGPT izeneko web interfaze baten bidez 2022an.
|-
|[[GPT-J]]
|2021eko ekaina
|[[EleutherAI]]
|6
|825 GiB
|200
|Apache 2.0
|GPT-3 estiloko hizkuntza-eredua
|-
|GPT-NeoX
|2022ko otsaila
|[[EleutherAI]]
|20
|825 GiB
|740
|Apache 2.0
|Megatron arkitekturan oinarritua
|-
|[[GPT-4]]
|2023ko martxoa
|OpenAI
|Ezezaguna (Zurrumurruen arabera: 1.760)
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|proprietary
|ChatGPT Plus-eko erabiltzaileentzat eskuragarri eta hainbat produktutan erabilia.
|-
|Cerebras-GPT
|2023ko martxoa
|[[Cerebras]]
|13
|
|270
|Apache 2.0
|Chinchillaren formularekin entrenatua.
|-
|BloombergGPT
|2023ko martxoa
|[[Bloomberg L.P.]]
|50
|363 mila milioi token zuen datu multzoa Bloomberg-eko datu-iturrietan oinarrituta, gehi 345 mila milioi token helburu orokorreko datu-multzotatik
|
|Proprietary
|Jabedun iturritako finantza-datuetan trebatua, finantza-zereginetarako.
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen Artifiziala]]
* Adimen artifizial sortzaile
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Turingen testa|Turing proba]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Antropomorfismo|Ordenagailuen antropomorfismoa]]
== Kanpo estekak ==
* [http://chat.openai.com/chat ChatGPT webgune ofiziala]{{Apurtutako esteka|date=ekaina 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://www.wsj.com/articles/chatgpt-wrote-my-ap-english-essayand-i-passed-11671628256 ChatGPT Wrote My AP English Essay—and I Passed] (WSJ, bideoa, 2022-12-21)
* [https://www.berria.eus/paperekoa/2095/016/003/2023-01-03/lana-kenduko-didan-loritoarekin-hizketan.htm Lana kenduko didan loritoarekin hizketan] (Ekai Txapartegi, Berria, 2023-01-03)
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
ai2iv6f8z2ixquf7vgmxyj7ffrehtt1
Komentu juridiko kluniarra
0
1087853
10021967
9193849
2025-01-03T17:59:42Z
Marklar2007
1545
10021967
wikitext
text/x-wiki
{{Probintzia infotaula|izena=}}
'''Komentu juridiko kluniarra''' edo '''''Conventus Cluniensis''''', Tarraconensis probintziako zati juridiko-administratiboa da, [[Zesar Augusto|Octavio Augusto enperadoreak]] sortua, K.a. 16-13 bitartean seguruenik, eta [[Plinio Zaharra|Pliniok]] aipatua.<ref>''Historikoa. Nat.'', III, 18</ref> Komentuaren hiriburua [[Clunia]] hiria izan zen, geroago ''Clunia Sulpicia'' kolonia bihurtuko zena. Lurralde horren barruan, herri [[autrigoi]], kantabriar, [[karistiar]], turmogo eta, zalantzekin, [[Barduliar|barduliarren]] herri eta hiriak sartu ziren; Kantabriar mendikatean eta haren iparraldeko haranetan zeuden; eta hegoaldean, berriz, [[Arebako|arebakoak]], [[Pelendoi|pelendoiak]] eta [[Bakzeo|bakzeoak]]. ''Conventus Cluniensis''-ek muga hauek omen zituen mendebaldean: ''Conventus Asturum'' mendebaldean; ''[[Komentu zesaraugustoarra|Caesaraugustanus]]'' ekialdean eta ''Carthaginensis'' hegoaldean.
[[Diokleziano|Dioklezianoren erreforma]] administratiboaren ondoren, komentuak Tarraconensis probintziaren parte izaten jarraitu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tesauros - Diccionarios del patrimonio cultural de España - Conventus Cluniensis|url=http://tesauros.mecd.es/tesauros/toponimiahistorica/1211804.html|aldizkaria=tesauros.mecd.es|sartze-data=2023-02-01}}</ref>
Lurralde honetan hiri gehienak eraikuntza berrikoak izan ziren, bertakoak bizileku berri eramanez eta gertuko herri indigenen izenak hartuz. Segisama eta Pirasoaca establezimendu militarrengandik sortutako hiri berriak izan ziren. Clunia, Deobrigula, Intercatia, [[Segontia Lanka]], [[Suessatio]], [[Uxama Argaela]], Forua eta Monte Cildá ere konkista ondoren eraiki ziren.<ref>{{erreferentzia|izena=Pilar|abizena=López Noriega|urtea=1997|izenburua=Organización territorial romana en el conventus cluniensis: algunas consideraciones sobre la creación de ciudades ex novo|argitaletxea=Universidad de Salamanca|hizkuntza=es|aldizkaria=Zephyrus. Revista de prehistoria y arqueología}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Tarraconense]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Antzinaroa]]
[[Kategoria:Hispania]]
pgiwaj2vaayzqtdc6amvm0v1rm63vut
Hagenbacheko botozko plakak
0
1089991
10022232
9851753
2025-01-04T09:40:18Z
Marklar2007
1545
10022232
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
[[Fitxategi:Speyer märz2018 (17).jpg|thumb|Palatinatuko Historia museoan daude ikusgai xafla batzuk.]]
[[Fitxategi:Tresor de Hagenbach, s. III dC, Museu Històric del Palatinat, Espira.JPG|thumb|Hagenbacheko altxorra, germaniarrek Pinirioetako Marteren santutegian egindako pilaketan lortutako harrapakina izan daitekeena.]]
'''Hagenbacheko botozko plakak''', Alemaniako [[Neupotz]] eta [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]] aztarnategietan aurkitu zituzten zilarrezko plaka batzuk dira, eskaintzaileen eusko-akitanierazko izenak dituena.<ref name= "Gorrotxategi">{{Erreferentzia|izena1=Joakin|abizena1=Gorrotxategi Txurruka|egile1-lotura=Joakin Gorrotxategi|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=19|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref> Egia esan, bi altxorrak elkarrekin 12 kilometrotara aurkitu zituzten eta ez dirudite lotuta.
Xafletan dauden idazkunak aztertu zituen [[Joakin Gorrotxategi]] hizkuntzalariak eta antzina, Pirinioetako [[Marte (mitologia)|Marteri]] eskainitako santutegi batetik Alemaniara eramanak izan zirela ondorioztatu zuen.<ref name=JH /> Eskualdeko santutegi ezagunenak ''[[Vicus Julii]]'' ([[Aire-sur-l'Adour]]) edo ''[[Lugdunum Convenarum]]'' ([[Saint-Bertrand-de-Comminges]]) hirietakoak ziren.<ref name= "Gorrotxategi"/> Plakak jainko-jainkosa bati eskainitako [[Zinopari|zinopariak]] dira.
129 xafla aurkitu zituzten, eta horietako 34 idatzita zeuden. 1990. urtean ezagutarazi zituzten aurkitzaileek. Gehienetan zehazten da Marte jainkoari eskaintzen direla.<ref name=JH />
== Bibliografia zientifikoa ==
Boto-orriak eta inskripzioak ez dira inoiz argitalpen [[Epigrafia|epigrafiko]] batean argitaratu, bere informazio eta azterketa epigrafikoarekin; 1999ko ''[[L'Année épigraphique]]'' aldizkari-katalogoan bakarrik argitaratu ziren modu eskematikoan.
== Aurkikuntzaren historia ==
129 xafla horiek metalezko piezen multzo baten parte dira. [[Rhin]] ibaiaren hondoa dragatzeko lanetan, 1961 eta 1973 bitartean, ibaiaren ohean hondoratutako ontzi bateko hondarrak aurkitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Marco Simón|urtea=2007-2008|izenburua=Sobre la romanización religiosa en los Pirineos|orrialdeak=1017-1033|hizkuntza=es|data=|url=Sobre la romanización religiosa en los Pirineos|aldizkaria=Veleia|alea=24-25|issn=0213-2095|doi=https://doi.org/10.1387/veleia.2079|sartze-data=2023-02-15}}</ref>: zilarrezko, brontzezko eta burdinezko piezak. Multzo horretako objektu batzuk prest zeuden urtzeko eta metala beste zerbait egiteko aprobetxatzeko. [[Fibula (arropa)|Fibulen]] tipologiari esker jakin izan da piezak hego-mendebaldekoak direla eta multzo osoa K.o. 270-275 urteren artean datatu da ([[Klaudio Gotiko]], [[Kintilo]] edo [[Aureliano]] enperadorearen agintaldia), germaniarrek Galian barrena arpilaketak eta suntsiketak egiten ibili ziren garaian.<ref name="JH">{{erreferentzia|hizkuntza=fr |izena=Jean|abizena= Hiernard|izenburua=Un témoin archéologique exceptionnel des invasions du IIIe siècle: la trouvaille de Hagenbach (Rhénanie-Palatinat)| aldizkaria= Cahiers du Centre Gustave Glotz| urtea=1997|orrialdea=255-260 |url=https://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccgg_1016-9008_1997_num_8_1_1446 }}</ref>
Renania-Palatinatuan, bi altxor horiek eta [[Otterstadt]] eta [[Lingenfeld]]en Rhinetik ateratako beste biak, hurrenez hurren, erakutsi zituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=Désirée |abizena= Neisius|izenburua=Au fond du Rhin, le trésor des Barbares| aldizkaria=Archeologia|urtea=2006|alea=437|orrialdea=18-19}}</ref>
== Izenak ==
Idatzitako plaketan agertzen diren eskaintzaileen izenen artean 29 pertsona daude (batek, adibidez, bi plakatan agertzen da), bakarra agertzen da bere hiru izenekin (''tria nomina'') eta beraz, hori bakarrik identifika dezakegu hiritar gisa, eta 4 ziur emakumeenak dira, agian beste bosgarren bat ere. beste motako onomastika formulak ere agertzen dira ([[nomen|''nomen'']] eta [[cognomen|''cognomen'']] edo ''nomen'' eta bi ''cognomen'' adibidez) Izen gehienak, 21 zehazki, [[onomastika]] dute, eta hiritarrak ez ziren gizon-emakume askeek ([[Peregrinus|''peregrini'']]) izendatzeko ohiko formulaz adierazten dute beren izena: izen bakarra, eta aitaren izena. Batzuk izenaren osagai guztiak latinoak dituzte, eta beste batzuek latina eta akitaniera nahasten dute, baina %45ek, akitaniera erabiltzen dute soilik, beren izen pertsonalean nola aitaren kasuan. Horrek adierazten du ez zirela guztiz erromatartutako fededunak, eta datu esanguratsua da, dagoeneko II. mendeko azken hamarkadetako erromatar inperioko biztanleak direlako.
=== Agertzen diren izenak ===
Joakin Gorrotxategik izen hauek jaso ditu:
# Andos. Agian, Andots edo Handots ahoskatuko zena.
# Andossus. Aurrekoaren aldaera latinizatua da, latinaren nominatiboaren (Nor) morfema hartuta, alegia. Gorrotxategirentzat izen hau "Jauna" esanahia izan dezake eta Andere hitzaren garai hartako forma maskulinoa litzateke.
# Bambixxus. Hemen ere -us latinaren nominatiboa markatzeko morfema agertzen da. Izena deklinazio latinorik gabe Bambixx litzateke, Bambits ahoskatua.
# Belexi. -i genitiboaren (Noren) marka da, eta beraz, deklinatu gabe, Belex da.
# Berexe: emakume izana, laminak agertu aurretik ezagutzen ez zena.
# Bioxxi. Gaur egungo euskararen bihotz hitzarekin identifikatu da.
# Bonnoxus. Laminak agertu aurretik ezagutzen ez zena.
# Bonxu(s) . Akitanian miaz agertu den izena.
# Carerdonis. Akitanieraz -do atzizkia bazela frogatzeko balio izan du.
# Cereco. lehendik ezagutzen zen Gerexso-ren berdina izan daiteke.
# Ciurxos. izen bitxia da.
# Donni. Galiar izena.
# Doxxi
# Handos. Hainbat interpretazio ematen ditu Gorrotxategik: jainkoaren epitetoa dela, edo eskaintzailearen aitaren izena dela, kasu bietan, jauna esanahiarekin.
# Hissi. Ez zen lehenago ezagutzen. Agian, hits (zurbil) adjektiboarekin lotuta.
# Lualis edo Ivalis.
# Leuirisi. Ez zen lehenago ezagutzen.
# Mati. Badirudi Marti izena bera dela, r bat galdu duena.
# Obbelexxi. Belex izen ezagunarekin egindako hitz elkartua izan daiteke.
# Sembeoçci. Sembe izen ezagunaren eratorria.
# Sembi. Sembe izenaren [[Genitibo|genitiboa]] da.
# Silixius. Agian, Silex izenaren moldaketa bat.
# Tessebari. Agian, izen galiarra.
# Xalinis. Salinis izenaren aldaera. Hasierako X, S-ren palatalizazioa adierazten du
# Xembus: Sembus, eta bide batez, Semberen aldaera, hasieran S [[Palatalizazio|palatalizatu]] bat duena, aurreko izenaren kasuan bezala. Sembe egungo euskararen seme substantiboaren aurrekaria da.
==Erreferentziak==
{{Erreferentzia zerrenda}}
==Kanpo estekak==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal mitologiaren jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Antzinako euskal-akitaniarren erlijioa]]
[[Kategoria:Akitaniera]]
[[Kategoria:Euskararen jatorria eta ahaideak]]
[[Kategoria:Alemaniako arkeologia]]
[[Kategoria:Euskara Antzinaroan]]
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Idazkunak]]
[[Kategoria:Eusko-akitanierazko izendun idazkunak]]
[[Kategoria:Erromatartze garaiko epigrafia Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Artefaktu arkeologikoak]]
86ojl0yqkyxqiluu5zbsp69eogu7vae
10022264
10022232
2025-01-04T10:04:56Z
Marklar2007
1545
/* Izenak */
10022264
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
[[Fitxategi:Speyer märz2018 (17).jpg|thumb|Palatinatuko Historia museoan daude ikusgai xafla batzuk.]]
[[Fitxategi:Tresor de Hagenbach, s. III dC, Museu Històric del Palatinat, Espira.JPG|thumb|Hagenbacheko altxorra, germaniarrek Pinirioetako Marteren santutegian egindako pilaketan lortutako harrapakina izan daitekeena.]]
'''Hagenbacheko botozko plakak''', Alemaniako [[Neupotz]] eta [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]] aztarnategietan aurkitu zituzten zilarrezko plaka batzuk dira, eskaintzaileen eusko-akitanierazko izenak dituena.<ref name= "Gorrotxategi">{{Erreferentzia|izena1=Joakin|abizena1=Gorrotxategi Txurruka|egile1-lotura=Joakin Gorrotxategi|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=19|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref> Egia esan, bi altxorrak elkarrekin 12 kilometrotara aurkitu zituzten eta ez dirudite lotuta.
Xafletan dauden idazkunak aztertu zituen [[Joakin Gorrotxategi]] hizkuntzalariak eta antzina, Pirinioetako [[Marte (mitologia)|Marteri]] eskainitako santutegi batetik Alemaniara eramanak izan zirela ondorioztatu zuen.<ref name=JH /> Eskualdeko santutegi ezagunenak ''[[Vicus Julii]]'' ([[Aire-sur-l'Adour]]) edo ''[[Lugdunum Convenarum]]'' ([[Saint-Bertrand-de-Comminges]]) hirietakoak ziren.<ref name= "Gorrotxategi"/> Plakak jainko-jainkosa bati eskainitako [[Zinopari|zinopariak]] dira.
129 xafla aurkitu zituzten, eta horietako 34 idatzita zeuden. 1990. urtean ezagutarazi zituzten aurkitzaileek. Gehienetan zehazten da Marte jainkoari eskaintzen direla.<ref name=JH />
== Bibliografia zientifikoa ==
Boto-orriak eta inskripzioak ez dira inoiz argitalpen [[Epigrafia|epigrafiko]] batean argitaratu, bere informazio eta azterketa epigrafikoarekin; 1999ko ''[[L'Année épigraphique]]'' aldizkari-katalogoan bakarrik argitaratu ziren modu eskematikoan.
== Aurkikuntzaren historia ==
129 xafla horiek metalezko piezen multzo baten parte dira. [[Rhin]] ibaiaren hondoa dragatzeko lanetan, 1961 eta 1973 bitartean, ibaiaren ohean hondoratutako ontzi bateko hondarrak aurkitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Marco Simón|urtea=2007-2008|izenburua=Sobre la romanización religiosa en los Pirineos|orrialdeak=1017-1033|hizkuntza=es|data=|url=Sobre la romanización religiosa en los Pirineos|aldizkaria=Veleia|alea=24-25|issn=0213-2095|doi=https://doi.org/10.1387/veleia.2079|sartze-data=2023-02-15}}</ref>: zilarrezko, brontzezko eta burdinezko piezak. Multzo horretako objektu batzuk prest zeuden urtzeko eta metala beste zerbait egiteko aprobetxatzeko. [[Fibula (arropa)|Fibulen]] tipologiari esker jakin izan da piezak hego-mendebaldekoak direla eta multzo osoa K.o. 270-275 urteren artean datatu da ([[Klaudio Gotiko]], [[Kintilo]] edo [[Aureliano]] enperadorearen agintaldia), germaniarrek Galian barrena arpilaketak eta suntsiketak egiten ibili ziren garaian.<ref name="JH">{{erreferentzia|hizkuntza=fr |izena=Jean|abizena= Hiernard|izenburua=Un témoin archéologique exceptionnel des invasions du IIIe siècle: la trouvaille de Hagenbach (Rhénanie-Palatinat)| aldizkaria= Cahiers du Centre Gustave Glotz| urtea=1997|orrialdea=255-260 |url=https://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccgg_1016-9008_1997_num_8_1_1446 }}</ref>
Renania-Palatinatuan, bi altxor horiek eta [[Otterstadt]] eta [[Lingenfeld]]en Rhinetik ateratako beste biak, hurrenez hurren, erakutsi zituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=Désirée |abizena= Neisius|izenburua=Au fond du Rhin, le trésor des Barbares| aldizkaria=Archeologia|urtea=2006|alea=437|orrialdea=18-19}}</ref>
== Izenak ==
Idatzitako plaketan agertzen diren eskaintzaileen izenen artean 29 pertsona daude (batek, adibidez, bi plakatan agertzen da), bakarra agertzen da bere hiru izenekin (''tria nomina'') eta beraz, hori bakarrik identifika dezakegu hiritar gisa, eta 4 ziur emakumeenak dira, agian beste bosgarren bat ere. beste motako onomastika formulak ere agertzen dira ([[nomen|''nomen'']] eta [[cognomen|''cognomen'']] edo ''nomen'' eta bi ''cognomen'' adibidez) Izen gehienak, 21 zehazki, [[onomastika]] dute, eta hiritarrak ez ziren gizon-emakume askeek ([[Peregrinus|''peregrini'']]) izendatzeko ohiko formulaz adierazten dute beren izena: izen bakarra, eta aitaren izena. Batzuk izenaren osagai guztiak latinoak dituzte, eta beste batzuek latina eta akitaniera nahasten dute, baina %45ek, akitaniera erabiltzen dute soilik, beren izen pertsonalean nola aitaren kasuan. Horrek adierazten du ez zirela guztiz erromatartutako fededunak, eta datu esanguratsua da, dagoeneko II. mendeko azken hamarkadetako erromatar inperioko biztanleak direlako.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2009|izenburua=Actualización en onomástica vasco-aquitana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=533-537|hizkuntza=es|url=https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf|aldizkaria=Acta Palaeohispanica X|ISSN=1578-5386}}</ref>: ''Andossus, Xembe, Xembesus''<ref>{{Erreferentzia|aldizkaria=ImagoPyrenaei }|izenburua=16. Las palmae votivas pirenaicas|hizkuntza=es|url=http://www.imagopyrenaei.eu/16-las-palmae-votivas-pirenaicas/|aldizkaria=www.imagopyrenaei.eu|sartze-data=2020-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joakin|abizena=Gorrotxategi|urtea=2018|izenburua=Euskara Antzinatean|bilduma= Euskararen historia|argitaletxea=Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia|orrialdea=267|orrialdeak=860|ISBN=|hizkuntza=eu|abizena2=Igartua|abizena3=Lakarra|izena2=Iván|izena3=Joseba A.|egile2-lotura=Ivan Igartua|egile3-lotura=Joseba Lakarra|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1077574995|edizioa=1|isbn=978-84-457-3433-9|pmc=1077574995|sartze-data=2020-08-20}}</ref>
=== Agertzen diren izenak ===
Joakin Gorrotxategik izen hauek jaso ditu:
# Andos. Agian, Andots edo Handots ahoskatuko zena.
# Andossus. Aurrekoaren aldaera latinizatua da, latinaren nominatiboaren (Nor) morfema hartuta, alegia. Gorrotxategirentzat izen hau "Jauna" esanahia izan dezake eta Andere hitzaren garai hartako forma maskulinoa litzateke.
# Bambixxus. Hemen ere -us latinaren nominatiboa markatzeko morfema agertzen da. Izena deklinazio latinorik gabe Bambixx litzateke, Bambits ahoskatua.
# Belexi. -i genitiboaren (Noren) marka da, eta beraz, deklinatu gabe, Belex da.
# Berexe: emakume izana, laminak agertu aurretik ezagutzen ez zena.
# Bioxxi. Gaur egungo euskararen bihotz hitzarekin identifikatu da.
# Bonnoxus. Laminak agertu aurretik ezagutzen ez zena.
# Bonxu(s) . Akitanian miaz agertu den izena.
# Carerdonis. Akitanieraz -do atzizkia bazela frogatzeko balio izan du.
# Cereco. lehendik ezagutzen zen Gerexso-ren berdina izan daiteke.
# Ciurxos. izen bitxia da.
# Donni. Galiar izena.
# Doxxi
# Handos. Hainbat interpretazio ematen ditu Gorrotxategik: jainkoaren epitetoa dela, edo eskaintzailearen aitaren izena dela, kasu bietan, jauna esanahiarekin.
# Hissi. Ez zen lehenago ezagutzen. Agian, hits (zurbil) adjektiboarekin lotuta.
# Lualis edo Ivalis.
# Leuirisi. Ez zen lehenago ezagutzen.
# Mati. Badirudi Marti izena bera dela, r bat galdu duena.
# Obbelexxi. Belex izen ezagunarekin egindako hitz elkartua izan daiteke.
# Sembeoçci. Sembe izen ezagunaren eratorria.
# Sembi. Sembe izenaren [[Genitibo|genitiboa]] da.
# Silixius. Agian, Silex izenaren moldaketa bat.
# Tessebari. Agian, izen galiarra.
# Xalinis. Salinis izenaren aldaera. Hasierako X, S-ren palatalizazioa adierazten du
# Xembus: Sembus, eta bide batez, Semberen aldaera, hasieran S [[Palatalizazio|palatalizatu]] bat duena, aurreko izenaren kasuan bezala. Sembe egungo euskararen seme substantiboaren aurrekaria da.
==Erreferentziak==
{{Erreferentzia zerrenda}}
==Kanpo estekak==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal mitologiaren jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Antzinako euskal-akitaniarren erlijioa]]
[[Kategoria:Akitaniera]]
[[Kategoria:Euskararen jatorria eta ahaideak]]
[[Kategoria:Alemaniako arkeologia]]
[[Kategoria:Euskara Antzinaroan]]
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Idazkunak]]
[[Kategoria:Eusko-akitanierazko izendun idazkunak]]
[[Kategoria:Erromatartze garaiko epigrafia Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Artefaktu arkeologikoak]]
4oyqfkzcyatwrynqtzjq1cp7k8bmfup
10022266
10022264
2025-01-04T10:05:55Z
Marklar2007
1545
/* Izenak */
10022266
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
[[Fitxategi:Speyer märz2018 (17).jpg|thumb|Palatinatuko Historia museoan daude ikusgai xafla batzuk.]]
[[Fitxategi:Tresor de Hagenbach, s. III dC, Museu Històric del Palatinat, Espira.JPG|thumb|Hagenbacheko altxorra, germaniarrek Pinirioetako Marteren santutegian egindako pilaketan lortutako harrapakina izan daitekeena.]]
'''Hagenbacheko botozko plakak''', Alemaniako [[Neupotz]] eta [[Hagenbach (Renania-Palatinatua)|Hagenbach]] aztarnategietan aurkitu zituzten zilarrezko plaka batzuk dira, eskaintzaileen eusko-akitanierazko izenak dituena.<ref name= "Gorrotxategi">{{Erreferentzia|izena1=Joakin|abizena1=Gorrotxategi Txurruka|egile1-lotura=Joakin Gorrotxategi|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=19|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref> Egia esan, bi altxorrak elkarrekin 12 kilometrotara aurkitu zituzten eta ez dirudite lotuta.
Xafletan dauden idazkunak aztertu zituen [[Joakin Gorrotxategi]] hizkuntzalariak eta antzina, Pirinioetako [[Marte (mitologia)|Marteri]] eskainitako santutegi batetik Alemaniara eramanak izan zirela ondorioztatu zuen.<ref name=JH /> Eskualdeko santutegi ezagunenak ''[[Vicus Julii]]'' ([[Aire-sur-l'Adour]]) edo ''[[Lugdunum Convenarum]]'' ([[Saint-Bertrand-de-Comminges]]) hirietakoak ziren.<ref name= "Gorrotxategi"/> Plakak jainko-jainkosa bati eskainitako [[Zinopari|zinopariak]] dira.
129 xafla aurkitu zituzten, eta horietako 34 idatzita zeuden. 1990. urtean ezagutarazi zituzten aurkitzaileek. Gehienetan zehazten da Marte jainkoari eskaintzen direla.<ref name=JH />
== Bibliografia zientifikoa ==
Boto-orriak eta inskripzioak ez dira inoiz argitalpen [[Epigrafia|epigrafiko]] batean argitaratu, bere informazio eta azterketa epigrafikoarekin; 1999ko ''[[L'Année épigraphique]]'' aldizkari-katalogoan bakarrik argitaratu ziren modu eskematikoan.
== Aurkikuntzaren historia ==
129 xafla horiek metalezko piezen multzo baten parte dira. [[Rhin]] ibaiaren hondoa dragatzeko lanetan, 1961 eta 1973 bitartean, ibaiaren ohean hondoratutako ontzi bateko hondarrak aurkitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Marco Simón|urtea=2007-2008|izenburua=Sobre la romanización religiosa en los Pirineos|orrialdeak=1017-1033|hizkuntza=es|data=|url=Sobre la romanización religiosa en los Pirineos|aldizkaria=Veleia|alea=24-25|issn=0213-2095|doi=https://doi.org/10.1387/veleia.2079|sartze-data=2023-02-15}}</ref>: zilarrezko, brontzezko eta burdinezko piezak. Multzo horretako objektu batzuk prest zeuden urtzeko eta metala beste zerbait egiteko aprobetxatzeko. [[Fibula (arropa)|Fibulen]] tipologiari esker jakin izan da piezak hego-mendebaldekoak direla eta multzo osoa K.o. 270-275 urteren artean datatu da ([[Klaudio Gotiko]], [[Kintilo]] edo [[Aureliano]] enperadorearen agintaldia), germaniarrek Galian barrena arpilaketak eta suntsiketak egiten ibili ziren garaian.<ref name="JH">{{erreferentzia|hizkuntza=fr |izena=Jean|abizena= Hiernard|izenburua=Un témoin archéologique exceptionnel des invasions du IIIe siècle: la trouvaille de Hagenbach (Rhénanie-Palatinat)| aldizkaria= Cahiers du Centre Gustave Glotz| urtea=1997|orrialdea=255-260 |url=https://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccgg_1016-9008_1997_num_8_1_1446 }}</ref>
Renania-Palatinatuan, bi altxor horiek eta [[Otterstadt]] eta [[Lingenfeld]]en Rhinetik ateratako beste biak, hurrenez hurren, erakutsi zituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=Désirée |abizena= Neisius|izenburua=Au fond du Rhin, le trésor des Barbares| aldizkaria=Archeologia|urtea=2006|alea=437|orrialdea=18-19}}</ref>
== Izenak ==
Idatzitako plaketan agertzen diren eskaintzaileen izenen artean 29 pertsona daude (batek, adibidez, bi plakatan agertzen da), bakarra agertzen da bere hiru izenekin (''tria nomina'') eta beraz, hori bakarrik identifika dezakegu hiritar gisa, eta 4 ziur emakumeenak dira, agian beste bosgarren bat ere. beste motako onomastika formulak ere agertzen dira ([[nomen|''nomen'']] eta [[cognomen|''cognomen'']] edo ''nomen'' eta bi ''cognomen'' adibidez) Izen gehienak, 21 zehazki, [[onomastika]] dute, eta hiritarrak ez ziren gizon-emakume askeek ([[Peregrinus|''peregrini'']]) izendatzeko ohiko formulaz adierazten dute beren izena: izen bakarra, eta aitaren izena. Batzuk izenaren osagai guztiak latinoak dituzte, eta beste batzuek latina eta akitaniera nahasten dute, baina %45ek, akitaniera erabiltzen dute soilik, beren izen pertsonalean nola aitaren kasuan. Horrek adierazten du ez zirela guztiz erromatartutako fededunak, eta datu esanguratsua da, dagoeneko II. mendeko azken hamarkadetako erromatar inperioko biztanleak direlako.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Fernández Palacios|urtea=2009|izenburua=Actualización en onomástica vasco-aquitana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=533-537|hizkuntza=es|url=https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/37fernandez.pdf|aldizkaria=Acta Palaeohispanica X|ISSN=1578-5386}}</ref>
=== Agertzen diren izenak ===
Joakin Gorrotxategik izen hauek jaso ditu:
# Andos. Agian, Andots edo Handots ahoskatuko zena.
# Andossus. Aurrekoaren aldaera latinizatua da, latinaren nominatiboaren (Nor) morfema hartuta, alegia. Gorrotxategirentzat izen hau "Jauna" esanahia izan dezake eta Andere hitzaren garai hartako forma maskulinoa litzateke.<ref>{{Erreferentzia|aldizkaria=ImagoPyrenaei }|izenburua=16. Las palmae votivas pirenaicas|hizkuntza=es|url=http://www.imagopyrenaei.eu/16-las-palmae-votivas-pirenaicas/|aldizkaria=www.imagopyrenaei.eu|sartze-data=2020-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joakin|abizena=Gorrotxategi|urtea=2018|izenburua=Euskara Antzinatean|bilduma= Euskararen historia|argitaletxea=Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia|orrialdea=267|orrialdeak=860|ISBN=|hizkuntza=eu|abizena2=Igartua|abizena3=Lakarra|izena2=Iván|izena3=Joseba A.|egile2-lotura=Ivan Igartua|egile3-lotura=Joseba Lakarra|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1077574995|edizioa=1|isbn=978-84-457-3433-9|pmc=1077574995|sartze-data=2020-08-20}}</ref>
# Bambixxus. Hemen ere -us latinaren nominatiboa markatzeko morfema agertzen da. Izena deklinazio latinorik gabe Bambixx litzateke, Bambits ahoskatua.
# Belexi. -i genitiboaren (Noren) marka da, eta beraz, deklinatu gabe, Belex da.
# Berexe: emakume izana, laminak agertu aurretik ezagutzen ez zena.
# Bioxxi. Gaur egungo euskararen bihotz hitzarekin identifikatu da.
# Bonnoxus. Laminak agertu aurretik ezagutzen ez zena.
# Bonxu(s) . Akitanian miaz agertu den izena.
# Carerdonis. Akitanieraz -do atzizkia bazela frogatzeko balio izan du.
# Cereco. lehendik ezagutzen zen Gerexso-ren berdina izan daiteke.
# Ciurxos. izen bitxia da.
# Donni. Galiar izena.
# Doxxi
# Handos. Hainbat interpretazio ematen ditu Gorrotxategik: jainkoaren epitetoa dela, edo eskaintzailearen aitaren izena dela, kasu bietan, jauna esanahiarekin.
# Hissi. Ez zen lehenago ezagutzen. Agian, hits (zurbil) adjektiboarekin lotuta.
# Lualis edo Ivalis.
# Leuirisi. Ez zen lehenago ezagutzen.
# Mati. Badirudi Marti izena bera dela, r bat galdu duena.
# Obbelexxi. Belex izen ezagunarekin egindako hitz elkartua izan daiteke.
# Sembeoçci. Sembe izen ezagunaren eratorria.
# Sembi. Sembe izenaren [[Genitibo|genitiboa]] da.
# Silixius. Agian, Silex izenaren moldaketa bat.
# Tessebari. Agian, izen galiarra.
# Xalinis. Salinis izenaren aldaera. Hasierako X, S-ren palatalizazioa adierazten du
# Xembus: Sembus, eta bide batez, Semberen aldaera, hasieran S [[Palatalizazio|palatalizatu]] bat duena, aurreko izenaren kasuan bezala. Sembe egungo euskararen seme substantiboaren aurrekaria da.
==Erreferentziak==
{{Erreferentzia zerrenda}}
==Kanpo estekak==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Euskal mitologiaren jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Antzinako euskal-akitaniarren erlijioa]]
[[Kategoria:Akitaniera]]
[[Kategoria:Euskararen jatorria eta ahaideak]]
[[Kategoria:Alemaniako arkeologia]]
[[Kategoria:Euskara Antzinaroan]]
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Idazkunak]]
[[Kategoria:Eusko-akitanierazko izendun idazkunak]]
[[Kategoria:Erromatartze garaiko epigrafia Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Artefaktu arkeologikoak]]
nups10vrl762pfec73t7htvsbpzm8j9
Jose Antonio Sasiain
0
1090179
10021805
9207075
2025-01-03T14:33:32Z
Joseba65
69297
/* Palmaresa */
10021805
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Jose Antonio Sasiain Larrarte''' ([[Bidania-Goiatz]], [[1970]]eko [[abuztuaren 5]]a) bertsolari [[gipuzkoa]]rra da<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa-Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Jose Antonio Sasiain - Biografiak - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=https://bdb.bertsozale.eus/web/haitzondo/view/1750-jose-antonio-sasiain|aldizkaria=bdb.bertsozale.eus|sartze-data=2023-02-16}}</ref>.
== Ibilbidea ==
1993an Bertsolari Txapelketa Nagusian hartu zuen parte.
== Palmaresa ==
=== Txapelketak ===
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]
** partehartzea (1): 1993
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
** finalaurrekoak (1): [[1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa1991]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1970eko||Sasiain, Jose Antonio}}
{{biografia zirriborroa|Gipuzkoa}}
[[Kategoria:Bidaniarrak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
ogdjdln65vpembjqkbb7rdvigv8hs89
10021806
10021805
2025-01-03T14:33:47Z
Joseba65
69297
10021806
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Jose Antonio Sasiain Larrarte''' ([[Bidania-Goiatz]], [[1970]]eko [[abuztuaren 5]]a) bertsolari [[gipuzkoa]]rra da<ref>{{Erreferentzia|izena=Xenpelar Dokumentazio Zentroa-Bertsozale|abizena=Elkartea|izenburua=Jose Antonio Sasiain - Biografiak - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea|hizkuntza=eu|url=https://bdb.bertsozale.eus/web/haitzondo/view/1750-jose-antonio-sasiain|aldizkaria=bdb.bertsozale.eus|sartze-data=2023-02-16}}</ref>.
== Ibilbidea ==
1993an Bertsolari Txapelketa Nagusian hartu zuen parte.
== Palmaresa ==
=== Txapelketak ===
* [[Bertsolari Txapelketa Nagusia]]
** partehartzea (1): 1993
* [[Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa]]
** finalaurrekoak (1): [[1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa|1991]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1970eko||Sasiain, Jose Antonio}}
{{biografia zirriborroa|Gipuzkoa}}
[[Kategoria:Bidaniarrak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
8mtyswjxkr6e68jhfra99ww40ox7vzr
L'Année épigraphique
0
1090345
10022275
9322698
2025-01-04T10:26:24Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Latina]] kendua; [[Kategoria:Frantziako aldizkariak]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022275
wikitext
text/x-wiki
{{aldizkari infotaula}}
'''''L'Année épigraphique''''' urtero argitaratzen den Frantziako epigrafia-aldizkari bat da, 1888an [[René Cagnat|René Cagnatek]] sortua.
== Historia ==
René Cagnat [[Collège de France|Frantziako Ikastetxeko]] irakaslea eta épigraphie et antiquités romaines (Epigrafia eta Antigualeko gai erromatarren) katedraren titularra zenean, Guillaume Feignonen laguntzaz aldizkaria sortu zuen. Aldizkaria ''Arkeologia'' Aldizkariarekin lotzen da lehenik, 1964ra arte, eta gero [[CNRS|CNRSk]] diruz lagundutako ''Presses universitaires de France (PUF)-''en argitalpen autonomo bihurtu zen.
== Deskribapena ==
''L'Année épigraphique'' (AE laburtua) urtero [[Antzinako Erroma|erromatar munduan]] aurkitutako inskripzioak biltzen ditu, batez ere [[Latin|latinez]] edo [[Antzinako greziera|grekoz]], eta Frantzian eta atzerrian argitalpen espezializatuetan agertu badira. Lehenbizi, [[JSTOR]] operadoreak zabaltzen du, eta ondoren, Cairn.info atarian.
Aldizkariak lehen mendeurrenerako mahai-ingurua antolatu zuen Parisen 1988ko urriaren 19tik 21era, eta 1990ean argitaratu zen.
Epigrafiaren ikerketan oinarrizko argitalpena da. Hain da garrantzitsua eta ezaguna non, idazkun bat ''[[Corpus Inscriptionum Latinarum]]'' katalogoan agertzen e bada, sarri, bere AE zenbakiaz identifikatzen dira, hau da aldizkarian idazkun horri eman dioten kodearen bidez.
== Bibliografia ==
* Actes du colloque international du centenaire de l'Année Épigraphique. PUF, 1990, 360 <abbr>p.</abbr> <small>(<nowiki>ISBN 978-2-13-042781-0</nowiki>)</small>.
== Kanpo estekak ==
* [https://www.cairn.info/revue-annee-epigraphique.htm Cairn]
* [https://reseau-mirabel.info/revue/3477/L-Annee-epigraphique Mir@bel]
* [https://www.jstor.org/journal/anneepig (en) JSTOR]
* [https://web.archive.org/web/20080916093001/http://www.anneeepigraphique.msh-paris.fr/ Aldizkariaren web guen ofiziala]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Epigrafia]]
[[Kategoria:Frantziako aldizkariak]]
86qcqaj4xtwbjejinf4crdbrjwbvn60
Mirari Sagarzazu
0
1098579
10022005
9800835
2025-01-03T18:44:09Z
Itziarmurgiondo
34497
10022005
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Mirari Sagarzazu Sacristán''' ([[Oñati]], [[Gipuzkoa|Gipuzkoa,]] [[1986]]ko [[maiatzaren 8]]a) [[Artisau|artisaua]] eta [[artista]] da, [[Ilustratzaile|ilustratzailea]]. [[Bertsozale Elkartea|Bertsozale Elkarteko]] irakaslea ere bada.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Anabel|abizena=Dominguez|izenburua=“Eskuz egindako lanari eta sormenari dagokien garrantzia eman behar zaie”|hizkuntza=|data=2017-09-26|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/gipuzkoa/2017/09/26/eskuz-egindako-lanari-eta-sormenari-3975825.html|aldizkaria=Noticias de Gipuzkoa|sartze-data=2023-04-07}}</ref>
== Bizitza ==
Batxilergo artistikoa egin zuen Ignacio Zuloaga institutuan, ondoren Arte Ederrak eta azkenik doktoratu egin zen [[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitatean]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Autoreak – amesgile argitaletxea|hizkuntza=eu|url=https://amesgile.com/autoreak/|sartze-data=2023-04-07}}</ref>Bere tesiaren izenburua: ''¿Por qué pinto así? La expresión plástica y artística en adolescentes con Síndrome de Asperger, Autismo de Alto Funcionamiento y/o Trastornos del Espectro Autista.''<ref>{{erreferentzia|izenburua=Mirari Sagarzazuren tesia|hizkuntza=|url=https://portal.edu.gva.es/cefireinclusiva/wp-content/uploads/sites/193/2022/03/Autismo-articulos-2022.pdf}}</ref>Etxekoen babesa izan du bidean, etxean beti bultzatu baita sormena.
== Lan ibilbidea ==
Ilustratzaile da lanbidez eta bere ilustrazioak beste euskarri batzuetara eramaten ditu.
* Haurrentzako kamisetak eskuz margotu izan ditu.
* Haurren ipuinak ilustratu ditu argitaletxe zein erakunde desberdinentzako, eta baita material didaktiko eta webguneren bat ere.
* Ilustratzailea izateaz gain, bertsozale elkarteko irakaslea ere bada eta bertso saioetan jai-jartzaile ere jardun du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La apertura de las sidrerías y Mañukorta, en 'Hitzetik Hortzera'|hizkuntza=|url=https://www.eitb.eus/es/television/detalle/1229042/la-apertura-sidrerias-manukorta-larranaga-hitzetik-hortzera/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2023-04-07}}</ref>
* 2022an ''Appa Hi!,'' hika ikasteko Oñatin sortu zuen aplikaziorako marrazkiak egin zituen.<ref>{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Appa Hi!, hika ikasteko aplikazioa sortu dute|hizkuntza=eu|data=2022-12-05|url=https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20221205/appa-hi-hika-ikasteko-aplikazioa-sortu-dute|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2023-04-07}}</ref>
* 2022an Hitakoa berreskuratzeko eta bultzatzeko Oñatin abian duten ''Ingo Xonau'' programari buruzkoak azaldu zituen ETBko Hitzetik Hortzera saioan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El tuteo en el bertsolarismo, esta semana en "Hitzetik Hortzera"|hizkuntza=|data=2022-01-07|url=https://www.eitb.eus/es/television/detalle/8562637/el-tuteo-en-bertsolarismo-en-hitzetik-hortzera-este-sabado-7-de-enero/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2023-04-07}}</ref>
* ''Hurretik Oñati alkarregaz ezaguketako'' proiektuko marrazkiak egin zituen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=www.hurretik.eus|url=https://www.hurretik.eus/|aldizkaria=www.hurretik.eus|sartze-data=2023-04-07}}</ref>
Zaletasunen artean bidaiatzea du gustuko, gauza berriak ikustea, pelikulak ikustea , irakurtzea edota paseatzea.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://euskalirudigileak.com/socio/mirari/ Euskal Irudigileak. Bazkidea]
{{bizialdia|1986ko||Sagarzazu, Mirari}}
[[Kategoria:Oñatiarrak]]
[[Kategoria:Artisauak]]
[[Kategoria:Emakume artisauak]]
[[Kategoria:Artistak]]
[[Kategoria:Emakume artistak]]
[[Kategoria:Ilustratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume ilustratzaileak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko Unibertsitateko ikasleak]]
9rfjx1cy7adcu7ab9lthur76yo4b94c
Wikipedia:Irudi eskaerak
4
1106357
10022326
10019714
2025-01-04T10:59:28Z
Suna no onna
63274
/* Zerrenda */
10022326
wikitext
text/x-wiki
Orri honetan, irudi bat edo irudi-sorta bat Commonsera igotzea eska dezakete wikilariek artikulu bat sortzeko edo osatzeko beharrezkoak direla ikusten dutenean.
Eskatutako irudia igo denean, komeni da eskatu zuen wikilariari jakinaraztea. Eskaera egin zuen wikilari horrek ezaba dezake bere eskaera, irudia igo dela jakiten duenean.[[Fitxategi:Olentzero (euskal mitologia) - Midjourney AI bertsioa.png|erdian|thumb|ezkerrera|Wikiolentzerori eskatu]]
==Mapa==
Mapa honetan dituzu [[Commons]]en irudia beharko luketen objektuetako batzuen kokapena:
{{map draw
|type= |latitude=43.08205719689084 |longitude=-1.917852059408474 |zoom=
| width = 600
| height = 400
| align = center
|text=Non dauden argazkia egiteko eskatzen diren objektuetako batzuk. Baliteke [[koordenatu]] batzuk gutxi-gorabeherakoak izatea. |align=center |frameless= |class= |item=
|coordinates= |title=Harana |description= |image=
|marker-color= |marker-size= |marker-symbol=
|stroke= |stroke-width= |stroke-opacity=
|fill= |fill-opacity=
|geotype= |ids=
|geotype1=Point
|coordinates1=43.25871073427335,-2.9215626887449098
|title1=1-Mesterikako dama Bizkaiko Arkeologia Museoan
|description1=https://eu.wikipedia.org/wiki/Mesterikako_dama
|image1=
|marker-color1=#AAC900
|marker-size1=
|marker-symbol1=circle
|geotype2=Point
|coordinates2=42.84190854653062,-2.493678179436759
|title2=2-Henaioko aztarnategi musealizatua
|description2=https://eu.wikipedia.org/wiki/Henaio
|image2=
|marker-color2=#EEC900
|marker-size2=
|marker-symbol2=circle
|geotype3=Point
|coordinates3=43.3836936341042,-1.3056766472504293
|title3=3-Hazparneko idazkuna.
|description3=https://eu.wikipedia.org/wiki/Novenpopulania
|image3=
|marker-color3=#AAC900
|marker-size3=
|marker-symbol3=circle
|geotype4=Point
|coordinates4=42.76187620169766, -1.4246996242474088
|title4=4-Legingo gaztelua.
|description4=https://eu.wikipedia.org/wiki/Legingo_gaztelua
|image4=
|marker-color4=#EEC900
|marker-size4=
|marker-symbol4=circle
|geotype5=Point
|coordinates5=42.90787356340331, -1.091199535746257
|title5=5-Koleto etxea. Otsagabia
|description5=https://eu.wikipedia.org/wiki/Koleto_etxea
|image5=
|marker-color5=#AAC900
|marker-size5=
|marker-symbol5=circle
|geotype6=Point
|coordinates6=42.7781, -1.5767
|title6=6-Ezkoriz-Zolinako urmaela
|description6=https://eu.wikipedia.org/wiki/Ezkorizko_urmaela
|image6=
|marker-color6=#EEC900
|marker-size6=
|marker-symbol6=circle
|geotype7=Point
|coordinates7=41.92610463571562, -1.445274635631243
|title7=7-Alto de la Cruz aztarnategia.
|description7=https://eu.wikipedia.org/wiki/Alto_de_la_Cruz
|image7=
|marker-color7=#AAC900
|marker-size7=
|marker-symbol7=circle
|geotype8=Point
|coordinates8=42.81963642673171, -1.6460299712656121
|title8=8-Nafarroako Museoa: Alto de la Cruzeko aztarnategian aurkitutako piezak.
|description8=https://eu.wikipedia.org/wiki/Nafarroako_Museoa
|image8=
|marker-color8=#EEC900
|marker-size8=
|marker-symbol8=circle
|geotype9=Point
|coordinates9=42.849769757631286, -2.671079150054462
|title9=9-Arabako Arkeologi museoan dagoen Unbo bat, besteak beste.
|description9=https://eu.wikipedia.org/wiki/Arkeologi_Museoa
|image9=
|marker-color9=#AAC900
|marker-size9=
|marker-symbol9=circle
|geotype10=Point
|coordinates10=42.849769757631286, -2.671079150054462
|title10=9-Arabako Arkeologi museoan dagoen Helasseri eskainitako aldarea.
|description10=https://eu.wikipedia.org/wiki/Arkeologi_Museoa
|image10=
|marker-color10=#AAC900
|marker-size10=
|marker-symbol10=circle
|geotype11=Point
|coordinates11=42.657641833109516, -1.6151814701184015
|title11=11-Gergako gaztelua.
|description11=https://eu.wikipedia.org/wiki/Gergako_gaztelua
|image11=
|marker-color11=#AAC900
|marker-size11=
|marker-symbol11=circle
|geotype12=Point
|coordinates12=42.88184863131961, -2.9560460602638026
|title12=12-Urbina Basabeko dorreko interpretazio zentroa. [[Andagosteko gudua]]ren materialak.
|description12=https://eu.wikipedia.org/wiki/Urbina_Basabeko_dorrea
|image12=
|marker-color12=#AAC900
|marker-size12=
|marker-symbol12=circle
|geotype13=Point
|coordinates13=42.945780887572276, -1.2301845073734439
|title13=13-Done Salbatoreko erretaula.
|description13=https://www.eusko-ikaskuntza.eus/eu/dokumentu-fondoa/multimedia-fondoa/mu-139315/
|image13=
|marker-color13=#AAC900
|marker-size13=
|marker-symbol13=circle
|geotype14=Point
|coordinates14=43.087610415371046, -3.084771752903757
|title14=14- Peregañako media eta herri harresitua (Herri harresituaren koord: 43.08684293172663, -3.085461432541553).
|description14=https://eu.wikipedia.org/wiki/Perega%C3%B1a
|image14=
|marker-color14=#AAC900
|marker-size14=
|marker-symbol14=circle
|geotype15=Point
|coordinates15=43.05043551484508, -3.0287654243672995
|title15=15- Mendiaren profila
|description15=https://eu.wikipedia.org/wiki/Perega%C3%B1a
|image15=
|marker-color15=#AAC900
|marker-size15=
|marker-symbol15=circle
|geotype16=Point
|coordinates16=43.219578538416904, -1.9751741199080748
|title16=16- Marizulo kobako ahoa
|description16=https://eu.wikipedia.org/wiki/Marizulo
|image16=
|marker-color16=#AAC900
|marker-size16=
|marker-symbol16=circle
|geotype17=Point
|coordinates17=42.68658849989004, -1.306738969980783
|title17=17- Arripodaseko elizako baitaiarri gotikoa
|description17=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/foto/mu-36337/ eta https://sitioshistoricos.com/ripodas-vestigio-medieval/navarra/
|image17=
|marker-color17=#AAC900
|marker-size17=
|marker-symbol17=circle
}}
==Zerrenda==
{| class="wikitable"
|+
!Wikipedia artikulua
edo
Wikidata itema
!Eskatutako irudia
!Objektua non dagoen
Mapan duen zenbakia
!Herria
!Nork eskatzen duen
!Egina?
|-
|[[Mesterikako dama]]. Hemen ikus daiteke: https://www.alamy.es/estela-de-arenisca-tipo-cabeza-cortada-iii-a-c-san-esteban-de-mesterika-menaka-museo-arkeologi-museo-aqueologico-bilbao-bizkaia-pais-vasco-image376864331.html
|Eskulturaren aurrealdearen eta atzealdearen argazkia.
|[[Arkeologi Museoa|Bizkaiko Arkeologi museoa]] (1)
|Bilbo
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|BAI
|-
|Iparraldeko Burdin Aroko herri harresituen eta irudi guztiak edo ia guztiak falta dira. Begiratu hemen: [[Euskal Herriko kastroak]]
|
|
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Henaio]]. Historiaurreko eta Historiako hainbat aztarnak. Aztarnategi museolizatua
|Orokorra eta detaileak
|[[Dulantzi]] (2)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Hazparne]]ko idazkuana. [[Novempupulania]]ren sorreraren berri ematen duena.
|Orokorra.
|Irudi hau dago: Stèle_romaine_Hasparren.jpg. Baina oso kalitate exkaxa du. (3)
|Originala Hazparneko udaletxean. Kopia bat elizan dago.
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 12:44, 2023 uztailak 15
|EZ
|-
|[[Legingo gaztelua]]. Erdi Aroko gaztelua
|Orokorra eta detaileak
|Legin mendiko tontorra. Nabarraldekoek jarri zuten seinale bat et harlandu batzuk gertatzen dira. (4)
|[[Itzagaondoa]] udalerria, Andatz kontzejua.
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:44, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Koleto etxea]].
|Orokorra.
|Nafarroako [[Otsagabia]] herrian dagoen museo etnografikoa (5)
|[[Otsagabia]]
|[[Lankide:Ernestobanpiroa|Ernestobanpiroa]] ([[Lankide eztabaida:Ernestobanpiroa|eztabaida]]) 17:54, 2023 uztailak 30
|EZ
|-
|[[Unbo]].
|Orokorra.
|Unboa Arabako Arkeologia museoan badute bat. (9)
|[[Gasteiz]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:40, 2023 abuztuak 18
|EZ
|-
|[[Helasse]]. Helasse (edo Helass) jainkosari eskainitako aldarea.
|Orokorra. Alboetan irudirik balu, hori ere bai
|Arabako Arkeologia Museoa (10)
|[[Gasteiz]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:05, 30 Iraila 2023
|EZ
|-
|[[Alto de la Cruz]] aztarnategia eta bertako materialak. Corteseko Gazteluan material batzuk daude, museo txiki bat jarri baitute. Eta besteak, Iruñeko Nafarroako Museoan?
|Orokorra.
|Nafarroako Museoa eta Corteseko Gazteluan. (7)
|[[Cortes]] eta Iruñea
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:41, 2023ko irailak 30
|EZ
|-
|[[Gergako gaztelua]]
|Orokorra.
|[[Untzueko haitza]] (11)
|[[Untzue]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 14:27, 2023ko urriak 9
|EZ
|-
|[[Ezkorizko urmaela]]
|Orokorra.
|Zolian (6)
|[[Zolia]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 19:28, 30 Iraila 2023
|EZ
|-
|[[Urbina Basabeko dorrea]]
|Barruko interpretazio zentroa; [[Andagosteko gudua]]ri buruzkoa.
|(12)
|[[Kuartango]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:28, 7 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Peregaña]] mendia
|Orokorra. Bere perfila ikusteko, agian Beotegi herritik aterata.
| (14)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:05, 17 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Babio]] mendia
|Goitik hartutako argazkia dago, baina profilarena edo, hau da, behetik hartutako falta da..
| (15)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:06, 17 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Marizulo]] koba
|Kanpotik eta barrutik ahal bada.
| (16)
|[[Urnieta]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:06, 30 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[El Montecillo trikuharria]]
|Kanpotik eta barrutik.
|(12)
|[[Villabuena Araba]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:06, 3 ekaina 2024
|EZ
|-
|Aezkoako Hiriberriko Done Salbatoreko elizako erretaula nagusia
|Orokorra eta detaileak gertutuk
|Elizako absidean, barruan (13)
|[[Hiriberri (Aezkoa)|Hiriberri]], Aezkoa
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 16:00, 28 abendua 2024
|EZ
|-
|Arripodasko (Urraulbeiti) bataiarri gotikoa
|orokorra
|Andre Mariaren Jasokundearen elizan (omen) (17)
|[[Arripodas|Arripodas,]] [[Urraulbeiti|Urraulbieiti]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:40, 31 abendua 2024
|EZ
|-
|Jesuiten San Jose eliza barrokoa
|Orokorra kanpokoa, barrukoa eta detaileak
|18
|Lekeitio, Alde Zaharra
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:57, 2025eko urtarrilal 4
|EZ
|}
[[Kategoria:Wikipedia]]
ewgsljvw3w4xxu7bmnd8z24tmch1t08
10022328
10022326
2025-01-04T11:01:15Z
Suna no onna
63274
/* Mapa */
10022328
wikitext
text/x-wiki
Orri honetan, irudi bat edo irudi-sorta bat Commonsera igotzea eska dezakete wikilariek artikulu bat sortzeko edo osatzeko beharrezkoak direla ikusten dutenean.
Eskatutako irudia igo denean, komeni da eskatu zuen wikilariari jakinaraztea. Eskaera egin zuen wikilari horrek ezaba dezake bere eskaera, irudia igo dela jakiten duenean.[[Fitxategi:Olentzero (euskal mitologia) - Midjourney AI bertsioa.png|erdian|thumb|ezkerrera|Wikiolentzerori eskatu]]
==Mapa==
Mapa honetan dituzu [[Commons]]en irudia beharko luketen objektuetako batzuen kokapena:
{{map draw
|type= |latitude=43.08205719689084 |longitude=-1.917852059408474 |zoom=
| width = 600
| height = 400
| align = center
|text=Non dauden argazkia egiteko eskatzen diren objektuetako batzuk. Baliteke [[koordenatu]] batzuk gutxi-gorabeherakoak izatea. |align=center |frameless= |class= |item=
|coordinates= |title=Harana |description= |image=
|marker-color= |marker-size= |marker-symbol=
|stroke= |stroke-width= |stroke-opacity=
|fill= |fill-opacity=
|geotype= |ids=
|geotype1=Point
|coordinates1=43.25871073427335,-2.9215626887449098
|title1=1-Mesterikako dama Bizkaiko Arkeologia Museoan
|description1=https://eu.wikipedia.org/wiki/Mesterikako_dama
|image1=
|marker-color1=#AAC900
|marker-size1=
|marker-symbol1=circle
|geotype2=Point
|coordinates2=42.84190854653062,-2.493678179436759
|title2=2-Henaioko aztarnategi musealizatua
|description2=https://eu.wikipedia.org/wiki/Henaio
|image2=
|marker-color2=#EEC900
|marker-size2=
|marker-symbol2=circle
|geotype3=Point
|coordinates3=43.3836936341042,-1.3056766472504293
|title3=3-Hazparneko idazkuna.
|description3=https://eu.wikipedia.org/wiki/Novenpopulania
|image3=
|marker-color3=#AAC900
|marker-size3=
|marker-symbol3=circle
|geotype4=Point
|coordinates4=42.76187620169766, -1.4246996242474088
|title4=4-Legingo gaztelua.
|description4=https://eu.wikipedia.org/wiki/Legingo_gaztelua
|image4=
|marker-color4=#EEC900
|marker-size4=
|marker-symbol4=circle
|geotype5=Point
|coordinates5=42.90787356340331, -1.091199535746257
|title5=5-Koleto etxea. Otsagabia
|description5=https://eu.wikipedia.org/wiki/Koleto_etxea
|image5=
|marker-color5=#AAC900
|marker-size5=
|marker-symbol5=circle
|geotype6=Point
|coordinates6=42.7781, -1.5767
|title6=6-Ezkoriz-Zolinako urmaela
|description6=https://eu.wikipedia.org/wiki/Ezkorizko_urmaela
|image6=
|marker-color6=#EEC900
|marker-size6=
|marker-symbol6=circle
|geotype7=Point
|coordinates7=41.92610463571562, -1.445274635631243
|title7=7-Alto de la Cruz aztarnategia.
|description7=https://eu.wikipedia.org/wiki/Alto_de_la_Cruz
|image7=
|marker-color7=#AAC900
|marker-size7=
|marker-symbol7=circle
|geotype8=Point
|coordinates8=42.81963642673171, -1.6460299712656121
|title8=8-Nafarroako Museoa: Alto de la Cruzeko aztarnategian aurkitutako piezak.
|description8=https://eu.wikipedia.org/wiki/Nafarroako_Museoa
|image8=
|marker-color8=#EEC900
|marker-size8=
|marker-symbol8=circle
|geotype9=Point
|coordinates9=42.849769757631286, -2.671079150054462
|title9=9-Arabako Arkeologi museoan dagoen Unbo bat, besteak beste.
|description9=https://eu.wikipedia.org/wiki/Arkeologi_Museoa
|image9=
|marker-color9=#AAC900
|marker-size9=
|marker-symbol9=circle
|geotype10=Point
|coordinates10=42.849769757631286, -2.671079150054462
|title10=9-Arabako Arkeologi museoan dagoen Helasseri eskainitako aldarea.
|description10=https://eu.wikipedia.org/wiki/Arkeologi_Museoa
|image10=
|marker-color10=#AAC900
|marker-size10=
|marker-symbol10=circle
|geotype11=Point
|coordinates11=42.657641833109516, -1.6151814701184015
|title11=11-Gergako gaztelua.
|description11=https://eu.wikipedia.org/wiki/Gergako_gaztelua
|image11=
|marker-color11=#AAC900
|marker-size11=
|marker-symbol11=circle
|geotype12=Point
|coordinates12=42.88184863131961, -2.9560460602638026
|title12=12-Urbina Basabeko dorreko interpretazio zentroa. [[Andagosteko gudua]]ren materialak.
|description12=https://eu.wikipedia.org/wiki/Urbina_Basabeko_dorrea
|image12=
|marker-color12=#AAC900
|marker-size12=
|marker-symbol12=circle
|geotype13=Point
|coordinates13=42.945780887572276, -1.2301845073734439
|title13=13-Done Salbatoreko erretaula.
|description13=https://www.eusko-ikaskuntza.eus/eu/dokumentu-fondoa/multimedia-fondoa/mu-139315/
|image13=
|marker-color13=#AAC900
|marker-size13=
|marker-symbol13=circle
|geotype14=Point
|coordinates14=43.087610415371046, -3.084771752903757
|title14=14- Peregañako media eta herri harresitua (Herri harresituaren koord: 43.08684293172663, -3.085461432541553).
|description14=https://eu.wikipedia.org/wiki/Perega%C3%B1a
|image14=
|marker-color14=#AAC900
|marker-size14=
|marker-symbol14=circle
|geotype15=Point
|coordinates15=43.05043551484508, -3.0287654243672995
|title15=15- Mendiaren profila
|description15=https://eu.wikipedia.org/wiki/Perega%C3%B1a
|image15=
|marker-color15=#AAC900
|marker-size15=
|marker-symbol15=circle
|geotype16=Point
|coordinates16=43.219578538416904, -1.9751741199080748
|title16=16- Marizulo kobako ahoa
|description16=https://eu.wikipedia.org/wiki/Marizulo
|image16=
|marker-color16=#AAC900
|marker-size16=
|marker-symbol16=circle
|geotype17=Point
|coordinates17=42.68658849989004, -1.306738969980783
|title17=17- Arripodaseko elizako baitaiarri gotikoa
|description17=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/foto/mu-36337/ eta https://sitioshistoricos.com/ripodas-vestigio-medieval/navarra/
|image17=
|marker-color17=#AAC900
|marker-size17=
|marker-symbol17=circle
|geotype18=Point
|coordinates18=43.36432085477443, -2.5040993861569425
|title17=18- Lekeitioko San Jose eliza
|description18=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/san-jose-eliza/eliza-/lekeitio/-casco-historico/fichaconsulta/28981
|image18=
|marker-color18=#AAC900
|marker-size18=
|marker-symbol18=circle
}}
==Zerrenda==
{| class="wikitable"
|+
!Wikipedia artikulua
edo
Wikidata itema
!Eskatutako irudia
!Objektua non dagoen
Mapan duen zenbakia
!Herria
!Nork eskatzen duen
!Egina?
|-
|[[Mesterikako dama]]. Hemen ikus daiteke: https://www.alamy.es/estela-de-arenisca-tipo-cabeza-cortada-iii-a-c-san-esteban-de-mesterika-menaka-museo-arkeologi-museo-aqueologico-bilbao-bizkaia-pais-vasco-image376864331.html
|Eskulturaren aurrealdearen eta atzealdearen argazkia.
|[[Arkeologi Museoa|Bizkaiko Arkeologi museoa]] (1)
|Bilbo
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|BAI
|-
|Iparraldeko Burdin Aroko herri harresituen eta irudi guztiak edo ia guztiak falta dira. Begiratu hemen: [[Euskal Herriko kastroak]]
|
|
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Henaio]]. Historiaurreko eta Historiako hainbat aztarnak. Aztarnategi museolizatua
|Orokorra eta detaileak
|[[Dulantzi]] (2)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Hazparne]]ko idazkuana. [[Novempupulania]]ren sorreraren berri ematen duena.
|Orokorra.
|Irudi hau dago: Stèle_romaine_Hasparren.jpg. Baina oso kalitate exkaxa du. (3)
|Originala Hazparneko udaletxean. Kopia bat elizan dago.
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 12:44, 2023 uztailak 15
|EZ
|-
|[[Legingo gaztelua]]. Erdi Aroko gaztelua
|Orokorra eta detaileak
|Legin mendiko tontorra. Nabarraldekoek jarri zuten seinale bat et harlandu batzuk gertatzen dira. (4)
|[[Itzagaondoa]] udalerria, Andatz kontzejua.
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:44, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Koleto etxea]].
|Orokorra.
|Nafarroako [[Otsagabia]] herrian dagoen museo etnografikoa (5)
|[[Otsagabia]]
|[[Lankide:Ernestobanpiroa|Ernestobanpiroa]] ([[Lankide eztabaida:Ernestobanpiroa|eztabaida]]) 17:54, 2023 uztailak 30
|EZ
|-
|[[Unbo]].
|Orokorra.
|Unboa Arabako Arkeologia museoan badute bat. (9)
|[[Gasteiz]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:40, 2023 abuztuak 18
|EZ
|-
|[[Helasse]]. Helasse (edo Helass) jainkosari eskainitako aldarea.
|Orokorra. Alboetan irudirik balu, hori ere bai
|Arabako Arkeologia Museoa (10)
|[[Gasteiz]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:05, 30 Iraila 2023
|EZ
|-
|[[Alto de la Cruz]] aztarnategia eta bertako materialak. Corteseko Gazteluan material batzuk daude, museo txiki bat jarri baitute. Eta besteak, Iruñeko Nafarroako Museoan?
|Orokorra.
|Nafarroako Museoa eta Corteseko Gazteluan. (7)
|[[Cortes]] eta Iruñea
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:41, 2023ko irailak 30
|EZ
|-
|[[Gergako gaztelua]]
|Orokorra.
|[[Untzueko haitza]] (11)
|[[Untzue]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 14:27, 2023ko urriak 9
|EZ
|-
|[[Ezkorizko urmaela]]
|Orokorra.
|Zolian (6)
|[[Zolia]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 19:28, 30 Iraila 2023
|EZ
|-
|[[Urbina Basabeko dorrea]]
|Barruko interpretazio zentroa; [[Andagosteko gudua]]ri buruzkoa.
|(12)
|[[Kuartango]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:28, 7 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Peregaña]] mendia
|Orokorra. Bere perfila ikusteko, agian Beotegi herritik aterata.
| (14)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:05, 17 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Babio]] mendia
|Goitik hartutako argazkia dago, baina profilarena edo, hau da, behetik hartutako falta da..
| (15)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:06, 17 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Marizulo]] koba
|Kanpotik eta barrutik ahal bada.
| (16)
|[[Urnieta]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:06, 30 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[El Montecillo trikuharria]]
|Kanpotik eta barrutik.
|(12)
|[[Villabuena Araba]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:06, 3 ekaina 2024
|EZ
|-
|Aezkoako Hiriberriko Done Salbatoreko elizako erretaula nagusia
|Orokorra eta detaileak gertutuk
|Elizako absidean, barruan (13)
|[[Hiriberri (Aezkoa)|Hiriberri]], Aezkoa
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 16:00, 28 abendua 2024
|EZ
|-
|Arripodasko (Urraulbeiti) bataiarri gotikoa
|orokorra
|Andre Mariaren Jasokundearen elizan (omen) (17)
|[[Arripodas|Arripodas,]] [[Urraulbeiti|Urraulbieiti]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:40, 31 abendua 2024
|EZ
|-
|Jesuiten San Jose eliza barrokoa
|Orokorra kanpokoa, barrukoa eta detaileak
|18
|Lekeitio, Alde Zaharra
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:57, 2025eko urtarrilal 4
|EZ
|}
[[Kategoria:Wikipedia]]
hrsbjddhrszl8t3p6ooluo9r75t956u
10022333
10022328
2025-01-04T11:09:56Z
Suna no onna
63274
/* Mapa */
10022333
wikitext
text/x-wiki
Orri honetan, irudi bat edo irudi-sorta bat Commonsera igotzea eska dezakete wikilariek artikulu bat sortzeko edo osatzeko beharrezkoak direla ikusten dutenean.
Eskatutako irudia igo denean, komeni da eskatu zuen wikilariari jakinaraztea. Eskaera egin zuen wikilari horrek ezaba dezake bere eskaera, irudia igo dela jakiten duenean.[[Fitxategi:Olentzero (euskal mitologia) - Midjourney AI bertsioa.png|erdian|thumb|ezkerrera|Wikiolentzerori eskatu]]
==Mapa==
Mapa honetan dituzu [[Commons]]en irudia beharko luketen objektuetako batzuen kokapena:
{{map draw
|type= |latitude=43.08205719689084 |longitude=-1.917852059408474 |zoom=
| width = 600
| height = 400
| align = center
|text=Non dauden argazkia egiteko eskatzen diren objektuetako batzuk. Baliteke [[koordenatu]] batzuk gutxi-gorabeherakoak izatea. |frameless= |class= |item=
|coordinates= |title=Harana |description= |image=
|marker-color= |marker-size= |marker-symbol=
|stroke= |stroke-width= |stroke-opacity=
|fill= |fill-opacity=
|geotype= |ids=
|geotype1=Point
|coordinates1=43.25871073427335,-2.9215626887449098
|title1=1-Mesterikako dama Bizkaiko Arkeologia Museoan
|description1=https://eu.wikipedia.org/wiki/Mesterikako_dama
|image1=
|marker-color1=#AAC900
|marker-size1=
|marker-symbol1=circle
|geotype2=Point
|coordinates2=42.84190854653062,-2.493678179436759
|title2=2-Henaioko aztarnategi musealizatua
|description2=https://eu.wikipedia.org/wiki/Henaio
|image2=
|marker-color2=#EEC900
|marker-size2=
|marker-symbol2=circle
|geotype3=Point
|coordinates3=43.3836936341042,-1.3056766472504293
|title3=3-Hazparneko idazkuna.
|description3=https://eu.wikipedia.org/wiki/Novenpopulania
|image3=
|marker-color3=#AAC900
|marker-size3=
|marker-symbol3=circle
|geotype4=Point
|coordinates4=42.76187620169766, -1.4246996242474088
|title4=4-Legingo gaztelua.
|description4=https://eu.wikipedia.org/wiki/Legingo_gaztelua
|image4=
|marker-color4=#EEC900
|marker-size4=
|marker-symbol4=circle
|geotype5=Point
|coordinates5=42.90787356340331, -1.091199535746257
|title5=5-Koleto etxea. Otsagabia
|description5=https://eu.wikipedia.org/wiki/Koleto_etxea
|image5=
|marker-color5=#AAC900
|marker-size5=
|marker-symbol5=circle
|geotype6=Point
|coordinates6=42.7781, -1.5767
|title6=6-Ezkoriz-Zolinako urmaela
|description6=https://eu.wikipedia.org/wiki/Ezkorizko_urmaela
|image6=
|marker-color6=#EEC900
|marker-size6=
|marker-symbol6=circle
|geotype7=Point
|coordinates7=41.92610463571562, -1.445274635631243
|title7=7-Alto de la Cruz aztarnategia.
|description7=https://eu.wikipedia.org/wiki/Alto_de_la_Cruz
|image7=
|marker-color7=#AAC900
|marker-size7=
|marker-symbol7=circle
|geotype8=Point
|coordinates8=42.81963642673171, -1.6460299712656121
|title8=8-Nafarroako Museoa: Alto de la Cruzeko aztarnategian aurkitutako piezak.
|description8=https://eu.wikipedia.org/wiki/Nafarroako_Museoa
|image8=
|marker-color8=#EEC900
|marker-size8=
|marker-symbol8=circle
|geotype9=Point
|coordinates9=42.849769757631286, -2.671079150054462
|title9=9-Arabako Arkeologi museoan dagoen Unbo bat, besteak beste.
|description9=https://eu.wikipedia.org/wiki/Arkeologi_Museoa
|image9=
|marker-color9=#AAC900
|marker-size9=
|marker-symbol9=circle
|geotype10=Point
|coordinates10=42.849769757631286, -2.671079150054462
|title10=9-Arabako Arkeologi museoan dagoen Helasseri eskainitako aldarea.
|description10=https://eu.wikipedia.org/wiki/Arkeologi_Museoa
|image10=
|marker-color10=#AAC900
|marker-size10=
|marker-symbol10=circle
|geotype11=Point
|coordinates11=42.657641833109516, -1.6151814701184015
|title11=11-Gergako gaztelua.
|description11=https://eu.wikipedia.org/wiki/Gergako_gaztelua
|image11=
|marker-color11=#AAC900
|marker-size11=
|marker-symbol11=circle
|geotype12=Point
|coordinates12=42.88184863131961, -2.9560460602638026
|title12=12-Urbina Basabeko dorreko interpretazio zentroa. [[Andagosteko gudua]]ren materialak.
|description12=https://eu.wikipedia.org/wiki/Urbina_Basabeko_dorrea
|image12=
|marker-color12=#AAC900
|marker-size12=
|marker-symbol12=circle
|geotype13=Point
|coordinates13=42.945780887572276, -1.2301845073734439
|title13=13-Done Salbatoreko erretaula.
|description13=https://www.eusko-ikaskuntza.eus/eu/dokumentu-fondoa/multimedia-fondoa/mu-139315/
|image13=
|marker-color13=#AAC900
|marker-size13=
|marker-symbol13=circle
|geotype14=Point
|coordinates14=43.087610415371046, -3.084771752903757
|title14=14- Peregañako media eta herri harresitua (Herri harresituaren koord: 43.08684293172663, -3.085461432541553).
|description14=https://eu.wikipedia.org/wiki/Perega%C3%B1a
|image14=
|marker-color14=#AAC900
|marker-size14=
|marker-symbol14=circle
|geotype15=Point
|coordinates15=43.05043551484508, -3.0287654243672995
|title15=15- Mendiaren profila
|description15=https://eu.wikipedia.org/wiki/Perega%C3%B1a
|image15=
|marker-color15=#AAC900
|marker-size15=
|marker-symbol15=circle
|geotype16=Point
|coordinates16=43.219578538416904, -1.9751741199080748
|title16=16- Marizulo kobako ahoa
|description16=https://eu.wikipedia.org/wiki/Marizulo
|image16=
|marker-color16=#AAC900
|marker-size16=
|marker-symbol16=circle
|geotype17=Point
|coordinates17=42.68658849989004, -1.306738969980783
|title17=17- Arripodaseko elizako baitaiarri gotikoa
|description17=https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/foto/mu-36337/ eta https://sitioshistoricos.com/ripodas-vestigio-medieval/navarra/
|image17=
|marker-color17=#AAC900
|marker-size17=
|marker-symbol17=circle
|geotype18=Point
|coordinates18=43.36432085477443, -2.5040993861569425
|title18=18- Lekeitioko San Jose eliza
|description18=https://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/san-jose-eliza/eliza-/lekeitio/-casco-historico/fichaconsulta/28981
|image18=
|marker-color18=#AAC900
|marker-size18=
|marker-symbol18=circle
}}
==Zerrenda==
{| class="wikitable"
|+
!Wikipedia artikulua
edo
Wikidata itema
!Eskatutako irudia
!Objektua non dagoen
Mapan duen zenbakia
!Herria
!Nork eskatzen duen
!Egina?
|-
|[[Mesterikako dama]]. Hemen ikus daiteke: https://www.alamy.es/estela-de-arenisca-tipo-cabeza-cortada-iii-a-c-san-esteban-de-mesterika-menaka-museo-arkeologi-museo-aqueologico-bilbao-bizkaia-pais-vasco-image376864331.html
|Eskulturaren aurrealdearen eta atzealdearen argazkia.
|[[Arkeologi Museoa|Bizkaiko Arkeologi museoa]] (1)
|Bilbo
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|BAI
|-
|Iparraldeko Burdin Aroko herri harresituen eta irudi guztiak edo ia guztiak falta dira. Begiratu hemen: [[Euskal Herriko kastroak]]
|
|
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Henaio]]. Historiaurreko eta Historiako hainbat aztarnak. Aztarnategi museolizatua
|Orokorra eta detaileak
|[[Dulantzi]] (2)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:23, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Hazparne]]ko idazkuana. [[Novempupulania]]ren sorreraren berri ematen duena.
|Orokorra.
|Irudi hau dago: Stèle_romaine_Hasparren.jpg. Baina oso kalitate exkaxa du. (3)
|Originala Hazparneko udaletxean. Kopia bat elizan dago.
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 12:44, 2023 uztailak 15
|EZ
|-
|[[Legingo gaztelua]]. Erdi Aroko gaztelua
|Orokorra eta detaileak
|Legin mendiko tontorra. Nabarraldekoek jarri zuten seinale bat et harlandu batzuk gertatzen dira. (4)
|[[Itzagaondoa]] udalerria, Andatz kontzejua.
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 15:44, 2023 uztailak 22
|EZ
|-
|[[Koleto etxea]].
|Orokorra.
|Nafarroako [[Otsagabia]] herrian dagoen museo etnografikoa (5)
|[[Otsagabia]]
|[[Lankide:Ernestobanpiroa|Ernestobanpiroa]] ([[Lankide eztabaida:Ernestobanpiroa|eztabaida]]) 17:54, 2023 uztailak 30
|EZ
|-
|[[Unbo]].
|Orokorra.
|Unboa Arabako Arkeologia museoan badute bat. (9)
|[[Gasteiz]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:40, 2023 abuztuak 18
|EZ
|-
|[[Helasse]]. Helasse (edo Helass) jainkosari eskainitako aldarea.
|Orokorra. Alboetan irudirik balu, hori ere bai
|Arabako Arkeologia Museoa (10)
|[[Gasteiz]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:05, 30 Iraila 2023
|EZ
|-
|[[Alto de la Cruz]] aztarnategia eta bertako materialak. Corteseko Gazteluan material batzuk daude, museo txiki bat jarri baitute. Eta besteak, Iruñeko Nafarroako Museoan?
|Orokorra.
|Nafarroako Museoa eta Corteseko Gazteluan. (7)
|[[Cortes]] eta Iruñea
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:41, 2023ko irailak 30
|EZ
|-
|[[Gergako gaztelua]]
|Orokorra.
|[[Untzueko haitza]] (11)
|[[Untzue]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 14:27, 2023ko urriak 9
|EZ
|-
|[[Ezkorizko urmaela]]
|Orokorra.
|Zolian (6)
|[[Zolia]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 19:28, 30 Iraila 2023
|EZ
|-
|[[Urbina Basabeko dorrea]]
|Barruko interpretazio zentroa; [[Andagosteko gudua]]ri buruzkoa.
|(12)
|[[Kuartango]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:28, 7 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Peregaña]] mendia
|Orokorra. Bere perfila ikusteko, agian Beotegi herritik aterata.
| (14)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:05, 17 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Babio]] mendia
|Goitik hartutako argazkia dago, baina profilarena edo, hau da, behetik hartutako falta da..
| (15)
|
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 10:06, 17 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[Marizulo]] koba
|Kanpotik eta barrutik ahal bada.
| (16)
|[[Urnieta]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:06, 30 azaroa 2023
|EZ
|-
|[[El Montecillo trikuharria]]
|Kanpotik eta barrutik.
|(12)
|[[Villabuena Araba]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 20:06, 3 ekaina 2024
|EZ
|-
|Aezkoako Hiriberriko Done Salbatoreko elizako erretaula nagusia
|Orokorra eta detaileak gertutuk
|Elizako absidean, barruan (13)
|[[Hiriberri (Aezkoa)|Hiriberri]], Aezkoa
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 16:00, 28 abendua 2024
|EZ
|-
|Arripodasko (Urraulbeiti) bataiarri gotikoa
|orokorra
|Andre Mariaren Jasokundearen elizan (omen) (17)
|[[Arripodas|Arripodas,]] [[Urraulbeiti|Urraulbieiti]]
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:40, 31 abendua 2024
|EZ
|-
|Jesuiten San Jose eliza barrokoa
|Orokorra kanpokoa, barrukoa eta detaileak
|18
|Lekeitio, Alde Zaharra
|[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 11:57, 2025eko urtarrilal 4
|EZ
|}
[[Kategoria:Wikipedia]]
p43k3hil5be8qv33rhnmnfecwhzhhxk
Nahel Merzouken erailketa
0
1108692
10022322
9328432
2025-01-04T10:53:29Z
Marklar2007
1545
[[Kategoria:Nanterre]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022322
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''Nahel Merzouken erailketa''' (batzuetan, oker idatzita, '''Naël''') [[Frantzia]]ko kasu judizial baten izena da. 17 urteko Nahel Merzouk<ref>{{Erreferentzia|izena=Par Marion Justinien et Caroline Piquet Le 29 juin 2023|abizena=à 11h37|izenburua=Mort de Nahel : policier déféré, autopsie, passager recherché… ce qu’il faut retenir des déclarations du procureur|hizkuntza=fr-FR|abizena2=À 14h02|izena2=Modifié Le 29 Juin 2023|data=2023-06-29|url=https://www.leparisien.fr/faits-divers/mort-de-nahel-policier-defere-autopsie-passager-recherche-ce-quil-faut-retenir-des-declarations-du-procureur-29-06-2023-VE2EQXDEW5CSFDSVZYL5HH75UU.php|aldizkaria=leparisien.fr|sartze-data=2023-06-30}}</ref> poliziaren esku hil ondoren abiatu zen, [[2023]]ko [[ekainaren 27]]an [[Nanterre]]n, [[Île-de-France]] eskualdeko [[Senako Gainak]] departamenduan, kontrol batetik ihes egin eta gero<ref>{{Erreferentzia|izenburua=A Nanterre, un ado de 17 ans tué par la police lors d’un contrôle routier : ce que l’on sait des faits|hizkuntza=fr|data=2023-06-27|url=https://www.nouvelobs.com/faits-divers/20230627.OBS75039/ado-de-17-ans-tue-par-la-police-apres-un-controle-routier-ce-que-l-on-sait-des-faits.html|aldizkaria=L'Obs|sartze-data=2023-06-30}}</ref>.
Hasieran, poliziak [[defentsa propio]]a alegatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Par Caroline|abizena=Piquet|izenburua=Adolescent tué à Nanterre par un tir policier : « On veut la vérité et on la veut vite », réagit le maire|hizkuntza=fr-FR|abizena2=Constant|abizena3=à 10h09|abizena4=À 19h21|izena2=Julien|izena3=David Livois et Auguste Canier Le 27 juin 2023|izena4=Modifié Le 27 Juin 2023|data=2023-06-27|url=https://www.leparisien.fr/faits-divers/nanterre-un-homme-tue-par-un-tir-de-la-police-apres-un-refus-dobtemperer-27-06-2023-NUHSC3W3X5GYDGWDXCA36APNUU.php|aldizkaria=leparisien.fr|sartze-data=2023-06-30}}</ref>. Adierazpen hori baztertu egin zen [[sare sozial]]etan argitaratutako bideo baten ondorioz. Bideo horretan, poliziak geldirik zeuden, eta gazteak gidatzen zuen autoaren alde batean zeuden. Horietako batek, autoa berriz abian jarri zenean, leihatilaren barruan tiro egin zuen. Gertakariak nahasmena eragin zuen eta [[poliziaren indarkeria]]ri buruzko eztabaida piztu zuen, eta [[Nahel Merzouk hil ondorengo istiluak|istiluak izan ziren herrialde osoan hurrengo egunetan]]. Tiro hilgarria egin zuen poliziari hilketa leporatu zioten eta 2023ko ekainaren 29an kartzelaratu zuten.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Frantziako protestak]]
[[Kategoria:2023ko protestak]]
[[Kategoria:Parisko historia]]
[[Kategoria:2023ko gertakariak]]
[[Kategoria:Nanterre]]
ebojj501y4vmla83v08kllojn5628fd
Pilar Pascual de Sanjuán
0
1112980
10021893
9532841
2025-01-03T16:38:28Z
Eliatxo
96586
/* Kanpo estekak */
10021893
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa
|nazionalitatea={{bandera|Katalunia}}
}}
'''Pilar Pascual de Sanjuán''' ([[Cartagena]], [[1827]]ko [[Urriaren 23|urriaren 23a]] – [[Bartzelona]], [[1899]]ko [[Otsailaren 18|otsailaren 18a]]), '''Pilar Pascual Ibars''' edo '''Pilar Pascual i Fuentes''', [[Irakasle|maistra]], [[Feminismo|feminista]] eta [[idazle]] [[Kataluniako Autonomia Erkidegoa|katalana]] izan zen. <ref>{{Erreferentzia|izena=LUIS MIGUEL PÉREZ|abizena=ADÁN|izenburua='Flora o la educación de una niña'|hizkuntza=es|data=2019-02-23|url=https://www.laverdad.es/murcia/cartagena/flora-educacion-nina-20190223010213-ntvo.html|aldizkaria=La Verdad|sartze-data=2023-08-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pilar Pascual de Sanjuán: Maestra, mujer de fe y feminista|hizkuntza=es|data=2020-07-22|url=https://es.aleteia.org/2020/07/22/pilar-pascual-de-sanjuan-maestra-mujer-de-fe-y-feminista/|aldizkaria=Aleteia.org {{!}} Español - valores con alma para vivir feliz|sartze-data=2023-08-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Enciclopedia.cat - Pilar Pascual i Fuentes|hizkuntza=ca|url=https://www.enciclopedia.cat/gran-enciclopedia-catalana/pilar-pascual-i-fuentes|aldizkaria=www.enciclopedia.cat|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
== Biografia ==
Pilar Pascual Ibars [[Cartagena|Cartagenan]] jaio zen, baina haurtzaroa [[Mequinenza/Mequinensa|Mequinensan]] igaro zuen, amaren familia bertakoa bait zen. Bere ama arduratu zen bere prestakuntza intelektualaz,eta Pilarrek bere lehen liburuetako bat amari eskaini zion. Txikitatik izan zen literatura eta hezkuntza lanen irakurle sutsua. Hamalau urte zituela artilleriako kapitaina zen aita hil zitzaion. Amak eta alabak brodatuak eta beste lan batzuk eginez atera zuten bizimodua. Pascualek lana eta irakurketa txandatu egin zuen .
Mequinensako botikariarekin ezkondu ondoren, Pascual bere kabuz aurkeztu zen oinarrizko eta goi mailako maisu-maistren azterketetara, eta kalifikazio gorena lortu zuen. [[Lleida|Lleidara]] joan ziren ondoren eta han neskentzako eskola pribatu bat ireki zuen, baina 30 urterekin alargun geratu zen, eta Irakasle Eskola publikoan lanean hastea erabaki zuen bertan lan baldintzak hobeak zirelako. Sant Joan de Vilassar, [[Manresa]] eta Sabadelleko nesken eskoletan aritu zen eta, azkenik, Bartzelonara joan zen. Han, emakumeen Eskola Normalari atxikitako eskolako arduradun izan zen hogeita hamazazpi urtez.
1892. urtean, ''Bartzelonako Arte Industrien eta Erreprodukzioen Nazioarteko Erakusketa Nazionalean'' parte hartu zuen, Arte Ederren Jauregian. Bertan, puntu ingelesez egindako zapia, koloretako kotoiaz bordatutako eskuoihala eta Bristol paperezko estalkiak zituen deboziozkoa aurkeztu zituen. Erakusketa honen katalogoaren arabera, Pilar une hartan Bartzelonako Sant Antoni ingurabideko Nesken Udal Eskolako zuzendaria zen.
Maistra oso ezaguna eta idazle emankorra izan zen, bereziki neskentzako eskola eskuliburuak idatziz baita pedagogia tratatuak, poesia edota iritzi artikuluak ere. Hainbat kultur entitate eta epaimahaitako kide izan zen eta ''El Monitor de Primera Enseñanza'' aldizkariko erredaktorea ere, Bastinos liburudendak argitaratutako aldizkari profesionala.
== Ideia eta jarduera soziopolitikoak ==
Nesken hezkuntzari buruzko postulatuei dagokienez, Pascualek gizonen eta emakumeen artean banandutako esferen doktrina defendatzen zuen, eta garai hartan nagusi zen feminitate ideala goraipatzen zuen. Dikotomia horren funtsezko ezaugarriak zalantzan jartzen ez zituen arren, etxeko aingeruaren irudian oinarritutako emakume eredua definitzen zuenean, emakumearen autoestimua eta bizi-baldintzak hobetzeko duintasuna eman nahi zion ikuspegi propio batetik definitzen zuen. Aukera hori, XIX mendearen erdialdeko emakumeei onartzen zitzaizkien jarduera muga estuak kontuan hartuta, baloratu behar da uneko esku-hartze estrategia bideragarri bakanetako bezala. Adibide argigarri bat garai hartako moral bikoitza kritikatzen eta emakumeen nagusitasun morala aldarrikatzen zuenean aurki dezakegu. Egiaztatze horren ondorioz, emakumeen balioek eta portaera moralak gizonek imitatu beharreko eredu bihurtu behar zutela proposatu zuen. Nesken gorputz hezkuntza ere bultzatzen zuen nesken eskoletan joste lanak nagusitzen zirenez, jolas, dantza eta gimnastika ariketak egitea proposatzen zuen gehiegizko sedentarismoa konpentsatzeko, .
Pascual XIX. mendeko feminista katalanekin harrema hestua izan zuen. katalanez idatzitako ''La Llar'' emakumeen lehen aldizkarian parte hartu zuen [[Dolors Monserdà]] eta Josepa Massanés idazleekin batera baina bere garaiko feminista gisa defini dezakeen jarduera bere ibilbide profesionala da. Bere lanaren garrantziaz erabat jabetuta, Pascualek, bere lehen artikuluetatik, 1857ko Moyano Legeak ezarritako soldata ezberdintasuna salatu zuen, maistren estatusa duintzeko eta lankideen pareko gizarte onarpena eskatzeko. Urteak igaro ahala, ahots asko gehitu zitzaizkion eskaera honi, horrela, Pascualen hasierako inkonformismoak emakume irakasleen arteko harreman-sare bizia eta sendoa sortu ahal izan zuen, eta, gizon batzuen laguntzarekin, kanpaina arrakastatsua bultzatu zuen. Hori guztia 1883an amaitu zen, mundu mailan aitzindari izan zen irakasle guztien (gizon zein emakume) Soldata Berdintzeko Legea aldarrikatu zenean.
== Lanak ==
Oso ezaguna izan zen haurrentzako, bereziki neskentzako eta debozioa eta hezkuntza morala sustatzeko egindako lanengatik. Besteak beste:
* [[1863]]. urtea baino lehen: ''Oraciones en verso, para la entrada y salida de la escuela y para los sábados por la tarde, a la Virgen'' (Bartzelona: J. Bastinos e hijos).
* [[1863]]:
** ''Los albores de la vida: obra dedicada a las niñas'' (Bartzelona: Librería de Juan Bastinos e Hijos), Liburu honek 1863ko Bartzelonako Instrukzioaren Lagunen lehen saria irabazi zuen. Arrakastaren ondorioz, berriro argitaratu zen 1874, 1877, 1879 eta 1897an.
** ''Año evangélico para los niños, o Los evangelios explicados y comentados al alcance de la infancia...'' (Bartzelona: Juan Bastinos e hijos): lau aldiz berrargitaratua egilearen bizitzan.
* [[1864]]: ''Preceptos morales para la infancia, basados en hechos históricos'' (Bartzelona: Imprenta de J. Jepús).
* [[1865]]: ''Lecciones de economía doméstica para madres de familia'' (Bartzelona: Imprenta de J. Jepús): bere lanik arrakastatsuenetako bat, etxekoandreei zuzendua. Oso berrargitaratua, Guía de la mujer ere deitu zioten.
* [[1867]]: ''La Fe de la infancia: devocionario para niños'' (Bartzelona: Antonio J. Bastinos liburutegia).
* [[1869]]''La moral en la historia: colección de cuadros históricos con su aplicación moral al alcance de los niños'' (Bartzelona: Bastinos).
* [[1872]]: : ''Nuevo Fleuri: compendio de Historia Sagrada: narrativa educativa para uso de la escuela de Primera Enseñanza'' (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinos).
* [[1875]]:
** ''Los deberes maternales: cartas morales de una maestra a una madre de familia sobre la educación de la mujer'' (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinosen liburutegia). Bigarren edizioak [[Fernán Caballero (Ciudad Real)|Fernán]] Caballeroren hitzaurrea du.
** ''El trovador de la niñez:'' bertsoz egindako konposizioen bilduma, haurrak poesia irakurtzen trebatzeko (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinos): Espainiako eskola askotan derrigorrezko irakurketako liburu bihurtu zen.
* [[1877]]:
** ''El sendero de la virtud: leyendas morales dedicadas a los niños'' (Bartzelona: J. Jepús).
** ''Epistolario manual para señoritas: modelos de cartas propias para la niña, la joven y la mujer'' (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinosen liburutegia).
* [[1880]]:''Importancia de la educación física de las niñas'' Granadako "El Profesorado" Bigarren Lehiaketa Pedagogikoaren saria.
* [[1881]]: ''Flora o la educación de una niña'' (Bartzelona: Imprenta eta Litografía de Faustino Paluzie): bere lanik ezagunena berrargitaratzen jarraitu zuen 1954ra arte.
* [[1883]]:
** ''Discursos, diálogos y poesías propios para ser recitados por niños y niñas en diferentes actos escolares'' (Bartzelona: Borrás y Maestro): Julián López i Antonio Anguizekin lankidetzan idatzia.
** ''El primer libro de las niñas: método de lectura corriente'' (Bartzelona).
* [[1884]]: ''Breve tratado de urbanidad para las niñas'' (Bartzelona: Imprenta de Paluzie).
* [[1885]]:
** ''Las obras de Misericordia explicadas a los niños por medio de historietas morales'' (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinos).
** ''Prontuario del ama de casa: tratado elemental de labores para las niñas y las jóvenes'' (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinos).
* [[1886]]: ''El Credo o Símbolo de los Apóstoles'' (Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinos).
* [[1888]]:
** ''Resumen de urbanidad para los niños'' (Bartzelona: Faustino Paluzie).
** ''Programa de ortología, o sea Teoría de la lectura para las alumnas del segundo curso...''(Bartzelona: Juan eta Antonio Bastinosen liburutegia).
* [[1889]]: ''La educación del sentimiento'' (Bartzelona: Antonio J. Bastinos).
* [[1890]]:
** ''Flores del alma: colección de poesías'' (Bartzelona: J. Jepús Roviralta).
** ''Los Sacramentos con imágenes.'' (Bartzelona: Librería de Antonio J. Bastinos).
* [[1891]]: ''Escenas de familia: continuación de Flora: libro de lecturas en prosa y verso para niños y niñas'' (Bartzelona: Faustino Paluzie).
* [[1893]]:
** ''Ramillete místico: piadosos ejercicios del mes de mayo dedicados a la santísima Virgen María'' (Bartzelona: Antonio J. Bastinos).
** ''A través del mar: cuadros históricos con su aplicación moral en forma epistolar'' (Bartzelona: Antonio J. Bastinos).
* [[1896]]:''La educación de la mujer: tratado de pedagogía para las maestras de Primera Enseñanza y aspirantes a Magisterio...'' (Bartzelona: Imprenta de J. Jepús): Jaume Viñasekin lankidetzan idatzia.
* [[1897]]: ''Noches de estío: cuentos para niñas y niños'' (Bartzelona: J. Jepús).
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|40em}}
== Bibliografia osagarria ==
* {{Erreferentzia|izenburua=Colección AUTORAS EN LA HISTORIA DEL TEATRO ESPAÑOL – ADE Teatro|hizkuntza=es|url=https://adeteatro.com/product/coleccion-autoras-en-la-historia-del-teatro-espanol/|aldizkaria=adeteatro.com|sartze-data=2023-08-13}}
* {{Erreferentzia|izena=Biblioteca Virtual Miguel de|abizena=Cervantes|izenburua=Escritoras españolas del siglo XIX. Manual bio-bibliográfico / María del Carmen Simón Palmer {{!}} Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes|hizkuntza=es|url=https://www.cervantesvirtual.com/obra/escritoras-espanolas-del-siglo-xix-manual-bio-bibliografico-1158417/|aldizkaria=www.cervantesvirtual.com|sartze-data=2023-08-13}}
== Kanpo estekak ==
* [http://www.mcnbiografias.com/app-bio/do/show?key=pascual-de-san-juan-pilar Pilar Pascualen biografia]
* [http://datos.bne.es/persona/XX1224470.html Liburutegi Nazionalean egindako lanei buruzko datuak]
{{bizialdia|1827ko|1899ko|Pascual de Sanjuan, Pilar}}
[[Kategoria:Bartzelonan hildakoak]]
[[Kategoria:Kataluniako pedagogoak]]
[[Kategoria:Kataluniako idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Kataluniako irakasleak]]
[[Kategoria:Kataluniako feministak]]
[[Kategoria:Emakume katalanak]]
bz7g0ist0rcf5vg6k8evo4cqq4xmas6
Montalbano komisarioa
0
1113006
10021735
9357280
2025-01-03T13:13:21Z
Treuiller
59723
10021735
wikitext
text/x-wiki
{{Pertsonaia infotaula
| izena = Montalbano komisarioa
| irudia = Porto Empedocle - Statua di Montalbano.jpg
| tamaina = 350px
| sortzailea = Andrea Camilleri
| sexua = gizonezkoa
}}
'''Montalbano''' '''komisarioa''' edo '''Salvo Montalbano''' [[Andrea Camilleri]] ([[Porto Empedocle|Porto Empédocle]], 1925-[[Erroma]], 2019<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Andrea Camilleri italiar idazlea zendu da|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/kultura/literatura/osoa/6551831/andrea-camilleri-italiar-idazlea-zendu-da/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2023-08-13}}</ref>) idazleak argitaratutako eleberri eta narrazio motz sail bateko protagonista da. Erabiltzen duen hizkuntzan [[Siziliera|sizilieraren]] elementu asko dituen [[italiera]] erabiltzeagatik bereizten da.
== Fikziozko pertsonaia ==
Montelusa izeneko alegiazko probintziako Vigata alegiazko herrian (egiaz, [[Sizilia|Siziliako]] [[Agrigento]] probintzia eta Porto Empédocleren [[Alter ego|''alter egoak'']] dira, hurrenez hurren) lan egiten du Montalbano komisarioak. Haren laguntzaile nagusiak honako hauek dira: Domenico ''Mimì'' Augello komisarioa, Giuseppe Fazio inspektorea, Galluzzo agentea, Agatino Catarella agente eta telefonista —haren danbateko izugarriek eta hizkuntza-arazoek komisarioa zoratzen dute—, eta Germanà, Giallombardo, Torretta eta beste agente batzuk ere agertzen dira. Beste laguntzaile batzuk hauek dira: Ingrid Sjöström, haren laguna Nicolò Zito kazetaria eta Pasquano [[Auzitegi-medikuntza|auzitegiko medikua]]. Lehen eleberrietan eskolako lagun bat agertzen zen, orain gaizkilea, Gegè izenekoa.
Montalbano pertsonaia bitxia da, oso argia, funtzionario jeloskorra, Estatuko Poliziaren ordezkaria, legea errespetatzen duena —nahiz eta, kasua argitzeko, behar denean urratzen duen—, irakurle paperjalea, eta gastronomiaren eta bere lurralde siziliarraren maitale handia. Urte asko dira Livia Burlando [[Genova|genov]]<nowiki/>arrarekin maitasun-harremana duela, krisi ugarirekin, ordea.
Kasuak ebazteko ortodoxia gutxi duenez, arazo larriak ditu Luca Bonetti-Alderighi nagusiarekin.
Deitura [[Manuel Vázquez Montalbán]] idazleari zor dio, [[Pepe Carvalho]] detektibearen sortzaileari, alegua, gastronomiaren eta literaturaren zalea baita. Camilleri bezala, Montalbano Vázquez Montalbánen eleberrien zalea da. Era berean, Camilleriren zenbait lanetan adierazitakoaren arabera, fantasia-izen hori Italiako hegoaldeari egindako omenaldia da; izan ere, "Salvo" eta "Montalbano" nahiko ohikoak dira han.
== Salvo Montalbano euskaraz ==
Montalbano komisarioa protagonista duten hiru lan daude euskarara itzulita, eta euskarazko prentsan kritikak jaso dituzte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=euskarari ekarriak|url=https://ekarriak.armiarma.eus/?i=1031|aldizkaria=ekarriak.armiarma.eus|sartze-data=2023-08-13}}</ref>.
* ''Hilabete bat Montalbanorekin'' (Igela, 2011 ''- Un mese con Montalbano -'' itzultzailea, Fernando Rey)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hilabete bat Montalbanorekin – Igela|hizkuntza=eu|url=https://www.igela.eus/liburua/hilabete-bat-montalbanorekin/|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
* ''Gauaren usaina'' (Erein 2011, Uzta Gorria, 6 - ''L'odore della notte -'' itzultzailea, Josu Zabaleta)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gauaren usaina|hizkuntza=|url=https://www.erein.eus/libro/gauaren-usaina|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
* ''Uraren forma'' (Igela 2012, Enigma - ''Dell'acqua forma -'' Itzultzailea, Ander Irizar)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Uraren forma – Igela|hizkuntza=eu|url=https://www.igela.eus/liburua/uraren-forma/|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
== Saileko eleberriak ==
* [[1994]] - ''Dell'acqua forma'' (Uraren forma)
* [[1996]] - ''Il cane di terracotta''
* [[1996]] - ''Il ladro di merendine''
* [[1997]] - ''La voce del violino''
* [[2000]] - ''La'' ''gita'' a Tindari
* [[2001]] - ''L'odore della notte'' (Gauaren usaina)
* [[2003]] - ''Il giro di boa''
* [[2004]] - ''La pazienza del ragno''
* [[2004]] - ''Racconti di Montalbano''
* [[2005]] - ''La luna di carta''
* [[2006]] - ''La vampa d'agosto''
* [[2006]] - ''Le ali della Sfinge''
* [[2007]] - ''La pista di sabbia''
* [[2008]] - ''Il campo del vasaio''
* [[2008]] - ''L'età del dubbio''
* [[2009]] - ''La danza del gabbiano''
* [[2010]] - ''La caccia al tesoro''
* [[2010]] - ''Acqua in bocca''
* [[2010]] - ''Il sorriso di Angelica''
* [[2011]] - ''Il gioco degli specchi''
* [[2012]] - ''Lama di luce''
* [[2012]] - ''Una voce di notte''
* [[2013]] - ''Covo di vipere''
* [[2014]] - ''La piramide di fango''
* [[2015]] - ''La giostra degli scambi''
* [[2016]] - ''L'altro capo del filo''
* [[2017]] - ''La rete di protezione''
* [[2018]] - ''Il método Catalanotti''
* [[2019]] - ''Il cuoco dell'Alcyon''
* [[2020]] - ''Riccardino'' (Egilea hil ondoren argitaratua)
== Kontakizun laburren liburuak ==
* [[1998]] - ''Un mese con Montalbano'' (Hilabete bat Montalbanorekin)
* [[1999]] - ''Gli arancini di Montalbano''
* [[2002]] - ''La paura di Montalbano''
* [[2004]] - ''La prima indagine di Montalbano''
* [[2014]] - ''Morte in mare aperto e altre indagini del giovane Montalbano''
== Telebista saileko kapituluak ==
[[RAI|RAIk]] telesail bat ekoitzi du Montalbanoren zenbait abenturekin, [[Luca Zingaretti]] aktoreak Salvoren papera interpretatzen duelarik, eta ''Montalbano gaztea'' haren aurrekina ere [[Michele Riondino|Michele Riondinok]] interpretatuta.
[[Fitxategi:Luca Zingaretti 2010.JPG|thumb|Luca Zingarettiaktorea Montalbano komisarioa interpretatzen]]
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! Denboraldia!! Atalak!! Estreinua TBn
|-
| Lehen denboraldia
| 2
| 1999
|-
| Bigarren denboraldia
| 2
| 2000
|-
| Hirugarren denboraldia
| 2
| 2001
|-
| Laugarren denboraldia
| 4
| 2002
|-
| Bosgarren denboraldia
| 2
| 2005
|-
| Seigarren denboraldia
| 2
| 2006
|-
| Zazpigarren denboraldia
| 4
| 2008
|-
| Zortzigarren denboraldia
| 4
| 2011
|-
| Bederatzigarren denboraldia
| 4
| 2013
|-
| Hamargarren denboraldia
| 2
| 2016
|-
| Hamaikagarren denboraldia
| 2
| 2017
|-
| Hamabigarren denboraldia
| 2
| 2018
|-
| Hamairugarren denboraldia
| 2
| 2019
|-
| Hamalaugarren denboraldia
| 2
| 2020
|-
|Hamabostgarren denboraldia
|1
|2021
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* [https://ekarriak.armiarma.eus/?i=1031 Andrea Camilleriren Montalbano saileko aipamenak eta kritikak Armiarma webguneko ''euskarari ekarriak'' atalean]
* [https://ekarriak.armiarma.eus/zizkak/?camilleri Montalbano protagonista duten 4 narrazio Armiarma webguneko ''zizkak'' atalean]
* [https://www.raiplay.it/programmi/ilcommissariomontalbano Montalbano komisarioaren web ofiziala]
* [http://www.filmaffinity.com/es/film969771.html Montalbano komisarioaren fitxa (Telesaila) Filmaffinityn]
* [http://www.filmaffinity.com/es/film435792.html Montalbano gaztearen fitxa (TB) Filmaffinityn]
* [https://www.themoviedb.org/tv/37290-il-commissario-montalbano/episodes?credit_id=611ebd7f2e0697005da3b612&person_id=4bca5735017a3c0e910000b9&language=es-ES Montalbano komisarioaren aipamenak]
* [https://www.rtve.es/television/20221012/comisario-montalbano-donde-ver-serie-completa-todos-episodios-rtve-play/2405192.shtml 'El comisario Montalbano'ren kapitulu guztiak doan eta on line daude RTVEko Play-n]
* [https://www.formulatv.com/series/comisario-montalbano/ Montalbano komisarioa Formula TVn]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Fikziozko detektibeak]]
[[Kategoria:Literatura-pertsonaiak]]
[[Kategoria:Nobela beltza]]
r13fz0vbhhbb7alkhrplpk9m8dtg185
10021853
10021735
2025-01-03T15:56:37Z
Treuiller
59723
10021853
wikitext
text/x-wiki
{{Pertsonaia infotaula
| izena = Montalbano komisarioa
| irudia = Porto Empedocle - Statua di Montalbano.jpg
| tamaina = 350px
| sortzailea = Andrea Camilleri
| sexua = gizonezkoa
}}
'''Montalbano''' '''komisarioa''' edo '''Salvo Montalbano''' [[Andrea Camilleri]] ([[Porto Empedocle]], 1925-[[Erroma]], 2019<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Andrea Camilleri italiar idazlea zendu da|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/kultura/literatura/osoa/6551831/andrea-camilleri-italiar-idazlea-zendu-da/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2023-08-13}}</ref>) idazleak argitaratutako eleberri eta narrazio motz sail bateko protagonista da. Erabiltzen duen hizkuntzan [[Siziliera|sizilieraren]] elementu asko dituen [[italiera]] erabiltzeagatik bereizten da.
== Fikziozko pertsonaia ==
Montelusa izeneko alegiazko probintziako Vigata alegiazko herrian (egiaz, [[Sizilia|Siziliako]] [[Agrigento]] probintziaren eta Porto Empedocle herriaren [[Alter ego|''alter egoak'']] dira, hurrenez hurren) lan egiten du Montalbano komisarioak. Haren laguntzaile nagusiak honako hauek dira: Domenico ''Mimì'' Augello komisarioa, gonazale nekaezina, Giuseppe Fazio inspektorea, Galluzzo eta Gallo agenteak, Agatino Catarella agente eta telefonista —haren ate-danbateko izugarriek eta hizkuntza-arazoek komisarioa erotzen dute—, eta Germanà, Giallombardo, Torretta eta beste agente batzuk ere ageri dira. Beste laguntzaile batzuk hauek dira: Adelina (etxeko zerbitzaria eta sukaldari bikaina), Ingrid Sjöström, Nicolò Zito kazetari laguna, Jacomuzzi zientzia-poliziako agentea eta Pasquano [[Auzitegi-medikuntza|auzitegiko medikua]]. Lehen eleberrietan Gegè ikaskide ohia ageri zen, laguna bada ere, gaizkilea ere badena.
Montalbano pertsonaia bitxia da, oso argia, funtzionario jeloskorra, Estatuko Poliziaren ordezkaria, legea errespetatzen duena —nahiz eta, kasua argitzeko, behar denean urratzen duen—, irakurle paperjalea, eta gastronomiaren eta bere lurralde siziliarraren maitale handia. Urte asko dira Livia Burlando [[Genova|genov]]<nowiki/>arrarekin maitasun-harremana duela, krisi ugarirekin, ordea.
Kasuak ebazteko ortodoxia gutxi duenez, arazo larriak ditu Luca Bonetti-Alderighi nagusiarekin.
Deitura [[Manuel Vázquez Montalbán]] idazleari zor dio, [[Pepe Carvalho]] detektibearen sortzaileari, alegia, gastronomiaren eta literaturaren zalea baita. Camilleri bezala, Montalbano Vázquez Montalbánen eleberrien zalea da. Era berean, Camilleriren zenbait lanetan adierazitakoaren arabera, detektibearen izen-deiturak Italiako hegoaldearen omenezkoak dira, han "Salvo" eta "Montalbano" nahiko ohikoak baitira.
== ''Montalbano komisarioa'' euskaraz ==
Komisarioa protagonista duten hiru lan daude euskaratuta, eta euskarazko prentsan kritikak jaso dituzte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=euskarari ekarriak|url=https://ekarriak.armiarma.eus/?i=1031|aldizkaria=ekarriak.armiarma.eus|sartze-data=2023-08-13}}</ref>.
* ''Hilabete bat Montalbanorekin'' (Igela, 2011 ''- Un mese con Montalbano -'' itzultzailea, Fernando Rey)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hilabete bat Montalbanorekin – Igela|hizkuntza=eu|url=https://www.igela.eus/liburua/hilabete-bat-montalbanorekin/|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
* ''Gauaren usaina'' (Erein 2011, Uzta Gorria, 6 - ''L'odore della notte -'' itzultzailea, Josu Zabaleta)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gauaren usaina|hizkuntza=|url=https://www.erein.eus/libro/gauaren-usaina|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
* ''Uraren forma'' (Igela 2012, Enigma - ''La forma dell'acqua -'' Itzultzailea, Ander Irizar)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Uraren forma – Igela|hizkuntza=eu|url=https://www.igela.eus/liburua/uraren-forma/|sartze-data=2023-08-13}}</ref>
== Saileko eleberriak ==
* [[1994]] - ''La forma dell'acqua'' (Uraren forma)
* [[1996]] - ''Il cane di terracotta''
* [[1996]] - ''Il ladro di merendine''
* [[1997]] - ''La voce del violino''
* [[2000]] - ''La'' ''gita'' a Tindari
* [[2001]] - ''L'odore della notte'' (Gauaren usaina)
* [[2003]] - ''Il giro di boa''
* [[2004]] - ''La pazienza del ragno''
* [[2004]] - ''Racconti di Montalbano''
* [[2005]] - ''La luna di carta''
* [[2006]] - ''La vampa d'agosto''
* [[2006]] - ''Le ali della Sfinge''
* [[2007]] - ''La pista di sabbia''
* [[2008]] - ''Il campo del vasaio''
* [[2008]] - ''L'età del dubbio''
* [[2009]] - ''La danza del gabbiano''
* [[2010]] - ''La caccia al tesoro''
* [[2010]] - ''Acqua in bocca''
* [[2010]] - ''Il sorriso di Angelica''
* [[2011]] - ''Il gioco degli specchi''
* [[2012]] - ''Lama di luce''
* [[2012]] - ''Una voce di notte''
* [[2013]] - ''Covo di vipere''
* [[2014]] - ''La piramide di fango''
* [[2015]] - ''La giostra degli scambi''
* [[2016]] - ''L'altro capo del filo''
* [[2017]] - ''La rete di protezione''
* [[2018]] - ''Il método Catalanotti''
* [[2019]] - ''Il cuoco dell'Alcyon''
* [[2020]] - ''Riccardino'' (egilea hil ondoren argitaratua)
== Kontakizun laburren liburuak ==
* [[1998]] - ''Un mese con Montalbano'' (Hilabete bat Montalbanorekin)
* [[1999]] - ''Gli arancini di Montalbano''
* [[2002]] - ''La paura di Montalbano''
* [[2004]] - ''La prima indagine di Montalbano''
* [[2014]] - ''Morte in mare aperto e altre indagini del giovane Montalbano''
== Telebista saileko kapituluak ==
[[RAI|RAIk]] telesail bat ekoitzi du Montalbanoren zenbait abenturekin, [[Luca Zingaretti]] aktoreak Salvoren papera interpretatzen duelarik, eta ''Montalbano gaztea'' haren aurrekina ere [[Michele Riondino|Michele Riondinok]] interpretatuta.
[[Fitxategi:Luca Zingaretti 2010.JPG|thumb|Luca Zingarettiaktorea Montalbano komisarioa interpretatzen]]
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! Denboraldia!! Atalak!! Estreinua TBn
|-
| Lehen denboraldia
| 2
| 1999
|-
| Bigarren denboraldia
| 2
| 2000
|-
| Hirugarren denboraldia
| 2
| 2001
|-
| Laugarren denboraldia
| 4
| 2002
|-
| Bosgarren denboraldia
| 2
| 2005
|-
| Seigarren denboraldia
| 2
| 2006
|-
| Zazpigarren denboraldia
| 4
| 2008
|-
| Zortzigarren denboraldia
| 4
| 2011
|-
| Bederatzigarren denboraldia
| 4
| 2013
|-
| Hamargarren denboraldia
| 2
| 2016
|-
| Hamaikagarren denboraldia
| 2
| 2017
|-
| Hamabigarren denboraldia
| 2
| 2018
|-
| Hamairugarren denboraldia
| 2
| 2019
|-
| Hamalaugarren denboraldia
| 2
| 2020
|-
|Hamabostgarren denboraldia
|1
|2021
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* [https://ekarriak.armiarma.eus/?i=1031 Andrea Camilleriren Montalbano saileko aipamenak eta kritikak Armiarma webguneko ''euskarari ekarriak'' atalean]
* [https://ekarriak.armiarma.eus/zizkak/?camilleri Montalbano protagonista duten 4 narrazio Armiarma webguneko ''zizkak'' atalean]
* [https://www.raiplay.it/programmi/ilcommissariomontalbano Montalbano komisarioaren web ofiziala]
* [http://www.filmaffinity.com/es/film969771.html Montalbano komisarioaren fitxa (Telesaila) Filmaffinityn]
* [http://www.filmaffinity.com/es/film435792.html Montalbano gaztearen fitxa (TB) Filmaffinityn]
* [https://www.themoviedb.org/tv/37290-il-commissario-montalbano/episodes?credit_id=611ebd7f2e0697005da3b612&person_id=4bca5735017a3c0e910000b9&language=es-ES Montalbano komisarioaren aipamenak]
* [https://www.rtve.es/television/20221012/comisario-montalbano-donde-ver-serie-completa-todos-episodios-rtve-play/2405192.shtml 'El comisario Montalbano'ren kapitulu guztiak doan eta on line daude RTVEko Play-n]
* [https://www.formulatv.com/series/comisario-montalbano/ Montalbano komisarioa Formula TVn]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Fikziozko detektibeak]]
[[Kategoria:Literatura-pertsonaiak]]
[[Kategoria:Nobela beltza]]
ce8bkyqhmxkbpfq4ueuof4f1tt9po7r
Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua
0
1126900
10022208
9835949
2025-01-04T08:57:03Z
Gartxoak
23317
/* Mehatxatutako flora{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}} */
10022208
wikitext
text/x-wiki
{{Parke nazional infotaula
| izena = Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua
| argazkia = Gorostiaga eta beduako irlak.jpg
| irudia_tamaina = 300
| oina = Usurbiribilagako irlak, Artaditik
| kodea2 =
| kokapena2 =
| mapa =
| koordenatuak = [https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Urolako_itsasadarra_Kontserbazio_Bereziko_Eremua¶ms=43.285045_N_2.248342_W_ 43.285045ºN, 2.248342ºW]
| kokapena = [[Zumaia]] eta [[Zestoa]]
| azalera = 112 hektarea
| izendapena = [[Eusko Jaurlaritza]]
| sorrera = [https://www.euskadi.eus/web01-bopv/eu/bopv2/datos/2013/06/1302704e.shtml EHAA. 2013ko ekainaren 12an]
| eraketa =
| izendatzea =
| Erakunde Arduraduna = [[Gipuzkoako Foru Aldundia]]
}}
2013. urtean [[Eusko Jaurlaritza]]ren dekretuz<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2013|izenburua=Eusko Jaurlaritzaren eskualde biogeografiko atlantikoko hamalau ibai eta estuarioren Kontserbazio Bereziko Eremuak izendatzeko dekretua|url=https://www.euskadi.eus/web01-bopv/eu/bopv2/datos/2013/06/1302704e.shtml}}</ref> izendatuta, Urolako [[Itsasadar|Itsasadarra]]<ref>{{erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/lugares/1102513?locale=eu}}</ref> [[Natura 2000]] Sareko [[Kontserbazio bereziko eremu|Kontserbazio Bereziko Eremua]] (KBE) da eta ES2120004 kodea dagokio. 112 [[Hektarea|hektarea]]ko azalera du, [[Zumaia]]ko (azaleraren %98) eta [[Zestoa|Zestoaren]] artean banaturik. Jabegoa ere banatuta dago, eta, gutxi gorabehera, erdia pribatua da eta beste erdia publikoa, azken hori, batez ere, itsaso eta lehorraren arteko [[Jabari publiko|jabari publikoan]].
{{map draw
|type= |latitude=43.285045|longitude=-2.248342 |zoom= 13
|height= 200 |width=307 |text=Urolako itsasadarra KBEaren erdipuntua |align=right |frameless= |class= |item=
|coordinates= |title= |description= |image= |marker-color= |marker-size= |marker-symbol=
|stroke= |stroke-width= |stroke-opacity=
|fill= |fill-opacity=
|geotype= |ids=
|geotype1=Point |coordinates1=43.285045,-2.248342 |title1=| description1=</div>|image1=
|marker-color1=#4F94CD|marker-size1= |marker-symbol1=}}
KBE [[Urola]] ibaiak osatzen du -bokalearen eta [[Oikia|Oikiako]] Errotaberri zubiaren artean-; baita haren inguruko lurren zati batek ere.
== Gunearen ezaugarri ekologiko nagusiak<ref name=":0" /><ref>{{erreferentzia|izena=egile|abizena=Hainbat|urtea=1996|izenburua=Euskal Autonomi Elkarteko garrantzizko espazio naturalen katalogo irekia|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza|orrialdeak=114-118|ISBN=84-457-1109-1|hizkuntza=eu, es}}</ref> ==
[[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]] itsasadarren artean, Urolakoa garrantzi handiko [[estuario]]-sistema da. Intereseko flora- eta fauna-komunitateak ditu, eta estuarioko ekosistemak berreskuratzeko gaitasun handia du. [[Padura]] funtzionaleko enklabeak ditu, eta elkarri lotutako interes komunitarioko habitatak daude. Habitat horietako batzuk urriak dira EAEn, eta KBE horretan ondo zabalduta daude.
Gunearen hegoaldean, ibaian gora, Urolak garraiatutako materialak Oikiako alubioi-terrazak eratu ditu eta ibaiertzeko basoa gailentzen da bertan: [[Haltz beltz|haltzak]], sahatsak, [[Lizar|lizarrak]], platanoak... Goi-estuario horretan ur gezatako arrainak bizi dira, adibidez, [[Ezkailu|ezkailuak]], [[Loina|loinak]] edo [[Barbo arrunt|barboak]]; baita ur gaziko beste batzuk, [[Korrokoi|korrokoia]] edo [[platuxa]], esaterako. Anfibio eta narrastien artea, [[Ur-igel arrunt|ur-igel arrunta]] eta [[Suge gorbatadun|suge gorbataduna]] aipa daitezke.
[[Fitxategi:Basadizarretatik.jpg|thumb|350x350px|Itsasadarraren ikuspegia, Basadizarretatik.|ezkerrera]]
Estuarioaren erdialdean, sedimentuz osatutako lohi-uharteak eta -hondartzak daude, marea-zikloen eta, hortaz, gazitasunaren menpe daudenak. Hango landare batzuk hauek dira: [[Itsas getozka|itsas getozkak,]] itsas ihiak edo ''[[Salikornia|Salicornia]]'' aleak. Ur geza nabari den tokitan, [[Lezka arrunt|lezka arrunta]] eta [[Lezka hostozabal|lezka hostozabala]] ikus daitezke. Uretan, [[Ibai-aingira|aingirak]], [[Lupia|lupiak]], arrain zapalak, [[Barbarin (arraina)|barbarinak]] eta [[Muxar (arraina)|muxarrak]] bizi dira.
Bokalearen inguruan, [[Santixo|Santiago]] hondartzako duna-sistema da [[Gipuzkoa|Gipuzkoako]] azalera handiena duena. Ingurune horiek euskal kostaldean urriak direnez, ekosistema horiek kontserbatzea lehentasunezko helburua da. Duna gune hau [[Itsas kakile|itsas kakilearen]], [[Itsas ezkertea|itsas ezkertearen]], [[Itsas armika|itsas armikaren]], [[Lagurus ovatus|lagurusaren]] eta [[Dunetako krabelin|dunetako krabelinaren]] lurraldea da, baita hainbat [[intsektu]], [[araknido]] eta [[Molusku|moluskuena]] ere. [[Musker berde|Musker berdea]] ere agertzen da.
Urolako estuario osoak garrantzi handia du hegaztien migrazioan eta espezie askorentzat atseden hartzeko eta elikatzeko lekua da. Europako iparraldetik datozen hegaztien negupasarako funtzio garrantzitsua du.
Ibaiaren eskuin aldean, batez ere, [[Artadi kantauriar|artadi kantauriarra]] ageri da. Arteaz gain, basootan [[Karraskila|karraskilak]], [[Gurbitz|gurbitzak]], [[Arbustu|arbustuak]] eta [[Basagurbe|basagurbeak]] hasten dira.
== Habitat nabarmenenak ==
Ondoren, KBEn dauden interes komunitarioko habitat eta espezieak zerrendatzen dira. Parentesi arteko zenbakiek Habitatei buruzko 92/43 Zuzentarauaren I. eranskineko kodeekin bat datoz.
* Estuarioak (1130)
* Ordoki lohitsuak edo hareatsuak, itsasbeheran urpean geratzen ez direnak (1140)
* Erriberako haltzadi euro-siberiarra (91E0)
* Txilardi atlantikoa, [[Ulex]] sp. nagusi dela (4030)
* Artadi kantauriarra (9340)
* Belardi lehor seminaturalak eta substratu kalkareoetako sastraka-eiteko formazioak (6210)
* Duna mugikor aitzindariak (2110)
* Larre gazi atlantikoak (1330)
* Duna grisak, finkoak (2130)
* Paduretako [[sastrakadi]] [[Halofilo|halofiloak]] (1420)
* Sega-belardi atlantikoak, bazkatu gabeak (6510)
* Itsasoko hondakin-metaketetan hazten den urteko landaredia (1210)
* Paduretako halofiloen urteroko landaredia (1310)
== Mehatxatutako flora<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref> ==
KBEn intereseko flora-espezie hauek aipatu dira:
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 20|
* ''Glaucium flavum''
* ''Limonium humile''
* ''Cochlearia aestuaria''
* ''[[Herniaria ciliolata]]''
* [[Honckenya|''Honckenya peploides'']]
* ''Koeleria albescens''
* [[Itsasoko igitai-belar|''Linaria supina'']]
* ''Himantoglossum hircinum''
* ''Salicornia dolichostachya''
* ''Salicornia lutescens''
* ''Salicornia obscura''
* [[Sarcocornia perennis|''Sarcocornia perennis'']]
* ''Stachys palustris''
* [[Gorosti|''Ilex aquifolium'']]
* ''Juncus acutus''
}}
== Mehatxatutako fauna<ref name=":1" /> ==
KBEn intereseko fauna-espezie hauek aipatu dira:
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 20|
* ''[[Benarriz arrunt|Acrocephalus schoenobaenus]]''
* ''[[Lezkari arrunt|Acrocephalus scirpaceus]]''
* ''[[Martin arrantzale|Alcedo atthis]]''
* ''[[Negu-txirta|Anthus pratensis]]''
* ''[[Koartza hauskara|Ardea cinerea]]''
* ''[[Koartza gorri|Ardea purpurea]]''
* ''[[Txirri arrunt|Calidris alpina]]''
* ''[[Txirri lodi|Calidris canutus]]''
* ''[[Txirri zuri|Calidris alba]]''
* ''[[Txirri kurlinta|Calidris ferruginea]]''
* ''[[Txirritxo txiki|Charadrius dubius]]''
* ''[[Txirritxo handi|Charadrius hiaticula]]''
* ''[[Koartzatxo txiki|Egretta garzetta]]''
* ''[[Belatz handi|Falco peregrinus]]''
* ''[[Euli-txori beltz|Ficedula hypoleuca]]''
* ''[[Enara arrunt|Hirundo rustica]]''
* ''[[Kaio ilun|Larus fuscus]]''
* ''[[Antxeta mokogorri|Larus ridibundus]]''
* ''[[Miru gorri|Milvus milvus]]''
* ''[[Kurlinta handi|Numenius arquata]]''
* ''[[Amiltxori arrunt|Nycticorax nycticorax]]''
* ''[[Arrano arrantzale|Pandion haliaetus]]''
* ''[[Ubarroi handi|Phalacrocorax carbo]]''
* ''[[Mokozabal zuri|Platalea leucorodia]]''
* ''[[Txirri gris|Pluvialis squatarola]]''
* ''[[Bernagorri arrunt|Tringa totanus]]''
}}
== Kudeaketarako lehentasunezko elementuak ==
Urolako Itsasadarra KBEn zaindu beharreko elementu guztien artean, arreta berezia behar duten prozesu ekologikoei eman zaie lehentasuna., eta elementu horiek kontserbatzeko helburu propioak proposatu dira. Elementu horiek estuarioa eta duna-sistema dira<ref name=":0" />.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Natura 2000 Euskal Herrian]]
[[Kategoria:Natura 2000]]
[[Kategoria:Naturaren kontserbazioa]]
[[Kategoria:Naturagune babestuak]]
[[Kategoria:Zumaiako naturagune babestuak]]
pklzg2b6a9bycsepwdk56nepmsvoeyf
Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)
0
1127655
10021984
10018293
2025-01-03T18:13:36Z
Ksarasola
1491
Erreferentzia
10021984
wikitext
text/x-wiki
'''Hizkuntza-eredu handiak'''<ref>{{Erreferentzia |url = https://hiztegiak.elhuyar.eus/en/large | izenburua= Elhuyar}}</ref> ('''HEH''' edo '''LLM''', {{Lang-en|Large Language Model}}) milaka miloi parametro dituzten [[Neurona-sare artifizial|sare neuronaletan]] (gehienbat [[Transformer (ikasketa automatikoko eredua)|transformer<ref>{{Erreferentzia|first=Rick|izenburua=What Is a Transformer Model? |url=https://blogs.nvidia.com/blog/2022/03/25/what-is-a-transformer-model/ }}</ref>]]-ak) oinarritutako [[Hizkuntza eredu|hizkuntza-ereduak]] dira, oro har, hizkuntza-ulermena eta sormena lortzeko duten gaitasunagatik ezagunak. Gaitasun hauek eskuratzeko, entrenamenduan datu-kopuru erraldoiak eta [[Ikasketa automatiko|ikasketa]]-teknika ezberdinak erabiltzen dituzte.[[Fitxategi:Estimated training cost of some AI models - 2024 AI index.jpg|thumb|380x380px|'''Hizkuntza eredu handiak''' entrenatzeko erabiltzen den konputazio-lanaren gorakada azkarra. HEH itxi onenen entrenamendu-kostuak eredu irekiko onenen entrenamendu-kostuak baino askoz ere handiagoak dirudite. GPT-4 eta antzeko ereduen entrenamendu-kostua ez da publikoki ezagutzen; beraz, estimazio bat baino ez da. Datuak ''Epoch''-enak dira 2023an, eta grafikoa [[Stanford Unibertsitatea|Stanfordeko Unibertsitateko]] ''AI index''-ekoa da 2024an.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=AI Index Report 2024 – Artificial Intelligence Index|orrialdea=(chapter 1, image 3)|hizkuntza=en|url=https://aiindex.stanford.edu/report/#individual-chapters|aldizkaria=aiindex.stanford.edu|sartze-data=2024-11-25}}</ref>]]
Hizkuntza-eredu autorregresibo gisa, sarrerako testu bat hartu eta hurrengo token edo hitza zein izan daitekeen aurreikusten dute, behin eta berriz.
Esaldi batean hurrengo hitza iragartzea bezalako zeregin sinpleetan trebatuta egon arren, horrekin batera giza hizkuntzaren sintaxiaren eta semantikaren zati handi bat ikasteko gaitasuna ere lortzen dute. Gainera, '''hizkuntza-eredu handiek''' munduari buruzko ezagutza orokorra ere badutela erakusten dute, eta entrenamenduan zehar gertaera ugariri buruz ikasteko gai direla. Hala ere, entrenamendua corpuseko testuaren gainean egiten denez, horrenganako menpekotasun handia dute gero, hau da, corpuseko testuak dituen zehaztasun-ezak eta alborapenak heredatzen dituzte.
Adibide aipagarriak dira OpenAIren [[GPT-3|GPT]] ereduak (adibidez, GPT-3.5 eta GPT-4, [[ChatGPT]] txatbotean erabiltzen direnak), [[Google|Google-ren]] PaLM ([[Bard (txatbota)|Bard-en]] erabilia) eta [[Meta (konpainia)|Meta-ren]] [[LLaMa (HIzkuntza-eredua)|LLaMa]], baita BLOOM, Ernie 3.0 Titan eta [[Anthropic|Anthropic-en]] [[Claude (txatbota)|Claude 3]] ere.
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":12">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT logo.svg|[[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude AI logo.svg|[[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google Gemini logo.svg|[[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa logotipoa.jpg|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity AI logo.svg|[[Perplexity AI]]
</gallery>
== Propietateak ==
=== Aurre entrenamendu datu multzoak ===
'''HEHak''' testu-datu multzo handietan aldez aurretik trebatzen dira. Gehien erabiltzen diren testu-datu multzo batzuk [[Common Crawl]], [[The Pile]], [[MassiveText]], [[Wikipedia]] eta [[GitHub]] dira. Datu multzoek 15.000.000 milioi hitz arteko tamaina heldu ziren 2024an. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik, euskarazko testu-corpus handienen tamaina milaka aldiz txikiago izaten da; esate baterako [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz). Hala ere bada berri on bat, euskarazko corpus ·txiki horiek" ingelesezko corpus itzel batekin batera entrenatuz gero, lortzen den eredua gauza da euskaraz modu duinean egiteko eta gauza da ingelesezko corpus handiaren ezagutza orokorra euskaraz erabiltzeko ere. Horrela, HiTZ zentroak 2024ko urtarrilean garatu zuen Latxa ereduan LLaMA 2 ereduko corpusa (2 bilioi hitz) erabili zuten eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz, 6 mila aldiz txikiagoa) gehitu zioten.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref>
Bestalde, izugarria da ikustea zelan hazten diren testu-corpusen tamaina. Esate baterako, lehen aipatutako LLaMA 2 ereduko corpusak 2 bilioi hitz zeuzkan 2023ko uztailean, eta urtebete geroago, 2024ko uztailean, LLaMA 3 eredu berriko corpusak 15,7 bilioi hitz zeuzkan. Urtebeteko epean entrenamendu-corpusaren tamaina ia zortzi aldiz handiagoa zen. Noski, HiTZ Zentroak corpus libre handiago hori erabili du Latxaren bertsio hobe bat sortzeko.<ref name=":1" />
=== Eskalatzeko legeak ===
Oro har, '''HEH''' bat lau parametrorekin deskriba daiteke: ereduaren tamaina, prestakuntza-datuen multzoaren tamaina, prestakuntza-kostua eta entrenamenduaren ondorengo errendimendua. Lau aldagai horietako bakoitza zehatz-mehatz defini daiteke zenbaki erreal batean, eta enpirikoki lege estatistiko sinpleen bidez erlazionatuta aurkitzen da, "eskala-legeak" izenekoak.
Garai baterako modu autorregresiboan trebatutako HEHentzako eskalatze-lege partikular batek ("Chinchilla eskala"), ikaskuntza-tasa logaritmikoko programazio batekin, hau dio:
<math>\begin{cases}
C = C_0 ND\\
L = \frac{A}{N^\alpha} + \frac{B}{D^{\beta}} + L_0
\end{cases}</math>
aldagaiak hauek dira:
:<math>C</math> eredua entrenatzearen kostua da, [[FLOPS|FLOPetan]].
:<math>N</math> ereduko parametro kopurua da.
:<math>D</math> entrenamendu multzoko token kopurua da.
:<math>L</math> token bakoitzeko (nats / token) batez besteko log probabilitate-galera negatiboa da, probako datu multzoan trebatutako HEHak lortutakoa.
eta parametro estatistikoak hauek dira:
: <math> C_0 = 6</math>, hau da, parametro bakoitzeko 6 FLOP kostatzen da token batean entrenatzea. Kontuan izan prestakuntza-kostua inferentzia-kostua baino askoz handiagoa dela, non parametro bakoitzeko 1 eta 2 FLOP kostatzen diren token bat ondorioztatzeko.
: <math>\alpha = 0.34, \beta = 0.28, A = 406.4, B = 410.7, L_0 = 1.69</math>
=== Gaitasun emergenteak ===
Normalean eredu txikien antzekoen errendimenduan oinarritutako hainbat zereginetan eredu handien errendimendua estrapola dezakeen arren, batzuetan eredu handiek "fase-aldaketako etena" izaten dute, non ereduak bat-batean ezagutzen ez diren gaitasun handiak eskuratzen dituen. Hauek "gaitasun emergenteak" izenez ezagutzen dira eta azterketa sakonen gai izan dira. Ikertzaileek adierazi dute gaitasun horiek "ezin direla aurreikusi eredu txikiagoen errendimendua estrapolatuz bakarrik". Gaitasun horiek programatuta edo diseinatuta aurkitu beharrean, kasu batzuetan '''HEHa''' publikoki zabaldu ondoren aurkitzen dira. Ehunka trebetasun aurkitu dira. Adibideak honako hauek dira: urrats anitzeko aritmetika, unibertsitate-mailako azterketak gainditzea, hitz baten esanahia identifikatzea, pentsamendu-katea, [[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa]] deskodetzea eta abar. <ref>{{Erreferentzia|url=https://www.quantamagazine.org/the-unpredictable-abilities-emerging-from-large-ai-models-20230316/|izenburua=The Unpredictable Abilities Emerging From Large AI Models|autor=Ornes|nombre=Stephen|fecha=2023-03-16|sitioweb=Quanta Magazine}}</ref>
=== Aluzinazioak ===
HEH-sortzaileek beren aurre-entrenamendu datuek justifikatzen ez duten egiazko aldarrikapenak ziurtasunez baieztatzen dituztela ikusi da, "aluzinazioa" deitu izan den fenomenoa da hori.<ref>{{Erreferentzia|url=https://dl.acm.org/doi/pdf/10.1145/3571730|izenburua=Survey of Hallucination in Natural Language Generation|apellidos=Ji|nombre=Ziwei|apellidos2=Lee|nombre2=Nayeon|fecha=November 2022|publicación=ACM Computing Surveys|editorial=[[Association for Computing Machinery]]}}</ref>
== Arkitektura ==
Hizkuntza-eredu handiek [[Transformer (ikasketa automatikoko eredua)|transformer]] izeneko arkitektura erabili dute gehienbat, 2018az geroztik, datu sekuentzialetarako [[Ikaskuntza sakon|ikaskuntza sakoneko]] teknika estandarra bihurtu da (lehen, LSTM bezalako arkitektura errepikakorrak ziren ohikoenak).
=== Tokenizazioa ===
HEHak funtzio matematikoak dira, eta hauen sarrera eta irteera zenbakien zerrendak dira. Ondorioz, hitzak zenbaki bihurtu behar dira.
Orokorrean, HEH batek tokenizatzaile bat erabiltzen du. Tokenizatzailea testuen eta zenbaki osoen zerrenden arteko mapak egiten dituen [[funtzio bijektibo]] bat da. Tokenizatzailea normalean aurreentrenamentu-datu multzo osora egokitzen da eta gero izoztu egiten da HEHa entrenatu aurretik. Aukera arrunt bat [[byte]] bikoteen kodeketa da.
Tokenizatzaileen beste ezaugarri bat testu-konpresioa da, eta horrek konputazioa aurrezten du. "Non dago" bezalako hitz edo esaldi arruntak token batean kodetu daitezke, 7 karaktere izan beharrean. [[OpenAI]] [[GPT-3|GPT]]-ek tokenizer bat erabiltzen dute, eta token bat 4 karaktere ingururekin osatzen da, edo 0,75 hitz ingururekin, ingelesezko testu arruntean.<ref>{{Erreferentzia|url=https://platform.openai.com/|izenburua=OpenAI API|fechaacceso=2023-04-30|sitioweb=platform.openai.com|idioma=en|urlarchivo=https://web.archive.org/web/20230423211308/https://platform.openai.com/tokenizer|fechaarchivo=2023-04-23}}</ref> Ingelesezko testu ezohikoa ezin da hain erraz aurreikusi, beraz, gutxiago konprimitu ahalko da, beraz, token gehiago behar ditu kodetzeko.
Tokenizatzaile batek ezin ditu zenbaki oso arbitrarioak sortu. Normalean <math>\{0, 1, 2, ..., V-1\}</math> barneko [[Zenbaki oso|zenbaki osoak]] soilik ateratzen dituzte, <math>V</math> hiztegiaren tamainari deritzo.
Tokenizatzaile batzuk testu arbitrarioak kudeatzeko gai dira (normalean [[Unicode]]-n zuzenean funtzionatuz), baina beste batzuk ez. Kodetzerik gabeko testua topatzen denean, tokenizagailu batek "testu ezezaguna" adierazten duen token berezi bat sortuko luke (askotan 0). Hau [UNK] bezala idatzi ohi da, [[BERT (hizkuntz eredua)|BERT]] dokumentuan bezala.
Askotan erabiltzen den beste token berezi bat [PAD] da, "betegarria" egiteko. Hau erabiltzen da normalean HEHak aldi berean testu-loteetan erabiltzen direlako, eta testu horiek ez dira luzera berdinean kodetzen. HEHek, oro har, sarrera zerrenda ez-irregularra izatea eskatzen dutenez, kodetutako testu laburragoak bete behar dira luzeagoaren luzerarekin bat etorri arte.
=== Irteera ===
HEH baten irteera bere hiztegiaren gaineko [[Probabilitate-banaketa|probabilitate banaketa]] da. Hau normalean honela ezartzen da:
* Testu bat jasotzean, HEH gehienak bektore bat sortzen du <math>y\in \R^V</math> non <math>V</math> bere hiztegiaren tamaina den.
* <math>y</math> bektorea softmax funtzio batetik pasatzen da <math>softmax(y)</math>) lortzeko.
Prozesuan, <math>y</math> bektoreari logit bektore ez normalizatua deitzen zaio, eta <math>softmax(y)</math> bektoreari probabilitate-bektorea. <math>softmax(y)</math> bektoreak <math>V</math> sarrera dituenez, guztiak ez-negatiboak, eta 1era batuta, <math>\{0, 1, 2, ..., V-1\}</math> probabilitate-banaketa gisa interpreta dezakegu, hau da, probabilitate banaketa bat da HEHaren hiztegian.
== Entrenamendua ==
HEH gehienak aurre-entrenamendu generatiboa erabiliz entrenatzen dira, hau da, testu-token prestakuntza-datu multzo bat emanda, ereduak datu-multzoko tokenak aurreikusten ditu. Bi aurre-entrenamendu generatibo estilo orokor daude:<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.researchgate.net/publication/338931711|izenburua=A Short Survey of Pre-trained Language Models for Conversational AI-A New Age in NLP|apellidos=Zaib|nombre=Munazza|apellidos2=Sheng|nombre2=Quan Z.|fecha=2020-02-04|publicación=Proceedings of the Australasian Computer Science Week Multiconference|páginas=1–4|doi=10.1145/3373017.3373028|isbn=9781450376976|apellidos3=Emma Zhang|nombre3=Wei|arxiv=2104.10810}}</ref>
* Autorregresiboa: "Izokia jatea" bezalako testu-segmentu bat emanda, ereduak hurrengo tokenak aurreikusten ditu, "gustatzen zait" adibidez.
* Maskaratua: "Txokolatezko [MASKARA] [MASKARA] gustatzen zait" bezalako testu-segmentu bat emanda, ereduak maskaratutako tokenak aurreikusten ditu, adibidez "izozkia jatea".
HEHak datuen banaketaren ulermena erakusten duten bestelako zereginetan entrenatu daitezke.
Normalean, HEHak galera-funtzio zehatz bat minimizatzeko entrenatzen dira: token bakoitzeko batez besteko log probabilitate negatiboa ([[Entropia (informazio-teoria)|entropia]] gurutzatua ere deitzen zaio) adibidez. Eredu autorregresibo batek, "Izozkia jatea gustatzen" emanda, probabilitate-banaketa bat aurreikusten badu <math>Pr( \cdot | \text{Izozkia jatea gustatzen})</math> orduan token honen log probabilitate negatiboa <math>-\log Pr( \text{zait } | \text{Izozkia jatea gustatzen}) </math> izango da.
Entrenamenduan zehar, erregularizazio-galera ere erabiltzen da entrenamendua egonkortzeko. Hala ere, erregularizazio-galera hau ez da proba eta ebaluazioan erabiltzen. Ebaluazio-irizpide gehiago ere badaude entropia gurutzatutik haratago.
HEHak milaka milioi hitzen dimentsioa duten corpus linguistikoetan eratzen dira.
GPT-1, OpenAI-ren aurreentrenatutako lehen transformer-eredua, 2018an BookCorpus-en entrenatu zen, hau 985 milioi hitzez osatzen da. Urte berean, BERT BookCorpus eta ingelesezko wikipediaren konbinazio batean entrenatu zen, 3.300 milioi hitz guztira.Harrezkero, HEHrako prestakuntza-corpusak handitu egin dira, eta billoi bat tokenetara iritsi dira.
=== Entrenamendu kostua ===
HEHak konputazionalki oso garestiak dira entrenatzereko garaian. 2020ko ikerketa batek 1.500 milioi parametroko eredua entrenatzearen kostua 1.6 milioi dolarrekoa dela kalkulatu zuen. [[Software|Softwarearen]] eta [[Hardware|hardwarearen]] aurrerapenek kostua nabarmen murriztu dute, 2023ko paper batean aurreikusi zen 72.300 orduko A100-[[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPU]] kostua duela 12.000 milioi parametro-eredu bat entrenatzeko. Kalkulatzen da [[GPT-3]] bat behin bakarrik entrenatzea, 175.000 milioi parametrorekin, 4,6 milioi dolar behar direla.Horretarako RTX 8000 bakar batek 665 urte beharko lituzke bukatzeko.<ref>{{Erreferentzia|url=https://lambdalabs.com/blog/demystifying-gpt-3|izenburua=OpenAI's GPT-3 Language Model: A Technical Overview|fechaacceso=2023-11-04|fecha=2020-06-03|sitioweb=lambdalabs.com|idioma=en}}</ref>
Transformerretan oinarritutako HEHetarako, parametro bakoitzeko 6 [[FLOPS|FLOP]] kostatzen da token batean entrenatzea. Kontuan izan behar da prestakuntza-kostua inferentzia-kostua baino askoz handiagoa dela, non parametro bakoitzeko 1 eta 2 FLOP artean kostatzen den token batean ondorioztatzeko.
Ingurumen kostuari dagokionez, HEH baten entrenamenduak kostu energetikoa oso altua du. Eredu bat entrenatzeak bidaiari batek [[New York]]-etik [[San Frantzisko (Kalifornia)|San Frantziskorako]] hegaldi batean bezainbesteko karbono-isuria egiten da.<ref>{{Erreferentzia|url=https://aclanthology.org/P19-1355|izenburua=Energy and Policy Considerations for Deep Learning in NLP|apellidos=Strubell|nombre=Emma|apellidos2=Ganesh|nombre2=Ananya|fecha=2019-07|publicación=Proceedings of the 57th Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics|editorial=Association for Computational Linguistics|páginas=3645–3650|fechaacceso=2023-11-04|apellidos-editor=Korhonen|nombre-editor=Anna|apellidos3=McCallum|nombre3=Andrew}}</ref> GPT-3-ren kasuan, kalkulatzen da 1.200 MWh konsumitzen dela, 500 tona [[Karbono dioxido|CO2]] isuri baino gehiago sortuz. Kostu horiek areagotu egiten dira ereduek parametro gehiago dituezten heinean. Prestakuntza-ziklo bakoitzak ehunka edo milaka CPU eta GPUren dedikazio esklusiboa eskatzen du, hauek karga konputazional handia onartzen dute, datu kopuru handiak gordetzeaz eta mugitzeaz gain. Horrek guztiak energia-kontsumo handia eragiten du, eta bero kantitate handiak sortzen ditu.
Kostu horiek murrizteko, irtenbide posible bat eredu txikiagoak erabiltzea da. Hauek eredu handi baten antzera funtziona dezaket, eta 100 dolar inguruko kostua dute entrenatzean. Eredu txiki baten adibidea Alpaca eredua da, [[Stanford Unibertsitatea|Stanfordeko Unibertsitateko]] ikertzaileek Meta AI-ren LLaMA izeneko ereduan garatua. Hau nahikoa arina da eta mahaigaineko ordenagailu batean exekuta daiteke.
== Ondorengo zereginetarako aplikazioa (downstream tasks) ==
2018 eta 2020 artean, [[Hizkuntzaren prozesamendu|hizkuntza naturalaren prozesatzeko]] (NLP) HEH bat prestatzeko metodo estandarra ataza zehatz baterako eredua doitzea izan zen, zeregin espezifikoko prestakuntza osagarri batekin. Ondoren, aurkitu zen HEH indartsuagoek, GPT-3 adibidez, zereginak prestakuntza gehigarririk gabe ebatzi ditzaketela "prompting" tekniken bidez, zeinetan konpondu beharreko arazoa testu-mezu gisa aurkezten zaiola ereduari, agian testu-adibide batzuekin, antzeko arazoak eta haien konponbideak emanez.
=== Fine-tuning ===
Fine-tuning aldez aurretik trebatutako hizkuntza-eredu bat aldatzeko praktika da (modu gainbegiratuan) zeregin zehatz batean trebatuz (adibidez, sentimenduen analisian, entitate izendapenaren errekonozimendua edo gramatika etiketatzea).<ref name="d2l">{{cite book|last1=Quinn|first1=Joanne|url=https://d2l.ai/chapter_computer-vision/fine-tuning.html#steps|title=Dive into deep learning: tools for engagement|date=2020|isbn=978-1-5443-6137-6|location=Thousand Oaks, California|page=551|access-date=2023-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20230110131250/https://d2l.ai/chapter_computer-vision/fine-tuning.html#steps|archive-date=2023-01-10}}</ref> Ikaskuntza transferitzeko modu bat da. Normalean, hizkuntza-ereduaren azken geruza nahi den zereginaren emaitzekin lotzen duten pisu multzo berri bat sartzeaz oinarritzen da. Hizkuntza-ereduaren jatorrizko pisuak "izoztu" daitezke, eta, beraz, irteerarekin lotzen dituen pisu-geruza berria bakarrik ikasten da entrenamenduan. Jatorrizko pisuen eguneratze txikiak eginez ere lortzen da.
== Ebaluazioa ==
=== Perplexitatea ===
Hizkuntza-eredu baten errendimenduaren neurririk erabiliena [[Testu corpus|testu-corpus]] jakin batean duen perplexitatea da. Perplexitatea eredu batek datu-multzo baten edukia zenbateraino iragar dezakeen neurtzen du; ereduak datu multzoa iragartzen duenaren [[Probabilitate|probabilitatea]] zenbat eta handiago, orduan eta perplexitate txikiagoa izango du. Matematikoki, perplexitatea token bakoitzeko batez besteko [[Logaritmo|log]] probabilitate negatiboaren esponentzial gisa definitzen da: <math display="block">\log(\text{Perplexity}) = -\frac{1}{N} \sum_{i=1}^N \log(Pr(\text{token}_i | \text{context for token}_i))</math> hemen <math>N</math>
testu-corpuseko token kopurua da, eta "i tokenaren testuingurua" erabilitako HEH motaren araberakoa da. HEH autorregresiboa bada, "i tokenaren testuingurua" i tokenaren aurretik agertzen den testu-segmentua da. HEHa maskaratuta badago, "i tokenaren testuingurua" i tokenaren inguruko testu-segmentua da.<ref>{{Erreferentzia|url=https://towardsdatascience.com/perplexity-in-language-models-87a196019a94|izenburua=Perplexity in Language Models|fechaacceso=8-5-2023|idioma=en}}</ref>
Hizkuntza-ereduak beren prestakuntza-datuetara gehiegi moldatu daitezkeenez, ereduak normalean ikusten ez diren datuen proba-multzo batean [[Perplexitate|perplexitatearen]] arabera ebaluatzen dira. Horrek erronka bereziak ditu hizkuntza eredu handiak ebaluatzeko.
== Hizkuntza-eredu handien zerrenda ==
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
{{efn|This is the date that documentation describing the model's architecture was first released.}}
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika) {{efn|In many cases, researchers release or report on multiple versions of a model having different sizes. In these cases, the size of the largest model is listed here.}}
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
{{efn|This is the license of the pre-trained model weights. In almost all cases the training code itself is open-source or can be easily replicated.}}
!Oharrak
|-
|[[GPT-1|GTP-1]]
|2018ko ekaina
|[[OpenAI]]
|{{sort|117000000|0.117}}
|
|1<ref name="oai-unsup">{{Cite web|izenburua=Improving language understanding with unsupervised learning|data=June 11, 2018|url=https://openai.com/research/language-unsupervised|lana=openai.com|accessdate=2023-03-18}}</ref>|| {{Bai|MIT}}<ref name="gpt1">{{cite web|work=GitHub|title=finetune-transformer-lm|url=https://github.com/openai/finetune-transformer-lm|access-date=2 January 2024|archive-date=19 May 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230519062127/https://github.com/openai/finetune-transformer-lm|url-status=live}}</ref>
|Lehen GPT modeloa, dekodetzaile hutsezko transformerra. 30 egunez 8 P600 [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPUtan]] entrenatua.
|-
|[[BERT]]
|2018ko urria
|[[Google]]
|{{sort|340000000|0.340}}<ref name="bert-paper">{{cite arXiv|last1=Devlin|first1=Jacob|last2=Chang|first2=Ming-Wei|last3=Lee|first3=Kenton|last4=Toutanova|first4=Kristina|title=BERT: Pre-training of Deep Bidirectional Transformers for Language Understanding|date=11 October 2018|eprint=1810.04805v2|class=cs.CL}}</ref>
|3,3 mila milioi hitz<ref name="bert-paper" />
|{{sort|9|9}}<ref name="bHZJ2">{{Cite web|date=2021-08-24|url=https://www.nextplatform.com/2021/08/24/cerebras-shifts-architecture-to-meet-massive-ai-ml-models/|first=Nicole Hemsoth|last=Prickett|title=Cerebras Shifts Architecture To Meet Massive AI/ML Models|access-date=2023-06-20|website=The Next Platform|archive-date=2023-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20230620151619/https://www.nextplatform.com/2021/08/24/cerebras-shifts-architecture-to-meet-massive-ai-ml-models/|url-status=live}}</ref>|| {{Bai|Apache 2.0}}<ref name="bert-web">{{Cite web|url=https://github.com/google-research/bert|title=BERT|date=March 13, 2023|via=GitHub|access-date=March 13, 2023|archive-date=January 13, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210113211317/https://github.com/google-research/bert|url-status=live}}</ref>
|Hizkuntza-eredu goiztiar eta eragin handikoa.<ref name="Manning-2022">{{Cite aldizkari|abizena=Manning|urtea=2022|izenburua=Human Language Understanding & Reasoning|orrialdeak=127–138|izena1=Christopher D.|url=https://www.amacad.org/publication/human-language-understanding-reasoning|kazeta=Daedalus|liburukia=151|alea=2|doi=10.1162/daed_a_01905|accessdate=2023-03-09}}</ref> [[Transformer (ikasketa automatikoko eredua)|Kodifikatzailea]] besterik ez, eta, beraz, ez dago eraikita elkarizketan erabilia edo sortzailea izateko . Entrenamenduak 4 egun iraun zuen 64 TPUv2 txipekin.
|-
|[[T5 (language model)|T5]]
|2019ko urria
|Google
|11<ref name=":6">{{Cite aldizkari|abizena=Raffel|izenburua=Exploring the Limits of Transfer Learning with a Unified Text-to-Text Transformer|orrialdeak=1–67|abizena2=Shazeer|abizena3=Roberts|abizena4=Lee|abizena5=Narang|abizena6=Matena|abizena7=Zhou|abizena8=Li|abizena9=Liu|izena1=Colin|izena2=Noam|izena3=Adam|izena4=Katherine|izena5=Sharan|izena6=Michael|izena7=Yanqi|izena8=Wei|izena9=Peter J.|data=2020|url=http://jmlr.org/papers/v21/20-074.html|kazeta=Journal of Machine Learning Research|liburukia=21|alea=140|issn=1533-7928}}</ref>
|34 mila milioi token<ref name=":6" />
|
| {{Bai|Apache 2.0}}<ref>{{Citation |title=google-research/text-to-text-transfer-transformer |date=2024-04-02 |url=https://github.com/google-research/text-to-text-transfer-transformer |access-date=2024-04-04 |publisher=Google Research |archive-date=2024-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240329112957/https://github.com/google-research/text-to-text-transfer-transformer |url-status=live }}</ref>
|Googleren proiektu askotarako oinarrizko eredua, esate baterako, Irudia.<ref>{{Cite web|izenburua=Imagen: Text-to-Image Diffusion Models|url=https://imagen.research.google/|lana=imagen.research.google|accessdate=2024-04-04}}</ref>
|-
|[[XLNet]]
|2019ko ekaina
|[[Google]]
|{{sort|340000000|0.340}}<ref>{{Cite web|url=https://huggingface.co/transformers/v2.0.0/pretrained_models.html|title=Pretrained models — transformers 2.0.0 documentation|access-date=2024-08-05|website=huggingface.co|archive-date=2024-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20240805032110/https://huggingface.co/transformers/v2.0.0/pretrained_models.html|url-status=live}}</ref>
|{{sort|3300000000|33}} mila milioi hitz
|330|| {{Bai|Apache 2.0}}<ref name="xlnet">{{cite web|work=GitHub|title=xlnet|url=https://github.com/zihangdai/xlnet/|access-date=2 January 2024|archive-date=2 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240102191842/https://github.com/zihangdai/xlnet/|url-status=live}}</ref>
|BERTen alternatiba bat; kodetzaile gisa soilik diseinatua. 512 TPU v3 txipetan entrenatua 5,5 egunetan.
|-
|[[GPT-2|GTP-2]]
|2019ko otsaila
|[[OpenAI]]
|{{sort|1500000000|1.5}}
|40 GB (~{{Sort|10000000000|10 mila milioi}} mila milioi token)<ref name="5T8u5">{{Cite web|izenburua=Better language models and their implications|url=https://openai.com/research/better-language-models|lana=openai.com|accessdate=2023-03-13}}</ref><ref name="LambdaLabs">{{Cite web|izenburua=OpenAI's GPT-3 Language Model: A Technical Overview|data=3 June 2020|url=https://lambdalabs.com/blog/demystifying-gpt-3|lana=lambdalabs.com|accessdate=13 March 2023}}</ref>
|28<ref name=":10">{{Cite web|izenburua=openai-community/gpt2-xl · Hugging Face|url=https://huggingface.co/openai-community/gpt2-xl|lana=huggingface.co|accessdate=2024-07-24}}</ref>|| {{Bai|MIT}}<ref name="Sudbe">{{cite web|work=GitHub|title=gpt-2|url=https://github.com/openai/gpt-2|access-date=13 March 2023|archive-date=11 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230311154936/https://github.com/openai/gpt-2|url-status=live}}</ref>
|32 TPUv3-txipetan entrenatuta astebetez.<ref name=":10" />
|-
|[[GPT-3]]
|2020ko maiatza
|OpenAI
|{{sort|175000000000|175}}<ref name="Wiggers">{{cite web|date=28 April 2022|url=https://techcrunch.com/2022/04/28/the-emerging-types-of-language-models-and-why-they-matter/|first=Kyle|last=Wiggers|title=The emerging types of language models and why they matter|work=TechCrunch|access-date=9 March 2023|archive-date=16 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230316072443/https://techcrunch.com/2022/04/28/the-emerging-types-of-language-models-and-why-they-matter/|url-status=live}}</ref>
|{{sort|300000000000|300 mila milioi}} token<ref name="LambdaLabs" />
|3640|| {{Ez|proprietary}}
|GPT-3 aldaera findu bat, GPT-3.5 izenekoa, publikoaren eskura jarri zen ChatGPT izeneko web interfaze baten bidez 2022an.
|-
|GPT-Neo
|2021eko martxoa
|[[EleutherAI]]
|{{sort|2700000000|2.7}}<ref name="gpt-neo">{{Cite web|date=March 15, 2023|url=https://github.com/EleutherAI/gpt-neo|title=GPT Neo|via=GitHub|access-date=March 12, 2023|archive-date=March 12, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230312225202/https://github.com/EleutherAI/gpt-neo|url-status=live}}</ref>
|825 GiB
|
| {{Bai|MIT}}<ref>{{Erreferentzia|izena=Abhishek Iyer, FreeText|abizena=AI|izenburua=GPT-3’s free alternative GPT-Neo is something to be excited about|hizkuntza=en-US|data=2021-05-15|url=https://venturebeat.com/ai/gpt-3s-free-alternative-gpt-neo-is-something-to-be-excited-about/|aldizkaria=VentureBeat|sartze-data=2024-11-30}}</ref>
|EleutherAIk liberatu zituen doako GPT-3 alternatiben artean lehena. GPT-Neok proba batzuetan tamaina bereko GPT-3 eredu bat gainditu zuen, baina GPT-3 handiena baino nabarmen okerragoa izan zen.
|-
|[[GPT-J]]
|2021eko ekaina
|[[EleutherAI]]
|{{sort|6000000000|6}}<ref name="JxohJ">{{Erreferentzia|izenburua=GPT-J-6B: An Introduction to the Largest Open Source GPT Model {{!}} Forefront|data=2023-03-09|url=https://web.archive.org/web/20230309205439/https://www.forefront.ai/blog-posts/gpt-j-6b-an-introduction-to-the-largest-open-sourced-gpt-model|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-11-30}}</ref>
|825 GiB<ref name="JxohJ"/>
|200|| {{Bai|Apache 2.0}}
|GPT-3 estiloko hizkuntza-eredua
|-
|Megatron-Turing NLG
|2021eko urria<ref name="BwnW5">{{cite web|last1=Alvi|last2=Kharya|first1=Ali|first2=Paresh|date=11 October 2021|url=https://www.microsoft.com/en-us/research/blog/using-deepspeed-and-megatron-to-train-megatron-turing-nlg-530b-the-worlds-largest-and-most-powerful-generative-language-model/|title=Using DeepSpeed and Megatron to Train Megatron-Turing NLG 530B, the World's Largest and Most Powerful Generative Language Model|website=Microsoft Research|access-date=13 March 2023|archive-date=13 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230313180531/https://www.microsoft.com/en-us/research/blog/using-deepspeed-and-megatron-to-train-megatron-turing-nlg-530b-the-worlds-largest-and-most-powerful-generative-language-model/|url-status=live}}</ref>
|[[Microsoft]] eta [[Nvidia]]
|{{sort|530000000000|530}}
|{{sort|338600000000|338.6 mila milioi}} token
|38.000<ref name=":11">{{Erreferentzia|abizena=Rajbhandari|izenburua=DeepSpeed-MoE: Advancing Mixture-of-Experts Inference and Training to Power Next-Generation AI Scale|abizena2=Li|abizena3=Yao|abizena4=Zhang|abizena5=Aminabadi|abizena6=Awan|abizena7=Rasley|abizena8=He|izena1=Samyam|izena2=Conglong|izena3=Zhewei|izena4=Minjia|izena5=Reza Yazdani|izena6=Ammar Ahmad|izena7=Jeff|izena8=Yuxiong|data=2022-07-21}}</ref>|| {{Ez|Restricted web access}}
|Hiru hilabetez entrenatua A100 motako 2.000 GPU baino gehiagotan NVIDIA Selene Superkonputagailuan, 3 milioi GPU ordu baino gehiagotan.<ref name=":11" />
|-
|Ernie 3.0 Titan
|2021eko urria
|[[Baidu]]
|{{sort|260000000000|260}}<ref name="qeOB8">{{Cite arXiv|title=ERNIE 3.0 Titan: Exploring Larger-scale Knowledge Enhanced Pre-training for Language Understanding and Generation|first1=Shuohuan|last1=Wang|first2=Yu|last2=Sun|first3=Yang|last3=Xiang|first4=Zhihua|last4=Wu|first5=Siyu|last5=Ding|first6=Weibao|last6=Gong|first7=Shikun|last7=Feng|first8=Junyuan|last8=Shang|first9=Yanbin|last9=Zhao|first10=Chao|last10=Pang|first11=Jiaxiang|last11=Liu|first12=Xuyi|last12=Chen|first13=Yuxiang|last13=Lu|first14=Weixin|last14=Liu|first15=Xi|last15=Wang|first16=Yangfan|last16=Bai|first17=Qiuliang|last17=Chen|first18=Li|last18=Zhao|first19=Shiyong|last19=Li|first20=Peng|last20=Sun|first21=Dianhai|last21=Yu|first22=Yanjun|last22=Ma|first23=Hao|last23=Tian|first24=Hua|last24=Wu|first25=Tian|last25=Wu|first26=Wei|last26=Zeng|first27=Ge|last27=Li|first28=Wen|last28=Gao|first29=Haifeng|last29=Wang|date=December 23, 2021|class=cs.CL|eprint=2112.12731}}</ref>
|4 Tb
| || {{Ez|Proprietary}}
|Txinerarako HEHa. Ernie Bot izeneko bot-ak eredu hau du oinarri.
|-
|[[Claude (hizkuntza-eredu handia)|Claude]]<ref name="i8jc4">{{Cite web|izenburua=Product|url=https://www.anthropic.com/product|lana=Anthropic|accessdate=14 March 2023}}</ref>
|2021eko urria
|[[Anthropic]]
|{{sort|52000000000|52}}<ref name="AnthroArch">{{cite arXiv|last1=Askell|first1=Amanda|last2=Bai|first2=Yuntao|last3=Chen|first3=Anna|last4=Drain|first4=Dawn|last5=Ganguli|first5=Deep|last6=Henighan|first6=Tom|last7=Jones|first7=Andy|last8=Joseph|first8=Nicholas|last9=Mann|first9=Ben|last10=DasSarma|first10=Nova|last11=Elhage|first11=Nelson|last12=Hatfield-Dodds|first12=Zac|last13=Hernandez|first13=Danny|last14=Kernion|first14=Jackson|last15=Ndousse|first15=Kamal|last16=Olsson|first16=Catherine|last17=Amodei|first17=Dario|last18=Brown|first18=Tom|last19=Clark|first19=Jack|last20=McCandlish|first20=Sam|last21=Olah|first21=Chris|last22=Kaplan|first22=Jared|display-authors=3|title=A General Language Assistant as a Laboratory for Alignment|eprint=2112.00861|date=9 December 2021|class=cs.CL}}</ref>
|{{sort|400000000000|400 mila milioi}} token<ref name="AnthroArch" />
| || {{Arrakasta partzial|beta}}
|Elkarrizketetan nahi den portaerarako ongi doitua .
|-
|GLaM (hizkuntza-eredu orokorra)
|2021eko urria
|Google
|{{sort|1200000000000|1200}}
|{{sort|1600000000000|1.6 bilioi}} token
|5.600|| {{Ez|Proprietary}}
|Eredu berezia (aditu-konbinazioa), garestiagoa da entrenatzeko, baina merkeagoa inferentzia exekutatzeko, GPT-3rekin alderatuta.
|-
|Gopher
|2021eko urria
|[[DeepMind]]
|{{sort|280000000000|280}}<ref name="mD5eE">{{cite web|date=8 December 2021|url=https://www.deepmind.com/blog/language-modelling-at-scale-gopher-ethical-considerations-and-retrieval|title=Language modelling at scale: Gopher, ethical considerations, and retrieval|website=www.deepmind.com|access-date=20 March 2023|archive-date=20 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230320082323/https://www.deepmind.com/blog/language-modelling-at-scale-gopher-ethical-considerations-and-retrieval|url-status=live}}</ref>
|{{sort|300000000000|300 mila milioi}} token<ref name="hoffman">{{cite arXiv|last1=Hoffmann|first1=Jordan|last2=Borgeaud|first2=Sebastian|last3=Mensch|first3=Arthur|last4=Buchatskaya|first4=Elena|last5=Cai|first5=Trevor|last6=Rutherford|first6=Eliza|last7=Casas|first7=Diego de Las|last8=Hendricks|first8=Lisa Anne|last9=Welbl|first9=Johannes|last10=Clark|first10=Aidan|last11=Hennigan|first11=Tom|last12=Noland|first12=Eric|last13=Millican|first13=Katie|last14=Driessche|first14=George van den|last15=Damoc|first15=Bogdan|last16=Guy|first16=Aurelia|last17=Osindero|first17=Simon|last18=Simonyan|first18=Karen|last19=Elsen|first19=Erich|last20=Rae|first20=Jack W.|last21=Vinyals|first21=Oriol|last22=Sifre|first22=Laurent|title=Training Compute-Optimal Large Language Models|eprint=2203.15556|date=29 March 2022|class=cs.CL|display-authors=3}}</ref>
|5.833<ref name=":4">Table 20 and page 66 of ''[https://storage.googleapis.com/pathways-language-model/PaLM-paper.pdf PaLM: Scaling Language Modeling with Pathways] {{Webarchive}}''</ref>|| {{Ez|Proprietary}}
|Ondoren, Chinchilla eredurako garatu zen.
|-
|LaMDA (Elkarrizketa hizkuntza ereduak)
|2022ko urtarrila
|Google
|{{sort|137000000000|137}}
|1.56T hitz, {{Sort|168000000000|168 mila milioi}} token<ref name="hoffman" />
|4.110|| {{Ez|Proprietary}}
|Elkarrizketetan erantzunak sortzeko espezializatua.
|-
|GPT-NeoX
|2022ko otsaila
|[[EleutherAI]]
|{{sort|20000000000|20}}
|825 GiB<ref name="JxohJ"/>
|740|| {{Bai|Apache 2.0}}
|Megatron arkitekturan oinarritua
|-
|[[Chinchilla AI|Chinchilla]]
|2022ko martxoa
|[[DeepMind]]
|{{sort|70000000000|70}}
|{{sort|1400000000000|1.4 bilioi}} token<ref name="hoffman" />
|6.805<ref name=":4" />|| {{Ez|Proprietary}}
|Parametro gutxiko eredua, datu gehiagotan entrenatua. Sparrow botean erabilia. Sarritan aipatua bere eskala neuronalaren legearengatik.
|-
|PaLM (Pathways Language Model, Pathways hizkuntza-eredua)
|2022ko apirila
|Google
|{{sort|540000000000|540}}
|{{sort|768000000000|768 mila milioi}} token
|{{sort|29250|29,250}}<ref name=":4" />|| {{Ez|Proprietary}}
|Entrenatua ~60 egunetan, ~6000 TPU v4 txipetan.<ref name=":4" /> 2024ko urrian, argitaratutako transformer trinko handiena zen
|-
|OPT (Open Pretained
Transformer)
|2022ko Maiatza
|[[Meta Platforms|Meta]]
|{{sort|175000000000|175}}<ref name="jlof8">{{cite web|author1=Susan Zhang|author2=Mona Diab|author3=Luke Zettlemoyer|url=https://ai.facebook.com/blog/democratizing-access-to-large-scale-language-models-with-opt-175b/|title=Democratizing access to large-scale language models with OPT-175B|website=ai.facebook.com|access-date=2023-03-12|archive-date=2023-03-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20230312231820/https://ai.facebook.com/blog/democratizing-access-to-large-scale-language-models-with-opt-175b/|url-status=live}}</ref>
|{{sort|180000000000|180 mila milioi}} token<ref name="QjTIc">{{cite arXiv|last1=Zhang|first1=Susan|last2=Roller|first2=Stephen|last3=Goyal|first3=Naman|last4=Artetxe|first4=Mikel|last5=Chen|first5=Moya|last6=Chen|first6=Shuohui|last7=Dewan|first7=Christopher|last8=Diab|first8=Mona|last9=Li|first9=Xian|last10=Lin|first10=Xi Victoria|last11=Mihaylov|first11=Todor|last12=Ott|first12=Myle|last13=Shleifer|first13=Sam|last14=Shuster|first14=Kurt|last15=Simig|first15=Daniel|last16=Koura|first16=Punit Singh|last17=Sridhar|first17=Anjali|last18=Wang|first18=Tianlu|last19=Zettlemoyer|first19=Luke|title=OPT: Open Pre-trained Transformer Language Models|eprint=2205.01068|date=21 June 2022|class=cs.CL}}</ref>
|310 || {{Arrakasta partzial|Non-commercial research}}{{efn|The smaller models including 66B are publicly available, while the 175B model is available on request.}}
|GPT-3 arkitektura, Megatronetik hartutako egokitzapen batzuekin. Modu bakarrean, taldeak idatzitako prestakuntza koadernoa argitaratu zuten.<ref>{{Cite web|izenburua=metaseq/projects/OPT/chronicles at main · facebookresearch/metaseq|hizkuntza=en|url=https://github.com/facebookresearch/metaseq/tree/main/projects/OPT/chronicles|lana=GitHub|accessdate=2024-10-18}}</ref>
|-
|YaLM 100B
|2022ko ekaina
|[[Yandex]]
|{{sort|100000000000|100}}<ref name="yalm-repo">{{Citation|last1=Khrushchev|last2=Vasilev|last3=Petrov|last4=Zinov|first1=Mikhail|first2=Ruslan|first3=Alexey|first4=Nikolay|date=2022-06-22|url=https://github.com/yandex/YaLM-100B|title=YaLM 100B|access-date=2023-03-18|archive-date=2023-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20230616050056/https://github.com/yandex/YaLM-100B|url-status=live}}</ref>
|1,7 Tuberkulosia<ref name="yalm-repo" />
| || {{Bai|Apache 2.0}}
|Eredu anglo-errusiarra, Microsoften Megatron-LMan oinarritua.
|-
|Minerva
|2022ko ekaina
|Google
|{{sort|540000000000|540}}
|Eduki matematikan iragazitako web orrien eta arXiv aurre-inprimaketa-zerbitzarira bidalitako dokumentuen 38,5B token
| || {{Ez|Proprietary}}
|"Gai matematiko eta zientifikoak urratsez urratseko arrazoiketa erabiliz" ebazteko.<ref name="FfCNK">{{Cite web|izenburua=Minerva: Solving Quantitative Reasoning Problems with Language Models|data=30 June 2022|url=https://ai.googleblog.com/2022/06/minerva-solving-quantitative-reasoning.html|lana=ai.googleblog.com|accessdate=20 March 2023}}</ref> PaLM ereduetatik abiatua, datu matematiko eta zientifikoekin findua.
|-
|[[BLOOM (language model)|BLOOM]]
|2022ko uztaila
|Lankidetza handia, Hugging Face buru zela
|{{sort|175000000000|175}}<ref name="bigger-better">{{cite journal|date=8 March 2023|url=https://www.nature.com/articles/d41586-023-00641-w|journal=Nature|issue=7951|pmid=36890378|bibcode=2023Natur.615..202A|doi=10.1038/d41586-023-00641-w|volume=615|pages=202–205|first=Anil|last=Ananthaswamy|title=In AI, is bigger always better?|s2cid=257380916|access-date=9 March 2023|archive-date=16 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230316181013/https://www.nature.com/articles/d41586-023-00641-w|url-status=live}}</ref>
|{{sort|350000000000|350 mila milioi}} token (1.6TB)<ref name="B8wB2">{{cite web|url=https://huggingface.co/bigscience/bloom|title=bigscience/bloom · Hugging Face|website=huggingface.co|access-date=2023-03-13|archive-date=2023-04-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20230412002547/https://huggingface.co/bigscience/bloom|url-status=live}}</ref>
| || {{Arrakasta partzial|Responsible AI}}
|Funtsean, GPT-3, baina corpus eleanitz batekin entrenatua (% 30 ingelesez, programazio-lengoaiak alde batera utzita)
|-
|Galactica
|2022ko azaroa
|[[Meta Platforms|Meta]]
|{{sort|120000000000|120}}
|{{sort|350000000000|106 mila milioi}} token<ref name="37sY6">{{cite arXiv|last1=Taylor|first1=Ross|last2=Kardas|first2=Marcin|last3=Cucurull|first3=Guillem|last4=Scialom|first4=Thomas|last5=Hartshorn|first5=Anthony|last6=Saravia|first6=Elvis|last7=Poulton|first7=Andrew|last8=Kerkez|first8=Viktor|last9=Stojnic|first9=Robert|title=Galactica: A Large Language Model for Science|date=16 November 2022|class=cs.CL|eprint=2211.09085}}</ref>
|ezezaguna|| {{Arrakasta partzial|CC-BY-NC-4.0}}
|Entrenatua testu zientifikoetarako eta modalitateetarako.
|-
|AlexaTM (Irakasle-Ereduak)
|2022ko azaroa
|[[Amazon (company)|Amazon]]
|{{sort|20000000000|20}}<ref name="u5szh">{{cite web|date=2 August 2022|url=https://www.amazon.science/blog/20b-parameter-alexa-model-sets-new-marks-in-few-shot-learning|title=20B-parameter Alexa model sets new marks in few-shot learning|website=Amazon Science|access-date=12 March 2023|archive-date=15 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230315190223/https://www.amazon.science/blog/20b-parameter-alexa-model-sets-new-marks-in-few-shot-learning|url-status=live}}</ref>
|{{sort|1300000000000|1.3 bilioi}}<ref name="HaA7l">{{cite arXiv|last1=Soltan|first1=Saleh|last2=Ananthakrishnan|first2=Shankar|last3=FitzGerald|first3=Jack|last4=Gupta|first4=Rahul|last5=Hamza|first5=Wael|last6=Khan|first6=Haidar|last7=Peris|first7=Charith|last8=Rawls|first8=Stephen|last9=Rosenbaum|first9=Andy|last10=Rumshisky|first10=Anna|last11=Prakash|first11=Chandana Satya|last12=Sridhar|first12=Mukund|last13=Triefenbach|first13=Fabian|last14=Verma|first14=Apurv|last15=Tur|first15=Gokhan|last16=Natarajan|first16=Prem|display-authors=3|title=AlexaTM 20B: Few-Shot Learning Using a Large-Scale Multilingual Seq2Seq Model|eprint=2208.01448|date=3 August 2022|class=cs.CL}}</ref>
| || {{Ez|proprietary}}<ref name="rpehM">{{cite web|date=17 November 2022|url=https://aws.amazon.com/blogs/machine-learning/alexatm-20b-is-now-available-in-amazon-sagemaker-jumpstart/|title=AlexaTM 20B is now available in Amazon SageMaker JumpStart {{!}} AWS Machine Learning Blog|website=aws.amazon.com|access-date=13 March 2023|archive-date=13 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230313163933/https://aws.amazon.com/blogs/machine-learning/alexatm-20b-is-now-available-in-amazon-sagemaker-jumpstart/|url-status=live}}</ref>
|Sekuentziatik-sekuentziara arkitekturakoa baina bi noranzkoetan
|-
|[[Neuro-sama]]
|2022ko abendua
|Independ.
|Ezezaguna
|Ezezaguna
| || {{Ez|privately-owned}}
|[[Twitch|Twitchen]] zuzenean transmititzeko diseinatutako hizkuntza-eredua.
|-
|Llama (Large Language Model Meta AI, Meta AI Hizkuntza Eredu Handia)
|2023ko otsaila
|[[Meta AI]]
|{{sort|65000000000|65}}
|{{sort|1400000000000|1.4 bilioi}}
|6.300<ref name=":5">{{Cite web|izenburua=The Falcon has landed in the Hugging Face ecosystem|url=https://huggingface.co/blog/falcon|lana=huggingface.co|accessdate=2023-06-20}}</ref>|| {{Arrakasta partzial|Non-commercial research}}{{efn|Facebook's license and distribution scheme restricted access to approved researchers, but the model weights were leaked and became widely available.}}
|Corpusak 20 hizkuntza ditu. "Gainentrenatua" (Chinchillako eskalatze-legearekin alderatuta) parametro gutxiagorekin errendimendu hobea lortzeko.
|-
|[[GPT-4]]
|2023ko martxoa
|OpenAI
|Ezezaguna (Zurrumurruen arabera: 1.760)<ref>{{Cite web|abizena=Schreiner|izenburua=GPT-4 architecture, datasets, costs and more leaked|hizkuntza=en-US|izena1=Maximilian|data=2023-07-11|url=https://the-decoder.com/gpt-4-architecture-datasets-costs-and-more-leaked/|lana=THE DECODER|accessdate=2024-07-26}}</ref>
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|proprietary}}
|ChatGPT Plus-eko erabiltzaileentzat eskuragarri eta hainbat produktutan erabilia.
|-
|Chameleon
|2024ko ekaina
|[[Meta AI]]
|{{sort|34000000000|34}}<ref>{{cite news|last1=Dickson|first1=Ben|date=22 May 2024|url=https://venturebeat.com/ai/meta-introduces-chameleon-a-state-of-the-art-multimodal-model/|title=Meta introduces Chameleon, a state-of-the-art multimodal model|work=VentureBeat}}</ref>
|{{sort|4400000000000|4.4 bilioi}}
|
|
|-
|Cerebras-GPT
|2023ko martxoa
|[[Cerebras]]
|{{sort|13000000000|13}}<ref name="D0k2a">{{Cite web|date=March 28, 2023|url=https://www.cerebras.net/blog/cerebras-gpt-a-family-of-open-compute-efficient-large-language-models/|first=Nolan|last=Dey|title=Cerebras-GPT: A Family of Open, Compute-efficient, Large Language Models|website=Cerebras|access-date=March 28, 2023|archive-date=March 28, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328213339/https://www.cerebras.net/blog/cerebras-gpt-a-family-of-open-compute-efficient-large-language-models/|url-status=live}}</ref>
|
|270 || {{Bai|Apache 2.0}}
|Chinchillaren formularekin entrenatua.
|-
|Falcon
|2023ko martxoa
|[[Technology Innovation Institute]]
|{{sort|40000000000|40}}<ref name="falcon">{{cite web|url=https://fastcompanyme.com/news/abu-dhabi-based-tii-launches-its-own-version-of-chatgpt/|title=Abu Dhabi-based TII launches its own version of ChatGPT|website=tii.ae|access-date=2023-04-03|archive-date=2023-04-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20230403021729/https://fastcompanyme.com/news/abu-dhabi-based-tii-launches-its-own-version-of-chatgpt/|url-status=live}}</ref>
|Bilioi bat token, RefineWeb-etik hartuta (corpusetik iragazitako web testua) eta zenbait "corpus ondu".<ref name="gzTNw">{{Cite web|izenburua=tiiuae/falcon-40b · Hugging Face|data=2023-06-09|url=https://huggingface.co/tiiuae/falcon-40b|lana=huggingface.co|accessdate=2023-06-20}}</ref>
|2.800<ref name=":5" />|| {{Bai|Apache 2.0}}<ref name="Wmlcs">[https://www.businesswire.com/news/home/20230531005608/en/UAE's-Falcon-40B-World's-Top-Ranked-AI-Model-from-Technology-Innovation-Institute-is-Now-Royalty-Free UAE's Falcon 40B, World's Top-Ranked AI Model from Technology Innovation Institute, is Now Royalty-Free] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240208133040/https://www.businesswire.com/news/home/20230531005608/en/UAE%27s-Falcon-40B-World%27s-Top-Ranked-AI-Model-from-Technology-Innovation-Institute-is-Now-Royalty-Free |date=2024-02-08 }}, 31 May 2023</ref>
|
|-
|BloombergGPT
|2023ko martxoa
|[[Bloomberg L.P.]]
|{{sort|50000000000|50}}
|363 mila milioi token zuen datu multzoa Bloomberg-eko datu-iturrietan oinarrituta, gehi 345 mila milioi token helburu orokorreko datu-multzotatik
| || {{Ez|Proprietary}}
|Jabedun iturritako finantza-datuetan trebatua, finantza-zereginetarako.
|-
|[[Huawei PanGu|PanGu-Σ]]
|2023ko martxoa
|[[Huawei]]
|{{sort|1085000000000|1085}}
|329 mila milioi token
| || {{Ez|Proprietary}}
|
|-
|OpenAssistant
|2023ko martxoa
|[[LAION]]
|{{sort|17000000000|17}}
|1,5 bilioi token
| || {{Bai|Apache 2.0}}
|Crowdsourcing-eko datu irekietan trebatua
|-
|Jurascli-2<ref>{{Cite web|abizena=Wrobel|izenburua=Tel Aviv startup rolls out new advanced AI language model to rival OpenAI|izena1=Sharon|url=https://www.timesofisrael.com/ai21-labs-rolls-out-new-advanced-ai-language-model-to-rival-openai/|lana=www.timesofisrael.com|accessdate=2023-07-24}}</ref>
|2023ko martxoa
|[[AI21 Labs]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
| || {{Ez|Proprietary}}
|Eleaniztuna<ref>{{Cite web|abizena=Wiggers|izenburua=With Bedrock, Amazon enters the generative AI race|izena1=Kyle|data=2023-04-13|url=https://techcrunch.com/2023/04/13/with-bedrock-amazon-enters-the-generative-ai-race/|lana=TechCrunch|accessdate=2023-07-24}}</ref>
|-
|[[PALM 2]] (Pathways Language Model 2)
|2023ko maiatza
|Google
|{{sort|340000000000|340}}<ref name="cnbc-20230516">{{cite web|date=16 May 2023|url=https://www.cnbc.com/2023/05/16/googles-palm-2-uses-nearly-five-times-more-text-data-than-predecessor.html|first=Jennifer|last=Elias|title=Google's newest A.I. model uses nearly five times more text data for training than its predecessor|work=[[CNBC]]|access-date=18 May 2023|archive-date=16 May 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230516225326/https://www.cnbc.com/2023/05/16/googles-palm-2-uses-nearly-five-times-more-text-data-than-predecessor.html|url-status=live}}</ref>
|{{sort|3600000000000|3.6 bilioi}} token<ref name="cnbc-20230516" />
|{{sort|85000|85,000}}<ref name=":5" />|| {{Ez|Proprietary}}
|Bard chatboten erabili zuten (Gemini).<ref name="pWyLA">{{Cite web|izenburua=Introducing PaLM 2|data=May 10, 2023|url=https://blog.google/technology/ai/google-palm-2-ai-large-language-model/|lana=Google|accessdate=May 18, 2023}}</ref>
|-
|Llama 2
|2023ko uztaila
|Meta AI
|{{sort|70000000000|70}}<ref name="meta-20230719">{{Cite web|date=2023|url=https://ai.meta.com/llama/|title=Introducing Llama 2: The Next Generation of Our Open Source Large Language Model|access-date=2023-07-19|website=Meta AI|archive-date=2024-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20240105234629/https://ai.meta.com/llama/|url-status=live}}</ref>
|{{sort|2000000000000|2 bilioi}} token<ref name="meta-20230719" />
|{{sort|21000|21,000}}|| {{Arrakasta partzial|Llama 2 license}}
|1,7 milioi A100-ordu.<ref>{{Cite web|izenburua=llama/MODEL_CARD.md at main · meta-llama/llama|url=https://github.com/meta-llama/llama/blob/main/MODEL_CARD.md|lana=GitHub|accessdate=2024-05-28}}</ref>
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2]]
|2023ko uztaila
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Claude txatborean erabiltzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=Claude 2|url=https://www.anthropic.com/index/claude-2|lana=anthropic.com|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|[[IBM Granite|Granitoa 13b]]
|2023ko uztaila
|[[IBM]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|[[Watson (adimen artifiziala)|IBM Watsonx-en]] erabilia.<ref>{{Cite web|abizena=Nirmal|izenburua=Building AI for business: IBM's Granite foundation models|hizkuntza=en-US|izena1=Dinesh|data=2023-09-07|url=https://www.ibm.com/blog/building-ai-for-business-ibms-granite-foundation-models|lana=IBM Blog|accessdate=2024-08-11}}</ref>
|-
|Mistral 7B
|2023ko iraila
|[[Mistral AI]]
|{{sort|7300000000|7.3}}<ref name="mistral-20230927">{{Cite web|date=2023|url=https://mistral.ai/news/announcing-mistral-7b/|title=Announcing Mistral 7B|access-date=2023-10-06|website=Mistral|archive-date=2024-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20240106051047/https://mistral.ai/news/announcing-mistral-7b/|url-status=live}}</ref>
|Ezezaguna
| || {{Bai|Apache 2.0}}
|
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2.1]]
|2023ko azaroa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Claude txabotean erabiltzen da. 200.000 tokeneko edo ~500 orrialdeko testuinguru-leihoa du.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing Claude 2.1|url=https://www.anthropic.com/index/claude-2-1|lana=anthropic.com|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|Grok-1<ref>{{Erreferentzia|izenburua=xai-org/grok-1|argitaletxea=xai-org|data=2024-03-19|url=https://github.com/xai-org/grok-1|accessdate=2024-03-19}}</ref>
|2023ko azaroa
|[[x.AI]]
|314
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|Grok txatbotean erabiltzen da. Grok-1ek 8.192 tokeneko testuinguru-luzera du eta X-rako (Twitter) atzipena du.<ref>{{Cite web|izenburua=Grok-1 model card|url=https://x.ai/model-card/|lana=x.ai|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.0]]
|2023ko abendua
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Eredu multimodala, hiru tamainatan dator. Izen bereko chatbotean erabilia.<ref>{{Cite web|izenburua=Gemini – Google DeepMind|url=https://deepmind.google/technologies/gemini/#capabilities|lana=deepmind.google|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|Mixtrala 8x7B
|2023ko abendua
|[[Mistral AI]]
|46,7
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|GPT-3.5 eta Llama 2 70B gainditzen ditu proba askotan.<ref>{{Cite web|abizena=Franzen|izenburua=Mistral shocks AI community as latest open source model eclipses GPT-3.5 performance|izena1=Carl|data=11 December 2023|url=https://venturebeat.com/ai/mistral-shocks-ai-community-as-latest-open-source-model-eclipses-gpt-3-5-performance/|lana=VentureBeat|accessdate=12 December 2023}}</ref> Aditu-konbinazioa eredua, 12.900 milioi parametro token bidez aktibatuak.<ref>{{Cite web|izenburua=Mixtral of experts|data=11 December 2023|url=https://mistral.ai/news/mixtral-of-experts/|lana=mistral.ai|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
|2024ko urtarrila
|[[HiTZ zentroa]]
|70<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa - a HiTZ Collection|data=2024-07-02|url=https://huggingface.co/collections/HiTZ/latxa-65a697e6838b3acc53677304|aldizkaria=huggingface.co|sartze-data=2024-11-25}}</ref>
|Llama 2-ren 2 bilioi token
+ euskarazko 288 milioi hitz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=EusCrawl|url=http://ixa.ehu.eus/euscrawl/#home|aldizkaria=ixa.ehu.eus|sartze-data=2024-11-25}}</ref>
|
|{{Bai|LLaMA-2 License}}
|Euskararako eredua da. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik LLaMA ereduetan oinarritzen da eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz) gehitu da.<ref>{{erreferentzia|izena=Eneko|abizena=Agirre|urtea=2024|izenburua=Latxa - - euskararentzat inoiz eraikitako hizkuntza eredurik handiena|argitaletxea=HiTZ Zentroa - UPV/EHU|abizena2=Etxaniz|abizena3=Sainz|izena2=Julen|izena3=Oscar|url=https://www.hitz.eus/eu/node/340}}</ref><ref name=":0" />
|-
|Mixtral 8x22B
|2024ko apirila
|[[Mistral AI]]
|141
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|<ref>{{Cite web|abizena=AI|izenburua=Cheaper, Better, Faster, Stronger|izena1=Mistral|data=2024-04-17|url=https://mistral.ai/news/mixtral-8x22b/|lana=mistral.ai|accessdate=2024-05-05}}</ref>
|-
|[[Phi (LLM)|Phi-2]]
|2023ko abendua
|Microsoft
|2,7
|1.4T token
|419<ref name=":9">{{Cite web|abizena=Hughes|izenburua=Phi-2: The surprising power of small language models|izena1=Alyssa|data=12 December 2023|url=https://www.microsoft.com/en-us/research/blog/phi-2-the-surprising-power-of-small-language-models/|lana=Microsoft Research|accessdate=13 December 2023}}</ref>|| {{Bai|MIT}}
|"Kalitatezko testuliburuetako" datu erreal eta sintetikoetan trebatua, 14 egunez A100 motako 96 GPU etan.<ref name=":9" />
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.5]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Eredu multimodala, Aditu-konbinazioko (Mixture of experts, MoE) arkitekturan oinarritua. Milioi bat tokenetik gorako testuinguruaren leihoa .<ref>{{Cite web|izenburua=Our next-generation model: Gemini 1.5|data=15 February 2024|url=https://blog.google/technology/ai/google-gemini-next-generation-model-february-2024/#context-window|lana=Google|accessdate=16 February 2024}}</ref>
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini Ultra]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|
|
|-
|Gemma
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|7
|6T token
|Ezezaguna|| {{Arrakasta partzial|Gemma Terms of Use}}<ref name="gemma">{{cite web|url=https://ai.google.dev/gemma/terms|title=Gemma|via=GitHub}}</ref>
|
|-
|[[Claude (language model)|Claude 3]]
|2024ko martxoa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|{{Ez|Proprietary}}
|Hiru modelo ditu: Haiku, Sonnet eta Opus.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing the next generation of Claude|url=https://www.anthropic.com/news/claude-3-family|lana=www.anthropic.com|accessdate=2024-03-04}}</ref>
|-
|[https://rubiks.ai/nova/release/ Nova]
|2024ko urria
|[https://rubiks.ai/ Rubik's AI]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|{{Ez|Proprietary}}
|Hiru modelok osatzen dute: Nova-Instant, Nova-Air, eta Nova-Pro.
|-
|[[DBRX]]
|2024ko martxoa
|Databricks eta Mosaic ML
|{{sort|13600000000|136}}
|12T token
|
|{{Bai|Databricks Open Model License}}
|Entrenamenduak 10 milioi dolarreko kostua izan zuen.
|-
|Fugaku-HEH
|2024ko maiatza
|Fujitsu, Tokioko Teknologia Institutua, etab.
|{{sort|1300000000|13}}
|380 B token
|
|
|CPUtan bakarrik entrenatutako inoizko eredurik handiena, Fugakun.<ref>{{Cite web|izenburua=Fugaku-LLM/Fugaku-LLM-13B · Hugging Face|url=https://huggingface.co/Fugaku-LLM/Fugaku-LLM-13B|lana=huggingface.co|accessdate=2024-05-17}}</ref>
|-
|[[Phi (LLM)|Phi-3]]
|2024ko apirila
|Microsoft
|14<ref>{{Cite web|izenburua=Phi-3|data=23 April 2024|url=https://azure.microsoft.com/en-us/blog/introducing-phi-3-redefining-whats-possible-with-slms|lana=azure.microsoft.com|accessdate=2024-04-28}}</ref>
|4.8T token
|
|{{Bai|MIT}}
|Microsoftek "hizkuntza-eredu txiki" gisa komertzializatzen ditu.<ref>{{Cite web|izenburua=Phi-3 Model Documentation|url=https://huggingface.co/docs/transformers/main/en/model_doc/phi3|lana=huggingface.co|accessdate=2024-04-28}}</ref>
|-
|[[IBM Granite|Granite Code Models]]
|2024ko maiatza
|[[IBM]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|
|-
|Qwen2
|2024ko ekaina
|[[Alibaba Cloud]]
|72<ref>{{Cite web|izenburua=Qwen2|url=https://github.com/QwenLM/Qwen2?spm=a3c0i.28768018.7084722650.1.5cd35c10NEqBXm&file=Qwen1.5|lana=[[GitHub]]|accessdate=2024-06-17}}</ref>
|3T token
|
|
|Hainbat tamaina, txikiena 0.5 B-koa izanik.
|-
|Nemotron-4
|2024ko ekaina
|[[Nvidia]]
|{{sort|34000000000|340}}
|9T token
|{{sort|200000|200,000}}
|{{Bai|NVIDIA Open Model License}}
|Epoch baterako entrenatua. H100 motako 6.144 GPUtan entrenatua 2023ko abendutik 2024ko maiatzera.<ref>{{Cite web|izenburua=nvidia/Nemotron-4-340B-Base · Hugging Face|data=2024-06-14|url=https://huggingface.co/nvidia/Nemotron-4-340B-Base|lana=huggingface.co|accessdate=2024-06-15}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Nemotron-4 340B {{!}} Research|url=https://research.nvidia.com/publication/2024-06_nemotron-4-340b|lana=research.nvidia.com|accessdate=2024-06-15}}</ref>
|-
|Llama 3.1
|2024ko uztaila
|Meta AI
|405
|15.6 T token
|{{sort|440000|440,000}}
| {{Arrakasta partzial|Llama 3 license}}
|405B bertsioak 31 milioi ordu behar izan zituen H100-80GB makina batean, 3,8E25 FLOPetan.<ref>{{Cite web|izenburua=llama-models/models/llama3_1/MODEL_CARD.md at main · meta-llama/llama-models|hizkuntza=en|url=https://github.com/meta-llama/llama-models/blob/main/models/llama3_1/MODEL_CARD.md|lana=GitHub|accessdate=2024-07-23}}</ref>
|-
|DeepSeek V3
|2024ko abendua
|[[DeepSeek]]
|671
|14.8T token
|{{sort|44000|440,00}}0
|{{Bai|DeepSeek License}}
|2.788M ordu H800 GPUs makina batean.<ref>{{Citation |title=deepseek-ai/DeepSeek-V3 |date=2024-12-26 |url=https://github.com/deepseek-ai/DeepSeek-V3?tab=readme-ov-file |access-date=2024-12-26 |publisher=DeepSeek}}</ref>
|-
|Amazon Nova
|2024ko abendua
|[[Amazon]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|{{Ez|Proprietary}}
|Hiru eredu ditu: Nova Micro, Nova Lite, eta Nova Pro<ref>{{Citation |title=Amazon Nova Micro, Lite, and Pro - AWS AI Service Cards3 |date=2024-12-27 |url=https://docs.aws.amazon.com/ai/responsible-ai/nova-micro-lite-pro/overview.html |access-date=2024-12-27 |publisher=Amazon}}</ref>
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
<references group="lower-alpha" />
== Ikus, gainera ==
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
== Kanpo estekak ==
* Leturia Azkarate, Igor. [https://zientzia.eus/artikuluak/adimen-artifizial-sortzailearen-booma/ Adimen artifizial sortzailearen booma] (Zientzia.eus, 2023)
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Informatika]]
[[Kategoria:Adimen artifiziala]]
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
ccltpk4aqg3ex8dgbkbcoryapnr8wbv
10022321
10021984
2025-01-04T10:52:33Z
Ksarasola
1491
/* Hizkuntza-eredu handien zerrenda */ Llama-eus-8B
10022321
wikitext
text/x-wiki
'''Hizkuntza-eredu handiak'''<ref>{{Erreferentzia |url = https://hiztegiak.elhuyar.eus/en/large | izenburua= Elhuyar}}</ref> ('''HEH''' edo '''LLM''', {{Lang-en|Large Language Model}}) milaka miloi parametro dituzten [[Neurona-sare artifizial|sare neuronaletan]] (gehienbat [[Transformer (ikasketa automatikoko eredua)|transformer<ref>{{Erreferentzia|first=Rick|izenburua=What Is a Transformer Model? |url=https://blogs.nvidia.com/blog/2022/03/25/what-is-a-transformer-model/ }}</ref>]]-ak) oinarritutako [[Hizkuntza eredu|hizkuntza-ereduak]] dira, oro har, hizkuntza-ulermena eta sormena lortzeko duten gaitasunagatik ezagunak. Gaitasun hauek eskuratzeko, entrenamenduan datu-kopuru erraldoiak eta [[Ikasketa automatiko|ikasketa]]-teknika ezberdinak erabiltzen dituzte.[[Fitxategi:Estimated training cost of some AI models - 2024 AI index.jpg|thumb|380x380px|'''Hizkuntza eredu handiak''' entrenatzeko erabiltzen den konputazio-lanaren gorakada azkarra. HEH itxi onenen entrenamendu-kostuak eredu irekiko onenen entrenamendu-kostuak baino askoz ere handiagoak dirudite. GPT-4 eta antzeko ereduen entrenamendu-kostua ez da publikoki ezagutzen; beraz, estimazio bat baino ez da. Datuak ''Epoch''-enak dira 2023an, eta grafikoa [[Stanford Unibertsitatea|Stanfordeko Unibertsitateko]] ''AI index''-ekoa da 2024an.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=AI Index Report 2024 – Artificial Intelligence Index|orrialdea=(chapter 1, image 3)|hizkuntza=en|url=https://aiindex.stanford.edu/report/#individual-chapters|aldizkaria=aiindex.stanford.edu|sartze-data=2024-11-25}}</ref>]]
Hizkuntza-eredu autorregresibo gisa, sarrerako testu bat hartu eta hurrengo token edo hitza zein izan daitekeen aurreikusten dute, behin eta berriz.
Esaldi batean hurrengo hitza iragartzea bezalako zeregin sinpleetan trebatuta egon arren, horrekin batera giza hizkuntzaren sintaxiaren eta semantikaren zati handi bat ikasteko gaitasuna ere lortzen dute. Gainera, '''hizkuntza-eredu handiek''' munduari buruzko ezagutza orokorra ere badutela erakusten dute, eta entrenamenduan zehar gertaera ugariri buruz ikasteko gai direla. Hala ere, entrenamendua corpuseko testuaren gainean egiten denez, horrenganako menpekotasun handia dute gero, hau da, corpuseko testuak dituen zehaztasun-ezak eta alborapenak heredatzen dituzte.
Adibide aipagarriak dira OpenAIren [[GPT-3|GPT]] ereduak (adibidez, GPT-3.5 eta GPT-4, [[ChatGPT]] txatbotean erabiltzen direnak), [[Google|Google-ren]] PaLM ([[Bard (txatbota)|Bard-en]] erabilia) eta [[Meta (konpainia)|Meta-ren]] [[LLaMa (HIzkuntza-eredua)|LLaMa]], baita BLOOM, Ernie 3.0 Titan eta [[Anthropic|Anthropic-en]] [[Claude (txatbota)|Claude 3]] ere.
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":12">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT logo.svg|[[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude AI logo.svg|[[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google Gemini logo.svg|[[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa logotipoa.jpg|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity AI logo.svg|[[Perplexity AI]]
</gallery>
== Propietateak ==
=== Aurre entrenamendu datu multzoak ===
'''HEHak''' testu-datu multzo handietan aldez aurretik trebatzen dira. Gehien erabiltzen diren testu-datu multzo batzuk [[Common Crawl]], [[The Pile]], [[MassiveText]], [[Wikipedia]] eta [[GitHub]] dira. Datu multzoek 15.000.000 milioi hitz arteko tamaina heldu ziren 2024an. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik, euskarazko testu-corpus handienen tamaina milaka aldiz txikiago izaten da; esate baterako [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz). Hala ere bada berri on bat, euskarazko corpus ·txiki horiek" ingelesezko corpus itzel batekin batera entrenatuz gero, lortzen den eredua gauza da euskaraz modu duinean egiteko eta gauza da ingelesezko corpus handiaren ezagutza orokorra euskaraz erabiltzeko ere. Horrela, HiTZ zentroak 2024ko urtarrilean garatu zuen Latxa ereduan LLaMA 2 ereduko corpusa (2 bilioi hitz) erabili zuten eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz, 6 mila aldiz txikiagoa) gehitu zioten.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref>
Bestalde, izugarria da ikustea zelan hazten diren testu-corpusen tamaina. Esate baterako, lehen aipatutako LLaMA 2 ereduko corpusak 2 bilioi hitz zeuzkan 2023ko uztailean, eta urtebete geroago, 2024ko uztailean, LLaMA 3 eredu berriko corpusak 15,7 bilioi hitz zeuzkan. Urtebeteko epean entrenamendu-corpusaren tamaina ia zortzi aldiz handiagoa zen. Noski, HiTZ Zentroak corpus libre handiago hori erabili du Latxaren bertsio hobe bat sortzeko.<ref name=":1" />
=== Eskalatzeko legeak ===
Oro har, '''HEH''' bat lau parametrorekin deskriba daiteke: ereduaren tamaina, prestakuntza-datuen multzoaren tamaina, prestakuntza-kostua eta entrenamenduaren ondorengo errendimendua. Lau aldagai horietako bakoitza zehatz-mehatz defini daiteke zenbaki erreal batean, eta enpirikoki lege estatistiko sinpleen bidez erlazionatuta aurkitzen da, "eskala-legeak" izenekoak.
Garai baterako modu autorregresiboan trebatutako HEHentzako eskalatze-lege partikular batek ("Chinchilla eskala"), ikaskuntza-tasa logaritmikoko programazio batekin, hau dio:
<math>\begin{cases}
C = C_0 ND\\
L = \frac{A}{N^\alpha} + \frac{B}{D^{\beta}} + L_0
\end{cases}</math>
aldagaiak hauek dira:
:<math>C</math> eredua entrenatzearen kostua da, [[FLOPS|FLOPetan]].
:<math>N</math> ereduko parametro kopurua da.
:<math>D</math> entrenamendu multzoko token kopurua da.
:<math>L</math> token bakoitzeko (nats / token) batez besteko log probabilitate-galera negatiboa da, probako datu multzoan trebatutako HEHak lortutakoa.
eta parametro estatistikoak hauek dira:
: <math> C_0 = 6</math>, hau da, parametro bakoitzeko 6 FLOP kostatzen da token batean entrenatzea. Kontuan izan prestakuntza-kostua inferentzia-kostua baino askoz handiagoa dela, non parametro bakoitzeko 1 eta 2 FLOP kostatzen diren token bat ondorioztatzeko.
: <math>\alpha = 0.34, \beta = 0.28, A = 406.4, B = 410.7, L_0 = 1.69</math>
=== Gaitasun emergenteak ===
Normalean eredu txikien antzekoen errendimenduan oinarritutako hainbat zereginetan eredu handien errendimendua estrapola dezakeen arren, batzuetan eredu handiek "fase-aldaketako etena" izaten dute, non ereduak bat-batean ezagutzen ez diren gaitasun handiak eskuratzen dituen. Hauek "gaitasun emergenteak" izenez ezagutzen dira eta azterketa sakonen gai izan dira. Ikertzaileek adierazi dute gaitasun horiek "ezin direla aurreikusi eredu txikiagoen errendimendua estrapolatuz bakarrik". Gaitasun horiek programatuta edo diseinatuta aurkitu beharrean, kasu batzuetan '''HEHa''' publikoki zabaldu ondoren aurkitzen dira. Ehunka trebetasun aurkitu dira. Adibideak honako hauek dira: urrats anitzeko aritmetika, unibertsitate-mailako azterketak gainditzea, hitz baten esanahia identifikatzea, pentsamendu-katea, [[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa]] deskodetzea eta abar. <ref>{{Erreferentzia|url=https://www.quantamagazine.org/the-unpredictable-abilities-emerging-from-large-ai-models-20230316/|izenburua=The Unpredictable Abilities Emerging From Large AI Models|autor=Ornes|nombre=Stephen|fecha=2023-03-16|sitioweb=Quanta Magazine}}</ref>
=== Aluzinazioak ===
HEH-sortzaileek beren aurre-entrenamendu datuek justifikatzen ez duten egiazko aldarrikapenak ziurtasunez baieztatzen dituztela ikusi da, "aluzinazioa" deitu izan den fenomenoa da hori.<ref>{{Erreferentzia|url=https://dl.acm.org/doi/pdf/10.1145/3571730|izenburua=Survey of Hallucination in Natural Language Generation|apellidos=Ji|nombre=Ziwei|apellidos2=Lee|nombre2=Nayeon|fecha=November 2022|publicación=ACM Computing Surveys|editorial=[[Association for Computing Machinery]]}}</ref>
== Arkitektura ==
Hizkuntza-eredu handiek [[Transformer (ikasketa automatikoko eredua)|transformer]] izeneko arkitektura erabili dute gehienbat, 2018az geroztik, datu sekuentzialetarako [[Ikaskuntza sakon|ikaskuntza sakoneko]] teknika estandarra bihurtu da (lehen, LSTM bezalako arkitektura errepikakorrak ziren ohikoenak).
=== Tokenizazioa ===
HEHak funtzio matematikoak dira, eta hauen sarrera eta irteera zenbakien zerrendak dira. Ondorioz, hitzak zenbaki bihurtu behar dira.
Orokorrean, HEH batek tokenizatzaile bat erabiltzen du. Tokenizatzailea testuen eta zenbaki osoen zerrenden arteko mapak egiten dituen [[funtzio bijektibo]] bat da. Tokenizatzailea normalean aurreentrenamentu-datu multzo osora egokitzen da eta gero izoztu egiten da HEHa entrenatu aurretik. Aukera arrunt bat [[byte]] bikoteen kodeketa da.
Tokenizatzaileen beste ezaugarri bat testu-konpresioa da, eta horrek konputazioa aurrezten du. "Non dago" bezalako hitz edo esaldi arruntak token batean kodetu daitezke, 7 karaktere izan beharrean. [[OpenAI]] [[GPT-3|GPT]]-ek tokenizer bat erabiltzen dute, eta token bat 4 karaktere ingururekin osatzen da, edo 0,75 hitz ingururekin, ingelesezko testu arruntean.<ref>{{Erreferentzia|url=https://platform.openai.com/|izenburua=OpenAI API|fechaacceso=2023-04-30|sitioweb=platform.openai.com|idioma=en|urlarchivo=https://web.archive.org/web/20230423211308/https://platform.openai.com/tokenizer|fechaarchivo=2023-04-23}}</ref> Ingelesezko testu ezohikoa ezin da hain erraz aurreikusi, beraz, gutxiago konprimitu ahalko da, beraz, token gehiago behar ditu kodetzeko.
Tokenizatzaile batek ezin ditu zenbaki oso arbitrarioak sortu. Normalean <math>\{0, 1, 2, ..., V-1\}</math> barneko [[Zenbaki oso|zenbaki osoak]] soilik ateratzen dituzte, <math>V</math> hiztegiaren tamainari deritzo.
Tokenizatzaile batzuk testu arbitrarioak kudeatzeko gai dira (normalean [[Unicode]]-n zuzenean funtzionatuz), baina beste batzuk ez. Kodetzerik gabeko testua topatzen denean, tokenizagailu batek "testu ezezaguna" adierazten duen token berezi bat sortuko luke (askotan 0). Hau [UNK] bezala idatzi ohi da, [[BERT (hizkuntz eredua)|BERT]] dokumentuan bezala.
Askotan erabiltzen den beste token berezi bat [PAD] da, "betegarria" egiteko. Hau erabiltzen da normalean HEHak aldi berean testu-loteetan erabiltzen direlako, eta testu horiek ez dira luzera berdinean kodetzen. HEHek, oro har, sarrera zerrenda ez-irregularra izatea eskatzen dutenez, kodetutako testu laburragoak bete behar dira luzeagoaren luzerarekin bat etorri arte.
=== Irteera ===
HEH baten irteera bere hiztegiaren gaineko [[Probabilitate-banaketa|probabilitate banaketa]] da. Hau normalean honela ezartzen da:
* Testu bat jasotzean, HEH gehienak bektore bat sortzen du <math>y\in \R^V</math> non <math>V</math> bere hiztegiaren tamaina den.
* <math>y</math> bektorea softmax funtzio batetik pasatzen da <math>softmax(y)</math>) lortzeko.
Prozesuan, <math>y</math> bektoreari logit bektore ez normalizatua deitzen zaio, eta <math>softmax(y)</math> bektoreari probabilitate-bektorea. <math>softmax(y)</math> bektoreak <math>V</math> sarrera dituenez, guztiak ez-negatiboak, eta 1era batuta, <math>\{0, 1, 2, ..., V-1\}</math> probabilitate-banaketa gisa interpreta dezakegu, hau da, probabilitate banaketa bat da HEHaren hiztegian.
== Entrenamendua ==
HEH gehienak aurre-entrenamendu generatiboa erabiliz entrenatzen dira, hau da, testu-token prestakuntza-datu multzo bat emanda, ereduak datu-multzoko tokenak aurreikusten ditu. Bi aurre-entrenamendu generatibo estilo orokor daude:<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.researchgate.net/publication/338931711|izenburua=A Short Survey of Pre-trained Language Models for Conversational AI-A New Age in NLP|apellidos=Zaib|nombre=Munazza|apellidos2=Sheng|nombre2=Quan Z.|fecha=2020-02-04|publicación=Proceedings of the Australasian Computer Science Week Multiconference|páginas=1–4|doi=10.1145/3373017.3373028|isbn=9781450376976|apellidos3=Emma Zhang|nombre3=Wei|arxiv=2104.10810}}</ref>
* Autorregresiboa: "Izokia jatea" bezalako testu-segmentu bat emanda, ereduak hurrengo tokenak aurreikusten ditu, "gustatzen zait" adibidez.
* Maskaratua: "Txokolatezko [MASKARA] [MASKARA] gustatzen zait" bezalako testu-segmentu bat emanda, ereduak maskaratutako tokenak aurreikusten ditu, adibidez "izozkia jatea".
HEHak datuen banaketaren ulermena erakusten duten bestelako zereginetan entrenatu daitezke.
Normalean, HEHak galera-funtzio zehatz bat minimizatzeko entrenatzen dira: token bakoitzeko batez besteko log probabilitate negatiboa ([[Entropia (informazio-teoria)|entropia]] gurutzatua ere deitzen zaio) adibidez. Eredu autorregresibo batek, "Izozkia jatea gustatzen" emanda, probabilitate-banaketa bat aurreikusten badu <math>Pr( \cdot | \text{Izozkia jatea gustatzen})</math> orduan token honen log probabilitate negatiboa <math>-\log Pr( \text{zait } | \text{Izozkia jatea gustatzen}) </math> izango da.
Entrenamenduan zehar, erregularizazio-galera ere erabiltzen da entrenamendua egonkortzeko. Hala ere, erregularizazio-galera hau ez da proba eta ebaluazioan erabiltzen. Ebaluazio-irizpide gehiago ere badaude entropia gurutzatutik haratago.
HEHak milaka milioi hitzen dimentsioa duten corpus linguistikoetan eratzen dira.
GPT-1, OpenAI-ren aurreentrenatutako lehen transformer-eredua, 2018an BookCorpus-en entrenatu zen, hau 985 milioi hitzez osatzen da. Urte berean, BERT BookCorpus eta ingelesezko wikipediaren konbinazio batean entrenatu zen, 3.300 milioi hitz guztira.Harrezkero, HEHrako prestakuntza-corpusak handitu egin dira, eta billoi bat tokenetara iritsi dira.
=== Entrenamendu kostua ===
HEHak konputazionalki oso garestiak dira entrenatzereko garaian. 2020ko ikerketa batek 1.500 milioi parametroko eredua entrenatzearen kostua 1.6 milioi dolarrekoa dela kalkulatu zuen. [[Software|Softwarearen]] eta [[Hardware|hardwarearen]] aurrerapenek kostua nabarmen murriztu dute, 2023ko paper batean aurreikusi zen 72.300 orduko A100-[[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPU]] kostua duela 12.000 milioi parametro-eredu bat entrenatzeko. Kalkulatzen da [[GPT-3]] bat behin bakarrik entrenatzea, 175.000 milioi parametrorekin, 4,6 milioi dolar behar direla.Horretarako RTX 8000 bakar batek 665 urte beharko lituzke bukatzeko.<ref>{{Erreferentzia|url=https://lambdalabs.com/blog/demystifying-gpt-3|izenburua=OpenAI's GPT-3 Language Model: A Technical Overview|fechaacceso=2023-11-04|fecha=2020-06-03|sitioweb=lambdalabs.com|idioma=en}}</ref>
Transformerretan oinarritutako HEHetarako, parametro bakoitzeko 6 [[FLOPS|FLOP]] kostatzen da token batean entrenatzea. Kontuan izan behar da prestakuntza-kostua inferentzia-kostua baino askoz handiagoa dela, non parametro bakoitzeko 1 eta 2 FLOP artean kostatzen den token batean ondorioztatzeko.
Ingurumen kostuari dagokionez, HEH baten entrenamenduak kostu energetikoa oso altua du. Eredu bat entrenatzeak bidaiari batek [[New York]]-etik [[San Frantzisko (Kalifornia)|San Frantziskorako]] hegaldi batean bezainbesteko karbono-isuria egiten da.<ref>{{Erreferentzia|url=https://aclanthology.org/P19-1355|izenburua=Energy and Policy Considerations for Deep Learning in NLP|apellidos=Strubell|nombre=Emma|apellidos2=Ganesh|nombre2=Ananya|fecha=2019-07|publicación=Proceedings of the 57th Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics|editorial=Association for Computational Linguistics|páginas=3645–3650|fechaacceso=2023-11-04|apellidos-editor=Korhonen|nombre-editor=Anna|apellidos3=McCallum|nombre3=Andrew}}</ref> GPT-3-ren kasuan, kalkulatzen da 1.200 MWh konsumitzen dela, 500 tona [[Karbono dioxido|CO2]] isuri baino gehiago sortuz. Kostu horiek areagotu egiten dira ereduek parametro gehiago dituezten heinean. Prestakuntza-ziklo bakoitzak ehunka edo milaka CPU eta GPUren dedikazio esklusiboa eskatzen du, hauek karga konputazional handia onartzen dute, datu kopuru handiak gordetzeaz eta mugitzeaz gain. Horrek guztiak energia-kontsumo handia eragiten du, eta bero kantitate handiak sortzen ditu.
Kostu horiek murrizteko, irtenbide posible bat eredu txikiagoak erabiltzea da. Hauek eredu handi baten antzera funtziona dezaket, eta 100 dolar inguruko kostua dute entrenatzean. Eredu txiki baten adibidea Alpaca eredua da, [[Stanford Unibertsitatea|Stanfordeko Unibertsitateko]] ikertzaileek Meta AI-ren LLaMA izeneko ereduan garatua. Hau nahikoa arina da eta mahaigaineko ordenagailu batean exekuta daiteke.
== Ondorengo zereginetarako aplikazioa (downstream tasks) ==
2018 eta 2020 artean, [[Hizkuntzaren prozesamendu|hizkuntza naturalaren prozesatzeko]] (NLP) HEH bat prestatzeko metodo estandarra ataza zehatz baterako eredua doitzea izan zen, zeregin espezifikoko prestakuntza osagarri batekin. Ondoren, aurkitu zen HEH indartsuagoek, GPT-3 adibidez, zereginak prestakuntza gehigarririk gabe ebatzi ditzaketela "prompting" tekniken bidez, zeinetan konpondu beharreko arazoa testu-mezu gisa aurkezten zaiola ereduari, agian testu-adibide batzuekin, antzeko arazoak eta haien konponbideak emanez.
=== Fine-tuning ===
Fine-tuning aldez aurretik trebatutako hizkuntza-eredu bat aldatzeko praktika da (modu gainbegiratuan) zeregin zehatz batean trebatuz (adibidez, sentimenduen analisian, entitate izendapenaren errekonozimendua edo gramatika etiketatzea).<ref name="d2l">{{cite book|last1=Quinn|first1=Joanne|url=https://d2l.ai/chapter_computer-vision/fine-tuning.html#steps|title=Dive into deep learning: tools for engagement|date=2020|isbn=978-1-5443-6137-6|location=Thousand Oaks, California|page=551|access-date=2023-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20230110131250/https://d2l.ai/chapter_computer-vision/fine-tuning.html#steps|archive-date=2023-01-10}}</ref> Ikaskuntza transferitzeko modu bat da. Normalean, hizkuntza-ereduaren azken geruza nahi den zereginaren emaitzekin lotzen duten pisu multzo berri bat sartzeaz oinarritzen da. Hizkuntza-ereduaren jatorrizko pisuak "izoztu" daitezke, eta, beraz, irteerarekin lotzen dituen pisu-geruza berria bakarrik ikasten da entrenamenduan. Jatorrizko pisuen eguneratze txikiak eginez ere lortzen da.
== Ebaluazioa ==
=== Perplexitatea ===
Hizkuntza-eredu baten errendimenduaren neurririk erabiliena [[Testu corpus|testu-corpus]] jakin batean duen perplexitatea da. Perplexitatea eredu batek datu-multzo baten edukia zenbateraino iragar dezakeen neurtzen du; ereduak datu multzoa iragartzen duenaren [[Probabilitate|probabilitatea]] zenbat eta handiago, orduan eta perplexitate txikiagoa izango du. Matematikoki, perplexitatea token bakoitzeko batez besteko [[Logaritmo|log]] probabilitate negatiboaren esponentzial gisa definitzen da: <math display="block">\log(\text{Perplexity}) = -\frac{1}{N} \sum_{i=1}^N \log(Pr(\text{token}_i | \text{context for token}_i))</math> hemen <math>N</math>
testu-corpuseko token kopurua da, eta "i tokenaren testuingurua" erabilitako HEH motaren araberakoa da. HEH autorregresiboa bada, "i tokenaren testuingurua" i tokenaren aurretik agertzen den testu-segmentua da. HEHa maskaratuta badago, "i tokenaren testuingurua" i tokenaren inguruko testu-segmentua da.<ref>{{Erreferentzia|url=https://towardsdatascience.com/perplexity-in-language-models-87a196019a94|izenburua=Perplexity in Language Models|fechaacceso=8-5-2023|idioma=en}}</ref>
Hizkuntza-ereduak beren prestakuntza-datuetara gehiegi moldatu daitezkeenez, ereduak normalean ikusten ez diren datuen proba-multzo batean [[Perplexitate|perplexitatearen]] arabera ebaluatzen dira. Horrek erronka bereziak ditu hizkuntza eredu handiak ebaluatzeko.
== Hizkuntza-eredu handien zerrenda ==
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
{{efn|This is the date that documentation describing the model's architecture was first released.}}
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika) {{efn|In many cases, researchers release or report on multiple versions of a model having different sizes. In these cases, the size of the largest model is listed here.}}
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
{{efn|This is the license of the pre-trained model weights. In almost all cases the training code itself is open-source or can be easily replicated.}}
!Oharrak
|-
|[[GPT-1|GTP-1]]
|2018ko ekaina
|[[OpenAI]]
|{{sort|117000000|0.117}}
|
|1<ref name="oai-unsup">{{Cite web|izenburua=Improving language understanding with unsupervised learning|data=June 11, 2018|url=https://openai.com/research/language-unsupervised|lana=openai.com|accessdate=2023-03-18}}</ref>|| {{Bai|MIT}}<ref name="gpt1">{{cite web|work=GitHub|title=finetune-transformer-lm|url=https://github.com/openai/finetune-transformer-lm|access-date=2 January 2024|archive-date=19 May 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230519062127/https://github.com/openai/finetune-transformer-lm|url-status=live}}</ref>
|Lehen GPT modeloa, dekodetzaile hutsezko transformerra. 30 egunez 8 P600 [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPUtan]] entrenatua.
|-
|[[BERT]]
|2018ko urria
|[[Google]]
|{{sort|340000000|0.340}}<ref name="bert-paper">{{cite arXiv|last1=Devlin|first1=Jacob|last2=Chang|first2=Ming-Wei|last3=Lee|first3=Kenton|last4=Toutanova|first4=Kristina|title=BERT: Pre-training of Deep Bidirectional Transformers for Language Understanding|date=11 October 2018|eprint=1810.04805v2|class=cs.CL}}</ref>
|3,3 mila milioi hitz<ref name="bert-paper" />
|{{sort|9|9}}<ref name="bHZJ2">{{Cite web|date=2021-08-24|url=https://www.nextplatform.com/2021/08/24/cerebras-shifts-architecture-to-meet-massive-ai-ml-models/|first=Nicole Hemsoth|last=Prickett|title=Cerebras Shifts Architecture To Meet Massive AI/ML Models|access-date=2023-06-20|website=The Next Platform|archive-date=2023-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20230620151619/https://www.nextplatform.com/2021/08/24/cerebras-shifts-architecture-to-meet-massive-ai-ml-models/|url-status=live}}</ref>|| {{Bai|Apache 2.0}}<ref name="bert-web">{{Cite web|url=https://github.com/google-research/bert|title=BERT|date=March 13, 2023|via=GitHub|access-date=March 13, 2023|archive-date=January 13, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210113211317/https://github.com/google-research/bert|url-status=live}}</ref>
|Hizkuntza-eredu goiztiar eta eragin handikoa.<ref name="Manning-2022">{{Cite aldizkari|abizena=Manning|urtea=2022|izenburua=Human Language Understanding & Reasoning|orrialdeak=127–138|izena1=Christopher D.|url=https://www.amacad.org/publication/human-language-understanding-reasoning|kazeta=Daedalus|liburukia=151|alea=2|doi=10.1162/daed_a_01905|accessdate=2023-03-09}}</ref> [[Transformer (ikasketa automatikoko eredua)|Kodifikatzailea]] besterik ez, eta, beraz, ez dago eraikita elkarizketan erabilia edo sortzailea izateko . Entrenamenduak 4 egun iraun zuen 64 TPUv2 txipekin.
|-
|[[T5 (language model)|T5]]
|2019ko urria
|Google
|11<ref name=":6">{{Cite aldizkari|abizena=Raffel|izenburua=Exploring the Limits of Transfer Learning with a Unified Text-to-Text Transformer|orrialdeak=1–67|abizena2=Shazeer|abizena3=Roberts|abizena4=Lee|abizena5=Narang|abizena6=Matena|abizena7=Zhou|abizena8=Li|abizena9=Liu|izena1=Colin|izena2=Noam|izena3=Adam|izena4=Katherine|izena5=Sharan|izena6=Michael|izena7=Yanqi|izena8=Wei|izena9=Peter J.|data=2020|url=http://jmlr.org/papers/v21/20-074.html|kazeta=Journal of Machine Learning Research|liburukia=21|alea=140|issn=1533-7928}}</ref>
|34 mila milioi token<ref name=":6" />
|
| {{Bai|Apache 2.0}}<ref>{{Citation |title=google-research/text-to-text-transfer-transformer |date=2024-04-02 |url=https://github.com/google-research/text-to-text-transfer-transformer |access-date=2024-04-04 |publisher=Google Research |archive-date=2024-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240329112957/https://github.com/google-research/text-to-text-transfer-transformer |url-status=live }}</ref>
|Googleren proiektu askotarako oinarrizko eredua, esate baterako, Irudia.<ref>{{Cite web|izenburua=Imagen: Text-to-Image Diffusion Models|url=https://imagen.research.google/|lana=imagen.research.google|accessdate=2024-04-04}}</ref>
|-
|[[XLNet]]
|2019ko ekaina
|[[Google]]
|{{sort|340000000|0.340}}<ref>{{Cite web|url=https://huggingface.co/transformers/v2.0.0/pretrained_models.html|title=Pretrained models — transformers 2.0.0 documentation|access-date=2024-08-05|website=huggingface.co|archive-date=2024-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20240805032110/https://huggingface.co/transformers/v2.0.0/pretrained_models.html|url-status=live}}</ref>
|{{sort|3300000000|33}} mila milioi hitz
|330|| {{Bai|Apache 2.0}}<ref name="xlnet">{{cite web|work=GitHub|title=xlnet|url=https://github.com/zihangdai/xlnet/|access-date=2 January 2024|archive-date=2 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240102191842/https://github.com/zihangdai/xlnet/|url-status=live}}</ref>
|BERTen alternatiba bat; kodetzaile gisa soilik diseinatua. 512 TPU v3 txipetan entrenatua 5,5 egunetan.
|-
|[[GPT-2|GTP-2]]
|2019ko otsaila
|[[OpenAI]]
|{{sort|1500000000|1.5}}
|40 GB (~{{Sort|10000000000|10 mila milioi}} mila milioi token)<ref name="5T8u5">{{Cite web|izenburua=Better language models and their implications|url=https://openai.com/research/better-language-models|lana=openai.com|accessdate=2023-03-13}}</ref><ref name="LambdaLabs">{{Cite web|izenburua=OpenAI's GPT-3 Language Model: A Technical Overview|data=3 June 2020|url=https://lambdalabs.com/blog/demystifying-gpt-3|lana=lambdalabs.com|accessdate=13 March 2023}}</ref>
|28<ref name=":10">{{Cite web|izenburua=openai-community/gpt2-xl · Hugging Face|url=https://huggingface.co/openai-community/gpt2-xl|lana=huggingface.co|accessdate=2024-07-24}}</ref>|| {{Bai|MIT}}<ref name="Sudbe">{{cite web|work=GitHub|title=gpt-2|url=https://github.com/openai/gpt-2|access-date=13 March 2023|archive-date=11 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230311154936/https://github.com/openai/gpt-2|url-status=live}}</ref>
|32 TPUv3-txipetan entrenatuta astebetez.<ref name=":10" />
|-
|[[GPT-3]]
|2020ko maiatza
|OpenAI
|{{sort|175000000000|175}}<ref name="Wiggers">{{cite web|date=28 April 2022|url=https://techcrunch.com/2022/04/28/the-emerging-types-of-language-models-and-why-they-matter/|first=Kyle|last=Wiggers|title=The emerging types of language models and why they matter|work=TechCrunch|access-date=9 March 2023|archive-date=16 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230316072443/https://techcrunch.com/2022/04/28/the-emerging-types-of-language-models-and-why-they-matter/|url-status=live}}</ref>
|{{sort|300000000000|300 mila milioi}} token<ref name="LambdaLabs" />
|3640|| {{Ez|proprietary}}
|GPT-3 aldaera findu bat, GPT-3.5 izenekoa, publikoaren eskura jarri zen ChatGPT izeneko web interfaze baten bidez 2022an.
|-
|GPT-Neo
|2021eko martxoa
|[[EleutherAI]]
|{{sort|2700000000|2.7}}<ref name="gpt-neo">{{Cite web|date=March 15, 2023|url=https://github.com/EleutherAI/gpt-neo|title=GPT Neo|via=GitHub|access-date=March 12, 2023|archive-date=March 12, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230312225202/https://github.com/EleutherAI/gpt-neo|url-status=live}}</ref>
|825 GiB
|
| {{Bai|MIT}}<ref>{{Erreferentzia|izena=Abhishek Iyer, FreeText|abizena=AI|izenburua=GPT-3’s free alternative GPT-Neo is something to be excited about|hizkuntza=en-US|data=2021-05-15|url=https://venturebeat.com/ai/gpt-3s-free-alternative-gpt-neo-is-something-to-be-excited-about/|aldizkaria=VentureBeat|sartze-data=2024-11-30}}</ref>
|EleutherAIk liberatu zituen doako GPT-3 alternatiben artean lehena. GPT-Neok proba batzuetan tamaina bereko GPT-3 eredu bat gainditu zuen, baina GPT-3 handiena baino nabarmen okerragoa izan zen.
|-
|[[GPT-J]]
|2021eko ekaina
|[[EleutherAI]]
|{{sort|6000000000|6}}<ref name="JxohJ">{{Erreferentzia|izenburua=GPT-J-6B: An Introduction to the Largest Open Source GPT Model {{!}} Forefront|data=2023-03-09|url=https://web.archive.org/web/20230309205439/https://www.forefront.ai/blog-posts/gpt-j-6b-an-introduction-to-the-largest-open-sourced-gpt-model|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-11-30}}</ref>
|825 GiB<ref name="JxohJ"/>
|200|| {{Bai|Apache 2.0}}
|GPT-3 estiloko hizkuntza-eredua
|-
|Megatron-Turing NLG
|2021eko urria<ref name="BwnW5">{{cite web|last1=Alvi|last2=Kharya|first1=Ali|first2=Paresh|date=11 October 2021|url=https://www.microsoft.com/en-us/research/blog/using-deepspeed-and-megatron-to-train-megatron-turing-nlg-530b-the-worlds-largest-and-most-powerful-generative-language-model/|title=Using DeepSpeed and Megatron to Train Megatron-Turing NLG 530B, the World's Largest and Most Powerful Generative Language Model|website=Microsoft Research|access-date=13 March 2023|archive-date=13 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230313180531/https://www.microsoft.com/en-us/research/blog/using-deepspeed-and-megatron-to-train-megatron-turing-nlg-530b-the-worlds-largest-and-most-powerful-generative-language-model/|url-status=live}}</ref>
|[[Microsoft]] eta [[Nvidia]]
|{{sort|530000000000|530}}
|{{sort|338600000000|338.6 mila milioi}} token
|38.000<ref name=":11">{{Erreferentzia|abizena=Rajbhandari|izenburua=DeepSpeed-MoE: Advancing Mixture-of-Experts Inference and Training to Power Next-Generation AI Scale|abizena2=Li|abizena3=Yao|abizena4=Zhang|abizena5=Aminabadi|abizena6=Awan|abizena7=Rasley|abizena8=He|izena1=Samyam|izena2=Conglong|izena3=Zhewei|izena4=Minjia|izena5=Reza Yazdani|izena6=Ammar Ahmad|izena7=Jeff|izena8=Yuxiong|data=2022-07-21}}</ref>|| {{Ez|Restricted web access}}
|Hiru hilabetez entrenatua A100 motako 2.000 GPU baino gehiagotan NVIDIA Selene Superkonputagailuan, 3 milioi GPU ordu baino gehiagotan.<ref name=":11" />
|-
|Ernie 3.0 Titan
|2021eko urria
|[[Baidu]]
|{{sort|260000000000|260}}<ref name="qeOB8">{{Cite arXiv|title=ERNIE 3.0 Titan: Exploring Larger-scale Knowledge Enhanced Pre-training for Language Understanding and Generation|first1=Shuohuan|last1=Wang|first2=Yu|last2=Sun|first3=Yang|last3=Xiang|first4=Zhihua|last4=Wu|first5=Siyu|last5=Ding|first6=Weibao|last6=Gong|first7=Shikun|last7=Feng|first8=Junyuan|last8=Shang|first9=Yanbin|last9=Zhao|first10=Chao|last10=Pang|first11=Jiaxiang|last11=Liu|first12=Xuyi|last12=Chen|first13=Yuxiang|last13=Lu|first14=Weixin|last14=Liu|first15=Xi|last15=Wang|first16=Yangfan|last16=Bai|first17=Qiuliang|last17=Chen|first18=Li|last18=Zhao|first19=Shiyong|last19=Li|first20=Peng|last20=Sun|first21=Dianhai|last21=Yu|first22=Yanjun|last22=Ma|first23=Hao|last23=Tian|first24=Hua|last24=Wu|first25=Tian|last25=Wu|first26=Wei|last26=Zeng|first27=Ge|last27=Li|first28=Wen|last28=Gao|first29=Haifeng|last29=Wang|date=December 23, 2021|class=cs.CL|eprint=2112.12731}}</ref>
|4 Tb
| || {{Ez|Proprietary}}
|Txinerarako HEHa. Ernie Bot izeneko bot-ak eredu hau du oinarri.
|-
|[[Claude (hizkuntza-eredu handia)|Claude]]<ref name="i8jc4">{{Cite web|izenburua=Product|url=https://www.anthropic.com/product|lana=Anthropic|accessdate=14 March 2023}}</ref>
|2021eko urria
|[[Anthropic]]
|{{sort|52000000000|52}}<ref name="AnthroArch">{{cite arXiv|last1=Askell|first1=Amanda|last2=Bai|first2=Yuntao|last3=Chen|first3=Anna|last4=Drain|first4=Dawn|last5=Ganguli|first5=Deep|last6=Henighan|first6=Tom|last7=Jones|first7=Andy|last8=Joseph|first8=Nicholas|last9=Mann|first9=Ben|last10=DasSarma|first10=Nova|last11=Elhage|first11=Nelson|last12=Hatfield-Dodds|first12=Zac|last13=Hernandez|first13=Danny|last14=Kernion|first14=Jackson|last15=Ndousse|first15=Kamal|last16=Olsson|first16=Catherine|last17=Amodei|first17=Dario|last18=Brown|first18=Tom|last19=Clark|first19=Jack|last20=McCandlish|first20=Sam|last21=Olah|first21=Chris|last22=Kaplan|first22=Jared|display-authors=3|title=A General Language Assistant as a Laboratory for Alignment|eprint=2112.00861|date=9 December 2021|class=cs.CL}}</ref>
|{{sort|400000000000|400 mila milioi}} token<ref name="AnthroArch" />
| || {{Arrakasta partzial|beta}}
|Elkarrizketetan nahi den portaerarako ongi doitua .
|-
|GLaM (hizkuntza-eredu orokorra)
|2021eko urria
|Google
|{{sort|1200000000000|1200}}
|{{sort|1600000000000|1.6 bilioi}} token
|5.600|| {{Ez|Proprietary}}
|Eredu berezia (aditu-konbinazioa), garestiagoa da entrenatzeko, baina merkeagoa inferentzia exekutatzeko, GPT-3rekin alderatuta.
|-
|Gopher
|2021eko urria
|[[DeepMind]]
|{{sort|280000000000|280}}<ref name="mD5eE">{{cite web|date=8 December 2021|url=https://www.deepmind.com/blog/language-modelling-at-scale-gopher-ethical-considerations-and-retrieval|title=Language modelling at scale: Gopher, ethical considerations, and retrieval|website=www.deepmind.com|access-date=20 March 2023|archive-date=20 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230320082323/https://www.deepmind.com/blog/language-modelling-at-scale-gopher-ethical-considerations-and-retrieval|url-status=live}}</ref>
|{{sort|300000000000|300 mila milioi}} token<ref name="hoffman">{{cite arXiv|last1=Hoffmann|first1=Jordan|last2=Borgeaud|first2=Sebastian|last3=Mensch|first3=Arthur|last4=Buchatskaya|first4=Elena|last5=Cai|first5=Trevor|last6=Rutherford|first6=Eliza|last7=Casas|first7=Diego de Las|last8=Hendricks|first8=Lisa Anne|last9=Welbl|first9=Johannes|last10=Clark|first10=Aidan|last11=Hennigan|first11=Tom|last12=Noland|first12=Eric|last13=Millican|first13=Katie|last14=Driessche|first14=George van den|last15=Damoc|first15=Bogdan|last16=Guy|first16=Aurelia|last17=Osindero|first17=Simon|last18=Simonyan|first18=Karen|last19=Elsen|first19=Erich|last20=Rae|first20=Jack W.|last21=Vinyals|first21=Oriol|last22=Sifre|first22=Laurent|title=Training Compute-Optimal Large Language Models|eprint=2203.15556|date=29 March 2022|class=cs.CL|display-authors=3}}</ref>
|5.833<ref name=":4">Table 20 and page 66 of ''[https://storage.googleapis.com/pathways-language-model/PaLM-paper.pdf PaLM: Scaling Language Modeling with Pathways] {{Webarchive}}''</ref>|| {{Ez|Proprietary}}
|Ondoren, Chinchilla eredurako garatu zen.
|-
|LaMDA (Elkarrizketa hizkuntza ereduak)
|2022ko urtarrila
|Google
|{{sort|137000000000|137}}
|1.56T hitz, {{Sort|168000000000|168 mila milioi}} token<ref name="hoffman" />
|4.110|| {{Ez|Proprietary}}
|Elkarrizketetan erantzunak sortzeko espezializatua.
|-
|GPT-NeoX
|2022ko otsaila
|[[EleutherAI]]
|{{sort|20000000000|20}}
|825 GiB<ref name="JxohJ"/>
|740|| {{Bai|Apache 2.0}}
|Megatron arkitekturan oinarritua
|-
|[[Chinchilla AI|Chinchilla]]
|2022ko martxoa
|[[DeepMind]]
|{{sort|70000000000|70}}
|{{sort|1400000000000|1.4 bilioi}} token<ref name="hoffman" />
|6.805<ref name=":4" />|| {{Ez|Proprietary}}
|Parametro gutxiko eredua, datu gehiagotan entrenatua. Sparrow botean erabilia. Sarritan aipatua bere eskala neuronalaren legearengatik.
|-
|PaLM (Pathways Language Model, Pathways hizkuntza-eredua)
|2022ko apirila
|Google
|{{sort|540000000000|540}}
|{{sort|768000000000|768 mila milioi}} token
|{{sort|29250|29,250}}<ref name=":4" />|| {{Ez|Proprietary}}
|Entrenatua ~60 egunetan, ~6000 TPU v4 txipetan.<ref name=":4" /> 2024ko urrian, argitaratutako transformer trinko handiena zen
|-
|OPT (Open Pretained
Transformer)
|2022ko Maiatza
|[[Meta Platforms|Meta]]
|{{sort|175000000000|175}}<ref name="jlof8">{{cite web|author1=Susan Zhang|author2=Mona Diab|author3=Luke Zettlemoyer|url=https://ai.facebook.com/blog/democratizing-access-to-large-scale-language-models-with-opt-175b/|title=Democratizing access to large-scale language models with OPT-175B|website=ai.facebook.com|access-date=2023-03-12|archive-date=2023-03-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20230312231820/https://ai.facebook.com/blog/democratizing-access-to-large-scale-language-models-with-opt-175b/|url-status=live}}</ref>
|{{sort|180000000000|180 mila milioi}} token<ref name="QjTIc">{{cite arXiv|last1=Zhang|first1=Susan|last2=Roller|first2=Stephen|last3=Goyal|first3=Naman|last4=Artetxe|first4=Mikel|last5=Chen|first5=Moya|last6=Chen|first6=Shuohui|last7=Dewan|first7=Christopher|last8=Diab|first8=Mona|last9=Li|first9=Xian|last10=Lin|first10=Xi Victoria|last11=Mihaylov|first11=Todor|last12=Ott|first12=Myle|last13=Shleifer|first13=Sam|last14=Shuster|first14=Kurt|last15=Simig|first15=Daniel|last16=Koura|first16=Punit Singh|last17=Sridhar|first17=Anjali|last18=Wang|first18=Tianlu|last19=Zettlemoyer|first19=Luke|title=OPT: Open Pre-trained Transformer Language Models|eprint=2205.01068|date=21 June 2022|class=cs.CL}}</ref>
|310 || {{Arrakasta partzial|Non-commercial research}}{{efn|The smaller models including 66B are publicly available, while the 175B model is available on request.}}
|GPT-3 arkitektura, Megatronetik hartutako egokitzapen batzuekin. Modu bakarrean, taldeak idatzitako prestakuntza koadernoa argitaratu zuten.<ref>{{Cite web|izenburua=metaseq/projects/OPT/chronicles at main · facebookresearch/metaseq|hizkuntza=en|url=https://github.com/facebookresearch/metaseq/tree/main/projects/OPT/chronicles|lana=GitHub|accessdate=2024-10-18}}</ref>
|-
|YaLM 100B
|2022ko ekaina
|[[Yandex]]
|{{sort|100000000000|100}}<ref name="yalm-repo">{{Citation|last1=Khrushchev|last2=Vasilev|last3=Petrov|last4=Zinov|first1=Mikhail|first2=Ruslan|first3=Alexey|first4=Nikolay|date=2022-06-22|url=https://github.com/yandex/YaLM-100B|title=YaLM 100B|access-date=2023-03-18|archive-date=2023-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20230616050056/https://github.com/yandex/YaLM-100B|url-status=live}}</ref>
|1,7 Tuberkulosia<ref name="yalm-repo" />
| || {{Bai|Apache 2.0}}
|Eredu anglo-errusiarra, Microsoften Megatron-LMan oinarritua.
|-
|Minerva
|2022ko ekaina
|Google
|{{sort|540000000000|540}}
|Eduki matematikan iragazitako web orrien eta arXiv aurre-inprimaketa-zerbitzarira bidalitako dokumentuen 38,5B token
| || {{Ez|Proprietary}}
|"Gai matematiko eta zientifikoak urratsez urratseko arrazoiketa erabiliz" ebazteko.<ref name="FfCNK">{{Cite web|izenburua=Minerva: Solving Quantitative Reasoning Problems with Language Models|data=30 June 2022|url=https://ai.googleblog.com/2022/06/minerva-solving-quantitative-reasoning.html|lana=ai.googleblog.com|accessdate=20 March 2023}}</ref> PaLM ereduetatik abiatua, datu matematiko eta zientifikoekin findua.
|-
|[[BLOOM (language model)|BLOOM]]
|2022ko uztaila
|Lankidetza handia, Hugging Face buru zela
|{{sort|175000000000|175}}<ref name="bigger-better">{{cite journal|date=8 March 2023|url=https://www.nature.com/articles/d41586-023-00641-w|journal=Nature|issue=7951|pmid=36890378|bibcode=2023Natur.615..202A|doi=10.1038/d41586-023-00641-w|volume=615|pages=202–205|first=Anil|last=Ananthaswamy|title=In AI, is bigger always better?|s2cid=257380916|access-date=9 March 2023|archive-date=16 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230316181013/https://www.nature.com/articles/d41586-023-00641-w|url-status=live}}</ref>
|{{sort|350000000000|350 mila milioi}} token (1.6TB)<ref name="B8wB2">{{cite web|url=https://huggingface.co/bigscience/bloom|title=bigscience/bloom · Hugging Face|website=huggingface.co|access-date=2023-03-13|archive-date=2023-04-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20230412002547/https://huggingface.co/bigscience/bloom|url-status=live}}</ref>
| || {{Arrakasta partzial|Responsible AI}}
|Funtsean, GPT-3, baina corpus eleanitz batekin entrenatua (% 30 ingelesez, programazio-lengoaiak alde batera utzita)
|-
|Galactica
|2022ko azaroa
|[[Meta Platforms|Meta]]
|{{sort|120000000000|120}}
|{{sort|350000000000|106 mila milioi}} token<ref name="37sY6">{{cite arXiv|last1=Taylor|first1=Ross|last2=Kardas|first2=Marcin|last3=Cucurull|first3=Guillem|last4=Scialom|first4=Thomas|last5=Hartshorn|first5=Anthony|last6=Saravia|first6=Elvis|last7=Poulton|first7=Andrew|last8=Kerkez|first8=Viktor|last9=Stojnic|first9=Robert|title=Galactica: A Large Language Model for Science|date=16 November 2022|class=cs.CL|eprint=2211.09085}}</ref>
|ezezaguna|| {{Arrakasta partzial|CC-BY-NC-4.0}}
|Entrenatua testu zientifikoetarako eta modalitateetarako.
|-
|AlexaTM (Irakasle-Ereduak)
|2022ko azaroa
|[[Amazon (company)|Amazon]]
|{{sort|20000000000|20}}<ref name="u5szh">{{cite web|date=2 August 2022|url=https://www.amazon.science/blog/20b-parameter-alexa-model-sets-new-marks-in-few-shot-learning|title=20B-parameter Alexa model sets new marks in few-shot learning|website=Amazon Science|access-date=12 March 2023|archive-date=15 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230315190223/https://www.amazon.science/blog/20b-parameter-alexa-model-sets-new-marks-in-few-shot-learning|url-status=live}}</ref>
|{{sort|1300000000000|1.3 bilioi}}<ref name="HaA7l">{{cite arXiv|last1=Soltan|first1=Saleh|last2=Ananthakrishnan|first2=Shankar|last3=FitzGerald|first3=Jack|last4=Gupta|first4=Rahul|last5=Hamza|first5=Wael|last6=Khan|first6=Haidar|last7=Peris|first7=Charith|last8=Rawls|first8=Stephen|last9=Rosenbaum|first9=Andy|last10=Rumshisky|first10=Anna|last11=Prakash|first11=Chandana Satya|last12=Sridhar|first12=Mukund|last13=Triefenbach|first13=Fabian|last14=Verma|first14=Apurv|last15=Tur|first15=Gokhan|last16=Natarajan|first16=Prem|display-authors=3|title=AlexaTM 20B: Few-Shot Learning Using a Large-Scale Multilingual Seq2Seq Model|eprint=2208.01448|date=3 August 2022|class=cs.CL}}</ref>
| || {{Ez|proprietary}}<ref name="rpehM">{{cite web|date=17 November 2022|url=https://aws.amazon.com/blogs/machine-learning/alexatm-20b-is-now-available-in-amazon-sagemaker-jumpstart/|title=AlexaTM 20B is now available in Amazon SageMaker JumpStart {{!}} AWS Machine Learning Blog|website=aws.amazon.com|access-date=13 March 2023|archive-date=13 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230313163933/https://aws.amazon.com/blogs/machine-learning/alexatm-20b-is-now-available-in-amazon-sagemaker-jumpstart/|url-status=live}}</ref>
|Sekuentziatik-sekuentziara arkitekturakoa baina bi noranzkoetan
|-
|[[Neuro-sama]]
|2022ko abendua
|Independ.
|Ezezaguna
|Ezezaguna
| || {{Ez|privately-owned}}
|[[Twitch|Twitchen]] zuzenean transmititzeko diseinatutako hizkuntza-eredua.
|-
|Llama (Large Language Model Meta AI, Meta AI Hizkuntza Eredu Handia)
|2023ko otsaila
|[[Meta AI]]
|{{sort|65000000000|65}}
|{{sort|1400000000000|1.4 bilioi}}
|6.300<ref name=":5">{{Cite web|izenburua=The Falcon has landed in the Hugging Face ecosystem|url=https://huggingface.co/blog/falcon|lana=huggingface.co|accessdate=2023-06-20}}</ref>|| {{Arrakasta partzial|Non-commercial research}}{{efn|Facebook's license and distribution scheme restricted access to approved researchers, but the model weights were leaked and became widely available.}}
|Corpusak 20 hizkuntza ditu. "Gainentrenatua" (Chinchillako eskalatze-legearekin alderatuta) parametro gutxiagorekin errendimendu hobea lortzeko.
|-
|[[GPT-4]]
|2023ko martxoa
|OpenAI
|Ezezaguna (Zurrumurruen arabera: 1.760)<ref>{{Cite web|abizena=Schreiner|izenburua=GPT-4 architecture, datasets, costs and more leaked|hizkuntza=en-US|izena1=Maximilian|data=2023-07-11|url=https://the-decoder.com/gpt-4-architecture-datasets-costs-and-more-leaked/|lana=THE DECODER|accessdate=2024-07-26}}</ref>
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|proprietary}}
|ChatGPT Plus-eko erabiltzaileentzat eskuragarri eta hainbat produktutan erabilia.
|-
|Chameleon
|2024ko ekaina
|[[Meta AI]]
|{{sort|34000000000|34}}<ref>{{cite news|last1=Dickson|first1=Ben|date=22 May 2024|url=https://venturebeat.com/ai/meta-introduces-chameleon-a-state-of-the-art-multimodal-model/|title=Meta introduces Chameleon, a state-of-the-art multimodal model|work=VentureBeat}}</ref>
|{{sort|4400000000000|4.4 bilioi}}
|
|
|-
|Cerebras-GPT
|2023ko martxoa
|[[Cerebras]]
|{{sort|13000000000|13}}<ref name="D0k2a">{{Cite web|date=March 28, 2023|url=https://www.cerebras.net/blog/cerebras-gpt-a-family-of-open-compute-efficient-large-language-models/|first=Nolan|last=Dey|title=Cerebras-GPT: A Family of Open, Compute-efficient, Large Language Models|website=Cerebras|access-date=March 28, 2023|archive-date=March 28, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328213339/https://www.cerebras.net/blog/cerebras-gpt-a-family-of-open-compute-efficient-large-language-models/|url-status=live}}</ref>
|
|270 || {{Bai|Apache 2.0}}
|Chinchillaren formularekin entrenatua.
|-
|Falcon
|2023ko martxoa
|[[Technology Innovation Institute]]
|{{sort|40000000000|40}}<ref name="falcon">{{cite web|url=https://fastcompanyme.com/news/abu-dhabi-based-tii-launches-its-own-version-of-chatgpt/|title=Abu Dhabi-based TII launches its own version of ChatGPT|website=tii.ae|access-date=2023-04-03|archive-date=2023-04-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20230403021729/https://fastcompanyme.com/news/abu-dhabi-based-tii-launches-its-own-version-of-chatgpt/|url-status=live}}</ref>
|Bilioi bat token, RefineWeb-etik hartuta (corpusetik iragazitako web testua) eta zenbait "corpus ondu".<ref name="gzTNw">{{Cite web|izenburua=tiiuae/falcon-40b · Hugging Face|data=2023-06-09|url=https://huggingface.co/tiiuae/falcon-40b|lana=huggingface.co|accessdate=2023-06-20}}</ref>
|2.800<ref name=":5" />|| {{Bai|Apache 2.0}}<ref name="Wmlcs">[https://www.businesswire.com/news/home/20230531005608/en/UAE's-Falcon-40B-World's-Top-Ranked-AI-Model-from-Technology-Innovation-Institute-is-Now-Royalty-Free UAE's Falcon 40B, World's Top-Ranked AI Model from Technology Innovation Institute, is Now Royalty-Free] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240208133040/https://www.businesswire.com/news/home/20230531005608/en/UAE%27s-Falcon-40B-World%27s-Top-Ranked-AI-Model-from-Technology-Innovation-Institute-is-Now-Royalty-Free |date=2024-02-08 }}, 31 May 2023</ref>
|
|-
|BloombergGPT
|2023ko martxoa
|[[Bloomberg L.P.]]
|{{sort|50000000000|50}}
|363 mila milioi token zuen datu multzoa Bloomberg-eko datu-iturrietan oinarrituta, gehi 345 mila milioi token helburu orokorreko datu-multzotatik
| || {{Ez|Proprietary}}
|Jabedun iturritako finantza-datuetan trebatua, finantza-zereginetarako.
|-
|[[Huawei PanGu|PanGu-Σ]]
|2023ko martxoa
|[[Huawei]]
|{{sort|1085000000000|1085}}
|329 mila milioi token
| || {{Ez|Proprietary}}
|
|-
|OpenAssistant
|2023ko martxoa
|[[LAION]]
|{{sort|17000000000|17}}
|1,5 bilioi token
| || {{Bai|Apache 2.0}}
|Crowdsourcing-eko datu irekietan trebatua
|-
|Jurascli-2<ref>{{Cite web|abizena=Wrobel|izenburua=Tel Aviv startup rolls out new advanced AI language model to rival OpenAI|izena1=Sharon|url=https://www.timesofisrael.com/ai21-labs-rolls-out-new-advanced-ai-language-model-to-rival-openai/|lana=www.timesofisrael.com|accessdate=2023-07-24}}</ref>
|2023ko martxoa
|[[AI21 Labs]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
| || {{Ez|Proprietary}}
|Eleaniztuna<ref>{{Cite web|abizena=Wiggers|izenburua=With Bedrock, Amazon enters the generative AI race|izena1=Kyle|data=2023-04-13|url=https://techcrunch.com/2023/04/13/with-bedrock-amazon-enters-the-generative-ai-race/|lana=TechCrunch|accessdate=2023-07-24}}</ref>
|-
|[[PALM 2]] (Pathways Language Model 2)
|2023ko maiatza
|Google
|{{sort|340000000000|340}}<ref name="cnbc-20230516">{{cite web|date=16 May 2023|url=https://www.cnbc.com/2023/05/16/googles-palm-2-uses-nearly-five-times-more-text-data-than-predecessor.html|first=Jennifer|last=Elias|title=Google's newest A.I. model uses nearly five times more text data for training than its predecessor|work=[[CNBC]]|access-date=18 May 2023|archive-date=16 May 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230516225326/https://www.cnbc.com/2023/05/16/googles-palm-2-uses-nearly-five-times-more-text-data-than-predecessor.html|url-status=live}}</ref>
|{{sort|3600000000000|3.6 bilioi}} token<ref name="cnbc-20230516" />
|{{sort|85000|85,000}}<ref name=":5" />|| {{Ez|Proprietary}}
|Bard chatboten erabili zuten (Gemini).<ref name="pWyLA">{{Cite web|izenburua=Introducing PaLM 2|data=May 10, 2023|url=https://blog.google/technology/ai/google-palm-2-ai-large-language-model/|lana=Google|accessdate=May 18, 2023}}</ref>
|-
|Llama 2
|2023ko uztaila
|Meta AI
|{{sort|70000000000|70}}<ref name="meta-20230719">{{Cite web|date=2023|url=https://ai.meta.com/llama/|title=Introducing Llama 2: The Next Generation of Our Open Source Large Language Model|access-date=2023-07-19|website=Meta AI|archive-date=2024-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20240105234629/https://ai.meta.com/llama/|url-status=live}}</ref>
|{{sort|2000000000000|2 bilioi}} token<ref name="meta-20230719" />
|{{sort|21000|21,000}}|| {{Arrakasta partzial|Llama 2 license}}
|1,7 milioi A100-ordu.<ref>{{Cite web|izenburua=llama/MODEL_CARD.md at main · meta-llama/llama|url=https://github.com/meta-llama/llama/blob/main/MODEL_CARD.md|lana=GitHub|accessdate=2024-05-28}}</ref>
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2]]
|2023ko uztaila
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Claude txatborean erabiltzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=Claude 2|url=https://www.anthropic.com/index/claude-2|lana=anthropic.com|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|[[IBM Granite|Granitoa 13b]]
|2023ko uztaila
|[[IBM]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|[[Watson (adimen artifiziala)|IBM Watsonx-en]] erabilia.<ref>{{Cite web|abizena=Nirmal|izenburua=Building AI for business: IBM's Granite foundation models|hizkuntza=en-US|izena1=Dinesh|data=2023-09-07|url=https://www.ibm.com/blog/building-ai-for-business-ibms-granite-foundation-models|lana=IBM Blog|accessdate=2024-08-11}}</ref>
|-
|Mistral 7B
|2023ko iraila
|[[Mistral AI]]
|{{sort|7300000000|7.3}}<ref name="mistral-20230927">{{Cite web|date=2023|url=https://mistral.ai/news/announcing-mistral-7b/|title=Announcing Mistral 7B|access-date=2023-10-06|website=Mistral|archive-date=2024-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20240106051047/https://mistral.ai/news/announcing-mistral-7b/|url-status=live}}</ref>
|Ezezaguna
| || {{Bai|Apache 2.0}}
|
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2.1]]
|2023ko azaroa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Claude txabotean erabiltzen da. 200.000 tokeneko edo ~500 orrialdeko testuinguru-leihoa du.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing Claude 2.1|url=https://www.anthropic.com/index/claude-2-1|lana=anthropic.com|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|Grok-1<ref>{{Erreferentzia|izenburua=xai-org/grok-1|argitaletxea=xai-org|data=2024-03-19|url=https://github.com/xai-org/grok-1|accessdate=2024-03-19}}</ref>
|2023ko azaroa
|[[x.AI]]
|314
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|Grok txatbotean erabiltzen da. Grok-1ek 8.192 tokeneko testuinguru-luzera du eta X-rako (Twitter) atzipena du.<ref>{{Cite web|izenburua=Grok-1 model card|url=https://x.ai/model-card/|lana=x.ai|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.0]]
|2023ko abendua
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Eredu multimodala, hiru tamainatan dator. Izen bereko chatbotean erabilia.<ref>{{Cite web|izenburua=Gemini – Google DeepMind|url=https://deepmind.google/technologies/gemini/#capabilities|lana=deepmind.google|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|Mixtrala 8x7B
|2023ko abendua
|[[Mistral AI]]
|46,7
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|GPT-3.5 eta Llama 2 70B gainditzen ditu proba askotan.<ref>{{Cite web|abizena=Franzen|izenburua=Mistral shocks AI community as latest open source model eclipses GPT-3.5 performance|izena1=Carl|data=11 December 2023|url=https://venturebeat.com/ai/mistral-shocks-ai-community-as-latest-open-source-model-eclipses-gpt-3-5-performance/|lana=VentureBeat|accessdate=12 December 2023}}</ref> Aditu-konbinazioa eredua, 12.900 milioi parametro token bidez aktibatuak.<ref>{{Cite web|izenburua=Mixtral of experts|data=11 December 2023|url=https://mistral.ai/news/mixtral-of-experts/|lana=mistral.ai|accessdate=12 December 2023}}</ref>
|-
|[[Phi (LLM)|Phi-2]]
|2023ko abendua
|Microsoft
|2,7
|1.4T token
|419<ref name=":9">{{Cite web|abizena=Hughes|izenburua=Phi-2: The surprising power of small language models|izena1=Alyssa|data=12 December 2023|url=https://www.microsoft.com/en-us/research/blog/phi-2-the-surprising-power-of-small-language-models/|lana=Microsoft Research|accessdate=13 December 2023}}</ref>|| {{Bai|MIT}}
|"Kalitatezko testuliburuetako" datu erreal eta sintetikoetan trebatua, 14 egunez A100 motako 96 GPU etan.<ref name=":9" />
|-
|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
|2024ko urtarrila
|[[HiTZ zentroa]]
|70<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa - a HiTZ Collection|data=2024-07-02|url=https://huggingface.co/collections/HiTZ/latxa-65a697e6838b3acc53677304|aldizkaria=huggingface.co|sartze-data=2024-11-25}}</ref>
|Llama 2-ren 2 bilioi token
+ euskarazko 288 milioi hitz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=EusCrawl|url=http://ixa.ehu.eus/euscrawl/#home|aldizkaria=ixa.ehu.eus|sartze-data=2024-11-25}}</ref>
|
|{{Bai|LLaMA-2 License}}
|Euskararako eredua da. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik LLaMA ereduetan oinarritzen da eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz) gehitu da.<ref>{{erreferentzia|izena=Eneko|abizena=Agirre|urtea=2024|izenburua=Latxa - - euskararentzat inoiz eraikitako hizkuntza eredurik handiena|argitaletxea=HiTZ Zentroa - UPV/EHU|abizena2=Etxaniz|abizena3=Sainz|izena2=Julen|izena3=Oscar|url=https://www.hitz.eus/eu/node/340}}</ref><ref name=":0" />
|-
|Mixtral 8x22B
|2024ko apirila
|[[Mistral AI]]
|141
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|<ref>{{Cite web|abizena=AI|izenburua=Cheaper, Better, Faster, Stronger|izena1=Mistral|data=2024-04-17|url=https://mistral.ai/news/mixtral-8x22b/|lana=mistral.ai|accessdate=2024-05-05}}</ref>
|-
|[[Google Gemini|Gemini 1.5]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Ez|Proprietary}}
|Eredu multimodala, Aditu-konbinazioko (Mixture of experts, MoE) arkitekturan oinarritua. Milioi bat tokenetik gorako testuinguruaren leihoa .<ref>{{Cite web|izenburua=Our next-generation model: Gemini 1.5|data=15 February 2024|url=https://blog.google/technology/ai/google-gemini-next-generation-model-february-2024/#context-window|lana=Google|accessdate=16 February 2024}}</ref>
|-
|[[Google Gemini|Gemini Ultra]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|
|
|-
|Gemma
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|7
|6T token
|Ezezaguna|| {{Arrakasta partzial|Gemma Terms of Use}}<ref name="gemma">{{cite web|url=https://ai.google.dev/gemma/terms|title=Gemma|via=GitHub}}</ref>
|
|-
|[[Claude (language model)|Claude 3]]
|2024ko martxoa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|{{Ez|Proprietary}}
|Hiru modelo ditu: Haiku, Sonnet eta Opus.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing the next generation of Claude|url=https://www.anthropic.com/news/claude-3-family|lana=www.anthropic.com|accessdate=2024-03-04}}</ref>
|-
|[https://rubiks.ai/nova/release/ Nova]
|2024ko urria
|[https://rubiks.ai/ Rubik's AI]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|{{Ez|Proprietary}}
|Hiru modelok osatzen dute: Nova-Instant, Nova-Air, eta Nova-Pro.
|-
|[[DBRX]]
|2024ko martxoa
|Databricks eta Mosaic ML
|{{sort|13600000000|136}}
|12T token
|
|{{Bai|Databricks Open Model License}}
|Entrenamenduak 10 milioi dolarreko kostua izan zuen.
|-
|Fugaku-HEH
|2024ko maiatza
|Fujitsu, Tokioko Teknologia Institutua, etab.
|{{sort|1300000000|13}}
|380 B token
|
|
|CPUtan bakarrik entrenatutako inoizko eredurik handiena, Fugakun.<ref>{{Cite web|izenburua=Fugaku-LLM/Fugaku-LLM-13B · Hugging Face|url=https://huggingface.co/Fugaku-LLM/Fugaku-LLM-13B|lana=huggingface.co|accessdate=2024-05-17}}</ref>
|-
|[[Phi (LLM)|Phi-3]]
|2024ko apirila
|Microsoft
|14<ref>{{Cite web|izenburua=Phi-3|data=23 April 2024|url=https://azure.microsoft.com/en-us/blog/introducing-phi-3-redefining-whats-possible-with-slms|lana=azure.microsoft.com|accessdate=2024-04-28}}</ref>
|4.8T token
|
|{{Bai|MIT}}
|Microsoftek "hizkuntza-eredu txiki" gisa komertzializatzen ditu.<ref>{{Cite web|izenburua=Phi-3 Model Documentation|url=https://huggingface.co/docs/transformers/main/en/model_doc/phi3|lana=huggingface.co|accessdate=2024-04-28}}</ref>
|-
|[[IBM Granite|Granite Code Models]]
|2024ko maiatza
|[[IBM]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna|| {{Bai|Apache 2.0}}
|
|-
|Qwen2
|2024ko ekaina
|[[Alibaba Cloud]]
|72<ref>{{Cite web|izenburua=Qwen2|url=https://github.com/QwenLM/Qwen2?spm=a3c0i.28768018.7084722650.1.5cd35c10NEqBXm&file=Qwen1.5|lana=[[GitHub]]|accessdate=2024-06-17}}</ref>
|3T token
|
|
|Hainbat tamaina, txikiena 0.5 B-koa izanik.
|-
|Nemotron-4
|2024ko ekaina
|[[Nvidia]]
|{{sort|34000000000|340}}
|9T token
|{{sort|200000|200,000}}
|{{Bai|NVIDIA Open Model License}}
|Epoch baterako entrenatua. H100 motako 6.144 GPUtan entrenatua 2023ko abendutik 2024ko maiatzera.<ref>{{Cite web|izenburua=nvidia/Nemotron-4-340B-Base · Hugging Face|data=2024-06-14|url=https://huggingface.co/nvidia/Nemotron-4-340B-Base|lana=huggingface.co|accessdate=2024-06-15}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Nemotron-4 340B {{!}} Research|url=https://research.nvidia.com/publication/2024-06_nemotron-4-340b|lana=research.nvidia.com|accessdate=2024-06-15}}</ref>
|-
|[[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|Llama 3.1]]
|2024ko uztaila
|Meta AI
|405
|15.6 T token
|{{sort|440000|440,000}}
| {{Arrakasta partzial|Llama 3 license}}
|405B bertsioak 31 milioi ordu behar izan zituen H100-80GB makina batean, 3,8E25 FLOPetan.<ref>{{Cite web|izenburua=llama-models/models/llama3_1/MODEL_CARD.md at main · meta-llama/llama-models|hizkuntza=en|url=https://github.com/meta-llama/llama-models/blob/main/models/llama3_1/MODEL_CARD.md|lana=GitHub|accessdate=2024-07-23}}</ref>
|-
|Llama-eus-8B
|2024ko iraila
|[[Orai NLP Teknologiak]]
|[[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|Llama3.1-8B-ko]] corpusa + [[Zelai Handi]] corpusa
|
|
| {{Arrakasta partzial|Llama 3 license}}
|<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eredu neuronal berria euskarazko adimen artifizialerako {{!}} Orai|url=https://www.orai.eus/eu/bloga/eredu-neuronal-berria-euskarazko-adimen-artifizialerako|aldizkaria=www.orai.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aitzol Astigarraga: "2025ean euskararentzako LLM propioaren garapenari lotuko gatzaizkio"|hizkuntza=eu|data=2024-12-31|url=https://www.enpresabidea.eus/berrikuntza/aitzol-astigarraga-orai-euskara-llm-adimen-artifiziala_2207597_102.html|aldizkaria=Enpresa Bidea|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
|-
|DeepSeek V3
|2024ko abendua
|[[DeepSeek]]
|671
|14.8T token
|{{sort|44000|440,00}}0
|{{Bai|DeepSeek License}}
|2.788M ordu H800 GPUs makina batean.<ref>{{Citation |title=deepseek-ai/DeepSeek-V3 |date=2024-12-26 |url=https://github.com/deepseek-ai/DeepSeek-V3?tab=readme-ov-file |access-date=2024-12-26 |publisher=DeepSeek}}</ref>
|-
|Amazon Nova
|2024ko abendua
|[[Amazon]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|{{Ez|Proprietary}}
|Hiru eredu ditu: Nova Micro, Nova Lite, eta Nova Pro<ref>{{Citation |title=Amazon Nova Micro, Lite, and Pro - AWS AI Service Cards3 |date=2024-12-27 |url=https://docs.aws.amazon.com/ai/responsible-ai/nova-micro-lite-pro/overview.html |access-date=2024-12-27 |publisher=Amazon}}</ref>
|}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
<references group="lower-alpha" />
== Ikus, gainera ==
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
== Kanpo estekak ==
* Leturia Azkarate, Igor. [https://zientzia.eus/artikuluak/adimen-artifizial-sortzailearen-booma/ Adimen artifizial sortzailearen booma] (Zientzia.eus, 2023)
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Informatika]]
[[Kategoria:Adimen artifiziala]]
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
ef9hgzuddtzaiteuknqb4tsz7os68zd
María Rosal
0
1129714
10022016
9985434
2025-01-03T18:58:22Z
Eliatxo
96586
/* Kanpo estekak */
10022016
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''María Rosal Nadales''' ([[Fernán-Núñez]], [[Kordoba]], [[1961]]) idazlea eta [[Kordobako Unibertsitatea|Kordobako Unibertsitateko]] irakaslea. Espainiako poesiaren belaunaldi berrikoa da, eta haren ordezkariek erraztasun berarekin erabiltzen dituzte eguneroko bizitzako gaiak eta maitasunezko poesia edo poesia erotikoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Poemas de María Rosal|hizkuntza=es|url=https://www.isliada.org/poetas/maria-rosal/|aldizkaria=Isliada - Literatura Cubana|sartze-data=2023-11-08}}</ref>
== Biografia ==
Filologia Hispanikoan lizentziaduna (Kordobako Unibertsitatea) eta Literaturaren eta Artearen Teorian eta Literaturan doktorea ([[Granadako Unibertsitatea]]). Kordobako Unibertsitateko irakasle titularra, Hizkuntza Zientziak departamentuan, Hizkuntza eta Literaturaren Didaktika arloan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=María Rosal - Sus poemas y biografía|hizkuntza=es|url=https://www.poemas-del-alma.com/maria-rosal.htm|aldizkaria=www.poemas-del-alma.com|sartze-data=2023-11-08}}</ref>
== Lan ibilbidea ==
=== Irakasle ===
2015etik Kordobako Unibertsitateko Berdintasun zuzendaria eta Leonor de Guzmán katedrako zuzendaria.
Bere ikerketa-ildoak poesia garaikidea, genero-ikasketak eta haur eta gazteen literatura dira.<ref>[https://dialnet.unirioja.es/servlet/autor?codigo=1053989], Publicaciones científicas de María Rosal recogidas en Dialnet</ref> Kordobako Unibertsitateko Unibertsitate Irakurleen Nazioarteko Sarearen koordinatzailea da.
AUDEM Emakumeen Ikasketen Unibertsitate Elkarteko kidea. Hitzaldiak eman ditu unibertsitate hauetan: [[Italia]] ([[Venezia]], [[Sardinia]], [[Salerno]], [[Foggia]], [[Napoli]], [[Erroma]], [[Sizilia]]), [[Polonia]] ([[Kielce]], [[Varsovia]]), [[Kuba]] ([[Habana]]), [[Alemania]] (Koblenz Landau, [[Berlin]]), [[Herbehereak]] ([[Tilburg]]), [[Brasil]], [[Utrecht]], [[Tetuan|Tetuán]] eta Tangerko Cervantes Institutuan, [[Grezia]] ([[Atenas]] eta [[Patras]]). Bere olerkiak italierara, ingelesera, grekora eta arabierara itzuli dira.
==== Akademiko ====
Kordobako Errege Akademiako akademiko urgazlea. Sarrera-hitzaldiaren izenburua ''La mujer y el vino en la literatura. Historia de un desencuentro/Emakumea eta ardoa literaturan''. ''Desadostasun baten historia'' (2003) izan zen. Granadako Letra Onen Akademiako akademikoa da, ''Violencia simbólica en forma de cultura popular. Aspectos léxico-semánticos en los chistes sexistas/Alderdi lexiko-semantikoak txiste sexistetan'' /''Indarkeria sinbolikoa herri-kulturaren formetan'' sarrera-hitzaldia irakurri zuen''.'' (2008).
=== Poeta ===
Poeta gonbidatua izan zen Guadalajarako ([[Mexiko]]) Liburu Azokan, 2006an, Habanako Poesia Jaialdian, Granadako Poesia Jaialdian eta Cosmopoetikan. Andaluziako Juntako Liburuaren Zuzendaritza Nagusiak poeta gonbidatu zuen IV. Idazle Berrien Eskolan poesia-ikastaroa emateko, 2009ko uztailean, Mollinan ([[Málaga|Malaga]]).
Ikerkuntza feministaren [[Carmen de Burgos]] saria jaso zuen ''Poética de la sumisión''. ''Tratu txarrak eta emakumeen erantzuna koplan'' (2010) lanarengatik, Ricardo Molina saria (2000) ''Tregua'' lanarengatik eta Andaluzia kritikarien eskutik, ''Otra vez Bartleby'' lanarekin (2004).
== Argitalpenak ==
=== Poesia ===
* ''Estrella de la noria''./''Noriako izarra''. Kordoba, 2019
* ''Carminio Rosso Sangue''. Erroma, Edizioni Ensemble, Elebiduna, 2019
* ''Freud-ek azalpen bat ukatu dit''. Lucena, El orden del mundo (antologia), 2019
* ''La palabra cantada. Nuestra poesía y el flamenco/Kantatutako hitza. Gure poesia eta flamenkoa'' (Juan J. Téllez eta Juan Carlos Recheren eskutik). Kordoba, Diputazioa, 2017
* ''La impronta clásica en la poesía de María Rosal/Aztarna klasikoa María Rosalen poesian''<ref>[https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=766434] La impronta clásica en la poesía de María Rosal</ref>. Alicia Vara, Sevilla, Benilde, 2018ko estudioa eta hautaketa
* ''Rinescere a Oriente,'' Sevilla, Benilde, 2018, Alessia della Roccaren itzulpena eta hautaketa. Elebiduna.
* ''Carmin rojo sangre'', San Sebastián de los Reyes, Universidad Popular José Hierro, 2015, [[José Hierro]] Poesia Saria<ref name=":0">[https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6621779] Carmín rojo sangre</ref>
* ''Nasaren ekialdean'', Sevilla, Arcibel, 2013
* ''Espeleología humana/Giza espeleologia'', Madril, Endymion, 2008, Aljabibe Saria
* ''Discurso del método''/ ''Metodoaren diskurtsoa'', Alacant, Aguaclara, 2007. Tardor Poesia saria<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=MARIA ROSAL|url=https://www.amicsdelanatura.org/veu-tardor/195-maria-rosal|aldizkaria=www.amicsdelanatura.org|sartze-data=2023-11-08}}{{Apurtutako esteka|date=azaroa 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* ''Síntomas de la devastación/Hondamen zantzuak'', Santander, Algaida, 2007, Alegría José Hierro saria
* ''Últimas noticias de Louise Benton'', Madril, Huerga eta Fierroren azken berriak, 2007, San Fernando poesia saria
* ''Inquisicio.es.'' Kordobako Priego, 2005
* ''Otra vez Bartleby''<ref name=":2">[https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6261952] Otra vez Bartleby de María Rosal</ref>, Madril, Vitruvio, 2003, Gizateriaren Ondarearen Caceres Saria eta 2004ko Kritikaren Andaluzia Saria
* ''Travelling de acompañamiento'', Puerta de la villa (antologia), 2003
* ''La risacca del fuoco'', 2002, elebiduna
* ''A pie de página'', Lucena, Cuatro estaciones, 2002
* ''Ruegos y preguntas/Galde-eskeak'', Avilés, Azucel, 2001, [[Ana de Valle]] poesia-saria
* ''Tregua'', Madril, Hiperión, 2000, Ricardo Molina Nazioarteko Poesia Saria
* ''Vicios comunes/Bizio komunak'', 1999
* ''Inventario/Inbentarioa'', Montilla, Inkaren Etxea (antologia) 1997
* ''Vuelo rasante''<ref>[https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5557187] Vuelo rasante, de María Rosal</ref>, Madril, Torremozas, 1996
* ''Sonetos/Sonetoak'', 1996, Tomelloso, [[Gerardo Diego]] poesia-saria
* ''Don del unicornio,'' Gijón, Cálamo, 1996, poesia erotikoko Cálamo saria
* ''Abuso de confianza/Konfiantza-abusua'', 1995. [[Gabriel Celaya]] poesia saria
* ''Brindis'', 1995, Mario López Nazioarteko Poesia Saria
=== Saiakera ===
* ''El tiempo y su frontera en la poesía de Mario López/Denbora eta bere muga Mario Lópezen poesian'' , Córdoba, Ucopress, 20018
* ''Poética de la sumisión. Malos tratos y respuesta femenina en la copla/ Sumisio poetikoa. Tratu txarrak eta emakumeen erantzuna koplan'', Almeria: Almerienseko Ikastegia, 2011, Burgosko Carmen saiakera-saria
* ''Hablar, leer y escribir: el descubrimiento de las palabras y la educación lingüística y literaria/Hitz egitea, irakurtzea eta idaztea: hitzen aurkikuntza eta hizkuntza- eta literatura-hezkuntza,'' (Mª. Carmen Quiles eta Ítaca Palmer), Madril: Visor, 2011
* ''Violencia simbólica en formas de cultura popular. Aspectos léxico-semánticos en los chistes sexistas/Indarkeria sinbolikoa herri-kulturaren formetan. Txiste sexistetako alderdi lexiko-semantikoak''Granada: Letren Akademia, 2008
* ''Vibra el color: [[Elena Martín Vivaldi|Elena Martín Vivaldi/]]''Kolorea dar-dar: Elena Martín Vivaldi, Andaluziako Junta, Kultura Saila, 2007, Granadako XXVI. Liburu Azokaren pregoia
* ''¿Qué cantan las poetas de ahora?/Zer kantatzen dute oraingo poetek?'', Sevilla, Arcibel, 2007
* ''Carnavalización y poesía. Subversión erótica de símbolos religiosos en la poesía de [[Ana Rossetti]]/Inauteriketa eta poesia. Sinbolo erlijiosoen bertsio erotikoa Ana Rossettiren poesian,'' Kordoba, Litopress, 2007
* ''Poesía y poética en las escritoras españolas actuales/Poesia eta poetika gaur egungo espainiar idazleetan'' (1970-2005), Granada, Granadako Unibertsitatea, 2006
* ''Córdoba, espacio poético/Kordoba, leku poetikoa'', Huelva, Huelvako Diputazioa, 2006
* ''Con voz propia. Estudio de la poesía escrita por mujeres''/''Bere ahotsarekin. Emakumeek idatzitako poesiaren azterketa'', Sevilla, Errenazimentua, 2006
=== Haur eta gazte literatura ===
* ''Conjuros y otras brujerías'', Madril, Hiperion (Ajonjolí bilduma), 2007, El príncipe preguntón poesia saria
* ''Malapata III'' ''y la máquina del tiempo'', Sevilla, Ed. Ihesean, 2019. Antzerkia
* ''El secretos de las patata fritas'', Bartzelona, Edebé, 2020. 10 urtetik gorako narrazioa
== Sariak eta aintzatespenak ==
Besteak beste, hauexek jaso ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=María Rosal|url=http://www.amediavoz.com/rosal.htm|aldizkaria=www.amediavoz.com|sartze-data=2023-11-08}}</ref>
* 2015ean [[José Hierro]] Poesia Saria ''Carmin rojo sangre'' lanarekin.<ref name=":0" />
* 2011n Carmen de Burgos saiakera-saria ''Poética de la sumisión. Malos tratos y respuesta femenina en la copla'' lanarekin.
*2010ean Ikerkuntza feministaren [[Carmen de Burgos]] saria ''Poética de la sumisión'' lanarengatik
* 2008an Aljabibe Saria ''Espeleología humana'' lanarekin.
* 2007, El príncipe preguntón poesia saria ''Conjuros y otras brujerías'' haur eta gazteen literatura lanarekin
* 2007an Tardor Poesia saria ''Discurso del métodolanarekin'' lanarekin<ref name=":1" />
* 2007an Alegría José Hierro saria ''Síntomas de la devastación'' lanarekin.
* 2007an San Fernando poesia saria ''Últimas noticias de Louise Benton'' lanarekin.
* 2004an Andaluzia kritikarien saria, ''Otra vez Bartleby'' lanarekin.<ref name=":2" />
* 2003an Gizateriaren Ondarearen Caceres Saria ''Otra vez Bartleby'' lanarekin
* 2001ean [[Ana de Valle]] poesia-saria ''Ruegos y preguntas/Galde-eskeak'' lanarekin.
* 2000n Ricardo Molina saria ''Tregua'' lanarengatik
* 1996an Tomelloso, [[Gerardo Diego]] poesia-saria ''Sonetos'' lanarekin.
* 1996an poesia erotikoko Cálamo saria ''Don del unicornio'' lanarekin.
* 1995ean [[Gabriel Celaya]] poesia saria ''Abuso de confianza'' lanarekin''.''
* 1995ean Mario López Nazioarteko Poesia Saria ''Brindis'' lanarekin.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20220206105659/http://www.mariarosal.com/ María Rosalen webgunea]
* [https://www.juntadeandalucia.es/cultura/caletras/autores/maria-rosal ren profila María Rosal Andaluziako Letren Zentroan]
* [http://www.edebe.com/publicaciones-generales/libro-el-secreto-de-las-patatas-fritas=4856=1=99 Patata frijituen sekretua]
* [https://www.edicionesenhuida.es/autor/maria-rosal/ ren profila María Rosal en Ediciones en Huida]
* [https://canal.uned.es/video/5bb70d43b1111fdc218b4567 Canal UNED Poetas en la radio: María Rosal]
* [https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=7592711 María Rosalen hizkuntza arteko inkrisitoria]
* [https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2332961 Emakumearen azken lirikako gorputzaren idazkera Maria Rosalen poesia hauslea]
* [https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=7670673 Putzu eta mamuetatik Maria Rosalen poesian]
* [https://idus.us.es/handle/11441/92723 María Rosal: memoria immaginarioa]
{{Bizialdia|1961eko||Rosal, Maria}}
[[Kategoria:Kordoba probintziako jendea]]
[[Kategoria:XX. mendeko Espainiako idazleak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko Espainiako idazleak]]
[[Kategoria:Espainiako irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:XX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume poetak]]
[[Kategoria:Granadako Unibertsitateko ikasleak]]
[[Kategoria:Espainiako poetak]]
[[Kategoria:Gaztelaniazko idazleak]]
g13j906khg2kx7ko9t8fmhci22deg7s
Felicia Abban
0
1148287
10022156
9823979
2025-01-04T00:18:28Z
Artegia
65203
10022156
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Felicia Ansah Abban''' (Sekondi, [[Urre Kosta Britainiarra]],[[1935]] edo [[1936]] - [[Akkra]], [[2024|2024ko]] [[Urtarrilaren 4|urtarrilaren 4a]]) [[Ghana|Ghanako]] lehen emakume [[Argazkigintza|argazkilari]] profesionala izan zen.
1960ko hamarkadan, [[Kwame Nkrumah]]<ref name="best">{{Cite aldizkari|izenburua=Portraits by Ghana's First Woman Photographer|egilea1=Tamara Best|data=7 mars 2017|url=https://lens.blogs.nytimes.com/2017/03/07/in-ghana-a-changing-portrait-of-accra/|kazeta=[[The New York Times]]}}</ref> [[Ghana|Ghanako]] lehen presidentearentzat argazkilari gisa aritu zen.<ref name="Bowles">{{Cite web|izenburua=Dress Politics and Framing Self in Ghana: The Studio Photographs of Felicia Abban|egilea=Laurian R. Bowles|url=https://muse.jhu.edu/article/638846}}</ref>
== Biografia ==
=== Gaztaroa ===
18 urte zituela, Felicia Abban Takoraditik Accrara joan zen, eta hantxe sortu zuen bere estudioa.<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Felicia Abban: Remembering the Woman in all the Portraits|data=10 septembre 2018|url=http://www.ahareview.com/felicia-abban-remembering-the-woman-in-all-the-portraits/|kazeta=Aha! Review}}</ref>
=== Ibilbidea ===
Felicia Abbanek 50 urtez egin zuen lan. Argazkilari-ibilbidea, aitarekin argazkilaritza ikasi zuenean, hasi zen. Garai hartako emazte ikastun bakarra izan zen.<ref name="best">{{Cite aldizkari|izenburua=Portraits by Ghana's First Woman Photographer|egilea1=Tamara Best|data=7 mars 2017|url=https://lens.blogs.nytimes.com/2017/03/07/in-ghana-a-changing-portrait-of-accra/|kazeta=[[The New York Times]]}}</ref> [[Akkra|Accran]] sortu zuen bere tailerra, 1955ean, eta beste emakume batzuk kontratatu zituen ikastun gisa. Gero, [[Ghana|Ghanako]] lehen emakume argazkilari profesionaltzat hartua izan zen, Afrikako bizitza garaikidea erakusten duen argazkilaria, bere objektiboaren bitartez ikusitako kontakizun bisualekin.<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=17 West African womxn photographers changing the world's visual language|egilea1=Adam Hakeem|data=14 novembre 2017|url=https://10and5.com/2017/11/14/17-west-african-womxn-photographers-changing-the-visual-language-of-the-world-1/|kazeta=Between 10 and 5}}</ref><ref name="FT2019">{{Cite aldizkari|urtea=2019|izenburua=Ghana arrives at the Venice Biennale, bringing new narratives with it|egilea1=Caroline Roux|url=https://www.ft.com/content/c610b3f0-66b0-11e9-b809-6f0d2f5705f6|kazeta=[[Financial Times]]}}</ref> Lehen erakusketa publikoa ANO galerian egin zuen, 2017ko martxoan. Galeria hark Abbanen omenez estudioa museo bihurtzeko asmoa agertu zuen. Horrela, museoak bere lana zaintzen lagundu izan du, etorkizuneko artistak sostengatzeko plataforma gisa.<ref name="best" /> Felicia Abbanen argazki pribatuen bilduma, gertakizun batera joan baino lehen, bere buruari egin zizkion argazkiak dira. Bere gaixotasuna ([[Artritis|artritisa]]) larriagotu zenean, erretiratu zen argazkilaritzatik.<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Dress Politics and Framing Self in Ghana: The Studio Photographs of Felicia Abban|orrialdeak=48–57|egilea1=Laurian R. Bowles|data=24 novembre 2016|url=https://muse.jhu.edu/article/638846|kazeta=African Arts|liburukia=49|alea=4|issn=1937-2108}}</ref> 2019an, 83 urte zituela, hautatu zuten bere obra batzuk [[Veneziako Biurtekoa|Veneziako Biurtekoan]]<ref name="FT2019" /> aurkezteko.<ref>{{Cite aldizkari|urtea=2019|izenburua=Par petites touches ou de manière affirmée, l’Afrique s’est fait une place à la Biennale de Venise|egilea1=Roxana Azimi|url=https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/05/19/par-petites-touches-ou-de-maniere-affirmee-l-afrique-s-est-fait-une-place-a-la-biennale-de-venise_5464266_3212.html|kazeta=[[Le Monde]]}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|urtea=2019|izenburua=Qui sont les artistes des pavillons nationaux à la Biennale de Venise 2019 ?|egilea1=|url=https://www.lejournaldesarts.fr/expositions/qui-sont-les-artistes-des-pavillons-nationaux-la-biennale-de-venise-2019-138960|kazeta=[[Le Journal des Arts]]}}</ref>
=== Familia ===
Felicia Abban Robert Abbanekin ezkondu zen, zeinak, 1957ko Ghanaren independentzia ospatzeko, [[Kwame Nkrumah|Kwame Nkrumahren]] erretratua marraztu zuen oihal batean, hondoan loreak eta Ghanaren mapa bat zituela.<ref>{{Cite web|izenburua=Dress Politics and Framing Self in Ghana: The Studio Photographs of Felicia Abban|egilea=Laurian R. Bowles|url=https://muse.jhu.edu/article/638846}}</ref> Robert Abban lehengo Ghana Textiles and Manufacturing Company (GTMC) zenaren kreazio-zuzendaria izan zen.
=== Heriotza ===
Felicia Abban 2024ko urtarrilaren 4an hil zen, 88 urte zituela.<ref>{{Cite web|izenburua=Ghana’s first female professional photographer is dead|data=2024-01-05|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Ghana-s-first-female-professional-photographer-is-dead-1908014|accessdate=2024-01-06}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia erref|en|Felicia Ansah Abban|889875740}}{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Zerrenda:Emakume argazkilariak]]
==Kanpo estekak ==
{{Atari|Ghana|Photographie}}
{{bizialdia|1936ko|2024ko|Abban, Felicia}}
[[Kategoria:1935eko jaiotzak]]
[[Kategoria:Ghanako emakumeak]]
[[Kategoria:Emakume argazkilariak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko argazkilariak]]
[[Kategoria:XX. mendeko argazkilariak]]
[[Kategoria:Ghanako artistak]]
cftpsqxrhemk7xcv83cfpbeqk237kgk
Wikiproiektu:Autismoa/Eginak
102
1149076
10022014
10003665
2025-01-03T18:55:57Z
Eliatxo
96586
/* 2024 */
10022014
wikitext
text/x-wiki
== Artikuluak ==
=== 2024 ===
{{Zutabeak|
# [[Autismoa eta LGBT identitateak]]
# [[Tom Arnold (aktorea)]]
# [[Kayla Cromer]]
# [[Hugo Horiot]]
# [[Autism Network International]]
# [[Lydia X. Z. Brown]]
# [[Neurotipiko]]
# [[Neuroaniztasunaren Ospakizun Astea]]
# [[Autoestimulazio (portaera)]]
# [[Chloé Hayden]]
# [[Aut'Créatifs]]
# [[Major Dodson]]
# [[Sophia Mendonça]]
# [[Camilla Pang]]
# [[Laura Kate Dale]]
# [[Oh Mu]]
# [[Devon Price]]
# [[Gunilla Gerland]]
# [[Isabelle Axelsson]]
# [[Julie Dachez]]
# [[govy]]
# [[Stephen M. Shore]]
# [[Ernesto Reaño]]
# [[Shain Neumeier]]
# [[Paige Layle]]
# [[Michelle Dawson]]
# [[Istorio sozial]]
# [[Autistic Self Advocacy Network]]
# [[Kassiane Asasumasu]]
# [[Jessica Benham]]
# [[Astrid et Raphaëlle]]
# [[Judge Rotenberg Center]]
# [[Amanda de Sá Paschoal]]
# [[Aspies For Freedom]]
# [[Everything's Gonna Be Okay]]
# [[Dara McAnulty]]
# [[Saoi O'Connor]]
# [[Naoise Dolan]]
# [[Bogi Takács]]
# [[Dinah Murray]]
# [[Ido Kedar]]
# [[Viktoria Lloyd-Barlow]]
# [[Mikel Sagarzazu]]
# [[Ixone Azkorra]]
# [[Donald Triplett]]
# [[Gilles Tréhin]]
# [[Damian Milton]]
# [[Isabella Löwengrip]]
# [[Merc Fenn Wolfmoor]]
# [[Lírio Negro]]
# [[Nick Walker (ikertzailea)]]
# [[Pablo (telesaila)]]
# [[Josh Thomas]]
# [[Rosie King]]
# [[Gro Dahle]]
# [[Pertsona autisten aurkako diskriminazio]]
# [[Marieke Nijkamp]]
# [[Jason Arday]]
# [[Jordanne Jones]]
# [[Lámh]]
# [[M. Remi Yergeau]]
# [[Suzana Herculano-Houzel]]
# [[Lee J. Carter]]
# [[Timothé Nadim]]
# [[Talia Hibbert]]
# [[Marina Amaral]]
# [[Joanne Limburg]]
# [[Sheldon Riley]]
# [[Daniel Arzola]]
# [[Deborah Berger]]
# [[Susan Te Kahurangi King]]
# [[Naomi Foyle]]
# [[Carolyn Bracken]]
# [[Sue Ann Pien]]
# [[Elliot Lee (abeslaria)]]
# [[Tylan Grant]]
# [[Nicolas Brito Sales]]
# [[Andréa Werner]]
# [[Tito Aureliano]]
# [[Letícia Sabatella]]
# [[Kizzy Crawford]]
# [[Evelina (abeslaria)]]
# [[Alexis Wineman]]
# [[Sunyi Dean]]|kopurua=3}}
=== 2025 ===
# [[Sonora Reyes]]
== Kategoriak ==
=== 2024 ===
* [[:Kategoria:Neuroaniztasuna]]
* [[:Kategoria:Pertsona autisten eskubideen aldeko mugimendua]]
* [[:Kategoria:Autismoari buruzko telesailak]]
* [[:Kategoria:Idazle autistak]]
* [[:Kategoria:Aktore autistak]]
* [[:Kategoria:Artista autistak]]
* [[:Kategoria:Musikari autistak]]
as3ril99jeo7033kvv2fypt4dns8m7x
10022046
10022014
2025-01-03T20:09:19Z
Eliatxo
96586
/* 2025 */
10022046
wikitext
text/x-wiki
== Artikuluak ==
=== 2024 ===
{{Zutabeak|
# [[Autismoa eta LGBT identitateak]]
# [[Tom Arnold (aktorea)]]
# [[Kayla Cromer]]
# [[Hugo Horiot]]
# [[Autism Network International]]
# [[Lydia X. Z. Brown]]
# [[Neurotipiko]]
# [[Neuroaniztasunaren Ospakizun Astea]]
# [[Autoestimulazio (portaera)]]
# [[Chloé Hayden]]
# [[Aut'Créatifs]]
# [[Major Dodson]]
# [[Sophia Mendonça]]
# [[Camilla Pang]]
# [[Laura Kate Dale]]
# [[Oh Mu]]
# [[Devon Price]]
# [[Gunilla Gerland]]
# [[Isabelle Axelsson]]
# [[Julie Dachez]]
# [[govy]]
# [[Stephen M. Shore]]
# [[Ernesto Reaño]]
# [[Shain Neumeier]]
# [[Paige Layle]]
# [[Michelle Dawson]]
# [[Istorio sozial]]
# [[Autistic Self Advocacy Network]]
# [[Kassiane Asasumasu]]
# [[Jessica Benham]]
# [[Astrid et Raphaëlle]]
# [[Judge Rotenberg Center]]
# [[Amanda de Sá Paschoal]]
# [[Aspies For Freedom]]
# [[Everything's Gonna Be Okay]]
# [[Dara McAnulty]]
# [[Saoi O'Connor]]
# [[Naoise Dolan]]
# [[Bogi Takács]]
# [[Dinah Murray]]
# [[Ido Kedar]]
# [[Viktoria Lloyd-Barlow]]
# [[Mikel Sagarzazu]]
# [[Ixone Azkorra]]
# [[Donald Triplett]]
# [[Gilles Tréhin]]
# [[Damian Milton]]
# [[Isabella Löwengrip]]
# [[Merc Fenn Wolfmoor]]
# [[Lírio Negro]]
# [[Nick Walker (ikertzailea)]]
# [[Pablo (telesaila)]]
# [[Josh Thomas]]
# [[Rosie King]]
# [[Gro Dahle]]
# [[Pertsona autisten aurkako diskriminazio]]
# [[Marieke Nijkamp]]
# [[Jason Arday]]
# [[Jordanne Jones]]
# [[Lámh]]
# [[M. Remi Yergeau]]
# [[Suzana Herculano-Houzel]]
# [[Lee J. Carter]]
# [[Timothé Nadim]]
# [[Talia Hibbert]]
# [[Marina Amaral]]
# [[Joanne Limburg]]
# [[Sheldon Riley]]
# [[Daniel Arzola]]
# [[Deborah Berger]]
# [[Susan Te Kahurangi King]]
# [[Naomi Foyle]]
# [[Carolyn Bracken]]
# [[Sue Ann Pien]]
# [[Elliot Lee (abeslaria)]]
# [[Tylan Grant]]
# [[Nicolas Brito Sales]]
# [[Andréa Werner]]
# [[Tito Aureliano]]
# [[Letícia Sabatella]]
# [[Kizzy Crawford]]
# [[Evelina (abeslaria)]]
# [[Alexis Wineman]]
# [[Sunyi Dean]]|kopurua=3}}
=== 2025 ===
# [[Sonora Reyes]]
# [[Ronja Stanley]]
== Kategoriak ==
=== 2024 ===
* [[:Kategoria:Neuroaniztasuna]]
* [[:Kategoria:Pertsona autisten eskubideen aldeko mugimendua]]
* [[:Kategoria:Autismoari buruzko telesailak]]
* [[:Kategoria:Idazle autistak]]
* [[:Kategoria:Aktore autistak]]
* [[:Kategoria:Artista autistak]]
* [[:Kategoria:Musikari autistak]]
db00dhzk2oam3b0oev9fwjgxuobto2y
Wikiproiektu:30.000 emakume
102
1149320
10021790
10018472
2025-01-03T14:08:47Z
Theklan
336
10021790
wikitext
text/x-wiki
<onlyinclude>
{{30000 emakume
|data=2024-12-30
|guztira=71455
|emakumeak =22554
|gizonak=48338
|besteak=563
|transemakumeak=429
|transgizonak=28
}}</onlyinclude>
'''Wikiproiektu''' honen helburua 2027 amaitzen denerako '''30.000 emakumeren''' biografia izatea da. Gainera, emakumeak biografia guztien % 33,33 izatea da helburua, gutxienez. [[Wikipedia:Genero oreka|Genero oreka]] bilatzeko [[Euskal Wikilarien Kultura Elkartea|EWKEk]] jarritako helburua da, bere [[Wikipedia:2024-2027 egitasmoa|2024-2027 egitasmoaren]] baitan.
== Zergatik proiektu hau? ==
[[Fitxategi:Euskarazko Wikipediako genero oreka denboran.png|thumb|left]]
Munduan egin diren entziklopedia gehienetan gizonezkoek leku handiagoa izan dute emakumezkoek baino. Wikipedian ehunekoa handiagoa bada ere, egoera antzekoa da. Euskarazko Wikipedian ere desoreka nabarmena da. Horregatik hainbat talde sortu dira, biografien desoreka hau orekatzen saiatzeko.
Euskarazko Wikipedian egoera honi buelta eman nahi diogu. 2024ko urtarrilean Euskarazko Wikipedia 25. hizkuntza zen emakumeen biografien kopuru absolutuan (17.175), eta guztira 50.000 biografia baino gehiago dituzten hizkuntzen artean ehuneko handiena zuena. Ez dugu atzera geratu nahi. 2027 amaitzerako gutxienez 30.000 emakume izatea nahi dugu, eta biografia guztien % 33 izatea gutxienez. Gehiago badira, hobeto, noski.
== Proiektuak eta ideiak ==
* [[Wikiproiektu:WikiEmakumeok]], emakumeen biografiak hobetzeko sortutako taldeen koordinazioa.
** [[Wikiproiektu:WikiEmakumeok/WikiDurangaldea]], Durangaldeko taldearen orria.
** [[Wikiproiektu:WikiEmakumeok/WikiOiartzun]], Oiartzungo taldearen orria.
* [https://whattodo.toolforge.org/?lang=eu&topic=Women&importance=Any Euskarazko Wikipedian falta zaizkigun emakume interesgarriak]
* [https://petscan.wmflabs.org/?psid=26848946 Gaztelaniazko Wikipedian dauden baina euskaraz ez dauden emakume garrantzitsuenak]
** [https://petscan.wmflabs.org/?psid=26973161 Bilaketa berbera, baina jada hil diren emakumeekin]
== Baliabideak ==
* [[Wikipedia:Genero oreka]], estatistika zehatzekin.
* [https://humaniki.wmcloud.org/ Humaniki], biografien inguruko estatistika orokorrak.
[[Kategoria:Euskarazko Wikipedia]]
hjxwq80vcfhdzuhapxkoez4ro3p5h3j
Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/100 objektuak
100
1173179
10021710
10021629
2025-01-03T12:32:45Z
Theklan
336
/* Aro Modernoa */
10021710
wikitext
text/x-wiki
{{Euskal Herriko historia 100 objektutan}}
== Denbora-lerroa ==
{{BS-Mapa
| title = Euskal Herriko historia 100 objektutan
| title color = white
| title bg = #0063ab
| collapsible = no
| collapse = no
| legend = no
| text-width = 810
| float = left
| map =
-startCollapsible-collapsed
\uKINTa\~~'''Historiaurrea'''
\uBHF\~~ <small>-150.000</small> – [[Andere (Neandertala)|Andere]]
\uBHF\~~ <small>-33.000</small> – [[Isturitzeko txirula]]
\uBHF\~~ <small>-14.000</small> – [[Santimamiñeko bultzagailua]]
\uBHF\~~ <small>-12.500</small> – [[Lumentzako grabatua]]
\uBHF\~~ <small>K.a. 10. milurtekoa</small> – [[Abauntzeko mapa]]
\uBHF\~~ <small>K.a. 3300</small> – [[San Joan Ante Portam Latinameko gezidun burezurra]]
\uBHF\~~ <small>K.a. 1500-3500</small> – [[Soalarko iruinarria]]
\uBHF\~~ <small>Kalkolitikoa</small> – [[Kanpai formako ontzia Ciempozuelos motako dekorazioduna]]
\uBHF\~~ <small>K.a. VII. mendea</small> – [[Axtrokiko ontziak]]
\uBHF\~~ <small>Burdin Aroa</small> – [[Mikeldiko idoloa]]
\uBHF\~~ <small>Burdin Aroa</small> – Aldaba
\uBHF\~~ <small>K.a. V. mendea</small> – [[Etxauriko ezpata]]
\uBHF\~~ <small>Antzinarotik</small> – [[Kaiku (ontzia)|Kaikua]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~ '''Antzinaroa'''
\uBHF\~~ <small>K.a. I. mendea</small> – [[Irulegiko Eskua]]
\uBHF\~~ <small>K.a. I. mendea</small> – [[Barskunes]]
\uBHF\~~ <small>K.a. I. mendea</small> – [[Arrolako Oppidumeko taula erretikulatua]]
\uBHF\~~ <small>I. mendea</small> – [[Iruña Veleiako miliarioa]]
\uBHF\~~ <small>II. mendea</small> – [[Bakoren garaipena (Andelos)]]
\uBHF\~~ <small>II. mendea</small> – [[Lergako hilarria]]
\uBHF\~~ <small>III. mendea</small> – [[Higerko brontzeak]]
\uBHF\~~ <small>III. mendea</small> – [[Hazparneko aldarea]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~'''Erdi Aroa'''
\uBHF\~~ <small>1004</small> – [[Leireko kutxatila]]
\uBHF\~~ <small>1130</small> – [[Joben kapitela]]
\uBHF\~~ <small>1212</small> – [[Mendabiako Nafarroako kateak]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~'''Aro Modernoa'''
\uBHF\~~ <small>1545</small> – ''[[Linguae Vasconum Primitiae]]''
\uBHF\~~ <small>1560ko hamarkada</small> – [[San Joan baleontzia|''San Joan'' baleontzia]]
\uBHF\~~ <small>XVII. mendea</small> – [[Martiodako erlikiak]]
\uBHF\~~ <small>XVI.-XIX. mendea</small> – [[Azkonar atzaparra]]
\uBHF\~~ <small>1756</small> – [[Aralarko San Migelen irudia]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~'''Aro Garaikidea'''
\uBHF\~~ <small>1833</small> – [[Karlos V.aren_Armadaren Jeneral Gorenaren Bandera]]
\uBHF\~~ <small>1864</small> – [[Eusebio Zuloagak egindako eskopeta|Eusebio Zuloagak egindako eskopeta]]
\uBHF\~~ <small>1873</small> – [[Santa Kruz apaizaren bandera]]
\uBHF\~~ <small>1888</small> – [[Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa|Damaskinatutako markoa]]
\uBHF\~~ <small>XIX. mendea</small> – [[Paxia]]
\uBHF\~~ <small>1914</small> – [[Jean Etchebarneren gerrako kaskoa]]
\uBHF\~~ <small>1918</small> – [[Euzkadi egunkariaren errotatiba|''Euzkadi'' egunkariaren errotatiba]]
\uBHF\~~ <small>1937</small> – [[Botilen hilerria]]
\uBHF\~~ <small>1938</small> – [[Gerraren triptikoa|''Gerraren triptikoa'']]
\uBHF\~~ <small>1969</small> – [[Pietatea (Oteiza)]]
\uBHF\~~ <small>1970ko hamarkada</small> – [[Crosseta]]
-endCollapsible-
}}
{{clear}}
== Gida bisuala ==
=== Historiaurrea ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Andere (Neandertala)|Andere]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=-150.000 urte|irudia=|lotura=Andere (Neandertala)|deskribapena=Aurkitutako Neandertalik zaharrenaren hezurrak.|otso=|commons=Category:Andere|jatorria=[[El Polvorín]]|wikidata=Q130902151|bideo=bai}}
{{Kromo|izena=[[Izturitzeko txirula]]|lekua=[[Arkeologia Museo Nazionala (Frantzia)]]|jatorria=[[Izturitze eta Otsozelaiko harpeak]]|data=-33.000 urte|irudia=Fitxategi:Musical_instruments_of_prehistory_(Izturitzeko_xirula).jpg|lotura=Izturitzeko txirula|deskribapena=Paleolitoko musika-tresna, munduan ezagutzen den zaharrenetako bat.|otso=|commons=Category:Izturitze_Flute|wikidata= Q110978667|bideo=bai}}
{{Kromo|izena=[[Santimamiñeko bultzagailua]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=-14.000 urte|irudia=Fitxategi:Santimamiñeko bultzagailua 01.jpg|jatorria=[[Santimamiñe]]|lotura=Santimamiñeko bultzagailua|deskribapena=Ehizarako teknologian aurrera pauso nabarmena.|otso=|commons=Category:Santimamiñe throwing stick|wikidata=Q131152271}}
{{Kromo|izena=[[Lumentzako grabatua]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=-12.500 urte|irudia=Fitxategi:Lumentzako_grabatua_-_06.jpg|lotura=Lumentzako grabatua|deskribapena=Labar artea egiteko okrea, eta grabatua.|otso=|commons=Category:Lumentza engraving|jatorria=[[Lumentza (leizea)|Lumentza]]|wikidata=Q130906058|3d=https://sketchfab.com/3d-models/plaqueta-del-caballo-de-lumentxa-87b3e2213e65443e8f00e4c572b7e09f|gidoia=[[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Lumentzako grabatua]]}}
{{Kromo|izena=[[Abauntzeko mapa]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. 9815|irudia=Fitxategi:Expo-franco-cantabrian-art-451.jpg|lotura=Abauntzeko mapa|deskribapena=Ezagutzen den maparik zaharrena.|otso=|commons=Category:Abauntz map|wikidata=Q126135295}}
{{Kromo|izena=[[San Joan Ante Portam Latinameko gezidun burezurra]]|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=K.a. 3300|irudia=|lotura=San Joan Ante Portam Latinameko gezidun burezurra|deskribapena=Neolitoko lehenengo gerra biziraun zuen gizon baten burezurra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Soalarko iruinarria]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. 1500-3500|irudia=Fitxategi:Soalarko_iruinarria.jpg|lotura=Soalarko iruinarria|deskribapena=Monumentu megalitiko antropomorfoa.|otso=|commons=|wikidata=Q113462313}}
{{Kromo|izena=[[Kanpai formako ontzia Ciempozuelos motako dekorazioduna]]|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=Kalkolitoa|irudia=|lotura=Kanpai formako ontzia Ciempozuelos motako dekorazioduna|deskribapena=Kanpai-formako ontzien kultura Euskal Herrian|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Axtrokiko ontziak]]|lekua=[[Espainiako Arkeologia Museo Nazionala]]|data=K.a. VII. mendea|irudia=Fitxategi:Cuencos_de_Axtroki_(M.A.N._1973-77)_01.jpg|lotura=Axtrokiko ontziak|deskribapena=Brontze Aro Amaierako urrezko bi ontzi.|otso=|commons=Category:Cuencos de Axtroki|wikidata=Q428188}}
{{Kromo|izena=[[Mikeldiko idoloa]]|lekua=[[Bilboko Euskal Museoa]]|data=Burdin Aroa|irudia=Fitxategi:Mikeldi.JPG|lotura=Mikeldiko idoloa|deskribapena=Betoiei lotutako eskultura misteriotsua|otso=|commons=|wikidata=Q6174404}}
{{Kromo|izena=Aldaba|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=Burdin Aroa|irudia=|lotura=|deskribapena=Jabetza pribatuaren lehen elementuak|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Etxauriko ezpata]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. V. mendea|irudia=|lotura=Etxauriko ezpata|deskribapena=La Tené kulturako arma.|otso=|commons=|wikidata= Q126171920}}
{{Kromo|izena=[[Kaiku (ontzia)|Kaikua]]|lekua=[[Baionako Euskal Museoa]]|data=Historiaurrea|irudia=Fitxategi:Kaikua, Euskal Herria.jpg|lotura=Kaiku (ontzia)|deskribapena=Abeltzaintzari lotutako esnearentzako ontzi berezia|otso=|commons=|wikidata=Q5647940}}
</div>
=== Antzinaroa ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Irulegiko eskua]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. I. mendea|irudia=Fitxategi:Irulegiko eskua - Nafarroako Gobernuaren irudi galeria 16.jpg|lotura=Irulegiko eskua|deskribapena=Baskoierazko idazkun zaharrena duen pieza.|otso=Fitxategi:Ikasi_Otsorekin._Irulegiko_eskuaren_aurkikuntzari_buruzko_komikia.jpg|commons=Category:Hand of Irulegi|wikidata=Q115210199}}
{{Kromo|izena=[[Barskunes]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. I. mendea|irudia=Fitxategi:Baskunes coin.png|lotura=Barskunes|deskribapena=Bengoda izeneko baskoien hiriko txanpona.|otso=|commons=Category:Coins of Barscunes|wikidata=Q10751701}}
{{Kromo|izena=[[Arrolako Oppidumeko taula erretikulatua]]|lekua=[[Bizkaiko Arkelogia Museoa]]|data=~K.a. I. mendea|irudia=Fitxategi:Arrolako taula erretikulatua - 3.jpg|lotura=Arrolako Oppidumeko taula erretikulatua|deskribapena=Erabilera ezezaguna zuen kastro bateko elementua.|otso=|commons=Category:Reticulated board from Arrola Oppidum|wikidata=Q131153009}}
{{Kromo|izena=[[Iruña Veleiako miliarioa]]|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=I. mendea|irudia=|lotura=Iruña Veleiako miliarioa|deskribapena=Erromatar bideen sorrera|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Bakoren garaipena (Andelos)|Bakoren garaipena]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=II. mendea|irudia=Fitxategi:Museo de Navarra (Pamplona) 17.jpg|lotura=Bakoren garaipena (Andelos)|deskribapena=Baskoien eremuko villa bateko mosaikoa.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Lergako hilarria]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=II. mendea|irudia=Fitxategi:UMMESAHARF.jpg|lotura=Lergako hilarria|deskribapena=Aitzineuskaraz idatzitako ''Ummesahar'' hitza.|otso=|commons=|wikidata=Q20108062}}
{{Kromo|izena=Baionako Euskal Museoa II|lekua=Baionako Euskal Museoa|data=|irudia=|lotura=|deskribapena=|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Higerko brontzeak]]|lekua=[[Oiasso Erromatar Museoa]]|data=II. mendearen amaiera|irudia=|lotura=Higerko brontzeak|deskribapena=Erromatarrak kostaldean eta kostaldeko bidea.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Hazparneko aldarea]]|lekua=[[Hazparne]]ko eliza|data=III. mendea|irudia=Fitxategi:Stèle_romaine_Hasparren.jpg|lotura=Hazparneko aldarea|deskribapena=Novenpopulaniaren sorrera iragartzen duen aldarea.|otso=|commons=|wikidata=Q126088775}}
</div>
=== Erdi Aroa ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Argiñetako Aczenari]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=IX. mendea|irudia=Fitxategi:ACZENARI - Argiñetako nekropoliko hilarria - 05.jpg|jatorria=[[Argiñetako nekropolia]]|lotura=Argiñetako Aczenari|deskribapena=Bizkaiko lehen kristautasuneko hilobiak.|otso=|commons=Category:Aczenari gravestone|wikidata=Q131146089}}
{{Kromo|izena=[[Errolanen adarra]]|lekua=[[Paul Dupuy museoa]]|data=XI. mendea|irudia=Fitxategi:Le_Musée_Paul_Dupuy_-_Olifant_dit_Cor_de_Roland,_XIe_siècle_9.5x52_Inv.18036.jpg|lotura=Errolanen adarra|deskribapena=Orreagako guduko erlikia faltsua.|otso=|commons=|wikidata=Q110637312}}
{{Kromo|izena=[[Leireko kutxatila]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=1004|irudia=Fitxategi:Arqueta_de_Leyre_(39993630023).jpg|lotura=Leireko kutxatila|deskribapena=Arte islamikoaren adibide bikaina.|otso=|commons=Category:Chest_of_Leyre_(Museum_of_Navarre)|wikidata=Q5705112}}
{{Kromo|izena=[[Zarauzko nekropolia]]|lekua=[[Andre Mariaren Zeruratzearen parrokia (Zarautz)]]|data=X. mendea|irudia=Fitxategi:Andre Maria Erregina parrokia - 2024ko martxoa - 26.jpg|lotura=Zarauzko nekropolia|deskribapena=Menditik berriro kostara jaitsiera.|otso=|commons=Category:Necropolis of Santa María la Real, Zarautz|wikidata=Q124962521|gidoia=[[Atari:Hezkuntza/Euskal_Herriko_historia_100_objektutan/Zarauzko nekropolia]]}}
{{Kromo|izena=[[Lizarrako forua]]|lekua=?|data=1090-1164|irudia=|lotura=Lizarrako forua|deskribapena=Euskal Herriko hainbat foru sortzeko oinarria.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Joben kapitela]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=1130|irudia=Fitxategi:Capitel de Job (Museo de Navarra).jpg|lotura=Joben kapitela|deskribapena=Eskultura erromanikoko adibide bakuna.|otso=|commons=Category:Chest_of_Leyre_(Museum_of_Navarre)|wikidata=Q5705112}}
{{Kromo|izena=[[Iruñeko Bibliak]]|lekua=[[Amienseko liburutegia]]|data=XII. mendea|irudia=|lotura=Iruñeko Bibliak|deskribapena=Iruñean sortu eta ilustratutako Bibliak.|otso=|commons=|wikidata= Q121291109}}
{{Kromo|izena=[[Mendabiako Nafarroako kateak]]|lekua=[[Legardako baseliza]]|data=1212 (?)|irudia=|lotura=Mendabiako Nafarroako kateak|deskribapena=Nafarroako armarria osatzen duen elementua.|otso=|commons=Category:Chains of Navarre|wikidata=Q1215921}}
{{Kromo|izena=[[Eunateko Andra Mariaren eskultura]]|lekua=[[Eunateko Andre Mariaren eliza]]|data=XII. mendea|irudia=Fitxategi:Virgen de Eunate.jpg|lotura=Eunateko Andra Mariaren eskultura|deskribapena=Tenplarioak eta Mariaren gurtza, Donejakuerako bidegurutzean.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Iruñeko Lignum crucisa]]|lekua=[[Iruñeko katedrala]]|data=XV. mendea|irudia=Fitxategi:Pamplona - Catedral, tesoro del Museo Diocesano 02.jpg|lotura=Iruñeko Lignum crucisa|deskribapena=Nafarroako Erresuma eta bere diplomazia.|otso=|commons=Category:Lignum Crucis of Pamplona-Iruña|wikidata=Q117377565}}
{{Kromo|izena=[[Ganboatarren armarria]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=XV. mendea|irudia=Fitxategi:San Sebastián (Guipúzcoa)-Museo de San Telmo-11-Escudo de los Gamboa (Tolosa).JPG|lotura=Ganboatarren armarria|deskribapena=Banderizoetako familia boteretsu baten ikurra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Urbietako itsasontzia]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=XV. mendea|irudia=|lotura=Urbietako itsasontzia|deskribapena=Bizkaiko itsas-bideen berregitea, 5 mendez in-situ egondako itsasontzi baten bidez.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Laia (nekazaritza)|Laia]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Erdi Aroaren amaiera|irudia=Fitxategi:Emakume_abertzale_batza_0001.jpg|lotura=Laia (nekazaritza)|deskribapena=Baserrien hasieran sortutako tresna|otso=|commons=Category:Laiak (foot ploughs from the Basque Country)|wikidata=Q6473723}}
{{Kromo|izena=[[Teila]]|lekua=[[Albaola Itsas Kultur Faktoria]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Kalkuddens tegelbruk takpanna AWK.jpg|lotura=Teila|deskribapena=Etxeetako estalpearen ikur, eta euskaldunena arkeologian.|otso=|commons=|wikidata=Q268547}}
{{Kromo|izena=[[Belar-meta]]|lekua=[[Igartubeiti baserria]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Belar-metak.jpg|lotura=Belar-meta|deskribapena=Baserri munduaren hedapena.|otso=|commons=Category:Haystacks in the Basque Country|wikidata= Q62577}}
</div>
=== Aro Modernoa ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=''Amaiurko gazteluko objektua I''|lekua=[[Amaiurko Arkeologia Museoa ]]|data=1521|irudia=|lotura=|deskribapena=Nafarroako Erresumaren konkista.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Uztarri]]a|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:03_sendia.jpg|lotura=Uztarri|deskribapena=Nekazaritza eta animaliak.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Mirandaola|Mailu hidraulikoa]]|lekua=[[Mirandaola]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Mirandaola burdinola 0002.png|lotura=Mirandaola|deskribapena=Burdinolen hedapena Euskal Herrian.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Getariako manillak]]|lekua=Gordailua|data=1524|irudia=|lotura=Getariako manillak|deskribapena=Esklaboen komertzioa.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Linguae vasconum primitiae|''Linguae vasconum primitiae'']]|lekua=[[Frantziako Liburutegi Nazionala]]|data=1545|irudia=Fitxategi:Kontrapas linguae vasconum primitiae.png|lotura=Linguae vasconum primitiae|deskribapena=Euskaraz idatzitako lehenengo liburua.|commons=Category:Linguae vasconum primitiae|otso=|url=|wikidata=Q11244243}}
{{Kromo|izena=[[Frantzisko Xabierren beso ustelgabea]]|lekua=[[Gesù eliza]]|data=1552|irudia=Fitxategi:04Rome-chiesa del Gesù082-chapelle St François-Xavier05.jpg|lotura=Frantzisko Xabierren beso ustelgabea|deskribapena=Euskaldunak munduan I: ebanjelistak|commons=Category:Uncorrupted arm of Saint Francis Xavier|otso=|url=|wikidata=Q117757022}}
{{Kromo|izena=[[Emakumeen burukoak]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=XVI. mendea|irudia=Fitxategi:Burukoak Balentziaga 451.jpg|lotura=Emakumeen burukoak|deskribapena=Erdi Aroaren amaierako eta Aro Modernoaren hasierako emakumeen janzkera berezia|commons=Category:Late medieval and Early Modern period female headgear of the Basque Country|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Sorgin ehiza Euskal Herrian]]|lekua=?|data=XVI. mendea|irudia=|lotura=Sorgin ehiza Euskal Herrian|deskribapena=''Sorgin-ehizarekin lotutako objektu bat''|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[San Joan baleontzia|''San Joan'' baleontzia]]|lekua=[[Albaola Itsas Kultur Faktoria]]|data=1560ko hamarkada|irudia=Fitxategi:Nao_San_Juan_(1).jpg|lotura=San Joan baleontzia|deskribapena=Kanadan hondoratu eta Gizateriaren Ondare den baleontzia.|commons=Category:San Joan whaler replica|otso=Fitxategi:Ikasi_Otsorekin._San_Joan_baleontziari_buruzko_komikia.jpg|url=https://albaola.org/eu/eraikuntza-prozesua/|wikidata=Q124807172}}
{{Kromo|izena=[[Martiodako erlikiak]]|lekua=[[Arabako Arte Ederren Museoa]]|data=XVII. mendea|irudia=Fitxategi:Reliquias de Martioda 02.jpg|lotura=Martiodako erlikiak|deskribapena=Hurtado de Mendozatarrek Flandriatik ekarritako erlikiak.|commons=Category:Relics_of_Martioda|url=https://museotik.euskadi.eus/bilduma/-/egileak-izengabea/izenburua-martiodako-erlikia-multzoa/objetua-erretaula/museotik-ca-388662/|3d=https://sketchfab.com/3d-models/martiodako-erlikiak-reliquias-de-martioda-0f7ae7dad465404e986db9df297160bd|wikidata=Q107036265}}
{{Kromo|izena=[[Aralarko San Migelen irudia]]|lekua=[[Done Mikel Aralarkoaren santutegia]]|data=1756|irudia=Fitxategi:Aralar apaiza eta Mikel Donea.jpg|lotura=Aralarko San Migelen irudia|deskribapena=Euskal Herriaren zaindaria.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Taloak egitekoak 0007 (Ezkio Itsasokoa).jpg|lotura=Ezkio-Itsasoko talo-burdina|deskribapena=Artoaren iritsiera eta iraultza Euskal Herrian.|commons=|otso=|url=|wikidata=|gidoia=[[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]}}
{{Kromo|izena=[[Caracasko Konpainiaren akzioa]]|lekua=[[Itsas Museoa]]|data=1728|irudia=|lotura=Caracasko Konpainiaren akzioa|deskribapena=Euskaldunak munduan II: merkatariak.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Zamalzain]]a|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Larraine_barkoxe_maskarada1.jpg|lotura=[[Zamalzain]]|deskribapena=Maskaradak eta ihauteriak.|commons=|otso=|url=|wikidata=Q12269196}}
{{Kromo|izena=[[Bilboko Kontsulatuaren Armairu Artxibategia]]|lekua=[[Itsasmuseum]]|data=XVIII. mendea|irudia=|lotura=Bilboko Kontsulatuaren Armairu Artxibategia|deskribapena=Bilbo, merkataritzara irekitako hiria.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Trabukete]]a|lekua=[[Añanako Gatz Harana]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Gesaltza_2024_13.jpg|lotura=Trabukete|deskribapena=Gatza eta gatzagak ustiatzeko tresna.|commons=Category:Shadoofs of Añana|otso=|url=|wikidata=Q837176}}
{{Kromo|izena=[[Wolframio]]a|lekua=[[Laboratorium Bergara]]|data=1783|irudia=Fitxategi:Wolfram_evaporated_crystals_and_1cm3_cube.jpg|lotura=Wolframio|deskribapena=Euskal ilustrazioa.|commons=|otso=|url=|wikidata=Q743}}
</div>
=== Aro Garaikidea ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Almadia]]|lekua=[[Almadiaren Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Almadiak burgin.jpg|lotura=Almadia|deskribapena=Nafarroako basogintzaren asmakuntza.|otso=|commons=|wikidata=Q2893168}}
{{Kromo|izena=[[Lapurtarren deportazioa (1794)|Sarako deportazioen plaka]]|lekua=Sara|data=1794|irudia=|lotura=Lapurtarren deportazioa (1794)|deskribapena=Frantziako Iraultzaren ondorioak Lapurdin.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Pegar|Pegarra]]|lekua=Euskal Zeramikagintza Museoa|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Cruche du Pays basque.jpg|lotura=Pegar|deskribapena=Emakumeen sozializazioa, ura eta leku komunak.|otso=|commons=Category:Pedarras|wikidata=Q5474130}}
{{Kromo|izena=[[Araba Jeneralaren kapela]]|lekua=Arma Museoa|data=1808|irudia=|lotura=Araba Jeneralaren kapela|deskribapena=Napoleondar gerrak.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Simon Bolivarren hilobia]]|lekua=Casa Museo Simón Bolivar|data=1830|irudia=|lotura=Simon Bolivarren hilobia|deskribapena=Euskaldunak munduan III: politikariak.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Soinuenea I|lekua=Soinuenea|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=#|deskribapena=Soinuenea I.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Txapel gorri]]a|lekua=San Telmo Museoa|data=1833|irudia=|lotura=Txapel gorri|deskribapena=Karlismoaren ikur nagusia.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Egurrezko bagoneta baskulagarria]]|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=Egurrezko bagoneta baskulagarria|deskribapena=Bizkaiko meatzeak ustiatzeko tresna.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Burdinbidearen Museoa I|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Santa Kruz apaizaren bandera]]|lekua=[[Karlismoaren Museoa]]|data=1873|irudia=|lotura=Santa Kruz apaizaren bandera|deskribapena=Bigarren Karlistaldiko gerrillari baten ikurra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa|Damaskinatutako markoa]]|lekua=[[Eibarko Armagintza Museoa]]|data=1888|irudia=Fitxategi:Felipa Guisasolak damaskinatutako markoa - xehetasuna.jpg|lotura=Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa|deskribapena=Eibarren garatutako damaskinatu teknikaren adibide.|url=https://armia-eibar.eus/eu/bildumak/piezak/felipa-guisasola|commons=Felipa Gisasola's damascened frame|wikidata=Q125872136}}
{{Kromo|izena=[[Fournierren lehen karta sorta]]|lekua=Fournier Museoa|data=1889|irudia=|lotura=Fournierren lehen karta sorta|deskribapena=Arabako industrializazioaren objektu mitikoa.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Paxia]]|lekua=[[Nafarroako Museo Etnografikoa]]|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=Paxia|deskribapena=Umeak bataiatu aurreko talismana.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Karburozko lanpara]]|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=Karburozko lanpara|deskribapena=Iluntasuna hausteko tresna, meatze zein baserrietan.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Cánovas del Castillo hiltzeko erabilitako pistola ]]|lekua=Arma Museoa|data=1897|irudia=|lotura=Cánovas del Castillo hiltzeko erabilitako pistola|deskribapena=Cánovasen hilketa eta errestaurazioko politika .|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Makina erreminta I|lekua=Makina Erramintaren Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Euskal industrializazioaren adibidea.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Burdinbidearen Museoa II|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Denboraren neurketa Euskal Herrian.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Baionako Euskal Museoa IV|lekua=Baionako Euskal Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Belle Epoque.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Pasionariaren liburutegia]]|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Pasionariaren liburutegia|deskribapena=Euskal Herriko langile mugimendua.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Mort pour la Patrie eskultura|lekua=?|data=1920|irudia=Fitxategi:Troisvilles (Pyr-Atl, Fr) monument aux morts (cropped).JPG|lotura=|deskribapena=Lehen Mundu Gerran hildako euskaldunen omenez.|otso=|commons=Category:World War I memorials in the Northern Basque Country written in Basque|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Jean Etchebarneren gerrako kaskoa]]|lekua=[[Nafarroako Museo Etnografikoa]]|data=1914|irudia=|lotura=Jean Etchebarneren gerrako kaskoa|deskribapena=Muga pasa zuen desertore baten kaskoa.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Zesta-punta]]|lekua=San Telmo Museoa|data=XX. mendea|irudia=Fitxategi:Jai alai México -i---i- (33293717121).jpg|lotura=Zesta-punta|deskribapena=Euskal pilota, jai-alai, erraketistak...|otso=|commons=Category:Xisteras|wikidata=Q12269089}}
{{Kromo|izena=[[Eskusoinu txiki]]a|lekua=Soinuenea|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Eskusoinu txiki|deskribapena=Italiatik trenarekin batera etorritako instrumentu tradizionala|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[SIGMA josteko makina]]|lekua=Makina Erramintaren Museoa|data=XX. mendea|irudia=Fitxategi:Maquina de Coser.JPG|lotura=SIGMA josteko makina|deskribapena=Makina erramintaren moldaketa, etxeko lanetarako.|otso=|commons=Category:Sigma sewing machines|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Euzkadi egunkariaren errotatiba|''Euzkadi''ren errotatiba]]|lekua=[[Euskadiko Industria Ondare Higigarriaren zentroa]]|data=1913|irudia=Fitxategi:Euzkadi_egunkariaren_errotatiba_-_Orconera_eraikina_-_01.jpg|lotura=Euzkadi egunkariaren errotatiba|deskribapena=XX. mendeko gatazkak laburbiltzen dituen industria-ondarea.|url=https://museotik.euskadi.eus/bilduma/-/egileak-goss-international-printing-presses/izenburua-goss-errotatiba/objetua-errotatiba/museotik-ca-379474/|commons=Category:Euzkadi newspaper's rotary printing press|wikidata=Q124750162}}
{{Kromo|izena=[[Xabiertxo|Xabiertxo liburua]]|lekua=San Telmo Museoa|data=1925|irudia=Fitxategi:Xabiertxo, Tolosa.jpg|lotura=Xabiertxo|deskribapena=Euskara ikasteko lehen baliabidea.|otso=|commons=Category:Xabiertxo|wikidata=Q12269052}}
{{Kromo|izena=[[Espainiako Bigarren Errepublikako bandera oroigarria]]|lekua=San Telmo Museoa|data=1932|irudia=Fitxategi:San Sebastián - Museo de San Telmo 5.jpg|lotura=Espainiako Bigarren Errepublikako bandera oroigarria|deskribapena=Espainiako Bigarren Errepublikaren aldarrikapenaren lekuko.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Agirre Lehendakariaren idazmakina]]|lekua=Gernikako Bakearen Museoa|data=1937|irudia=|lotura=Agirre Lehendakariaren idazmakina|deskribapena=Lehen Eusko Jaurlaritzaren argitalpen tresna.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Gernikako txanpon urtuak]]|lekua=Gernikako Bakearen Museoa|data=1937|irudia=|lotura=Gernikako txanpon urtuak|deskribapena=Gernikako bonbardaketaren lekuko.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Botilen hilerria]]|lekua=[[San Kristobal gotorlekua]]|data=1937|irudia=|lotura=Botilen hilerria|deskribapena=Preso antifrankisten hobi komuna.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Baionako Euskal Museoa V|lekua=Baionako Euskal Museoa|data=1940|irudia=|lotura=|deskribapena=Bigarren Mundu Gerra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Sardina-otzara]]|lekua=Bilboko Euskal Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Sardina-otzara|deskribapena=Santurtzitik Bilbora, sardinak saltzen.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Lertxun-marra]]|lekua=Bilboko Euskal Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Lertxun-marra|deskribapena=Euskaldunak munduan IV: artzainak eta langileak.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Balenciaga Museoa I|lekua=Balenciaga Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Belle Epoque eta turismoa Euskal Herrian.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Crosseta|Crosseta]]|lekua=[[Eibarko Armagintza Museoa]]|data=1970ko hamarkada|irudia=Fitxategi:Crosseta modeloko G.A.C. bizikleta.jpg|lotura=Crosseta|deskribapena=Dibertsifikazio industriala zein euskal txirrindularitza zaletasunaren adibidea.|url=https://museotik.euskadi.eus/coleccion/-/titulo-bicicleta-modelo-crosseta-g-a-c-/objeto-bicicleta/museotik-ca-310595/|commons=Crosseta|wikidata=Q125871244}}
{{Kromo|izena=FAGOR mini PLV 127 baporezko lisaburdina|lekua=Lenbur|data=XX. mendea|irudia=|lotura=FAGOR mini PLV 127 baporezko lisaburdina|deskribapena=Euskal kooperatiba batean sortutako etxe-tresna|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Mikel Laboaren gitarra|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Aro Garaikidea|irudia=|lotura=|deskribapena=Euskal kantagintza berria|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Carrero Blancoren automobila]]|lekua=[[Espainiako Lurreko Armadaren Automobil Museoa]]|data=1973|irudia=Fitxategi:Dodge Carrero Blanco (1).jpg|lotura=Carrero Blancoren automobila|deskribapena=Ogro operazioa.|otso=|commons=Category:Dodge of Luis Carrero Blanco|wikidata=Q126897545}}
{{Kromo|izena=Derbiko ikurriña|lekua=Realaren denda, Donostia|data=1976|irudia=|lotura=|deskribapena=Trantsizioa|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Korrikaren lekukoa]]|lekua=[[San Telmo Museoa Museoa]]|data=1980|irudia=Fitxategi:Korrikaren I. lekukoa San Telmo Museoan.jpg|lotura=Korrikaren lekukoa|deskribapena=Euskalgintzaren bulkada berria.|otso=|commons=Category:Korrikaren lekukoa|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Athleticen gabarra]]|lekua=[[Itsas Museum]]|data=XX. mendea|irudia=Fitxategi:Bilbao - Museo Marítimo - La Gabarra 02.jpg|lotura=Athleticen gabarra|deskribapena=Futbola eta industrializazioa.|otso=|commons=Category:Athletic Club's Gabarra|wikidata=Q106201693}}
{{Kromo|izena=[[Agruminsa itxiera kartela]]|lekua=[[Meatzaritzaren Museoa]]|data=1993|irudia=|lotura=Agruminsa itxiera kartela|deskribapena=Desindustrializazioa|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Xingola urdina]]|lekua=[[Memoriaren Museoa]]|data=1993|irudia=Fitxategi:Lazo azul (cropped).jpg|lotura=Xingola urdina|deskribapena=Euskal gatazka eta biktimak.|otso=|commons=|wikidata=Q130314610}}
{{Kromo|izena=[[Euskal Presoak Euskal Herrira logoa]]|lekua=|data=c. 1990|irudia=Fitxategi:Euskal presoak euskal herrira.jpg|lotura=Euskal presoen sakabanaketa|deskribapena=Euskal gatazka eta presoak.|otso=|commons=Euskal presoak eta iheslariak etxera logo|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Xuxen CDa]]|lekua=|data=2001|irudia=Fitxategi:Xuxen 2001 15 43 29 468000.jpeg|lotura=Xuxen|deskribapena=Euskara eta teknologia.|otso=|commons=Xuxen|wikidata=Q12269101}}
{{Kromo|izena=[[Gernikako Arbolaren kimuak]]|lekua=|data=XXI. mendea|irudia=|lotura=Gernikako Arbolaren kimuak|deskribapena=Euskaldunak gaur egun (munduan eta EHn).|otso=|commons=|wikidata=}}
</div>
[[Kategoria:Atariak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko historia]]
ogikxi722o3m14gf6p199i62qykvbt6
10021722
10021710
2025-01-03T12:57:02Z
Theklan
336
/* Aro Garaikidea */
10021722
wikitext
text/x-wiki
{{Euskal Herriko historia 100 objektutan}}
== Denbora-lerroa ==
{{BS-Mapa
| title = Euskal Herriko historia 100 objektutan
| title color = white
| title bg = #0063ab
| collapsible = no
| collapse = no
| legend = no
| text-width = 810
| float = left
| map =
-startCollapsible-collapsed
\uKINTa\~~'''Historiaurrea'''
\uBHF\~~ <small>-150.000</small> – [[Andere (Neandertala)|Andere]]
\uBHF\~~ <small>-33.000</small> – [[Isturitzeko txirula]]
\uBHF\~~ <small>-14.000</small> – [[Santimamiñeko bultzagailua]]
\uBHF\~~ <small>-12.500</small> – [[Lumentzako grabatua]]
\uBHF\~~ <small>K.a. 10. milurtekoa</small> – [[Abauntzeko mapa]]
\uBHF\~~ <small>K.a. 3300</small> – [[San Joan Ante Portam Latinameko gezidun burezurra]]
\uBHF\~~ <small>K.a. 1500-3500</small> – [[Soalarko iruinarria]]
\uBHF\~~ <small>Kalkolitikoa</small> – [[Kanpai formako ontzia Ciempozuelos motako dekorazioduna]]
\uBHF\~~ <small>K.a. VII. mendea</small> – [[Axtrokiko ontziak]]
\uBHF\~~ <small>Burdin Aroa</small> – [[Mikeldiko idoloa]]
\uBHF\~~ <small>Burdin Aroa</small> – Aldaba
\uBHF\~~ <small>K.a. V. mendea</small> – [[Etxauriko ezpata]]
\uBHF\~~ <small>Antzinarotik</small> – [[Kaiku (ontzia)|Kaikua]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~ '''Antzinaroa'''
\uBHF\~~ <small>K.a. I. mendea</small> – [[Irulegiko Eskua]]
\uBHF\~~ <small>K.a. I. mendea</small> – [[Barskunes]]
\uBHF\~~ <small>K.a. I. mendea</small> – [[Arrolako Oppidumeko taula erretikulatua]]
\uBHF\~~ <small>I. mendea</small> – [[Iruña Veleiako miliarioa]]
\uBHF\~~ <small>II. mendea</small> – [[Bakoren garaipena (Andelos)]]
\uBHF\~~ <small>II. mendea</small> – [[Lergako hilarria]]
\uBHF\~~ <small>III. mendea</small> – [[Higerko brontzeak]]
\uBHF\~~ <small>III. mendea</small> – [[Hazparneko aldarea]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~'''Erdi Aroa'''
\uBHF\~~ <small>1004</small> – [[Leireko kutxatila]]
\uBHF\~~ <small>1130</small> – [[Joben kapitela]]
\uBHF\~~ <small>1212</small> – [[Mendabiako Nafarroako kateak]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~'''Aro Modernoa'''
\uBHF\~~ <small>1545</small> – ''[[Linguae Vasconum Primitiae]]''
\uBHF\~~ <small>1560ko hamarkada</small> – [[San Joan baleontzia|''San Joan'' baleontzia]]
\uBHF\~~ <small>XVII. mendea</small> – [[Martiodako erlikiak]]
\uBHF\~~ <small>XVI.-XIX. mendea</small> – [[Azkonar atzaparra]]
\uBHF\~~ <small>1756</small> – [[Aralarko San Migelen irudia]]
-endCollapsible-
-startCollapsible-collapsed
\uINT\~~'''Aro Garaikidea'''
\uBHF\~~ <small>1833</small> – [[Karlos V.aren_Armadaren Jeneral Gorenaren Bandera]]
\uBHF\~~ <small>1864</small> – [[Eusebio Zuloagak egindako eskopeta|Eusebio Zuloagak egindako eskopeta]]
\uBHF\~~ <small>1873</small> – [[Santa Kruz apaizaren bandera]]
\uBHF\~~ <small>1888</small> – [[Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa|Damaskinatutako markoa]]
\uBHF\~~ <small>XIX. mendea</small> – [[Paxia]]
\uBHF\~~ <small>1914</small> – [[Jean Etchebarneren gerrako kaskoa]]
\uBHF\~~ <small>1918</small> – [[Euzkadi egunkariaren errotatiba|''Euzkadi'' egunkariaren errotatiba]]
\uBHF\~~ <small>1937</small> – [[Botilen hilerria]]
\uBHF\~~ <small>1938</small> – [[Gerraren triptikoa|''Gerraren triptikoa'']]
\uBHF\~~ <small>1969</small> – [[Pietatea (Oteiza)]]
\uBHF\~~ <small>1970ko hamarkada</small> – [[Crosseta]]
-endCollapsible-
}}
{{clear}}
== Gida bisuala ==
=== Historiaurrea ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Andere (Neandertala)|Andere]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=-150.000 urte|irudia=|lotura=Andere (Neandertala)|deskribapena=Aurkitutako Neandertalik zaharrenaren hezurrak.|otso=|commons=Category:Andere|jatorria=[[El Polvorín]]|wikidata=Q130902151|bideo=bai}}
{{Kromo|izena=[[Izturitzeko txirula]]|lekua=[[Arkeologia Museo Nazionala (Frantzia)]]|jatorria=[[Izturitze eta Otsozelaiko harpeak]]|data=-33.000 urte|irudia=Fitxategi:Musical_instruments_of_prehistory_(Izturitzeko_xirula).jpg|lotura=Izturitzeko txirula|deskribapena=Paleolitoko musika-tresna, munduan ezagutzen den zaharrenetako bat.|otso=|commons=Category:Izturitze_Flute|wikidata= Q110978667|bideo=bai}}
{{Kromo|izena=[[Santimamiñeko bultzagailua]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=-14.000 urte|irudia=Fitxategi:Santimamiñeko bultzagailua 01.jpg|jatorria=[[Santimamiñe]]|lotura=Santimamiñeko bultzagailua|deskribapena=Ehizarako teknologian aurrera pauso nabarmena.|otso=|commons=Category:Santimamiñe throwing stick|wikidata=Q131152271}}
{{Kromo|izena=[[Lumentzako grabatua]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=-12.500 urte|irudia=Fitxategi:Lumentzako_grabatua_-_06.jpg|lotura=Lumentzako grabatua|deskribapena=Labar artea egiteko okrea, eta grabatua.|otso=|commons=Category:Lumentza engraving|jatorria=[[Lumentza (leizea)|Lumentza]]|wikidata=Q130906058|3d=https://sketchfab.com/3d-models/plaqueta-del-caballo-de-lumentxa-87b3e2213e65443e8f00e4c572b7e09f|gidoia=[[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Lumentzako grabatua]]}}
{{Kromo|izena=[[Abauntzeko mapa]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. 9815|irudia=Fitxategi:Expo-franco-cantabrian-art-451.jpg|lotura=Abauntzeko mapa|deskribapena=Ezagutzen den maparik zaharrena.|otso=|commons=Category:Abauntz map|wikidata=Q126135295}}
{{Kromo|izena=[[San Joan Ante Portam Latinameko gezidun burezurra]]|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=K.a. 3300|irudia=|lotura=San Joan Ante Portam Latinameko gezidun burezurra|deskribapena=Neolitoko lehenengo gerra biziraun zuen gizon baten burezurra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Soalarko iruinarria]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. 1500-3500|irudia=Fitxategi:Soalarko_iruinarria.jpg|lotura=Soalarko iruinarria|deskribapena=Monumentu megalitiko antropomorfoa.|otso=|commons=|wikidata=Q113462313}}
{{Kromo|izena=[[Kanpai formako ontzia Ciempozuelos motako dekorazioduna]]|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=Kalkolitoa|irudia=|lotura=Kanpai formako ontzia Ciempozuelos motako dekorazioduna|deskribapena=Kanpai-formako ontzien kultura Euskal Herrian|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Axtrokiko ontziak]]|lekua=[[Espainiako Arkeologia Museo Nazionala]]|data=K.a. VII. mendea|irudia=Fitxategi:Cuencos_de_Axtroki_(M.A.N._1973-77)_01.jpg|lotura=Axtrokiko ontziak|deskribapena=Brontze Aro Amaierako urrezko bi ontzi.|otso=|commons=Category:Cuencos de Axtroki|wikidata=Q428188}}
{{Kromo|izena=[[Mikeldiko idoloa]]|lekua=[[Bilboko Euskal Museoa]]|data=Burdin Aroa|irudia=Fitxategi:Mikeldi.JPG|lotura=Mikeldiko idoloa|deskribapena=Betoiei lotutako eskultura misteriotsua|otso=|commons=|wikidata=Q6174404}}
{{Kromo|izena=Aldaba|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=Burdin Aroa|irudia=|lotura=|deskribapena=Jabetza pribatuaren lehen elementuak|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Etxauriko ezpata]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. V. mendea|irudia=|lotura=Etxauriko ezpata|deskribapena=La Tené kulturako arma.|otso=|commons=|wikidata= Q126171920}}
{{Kromo|izena=[[Kaiku (ontzia)|Kaikua]]|lekua=[[Baionako Euskal Museoa]]|data=Historiaurrea|irudia=Fitxategi:Kaikua, Euskal Herria.jpg|lotura=Kaiku (ontzia)|deskribapena=Abeltzaintzari lotutako esnearentzako ontzi berezia|otso=|commons=|wikidata=Q5647940}}
</div>
=== Antzinaroa ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Irulegiko eskua]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. I. mendea|irudia=Fitxategi:Irulegiko eskua - Nafarroako Gobernuaren irudi galeria 16.jpg|lotura=Irulegiko eskua|deskribapena=Baskoierazko idazkun zaharrena duen pieza.|otso=Fitxategi:Ikasi_Otsorekin._Irulegiko_eskuaren_aurkikuntzari_buruzko_komikia.jpg|commons=Category:Hand of Irulegi|wikidata=Q115210199}}
{{Kromo|izena=[[Barskunes]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=K.a. I. mendea|irudia=Fitxategi:Baskunes coin.png|lotura=Barskunes|deskribapena=Bengoda izeneko baskoien hiriko txanpona.|otso=|commons=Category:Coins of Barscunes|wikidata=Q10751701}}
{{Kromo|izena=[[Arrolako Oppidumeko taula erretikulatua]]|lekua=[[Bizkaiko Arkelogia Museoa]]|data=~K.a. I. mendea|irudia=Fitxategi:Arrolako taula erretikulatua - 3.jpg|lotura=Arrolako Oppidumeko taula erretikulatua|deskribapena=Erabilera ezezaguna zuen kastro bateko elementua.|otso=|commons=Category:Reticulated board from Arrola Oppidum|wikidata=Q131153009}}
{{Kromo|izena=[[Iruña Veleiako miliarioa]]|lekua=[[Arabako Arkeologia Museoa]]|data=I. mendea|irudia=|lotura=Iruña Veleiako miliarioa|deskribapena=Erromatar bideen sorrera|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Bakoren garaipena (Andelos)|Bakoren garaipena]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=II. mendea|irudia=Fitxategi:Museo de Navarra (Pamplona) 17.jpg|lotura=Bakoren garaipena (Andelos)|deskribapena=Baskoien eremuko villa bateko mosaikoa.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Lergako hilarria]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=II. mendea|irudia=Fitxategi:UMMESAHARF.jpg|lotura=Lergako hilarria|deskribapena=Aitzineuskaraz idatzitako ''Ummesahar'' hitza.|otso=|commons=|wikidata=Q20108062}}
{{Kromo|izena=Baionako Euskal Museoa II|lekua=Baionako Euskal Museoa|data=|irudia=|lotura=|deskribapena=|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Higerko brontzeak]]|lekua=[[Oiasso Erromatar Museoa]]|data=II. mendearen amaiera|irudia=|lotura=Higerko brontzeak|deskribapena=Erromatarrak kostaldean eta kostaldeko bidea.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Hazparneko aldarea]]|lekua=[[Hazparne]]ko eliza|data=III. mendea|irudia=Fitxategi:Stèle_romaine_Hasparren.jpg|lotura=Hazparneko aldarea|deskribapena=Novenpopulaniaren sorrera iragartzen duen aldarea.|otso=|commons=|wikidata=Q126088775}}
</div>
=== Erdi Aroa ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Argiñetako Aczenari]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=IX. mendea|irudia=Fitxategi:ACZENARI - Argiñetako nekropoliko hilarria - 05.jpg|jatorria=[[Argiñetako nekropolia]]|lotura=Argiñetako Aczenari|deskribapena=Bizkaiko lehen kristautasuneko hilobiak.|otso=|commons=Category:Aczenari gravestone|wikidata=Q131146089}}
{{Kromo|izena=[[Errolanen adarra]]|lekua=[[Paul Dupuy museoa]]|data=XI. mendea|irudia=Fitxategi:Le_Musée_Paul_Dupuy_-_Olifant_dit_Cor_de_Roland,_XIe_siècle_9.5x52_Inv.18036.jpg|lotura=Errolanen adarra|deskribapena=Orreagako guduko erlikia faltsua.|otso=|commons=|wikidata=Q110637312}}
{{Kromo|izena=[[Leireko kutxatila]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=1004|irudia=Fitxategi:Arqueta_de_Leyre_(39993630023).jpg|lotura=Leireko kutxatila|deskribapena=Arte islamikoaren adibide bikaina.|otso=|commons=Category:Chest_of_Leyre_(Museum_of_Navarre)|wikidata=Q5705112}}
{{Kromo|izena=[[Zarauzko nekropolia]]|lekua=[[Andre Mariaren Zeruratzearen parrokia (Zarautz)]]|data=X. mendea|irudia=Fitxategi:Andre Maria Erregina parrokia - 2024ko martxoa - 26.jpg|lotura=Zarauzko nekropolia|deskribapena=Menditik berriro kostara jaitsiera.|otso=|commons=Category:Necropolis of Santa María la Real, Zarautz|wikidata=Q124962521|gidoia=[[Atari:Hezkuntza/Euskal_Herriko_historia_100_objektutan/Zarauzko nekropolia]]}}
{{Kromo|izena=[[Lizarrako forua]]|lekua=?|data=1090-1164|irudia=|lotura=Lizarrako forua|deskribapena=Euskal Herriko hainbat foru sortzeko oinarria.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Joben kapitela]]|lekua=[[Nafarroako Museoa]]|data=1130|irudia=Fitxategi:Capitel de Job (Museo de Navarra).jpg|lotura=Joben kapitela|deskribapena=Eskultura erromanikoko adibide bakuna.|otso=|commons=Category:Chest_of_Leyre_(Museum_of_Navarre)|wikidata=Q5705112}}
{{Kromo|izena=[[Iruñeko Bibliak]]|lekua=[[Amienseko liburutegia]]|data=XII. mendea|irudia=|lotura=Iruñeko Bibliak|deskribapena=Iruñean sortu eta ilustratutako Bibliak.|otso=|commons=|wikidata= Q121291109}}
{{Kromo|izena=[[Mendabiako Nafarroako kateak]]|lekua=[[Legardako baseliza]]|data=1212 (?)|irudia=|lotura=Mendabiako Nafarroako kateak|deskribapena=Nafarroako armarria osatzen duen elementua.|otso=|commons=Category:Chains of Navarre|wikidata=Q1215921}}
{{Kromo|izena=[[Eunateko Andra Mariaren eskultura]]|lekua=[[Eunateko Andre Mariaren eliza]]|data=XII. mendea|irudia=Fitxategi:Virgen de Eunate.jpg|lotura=Eunateko Andra Mariaren eskultura|deskribapena=Tenplarioak eta Mariaren gurtza, Donejakuerako bidegurutzean.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Iruñeko Lignum crucisa]]|lekua=[[Iruñeko katedrala]]|data=XV. mendea|irudia=Fitxategi:Pamplona - Catedral, tesoro del Museo Diocesano 02.jpg|lotura=Iruñeko Lignum crucisa|deskribapena=Nafarroako Erresuma eta bere diplomazia.|otso=|commons=Category:Lignum Crucis of Pamplona-Iruña|wikidata=Q117377565}}
{{Kromo|izena=[[Ganboatarren armarria]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=XV. mendea|irudia=Fitxategi:San Sebastián (Guipúzcoa)-Museo de San Telmo-11-Escudo de los Gamboa (Tolosa).JPG|lotura=Ganboatarren armarria|deskribapena=Banderizoetako familia boteretsu baten ikurra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Urbietako itsasontzia]]|lekua=[[Bizkaiko Arkeologi Museoa]]|data=XV. mendea|irudia=|lotura=Urbietako itsasontzia|deskribapena=Bizkaiko itsas-bideen berregitea, 5 mendez in-situ egondako itsasontzi baten bidez.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Laia (nekazaritza)|Laia]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Erdi Aroaren amaiera|irudia=Fitxategi:Emakume_abertzale_batza_0001.jpg|lotura=Laia (nekazaritza)|deskribapena=Baserrien hasieran sortutako tresna|otso=|commons=Category:Laiak (foot ploughs from the Basque Country)|wikidata=Q6473723}}
{{Kromo|izena=[[Teila]]|lekua=[[Albaola Itsas Kultur Faktoria]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Kalkuddens tegelbruk takpanna AWK.jpg|lotura=Teila|deskribapena=Etxeetako estalpearen ikur, eta euskaldunena arkeologian.|otso=|commons=|wikidata=Q268547}}
{{Kromo|izena=[[Belar-meta]]|lekua=[[Igartubeiti baserria]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Belar-metak.jpg|lotura=Belar-meta|deskribapena=Baserri munduaren hedapena.|otso=|commons=Category:Haystacks in the Basque Country|wikidata= Q62577}}
</div>
=== Aro Modernoa ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=''Amaiurko gazteluko objektua I''|lekua=[[Amaiurko Arkeologia Museoa ]]|data=1521|irudia=|lotura=|deskribapena=Nafarroako Erresumaren konkista.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Uztarri]]a|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:03_sendia.jpg|lotura=Uztarri|deskribapena=Nekazaritza eta animaliak.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Mirandaola|Mailu hidraulikoa]]|lekua=[[Mirandaola]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Mirandaola burdinola 0002.png|lotura=Mirandaola|deskribapena=Burdinolen hedapena Euskal Herrian.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Getariako manillak]]|lekua=Gordailua|data=1524|irudia=|lotura=Getariako manillak|deskribapena=Esklaboen komertzioa.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Linguae vasconum primitiae|''Linguae vasconum primitiae'']]|lekua=[[Frantziako Liburutegi Nazionala]]|data=1545|irudia=Fitxategi:Kontrapas linguae vasconum primitiae.png|lotura=Linguae vasconum primitiae|deskribapena=Euskaraz idatzitako lehenengo liburua.|commons=Category:Linguae vasconum primitiae|otso=|url=|wikidata=Q11244243}}
{{Kromo|izena=[[Frantzisko Xabierren beso ustelgabea]]|lekua=[[Gesù eliza]]|data=1552|irudia=Fitxategi:04Rome-chiesa del Gesù082-chapelle St François-Xavier05.jpg|lotura=Frantzisko Xabierren beso ustelgabea|deskribapena=Euskaldunak munduan I: ebanjelistak|commons=Category:Uncorrupted arm of Saint Francis Xavier|otso=|url=|wikidata=Q117757022}}
{{Kromo|izena=[[Emakumeen burukoak]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=XVI. mendea|irudia=Fitxategi:Burukoak Balentziaga 451.jpg|lotura=Emakumeen burukoak|deskribapena=Erdi Aroaren amaierako eta Aro Modernoaren hasierako emakumeen janzkera berezia|commons=Category:Late medieval and Early Modern period female headgear of the Basque Country|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Sorgin ehiza Euskal Herrian]]|lekua=?|data=XVI. mendea|irudia=|lotura=Sorgin ehiza Euskal Herrian|deskribapena=''Sorgin-ehizarekin lotutako objektu bat''|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[San Joan baleontzia|''San Joan'' baleontzia]]|lekua=[[Albaola Itsas Kultur Faktoria]]|data=1560ko hamarkada|irudia=Fitxategi:Nao_San_Juan_(1).jpg|lotura=San Joan baleontzia|deskribapena=Kanadan hondoratu eta Gizateriaren Ondare den baleontzia.|commons=Category:San Joan whaler replica|otso=Fitxategi:Ikasi_Otsorekin._San_Joan_baleontziari_buruzko_komikia.jpg|url=https://albaola.org/eu/eraikuntza-prozesua/|wikidata=Q124807172}}
{{Kromo|izena=[[Martiodako erlikiak]]|lekua=[[Arabako Arte Ederren Museoa]]|data=XVII. mendea|irudia=Fitxategi:Reliquias de Martioda 02.jpg|lotura=Martiodako erlikiak|deskribapena=Hurtado de Mendozatarrek Flandriatik ekarritako erlikiak.|commons=Category:Relics_of_Martioda|url=https://museotik.euskadi.eus/bilduma/-/egileak-izengabea/izenburua-martiodako-erlikia-multzoa/objetua-erretaula/museotik-ca-388662/|3d=https://sketchfab.com/3d-models/martiodako-erlikiak-reliquias-de-martioda-0f7ae7dad465404e986db9df297160bd|wikidata=Q107036265}}
{{Kromo|izena=[[Aralarko San Migelen irudia]]|lekua=[[Done Mikel Aralarkoaren santutegia]]|data=1756|irudia=Fitxategi:Aralar apaiza eta Mikel Donea.jpg|lotura=Aralarko San Migelen irudia|deskribapena=Euskal Herriaren zaindaria.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Taloak egitekoak 0007 (Ezkio Itsasokoa).jpg|lotura=Ezkio-Itsasoko talo-burdina|deskribapena=Artoaren iritsiera eta iraultza Euskal Herrian.|commons=|otso=|url=|wikidata=|gidoia=[[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]}}
{{Kromo|izena=[[Caracasko Konpainiaren akzioa]]|lekua=[[Itsas Museoa]]|data=1728|irudia=|lotura=Caracasko Konpainiaren akzioa|deskribapena=Euskaldunak munduan II: merkatariak.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Zamalzain]]a|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Larraine_barkoxe_maskarada1.jpg|lotura=[[Zamalzain]]|deskribapena=Maskaradak eta ihauteriak.|commons=|otso=|url=|wikidata=Q12269196}}
{{Kromo|izena=[[Bilboko Kontsulatuaren Armairu Artxibategia]]|lekua=[[Itsasmuseum]]|data=XVIII. mendea|irudia=|lotura=Bilboko Kontsulatuaren Armairu Artxibategia|deskribapena=Bilbo, merkataritzara irekitako hiria.|commons=|otso=|url=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Trabukete]]a|lekua=[[Añanako Gatz Harana]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Gesaltza_2024_13.jpg|lotura=Trabukete|deskribapena=Gatza eta gatzagak ustiatzeko tresna.|commons=Category:Shadoofs of Añana|otso=|url=|wikidata=Q837176}}
{{Kromo|izena=[[Wolframio]]a|lekua=[[Laboratorium Bergara]]|data=1783|irudia=Fitxategi:Wolfram_evaporated_crystals_and_1cm3_cube.jpg|lotura=Wolframio|deskribapena=Euskal ilustrazioa.|commons=|otso=|url=|wikidata=Q743}}
</div>
=== Aro Garaikidea ===
<div class="grid">
{{Kromo|izena=[[Almadia]]|lekua=[[Almadiaren Museoa]]|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Almadiak burgin.jpg|lotura=Almadia|deskribapena=Nafarroako basogintzaren asmakuntza.|otso=|commons=|wikidata=Q2893168}}
{{Kromo|izena=[[Lapurtarren deportazioa (1794)|Sarako deportazioen plaka]]|lekua=Sara|data=1794|irudia=|lotura=Lapurtarren deportazioa (1794)|deskribapena=Frantziako Iraultzaren ondorioak Lapurdin.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Pegar|Pegarra]]|lekua=Euskal Zeramikagintza Museoa|data=Zehaztugabea|irudia=Fitxategi:Cruche du Pays basque.jpg|lotura=Pegar|deskribapena=Emakumeen sozializazioa, ura eta leku komunak.|otso=|commons=Category:Pedarras|wikidata=Q5474130}}
{{Kromo|izena=[[Araba Jeneralaren kapela]]|lekua=Arma Museoa|data=1808|irudia=|lotura=Araba Jeneralaren kapela|deskribapena=Napoleondar gerrak.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Simon Bolivarren hilobia]]|lekua=Casa Museo Simón Bolivar|data=1830|irudia=|lotura=Simon Bolivarren hilobia|deskribapena=Euskaldunak munduan III: politikariak.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Soinuenea I|lekua=Soinuenea|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=#|deskribapena=Soinuenea I.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Txapel gorri]]a|lekua=San Telmo Museoa|data=1833|irudia=|lotura=Txapel gorri|deskribapena=Karlismoaren ikur nagusia.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Egurrezko bagoneta baskulagarria]]|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=Egurrezko bagoneta baskulagarria|deskribapena=Bizkaiko meatzeak ustiatzeko tresna.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Burdinbidearen Museoa I|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Santa Kruz apaizaren bandera]]|lekua=[[Karlismoaren Museoa]]|data=1873|irudia=|lotura=Santa Kruz apaizaren bandera|deskribapena=Bigarren Karlistaldiko gerrillari baten ikurra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa|Damaskinatutako markoa]]|lekua=[[Eibarko Armagintza Museoa]]|data=1888|irudia=Fitxategi:Felipa Guisasolak damaskinatutako markoa - xehetasuna.jpg|lotura=Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa|deskribapena=Eibarren garatutako damaskinatu teknikaren adibide.|url=https://armia-eibar.eus/eu/bildumak/piezak/felipa-guisasola|commons=Felipa Gisasola's damascened frame|wikidata=Q125872136|gidoia=Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa}}
{{Kromo|izena=[[Fournierren lehen karta sorta]]|lekua=Fournier Museoa|data=1889|irudia=|lotura=Fournierren lehen karta sorta|deskribapena=Arabako industrializazioaren objektu mitikoa.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Paxia]]|lekua=[[Nafarroako Museo Etnografikoa]]|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=Paxia|deskribapena=Umeak bataiatu aurreko talismana.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Karburozko lanpara]]|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=Karburozko lanpara|deskribapena=Iluntasuna hausteko tresna, meatze zein baserrietan.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Cánovas del Castillo hiltzeko erabilitako pistola ]]|lekua=Arma Museoa|data=1897|irudia=|lotura=Cánovas del Castillo hiltzeko erabilitako pistola|deskribapena=Cánovasen hilketa eta errestaurazioko politika .|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Makina erreminta I|lekua=Makina Erramintaren Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Euskal industrializazioaren adibidea.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Burdinbidearen Museoa II|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XIX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Denboraren neurketa Euskal Herrian.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Baionako Euskal Museoa IV|lekua=Baionako Euskal Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Belle Epoque.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Pasionariaren liburutegia]]|lekua=Meatzaritza Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Pasionariaren liburutegia|deskribapena=Euskal Herriko langile mugimendua.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Mort pour la Patrie eskultura|lekua=?|data=1920|irudia=Fitxategi:Troisvilles (Pyr-Atl, Fr) monument aux morts (cropped).JPG|lotura=|deskribapena=Lehen Mundu Gerran hildako euskaldunen omenez.|otso=|commons=Category:World War I memorials in the Northern Basque Country written in Basque|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Jean Etchebarneren gerrako kaskoa]]|lekua=[[Nafarroako Museo Etnografikoa]]|data=1914|irudia=|lotura=Jean Etchebarneren gerrako kaskoa|deskribapena=Muga pasa zuen desertore baten kaskoa.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Zesta-punta]]|lekua=San Telmo Museoa|data=XX. mendea|irudia=Fitxategi:Jai alai México -i---i- (33293717121).jpg|lotura=Zesta-punta|deskribapena=Euskal pilota, jai-alai, erraketistak...|otso=|commons=Category:Xisteras|wikidata=Q12269089}}
{{Kromo|izena=[[Eskusoinu txiki]]a|lekua=Soinuenea|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Eskusoinu txiki|deskribapena=Italiatik trenarekin batera etorritako instrumentu tradizionala|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[SIGMA josteko makina]]|lekua=Makina Erramintaren Museoa|data=XX. mendea|irudia=Fitxategi:Maquina de Coser.JPG|lotura=SIGMA josteko makina|deskribapena=Makina erramintaren moldaketa, etxeko lanetarako.|otso=|commons=Category:Sigma sewing machines|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Euzkadi egunkariaren errotatiba|''Euzkadi''ren errotatiba]]|lekua=[[Euskadiko Industria Ondare Higigarriaren zentroa]]|data=1913|irudia=Fitxategi:Euzkadi_egunkariaren_errotatiba_-_Orconera_eraikina_-_01.jpg|lotura=Euzkadi egunkariaren errotatiba|deskribapena=XX. mendeko gatazkak laburbiltzen dituen industria-ondarea.|url=https://museotik.euskadi.eus/bilduma/-/egileak-goss-international-printing-presses/izenburua-goss-errotatiba/objetua-errotatiba/museotik-ca-379474/|commons=Category:Euzkadi newspaper's rotary printing press|wikidata=Q124750162}}
{{Kromo|izena=[[Xabiertxo|Xabiertxo liburua]]|lekua=San Telmo Museoa|data=1925|irudia=Fitxategi:Xabiertxo, Tolosa.jpg|lotura=Xabiertxo|deskribapena=Euskara ikasteko lehen baliabidea.|otso=|commons=Category:Xabiertxo|wikidata=Q12269052}}
{{Kromo|izena=[[Espainiako Bigarren Errepublikako bandera oroigarria]]|lekua=San Telmo Museoa|data=1932|irudia=Fitxategi:San Sebastián - Museo de San Telmo 5.jpg|lotura=Espainiako Bigarren Errepublikako bandera oroigarria|deskribapena=Espainiako Bigarren Errepublikaren aldarrikapenaren lekuko.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Agirre Lehendakariaren idazmakina]]|lekua=Gernikako Bakearen Museoa|data=1937|irudia=|lotura=Agirre Lehendakariaren idazmakina|deskribapena=Lehen Eusko Jaurlaritzaren argitalpen tresna.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Gernikako txanpon urtuak]]|lekua=Gernikako Bakearen Museoa|data=1937|irudia=|lotura=Gernikako txanpon urtuak|deskribapena=Gernikako bonbardaketaren lekuko.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Botilen hilerria]]|lekua=[[San Kristobal gotorlekua]]|data=1937|irudia=|lotura=Botilen hilerria|deskribapena=Preso antifrankisten hobi komuna.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Baionako Euskal Museoa V|lekua=Baionako Euskal Museoa|data=1940|irudia=|lotura=|deskribapena=Bigarren Mundu Gerra.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Sardina-otzara]]|lekua=Bilboko Euskal Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Sardina-otzara|deskribapena=Santurtzitik Bilbora, sardinak saltzen.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Lertxun-marra]]|lekua=Bilboko Euskal Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=Lertxun-marra|deskribapena=Euskaldunak munduan IV: artzainak eta langileak.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Balenciaga Museoa I|lekua=Balenciaga Museoa|data=XX. mendea|irudia=|lotura=|deskribapena=Belle Epoque eta turismoa Euskal Herrian.|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Crosseta|Crosseta]]|lekua=[[Eibarko Armagintza Museoa]]|data=1970ko hamarkada|irudia=Fitxategi:Crosseta modeloko G.A.C. bizikleta.jpg|lotura=Crosseta|deskribapena=Dibertsifikazio industriala zein euskal txirrindularitza zaletasunaren adibidea.|url=https://museotik.euskadi.eus/coleccion/-/titulo-bicicleta-modelo-crosseta-g-a-c-/objeto-bicicleta/museotik-ca-310595/|commons=Crosseta|wikidata=Q125871244}}
{{Kromo|izena=FAGOR mini PLV 127 baporezko lisaburdina|lekua=Lenbur|data=XX. mendea|irudia=|lotura=FAGOR mini PLV 127 baporezko lisaburdina|deskribapena=Euskal kooperatiba batean sortutako etxe-tresna|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=Mikel Laboaren gitarra|lekua=[[San Telmo Museoa]]|data=Aro Garaikidea|irudia=|lotura=|deskribapena=Euskal kantagintza berria|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Carrero Blancoren automobila]]|lekua=[[Espainiako Lurreko Armadaren Automobil Museoa]]|data=1973|irudia=Fitxategi:Dodge Carrero Blanco (1).jpg|lotura=Carrero Blancoren automobila|deskribapena=Ogro operazioa.|otso=|commons=Category:Dodge of Luis Carrero Blanco|wikidata=Q126897545}}
{{Kromo|izena=Derbiko ikurriña|lekua=Realaren denda, Donostia|data=1976|irudia=|lotura=|deskribapena=Trantsizioa|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Korrikaren lekukoa]]|lekua=[[San Telmo Museoa Museoa]]|data=1980|irudia=Fitxategi:Korrikaren I. lekukoa San Telmo Museoan.jpg|lotura=Korrikaren lekukoa|deskribapena=Euskalgintzaren bulkada berria.|otso=|commons=Category:Korrikaren lekukoa|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Athleticen gabarra]]|lekua=[[Itsas Museum]]|data=XX. mendea|irudia=Fitxategi:Bilbao - Museo Marítimo - La Gabarra 02.jpg|lotura=Athleticen gabarra|deskribapena=Futbola eta industrializazioa.|otso=|commons=Category:Athletic Club's Gabarra|wikidata=Q106201693}}
{{Kromo|izena=[[Agruminsa itxiera kartela]]|lekua=[[Meatzaritzaren Museoa]]|data=1993|irudia=|lotura=Agruminsa itxiera kartela|deskribapena=Desindustrializazioa|otso=|commons=|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Xingola urdina]]|lekua=[[Memoriaren Museoa]]|data=1993|irudia=Fitxategi:Lazo azul (cropped).jpg|lotura=Xingola urdina|deskribapena=Euskal gatazka eta biktimak.|otso=|commons=|wikidata=Q130314610}}
{{Kromo|izena=[[Euskal Presoak Euskal Herrira logoa]]|lekua=|data=c. 1990|irudia=Fitxategi:Euskal presoak euskal herrira.jpg|lotura=Euskal presoen sakabanaketa|deskribapena=Euskal gatazka eta presoak.|otso=|commons=Euskal presoak eta iheslariak etxera logo|wikidata=}}
{{Kromo|izena=[[Xuxen CDa]]|lekua=|data=2001|irudia=Fitxategi:Xuxen 2001 15 43 29 468000.jpeg|lotura=Xuxen|deskribapena=Euskara eta teknologia.|otso=|commons=Xuxen|wikidata=Q12269101}}
{{Kromo|izena=[[Gernikako Arbolaren kimuak]]|lekua=|data=XXI. mendea|irudia=|lotura=Gernikako Arbolaren kimuak|deskribapena=Euskaldunak gaur egun (munduan eta EHn).|otso=|commons=|wikidata=}}
</div>
[[Kategoria:Atariak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko historia]]
ogrgsl2i93rl7r2rrfnaow79uzv4mpw
Mikel Sagarzazu
0
1173674
10022071
9820547
2025-01-03T20:42:29Z
Eliatxo
96586
/* Filmografia */
10022071
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Mikel Sagarzazu Sacristán''' ([[Oñati]], [[1988]]ko [[ekainaren 13]]a<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Mikel Sagarzazu Sacristán|hizkuntza=es|url=http://py.yatecasting.com/usuario/yate-536ecf|aldizkaria=Yate Casting|sartze-data=2024-03-11}}</ref>) [[gipuzkoa]]r [[Antzezle|aktore]], [[Bikoizketa-aktore|bikoiztaile]] eta [[Itzulpengintza|itzultzailea]] da.<ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Mikel|abizena=Sagarzazu|izenburua=«Autismoa baduzu ez kezkatu, bide bat aurkitu dezakezu»|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2023-02-19|url=https://irratia.naiz.eus/eu/info_irratia/20230219/autismoa-baduzu-ez-kezkatu-bide-bat-aurkitu-dezakezu|aldizkaria=Naiz|sartze-data=2024-03-11}}</ref><ref name=":5">{{erreferentzia|izenburua=Nuestros Traductores Estrella|hizkuntza=es|url=https://www.ontakeproductions.com/traduccion/|aldizkaria=Take Productions|sartze-data=2024-03-11}}</ref>
== Bizitza ==
Oñatin jaio zen.<ref name=":0" /> 11 urte zituela, [[Asperger sindrome]]a ([[autismo]] mota bat) diagnostikatu zioten.<ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=Mikel Sagarzazu, Asperger sindromeaz: ''Antzerkiaren bidez sentimenduak adierazteko bideak landu ditut''|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2022-03-01|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/biba-zuek/bideoak/osoa/8687210/mikel-sagarzazu-asperger-sindromeaz-antzerkiaren-bidez-sentimenduak-adierazteko-bideak-landu-ditut/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-03-11}}</ref> Bere esanetan, diagnostikoak balio izan zion. Uste du autismoa ez dela konpondu eta sendatu behar, baizik eta bizitzeko modu egokia aurkitu.<ref name=":2" />
Eskolan graduatu ostean, informatika ikasi zuen [[Mondragon Unibertsitatea]]n<ref name=":6">{{erreferentzia|izenburua=Mikel Sagarzazu Sacristán|hizkuntza=es|url=https://es.linkedin.com/in/mikel-sagarzazu-sacrist%C3%A1n-73308b82/en|aldizkaria=LinkedIn|sartze-data=2024-03-11}}</ref><ref name=":7" /> eta praktikak egin zituen hainbat enpresatan, baina zailtasunak izan zituen lana aurkitzeko.<ref name=":7">{{erreferentzia|izena=Jorge|abizena=Sainz|izenburua=«No me gusta la imagen edulcorada de la inclusión, si vales para algo, pues ya está»|hizkuntza=es|argitaratze-data=2023-08-13|url=https://www.diariovasco.com/economia/trabajo/gusta-imagen-edulcorada-inclusion-vales-pues-20230813081653-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2024-03-11}}</ref> Orduan antzerkigintza ikasten hasi zen.<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Maialen|abizena=Santos|izenburua=Mikel Sagarzazu, ahotsak bikoizten diharduen oñatiarra|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2020-09-01|url=https://goiena.eus/oinati/1598944157217-mikel-sagarzazu-ahotsak-bikoizten-diharduen-onatiarra|aldizkaria=Goiena|sartze-data=2024-03-11}}</ref><ref name=":2" /> eta bi filmetan antzeztu zuen<ref name=":1" /> Gerora konturatu zen bikoizketak egitea ere gustuko zuela.<ref name=":3" /> Mikelen ustez, bikoizketak modu ez-monotonoan hitz egiten ikasten lagundu zion.<ref name=":2" /> [[COVID-19 pandemia Euskal Herrian|COVID-19 pandemia]] garaian, etxeko estudioan grabaketak egiten jarraitu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Amaia|abizena=Txintxurreta|izenburua=Mikel Sagarzazu bikoizleak nola grabatzen duen ikusten|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2021-04-15|url=https://goiena.eus/oinati/1618500382729-mikel-sagarzazu-bikoizleak-nola-grabatzen-duen-ikusten|aldizkaria=Goiena|sartze-data=2024-03-11}}</ref> 2022an, protagonista bikoiztu zuen ''Hooper oilasko erbia'' filmaren euskarazko bertsioan.<ref name=":4">{{erreferentzia|izenburua=Mikel Sagarzazu, doblador de 'Hooper oilasko erbia', acercará su experiencia|hizkuntza=es|argitaratze-data=2022-11-11|url=https://www.diariovasco.com/alto-deba/onati/mikel-sagarzazu-doblador-20221112213145-ntvo.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2024-03-11}}</ref>
Aktore ibilbideaz gain, itzultzaile lanetan dabil. Euskara, gaztelania eta ingelesa menperatzen ditu.<ref name=":5" /> Gainera, [[Gureak (enpresa taldea)|Gureak]] Marketingen lan egiten du editore gisa eta [[Gautena]] erakundean antzerkigintza irakasten du.<ref name=":6" />
== Filmografia ==
{| class="wikitable"
|+
!Urtea
!Izenburua
!Pertsonaia
!Oharrak
|-
|2013
|''Atraco a mano desarmada''
|ertzaina
|Film laburra<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=Mikel Sagarzazu|hizkuntza=en|url=https://www.imdb.com/name/nm6103325/|aldizkaria=IMDb|sartze-data=2024-03-11}}</ref>
|-
|2014
|''Hombre 2000''
|
|Film laburra<ref name=":1" />
|-
|2021
|[[Chicago Fire (telesaila)|''Chicago Fire'']]
|
|Ahotsa<ref>{{erreferentzia|izena=Amaia|abizena=Txintxurreta Guridi|izenburua=Bikoizle lana, ahotsa jartzea baino gehiago|hizkuntza=eu|argitaratze-data=2021-04-23|url=https://goiena.eus/oinati/1619005232914-bikoizle-lana-ahotsa-jartzea-baino-gehiago|aldizkaria=Goiena|sartze-data=2024-03-11}}</ref>
|-
| rowspan="2" |2022
|''Hooper oilasko erbia''
|
|Ahotsa<ref name=":4" />
|-
|''Remy eta Boo''
|Jack kapitaina
|Ahotsa
|-
| rowspan="20" |2023
|''Oddballs S2''
|
| rowspan="20" |Ahotsa
|-
|''Super Dino''
|Cryol
|-
| rowspan="2" |''Kaleko futbola''
|Kaniren aita
|-
|Franken aita
|-
| rowspan="2" |''Aztarnarik gabe''
|aduana agentea
|-
|Luis
|-
|''Aberezoroak''
|Otto
|-
| rowspan="2" |''Idefix eta menderakaitzak''
|katua
|-
|Oilaskix
|-
|''Jeremy Super Karibu''
|Albert hartza
|-
|''Locked Out''
|
|-
|''Billie eta Benjamin''
|
|-
|''Kolapsoa''
|Pascal
|-
|''Gladiatore modernoak''
|Joao
|-
|''Head High''
|Zeke
|-
|''Tumore-sena''
|Eddy
|-
| rowspan="2" |''Derby Girl''
|Victor Legrendre
|-
|Giovanni
|-
|''Bad Education''
|
|-
|''Bila nazazu Parisen''
|Clive
|-
| rowspan="7" |2024
| rowspan="3" |''[[Miragarri: Ladybug eta Cat Noirren abenturak]]''
|Tom Dupain
| rowspan="7" |Ahotsa
|-
|Roger Raincomprix
|-
|Aitotso
|-
|''Beverly Hills Cop: Axel F''
|Axel Foley
|-
|''[[Eraztunen jauna: Boterearen eraztunak]]''
|Kemen
|-
|''Munstro zale zoroak''
|Takahashi jauna
|-
|''Robin Hood''
|Harald
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1988ko||Sagarzazu, Mikel}}
[[Kategoria:Oñatiarrak]]
[[Kategoria:Mondragon Unibertsitateko ikasleak]]
[[Kategoria:Gipuzkoako aktoreak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko aktoreak]]
[[Kategoria:Aktore autistak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko bikoiztaileak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko itzultzaileak]]
cpsr6j9drhyb51dk7tmxjmjbrxr88pq
Jean-Louis Borloo
0
1176553
10022301
9909848
2025-01-04T10:48:47Z
Marklar2007
1545
10022301
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Jean-Louis Borloo''' ([[Paris]], [[1951]]ko [[apirilaren 7]]a) frantziar politikaria da<ref>[https://www.lefigaro.fr/politique/le-scan/2018/04/26/25001-20180426ARTFIG00247-tapie-valenciennes-banlieues-les-mille-vies-de-jean-louis-borloo.php Tapie, Valenciennes, banlieues... les mille vies de Jean-Louis Borloo]</ref>. 2004 eta 2007 artean Gizarte Gaietako sailburua izan zen, 2007an Ekonomia eta Ogasun sailburua eta 2007 eta 2010 bitartean Ingurumen sailburua.<ref>[https://www.economie.gouv.fr/saef/jean-louis-borloo Jean-Louis BORLOO]</ref>
Boorlok 1972an [[Parisko Unibertsitatea I - Panthéon-Sorbonne]]-n zuzenbide eta filosofian lizentziatu zen, 1974an historian eta ekonomian beste lizentziatu bat [[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]n, eta 1976an MBA bat [[HEC Paris]]en.<ref>[https://www.challenges.fr/tag_personnalite/jean-louis-borloo_2264/ Jean-Louis Borloo]</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1951ko||Borloo, Jean-Louis}}
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Frantziako enpresaburuak]]
[[Kategoria:HEC Parisko ikasleak]]
[[Kategoria:Frantziako Gobernuko ministroak]]
[[Kategoria:Frantziako diputatuak]]
[[Kategoria:Eurodiputatuak]]
[[Kategoria:Ohorezko Legioko zaldunak]]
[[Kategoria:UMPko politikariak]]
[[Kategoria:Frantziako Demokraziaren Aldeko Batasuneko politikariak]]
[[Kategoria:Frantziako ingurumen ministroak]]
[[Kategoria:Frantziako Bosgarren Errepublikako 10. legegintzaldiko Parlamentuko kideak]]
[[Kategoria:Frantziako Bosgarren Errepublikako 11. legegintzaldiko Parlamentuko kideak]]
[[Kategoria:Frantziako Bosgarren Errepublikako 12. legegintzaldiko Parlamentuko kideak]]
[[Kategoria:Frantziako Bosgarren Errepublikako 13. legegintzaldiko Parlamentuko kideak]]
[[Kategoria:Frantziako Bosgarren Errepublikako 14. legegintzaldiko Parlamentuko kideak]]
tmp2bqcrzaq1ixj4jf5gfc488v0h3wk
Jone Arriola
0
1179636
10022041
9668513
2025-01-03T19:57:35Z
Wikimaribarre
88969
/* Kanpo estekak */
10022041
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Jone Arriola''' ([[Elgoibar]], [[Gipuzkoa]], [[1998]]) [[Dokumentalgile|dokumentalgilea]] eta [[Gidoilari|gidoilaria]] da.
Jone Arriola (Elgoibar, 1988) dago ‘Larrugorritan’ telesailaren atzean. Ikus-entzunezko Komunikazioan graduatua da, eta ikasketa amaierako proiektuari esker, Tabakalerak antolatzen duen 2deo lehiaketan sari bat eskuratu zuen. Sari horri esker gauzatu ahal izan du ‘Larrugorritan’ telesailaren aurkezpen atala edo teaserra.
== Bizitza ==
=== Formakuntza ===
[[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitatean]] zinema eta bideo ikasketak egin zituen (2016-2020). [[Bartzelona|Bartzelonako]] Bande à Part zinema eskolan Zinema Zuzendaritza Masterra buru zuen. [[Norvegia]]<nowiki/>ko hegoaldeko [[Lillehammer]] herrian ikasten jardun zuen urte erdiko karrera 2018-2019 ikasturtean. Ikasgaiak: Video Produccion eta Scandinavian Culture in Film and Television.
2022an Azpeitiko udalaren sorkuntzarako beka lortu zuen eta horrek bultzada eta baliabideak lortzea ahalbidetu zion.
=== Lan ibilbidea ===
Gidoilari ari izan da [[Pausoka Entertainment|Pausoka Entertainment, S.L]]. enpresan. Enpresa berean ekoizpen laguntzaile ere jardun du. Sare sozialetarako edukien sortzaile gisa lan egin du Baserria 2021 reality-an. [[ETB 1|ETB1en]] eman eta Prime Time Media eta Orio Produkzioak ekoiztetxeek ekoitzitakoan. ETB 1erako ekoitzitako "Ihesaldia" telesailaren filmaketa eta produkzio osteko praktikak.
Hainbat dokumental ere sortu izan ditu.
''Larrugorritan'' fikziozko seriearen lehen atala grabatzeko diru-bilketa kanpaina antolatu zuen Jone Arriola eta haren lantaldeak (itsulapikoa.eus).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Finantzaketa kolektiborako kanpaina hasi du Jone Arriolak, ‘Larrugorritan’ seriearen lehen atala grabatzeko - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986807444-finantzaketa-kolektiborako-kanpaina-hasi-du-jone-arriolak-larrugorritan-seriearen-lehen-atala-grabatzeko|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Dokumentalak ==
* ''Larrugorritan'' (2020)''.'' Euskarazko fikziozko serie berri baten proposamena da. Tabakalerako 2DEO (2020-21) deialdiaren laguntzatz proiketua garatu eta lehen teaserra grabatu zen. Dissident House deialdiaren parte ere bada.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herriko Antzokian aurkeztuko dute eguaztenean, ‘Larrugorritan’ telesaila - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986516828-herriko-antzokian-aurkeztuko-dute-eguaztenean-larrugorritan-telesaila|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Dena asmatua dago''. 2023an estreinatu zuen [[Zinebi|Zinebin]] eta 2024an Laburbira film laburren zirkuituan erakutsi zen, Euskaltzaleen Topaguneko. 21. edizioan eta Euskal Herriko 36 udalerritan, eta Bizkaian, zehazki, 11 herritan. Armintzan (Lemoiz), Diman, Ermuan, Jataben, Igorren, Durangon, Etxebarrin, Areatzan, Basaurin, Arteagan eta Markina-Xemeinen izango ziren ikusgai, hurrenez hurren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskal filmen erakusleiho|hizkuntza=eu|data=2024-04-12|url=https://www.berria.eus/lurraldeak/bizkaia/euskal-filmen-erakusleiho_2123266_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-04-18}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua=Jone Arriola, directora del cortometraje 'Dena asmatuta dago': «Quiero mostrar de forma directa y pura cuestiones frecuentemente ocultas y miedos o conflictos internos de la juventud»|hizkuntza=es|data=2024-03-26|url=https://www.euskadi.eus/noticia/2024/03/26/jone-arriola-directora-del-cortometraje-dena-asmatuta-dago-me-gusta-llevar-a-la-pantalla-situaciones-que-ocurren-tanto-en-nuestro-dia-a-dia-como-en-la-realidad-/web01-ejeduki/es/|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2024-04-18}}</ref>
* ''Hor konpon''
== Sariak ==
* Larrugorritan lanarekin 2DEO saria irabazteaz gain, Gasteizko Batea Kultur proiektuan (2021) saritua izan zen.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eitb-kultura/bideoak/osoa/9662310/bideoa-jone-arriolaren-kultur-proposamenak/ Jone Arriolaren kultur proposamenak] [[ETB 1|Etb]].2025.01.03
{{bizialdia|1998ko||Arriola, Jone}}
[[Kategoria:Elgoibartarrak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko dokumentalgileak]]
[[Kategoria:Emakume dokumentalgileak]]
cpfv4zmlwvnib2c7t4as7ryh10h8vgp
10022057
10022041
2025-01-03T20:19:21Z
Wikimaribarre
88969
10022057
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Jone Arriola''' ([[Elgoibar]], [[Gipuzkoa]], [[1998]]) [[Dokumentalgile|dokumentalgilea]] eta [[Gidoilari|gidoilaria]] da.
== Bizitza ==
=== Formakuntza ===
[[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitatean]] zinema eta bideo ikasketak egin zituen (2016-2020). [[Bartzelona|Bartzelonako]] Bande à Part zinema eskolan Zinema Zuzendaritza Masterra buru zuen. [[Norvegia]]<nowiki/>ko hegoaldeko [[Lillehammer]] herrian ikasten jardun zuen urte erdiko karrera 2018-2019 ikasturtean. Ikasgaiak: Video Produccion eta Scandinavian Culture in Film and Television.
2022an Azpeitiko udalaren sorkuntzarako beka lortu zuen eta horrek bultzada eta baliabideak lortzea ahalbidetu zion.
=== Lan ibilbidea ===
Gidoilari ari izan da [[Pausoka Entertainment|Pausoka Entertainment, S.L]]. enpresan. Enpresa berean ekoizpen laguntzaile ere jardun du. Sare sozialetarako edukien sortzaile gisa lan egin du Baserria 2021 reality-an. [[ETB 1|ETB1en]] eman eta Prime Time Media eta Orio Produkzioak ekoiztetxeek ekoitzitakoan. ETB 1erako ekoitzitako "Ihesaldia" telesailaren filmaketa eta produkzio osteko praktikak.
Hainbat dokumental ere sortu izan ditu.
''Larrugorritan'' fikziozko seriearen lehen atala grabatzeko diru-bilketa kanpaina antolatu zuen Jone Arriola eta haren lantaldeak (itsulapikoa.eus).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Finantzaketa kolektiborako kanpaina hasi du Jone Arriolak, ‘Larrugorritan’ seriearen lehen atala grabatzeko - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986807444-finantzaketa-kolektiborako-kanpaina-hasi-du-jone-arriolak-larrugorritan-seriearen-lehen-atala-grabatzeko|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Dokumentalak ==
* ''Larrugorritan'' (2020)''.'' Euskarazko fikziozko serie berri baten proposamena da. Tabakalerako 2DEO (2020-21) deialdiaren laguntzatz proiketua garatu eta lehen teaserra grabatu zen. Dissident House deialdiaren parte ere bada.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herriko Antzokian aurkeztuko dute eguaztenean, ‘Larrugorritan’ telesaila - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986516828-herriko-antzokian-aurkeztuko-dute-eguaztenean-larrugorritan-telesaila|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jone Arriola: “Emakumearen figurari jartzen dizkioten filtroak kendu eta benetako emakumea erakutsi nahi izan dut” - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986852084-jone-arriola-emakumearen-figurari-jartzen-dizkioten-filtroak-kendu-eta-benetako-emakumea-erakutsi-nahi-izan-dut|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Dena asmatua dago''. 2023an estreinatu zuen [[Zinebi|Zinebin]] eta 2024an Laburbira film laburren zirkuituan erakutsi zen, Euskaltzaleen Topaguneko. 21. edizioan eta Euskal Herriko 36 udalerritan, eta Bizkaian, zehazki, 11 herritan. Armintzan (Lemoiz), Diman, Ermuan, Jataben, Igorren, Durangon, Etxebarrin, Areatzan, Basaurin, Arteagan eta Markina-Xemeinen izango ziren ikusgai, hurrenez hurren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskal filmen erakusleiho|hizkuntza=eu|data=2024-04-12|url=https://www.berria.eus/lurraldeak/bizkaia/euskal-filmen-erakusleiho_2123266_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-04-18}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua=Jone Arriola, directora del cortometraje 'Dena asmatuta dago': «Quiero mostrar de forma directa y pura cuestiones frecuentemente ocultas y miedos o conflictos internos de la juventud»|hizkuntza=es|data=2024-03-26|url=https://www.euskadi.eus/noticia/2024/03/26/jone-arriola-directora-del-cortometraje-dena-asmatuta-dago-me-gusta-llevar-a-la-pantalla-situaciones-que-ocurren-tanto-en-nuestro-dia-a-dia-como-en-la-realidad-/web01-ejeduki/es/|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2024-04-18}}</ref>
* ''Hor konpon''
== Sariak ==
* ''Larrugorritan'' lanarekin 2DEO saria irabazteaz gain, Gasteizko Batea Kultur proiektuan (2021) saritua izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jone Arriolak aurkeztutako telesail proiektua da Tabakaleraren 2deo sarietan hautatuetako bat - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704987016833-jone-arriolak-aurkeztutako-telesail-proiektua-da-2deo-sarietan-hautatuetako-bat|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Dena asmatuta dago'' lanarekin Lekeitioko Euskal Zine Bileraren lehen saria jaso zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Zabala|izenburua="Parece que los premios llegan de repente, pero detrás hay años de trabajo"|hizkuntza=|data=2024-10-26|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/gipuzkoa/bertan/2024/10/26/parece-premios-llegan-repente-detras-8852334.html|aldizkaria=Noticias de Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Zabala|izenburua=Un ganso de oro, dos amigos y una bañera|hizkuntza=|data=2024-10-28|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/gipuzkoa/bertan/2024/10/28/ganso-oro-amigos-banera-8859554.html|aldizkaria=Noticias de Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eitb-kultura/bideoak/osoa/9662310/bideoa-jone-arriolaren-kultur-proposamenak/ Jone Arriolaren kultur proposamenak] [[ETB 1|Etb]].2025.01.03
{{bizialdia|1998ko||Arriola, Jone}}
[[Kategoria:Elgoibartarrak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko dokumentalgileak]]
[[Kategoria:Emakume dokumentalgileak]]
kseghd9i3qsvzbkr6jrgc8fasgpg7uf
10022058
10022057
2025-01-03T20:19:48Z
Wikimaribarre
88969
Wikimaribarre wikilariak «[[Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Jone Arriola]]» orria «[[Jone Arriola]]» izenera aldatu du
10022057
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Jone Arriola''' ([[Elgoibar]], [[Gipuzkoa]], [[1998]]) [[Dokumentalgile|dokumentalgilea]] eta [[Gidoilari|gidoilaria]] da.
== Bizitza ==
=== Formakuntza ===
[[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitatean]] zinema eta bideo ikasketak egin zituen (2016-2020). [[Bartzelona|Bartzelonako]] Bande à Part zinema eskolan Zinema Zuzendaritza Masterra buru zuen. [[Norvegia]]<nowiki/>ko hegoaldeko [[Lillehammer]] herrian ikasten jardun zuen urte erdiko karrera 2018-2019 ikasturtean. Ikasgaiak: Video Produccion eta Scandinavian Culture in Film and Television.
2022an Azpeitiko udalaren sorkuntzarako beka lortu zuen eta horrek bultzada eta baliabideak lortzea ahalbidetu zion.
=== Lan ibilbidea ===
Gidoilari ari izan da [[Pausoka Entertainment|Pausoka Entertainment, S.L]]. enpresan. Enpresa berean ekoizpen laguntzaile ere jardun du. Sare sozialetarako edukien sortzaile gisa lan egin du Baserria 2021 reality-an. [[ETB 1|ETB1en]] eman eta Prime Time Media eta Orio Produkzioak ekoiztetxeek ekoitzitakoan. ETB 1erako ekoitzitako "Ihesaldia" telesailaren filmaketa eta produkzio osteko praktikak.
Hainbat dokumental ere sortu izan ditu.
''Larrugorritan'' fikziozko seriearen lehen atala grabatzeko diru-bilketa kanpaina antolatu zuen Jone Arriola eta haren lantaldeak (itsulapikoa.eus).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Finantzaketa kolektiborako kanpaina hasi du Jone Arriolak, ‘Larrugorritan’ seriearen lehen atala grabatzeko - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986807444-finantzaketa-kolektiborako-kanpaina-hasi-du-jone-arriolak-larrugorritan-seriearen-lehen-atala-grabatzeko|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Dokumentalak ==
* ''Larrugorritan'' (2020)''.'' Euskarazko fikziozko serie berri baten proposamena da. Tabakalerako 2DEO (2020-21) deialdiaren laguntzatz proiketua garatu eta lehen teaserra grabatu zen. Dissident House deialdiaren parte ere bada.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herriko Antzokian aurkeztuko dute eguaztenean, ‘Larrugorritan’ telesaila - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986516828-herriko-antzokian-aurkeztuko-dute-eguaztenean-larrugorritan-telesaila|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jone Arriola: “Emakumearen figurari jartzen dizkioten filtroak kendu eta benetako emakumea erakutsi nahi izan dut” - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704986852084-jone-arriola-emakumearen-figurari-jartzen-dizkioten-filtroak-kendu-eta-benetako-emakumea-erakutsi-nahi-izan-dut|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Dena asmatua dago''. 2023an estreinatu zuen [[Zinebi|Zinebin]] eta 2024an Laburbira film laburren zirkuituan erakutsi zen, Euskaltzaleen Topaguneko. 21. edizioan eta Euskal Herriko 36 udalerritan, eta Bizkaian, zehazki, 11 herritan. Armintzan (Lemoiz), Diman, Ermuan, Jataben, Igorren, Durangon, Etxebarrin, Areatzan, Basaurin, Arteagan eta Markina-Xemeinen izango ziren ikusgai, hurrenez hurren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskal filmen erakusleiho|hizkuntza=eu|data=2024-04-12|url=https://www.berria.eus/lurraldeak/bizkaia/euskal-filmen-erakusleiho_2123266_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-04-18}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua=Jone Arriola, directora del cortometraje 'Dena asmatuta dago': «Quiero mostrar de forma directa y pura cuestiones frecuentemente ocultas y miedos o conflictos internos de la juventud»|hizkuntza=es|data=2024-03-26|url=https://www.euskadi.eus/noticia/2024/03/26/jone-arriola-directora-del-cortometraje-dena-asmatuta-dago-me-gusta-llevar-a-la-pantalla-situaciones-que-ocurren-tanto-en-nuestro-dia-a-dia-como-en-la-realidad-/web01-ejeduki/es/|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2024-04-18}}</ref>
* ''Hor konpon''
== Sariak ==
* ''Larrugorritan'' lanarekin 2DEO saria irabazteaz gain, Gasteizko Batea Kultur proiektuan (2021) saritua izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jone Arriolak aurkeztutako telesail proiektua da Tabakaleraren 2deo sarietan hautatuetako bat - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704987016833-jone-arriolak-aurkeztutako-telesail-proiektua-da-2deo-sarietan-hautatuetako-bat|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Dena asmatuta dago'' lanarekin Lekeitioko Euskal Zine Bileraren lehen saria jaso zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Zabala|izenburua="Parece que los premios llegan de repente, pero detrás hay años de trabajo"|hizkuntza=|data=2024-10-26|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/gipuzkoa/bertan/2024/10/26/parece-premios-llegan-repente-detras-8852334.html|aldizkaria=Noticias de Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Zabala|izenburua=Un ganso de oro, dos amigos y una bañera|hizkuntza=|data=2024-10-28|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/gipuzkoa/bertan/2024/10/28/ganso-oro-amigos-banera-8859554.html|aldizkaria=Noticias de Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eitb-kultura/bideoak/osoa/9662310/bideoa-jone-arriolaren-kultur-proposamenak/ Jone Arriolaren kultur proposamenak] [[ETB 1|Etb]].2025.01.03
{{bizialdia|1998ko||Arriola, Jone}}
[[Kategoria:Elgoibartarrak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko dokumentalgileak]]
[[Kategoria:Emakume dokumentalgileak]]
kseghd9i3qsvzbkr6jrgc8fasgpg7uf
Azala/Hilberriak
0
1181540
10021727
10021660
2025-01-03T12:59:46Z
ListeriaBot
64511
Wikidata list updated [V2]
10021727
wikitext
text/x-wiki
<div id="hilberriak">
<div><h3>Hilberriak</h3></div>
<div class="grid col-6">
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?dod
{
?item wdt:P570 ?dod
FILTER ( ?dod > (now()-"P20D"^^xsd:duration) && ?dod < now() )
?item wdt:P31 wd:Q5 .
?item ^schema:about ?article .
?article schema:isPartOf <https://eu.wikipedia.org/>;
}
ORDER BY DESC(?dod) ?item
LIMIT 6
|wdq=
|columns=label,P18
|thumb=300
|links=local
|row_template=Wikidata list/Hilberriak
|skip_table=1
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Ágnes Keleti]]
| p18 = [[Fitxategi:Keleti Ágnes 2021 RTG 2950 (crop).jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Ján Zachara]]
| p18 = [[Fitxategi:Ján Zachara 1952.jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Mila Idiakez]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[David Lodge]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Chad Morgan]]
| p18 = [[Fitxategi:Chad Morgan (6216909660).jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Arnold Rüütel]]
| p18 = [[Fitxategi:Vabariigi President Arnold Rüütel.jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list end}}
</div>
</div>
cxh1171rflaze2ptp7f8wk8eox5blex
10022267
10021727
2025-01-04T10:06:04Z
ListeriaBot
64511
Wikidata list updated [V2]
10022267
wikitext
text/x-wiki
<div id="hilberriak">
<div><h3>Hilberriak</h3></div>
<div class="grid col-6">
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?dod
{
?item wdt:P570 ?dod
FILTER ( ?dod > (now()-"P20D"^^xsd:duration) && ?dod < now() )
?item wdt:P31 wd:Q5 .
?item ^schema:about ?article .
?article schema:isPartOf <https://eu.wikipedia.org/>;
}
ORDER BY DESC(?dod) ?item
LIMIT 6
|wdq=
|columns=label,P18
|thumb=300
|links=local
|row_template=Wikidata list/Hilberriak
|skip_table=1
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Gilbert Van Binst]]
| p18 = [[Fitxategi:Gilbert van Binst (cropped).jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[La Chunga]]
| p18 = [[Fitxategi:Micaela Flores Amaya, "La Chunga".jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Ágnes Keleti]]
| p18 = [[Fitxategi:Keleti Ágnes 2021 RTG 2950 (crop).jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Ján Zachara]]
| p18 = [[Fitxategi:Ján Zachara 1952.jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Mila Idiakez]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[David Lodge]]
}}
{{Wikidata list end}}
</div>
</div>
nbvi1s0acg1lphtfd7bpx2k2gbi2bjh
10022336
10022267
2025-01-04T11:18:24Z
ListeriaBot
64511
Wikidata list updated [V2]
10022336
wikitext
text/x-wiki
<div id="hilberriak">
<div><h3>Hilberriak</h3></div>
<div class="grid col-6">
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?dod
{
?item wdt:P570 ?dod
FILTER ( ?dod > (now()-"P20D"^^xsd:duration) && ?dod < now() )
?item wdt:P31 wd:Q5 .
?item ^schema:about ?article .
?article schema:isPartOf <https://eu.wikipedia.org/>;
}
ORDER BY DESC(?dod) ?item
LIMIT 6
|wdq=
|columns=label,P18
|thumb=300
|links=local
|row_template=Wikidata list/Hilberriak
|skip_table=1
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Gilbert Van Binst]]
| p18 = [[Fitxategi:Gilbert van Binst (cropped).jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[La Chunga]]
| p18 = [[Fitxategi:Micaela Flores Amaya, "La Chunga".jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Ágnes Keleti]]
| p18 = [[Fitxategi:Keleti Ágnes 2021 RTG 2950 (crop).jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Ján Zachara]]
| p18 = [[Fitxategi:Ján Zachara 1952.jpg|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Pádraig Ó Snodaigh]]
| p18 = [[Fitxategi:PádraigÓSnodaigh.JPG|center|300px]]
}}
{{Wikidata list/Hilberriak
| label = [[Mila Idiakez]]
}}
{{Wikidata list end}}
</div>
</div>
mvywqnq6w47wzwayzbf1v16nm939rix
Zerrenda:Mahatsorri ospetsuak
106
1182475
10022028
10017488
2025-01-03T19:29:20Z
Ksarasola
1491
/* Kultur elkarteak */
10022028
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Escudo_de_Bilbao-Begoña.svg|thumb|[[Begoñako errepublika|Begoña udalerriko]] armarria. Pitxer handi bat lau azuzenarekin.'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bizkaiko udalerrien heraldika = Heráldica municipal de Bizkaia|argitaletxea=Diputación Foral de Vizcaya|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39229027|isbn=8477522502|pmc=39229027}}</ref>''']]
'''Mahatsorri ospetsuen zerrenda''' osatu dugu [[Begoñako errepublika|Begoñako Errepublika]] zenaren lurretan jaio diren pertsonekin, baita bertan bizitzaren zati nabarmena egin duten edo aztarna utzi duten pertsonekin.
Lanbidearen arabera sailkatu ditugu, eta atal bakoitza lehen deituraren arabera alfabetikoki.
== Arkitektoak ==
* [[Matxalen Akasuso Atutxa]], [[Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofiziala|Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofizialeko]] dekano presidentea.
* [[Alex Urkaregi]], arkitektoa eta [[Bilboko Euskal Museoa|Bilboko Euskal Museoko]] [[etnografia]] sailarekin lankidetzan aritua.
== Artistak ==
* [[Eulalia Abaitua]] ([[1853]]-[[1943]]), lehenetariko euskal argazkilaria.
* [[Begoña Arroyo Aldekoa]], [[Salbatzaile Dantza Taldea|Salbatzaile Dantza Taldearen]] sortzailea 1978an [[Begoñaibarra]] auzoan.
* [[Ander Barinaga-Rementeria]] ([[1992]]) euskal aktorea, ekoizlea eta irakaslea.
* [[Oihana Bartra]] ([[1984]]), [[Bertsolari|bertsolaria]], irakaslea eta itzultzailea.
* [[Arkaitz Estiballes]] ([[Galdakao]], [[1977]]) [[bertsolari]]<nowiki/>a eta irakaslea.
* [[Andoni Euba]], margolaria
* [[Bernabe Garamendi]]<nowiki/> ([[1833]]-[[1898]]), eskultorea, Begoñako umeentzako eskola sortu zuena.
* [[Juan Antonio Frade Villar|K-toño semea]], marrazkilari eta idazlea.
* [[Adur Larrea]] ([[1982]]), [[animazio]]-sortzailea, [[Komikigile|komikigilea]] eta [[Irudigile|ilustratzailea]]
* [[Itziar Lazkano]] ([[Portugalete]], [[1957]]), aktorea ''Cómicos de la Legua'' eta ''[[Karraka (argipena)|Karraka]]'' taldeetan
* [[Teresa Lopez de Munain]]. aktorea
* [[Manuel Losada]] ([[1865]]-[[1949]]), margolaria.
* [[Aitor Mazo]] ([[1961]]-[[2015]]), aktorea.
* [[Nerea Mazo]] ([[1998]]), aktorea.
* [[Josu Martinez]] ([[1986]]), zinemagile, ikerlari, idazle eta EHUko irakaslea da. Bereziki euskarazko zinema ditu ikerketa-lerro nagusi.
* [[Irkus Robles-Arangiz]] ([[1937]]), margolaria.
* [[Patxo Telleria]] ([[1960]]) [[Aktore|aktorea]], [[Zinema zuzendari|zinema zuzendaria]] eta [[Antzerki|antzerkigilea]].
* [[Eukene Urkaregi]] ([[1950]]), margolaria, [[zeta]] eta bestelako euskarrietan pintatzen espezializatua.
<gallery mode="packed" caption="Artista Mahatsorri batzuk">
Fitxategi:Eulalia de Abaitua y Allende-Salazar.jpg|[[Eulalia Abaitua]] (1853-1943)
Fitxategi:Oihana Bartra, 2023.jpg|[[Oihana Bartra]]
Fitxategi:ADUR-LARREA ZUZEU.jpg|[[Adur Larrea]]
Fitxategi:LinguaNabajorum-poster.jpg|[[Patxo Telleria]]
Fitxategi:Aitor Mazo Bizkaie.jpg|[[Aitor Mazo]]
Fitxategi:Nerea Mazo.jpg|[[Nerea Mazo]]
Fitxategi:Ander-barinaga-Zuzeu.jpg|[[Ander Barinaga-Rementeria]]
Fitxategi:Arkaitz-Estiballes.jpg|Arkaitz Estiballes
Fitxategi:Eukene Urkaregi.jpg|[[Eukene Urkaregi]]
Fitxategi:Bernabe Garamendi.jpg|[[Bernabe Garamendi]] (1833-1898)
Fitxategi:Josu Martinez.jpg|[[Josu Martinez]]
Fitxategi:Lutxo Egia.png|[[Lutxo Egia]]
Fitxategi:Manuel Losada.png|[[Manuel Losada]]
Fitxategi:Garaizarko jaiak - Garaizarko taberna.jpg|[[Juan Antonio Frade|K-Toño]]
Fitxategi:K-Toño Frade semea.png|[[Juan Antonio Frade Villar|K-Toño Frade semea]]
</gallery>
== Elizgizonak ==
*[[Fitxategi:Karmelo Etxenagusia.jpg|thumb|[[Karmelo Etxenagusia]] apaiza eta idazlea.|208x208px]][[German Aldama]] (Gazteiz, [[1918]]-[[1994]]) [[Lezama (Araba)|Lezaman]], [[Deustu|Deustun]], [[Sestao|Sestaon]], [[Apilaiz|Apilaizen]] eta [[Begoñako errepublika|Begoñan]].
* [[Diego Berguices]], Otxarkoagako Gizarte Berrikuntzako Lanbide Heziketako ikastetxearen sortzailea.
* [[Karmelo Etxenagusia]] ([[Iurreta]], [[1932]]- [[Begoñako errepublika|Begoña]], [[2008]]) euskal idazle eta apaiza izan zen. Euskaltzain ohorezko eta [[1995|1995etik]] [[2008|2008ra]] [[Bilbo|Bilboko]] elizbarrutiko gotzain laguntzaile.
* [[Andoni Gerrikaetxebarria]], Merkataritza Irakasle eta Bilboko Elizbarrutiko Bikario Nagusia (1989-2006).
* [[Bitorino Larruzea]], apaiz katolikoa Santutxun (San Frantziskito).
* [[Juan Cruz Untzeta]] edo [[Juan Cruz Untzeta|Untzeta parrokoa]] ([[1837]]-[[1921]], apaiz katoliko eta parrokoa Begoñako basilikan.
[[Fitxategi:Gregorio Urkaregi Otxandiano 1869-1927 02.jpg|thumb|[[Juan Cruz Untzeta|Untzeta parrokoa]] eta [[Gregorio Urkaregi Otxandiano]] hargina]]
== Enpresariak ==
* [[Jose Antonio Agirre]] ([[1904]]-[[1960]]), Tiboli zeharkaleko Chobil txokolate-fabrikan aritu zen 1920ko hamarkadan. Gero [[Eusko Jaurlaritzako lehendakaria]] izan zen ([[1936]]-[[1960]]).
* [[Ramon Aristondo|Ramon Aristondo,]] larru-lehortegi bat sortu zuen Otxarkoaga bidean XX. mendearen erdian edo.
* [[Aitor Elizegi]] ([[1966]]), sukaldaria eta [[Athletic]] futbol taldeko presidentea 2018tik 2022ra.
* [[Gregorio Urkaregi Otxandiano]] ([[Otxandio]], [[1869]]- [[Begoñako errepublika|Begoña]], [[1927]]) Begoñako [[Hargintza|hargin]], [[obra-eraikitzaile]] eta [[kontratista]].
[[Fitxategi:Bilboko_barrutietan_Begoñako_Errepublika.svg|thumb|300x300px|Begoñako Errepublikako lurrak (urdinez) 2024ko Bilboko barrutien mapan.]]
== Idazleak ==
* [[Ander Altuna]] ([[1964]]), zuzentzaile, idazle, eta itzultzailea. [[Udako Euskal Unibertsitatea|UEUren]] argitalpenen hizkuntza-arduraduna.
* [[Karmelo Etxenagusia]] ([[Iurreta]], [[1932]]- [[Begoñako errepublika|Begoña]], [[2008]]) euskal idazle eta apaiza izan zen. Euskaltzain ohorezko eta [[1995|1995etik]] [[2008|2008ra]] [[Bilbo|Bilboko]] elizbarrutiko gotzain laguntzaile.
* [[Jose Antonio Goiria]] ([[Galdakao]], [[1908]]-[[1990]]), goitizenez Aita Txanton, [[Euskal idazle|euskal idazlea]], [[Euskaltzaletasun|euskaltzalea]], eta [[Karmeldar|karmeldarra]].
* [[Pablo González de Langarika|Pablo González de Langarik]]<nowiki/>[[Pablo González de Langarika|a]] ([[1947]]-[[2016]]), poeta eta editorea.
* [[Xabier Kintana]] ([[1946]]), idazlea eta [[euskaltzainen zerrenda|euskaltzaina]].
* [[Miren Agur Meabe]] ([[Lekeitio]], [[1962]]) [[Euskal idazle|euskal idazlea]].
* [[José Luis Urrutia]] ([[1958]]), [[poesia]] eta [[Eleberri historiko|eleberri historikoak]] idatzi ditu gaztelaniaz.
* [[Urtzi Urrutikoetxea]] ([[1977]]), idazlea eta kazetaria.
== Ikertzaileak ==
* [[Lorea Argarate]] ([[1990|1990)]], Tekomunikazio-ingeniaria eta DJa. 2024ko [[Gladys saria]] jaso du.
* [[Saioa Dominguez]], [[Biokimika|Biokimikaria]] eta Aste Nagusiko Txupinera [[2018|2018an]] [[Pa...Ya|Aixe-Berri]] konpartsarekin.
* [[Xabier Landabidea]], ([[1981]]), [[Deustuko Unibertsitatea|Deustuko Unibertsitateko]] Euskal Gaien Institutuko ikerlari eta irakaslea [[Ikus-entzunezko komunikazio|Ikus-entzunezko komunikazioaz]].
* [[Aitziber Mendiguren]], ikertzaile eta irakaslea [[Farmakologia|farmakologian]] [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUn]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Ortega|abizena=Hektor|urtea=2002|izenburua=Aitziber Mendiguren Berton_aldizkaria_Begoña_1998-2003_097|orrialdea=1|hizkuntza=eu|data=2024-09-05|url=https://www.flickr.com/photos/38892589@N02/53971824212/in/album-72177720320079121/|aldizkaria=Berton|zenbakia=52|sartze-data=2003-02-01}}</ref>
* [[Kepa Fernandez de Larrinoa]] ([[1958]]), [[Antropologia|antropologoa]] eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
* [[Jose Luis Nieva]], nazioarteko aditua [[Biofisika|biofisikan]] eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakasle katedraduna.
== Irakaskuntza-zentroak ==
* [[Artxandape ikastola]]
* [[Begoñako eskola (1901-1970)]]
* [[Fitxategi:Karmelo-ikastola-eraikina.png|thumb|[[Karmelo ikastola]]]][[Begoñazpi Ikastola]]
* [[Boluetako eskola]]
* [[Birgenetxe eskola]]
* [[Fitxategi:Zurbaran Begoña Bilbo.jpg|thumb|Zurbarango Institutua]][[Briñas eskola]]
* [[Gabriel Aresti institutua]]
* [[Karmelo ikastola]]
* [[Kirikiño ikastola]]
* [[Txurdinagako ikastola]]
* [[Txurdinaga-Behekoa Institutua]]
* [[Uribarriko Eskola]]
* Zurbarango Institutua
== Irakasleak ==
* [[Fitxategi:Noemi Amaya 2022.png|thumb|[[Noemi Amaya]]]][[Eduardo J. Alonso Olea]] (1962), historialaria eta unibertsitateko irakaslea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Eduardo J.|abizena=Alonso Olea|urtea=2016-05-14|izenburua=La anteiglesia de Begoña y la primera industrialización|hizkuntza=es|data=2016-05-14|url=https://www.deia.eus/actualidad/2016/05/14/anteiglesia-begona-primera-industrializacion-5036875.html|aldizkaria=Deia|sartze-data=2024-08-03}}</ref>
* [[Libe Altuna]] (Bilbo, [[1916]] – [[1993]]), [[Begoñazpi Ikastola|Begoñazpi Ikastolako]] irakaslea, Bizkaiko [[Ikastola|ikastolen]] mugimenduaren bultzatzailea.
* [[Noemi Amaya]] ([[1988]]), [[Amuge]] Euskadiko emakume ijitoen elkarteko eragilea eta [[Gizarte Hezkuntza|gizarte-hezitzailea]].
* [[Pilare Baraiazarra]] ([[Meñaka]], [[1938]]) euskara-irakaslea eta ertainetako irakaslea
* [[Eneko Barrutia]] (1966), euskara irakaslea eta euskaltzain urgazlea.
* [[Xabier Barrutia]] (1966), ekonomialaria eta irakaslea, [[Bizkaiko Labe Garaiak|Bizkaiko Labe Garaien]] (AHV) historia ikertu du.
* [[Unai del Burgo]] ([[1978]]) ekonomialaria, [[Udako Euskal Unibertsitatea|UEUko]] kontabilitate- eta administrazio-arduraduna, eta irakaslea [[GOI ikastegia#Irakaskuntza Masterra|Irakasleen Prestatzeko Masterrean]].
* [[Jose Ramon Etxebarria]], ([[Gernika-Lumo|Gernika]], [[1948]]), ingeniaria, fisikan doktorea, irakaslea, euskaltzalea, idazlea, itzultzailea, politikaria eta euskaltzain ohorezkoa.
* [[Iñaki Gaminde]] ([[Errekalde (Bilbo)|Errekalde]], [[1958]]) [[Euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]], [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
* [[Jon Landeta]], [[Ekonomialari|ekonomialaria]] eta [[Enpresari Aplikaturiko Ekonomiaren Institutua|Enpresari Aplikaturiko Ekonomiaren Institutuaren]] zuzendaria
* [[Ainhoa Latatu]] ([[1973]]), biologoa, irakaslea [[GOI ikastegia|GOI Ikastegian]] eta [[Udako Euskal Unibertsitatea|Udako Euskal Unibertsitateko]] unibertsitate-mailako prestakuntzaren arduraduna.
* [[Kepa Martinez de Lagos]], [[Euskal hizkuntzalaritza|euskalaria]] eta testu-liburu egilea da[[Fitxategi:Begoñako_Plazako_Eskolako_mutilak_(c.1930).jpg|thumb|300x300px|Eskolako mutilak 1930ean edo. ]]
* [[Antonio Mendiri López]] ([[Navarrete]], [[1916|1861]]– ?) mutilen maisua eta zuzendaria izan zen [[Begoñako errepublika|Begoñako errepublikako]] eskolan 1879-1930 tartean.
* [[Haizea Ruiz]], antropologoa eta Uribarriko Aletu Emakumeen Elkarteko kidea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=‘Uribarriko emakumeen bizi esperientziak Frankismo garaian’ liburua kalean|hizkuntza=eu|data=2012-12-10|url=https://bertonaldizkaria.wordpress.com/2012/12/10/uribarriko-emakumeen-bizi-esperientziak-frankismo-garaian-liburua-kalean/|aldizkaria=BERTON|sartze-data=2024-08-03}}</ref>
* [[Kepa Sarasola|Kepa Sarasol]]<nowiki/>[[Kepa Sarasola|a]] ([[1958]]) [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakasle [[Donostiako Informatika Fakultatea|Informatika Fakultatean]] eta ikertzailea [[Ixa taldea]]n.
* [[Patxi Uribarren]] ([[Aramaio]], [[1942]]), [[karmeldar]], idazle, irakasle, itzultzaile eta euskaltzaina.
* [[Iñaki Zabaleta]] ([[Leitza]], [[1952]]) [[Euskal idazle|idazlea]], [[Kazetaritza|kazetaria]] eta [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] irakaslea.
* [[Jexuxmari Zalakain]] ([[Tolosa]], [[1947]]), irakaslea, kazetaritzan doktorea, euskaltzalea, idazlea eta kazetaria.
* [[Arkaitz Zarraga]], euskara irakaslea, [[Udako Euskal Unibertsitatea|UEUko]] Glotodidaktika sailburua.
== Kazetariak ==
[[Fitxategi:Berton azken azala.png|thumb|[[Berton]]. azken azala. ]]
* [[Sonia Charcan]], kazetaria, komunikazio-aholkularia Bizkaiko Foru Aldundian,<nowiki/> Aste Nagusiko Txupinera 1997an.
* [[Julio Ibarra]] ([[1965]]), komunikazioa eta marketing arduraduna, [[ETB 2|ETB2]] [[Teleberri]]<nowiki/>ko aurkezlea
* [[Joseba Macías]] ([[1961]]-[[2013]]), [[kazetari]], [[idazle]], [[soziologo]], [[zinema zuzendari]] eta unibertsitateko [[Irakasle|irakaslea]].
* [[Hektor Ortega]] ([[1966]]), kazetari, editore eta idazlea da. [[Berton]] aldizkariko zuzendaria.
* [[Urtzi Urrutikoetxea]] ([[1977]]-), [[telebista]] aurkezlea, idazlea eta [[blog]]aria.
* [[Leire Zorrozua]], Kultura Saileko komunikazio arduraduna [[Bizkaiko Foru Aldundia|Bizkaiko Foru Aldundian]]
* [[Berton]] aldizkariko kazetari-taldea (1998-2018): [[Koldo Urrutikoetxea|Koldo Urrutikoetxea Olabarria]] (sortzailea), [[Benito Fiz Diez]] (sortzailea), [[Alberto Ugarte Otazua]], (sortzailea), [[Aitziber Laskibar Lizarribar]] (zuzendaria), [[Itxaso Perez Pison]], [[Unai Cuevas Arano]], [[Arrate Diez Martinez]], [[Hektor Ortega|Hektor Ortega Laskera]] (zuzendaria), [[Iñaki Berastegi Abajo]] ([[Maketatzaile|maketatzailea]]), [[Irune Urrizelki Berro]], [[Iratxe Ruiz Fuente]], [[Dabi Piedra Robledo]], [[Ane Zabala Gogeaskoa|Ane Zabala Gabikagogeaskoa]], [[Iñigo Azkona Bikandi]] (argazkilaria), [[Lur Mallea Otsoa de Txintxetru]] (zuzendaria), [[Iker Martinez de Lagos Menike]].
== Kirolariak ==
* [[Fitxategi:Begoñako plaza zaharrekoumeak.jpeg|thumb|Begoñako plaza zaharreko umeak. Dondolar, zesta]][[Imanol Agirre (pilotaria)|Imanol Agirre]] ([[Arteaga]], [[1974]]), pilotaria.
* [[Gracia Alonso de Armiño]] ([[1992]]), [[Erizaintza|erizaina]] eta [[saskibaloi]]-jokalaria ([[Araski Arabako Emakumeen Saskibaloia|Araski]], [[CB Estudiantes|Estudiantes]], [[Basket Zaragoza 2002|Basket Zaragoza]], [[Ibaeta Kirol Elkartea|IDK Euskotren]]...); zilarrezko domina lortu zuen [[2024ko Udako Olinpiar Jokoak|2024ko Olinpiar Jokoetako]] [[3x3 saskibaloi|3x3 saskibaloian]], eta hilabete berean Europako txapela lortu zuen.
*[[Mikel Alvarez]], Otxarkoagako mendigoizalea,2001ean Everest mendian egondakoa.
* [[Fitxategi:Irantzu Castrillo 01.jpg|thumb|[[Irantzu Castrillo]]. Hirutan [[Espainiako Emakumezkoen Futbol Superliga|Superligako]] irabazlea (2003-2005).]][[Irantzu Castrillo]] ([[1985]]), irakaslea eta futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (2002-2006).
* [[Jesus Garai]] ([[1930]]-[[1995]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (1965-1982).
* [[Juan Gardeazabal]] [[1923|(1923]]-[[1969]]), [[futbol]] [[Arbitro|arbitroa]] 17 denboralditan [[Espainiako futbol ligako lehen maila|Espainiako lehen mailan]] eta 3 [[Munduko Futbol Txapelketa|Munduko Futbol Txapelkatan]].
* [[Joseba Gallaga]], pilotaria, pala-jokalaria.
* [[Iñaki Gastón|Iñaki Gaston]] ([[1963]]), txirrindularia.
* [[Jon Gisasola (Begoñes VII.a)|Jon Gisasola,Begoñes VII.a]] (1935-2000), pilotaria, pala-jokalaria.
* [[Juan Gisasola (Begoñes I.a)|Juan Gisasola, Begoñes I.a]], pelotaria, pala-jokalaria.
* [[Ibai Gómez]] ([[1989]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (2010-2019).
* [[José María Orue]] ([[1931]]-[[2007]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (1950-1968).
* [[José Ángel Rojo (Rojo II.a)]] ([[1948]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (1970-1977).
* [[Txetxu Rojo]] ([[1947]]-[[2022]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (1965-1982) eta entrenatzailea.
* [[Carlos Ruiz]] ([[1948]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (1970-1981).
* [[Javi Salgado]] ([[1980]]), saskibaloi jokalaria [[CB Estudiantes|Estudiantes]] taldean.
* [[Oskar Tabuenka]] ([[1971]]), futbolaria [[Athletic|Athleticen]] (1965-1982).
* [[Kepa Zarraga]] ([[1971]]), futbolaria eta ostalaria.
<gallery mode="packed" heights="150" caption="Kirolari Mahatsorri batzuk">
Fitxategi:Ibai Gómez.jpg|[[Ibai Gómez]] ([[1989]])
Fitxategi:Elftalfoto Athletic de Bilbao (archief), Bestanddeelnr 929-1073 (rojo I).jpg|[[Txetxu Rojo]] ([[1947]]-[[2022]])
Fitxategi:Elftalfoto Athletic de Bilbao (archief), Bestanddeelnr 929-1073 (rojo II).jpg|[[José Ángel Rojo (Rojo II.a)|Rojo II.a]] ([[1948]])
Fitxategi:Elftalfoto Athletic de Bilbao (archief), Bestanddeelnr 929-1073 (Carlos).jpg|[[Carlos Ruiz]] ([[1948]])
Fitxategi:Jose Mari Orue - Athletic Club - 1965.png|[[José María Orue|Jose Mari Orue]]
Fitxategi:Jesús Garay 1962.jpg|[[Jesus Garai]] ([[1930]]-[[1995]])
Fitxategi:Juanito Gardeazabal.png|[[Juanito Gardeazabal]]
</gallery>
== Kirol elkarteak ==
[[Fitxategi:Sei Izar Santutxu 2018.jpg|thumb|[[Sei Izar Krosa|Sei Izar krosa]], Santutxu 2018]]
* [[Begoña Kirol Elkartea]] (1924)
* [[Berriotxoa Kirol Elkartea]]
* [[Danok Bat]] Futbol Kluba(1972)
* [[Gailurra Mendi Taldea]] Uribarrikoa
* [[Moraza Kirol Elkartea|Moraza Futbol Kluba]] Uribarrikoa
* [[Otxartabe]] Kirol Kluba
* [[Santutxu Futbol Kluba|''Santutxu Futbol Kluba'']], [[1918|1918an]] sortua, egun harrobiko lana ondo lantzen du, izan ere, hogei talde baino gehiago baditu.
* [[Santutxu Hockey Taldea]]. Patinen gaineko hockeyko taldea.
* [[Santutxu Mendizale Taldea]]. 1973an elkartea sortu zuten mendizaleen arteanaritu ziren [[Arturo Arruza]] eta [[Ramon Basterra (mendizalea)|Ramon Basterra]].
* [[Sei Izar Krosa|Sei Izar kros herritarra]]. Auzo-elkartearen ekimena da (J
* [[ZetaBarri]] Futbol Kluba Uribarrikoa
== Kultur ekintzaile eta kudeatzaileak ==
* [[Iurdana Akasuso Atutxa|Iurdana Akasuso]], [[Azkue Fundazioa|Azkue Fundazioko]] zuzendari kudeatzailea.
* [[Joseba Arrieta]], [[Karmelo ikastola]] sortu zuen guraso taldeko kidea, 1964an.
* [[Miren Arzalluz]] ([[1978]]) moda-historialaria eta ikertzailea.
* [[Gabino Azaola]], [[Karmelo ikastola]] sortu zuen guraso taldeko kidea, 1964an.
* [[Josune Bañales]], [[Zerrenda:Ikastolen Elkarteko ikastolak|Ikastolen Elkarteko]] Bizkaiko lehendakaria, Kirikiño ikastolako zuzendaria.
* [[Benito Fiz]], Asapala kultur elkarteko presidentea eta euskara irakaslea.
* [[Joserra Garai]], Pilota Federazioko burua.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Berton aldizkaria|urtea=1998-11-01|izenburua=Joserra Garai Berton_aldizkaria_Begoña_1998-2003_180|orrialdea=1|hizkuntza=eu|data=1998-11-01|url=https://www.flickr.com/photos/38892589@N02/53971823492/in/album-72177720320079121/|aldizkaria=Berton.eus|sartze-data=2024-11-10}}</ref>
* [[Esteban Kadarso]] ([[1937]]), aditua [[Metalografia|metalografian]], [[Bilboko Euskal Museoa|Bilboko Euskal Museoko]] [[etnografia]] sailarekin lankidetzan aritua.
* [[Jose Luis Kerexeta]], [[Karmelo ikastola]] sortu zuen guraso taldeko kidea, 1964an.
* [[Antton Larrazabal]], Begoñako baserri zaharren aztertzailea.
* [[Jon Martinez Betanzos]], [[sommelier]] eta [[Pa...Ya]] konpartsako dinamizatzailea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua="Begoña 1924-2024" Hektor Ortegaren hitzaldiaren "aurkibidea". -|hizkuntza=eu|url=https://uriola.eus/komunitatea/ksarasola/1722271159385-begona-1924-2024-hektor-ortegaren-hitzaldiaren-aurkibidea|aldizkaria=Uriola.eus|sartze-data=2024-08-03}}</ref>
* [[Josu Meabe]], [[Karmelo ikastola]] 1964an, eta [[Kirikiño ikastola]] 1977an sortu zituzten guraso taldeetako kidea, Bizkaiko Ikastolen presidentea 9 urtez.
* [[Amaia Mujika Goñi]] ([[1958]]) [[Bilboko Euskal Museoa|Bilboko Euskal Museoko]] [[etnografia]] saileko tekniko arduraduna.
* [[Andoni Olivares]] ([[1958]]) [[Arriaga antzokia|Arriaga Antzokiko]] programazio-zuzendaria eta ekoizlea.
* [[Martin Orbe]] ([[Errigoiti]], [[1934]]) [[Udako Euskal Unibertsitatea|Udako Euskal Unibertsitateko]] zuzendaria (1976-1983), [[apaiz]] [[Erromatar Eliza Katolikoa|katolikoa]], [[Euskal filologia|euskal filologoa]] eta [[Euskaltzaindia#Ohorezko euskaltzaina|ohorezko euskaltzaina]].
* [[Iñaki Zabala Beaskoetxea|Iñaki Zabala]], [[Karmelo ikastola]] sortu zuen guraso taldeko kidea, 1964an, eta Bilboko zinegotzia hainbat urtetan.
* [[Josune Zearra]] eta [[Sabin Zubiri]] [[Begoñazpi Ikastola|Begoñazpi ikastola]] sortu zuen guraso taldeko kideak, 1970ean.
== Kultur elkarteak ==
*[[Aletu]] Uribarriko Emakumeen Elkartea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=‘Uribarriko emakumeen bizi esperientziak Frankismo garaian’ liburua kalean|hizkuntza=eu|data=2012-12-10|url=https://bertonaldizkaria.wordpress.com/2012/12/10/uribarriko-emakumeen-bizi-esperientziak-frankismo-garaian-liburua-kalean/|aldizkaria=BERTON|sartze-data=2024-08-03}}</ref>
* [[Fitxategi:AsteNagusia1982_Uribarri_konpartsa_zine_Artagan.jpg|thumb|300x300px|[[Uribarri (konpartsa)|Uribarri konpartsa]] Begoñako jaitsieran, [[Zabalbide (Bilbo)|Zabalbide]] kalean, Bilboko Aste Nagusia 1982an]][[Asapala Kultur Elkartea]] ([[1993|1993)]] [[Santutxu|Santutxun]] jaiotako euskara elkartea.
* [[Berton|Berton aldizkaria]] ([[1998]]-[[2017]]), [[Mahatserri|Mahatserriko]] euskarazko hilabetekaria
* [[Kale Dor Kayiko]] euskal ijito elkarteak Txurdinagan dauka egoitza nagusia.
* [[Garaizarko Mahatsorriak]] ([[1987]]), gizonezko abesbatza.
* [[Gaztedi Dantzari Taldea]] (1951), Santutxuko taldea
* [[Kaixo (Bilboko konpartsa)]], [[Zurbaranbarri]] auzoko konpartsa
* [[Mahats-Herri konpartsa]] ([[1978]]-[[1991|1981]]), Begoñako konpartsa eta fanfarrea.
* [[Salbatzaile Dantza Taldea]] (1978) , [[Gazteleku|Kastaños]] auzokoa.
* [[Sama Siku]] ([[1979]]), Santutxuko konpartsa eta fanfarrea.
* [[Santutxuko Txistulari Taldea]]
* [[Sorgintxulo (Santutxu)|Sorgintxulo]], Santutxuko Karmelon egon zen gaztetxea (1995-2004).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bi egun baino ez du iraun gaztetxeak, baina ez dute etsiko Santutxuko gazteek - GARA|url=https://gara.naiz.eus/paperezkoa/20130621/409433/eu/Bi-egun-baino-ez-du-iraun-gaztetxeak-baina-ez-dute-etsiko-Santutxuko-gazteek?Hizk=es|aldizkaria=gara.naiz.eus|sartze-data=2024-11-09}}</ref>
* [[Sustraiak (abesbatza)|''Sustraiak'']], emakumezko abesbatza.
* [[Tanttaka Euskara Taldea]] (2004), [[Uribarri (Bilboko auzoa)|Uribarri]] auzoko Euskara Taldea.
* [[Uribarri (konpartsa)]] ([[1979]]), [[Uribarri (Bilboko auzoa)|Uribarri]] auzoko konpartsa.
<gallery mode="packed" heights="130" caption="Mahatsorri batzuk [[Berton]] aldizkariko azaletan">
Fitxategi:Imanol Agirre Berton aldikaria 2001.jpg|[[Imanol Agirre (pilotaria)|Imanol Agirre]]
Fitxategi:Agur Meabe Berton aldikaria 2001.jpg|[[Miren Agur Meabe|M. Agur Meabe]]
Fitxategi:Urtzi Urrutikoetxea Berton aldikaria 2001 2.jpg|[[Urtzi Urrutikoetxea]]
Fitxategi:Estitxu Arregi Berton aldikaria 2001.jpg|[[Estitxu Arregi]]
Fitxategi:Mikel̠Alvarez Berton aldikaria 2001.jpg|[[Mikel Alvarez]]
Fitxategi:Onintze Salazar Berton aldikaria 2001.jpg|[[Onintze Salazar]]
Fitxategi:Andoni Euba Berton aldikaria 2001.jpg|[[Andoni Euba]]
</gallery>
== Medikuak ==
* [[Antonio Egiluz]] ([[Barakaldo]], [[1886]]-[[1955]]) 1909tik jubilatu arte [[Etxe-mediku|etxeko mediku]] titularra Begoñan.
* [[Pedro Ganboa Setien]], mediku [[Alergologia|alergologoa]].
* [[Alejandro Gerrikabeitia]] (Gernika), 1910retik 1937an depuratu zuten arte [[Etxe-mediku|etxeko mediku]] titularra Begoñan.
* [[Jesus Irarragorri,]] ([[Arrieta (Bizkaia)|Arrieta]], 1902-1985), lan-iztripuetan espezializatutako medikua (José eta Serafin anaiak ere medikuak ziren).
* [[Gregorio Urkaregi]] ([[1909]]-[[1987]]), Begoñako [[Etxe-mediku|etxeko medikua]] 46 urtez, [[Euzko ikasle Batza|Euzko ikasle Batzaaren]] sortzaile (1932), eta [[Begoña Kirol Elkartea|Begoñako kirol elkarteko]] presidentea (1950-1952).
* [[Jesús Fernández de Eribe Zalbidea]], [[Zabalbide (Bilbo)|Zabalbide]] kaleko Matxarratia etxean kontsulta zuen Begoñako medikua.
== Musikariak ==
* [[Lorea Argarate]] ([[1990|1990)]], Tekomunikazio-ingeniaria eta DJa. 2024an [[Gladys saria]] jaso du, [[Las Tea Party DJs]] taldeko eta "[[Mauriziak ez du inor hil]]" ikuskizuneko kidea.
* [[Maite Aurrekoetxea Viloria|Maite Aurrekoetxea]]. orkestra-zuzendaria, musika-irakaslea eta konposatzailea. [[Bilboko Arriaga Kontserbatorioa|Bilboko Arriaga Kontserbatorioko]] zuzendaria 2015-2022.
* [[Estitxu Arregi]], [[abesbatza]]-zuzendaria eta musika-konposatzailea.
* [[Francis Diez]], [[Doctor Deseo]] taldeko abeslaria,
* [[Fitxategi:Fandango_1905_Eloa-Eresbil.png|thumb|Txistu-doinuarekin egindako grabazio zaharrena ([[Martin Elola Berasategi|Martin Elola]]. 1905).<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=2. Lehenengo Diskoen Grabazioak|hizkuntza=eu|url=https://www.eresbil.eus/sites/industria-discografica/eu/las-primeras-impresiones-discos/|aldizkaria=Los Comienzos de la Industria Discográfica en Euskal Herria|sartze-data=2024-09-27}}</ref>]][[Martin Elola Berasategi|Martin Elola]] ([[Idiazabal]], [[1867]]-[[1935]]) [[Begoñako errepublika|Begoñako Errepublikako]] azken [[Txistulari|txistularia]], maixu, zuzendari eta [[txistu-egilea]]. Txistu-grabaziorik zaharrena berea da (1905).
* [[José Luis Etxebarria Goiri]] ([[1925]]-[[2015]]), txistulari, dantzari, dantza-irakasle eta abesbatza-zuzendaria.
* [[Txaber Fernandez]]. [[Bilboko udal musika banda|Bilboko udal musika bandaren]] zuzendaria.
* [[Iñaki Gallaga]] ([[1912]]-[[1965]]), ''Gallaga Abesbatza'' eta [[Alaitasuna Abesbatza]] eta Bilboko [[San Anton Abesbatza|San Anton abesbatza]] sortu eta zuzendu zituen.
* [[Asier Gonzalez]] ([[1983]]), [[Txalaparta|txalapartari]], [[Alboka|albokari]], irakasle eta zinegotzia (2019-2023).
* [[Aitziber Irurtia]], Gaztedi dantzari-taldeko musikaria.
* [[Josi Jimenez]], [[Doctor Deseo]] taldeko baxua,
* [[Tony Landa]], [[Uribarri (Bilboko auzoa)|Uribarrin]] sortu zen [[Los Mitos]] taldeko abeslaria 1965tik 1970era, eta harrezkero bakarlari moduan aritu da.
* [[Manolo Legina]] ([[1925]]–[[2020]]), [[Trikiti musika|trikitilaria]].
* [[Joxean Llorente]] ([[1962]]), musikari, musikagile, musikologo. abesbatza-zuzendari eta musika-irakaslea.
* [[Eladio Montiel]], Otxarkoagako karuaren zuzendaria, eta Basauriko Gaztela Etxekoarena ere bai.
* [[Aiora Renteria Agirre]] ([[1976]]) abeslari, kantagile eta irakaslea. [[Zea Mays]] taldearen abeslaria.
* [[Gaizka Salazar]], [[Gatibu]] eta [[EraBatera]] taldeetako bateria-jolea
* [[Francisco Arzuaga|Txango]], Patxiku Arzuaga ([[1800]]-[[1881]]), Bilboko [[Txistu (musika tresna)|Danbolintero]] Nagusia izan zen 53 urtez jarraian 1828tik 1881a arte. [[Begoñako errepublika|Begoñako elizateko]] danbolinteroa ere izan zen.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Iñaki|abizena=Irigoien|izenburua=Tamborileros municipales en Bilbao durante el siglo XIX|orrialdeak=72–92|data=2014|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5385464|aldizkaria=Bidebarrieta: Revista de humanidades y ciencias sociales de Bilbao|alea=25|issn=1137-4888|sartze-data=2024-10-01}}</ref><ref name=":1">{{erreferentzia|izena=K-Toño|abizena=Frade Villar|urtea=2011-12-01|izenburua=‘Txango’ y los txistularis|orrialdea=51|hizkuntza=es|url=https://www.bilbao.eus/bld/bitstream/handle/123456789/10222/pag51.pdf?sequence=1|aldizkaria=Bilbao aldizkaria}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Cesar|abizena=Estornes|urtea=2022|izenburua=BLOG DE CESAR ESTORNES de HISTORIA Y DEPORTES: CHANGO, EL CHISTULARI DE BILBAO "FRANCISCO MARÍA DE ARZUAGA Y LETAMENDÍA"|data=viernes, 15 de abril de 2022|url=https://memoriasclubdeportivodebilbao.blogspot.com/2022/04/chango-el-chistulari-de-bilbao.html|aldizkaria=BLOG DE CESAR ESTORNES de HISTORIA Y DEPORTES|sartze-data=2024-10-01}}</ref>
<gallery mode="packed">
Fitxategi:Berri Txarrak Lagunartean - Kobetamendi - 2019-07-14 - 72.jpg|[[Aiora Renteria Agirre|Aiora Renteria]]
Fitxategi:Gaizka Salazar.jpg|[[Gaizka Salazar]] ([[Gatibu]])
Fitxategi:Francis Diez Berton aldizkaria Begoña 1998-2003 031.jpg|[[Francis de Zulueta|Francis Diez]]
Fitxategi:Joxean Llorente 14.jpg|[[Joxean Llorente]]
Fitxategi:Berton aldikaria 2001.jpg|[[Eladio Montiel]]
Fitxategi:Estitxu Arregi Berton aldikaria 2001.jpg|[[Estitxu Arregi]]
Fitxategi:Gallagatarrak kantari.png|[[Iñaki Gallaga]] ([[1912]]-[[1965]])
Fitxategi:Txango txistularia K-Toño 2011.png|[[Francisco Arzuaga|Txango]] ([[1800]]-[[1881]])
Fitxategi:MartinElola.jpg|[[Martin Elola Berasategi|Martin Elola]] [[1867|(1867]]-[[1935]])
Fitxategi:Txelu Etxebarria 00 01 02 334000.jpeg|[[José Luis Etxebarria Goiri|Txelu Etxebarria]] ([[1925]]-[[2015]])
Fitxategi:Manolo Legina eta Artxanda Trikitilariak.jpg|[[Manolo Legina]] eta Artxanda
Fitxategi:Las Tea Party 11.png|[[Lorea Argarate]] ([[Las Tea Party]])
</gallery>
== Politikariak ==
* [[Fitxategi:Matsorri taberna Begoña 3.jpg|thumb|Begoñako udaletxe zaharra]][[Satur Abon]] (?-2017) kausa sozialen aldeko ekintzaile, [[Bagabiltza|Bagabiltzaren]] sortzaile eta Bilboko zinegotzia.
* [[Ernesto Allende]], Begoñako ordezko alkatea 1924an, [[Federiko Eskauriaza|Federiko Eskauriazak]] abuztuan lizentzia eskatu zuenetik anexioa burutu zen arte.<ref name=":8">{{Erreferentzia|izena=Amaia|abizena=Mujika Goñi|urtea=2023-03-11|izenburua=La anexión de Begoña a Bilbao y Amadeo Deprit Lasa|hizkuntza=es|abizena2=Cadarso|izena2=Esteban|data=2023-03-11|url=https://www.deia.eus/historias-vascas/2023/03/11/anexion-begona-bilbao-amadeo-deprit-6552493.html|aldizkaria=Deia|sartze-data=2024-03-26}}</ref>
* [[Iñaki Anasagasti]] ([[1947|Cumaná, 1947]]) [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] politikaria.
* [[Ibon Arbulu]], ezker abertzaleko politikaria<ref>{{erreferentzia|izena=Hektor|abizena=Ortega|urtea=2002|izenburua=Ibon Arbulu. "Euskal Herria beste marko batera eramango dugun beldu da Estatua"|hizkuntza=eu|url=https://www.flickr.com/photos/38892589@N02/53973145730/in/album-72177720320079121/|aldizkaria=Berton}}</ref>
* [[Rodolfo Ares]] ([[Riós]], [[1954]]-[[2023]]) politikaria izan zen. [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzaren]] [[Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Saila|Herrizaingo sailburua]] eta [[PSE-EE|PSE-EEko]] [[Eusko Legebiltzarreko legebiltzarkideen zerrenda|eusko legebiltzarkidea]].
* [[Xabier Arzalluz]] ([[Azkoitia]], [[1932]]-[[2019]]) [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] politikaria, abokatua eta irakaslea.
* [[Amadeo Deprit]] ([[1900]]-[[1956]]), kristal-enpresaburua, eta zinegotzia Bilbon eta Begoñan
* [[Tasio Erkizia]] ([[Lesaka]], [[1943]]) [[Ezker abertzalea|ezker abertzaleko]] politikaria, [[Irakasle|irakaslea]] eta apaiz ohia.
* [[Federiko Eskauriaza]], Begoñako azken alkatea 1923 eta 1924an, lizentzia eskatu zuen anexioa gauzatu baino lehenago.<ref name=":8" />
* [[Begoña Gil]] ([[1967]]), Bilboko zinegotzia 16 urtez, [[PSE-EE|PSE-EEko]] Batzorde betearazleko kidea, Politika Instituzionalerako Idazkaria eta Koordinatzaileordea.
* [[Carlos Orue|Carlos María Orue]], Begoñako alkatea (1901-1903 eta 1914-1916).<ref name=":32">{{Erreferentzia|izena=Mónica Calvo|abizena=Ortiz|izenburua=“Orue”, la prisión habilitada para mujeres. De la represión al olvido.|hizkuntza=en|abizena2=Rincón|izena2=Javier Fernández|data=2016|url=https://www.semanticscholar.org/paper/%E2%80%9COrue%E2%80%9D%2C-la-prisi%C3%B3n-habilitada-para-mujeres.-De-la-Ortiz-Rinc%C3%B3n/94aef78e5c1c941f791cf5d2cb6c3460768084ec|aldizkaria=www.semanticscholar.org|sartze-data=2023-03-10}}</ref><ref name=":7">{{Erreferentzia|izenburua=Begoñako tranbian tiroka (1916) -|hizkuntza=eu|url=https://uriola.eus/komunitatea/hektor/1476369951434-begonako-tranbian-tiroka-1916|aldizkaria=Uriola.eus|sartze-data=2024-03-26}}</ref>
* [[Maria Antonia Ozcáriz]] ([[1953]]), [[Matematikari|matematikaria]], irakaslea eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntzako Sailburuordea (2009-2012).
* [[Álvaro Pérez Alonso]]. Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotzia Bilbon, [[Otxartabe]] Kirol Klubaren sortzailea, [[Otxarkoagako Auzo Elkartea|Otxarkoagako Auzo Elkarteko]] lehendakari ohia.
* [[Manu Robles-Arangiz]] ([[1884]]–[[1982]]) [[politikari]] eta [[Eusko Langileen Alkartasuna|ELAko]] [[Sindikatu|sindikalista]].
* [[José Antonio Rubalkaba Quintana]] ([[1940]]), [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] [[Zerrenda:Eusko Legebiltzarreko legebiltzarkideen zerrenda|eusko legebiltzarkidea]] 1980tik 2009ra arte.
* [[Bingen Zupiria]] ([[Hernani]], [[1961]]) [[Kazetaritza|kazetari]] eta politikaria, [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzako]] Kultura eta Hizkuntza Politika sailburua eta jaurlaritzaren bozeramailea.
== Txupinerak eta pregoilariak (Bilboko Aste Nagusikoak) ==
=== Txupinerak ===
* [[Fitxategi:Txupinera mahatsorriak 2.jpg|thumb|[[Maria Jesus Agirregoitia|Marije Agirregoitia]] (2024).]][[1979]]: [[Maria Jesus Agirregoitia]], [[Artxandape ikastola|Artxandape]] ikastolako langilea eta [[Bilboko Aste Nagusiko pregoilari|Aste Nagusiko]] Txupinera [[Uribarri (konpartsa)|Uribarri]]<nowiki/>konpartsarekin.
* [[Fitxategi:Txupinera mahatsorriak.jpg|thumb|Txupinera mahatsorri batzuk (Garbaio, Dominguez, Nuñez, Txarkan, eta Bañales, 2024).]]1994: [[Josune Bañales]], [[Zerrenda:Ikastolen Elkarteko ikastolak|Ikastolen Elkarteko]] Bizkaiko lehendakaria eta [[Bilboko Aste Nagusiko pregoilari|Aste Nagusiko]] Txupinera [[Gogorregi Konpartsa|Gogorregi]] konpartsarekin.
* 1997: [[Sonia Charcan]], kazetaria eta [[Bilboko Aste Nagusiko pregoilari|Aste Nagusiko]] Txupinera [[Pa...Ya|Aixe-Berri]] konpartsarekin.
* 1999: [[Arantza Garbaio Ruiz|Arantza Garbaio]], [[Euskal Preso Politikoen Kolektiboa|EPPKko]] kidea eta Aste Nagusiko Txupinera [[Pa...Ya]] konpartsarekin.
* 2012: [[Nerea Orizaola]]. Aste Nagusiko txupinera [[Zaratas]] konpartsarekin.<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Virginia Berastegui y Nerea Orizaola, protagonistas del pregón y txupin de Aste Nagusia|hizkuntza=es|data=2012-08-14|url=https://www.deia.eus/bizkaia/2012/08/14/virginia-berastegui-nerea-orizaola-protagonistas-5415356.html|aldizkaria=Deia|sartze-data=2024-09-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bilbok baditu pregoilaria eta txupinera|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/bideoak/osoa/939187/aste-nagusia-bideoa--pregoilariaren-eta-txupineraren-aurkezpena/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-09-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Especial Txupinera|hizkuntza=es|url=https://www.flickr.com/photos/jemonsalve/sets/72157630635341352/|aldizkaria=Flickr|sartze-data=2024-09-27}}</ref>
* 2018: [[Saioa Dominguez]], [[Biokimika|Biokimikaria]] eta Aste Nagusiko Txupinera [[Pa...Ya|Aixe-Berri]] konpartsarekin.
* 2019: [[Itsasne Nuñez]], Abokatu sindikalista eta Aste Nagusiko Txupinera [[Pa...Ya]] konpartsarekin.
=== Pregoilariak ===
* [[Fitxategi:Gaztedi pregoilari Berton aldizkaria Begoña 1998-2003 080.jpg|thumb|[[Gaztedi Dantzari Taldea|Gaztedi]] pregoilaria (2001)]][[1999]]: [[Irkus Robles-Arangiz]] artista eta kantaria.
* [[2001]]: [[Aitziber Irurtia]], [[Gaztedi Dantzari Taldea|Gaztedi Dantzari Taldearen]] izenean beren 50. urteurrenean.
* [[2004]]: [[Julio Ibarra]], [[Euskal Telebista|ETBko]] aurkezlea eta Aste Nagusiko pregoilaria
* [[2008]]: [[Aitor Elizegi]], [[Sukaldaritza|sukaldaria]].
* [[2016]]: [[Patxo Telleria]], aktore, zinema zuzendari eta antzerkigilea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Iñigo|abizena=Astiz|urtea=2016-08-20|izenburua=«Aste Nagusiak oso erro sakonak ditu jendearengan»|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/3502/022/001/2016-08-20/aste-nagusiak-oso-erro-sakonak-ditu-jendearengan.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-05-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=2016 Aste Nagusiko Pregoia (Patxo Telleria) • ZUZEU|hizkuntza=eu|data=2016-08-20|url=https://zuzeu.eus/euskal-herria/2016-aste-nagusiko-pregoia-patxo-telleria/|aldizkaria=ZUZEU|sartze-data=2019-05-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=EiTB|izenburua=Aste Nagusia 2016: Pregón de Patxo Telleria|data=2016-08-29|url=https://www.youtube.com/watch?v=lWrNos6HFg8|sartze-data=2019-05-05}}</ref>
* [[2023]]: [[Aiora Errenteria]], [[Zea Mays]] taldeko abeslaria.
== Beste batzuk ==
* [[Adelina Fernández Pérez]] ([[Miranda do Douro|Miranda de Douro]], [[1889]] - [[1938]]), arrain saltzaile eta [[Lanaren Konfederazio Nazionala|CNTko]] kidea.
* [[Garikoitz Aspiazu]] ([[1973]]) [[Euskadi Ta Askatasuna|etakidea]], Txeroki ezizenaz ezaguna.
* [[Amagoia Bilbao]]. sukaldaria
* [[Castor Jauregibeitia]] ([[1876]]-[[1928]]), [[Toreatzaile|''toreatzailea'']], ''Cocherito de Bilbao'' ezizenaz ezaguna.
* [[Onintze Salazar]] ([[1971]]) fisikari, meteorologo [[Euskalmet|Euskalmeten]] eta [[Euskal Irrati Telebista|ETBko]] eguraldi-aurkezlea.
* [[Jabi Perez]], Santutxuko Familia elkarteko kidea
[[Kategoria:Bilbotarrak]]
[[Kategoria:Pertsonen zerrendak]]
<gallery mode="packed" caption="Mahatsorri batzuk">
Fitxategi:Rodolfo Ares (2010).jpg|[[Rodolfo Ares]] ([[1954]]-[[2023]])
Fitxategi:Tasio Erkizia 2009an.jpg|[[Tasio Erkizia|Tasio Erkizia (]][[1943]])
Fitxategi:Jose Ramon Etxebarria - Euskadiko Kutxaren kartela.jpg|[[Jose Ramon Etxebarria]], ([[1948]])
Fitxategi:Xabier Kintana 2013.jpg|[[Xabier Kintana]] ([[1946]])
Fitxategi:Xabier Landabidea Argia DaniBlanco 2016.png|[[Xabier Landabidea]]
Fitxategi:Ainhoa IratiUEU2017.jpg|[[Ainhoa Latatu]] ([[1973]])
Fitxategi:Patxi Uribarren euskaltzain aramaioarra.jpg|[[Patxi Uribarren]] ([[1942]])
Fitxategi:Zalakain2.jpg|[[Jexuxmari Zalakain]] ([[1947]])
Fitxategi:Libe Altuna.png|[[Libe Altuna]] ([[1916]] – [[1993]])
Fitxategi:Hektor Ortega.jpg|[[Hektor Ortega]] ([[1966]])
Fitxategi:JSalgado.JPG|[[Javi Salgado]] ([[1980]])
Fitxategi:Angosto 1975edo mutilak 02.jpg|[[German Aldama]] (Gazteiz, [[1918]]-[[1994]])
Fitxategi:Gregorio Urkaregi Madariaga.jpg|[[Gregorio Urkaregi]]
Fitxategi:Esteban Kadarso - Amaia Mujika.jpg|[[Esteban Kadarso]] eta [[Amaia Mujika Goñi|Amaia Mujika]]
Fitxategi:ZorionEgileor2SaioaDominguez.jpg|[[Saioa Dominguez]]
Fitxategi:Miren Arzalluz (cropped).jpg|[[Miren Arzalluz]]
Fitxategi:Onintze Salazar 2017 (cropped).jpg|[[Onintze Salazar]]
Fitxategi:Pablo González de Langarika.jpg|[[Pablo González de Langarika]]
Fitxategi:Cocherito de Bilbao.png|[[Castor Jauregibeitia]] ([[1876]]-[[1928]])
Fitxategi:Lorea Argarate 2.jpg|[[Lorea Argarate]]
Fitxategi:Pilare Baraiazarra-berria ZaldiEro.jpg|[[Pilare Baraiazarra]]
Fitxategi:Eneko Barrutia 2008 - Bizkaie irratia 01.jpg|[[Eneko Barrutia]]
Fitxategi:Unai del Burgo UEU.jpg|[[Unai del Burgo]]
Fitxategi:Alvaro perez bilbao-eus.jpg|[[Álvaro Pérez Alonso|Alvaro Perez Alonso]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
<references />
75yvujdd4ov84zeunof83sgeczqtms1
Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa
0
1182732
10021730
9848621
2025-01-03T13:05:46Z
Theklan
336
/* Felipa Gisasola */
10021730
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula
|izenburu etzana = ez}}
'''Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa''' [[1888]]an [[Felipa Gisasola]] eibartarrak [[damaskinatu]] teknika erabiliz sortutako pieza da<ref>{{Erreferentzia|izena=José María Peláez|abizena=Valle|izenburua=Armería vasca de lujo en el siglo XIX: entre la Guerra de la Independencia y el final de las Guerras Carlistas|argitaletxea=Ediciones Beta III Milenio|hizkuntza=es|data=2005|url=https://books.google.es/books/about/Armer%C3%ADa_vasca_de_lujo_en_el_siglo_XIX.html?id=LLvUtgEACAAJ&redir_esc=y|isbn=978-84-96009-95-0|sartze-data=2024-05-10}}</ref>. Hainbat sari irabazi zituen, tartean [[1888ko Bruselako Erakusketa Unibertsala|Bruselako Erakusketa Unibertsaleko]] "Garapenaren Sari Handia". Gaur egun [[Armagintza Museoa]]n erakusgai dago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Felipa Guisasolak marko damaskinatuta|hizkuntza=eu|data=2024-02-02|url=https://museotik.euskadi.eus/egileak-felipa-guisasola-gabiola/izenburua-felipa-guisasolak-marko-damaskinatuta/objetua-markoa/museotik-ca-343586/webmus00-contenedor/eu/|aldizkaria=museotik.euskadi.eus|sartze-data=2024-05-10}}</ref>.
== Markoaren historia ==
Eibarko [[damaskinatu]]aren barruko pieza nabarmena da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Felipa Guisasolak damaskinatutako markoa|hizkuntza=eu|url=https://armia-eibar.eus/eu/bildumak/piezak/felipa-guisasola|aldizkaria=Armia museoa|sartze-data=2024-05-10}}</ref>. 1888. urtean Bruselako Erakusketa Unibertsalean "Garapenaren Sari Handia" saria eta urrezko domina jaso zituen obra honek damaskinatuaren teknika finaz gain artista handiek sorkuntzetan erabiltzen zuten teknika-aniztasuna erakusten digu.
Xehe-xehe landuta, marko damaskinatu honek hainbat teknika barne hartzen ditu: [[bozelketa]]-lanak, burdinan egindako irudi multzoen zizelkatzea, gune [[pabonatu]]ak, [[graneteatu]]tako akaberak eta apainketa artistiko delikatua. Pieza jatorrizko kutxarekin dator: larruzko luxuzko zorroa urrezko [[gofratu]]ak dituena.
== Felipa Gisasola ==
{{sakontzeko|Felipa Gisasola}}
Miguel Antonio Gisasolaren eta Josefa Gabiolaren alaba, Felipa Guisasola 1852ko apirilaren 30ean jaio zen. Artean umea zela hil zitzaion aita eta Udal Marrazki-Eskolan hartutako marrazki-nozio arin batzuk baino ez zituela Felipa haurtzaroan hasi zen damaskinatua egiten familia aurrera ateratzeko. 1865. urtean Isabel II.a erreginak Eibarrera egindako bisita bat zela eta, tokiko lanen erakusketa bat antolatu zen non Felipak damaskinatzaile gazte gisa parte hartu zuen. Haren lanak erreginarengan sortutako interesagatik urtean 1.500 pezetako beka eman zioten ikasten jarraitzeko. Horri esker aurrerago Plazido Zuloagarekin marrazketa maila hobetu ahal izan zuen eta bere artea garatu Eibarko damaskinatuaren erreferente bihurtzeraino. Eibarren emakumeek damaskinatuan izandako paperaren aurrekari sendoa izan zen, gutxienez beste 250 emakume izan baitziren ondoren damaskinatuan aritu zirenak<ref>{{erreferentzia|izena=Juan|abizena=San Martin|urtea=1981|izenburua=El damasquinado de Eibar|argitaletxea=Patronato del Museo de Eibar|ISBN=84-600-2471-7|hizkuntza=es|url=https://www.euskariana.euskadi.eus/euskadibib/es/bib/1411721.do?queryId=1005&position=2}}{{Apurtutako esteka|date=uztaila 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.
Damaskinatuaren artean aitzindaritzat hartuta eta teknika artistiko honetan trebetasun berezia izanda, Felipak Udal Marrazki-Eskolan irakaslea izatea lortu zuen. Arte honen transmisorea izan zen hainbat hamarkadatan zehar eta etorkizuneko damaskinatzaile-belaunaldien formakuntza eta ikaskuntza ahalbidetu zuen.
Merkatari gisa Felipak bere bizitzan zehar hainbat damaskinatu-tailer eta estudio zabaldu zituen Eibarren, baita Madrilen bere arte-sorkuntzekin lotutako negozioa ere. Garai hartan 1892ko Madrilgo Erakusketako Ohorezko diploma irabazi zuen. Ondoren nazioarte mailako beste zenbait sari ere eskuratu zituen.
== Erakusketak ==
* 1888: Bruselako Erakusketa Unibertsala, Belgika. Garapenaren Sari Handia eta urrezko domina.
* 1892: Madrilgo Erakusketako Ohorezko diploma.
== Irudi galeria ==
<gallery mode="packed" heights="240">
Felipa Guisasolak damaskinatutako markoa - iskina.jpg
Felipa Guisasolak damaskinatutako markoa - xehetasuna.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
d297g56gmiu6h67gt24o7nc3jc6k2cs
Lankide:JJMC89 bot/Commons eguneko irudia
2
1184629
10022155
10021454
2025-01-04T00:07:47Z
JJMC89 bot
71201
Updating Commons picture of the day, [[:c:Template:Potd/2025-01-04 (en)|caption attribution]]
10022155
wikitext
text/x-wiki
<includeonly>{{#switch:{{{1|}}}
|caption=[[:c:w:Maloja Pass|Maloja Pass]] in the [[:c:w:blue hour|blue hour]]
|#default=Malojapass Böhringer 2018.jpg
<!--DON'T EDIT BELOW THIS LINE. IT FILLS OUT THE REST FOR YOU.
-->
}}</includeonly><noinclude>{{Txantiloi dokumentazioa}}</noinclude>
55qr630do22cjnk4oy1adar9zyxpwzs
Athletic 2024-25
0
1186934
10022127
10014124
2025-01-03T22:20:25Z
Daeri
16654
10022127
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|colspan=11|<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Simón Mendibil|Unai '''Simon''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'92
|97-6-11
|Harrobia
|198
|0
|2018
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/05/24/unai-simonek-2029ra-arte-luzatu-du-athletic-clubekin-duen-konpromisoa/ Unai Simonek 2029ra arte luzatu du Athletic Clubekin duen konpromisoa]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|2
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel|Andoni '''Gorosabel''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'74
|96-8-4
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|12
|0
|2024
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/19/gorosabelek-2028ra-arte-sinatu-du-athletic-clubekin/ Gorosabelek 2028ra arte sinatu du Athletic Clubekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Daniel Vivian|Dani '''Vivian''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'84
|99-7-5
|[[Santutxu Futbol Kluba|Santutxu]]
|125
|5
|2021
|2032 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/01/dani-vivian-athletic-clubekin-konprometitu-da-2032ra-arte/ Dani Vivian Athletic Clubekin konprometitu da 2032ra arte]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]] eta [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|4
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes|Aitor '''Paredes''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|00-4-29
|Harrobia
|75
|4
|2022
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/03/21/aitor-paredesek-2029ra-arte-berritu-du-kontratua/ Aitor Paredesek 2029ra arte berritu du kontratua]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Yeray Álvarez|'''Yeray''' Álvarez]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'82
|95-1-24
|Harrobia
|239
|3
|2016
|2026 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2019/07/18/yeray-alvarezek-kontratua-berritu-du-2 Yeray Alvarezek kontratua berritu du]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Vesga|Mikel '''Vesga''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'91
|93-5-21
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|222
|10
|16-17,17-18,19
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/12/21/vesgak-2027ra-arte-luzatu-du-bere-kontratua Vesgak 2027ra arte luzatu du bere kontratua]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alex Berenguer|Alex '''Berenguer''']]
|align=left|[[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
|1'75
|95-7-4
|[[Torino FC|Torino]]
|193
|32
|2020
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/07/07/berenguerrek-hiru-urte-gehiagoz-sinatu-du-athletic-clubekin/ Berenguerrek hiru urte gehiagoz sinatu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oihan Sancet|Oihan '''Sancet''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'88
|00-4-25
|Harrobia
|177
|33
|2019
|2032 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/04/01/oihan-sancetek-2032ra-arte-berritu-du-bere-kontratua Oihan Sancetek 2032ra arte berritu du bere kontratua]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Iñaki Williams|Iñaki '''Williams''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'86
|94-6-15
|Harrobia
|445
|108
|2014
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2019/08/12/inaki-williamsen-kontratua-luzatu-da IÑAKI WILLIAMSEN KONTRATUA LUZATU DA]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]], [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainia]] eta [[Ghanako futbol selekzio nazionala|Ghanarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|10
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Nicholas Williams|Nico '''Williams''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'81
|02-7-12
|Harrobia
|145
|22
|2020
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/12/01/nico-williamsek-hiru-denboraldirako-berritu-du-athleticekin Nico Williamsek hiru denboraldirako berritu du Athleticekin]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Álvaro Djaló|Álvaro '''Djaló''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'75
|99-8-16
|[[Sporting Clube de Braga|Sporting Braga]]
|15
|1
|2024
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/03/04/akordioa-sc-bragarekin-alvaro-djalo-fitxatzeko/ Akordioa SC Bragarekin Alvaro Djalo fitxatzeko]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|12
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gurutzeta|Gorka '''Gurutzeta''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'88
|96-9-12
|Harrobia
|105
|29
|18-19,22
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/02/20/guruzetak-2028ra-arte-berritu-du-kontratua/ Guruzetak 2028ra arte berritu du kontratua/]</ref>
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Julen Agirrezabala|Julen '''Agirrezabala''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'87
|00-12-26
|Harrobia
|54
|0
|2021
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/05/31/julen-agirrezabalak-athletic-clubekin-2027ra-arte-berritu-du/ Julen Agirrezabalak Athletic Clubekin 2027ra arte berritu du]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Nuñez Gestoso|Unai '''Nuñez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|97-1-30
|Harrobia
|120
|3
|17-22,24
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/08/28/unai-nunez-athletic-clubera-utzita-itzuli-da/ Unai Nuñez Athletic Clubera utzita itzuli da]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]] eta [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Lekue|Iñigo '''Lekue''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'80
|93-5-24
|[[Danok Bat]]
|250
|4
|2015
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/04/23/inigo-lekuek-2025era-arte-berritu-du-kontratua Iñigo Lekuek 2025era arte berritu du kontratua]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Ruiz de Galarreta|Iñigo Ruiz de '''Galarreta''']]
|align=left|[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'75
|93-8-6
|Harrobia
|65
|1
|11-13,23
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/06/07/galarreta-athletic-clubera-itzuli-da Galarreta Athletic Clubera itzuli da]</ref>
|
|-
|17
| align="left" |{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Aljeria}} [[Yuri Berchiche|'''Yuri''' Berchiche]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'81
|90-2-10
|Harrobia
|216
|14
|2018
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/03/25/yuri-berchichek-kontratua-berritu-du-athleticekin/ Yuri Berchichek kontratua berritu du Athleticekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Óscar de Marcos|Oscar '''De Marcos''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'82
|89-4-14
|[[Deportivo Alavés|Alaves]]
|551
|38
|2009
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/05/19/datorren-denboraldian-de-marcos-izango-da-athleticeko-kapitaina/ Datorren denboraldian De Marcos izango da Athleticeko kapitaina]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Javier Martón|Javi '''Martón''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'83
|99-5-6
|[[Real Sociedad]]
|3
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/07/05/marton-athletic-clubeko-jokalari-berria Marton Athletic Clubeko jokalari berria]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Unai Gómez]]'''
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'83
|03-5-25
|Harrobia
|55
|3
|2023
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/10/20/unai-gomezek-2028ra-arte-berritu-du-athletic-clubekin Unai Gomezek 2028ra arte berritu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Herrera|Ander '''Herrera''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'82
|89-8-14
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|187
|11
|11-14,22
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/13/ander-herrerak-kontratua-berritu-du-athletic-clubekin/ Ander Herrerak kontratua berritu du Athletic Clubekin]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Nicolás Serrano|Nico '''Serrano''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'78
|03-3-5
|Harrobia
|22
|2
|21-22,24
|2026 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/08/10/nico-serranok-beste-bi-urtez-berritu-du-kontratua-eta-pec-zwolle-taldera-irtengo-da-utzita Nico Serranok beste bi urtez berritu du kontratua eta Pec Zwolle taldera irtengo da utzita]</ref>
|
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Jauregizar|Mikel '''Jauregizar''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'77
|03-11-13
|Harrobia
|29
|1
|2023
|2027
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|24
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Prados|Beñat '''Prados''']]
|align=left|[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'79
|01-2-8
|Harrobia
|53
|2
|2023
|2031 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/27/benat-pradosek-2031ra-arte-sinatu-du-athletic-clubekin/ Beñat Pradosek 2031ra arte sinatu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|26
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Mexiko}} [[Alex Padilla|Alex '''Padilla''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'90
|03-9-1
|Harrobia
|5
|0
|2024
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2025/01/03/padillak-2029ra-arte-berritu-du-athletic-clubekin/ Padillak 2029ra arte berritu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peio Canales|Peio '''Canales''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'79
|05-1-17
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2027
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
<!--
|29
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Gerenabarrena|Beñat '''Gerenabarrena''']]
|align=left|[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'75
|03-3-29
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2027 <ref>[https://as.com/futbol/mas_futbol/gerenabarrena-renueva-tres-temporadas-con-el-athletic-n/ Gerenabarrena renueva tres temporadas con el Athletic]</ref>
|
|-
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aimar Duñabeitia|Aimar '''Duñabeitia''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'84
|03-6-22
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
-->
|32
|align=left|{{banderaikur|Senegal}} [[Adama Boiro|'''Adama''' Boiro]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'83
|02-6-22
|[[Osasuna]]
|8
|1
|2024
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/01/24/akordioa-osasunako-adama-boiro-ezker-hegaleko-atzelariarekin Akordioa Osasunako Adama Boiro ezker hegaleko atzelariarekin]</ref>
|
|-
<!--
|33
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aingeru Olabarrieta|Aingeru '''Olabarrieta''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'82
|05-11-14
|Harrobia
|1
|0
|2023
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Gastesi|Oier '''Gastesi''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'90
|03-10-30
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2026 <ref>[https://as.com/futbol/primera/gastesi-amplia-su-contrato-hasta-2026-n/ Gastesi amplía su contrato con el Athletic hasta 2026]</ref>
|
|-
-->
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} [[Ernesto Valverde]] (03-05,13-17,22-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]] = Epe luzeko baja.
* <small> 25 baino handiagoa den zenbakia duten joklariak [[Bilbao Athletic 2024/2025|Bilbao Athletic]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako zenbakiak eraman beharko dituzte.</small>
=== Lagatakoak ===
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hugo Rincón|Hugo '''Rincón''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'85
|03-1-27
|Harrobia
|0
|0
|Inoiz
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/08/06/hugo-rinconek-2028ra-arte-berritu-du/ Hugo Rinconek 2028ra arte berritu du]</ref>
|
|-
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Egiluz|Unai '''Egiluz''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'88
|02-3-19
|Harrobia
|1
|0
|23-24
|2026
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Vencedor|Unai '''Vencedor''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'76
|00-11-15
|Harrobia
|82
|0
|19-23
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2022/05/13/unai-vencedorrek-2027ra-arte-luzatu-du-kontratua Unai Vencedorrek 2027ra arte luzatu du kontratua]</ref>
|
|-
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Adu Ares|'''Adu Ares''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'83
|01-10-12
|[[Santutxu Futbol Kluba|Santutxu]]
|27
|2
|22-24
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/12/14/adu-aresek-2027ra-arte-berritu-du-bere-kontratua Adu Aresek 2027ra arte berritu du bere kontratua]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Urko Iruretagoiena|'''Izeta''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'75
|99-9-29
|[[Eibar KE|Eibar]]
|0
|0
|Inoiz
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/08/08/urko-izetak-utzita-jokatuko-du-cd-mirandes/ Urko Izetak utzita jokatuko du CD Mirandesen]</ref>
|
|-
|}
<!--
=== Baja Neguan ===
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-
|}
=== Neguko merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
|}
-->
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Álvaro Djaló]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Sporting Clube de Braga|Sporting Braga]]
| Fitxaketa
| 15.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Nuñez Gestoso|Unai Nuñez]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Nicolás Serrano|Nico Serrano]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Javier Martón|Javi Martón]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
<!--
| {{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Bilbao Athletic]]
| 1.taldera igo
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Vencedor]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| Lagatua
|
|-
-->
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Raúl García]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| Erretiratua
|
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Asier Villalibre]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Imanol García de Albeniz]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[AC Sparta Praga|Sparta Praga]]
| Fitxaketa
| 500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Daniel García Carrillo|Dani Garcia]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Olympiacos F.C.|Olympiacos]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Iker Muniain]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Egiluz]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Adu Ares]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Real Zaragoza|Zaragoza]]
| Lagatua
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (1.maila)
!colspan="4"|Kopa
!colspan="4"|Europa League
!colspan="4"|Superkopa
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Simón Mendibil|'''Simon''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| 3/3|| 270'|| (2)|| 0|| 2/2|| 180'|| (2)|| 0|| || || || || 1/1|| 90'|| (0)|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel|'''Gorosabel''']]
| 12/10|| 806'|| 0|| 1|| 7/5|| 445'|| 0|| 1|| || || || || 5/5|| 361'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Daniel Vivian|'''Vivian''']]
| 22/19|| 1799'|| 2|| 0|| 16/14|| 1314'|| 2|| 0|| || || || || '''6'''/5|| 485'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|4
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes|'''Paredes''']]
| 18/18|| 1565'||3
| 0|| 12/12|| 1025'||2
| 0|| || || || || '''6'''/'''6'''|| '''54'''<nowiki/>'''<nowiki/>0''''|| 1|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Yeray Álvarez|'''Yeray''']]
| 11/10|| 856'|| 0|| 0|| 10/9|| 811'|| 0|| 0|| || || || || 1/1|| 45'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Vesga|'''Vesga''']]
| 14/4|| 420'|| 0|| 0|| 12/4|| 381'|| 0|| 0|| || || || || 2/0|| 39'|| 0|| 0|| -|| -|| -
| -
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alex Berenguer|'''Berenguer''']]
| '''24'''/14|| 1312'|| 4|| 5|| '''18'''/12|| 1036'|| 4|| 4|| || || || || '''6'''/2|| 276'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oihan Sancet|'''Sancet''']]
| 20/16|| 1273'|| '''8'''|| 2|| 16/13|| 1017'|| '''7'''|| 1|| || || || || 4/3|| 256'|| 1|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Iñaki Williams|'''I.Williams''']]
| '''24'''/'''23'''|| '''19'''<nowiki/>'''73<nowiki/>''''|| '''8'''|| '''6'''|| '''18'''/'''17'''|| '''14'''<nowiki/>'''72''''|| 4|| '''6'''|| || || || || '''6'''/'''6'''|| 501'|| '''4'''|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Nicholas Williams|'''N.Williams''']]
| 23/19|| 1623'|| 2|| 5|| 17/14|| 1241'|| 1|| 3|| || || || || '''6'''/5|| 382'|| 1|| '''2'''|| -|| -|| -|| -
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Álvaro Djaló|'''Djaló''']]
| 15/6|| 584'|| 1|| 0|| 12/4|| 441'|| 1|| 0|| || || || || 3/2|| 143'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|12
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gurutzeta|'''Gurutzeta''']]
| 23/16|| 1364'|| 6|| 4|| '''18'''/11|| 980'|| 5|| 2|| || || || || 5/5|| 384'|| 1|| '''2'''|| -|| -|| -|| -
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Julen Agirrezabala|'''Agirrezabala''']]
| 19/19|| 1657'|| (11)|| 0|| 14/14|| 1207'|| (9)|| 0|| || || || || 5/5|| 450'|| (2)|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Nuñez Gestoso|'''Nuñez''']]
| 4/3|| 280'|| 0|| 1|| 3/3|| 270'|| 0|| 0|| || || || || 1/0|| 10'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Lekue|'''Lekue''']]
| 8/4|| 385'|| 0|| 0|| 7/4|| 371'|| 0|| 0|| || || || || 1/0|| 14'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Ruiz de Galarreta|'''Galarreta''']]
| 21/17|| 1355'|| 0|| 2|| 15/11|| 890'|| 0|| 2|| || || || || '''6'''/'''6'''|| 465'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Aljeria}} [[Yuri Berchiche|'''Yuri''']]
| 21/17|| 1585'|| 0|| 0|| 16/12|| 1135'|| 0|| 0|| || || || || 5/5|| 450'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[óscar de Marcos|'''De Marcos''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
| 19/12|| 1180'|| 0|| 5|| 15/11|| 1001'|| 0|| 4|| || || || || 4/1|| 179'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Javier Martón|'''Martón''']]
| 3/0|| 50'|| 0|| 0|| 3/0|| 50'|| 0|| 0|| || || || || -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Unai Gómez]]'''
| 23/5|| 675'|| 1|| 2|| 17/4|| 501'|| 1|| 1|| || || || || '''6'''/1|| 174'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Herrera|'''Herrera''']]
| 13/2|| 359'|| 0|| 0|| 8/2|| 269'|| 0|| 0|| || || || || 5/0|| 90'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Nicolás Serrano|'''Serrano''']]
| 5/1|| 163'|| 1|| 0|| 3/1|| 102'|| 0|| 0|| || || || || 2/0|| 61'|| 1|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Jauregizar|'''Jauregizar''']]
| 19/13|| 1143'|| 1|| 0|| 16/11|| 989'|| 1|| 0|| || || || || 3/2|| 154'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|24
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Prados|'''Prados''']]
| 20/14|| 1117'|| 2|| 0|| 15/10|| 802'|| 1|| 0|| || || || || 5/4|| 315'|| 1|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|26
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Mexiko}} [[Alex Padilla|'''Padilla''']]
| 5/3|| 320'|| (6)|| 0|| 5/3|| 320'|| (6)|| 0|| || || || || -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peio Canales|'''Canales''']]
| 1/0|| 19'|| 0|| 0|| 1/0|| 19'|| 0|| 0|| || || || || -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|32
|align=left|{{banderaikur|Senegal}} [[Adama Boiro|'''Adama''']]
| 8/7|| 544'|| 1|| 1|| 7/6|| 468'|| 0|| 0|| || || || || 1/1|| 76'|| 1|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
<!--
|33
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aingeru Olabarrieta|'''Olabarrieta''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || || || -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
-->
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Adu Ares|'''Ares''']] '''(B)'''
| 1/0|| 18'|| 0|| 0|| 1/0|| 18'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|}
''Jokalariak guztira: 28''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztien artean hamaikakoetan gehien agertu diren jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.26|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Unai Simón Mendibil|'''Simon''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Lekue|'''Lekue''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=1.08|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes|'''Paredes''']] </span>}}
{{Image label|x=0.55|y=1.08|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Daniel Vivian|'''Vivian''']]</span>}}
{{Image label|x=0.10|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Aljeria}} [[Yuri Berchiche|'''Yuri''']]</span>}}
{{Image label|x=0.42|y=0.80|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Ruiz de Galarreta|'''Galarreta''']]</span>}}
{{Image label|x=0.42|y=0.65|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Oihan Sancet|'''Sancet''']]</span>}}
{{Image label|x=0.65|y=0.52|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[óscar de Marcos|'''De Marcos''']]</span>}}
{{Image label|x=0.10|y=0.52|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Nicholas Williams|'''N.Williams''']]</span>}}
{{Image label|x=0.35|y=0.40|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Iñaki Williams|'''I.Williams''']]</span>}}
{{Image label|x=0.35|y=0.25|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gurutzeta|'''Gurutzeta''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Burgos Club de Fútbol|Burgos]]
|[[El Plantío Futbol Zelaia|El Plantío]], [[Burgos]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8467/kronika 2 – 1]
|[[Javier Martón|Martón]] 54'
|[[Yuri Berchiche|Yuri]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 1', [[Florian Miguel|Miguel]] 52'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 24|Uztailak 24]]
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[Lasesarre estadioa|Lasesarre]], [[Barakaldo]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8468/kronika 2 – 1]
|[[Iñaki Williams]] 39', [[Peio Canales|Canales]] 46'
|[[Yeray Cabanzón|Yeray]] 69'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Uztailaren 27|Uztailak 27]]
|[[Sporting Clube de Portugal|Sporting Portugal]]
|[[José Alvalade estadioa|José Alvalade]], [[Lisboa]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8476/kronika 3 – 0]
|
|[[Pedro Gonçalves|Gonçalves]] 10', [[Marcus Edwards|Edwards]] 80', [[Francisco Trincão|Trincão]] 83'
|[[Troféu Cinco Violinos]] XIII.edizioa
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 1]]a
|[[Eibar KE|Eibar]]
|[[Las Llanas Udal Zelaia|Las Llanas]], [[Sestao]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8469/kronika 1 – 0]
|[[Álvaro Djaló|Djaló]] 85'
|
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 3]]a
|[[Osasuna]]
|[[Lasesarre estadioa|Lasesarre]], [[Barakaldo]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8477/kronika 2 – 1]
|[[Álvaro Djaló|Djaló]] 19', [[Iñaki Williams]] 65'
|[[Rubén García Santos|Rubén García]] 26'
|[[VIII. Euskal Herria Txapela 2023-2024|VIII.]] [[Euskal Herria Txapela|EH Txapela]] (3.garaikurra)
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 7]]a
|[[Aston Villa Football Club|Aston Villa]]
|[[Bescot Stadium|Bescot]], [[Walsall]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8470/kronika 3 – 2]
|[[Yeray Álvarez|Yeray]] 26', [[Gorka Gurutzeta|Guruzeta]] 71'
|[[Jacob Ramsey|Ramsey]] 4', [[Jaden Philogene|Philogene]] 60', [[Cameron Archer|Archer]] 89'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 10]]a
|[[VfB Stuttgart|Stuttgart]]
|[[MHPArena]], [[Stuttgart]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8471/kronika 4 – 0]
|
|[[Silas Katompa Mvumpa|Silas]] 11', 49', [[Ermedin Demirović|Demirović]] 14', [[Nick Woltemade|Woltemade]] 79'
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ffffdd"
|1
|[[Abuztuaren 15]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8431/kronika 1 – 1]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 27'
|[[Christantus Uche|Uche]] 64'
|47.845
|16.
|-bgcolor="#ffdddd"
|2
|[[Abuztuaren 24]]a
|[[Barça]]
|[[Lluís Companys Olinpiar Estadioa|Lluís Companys]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8432/kronika 2 – 1]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] ([[Penalti|pen.]]) 42'
|[[Lamine Yamal|Yamal]] 24', [[Robert Lewandowski|Lewandowski]] 75'
|46.448
|15.
|- bgcolor="#ddffdd"
|3
|[[Abuztuaren 28]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8433/kronika 1 – 0]
|[[Beñat Prados|Prados]] 45'
|
|48.644
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|4
|[[Abuztuaren 31]]
|[[Atletico Madril]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8434/kronika 0 – 1]
|
|[[Ángel Correa|Correa]] 92'
|48.617
|14.
|- bgcolor="#ddffdd"
|5
|[[Irailaren 15]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Kanaria Handiko estadioa|Kanaria Handikoa]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8435/kronika 2 – 3]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 7', [[Nico Williams]] 30', [[Aitor Paredes|Paredes]] 76'
|[[Sandro Ramírez|Sandro]] 58', [[Álex Muñoz]] 83'
|25.908
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|7
|[[Irailaren 19]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Butarque Udal Estadioa|Butarque]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8437/kronika 0 – 2]
|[[Daniel Vivian|Vivian]] 65', [[Iñaki Williams]] 75'
|
|8.304
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|6
|[[Irailaren 22]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8436/kronika 3 – 1]
|[[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 4', 39'; [[Álvaro Djaló|Djaló]] 80'
|[[Iago Aspas]] ([[Penalti|pen.]]) 25'
|48.373
|5.
|- bgcolor="#ffffdd"
|8
|[[Irailaren 29]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8438/kronika 1 – 1]
|[[Mikel Jauregizar|Jauregizar]] 36'
|[[Alex Padilla|Padilla]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 93'
|48.288
|5.
|-bgcolor="#ffdddd"
|9
|[[Urriaren 6]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Montilivi estadioa|Montilivi]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8439/kronika 2 – 1]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 41'
|[[Yáser Asprilla|Asprilla]] 38', [[Cristhian Stuani|Stuani]] ([[Penalti|pen.]]) 99'
|13.396
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|10
|[[Urriaren 20]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8473/kronika 4 – 1]
|[[Daniel Vivian|Vivian]] 6', [[Iñaki Williams]] 28', 30'; [[Alex Berenguer|Berenguer]] 55'
|[[Álvaro Tejero|Tejero]] 92'
|46.713
|5.
|- bgcolor="#ffffdd"
|11
|[[Urriaren 27]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Son Moix estadioa|Son Moix]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8440/kronika 0 – 0]
|
|
|19.797
|5.
|- bgcolor="#ffffdd"
|12
|[[Azaroaren 3]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8441/kronika 1 – 1]
|[[Alex Berenguer|Berenguer]] 68'
|[[Pablo Fornals|Fornals]] 52'
|46.898
|6.
|- bgcolor="#ffffdd"
|13
|[[Azaroaren 10]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[José Zorrilla estadioa|José Zorrilla]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8442/kronika 1 – 1]
|[[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 94'
|[[Raúl Moro|Moro]] 79'
|23.515
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|14
|[[Azaroaren 24]]a
|[[Real Sociedad]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8443/kronika 1 – 0]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 26'
|
|50.719
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|15
|[[Abenduaren 1]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Vallecasko futbol zelaia|Vallecas]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8444/kronika 1 – 2]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 65', 78'
|[[Randy Nteka|Nteka]] 14'
|13.639
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|19
|[[Abenduaren 4]]a
|[[Real Madril]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8448/hamaikakoak 2 – 1]
|[[Alex Berenguer|Berenguer]] 53', [[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 80'
|[[Jude Bellingham|Bellingham]] 78'
|51.364
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|16
|[[Abenduaren 8]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8445/kronika 2 – 0]
|[[Aitor Paredes|Paredes]] 15', [[Iñaki Williams]] 69'
|
|47.203
|4.
|- bgcolor="#ffffdd"
|17
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Alaves]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8446/kronika 1 – 1]
|[[Unai Gómez]] 10'
|[[Joan Jordán|Jordán]] 67'
|19.239
|4.
|- bgcolor="#ddffdd"
|18
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Osasuna]]
|[[Sadar]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8447/kronika 1 – 2]
|[[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 31', [[Alex Berenguer|Berenguer]] 74'
|[[Lucas Torró|Torró]] 25'
|22.030
|4.
|-
|20
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Balaídos estadioa|Balaídos]]
|
|
|
|
|
|-
|21
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|22
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Benito Villamarín estadioa|Benito Villamarín]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Otsailaren 9]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Otsailaren 16]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Cornellà-El Prat estadioa|Cornellà-El Prat]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 23]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Martxoaren 2]]a
| [[Atletico Madril]]
|[[Metropolitano estadioa|Metropolitano]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Martxoaren 16]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Ramón Sánchez Pizjuán estadioa|Sánchez Pizjuán]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Osasuna]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Apirilaren 6]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[El Madrigal|La Cerámica]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Real Madril]]
|[[Santiago Bernabéu estadioa|Santiago Bernabéu]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Apirilaren 23]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Real Sociedad]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Maiatzaren 11]]
|[[Alaves]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Maiatzaren 14]]
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Mestalla]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 25]]a
|[[Barça]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|-
|Final Hamaseirenak
|[[Urtarrilaren 4]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]]
|[[Las Gaunas Futbol Zelaia|Las Gaunas]]
|
|
|
|
|-
|}
==== Europa League ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ffffdd"
|Liga #1
|[[Irailaren 26]]a
|[[AS Roma|Roma]]
|[[Stadio Olimpico]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8478/kronika 1 – 1]
|[[Aitor Paredes|Paredes]] 84'
|[[Artem Dovbyk|Dovbyk]] 32'
|63.702
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #2
|[[Urriaren 3]]a
|[[AZ Alkmaar]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8479/kronika 2 – 0]
|[[Iñaki Williams]] 72', [[Oihan Sancet|Sancet]] 85'
|
|46.328
|11.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #3
|[[Urriaren 24]]a
|[[SK Slavia Praga|Slavia Praga]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8480/kronika 1 – 0]
|[[Nico Williams]] 33'
|
|47.766
|8.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #4
|[[Azaroaren 7]]a
|[[PFC Ludogorets Razgrad|Ludogorets]]
|[[Huvepharma Arena]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8481/kronika 1 – 2]
|[[Iñaki Williams]] 73', [[Nico Serrano|Serrano]] 74'
|[[Erick Marcus|Marcus]] 20'
|9.345
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #5
|[[Azaroaren 28]]a
|[[IF Elfsborg|Elfsborg]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8482/kronika 3 – 0]
|[[Adama Boiro|Adama]] 6', [[Beñat Prados|Prados]] 24', [[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 53'
|
|46.325
|2.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #6
|[[Abenduaren 12]]a
|[[Fenerbahçe]]
|[[Şükrü Saracoğlu estadioa|Şükrü Saracoğlu]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8482/kronika 0 – 2]
|[[Iñaki Williams]] 5', 45'
|
|35.263
|2.
|-
|Liga #7
|[[Urtarrilaren 23]]a
|[[Beşiktaş JK|Beşiktaş]]
|[[Vodafone Park|Beşiktaş Stadyumu]]
|
|
|
|
|
|-
|Liga #8
|[[Urtarrilaren 30]]a
|[[FC Viktoria Plzeň|Viktoria Plzeň]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|}
==== Superkopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|-
|Finalerdia
|[[Urtarrilaren 8]]a
|[[Barça]]
|[[King Abdullah Sports City|King Abdullah]]
|
|
|
|
|-
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
== Ikus, gainera ==
* [[Athletic 2023-2024|Athletic 2023-24]]
* [[Athletic 2025-26]]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Athleticeko historia]]
263ntt03t3umqe6zakhnvlb3kg83b2r
10022144
10022127
2025-01-03T23:27:52Z
Daeri
16654
/* Estatistikak */
10022144
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|colspan=11|<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Simón Mendibil|Unai '''Simon''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'92
|97-6-11
|Harrobia
|198
|0
|2018
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/05/24/unai-simonek-2029ra-arte-luzatu-du-athletic-clubekin-duen-konpromisoa/ Unai Simonek 2029ra arte luzatu du Athletic Clubekin duen konpromisoa]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|2
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel|Andoni '''Gorosabel''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'74
|96-8-4
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|12
|0
|2024
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/19/gorosabelek-2028ra-arte-sinatu-du-athletic-clubekin/ Gorosabelek 2028ra arte sinatu du Athletic Clubekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Daniel Vivian|Dani '''Vivian''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'84
|99-7-5
|[[Santutxu Futbol Kluba|Santutxu]]
|125
|5
|2021
|2032 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/01/dani-vivian-athletic-clubekin-konprometitu-da-2032ra-arte/ Dani Vivian Athletic Clubekin konprometitu da 2032ra arte]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]] eta [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|4
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes|Aitor '''Paredes''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|00-4-29
|Harrobia
|75
|4
|2022
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/03/21/aitor-paredesek-2029ra-arte-berritu-du-kontratua/ Aitor Paredesek 2029ra arte berritu du kontratua]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Yeray Álvarez|'''Yeray''' Álvarez]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'82
|95-1-24
|Harrobia
|239
|3
|2016
|2026 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2019/07/18/yeray-alvarezek-kontratua-berritu-du-2 Yeray Alvarezek kontratua berritu du]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Vesga|Mikel '''Vesga''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'91
|93-5-21
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|222
|10
|16-17,17-18,19
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/12/21/vesgak-2027ra-arte-luzatu-du-bere-kontratua Vesgak 2027ra arte luzatu du bere kontratua]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alex Berenguer|Alex '''Berenguer''']]
|align=left|[[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
|1'75
|95-7-4
|[[Torino FC|Torino]]
|193
|32
|2020
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/07/07/berenguerrek-hiru-urte-gehiagoz-sinatu-du-athletic-clubekin/ Berenguerrek hiru urte gehiagoz sinatu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oihan Sancet|Oihan '''Sancet''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'88
|00-4-25
|Harrobia
|177
|33
|2019
|2032 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/04/01/oihan-sancetek-2032ra-arte-berritu-du-bere-kontratua Oihan Sancetek 2032ra arte berritu du bere kontratua]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Iñaki Williams|Iñaki '''Williams''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'86
|94-6-15
|Harrobia
|445
|108
|2014
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2019/08/12/inaki-williamsen-kontratua-luzatu-da IÑAKI WILLIAMSEN KONTRATUA LUZATU DA]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]], [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainia]] eta [[Ghanako futbol selekzio nazionala|Ghanarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|10
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Nicholas Williams|Nico '''Williams''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'81
|02-7-12
|Harrobia
|145
|22
|2020
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/12/01/nico-williamsek-hiru-denboraldirako-berritu-du-athleticekin Nico Williamsek hiru denboraldirako berritu du Athleticekin]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Álvaro Djaló|Álvaro '''Djaló''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'75
|99-8-16
|[[Sporting Clube de Braga|Sporting Braga]]
|15
|1
|2024
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/03/04/akordioa-sc-bragarekin-alvaro-djalo-fitxatzeko/ Akordioa SC Bragarekin Alvaro Djalo fitxatzeko]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|12
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gurutzeta|Gorka '''Gurutzeta''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'88
|96-9-12
|Harrobia
|105
|29
|18-19,22
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/02/20/guruzetak-2028ra-arte-berritu-du-kontratua/ Guruzetak 2028ra arte berritu du kontratua/]</ref>
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Julen Agirrezabala|Julen '''Agirrezabala''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'87
|00-12-26
|Harrobia
|54
|0
|2021
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/05/31/julen-agirrezabalak-athletic-clubekin-2027ra-arte-berritu-du/ Julen Agirrezabalak Athletic Clubekin 2027ra arte berritu du]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Nuñez Gestoso|Unai '''Nuñez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|97-1-30
|Harrobia
|120
|3
|17-22,24
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/08/28/unai-nunez-athletic-clubera-utzita-itzuli-da/ Unai Nuñez Athletic Clubera utzita itzuli da]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]] eta [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Lekue|Iñigo '''Lekue''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'80
|93-5-24
|[[Danok Bat]]
|250
|4
|2015
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/04/23/inigo-lekuek-2025era-arte-berritu-du-kontratua Iñigo Lekuek 2025era arte berritu du kontratua]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Ruiz de Galarreta|Iñigo Ruiz de '''Galarreta''']]
|align=left|[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'75
|93-8-6
|Harrobia
|65
|1
|11-13,23
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/06/07/galarreta-athletic-clubera-itzuli-da Galarreta Athletic Clubera itzuli da]</ref>
|
|-
|17
| align="left" |{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Aljeria}} [[Yuri Berchiche|'''Yuri''' Berchiche]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'81
|90-2-10
|Harrobia
|216
|14
|2018
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/03/25/yuri-berchichek-kontratua-berritu-du-athleticekin/ Yuri Berchichek kontratua berritu du Athleticekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Óscar de Marcos|Oscar '''De Marcos''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'82
|89-4-14
|[[Deportivo Alavés|Alaves]]
|551
|38
|2009
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/05/19/datorren-denboraldian-de-marcos-izango-da-athleticeko-kapitaina/ Datorren denboraldian De Marcos izango da Athleticeko kapitaina]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Javier Martón|Javi '''Martón''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'83
|99-5-6
|[[Real Sociedad]]
|3
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/07/05/marton-athletic-clubeko-jokalari-berria Marton Athletic Clubeko jokalari berria]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Unai Gómez]]'''
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'83
|03-5-25
|Harrobia
|55
|3
|2023
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/10/20/unai-gomezek-2028ra-arte-berritu-du-athletic-clubekin Unai Gomezek 2028ra arte berritu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Herrera|Ander '''Herrera''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'82
|89-8-14
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|187
|11
|11-14,22
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/13/ander-herrerak-kontratua-berritu-du-athletic-clubekin/ Ander Herrerak kontratua berritu du Athletic Clubekin]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Nicolás Serrano|Nico '''Serrano''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'78
|03-3-5
|Harrobia
|22
|2
|21-22,24
|2026 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/08/10/nico-serranok-beste-bi-urtez-berritu-du-kontratua-eta-pec-zwolle-taldera-irtengo-da-utzita Nico Serranok beste bi urtez berritu du kontratua eta Pec Zwolle taldera irtengo da utzita]</ref>
|
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Jauregizar|Mikel '''Jauregizar''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'77
|03-11-13
|Harrobia
|29
|1
|2023
|2027
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|24
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Prados|Beñat '''Prados''']]
|align=left|[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'79
|01-2-8
|Harrobia
|53
|2
|2023
|2031 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/06/27/benat-pradosek-2031ra-arte-sinatu-du-athletic-clubekin/ Beñat Pradosek 2031ra arte sinatu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|26
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Mexiko}} [[Alex Padilla|Alex '''Padilla''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'90
|03-9-1
|Harrobia
|5
|0
|2024
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2025/01/03/padillak-2029ra-arte-berritu-du-athletic-clubekin/ Padillak 2029ra arte berritu du Athletic Clubekin]</ref>
|
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peio Canales|Peio '''Canales''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'79
|05-1-17
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2027
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
<!--
|29
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Gerenabarrena|Beñat '''Gerenabarrena''']]
|align=left|[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'75
|03-3-29
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2027 <ref>[https://as.com/futbol/mas_futbol/gerenabarrena-renueva-tres-temporadas-con-el-athletic-n/ Gerenabarrena renueva tres temporadas con el Athletic]</ref>
|
|-
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aimar Duñabeitia|Aimar '''Duñabeitia''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'84
|03-6-22
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
-->
|32
|align=left|{{banderaikur|Senegal}} [[Adama Boiro|'''Adama''' Boiro]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'83
|02-6-22
|[[Osasuna]]
|8
|1
|2024
|2029 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/01/24/akordioa-osasunako-adama-boiro-ezker-hegaleko-atzelariarekin Akordioa Osasunako Adama Boiro ezker hegaleko atzelariarekin]</ref>
|
|-
<!--
|33
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aingeru Olabarrieta|Aingeru '''Olabarrieta''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'82
|05-11-14
|Harrobia
|1
|0
|2023
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Gastesi|Oier '''Gastesi''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'90
|03-10-30
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2026 <ref>[https://as.com/futbol/primera/gastesi-amplia-su-contrato-hasta-2026-n/ Gastesi amplía su contrato con el Athletic hasta 2026]</ref>
|
|-
-->
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} [[Ernesto Valverde]] (03-05,13-17,22-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]] = Epe luzeko baja.
* <small> 25 baino handiagoa den zenbakia duten joklariak [[Bilbao Athletic 2024/2025|Bilbao Athletic]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako zenbakiak eraman beharko dituzte.</small>
=== Lagatakoak ===
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hugo Rincón|Hugo '''Rincón''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'85
|03-1-27
|Harrobia
|0
|0
|Inoiz
|2028 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/08/06/hugo-rinconek-2028ra-arte-berritu-du/ Hugo Rinconek 2028ra arte berritu du]</ref>
|
|-
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Egiluz|Unai '''Egiluz''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'88
|02-3-19
|Harrobia
|1
|0
|23-24
|2026
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Vencedor|Unai '''Vencedor''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'76
|00-11-15
|Harrobia
|82
|0
|19-23
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2022/05/13/unai-vencedorrek-2027ra-arte-luzatu-du-kontratua Unai Vencedorrek 2027ra arte luzatu du kontratua]</ref>
|
|-
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Adu Ares|'''Adu Ares''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'83
|01-10-12
|[[Santutxu Futbol Kluba|Santutxu]]
|27
|2
|22-24
|2027 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2023/12/14/adu-aresek-2027ra-arte-berritu-du-bere-kontratua Adu Aresek 2027ra arte berritu du bere kontratua]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Urko Iruretagoiena|'''Izeta''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'75
|99-9-29
|[[Eibar KE|Eibar]]
|0
|0
|Inoiz
|2025 <ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/08/08/urko-izetak-utzita-jokatuko-du-cd-mirandes/ Urko Izetak utzita jokatuko du CD Mirandesen]</ref>
|
|-
|}
<!--
=== Baja Neguan ===
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-
|}
=== Neguko merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
|}
-->
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Álvaro Djaló]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Sporting Clube de Braga|Sporting Braga]]
| Fitxaketa
| 15.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Nuñez Gestoso|Unai Nuñez]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Nicolás Serrano|Nico Serrano]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Javier Martón|Javi Martón]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
<!--
| {{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Bilbao Athletic]]
| 1.taldera igo
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Vencedor]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| Lagatua
|
|-
-->
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Raúl García]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| Erretiratua
|
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Asier Villalibre]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Imanol García de Albeniz]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[AC Sparta Praga|Sparta Praga]]
| Fitxaketa
| 500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Daniel García Carrillo|Dani Garcia]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Olympiacos F.C.|Olympiacos]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Iker Muniain]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Egiluz]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Adu Ares]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Real Zaragoza|Zaragoza]]
| Lagatua
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (1.maila)
!colspan="4"|Kopa
!colspan="4"|Europa League
!colspan="4"|Superkopa
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Simón Mendibil|'''Simon''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| 3/3|| 270'|| (2)|| 0|| 2/2|| 180'|| (2)|| 0|| || || || || 1/1|| 90'|| (0)|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel|'''Gorosabel''']]
| 12/10|| 806'|| 0|| 1|| 7/5|| 445'|| 0|| 1|| || || || || 5/5|| 361'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Daniel Vivian|'''Vivian''']]
| 22/19|| 1799'|| 2|| 0|| 16/14|| 1314'|| 2|| 0|| || || || || '''6'''/5|| 485'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|4
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes|'''Paredes''']]
| 18/18|| 1565'||3
| 0|| 12/12|| 1025'||2
| 0|| || || || || '''6'''/'''6'''|| '''54'''<nowiki/>'''<nowiki/>0''''|| 1|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Yeray Álvarez|'''Yeray''']]
| 11/10|| 856'|| 0|| 0|| 10/9|| 811'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 1/1|| 45'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Vesga|'''Vesga''']]
| 14/4|| 420'|| 0|| 0|| 12/4|| 381'|| 0|| 0|| || || || || 2/0|| 39'|| 0|| 0|| -|| -|| -
| -
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alex Berenguer|'''Berenguer''']]
| '''24'''/14|| 1312'|| 4|| 5|| '''18'''/12|| 1036'|| 4|| 4|| || || || || '''6'''/2|| 276'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oihan Sancet|'''Sancet''']]
| 20/16|| 1273'|| '''8'''|| 2|| 16/13|| 1017'|| '''7'''|| 1|| -|| -|| -|| -|| 4/3|| 256'|| 1|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Iñaki Williams|'''I.Williams''']]
| '''24'''/'''23'''|| '''19'''<nowiki/>'''73<nowiki/>''''|| '''8'''|| '''6'''|| '''18'''/'''17'''|| '''14'''<nowiki/>'''72''''|| 4|| '''6'''|| || || || || '''6'''/'''6'''|| 501'|| '''4'''|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Nicholas Williams|'''N.Williams''']]
| 23/19|| 1623'|| 2|| 5|| 17/14|| 1241'|| 1|| 3|| || || || || '''6'''/5|| 382'|| 1|| '''2'''|| -|| -|| -|| -
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Álvaro Djaló|'''Djaló''']]
| 15/6|| 584'|| 1|| 0|| 12/4|| 441'|| 1|| 0|| || || || || 3/2|| 143'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|12
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gurutzeta|'''Gurutzeta''']]
| 23/16|| 1364'|| 6|| 4|| '''18'''/11|| 980'|| 5|| 2|| || || || || 5/5|| 384'|| 1|| '''2'''|| -|| -|| -|| -
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Julen Agirrezabala|'''Agirrezabala''']]
| 19/19|| 1657'|| (11)|| 0|| 14/14|| 1207'|| (9)|| 0|| || || || || 5/5|| 450'|| (2)|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Nuñez Gestoso|'''Nuñez''']]
| 4/3|| 280'|| 0|| 1|| 3/3|| 270'|| 0|| 0|| || || || || 1/0|| 10'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Lekue|'''Lekue''']]
| 8/4|| 385'|| 0|| 0|| 7/4|| 371'|| 0|| 0|| || || || || 1/0|| 14'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Ruiz de Galarreta|'''Galarreta''']]
| 21/17|| 1355'|| 0|| 2|| 15/11|| 890'|| 0|| 2|| -|| -|| -|| -|| '''6'''/'''6'''|| 465'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Aljeria}} [[Yuri Berchiche|'''Yuri''']]
| 21/17|| 1585'|| 0|| 0|| 16/12|| 1135'|| 0|| 0|| || || || || 5/5|| 450'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[óscar de Marcos|'''De Marcos''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
| 19/12|| 1180'|| 0|| 5|| 15/11|| 1001'|| 0|| 4|| || || || || 4/1|| 179'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Javier Martón|'''Martón''']]
| 3/0|| 50'|| 0|| 0|| 3/0|| 50'|| 0|| 0|| || || || || -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Unai Gómez]]'''
| 23/5|| 675'|| 1|| 2|| 17/4|| 501'|| 1|| 1|| || || || || '''6'''/1|| 174'|| 0|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Herrera|'''Herrera''']]
| 13/2|| 359'|| 0|| 0|| 8/2|| 269'|| 0|| 0|| || || || || 5/0|| 90'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Nicolás Serrano|'''Serrano''']]
| 5/1|| 163'|| 1|| 0|| 3/1|| 102'|| 0|| 0|| || || || || 2/0|| 61'|| 1|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Jauregizar|'''Jauregizar''']]
| 19/13|| 1143'|| 1|| 0|| 16/11|| 989'|| 1|| 0|| || || || || 3/2|| 154'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|24
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Prados|'''Prados''']]
| 20/14|| 1117'|| 2|| 0|| 15/10|| 802'|| 1|| 0|| || || || || 5/4|| 315'|| 1|| 0|| -|| -|| -|| -
|-
|26
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Mexiko}} [[Alex Padilla|'''Padilla''']]
| 5/3|| 320'|| (6)|| 0|| 5/3|| 320'|| (6)|| 0|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peio Canales|'''Canales''']]
| 1/0|| 19'|| 0|| 0|| 1/0|| 19'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|32
|align=left|{{banderaikur|Senegal}} [[Adama Boiro|'''Adama''']]
| 8/7|| 544'|| 1|| 1|| 7/6|| 468'|| 0|| 0|| || || || || 1/1|| 76'|| 1|| 1|| -|| -|| -|| -
|-
<!--
|33
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aingeru Olabarrieta|'''Olabarrieta''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || || || -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
-->
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Adu Ares|'''Ares''']] '''(B)'''
| 1/0|| 18'|| 0|| 0|| 1/0|| 18'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -
|-
|}
''Jokalariak guztira: 28''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztien artean hamaikakoetan gehien agertu diren jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.26|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Unai Simón Mendibil|'''Simon''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Lekue|'''Lekue''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=1.08|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Aitor Paredes|'''Paredes''']] </span>}}
{{Image label|x=0.55|y=1.08|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Daniel Vivian|'''Vivian''']]</span>}}
{{Image label|x=0.10|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Aljeria}} [[Yuri Berchiche|'''Yuri''']]</span>}}
{{Image label|x=0.42|y=0.80|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Iñigo Ruiz de Galarreta|'''Galarreta''']]</span>}}
{{Image label|x=0.42|y=0.65|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Oihan Sancet|'''Sancet''']]</span>}}
{{Image label|x=0.65|y=0.52|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[óscar de Marcos|'''De Marcos''']]</span>}}
{{Image label|x=0.10|y=0.52|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Nicholas Williams|'''N.Williams''']]</span>}}
{{Image label|x=0.35|y=0.40|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Ghana}} [[Iñaki Williams|'''I.Williams''']]</span>}}
{{Image label|x=0.35|y=0.25|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gurutzeta|'''Gurutzeta''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Burgos Club de Fútbol|Burgos]]
|[[El Plantío Futbol Zelaia|El Plantío]], [[Burgos]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8467/kronika 2 – 1]
|[[Javier Martón|Martón]] 54'
|[[Yuri Berchiche|Yuri]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 1', [[Florian Miguel|Miguel]] 52'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 24|Uztailak 24]]
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[Lasesarre estadioa|Lasesarre]], [[Barakaldo]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8468/kronika 2 – 1]
|[[Iñaki Williams]] 39', [[Peio Canales|Canales]] 46'
|[[Yeray Cabanzón|Yeray]] 69'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Uztailaren 27|Uztailak 27]]
|[[Sporting Clube de Portugal|Sporting Portugal]]
|[[José Alvalade estadioa|José Alvalade]], [[Lisboa]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8476/kronika 3 – 0]
|
|[[Pedro Gonçalves|Gonçalves]] 10', [[Marcus Edwards|Edwards]] 80', [[Francisco Trincão|Trincão]] 83'
|[[Troféu Cinco Violinos]] XIII.edizioa
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 1]]a
|[[Eibar KE|Eibar]]
|[[Las Llanas Udal Zelaia|Las Llanas]], [[Sestao]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8469/kronika 1 – 0]
|[[Álvaro Djaló|Djaló]] 85'
|
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 3]]a
|[[Osasuna]]
|[[Lasesarre estadioa|Lasesarre]], [[Barakaldo]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8477/kronika 2 – 1]
|[[Álvaro Djaló|Djaló]] 19', [[Iñaki Williams]] 65'
|[[Rubén García Santos|Rubén García]] 26'
|[[VIII. Euskal Herria Txapela 2023-2024|VIII.]] [[Euskal Herria Txapela|EH Txapela]] (3.garaikurra)
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 7]]a
|[[Aston Villa Football Club|Aston Villa]]
|[[Bescot Stadium|Bescot]], [[Walsall]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8470/kronika 3 – 2]
|[[Yeray Álvarez|Yeray]] 26', [[Gorka Gurutzeta|Guruzeta]] 71'
|[[Jacob Ramsey|Ramsey]] 4', [[Jaden Philogene|Philogene]] 60', [[Cameron Archer|Archer]] 89'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 10]]a
|[[VfB Stuttgart|Stuttgart]]
|[[MHPArena]], [[Stuttgart]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8471/kronika 4 – 0]
|
|[[Silas Katompa Mvumpa|Silas]] 11', 49', [[Ermedin Demirović|Demirović]] 14', [[Nick Woltemade|Woltemade]] 79'
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ffffdd"
|1
|[[Abuztuaren 15]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8431/kronika 1 – 1]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 27'
|[[Christantus Uche|Uche]] 64'
|47.845
|16.
|-bgcolor="#ffdddd"
|2
|[[Abuztuaren 24]]a
|[[Barça]]
|[[Lluís Companys Olinpiar Estadioa|Lluís Companys]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8432/kronika 2 – 1]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] ([[Penalti|pen.]]) 42'
|[[Lamine Yamal|Yamal]] 24', [[Robert Lewandowski|Lewandowski]] 75'
|46.448
|15.
|- bgcolor="#ddffdd"
|3
|[[Abuztuaren 28]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8433/kronika 1 – 0]
|[[Beñat Prados|Prados]] 45'
|
|48.644
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|4
|[[Abuztuaren 31]]
|[[Atletico Madril]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8434/kronika 0 – 1]
|
|[[Ángel Correa|Correa]] 92'
|48.617
|14.
|- bgcolor="#ddffdd"
|5
|[[Irailaren 15]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Kanaria Handiko estadioa|Kanaria Handikoa]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8435/kronika 2 – 3]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 7', [[Nico Williams]] 30', [[Aitor Paredes|Paredes]] 76'
|[[Sandro Ramírez|Sandro]] 58', [[Álex Muñoz]] 83'
|25.908
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|7
|[[Irailaren 19]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Butarque Udal Estadioa|Butarque]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8437/kronika 0 – 2]
|[[Daniel Vivian|Vivian]] 65', [[Iñaki Williams]] 75'
|
|8.304
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|6
|[[Irailaren 22]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8436/kronika 3 – 1]
|[[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 4', 39'; [[Álvaro Djaló|Djaló]] 80'
|[[Iago Aspas]] ([[Penalti|pen.]]) 25'
|48.373
|5.
|- bgcolor="#ffffdd"
|8
|[[Irailaren 29]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8438/kronika 1 – 1]
|[[Mikel Jauregizar|Jauregizar]] 36'
|[[Alex Padilla|Padilla]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 93'
|48.288
|5.
|-bgcolor="#ffdddd"
|9
|[[Urriaren 6]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Montilivi estadioa|Montilivi]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8439/kronika 2 – 1]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 41'
|[[Yáser Asprilla|Asprilla]] 38', [[Cristhian Stuani|Stuani]] ([[Penalti|pen.]]) 99'
|13.396
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|10
|[[Urriaren 20]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8473/kronika 4 – 1]
|[[Daniel Vivian|Vivian]] 6', [[Iñaki Williams]] 28', 30'; [[Alex Berenguer|Berenguer]] 55'
|[[Álvaro Tejero|Tejero]] 92'
|46.713
|5.
|- bgcolor="#ffffdd"
|11
|[[Urriaren 27]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Son Moix estadioa|Son Moix]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8440/kronika 0 – 0]
|
|
|19.797
|5.
|- bgcolor="#ffffdd"
|12
|[[Azaroaren 3]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8441/kronika 1 – 1]
|[[Alex Berenguer|Berenguer]] 68'
|[[Pablo Fornals|Fornals]] 52'
|46.898
|6.
|- bgcolor="#ffffdd"
|13
|[[Azaroaren 10]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[José Zorrilla estadioa|José Zorrilla]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8442/kronika 1 – 1]
|[[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 94'
|[[Raúl Moro|Moro]] 79'
|23.515
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|14
|[[Azaroaren 24]]a
|[[Real Sociedad]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8443/kronika 1 – 0]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 26'
|
|50.719
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|15
|[[Abenduaren 1]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Vallecasko futbol zelaia|Vallecas]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8444/kronika 1 – 2]
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 65', 78'
|[[Randy Nteka|Nteka]] 14'
|13.639
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|19
|[[Abenduaren 4]]a
|[[Real Madril]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8448/hamaikakoak 2 – 1]
|[[Alex Berenguer|Berenguer]] 53', [[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 80'
|[[Jude Bellingham|Bellingham]] 78'
|51.364
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|16
|[[Abenduaren 8]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8445/kronika 2 – 0]
|[[Aitor Paredes|Paredes]] 15', [[Iñaki Williams]] 69'
|
|47.203
|4.
|- bgcolor="#ffffdd"
|17
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Alaves]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8446/kronika 1 – 1]
|[[Unai Gómez]] 10'
|[[Joan Jordán|Jordán]] 67'
|19.239
|4.
|- bgcolor="#ddffdd"
|18
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Osasuna]]
|[[Sadar]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8447/kronika 1 – 2]
|[[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 31', [[Alex Berenguer|Berenguer]] 74'
|[[Lucas Torró|Torró]] 25'
|22.030
|4.
|-
|20
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Balaídos estadioa|Balaídos]]
|
|
|
|
|
|-
|21
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|22
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Benito Villamarín estadioa|Benito Villamarín]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Otsailaren 9]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Otsailaren 16]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Cornellà-El Prat estadioa|Cornellà-El Prat]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 23]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Martxoaren 2]]a
| [[Atletico Madril]]
|[[Metropolitano estadioa|Metropolitano]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Martxoaren 16]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Ramón Sánchez Pizjuán estadioa|Sánchez Pizjuán]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Osasuna]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Apirilaren 6]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[El Madrigal|La Cerámica]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Real Madril]]
|[[Santiago Bernabéu estadioa|Santiago Bernabéu]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Apirilaren 23]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Real Sociedad]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Maiatzaren 11]]
|[[Alaves]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Maiatzaren 14]]
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Mestalla]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 25]]a
|[[Barça]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|-
|Final Hamaseirenak
|[[Urtarrilaren 4]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]]
|[[Las Gaunas Futbol Zelaia|Las Gaunas]]
|
|
|
|
|-
|}
==== Europa League ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ffffdd"
|Liga #1
|[[Irailaren 26]]a
|[[AS Roma|Roma]]
|[[Stadio Olimpico]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8478/kronika 1 – 1]
|[[Aitor Paredes|Paredes]] 84'
|[[Artem Dovbyk|Dovbyk]] 32'
|63.702
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #2
|[[Urriaren 3]]a
|[[AZ Alkmaar]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8479/kronika 2 – 0]
|[[Iñaki Williams]] 72', [[Oihan Sancet|Sancet]] 85'
|
|46.328
|11.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #3
|[[Urriaren 24]]a
|[[SK Slavia Praga|Slavia Praga]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8480/kronika 1 – 0]
|[[Nico Williams]] 33'
|
|47.766
|8.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #4
|[[Azaroaren 7]]a
|[[PFC Ludogorets Razgrad|Ludogorets]]
|[[Huvepharma Arena]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8481/kronika 1 – 2]
|[[Iñaki Williams]] 73', [[Nico Serrano|Serrano]] 74'
|[[Erick Marcus|Marcus]] 20'
|9.345
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #5
|[[Azaroaren 28]]a
|[[IF Elfsborg|Elfsborg]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8482/kronika 3 – 0]
|[[Adama Boiro|Adama]] 6', [[Beñat Prados|Prados]] 24', [[Gorka Guruzeta|Guruzeta]] 53'
|
|46.325
|2.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #6
|[[Abenduaren 12]]a
|[[Fenerbahçe]]
|[[Şükrü Saracoğlu estadioa|Şükrü Saracoğlu]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8482/kronika 0 – 2]
|[[Iñaki Williams]] 5', 45'
|
|35.263
|2.
|-
|Liga #7
|[[Urtarrilaren 23]]a
|[[Beşiktaş JK|Beşiktaş]]
|[[Vodafone Park|Beşiktaş Stadyumu]]
|
|
|
|
|
|-
|Liga #8
|[[Urtarrilaren 30]]a
|[[FC Viktoria Plzeň|Viktoria Plzeň]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|}
==== Superkopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|-
|Finalerdia
|[[Urtarrilaren 8]]a
|[[Barça]]
|[[King Abdullah Sports City|King Abdullah]]
|
|
|
|
|-
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
== Ikus, gainera ==
* [[Athletic 2023-2024|Athletic 2023-24]]
* [[Athletic 2025-26]]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Athleticeko historia]]
44yeke6glcs30j09byw0wvfisyco82l
Real Sociedad 2024-2025
0
1187508
10022141
10021460
2025-01-03T23:07:17Z
Daeri
16654
10022141
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- style="color:white;" align="center" bgcolor="0000FF"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Klubean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center; "
| colspan="11" |<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alejandro Remiro|Alex '''Remiro''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'92
|95-3-24
|[[Athletic]]
|244
|0
|2019
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/atea-ziurtatua ALEX REMIRO Atea ziurtatua]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|2
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Álvaro Odriozola|Álvaro '''Odriozola''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'78
|95-12-14
|Harrobia
|78
|1
|16-18,23
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/etxean-berriro-1 ALVARO ODRIOZOLAREN FITXAKETA Etxean berriro]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|3
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Aihen Muñoz|'''Aihen''' Muñoz]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'75
|97-8-16
|Harrobia
|152
|1
|2018
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/armarriaren-esanahia Armarriaren esanahia]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|4
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Martin Zubimendi|Martin '''Zubimendi''']]
| align="left" |[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'81
|99-2-2
|Harrobia
|209
|9
|2018
|2027 <ref>[https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20221014/1001881234/zubimendi-2027-renovacion-estrella-real.html Zubimendi 2027: renovación estrella en la Real]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|5
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Igor Zubeldia|Igor '''Zubeldia''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|97-3-30
|Harrobia
|280
|4
|2015
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/sentimendu-baten-jarraipena IGOR ZUBELDIA Sentimendu baten jarraipena]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Aritz Elustondo|Aritz '''Elustondo''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'82
|94-3-28
|Harrobia
|268
|12
|2014
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/gerlaria-2026ra-arte ARITZ ELUSTONDO Gerlaria 2026ra arte]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|7
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Barrenetxea Muguruza|Ander '''Barrenetxea''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'78
|01-12-27
|Harrobia
|173
|23
|2018
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/orainaldi-eta-etorkizun-txuri-urdina Orainaldi eta etorkizun txuri-urdina]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|8
| align="left" |{{banderaikur|Errusia}} {{banderaikur|Armenia}} [[Arsen Zakharyan|Arsen '''Zakharyan''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'83
|03-5-26
|[[FC Dinamo Mosku|Dinamo Mosku]]
|40
|1
|2023
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/maila-pasa-dugu-errusiar-talentua-dator ARSEN ZAKHARYAN Maila pasa dugu, errusiar talentua dator]</ref>
|[[Errusiako futbol selekzio nazionala|Errusiarekin]] internazionala
|-
|9
| align="left" |{{banderaikur|Islandia}} [[Orri Óskarsson|Orri '''Óskarsson''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'86
|04-8-29
|[[FC København|København]]
|15
|3
|2024
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/realak-orri-oskarsson-fitxatu-du Realak Orri Óskarsson fitxatu du]</ref>
|[[Islandiako futbol selekzio nazionala|Islandiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|10
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Mikel Oiarzabal|Mikel '''Oiarzabal''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'81
|97-4-21
|Harrobia
|367
|103
|2015
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/pozik-handiena 2028RA ARTE BERRITU DU Pozik handiena]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]] eta [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|11
| align="left" |{{banderaikur|Herbehereak}} {{banderaikur|Surinam}} [[Sheraldo Becker|Sheraldo '''Becker''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|95-2-9
|[[1. FC Union Berlin|Union Berlin]]
|39
|5
|2023
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/spiderman-txuri-urdinez-jantziko-da Spiderman txuri-urdinez jantziko da]</ref>
|[[Surinameko futbol selekzio nazionala|Surinamekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|12
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|'''Javi López''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'83
|02-3-25
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|17
|0
|2024
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/realak-javi-lopez-fitxatu-du Realak Javi López fitxatu du]</ref>
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Marrero|Unai '''Marrero''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'89
|01-10-9
|Harrobia
|8
|0
|2023
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-1 UNAI MARRERO 2027 arte berritu du]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|14
| align="left" |{{banderaikur|Japonia}} [[Takefusa Kubo|Take '''Kubo''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'73
|01-6-4
|[[Real Madril]]
|108
|20
|2022
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/maite-maite-maitia-etxean-jarraituko-du Maite, maite, maitia… etxean jarraituko du]</ref>
|[[Japoniako futbol selekzio nazionala|Japoniarekin]] internazionala
|-
|15
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Urko González de Zarate|Urko González de '''Zarate''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'89
|01-3-20
|Harrobia
|15
|0
|2020
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/luzerako-gurekin KONTRATU BERRITZEAK Luzerako gurekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Ander Olasagasti|Jon Ander '''Olasagasti''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'76
|00-8-16
|Harrobia
|35
|0
|2021
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/luzerako-gurekin KONTRATU BERRITZEAK Luzerako gurekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|17
| align="left" |{{banderaikur|Katalunia}} '''[[Sergio Gómez Martín|Sergio Gómez]]'''
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'71
|00-9-4
|[[Manchester City Football Club|Manchester City]]
|24
|2
|2024
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/sergio-gomez-jokalari-txuri-urdin-berria 2030 URTERA ARTE Sergio Gomez, jokalari txuri-urdin berria]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
| align="left" |{{banderaikur|Mali}} [[Hamari Traoré|Hamari '''Traoré''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'75
|92-1-27
|[[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]]
|44
|0
|2023
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/hamari-traore-lehen-fitxaketa Hamari Traore, lehen fitxaketa]</ref>
|[[Maliko futbol selekzio nazionala|Malirekin]] internazionala
|-
|19
| align="left" |{{banderaikur|Nigeria}} [[Sadiq Umar|'''Sadiq''' Umar]]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'92
|97-2-2
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|50
|4
|2022
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/umar-sadiq-fitxatu-du-realak Sadiq Umar fitxatu du Realak]</ref>
|[[Nigeriako futbol selekzio nazionala|Nigeriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Pacheco|Jon '''Pacheco''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'84
|01-1-8
|Harrobia
|87
|2
|2019
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/defentsa-bermatua-2030era-arte JON PACHECO Defentsa bermatua 2030era arte]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|21
| align="left" |{{banderaikur|Maroko}} [[Nayef Aguerd|Nayef '''Aguerd''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'90
|96-3-30
|[[West Ham United F.C.|West Ham]]
|18
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/nayef-aguerd-realera-utzita Nayef Aguerd, Realera utzita]</ref>
|[[Marokoko futbol selekzio nazionala|Marokorekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Beñat Turrientes|Beñat '''Turrientes''']]
| align="left" |[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'81
|02-1-31
|Harrobia
|84
|1
|2021
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/kalitatea-eta-lana-2030era-arte BEÑAT TURRIENTES Kalitatea eta lana 2030era arte]</ref>
|
|-
|23
| align="left" |{{banderaikur|Galizia}} [[Brais Méndez|'''Brais''' Méndez]]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'87
|97-1-7
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|113
|22
|2022
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/brais-txuri-urdina-da Brais txuri-urdina da]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|24
| align="left" |{{banderaikur|Austria}} {{banderaikur|Kroazia}} [[Luka Sučić|Luka '''Sučić''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'85
|02-9-8
|[[FC Red Bull Salzburg|RB Salzburg]]
|18
|1
|2024
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/sucic-jokalari-txuri-urdin-berria Sučić, jokalari txuri-urdin berria]</ref>
|[[Kroaziako futbol selekzio nazionala|Kroaziarekin]] internazionala
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|27
|align=left|{{banderaikur|Venezuela}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Aranburu|Jon Mikel '''Aranburu''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'74
|02-7-23
|Harrobia
|36
|0
|2023
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/errebelazioa-oraina-eta-etorkizuna ARAMBURU 2030 Errebelazioa, oraina eta etorkizuna]</ref>
||[[Venezuelako futbol selekzio nazionala|Venezuelarekin]] internazionala
|-
|28
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Pablo Marín|Pablo '''Marín''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'78
|03-7-3
|Harrobia
|27
|1
|2022
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du PABLO MARIN 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Goti|Mikel '''Goti''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'85
|02-5-23
|[[Athletic]]
|1
|1
|2024
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/gotik-realarekin-sinatzen-du Gotik Realarekin sinatzen du]</ref>
|
|-
|31
| align="left" |{{banderaikur|EH}} '''[[Jon Martín]]'''
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'87
|06-4-23
|Harrobia
|7
|0
|2023
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2030-arte-berritu-du 2030 arte berritu du]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
<!--
|32
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Fraga|Aitor '''Fraga''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'94
|03-3-9
|Harrobia
|0
|0
|2024
|
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
-->
|33
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Balda|Jon '''Balda''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'74
|02-4-20
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2025
|
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñaki Rupérez|Iñaki '''Rupérez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'77
|03-1-7
|[[Osasuna]]
|1
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-3 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|37
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Luken Beitia|Luken '''Beitia''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'91
|04-6-30
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-4 LUKEN BEITIA 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-
|40
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Arkaitz Mariezkurrena|Arkaitz '''Mariezkurrena''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'84
|05-4-5
|Harrobia
|2
|0
|2024
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
<!--
|41
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Alex Marchal|Alex '''Marchal''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'80
|07-9-17
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2027
|
|-
|44
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Mikel Rodríguez]]'''
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'75
|02-4-3
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2025-arte-berritu MIKEL RODRIGUEZ 2025 arte berritu]</ref>
|
|-
|45
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ekain Orobengoa|Ekain '''Orobengoa''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'84
|04-6-17
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2025
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
-->
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|EH}} [[Imanol Alguacil]] (17-18, 18-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]] = Epe luzeko lesioa.
* <small> 25 baino handiagoa den dortsala duten joklariak [[Real Sociedad B 2024-2025|Sanse]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako dortsalak eraman beharko dituzte. </small>
==== Lagatakoak ====
{| border="1" width="75%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align="center" bgcolor="0000FF" style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center;"
|-
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Gorrotxategi|Jon '''Gorrotxategi''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'77
|02-2-2
|Harrobia
|0
|0
|Inoiz
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-2 JON GORROTXATEGI 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Alberto Dadie|Alberto '''Dadie''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'70
|02-7-20
|Harrobia
|3
|0
|23-24
|2025
|
|-
|[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Magunazelaia|Jon '''Magunazelaia''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'80
|01-7-13
|Harrobia
|21
|1
|22-24
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2025arte-berritu-du JON MAGUNAZELAIA 2026 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Karrikaburu|Jon '''Karrikaburu''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'83
|02-9-19
|Harrobia
|13
|2
|21-22
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2026-arte-1 JON KARRIKABURU 2026 arte]</ref>
|
|-
|[[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Fernández|Carlos '''Fernández''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'85
|96-5-22
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|59
|6
|20-24
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/akordioa-carlos-fernandez-fitxatzeko Akordioa Carlos Fernandez fitxatzeko]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|}
<!--
==== Baja neguan ====
{| border="1" width="75%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align="center" bgcolor="0000FF" style="color:white;"
!Zkia
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center;"
|-
|}
-->
=== Neguko merkatua 2025 ===
<!--
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|Fitxaketa Berriak
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalaria'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Herbehereak}} {{banderaikur|Surinam}} [[Sheraldo Becker]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[1. FC Union Berlin|Union Berlin]]
| Fitxaketa
| 3.000.000 [[Euro|€]]
|-
|}
-->
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon Magunazelaia]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]
| Lagatua
|
|-
|}
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|Fitxaketa Berriak
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalaria'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Islandia}} [[Orri Óskarsson]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[FC København|København]]
| Fitxaketa
| 20.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Austria}} {{banderaikur|Kroazia}} [[Luka Sučić]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[FC Red Bull Salzburg|RB Salzburg]]
| Fitxaketa
| 10.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Sergio Gómez Martín|Sergio Gómez]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Manchester City Football Club|Manchester City]]
| Fitxaketa
| 9.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|Javi López]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Fitxaketa
| 6.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Maroko}} [[Nayef Aguerd]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[West Ham United F.C.|West Ham]]
| Lagatua
|
|-
<!--
| {{banderaikur|Venezuela}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Aranburu]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Real Union]]
| Librea
|
|-
-->
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|Uda honetako bajak
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalaria'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Bretainia}} {{banderaikur|Espainia}} [[Robin Le Normand]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Atletico Madril]]
| Fitxaketa
| 34.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Mikel Merino]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Arsenal Football Club|Arsenal]]
| Fitxaketa
| 32.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz]]
| [[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Alberto Dadie]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Fernández]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Javi Galán]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Atletico Madril]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Man}} {{banderaikur|Eskozia}} [[Kieran Tierney]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Arsenal Football Club|Arsenal]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Portugal}} [[André Miguel Valente Silva|André Silva]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[RB Leipzig]]
| Lagapen agortua
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (1.maila)
!colspan="4"|Kopa
!colspan="4"|Europa League
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alejandro Remiro|'''Remiro''']]
| 23/'''23'''|| '''20'''<nowiki/>'''70'<nowiki/>'''|| (18)|| 0|| '''18'''/'''18'''|| '''16'''<nowiki/>'''20''''|| (13)|| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/'''5'''|| '''45'''<nowiki/>'''<nowiki/>0''''|| (5)||0
|-
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Álvaro Odriozola|Odriozola]]'''
| 7/4|| 373'||0
| 0|| 2/0|| 41'||0
| 0|| '''2'''/'''2'''|| 195'|| 0|| 0|| 3/2|| 137'|| 0||0
|-Islandia}} [[Orri Óskarsson
|3
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Aihen Muñoz|'''Aihen''']]
| 15/9|| 772'|| 0|| 0|| 10/5|| 397'|| 0|| 0|| 1/0|| 45'|| 0|| 0|| 4/4|| 330'|| 0||0
|-
|4
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Martin Zubimendi|'''Zubimendi''']]
| 21/20|| 1805'|| 1|| 1|| 17/16|| 1445'|| 1|| 1|| -|| -|| -|| -|| 4/4|| 360'|| 0||0
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Igor Zubeldia|'''Zubeldia''']]
| 20/20|| 1737'|| 0|| 0|| 16/16|| 1386'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 4/4|| 351'|| 0||0
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Elustondo|'''Elustondo''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|13px|Kapitain]]
| 10/5|| 438'|| 0|| 0|| 6/3|| 280'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 4/2|| 158'|| 0||0
|-
|7
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Barrenetxea Muguruza|'''Barrenetxea''']]
| 20/9|| 880'|| 5|| 4|| 14/7|| 662'|| 1|| 2|| '''2'''/1|| 103'|| '''2'''|| '''2'''|| 4/1|| 145'|| '''2'''||0
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|Errusia}} {{banderaikur|Armenia}} [[Arsen Zakharyan|'''Zakharyan''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| -|| -||-
| -|| -|| -||-
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -||-
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|Islandia}} [[Orri Óskarsson|'''Óskarsson''']]
| 15/5|| 576'||3
| 0|| 11/3|| 369'||2
| 0|| -|| -|| -|| -|| 4/2|| 207'|| 1||0
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Oiarzabal|'''Oiarzabal''']]
| 23/20|| 1556'|| '''6'''|| 2|| 16/15|| 1111'|| '''4'''|| 1|| 1/0|| 46'|| 0|| 0|| '''6'''/'''5'''|| 389'|| '''2'''||1
|-
|11
| align="left" |{{banderaikur|Herbehereak}} {{banderaikur|Surinam}} [[Sheraldo Becker|'''Becker''']]
| 21/10|| 994'|| 2|| 1|| 15/7|| 686'|| 1|| 0|| 1/1|| 62'|| 0|| 0|| 5/2|| 246'|| 1||1
|-
|12
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|'''Javi López''']]
| 17/12|| 1127'|| 0|| 0|| 13/9|| 859'|| 0|| 0|| 1/1|| 74'|| 0|| 0|| 3/2|| 194'|| 0||0
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Marrero|'''Marrero''']]
| 3/3|| 300'|| (1)|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''2'''/'''2'''|| '''210''''|| (0)|| 0|| 1/1|| 90'|| (1)||0
|-
|14
| align="left" |{{banderaikur|Japonia}} [[Takefusa Kubo|'''Kubo''']]
| 23/18|| 1618'|| 4|| 2|| '''18'''/13|| 1193'|| 3|| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/4|| 425'|| 1||'''2'''
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Urko González de Zarate|'''Zarate''']]
| 4/4|| 303'|| 0|| 0|| 1/1|| 45'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 180'|| 0|| 0|| 1/1|| 78'|| 0||0
|-
|16
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Ander Olasagasti|'''Olasagasti''']]
| 11/3|| 405'|| 0|| 1|| 7/0|| 145'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 164'|| 0|| 0|| 2/1|| 96'|| 0||1
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Sergio Gómez Martín|'''Gómez''']]
| '''24'''/17|| 1618'|| 2|| '''5'''|| '''18'''/15|| 1368'|| 0|| '''4'''|| '''2'''/1|| 103'|| 1|| 1|| 4/1|| 147'|| 1||0
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|Mali}} [[Hamari Traoré|'''Traoré''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| 4/4|| 314'|| 0|| 0|| 4/4|| 314'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -||-
|-
|19
| align="left" |{{banderaikur|Nigeria}} [[Sadiq Umar|'''Sadiq''']]
| 11/5|| 482'|| 0|| 1|| 7/2|| 224'|| 0|| 0|| 1/1|| 120'|| 0|| 0|| 3/2|| 138'|| 0||1
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Pacheco|'''Pacheco''']]
| 13/10|| 909'||1
| 1|| 8/5|| 474'||0
| 0|| '''2'''/'''2'''|| '''210''''|| 0|| 1|| 3/3|| 225'|| 1||0
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|Maroko}} [[Nayef Aguerd|'''Aguerd''']]
| 18/17|| 1506'||0
| 0|| 13/13|| 1101'||0
| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/4|| 405'|| 0||0
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Turrientes|'''Turrientes''']]
| 17/9|| 821'|| 0|| 0|| 12/7|| 560'|| 0|| 0|| 1/0|| 45'|| 0|| 0|| 4/2|| 206'|| 0||0
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|Galizia}} [[Brais Méndez|'''Brais''']]
| 22/17|| 1455'|| 3|| 3|| 15/12|| 1015'|| 2|| 1|| 1/0|| 46'|| 1|| 0|| '''6'''/'''5'''|| 394'|| 0||'''2'''
|-
|24
|align=left|{{banderaikur|Austria}} {{banderaikur|Kroazia}} [[Luka Sučić|'''Sučić''']]
| 18/15|| 1240'|| 1|| 1|| 14/13|| 1069'|| 1|| 1|| 1/0|| 15'|| 0|| 0|| 3/1|| 156'|| 0||0
|-
|25
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Magunazelaia|'''Magunazelaia''']] '''(B)'''
| 5/2|| 190'|| 1|| 0|| 2/0|| 6'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 152'|| 1|| 0|| 1/0|| 32'|| 0||0
|-
|27
|align=left|{{banderaikur|Venezuela}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Aranburu|'''Aranburu''']]
| 21/17|| 1499'|| 0|| 0|| 16/14|| 1200'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/3|| 299'|| 0||0
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Pablo Marín|'''Marín''']]
| 10/4|| 468'|| 1|| 0|| 5/0|| 84'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 182'|| 0|| 0|| 3/2|| 202'|| 1||0
|-
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Goti|'''Goti''']]
| 1/0|| 23'||1
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/0|| 23'|| 1|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|31
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Jon Martín]]'''
| 6/3|| 435'|| 0|| 0|| 3/0|| 135'|| 0|| 0|| 1/1|| 120'|| 0|| 0|| 2/2|| 180'|| 0||0
|-
|33
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Balda|'''Balda''']]
| 1/1|| 67'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/1|| 67'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñaki Rupérez|'''Rupérez''']]
| 1/0|| 5'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/0|| 5'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|37
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Luken Beitia|'''Beitia''']]
| 1/1|| 85'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/1|| 85'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|40
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Arkaitz Mariezkurrena|'''Mariezkurrena''']]
| 2/0|| 58'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| '''2'''/0|| 58'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|}
''Jokalariak guztira: 33''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztiak kontutan harturik, hamaikakoetan geheien agertu diren jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.30|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Alejandro Remiro|'''Remiro''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=1.00|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Mali}} [[Hamari Traoré|'''Traoré''']]</span>}}
{{Image label|x=0.45|y=1.10|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Igor Zubeldia|'''Zubeldia''']]</span>}}
{{Image label|x=0.20|y=1.00|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Bretainia}} {{banderaikur|Espainia}} [[Robin Le Normand|'''Le Normand''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.85|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Martin Zubimendi|'''Zubimendi''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=0.70|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Beñat Turrientes|'''Turrientes''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=0.70|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Mikel Merino|'''Merino''']]</span>}}
{{Image label|x=0.65|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Ander Barrenetxea Muguruza|'''Barrenetxea''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Galizia}} [[Brais Méndez|'''Brais''']]</span>}}
{{Image label|x=0.15|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Japonia}} [[Takefusa Kubo|'''Kubo''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.30|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Mikel Oiarzabal|'''Oiarzabal''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Alaves]]
|[[El Prao Futbol Zelaia|El Prao]], [[Laguardia]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/intentsitatea-lehen-frogan-1 1 – 1]
|[[Brais Méndez|Brais]] 30'
|[[Enrique García Martínez|Kike García]] 12'
|[[XXII. Villa de Laguardia Saria|XXII.]] [[Trofeo Villa de Laguardia|Villa de Laguardia Saria]] (5-6 penaltietan)
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 25|Uztailak 25]]
|[[Gamba Osaka]]
|[[Suitako futbol estadioa|Panasonic Suita]], [[Osaka]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/nagusi-13 0 – 1]
|[[Aritz Elustondo|Elustondo]] 64'
|
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Uztailaren 31|Uztailak 31]]
|[[Osasuna]]
|[[Zubieta (kirol-instalakuntzak)|Zubieta]]
|[https://www.osasuna.es/eus/news/read/35823/osasuna-vence-a-la-real-sociedad-en-su-cuarto-test-de-pretemporada-1-2 1 – 2]
|[[Mikel Goti|Goti]] 54'
|[[Ante Budimir|Budimir]] 50', 64'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 3]]a
|[[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]]
|[[Roazhon Park]], [[Rennes]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/minutuak-gehitzen-1 2 – 0]
|
|[[Albert Grønbæk|Grønbæk]] 22', [[Amine Gouiri|Gouiri]] 67'
|
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Abuztuaren 9]]a
|[[1. FC Union Berlin|Union Berlin]]
|[[Stadion An der Alten Försterei|An der Alten Försterei]], [[Berlin]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/ligako-estreinaldirako-prest 1 – 1]
|[[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 81'
|[[Robin Gosens|Gosens]] 42'
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|-bgcolor="#ffdddd"
|1
|[[Abuztuaren 18]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/08/18/66c210eaca4741f3108b4584.html 1 – 2]
|[[Martin Zubimendi|Zubimendi]] 98'
|[[Jorge De Frutos|De Frutos]] 67', [[Sergio Camello|Camello]] 84'
|31.763
|19.
|- bgcolor="#ddffdd"
|2
|[[Abuztuaren 24]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Cornellà-El Prat estadioa|Cornellà-El Prat]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/lehen-garaipena-3 0 – 1]
|[[Takefusa Kubo|Kubo]] 80'
|
|20.900
|9.
|-bgcolor="#ffdddd"
|3
|[[Abuztuaren 28]]a
|[[Alaves]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.eitb.eus/es/deportes/futbol/detalle/9569161/el-alaves-remonta-ante-real-sociedad-en-reale-arena-y-gana-derbi-12/ 1 – 2]
|[[Brais Méndez|Brais]] 33'
|[[Asier Villalibre|Villalibre]] ([[Penalti|pen.]]) 51', [[Toni Martínez]] 77'
|32.220
|14.
|- bgcolor="#ffffdd"
|4
|[[Irailaren 1]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/berdinketa-borrokatua 0 – 0]
|
|
|10.929
|13.
|-bgcolor="#ffdddd"
|5
|[[Irailaren 14]]a
|[[Real Madril]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/09/14/66e5f9bd268e3e68148b4586.html 0 – 2]
|
|[[Vinícius Júnior|Vinícius]] ([[Penalti|pen.]]) 58', [[Kylian Mbappé|Mbappé]] ([[Penalti|pen.]]) 75'
|37.730
|16.
|-bgcolor="#ffdddd"
|6
|[[Irailaren 17]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Son Moix estadioa|Son Moix]]
|[https://www.futbolbalear.es/2024/09/18/cronica-1a-division-rcd-mallorca-real-sociedad/ 1 – 0]
|
|[[Abdón Prats|Abdón]] ([[Penalti|pen.]]) 35'
|17.132
|16.
|- bgcolor="#ffffdd"
|7
|[[Irailaren 21]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[José Zorrilla estadioa|José Zorrilla]]
|[https://as.com/futbol/primera/pucela-y-real-se-olvidan-del-gol-n/ 0 – 0]
|
|
|21.171
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|8
|[[Irailaren 28]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/modurik-onenean-1 3 – 0]
|[[Takefusa Kubo|Kubo]] 8', [[Orri Óskarsson|Óskarsson]] 80', 92'
|
|32.332
|14.
|- bgcolor="#ffffdd"
|9
|[[Urriaren 6]]a
|[[Atletico Madril]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/10/06/67000113ca4741a3568b45a8.html 1 – 1]
|[[Luka Sučić|Sučić]] 84'
|[[Julián Álvarez|Álvarez]] 1'
|31.983
|15.
|- bgcolor="#ddffdd"
|10
|[[Urriaren 19]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Montilivi estadioa|Montilivi]]
|[https://www.sport.es/es/noticias/girona/girona-real-asalta-montilivi-109777561 0 – 1]
|[[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 44'
|
|12.602
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|11
|[[Urriaren 27]]a
|[[Osasuna]]
|[[Reale Arena]]
|[https://as.com/futbol/primera/osasuna-asalta-anoeta-y-mete-en-un-lio-a-la-real-n/ 0 – 2]
|
|[[Lucas Torró|Torró]] 23', [[Ante Budimir|Budimir]] 34'
|31.729
|12.
|- bgcolor="#ddffdd"
|12
|[[Azaroaren 3]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Ramón Sánchez Pizjuán estadioa|Sánchez Pizjuán]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/garaipenik-zailena 0 – 2]
|[[Takefusa Kubo|Kubo]] 34', [[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] ([[Penalti|pen.]]) 68'
|
|37.619
|11.
|- bgcolor="#ddffdd"
|13
|[[Azaroaren 10]]a
|[[Barça]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/reala-handia 1 – 0]
|[[Sheraldo Becker|Becker]] 33'
|
|36.194
|8.
|-bgcolor="#ffdddd"
|14
|[[Azaroaren 24]]a
|[[Athletic]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8443/kronika 1 – 0]
|
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 26'
|50.719
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|15
|[[Abenduaren 1]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/beste-bat-9 2 – 0]
|[[Diego Llorente|Llorente]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 14', [[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] ([[Penalti|pen.]]) 31'
|
|28.119
|9.
|- bgcolor="#ddffdd"
|16
|[[Abenduaren 4]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Butarque Udal Estadioa|Butarque]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/inertzia-onak-darrai 0 – 3]
|[[Brais Méndez|Brais]] 14', [[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 78', [[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 92'
|
|11.312
|6.
|- bgcolor="#ffffdd"
|17
|[[Abenduaren 8]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-real-sociedad-ud-las-palmas-17 0 – 0]
|
|
|30.775
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|18
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Balaídos estadioa|Balaídos]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-rc-celta-real-sociedad-18 2 – 0]
|
|[[Pablo Durán]] 40', 46'
|22.956
|7.
|-
|19
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|20
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Mestalla]]
|
|
|
|
|
|-
|21
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|22
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Osasuna]]
|[[Sadar]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Otsailaren 9]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Otsailaren 16]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Benito Villamarín estadioa|Benito Villamarín]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 23]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Martxoaren 2]]a
|[[Barça]]
|[[Lluís Companys Olinpiar Estadioa|Lluís Companys]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Martxoaren 16]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Vallecasko futbol zelaia|Vallecas]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Apirilaren 6]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Kanaria Handiko estadioa|Kanaria Handikoa]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[El Madrigal|La Cerámica]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Apirilaren 23]]a
|[[Alaves]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Athletic]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Maiatzaren 11]]
| [[Atletico Madril]]
|[[Metropolitano estadioa|Metropolitano]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Maiatzaren 14]]
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 25]]a
|[[Real Madril]]
|[[Santiago Bernabéu estadioa|Santiago Bernabéu]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|- bgcolor="#ddffdd"
|1.Kanporaketa
|[[Azaroaren 21]]a
|[[Hirugarren Federazioa|3.F]]
|[[Español de San Vicente|Jove Español]]
|[[José Rico Pérez estadioa|Rico Pérez]]
|[https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20241121/1002357359/real-debutar-cinco-potrillos-arrasa-comodidad-jove-0-5.html 0 – 5]
|[[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 12', 15'; [[Sergio Gómez Martín|Gómez]] 38', [[Jon Magunazelaia|Magunazelaia]] 44', [[Mikel Goti|Goti]] 78'
|
|7.000
|- bgcolor="#ddffdd"
|2.Kanporaketa
|[[Abenduaren 5]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Unión Balompédica Conquense|Conquense]]
|[[Complejo deportivo La Fuensanta|La Fuensanta]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/luzapenean-sailkatuta 0 – 1]
|[[Brais Méndez|Brais]] 92'
|
|6.000
|-
|Final Hamaseirenak
|[[Urtarrilaren 4]]a
|[[Lehen Federazioa|1.F]]
|[[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]]
|[[Estadio El Toralín|El Toralín]]
|
|
|
|-
|}
==== Europa League ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ffffdd"
|Liga #1
|[[Irailaren 26]]a
|[[OGC Nice|Nice]]
|[[Allianz Riviera]]
|[https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/reala/2024/09/25/niza-real-sociedad-europa-league-cronica-8732560.html 1 – 1]
|[[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 18'
|[[Pablo Rosario|Rosario]] 45'
|20.545
|18.
|-bgcolor="#ffdddd"
|Liga #2
|[[Urriaren 3]]a
|[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/estropezu-9 1 – 2]
|[[Pablo Marín|Marín]] 5'
|[[Luis Vázquez]] 29', [[Théo Leoni|Leoni]] 39'
|30.985
|24.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #3
|[[Urriaren 24]]a
|[[Maccabi Tel Aviv FC|Maccabi Tel Aviv]]
|[[Partizan estadioa]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/inertzia-onarekin-jarraituz 1 – 2]
|[[Jon Pacheco|Pacheco]] 19', [[Sergio Gómez Martín|Gómez]] 64'
|[[Dor David Turgeman|Turgeman]] 82'
|0
|17.
|-bgcolor="#ffdddd"
|Liga #4
|[[Azaroaren 7]]a
|[[FC Viktoria Plzeň|Viktoria Plzeň]]
|[[Doosan Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/irabaztea-merezi-eta-galtzen-amaitu 2 – 1]
|[[Orri Óskarsson|Óskarsson]] 35'
|[[Prince Kwabena Adu|Adu]] 12', [[Daniel Vašulín|Vašulín]] 90'
|11.130
|25.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #5
|[[Azaroaren 28]]a
|[[Amsterdamgo Ajax|Ajax]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.sport.es/es/noticias/europa-league/real-sociedad-vence-ajax-112155755 2 – 0]
|[[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 67', [[Takefusa Kubo|Kubo]] 85'
|
|32.786
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #6
|[[Abenduaren 12]]a
|[[Dinamo Kiev]]
|[[Reale Arena]]
|[https://es.uefa.com/uefaeuropaleague/match/2042175--real-sociedad-vs-dynamo-kyiv/ 3 – 0]
|[[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 19', 33'; [[Sheraldo Becker|Becker]] 24'
|
|26.457
|12.
|-
|Liga #7
|[[Urtarrilaren 23]]a
|[[SS Lazio|Lazio]]
|[[Stadio Olimpico]]
|
|
|
|
|
|-
|Liga #8
|[[Urtarrilaren 30]]a
|[[PAOK F.C.|PAOK]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|}
== Ikus, gainera ==
* [[Errealaren ibilbidea Europan]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:2023 kirolean]]
[[Kategoria:2024 kirolean]]
[[Kategoria:Real Sociedad futbol taldearen denboraldiak]]
2qfkf8a4sch5x8eayv3k686oo7rki1m
10022142
10022141
2025-01-03T23:09:26Z
Daeri
16654
10022142
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- style="color:white;" align="center" bgcolor="0000FF"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Klubean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center; "
| colspan="11" |<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alejandro Remiro|Alex '''Remiro''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'92
|95-3-24
|[[Athletic]]
|244
|0
|2019
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/atea-ziurtatua ALEX REMIRO Atea ziurtatua]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|2
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Álvaro Odriozola|Álvaro '''Odriozola''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'78
|95-12-14
|Harrobia
|78
|1
|16-18,23
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/etxean-berriro-1 ALVARO ODRIOZOLAREN FITXAKETA Etxean berriro]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|3
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Aihen Muñoz|'''Aihen''' Muñoz]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'75
|97-8-16
|Harrobia
|152
|1
|2018
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/armarriaren-esanahia Armarriaren esanahia]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|4
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Martin Zubimendi|Martin '''Zubimendi''']]
| align="left" |[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'81
|99-2-2
|Harrobia
|209
|9
|2018
|2027 <ref>[https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20221014/1001881234/zubimendi-2027-renovacion-estrella-real.html Zubimendi 2027: renovación estrella en la Real]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|5
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Igor Zubeldia|Igor '''Zubeldia''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|97-3-30
|Harrobia
|280
|4
|2015
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/sentimendu-baten-jarraipena IGOR ZUBELDIA Sentimendu baten jarraipena]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Aritz Elustondo|Aritz '''Elustondo''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'82
|94-3-28
|Harrobia
|268
|12
|2014
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/gerlaria-2026ra-arte ARITZ ELUSTONDO Gerlaria 2026ra arte]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|7
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Barrenetxea Muguruza|Ander '''Barrenetxea''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'78
|01-12-27
|Harrobia
|173
|23
|2018
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/orainaldi-eta-etorkizun-txuri-urdina Orainaldi eta etorkizun txuri-urdina]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|8
| align="left" |{{banderaikur|Errusia}} {{banderaikur|Armenia}} [[Arsen Zakharyan|Arsen '''Zakharyan''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'83
|03-5-26
|[[FC Dinamo Mosku|Dinamo Mosku]]
|40
|1
|2023
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/maila-pasa-dugu-errusiar-talentua-dator ARSEN ZAKHARYAN Maila pasa dugu, errusiar talentua dator]</ref>
|[[Errusiako futbol selekzio nazionala|Errusiarekin]] internazionala
|-
|9
| align="left" |{{banderaikur|Islandia}} [[Orri Óskarsson|Orri '''Óskarsson''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'86
|04-8-29
|[[FC København|København]]
|15
|3
|2024
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/realak-orri-oskarsson-fitxatu-du Realak Orri Óskarsson fitxatu du]</ref>
|[[Islandiako futbol selekzio nazionala|Islandiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|10
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Mikel Oiarzabal|Mikel '''Oiarzabal''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'81
|97-4-21
|Harrobia
|367
|103
|2015
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/pozik-handiena 2028RA ARTE BERRITU DU Pozik handiena]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herria]] eta [[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-
|11
| align="left" |{{banderaikur|Herbehereak}} {{banderaikur|Surinam}} [[Sheraldo Becker|Sheraldo '''Becker''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|95-2-9
|[[1. FC Union Berlin|Union Berlin]]
|39
|5
|2023
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/spiderman-txuri-urdinez-jantziko-da Spiderman txuri-urdinez jantziko da]</ref>
|[[Surinameko futbol selekzio nazionala|Surinamekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|12
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|'''Javi López''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'83
|02-3-25
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|17
|0
|2024
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/realak-javi-lopez-fitxatu-du Realak Javi López fitxatu du]</ref>
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Marrero|Unai '''Marrero''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'89
|01-10-9
|Harrobia
|8
|0
|2023
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-1 UNAI MARRERO 2027 arte berritu du]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|14
| align="left" |{{banderaikur|Japonia}} [[Takefusa Kubo|Take '''Kubo''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'73
|01-6-4
|[[Real Madril]]
|108
|20
|2022
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/maite-maite-maitia-etxean-jarraituko-du Maite, maite, maitia… etxean jarraituko du]</ref>
|[[Japoniako futbol selekzio nazionala|Japoniarekin]] internazionala
|-
|15
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Urko González de Zarate|Urko González de '''Zarate''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'89
|01-3-20
|Harrobia
|15
|0
|2020
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/luzerako-gurekin KONTRATU BERRITZEAK Luzerako gurekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Ander Olasagasti|Jon Ander '''Olasagasti''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'76
|00-8-16
|Harrobia
|35
|0
|2021
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/luzerako-gurekin KONTRATU BERRITZEAK Luzerako gurekin]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|17
| align="left" |{{banderaikur|Katalunia}} '''[[Sergio Gómez Martín|Sergio Gómez]]'''
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'71
|00-9-4
|[[Manchester City Football Club|Manchester City]]
|24
|2
|2024
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/sergio-gomez-jokalari-txuri-urdin-berria 2030 URTERA ARTE Sergio Gomez, jokalari txuri-urdin berria]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
| align="left" |{{banderaikur|Mali}} [[Hamari Traoré|Hamari '''Traoré''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'75
|92-1-27
|[[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]]
|44
|0
|2023
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/hamari-traore-lehen-fitxaketa Hamari Traore, lehen fitxaketa]</ref>
|[[Maliko futbol selekzio nazionala|Malirekin]] internazionala
|-
|19
| align="left" |{{banderaikur|Nigeria}} [[Sadiq Umar|'''Sadiq''' Umar]]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'92
|97-2-2
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|50
|4
|2022
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/umar-sadiq-fitxatu-du-realak Sadiq Umar fitxatu du Realak]</ref>
|[[Nigeriako futbol selekzio nazionala|Nigeriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Pacheco|Jon '''Pacheco''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'84
|01-1-8
|Harrobia
|87
|2
|2019
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/defentsa-bermatua-2030era-arte JON PACHECO Defentsa bermatua 2030era arte]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|21
| align="left" |{{banderaikur|Maroko}} [[Nayef Aguerd|Nayef '''Aguerd''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'90
|96-3-30
|[[West Ham United F.C.|West Ham]]
|18
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/nayef-aguerd-realera-utzita Nayef Aguerd, Realera utzita]</ref>
|[[Marokoko futbol selekzio nazionala|Marokorekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Beñat Turrientes|Beñat '''Turrientes''']]
| align="left" |[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'81
|02-1-31
|Harrobia
|84
|1
|2021
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/kalitatea-eta-lana-2030era-arte BEÑAT TURRIENTES Kalitatea eta lana 2030era arte]</ref>
|
|-
|23
| align="left" |{{banderaikur|Galizia}} [[Brais Méndez|'''Brais''' Méndez]]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'87
|97-1-7
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|113
|22
|2022
|2028 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/brais-txuri-urdina-da Brais txuri-urdina da]</ref>
|[[Espainiako futbol selekzio nazionala|Espainiarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|24
| align="left" |{{banderaikur|Austria}} {{banderaikur|Kroazia}} [[Luka Sučić|Luka '''Sučić''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'85
|02-9-8
|[[FC Red Bull Salzburg|RB Salzburg]]
|18
|1
|2024
|2029 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/sucic-jokalari-txuri-urdin-berria Sučić, jokalari txuri-urdin berria]</ref>
|[[Kroaziako futbol selekzio nazionala|Kroaziarekin]] internazionala
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|27
|align=left|{{banderaikur|Venezuela}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Aranburu|Jon Mikel '''Aranburu''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'74
|02-7-23
|Harrobia
|36
|0
|2023
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/errebelazioa-oraina-eta-etorkizuna ARAMBURU 2030 Errebelazioa, oraina eta etorkizuna]</ref>
||[[Venezuelako futbol selekzio nazionala|Venezuelarekin]] internazionala
|-
|28
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Pablo Marín|Pablo '''Marín''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'78
|03-7-3
|Harrobia
|27
|1
|2022
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du PABLO MARIN 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Goti|Mikel '''Goti''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'85
|02-5-23
|[[Athletic]]
|1
|1
|2024
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/gotik-realarekin-sinatzen-du Gotik Realarekin sinatzen du]</ref>
|
|-
|31
| align="left" |{{banderaikur|EH}} '''[[Jon Martín]]'''
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'87
|06-4-23
|Harrobia
|7
|0
|2023
|2030 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2030-arte-berritu-du 2030 arte berritu du]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
<!--
|32
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Fraga|Aitor '''Fraga''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'94
|03-3-9
|Harrobia
|0
|0
|2024
|
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
-->
|33
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Balda|Jon '''Balda''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'74
|02-4-20
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.facebook.com/RealSociedadFutbol/photos/%EF%B8%8F-%F0%9D%90%82%F0%9D%90%8E%F0%9D%90%8C%F0%9D%90%94%F0%9D%90%8D%F0%9D%90%88%F0%9D%90%82%F0%9D%90%80%F0%9D%90%83%F0%9D%90%8E-%F0%9D%90%8E%F0%9D%90%85%F0%9D%90%88%F0%9D%90%82%F0%9D%90%88%F0%9D%90%80%F0%9D%90%8B-jon-balda-renueva-hasta-2027-zubieta/1125459932282474/ Jon Balda renueva hasta 2027]</ref>
|
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñaki Rupérez|Iñaki '''Rupérez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'77
|03-1-7
|[[Osasuna]]
|1
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-3 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|37
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Luken Beitia|Luken '''Beitia''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'91
|04-6-30
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-4 LUKEN BEITIA 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-
|40
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Arkaitz Mariezkurrena|Arkaitz '''Mariezkurrena''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'84
|05-4-5
|Harrobia
|2
|0
|2024
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
<!--
|41
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Alex Marchal|Alex '''Marchal''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'80
|07-9-17
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2027
|
|-
|44
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Mikel Rodríguez]]'''
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'75
|02-4-3
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2025-arte-berritu MIKEL RODRIGUEZ 2025 arte berritu]</ref>
|
|-
|45
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ekain Orobengoa|Ekain '''Orobengoa''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'84
|04-6-17
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2025
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
-->
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|EH}} [[Imanol Alguacil]] (17-18, 18-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]] = Epe luzeko lesioa.
* <small> 25 baino handiagoa den dortsala duten joklariak [[Real Sociedad B 2024-2025|Sanse]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako dortsalak eraman beharko dituzte. </small>
==== Lagatakoak ====
{| border="1" width="75%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align="center" bgcolor="0000FF" style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center;"
|-
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Gorrotxategi|Jon '''Gorrotxategi''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'77
|02-2-2
|Harrobia
|0
|0
|Inoiz
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2027-arte-berritu-du-2 JON GORROTXATEGI 2027 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Alberto Dadie|Alberto '''Dadie''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'70
|02-7-20
|Harrobia
|3
|0
|23-24
|2025
|
|-
|[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Magunazelaia|Jon '''Magunazelaia''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'80
|01-7-13
|Harrobia
|21
|1
|22-24
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2025arte-berritu-du JON MAGUNAZELAIA 2026 arte berritu du]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Karrikaburu|Jon '''Karrikaburu''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'83
|02-9-19
|Harrobia
|13
|2
|21-22
|2026 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/2026-arte-1 JON KARRIKABURU 2026 arte]</ref>
|
|-
|[[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]] (2.)
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Fernández|Carlos '''Fernández''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'85
|96-5-22
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|59
|6
|20-24
|2027 <ref>[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/akordioa-carlos-fernandez-fitxatzeko Akordioa Carlos Fernandez fitxatzeko]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|}
<!--
==== Baja neguan ====
{| border="1" width="75%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align="center" bgcolor="0000FF" style="color:white;"
!Zkia
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center;"
|-
|}
-->
=== Neguko merkatua 2025 ===
<!--
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|Fitxaketa Berriak
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalaria'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Herbehereak}} {{banderaikur|Surinam}} [[Sheraldo Becker]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[1. FC Union Berlin|Union Berlin]]
| Fitxaketa
| 3.000.000 [[Euro|€]]
|-
|}
-->
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon Magunazelaia]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]
| Lagatua
|
|-
|}
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|Fitxaketa Berriak
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalaria'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Islandia}} [[Orri Óskarsson]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[FC København|København]]
| Fitxaketa
| 20.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Austria}} {{banderaikur|Kroazia}} [[Luka Sučić]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[FC Red Bull Salzburg|RB Salzburg]]
| Fitxaketa
| 10.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Sergio Gómez Martín|Sergio Gómez]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Manchester City Football Club|Manchester City]]
| Fitxaketa
| 9.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|Javi López]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Fitxaketa
| 6.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Maroko}} [[Nayef Aguerd]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[West Ham United F.C.|West Ham]]
| Lagatua
|
|-
<!--
| {{banderaikur|Venezuela}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Aranburu]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Real Union]]
| Librea
|
|-
-->
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|Uda honetako bajak
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalaria'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Bretainia}} {{banderaikur|Espainia}} [[Robin Le Normand]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Atletico Madril]]
| Fitxaketa
| 34.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Mikel Merino]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Arsenal Football Club|Arsenal]]
| Fitxaketa
| 32.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz]]
| [[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Alberto Dadie]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Fernández]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Javi Galán]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Atletico Madril]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Man}} {{banderaikur|Eskozia}} [[Kieran Tierney]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Arsenal Football Club|Arsenal]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Portugal}} [[André Miguel Valente Silva|André Silva]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[RB Leipzig]]
| Lagapen agortua
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (1.maila)
!colspan="4"|Kopa
!colspan="4"|Europa League
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Alejandro Remiro|'''Remiro''']]
| 23/'''23'''|| '''20'''<nowiki/>'''70'<nowiki/>'''|| (18)|| 0|| '''18'''/'''18'''|| '''16'''<nowiki/>'''20''''|| (13)|| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/'''5'''|| '''45'''<nowiki/>'''<nowiki/>0''''|| (5)||0
|-
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Álvaro Odriozola|Odriozola]]'''
| 7/4|| 373'||0
| 0|| 2/0|| 41'||0
| 0|| '''2'''/'''2'''|| 195'|| 0|| 0|| 3/2|| 137'|| 0||0
|-Islandia}} [[Orri Óskarsson
|3
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Aihen Muñoz|'''Aihen''']]
| 15/9|| 772'|| 0|| 0|| 10/5|| 397'|| 0|| 0|| 1/0|| 45'|| 0|| 0|| 4/4|| 330'|| 0||0
|-
|4
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Martin Zubimendi|'''Zubimendi''']]
| 21/20|| 1805'|| 1|| 1|| 17/16|| 1445'|| 1|| 1|| -|| -|| -|| -|| 4/4|| 360'|| 0||0
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Igor Zubeldia|'''Zubeldia''']]
| 20/20|| 1737'|| 0|| 0|| 16/16|| 1386'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 4/4|| 351'|| 0||0
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Elustondo|'''Elustondo''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|13px|Kapitain]]
| 10/5|| 438'|| 0|| 0|| 6/3|| 280'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 4/2|| 158'|| 0||0
|-
|7
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Barrenetxea Muguruza|'''Barrenetxea''']]
| 20/9|| 880'|| 5|| 4|| 14/7|| 662'|| 1|| 2|| '''2'''/1|| 103'|| '''2'''|| '''2'''|| 4/1|| 145'|| '''2'''||0
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|Errusia}} {{banderaikur|Armenia}} [[Arsen Zakharyan|'''Zakharyan''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| -|| -||-
| -|| -|| -||-
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -||-
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|Islandia}} [[Orri Óskarsson|'''Óskarsson''']]
| 15/5|| 576'||3
| 0|| 11/3|| 369'||2
| 0|| -|| -|| -|| -|| 4/2|| 207'|| 1||0
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Oiarzabal|'''Oiarzabal''']]
| 23/20|| 1556'|| '''6'''|| 2|| 16/15|| 1111'|| '''4'''|| 1|| 1/0|| 46'|| 0|| 0|| '''6'''/'''5'''|| 389'|| '''2'''||1
|-
|11
| align="left" |{{banderaikur|Herbehereak}} {{banderaikur|Surinam}} [[Sheraldo Becker|'''Becker''']]
| 21/10|| 994'|| 2|| 1|| 15/7|| 686'|| 1|| 0|| 1/1|| 62'|| 0|| 0|| 5/2|| 246'|| 1||1
|-
|12
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|'''Javi López''']]
| 17/12|| 1127'|| 0|| 0|| 13/9|| 859'|| 0|| 0|| 1/1|| 74'|| 0|| 0|| 3/2|| 194'|| 0||0
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Marrero|'''Marrero''']]
| 3/3|| 300'|| (1)|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''2'''/'''2'''|| '''210''''|| (0)|| 0|| 1/1|| 90'|| (1)||0
|-
|14
| align="left" |{{banderaikur|Japonia}} [[Takefusa Kubo|'''Kubo''']]
| 23/18|| 1618'|| 4|| 2|| '''18'''/13|| 1193'|| 3|| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/4|| 425'|| 1||'''2'''
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Urko González de Zarate|'''Zarate''']]
| 4/4|| 303'|| 0|| 0|| 1/1|| 45'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 180'|| 0|| 0|| 1/1|| 78'|| 0||0
|-
|16
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Ander Olasagasti|'''Olasagasti''']]
| 11/3|| 405'|| 0|| 1|| 7/0|| 145'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 164'|| 0|| 0|| 2/1|| 96'|| 0||1
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Sergio Gómez Martín|'''Gómez''']]
| '''24'''/17|| 1618'|| 2|| '''5'''|| '''18'''/15|| 1368'|| 0|| '''4'''|| '''2'''/1|| 103'|| 1|| 1|| 4/1|| 147'|| 1||0
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|Mali}} [[Hamari Traoré|'''Traoré''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| 4/4|| 314'|| 0|| 0|| 4/4|| 314'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -||-
|-
|19
| align="left" |{{banderaikur|Nigeria}} [[Sadiq Umar|'''Sadiq''']]
| 11/5|| 482'|| 0|| 1|| 7/2|| 224'|| 0|| 0|| 1/1|| 120'|| 0|| 0|| 3/2|| 138'|| 0||1
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Pacheco|'''Pacheco''']]
| 13/10|| 909'||1
| 1|| 8/5|| 474'||0
| 0|| '''2'''/'''2'''|| '''210''''|| 0|| 1|| 3/3|| 225'|| 1||0
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|Maroko}} [[Nayef Aguerd|'''Aguerd''']]
| 18/17|| 1506'||0
| 0|| 13/13|| 1101'||0
| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/4|| 405'|| 0||0
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Beñat Turrientes|'''Turrientes''']]
| 17/9|| 821'|| 0|| 0|| 12/7|| 560'|| 0|| 0|| 1/0|| 45'|| 0|| 0|| 4/2|| 206'|| 0||0
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|Galizia}} [[Brais Méndez|'''Brais''']]
| 22/17|| 1455'|| 3|| 3|| 15/12|| 1015'|| 2|| 1|| 1/0|| 46'|| 1|| 0|| '''6'''/'''5'''|| 394'|| 0||'''2'''
|-
|24
|align=left|{{banderaikur|Austria}} {{banderaikur|Kroazia}} [[Luka Sučić|'''Sučić''']]
| 18/15|| 1240'|| 1|| 1|| 14/13|| 1069'|| 1|| 1|| 1/0|| 15'|| 0|| 0|| 3/1|| 156'|| 0||0
|-
|25
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Magunazelaia|'''Magunazelaia''']] '''(B)'''
| 5/2|| 190'|| 1|| 0|| 2/0|| 6'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 152'|| 1|| 0|| 1/0|| 32'|| 0||0
|-
|27
|align=left|{{banderaikur|Venezuela}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Aranburu|'''Aranburu''']]
| 21/17|| 1499'|| 0|| 0|| 16/14|| 1200'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 5/3|| 299'|| 0||0
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Pablo Marín|'''Marín''']]
| 10/4|| 468'|| 1|| 0|| 5/0|| 84'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 182'|| 0|| 0|| 3/2|| 202'|| 1||0
|-
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Mikel Goti|'''Goti''']]
| 1/0|| 23'||1
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/0|| 23'|| 1|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|31
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Jon Martín]]'''
| 6/3|| 435'|| 0|| 0|| 3/0|| 135'|| 0|| 0|| 1/1|| 120'|| 0|| 0|| 2/2|| 180'|| 0||0
|-
|33
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Balda|'''Balda''']]
| 1/1|| 67'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/1|| 67'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iñaki Rupérez|'''Rupérez''']]
| 1/0|| 5'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/0|| 5'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|37
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Luken Beitia|'''Beitia''']]
| 1/1|| 85'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| 1/1|| 85'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|40
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Arkaitz Mariezkurrena|'''Mariezkurrena''']]
| 2/0|| 58'||0
| 0|| -|| -||-
| -|| '''2'''/0|| 58'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|}
''Jokalariak guztira: 33''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztiak kontutan harturik, hamaikakoetan geheien agertu diren jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.30|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Alejandro Remiro|'''Remiro''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=1.00|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Mali}} [[Hamari Traoré|'''Traoré''']]</span>}}
{{Image label|x=0.45|y=1.10|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Igor Zubeldia|'''Zubeldia''']]</span>}}
{{Image label|x=0.20|y=1.00|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Bretainia}} {{banderaikur|Espainia}} [[Robin Le Normand|'''Le Normand''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.85|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Martin Zubimendi|'''Zubimendi''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=0.70|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Beñat Turrientes|'''Turrientes''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=0.70|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Mikel Merino|'''Merino''']]</span>}}
{{Image label|x=0.65|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Ander Barrenetxea Muguruza|'''Barrenetxea''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Galizia}} [[Brais Méndez|'''Brais''']]</span>}}
{{Image label|x=0.15|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Japonia}} [[Takefusa Kubo|'''Kubo''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.30|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Mikel Oiarzabal|'''Oiarzabal''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Alaves]]
|[[El Prao Futbol Zelaia|El Prao]], [[Laguardia]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/intentsitatea-lehen-frogan-1 1 – 1]
|[[Brais Méndez|Brais]] 30'
|[[Enrique García Martínez|Kike García]] 12'
|[[XXII. Villa de Laguardia Saria|XXII.]] [[Trofeo Villa de Laguardia|Villa de Laguardia Saria]] (5-6 penaltietan)
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 25|Uztailak 25]]
|[[Gamba Osaka]]
|[[Suitako futbol estadioa|Panasonic Suita]], [[Osaka]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/nagusi-13 0 – 1]
|[[Aritz Elustondo|Elustondo]] 64'
|
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Uztailaren 31|Uztailak 31]]
|[[Osasuna]]
|[[Zubieta (kirol-instalakuntzak)|Zubieta]]
|[https://www.osasuna.es/eus/news/read/35823/osasuna-vence-a-la-real-sociedad-en-su-cuarto-test-de-pretemporada-1-2 1 – 2]
|[[Mikel Goti|Goti]] 54'
|[[Ante Budimir|Budimir]] 50', 64'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 3]]a
|[[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]]
|[[Roazhon Park]], [[Rennes]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/minutuak-gehitzen-1 2 – 0]
|
|[[Albert Grønbæk|Grønbæk]] 22', [[Amine Gouiri|Gouiri]] 67'
|
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Abuztuaren 9]]a
|[[1. FC Union Berlin|Union Berlin]]
|[[Stadion An der Alten Försterei|An der Alten Försterei]], [[Berlin]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/ligako-estreinaldirako-prest 1 – 1]
|[[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 81'
|[[Robin Gosens|Gosens]] 42'
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|-bgcolor="#ffdddd"
|1
|[[Abuztuaren 18]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/08/18/66c210eaca4741f3108b4584.html 1 – 2]
|[[Martin Zubimendi|Zubimendi]] 98'
|[[Jorge De Frutos|De Frutos]] 67', [[Sergio Camello|Camello]] 84'
|31.763
|19.
|- bgcolor="#ddffdd"
|2
|[[Abuztuaren 24]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Cornellà-El Prat estadioa|Cornellà-El Prat]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/lehen-garaipena-3 0 – 1]
|[[Takefusa Kubo|Kubo]] 80'
|
|20.900
|9.
|-bgcolor="#ffdddd"
|3
|[[Abuztuaren 28]]a
|[[Alaves]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.eitb.eus/es/deportes/futbol/detalle/9569161/el-alaves-remonta-ante-real-sociedad-en-reale-arena-y-gana-derbi-12/ 1 – 2]
|[[Brais Méndez|Brais]] 33'
|[[Asier Villalibre|Villalibre]] ([[Penalti|pen.]]) 51', [[Toni Martínez]] 77'
|32.220
|14.
|- bgcolor="#ffffdd"
|4
|[[Irailaren 1]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/berdinketa-borrokatua 0 – 0]
|
|
|10.929
|13.
|-bgcolor="#ffdddd"
|5
|[[Irailaren 14]]a
|[[Real Madril]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/09/14/66e5f9bd268e3e68148b4586.html 0 – 2]
|
|[[Vinícius Júnior|Vinícius]] ([[Penalti|pen.]]) 58', [[Kylian Mbappé|Mbappé]] ([[Penalti|pen.]]) 75'
|37.730
|16.
|-bgcolor="#ffdddd"
|6
|[[Irailaren 17]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Son Moix estadioa|Son Moix]]
|[https://www.futbolbalear.es/2024/09/18/cronica-1a-division-rcd-mallorca-real-sociedad/ 1 – 0]
|
|[[Abdón Prats|Abdón]] ([[Penalti|pen.]]) 35'
|17.132
|16.
|- bgcolor="#ffffdd"
|7
|[[Irailaren 21]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[José Zorrilla estadioa|José Zorrilla]]
|[https://as.com/futbol/primera/pucela-y-real-se-olvidan-del-gol-n/ 0 – 0]
|
|
|21.171
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|8
|[[Irailaren 28]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/modurik-onenean-1 3 – 0]
|[[Takefusa Kubo|Kubo]] 8', [[Orri Óskarsson|Óskarsson]] 80', 92'
|
|32.332
|14.
|- bgcolor="#ffffdd"
|9
|[[Urriaren 6]]a
|[[Atletico Madril]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/10/06/67000113ca4741a3568b45a8.html 1 – 1]
|[[Luka Sučić|Sučić]] 84'
|[[Julián Álvarez|Álvarez]] 1'
|31.983
|15.
|- bgcolor="#ddffdd"
|10
|[[Urriaren 19]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Montilivi estadioa|Montilivi]]
|[https://www.sport.es/es/noticias/girona/girona-real-asalta-montilivi-109777561 0 – 1]
|[[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 44'
|
|12.602
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|11
|[[Urriaren 27]]a
|[[Osasuna]]
|[[Reale Arena]]
|[https://as.com/futbol/primera/osasuna-asalta-anoeta-y-mete-en-un-lio-a-la-real-n/ 0 – 2]
|
|[[Lucas Torró|Torró]] 23', [[Ante Budimir|Budimir]] 34'
|31.729
|12.
|- bgcolor="#ddffdd"
|12
|[[Azaroaren 3]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Ramón Sánchez Pizjuán estadioa|Sánchez Pizjuán]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/garaipenik-zailena 0 – 2]
|[[Takefusa Kubo|Kubo]] 34', [[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] ([[Penalti|pen.]]) 68'
|
|37.619
|11.
|- bgcolor="#ddffdd"
|13
|[[Azaroaren 10]]a
|[[Barça]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/reala-handia 1 – 0]
|[[Sheraldo Becker|Becker]] 33'
|
|36.194
|8.
|-bgcolor="#ffdddd"
|14
|[[Azaroaren 24]]a
|[[Athletic]]
|[[San Mames]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8443/kronika 1 – 0]
|
|[[Oihan Sancet|Sancet]] 26'
|50.719
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|15
|[[Abenduaren 1]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/beste-bat-9 2 – 0]
|[[Diego Llorente|Llorente]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 14', [[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] ([[Penalti|pen.]]) 31'
|
|28.119
|9.
|- bgcolor="#ddffdd"
|16
|[[Abenduaren 4]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Butarque Udal Estadioa|Butarque]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/inertzia-onak-darrai 0 – 3]
|[[Brais Méndez|Brais]] 14', [[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 78', [[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 92'
|
|11.312
|6.
|- bgcolor="#ffffdd"
|17
|[[Abenduaren 8]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-real-sociedad-ud-las-palmas-17 0 – 0]
|
|
|30.775
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|18
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Balaídos estadioa|Balaídos]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-rc-celta-real-sociedad-18 2 – 0]
|
|[[Pablo Durán]] 40', 46'
|22.956
|7.
|-
|19
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|20
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Mestalla]]
|
|
|
|
|
|-
|21
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|22
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Osasuna]]
|[[Sadar]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Otsailaren 9]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Otsailaren 16]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Benito Villamarín estadioa|Benito Villamarín]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 23]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Martxoaren 2]]a
|[[Barça]]
|[[Lluís Companys Olinpiar Estadioa|Lluís Companys]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Martxoaren 16]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Vallecasko futbol zelaia|Vallecas]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Apirilaren 6]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Kanaria Handiko estadioa|Kanaria Handikoa]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[El Madrigal|La Cerámica]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Apirilaren 23]]a
|[[Alaves]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Athletic]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Maiatzaren 11]]
| [[Atletico Madril]]
|[[Metropolitano estadioa|Metropolitano]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Maiatzaren 14]]
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 25]]a
|[[Real Madril]]
|[[Santiago Bernabéu estadioa|Santiago Bernabéu]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|- bgcolor="#ddffdd"
|1.Kanporaketa
|[[Azaroaren 21]]a
|[[Hirugarren Federazioa|3.F]]
|[[Español de San Vicente|Jove Español]]
|[[José Rico Pérez estadioa|Rico Pérez]]
|[https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20241121/1002357359/real-debutar-cinco-potrillos-arrasa-comodidad-jove-0-5.html 0 – 5]
|[[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 12', 15'; [[Sergio Gómez Martín|Gómez]] 38', [[Jon Magunazelaia|Magunazelaia]] 44', [[Mikel Goti|Goti]] 78'
|
|7.000
|- bgcolor="#ddffdd"
|2.Kanporaketa
|[[Abenduaren 5]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Unión Balompédica Conquense|Conquense]]
|[[Complejo deportivo La Fuensanta|La Fuensanta]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/luzapenean-sailkatuta 0 – 1]
|[[Brais Méndez|Brais]] 92'
|
|6.000
|-
|Final Hamaseirenak
|[[Urtarrilaren 4]]a
|[[Lehen Federazioa|1.F]]
|[[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]]
|[[Estadio El Toralín|El Toralín]]
|
|
|
|-
|}
==== Europa League ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ffffdd"
|Liga #1
|[[Irailaren 26]]a
|[[OGC Nice|Nice]]
|[[Allianz Riviera]]
|[https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/reala/2024/09/25/niza-real-sociedad-europa-league-cronica-8732560.html 1 – 1]
|[[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 18'
|[[Pablo Rosario|Rosario]] 45'
|20.545
|18.
|-bgcolor="#ffdddd"
|Liga #2
|[[Urriaren 3]]a
|[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/estropezu-9 1 – 2]
|[[Pablo Marín|Marín]] 5'
|[[Luis Vázquez]] 29', [[Théo Leoni|Leoni]] 39'
|30.985
|24.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #3
|[[Urriaren 24]]a
|[[Maccabi Tel Aviv FC|Maccabi Tel Aviv]]
|[[Partizan estadioa]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/inertzia-onarekin-jarraituz 1 – 2]
|[[Jon Pacheco|Pacheco]] 19', [[Sergio Gómez Martín|Gómez]] 64'
|[[Dor David Turgeman|Turgeman]] 82'
|0
|17.
|-bgcolor="#ffdddd"
|Liga #4
|[[Azaroaren 7]]a
|[[FC Viktoria Plzeň|Viktoria Plzeň]]
|[[Doosan Arena]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/irabaztea-merezi-eta-galtzen-amaitu 2 – 1]
|[[Orri Óskarsson|Óskarsson]] 35'
|[[Prince Kwabena Adu|Adu]] 12', [[Daniel Vašulín|Vašulín]] 90'
|11.130
|25.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #5
|[[Azaroaren 28]]a
|[[Amsterdamgo Ajax|Ajax]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.sport.es/es/noticias/europa-league/real-sociedad-vence-ajax-112155755 2 – 0]
|[[Ander Barrenetxea|Barrenetxea]] 67', [[Takefusa Kubo|Kubo]] 85'
|
|32.786
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|Liga #6
|[[Abenduaren 12]]a
|[[Dinamo Kiev]]
|[[Reale Arena]]
|[https://es.uefa.com/uefaeuropaleague/match/2042175--real-sociedad-vs-dynamo-kyiv/ 3 – 0]
|[[Mikel Oiartzabal|Oiartzabal]] 19', 33'; [[Sheraldo Becker|Becker]] 24'
|
|26.457
|12.
|-
|Liga #7
|[[Urtarrilaren 23]]a
|[[SS Lazio|Lazio]]
|[[Stadio Olimpico]]
|
|
|
|
|
|-
|Liga #8
|[[Urtarrilaren 30]]a
|[[PAOK F.C.|PAOK]]
|[[Reale Arena]]
|
|
|
|
|
|}
== Ikus, gainera ==
* [[Errealaren ibilbidea Europan]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:2023 kirolean]]
[[Kategoria:2024 kirolean]]
[[Kategoria:Real Sociedad futbol taldearen denboraldiak]]
pmzm5rys30wekyfnzdk5cvibykkumog
Eibar B 2024-2025
0
1187542
10022149
10021470
2025-01-03T23:50:29Z
Daeri
16654
10022149
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=B30C0C style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!Taldean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|colspan=11|<font style="color:blue;">'''Gizonezkoen taldea 2024/25'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ibon Ispizua|Ibon '''Ispizua''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'85
|03-4-8
|[[Athletic]]
|2023
|2026 <ref>[https://twitter.com/SDEibar/status/1678709465716080642 Ibon Ispizua (Sukarrieta, 2003), nuevo guardameta para el filial. Llega traspasado del Athletic Club y firma hasta junio de 2026.]</ref>
|Sub25
|-bgcolor="#EFEFEF"
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Markel Arana|Markel '''Arana''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|01-11-28
|[[Danok Bat]]
|2022
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/markel-arana-amplia-su-vinculacion-con-la-sd-eibar-hasta-2026 Markel Arana amplía su vinculación con la SD Eibar hasta 2026]</ref>
|
|-
|
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Larrañaga|Aitor '''Larrañaga''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|
|03-6-10
|[[Real Sociedad]]
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/el-eibar-ficha-para-el-filial-a-aitor-larranaga-y-oscar-garcia El Eibar ficha para el filial a Aitor Larrañaga y Óscar García]</ref>
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|4
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Julen Agirre|Julen '''Agirre''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'73
|03-10-3
|Harrobia
|2024
|2026 <ref>[https://x.com/SDEibar/status/1827254596873453890 𝐉𝐮𝐥𝐞𝐧 𝐀𝐠𝐢𝐫𝐫𝐞, 𝐧𝐮𝐞𝐯𝐨 𝐣𝐮𝐠𝐚𝐝𝐨𝐫 𝐝𝐞𝐥 𝐄𝐢𝐛𝐚𝐫 𝐁.]</ref>
|Sub23
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Raul Giménez|Raul '''Giménez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|03-9-25
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|2022
|2025
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|6
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Óscar García Peña|'''Óscar García''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|
|05-1-19
|[[Club Deportivo Numancia|Numancia]]
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/el-eibar-ficha-para-el-filial-a-aitor-larranaga-y-oscar-garcia El Eibar ficha para el filial a Aitor Larrañaga y Óscar García]</ref>
|Sub23
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aitor Galarza|Aitor '''Galarza''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'81
|02-10-13
|[[Tolosa Futbol Kluba|Tolosa]]
|2023
|2025
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|8
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Markel Goikoetxea|Markel '''Goikoetxea''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'80
|02-8-8
|Harrobia
|2023
|2025
|Sub23
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ekaitz Redondo|Ekaitz '''Redondo''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'74
|04-12-4
|[[Real Madril]]
|2022
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/ekaitz-redondo-eta-endika-mateos-gazteek-2025era-arte-luzatu-dute-kontratua-eibarrekin Ekaitz Redondo eta Endika Mateos gazteek 2025era arte luzatu dute kontratua Eibarrekin]</ref>
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|10
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Óscar Carrasco|Óscar '''Carrasco''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'87
|02-8-28
|[[Centro Parroquial San Cristóbal|San Cristóbal]]
|2022
|2025
|Sub23
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Endika Mateos|Endika '''Mateos''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|
|04-?-?
|Harrobia
|2022
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/ekaitz-redondo-eta-endika-mateos-gazteek-2025era-arte-luzatu-dute-kontratua-eibarrekin Ekaitz Redondo eta Endika Mateos gazteek 2025era arte luzatu dute kontratua Eibarrekin]</ref>
|Sub23
|- bgcolor="#EFEFEF"
|12
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Gorka Gastesi|Gorka '''Gastesi''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|
|03-3-11
|[[Real Sociedad]]
|2024
|2026 <ref>[https://x.com/SDEibar/status/1819327534913540136 OFICIAL. Gorka Gastesi refuerza la defensa del Eibar B.]</ref>
|Sub23
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Ayala|Unai '''Ayala''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|
|04-2-22
|Harrobia
|2023
|2025
|Sub25
|-bgcolor="#EFEFEF"
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ibai Asenjo|Ibai '''Asenjo''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'77
|03-11-13
|[[Athletic]]
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/ibai-asenjo-aurrelaria-fitxatu-du-eibarrek-athletic-clubetik Ibai Asenjo aurrelaria fitxatu du Eibarrek, Athletic Clubetik]</ref>
|Sub23
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iker Aldai|Iker '''Aldai''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|03-5-23
|Harrobia
|2021
|2025
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|16
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iurgi Artola|Iurgi '''Artola''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|
|02-?-?
|[[Antiguoko Kirol Elkartea|Antiguoko]]
|2023
|2025
|Sub23
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iker Zubiria|Iker '''Zubiria''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|
|04-?-?
|[[Txantrea Kirol eta Kultur Elkartea|Txantrea]]
|2023
|2025
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Anartz Amilibia|Anartz '''Amilibia''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|
|03-?-?
|Harrobia
|2024
|2025
|Sub23
|-
|
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho|Ángel '''Troncho''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|02-10-2
|[[Club Deportivo Benicarló|Benicarló]]
|20-23,24
|2025 <ref>[https://twitter.com/sdeibar/status/1323280302933004288 Angel Troncho (2002) filialean ari den hegaleko erdilariak 2025ra arte luzatu du kontratua Eibarrekin]</ref>
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|20
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Marc Delgado|Marc '''Delgado''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|
|05-6-18
|[[Reial Club Deportiu Espanyol|Espanyol]]
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/marc-delgado-nuevo-refuerzo-del-eibar-b Marc Delgado nuevo refuerzo del Eibar B]</ref>
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hodei Barbarin|Hodei '''Barbarin''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|
|02-?-?
|[[Antiguoko Kirol Elkartea|Antiguoko]]
|2023
|2025
|Sub23
|-
|23
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Marcos Sotelo|Marcos '''Sotelo''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|
|04-11-16
|Harrobia
|2024
|2025
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Madariaga|Ander '''Madariaga''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'77
|02-3-11
|Harrobia
|2020
|2025 <ref>[https://twitter.com/SDEibar/status/1663897088176926720 Ander Madariaga Susaeta, jugador del CD Vitoria y con dinámica en el primer equipo, renueva hasta el 30 de Junio de 2025 con la entidad armera.]</ref>
|Sub23
|-
|
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} '''[[Slavy]]'''
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'82
|02-5-5
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/borislav-ivaylov-slavy-nuevo-jugador-de-la-sd-eibar Borislav Ivaylov, Slavy, nuevo jugador de la SD Eibar]</ref>
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|27
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Hugo Garcia]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|
|05-9-8
|Harrobia
|2024
|
|Sub23
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Llorente|Oier '''Llorente''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'88
|05-3-24
|Harrobia
|2024
|
|Sub23
|-bgcolor="#EFEFEF"
|30
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Lucas Sarasketa|Lucas '''Sarasketa''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|
|06-12-19
|Harrobia
|2024
|
|Sub23
|-
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|EH}} [[Iñigo Pérez Rodriguez|Iñigo Pérez]] (2024-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px|Kapitain]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]] = Epe luzeko lesioa.
* <small> 25 baino handiagoa den dortsala duten joklariak [[Eibar Urko Kirol Elkartea|Eibar Urko]] taldeko jokalariak dira, eta beraz talde biekin jokatu dezakete partidak. Espainiar ferezadioaren arauak diotenez, taldeko jokalariek 1-etik 25-erako zenbakiak eraman beharko dituzte. Gehienez 16 jokalari izan daitezke 23 urtetik gorakoak.</small>
<!--
=== Lagatakoak ===
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Adina
!Jatorria
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-
|-bgcolor="#EFEFEF"
|}
=== Bajak Neguan ===
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=D30B16 style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Adina
!Jatorria
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-
|}
=== Neguko merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Senegal}} [[Adama Boiro]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Athletic]]
| Fitxaketa
| 2.000.000 [[Euro|€]]
|-
|}
-->
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Aitor Larrañaga]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Real Sociedad]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Gorka Gastesi]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Real Sociedad]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Julen Agirre]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Marc Delgado]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Reial Club Deportiu Espanyol|Espanyol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Óscar García Peña|Óscar García]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Club Deportivo Numancia|Numancia]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Ibai Asenjo]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Athletic]]
| Librea*<ref>[https://www.athletic-club.eus/eu/albisteak/2024/07/17/akordioa-ibai-asenjo-sd-eibarrera-joan-dadin/ Akordioa Ibai Asenjo SD Eibarrera joan dadin]</ref>
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} [[Slavy]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Real Valladolid|Valladolid]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Anartz Amilibia]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Eibar Urko Kirol Elkartea|Eibar Urko]]
| 2.taldera igo
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Marcos Sotelo]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Eibar Urko Kirol Elkartea|Eibar Urko]]
| 2.taldera igo
|
|-
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| 1.taldera igo
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Aritz Muguruza]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Barakaldo CF|Barakaldo]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Eric Pérez]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Ander Izagirre Zestoa|Ander Izagirre]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Athletic]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Mikel Zabala Ojeda|Mikel Zabala]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Getxoko Arenas|Arenas]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Alexander Hidalgo|Alex Hidalgo]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Getxoko Arenas|Arenas]]
| Librea
|
|-
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon López Carrillo|Jonlo]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Deustu Kirol Elkartea|Deustu]]
| Librea
|
|-
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Urko Collado]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Getxoko Arenas|Arenas]]
| Librea
|
|-
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Eibar Kirol Elkartea]]
oifdl1dstmomtk0bd2uuov3n8obvkje
Alavés 2024-25
0
1187757
10022145
10021463
2025-01-03T23:31:18Z
Daeri
16654
/* Liga */
10022145
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=blue style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m)
!Adina
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiztik
!Kontratuaren amaiera
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|colspan=11|<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Antonio Sivera|Antonio '''Sivera''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px]] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'85
|96-8-11
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|125
|0
|17-20,20
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/antonio-sivera-urdin-zuria-2027-urtera-arte ANTONIO SIVERA, URDIN-ZURIA 2027. URTERA ARTE]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} [[Facundo Garcés|Facundo '''Garcés''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'89
|99-9-5
|[[Club Atlético Colón|Colón]]
|0
|0
|2024
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/acuerdo-entre-el-deportivo-alaves-y-facundo-garces Acuerdo entre el Deportivo Alavés y Facundo Garcés]</ref>
|
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Manuel Sánchez de la Peña|'''Manu Sánchez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'71
|00-8-24
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|15
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/manu-sanchez-talento-y-fiabilidad-para-el-lateral-izquierdo-albiazul MANU SÁNCHEZ, TALENTO Y FIABILIDAD PARA EL LATERAL IZQUIERDO ALBIAZUL]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|4
|align=left|{{banderaikur|Serbia}} [[Aleksandar Sedlar|Aleksandar '''Sedlar''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'80
|91-12-13
|[[RCD Mallorca|Mallorca]]
|56
|1
|2022
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/deportivo-alavesek-sedlarren-kontratua-berritu-du-eta-elkarrekin%20jarraituko%20due%20kolore%20urdin-zuria%20defendatzen DEPORTIVO ALAVESEK SEDLARREN KONTRATUA BERRITU DU ETA ELKARREKIN JARRAITUKO DUE KOLORE URDIN-ZURIA DEFENDATZEN]</ref>
|[[Serbiako futbol selekzio nazionala|Serbiarekin]] internazionala
|-
|5
| align="left" |{{banderaikur|Maroko}} [[Abdelkabir Abqar|Abdel '''Abqar''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'88
|99-3-10
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|85
|1
|2021
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/albistea/abqar-ek-kontratua-berritu-du-deportivo-alavesekin Abqar-ek kontratua berritu du Deportivo Alavesekin]</ref>
|[[Marokoko futbol selekzio nazionala|Marokorekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Gebara|Ander '''Gebara''']]
| align="left" |[[Erdilari|Antolatzailea]]
|1'80
|97-7-7
|Harrobia
|58
|1
|2023
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/ander_guevara_alaves EL VITORIANO ANDER GUEVARA REFUERZA EL CENTRO DEL CAMPO DEL DEPORTIVO ALAVÉS]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Vicente|Carlos '''Vicente''']]
|align=left|[[Aurrelari|Eskuin Hegalekoa]]
|1'79
|99-4-23
|[[Racing de Ferrol|Racing Ferrol]]
|37
|5
|2023
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/carlos-vicente-fuerza-desborde-carril-albiazul CARLOS VICENTE, FUERZA Y DESBORDE PARA EL CARRIL ALBIAZUL]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|8
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Blanco|Antonio '''Blanco''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'76
|00-7-23
|[[Real Madril]]
|74
|0
|2022
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/Alav%C3%A9s-fichaje-Blanco-Real-Madrid ANTONIO BLANCO SERÁ ALBIAZUL HASTA 2027]</ref>
|
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Asier Villalibre|Asier '''Villalibre''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'84
|97-9-30
|[[Athletic]]
|29
|7
|22-23,24
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/villalibre-vuelve-al-deportivo-alaves VILLALIBRE VUELVE AL DEPORTIVO ALAVÉS]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|10
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} {{banderaikur|Polonia}} [[Tomás Conechny|Tomás '''Conechny''']]
|align=left|[[Aurrelari|Ezker Hegalekoa]]
|1'76
|98-3-30
|[[Club Deportivo Godoy Cruz Antonio Tomba|Godoy Cruz]]
|12
|1
|2024
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/tomas-conechny-abiadura-eta-gola-eraso-urdin-zuriarentzako TOMAS CONECHNY, ABIADURA ETA GOLA ERASO URDIN-ZURIARENTZAKO]</ref>
|
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Toni Martínez]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'87
|97-6-30
|[[FC Porto|Porto]]
|15
|3
|2024
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/toni-martinez-esperientzia-eraso-urdin-zurirako Toni Martinez, esperientzia eraso urdin-zurirako]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|12
| align="left" |{{banderaikur|Uruguai}} [[Santiago Mouriño|Santiago '''Mouriño''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|02-2-13
|[[Atletico Madril]]
|12
|0
|2024
|2030 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/santiago-mourino-ahalmen-fisikoa-gloriosoaren-atzealderako Santiago Mouriño, ahalmen fisikoa Gloriosoaren atzealderako]</ref>
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|Ekuatore Ginea}} [[Jesus Owono|Jesus '''Owono''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'83
|01-3-1
|Harrobia
|15
|0
|2021
|2026 <ref>[https://www.eitb.eus/es/radio/radio-vitoria/programas/radio-vitoria-deportes/detalle/9406504/owono-he-ejecutado-clausula-de-ampliacion-de-contrato-con-deportivo-alaves-hasta-2026/ Owono: "Hemos ejecutado una cláusula de ampliación de contrato con el Deportivo Alavés hasta 2026"]</ref>
|[[Ekuatore Gineako futbol selekzio nazionala|Ekuatore Ginearekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|14
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} {{banderaikur|Italia}} [[Nahuel Tenaglia|Nahuel '''Tenaglia''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'81
|96-2-21
|[[Club Atlético Talleres|Talleres]]
|98
|5
|2021
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/Alav%C3%A9s-fichaje-Tenaglia-2027-lateral-derecho TENAGLIA SERÁ ALBIAZUL HASTA 2027]</ref>
|
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Carlos Martín]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|02-4-22
|[[Atletico Madril]]
|13
|2
|2024
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/carlos-martin-proyeccion-goleadora-para-el-ataque-albiazul Carlos Martín, proyección goleadora para el ataque albiazul]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|16
|align=left|{{banderaikur|Galizia}} [[Hugo Novoa|Hugo '''Novoa''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'82
|03-1-24
|[[RB Leipzig]]
|4
|0
|2024
|2029 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/hugo-novoa-proiekzioa-eta-aldakortasuna-proiektu-urdin-zurirako HUGO NOVOA, PROIEKZIOA ETA ALDAKORTASUNA PROIEKTU URDIN-ZURIRAKO]</ref>
|
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Enrique García Martínez|'''Kike García''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'86
|89-11-25
|[[Osasuna]]
|53
|10
|2023
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/Alav%C3%A9s-fichaje-Kike%20Garc%C3%ADa-delantero-Osasuna KIKE GARCÍA, EXPERIENCIA PARA LA DELANTERA ALBIAZUL]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Jon Guridi|Jon '''Guridi''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'79
|95-2-28
|[[Real Sociedad]]
|98
|6
|2022
|2026 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/noticia/jon-guridi-se-compromete-con-el-deportivo-alaves-para-las-proximas-cuatro-temporadas Jon Guridi se compromete con el Deportivo Alavés para las próximas cuatro temporadas]</ref>
|
|-
|19
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|'''Stoichkov''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'78
|93-11-5
|[[Eibar KE|Eibar]]
|16
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/stoichkov-reforzara-el-ataque-albiazul STOICHKOV REFORZARÁ EL ATAQUE ALBIAZUL]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left| {{banderaikur|Mexiko}} {{banderaikur|Argentina}} [[Luka Romero|Luka '''Romero''']]
|align=left|[[Aurrelari|Eskuin Hegalekoa]]
|1'69
|04-11-18
|[[AC Milan]]
|8
|0
|2024
|2025 <ref>[https://x.com/Alaves/status/1815805459942756545 Luka Romero, talento joven para el ataque del Deportivo Alavés.]</ref>
|
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|Aljeria}} [[Abderrahman Rebbach|'''Abde''' Rebbach]]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'76
|98-8-11
|[[Gasteizko Aurrera]]
|61
|6
|2022
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/abde-rebbach-urdin-zuria-2028-urtera-arte ABDE REBBACH, URDIN-ZURIA 2028. URTERA ARTE]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
| align="left" |{{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Mali}} [[Moussa Diarra|Moussa '''Diarra''']]
| align="left" |[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|00-11-10
|[[Toulouse Football Club|Toulouse]]
|14
|0
|2024
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/moussa-diarra-refuerza-la-zaga-albiazul MOUSSA DIARRA, REFUERZA LA ZAGA ALBIAZUL]</ref>
|[[Maliko futbol selekzio nazionala|Malirekin]] internazionala
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|Uruguai}} {{banderaikur|Italia}} [[Carlos Benavídez|Carlos '''Protesoni''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'85
|98-3-30
|[[Club Atlético Independiente|Independiente]]
|78
|6
|2022
|2026 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/noticia/carlos-benavidez-nuevo-jugador-del-deportivo-alaves Carlos Benavídez, nuevo jugador del Deportivo Alavés]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|24
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Joan Jordán|Joan '''Jordán''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'84
|94-7-6
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|13
|2
|2024
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/joan-jordan-talento-y-experiencia-para-la-medular-albiazul Joan Jordán, talento y experiencia para la medular albiazul]</ref>
|[[Kataluniako futbol selekzioa|Kataluniarekin]] internazionala
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|27
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Egoitz Muñoz|Egoitz '''Muñoz''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'79
|04-4-14
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2026 <ref>[https://alaves.elcorreo.com/egoitz-munoz-alavesista-cuna-nieto-larrea-expedicion-benidorm-20230723195007-nt.html Alavesista de cuna, nieto de Larrea y en la expedición a Benidorm]</ref>
|
|-
|30
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Tomás Mendes|Tomás '''Mendes''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'79
|04-11-21
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|4
|0
|2021
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/tomas_mendes_2027 EL DEPORTIVO ALAVÉS CIERRA LA RENOVACIÓN DEL JOVEN TOMÁS MENDES HASTA 2027]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|34
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Eneko Ortiz|Eneko '''Ortiz''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'82
|03-5-26
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
|1
|0
|2023
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/el-deportivo-alaves-renueva-a-eneko-ortiz-hasta-2025 EL DEPORTIVO ALAVÉS RENUEVA A ENEKO ORTIZ HASTA 2025]</ref>
|
|-
|36
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Adrián Hernández Hernández|'''Pica''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'90
|02-4-25
|[[Club Deportivo Guijuelo|Guijuelo]]
|8
|0
|2024
|2026
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Dominikar Errepublika}} [[José De León|José '''De León''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'85
|04-3-2
|[[Agrupación Deportiva Unión Adarve|Unión Adarve]]
|1
|0
|2023
|2029 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/jose-de-leon-urdin-zuria-2029-urtera-arte JOSE DE LEON. URDIN-ZURIA 2029. URTERA ARTE]</ref>
|
|-
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|Argentina}} [[Eduardo Coudet]] (2024-Egun,16.jardunalditik) {{banderaikur|Espainia}} [[Luis García Plaza]] (2022-24,15.jardunaldirarte)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]] = Epe luzeko lesioa izan du denboraldian zehar.
* <small> 25 baino handiagoa den dortsala duten joklariak [[Deportivo Alaves B 2024-2025|Mini Glorias]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako dortsalak eraman beharko dituzte. </small>
==== Lagatakoak ====
{| border="1" width="75%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align="center" bgcolor="0000FF" style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center;"
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[NK Istra 1961|Istra]] (HNL)
|align=left|{{banderaikur|Kamerun}} [[Stephane Paul Keller|Stephane '''Keller''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'90
|01-8-20
|[[Fortuna Yaounde Football Club|Fortuna Yaounde]]
|1
|0
|20-21
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/stephan-kellerrek-nk-istran-jokatuko-du-utzita STEPHAN KELLERREK NK ISTRAN JOKATUKO DU UTZITA]</ref>
|
|-
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting Gijón]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|Serbia}} [[Nikola Maraš|Nikola '''Maraš''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'89
|95-12-19
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|23
|0
|22-23
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/albistea/deportivo-alavesek-nikola-maras-fitxatu-du Deportivo Alavesek Nikola Maras fitxatu du]</ref>
|[[Serbiako futbol selekzio nazionala|Serbiarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Victor Parada|Victor '''Parada''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'87
|02-4-4
|[[FC Red Bull Salzburg|RB Salzburg]]
|4
|0
|23-24
|2026 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/victor-parada-urdin-zuria-2026-urtera-arte VICTOR PARADA, URDIN-ZURIA 2026. URTERA ARTE]</ref>
|
|-
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} [[Joaquín Panichelli|Joaquín '''Panichelli''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'87
|02-10-7
|[[River Plate]]
|12
|0
|22-24
|2026 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/albistea/joaquin-panichelli-aurrelari-argentinarrak-deportivo-alavesen-jokatuko-du Joaquin Panichelli aurrelari Argentinarrak Deportivo Alavesen jokatuko du]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[Club Deportivo Eldense|Eldense]] (2.)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Unai Ropero|Unai '''Ropero''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'88
|01-11-20
|Harrobia
|3
|0
|21-24
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/unai-ropero-urdin-zuria-2028-urtera-arte UNAI ROPERO, URDIN-ZURIA 2028. URTERA ARTE]</ref>
|
|-
|[[Sestao River]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[José David Álvarez|'''Joseda''' Álvarez]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'83
|01-1-22
|[[Levante Unión Deportiva|Levante]]
|0
|0
|Inoiz
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/joseda-alvarezek-2027-urtera-arte-jarraituko-du-urdin-zuri-gisa JOSEDA ALVAREZEK 2027. URTERA ARTE JARRAITUKO DU URDIN-ZURI GISA]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[Atlético Madril B]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Ginea}} [[Mamadou Selu Diallo|Selu '''Diallo''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'87
|03-10-1
|[[Unión Deportiva Barbastro|Barbastro]]
|3
|0
|23-24
|2028 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/Renovaci%C3%B3n-Alav%C3%A9s-Diallo-cantera-Ibaia-centrocampista-Huesca EL DEPORTIVO ALAVÉS RENUEVA A SELU DIALLO]</ref>
|Sub23
|-
|[[Barakaldo CF|Barakaldo]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|EH}} {{banderaikur|Maroko}} [[Maroan Sannadi|Maroan '''Sannadi''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'92
|01-2-1
|[[Ariznabarra Kirol Elkartea|Ariznabarra]]
|0
|0
|Inoiz
|2027 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/eu/berriak/maroan-sannadik-2027-urtera-arte-berritu-du-deportivo-alavesekin MAROAN SANNADIK 2027. URTERA ARTE BERRITU DU DEPORTIVO ALAVESEKIN]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|}
==== Bajak denboraldian zehar ====
{| border="1" width="75%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align="center" bgcolor="0000FF" style="color:white;"
!Zkia
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Jaiotza
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- style="background:White" text-align: center;"
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Luis Rioja|Luis '''Rioja''']]
|align=left|[[Aurrelari|Ezker Hegalekoa]]
|1'76
|93-10-16
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|189
|22
|2019
|2025 <ref>[https://www.deportivoalaves.com/noticia/luis-rioja-renueva-con-el-deportivo-alaves-hasta-2025 Luis Rioja renueva con el Deportivo Alavés hasta 2025]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|}
=== Neguko merkatua 2025 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Argentina}} [[Facundo Garcés]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Atlético Colón|Colón]]
| Librea
|
|-
|}
<!--
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Serbia}} [[Nikola Maraš]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Levante Unión Deportiva|Levante]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
|}
-->
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Argentina}} {{banderaikur|Polonia}} [[Tomás Conechny]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Club Deportivo Godoy Cruz Antonio Tomba|Godoy Cruz]]
| Fitxaketa %50era
| 2.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Toni Martínez]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[FC Porto|Porto]]
| Fitxaketa %55era
| 2.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Uruguai}} [[Santiago Mouriño]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Atletico Madril]]
| Fitxaketa
| 2.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Galizia}} [[Hugo Novoa]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[RB Leipzig]]
| Fitxaketa
| 1.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|Stoichkov]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Asier Villalibre]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Athletic]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Mali}} [[Moussa Diarra]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Toulouse Football Club|Toulouse]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Adrián Hernández Hernández|Pica]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Deportivo Guijuelo|Guijuelo]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Manuel Sánchez de la Peña|Manu Sánchez]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Joan Jordán]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Mexiko}} {{banderaikur|Argentina}} [[Luka Romero]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[AC Milan]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Martín]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Atletico Madril]]
| Lagatua
|
|-
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|Javi López]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Real Sociedad]]
| Fitxaketa
| 6.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Rubén Duarte Sánchez|Rubén Duarte]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Club Universidad Nacional|Pumas]]
| Fitxaketa
| 4.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Luis Rioja]]
| [[Aurrelari|Ezker Hegalekoa]]
| [[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
| Fitxaketa
| 1.500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Athletic]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Eibar KE|Eibar]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Kamerun}} [[Stephane Paul Keller|Stephane Keller]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[NK Istra 1961|Istra]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Victor Parada]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Ginea}} [[Mamadou Selu Diallo|Selu Diallo]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Atletico Madril]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Ropero]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Deportivo Eldense|Eldense]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|Argentina}} [[Joaquín Panichelli]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Deportivo Mirandés|Mirandes]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Alex Sola López-Ocaña|Alex Sola]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Real Sociedad]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Rafael Marín]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Real Madril]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Turkia}} {{banderaikur|Errumania}} [[Ianis Hagi]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Rangers F.C.|Rangers]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Italia}} {{banderaikur|Argentina}} [[Giuliano Simeone]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Atletico Madril]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Nigeria}} [[Samuel Omorodion]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Atletico Madril]]
| Lagapen agortua
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (1.)
!colspan="4"|Kopa
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Antonio Sivera|'''Sivera''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px]] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px]]
| '''19'''/'''19'''|| '''17'''<nowiki/>'''04'<nowiki/>'''|| (29)|| 0|| '''18'''/'''18'''|| '''15'''<nowiki/>'''84''''|| (27)|| 0|| 1/1|| 120'|| (2)||0
|-
|
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} [[Facundo Garcés|'''Garcés''']] '''(A)'''
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -||-
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Manuel Sánchez de la Peña|'''Sánchez''']]
| 15/13|| 1241'|| 0|| 0|| 14/12|| 1121'|| 0|| 0|| 1/1|| 120'|| 0||0
|-
|4
|align=left|{{banderaikur|Serbia}} [[Aleksandar Sedlar|'''Sedlar''']]
| 8/6|| 535'|| 0|| 0|| 7/5|| 415'|| 0|| 0|| 1/1|| 120'|| 0||0
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|Maroko}} [[Abdelkabir Abqar|'''Abqar''']]
| 17/17|| 1391'|| 0|| 1|| 17/17|| 1391'|| 0|| 1|| -|| -|| -||-
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Gebara|'''Gebara''']]
| 18/11|| 1045'|| 0|| 1|| 16/10|| 970'|| 0|| 1|| '''2'''/1|| 75'|| 0||0
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Vicente|'''Vicente''']]
| 18/18|| 1660'|| 3|| '''2'''|| 17/17|| 1506'|| 3|| 1|| 1/1|| 77'|| 0||'''1'''
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Blanco|'''Blanco''']]
| '''19'''/15|| 1280'|| 0|| 1|| 17/14|| 1181'|| 0|| 1|| '''2'''/1|| 101'|| 0||0
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Asier Villalibre|'''Villalibre''']]
| 9/4|| 333'|| 1|| 0|| 7/2|| 212'|| 1|| 0|| '''2'''/'''2'''|| 121'|| 0||0
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} {{banderaikur|Polonia}} [[Tomás Conechny|'''Conechny''']]
| 12/7|| 614'|| 1|| 0|| 10/6|| 482'|| 1|| 0|| '''2'''/1|| 132'|| 0||0
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Toni Martínez]]'''
| 15/6|| 598'|| 3|| 0|| 13/5|| 497'|| 3|| 0|| '''2'''/1|| 101'|| 0||0
|-
|12
|align=left|{{banderaikur|Uruguai}} [[Santiago Mouriño|'''Mouriño''']]
| 12/9|| 841'|| 0|| 0|| 10/7|| 631'|| 0|| 0|| '''2'''/'''2'''|| '''21'''<nowiki/>'''<nowiki/>0''''|| 0||0
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|Ekuatore Ginea}} [[Jesus Owono|'''Owono''']]
| 2/1|| 126'|| (2)|| 0|| 1/0|| 36'|| (2)|| 0|| 1/1|| 90'|| (0)||0
|-
|14
|align=left|{{banderaikur|Argentina}} {{banderaikur|Italia}} [[Nahuel Tenaglia|'''Tenaglia''']]
| 16/16|| 1376'|| 1|| 1|| 15/15|| 1292'|| 1|| 1|| 1/1|| 84'|| 0||0
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Carlos Martín|'''Martín''']]
| 13/8|| 656'|| 2|| 1|| 12/8|| 652'|| 2|| 1|| 1/0|| 4'|| 0||0
|-
|16
|align=left|{{banderaikur|Galizia}} [[Hugo Novoa|'''Novoa''']]
| 4/2|| 220'|| 0|| 0|| 4/2|| 220'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Enrique García Martínez|'''Kike García''']]
| 18/11|| 1091'|| '''7'''|| 0|| 17/11|| 1026'|| '''5'''|| 0|| 1/0|| 65'|| '''2'''||0
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Guridi|'''Guridi''']]
| 17/14|| 1093'|| 2|| 0|| 16/13|| 1038'|| 2|| 0|| 1/1|| 55'|| 0||0
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|'''Stoichkov''']]
| 16/7|| 769'|| 0|| 1|| 15/6|| 683'|| 0|| 1|| 1/1|| 86'|| 0||0
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|Mexiko}} {{banderaikur|Argentina}} [[Luka Romero|'''Romero''']]
| 8/3|| 309'|| 0|| 0|| 6/2|| 197'|| 0|| 0|| '''2'''/1|| 122'|| 0||0
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|Aljeria}} [[Abderrahman Rebbach|'''Rebbach''']]
| 10/4|| 449'|| 0|| 0|| 8/4|| 383'|| 0|| 0|| '''2'''/0|| 66'|| 0||0
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Mali}} [[Moussa Diarra|'''Diarra''']]
| 14/11|| 1028'|| 0|| 0|| 13/10|| 938'|| 0|| 0|| 1/1|| 90'|| 0||0
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|Uruguai}} {{banderaikur|Italia}} [[Carlos Benavídez|'''Protesoni''']]
| 9/4|| 301'|| 1|| 1|| 7/4|| 220'|| 1|| 1|| '''2'''/0|| 81'|| 0||0
|-
|24
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Joan Jordán|'''Jordán''']]
| 13/7|| 818'|| 2|| '''2'''|| 11/5|| 608'|| 2|| '''2'''|| '''2'''/'''2'''|| '''21'''<nowiki/>'''<nowiki/>0''''|| 0||0
|-
|27
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Egoitz Muñoz|'''Muñoz''']]
| 1/1|| 90'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| 1/1|| 90'|| 0||0
|-
<!--
|30
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Tomás Mendes|'''Mendes''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Eneko Ortiz|'''Ortiz''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
|
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Dominikar Errepublika}} [[José De León|'''De León''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
-->
|36
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Adrián Hernández Hernández|'''Pica''']]
| 8/6|| 572'|| 0|| 0|| 7/5|| 482'|| 0|| 0|| 1/1|| 90'|| 0||0
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Luis Rioja|'''Rioja''']] '''(B)'''
| 1/0|| 22'|| 0|| 0|| 1/0|| 22'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|}
''Jokalariak guztira: 27''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztiak kontutan harturik, hamaikakoetan gehien agertu diren 11 jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.30|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|Katalunia}} [[Antonio Sivera|'''Sivera''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Andoni Gorosabel|'''Gorosabel''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=1.15|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Maroko}} [[Abdelkabir Abqar|'''Abqar''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=1.05|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Rafael Marín|'''Marín''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=1.05|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Rubén Duarte Sánchez|'''Duarte''']]</span>}}
{{Image label|x=0.10|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Javier López Carballo|'''Javi López''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.80|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Ander Gebara|'''Gebara''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=0.65|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Blanco|'''Blanco''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=0.65|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Jon Guridi|'''Guridi''']]</span>}}
{{Image label|x=0.30|y=0.45|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Luis Rioja|'''Rioja''']]</span>}}
{{Image label|x=0.45|y=0.30|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Nigeria}} [[Samuel Omorodion|'''Omorodion''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 17|Uztailak 17]]
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[El Sardinero estadioa|El Sardinero]], [[Santander]]
|[https://www.infobiwenger.com/noticia/40442/cronica-del-amistoso-entre-el-alaves-y-el-racing-santander-video-partido-completo 0 – 0]
|
|
|(2-3 penaltietan)
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Real Sociedad]]
|[[El Prao Futbol Zelaia|El Prao]], [[Laguardia]]
|[https://www.realsociedad.eus/eu/albisteak/detailea/intentsitatea-lehen-frogan-1 1 – 1]
|[[Enrique García Martínez|Kike García]] 12'
|[[Brais Méndez|Brais]] 30'
|[[XXII. Villa de Laguardia Saria|XXII.]] [[Trofeo Villa de Laguardia|Villa de Laguardia Saria]] (6-5 penaltietan, 16.garaikurra)
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 27|Uztailak 27]]
|[[Levante Unión Deportiva|Levante]]
|[[Estadi Olímpic Camilo Cano|Olímpic Camilo Cano]], [[La Nucia]]
|[https://www.superdeporte.es/levante-ud/2024/07/27/levante-serio-empata-deportivo-alaves-106167423.html 1 – 1]
|[[Juan Diego Molina Martínez|Stoichkov]] 19'
|[[Mohamed Bouldini|Bouldini]] 35'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 30|Uztailak 30]]
|[[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]]
|[[Campos de fútbol de El Albir|El Albir]], [[El Albir (Alicante)|El Albir]]
|[https://nortexpres.com/2-1-el-alaves-le-remonta-al-tenerife-cronica/ 2 – 1]
|[[Tomás Conechny|Conechny]] 51', [[Asier Villalibre|Villalibre]] 82'
|[[Juan de Dios Rivas|Juande]] 49'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 2]]a
|[[Hércules Club de Fútbol|Hércules]]
||[[José Rico Pérez estadioa|Rico Pérez]], [[Alicante]]
|[https://www.deportivoalaves.com/es/noticias/el-ultimo-en-tierras-levantinas-1-0 1 – 0]
|
|[[Álvaro Hernáiz|Hernáiz]] 14'
|
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Abuztuaren 7]]a
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|[[Ciudad Deportiva José Luis Compañón|Ibaia]], [[Ibaialde]]
|[https://www.marca.com/futbol/alaves/2024/08/07/66b3cae5268e3e4a588b4581.html 1 – 1]
|[[Luis Rioja|Rioja]] 13'
|[[Ayman Arguigue|Ayman]] 75'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 10]]a
|[[Osasuna]]
|[[Taxoare (kirol-instalakuntzak)|Taxoare]]
|[https://www.osasuna.es/news/read/35850/el-club-atletico-osasuna-cae-por-la-minima-ante-el-alaves-1-2 1 – 2]
|[[Luka Romero|Romero]] 55', [[Carlos Benavídez|Protesoni]] 94'
|[[Iker Muñoz|Muñoz]] 58'
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|-bgcolor="#ffdddd"
|1
|[[Abuztuaren 16]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Balaídos estadioa|Balaídos]]
|[https://rccelta.es/equipo/actualidad/rc-celta-vs-deportivo-alaves-2-1-resumen-y-goles-highlights-laliga-ea-sports/ 2 – 1]
|[[Enrique García Martínez|Kike García]] 17'
|[[Williot Swedberg|Swedberg]] 65', [[Iago Aspas]] 84'
|22.477
|18.
|- bgcolor="#ffffdd"
|2
|[[Abuztuaren 25]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.elcorreoweb.es/betis/2024/08/25/cronica-alaves-betis-liga-107352512.html 0 – 0]
|
|
|18.288
|17.
|- bgcolor="#ddffdd"
|3
|[[Abuztuaren 28]]a
|[[Real Sociedad]]
|[[Reale Arena]]
|[https://www.eitb.eus/es/deportes/futbol/detalle/9569161/el-alaves-remonta-ante-real-sociedad-en-reale-arena-y-gana-derbi-12/ 1 – 2]
|[[Asier Villalibre|Villalibre]] ([[Penalti|pen.]]) 51', [[Toni Martínez]] 77'
|[[Brais Méndez|Brais]] 33'
|32.220
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|4
|[[Irailaren 1]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.mundodeportivo.com/futbol/alaves/20240901/1002308313/alaves-prolonga-buen-momento-hunde-palmas.html 2 – 0]
|[[Carlos Vicente|Vicente]] 7', [[Toni Martínez]] 78'
|
|16.386
|6.
|-bgcolor="#ffdddd"
|5
|[[Irailaren 14]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Cornellà-El Prat estadioa|Cornellà-El Prat]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/09/14/66e5983122601dba158b45a2.html 3 – 2]
|[[Tomás Conechny|Conechny]] 35', [[Nahuel Tenaglia|Tenaglia]] 68'
|[[Javi Puado|Puado]] 22', 56', ([[Penalti|pen.]]) 63'
|24.238
|8.
|- bgcolor="#ddffdd"
|6
|[[Irailaren 20]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-deportivo-alaves-sevilla-fc-6 2 – 1]
|[[Carlos Vicente|Vicente]] 17', [[Carlos Martín|Martín]] 60'
|[[Dodi Lukebakio|Lukebakio]] 83'
|16.538
|8.
|-bgcolor="#ffdddd"
|7
|[[Irailaren 24]]a
|[[Real Madril]]
|[[Santiago Bernabéu estadioa|Santiago Bernabéu]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-real-madrid-deportivo-alaves-7 3 – 2]
|[[Carlos Benavídez|Protesoni]] 85', [[Enrique García Martínez|Kike García]] 86'
|[[Lucas Vázquez|Vázquez]] 1', [[Kylian Mbappé|Mbappé]] 40', [[Rodrygo Goes|Rodrygo]] 48'
|67.480
|13.
|-bgcolor="#ffdddd"
|8
|[[Irailaren 28]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-getafe-cf-deportivo-alaves-8 2 – 0]
|
|[[Mauro Arambarri|Arambarri]] 42', [[Luis Milla Manzanares|Milla]] ([[Penalti|pen.]]) 58'
|10.006
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|9
|[[Urriaren 6]]a
|[[Barça]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-deportivo-alaves-fc-barcelona-9 0 – 3]
|
|[[Robert Lewandowski|Lewandowski]] 7', 22', 32'
|19.468
|13.
|-bgcolor="#ffdddd"
|10
|[[Urriaren 18]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-deportivo-alaves-real-valladolid-cf-10 2 – 3]
|[[Toni Martínez]] 6', [[Enrique García Martínez|Kike García]] 97'
|[[Mamadou Sylla|Sylla]] ([[Penalti|pen.]]) 17', [[Selim Amallah|Amallah]] ([[Penalti|pen.]]) 72', [[Anuar Tuhami|Anuar]] 76'
|16.904
|14.
|-bgcolor="#ffdddd"
|11
|[[Urriaren 26]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Vallecasko futbol zelaia|Vallecas]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-rayo-vallecano-deportivo-alaves-11 1 – 0]
|
|[[Gerard Gumbau|Gumbau]] 80'
|13.010
|16.
|- bgcolor="#ddffdd"
|12
|[[Azaroaren 1]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2023-2024-laliga-easports-deportivo-alaves-rcd-mallorca-26 1 – 0]
|[[Jon Guridi|Guridi]] 76'
|
|16.102
|14.
|-bgcolor="#ffdddd"
|13
|[[Azaroaren 9]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[El Madrigal|La Cerámica]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-villarreal-cf-deportivo-alaves-13 3 – 0]
|
|[[Ilias Akhomach|Akhomach]] 38', [[Dani Parejo|Parejo]] ([[Penalti|pen.]]) 81', [[Santiago Comesaña|Comesaña]] 90'
|17.659
|15.
|-bgcolor="#ffdddd"
|14
|[[Azaroaren 23]]a
| [[Atletico Madril]]
|[[Metropolitano estadioa|Metropolitano]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-atletico-de-madrid-deportivo-alaves-14 2 – 1]
|[[Jon Guridi|Guridi]] ([[Penalti|pen.]]) 7'
|[[Antoine Griezmann|Griezmann]] ([[Penalti|pen.]]) 76', [[Alexander Sørloth|Sørloth]] 86'
|58.910
|16.
|- bgcolor="#ffffdd"
|15
|[[Azaroaren 30]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-deportivo-alaves-cd-leganes-15 1 – 1]
|[[Carlos Vicente|Vicente]] 87'
|[[Óscar Rodríguez|Óscar]] 67'
|16.881
|16.
|- bgcolor="#ffffdd"
|16
|[[Abenduaren 8]]a
|[[Osasuna]]
|[[Sadar]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-ea-sports-ca-osasuna-deportivo-alaves-16 2 – 2]
|[[Enrique García Martínez|Kike García]] 1', 68'
|[[Ante Budimir|Budimir]] 54', [[Rubén García Santos|Rubén García]] 61'
|18.220
|17.
|- bgcolor="#ffffdd"
|17
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Athletic]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8446/kronika 1 – 1]
|[[Joan Jordán|Jordán]] 67'
|[[Unai Gómez]] 10'
|19.239
|17.
|- bgcolor="#ffffdd"
|18
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Mestalla]]
|[https://www.marca.com/futbol/primera-division/cronica/2024/12/22/67680284e2704e34708b458f.html 2 – 2]
|[[Carlos Martín|Martín]] 7', [[Joan Jordán|Jordán]] ([[Penalti|pen.]]) 88'
|[[Luis Rioja|Rioja]] ([[Penalti|pen.]]) 70', [[Daniel Gómez Alcón|Dani Gómez]] 98'
|37.586
|16.
|-
|19
|[[Urtarrilaren 11]]
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|20
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Real Betis|Betis]]
|[[Benito Villamarín estadioa|Benito Villamarín]]
|
|
|
|
|
|-
|21
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Real Club Celta de Vigo|Celta]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|22
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Barça]]
|[[Lluís Companys Olinpiar Estadioa|Lluís Companys]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Otsailaren 9]]a
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Otsailaren 16]]a
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|[[Butarque Udal Estadioa|Butarque]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 23]]a
|[[RCD Espanyol|Espanyol]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Martxoaren 2]]a
|[[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]]
|[[Son Moix estadioa|Son Moix]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Martxoaren 16]]a
|[[UD Las Palmas]]
|[[Kanaria Handiko estadioa|Kanaria Handikoa]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Rayo Vallecano|Rayo]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Apirilaren 6]]a
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|[[Montilivi estadioa|Montilivi]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Real Madril]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]]
|[[Ramón Sánchez Pizjuán estadioa|Sánchez Pizjuán]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Apirilaren 23]]a
|[[Real Sociedad]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Atletico Madril]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Maiatzaren 11]]
|[[Athletic]]
|[[San Mames]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Maiatzaren 14]]
|[[Valencia Club de Fútbol|Valentzia]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|[[José Zorrilla estadioa|José Zorrilla]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 25]]a
| [[Osasuna]]
|[[Mendizorrotza (futbol zelaia)|Mendizorrotza]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|- bgcolor="#ddffdd"
|1.Kanporaketa
|[[Urriaren 29]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Sociedad Deportiva Compostela|Compostela]]
|[[Verónica Boquete de San Lázaro estadioa|San Lázaro]]
|[https://es.soccerway.com/matches/2024/10/29/spain/copa-del-rey/sd-compostela/deportivo-alaves/4545717/ 0 – 1]
|[[Kike Vidal]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 12'
|
|7.400
|- bgcolor="#ffffdd"
|2.Kanporaketa
|[[Abenduaren 5]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Club Deportiva Minera|Deportiva Minera]]
|[[Cartagonova futbol zelaia|Cartagonova]]
|[https://as.com/futbol/copa_del_rey/coudet-llegar-y-besar-el-fiasco-n/ 2 – 2]
|[[Enrique García Martínez|Kike García]] 60', ([[Penalti|pen.]]) 108'
|[[José Mas García|José Mas]] 32', [[Sandji Baradji|Baradji]] 106'
|7.000
|-
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Deportivo Alaves]]
27w45el3u3j7pakyu1dhaxbvgx1daqk
Eibar KE 2024-2025
0
1187913
10021825
10021471
2025-01-03T15:12:19Z
Daeri
16654
10021825
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=B30C0C style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Adina
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|colspan=11|<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} {{banderaikur|Italia}} [[Daniel Fuzato|Daniel '''Fuzato''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'90
|97-7-4
|[[Unión Deportiva Ibiza-Eivissa|Ibiza]]
|10
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/daniel-fuzato-nuevo-jugador-armero Daniel Fuzato, nuevo jugador armero]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Sergio Cubero|Sergio '''Cubero''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'87
|99-9-5
|[[Athletic]]
|14
|0
|19-21,24
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticia/cubero-renueva-hasta-2025-con-el-eibar-y-sale-cedido-al-fuenlabrada Cubero renueva hasta 2025 con el Eibar y sale cedido al Fuenlabrada]</ref>
|
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez|Cristian '''Gutiérrez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'77
|00-11-30
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|55
|0
|2023
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/cristian-gutierrez-firma-con-el-eibar-hasta-2027 Cristián Gutiérrez Eibarreko jokalaria izango da 2027ra arte]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|4
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Carrillo|Álvaro '''Carrillo''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'82
|02-4-6
|[[Real Madril]]
|14
|1
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/alvaro-carrillo-eibarreko-seigarren-errefortzua Alvaro Carrillo, Eibarreko seigarren errefortzua]</ref>
|
|-
|5
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[José Manuel Rodríguez Benito|'''Chema''' Rodríguez]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'89
|92-3-3
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|36
|0
|21-23,24
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/albistea/-5]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Sergio Álvarez Díaz|'''Sergio''' Álvarez]]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'82
|92-1-23
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|203
|2
|2018
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/sergio-alvarez-armagina-izango-da-2026ra-arte Sergio Alvarez armagina izango da 2026ra arte]</ref>
|
|-
|7
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain|Xeber '''Alkain''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'74
|97-6-26
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|19
|1
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/xeber-alkain-nuevo-jugador-del-eibar Xeber Alkain, Eibarreko jokalari berria]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peru Nolaskoain|Peru '''Nolaskoain''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'86
|98-10-25
|[[Athletic]]
|74
|6
|22-23,23
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/peru-nolaskoain-sd-eibarrera-itzuli-da Peru Nolaskoain SD Eibarrera itzuli da]</ref>
|
|-
|9
| align="left" |{{banderaikur|Katalunia}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Bautista Orgillés|Jon '''Bautista''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|95-7-3
|[[Real Sociedad]]
|97
|26
|2022
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/albistea/bautista-eibarren-seigarren-fitxaketa Bautista, Eibarren seigarren fitxaketa]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|10
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} [[Matheus Pereira da Silva|'''Matheus''' Pereira]]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'83
|98-2-25
|[[Barça]]
|102
|3
|2022
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/albistea/matheus-pereira-armaginen-hirugarren-fitxaketa Matheus Pereira, armaginen hirugarren fitxaketa]</ref>
|
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Jorge Pascual|Jorge '''Pascual''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'87
|03-4-9
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|22
|4
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jorge-pascual-jokalari-armagin-berria Jorge Pascual, jokalari armagin berria.]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|12
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Magunagoitia|Jon Mikel '''Magunagoitia''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'83
|00-8-6
|Harrobia
|12
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jon-mikel-magunagoitia-jokalari-armagin-berria Jon Mikel Magunagoitia, jokalari armagin berria]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga|Hodei '''Arrillaga''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'75
|04-5-21
|Harrobia
|15
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/hodei-arrillagak-sd-eibarrekin-berritu-du-2027ko-ekainera-arte Hodei Arrillagak SD Eibarrekin berritu du 2027ko ekainera arte]</ref>
|
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|Japonia}} [[Kento Hashimoto|Kento '''Hashimoto''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'83
|93-8-16
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|8
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/kento-hashimoto-nuevo-jugador-del-eibar Kento Hashimoto, nuevo jugador del Eibar]</ref>
|[[Japoniako futbol selekzio nazionala|Japoniarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Eric Pérez]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'80
|01-5-18
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/eric-renueva-con-el-eibar-hasta-2027 Eric Eibarrekin berritu du 2027ra arte]</ref>
|
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[José Corpas|José '''Corpas''']]
|align=left|[[Erdilari|Eskuin Hegalekoa]]
|1'78
|91-7-7
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|149
|19
|2021
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jose-corpas-armagina-izango-da-2026ra-arte Jose Corpas armagina izango da 2026ra arte]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz|Martin '''Merquelanz''']]
| align="left" |[[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
|1'76
|95-6-12
|[[Real Sociedad]]
|14
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/merquelanzek-denboraldi-baterako-konpromisoa-hartu-du-eibarrekin-aldez-aurretik-probaldia-eginda Merquelanzek denboraldi baterako konpromisoa hartu du Eibarrekin, aldez aurretik probaldia eginda]</ref>
|
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Toni Villa]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'72
|95-1-7
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|13
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/toni-villa-llega-al-eibar-para-reforzar-el-ataque-armero Toni Villa Eibarrera iritsi da armaginen erasoa indartzeko]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Puertas|Antonio '''Puertas''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'83
|92-2-21
|[[Granada Club de Fútbol|Granada]]
|22
|5
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/antonio-puertas-ficha-por-el-eibar-hasta-2026-procedente-del-granada Antonio Puertas ficha por el Eibar hasta 2026 procedente del Granada]</ref>
|
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Gurutzeta|Jon '''Gurutzeta''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'85
|00-4-3
|[[Sestao River]]
|15
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jon-guruzetak-2026ko-ekainera-arte-sinatu-du-sd-eibarrekin Jon Guruzetak 2026ko ekainera arte sinatu du SD Eibarrekin]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Aranbarri|Aritz '''Aranbarri''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|98-1-31
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|16
|2
|2024
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/aritz-arambarri-firma-con-el-eibar-por-tres-temporadas Aritz Aranbarrik hiru denboraldirako sinatu du Eibarrekin]</ref>
|
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Anaitz Arbilla|Anaitz '''Arbilla''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'78
|87-5-15
|[[Reial Club Deportiu Espanyol|Espanyol]]
|259
|5
|2016
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/kapitainak-taldean-jarraitzen-du-beste-denboraldi-batez Kapitainak taldean jarraitzen du beste denboraldi batez]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} '''[[Iván Gil]]'''
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'68
|00-1-18
|[[Unión Deportiva Las Palmas|UD Las Palmas]]
|0
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/ivan-gil-llega-cedido-de-la-ud-las-palmas-hasta-final-de-temporada Iván Gil llega cedido de la UD Las Palmas hasta final de temporada]</ref>
|
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|27
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} '''[[Slavy]]'''
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'82
|02-5-5
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|6
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/borislav-ivaylov-slavy-nuevo-jugador-de-la-sd-eibar Borislav Ivaylov, Slavy, nuevo jugador de la SD Eibar]</ref>
|
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iker Aldai|Iker '''Aldai''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|03-5-23
|Harrobia
|5
|0
|2022
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|29
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Madariaga|Ander '''Madariaga''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'77
|02-3-11
|Harrobia
|23
|1
|2023
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/mada-renueva-su-contrato-con-el-eibar-hasta-2026 Madak 2026ra arte berritu du kontratua Eibarrekin]</ref>
|
|-
|31
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho|Ángel '''Troncho''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|02-10-2
|[[Club Deportivo Benicarló|Benicarló]]
|23
|1
|22-23,24
|2025 <ref>[https://twitter.com/sdeibar/status/1323280302933004288 Angel Troncho (2002) filialean ari den hegaleko erdilariak 2025ra arte luzatu du kontratua Eibarrekin]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|33
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Raul Giménez|Raul '''Giménez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|03-9-25
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|1
|0
|2024
|2025
|
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Llorente|Oier '''Llorente''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'88
|05-3-24
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|35
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Óscar Carrasco|Óscar '''Carrasco''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'87
|02-8-28
|[[Centro Parroquial San Cristóbal|San Cristóbal]]
|1
|0
|2024
|2025
|
|-
<!--
|
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ibon Ispizua|Ibon '''Ispizua''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'85
|03-4-8
|[[Athletic]]
|0
|0
|2023
|2026 <ref>[https://twitter.com/SDEibar/status/1678709465716080642 Ibon Ispizua (Sukarrieta, 2003), nuevo guardameta para el filial. Llega traspasado del Athletic Club y firma hasta junio de 2026.]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
-->
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|EH}} [[Joseba Etxeberria]] (2023-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px|Kapitain]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]] = Epe luzeko lesioa.
* <small> 25 baino handiagoa den dortsala duten joklariak [[Eibar B 2024-2025|Eibar B]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako dortsalak eraman beharko dituzte. </small>
==== Lagatakoak ====
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=B30C0C style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Adina
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-
|[[Barakaldo CF|Barakaldo]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Muguruza|Aritz '''Muguruza''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|01-12-8
|[[Real Sociedad]]
|1
|0
|23-24
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/aritz-muguruza-jugara-cedido-en-el-barakaldo-hasta-final-de-temporada Aritz Muguruza jugará cedido en el Barakaldo hasta final de temporada]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[Real Murcia|Murtzia]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|Venezuela}} [[Jorge Yriarte|Jorge '''Yriarte''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'82
|00-3-4
|[[Asociación Civil Deportivo Lara|Deportivo Lara]]
|8
|0
|23-24
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/yriarte-prolonga-su-vinculacion-con-el-eibar-hasta-2026 Yriartek 2026ra arte luzatu du Eibarrekin duen lotura]</ref>
|
|-
|}
=== Neguko merkatua 2025 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Iván Gil]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Unión Deportiva Las Palmas|UD Las Palmas]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Eric Pérez]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
|}
<!--
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
|}
-->
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
<!--
| {{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
-->
| {{banderaikur|Brasil}} {{banderaikur|Italia}} [[Daniel Fuzato]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Unión Deportiva Ibiza-Eivissa|Ibiza]]
| Fitxaketa
| 500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Magunagoitia]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Aritz Aranbarri]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Carrillo]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Real Madril]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Japonia}} [[Kento Hashimoto]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon Gurutzeta]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Sestao River]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Puertas]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Granada Club de Fútbol|Granada]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz]]
| [[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
| [[Real Sociedad]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Toni Villa]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Girona Futbol Club|Girona]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} [[Slavy]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Real Valladolid|Valladolid]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Jorge Pascual]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Sergio Cubero]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[José Manuel Rodríguez Benito|Chema Rodríguez]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Vitoria Kirol Kluba|Vitoria]]
| 1.taldera igo
|
|-
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Juan Berrocal]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
| Fitxaketa
| 2.200.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|Stoichkov]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Aljeria}} {{banderaikur|Espainia}} [[Luca Zidane]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Granada Club de Fútbol|Granada]]
| Fitxaketa
| 500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Galizia}} [[Yoel Rodriguez]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Tejero]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Reial Club Deportiu Espanyol|Espanyol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Roberto Antonio Correa Silva|Rober Correa]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Portugal}} [[Frederico André Ferrão Venâncio|Frederico Venâncio]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Clube Desportivo Santa Clara|Santa Clara]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Txekia}} {{banderaikur|Kroazia}} {{banderaikur|Bosnia-Herzegovina}} [[Stefan Simić]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Karmiotissa Polemidion FC|Karmiotissa]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[José Antonio Ríos Reina|Ríos Reina]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Fútbol Club Cartagena|Cartagena]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Ager Aketxe]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Real Zaragoza|Zaragoza]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Enrique González Casín|Quique González]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Unión Deportiva Ibiza-Eivissa|Ibiza]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Sergio León]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Atlético Palma del Río Club de Fútbol|Atlético Palma]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Maroko}} [[Yacine Qasmi]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Aritz Muguruza]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Barakaldo CF|Barakaldo]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Vencedor]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Athletic]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|AEB}} {{banderaikur|Haiti}} {{banderaikur|Dominikar Errepublika}} [[Konrad De la Fuente]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Olympique Marseilla|OM]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Mario Soriano]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Real Club Deportivo de La Coruña|Depor]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Markel Arana]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Eibar KE B|Eibar B]]
| 2.taldean soilik
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (2.maila)
!colspan="4"|Kopa
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} {{banderaikur|Italia}} [[Daniel Fuzato|'''Fuzato''']]
| 10/10|| 900'|| (10)|| 1|| 10/10|| 900'|| (10)|| 1|| -|| -|| -||-
|-
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Sergio Cubero|'''Cubero''']]
| 9/4|| 454'|| 0|| 1|| 8/3|| 366'|| 0|| 1|| '''1'''/'''1'''|| 118'|| 0||0
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez|'''Cristian''']]
| 16/11|| 1018'|| 0|| 2|| 15/10|| 898'|| 0|| 2|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
|4
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Carrillo|'''Carrillo''']]
| 14/12|| 1038'|| 1|| 0|| 14/12|| 1038'|| 1|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[José Manuel Rodríguez Benito|'''Chema''']]
| 8/6|| 583'|| 0|| 0|| 8/6|| 583'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Sergio Álvarez Díaz|'''Álvarez''']]
| 20/15|| 1466'|| 0|| 0|| 20/15|| 1466'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain|'''Alkain''']]
| 19/11|| 1038'|| 1|| 1|| 19/11|| 1038'|| 1|| 1|| -|| -|| -||-
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peru Nolaskoain|'''Nolaskoain''']]
| 21/13|| 1270'|| 2|| 0|| 20/13|| 1195'|| 2|| 0|| '''1'''/0|| 75'|| 0||0
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Bautista Orgillés|'''Bautista''']]
| 20/15|| 1258'|| 3|| 2|| 20/15|| 1258'|| 3|| 2|| -|| -|| -||-
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} [[Matheus Pereira da Silva|'''Matheus''']]
| 16/13|| 1085'|| 0|| 2|| 16/13|| 1085'|| 0|| 2|| -|| -|| -||-
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Jorge Pascual|'''Pascual''']]
| '''22'''/14|| 1212'|| 4|| 1|| '''21'''/13|| 1142'|| 4|| 1|| '''1'''/'''1'''|| 70'|| 0||0
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Magunagoitia|'''Magunagoitia''']]
| 12/12|| 1110'|| (12)|| 0|| 11/11|| 990'|| (11)|| 0|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| (1)||0
|-
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga|'''Arrillaga''']]
| 15/11|| 973'|| 0|| 0|| 15/11|| 973'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|Japonia}} [[Kento Hashimoto|'''Hashimoto''']]
| 8/2|| 254'|| 0|| 0|| 7/1|| 134'|| 0|| 0|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[José Corpas|'''Corpas''']]
| 18/'''18'''|| 1490'|| 1|| '''3'''|| 18/'''18'''|| '''14'''<nowiki/>'''90'<nowiki/>'''|| 1|| '''3'''|| -|| -|| -||-
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz|'''Merquelanz''']]
| 14/4|| 444'|| 0|| 0|| 13/4|| 369'|| 0|| 0|| '''1'''/0|| 75'|| 0||0
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Toni Villa]]'''
| 13/5|| 545'|| 0|| 0|| 12/4|| 425'|| 0|| 0|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Puertas|'''Puertas''']]
| '''22'''/'''18'''|| '''15'''<nowiki/>'''20'<nowiki/>'''|| '''5'''|| '''3'''|| '''21'''/'''18'''|| 1470'|| '''5'''|| '''3'''|| '''1'''/0|| 50'|| 0||0
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Gurutzeta|'''Gurutzeta''']]
| 15/9|| 705'|| 0|| 2|| 14/8|| 660'|| 0|| 2|| '''1'''/'''1'''|| 45'|| 0||0
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Aranbarri|'''Aranbarri''']]
| 16/16|| 1301'|| 2|| 0|| 15/15|| 1256'|| 2|| 0|| '''1'''/'''1'''|| 45'|| 0||0
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Anaitz Arbilla|'''Arbilla''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
| 11/11|| 982'|| 0|| 0|| 11/11|| 982'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} '''[[Iván Gil]]''' '''(A)'''
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
|27
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} '''[[Slavy]]'''
| 6/1|| 152'|| 0|| 1|| 6/0|| 30'|| 0|| 1|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
<!--
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iker Aldai|'''Aldai''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
-->
|29
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Madariaga|'''Mada''']]
| 19/9|| 1064'|| 1|| 0|| 18/9|| 1014'|| 1|| 0|| '''1'''/0|| 50'|| 0||0
|-
<!--
|31
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho|'''Troncho''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
-->
|33
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Raul Giménez|'''Giménez''']]
| 1/1|| 88'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''1'''/'''1'''|| 88'|| 0||0
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Llorente|'''Llorente''']]
| 1/0|| 32'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''1'''/0|| 32'|| 0||0
|-
|35
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Óscar Carrasco|'''Carrasco''']]
| 1/1|| 70'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''1'''/'''1'''|| 70'|| 0||0
|-
|}
''Jokalariak guztira: 27''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztietako datuekin, hamaikakoetan geheien agertu diren jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.35|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Aljeria}} {{banderaikur|Espainia}} [[Luca Zidane|'''Zidane''']]</span>}}
{{Image label|x=0.75|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Tejero|'''Tejero''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=1.10|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Juan Berrocal|'''Berrocal''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=1.10|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Anaitz Arbilla|'''Arbilla''']] </span>}}
{{Image label|x=0.12|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez|'''Cristian''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=0.78|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Brasil}} [[Matheus Pereira da Silva|'''Matheus''']]</span>}}
{{Image label|x=0.20|y=0.70|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Ager Aketxe|'''Aketxe''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.50|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|'''Stoichkov''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=0.40|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[José Corpas|'''Corpas''']]</span>}}
{{Image label|x=0.15|y=0.40|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Mario Soriano|'''Soriano''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.30|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Katalunia}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Bautista Orgillés|'''Bautista''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Real Union]]
|[[Asti Kirol Instalakuntzak|Asti]], [[Zarautz]]
|[https://as.com/futbol/el-eibar-no-pasa-del-empate-en-el-estreno-de-su-preparacion-n/ 1 – 1]
|[[Endika Mateos|Mateos]] 62'
|[[Asier Benito]] 54'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 24|Uztailak 24]]
|[[Barakaldo CF|Barakaldo]]
|[[Atxabalpeko Kirol Instalakuntzak|Atxabalpe]], [[Arrasate]]
|[https://as.com/futbol/el-eibar-ya-baila-al-son-de-guruzeta-n/ 3 – 0]
|[[Slavy]] 12', [[Iker Zubiria|Zubiria]] 50', [[Jon Bautista|Bautista]] 52'
|
|
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 27|Uztailak 27]]
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[Fernando Astobiza Futbol Zelaia|Fernando Astobiza]], [[Sarón (Santa María de Cayón)|Sarón]]
|[https://www.racinguismo.com/2024/07/cayon-amistoso-racing-eibar.html 0 – 0]
|
|
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 1]]a
|[[Athletic]]
|[[Las Llanas Udal Zelaia|Las Llanas]], [[Sestao]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8469/kronika 1 – 0]
|
|[[Álvaro Djaló|Djaló]] 85'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 3]]a
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|[[Campo Municipal Sergio Sánchez|Sergio Sánchez]], [[El Berrón]]
|[https://www.marca.com/futbol/segunda-division/2024/08/03/66ae739646163fea388b45fd.html 2 – 1]
|[[Martin Merquelanz|Merquelanz]] ([[Penalti|pen.]]) 84'
|[[Juan Otero|Otero]] 12', [[Sergio Cubero|Cubero]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 58'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 9]]a
|[[Osasuna B|Osasuna Promesas]]
|[[Atxabalpeko Kirol Instalakuntzak|Atxabalpe]], [[Arrasate]]
|[https://as.com/futbol/el-eibar-golea-y-se-pone-a-tono-para-el-inicio-liguero-n/ 4 – 0]
|[[Xeber Alkain|Alkain]] 21', [[Matheus Pereira da Silva|Matheus]] 33', [[Jorge Pascual|Pascual]] 56', [[Martin Merquelanz|Merquelanz]] 64'
|
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 9]]a
|[[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
|[[Urritxe futbol-zelaia|Urritxe]], [[Zornotza]]
|[https://as.com/futbol/la-unidad-b-armera-solventa-el-ultimo-test-del-verano-n/ 0 – 2]
|[[Óscar Carrasco|Carrasco]] 68', [[José Corpas|Corpas]] 71'
|
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ddffdd"
|1
|[[Abuztuaren 17]]a
|[[Club Deportivo Castellón|Castellón]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cd-castellon-1 1 – 0]
|[[Jon Bautista|Bautista]] 2'
|
|3.538
|9.
|- bgcolor="#ffffdd"
|2
|[[Abuztuaren 23]]a
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[El Sardinero estadioa|El Sardinero]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-r-racing-club-sd-eibar-2 2 – 2]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 27', [[Álvaro Carrillo|Carrillo]] 56'
|[[Suleiman Camara|Suleiman]] 86', [[Andrés Martín García|Andrés Martín]] ([[Penalti|pen.]]) 92'
|19.205
|7.
|- bgcolor="#ffffdd"
|3
|[[Irailaren 2]]a
|[[Levante Unión Deportiva|Levante]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-levante-ud-3 2 – 2]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 47', 92'
|[[Roger Brugué|Brugué]] 4', [[Iván Romero|Romero]] 79'
|5.585
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|4
|[[Irailaren 9]]a
|[[Albacete Balompié|Albacete]]
|[[Estadio Carlos Belmonte|Carlos Belmonte]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-albacete-bp-sd-eibar-4 0 – 1]
|[[Aritz Aranbarri|Aranbarri]] 18'
|
|10.433
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|5
|[[Irailaren 14]]a
|[[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cd-tenerife-5 1 – 0]
|[[Peru Nolaskoain|Nolaskoain]] 46'
|
|5.030
|3.
|- bgcolor="#ffffdd"
|6
|[[Irailaren 22]]a
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|[[Juegos Mediterráneos estadioa|Juegos Mediterráneos]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-ud-almeria-sd-eibar-6 2 – 2]
|[[Aritz Aranbarri|Aranbarri]] 25', [[Xeber Alkain|Alkain]] 55'
|[[Nico Melamed|Melamed]] 57', [[Rachad Fettal|Fettal]] 80'
|10.811
|5.
|-bgcolor="#ffdddd"
|7
|[[Irailaren 29]]a
|[[Real Oviedo|Oviedo]]
|[[Carlos Tartiere estadioa|Carlos Tartiere]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-real-oviedo-sd-eibar-7 1 – 0]
|
|[[Alexandre Zurawski|Alemão]] 47'
|28.100
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|8
|[[Urriaren 5]]a
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-real-sporting-8 1 – 3]
|[[Jon Bautista|Bautista]] 18'
|[[Jonathan Dubasin|Dubasin]] 29', [[José Corpas|Corpas]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 39', [[Gaspar Campos-Ansó|Campos-Ansó]] 95'
|5.960
|9.
|- bgcolor="#ddffdd"
|9
|[[Urriaren 12]]a
|[[Club Deportivo Eldense|Eldense]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cd-eldense-9 1 – 0]
|[[Jon Bautista|Bautista]] 36'
|
|5.097
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|10
|[[Urriaren 19]]a
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]]
|[[Anduva udal estadioa|Anduva]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-cd-mirandes-sd-eibar-10 1 – 0]
|
|[[Joaquín Panichelli|Panichelli]] 26'
|3.770
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|11
|[[Urriaren 23]]a
|[[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cadiz-cf-11 1 – 0]
|[[José Corpas|Corpas]] 31'
|
|5.100
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|12
|[[Urriaren 27]]a
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|[[La Rosaleda estadioa|La Rosaleda]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-malaga-cf-sd-eibar-12 1 – 0]
|
|[[David Larrubia|Larrubia]] 15'
|24.008
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|13
|[[Azaroaren 2]]a
|[[Elx Club de Futbol|Elx]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-elche-cf-13 0 – 2]
|
|[[Agustín Álvarez|Álvarez]] 41', [[Mourad El Ghezouani|El Ghezouani]] 45'
|4.388
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|14
|[[Azaroaren 11]]
|[[Real Club Deportivo de La Coruña|Depor]]
|[[Riazor estadioa|Riazor]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-rc-deportivo-sd-eibar-14 1 – 0]
|
|[[Mario Soriano]] 91'
|19.980
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|15
|[[Azaroaren 16]]a
|[[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-racing-club-ferrol-15 2 – 0]
|[[Jorge Pascual|Pascual]] 46', 67'
|
|4.321
|
|-bgcolor="#ffdddd"
|16
|[[Azaroaren 23]]a
|[[Burgos Club de Fútbol|Burgos]]
|[[El Plantío Futbol Zelaia|El Plantío]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-burgos-cf-sd-eibar-16 1 – 0]
|
|[[Curro Sánchez]] 67'
|9.150
|12.
|- bgcolor="#ddffdd"
|17
|[[Abenduaren 2]]a
|[[Fútbol Club Cartagena|Cartagena]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-fc-cartagena-17 1 – 0]
|[[Jorge Pascual|Pascual]] 27'
|
|4.029
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|18
|[[Abenduaren 6]]a
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|[[Estadio El Alcoraz|El Alcoraz]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-huesca-sd-eibar-18 2 – 1]
|[[Jorge Pascual|Pascual]] 9'
|[[Patrick Soko|Soko]] 39', [[Óscar Sielva]] ([[Penalti|pen.]]) 78'
|3.660
|13.
|- bgcolor="#ddffdd"
|19
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.marca.com/futbol/segunda-division/cronica/2024/12/14/675dbe72ca4741387d8b45b4.html 2 – 1]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 21', [[Ander Madariaga|Mada]] 53'
|[[Adrián Liso|Liso]] 80'
|4.779
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|20
|[[Abenduaren 17]]a
|[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]
|[[Nuevo Arcángel estadioa|Nuevo Arcángel]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-cordoba-cf-sd-eibar-20 2 – 1]
|[[Peru Nolaskoain|Nolaskoain]] 19'
|[[Antonio Manuel Casas|Casas]] 17', [[Adilson Mendes-Martins|Adilson]] 87'
|15.633
|12.
|- bgcolor="#ffffdd"
|21
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Granada Club de Fútbol|Granada]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-granada-cf-21 1 – 1]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 15'
|[[Pablo Insua|Insua]] 82'
|4.140
|13.
|-
|22
|[[Urtarrilaren 11]]
|[[Club Deportivo Eldense|Eldense]]
|[[Estadio Municipal Nuevo Pepico Amat|Nuevo Pepico Amat]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Albacete Balompié|Albacete]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Elx Club de Futbol|Elx]]
|[[Manuel Martínez Valero estadioa|Martínez Valero]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Real Club Deportivo de La Coruña|Depor]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Otsailaren 9]]a
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|[[El Molinón estadioa|El Molinón]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Otsailaren 16]]a
|[[Club Deportivo Castellón|Castellón]]
|[[Estadio Castalia|Castalia]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Otsailaren 23]]a
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 2]]a
|[[Fútbol Club Cartagena|Cartagena]]
|[[Estadio Cartagonova|Cartagonova]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Martxoaren 16]]a
|[[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
|[[Estadio de A Malata|A Malata]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Martxoaren 23]]a
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]]
|[[Nuevo Mirandilla estadioa|Nuevo Mirandilla]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Apirilaren 6]]a
|[[Real Oviedo|Oviedo]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|[[La Romareda estadioa|La Romareda]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Apirilaren 27]]a
|[[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]]
|[[Heliodoro Rodríguez López estadioa|Heliodoro Rodríguez López]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|39
|[[Maiatzaren 11]]
|[[Granada Club de Fútbol|Granada]]
|[[Nuevo Los Cármenes estadioa|Nuevo Los Cármenes]]
|
|
|
|
|
|-
|40
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Burgos Club de Fútbol|Burgos]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|41
|[[Maiatzaren 25]]a
|[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|42
|[[Ekainaren 1]]a
|[[Levante Unión Deportiva|Levante]]
|[[Ciutat de València estadioa|Ciutat de València]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|-bgcolor="#ffdddd"
|1.Kanporaketa
|[[Urriaren 30]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]]
|[[Las Gaunas Futbol Zelaia|Las Gaunas]]
|[https://es.soccerway.com/matches/2024/10/30/spain/copa-del-rey/ud-logrones/sociedad-deportiva-eibar/4545765/ 1 – 0]
|
|[[Pol Arnau]] 108'
|3.422
|-
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Eibar Kirol Elkartea]]
q1e6ukf3zflkrw40k01m7de7q2ik77w
10022146
10021825
2025-01-03T23:34:08Z
Daeri
16654
/* Liga */
10022146
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=B30C0C style="color:white;"
!Zkia.
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Adina
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiztik
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|colspan=11|<font style="color:blue;">'''Lehen taldea 2024/25 Gizonezkoak'''</font>
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} {{banderaikur|Italia}} [[Daniel Fuzato|Daniel '''Fuzato''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'90
|97-7-4
|[[Unión Deportiva Ibiza-Eivissa|Ibiza]]
|10
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/daniel-fuzato-nuevo-jugador-armero Daniel Fuzato, nuevo jugador armero]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Sergio Cubero|Sergio '''Cubero''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
|1'87
|99-9-5
|[[Athletic]]
|14
|0
|19-21,24
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticia/cubero-renueva-hasta-2025-con-el-eibar-y-sale-cedido-al-fuenlabrada Cubero renueva hasta 2025 con el Eibar y sale cedido al Fuenlabrada]</ref>
|
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez|Cristian '''Gutiérrez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'77
|00-11-30
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|55
|0
|2023
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/cristian-gutierrez-firma-con-el-eibar-hasta-2027 Cristián Gutiérrez Eibarreko jokalaria izango da 2027ra arte]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|4
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Carrillo|Álvaro '''Carrillo''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'82
|02-4-6
|[[Real Madril]]
|14
|1
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/alvaro-carrillo-eibarreko-seigarren-errefortzua Alvaro Carrillo, Eibarreko seigarren errefortzua]</ref>
|
|-
|5
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} [[José Manuel Rodríguez Benito|'''Chema''' Rodríguez]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'89
|92-3-3
|[[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
|36
|0
|21-23,24
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/albistea/-5]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|6
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Sergio Álvarez Díaz|'''Sergio''' Álvarez]]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'82
|92-1-23
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|203
|2
|2018
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/sergio-alvarez-armagina-izango-da-2026ra-arte Sergio Alvarez armagina izango da 2026ra arte]</ref>
|
|-
|7
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain|Xeber '''Alkain''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'74
|97-6-26
|[[Deportivo Alavés|Alavés]]
|19
|1
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/xeber-alkain-nuevo-jugador-del-eibar Xeber Alkain, Eibarreko jokalari berria]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peru Nolaskoain|Peru '''Nolaskoain''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'86
|98-10-25
|[[Athletic]]
|74
|6
|22-23,23
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/peru-nolaskoain-sd-eibarrera-itzuli-da Peru Nolaskoain SD Eibarrera itzuli da]</ref>
|
|-
|9
| align="left" |{{banderaikur|Katalunia}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Bautista Orgillés|Jon '''Bautista''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|95-7-3
|[[Real Sociedad]]
|97
|26
|2022
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/albistea/bautista-eibarren-seigarren-fitxaketa Bautista, Eibarren seigarren fitxaketa]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|10
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} [[Matheus Pereira da Silva|'''Matheus''' Pereira]]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'83
|98-2-25
|[[Barça]]
|102
|3
|2022
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/albistea/matheus-pereira-armaginen-hirugarren-fitxaketa Matheus Pereira, armaginen hirugarren fitxaketa]</ref>
|
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Jorge Pascual|Jorge '''Pascual''']]
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'87
|03-4-9
|[[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
|22
|4
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jorge-pascual-jokalari-armagin-berria Jorge Pascual, jokalari armagin berria.]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|12
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Magunagoitia|Jon Mikel '''Magunagoitia''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'83
|00-8-6
|Harrobia
|12
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jon-mikel-magunagoitia-jokalari-armagin-berria Jon Mikel Magunagoitia, jokalari armagin berria]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga|Hodei '''Arrillaga''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
|1'75
|04-5-21
|Harrobia
|15
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/hodei-arrillagak-sd-eibarrekin-berritu-du-2027ko-ekainera-arte Hodei Arrillagak SD Eibarrekin berritu du 2027ko ekainera arte]</ref>
|
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|Japonia}} [[Kento Hashimoto|Kento '''Hashimoto''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'83
|93-8-16
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|8
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/kento-hashimoto-nuevo-jugador-del-eibar Kento Hashimoto, nuevo jugador del Eibar]</ref>
|[[Japoniako futbol selekzio nazionala|Japoniarekin]] internazionala
|- bgcolor="#EFEFEF"
|
|align=left|{{banderaikur|EH}} '''[[Eric Pérez]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'80
|01-5-18
|Harrobia
|0
|0
|2024
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/eric-renueva-con-el-eibar-hasta-2027 Eric Eibarrekin berritu du 2027ra arte]</ref>
|
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[José Corpas|José '''Corpas''']]
|align=left|[[Erdilari|Eskuin Hegalekoa]]
|1'78
|91-7-7
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|149
|19
|2021
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jose-corpas-armagina-izango-da-2026ra-arte Jose Corpas armagina izango da 2026ra arte]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|18
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz|Martin '''Merquelanz''']]
| align="left" |[[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
|1'76
|95-6-12
|[[Real Sociedad]]
|14
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/merquelanzek-denboraldi-baterako-konpromisoa-hartu-du-eibarrekin-aldez-aurretik-probaldia-eginda Merquelanzek denboraldi baterako konpromisoa hartu du Eibarrekin, aldez aurretik probaldia eginda]</ref>
|
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Toni Villa]]'''
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
|1'72
|95-1-7
|[[Girona Futbol Club|Girona]]
|13
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/toni-villa-llega-al-eibar-para-reforzar-el-ataque-armero Toni Villa Eibarrera iritsi da armaginen erasoa indartzeko]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|20
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Puertas|Antonio '''Puertas''']]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
|1'83
|92-2-21
|[[Granada Club de Fútbol|Granada]]
|22
|5
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/antonio-puertas-ficha-por-el-eibar-hasta-2026-procedente-del-granada Antonio Puertas ficha por el Eibar hasta 2026 procedente del Granada]</ref>
|
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Gurutzeta|Jon '''Gurutzeta''']]
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'85
|00-4-3
|[[Sestao River]]
|15
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/jon-guruzetak-2026ko-ekainera-arte-sinatu-du-sd-eibarrekin Jon Guruzetak 2026ko ekainera arte sinatu du SD Eibarrekin]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Aranbarri|Aritz '''Aranbarri''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|98-1-31
|[[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
|16
|2
|2024
|2027 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/aritz-arambarri-firma-con-el-eibar-por-tres-temporadas Aritz Aranbarrik hiru denboraldirako sinatu du Eibarrekin]</ref>
|
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Anaitz Arbilla|Anaitz '''Arbilla''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'78
|87-5-15
|[[Reial Club Deportiu Espanyol|Espanyol]]
|259
|5
|2016
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/kapitainak-taldean-jarraitzen-du-beste-denboraldi-batez Kapitainak taldean jarraitzen du beste denboraldi batez]</ref>
|[[Euskal Herriko futbol selekzioa|Euskal Herriarekin]] internazionala
|-bgcolor="#EFEFEF"
|
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} '''[[Iván Gil]]'''
|align=left|[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'68
|00-1-18
|[[Unión Deportiva Las Palmas|UD Las Palmas]]
|0
|0
|2024
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/ivan-gil-llega-cedido-de-la-ud-las-palmas-hasta-final-de-temporada Iván Gil llega cedido de la UD Las Palmas hasta final de temporada]</ref>
|
|-
|25
| align="left" |''Fitxa librea''
| align="left" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|27
| align="left" |{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} '''[[Slavy]]'''
| align="left" |[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'82
|02-5-5
|[[Real Valladolid|Valladolid]]
|6
|0
|2024
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/borislav-ivaylov-slavy-nuevo-jugador-de-la-sd-eibar Borislav Ivaylov, Slavy, nuevo jugador de la SD Eibar]</ref>
|
|-
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iker Aldai|Iker '''Aldai''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|03-5-23
|Harrobia
|5
|0
|2022
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|29
| align="left" |{{banderaikur|EH}} [[Ander Madariaga|Ander '''Madariaga''']]
| align="left" |[[Erdilari|Puntaerdia]]
|1'77
|02-3-11
|Harrobia
|23
|1
|2023
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/mada-renueva-su-contrato-con-el-eibar-hasta-2026 Madak 2026ra arte berritu du kontratua Eibarrekin]</ref>
|
|-
|31
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho|Ángel '''Troncho''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]]
|align=left|[[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
|1'80
|02-10-2
|[[Club Deportivo Benicarló|Benicarló]]
|23
|1
|22-23,24
|2025 <ref>[https://twitter.com/sdeibar/status/1323280302933004288 Angel Troncho (2002) filialean ari den hegaleko erdilariak 2025ra arte luzatu du kontratua Eibarrekin]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|33
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Raul Giménez|Raul '''Giménez''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'85
|03-9-25
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|1
|0
|2024
|2025
|
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Llorente|Oier '''Llorente''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'88
|05-3-24
|Harrobia
|1
|0
|2024
|2025
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
|35
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Óscar Carrasco|Óscar '''Carrasco''']]
| align="left" |[[Erdilari|Euskarria]]
|1'87
|02-8-28
|[[Centro Parroquial San Cristóbal|San Cristóbal]]
|1
|0
|2024
|2025
|
|-
<!--
|
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ibon Ispizua|Ibon '''Ispizua''']]
|align=left|[[Atezain (futbola)|Atezaina]]
|1'85
|03-4-8
|[[Athletic]]
|0
|0
|2023
|2026 <ref>[https://twitter.com/SDEibar/status/1678709465716080642 Ibon Ispizua (Sukarrieta, 2003), nuevo guardameta para el filial. Llega traspasado del Athletic Club y firma hasta junio de 2026.]</ref>
|
|-bgcolor="#EFEFEF"
-->
|}
Entrenatzailea: {{banderaikur|EH}} [[Joseba Etxeberria]] (2023-Egun)
* [[Fitxategi:Captain sports.svg|15px|Kapitain]] = [[Kapitain (futbola)|Kapitainak]].
* [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]] = Epe luzeko lesioa.
* <small> 25 baino handiagoa den dortsala duten joklariak [[Eibar B 2024-2025|Eibar B]] taldeko jokalariak dira, eta beraz bigarren edo lehen taldearekin jokatu dezakete partidak. [[Espainiako futbol liga txapelketa|LFP]]-ko arauak diotenez, lehen taldeko jokalariek 1-etik 25-erako dortsalak eraman beharko dituzte. </small>
==== Lagatakoak ====
{| border=1 width=75% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;"
|- align=center bgcolor=B30C0C style="color:white;"
!Taldea
!Jokalaria
!Posizioa
!Altuera (m.)
!Adina
!Jatorria
!JP
!G
!Taldean noiz
!Kontratua (urte)-rarte
!Oharrak
|- text-align: center;" style="background:White"
|-
|[[Barakaldo CF|Barakaldo]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Muguruza|Aritz '''Muguruza''']]
|align=left|[[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
|1'86
|01-12-8
|[[Real Sociedad]]
|1
|0
|23-24
|2025 <ref>[https://www.sdeibar.com/noticias/aritz-muguruza-jugara-cedido-en-el-barakaldo-hasta-final-de-temporada Aritz Muguruza jugará cedido en el Barakaldo hasta final de temporada]</ref>
|
|- bgcolor="#EFEFEF"
|[[Real Murcia|Murtzia]] (1.F)
|align=left|{{banderaikur|Venezuela}} [[Jorge Yriarte|Jorge '''Yriarte''']]
|align=left|[[Erdilari|Euskarria]]
|1'82
|00-3-4
|[[Asociación Civil Deportivo Lara|Deportivo Lara]]
|8
|0
|23-24
|2026 <ref>[https://www.sdeibar.com/eu/news/yriarte-prolonga-su-vinculacion-con-el-eibar-hasta-2026 Yriartek 2026ra arte luzatu du Eibarrekin duen lotura]</ref>
|
|-
|}
=== Neguko merkatua 2025 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Iván Gil]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Unión Deportiva Las Palmas|UD Las Palmas]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Eric Pérez]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
|}
<!--
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
|}
-->
=== Udako merkatua 2024 ===
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=green style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Fitxaketak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Jatorria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
<!--
| {{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
-->
| {{banderaikur|Brasil}} {{banderaikur|Italia}} [[Daniel Fuzato]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Unión Deportiva Ibiza-Eivissa|Ibiza]]
| Fitxaketa
| 500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Magunagoitia]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Aritz Aranbarri]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Club Deportivo Leganés|Leganés]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Carrillo]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Real Madril]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Japonia}} [[Kento Hashimoto]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Jon Gurutzeta]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Sestao River]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Puertas]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Granada Club de Fútbol|Granada]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain]]
| [[Aurrelari (futbola)|Eskuin Hegalekoa]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz]]
| [[Erdilari|Ezker Hegalekoa]]
| [[Real Sociedad]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Toni Villa]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Girona Futbol Club|Girona]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} [[Slavy]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Real Valladolid|Valladolid]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Jorge Pascual]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Villarreal Club de Fútbol|Vila-real]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Sergio Cubero]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[José Manuel Rodríguez Benito|Chema Rodríguez]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
| Lagapenetik bueltan
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Vitoria Kirol Kluba|Vitoria]]
| 1.taldera igo
|
|-
|}
{| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%
|- bgcolor=red style="color:white;"
|align=center colspan=5|'''Bajak'''
|-bgcolor=0000FF style="color:white;"
!'''Jokalariak'''
!'''Posizioa'''
!'''Talde berria'''
!'''Mota'''
!'''Zenbatekoa'''
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Juan Berrocal]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Getafe Club de Fútbol|Getafe]]
| Fitxaketa
| 2.200.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|Stoichkov]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Deportivo Alavés|Alavés]]
| Fitxaketa
| 1.000.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Aljeria}} {{banderaikur|Espainia}} [[Luca Zidane]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Granada Club de Fútbol|Granada]]
| Fitxaketa
| 500.000 [[Euro|€]]
|-
| {{banderaikur|Galizia}} [[Yoel Rodriguez]]
| [[Atezain (futbola)|Atezaina]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Tejero]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Reial Club Deportiu Espanyol|Espanyol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Roberto Antonio Correa Silva|Rober Correa]]
| [[Atzelari (futbola)|Eskuin Atzelaria]]
| [[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Portugal}} [[Frederico André Ferrão Venâncio|Frederico Venâncio]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Clube Desportivo Santa Clara|Santa Clara]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Txekia}} {{banderaikur|Kroazia}} {{banderaikur|Bosnia-Herzegovina}} [[Stefan Simić]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Karmiotissa Polemidion FC|Karmiotissa]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[José Antonio Ríos Reina|Ríos Reina]]
| [[Atzelari (futbola)|Ezker Atzelaria]]
| [[Fútbol Club Cartagena|Cartagena]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Ager Aketxe]]
| [[Erdilari|Puntaerdia]]
| [[Real Zaragoza|Zaragoza]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Enrique González Casín|Quique González]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Unión Deportiva Ibiza-Eivissa|Ibiza]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Sergio León]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Atlético Palma del Río Club de Fútbol|Atlético Palma]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Maroko}} [[Yacine Qasmi]]
| [[Aurrelari (futbola)|Aurrelaria]]
| [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]]
| Librea
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Aritz Muguruza]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Barakaldo CF|Barakaldo]]
| Lagatua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Unai Vencedor]]
| [[Erdilari|Euskarria]]
| [[Athletic]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|AEB}} {{banderaikur|Haiti}} {{banderaikur|Dominikar Errepublika}} [[Konrad De la Fuente]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Olympique Marseilla|OM]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|Espainia}} [[Mario Soriano]]
| [[Aurrelari (futbola)|Ezker Hegalekoa]]
| [[Real Club Deportivo de La Coruña|Depor]]
| Lagapen agortua
|
|-
| {{banderaikur|EH}} [[Markel Arana]]
| [[Atzelari (futbola)|Zentrala]]
| [[Eibar KE B|Eibar B]]
| 2.taldean soilik
|
|-
|}
=== Estatistikak ===
{| class="wikitaula" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2"|Zkia.
!rowspan="2"|Jokalaria
!colspan="4"|Guztira
!colspan="4"|Liga (2.maila)
!colspan="4"|Kopa
|-
!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.!!Partidak!!Minutuak!!Golak!!Asis.
|-
|1
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} {{banderaikur|Italia}} [[Daniel Fuzato|'''Fuzato''']]
| 10/10|| 900'|| (10)|| 1|| 10/10|| 900'|| (10)|| 1|| -|| -|| -||-
|-
|2
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Sergio Cubero|'''Cubero''']]
| 9/4|| 454'|| 0|| 1|| 8/3|| 366'|| 0|| 1|| '''1'''/'''1'''|| 118'|| 0||0
|-
|3
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez|'''Cristian''']]
| 16/11|| 1018'|| 0|| 2|| 15/10|| 898'|| 0|| 2|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
|4
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Carrillo|'''Carrillo''']]
| 14/12|| 1038'|| 1|| 0|| 14/12|| 1038'|| 1|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|5
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[José Manuel Rodríguez Benito|'''Chema''']]
| 8/6|| 583'|| 0|| 0|| 8/6|| 583'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|6
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Sergio Álvarez Díaz|'''Álvarez''']]
| 20/15|| 1466'|| 0|| 0|| 20/15|| 1466'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|7
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Xeber Alkain|'''Alkain''']]
| 19/11|| 1038'|| 1|| 1|| 19/11|| 1038'|| 1|| 1|| -|| -|| -||-
|-
|8
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Peru Nolaskoain|'''Nolaskoain''']]
| 21/13|| 1270'|| 2|| 0|| 20/13|| 1195'|| 2|| 0|| '''1'''/0|| 75'|| 0||0
|-
|9
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Bautista Orgillés|'''Bautista''']]
| 20/15|| 1258'|| 3|| 2|| 20/15|| 1258'|| 3|| 2|| -|| -|| -||-
|-
|10
|align=left|{{banderaikur|Brasil}} [[Matheus Pereira da Silva|'''Matheus''']]
| 16/13|| 1085'|| 0|| 2|| 16/13|| 1085'|| 0|| 2|| -|| -|| -||-
|-
|11
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Jorge Pascual|'''Pascual''']]
| '''22'''/14|| 1212'|| 4|| 1|| '''21'''/13|| 1142'|| 4|| 1|| '''1'''/'''1'''|| 70'|| 0||0
|-
|13
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Mikel Magunagoitia|'''Magunagoitia''']]
| 12/12|| 1110'|| (12)|| 0|| 11/11|| 990'|| (11)|| 0|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| (1)||0
|-
|14
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Hodei Arrillaga|'''Arrillaga''']]
| 15/11|| 973'|| 0|| 0|| 15/11|| 973'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|15
|align=left|{{banderaikur|Japonia}} [[Kento Hashimoto|'''Hashimoto''']]
| 8/2|| 254'|| 0|| 0|| 7/1|| 134'|| 0|| 0|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
|17
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[José Corpas|'''Corpas''']]
| 18/'''18'''|| 1490'|| 1|| '''3'''|| 18/'''18'''|| '''14'''<nowiki/>'''90'<nowiki/>'''|| 1|| '''3'''|| -|| -|| -||-
|-
|18
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Martin Merquelanz|'''Merquelanz''']]
| 14/4|| 444'|| 0|| 0|| 13/4|| 369'|| 0|| 0|| '''1'''/0|| 75'|| 0||0
|-
|19
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} '''[[Toni Villa]]'''
| 13/5|| 545'|| 0|| 0|| 12/4|| 425'|| 0|| 0|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
|20
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} [[Antonio Puertas|'''Puertas''']]
| '''22'''/'''18'''|| '''15'''<nowiki/>'''20'<nowiki/>'''|| '''5'''|| '''3'''|| '''21'''/'''18'''|| 1470'|| '''5'''|| '''3'''|| '''1'''/0|| 50'|| 0||0
|-
|21
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Jon Gurutzeta|'''Gurutzeta''']]
| 15/9|| 705'|| 0|| 2|| 14/8|| 660'|| 0|| 2|| '''1'''/'''1'''|| 45'|| 0||0
|-
|22
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Aritz Aranbarri|'''Aranbarri''']]
| 16/16|| 1301'|| 2|| 0|| 15/15|| 1256'|| 2|| 0|| '''1'''/'''1'''|| 45'|| 0||0
|-
|23
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Anaitz Arbilla|'''Arbilla''']] [[Fitxategi:Captain sports.svg|12px|Kapitain]]
| 11/11|| 982'|| 0|| 0|| 11/11|| 982'|| 0|| 0|| -|| -|| -||-
|-
|
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} '''[[Iván Gil]]''' '''(A)'''
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
|27
|align=left|{{banderaikur|Espainia}} {{banderaikur|Bulgaria}} '''[[Slavy]]'''
| 6/1|| 152'|| 0|| 1|| 6/0|| 30'|| 0|| 1|| '''1'''/'''1'''|| '''120''''|| 0||0
|-
<!--
|28
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Iker Aldai|'''Aldai''']]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
-->
|29
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Ander Madariaga|'''Mada''']]
| 19/9|| 1064'|| 1|| 0|| 18/9|| 1014'|| 1|| 0|| '''1'''/0|| 50'|| 0||0
|-
<!--
|31
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Ángel Troncho|'''Troncho''']] [[Fitxategi:Injury icon 2.svg|15px|Lesio]]
| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| -|| || || ||
|-
-->
|33
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Raul Giménez|'''Giménez''']]
| 1/1|| 88'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''1'''/'''1'''|| 88'|| 0||0
|-
|34
|align=left|{{banderaikur|EH}} [[Oier Llorente|'''Llorente''']]
| 1/0|| 32'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''1'''/0|| 32'|| 0||0
|-
|35
|align=left|{{banderaikur|Katalunia}} [[Óscar Carrasco|'''Carrasco''']]
| 1/1|| 70'|| 0|| 0|| -|| -|| -|| -|| '''1'''/'''1'''|| 70'|| 0||0
|-
|}
''Jokalariak guztira: 27''
<!--
=== Denboraldiko Hamaikakoa ===
''Lehiaketa guztietako datuekin, hamaikakoetan geheien agertu diren jokalariak.''
<div style="position:relative;">
[[Fitxategi:Soccer Field Transparant.svg|350px]]
{{Image label|x=0.40|y=1.35|scale=350|text=<span style="color:Black; font-size:100%;">{{banderaikur|Frantzia}} {{banderaikur|Aljeria}} {{banderaikur|Espainia}} [[Luca Zidane|'''Zidane''']]</span>}}
{{Image label|x=0.75|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Álvaro Tejero|'''Tejero''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=1.10|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Juan Berrocal|'''Berrocal''']]</span>}}
{{Image label|x=0.25|y=1.10|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Anaitz Arbilla|'''Arbilla''']] </span>}}
{{Image label|x=0.12|y=0.95|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Cristian Gutiérrez|'''Cristian''']]</span>}}
{{Image label|x=0.60|y=0.78|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Brasil}} [[Matheus Pereira da Silva|'''Matheus''']]</span>}}
{{Image label|x=0.20|y=0.70|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|EH}} [[Ager Aketxe|'''Aketxe''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.50|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Juan Diego Molina Martínez|'''Stoichkov''']]</span>}}
{{Image label|x=0.70|y=0.40|scale=350|text=<span style="color:Gold; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[José Corpas|'''Corpas''']]</span>}}
{{Image label|x=0.15|y=0.40|scale=350|text=<span style="color:Navy; font-size:100%;">{{banderaikur|Espainia}} [[Mario Soriano|'''Soriano''']]</span>}}
{{Image label|x=0.40|y=0.30|scale=350|text=<span style="color:Maroon; font-size:100%;">{{banderaikur|Katalunia}} {{banderaikur|EH}} [[Jon Bautista Orgillés|'''Bautista''']]</span>}}
</div>
-->
=== Neurketak ===
==== Aurrendenboraldia ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Data
!Aurkaria
!Lekua
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Oharrak
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 20|Uztailak 20]]
|[[Real Union]]
|[[Asti Kirol Instalakuntzak|Asti]], [[Zarautz]]
|[https://as.com/futbol/el-eibar-no-pasa-del-empate-en-el-estreno-de-su-preparacion-n/ 1 – 1]
|[[Endika Mateos|Mateos]] 62'
|[[Asier Benito]] 54'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Uztailaren 24|Uztailak 24]]
|[[Barakaldo CF|Barakaldo]]
|[[Atxabalpeko Kirol Instalakuntzak|Atxabalpe]], [[Arrasate]]
|[https://as.com/futbol/el-eibar-ya-baila-al-son-de-guruzeta-n/ 3 – 0]
|[[Slavy]] 12', [[Iker Zubiria|Zubiria]] 50', [[Jon Bautista|Bautista]] 52'
|
|
|- bgcolor="#ffffdd"
|[[Uztailaren 27|Uztailak 27]]
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[Fernando Astobiza Futbol Zelaia|Fernando Astobiza]], [[Sarón (Santa María de Cayón)|Sarón]]
|[https://www.racinguismo.com/2024/07/cayon-amistoso-racing-eibar.html 0 – 0]
|
|
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 1]]a
|[[Athletic]]
|[[Las Llanas Udal Zelaia|Las Llanas]], [[Sestao]]
|[https://www.athletic-club.eus/eu/taldeak/athletic-club/2024-25/partidak/1_8469/kronika 1 – 0]
|
|[[Álvaro Djaló|Djaló]] 85'
|
|- bgcolor="#ffdddd"
|[[Abuztuaren 3]]a
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|[[Campo Municipal Sergio Sánchez|Sergio Sánchez]], [[El Berrón]]
|[https://www.marca.com/futbol/segunda-division/2024/08/03/66ae739646163fea388b45fd.html 2 – 1]
|[[Martin Merquelanz|Merquelanz]] ([[Penalti|pen.]]) 84'
|[[Juan Otero|Otero]] 12', [[Sergio Cubero|Cubero]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 58'
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 9]]a
|[[Osasuna B|Osasuna Promesas]]
|[[Atxabalpeko Kirol Instalakuntzak|Atxabalpe]], [[Arrasate]]
|[https://as.com/futbol/el-eibar-golea-y-se-pone-a-tono-para-el-inicio-liguero-n/ 4 – 0]
|[[Xeber Alkain|Alkain]] 21', [[Matheus Pereira da Silva|Matheus]] 33', [[Jorge Pascual|Pascual]] 56', [[Martin Merquelanz|Merquelanz]] 64'
|
|
|- bgcolor="#ddffdd"
|[[Abuztuaren 9]]a
|[[Amorebieta Kirol Elkartea|Amorebieta]]
|[[Urritxe futbol-zelaia|Urritxe]], [[Zornotza]]
|[https://as.com/futbol/la-unidad-b-armera-solventa-el-ultimo-test-del-verano-n/ 0 – 2]
|[[Óscar Carrasco|Carrasco]] 68', [[José Corpas|Corpas]] 71'
|
|
|}
==== Liga ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!#
!Data
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
!Sailkapena
|- bgcolor="#ddffdd"
|1
|[[Abuztuaren 17]]a
|[[Club Deportivo Castellón|Castellón]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cd-castellon-1 1 – 0]
|[[Jon Bautista|Bautista]] 2'
|
|3.538
|9.
|- bgcolor="#ffffdd"
|2
|[[Abuztuaren 23]]a
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[El Sardinero estadioa|El Sardinero]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-r-racing-club-sd-eibar-2 2 – 2]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 27', [[Álvaro Carrillo|Carrillo]] 56'
|[[Suleiman Camara|Suleiman]] 86', [[Andrés Martín García|Andrés Martín]] ([[Penalti|pen.]]) 92'
|19.205
|7.
|- bgcolor="#ffffdd"
|3
|[[Irailaren 2]]a
|[[Levante Unión Deportiva|Levante]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-levante-ud-3 2 – 2]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 47', 92'
|[[Roger Brugué|Brugué]] 4', [[Iván Romero|Romero]] 79'
|5.585
|6.
|- bgcolor="#ddffdd"
|4
|[[Irailaren 9]]a
|[[Albacete Balompié|Albacete]]
|[[Estadio Carlos Belmonte|Carlos Belmonte]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-albacete-bp-sd-eibar-4 0 – 1]
|[[Aritz Aranbarri|Aranbarri]] 18'
|
|10.433
|5.
|- bgcolor="#ddffdd"
|5
|[[Irailaren 14]]a
|[[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cd-tenerife-5 1 – 0]
|[[Peru Nolaskoain|Nolaskoain]] 46'
|
|5.030
|3.
|- bgcolor="#ffffdd"
|6
|[[Irailaren 22]]a
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|[[Juegos Mediterráneos estadioa|Juegos Mediterráneos]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-ud-almeria-sd-eibar-6 2 – 2]
|[[Aritz Aranbarri|Aranbarri]] 25', [[Xeber Alkain|Alkain]] 55'
|[[Nico Melamed|Melamed]] 57', [[Rachad Fettal|Fettal]] 80'
|10.811
|5.
|-bgcolor="#ffdddd"
|7
|[[Irailaren 29]]a
|[[Real Oviedo|Oviedo]]
|[[Carlos Tartiere estadioa|Carlos Tartiere]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-real-oviedo-sd-eibar-7 1 – 0]
|
|[[Alexandre Zurawski|Alemão]] 47'
|28.100
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|8
|[[Urriaren 5]]a
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-real-sporting-8 1 – 3]
|[[Jon Bautista|Bautista]] 18'
|[[Jonathan Dubasin|Dubasin]] 29', [[José Corpas|Corpas]] ([[Norberaren atean sartutako gol|b.a.]]) 39', [[Gaspar Campos-Ansó|Campos-Ansó]] 95'
|5.960
|9.
|- bgcolor="#ddffdd"
|9
|[[Urriaren 12]]a
|[[Club Deportivo Eldense|Eldense]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cd-eldense-9 1 – 0]
|[[Jon Bautista|Bautista]] 36'
|
|5.097
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|10
|[[Urriaren 19]]a
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]]
|[[Anduva udal estadioa|Anduva]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-cd-mirandes-sd-eibar-10 1 – 0]
|
|[[Joaquín Panichelli|Panichelli]] 26'
|3.770
|10.
|- bgcolor="#ddffdd"
|11
|[[Urriaren 23]]a
|[[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-cadiz-cf-11 1 – 0]
|[[José Corpas|Corpas]] 31'
|
|5.100
|7.
|-bgcolor="#ffdddd"
|12
|[[Urriaren 27]]a
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|[[La Rosaleda estadioa|La Rosaleda]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-malaga-cf-sd-eibar-12 1 – 0]
|
|[[David Larrubia|Larrubia]] 15'
|24.008
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|13
|[[Azaroaren 2]]a
|[[Elx Club de Futbol|Elx]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-elche-cf-13 0 – 2]
|
|[[Agustín Álvarez|Álvarez]] 41', [[Mourad El Ghezouani|El Ghezouani]] 45'
|4.388
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|14
|[[Azaroaren 11]]
|[[Real Club Deportivo de La Coruña|Depor]]
|[[Riazor estadioa|Riazor]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-rc-deportivo-sd-eibar-14 1 – 0]
|
|[[Mario Soriano]] 91'
|19.980
|13.
|- bgcolor="#ddffdd"
|15
|[[Azaroaren 16]]a
|[[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-racing-club-ferrol-15 2 – 0]
|[[Jorge Pascual|Pascual]] 46', 67'
|
|4.321
|12.
|-bgcolor="#ffdddd"
|16
|[[Azaroaren 23]]a
|[[Burgos Club de Fútbol|Burgos]]
|[[El Plantío Futbol Zelaia|El Plantío]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-burgos-cf-sd-eibar-16 1 – 0]
|
|[[Curro Sánchez]] 67'
|9.150
|12.
|- bgcolor="#ddffdd"
|17
|[[Abenduaren 2]]a
|[[Fútbol Club Cartagena|Cartagena]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-fc-cartagena-17 1 – 0]
|[[Jorge Pascual|Pascual]] 27'
|
|4.029
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|18
|[[Abenduaren 6]]a
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|[[Estadio El Alcoraz|El Alcoraz]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-huesca-sd-eibar-18 2 – 1]
|[[Jorge Pascual|Pascual]] 9'
|[[Patrick Soko|Soko]] 39', [[Óscar Sielva]] ([[Penalti|pen.]]) 78'
|3.660
|13.
|- bgcolor="#ddffdd"
|19
|[[Abenduaren 15]]a
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.marca.com/futbol/segunda-division/cronica/2024/12/14/675dbe72ca4741387d8b45b4.html 2 – 1]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 21', [[Ander Madariaga|Mada]] 53'
|[[Adrián Liso|Liso]] 80'
|4.779
|11.
|-bgcolor="#ffdddd"
|20
|[[Abenduaren 17]]a
|[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]
|[[Nuevo Arcángel estadioa|Nuevo Arcángel]]
|[https://www.laliga.com/en-ES/match/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-cordoba-cf-sd-eibar-20 2 – 1]
|[[Peru Nolaskoain|Nolaskoain]] 19'
|[[Antonio Manuel Casas|Casas]] 17', [[Adilson Mendes-Martins|Adilson]] 87'
|15.633
|12.
|- bgcolor="#ffffdd"
|21
|[[Abenduaren 22]]a
|[[Granada Club de Fútbol|Granada]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|[https://www.laliga.com/partido/temporada-2024-2025-laliga-hypermotion-sd-eibar-granada-cf-21 1 – 1]
|[[Antonio Puertas|Puertas]] 15'
|[[Pablo Insua|Insua]] 82'
|4.140
|13.
|-
|22
|[[Urtarrilaren 11]]
|[[Club Deportivo Eldense|Eldense]]
|[[Estadio Municipal Nuevo Pepico Amat|Nuevo Pepico Amat]]
|
|
|
|
|
|-
|23
|[[Urtarrilaren 19]]a
|[[Albacete Balompié|Albacete]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|24
|[[Urtarrilaren 26]]a
|[[Elx Club de Futbol|Elx]]
|[[Manuel Martínez Valero estadioa|Martínez Valero]]
|
|
|
|
|
|-
|25
|[[Otsailaren 2]]a
|[[Real Club Deportivo de La Coruña|Depor]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|26
|[[Otsailaren 9]]a
|[[Real Sporting de Gijón|Sporting]]
|[[El Molinón estadioa|El Molinón]]
|
|
|
|
|
|-
|27
|[[Otsailaren 16]]a
|[[Club Deportivo Castellón|Castellón]]
|[[Estadio Castalia|Castalia]]
|
|
|
|
|
|-
|28
|[[Otsailaren 23]]a
|[[Real Racing Club de Santander|Racing Santander]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|29
|[[Martxoaren 2]]a
|[[Fútbol Club Cartagena|Cartagena]]
|[[Estadio Cartagonova|Cartagonova]]
|
|
|
|
|
|-
|30
|[[Martxoaren 9]]a
|[[Unión Deportiva Almería|Almería]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|31
|[[Martxoaren 16]]a
|[[Racing Club de Ferrol|Racing Ferrol]]
|[[Estadio de A Malata|A Malata]]
|
|
|
|
|
|-
|32
|[[Martxoaren 23]]a
|[[Sociedad Deportiva Huesca|Huesca]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|33
|[[Martxoaren 30]]a
|[[Cádiz Club de Futbol|Cádiz]]
|[[Nuevo Mirandilla estadioa|Nuevo Mirandilla]]
|
|
|
|
|
|-
|34
|[[Apirilaren 6]]a
|[[Real Oviedo|Oviedo]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|35
|[[Apirilaren 13]]a
|[[Real Zaragoza|Zaragoza]]
|[[La Romareda estadioa|La Romareda]]
|
|
|
|
|
|-
|36
|[[Apirilaren 20]]a
|[[Málaga Club de Fútbol|Málaga]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|37
|[[Apirilaren 27]]a
|[[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]]
|[[Heliodoro Rodríguez López estadioa|Heliodoro Rodríguez López]]
|
|
|
|
|
|-
|38
|[[Maiatzaren 4]]a
|[[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|39
|[[Maiatzaren 11]]
|[[Granada Club de Fútbol|Granada]]
|[[Nuevo Los Cármenes estadioa|Nuevo Los Cármenes]]
|
|
|
|
|
|-
|40
|[[Maiatzaren 18]]a
|[[Burgos Club de Fútbol|Burgos]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|41
|[[Maiatzaren 25]]a
|[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]
|[[Ipurua Futbol Zelaia|Ipurua]]
|
|
|
|
|
|-
|42
|[[Ekainaren 1]]a
|[[Levante Unión Deportiva|Levante]]
|[[Ciutat de València estadioa|Ciutat de València]]
|
|
|
|
|
|}
==== Kopa ====
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: smaller;"
|-
!Kanporaketa
!Data
!Maila
!Aurkaria
!Zelaia
!Emaitza
!Golegileak
!Aurkakoak
!Etorrera
|-bgcolor="#ffdddd"
|1.Kanporaketa
|[[Urriaren 30]]a
|[[Bigarren Federazioa|2.F]]
|[[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]]
|[[Las Gaunas Futbol Zelaia|Las Gaunas]]
|[https://es.soccerway.com/matches/2024/10/30/spain/copa-del-rey/ud-logrones/sociedad-deportiva-eibar/4545765/ 1 – 0]
|
|[[Pol Arnau]] 108'
|3.422
|-
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Eibar Kirol Elkartea]]
42sc747hf65ae6q92e1zq1vq65gh3vq
Sainimili Naivalu
0
1193058
10022083
9854560
2025-01-03T20:49:34Z
Eliatxo
96586
/* Kanpo estekak */
10022083
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Sainimili Naivalu''' (Dakuibeqa, [[1986]] – [[2019]]) [[fiji]]ar [[mahai-tenis]]laria eta pertsona [[Desgaitasun|desgaituen]] eskubideen aldeko ekintzailea izan zen.
== Bizitza ==
Sainimili Naivalu 1986an jaio zen Dakuibeqan, Beqa uhartean<ref>{{erreferentzia|izena=Keresi|abizena=Nauwakarawa|izenburua=Making A Difference In Society|hizkuntza=en|argitaratze-data=2011-03-11|url=https://fijisun.com.fj/2011/03/11/making-a-difference-in-society-3/|aldizkaria=Fiji Sun|sartze-data=2024-07-19}}</ref><ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Sainimili Naivalu|hizkuntza=en|argitaratze-data=2020-12-08|url=https://www.awid.org/whrd/sainimili-naivalu|aldizkaria=AWID|sartze-data=2024-07-19}}</ref>. Erregresio kaudalaren sindromea pairatzen zuen eta [[gurpil-aulki]]a erabiltzen zuen bizitza osoan<ref>{{erreferentzia|izena=John|abizena=Mitchell|urtea=2018|izenburua=Naivalu's Untold Love Story|hizkuntza=en|aldizkaria=Mai Life|zenbakia=129}}</ref>. Fijiko Bizkarrezurreko Lesioen Elkarteko kidea zen<ref name=":0" />, eta Fijiko Pertsona Desgaituen Federazioko ordezkaria ere bai<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=‘Understand disabilities’|hizkuntza=en|argitaratze-data=2016-07-09|url=https://www.fijitimes.com.fj/understand-disabilities/|aldizkaria=The Fiji Times|sartze-data=2024-07-19}}</ref>. Desgaitasuna duten pertsonei nola kontsultatu behar zaien informazioa zabaltzen zuen, Fijik inklusibitate handiagoa lortu ahal izateko. Fijiko pertsona desgaituentzako hiru arazo nagusi ikusten zituen: irisgarritasuna, osasun-arreta eta segurtasuna<ref name=":1" />.
Mahai-tenislaria ere izan zen eta nazioarte mailan lehiatu zen. 2015ean urrezko domina irabazi zuen Mahai Tenis Nazioarteko Federazioaren Ozeaniako Kopan, binakako modalitatean, Mark Harrisekin batera<ref>{{erreferentzia|izena=Eroni|abizena=Tuinaceva|izenburua=Fijians Impress, Says Ho|hizkuntza=en|argitaratze-data=2015-04-14|url=https://fijisun.com.fj/2015/04/14/fijians-impress-says-ho/|aldizkaria=Fiji Sun|sartze-data=2024-07-19}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Vishaal|abizena=Kumar|izenburua=Top performance|hizkuntza=en|argitaratze-data=2015-04-15|url=https://www.fijitimes.com.fj/top-performance/|aldizkaria=The Fiji Times|sartze-data=2024-07-19}}</ref>, eta 2017an zilarrezko domina Oceania Para txapelketan, Merewalesi Rodanekin batera<ref>{{erreferentzia|izena=Meli|abizena=Tavaga|izenburua=Rodan and Naivalu settles for silver|hizkuntza=en|argitaratze-data=2017-04-15|url=https://www.fbcnews.com.fj/sports/rodan-and-naivalu-settles-for-silver/|artxibo-url=https://web.archive.org/web/20211104180632/https://www.fbcnews.com.fj/sports/rodan-and-naivalu-settles-for-silver/|aldizkaria=FBC News|sartze-data=2024-07-19|artxibo-data=2021-11-04}}</ref>.
Naivalu 2019an hil zen<ref name=":0" />.
== Lan hautatuak ==
* ''They don’t see my disability anymore’–The outcomes of sport for development programmes in the lives of people in the Pacific'' (A. Devine, A. Carrol, S. Seru, S. Baker, B. Bayak-Bush eta M. Marellarekin batera, 2017)
* ''Promoting Effective Implementation of Disability Inclusive Sports for Development Programmes. Lessons Learnt from Australian Government Programs in the Pacific'' (A. Devine, A. Carroll eta S. Serurekin batera, 2018)
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1986ko|2019ko|Naivalu, Sainimili}}
[[Kategoria:Fijiko kirolariak]]
[[Kategoria:Para mahai-tenislari jokalariak]]
[[Kategoria:Desgaitasuna duten kirolariak]]
[[Kategoria:Emakume kirolariak]]
[[Kategoria:Pertsona desgaituen eskubideen aldeko ekintzaileak]]
[[Kategoria:Desgaitasuna duten aktibistak]]
[[Kategoria:Giza eskubideen aldeko emakumeak]]
3cb5m6zwh5cfqx2hny9nt9sxhocbvdm
Georgina Hale
0
1194476
10022159
9873846
2025-01-04T00:19:36Z
Artegia
65203
10022159
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Georgina Hole''', artistikoki '''Georgina Hale''' izenez ezaguna ([[Ilford]], [[Londres Handia]])<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Georgina Hale {{!}} Actress, Soundtrack|hizkuntza=en-US|url=https://www.imdb.com/name/nm0354914/|aldizkaria=IMDb|sartze-data=2024-08-09}}</ref> [[Erresuma Batua]], [[1943|1943ko]] [[Abuztuaren 4|abuztuaren 4a]] – [[2024|2024ko]] [[Urtarrilaren 4|urtarrilaren 4a]]) britainiar [[Antzezle|aktorea]] izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Emmerdale star Georgina Hale dies, aged 80|hizkuntza=en|data=2024-01-11|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/news/georgina-hale-death-bafta-emmerdale-b2476863.html|aldizkaria=The Independent|sartze-data=2024-08-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Georgina Hale: Emmerdale and Hollyoaks actress dies|hizkuntza=en|url=https://news.sky.com/story/georgina-hale-emmerdale-and-hollyoaks-actress-dies-13045919|aldizkaria=Sky News|sartze-data=2024-08-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Anthony|abizena=Hayward|izenburua=Georgina Hale obituary|hizkuntza=en-GB|data=2024-01-10|url=https://www.theguardian.com/film/2024/jan/10/georgina-hale-obituary|aldizkaria=The Guardian|issn=0261-3077|sartze-data=2024-08-09}}</ref>
== Bizitza ==
=== Jatorria eta formakuntzak ===
Georgina Hole 4an jaio zen Ilforden.
== Aktore ibilbidea ==
=== Antzerkia ===
[[1960ko hamarkada|1960ko]] hamarkadaren erdialdetik aurrera antzerkian jardun zuen, eta Royal Dramatic Art akademian trebatu zen. 1965ean graduatu zen.<ref>{{Cite web|izenburua=Georgina Hale|url=https://www.rada.ac.uk/profiles?aos=acting&yr=1965&fn=georgina&sn=hale}}</ref> Horien artean, [[William Shakespeare|William Shakespeareren]] Erroreen Komedia ([[Stratford-upon-Avon|Stratford-upon-Avongo]] Royal Shakespeare Theatre , 1965, Ian Richardsonekin), [[Anton Txekhov|Anton Txekhoven]] ''La Mouette'' (Derby Playhouse, 1976) [[Alan Bates]] eta Robert Flemyen-ekin, Robert David MacDonalden ''Conférence au sommet'' (Londresko Lyric Theatre, 1982, [[Glenda Jackson]] eta [[Gary Oldman|Gary Oldmanekin]]), edo [[Ferenc Molnár|Ferenc Molnárren]] ''The Guardsman'' (Londresko Albery Theatre, 2000, [[Greta Scacchi|Greta Scacchirekin]]).
=== Zinea ===
[[Zinema|Zineman]], 1963ko film batean paper txiki bat egin ostean, 1971n kaleratu ziren hurrengo bi filmak [[Ken Russell|Ken Russellen]] ''Les Diables'' ([[Vanessa Redgrave]] eta [[Oliver Reed|Oliver Reedekin]]) eta ''The boy Friend'' ([[Twiggy]] eta Christopher Gablerekin) egin zituen. Geroago, ''Mahler'' (1974) filmean parte hartu zuen, non [[Alma Mahler|Alma Mahlerren]] musikagilea zian zen eta ondoan Robert Powelle aktorea bere senar [[Gustav Mahler]] izan zen. interpretazioak 1975ean paper nagusi batean iritsi berri onenaren Bristish Academy Film saria irabaztea ahalbidetu zion.
Bere beste hogeita bi filmen artean (gehienak britainiarrak edo koprodukziokoak izan ziren). Aipatzekoak dira Stuart Rosenbergen El viaje de los [[Voyage of the Damned|''Le voyage of the Damned'' (Kaltetuen bidaia)]] 1976an egina [[Faye Dunaway]] eta [[Oskar Werner|Oskar Wernerrekin]], [[Nicolas Roeg|Nicolas Roegen]] ''Castaway'' 1986an Oliver Reed eta Amanda Donohoerekin eta Stuart Urbanen ''Preaching to the Perverted'' Guinevere Turner eta Christien Anholtekin.
=== Telebista ===
[[Telebista]] britainiarrean, Georgina Hale gutxienez 58 telesailetan agertu da, 1965 eta 2016 artean, tartean ''The Protectors'' (atal bat, 1974), ''[[Doctor Who]]'' (''The Happpines Patrol'', 1988) eta ''Scotland Yard, crimes sur la Tamise'' (atal bat, 2002).
Gainera, 1973tik 2007ra hamar telefilm barreiatu ziren, tartean Ken Russellen ''Altxorraren uhartea'' (1995), [[Robert Louis Stevenson|Robert Louis Stevensonen]] izen bereko eleberriaren moldaketa askea.
== Antzerkia ==
Egin dituen lanen hautaketa:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Georgina Hale|hizkuntza=es|url=https://www.filmaffinity.com/es/name.php?name-id=144104784|aldizkaria=FilmAffinity|sartze-data=2024-08-09}}</ref>
* 1965: [[William Shakespeare|William Shakespeareren]] ''The Comedy of Errors'' (<small>Stratford-upon-Avon</small>)
* 1976: [[Anton Txekhov|Anton Chekhoven]] ''La Mouette'' (''{{Lang|en|The Seagull}}'')
* 1981-1982: ''Steaming'', Nell Dunnena
* 1982: ''{{Lang|en|Summit Conference}}'' (Summit Conference), Robert David MacDonaldena
* 1984-1985: [[Jean Racine|Juan]] Raoren ''Fedra''
* 1997: ''Life Support'', Simon Grayrena
* 2000: ''The Guardsmanm'' (''{{Lang|hu|A testör}}''), [[Ferenc Molnár|Ferenc Molnárrena]]<ref group="oh">Pieza hau 1931n egokitu zen zinemara, ingelesezko izenburu berarekin (The Guardsman).</ref>
* 2001: Semi-Mundo, Noël Cowardena
== Filmografia partziala ==
=== Zinea ===
* 1971: ''Les Diables'' (''{{Lang|en|The Devils}}''), [[Ken Russell|Ken Russellena]]: « Philippe »
* 1971: ''{{Lang|en|[[The Boy Friend]]}}'', Ken Russellena: Fay
* 1972: ''{{Lang|en|[[Eagle in a Cage]]}}'', Fielder Cookena: Betty Balcombe
* 1974: ''Mahler'' de [[Ken Russell]]: Alma Mahler
* 1976: ''[[Voyage of the Damned|Le Voyage des damnés]]'' (''{{Lang|en|Voyage of the Damned}}''), Stuart Rosenbergena: Lotte Schulman
* 1980: ''Les Yeux de la forêt'' (''{{Lang|en|The Watcher in the Woods}}''), John Houghena: Mme Aylwood jeune
* 1981: ''[[The French Lieutenant's Woman (filma)|La Maîtresse du lieutenant français]]'' (''{{Lang|en|The French Lieutenant's Woman}}''), [[Karel Reisz|Karel Reiszena]]: une actrice invitée à la fête
* 1986: ''{{Lang|en|[[Castaway]]}}'', [[Nicolas Roeg]]: Sœur Sainte Margaret
* 1997: ''{{Lang|en|[[Preaching to the Perverted]]}}'', Stuart Urban: Mlle Wilderspin
* 2002: ''AKA'', Duncan Royrena: Élizabeth de Lituanie
* 2012: ''{{Lang|en|[[Cockneys vs Zombies]]}}'', Matthias Hoenerena: Doreen
=== Telebista ===
==== Serieak ====
* 1972: ''La Légende des Strauss'' (''{{Lang|en|The Strauss Family}}''), [[Minisail|mini-série]], 7. atala. ''Lili'' de David Giles: Lili Dietrich
* 1974: ''Poigne de fer et séduction'' (''{{Lang|en|The Protectors}}''), 2. denboraldia, 19 atala: ''Le Tueur'' (''{{Lang|en|Shadbolt}}'') de John Hough: la fille
* 1975: ''[[Upstairs, Downstairs (1971eko telesaila)|Maîtres et Valets]]'' (''{{Lang|en|Upstairs, Downstairs}}'', première série), 5. denboraldia, 6. atala: ''{{Lang|en|An Old Flame}}'': Violet Marshall
* 1980: ''La Maison de tous les cauchemars'' (''{{Lang|en|Hammer House of Horror}}''), denboraldi bakarrean, 13. atala: ''L'Empreinte du diable'' (''{{Lang|en|The Mark of Satan}}''): Stella
* 1988: ''{{Lang|en|[[Doctor Who]]}}'' (première série), 25. denboraldian, 2. atala: ''{{Lang|en|[[The Happiness Patrol]]}}'' (1., 2. eta 3. zatia), Chris Cloughena: Daisy K.
* 2002: ''Scotland Yard, crimes sur la Tamise'' (''{{Lang|en|Trial & Retribution}}''), 5. denboraldia, atal 1, ''Épreuve insurmontable'' (1. zatia): Tammy Delaney
==== Film zinematografikoak ====
* 1973: ''A.D.A.M.'' , Michael Lindsay-Hoggena: Jean Empson
* 1974: ''Occupations'', Michael Lindsay-Hoggena: Polya
* 1989: ''{{Lang|en|[[Murder on the Moon]]}}'', Michael Lindsay-Hoggena: Allison Quinney
* 1994: ''{{Lang|en|[[The Honeymoon's Over]]}}'', John Birkinena: Norma
* 1995: ''L'Île au trésor'' (''{{Lang|en|Treasure Island}}''), [[Ken Russell|Ken Russellena]]: la mère
== Sariak eta aintzatespenak ==
* 1975: Britsh Academy Film emakume aktore berri onenaren saria, ''Mahler'' filmean egindako lanarengatik.
== Oharrak==
{{erreferentzia_zerrenda|taldea=oh|30em}}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1943ko|2024ko|Hale, Georgina}}
[[Kategoria:Britainiarrak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko aktoreak]]
[[Kategoria:Emakume aktoreak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
3yjpkvfyarqbtpxbk14csbxs0elwb5f
10022161
10022159
2025-01-04T00:20:18Z
Artegia
65203
10022161
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Georgina Hole''', artistikoki '''Georgina Hale''' izenez ezaguna ([[Ilford]], [[Londres Handia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Georgina Hale {{!}} Actress, Soundtrack|hizkuntza=en-US|url=https://www.imdb.com/name/nm0354914/|aldizkaria=IMDb|sartze-data=2024-08-09}}</ref> [[Erresuma Batua]], [[1943|1943ko]] [[Abuztuaren 4|abuztuaren 4a]] – [[2024|2024ko]] [[Urtarrilaren 4|urtarrilaren 4a]]) britainiar [[Antzezle|aktorea]] izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Emmerdale star Georgina Hale dies, aged 80|hizkuntza=en|data=2024-01-11|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/news/georgina-hale-death-bafta-emmerdale-b2476863.html|aldizkaria=The Independent|sartze-data=2024-08-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Georgina Hale: Emmerdale and Hollyoaks actress dies|hizkuntza=en|url=https://news.sky.com/story/georgina-hale-emmerdale-and-hollyoaks-actress-dies-13045919|aldizkaria=Sky News|sartze-data=2024-08-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Anthony|abizena=Hayward|izenburua=Georgina Hale obituary|hizkuntza=en-GB|data=2024-01-10|url=https://www.theguardian.com/film/2024/jan/10/georgina-hale-obituary|aldizkaria=The Guardian|issn=0261-3077|sartze-data=2024-08-09}}</ref>
== Bizitza ==
=== Jatorria eta formakuntzak ===
Georgina Hole 4an jaio zen Ilforden.
== Aktore ibilbidea ==
=== Antzerkia ===
[[1960ko hamarkada|1960ko]] hamarkadaren erdialdetik aurrera antzerkian jardun zuen, eta Royal Dramatic Art akademian trebatu zen. 1965ean graduatu zen.<ref>{{Cite web|izenburua=Georgina Hale|url=https://www.rada.ac.uk/profiles?aos=acting&yr=1965&fn=georgina&sn=hale}}</ref> Horien artean, [[William Shakespeare|William Shakespeareren]] Erroreen Komedia ([[Stratford-upon-Avon|Stratford-upon-Avongo]] Royal Shakespeare Theatre , 1965, Ian Richardsonekin), [[Anton Txekhov|Anton Txekhoven]] ''La Mouette'' (Derby Playhouse, 1976) [[Alan Bates]] eta Robert Flemyen-ekin, Robert David MacDonalden ''Conférence au sommet'' (Londresko Lyric Theatre, 1982, [[Glenda Jackson]] eta [[Gary Oldman|Gary Oldmanekin]]), edo [[Ferenc Molnár|Ferenc Molnárren]] ''The Guardsman'' (Londresko Albery Theatre, 2000, [[Greta Scacchi|Greta Scacchirekin]]).
=== Zinea ===
[[Zinema|Zineman]], 1963ko film batean paper txiki bat egin ostean, 1971n kaleratu ziren hurrengo bi filmak [[Ken Russell|Ken Russellen]] ''Les Diables'' ([[Vanessa Redgrave]] eta [[Oliver Reed|Oliver Reedekin]]) eta ''The boy Friend'' ([[Twiggy]] eta Christopher Gablerekin) egin zituen. Geroago, ''Mahler'' (1974) filmean parte hartu zuen, non [[Alma Mahler|Alma Mahlerren]] musikagilea zian zen eta ondoan Robert Powelle aktorea bere senar [[Gustav Mahler]] izan zen. interpretazioak 1975ean paper nagusi batean iritsi berri onenaren Bristish Academy Film saria irabaztea ahalbidetu zion.
Bere beste hogeita bi filmen artean (gehienak britainiarrak edo koprodukziokoak izan ziren). Aipatzekoak dira Stuart Rosenbergen El viaje de los [[Voyage of the Damned|''Le voyage of the Damned'' (Kaltetuen bidaia)]] 1976an egina [[Faye Dunaway]] eta [[Oskar Werner|Oskar Wernerrekin]], [[Nicolas Roeg|Nicolas Roegen]] ''Castaway'' 1986an Oliver Reed eta Amanda Donohoerekin eta Stuart Urbanen ''Preaching to the Perverted'' Guinevere Turner eta Christien Anholtekin.
=== Telebista ===
[[Telebista]] britainiarrean, Georgina Hale gutxienez 58 telesailetan agertu da, 1965 eta 2016 artean, tartean ''The Protectors'' (atal bat, 1974), ''[[Doctor Who]]'' (''The Happpines Patrol'', 1988) eta ''Scotland Yard, crimes sur la Tamise'' (atal bat, 2002).
Gainera, 1973tik 2007ra hamar telefilm barreiatu ziren, tartean Ken Russellen ''Altxorraren uhartea'' (1995), [[Robert Louis Stevenson|Robert Louis Stevensonen]] izen bereko eleberriaren moldaketa askea.
== Antzerkia ==
Egin dituen lanen hautaketa:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Georgina Hale|hizkuntza=es|url=https://www.filmaffinity.com/es/name.php?name-id=144104784|aldizkaria=FilmAffinity|sartze-data=2024-08-09}}</ref>
* 1965: [[William Shakespeare|William Shakespeareren]] ''The Comedy of Errors'' (<small>Stratford-upon-Avon</small>)
* 1976: [[Anton Txekhov|Anton Chekhoven]] ''La Mouette'' (''{{Lang|en|The Seagull}}'')
* 1981-1982: ''Steaming'', Nell Dunnena
* 1982: ''{{Lang|en|Summit Conference}}'' (Summit Conference), Robert David MacDonaldena
* 1984-1985: [[Jean Racine|Juan]] Raoren ''Fedra''
* 1997: ''Life Support'', Simon Grayrena
* 2000: ''The Guardsmanm'' (''{{Lang|hu|A testör}}''), [[Ferenc Molnár|Ferenc Molnárrena]]<ref group="oh">Pieza hau 1931n egokitu zen zinemara, ingelesezko izenburu berarekin (The Guardsman).</ref>
* 2001: Semi-Mundo, Noël Cowardena
== Filmografia partziala ==
=== Zinea ===
* 1971: ''Les Diables'' (''{{Lang|en|The Devils}}''), [[Ken Russell|Ken Russellena]]: « Philippe »
* 1971: ''{{Lang|en|[[The Boy Friend]]}}'', Ken Russellena: Fay
* 1972: ''{{Lang|en|[[Eagle in a Cage]]}}'', Fielder Cookena: Betty Balcombe
* 1974: ''Mahler'' de [[Ken Russell]]: Alma Mahler
* 1976: ''[[Voyage of the Damned|Le Voyage des damnés]]'' (''{{Lang|en|Voyage of the Damned}}''), Stuart Rosenbergena: Lotte Schulman
* 1980: ''Les Yeux de la forêt'' (''{{Lang|en|The Watcher in the Woods}}''), John Houghena: Mme Aylwood jeune
* 1981: ''[[The French Lieutenant's Woman (filma)|La Maîtresse du lieutenant français]]'' (''{{Lang|en|The French Lieutenant's Woman}}''), [[Karel Reisz|Karel Reiszena]]: une actrice invitée à la fête
* 1986: ''{{Lang|en|[[Castaway]]}}'', [[Nicolas Roeg]]: Sœur Sainte Margaret
* 1997: ''{{Lang|en|[[Preaching to the Perverted]]}}'', Stuart Urban: Mlle Wilderspin
* 2002: ''AKA'', Duncan Royrena: Élizabeth de Lituanie
* 2012: ''{{Lang|en|[[Cockneys vs Zombies]]}}'', Matthias Hoenerena: Doreen
=== Telebista ===
==== Serieak ====
* 1972: ''La Légende des Strauss'' (''{{Lang|en|The Strauss Family}}''), [[Minisail|mini-série]], 7. atala. ''Lili'' de David Giles: Lili Dietrich
* 1974: ''Poigne de fer et séduction'' (''{{Lang|en|The Protectors}}''), 2. denboraldia, 19 atala: ''Le Tueur'' (''{{Lang|en|Shadbolt}}'') de John Hough: la fille
* 1975: ''[[Upstairs, Downstairs (1971eko telesaila)|Maîtres et Valets]]'' (''{{Lang|en|Upstairs, Downstairs}}'', première série), 5. denboraldia, 6. atala: ''{{Lang|en|An Old Flame}}'': Violet Marshall
* 1980: ''La Maison de tous les cauchemars'' (''{{Lang|en|Hammer House of Horror}}''), denboraldi bakarrean, 13. atala: ''L'Empreinte du diable'' (''{{Lang|en|The Mark of Satan}}''): Stella
* 1988: ''{{Lang|en|[[Doctor Who]]}}'' (première série), 25. denboraldian, 2. atala: ''{{Lang|en|[[The Happiness Patrol]]}}'' (1., 2. eta 3. zatia), Chris Cloughena: Daisy K.
* 2002: ''Scotland Yard, crimes sur la Tamise'' (''{{Lang|en|Trial & Retribution}}''), 5. denboraldia, atal 1, ''Épreuve insurmontable'' (1. zatia): Tammy Delaney
==== Film zinematografikoak ====
* 1973: ''A.D.A.M.'' , Michael Lindsay-Hoggena: Jean Empson
* 1974: ''Occupations'', Michael Lindsay-Hoggena: Polya
* 1989: ''{{Lang|en|[[Murder on the Moon]]}}'', Michael Lindsay-Hoggena: Allison Quinney
* 1994: ''{{Lang|en|[[The Honeymoon's Over]]}}'', John Birkinena: Norma
* 1995: ''L'Île au trésor'' (''{{Lang|en|Treasure Island}}''), [[Ken Russell|Ken Russellena]]: la mère
== Sariak eta aintzatespenak ==
* 1975: Britsh Academy Film emakume aktore berri onenaren saria, ''Mahler'' filmean egindako lanarengatik.
== Oharrak==
{{erreferentzia_zerrenda|taldea=oh|30em}}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1943ko|2024ko|Hale, Georgina}}
[[Kategoria:Britainiarrak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko aktoreak]]
[[Kategoria:Emakume aktoreak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
c24kcl31d0iozhj8gth5sfnri6awsk3
Victoria Villarruel
0
1202431
10021868
10014102
2025-01-03T16:22:39Z
Marginataen
154536
10021868
wikitext
text/x-wiki
'''Victoria Eugenia Villarruel''' (1975eko apirilaren 13) politikari eta abokatu argentinarra da, 2023tik [[Argentina|Argentinako]] presidenteordea da. Lege Ikasketen Zentroa (Terrorismoaren eta Biktimen Azterketa Juridikoen Zentroa), sortu zenetik buru izan da. [[Argentinako Diputatuen Ganbera]]<nowiki/>ko kide izan zen 2021etik 2023ra.
{{Biografia infotaula automatikoa
| jaiotza data = Buenos Aires, 1975eko apirilaren 13a
| nazionalitatea = Argentinarra
}}
Villarruel "[https://www.instagram.com/lalibertadavanzaoficial/?hl=en La Libertad Avanza]" koalizio politikoko kidea da, [[Javier Milei]]<nowiki/>rekin batera.
Villarruelek '''La Libertad Avanza''' koalizioaren hautagaien parte osatu zuen, Mileiren alde eginez 2021ean, baina ez da alderdi berekoa, Alderdi Demokratakoa (Argentina) baizik.
== Ibilbide politikoa: ==
=== Diputatu lanak: ===
Villarruel [[Buenos Aires]] Hiri Autonomoko [[diputatu]] nazional izateko hautagai aurkeztu zen Javier Mileirekin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Por Matías Russo|abizena=Coroman|izenburua=El cierre de los liberales: Milei busca ser la sorpresa en CABA y Espert sumó a Píparo para suplir acuerdos fallidos en Buenos Aires|hizkuntza=es-ES|data=2021-07-24|url=https://www.infobae.com/politica/2021/07/24/el-cierre-de-los-liberales-milei-busca-ser-la-sorpresa-en-caba-y-espert-sumo-a-piparo-para-suplir-acuerdos-fallidos-en-buenos-aires/|aldizkaria=infobae|sartze-data=2024-08-31}}</ref>
Hauteskunde kanpainan egindako ekitaldi batean pertsona batek segurtasun neurriak saihestu zituen eta agertokira igotzen saiatu zen. Dena filmatuta geratu zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Página{{!}}12|izenburua=Tenso momento en el acto de Javier Milei en el Luna Park: un custodio amagó con sacar un arma {{!}} Amedrentó a un simpatizante que quiso subir al escenario|hizkuntza=es|data=2021-11-15|url=https://www.pagina12.com.ar/382658-tenso-momento-en-el-acto-de-javier-milei-en-el-luna-park-un-|aldizkaria=PAGINA12|sartze-data=2024-08-31}}</ref>
Diputatu gisa hautatu zuten, bere zerrenda hirugarren geratu zen, botoen [https://buenosaires.gob.ar/gobierno/reformapoliticayelectoral/resultados-elecciones-legislativas-2021 % 17,04rekin].<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Resultados elecciones legislativas 2021 {{!}} Buenos Aires Ciudad - Gobierno de la Ciudad Autónoma de Buenos Aires|url=https://buenosaires.gob.ar/gobierno/reformapoliticayelectoral/resultados-elecciones-legislativas-2021|aldizkaria=buenosaires.gob.ar|sartze-data=2024-08-31}}</ref>
=== Presidenteordetzarako kanpaina (2023): ===
Maiatzaren 15ean bere hautagaitza ofizial bihurtu zen, Javier Milei presidentzarako hautagai izanda.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Javier Milei ultraeskuindarrak bildu du boto gehien Argentinako primarioetan|hizkuntza=eu|data=2023-08-14|url=https://www.berria.eus/mundua/javier-milei-ultraeskuindarrak-bildu-du-boto-gehien-argentinako-primarioetan_231766_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-08-31}}</ref>
Nazioaren defentsarako aurrekontua zortzi urteko epean BIParen % 2ra igotzeko asmoa erakutsi zuen kanpainan. ''[[El País]]'' egunkariaren arabera, Osasun, Hezkuntza, Lan, Giro eta Emakume ministerioetako funtsak birbideratuz egingo luke.
=== Presidenteordetza: (2023-2027): ===
Villarruelek 2023ko abenduaren 10ean zin egin zuen Nazioaren presidenteordetza, [[2023ko hauteskunde presidenzialak Argentina|2023ko hauteskunde]] etan Javier Milei buru zuen formulak bigarren itzulian irabazi ondoren, botoen % 55,65 eskuratuta.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Milei izango da Argentinako presidente, botoen %56 eskuratuta|hizkuntza=eu|data=2023-11-20|url=https://www.berria.eus/mundua/milei-izango-da-argentinako-presidente-botoen-56-eskuratuta_2116674_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-08-31}}</ref>
Segurtasun eta Defentsa Ministerioan erabaki zuzenak baztertua izan ondoren, presidenteordeak [[Argentinako Senatua]]<nowiki/>ren gastuak ikuskatu eta doitu zituen batez ere, 53 batzorde parlamentario ez eraginkorrak deseginez, adibidez.<ref>{{erreferentzia|izena=Crónica|urtea=2023|izenburua=Victoria Villarruel comenzó la revisión del Senado y manejará su propia motosierra|argitaletxea=Crónica|hizkuntza=Gaztelera|url=https://www.cronica.com.ar/politica/Victoria-Villarruel-comenzo-la-revision-del-Senado-y-manejara-su-propiamotosierra-20231218-0085.html|aldizkaria=Crónica|argitaratze-lekua=Argentina}}</ref>
[[Financial Times]]-en ohar batek positiboki baloratu zuen presidenteorde rola, Villarruel politikarako prest zegoela adieraziz, bere modu politikoak eta elkarrizketa instituzionalerako gaitasuna nabarmenduz.
== Hauteskunde-historia: ==
{| class="wikitable sortable"
|+
!Urtea
!Hautagaitza
!Alderdi politikoa
!Hauteskundea
!Bozkak
!Ehunekoa (%)
!Emaitza
|-
|2021
|[[Buenos Aires]] Hiri Autonomoko Diputatu Nazionala
|[[Fitxategi:LA LIBERTAD AVANZA.png|thumb]]
|Generala
|313 808
|17,04%
|{{tick}}
Hautatua
|-
|2023
|Argentinako presidenteordetza
|[[Fitxategi:LA LIBERTAD AVANZA.png|thumb]]
|Generala (Balotage)
|14.554.560
|
{| class="wikitable"
|55,65 %
|}
|Hautatua{{tick}}
|}
== Galeria: ==
<gallery>
Fitxategi:Victoria Villarruel.png
Fitxategi:Villarruel and Richardson.jpg
Fitxategi:Fórmula presidencial Milei-Villarruel (cropped).png
Fitxategi:Milei-Villarruel Asamblea.jpg
Fitxategi:Asamblealegislativamileiquince.jpg
Fitxategi:Javier Milei VIVA22 (3) (cropped).jpg
Fitxategi:Inauguration of Javier Milei 11256.jpg
Fitxategi:Asumemilei3.jpg
</gallery>
[[Kategoria:Argentinako presidenteordeak]]
[[Kategoria:Gizabanako biziak]]
[[Kategoria:Argentinako katolikoak]]
[[Kategoria:Argentinako antikomunistak]]
[[Kategoria:Argentinako aktibistak]]
[[Kategoria:1975eko jaiotzak]]
tme65858a6rnnuijmavd5dd72bpflzf
Joaquín Jovellar y Solerren gobernua
0
1204203
10022154
9958124
2025-01-04T00:05:08Z
81.9.210.37
/* Kabinetea */
10022154
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Jovellar y Soler|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|kontseilariak=8|bukaera=1875eko abenduaren 2a|sorrera=1875eko irailaren 12a|hurrengoa izena=Canóvas del Castillo II|lehendakari=[[Joaquín Jovellar y Soler]]|hurrengoa=Antonio Cánovas del Castilloren bigarren gobernua|aurrekoa izena=Cánovas del Castillo I|aurrekoa=Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|irudi=General Joaquin Jovellar y Soler painting.jpg|iraupena=91}}
[[Joaquín Jovellar y Soler]] [[Espainiako Ministroen Kontseilua|Espainiako Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]] izan zen 1875ean, irailaren 12tik abenduaren 2ra arte. Bere gobernua, nagusiki, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Berrezarpena]]<nowiki/>ren Gorte Konstituziogileak osatzeko [[hauteskunde]]<nowiki/>en antolaketan zentratu zen.
Gobernuko presidente rolaz gain, Jovellar Gerra ministro ere izan zen behin baino gehiagotan, eta kargu militar garrantzitsuak izan zituen, hala nola [[Kubako kapitaintza nagusia|Kuba]]<nowiki/>ko eta [[Filipinetako kapitaintza nagusia|Filipinetako kapitain jenerala]]. Kuban eta Filipinetan izan zuen agintaldiaren ezaugarri nagusia erreforma administratiboak ezartzea eta tokiko eskaerei erantzuteko ahaleginak egitea izan zen.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1875eko irailaren 12a – abenduaren 2a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:General Joaquin Jovellar y Soler painting.jpg|80px]]
| rowspan="2" |'''[[Joaquín Jovellar y Soler]]'''
| rowspan="4" |1875eko irailaren 12a – abenduaren 2a
|-
|'''Gerra ministroa'''
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Francisco Romero Robledo, de Franzen.jpg|80px]]
|'''Francisco Romero Robledo'''
|-
| rowspan="2" |'''Estatu ministroa'''
|[[Fitxategi:Conde de Casa Valencia.jpg|80px]]
|'''Emilio Alcalá Galiano'''
|-
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Adelardo López de Ayala (Museo del Romanticismo de Madrid).jpg|80px]]
| rowspan="2" |'''Adelardo López de Ayala'''
|1875eko irailaren 12a – irailaren 16a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
| rowspan="4" |1875eko irailaren 12a – abenduaren 2a
|-
|'''Itsas Armada ministroa'''
|[[Fitxategi:Santiago Durán y Lira.jpg|80px]]
|'''Santiago Durán y Lira'''
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Pedro Salaverría Charitu, por Federico de Madrazo.jpg|80px]]
|'''Pedro Salaverría y Charitu'''
|-
| rowspan="2" |'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando Calderón Collantes (cropped).jpg|80px]]
|'''Fernando Calderón Collantes'''
|-
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Cristóbal Martín de Herrera, ministro de Ultramar (Museo del Prado).jpg|80px]]
| rowspan="2" |'''Cristóbal Martín de Herrera'''
|1875eko irailaren 12a – irailaren 16a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|1875eko irailaren 12a – abenduaren 2a
|}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
[[Kategoria:1875 politikan]]
54p9zylqmzjm2o65kst6o0rx2awd7ku
Kategoria:2024 Ameriketako Estatu Batuetan
14
1204925
10022298
9914457
2025-01-04T10:48:08Z
Ernestobanpiroa
58701
10022298
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{Urteen aurkibidea
| m =2
| c =0
| d =2
| y =4
| cat = Ameriketako Estatu Batuetan
| in =
| parent =
| subcat =
| sortkey =
}}
[[Kategoria:XXI. mendea Ameriketako Estatu Batuetan]]
[[Kategoria:2024 herrialdearen arabera|Ameriketako Estatu Batuak]]
[[Kategoria:Urteak Ameriketako Estatu Batuetan]]
0omwf07xdphcjo37frxqvifmim4vnxf
Yann Le Bohec
0
1208583
10022278
9951789
2025-01-04T10:32:15Z
Marklar2007
1545
+[[Kategoria:Epigrafistak]]; ±[[Kategoria:Epigrafia]]→[[Kategoria:Frantziako historialariak]] [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022278
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Yann Le Bohec''' ([[Kartago (udalerria)|Kartago]], [[1943]]ko [[apirilaren 26]]a) [[Historia militarra|historia]]<nowiki/>lari eta epigrafista frantsesa da, [[Antzinako Erroma|antzinako Erroman]] espezializatua, bereziki Afrika iparraldeko antzinatean eta historia militarrean.
== Lanak ==
=== Historia militarra ===
* ''L’archéologie militaire de l’Afrique du nord dans l’Antiquité'', Paris, Presses de l'ENS, 1979, 39 or.
* ''La Troisième légion Auguste'', Paris, CNRS, coll. « Études d'antiquités africaines », 1989, 632 or. (<nowiki>ISBN 2-222-03988-6</nowiki>)
* ''Les Unités auxiliaires de l'armée romaine en Afrique proconsulaire et Numidie sous le Haut Empire'', Paris, CNRS, coll. « Études d'antiquités africaines », 1989, 220 or. (<nowiki>ISBN 2-222-04239-9</nowiki>)
* ''La Sardaigne et l'armée romaine sous le Haut-Empire'', Sassari, Delfino Carlo Editore, 1990, 156 or. (<nowiki>ISBN 978-88-7138-013-1</nowiki>)
* (en) ''The Imperial Roman Army, Londres'', Hippocrene Books, 1994, 304 or.
* ''Histoire militaire des guerres puniques'', Monaco & Paris, Rocher, coll. « L'art de la guerre », 1995, 342 or. (<nowiki>ISBN 2-268-02147-5</nowiki>)
* ''César chef de guerre'', Monaco & Paris, Rocher, coll. « L'art de la guerre », 2001, 511 or. (<nowiki>ISBN 2-268-03881-5</nowiki>)
* ''L'armée romaine sous le Haut-Empire,'' Paris, Picard, coll. « Antiquité-synthèses », 2002, 292 or. (<nowiki>ISBN 2-7084-0633-7</nowiki>)
* ''L’armée romaine sous le Bas-Empire'', Paris, Picard, coll. « Antiquité-synthèses », 2006, 256 or. (<nowiki>ISBN 2-7084-0765-1</nowiki>)
* ''L’armée romaine en Afrique et en Gaule'', Stuttgart, Steiner Verlag, 2007, 514 or.
* L'armée romaine dans la tourmente : une nouvelle approche de la crise du troisième siècle, Monaco, Paris, Rocher, coll. « L'art de la guerre », 2009, 320 or. (<nowiki>ISBN 978-2-268-06785-8</nowiki>)
* ''César, La guerre des Gaules'', Paris, Economica, 2009, 236 or.
* ''Alésia : Fin août-début octobre de 52 avant J-C.'', Paris, Tallandier, 2012, 222 or.
* ''La «bataille» du Teutoburg, 9 apr. J.-C.'', Paris, Éditions Lemme, coll. « Illustoria », 2013, 87 or.
* ''La bataille de Lyon, 197 apr. J.-C.'', Paris, Éditions Lemme, coll. « Illustoria », 2013, 102 or.
* ''La Guerre romaine : 58 avant J.-C.-235 après J.-C.'', Monaco & Paris, Éditions Tallandier, coll. « L'art de la guerre », 2014, 448 or. (<nowiki>ISBN 979-10-210-0463-4</nowiki>)
* ''Géopolitique de l'Empire Romain'', Paris, Ellipses, 2014, 256 or.
* Spartacus, chef de guerre, Paris, Éditions Tallandier, coll. « L'art de la guerre », 2016, 220 or.
* Histoire des guerres romaines : Milieu du VIIIe siècle avant J.-C. -410 après J.-C, Paris, Éditions Tallandier, coll. « L'art de la guerre », 2017, 606 or. (<nowiki>ISBN 979-10-210-2300-0</nowiki>)
* Lucullus : Général et gastronome, Paris, Éditions Tallandier, coll. « L'art de la guerre », 2019, 304 or. (<nowiki>ISBN 979-10-210-3152-4</nowiki>)
* César chef de guerre, Paris, Éditions Tallandier, coll. « Texto », 2019
* La vie quotidienne des soldats romains à l'apogée de l'Empire, Paris, Tallandier coll. « L'art de la guerre », 2020
* La première marine de guerre romaine. Des origines à 241 av. J.-C., Clermont-Ferrand, éditions Lemme, 2020
* César et la guerre. Études d'histoire militaire, Paris, CNRS, 2021
* ''Les Grands Généraux de Rome... et les autres'', Tallandier, 2022.
* ''Vercingétorix, stratège et tacticien'', Tallandier, 2023.
=== Erromatar historia ===
* Yann Le Bohec, Marcel Le Glay et Jean-Louis Voisin, Histoire romaine, Paris, Presses universitaires de France (PUF), coll. « Quadrige », 1991, 593 or. (<nowiki>ISBN 978-2-13-058910-5</nowiki>)
* Yann Le Bohec, Christophe Badel, Sources d'histoire romaine: Ier siècle av. J.C., début du Ve siècle après J.C, Paris, Larousse, coll. « Textes essentiels », 1993
* César, Paris, PUF, coll. « Que sais-je ? », 1994, 128 or. (<nowiki>ISBN 978-2-13-046142-5</nowiki>)
* Histoire romaine : Textes et documents, Paris, PUF, coll. « Premier cycle », 1997, 538 or. (<nowiki>ISBN 978-2-13-047784-6</nowiki>)
* Urbs : Rome, de César à Commode : histoire d'une ville et d'une capitale, Paris, Éditions du Temps, coll. « Synthèse d'histoire romaine », 2001, 190 or. (<nowiki>ISBN 2-84274-174-9</nowiki>)
* Les inscriptions des Lingons : Inscriptions sur pierre, inscriptions latines de la Gaule Belgique, vol. I, Paris, Comité des travaux historiques et scientifiques, coll. « Archéologie et d'histoire de l'art », 2003, 366 or. (<nowiki>ISBN 2-7355-0515-4</nowiki>)
* Histoire de l’Afrique romaine : 146 avant J.-C. - 439 après J.-C., Paris, Picard, coll. « Antiquité-synthèses », 2005, 282 or. (<nowiki>ISBN 2-7084-0751-1</nowiki>)
* La Gaule lyonnaise, Paris, Faton, 2008
* Rome et les provinces de l'Europe occidentale jusqu'à la fin du principat, Paris, Éditions du Temps, 2009
* Peuples et fédérations en Gaule (58-51 avant J.-C.) : lecture socio-juridique du Bellum Gallicum, Paris, De Boccard, coll. « De l'archéologie à l'histoire », 2009
* Yann Le Bohec, Alain Billault, Les 100 mots de l'Antiquité, Paris, PUF, coll. « Que sais-je ? », 2011, 128 or.
* Naissance, vie et mort de l’Empire romain : de la fin du Ier siècle avant notre ère jusqu'au Ve siècle de notre ère, Paris, Picard, coll. « Antiquité-synthèses », 2012, 847 or. (<nowiki>ISBN 978-2-7084-0930-9</nowiki>)
* Histoire de la Rome antique, Paris, PUF, coll. « Que sais-je ? », 2012, 127 or. (<nowiki>ISBN 978-2-13-059106-1</nowiki>)
* Rome : un conte d'amour et de mort, Paris, PUF, 2013, 128 or. (<nowiki>ISBN 978-2-13-060762-5</nowiki>)
* La civilisation des Lingons sous le Principat, Langres, Société historique et archéologique de Langres, 2017, 356 or. (<nowiki>ISBN 978-2-36811-026-3</nowiki>)
* Les Juifs dans l'Afrique Romaine, Bordeaux, Memoring Editions, 2021.
== Zuzendu ditu ==
* Le Testament du Lingon, Paris, Collection du Centre d'Etudes Romaines et Gallo-Romaines, 1991
* La hiérarchie (Rangordnung) de l'armée romaines sous le Haut-Empire romain, Paris, De Boccard, 1994
* L'Afrique, la Gaule, la religion à l'époque romaine, Bruxelles, Latomus, 1994
* Épigraphie et histoire : acquis et problèmes, Paris, De Boccard, 1998
* Claude de Lyon, empereur romain, Paris, Presses de l'université Paris-Sorbonne, 1998
* Les discours d'Hadrien à l'armée d'Afrique : Exercitatio, Paris, De Boccard, 2003
* De Zeus à Allah. les grandes religions du monde méditerranéen, Paris, Éditions du Temps, 2004
* Les religions triomphantes au Moyen Âge : De Mahomet à Thomas d'Aquin, Paris, Éditions du Temps, 2004
* L'armée romaine de Dioclétien à Valentinien Ier, Paris, De Boccard, 2004
* L'armée et la monnaie, Paris, Recherches et travaux de la Société d'études numismatiques et archéologiques, 2006
* L'armée romaine et la religion sous le Haut-Empire romain, Paris, De Boccard, 2009
* Rome et les provinces de l'Occident de 197 av. J.C à 192 ap. J.C, Paris, Éditions du Temps, 2009
* État et société aux deux derniers siècles de la République romaine. Hommage à François Hinard, Paris, De Boccard, 2010
* La société de l'Afrique romaine, Paris, CTHS, 2013
* La guerre dans l'Afrique romaine sous le Haut-Empire, Paris, CTHS, 2014
* (en) The Encyclopedia of the Roman Army : associate editors, Giovanni Brizzi, Eckhard Deschler-Erb, Geoffrey Greatrex...[et al.], Oxford, Wiley-Blackwell, 2015, 1176 or. (<nowiki>ISBN 978-1-4051-7619-4</nowiki>)
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20160616024157/http://www.paris-sorbonne.fr/IMG/pdf/Yann_LE_BOHEC.pdf Yann LE BOHEC] paris-sorbonne.fr
* [http://www.la-nrh.fr/2010/11/yann-le-bohec-le-miracle-romain/ Yann le Bohec, ''Le milagro romain'']
* [http://institut-iliade.com/la-guerre-romaine-de-yann-le-bohec/ ''La guerre romaine'' (Yann Le Bohec)]
* [http://www.franceculture.fr/emission-le-salon-noir-cesar-et-l-art-de-la-guerre-2015-02-24 César et l'art de la guerre],
{{bizialdia|1943ko||Le Bohec, Yann}}
[[Kategoria:Frantziako historialariak]]
[[Kategoria:Epigrafistak]]
q5lchnc7w3nhm82lgtq09h9m0cjqsn8
Wikiproiektu:WikiEmakumeok/WikiOndarroa
102
1209591
10021836
10021329
2025-01-03T15:25:28Z
Maizara
163278
/* Hobetzekoak */
10021836
wikitext
text/x-wiki
'''''[[Maitane Uribe|WikiOndarroako]] wikilarien egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Egiten ari garenak ===
Hauetan ari gara lanean (ez dezagun lanik bikoiztuta egin)
[[File:Ondarroako wikilariak.jpg|thumb|250px|Ondoarroako euskal wikilariak]]
[[Mariziztrin|Mariziztrin Talde Feminista]]
[[Nahia Iparragirre Burgoa]]
=== [[Fitxategi:Gnome-mail-attachment.svg|30px]] Egitekoak ===
Besterik proposatu nahi baduzu, gehitu izenak zerrendan:
[[Xuhar Urruzuno]]
[[Gadea Ibarloza Arrizabalaga]]
[[Maitane Uribe]]
[[Larraitz Ibaibarriaga]]
[[Nerea Sanchez]]
[[Lore Bengoetxea]]
[[Agustina Berridi]]
[[Pilar Campos]]
[[Agurtza Zubikarai]]
[[Nekane Akarregi]]
[[Boga boga Elkartea]]
[[Maite Zarate Alvarez]]
[[Eneritz Zeberio]]
[[Naiara Arrizabalaga]]
[[Iraide Burgoa]]
[[Eli Ibazeta]]
[[Izaro Azkue]]
[[Leire Arantzamendi]]
[[Leire Martin]]
[[Maite Badiola]]
[[Marixe Noya]]
[[Nahia Gartzia Bengoetxea]]
[[Naiara Arenosa]]
[[Nekane Naberan]]
[[Nerea Gartzia]]
[[Nahia Arantzamendi]]
[[Urtza Agirre]]
[[Begoña Chaves Agulla]]
=== Hobetzekoak ===
# [[Karmele Antxustegi Urkiaga]]
# [[Manuela Arriola]]
# [[Aduna Badiola Lekue]]
# [[Ainhoa Etxebarria]]
# [[Nagore Basterra Berridi]]
# [[Saregileak]]
# [[Itxaro Mentxaka]]
# [[Victoria Malinowska]]
=== [[File:Dialog-apply.svg|30px]] Eginak | [[:eu:Wikiproiektu:WikiEmakume/Eginak|Eginak]] ===
=== Berriak ===
====Berriak 2024====
#[[Etxelila]]
#[[Andrabanda]]
#[[Garazi Etxaburu Aulestia]]
#[[Naroa Garcia Ibaibarriaga]]
#[[Elena Fernandez|Elena Fernandez Iturrioz]]
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2024 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ane Urresti Gandiaga]]
# [[Arantza Burgoa Agirregomezkorta]]
# [[Edurne Burgoa Agirregomezkorta]]
# [[Begoña Arrokero Ibaibarriaga]]
# [[Ines Egiguren Lekue]]
# [[Ainara Arrizabalaga Urkiza]]
# [[Amaia Leon Etxaburu]]
# [[Ioana Osa Larruzea]]
# [[Iraia Beiro Monasterio]]
# [[June Aranbarri Gomez]]
# [[Karmele Lopez Garate]]
# [[Lur Aranburu Etxaniz]]
# [[Maribi Moreira Guillin]]
# [[Mariluz Arizmendiarrieta Bakeriza]]
# [[Zuriñe Bedialauneta Gomez]]
# [[Argia Ituarte]]
# [[Ana Elordi]]
# [[Birtu Aramaio Aretxaga]]
# [[Rakel Elu]]
# [[Nagore Osoro]]
# [[Maria Arrillaga]]
}}
=== Itzulpenak ===
# [[Maria Dolores Etxano Varela]]
#
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# Eajaio
# Bixibixi
# Maizara
#Mamenbide
#11barri
#Ibai1984
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
pu30y1lu6cu8xj4ydlhx4y43yzoi5k5
10021838
10021836
2025-01-03T15:27:09Z
Maizara
163278
/* Itzulpenak */
10021838
wikitext
text/x-wiki
'''''[[Maitane Uribe|WikiOndarroako]] wikilarien egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Egiten ari garenak ===
Hauetan ari gara lanean (ez dezagun lanik bikoiztuta egin)
[[File:Ondarroako wikilariak.jpg|thumb|250px|Ondoarroako euskal wikilariak]]
[[Mariziztrin|Mariziztrin Talde Feminista]]
[[Nahia Iparragirre Burgoa]]
=== [[Fitxategi:Gnome-mail-attachment.svg|30px]] Egitekoak ===
Besterik proposatu nahi baduzu, gehitu izenak zerrendan:
[[Xuhar Urruzuno]]
[[Gadea Ibarloza Arrizabalaga]]
[[Maitane Uribe]]
[[Larraitz Ibaibarriaga]]
[[Nerea Sanchez]]
[[Lore Bengoetxea]]
[[Agustina Berridi]]
[[Pilar Campos]]
[[Agurtza Zubikarai]]
[[Nekane Akarregi]]
[[Boga boga Elkartea]]
[[Maite Zarate Alvarez]]
[[Eneritz Zeberio]]
[[Naiara Arrizabalaga]]
[[Iraide Burgoa]]
[[Eli Ibazeta]]
[[Izaro Azkue]]
[[Leire Arantzamendi]]
[[Leire Martin]]
[[Maite Badiola]]
[[Marixe Noya]]
[[Nahia Gartzia Bengoetxea]]
[[Naiara Arenosa]]
[[Nekane Naberan]]
[[Nerea Gartzia]]
[[Nahia Arantzamendi]]
[[Urtza Agirre]]
[[Begoña Chaves Agulla]]
=== Hobetzekoak ===
# [[Karmele Antxustegi Urkiaga]]
# [[Manuela Arriola]]
# [[Aduna Badiola Lekue]]
# [[Ainhoa Etxebarria]]
# [[Nagore Basterra Berridi]]
# [[Saregileak]]
# [[Itxaro Mentxaka]]
# [[Victoria Malinowska]]
=== [[File:Dialog-apply.svg|30px]] Eginak | [[:eu:Wikiproiektu:WikiEmakume/Eginak|Eginak]] ===
=== Berriak ===
====Berriak 2024====
#[[Etxelila]]
#[[Andrabanda]]
#[[Garazi Etxaburu Aulestia]]
#[[Naroa Garcia Ibaibarriaga]]
#[[Elena Fernandez|Elena Fernandez Iturrioz]]
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2024 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ane Urresti Gandiaga]]
# [[Arantza Burgoa Agirregomezkorta]]
# [[Edurne Burgoa Agirregomezkorta]]
# [[Begoña Arrokero Ibaibarriaga]]
# [[Ines Egiguren Lekue]]
# [[Ainara Arrizabalaga Urkiza]]
# [[Amaia Leon Etxaburu]]
# [[Ioana Osa Larruzea]]
# [[Iraia Beiro Monasterio]]
# [[June Aranbarri Gomez]]
# [[Karmele Lopez Garate]]
# [[Lur Aranburu Etxaniz]]
# [[Maribi Moreira Guillin]]
# [[Mariluz Arizmendiarrieta Bakeriza]]
# [[Zuriñe Bedialauneta Gomez]]
# [[Argia Ituarte]]
# [[Ana Elordi]]
# [[Birtu Aramaio Aretxaga]]
# [[Rakel Elu]]
# [[Nagore Osoro]]
# [[Maria Arrillaga]]
}}
=== Itzulpenak ===
# [[Maria Dolores Etxano Varela]]
# [[Monica Gagliano]]
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# Eajaio
# Bixibixi
# Maizara
#Mamenbide
#11barri
#Ibai1984
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
1gk17zpzgqe88l6i83y3qrmp8rygiin
10021840
10021838
2025-01-03T15:28:28Z
Maizara
163278
/* Itzulpenak */
10021840
wikitext
text/x-wiki
'''''[[Maitane Uribe|WikiOndarroako]] wikilarien egiten diren lanaldietako wikilekua '''''
== [[Fitxategi:Im-jabber.svg|30px|]] Wikiproiektu honen helburuak ==
* Emakumeen biografia berriak sortzea euskaraz.
* Wikipedian beste hizkuntza batzuetan badauden emakumeen biografiak euskarara ekartzea.
* Emakumezko editore euskaldunen kopurua handitzea.
* Euskal Wikipedian genero-ikuspegia txertatzea.
* Historian zehar izandako emakumeen ekarpenak eta ezagutzak Euskal Wikipedian biltzea.
== [[File:La mujer que nunca conociste logo 2017.jpg|30px]] Emakumeen zerrenda [https://es.wikipedia.org/wiki/Wikiproyecto:Mujeres/Wikimujeres/WikiEmakumeok/Durango >>> erderaz]==
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Egiten ari garenak ===
Hauetan ari gara lanean (ez dezagun lanik bikoiztuta egin)
[[File:Ondarroako wikilariak.jpg|thumb|250px|Ondoarroako euskal wikilariak]]
[[Mariziztrin|Mariziztrin Talde Feminista]]
[[Nahia Iparragirre Burgoa]]
=== [[Fitxategi:Gnome-mail-attachment.svg|30px]] Egitekoak ===
Besterik proposatu nahi baduzu, gehitu izenak zerrendan:
[[Xuhar Urruzuno]]
[[Gadea Ibarloza Arrizabalaga]]
[[Maitane Uribe]]
[[Larraitz Ibaibarriaga]]
[[Nerea Sanchez]]
[[Lore Bengoetxea]]
[[Agustina Berridi]]
[[Pilar Campos]]
[[Agurtza Zubikarai]]
[[Nekane Akarregi]]
[[Boga boga Elkartea]]
[[Maite Zarate Alvarez]]
[[Eneritz Zeberio]]
[[Naiara Arrizabalaga]]
[[Iraide Burgoa]]
[[Eli Ibazeta]]
[[Izaro Azkue]]
[[Leire Arantzamendi]]
[[Leire Martin]]
[[Maite Badiola]]
[[Marixe Noya]]
[[Nahia Gartzia Bengoetxea]]
[[Naiara Arenosa]]
[[Nekane Naberan]]
[[Nerea Gartzia]]
[[Nahia Arantzamendi]]
[[Urtza Agirre]]
[[Begoña Chaves Agulla]]
=== Hobetzekoak ===
# [[Karmele Antxustegi Urkiaga]]
# [[Manuela Arriola]]
# [[Aduna Badiola Lekue]]
# [[Ainhoa Etxebarria]]
# [[Nagore Basterra Berridi]]
# [[Saregileak]]
# [[Itxaro Mentxaka]]
# [[Victoria Malinowska]]
=== [[File:Dialog-apply.svg|30px]] Eginak | [[:eu:Wikiproiektu:WikiEmakume/Eginak|Eginak]] ===
=== Berriak ===
====Berriak 2024====
#[[Etxelila]]
#[[Andrabanda]]
#[[Garazi Etxaburu Aulestia]]
#[[Naroa Garcia Ibaibarriaga]]
#[[Elena Fernandez|Elena Fernandez Iturrioz]]
=== [[Fitxategi:Gnome-colors-alacarte2.svg|30px]] Hobetuak ===
==== 2024 ====
{{zutabeak|kopurua=3|
# [[Ane Urresti Gandiaga]]
# [[Arantza Burgoa Agirregomezkorta]]
# [[Edurne Burgoa Agirregomezkorta]]
# [[Begoña Arrokero Ibaibarriaga]]
# [[Ines Egiguren Lekue]]
# [[Ainara Arrizabalaga Urkiza]]
# [[Amaia Leon Etxaburu]]
# [[Ioana Osa Larruzea]]
# [[Iraia Beiro Monasterio]]
# [[June Aranbarri Gomez]]
# [[Karmele Lopez Garate]]
# [[Lur Aranburu Etxaniz]]
# [[Maribi Moreira Guillin]]
# [[Mariluz Arizmendiarrieta Bakeriza]]
# [[Zuriñe Bedialauneta Gomez]]
# [[Argia Ituarte]]
# [[Ana Elordi]]
# [[Birtu Aramaio Aretxaga]]
# [[Rakel Elu]]
# [[Nagore Osoro]]
# [[Maria Arrillaga]]
}}
=== Itzulpenak ===
# [[Maria Dolores Etxano Varela]]
# [[Maite Albiz Dokumentazio Zentroa]]
# [[Monica Gagliano]]
== [[Fitxategi:Gnome-system-users.svg |30px|]] Wikilariok ==
(Zure izena gehitu dezakezu iturburu kodea aldatu eta 4 bider ALT Gr + 4 sakatuta (4 aldiz "~" agertuko da)
# Eajaio
# Bixibixi
# Maizara
#Mamenbide
#11barri
#Ibai1984
== [[Fitxategi:Gnome-web-browser.svg|30px]] Kanpo estekak ==
* [https://anboto.org/durango/1583310345667-wikipedia-erreminta-ona-dela-uste-dugu-emakumeek-erreferentzialtasuna-lortzeko Wikipedia erramienta ona dela uste dugu emakumeek erreferialtsuna lortzeko]Anboto 2020/03/04
* [https://www.elcorreo.com/bizkaia/duranguesado/durangaldeko-andren-ekarpenak-20200122193350-nt.html?edtn=bizkaia&fbclid=IwAR1hHPcQJaQM-WaIU7mYeNetsB89jEH2-BWSA0fPGjbTgTkHpqtKRT9BnCc#vca=fixed-btn&vso=rrss&vmc=fb&vli=Duranguesado Durangaldeko andren ekarpenak bistaratzera dator WikiEmakumeok] El Correo 2020/01/21
* [https://anboto.org/durango/1579696765085-wikikedada-egingo-dute-durangon-wikipedian-dagoen-genero-arrakala-aldatzeko 'Wikikedada' egingo dute Durangon, Wikipedian dagoen "genero arrakala" aldatzeko], Anboto Durango 2020/01/22
* [https://dotb.eus/dotb-eus-emakumeen-biografia-berriak-sortzeko-wikikedada-antolatu-da-durangon/ Emakumeen biografia berriak sortzeko ‘Wikikedada’ antolatu da Durangon] Dotb.eus 2020/01/23
* [http://www.azkuefundazioarenegunkaria.eus/wikikedada-wikiemakumeokwikidurango/ Wikikedada: WikiEmakumeok/WikiDurango | Azkue Fundazioaren Egunkaria] 2020/01/21
* [https://halabedi.eus/es/marisa-barrena-wikiemakumeok-gizarteko-beste-arloetan-lez-emakumeak-ia-ikusezinak-gara-wikipedian-ere/?fbclid=IwAR2pUHHzwsNx8kzKAyc3dlTpZc4p4mx8duIC0PeKHEj01G3yXoFKxXlBBlc Marisa Barrena (Wikiemakumeok): "Gizarteko beste arloetan lez, emakumeak ia ikusezinak gara wikipedian ere" - Halabedi] 2020/02/06
* [https://www.youtube.com/watch?v=eH-JkwLAa6Q&feature=youtu.be [Bideoa] Data zaharrak bilatzen], Estibalitz González Solozabal Durangon #Wikiemakumeok mintegian data zaharrak zelan bilatzen diren azaltzen dau, Josi Sierra-ri esker.
sot67z0b027ulalv81gwatu8qw5370r
Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua
0
1211265
10022153
10018704
2025-01-04T00:00:46Z
81.9.210.37
/* Kabinetea */
10022153
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo I|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Jovellar|hurrengoa=Joaquín Jovellar y Solerren gobernua|aurrekoa izena=Sagasta III|aurrekoa=Práxedes Mateo Sagastaren hirugarren gobernua|sorrera=1874ko abenduaren 31|iraupena=255|bukaera=1875eko irailaren 12a|kontseilariak=11}}
'''Antonio Canovas del Castilloren gobernuak''', 1874ko abenduaren 31tik 1875eko irailaren 12ra arte, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Espainiako Berrezarkuntza Borbonikoa]]<nowiki/>ren hasiera markatu zuen. Canovas izan zen [[Alfontso XII.a Borboikoa (Espainia)|Alfontso XII .a]] tronura itzultzearen egile nagusia, Lehen Errepublikari amaiera emanez. Bere agintaldian, herrialdea politikoki egonkortzen eta alderdi kontserbadore eta liberalen artean txanda baketsuen sistema bat ezartzen zentratu zen, "txanda baketsua" bezala ezagutzen dena.
Aldi horretan 1876ko Konstituzioaren idazketa ere ikusi zen, Berrezarpenaren sistema politikoa sendotu zuena eta aurreko hamarkadetan Espainiaren ezaugarri izan zen ezegonkortasun politikoari amaiera eman nahi izan ziona.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1874ko abenduaren 31 – 1875eko irailaren 12a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Zerrenda:Espainiako presidenteak|Ministerio-Erregeordetzako presidentea]]'''
| rowspan="3" |[[Fitxategi:Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|80px]]
| rowspan="3" |'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko otsailaren 13a
|-
|'''[[Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko presidentea'''
|1875eko urtarrilaren 9a – irailaren 12a
|-
| rowspan="3" |'''Itsas Armada ministroa'''
|1875eko otsailaren 9a – ekainaren 8a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Santiago_Durán_y_Lira.jpg|108x108px]]
|'''Santiago Durán y Lira'''
|1875eko ekainaren 8a –irailaren 12a
|-
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Roca de Togores y Carasco, Mariano, 1 marques de Molins, Nadar, Gallica.jpg|80px]]
| rowspan="2" |'''Mariano Roca de Togores'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
| rowspan="2" |'''Estatu ministroa'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 5a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Alejandro de Castro.jpg|80px]]
|'''Alejandro de Castro'''
| rowspan="2" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko irailaren 12a
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Francisco_Romero_Robledo,_de_Franzen.jpg|110x110px]]
| rowspan="2" |'''Francisco Romero Robledo'''
|-
| rowspan="2" |'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 3a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Adelardo_López_de_Ayala_(Museo_del_Romanticismo_de_Madrid).jpg|94x94px]]
|'''Adelardo López de Ayala'''
| rowspan="2" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko irailaren 12a
|-
| rowspan="2" |'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:General Joaquin Jovellar y Soler painting.jpg|80px]]
|[[Joaquín Jovellar y Soler|'''Joaquin Jovellar y Soler''']]
|-
|[[Fitxategi:Fernando_Primo_de_Rivera_y_Sobremonte,_de_Kaulak.jpg|109x109px]]
|'''[[Fernando Primo de Rivera]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 1a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Pedro_Salaverría_Charitu,_por_Federico_de_Madrazo.jpg|95x95px]]
|'''Pedro Salaverría y Charitu'''
| rowspan="3" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko irailaren 12a
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando_Calderón_Collantes_(cropped).jpg|112x112px]]
|'''Fernando Calderón Collantes'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Marqués de Orovio - Ministerio del 8 de marzo de 1879, en La Ilustración Española y Americana (cropped).jpg|106x106px]]
|'''Manuel Orovio Echagüe'''
|}
== Ikus, gainera ==
* [[Erregeordetzako Kabinetea]], Alfonso XII.a iritsi aurreko kabinetea
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
6pe3xli67neivzu8bpfialbut2vm4n9
Antonio Cánovas del Castilloren bosgarren gobernua
0
1211706
10022157
9958286
2025-01-04T00:19:06Z
81.9.210.37
10022157
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo V|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Cánovas del Castillo VI|hurrengoa=Antonio Cánovas del Castilloren seigarren gobernua|aurrekoa izena=Sagasta VII|aurrekoa=Práxedes Mateo Sagastaren zazpigarren gobernua|sorrera=1890ko uztailaren 5a|iraupena=Urte bat, 141|bukaera=1891eko azaroaren 23a|kontseilariak=12}}'''Antonio Cánovas del Castilloren bosgarren gobernua''', 1890eko uztailetik 1891ko azarora arte, [[Borboien berrezarkuntza (Espainia, 1874-1931)|Espainiako Borboien Berrezarkuntza]]<nowiki/>ren sistema politikoaren sendotze garaia izan zen. Denbora horretan, [[Cánovas del Castillo]]<nowiki/>k egonkortasun politikoa eta bipartidismoa sustatzen jarraitu zuen, [[Alderdi kontserbadorea (Espainia)|Alderdi Kontserbadore]]<nowiki/>aren eta [[Alderdi Liberal Fusionista|Alderdi Liberal]]<nowiki/>aren arteko boterea txandakatuz. Bere gobernua ordena eta bake soziala mantentzean zentratu zen, baita herrialdea modernizatzeko erreforma ekonomiko eta administratiboak bultzatzean ere.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Antonio_Cánovas_del_Castillo_ret.jpg|108x108px]]
| rowspan="2" |'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
|1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a
|-
|'''Itsas armada ministroa'''
|1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Francisco Silvela, de Kaulak, en Nuevo Mundo.jpg|80px]]
|'''[[Francisco Silvela]]'''
| rowspan="3" |1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a
|-
|'''Estatu ministroa'''
|[[Fitxategi:Carlos O'Donnell 1903 (cropped).jpg|80px]]
|'''Carlos O'Donnell'''
|-
| rowspan="2" |'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:Marcelo Azcárraga por Kaulak.png|80px]]
|'''[[Marcelo Azcárraga Palmero]]'''
|-
|[[Fitxategi:José María Beranger, en La Ilustración de Madrid.jpg|80px]]
|'''José María Beranger'''
|1890eko uztailaren 5a – uztailaren 7a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|[[Fitxategi:Antonio Maria Fabie (Rafael Hidalgo de Caviedes).jpg|80px]]
|'''Antonio Maria Fabie'''
| rowspan="4" |1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando Cos-Gayón, ministro de Hacienda (Ministerio de Hacienda de España).jpg|80px]]
|'''Fernando Cos-Gayón'''
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Raimundo Fernández Villaverde, de Franzen.jpg|80px]]
|'''Raimundo Fernández Villaverde'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Santos Isasa y Valseca.jpg|80px]]
|'''Santos Isasa y Valseca'''
|}
== Hurrengo gobernua ==
* [[Antonio Cánovas del Castilloren seigarren gobernua]]
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
oe5byhlj04azjuj24lq0c6jllsa2zok
10022158
10022157
2025-01-04T00:19:35Z
81.9.210.37
10022158
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo V|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Cánovas del Castillo VI|hurrengoa=Antonio Cánovas del Castilloren seigarren gobernua|aurrekoa izena=Sagasta VII|aurrekoa=Práxedes Mateo Sagastaren zazpigarren gobernua|sorrera=1890ko uztailaren 5a|iraupena=Urte bat, 141|bukaera=1891eko azaroaren 23a|kontseilariak=12}}'''Antonio Cánovas del Castilloren bosgarren gobernua''', 1890eko uztailetik 1891ko azarora arte, [[Borboien berrezarkuntza (Espainia, 1874-1931)|Espainiako Borboien Berrezarkuntza]]<nowiki/>ren sistema politikoaren sendotze garaia izan zen. Denbora horretan, [[Cánovas del Castillo]]<nowiki/>k egonkortasun politikoa eta bipartidismoa sustatzen jarraitu zuen, [[Alderdi kontserbadorea (Espainia)|Alderdi Kontserbadore]]<nowiki/>aren eta [[Alderdi Liberal Fusionista|Alderdi Liberal]]<nowiki/>aren arteko boterea txandakatuz. Bere gobernua ordena eta bake soziala mantentzean zentratu zen, baita herrialdea modernizatzeko erreforma ekonomiko eta administratiboak bultzatzean ere.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Antonio_Cánovas_del_Castillo_ret.jpg|108x108px]]
| rowspan="2" |'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
|1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a
|-
|'''Itsas armada ministroa'''
|1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Francisco Silvela, de Kaulak, en Nuevo Mundo.jpg|80px]]
|'''[[Francisco Silvela]]'''
| rowspan="3" |1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a
|-
|'''Estatu ministroa'''
|[[Fitxategi:Carlos O'Donnell 1903 (cropped).jpg|80px]]
|'''Carlos O'Donnell'''
|-
| rowspan="2" |'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:Marcelo Azcárraga por Kaulak.png|80px]]
|'''[[Marcelo Azkarraga Palmero]]'''
|-
|[[Fitxategi:José María Beranger, en La Ilustración de Madrid.jpg|80px]]
|'''José María Beranger'''
|1890eko uztailaren 5a – uztailaren 7a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|[[Fitxategi:Antonio Maria Fabie (Rafael Hidalgo de Caviedes).jpg|80px]]
|'''Antonio Maria Fabie'''
| rowspan="4" |1890eko uztailaren 5a – 1891ko azaroaren 23a
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando Cos-Gayón, ministro de Hacienda (Ministerio de Hacienda de España).jpg|80px]]
|'''Fernando Cos-Gayón'''
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Raimundo Fernández Villaverde, de Franzen.jpg|80px]]
|'''Raimundo Fernández Villaverde'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Santos Isasa y Valseca.jpg|80px]]
|'''Santos Isasa y Valseca'''
|}
== Hurrengo gobernua ==
* [[Antonio Cánovas del Castilloren seigarren gobernua]]
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
ijqohqnxho6z63k66ryblx3f319x1kj
Antonio Cánovas del Castilloren seigarren gobernua
0
1211811
10022160
9958431
2025-01-04T00:19:50Z
81.9.210.37
10022160
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo VI|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Sagasta VIII|hurrengoa=Práxedes Mateo Sagastaren zortzigarren gobernua|aurrekoa izena=Cánovas del Castillo V|aurrekoa=Antonio Cánovas del Castilloren bosgarren gobernua|sorrera=1891ko azaroaren 23a|iraupena=Urte bat, 18|bukaera=1892ko abenduaren 12a|kontseilariak=12}}'''Antonio Cánovas del Castilloren seigarren gobernuak''', 1891ko azarotik 1892ko abendura arte, [[Espainia]]<nowiki/>n [[Borboien berrezarkuntza (Espainia, 1874-1931)|Borboien Berrezarkuntza]]<nowiki/>ren sistema sendotzeko ahaleginarekin jarraitu zuen. Garai horretan, [[Cánovas del Castillo]]<nowiki/>k egonkortasun politikoari eutsi eta alderdi biko sistema indartu zuen, [[Alderdi kontserbadorea (Espainia)|alderdi kontserbadore]] eta [[Alderdi Liberal Fusionista|liberal]]<nowiki/>en arteko boterea txandakatuz.
Gobernu hori politika protekzionisten ezarpenak ere markatu zuen, hala nola 1891ko Arantzelen Legearen onarpenak, ekoizpen nazionala babestu nahi zuena. Gainera, Cánovas del Castillok herrialdearen bakegintzan eta Espainia modernizatzeko erreforma ekonomiko eta administratiboen sustapenean lan egin zuen.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1891ko azaroaren 23a – 1892ko abenduaren 12a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]]'''
|[[Fitxategi:Antonio_Cánovas_del_Castillo_ret.jpg|108x108px]]
|'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
| rowspan="7" |1891ko azaroaren 23a – 1892ko abenduaren 12a
|-
|'''Estatu ministroa'''
|[[Fitxategi:Carlos_O'Donnell_1903_(cropped).jpg|105x105px]]
|'''Carlos O'Donnell'''
|-
|'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:Marcelo_Azcárraga_por_Kaulak.png|91x91px]]
|'''[[Marcelo Azkarraga Palmero]]'''
|-
|'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|[[Fitxategi:Francisco Romero Robledo, de Franzen.jpg|80px]]
|'''Francisco Romero Robledo'''
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Juan de la Concha Castañeda.jpg|80px]]
|'''Juan de la Concha Castañeda'''
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando Cos-Gayón, ministro de Hacienda (Ministerio de Hacienda de España).jpg|80px]]
|'''Fernando Cos-Gayón'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Aureliano Linares Rivas (La Ilustración Española y Americana, 1883) (cropped).jpg|80px]]
|'''Aureliano Linares Rivas'''
|-
| rowspan="3" |'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
|[[Fitxategi:1896-01-25, Blanco y Negro, El marqués del Pazo de la Merced, Fernando Debas (cropped).jpg|80px]]
|'''José Elduayen Gorriti'''
|1891ko azaroaren 23a – ekainaren 25a
|-
|[[Fitxategi:Raimundo_Fernández_Villaverde,_de_Franzen.jpg|80x80px]]
|'''Raimundo Fernández Villaverde'''
|1892ko azaroaren 25a – azaroaren 30a
|-
|[[Fitxategi:Manuel Danvila.jpg|80px]]
|'''Manuel Danvila'''
|1892ko azaroaren 30a – abenduaren 2a
|-
| rowspan="2" |'''Itsas Armada ministroa'''
|[[Fitxategi:Florencio Montojo y Trillo.jpg|80px]]
|'''Florencio Montojo y Trillo'''
|1891ko azaroaren 23a – 1892ko martxoaren 11
|-
|[[Fitxategi:José María Beranger, en La Ilustración de Madrid.jpg|80px]]
|'''José María Beranger'''
|1892ko martxoaren 11 – abenduaren 12a
|}
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
s36olozfngu5uraulm0c26jaof2iujr
Wikipedia:Euskal Wikilarion Topaketa 2025
4
1212791
10021960
10021321
2025-01-03T17:51:36Z
Ksarasola
1491
irudiak
10021960
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Markeskoa Jauregia 1.jpg|300px|thumb|[[Markeskua jauregia]] ([[Eibar]]).]]
'''Euskal Wikilarion Topaketa 2025''' [[Euskal Wikilarien Kultura Elkartea]]k 2025eko urtarrilaren 25erako antolatu duen topaketa da. [[Eibar]]ren izango da, [[Markeskua jauregia]]n, eta goiz eta arratsaldeko egitaraua izango du.
Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak antolatzen du eta euskaraz aritzen diren wikilari guztiei luzatzen zaie parte hartzeko gonbidapena.<gallery mode="packed" heights="200">
Fitxategi:Korrika 2022 Marisa Barrena Wikiemakumeok taldekoa EWKEkoa.jpg|[[2022ko Korrika|2022ko Korrikan]]
Fitxategi:Memoria 2020-2023.pdf|2020-2023 - Memoria
Fitxategi:EWKE Batzar Orokorra 2023.jpg|EWKE Batzar Orokorra 2023
</gallery>
== Egitaraua ==
Egitaraua erabat finkatzeke dagoen arren horrelako itxura izango du: EWKEko bazkideen Urteko Batzarra, Ikastaroak, Bazkaria, Aurkezpen laburrak: EWKEren babesean urtean zehar egindako proiektuak, Wikimediako Gobernantzaren ingurukoak... eta Editatoia
:{| class="wikitable"
|+
!Ordua
!'''1. gela'''
!'''2. gela'''
!3. gela
|-
|10:00 - 10:30
|Batzar Orokorra - Bazkidetza
| rowspan="3" | ---
| rowspan="3" | ---
|-
|10:30 - 11:00
|Batzar Orokorra - Diru kontuak + Onura Publiko
|-
|11:00 - 11:30
|Batzar Orokorra - Zuzendaritza Batzordea
|-
|11:30 - 12:00
| colspan="3" |
'''Atsedena'''
|-
|12:00 - 12:30
|Wikimediaren Gobernantza + WMEU
| rowspan="2" |Ikastaroa: Wikidata I (hastapenak) - Luistxo
| rowspan="2" |Ikastaroa: Wikidata II (aurreratua) - David
|-
|12:30 - 13:00
|Ikastaroa: [[Inkscape]] - Mentxu
|-
|13:00 - 13:30
|Ikastaroa: [[GeoJSON|GeoJSONekin]] mapak sortzea - Galder
| rowspan="2" |Ikastaroa: Bot-en erabilera
| rowspan="2" | ---
|-
|13:30 - 14:00
|Ikastaroa: [[OpenRefine]] - Kepa
|-
|14:00 - 15:30
| colspan="3" |'''Bazkaria'''
|-
|15:30 - 16:00
|Aurkezpena: [[Atari:Hezkuntza/Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak|Hezkuntza proiektua]] - Galder
| rowspan="5" |Editatoia
| rowspan="5" | ---
|-
|16:00 - 16:30
|Aurkezpena: [[Atari:Hezkuntza/Ikusgela|Ikusgela]] - Ander
|-
|16:30 - 17:00
|Aurkezpena: [[Txikipedia:Azala|Txikipedian]] nabigatzen - Mikel
|-
|17:00 - 17:30
|Aurkezpena: Nafarroa - Anabel
|-
|17:30 - 18:00
|Aurkezpena: [[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/100 objektuak|E.H. historia 100 objektutan]] - Galder
|}
== Bertaratzea ==
Bertaratzeko asmoa baduzu eman ezazu izena zerrenda honetan:
:* [[Lankide:Gorkaazk|GorkaAzk]] ([[Lankide eztabaida:Gorkaazk|eztabaida]]) 13:03, 2 urtarrila 2025 (CET)
:* [[Lankide:Ksarasola|Ksarasola]] ([[Lankide eztabaida:Ksarasola|eztabaida]]) 13:42, 2 urtarrila 2025 (CET)<br>
:* [[Lankide:Oraina|Oraina]] ([[Lankide eztabaida:Oraina|eztabaida]]) 13:50, 2 urtarrila 2025 (CET)
:* --[[Lankide:Suna no onna|Suna no onna (Mentxu Zorita)]] ([[Lankide eztabaida:Suna no onna|eztabaida]]) 14:13, 2 urtarrila 2025 (CET)
:* [[Lankide:Janfri|Janfri]] [[Lankide eztabaida:Janfri|(ezt.)]] 14:15, 2 urtarrila 2025 (CET)
:* [[Lankide:Koldo Biguri|Koldo Biguri]] ([[Lankide eztabaida:Koldo Biguri|eztabaida]]) 14:28, 2 urtarrila 2025 (CET)
:* [[Lankide:Gotzon|Gotzon]] ([[Lankide eztabaida:Gotzon|eztabaida]]) 15:06, 2 urtarrila 2025 (CET)
:* -[[Lankide:Xabier Cañas|Xabier Cañas]] ([[Lankide eztabaida:Xabier Cañas|eztabaida]]) 20:08, 2 urtarrila 2025 (CET)
:
[[Kategoria:Euskal Wikilarien Kultura Elkartea]]
az75csnl1wd22rio2ktar0twjnzfsmq
Perplexity AI
0
1215820
10021977
10018046
2025-01-03T18:06:00Z
Ksarasola
1491
/* Ikus, gainera */ LLaMA
10021977
wikitext
text/x-wiki
{{Erakunde infotaula}}
'''Perplexity AI''' elkarrizketan oinarritutako [[Web bilaketa motore|web-bilatzailea]] da, eta [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredu handiak]] (LLM) erabiltzen ditu galderak erantzuteko.''.'' ''Perplexity AI, Inc'' enpresa garatzailearen egoitza [[San Frantzisko (Kalifornia)|San Franciscon]] dago ([[Kalifornia]]).[[Fitxategi:Screenshot_of_Perplexity_-_What_is_Vilnius.png|thumb|255x255px|Perplexity-ren pantaila-argazkia (2024)]]2022an sortua, Perplexity-k erantzunak sortzen ditu [[World Wide Web|webeko]] iturriak erabiliz, eta estekak aipatzen ditu erantzuneko testuan txertatuta.<ref name=":0" /> Dohanik erabil daiteke eta erregistratu gabe, freemium eredu batean funtzionatzen baitu; produktu libreak enpresaren hizkuntza eredu independentea (HEH edo LLM) erabiltzen du, GPT-3.5 [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|HEHan]] oinarrituta dagoena. Ordaindutako ''Perplexity Pro'' bertsioak, berriz, hainbat HEH erabiltzen ditu: GPT-4, Claude 3.5, Grok-2, Grok-3 eta Perplexityren berarena ere.<ref>{{Cite web|izenburua=Perplexity Free based on GPT-3.5|argitaletxea=Perplexity Community Moderator "IceLavaMan"|url=https://discord.com/channels/1047197230748151888/1047649527299055688/1213577876226703360|lana=discord.com|accessdate=8 October 2024}}</ref><ref name=":4">{{Cite news|izenburua=Startup Perplexity Challenges Google With AI Search|hizkuntza=en|data=January 4, 2024|url=https://www.wsj.com/podcasts/tech-news-briefing/tnb-tech-minute-startup-perplexity-challenges-google-with-ai-search/984362d5-a8f0-48b4-8b55-ad7e570a74d2|kazeta=[[The Wall Street Journal]]|accessdate=January 10, 2024}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|abizena=Singh|izenburua=Perplexity AI raises $73.6M in funding round led by Nvidia, Bezos, now valued at $522M|izena1=Shubham|data=January 6, 2024|url=https://www.businesstoday.in/entrepreneurship/start-up/story/perplexity-ai-raises-736m-in-funding-round-led-by-nvidia-bezos-now-valued-at-522m-412130-2024-01-06|kazeta=[[Business Today (India)|Business Today]]|accessdate=January 15, 2024}}</ref><ref name=":1"/> 2024ko lehen hiruhilekoan, hilean 15 milioi erabiltzaile izatera iritsi zen.
== Historia ==
[[Fitxategi:Aravind_Srinivas_TC_Day_3.jpg|alt=Aravind Srinivas at the 2024 TechCrunch Disrupt|thumb|290x290px|Aravind Srinivas 2024an TechCrunch Disrupt]]
Perplexity 2022an sortu zuten Aravind Srinivas, Andy Konwinski, Denis Yarats eta Johnny Ho ingeniariek, zeinak aurrekariak baitituzte back-end-sistemetan, [[Adimen artifizial|adimen artifizialean]] (AA) eta [[Ikasketa automatiko|ikasketa automatikoan]]:
* Srinivas, CEO (zuzendari exekutiboa), [[OpenAI|OpenAIn]] lan egin zuen AAko ikertzaile gisa.
* Konwinski [[Databricks|Databricksen]] talde sortzaileetako bat izan zen.
* Yarats, CTO (teknologiako ofizial burua), AAko ikerketa-zientzialaria zen [[Meta]] enpresan.
* Ho, estrategia burua, ingeniari lanetan aritu zen [[Quora|Quoran]], gero merkatari kuantitatibo gisa Wall Streeten.<ref>{{Cite news|izenburua=AI-powered search engine Perplexity AI lands $26M, launches iOS app|data=April 4, 2023|url=https://techcrunch.com/2023/04/04/ai-powered-search-engine-perplexity-ai-lands-26m-launches-ios-app/|kazeta=[[TechCrunch]]|accessdate=May 5, 2024}}</ref>
2024az gero, Perplexity-k 165 milioi dolar bildu ditu funtsetan, eta enpresak mila milioi dolar baino gehiagotan baloratu da.<ref name=":1"/> [[Jeff Bezos]], [[Nvidia]], Databricks, Bessemer Venture Partners, [[Susan Wojcicki]], Jeff Dean, [[Yann LeCun]], Andrej Karpathy, Nat Friedman eta Garry Tan dira inbertitzaileak.<ref name="wiggers">{{Cite news|abizena=Wiggers|izenburua=AI-powered search engine Perplexity AI, now valued at $520M, raises $73.6M|hizkuntza=en-US|izena1=Kyle|data=January 4, 2024|url=https://techcrunch.com/2024/01/04/ai-powered-search-engine-perplexity-ai-now-valued-at-520m-raises-70m/|kazeta=[[TechCrunch]]|accessdate=January 7, 2024}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|abizena=|izenburua=Announcing our series A funding round and mobile app launch|izena1=|data=April 28, 2023|url=https://www.perplexity.ai/hub/blog/announcing-our-series-a-funding-round-and-mobile-app-launch|lana=Perplexity.ai|accessdate=April 24, 2024}}</ref><ref name=":1" />
2024ko azaroan, Perplexity 500 milioi dolar biltu zuen finantzaketa-erronda batean, eta horrela bere balorazioa 9 mila milioira igo.<ref>{{Cite web|abizena=Singh|izenburua=Perplexity raising new funds at $9 bln valuation, source says|izena1=Jaspreet|data=November 6, 2024|url=https://www.reuters.com/technology/artificial-intelligence/perplexity-raising-new-funds-9-bln-valuation-source-says-2024-11-06/|lana=Reuters}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=Field|izenburua=Perplexity AI in final stages of raising $500 million round at $9 billion valuation|hizkuntza=en|izena1=Hayden|data=2024-11-05|url=https://www.cnbc.com/2024/11/05/perplexity-ai-nears-500-million-funding-round-at-9-billion-valuation.html|lana=CNBC|accessdate=2024-11-21}}</ref>
2024ko azaroaren 18an, Perplexity-k bere merkataritza-gunea abiarazi zuen erabiltzaileak erakartzeko, Amazon eta AI chipmaker Nvidia-ko liderraren babesarekin. Horrek erabiltzaileei produktuei buruzko txostentxoak ("cards") emango dizkie, eta erosketei buruz egindako galderei erantzunez elementu garrantzitsuak erakutsiko.<ref>{{Cite news|izenburua=AI startup Perplexity adds shopping features as search competition tightens|hizkuntza=en|data=2024-11-18|url=https://www.reuters.com/technology/artificial-intelligence/ai-startup-perplexity-adds-shopping-features-search-competition-tightens-2024-11-18/|kazeta=Reuters|accessdate=2024-11-21}}</ref>
== Funtzionalitatea ==
Perplexity-ren produktu nagusia bere bilaketa motorra da, [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredu handietan]] oinarritzen dena.<ref name="wiggers"/> Erabiltzaileen kontsulten testuingurua erabiltzen du bilaketa-emaitza pertsonalizatua emateko. Bilaketaren emaitzak laburbiltzen ditu eta testu bat sortzen du Interneteko erreferentziak testuan txertatuta.<ref name="wiggers" />
Perplexity-ren aldaera ordainduak, "Pro" moduak (lehen, Copilot), erabiltzaileari kontsultak fintzeko galderak argitzen dizkio. Erabiltzaileei fitxategi lokalak igo eta aztertzeko aukera ere ematen die, irudiak barne, AA erabiliz irudiak sortzeaz gain. Gainera, [[API]] baterako sarbidea ematen du.<ref name="wiggers" />
Perplexity-k 2024ko apirilean zuen bere produktuaren bertsioarekin enpresa berri bat sortu zuen.<ref name=":1">{{Cite news|abizena=Ghaffary|izenburua=AI Search Startup Perplexity Valued at $1 Billion in Funding Round|hizkuntza=|izena1=Shirin|data=April 23, 2024|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-04-23/ai-search-startup-perplexity-valued-at-1-billion-in-funding-round|kazeta=[[Bloomberg News]]|accessdate=}}</ref>
2024ko maiatzean, Perplexity-k Pages izeneko funtzio berria plazaratu zuen, erabiltzailearen oharretan oinarritutako web orri pertsonalizagarri bat sortzen duena. Pages-ek Perplexity-ren AA [[Bilaketa-eredu|bilaketa-ereduak]] erabiltzen ditu, batetik, informazioa biltzeko, eta bestetik, argitaratu (eta beste batzuekin partekatu) daitekeen ikerketa-aurkezpen bat sortzeko.<ref>{{Cite news|abizena=David|izenburua=Perplexity will research and write reports|hizkuntza=en|izena1=Emilia|data=May 30, 2024|url=https://www.theverge.com/2024/5/30/24167986/perplexity-ai-research-pages-school-report|kazeta=[[The Verge]]|accessdate=June 24, 2024}}</ref>
2024ko urrian, Perplexity-k funtzio berri bat abiarazi zuen, erabiltzaileek bai beren barne-fitxategietan bai web-edukietan bila ditzaten Pro eta Enterprise Pro eskaintzetarako.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing Internal Knowledge Search and Spaces|data=October 17, 2024|url=https://www.perplexity.ai/hub/blog/introducing-internal-knowledge-search-and-spaces|lana=Perplexity}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial sortzaile|Adimen artifizial sortzailea]]
* [[Web bilaketa motore|Web-bilatzailea]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Txatbot]]
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
* Webgune ofiziala
* {{Twitter|perplexity_ai}}
* {{Instagram|perplexity.ai}}
* [https://www.youtube.com/@perplexity-ai Perplexity AI] on [[YouTube]]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Adimen Artifizialeko aplikazioak]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
r35hdydk5lt8rckosjt6a09m12ys42e
Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Maria González de Apodaka
2
1216965
10021949
9995552
2025-01-03T17:38:53Z
Wikimaribarre
88969
10021949
wikitext
text/x-wiki
'''Maria González de Apodaka, "Marinka"''' iizangoitz ezaguna ([[Bilbo]], [[Bizkaia]], [[1927|1927ko]] [[Martxoaren 3|martxoaren 3a]])
== Bizitza ==
Bilboko Zabala auzoan jaio zen Marinka. Ama [[Asturiasko Printzerria|Asturiasko]] Collado de Andrín herriko Teresa Fernández Posada izan zuen, aita, berriz, Lorenzo González de Apodaca Ruiz de Erentxu, euskalduna.
[[36ko gerra|36ko Gerra]] piztu zenean 10 urte besterik ez zituen eta 5 urte lehenago galdua zuen ama.
Habana transatlantikoan Sobietar Batasunera bidali zuten milaka haur errefuxiaturekin batera.
30 urte zituela Argentinara jo zuen, nebaren urratsei jarraituz, hainbeste urteren ondoren harekin elkartzeko asmoz eta han osatu zuen bere familia eta bertan bizi da 2024an, alabarekin batera.
== Aintzatespenak ==
* Marinkaren historia Rodolfo Luna Almeida kazetari eta idazleak jaso zuen Planetak 2017an argitaratutako "Marinka, una rusa niña vasca" liburuan.
* 2024an Argentinako "La Plata" Eukal Etxean, Marinkari omenaldi gisa, Luna Almeidaren liburuko pasarte batean oinarritutako lan bat bat eskaini zuten; Jorge Irastorza muslari, pilotari eta Euskal Etxeko zuzendari ohiaren ahotsa eta gitarraren laguntzaz.
== Erreferentziak ==
<references />
== Kanpo estekak ==
k1d01qsd95sg1agd4mr7xlq5qej7ser
Kontxa Laspiur Zabala
0
1217228
10022031
10016036
2025-01-03T19:36:21Z
Wikimaribarre
88969
10022031
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Kontxa Laspiur''' '''Zabala''' ([[Eibar|Bergara]], [[Gipuzkoa]], [[1924|1924ko]] [[Azaroaren 30|azaroaren 30a]]) [[Euskaltzaletasun|euskaltzalea]] da. Euskara irakasle jardun du bere bizitzako urte luzez.
== Bizitza ==
'''Lehen urteak'''
Kontxa Laspiur Zabala Bergaran jaiotako eibartarra euskaltzale sutsua da, 4 urterekin joan zen Eibarrera familiarekin eta eibarkortu egin zen. Kontxak jaio zen momentutik jaso zuen euskararekiko maitasuna. "''Geure famelixan danok izan gara euskararen alde egin dogunak"'' kontatu zuen. "''Gure etxera lagunak be ez zeben etorri nahi. ‘En tu casa hay que hablar en euskera’, esaten zeskuen, eta portalian gelditzen ziran"'', gogoratzen zuen. Ia bizitza osoa euskara irakasten eman du'''.'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kontxa Laspiur: "Nire hileta mezan gaztelera entzuten badut, hilkutxatik irtengo naiz"|hizkuntza=eu|data=2024-05-02|url=https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/9485577/kontxa-laspiur-nire-hileta-mezan-gaztelera-entzuten-badut-hilkutxatik-irtengo-naiz/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-12}}</ref>
=== '''Lan ibilbidea''' ===
Beistegi izan zen bere lehen lantegia, zazpi urtez lan egin zuen bertan, ondoren [[Orbea|Orbeara]] joan zen baldintza hobeak eskaini baitzizkioten, eta beste zazpi urte egin zituen. Tailerreko lanaren ostean, eskaintza berezia jaso zuen: euskarazko klaseak ematea. Kontxak onartu egin zuen eta beste pare bat lagunekin batera (“Zabaleta, [[Luis Aranberri|Amatiño]]…”) euskarazko irakasle hasi zen. 40 urte inguru zituen, 1960. hamarkada zen, [[Francoren diktadura|Francoren diktaduraren]] sasoia eta, testuinguru horretan, berrogei lagun ingururi hasi zen euskarazko klaseak ematen.
Hasieran, Klub Deportiboan ematen zituzten klaseak. “I''zkutuan, goixan, geletan''”, azaldu du Kontxak. “''Orduan debekatuta zeuan euskeria''”, gogoratzen du, eta bisitaren bat edo beste izan zuten. ''“¿Qué hace usted aquí?”'', esan omen zion bertaratu zen batek. ''“Doy euskera”'', erantzun zion Kontxak. “''¿Solo?”,'' besteak, eta Kontxak: ''“¿Qué quiere usted que dé más? El castellano ya lo saben todos”. “¿Ya me enseñaría usted a mí?”,'' besteak, eta Laspiurren erantzuna: ''“Siéntese ahí donde los chavales y ya le enseñaré”.''
Sasoiak sasoi, Kontxak inoiz ez du beldurrik izan euskaraz egiteagatik. ''“Ez jatan ardura. Danian esaten neban euskalduna nintzala eta euskaraz ibili bihar nintzala, beste zerik ez nekan”'', esan digu tinko.
Klaseak ematen hasi ondoren, [[Imanol Laspiur|Imanol]] nebak esanda, gau eskolan euskara irakasten hasi zen, eta gero [[Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundea|AEK]] sortu zen. ''Ahizta bixok lehelenak izan giñan AEK-n, eta jubilau arte AEK-n jarraittu genduan'', dio Kontxak. ''AEK-n sartu nintzanian oso pozik neuan, zegaittik jende barrixa ezagutu neban'', gogoratzen du. ''Orduan, gainera, ez zegoen euskara baturik, baiña laister hasi zan euskara batua eta Imanolek erakutsi zeskuan. Oin popurri berba egitten dot, saltoka. Eskoriatzako euskeria ondo dakitt'' ''(ama hangua zalako), Bergarakua be (aitta bertakua zalako) eta Eibarkua bebai (eibartarra naizelako).''
Euskara irakasteko bide horretan ezerk ez du gelditu, ez gerrak (Eibar, Gernika, Bilbo… bonbardaketa askoren lekuko izan da), ez diktadurak, ezta euskara zapaltzeko ahalegin guztiek ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Kontxa Laspiur: “Gora Korrika eta gora euskeria”|hizkuntza=eu|url=https://etakitto.eus/albisteak/kontxa-laspiur-gora-korrika-eta-gora-euskeria|aldizkaria=eta kitto! euskara elkartea|sartze-data=2024-12-13}}</ref>
=== Korrikan ===
2024ko [[Korrika|Korrikan]] Eibarren lekukoa eraman zuen AEK-ko irakasle beteranoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kontxa Laspiur, la que fue profesora de AEK, coge el testigo de la Korrika a sus 99 años en Eibar|hizkuntza=|data=2024-03-20|url=https://www.eitb.eus/es/noticias/sociedad/videos/detalle/9452745/video-kontxa-laspiur-que-fue-profesora-de-aek-coge-testigo-de-korrika-a-sus-99-anos-en-eibar/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-12}}</ref> ''Euskaraz jaio nintzen eta euskaraz hilko naiz'' adierazi zuen une hartan. Euskalzale, abertzale eta langile nekaezina da Kontxa eta indartsu mintzatzen da bere bizitzaz eta bere sentimenduez. Argi esaten du: ''Nere modukoak balira denak, euskara ez litzateke galduko.'' Apaizari ere esana dio, gaztelerarik ez duela entzun nahi bere hiletan; bestela hilkutxatik irtengo dela. ''Nire hileta mezan gaztelera entzuten badut, hilkutxatik irtengo naiz''
== Aintzatespenak ==
* 2024ko martxoan, 99 urte zituela, [[Korrikaren lekukoa]] hartu zuen Ipuruan, bere etxe parean, Santaines kaletik pasatzean eta herritarren esker ona eta beroa jasotzeko aukera izan zuen. Bigarren aldia zen eta “Emoziñua sentitzen dot” esan zuen. Lehelengo aldiz [[Arantzazuko santutegia|Arantzazun]] eraman zuen.<ref name=":0" />
* 2024ko azaroaren 26an ''Gure balioak'' saria jaso zuen ''Bizi osoko ibilbideagatik'' saritu Kontxa Laspiur. Izan ere 33 urte luzez AEK-ko irakasle eta bultzatzailea izan da Debabarreneko gizarte-balioak ordezkatzeaz gain, gainditze espirituaren, entregaren, solidaritatearen eta erresilientziaren balioak ere ordezkatu ditu Debabarreneko gizartea euskaldun bilakatzeko lanetan, bai bere ibilbide profesional zehar, baita pertsonalean zehar ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kontxa Laspiur Zabala – Debegesa|hizkuntza=eu|url=https://www.debegesa.eus/eu/proiektuak/gure-balioak/kontxa-laspiur/|sartze-data=2024-12-13}}</ref>
* 2024ko abenduaren 13an Euskararen alde bizitza osoa eman duen Kontxa Laspiur Zabalari omenaldi herrikoia egin zioten Ipuruako merkatu plazan. Ekitaldian dokumental laburtuaren proiekzioa ([[ahotsak.eus]]), ''Lehengo eta oraingo euskararen saihesbideak'' ([[Xabier Amuriza]]), bertsoak (Trunboi eta Mikel Arrillaga) eta dantzak (Kezka dantza taldea) eskaini zizkioten, eta ondoren oroigarriak banatuko zizkieten omenduari.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kontxa Laspiur Zabalari omenaldi herrikoia egingo diote barixakuan Ipuruako merkatu plazan|hizkuntza=eu|url=https://etakitto.eus/albisteak/kontxa-laspiur-zabalari-omenaldi-herrikoia-egingo-diote-barixakuan-ipuruako-merkatu-plazan|aldizkaria=eta kitto! euskara elkartea|sartze-data=2024-12-13}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=Q9FBG3ZJmT0 Kontxa Laspiur 2024ko Korrikako bere partaidetzaz] YouTube
* [https://etakitto.eus/albisteak/kontxa-laspiur-gora-korrika-eta-gora-euskeria Elkarrizketa: Gora Korrika eta gora euskeria] [[Eta kitto!|Eta kitto]], 2024.03.18
{{bizialdia|1924ko||Laspiur Zabala,Kontxa}}
[[Kategoria:Bergararrak]]
[[Kategoria:Eibartarrak]]
[[Kategoria:Euskaltzaleak]]
[[Kategoria:AEKko irakasleak]]
6gus8qs1d5xqopdb71838yoc4jve6q8
Garalarranaga/Proba orria oihana garatea
0
1217302
10021936
10021388
2025-01-03T17:31:11Z
Garalarranaga
135627
Infotaula konpondu nahian
10021936
wikitext
text/x-wiki
'''Oihana Garatea Sustaeta''' ([[Lekeitio]], [[Bizkaia|Bizkaia,]] [[1971|1971ko]] [[Abenduaren 14|abenduaren 14a]])
Ane Miren eta Faustinoren alaba, arrantza munduan murgildurik hazi zen. Ikusentzunezko ikasketak egin zituen arren, bere ama, Ane Miren Sustaeta Badiola, jubilatu zenean, kamera baztertu eta dei-egiteko eta saregile lanetan hasi zen <ref>{{Erreferentzia|izena=r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua='Geu be bagara itsasoa'|hizkuntza=eu|data=2022-12-16|url=https://www.kulturklik.euskadi.eus/sorkuntzak/2022/geu-be-bagara-itsasoa-/webkklik01-detnewpr/eu/|aldizkaria=www.kulturklik.euskadi.eus|sartze-data=2024-12-15}}</ref>2009.urtean. Lekeitioko azken [[Saregile|saregilea]] da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oihana Garatea: ''Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz''|hizkuntza=eu|data=2021-05-25|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
== Biografia ==
Lanbide hori aukeratzeko arrazoien artean badira erabakia hartzera bultzatu zuten hiru arrazoi nagusi. Alde batetik, Itsasoa beti presente izan du Oihanak eta garai hartako saregileek asko animatzen zuten orratza hartu eta ofizioa ikastera. Bestalde, Lekeition edonon zabaltzen ziren sareak, portuan, plazan, eliza azpian, eta Oihanak beti izan zuen gustuko sare tartean ibiltzea. Azkenik, bere ama, Ane Miren Sustaeta, jubilatu zenean erreleboa hartzeko eskatu zion alabari<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Itsasoaren eboluzioa bi generazioren ahotik entzunda|hizkuntza=eu|data=2021-06-11|url=https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/8116641/oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-kalamua-bi-familia-enpresaz/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>. Oihanak ikusentzunezko ikasketak egin zituen eta garai hartan Bilboko ''Itesa'' produktoran lan egiten zuen. Lan hori asko gustatzen zitzaion arren, 2009.urtean haurdun geratu zen eta behin behineko erabakia hartu zuen.
Oihana ez da inoiz damutu erabaki hura hartu beharraz, "''Bilbo etxetik ordu batera geratzen da eta lan hau'', ''gogorra den arren, oso aberasgarria''" dela esaten du harrotasunez.
== Dei egitekoak ==
"Julian, gora jaungoikoaren izenean". Lekeition, emakumeak izaten ziren dei- egitekoak, hau da, gizonak itsasora joan behar zutenean, haien azpira joan eta deiegiten zioten, itsasoratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Josi eta josi jarri du Oihanak Pagadi|hizkuntza=eu|data=2022-01-09|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref> Itsaso txarra zegoenean, Seineruakin "sarrastadia" egiten zen. Seinerua, lurren kontra joten zuen aldea burdinezkoa zuen egurrezko makila zen.
== Lan gogorra, baina merezi duena ==
Udaberrian, antxoa garaian sareak apurtzen direnean, eguneko ordu guztiak izaten dira lanerako saregileentzat. Ordezko sareak izaten dituzte zuloak konpontzeko, eta hari zuriarekin markatzen dute non dagoen zulatuta jakiteko. Apurtuta badator, konpondu egin behar da ordutegiari begiratu gabe. Sarearen hezetasuna, lan egiteko gorputzaren postura, orduak…Lan gogorra da baina Oihanaren esanetan “''asko ematen duena''".
Antzina lurrean lan egiten zuten, jarlekurik gabe, sarea behatzei lotuta, mugi ez zedin. Gaur egun, bankuak, sareak lotzeko euskarriak eta berokiak dituzte, hezurretaraino isurtzen den hotza eramangarriagoa izan dadin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Mirari|abizena=Artime|izenburua=La última redera de Lekeitio|hizkuntza=es|data=2024-01-26|url=https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html?ref=https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html|aldizkaria=El Correo|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
Urtean bederatzi hilabete egiten dute lan bajurako itsasontziek eta hiru hilabetetan “paroa” kobratzen dute. Neguan egunero dauka lana ziurtatuta eta bere erritmoan lan egiten du.
== Saregileen arteko elkarlana ==
Orio eta Getarian saregile talde eder bi daude eta elkarri laguntzen ibiltzen dira. Sareak asko apurtzen direnean, elkarlana egiten dute sarritan. "Kalamua Bi", Oihanaren itsasontziko sarea ere, asko zulatzen denean, kanpora eramaten dute, Bermeora, Getariara edo Oriora eraman behar izaten dute eta Oihana bertara joaten da beste saregileekin batera, sarea konpontzera.
Sarea konpontzeko teknika ez da batere erraza. Lehenengo zuloaren garbiketa egiten da eta Oihanaren hitzetan, "''garbiketa egin ondoren, sareak berba egiten dizu jakiteko nondik nora josi behar den, zuloa bete arte''".<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Josi eta josi jarri du Oihanak Pagadi|hizkuntza=eu|data=2022-01-09|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
600 metro luze arteko sareak manipulatzen dituzte: “''Eskuek asko sufritzen dute, arrakalatu egiten dira, askotan sareak bustita iristen direlako, itsasotik zuzenean, eta belaunean jarri behar izaten ditugu lehenbailehen konpondu ahal izateko”''
== Erreleborik ez ==
Lana badago Gipuzkoan, baina ez dago erreleborik ordutegiak ez direlako batere erakargarriak belaunaldi berrientzako. “2007an 80 ginen eta 2024an 27 bakarrik gara”.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oihana Garatea: ''Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz''|hizkuntza=eu|data=2021-05-25|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
Etxeko itsasontzia bada orduko 14€ kobratzen dute sareak konpontzea eta kanpokoa bada 16€. Lan baldintza eta soldata duina aldarrikatzen dute, sarerik gabe ez dagoelako arrantzara joaterik.
Lehen lurrean lan egiten zuten, jarlekurik gabe, sarea behatzei lotuta, mugi ez zedin. Gaur egun, bankuak, sareak lotzeko euskarriak eta berokiak dituzte, hezurretaraino sartzen zaien hotza eramangarriagoa izan dadin. Euritik babesteko aterpean lan egitea ere lortu dute
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
"Geu be bagara itsasoa"Akaitze Kamiruaga
https://www.kulturklik.euskadi.eus/sorkuntzak/2022/geu-be-bagara-itsasoa-/webkklik01-detnewpr/eu/
Herri txiki
https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/
Eztabaidan ilazki serrano: Oihana Garatea, "Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz"
https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/
Correo Mirari Artime Viernes, 26 de enero 2024, "La ultima redera de Lekeitio"
https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html?ref=https%253A%252F%252Fwww.elcorreo.com%25
Julio Arrieta. Domingo, 28 de enero 2024, "La falta de relevo generacional preocupa a las rederas vascas"
https://www.elcorreo.com/bizkaia/falta-relevo-generacional-preocupa-rederas-vascas-20240127001425-nt.html
Faktoria elkarrizketa: "Itsasoaren eboluzioa bi generazioren ahotik entzunda"
https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/8116641/oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-kalamua-bi-familia-enpresaz/
== Kanpo estekak ==
[https://www.diariovasco.com/gipuzkoa/dia-historico-mujeres-mar-20230309095411-nt.html?ref=https://www.diariovasco.com/gipuzkoa/dia-historico-mujeres-mar-20230309095411-nt.html Dia historico para las mujeres de la mar"] Diario Vasco, 2023.03.09
Heriotza gai Euskadi Irratiko Faktorian (2021-02-08) aita Faustino hil zenean
https://hilargi.eus/tag/oihana-garatea/
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1971ko||Garatea Sustaeta, Oihana}}
[[Kategoria:Lekeitiarrak]]
[[Kategoria:Saregileak]]
g30v9y8jiclci2cmgu5aclwgaw98ke5
10021985
10021936
2025-01-03T18:14:37Z
Garalarranaga
135627
biografia aberasten
10021985
wikitext
text/x-wiki
'''Oihana Garatea Sustaeta''' ([[Lekeitio]], [[Bizkaia|Bizkaia,]] [[1971|1971ko]] [[Abenduaren 14|abenduaren 14a]])
Arrantza munduan murgildurik hazi zen. Ikusentzunezko ikasketak egin zituen arren, bere ama, Ane Miren Sustaeta Badiola, jubilatu zenean, kamera baztertu eta saregile eta dei-egite lanetan hasi zen <ref>{{Erreferentzia|izena=r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua='Geu be bagara itsasoa'|hizkuntza=eu|data=2022-12-16|url=https://www.kulturklik.euskadi.eus/sorkuntzak/2022/geu-be-bagara-itsasoa-/webkklik01-detnewpr/eu/|aldizkaria=www.kulturklik.euskadi.eus|sartze-data=2024-12-15}}</ref>2009.urtean. Lekeitioko azken [[Saregile|saregilea]] da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oihana Garatea: ''Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz''|hizkuntza=eu|data=2021-05-25|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
== Biografia ==
Oihana, Ane Miren Sustaeta eta Faustino Garatearen alaba da. Ama, neskatila eta dei-egiteko lanetan aritzen zen eta aita, "Kalamuako" patroia zen.<ref name=":0" />
Lanbide hori aukeratzeko arrazoien artean badira erabakia hartzera bultzatu zuten hiru arrazoi nagusi. Alde batetik, Itsasoa beti presente izan du Oihanak eta garai hartako saregileek asko animatzen zuten orratza hartu eta ofizioa ikastera. Bestalde, Lekeition edonon zabaltzen ziren sareak, portuan, plazan, elizapean, eta Oihanak beti izan zuen gustuko sare tartean ibiltzea. Azkenik, bere ama, Ane Miren Sustaeta jubilatu zenean, erreleboa hartzeko eskatu zion alabari<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Itsasoaren eboluzioa bi generazioren ahotik entzunda|hizkuntza=eu|data=2021-06-11|url=https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/8116641/oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-kalamua-bi-familia-enpresaz/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>. Oihanak ikusentzunezko ikasketak egin zituen eta garai hartan Bilboko ''Itesa'' produktoran lan egiten zuen. Lan hori asko gustatzen zitzaion arren, 2009.urtean haurdun geratu zenean, behin betiko erabakia hartu zuen.
Oihana ez da inoiz damutu erabaki hura hartu beharraz, "''Bilbo etxetik ordu batera geratzen da eta lan hau'', ''gogorra den arren, oso aberasgarria''" dela esaten du harrotasunez.
== Dei egitekoak ==
"Julian, gora jaungoikoaren izenean". Lekeition, emakumeak izaten ziren dei- egitekoak, hau da, gizonak itsasora joan behar zutenean, haien etxe azpira joan eta dei egiten zioten, itsasoratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Josi eta josi jarri du Oihanak Pagadi|hizkuntza=eu|data=2022-01-09|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref> Itsaso txarra zegoenean, seineruarekin "sarrastadia" egiten zen. Seinerua egurrezko makila zen eta , lurren kontra joten zuen aldea burdinezkoa zuen.
== Lan gogorra, baina merezi duena ==
Udaberrian, antxoa garaian sareak apurtzen direnean, eguneko ordu guztiak izaten dira lanerako saregileentzat. Ordezko sareak izaten dituzte zuloak konpontzeko, eta hari zuriarekin markatzen dute non dagoen zulatuta jakiteko. Apurtuta badator, konpondu egin behar da ordutegiari begiratu gabe. Sarearen hezetasuna, lan egiteko gorputzaren postura, orduak…Lan gogorra da baina Oihanaren esanetan “''asko ematen duena''".
Antzina lurrean lan egiten zuten, jarlekurik gabe, sarea behatzei lotuta, mugi ez zedin. Gaur egun, eserlekuak, sareak lotzeko euskarriak eta berokiak dituzte, hezurretaraino isurtzen den hotza eramangarriagoa izan dadin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Mirari|abizena=Artime|izenburua=La última redera de Lekeitio|hizkuntza=es|data=2024-01-26|url=https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html?ref=https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html|aldizkaria=El Correo|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
Urtean bederatzi hilabete egiten dute lan bajurako itsasontziek eta hiru hilabetetan arrantzaleek “paroa” kobratzen dute. Saregileak neguan egunero dauka lana ziurtatuta eta bere erritmora lan egiten du.
== Saregileen arteko elkarlana ==
Orio eta Getarian saregile talde eder bi daude eta elkarri laguntzen ibiltzen dira. Sareak asko apurtzen direnean, elkarlana egiten dute sarritan. "Kalamua Bi", Oihanaren itsasontziko sarea ere, asko zulatzen denean, kanpora eramaten dute. Bermeora, Getariara edo Oriora eraman behar izaten dute eta Oihana bertara joaten da beste saregileekin batera, sarea konpontzera.
Sarea konpontzeko teknika ez da batere erraza. Lehenengo zuloaren garbiketa egiten da eta Oihanaren hitzetan, "''garbiketa egin ondoren, sareak berba egiten dizu jakiteko nondik nora josi behar den, zuloa bete arte''".<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Josi eta josi jarri du Oihanak Pagadi|hizkuntza=eu|data=2022-01-09|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
600 metro luze arteko sareak manipulatzen dituzte: “''Eskuek asko sufritzen dute, arrakalatu egiten dira, askotan sareak bustita iristen direlako, itsasotik zuzenean, eta belaunean jarri behar izaten ditugu lehenbailehen konpondu ahal izateko”''
== Erreleborik ez ==
Lana badago Gipuzkoan, baina ez dago erreleborik ordutegiak ez direlako batere erakargarriak belaunaldi berrientzako. “''2007an 80 ginen eta 2024an 27 bakarrik gara”''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oihana Garatea: ''Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz''|hizkuntza=eu|data=2021-05-25|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
Etxeko itsasontzia bada, orduko 14 euro kobratzen dute sareak konpontzea eta kanpokoa bada, 16 euro. Lan baldintza eta soldata duina aldarrikatzen dute, sarerik gabe ez dagoelako arrantzara joaterik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
"Geu be bagara itsasoa"Akaitze Kamiruaga
https://www.kulturklik.euskadi.eus/sorkuntzak/2022/geu-be-bagara-itsasoa-/webkklik01-detnewpr/eu/
Herri txiki
https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/
Eztabaidan ilazki serrano: Oihana Garatea, "Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz"
https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/
Correo Mirari Artime Viernes, 26 de enero 2024, "La ultima redera de Lekeitio"
https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html?ref=https%253A%252F%252Fwww.elcorreo.com%25
Julio Arrieta. Domingo, 28 de enero 2024, "La falta de relevo generacional preocupa a las rederas vascas"
https://www.elcorreo.com/bizkaia/falta-relevo-generacional-preocupa-rederas-vascas-20240127001425-nt.html
Faktoria elkarrizketa: "Itsasoaren eboluzioa bi generazioren ahotik entzunda"
https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/8116641/oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-kalamua-bi-familia-enpresaz/
== Kanpo estekak ==
[https://www.diariovasco.com/gipuzkoa/dia-historico-mujeres-mar-20230309095411-nt.html?ref=https://www.diariovasco.com/gipuzkoa/dia-historico-mujeres-mar-20230309095411-nt.html Dia historico para las mujeres de la mar"] Diario Vasco, 2023.03.09
Heriotza gai Euskadi Irratiko Faktorian (2021-02-08) aita Faustino hil zenean
https://hilargi.eus/tag/oihana-garatea/
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1971ko||Garatea Sustaeta, Oihana}}
[[Kategoria:Lekeitiarrak]]
[[Kategoria:Saregileak]]
g7jlyrp91lym10bool7daee1pb11lcq
10021988
10021985
2025-01-03T18:16:00Z
Garalarranaga
135627
elkartu parrafoa
10021988
wikitext
text/x-wiki
'''Oihana Garatea Sustaeta''' ([[Lekeitio]], [[Bizkaia|Bizkaia,]] [[1971|1971ko]] [[Abenduaren 14|abenduaren 14a.]]) Arrantza munduan murgildurik hazi zen. Ikusentzunezko ikasketak egin zituen arren, bere ama, Ane Miren Sustaeta Badiola, jubilatu zenean, kamera baztertu eta saregile eta dei-egite lanetan hasi zen <ref>{{Erreferentzia|izena=r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda|abizena=r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f|izenburua='Geu be bagara itsasoa'|hizkuntza=eu|data=2022-12-16|url=https://www.kulturklik.euskadi.eus/sorkuntzak/2022/geu-be-bagara-itsasoa-/webkklik01-detnewpr/eu/|aldizkaria=www.kulturklik.euskadi.eus|sartze-data=2024-12-15}}</ref>2009.urtean. Lekeitioko azken [[Saregile|saregilea]] da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oihana Garatea: ''Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz''|hizkuntza=eu|data=2021-05-25|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
== Biografia ==
Oihana, Ane Miren Sustaeta eta Faustino Garatearen alaba da. Ama, neskatila eta dei-egiteko lanetan aritzen zen eta aita, "Kalamuako" patroia zen.<ref name=":0" />
Lanbide hori aukeratzeko arrazoien artean badira erabakia hartzera bultzatu zuten hiru arrazoi nagusi. Alde batetik, Itsasoa beti presente izan du Oihanak eta garai hartako saregileek asko animatzen zuten orratza hartu eta ofizioa ikastera. Bestalde, Lekeition edonon zabaltzen ziren sareak, portuan, plazan, elizapean, eta Oihanak beti izan zuen gustuko sare tartean ibiltzea. Azkenik, bere ama, Ane Miren Sustaeta jubilatu zenean, erreleboa hartzeko eskatu zion alabari<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Itsasoaren eboluzioa bi generazioren ahotik entzunda|hizkuntza=eu|data=2021-06-11|url=https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/8116641/oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-kalamua-bi-familia-enpresaz/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>. Oihanak ikusentzunezko ikasketak egin zituen eta garai hartan Bilboko ''Itesa'' produktoran lan egiten zuen. Lan hori asko gustatzen zitzaion arren, 2009.urtean haurdun geratu zenean, behin betiko erabakia hartu zuen.
Oihana ez da inoiz damutu erabaki hura hartu beharraz, "''Bilbo etxetik ordu batera geratzen da eta lan hau'', ''gogorra den arren, oso aberasgarria''" dela esaten du harrotasunez.
== Dei egitekoak ==
"Julian, gora jaungoikoaren izenean". Lekeition, emakumeak izaten ziren dei- egitekoak, hau da, gizonak itsasora joan behar zutenean, haien etxe azpira joan eta dei egiten zioten, itsasoratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Josi eta josi jarri du Oihanak Pagadi|hizkuntza=eu|data=2022-01-09|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref> Itsaso txarra zegoenean, seineruarekin "sarrastadia" egiten zen. Seinerua egurrezko makila zen eta , lurren kontra joten zuen aldea burdinezkoa zuen.
== Lan gogorra, baina merezi duena ==
Udaberrian, antxoa garaian sareak apurtzen direnean, eguneko ordu guztiak izaten dira lanerako saregileentzat. Ordezko sareak izaten dituzte zuloak konpontzeko, eta hari zuriarekin markatzen dute non dagoen zulatuta jakiteko. Apurtuta badator, konpondu egin behar da ordutegiari begiratu gabe. Sarearen hezetasuna, lan egiteko gorputzaren postura, orduak…Lan gogorra da baina Oihanaren esanetan “''asko ematen duena''".
Antzina lurrean lan egiten zuten, jarlekurik gabe, sarea behatzei lotuta, mugi ez zedin. Gaur egun, eserlekuak, sareak lotzeko euskarriak eta berokiak dituzte, hezurretaraino isurtzen den hotza eramangarriagoa izan dadin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Mirari|abizena=Artime|izenburua=La última redera de Lekeitio|hizkuntza=es|data=2024-01-26|url=https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html?ref=https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html|aldizkaria=El Correo|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
Urtean bederatzi hilabete egiten dute lan bajurako itsasontziek eta hiru hilabetetan arrantzaleek “paroa” kobratzen dute. Saregileak neguan egunero dauka lana ziurtatuta eta bere erritmora lan egiten du.
== Saregileen arteko elkarlana ==
Orio eta Getarian saregile talde eder bi daude eta elkarri laguntzen ibiltzen dira. Sareak asko apurtzen direnean, elkarlana egiten dute sarritan. "Kalamua Bi", Oihanaren itsasontziko sarea ere, asko zulatzen denean, kanpora eramaten dute. Bermeora, Getariara edo Oriora eraman behar izaten dute eta Oihana bertara joaten da beste saregileekin batera, sarea konpontzera.
Sarea konpontzeko teknika ez da batere erraza. Lehenengo zuloaren garbiketa egiten da eta Oihanaren hitzetan, "''garbiketa egin ondoren, sareak berba egiten dizu jakiteko nondik nora josi behar den, zuloa bete arte''".<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Josi eta josi jarri du Oihanak Pagadi|hizkuntza=eu|data=2022-01-09|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
600 metro luze arteko sareak manipulatzen dituzte: “''Eskuek asko sufritzen dute, arrakalatu egiten dira, askotan sareak bustita iristen direlako, itsasotik zuzenean, eta belaunean jarri behar izaten ditugu lehenbailehen konpondu ahal izateko”''
== Erreleborik ez ==
Lana badago Gipuzkoan, baina ez dago erreleborik ordutegiak ez direlako batere erakargarriak belaunaldi berrientzako. “''2007an 80 ginen eta 2024an 27 bakarrik gara”''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oihana Garatea: ''Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz''|hizkuntza=eu|data=2021-05-25|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/|aldizkaria=EITB|sartze-data=2024-12-15}}</ref>
Etxeko itsasontzia bada, orduko 14 euro kobratzen dute sareak konpontzea eta kanpokoa bada, 16 euro. Lan baldintza eta soldata duina aldarrikatzen dute, sarerik gabe ez dagoelako arrantzara joaterik.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
"Geu be bagara itsasoa"Akaitze Kamiruaga
https://www.kulturklik.euskadi.eus/sorkuntzak/2022/geu-be-bagara-itsasoa-/webkklik01-detnewpr/eu/
Herri txiki
https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/herri-txiki-infernu-handi/bideoak/osoa/8570221/bideoa-josi-eta-josi-jarri-du-oihanak-pagadi/
Eztabaidan ilazki serrano: Oihana Garatea, "Lekeition geratzen den saregile bakarra naiz"
https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/eztabaidan/bideoak/osoa/8077205/bideoa-oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-lekeitioko-saregileez/
Correo Mirari Artime Viernes, 26 de enero 2024, "La ultima redera de Lekeitio"
https://www.elcorreo.com/bizkaia/costa/ultima-redera-lekeitio-20240126162918-nt.html?ref=https%253A%252F%252Fwww.elcorreo.com%25
Julio Arrieta. Domingo, 28 de enero 2024, "La falta de relevo generacional preocupa a las rederas vascas"
https://www.elcorreo.com/bizkaia/falta-relevo-generacional-preocupa-rederas-vascas-20240127001425-nt.html
Faktoria elkarrizketa: "Itsasoaren eboluzioa bi generazioren ahotik entzunda"
https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/8116641/oihana-garatea-eta-ane-miren-sustaeta-kalamua-bi-familia-enpresaz/
== Kanpo estekak ==
[https://www.diariovasco.com/gipuzkoa/dia-historico-mujeres-mar-20230309095411-nt.html?ref=https://www.diariovasco.com/gipuzkoa/dia-historico-mujeres-mar-20230309095411-nt.html Dia historico para las mujeres de la mar"] Diario Vasco, 2023.03.09
Heriotza gai Euskadi Irratiko Faktorian (2021-02-08) aita Faustino hil zenean
https://hilargi.eus/tag/oihana-garatea/
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1971ko||Garatea Sustaeta, Oihana}}
[[Kategoria:Lekeitiarrak]]
[[Kategoria:Saregileak]]
skem7rwl7zrs7syvm0nmsumpyh0xcbe
Miriam Lizarralde Arrillaga
0
1218195
10021912
10005208
2025-01-03T17:08:04Z
Wikimaribarre
88969
10021912
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Miriam Lizarralde Arrillaga''' ([[Elgoibar]], [[Gipuzkoa]], [[1986]]) enpresa ekoizpen arduraduna da.<ref name=":0" />
== Bizitza ==
Batxilergo teknologikoa egin zuen Ikastolan, eta marrazketa gustatzen zitzaion, beraz, diseinu alorretik jarraitzea zen bere asmoa. Horretan, ikastolatik IMHra irteera bat antolatu zuten hango eskaintza ezagutzeko, eta han mundu berri bat deskubritu zuen.
Horrela bada, Fabrikazio Mekanikoko Diseinua ikasi zuen IMHn 2005-2006 urteetan eta praktikak COMETEL enpresan egin zituen. Ondoren, IMHko Ingeniaritza Duala egitea aukeratu zuen. Ikasi bitartean, bere fase dualak Astigarraga Kit Line eta AYA-Aguirre Aranzabal enpresetan egin zituen. Atzerriko misioa egiteko 3 hilabetez [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] igaro zituen enpresa-praktikak egiten.<ref name=":0" />
IMHko unibertsitate ikasketak amaitu ondoren, formatzen jarraitu zuen eta enpresa ekoizpen arduraduna izatera heldu zen.
Ikasle diplomatu berrientzako Miriamen aholkuak:<blockquote> ''"ikasketak amaituta batzuk ikasten jarraituko duzue eta beste batzuk lanean. Aukeratzen duzuena aukeratuta, ondo egongo da, sinistu zuen buruan, formatzen jarraitu gustuko duzuen horretan, jarrera ona eta talde lanean enpatia baduzue, inoiz ez duzue arazorik izango. Aurrera, zorte on eta zorionak.''<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=IMH Sariak 21. edizioa (2023)|hizkuntza=eu|url=https://www.imh.eus/eu/heziketa-zikloak/imh-sariak/imh-sariak-21-edizioa-2023?set_language=eu|aldizkaria=IMH|sartze-data=2025-01-03}}</ref></blockquote>
== Sariak ==
* 2023an IMHk Lanbide Heziketako ikasleei errekonozimendua egiteko banatzen dituen sarietan, ikasle ohi aipagarrienaren saria Miriam Lizarralde Arrillagarentzat izan zen. "Langile nekaezina, konstantea, arduratsua eta enpresaren egituran oinarri sendoak landu dituen profesionala izateagatik". Horrez gain, emakumezkoa, ama eta elgoibartarra izatea ere nabarmendu zituzten ikastetxeko arduradunek.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Miriam Lizarralde: “Emakumeentzako ere lanpostu asko dago industrian eta lanerako jendea behar da” - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704984326512-miriam-lizarralde-emakumeentzako-ere-lanpostu-asko-dago-industrian-eta-lanerako-jendea-behar-da|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2024-12-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Una mujer obtiene el galardón en la categoría Ex-alumnado destacado en la 21º Edición de los Premios IMH {{!}} izaro.com|hizkuntza=|url=https://www.izaro.com/una-mujer-obtiene-el-galardon-en-la-categoria-ex-alumnado-destacado-en-la-21-edicion-de-los-premios-imh/c-1686385815/|aldizkaria=www.izaro.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Miriam Lizarraldek jaso du aurtengo IMH Sarien aitortza - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704984373986-miriam-lizarraldek-jaso-du-aurtengo-imh-sarien-aitortza|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1986ko||Lizarralde Arrillaga, Miriam}}
2hqaxc5k0phtiuctexi78ghfreivazh
10021913
10021912
2025-01-03T17:08:30Z
Wikimaribarre
88969
Wikimaribarre wikilariak «[[Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Miriam Lizarralde Arrillaga]]» orria «[[Miriam Lizarralde Arrillaga]]» izenera aldatu du
10021912
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Miriam Lizarralde Arrillaga''' ([[Elgoibar]], [[Gipuzkoa]], [[1986]]) enpresa ekoizpen arduraduna da.<ref name=":0" />
== Bizitza ==
Batxilergo teknologikoa egin zuen Ikastolan, eta marrazketa gustatzen zitzaion, beraz, diseinu alorretik jarraitzea zen bere asmoa. Horretan, ikastolatik IMHra irteera bat antolatu zuten hango eskaintza ezagutzeko, eta han mundu berri bat deskubritu zuen.
Horrela bada, Fabrikazio Mekanikoko Diseinua ikasi zuen IMHn 2005-2006 urteetan eta praktikak COMETEL enpresan egin zituen. Ondoren, IMHko Ingeniaritza Duala egitea aukeratu zuen. Ikasi bitartean, bere fase dualak Astigarraga Kit Line eta AYA-Aguirre Aranzabal enpresetan egin zituen. Atzerriko misioa egiteko 3 hilabetez [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] igaro zituen enpresa-praktikak egiten.<ref name=":0" />
IMHko unibertsitate ikasketak amaitu ondoren, formatzen jarraitu zuen eta enpresa ekoizpen arduraduna izatera heldu zen.
Ikasle diplomatu berrientzako Miriamen aholkuak:<blockquote> ''"ikasketak amaituta batzuk ikasten jarraituko duzue eta beste batzuk lanean. Aukeratzen duzuena aukeratuta, ondo egongo da, sinistu zuen buruan, formatzen jarraitu gustuko duzuen horretan, jarrera ona eta talde lanean enpatia baduzue, inoiz ez duzue arazorik izango. Aurrera, zorte on eta zorionak.''<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=IMH Sariak 21. edizioa (2023)|hizkuntza=eu|url=https://www.imh.eus/eu/heziketa-zikloak/imh-sariak/imh-sariak-21-edizioa-2023?set_language=eu|aldizkaria=IMH|sartze-data=2025-01-03}}</ref></blockquote>
== Sariak ==
* 2023an IMHk Lanbide Heziketako ikasleei errekonozimendua egiteko banatzen dituen sarietan, ikasle ohi aipagarrienaren saria Miriam Lizarralde Arrillagarentzat izan zen. "Langile nekaezina, konstantea, arduratsua eta enpresaren egituran oinarri sendoak landu dituen profesionala izateagatik". Horrez gain, emakumezkoa, ama eta elgoibartarra izatea ere nabarmendu zituzten ikastetxeko arduradunek.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Miriam Lizarralde: “Emakumeentzako ere lanpostu asko dago industrian eta lanerako jendea behar da” - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704984326512-miriam-lizarralde-emakumeentzako-ere-lanpostu-asko-dago-industrian-eta-lanerako-jendea-behar-da|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2024-12-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Una mujer obtiene el galardón en la categoría Ex-alumnado destacado en la 21º Edición de los Premios IMH {{!}} izaro.com|hizkuntza=|url=https://www.izaro.com/una-mujer-obtiene-el-galardon-en-la-categoria-ex-alumnado-destacado-en-la-21-edicion-de-los-premios-imh/c-1686385815/|aldizkaria=www.izaro.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Miriam Lizarraldek jaso du aurtengo IMH Sarien aitortza - Elgoibar|hizkuntza=eu|url=https://barren.eus/elgoibar/1704984373986-miriam-lizarraldek-jaso-du-aurtengo-imh-sarien-aitortza|aldizkaria=barren.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1986ko||Lizarralde Arrillaga, Miriam}}
2hqaxc5k0phtiuctexi78ghfreivazh
Queer (filma)
0
1218235
10021847
10005628
2025-01-03T15:45:38Z
Ernestobanpiroa
58701
/* Kanpo estekak */
10021847
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula}}
'''''Queer''''' 2024ko [[Luca Guadagnino]] italiar [[zinema zuzendari]]aren [[drama erromantiko]]a da.
== Sinopsia ==
{{argumentua}}
1950. urtea. William Leek [[estatubatuar]]ra da, 50 urte ditu eta [[Mexiko Hiria]]n bizi da. Ia bakarrik ematen ditu egunak. Komunitate estatubatuar txiki bateko beste kide batzuekin dituen harremanak dira salbuespen bakarra. Eugene Allertonekin, hau da, hirira iritsi berria den ikasle gazte batekin izango duen topaketak lehen aldiz erakutsiko dio posible dela norbaitekin lotura estua izatea.<ref>{{erreferentzia|url=https://www.berria.eus/kultura/musikaren-laguntza-apur-batekin_2135078_102.html|egunkaria=[[Berria]]|izenburua=Musikaren laguntza apur batekin|data=2024-12-18| postscriptum = CC BY-SA 4.0 lizentziapean}}</ref>
==Aktoreak==
{{zutabeak|kopurua=2|
* [[Daniel Craig]]: William Lee
* [[Drew Starkey]]: Eugene Allerton
* [[Jason Schwartzman]]: Joe doktorea
* [[Lesley Manville]]: Cotter
* [[Henry Zaga]]: Winston Moor
* [[Drew Droege]]: John Dumé
* [[Ariel Schulman]]: Tom Weston
* [[Colin Bates]]: Tom Williams
* [[Ronia Ava]]: Joan
* [[Perla Ambrosini]]: Leeren ama
* [[Simon Rizzoni]]: barista
* [[Lorenzo Pozzan]]: Joeren ezaguna
}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* {{es}}:[https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20250101/reflexion-sobre-la-sexualidad-masculina Gaizka Izagirreren komentarioa Naiz.com agerkari digitalean.]
{{autoritate kontrola}}
{{Zinema zirriborroa}}
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako film dramatikoak]]
[[Kategoria:Italiako film dramatikoak]]
[[Kategoria:LGBTeei buruzko filmak]]
[[Kategoria:Amodiozko drama filmak]]
[[Kategoria:Drogei buruzko filmak]]
[[Kategoria:Benetako gertaeretan oinarritutako filmak]]
[[Kategoria:Mexiko Hirian girotutako filmak]]
8i8c1axmhlj58zh09j1vmjhuo2350pz
Ira-belar urdin piriniar
0
1218342
10022023
10006449
2025-01-03T19:19:56Z
Gartxoak
23317
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022023
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Ira-belar urdin piriniarra''' (''Aconitum variegatum'') ''[[Aconitum]]'' generoko landare [[belar]]kara espezie bat da, [[Ranunculaceae|erranunkulazeoen]] familiakoa. Europako mendiguneetan oso ugaria izaten da, bai eta Piriniotan eta Euskal mendietan ere.
== Taxonomia ==
=== Historia ===
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/name/27100014|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2024-12-21}}</ref>. Aconitum generoa aintzinako grezierazko ''akòniton'' izenetik dator, "landare pozointsua" esan nahi du, izan ere [[Homero|Homeroren]] garaitik jakina baita landare toxikoak direla<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El acónito: tan bonito y común como letal|hizkuntza=es|data=2023-04-28|url=https://www.desnivel.com/cultura/ecologia/el-aconito-tan-bonito-y-comun-como-letal/|aldizkaria=Desnivel.com|sartze-data=2024-12-21}}</ref>. Espeziearen ''variegatum'' izenak "nabarra" edo "koloretsua" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.86.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2024-12-21}}</ref>
=== Azpiespezieak ===
Euskal Herrian badugu bertan soilik agertzen den ''Aconitum variegatum subsp. pyrenaicum'' (Vivant & Delay) azpiespeziea. [[Andimendi|Andia]], [[Aralar]], [[Hernio]] eta [[Aratz]] mendietan hazten da<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Ira-belar urdin piriniarra {{!}} Valle de Larraun|url=https://www.aralarnatura.eus/eu/espezie-bereziak/botanika/urdin-piniarra|aldizkaria=www.aralarnatura.eus|sartze-data=2024-12-21}}</ref> eta inoiz [[Aragoi]] aldeko Piriniotan ere ikusi izan da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Aconitum variegatum subsp. pyrenaicum Vivant & Delay|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/aconitum-variegatum-subsp-pyrenaicum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2024-12-21}}</ref>
1989an egindako sailkapenean hiru azpiespezie finkatu ziren:<ref>{{erreferentzia|abizena=Jaakko Jalas, Juha Suominen (Hrsg.)|urtea=1989|izenburua=Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants in Europe. Band 8: Nymphaeaceae to Ranunculaceae|argitaletxea=Akateeminen Kirjakauppa, The Committee for Mapping the Flora of Europe & Societas Biologica Fennica Vanamo, Helsinki|orrialdeak=48-49|ISBN=951-9108-07-6}}</ref>
* ''Aconitum variegatum subsp. pyrenaicum'' (Vivant & Delay): Euskal Herrian
* ''Aconitum variegatum subsp. nasutum'' (Fisch. ex Rchb.): Europa hego-ekialdean, [[Anatolia]] iparraldean eta [[Kaukasia]]n.
* ''Aconitum variegatum L. subsp. variegatum'' (Rchb.): Europa erdialdean eta ekialdean.
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Aconitum variegatum ENBLA09.jpg|250px|thumb|Ira-belar urdinaren loreak.]]
Landare belarkara eta bizikorra da. Metro bateko zurtonak garatzen ditu eta hosto zabal palmatuak ditu, oso lobulatuak eta nerbio oso markatuak dituztenak. Hostoak txandakatuak dira.<ref name=":0" />
Lore urdinxkak [[panikula]]tan bilduta ditu. Petalo handiena luzeagoa da zabala baino eta tente jartzen da. Kasko izena ematen zaio. Gainerako lau petaloak zabalak dira eta alboetara zabaltzen dira.<ref name=":0" />
Fruitua 3-4 [[Folikulu (botanika)|folikuluk]] eratzen dute. Barnean haziak eratzen dira hegalen gisako 4-6 orritxo dituztenak.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Mendialdean aurkitzen den landarea da, itsas mailatik 765 m eta 1.750 m artean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario digital Xavier de Arizaga|url=http://www.herbario.ian-ani.org/pliego.php?c=pliegos&a=ficha&i=3848|aldizkaria=www.herbario.ian-ani.org|sartze-data=2024-12-21}}</ref>. [[Kareharri]]zko erlaitzetako belar artean aurkitzen da, beti ere eremu [[Laiotz|ospeletan]].<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi-zikloa ==
[[Fitxategi:Aconitum variegatum subsp. variegatum Tojad dzióbaty 2023-08-22 Dolina Kościeliska 03.jpg|180px|thumb|Ira-belar urdina.]]
Landare [[hemikriptofito]]a da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=FloraWeb - Übersicht (Pflanzensteckbrief)|url=https://www.floraweb.de/php/artenhome.php?suchnr=61&|aldizkaria=www.floraweb.de|sartze-data=2024-12-21}}</ref>, hots, negu partean zati aereoa galtzen du baina lurpean dagoen errizomak eratzen dituen tuberkulu biribilek landare berria ateratzen dute udaberrian.<ref name=":0" />
Uda amaieran loratzen da, abuztua eta iraila artean<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Aconitum variegatum L.|url=https://www.playgarden.es/Aconitum-variegatum|aldizkaria=www.playgarden.es|sartze-data=2024-12-21}}</ref>, eta udazkenean ematen ditu fruituak. Polinizaziorako intsektuak erabiltzen ditu eta hazien zabalkundea haizearen bidez gertatzen da.<ref name=":0" />
== Toxikotasuna ==
Ira-belar urdin piriniarrak [[akonitina]] izeneko sustantzia alkaloide toxikoa dute. Oso pozointsua da, [[Arnas aparatu|arnas giharrak]] geldiarazten ditu, eta heriotza ekartzen oso denbora gutxian.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thomas Y.K.|abizena=Chan|data=2009-04-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15563650902904407|issn=1556-3650|doi=10.1080/15563650902904407|sartze-data=2024-12-21}}</ref>
Ez da sendabelar gisa erabiltzen toxikotasun handia duelako eta manipulatzea zein irenstea hilgarria izan daitekeelako.<ref name=":1" />
== Mehatxuak ==
Landare pozoitsua izateak eta irisgarritasun txikiko tokietan hazteak abereentzako erakargarria ez izatea dakar. Populazio txikiak eratzen ditu ordea eta populazio horietako aniztasun genetikoa oso txikia izateaz gain, eremu ezegonkorretan hazten denez ingurunearen edozein aldaketak tokiko populazio txikiak erabat desagertaraz ditzake.<ref name=":0" />
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Aconitum variegatum1JUSA.jpg|Infloreszentzia.
Irudi:Aconitum variegatum flower 280702.jpg|Lorea.
Irudi:Aconitum variegatum ENBLA02.jpg|Hostoa.
Irudi:Aconitum variegatum 2017-10-02 6883.jpg|Fruituak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Ranunculaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
2zhf06m8khft2bjq1vk7uyqllbkdb4v
Google Gemini
0
1219365
10021976
10018636
2025-01-03T18:05:36Z
Ksarasola
1491
/* Ikus, gainera */ LLaMA
10021976
wikitext
text/x-wiki
{{Software infotaula
| irudia = Google_Gemini_logo.svg
}}
'''Google Gemini''' [[DeepMind|Google DeepMind-ek]] garatutako lengoaia multimodaleko hainbat [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredu handi]] dituen familia bat da, [[LaMDA]] eta [[PaLM-2|PaLM-2ren]] ondorengo gisa sortu dituztenak. Hor barruan daude Gemini Ultra, Gemini Pro eta Gemini Nano. 2023ko abenduaren 6an iragarri zen, [[OpenAI|Open AIko]] [[GPT-4|GPT-4ren]] lehiakide gisa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Miles|abizena=Kruppa|izenburua=Google Announces AI System Gemini After Turmoil at Rival OpenAI|hizkuntza=en-US|url=https://www.wsj.com/tech/ai/google-announces-ai-system-gemini-after-turmoil-at-rival-openai-10835335|aldizkaria=WSJ|sartze-data=2024-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Google launches Gemini, upping the stakes in the global AI race|hizkuntza=en|data=2023-12-06|url=https://apnews.com/article/google-gemini-artificial-intelligence-launch-95d05d02051e75e20b574614ae720b8b|aldizkaria=AP News|sartze-data=2024-12-28}}</ref> Gemini izenak, akronimo gisa, ''Generalized Multimodal Intelligence Network'' esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gemini - Chatea para dar rienda suelta a tus ideas|hizkuntza=es|url=https://gemini.google.com/?hl=es|aldizkaria=Gemini|sartze-data=2024-12-28}}</ref>
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza-eredu handi]] hori (LLM) testu- eta irudi-datuen multzo masibo batean eratu zen, Googleren [[Tensor Processing Unit|Tensor Processing Unit-etan]] (TPU) trebatuta.
{{Multiple image
| total_width = 270
| caption_align = center
| image1 = Sundar Pichai (cropped).jpg
| caption1 =
| image2 = Demis Hassabis Royal Society.jpg
| caption2 =
| footer = [[Google]]-ko [[Sundar Pichai]] ({{abbr|L|left}}) eta [[DeepMind]]-eko [[Demis Hassabis]] ({{abbr|R|right}}) zuzendu zuten Geminiren garapena.
}}
Geminik audioarekin eta bideoarekin lan egin dezake ulertzeko eta horiekin elkarrekintzan aritzeko, baita honelakoak sortzea ere: testua (poesia, scriptak, musika-piezak, mezu elektronikoak, gutunak, etab.), konputagailurako [[Programazio|programazio-kodea]], eta itzulpenak (100 hizkuntza baino gehiagoren artean). Sormena behar duten hainbat motatako eduki sor ditzake (irudiak, marrazkiak, soinuak, musika, bideoak...), ikertzaileei datuak aztertzen lagundu diezaieke edo hipotesiak sortu. Geminik galderak erantzun ditzake modu informatiboan edo ikastaro pertsonalizatuak, jokoak, tutorialak... eginez. Noski hori dena egiten du AAren mugekin (erroreak, alborapena, "aluzinazioak"...).
[[Demis Hassabis|Demis Hassabisen]] arabera, Geminik apurka-apurka elementu robotikoekin konektatzeko aukera izan behar du, [[Ukimen|ukimenaren]] zentzua izan behar du eta eragingailuetan eragin ahal izan behar du, testuinguruaren eta munduaren inguruan zehatzagoa eta kontzienteagoa izatearekin batera.<ref name="BigData12Dec2023">{{Cite web|abizena=L|izenburua=Google lance Gemini : une IA conçue pour avoir 5 sens et une conscience|izena1=Bastien|data=2023-12-07|url=https://www.lebigdata.fr/google-gemini-tout-savoir|accessdate=2023-12-08}}.</ref>
== Deskribapena ==
Gemini, adimen artifizial multimodala den aldetik, hau da, adierazteko eta ulertzeko hainbat modu konbinatzeko gai den aldetik, adimen artifizialaren azken belaunaldian kokatzen da.<ref name="BigData12Dec2023">{{Cite web|abizena=L|izenburua=Google lance Gemini : une IA conçue pour avoir 5 sens et une conscience|izena1=Bastien|data=2023-12-07|url=https://www.lebigdata.fr/google-gemini-tout-savoir|accessdate=2023-12-08}}.</ref>
Gemini 2023an iragarri zen GPT-4 bezalako ereduak gaindituz bezala, aldi berean eta modu moldakorrean datu mota ezberdin asko prozesatu ahal izanik (testua, irudiak, mapak, soinuak, bideoak edo grafikoak). Horrek askotariko eskaerei erantzun diezaieke, hala nola testu idatziak, irudiak, soinuak eta kodeak sortzea; bideo-fluxuaren analisia, 3D eredu konplexuak sortzea, grafiko konplexuak, mapak eta abar aztertzea eta interpretatzea, <ref>{{Cite web|izenburua=Qu’est-ce que Google Gemini : la nouvelle génération d’IA ?|egilea=Yohann Poiron|data=19 septembre 2023|url=https://www.blog-nouvelles-technologies.fr/270685/quest-ce-que-google-gemini-nouvelle-generation-ia/}}.</ref>.<ref>{{Cite web|izenburua=Qu’est-ce que l’IA Gemini de Google qui quintuple GPT-4 ?|egilea=Eray Eliaçık|data=12 septembre 2023|url=https://fr.dataconomy.com/2023/09/12/quest-ce-que-lia-gemini-de-google-qui-quintuple-gpt-4/}}.</ref>
Googleren arabera, Gemini bereziki hornituta dago IT kodifikatzeko, AlphaCode 2 kodea sortzeko duen sistema berriari esker, lehiakideen %85 gainditzea ahalbidetuko liokeena.<ref name="BigData12Dec2023">{{Cite web|abizena=L|izenburua=Google lance Gemini : une IA conçue pour avoir 5 sens et une conscience|izena1=Bastien|data=2023-12-07|url=https://www.lebigdata.fr/google-gemini-tout-savoir|accessdate=2023-12-08}}.</ref>
== Funtzionamendua ==
Geminik PaLM 2 modeloaren neurona-sarea eta "Google Transformer" arkitektura (framework) erabiltzen ditu, eskala handiko beste hizkuntza-eredu batzuetan oinarritzen dena, hala nola OpenAIren IA [[BERT (hizkuntz eredua)|BERT]] (Bidirectional Encoder Presentations from Transformers) eta GPT-3 (Generative Pre-trained Transformer 3). Duet AI ere badu, testua eta irudiak sor ditzakeen AA.
Hala ere, BARD, ChatGPT eta beste AA batzuekin alderatuta, Geminik funtzio berriak eskainiko lituzke, eta aurrerapen handia AAri dagokionez: erraz prozesa ditzake datu multimodalak, bere arkitektura bateratuari esker, hainbat datu mota kodifikatu eta deskodetu ditzake sare bera erabiliz (Geminiren kodetzaileak hainbat datu mota bihur ditzake AAko deskodetzaileak uler dezakeen lengoaia komun batean. Deskodetzaile horrek hainbat motatako "irteerak" ere sor ditzake.<ref>{{Cite web|izenburua=What Is Google's AI Project Gemini and What Is It Working On?|egilea=Sahil Kapoor|data=22 août 2023|url=https://www.makeuseof.com/what-is-googles-ai-project-gemini/|accessdate=28 octobre 2023}}.</ref> 2023an, Wired-en, [[Demis Hassabis|Demis Hassabisek]] esan zion: “Maila handi batean, AlphaGo motako sistemen indar batzuen eta eredu handien gaitasun linguistiko sinestezinen arteko konbinaziotzat har dezake Gemini”, eta gaineratu zuen Geminik aukera emango duela grafikoak aztertzeko edo softwarea ahots bidez kontrolatzeko. Halaber, Gemini ingurune akademikorako aldez aurretik irekitzearen alde agertu zen (2023ko ekainean), azken horrek AA berri hori ebaluatzen lagundu ahal izateko.<ref>{{Cite web|abizena=Knight|izenburua=Google DeepMind CEO Demis Hassabis Says Its Next Algorithm Will Eclipse ChatGPT|izena1=Will|data=26 juin 2023|url=https://www.wired.com/story/google-deepmind-demis-hassabis-chatgpt/|issn=1059-1028|accessdate=2023-10-29}}.</ref>
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.0]]
|2023ko abendua
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Eredu multimodala, hiru tamainatan dator. Izen bereko chatbotean erabilia.
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.5]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Eredu multimodala, Aditu-konbinazioko (Mixture of experts, MoE) arkitekturan oinarritua. Milioi bat tokenetik gorako testuinguruaren leihoa .
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini Ultra]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|
|
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg| * [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg| * [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg| * [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg| * [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg| * [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile|Adimen artifizial sortzailea]]
* [[Txatbot|Txatbot (Elkarrizketa-agentea)]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Indargarri bidezko ikaskuntza]]
* [[Hizkuntzaren prozesamendu|Hizkuntzen prozesamendua]]
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Perplexity AI]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
* Honan, Matt (December 6, 2023). "[https://www.technologyreview.com/2023/12/06/1084539/google-ceo-sundar-pichai-on-gemini-and-the-coming-age-of-ai/ Google CEO Sundar Pichai on Gemini and the coming age of AI]". MIT Technology Review. Archived from the original on December 6, 2023. Retrieved December 6, 2023.
* "[https://developers.googleblog.com/en/gemma-explained-overview-gemma-model-family-architectures/ Gemma explained: An overview of Gemma model family architectures- Google Developers Blog]". developers.googleblog.com. Retrieved August 15, 2024.
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Google]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
s5fivs2bcwj3tdcnr8zsce7r83emewq
10021980
10021976
2025-01-03T18:09:58Z
Ksarasola
1491
/* Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak */ Erreferentzia
10021980
wikitext
text/x-wiki
{{Software infotaula
| irudia = Google_Gemini_logo.svg
}}
'''Google Gemini''' [[DeepMind|Google DeepMind-ek]] garatutako lengoaia multimodaleko hainbat [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredu handi]] dituen familia bat da, [[LaMDA]] eta [[PaLM-2|PaLM-2ren]] ondorengo gisa sortu dituztenak. Hor barruan daude Gemini Ultra, Gemini Pro eta Gemini Nano. 2023ko abenduaren 6an iragarri zen, [[OpenAI|Open AIko]] [[GPT-4|GPT-4ren]] lehiakide gisa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Miles|abizena=Kruppa|izenburua=Google Announces AI System Gemini After Turmoil at Rival OpenAI|hizkuntza=en-US|url=https://www.wsj.com/tech/ai/google-announces-ai-system-gemini-after-turmoil-at-rival-openai-10835335|aldizkaria=WSJ|sartze-data=2024-12-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Google launches Gemini, upping the stakes in the global AI race|hizkuntza=en|data=2023-12-06|url=https://apnews.com/article/google-gemini-artificial-intelligence-launch-95d05d02051e75e20b574614ae720b8b|aldizkaria=AP News|sartze-data=2024-12-28}}</ref> Gemini izenak, akronimo gisa, ''Generalized Multimodal Intelligence Network'' esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gemini - Chatea para dar rienda suelta a tus ideas|hizkuntza=es|url=https://gemini.google.com/?hl=es|aldizkaria=Gemini|sartze-data=2024-12-28}}</ref>
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza-eredu handi]] hori (LLM) testu- eta irudi-datuen multzo masibo batean eratu zen, Googleren [[Tensor Processing Unit|Tensor Processing Unit-etan]] (TPU) trebatuta.
{{Multiple image
| total_width = 270
| caption_align = center
| image1 = Sundar Pichai (cropped).jpg
| caption1 =
| image2 = Demis Hassabis Royal Society.jpg
| caption2 =
| footer = [[Google]]-ko [[Sundar Pichai]] ({{abbr|L|left}}) eta [[DeepMind]]-eko [[Demis Hassabis]] ({{abbr|R|right}}) zuzendu zuten Geminiren garapena.
}}
Geminik audioarekin eta bideoarekin lan egin dezake ulertzeko eta horiekin elkarrekintzan aritzeko, baita honelakoak sortzea ere: testua (poesia, scriptak, musika-piezak, mezu elektronikoak, gutunak, etab.), konputagailurako [[Programazio|programazio-kodea]], eta itzulpenak (100 hizkuntza baino gehiagoren artean). Sormena behar duten hainbat motatako eduki sor ditzake (irudiak, marrazkiak, soinuak, musika, bideoak...), ikertzaileei datuak aztertzen lagundu diezaieke edo hipotesiak sortu. Geminik galderak erantzun ditzake modu informatiboan edo ikastaro pertsonalizatuak, jokoak, tutorialak... eginez. Noski hori dena egiten du AAren mugekin (erroreak, alborapena, "aluzinazioak"...).
[[Demis Hassabis|Demis Hassabisen]] arabera, Geminik apurka-apurka elementu robotikoekin konektatzeko aukera izan behar du, [[Ukimen|ukimenaren]] zentzua izan behar du eta eragingailuetan eragin ahal izan behar du, testuinguruaren eta munduaren inguruan zehatzagoa eta kontzienteagoa izatearekin batera.<ref name="BigData12Dec2023">{{Cite web|abizena=L|izenburua=Google lance Gemini : une IA conçue pour avoir 5 sens et une conscience|izena1=Bastien|data=2023-12-07|url=https://www.lebigdata.fr/google-gemini-tout-savoir|accessdate=2023-12-08}}.</ref>
== Deskribapena ==
Gemini, adimen artifizial multimodala den aldetik, hau da, adierazteko eta ulertzeko hainbat modu konbinatzeko gai den aldetik, adimen artifizialaren azken belaunaldian kokatzen da.<ref name="BigData12Dec2023">{{Cite web|abizena=L|izenburua=Google lance Gemini : une IA conçue pour avoir 5 sens et une conscience|izena1=Bastien|data=2023-12-07|url=https://www.lebigdata.fr/google-gemini-tout-savoir|accessdate=2023-12-08}}.</ref>
Gemini 2023an iragarri zen GPT-4 bezalako ereduak gaindituz bezala, aldi berean eta modu moldakorrean datu mota ezberdin asko prozesatu ahal izanik (testua, irudiak, mapak, soinuak, bideoak edo grafikoak). Horrek askotariko eskaerei erantzun diezaieke, hala nola testu idatziak, irudiak, soinuak eta kodeak sortzea; bideo-fluxuaren analisia, 3D eredu konplexuak sortzea, grafiko konplexuak, mapak eta abar aztertzea eta interpretatzea, <ref>{{Cite web|izenburua=Qu’est-ce que Google Gemini : la nouvelle génération d’IA ?|egilea=Yohann Poiron|data=19 septembre 2023|url=https://www.blog-nouvelles-technologies.fr/270685/quest-ce-que-google-gemini-nouvelle-generation-ia/}}.</ref>.<ref>{{Cite web|izenburua=Qu’est-ce que l’IA Gemini de Google qui quintuple GPT-4 ?|egilea=Eray Eliaçık|data=12 septembre 2023|url=https://fr.dataconomy.com/2023/09/12/quest-ce-que-lia-gemini-de-google-qui-quintuple-gpt-4/}}.</ref>
Googleren arabera, Gemini bereziki hornituta dago IT kodifikatzeko, AlphaCode 2 kodea sortzeko duen sistema berriari esker, lehiakideen %85 gainditzea ahalbidetuko liokeena.<ref name="BigData12Dec2023">{{Cite web|abizena=L|izenburua=Google lance Gemini : une IA conçue pour avoir 5 sens et une conscience|izena1=Bastien|data=2023-12-07|url=https://www.lebigdata.fr/google-gemini-tout-savoir|accessdate=2023-12-08}}.</ref>
== Funtzionamendua ==
Geminik PaLM 2 modeloaren neurona-sarea eta "Google Transformer" arkitektura (framework) erabiltzen ditu, eskala handiko beste hizkuntza-eredu batzuetan oinarritzen dena, hala nola OpenAIren IA [[BERT (hizkuntz eredua)|BERT]] (Bidirectional Encoder Presentations from Transformers) eta GPT-3 (Generative Pre-trained Transformer 3). Duet AI ere badu, testua eta irudiak sor ditzakeen AA.
Hala ere, BARD, ChatGPT eta beste AA batzuekin alderatuta, Geminik funtzio berriak eskainiko lituzke, eta aurrerapen handia AAri dagokionez: erraz prozesa ditzake datu multimodalak, bere arkitektura bateratuari esker, hainbat datu mota kodifikatu eta deskodetu ditzake sare bera erabiliz (Geminiren kodetzaileak hainbat datu mota bihur ditzake AAko deskodetzaileak uler dezakeen lengoaia komun batean. Deskodetzaile horrek hainbat motatako "irteerak" ere sor ditzake.<ref>{{Cite web|izenburua=What Is Google's AI Project Gemini and What Is It Working On?|egilea=Sahil Kapoor|data=22 août 2023|url=https://www.makeuseof.com/what-is-googles-ai-project-gemini/|accessdate=28 octobre 2023}}.</ref> 2023an, Wired-en, [[Demis Hassabis|Demis Hassabisek]] esan zion: “Maila handi batean, AlphaGo motako sistemen indar batzuen eta eredu handien gaitasun linguistiko sinestezinen arteko konbinaziotzat har dezake Gemini”, eta gaineratu zuen Geminik aukera emango duela grafikoak aztertzeko edo softwarea ahots bidez kontrolatzeko. Halaber, Gemini ingurune akademikorako aldez aurretik irekitzearen alde agertu zen (2023ko ekainean), azken horrek AA berri hori ebaluatzen lagundu ahal izateko.<ref>{{Cite web|abizena=Knight|izenburua=Google DeepMind CEO Demis Hassabis Says Its Next Algorithm Will Eclipse ChatGPT|izena1=Will|data=26 juin 2023|url=https://www.wired.com/story/google-deepmind-demis-hassabis-chatgpt/|issn=1059-1028|accessdate=2023-10-29}}.</ref>
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.0]]
|2023ko abendua
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Eredu multimodala, hiru tamainatan dator. Izen bereko chatbotean erabilia.
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini 1.5]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Eredu multimodala, Aditu-konbinazioko (Mixture of experts, MoE) arkitekturan oinarritua. Milioi bat tokenetik gorako testuinguruaren leihoa .
|-
|[[Gemini (language model)|Gemini Ultra]]
|2024ko otsaila
|[[Google DeepMind]]
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|
|
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg| * [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg| * [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg| * [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg| * [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg| * [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile|Adimen artifizial sortzailea]]
* [[Txatbot|Txatbot (Elkarrizketa-agentea)]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Indargarri bidezko ikaskuntza]]
* [[Hizkuntzaren prozesamendu|Hizkuntzen prozesamendua]]
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Perplexity AI]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
* Honan, Matt (December 6, 2023). "[https://www.technologyreview.com/2023/12/06/1084539/google-ceo-sundar-pichai-on-gemini-and-the-coming-age-of-ai/ Google CEO Sundar Pichai on Gemini and the coming age of AI]". MIT Technology Review. Archived from the original on December 6, 2023. Retrieved December 6, 2023.
* "[https://developers.googleblog.com/en/gemma-explained-overview-gemma-model-family-architectures/ Gemma explained: An overview of Gemma model family architectures- Google Developers Blog]". developers.googleblog.com. Retrieved August 15, 2024.
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Google]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
opx4kr93hoe2wucr0rtqmoxt1wow3wm
Claude (txatbota)
0
1219366
10021899
10021691
2025-01-03T16:53:54Z
Ksarasola
1491
/* Ikus, gainera */ esteka
10021899
wikitext
text/x-wiki
{{Lan infotaula
| irudia = Claude_AI_logo.svg
}}
'''Claude''' Anthropic enpresak garatutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza eredu handien]] familia bat da.<ref>{{Cite web|izenburua=Claude 2 AI: qué es y cómo funciona esta inteligencia artificial|data=2024-04-16|url=https://www.playgroundweb.com/futuro/claude-2-ai-que-es-y-como-funciona-30803|lana=PlayGround|accessdate=2024-04-21}}</ref> 2024 bitartean [[Euskara|euskaraz]] ondoen aritu izan den [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] sistemen artean egon da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-07-23|izenburua=Claude, euskaraz oso txukun egiten duen beste adimen artifizial bat|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1721298800|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ezaugarriak ==
Notion, Quora eta [[DuckDuckGo]] bezalako enpresa bazkideekin elkarlanean egindako ikerketaren emaitza da. Bere algoritmoa [[Txatbot|elkarrizketa-laguntzaile]] gisa funtzionala izateko trebatuta dago, eta hari galderak egin dakizkioke [[ChatGPT|ChatGPT-rekin]] egiten diren antzera. Haien entrenamenduak aukera ematen du planteatzen diren galderen emaitza gisa testua sortzeko, gizakiek egingo luketen moduan; hala ere, kontuan izan behar da algoritmo bat (software) denez, haren erantzunak semantika logiko batean oinarritutako testu-eraikuntza prediktibo bati dagozkiola, eta ez egiten diren galderen arrazoiketari.<ref>{{Cite web|izenburua=Semántica lógica|url=https://www.filosofia.org/enc/ros/se3.htm|lana=www.filosofia.org|accessdate=2023-06-08}}</ref> Adimen artifizialeko algoritmo guztiek bezala, [[wikidata:Q118876059|Claudek]] ez du autokontzientzia ez eta adimen orokorrik ere.<ref name=":1">{{Cite aldizkari|izenburua=Autoconciencia|orrialdeak=44–58|abizena1=Rodríguez|izena1=José Antonio Jiménez|data=2005-10-01|url=https://www.revistas.uma.es/index.php/espsi/article/view/13398|kazeta=Escritos de Psicología - Psychological Writings|liburukia=1|alea=7|issn=1989-3809|doi=10.24310/espsiescpsi.vi7.13398|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref name=":2">{{Cite aldizkari|izenburua=Inteligencia general|orrialdeak=4990–4998|abizena1=Rodrigues|abizena2=Wagner|abizena3=Barth|izena1=Fabiano de Abreu|izena2=Roselene Espírito Santo|izena3=Natália|data=2022-03-11|url=https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1854|kazeta=Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar|liburukia=6|alea=1|issn=2707-2215|doi=10.37811/cl_rcm.v6i1.1854|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Inteligencia General: ¿qué es y cómo ha evolucionado?|data=2019-11-14|url=https://psicologiaymente.com/inteligencia/inteligencia-general|lana=psicologiaymente.com|accessdate=2023-06-08}}</ref>
[[wikidata:Q118876059|Claudek]] gai zehatzei buruzko laburpenak eman ditzake edo istorioak sortu, besteak beste, jarduera hauek:
* Testua sortzea, hizkuntzak itzultzea, sormen-eduki mota desberdinak idaztea eta galderei modu informatiboan erantzutea.
* Jarraibideak betetzea eta eskaerak kontu handiz osatzea.
* Bere ezagutza erabiltzea galderei modu osoan eta informatiboan erantzuteko, nahiz eta galdera irekiak, desafiatzaileak edo bitxiak izan.
* Testu-edukia duten testu sortzaileen formatuak sortzea, hala nola poemak, [[Programazio|programazio-kodea]], gidoiak, musika-piezak, mezu elektronikoak, gutunak, etab.
[[Fitxategi:Claude 3.5 Sonnet example screenshot.webp|erdian|thumb|480x480px|Galdera bat eta Claude-ren erantzuna]]
== Bertsioak ==
'''Claude 3'''
Claude 3 2024ko martxoaren 14an abiatu zen, zeregin kognitibo sorta zabal baten bidez industrian erreferentzia-puntu berriak ezarri zituela esanez. Claude 3 familiak hiru abangoardiako modelo ditu, edukieraren goranzko ordenan: Haiku, Sonnet eta Opus. Claude 3 Opusen bertsio lehenetsiak 200,000 tokeneko testuinguru leihoa du, baina gaitasun hau milioi bateraino zabaltzen ari da erabilera kasu zehatzetarako.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing the next generation of Claude|url=https://www.anthropic.com/news/claude-3-family|lana=www.anthropic.com|accessdate=2024-04-12}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Claude 3 overtakes GPT-4 in the duel of the AI bots. Here's how to get in on the action|url=https://www.zdnet.com/article/claude-3-overtakes-gpt-4-in-the-duel-of-the-ai-bots-heres-how-to-get-in-on-the-action/|lana=ZDNET|accessdate=2024-04-12}}</ref>
Claude 3k arrazoiketa metakognitiboa egin duela dirudi, lastategi batean orratza ebaluatzean artifizialki probatzen ari direla konturatzeko gaitasuna barne.<ref>{{Cite web|izena=Benj|abizena=Edwards|izenburua=Anthropic’s Claude 3 causes stir by seeming to realize when it was being tested|data=2024-03-05|url=https://arstechnica.com/information-technology/2024/03/claude-3-seems-to-detect-when-it-is-being-tested-sparking-ai-buzz-online/|lana=Ars Technica|accessdate=2024-04-12}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Claude AI Review: The Most Conversational AI Engine|url=https://www.cnet.com/tech/services-and-software/claude-ai-review-the-most-conversational-ai-engine/|lana=CNET|accessdate=2024-04-12}}</ref>
{| class="wikitable"
|+Clauderen ezaugarri teknikoak
!Ezaugarria
!Deskribapena
|-
|Izena
|[[wikidata:Q118876059|Claude]]
|-
|Sortzailea
|[[wikidata:Q116758847|Anthropic]]
|-
|Mota
|Adimen artifizialeko laguntzailea, gaitasun mugatuekin<ref>{{Cite web|izena=Ainoa Maestre|abizena=Mata|izenburua=▷ Descubre cómo un asistente de inteligencia artificial puede hacerte la vida más fácil {{!}} 2023|data=2023-05-24|url=https://inteligencia10.es/artificial/asistente-de-inteligencia-artificial/|lana=Inteligencia 10|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Hasiera urtea
|2023ko martxoaren 14a<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing Claude|url=https://www.anthropic.com/index/introducing-claude|lana=Anthropic|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Teknologiak
|Ikaskuntza automatikoko teknikekin (machine learning) entrenatutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredua]] da.<ref>{{Cite web|abizena=BBVA|izenburua=Te contamos qué es el 'machine learning' y cómo funciona|data=2019-11-08|url=https://www.bbva.com/es/innovacion/machine-learning-que-es-y-como-funciona/|lana=BBVA NOTICIAS|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Ezagutzak
|Entrenamendurako erabilitako parametro kopuruari buruzko informaziorik ez da eman, baina milioika datu idatzi eta elkarrizketa erabili zirela aipatu da.
|-
|Gaitasunak
|Gai da elkarrizketa sinpleak izateko, galderei erantzuteko, gai jakin batzuei buruzko gomendioak eta informazioa emateko, baina muga batzuekin.
|-
|Helburua
|Giza jarduera jakin batzuetan laguntzea, denbora eta ahalegina aurrezteko. Baina ohartarazten da erabaki garrantzitsuak beti pertsonek hartu behar dituztela
|-
|Mugak
|Ez du adimen orokorrik giza gaitasunak berdindu nahi badira.<ref name=":2">{{Cite aldizkari|izenburua=Inteligencia general|orrialdeak=4990–4998|abizena1=Rodrigues|abizena2=Wagner|abizena3=Barth|izena1=Fabiano de Abreu|izena2=Roselene Espírito Santo|izena3=Natália|data=2022-03-11|url=https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1854|kazeta=Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar|liburukia=6|alea=1|issn=2707-2215|doi=10.37811/cl_rcm.v6i1.1854|accessdate=2023-06-08}}</ref> Ez du ez autokontzientziarik, ez hautamenik, ez enpatiarik, ez intuiziorik, ez sormenik, ez judizio moralik.<ref name=":1">{{Cite aldizkari|izenburua=Autoconciencia|orrialdeak=44–58|abizena1=Rodríguez|izena1=José Antonio Jiménez|data=2005-10-01|url=https://www.revistas.uma.es/index.php/espsi/article/view/13398|kazeta=Escritos de Psicología - Psychological Writings|liburukia=1|alea=7|issn=1989-3809|doi=10.24310/espsiescpsi.vi7.13398|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Qué es la Empatía (y su significado)|url=https://www.significados.com/empatia/|lana=Significados|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Intuición: concepto, cómo desarrollarla y características|url=https://humanidades.com/intuicion/|lana=https://humanidades.com/|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La creatividad: concepto, técnicas y aplicaciones|url=https://programas.cuaed.unam.mx/repositorio/moodle/pluginfile.php/166/mod_resource/content/1/la-creatividad/index.html|lana=programas.cuaed.unam.mx|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=El Juicio Moral|abizena1=Beltran Llera|izena1=Jsús|data=1978|url=https://revistadepedagogia.org/wp-content/uploads/2018/04/2-El-Juicio-Moral.pdf|kazeta=Revista Española de Pedagogía|liburukia=36|alea=141|accessdate=08/06/2023}}</ref>
|-
|Plataforma
|Web plataforman lan egiten du bere webgune ofizialean: <nowiki>https://claude.ai/</nowiki>
|}
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Claude (hizkuntza-eredu handia)|Claude]]
|2021eko urria
|[[Anthropic]]
|52
|400 mila milioi token
|
|beta
|Elkarrizketetan nahi den portaerarako ongi doitua .
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2]]
|2023ko uztaila
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Claude txatborean erabiltzen da.
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2.1]]
|2023ko azaroa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Claude txabotean erabiltzen da. 200.000 tokeneko edo ~500 orrialdeko testuinguru-leihoa du.
|-
|[[Claude (language model)|Claude 3]]
|2024ko martxoa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Hiru modelo ditu: Haiku, Sonnet eta Opus.
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":12">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|* [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|* [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|* [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|* [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile]]
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[ChatGPT]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
* [https://www.anthropic.com/index/introducing-claude Introducing Claude]
* [https://www.anthropic.com/ Anthropic]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Adimen Artifizialeko aplikazioak]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
0pbrrg555ihqege7kes8iey9fs3s1of
10021975
10021899
2025-01-03T18:05:06Z
Ksarasola
1491
/* Ikus, gainera */ LLaMA
10021975
wikitext
text/x-wiki
{{Lan infotaula
| irudia = Claude_AI_logo.svg
}}
'''Claude''' Anthropic enpresak garatutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza eredu handien]] familia bat da.<ref>{{Cite web|izenburua=Claude 2 AI: qué es y cómo funciona esta inteligencia artificial|data=2024-04-16|url=https://www.playgroundweb.com/futuro/claude-2-ai-que-es-y-como-funciona-30803|lana=PlayGround|accessdate=2024-04-21}}</ref> 2024 bitartean [[Euskara|euskaraz]] ondoen aritu izan den [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] sistemen artean egon da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-07-23|izenburua=Claude, euskaraz oso txukun egiten duen beste adimen artifizial bat|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1721298800|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ezaugarriak ==
Notion, Quora eta [[DuckDuckGo]] bezalako enpresa bazkideekin elkarlanean egindako ikerketaren emaitza da. Bere algoritmoa [[Txatbot|elkarrizketa-laguntzaile]] gisa funtzionala izateko trebatuta dago, eta hari galderak egin dakizkioke [[ChatGPT|ChatGPT-rekin]] egiten diren antzera. Haien entrenamenduak aukera ematen du planteatzen diren galderen emaitza gisa testua sortzeko, gizakiek egingo luketen moduan; hala ere, kontuan izan behar da algoritmo bat (software) denez, haren erantzunak semantika logiko batean oinarritutako testu-eraikuntza prediktibo bati dagozkiola, eta ez egiten diren galderen arrazoiketari.<ref>{{Cite web|izenburua=Semántica lógica|url=https://www.filosofia.org/enc/ros/se3.htm|lana=www.filosofia.org|accessdate=2023-06-08}}</ref> Adimen artifizialeko algoritmo guztiek bezala, [[wikidata:Q118876059|Claudek]] ez du autokontzientzia ez eta adimen orokorrik ere.<ref name=":1">{{Cite aldizkari|izenburua=Autoconciencia|orrialdeak=44–58|abizena1=Rodríguez|izena1=José Antonio Jiménez|data=2005-10-01|url=https://www.revistas.uma.es/index.php/espsi/article/view/13398|kazeta=Escritos de Psicología - Psychological Writings|liburukia=1|alea=7|issn=1989-3809|doi=10.24310/espsiescpsi.vi7.13398|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref name=":2">{{Cite aldizkari|izenburua=Inteligencia general|orrialdeak=4990–4998|abizena1=Rodrigues|abizena2=Wagner|abizena3=Barth|izena1=Fabiano de Abreu|izena2=Roselene Espírito Santo|izena3=Natália|data=2022-03-11|url=https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1854|kazeta=Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar|liburukia=6|alea=1|issn=2707-2215|doi=10.37811/cl_rcm.v6i1.1854|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Inteligencia General: ¿qué es y cómo ha evolucionado?|data=2019-11-14|url=https://psicologiaymente.com/inteligencia/inteligencia-general|lana=psicologiaymente.com|accessdate=2023-06-08}}</ref>
[[wikidata:Q118876059|Claudek]] gai zehatzei buruzko laburpenak eman ditzake edo istorioak sortu, besteak beste, jarduera hauek:
* Testua sortzea, hizkuntzak itzultzea, sormen-eduki mota desberdinak idaztea eta galderei modu informatiboan erantzutea.
* Jarraibideak betetzea eta eskaerak kontu handiz osatzea.
* Bere ezagutza erabiltzea galderei modu osoan eta informatiboan erantzuteko, nahiz eta galdera irekiak, desafiatzaileak edo bitxiak izan.
* Testu-edukia duten testu sortzaileen formatuak sortzea, hala nola poemak, [[Programazio|programazio-kodea]], gidoiak, musika-piezak, mezu elektronikoak, gutunak, etab.
[[Fitxategi:Claude 3.5 Sonnet example screenshot.webp|erdian|thumb|480x480px|Galdera bat eta Claude-ren erantzuna]]
== Bertsioak ==
'''Claude 3'''
Claude 3 2024ko martxoaren 14an abiatu zen, zeregin kognitibo sorta zabal baten bidez industrian erreferentzia-puntu berriak ezarri zituela esanez. Claude 3 familiak hiru abangoardiako modelo ditu, edukieraren goranzko ordenan: Haiku, Sonnet eta Opus. Claude 3 Opusen bertsio lehenetsiak 200,000 tokeneko testuinguru leihoa du, baina gaitasun hau milioi bateraino zabaltzen ari da erabilera kasu zehatzetarako.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing the next generation of Claude|url=https://www.anthropic.com/news/claude-3-family|lana=www.anthropic.com|accessdate=2024-04-12}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Claude 3 overtakes GPT-4 in the duel of the AI bots. Here's how to get in on the action|url=https://www.zdnet.com/article/claude-3-overtakes-gpt-4-in-the-duel-of-the-ai-bots-heres-how-to-get-in-on-the-action/|lana=ZDNET|accessdate=2024-04-12}}</ref>
Claude 3k arrazoiketa metakognitiboa egin duela dirudi, lastategi batean orratza ebaluatzean artifizialki probatzen ari direla konturatzeko gaitasuna barne.<ref>{{Cite web|izena=Benj|abizena=Edwards|izenburua=Anthropic’s Claude 3 causes stir by seeming to realize when it was being tested|data=2024-03-05|url=https://arstechnica.com/information-technology/2024/03/claude-3-seems-to-detect-when-it-is-being-tested-sparking-ai-buzz-online/|lana=Ars Technica|accessdate=2024-04-12}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Claude AI Review: The Most Conversational AI Engine|url=https://www.cnet.com/tech/services-and-software/claude-ai-review-the-most-conversational-ai-engine/|lana=CNET|accessdate=2024-04-12}}</ref>
{| class="wikitable"
|+Clauderen ezaugarri teknikoak
!Ezaugarria
!Deskribapena
|-
|Izena
|[[wikidata:Q118876059|Claude]]
|-
|Sortzailea
|[[wikidata:Q116758847|Anthropic]]
|-
|Mota
|Adimen artifizialeko laguntzailea, gaitasun mugatuekin<ref>{{Cite web|izena=Ainoa Maestre|abizena=Mata|izenburua=▷ Descubre cómo un asistente de inteligencia artificial puede hacerte la vida más fácil {{!}} 2023|data=2023-05-24|url=https://inteligencia10.es/artificial/asistente-de-inteligencia-artificial/|lana=Inteligencia 10|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Hasiera urtea
|2023ko martxoaren 14a<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing Claude|url=https://www.anthropic.com/index/introducing-claude|lana=Anthropic|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Teknologiak
|Ikaskuntza automatikoko teknikekin (machine learning) entrenatutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredua]] da.<ref>{{Cite web|abizena=BBVA|izenburua=Te contamos qué es el 'machine learning' y cómo funciona|data=2019-11-08|url=https://www.bbva.com/es/innovacion/machine-learning-que-es-y-como-funciona/|lana=BBVA NOTICIAS|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Ezagutzak
|Entrenamendurako erabilitako parametro kopuruari buruzko informaziorik ez da eman, baina milioika datu idatzi eta elkarrizketa erabili zirela aipatu da.
|-
|Gaitasunak
|Gai da elkarrizketa sinpleak izateko, galderei erantzuteko, gai jakin batzuei buruzko gomendioak eta informazioa emateko, baina muga batzuekin.
|-
|Helburua
|Giza jarduera jakin batzuetan laguntzea, denbora eta ahalegina aurrezteko. Baina ohartarazten da erabaki garrantzitsuak beti pertsonek hartu behar dituztela
|-
|Mugak
|Ez du adimen orokorrik giza gaitasunak berdindu nahi badira.<ref name=":2">{{Cite aldizkari|izenburua=Inteligencia general|orrialdeak=4990–4998|abizena1=Rodrigues|abizena2=Wagner|abizena3=Barth|izena1=Fabiano de Abreu|izena2=Roselene Espírito Santo|izena3=Natália|data=2022-03-11|url=https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1854|kazeta=Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar|liburukia=6|alea=1|issn=2707-2215|doi=10.37811/cl_rcm.v6i1.1854|accessdate=2023-06-08}}</ref> Ez du ez autokontzientziarik, ez hautamenik, ez enpatiarik, ez intuiziorik, ez sormenik, ez judizio moralik.<ref name=":1">{{Cite aldizkari|izenburua=Autoconciencia|orrialdeak=44–58|abizena1=Rodríguez|izena1=José Antonio Jiménez|data=2005-10-01|url=https://www.revistas.uma.es/index.php/espsi/article/view/13398|kazeta=Escritos de Psicología - Psychological Writings|liburukia=1|alea=7|issn=1989-3809|doi=10.24310/espsiescpsi.vi7.13398|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Qué es la Empatía (y su significado)|url=https://www.significados.com/empatia/|lana=Significados|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Intuición: concepto, cómo desarrollarla y características|url=https://humanidades.com/intuicion/|lana=https://humanidades.com/|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La creatividad: concepto, técnicas y aplicaciones|url=https://programas.cuaed.unam.mx/repositorio/moodle/pluginfile.php/166/mod_resource/content/1/la-creatividad/index.html|lana=programas.cuaed.unam.mx|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=El Juicio Moral|abizena1=Beltran Llera|izena1=Jsús|data=1978|url=https://revistadepedagogia.org/wp-content/uploads/2018/04/2-El-Juicio-Moral.pdf|kazeta=Revista Española de Pedagogía|liburukia=36|alea=141|accessdate=08/06/2023}}</ref>
|-
|Plataforma
|Web plataforman lan egiten du bere webgune ofizialean: <nowiki>https://claude.ai/</nowiki>
|}
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Claude (hizkuntza-eredu handia)|Claude]]
|2021eko urria
|[[Anthropic]]
|52
|400 mila milioi token
|
|beta
|Elkarrizketetan nahi den portaerarako ongi doitua .
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2]]
|2023ko uztaila
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Claude txatborean erabiltzen da.
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2.1]]
|2023ko azaroa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Claude txabotean erabiltzen da. 200.000 tokeneko edo ~500 orrialdeko testuinguru-leihoa du.
|-
|[[Claude (language model)|Claude 3]]
|2024ko martxoa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Hiru modelo ditu: Haiku, Sonnet eta Opus.
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":12">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|* [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|* [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|* [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|* [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile]]
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[ChatGPT]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
* [https://www.anthropic.com/index/introducing-claude Introducing Claude]
* [https://www.anthropic.com/ Anthropic]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Adimen Artifizialeko aplikazioak]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
jeg0e4g5j0agdfiu7v3t0zi24w6g310
10021978
10021975
2025-01-03T18:08:23Z
Ksarasola
1491
Erreferentzia
10021978
wikitext
text/x-wiki
{{Lan infotaula
| irudia = Claude_AI_logo.svg
}}
'''Claude''' Anthropic enpresak garatutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza eredu handien]] familia bat da.<ref>{{Cite web|izenburua=Claude 2 AI: qué es y cómo funciona esta inteligencia artificial|data=2024-04-16|url=https://www.playgroundweb.com/futuro/claude-2-ai-que-es-y-como-funciona-30803|lana=PlayGround|accessdate=2024-04-21}}</ref> 2024 bitartean [[Euskara|euskaraz]] ondoen aritu izan den [[Adimen artifizial|adimen artifizialeko]] sistemen artean egon da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-07-23|izenburua=Claude, euskaraz oso txukun egiten duen beste adimen artifizial bat|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1721298800|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref> <ref name=":0">{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ezaugarriak ==
Notion, Quora eta [[DuckDuckGo]] bezalako enpresa bazkideekin elkarlanean egindako ikerketaren emaitza da. Bere algoritmoa [[Txatbot|elkarrizketa-laguntzaile]] gisa funtzionala izateko trebatuta dago, eta hari galderak egin dakizkioke [[ChatGPT|ChatGPT-rekin]] egiten diren antzera. Haien entrenamenduak aukera ematen du planteatzen diren galderen emaitza gisa testua sortzeko, gizakiek egingo luketen moduan; hala ere, kontuan izan behar da algoritmo bat (software) denez, haren erantzunak semantika logiko batean oinarritutako testu-eraikuntza prediktibo bati dagozkiola, eta ez egiten diren galderen arrazoiketari.<ref>{{Cite web|izenburua=Semántica lógica|url=https://www.filosofia.org/enc/ros/se3.htm|lana=www.filosofia.org|accessdate=2023-06-08}}</ref> Adimen artifizialeko algoritmo guztiek bezala, [[wikidata:Q118876059|Claudek]] ez du autokontzientzia ez eta adimen orokorrik ere.<ref name=":1">{{Cite aldizkari|izenburua=Autoconciencia|orrialdeak=44–58|abizena1=Rodríguez|izena1=José Antonio Jiménez|data=2005-10-01|url=https://www.revistas.uma.es/index.php/espsi/article/view/13398|kazeta=Escritos de Psicología - Psychological Writings|liburukia=1|alea=7|issn=1989-3809|doi=10.24310/espsiescpsi.vi7.13398|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref name=":2">{{Cite aldizkari|izenburua=Inteligencia general|orrialdeak=4990–4998|abizena1=Rodrigues|abizena2=Wagner|abizena3=Barth|izena1=Fabiano de Abreu|izena2=Roselene Espírito Santo|izena3=Natália|data=2022-03-11|url=https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1854|kazeta=Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar|liburukia=6|alea=1|issn=2707-2215|doi=10.37811/cl_rcm.v6i1.1854|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Inteligencia General: ¿qué es y cómo ha evolucionado?|data=2019-11-14|url=https://psicologiaymente.com/inteligencia/inteligencia-general|lana=psicologiaymente.com|accessdate=2023-06-08}}</ref>
[[wikidata:Q118876059|Claudek]] gai zehatzei buruzko laburpenak eman ditzake edo istorioak sortu, besteak beste, jarduera hauek:
* Testua sortzea, hizkuntzak itzultzea, sormen-eduki mota desberdinak idaztea eta galderei modu informatiboan erantzutea.
* Jarraibideak betetzea eta eskaerak kontu handiz osatzea.
* Bere ezagutza erabiltzea galderei modu osoan eta informatiboan erantzuteko, nahiz eta galdera irekiak, desafiatzaileak edo bitxiak izan.
* Testu-edukia duten testu sortzaileen formatuak sortzea, hala nola poemak, [[Programazio|programazio-kodea]], gidoiak, musika-piezak, mezu elektronikoak, gutunak, etab.
[[Fitxategi:Claude 3.5 Sonnet example screenshot.webp|erdian|thumb|480x480px|Galdera bat eta Claude-ren erantzuna]]
== Bertsioak ==
'''Claude 3'''
Claude 3 2024ko martxoaren 14an abiatu zen, zeregin kognitibo sorta zabal baten bidez industrian erreferentzia-puntu berriak ezarri zituela esanez. Claude 3 familiak hiru abangoardiako modelo ditu, edukieraren goranzko ordenan: Haiku, Sonnet eta Opus. Claude 3 Opusen bertsio lehenetsiak 200,000 tokeneko testuinguru leihoa du, baina gaitasun hau milioi bateraino zabaltzen ari da erabilera kasu zehatzetarako.<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing the next generation of Claude|url=https://www.anthropic.com/news/claude-3-family|lana=www.anthropic.com|accessdate=2024-04-12}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Claude 3 overtakes GPT-4 in the duel of the AI bots. Here's how to get in on the action|url=https://www.zdnet.com/article/claude-3-overtakes-gpt-4-in-the-duel-of-the-ai-bots-heres-how-to-get-in-on-the-action/|lana=ZDNET|accessdate=2024-04-12}}</ref>
Claude 3k arrazoiketa metakognitiboa egin duela dirudi, lastategi batean orratza ebaluatzean artifizialki probatzen ari direla konturatzeko gaitasuna barne.<ref>{{Cite web|izena=Benj|abizena=Edwards|izenburua=Anthropic’s Claude 3 causes stir by seeming to realize when it was being tested|data=2024-03-05|url=https://arstechnica.com/information-technology/2024/03/claude-3-seems-to-detect-when-it-is-being-tested-sparking-ai-buzz-online/|lana=Ars Technica|accessdate=2024-04-12}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Claude AI Review: The Most Conversational AI Engine|url=https://www.cnet.com/tech/services-and-software/claude-ai-review-the-most-conversational-ai-engine/|lana=CNET|accessdate=2024-04-12}}</ref>
{| class="wikitable"
|+Clauderen ezaugarri teknikoak
!Ezaugarria
!Deskribapena
|-
|Izena
|[[wikidata:Q118876059|Claude]]
|-
|Sortzailea
|[[wikidata:Q116758847|Anthropic]]
|-
|Mota
|Adimen artifizialeko laguntzailea, gaitasun mugatuekin<ref>{{Cite web|izena=Ainoa Maestre|abizena=Mata|izenburua=▷ Descubre cómo un asistente de inteligencia artificial puede hacerte la vida más fácil {{!}} 2023|data=2023-05-24|url=https://inteligencia10.es/artificial/asistente-de-inteligencia-artificial/|lana=Inteligencia 10|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Hasiera urtea
|2023ko martxoaren 14a<ref>{{Cite web|izenburua=Introducing Claude|url=https://www.anthropic.com/index/introducing-claude|lana=Anthropic|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Teknologiak
|Ikaskuntza automatikoko teknikekin (machine learning) entrenatutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|hizkuntza-eredua]] da.<ref>{{Cite web|abizena=BBVA|izenburua=Te contamos qué es el 'machine learning' y cómo funciona|data=2019-11-08|url=https://www.bbva.com/es/innovacion/machine-learning-que-es-y-como-funciona/|lana=BBVA NOTICIAS|accessdate=2023-06-08}}</ref>
|-
|Ezagutzak
|Entrenamendurako erabilitako parametro kopuruari buruzko informaziorik ez da eman, baina milioika datu idatzi eta elkarrizketa erabili zirela aipatu da.
|-
|Gaitasunak
|Gai da elkarrizketa sinpleak izateko, galderei erantzuteko, gai jakin batzuei buruzko gomendioak eta informazioa emateko, baina muga batzuekin.
|-
|Helburua
|Giza jarduera jakin batzuetan laguntzea, denbora eta ahalegina aurrezteko. Baina ohartarazten da erabaki garrantzitsuak beti pertsonek hartu behar dituztela
|-
|Mugak
|Ez du adimen orokorrik giza gaitasunak berdindu nahi badira.<ref name=":2">{{Cite aldizkari|izenburua=Inteligencia general|orrialdeak=4990–4998|abizena1=Rodrigues|abizena2=Wagner|abizena3=Barth|izena1=Fabiano de Abreu|izena2=Roselene Espírito Santo|izena3=Natália|data=2022-03-11|url=https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1854|kazeta=Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar|liburukia=6|alea=1|issn=2707-2215|doi=10.37811/cl_rcm.v6i1.1854|accessdate=2023-06-08}}</ref> Ez du ez autokontzientziarik, ez hautamenik, ez enpatiarik, ez intuiziorik, ez sormenik, ez judizio moralik.<ref name=":1">{{Cite aldizkari|izenburua=Autoconciencia|orrialdeak=44–58|abizena1=Rodríguez|izena1=José Antonio Jiménez|data=2005-10-01|url=https://www.revistas.uma.es/index.php/espsi/article/view/13398|kazeta=Escritos de Psicología - Psychological Writings|liburukia=1|alea=7|issn=1989-3809|doi=10.24310/espsiescpsi.vi7.13398|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Qué es la Empatía (y su significado)|url=https://www.significados.com/empatia/|lana=Significados|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Intuición: concepto, cómo desarrollarla y características|url=https://humanidades.com/intuicion/|lana=https://humanidades.com/|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La creatividad: concepto, técnicas y aplicaciones|url=https://programas.cuaed.unam.mx/repositorio/moodle/pluginfile.php/166/mod_resource/content/1/la-creatividad/index.html|lana=programas.cuaed.unam.mx|accessdate=2023-06-08}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=El Juicio Moral|abizena1=Beltran Llera|izena1=Jsús|data=1978|url=https://revistadepedagogia.org/wp-content/uploads/2018/04/2-El-Juicio-Moral.pdf|kazeta=Revista Española de Pedagogía|liburukia=36|alea=141|accessdate=08/06/2023}}</ref>
|-
|Plataforma
|Web plataforman lan egiten du bere webgune ofizialean: <nowiki>https://claude.ai/</nowiki>
|}
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Claude (hizkuntza-eredu handia)|Claude]]
|2021eko urria
|[[Anthropic]]
|52
|400 mila milioi token
|
|beta
|Elkarrizketetan nahi den portaerarako ongi doitua .
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2]]
|2023ko uztaila
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Claude txatborean erabiltzen da.
|-
|[[Claude (language model)|Claude 2.1]]
|2023ko azaroa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Claude txabotean erabiltzen da. 200.000 tokeneko edo ~500 orrialdeko testuinguru-leihoa du.
|-
|[[Claude (language model)|Claude 3]]
|2024ko martxoa
|Anthropic
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Ezezaguna
|Proprietary
|Hiru modelo ditu: Haiku, Sonnet eta Opus.
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":0" /><ref name=":12">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|* [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|* [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|* [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|* [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile]]
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[ChatGPT]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
* [https://www.anthropic.com/index/introducing-claude Introducing Claude]
* [https://www.anthropic.com/ Anthropic]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hizkuntzaren prozesamendua]]
[[Kategoria:Adimen Artifizialeko aplikazioak]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
owpaphl1fis4wp1um3478swibv5ssz5
Latxa (hizkuntza-eredu handia)
0
1219367
10021969
10018642
2025-01-03T18:02:33Z
Ksarasola
1491
Ikus, gainera. LLaMA
10021969
wikitext
text/x-wiki
{{Software infotaula
| irudia = Latxa_logotipoa.jpg
}}'''Latxa''' [[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitateko]] [[HiTZ zentroa|HiTZ zentroak]] sortutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza Eredu Handien]] (HEH, ''Large Laguage Model'') familia bat da, lizentzia libre duen [[Meta (konpainia)|Meta]] konpainiaren [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]] ereduetan oinarrituta dagoena.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Arantxa|abizena=Iraola|urtea=2024-05-10|izenburua=EGA egiten ikasten ari da Latxa|hizkuntza=eu|data=2024-05-10|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/ega-egiten-ikasten-ari-da-latxa_2124842_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-12-29}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Julen Etxaniz, Oscar Sainz, Naiara Perez, Itziar Aldabe, German Rigau, Eneko Agirre, Aitor Ormazabal, Mikel Artetxe eta Aitor Soroa.|urtea=2024|izenburua=Latxa: An Open Language Model and Evaluation Suite for Basque --- Proceedings of the 62nd Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics.|argitaletxea=ACL, Association for Computational Linguistics|orrialdeak=14952–14972|hizkuntza=en|url=https://aclanthology.org/2024.acl-long.799.pdf|aldizkaria=Association for Computational Linguistics}}</ref>
Gaur egungo [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|HEHek]] errendimendu harrigarria dute baliabide ugariko hizkuntzetan, adibidez ingeleserako ChatGPT edo Bard-ek dituztenak. Euskara eta baliabide urriko beste hizkuntzen kasuan, ordea, haien errendimendua ausazko asmatzetik hurbil dago. Honek baliabide ugariko eta urriko hizkuntzen arteko arrakala teknologikoa handitu egiten du, tresna digitalei dagokionez behinik behin. Latxaren helburua muga horiek gainditu eta HEH-etan oinarritutako euskaraz dabiltzan ikerketa, berrikuntza eta produktuen garapena sustatzea da. Lan hori [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzak]] lagundu du ([[IKER-GAITU]] proiektuaren barruan).<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Eneko|abizena=Agirre|urtea=2024|izenburua=Latxa - euskararentzat inoiz eraikitako hizkuntza eredurik handiena {{!}} HiTZ Zentroa|argitaletxea=HiTZ zentroa - EHuskal Herriko Unibertsitatea|abizena2=Etxaniz|abizena3=Sainz|izena2=Julen|izena3=Oscar|url=https://www.hitz.eus/eu/node/340|aldizkaria=www.hitz.eus|sartze-data=2024-12-28}}</ref>
Hitz zentroak 2024ko maiatzean Latxa eredu linguistikoaren aurrerabideen berri eman zuenean azaldu zuen ChatGPTren lehen bertsioa gainditu zuela, adibidez, [[Euskararen Gaitasun Agiria|EGAren]] atariko proba egiten, eta [[Trivial Pursuit|Trivialen]].<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
Latxa ereduak aldez aurretik trebatutako oinarrizko ereduak dira, 7-70 mila miloi parametro arteko ereduak biltzen dituzte. Erabiltzaileari zuzendutako jarraibide edo hobespenetan findu ez direnak. Eredu hauek ez dira, beraz, publiko orokorrak zuzenean erabiltzeko. Alabaina, eredu hauek funtsezkoak dira euskararako hizkuntza-teknologia darabilten tresna arrakastatsuak eraikitzeko. Eredu ireki hauek kaleratu dituzte teknikari adituek produktuak garatzeko erabil ditzaten edo eredua bera aplikazio jakinetara doitu dezaten. Dagoeneko erabiltzaileen jarraibideak segitzeko gai diren ereduak lantzen ari dira zentro horretan, baina 2024an oraindik ez zegoen garbi publiko orokorrak GPTrekin gazteleraz edo ingelesez lortzen den adinako kalitatea duten ereduak eraiki daitezkeenik euskararentzat. Hori da, hain zuzen, zentroaren ikerketen jomuga eta hortaz 2024ko eredua lehen bertsio bat bezala hartu daiteke, ikerketaren ondorioz eredu hobeak sortu nahi dituzte eta. Ereduak HiTZ zentroak dituen [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPU]] motako [[Zerbitzari|zerbitzariak]] erabiliz garatu dituzte, eta azken ereduak [[CINECA|CINECAko]] [[Leonardo superordenagailua|Leonardo superordenagailuan]] entrenatu dituzte.<ref name=":0" />
Eredua eraikitzeko testu multzoari dagokionez, [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl]] erabili dute, euskarazko testuez osatutako testu multzoa, 1,72 milloi dokumentu eta 288 miloi hitz dituena. EusCrawl kalitatezko edukia duten 33 webguneetatik erauzi zen, internetetik corpusak osatzeko beste teknikak baino kalitate hobea eskainiaz.<ref name=":0" />
Ereduen kalitatea ebaluatzeko, ataza ezberdin eta askotarikoak erabili dituzte. Ataza horiek hainbat gaitasun linguistikotan ereduek duten gaitasuna neurtzen dute, hala nola, irakurketen ulermena, sen ona eta arrazoibidea, sentimenduen analisia, jarreren hautematea, gaien sailkapena, korreferentzia, inferentzia eta hitzen adierak. Ingelesezko LLaMA ereduak eta orain arteko euskara biltzen duten hizkuntza eredu onenetariko batzuk probatu dituzte Latxaren emaitzekin konparatzeko, eta argi ikusten da Latxa ereduak direla hoberenak, eta tamaina. handitu ahala emaitzak ere hobetzen doazela.<ref name=":0" />
Latxa ereduek [[LLaMA-2|LLaMA-2 License]] delakoa heredatzen dute, ikerkuntzarako eta jarduera komertziala baimentzen duena. Nahiz eta ingelesezko ereduetan egon oinarrituta, Latxa ereduak euskaraz erabiltzeko pentsatu dira, eta hortaz, beste hizkuntzatan duten kalitatea ez dute bermatzen.<ref name=":0" />
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
|2024ko urtarrila
|[[HiTZ zentroa]]
|70
|Llama 2-ren 2 bilioi token
+ euskarazko 288 milioi hitz
|
|LLaMA-2 License
|Euskararako eredua da. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik LLaMA ereduetan oinarritzen da eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz) gehitu da.
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg| [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg| [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg| [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg| [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg| [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 30|
*[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Hizkuntzaren prozesamendu|Hizkuntzen prozesamendua]]
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile|Adimen artifizial sortzailea]]
* [[Txatbot|Txatbot (Elkarrizketa-agentea)]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Indargarri bidezko ikaskuntza]]
}}
== Kanpo estekak ==
* [https://huggingface.co/collections/HiTZ/latxa-65a697e6838b3acc53677304 Latxa HuggingFace-en]. Begiratu “model card” delakoa informazio teknikorako eta ereduak erabiltzen hasteko argibideetarako.
* [https://ai.meta.com/llama/license/ LLaMA-2] lizentzia
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hitz zentroa]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
nw4nvp53vecctb6aucmt4z4ar09ywwj
10021982
10021969
2025-01-03T18:11:37Z
Ksarasola
1491
/* Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak */ Erreferentzia
10021982
wikitext
text/x-wiki
{{Software infotaula
| irudia = Latxa_logotipoa.jpg
}}'''Latxa''' [[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitateko]] [[HiTZ zentroa|HiTZ zentroak]] sortutako [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza Eredu Handien]] (HEH, ''Large Laguage Model'') familia bat da, lizentzia libre duen [[Meta (konpainia)|Meta]] konpainiaren [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]] ereduetan oinarrituta dagoena.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Arantxa|abizena=Iraola|urtea=2024-05-10|izenburua=EGA egiten ikasten ari da Latxa|hizkuntza=eu|data=2024-05-10|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/ega-egiten-ikasten-ari-da-latxa_2124842_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-12-29}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Julen Etxaniz, Oscar Sainz, Naiara Perez, Itziar Aldabe, German Rigau, Eneko Agirre, Aitor Ormazabal, Mikel Artetxe eta Aitor Soroa.|urtea=2024|izenburua=Latxa: An Open Language Model and Evaluation Suite for Basque --- Proceedings of the 62nd Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics.|argitaletxea=ACL, Association for Computational Linguistics|orrialdeak=14952–14972|hizkuntza=en|url=https://aclanthology.org/2024.acl-long.799.pdf|aldizkaria=Association for Computational Linguistics}}</ref>
Gaur egungo [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|HEHek]] errendimendu harrigarria dute baliabide ugariko hizkuntzetan, adibidez ingeleserako ChatGPT edo Bard-ek dituztenak. Euskara eta baliabide urriko beste hizkuntzen kasuan, ordea, haien errendimendua ausazko asmatzetik hurbil dago. Honek baliabide ugariko eta urriko hizkuntzen arteko arrakala teknologikoa handitu egiten du, tresna digitalei dagokionez behinik behin. Latxaren helburua muga horiek gainditu eta HEH-etan oinarritutako euskaraz dabiltzan ikerketa, berrikuntza eta produktuen garapena sustatzea da. Lan hori [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzak]] lagundu du ([[IKER-GAITU]] proiektuaren barruan).<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Eneko|abizena=Agirre|urtea=2024|izenburua=Latxa - euskararentzat inoiz eraikitako hizkuntza eredurik handiena {{!}} HiTZ Zentroa|argitaletxea=HiTZ zentroa - EHuskal Herriko Unibertsitatea|abizena2=Etxaniz|abizena3=Sainz|izena2=Julen|izena3=Oscar|url=https://www.hitz.eus/eu/node/340|aldizkaria=www.hitz.eus|sartze-data=2024-12-28}}</ref>
Hitz zentroak 2024ko maiatzean Latxa eredu linguistikoaren aurrerabideen berri eman zuenean azaldu zuen ChatGPTren lehen bertsioa gainditu zuela, adibidez, [[Euskararen Gaitasun Agiria|EGAren]] atariko proba egiten, eta [[Trivial Pursuit|Trivialen]].<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
Latxa ereduak aldez aurretik trebatutako oinarrizko ereduak dira, 7-70 mila miloi parametro arteko ereduak biltzen dituzte. Erabiltzaileari zuzendutako jarraibide edo hobespenetan findu ez direnak. Eredu hauek ez dira, beraz, publiko orokorrak zuzenean erabiltzeko. Alabaina, eredu hauek funtsezkoak dira euskararako hizkuntza-teknologia darabilten tresna arrakastatsuak eraikitzeko. Eredu ireki hauek kaleratu dituzte teknikari adituek produktuak garatzeko erabil ditzaten edo eredua bera aplikazio jakinetara doitu dezaten. Dagoeneko erabiltzaileen jarraibideak segitzeko gai diren ereduak lantzen ari dira zentro horretan, baina 2024an oraindik ez zegoen garbi publiko orokorrak GPTrekin gazteleraz edo ingelesez lortzen den adinako kalitatea duten ereduak eraiki daitezkeenik euskararentzat. Hori da, hain zuzen, zentroaren ikerketen jomuga eta hortaz 2024ko eredua lehen bertsio bat bezala hartu daiteke, ikerketaren ondorioz eredu hobeak sortu nahi dituzte eta. Ereduak HiTZ zentroak dituen [[Grafikoak prozesatzeko unitate|GPU]] motako [[Zerbitzari|zerbitzariak]] erabiliz garatu dituzte, eta azken ereduak [[CINECA|CINECAko]] [[Leonardo superordenagailua|Leonardo superordenagailuan]] entrenatu dituzte.<ref name=":0" />
Eredua eraikitzeko testu multzoari dagokionez, [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl]] erabili dute, euskarazko testuez osatutako testu multzoa, 1,72 milloi dokumentu eta 288 miloi hitz dituena. EusCrawl kalitatezko edukia duten 33 webguneetatik erauzi zen, internetetik corpusak osatzeko beste teknikak baino kalitate hobea eskainiaz.<ref name=":0" />
Ereduen kalitatea ebaluatzeko, ataza ezberdin eta askotarikoak erabili dituzte. Ataza horiek hainbat gaitasun linguistikotan ereduek duten gaitasuna neurtzen dute, hala nola, irakurketen ulermena, sen ona eta arrazoibidea, sentimenduen analisia, jarreren hautematea, gaien sailkapena, korreferentzia, inferentzia eta hitzen adierak. Ingelesezko LLaMA ereduak eta orain arteko euskara biltzen duten hizkuntza eredu onenetariko batzuk probatu dituzte Latxaren emaitzekin konparatzeko, eta argi ikusten da Latxa ereduak direla hoberenak, eta tamaina. handitu ahala emaitzak ere hobetzen doazela.<ref name=":0" />
Latxa ereduek [[LLaMA-2|LLaMA-2 License]] delakoa heredatzen dute, ikerkuntzarako eta jarduera komertziala baimentzen duena. Nahiz eta ingelesezko ereduetan egon oinarrituta, Latxa ereduak euskaraz erabiltzeko pentsatu dira, eta hortaz, beste hizkuntzatan duten kalitatea ez dute bermatzen.<ref name=":0" />
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
|2024ko urtarrila
|[[HiTZ zentroa]]
|70
|Llama 2-ren 2 bilioi token
+ euskarazko 288 milioi hitz
|
|LLaMA-2 License
|Euskararako eredua da. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik LLaMA ereduetan oinarritzen da eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz) gehitu da.
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg| [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg| [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg| [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg| [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg| [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 30|
*[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini|Gemini]]
* [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLaMA]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Hizkuntzaren prozesamendu|Hizkuntzen prozesamendua]]
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile|Adimen artifizial sortzailea]]
* [[Txatbot|Txatbot (Elkarrizketa-agentea)]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Indargarri bidezko ikaskuntza]]
}}
== Kanpo estekak ==
* [https://huggingface.co/collections/HiTZ/latxa-65a697e6838b3acc53677304 Latxa HuggingFace-en]. Begiratu “model card” delakoa informazio teknikorako eta ereduak erabiltzen hasteko argibideetarako.
* [https://ai.meta.com/llama/license/ LLaMA-2] lizentzia
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Hitz zentroa]]
[[Kategoria:Txatbotak]]
[[Kategoria:Hizkuntza Eredu Handiak]]
9z1ret5zw2ijoelmpiho36bw7zrlzqc
LLaMA (hizkuntza-eredu handia)
0
1219445
10021981
10018311
2025-01-03T18:10:34Z
Ksarasola
1491
/* Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak */ Erreferentzia
10021981
wikitext
text/x-wiki
{{Lan infotaula}}
'''LLaMA''' ('''Large Language''' '''Model Meta AI''') hizkuntza eredu handi bat da (HEH edo LLM), [[Meta (konpainia)|Meta AIk]] 2023ko otsailean plazaratua. 7 mila milioitik 65 mila milioi parametrora bitarteko ereduak entrenatu ziren. LLaMAren garatzaileek jakinarazi zutenez, 13.000 milioi parametroko ereduaren errendimenduak [[Hizkuntzaren prozesamendu|hizkuntzaren prozesamenduko]] erreferentzia-puntu gehienak gainditzeko balio du, esaterako, askoz handiagoa zen GPT-3rena (175.000 milioi parametrorekin) gainditu zuen, eta eredu handiena lehiakorra zela PaLM eta Chinchilla bezalako azken belaunaldiko ereduekin. [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|HEH]] indartsuenak normalean [[API]] mugatuen bidez bakarrik banatu diren bitartean (baldin badaude ere), Metak LLaMAren ereduaren pisuak zabaldu zituen ikerketa komunitatean, lizentzia ez-komertzial baten pean. LLaMA merkaturatu eta astebetera, haren pisuak 4chan-era zabaldu ziren [[BitTorrent|BitTorrenten]] bidez.<ref>{{Cite web|izena=Benj|abizena=Edwards|izenburua=Meta unveils a new large language model that can run on a single GPU [Updated]|argitaletxea=https://arstechnica.com|data=2023-02-24|url=https://arstechnica.com/information-technology/2023/02/chatgpt-on-your-pc-meta-unveils-new-ai-model-that-can-run-on-a-single-gpu/|accessdate=2023-04-02}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Meta has built a massive new language AI—and it’s giving it away for free|argitaletxea=https://www.technologyreview.com|url=https://www.technologyreview.com/2022/05/03/1051691/meta-ai-large-language-model-gpt3-ethics-huggingface-transparency/|accessdate=2023-04-02}}</ref>
LLaMAk arkitektura eraldatzailea erabiltzen du, hizkuntza modelatzeko arkitektura estandarra 2018tik. LLaMAren garatzaileek ereduaren errendimendua eskalatzera bideratu zituzten beren ahaleginak, entrenamendu-datuen bolumena handituz, parametro kopurua handitu beharrean, HEHetarako kostu nagusia entrenatutako ereduaren gaineko inferentzia egitetik datorrela argudiatuz, entrenatze-prozesuaren kostu konputazionalaren ordez. 1,4 bilioi fitxarekin entrenatu zen LLaMA. Fitxa horiek publikoki eskura zeuden datu-iturrietatik atera ziren, hauek barne:<ref>{{Cite web|izena=Benj|abizena=Edwards|izenburua=You can now run a GPT-3-level AI model on your laptop, phone, and Raspberry Pi|argitaletxea=https://arstechnica.com|data=2023-03-13|url=https://arstechnica.com/information-technology/2023/03/you-can-now-run-a-gpt-3-level-ai-model-on-your-laptop-phone-and-raspberry-pi/|accessdate=2023-04-02}}</ref><ref>{{Cite web|izena=James|abizena=Vincent|izenburua=Meta’s powerful AI language model has leaked online — what happens now?|argitaletxea=https://www.theverge.com|data=2023-03-08|url=https://www.theverge.com/2023/3/8/23629362/meta-ai-language-model-llama-leak-online-misuse|accessdate=2023-04-02}}</ref>
* CommonCrawl-ek hazkatutako web orriak.
* GitHub-en iturburu-kode irekiko gordailuak.
* [[Wikipedia]] 20 hizkuntzatan.
* [[Gutenberg proiektua|Gutenberg]] Proiektuaren [[Jabari publiko|jabari publikoko]] liburuak.
* [[LaTeX]] iturburu-kodea ArXiv-en zintzilikatutako artikulu zientifikoentzat.
* Stack Exchange webguneen galderak eta erantzunak.
== Aplikazioak ==
[[Stanford Unibertsitatea|Stanford Unibertsitateko]] Human Zentratutako Adimen Artifizialeko Institutuko Fundazio Ereduei buruzko Ikerketa Zentroak (CRFM) Alpaca plazaratu zuen, LLaMA 7B ereduan oinarritutako entrenamendu errezeta bat, zeinak [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|instrukzioak doitzeko]] "Self-Instruct" metodoa erabiltzen duen, eta OpenAI GPT-3.5 serieko text-davinci-003 ereduarekin alderagarriak diren gaitasunak lortzen dituen.<ref>{{Cite web|izena=Rohan|abizena=Taori|izenburua=Alpaca: A Strong, Replicable Instruction-Following Model|argitaletxea=Stanford Institute for Human-Centered Artificial Intelligence|data=13 març 2023|url=https://crfm.stanford.edu/2023/03/13/alpaca.html}}</ref>
== Bertsioak ==
[[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)#Hizkuntza-eredu handien zerrenda|Hizkuntza-eredu handien zerrendan]] ikus daiteke noiz sortu diren HEH honen bertsioak eta horien ezaugarriak.
Prestakuntza-kostuen zutaberako, 1 petaFLOP-egun = 1 petaFLOP/sec × 1 egun = 8,64E19 FLOP. Gainera, modeloaren handienaren kostua bakarrik dago idatzita.
{| class="wikitable sortable"
!Izena
!Argiratze data
!Gara-tzailea
!Parametro kopurua (mila milioika)
!Corpusaren tamaina
!Entrena-mendu-kostua (peta
FLOP-egun)
!Lizentzia
!Oharrak
|-
|Llama (Large Language Model Meta AI, Meta AI Hizkuntza Eredu Handia)
|2023ko otsaila
|[[Meta AI]]
|65
|1.4 bilioi
|6.300
|Non-commercial research
|Corpusak 20 hizkuntza ditu. "Gainentrenatua" (Chinchillako eskalatze-legearekin alderatuta) parametro gutxiagorekin errendimendu hobea lortzeko.
|-
|Llama 2
|2023ko uztaila
|Meta AI
|70
|2 bilioi token
|21,000
|Llama 2 license
|1,7 milioi A100-ordu.
|-
|[[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
|2024ko urtarrila
|[[HiTZ zentroa]]
|70
|'''Llama 2-ren''' 2 bilioi token
+ euskarazko 288 milioi hitz
|
|'''LLaMA-2''' License
|Euskararako eredua da. Baliabide urri dituen hizkuntza izanik '''LLaMA''' ereduetan oinarritzen da eta euskarazko [[Testu corpus#Euscrawl corpusa|EusCrawl corpusa]] (288 milioi hitz) gehitu da.
|-
|Llama 3.1
|2024ko uztaila
|Meta AI
|405
|15.6 T token
|440,000
|Llama 3 license
|405B bertsioak 31 milioi ordu behar izan zituen H100-80GB makina batean, 3,8E25 FLOPetan.
|}
== Euskara, Latxa eta beste hizkuntza ereduak ==
2024ko [[Informatikari euskaldunen bilkurak|Informatikari Euskaldunen Bilkuraren]] barruan sei hizkuntza-eredu handi jarri zuten lehian euskarazko elkarrizketetan. Helburua [[Euskal Herriko Unibertsitatea|EHUko]] [[HiTZ zentroa|Hitz zentroan]] garatzen den [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]] eredua «sistema komertzial hoberenen kontra» lehian jartzea izan zen, eta horra ondorioetako bat: [[ChatGPT|GPT-4o]] eredu ezagunaren parean geratu zen ia. Dema horretan ikusi zen euskaraz «hobekien» zekien sistema [[Claude (txatbota)|Claude Sonnet 3.5]] sistema komertziala zela, bigarren [[ChatGPT|GPT-4o]] sistema geratu zen, eta haren «ia parean» geratu zen [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]. Beherago geratu zen [[Google Gemini|Gemini Flash 1.5]], eta «askoz beherago» [[Command R+]] eta [[LLaMA (hizkuntza-eredu handia)|LLama 3.1]]. Azken hori Latxa eredu berriaren «oinarria» da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sustatu|urtea=2024-11-10|izenburua=Adimen artifiziala euskaraz, sailkapena: 1) Claude / 2) GPT 4o / 3) Latxa|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1731146126|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":122">{{Erreferentzia|izenburua=Latxa hizkuntza eredua GPT-4ren parean geratu da lehiaketa batean|hizkuntza=eu|data=2024-11-19|url=https://www.berria.eus/euskal-herria/latxa-hizkuntza-eredua-gpt-4ren-parean-geratu-da-lehiaketa-batean_2133734_102.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2024-11-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armando|abizena=Quesada Webb|urtea=2024-06-12|izenburua=Latxa, un ChatGPT en euskera contra la brecha digital de los idiomas|hizkuntza=es|data=2024-06-12|url=https://elpais.com/proyecto-tendencias/2024-06-12/latxa-un-chatgpt-en-euskera-contra-la-brecha-digital-de-los-idiomas.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2024-11-25}}</ref><gallery>
Fitxategi:ChatGPT_logo.svg|* [[ChatGPT]]
Fitxategi:Claude_AI_logo.svg|* [[Claude (txatbota)|Claude]]
Fitxategi:Google_Gemini_logo.svg|* [[Google Gemini|Gemini]]
Fitxategi:Latxa_logotipoa.jpg|* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
Fitxategi:Perplexity_AI_logo.svg|* [[Perplexity AI]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Adimen artifizial|Adimen artifiziala]]
* [[Adimen artifizial sortzaile|Adimen artifizial sortzailea]]
* [[Txatbot|Txatbot (Elkarrizketa-agentea)]]
* [[Laguntzaile birtual|Laguntzaile birtuala]]
* [[Indargarri bidezko ikaskuntza]]
* [[Hizkuntzaren prozesamendu|Hizkuntzen prozesamendua]]
* [[Hizkuntza Eredu Handiak (LLM)|Hizkuntza eredu handiak]]
* [[ChatGPT]]
* [[Claude (txatbota)|Claude]]
* [[Google Gemini]]
* [[Perplexity AI]]
* [[Latxa (hizkuntza-eredu handia)|Latxa]]
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Adimen artifiziala]]
qj0uik2dehit984hmqgl18cuuixuoz2
Erregeordetzako Kabinetea
0
1219512
10022147
10021179
2025-01-03T23:36:38Z
81.9.210.37
/* Kabinetea */
10022147
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo (bitarteko)|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Cánovas del Castillo I|hurrengoa=Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|aurrekoa izena=Sagasta III|aurrekoa=Práxedes Mateo Sagastaren hirugarren gobernua|sorrera=1874ko abenduaren 31a|iraupena=14|bukaera=1875eko urtarrilaren 13a|kontseilariak=9}}[[Alfontso XII.a Borboikoa (Espainia)|Alfontso XII.a]] Espainiara iritsi aurretik, [[Antonio Cánovas del Castillo]] buru zuen '''Erregeordetzako Kabinetea''' ({{lang-es|Gabinete de la Regencia}}) edo '''Ministerio-Erregeordetza''' ({{lang-es|Ministerio-Regencia}}<ref>{{Erreferentzia|abizena=RAE|izenburua=Definición de Ministerio-Regencia - Diccionario panhispánico del español jurídico - RAE|hizkuntza=es|url=https://dpej.rae.es/lema/ministerio-regencia|aldizkaria=Diccionario panhispánico del español jurídico - Real Academia Española|sartze-data=2024-12-29}}</ref>) izenez ezagutzen zen behin-behineko gobernu bat egon zen. 1874ko abenduaren 29an [[Arsenio Martínez-Campos]] jeneralak [[Saguntoko jazarraldia|Sagunton emandako erabakia]]<nowiki/>ren ondoren ezarri zen kabinete hau, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Borboien monarkia]] Alfontso XII.aren irudian berrezarri zuena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Antonio Cánovas del Castillo {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/10457/antonio-canovas-del-castillo|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2024-12-29}}</ref>.
Kabinete honen helburu nagusia [[monarkia]] eta herrialdearen egonkortasun politikoa berrezartzeko bidea prestatzea zen. Alfontso XII.aren erregeordetza 1875eko urtarrilean hasi zen ofizialki, eta [[Práxedes Mateo Sagasta]] "txanda baketsua" izenez ezagutzen den sistema politikoaren arkitekto nagusietako bat izan zen, garai hartako bi alderdi politiko nagusiak, [[Alderdi kontserbadorea (Espainia)|Kontserbadoreak]] eta Liberalak, boterean txandakatzea bilatzen zuena.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 13a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Zerrenda:Espainiako presidenteak|Ministerio-Erregeordetzako presidentea]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Antonio_Cánovas_del_Castillo_ret.jpg|108x108px]]
| rowspan="2" |'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 13a
|-
| rowspan="2" |'''Itsas Armada ministroa'''
|1875eko urtarrilaren 9a – urtarrilaren 13a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Roca_de_Togores_y_Carasco,_Mariano,_1_marques_de_Molins,_Nadar,_Gallica.jpg|108x108px]]
|'''Mariano Roca de Togores'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Francisco_Romero_Robledo,_de_Franzen.jpg|110x110px]]
|'''Francisco Romero Robledo'''
| rowspan="7" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 13a
|-
|'''Estatu ministroa'''
|[[Fitxategi:Alejandro_de_Castro.jpg|112x112px]]
|'''Alejandro de Castro'''
|-
|'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:General_Joaquin_Jovellar_y_Soler_painting.jpg|113x113px]]
|[[Joaquín Jovellar y Soler|'''Joaquin Jovellar y Soler''']]
|-
|'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|[[Fitxategi:Adelardo_López_de_Ayala_(Museo_del_Romanticismo_de_Madrid).jpg|94x94px]]
|'''Adelardo López de Ayala'''
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Pedro_Salaverría_Charitu,_por_Federico_de_Madrazo.jpg|95x95px]]
|'''Pedro Salaverría y Charitu'''
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando_Calderón_Collantes_(cropped).jpg|112x112px]]
|'''Fernando Calderón Collantes'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Marqués_de_Orovio_-_Ministerio_del_8_de_marzo_de_1879,_en_La_Ilustración_Española_y_Americana_(cropped).jpg|106x106px]]
|'''Manuel Orovio Echagüe'''
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|Antonio Cánovas del Castilloren 1. gobernua]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
[[Kategoria:Borboien berrezarkuntza Espainian]]
[[Kategoria:Alfontso XII.a Borboikoaren erregealdia]]
ea27kb2bcogn9p8u37omilcryf30sxo
10022150
10022147
2025-01-03T23:51:15Z
81.9.210.37
/* Kabinetea */
10022150
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo (behin-behineko gobernua)|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Cánovas del Castillo I|hurrengoa=Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|aurrekoa izena=Sagasta III|aurrekoa=Práxedes Mateo Sagastaren hirugarren gobernua|sorrera=1874ko abenduaren 31a|iraupena=14|bukaera=1875eko urtarrilaren 13a|kontseilariak=10}}[[Alfontso XII.a Borboikoa (Espainia)|Alfontso XII.a]] Espainiara iritsi aurretik, [[Antonio Cánovas del Castillo]] buru zuen '''Erregeordetzako Kabinetea''' ({{lang-es|Gabinete de la Regencia}}) edo '''Ministerio-Erregeordetza''' ({{lang-es|Ministerio-Regencia}}<ref>{{Erreferentzia|abizena=RAE|izenburua=Definición de Ministerio-Regencia - Diccionario panhispánico del español jurídico - RAE|hizkuntza=es|url=https://dpej.rae.es/lema/ministerio-regencia|aldizkaria=Diccionario panhispánico del español jurídico - Real Academia Española|sartze-data=2024-12-29}}</ref>) izenez ezagutzen zen behin-behineko gobernu bat egon zen. 1874ko abenduaren 29an [[Arsenio Martínez-Campos]] jeneralak [[Saguntoko jazarraldia|Sagunton emandako erabakia]]<nowiki/>ren ondoren ezarri zen kabinete hau, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Borboien monarkia]] Alfontso XII.aren irudian berrezarri zuena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Antonio Cánovas del Castillo {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/10457/antonio-canovas-del-castillo|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2024-12-29}}</ref>.
Kabinete honen helburu nagusia [[monarkia]] eta herrialdearen egonkortasun politikoa berrezartzeko bidea prestatzea zen. Alfontso XII.aren erregeordetza 1875eko urtarrilean hasi zen ofizialki, eta [[Práxedes Mateo Sagasta]] "txanda baketsua" izenez ezagutzen den sistema politikoaren arkitekto nagusietako bat izan zen, garai hartako bi alderdi politiko nagusiak, [[Alderdi kontserbadorea (Espainia)|Kontserbadoreak]] eta Liberalak, boterean txandakatzea bilatzen zuena.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Zerrenda:Espainiako presidenteak|Ministerio-Erregeordetzako presidentea]]'''
|[[Fitxategi:Antonio_Cánovas_del_Castillo_ret.jpg|108x108px]]
|'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 13a
|-
|'''Itsas Armada ministroa'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Roca_de_Togores_y_Carasco,_Mariano,_1_marques_de_Molins,_Nadar,_Gallica.jpg|108x108px]]
| rowspan="2" |'''Mariano Roca de Togores'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
| rowspan="2" |'''Estatu ministroa'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 5a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Alejandro_de_Castro.jpg|112x112px]]
|'''Alejandro de Castro'''
| rowspan="2" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Francisco_Romero_Robledo,_de_Franzen.jpg|110x110px]]
| rowspan="2" |'''Francisco Romero Robledo'''
|-
| rowspan="2" |'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 3a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Adelardo_López_de_Ayala_(Museo_del_Romanticismo_de_Madrid).jpg|94x94px]]
|'''Adelardo López de Ayala'''
| rowspan="2" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
| rowspan="2" |'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:General_Joaquin_Jovellar_y_Soler_painting.jpg|113x113px]]
|[[Joaquín Jovellar y Soler|'''Joaquin Jovellar y Soler''']]
|-
|[[Fitxategi: Fernando Primo de Rivera y Sobremonte, de Kaulak.jpg|80px]]
|'''[[Fernando Primo de Rivera]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 1a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Pedro_Salaverría_Charitu,_por_Federico_de_Madrazo.jpg|95x95px]]
|'''Pedro Salaverría y Charitu'''
| rowspan="3" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando_Calderón_Collantes_(cropped).jpg|112x112px]]
|'''Fernando Calderón Collantes'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Marqués_de_Orovio_-_Ministerio_del_8_de_marzo_de_1879,_en_La_Ilustración_Española_y_Americana_(cropped).jpg|106x106px]]
|'''Manuel Orovio Echagüe'''
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|Antonio Cánovas del Castilloren 1. gobernua]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
[[Kategoria:Borboien berrezarkuntza Espainian]]
[[Kategoria:Alfontso XII.a Borboikoaren erregealdia]]
joqmwdgyu7cpng78kevpvgku96u43iv
10022151
10022150
2025-01-03T23:52:47Z
81.9.210.37
/* Kabinetea */
10022151
wikitext
text/x-wiki
{{Gobernu infotaula|abizena=Cánovas del Castillo (behin-behineko gobernua)|nagusi=Espainiako Ministroen Kontseilua|irudi=Antonio Cánovas del Castillo ret.jpg|logoa=Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|lehendakari=[[Antonio Cánovas del Castillo]]|hurrengoa izena=Cánovas del Castillo I|hurrengoa=Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|aurrekoa izena=Sagasta III|aurrekoa=Práxedes Mateo Sagastaren hirugarren gobernua|sorrera=1874ko abenduaren 31a|iraupena=14|bukaera=1875eko urtarrilaren 13a|kontseilariak=10}}[[Alfontso XII.a Borboikoa (Espainia)|Alfontso XII.a]] Espainiara iritsi aurretik, [[Antonio Cánovas del Castillo]] buru zuen '''Erregeordetzako Kabinetea''' ({{lang-es|Gabinete de la Regencia}}) edo '''Ministerio-Erregeordetza''' ({{lang-es|Ministerio-Regencia}}<ref>{{Erreferentzia|abizena=RAE|izenburua=Definición de Ministerio-Regencia - Diccionario panhispánico del español jurídico - RAE|hizkuntza=es|url=https://dpej.rae.es/lema/ministerio-regencia|aldizkaria=Diccionario panhispánico del español jurídico - Real Academia Española|sartze-data=2024-12-29}}</ref>) izenez ezagutzen zen behin-behineko gobernu bat egon zen. 1874ko abenduaren 29an [[Arsenio Martínez-Campos]] jeneralak [[Saguntoko jazarraldia|Sagunton emandako erabakia]]<nowiki/>ren ondoren ezarri zen kabinete hau, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Borboien monarkia]] Alfontso XII.aren irudian berrezarri zuena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Antonio Cánovas del Castillo {{!}} Real Academia de la Historia|url=https://dbe.rah.es/biografias/10457/antonio-canovas-del-castillo|aldizkaria=dbe.rah.es|sartze-data=2024-12-29}}</ref>.
Kabinete honen helburu nagusia [[monarkia]] eta herrialdearen egonkortasun politikoa berrezartzeko bidea prestatzea zen. Alfontso XII.aren erregeordetza 1875eko urtarrilean hasi zen ofizialki, eta [[Práxedes Mateo Sagasta]] "txanda baketsua" izenez ezagutzen den sistema politikoaren arkitekto nagusietako bat izan zen, garai hartako bi alderdi politiko nagusiak, [[Alderdi kontserbadorea (Espainia)|Kontserbadoreak]] eta Liberalak, boterean txandakatzea bilatzen zuena.
== Kabinetea ==
{| class="wikitable"
|+'''Ministroen Kontseilua, 1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a'''
!'''Funtzioa'''
!Margolana
!Izena eta abizenak
!Denbora
|-
|'''[[Zerrenda:Espainiako presidenteak|Ministerio-Erregeordetzako presidentea]]'''
|[[Fitxategi:Antonio_Cánovas_del_Castillo_ret.jpg|108x108px]]
|'''[[Antonio Cánovas del Castillo]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko otsailaren 13a
|-
|'''Itsas Armada ministroa'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Roca_de_Togores_y_Carasco,_Mariano,_1_marques_de_Molins,_Nadar,_Gallica.jpg|108x108px]]
| rowspan="2" |'''Mariano Roca de Togores'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
| rowspan="2" |'''Estatu ministroa'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 5a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Alejandro_de_Castro.jpg|112x112px]]
|'''Alejandro de Castro'''
| rowspan="2" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
|'''[[Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa|Agintaritza ministroa]]'''
| rowspan="2" |[[Fitxategi:Francisco_Romero_Robledo,_de_Franzen.jpg|110x110px]]
| rowspan="2" |'''Francisco Romero Robledo'''
|-
| rowspan="2" |'''Itsasoz haraindiko ministroa'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 3a <small>(bitarteko)</small>
|-
|[[Fitxategi:Adelardo_López_de_Ayala_(Museo_del_Romanticismo_de_Madrid).jpg|94x94px]]
|'''Adelardo López de Ayala'''
| rowspan="2" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
| rowspan="2" |'''Gerra ministroa'''
|[[Fitxategi:General_Joaquin_Jovellar_y_Soler_painting.jpg|113x113px]]
|[[Joaquín Jovellar y Soler|'''Joaquin Jovellar y Soler''']]
|-
|[[Fitxategi: Fernando Primo de Rivera y Sobremonte, de Kaulak.jpg|80px]]
|'''[[Fernando Primo de Rivera]]'''
|1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 1a <small>(bitarteko)</small>
|-
|'''Ogasun ministroa'''
|[[Fitxategi:Pedro_Salaverría_Charitu,_por_Federico_de_Madrazo.jpg|95x95px]]
|'''Pedro Salaverría y Charitu'''
| rowspan="3" |1874ko abenduaren 31 – 1875eko urtarrilaren 9a
|-
|'''Grazia eta Justizia ministroa'''
|[[Fitxategi:Fernando_Calderón_Collantes_(cropped).jpg|112x112px]]
|'''Fernando Calderón Collantes'''
|-
|'''[[Espainiako Sustapen Ministerioa|Sustapen ministroa]]'''
|[[Fitxategi:Marqués_de_Orovio_-_Ministerio_del_8_de_marzo_de_1879,_en_La_Ilustración_Española_y_Americana_(cropped).jpg|106x106px]]
|'''Manuel Orovio Echagüe'''
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Antonio Cánovas del Castilloren lehen gobernua|Antonio Cánovas del Castilloren 1. gobernua]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Espainiako gobernuak]]
[[Kategoria:Borboien berrezarkuntza Espainian]]
[[Kategoria:Alfontso XII.a Borboikoaren erregealdia]]
7mwr6toq5oab81r6v4473tzmoy3t14z
Laura Maria Sheldon Wright
0
1219572
10021907
10019081
2025-01-03T17:07:16Z
Eliatxo
96586
10021907
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Laura Maria Sheldon Wright''' ([[St. Johnsbury]], [[1809]]ko [[uztailaren 10]]a – Iroquois, [[1886]]ko [[urtarrilaren 21]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[misiolari]]a izan zen.
== Bizitza ==
Laura Maria Sheldon 1809ko uztailaren 10ean jaio zen St. Johnsburyn, Vermonten<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=William N|abizena=Fenton|urtea=1971|izenburua=Notable American Women, 1607–1950: A Biographical Dictionary|argitaletxea=Harvard University Press|orrialdeak=680-681|ISBN=978-1-84972-271-1|hizkuntza=en|url=https://archive.org/details/notableamerican103jame/page/680/mode/1up|atala=Wright, Laura Maria Sheldon|editore2-abizena=James|editore3-abizena=Boyer|editore1-izena=Edward T.|editore2-izena=Janet Wilson|editore3-izena=Paul S.|OCLC=221275644|sartze-data=2024-12-30}}</ref>. St. Johnsburyn eta Barneten hazi zen<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=Webster's Dictionary of American Women|argitaletxea=Smithmark|ISBN=0-7651-9793-6|hizkuntza=en|argitaratze-data=1996|OCLC=36280109}}</ref> eta Young Ladies' Schoolen ikasi zuen<ref name=":2">{{erreferentzia|urtea=2000|izenburua=Encyclopedia of Native American Religions: An Introduction|argitaletxea=Facts on File|orrialdea=339|ISBN=0-8160-3949-6|hizkuntza=en|abizena1=Hirschfelder|abizena2=Molin|izena1=Arlene B.|izena2=Paulette Fairbanks|url=https://archive.org/details/encyclopediaofna0000hirs/page/339/mode/1up|OCLC=40848662|sartze-data=2024-12-30}}</ref>. Txikitan jolastu zuen bertako haur [[Ameriketako Estatu Batuetako indigenak|indigenekin]], eta 10 urterekin otoitz bilerak antolatzen hasi zen haien artean<ref name=":3">{{erreferentzia|izenburua=Laura Maria Sheldon Wright|hizkuntza=en|url=https://www.britannica.com/biography/Laura-Maria-Sheldon-Wright|aldizkaria=Encyclopædia Britannica|sartze-data=2024-12-30}}</ref>.
1833ko urtarrilaren 21ean Asher Wright misiolari [[Adiskideen Erlijiozko Elkartea|kuakeroarekin]] ezkondu zen, eta biak Buffalo Creek [[Amerindiar erreserba|erreserbara]] joan ziren 1833ko otsailaren 5ean, euren misioa hasteko<ref name=":0" />. Laurak eskolako hainbat testuliburu idatzi zituen ingelesez era seneca hizkuntzan eta irakasle lanetan ere aritu zen<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":3" />. Iroquois Temperance League izeneko erakundea ere sortu zuen<ref name=":2" />.
1886ko urtarrilaren 21ean pneumoniak jota hil zen, Iroquoisen, New York estatuan, Nicholson Henry Parker (1819-1892) seneca hizkuntzako interpretearen etxean<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref>{{erreferentzia|izena=Joy|abizena=Porter|urtea=2001|izenburua=To Be Indian: The Life of Iroquois-Seneca Arthur Caswell Parker|argitaletxea=University of Oklahoma Press|orrialdea=14|ISBN=978-0-8061-3317-1|hizkuntza=en|url=https://books.google.ru/books?id=TvY3D4dSxq8C&pg=PP42&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2024-12-30}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1809ko|1886ko|Wright, Laura Maria Sheldon}}
[[Kategoria:Vermontarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako kristauak]]
[[Kategoria:Emakume misiolariak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako fikzioz kanpoko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Pneumoniak hildakoak]]
r92kti4xm81fbqsxlzsw5os2d6xncas
Lankide:Birasuegi/2025
2
1219778
10021822
10020641
2025-01-03T14:50:39Z
Birasuegi
223
10021822
wikitext
text/x-wiki
== '''2025erako asmoak''' ==
=== '''Asmo nagusiak''' ===
Artikulu nabarmenduak egiten ikasiː
# [[Joxepa Antoni Aranberri]]
# [[Internazional Situazionista]]
# [[Euskal kooperatibismoaren historia]]
#
=== Proiektuak ===
==== [[Wikiproiektu:Oarsopedia|Oarsopedia wikiproiektua]] berpiztu ====
* ̹̹̹̟[[Joxepa Antoni Aranberri]] artikulua nabarmen egin
==== Bakalhau proiektua ====
* [[T. E. Lawrence|T.E. Lawrence]] eta [[Seven Pillars of Wisdom|Seven Pilars of Wisdom]] hobetu
==== Koopedia proiektua egituratu ====
* [[La Borda]] etxebizitza kooperatiba
==== Herritarron Historia ====
* [[Elena Barrena|Elena Barrena Osoro]] artikulua ondo landu
* [[Marc Bloch]] hobeto ezagutu
* [[Internazional Situazionista]] artikulua osatu
* [[Andrea Camilleri]] osatu eta [[commons:Category:Andrea_Camilleri|Commonsera]] hilobiaren argazkia
jz10gnwn1vfefaa8lnr15hot0az49o4
Ellen Harding Baker
0
1219870
10021932
10021238
2025-01-03T17:28:22Z
Lurdeswiki
108042
10021932
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Ellen Harding Baker''' (Ohio edo Indiana, [[1847|1847ko]] [[Ekainaren 8|ekainaren 8a]] - [[1886|1886ko]] [[Martxoaren 30|martxoaren 30a]]) [[estatubatuar]] [[astronomo]] eta [[Irakasle|irakaslea]] izan zen. [[Eguzki-sistema|Eguzki-sistemako]] [[Lumatxa|edredoiagatik]] da ezaguna, astronomiari buruzko hitzaldietan material didaktiko gisa erabili baitzuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Ellen Harding Baker: bordando el Sistema Solar|hizkuntza=es|data=2019-01-02|url=https://mujeresconciencia.com/2019/01/02/ellen-harding-baker-bordando-el-sistema-solar/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Biografia ==
Sarah Ellen Harding Marion Bakerrekin ([[Cedar konderria (Iowa)|Cedar konderria, Iowa]]) ezkondu zen 1867ko urriaren 10ean. 1870eko hamarkadan, familia [[Lone Tree (Iowa)|Lone Treera]] joan zen bizitzera, [[Johnson konderria (Iowa)|Johnson konderrira]], non Marionek salgai-negozio orokorra zuen. Bikoteak zazpi seme-alaba izan zituen elkarrekin.<ref name=":1" /><ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=«1876 Ellen Harding Baker's "Solar System" Quilt»|argitaletxea=americanhistory.si.edu|url=https://americanhistory.si.edu/collections/object/nmah_556183|aldizkaria=americanhistory.si.edu|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ellen Hardingek irakatsi eta astronomiari buruzko hitzaldiak eman zituen Iowako (AEB) estatuko hainbat lekutan. Han bizi zen senarrarekin.<ref name=":1" />
Ellen Harding Baker [[Tuberkulosi|tuberkulosiak]] jota hil zen 1886ko martxoaren 30ean.<ref name=":0" />
=== Obra nabarmena ===
[[Fitxategi:Ellen_Harding_Baker's_Solar_System_Quilt.jpg|ezkerrera|thumb|Edredoia, Ellen Harding Baker-ek 1876an sortua eta astronomiako hitzaldietan laguntzeko erabilia.]]
Ellen Harding Baker seguruenik 1876an hasi zen eguzki sistemaren estalkia sortzen, beheko eskuineko izkinan brodatutako "AD 1876" izenekoak erakusten duen bezala.<ref name=":0" /> Dirudienez, 1883ra arte behar izan zuen proiektua osatzeko. Urte hartako irailean, ''[[The New York Times|New York Times]]''-ek Iowako egunkari baten aipu bat jaso zuen, honako hau zioena: "Lone Treeren M. Baker andreak zetazko ohe-estalki bat amaitu berri du, eta zazpi urte behar izan zituen hura egiteko. Eguzki-sistema osorik eta zehatz landuta dauka ".<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=GENERAL NOTES.|hizkuntza=en|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1883/09/22/106257406.html?pageNumber=5|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ohe-estalkiaren goikaldea artilezkoa da, artilezko oihalezko ezarkinez, artilezko txirikordaz eta artilezko eta zetazko brodatuz apaindua. Ohe-estalkiaren diseinua denbora-tarte horretako astronomia-liburuetan dauden ilustrazioen antzekoa da.<ref name=":1" /> Estalkiak [[Eguzkia]] erdian eta [[Eguzki-sistema|Eguzki Sistemako]] zortzi [[Planeta|planetak]] erakusten ditu (Eguzkiaren inguruan adierazitako orbitekin), baita [[asteroide gerrikoa]] ere. Eguzki Sistematik haratago dauden [[izar]] ugari ere erakusten dira. [[Jupiter|Jupiterren]] galilear ilargiak, baita [[Lurra|Lurraren]], [[Saturno|Saturnoren]], [[Neptuno|Neptunoren]] eta [[Urano|Uranoren]] [[Satelite natural|ilargiak]] ere sartzen dira, baita [[Saturnoren eraztunak]] ere.<ref name=":0" /> Ohe-estalkiaren goiko ezkerraldean [[kometa]] handi bat dago, ziur aski C/1874 H1, 1874an Jérôme Eugène Coggiak aurkitua.<ref name=":1" /><ref name=":0" />
Edredoiak 89 x 106 hazbete (225 x 269 cm) neurtzen ditu. Gaur egun [[Smithsonian Institution]]-en dago, Amerikako Historia Museo Nazionalean. Patricia Hill McCloy-k eta Kathryn Hill Meardon-ek, Carrie-ren, Baker-en alabaren ondorengoak direnak oparitu zioten edredoia museoari.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=She Stitched the Stars: A Story of Ellen Harding Baker's Solar System Quilt - Biblioguides|hizkuntza=en-US|url=https://www.biblioguides.com/pub/book/she-stitched-the-stars-a-story-of-ellen-harding-bakers-solar-system-quilt-2021|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
''She Stitched The Stars: A Story Of Ellen Harding Baker 's Solar System Quilt'' haurrentzako liburuan, Jennifer Harrisek idatzia, Eguzki Sistemaren edredoiaren sorkuntzari buruzko fikziozko istorio bat kontatzen da, hasierako iruzkin honekin: «Neskek eta emakumeek beren mundua etxera mugatu behar zutela uste zen garai batean, ama batek haratago begiratu zuen: espaziora .»<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Harris|izenburua=She Stitched the Stars: A Story of Ellen Harding Baker's Solar System Quilt|argitaletxea=Albert Whitman|hizkuntza=en|data=2021|url=https://books.google.es/books/about/She_Stitched_the_Stars.html?id=CWOLzgEACAAJ&redir_esc=y|isbn=978-0-8075-7322-8|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Inspirazioa ===
Artikulu horrek Eguzki Sistemaren edredoiaren amaiera deskribatzen du "dama Chicagora joan zen kometa eta eguzki-orbanak teleskopioaren bidez ikusteko oso zehatza izan ahal izateko". [[Teleskopio]] bat instalatu zen [[Chicago|Chicagoko]] Estatu arteko Industria Erakusketaren eraikinean, herritarrei eta bisitariei 1874an aurkitutako Coggia kometa ikusteko aukera emateko.<ref name=":0" /> 1882ko Kometa Handia ere izan zitekeen Bakerrek Chicagora ikusteko bidaiatu zuen zeruko objektua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria|abizena=Popova|izenburua=Cosmic Threads: A Solar System Quilt from 1876|hizkuntza=en-US|data=2018-12-07|url=https://www.themarginalian.org/2018/12/06/ellen-harding-baker-solar-system-quilt/|aldizkaria=The Marginalian|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Beste inspirazio-iturri bat [[Maria Mitchell]] izan zitekeen, astronomiako irakaslea Vassar Collegen. 1869ko abuztuan, Mitchellek bere lau ikasle [[Burlington (Iowa)|Burlingtonera (Iowa)]] eraman zituen [[Eguzki eklipse|eguzki-eklipse]] bat aztertzeko.<ref name=":0" /> Ironikoki, Mitchellek "emakumearen katea" bezala gaitzetsi zuen joskintza, "eta herrialdeko legeek baino gehiago kateatu du" esan zuen. Hala eta guztiz ere, aitortu zuen eskulan horren bidez ikasitako xehetasunen arreta astronomiaren azterketara ondo itzultzen dela idatzi zuenean: "brodatuaren sare delikatuetan orratz bat zuzentzen duen begiak berdin-berdin erdibanatuko du izar bat mikrometroaren armiarma sarearekin".<ref name=":1" /><ref>{{erreferentzia|abizena=Mitchell, Maria|urtea=2001|izenburua=Maria Mitchell: a life in journals and letters|argitaletxea=College Ave Press.|url=https://www.amazon.es/Maria-Mitchell-Journals-Astronomer-Autobiography/dp/1789873495}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Itzulia erref|en|Ellen Harding Baker|1181131743}}{{Bizialdia|1847ko|1886ko|Baker, Ellen Harding}}
[[Kategoria:Tuberkulosiak hildakoak]]
[[Kategoria:Emakume astronomoak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
egmlrzfvzvt4swvr1lggikpg4fwkoc2
10021946
10021932
2025-01-03T17:37:42Z
Lurdeswiki
108042
10021946
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Ellen Harding Baker''' ([[Ohio]], [[1847|1847ko]] [[Ekainaren 8|ekainaren 8a]] - [[1886|1886ko]] [[Martxoaren 30|martxoaren 30a]]) [[estatubatuar]] [[astronomo]] eta [[Irakasle|irakaslea]] izan zen. [[Eguzki-sistema|Eguzki-sistemako]] [[Lumatxa|edredoiagatik]] da ezaguna, astronomiari buruzko hitzaldietan material didaktiko gisa erabili baitzuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Ellen Harding Baker: bordando el Sistema Solar|hizkuntza=es|data=2019-01-02|url=https://mujeresconciencia.com/2019/01/02/ellen-harding-baker-bordando-el-sistema-solar/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Biografia ==
Sarah Ellen Harding Marion Bakerrekin ([[Cedar konderria (Iowa)|Cedar konderria, Iowa]]) ezkondu zen 1867ko urriaren 10ean. 1870eko hamarkadan, familia [[Lone Tree (Iowa)|Lone Treera]] joan zen bizitzera, [[Johnson konderria (Iowa)|Johnson konderrira]], non Marionek salgai-negozio orokorra zuen. Bikoteak zazpi seme-alaba izan zituen elkarrekin.<ref name=":1" /><ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=«1876 Ellen Harding Baker's "Solar System" Quilt»|argitaletxea=americanhistory.si.edu|url=https://americanhistory.si.edu/collections/object/nmah_556183|aldizkaria=americanhistory.si.edu|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ellen Hardingek irakatsi eta astronomiari buruzko hitzaldiak eman zituen Iowako (AEB) estatuko hainbat lekutan. Han bizi zen senarrarekin.<ref name=":1" />
Ellen Harding Baker [[Tuberkulosi|tuberkulosiak]] jota hil zen 1886ko martxoaren 30ean.<ref name=":0" />
=== Obra nabarmena ===
[[Fitxategi:Ellen_Harding_Baker's_Solar_System_Quilt.jpg|ezkerrera|thumb|Edredoia, Ellen Harding Baker-ek 1876an sortua eta astronomiako hitzaldietan laguntzeko erabilia.]]
Ellen Harding Baker seguruenik 1876an hasi zen eguzki sistemaren estalkia sortzen, beheko eskuineko izkinan brodatutako "AD 1876" izenekoak erakusten duen bezala.<ref name=":0" /> Dirudienez, 1883ra arte behar izan zuen proiektua osatzeko. Urte hartako irailean, ''[[The New York Times|New York Times]]''-ek Iowako egunkari baten aipu bat jaso zuen, honako hau zioena: "Lone Treeren M. Baker andreak zetazko ohe-estalki bat amaitu berri du, eta zazpi urte behar izan zituen hura egiteko. Eguzki-sistema osorik eta zehatz landuta dauka ".<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=GENERAL NOTES.|hizkuntza=en|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1883/09/22/106257406.html?pageNumber=5|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ohe-estalkiaren goikaldea artilezkoa da, artilezko oihalezko ezarkinez, artilezko txirikordaz eta artilezko eta zetazko brodatuz apaindua. Ohe-estalkiaren diseinua denbora-tarte horretako astronomia-liburuetan dauden ilustrazioen antzekoa da.<ref name=":1" /> Estalkiak [[Eguzkia]] erdian eta [[Eguzki-sistema|Eguzki Sistemako]] zortzi [[Planeta|planetak]] erakusten ditu (Eguzkiaren inguruan adierazitako orbitekin), baita [[asteroide gerrikoa]] ere. Eguzki Sistematik haratago dauden [[izar]] ugari ere erakusten dira. [[Jupiter|Jupiterren]] galilear ilargiak, baita [[Lurra|Lurraren]], [[Saturno|Saturnoren]], [[Neptuno|Neptunoren]] eta [[Urano|Uranoren]] [[Satelite natural|ilargiak]] ere sartzen dira, baita [[Saturnoren eraztunak]] ere.<ref name=":0" /> Ohe-estalkiaren goiko ezkerraldean [[kometa]] handi bat dago, ziur aski C/1874 H1, 1874an Jérôme Eugène Coggiak aurkitua.<ref name=":1" /><ref name=":0" />
Edredoiak 89 x 106 [[hazbete]] (225 x 269 cm) neurtzen ditu. Gaur egun [[Smithsonian Institution]]-en dago, Amerikako Historia Museo Nazionalean. Patricia Hill McCloy-k eta Kathryn Hill Meardon-ek, Carrie-ren, Baker-en alabaren ondorengoak direnak oparitu zioten edredoia museoari.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=She Stitched the Stars: A Story of Ellen Harding Baker's Solar System Quilt - Biblioguides|hizkuntza=en-US|url=https://www.biblioguides.com/pub/book/she-stitched-the-stars-a-story-of-ellen-harding-bakers-solar-system-quilt-2021|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
''She Stitched The Stars: A Story Of Ellen Harding Baker 's Solar System Quilt'' haurrentzako liburuan, Jennifer Harrisek idatzia, Eguzki Sistemaren edredoiaren sorkuntzari buruzko fikziozko istorio bat kontatzen da, hasierako iruzkin honekin: «Neskek eta emakumeek beren mundua etxera mugatu behar zutela uste zen garai batean, ama batek haratago begiratu zuen: espaziora .»<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Harris|izenburua=She Stitched the Stars: A Story of Ellen Harding Baker's Solar System Quilt|argitaletxea=Albert Whitman|hizkuntza=en|data=2021|url=https://books.google.es/books/about/She_Stitched_the_Stars.html?id=CWOLzgEACAAJ&redir_esc=y|isbn=978-0-8075-7322-8|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Inspirazioa ===
Artikulu horrek Eguzki Sistemaren edredoiaren amaiera deskribatzen du "dama Chicagora joan zen kometa eta eguzki-orbanak teleskopioaren bidez ikusteko, oso zehatza izan ahal izateko". [[Teleskopio]] bat instalatu zen [[Chicago|Chicagoko]] Estatu arteko Industria Erakusketaren eraikinean, herritarrei eta bisitariei 1874an aurkitutako Coggia kometa ikusteko aukera emateko.<ref name=":0" /> 1882ko Kometa Handia ere izan zitekeen Bakerrek Chicagora ikusteko bidaiatu zuen zeruko objektua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria|abizena=Popova|izenburua=Cosmic Threads: A Solar System Quilt from 1876|hizkuntza=en-US|data=2018-12-07|url=https://www.themarginalian.org/2018/12/06/ellen-harding-baker-solar-system-quilt/|aldizkaria=The Marginalian|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Beste inspirazio-iturri bat [[Maria Mitchell]] izan zitekeen, astronomiako irakaslea Vassar Collegen. 1869ko abuztuan, Mitchellek bere lau ikasle [[Burlington (Iowa)|Burlingtonera (Iowa)]] eraman zituen [[Eguzki eklipse|eguzki-eklipse]] bat aztertzeko.<ref name=":0" /> Ironikoki, Mitchellek "emakumearen katea" bezala gaitzetsi zuen joskintza, "eta herrialdeko legeek baino gehiago kateatu du" esan zuen. Hala eta guztiz ere, aitortu zuen eskulan horren bidez ikasitako xehetasunen arreta astronomiaren azterketara ondo itzultzen dela idatzi zuenean: "brodatuaren sare delikatuetan orratz bat zuzentzen duen begiak berdin-berdin erdibanatuko du izar bat mikrometroaren armiarma sarearekin".<ref name=":1" /><ref>{{erreferentzia|abizena=Mitchell, Maria|urtea=2001|izenburua=Maria Mitchell: a life in journals and letters|argitaletxea=College Ave Press.|url=https://www.amazon.es/Maria-Mitchell-Journals-Astronomer-Autobiography/dp/1789873495}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Itzulia erref|en|Ellen Harding Baker|1181131743}}{{Bizialdia|1847ko|1886ko|Baker, Ellen Harding}}
[[Kategoria:Tuberkulosiak hildakoak]]
[[Kategoria:Emakume astronomoak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
nhzbqhhhwfe8hl7row3k4b1sporrw98
10021947
10021946
2025-01-03T17:38:03Z
Lurdeswiki
108042
10021947
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ellen Harding Baker''' ([[Ohio]], [[1847|1847ko]] [[Ekainaren 8|ekainaren 8a]] - [[1886|1886ko]] [[Martxoaren 30|martxoaren 30a]]) [[estatubatuar]] [[astronomo]] eta [[Irakasle|irakaslea]] izan zen. [[Eguzki-sistema|Eguzki-sistemako]] [[Lumatxa|edredoiagatik]] da ezaguna, astronomiari buruzko hitzaldietan material didaktiko gisa erabili baitzuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Ellen Harding Baker: bordando el Sistema Solar|hizkuntza=es|data=2019-01-02|url=https://mujeresconciencia.com/2019/01/02/ellen-harding-baker-bordando-el-sistema-solar/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Biografia ==
Sarah Ellen Harding Marion Bakerrekin ([[Cedar konderria (Iowa)|Cedar konderria, Iowa]]) ezkondu zen 1867ko urriaren 10ean. 1870eko hamarkadan, familia [[Lone Tree (Iowa)|Lone Treera]] joan zen bizitzera, [[Johnson konderria (Iowa)|Johnson konderrira]], non Marionek salgai-negozio orokorra zuen. Bikoteak zazpi seme-alaba izan zituen elkarrekin.<ref name=":1" /><ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=«1876 Ellen Harding Baker's "Solar System" Quilt»|argitaletxea=americanhistory.si.edu|url=https://americanhistory.si.edu/collections/object/nmah_556183|aldizkaria=americanhistory.si.edu|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ellen Hardingek irakatsi eta astronomiari buruzko hitzaldiak eman zituen Iowako (AEB) estatuko hainbat lekutan. Han bizi zen senarrarekin.<ref name=":1" />
Ellen Harding Baker [[Tuberkulosi|tuberkulosiak]] jota hil zen 1886ko martxoaren 30ean.<ref name=":0" />
=== Obra nabarmena ===
[[Fitxategi:Ellen_Harding_Baker's_Solar_System_Quilt.jpg|ezkerrera|thumb|Edredoia, Ellen Harding Baker-ek 1876an sortua eta astronomiako hitzaldietan laguntzeko erabilia.]]
Ellen Harding Baker seguruenik 1876an hasi zen eguzki sistemaren estalkia sortzen, beheko eskuineko izkinan brodatutako "AD 1876" izenekoak erakusten duen bezala.<ref name=":0" /> Dirudienez, 1883ra arte behar izan zuen proiektua osatzeko. Urte hartako irailean, ''[[The New York Times|New York Times]]''-ek Iowako egunkari baten aipu bat jaso zuen, honako hau zioena: "Lone Treeren M. Baker andreak zetazko ohe-estalki bat amaitu berri du, eta zazpi urte behar izan zituen hura egiteko. Eguzki-sistema osorik eta zehatz landuta dauka ".<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=GENERAL NOTES.|hizkuntza=en|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1883/09/22/106257406.html?pageNumber=5|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ohe-estalkiaren goikaldea artilezkoa da, artilezko oihalezko ezarkinez, artilezko txirikordaz eta artilezko eta zetazko brodatuz apaindua. Ohe-estalkiaren diseinua denbora-tarte horretako astronomia-liburuetan dauden ilustrazioen antzekoa da.<ref name=":1" /> Estalkiak [[Eguzkia]] erdian eta [[Eguzki-sistema|Eguzki Sistemako]] zortzi [[Planeta|planetak]] erakusten ditu (Eguzkiaren inguruan adierazitako orbitekin), baita [[asteroide gerrikoa]] ere. Eguzki Sistematik haratago dauden [[izar]] ugari ere erakusten dira. [[Jupiter|Jupiterren]] galilear ilargiak, baita [[Lurra|Lurraren]], [[Saturno|Saturnoren]], [[Neptuno|Neptunoren]] eta [[Urano|Uranoren]] [[Satelite natural|ilargiak]] ere sartzen dira, baita [[Saturnoren eraztunak]] ere.<ref name=":0" /> Ohe-estalkiaren goiko ezkerraldean [[kometa]] handi bat dago, ziur aski C/1874 H1, 1874an Jérôme Eugène Coggiak aurkitua.<ref name=":1" /><ref name=":0" />
Edredoiak 89 x 106 [[hazbete]] (225 x 269 cm) neurtzen ditu. Gaur egun [[Smithsonian Institution]]-en dago, Amerikako Historia Museo Nazionalean. Patricia Hill McCloy-k eta Kathryn Hill Meardon-ek, Carrie-ren, Baker-en alabaren ondorengoak direnak oparitu zioten edredoia museoari.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=She Stitched the Stars: A Story of Ellen Harding Baker's Solar System Quilt - Biblioguides|hizkuntza=en-US|url=https://www.biblioguides.com/pub/book/she-stitched-the-stars-a-story-of-ellen-harding-bakers-solar-system-quilt-2021|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
''She Stitched The Stars: A Story Of Ellen Harding Baker 's Solar System Quilt'' haurrentzako liburuan, Jennifer Harrisek idatzia, Eguzki Sistemaren edredoiaren sorkuntzari buruzko fikziozko istorio bat kontatzen da, hasierako iruzkin honekin: «Neskek eta emakumeek beren mundua etxera mugatu behar zutela uste zen garai batean, ama batek haratago begiratu zuen: espaziora .»<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer|abizena=Harris|izenburua=She Stitched the Stars: A Story of Ellen Harding Baker's Solar System Quilt|argitaletxea=Albert Whitman|hizkuntza=en|data=2021|url=https://books.google.es/books/about/She_Stitched_the_Stars.html?id=CWOLzgEACAAJ&redir_esc=y|isbn=978-0-8075-7322-8|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Inspirazioa ===
Artikulu horrek Eguzki Sistemaren edredoiaren amaiera deskribatzen du "dama Chicagora joan zen kometa eta eguzki-orbanak teleskopioaren bidez ikusteko, oso zehatza izan ahal izateko". [[Teleskopio]] bat instalatu zen [[Chicago|Chicagoko]] Estatu arteko Industria Erakusketaren eraikinean, herritarrei eta bisitariei 1874an aurkitutako Coggia kometa ikusteko aukera emateko.<ref name=":0" /> 1882ko Kometa Handia ere izan zitekeen Bakerrek Chicagora ikusteko bidaiatu zuen zeruko objektua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria|abizena=Popova|izenburua=Cosmic Threads: A Solar System Quilt from 1876|hizkuntza=en-US|data=2018-12-07|url=https://www.themarginalian.org/2018/12/06/ellen-harding-baker-solar-system-quilt/|aldizkaria=The Marginalian|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Beste inspirazio-iturri bat [[Maria Mitchell]] izan zitekeen, astronomiako irakaslea Vassar Collegen. 1869ko abuztuan, Mitchellek bere lau ikasle [[Burlington (Iowa)|Burlingtonera (Iowa)]] eraman zituen [[Eguzki eklipse|eguzki-eklipse]] bat aztertzeko.<ref name=":0" /> Ironikoki, Mitchellek "emakumearen katea" bezala gaitzetsi zuen joskintza, "eta herrialdeko legeek baino gehiago kateatu du" esan zuen. Hala eta guztiz ere, aitortu zuen eskulan horren bidez ikasitako xehetasunen arreta astronomiaren azterketara ondo itzultzen dela idatzi zuenean: "brodatuaren sare delikatuetan orratz bat zuzentzen duen begiak berdin-berdin erdibanatuko du izar bat mikrometroaren armiarma sarearekin".<ref name=":1" /><ref>{{erreferentzia|abizena=Mitchell, Maria|urtea=2001|izenburua=Maria Mitchell: a life in journals and letters|argitaletxea=College Ave Press.|url=https://www.amazon.es/Maria-Mitchell-Journals-Astronomer-Autobiography/dp/1789873495}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Itzulia erref|en|Ellen Harding Baker|1181131743}}{{Bizialdia|1847ko|1886ko|Baker, Ellen Harding}}
[[Kategoria:Tuberkulosiak hildakoak]]
[[Kategoria:Emakume astronomoak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
9mutev5671hvnrctwkoj5lyqsapyk6d
Victorine Brocher
0
1219883
10021732
10021515
2025-01-03T13:07:54Z
95.22.119.1
txukundu
10021732
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Victorine Brocher''' ([[1839]]–[[1921]]) komunakidea eta anarkista zen. [[Parisko Komuna|Paris-eko]] Komunan parte hartu zuen eta ondoren bere esperientzia zehazten zuen memoria bat idatzi zuen. Brocher [[1881|1881eko]] Londresko Kongresu Anarkistaren ordezkaria izan zen eta bere bizitzan zehar argitalpen anarkistak egiten lagundu zuen. Brocher-ek [[Louise Michel|Louise Michel-en]] nazioarteko eskola sortu eta berton irakatsi zuen.
== Bizitza eta ibilbidea ==
Marie Victorine Malenfant Paris-en, Les Halles inguruan jaio zen [[1839|1839ko]] [[Irailaren 4|irailaren 4an]]. Amak Orleansen bakarrik hazi zuen, aitak, Pierre Malenfant, zapatari errepublikarra eta masoia bera, [[1851|1851ean]] Belgikara ihes egin behar izan zuen enperadorearen kontrakoa izateagatik eta. <ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Victorine Brocher (Vida y obra)|hizkuntza=es|data=2018-09-04|url=https://jjmlsm.wordpress.com/2018/09/04/victorine-brocher-vida-y-obra/|aldizkaria=SOBRE LA ANARQUÍA Y OTROS TEMAS (VIDA, OBRA Y BIOGRAFIAS DE ACTIVISTAS, LUCHADORAS Y LUCHADORES ANARQUISTAS) HASTA EL AÑO 1899|sartze-data=2025-01-02}}</ref> <ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Victorine BrocherLuchadora|abizena=francesa|izenburua=Victorine Brocher - EcuRed|hizkuntza=es|abizena2=de 1921Lausana|abizena3=vivante|izena2=activista de la Comuna de ParísNombreNombre de nacimiento: Victorine MalenfantNacimiento1838 FranciaFallecimiento4 de noviembre|izena3=SuizaCausa de la muerteA causa de una operaciónOtros nombresVictorine Brocher-RouchyObras destacadasSouvenirs d’une morte|url=https://www.ecured.cu/Victorine_Brocher|aldizkaria=www.ecured.cu|sartze-data=2025-01-02}}</ref>Familia erradikal baten barruan. 50. hamarkadan, hainbat ekintza errepublikarren eta sozialistatan parte hartu zuen.
[[1860|1861ean]], Jean Rouchy zapatariarekin ezkondu zen, nahigabe, Orleans-en, Loiret-en Loira-ko erdiko aranean. Rouchy Krimea-ko eta Italia-ko gerratan parte hartutakoa zen, eta goardia inperialetik lizentziatu berri.<ref>{{Erreferentzia|izena=Marianne|abizena=Enckell|izenburua=BROCHER Victorine (née MALENFANT, épouse ROUCHY puis BROCHER)|argitaletxea=Maitron/Editions de l'Atelier|hizkuntza=|data=2021-08-14|url=https://maitron.fr/spip.php?article154273|sartze-data=2025-01-02|encyclopedia=Dictionnaire des anarchistes}}</ref>
Hurrengo urtean bikotea Paris-en kokatu zen eta Victorinek bere familia mantendu behar izan zuen jostun gisa bere senar alkoholikoak egun guztiak tabernan ematen zituelako. Okindegi kooperatibo baten sorreran parte hartu zuen. Lehen Internazionalean ere parte hartu zuten, eta bi seme-alaba izan zituzten, gazte hil zirenak. <ref name=":0" />
[[Parisko Komuna|Parisko]] Komunan [[Kantinera|kantinière]] (kantinera) izan zen, eta [[1871|1871ko]] apirilaren amaieran zaurituak zaintzeko erakutsi zuen ausardiagatik goraipatu zuten. Victorine klandestinitatean sartu zen, Kontu Auzitegiari sua emateagatik atxilotu eta heriotza zigorra ezarri zioten ondoren, eta denboraz Genevara ihes egin zuen. Hiltzat jo zuten amak Versaillesen tiroz hildakoen gorpuzkien artean oker identifikatu zuenean. Bere senarra kartzelan geratu zen.<ref name=":0" /> Suitzatik [[Marcelle Tinay|Marcelle Tinayrekin]] joan zen Hungariara eta berton irakasle egin zen.
Victorine Genevan bizi izan zen, eta hantxe egin ziren nazioarteko lehen bileretara joan zen, tutore izateko Hungariara joan aurretik. [[1874|1874an]], espetxetik askatutako senarrarekin, Genevara itzuli zen, non Victorinek zapatari gisa lan egin zuen, brodatzaile gisa eta zapata kooperatiba bat ireki zuen Komunako jendeari eta erbesteratutako errusiarrei laguntzeko. Jura Federazioan eta anarkistak elkartean parte hartu zuen, Paul Brousse, [[Élisée Reclus|Elisée Reclus]] eta Andrea Costa barne. <ref name=":0" />
Segur aski, amnistiaren ondoren, Parisera itzuli zen eta [[1881|1881eko]] Londreseko Kongresu Anarkistan hiriko ordezkari gisa aritu zen. Londresen, Gustave Brocher ezagutu zuen. Ezkondu eta hainbat seme-alaba izan zituzten. Victorinek ''La Révolution sociale'' (Iraultza sociala) komunikabiderako idatzi zuen aldi horretan. [[1883|1883an]], [[Louise Michel]] eta [[Émile Pouget|Émile Pougetekin]] agertu zen ''Esplanade des Invalides''en (Elbarrien esplanadan). ''[[Jules Vallès|Le Cri du Peuple]]'' (Jendearen ohiua), ''La Lutte'' (Borroka) eta ''Le Drapeau noir'' (Bandera Beltza) idazten jarraitu zuen. [[1884|1884an]] Jean Rouchy hil ondoren erizaintzan trebatu zen.
Brocherek Londresko Louise Michel nazioarteko eskolan sortu eta bertan irakatsi zuen [[1886|1886tik]]. <ref name=":0" />
Brocher eta bere bigarren senarra Lausanara joan ziren [[1892|1892an]], eta bertan liburudenda bat eta gazteentzako barnetegi bat kudeatu zuten [[1912|1912ra]] arte. [[1909|1909an]] bere memoriak argitaratu zituen, ''Souvenirs d’une morte vivante'', (Hildako bizidun baten gomutapenak).<ref name=":1" /> ''La Libre Fédération'' komunikabiderako ere idatzi zuen [[1915]] eta [[1919]] artean. Bikotea [[Rijeka|Rijekan]] (Fiume) bizi izan zen bi urtez, senarrak irakatsi zuen lekuan, eta [[Levallois-Perret|Levallois-Perret-en]]. Brocher- [[1921|1921ean]] gaixotu zenean, Lausanara itzuli ziren, eta hantxe hil zen azaroaren 4an. <ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia osagarria ==
* Cross, Robin; Miles, Rosalind (2012). ''Warrior Women: 3000 Years of Courage and Heroism.'' (Emakume borrokalariak: 3000 urteko ausardia eta heroismoa ) ''Quercus'' Argitaletxea orri. 373
* Mason Paul (2010) ''Live Working or die Fighting: How the Working Class Went Global.'' (Lanean bizi ala borrokan hil: Nola langileria globalizatu zen) ''Haymarket'' Liburuak orri. 97
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1839ko|1921eko|Brocher, Victorine}}
[[Kategoria:Emakume iraultzaileak]]
[[Kategoria:Frantziako anarkistak]]
[[Kategoria:Komunak]]
[[Kategoria:Anarkismoa Europan]]
[[Kategoria:Lausanako jendea]]
2ra13waap33hhv79vg0e95qbffj1kos
Dryopteris carthusiana
0
1219892
10021716
10021348
2025-01-03T12:49:18Z
Gartxoak
23317
10021716
wikitext
text/x-wiki
{{Izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = Dryopteris carthusiana (s. str.) sl1.jpg
}}
'''''Dryopteris carthusiana''''' [[Dryopteridaceae]] familiako [[iratze]] espezie bat da. [[Ipar hemisferio]] guztian aurkitzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dryopteris carthusiana (Vill.) H.P.Fuchs|hizkuntza=es|url=https://www.gbif.org/es/species/5275149|aldizkaria=www.gbif.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta [[toxikotasun|toxikoa]] da<ref name=":0">{{erreferentzia|abizena=Piirainen, Mikko; Piirainen, Pirkko; Vainio, Hannele|urtea=1999|izenburua=Kotimaan luonnonkasvit|argitaletxea=Porvoo, Finland: WSOY|orrialdea=32|ISBN=951-0-23001-4}}</ref> eta [[sendabelar]] gisa erabil daiteke.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Dryopteris carthusiana (Vill.) H.P. Fuchs|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/dryopteris-carthusiana|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Taxonomia ==
=== Lehen deskribapena ===
[[Hans Peter Fuchs]] botanikari suitzarrak deskribatu zuen Zientziarako 1959an, ''Bulletin de la Société Botanique de France'' aldizkarian.<ref name=":1" />
Basionimoa: <ref name=":1" />
* ''Polypodium carthusianum'' Vill.
Sinonimoak: <ref name=":1" />
* ''Dryopteris austriaca subsp. spinulosa'' (Sw.) Schinz & Thell.
* ''Nephrodium spinulosum'' (Sw.) Strempel Fil. Berol. Syn.: 30 (1822)
* ''Polystichum spinulosum'' (Sw.) DC.
=== Etimologia ===
Generoaren izena grezierazko ''dryopterís'' izenetik dator, eta Dioskoridesen arabera "haritz (drys) artean sortzen den iratzea (pterís)" esan nahi du. Espeziearen ''carthusiana'' izenak [[Frantzia]] hego-ekialdeko [[Grenoble]] hiriaren ondoan dagoen Chartreuse herriari egiten dio erreferentzia.<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Dryopteris carthusiana (Vill.) H.P. Fuchs|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/dryopteris-carthusiana|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Espeziearen jatorria ===
Izatez jatorri hibridoa duen tetraploide bat da. Alde batetik ''[[Dryopteris intermedia]]'' eta bestetik ezezaguna (edo iraungita) dagoen [[Dryopteris semicristata|''Dryopteris semicristata'']] espeziearen artean hibridatu zen, ''[[Dryopteris cristata]]'' espeziea bezala.
''[[Dryopteris]]'' generoko beste espezie batzuekin nahastea ohikoa da (''D. intermedia'', ''D. campyloptera'', ''D. expansa''...). ''D. intermedia''-rekin habitata elkarbanatzen du. Euskal Herrian ordea ez da nahasten, mendietako harkaitz artean bizi den bakarra baita genero horretan.<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Dryopteris carthusiana Moore21.png|200px|thumb|''Dryopteris carthusiana''-ren ilustrazio zientifikoa, 1857.]]
Landare berde iluna da eta tente hazten da. Fronde triangeluar zabalak ditu eta multzotan ateratzen dira.<ref name=":0" /> Orriek 15-40 cm arteko luzera hartu ohi dute. [[Hosto-txorten|Peziolo]] nahiko laburrak dituzte arantza itxura hartzen duten ezkataz hornituak<ref name=":2" />, horregatik sinonimo batzuek ''spinulosum'' izena hartzen dute.<ref name=":1" />
Frondearen zurtoina marroi argia da eta bertan txertatzen dira hosto estuak. Hauek ere triangelu tankerakoak diren hostotxoz osaturik daude. Hostotxo bakoitzaren azpian giltzurrun itxurako [[Soro (botanika)|soroak]] garatzen dira.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Lurzoru azidoak atsegin ditu eta karedun lurzoruak eta bestelako iratzeek ondutakoak saihesten ditu. Ingurune ospelak populatzen ditu, txilardi hezeak, zingirak eta zohikaztegiak, besteak beste.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Helecho espinuloso (Dryopteris carthusiana)|hizkuntza=en|url=https://www.picturethisai.com/es/wiki/Dryopteris_carthusiana.html|aldizkaria=PictureThis|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hala ere zuzeneko eguzki argia hobeto jasaten du beste iratze batzuek baino, horregatik mozketak gertatzen direnean biziraun dezake eta egoeraz probestu.<ref name=":0" /> Itsas mailatik 300 eta 1.700 metro arteko altueran hazten da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Flora Vascular - Toda la informaci�n detallada sobre la Flora Vascular {{!}} - Especie: Dryopteris carthusiana {{!}} BioScripts.net|url=https://www.floravascular.com/index.php?spp=Dryopteris%20carthusiana|aldizkaria=www.floravascular.com|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Euskal Herrian esate baterako [[Altzania (mendilerroa)|Altzania]], [[Aizkorri]] eta [[Aralar]] mendilerroetako harkaitzen arrakaletan hazten da, giro heze eta freskoa duten toki elurtsu eta lainotsuetan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi-zikloa ==
Landare bizikorra da eta negu epeletan hostoa mantentzen du, negu gordinetan ordea ez. Iratzeek ohi duten gisan bizi-ziklo haplo-diplontea du. Ekaina eta iraila artean heltzen dira esporak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Pedro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko Flora Baskular Mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendua|orrialdea=176|ISBN=84-457-2252-2}}</ref>
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]n.<ref name=":2" /> Ez dirudi giza jarduerak kalterik eragiten dionik, irisgarritasun zaila duten tokietan hazten baita. Mehatxatuen zerrendan sartu zen ''Dryopteris carthusiana''-ren populazioak oso txikiak direlako eta elkarrengandik isolatuta daudelako.<ref name=":2" />
== Toxikotasuna eta erabilera ==
{{ohar medikoa}}
Landare berdeak [[tiaminasa]] izeneko entzima du eta [[B bitamina]] konplexua erasotzen du gizakietan. Kopuru handitan hartuz gero kalte latzak eragin ditzake. Landarea lehortu edo berotu egiten bada entzima hori suntsitu egiten da.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Dryopteris carthusiana Narrow Buckler Fern, Spinulose woodfern PFAF Plant Database|url=https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Dryopteris+carthusiana|aldizkaria=pfaf.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Sustraiek filizina izeneko sustantzia dute. Sustantzia horrek [[zestodo]] zizareak eta bestelako hesteetako bizkarroiak paralizatzen ditu eta zizareak kanporatzeko erabiltzen da. Dryopteris carthusianak zizareak paralizatu ondoren magnesio sulfatoa erabiltzen da zizareak ateratzeko. Oliozko libratzaileak erabiltzea ez da komeni. Iratzearen sustraiak udazkenean biltzen dira eta lehortzen uzten dira ondoren sendabelar gisa erabili ahal izateko. Gehienez ere 12 hilabetez gorde daitezke.<ref name=":3" />
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Dryopteris.carthusiana3.-.lindsey.jpg|Landarea.
Irudi:Dryopteris carthusiana (s. str.) sl15.jpg|Frondea.
Irudi:Dryopteris carthusiana kz1.JPG|Soroak hostotxoen azpian.
Irudi:Dryopteris carthusiana (s. str.) sl18.jpg|Peziolo ezkatatsua.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Dryopteridaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
98e7bo5mmmqzatahquhu4b7csp5f0n5
Mila Idiakez
0
1219895
10021849
10021690
2025-01-03T15:48:54Z
Theklan
336
/* Bizialdia */ ordena eta argipena
10021849
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
{{Lanean}}
'''Mila Idiakez Altzibar''' ([[Deba]], [[Gipuzkoa]], [[1952]] - [[Eibar]], [[2025|2025eko]] [[Urtarrilaren 1|urtarrilaren 1a]])<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Esquelas y Necrologicas {{!}} DEBA {{!}} Mila Idiakez Altzibar {{!}} diariovasco.com|url=https://canales.diariovasco.com/esquelas/diario/2025-01-03/mila-idiakez-altzibar-443427.htm|aldizkaria=canales.diariovasco.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref> erreferente abertzalea eta aktibista feminista izan zen.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Muere Mila Idiakez, referente abertzale y activista feminista|hizkuntza=|data=2025-01-02|url=https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20250102/muere-mila-idiakez-referente-abertzale-y-activista-feminista|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Bizialdia ==
Euskal Herritarrok-eko batzarkidea eta [[Egizan]] erakundearen sortzailea izan zen – 1987an sortutako erakunde feminista <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Acoso político|hizkuntza=|url=https://hondarribiemakumeak.wixsite.com/index/acoso-politico|aldizkaria=index|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Baigorri Argitaletxea|abizena=SA|izenburua=Mila|hizkuntza=eu|data=2024-12-30|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2024-12-30/hemeroteca_articles/mila-1|aldizkaria=GARA|sartze-data=2025-01-02}}</ref>eta [[Bilgune Feminista|Bilgune Feministaren]] aitzindaria, baita [[Langile Abertzaleen Batzordeak|LAB sindikatuko]] delegatua ere<ref name=":0" />. Debako Udaleko zinegotzia izan zen ANVtik, 2007an.<ref>{{Erreferentzia|abizena=PPLL|izenburua=La edil Mila Idiakez (ANV) pasa a formar parte de la Junta de Gobierno Local|hizkuntza=|data=2007-09-29|url=https://www.diariovasco.com/20070929/comarca/edil-mila-idiakez-pasa-20070929.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ondar Beltz dantza taldea jarri zuen martxan 70.eko hamarkadan. Dantza talde horretan Euskal Herriko dantzak erakusten zizkien dozenaka neska-mutili eta euskal jaiak antolatzen zituzten herrietara ematen zituen autobusez. Dantzarik ez zegoenean, berriz, mendia zegoen. Burdin Kurutz Mendi Taldearen lehen urteetan behintzat parte hartu zuen Milak.<ref name=":0" />
Debako Goaz antzerki taldearen sortzaileetarikoa ere izan zen, Lukax Dorronsoro, Gilermo Urkiza eta Martin Idiakezekin batera. 2024an euskaraz antzerki amateurra egiten bost hamarkada bete zituen taldeak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Baigorri Argitaletxea|abizena=SA|izenburua=Goaz, bost hamarkada euskaraz antzerki amateurra egiten|hizkuntza=eu|data=2024-11-26|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2024-11-26/hemeroteca_articles/goaz-bost-hamarkada-euskaraz-antzerki-amateurra-egiten|aldizkaria=GARA|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Azkeneraino borrokan, azken aldian pentsiodunekin zebilen buru-belarri. Bertigoek eraso zioten eta bere azken borroka garuneko tumore baten aurka izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
[https://www.berria.eus/hemeroteka/egunkaria/pdfa/?data=1999-07-06&orria=075&zenb=YmFsaGNpQy9EU3RuaWtWVzdLUkVRUT09 Elkarrizketa: biharemuneko pilulaz] [[Berria|Berria,]] 1999
{{bizialdia|1952ko|2025eko|Idiakez, Mila}}
[[Kategoria:Debarrak]]
[[Kategoria:Abertzaleak]]
[[Kategoria:Feministak]]
gandzp9w1gtkrixsmp6kffkakyhnhe3
10021903
10021849
2025-01-03T16:59:40Z
Eliatxo
96586
/* Kanpo estekak */
10021903
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
{{Lanean}}
'''Mila Idiakez Altzibar''' ([[Deba]], [[Gipuzkoa]], [[1952]] - [[Eibar]], [[2025|2025eko]] [[Urtarrilaren 1|urtarrilaren 1a]])<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Esquelas y Necrologicas {{!}} DEBA {{!}} Mila Idiakez Altzibar {{!}} diariovasco.com|url=https://canales.diariovasco.com/esquelas/diario/2025-01-03/mila-idiakez-altzibar-443427.htm|aldizkaria=canales.diariovasco.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref> erreferente abertzalea eta aktibista feminista izan zen.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=Muere Mila Idiakez, referente abertzale y activista feminista|hizkuntza=|data=2025-01-02|url=https://www.naiz.eus/es/info/noticia/20250102/muere-mila-idiakez-referente-abertzale-y-activista-feminista|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Bizialdia ==
Euskal Herritarrok-eko batzarkidea eta [[Egizan]] erakundearen sortzailea izan zen – 1987an sortutako erakunde feminista <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Acoso político|hizkuntza=|url=https://hondarribiemakumeak.wixsite.com/index/acoso-politico|aldizkaria=index|sartze-data=2025-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Baigorri Argitaletxea|abizena=SA|izenburua=Mila|hizkuntza=eu|data=2024-12-30|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2024-12-30/hemeroteca_articles/mila-1|aldizkaria=GARA|sartze-data=2025-01-02}}</ref>eta [[Bilgune Feminista|Bilgune Feministaren]] aitzindaria, baita [[Langile Abertzaleen Batzordeak|LAB sindikatuko]] delegatua ere<ref name=":0" />. Debako Udaleko zinegotzia izan zen ANVtik, 2007an.<ref>{{Erreferentzia|abizena=PPLL|izenburua=La edil Mila Idiakez (ANV) pasa a formar parte de la Junta de Gobierno Local|hizkuntza=|data=2007-09-29|url=https://www.diariovasco.com/20070929/comarca/edil-mila-idiakez-pasa-20070929.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Ondar Beltz dantza taldea jarri zuen martxan 70.eko hamarkadan. Dantza talde horretan Euskal Herriko dantzak erakusten zizkien dozenaka neska-mutili eta euskal jaiak antolatzen zituzten herrietara ematen zituen autobusez. Dantzarik ez zegoenean, berriz, mendia zegoen. Burdin Kurutz Mendi Taldearen lehen urteetan behintzat parte hartu zuen Milak.<ref name=":0" />
Debako Goaz antzerki taldearen sortzaileetarikoa ere izan zen, Lukax Dorronsoro, Gilermo Urkiza eta Martin Idiakezekin batera. 2024an euskaraz antzerki amateurra egiten bost hamarkada bete zituen taldeak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Baigorri Argitaletxea|abizena=SA|izenburua=Goaz, bost hamarkada euskaraz antzerki amateurra egiten|hizkuntza=eu|data=2024-11-26|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2024-11-26/hemeroteca_articles/goaz-bost-hamarkada-euskaraz-antzerki-amateurra-egiten|aldizkaria=GARA|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Azkeneraino borrokan, azken aldian pentsiodunekin zebilen buru-belarri. Bertigoek eraso zioten eta bere azken borroka garuneko tumore baten aurka izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
[https://www.berria.eus/hemeroteka/egunkaria/pdfa/?data=1999-07-06&orria=075&zenb=YmFsaGNpQy9EU3RuaWtWVzdLUkVRUT09 Elkarrizketa: biharemuneko pilulaz] [[Berria|Berria,]] 1999
{{bizialdia|1952ko|2025eko|Idiakez, Mila}}
[[Kategoria:Debarrak]]
[[Kategoria:Abertzaleak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko feministak]]
[[Kategoria:Eibarren hildakoak]]
5aphl8j0pc3g0cojej6qm4hzu0pfqc3
Concepción Rodríguez Valencia
0
1219908
10022240
10021495
2025-01-04T09:44:10Z
Aonandi
156348
Sortzen biografia
10022240
wikitext
text/x-wiki
{{lanean}}
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Concepción Rodríguez Valencia''' ([[La Felguera]], [[Asturiasko Printzerria|Asturias]], [[1958]]) asturiar administraria, [[Sukaldaritza|sukaldaria]] eta [[Meatzaritza|meatzarigaia]] da. Auzitegi Konstituzionalaren epai baten ondorioz barnealdeko meatzari izatea lortu zuen lehen emakumea izan zen, 8 urte iraun zuen borroka judizial luze baten ostean.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez Valencia: "¿Por qué podía entrar mi hermano y yo no?"|hizkuntza=es|data=2016-03-12|url=https://www.lanuevacronica.com/lnc-culturas/concepcion-rodriguez-valencia-por-que-podia-entrar-mi-hermano-y-yo-no_17145_102.html|aldizkaria=La Nueva Crónica|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Bizitza ==
Concepciín Rodriguez Asturias printzerriko Felguera herrian jaio zen, meatzaritza nagusi zen inguru batean. Aita, aitona eta neba ere meatzariak zituen.<ref name=":0" /> Meatzari familiako Concepciónek bere buruari galdetu zion:<blockquote>Eta zergatik ni, emakumea, ezin naiteke meatzari izan?<ref name=":0" /> </blockquote>
=== Emakumeak eta meatzaritza ===
1970eko eta 1980ko hamarkadetako Asturiasko meatze-arroan emakumeen errealitatea zaila zen. Meatzetik bizi zen, eta ez zegoen beste irteerarik, ez biltegi handirik, ez beste industriarik, ez ezer, endogamia moduko hura baino ez baitzegoen. Burdingintzara lan eske joanez gero eta meatzariaren alaba izan, ez zenuen lanik, langileen semeak sartzen ziren han, eta meategian ere bai, baina gizonezkoak baino ez , nahiz eta Konstituzioak emakumearen berdintasuna aldarrikatzen zuen.<ref name=":0" /> Ezin zuen ulertu, eta ez zuen etsi nahi, neba lanean hasi ahal izatea eta bera ez".<ref name=":0" />
1985ean Hunosan, bere familiakideen eta lagunen enpresa publikoan, sartu nahi izan zuen. Estatuko meatzaritza enpresa horretarako 948 plaza atera ziren. Deialdiak ez zituen emakumeak baztertzen, eta Concepciónek baldintza guztiak betetzen zituenez, aurkeztu egin zen. Bederatzi emakumek eskatzen zituzten baldintza guztiak betetzen zituzten, enpresako eta Silikosiaren Institutuko azterketak pasatu zituzten, baina... bat bera ere ez zen agertu onartuen zerrendan, emakumerik ez. Sasoi hartan emakume izateagatik zuzenean pikatzaile izan nahi zutela esaten zuten. Txorakeria asko esan eta idatzi ziren.<ref name=":0" /> Une horretantxe hasi zen ia hamar urteko borroka luzea eta gogorra Hunosarekin.
=== Hunosarekin borroka ===
Mehatzarigaiak hamaikatxo eskutitz bidali zion zuzendariari. Bera (emakumea), beste edozeinek bezala lanean hasi nahi zuela, meatzari guztiak hasten diren mailan, meatzari laguntzaile postuan.<ref name=":0" /><blockquote>"Meategia oso matxista da, orduan halaxe zen behintzat; sindikatuek ere ez ziguten lagundu, haurrak eta emakumeak babesteko lege baten ondorio zela zioten...".<ref name=":0" /></blockquote>Babes batzuk ere aurkitu zituen, justutzat jotzen zuenaren alde borrokan jarraitzeko funtsezkoak izan zirenak. Laguntzaile izan zituen garai hartako emakume progresistak, [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOEko]] lehen diputatuak, elkartasuna adierazi baitzieten; besteak beste, [[Carlota Bustelo]], Emakumearen Institutuko lehen zuzendaria izan zena; [[Paz Fernández Felgueroso|Paz Fernandez Felgueros]], gerora [[Gijón|Gijongo]] alkate izan zena; [[Matilde Fernández|Matilde Fernandez]] eta [[Ludivina Garcia Arias]].<ref name=":0" />
Baita borroka horretan funtsezkoa izan zen Lucia Ruano abokatuaren laguntza, emakumeen eskubideen aldeko borroka legaletan aditua eta zaildua. Antzeko beste kasu batzuetan jardundakoa zen, adibidez, aitzindaria izan zen emakumeek Armadako Botikarien Kidegoan parte hartu zutenean, edo Concepcianena bezlako beste epai batzuetan, Leongo Antibiotikoak enpresarekin esaterako, [[Mario Conde|Mario Conderen]] esku zegoen garaian, edo geroago Banestorekin berarekin".<ref name=":0" />
Mundu guztiari idatzi zion eta Herriaren Defendatzaileak baino ez zion erantzun , okerrenak sindikatuak izan ziren. Eta harekin azkeneraino joan zen, Auzitegi Konstituzionaleraino, prozesu oso luze batean. "Behin betiko epaia, Konstituzionalarena, prozesua hasi eta zortzi urtera iritsi zen". Tartean, aldekoak izan ez ziren beste epai batzuk geratu dira, hala nola 1987ko urriaren 21ekoa, Oviedoko 2. Lan Magistraturak demanda ukatu zuenean, "meategiaren barruan lan egiteko debekuak ez zuelako berdintasunaren printzipio konstituzionala urratzen eta nazioarteko arauetan babestuta zegoelako". Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiko Lan Arloko Salak epaia berretsi zuen, "sexu femeninoa babesteko neurria zelako", arrazoitu zuen.
Aldeko epaia irten zenean komunikabideetatik deitu zioten, eta Concepciónek esan zien aurretik urtetan bidalitako eskutitzak irakurtzeko.<ref name=":0" />
Lana
Zortzi urte horietan bizitzak jarraitu egiten zuen, eta bizi ahal izateko lan egin behar izan zuen. 17 urterekin jada idazkaria zen, gero sukaldari ere jardun zuen, denetarik". Eta epaia iritsi zenean, nekatuta zegoen itxaroteaz, nekatuta zegoen meatzari lanean hazteko. Urte luze horietan ladministrari plaza bat atera zuen enpresa berean; lan hobea zen, eta gehiago irabazten zen, beraz ez zuen aldatu.
Aitzindari
Konstituzionalak arrazoia eman zionean, bidea zabaldu zien emakumeei. Eta beste are handiago bat, beste emakume batzuei euren borrokatik onura ateratzeko atea zabaltzea. Jubilatu aurreko egunean beste
Concepción Rodríguezek ez zuen inoiz amore eman, aurrejubilatu baino egun bat lehenago Hunosa enpresa salatu zuen soldata diskriminazioagatik, nahiz eta gero utzi egin nuen zerikusirik ez zuen egoera pertsonal batengatik.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1958ko||Rodriguez, Concepción}}
[[Kategoria:Asturiarrak]]
m4smascrojeu4d35yl74vgvy8mf6y8u
10022243
10022240
2025-01-04T09:45:45Z
Aonandi
156348
Aonandi wikilariak «[[Lankide:Aonandi/Proba orria]]» orria «[[Concepción Rodríguez Valencia]]» izenera aldatu du
10022240
wikitext
text/x-wiki
{{lanean}}
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Concepción Rodríguez Valencia''' ([[La Felguera]], [[Asturiasko Printzerria|Asturias]], [[1958]]) asturiar administraria, [[Sukaldaritza|sukaldaria]] eta [[Meatzaritza|meatzarigaia]] da. Auzitegi Konstituzionalaren epai baten ondorioz barnealdeko meatzari izatea lortu zuen lehen emakumea izan zen, 8 urte iraun zuen borroka judizial luze baten ostean.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez Valencia: "¿Por qué podía entrar mi hermano y yo no?"|hizkuntza=es|data=2016-03-12|url=https://www.lanuevacronica.com/lnc-culturas/concepcion-rodriguez-valencia-por-que-podia-entrar-mi-hermano-y-yo-no_17145_102.html|aldizkaria=La Nueva Crónica|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Bizitza ==
Concepciín Rodriguez Asturias printzerriko Felguera herrian jaio zen, meatzaritza nagusi zen inguru batean. Aita, aitona eta neba ere meatzariak zituen.<ref name=":0" /> Meatzari familiako Concepciónek bere buruari galdetu zion:<blockquote>Eta zergatik ni, emakumea, ezin naiteke meatzari izan?<ref name=":0" /> </blockquote>
=== Emakumeak eta meatzaritza ===
1970eko eta 1980ko hamarkadetako Asturiasko meatze-arroan emakumeen errealitatea zaila zen. Meatzetik bizi zen, eta ez zegoen beste irteerarik, ez biltegi handirik, ez beste industriarik, ez ezer, endogamia moduko hura baino ez baitzegoen. Burdingintzara lan eske joanez gero eta meatzariaren alaba izan, ez zenuen lanik, langileen semeak sartzen ziren han, eta meategian ere bai, baina gizonezkoak baino ez , nahiz eta Konstituzioak emakumearen berdintasuna aldarrikatzen zuen.<ref name=":0" /> Ezin zuen ulertu, eta ez zuen etsi nahi, neba lanean hasi ahal izatea eta bera ez".<ref name=":0" />
1985ean Hunosan, bere familiakideen eta lagunen enpresa publikoan, sartu nahi izan zuen. Estatuko meatzaritza enpresa horretarako 948 plaza atera ziren. Deialdiak ez zituen emakumeak baztertzen, eta Concepciónek baldintza guztiak betetzen zituenez, aurkeztu egin zen. Bederatzi emakumek eskatzen zituzten baldintza guztiak betetzen zituzten, enpresako eta Silikosiaren Institutuko azterketak pasatu zituzten, baina... bat bera ere ez zen agertu onartuen zerrendan, emakumerik ez. Sasoi hartan emakume izateagatik zuzenean pikatzaile izan nahi zutela esaten zuten. Txorakeria asko esan eta idatzi ziren.<ref name=":0" /> Une horretantxe hasi zen ia hamar urteko borroka luzea eta gogorra Hunosarekin.
=== Hunosarekin borroka ===
Mehatzarigaiak hamaikatxo eskutitz bidali zion zuzendariari. Bera (emakumea), beste edozeinek bezala lanean hasi nahi zuela, meatzari guztiak hasten diren mailan, meatzari laguntzaile postuan.<ref name=":0" /><blockquote>"Meategia oso matxista da, orduan halaxe zen behintzat; sindikatuek ere ez ziguten lagundu, haurrak eta emakumeak babesteko lege baten ondorio zela zioten...".<ref name=":0" /></blockquote>Babes batzuk ere aurkitu zituen, justutzat jotzen zuenaren alde borrokan jarraitzeko funtsezkoak izan zirenak. Laguntzaile izan zituen garai hartako emakume progresistak, [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOEko]] lehen diputatuak, elkartasuna adierazi baitzieten; besteak beste, [[Carlota Bustelo]], Emakumearen Institutuko lehen zuzendaria izan zena; [[Paz Fernández Felgueroso|Paz Fernandez Felgueros]], gerora [[Gijón|Gijongo]] alkate izan zena; [[Matilde Fernández|Matilde Fernandez]] eta [[Ludivina Garcia Arias]].<ref name=":0" />
Baita borroka horretan funtsezkoa izan zen Lucia Ruano abokatuaren laguntza, emakumeen eskubideen aldeko borroka legaletan aditua eta zaildua. Antzeko beste kasu batzuetan jardundakoa zen, adibidez, aitzindaria izan zen emakumeek Armadako Botikarien Kidegoan parte hartu zutenean, edo Concepcianena bezlako beste epai batzuetan, Leongo Antibiotikoak enpresarekin esaterako, [[Mario Conde|Mario Conderen]] esku zegoen garaian, edo geroago Banestorekin berarekin".<ref name=":0" />
Mundu guztiari idatzi zion eta Herriaren Defendatzaileak baino ez zion erantzun , okerrenak sindikatuak izan ziren. Eta harekin azkeneraino joan zen, Auzitegi Konstituzionaleraino, prozesu oso luze batean. "Behin betiko epaia, Konstituzionalarena, prozesua hasi eta zortzi urtera iritsi zen". Tartean, aldekoak izan ez ziren beste epai batzuk geratu dira, hala nola 1987ko urriaren 21ekoa, Oviedoko 2. Lan Magistraturak demanda ukatu zuenean, "meategiaren barruan lan egiteko debekuak ez zuelako berdintasunaren printzipio konstituzionala urratzen eta nazioarteko arauetan babestuta zegoelako". Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiko Lan Arloko Salak epaia berretsi zuen, "sexu femeninoa babesteko neurria zelako", arrazoitu zuen.
Aldeko epaia irten zenean komunikabideetatik deitu zioten, eta Concepciónek esan zien aurretik urtetan bidalitako eskutitzak irakurtzeko.<ref name=":0" />
Lana
Zortzi urte horietan bizitzak jarraitu egiten zuen, eta bizi ahal izateko lan egin behar izan zuen. 17 urterekin jada idazkaria zen, gero sukaldari ere jardun zuen, denetarik". Eta epaia iritsi zenean, nekatuta zegoen itxaroteaz, nekatuta zegoen meatzari lanean hazteko. Urte luze horietan ladministrari plaza bat atera zuen enpresa berean; lan hobea zen, eta gehiago irabazten zen, beraz ez zuen aldatu.
Aitzindari
Konstituzionalak arrazoia eman zionean, bidea zabaldu zien emakumeei. Eta beste are handiago bat, beste emakume batzuei euren borrokatik onura ateratzeko atea zabaltzea. Jubilatu aurreko egunean beste
Concepción Rodríguezek ez zuen inoiz amore eman, aurrejubilatu baino egun bat lehenago Hunosa enpresa salatu zuen soldata diskriminazioagatik, nahiz eta gero utzi egin nuen zerikusirik ez zuen egoera pertsonal batengatik.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1958ko||Rodriguez, Concepción}}
[[Kategoria:Asturiarrak]]
m4smascrojeu4d35yl74vgvy8mf6y8u
10022320
10022243
2025-01-04T10:52:32Z
Aonandi
156348
hornitzen
10022320
wikitext
text/x-wiki
{{lanean}}
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Concepción Rodríguez Valencia''' ([[La Felguera]], [[Asturiasko Printzerria|Asturias]], [[1958]]) asturiar administraria, [[Sukaldaritza|sukaldaria]] eta [[Meatzaritza|meatzarigaia]] da. Auzitegi Konstituzionalaren epai baten ondorioz barnealdeko meatzari izatea lortu zuen lehen emakumea izan zen, 8 urte iraun zuen borroka judizial luze baten ostean.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez Valencia: "¿Por qué podía entrar mi hermano y yo no?"|hizkuntza=es|data=2016-03-12|url=https://www.lanuevacronica.com/lnc-culturas/concepcion-rodriguez-valencia-por-que-podia-entrar-mi-hermano-y-yo-no_17145_102.html|aldizkaria=La Nueva Crónica|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Ez zen lehena izan ikatz artean lan egiten, ezta putzu baten sakonenera jaisten ere, baina Concepcion Rodriguez Valenciak, Conchik, aurretik Espainian beste inork egin ez zuena egin zuen: sistemari aurre egin eta emakumeak meategi baten barruan lan egiteko duen eskubideari legezko aitortza lortu. Borroka ez zen erraza izan, eta bere historiak XX. mendeko 100 emakume espainiar nabarmenetako bat bezala kokatzen du berdintasunaren aldeko borrokan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=alberto|abizena=montepio|izenburua=Entrevista a Conchi Rdgz. Valencia, la mujer que abrió el camino a la igualdad en la mina|hizkuntza=es|data=2019-07-08|url=https://www.montepio.es/entrevista-a-conchi-rdgz-valencia-la-mujer-que-abrio-el-camino-a-la-igualdad-en-la-mina/|aldizkaria=Montepío y Mutualidad de la Minería Asturiana|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=SONIA CASTELANI/MEMORIA DE|abizena=DELFÍN|izenburua=La minería: recuerdos de un destacado sector|hizkuntza=es|data=2019-11-28|url=https://www.rtve.es/radio/20191128/mineria-recuerdos-destacado-sector/1992779.shtml|aldizkaria=RTVE.es|sartze-data=2025-01-04}}</ref><blockquote>“Pertsona askok ez zuten ulertzen lanbide gogor eta arriskutsu batean lan egiteko nire borroka eta desioa, non jendeak bizia galtzen zuen.”<ref name=":1" /> Conchi Rodríguez Valencia</blockquote>
== Bizitza ==
Concepciín Rodriguez Asturias printzerriko Felguera herrian jaio zen, meatzaritza nagusi zen inguru batean. Aita, aitona eta neba ere meatzariak zituen.<ref name=":0" /> Meatzari familiako Concepciónek bere buruari galdetu zion:<blockquote>Eta zergatik ni, emakumea, ezin naiteke meatzari izan?<ref name=":0" /> </blockquote>
=== Emakumeak eta meatzaritza ===
1970eko eta 1980ko hamarkadetako Asturiasko meatze-arroan emakumeen errealitatea zaila zen. Meatzetik bizi zen, eta ez zegoen beste irteerarik, ez biltegi handirik, ez beste industriarik, ez ezer, endogamia moduko hura baino ez baitzegoen. Burdingintzara lan eske joanez gero eta meatzariaren alaba izan, ez zenuen lanik, langileen semeak sartzen ziren han, eta meategian ere bai, baina gizonezkoak baino ez , nahiz eta Konstituzioak emakumearen berdintasuna aldarrikatzen zuen.<ref name=":0" /> Ezin zuen ulertu, eta ez zuen etsi nahi, neba lanean hasi ahal izatea eta bera ez".<ref name=":0" />
1985ean Hunosan, bere familiakideen eta lagunen enpresa publikoan, sartu nahi izan zuen. Estatuko meatzaritza enpresa horretarako 948 plaza atera ziren. Deialdiak ez zituen emakumeak baztertzen, eta Concepciónek baldintza guztiak betetzen zituenez, aurkeztu egin zen. Bederatzi emakumek eskatzen zituzten baldintza guztiak betetzen zituzten, enpresako eta Silikosiaren Institutuko azterketak pasatu zituzten, baina... bat bera ere ez zen agertu onartuen zerrendan, emakumerik ez. Sasoi hartan emakume izateagatik zuzenean pikatzaile izan nahi zutela esaten zuten. Txorakeria asko esan eta idatzi ziren.<ref name=":0" /> Une horretantxe hasi zen ia hamar urteko borroka luzea eta gogorra Hunosarekin.
1897tik indarrean zegoen debeku bat bertan behera uztea lortu zuen; XIX. mendekoa. Arauan, 33. artikuluan hauxezioen: "Ez zaie meategietan sartzen eta bertan lan egiten utziko emakumeei, edozein adinetakoak direla ere, ezta 12 urtetik beherako mutilei ere".<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Las mujeres sí pican en las minas aunque Ayuso no quiera: estas son las pioneras que rompieron barreras|hizkuntza=es|data=2023-03-09|url=https://www.lasexta.com/programas/lasexta-clave/mujeres-pican-minas-aunque-ayuso-quiera-estas-son-pioneras-que-rompieron-barreras_20230309640a424d079ac900016677ba.html|aldizkaria=LaSexta|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Baina emakumeak egon, beti egon ziren han: Ikazkinak, bagoilarirak, lanpisterak, barrerazainak… emakumeak beti egon ziren meatzean, modu batean edo bestean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El pasado minero de las mujeres en Asturias: “Ellas siempre estuvieron ahí”|hizkuntza=es|data=2023-03-08|url=https://www.elespanol.com/enclave-ods/historias/20230308/pasado-minero-mujeres-asturias-siempre-ahi/746675618_0.html|aldizkaria=El Español|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
=== Hunosarekin borroka ===
Mehatzarigaiak hamaikatxo eskutitz bidali zion zuzendariari. Bera (emakumea), beste edozeinek bezala lanean hasi nahi zuela, meatzari guztiak hasten diren mailan, meatzari laguntzaile postuan.<ref name=":0" /><blockquote>"Meategia oso matxista da, orduan halaxe zen behintzat; sindikatuek ere ez ziguten lagundu, haurrak eta emakumeak babesteko lege baten ondorio zela zioten...".<ref name=":0" /></blockquote>Babes batzuk ere aurkitu zituen, justutzat jotzen zuenaren alde borrokan jarraitzeko funtsezkoak izan zirenak. Laguntzaile izan zituen garai hartako emakume progresistak, [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOEko]] lehen diputatuak, elkartasuna adierazi baitzieten; besteak beste, [[Carlota Bustelo]], Emakumearen Institutuko lehen zuzendaria izan zena; [[Paz Fernández Felgueroso|Paz Fernandez Felgueros]], gerora [[Gijón|Gijongo]] alkate izan zena; [[Matilde Fernández|Matilde Fernandez]] eta [[Ludivina Garcia Arias]].<ref name=":0" />
Baita borroka horretan funtsezkoa izan zen Lucia Ruano abokatuaren laguntza, emakumeen eskubideen aldeko borroka legaletan aditua eta zaildua. Antzeko beste kasu batzuetan jardundakoa zen, adibidez, aitzindaria izan zen emakumeek Armadako Botikarien Kidegoan parte hartu zutenean, edo Concepcianena bezlako beste epai batzuetan, Leongo Antibiotikoak enpresarekin esaterako, [[Mario Conde|Mario Conderen]] esku zegoen garaian, edo geroago Banestorekin berarekin".<ref name=":0" />
Mundu guztiari idatzi zion eta Herriaren Defendatzaileak baino ez zion erantzun , okerrenak sindikatuak izan ziren. Eta harekin azkeneraino joan zen, Auzitegi Konstituzionaleraino, prozesu oso luze batean. "Behin betiko epaia, Konstituzionalarena, prozesua hasi eta zortzi urtera iritsi zen". Tartean, aldekoak izan ez ziren beste epai batzuk geratu dira, hala nola 1987ko urriaren 21ekoa, Oviedoko 2. Lan Magistraturak demanda ukatu zuenean, "meategiaren barruan lan egiteko debekuak ez zuelako berdintasunaren printzipio konstituzionala urratzen eta nazioarteko arauetan babestuta zegoelako". Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiko Lan Arloko Salak epaia berretsi zuen, "sexu femeninoa babesteko neurria zelako", arrazoitu zuen.
1992an, ia hamar urte geroago, epaileek arrazoia eman zioten. Konstituzionalak adierazi zuen Hunosak ez zuela betetzen konstituzioaren 14. artikulua: «Espainiar guztiak berdinak dira legearen aurrean, eta ezin da inolako diskriminaziorik gailendu jaiotza, arraza, sexu, erlijio, iritzi edo beste edozein baldintza edo zirkunstantzia pertsonal edo sozialengatik», eta emakumeak onartu behar izan zituen lurpeko lanetarako.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez, la pionera que logró en 1992 el apoyo del Tribunal Constitucional|hizkuntza=es|data=2008-03-26|url=https://www.lne.es/cuencas/2008/03/26/concepcion-rodriguez-pionera-logro-1992-21725255.html|aldizkaria=La Nueva España|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Aldeko epaia irten zenean komunikabideetatik deitu zioten, eta Concepciónek esan zien aurretik urtetan bidalitako eskutitzak irakurtzeko.<ref name=":0" />
== Lan ibilbidea ==
Zortzi urte horietan bizitzak jarraitu egiten zuen, eta bizi ahal izateko lan egin behar izan zuen. 17 urterekin jada idazkaria zen, gero sukaldari ere jardun zuen, denetarik". Eta epaia iritsi zenean, nekatuta zegoen itxaroteaz, nekatuta zegoen meatzari lanean hazteko. Urte luze horietan administrari plaza bat atera zuen enpresa berean; lan hobea zen, eta gehiago irabazten zen, beraz ez zuen aldatu.<ref name=":0" /> Rodriguez ez zen inoiz putzu baten barruan lan egitera iritsi.<ref name=":3" />
=== Aitzindari ===
Konstituzionalak arrazoia eman zionean (1992),<ref name=":3" /> bidea zabaldu zien emakumeei. Eta beste are handiago bat, beste emakume batzuei euren borrokatik onura ateratzeko atea zabaltzea.<ref name=":0" />
1996an Maria de los Angeles Llaneza, Maria Shirley Sanchez, Maria Virginia Dominguez eta Maria del Carmen Gonzalez Hunosako lantaldean barne meatzari gisa sartu ziren lehen lau emakumeak izan ziren.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez, la pionera que logró en 1992 el apoyo del Tribunal Constitucional|hizkuntza=es|data=2008-03-26|url=https://www.lne.es/cuencas/2008/03/26/concepcion-rodriguez-pionera-logro-1992-21725255.html|aldizkaria=La Nueva España|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Pumarabule putzuan sartu ziren, Sieron (Asturias). Modu legalean sartu ziren aitzindariak izan ziren, legez kanpo urteak zeramatzatelako jaisten. [[Gerra zibil|Gerra Zibilean]] eta [[Gerraoste|gerraostean]], dozenaka emakumek, senarrak preso eta hilda zituztela, meategietan sartu behar izan zuten bizimodua ateratzeko. Legez kanpo lan egiten zutenez, ez zieten meatzari deitzen. Garai hartako eufemismoa "productoras (ekoizleak)" ziren.<ref name=":2" /> Gertaera gogoangarria izan zen, eta Espainia osoko hedabideen azalak eta espazioak bereganatu zituen.<ref name=":4" />
Concepción Rodríguezek ez zuen inoiz amore eman, aurrejubilatu baino egun bat lehenago Hunosa enpresa salatu zuen soldata diskriminazioagatik, nahiz eta gero utzi egin nuen zerikusirik ez zuen egoera pertsonal batengatik.<ref name=":0" />
== ''Las mujeres del carbón, pioneras'' erakusketa Soton putzuko museoan ==
''Las mujeres del carbón, pioneras'' (Ikatzaren emakumeak, aitzindariak) izeneko erakusketaren bidez Hunosak ikusgarritasuna eman dio meategiari lotutako emakumearen lanari, Soton putzuan, [[L'Entregu|L' Entregu]] herriko museoan, lan debekatuak eta isilduak berreskuratu zituen.<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=VARELA|izenburua=La historia de la minería también se escribe en femenino|hizkuntza=es|data=2023-03-08|url=https://www.elcomercio.es/asturias/cuencas/historia-mineria-escribe-femenino-20230308060752-nt.html|aldizkaria=El Comercio: Diario de Asturias|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Emakumeak meategiaren parte eta meatzaritzaren historiaren zutabeetako bat izan ziren. Emakumeek urteak behar izan zituzten meategira sartzeko, baina meategia horietan sartzen zen. Meatzaritzaren historia ez da ulertzen bertan lan egiten zuten emakumerik gabe. Erakusketan ikatzaren historia femeninoa dokumentatzen duen ibilbidea da. Ibilbidea osatzeko, bigarren erakusketa bat egiteko asmoa dago, 'Itsasoko meatzariak' izenburupean, San Juan de La Arenan ikatza 'zapaltzen' zuten emakumeei omenaldia egiteko.<ref name=":5" />
Meatzaritzako emakumeek, ofizialki, ikaztegi, hautatzaile, harrapatzaile, urketari, bagonera, lohi-babes, arbel-babes eta eskonbrera gisa lan egiten zuten terreruan -lanik eskergaitzenetako bat-, baina ezin zuten meategiaren erraietan barneratu. Debeku hori 1897an ezarri zen, Meatze Poliziaren Erregelamenduaren bidez. <ref name=":5" />
Meatze arroetako emakumeak beti egon ziren ikatzarekin lotutako lanetan, baina meatzari lanetan aritzeko legez kanpo aritu behar izan zuten 1985. urtera arte, [[Concepción Rodríguez Valencia|Concepción Rodríguez Valenciaren]] salaketak dena aldatu zuen arte. Garai horretara arte, gainera, milaka lekukotasunek meategian lanean gogoratzen dituzte. Isilarazi nahi izan zen historia biltzen du. Meategian inork 'ikusi gabe' edo 'ikusi nahi ez zirela' egon ziren une horietako argazki erakusketa dago. El Sotónen museoan 1967. urtea baino lehenagoko testigantzak biltzen dira.<ref name=":5" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1958ko||Rodriguez, Concepción}}
[[Kategoria:Asturiarrak]]
b5n0ivthveow7blxspp19vpe7f1lsxf
10022342
10022320
2025-01-04T11:29:48Z
Aonandi
156348
txukundu, LANEAN oharra kendu
10022342
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Concepción Rodríguez Valencia''' ([[La Felguera]], [[Asturiasko Printzerria|Asturias]], [[1958]]) asturiar [[Bulego|bulegaria]], [[Sukaldaritza|sukaldaria]] eta [[Meatzaritza|meatzarigaia]] da. [[Espainiako Konstituzio Auzitegia|Espainiako Konstituzio Auzitegiaren]] epai baten ondorioz barnealdeko meatzaria izatea lortu zuen lehen emakumea izan zen, 8 urteko borroka judizial luze baten ostean.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez Valencia: "¿Por qué podía entrar mi hermano y yo no?"|hizkuntza=es|data=2016-03-12|url=https://www.lanuevacronica.com/lnc-culturas/concepcion-rodriguez-valencia-por-que-podia-entrar-mi-hermano-y-yo-no_17145_102.html|aldizkaria=La Nueva Crónica|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Ez zen lehena izan ikatz artean lan egiten, ezta putzu baten sakonenera jaisten ere, baina Concepcion Rodriguez Valenciak, Conchik, aurretik Espainian beste inork egin ez zuena egin zuen: sistemari aurre egin eta emakumeak meategi baten barruan lan egiteko zuen eskubideari legezko aitortza lortu. Borroka ez zen erraza izan, eta bere historiak XX. mendeko 100 emakume espainiar nabarmenetako bat bezala kokatzen du berdintasunaren aldeko borrokan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=alberto|abizena=montepio|izenburua=Entrevista a Conchi Rdgz. Valencia, la mujer que abrió el camino a la igualdad en la mina|hizkuntza=es|data=2019-07-08|url=https://www.montepio.es/entrevista-a-conchi-rdgz-valencia-la-mujer-que-abrio-el-camino-a-la-igualdad-en-la-mina/|aldizkaria=Montepío y Mutualidad de la Minería Asturiana|sartze-data=2025-01-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=SONIA CASTELANI/MEMORIA DE|abizena=DELFÍN|izenburua=La minería: recuerdos de un destacado sector|hizkuntza=es|data=2019-11-28|url=https://www.rtve.es/radio/20191128/mineria-recuerdos-destacado-sector/1992779.shtml|aldizkaria=RTVE.es|sartze-data=2025-01-04}}</ref><blockquote>“Pertsona askok ez zuten ulertzen lanbide gogor eta arriskutsu batean lan egiteko nire borroka eta desioa, non jendeak bizia galtzen zuen.”<ref name=":1" /> Conchi Rodríguez Valencia</blockquote>
== Bizitza ==
Concepción Rodríguez Asturias printzerriko La Felguera herrian jaio zen, meatzaritza nagusi zen inguru batean. Aita, aitona eta neba ere meatzariak zituen.<ref name=":0" /> Meatzari familiako Concepciónek bere buruari hauxe galdetu zion:<blockquote>Eta zergatik ni, emakumea, ezin naiteke meatzaria izan?<ref name=":0" /> </blockquote>
=== Emakumeak eta meatzaritza ===
1970eko eta 1980ko hamarkadetako Asturiasko meatze-arroan emakumeen errealitatea zaila zen. Meatzetik bizi zen, eta ez zegoen beste irteerarik, ez biltegi handirik, ez beste industriarik, ez ezer, [[endogamia]] moduko hura baino ez baitzegoen. [[Burdingintza|Burdingintzara]] lan eske joanez gero eta meatzariaren alaba izan, ez zegoen emakumeeentzako lanik, langileen semeak sartzen ziren han, eta meategian ere bai. Gizonezkoak baino ez ziren sartzen, nahiz eta Konstituzioak emakumearen berdintasuna aldarrikatzen zuen.<ref name=":0" /> Ezin zuen ulertu, eta ez zuen etsi nahi, neba lanean hasi ahal izatea eta bera ez".<ref name=":0" />
1985ean Hunosan, bere familiakideen eta lagunen enpresa publikoan, sartu nahi izan zuen. Estatuko meatzaritza enpresa horretarako 948 plaza atera ziren. Deialdiak ez zituen emakumeak baztertzen, eta Concepciónek baldintza guztiak betetzen zituenez, aurkeztu egin zen. Bederatzi emakumek betetzen zituzten eskatzen zituzten baldintza guztiak, enpresako eta [[Silikosi|Silikosiaren]] Institutuko azterketak pasatu zituzten, baina... bat bera ere ez zen agertu onartuen zerrendan, emakumerik ez. Une horretantxe hasi zen ia hamar urteko borroka luzea eta gogorra Hunosarekin. Sasoi hartan emakumea izateagatik zuzenean pikatzailea izan nahi zutela esaten zuten. Txorakeria asko esan eta idatzi ziren.<ref name=":0" />
1897tik indarrean zegoen debeku bat bertan behera uztea lortu zuen; XIX. mendekoa. Arauan, 33. artikuluan hauxe zioen:<ref name=":2" /> <blockquote>"Ez zaie meategietan sartzen eta bertan lan egiten utziko emakumeei, edozein adinetakoak direla ere, ezta 12 urtetik beherako mutilei ere".<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Las mujeres sí pican en las minas aunque Ayuso no quiera: estas son las pioneras que rompieron barreras|hizkuntza=es|data=2023-03-09|url=https://www.lasexta.com/programas/lasexta-clave/mujeres-pican-minas-aunque-ayuso-quiera-estas-son-pioneras-que-rompieron-barreras_20230309640a424d079ac900016677ba.html|aldizkaria=LaSexta|sartze-data=2025-01-04}}</ref> </blockquote>Baina emakumeak egon, beti egon ziren han: Ikazkinak, bagoilarirak, lanpisterak, barrerazainak… emakumeak beti egon ziren meatzean, modu batean edo bestean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El pasado minero de las mujeres en Asturias: “Ellas siempre estuvieron ahí”|hizkuntza=es|data=2023-03-08|url=https://www.elespanol.com/enclave-ods/historias/20230308/pasado-minero-mujeres-asturias-siempre-ahi/746675618_0.html|aldizkaria=El Español|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
=== Borroka Hunosarekin ===
Conchi mehatzarigaiak hamaikatxo eskutitz bidali zion zuzendariari. Bera (emakumea), beste edozeinek bezala lanean hasi nahi zuela esanez, meatzari guztiak hasten ziren mailan, meatzari laguntzaile postuan.<ref name=":0" /> Conchiren eanetan:<blockquote>"Meategia oso matxista da, orduan halaxe zen behintzat; sindikatuek ere ez ziguten lagundu, haurrak eta emakumeak babesteko lege baten ondorio zela zioten...".<ref name=":0" /></blockquote>Babes batzuk ere aurkitu zituen, justutzat jotzen zuenaren alde borrokan jarraitzeko funtsezkoak izan zirenak. Laguntzaile izan zituen garai hartako emakume progresistak, [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOEko]] lehen diputatuak, elkartasuna adierazi baitzieten; besteak beste, [[Carlota Bustelo]], Emakumearen Institutuko lehen zuzendaria izan zena; [[Paz Fernández Felgueroso|Paz Fernandez Felgueros]], gerora [[Gijón|Gijongo]] alkatea izan zena; [[Matilde Fernández|Matilde Fernandez]] eta [[Ludivina Garcia Arias]].<ref name=":0" />
Baita borroka horretan funtsezkoa izan zen Lucia Ruano abokatuaren laguntza, emakumeen eskubideen aldeko borroka legaletan aditua eta zaildua. Antzeko beste kasu batzuetan jardundakoa zen, adibidez, aitzindaria izan zen emakumeek Armadako Botikarien Kidegoan parte hartu zutenean, edo Concepciónena bezalako beste epai batzuetan, Leongo Antibiotikoak enpresarekin esaterako, [[Mario Conde|Mario Conderen]] esku zegoen garaian, edo geroago [[Banesto|Banestorekin]] berarekin".<ref name=":0" />
Mundu guztiari idatzi zion eta [[Ararteko|Herriaren Defendatzaileak]] baino ez zion erantzun, okerrenak [[Sindikatu|sindikatuak]] izan ziren. Herriaren defenfatzaile taldea lagun zuela, azkeneraino joan zen, Espainiako Konstituzio Auzitegiraino, prozesu oso luze batean. Behin betiko epaia, Konstituzionalarena, prozesua hasi eta zortzi urtera iritsi zen. Tartean, aldekoak izan ez ziren beste epai batzuk izan ziren, hala nola 1987ko urriaren 21ekoa, Oviedoko 2. Lan Magistraturak demanda ukatu zuenean, "meategiaren barruan lan egiteko debekuak ez zuelako berdintasunaren printzipio konstituzionala urratzen eta nazioarteko arauetan babestuta zegoela". Madrilgo Justizia Auzitegi Nagusiko Lan Arloko Salak epaia berretsi zuen, "sexu femeninoa babesteko neurria zelako", arrazoitu zuen.
1992an, ia hamar urte geroago, epaileek arrazoia eman zioten. Konstituzionalak adierazi zuen Hunosak ez zuela betetzen konstituzioaren 14. artikulua: «Espainiar guztiak berdinak dira legearen aurrean, eta ezin da inolako diskriminaziorik gailendu jaiotza, arraza, sexu, erlijio, iritzi edo beste edozein baldintza edo zirkunstantzia pertsonal edo sozialengatik», eta Hunosak emakumeak onartu behar izan zituen lurpeko lanetarako.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez, la pionera que logró en 1992 el apoyo del Tribunal Constitucional|hizkuntza=es|data=2008-03-26|url=https://www.lne.es/cuencas/2008/03/26/concepcion-rodriguez-pionera-logro-1992-21725255.html|aldizkaria=La Nueva España|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Aldeko epaia irten zenean komunikabideetatik deitu zioten, eta Conchikk erantzun zien aurretik urtetan berak bidalitako eskutitzak irakurtzeko.<ref name=":0" />
== Lan ibilbidea ==
Zortzi urte horietan bizitzak jarraitu egiten zuen, eta Conchik bizi ahal izateko lan egin behar izan zuen. 17 urterekin jada bulegaria zen, gero sukaldari ere jardun zuen, denetarik". Eta epaia iritsi zenean, nekatuta zegoen itxaroteaz, nekatuta zegoen meatzari lanean hazteko. Urte luze horietan administrari plaza bat atera zuen enpresa berean; lan hobea zen, eta gehiago irabazten zuen, beraz ez zuen lana aldatu.<ref name=":0" /> Rodríguez ez zen inoiz putzu baten barruan lan egitera iritsi.<ref name=":3" />
=== Aitzindari ===
[[Espainiako Konstituzio Auzitegia|Espainiako Konstituzio Auzitegiak]] arrazoia eman zionean (1992),<ref name=":3" /> bidea zabaldu zien emakumeei.<ref name=":0" /> Gertaera gogoangarria izan zen, eta Espainia osoko hedabideen azalak eta espazioak bereganatu zituen.<ref name=":4" /> 1996an María de los Angeles Llaneza, María Shirley Sánchez, María Virginia Domínguez eta María del Carmen González Hunosako lantaldean barne meatzari gisa sartu ziren lehen lau emakumeak izan ziren.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Concepción Rodríguez, la pionera que logró en 1992 el apoyo del Tribunal Constitucional|hizkuntza=es|data=2008-03-26|url=https://www.lne.es/cuencas/2008/03/26/concepcion-rodriguez-pionera-logro-1992-21725255.html|aldizkaria=La Nueva España|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Pumarabule putzuan sartu ziren, [[Siero|Sieron]] (Asturias). Modu legalean sartu ziren aitzindariak izan ziren, legez kanpo urteak zeramatzatelako jaisten. [[Gerra zibil|Gerra Zibilean]] eta [[Gerraoste|gerraostean]], dozenaka emakumek, senarrak preso edo hilda zituztela, meategietan sartu behar izan zuten bizimodua ateratzeko. Legez kanpo lan egiten zutenez, ez zieten meatzari deitzen. Garai hartako eufemismoa "productoras (ekoizleak)" zen.<ref name=":2" />
Concepción Rodríguezek ez zuen inoiz amore eman, aurrejubilatu baino egun bat lehenago Hunosa enpresa salatu zuen soldata diskriminazioarengatik, nahiz eta gero utzi egin zuen zerikusirik ez zuen egoera pertsonal batengatik.<ref name=":0" />
== ''Las mujeres del carbón, pioneras'' erakusketa Soton putzuko museoan ==
''Las mujeres del carbón, pioneras'' (Ikatzaren emakumeak, aitzindariak) izeneko erakusketaren bidez Hunosak ikusgarritasuna eman dio meategiari lotutako emakumearen lanari, Soton putzuan, Asturiaseko [[L'Entregu|L' Entregu]] herriko museoan, lan debekatuak eta isilduak berreskuratu baititu.<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=VARELA|izenburua=La historia de la minería también se escribe en femenino|hizkuntza=es|data=2023-03-08|url=https://www.elcomercio.es/asturias/cuencas/historia-mineria-escribe-femenino-20230308060752-nt.html|aldizkaria=El Comercio: Diario de Asturias|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Emakumeak meategiaren parte eta meatzaritzaren historiaren zutabeetako bat izan ziren. Emakumeek urteak behar izan zituzten meategira sartzeko, baina meategi horietan sartzen zen. Meatzaritzaren historia ez da ulertzen bertan lan egiten zuten emakumerik gabe. Erakusketan ikatzaren historia femeninoa dokumentatzen duen ibilbidea egiten da. Ibilbidea osatzeko, bigarren erakusketa bat egiteko asmoa dago, 'Itsasoko meatzariak' izenburupean, San Juan de La Arenan ikatza 'zapaltzen' zuten emakumeei omenaldia egiteko.<ref name=":5" />
Meatzaritzako emakumeek, ofizialki, ikaztegi, hautatzaile, harrapatzaile, urketari, bagoilari, barrera zain, arbel zain eta eskonbrera delako lanean aritzen ziren. Azken hori, zuten terreruan -lanik eskergaitzenetako bat- zen, baina ezin zuten meategiaren erraietan barneratu. Debeku hori 1897an ezarri zen, Meatze Poliziaren Erregelamenduaren bidez. <ref name=":5" />
Meatze arroetako emakumeak beti egon ziren ikatzarekin lotutako lanetan, baina meatzari lanetan aritzeko legez kanpo aritu behar izan zuten 1985. urtera arte, [[Concepción Rodríguez Valencia|Concepción Rodríguez Valenciaren]] salaketak dena aldatu zuen arte. Garai horretara arte, gainera, milaka lekukotasunek meategian lanean gogoratzen dituzte. Isilarazi nahi izan zen historia biltzen du. Meategian inork 'ikusi gabe' edo 'ikusi nahi ez zirela' egon ziren une horietako argazki erakusketa dago. El Sotónen museoan 1967. urtea baino lehenagoko testigantzak biltzen dira.<ref name=":5" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1958ko||Rodriguez, Concepción}}
[[Kategoria:Asturiarrak]]
[[Kategoria:Emakume aitzindariak]]
[[Kategoria:Espainiako aktibistak]]
[[Kategoria:Emakume ekintzaileak]]
2uznn2yjrb7ye0iaqqsmbcuvyhnzkbb
Javier del Castillo Bandres
0
1219914
10021994
10021563
2025-01-03T18:26:33Z
Artegia
65203
10021994
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Javier del Castillo Bandres''' ([[Zangoza]], [[1938]]ko [[azaroaren 16]]a – ''[[ibidem]]'', [[2024]]ko [[abenduaren 30]]a) nafar irakasle eta politikaria izan zen.
Zangozako Luis Gil ikastetxeko irakasle eta zuzendari izan zen. Politikan [[Nafar Herriaren Batasun]]eko kide izan zen. 1979 eta 1995 artean Zangozako alkate izan zen Agrupación Independiente San Sebastián-eko kide gisa. [[Nafarroako Parlamentu]]ko diputatua (1979-1983), Espainiako Senatuko kidea (1989-1993) eta [[Nafarroako Gobernu]]ko Ingurumen eta Lurralde Antolamendu kontseilaria (1995-1996) ere izan zen.
[[Nafarroako Demokraten Elkargunea]] sortzeko [[Juan Cruz Alli]]ren gidaritzapean UPNn zatiketa gertatu ondoren, del Castillok alderdi berriarekin bat egin zuen.
{{bizialdia|1938ko|2024ko|Castillo Badres, Javier del}}
[[Kategoria:Zangozarrak]]
[[Kategoria:Nafarroa Garaiko politikariak]]
[[Kategoria:Zangozako alkateak]]
[[Kategoria:UPNko politikariak]]
[[Kategoria:CDNko politikariak]]
[[Kategoria:Nafarroako Parlamentuko parlamentariak I. legealdian]]
4c4sb24rfmrpvxvxp5ky7jpiuq6bi2m
Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Lumentzako grabatua
100
1219919
10021850
10021615
2025-01-03T15:52:40Z
Aioramu
75584
10021850
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula
|izenburu etzana =ez
|sorrera = [[circa|c.]] 12.500 kya - [[Madeleine aldia]]
|item=Q130906058}}
[[Lumentzako grabatua]]k [[labar-arte]]a ulertzeko aukera ematen digu, modu berezi batean. Euskal Herriko [[Madeleine aldia]]n egindakoa da. Azken Izotz Aroan egindakoa da, Euskal Herrian genuen fauna handia sarrioak, elur-oreinak, bisonteak eta zaldiak ziren. Egurrezko etxolak jada egiten zituzten, baina kobazuloetan ere gordetzen ziren. Paretak zergatik margotzen zituzten ez dakigu, baina gure kobazuloetan maiz egin zuten.
== Ezaugarri interesgarriak ==
Objektu berezia da, labar-artean erabiltzen zen okre gorria ateratzeko plaka bat delako. Hau da, kobazuloan margotzeko erabiliko zen. Atzeko aldean okrea ateratzeko markak egin zaizkio, eta ondo ikusten dira nolako higadura duen margotzeko materiala ateratzeko. Aurreko aldean bi zaldi ditu, bat oso ondo ikusten da.
== Aurkikuntza ==
Pieza 1927an aurkitu zen, Barandiaranek eta Aranzadik egindako indusketan. Hiru zatitan apurtuta zegoen, baina uste da Antzinaroan jada apurtu zela.
== Nola heldu garen objekturaino ==
Pieza Bizkaiko Arkeologia Museoan dago, eta objektu nahiko berezia da, aldi berean delako labar-artean erabiltzen den margoa eta arte higigarria. Gutxitan aurkitu da horrelako zerbait. Gainera, XXI. mendean arkeologoek egindako ohiko bisita batean bisonteak zituen pareta bat ere aurkitu zuten, 1927ko indusketan ikusi ez zena, nahiko bistan egon arren.
== Loturak ==
Lumentzako kobazuloa Lekeition bertan dago, eta etengabea izan da gizakien erabilera. [[Elisabet II.a Borboikoa (Espainia)|Elisabet II.a]] bertan udatiar egon zen garaian bere izena margotu zuen paretan. Gainera, Espainiako Gerra Zibilean erasoetatik babesteko erabili zen.
rasu9hw3iw6ygs8a1pxyyoog0n1ge1p
2016ko Alborango itsasoko lurrikara
0
1219933
10022011
10021669
2025-01-03T18:51:24Z
Marklar2007
1545
10022011
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''Alborango itsasoko lurrikara''', '''Alhucemaseko lurrikara''' ere deitua, 2016ko urtarrilaren 25ean izan zen, 05:22:02an ([[UTC]] + 01:00)
== Xehetasunak eta berehalako ondorioak ==
2016ko urtarrilaren 25eko goizaldean, 05:22:02an (UTC + 01:00), 6,3 MW magnitudeko lurrikara bat izan zen, epizentroa [[Alborango itsasoa|Alborango itsasoan]] zuena, Marokoko [[Al-Hoceima|Alhucemas]] hiritik 62 kilometro ipar-ekialdera eta [[Melilla|Melillako]] (Espainia) hiri autonomotik 77 km ipar-mendebaldera dagoen puntu batean.<ref name="USGS">{{Cite web|izena=|abizena=|izenburua=M6.3 - 62km NNE of Al Hoceima, Morocco|argitaletxea=|data=|url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us10004gy9#general_region|lana=[[USGS]]|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref> Lurrikara [[Maroko|Marokoko]] iparraldean (Alhucemasez gain, bereziki [[Tiganimín|Tiganimin]] eta Einzoren herrietan, epizentrotik 64 eta 69 km-ra baitaude, hurrenez hurren) eta Melillako hiri autonomoan nabaritu zen gehien. Gibraltarren, [[Almería|Almeria]], [[Granada (Espainia)|Granada]] eta [[Málaga|Malagako]] kostalde osoan ere antzeman zuten. Iberiar penintsularen barnealdean, dardara beste probintzia urrunago batzuetan ere nabaritu zen, hala nola, [[Kordoba|Kordoban]] eta [[Sevilla|Sevillan]].<ref>{{Cite news|izenburua=Sentido en Córdoba el terremoto de Alhucemas|izena1=Alfonso|data=25 de enero de 2016|url=http://cordopolis.es/2016/01/25/sentido-en-cordoba-el-terremoto-de-alhucemas/|accessdate=25 de enero de 2016}}</ref> Guztira, 112 larrialdietarako telefonoak 600 dei baino gehiago jaso zituen Espainian, eta horietan gorabeherak jakinarazi eta askotariko aholkuak eskatu zituzten.<ref name="T">{{Cite news|izenburua=El terremoto en Melilla causa 26 heridos por cortes, contusiones y crisis de ansiedad|data=25 de enero de 2016|url=http://www.europapress.es/sociedad/noticia-registrado-terremoto-magnitud-63-mar-alboran-haya-constancia-danos-personales-20160125061310.html|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref>
== Plaken tektonika eta sismikotasuna eskualdean ==
Eskualde mediterraneo osoko sismikotasuna plaka afrikarra iparralderantz joatean azaltzen da (4-10 mm inguru urteko), plaka euroasiarrarekin bat egiten duena. Prozesu hori [[Tetis ozeanoa|Tetis]] itsasoaren itxieraren emaitza da, hau da, plaka horiek Mediterraneora hurbiltzeko prozesua duela 50 milioi urtetik gertatzen ari da. Konbergentzia-abiadura hori nahiko txikia da beste kostalde batzuetan ikusten denarekin alderatuta, hala nola Japonian edo [[Nazcako plaka|Nazcako]] plakaren subdukzio-eremuan, Txileko kostaldean (urtean 100 mm baino gehiago). Mediterraneoko konbergentzia-tasa lokal handienak subdukzio helenikoko eremuan (35 mm urteko) daude [[Grezia]] hegoaldean, Ipar Anatoliako faila-eremuan, [[Turkia|Turkiako]] mendebaldean eta [[Calabria|Calabriako]] subdukzio-eremuan, [[Italia|Italiako]] hegoaldean. Alde horretatik, sismoa gertatu zen lekua ez dago konbergentzia handieneko eremuan.<ref name="USGS">{{Cite web|izena=|abizena=|izenburua=M6.3 - 62km NNE of Al Hoceima, Morocco|argitaletxea=|data=|url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us10004gy9#general_region|lana=[[USGS]]|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|urtea=|izenburua=Kinematics of the Western Africa-Eurasia plate boundary from focal mechanisms and GPS data|argitaletxea=|orrialdeak=1180-1200|abizena1=|izena1=|url=http://gji.oxfordjournals.org/content/169/3/1180.full|kazeta=Geophysical Journal International|liburukia=169|alea=3|argitaratze-lekua=|issn=|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref>
Bereizmen handiagoko mapa batimetriko berri bat argitaratzeari esker, nahiko zehatz aztertu ahal izan da jarduera tektoniko berriena, bai haren ondorio geomorfologikoei dagokienez, bai faktore neotektoniko horiek Alborango itsasoko sismoen sorreran duten eraginari dagokionez. Hala, tolesdurak eta faila normalen egiturak osatzen dituzten egitura konpresiboek eragindako deformazioak deskribatu dira, eta horiei alboetako desplazamenduak (urradurakoak) gehitu behar zaizkie, sinestralerantz (NE-SO orientaziotik NNE-SSO orientaziora) eta destraletarantz (NO-SE orientaziora). Deskribatu dugun jarduera neotektonikoaren ondorioz, ertz-eremu hori handitu egin da, eta horrek auzokoen arroa desegin du.<ref name="Vázquez">{{Cite aldizkari|urtea=2008|izenburua=Estructuras recientes de deformación en el margen continental del mar de Alborán (Sector Benalmádena-Adra)|argitaletxea=|orrialdeak=595-598|abizena1=Vázquez|abizena2=Vegas|abizena3=Medialdea|izena1=J.T.|izena2=R.|izena3=T.|url=https://www.researchgate.net/profile/Juan_Tomas_Vazquez2/publication/268507272_Estructuras_recientes_de_deformacin_en_el_margen_continental_del_mar_de_Alborn_%28Sector_Benalmdena-Adra%29/links/546d2a4d0cf26e95bc3cae74.pdf|kazeta=Geo-Temas|liburukia=10|alea=|argitaratze-lekua=|issn=|accessdate=28 de enero de 2016}}</ref> Faila normalak ere badaude, ia erabat bertikalak, eta, betegarri sedimentarioari eragiteaz gain, hondoaren gainazalean deformazioak eragitera iristen dira. Zonaren jarduera sismiko handia eta anomalia termikoen presentzia direla eta, deformazio neotektonikoen dinamika oso konplexua eta faktore anitzekoa da. Sektore horretako azala asko mehetu da (17 kilometroko lodiera), eta horrek oso baldintza egokiak eskaintzen ditu deformazio uzkurtuetarako eta erliebea era askotara sortzeko arroaren sektore guztietan.<ref name="Vázquez" />
Ipar Afrikako ertzean sismikotasun tasak baxuak dira, hala ere, sismo nahiko suntsitzaileak izan dira, 1980ko urriaren 10ean [[Chlef|El]] Asnam-en izandako lurrikara adibidez, 7,3ko magnitudearekin XX. mendeko Afrikako lurrikararik bortitzenetako bat izan zena.<ref name="USGS">{{Cite web|izena=|abizena=|izenburua=M6.3 - 62km NNE of Al Hoceima, Morocco|argitaletxea=|data=|url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us10004gy9#general_region|lana=[[USGS]]|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref> Mediterraneoaren mendebaldeko muturrean ere sismo handiak izan dira, besteak beste, 2004an. Alhucemasetik gertu ere izan zuen epizentroa; 6,1eko magnitudea izan zuen arren, bereziki suntsitzailea izan zen, eta ehunka hildako utzi zituen.<ref>{{Cite news|izenburua=Mueren al menos 229 personas en un terremoto registrado cerca de la ciudad marroquí de Alhucemas|argitaletxea=|abizena1=|izena1=|data=24 de febrero de 2004|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2004/02/24/sociedad/1077595642.html|accessdate=27 de enero de 2016}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|urtea=2008|izenburua=El terremoto que cambió el destino de Alhucemas. De la crisis humanitaria al desenclave y desarrollo del Rif|orrialdeak=|abizena1=Suárez Collado|izena1=Ángela|url=|kazeta=Doctorado de Estudios Internacionales Mediterráneos|alea=|argitaratze-lekua=Madrid|accessdate=27 de enero de 2016}}</ref>
== Garapena ==
Geografia Institutu Nazionalak (IGN) 250 erreplika inguru erregistratu zituen 2016ko urtarrilaren 26an, 08:00ak aldera.<ref name="Registradas unas 250 réplicas del terremoto del mar de Alborán">{{Cite news|izenburua=Registradas unas 250 réplicas del terremoto del mar de Alborán|data=26 de enero de 2016|url=http://www.comunicadosprensa.org/2016/01/26/registradas-unas-250-replicas-del-terremoto-del-mar-de-alboran/|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref>
== Kalteak eta biktimak ==
Espainian kalte materialak eta 26 zauritu arin baino ez daude Melillan, telefono komunikazioak, argindar hornidura eta klaseak aldi baterako eten baitziren bertan. Lurrikararen ondorioak eraikin batzuetan nabaritu ziren bereziki, arrakalak agertu zirelako eta kanpoko elementu arkitektoniko batzuk erori zirelako, hala nola Asanbladaren Jauregia, [[Melillako Kasino Militarra|Kasino Militarra]], [[Andre Maria Sortzez Garbiaren kapera|Kapera Militarra]], Merkataritza, Industria eta Nabigazioko Ganbera Ofizialaren Eraikina edo General Pareja kaleko 7. zenbakian dagoen eraikina.<ref>{{Cite news|izenburua=La fuerza del terremoto deja dañado el patrimonio modernista de Melilla|orrialdea=|abizena1=|izena1=|data=26 de enero de 2016|url=http://www.eldiario.es/sociedad/terremoto-danado-patrimonio-modernista-Melilla_0_477703327.html|accessdate=19 de enero de 2017}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Un terremoto de 6,3 en el mar de Alborán sacude Andalucía y Melilla|url=http://politica.elpais.com/politica/2016/01/25/actualidad/1453697500_397724.html}}</ref> Melillako agintariek zehaztu zutenez, lurrikarak 40 bat higiezini eragin zien, eta kalteak 11,9 milioi euro ingurukoak izan ziren.<ref name="http://politica.elpais.com/politica/2016/01/26/actualidad/1453818290_550863.html">{{Cite news|izenburua=El terremoto provoca en Melilla daños por valor de 12 millones|izena1=J. J.|data=26 de enero de 2016|url=http://politica.elpais.com/politica/2016/01/26/actualidad/1453818290_550863.html|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref><ref name="D">{{Cite news|izenburua=Los técnicos evalúan los daños en el patrimonio histórico de Melilla|abizena1=Ramos|izena1=Toñy|data=265 de enero de 2016|url=http://cadenaser.com/ser/2016/01/26/sociedad/1453811734_472296.html|accessdate=6 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Melilla cierra muchas heridas pero sin olvidar el terremoto un año después|url=https://www.efe.com/efe/espana/sociedad/melilla-cierra-muchas-heridas-pero-sin-olvidar-el-terremoto-un-ano-despues/10004-3157798|accessdate=24 de julio de 2018}}</ref>ASDough sohañojgpaoij ñoajgaogjañgojafdgñkjgñadlfkgjnadñfglkj adfgñlkajdf ñadklgj adfñgklj adñglk jadfgñadfklgjañgijpañgpajgñadkfljgadfgadfgadfgaASDough sohañojgpaoij ñoajgaogjañgojafdgñkjgñadlfkgjnadñfglkj adfgñlkajdf ñadklgj adfñgklj adñglk jadfgñadfklgjañgijpañgpajgñadkfljgadfgadfgadfga
Marokoko Alhucemas herrian 12 urteko haur batek bihotzekoa izan zuen dardararen ondorioz, eta hiriko ospitalera iritsi eta gutxira hil zen. 35 urteko beste pertsona bat zauritu zen bigarren solairuko leihotik salto eginda, eraikina eroriko zen beldur.<ref name="Un niño de 12 años muere al sufrir un infarto durante el terremoto">{{Cite news|izenburua=Un niño de 12 años muere al sufrir un infarto durante el terremoto|data=25 de enero de 2016|url=http://www.elmundo.es/sociedad/2016/01/25/56a60e5346163f301d8b45d2.html|accessdate=26 de enero de 2016}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat|Earthquakes of Morocco}}
* http://politica.elpais.com/politica/2016/01/25/actualidad/1453697500_397724.html
* https://web.archive.org/web/20160127211921/http://www.ign.es/ign/layoutIn/sismoDetalleTerremotos.do?locale=es&evid=1362673&zona=1
[[Kategoria:Espainiako lurrikarak]]
[[Kategoria:Marokoko lurrikarak]]
[[Kategoria:2016ko lurrikarak]]
1gogq7m7q7m5bg3v7mynth0qfrhmntm
Arroka-geranio
0
1219939
10021696
10021695
2025-01-03T11:59:34Z
Gartxoak
23317
10021696
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Geranium cinereum''''' [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "hauts kolorekoa" edo "grisa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens
*''Geranium cineraceum'' [[Lapeyr.]]
*''Geranium cinereum var. typicum'' R.Knuth in Engl.
*''Geranium varium'' L'Hér.
== Deskribapena ==
== Habitata ==
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
== Mehatxuak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
bav5o13y8mvoxrodv37h1d944iyr2a7
10021697
10021696
2025-01-03T12:00:49Z
Gartxoak
23317
10021697
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''''Geranium cinereum''''' [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "hauts kolorekoa" edo "grisa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens
*''Geranium cineraceum'' [[Lapeyr.]]
*''Geranium cinereum var. typicum'' R.Knuth in Engl.
*''Geranium varium'' L'Hér.
== Deskribapena ==
== Habitata ==
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
== Mehatxuak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
g6aeghwdb59ylhgd9iqg3dcy2uorpcl
10021698
10021697
2025-01-03T12:03:01Z
Gartxoak
23317
10021698
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''''Geranium cinereum''''' [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "hauts kolorekoa" edo "grisa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
== Habitata ==
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
== Mehatxuak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
ja4o0cfs3x6xvlabbprsaxhhg657idu
10021714
10021698
2025-01-03T12:49:09Z
Gartxoak
23317
10021714
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''''Geranium cinereum''''' [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hosto gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
92zuepyv74as9nischpjcbbez06m1d6
10021720
10021714
2025-01-03T12:56:48Z
Gartxoak
23317
Gartxoak wikilariak «[[Geranium cinereum]]» orria «[[Arroka-geranioa]]» izenera aldatu du: Euskarazko izena
10021714
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''''Geranium cinereum''''' [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hosto gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
92zuepyv74as9nischpjcbbez06m1d6
10021725
10021720
2025-01-03T12:57:27Z
Gartxoak
23317
10021725
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'') [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hosto gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
d59fthn3z7fhxodu5x2xvagopw42qqh
10021726
10021725
2025-01-03T12:58:51Z
Gartxoak
23317
10021726
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hosto gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
ivzdhsv686g0cs8rpfr7qf3zgws7t95
10021734
10021726
2025-01-03T13:13:19Z
Gartxoak
23317
10021734
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Aizkorri-Arazko natura parkean <ref name=":1" /> eta Nafarroako Pirineotako haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
13xbp7bnyitsvgcg293whz6mapn23oq
10021737
10021734
2025-01-03T13:22:35Z
Gartxoak
23317
10021737
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|250px|thumb|Lore arroxak eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Aizkorri-Arazko natura parkean <ref name=":1" /> eta Nafarroako Pirineotako haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:
Irudi:
Irudi:
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
32tezhqmsojczk6kgobnc6wirgz1pwp
10021739
10021737
2025-01-03T13:23:01Z
Gartxoak
23317
/* Deskribapena */
10021739
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Aizkorri-Arazko natura parkean <ref name=":1" /> eta Nafarroako Pirineotako haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:
Irudi:
Irudi:
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
sqyst0m6hz1fbdxbmcocdpxk090acrx
10021741
10021739
2025-01-03T13:26:36Z
Gartxoak
23317
10021741
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa
| irudia = GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Aizkorri-Arazko natura parkean <ref name=":1" /> eta Nafarroako Pirineotako haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak:
<gallery>
Irudi:MOKM20.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
50f3y4xddgzhw0wxc9kgl98xrkzf3nt
10021750
10021741
2025-01-03T13:37:54Z
Gartxoak
23317
/* Iruditegia */
10021750
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Aizkorri-Arazko natura parkean <ref name=":1" /> eta Nafarroako Pirineotako haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak izan ditzake arroka-geranioak:
<gallery>
Irudi:GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
5xzmb0wnmnu5hsqth7748jq66145i2f
10021753
10021750
2025-01-03T13:38:46Z
Gartxoak
23317
/* Habitata */
10021753
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepaloak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden eremuetako belardietan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> [[Aizkorri-Arazko natura parkea]]n <ref name=":1" /> eta Nafarroako [[Pirinioak|Piriniotako]] haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak izan ditzake arroka-geranioak:
<gallery>
Irudi:GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
to3ly5a31emwthkov6nkof9d9s7rnxg
10021763
10021753
2025-01-03T13:45:21Z
Gartxoak
23317
/* Habitata */
10021763
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cmko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepalo bizardunak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" />
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden kare-belardi alpetar eta subalpetarretan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> [[Aizkorri-Arazko natura parkea]]n <ref name=":1" /> eta Nafarroako [[Pirinioak|Piriniotako]] haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da eta [[Hemikriptofito|hemikriptofitoa]], hau da, neguan atal aereoak galtzen ditu eta udaberrian errizomatik hosto eta zurtoin berriak ateratzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum {{!}} Luberri.net|url=https://luberri.net/node/105013?language=en|aldizkaria=luberri.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak izan ditzake arroka-geranioak:
<gallery>
Irudi:GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
5ibsojtofuyvanhnlktdhwkkovht2jg
10021769
10021763
2025-01-03T13:50:08Z
Gartxoak
23317
/* Deskribapena */
10021769
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cm-ko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepalo bizardunak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" /> Estamine hori tenteak dituzte erdian.
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden kare-belardi alpetar eta subalpetarretan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> [[Aizkorri-Arazko natura parkea]]n <ref name=":1" /> eta Nafarroako [[Pirinioak|Piriniotako]] haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da eta [[Hemikriptofito|hemikriptofitoa]], hau da, neguan atal aereoak galtzen ditu eta udaberrian errizomatik hosto eta zurtoin berriak ateratzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum {{!}} Luberri.net|url=https://luberri.net/node/105013?language=en|aldizkaria=luberri.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak izan ditzake arroka-geranioak:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum • The Hardy Geranium Nursery|hizkuntza=en-GB|url=https://hardygeraniumnursery.co.uk/product-category/cinereum/|aldizkaria=The Hardy Geranium Nursery|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
<gallery>
Irudi:GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
abwtw9hop4teynda1xr0vqgywpmmidc
10021772
10021769
2025-01-03T13:51:54Z
Gartxoak
23317
10021772
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref> Euskal Herrian Aizkorri-Aratz natura parkean eta Nafarroako Pirinio aldean soilik aurkitzen da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cm-ko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepalo bizardunak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" /> Estamine hori tenteak dituzte erdian.
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden kare-belardi alpetar eta subalpetarretan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> [[Aizkorri-Arazko natura parkea]]n <ref name=":1" /> eta Nafarroako [[Pirinioak|Piriniotako]] haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da eta [[Hemikriptofito|hemikriptofitoa]], hau da, neguan atal aereoak galtzen ditu eta udaberrian errizomatik hosto eta zurtoin berriak ateratzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum {{!}} Luberri.net|url=https://luberri.net/node/105013?language=en|aldizkaria=luberri.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Irisgarritasun txikiko tokietan daude babesturik, baina populazio txikiak eta isolatuak dira.
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak izan ditzake arroka-geranioak:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum • The Hardy Geranium Nursery|hizkuntza=en-GB|url=https://hardygeraniumnursery.co.uk/product-category/cinereum/|aldizkaria=The Hardy Geranium Nursery|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
<gallery>
Irudi:GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
bvpe1lpwhcabra0u138ux6lryezcy9n
10021774
10021772
2025-01-03T13:52:34Z
Gartxoak
23317
Gartxoak wikilariak «[[Arroka-geranioa]]» orria «[[Arroka-geranio]]» izenera aldatu du: Deklinatu gabeko izena
10021772
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
'''Arroka-geranioa''' (''Geranium cinereum'')<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=15}}</ref> [[Geraniaceae]] familiako basa landare bat da. [[Pirinioak|Pirinioetako]] [[endemismo|endemikoa]] da.<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=INFORMAZIO EKOLOGIKOA, KONTSERBAZIO HELBURUAK, KONTSERBAZIO ARAUAK ETA JARRAIPENERAKO PROGRAMA BILTZEN DITUEN DOKUMENTUA, AIZKORRI-ARATZ ES2120002 KONTSERBAZIO BEREZIKO EREMU (KBE) IZENDATZEKO|argitaletxea=Ingurumen eta Lurralde Politika Saileko Natura
Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren
Zuzendaritza|orrialdea=53}}</ref> Euskal Herrian Aizkorri-Aratz natura parkean eta Nafarroako Pirinio aldean soilik aurkitzen da.
== Taxonomia ==
[[Antonio José de Cavanilles]] botanikari espainiarrak deskribatu zuen Zientziarako 177. urtean, ''Monadelphiae classis dissertationes decem'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/13900719|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Generoaren ''Geranium'' izena grezierazko ''geranion'' izenetik dator eta "[[kurrilo]]a" esan nahi du, izan ere genero honetako landareen fruituek hegazti haren mokoaren antza baitute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium|url=http://www.floradecanarias.com/geranium.html|aldizkaria=www.floradecanarias.com|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''cinereum'' izena latinetik dator eta "errauts kolorekoa" esan nahi du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionary of Botanical Epithets|url=https://botanicalepithets.net/dictionary/dictionary.62.html|aldizkaria=botanicalepithets.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum Cav. {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:372902-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
*''Geranium argenteum subsp. cinereum'' (Cav.) Bonnier & Layens in Tabl. Syn. Pl. Vasc. France: 58 (1894)
*''Geranium cineraceum'' Lapeyr. in Hist. Pl. Pyrénées: 394 (1813), nom. illeg.
*''Geranium varium'' L'Hér. in Geraniologia: t. 37 (1792)
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Geranium cinereum 01.jpg|230px|thumb|Lore arroxak zain markatuekin eta hosto berde-grisak.]]
Landare belarkara da. 4-8 mm-ko diametroa duen [[errizoma]] horizontala du eta handik 7-35 cm-ko luzera hartzen duten zurtoinak ateratzen dira.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Geranium cinereum Cav.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/geranium-cinereum|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hostoak berde-gisak dira, hortik espeziearen ''cinereum'' izena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Guía Visual de la Biodiversidad de Navarra|url=https://www.guiavisual-gorosti.org/galeria/details.php?image_id=20741|aldizkaria=www.guiavisual-gorosti.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Gehienak oinarriko errosetan ateratzen dira. Palmatipartituak dira eta alde bietan iletsuak dira. 3 cm zabal eta 3,5 cm luze izaten dira gehienez. Pezioloak ere ileak ditu, eta guruin ugari ere bai.<ref name=":0" />
Loreak binaka azaltzen dira. 5-15 cm-ko pedunkulu iletsuak dituzte, ondoren sepalo bizardunak eta azkenik bosna petalo arroxa edo more.<ref name=":0" /> Petaloek zain morez markatuak dituzte.<ref name=":3" /> Estamine hori tenteak dituzte erdian.
Fruituak 32-33 mm neurtzen ditu eta hazi marroi txikiak dituzte barnean.<ref name=":0" />
== Habitata ==
1.200-2.450 metro arteko altueran dauden kare-belardi alpetar eta subalpetarretan hazten da.<ref name=":0" /> Mendi tontorretako kareharrizko harkaitzetan aurkitzen diren arrakalak, bisuts harritsuak, glerak, elurtegiak, etab. kolonizatzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbario de Jaca|url=http://floragon.ipe.csic.es/ficha.php?genero=Geranium&especie=cinereum&subespecie=cinereum&variedad=|aldizkaria=floragon.ipe.csic.es|sartze-data=2025-01-03}}</ref> [[Aizkorri-Arazko natura parkea]]n <ref name=":1" /> eta Nafarroako [[Pirinioak|Piriniotako]] haranetan aurkitzen da.<ref name=":3" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da eta [[Hemikriptofito|hemikriptofitoa]], hau da, neguan atal aereoak galtzen ditu eta udaberrian errizomatik hosto eta zurtoin berriak ateratzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum {{!}} Luberri.net|url=https://luberri.net/node/105013?language=en|aldizkaria=luberri.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ekaina eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan jasota dago "eremu mugatuko endemismoen" atalean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehatxatuak - Flora eta fauna - Gipuzkoako Foru Aldundia|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/flora-fauna/flora/mehatxatua|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2025-01-03}}</ref> Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Irisgarritasun txikiko tokietan daude babesturik, baina populazio txikiak eta isolatuak dira.
== Iruditegia ==
Kolore desberdinetako loreak izan ditzake arroka-geranioak:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geranium cinereum • The Hardy Geranium Nursery|hizkuntza=en-GB|url=https://hardygeraniumnursery.co.uk/product-category/cinereum/|aldizkaria=The Hardy Geranium Nursery|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
<gallery>
Irudi:GeraniumCinereumSubcaulescens.jpg
Irudi:Magenta Geranium cinereum.jpg
Irudi:Geranium cinereum 2.jpg
Irudi:Geranium cinereum 3.jpg
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Geraniaceae]]
[[Kategoria:Landare apaingarriak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
bvpe1lpwhcabra0u138ux6lryezcy9n
Margery Deane
0
1219940
10021699
2025-01-03T12:13:52Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Marie J. Davis Pitman''', jaiotzez '''Davis''' ([[Hartwick (New York)|Hartwick]], [[1850]]eko [[martxoaren 17]]a – [[Paris]], [[1888]]ko [[azaroaren 30]]a), '''''Margery Deane''''' izengoitiaz ezagunagoa, [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[idazle]]a izan zen. == Bizitza == Marie J. Davis New York estatuko Hartwick herrian jaio zen 1850eko martxoaren 17an. Lucius D. Davis [[Newport (Rhode Island)|newportarraren]] alaba zen...»
10021699
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Marie J. Davis Pitman''', jaiotzez '''Davis''' ([[Hartwick (New York)|Hartwick]], [[1850]]eko [[martxoaren 17]]a – [[Paris]], [[1888]]ko [[azaroaren 30]]a), '''''Margery Deane''''' izengoitiaz ezagunagoa, [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[idazle]]a izan zen.
== Bizitza ==
Marie J. Davis New York estatuko Hartwick herrian jaio zen 1850eko martxoaren 17an. Lucius D. Davis [[Newport (Rhode Island)|newportarraren]] alaba zen. Irakasle pribatuen eskutik heziketa jaso zuen eta 1866an Theophilus T. Pitmanekin ezkondu zen. Parisen hil zen 1888ko azaroaren 30ean<ref>{{erreferentzia|urtea=1900|izenburua=Appletons' Cyclopædia of American Biography|argitaletxea=D. Appleton|hizkuntza=en|abizena1=Wilson|abizena2=Fiske|izena1=James Grant|izena2=John|url=https://en.wikisource.org/wiki/Appletons%27_Cyclop%C3%A6dia_of_American_Biography/Pitman,_Marie_J.|atala=Pitman, Marie J.|argitaratze-lekua=New York|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Margery Deane izengoitia erabiliz, haurrentzako ipuinak eta bidaiei buruzko saiakerak idatzi zituen. Gainera, Bostongo ''Transcript'' eta beste aldizkarietako berriemailea izan zen Newporten. G.P. Putnam's Sons argitaletxeak 1877an kaleratutako ''Wonder-World stories: from the Chinese, French, German, Hebrew, Hindoostanee, Hungarian, Irish, Italian, Japanese, Russian, Swedish, and Turkish'' bilduma sortzean parte hartu zuen<ref>{{erreferentzia|urtea=1877|izenburua=Wonder-world Stories: From the Chinese, French, German, Hebrew, Hindoostanee, Hungarian, Irish, Italian, Japanese, Russian, Swedish, and Turkish|argitaletxea=G.P. Putnam's Sons|hizkuntza=en|abizena1=Pabke|abizena2=Pitman|izena1=Marie M. A. P.|izena2=Marie J. D|argitaratze-lekua=New York|OCLC=2792481}}</ref>. 1880an Lee and Shepard argitaletxeak Deaneren ''European Breezes'' [[bidaldi liburu]]a argitaratu zuen<ref>{{erreferentzia|izena=Marie J. D|abizena=Pitman|urtea=1882|izenburua=European Breezes|argitaletxea=Lee and Shepard; C.T. Dillingham|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Boston, New York|OCLC=15710286}}</ref>.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1850eko|1888ko|Deane, Margery}}
{{biografia zirriborroa|US-NY}}
[[Kategoria:New Yorkeko estatuko jendea]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako saiakeragileak]]
[[Kategoria:Emakume saiakeragileak]]
[[Kategoria:Ingelesezko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Izengoitiak]]
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
9ql54tm5jv8pexvhilyseszvtad05n1
Eztabaida:Margery Deane
1
1219941
10021708
2025-01-03T12:18:54Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{Wikiproiektu Emakumeak}}»
10021708
wikitext
text/x-wiki
{{Wikiproiektu Emakumeak}}
ta4vu3saodlopvx79romiqoh8fiwdtr
Konstantinos Logothetopoulos
0
1219942
10021711
2025-01-03T12:44:31Z
Artegia
65203
Orri berria: «'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]] – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra. Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [...»
10021711
wikitext
text/x-wiki
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]] – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko\Logothetopoulos, Konstantinos}}
49z64wjqziekkmnss3p9omng1dvu1wj
10021712
10021711
2025-01-03T12:46:00Z
Artegia
65203
10021712
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]] – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko\Logothetopoulos, Konstantinos}}
fce9mbpadodztkor9gv1iwgmcloj16j
10021717
10021712
2025-01-03T12:50:46Z
Artegia
65203
10021717
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]] – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko\Logothetopoulos, Konstantinos}}
g5fnrpsaxsmmvrzbtp3lnc5pld9rtdb
10021740
10021717
2025-01-03T13:23:50Z
Artegia
65203
10021740
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]ko [[abuztuaren 1]]a – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko\Logothetopoulos, Konstantinos}}
1h8c7c5bvmj1bs7ps601n15x4xq5xy2
10021742
10021740
2025-01-03T13:26:56Z
Artegia
65203
10021742
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]ko [[abuztuaren 1]]a – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko\Logothetopoulos, Konstantinos}}
[[Kategoria:Peloponesotarrak]]
[[Kategoria:Greziako medikuak]]
[[Kategoria:Greziako lehen ministroak]]
[[Kategoria:Nazien kolaboratzaileak]]
ta3py65b1nnay4vzsl3h838wgoohnss
10021743
10021742
2025-01-03T13:27:44Z
Artegia
65203
10021743
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]ko [[abuztuaren 1]]a – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko|Logothetopoulos, Konstantinos}}
[[Kategoria:Peloponesotarrak]]
[[Kategoria:Greziako medikuak]]
[[Kategoria:Greziako lehen ministroak]]
[[Kategoria:Nazien kolaboratzaileak]]
6g2lfvtv0pf4wlhhvgojpze9yhhj0qy
10021744
10021743
2025-01-03T13:28:09Z
Artegia
65203
10021744
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]ko [[abuztuaren 1]]a – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Greziako lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko|Logothetopoulos, Konstantinos}}
[[Kategoria:Peloponesotarrak]]
[[Kategoria:Greziako medikuak]]
[[Kategoria:Greziako lehen ministroak]]
[[Kategoria:Nazien kolaboratzaileak]]
a9jwht6jruk48l2676bppfxdak3o8y9
10022219
10021744
2025-01-04T09:16:11Z
Artegia
65203
10022219
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Konstantinos Logothetopoulos''' {{lang-el|Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος}}; ([[Nauplio]], [[1878]]ko [[abuztuaren 1]]a – [[Atenas]], [[1961]]eko [[uztailaren 6]]a) greziar sendagile eta politikaria izan zen. [[Grezia]]ko lehen ministroa izan zen 1942tik 1943ra.
Medikuntza ikasi zuen [[Munich]]en eta Alemanian egon zen medikuntza praktikatzen eta irakasten 1910era arte. Garai hartan Atenasera joan zen, klinika pribatu bat sortu zuen eta mediku gisa parte hartu zuen [[Balkanetako Gerrak|Balkanetako Gerretan]] eta [[Greko-turkiar gerra (1919–1922)]]|Greko-turkiar gerran]]. 1922an [[ginekologia]] irakasle izendatu zuten Atenasko Unibertsitatean eta ondoren dekano izatera iritsi zen.
1941ean Alemaniak Grezia inbaditu ondoren, presidenteorde eta Hezkuntza ministro izendatu zuten lehen gobernu kolaboratzailean. 1942ko abendutik 1943ko uztailera lehen ministro izan zen eta garai horretan hasi zen judu greziarren deportazioa.
1944an herrialdea utzi zuen Alemaniako armadarekin batera eta [[Bavaria]]n kokatu zen. Estatubatuarrek atxilotu eta Greziara bidali zuten. Biziarteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina 1951n askatu zuten.
{{bizialdia|1878ko|1961eko|Logothetopoulos, Konstantinos}}
[[Kategoria:Peloponesotarrak]]
[[Kategoria:Greziako medikuak]]
[[Kategoria:Greziako lehen ministroak]]
[[Kategoria:Nazien kolaboratzaileak]]
too3f0s7ykr1a1cv0cjm371xd1thfck
Islas Terceras
0
1219943
10021713
2025-01-03T12:47:23Z
Theklan
336
«[[Azoreak]]» orrira birbideratua
10021713
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Azoreak]]
a5z9ahor30vr603jzv3bg88xa62svu0
Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Ezkio-Itsasoko talo-burdina
100
1219944
10021715
2025-01-03T12:49:15Z
Theklan
336
Orri berria: «[[Fitxategi:Taloak egitekoak 0007 (Ezkio Itsasokoa).jpg|thumb|285px|Ezkio-Itsasoko talo-burdina]] Objektu arrunta ematen du [[Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]k, baina ez zen halakorik Amerikatik [[arto]]a ekarri zen arte. Europarrak Amerikara iritsi zirenean produktu asko ekarri zituzten bertatik, baina euskal gastronomiarekin lotuta dauden asko ere: babarruna, piperra, tomatea edo patata. Dirutza egitea ahalbidetu zuten beste batzuk ere: tabakoa eta txokolatea. Artoa ere Amer...»
10021715
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Taloak egitekoak 0007 (Ezkio Itsasokoa).jpg|thumb|285px|Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]
Objektu arrunta ematen du [[Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]k, baina ez zen halakorik Amerikatik [[arto]]a ekarri zen arte. Europarrak Amerikara iritsi zirenean produktu asko ekarri zituzten bertatik, baina euskal gastronomiarekin lotuta dauden asko ere: babarruna, piperra, tomatea edo patata. Dirutza egitea ahalbidetu zuten beste batzuk ere: tabakoa eta txokolatea. Artoa ere Amerikatik ekarri zen, eta XVII. mendetik aurrera eskualde atlantikoetan askoz janari gehiago eskuragarri egoten lagundu zuen. Horrek ekarri zuen hazkunde demografikoa, baina baita baserrien handitzea ere, garia ez bezala kontsumitu arte artaburuak osorik gorde behar baitira egoki lehortzeko, eta ez uzta bildu orduko aletu eta kutxetan gordeta.
Artoa lehenengo kostaldeko herrietan hasi zen kontsumitzen, 1620 inguruan, eta barnealderantz joan zen. XVIII. mendean lortu zen Araban ere sartzea, baina sarbidea txikiagoa zen. Kostako herrietan laster gainditu zuen garia. Eta hortik hasi ziren "artoaren ogia" egiten, [[talo]]a.
== Ezaugarri interesgarriak ==
Helduleku bati errematxatutako burdinazko txapa biribila da. Haren gainean erretzen zen taloa.
== Aurkikuntza ==
[[Itsaso (Gipuzkoa)|Itsasoko]] [[Arriaran]] auzoko [[Billaria baserria]]n zegoen.
== Nola heldu garen objekturaino ==
Objektua [[San Telmo Museoa]]k proposatutako bat da.
== Loturak ==
Lotu daiteke tabakoarekin eta txokolatearekin, eta horrela [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia]]rekin. Beste lotura interesgarri bat gaur egun [[Euskal jaiak|euskal jai]] guztietan eskaintzen den taloarekin da.
2gnnrr3yzjhc1chencr6hp3g7nw2cf6
10021856
10021715
2025-01-03T16:05:57Z
Aioramu
75584
10021856
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Taloak egitekoak 0007 (Ezkio Itsasokoa).jpg|thumb|285px|Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]
Objektu arrunta ematen du [[Ezkio-Itsasoko talo-burdina]]k, baina ez zen halakorik Amerikatik [[arto]]a ekarri zen arte. Europarrak Amerikara iritsi zirenean produktu asko ekarri zituzten bertatik, baita euskal gastronomiarekin lotuta dauden asko ere: babarruna, piperra, tomatea edo patata. Dirutza egitea ahalbidetu zuten beste batzuk ere: tabakoa eta txokolatea. Artoa ere Amerikatik ekarri zen, eta XVII. mendetik aurrera eskualde atlantikoetan askoz janari gehiago eskuragarri egoten lagundu zuen. Horrek ekarri zuen hazkunde demografikoa, baina baita baserrien handitzea ere, garia ez bezala kontsumitu arte artaburuak osorik gorde behar baitira egoki lehortzeko, eta ez uzta bildu orduko aletu eta kutxetan gordeta.
Artoa lehenengo kostaldeko herrietan hasi zen kontsumitzen, 1620 inguruan, eta barnealderantz joan zen. XVIII. mendean lortu zen Araban ere sartzea, baina sarbidea txikiagoa zen. Kostako herrietan laster gainditu zuen garia. Eta hortik hasi ziren "artoaren ogia" egiten, [[talo]]a.
== Ezaugarri interesgarriak ==
Helduleku bati errematxatutako burdinazko txapa biribila da. Haren gainean erretzen zen taloa.
== Aurkikuntza ==
[[Itsaso (Gipuzkoa)|Itsasoko]] [[Arriaran]] auzoko [[Billaria baserria]]n zegoen.
== Nola heldu garen objekturaino ==
Objektua [[San Telmo Museoa]]k proposatutako bat da.
== Loturak ==
Lotu daiteke tabakoarekin eta txokolatearekin, eta horrela [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia]]rekin. Beste lotura interesgarri bat gaur egun [[Euskal jaiak|euskal jai]] guztietan eskaintzen den taloarekin da.
md261wwjt9e80yzhzm6rdogeyq3nbh1
Geranium cinereum
0
1219945
10021721
2025-01-03T12:56:48Z
Gartxoak
23317
Gartxoak wikilariak «[[Geranium cinereum]]» orria «[[Arroka-geranioa]]» izenera aldatu du: Euskarazko izena
10021721
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Arroka-geranioa]]
8qv03257enrrm9eph00makk27frqpc3
Zuthoveko jauregia
0
1219946
10021724
2025-01-03T12:57:20Z
Ernestobanpiroa
58701
Orri berria: «{{eraikin infotaula}} '''Zuthoveko jauregia''' edo ''Zuthoveko château'' ([[frantses]]ez: ''Château de Zuthove'') [[Frantzia]]ko [[Nord]] departamenduko [[Renescure]] udalerrian dagoen [[Pizkundetar arkitektura|pizkunde garaiko]] jauregi historikoa da. [[1472]]an amaitu zen.<ref>https://web.archive.org/web/20150323142359/http://bbh.fr/zuthove/?p=2</ref> [[Monumentu historiko (Frantzia)|Monumentu historiko]] da Frantzian 1946tik.<ref>https://pop.culture.gouv.fr/notice/meri...»
10021724
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula}}
'''Zuthoveko jauregia''' edo ''Zuthoveko château'' ([[frantses]]ez: ''Château de Zuthove'') [[Frantzia]]ko [[Nord]] departamenduko [[Renescure]] udalerrian dagoen [[Pizkundetar arkitektura|pizkunde garaiko]] jauregi historikoa da. [[1472]]an amaitu zen.<ref>https://web.archive.org/web/20150323142359/http://bbh.fr/zuthove/?p=2</ref> [[Monumentu historiko (Frantzia)|Monumentu historiko]] da Frantzian 1946tik.<ref>https://pop.culture.gouv.fr/notice/merimee/PA00107784</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
* [https://pop.culture.gouv.fr/notice/merimee/PA00107784 Château Merimée plataforman.]
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Renescure]]
[[Kategoria:Frantziako jauregiak]]
[[Kategoria:Frantziako monumentu historikoak]]
[[Kategoria:Nordeko eraikinak]]
[[Kategoria:Château]]
[[Kategoria:1472an amaitutako eraikinak]]
k8npv32n5d6s64av7zwibpj82fht10z
Kategoria:Renescure
14
1219947
10021729
2025-01-03T13:01:49Z
Ernestobanpiroa
58701
Orri berria: «{{CatAutoTOC}} {{nagusia|Renescure}} {{commonskat}} [[Kategoria:Nordeko udalerriak]]»
10021729
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{nagusia|Renescure}}
{{commonskat}}
[[Kategoria:Nordeko udalerriak]]
clpay8k9dnvo95nnky89owmk1g8e1c5
Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan/Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa
100
1219948
10021733
2025-01-03T13:12:57Z
Theklan
336
Orri berria: «{{lan infotaula |item=Q125872136 |izenburu etzana = ez}} [[Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa]] 1888an [[Felipa Gisasola]] eibartarrak damaskinatu teknika erabiliz sortutako pieza da. Eibar hiri industriala da, Deba ibarrean zeuden burdinolei lotuta. Eibarrek, eta inguruko herriek (Soraluze, Elgoibar eta Ermua) armagintzari lotutako iragana dute. 1482koa da armak egiteko ezagutzen den lehen kontratua. XVII. mendean hazkunde handia izan zuen, gerren eraginez, eta noblez...»
10021733
wikitext
text/x-wiki
{{lan infotaula
|item=Q125872136
|izenburu etzana = ez}}
[[Felipa Gisasolak damaskinatutako markoa]] 1888an [[Felipa Gisasola]] eibartarrak damaskinatu teknika erabiliz sortutako pieza da. Eibar hiri industriala da, Deba ibarrean zeuden burdinolei lotuta. Eibarrek, eta inguruko herriek (Soraluze, Elgoibar eta Ermua) armagintzari lotutako iragana dute. 1482koa da armak egiteko ezagutzen den lehen kontratua. XVII. mendean hazkunde handia izan zuen, gerren eraginez, eta nobleziak eskatzen zituelako armak. XVIII. mendean [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia]]k bere gain hartu zuen Eibarko armagintza, eta produkzioa zein soldatak egonkortu zituen. Ofizio asko zeuden lotuta, kaxaginak, txispaginak, kanoiginak, aparejeroak... beranduago etorri zen [[Damaskinatu|damaskinatua]], arte dekoratiboekin lotuta. XIX. mendean emakumeak hasi ziren industrian lanean, eta batzuek damaskinatua hartu zuten ofizio. Felipa Gisasola damaskinatuak egiten aritu zen emakume horietako bat, aitzindaria. Artearen irakasle ere izan zen, eta hainbat tailer ireki zituen. Eibarren 250 emakume damaskinatzaile izatera iritsi ziren.
Piezak, beraz, armagintzari lotutako beste historia bat erakusten digu, dekorazioa beste elementu batzuetara pasa zenekoa, eta emakumeak lan industriala egiten hasi zirenekoa.
== Ezaugarri interesgarriak ==
133 x 80 zentimetroko zabalera du eta ispilu bat du gaur egun, baina beste elementuren bat izateko erabil zitekeen. Hainbat sari irabazi zituen pieza honekin, tartean [[1888ko Bruselako Erakusketa Unibertsala|Bruselako Erakusketa Unibertsaleko]] "Garapenaren Sari Handia".
== Aurkikuntza ==
== Nola heldu garen objekturaino ==
Objektua Eibarko Armagintza Museoan dago ikusgai, armekin batera, eta Eibarko diseinu industrial ugarirekin. Museoak eskaini zituen aukeren artean hau hartu genuen, ez delako arma bat, baizik eta arte aplikatuaren beste adibide bat. Baziren beste aukera batzuk, adibidea [[:File:Eusebio Zuloagak egindako eskopeta - xehetasuna.jpg|Eusebio Zuloagak egindako eskopeta hau]].
== Loturak ==
* Atzera begira, burdinolekin egin daiteke lotura, eta ondoren Caracasko Gipuzkoar Konpainiarekin eta bere arma beharrekinl.
* Langile mugimenduarekin ere egin daiteke lotura, meatzaritza museoko piezekin, adibidez.
* Beranduago, armagintzatik beste industria batzuetara, Crosetta bizikletarekin ere egin daiteke lotura.
jehtld8yrwl3cdlm9fy0kc6myba4rws
Marcelle Tinayre
0
1219949
10021747
2025-01-03T13:35:39Z
Aonandi
156348
«[[:es:Special:Redirect/revision/156378752|Marcelle Tinayre]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021747
wikitext
text/x-wiki
'''Marcelle Marguerite Suzanne Tinayre''' ([[Tulle]], [[Corrèze]], [[Frantzia]], [[1870|1870eko]] [[Urriaren 8|urriaren 8a]] – [[Grossouvre]], [[Cher (departamendua)|Cher]], Frantzia, [[1948|1948ko]] [[Abuztuaren 23|abuztuaren 23a]]) [[Frantzia|frantses]] [[Literatura|idazle]] emankorra izan zen, literatura erromantikoan espezializatua.
[[Bordele|Bordelen]] eta [[Paris|Parisen]] hezia, 1889an Jean Tinayre margolariarekin ezkondu zen.
Bere lehen lanak, ''Avant l'Amour'' (1897), nolabaiteko arrakasta izan zuen, baina ''La Maison du Peelle-n'' (1902) egin zuen lanik ezagunena, gai erromantikoetakoa. Bidaia liburu bat ere argitaratu zuen: ''Notes d'une Voyageuse en Turquie'' (1910).
== Bibliografia ==
* ''Avant l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Chateau en Limousin'', Paris, L'Illustration, 1934
* ''Châteaux disparus'', Paris, Formin-Didot, 1940
* ''Est-ce un miracle?'', Paris, Flammarion 1939
* ''Figures dans la nuit'', Paris, Calmann-Lévy, 1926
* ''Fille des pierres'', Paris, Hamy, 1990
* ''Gérard et Delphine [I]: La porte rouge'', Paris, Flammarion, 1936
* ''Gérard et Delphine [II]: Le rendez-vous du soir'', Paris, Flammarion, 1938
* ''Hellé'', Paris, Calmann-Lévy, 1898
* ''Histoire de l'amour'', Paris, Flammarion, 1935
* ''La consolatrice'', Paris, L'Illustration, 1907-1908
* ''La douceur de vivre'', Paris, [s.n.], 1910
* ''La femme et son secret'', Paris, Flammarion, 1933
* ''La légende de Duccio et d'Orsette'', Paris, l'Illustration, 1923
* ''La maison, du péché'', Paris, Calmann-Lévy, 1900
* ''La rançon'', Paris, Nelson, 1894
* ''La rebelle'', Paris, Calmann-Lévy, 1921
* ''La veillée des armes. Le départ: août 1914'', Paris, Calmann-Lévy, 1915
* ''La vie amoureuse de Francois Barbazanges'', Paris, Calmann-Lévy, 1903
* ''La vie amoureuse de Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''L'amour qui pleure'', Paris, Calmann-Lévy, 1908
* ''Le bouclier d'Alexandre'', Paris, L’Illustration, 1922
* ''Le livre proscrit; scènes de la révolution communiste en Hongrie'', Paris, Plon 1925
* ''L'ennemie intime'', Paris, L’Illustration, 1931
* ''L'oiseau d'orage'', Paris, Calmann Lévy, 1894
* ''L'ombre de l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''Mademoiselle Justine de Liron'', Paris, Bossard, 1921
* ''Notes d'une voyageuse en Turquie : jours de bataille et de révolution ; choses et gens de province ; premiers jours d'un nouveau règne ; la vie au harem'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Perséphone'', Paris, Calmann-Lévy, 1920
* ''Priscille Séverac'', Paris, Calmann-Lévy, 1922
* ''Saint Jean libérateur'', Paris, l'Illustration, 1926
* ''Sainte Marie du feu'', Paris, L'Illustration, 1938
* ''Terres étrangères : Norvège, Suède, Hollande, Andalousie'', Paris, Flammarion, 1928
* ''Un drame de famille'', Paris, Calmann-Lévy, 1925
* ''Une provinciale en 1830'', Paris, Lafitte, 1927
== Erreferentziak ==
* Hainbat autore (1922, gaur egun [[Jabari publiko|jabari publikoan]]). «Tinayre, Marcelle». Chisholmen, Hugh. [[Encyclopædia Britannica]]. A Dictionary of Arts, Sciences, Literature, and General information (ingelesez) (12. edizioa). Encyclopædia Britannica, Inc.
{{Bizialdia|1870|1948|Tinayre, Marcelle}}
[[Kategoria:XX. mendeko Frantziako idazleak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Eleberri erromantikoak]]
[[Kategoria:Frantsesezko idazleak]]
kapi00ekw76ihh4zs7ruykbqb3hzq5c
10021748
10021747
2025-01-03T13:36:36Z
Aonandi
156348
Biografia itzuli, txukundu
10021748
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Marcelle Marguerite Suzanne Tinayre''' ([[Tulle]], [[Corrèze]], [[Frantzia]], [[1870|1870eko]] [[Urriaren 8|urriaren 8a]] – [[Grossouvre]], [[Cher (departamendua)|Cher]], Frantzia, [[1948|1948ko]] [[Abuztuaren 23|abuztuaren 23a]]) [[Frantzia|frantses]] [[Literatura|idazle]] emankorra izan zen, literatura erromantikoan espezializatua.
[[Bordele|Bordelen]] eta [[Paris|Parisen]] hezia, 1889an Jean Tinayre margolariarekin ezkondu zen.
Bere lehen lanak, ''Avant l'Amour'' (1897), nolabaiteko arrakasta izan zuen, baina ''La Maison du Peelle-n'' (1902) egin zuen lanik ezagunena, gai erromantikoetakoa. Bidaia liburu bat ere argitaratu zuen: ''Notes d'une Voyageuse en Turquie'' (1910).
== Bibliografia ==
* ''Avant l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Chateau en Limousin'', Paris, L'Illustration, 1934
* ''Châteaux disparus'', Paris, Formin-Didot, 1940
* ''Est-ce un miracle?'', Paris, Flammarion 1939
* ''Figures dans la nuit'', Paris, Calmann-Lévy, 1926
* ''Fille des pierres'', Paris, Hamy, 1990
* ''Gérard et Delphine [I]: La porte rouge'', Paris, Flammarion, 1936
* ''Gérard et Delphine [II]: Le rendez-vous du soir'', Paris, Flammarion, 1938
* ''Hellé'', Paris, Calmann-Lévy, 1898
* ''Histoire de l'amour'', Paris, Flammarion, 1935
* ''La consolatrice'', Paris, L'Illustration, 1907-1908
* ''La douceur de vivre'', Paris, [s.n.], 1910
* ''La femme et son secret'', Paris, Flammarion, 1933
* ''La légende de Duccio et d'Orsette'', Paris, l'Illustration, 1923
* ''La maison, du péché'', Paris, Calmann-Lévy, 1900
* ''La rançon'', Paris, Nelson, 1894
* ''La rebelle'', Paris, Calmann-Lévy, 1921
* ''La veillée des armes. Le départ: août 1914'', Paris, Calmann-Lévy, 1915
* ''La vie amoureuse de Francois Barbazanges'', Paris, Calmann-Lévy, 1903
* ''La vie amoureuse de Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''L'amour qui pleure'', Paris, Calmann-Lévy, 1908
* ''Le bouclier d'Alexandre'', Paris, L’Illustration, 1922
* ''Le livre proscrit; scènes de la révolution communiste en Hongrie'', Paris, Plon 1925
* ''L'ennemie intime'', Paris, L’Illustration, 1931
* ''L'oiseau d'orage'', Paris, Calmann Lévy, 1894
* ''L'ombre de l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''Mademoiselle Justine de Liron'', Paris, Bossard, 1921
* ''Notes d'une voyageuse en Turquie : jours de bataille et de révolution ; choses et gens de province ; premiers jours d'un nouveau règne ; la vie au harem'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Perséphone'', Paris, Calmann-Lévy, 1920
* ''Priscille Séverac'', Paris, Calmann-Lévy, 1922
* ''Saint Jean libérateur'', Paris, l'Illustration, 1926
* ''Sainte Marie du feu'', Paris, L'Illustration, 1938
* ''Terres étrangères : Norvège, Suède, Hollande, Andalousie'', Paris, Flammarion, 1928
* ''Un drame de famille'', Paris, Calmann-Lévy, 1925
* ''Une provinciale en 1830'', Paris, Lafitte, 1927
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* Hainbat autore (1922, gaur egun [[Jabari publiko|jabari publikoan]]). «Tinayre, Marcelle». Chisholmen, Hugh. [[Encyclopædia Britannica]]. A Dictionary of Arts, Sciences, Literature, and General information (ingelesez) (12. edizioa). Encyclopædia Britannica, Inc.
{{Bizialdia|1870eko|1948ko|Tinayre, Marcelle}}
[[Kategoria:XX. mendeko Frantziako idazleak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Eleberri erromantikoak]]
[[Kategoria:Frantsesezko idazleak]]
as98q7refn4yxvz7benzsmzkhj46yhq
10021761
10021748
2025-01-03T13:44:22Z
Aonandi
156348
txukundu + Erreferentziak
10021761
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Marcelle Marguerite Suzanne Tinayre''' ([[Tulle]], [[Corrèze]], [[Frantzia]], [[1870|1870eko]] [[Urriaren 8|urriaren 8a]] – [[Grossouvre]], [[Cher (departamendua)|Cher]], Frantzia, [[1948|1948ko]] [[Abuztuaren 23|abuztuaren 23a]]) frantziar [[Literatura|idazle]] emankorra izan zen, literatura erromantikoan espezializatua.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Author|izenburua=Marcelle Tinayre : biographie complète de sa vie et son œuvre|hizkuntza=fr-FR|data=2023-06-03|url=https://livrecritique.com/la-vie-et-loeuvre-de-marcelle-tinayre-une-biographie-complete/|aldizkaria=Livre Critique|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco Lafarga|abizena=Maduell|izenburua=Recepción española de Marcelle Tinayre: traducciones, imagen y crítica|hizkuntza=es|data=2022-10-25|url=https://revistas.um.es/analesff/article/view/524871|aldizkaria=Anales de Filología Francesa|zenbakia=30|issn=1989-4678|doi=10.6018/analesff.524871|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Marcelle Tinayre - Réseau des maisons d'écrivain et des patrimoines littéraires des Hauts-de-France|hizkuntza=fr-FR|url=https://reseaumaisonsecrivain-hdf.fr/marcelle-tinayre/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Bizitza ==
[[Bordele|Bordelen]] eta [[Paris|Parisen]] hezi zen. 1889an Jean Tinayre margolariarekin ezkondu zen.
== Idazle ibilbidea ==
Bere lehen lanak, ''Avant l'Amour'' (1897), nolabaiteko arrakasta izan zuen, baina ''La Maison du Peelle-n'' (1902) da egin zuen lanik ezagunena, gai erromantikoetakoa. Bidaia liburu bat ere argitaratu zuen: ''Notes d'une Voyageuse en Turquie'' (1910).
== Lanak ==
Besteak beste, lan hauexen egilea da:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tinayre, Marcelle, 1872-1948 {{!}} The Online Books Page|url=https://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/book/lookupname?key=Tinayre,%20Marcelle,%201872-1948|aldizkaria=onlinebooks.library.upenn.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Avant l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Chateau en Limousin'', Paris, L'Illustration, 1934
* ''Châteaux disparus'', Paris, Formin-Didot, 1940
* ''Est-ce un miracle?'', Paris, Flammarion 1939
* ''Figures dans la nuit'', Paris, Calmann-Lévy, 1926
* ''Fille des pierres'', Paris, Hamy, 1990
* ''Gérard et Delphine [I]: La porte rouge'', Paris, Flammarion, 1936
* ''Gérard et Delphine [II]: Le rendez-vous du soir'', Paris, Flammarion, 1938
* ''Hellé'', Paris, Calmann-Lévy, 1898
* ''Histoire de l'amour'', Paris, Flammarion, 1935
* ''La consolatrice'', Paris, L'Illustration, 1907-1908
* ''La douceur de vivre'', Paris, [s.n.], 1910
* ''La femme et son secret'', Paris, Flammarion, 1933
* ''La légende de Duccio et d'Orsette'', Paris, l'Illustration, 1923
* ''La maison, du péché'', Paris, Calmann-Lévy, 1900
* ''La rançon'', Paris, Nelson, 1894
* ''La rebelle'', Paris, Calmann-Lévy, 1921
* ''La veillée des armes. Le départ: août 1914'', Paris, Calmann-Lévy, 1915
* ''La vie amoureuse de Francois Barbazanges'', Paris, Calmann-Lévy, 1903
* ''La vie amoureuse de Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''L'amour qui pleure'', Paris, Calmann-Lévy, 1908
* ''Le bouclier d'Alexandre'', Paris, L’Illustration, 1922
* ''Le livre proscrit; scènes de la révolution communiste en Hongrie'', Paris, Plon 1925
* ''L'ennemie intime'', Paris, L’Illustration, 1931
* ''L'oiseau d'orage'', Paris, Calmann Lévy, 1894
* ''L'ombre de l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''Mademoiselle Justine de Liron'', Paris, Bossard, 1921
* ''Notes d'une voyageuse en Turquie : jours de bataille et de révolution; choses et gens de province; premiers jours d'un nouveau règne; la vie au harem'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Perséphone'', Paris, Calmann-Lévy, 1920
* ''Priscille Séverac'', Paris, Calmann-Lévy, 1922
* ''Saint Jean libérateur'', Paris, l'Illustration, 1926
* ''Sainte Marie du feu'', Paris, L'Illustration, 1938
* ''Terres étrangères: Norvège, Suède, Hollande, Andalousie'', Paris, Flammarion, 1928
* ''Un drame de famille'', Paris, Calmann-Lévy, 1925
* ''Une provinciale en 1830'', Paris, Lafitte, 1927
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* Hainbat autore (1922, gaur egun [[Jabari publiko|jabari publikoan]]). «Tinayre, Marcelle». Chisholmen, Hugh. [[Encyclopædia Britannica]]. A Dictionary of Arts, Sciences, Literature, and General information (ingelesez) (12. edizioa). Encyclopædia Britannica, Inc.
{{Bizialdia|1870eko|1948ko|Tinayre, Marcelle}}
[[Kategoria:XX. mendeko Frantziako idazleak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Eleberri erromantikoak]]
[[Kategoria:Frantsesezko idazleak]]
grpdlzid6u760kenpavdn8xig6eu802
10021792
10021761
2025-01-03T14:09:35Z
Eliatxo
96586
/* Kanpo estekak */
10021792
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Marcelle Marguerite Suzanne Tinayre''' ([[Tulle]], [[Corrèze]], [[Frantzia]], [[1870|1870eko]] [[Urriaren 8|urriaren 8a]] – [[Grossouvre]], [[Cher (departamendua)|Cher]], Frantzia, [[1948|1948ko]] [[Abuztuaren 23|abuztuaren 23a]]) frantziar [[Literatura|idazle]] emankorra izan zen, literatura erromantikoan espezializatua.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Author|izenburua=Marcelle Tinayre : biographie complète de sa vie et son œuvre|hizkuntza=fr-FR|data=2023-06-03|url=https://livrecritique.com/la-vie-et-loeuvre-de-marcelle-tinayre-une-biographie-complete/|aldizkaria=Livre Critique|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco Lafarga|abizena=Maduell|izenburua=Recepción española de Marcelle Tinayre: traducciones, imagen y crítica|hizkuntza=es|data=2022-10-25|url=https://revistas.um.es/analesff/article/view/524871|aldizkaria=Anales de Filología Francesa|zenbakia=30|issn=1989-4678|doi=10.6018/analesff.524871|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Marcelle Tinayre - Réseau des maisons d'écrivain et des patrimoines littéraires des Hauts-de-France|hizkuntza=fr-FR|url=https://reseaumaisonsecrivain-hdf.fr/marcelle-tinayre/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Bizitza ==
[[Bordele|Bordelen]] eta [[Paris|Parisen]] hezi zen. 1889an Jean Tinayre margolariarekin ezkondu zen.
== Idazle ibilbidea ==
Bere lehen lanak, ''Avant l'Amour'' (1897), nolabaiteko arrakasta izan zuen, baina ''La Maison du Peelle-n'' (1902) da egin zuen lanik ezagunena, gai erromantikoetakoa. Bidaia liburu bat ere argitaratu zuen: ''Notes d'une Voyageuse en Turquie'' (1910).
== Lanak ==
Besteak beste, lan hauexen egilea da:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tinayre, Marcelle, 1872-1948 {{!}} The Online Books Page|url=https://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/book/lookupname?key=Tinayre,%20Marcelle,%201872-1948|aldizkaria=onlinebooks.library.upenn.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
* ''Avant l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Chateau en Limousin'', Paris, L'Illustration, 1934
* ''Châteaux disparus'', Paris, Formin-Didot, 1940
* ''Est-ce un miracle?'', Paris, Flammarion 1939
* ''Figures dans la nuit'', Paris, Calmann-Lévy, 1926
* ''Fille des pierres'', Paris, Hamy, 1990
* ''Gérard et Delphine [I]: La porte rouge'', Paris, Flammarion, 1936
* ''Gérard et Delphine [II]: Le rendez-vous du soir'', Paris, Flammarion, 1938
* ''Hellé'', Paris, Calmann-Lévy, 1898
* ''Histoire de l'amour'', Paris, Flammarion, 1935
* ''La consolatrice'', Paris, L'Illustration, 1907-1908
* ''La douceur de vivre'', Paris, [s.n.], 1910
* ''La femme et son secret'', Paris, Flammarion, 1933
* ''La légende de Duccio et d'Orsette'', Paris, l'Illustration, 1923
* ''La maison, du péché'', Paris, Calmann-Lévy, 1900
* ''La rançon'', Paris, Nelson, 1894
* ''La rebelle'', Paris, Calmann-Lévy, 1921
* ''La veillée des armes. Le départ: août 1914'', Paris, Calmann-Lévy, 1915
* ''La vie amoureuse de Francois Barbazanges'', Paris, Calmann-Lévy, 1903
* ''La vie amoureuse de Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''L'amour qui pleure'', Paris, Calmann-Lévy, 1908
* ''Le bouclier d'Alexandre'', Paris, L’Illustration, 1922
* ''Le livre proscrit; scènes de la révolution communiste en Hongrie'', Paris, Plon 1925
* ''L'ennemie intime'', Paris, L’Illustration, 1931
* ''L'oiseau d'orage'', Paris, Calmann Lévy, 1894
* ''L'ombre de l'amour'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Madame de Pompadour'', Paris, Flammarion, 1924
* ''Mademoiselle Justine de Liron'', Paris, Bossard, 1921
* ''Notes d'une voyageuse en Turquie : jours de bataille et de révolution; choses et gens de province; premiers jours d'un nouveau règne; la vie au harem'', Paris, Calmann-Lévy, 1909
* ''Perséphone'', Paris, Calmann-Lévy, 1920
* ''Priscille Séverac'', Paris, Calmann-Lévy, 1922
* ''Saint Jean libérateur'', Paris, l'Illustration, 1926
* ''Sainte Marie du feu'', Paris, L'Illustration, 1938
* ''Terres étrangères: Norvège, Suède, Hollande, Andalousie'', Paris, Flammarion, 1928
* ''Un drame de famille'', Paris, Calmann-Lévy, 1925
* ''Une provinciale en 1830'', Paris, Lafitte, 1927
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* Hainbat autore (1922, gaur egun [[Jabari publiko|jabari publikoan]]). «Tinayre, Marcelle». Chisholmen, Hugh. [[Encyclopædia Britannica]]. A Dictionary of Arts, Sciences, Literature, and General information (ingelesez) (12. edizioa). Encyclopædia Britannica, Inc.
{{Bizialdia|1870eko|1948ko|Tinayre, Marcelle}}
[[Kategoria:XX. mendeko Frantziako idazleak]]
[[Kategoria:XX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Frantziako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Eleberri erromantikoak]]
[[Kategoria:Frantsesezko idazleak]]
pcr9sio9qxj8d8kht7xwn6xt12gbtgj
Arroka-geranioa
0
1219950
10021775
2025-01-03T13:52:34Z
Gartxoak
23317
Gartxoak wikilariak «[[Arroka-geranioa]]» orria «[[Arroka-geranio]]» izenera aldatu du: Deklinatu gabeko izena
10021775
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Arroka-geranio]]
lps50mf051zlmq9rjxhe7f0thntsxtn
Theodora R. Jenness
0
1219951
10021781
2025-01-03T14:00:10Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Theodora R. Jenness''', jaiotzez '''Robinson''', ([[Greenwood (Maine)|Greenwood]], [[1847]] – [[Brooklyn]], [[New York]], [[1935]]eko [[martxoaren 30]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[haur literatura]]ko [[idazle]]a, [[argitaratzaile]]a eta [[misiolari]]a izan zen. == Bizitza == [[Fitxategi:Piokee (1894).png|thumb|''Piokee'' liburuaren azala (1894)]] Fitxategi:Above the Range (1896).png|thumb|''Above the Range'' li...»
10021781
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Theodora R. Jenness''', jaiotzez '''Robinson''', ([[Greenwood (Maine)|Greenwood]], [[1847]] – [[Brooklyn]], [[New York]], [[1935]]eko [[martxoaren 30]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[haur literatura]]ko [[idazle]]a, [[argitaratzaile]]a eta [[misiolari]]a izan zen.
== Bizitza ==
[[Fitxategi:Piokee (1894).png|thumb|''Piokee'' liburuaren azala (1894)]]
[[Fitxategi:Above the Range (1896).png|thumb|''Above the Range'' liburuaren azala (1896)]]
Theodora (Dora) Robinson Maine estatuko Greenwood herrian jaio zen 1847an<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Mrs. Theodora Robinson Jenness of Ottawa, Kansas|orrialdea=3|hizkuntza=en|argitaratze-data=1877-07-05|url=https://www.newspapers.com/image/367051577/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=Illinois State Register|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Thomas William|abizena=Herringshaw|urtea=1914|izenburua=Herringshaw's American Blue Book Of Biography|argitaletxea=American Publishers' Association|orrialdea=559|hizkuntza=en|url=https://books.google.ru/books?id=CUM6AQAAMAAJ&pg=PA559&redir_esc=y|atala=Jenness, Theodora Robinson|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikastetxe pubilkoetan ikasi zuen<ref name=":1">{{erreferentzia|urtea=1908|izenburua=Who's who in America|argitaletxea=A.N. Marquis|orrialdea=990|hizkuntza=en|abizena1=Leonard|abizena2=Marquis|izena1=John William|izena2=Albert Nelson|url=https://books.google.ru/books?id=eX0QOpl7iBQC&pg=PA990&redir_esc=y|atala=Jenness, Theodora Robinson|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta 1865ean graduatu zen [[Ottawa (Kansas)|Ottawako]] bigarren hezkuntzako eskolan<ref name=":0" />.
1872an, Ottawan, hiriko egunkarian jardun zuen George B. Jennessekin ezkondu zen<ref name=":1" /><ref name=":3">{{erreferentzia|izenburua=Got a Pension|orrialdea=5|hizkuntza=en|argitaratze-data=1920-03-04|url=https://www.newspapers.com/image/78392432/?terms=George%20B.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|urtea=1878|izenburua=Biennial Report of the State Board of Agriculture|argitaletxea=The Board|orrialdea=137|hizkuntza=en|egilea=Kansas State Board of Agriculture|url=https://books.google.ru/books?id=jTsjAQAAIAAJ&pg=PA137&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bi alaba izan zituzten, Ella eta Frances<ref>{{erreferentzia|izenburua=Deaths|orrialdea=11|hizkuntza=en|argitaratze-data=1934-05-26|url=https://www.newspapers.com/image/58261150/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Brooklyn Daily Eagle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1882an, MPM Club erakundea sortu zuen Ottawan<ref>{{erreferentzia|izena=Deborah|abizena=Barker|izenburua=Ottawa|argitaletxea=Arcadia Publishing|ISBN=978-1-4396-4791-2|hizkuntza=en|argitaratze-data=2014-10-20|url=https://books.google.ru/books?id=jts8BQAAQBAJ&pg=PA48&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, hiriko klub zaharrena bihurtu zena<ref>{{erreferentzia|izenburua=MPM Club Notes 80th Anniversary|orrialdea=7|hizkuntza=en|argitaratze-data=1962-11-27|url=https://www.newspapers.com/image/1989750/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1894az geroztik, misio-lanean aritu zen, [[Hego Dakota]]ko Cheyenne River [[Amerindiar erreserba|erreserbako]] neskei irakatsiz<ref name=":2" />. 1901ean Fort Bennetten aritu zen irakasle lanetan<ref>{{erreferentzia|izenburua=An Indian Branch|orrialdea=7|hizkuntza=en|argitaratze-data=1901-10-29|url=https://www.newspapers.com/image/206412818/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=New-York Tribune|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, eta 1908an Floran ([[Walworth konderria (Hego Dakota)|Walworth konderria]])<ref name=":1" />.
Mary Sheldon Barnes, [[Eudora Bumstead|Eudora Stone Bumstead]], Edwin Roth Champlin (Clarence Fairfield), Helen Gray Cone, Eleanor C. Donnelly, F. (Fern) Hamilton, C. A. Stephens, Robert M. Walsh, William S. Walsh eta beste hainbat idazle gazterekin batera, ''Our Young Folks'' haurrentzako hilabetekarian kolaboratzen hasi zen<ref>{{erreferentzia|urtea=1888|izenburua=A Juvenile Magazine's Graduates|argitaletxea=|orrialdea=81|hizkuntza=en|egilea=Sherrill & Company, C.L|url=https://books.google.com/books?id=HUY9AAAAYAAJ&pg=PA81#v=onepage&q&f=false|aldizkaria=Queries: Devoted to Literature, Art, Science, Education|zenbakia=4 (1–12)|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Idazle ezagun eta arrakastatsu bihurtu zen, batez ere haurrentzako ipuin eta elkarrizketengatik. Hezekiah Butterworthek argitaratutako ''Zig Zag series''en ere kolaboratu zuen<ref>{{erreferentzia|izenburua=In Addition|orrialdea=3|hizkuntza=en|argitaratze-data=1885-10-29|url=https://www.newspapers.com/image/478174380/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Lyndon Journal|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Garai batean, kargu bat izan zuen ''The Youth's Companion'' aldizkariko erredakzio-taldean<ref name=":3" />.
''Two Young Homesteaders'' (1881), ''Piokee and Her People'' (1891), ''Above the Range'' (1896) eta ''The Miracle Man'' (1917) liburuak idatzi zituen, besteak beste<ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=R. D. Lathrop & Co. of Boston|orrialdea=2|hizkuntza=en|argitaratze-data=1917-07-05|url=https://www.newspapers.com/image/76996516/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1918an senarra hil zitzaion, eta 1920an 25 dolarreko pentsioa hilero jasotzen hasi zen<ref name=":3" />.
Theodora Jenness New Yorkeko Brooklyn auzoan hil zen 1935eko martxoaren 30ean<ref>{{erreferentzia|izenburua=Jenness|orrialdea=15|hizkuntza=en|argitaratze-data=1935-04-01|url=https://www.newspapers.com/image/52780167/?article=53283def-d444-4541-bc75-185887eea472|aldizkaria=The Brooklyn Daily Eagle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Lanak ==
{{zutabeak|kopurua=2|
* ''The Indian Territory'' (1879)
* ''The Contributors' club'' (1879)
* ''Two Young Homesteaders'' (1881)
* ''Young folks' cyclopedia of stories'' (hainbat idazlerekin batera, 1886)
* ''Piokee and Her People'' (1891)
* ''Above the Range'' (1896)
* ''A Homely Heroine. A Story of 'an Off Wheat Year''' (1902)
* ''Big and Little Sisters: A Story of an Indian Mission School'' (1909)
* ''The Miracle Man'' (1917)
* ''Young wives tales from Maine and Kansas'' (hainbat idazlerekin batera)}}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1847ko|1935eko|Jenness, Theodora R}}
[[Kategoria:Mainedarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Ingelesezko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:XX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume misiolariak]]
[[Kategoria:New Yorken hildakoak]]
gqhv50y6flletupl9m9b5elacuwnxpd
10021788
10021781
2025-01-03T14:05:59Z
Eliatxo
96586
10021788
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Theodora Robinson Jenness''' ([[Greenwood (Maine)|Greenwood]], [[1847]] – [[Brooklyn]], [[New York]], [[1935]]eko [[martxoaren 30]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[haur literatura]]ko [[idazle]]a, [[argitaratzaile]]a eta [[misiolari]]a izan zen.
== Bizitza ==
[[Fitxategi:Piokee (1894).png|thumb|''Piokee'' liburuaren azala (1894)]]
[[Fitxategi:Above the Range (1896).png|thumb|''Above the Range'' liburuaren azala (1896)]]
Theodora (Dora) Robinson Maine estatuko Greenwood herrian jaio zen 1847an<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Mrs. Theodora Robinson Jenness of Ottawa, Kansas|orrialdea=3|hizkuntza=en|argitaratze-data=1877-07-05|url=https://www.newspapers.com/image/367051577/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=Illinois State Register|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Thomas William|abizena=Herringshaw|urtea=1914|izenburua=Herringshaw's American Blue Book Of Biography|argitaletxea=American Publishers' Association|orrialdea=559|hizkuntza=en|url=https://books.google.ru/books?id=CUM6AQAAMAAJ&pg=PA559&redir_esc=y|atala=Jenness, Theodora Robinson|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikastetxe pubilkoetan ikasi zuen<ref name=":1">{{erreferentzia|urtea=1908|izenburua=Who's who in America|argitaletxea=A.N. Marquis|orrialdea=990|hizkuntza=en|abizena1=Leonard|abizena2=Marquis|izena1=John William|izena2=Albert Nelson|url=https://books.google.ru/books?id=eX0QOpl7iBQC&pg=PA990&redir_esc=y|atala=Jenness, Theodora Robinson|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta 1865ean graduatu zen [[Ottawa (Kansas)|Ottawako]] bigarren hezkuntzako eskolan<ref name=":0" />.
1872an, Ottawan, hiriko egunkarian jardun zuen George B. Jennessekin ezkondu zen<ref name=":1" /><ref name=":3">{{erreferentzia|izenburua=Got a Pension|orrialdea=5|hizkuntza=en|argitaratze-data=1920-03-04|url=https://www.newspapers.com/image/78392432/?terms=George%20B.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|urtea=1878|izenburua=Biennial Report of the State Board of Agriculture|argitaletxea=The Board|orrialdea=137|hizkuntza=en|egilea=Kansas State Board of Agriculture|url=https://books.google.ru/books?id=jTsjAQAAIAAJ&pg=PA137&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bi alaba izan zituzten, Ella eta Frances<ref>{{erreferentzia|izenburua=Deaths|orrialdea=11|hizkuntza=en|argitaratze-data=1934-05-26|url=https://www.newspapers.com/image/58261150/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Brooklyn Daily Eagle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1882an, MPM Club erakundea sortu zuen Ottawan<ref>{{erreferentzia|izena=Deborah|abizena=Barker|izenburua=Ottawa|argitaletxea=Arcadia Publishing|ISBN=978-1-4396-4791-2|hizkuntza=en|argitaratze-data=2014-10-20|url=https://books.google.ru/books?id=jts8BQAAQBAJ&pg=PA48&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, hiriko klub zaharrena bihurtu zena<ref>{{erreferentzia|izenburua=MPM Club Notes 80th Anniversary|orrialdea=7|hizkuntza=en|argitaratze-data=1962-11-27|url=https://www.newspapers.com/image/1989750/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1894az geroztik, misio-lanean aritu zen, [[Hego Dakota]]ko Cheyenne River [[Amerindiar erreserba|erreserbako]] neskei irakatsiz<ref name=":2" />. 1901ean Fort Bennetten aritu zen irakasle lanetan<ref>{{erreferentzia|izenburua=An Indian Branch|orrialdea=7|hizkuntza=en|argitaratze-data=1901-10-29|url=https://www.newspapers.com/image/206412818/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=New-York Tribune|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, eta 1908an Floran ([[Walworth konderria (Hego Dakota)|Walworth konderria]])<ref name=":1" />.
Mary Sheldon Barnes, [[Eudora Bumstead|Eudora Stone Bumstead]], Edwin Roth Champlin (Clarence Fairfield), Helen Gray Cone, Eleanor C. Donnelly, F. (Fern) Hamilton, C. A. Stephens, Robert M. Walsh, William S. Walsh eta beste hainbat idazle gazterekin batera, ''Our Young Folks'' haurrentzako hilabetekarian kolaboratzen hasi zen<ref>{{erreferentzia|urtea=1888|izenburua=A Juvenile Magazine's Graduates|argitaletxea=|orrialdea=81|hizkuntza=en|egilea=Sherrill & Company, C.L|url=https://books.google.com/books?id=HUY9AAAAYAAJ&pg=PA81#v=onepage&q&f=false|aldizkaria=Queries: Devoted to Literature, Art, Science, Education|zenbakia=4 (1–12)|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Idazle ezagun eta arrakastatsu bihurtu zen, batez ere haurrentzako ipuin eta elkarrizketengatik. Hezekiah Butterworthek argitaratutako ''Zig Zag series''en ere kolaboratu zuen<ref>{{erreferentzia|izenburua=In Addition|orrialdea=3|hizkuntza=en|argitaratze-data=1885-10-29|url=https://www.newspapers.com/image/478174380/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Lyndon Journal|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Garai batean, kargu bat izan zuen ''The Youth's Companion'' aldizkariko erredakzio-taldean<ref name=":3" />.
''Two Young Homesteaders'' (1881), ''Piokee and Her People'' (1891), ''Above the Range'' (1896) eta ''The Miracle Man'' (1917) liburuak idatzi zituen, besteak beste<ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=R. D. Lathrop & Co. of Boston|orrialdea=2|hizkuntza=en|argitaratze-data=1917-07-05|url=https://www.newspapers.com/image/76996516/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1918an senarra hil zitzaion, eta 1920an 25 dolarreko pentsioa hilero jasotzen hasi zen<ref name=":3" />.
Theodora Jenness New Yorkeko Brooklyn auzoan hil zen 1935eko martxoaren 30ean<ref>{{erreferentzia|izenburua=Jenness|orrialdea=15|hizkuntza=en|argitaratze-data=1935-04-01|url=https://www.newspapers.com/image/52780167/?article=53283def-d444-4541-bc75-185887eea472|aldizkaria=The Brooklyn Daily Eagle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Lanak ==
{{zutabeak|kopurua=2|
* ''The Indian Territory'' (1879)
* ''The Contributors' club'' (1879)
* ''Two Young Homesteaders'' (1881)
* ''Young folks' cyclopedia of stories'' (hainbat idazlerekin batera, 1886)
* ''Piokee and Her People'' (1891)
* ''Above the Range'' (1896)
* ''A Homely Heroine. A Story of 'an Off Wheat Year''' (1902)
* ''Big and Little Sisters: A Story of an Indian Mission School'' (1909)
* ''The Miracle Man'' (1917)
* ''Young wives tales from Maine and Kansas'' (hainbat idazlerekin batera)}}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1847ko|1935eko|Jenness, Theodora R}}
[[Kategoria:Mainedarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Ingelesezko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:XX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume misiolariak]]
[[Kategoria:New Yorken hildakoak]]
gq28ptz7elhlh05lmqatatg52c3aly4
10021789
10021788
2025-01-03T14:06:26Z
Eliatxo
96586
/* Lanak */
10021789
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Theodora Robinson Jenness''' ([[Greenwood (Maine)|Greenwood]], [[1847]] – [[Brooklyn]], [[New York]], [[1935]]eko [[martxoaren 30]]a) [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[haur literatura]]ko [[idazle]]a, [[argitaratzaile]]a eta [[misiolari]]a izan zen.
== Bizitza ==
[[Fitxategi:Piokee (1894).png|thumb|''Piokee'' liburuaren azala (1894)]]
[[Fitxategi:Above the Range (1896).png|thumb|''Above the Range'' liburuaren azala (1896)]]
Theodora (Dora) Robinson Maine estatuko Greenwood herrian jaio zen 1847an<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Mrs. Theodora Robinson Jenness of Ottawa, Kansas|orrialdea=3|hizkuntza=en|argitaratze-data=1877-07-05|url=https://www.newspapers.com/image/367051577/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=Illinois State Register|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Thomas William|abizena=Herringshaw|urtea=1914|izenburua=Herringshaw's American Blue Book Of Biography|argitaletxea=American Publishers' Association|orrialdea=559|hizkuntza=en|url=https://books.google.ru/books?id=CUM6AQAAMAAJ&pg=PA559&redir_esc=y|atala=Jenness, Theodora Robinson|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikastetxe pubilkoetan ikasi zuen<ref name=":1">{{erreferentzia|urtea=1908|izenburua=Who's who in America|argitaletxea=A.N. Marquis|orrialdea=990|hizkuntza=en|abizena1=Leonard|abizena2=Marquis|izena1=John William|izena2=Albert Nelson|url=https://books.google.ru/books?id=eX0QOpl7iBQC&pg=PA990&redir_esc=y|atala=Jenness, Theodora Robinson|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta 1865ean graduatu zen [[Ottawa (Kansas)|Ottawako]] bigarren hezkuntzako eskolan<ref name=":0" />.
1872an, Ottawan, hiriko egunkarian jardun zuen George B. Jennessekin ezkondu zen<ref name=":1" /><ref name=":3">{{erreferentzia|izenburua=Got a Pension|orrialdea=5|hizkuntza=en|argitaratze-data=1920-03-04|url=https://www.newspapers.com/image/78392432/?terms=George%20B.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|urtea=1878|izenburua=Biennial Report of the State Board of Agriculture|argitaletxea=The Board|orrialdea=137|hizkuntza=en|egilea=Kansas State Board of Agriculture|url=https://books.google.ru/books?id=jTsjAQAAIAAJ&pg=PA137&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Bi alaba izan zituzten, Ella eta Frances<ref>{{erreferentzia|izenburua=Deaths|orrialdea=11|hizkuntza=en|argitaratze-data=1934-05-26|url=https://www.newspapers.com/image/58261150/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Brooklyn Daily Eagle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1882an, MPM Club erakundea sortu zuen Ottawan<ref>{{erreferentzia|izena=Deborah|abizena=Barker|izenburua=Ottawa|argitaletxea=Arcadia Publishing|ISBN=978-1-4396-4791-2|hizkuntza=en|argitaratze-data=2014-10-20|url=https://books.google.ru/books?id=jts8BQAAQBAJ&pg=PA48&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, hiriko klub zaharrena bihurtu zena<ref>{{erreferentzia|izenburua=MPM Club Notes 80th Anniversary|orrialdea=7|hizkuntza=en|argitaratze-data=1962-11-27|url=https://www.newspapers.com/image/1989750/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1894az geroztik, misio-lanean aritu zen, [[Hego Dakota]]ko Cheyenne River [[Amerindiar erreserba|erreserbako]] neskei irakatsiz<ref name=":2" />. 1901ean Fort Bennetten aritu zen irakasle lanetan<ref>{{erreferentzia|izenburua=An Indian Branch|orrialdea=7|hizkuntza=en|argitaratze-data=1901-10-29|url=https://www.newspapers.com/image/206412818/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=New-York Tribune|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, eta 1908an Floran ([[Walworth konderria (Hego Dakota)|Walworth konderria]])<ref name=":1" />.
Mary Sheldon Barnes, [[Eudora Bumstead|Eudora Stone Bumstead]], Edwin Roth Champlin (Clarence Fairfield), Helen Gray Cone, Eleanor C. Donnelly, F. (Fern) Hamilton, C. A. Stephens, Robert M. Walsh, William S. Walsh eta beste hainbat idazle gazterekin batera, ''Our Young Folks'' haurrentzako hilabetekarian kolaboratzen hasi zen<ref>{{erreferentzia|urtea=1888|izenburua=A Juvenile Magazine's Graduates|argitaletxea=|orrialdea=81|hizkuntza=en|egilea=Sherrill & Company, C.L|url=https://books.google.com/books?id=HUY9AAAAYAAJ&pg=PA81#v=onepage&q&f=false|aldizkaria=Queries: Devoted to Literature, Art, Science, Education|zenbakia=4 (1–12)|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Idazle ezagun eta arrakastatsu bihurtu zen, batez ere haurrentzako ipuin eta elkarrizketengatik. Hezekiah Butterworthek argitaratutako ''Zig Zag series''en ere kolaboratu zuen<ref>{{erreferentzia|izenburua=In Addition|orrialdea=3|hizkuntza=en|argitaratze-data=1885-10-29|url=https://www.newspapers.com/image/478174380/?terms=Theodora%20Robinson%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Lyndon Journal|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Garai batean, kargu bat izan zuen ''The Youth's Companion'' aldizkariko erredakzio-taldean<ref name=":3" />.
''Two Young Homesteaders'' (1881), ''Piokee and Her People'' (1891), ''Above the Range'' (1896) eta ''The Miracle Man'' (1917) liburuak idatzi zituen, besteak beste<ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=R. D. Lathrop & Co. of Boston|orrialdea=2|hizkuntza=en|argitaratze-data=1917-07-05|url=https://www.newspapers.com/image/76996516/?terms=Theodora%20R.%20Jenness&match=1|aldizkaria=The Ottawa Herald|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1918an senarra hil zitzaion, eta 1920an 25 dolarreko pentsioa hilero jasotzen hasi zen<ref name=":3" />.
Theodora Jenness New Yorkeko Brooklyn auzoan hil zen 1935eko martxoaren 30ean<ref>{{erreferentzia|izenburua=Jenness|orrialdea=15|hizkuntza=en|argitaratze-data=1935-04-01|url=https://www.newspapers.com/image/52780167/?article=53283def-d444-4541-bc75-185887eea472|aldizkaria=The Brooklyn Daily Eagle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Lan hautatuak ==
{{zutabeak|kopurua=2|
* ''The Indian Territory'' (1879)
* ''The Contributors' club'' (1879)
* ''Two Young Homesteaders'' (1881)
* ''Young folks' cyclopedia of stories'' (hainbat idazlerekin batera, 1886)
* ''Piokee and Her People'' (1891)
* ''Above the Range'' (1896)
* ''A Homely Heroine. A Story of 'an Off Wheat Year''' (1902)
* ''Big and Little Sisters: A Story of an Indian Mission School'' (1909)
* ''The Miracle Man'' (1917)
* ''Young wives tales from Maine and Kansas'' (hainbat idazlerekin batera)}}
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1847ko|1935eko|Jenness, Theodora R}}
[[Kategoria:Mainedarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Ingelesezko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:XX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume misiolariak]]
[[Kategoria:New Yorken hildakoak]]
rlhylj5p50nroi74ex4euae7zkk95hc
Eztabaida:Theodora R. Jenness
1
1219952
10021787
2025-01-03T14:04:38Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{Wikiproiektu Emakumeak}}»
10021787
wikitext
text/x-wiki
{{Wikiproiektu Emakumeak}}
ta4vu3saodlopvx79romiqoh8fiwdtr
José Ferrándiz y Niño
0
1219953
10021813
2025-01-03T14:39:44Z
81.9.210.37
Orri berria: «{{Biografia infotaula automatikoa}} '''José Ferrándiz y Niño''' [[militar]] eta [[politikari]] espainiarra izan zen, [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko almiranteordea eta ministroa. == Biografia == Juan Ferrándiz Zaragoza eta María de los Dolores Niño y Ancosen semea, 1847ko martxoaren 12an jaio zen [[Sevilla]]<nowiki/>n. 1888an, garai hartan ontzi-kapitaina zen [[Pascual Cervera Topete|Pascual Cervera y Topete]]<nowiki/>ren agindupean, ''Pelayo'' [[korazatu]]<n...»
10021813
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''José Ferrándiz y Niño''' [[militar]] eta [[politikari]] espainiarra izan zen, [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko almiranteordea eta ministroa.
== Biografia ==
Juan Ferrándiz Zaragoza eta María de los Dolores Niño y Ancosen semea, 1847ko martxoaren 12an jaio zen [[Sevilla]]<nowiki/>n. 1888an, garai hartan ontzi-kapitaina zen [[Pascual Cervera Topete|Pascual Cervera y Topete]]<nowiki/>ren agindupean, ''Pelayo'' [[korazatu]]<nowiki/>an bigarren komandante izan zen bere lehen dotazioaren zati gisa.
Ontzi Eskola Flotanteko irakaslea izan zen, eta Puerto Saiden, Audaz, Osado eta Proserpina [[destruktore]]<nowiki/>en ontzidiaren agindupean, atxiki zuten Caviteko guduaren ondoren Filipinetara bidalitako Ganbera Almirantearen eskuadrako kide izan zen.
Ontzi-kapitaina zen 1903ko abenduaren 8an, [[Antonio Maura]] buru zuen lehen gobernuan [[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Itsas Armadako ministro]] izan zenean, eta postu horretan egon zen 1904ko abenduaren 16ra arte. 1907ko urtarrilaren 25etik 1909ko urriaren 21era bitartean hartu zuen bigarren aldiz zorro hori, 1908ko urtarrilaren 7ko Legearen Itsas Arazoetako Ministroa izan zenean (1908ko urtarrilaren 8ko 5 zenbakiko Aldizkari Ofiziala), Zortziaren Legea izenarekin eta Espainiako Armadaren Maura- Ferrandiz kronika ofizialagatik, [[1898ko hondamendia|1898ko hondamendi]]<nowiki/>aren ondoren eskuadra berri bat eraikitzeko, zeinak baimena ematen baitzuen:
1903an Lleidako senatari aukeratu zuten, 1907an Malagakoa, eta 1909an biziarteko [[senatari]].
1918ko urtarrilaren 1ean hil zen.
== 1908ko Itsas Armadako plana ==
Cartagenako Akordioen bidez, defentsa-lankidetza ezarri zen, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Espainia]]<nowiki/>ren, [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua|Erresuma Batua]]<nowiki/>ren eta [[Frantziako Hirugarren Errepublika|Frantzia]]<nowiki/>ren arteko aliantza militar formalaren mailara iristen ez zena. Horren bidez, herrialde horietako bakoitzak besteen lurralde-osotasuna bermatzen zuen, bakoitzak [[Mediterraneo itsaso]]<nowiki/>an eta [[Ozeano Atlantikoa|Ozeano Atlantiko]]<nowiki/>ak bustitako [[Europa]]<nowiki/>ko eta [[Afrika]]<nowiki/>ko kostaldeetan zituen jabetzetan.
Espainiaren defentsarako britainiarren eta frantziarren laguntzaren truke, Espainiako ontzidiak [[Frantziako Itsas Armada]] babestuko luke Italiako Erresumak eta Austria-Hungariako Mediterraneo itsasoan zituen flota konbinatuen aurkako [[Aliantza Hirukoitza (1882)|Aliantza Hirukoitza]]<nowiki/>rekin gerra izanez gero; izan ere, [[Royal Navy|''Royal Navy'']] [[Ipar itsasoa|Ipar Itsasoa]]<nowiki/>n zentratu beharko litzateke Kaiserliche Marine germaniarraren aurka; Frantziako ontziteriak, aldiz, ezingo lituzke Italiako eta Austria-Hungariako armada batera eduki, eta beharrezkoa zen Frantziak bere tropa kolonialak itsasoz garraiatzea Afrikako iparraldetik Europako kontinentera.
[[Entente Cordiale]]<nowiki/>ko kideen laguntzari esker, Espainia, neurri batean, bere gerra-flota berreraikitzen hasi ahal izan zen, Espainiako [[dreadnought]] motako korazatuen ekoizpena eta ''Victoria Eugenia Erregina'' klasearen proiekzioa nabarmenduz, 1914an [[Gerra Handia]] piztu zelako inoiz eraiki ez zirenak.
Espainiako gobernuak hartutako betebeharrak betetzeko, 1907ko Itsas Plan berria (ondoren Ferrandiz Plana bezala ezagutua) hurrengo urtearen hasieran onartu zuen gobernuak, 1908ko urtarrilaren 7ko Itsas Lege gisa, eta honako hau izan zen:
* '''Ferrolgo armategiaren gaikuntza''':
20.000 tonako dike lehor bat eraikitzea ontzi handientzat, 7.000.000 pezetan.
Dartsena eta dartsena aurrean dragatzea, 1.500.000 pezetan.
Zentral elektrikoaren instalazioak osatzeko, 200.000 pezeta.
Bolborategiak eta bide eta ontziralekuak eraikitzea, 200.000 pezetan.
Bideak konpontzea eta biltegiak konpontzea, 120.000 pezetan.
Ontzi handietarako harmaila bat eraikitzea, materialen batez besteko garraioarekin, 410.000 pezetan.
Materialak eta bideak deskargatzeko kaia eraikitzea, 300.000 pezetan.
Erriberako errementarien lantegi berri bat eraikitzea, erreminten translazioarekin eta berriak eskuratzearekin, 400.000 pezetan.
Makinak eta gainerako gauza astunak ontziratzeko metalezko kaiak eta garabien bidezko armamentuak eraikitzea, 500.000 pezetan.
Lanabesekin ur gainean muntatzeko tailer bat eraikitzea, 210.000 pezetan.
Gaur egungo tailerretako obra osagarriak eta konponketak, garraiobide eta tresna modernoen erosketarekin, 610.000 pezetan.
* '''Cartagenako armategiaren gaikuntza''':
Ur-tanga bat eta haren kaneria eraikitzea, 90.000 pezetan.
Bolborategiak eta bide eta ontziralekuak eraikitzea, 150.000 pezetan.
Biltegien konponketa eta trenbidearen eta trenbideen arteko lotura, 120.000 pezetan.
* '''Carracako armategiaren gaikuntza''':
Dike berriaren dartsena eraikitzea, 1.500.000 pezetan.
Hodiak dragatzea, 500.000 pezetan.
Lurrean uraska bat eraikitzea, 181.000 pezetan.
Kanoiak eta muntaiak egiteko tailerrak prestatzea, 183.000 pezetan.
Kanoiak eta muntaiak egiteko materialak erosteko, 197.000 pezeta.
Avanzadilla eta San Fernandoko artilleria parkearen arteko komunikazio bideetarako eta arrasteko materialerako, 120.000 pezetan.
Artilleria fabrika eta su poligonoa instalatzeko, 300.000 pezetan.
Bolborategiak eta bide eta ontziralekuak eraikitzea, 200.000 pezetan.
* '''Eskuairaren itsasontzien eraikuntzak''':
3 korazatu, Espainia Klasea, 15 700 tonakoa bakoitza, eta 45.000.000 pezeta ontzi bakoitzeko.
3 destruktore, Bustamante motakoak, 350 tonakoa bakoitza, 2.100.000 pezetakoa ontzi bakoitzeko; edo 3 urpekoak, 250 eta 300 tona artekoa bakoitza, 2.100.000 pezetakoa ontzi bakoitzeko.
24 torpedo-ontzi, T1 motakoak, 180 tonakoak bakoitza, 1.170.000 pezetan ontzi bakoitzeko.
* '''Ferrolgo, Cartagenako eta Carracako armategien gaikuntzak eta defentsa''':
4 andel, ontzi bakoitzeko 240.000 pezetan.
300 tonako atoiontzi bat, 360.000 pezetan.
Munizio- eta ikatz-gabarrak, 300.000 pezeta guztira.
Torpedo-materiala eta haririk gabeko telegrafia, 1.500.000 pezetan.
* '''Beste arreta batzuk''':
Erregina Erregentearen gurutzadurako obrak amaitu dira, 2.000.000 pezeta ordainduta.
Katalunia gurutze-ontzirako tresnak, 150.000 pezetan.
4 kanoiontzi, Errekalde motakoak, bakoitza 800 tonakoa, eta 1.500.000 pezeta ontzi bakoitzeko.
10 patruila-ontzi, Izurde motakoak, bakoitza 150 tonakoa, 210.000 pezetan ontzi bakoitzeko, eta armadako material erabilezina saltzetik atera beharko dira.
Aurreikusi gabeko eta premiazko aldaketak eta eraikuntza berriak (''Otso almirantea''ren garraioa, Erresuma Batuan bigarren eskukoa), 3.000.000 pezetaren truke.
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
h00cufmby9wo1ky9ymlpfvv1xkutyu1
10021821
10021813
2025-01-03T14:50:05Z
81.9.210.37
10021821
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''José Ferrándiz y Niño''' [[militar]] eta [[politikari]] espainiarra izan zen, [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko almiranteordea eta ministroa.
== Biografia ==
Juan Ferrándiz Zaragoza eta María de los Dolores Niño y Ancosen semea, 1847ko martxoaren 12an jaio zen [[Sevilla]]<nowiki/>n. 1888an, garai hartan ontzi-kapitaina zen [[Pascual Cervera Topete|Pascual Cervera y Topete]]<nowiki/>ren agindupean, ''Pelayo'' [[korazatu]]<nowiki/>an bigarren komandante izan zen bere lehen dotazioaren zati gisa.
Ontzi Eskola Flotanteko irakaslea izan zen, eta Puerto Saiden, Audaz, Osado eta Proserpina [[destruktore]]<nowiki/>en ontzidiaren agindupean, atxiki zuten Caviteko guduaren ondoren Filipinetara bidalitako Ganbera Almirantearen eskuadrako kide izan zen.
Ontzi-kapitaina zen 1903ko abenduaren 8an, [[Antonio Maura]] buru zuen lehen gobernuan [[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Itsas Armadako ministro]] izan zenean, eta postu horretan egon zen 1904ko abenduaren 16ra arte. 1907ko urtarrilaren 25etik 1909ko urriaren 21era bitartean hartu zuen bigarren aldiz zorro hori, 1908ko urtarrilaren 7ko Legearen Itsas Arazoetako Ministroa izan zenean (1908ko urtarrilaren 8ko 5 zenbakiko Aldizkari Ofiziala), Zortziaren Legea izenarekin eta Espainiako Armadaren Maura- Ferrandiz kronika ofizialagatik, [[1898ko hondamendia|1898ko hondamendi]]<nowiki/>aren ondoren eskuadra berri bat eraikitzeko, zeinak baimena ematen baitzuen:
1903an Lleidako senatari aukeratu zuten, 1907an Malagakoa, eta 1909an biziarteko [[senatari]].
1918ko urtarrilaren 1ean hil zen.
== 1908ko Itsas Armadako plana ==
Cartagenako Akordioen bidez, defentsa-lankidetza ezarri zen, [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Espainia]]<nowiki/>ren, [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua|Erresuma Batua]]<nowiki/>ren eta [[Frantziako Hirugarren Errepublika|Frantzia]]<nowiki/>ren arteko aliantza militar formalaren mailara iristen ez zena. Horren bidez, herrialde horietako bakoitzak besteen lurralde-osotasuna bermatzen zuen, bakoitzak [[Mediterraneo itsaso]]<nowiki/>an eta [[Ozeano Atlantikoa|Ozeano Atlantiko]]<nowiki/>ak bustitako [[Europa]]<nowiki/>ko eta [[Afrika]]<nowiki/>ko kostaldeetan zituen jabetzetan.
Espainiaren defentsarako britainiarren eta frantziarren laguntzaren truke, Espainiako ontzidiak [[Frantziako Itsas Armada]] babestuko luke Italiako Erresumak eta Austria-Hungariako Mediterraneo itsasoan zituen flota konbinatuen aurkako [[Aliantza Hirukoitza (1882)|Aliantza Hirukoitza]]<nowiki/>rekin gerra izanez gero; izan ere, [[Royal Navy|''Royal Navy'']] [[Ipar itsasoa|Ipar Itsasoa]]<nowiki/>n zentratu beharko litzateke Kaiserliche Marine germaniarraren aurka; Frantziako ontziteriak, aldiz, ezingo lituzke Italiako eta Austria-Hungariako armada batera eduki, eta beharrezkoa zen Frantziak bere tropa kolonialak itsasoz garraiatzea Afrikako iparraldetik Europako kontinentera.
[[Entente Cordiale]]<nowiki/>ko kideen laguntzari esker, Espainia, neurri batean, bere gerra-flota berreraikitzen hasi ahal izan zen, Espainiako [[dreadnought]] motako korazatuen ekoizpena eta ''Victoria Eugenia Erregina'' klasearen proiekzioa nabarmenduz, 1914an [[Gerra Handia]] piztu zelako inoiz eraiki ez zirenak.
Espainiako gobernuak hartutako betebeharrak betetzeko, 1907ko Itsas Plan berria (ondoren Ferrandiz Plana bezala ezagutua) hurrengo urtearen hasieran onartu zuen gobernuak, 1908ko urtarrilaren 7ko Itsas Lege gisa, eta honako hau izan zen:
* '''Ferrolgo armategiaren gaikuntza''':
20.000 tonako dike lehor bat eraikitzea ontzi handientzat, 7.000.000 pezetan.
Dartsena eta dartsena aurrean dragatzea, 1.500.000 pezetan.
Zentral elektrikoaren instalazioak osatzeko, 200.000 pezeta.
Bolborategiak eta bide eta ontziralekuak eraikitzea, 200.000 pezetan.
Bideak konpontzea eta biltegiak konpontzea, 120.000 pezetan.
Ontzi handietarako harmaila bat eraikitzea, materialen batez besteko garraioarekin, 410.000 pezetan.
Materialak eta bideak deskargatzeko kaia eraikitzea, 300.000 pezetan.
Erriberako errementarien lantegi berri bat eraikitzea, erreminten translazioarekin eta berriak eskuratzearekin, 400.000 pezetan.
Makinak eta gainerako gauza astunak ontziratzeko metalezko kaiak eta garabien bidezko armamentuak eraikitzea, 500.000 pezetan.
Lanabesekin ur gainean muntatzeko tailer bat eraikitzea, 210.000 pezetan.
Gaur egungo tailerretako obra osagarriak eta konponketak, garraiobide eta tresna modernoen erosketarekin, 610.000 pezetan.
* '''Cartagenako armategiaren gaikuntza''':
Ur-tanga bat eta haren kaneria eraikitzea, 90.000 pezetan.
Bolborategiak eta bide eta ontziralekuak eraikitzea, 150.000 pezetan.
Biltegien konponketa eta trenbidearen eta trenbideen arteko lotura, 120.000 pezetan.
* '''Carracako armategiaren gaikuntza''':
Dike berriaren dartsena eraikitzea, 1.500.000 pezetan.
Hodiak dragatzea, 500.000 pezetan.
Lurrean uraska bat eraikitzea, 181.000 pezetan.
Kanoiak eta muntaiak egiteko tailerrak prestatzea, 183.000 pezetan.
Kanoiak eta muntaiak egiteko materialak erosteko, 197.000 pezeta.
Avanzadilla eta San Fernandoko artilleria parkearen arteko komunikazio bideetarako eta arrasteko materialerako, 120.000 pezetan.
Artilleria fabrika eta su poligonoa instalatzeko, 300.000 pezetan.
Bolborategiak eta bide eta ontziralekuak eraikitzea, 200.000 pezetan.
* '''Eskuairaren itsasontzien eraikuntzak''':
3 korazatu, Espainia Klasea, 15 700 tonakoa bakoitza, eta 45.000.000 pezeta ontzi bakoitzeko.
3 destruktore, Bustamante motakoak, 350 tonakoa bakoitza, 2.100.000 pezetakoa ontzi bakoitzeko; edo 3 urpekoak, 250 eta 300 tona artekoa bakoitza, 2.100.000 pezetakoa ontzi bakoitzeko.
24 torpedo-ontzi, T1 motakoak, 180 tonakoak bakoitza, 1.170.000 pezetan ontzi bakoitzeko.
* '''Ferrolgo, Cartagenako eta Carracako armategien gaikuntzak eta defentsa''':
4 andel, ontzi bakoitzeko 240.000 pezetan.
300 tonako atoiontzi bat, 360.000 pezetan.
Munizio- eta ikatz-gabarrak, 300.000 pezeta guztira.
Torpedo-materiala eta haririk gabeko telegrafia, 1.500.000 pezetan.
* '''Beste arreta batzuk''':
Erregina Erregentearen gurutzadurako obrak amaitu dira, 2.000.000 pezeta ordainduta.
Katalunia gurutze-ontzirako tresnak, 150.000 pezetan.
4 kanoiontzi, Errekalde motakoak, bakoitza 800 tonakoa, eta 1.500.000 pezeta ontzi bakoitzeko.
10 patruila-ontzi, Izurde motakoak, bakoitza 150 tonakoa, 210.000 pezetan ontzi bakoitzeko, eta armadako material erabilezina saltzetik atera beharko dira.
Aurreikusi gabeko eta premiazko aldaketak eta eraikuntza berriak (''Otso almirantea''ren garraioa, Erresuma Batuan bigarren eskukoa), 3.000.000 pezetaren truke.
== Kargu politikoak ==
{| class="wikitable"
| rowspan="1" |Aurrekoa<br>
Eduardo Cobián y Roffignac<hr>Juan Jacome Pareja
| rowspan="1" |<center>[[Fitxategi:Escudo de España 1874-1931.svg|80px]]<br>'''[[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Espainiako Erresumako 33. eta 42. Itsas Armadako ministroa]]'''<br>
1903ko abenduaren 5a – 1904ko abenduaren 16a<hr>1907ko urtarrilaren 25a – 1909ko urriaren 21a <center>
| rowspan="1" |Ondorengoa<br>
[[Marcelo Azkarraga Palmero]]<hr>Victor Maria Concas Palau
|}
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
4gm2abk8c060687kj3iakie1mpebe93
Lankide:Birasuegi/Aurreko urteetakoak
2
1219954
10021818
2025-01-03T14:47:22Z
Birasuegi
223
Orrialde zuria sortu da
10021818
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
10021819
10021818
2025-01-03T14:48:29Z
Birasuegi
223
10021819
wikitext
text/x-wiki
== '''2024 proiektu nagusiak''' ==
=== Durangoko Azoka 2024 ===
* [[Farmazia beltza]] hobetu: Wikipedia, Commons eta Wikidata.
* [[Zerocalcare]]: Wikipedia, Commons eta Wikidata.
* [[Kobane Calling|Kobane calling]], orain: Wikipedia, Commons eta Wikidata.
* [[Niretzat bedi zu hildakoan]]
=== Nire pentsamendu eklektikotik ===
* [[McKenzie Wark]] > [[Jokin Azpiazu]] > [[Internazional Situazionista]] > [[TEKS]]
* [[Joseba Gabilondo]] > EU > ES > EN
* [[Eduardo Apodaka]]
Euskal Herriko Ardoa
Komikipedia: kategoriak eta kontzeptuak ordenatu.
=== Kooperatibismo Eraldatzailea eta ESE ===
* [[La Borda]] osatu
* [[Marinaleda]] ES/EU Hobetu,
* [[El Humoso]] EU Sortu ES Hobetu https://es.wikipedia.org/wiki/El_Humoso,
* Marinaleda Coop ES/EU sortu)
=== Iputza eta Gipuzkoa ===
* [[Elena Barrena]]
=== Oarsopedia berriro martxan jarri ===
[[Wikiproiektu:30.000 emakume|30.000 Emakume biografia]]
* [[Elena Barrena]]
* [[Laura Irasuegi Otal]] #HerritarronHistoria #KokotxeaEUS
* [[Aizpea Otaegi]] #Oarsopedia
* 10.000 Artikulu
* [[Go]]
* ...
[[Atari:Hezkuntza/Euskal Herriko historia 100 objektutan|100 Objektu:]]
'''Herritarron historia:'''
* [[Valerio Evangelisti]], [[Antracite]], [[Molly Maguires]] ...
* [[Pier Paolo Pasolini]]
* Antxon Lafont
[Kalitatea hobetzen ikasi: [[Laguntza:ORES]]]
'''Lanean aurretik, ordenatu:'''
''<u>Sortzeko:</u>''
''Las buenas compañias'' filma
Biba Ardoak kooperatiba #Ardopedia
''<u>Hobetu-editatu:</u>''
[[Euskal Herriko ardoak|Euskal herriko ardoak]] : Ikuspegia zabaldu
[[Elisabeth Dmitrieff]] (Hobetzen)#Koopedia
[[María Pacheco]] (Hobetu) #HerritarronHistoria
[[Sílvia Munt|Silvia Munt]] (Hobetu] #Oarsopedia
''<u>Kategorizatu eta zabaldu sarean eta proiektu ezberdinetan:</u>''
[[Parisko Komuna]] #HerritarronHistoria
'''Sustatzen ditudan Wikiproiektuak:'''
[[Wikiproiektu:Oarsopedia|Oarsopedia]]
[[Wikiproiektu:Herritarron Historia|Herritarron Historia]]
Koopedia ESE wikipedia (Wikiproiektua sortzeko)
Ardopedia: Euskal ardogintza eta (Wikiproiektua sortzeko)
KokotxeaEUS: proiektua hurbileko erreferentziak
'''Lanean 2021 arte:'''
[[Gaztelako Komunitateen Gerra]] (Errepasatu)
[[Villalarko gudua]] (Sortu)
[[Nikolai Txernishevski]]
[[¿Qué hacer? (novela)|¿Qué hacer? (novela) (euskaratu)]]
[[Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés|Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés (Euskaratu)]]
[[Louise Michel]] (Errepasatu)
[[Élisée Reclus]] (Errepasatu)
[[Prosper-Olivier Lissagaray]] (Hobetu)
[[Lehen Internazionala]] (Hobetu)
Artel https://es.wikipedia.org/wiki/Artel (Euskaratu)
'''Lantzeko:'''
Ekonomia morala
Jacquard makina
'''Lantzen:'''
[[Errenteriako Zaintza Sare Publiko-Komunitarioa]]
[[Errenteria]]
* Garapen ekonomiko postindustriala
* Aro garaikidea, bereziki gaur egungo gaiak
[[Kooperatibismo]]
* Informazio orokorra hobetu
* Euskal Herriko kooperatibismoarena zabaldu
'''Nire Gaiak'''
*[[Pio Baroja]]
*[[Berria]] egunkaria
*[[Errenteria]]
*[[Zubieta]]
*[[Ardo]]a
*[[Agroekologia]]
'''Proiektuak'''
[[Wikiproiektu:UEU ikastaroa]]
[[Euskal Kooperatiben Mugimendua]]
[[Wikiproiektu:Oarsopedia|Oarsopedia]] proiektua dinamizatu
'''Egitekoak aurrerago'''
[[Jatorrizko metaketa]]
[[Sozialismo utopiko|Sozialismo Utopiko]]
[[Agroekologia]]
[[Gaztaño]]
[[Zanpantzar]] eta [[Joalduna]] artikuluak zuzendu eta bakoitzarentzat bat egin
Zubietako alkatea gehitu
[[Julen Mendoza]] errenteriako alkatea hobetu
Tau Zero artikulua euskaraz https://en.wikipedia.org/wiki/Tau_Zero
Jamtland artikulua sortu Jämtland konterria artikulua osatuaz [[Jämtlandeko konderria]]
[[Wu Ming|Wu Ming lanak]] osatzen joan
Zubietako inauteriak artikulua hobetu
[[Errenteriako Musika Kultur Elkartea Banda|EMKE artikulua]] hobetu
Ruandako Gerra Zibila
Elikagaiak:
Lukainka, Birika, txokolate, ardo, elikadura burujabetza, agroekologia, lurzoru, autoklabe (industria), kontsumo kooperatiba, ardoaren historia, Kategoria: Nekazari Matxinadak, aitzurtzaileak, etab
[[Kategoria:Euskal Wikilarien Kultura Elkarteko kideak]]
[[Kategoria:Oarsopedia]]
[[Kategoria:Koopedia]]
[[Kategoria:Herritarron historia]]
rlgno5svhgw75pi9hr3rmbhlbjlkta5
Jelizaveta Akhmatova
0
1219955
10021826
2025-01-03T15:15:44Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Jelizaveta Nikolaievna Akhmatova'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0156.pdf|izenburua=156. Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema|argitaratze-data=2009-02-27|argitaratze-lekua=Gasteiz|sartze-data=2025-01-03|argitaletxea=[[Euskaltzaindia]]|hizkuntza=eu}}</ref> (Natxalovo, [[1820]]ko [[abenduaren 14]]a<sup>[[Gregoriotar egutegia|greg.]]</sup>/abenduaren 2a<s...»
10021826
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Jelizaveta Nikolaievna Akhmatova'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0156.pdf|izenburua=156. Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema|argitaratze-data=2009-02-27|argitaratze-lekua=Gasteiz|sartze-data=2025-01-03|argitaletxea=[[Euskaltzaindia]]|hizkuntza=eu}}</ref> (Natxalovo, [[1820]]ko [[abenduaren 14]]a<sup>[[Gregoriotar egutegia|greg.]]</sup>/abenduaren 2a<sup>[[Juliotar egutegi|jul.]]</sup> – [[San Petersburgo]], [[1904]]ko [[apirilaren 25]]a<sup>[[Gregoriotar egutegia|greg.]]</sup>/apirilaren 12a<sup>[[Juliotar egutegi|jul.]]</sup>) [[Errusiako Inperioa|errusiar]] [[idazle]], [[Itzulpengintza|itzultzaile]] eta [[argitaratzaile]]a izan zen.
== Bizitza ==
Jelizaveta Akhmatova 1820an jaio zen Astrakhango gobernazioko Natxalovo herrian, familia noble batean. Aitaren aldeko aitona Fiodor Akhmatov itsasgizona zuen eta amaren aldeko aitona, berriz, Mikhail Garnovski, [[Grigori Potiomkin]]en laguntzailea. Hezkuntza ona jaso zuen, etxean ikasiz. 1842an lehen itzulpena bidali zuen Osip Senkovskiren ''Biblioteka dlia txtenia'' hilabetekarira. ''Otetxestvennyie zapiski'', ''Russki vestnik'' eta beste hainbat aldizkaritan ere kolaboratu zuen, hasiera batean Leila izengoitia erabiliz<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона|orrialdea=534|hizkuntza=ru|argitaratze-data=1891|url=https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0,_%D0%95%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0|liburukia=IIa|atala=Ахматова, Елисавета Николаевна|argitaratze-lekua=Санкт-Петербург|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Семён|abizena=Венгеров|urtea=1888|izenburua=Критико-биографический словарь|orrialdeak=879-881|hizkuntza=ru|url=https://viewer.rsl.ru/ru/rsl01004828723?page=317&rotate=0&theme=white|atala=Ахматова, Елизавета Николаевна|argitaratze-lekua=Санкт-Петербург|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Г. А|abizena=Крылова|urtea=1989|izenburua=Русские писатели. 1800—1917. Биографический словарь|argitaletxea=Советская энциклопедия|orrialdeak=128-129|hizkuntza=ru|argitaratze-data=|url=https://archive.org/details/1800-1917.-..-1.-.-1989/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8.%201800%E2%80%941917.%20%D0%91%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C.%20%D0%A2%D0%BE%D0%BC%201.%20%E2%80%94%20%D0%9C.%2C%201989/page/127/mode/2up?q=%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0|liburukia=1|atala=Ахматова Елизавета Николаевна|argitaratze-lekua=Москва|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1848-1852 urteetan hainbat eleberri labur argitaratu zituen ''Biblioteka dlia txtenia'' aldizkarian: ''Zamoskovskaia letopis o naxikh zhenskikh delakh i drugikh'' (1848), ''Vtoraia zamoskovnaia letopis'' (1849), ''Tretia zamoskovnaia letopis'' (1850), ''Matxikha'' (1851) eta ''Kandidatki na zvanie starykh dev'' (1852). Gainera, ''Blistatelnaia partia'', ''Vtoraia zhena'' (1857-1858), ''Pomestxitsa'', ''Tri dnia v zhizni molodogo txeloveka'' (1861) eta ''Zavestxanie'' (1882) idazlanak sortu zituen<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Прасковья|abizena=Ариян|izenburua=Елизавета Николаевна Ахматова|argitaletxea=Паровая скоропечатня «Труд»|orrialdea=365|hizkuntza=ru|url=http://az.lib.ru/editors/a/ahmatowa_e_n/text_1905_elizaveta_nikolaevna_ahmatova.shtml|aldizkaria=Первый женский календарь на 1905 г.|argitaratze-lekua=Санкт-Петербург|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1850eko hamarkadako erdialdean, batez ere itzulpengintzari eskaini zion bere burua. 1856-1885 urteetan ''Sobranie perevodnykh romanov, povestei i rasskazov'' hilabetekaria zuzendu zuen, eta bertan Gustave Aimard, [[Émile Gaboriau]], [[Victor Hugo]], [[George Sand]], [[Friedrich Spielhagen]], [[Wilkie Collins]], [[William Makepeace Thackeray]], [[Edward Bulwer-Lytton]], [[Jules Verne]] eta [[Ouida]] bezalako idazleen lanen itzulpenak argitaratu zituen. Horrez gain, 1864-1866 urteetan ''Delo i otdykh'' haurrentzako aldizkaria zuzendu zuen<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izena=Мария|abizena=Степина|urtea=2013|izenburua=Из предыстории ежемесячника «Собрание иностранных романов, повестей и рассказов» (1855—1856 гг. в жизни переводчицы Е. Н. Ахматовой)|orrialdeak=197-214|hizkuntza=ru|aldizkaria=Ежегодник Рукописного отдела Пушкинского Дома|zenbakia=2012}}</ref><ref name=":3" />.
1904an hil zen gaixotasun luze baten ondoren, 83 urte zituela<ref name=":2" />. Smolenskioe hilerri ortodoxoan lurperatu zuten, baina hilobiak ez du gaur egunera arte iraun.
== Lan hautatuak ==
* ''Sorok txetyre povesti dlia detei'' (editore gisa, 1867)
*''Xestdesiat xest povestei dlia detei'' (editore gisa, 1867)
*''Zolotaia zhatva: Sto dva rasskaza dlia detei'' (editore gisa, 1867)
*''Povesti i rasskazy'' (editore gisa, 1873)
*''Zavestxanie: Iz vospominani staroi zhenstxiny'' (1882)
=== Itzulpenak ===
{| class="wikitable"
|+
!Urtea
!Egilea
!Jatorrizko izenburua
!Errusierazko izenburua
|-
|1873
|[[Sheridan Le Fanu]]
|''Checkmate''
|''Xakh i mat''
|-
| rowspan="2" |1876
|[[Octave Feuillet]]
|
|''Zaputannoie delo''
|-
|[[Wilkie Collins]]
|''The Frozen Deep''
|''Zamiorzxaia glubina''
|-
|1884
|M. Génin
|''Un petit héros''
|''Malenki geroi''
|-
|1888
|Henry Hawley Smart
|''At Fault''
|''Fotografitxeskaia kartotxka''
|-
|1890
|[[George Gissing]]
|''A Life's Morning''
|''Utro zhizni''
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1820ko|1904ko|Akhmatova, Jelizaveta}}
[[Kategoria:Errusiako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Errusierazko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Errusiako itzultzaileak]]
[[Kategoria:Emakume itzultzaileak]]
[[Kategoria:Errusiako argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume argitaratzaileak]]
[[Kategoria:San Petersburgon hildakoak]]
ixgsx9jmhwluer88ejyiz8ohiur2ucz
10021828
10021826
2025-01-03T15:17:45Z
Eliatxo
96586
10021828
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Jelizaveta Nikolaievna Akhmatova'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0156.pdf|izenburua=156. Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema|argitaratze-data=2009-02-27|argitaratze-lekua=Gasteiz|sartze-data=2025-01-03|argitaletxea=[[Euskaltzaindia]]|hizkuntza=eu}}</ref> ({{Lang-ru|Елизавета Николаевна Ахматова}}; Natxalovo, [[1820]]ko [[abenduaren 14]]a<sup>[[Gregoriotar egutegia|greg.]]</sup>/abenduaren 2a<sup>[[Juliotar egutegi|jul.]]</sup> – [[San Petersburgo]], [[1904]]ko [[apirilaren 25]]a<sup>[[Gregoriotar egutegia|greg.]]</sup>/apirilaren 12a<sup>[[Juliotar egutegi|jul.]]</sup>) [[Errusiako Inperioa|errusiar]] [[idazle]], [[Itzulpengintza|itzultzaile]] eta [[argitaratzaile]]a izan zen.
== Bizitza ==
Jelizaveta Akhmatova 1820an jaio zen Astrakhango gobernazioko Natxalovo herrian, familia noble batean. Aitaren aldeko aitona Fiodor Akhmatov itsasgizona zuen eta amaren aldeko aitona, berriz, Mikhail Garnovski, [[Grigori Potiomkin]]en laguntzailea. Hezkuntza ona jaso zuen, etxean ikasiz. 1842an lehen itzulpena bidali zuen Osip Senkovskiren ''Biblioteka dlia txtenia'' hilabetekarira. ''Otetxestvennyie zapiski'', ''Russki vestnik'' eta beste hainbat aldizkaritan ere kolaboratu zuen, hasiera batean Leila izengoitia erabiliz<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона|orrialdea=534|hizkuntza=ru|argitaratze-data=1891|url=https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0,_%D0%95%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0|liburukia=IIa|atala=Ахматова, Елисавета Николаевна|argitaratze-lekua=Санкт-Петербург|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Семён|abizena=Венгеров|urtea=1888|izenburua=Критико-биографический словарь|orrialdeak=879-881|hizkuntza=ru|url=https://viewer.rsl.ru/ru/rsl01004828723?page=317&rotate=0&theme=white|atala=Ахматова, Елизавета Николаевна|argitaratze-lekua=Санкт-Петербург|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Г. А|abizena=Крылова|urtea=1989|izenburua=Русские писатели. 1800—1917. Биографический словарь|argitaletxea=Советская энциклопедия|orrialdeak=128-129|hizkuntza=ru|argitaratze-data=|url=https://archive.org/details/1800-1917.-..-1.-.-1989/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8.%201800%E2%80%941917.%20%D0%91%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C.%20%D0%A2%D0%BE%D0%BC%201.%20%E2%80%94%20%D0%9C.%2C%201989/page/127/mode/2up?q=%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0|liburukia=1|atala=Ахматова Елизавета Николаевна|argitaratze-lekua=Москва|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1848-1852 urteetan hainbat eleberri labur argitaratu zituen ''Biblioteka dlia txtenia'' aldizkarian: ''Zamoskovskaia letopis o naxikh zhenskikh delakh i drugikh'' (1848), ''Vtoraia zamoskovnaia letopis'' (1849), ''Tretia zamoskovnaia letopis'' (1850), ''Matxikha'' (1851) eta ''Kandidatki na zvanie starykh dev'' (1852). Gainera, ''Blistatelnaia partia'', ''Vtoraia zhena'' (1857-1858), ''Pomestxitsa'', ''Tri dnia v zhizni molodogo txeloveka'' (1861) eta ''Zavestxanie'' (1882) idazlanak sortu zituen<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Прасковья|abizena=Ариян|izenburua=Елизавета Николаевна Ахматова|argitaletxea=Паровая скоропечатня «Труд»|orrialdea=365|hizkuntza=ru|url=http://az.lib.ru/editors/a/ahmatowa_e_n/text_1905_elizaveta_nikolaevna_ahmatova.shtml|aldizkaria=Первый женский календарь на 1905 г.|argitaratze-lekua=Санкт-Петербург|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1850eko hamarkadako erdialdean, batez ere itzulpengintzari eskaini zion bere burua. 1856-1885 urteetan ''Sobranie perevodnykh romanov, povestei i rasskazov'' hilabetekaria zuzendu zuen, eta bertan Gustave Aimard, [[Émile Gaboriau]], [[Victor Hugo]], [[George Sand]], [[Friedrich Spielhagen]], [[Wilkie Collins]], [[William Makepeace Thackeray]], [[Edward Bulwer-Lytton]], [[Jules Verne]] eta [[Ouida]] bezalako idazleen lanen itzulpenak argitaratu zituen. Horrez gain, 1864-1866 urteetan ''Delo i otdykh'' haurrentzako aldizkaria zuzendu zuen<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izena=Мария|abizena=Степина|urtea=2013|izenburua=Из предыстории ежемесячника «Собрание иностранных романов, повестей и рассказов» (1855—1856 гг. в жизни переводчицы Е. Н. Ахматовой)|orrialdeak=197-214|hizkuntza=ru|aldizkaria=Ежегодник Рукописного отдела Пушкинского Дома|zenbakia=2012}}</ref><ref name=":3" />.
1904an hil zen gaixotasun luze baten ondoren, 83 urte zituela<ref name=":2" />. Smolenskioe hilerri ortodoxoan lurperatu zuten, baina hilobiak ez du gaur egunera arte iraun.
== Lan hautatuak ==
* ''Sorok txetyre povesti dlia detei'' (editore gisa, 1867)
*''Xestdesiat xest povestei dlia detei'' (editore gisa, 1867)
*''Zolotaia zhatva: Sto dva rasskaza dlia detei'' (editore gisa, 1867)
*''Povesti i rasskazy'' (editore gisa, 1873)
*''Zavestxanie: Iz vospominani staroi zhenstxiny'' (1882)
=== Itzulpenak ===
{| class="wikitable"
|+
!Urtea
!Egilea
!Jatorrizko izenburua
!Errusierazko izenburua
|-
|1873
|[[Sheridan Le Fanu]]
|''Checkmate''
|''Xakh i mat''
|-
| rowspan="2" |1876
|[[Octave Feuillet]]
|
|''Zaputannoie delo''
|-
|[[Wilkie Collins]]
|''The Frozen Deep''
|''Zamiorzxaia glubina''
|-
|1884
|M. Génin
|''Un petit héros''
|''Malenki geroi''
|-
|1888
|Henry Hawley Smart
|''At Fault''
|''Fotografitxeskaia kartotxka''
|-
|1890
|[[George Gissing]]
|''A Life's Morning''
|''Utro zhizni''
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1820ko|1904ko|Akhmatova, Jelizaveta}}
[[Kategoria:Errusiako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Errusierazko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Errusiako itzultzaileak]]
[[Kategoria:Emakume itzultzaileak]]
[[Kategoria:Errusiako argitaratzaileak]]
[[Kategoria:Emakume argitaratzaileak]]
[[Kategoria:San Petersburgon hildakoak]]
h2cqk2vs0t2vdvz8e05qk5ap0cwu5zv
Eztabaida:Jelizaveta Akhmatova
1
1219956
10021832
2025-01-03T15:20:44Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{Wikiproiektu Emakumeak}}»
10021832
wikitext
text/x-wiki
{{Wikiproiektu Emakumeak}}
ta4vu3saodlopvx79romiqoh8fiwdtr
Ngiratkel Etpison
0
1219957
10021833
2025-01-03T15:24:22Z
Artegia
65203
Orri berria: «'''Ngiratkel Etpison''' ([[Koror]], [[1925]]eko [[maiatzaren 3]]a – [[Riverside (Kalifornia)|Riverside]], [[Kalifornia]], [[1997]]ko [[abuztuaren 1]]a) [[Palau]]ko presidentea izan zen 1989tik 1993ra. 1945ean NECO konpainien konglomeratua sortu zuen. Izozkiak egiten eta turismo-negozioan aritu zen. [[Ngatpang]]eko gobernadorea izan zen eta 1988ko hauteskundeak irabazi zituen. 1989tik 1993ra presidente izan zenean, Estatu Batuetatik Palaura independentzia lortu nahi izan...»
10021833
wikitext
text/x-wiki
'''Ngiratkel Etpison''' ([[Koror]], [[1925]]eko [[maiatzaren 3]]a – [[Riverside (Kalifornia)|Riverside]], [[Kalifornia]], [[1997]]ko [[abuztuaren 1]]a) [[Palau]]ko presidentea izan zen 1989tik 1993ra.
1945ean NECO konpainien konglomeratua sortu zuen. Izozkiak egiten eta turismo-negozioan aritu zen.
[[Ngatpang]]eko gobernadorea izan zen eta 1988ko hauteskundeak irabazi zituen. 1989tik 1993ra presidente izan zenean, Estatu Batuetatik Palaura independentzia lortu nahi izan zuen, nahiz eta bozketak ez zuen lortu eskatutako %75eko gehiengorik. 1992ko hauteskundeetan ez zuten berriro hautatu.
{{bizialdia|1925eko|1996ko|Etpison, Ngiratkel}}
m1hx4sdhhchiy0mnlma7mwu6kvwn2o7
10021835
10021833
2025-01-03T15:25:21Z
Artegia
65203
10021835
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ngiratkel Etpison''' ([[Koror]], [[1925]]eko [[maiatzaren 3]]a – [[Riverside (Kalifornia)|Riverside]], [[Kalifornia]], [[1997]]ko [[abuztuaren 1]]a) [[Palau]]ko presidentea izan zen 1989tik 1993ra.
1945ean NECO konpainien konglomeratua sortu zuen. Izozkiak egiten eta turismo-negozioan aritu zen.
[[Ngatpang]]eko gobernadorea izan zen eta 1988ko hauteskundeak irabazi zituen. 1989tik 1993ra presidente izan zenean, Estatu Batuetatik Palaura independentzia lortu nahi izan zuen, nahiz eta bozketak ez zuen lortu eskatutako %75eko gehiengorik. 1992ko hauteskundeetan ez zuten berriro hautatu.
{{bizialdia|1925eko|1996ko|Etpison, Ngiratkel}}
9k1r4kzf66yblwga2kqhtvzq0f3vu4u
10021837
10021835
2025-01-03T15:26:47Z
Artegia
65203
10021837
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ngiratkel Etpison''' ([[Koror]], [[1925]]eko [[maiatzaren 3]]a – [[Riverside (Kalifornia)|Riverside]], [[Kalifornia]], [[1997]]ko [[abuztuaren 1]]a) [[Palau]]ko presidentea izan zen 1989tik 1993ra.
1945ean NECO konpainien konglomeratua sortu zuen. Izozkiak egiten eta turismo-negozioan aritu zen.
[[Ngatpang]]eko gobernadorea izan zen eta 1988ko hauteskundeak irabazi zituen. 1989tik 1993ra presidente izan zenean, Estatu Batuetatik Palaura independentzia lortu nahi izan zuen, nahiz eta bozketak ez zuen lortu eskatutako %75eko gehiengorik. 1992ko hauteskundeetan ez zuten berriro hautatu.
{{bizialdia|1925eko|1996ko|Etpison, Ngiratkel}}
[[Kategoria:Palacio politikariak]]
lj275mgzy19mdzodwyin5x6x5f71wda
10021839
10021837
2025-01-03T15:27:14Z
Artegia
65203
10021839
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ngiratkel Etpison''' ([[Koror]], [[1925]]eko [[maiatzaren 3]]a – [[Riverside (Kalifornia)|Riverside]], [[Kalifornia]], [[1997]]ko [[abuztuaren 1]]a) [[Palau]]ko presidentea izan zen 1989tik 1993ra.
1945ean NECO konpainien konglomeratua sortu zuen. Izozkiak egiten eta turismo-negozioan aritu zen.
[[Ngatpang]]eko gobernadorea izan zen eta 1988ko hauteskundeak irabazi zituen. 1989tik 1993ra presidente izan zenean, Estatu Batuetatik Palaura independentzia lortu nahi izan zuen, nahiz eta bozketak ez zuen lortu eskatutako %75eko gehiengorik. 1992ko hauteskundeetan ez zuten berriro hautatu.
{{bizialdia|1925eko|1996ko|Etpison, Ngiratkel}}
[[Kategoria:Palauko politikariak]]
r9qdov6zjjm61ppagz4bolr5e1e92ci
10021848
10021839
2025-01-03T15:47:22Z
Theklan
336
10021848
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ngiratkel Etpison''' ([[Koror]], [[1925]]eko [[maiatzaren 3]]a – [[Riverside (Kalifornia)|Riverside]], [[Kalifornia]], [[1997]]ko [[abuztuaren 1]]a) [[Palau]]ko presidentea izan zen 1989tik 1993ra.
1945ean NECO konpainien konglomeratua sortu zuen. Izozkiak egiten eta turismo-negozioan aritu zen.
[[Ngatpang]]eko gobernadorea izan zen eta 1988ko hauteskundeak irabazi zituen. 1989tik 1993ra presidente izan zenean, Estatu Batuetatik Palaura independentzia lortu nahi izan zuen, nahiz eta bozketak ez zuen lortu eskatutako %75eko gehiengorik. 1992ko hauteskundeetan ez zuten berriro hautatu.
{{bizialdia|1925eko|1997ko|Etpison, Ngiratkel}}
[[Kategoria:Palauko politikariak]]
q5nbzr87ounndnqgklda0n3s465ktq0
Kirgizistango kultura
0
1219958
10021857
2025-01-03T16:09:45Z
Ernestobanpiroa
58701
Orri berria: «[[Fitxategi:Yourtes_kirghizes_-_Paul_Munhoven.JPG|thumb|250px|Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira.]] '''Kirgizistango kulturak''' bereziki [[mongol]] herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik [[Musulman]]ak dira % 90, [[sunita]]k gehienak, eta [[kristau]]ak % 7 (2017ko zenbatespena). [[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak. =...»
10021857
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Yourtes_kirghizes_-_Paul_Munhoven.JPG|thumb|250px|Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira.]]
'''Kirgizistango kulturak''' bereziki [[mongol]] herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik [[Musulman]]ak dira % 90, [[sunita]]k gehienak, eta [[kristau]]ak % 7 (2017ko zenbatespena). [[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak.
== Hizkuntzak ==
[[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak. Kirgizera [[turkiar hizkuntzak|turkiar hizkuntza]] da, [[kazakhera]]ren oso antzekoa eta [[uigurrera]] eta [[uzbekera]]ren gertukoa. Errusieraz egiten den bezala, kirgizera ere [[alfabeto ziriliko]]a erabiliz idazten da, Txinan bizi diren kirgizek [[arabiar alfabeto]]a erabiltzen duten arren.<ref name="haize">{{erreferentzia | abizena =Galarraga |izena= Haize| url = https://www.berria.eus/paperekoa/4291/046/001/2010-04-20/ezarian-kirgizistan-mendi-eta-zaldien-lurraldea.htm | izenburua = Kirgizistan. Mendi eta zaldien lurraldea | argitaletxea = ''Berria'', 2010eko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus|sartze-data = 2022-2-2}}</ref> Biztanleen % 71ren mintzaira da. Ofiziala ez den arren, uzbekera da bigarren hizkuntzarik mintzatuena (% 14,4).<ref name="cia"/>
== Literatura ==
''[[Manas poema]]'' kirgizistandarren poema tradizional epikoa da. Poema, gutxi gorabehera milioi erdi lerrokoa, [[Homero]]ren ''[[Odisea]]'' baino hogei aldiz luzeagoa da, munduko poema epikorik luzeenetakoa izanik. Lan patriotikoa da, Manas eta bere ondorengoen eta jarraitzaileen balentriak kontatzen dituena; izan ere, [[IX. mendea]]n txinatarren aurka borrokatu ziren independentziari eusteko. Kirgizistango literaturak ahozkoz izan zen XX. mendera arte, gerlari nazional eta lirikoekin abenturak azalduz.
Literatura idatziaren arloan, liburu askoren egilea den [[Tchinguiz Aïtmatov]]en figura nabarmentzen da; bere lan batzuk asko zabaldu ziren [[Louis Aragon]]ek frantsesera egindako itzulpenei esker. 2021 hasieran, Wikipediaren Kyrghizerazko edizioak 300 Kirghize idazle zerrendatzen ditu; errusiar bertsioak, 71.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kirgizistango kultura]]
cj2egizzq348yaxbh9duj0wz45upa4y
10021858
10021857
2025-01-03T16:10:14Z
Ernestobanpiroa
58701
10021858
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Yourtes_kirghizes_-_Paul_Munhoven.JPG|thumb|250px|Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira.]]
'''Kirgizistango kulturak''' bereziki [[mongol]] herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik [[Musulman]]ak dira % 90, [[sunita]]k gehienak, eta [[kristau]]ak % 7 (2017ko zenbatespena). [[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak.
== Hizkuntzak ==
[[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak. Kirgizera [[turkiar hizkuntzak|turkiar hizkuntza]] da, [[kazakhera]]ren oso antzekoa eta [[uigurrera]] eta [[uzbekera]]ren gertukoa. Errusieraz egiten den bezala, kirgizera ere [[alfabeto ziriliko]]a erabiliz idazten da, Txinan bizi diren kirgizek [[arabiar alfabeto]]a erabiltzen duten arren.<ref name="haize">{{erreferentzia | abizena =Galarraga |izena= Haize| url = https://www.berria.eus/paperekoa/4291/046/001/2010-04-20/ezarian-kirgizistan-mendi-eta-zaldien-lurraldea.htm | izenburua = Kirgizistan. Mendi eta zaldien lurraldea | argitaletxea = ''Berria'', 2010eko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus|sartze-data = 2022-2-2}}</ref> Biztanleen % 71ren mintzaira da. Ofiziala ez den arren, uzbekera da bigarren hizkuntzarik mintzatuena (% 14,4).
== Literatura ==
''[[Manas poema]]'' kirgizistandarren poema tradizional epikoa da. Poema, gutxi gorabehera milioi erdi lerrokoa, [[Homero]]ren ''[[Odisea]]'' baino hogei aldiz luzeagoa da, munduko poema epikorik luzeenetakoa izanik. Lan patriotikoa da, Manas eta bere ondorengoen eta jarraitzaileen balentriak kontatzen dituena; izan ere, [[IX. mendea]]n txinatarren aurka borrokatu ziren independentziari eusteko. Kirgizistango literaturak ahozkoz izan zen XX. mendera arte, gerlari nazional eta lirikoekin abenturak azalduz.
Literatura idatziaren arloan, liburu askoren egilea den [[Tchinguiz Aïtmatov]]en figura nabarmentzen da; bere lan batzuk asko zabaldu ziren [[Louis Aragon]]ek frantsesera egindako itzulpenei esker. 2021 hasieran, Wikipediaren Kyrghizerazko edizioak 300 Kirghize idazle zerrendatzen ditu; errusiar bertsioak, 71.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kirgizistango kultura]]
sg2iq561ig0gzpganrpo259esuwcbhm
10021886
10021858
2025-01-03T16:35:41Z
Ernestobanpiroa
58701
/* Literatura */
10021886
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Yourtes_kirghizes_-_Paul_Munhoven.JPG|thumb|250px|Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira.]]
'''Kirgizistango kulturak''' bereziki [[mongol]] herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik [[Musulman]]ak dira % 90, [[sunita]]k gehienak, eta [[kristau]]ak % 7 (2017ko zenbatespena). [[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak.
== Hizkuntzak ==
[[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak. Kirgizera [[turkiar hizkuntzak|turkiar hizkuntza]] da, [[kazakhera]]ren oso antzekoa eta [[uigurrera]] eta [[uzbekera]]ren gertukoa. Errusieraz egiten den bezala, kirgizera ere [[alfabeto ziriliko]]a erabiliz idazten da, Txinan bizi diren kirgizek [[arabiar alfabeto]]a erabiltzen duten arren.<ref name="haize">{{erreferentzia | abizena =Galarraga |izena= Haize| url = https://www.berria.eus/paperekoa/4291/046/001/2010-04-20/ezarian-kirgizistan-mendi-eta-zaldien-lurraldea.htm | izenburua = Kirgizistan. Mendi eta zaldien lurraldea | argitaletxea = ''Berria'', 2010eko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus|sartze-data = 2022-2-2}}</ref> Biztanleen % 71ren mintzaira da. Ofiziala ez den arren, uzbekera da bigarren hizkuntzarik mintzatuena (% 14,4).
== Literatura ==
''[[Manas poema]]'' kirgizistandarren poema tradizional epikoa da. Poema, gutxi gorabehera milioi erdi lerrokoa, [[Homero]]ren ''[[Odisea]]'' baino hogei aldiz luzeagoa da, munduko poema epikorik luzeenetakoa izanik. Lan patriotikoa da, Manas eta bere ondorengoen eta jarraitzaileen balentriak kontatzen dituena; izan ere, [[IX. mendea]]n txinatarren aurka borrokatu ziren independentziari eusteko. Kirgizistango literaturak ahozkoz izan zen XX. mendera arte, gerlari nazional eta lirikoekin abenturak azalduz.
Literatura idatziaren arloan, liburu askoren egilea den [[Tchinguiz Aïtmatov]]en figura nabarmentzen da; bere lan batzuk asko zabaldu ziren [[Louis Aragon]]ek frantsesera egindako itzulpenei esker. 2021 hasieran, Wikipediaren Kyrghizerazko edizioak 300 Kirghize idazle zerrendatzen ditu; errusiarrez, 71.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kirgizistango kultura]]
eq6ags3ubbk7k12kyy1ahs33twm5jve
10021887
10021886
2025-01-03T16:36:23Z
Ernestobanpiroa
58701
/* Literatura */
10021887
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Yourtes_kirghizes_-_Paul_Munhoven.JPG|thumb|250px|Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira.]]
'''Kirgizistango kulturak''' bereziki [[mongol]] herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik [[Musulman]]ak dira % 90, [[sunita]]k gehienak, eta [[kristau]]ak % 7 (2017ko zenbatespena). [[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak.
== Hizkuntzak ==
[[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak. Kirgizera [[turkiar hizkuntzak|turkiar hizkuntza]] da, [[kazakhera]]ren oso antzekoa eta [[uigurrera]] eta [[uzbekera]]ren gertukoa. Errusieraz egiten den bezala, kirgizera ere [[alfabeto ziriliko]]a erabiliz idazten da, Txinan bizi diren kirgizek [[arabiar alfabeto]]a erabiltzen duten arren.<ref name="haize">{{erreferentzia | abizena =Galarraga |izena= Haize| url = https://www.berria.eus/paperekoa/4291/046/001/2010-04-20/ezarian-kirgizistan-mendi-eta-zaldien-lurraldea.htm | izenburua = Kirgizistan. Mendi eta zaldien lurraldea | argitaletxea = ''Berria'', 2010eko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus|sartze-data = 2022-2-2}}</ref> Biztanleen % 71ren mintzaira da. Ofiziala ez den arren, uzbekera da bigarren hizkuntzarik mintzatuena (% 14,4).
== Literatura ==
''[[Manas poema]]'' kirgizistandarren poema tradizional epikoa da. Poema, gutxi gorabehera milioi erdi lerrokoa, [[Homero]]ren ''[[Odisea]]'' baino hogei aldiz luzeagoa da, munduko poema epikorik luzeenetakoa izanik. Lan patriotikoa da, Manas eta bere ondorengoen eta jarraitzaileen balentriak kontatzen dituena; izan ere, [[IX. mendea]]n txinatarren aurka borrokatu ziren independentziari eusteko. Kirgizistango literaturak ahozkoz izan zen XX. mendera arte, gerlari nazional eta lirikoekin abenturak azalduz.
Literatura idatziaren arloan, liburu askoren egilea den [[Txingiz Aitmatov]]en figura nabarmentzen da; bere lan batzuk asko zabaldu ziren [[Louis Aragon]]ek frantsesera egindako itzulpenei esker. 2021 hasieran, Wikipediaren Kyrghizerazko edizioak 300 Kirghize idazle zerrendatzen ditu; errusiarrez, 71.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kirgizistango kultura]]
tntcamrb7nzpwkqy1vz46klldz9bbdq
10022122
10021887
2025-01-03T21:46:57Z
Ernestobanpiroa
58701
10022122
wikitext
text/x-wiki
[[Fitxategi:Yourtes_kirghizes_-_Paul_Munhoven.JPG|thumb|250px|Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira. Argazkian [[yurta]] bat.]]
'''Kirgizistango kulturak''' bereziki [[mongol]] herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik [[Musulman]]ak dira % 90, [[sunita]]k gehienak, eta [[kristau]]ak % 7 (2017ko zenbatespena). [[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak.
== Hizkuntzak ==
[[Kirgizera]] eta [[errusiera]] dira hizkuntza ofizialak. Kirgizera [[turkiar hizkuntzak|turkiar hizkuntza]] da, [[kazakhera]]ren oso antzekoa eta [[uigurrera]] eta [[uzbekera]]ren gertukoa. Errusieraz egiten den bezala, kirgizera ere [[alfabeto ziriliko]]a erabiliz idazten da, Txinan bizi diren kirgizek [[arabiar alfabeto]]a erabiltzen duten arren.<ref name="haize">{{erreferentzia | abizena =Galarraga |izena= Haize| url = https://www.berria.eus/paperekoa/4291/046/001/2010-04-20/ezarian-kirgizistan-mendi-eta-zaldien-lurraldea.htm | izenburua = Kirgizistan. Mendi eta zaldien lurraldea | argitaletxea = ''Berria'', 2010eko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus|sartze-data = 2022-2-2}}</ref> Biztanleen % 71ren mintzaira da. Ofiziala ez den arren, uzbekera da bigarren hizkuntzarik mintzatuena (% 14,4).
== Literatura ==
''[[Manas poema]]'' kirgizistandarren poema tradizional epikoa da. Poema, gutxi gorabehera milioi erdi lerrokoa, [[Homero]]ren ''[[Odisea]]'' baino hogei aldiz luzeagoa da, munduko poema epikorik luzeenetakoa izanik. Lan patriotikoa da, Manas eta bere ondorengoen eta jarraitzaileen balentriak kontatzen dituena; izan ere, [[IX. mendea]]n txinatarren aurka borrokatu ziren independentziari eusteko. Kirgizistango literaturak ahozkoz izan zen XX. mendera arte, gerlari nazional eta lirikoekin abenturak azalduz.
Literatura idatziaren arloan, liburu askoren egilea den [[Txingiz Aitmatov]]en figura nabarmentzen da; bere lan batzuk asko zabaldu ziren [[Louis Aragon]]ek frantsesera egindako itzulpenei esker. 2021 hasieran, Wikipediaren Kyrghizerazko edizioak 300 Kirghize idazle zerrendatzen ditu; errusiarrez, 71.
== Erlijioa ==
Sobietar garaian Estatuaren ateismoa sustatua izan zen. Gaur egun, ordea, Kirgizistan estatu [[sekular]]ra da, nahiz eta [[islam]]ak gero eta eragin handiagoa izan duen politikan. Kirgizistan nagusiki [[Sunismo|Suniko]] nazio musulmana da, eta [[Hanafi]]ren pentsamendu-eskolarekin bat egiten du.<ref>https://web.archive.org/web/20100626075350/http://www.canadiancontent.net/profiles/Kyrgyzstan.html</ref>
== Gastronomia ==
Nomada bizimodurako lotuta daude plater nagusiak. Esaterako:
* plov edo [[pilaf]] (arroza haragiarekin)
* [[bish parmak]] (pasta zaldikiarekin)
* [[mantı]] (hargaia oreaz bilduta)
Plater tradizional gehienak eskuekin jaten dira, nahiz eta gaur egun batzuetan mahai-tresnak erabiltzen diren.
== Janzkera tradizionala ==
[[Fitxategi:Kyrgyz Musicians in Karakol.jpg|thumb]]
Emakumezkoen jantzia soineko luzeak eta geruzak ditu bereizgarri, mahuka luzeak eta txano altuak erabiltzen dituzte. Gizonek kapela zuri bat erabiltzen dute, beltzez brodaturiko diseinuekin.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Kirgizistango kultura]]
hjl8ooc87j5k8qj14191ht3y1xvf7i4
Melillako Ospitale militarra
0
1219959
10021861
2025-01-03T16:15:29Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/162698097|Hospital Militar de Melilla]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021861
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
Antzinako '''Melillako Ospitale Militarra''' Alto de la Vía, Ramal del Docker, Luis de Ostariz eta Espainiako Melilla hiriko Odol Emaileen etorbidearen arteko etxadian kokatutako ospitale-eraikinez osatutako ospitale militar bat izan zen.<ref name="Arquitectos">{{Apurtutako esteka|{{Cita libro|apellidos=Bravo Nieto|nombre=Antonio|título=La construcción de una ciudad europea en el contexto norteafricano. Arquitectos e ingenieros en la Melilla Contemporánea|url=http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf|fechaacceso=12 de julio de 2017|año=1996|editorial=Ciudad Autónoma de Melilla Consejería de Cultura, Educación, Juventud y Deporte Universidad de Málaga-SEYER|isbn=84-87291-68-6|ubicación=Málaga|página=312|idioma=Español|capítulo=VI}}|http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Historia ==
1910ean eraiki zen, [[Melillako gerra|Melillako]] Gerraren amaieran, “Docker” motako zurezko 20 barrakoi desmuntagarrirekin —horregatik, urte askotan “Docker Ospitale Militarra” bezala ezagutua izan zen—, horietako lau kliniketarako, eta gainerakoak, 280 ohetarako edukierarekin, gerra kanpaina horrek eragindako ospitaleen garestitasuna mozteko, Alfonso Gómez Ospitale militarraz gain.<ref name="hospitales">{{Cite web|izenburua=Recorrido histórico por los antiguos hospitales de Melilla|egilea=Francisco Saro Gandarillas|data=16 de mayo de 2015|url=http://franciscosarogandarillasmispagin.blogspot.com.es/2015/05/recorrido-historico-por-los-antiguos.html|lana=http://franciscosarogandarillasmispagin.blogspot.com.es|accessdate=21 de septiembre de 2017}}</ref>
1921ean, [[Annualgo gudua|Annualeko]] Hondamendiaren ondoren eta [[Ospitale|ospitaleen]] garestitasuna zela eta, [[La Salle El Carmen ikastetxea|Kristau Eskoletako Anaien Ikastetxea]], gaur egungo [[La Salle El Carmen ikastetxea|La Salle el Carmen Ikastetxea]] eta Erizaintza Indigena helburu horretarako erabili zirenez, zurezko barrakoien ordez harlangaitzezko barrakoiak jarri ziren, XXI. mendearen hasieran eraitsi arte mantendu zirenak.<ref>{{Cite news|izenburua=El Hospital Docker —|data=6 de febrero de 2018|url=https://elretohistorico.com/hospital-docker/|accessdate=14 de julio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=El CHCM resalta la historia del Hospital Militar Docker|url=https://www.melillahoy.es/noticia/95489/ejercito/el-chcm-resalta-la-historia-del-hospital-militar-docker.html|accessdate=14 de julio de 2018}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
[[Fidel Pagés|Fidel Pagés Miravétek]] talde kirurgikoko buru gisa jardun zuen 1921 eta 1923 artean, eta, haren figura omentzeko, [[Sanidad Militar|Osasun]] Militarreko komandante gisa eta egindako lana eskertzeko, "Pagés" izena eman zitzaion ospitaleari, eta plaka bat jarri zen ebakuntza-gelan, testu honekin: "Aquí operó Pagés; servió a la Patria, el Patria.
1923an Mariano Gomez Ulla izan zen.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
2008ko otsailaren 29an atxilotu zuten azken aldiz Espainiako bandera, [[Hospital Universitario de Melilla|Melillako]] etorkizuneko Unibertsitate Ospitalea eraikitzeko itxieran, eta horretarako bota dituzte barrakoi gehienak.<ref>{{Cite news|izenburua=Sanidad inicia trabajos de demolición y acondicionamiento de la parcela para construir el nuevo hospital de Melilla|data=3 de diciembre de 2017|url=http://www.europapress.es/ceuta-y-melilla/noticia-sanidad-inicia-trabajos-demolicion-acondicionamiento-parcela-construir-nuevo-hospital-melilla-20171203150926.html|accessdate=10 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Las obras del nuevo hospital se reiniciarán a final de mes tras aprobarse la licencia|data=6 de noviembre de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/obras-nuevo-hospital-final-aprobarse-licencia/|accessdate=8 de noviembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=El nuevo hospital de Melilla tendrá 280 camas, siete paritorios y urgencias pediátricas separadas|data=7 de noviembre de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/nuevo-hospital-melilla-280-camas-siete-paritorios-urgencias-pediatricas/|accessdate=8 de noviembre de 2018}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Eraikinak ==
Kristo Erregearen kapera
[[Pabellón de Té para de Oficiales|Ofizialentzako te-pabiloia]]
[[Pabiloi (arkitektura)|Pabiloiak]].
[[Kapera]]
[[Beilatoki|Beilatokia]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako eraikinak]]
o6e16v8orufdngzpdlx69lcvntj1ozj
10021862
10021861
2025-01-03T16:16:06Z
Bojraiff
169727
10021862
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
Antzinako '''Melillako Ospitale Militarra''' Alto de la Vía, Ramal del Docker, Luis de Ostariz eta Espainiako Melilla hiriko Odol Emaileen etorbidearen arteko etxadian kokatutako ospitale-eraikinez osatutako ospitale militar bat izan zen.<ref name="Arquitectos">{{Apurtutako esteka|{{Cita libro|apellidos=Bravo Nieto|nombre=Antonio|título=La construcción de una ciudad europea en el contexto norteafricano. Arquitectos e ingenieros en la Melilla Contemporánea|url=http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf|fechaacceso=12 de julio de 2017|año=1996|editorial=Ciudad Autónoma de Melilla Consejería de Cultura, Educación, Juventud y Deporte Universidad de Málaga-SEYER|isbn=84-87291-68-6|ubicación=Málaga|página=312|idioma=Español|capítulo=VI}}|http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf}}</ref>
== Historia ==
1910ean eraiki zen, [[Melillako gerra|Melillako]] Gerraren amaieran, “Docker” motako zurezko 20 barrakoi desmuntagarrirekin —horregatik, urte askotan “Docker Ospitale Militarra” bezala ezagutua izan zen—, horietako lau kliniketarako, eta gainerakoak, 280 ohetarako edukierarekin, gerra kanpaina horrek eragindako ospitaleen garestitasuna mozteko, Alfonso Gómez Ospitale militarraz gain.<ref name="hospitales">{{Cite web|izenburua=Recorrido histórico por los antiguos hospitales de Melilla|egilea=Francisco Saro Gandarillas|data=16 de mayo de 2015|url=http://franciscosarogandarillasmispagin.blogspot.com.es/2015/05/recorrido-historico-por-los-antiguos.html|lana=http://franciscosarogandarillasmispagin.blogspot.com.es|accessdate=21 de septiembre de 2017}}</ref>
1921ean, [[Annualgo gudua|Annualeko]] Hondamendiaren ondoren eta [[Ospitale|ospitaleen]] garestitasuna zela eta, [[La Salle El Carmen ikastetxea|Kristau Eskoletako Anaien Ikastetxea]], gaur egungo [[La Salle El Carmen ikastetxea|La Salle el Carmen Ikastetxea]] eta Erizaintza Indigena helburu horretarako erabili zirenez, zurezko barrakoien ordez harlangaitzezko barrakoiak jarri ziren, XXI. mendearen hasieran eraitsi arte mantendu zirenak.<ref>{{Cite news|izenburua=El Hospital Docker —|data=6 de febrero de 2018|url=https://elretohistorico.com/hospital-docker/|accessdate=14 de julio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=El CHCM resalta la historia del Hospital Militar Docker|url=https://www.melillahoy.es/noticia/95489/ejercito/el-chcm-resalta-la-historia-del-hospital-militar-docker.html|accessdate=14 de julio de 2018}}</ref>
[[Fidel Pagés|Fidel Pagés Miravétek]] talde kirurgikoko buru gisa jardun zuen 1921 eta 1923 artean, eta, haren figura omentzeko, [[Sanidad Militar|Osasun]] Militarreko komandante gisa eta egindako lana eskertzeko, "Pagés" izena eman zitzaion ospitaleari, eta plaka bat jarri zen ebakuntza-gelan, testu honekin: "Aquí operó Pagés; servió a la Patria, el Patria.
1923an Mariano Gomez Ulla izan zen.
2008ko otsailaren 29an atxilotu zuten azken aldiz Espainiako bandera, [[Hospital Universitario de Melilla|Melillako]] etorkizuneko Unibertsitate Ospitalea eraikitzeko itxieran, eta horretarako bota dituzte barrakoi gehienak.<ref>{{Cite news|izenburua=Sanidad inicia trabajos de demolición y acondicionamiento de la parcela para construir el nuevo hospital de Melilla|data=3 de diciembre de 2017|url=http://www.europapress.es/ceuta-y-melilla/noticia-sanidad-inicia-trabajos-demolicion-acondicionamiento-parcela-construir-nuevo-hospital-melilla-20171203150926.html|accessdate=10 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Las obras del nuevo hospital se reiniciarán a final de mes tras aprobarse la licencia|data=6 de noviembre de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/obras-nuevo-hospital-final-aprobarse-licencia/|accessdate=8 de noviembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=El nuevo hospital de Melilla tendrá 280 camas, siete paritorios y urgencias pediátricas separadas|data=7 de noviembre de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/nuevo-hospital-melilla-280-camas-siete-paritorios-urgencias-pediatricas/|accessdate=8 de noviembre de 2018}}</ref>
== Eraikinak ==
Kristo Erregearen kapera
[[Pabellón de Té para de Oficiales|Ofizialentzako te-pabiloia]]
[[Pabiloi (arkitektura)|Pabiloiak]].
[[Kapera]]
[[Beilatoki|Beilatokia]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako eraikinak]]
j77pgk821nfgftsh9im7400fhnk2000
Industrialdeko merkatua
0
1219961
10021865
2025-01-03T16:20:48Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/162786881|Mercado del Polígono]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021865
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Industrialdeko''' antzinako merkatua, Melillako antzinako Merkatu Zentrala deitua, García Margallo Jeneralaren kalean, '''Melillako''' hiri espainiarreko [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]], dagoen eraikina da. Bertan daude Musika Kontserbatorio Ofiziala, [[Centro de Educación de Adultos|Helduen Hezkuntza Zentroa]] eta Hizkuntza Eskola Ofiziala. [[Melillako multzo historikoa|Melillako Hiriko Multzo Historiko]] Artistikoaren parte da, eta [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|Interes Kulturaleko Ondasun]] estatusa du.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Historia ==
[[Fitxategi:Mercado_Central2.jpg|ezkerrera|thumb|AAVVV Rusadir]]
Auzotarren eskaria zela eta, Plazako Nagusiak, Epaileen Ondoko bilkura batean, 1904ko ekainaren 20an, Ingeniarien Teilatuan merkatu bat eraikitzea proposatu zuen, baina ideia hori baztertu egin zen gune polemikoan zegoelako, harresietatik gertu, nahiz eta gobernu militarrak, Muñiz jeneralarekin, ideia bere gain hartu zuen hilabete batzuk geroago, eta auzotarrek Arbitrioen Batzordeari idazki bat aurkeztu zioten. 1905eko amaieran, Salvador Botellak berriro proposatu zuen eraikitzea, nahiz eta Chacel jeneralak, hau goizetan bakarrik gertatzen zela argudiatuz, Batzorde osoak babestu zuen.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
1909ko azaroaren 22an, Arbitrioen Batzordeak, Real jenerala buru zela, eta honek proposatuta, behin-behineko merkatu bat sortzea erabaki zuen, [[Francisco Orozco]] eta José de la Gandararen proiektuaren arabera hiru barraka ilarakoa, urte horretan eraikitzen hasi eta 1910eko martxoaren 19an inauguratu zena, inguruko kaleetan barazki postuekin, San Jorge auzoko kaian barazki postu bat jartzeko.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
Hala ere, honek ez zuen espero zen arrakasta lortu eta abandonatuz eta hondatuz joan ziren, infekzio gune bihurtuz, neurri batean bere arrandegiari esker, etxola batzuk harlangaitzezko beste batzuengatik ordezkatuak izan zirelarik, Batzordearen merkatuen ikuskaritzaren aginduz eta 1921eko urriaren 1ean zurezko guztiak eraisteko agindua eman zen, salmenta eta superabitari esker higiezin berri bat altxatzea erabaki zelarik.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
[[Francisco Carcaño|Francisco Carcañok]] 1922an amaitutako proiektua 1923ko maiatzaren 22an onartu zen. Irailean, etxolak desmuntatu ziren, Martínez Campos plazara eraman ziren, eta arrandegia Bombillo iturrira eraman zen, generoa garbitzeko erabilia, bizilagunentzat alferrikakoa bihurtuz; urrian, zuinketa egin zen; abenduaren 14an, obrak hasi ziren, eta orubea zabaldu zen, barrena-zuloekin. 1925eko ekainean obrak amaitu ziren eta [[Alberto Castro Gironela]] [[Comandante general de Melilla|Melillako komandante nagusiak]] inauguratu zuen, 1926ko urtarrilaren 15ean. Bernardi izan zen merkatu-ikuskatzailea, eta [[Jorge Palanca]] arkitektoak amaitu zuen. Merkatariek, horietako batzuk ezin izan baitziren instalatu, blusa argiak erabili behar zituzten, eta urte horretako uztailean hozkailua jarri zen, desmuntatu eta hiltegian instalatu zen urtebete geroago, merkatuan eraginkorra ez zelako, Melillako Merkatu Zentrala, hain zuzen ere.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
Udaltzaingoak bulego, areto, akademia, bizartegi-liburutegia eta guzti zituen kartel bat izan zuen hemen.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
Melillako Hiri Autonomoak Hezkuntza Ministerioari eman zion 2005ean, eta 2011n [[Ángel Verdasco|Angel Verdasco]] arkitektoaren proiektuaren arabera hasi zituen lanak, Musika Kontserbatorio Ofizial, Hizkuntza Eskola Ofizial eta [[Centro de Educación de Adultos|Helduen Hezkuntza Zentro]] bihurtzeko, arazo ugari, 2016an entregatu zirenak eta 2019ko martxoaren 4an inauguratu zena.<ref>{{Cite web|izenburua=Reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, Ángel Verdasco|data=17 de julio de 2018|url=https://www.tccuadernos.com/blog/angel-verdasco-melilla-reconversion-mercado/|lana=TC Cuadernos|accessdate=2 de febrero de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=EL MERCADO DEL POLIGONO|argitaletxea=|egilea=Jesús Miguel Sáez Cazorla|data=22 de agosto de 2011|url=http://estampasmelillenses.blogspot.com.es/2011/08/el-mercado-del-poligono.html|lana=http://estampasmelillenses.blogspot.com.es|accessdate=21 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=La estructura del edificio de la EOI estará terminada a finales de diciembre|data=24 de mayo de 2011|url=https://elfarodemelilla.es/la-estructura-del-edificio-de-la-eoi-estara-terminada-a-finales-de-diciembre|accessdate=30 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=La arquitectura tiene que ser sensible al lugar en el que se trabaja'|egilea=Vilanova studio|url=https://es.paperblog.com/la-arquitectura-tiene-que-ser-sensible-al-lugar-en-el-que-se-trabaja-572803/|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Geometría relacional|abizena1=Maluenda|izena1=Inmaculada|url=http://www.elcultural.com/revista/arte/Geometria-relacional/40618|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, un proyecto que habla de cómo reprogramar una ciudad|url=https://profesionaleshoy.es/arquitectura/2018/06/26/la-reconversion-del-antiguo-mercado-central-de-melilla-un-proyecto-que-habla-de-como-reprogramar-una-ciudad/24095|lana=NAN Construcción|accessdate=19 de febrero de 2019}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Ángel Verdasco en Melilla: Mercado de Abastos|url=http://www.arquitecturaviva.com/es/Info/News/Details/2168|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=El Conservatorio cancela las clases y todas las actividades programadas a partir de mañana|data=14 de septiembre de 2017|url=https://elfarodemelilla.es/conservatorio-cancela-las-clases-todas-las-actividades-programadas-partir-manana/|accessdate=30 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Educación construirá plataformas en lugar de pasarelas en el Mercado Central|data=13 de junio de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/educacion-construira-plataformas-en-lugar-de-pasarelas-en-el-mercado-central/|accessdate=15 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Remodelación del mercado central de abastos de melilla. Angel Verdasco|url=https://www.sf23arquitectos.com/2018/05/mercado-melilla-verdasco.html|lana=SF23 Arquitectos|accessdate=16 de julio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Comienzan las obras en el exterior del Mercado Central para subsanar los errores|data=24 de julio de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/comienzan-las-obras-en-el-exterior-del-mercado-central-para-subsanar-los-errores/|accessdate=25 de julio de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Fomento dará la semana que viene la licencia de primera ocupación al Mercado Central|data=31 de enero de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/fomento-dara-la-semana-que-viene-la-licencia-de-primera-ocupacion-al-mercado-central/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=2 de febrero de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La Escuela Oficial de Idiomas inicia clases el lunes en el Mercado Central|data=5 de marzo de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/escuela-oficial-idiomas-inicia-clases-lunes-mercado-central/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=6 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Educación inaugura el edificio del antiguo Mercado Central con la Escuela de Idiomas|orrialdea=|abizena1=|izena1=|data=5 de marzo de 2019|url=https://www.melillahoy.es/noticia/115945/educacion/educacion-inaugura-el-edificio-del-antiguo-mercado-central-con-la-escuela-de-idiomas.html|alea=|argitaratze-lekua=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La EOI mudará completamente sus clases al Mercado Central el 1 de abril|data=12 de marzo de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/eoi-mudara-completamente-clases-mercado-central-1-abril/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=13 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La Escuela de Idiomas inaugura este lunes el edificio del antiguo Mercado Central :: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::|url=http://www.mptfp.gob.es/portal/delegaciones_gobierno/delegaciones/melilla/actualidad/notas_de_prensa/notas/2019/03/04.03.2019_PresentacionMercadoCentral.html|lana=www.mptfp.gob.es|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf<gallery>
Fitxategi:Mercado_del_Polígono,_calle_Alférez_Sanz,_Melilla.jpg|link=Archivo:Mercado_del_Polígono,_calle_Alférez_Sanz,_Melilla.jpg
Fitxategi:Mercado_del_Polígono,_calle_General_García_Margallo,_Melilla,_14.jpg|link=Archivo:Mercado_del_Polígono,_calle_General_García_Margallo,_Melilla,_14.jpg
Fitxategi:Mercado_del_Polígono,_calle_Comisario_Valero,_Melilla_14.jpg|link=Archivo:Mercado_del_Polígono,_calle_Comisario_Valero,_Melilla_14.jpg
</gallery>
== Deskribapena ==
Harri lokaleko eta adreilu trinkoko harlangaitzezko hormekin eraikia, adreilu bereko burdinazko habe eta gangatilekin, metalezko egitura batekin berreraiki eta handitua, hiru zati ditu, antzinako nabeak.<ref>{{Cite web|izenburua=Ángel Verdasco, reconversión del antiguo mercado central de Melilla|url=http://www.arquitecturaviva.com/es/Info/News/Details/12698|lana=Arquitectura Viva|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La última esperanza del barrio judío de Melilla|data=30 de mayo de 2018|url=https://www.elmundo.es/papel/cultura/2018/05/30/5b0c31bdca4741d71b8b45a4.html|lana=ELMUNDO|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Patricia|abizena=Gubieda|izenburua=La rehabilitación del antiguo Mercado Central de Melilla ha dado lugar a un edificio capaz de fomentar la convivencia, la multiculturalidad y la diversidad identitaria|data=19 de febrero de 2019|url=https://decoracion.trendencias.com/otros-espacios/rehabilitacion-antiguo-mercado-central-melilla-ha-dado-lugar-a-edificio-capaz-fomentar-convivencia-multiculturalidad-diversidad-identitaria|lana=Decoesfera|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, Ángel Verdasco|data=17 de julio de 2018|url=https://www.tccuadernos.com/blog/angel-verdasco-melilla-reconversion-mercado/|lana=TC Cuadernos|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, un proyecto que habla de cómo reprogramar una ciudad|url=https://profesionaleshoy.es/arquitectura/2018/06/26/la-reconversion-del-antiguo-mercado-central-de-melilla-un-proyecto-que-habla-de-como-reprogramar-una-ciudad/24095|lana=NAN Construcción|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Reconversión del Antiguo Mercado Central, Melilla|abizena1=|izena1=|data=|url=https://promateriales.com/pdf/PM-125%205s.pdf|kazeta=promateriales|pmid=|doi=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=RECUPERAR ESPACIOS
PARA INTEGRAR PERSONAS|orrialdea=|orrialdeak=68-74|abizena1=Verdasco|abizena2=Corona|izena1=Ángel|izena2=Juan Carlos|data=OCTUBRE 18|url=http://www.riarte.es/bitstream/handle/20.500.12251/582/CERCHA%20138%20OCTUBRE%2018.%20pp.%2068-74.%20Reconversi%C3%B3n%20del%20Mercado%20Central%20de%20Melilla.pdf?sequence=1&isAllowed=y|kazeta=CERCHA . pp. . Reconversión del Mercado Central de Melilla.pdf|alea=138|pmid=|doi=|accessdate=}}</ref> Nagusia eta nagusia, barazki eta frutena, aurrealdean dago, García Margallo Jeneralaren kalean, non Musika Kontserbatorio Ofiziala kokatzen den, atzealdeko ezkerraldean dagoen arrandegia, Alferez Sanz kalean [[Centro de Educación de Adultos|Helduen Hezkuntza Zentroa]], atzealdeko eskuineko sektorean dagoen harategia, Cristina Excavador Valero kalean, Hizkuntza Eskola Ofiziala.<ref>{{Cite news|izenburua=Arquitectura y conflicto|data=11 de septiembre de 2018|url=https://elpais.com/elpais/2018/09/07/del_tirador_a_la_ciudad/1536328341_282513.html|issn=1134-6582|accessdate=11 de septiembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Reconversion Mercado Central de Melilla {{!}} Ángel Verdasco Arquitectos. Estudio de arquitectura. Madrid, España.|url=https://www.angelverdasco.com/mercado-central-de-melilla|lana=angelverdasco|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Patricia|abizena=Gubieda|izenburua=La rehabilitación del antiguo Mercado Central de Melilla ha dado lugar a un edificio capaz de fomentar la convivencia, la multiculturalidad y la diversidad identitaria|data=19 de febrero de 2019|url=https://decoracion.trendencias.com/otros-espacios/rehabilitacion-antiguo-mercado-central-melilla-ha-dado-lugar-a-edificio-capaz-fomentar-convivencia-multiculturalidad-diversidad-identitaria|lana=Decoesfera|accessdate=29 de enero de 2020}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Juan|abizena=A.Villares|izenburua=Arquitectura para unir comunidades|data=16 de enero de 2020|url=https://www.arquitecturayempresa.es/noticia/arquitectura-para-unir-comunidades|lana=Arquitectura|accessdate=29 de enero de 2020}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
=== Kanpoaldea ===
Bere fatxadak nabarmentzen dira, erdi-puntuko arkudun ateekin, irudi desatsegina aurkeztuz, koloreen erabilera okerragatik, urdina, eta kuxinaren eta balaustraden galeragatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Conservatorio Melilla|argitaletxea=|egilea=|data=|url=https://www.mecd.gob.es/giec/dam/jcr:7ac04ad2-6e8d-434f-877c-d4ccb6941d6f/conservatorio-melilla.pdf|lana=http://www.mecd.gob.es|accessdate=21 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=En Construcción: Reconversión del Mercado de Melilla|argitaletxea=|egilea=Estudio Ángel Verdasco|data=20 de junio de 2016|url=https://issuu.com/angelverdasco/docs/en_construccion_melilla|lana=https://issuu.com|accessdate=21 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=La última esperanza del barrio judío de Melilla|abizena1=Alemany|izena1=Luís|data=30 de mayo de 2018|url=http://www.elmundo.es/papel/cultura/2018/05/30/5b0c31bdca4741d71b8b45a4.html|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:1911n amaitutako eraikinak]]
0fn4n2ypk8axadh4gdzfg98ycj5nc75
10021867
10021865
2025-01-03T16:21:44Z
Bojraiff
169727
10021867
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Industrialdeko''' antzinako merkatua, Melillako antzinako Merkatu Zentrala deitua, García Margallo Jeneralaren kalean, '''Melillako''' hiri espainiarreko [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]], dagoen eraikina da. Bertan daude Musika Kontserbatorio Ofiziala, [[Centro de Educación de Adultos|Helduen Hezkuntza Zentroa]] eta Hizkuntza Eskola Ofiziala. [[Melillako multzo historikoa|Melillako Hiriko Multzo Historiko]] Artistikoaren parte da, eta [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|Interes Kulturaleko Ondasun]] estatusa du.
== Historia ==
[[Fitxategi:Mercado_Central2.jpg|ezkerrera|thumb|AAVVV Rusadir]]
Auzotarren eskaria zela eta, Plazako Nagusiak, Epaileen Ondoko bilkura batean, 1904ko ekainaren 20an, Ingeniarien Teilatuan merkatu bat eraikitzea proposatu zuen, baina ideia hori baztertu egin zen gune polemikoan zegoelako, harresietatik gertu, nahiz eta gobernu militarrak, Muñiz jeneralarekin, ideia bere gain hartu zuen hilabete batzuk geroago, eta auzotarrek Arbitrioen Batzordeari idazki bat aurkeztu zioten. 1905eko amaieran, Salvador Botellak berriro proposatu zuen eraikitzea, nahiz eta Chacel jeneralak, hau goizetan bakarrik gertatzen zela argudiatuz, Batzorde osoak babestu zuen.
1909ko azaroaren 22an, Arbitrioen Batzordeak, Real jenerala buru zela, eta honek proposatuta, behin-behineko merkatu bat sortzea erabaki zuen, [[Francisco Orozco]] eta José de la Gandararen proiektuaren arabera hiru barraka ilarakoa, urte horretan eraikitzen hasi eta 1910eko martxoaren 19an inauguratu zena, inguruko kaleetan barazki postuekin, San Jorge auzoko kaian barazki postu bat jartzeko.
Hala ere, honek ez zuen espero zen arrakasta lortu eta abandonatuz eta hondatuz joan ziren, infekzio gune bihurtuz, neurri batean bere arrandegiari esker, etxola batzuk harlangaitzezko beste batzuengatik ordezkatuak izan zirelarik, Batzordearen merkatuen ikuskaritzaren aginduz eta 1921eko urriaren 1ean zurezko guztiak eraisteko agindua eman zen, salmenta eta superabitari esker higiezin berri bat altxatzea erabaki zelarik.
[[Francisco Carcaño|Francisco Carcañok]] 1922an amaitutako proiektua 1923ko maiatzaren 22an onartu zen. Irailean, etxolak desmuntatu ziren, Martínez Campos plazara eraman ziren, eta arrandegia Bombillo iturrira eraman zen, generoa garbitzeko erabilia, bizilagunentzat alferrikakoa bihurtuz; urrian, zuinketa egin zen; abenduaren 14an, obrak hasi ziren, eta orubea zabaldu zen, barrena-zuloekin. 1925eko ekainean obrak amaitu ziren eta [[Alberto Castro Gironela]] [[Comandante general de Melilla|Melillako komandante nagusiak]] inauguratu zuen, 1926ko urtarrilaren 15ean. Bernardi izan zen merkatu-ikuskatzailea, eta [[Jorge Palanca]] arkitektoak amaitu zuen. Merkatariek, horietako batzuk ezin izan baitziren instalatu, blusa argiak erabili behar zituzten, eta urte horretako uztailean hozkailua jarri zen, desmuntatu eta hiltegian instalatu zen urtebete geroago, merkatuan eraginkorra ez zelako, Melillako Merkatu Zentrala, hain zuzen ere.
Udaltzaingoak bulego, areto, akademia, bizartegi-liburutegia eta guzti zituen kartel bat izan zuen hemen.
Melillako Hiri Autonomoak Hezkuntza Ministerioari eman zion 2005ean, eta 2011n [[Ángel Verdasco|Angel Verdasco]] arkitektoaren proiektuaren arabera hasi zituen lanak, Musika Kontserbatorio Ofizial, Hizkuntza Eskola Ofizial eta [[Centro de Educación de Adultos|Helduen Hezkuntza Zentro]] bihurtzeko, arazo ugari, 2016an entregatu zirenak eta 2019ko martxoaren 4an inauguratu zena.<ref>{{Cite web|izenburua=Reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, Ángel Verdasco|data=17 de julio de 2018|url=https://www.tccuadernos.com/blog/angel-verdasco-melilla-reconversion-mercado/|lana=TC Cuadernos|accessdate=2 de febrero de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=EL MERCADO DEL POLIGONO|argitaletxea=|egilea=Jesús Miguel Sáez Cazorla|data=22 de agosto de 2011|url=http://estampasmelillenses.blogspot.com.es/2011/08/el-mercado-del-poligono.html|lana=http://estampasmelillenses.blogspot.com.es|accessdate=21 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=La estructura del edificio de la EOI estará terminada a finales de diciembre|data=24 de mayo de 2011|url=https://elfarodemelilla.es/la-estructura-del-edificio-de-la-eoi-estara-terminada-a-finales-de-diciembre|accessdate=30 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=La arquitectura tiene que ser sensible al lugar en el que se trabaja'|egilea=Vilanova studio|url=https://es.paperblog.com/la-arquitectura-tiene-que-ser-sensible-al-lugar-en-el-que-se-trabaja-572803/|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Geometría relacional|abizena1=Maluenda|izena1=Inmaculada|url=http://www.elcultural.com/revista/arte/Geometria-relacional/40618|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, un proyecto que habla de cómo reprogramar una ciudad|url=https://profesionaleshoy.es/arquitectura/2018/06/26/la-reconversion-del-antiguo-mercado-central-de-melilla-un-proyecto-que-habla-de-como-reprogramar-una-ciudad/24095|lana=NAN Construcción|accessdate=19 de febrero de 2019}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Ángel Verdasco en Melilla: Mercado de Abastos|url=http://www.arquitecturaviva.com/es/Info/News/Details/2168|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=El Conservatorio cancela las clases y todas las actividades programadas a partir de mañana|data=14 de septiembre de 2017|url=https://elfarodemelilla.es/conservatorio-cancela-las-clases-todas-las-actividades-programadas-partir-manana/|accessdate=30 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Educación construirá plataformas en lugar de pasarelas en el Mercado Central|data=13 de junio de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/educacion-construira-plataformas-en-lugar-de-pasarelas-en-el-mercado-central/|accessdate=15 de junio de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Remodelación del mercado central de abastos de melilla. Angel Verdasco|url=https://www.sf23arquitectos.com/2018/05/mercado-melilla-verdasco.html|lana=SF23 Arquitectos|accessdate=16 de julio de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Comienzan las obras en el exterior del Mercado Central para subsanar los errores|data=24 de julio de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/comienzan-las-obras-en-el-exterior-del-mercado-central-para-subsanar-los-errores/|accessdate=25 de julio de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Fomento dará la semana que viene la licencia de primera ocupación al Mercado Central|data=31 de enero de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/fomento-dara-la-semana-que-viene-la-licencia-de-primera-ocupacion-al-mercado-central/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=2 de febrero de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La Escuela Oficial de Idiomas inicia clases el lunes en el Mercado Central|data=5 de marzo de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/escuela-oficial-idiomas-inicia-clases-lunes-mercado-central/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=6 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Educación inaugura el edificio del antiguo Mercado Central con la Escuela de Idiomas|orrialdea=|abizena1=|izena1=|data=5 de marzo de 2019|url=https://www.melillahoy.es/noticia/115945/educacion/educacion-inaugura-el-edificio-del-antiguo-mercado-central-con-la-escuela-de-idiomas.html|alea=|argitaratze-lekua=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La EOI mudará completamente sus clases al Mercado Central el 1 de abril|data=12 de marzo de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/eoi-mudara-completamente-clases-mercado-central-1-abril/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=13 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La Escuela de Idiomas inaugura este lunes el edificio del antiguo Mercado Central :: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::|url=http://www.mptfp.gob.es/portal/delegaciones_gobierno/delegaciones/melilla/actualidad/notas_de_prensa/notas/2019/03/04.03.2019_PresentacionMercadoCentral.html|lana=www.mptfp.gob.es|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><gallery>
Fitxategi:Mercado_del_Polígono,_calle_Alférez_Sanz,_Melilla.jpg|link=Archivo:Mercado_del_Polígono,_calle_Alférez_Sanz,_Melilla.jpg
Fitxategi:Mercado_del_Polígono,_calle_General_García_Margallo,_Melilla,_14.jpg|link=Archivo:Mercado_del_Polígono,_calle_General_García_Margallo,_Melilla,_14.jpg
Fitxategi:Mercado_del_Polígono,_calle_Comisario_Valero,_Melilla_14.jpg|link=Archivo:Mercado_del_Polígono,_calle_Comisario_Valero,_Melilla_14.jpg
</gallery>
== Deskribapena ==
Harri lokaleko eta adreilu trinkoko harlangaitzezko hormekin eraikia, adreilu bereko burdinazko habe eta gangatilekin, metalezko egitura batekin berreraiki eta handitua, hiru zati ditu, antzinako nabeak.<ref>{{Cite web|izenburua=Ángel Verdasco, reconversión del antiguo mercado central de Melilla|url=http://www.arquitecturaviva.com/es/Info/News/Details/12698|lana=Arquitectura Viva|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La última esperanza del barrio judío de Melilla|data=30 de mayo de 2018|url=https://www.elmundo.es/papel/cultura/2018/05/30/5b0c31bdca4741d71b8b45a4.html|lana=ELMUNDO|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Patricia|abizena=Gubieda|izenburua=La rehabilitación del antiguo Mercado Central de Melilla ha dado lugar a un edificio capaz de fomentar la convivencia, la multiculturalidad y la diversidad identitaria|data=19 de febrero de 2019|url=https://decoracion.trendencias.com/otros-espacios/rehabilitacion-antiguo-mercado-central-melilla-ha-dado-lugar-a-edificio-capaz-fomentar-convivencia-multiculturalidad-diversidad-identitaria|lana=Decoesfera|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, Ángel Verdasco|data=17 de julio de 2018|url=https://www.tccuadernos.com/blog/angel-verdasco-melilla-reconversion-mercado/|lana=TC Cuadernos|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=La reconversión del Antiguo Mercado Central de Melilla, un proyecto que habla de cómo reprogramar una ciudad|url=https://profesionaleshoy.es/arquitectura/2018/06/26/la-reconversion-del-antiguo-mercado-central-de-melilla-un-proyecto-que-habla-de-como-reprogramar-una-ciudad/24095|lana=NAN Construcción|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Reconversión del Antiguo Mercado Central, Melilla|abizena1=|izena1=|data=|url=https://promateriales.com/pdf/PM-125%205s.pdf|kazeta=promateriales|pmid=|doi=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite aldizkari|izenburua=RECUPERAR ESPACIOS
PARA INTEGRAR PERSONAS|orrialdea=|orrialdeak=68-74|abizena1=Verdasco|abizena2=Corona|izena1=Ángel|izena2=Juan Carlos|data=OCTUBRE 18|url=http://www.riarte.es/bitstream/handle/20.500.12251/582/CERCHA%20138%20OCTUBRE%2018.%20pp.%2068-74.%20Reconversi%C3%B3n%20del%20Mercado%20Central%20de%20Melilla.pdf?sequence=1&isAllowed=y|kazeta=CERCHA . pp. . Reconversión del Mercado Central de Melilla.pdf|alea=138|pmid=|doi=|accessdate=}}</ref> Nagusia eta nagusia, barazki eta frutena, aurrealdean dago, García Margallo Jeneralaren kalean, non Musika Kontserbatorio Ofiziala kokatzen den, atzealdeko ezkerraldean dagoen arrandegia, Alferez Sanz kalean [[Centro de Educación de Adultos|Helduen Hezkuntza Zentroa]], atzealdeko eskuineko sektorean dagoen harategia, Cristina Excavador Valero kalean, Hizkuntza Eskola Ofiziala.<ref>{{Cite news|izenburua=Arquitectura y conflicto|data=11 de septiembre de 2018|url=https://elpais.com/elpais/2018/09/07/del_tirador_a_la_ciudad/1536328341_282513.html|issn=1134-6582|accessdate=11 de septiembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Reconversion Mercado Central de Melilla {{!}} Ángel Verdasco Arquitectos. Estudio de arquitectura. Madrid, España.|url=https://www.angelverdasco.com/mercado-central-de-melilla|lana=angelverdasco|accessdate=18 de marzo de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Patricia|abizena=Gubieda|izenburua=La rehabilitación del antiguo Mercado Central de Melilla ha dado lugar a un edificio capaz de fomentar la convivencia, la multiculturalidad y la diversidad identitaria|data=19 de febrero de 2019|url=https://decoracion.trendencias.com/otros-espacios/rehabilitacion-antiguo-mercado-central-melilla-ha-dado-lugar-a-edificio-capaz-fomentar-convivencia-multiculturalidad-diversidad-identitaria|lana=Decoesfera|accessdate=29 de enero de 2020}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Juan|abizena=A.Villares|izenburua=Arquitectura para unir comunidades|data=16 de enero de 2020|url=https://www.arquitecturayempresa.es/noticia/arquitectura-para-unir-comunidades|lana=Arquitectura|accessdate=29 de enero de 2020}}</ref>
=== Kanpoaldea ===
Bere fatxadak nabarmentzen dira, erdi-puntuko arkudun ateekin, irudi desatsegina aurkeztuz, koloreen erabilera okerragatik, urdina, eta kuxinaren eta balaustraden galeragatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Conservatorio Melilla|argitaletxea=|egilea=|data=|url=https://www.mecd.gob.es/giec/dam/jcr:7ac04ad2-6e8d-434f-877c-d4ccb6941d6f/conservatorio-melilla.pdf|lana=http://www.mecd.gob.es|accessdate=21 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=En Construcción: Reconversión del Mercado de Melilla|argitaletxea=|egilea=Estudio Ángel Verdasco|data=20 de junio de 2016|url=https://issuu.com/angelverdasco/docs/en_construccion_melilla|lana=https://issuu.com|accessdate=21 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=La última esperanza del barrio judío de Melilla|abizena1=Alemany|izena1=Luís|data=30 de mayo de 2018|url=http://www.elmundo.es/papel/cultura/2018/05/30/5b0c31bdca4741d71b8b45a4.html|accessdate=30 de mayo de 2018}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:1911n amaitutako eraikinak]]
468iqn001jhvzoiz5xaydmkg6dtprm8
Noneno
0
1219962
10021866
2025-01-03T16:21:25Z
Inaki Irazabalbeitia
137256
artikulua sortu
10021866
wikitext
text/x-wiki
'''Nonenoa''' [[Konposatu organiko|konposatu organikoa]] da, C<sub>9</sub>H<sub>18</sub> formula duena, [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] familiakoa eta [[Alkeno|alkenoen]] klasekoa. [[Lotura bikoitz|Lotura bikoitzaren]] kokapenaren eta kate [[Konposatu alifatiko|alifatikoaren]] adarkatzearen arabera [[isomero]] mordoa du, 153 zehatz-mehatz.
Isomeroen artean aipagarrienak [[1-noneno|1-nonenoa]] eta [[Tripropileno|tripropilenoa]] dira.
1-, 2- eta 4-nonenoak [[Zigarreta|zigarroen]] kearen osagai dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan|abizena=Rodgman|izenburua=The chemical components of tobacco and tobacco smoke|argitaletxea=CRC Press|abizena2=Perfetti|izena2=Thomas Albert|data=2013|edizioa=2nd ed|isbn=978-1-4665-1548-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Sintesia ==
Nonenoak lor daitezke [[Petrolio|petrolioaren]] [[Findegi|fintze-prozesuko]] C3 frakziotik [[Propeno|propileno]]-proportzioa % 40-60 bitartekoa bada, [[Azido fosforiko|azido fosforikoa]] [[katalizatzaile]] moduan usatuz<ref>{{Erreferentzia|abizena=PubChem|izenburua=Hazardous Substances Data Bank (HSDB) : 756|hizkuntza=en|url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/source/hsdb/756|aldizkaria=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Bestetik, noneno-nahasteak lor daitezke propilenoa [[Trimero|trimeritzatzen]]. Prozesuak alkeno adarkatuak ematen ditu normalean<ref>{{Erreferentzia|izena=John F.|abizena=Lorenc|izenburua=Alkylphenols|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|abizena2=Lambeth|abizena3=Scheffer|izena2=Gregory|izena3=William|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|aldizkaria=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology|isbn=978-0-471-23896-6|doi=10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1-noneno purua prestatu nahi bada, [[SHOP prozesu|SHOP]] alkenoetatik edo [[Azido oleiko|azido oleikoaren]] moduko lehengai berriztagarrietatik abiatu behar da<ref>{{Erreferentzia|izena=Johan|abizena=Bidange|izenburua=Ethenolysis: A Green Catalytic Tool to Cleave Carbon–Carbon Double Bonds|orrialdeak=12226–12244|hizkuntza=en|abizena2=Fischmeister|abizena3=Bruneau|izena2=Cédric|izena3=Christian|data=2016|url=https://chemistry-europe.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/chem.201601052|aldizkaria=Chemistry – A European Journal|alea=35|zenbakia=22|issn=1521-3765|doi=10.1002/chem.201601052|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erabilera ==
Nonenoak bitarteko [[erreaktibo]] gisa baliatzen dira [[Polimero|polimeroen]], [[Surfaktante|sufaktanteen]] eta [[Detergente|detergenteen]] industrian.
Adibidez, [[Fenol|fenolak]] nonenoekin erreakzionatzen du [[Nonilfenol|nonilfenolak]] emateko, zeintzuk surfaktante gisa usatzen den [[Nonilfenol etoxilato|nonilfenol etoxilatoak]] prestatzeko baliatzen diren.
Halaber, nonenoak [[Ur|urez]] eta [[Karbono dioxido|karbono(II) oxidoz]] tratatzen badira [[Azido neodekanoiko|azido neodekanoikoa]] sintetizatzen da, [[Sintesi organiko|sintesi organikoan]] erabiltzen den erreaktiboa hain justu.
== Hainbat adibide ==
{| class="wikitable"
| colspan="4" |'''Nonenoak (C<sub>9</sub>H<sub>18)</sub>'''
|
|-
|1-Noneno
|2-Noneno
|3-Noneno
|4-Noneno
|Tripropilenoa
|-
|[[Fitxategi:Non-1-ene_200.svg|177x177px|Non-1-ene 200]]
|[[Fitxategi:Cis-Non-2-ene_structure.svg|180x180px|Cis-Non-2-ene structure]]
|[[Fitxategi:Cis-Non-3-ene_structure.svg|193x193px|Cis-Non-3-ene structure]]
|[[Fitxategi:Trans-Non-4-ene_structure.svg|194x194px|Trans-Non-4-ene structure]]
|[[Fitxategi:PropyleneTrimer.png|175x175px|PropyleneTrimer]]
|}
== Erreferentziak ==
jc2vhx4eqr9xfe69anh3c4fhq503zwk
10021875
10021866
2025-01-03T16:25:33Z
Inaki Irazabalbeitia
137256
10021875
wikitext
text/x-wiki
'''Nonenoa''' [[Konposatu organiko|konposatu organikoa]] da, C<sub>9</sub>H<sub>18</sub> formula duena, [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] familiakoa eta [[Alkeno|alkenoen]] klasekoa. [[Lotura bikoitz|Lotura bikoitzaren]] kokapenaren eta kate [[Konposatu alifatiko|alifatikoaren]] adarkatzearen arabera [[isomero]] mordoa du, 153 zehatz-mehatz.
Isomeroen artean aipagarrienak [[1-noneno|1-nonenoa]] eta [[Tripropileno|tripropilenoa]] dira.
1-, 2- eta 4-nonenoak [[Zigarreta|zigarroen]] kearen osagai dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan|abizena=Rodgman|izenburua=The chemical components of tobacco and tobacco smoke|argitaletxea=CRC Press|abizena2=Perfetti|izena2=Thomas Albert|data=2013|edizioa=2nd ed|isbn=978-1-4665-1548-2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Sintesia ==
Nonenoak lor daitezke [[Petrolio|petrolioaren]] [[Findegi|fintze-prozesuko]] C3 frakziotik [[Propeno|propileno]]-proportzioa % 40-60 bitartekoa bada, [[Azido fosforiko|azido fosforikoa]] [[katalizatzaile]] moduan usatuz<ref>{{Erreferentzia|abizena=PubChem|izenburua=Hazardous Substances Data Bank (HSDB) : 756|hizkuntza=en|url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/source/hsdb/756|aldizkaria=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Bestetik, noneno-nahasteak lor daitezke propilenoa [[Trimero|trimeritzatzen]]. Prozesuak alkeno adarkatuak ematen ditu normalean<ref>{{Erreferentzia|izena=John F.|abizena=Lorenc|izenburua=Alkylphenols|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|abizena2=Lambeth|abizena3=Scheffer|izena2=Gregory|izena3=William|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|aldizkaria=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology|isbn=978-0-471-23896-6|doi=10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
1-noneno purua prestatu nahi bada, [[SHOP prozesu|SHOP]] alkenoetatik edo [[Azido oleiko|azido oleikoaren]] moduko lehengai berriztagarrietatik abiatu behar da<ref>{{Erreferentzia|izena=Johan|abizena=Bidange|izenburua=Ethenolysis: A Green Catalytic Tool to Cleave Carbon–Carbon Double Bonds|orrialdeak=12226–12244|hizkuntza=en|abizena2=Fischmeister|abizena3=Bruneau|izena2=Cédric|izena3=Christian|data=2016|url=https://chemistry-europe.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/chem.201601052|aldizkaria=Chemistry – A European Journal|alea=35|zenbakia=22|issn=1521-3765|doi=10.1002/chem.201601052|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erabilera ==
Nonenoak bitarteko [[erreaktibo]] gisa baliatzen dira [[Polimero|polimeroen]], [[Surfaktante|sufaktanteen]] eta [[Detergente|detergenteen]] industrian.
Adibidez, [[Fenol|fenolak]] nonenoekin erreakzionatzen du [[Nonilfenol|nonilfenolak]] emateko, zeintzuk surfaktante gisa usatzen den [[Nonilfenol etoxilato|nonilfenol etoxilatoak]] prestatzeko baliatzen diren.
Halaber, nonenoak [[Ur|urez]] eta [[Karbono dioxido|karbono(II) oxidoz]] tratatzen badira [[Azido neodekanoiko|azido neodekanoikoa]] sintetizatzen da, [[Sintesi organiko|sintesi organikoan]] erabiltzen den erreaktiboa hain justu.
== Hainbat adibide ==
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''Nonenoak (C<sub>9</sub>H<sub>18)</sub>'''
|-
|1-Noneno
|2-Noneno
|3-Noneno
|-
|[[Fitxategi:Non-1-ene_200.svg|238x238px|Non-1-ene 200]]
|[[Fitxategi:Cis-Non-2-ene_structure.svg|191x191px|Cis-Non-2-ene structure]]
|[[Fitxategi:Cis-Non-3-ene_structure.svg|211x211px|Cis-Non-3-ene structure]]
|-
|4-Noneno
|Tripropilenoa
|
|-
|[[Fitxategi:Trans-Non-4-ene_structure.svg|225x225px|Trans-Non-4-ene structure]]
| colspan="2" |[[Fitxategi:PropyleneTrimer.png|186x186px|PropyleneTrimer]]
|}
== Erreferentziak ==
<references />{{Autoritate kontrola}}
7ebgr8xx4uxgt456f5tenbrxs75bi5o
Mineralaren zubia
0
1219963
10021869
2025-01-03T16:23:13Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/162677405|Puente del Mineral]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021869
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Alemanen zubia''', '''Mineralaren zubia''' bezala ezaguna, Espainiako [[Melilla]] hiriko Urrezko [[Ibai]]<nowiki/>aren gainean dagoen arkitektura industrialaren zubia da, ibai horren gaineko bosgarren [[Zubi|zubia]] delarik. [[Melillako multzo historikoa|Melillako Hiriko Multzo Historiko]] Artistikoaren zati da, [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|Interes Kulturaleko Ondasuna]].<ref name="CEMR">{{Cite aldizkari|urtea=1985|izenburua=La Compañía Española de Minas del Rif (1907-1984)|orrialdeak=55-74|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Aldaba-1985-5-2050/Documento.pdf|kazeta=Aldaba|alea=5|issn=0213-7925}}</ref><ref name="Cargadero">{{Cite aldizkari|urtea=2006|izenburua=Historia del Cargadero de mineral de Melilla|orrialdeak=33-42|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://www.melilla.es/melillaportal/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/1_784_1.pdf|kazeta=Akros: Revista de Patrimonio|alea=5|issn=1579-0959}}</ref><ref name="CHM">{{Cite aldizkari|izenburua=Real decreto 2751/1986, de 5 de diciembre por el que se declara Bien de Interés Cultural, con la categoría de Conjunto Histórico, una zona de la ciudad de Melilla|orrialdeak=1289-1390|data=17 de enero de 1987|url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/01/17/pdfs/A01389-01390.pdf|kazeta=[[Boletín Oficial del Estado]]|alea=15|issn=0212-033X}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Historia ==
1920ko uztailaren eta 1925eko uztailaren artean eraiki zuten [[Gamboa y Domingo|Ganboa eta]] Domingok, Compañía Española de Minas del Rif S.A. enpresaren trenbidea igarotzeko. 1981ean, konpainia, likidazioan, [[Junta del Puerto de Melilla|Melillako Portuko]] Batzarrari utzi zitzaion, Estatuaren Ondareari eman ziona, eta hark, [[Melilla|Melillako Udalari]]. Azken horrek, Javier Gonzalezek, ibilgailuen zirkulaziorako ireki zuen.<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Los puentes de la cemr sobre el río de Oro|abizena1=Narváez López|izena1=Francisco|data=|url=http://www.puertodemelilla.es/images/documentos/historia/Los_puentes_de_la_cemr_sobre_el_rio_de_oro.pdf|kazeta=Memoria anual 2016 Puerto de Melilla|accessdate=13 de febrero de 2017}}</ref> Gaur egun, Antonio Diez etorbidea pasatzen da bertatik.<ref name="CEMR">{{Cite aldizkari|urtea=1985|izenburua=La Compañía Española de Minas del Rif (1907-1984)|orrialdeak=55-74|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Aldaba-1985-5-2050/Documento.pdf|kazeta=Aldaba|alea=5|issn=0213-7925}}</ref><ref name="Cargadero">{{Cite aldizkari|urtea=2006|izenburua=Historia del Cargadero de mineral de Melilla|orrialdeak=33-42|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://www.melilla.es/melillaportal/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/1_784_1.pdf|kazeta=Akros: Revista de Patrimonio|alea=5|issn=1579-0959}}</ref>
2018ko otsailaren 8an hasi ziren konponketa lanak.<ref>{{Cite news|izenburua=Inician las obras de rehabilitación del Puente de los Alemanes|data=8 de febrero de 2018|url=http://www.melillamedia.es/n/9176/inician-las-obras-de-rehabilitacion-del-puente-de-los-alemanes|accessdate=8 de febrero de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Melilla|abizena=Hoy|izenburua=Melilla recupera el Puente de los Alemanes tras 10 meses de obra y 496.000 euros de inversi�n|url=https://www.melillahoy.es/noticia/112883/fomento/melilla-recupera-el-puente-de-los-alemanes-tras-10-meses-de-obra-y-496.000-euros-de-inversion.html|lana=Melilla Hoy|accessdate=16 de diciembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Reabierto el puente de los Alemanes tras una inversión de más de 450.000 €|data=15 de diciembre de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/reabierto-puente-alemanes-inversion-mas-450-000-euros/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=16 de diciembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Ciudad Autónoma de Melilla - FOMENTO REHABILITA EL PUENTE DE LOS ALEMANES Y AMPLIA SUS ACERAS|url=http://www.melilla.es/melillaPortal/contenedor.jsp?seccion=s_fnot_d4_v1.jsp&contenido=27963&nivel=1400&tipo=8&codMenuPN=602&codMenu=610|lana=www.melilla.es|accessdate=23 de enero de 2019}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Deskribapena ==
Harlanduzko bi horma-bularrek eusten diote zubiaren plataformari sareta batekin, biak ere [[Hormigoi armatu|hormigoi]] armatuzkoak alde bakoitzean, trenaren bibrazioei eusteko.<ref name="CEMR">{{Cite aldizkari|urtea=1985|izenburua=La Compañía Española de Minas del Rif (1907-1984)|orrialdeak=55-74|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Aldaba-1985-5-2050/Documento.pdf|kazeta=Aldaba|alea=5|issn=0213-7925}}</ref><ref name="Cargadero">{{Cite aldizkari|urtea=2006|izenburua=Historia del Cargadero de mineral de Melilla|orrialdeak=33-42|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://www.melilla.es/melillaportal/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/1_784_1.pdf|kazeta=Akros: Revista de Patrimonio|alea=5|issn=1579-0959}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako eraikinak]]
h4yesycf8q84mrkf0n2tixes2fqghip
10021871
10021869
2025-01-03T16:23:34Z
Bojraiff
169727
10021871
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Alemanen zubia''', '''Mineralaren zubia''' bezala ezaguna, Espainiako [[Melilla]] hiriko Urrezko [[Ibai]]<nowiki/>aren gainean dagoen arkitektura industrialaren zubia da, ibai horren gaineko bosgarren [[Zubi|zubia]] delarik. [[Melillako multzo historikoa|Melillako Hiriko Multzo Historiko]] Artistikoaren zati da, [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|Interes Kulturaleko Ondasuna]].<ref name="CEMR">{{Cite aldizkari|urtea=1985|izenburua=La Compañía Española de Minas del Rif (1907-1984)|orrialdeak=55-74|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Aldaba-1985-5-2050/Documento.pdf|kazeta=Aldaba|alea=5|issn=0213-7925}}</ref><ref name="Cargadero">{{Cite aldizkari|urtea=2006|izenburua=Historia del Cargadero de mineral de Melilla|orrialdeak=33-42|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://www.melilla.es/melillaportal/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/1_784_1.pdf|kazeta=Akros: Revista de Patrimonio|alea=5|issn=1579-0959}}</ref><ref name="CHM">{{Cite aldizkari|izenburua=Real decreto 2751/1986, de 5 de diciembre por el que se declara Bien de Interés Cultural, con la categoría de Conjunto Histórico, una zona de la ciudad de Melilla|orrialdeak=1289-1390|data=17 de enero de 1987|url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/01/17/pdfs/A01389-01390.pdf|kazeta=[[Boletín Oficial del Estado]]|alea=15|issn=0212-033X}}</ref>
== Historia ==
1920ko uztailaren eta 1925eko uztailaren artean eraiki zuten [[Gamboa y Domingo|Ganboa eta]] Domingok, Compañía Española de Minas del Rif S.A. enpresaren trenbidea igarotzeko. 1981ean, konpainia, likidazioan, [[Junta del Puerto de Melilla|Melillako Portuko]] Batzarrari utzi zitzaion, Estatuaren Ondareari eman ziona, eta hark, [[Melilla|Melillako Udalari]]. Azken horrek, Javier Gonzalezek, ibilgailuen zirkulaziorako ireki zuen.<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Los puentes de la cemr sobre el río de Oro|abizena1=Narváez López|izena1=Francisco|data=|url=http://www.puertodemelilla.es/images/documentos/historia/Los_puentes_de_la_cemr_sobre_el_rio_de_oro.pdf|kazeta=Memoria anual 2016 Puerto de Melilla|accessdate=13 de febrero de 2017}}</ref> Gaur egun, Antonio Diez etorbidea pasatzen da bertatik.<ref name="CEMR">{{Cite aldizkari|urtea=1985|izenburua=La Compañía Española de Minas del Rif (1907-1984)|orrialdeak=55-74|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Aldaba-1985-5-2050/Documento.pdf|kazeta=Aldaba|alea=5|issn=0213-7925}}</ref><ref name="Cargadero">{{Cite aldizkari|urtea=2006|izenburua=Historia del Cargadero de mineral de Melilla|orrialdeak=33-42|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://www.melilla.es/melillaportal/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/1_784_1.pdf|kazeta=Akros: Revista de Patrimonio|alea=5|issn=1579-0959}}</ref>
2018ko otsailaren 8an hasi ziren konponketa lanak.<ref>{{Cite news|izenburua=Inician las obras de rehabilitación del Puente de los Alemanes|data=8 de febrero de 2018|url=http://www.melillamedia.es/n/9176/inician-las-obras-de-rehabilitacion-del-puente-de-los-alemanes|accessdate=8 de febrero de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Melilla|abizena=Hoy|izenburua=Melilla recupera el Puente de los Alemanes tras 10 meses de obra y 496.000 euros de inversi�n|url=https://www.melillahoy.es/noticia/112883/fomento/melilla-recupera-el-puente-de-los-alemanes-tras-10-meses-de-obra-y-496.000-euros-de-inversion.html|lana=Melilla Hoy|accessdate=16 de diciembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Reabierto el puente de los Alemanes tras una inversión de más de 450.000 €|data=15 de diciembre de 2018|url=https://elfarodemelilla.es/reabierto-puente-alemanes-inversion-mas-450-000-euros/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=16 de diciembre de 2018}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=Ciudad Autónoma de Melilla - FOMENTO REHABILITA EL PUENTE DE LOS ALEMANES Y AMPLIA SUS ACERAS|url=http://www.melilla.es/melillaPortal/contenedor.jsp?seccion=s_fnot_d4_v1.jsp&contenido=27963&nivel=1400&tipo=8&codMenuPN=602&codMenu=610|lana=www.melilla.es|accessdate=23 de enero de 2019}}</ref>
== Deskribapena ==
Harlanduzko bi horma-bularrek eusten diote zubiaren plataformari sareta batekin, biak ere [[Hormigoi armatu|hormigoi]] armatuzkoak alde bakoitzean, trenaren bibrazioei eusteko.<ref name="CEMR">{{Cite aldizkari|urtea=1985|izenburua=La Compañía Española de Minas del Rif (1907-1984)|orrialdeak=55-74|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Aldaba-1985-5-2050/Documento.pdf|kazeta=Aldaba|alea=5|issn=0213-7925}}</ref><ref name="Cargadero">{{Cite aldizkari|urtea=2006|izenburua=Historia del Cargadero de mineral de Melilla|orrialdeak=33-42|abizena1=Sanmartín Solano|izena1=Ginés|url=http://www.melilla.es/melillaportal/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/1_784_1.pdf|kazeta=Akros: Revista de Patrimonio|alea=5|issn=1579-0959}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako eraikinak]]
ozrsdsd1k0tcjbe5wrwprzhp1tr08ny
Adine Riom
0
1219964
10021870
2025-01-03T16:23:17Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Adine Riom''', jaiotzez '''Alexandrine Louise Claudine Broband''' ([[Le Pellerin]], [[1818]]ko [[urriaren 25]]a – [[Nantes]], [[1899]]ko [[abuztuaren 28]]a)<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Pourquoi Adine Riom ?|hizkuntza=fr|url=https://ville-lepellerin.fr/accueil/sorties-loisirs/culture/equipements-culturels/espace-culturel-adine-riom/pourquoi-adine|aldizkaria=Le Pellerin|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, '''''Louise d'Isole''...»
10021870
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Adine Riom''', jaiotzez '''Alexandrine Louise Claudine Broband''' ([[Le Pellerin]], [[1818]]ko [[urriaren 25]]a – [[Nantes]], [[1899]]ko [[abuztuaren 28]]a)<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Pourquoi Adine Riom ?|hizkuntza=fr|url=https://ville-lepellerin.fr/accueil/sorties-loisirs/culture/equipements-culturels/espace-culturel-adine-riom/pourquoi-adine|aldizkaria=Le Pellerin|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, '''''Louise d'Isole''''' eta '''''Comte de Saint-Jean''''' izengoitiz ere ezaguna, [[frantzia]]r [[eleberrigile]], [[poeta]] eta [[Dramagile|antzerkigilea]] izan zen<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=Adine Riom (1818-1899)|hizkuntza=fr|url=https://data.bnf.fr/fr/ark:/12148/cb122050360|aldizkaria=BnF|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Bizitza ==
Alexandrine Broband Le Pellerinen jaio zen 1818ko urriaren 25ean. Bere aita, Louis Broband, [[Pauline Bonaparte]]ren bizkartzaina zen<ref name=":0" />.
22 urte zituela, Alexandre Eugène Riom notario nantestarrarekin ezkondu zen eta Nantesko Delorme bulebarrera joan zen bizitzera<ref name=":0" />. Literatur saloi bat antolatu zuen etxean, eskualdeko idazle asko erakarri zituena: Joseph Rousse, Émile Péhant, Eugène Lambert, Eugène Manuel, Émile Blin, Honoré Broutelle, Louis Tiercelin eta Olivier de Courcuff<ref name=":2">{{erreferentzia|izenburua=Le Pellerin. Qui était Adine Riom ?|hizkuntza=fr|argitaratze-data=2020-01-14|url=https://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/le-pellerin-44640/qui-etait-adine-riom-0a4dab6f-bcc3-4ca7-91a4-811a6d4a339d|aldizkaria=Presse Océan|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Hainbat poesia bilduma argitaratu zituen, Comte de Saint-Jean eta Louise d'Isole izengoitiak erabiliz<ref name=":3">{{erreferentzia|izenburua=Le Pellerin. L’espace culturel baptisé Adine-Riom|hizkuntza=fr|argitaratze-data=2020-02-05|url=https://www.ouest-france.fr/elections/municipales/le-pellerin-l-espace-culturel-baptise-adine-riom-6738030|aldizkaria=Ouest-France|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Garaiko kritikariek, [[Victor Hugo]]k eta [[Alphonse de Lamartine]]k tartean, ondo hartu zuten bere poesia<ref name=":0" />. Hiru eleberri ere idatzi zituen. ''La France littéraire'', ''La Revue contemporain'', ''La Revue de Bretagne et de Vendée'' eta beste hainbat aldizkaritan kolaboratu zuen<ref name=":1" />. 1884an argitaratutako XVII. mendeko bretainiar poeten antologia prestatzean ere parte hartu zuen<ref name=":2" />.
Adine Riom 1899ko abuztuaren 28an hil zen Nantesen<ref name=":3" />. 2020az geroztik, Le Pellerineko kultur espazio batek bere izena darama<ref name=":3" />.
== Lanak ==
<div style="font-size:100%; -moz-column-count:2; column-count:2;">
;Eleberriak
* ''Le serment, ou La Chapelle de Bethléem'' (1855)
* ''Mobiles et zouaves bretons'' (1871)
* ''Michel Marion, épisode de la guerre de l'indépendance bretonne'' (1879)
;Poemak eta antzezlanak
* ''Oscar'' (1850)
* ''Reflets de la lumière'' (1857)
* ''Flux et reflux'' (1859)
* ''Passion'' (1864)
* ''Après l'amour'' (1867)
* ''Merlin'' (1872)
* ''Histoires et légendes bretonnes'' (1873)
* ''Salomon et la reine de Saba, légende orientale'' (1873)
* ''Fleurs du passé'' (1880)
* ''Le Chêne, rêve'' (1880)
* ''Légendes bibliques et orientales'' (1882)
* ''Les Adieux, poésies bretonnes'' (1895)
* ''Les Oiseaux des tournelles''
* ''Les femmes poètes bretonnes''
;Antologia
* ''Anthologie des poètes bretons du 17me siècle'' (1884)
</div>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1818ko|1899ko|Riom, Adine}}
[[Kategoria:Loira Atlantikoa departamenduko jendea]]
[[Kategoria:Frantziako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Frantziako poetak]]
[[Kategoria:Emakume poetak]]
[[Kategoria:Frantziako antzerkigileak]]
[[Kategoria:Emakume antzerkigileak]]
[[Kategoria:Frantsesezko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko Frantziako idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Salonnière]]
[[Kategoria:Nantesen hildakoak]]
cpxtfowbzpszaq7wc7lq7f4ubagd4p6
10021882
10021870
2025-01-03T16:29:07Z
Eliatxo
96586
/* Bizitza */
10021882
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Adine Riom''', jaiotzez '''Alexandrine Louise Claudine Broband''' ([[Le Pellerin]], [[1818]]ko [[urriaren 25]]a – [[Nantes]], [[1899]]ko [[abuztuaren 28]]a)<ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Pourquoi Adine Riom ?|hizkuntza=fr|url=https://ville-lepellerin.fr/accueil/sorties-loisirs/culture/equipements-culturels/espace-culturel-adine-riom/pourquoi-adine|aldizkaria=Le Pellerin|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, '''''Louise d'Isole''''' eta '''''Comte de Saint-Jean''''' izengoitiz ere ezaguna, [[frantzia]]r [[eleberrigile]], [[poeta]] eta [[Dramagile|antzerkigilea]] izan zen<ref name=":1">{{erreferentzia|izenburua=Adine Riom (1818-1899)|hizkuntza=fr|url=https://data.bnf.fr/fr/ark:/12148/cb122050360|aldizkaria=BnF|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Bizitza ==
Alexandrine Broband Le Pellerinen jaio zen 1818ko urriaren 25ean. Bere aita, Louis Broband, [[Pauline Bonaparte]]ren bizkartzaina zen<ref name=":0" />.
22 urte zituela, Alexandre Eugène Riom notario nantestarrarekin ezkondu zen eta Nantesko Delorme bulebarrera joan zen bizitzera<ref name=":0" />. Literatur saloi bat antolatu zuen etxean, eskualdeko idazle asko erakarri zituena: Joseph Rousse, Émile Péhant, Eugène Lambert, Eugène Manuel, Émile Blin, Honoré Broutelle, Louis Tiercelin eta Olivier de Courcuff<ref name=":2">{{erreferentzia|izenburua=Le Pellerin. Qui était Adine Riom ?|hizkuntza=fr|argitaratze-data=2020-01-14|url=https://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/le-pellerin-44640/qui-etait-adine-riom-0a4dab6f-bcc3-4ca7-91a4-811a6d4a339d|aldizkaria=Presse Océan|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Hainbat poesia bilduma argitaratu zituen, Comte de Saint-Jean eta Louise d'Isole izengoitiak erabiliz<ref name=":3">{{erreferentzia|izenburua=Le Pellerin. L’espace culturel baptisé Adine-Riom|hizkuntza=fr|argitaratze-data=2020-02-05|url=https://www.ouest-france.fr/elections/municipales/le-pellerin-l-espace-culturel-baptise-adine-riom-6738030|aldizkaria=Ouest-France|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Garaiko kritikariek, [[Victor Hugo]]k eta [[Alphonse de Lamartine]]k tartean, ondo hartu zuten bere poesia<ref name=":0" />. Hiru eleberri ere idatzi zituen. ''La France littéraire'', ''La Revue contemporain'', ''La Revue de Bretagne et de Vendée'' eta beste hainbat aldizkaritan kolaboratu zuen<ref name=":1" />. 1884an argitaratutako XVII. mendeko bretainiar poeten antologia prestatzean ere parte hartu zuen<ref name=":2" />.
Adine Riom 1899ko abuztuaren 28an hil zen Nantesen<ref name=":3" />. 2020az geroztik, Le Pelleringo kultur espazio batek bere izena darama<ref name=":3" />.
== Lanak ==
<div style="font-size:100%; -moz-column-count:2; column-count:2;">
;Eleberriak
* ''Le serment, ou La Chapelle de Bethléem'' (1855)
* ''Mobiles et zouaves bretons'' (1871)
* ''Michel Marion, épisode de la guerre de l'indépendance bretonne'' (1879)
;Poemak eta antzezlanak
* ''Oscar'' (1850)
* ''Reflets de la lumière'' (1857)
* ''Flux et reflux'' (1859)
* ''Passion'' (1864)
* ''Après l'amour'' (1867)
* ''Merlin'' (1872)
* ''Histoires et légendes bretonnes'' (1873)
* ''Salomon et la reine de Saba, légende orientale'' (1873)
* ''Fleurs du passé'' (1880)
* ''Le Chêne, rêve'' (1880)
* ''Légendes bibliques et orientales'' (1882)
* ''Les Adieux, poésies bretonnes'' (1895)
* ''Les Oiseaux des tournelles''
* ''Les femmes poètes bretonnes''
;Antologia
* ''Anthologie des poètes bretons du 17me siècle'' (1884)
</div>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1818ko|1899ko|Riom, Adine}}
[[Kategoria:Loira Atlantikoa departamenduko jendea]]
[[Kategoria:Frantziako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Emakume eleberrigileak]]
[[Kategoria:Frantziako poetak]]
[[Kategoria:Emakume poetak]]
[[Kategoria:Frantziako antzerkigileak]]
[[Kategoria:Emakume antzerkigileak]]
[[Kategoria:Frantsesezko idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko Frantziako idazleak]]
[[Kategoria:XIX. mendeko emakume idazleak]]
[[Kategoria:Salonnière]]
[[Kategoria:Nantesen hildakoak]]
af4y780olmj3w3qduvq9kvq3h7pgwb1
San Joan Bataiatzailearen kapera (Melilla)
0
1219965
10021874
2025-01-03T16:25:19Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/154482566|Capilla de San Juan Bautista (Melilla)]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021874
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula|image=}}
'''San Joan Bataiatzailearen kapera''' estilo [[Arkitektura neogotiko|neogotiko]] isabeldarreko [[kapera]] da, Melillako laguntza-zentroan dagoena, Espainiako Melilla hiriko [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]], eta Melillako Hiriko multzo historiko artistikoaren zati da, [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|interes kulturaleko ondasuna]].<ref name="CHM">{{Cite aldizkari|izenburua=Real decreto 2751/1986, de 5 de diciembre por el que se declara Bien de Interés Cultural, con la categoría de Conjunto Histórico, una zona de la ciudad de Melilla|orrialdeak=1289-1390|data=17 de enero de 1987|url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/01/17/pdfs/A01389-01390.pdf|kazeta=[[Boletín Oficial del Estado]]|alea=15|issn=0212-033X}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Historia ==
[[Fitxategi:Capilla_de_San_Juan_Bautista,_Melilla.jpg|ezkerrera|thumb|San Joan Bataiatzailearen kapera, Melilla]]
1927an eraiki zen, [[José Pérez Reyna|Jose Perez Reyna]] [[Ingeniaritza militar|ingeniari]] militarraren diseinuaren arabera, eta 1928ko otsailaren 4an bedeinkatu zen.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Deskribapena ==
Harri lokaleko eta adreilu trinkoko harlangaitzezko hormekin eraikita dago.<ref name="Arquitectos">{{Apurtutako esteka|{{Cita libro|apellidos=Bravo Nieto|nombre=Antonio|título=La construcción de una ciudad europea en el contexto norteafricano. Arquitectos e ingenieros en la Melilla Contemporánea|url=http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf|fechaacceso=12 de julio de 2017|año=1996|editorial=Ciudad Autónoma de Melilla Consejería de Cultura, Educación, Juventud y Deporte Universidad de Málaga-SEYER|isbn=84-87291-68-6|ubicación=Málaga|página=661|idioma=Español|capítulo=VI}}|http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
=== Kanpoaldea ===
Fatxada [[Arco plano|arku lau]] batean dagoen ate batez osatuta dago, honen gainean [[kanpai-horma]] bat dago, kanpai batekin, burdinazko [[gurutze]] batekin errematatua.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
=== Herrizaingoa ===
Hiru habearte ditu, erdikoak arku lauak ditu, eta horiek material bereko habeak dituen egurrezko sabai satsu bati eusten diote; habeak albokoak baino zabalagoak eta altuagoak dira. Gurutzaduran kupula izartua duen transeptu bat dute, eta trapezio itxurako burualde batean amaitzen da, [[Arco plano|arku lauen]] gainean.
ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako elizak]]
5m05wwyssz04skp2hv7mpugpywjsox9
10021876
10021874
2025-01-03T16:25:51Z
Bojraiff
169727
10021876
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula|image=}}
'''San Joan Bataiatzailearen kapera''' estilo [[Arkitektura neogotiko|neogotiko]] isabeldarreko [[kapera]] da, Melillako laguntza-zentroan dagoena, Espainiako Melilla hiriko [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]], eta Melillako Hiriko multzo historiko artistikoaren zati da, [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|interes kulturaleko ondasuna]].<ref name="CHM">{{Cite aldizkari|izenburua=Real decreto 2751/1986, de 5 de diciembre por el que se declara Bien de Interés Cultural, con la categoría de Conjunto Histórico, una zona de la ciudad de Melilla|orrialdeak=1289-1390|data=17 de enero de 1987|url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/01/17/pdfs/A01389-01390.pdf|kazeta=[[Boletín Oficial del Estado]]|alea=15|issn=0212-033X}}</ref>
== Historia ==
[[Fitxategi:Capilla_de_San_Juan_Bautista,_Melilla.jpg|ezkerrera|thumb|San Joan Bataiatzailearen kapera, Melilla]]
1927an eraiki zen, [[José Pérez Reyna|Jose Perez Reyna]] [[Ingeniaritza militar|ingeniari]] militarraren diseinuaren arabera, eta 1928ko otsailaren 4an bedeinkatu zen.
== Deskribapena ==
Harri lokaleko eta adreilu trinkoko harlangaitzezko hormekin eraikita dago.<ref name="Arquitectos">{{Apurtutako esteka|{{Cita libro|apellidos=Bravo Nieto|nombre=Antonio|título=La construcción de una ciudad europea en el contexto norteafricano. Arquitectos e ingenieros en la Melilla Contemporánea|url=http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf|fechaacceso=12 de julio de 2017|año=1996|editorial=Ciudad Autónoma de Melilla Consejería de Cultura, Educación, Juventud y Deporte Universidad de Málaga-SEYER|isbn=84-87291-68-6|ubicación=Málaga|página=661|idioma=Español|capítulo=VI}}|http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf}}</ref>
=== Kanpoaldea ===
Fatxada [[Arco plano|arku lau]] batean dagoen ate batez osatuta dago, honen gainean [[kanpai-horma]] bat dago, kanpai batekin, burdinazko [[gurutze]] batekin errematatua.
=== Herrizaingoa ===
Hiru habearte ditu, erdikoak arku lauak ditu, eta horiek material bereko habeak dituen egurrezko sabai satsu bati eusten diote; habeak albokoak baino zabalagoak eta altuagoak dira. Gurutzaduran kupula izartua duen transeptu bat dute, eta trapezio itxurako burualde batean amaitzen da, [[Arco plano|arku lauen]] gainean.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako elizak]]
mth2fyjikmcm1utrxadevyfck6g0piq
Eztabaida:Adine Riom
1
1219966
10021879
2025-01-03T16:27:26Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{Wikiproiektu Emakumeak}}»
10021879
wikitext
text/x-wiki
{{Wikiproiektu Emakumeak}}
ta4vu3saodlopvx79romiqoh8fiwdtr
Espainiako Heroien Monumentua
0
1219967
10021880
2025-01-03T16:27:57Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/162864305|Monumento a los Héroes de España]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021880
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Espainiako Heroien Monumentua''' Espainiako [[Melilla]] hiriko monumentu bat da. [[Espainiako Heroien plaza|Espainiako]] Heroes Plazan dago, hiriko [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]], eta [[Melillako multzo historikoa|Melillako Hiriko Multzo Historiko]] Artistikoaren parte da, [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|Interes Kulturaleko Ondasuna]].<ref name="CHM">{{Cite aldizkari|izenburua=Real decreto 2751/1986, de 5 de diciembre por el que se declara Bien de Interés Cultural, con la categoría de Conjunto Histórico, una zona de la ciudad de Melilla|orrialdeak=1289-1390|data=17 de enero de 1987|url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/01/17/pdfs/A01389-01390.pdf|kazeta=[[Boletín Oficial del Estado]]|alea=15|issn=0212-033X}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Historia ==
Desagertutako "Café La Peña"-ren (ezkerreko alderdietako afiliatu eta jarraitzaileen solasaldi-gunea) lekuan kokatuta, "Espainiako Armada Loriatsua" omentzeko eraiki zen, bereziki Melillako goarnizioa, eta [[1936ko uztailaren 17ko altxamendu militarra Melillan|1936ko uztailaren]] 17ko data. 1941ean eraiki zen, Vicente Maeso Cayuela eskultorearen diseinuaren arabera. Obraren zuzendaritza [[Enrique Nieto Nieto|Enrique Nieto]] y Nieto udal arkitektoaren esku egon zen, eta inaugurazioa 1941eko uztailaren 20an egin zen.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
2015. eta 2016. urteen artean kendu zioten sinbologia [[Francoren diktadura|frankista]], Espainiako Heroes plazaren birmoldaketaren harira.<ref>{{Cite news|izenburua=El proyecto de la plaza Héroes de España se mantendrá peatonal|abizena1=Hoy|izena1=Melilla|url=https://www.melillahoy.es/noticia/65071/medio-ambiente/el-proyecto-de-la-plaza-heroes-de-espana-se-mantendra-peatonal-.html|accessdate=9 de octubre de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Los peatones recuperan espacio en el centro con el cierre al tráfico de Héroes de España|abizena1=Hoy|izena1=Melilla|url=http://www.melillahoy.es/noticia/50422/fomento/los-peatones-recuperan-espacio-en-el-centro-con-el-cierre-al-trafico-de-heroes-de-espana.html|accessdate=9 de octubre de 2018}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Deskribapena ==
Harri zuriz egina dago, eta bost maila eta Melillako armarria duen oinarri bat dituen harmailadi bat ditu. Honen gainean soldadu matxinatua dago morroilodun fusil batekin, [[Bandera|banderari]] eusten dion bitartean. Soldaduaren ondoan lehoi bat dago, eta, horren atzean, San Juan arranoa dago, armarri frankistari eusten.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako eraikinak]]
fenvvo6nqyv6drg8o8vgjjs4i5vg010
10021881
10021880
2025-01-03T16:28:26Z
Bojraiff
169727
10021881
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Espainiako Heroien Monumentua''' Espainiako [[Melilla]] hiriko monumentu bat da. [[Espainiako Heroien plaza|Espainiako]] Heroes Plazan dago, hiriko [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]], eta [[Melillako multzo historikoa|Melillako Hiriko Multzo Historiko]] Artistikoaren parte da, [[Kultura Intereseko Ondasun (Espainia)|Interes Kulturaleko Ondasuna]].<ref name="CHM">{{Cite aldizkari|izenburua=Real decreto 2751/1986, de 5 de diciembre por el que se declara Bien de Interés Cultural, con la categoría de Conjunto Histórico, una zona de la ciudad de Melilla|orrialdeak=1289-1390|data=17 de enero de 1987|url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/01/17/pdfs/A01389-01390.pdf|kazeta=[[Boletín Oficial del Estado]]|alea=15|issn=0212-033X}}</ref>
== Historia ==
Desagertutako "Café La Peña"-ren (ezkerreko alderdietako afiliatu eta jarraitzaileen solasaldi-gunea) lekuan kokatuta, "Espainiako Armada Loriatsua" omentzeko eraiki zen, bereziki Melillako goarnizioa, eta [[1936ko uztailaren 17ko altxamendu militarra Melillan|1936ko uztailaren]] 17ko data. 1941ean eraiki zen, Vicente Maeso Cayuela eskultorearen diseinuaren arabera. Obraren zuzendaritza [[Enrique Nieto Nieto|Enrique Nieto]] y Nieto udal arkitektoaren esku egon zen, eta inaugurazioa 1941eko uztailaren 20an egin zen.
2015. eta 2016. urteen artean kendu zioten sinbologia [[Francoren diktadura|frankista]], Espainiako Heroes plazaren birmoldaketaren harira.<ref>{{Cite news|izenburua=El proyecto de la plaza Héroes de España se mantendrá peatonal|abizena1=Hoy|izena1=Melilla|url=https://www.melillahoy.es/noticia/65071/medio-ambiente/el-proyecto-de-la-plaza-heroes-de-espana-se-mantendra-peatonal-.html|accessdate=9 de octubre de 2018}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Los peatones recuperan espacio en el centro con el cierre al tráfico de Héroes de España|abizena1=Hoy|izena1=Melilla|url=http://www.melillahoy.es/noticia/50422/fomento/los-peatones-recuperan-espacio-en-el-centro-con-el-cierre-al-trafico-de-heroes-de-espana.html|accessdate=9 de octubre de 2018}}</ref>
== Deskribapena ==
Harri zuriz egina dago, eta bost maila eta Melillako armarria duen oinarri bat dituen harmailadi bat ditu. Honen gainean soldadu matxinatua dago morroilodun fusil batekin, [[Bandera|banderari]] eusten dion bitartean. Soldaduaren ondoan lehoi bat dago, eta, horren atzean, San Juan arranoa dago, armarri frankistari eusten.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako eraikinak]]
ofl8mw4sqv0liegl4ccgd5fyd2l36do
Santa Maria Micaela eliza (Melilla)
0
1219968
10021883
2025-01-03T16:30:41Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/164450218|Iglesia de Santa María Micaela (Melilla)]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021883
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}
'''Santa Maria Micaela parrokia-eliza''' [[neorromaniko]] katolikoa da, eta [[Melilla|Melillako]] (Espainia) Gazteen etorbidean dago, [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]].ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Historia ==
[[Maraino Puigdollers]], Eliz Gaietarako zuzendari nagusiaren zuzendaritzapean eraikia, Enrique Atencia eta Guillermo García Pascual arkitektoek eta Roselló kontratista zelestinoak bere Campana 1953ko urtarrilaren 21ean bedeinkatu zuten Manuel Guerrerok, tenpluko parrokoak Malagako Apezpikuaren ordezkaritzan, [[Ángel Herrero Oria|Angel Herrero]] Marokoko Gotzain Jaunak eta Francisco Francisco Francisco [[Francisco Corrales García|Francisco]] José José José José José José José Luis Luis José Luis Luis Luis Luis Luis Luis Luis Llorente Abio García García García García García García García García García García García GarcíaASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Deskribapena ==
Inguruko harriz eta adreilu trinkoz egina dago, horma eta gangetarako.<ref name="Arquitectos">{{Apurtutako esteka|{{Cita libro|apellidos=Bravo Nieto|nombre=Antonio|título=La construcción de una ciudad europea en el contexto norteafricano. Arquitectos e ingenieros en la Melilla Contemporánea|url=http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf|fechaacceso=12 de julio de 2017|año=1996|editorial=Ciudad Autónoma de Melilla Consejería de Cultura, Educación, Juventud y Deporte Universidad de Málaga-SEYER|isbn=84-87291-68-6|ubicación=Málaga|página=661|idioma=español|capítulo=VI}}|http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf}}</ref>ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
=== Kanpoaldea ===
Fatxada nagusiak zirkuluerdiko arkuko ate bat du, [[Pilastra|pilastrak]] dituela alboetan, eta horiek [[Frontoi (arkitektura)|frontoi]] triangeluarreraino eramaten dute. [[Okulu]] bat ere badu, eta ezkerraldean adreiluzko dorre bat, azken gorputzean ikusia, eraikinaren hormen zuriarekin kontraste handia egiten duena.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
=== Herrizaingoa ===
Tenpluak oinplano basilikala du, hiru habearte, erdiko habeartea albokoak baino zabalagoa eta altuagoa. Erdiko habeartea erdi-puntuko arkuen bidez banatzen da, eta, horien bidez, kanoi-ganga bat dago. Ganga horrek arku formeroak ditu, eta okuluak irekitzen dira bertan. Habearte hau [[nartex]] batean hasten da, koru altu bat du gainean eta abside karratu batean amaitzen da.ASDeñfojh apoawhepoaisfpoasiefj aposihsp9ufh aspiu9f haspfoiuahsdfoiasdjfpoasidjf asdpoifj hasdpfoihas poiasdfhpasoduifsdpofih sadpfoihasd oiasdhfsdf adsf
== Erreferentziak ==
<references></references>
== Kanpo loturak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako elizak]]
afx83cs41oa3sqtq3xhhljv05u954lw
10021885
10021883
2025-01-03T16:34:04Z
Bojraiff
169727
10021885
wikitext
text/x-wiki
{{Eraikin infotaula}}'''Santa Maria Micaela parrokia-eliza''' [[neorromaniko]] katolikoa da, eta [[Melilla|Melillako]] (Espainia) Gazteen etorbidean dago, [[Melilla Berria|Zabalgune Modernistan]].
== Historia ==
[[Maraino Puigdollers]], Eliz Gaietarako zuzendari nagusiaren zuzendaritzapean eraikia, Enrique Atencia eta Guillermo García Pascual arkitektoek eta Roselló kontratista zelestinoak bere Campana 1953ko urtarrilaren 21ean bedeinkatu zuten Manuel Guerrerok, tenpluko parrokoak Malagako Apezpikuaren ordezkaritzan, [[Ángel Herrero Oria|Angel Herrero]] Marokoko Gotzain Jaunak eta Francisco Corrales García
== Deskribapena ==
Inguruko harriz eta adreilu trinkoz egina dago, horma eta gangetarako.<ref name="Arquitectos">{{Apurtutako esteka|{{Cita libro|apellidos=Bravo Nieto|nombre=Antonio|título=La construcción de una ciudad europea en el contexto norteafricano. Arquitectos e ingenieros en la Melilla Contemporánea|url=http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf|fechaacceso=12 de julio de 2017|año=1996|editorial=Ciudad Autónoma de Melilla Consejería de Cultura, Educación, Juventud y Deporte Universidad de Málaga-SEYER|isbn=84-87291-68-6|ubicación=Málaga|página=661|idioma=español|capítulo=VI}}|http://www.abravo.es/publicaciones/La%20construccion%20de%20una%20ciudad%20europea%20en%20el%20contexto%20norteafricano.pdf}}</ref>
=== Kanpoaldea ===
Fatxada nagusiak zirkuluerdiko arkuko ate bat du, [[Pilastra|pilastrak]] dituela alboetan, eta horiek [[Frontoi (arkitektura)|frontoi]] triangeluarreraino eramaten dute. [[Okulu]] bat ere badu, eta ezkerraldean adreiluzko dorre bat, azken gorputzean ikusia, eraikinaren hormen zuriarekin kontraste handia egiten duena.
=== Herrizaingoa ===
Tenpluak oinplano basilikala du, hiru habearte, erdiko habeartea albokoak baino zabalagoa eta altuagoa. Erdiko habeartea erdi-puntuko arkuen bidez banatzen da, eta, horien bidez, kanoi-ganga bat dago. Ganga horrek arku formeroak ditu, eta okuluak irekitzen dira bertan. Habearte hau [[nartex]] batean hasten da, koru altu bat du gainean eta abside karratu batean amaitzen da.
== Erreferentziak ==
<references></references>
== Kanpo loturak ==
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Melillako elizak]]
r7zczmmerll66rfm7c7n19nd2jmyp4l
Eduardo de Castro
0
1219969
10021889
2025-01-03T16:36:54Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/159642336|Eduardo de Castro]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021889
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Eduardo de Castro Gonzalez''' (Melilla, 1957ko martxoaren 3a) Espainiako funtzionario publiko eta [[Politikari|politiko]] independentea da, eta [[Melilla|Melillako]] presidente kargua hartu zuen 2019 eta 2023 artean. Ciudadanoseko kide izan zen 2015etik 2021era.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
== Biografia ==
==== Prestakuntza akademikoa ====
Lan-harremanetan diplomatua [[Granadako Unibertsitatea|Granadako Unibertsitatean]], gazte-gaztetatik hasi zen Barne Ministerioan eta [[Melilla|Melillako Udalean]] funtzionario gisa lanean, eta goi-mailako funtzioak izan zituen koordinazio edo zuzendaritza gisa.<ref>{{Cite web|izenburua=Melillense de 62 años diplomado en Relaciones Laborales y funcionario que tuvo la idea de dirigir a Ciudadanos en la ciudad|url=https://www.melillahoy.es/noticia/119893/politica/melillense-de-62-anos-diplomado-en-relaciones-laborales-y-funcionario-que-tuvo-la-idea-de-dirigir-a-ciudadanos-en-la-ciudad-.html|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
==== Ibilbide politikoa ====
2015ean erabaki zuen politikarako jauzia egitea, Ciudadanosen militatzen hasita; 2015eko Melillako Asanblearako hauteskundeetan Ciudadanosen presidentegai hautatu zuten, eta ordezkaritza lortu zuen, bi diputaturekin.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, de trabajar en la cárcel al sillón presidencial de Melilla|data=16 de junio de 2019|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/06/16/5d0657a821efa0ff0d8b45a3.html|lana=ELMUNDO|accessdate=5 de julio de 2019}}</ref>ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
==== Melillako hiri autonomoko presidentea ====
2019ko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan bere alderdiko hautagai gisa errepikatu zuen hiri autonomoko presidentetzarako, eta, alderdi laranjak eserleku bat galdu eta bera Ciudadanoseko diputatu bakar gisa geratu bazen ere Melillako Asanbladan, gobernu berria osatzeko gakoa izan zen. Bi aukera zeuden: lehena, Juan Jose Imbroda berriro hautatzea, hemeretzi urtez [[Melilla|Melillako]] hiriko presidentetza izan ostean, Voxen beharrezko babesa zekarrela; bigarrena, gobernu alternatibo bat osatzea, Melillaren eta PSOEren aldeko Koalizioarekin batera.<ref>{{Cite web|izenburua=El día a día de cómo se ha tejido el nuevo Gobierno para Melilla|data=14 de junio de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/el-dia-a-dia-de-como-se-ha-tejido-el-nuevo-gobierno-para-melilla/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=5 de julio de 2019}}</ref> Juan Jose Imbroda eta Melillako Alderdi Popularrarekin, Melillako Koalizioarekin eta PSOErekin bi aldeko bilerak egin ostean, azken horiek ez zuten gaiaren inguruko jarrera argitu.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, presidente de Melilla|data=15 de junio de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/sesion-investidura-melilla-elige-presidente-elecciones-2019/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=COPE.es|izenburua=Eduardo de Castro, presidente de Melilla: “El PP llevaba 18 años gobernando vendiendo miedo”|data=17 de junio de 2019|url=https://www.cope.es/programas/la-linterna/noticias/eduardo-castro-presidente-melilla-llevaba-anos-gobernando-vendiendo-miedo-20190617_438857|lana=COPE|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
2019ko ekainaren 15ean, Melillako Asanblea eratzean, Juan Jose Imbroda hiri autonomoko presidentetzarako inbestidurara aurkeztu zenean Melilla eta Voxeko Alderdi Popularraren aldeko botoekin, Ciudadanosen boto erabakigarriaren faltan, De Castrok bere hautagaitza aurkeztu zuen hiriko presidente izateko. Melillaren eta PSOEren aldeko botoekin, Melillako hiri autonomoko presidente izendatu zuten.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, de trabajar en la cárcel al sillón presidencial de Melilla|data=16 de junio de 2019|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/06/16/5d0657a821efa0ff0d8b45a3.html|lana=ELMUNDO|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=El único diputado de Cs se convierte en el nuevo presidente de Melilla en una sesión bronca con el PP al grito de traidor|url=https://www.melillahoy.es/noticia/119862/politica/el-unico-diputado-de-cs-se-convierte-en-el-nuevo-presidente-de-melilla-en-una-sesion-bronca-con-el-pp-al-grito-de-traidor-.html|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
2021eko apirilaren 2an, Ciudadanoseko zuzendaritzak jakinarazi zuen joan den martxoaren 30ean alderditik kanporatu zuela Eduardo de Castro, kontratu publikoen adjudikazioan irregulartasunak egin izana ezkutatzeagatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Ciudadanos expulsa al presidente de Melilla por ocultar que estaba imputado|data=2021-04-02|url=https://www.elmundo.es/espana/2021/04/02/6066cc9cfc6c83713a8b459e.html|lana=ELMUNDO|accessdate=2022-06-19}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Berta|abizena=Tena|izenburua=Cs expulsa de sus filas al presidente de Melilla por ocultar que estaba imputado|data=2021-04-02|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2021-04-02/cs-expulsa-a-su-dirigente-y-presidente-de-melilla-por_3018044/|lana=elconfidencial.com|accessdate=2022-06-19}}</ref>ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Bizialdia|1957||Castro, Eduardo de}}
[[Kategoria:Hiritarrak - Hiritargoaren Alderdiko politikariak]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak XXI. mendean]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak XX. mendean]]
[[Kategoria:Granadako Unibertsitateko ikasleak]]
n3n7k5u58t1giq4lkaxdlxy3ad78bta
10021891
10021889
2025-01-03T16:37:57Z
Bojraiff
169727
10021891
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Eduardo de Castro Gonzalez''' (Melilla, 1957ko martxoaren 3a) Espainiako funtzionario publiko eta [[Politikari|politiko]] independentea da, eta [[Melilla|Melillako]] presidente kargua hartu zuen 2019 eta 2023 artean. Ciudadanoseko kide izan zen 2015etik 2021era.
== Biografia ==
==== Prestakuntza akademikoa ====
Lan-harremanetan diplomatua [[Granadako Unibertsitatea|Granadako Unibertsitatean]], gazte-gaztetatik hasi zen Barne Ministerioan eta [[Melilla|Melillako Udalean]] funtzionario gisa lanean, eta goi-mailako funtzioak izan zituen koordinazio edo zuzendaritza gisa.<ref>{{Cite web|izenburua=Melillense de 62 años diplomado en Relaciones Laborales y funcionario que tuvo la idea de dirigir a Ciudadanos en la ciudad|url=https://www.melillahoy.es/noticia/119893/politica/melillense-de-62-anos-diplomado-en-relaciones-laborales-y-funcionario-que-tuvo-la-idea-de-dirigir-a-ciudadanos-en-la-ciudad-.html|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>
==== Ibilbide politikoa ====
2015ean erabaki zuen politikarako jauzia egitea, Ciudadanosen militatzen hasita; 2015eko Melillako Asanblearako hauteskundeetan Ciudadanosen presidentegai hautatu zuten, eta ordezkaritza lortu zuen, bi diputaturekin.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, de trabajar en la cárcel al sillón presidencial de Melilla|data=16 de junio de 2019|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/06/16/5d0657a821efa0ff0d8b45a3.html|lana=ELMUNDO|accessdate=5 de julio de 2019}}</ref>
==== Melillako hiri autonomoko presidentea ====
2019ko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan bere alderdiko hautagai gisa errepikatu zuen hiri autonomoko presidentetzarako, eta, alderdi laranjak eserleku bat galdu eta bera Ciudadanoseko diputatu bakar gisa geratu bazen ere Melillako Asanbladan, gobernu berria osatzeko gakoa izan zen. Bi aukera zeuden: lehena, Juan Jose Imbroda berriro hautatzea, hemeretzi urtez [[Melilla|Melillako]] hiriko presidentetza izan ostean, Voxen beharrezko babesa zekarrela; bigarrena, gobernu alternatibo bat osatzea, Melillaren eta PSOEren aldeko Koalizioarekin batera.<ref>{{Cite web|izenburua=El día a día de cómo se ha tejido el nuevo Gobierno para Melilla|data=14 de junio de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/el-dia-a-dia-de-como-se-ha-tejido-el-nuevo-gobierno-para-melilla/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=5 de julio de 2019}}</ref> Juan Jose Imbroda eta Melillako Alderdi Popularrarekin, Melillako Koalizioarekin eta PSOErekin bi aldeko bilerak egin ostean, azken horiek ez zuten gaiaren inguruko jarrera argitu.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, presidente de Melilla|data=15 de junio de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/sesion-investidura-melilla-elige-presidente-elecciones-2019/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=COPE.es|izenburua=Eduardo de Castro, presidente de Melilla: “El PP llevaba 18 años gobernando vendiendo miedo”|data=17 de junio de 2019|url=https://www.cope.es/programas/la-linterna/noticias/eduardo-castro-presidente-melilla-llevaba-anos-gobernando-vendiendo-miedo-20190617_438857|lana=COPE|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>
2019ko ekainaren 15ean, Melillako Asanblea eratzean, Juan Jose Imbroda hiri autonomoko presidentetzarako inbestidurara aurkeztu zenean Melilla eta Voxeko Alderdi Popularraren aldeko botoekin, Ciudadanosen boto erabakigarriaren faltan, De Castrok bere hautagaitza aurkeztu zuen hiriko presidente izateko. Melillaren eta PSOEren aldeko botoekin, Melillako hiri autonomoko presidente izendatu zuten.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, de trabajar en la cárcel al sillón presidencial de Melilla|data=16 de junio de 2019|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/06/16/5d0657a821efa0ff0d8b45a3.html|lana=ELMUNDO|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=El único diputado de Cs se convierte en el nuevo presidente de Melilla en una sesión bronca con el PP al grito de traidor|url=https://www.melillahoy.es/noticia/119862/politica/el-unico-diputado-de-cs-se-convierte-en-el-nuevo-presidente-de-melilla-en-una-sesion-bronca-con-el-pp-al-grito-de-traidor-.html|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>
2021eko apirilaren 2an, Ciudadanoseko zuzendaritzak jakinarazi zuen joan den martxoaren 30ean alderditik kanporatu zuela Eduardo de Castro, kontratu publikoen adjudikazioan irregulartasunak egin izana ezkutatzeagatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Ciudadanos expulsa al presidente de Melilla por ocultar que estaba imputado|data=2021-04-02|url=https://www.elmundo.es/espana/2021/04/02/6066cc9cfc6c83713a8b459e.html|lana=ELMUNDO|accessdate=2022-06-19}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Berta|abizena=Tena|izenburua=Cs expulsa de sus filas al presidente de Melilla por ocultar que estaba imputado|data=2021-04-02|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2021-04-02/cs-expulsa-a-su-dirigente-y-presidente-de-melilla-por_3018044/|lana=elconfidencial.com|accessdate=2022-06-19}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Bizialdia|1957||Castro, Eduardo de}}
[[Kategoria:Hiritarrak - Hiritargoaren Alderdiko politikariak]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak XXI. mendean]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak XX. mendean]]
[[Kategoria:Granadako Unibertsitateko ikasleak]]
gk7lm5hm5k2knvnyvvcuvtwz7osg9q5
10021897
10021891
2025-01-03T16:43:32Z
Bojraiff
169727
10021897
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Eduardo de Castro Gonzalez''' (Melilla, 1957ko martxoaren 3a) Espainiako funtzionario publiko eta [[Politikari|politiko]] independentea da, eta [[Melilla|Melillako]] presidente kargua hartu zuen 2019 eta 2023 artean. Ciudadanoseko kide izan zen 2015etik 2021era.
== Biografia ==
==== Prestakuntza akademikoa ====
Lan-harremanetan diplomatua [[Granadako Unibertsitatea|Granadako Unibertsitatean]], gazte-gaztetatik hasi zen Barne Ministerioan eta [[Melilla|Melillako Udalean]] funtzionario gisa lanean, eta goi-mailako funtzioak izan zituen koordinazio edo zuzendaritza gisa.<ref>{{Cite web|izenburua=Melillense de 62 años diplomado en Relaciones Laborales y funcionario que tuvo la idea de dirigir a Ciudadanos en la ciudad|url=https://www.melillahoy.es/noticia/119893/politica/melillense-de-62-anos-diplomado-en-relaciones-laborales-y-funcionario-que-tuvo-la-idea-de-dirigir-a-ciudadanos-en-la-ciudad-.html|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>
==== Ibilbide politikoa ====
2015ean erabaki zuen politikarako jauzia egitea, Ciudadanosen militatzen hasita; 2015eko Melillako Asanblearako hauteskundeetan Ciudadanosen presidentegai hautatu zuten, eta ordezkaritza lortu zuen, bi diputaturekin.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, de trabajar en la cárcel al sillón presidencial de Melilla|data=16 de junio de 2019|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/06/16/5d0657a821efa0ff0d8b45a3.html|lana=ELMUNDO|accessdate=5 de julio de 2019}}</ref>
==== Melillako hiri autonomoko presidentea ====
2019ko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan bere alderdiko hautagai gisa errepikatu zuen hiri autonomoko presidentetzarako, eta, alderdi laranjak eserleku bat galdu eta bera Ciudadanoseko diputatu bakar gisa geratu bazen ere Melillako Asanbladan, gobernu berria osatzeko gakoa izan zen. Bi aukera zeuden: lehena, [[Juan José Imbroda|Juan Jose Imbroda]] berriro hautatzea, hemeretzi urtez [[Melilla|Melillako]] hiriko presidentetza izan ostean, Voxen beharrezko babesa zekarrela; bigarrena, gobernu alternatibo bat osatzea, Melillaren eta PSOEren aldeko Koalizioarekin batera.<ref>{{Cite web|izenburua=El día a día de cómo se ha tejido el nuevo Gobierno para Melilla|data=14 de junio de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/el-dia-a-dia-de-como-se-ha-tejido-el-nuevo-gobierno-para-melilla/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=5 de julio de 2019}}</ref> Juan Jose Imbroda eta Melillako Alderdi Popularrarekin, Melillako Koalizioarekin eta PSOErekin bi aldeko bilerak egin ostean, azken horiek ez zuten gaiaren inguruko jarrera argitu.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, presidente de Melilla|data=15 de junio de 2019|url=https://elfarodemelilla.es/sesion-investidura-melilla-elige-presidente-elecciones-2019/|lana=El Faro de Melilla|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|abizena=COPE.es|izenburua=Eduardo de Castro, presidente de Melilla: “El PP llevaba 18 años gobernando vendiendo miedo”|data=17 de junio de 2019|url=https://www.cope.es/programas/la-linterna/noticias/eduardo-castro-presidente-melilla-llevaba-anos-gobernando-vendiendo-miedo-20190617_438857|lana=COPE|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>
2019ko ekainaren 15ean, Melillako Asanblea eratzean, Juan Jose Imbroda hiri autonomoko presidentetzarako inbestidurara aurkeztu zenean Melilla eta Voxeko Alderdi Popularraren aldeko botoekin, Ciudadanosen boto erabakigarriaren faltan, De Castrok bere hautagaitza aurkeztu zuen hiriko presidente izateko. Melillaren eta PSOEren aldeko botoekin, Melillako hiri autonomoko presidente izendatu zuten.<ref>{{Cite web|izenburua=Eduardo de Castro, de trabajar en la cárcel al sillón presidencial de Melilla|data=16 de junio de 2019|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/06/16/5d0657a821efa0ff0d8b45a3.html|lana=ELMUNDO|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=El único diputado de Cs se convierte en el nuevo presidente de Melilla en una sesión bronca con el PP al grito de traidor|url=https://www.melillahoy.es/noticia/119862/politica/el-unico-diputado-de-cs-se-convierte-en-el-nuevo-presidente-de-melilla-en-una-sesion-bronca-con-el-pp-al-grito-de-traidor-.html|accessdate=17 de junio de 2019}}</ref>
2021eko apirilaren 2an, Ciudadanoseko zuzendaritzak jakinarazi zuen joan den martxoaren 30ean alderditik kanporatu zuela Eduardo de Castro, kontratu publikoen adjudikazioan irregulartasunak egin izana ezkutatzeagatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Ciudadanos expulsa al presidente de Melilla por ocultar que estaba imputado|data=2021-04-02|url=https://www.elmundo.es/espana/2021/04/02/6066cc9cfc6c83713a8b459e.html|lana=ELMUNDO|accessdate=2022-06-19}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Berta|abizena=Tena|izenburua=Cs expulsa de sus filas al presidente de Melilla por ocultar que estaba imputado|data=2021-04-02|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2021-04-02/cs-expulsa-a-su-dirigente-y-presidente-de-melilla-por_3018044/|lana=elconfidencial.com|accessdate=2022-06-19}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Bizialdia|1957||Castro, Eduardo de}}
[[Kategoria:Hiritarrak - Hiritargoaren Alderdiko politikariak]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak XXI. mendean]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak XX. mendean]]
[[Kategoria:Granadako Unibertsitateko ikasleak]]
gfy0pbzqgphpggs297era1ankp9ot2t
1-noneno
0
1219970
10021890
2025-01-03T16:37:18Z
Inaki Irazabalbeitia
137256
artikulua sortu
10021890
wikitext
text/x-wiki
'''1-Nonenoa''' [[Konposatu organiko|konposatu organikoa]] da, C<sub>9</sub>H<sub>18</sub> formula duena, [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] familiakoa eta [[Alkeno|alkenoen]] klasekoa. [[Noneno|Nonenoaren]] [[Isomero|isomeroetako]] bat da. Likido kolorge sukoia eta gasolina usainekoa da. Uretan disolbaezina da, baina disolbagarria alkoholetan. Narritagarria da<ref>{{Erreferentzia|abizena=PubChem|izenburua=1-Nonene|hizkuntza=en|url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/31285|aldizkaria=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
{{Konposatu kimiko infotaula}}
== Sintesia ==
1-Noneno purua prestatu nahi bada, [[SHOP prozesu|SHOP]] alkenoetatik edo [[Azido oleiko|azido oleikoaren]] moduko lehengai berriztagarrietatik abiatu behar da<ref>{{Erreferentzia|izena=John F.|abizena=Lorenc|izenburua=Alkylphenols|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|abizena2=Lambeth|abizena3=Scheffer|izena2=Gregory|izena3=William|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|aldizkaria=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology|isbn=978-0-471-23896-6|doi=10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erabilera ==
1-Nonenoak [[Fenol|fenolarekin]] erreakzionatzen du [[Nonilfenol|nonilfenolak]] emateko, zeintzuk [[surfaktante]] gisa usatzen den [[Nonilfenol etoxilato|nonilfenol etoxilatoak]] prestatzeko baliatzen diren.
== Erreferentziak ==
jay3i7mtdcklajm3g0clkcx7bo7e9iq
10021892
10021890
2025-01-03T16:38:17Z
Inaki Irazabalbeitia
137256
10021892
wikitext
text/x-wiki
'''1-Nonenoa''' [[Konposatu organiko|konposatu organikoa]] da, C<sub>9</sub>H<sub>18</sub> formula duena, [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] familiakoa eta [[Alkeno|alkenoen]] klasekoa. [[Noneno|Nonenoaren]] [[Isomero|isomeroetako]] bat da. Likido kolorge sukoia eta gasolina usainekoa da. Uretan disolbaezina da, baina disolbagarria alkoholetan. Narritagarria da<ref>{{Erreferentzia|abizena=PubChem|izenburua=1-Nonene|hizkuntza=en|url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/31285|aldizkaria=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
{{Konposatu kimiko infotaula}}
== Sintesia ==
1-Noneno purua prestatu nahi bada, [[SHOP prozesu|SHOP]] alkenoetatik edo [[Azido oleiko|azido oleikoaren]] moduko lehengai berriztagarrietatik abiatu behar da<ref>{{Erreferentzia|izena=John F.|abizena=Lorenc|izenburua=Alkylphenols|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|abizena2=Lambeth|abizena3=Scheffer|izena2=Gregory|izena3=William|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|aldizkaria=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology|isbn=978-0-471-23896-6|doi=10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erabilera ==
1-Nonenoak [[Fenol|fenolarekin]] erreakzionatzen du [[Nonilfenol|nonilfenolak]] emateko, zeintzuk [[surfaktante]] gisa usatzen den [[Nonilfenol etoxilato|nonilfenol etoxilatoak]] prestatzeko baliatzen diren.
== Erreferentziak ==
<references />{{Autoritate kontrola}}
o1e391lm0xbp7rthv6fbzfytt8xfwqm
Juan José Imbroda
0
1219971
10021895
2025-01-03T16:40:27Z
Bojraiff
169727
«[[:es:Special:Redirect/revision/162652813|Juan José Imbroda]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021895
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Juan Jose Imbroda Ortiz''' (Melilla, 1944ko ekainaren 24a) Alderdi Popularreko politikari espainiarra da, [[Melilla|Melillako]] presidentea 2023ko uztailetik. Aurretik, 2000 eta 2019 urteen artean izan zen. Barruti horretan ere [[Espainiako Senatua|senatari]] izan zen. Javier Imbroda [[saskibaloi]] entrenatzaile eta [[Andaluzia|Andaluziako]] [[Hezkuntza]] eta [[Kirol]] kontseilari izandakoaren anaia da.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
== Ibilbide politikoa ==
Unión de Centro Democraticako zerrendetan aukeratua izan zen eta Melillako Udaleko lehen alkateordea eta bozeramailea izan zen 1979 eta 1983 urteen artean. 1985ean Unión del Pueblo Melillense sortu ondoren, 1987ko udal hauteskundeetan zinegotzi aukeratu zuten. [[Melillako Autonomia Estatutua]] onartu ondoren, Melillako Asanbleako diputatu aukeratu zuten 1995ean eta 1999an.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
2000. urtean Melillako Hiri Autonomoko presidente izatera pasa zen, bere alderdiak, une horretan Melillako Herriaren Batasunak, Alderdi Popularrarekin eta PSOErekin batera, Melillaren aldeko Koalizioa alderdiko Mustafa Aberchan orduko presidentearen aurka zentsura-mozio bat aurkeztu ondoren. Urte horretan bertan, Melillako Herriaren Batasunaren eta Alderdi Popularraren arteko koalizioan [[Espainiako Senatua|senatari]] hautatu zuten. Koalizio bereko zerrendaburua izan zen 2003an, eta gehiengo osoarekin hautatu zuten berriro presidente.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
2003an bere alderdia, Unión del Pueblo Melillense, behin betiko sartu zen Melillako Alderdi Popularrean, eta ordutik bertako presidentea da.
2003tik 2011ra Melillako Asanbladarako hauteskundeak irabazi zituen gehiengo absolutuarekin, 2015eko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan gehiengo absolutua galdu eta Askatasuneko Alderdi Popularrarekin ituna egin behar izan zuen arte, azkenean Melillako Alderdi Popularrak berak irentsiko zuena.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
2019ko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan hauteskundeak irabazi zituen, baina botoak eta eserlekuak galdu zituen, eta, ondorioz, ezin izan zuen berriro aukeratu. Melillaren, PSOEren eta Ciudadanosen aldeko koalizioak gobernu alternatiboa aurkeztea lortu zuen, Juan Jose Imbroda eta Alderdi Popularra alderditik kanpo utzita, hiri autonomoan 19 urtez agintean egon eta gero.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
=== Melillako mugan istiluak eta Imbrodako iruzkin polemikoa ===
2014ko otsailean Saharaz hegoaldeko etorkin ugari sartu ziren Melillako mugako hesia saltatuz. Ondorioz, 150 etorkin sartu ziren hiri autonomoan, eta CETIra (Etorkinen Aldi Baterako Egonaldi Zentrora) eraman zituzten. [[Guardia Zibila|Guardia Zibilak]] mugan egindako operazioak kritika ugari jaso zituen, etorkinak gomazko bolekin tiro eginda hartu zituztelako eta asko modu laburtuan kanporatu zituztelako. Imbroda [[Guardia Zibila|Guardia]] Zibilaren jardunaren defentsan atera zen, eta atzerritartasun legea aldatzeko eskatu zuen. Haren adierazpenak polemika iturri izan ziren: "Guardia Zibilak ezin badu jardun, jar ditzagun azafatak mugan, harrera batzorde gisa".{{Erref behar}}ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
=== Melillako hiri autonomoko alkate-lehendakaria ===
2019ko ekainaren 15ean, Juan Jose Imbroda, hiri autonomoko presidente gisa 19 urtez egon ondoren, seigarren agintaldi bat berrautatzeko hautagai zenean, bere alderdi propioaren, Melillako Alderdi Popularraren eta VOXen aldeko botoekin, badirudi Ciudadanoseko diputatu bakarra abstenitu egingo zela.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
Melillako Asanblada eratzeko orduan ezustea saltatzen zen, [[Eduardo de Castro]] Ciudadanoseko hautagaiak inbestidurarako hautagaitza aurkezten baitzuen, Imbroda eta Melillako Alderdi Popularra ezustean harrapatuta. Bere aldeko botoekin, Ciudadanosen, Melillaren Aldeko Koalizioaren eta PSOEren diputatu bakarra, [[Eduardo de Castro]] izendatu zuten hiri autonomoko presidente, Imbrodari eta Melillako Alderdi Popularrari lekua kenduz.ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
Egun horretan bertan, Melillako PPren egoitzan emandako prentsaurreko batean, Imbrodak uko egin zion Melillako Asanbladako diputatu aktari, eta [[Eduardo de Castro]] "transfugatzat" jo zuen.<ref>{{Cite news|izenburua=Imbroda renuncia al acta en Melilla y tacha de "tránsfuga" a su sucesor|egilea=|data=15 de junio de 2019|url=https://theobjective.com/espana/2019-06-15/imbroda-renuncia-al-acta-en-melilla-y-tacha-de-transfuga-a-su-sucesor/|accessdate=}}</ref>
2023an PPk M-28ko Melillako hauteskundeak irabazi zituen gehiengo absolutuarekin, eta Juan Jose Imbroda aukeratu zuten Melillako presidente, gehiengo osoz, PPren 14 botoekin eta Fatima Mohamed Kaddur diputatu cepemistaren ezusteko abstentzioarekin.<ref>{{Cite news|izenburua=El 'popular' Juan José Imbroda es elegido presidente de Melilla por mayoría absoluta|egilea=|data=07 de julio de 2023|url=https://www.rtve.es/noticias/20230707/juan-jose-imbroda-elegido-presidente-melilla/2451545.shtml|accessdate=}}</ref> Melillako PPko presidentearen hautaketa hasiera batean aurreikusitakoa baino 20 egun geroago izan zen (ekainaren 17an), CPMk Hauteskunde Batzordean eta Andaluziako Justizia Auzitegi Nagusian (TSJA) aurkeztutako helegiteek huts egin ostean; horietan, hauteskundeak errepikatzea eskatzen zuen, posta bidezko botoan ustez izandako irregulartasunengatik.<ref>{{Cite news|izenburua=La mitad del voto por correo en Melilla queda sin efecto el 28M en medio de la presunta trama de compra de votos|egilea=|data=26 de mayo de 2023|url=https://www.rtve.es/noticias/20230526/voto-correo-melilla-elecciones-28m/2447658.shtml|accessdate=}}</ref>ASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsdASDoj ewpoejaspofj apoijsadpoasjdpsodf`sofij adsfoijasd fpoasifasdopf hasdfoi jasdfopasjdfpoasdfh asdpof hasdfoihsfpoishdfpaosdfj asdopfija sdfsd
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat}}
* [https://web.archive.org/web/20070930181614/http://www.senado.es/legis8/senadores/biografia/233.html Ficha biográfica en la web del Senado]
* [https://www.senado.es/web/expedientdocblobservlet?legis=14&id=1031 Credencial acreditativa de su condición de Senador electo por la circunscripción de Melilla.]{{Oinordekotza}}{{Bizialdia|1944||Imbroda Ortiz, Juan Jose}}
[[Kategoria:Erreferentzia behar duten adierazpenak dauzkaten artikuluak]]
[[Kategoria:Melillarrak]]
n2m40qq77vo9v2bphcryqastor5z0b4
10021896
10021895
2025-01-03T16:42:31Z
Bojraiff
169727
10021896
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Juan Jose Imbroda Ortiz''' (Melilla, 1944ko ekainaren 24a) Alderdi Popularreko politikari espainiarra da, [[Melilla|Melillako]] presidentea 2023ko uztailetik. Aurretik, 2000 eta 2019 urteen artean izan zen. Barruti horretan ere [[Espainiako Senatua|senatari]] izan zen. Javier Imbroda [[saskibaloi]] entrenatzaile eta [[Andaluzia|Andaluziako]] [[Hezkuntza]] eta [[Kirol]] kontseilari izandakoaren anaia da.
== Ibilbide politikoa ==
Unión de Centro Democraticako zerrendetan aukeratua izan zen eta Melillako Udaleko lehen alkateordea eta bozeramailea izan zen 1979 eta 1983 urteen artean. 1985ean Unión del Pueblo Melillense sortu ondoren, 1987ko udal hauteskundeetan zinegotzi aukeratu zuten. [[Melillako Autonomia Estatutua]] onartu ondoren, Melillako Asanbleako diputatu aukeratu zuten 1995ean eta 1999an.
2000. urtean Melillako Hiri Autonomoko presidente izatera pasa zen, bere alderdiak, une horretan Melillako Herriaren Batasunak, Alderdi Popularrarekin eta PSOErekin batera, Melillaren aldeko Koalizioa alderdiko Mustafa Aberchan orduko presidentearen aurka zentsura-mozio bat aurkeztu ondoren. Urte horretan bertan, Melillako Herriaren Batasunaren eta Alderdi Popularraren arteko koalizioan [[Espainiako Senatua|senatari]] hautatu zuten. Koalizio bereko zerrendaburua izan zen 2003an, eta gehiengo osoarekin hautatu zuten berriro presidente.
2003an bere alderdia, Unión del Pueblo Melillense, behin betiko sartu zen Melillako Alderdi Popularrean, eta ordutik bertako presidentea da.
2003tik 2011ra Melillako Asanbladarako hauteskundeak irabazi zituen gehiengo absolutuarekin, 2015eko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan gehiengo absolutua galdu eta Askatasuneko Alderdi Popularrarekin ituna egin behar izan zuen arte, azkenean Melillako Alderdi Popularrak berak irentsiko zuena.
2019ko Melillako Asanbladarako hauteskundeetan hauteskundeak irabazi zituen, baina botoak eta eserlekuak galdu zituen, eta, ondorioz, ezin izan zuen berriro aukeratu. Melillaren, PSOEren eta Ciudadanosen aldeko koalizioak gobernu alternatiboa aurkeztea lortu zuen, Juan Jose Imbroda eta Alderdi Popularra alderditik kanpo utzita, hiri autonomoan 19 urtez agintean egon eta gero.
=== Melillako mugan istiluak eta Imbrodako iruzkin polemikoa ===
2014ko otsailean Saharaz hegoaldeko etorkin ugari sartu ziren Melillako mugako hesia saltatuz. Ondorioz, 150 etorkin sartu ziren hiri autonomoan, eta CETIra (Etorkinen Aldi Baterako Egonaldi Zentrora) eraman zituzten. [[Guardia Zibila|Guardia Zibilak]] mugan egindako operazioak kritika ugari jaso zituen, etorkinak gomazko bolekin tiro eginda hartu zituztelako eta asko modu laburtuan kanporatu zituztelako. Imbroda [[Guardia Zibila|Guardia]] Zibilaren jardunaren defentsan atera zen, eta atzerritartasun legea aldatzeko eskatu zuen. Haren adierazpenak polemika iturri izan ziren: "Guardia Zibilak ezin badu jardun, jar ditzagun azafatak mugan, harrera batzorde gisa".{{Erref behar}}
=== Melillako hiri autonomoko alkate-lehendakaria ===
2019ko ekainaren 15ean, Juan Jose Imbroda, hiri autonomoko presidente gisa 19 urtez egon ondoren, seigarren agintaldi bat berrautatzeko hautagai zenean, bere alderdi propioaren, Melillako Alderdi Popularraren eta VOXen aldeko botoekin, badirudi Ciudadanoseko diputatu bakarra abstenitu egingo zela.
Melillako Asanblada eratzeko orduan ezustea saltatzen zen, [[Eduardo de Castro]] Ciudadanoseko hautagaiak inbestidurarako hautagaitza aurkezten baitzuen, Imbroda eta Melillako Alderdi Popularra ezustean harrapatuta. Bere aldeko botoekin, Ciudadanosen, Melillaren Aldeko Koalizioaren eta PSOEren diputatu bakarra, [[Eduardo de Castro]] izendatu zuten hiri autonomoko presidente, Imbrodari eta Melillako Alderdi Popularrari lekua kenduz.
Egun horretan bertan, Melillako PPren egoitzan emandako prentsaurreko batean, Imbrodak uko egin zion Melillako Asanbladako diputatu aktari, eta [[Eduardo de Castro]] "transfugatzat" jo zuen.<ref>{{Cite news|izenburua=Imbroda renuncia al acta en Melilla y tacha de "tránsfuga" a su sucesor|egilea=|data=15 de junio de 2019|url=https://theobjective.com/espana/2019-06-15/imbroda-renuncia-al-acta-en-melilla-y-tacha-de-transfuga-a-su-sucesor/|accessdate=}}</ref>
2023an PPk M-28ko Melillako hauteskundeak irabazi zituen gehiengo absolutuarekin, eta Juan Jose Imbroda aukeratu zuten Melillako presidente, gehiengo osoz, PPren 14 botoekin eta Fatima Mohamed Kaddur diputatu cepemistaren ezusteko abstentzioarekin.<ref>{{Cite news|izenburua=El 'popular' Juan José Imbroda es elegido presidente de Melilla por mayoría absoluta|egilea=|data=07 de julio de 2023|url=https://www.rtve.es/noticias/20230707/juan-jose-imbroda-elegido-presidente-melilla/2451545.shtml|accessdate=}}</ref> Melillako PPko presidentearen hautaketa hasiera batean aurreikusitakoa baino 20 egun geroago izan zen (ekainaren 17an), CPMk Hauteskunde Batzordean eta Andaluziako Justizia Auzitegi Nagusian (TSJA) aurkeztutako helegiteek huts egin ostean; horietan, hauteskundeak errepikatzea eskatzen zuen, posta bidezko botoan ustez izandako irregulartasunengatik.<ref>{{Cite news|izenburua=La mitad del voto por correo en Melilla queda sin efecto el 28M en medio de la presunta trama de compra de votos|egilea=|data=26 de mayo de 2023|url=https://www.rtve.es/noticias/20230526/voto-correo-melilla-elecciones-28m/2447658.shtml|accessdate=}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{Commonskat}}
* [https://web.archive.org/web/20070930181614/http://www.senado.es/legis8/senadores/biografia/233.html Ficha biográfica en la web del Senado]
* [https://www.senado.es/web/expedientdocblobservlet?legis=14&id=1031 Credencial acreditativa de su condición de Senador electo por la circunscripción de Melilla.]{{Oinordekotza}}{{Bizialdia|1944||Imbroda Ortiz, Juan Jose}}
[[Kategoria:Erreferentzia behar duten adierazpenak dauzkaten artikuluak]]
[[Kategoria:Melillarrak]]
41zcgv7jwe8s6o851tz96yjljlmgfvi
Yvette Cauchois
0
1219972
10021901
2025-01-03T16:58:43Z
Lurdeswiki
108042
«[[:es:Special:Redirect/revision/162573500|Yvette Cauchois]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021901
wikitext
text/x-wiki
{{Pertsona infotaula}}
'''Yvette Cauchois''' (frantsesez ahoskatzea: /ivō koabsolutwa/ () [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) frantziar fisikaria izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten. [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean. 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean. Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.
== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ==
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen. Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen. Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen. 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Horia Hulubei]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Christiane Bonnelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Bizialdia|1908|1999|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
k1l3w8g6mjxxrsyn565vxa44328t6am
10021902
10021901
2025-01-03T16:59:38Z
Lurdeswiki
108042
10021902
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' (frantsesez ahoskatzea: /ivō koabsolutwa/ () [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) frantziar fisikaria izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten. [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean. 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean. Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.
== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ==
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen. Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen. Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen. 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Horia Hulubei]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Christiane Bonnelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
32kyr0hw7008omu2ps4yr0pzcy2aabc
10021925
10021902
2025-01-03T17:19:38Z
Lurdeswiki
108042
10021925
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" />
== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ==
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Horia Hulubei]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Christiane Bonnelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
8c72zvk8gmmadoyf6ndrmyg7kn7hry2
10021926
10021925
2025-01-03T17:21:23Z
Lurdeswiki
108042
10021926
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" />
== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ==
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Horia Hulubei]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Christiane Bonnelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Emakume fisikariak]]
[[Kategoria:Emakume ikertzaileak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
n54szzyar6piq9xoc2sn9t3jd12evll
10021927
10021926
2025-01-03T17:24:04Z
Lurdeswiki
108042
10021927
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
[[Fitxategi:Solvay conference 1951 g.jpg|thumb|Bruselan 1951ko Fisikari buruzko Solvay Konferentzia; Cauchois eserita dago, hirugarren ezkerretik hasita.]]
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" />
== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ==
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Horia Hulubei]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Christiane Bonnelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Emakume fisikariak]]
[[Kategoria:Emakume ikertzaileak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
8wb05yftgfl69jf48re76zxp1bcfpcn
10021928
10021927
2025-01-03T17:25:13Z
Lurdeswiki
108042
10021928
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
[[Fitxategi:Solvay conference 1951 g.jpg|thumb|Bruselan 1951ko Fisikari buruzko Solvay Konferentzia; Cauchois eserita dago, hirugarren ezkerretik hasita.]]
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" />
=== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ===
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Horia Hulubei]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Christiane Bonnelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Emakume fisikariak]]
[[Kategoria:Emakume ikertzaileak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
rzgzj6tc82efcyagqafbe8sqe17ptf3
10021930
10021928
2025-01-03T17:27:08Z
Lurdeswiki
108042
10021930
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.
[[Fitxategi:Solvay conference 1951 g.jpg|thumb|Bruselan 1951ko Fisikari buruzko Solvay Konferentzia; Cauchois eserita dago, hirugarren ezkerretik hasita.]]
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik. 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" />
=== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ===
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Emakume fisikariak]]
[[Kategoria:Emakume ikertzaileak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
8bcny0wm4mg1qmvz0emamaafifhw1re
10022009
10021930
2025-01-03T18:48:26Z
Lurdeswiki
108042
10022009
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Yvette Cauchois, física|hizkuntza=es|data=2016-12-19|url=https://mujeresconciencia.com/2016/12/19/yvette-cauchois-fisica/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Solvay conference 1951 g.jpg|thumb|Bruselan 1951ko Fisikari buruzko Solvay Konferentzia; Cauchois eserita dago, hirugarren ezkerretik hasita.]]
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Yvette Cauchois, de la espectroscopía de rayos X a la utilización del sincrotrón|hizkuntza=es|data=2019-09-03|url=https://mujeresconciencia.com/2019/09/03/yvette-cauchois-de-la-espectroscopia-de-rayos-x-a-la-utilizacion-del-sincrotron/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, eta Edmond Bauerren lekua hartu zuen laborategiaren ardura hartzeko.<ref name=":5" />
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik.<ref name=":4" /> 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois-ek laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
=== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ===
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Emakume fisikariak]]
[[Kategoria:Emakume ikertzaileak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
ear81pkgwkmd0rhvowe7m0v1w036vbs
10022015
10022009
2025-01-03T18:56:17Z
Lurdeswiki
108042
10022015
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}{{Lanean|Lurdeswiki}}
'''Yvette Cauchois''' ([[Paris]], [[1908|1908ko]] [[Abenduaren 19|abenduaren 19a]] - [[1999|1999ko]] [[Azaroaren 19|azaroaren 19a]]) [[frantziar]] [[Fisikari|fisikaria]] izan zen, [[X izpi|X izpien]] [[Espektroskopia|espektroskopiari]] eta X izpien optikari egindako ekarpenengatik eta [[Sinkrotroi|sinkrotroiaren]] Europako ikerketan aitzindaria izateagatik ezaguna.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Yvette Cauchois, física|hizkuntza=es|data=2016-12-19|url=https://mujeresconciencia.com/2016/12/19/yvette-cauchois-fisica/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
[[Fitxategi:Solvay conference 1951 g.jpg|thumb|Bruselan 1951ko Fisikari buruzko Solvay Konferentzia; Cauchois eserita dago, hirugarren ezkerretik hasita.]]
== Hezkuntza ==
Cauchois Parisen joan zen eskolara, eta [[Parisko Unibertsitatea|Sorbonan]] egin zituen graduaurreko ikasketak. 1928ko uztailean lortu zuen fisika-zientzietako titulua. Ondoren, graduondoko ikasketak egin zituen Kimika Fisikoko Laborategian, Zientziarako Funts Nazionalaren beka baten laguntzarekin. 1933an [[Doktorego|doktoretza]] eman zioten bereizmen handiko X izpien analisirako kristal kurbatuen erabilerari buruz egindako lanagatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Karrera akademikoa ==
Doktoretza-ikasketak amaitu ondoren, Cauchois [[Jean Perrin|Jean Perrinen]] laborategiko ikerketa-laguntzaile izendatu zuten [[CNRS|Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunean (CNRS)]]. 1937an ikertzaile elkartua izan zen, eta urte berean, Palais de la Découverte (Aurkikuntzaren Jauregia) abian jarri zuen.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Cauchois Yvette « Parcours des Sciences|hizkuntza=fr-FR|url=https://parcoursdessciences.fr/ressources/des-savants-des-scientifiques/cauchois-yvette/|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Marta Macho|abizena=Stadler|izenburua=Yvette Cauchois, de la espectroscopía de rayos X a la utilización del sincrotrón|hizkuntza=es|data=2019-09-03|url=https://mujeresconciencia.com/2019/09/03/yvette-cauchois-de-la-espectroscopia-de-rayos-x-a-la-utilizacion-del-sincrotron/|aldizkaria=Mujeres con ciencia|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
1938ko urtarrilean, Cauchois Parisko Zientzia Fakultateko Kimika Fisikoko Laborategiko buru izendatu zuten.<ref name=":1" /> [[Bigarren Mundu Gerra]] hasi zenean, Cauchoisek laborategian jarraitu zuen, ikasketa-buru gisa, Jean Perrinek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] ihes egin behar izan zuenean.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=European women in chemistry|argitaletxea=Weinheim, Germany : Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA|data=2011|url=https://archive.org/details/europeanwomeninc0000unse|isbn=978-3-527-32956-4|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1945ean, Frantziaren Askapenak Louis Dunoyer de Segonzac kargugabetzea ekarri zuenean, Cauchois Sorbonako [[katedradun]] izendatu zuten. 1954an Fisika Kimikoko katedraren ardura hartu zuen, Edmond Bauerren lekua hartuz.<ref name=":5" />
Ikertzaileen kopuruak laborategian zegoen espazioa gainditzen zuela, Cauchoisek Kimika Zentroa sortu zuen [[Orsay|Orsayn]] 1960an. Hamar urtez zuzendu zuen erakundea, eta, aldi berean, Sorbonan jarraitu zuen lanean. 1971n Sorbona banandu ondoren, [[Pierre eta Marie Curie Unibertsitatea|Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean]] sartu zen.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Cauchois Frantziako Kimika Fisikoko Elkartearen buru izan zen 1975-1978 bitartean. Hori egiten zuen bigarren emakumea izan zen, [[Marie Curie|Marie Curieren]] atzetik.<ref name=":4" /> 1978tik 1983an erretiroa hartu zuen arte, Cauchois irakasle [[Emeritu|emeritua]] izan zen Pierre eta Marie Curie Unibertsitatean.<ref name=":1" /> Cauchois laborategiko ikerketa aktiboa egiten ari zen 1992. urtera arte (83 urte). Bere bizitzan zehar 200 argitalpen baino gehiago egin zituen, eta gaur egun ere aipatzen dira.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=CWP at physics.UCLA.edu // Yvette Cauchois|url=http://cwp.library.ucla.edu/Phase2/Cauchois,_Yvette@871234567.html|aldizkaria=cwp.library.ucla.edu|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
=== X izpiei eta kristalei buruzko ikerketa ===
1930eko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek X izpien espektrometro berri baten oinarrizko printzipioak ezarri zituen. Espektrometro horrek, erabiltzen erraza izateaz gain, bereizmen handia zuen, Braggen legea betez. Espektrometro mota berriak bere izena jaso zuen, eta 1934tik gas isuriak eta multipletak behatzeko erabili zuen. Teknika berria mundu osoan erabili zen [[X izpi|X izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] aztertzeko eta erradiazioen ikerketan aurrerapen handiak eragin zituen. Kristalek islatutako erradiazioa erabili zuen materialen egitura elektronikoa aztertzeko.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
Cauchoisek sistematikoki aztertu zituen [[Metal astun|metal astunen]] eta [[Aktinido|aktinidoen]] X izpien [[Igorpen-espektro|igorpen-espektroak.]] 1936an, Cauchoisek eta Horia Hulubeik ziurtatu zuten [[Astato|taula periodikoaren 85. elementua]] aurkitu zutela X izpien bidezko analisien bidez, eta ondorengo ikerketak egin eta 1939an argitaratu zituzten. McTaggart-ekin 1948an [[Zirkonio|Zirkonioaren]] eta [[Hafnio|Hafnioaren]] X izpien xurgapen diferentziala zehaztu zuen. Cauchoisek, [[Sonia Cotelle|Sonia Cotellek]] eta Hulubeik [[polonio]] eta [[Neptunio|neptunioaren]] presentzia frogatu zuten, eta Cauchois aitzindaria izan zen elementu transuranikoen espektroen azterketan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nina|abizena=Byers|izenburua="Chapter 20: Yvette Cauchois (1908-1999)" Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Williams|izena2=Gary|data=2006-08-17|url=https://books.google.es/books?id=CQeKFG01s-oC&redir_esc=y|isbn=978-0-521-82197-1|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Cauchoisek [[Astrofisika|astrofisikarekiko]] zuen lilurak X izpi estralurtarren erradiazioa aztertzera eraman zuen, bereziki [[Eguzkia|Eguzkiaren]] X izpien espektroa, [[Misil|misilekin]] egindako esperimentuen bidez. 1970ean Cauchoisek Eguzkiaren X izpietako irudiak ekoitzi zituen.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
=== Sinkrotroia eta Eguzkiari buruzko ikerketa ===
1962tik aurrera, Cauchoisek ikerketa-programa bat abiarazi zuen Laboratori Nazionali di Frascati-n, Istituto Superiore di Sanitàrekin lankidetzan, sinkrotroia ikertzeko aukerak aztertzeko. Europan, materiaren propietateak ulertzeko iturri gisa sinkrotroian biratzen duten elektroiek igorritako erradiazioaren potentzialaz ohartu zen lehen pertsona izan zen.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, Cauchoisek bere esperimentuak egin zituen LUREn (Laboratoire pour l 'utilisation des radiations électromagnétiques, Erradiazio elektromagnetikoak erabiltzeko laborategia).
== Bizitza pertsonala eta heriotza ==
Cauchoisek interes berezia zuen gazteei eta behartsuei laguntzeko. Poesia eta musika ere gustuko zituen, eta pianista trebea izan zen.<ref name=":0" /> Bârsanako monasterioko apaiz batekin bildu eta berarekin gai erlijiosoak eztabaidatu ondoren, Cauchoisek [[Eliza Ortodoxoa|erlijio ortodoxoan]] bataiatzea erabaki zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Destinul fabulos al lui Yvette Cauchois, savanta franceză care a iubit doi fizicieni români, s-a botezat ortodox la 86 ani şi a dorit să moară în România|hizkuntza=ro|data=2016-07-27|url=https://adevarul.ro/stiri-locale/constanta/destinul-fabulos-al-lui-yvette-cauchois-savanta-1725240.html|aldizkaria=adevarul.ro|sartze-data=2025-01-03}}</ref> 1999an [[Errumania|Errumaniako]] [[Maramures|Maramuresera]] joan zen 90 urterekin, eta han bataiatu zuten. Cauchoisek [[Bronkitis|bronkitisa]] hartu zuen bidaia horretan, eta Parisera itzuli eta egun batzuetara hil zen. Bârsana monasterioan lurperatuta dago, eta hari utzi zizkion bere ondasunak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christiane|abizena=Bonnelle|izenburua=Yvette Cauchois|orrialdeak=88–89|data=2001-04-01|url=https://pubs.aip.org/physicstoday/article/54/4/88/411653/Yvette-Cauchois|aldizkaria=Physics Today|alea=4|zenbakia=54|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.1372125|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak ==
* Société Chimique de France-ren ''Ancel saria'' (1933).
* [[Frantziako Zientzien Akademia|Frantziako Zientzien Akademiaren]] ''Henri Becquerel saria'' (1935).
* Frantziako Zientzien Akademiak emandako ''Gizbal-Baral saria'' (10.000 franko) (1936).
* Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren (Frantzia) ''Henry de Jouvenel Saria'' jarduera zientifiko desinteresatuari (10.000 franko) (1938).
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Jerome Ponti saria'' (1942)
* Frantziako Zientzien Akademiaren ''Triossi Saria'' (1946)''.''
* ''Palma Akademikoen Ordenako komandantea.''
* ''[[Ohorezko Legioa|Ohorezko Legioko ofiziala]].''
* ''Merezimenduaren Ordena Nazionaleko ofiziala.''
* ''Espektroskopiaren Txekoslovakiar Elkartearen domina'' (1974)
* The Optical Society-ko kidea (1974).
* ''Parisko Unibertsitatearen urrezko domina'' (1987).
* Bukaresteko Unibertsitateko ''[[Honoris causa|honoris causa doktorea]]'' (1993).<ref name=":2" />
* Cauchoisen izena [[Gif-sur-Yvette|Gif-sur-Yvetteko]] Moulon unibertsitate eremu berriko kale bati eta [[Tomblaine|Tomblaineko]] ([[Meurthe eta Mosela|Meurthe-et-Moselle]]) kale bati eman zioten.
== Ikus, gainera ==
* [[Jean Perrin]]
* [[Sonia Cotelle]]
* [[Marie Curie]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}{{Bizialdia|1908ko|1999ko|Cauchois, Yvette}}
[[Kategoria:Parisen hildakoak]]
[[Kategoria:Paristarrak]]
[[Kategoria:Emakume fisikariak]]
[[Kategoria:Emakume ikertzaileak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
20e7mk0kccsgn5gqcgeyknkpu8cs05i
Tripropileno
0
1219973
10021904
2025-01-03T16:59:55Z
Inaki Irazabalbeitia
137256
artikulua sortu
10021904
wikitext
text/x-wiki
'''Tripropilenoa''' [[Konposatu organiko|konposatu organikoa]] da, C<sub>9</sub>H<sub>18</sub> formula duena, [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] familiako eta [[Alkeno|alkenoen]] klasekoa. [[Noneno|Nonenoaren]] isomeroetako bat da. Likido kolorge sukoia da. [[Ur|Uretan]] disolbaezina da, baina [[Disolbagarritasun|disolbagarria]] [[Alkohol|alkoholetan]]. [[Narritadura|Narritagarria]] da<ref>{{Erreferentzia|abizena=PubChem|izenburua=1-Propene, trimer|hizkuntza=en|url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/26374|aldizkaria=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
{{Konposatu kimiko infotaula}}
[[Propeno|Propilenoaren]] [[Trimero|trimerizazioz]] lortzen da, [[Azido fosforiko|azido fosforikoak]] [[Katalisi|katalizatutako]] erreakzio baten bidez.
Tripropileno komertziala poprenoaren isomeroen nahastea da usuki.
Tripropilenoak [[Fenol|fenolarekin]] erreakzionatzen du [[Nonilfenol|nonilfenolak]] emateko, zeintzuk [[surfaktante]] gisa usatzen den [[Nonilfenol etoxilato|nonilfenol etoxilatoak]] prestatzeko baliatzen diren<ref>{{Erreferentzia|izena=John F.|abizena=Lorenc|izenburua=Alkylphenols|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|abizena2=Lambeth|abizena3=Scheffer|izena2=Gregory|izena3=William|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|aldizkaria=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology|isbn=978-0-471-23896-6|doi=10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
n8kgydy0l7ic75vjenbe95fzk9sz45h
10021906
10021904
2025-01-03T17:01:48Z
Inaki Irazabalbeitia
137256
irudia sartu
10021906
wikitext
text/x-wiki
'''Tripropilenoa''' [[Konposatu organiko|konposatu organikoa]] da, C<sub>9</sub>H<sub>18</sub> formula duena, [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] familiako eta [[Alkeno|alkenoen]] klasekoa. [[Noneno|Nonenoaren]] isomeroetako bat da. Likido kolorge sukoia da. [[Ur|Uretan]] disolbaezina da, baina [[Disolbagarritasun|disolbagarria]] [[Alkohol|alkoholetan]]. [[Narritadura|Narritagarria]] da<ref>{{Erreferentzia|abizena=PubChem|izenburua=1-Propene, trimer|hizkuntza=en|url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/26374|aldizkaria=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
[[Fitxategi:PropyleneTrimer.png|ezkerrera|thumb|Tripropilenoa]]
{{Konposatu kimiko infotaula}}
[[Propeno|Propilenoaren]] [[Trimero|trimerizazioz]] lortzen da, [[Azido fosforiko|azido fosforikoak]] [[Katalisi|katalizatutako]] erreakzio baten bidez.
Tripropileno komertziala poprenoaren isomeroen nahastea da usuki.
Tripropilenoak [[Fenol|fenolarekin]] erreakzionatzen du [[Nonilfenol|nonilfenolak]] emateko, zeintzuk [[surfaktante]] gisa usatzen den [[Nonilfenol etoxilato|nonilfenol etoxilatoak]] prestatzeko baliatzen diren<ref>{{Erreferentzia|izena=John F.|abizena=Lorenc|izenburua=Alkylphenols|argitaletxea=John Wiley & Sons, Ltd|hizkuntza=en|abizena2=Lambeth|abizena3=Scheffer|izena2=Gregory|izena3=William|data=2003|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|aldizkaria=Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology|isbn=978-0-471-23896-6|doi=10.1002/0471238961.0112112512151805.a01.pub2|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Erreferentziak ==
<references />{{Autoritate kontrola}}
tayv1x3fo3lk6ofaq2920n577w2b5b2
Thyde Monnier
0
1219974
10021905
2025-01-03T17:01:01Z
Joseintx
116015
«[[:fr:Special:Redirect/revision/217044648|Thyde Monnier]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021905
wikitext
text/x-wiki
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
{{Commentaire biblio|''Les Franches Montagnes'' est réédité en 2 tomes sous le titre ''Filles du feu''
::* tome I : ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
::* tome II : ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea ]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik. Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen du.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zen arte. Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, zauritu egin zuten eta Thydek senarra zaintzera joan behar izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu, eta emaztea utzi zuen. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|San Rafael]] eta [[Bandòu|Bandolen]] bizitzera joan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, 53 urte zituela, [[Manosque|Manosquen]], Pierre Magnan, Gionoren 18 urteko laguna, seduzitu zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=L'aube insolite: roman|argitaletxea=Denoël|orrialdeak=16-32 (hitzaurrea)|hizkuntza=fr|data=1998|isbn=978-2-207-24704-4|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Bertan, Magnanek bere lehen eleberria idatzi zuen, ''L'Aube insolite'', hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua<ref name=":0" /> eta Monnierrek bere ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabiliko zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
{{Biografia infotaula automatikoa}}
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
<references />
=== Bibliografia ===
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
=== Kanpo estekak ===
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
b8975ybzntydb0x6ws1qws66e5hip1b
10021915
10021905
2025-01-03T17:08:50Z
Joseintx
116015
10021915
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik. Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen du.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zen arte. Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, zauritu egin zuten eta Thydek senarra zaintzera joan behar izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu, eta emaztea utzi zuen. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|San Rafael]] eta [[Bandòu|Bandolen]] bizitzera joan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, 53 urte zituela, [[Manosque|Manosquen]], Pierre Magnan, Gionoren 18 urteko laguna, seduzitu zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=L'aube insolite: roman|argitaletxea=Denoël|orrialdeak=16-32 (hitzaurrea)|hizkuntza=fr|data=1998|isbn=978-2-207-24704-4|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Bertan, Magnanek bere lehen eleberria idatzi zuen, ''L'Aube insolite'', hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua<ref name=":0" /> eta Monnierrek bere ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabiliko zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
<references />
=== Bibliografia ===
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
=== Kanpo estekak ===
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
g1vrgirixlrjkhhsrcr1u0be3opxyck
10021917
10021915
2025-01-03T17:12:23Z
Joseintx
116015
/* Erreferentziak */
10021917
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik. Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen du.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zen arte. Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, zauritu egin zuten eta Thydek senarra zaintzera joan behar izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu, eta emaztea utzi zuen. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|San Rafael]] eta [[Bandòu|Bandolen]] bizitzera joan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, 53 urte zituela, [[Manosque|Manosquen]], Pierre Magnan, Gionoren 18 urteko laguna, seduzitu zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=L'aube insolite: roman|argitaletxea=Denoël|orrialdeak=16-32 (hitzaurrea)|hizkuntza=fr|data=1998|isbn=978-2-207-24704-4|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Bertan, Magnanek bere lehen eleberria idatzi zuen, ''L'Aube insolite'', hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua<ref name=":0" /> eta Monnierrek bere ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabiliko zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
=== Bibliografia ===
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
=== Kanpo estekak ===
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
pews2cgutnyziitkonq04yj26a4octs
10021919
10021917
2025-01-03T17:13:48Z
Joseintx
116015
/* 1930eko hamarkada */
10021919
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik. Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen du.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zen arte. Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, zauritu egin zuten eta Thydek senarra zaintzera joan behar izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu, eta emaztea utzi zuen. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|San Rafael]] eta [[Bandòu|Bandolen]] bizitzera joan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, 53 urte zituela, [[Manosque|Manosquen]], Pierre Magnan, Gionoren 18 urteko laguna, seduzitu zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda.<ref name=":0" /> Bertan, Magnanek bere lehen eleberria idatzi zuen, ''L'Aube insolite'', hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua<ref name=":0" /> eta Monnierrek bere ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabiliko zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
=== Bibliografia ===
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
=== Kanpo estekak ===
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
oku1emz2wq8kygiwn0znh8n1ax9qfgn
10021921
10021919
2025-01-03T17:16:53Z
Joseintx
116015
/* Bibliografia */
10021921
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik. Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen du.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zen arte. Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, zauritu egin zuten eta Thydek senarra zaintzera joan behar izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu, eta emaztea utzi zuen. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|San Rafael]] eta [[Bandòu|Bandolen]] bizitzera joan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, 53 urte zituela, [[Manosque|Manosquen]], Pierre Magnan, Gionoren 18 urteko laguna, seduzitu zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda.<ref name=":0" /> Bertan, Magnanek bere lehen eleberria idatzi zuen, ''L'Aube insolite'', hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua<ref name=":0" /> eta Monnierrek bere ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabiliko zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
== Bibliografia ==
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
ik31t781dwbi0x4lo857ucq98n8a1k6
10021929
10021921
2025-01-03T17:26:47Z
Joseintx
116015
10021929
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik.<ref>{{erreferentzia|izena=Antonius|abizena=Lux|urtea=1963|izenburua=Große Frauen der Weltgeschichte. Tausend Biographien in Wort und Bild|argitaletxea=Sebastian Lux Verlag|orrialdea=362|argitaratze-lekua=München}}</ref> Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen zuen.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zen arte. Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, zauritu egin zuten eta Thydek senarra zaintzera joan behar izan zuen.<ref name=":1" /> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu, eta emaztea utzi zuen. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|San Rafael]] eta [[Bandòu|Bandolen]] bizitzera joan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, 53 urte zituela, [[Manosque|Manosquen]], Pierre Magnan, Gionoren 18 urteko laguna, seduzitu zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda.<ref name=":0" /> Bertan, Magnanek bere lehen eleberria idatzi zuen, ''L'Aube insolite'', hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua<ref name=":0" /> eta Monnierrek bere ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabiliko zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
== Bibliografia ==
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
rbg1kjgq3q6axhzhj5a1de3sfgukulz
10021961
10021929
2025-01-03T17:53:41Z
Joseintx
116015
/* Ezkontza */
10021961
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik.<ref>{{erreferentzia|izena=Antonius|abizena=Lux|urtea=1963|izenburua=Große Frauen der Weltgeschichte. Tausend Biographien in Wort und Bild|argitaletxea=Sebastian Lux Verlag|orrialdea=362|argitaratze-lekua=München}}</ref> Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen zuen.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zenean, Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, senarra zauritu zuten eta Thydek zaintzera joan behar izan zuen.<ref name=":1" /> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu zen, emaztea alde batera utzita zuelarik. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|Saint-Rafaël-en]] eta [[Bandòu|Bandòu-n]] bizi izan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, [[Manosque|Manosquen]], Monnierrek, 53 urte zituela, Pierre Magnan seduzitu zuen. Magnan Gionoren laguna zen, eta 18 urte besterik ez zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda, [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten.<ref name=":0" /> Bertan, Magnanek ''L'Aube insolite'' idatzi zuen, bere lehen eleberria, hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua.<ref name=":0" /> Monnierrek ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabili zuen Magnanen liburua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
== Bibliografia ==
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
p5lxecblfdryscrjkqc14s9kpnlb6dj
10021962
10021961
2025-01-03T17:54:17Z
Joseintx
116015
[[Kategoria:Emakume idazleak]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021962
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik.<ref>{{erreferentzia|izena=Antonius|abizena=Lux|urtea=1963|izenburua=Große Frauen der Weltgeschichte. Tausend Biographien in Wort und Bild|argitaletxea=Sebastian Lux Verlag|orrialdea=362|argitaratze-lekua=München}}</ref> Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen zuen.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zenean, Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, senarra zauritu zuten eta Thydek zaintzera joan behar izan zuen.<ref name=":1" /> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu zen, emaztea alde batera utzita zuelarik. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|Saint-Rafaël-en]] eta [[Bandòu|Bandòu-n]] bizi izan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, [[Manosque|Manosquen]], Monnierrek, 53 urte zituela, Pierre Magnan seduzitu zuen. Magnan Gionoren laguna zen, eta 18 urte besterik ez zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda, [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten.<ref name=":0" /> Bertan, Magnanek ''L'Aube insolite'' idatzi zuen, bere lehen eleberria, hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua.<ref name=":0" /> Monnierrek ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabili zuen Magnanen liburua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
== Bibliografia ==
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
518t2ms95zlrsndc0o8j4mild01u1w1
10021963
10021962
2025-01-03T17:55:05Z
Joseintx
116015
[[Kategoria:Frantziako feministak]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10021963
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}'''Thyde Monnier''', '''Mathilde Monnier''' idazle izenaz, ([[Marseilla]], [[1887|1887ko]] [[Ekainaren 23|ekainaren 23a]] - [[Niza]], [[1967|1967ko]] [[Urtarrilaren 18|urtarrilaren 18a]]) idazle eta [[Feminismo|feminista]] frantsesa izan zen.
== Biografia ==
=== Haurtzaroa eta ikasketak ===
[[Fitxategi:Marseille.L'hôtel_Roux_de_Corse,lycée_Montgrand(2).jpg|thumb|Marseillako Montgrand Bigarren Hezkuntzako Ikastetxea |ezkerrera|187x187px]]
Mathilde Monnier [[Marseilla|Marseillan]] jaio zen, Rome kaleko 36. zenbakian. Gurasoak merkatariak zituen.
Ikasle garaian ere poemak idazteko eta marrazteko zaletasuna adierazten zuen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref> Montgrand Institutuko ikaslea izan zen, baina 1897an utzi behar izan zuen ''Le Corset de Satin'' dendan lan egiteko (Pierre Puget [[margolari]] eta [[arkitekto]] frantsesaren etxean, Rome kalean, Marseillan). Denda amarena den, eta bertan kortse-egile lanbidea ikasi zuen.
Garai horretan, ''Marie'' ''Routier'' izeneko bere lehen antzezlana idatzi zuen. 1906an, bere lehen saria, [[poesia]] sari bat, lortu zuen [[Frédéric Mistral|Mistral]] idazle okzitaniarraren omenez idatzitako [[soneto]] batengatik.<ref>{{erreferentzia|izena=Antonius|abizena=Lux|urtea=1963|izenburua=Große Frauen der Weltgeschichte. Tausend Biographien in Wort und Bild|argitaletxea=Sebastian Lux Verlag|orrialdea=362|argitaratze-lekua=München}}</ref> Horrez gain, Monnierrek zenbait aldizkaritan kolaboratzen zuen.
=== Ezkontza ===
1910ean, Maurice Pourchier bere nebaren lagunarekin ezkondu zenean, Thydek denda utzi zuen, eta bikotea [[Alaug|Allauch-era]] joan zen bizitzera, Marseilla hiriaren erdigunetik 12 kilometrora dagoen [[Proventza|Proventzako]] herrira. 1914an, Maurice mobilizatu zuten. Hurrengo urtean, senarra zauritu zuten eta Thydek zaintzera joan behar izan zuen.<ref name=":1" /> Gizonak pneumonia hartu zuen, baina, nahiz eta emaztea bere zaintzaz arduratu, ez zion inongo esker onik adierazi. Sendatu ahala, futbolarekiko bere grinan murgildu zen, emaztea alde batera utzita zuelarik. 1915ean, bikotea Canton Rouge-ra joan zen bizitzera.
1924an, ''Cette vieille romance'' argitaratu zuen, eta, 1926an, ''Mon bel été''.
1927an, bikotekideek liskar bortitz bat izan zuten. Thydek, orduan, etxea utzi eta dibortziatu egin zen. Urte berean, ahiztaren lagun bat ezagutu zuen, 25 urteko gazte bat (berak, orduan, 40 urte zituen).
=== 1930eko hamarkada ===
1932an, Monnier berriro ezkondu zen. Senar-emazteak [[Saint-Raphaël|Saint-Rafaël-en]] eta [[Bandòu|Bandòu-n]] bizi izan ziren. Gero, Frantzia osoan zehar bidaiatu ziren denbora luzez, 1940an dibortziatu ziren arte. Idazleak izan zituen bi ezkontza esperientzietatik ondorio [[Feminismo|feminista]] atera zuen: sexu askapenik egon ezean ezinezkoa da benetako askatasuna lortzea. Bere bibliografian jarrera hori defendatzen duten bi liburu daude, eta beren tituluak esanguratsuak dira: ''De l'homme à la femme''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Review of DE L'HOMME A LA FEMME|hizkuntza=en|data=1954|url=https://www.jstor.org/stable/44596329|aldizkaria=Revue des Deux Mondes (1829-1971)|issn=0035-1962|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta ''La Dernière Esclave''<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La dernière esclave|argitaletxea=la Fontaine|hizkuntza=fr|data=1957|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460388n|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
1936an, Thyde Monnierrek poesia librearen saria lortu zuen ''Or moi, bateau perdu'' poemagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Or moi, bateau perdu..., poèmes...|data=1936|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460426c|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Urte berean, [[Allauch]] kantonamenduko nekazari xumeen bizitza irudikatzen duen bere lehen nobela, ''La Rue courte'', argitaratu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=La Rue courte : roman|argitaletxea=B. Grasset|data=1937|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb352149064|edizioa=4e ed|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Hari esker, 1937an Prix Cazes saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=|izenburua=Palmarès du prix Cazes-Brasserie Lipp|hizkuntza=fr|data=2024-04-12|url=http://www.lalettredulibraire.fr/Palmar%C3%A8s-du-prix-Cazes-Brasserie-Lipp|aldizkaria=www.lalettredulibraire.fr|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta nolabaiteko ospea lortu zuen (Allauch herriko kale batek bere izena darama)<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>. Nobelan, bere ideia feministak garatu zituen, ezkontzan izandako esperientzia oinarri hartuta. Eleberriko akzioa Allauchen, bere lehen senarrarekin bizi izan zen herri zaharrean, gertatzen da batez ere. Thyderen ustez, ezkontzaren instituzioan gertatzen den senarraren dominazioak emaztearentzako egoera jasanezina dakar ondoriotzat.
1937an ''Grand-Cap'' liburua argitaratu eta, horrela, hasiera eman zion ''Les Desmichels'' izeneko eleberri-sortari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 1 : Grand Cap - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-1--Grand-Cap/163699|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Zazpi liburuz osaturiko bilduma horretan, Monnierrek [[Proventza|Proventzako]] herri-bizitzaren [[kronika]] egin zuen, kultura proventzarrean oso erroturik zegoen eta [[Frantses|hizkuntza frantsesa]] [[Proventzera|proventzeraz]] blaiturik zuen bizimodu tradizionala deskribatuz.<ref name=":0" /> ''Les Desmichels'' Monnierren lanik ezagunena da. 1974tik 1976ra bitartean ''Nans le berger'' izeneko telebista egokitzapena izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nans le berger|argitaletxea=Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF)|data=1974-05-06|url=https://www.imdb.com/fr/title/tt0167671/|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
=== Bigarren mundu gerran ===
1939ko irailean, eskaera idatzia egin zuen bere lagun [[Jean Giono]] idazlea aska zezaten, [[Munduko Bigarren Gerra|gerra-garaian]] [[Bakezaletasun|bakearen aldeko jarrera]] egotzita espetxeratuta baitzegoen Saint-Laurent-eko gotorlekuan. Horrez gain, familiaren abokatua ere bidali zion bere defentsan lagundu zezan.
1940ko azaroan, [[Manosque|Manosquen]], Monnierrek, 53 urte zituela, Pierre Magnan seduzitu zuen. Magnan Gionoren laguna zen, eta 18 urte besterik ez zuen. Elkarrekin bizi izan ziren hamar urtez. 1943tik Frantziaren Askapenera arte, Monnierrek gazteari lagundu zion, [[Saint-Pierre-d'Allevard|Saint-Pierre-d'Allevard-era]] eramanda, [[Frantziaren okupazio alemaniarra Bigarren Mundu Gerran|naziek]] frantsesei inposaturiko derrigorrezko lan-zerbitzuari (STO) iskin egiten.<ref name=":0" /> Bertan, Magnanek ''L'Aube insolite'' idatzi zuen, bere lehen eleberria, hango nekazariek eta [[Maki (Frantziako Erresistentzia)|makiek]] inspiratua.<ref name=":0" /> Monnierrek ''Le Vin et le Sang'' nobelaren eszenatoki gisa erabili zuen Magnanen liburua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thyde|abizena=Monnier|izenburua=Le vin et le sang : roman|argitaletxea=R. Julliard|data=1946|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb32460435b|sartze-data=2025-01-02}}</ref> Pierre Magnanek 1990eko ''Pour saluer Giono'' liburuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Pour saluer Giono|argitaletxea=Denoël|hizkuntza=fr|data=1990|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb353455271|isbn=978-2-207-23804-2|sartze-data=2025-01-02}}</ref> eta 2004ko ''Un monstre sacré''<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre|abizena=Magnan|izenburua=Un monstre sacré : récit|argitaletxea=Gallimard|hizkuntza=fr|data=2006|url=https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40210600p|zenbakia=4411|isbn=978-2-07-032585-6|sartze-data=2025-01-02|serie=Collection Folio}}</ref> kontakizun autobiografikoan Thyde Monnierrekin izan zuen harremanaz hitz egin zuen.
1941ean, ''Nans le berger'' liburuak, ''Les Desmichels'' bildumaren hirugarrenak, 'Prix La Guilde du Livre' saria irabazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta 1944an 'Prix Lucien Tisserant' saria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les Desmichels, tome 3 : Nans le Berger - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-Les-Desmichels-tome-3--Nans-le-Berger/169811|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
=== Gerra ostean ===
Thyde Monnierrek hainbat saio eta antzezlan bat idatzi zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thyde Monnier (auteur de Madame Roman)|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>, eta baita ''Moi'', lau liburukiz osaturiko memoria-liburua<ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Lanavère|izenburua=Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://francearchives.gouv.fr/fr/pages_histoire/267980589|aldizkaria=FranceArchives|sartze-data=2025-01-02}}</ref>.
[[Niza|Nizako]] gainetan bizi zen, Cimiez bizitegi-auzoan, 'L'oiseau chanteur' landetxean. Bertan [[Henry de Montherlant|Montherlant]], [[Jean Cocteau|Cocteau]] eta beste idazle batzuk hartzen zituen.
L'oiseau chanteur-en bere azken liburua eta nobela historiko bakarra idatzi zuen: ''La Ferme des quatre reines''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Ferme des quatre reines - Thyde Monnier|hizkuntza=fr|url=https://www.babelio.com/livres/Monnier-La-Ferme-des-quatre-reines/366558|aldizkaria=Babelio|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
Hainbat sari jaso zituen, tartean Victor Margueritte saria eta Frantziako Akademiaren saria. [[Goncourt Akademia|Goncourt Akademian]] [[Colette|Coletteren]] oinordeko izatea eskaini zioten, baina berak uko egin zion, nahiago baitzuen [[Niza|Nizan]] geratu, Cimiez auzoan. Hantxe hil zen 1967ko urtarrilaren 18an, hirurogeita hemeretzi urte zituela. [[Marseilla|Marseillan]] dago lurperatuta, berak nahi bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Renée|abizena=Dray-Bensousan|urtea=2012|izenburua=Dictionnaire des Marseillaises|argitaletxea=Gaussen Association Les femmes et la ville|orrialdea=397|hizkuntza=fr|data=2012|argitaratze-lekua=Marseilla|isbn=978-2-35698-049-6|sartze-data=2024-12-26}}</ref>
== Lanak ==
=== Eleberriak ===
==== ''Les Desmichels'' saila ====
* tome I : ''Grand-Cap'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: J'ai lu 206. zk., 1964 ; berrargitalpena: Presses pocket 1431. zk., 1977
* tome II : ''Le Pain des pauvres'', Grasset, 1938 ; berrargitalpena:: J'ai lu 210-211. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1432. zk., 1977
* tome III: ''Nans le berger'', La Guilde du Livre, 1942 ; berrargitalpena: J'ai lu 218-219. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1433. zk., 1977 - Prix Lucien Tisserant (1944) de l'[[Frantses Akademia|Académie française]]<ref>{{Cite web|izenburua=Prix Lucien Tisserant|url=http://www.academie-francaise.fr/prix-lucien-tisserant|accessdate=26 août 2018}}.</ref>.
* tome IV : ''La Demoiselle'', Julliard, 1944 ; berrargitalpena: J'ai lu 222-223. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1434. zk., 1977
* tome V : ''Travaux'', Julliard, 1945 ; berrargitalpena: J'ai lu 231-232. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1435. zk., 1977
* tome VI : ''Le Figuier stérile'', Julliard, 1947 ; berrargitalpena: J'ai lu 237-238. zk., 1965 ; berrargitalpena: Presses pocket 1436. zk., 1977
* tome VII : ''Les Forces vives'', Julliard, 1948 ; berrargitalpena: Presses pocket 1437. zk., 1977
==== ''Petites destinées'' saila ====
* tome I : ''La Rue courte'', Grasset, 1937 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 2278. zk., 1967 ; berrargitalpena: Grasset, <span>« Les Cahiers rouges »</span> bilduma, 267. zk., 1998
* tome II : ''Annonciata'', Grasset, 1939
* tome III : ''Cœur'', Plon, 1951 ; berrargitalpena: Dites, <span>« J'ai lu »</span> bilduma, 46. zk., 1959
==== ''Pierre Pacaud'' saila ====
* tome I : ''Fleuve'', Éditions du Milieu du Monde, 1942 ; berrargitalpena: LGF, <span>« Le Livre de poche »</span> bilduma, 143-144. zk., 1955
* tome II : ''Barrage d'Arvillard'', Éditions du Milieu du Monde, 1946
* tome III : ''Pourriture de l'homme'', Éditions du Milieu du Monde, 1949
* tome IV : ''Largo'', Éditions du Milieu du Monde, 1954
==== ''Moi'' saila ====
* tome I : ''Faux départ'', Éditions du Rocher, 1949
* tome II : ''La Saison des amours'', Éditions du Rocher, 1950
* tome III : ''Sur la corde raide'', Éditions du Rocher, 1951
* tome IV : ''Jetée aux bêtes'', Éditions du Rocher, 1955
==== ''L'Huile vierge'' saila ====
* tome I : ''L'Huile vierge'', Arthème Fayard, 1952
* tome II : ''Le Déjeuner sur l'herbe'', Arthème Fayard, 1953
* tome III : ''Retour aux îles'', Arthème Fayard, 1954
==== ''Les Franches Montagnes'' saila ====
* tome I : ''La Combe'', Plon, 1949
* tome II : ''Ingrattière'', Plon, 1950
* tome III : ''Le Grand Courbe'', Plon, 1954
* tome IV : ''Image du parfait bonheur'', Plon, 1954
* tome V : ''Éternellement'', Plon, 1956
''Les Franches Montagnes'' bi liburukitan berrargitaratu zituzten ''Filles du feu'' izenburuarekin:
* tome I: ''Elle sème le vent'', Plon, 1967
* tome II: ''Elle récolte la tempête'', Plon, 1967
==== Beste eleberri batzuk ====
* ''La Veuve aux yeux verts'' ([[Polizia-eleberri|polizia-eleberria]]), Éditions Gutenberg, 1945
* ''Le Vin et le Sang'', Julliard, <span>« Sequana »</span> bilduma, 1946
* ''Permission d'être heureux'', Gallimard, 1952
* ''La Désirade'', Arthème Fayard, 1956
* ''La Dernière Esclave'', Éditions de la Fontaine, 1956
* ''Madame Roman'', Arthème Fayard, 1957
* ''Je ne suis pas des vôtres'', Arthème Fayard, 1958
* ''Les Cinq Doigts de la main'', Arthème Fayard, 1959
* ''La Graine'', Bernard Grasset, 1962
* ''La Ferme des quatre reines'' ([[Eleberri historiko|eleberri historikoa]]), Plon, 1963
* ''J'ai joué le jeu'', Julliard, 1963
=== Poesia ===
* ''Cette vieille romance'', Éditions des Tablettes, 1923
* ''Or moi, bateau perdu...'', Albert Messein, 1936
* ''Amour de la vie'', Jean Cassariniren [[Litografia|litografiekin]], 1948
=== Narrazio laburren bilduma ===
* ''Il n'y a plus d'harmonicas'', Éditions des Quatre Vents, 1946
=== Haur eta gazte literaturako liburuak ===
* ''Histoires de Mamé'' (umeentzako ipuinak), Jo Roux-ek ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Brin d'avoine'' (umeentzako eleberria), Otomasik ilustratua, Éditions Gutenberg, 1946
* ''Ki Ki T'San, fétiche'', Éditions des Deux-Rives, 1947
=== Saiakera ===
* ''De l'homme à la femme : essai sur les contacts sociaux, sexuels, affectifs de l'homme et de la femme'', André Martel, 1954
=== Beste argitalpen batzuk ===
* ''Le Jour vert : chronique champêtre'', Bernard Grasset, 1960
* ''Entre parenthèses'', Bernard Grasset, 1961
== Esker onak ==
Tyde-Monnier izena daukate [[Marseilla|Marseillako]] 11. barrutiko kale batek, [[Solliès-Toucas|Solliès-Toucaseko]] kale batek ([[Var (departamendua)|Var]]), [[Balhargues|Baillargues-eko]] ([[Hérault]]) kale batek eta [[Alaug|Allauch-eko]] gimnasio batek.
1975etik aurrera Société des gens de lettres elkarteak, udazkeneko saioan, Grand Prix Thyde-Monnier saria ematen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Grand Prix Thyde Monnier|url=https://sgdl.org/sgdl-accueil/prix-et-bourses/archives/grand-prix-thyde-monnier|aldizkaria=sgdl.org|sartze-data=2025-01-02}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Itzulia2|fr|hizkuntza=frantsesezko|Thyde Monnier|2024-07-23|bertsioa=217044648}}
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
* [https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/monnier-thyde Brockhaus] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbrockhaus.de%2Fecs%2Fenzy%2Farticle%2Fmonnier-thyde artxiboa])
* [http://www.deutsche-biographie.de/118583522.html Deutsche Biographie] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.deutsche-biographie.de%2F118583522.html artxiboa])
* [https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000001996 Munzinger] ([https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.munzinger.de%2Fsearch%2Fgo%2Fdocument.jsp%3Fid%3D00000001996 artxiboa])
* [https://www.babelio.com/auteur/Thyde-Monnier/46877 Babelio]
* [https://catalogue.bnf.fr/rechercher.do?motRecherche=Thyde+Monnier&critereRecherche=0&depart=0&facetteModifiee=ok BnF Catalogue général]
== Bibliografia ==
* Dupuy, Patricia, ''Marseillaises'', ''26 siècles d’histoire'', Edisud, 1999.
{{bizialdia|1887ko|1967ko|Monnier, Monnier}}
[[Kategoria:Frantziako haur literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Wikipedia:Autoritate kontrola duten artikuluak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Frantziako feministak]]
iip3d4pp06xe076uuxpd090aiyf5hl3
Convenae
0
1219975
10021909
2025-01-03T17:07:41Z
Marklar2007
1545
Marklar2007 wikilariak «[[Convenae]]» orria «[[Konbenar]]» izenera aldatu du
10021909
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Konbenar]]
ehy8bgt65b0dzzhtt5ixu0jg0g1dxri
Eztabaida:Convenae
1
1219976
10021911
2025-01-03T17:07:41Z
Marklar2007
1545
Marklar2007 wikilariak «[[Eztabaida:Convenae]]» orria «[[Eztabaida:Konbenar]]» izenera aldatu du
10021911
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Eztabaida:Konbenar]]
ii1u4qbl5kzvcai7wpzidz4dqir487l
Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Miriam Lizarralde Arrillaga
2
1219977
10021914
2025-01-03T17:08:30Z
Wikimaribarre
88969
Wikimaribarre wikilariak «[[Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Miriam Lizarralde Arrillaga]]» orria «[[Miriam Lizarralde Arrillaga]]» izenera aldatu du
10021914
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Miriam Lizarralde Arrillaga]]
qfqfp5s2hc9i5whb407054iv64mjtu6
Villañoko Esparrua
0
1219978
10021922
2025-01-03T17:17:00Z
Bsj1320
170026
«[[:es:Special:Redirect/revision/162409792|La Cerca de Villaño]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10021922
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [[«Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. Consultado el 12 de septiembre de 2024.|«Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo]]<nowiki/>ak inguratzen du.
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra]]<nowiki/>n aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroa]]<nowiki/>ri eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.
[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
ktxaylfqpjn3hfbw4fk6dqvnetwas1k
10021924
10021922
2025-01-03T17:19:32Z
Bsj1320
170026
/* Erreferentziak */
10021924
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo]]<nowiki/>ak inguratzen du.
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra]]<nowiki/>n aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroa]]<nowiki/>ri eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.
[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
nqgke2yhbqc2cwqyj07n85t187c3761
10021931
10021924
2025-01-03T17:27:27Z
Bsj1320
170026
10021931
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
rwg9tb23d0pt90aacmi8vgf24yvlaia
10021934
10021931
2025-01-03T17:29:31Z
Bsj1320
170026
10021934
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: La ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
6enhsbkznhzk3od4mqgt47sbal86t27
10021935
10021934
2025-01-03T17:30:43Z
Bsj1320
170026
10021935
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''La'' ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
5zubpzsb4bi7tl6ipqw8z7c71yya8s7
10021940
10021935
2025-01-03T17:34:56Z
Bsj1320
170026
10021940
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''La'' ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
<big>Historia</big>
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
6zxknwtqv3axxkpyaw356gtboj4cc8v
10021942
10021940
2025-01-03T17:35:31Z
Bsj1320
170026
10021942
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''La'' ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
=== Historia ===
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
1e9ucoxnb3qpixh6vnm0ojwibopblmt
10021944
10021942
2025-01-03T17:36:19Z
Bsj1320
170026
10021944
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''La'' ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
=== Historia ===
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako etxe bat|erdian]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
sttjo0dl481ctl2miq08byenofmbymb
10021945
10021944
2025-01-03T17:37:20Z
Bsj1320
170026
10021945
wikitext
text/x-wiki
'''Villañoko esparrua''' edo '''Bilañoko esparrua<ref>{{Cita web|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|título=Villañoko Esparrua - Lugares - EODA|fechaacceso=2024-09-12|sitioweb=www.euskaltzaindia.eus}} [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak «Villañoko Esparrua - Lugares - EODA». www.euskaltzaindia.eus. 2025ko urtarrilaren 3an kontsultatua]</ref>''' ([[Gaztelania|gazteleraz]]: ''La'' ''Cerca de Villaño'') [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
=== Historia ===
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa|Gaztelako koroari]] eskainitako babesagatik. <ref>{{cita publicación|URL=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|título=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño}} [http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano Las raíces vascas de la Cerca de Villaño. http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano]</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{cita publicación|URL=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|título=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño}} ''Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño''.https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano</ref>
2015ean Bizkaiko [[Batzar nagusiak|Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako udalerriak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako eraikin bat|erdian]]
{{Autoritate kontrola}}
== Kanpo loturak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
== Erreferentziak ==
<references></references>
#
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Bizkaiko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko udalerriak]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
89d9u2dgz2ctu8v17c81sftpzkyu9ca
10022006
10021945
2025-01-03T18:45:30Z
Marklar2007
1545
10022006
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Villañoko Esparrua''' edo '''Bilañoko Esparrua'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|izenburua=Villañoko Esparrua |bilduma= EODA|egilea=Euskaltzaindia}}</ref> ({{lang-es|La Cerca de Villaño}}) [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen enklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
== Historia ==
Enklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa]]ri eskainitako babesagatik. <ref>{{erreferentzia|url=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|izenburua=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño|aldizkaria=Ezagutu Urduña|hizkuntza=es}}</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{erreferentzia|url=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|izenburua=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño|egunkaria=Diario de Burgos|hizkuntza=es}}</ref>
2015ean [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Bizkaiko Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako Udalak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.
[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako eraikin bat|erdian]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
2dh8jqf5rko3nvcr7ohd7qnflowtdmo
10022120
10022006
2025-01-03T21:39:12Z
Bsj1320
170026
10022120
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula}}
'''Villañoko Esparrua''' edo '''Bilañoko Esparrua'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=&lang=es&kodea=104065&mota=lekuak|izenburua=Villañoko Esparrua |bilduma= EODA|egilea=Euskaltzaindia}}</ref> ({{lang-es|La Cerca de Villaño}}) [[Urduña|Urduñako]] udalerri [[Bizkaia|bizkaitarrak]] [[Burgosko probintzia|Burgoseko]] [[Lausa Harana|Lausa Haranean]], [[Merindadeak (Burgos)|Merindadeen]] eskualdean, duen exklabe bat da. [[Barrendegi]] hau bere osotasunean [[Villaño]] [[alkate-auzo|alkate-auzoak]] inguratzen du.
== Historia ==
Exklabe honen jatorria [[Gaztelako Komunitateen Gerra|Gaztelako Komunitateen Gerran]] aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan [[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos I.a]] enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek [[Gaztelako Koroa]]ri eskainitako babesagatik. <ref>{{erreferentzia|url=http://www.ezagutuurduna.net/las-raices-vascas-de-la-cerca-de-villano|izenburua=Las raíces vascas de La Cerca de Villaño|aldizkaria=Ezagutu Urduña|hizkuntza=es}}</ref> Lursail honen zabalera mugatzeko hainbat [[mugarri]] ezarri ziren. Egun, gehienak galduak daude. Esparru honen barruan zeuden hiru etxebizitzak bizkaitar bezela hartzen ziren legediaren arabera. Bere zabalera hektarea erdi baina gutxiagokoa da.
Lursail honen sorreratik 1951. urtera arte hainbat alditan izan da bisitatua Urduñako udal agintariengatik. Bisita hauek esparruaren egoeraren aztertzea eta mantenua zuten helburu. <ref>{{erreferentzia|url=https://www.diariodeburgos.es/Noticia/Z338BAF1A-A84C-A112-7646606631CF3653/202203/Orduna-investiga-su-jurisdiccion-sobre-La-Cerca-de-Villano|izenburua=Orduña investiga su jurisdicción sobre La Cerca de Villaño|egunkaria=Diario de Burgos|hizkuntza=es}}</ref>
2015ean [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Bizkaiko Batzar Nagusietako]] kide batek barrendegiaren estatus bizkaitarra aldarrikatzea eskatu zion foru aldundiari, bere proposamena ukatua izaten. Zazpi urteren ondoren, 2022an, Urduñako Udalak esparrua ikertzeko prozesuari ekin zion, hura udal hirigintzako dokumentazioan sartzeko helburuarekin.
[[Fitxategi:Cerca de Villaño casa.png|thumb|Villañoko Esparruaren barruan kokatutako eraikin bat|erdian]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
** [https://www.elcorreo.com/bizkaia/nervion/cachito-bizkaia-burgos-20171211132905-nt.html#:~:text=Se%20le%20conoce%20como%20la,se%20ve%20en%20el%20mapa%C2%BB El cachito de Bizkaia que está en Burgos y no sale en los mapas]
** [https://cadenaser.com/2022/03/21/la-cerca-de-villano-en-medio-de-burgos-mas-cerca-de-ser-oficialmente-bizkaia/ La 'cerca de Villaño' en medio de Burgos, más cerca de ser oficialmente Bizkaia]
** [https://www.youtube.com/watch?v=1idej_g7hAY&t=541s Este trozo de Burgos es Bizkaia! - La Cerca de Villaño]
{{Autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Urduña]]
[[Kategoria:Burgosko Merindadeak]]
bp7mgjqj9dv8d9qa6mfd358zhvtbdq2
Uxama Argaela
0
1219979
10021938
2025-01-03T17:34:36Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{aztarnategi arkeologiko infotaula}} '''Uxama Argaela''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma|El Burgo de Osmari]] begira dagoen Castro muinoan zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref><ref>http://uxamaargaela.blogspot.com/2015/04/presente-de-uxama-argaela.html</ref> == Historia == [[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-...»
10021938
wikitext
text/x-wiki
{{aztarnategi arkeologiko infotaula}}
'''Uxama Argaela''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma|El Burgo de Osmari]] begira dagoen Castro muinoan zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref><ref>http://uxamaargaela.blogspot.com/2015/04/presente-de-uxama-argaela.html</ref>
== Historia ==
[[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an konkistatu zuen arte. Beranduago, [[Sertorio|Kinto Sertorio]] erromatar errebeldearen kausa babestu zuen bere metropoli propioaren aurka, eta, beraz, K.a. 72. urtean [[Ponpeio|Ponpeio Handiak]] suntsitu zuen, handik gutxira berreraiki zuten arren.
[[Plinio Zaharra]]k eta [[Ptolomeo]]k aipatua, Uxama Argaela, gertuko [[Tiermes]] bezala, [[Clunia|Colonia Clunia Sulpiciari]] ([[Hispania Tarraconensis]] probintziakoa) atxikia izan zen, eta, une horretatik aurrera, I. eta II. mendeen artean hiri hispanoerromatarra eratu zuten. ''Hispania Citerior Tarraconensis'' probintziako ''conventus iuridicus Cluniensis''ko komunitateetako bat zenez, [[Tiberio]]ren agintaldian ''municipium '' bihurtu zen. Grai hartena, monumentalizazio-prozesu garrantzitsu bat hasi zen: [[Foro (Antzinako Erroma)|foro]] txiki bat eraiki zuten, hiri-etxe handi batzuk, harresiak eta fabrika-auzo bat [[Ucero ibaiar]]en ertzean, eta 28 hektarea inguruko hiri-espazioa eta [[errebal]]ak estali zituen.
Geroago, III. mendean, [[Caesaraugusta]] (Zaragoza) eta [[Asturica Augusta]] (Astorga) lotzen zituen [[erromatar galtzada]] garrantzitsuaren ''mansio'' (etxe) gisa agertzen da, [[Duero]]ko haranean zehar.
[[Bisigodo]]en garaian, VI. mendean, apezpikuak [[Toledoko kontzilioak|Toledoko kontzilioetara]] joaten ziren. [[Musulmanek Iberiar penintsula konkistatzea|VIII. mendeko musulmanen konkistan]], Tiermes eta Uxama lotzen zituen bide erromatarra aprobetxatuz, bertan behera utzi zuten 912an birpopulatu zuten arte.
== Aurkikuntzak ==
Aurkikuntza arkeologikoak ugariak eta garrantzitsuak izan dira, besteak beste, inskripzioak, txanpon errepublikarrak eta inperialak, zeramikak, beirak eta metalezko objektuak eta brontzezko zaldi-tiroa.
"Uxamako Museoa" nahiko apala da.<ref>http://www.arqueoturismo.net/hispania/castillayleon/soria/elburgodeosma/elburgodeosma.htm</ref> Udako hilabeteetan bakarrik irekia, antzinako [[kastro]]tik 2 kilometro ingurura dago, N-122 errepidearen 212 kilometroaren ondoan.<ref>http://guiadesoria.es/patrimonio/museos-de-soria/864-uxama-argaela-ciudad-celtibero-romana.html</ref>
Aipatutako aztarnategia [[Gaztela eta Leongo Junta]]ko Kultura Kontseilaritzak kudeatzen du, eta urtero udako indusketa-aldi bat antolatzen du Tiermes - (Montejo de Tiermes) aztarnategiarekin batera.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
f0h6tugj42t5emwh4rf3we5yl2xz3hf
10021959
10021938
2025-01-03T17:51:12Z
Marklar2007
1545
/* Historia */
10021959
wikitext
text/x-wiki
{{aztarnategi arkeologiko infotaula}}
'''Uxama Argaela''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma|El Burgo de Osmari]] begira dagoen Castro muinoan zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref><ref>http://uxamaargaela.blogspot.com/2015/04/presente-de-uxama-argaela.html</ref>
== Historia ==
[[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an konkistatu zuen arte. Beranduago, [[Sertorio|Kinto Sertorio]] erromatar errebeldearen kausa babestu zuen bere metropoli propioaren aurka, eta, beraz, K.a. 72. urtean [[Ponpeio|Ponpeio Handiak]] suntsitu zuen, handik gutxira berreraiki zuten arren.
[[Plinio Zaharra]]k eta [[Ptolomeo]]k aipatua, Uxama Argaela, gertuko [[Tiermes]] bezala, [[Clunia|Colonia Clunia Sulpiciari]] ([[Hispania Tarraconensis]] probintziakoa) atxikia izan zen, eta, une horretatik aurrera, I. eta II. mendeen artean hiri hispanoerromatarra eratu zuten. ''Hispania Citerior Tarraconensis'' probintziako ''conventus iuridicus Cluniensis''ko komunitateetako bat zenez, [[Tiberio]]ren agintaldian ''municipium '' bihurtu zen. Grai hartena, monumentalizazio-prozesu garrantzitsu bat hasi zen: [[Foro (Antzinako Erroma)|foro]] txiki bat eraiki zuten, hiri-etxe handi batzuk, harresiak eta fabrika-auzo bat [[Ucero ibaia]]ren ertzean, eta 28 hektarea inguruko hiri-espazioa eta [[errebal]]ak estali zituen.
Geroago, III. mendean, [[Caesaraugusta]] (Zaragoza) eta [[Asturica Augusta]] (Astorga) lotzen zituen [[erromatar galtzada]] garrantzitsuaren ''mansio'' (etxe) gisa agertzen da, [[Duero]]ko haranean zehar.
[[Bisigodo]]en garaian, VI. mendean, apezpikuak [[Toledoko kontzilioak|Toledoko kontzilioetara]] joaten ziren. [[Musulmanek Iberiar penintsula konkistatzea|VIII. mendeko musulmanen konkistan]], Tiermes eta Uxama lotzen zituen bide erromatarra aprobetxatuz, bertan behera utzi zuten 912an birpopulatu zuten arte.
== Aurkikuntzak ==
Aurkikuntza arkeologikoak ugariak eta garrantzitsuak izan dira, besteak beste, inskripzioak, txanpon errepublikarrak eta inperialak, zeramikak, beirak eta metalezko objektuak eta brontzezko zaldi-tiroa.
"Uxamako Museoa" nahiko apala da.<ref>http://www.arqueoturismo.net/hispania/castillayleon/soria/elburgodeosma/elburgodeosma.htm</ref> Udako hilabeteetan bakarrik irekia, antzinako [[kastro]]tik 2 kilometro ingurura dago, N-122 errepidearen 212 kilometroaren ondoan.<ref>http://guiadesoria.es/patrimonio/museos-de-soria/864-uxama-argaela-ciudad-celtibero-romana.html</ref>
Aipatutako aztarnategia [[Gaztela eta Leongo Junta]]ko Kultura Kontseilaritzak kudeatzen du, eta urtero udako indusketa-aldi bat antolatzen du Tiermes - (Montejo de Tiermes) aztarnategiarekin batera.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
j41z7fovgq68rvbkq4kt4lz75bnax9q
10021964
10021959
2025-01-03T17:55:51Z
Marklar2007
1545
10021964
wikitext
text/x-wiki
{{aztarnategi arkeologiko infotaula}}
'''Uxama Argaela''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma|El Burgo de Osmari]] begira dagoen Castro muinoan zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref><ref>http://uxamaargaela.blogspot.com/2015/04/presente-de-uxama-argaela.html</ref>
== Historia ==
[[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an konkistatu zuen arte. Beranduago, [[Sertorio|Kinto Sertorio]] erromatar errebeldearen kausa babestu zuen bere metropoli propioaren aurka, eta, beraz, K.a. 72. urtean [[Ponpeio|Ponpeio Handiak]] suntsitu zuen, handik gutxira berreraiki zuten arren.
[[Plinio Zaharra]]k eta [[Ptolomeo]]k aipatua, Uxama Argaela, gertuko [[Tiermes]] bezala, [[komentu juridiko kluniarra]]ri ([[Hispania Tarraconensis]] probintziakoa) atxikia izan zen, eta, une horretatik aurrera, I. eta II. mendeen artean hiri hispanoerromatarra eratu zuten. ''Hispania Citerior Tarraconensis'' probintziako ''conventus iuridicus Cluniensis''ko komunitateetako bat zenez, [[Tiberio]]ren agintaldian ''municipium '' bihurtu zen. Grai hartena, monumentalizazio-prozesu garrantzitsu bat hasi zen: [[Foro (Antzinako Erroma)|foro]] txiki bat eraiki zuten, hiri-etxe handi batzuk, harresiak eta fabrika-auzo bat [[Ucero ibaia]]ren ertzean, eta 28 hektarea inguruko hiri-espazioa eta [[errebal]]ak estali zituen.
Geroago, III. mendean, [[Caesaraugusta]] (Zaragoza) eta [[Asturica Augusta]] (Astorga) lotzen zituen [[erromatar galtzada]] garrantzitsuaren ''mansio'' (etxe) gisa agertzen da, [[Duero]]ko haranean zehar.
[[Bisigodo]]en garaian, VI. mendean, apezpikuak [[Toledoko kontzilioak|Toledoko kontzilioetara]] joaten ziren. [[Musulmanek Iberiar penintsula konkistatzea|VIII. mendeko musulmanen konkistan]], Tiermes eta Uxama lotzen zituen bide erromatarra aprobetxatuz, bertan behera utzi zuten 912an birpopulatu zuten arte.
== Aurkikuntzak ==
Aurkikuntza arkeologikoak ugariak eta garrantzitsuak izan dira, besteak beste, inskripzioak, txanpon errepublikarrak eta inperialak, zeramikak, beirak eta metalezko objektuak eta brontzezko zaldi-tiroa.
"Uxamako Museoa" nahiko apala da.<ref>http://www.arqueoturismo.net/hispania/castillayleon/soria/elburgodeosma/elburgodeosma.htm</ref> Udako hilabeteetan bakarrik irekia, antzinako [[kastro]]tik 2 kilometro ingurura dago, N-122 errepidearen 212 kilometroaren ondoan.<ref>http://guiadesoria.es/patrimonio/museos-de-soria/864-uxama-argaela-ciudad-celtibero-romana.html</ref>
Aipatutako aztarnategia [[Gaztela eta Leongo Junta]]ko Kultura Kontseilaritzak kudeatzen du, eta urtero udako indusketa-aldi bat antolatzen du Tiermes - (Montejo de Tiermes) aztarnategiarekin batera.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
61avdwo5y8mvwbzvjgmuovbx3dsiqbs
10021965
10021964
2025-01-03T17:57:14Z
Marklar2007
1545
/* Historia */
10021965
wikitext
text/x-wiki
{{aztarnategi arkeologiko infotaula}}
'''Uxama Argaela''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma|El Burgo de Osmari]] begira dagoen Castro muinoan zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref><ref>http://uxamaargaela.blogspot.com/2015/04/presente-de-uxama-argaela.html</ref>
== Historia ==
[[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an konkistatu zuen arte. Beranduago, [[Sertorio|Kinto Sertorio]] erromatar errebeldearen kausa babestu zuen bere metropoli propioaren aurka, eta, beraz, K.a. 72. urtean [[Ponpeio|Ponpeio Handiak]] suntsitu zuen, handik gutxira berreraiki zuten arren.
[[Plinio Zaharra]]k eta [[Ptolomeo]]k aipatua, Uxama Argaela, gertuko [[Tiermes]] bezala, [[komentu juridiko kluniarra]]ri ([[Hispania Tarraconensis]] probintziakoa) atxikia izan zen, eta, une horretatik aurrera, I. eta II. mendeen artean hiri hispanoerromatarra eratu zuten. ''Hispania Citerior Tarraconensis'' probintziako ''conventus iuridicus Cluniensis''ko komunitateetako bat zenez, [[Tiberio]]ren agintaldian ''municipium '' bihurtu zen. Garai hartan, monumentalizazio-prozesu garrantzitsu bat hasi zen: [[Foro (Antzinako Erroma)|foro]] txiki bat eraiki zuten, hiri-etxe handi batzuk, harresiak eta fabrika-auzo bat [[Ucero ibaia]]ren ertzean, eta 28 hektarea inguruko hiri-espazioa eta [[errebal]]ak estali zituen.
Geroago, III. mendean, [[Caesaraugusta]] (Zaragoza) eta [[Asturica Augusta]] (Astorga) lotzen zituen [[erromatar galtzada]] garrantzitsuaren ''mansio'' (etxe) gisa agertzen da, [[Duero]]ko haranean zehar.
[[Bisigodo]]en garaian, VI. mendean, apezpikuak [[Toledoko kontzilioak|Toledoko kontzilioetara]] joaten ziren. [[Musulmanek Iberiar penintsula konkistatzea|VIII. mendeko musulmanen konkistan]], Tiermes eta Uxama lotzen zituen bide erromatarra aprobetxatuz, bertan behera utzi zuten 912an birpopulatu zuten arte.
== Aurkikuntzak ==
Aurkikuntza arkeologikoak ugariak eta garrantzitsuak izan dira, besteak beste, inskripzioak, txanpon errepublikarrak eta inperialak, zeramikak, beirak eta metalezko objektuak eta brontzezko zaldi-tiroa.
"Uxamako Museoa" nahiko apala da.<ref>http://www.arqueoturismo.net/hispania/castillayleon/soria/elburgodeosma/elburgodeosma.htm</ref> Udako hilabeteetan bakarrik irekia, antzinako [[kastro]]tik 2 kilometro ingurura dago, N-122 errepidearen 212 kilometroaren ondoan.<ref>http://guiadesoria.es/patrimonio/museos-de-soria/864-uxama-argaela-ciudad-celtibero-romana.html</ref>
Aipatutako aztarnategia [[Gaztela eta Leongo Junta]]ko Kultura Kontseilaritzak kudeatzen du, eta urtero udako indusketa-aldi bat antolatzen du Tiermes - (Montejo de Tiermes) aztarnategiarekin batera.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
8018wcfec4ibxyuklqjrl8atpq1cr1t
Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma
14
1219980
10021943
2025-01-03T17:36:18Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{CatAutoTOC}}{{nagusia}}{{commonskat}} [[Kategoria:Soriako udalerriak]]»
10021943
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}{{nagusia}}{{commonskat}}
[[Kategoria:Soriako udalerriak]]
h5mae5tycb2kcypds8htxvscx0tu7tv
Segontia Lanka
0
1219981
10021973
2025-01-03T18:04:34Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{aztarnategi arkeologiko infotaula}} '''Segontia Lanka''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[Langa de Duero]]ri begira dagoen Cuesta del Moron zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref> == Historia == [[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an kon...»
10021973
wikitext
text/x-wiki
{{aztarnategi arkeologiko infotaula}}
'''Segontia Lanka''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[Langa de Duero]]ri begira dagoen Cuesta del Moron zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref>
== Historia ==
[[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an konkistatu zuen arte. Beranduago, [[Sertorio|Kinto Sertorio]] erromatar errebeldearen kausa babestu zuen bere metropoli propioaren aurka, eta, beraz, K.a. 72. urtean [[Ponpeio|Ponpeio Handiak]] suntsitu zuen, handik gutxira berreraiki zuten arren.
[[Plinio Zaharra]]k eta [[Ptolomeo]]k aipatua, gertuko [[Uxama Argaela]] eta [[Tiermes]] bezala, [[komentu juridiko kluniarra]]ri ([[Hispania Tarraconensis]] probintziakoa) atxikia izan zen, eta, une horretatik aurrera, I. eta II. mendeen artean hiri hispanoerromatarra eratu zuten. ''Hispania Citerior Tarraconensis'' probintziako ''conventus iuridicus Cluniensis''ko komunitateetako bat zenez, [[Tiberio]]ren agintaldian ''municipium '' bihurtu zen.
Geroago, III. mendean, [[Caesaraugusta]] (Zaragoza) eta [[Asturica Augusta]] (Astorga) lotzen zituen [[erromatar galtzada]] garrantzitsuaren ''mansio'' (etxe) gisa agertzen da, [[Duero]]ko haranean zehar.
Antzinatean zuen garrantziagatik [[Estrabon]], [[Apiano]], Plinio eta [[Diodoro Sikulo]] bezalako egileek aipatu zuten. [[Espainiako Arkeologia Museo Nazionala|Arkeologia Museo Nazionaleko]] Protohistoria aretoan bertoko K.a. II. mendeko burdinazko eta zeramikazko hainbat pieza daude ikusgai.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Langa de Duero]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
sgkajcn8e45sjopp17jt9x38vqi5zg9
10021992
10021973
2025-01-03T18:19:33Z
Marklar2007
1545
/* Historia */
10021992
wikitext
text/x-wiki
{{aztarnategi arkeologiko infotaula}}
'''Segontia Lanka''' [[zeltiberiar]]-[[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria izan zen, egungo [[Langa de Duero]]ri begira dagoen Cuesta del Moron zegoena.<ref>http://www.celtiberiahistorica.es/exposicion/viva?idContenido=819</ref>
== Historia ==
[[Arebako]]en hiria izanda, [[Zeltiberiar Gerrak|Zeltiberiar Gerretan]] (K.a. 153-133) aktiboki parte hartu zuen,<ref>http://www.celtiberia.net/es/poblamientos/?id=579</ref> Erromak K.a. 99an konkistatu zuen arte. Beranduago, [[Sertorio|Kinto Sertorio]] erromatar errebeldearen kausa babestu zuen bere metropoli propioaren aurka, eta, beraz, K.a. 72. urtean [[Ponpeio|Ponpeio Handiak]] suntsitu zuen, handik gutxira berreraiki zuten arren.
[[Plinio Zaharra]]k eta [[Ptolomeo]]k aipatua, gertuko [[Uxama Argaela]] eta [[Tiermes]] bezala, [[komentu juridiko kluniarra]]ri ([[Hispania Tarraconensis]] probintziakoa) atxikia izan zen, eta, une horretatik aurrera, I. eta II. mendeen artean hiri hispanoerromatarra eratu zuten. ''Hispania Citerior Tarraconensis'' probintziako ''conventus iuridicus Cluniensis''ko komunitateetako bat zenez, [[Tiberio]]ren agintaldian ''municipium '' bihurtu zen.
Geroago, III. mendean, [[Caesaraugusta]] (Zaragoza) eta [[Asturica Augusta]] (Astorga) lotzen zituen [[erromatar galtzada]] garrantzitsuaren ''[[mansio]]'' (etxe) gisa agertzen da, [[Duero]]ko haranean zehar.
Antzinatean zuen garrantziagatik [[Estrabon]], [[Apiano]], Plinio eta [[Diodoro Sikulo]] bezalako egileek aipatu zuten. [[Espainiako Arkeologia Museo Nazionala|Arkeologia Museo Nazionaleko]] Protohistoria aretoan bertoko K.a. II. mendeko burdinazko eta zeramikazko hainbat pieza daude ikusgai.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Langa de Duero]]
[[Kategoria:Espainiako erromatar hiriak]]
[[Kategoria:Gaztela eta Leongo kastroak]]
limj5wtcusp9n8y8r6xgnrawus86bik
Kategoria:Langa de Duero
14
1219982
10021974
2025-01-03T18:04:54Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{CatAutoTOC}}{{nagusia}}{{commonskat}} [[Kategoria:Soriako udalerriak]]»
10021974
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}{{nagusia}}{{commonskat}}
[[Kategoria:Soriako udalerriak]]
h5mae5tycb2kcypds8htxvscx0tu7tv
Segismundo Bermejo y Merelo
0
1219983
10021983
2025-01-03T18:12:23Z
81.9.210.37
Orri berria: «{{Lanean}}{{Biografia infotaula automatikoa}} '''Segismundo Bermejo y Merelo''' [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko ofiziala izan zen, non [[Espainia-Estatu Batuak Gerra|Espainia eta Estatu Batuen arteko gerra]]<nowiki/>n, [[Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua (Espainia)|Espainiako Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua]] eta [[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Itsas Armadako ministroa]] izan zen. 1898ko maiatzean, [[Pascual Cervera y Topete]] Kubako kapitaintza na...»
10021983
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean}}{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Segismundo Bermejo y Merelo''' [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko ofiziala izan zen, non [[Espainia-Estatu Batuak Gerra|Espainia eta Estatu Batuen arteko gerra]]<nowiki/>n, [[Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua (Espainia)|Espainiako Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua]] eta [[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Itsas Armadako ministroa]] izan zen. 1898ko maiatzean, [[Pascual Cervera y Topete]] [[Kubako kapitaintza nagusia|Kuba]]<nowiki/>ra bidali zuen, lau [[Gurutzaontzi (gerraontzia)|gurutzaontzi]] eta hiru [[destruktore]] zituen eskuadroi baten buru. Kubako Santiagoko batailarako baldintzak ezarri zituen. Bermejok berak Itsas Armadako ministro kargua utzi behar izan zuen Ozeano Bareko Espainiako Eskuadroia Manilako badiako guduan Estatu Batuetako Itsas Armadak garaitu ondoren, eta handik urtebetera hil zen.
== Lehen urteak eta zerbitzua ==
1832ko martxoaren 9an Cadizko San Fernandon jaioa, Espainiako Itsas Armadan sartu zen 1846an, hamalau urte besterik ez zituela. Bermejok Kubara eta Filipinetara jo zuen. Geroago, Itsas Militar Eskolan irakasle aritu zen, Torpedo eskolaren buru, Espainiako Armadan Torpedo itsasontzien lehen dibisioa (geroago destruktore izendatua) sortzeaz arduratu zelarik. Geroago, 1896ko urriaren 22tik 1897ko apirilaren 1era, Itsas Armadako Estatu Nagusiko buru izan zen, eta Cadizko eskadroiaren buru, 1897an Itsas Armadako ministro izan aurretik. Urte hartan, Victoria erreginaren diamantezko jubileoan ere izan zen Erresuma Batuan, Espainiaren ordezkarietako bat bezala, tronuan 60. urteurrena ospatzen.
== AEB-ekin gerran ==
1898ko udaberrian Estatu Batuen eta Espainiako Erresumaren arteko tirabirak areagotu zirenean, Bermejo almiranteak uste zuen Espainiako Itsas Armada gai izango zela AEBetako Itsas Armada garaitzeko. Espainiaren gerra estrategiarako, Bermejok Ekialdeko Kostaldea blokeatzea proposatu zuen, eta Mendebaldeko Klabea erasotzea, Floridan. Atzeko almirante Pascual Cervera y Topetek, bere lagun batek, plan horren zentzugabekeria adierazi zuen, esanez Espainiak ez zuela horretarako gaitasunik eta Amerikako flota haiena baino askoz ere beldurgarriagoa zela. Bermejok baikor jarraitzen zuen, hala ere, eta apirilaren 23an Espainiako ontzigintzako arduradunen bilera gidatu zuen egoera aztertzeko. Azkenean, Cervera almirantea Kubara eta Puerto Ricora bidaltzeko proposamena onartu zuten (bere garaian Cabo Verden zegoen erabakiaren zain). Bermejoren plana gobernuak onartu zuen, eta aldaketa bakarra izan zen Cerverari — ontzidiaren buru izendatu baitzuten — aukera ematea bere helmuga zehatza aukeratzeko eskualdean.
Maiatzaren hasieran, Patricio Montojo atzeko almirantearen agindupeko Pazifikoko eskuadroia Manilako badiako guduan garaitua izan zenean (maiatzak 1), Bermejok agindua aldatu eta Espainiara itzultzeko baimena eman zion Cerverari (ordurako Karibe itsasora iritsia). Hala ere, une hartan, Cerveraren eskuadroiak ez zuen nahikoa ikatz itzulerako bidaia egiteko, eta Bermejoren ordezkoak, Itsas Armadako ministro gisa, geroago agindu horri kontra egin zion, atzeko almiranteari Kubako Santiagoko portuan geratzeko esanez. Iritzi publikoa Bermejo almirantearen aurka bihurtu zen Manilako badiako espainiar eskuadroiaren porrotaren ondorioz, eta dimisioa eman behar izan zuen.
Bermejo Madrilen hil zen 1899ko abenduaren 2an.
== Bizitza pertsonala ==
Literatura-lanak idatzi zituen eta zientzia-fikzioaren egilea zen.
0g71ox91z83zb68mkwvkz459wriomfv
10022000
10021983
2025-01-03T18:33:37Z
81.9.210.37
10022000
wikitext
text/x-wiki
{{Lanean}}{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Segismundo Bermejo y Merelo''' [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko ofiziala izan zen, non [[Espainia-Estatu Batuak Gerra|Espainia eta Estatu Batuen arteko gerra]]<nowiki/>n, [[Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua (Espainia)|Espainiako Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua]] eta [[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Itsas Armadako ministroa]] izan zen. 1898ko maiatzean, [[Pascual Cervera y Topete]] [[Kubako kapitaintza nagusia|Kuba]]<nowiki/>ra bidali zuen, lau [[Gurutzaontzi (gerraontzia)|gurutzaontzi]] eta hiru [[destruktore]] zituen eskuadroi baten buru. [[Santiagoko itsas gudua|Santiago de Cubako gudua]]<nowiki/>rako baldintzak ezarri zituen. Bermejok berak Itsas Armadako ministro kargua utzi behar izan zuen Ozeano Bareko Espainiako Eskuadroia Manilako badiako guduan [[Estatu Batuetako Itsas Armada]]<nowiki/>k garaitu ondoren, eta handik urtebetera hil zen.
== Lehen urteak eta zerbitzua ==
1832ko martxoaren 9an [[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]]<nowiki/>n, [[Cádiz]] jaioa, [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>n sartu zen 1846an, hamalau urte besterik ez zituela. Bermejok [[Kubako kapitaintza nagusia|Kuba]]<nowiki/>ra eta [[Filipinetako kapitaintza nagusia|Filipine]]<nowiki/>tara jo zuen. Geroago, Itsas Militar Eskolan irakasle aritu zen, Torpedo eskolaren buru, Espainiako Armadan Torpedo itsasontzien lehen dibisioa (geroago destruktore izendatua) sortzeaz arduratu zelarik. Geroago, 1896ko urriaren 22tik 1897ko apirilaren 1era, Itsas Armadako Estatu Nagusiko buru izan zen, eta Cadizko eskadroiaren buru, 1897an Itsas Armadako ministro izan aurretik. Urte hartan, Victoria erreginaren diamantezko jubileoan ere izan zen Erresuma Batuan, Espainiaren ordezkarietako bat bezala, tronuan 60. urteurrena ospatzen.
== AEB-ekin gerran ==
1898ko udaberrian Estatu Batuen eta Espainiako Erresumaren arteko tirabirak areagotu zirenean, Bermejo almiranteak uste zuen Espainiako Itsas Armada gai izango zela AEBetako Itsas Armada garaitzeko. Espainiaren gerra estrategiarako, Bermejok Ekialdeko Kostaldea blokeatzea proposatu zuen, eta Mendebaldeko Klabea erasotzea, Floridan. Atzeko almirante Pascual Cervera y Topetek, bere lagun batek, plan horren zentzugabekeria adierazi zuen, esanez Espainiak ez zuela horretarako gaitasunik eta Amerikako flota haiena baino askoz ere beldurgarriagoa zela. Bermejok baikor jarraitzen zuen, hala ere, eta apirilaren 23an Espainiako ontzigintzako arduradunen bilera gidatu zuen egoera aztertzeko. Azkenean, Cervera almirantea Kubara eta Puerto Ricora bidaltzeko proposamena onartu zuten (bere garaian Cabo Verden zegoen erabakiaren zain). Bermejoren plana gobernuak onartu zuen, eta aldaketa bakarra izan zen Cerverari — ontzidiaren buru izendatu baitzuten — aukera ematea bere helmuga zehatza aukeratzeko eskualdean.
Maiatzaren hasieran, Patricio Montojo atzeko almirantearen agindupeko Pazifikoko eskuadroia Manilako badiako guduan garaitua izan zenean (maiatzak 1), Bermejok agindua aldatu eta Espainiara itzultzeko baimena eman zion Cerverari (ordurako Karibe itsasora iritsia). Hala ere, une hartan, Cerveraren eskuadroiak ez zuen nahikoa ikatz itzulerako bidaia egiteko, eta Bermejoren ordezkoak, Itsas Armadako ministro gisa, geroago agindu horri kontra egin zion, atzeko almiranteari Kubako Santiagoko portuan geratzeko esanez. Iritzi publikoa Bermejo almirantearen aurka bihurtu zen Manilako badiako espainiar eskuadroiaren porrotaren ondorioz, eta dimisioa eman behar izan zuen.
Bermejo Madrilen hil zen 1899ko abenduaren 2an.
== Bizitza pertsonala ==
Literatura-lanak idatzi zituen eta zientzia-fikzioaren egilea zen.
dxs5lzd4uuobcjv9fnvcegglpcshr5n
10022019
10022000
2025-01-03T19:06:37Z
81.9.210.37
10022019
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Segismundo Bermejo y Merelo''' [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>ko ofiziala izan zen, non [[Espainia-Estatu Batuak Gerra|Espainia eta Estatu Batuen arteko gerra]]<nowiki/>n, [[Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua (Espainia)|Espainiako Itsas Armadako Estatu Nagusiko burua]] eta [[Itsas Armadako Ministerioa (Espainia)|Itsas Armadako ministroa]] izan zen. 1898ko maiatzean, [[Pascual Cervera y Topete]] [[Kubako kapitaintza nagusia|Kuba]]<nowiki/>ra bidali zuen, lau [[Gurutzaontzi (gerraontzia)|gurutzaontzi]] eta hiru [[destruktore]] zituen eskuadroi baten buru. [[Santiagoko itsas gudua|Santiago de Cubako gudua]]<nowiki/>rako baldintzak ezarri zituen. Bermejok berak Itsas Armadako ministro kargua utzi behar izan zuen Ozeano Bareko Espainiako Eskuadroia Manilako badiako guduan [[Estatu Batuetako Itsas Armada]]<nowiki/>k garaitu ondoren, eta handik urtebetera hil zen.
== Lehen urteak eta zerbitzua ==
1832ko martxoaren 9an [[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]]<nowiki/>n, [[Cádiz]] jaioa, [[Espainiako Itsas Armada]]<nowiki/>n sartu zen 1846an, hamalau urte besterik ez zituela. Bermejok [[Kubako kapitaintza nagusia|Kuba]]<nowiki/>ra eta [[Filipinetako kapitaintza nagusia|Filipine]]<nowiki/>tara jo zuen. Geroago, Itsas Militar Eskolan irakasle aritu zen, Torpedo eskolaren buru, Espainiako Armadan Torpedo itsasontzien lehen dibisioa (geroago destruktore izendatua) sortzeaz arduratu zelarik. Geroago, 1896ko urriaren 22tik 1897ko apirilaren 1era, Itsas Armadako Estatu Nagusiko buru izan zen, eta Cadizko eskadroiaren buru, 1897an Itsas Armadako ministro izan aurretik. Urte hartan, [[Viktoria erregina|Victoria erregina]]<nowiki/>ren diamantezko jubileoan ere izan zen [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua|Erresuma Batua]]<nowiki/>n, Espainiaren ordezkarietako bat bezala, tronuan 60. urteurrena ospatzen.
== AEB-ekin gerran ==
1898ko udaberrian [[Estatu Batu]]<nowiki/>en eta [[1874ko Espainiako Borboien berrezarkuntza|Espainiako Erresuma]]<nowiki/>ren arteko tirabirak areagotu zirenean, Bermejo almiranteak uste zuen [[Espainiako Itsas Armada]] gai izango zela [[AEBetako Itsas Armada]] garaitzeko. Espainiaren gerra estrategiarako, Bermejok Ekialdeko Kostaldea blokeatzea proposatu zuen, eta Mendebaldeko Klabea erasotzea, [[Florida]]<nowiki/>n. Atzeko almirante [[Pascual Cervera Topete|Pascual Cervera y Topete]]<nowiki/>k, bere lagun batek, plan horren zentzugabekeria adierazi zuen, esanez Espainiak ez zuela horretarako gaitasunik eta AEB-etako flota haiena baino askoz ere beldurgarriagoa zela. Bermejok baikor jarraitzen zuen, hala ere, eta apirilaren 23an Espainiako ontzigintzako arduradunen bilera gidatu zuen egoera aztertzeko. Azkenean, Cervera almirantea [[Kuba]]<nowiki/>ra eta [[Puerto Ricoko kapitaintza nagusia|Puerto Rico]]<nowiki/>ra bidaltzeko proposamena onartu zuten (bere garaian [[Cabo Verde]]<nowiki/>n zegoen erabakiaren zain). Bermejoren plana gobernuak onartu zuen, eta aldaketa bakarra izan zen Cerverari — ontzidiaren buru izendatu baitzuten — aukera ematea bere helmuga zehatza aukeratzeko eskualdean.
Maiatzaren hasieran, Patricio Montojo atzeko almirantearen agindupeko Pazifikoko eskuadroia Manilako badiako guduan garaitua izan zenean (maiatzak 1), Bermejok agindua aldatu eta Espainiara itzultzeko baimena eman zion Cerverari (ordurako Karibe itsasora iritsia). Hala ere, une hartan, Cerveraren eskuadroiak ez zuen nahikoa [[ikatz]] itzulerako bidaia egiteko, eta Bermejoren ordezkoak, Itsas Armadako ministro gisa, geroago agindu horri kontra egin zion, atzeko almiranteari [[Santiago de Cuba]]<nowiki/>ko portuan geratzeko esanez. Iritzi publikoa Bermejo almirantearen aurka bihurtu zen Manilako badiako espainiar eskuadroiaren porrotaren ondorioz, eta dimisioa eman behar izan zuen.
Bermejo [[Madril]]<nowiki/>en hil zen 1899ko abenduaren 2an.
== Bizitza pertsonala ==
Literatura-lanak idatzi zituen eta [[zientzia-fikzioa]]<nowiki/>ren egilea zen.
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
8yvkmhcweycjrgs1w31rtrme05b2pic
Jasokundeko Andre Mariaren katedrala (El Burgo de Osma)
0
1219984
10021996
2025-01-03T18:28:22Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{eraikin infotaula}} '''Jasokundeko Andre Mariaren katedrala''' ({{lang-es|Catedral de la Asunción de la Virgen}}) [[Espainia]]ko [[Gaztela eta Leon]] erkidego autonomoan dagoen [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]] hirian dagoen [[katedral]]a da. Osmako elizbarrutiaren egoitza izan zen VI. mendetik, Espainiako zaharrenetakoa izanda. [[Arkitektura gotiko|Gotiko estiloko]] eraikuntza da, aurreko [[Arkitketura erromaniko|erromanikoa]] ordezkatu zuena. 1232an hasi zuten eraik...»
10021996
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula}}
'''Jasokundeko Andre Mariaren katedrala''' ({{lang-es|Catedral de la Asunción de la Virgen}}) [[Espainia]]ko [[Gaztela eta Leon]] erkidego autonomoan dagoen [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]] hirian dagoen [[katedral]]a da. Osmako elizbarrutiaren egoitza izan zen VI. mendetik, Espainiako zaharrenetakoa izanda.
[[Arkitektura gotiko|Gotiko estiloko]] eraikuntza da, aurreko [[Arkitketura erromaniko|erromanikoa]] ordezkatu zuena. 1232an hasi zuten eraikitzen, eta beste ekarpen estilistiko batzuk ere erakusten ditu, [[Arkitketura neoklasiko|neoklasikoarekin]] amaituz (1784). XIII. mendeko Espainiako beste katedral asko bezala, Ama Birjinaren Jasokundeari eskaini zuten. [[El Burgo de Osma]] herriko monumentu nagusia da.
Katedralaren Museoak, barruko geletan antolatuta, [[Osma-Soriako elizbarrutia]]ri dagozkion edo hari lotutako arte-objektu ugari eta garrantzitsuak gordetzen ditu. Katedralaren egoitza [[San Pedro konkatedrala (Soria)|Soriako San Pedro konkatedralarekin]] partekatzen du.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Arkitektura zirriborroa}}
[[Kategoria:Espainiako katedralak]]
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Soria probintziako kultura-intereseko ondasunak]]
[[Kategoria:XII. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Espainiako katedral gotikoak]]
9vmuybbt7v9rq6nrygkr9d4gft161q8
10021997
10021996
2025-01-03T18:29:34Z
Marklar2007
1545
Marklar2007 wikilariak «[[Burgo de Osmako katedrala]]» orria «[[Jasokundeko Andre Mariaren katedrala (El Burgo de Osma)]]» izenera aldatu du
10021996
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula}}
'''Jasokundeko Andre Mariaren katedrala''' ({{lang-es|Catedral de la Asunción de la Virgen}}) [[Espainia]]ko [[Gaztela eta Leon]] erkidego autonomoan dagoen [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]] hirian dagoen [[katedral]]a da. Osmako elizbarrutiaren egoitza izan zen VI. mendetik, Espainiako zaharrenetakoa izanda.
[[Arkitektura gotiko|Gotiko estiloko]] eraikuntza da, aurreko [[Arkitketura erromaniko|erromanikoa]] ordezkatu zuena. 1232an hasi zuten eraikitzen, eta beste ekarpen estilistiko batzuk ere erakusten ditu, [[Arkitketura neoklasiko|neoklasikoarekin]] amaituz (1784). XIII. mendeko Espainiako beste katedral asko bezala, Ama Birjinaren Jasokundeari eskaini zuten. [[El Burgo de Osma]] herriko monumentu nagusia da.
Katedralaren Museoak, barruko geletan antolatuta, [[Osma-Soriako elizbarrutia]]ri dagozkion edo hari lotutako arte-objektu ugari eta garrantzitsuak gordetzen ditu. Katedralaren egoitza [[San Pedro konkatedrala (Soria)|Soriako San Pedro konkatedralarekin]] partekatzen du.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Arkitektura zirriborroa}}
[[Kategoria:Espainiako katedralak]]
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Soria probintziako kultura-intereseko ondasunak]]
[[Kategoria:XII. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Espainiako katedral gotikoak]]
9vmuybbt7v9rq6nrygkr9d4gft161q8
10021999
10021997
2025-01-03T18:29:52Z
Marklar2007
1545
10021999
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula}}
'''Jasokundeko Andre Mariaren katedrala''' ({{lang-es|Catedral de la Asunción de la Virgen}}) [[Espainia]]ko [[Gaztela eta Leon]] erkidego autonomoan dagoen [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]] hirian dagoen [[katedral]]a da. Osmako elizbarrutiaren egoitza izan zen VI. mendetik, Espainiako zaharrenetakoa izanda.
[[Arkitektura gotiko|Gotiko estiloko]] eraikuntza da, aurreko [[Arkitektura erromaniko|erromanikoa]] ordezkatu zuena. 1232an hasi zuten eraikitzen, eta beste ekarpen estilistiko batzuk ere erakusten ditu, [[Arkitketura neoklasiko|neoklasikoarekin]] amaituz (1784). XIII. mendeko Espainiako beste katedral asko bezala, Ama Birjinaren Jasokundeari eskaini zuten. [[El Burgo de Osma]] herriko monumentu nagusia da.
Katedralaren Museoak, barruko geletan antolatuta, [[Osma-Soriako elizbarrutia]]ri dagozkion edo hari lotutako arte-objektu ugari eta garrantzitsuak gordetzen ditu. Katedralaren egoitza [[San Pedro konkatedrala (Soria)|Soriako San Pedro konkatedralarekin]] partekatzen du.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Arkitektura zirriborroa}}
[[Kategoria:Espainiako katedralak]]
[[Kategoria:El Burgo de Osma-Ciudad de Osma]]
[[Kategoria:Soria probintziako kultura-intereseko ondasunak]]
[[Kategoria:XII. mendean amaitutako eraikinak]]
[[Kategoria:Espainiako katedral gotikoak]]
pmy6dky70tp2xk8pey4iit4mthlix0y
Burgo de Osmako katedrala
0
1219985
10021998
2025-01-03T18:29:34Z
Marklar2007
1545
Marklar2007 wikilariak «[[Burgo de Osmako katedrala]]» orria «[[Jasokundeko Andre Mariaren katedrala (El Burgo de Osma)]]» izenera aldatu du
10021998
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Jasokundeko Andre Mariaren katedrala (El Burgo de Osma)]]
3uftnue1yf6tak3drvvws40f8ythn92
Sonora Reyes
0
1219986
10022012
2025-01-03T18:54:44Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Sonora Reyes''' [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[gazte literatura]]ko [[idazle]]a da. == Bizitza == Reyesen lehen liburua, ''The Lesbiana's Guide to Catholic School'', Balzer + Bray argitaletxeak argitaratu zuen 2022ko maiatzean<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Lesbiana’s Guide to Catholic School|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-04-07|url=https://www.publishersweekly.com/9780063060234|aldizkaria=Publishers Weekly|sar...»
10022012
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Sonora Reyes''' [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[gazte literatura]]ko [[idazle]]a da.
== Bizitza ==
Reyesen lehen liburua, ''The Lesbiana's Guide to Catholic School'', Balzer + Bray argitaletxeak argitaratu zuen 2022ko maiatzean<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Lesbiana’s Guide to Catholic School|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-04-07|url=https://www.publishersweekly.com/9780063060234|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Eleberri horrek [[homofobia]]ren gaia jorratzen du nagusiki<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Iyana|abizena=Jones|izenburua=Q & A with Sonora Reyes|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-05-18|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-authors/article/92343-q-a-with-sonora-reyes.html|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Pertsonaia nagusia neska nerabea da, bere sexu-joera ezkutatzen ez duen eta irakasle homofoboen aurka hitz egiten duen beste neska batez maitemindua<ref>{{erreferentzia|izena=Eva|abizena=Recinos|izenburua=I Wish I Had The Lesbiana’s Guide to Catholic School as a Teen|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-06-01|url=https://www.elle.com/culture/books/a40118765/sonora-reyes-lesbianas-guide-to-catholic-school-essay/|aldizkaria=Elle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Beste sari batzuen artean, 2022ko National Book Award for Young People's Literatureko finalista izan zen<ref name=":2" />.
Bigarren eleberria, ''The Luis Ortega Survival Club'', argitaletxe berak plazaratu zuen 2023an<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Luis Ortega Survival Club|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-04-06|url=https://www.publishersweekly.com/9780063060302|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adostasunik gabeko sexu-harremanak izan zituzten neska nerabeei buruzkoa da, eta pertsonaiek erasotzailea agerian uztea dute helburu<ref name=":1" />. Reyesek mendeku fantasia pertsonaltzat hartzen du liburu hori<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Amanda|abizena=MacGregor|izenburua=Hate Away, Friends, a guest post by Sonora Reyes|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-05-22|url=https://teenlibrariantoolbox.com/2023/05/22/hate-away-friends-a-guest-post-by-sonora-reyes/|aldizkaria=Teen Librarian Toolbox|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
2023an ''Publishers Weekly''ri egindako elkarrizketa batean esan zuen helduentzako eleberri bat idazten ari zela<ref name=":1" />.
Reyes bigarren belaunaldiko etorkin [[queer]] bat da<ref name=":4" /> eta [[Arizona]]n jaio eta hazi zen<ref>{{erreferentzia|izenburua=Latinx Heritage Month Opening Ceremony. Keynote by Sonora Reyes|hizkuntza=en|url=https://events.umich.edu/event/110963|aldizkaria=University of Michigan|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikastetxe katoliko batean ikasi zuen, eta horrek bere eleberriak inspiratu ditu<ref name=":1" />.
Gaur egun, Reyesek Arizonan bizitzen jarraitzen du. Pertsona [[Autismo|autista]] da<ref>{{erreferentzia|izenburua=In honor of Avatar The Last Airbender getting put on Netflix, I figured now is as good a time as any to share all the reasons why I, an autistic person, believe Zuko from atla is autistic. There are a LOT of reasons, so get ready :) ATLA SPOILERS AHEAD (1/?)|hizkuntza=en|argitaratze-data=2020-05-17|egilea=@SonoraReyes|url=https://x.com/SonoraReyes/status/1261812693259833344?mx=2|aldizkaria=Twitter|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta [[They singularra|''they/them'']] izenordainak erabiltzen ditu ingelesez<ref name=":3" />.
== Lanak ==
* ''The Lesbiana's Guide to Catholic School'' (2022)
* ''The Luis Ortega Survival Club'' (2023)
== Sariak ==
{| class="wikitable"
|+
!Urtea
!Liburua
!Saria
!Kategoria
!Emaitza
!Erreferentziak
|-
| rowspan="2" |2022
| rowspan="7" |''The Lesbiana's Guide to Catholic School''
|Goodreads Choice Award
|Gazteentzako fikziozko literatura
|Izendapena
|<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Lesbiana's Guide to Catholic School|hizkuntza=en|url=https://www.goodreads.com/book/show/58842731-the-lesbiana-s-guide-to-catholic-school|aldizkaria=Goodreads|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|National Book Award
|Gazte literatura
|Finalista
|<ref name=":2">{{erreferentzia|izenburua=National Book Award Finalists Announced|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-10-05|url=https://www.shelf-awareness.com/issue.html?issue=4332|aldizkaria=Shelf Awareness|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":4">{{erreferentzia|izenburua=Sonora Reyes|hizkuntza=en|url=https://www.nationalbook.org/people/sonora-reyes/#fullBio|aldizkaria=National Book Foundation|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
| rowspan="5" |2023
|Books Are My Bag Readers' Awards
|Gazteentzako fikziozko literatura
|Finalista
|
|-
|Lambda Literary Award
|Gazte literatura
|Irabazlea
|<ref>{{erreferentzia|izena=Pierce|abizena=Alquist|izenburua=2023 Lambda Literary Award Winners Announced|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-06-12|url=https://bookriot.com/2023-lambda-literary-award-winners/|aldizkaria=BOOK RIOT|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|Pura Belpré saria
|Gazte literaturako egilea
|Ohorezko saria
|<ref>{{erreferentzia|izenburua=Pura Belpré Award|hizkuntza=en|argitaratze-data=2021-03-24|url=https://www.ala.org/alsc/awardsgrants/bookmedia/belpre|aldizkaria=Association for Library Service to Children (ALSC)|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Luqman-Dawson, Salati, and Tahir Win Newbery, Caldecott, Printz Awards|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-01-30|abizena1=Roback|abizena2=Kantor|abizena3=Jones|izena1=Diane|izena2=Emma|izena3=Iyana|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-industry-news/article/91407-luqman-dawson-salati-and-tahir-win-newbery-caldecott-printz-awards.html|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|Walter Dean Myers saria
|Nerabeentzako literatura
|Ohorezko saria
|<ref>{{erreferentzia|izena=Iyana|abizena=Jones|izenburua=2023 Walter Dean Myers Awards Announced|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-01-10|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-industry-news/article/91267-2023-walter-dean-myers-awards-announced.html|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|William C. Morris saria
|—
|Finalista
|<ref name=":0" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=The William C. Morris Award|hizkuntza=en|url=https://www.ala.org/yalsa/morris-award|aldizkaria=Young Adult Library Services Association (YALSA)|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|||Reyes, Sonora}}
[[Kategoria:Arizonarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Gazte literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Ingelesezko idazleak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko idazleak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako LGBT pertsonak]]
[[Kategoria:LGBT idazleak]]
[[Kategoria:Pertsona ez-binarioak]]
[[Kategoria:Idazle autistak]]
1d5j6k9i9ny7jc3m4jjz10jksq1ra5y
10022026
10022012
2025-01-03T19:25:17Z
Eliatxo
96586
/* Lanak */
10022026
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Sonora Reyes''' [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] [[gazte literatura]]ko [[idazle]]a da.
== Bizitza ==
Reyesen lehen liburua, ''The Lesbiana's Guide to Catholic School'', Balzer + Bray argitaletxeak argitaratu zuen 2022ko maiatzean<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Lesbiana’s Guide to Catholic School|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-04-07|url=https://www.publishersweekly.com/9780063060234|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Eleberri horrek [[homofobia]]ren gaia jorratzen du nagusiki<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Iyana|abizena=Jones|izenburua=Q & A with Sonora Reyes|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-05-18|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-authors/article/92343-q-a-with-sonora-reyes.html|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Pertsonaia nagusia neska nerabea da, bere sexu-joera ezkutatzen ez duen eta irakasle homofoboen aurka hitz egiten duen beste neska batez maitemindua<ref>{{erreferentzia|izena=Eva|abizena=Recinos|izenburua=I Wish I Had The Lesbiana’s Guide to Catholic School as a Teen|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-06-01|url=https://www.elle.com/culture/books/a40118765/sonora-reyes-lesbianas-guide-to-catholic-school-essay/|aldizkaria=Elle|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Beste sari batzuen artean, 2022ko National Book Award for Young People's Literatureko finalista izan zen<ref name=":2" />.
Bigarren eleberria, ''The Luis Ortega Survival Club'', argitaletxe berak plazaratu zuen 2023an<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Luis Ortega Survival Club|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-04-06|url=https://www.publishersweekly.com/9780063060302|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Adostasunik gabeko sexu-harremanak izan zituzten neska nerabeei buruzkoa da, eta pertsonaiek erasotzailea agerian uztea dute helburu<ref name=":1" />. Reyesek mendeku fantasia pertsonaltzat hartzen du liburu hori<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Amanda|abizena=MacGregor|izenburua=Hate Away, Friends, a guest post by Sonora Reyes|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-05-22|url=https://teenlibrariantoolbox.com/2023/05/22/hate-away-friends-a-guest-post-by-sonora-reyes/|aldizkaria=Teen Librarian Toolbox|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
2023an ''Publishers Weekly''ri egindako elkarrizketa batean esan zuen helduentzako eleberri bat idazten ari zela<ref name=":1" />.
Reyes bigarren belaunaldiko etorkin [[queer]] bat da<ref name=":4" /> eta [[Arizona]]n jaio eta hazi zen<ref>{{erreferentzia|izenburua=Latinx Heritage Month Opening Ceremony. Keynote by Sonora Reyes|hizkuntza=en|url=https://events.umich.edu/event/110963|aldizkaria=University of Michigan|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Ikastetxe katoliko batean ikasi zuen, eta horrek bere eleberriak inspiratu ditu<ref name=":1" />.
Gaur egun, Reyesek Arizonan bizitzen jarraitzen du. Pertsona [[Autismo|autista]] da<ref>{{erreferentzia|izenburua=In honor of Avatar The Last Airbender getting put on Netflix, I figured now is as good a time as any to share all the reasons why I, an autistic person, believe Zuko from atla is autistic. There are a LOT of reasons, so get ready :) ATLA SPOILERS AHEAD (1/?)|hizkuntza=en|argitaratze-data=2020-05-17|egilea=@SonoraReyes|url=https://x.com/SonoraReyes/status/1261812693259833344?mx=2|aldizkaria=Twitter|sartze-data=2025-01-03}}</ref> eta [[They singularra|''they/them'']] izenordainak erabiltzen ditu ingelesez<ref name=":3" />.
== Lanak ==
* ''The Lesbiana's Guide to Catholic School'' (2022)
* ''The Luis Ortega Survival Club'' (2023)
* ''The Broposal'' (2025)<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Broposal|hizkuntza=en|url=https://www.goodreads.com/book/show/212924035-the-broposal|aldizkaria=Goodreads|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Sariak ==
{| class="wikitable"
|+
!Urtea
!Liburua
!Saria
!Kategoria
!Emaitza
!Erreferentziak
|-
| rowspan="2" |2022
| rowspan="7" |''The Lesbiana's Guide to Catholic School''
|Goodreads Choice Award
|Gazteentzako fikziozko literatura
|Izendapena
|<ref>{{erreferentzia|izenburua=The Lesbiana's Guide to Catholic School|hizkuntza=en|url=https://www.goodreads.com/book/show/58842731-the-lesbiana-s-guide-to-catholic-school|aldizkaria=Goodreads|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|National Book Award
|Gazte literatura
|Finalista
|<ref name=":2">{{erreferentzia|izenburua=National Book Award Finalists Announced|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-10-05|url=https://www.shelf-awareness.com/issue.html?issue=4332|aldizkaria=Shelf Awareness|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":4">{{erreferentzia|izenburua=Sonora Reyes|hizkuntza=en|url=https://www.nationalbook.org/people/sonora-reyes/#fullBio|aldizkaria=National Book Foundation|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
| rowspan="5" |2023
|Books Are My Bag Readers' Awards
|Gazteentzako fikziozko literatura
|Finalista
|
|-
|Lambda Literary Award
|Gazte literatura
|Irabazlea
|<ref>{{erreferentzia|izena=Pierce|abizena=Alquist|izenburua=2023 Lambda Literary Award Winners Announced|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-06-12|url=https://bookriot.com/2023-lambda-literary-award-winners/|aldizkaria=BOOK RIOT|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|Pura Belpré saria
|Gazte literaturako egilea
|Ohorezko saria
|<ref>{{erreferentzia|izenburua=Pura Belpré Award|hizkuntza=en|argitaratze-data=2021-03-24|url=https://www.ala.org/alsc/awardsgrants/bookmedia/belpre|aldizkaria=Association for Library Service to Children (ALSC)|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref name=":0">{{erreferentzia|izenburua=Luqman-Dawson, Salati, and Tahir Win Newbery, Caldecott, Printz Awards|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-01-30|abizena1=Roback|abizena2=Kantor|abizena3=Jones|izena1=Diane|izena2=Emma|izena3=Iyana|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-industry-news/article/91407-luqman-dawson-salati-and-tahir-win-newbery-caldecott-printz-awards.html|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|Walter Dean Myers saria
|Nerabeentzako literatura
|Ohorezko saria
|<ref>{{erreferentzia|izena=Iyana|abizena=Jones|izenburua=2023 Walter Dean Myers Awards Announced|hizkuntza=en|argitaratze-data=2023-01-10|url=https://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-industry-news/article/91267-2023-walter-dean-myers-awards-announced.html|aldizkaria=Publishers Weekly|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|-
|William C. Morris saria
|—
|Finalista
|<ref name=":0" /><ref>{{erreferentzia|izenburua=The William C. Morris Award|hizkuntza=en|url=https://www.ala.org/yalsa/morris-award|aldizkaria=Young Adult Library Services Association (YALSA)|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
|}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|||Reyes, Sonora}}
[[Kategoria:Arizonarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Gazte literaturako idazleak]]
[[Kategoria:Ingelesezko idazleak]]
[[Kategoria:XXI. mendeko idazleak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako LGBT pertsonak]]
[[Kategoria:LGBT idazleak]]
[[Kategoria:Pertsona ez-binarioak]]
[[Kategoria:Idazle autistak]]
9up9rnku1ni5n0ysn7wf2ajh5m4r4vr
Gypsophila repens
0
1219987
10022024
2025-01-03T19:20:47Z
Gartxoak
23317
Orri berria: «{{lanean|Gartxoak}} {{taxotaula automatikoa}} {{izenburu etzana}} '''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. == Taxonomia == [[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan == Deskribapena == == Habitata == == Ugalketa eta bizi zikloa == == Mehatxuak == == Iruditegia == == Erreferentziak == {{erreferentzia zerrenda|30em}} == Kanpo estekak == {{autoritate kontrola}} Kategor...»
10022024
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da.
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan
== Deskribapena ==
== Habitata ==
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
== Mehatxuak ==
== Iruditegia ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
gdm39e5146dv3ow43sh3vjxhlx6jy2t
10022038
10022024
2025-01-03T19:53:09Z
Gartxoak
23317
10022038
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan eta Piriniotan. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
Errizoma bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. Karezko lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" />
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsetuek polinizatzen dute.
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
kvfrw3mio03waaeuh6p15ie7a72e6db
10022039
10022038
2025-01-03T19:55:58Z
Gartxoak
23317
/* Deskribapena */
10022039
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan eta Piriniotan. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|250px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. Karezko lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" />
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsetuek polinizatzen dute.
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
shr8be138thfztgsu54e7dj5hn4634y
10022042
10022039
2025-01-03T19:58:28Z
Gartxoak
23317
/* Iruditegia */
10022042
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan eta Piriniotan. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|250px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. Karezko lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" />
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsetuek polinizatzen dute.
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|Landarea harri artean.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
1c3tqif82lh7a30madqmod5bazo2z5r
10022048
10022042
2025-01-03T20:10:46Z
Gartxoak
23317
10022048
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|250px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan, hala nola, Bizkaian [[Urkiolako natura parkea|Urkiolan]], Arabako [[Toloño mendilerroa|Kantabria mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan, azken honetan agian Nafarroako [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta isolaturik daude, horrek jartzen ditu galtzeko arriskuan.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|Landarea harri artean.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
0escym4zxsh418og8soxjiwi6tpprc0
10022049
10022048
2025-01-03T20:12:22Z
Gartxoak
23317
/* Habitata */
10022049
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|250px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|250px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan, hala nola, Bizkaian [[Urkiolako natura parkea|Urkiolan]], Arabako [[Toloño mendilerroa|Kantabria mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan, azken honetan agian Nafarroako [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta isolaturik daude, horrek jartzen ditu galtzeko arriskuan.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|Landarea harri artean.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
i0nc3g9eaijngxglyk60undu6b94bb4
10022050
10022049
2025-01-03T20:12:41Z
Gartxoak
23317
/* Iruditegia */
10022050
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|250px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|250px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan, hala nola, Bizkaian [[Urkiolako natura parkea|Urkiolan]], Arabako [[Toloño mendilerroa|Kantabria mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan, azken honetan agian Nafarroako [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta isolaturik daude, horrek jartzen ditu galtzeko arriskuan.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
ml4bcthkqkrozy2a2lg5sjgf0q2qd56
10022051
10022050
2025-01-03T20:13:20Z
Gartxoak
23317
10022051
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|220px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|220px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan, hala nola, Bizkaian [[Urkiolako natura parkea|Urkiolan]], Arabako [[Toloño mendilerroa|Kantabria mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan, azken honetan agian Nafarroako [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta isolaturik daude, horrek jartzen ditu galtzeko arriskuan.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
qyw1swow5sdxk3dql0jnhkdlebty9vv
10022063
10022051
2025-01-03T20:26:34Z
Gartxoak
23317
10022063
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|220px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|220px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan: 2006an, Bizkaian [[Anbotoko mendilerroa|Anboton]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parque Natural de Urkiola: Vegetación|url=http://www.urkiola.net/Castellano/Vegetacion/flora_amenazada.php|aldizkaria=www.urkiola.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, Arabako [[Toloño mendilerroa|Toloño mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan soilik zeuden, azken honetan agian [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref> Ordutik hona Toloñoko populazioa desagertu egin da, beraz Anboto eta Kodes mendilerrotako populazioak soilik gelditzen dira.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=NATURA 2000 SAREAK ARABAKO HEGOALDEKO MENDILERROETAN DITUEN TOKIETAKO INFORMAZIO EKOLOGIKOARI, KONTSERBAZIO HELBURUEI, KONTSERBAZIO ARAUEI ETA SEGIMENDU PROGRAMARI BURUZKO DOKUMENTUA. Toloño-Kantabria mendilerroa/Sierra Toloño-Cantabria
KBE (ES2110018)|argitaletxea=Natura Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren Zuzendaritza Ingurumen eta Lurralde Politika Saila (Eusko Jaurlaritza)|orrialdea=98}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta isolaturik daude, horrek jartzen ditu galtzeko arriskuan.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
fmz5c7yikfv7kmyynd5m7ry99fc8ukm
10022064
10022063
2025-01-03T20:27:13Z
Gartxoak
23317
/* Mehatxuak */
10022064
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|220px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|220px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan: 2006an, Bizkaian [[Anbotoko mendilerroa|Anboton]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parque Natural de Urkiola: Vegetación|url=http://www.urkiola.net/Castellano/Vegetacion/flora_amenazada.php|aldizkaria=www.urkiola.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, Arabako [[Toloño mendilerroa|Toloño mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan soilik zeuden, azken honetan agian [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref> Ordutik hona Toloñoko populazioa desagertu egin da, beraz Anboto eta Kodes mendilerrotako populazioak soilik gelditzen dira.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=NATURA 2000 SAREAK ARABAKO HEGOALDEKO MENDILERROETAN DITUEN TOKIETAKO INFORMAZIO EKOLOGIKOARI, KONTSERBAZIO HELBURUEI, KONTSERBAZIO ARAUEI ETA SEGIMENDU PROGRAMARI BURUZKO DOKUMENTUA. Toloño-Kantabria mendilerroa/Sierra Toloño-Cantabria
KBE (ES2110018)|argitaletxea=Natura Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren Zuzendaritza Ingurumen eta Lurralde Politika Saila (Eusko Jaurlaritza)|orrialdea=98}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta guztiz isolaturik daude, batez ere Arabakoa galdu zenetik.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
pkdbddaehnj9x7xhwrgk1yfxlm7fbvz
10022065
10022064
2025-01-03T20:27:34Z
Gartxoak
23317
10022065
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, Alpeetan, Piriniotan eta Kantabrian. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|220px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|220px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan: 2006an, Bizkaian [[Anbotoko mendilerroa|Anboton]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parque Natural de Urkiola: Vegetación|url=http://www.urkiola.net/Castellano/Vegetacion/flora_amenazada.php|aldizkaria=www.urkiola.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, Arabako [[Toloño mendilerroa|Toloño mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan soilik zeuden, azken honetan agian [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref> Ordutik hona Toloñoko populazioa desagertu egin da, beraz Anboto eta Kodes mendilerrotako populazioak soilik gelditzen dira.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=NATURA 2000 SAREAK ARABAKO HEGOALDEKO MENDILERROETAN DITUEN TOKIETAKO INFORMAZIO EKOLOGIKOARI, KONTSERBAZIO HELBURUEI, KONTSERBAZIO ARAUEI ETA SEGIMENDU PROGRAMARI BURUZKO DOKUMENTUA. Toloño-Kantabria mendilerroa/Sierra Toloño-Cantabria
KBE (ES2110018)|argitaletxea=Natura Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren Zuzendaritza Ingurumen eta Lurralde Politika Saila (Eusko Jaurlaritza)|orrialdea=98}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta guztiz isolaturik daude, batez ere Arabakoa galdu zenetik.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
4q5igvduw5kc1ctn6vocrep7u4hzq9z
10022066
10022065
2025-01-03T20:28:58Z
Gartxoak
23317
10022066
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, [[Alpeak|Alpeetan]], [[Pirinioak|Piriniotan]] eta [[Kantabria]]n. Euskal Herrian ere badira populazio batzuk.
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|220px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|220px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan: 2006an, Bizkaian [[Anbotoko mendilerroa|Anboton]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parque Natural de Urkiola: Vegetación|url=http://www.urkiola.net/Castellano/Vegetacion/flora_amenazada.php|aldizkaria=www.urkiola.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, Arabako [[Toloño mendilerroa|Toloño mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan soilik zeuden, azken honetan agian [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref> Ordutik hona Toloñoko populazioa desagertu egin da, beraz Anboto eta Kodes mendilerrotako populazioak soilik gelditzen dira.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=NATURA 2000 SAREAK ARABAKO HEGOALDEKO MENDILERROETAN DITUEN TOKIETAKO INFORMAZIO EKOLOGIKOARI, KONTSERBAZIO HELBURUEI, KONTSERBAZIO ARAUEI ETA SEGIMENDU PROGRAMARI BURUZKO DOKUMENTUA. Toloño-Kantabria mendilerroa/Sierra Toloño-Cantabria
KBE (ES2110018)|argitaletxea=Natura Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren Zuzendaritza Ingurumen eta Lurralde Politika Saila (Eusko Jaurlaritza)|orrialdea=98}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta guztiz isolaturik daude, batez ere Arabakoa galdu zenetik.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
qecn7o9gf9lcu7lc8pzn0xw2px8t4v1
10022067
10022066
2025-01-03T20:29:37Z
Gartxoak
23317
10022067
wikitext
text/x-wiki
{{taxotaula automatikoa}}
{{izenburu etzana}}
'''''Gypsophila repens''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Europa]] erdialdeko eta mendebaldeko mendilerroetan aurkitzen da, [[Alpeak|Alpeetan]], [[Pirinioak|Piriniotan]] eta [[Kantabria]]n. Euskal Herrian ere badira populazio bakan batzuk.<ref name=":4" />
[[Arrokaia|Harrizko lorategietan]] erabiltzen da, baita hormak apaintzeko ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila repens {{!}} creeping gypsophila Alpine Rockery/RHS|hizkuntza=en-gb|url=https://www.rhs.org.uk/plants/8173/gypsophila-repens/details|aldizkaria=www.rhs.org.uk|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Lineo|Lineok]] deskribatu zuen lehenengoz 1753. urtean ''[[Species Plantarum]]'' liburuan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Gypsophila repens L.|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/gypsophila-repens|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
Hainbat sinonimo ditu:<ref name=":1" />
* ''Gypsophila erectiuscula'' Jord. & Fourr. Brev. Pl. Nov. 1: 9 (1866)
* ''Gypsophila muralis subsp. repens''
Generoaren ''Gypsophila'' izena grezieratik dator eta ''gypsos'' ([[Igeltsu (minerala)|igeltsua]]) eta ''philios'' (zalea) hitzen elkarketa da, "igeltsu zalea" esan nahi du, igeltsua dagoen lurzoruak atsegin baitituzte genero horretako landareek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gypsophila in Flora of North America @ efloras.org|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=114363|aldizkaria=www.efloras.org|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Espeziearen ''repens'' izenak "arrastaka doana" esan nahi du.<ref name=":1" />
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens 1.jpg|220px|thumb|''Gypsophila repens'' landareak itxura borobiltsua hartzen du eta loraldian lore txiki ugarik estaltzen dute landare osoa.]]
[[Errizoma]] bihurria eta zurkara du eta handiak ateratzen dira 20 cm inguru dituzten zurtoin belarkarak. Zurtoi hauen gorantz edo tente hazten dira landareari itxura borobiltsua emanez.<ref name=":1" />
Hostoak linealak edo lantzeolatuak dira eta kolore berde-urdinxka dute. 25 mm luze eta 3 mm zabal izan ohi dira eta ia ez dute [[Hosto-txorten|txortenik]].<ref name=":1" />
Loreak 4-6 aletako multzotan ateratzen dira eta [[korinbo]] itxurako egitura hartzen dute. 10 mm arteko pedizeloa dute eta puntan kanpai itxurako kaliza, bost sepalo dituena. 6-8 mm-tako bost petalo askek osatzen dute korola. Kolore zuria edo arroxa izan dezakete. Hari itxurako 10 [[lorezil]] zuri ditu eta bi [[Estigma (botanika)|estigma]].<ref name=":1" /> Loreak txikiak diren arren haien ugaritaasunak intsektuak erakartzen ditu.
Fruitua 4,5-5 mm dituen kapsula bat da puntatik lau balbatan irekitzen dena. 1 mm-ko haziak askatzen ditu, giltzurrun itxurakoak eta bikortsuak.<ref name=":1" />
== Habitata ==
[[Fitxategi:Gypsophila repens at Col de Coux (3).jpg|220px|thumb|Lurzorik garatu gabeko tokietan hazteko gai da.]]
Harkaitz artean, bisuts harritsuetan eta lurzorua ia garatu gabe duten larreetan hazten da, 600 eta 2.400 metrotako altueran. [[Kare|Karezko]] lurzoruak atsegin ditu.<ref name=":1" /> Euskal Herrian populazio txiki batzuk daude mendialde zehatzetan: 2006an, Bizkaian [[Anbotoko mendilerroa|Anboton]]<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Parque Natural de Urkiola: Vegetación|url=http://www.urkiola.net/Castellano/Vegetacion/flora_amenazada.php|aldizkaria=www.urkiola.net|sartze-data=2025-01-03}}</ref>, Arabako [[Toloño mendilerroa|Toloño mendilerroan]] eta Nafarroako [[Kodesko mendilerroa|Kodesko]] mendilerroan soilik zeuden, azken honetan agian [[Pirinioak|Pirinio]] aldetik haziak ekarri izan dela pentsatzen da.<ref name=":3">{{erreferentzia|abizena=Padro Mª Uribe-Echevarria, Iñaki Zorrakin, Juan Antonio Campos, Ángel Domínguez|urtea=2006|izenburua=Euskal Autonomia Erkidegoko flora baskular mehatxatua|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila|orrialdea=206|ISBN=84-457-2252-2}}</ref> Ordutik hona Toloñoko populazioa desagertu egin da, beraz Anboto eta Kodes mendilerrotako populazioak soilik gelditzen dira.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=NATURA 2000 SAREAK ARABAKO HEGOALDEKO MENDILERROETAN DITUEN TOKIETAKO INFORMAZIO EKOLOGIKOARI, KONTSERBAZIO HELBURUEI, KONTSERBAZIO ARAUEI ETA SEGIMENDU PROGRAMARI BURUZKO DOKUMENTUA. Toloño-Kantabria mendilerroa/Sierra Toloño-Cantabria
KBE (ES2110018)|argitaletxea=Natura Ingurunearen eta Ingurumen Plangintzaren Zuzendaritza Ingurumen eta Lurralde Politika Saila (Eusko Jaurlaritza)|orrialdea=98}}</ref>
Lorategietan hazteko igeltsua eta hondarra duten lurzoruak erabiltzen dira, alkalinoak edo neutroak eta ongi drainatuak.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare [[Landare bizikor|bizikorra]] da. Ekaina eta iraila artean izaten du loraldia<ref name=":1" /> eta intsektuek polinizatzen dute. Haziak udazkenaren lehen herenean heltzen dira.<ref name=":3" />
== Mehatxuak ==
Flora mehatxatuen artean "bakanen" atalean sailkaturik dago [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]].<ref name=":2">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref> Populazioak oso txikiak dira eta guztiz isolaturik daude, batez ere Arabakoa galdu zenetik.
== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Gypsophila repens at Col de Joux Plane (1).jpg|Landarea.
Irudi:Gypsophila repens (BG Wroclaw)-1.JPG|Lore multzoa.
Irudi:Gypsophila repens a2.jpg|Lore bakarra.
Irudi:Gypsophila repens 1.JPG|Hosto berde-urdinxkak.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxonak]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
3c5i5g5lm96wkfsbns8zpy83v0f5uus
Eduardo Bermúdez de la Reina
0
1219988
10022034
2025-01-03T19:43:09Z
81.9.210.37
Orri berria: « {{Biografia infotaula automatikoa}} '''Eduardo Bermúdez de la Reina''' [[politikari]], [[militar]] eta Gerra ministro espainiarra izan zen == Biografia == === Lehen urteak === Bere gurasoak Fernando Bermúdez de Figueroa eta Maria de la Concepcion de Reina y Chocano izan ziren. 1844ko abenduaren 17an sartu zen Segoviako Artilleria eta Akademia Eskolan. 1847ko abenduaren 17an azpigadier bihurtu zen eta 1848ko abenduaren 18an tenienteorde ikasle. Urte horren amaieran utz...»
10022034
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Eduardo Bermúdez de la Reina''' [[politikari]], [[militar]] eta Gerra ministro espainiarra izan zen
== Biografia ==
=== Lehen urteak ===
Bere gurasoak Fernando Bermúdez de Figueroa eta Maria de la Concepcion de Reina y Chocano izan ziren. 1844ko abenduaren 17an sartu zen Segoviako Artilleria eta Akademia Eskolan. 1847ko abenduaren 17an azpigadier bihurtu zen eta 1848ko abenduaren 18an tenienteorde ikasle. Urte horren amaieran utzi zuen Akademia, eta Eskola Praktikora igaro zen. 1850eko abenduaren 23an teniente izendatu zuten, eta [[Sanlucar de Barrameda]]<nowiki/>ko 3. oinezko erregimentura igaro zen Montpensierreko dukeen eskolta gisa. 1851ko abenduaren 16an Hirugarren Departamentuko Montada Brigadara bidali zuten, Sevillan [[garnizio]]<nowiki/>koa, eta 1853ko abuztuaren 15ean Infanteriako kapitain maila lortu zuen antzinatasunik gabe, grazia bereziz. 1854ko uztailaren 17an, Artilleriako komandante nagusiaren idazkari gisa, Domingo Dulce teniente jeneralaren aginduetara iraultza zela-eta Madrilera joateko Sevillan eratu zen dibisioan parte hartu zuen. Irailaren 1ean dibisioa desegin zuten arte bete zuen kargu hori, eta [[Madril]]<nowiki/>en geratu zen bere brigadako lehen baterian zerbitzua ematen. Azaroaren 4ko Errege Aginduaren bidez, infanteriako [[komandante]]-gradua lortu zuen, abuztuaren 11ko grazia orokorreko Errege Dekretuaren barruan. Abenduaren 11n, bere brigadaren laguntzaile izendatu zuten, eta, horregatik, Sevillara joan eta Brigada Nagusian sartu zen. 1855ean Montada Brigadako laguntzaile lanetan jarraitu zuen, eta azaroan Sevillako inspektoreordearen idazkari izendatu zuten joan den urteko ikuskapen-aldizkarian. Hiri horretan zegoen 1856ko uztaileko gertakariak gertatu zirenean, eta kapitain jeneralak izendatu zuen Malagara eta beste puntu nabarmen batzuetara joateko eratu zen operazio zutabean laguntzeko. 1857ko otsailaren 3an Segovian kantonatutako Kadeteen Brigadara bidali zuten. Urriaren 14an, Artilleriako kapitain izendatu zuten antzinatasunagatik, eta 5. departamentura bidali zuten. Abenduaren 27an, Batzorde Topografiko Zentralera joan zen, eta Madrilgo probintziako planoak jasotzeaz arduratu zen. 1858ko azaroaren 24an 3. Montada Brigadara bidali zuten, gero Zaragozara, gero Madrilera eta gero Segoviara.
=== Espedizio Afrikara ===
1859ko abenduaren amaieran, Afrikako talde espedizionarioarekin abiatu zen, eta Montada Brigadako bateria bat bidali zuen. 1860ko urtarrilaren 4, 8 (Armir ibaia), 10 eta 12ko borroketan nabarmendu zen, [[Ceuta]]<nowiki/>tik [[Tetuan]]<nowiki/>erako bidean, Cabo Negron (urtarrilaren 14a), urtarrilaren 23 eta 31ko borroketan eta martxoaren 11 eta 23ko [[Tetuango gudua|Tetuango gudu]]<nowiki/>etan. Horren ostean, 1860ko otsailaren 4an, Gobernuak Zalditeriako komandante gradua eman zion gerra-merezimenduengatik, eta San Fernando Ordenako 1. mailako gurutzea.
Kanpaina amaitu ondoren, [[Vicálvaro]] eta [[Madril]]<nowiki/>era bidali zuten. Hainbat destino eta batzorde izan zituen, ia beti Artilleriako Zuzendaritza Nagusiarekin lotuak, 1864ko maiatzaren 17ko Errege Aginduak hara bidali baitzuen. Espainiako mapa altxatzeko katastro-batzordeko brigadaburua, Tiro del Pardo Eskolako kapitaina eta Artilleriako Zuzendaritza Nagusiko ofiziala izan zen. 1866ko urtarrilaren 2an Villarejo de Salvanésen Calatravako eta Bailengo Zalditeriako Erregimentuen matxinadaren aurka eta urte hartako ekainaren 22ko Madrilgo gertakarietan esku hartu zuen, Zalditeriako teniente koronel graduarekin saritua izan zelarik. 1866ko uztailaren 10eko Errege Aginduaren bidez, Artilleriako [[komandante]] lanpostua lortu zuen antzinatasunagatik, 1868ko urriaren 4an, Armadako [[teniente]] koronel kargua lortu zuen fakultatibo- eta arma-zerbitzuengatik, eta, aldi berean, Gerra Ministerioko bigarren ofizial izendapena lortu zuen, hiru mila eta bostehun ezkutuko soldatarekin. 1868ko urriaren 23an Armadako koronel gradua lortu zuen, hilabete horretako 10ean ezarritako grazia orokorragatik.
1869ko konstituziogileetan, Ecija barrutiko diputatua izan zen, eta, ondoren, 1871ko eta 1872ko gorteetan, Carmonako barrutian, politika militarrari buruzko eztabaida batzuetan parte hartuz. 1869ko apirilaren 12an infanteriako koronel izendatu zuten zerbitzu bereziengatik, 1871ko urtarrilaren 5ean infanteriako koronel lanpostua eman zioten Gerra Idazkaritzan egindako zerbitzuengatik, eta apirilaren 4an Artilleriako teniente koronel lanpostua lortu zuen antzinatasunagatik. 1871ko maiatzaren 8ko Errege Dekretuaren bidez, Gerra Ministerioko bigarren ofizialaren karguari uko egitea onartu zitzaion, bateraezintasun politikoen ondorioz. [[Gorte Nagusiak (Espainia)|Gorte]]<nowiki/>etako [[diputatu]] gisa, 1871ko azaroaren 10eko Errege Dekretu baten bidez, Soldadutzako Erredentzio eta Krokatze Funtsaren Gobernu eta Administrazio Kontseiluko kide izendatu zuten, eta idazkari (abenduaren 2an) eta, ondoren, bitarteko presidente izan zen.
1872ko ekainaren 18an koronel izendatu zuten, eta [[Bigarren Karlistaldia]] hasi zenean, 1872ko otsailaren 26ko Errege Aginduak Iparraldeko Armadan Dorreko dukearen kuartel nagusian parte hartzeko erabili zuen. Maiatzaren lehen erdian, operazio militar nagusietara aurkeztu zen (Oroquieta, Ultzaina harana, Oñate, Irurzun, Mañaria), Zornotzako hitzarmenarekin kanpaina amaitu arte, eta, horren ondoren, maiatzaren 28tik ekainaren 2ra arte Bilboko Komandantzia Militarra aritu zen. Kongresuko eserlekura itzuli eta Erredentzio Kontseiluko idazkari kargua uzteagatik dimisioa eman ondoren, uztailaren 31n kanpaina-zerbitzuetarako brigadier izendatu zuten. Hilabete batzuk destinorik gabe egon ondoren, 1873ko irailaren 25ean Gerra Ministerioko lehen ofizial izendatu zuten, José Sánchez Bregua ([[Prim]] idazkariorde ohia) karterarako izendatu ondoren. Ministro honek ministerioko bitarteko idazkari nagusi izendatu zuen, eta kargu horretan [[Juan Zavala y de la Puente|Zavala]] eta Cotoner jeneralek baieztatu zioten. Bermudez de la Reinak berrantolaketa militarreko lan nekeza egin zuen gerra karlista eta kantonalaren une gorenean: desegindako Artilleria Gorputzaren birfundazioa, guztira ehun mila gizonen hiru bosten altxatzea, jantziak, ekipoa eta armamentua eskuratzea, operazio-armadak munizionatzea, batailoi berrien koadroak antolatzea, eta abar. 1873ko azaroaren 21eko Dekretuaren bidez brigadier enplegura bultzatu zen, bere zerbitzuen arabera, bereziki Iparraldeko kanpainan hartutakoak.
1874ko abuztuaren 29an, osasun-arrazoiengatik Gerra Ministerioko idazkari nagusiaren kargua utzi ondoren, irailaren 6an Kataluniako Armadako Estatu Nagusiko buru izendatu zuten, [[José López Domínguez|López Domínguez]]<nowiki/>ek zuzenduta, zeinarekin berrantolaketa lan eskerga egin zuen, eta Granollersen kantonatutako Lehen Mailako Lehen Brigadaren (Esteban) matxinatzea ito zuen. Gertaera militar nabarmenetan parte hartu zuen, hala nola Savalls eta Tristany buruzagi karlisten jazarpenean, 1874ko azaroaren 3an eta 4an Castelló de Ampudiaren aurkako erasoaren ondoren; Castellar de Nunchen ekintzetan, Puigcerdàko setioa altxatzean, karlistek Igualada eta Vichitxi egindako erasoak arbuiatzean, eta Montenegro eta Weyler dibisioek Bergako blokeoa kentzean.
1875eko urtarrilaren 2an López Domínguezek eta bereak dimisioa eman ondoren, ordezte-egoeran geratu zen. 1875eko uztailaren 17ko Errege Dekretuaren bidez, ofizial jeneralen egoera jorratu zuen Gerrako Aholku Batzordeko kide izatera igaro zen, ezohiko bokal gisa. 1875eko urriaren 20an Carmonako diputatu liberal gisa Kongresuan eseri zen, eta destinoaren zain geratu zen 1881eko otsailaren 25eko Errege Dekretuaren bidez Gerrako Aholku Batzordeko bokal izendatu zuten arte. Urte hartako azaroaren 10ean, landa-mariskal izatera igo zen, zerbitzuengatik eta zirkunstantziengatik, eta azaroaren 14an, Gaztela Berriko Armadaren 3. dibisioko komandante nagusi izendatu zuten.
[[José Posada Herrera|Posada Herrera]]<nowiki/>ren kabinetean, bere lagun Lopez Dominguezekin Gerra Ministerioan, ministerioko idazkariorde izendatu zuten 1883ko urriaren 15etik 1884ko urtarrilaren 18ra arte. 1883ko urtarrilaren 18tik 1884ko urtarrilaren 28ra Gerra eta Itsas Armadako Auzitegi Goreneko kide hautatua izan ondoren, 1884ko otsailaren 4an Gerrako Aholku Batzorde Nagusiko Infanteriako Batzorde Bereziko presidente izendatu zuten, eta 1884ko urriaren 23an utzi zuen kargua. 1884ko ekainaren 9an, Kongresuan berriro ere [[Sevilla]]<nowiki/>ko diputatu gisa sartu zen.
Erregeordetza aldarrikatu ondoren, Gerra Ministerioko idazkariorde izendatu zuten, 1885eko abenduaren 16tik 1886ko maiatzaren 10era arte. Gerra eta Itsas Armadako Kontseilu Goreneko Fiskaltza Militarrera igaro zen 1886ko abenduaren 29tik 1887ko otsailaren 2ra arte, eta Valentziako Kapitaintza Nagusiko bigarren kabo eta probintziako eta plazako gobernadore militarrera 1888ko urriaren 17tik 1889ko abuztuaren 23ra arte. Urte hartako abuztuaren 9an dibisioko jeneral izendatu zuten izen berriarekin, eta 1889ko irailaren 20an teniente jeneral gradua lortu zuen. 1889ko abuztuaren 23tik azaroaren 14ra arte Gerra Ministerioko Lehen Zuzendaritzako buru izan ondoren, 1890eko urtarrilaren 30ean [[Práxedes Mateo Sagasta|Sagasta]]<nowiki/>k Gerra ministro izendatu zuen, uztailaren 5era arte bete zuen kartera. Kanpainari eutsi zion Senatuan, eta Daban jenerala atxilotu zuten. Madrilgo Kapitaintza Nagusia 1893ko urtarrilaren 6tik abuztuaren 30era arte hartu zuen, eta Lehen Armada Kidegoko komandante buru, Gaztela Berria eta Extremadurako kapitain jeneral, 1895eko martxoaren 17ra arte. Ondoren, ''Sociedad de Cría Caballar'' elkartearen presidente izan zen, hil zenean ohorezko postua betetzen zuena.
[[Alderdi Liberal Fusionista|Alderdi Liberal]]<nowiki/>eko diputatua ere izan zen, [[Logroño]]<nowiki/>ko probintziako senatari hautatua 1889-1890 eta 1891-1893ko legegintzaldietan, eta biziarteko senataria 1893-1894ko legealditik, eta Goi Ganberako presidenteordea 1894-1895eko legegintzaldian.
1874ko martxoaren 29an ezkondu zen Julia Tassara y Massarekin (1895eko abuztuaren 19an hil zen), eta bigarren aldiz, 1896ko otsailean, Purificación de Madariaga Suarezekin. Hala ere, Candelaria Cartagena Teixidorren [[Alarguntza|alargun]] gisa espediente bat dago, 1899ko martxoaren 4an ebatzia, hartzekoak bere umezurtz Isabel Bermudez [[Cartagena]]<nowiki/>ri helarazteko. Bere anaia Alexandro Isabel Katolikoaren Ordenako (1862ko otsailaren 25a) eta Karlos III .aren (1856ko martxoaren 11) zalduna izan zen. Bere anaia Teodoro Karlos III .aren komendadorea izan zen (1872ko irailak 22). Enrique anaia (Sevilla, 1830 – Bartzelona, 1890) jabetzaren erregistratzailea izan zen Alcala de Guadaira y Matanzasen, eta La Mano Invisible antzerki kritikaren astekariaren sortzailea Sevillan.
== Ohoreak ==
Honako sari hauek jaso ditu, besteak beste:
* Karlos III .aren Aginduaren gomendioa (1869ko azaroaren 22koa), matxinada karlista eta errepublikarrean Gerra Ministerioan egindako zerbitzuak aintzat hartuta;
* San Fernandoren Ordenaren Errege eta Militarren Gurutzea (1860ko otsailaren 24ko Errege Agindua);
* Afrikako kanpainaren oroimenezko domina (1860ko maiatzaren 10eko Errege Dekretua);
* San Hermenegildoren Errege eta Militar Ordenaren gurutze xumea, 1866ko ekainaren 17koa (1866ko azaroaren 11ko Errege Agindua);
* Karlos III.aren Errege Agindu goraipatuaren 1. gomendioa (1869ko azaroaren 22ko Errege Dekretua);
* Meritu Militarraren 2. gurutzea.
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
9ctjp02m9s6jhfgcsd6uu699435vxqb
Miguel Correa y García
0
1219989
10022040
2025-01-03T19:56:47Z
81.9.210.37
Orri berria: «{{Biografia infotaula automatikoa}} '''Miguel Correa y García''' [[politikari]], [[militar]] eta Gerra ministro espainiarra izan zen == Biografia == === Lehen urteak === Rafael Correa eta María Encarnación Garcíaren semea, 1845eko azaroaren 3an sartu zen Artilleria Ikastetxean, eta 1848an [[teniente]] mailara igo zuten. 1857an Artilleriako Gorputzetik Armadara pasa zen, non Itsas Ministerioko 1. ofizial karguak bete zituen. Armadako Artilleriako Estatu Nagusiko tenie...»
10022040
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Miguel Correa y García''' [[politikari]], [[militar]] eta Gerra ministro espainiarra izan zen
== Biografia ==
=== Lehen urteak ===
Rafael Correa eta María Encarnación Garcíaren semea, 1845eko azaroaren 3an sartu zen Artilleria Ikastetxean, eta 1848an [[teniente]] mailara igo zuten. 1857an Artilleriako Gorputzetik Armadara pasa zen, non Itsas Ministerioko 1. ofizial karguak bete zituen. Armadako Artilleriako Estatu Nagusiko teniente koronel izendatu zuten 1857ko irailaren 13an. 1867an emandako zerbitzuengatik, Cadizeko departamentuan ordena publikoa mantenduz, Itsas Merezimenduaren Gurutzearekin saritu zuten.
Artillerian lan egin zuen berriro, eta 1873an [[Granada (Espainia)|Granada]]<nowiki/>ko [[bolbora]] [[fabrika]]<nowiki/>ko teniente koronel zuzendariordea zen. [[Espainiako Lehen Errepublika|Errepublika]] aldarrikatu ondoren, erretiroa eskatu zuen 1873ko otsailaren 6an, baina 1874an Granadako fabrikaren eta Tiro Eskola Nagusiaren zuzendaritza lortu zuen.
1878ko apirilaren 24an Artilleriako koronel izendatu zuten, 1884ko urtarrilaren 14an brigadier, eta 1889ko abuztuan dibisioko jeneral. Bete zituen karguen artean, nabarmentzekoak dira Gerra Ministerioko Kanpaina Ataleko Buruzagitza (1884ko martxoaren 3tik) eta Gerra Ministerioko bitarteko Idazkariordetza (1883ko urriaren 29tik 1884ko abuztuaren 21era, 1885eko azaroaren 27tik 1885eko abenduaren 16ra, 1886ko maiatzaren 10etik 1886ko ekainaren 1era [[Eduardo Bermúdez de la Reina]] titularraren kargugabetzearen ondorioz, eta 1886ko urriaren 10etik 1887ko urtarrilaren 9ra berriro), 1887ko urtarrilaren 9tik martxoaren 20ra arte titular gisa hartu baitzuen, Gerra Ministerioko kanpaina ataleko buru gisa bere funtzioak utzi gabe.
=== Gerra ministro gisa eta abar ===
Gerra Ministerioko idazkariorde izan zen 1888ko urtarrilaren 6tik abenduaren 13ra. 1889ko abuztuaren 24an dibisioko jeneral izendatu ondoren, dibisioko komandante izendatu zuten [[Gaztela Berria]]<nowiki/>n (1890eko urtarrilaren 30a), Valentziako Kapitaintza Nagusiko bigarren kabo (1890eko martxoaren 12a), [[Kordoba]] probintziako gobernadore militar jeneral (1890eko apirilaren 2a), Gerra eta Itsas Kontseilu Goreneko [[kontseilari]] (1890eko uztailaren 25a) eta [[Ceuta]]<nowiki/>ko komandante jeneral (1891ko ekainaren 7a). Ondoren, Gortera itzuli zen Gerra eta Itsas Armadako Goreneko kontseilari, 1894ko urriaren 31tik. 1895eko maiatzaren 16an teniente jeneral izendatu zuten, eta Trubia eta Oviedoko lantegietako aldizkarietako ikuskatzaile (1896ko irailaren 19an), [[Balear Uharte]]<nowiki/>etako kapitain jeneral (1896ko irailaren 22an) eta Aragoiko kapitain jeneral eta Bosgarren Armada Taldeko komandante buru izendatu zuten 1897ko urtarrilaren 13tik. 1897ko urriaren 4an [[Práxedes Mateo Sagasta|Sagasta]]<nowiki/>k Gerra ministro izendatu zuen, eta 1898ko ekainaren 30eko Errege Aginduaren bidez [[Guardia Zibila]]<nowiki/>ren plantilla berrantolatzea eta handitzea bultzatu zuen. Kubako gerraren arazoei eta uharteko kapitain jeneral [[Valeriano Weyler]] [[jeneral]]<nowiki/>aren jardunak eragindako gatazkei ere aurre egin behar izan zien. [[1898ko hondamendia|Hondamendia]]<nowiki/>k jota, 1898ko maiatzaren 18an dimisioa aurkeztu zuen, baina 1899ko martxoaren 4an [[Práxedes Mateo Sagastaren bederatzigarren gobernua|Sagastako kabinetea]] erori arte ez zuten onartu. Harrezkero, [[Madril]]<nowiki/>en finkatu zuen egoitza, kuartel gisa, eta han hil zen. Errioxako probintziako [[senatari]] izan zen 1898-1899ko [[legegintzaldi]]<nowiki/>an, eta biziarteko senatari 1899ko apirilaren 21etik.
Bere anaia Rafael 1896an teniente jenerala eta Erregina Erregeordearen Gela Militarreko burua zen [[Camilo García Polavieja|Polavieja]] jenerala [[Filipinetako kapitaintza nagusia|Filipine]]<nowiki/>tara joan zenean.
== Ohoreak ==
Bere sarien artean honako hauek nabarmentzen dira:
* Karlos III .aren zaldun titulua (1857ko uztailaren 5ean), bereizgarri gorria duen Itsas Merezimenduaren Gurutzea (1857),
* San Hermenegildoren Gurutzea (1869ko abuztuaren 27an),
* Karlos III .aren Ordenako komendadore titulua (1871ko abuztuaren 5ean),
* San Hermenegildoren plaka (1880ko martxoaren 13an),
* San Hermenegildoren Gurutze Handia (1884ko martxoaren 10ean),
* Meritu Militarraren Ordenaren Gurutze Handia (1885eko uztailaren 29an) , Gerra Ministerioaren kanpaina sailean egindako zerbitzuengatik eta
* Isabel Katolikoaren Gurutze Handia (1886ko urriaren 8an).
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
q1usq1qjzly0r18qu9oz2arvate499s
Ronja Stanley
0
1219990
10022043
2025-01-03T20:06:28Z
Eliatxo
96586
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Ronja Richardsdotter Stanley'''<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Noora|abizena=Vaarala|izenburua=Entinen poikaystävä huoritteli ja musa-alan sedät nauroivat päin naamaa – sitten Ronja Stanley otti ohjat omiin käsiinsä, ja nyt hän laulaa laukeamisesta|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2019-01-18|url=https://www.hs.fi/kulttuuri/art-2000005968730.html|aldizkaria=Helsingin Sanomat|sartze-data=2025-01-03}}</ref> (lehenago '''Gullic...»
10022043
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ronja Richardsdotter Stanley'''<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Noora|abizena=Vaarala|izenburua=Entinen poikaystävä huoritteli ja musa-alan sedät nauroivat päin naamaa – sitten Ronja Stanley otti ohjat omiin käsiinsä, ja nyt hän laulaa laukeamisesta|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2019-01-18|url=https://www.hs.fi/kulttuuri/art-2000005968730.html|aldizkaria=Helsingin Sanomat|sartze-data=2025-01-03}}</ref> (lehenago '''Gullichsen'''; Siuntio, [[1991]]ko [[azaroaren 9]]a<ref>{{erreferentzia|izena=Antti|abizena=Pikkanen|izenburua=Ronya - Ms. Annoying|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-01-18|url=https://www.city.fi/kulttuuri/ronya+ms+annoying/4363|aldizkaria=City|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), '''''Ronya''''' edo '''''New Ro''''' izen artistiloz ere ezaguna<ref name=":0" />, [[finlandia]]r-[[Erresuma Batua|britainiar]] [[egile abeslari]]a da.
== Bizitza ==
Ronja Stanley Siuntion (Finlandia) jaio zen. 2008an, 16 urte zituela, Warner Music Finlandekin kontratua sinatu zuen<ref>{{erreferentzia|izena=Karoliina|abizena=Kotala|izenburua=Tästä uudesta suomalaisartistista levy-yhtiöt kilpailivat - kuuntele!|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-05-18|url=https://www.voice.fi/musiikki/a-46700|aldizkaria=Voice.fi|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Esikoisalbumin julkaiseva Ronya: Olen mieluummin hullu ja onnellinen|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-06-20|url=https://www.helsinginuutiset.fi/artikkeli/115065-esikoisalbumin-julkaiseva-ronya-olen-mieluummin-hullu-ja-onnellinen|artxibo-url=https://web.archive.org/web/20150924030137/https://www.helsinginuutiset.fi/artikkeli/115065-esikoisalbumin-julkaiseva-ronya-olen-mieluummin-hullu-ja-onnellinen|aldizkaria=Helsingin Uutiset|sartze-data=2025-01-03|artxibo-data=2015-09-24}}</ref>. 2011n ospea lortu zuen ''Annoying'' [[Single (musika)|singleari]] esker. 2012ko ekainaren 13an lehen diskoa kaleratu zuen, ''The Key Is the Key'', eta 2015eko urriaren 19an bigarrena, ''Tides''<ref>{{erreferentzia|izena=Toni|abizena=Laaksonen|izenburua=Ronyan Tides on upea popalbumi - kuuntele levy|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2015-11-02|url=https://yle.fi/aihe/artikkeli/2015/11/02/ronyan-tides-on-upea-popalbumi-kuuntele-levy|aldizkaria=YleX|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Ronja Stanleyren gurasoak Richard Stanley britainiar musika-ekoizlea eta Anna Gullichsen finlandiar idazlea dira<ref name=":0" />. Ronja Finlandian bizi da eta suedieraz hitz egiten du<ref>{{erreferentzia|izena=Juhana|abizena=Unkuri|izenburua=Ronya - The key is the key|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-07-06|url=https://www.ksml.fi/paikalliset/2677680|aldizkaria=Keskisuomalainen|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tölö specialiseringsgymnasium ikastetxean graduatu zen 2011n<ref>{{erreferentzia|izenburua=Här är vårens studenter 2011|hizkuntza=sv|argitaratze-data=2011-05-24|url=https://www.hbl.fi/2011-05-24/har-ar-varens-studenter-2011/|aldizkaria=Hufvudstadsbladet|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Ronja Stanley [[Genero ez bitar|ez-bitarra]] da eta ''[[They singularra|they/them]]'' izenordainak erabiltzen ditu ingelesez<ref>{{erreferentzia|izenburua=They're Pink, They're Orange, They're Nonbinary|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-11-01|egilea=New Ro|url=https://www.facebook.com/longlivenewro/posts/278606330935508|aldizkaria=Facebook|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Pertsona [[Autismo|autista]] da eta [[arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendu]]a du<ref>{{erreferentzia|izena=Eva|abizena=Frantz|izenburua=Norrena & Frantz: ”Diagnosen var en lättnad, men mina anhöriga tycker fortfarande att jag borde skärpa mig” – berättelser om adhd och add|hizkuntza=sv|argitaratze-data=2022-11-05|url=https://yle.fi/a/7-10022510|aldizkaria=Yle|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=AuDHD panic🥲 be specific!!!!|hizkuntza=en|argitaratze-data=2024-02-07|egilea=@longlivenewro|url=https://www.instagram.com/p/C3C4MEht-NJ/|aldizkaria=Instagram|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Diskografia ==
* 2012: ''The Key Is the Key''
* 2015: ''Tides''
* 2021: ''Late Bloomer''
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1991ko||Stanley, Ronja}}
[[Kategoria:Finlandiako abeslariak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko abeslariak]]
[[Kategoria:Pop abeslariak]]
[[Kategoria:Musika elektronikoaren musikariak]]
[[Kategoria:Kantautoreak]]
[[Kategoria:Ingelesezko abeslariak]]
[[Kategoria:2010eko hamarkadako abeslariak]]
[[Kategoria:2020ko hamarkadako abeslariak]]
[[Kategoria:LGBT abeslariak]]
[[Kategoria:Pertsona ez-binarioak]]
[[Kategoria:Musikari autistak]]
[[Kategoria:Arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua duten pertsonak]]
eyt7t2byk9cqzrp9u7ogtk5jq868325
10022047
10022043
2025-01-03T20:10:03Z
Eliatxo
96586
10022047
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ronja Richardsdotter Stanley'''<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Noora|abizena=Vaarala|izenburua=Entinen poikaystävä huoritteli ja musa-alan sedät nauroivat päin naamaa – sitten Ronja Stanley otti ohjat omiin käsiinsä, ja nyt hän laulaa laukeamisesta|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2019-01-18|url=https://www.hs.fi/kulttuuri/art-2000005968730.html|aldizkaria=Helsingin Sanomat|sartze-data=2025-01-03}}</ref> (lehenago '''Gullichsen'''; Siuntio, [[1991]]ko [[azaroaren 9]]a<ref>{{erreferentzia|izena=Antti|abizena=Pikkanen|izenburua=Ronya - Ms. Annoying|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-01-18|url=https://www.city.fi/kulttuuri/ronya+ms+annoying/4363|aldizkaria=City|sartze-data=2025-01-03}}</ref>), '''''Ronya''''' edo '''''New Ro''''' izen artistikoz ere ezaguna<ref name=":0" />, [[finlandia]]r-[[Erresuma Batua|britainiar]] [[egile abeslari]]a da.
== Bizitza ==
Ronja Stanley Siuntion (Finlandia) jaio zen. 2008an, 16 urte zituela, Warner Music Finlandekin kontratua sinatu zuen<ref>{{erreferentzia|izena=Karoliina|abizena=Kotala|izenburua=Tästä uudesta suomalaisartistista levy-yhtiöt kilpailivat - kuuntele!|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-05-18|url=https://www.voice.fi/musiikki/a-46700|aldizkaria=Voice.fi|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=Esikoisalbumin julkaiseva Ronya: Olen mieluummin hullu ja onnellinen|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-06-20|url=https://www.helsinginuutiset.fi/artikkeli/115065-esikoisalbumin-julkaiseva-ronya-olen-mieluummin-hullu-ja-onnellinen|artxibo-url=https://web.archive.org/web/20150924030137/https://www.helsinginuutiset.fi/artikkeli/115065-esikoisalbumin-julkaiseva-ronya-olen-mieluummin-hullu-ja-onnellinen|aldizkaria=Helsingin Uutiset|sartze-data=2025-01-03|artxibo-data=2015-09-24}}</ref>. 2011n ospea lortu zuen ''Annoying'' [[Single (musika)|singleari]] esker. 2012ko ekainaren 13an lehen diskoa kaleratu zuen, ''The Key Is the Key'', eta 2015eko urriaren 19an bigarrena, ''Tides''<ref>{{erreferentzia|izena=Toni|abizena=Laaksonen|izenburua=Ronyan Tides on upea popalbumi - kuuntele levy|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2015-11-02|url=https://yle.fi/aihe/artikkeli/2015/11/02/ronyan-tides-on-upea-popalbumi-kuuntele-levy|aldizkaria=YleX|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Ronja Stanleyren gurasoak Richard Stanley britainiar musika-ekoizlea eta Anna Gullichsen finlandiar idazlea dira<ref name=":0" />. Ronja Finlandian bizi da eta suedieraz hitz egiten du<ref>{{erreferentzia|izena=Juhana|abizena=Unkuri|izenburua=Ronya - The key is the key|hizkuntza=fi|argitaratze-data=2012-07-06|url=https://www.ksml.fi/paikalliset/2677680|aldizkaria=Keskisuomalainen|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Tölö specialiseringsgymnasium ikastetxean graduatu zen 2011n<ref>{{erreferentzia|izenburua=Här är vårens studenter 2011|hizkuntza=sv|argitaratze-data=2011-05-24|url=https://www.hbl.fi/2011-05-24/har-ar-varens-studenter-2011/|aldizkaria=Hufvudstadsbladet|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
Ronja Stanley [[Genero ez bitar|ez-bitarra]] da eta ''[[They singularra|they/them]]'' izenordainak erabiltzen ditu ingelesez<ref>{{erreferentzia|izenburua=They're Pink, They're Orange, They're Nonbinary|hizkuntza=en|argitaratze-data=2022-11-01|egilea=New Ro|url=https://www.facebook.com/longlivenewro/posts/278606330935508|aldizkaria=Facebook|sartze-data=2025-01-03}}</ref>. Pertsona [[Autismo|autista]] da eta [[arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendu]]a du<ref>{{erreferentzia|izena=Eva|abizena=Frantz|izenburua=Norrena & Frantz: ”Diagnosen var en lättnad, men mina anhöriga tycker fortfarande att jag borde skärpa mig” – berättelser om adhd och add|hizkuntza=sv|argitaratze-data=2022-11-05|url=https://yle.fi/a/7-10022510|aldizkaria=Yle|sartze-data=2025-01-03}}</ref><ref>{{erreferentzia|izenburua=AuDHD panic🥲 be specific!!!!|hizkuntza=en|argitaratze-data=2024-02-07|egilea=@longlivenewro|url=https://www.instagram.com/p/C3C4MEht-NJ/|aldizkaria=Instagram|sartze-data=2025-01-03}}</ref>.
== Diskografia ==
* 2012: ''The Key Is the Key''
* 2015: ''Tides''
* 2021: ''Late Bloomer''
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1991ko||Stanley, Ronja}}
[[Kategoria:Finlandiako abeslariak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko abeslariak]]
[[Kategoria:Pop abeslariak]]
[[Kategoria:Musika elektronikoaren musikariak]]
[[Kategoria:Kantautoreak]]
[[Kategoria:Ingelesezko abeslariak]]
[[Kategoria:2010eko hamarkadako abeslariak]]
[[Kategoria:2020ko hamarkadako abeslariak]]
[[Kategoria:LGBT abeslariak]]
[[Kategoria:Pertsona ez-binarioak]]
[[Kategoria:Musikari autistak]]
[[Kategoria:Arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua duten pertsonak]]
9yfpx0cm8hrmhfiw67kqhibnkwd9t9h
Juan de Zavala y de la Puente
0
1219991
10022055
2025-01-03T20:17:07Z
81.9.210.37
Orri berria: «{{Biografia infotaula automatikoa}} '''Juan de Zavala y de la Puente''' espainiar [[militar]] eta [[Politikari|politikaria]] izan zen. Biziarteko [[Senatari|senataria]] eta bere eskubidez, [[Espainiako Ministroen Kontseilua|Espainiako Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]] 1874an. Sierra Bulloneseko I. markesa izateaz gain, duke, lau markes eta bost konde aldiz izan zen, bere eskubidez eta ezkontzaz. == Biografia == Pedro José...»
10022055
wikitext
text/x-wiki
{{Biografia infotaula automatikoa}}
'''Juan de Zavala y de la Puente''' espainiar [[militar]] eta [[Politikari|politikaria]] izan zen. Biziarteko [[Senatari|senataria]] eta bere eskubidez, [[Espainiako Ministroen Kontseilua|Espainiako Ministroen Kontseilu]]<nowiki/>ko [[Zerrenda:Espainiako presidenteak|presidentea]] 1874an. Sierra Bulloneseko I. markesa izateaz gain, duke, lau markes eta bost konde aldiz izan zen, bere eskubidez eta ezkontzaz.
== Biografia ==
Pedro José de Zavala y Bravo del Ribero [[perutar]] errealistaren semea, San Lorenzo del Valleumbrosoko VII. markesa eta Grimanesa de la Puente y Bravo de Lagunaslimatara, Puente y Sotomayorreko II. markesa, Torreblancako IV. markesa eta Villaseñorreko V. kondesa izan zen.
1818an, Limako Dragoien milizia diziplinatuen errejimenduan sartu zen, non 1821era arte egon zen, orduan, [[Peruko Independentzia Gerra]] piztu zenean, bere aitari lagundu zion [[Fernando VII.a Borboikoa (Espainia)|erregea]]<nowiki/>ri Aznapuquioko gertakariei eta Peruko kausa errealistaren egoerari buruzko informazioa emateko misioan. Bidean, ordea, misioa eten egin zen armada argentinarrak bere ontzia harrapatu zuenean eta gobernu iraultzaileak bere aita preso hartu zuenean.
1825ean Peruren independentzia aldarrikatu ondoren [[Iberiar penintsula]]<nowiki/>ra itzuli zen. Espainian, bere aita saritua izan zen eta Juan alferez sartu zen Errege Guardiaren erregimentuan (1825). [[Hirurteko Liberala|Hirurteko Liberal]]<nowiki/>ean ikusitako jokabide militar eta politikoz garbitua, zalditeriako kapitain izendatu zuten (1829), eta Geronimo Valdésen agindupean Armadako Buruzagitza Nagusira bidali zuten, [[Lehen Gerra Karlista|lehen gerra karlista]] piztu zenean (1833).
[[Baldomero Espartero]]<nowiki/>k Oñatiko Hitzarmena prestatzeko mandatua eman zion, geroago Garaipenaren dukeak berak eta Rafael Maroto jeneral karlistak sinatuko zutena eta gerrari amaiera eman ziona.
Bere anaia Toribio Zavalak, zeinarekin Peruko Errege Armadan lan egin zuen herrialde horretako independentzia gerran, Peruko nazionalitatea aukeratu zuen, karrera militar nabarmena eginez. 1866an [[koronel]] maila zuen eta izen bereko kapitain zuen semearekin batera Callaoko baterietan borrokatu zen urte horretako maiatzaren 2an, Casto Mendez Núñez almiranteak zuzendutako eskuadra espainiarraren aurrean. Borrokan zehar, aita-semeak zauritu egin ziren, lehenengoa larri, eta zortzi egun geroago hil ziren.
== Ondorengoak ==
1839an, Oñatiko jauregian ezkondu zen Maria del Pilar de Guzmán y de la Cerdarekin, Paredes de Navako XVI. Kondesarekin, Naiarako XXIV. Dukesarekin, Montealegreko XI. Markesarekin, Castronuevoko XIII. Kondesarekin, Oñatiko XVIII. Kondesarekin eta Trebiñuko XIX. Kondesarekin, Diego Isidro de Guzmanen eta Cerdaren alaba. Bikoteak bost seme-alaba izan zituen.
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
0a3yqcirwp4kb0ucy9kzvx0ayomle9n
Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Jone Arriola
2
1219992
10022059
2025-01-03T20:19:48Z
Wikimaribarre
88969
Wikimaribarre wikilariak «[[Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Jone Arriola]]» orria «[[Jone Arriola]]» izenera aldatu du
10022059
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Jone Arriola]]
ou2w3x4ujdqgzcv4vf41863pn5rqm2w
Kategoria:Barrokoa Euskal Herrian
14
1219993
10022073
2025-01-03T20:43:58Z
Suna no onna
63274
Orri berria: «Barrokoa Euskal herrian {{Nagusia|Barrokoa Euskal Herrian}}»
10022073
wikitext
text/x-wiki
Barrokoa Euskal herrian
{{Nagusia|Barrokoa Euskal Herrian}}
kxua7yc9oei93kaupx8ex78rvyj06fn
10022081
10022073
2025-01-03T20:49:00Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022081
wikitext
text/x-wiki
Barrokoa Euskal herrian
{{Nagusia|Barrokoa Euskal Herrian}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
3zo4k2jw08mbxtxeiop1kahsiaf457f
Lankide:Wikimaribarre/Proba orria Izaskun Gracia Quintana
2
1219994
10022087
2025-01-03T20:51:43Z
Wikimaribarre
88969
Orri berria: «'''Izaskun Gracia Quintana''' ([[Bilbo]], [[Bizkaia]], [[1977]]) idazlea eta itzultailea da.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Izaskun Gracia Quintana - Euskal idazleen elkartea|url=https://idazleak.eus/eu/bazkideak/izaskun-gracia-quintana|aldizkaria=idazleak.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref> == Ibilbidea == Euskal Filologian lizentziatua da eta Masmédula olerki-argitaletxearen editorea eta fundatzailea izan zen. Itzultzaile eta diseinutzaile egiten du lan, eta ar...»
10022087
wikitext
text/x-wiki
'''Izaskun Gracia Quintana''' ([[Bilbo]], [[Bizkaia]], [[1977]]) idazlea eta itzultailea da.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Izaskun Gracia Quintana - Euskal idazleen elkartea|url=https://idazleak.eus/eu/bazkideak/izaskun-gracia-quintana|aldizkaria=idazleak.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ibilbidea ==
Euskal Filologian lizentziatua da eta Masmédula olerki-argitaletxearen editorea eta fundatzailea izan zen. Itzultzaile eta diseinutzaile egiten du lan, eta artikuluak eta literatur-kritika idazten ditu hainbat hedabideetan.<ref name=":0" />
== Argitalpenak ==
Euskaraz eta gaztelaniaz idazten du.<ref name=":0" />
* ''Fuegos fatuos'' (Premios Joven Creación Literaria, 2003),
* ''Eleak eta beleak'' (Ernestina de Champourcín XVII. Poesia Saria, 2007),
* ''Saco de humos'' (XIX. Villa de Aranda Poesia Saria, 2010),
* ''Ártica/artikoa'' (2012),
* ''Vacuus'' (2016),
* ''Despertar lloviendo'' (2017)
* ''Ohe hutsetan'' (2018) olerki-bilduma
* ''Tanta'' ipuina (XXVIII. Gabriel Aresti Ipuin Lehiaketaren akzesita, 2011)
* ''Crónicas del encierro'' ipuin-bilduma (2016)
* ''Basokoa''
== Bestelakoak ==
Bere olerkiak zenbait antologia eta aldizkaritan argitaratuak izan dira eta berak hainbat jaialditan ere hartu du parte –Transgeneración 1.0 (2007), Odyssée du Danube (2007), Cosmopoética (2009), Bilbapopoesia (2010), IV. Pentsamenduaren Poesia (2011), V. Pentsamenduaren Poesia (2013), Touch me! (2014), Zelulabakar II. Poesia Topaketa (2014) eta Bizkaiko Foru Aldundiko Literatura Topaketak (2017)–, eta [[Anabel Lorca]], Zigor Barayazarra, Delphine Salvi eta [[Leire Urbeltz]] artista plastikoekin kolaboratu du.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
<references />
== Kanpo estekak ==
p1aeryncv8qqd4gd36dmu9vkqp9uly9
10022101
10022087
2025-01-03T21:11:22Z
Eliatxo
96586
10022101
wikitext
text/x-wiki
'''Izaskun Gracia Quintana''' ([[Bilbo]], [[Bizkaia]], [[1977]]) idazlea eta itzultzailea da.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Izaskun Gracia Quintana - Euskal idazleen elkartea|url=https://idazleak.eus/eu/bazkideak/izaskun-gracia-quintana|aldizkaria=idazleak.eus|sartze-data=2025-01-03}}</ref>
== Ibilbidea ==
Euskal Filologian lizentziatua da eta Masmédula olerki-argitaletxearen editorea eta fundatzailea izan zen. Itzultzaile eta diseinutzaile egiten du lan, eta artikuluak eta literatur-kritika idazten ditu hainbat hedabideetan.<ref name=":0" />
== Argitalpenak ==
Euskaraz eta gaztelaniaz idazten du.<ref name=":0" />
* ''Fuegos fatuos'' (Premios Joven Creación Literaria, 2003),
* ''Eleak eta beleak'' (Ernestina de Champourcín XVII. Poesia Saria, 2007),
* ''Saco de humos'' (XIX. Villa de Aranda Poesia Saria, 2010),
* ''Ártica/artikoa'' (2012),
* ''Vacuus'' (2016),
* ''Despertar lloviendo'' (2017)
* ''Ohe hutsetan'' (2018) olerki-bilduma
* ''Tanta'' ipuina (XXVIII. Gabriel Aresti Ipuin Lehiaketaren akzesita, 2011)
* ''Crónicas del encierro'' ipuin-bilduma (2016)
* ''Basokoa''
== Bestelakoak ==
Bere olerkiak zenbait antologia eta aldizkaritan argitaratuak izan dira eta berak hainbat jaialditan ere hartu du parte –Transgeneración 1.0 (2007), Odyssée du Danube (2007), Cosmopoética (2009), Bilbapopoesia (2010), IV. Pentsamenduaren Poesia (2011), V. Pentsamenduaren Poesia (2013), Touch me! (2014), Zelulabakar II. Poesia Topaketa (2014) eta Bizkaiko Foru Aldundiko Literatura Topaketak (2017)–, eta [[Anabel Lorca]], Zigor Barayazarra, Delphine Salvi eta [[Leire Urbeltz]] artista plastikoekin kolaboratu du.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
<references />
== Kanpo estekak ==
0wfrbrw96lyhkinclajp3teohkkj0av
Kategoria:Neoklasizismoa Euskal Herrian
14
1219995
10022089
2025-01-03T20:52:52Z
Suna no onna
63274
Orri berria: «{{Nagusia|Neoklasizismoa Euskal Herrian}}»
10022089
wikitext
text/x-wiki
{{Nagusia|Neoklasizismoa Euskal Herrian}}
48fqm6m3kvcmyhas9q89no0ggovfw77
10022090
10022089
2025-01-03T20:53:13Z
Suna no onna
63274
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022090
wikitext
text/x-wiki
{{Nagusia|Neoklasizismoa Euskal Herrian}}
[[Kategoria:Euskal Herriko artearen historia]]
34rn2y9dvggryl8s5nojaxfdhdpdkzr
Dorothy Levitt
0
1219996
10022106
2025-01-03T21:16:54Z
Mototsa
77047
«[[:es:Special:Redirect/revision/160910670|Dorothy Levitt]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10022106
wikitext
text/x-wiki
'''Dorothy Elizabeth Levitt''', jaiotzez '''Dorothy Elizabeth Levi''' ([[Londres]], [[1882|1882ko]] [[Urtarrilaren 5|urtarrilaren 5a]] – ''Idem'', [[1922|1922ko]] [[Maiatzaren 18|maiatzaren 18a]]), kazetari, idazle eta [[Automobilismo|auto-lasterketan]] eta [[Motonautika|motonautikan]] aritu zen emakume aitzindaria. Automobilismoa emakumeengana hurbiltzeko gida bat idatzi zuen non eskuko ispilu bat eramateko gomendatzen zien. Hori dela eta, [[Atzeraispilu|atzeraispiluaren]] asmatzailea dela argudiatzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=All female team create award-winning concept car|argitaletxea=[[Volvo]]|url=http://en.volvocars.ae/footer/about/NewsEvents/News/news.htm?item=%7BE70B9AD7-1561-4D4D-9951-B79BDEEE28A1%7D|accessdate=14 de diciembre de 2006}}</ref>
== Bizitza ==
Jacob Levi (gerora, John Levit) [[Judu|judutarraren]] eta Julia Raphaelen alaba.<ref name="Julia">{{Cite web|izenburua=Sefardies Genealogy. Julia Raphael|url=http://www.sefardies.org/genealogy/getperson.php?personID=I5672&tree=tree2|accessdate=28 de marzo de 2013}}</ref><ref name="NatProbate">England & Wales, National Probate Calendar (Index of Wills and Administrations),1861–1941 about Dorothy Elizabeth Levitt 1922</ref><ref name="Radnorian">[http://tredelyn.blogspot.com Radnorian Blog – Addressing Motoring, culture and history of Radnorshire]</ref>
Automobilismoan izandako parte-hartzeagatik ezaguna izan baino lehen, Levitt [[zaldizko]] ospetsua izan zen.
== Automobilismoa ==
[[Fitxategi:Miss_Dorothy_Levitt,_in_a_26hp_Napier,_Brooklands,_1908.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt Napier batean, 1908.]]
== Motonautika ==
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_the_Napier_motor_yacht_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt txalupa motore bat gidatzen Napier, 1903]]
1903ko uztailean, ''British International Harmsworth Trophy'' Britainiar Trofeoaren inaugurazio lasterketa irabazi zuen [[Cork Harbour|Cork Harbourren]], Irlandan. Ur gaineko munduko abiadura errekorra ezarri zuen (19,3 mph).
1903ko abuztuan, Levittek Napier txalupa azkarra maneiatu zuen Cowesen, eta lasterketa irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Hilabete berean, [[Trouville|Trouvillera]] bidaiatu eta ''Gaston Menier Cup'' irabazi zuen''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}''
Urrian Trouvillera itzuli zen Napier txaluparekin, eta Championship of the Seas irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
== Automobilismoa ==
[[Fitxategi:Miss_Dorothy_Levitt_&_the_12h.p._Gladiator_car_which_she_drove_in_a_series_of_reliability_trials_in_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt eta Gladiator 12 hp-ko automobila, 1903an hainbat erresistentzia-probetan gidatu zituena.]]
1903ko apirilean, automobilismo lehiaketa batean parte hartu zuen lehen emakume ingelesa izan zen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
Urriaren 2an, Levittek ''Southport Speed Trialseko'' abiadura proban irabazi zuen, 400 eta 550 [[libera esterlina]] arteko kn.
1904ko urrian bi domina irabazi zituen ''Southport Speed Trials-en''. {{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_a_Napier_at_Brighton_July_1905.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt Napier bat gidatzen ''Brighton Speed Trials-en,'' 1905.]]
[[Fitxategi:Latham_sur_Antoinette.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Hubert Lathamen "''Antoinette IV''" monoplanoan saiatu zen Dorothy Levitt pilotu hegazkin lizentzia lortzen.]]
1909an Dorothy Levitt hegazkin-pilotu lizentzia lortzen saiatu zen [[Hubert Latham]] hegazkin-eskolan, Frantzian. [[Marie Marvingt]] eta [[Raymonde de Laroche]] baronesarekin batera saiatu zen, "Antoinette" markarekin hegazkinlari lizentzia lortu zuen emakume bakarra. Levitt ''The Aero Club of the United Kingdom'' elkarteko kidea izan zen.
== Obra ==
* The Woman and ''the'' Car: A Chatty Little Hand Book for Women Who Motor Want to Motor (1909).
== Heriotza ==
1910etik aurrerako urteak ez daude dokumentatuta. Uste denez, Levitt 1922ko maiatzaren 17an hil zen ezkongabe, [[Marylebone|Marylebonen]], bere arreba Elsieri 1922ko irailaren 27an emandako oinordetzaren eta heriotza-erregistroaren arabera.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|4}}
== Bibliografia ==
* Levitt, Dorothy (1909). The Woman and the Car – A chatty little handbook for all women who motor or who want to motor.
[[Kategoria:Ingeles juduak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako emakumeak]]
[[Kategoria:Emakume kirolariak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
6x992see596z9zwmehotyi60j9zjsoz
10022107
10022106
2025-01-03T21:19:56Z
Mototsa
77047
10022107
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Dorothy Elizabeth Levitt''', jaiotzez '''Dorothy Elizabeth Levi''' ([[Londres]], [[1882|1882ko]] [[Urtarrilaren 5|urtarrilaren 5a]] – ''Idem'', [[1922|1922ko]] [[Maiatzaren 18|maiatzaren 18a]]), kazetari, idazle eta [[Automobilismo|auto-lasterketan]] eta [[Motonautika|motonautikan]] aritu zen emakume aitzindaria. Automobilismoa emakumeengana hurbiltzeko gida bat idatzi zuen non eskuko ispilu bat eramateko gomendatzen zien. Hori dela eta, [[Atzeraispilu|atzeraispiluaren]] asmatzailea dela argudiatzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=All female team create award-winning concept car|argitaletxea=[[Volvo]]|url=http://en.volvocars.ae/footer/about/NewsEvents/News/news.htm?item=%7BE70B9AD7-1561-4D4D-9951-B79BDEEE28A1%7D|accessdate=14 de diciembre de 2006}}</ref>
== Bizitza ==
Jacob Levi (gerora, John Levit) [[Judu|judutarraren]] eta Julia Raphaelen alaba.<ref name="Julia">{{Cite web|izenburua=Sefardies Genealogy. Julia Raphael|url=http://www.sefardies.org/genealogy/getperson.php?personID=I5672&tree=tree2|accessdate=28 de marzo de 2013}}</ref><ref name="NatProbate">England & Wales, National Probate Calendar (Index of Wills and Administrations),1861–1941 about Dorothy Elizabeth Levitt 1922</ref><ref name="Radnorian">[http://tredelyn.blogspot.com Radnorian Blog – Addressing Motoring, culture and history of Radnorshire]</ref>
Automobilismoan izandako parte-hartzeagatik ezaguna izan baino lehen, Levitt [[zaldizko]] ospetsua izan zen.
== Automobilismoa ==
[[Fitxategi:Miss_Dorothy_Levitt,_in_a_26hp_Napier,_Brooklands,_1908.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt Napier batean, 1908.]]
== Motonautika ==
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_the_Napier_motor_yacht_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt txalupa motore bat gidatzen Napier, 1903]]
1903ko uztailean, ''British International Harmsworth Trophy'' Britainiar Trofeoaren inaugurazio lasterketa irabazi zuen [[Cork Harbour|Cork Harbourren]], Irlandan. Ur gaineko munduko abiadura errekorra ezarri zuen (19,3 mph).
1903ko abuztuan, Levittek Napier txalupa azkarra maneiatu zuen Cowesen, eta lasterketa irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Hilabete berean, [[Trouville|Trouvillera]] bidaiatu eta ''Gaston Menier Cup'' irabazi zuen''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}''
Urrian Trouvillera itzuli zen Napier txaluparekin, eta Championship of the Seas irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
== Automobilismoa ==
[[Fitxategi:Miss_Dorothy_Levitt_&_the_12h.p._Gladiator_car_which_she_drove_in_a_series_of_reliability_trials_in_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt eta Gladiator 12 hp-ko automobila, 1903an hainbat erresistentzia-probetan gidatu zituena.]]
1903ko apirilean, automobilismo lehiaketa batean parte hartu zuen lehen emakume ingelesa izan zen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
Urriaren 2an, Levittek ''Southport Speed Trialseko'' abiadura proban irabazi zuen, 400 eta 550 [[libera esterlina]] arteko kn.
1904ko urrian bi domina irabazi zituen ''Southport Speed Trials-en''. {{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_a_Napier_at_Brighton_July_1905.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt Napier bat gidatzen ''Brighton Speed Trials-en,'' 1905.]]
[[Fitxategi:Latham_sur_Antoinette.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Hubert Lathamen "''Antoinette IV''" monoplanoan saiatu zen Dorothy Levitt pilotu hegazkin lizentzia lortzen.]]
1909an Dorothy Levitt hegazkin-pilotu lizentzia lortzen saiatu zen [[Hubert Latham]] hegazkin-eskolan, Frantzian. [[Marie Marvingt]] eta [[Raymonde de Laroche]] baronesarekin batera saiatu zen, "Antoinette" markarekin hegazkinlari lizentzia lortu zuen emakume bakarra. Levitt ''The Aero Club of the United Kingdom'' elkarteko kidea izan zen.
== Obra ==
* The Woman and ''the'' Car: A Chatty Little Hand Book for Women Who Motor Want to Motor (1909).
== Heriotza ==
1910etik aurrerako urteak ez daude dokumentatuta. Uste denez, Levitt 1922ko maiatzaren 17an hil zen ezkongabe, [[Marylebone|Marylebonen]], bere arreba Elsieri 1922ko irailaren 27an emandako oinordetzaren eta heriotza-erregistroaren arabera.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* Levitt, Dorothy (1909). The Woman and the Car – A chatty little handbook for all women who motor or who want to motor.
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1882ko|1922ko|Levitt, Dorothy}}
[[Kategoria:Ingeles juduak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako emakumeak]]
[[Kategoria:Emakume kirolariak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
beps9z2k0vw28fopc2o8r33ywetvwbl
10022112
10022107
2025-01-03T21:28:34Z
Mototsa
77047
10022112
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Dorothy Elizabeth Levitt''', jaiotzez '''Dorothy Elizabeth Levi''', ([[Londres]], [[1882|1882ko]] [[Urtarrilaren 5|urtarrilaren 5a]] – ''Idem'', [[1922|1922ko]] [[Maiatzaren 18|maiatzaren 18a]]) kazetari, idazle eta [[Automobilismo|auto-lasterketan]] eta [[Motonautika|motonautikan]] aritu zen emakume aitzindaria. Automobilismoa emakumeengana hurbiltzeko gida bat idatzi zuen non eskuko ispilu bat eramateko gomendatzen zien. Hori dela eta, [[Atzeraispilu|atzeraispiluaren]] asmatzailea dela argudiatzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=All female team create award-winning concept car|argitaletxea=[[Volvo]]|url=http://en.volvocars.ae/footer/about/NewsEvents/News/news.htm?item=%7BE70B9AD7-1561-4D4D-9951-B79BDEEE28A1%7D|accessdate=14 de diciembre de 2006}}</ref>
== Bizitza ==
Jacob Levi (gerora, John Levit) [[Judu|judutarraren]] eta Julia Raphaelen alaba.<ref name="Julia">{{Cite web|izenburua=Sefardies Genealogy. Julia Raphael|url=http://www.sefardies.org/genealogy/getperson.php?personID=I5672&tree=tree2|accessdate=28 de marzo de 2013}}</ref><ref name="NatProbate">England & Wales, National Probate Calendar (Index of Wills and Administrations),1861–1941 about Dorothy Elizabeth Levitt 1922</ref><ref name="Radnorian">[http://tredelyn.blogspot.com Radnorian Blog – Addressing Motoring, culture and history of Radnorshire]</ref> Automobilismoan izandako parte-hartzeagatik ezaguna izan baino lehen, Levitt [[zaldizko]] ospetsua izan zen.
=== Motonautika ===
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_the_Napier_motor_yacht_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt txalupa motore bat gidatzen Napier, 1903]]
1903ko uztailean, ''British International Harmsworth Trophy'' Britainiar Trofeoaren inaugurazio lasterketa irabazi zuen [[Cork Harbour|Cork Harbourren]], Irlandan. Ur gaineko munduko abiadura errekorra ezarri zuen (19,3 mph). 1903ko abuztuan, Levittek Napier txalupa azkarra maneiatu zuen Cowesen, eta lasterketa irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Hilabete berean, [[Trouville|Trouvillera]] bidaiatu eta ''Gaston Menier Cup'' irabazi zuen''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}'' Urrian Trouvillera itzuli zen Napier txaluparekin, eta Championship of the Seas irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
=== Automobilismoa ===
1903ko apirilean, automobilismo lehiaketa batean parte hartu zuen lehen emakume ingelesa izan zen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Urriaren 2an, Levittek ''Southport Speed Trialseko'' abiadura proban irabazi zuen, 400 eta 550 [[libera esterlina]] arteko kategorian. 1904ko urrian bi domina irabazi zituen ''Southport Speed Trials-en''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
=== Hegazkinlaritza ===
1909an Dorothy Levitt hegazkin-pilotu lizentzia lortzen saiatu zen [[Hubert Latham]] hegazkin-eskolan, Frantzian. [[Marie Marvingt]] eta [[Raymonde de Laroche]] baronesarekin batera saiatu zen, "Antoinette" markarekin hegazkinlari lizentzia lortu zuen emakume bakarra. Levitt ''The Aero Club of the United Kingdom'' elkarteko kidea izan zen.
1910etik aurrerako urteak ez daude dokumentatuta. Uste denez, Levitt 1922ko maiatzaren 17an hil zen ezkongabe, [[Marylebone|Marylebonen]], bere arreba Elsieri 1922ko irailaren 27an emandako oinordetzaren eta heriotza-erregistroaren arabera.
== Obra ==
* The Woman and ''the'' Car: A Chatty Little Hand Book for Women Who Motor Want to Motor (1909).
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1882ko|1922ko|Levitt, Dorothy}}
[[Kategoria:Ingeles juduak]]
[[Kategoria:Emakume kirolariak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Londrestarrak]]
ldynin37avcj8nvo6x6qjqz4kb3skad
10022118
10022112
2025-01-03T21:33:15Z
Mototsa
77047
10022118
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Dorothy Elizabeth Levitt''', jaiotzez '''Dorothy Elizabeth Levi''', ([[Londres]], [[1882|1882ko]] [[Urtarrilaren 5|urtarrilaren 5a]] – ''Idem'', [[1922|1922ko]] [[Maiatzaren 18|maiatzaren 18a]]) kazetari, idazle eta [[Automobilismo|auto-lasterketan]] eta [[Motonautika|motonautikan]] aritu zen emakume aitzindaria. Automobilismoa emakumeengana hurbiltzeko gida bat idatzi zuen non eskuko ispilu bat eramateko gomendatzen zien. Hori dela eta, [[Atzeraispilu|atzeraispiluaren]] asmatzailea dela argudiatzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=All female team create award-winning concept car|argitaletxea=[[Volvo]]|url=http://en.volvocars.ae/footer/about/NewsEvents/News/news.htm?item=%7BE70B9AD7-1561-4D4D-9951-B79BDEEE28A1%7D|accessdate=14 de diciembre de 2006}}</ref>
== Bizitza ==
Jacob Levi (gerora, John Levit) [[Judu|judutarraren]] eta Julia Raphaelen alaba.<ref name="Julia">{{Cite web|izenburua=Sefardies Genealogy. Julia Raphael|url=http://www.sefardies.org/genealogy/getperson.php?personID=I5672&tree=tree2|accessdate=28 de marzo de 2013}}</ref><ref name="NatProbate">England & Wales, National Probate Calendar (Index of Wills and Administrations),1861–1941 about Dorothy Elizabeth Levitt 1922</ref><ref name="Radnorian">[http://tredelyn.blogspot.com Radnorian Blog – Addressing Motoring, culture and history of Radnorshire]</ref> Automobilismoan izandako parte-hartzeagatik ezaguna izan baino lehen, Levitt [[zaldizko]] ospetsua izan zen.
=== Motonautika ===
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_the_Napier_motor_yacht_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt txalupa motore bat gidatzen, 1903]]
1903ko uztailean, ''British International Harmsworth Trophy'' Britainiar Trofeoaren inaugurazio lasterketa irabazi zuen [[Cork Harbour|Cork Harbourren]], Irlandan. Ur gaineko munduko abiadura errekorra ezarri zuen (19,3 mph). 1903ko abuztuan, Levittek Napier txalupa azkarra maneiatu zuen Cowesen, eta lasterketa irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Hilabete berean, [[Trouville|Trouvillera]] bidaiatu eta ''Gaston Menier Cup'' irabazi zuen''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}'' Urrian Trouvillera itzuli zen Napier txaluparekin, eta Championship of the Seas irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
=== Automobilismoa ===
1903ko apirilean, automobilismo lehiaketa batean parte hartu zuen lehen emakume ingelesa izan zen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Urriaren 2an, Levittek ''Southport Speed Trialseko'' abiadura proban irabazi zuen, 400 eta 550 [[libera esterlina]] arteko kategorian. 1904ko urrian bi domina irabazi zituen ''Southport Speed Trials-en''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
=== Hegazkinlaritza ===
1909an Dorothy Levitt hegazkin-pilotu lizentzia lortzen saiatu zen [[Hubert Latham]] hegazkin-eskolan, Frantzian. [[Marie Marvingt]] eta [[Raymonde de Laroche]] baronesarekin batera saiatu zen, "Antoinette" markarekin hegazkinlari lizentzia lortu zuen emakume bakarra. Levitt ''The Aero Club of the United Kingdom'' elkarteko kidea izan zen.
1910etik aurrerako urteak ez daude dokumentatuta. Uste denez, Levitt 1922ko maiatzaren 17an hil zen ezkongabe, [[Marylebone|Marylebonen]], bere arreba Elsieri 1922ko irailaren 27an emandako oinordetzaren eta heriotza-erregistroaren arabera.
== Obra ==
* The Woman and ''the'' Car: A Chatty Little Hand Book for Women Who Motor Want to Motor (1909).
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1882ko|1922ko|Levitt, Dorothy}}
[[Kategoria:Ingeles juduak]]
[[Kategoria:Emakume kirolariak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Londrestarrak]]
4hm89opg49l1b9mtbnxm4ndp7hzzxe2
10022198
10022118
2025-01-04T07:32:59Z
Aonandi
156348
10022198
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Dorothy Elizabeth Levitt''', jaiotzez '''Dorothy Elizabeth Levi''', ([[Londres]], [[1882|1882ko]] [[Urtarrilaren 5|urtarrilaren 5a]] – ''Idem'', [[1922|1922ko]] [[Maiatzaren 18|maiatzaren 18a]]) kazetari, idazle eta [[Automobilismo|auto-lasterketan]] eta [[Motonautika|motonautikan]] aritu zen emakume aitzindaria. Automobilismoa emakumeengana hurbiltzeko gida bat idatzi zuen, non eskuko ispilu bat eramateko gomendatzen zien. Hori dela eta, [[Atzeraispilu|atzeraispiluaren]] asmatzailea dela argudiatzen da.<ref>{{Cite web|izenburua=All female team create award-winning concept car|argitaletxea=[[Volvo]]|url=http://en.volvocars.ae/footer/about/NewsEvents/News/news.htm?item=%7BE70B9AD7-1561-4D4D-9951-B79BDEEE28A1%7D|accessdate=14 de diciembre de 2006}}</ref>
== Bizitza ==
Jacob Levi (gerora, John Levit) [[Judu|juduren]] eta Julia Raphaelen alaba.<ref name="Julia">{{Cite web|izenburua=Sefardies Genealogy. Julia Raphael|url=http://www.sefardies.org/genealogy/getperson.php?personID=I5672&tree=tree2|accessdate=28 de marzo de 2013}}</ref><ref name="NatProbate">England & Wales, National Probate Calendar (Index of Wills and Administrations),1861–1941 about Dorothy Elizabeth Levitt 1922</ref><ref name="Radnorian">[http://tredelyn.blogspot.com Radnorian Blog – Addressing Motoring, culture and history of Radnorshire]</ref> Automobilismoan izandako parte-hartzeagatik ezaguna izan baino lehen, Levitt [[zaldizko]] ospetsua izan zen.
=== Motonautika ===
[[Fitxategi:Dorothy_Levitt_driving_the_Napier_motor_yacht_1903.jpg|eskuinera|thumb|250x250px|Dorothy Levitt txalupa motore bat gidatzen, 1903]]
1903ko uztailean, ''British International Harmsworth Trophy'' Britainiar Trofeoaren inaugurazio lasterketa irabazi zuen [[Cork Harbour|Cork Harbourren]], Irlandan. Ur gaineko munduko abiadura errekorra ezarri zuen (19,3 mph). 1903ko abuztuan, Levittek Napier txalupa azkarra maneiatu zuen Cowesen, eta lasterketa irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Hilabete berean, [[Trouville|Trouvillera]] bidaiatu eta ''Gaston Menier Cup'' irabazi zuen''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}'' Urrian Trouvillera itzuli zen Napier txaluparekin, eta Championship of the Seas irabazi zuen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
=== Automobilismoa ===
1903ko apirilean, automobilismo lehiaketa batean parte hartu zuen lehen emakume ingelesa izan zen.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}} Urriaren 2an, Levittek ''Southport Speed Trialseko'' abiadura proban irabazi zuen, 400 eta 550 [[libera esterlina]] arteko kategorian. 1904ko urrian bi domina irabazi zituen ''Southport Speed Trials-en''.{{Sfn|Levitt|1909|pp=8–9}}
=== Hegazkinlaritza ===
1909an Dorothy Levitt hegazkin-pilotu lizentzia lortzen saiatu zen [[Hubert Latham]] hegazkin-eskolan, Frantzian. [[Marie Marvingt]] eta [[Raymonde de Laroche]] baronesarekin batera saiatu zen, "Antoinette" markarekin hegazkinlari lizentzia lortu zuen emakume bakarra. Levitt ''The Aero Club of the United Kingdom'' elkarteko kidea izan zen.
1910etik aurrerako urteak ez daude dokumentatuta. Uste denez, Levitt 1922ko maiatzaren 17an hil zen ezkongabe, [[Marylebone|Marylebonen]], bere ahizpa Elsieri 1922ko irailaren 27an emandako oinordetzaren eta heriotza-erregistroaren arabera.
== Lanak ==
* The Woman and ''the'' Car: A Chatty Little Hand Book for Women Who Motor Want to Motor (1909).
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1882ko|1922ko|Levitt, Dorothy}}
[[Kategoria:Ingeles juduak]]
[[Kategoria:Emakume kirolariak]]
[[Kategoria:Emakume idazleak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako kazetariak]]
[[Kategoria:Ingalaterrako idazleak]]
[[Kategoria:Londrestarrak]]
60kco8qzr0jqj0gym22ygo3yk6p83h0
Bahía Blancako Euskal Etxea
0
1219997
10022125
2025-01-03T22:06:34Z
Ksarasola
1491
sortzea
10022125
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula automatikoa}}
'''Bahía Blancako Euskal Etxea''', ofizialki '''Sociedad de Socorros Mutuos Euskal Etxea''', [[Argentina|Argentinako]] [[Bahía Blanca|Bahía Blancan]] dagoen [[euskal etxe]] bat da, [[Buenos Aires probintzia|Buenos Aires probintzian]]. Lavalle kaleko 276. zenbakian dago.
== Kanpo loturak ==
* [https://unionvasca.weebly.com/ Bahia Blancako Euskal Etxearen webgune ofiziala] {{es}}
{{Euskal etxeak}}
[[Kategoria:Argentinako euskal etxeak]]
[[Kategoria:Argentinako eraikinak]]
9vd5vgj12lzapo1upf77hb3ky3wdxuv
10022265
10022125
2025-01-04T10:05:03Z
Oiernar
170045
Bazkide kopurua
10022265
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula automatikoa}}
'''Bahía Blancako Euskal Etxea''', ofizialki '''Sociedad de Socorros Mutuos Euskal Etxea''', [[Argentina|Argentinako]] [[Bahía Blanca|Bahía Blancan]] dagoen [[euskal etxe]] bat da, [[Buenos Aires probintzia|Buenos Aires probintzian]]. Lavalle kaleko 276. zenbakian dago. 2024an 200 bazkide zeuden.
== Kanpo loturak ==
* [https://unionvasca.weebly.com/ Bahia Blancako Euskal Etxearen webgune ofziala] {{es}}
{{Euskal etxeak}}
[[Kategoria:Argentinako euskal etxeak]]
[[Kategoria:Argentinako eraikinak]]
3vi9mlms5su0ziqch036nbuu90jj9wr
10022334
10022265
2025-01-04T11:10:54Z
Ksarasola
1491
/* Kanpo loturak */ autoritate kontrola
10022334
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula automatikoa}}
'''Bahía Blancako Euskal Etxea''', ofizialki '''Sociedad de Socorros Mutuos Euskal Etxea''', [[Argentina|Argentinako]] [[Bahía Blanca|Bahía Blancan]] dagoen [[euskal etxe]] bat da, [[Buenos Aires probintzia|Buenos Aires probintzian]]. Lavalle kaleko 276. zenbakian dago. 2024an 200 bazkide zeuden.
== Kanpo estekak ==
* [https://unionvasca.weebly.com/ Bahia Blancako Euskal Etxearen webgune ofziala] {{es}}
{{Autoritate kontrola}}{{Euskal etxeak}}
[[Kategoria:Argentinako euskal etxeak]]
[[Kategoria:Argentinako eraikinak]]
hionnu9iq9suug1bigc728njy5mxg8a
10022339
10022334
2025-01-04T11:23:53Z
Ksarasola
1491
jarduerak, erreferentziak
10022339
wikitext
text/x-wiki
{{eraikin infotaula automatikoa}}
'''Bahía Blancako Euskal Etxea''' [[Argentina|Argentinako]] [[Bahía Blanca|Bahía Blancan]] dagoen [[euskal etxe]] bat da, [[Buenos Aires probintzia|Buenos Aires probintzian]]. Lavalle kaleko 276. zenbakian dago.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Administrator|izenburua=EuskalEtxeak - Euskal etxeak|hizkuntza=eu-es|url=https://www.euskaletxeak.eus/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=191&lang=eu_ES|aldizkaria=www.euskaletxeak.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> 2024an 200 bazkide zeuden.<ref>{{erreferentzia|izena=Manu|abizena=Irastorza|urtea=2025-01-04|izenburua=Amarauna irratisaioa|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/amarauna/}}</ref>
Beste izen hauek ere erabiltzen dira elkartea izendatzeko:
* '''Sociedad de Socorros Mutuos Euskal Etxea'''
* '''Unión Vasca'''
* '''Unión Vasca Eusko Etxea'''
* '''Unión Vasca Euskal Etxea'''
== Jarduerak ==
Besteak beste hauek dira elkarteak antolatzen dituen jarduerak:
* Liburutegia
* Dantza taldea
* Frontoia (palaz jolasten da, batez ere)
* Euskaltegia
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal diaspora]]
* [[Euskal etxeak|Euskal Etxeak]]
== Kanpo estekak ==
* [https://unionvasca.weebly.com/ Bahia Blancako Euskal Etxearen webgune ofziala] {{es}}
* [https://www.euskaletxeak.eus/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=191&lang=eu_ES Munduko euskaletxeen datuak] Euskaletxeak.eus webgunean
{{Autoritate kontrola}}{{Euskal etxeak}}
[[Kategoria:Argentinako euskal etxeak]]
[[Kategoria:Argentinako eraikinak]]
a07xlqahsgowed97sir6o30c3wemxdt
RNAren sintesi
0
1219998
10022129
2025-01-03T22:22:47Z
Theklan
336
«[[Transkripzio (genetika)]]» orrira birbideratua
10022129
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Transkripzio (genetika)]]
ow28lpuea7imqcqynym4oqxsbk6r091
Bisan Owda
0
1219999
10022136
2025-01-03T22:49:53Z
Wikimaribarre
88969
«[[:es:Special:Redirect/revision/162010997|Bisan Owda]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10022136
wikitext
text/x-wiki
'''Bisan Owda''' ([[1997]] edo [[1998]]) palestinar zinemagilea da <ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Gazako zerrenda|Gazako Zerrendako]] (Palestina) [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|gerra]] dokumentatzen duten bideoengatik da ezaguna, sare sozialen bidez hedatu dituenak.<ref>{{Cite news|izenburua='This Is Bisan. I'm Still Alive': The Gazans Reporting From the Ground on Social Media|abizena1=Saab|izena1=Sheren Falah|data=2023-11-29|url=https://www.haaretz.com/middle-east-news/palestinians/2023-11-29/ty-article-magazine/.premium/the-war-influencers-watching-gaza-through-social-media/0000018c-1661-d5be-af9f-3ef9cf0f0000|accessdate=2023-12-04}}</ref>
== Ibilbidea ==
Owdak [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] Erakundearekin lan egin du genero berdintasunaren arloan, [[NBE Emakumeak]] erakundearen Gazteen Genero Berrikuntzarako Agora Foroko kide gisa.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":1" /> Owdak [[Europar Batasuna|Europar]] Batasunarekin ere lan egin du klima aldaketari buruz, eta borondate oneko enbaxadorea da.<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=No Water No Life|url=https://south.euneighbours.eu/campaign/no-water-no-life/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref>
Owdak ''Hakawatia'' programa ekoitzi du, eta Roya TV bidez transmititzen da.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Nazio Batuen Populazioaren Funtsa|Nazio Batuen Biztanleria Funtsarentzat]] (UNFPA) egiten du lan Owdak.<ref>{{Cite web|izena=Patricia R.|izenburua=Pregnant women in Gaza in dire straits with no food, water or anesthesia for Cesareans|egilea=Blanco|data=2023-11-03|url=https://english.elpais.com/international/2023-11-03/pregnant-women-in-gaza-in-dire-straits-with-no-food-water-or-anesthesia-for-cesareans.html|lana=EL PAÍS English|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Israel Says Al Shifa Hospital Conceals Hamas Underground Command Centers|abizena1=Yee|izena1=Vivian|data=2023-10-28|url=https://www.nytimes.com/2023/10/28/world/middleeast/gaza-al-shifa-hospital-israel.html|issn=0362-4331|accessdate=2023-11-07}}</ref>
== Sarean ==
2023ko urriaren 15era arte, Owdak 180.000 jarraitzaile baino gehiago zituen [[Instagram|Instagramen]].<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> 2023ko azaroaren 20rako, bi milioi jarraitzaile zituen, eta 2023ko abenduaren 5erako hiru milioi jarraitzaile baino gehiago pilatuta zituen.<ref name=":5">{{Cite web|izena=Zaina|izenburua=Witnessing Gaza Through My Instagram Feed|egilea=Arafat|data=2023-11-20|url=https://nymag.com/intelligencer/article/bisan-plestia-motaz-gaza-through-my-instagram-feed.html|lana=Intelligencer|accessdate=2023-11-20}}</ref> 2023ko [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|Israel eta Gazaren arteko]] gerran zibil palestinarrek izandako esperientziari buruzko Owdaren bideoak partekatu dituzte [[ABC news|ABC News]], [[Al Jazeera]], [[BBC]], ''[[Le Monde]]''<ref>{{Cite news|izenburua=Israeli army intensifies strikes on Gaza, plunging civilians into horror and hunger|abizena1=Rémy|izena1=Jean-Philippe|data=2023-11-06|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/11/06/israeli-army-intensifies-strikes-on-gaza-plunging-civilians-into-horror-and-hunger_6231080_4.html|accessdate=2023-11-07}}</ref> eta [[Democracy Now!|''Democracy'' Now]]!-k.<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Seeing the war from the ground in Gaza|egilea=|data=2023-10-19|url=https://abcnews.go.com/International/video/war-ground-gaza-104135739|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Palestinian filmmaker, influencer talks about the difficulties of life inside Gaza|egilea=|data=2023-10-30|url=https://abcnews.go.com/International/video/palestinian-filmmaker-influencer-talks-difficulties-life-inside-gaza-104482765|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Farah|izenburua=Israel-Hamas war updates: Israeli strike hits Gaza medical convoy|egilea=Najjar|data=2023-11-03|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/11/3/israel-hamas-war-live-israeli-forces-gather-outside-gaza-city|lana=Al Jazeera|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{Cite web|izenburua=Israeli Attack on Al Nasser Hospital Sends Displaced Families Fleeing|url=https://www.democracynow.org/2024/1/17/headlines/israeli_attack_on_al_nasser_hospital_sends_displaced_families_fleeing|lana=Democracy Now!|accessdate=2024-04-08}}</ref>
2023ko azaroaren 2an, ''The Jerusalem Post'' egunkari israeldarrak [[Hamas|Hamasen]] propaganda taldeko kide izatea leporatu zion Owdari, esanez haren argitalpenek «antisemitismoarekin eta konspirazio teoriekin lotutako figura ezagunen arreta jaso zutela, Shaun King-ena barne».<ref name=":3">{{Cite web|izena=Maayan|izenburua=Exposed: Hamas’s propaganda team|egilea=Jaffe-Hoffman|data=2023-11-02|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-771443|lana=The Jerusalem Post|accessdate=2023-11-07}}</ref> Owdak urriaren 7an egin zuen Instagrameko argitalpen bat ere aipatu zuten: «Ekintza bakoitzeko, erreakzio bat dago. Horrek esan nahi du: Zer espero zen 75 urteko okupazioaren eta 17 urteko setioaren ondoren?», egun horretako [[Israelen kontrako Hamasen erasoa (2023)|Hamaseko erasoei]] eta Israelgo indarrek Al-Ahli ospitalea bonbardatu zutela eta «Israel hegoalderantz ihes egin zuten pertsonak hiltzen ari zela» zioen bere txostenari erreferentzia eginez.<ref name=":3" />
Abendu hasieran, infekzio biral batekin gaixo zegoela argitaratu zuen, eta «jada ez zuela bizirik irauteko inolako itxaropenik».<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Gaza journalists Motaz Azaiza, Bisan decry world's apathy|egilea=|data=2023-12-03|url=https://www.newarab.com/news/gaza-journalists-motaz-azaiza-bisan-decry-worlds-apathy|lana=The New Arab|accessdate=2023-12-04}}</ref>Plestia Alaqad eta Motaz Azaiza Gazatik ebakuatu ostean, Israelgo armadak palestinar biztanleria zibilaren aurka egindako erasoak sare sozialetan dokumentatzen eta partekatzen jarraitzen duten kazetari bakanetakoa da Owda.<ref>{{Cite web|izena=The New Arab Staff ــ|abizena=London|izenburua=Who is Bisan Owda, Gaza's voice after Motaz and Plestia?|data=2024-02-15|url=https://www.newarab.com/news/who-bisan-owda-gazas-voice-after-motaz-and-plestia|lana=https://www.newarab.com/|accessdate=2024-02-15}}</ref> 2024ko maiatzean, Peabody sari bat irabazi zuen, kazetaritzaren munduko garrantzitsuenetakoa, Gazako gerrari emandako estalduragatik. Epaimahaiak honakoa nabarmendu zuen:
{{Aipua|Informando desde su tienda improvisada a las afueras del centro médico, sabe lo que significa la supervivencia para ella y para las masas alrededor de ella, usando su espíritu indomable para mantener al mundo informado de la realidad diaria sobre el terreno en Gaza.<ref>{{Cita noticia|título=Bisan Owda and AJ+ win Peabody Award for Gaza war coverage|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/5/9/bisan-owda-and-aj-win-peabody-award-for-gaza-war-coverage|fecha=9 de mayo de 2024|periódico=Al Jazeera}}</ref>}}
2024ko abuztuan, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] National Academy of Television Arts and Sciences-ek [[Emmy Sariak|Emmy sari]] baterako izendatu zuen, Historia Gogor Bikaina Albisteetan kategorian, ''Bisan naiz Gazatik, eta oraindik bizirik nago.'' lanagatik.<ref>{{Cite news|izenburua=Group behind Emmys defends nomination of Palestinian journalist Bisan Owda|data=21 de agosto de 2024|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/8/21/group-behind-emmys-defends-nomination-of-palestinian-journalist-bisan-owda}}</ref>
== Bizitza pertsonala ==
FDIk Gazako egoiliarrak ebakuatzeko agindu ostean, Owda eta bere gurasoak [[Beit Hanoun|Beit Hanoundik]] [[Al-Shifa Ospitalea|Al-Shifa ospitalera]] eraman zituzten.<ref name=":4">{{Cite web|izena=Claire|izenburua='Not sure I'm lucky to be alive': Gazans fear worse is to come as public health 'catastrophe' looms|egilea=Paccalin|data=2023-10-24|url=https://www.france24.com/en/middle-east/20231024-not-sure-i-m-lucky-to-be-alive-gazans-fear-worse-is-to-come-as-public-health-catastrophe-looms|lana=France 24|accessdate=2023-11-07}}</ref> Bere familiaren etxea eta Rimalen zuen bulegoa bonbardatu zituzten, bere filmazio ekipo guztia suntsituz.<ref name=":4" />
Azaroaren 3an, Israelek Al-Shifan egindako bonbardaketaren lekuko izan zen. BBCri eskainitako elkarrizketa batean esan zuenez, «pertsona batzuek hankak galdu zituzten, eskuak, pertsonak zaurituak kargatzen saiatzen ari ziren. Jendea negarrez ari zen, elkar topatu nahian».<ref name=":22">{{Cite web|izenburua=Guerra Israel - Hamás: funcionarios del grupo palestino dicen que 13 personas murieron en una explosión afuera del hospital Al-Shifa de la Ciudad de Gaza|data=2023-11-04|url=https://www.bbc.com/mundo/articles/c72kl0lgv5lo|lana=BBC News Mundo|accessdate=2023-11-11}}</ref>
*
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|2}}
== Kanpo estekak ==
[[Kategoria:Palestinarrak]]
[[Kategoria:Palestinako kazetariak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Palestinako zinema zuzendariak]]
[[Kategoria:Emakume zinemagileak]]
k8tfq61pwkcdzp80hdyj5y3ar9pp5on
10022137
10022136
2025-01-03T22:51:42Z
Wikimaribarre
88969
10022137
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Bisan Owda''' ([[1997]] edo [[1998]]) palestinar zinemagilea da <ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Gazako zerrenda|Gazako Zerrendako]] (Palestina) [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|gerra]] dokumentatzen duten bideoengatik da ezaguna, sare sozialen bidez hedatu dituenak.<ref>{{Cite news|izenburua='This Is Bisan. I'm Still Alive': The Gazans Reporting From the Ground on Social Media|abizena1=Saab|izena1=Sheren Falah|data=2023-11-29|url=https://www.haaretz.com/middle-east-news/palestinians/2023-11-29/ty-article-magazine/.premium/the-war-influencers-watching-gaza-through-social-media/0000018c-1661-d5be-af9f-3ef9cf0f0000|accessdate=2023-12-04}}</ref>
== Ibilbidea ==
Owdak [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] Erakundearekin lan egin du genero berdintasunaren arloan, [[NBE Emakumeak]] erakundearen Gazteen Genero Berrikuntzarako Agora Foroko kide gisa.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":1" /> Owdak [[Europar Batasuna|Europar]] Batasunarekin ere lan egin du klima aldaketari buruz, eta borondate oneko enbaxadorea da.<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=No Water No Life|url=https://south.euneighbours.eu/campaign/no-water-no-life/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref>
Owdak ''Hakawatia'' programa ekoitzi du, eta Roya TV bidez transmititzen da.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Nazio Batuen Populazioaren Funtsa|Nazio Batuen Biztanleria Funtsarentzat]] (UNFPA) egiten du lan Owdak.<ref>{{Cite web|izena=Patricia R.|izenburua=Pregnant women in Gaza in dire straits with no food, water or anesthesia for Cesareans|egilea=Blanco|data=2023-11-03|url=https://english.elpais.com/international/2023-11-03/pregnant-women-in-gaza-in-dire-straits-with-no-food-water-or-anesthesia-for-cesareans.html|lana=EL PAÍS English|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Israel Says Al Shifa Hospital Conceals Hamas Underground Command Centers|abizena1=Yee|izena1=Vivian|data=2023-10-28|url=https://www.nytimes.com/2023/10/28/world/middleeast/gaza-al-shifa-hospital-israel.html|issn=0362-4331|accessdate=2023-11-07}}</ref>
== Sarean ==
2023ko urriaren 15era arte, Owdak 180.000 jarraitzaile baino gehiago zituen [[Instagram|Instagramen]].<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> 2023ko azaroaren 20rako, bi milioi jarraitzaile zituen, eta 2023ko abenduaren 5erako hiru milioi jarraitzaile baino gehiago pilatuta zituen.<ref name=":5">{{Cite web|izena=Zaina|izenburua=Witnessing Gaza Through My Instagram Feed|egilea=Arafat|data=2023-11-20|url=https://nymag.com/intelligencer/article/bisan-plestia-motaz-gaza-through-my-instagram-feed.html|lana=Intelligencer|accessdate=2023-11-20}}</ref> 2023ko [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|Israel eta Gazaren arteko]] gerran zibil palestinarrek izandako esperientziari buruzko Owdaren bideoak partekatu dituzte [[ABC news|ABC News]], [[Al Jazeera]], [[BBC]], ''[[Le Monde]]''<ref>{{Cite news|izenburua=Israeli army intensifies strikes on Gaza, plunging civilians into horror and hunger|abizena1=Rémy|izena1=Jean-Philippe|data=2023-11-06|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/11/06/israeli-army-intensifies-strikes-on-gaza-plunging-civilians-into-horror-and-hunger_6231080_4.html|accessdate=2023-11-07}}</ref> eta [[Democracy Now!|''Democracy'' Now]]!-k.<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Seeing the war from the ground in Gaza|egilea=|data=2023-10-19|url=https://abcnews.go.com/International/video/war-ground-gaza-104135739|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Palestinian filmmaker, influencer talks about the difficulties of life inside Gaza|egilea=|data=2023-10-30|url=https://abcnews.go.com/International/video/palestinian-filmmaker-influencer-talks-difficulties-life-inside-gaza-104482765|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Farah|izenburua=Israel-Hamas war updates: Israeli strike hits Gaza medical convoy|egilea=Najjar|data=2023-11-03|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/11/3/israel-hamas-war-live-israeli-forces-gather-outside-gaza-city|lana=Al Jazeera|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{Cite web|izenburua=Israeli Attack on Al Nasser Hospital Sends Displaced Families Fleeing|url=https://www.democracynow.org/2024/1/17/headlines/israeli_attack_on_al_nasser_hospital_sends_displaced_families_fleeing|lana=Democracy Now!|accessdate=2024-04-08}}</ref>
2023ko azaroaren 2an, ''The Jerusalem Post'' egunkari israeldarrak [[Hamas|Hamasen]] propaganda taldeko kide izatea leporatu zion Owdari, esanez haren argitalpenek «antisemitismoarekin eta konspirazio teoriekin lotutako figura ezagunen arreta jaso zutela, Shaun King-ena barne».<ref name=":3">{{Cite web|izena=Maayan|izenburua=Exposed: Hamas’s propaganda team|egilea=Jaffe-Hoffman|data=2023-11-02|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-771443|lana=The Jerusalem Post|accessdate=2023-11-07}}</ref> Owdak urriaren 7an egin zuen Instagrameko argitalpen bat ere aipatu zuten: «Ekintza bakoitzeko, erreakzio bat dago. Horrek esan nahi du: Zer espero zen 75 urteko okupazioaren eta 17 urteko setioaren ondoren?», egun horretako [[Israelen kontrako Hamasen erasoa (2023)|Hamaseko erasoei]] eta Israelgo indarrek Al-Ahli ospitalea bonbardatu zutela eta «Israel hegoalderantz ihes egin zuten pertsonak hiltzen ari zela» zioen bere txostenari erreferentzia eginez.<ref name=":3" />
Abendu hasieran, infekzio biral batekin gaixo zegoela argitaratu zuen, eta «jada ez zuela bizirik irauteko inolako itxaropenik».<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Gaza journalists Motaz Azaiza, Bisan decry world's apathy|egilea=|data=2023-12-03|url=https://www.newarab.com/news/gaza-journalists-motaz-azaiza-bisan-decry-worlds-apathy|lana=The New Arab|accessdate=2023-12-04}}</ref>Plestia Alaqad eta Motaz Azaiza Gazatik ebakuatu ostean, Israelgo armadak palestinar biztanleria zibilaren aurka egindako erasoak sare sozialetan dokumentatzen eta partekatzen jarraitzen duten kazetari bakanetakoa da Owda.<ref>{{Cite web|izena=The New Arab Staff ــ|abizena=London|izenburua=Who is Bisan Owda, Gaza's voice after Motaz and Plestia?|data=2024-02-15|url=https://www.newarab.com/news/who-bisan-owda-gazas-voice-after-motaz-and-plestia|lana=https://www.newarab.com/|accessdate=2024-02-15}}</ref> 2024ko maiatzean, Peabody sari bat irabazi zuen, kazetaritzaren munduko garrantzitsuenetakoa, Gazako gerrari emandako estalduragatik. Epaimahaiak honakoa nabarmendu zuen:
{{Aipua|Informando desde su tienda improvisada a las afueras del centro médico, sabe lo que significa la supervivencia para ella y para las masas alrededor de ella, usando su espíritu indomable para mantener al mundo informado de la realidad diaria sobre el terreno en Gaza.<ref>{{Cita noticia|título=Bisan Owda and AJ+ win Peabody Award for Gaza war coverage|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/5/9/bisan-owda-and-aj-win-peabody-award-for-gaza-war-coverage|fecha=9 de mayo de 2024|periódico=Al Jazeera}}</ref>}}
2024ko abuztuan, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] National Academy of Television Arts and Sciences-ek [[Emmy Sariak|Emmy sari]] baterako izendatu zuen, Historia Gogor Bikaina Albisteetan kategorian, ''Bisan naiz Gazatik, eta oraindik bizirik nago.'' lanagatik.<ref>{{Cite news|izenburua=Group behind Emmys defends nomination of Palestinian journalist Bisan Owda|data=21 de agosto de 2024|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/8/21/group-behind-emmys-defends-nomination-of-palestinian-journalist-bisan-owda}}</ref>
== Bizitza pertsonala ==
FDIk Gazako egoiliarrak ebakuatzeko agindu ostean, Owda eta bere gurasoak [[Beit Hanoun|Beit Hanoundik]] [[Al-Shifa Ospitalea|Al-Shifa ospitalera]] eraman zituzten.<ref name=":4">{{Cite web|izena=Claire|izenburua='Not sure I'm lucky to be alive': Gazans fear worse is to come as public health 'catastrophe' looms|egilea=Paccalin|data=2023-10-24|url=https://www.france24.com/en/middle-east/20231024-not-sure-i-m-lucky-to-be-alive-gazans-fear-worse-is-to-come-as-public-health-catastrophe-looms|lana=France 24|accessdate=2023-11-07}}</ref> Bere familiaren etxea eta Rimalen zuen bulegoa bonbardatu zituzten, bere filmazio ekipo guztia suntsituz.<ref name=":4" />
Azaroaren 3an, Israelek Al-Shifan egindako bonbardaketaren lekuko izan zen. BBCri eskainitako elkarrizketa batean esan zuenez, «pertsona batzuek hankak galdu zituzten, eskuak, pertsonak zaurituak kargatzen saiatzen ari ziren. Jendea negarrez ari zen, elkar topatu nahian».<ref name=":22">{{Cite web|izenburua=Guerra Israel - Hamás: funcionarios del grupo palestino dicen que 13 personas murieron en una explosión afuera del hospital Al-Shifa de la Ciudad de Gaza|data=2023-11-04|url=https://www.bbc.com/mundo/articles/c72kl0lgv5lo|lana=BBC News Mundo|accessdate=2023-11-11}}</ref>
*
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1997ko||Owda, Bisan}}
[[Kategoria:Palestinarrak]]
[[Kategoria:Palestinako kazetariak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Palestinako zinema zuzendariak]]
[[Kategoria:Emakume zinemagileak]]
0k3abrq820tlt15msfyqsf7sr08twd7
10022140
10022137
2025-01-03T22:55:49Z
Wikimaribarre
88969
10022140
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Bisan Owda''' ([[1997]] edo [[1998]]) palestinar zinemagilea da <ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Gazako zerrenda|Gazako Zerrendako]] (Palestina) [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|gerra]] dokumentatzen duten bideoengatik da ezaguna, sare sozialen bidez hedatu dituenak.<ref>{{Cite news|izenburua='This Is Bisan. I'm Still Alive': The Gazans Reporting From the Ground on Social Media|abizena1=Saab|izena1=Sheren Falah|data=2023-11-29|url=https://www.haaretz.com/middle-east-news/palestinians/2023-11-29/ty-article-magazine/.premium/the-war-influencers-watching-gaza-through-social-media/0000018c-1661-d5be-af9f-3ef9cf0f0000|accessdate=2023-12-04}}</ref>
== Ibilbidea ==
Owdak [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] Erakundearekin lan egin du genero berdintasunaren arloan, [[NBE Emakumeak]] erakundearen Gazteen Genero Berrikuntzarako Agora Foroko kide gisa.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":1" /> Owdak [[Europar Batasuna|Europar]] Batasunarekin ere lan egin du klima aldaketari buruz, eta borondate oneko enbaxadorea da.<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=No Water No Life|url=https://south.euneighbours.eu/campaign/no-water-no-life/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref>
Owdak ''Hakawatia'' programa ekoitzi du, eta Roya TV bidez transmititzen da.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Nazio Batuen Populazioaren Funtsa|Nazio Batuen Biztanleria Funtsarentzat]] (UNFPA) egiten du lan Owdak.<ref>{{Cite web|izena=Patricia R.|izenburua=Pregnant women in Gaza in dire straits with no food, water or anesthesia for Cesareans|egilea=Blanco|data=2023-11-03|url=https://english.elpais.com/international/2023-11-03/pregnant-women-in-gaza-in-dire-straits-with-no-food-water-or-anesthesia-for-cesareans.html|lana=EL PAÍS English|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Israel Says Al Shifa Hospital Conceals Hamas Underground Command Centers|abizena1=Yee|izena1=Vivian|data=2023-10-28|url=https://www.nytimes.com/2023/10/28/world/middleeast/gaza-al-shifa-hospital-israel.html|issn=0362-4331|accessdate=2023-11-07}}</ref>
== Sarean ==
2023ko urriaren 15era arte, Owdak 180.000 jarraitzaile baino gehiago zituen [[Instagram|Instagramen]].<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> 2023ko azaroaren 20rako, bi milioi jarraitzaile zituen, eta 2023ko abenduaren 5erako hiru milioi jarraitzaile baino gehiago pilatuta zituen.<ref name=":5">{{Cite web|izena=Zaina|izenburua=Witnessing Gaza Through My Instagram Feed|egilea=Arafat|data=2023-11-20|url=https://nymag.com/intelligencer/article/bisan-plestia-motaz-gaza-through-my-instagram-feed.html|lana=Intelligencer|accessdate=2023-11-20}}</ref> 2023ko [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|Israel eta Gazaren arteko]] gerran zibil palestinarrek izandako esperientziari buruzko Owdaren bideoak partekatu dituzte [[ABC news|ABC News]], [[Al Jazeera]], [[BBC]], ''[[Le Monde]]''<ref>{{Cite news|izenburua=Israeli army intensifies strikes on Gaza, plunging civilians into horror and hunger|abizena1=Rémy|izena1=Jean-Philippe|data=2023-11-06|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/11/06/israeli-army-intensifies-strikes-on-gaza-plunging-civilians-into-horror-and-hunger_6231080_4.html|accessdate=2023-11-07}}</ref> eta [[Democracy Now!|''Democracy'' Now]]!-k.<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Seeing the war from the ground in Gaza|egilea=|data=2023-10-19|url=https://abcnews.go.com/International/video/war-ground-gaza-104135739|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Palestinian filmmaker, influencer talks about the difficulties of life inside Gaza|egilea=|data=2023-10-30|url=https://abcnews.go.com/International/video/palestinian-filmmaker-influencer-talks-difficulties-life-inside-gaza-104482765|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Farah|izenburua=Israel-Hamas war updates: Israeli strike hits Gaza medical convoy|egilea=Najjar|data=2023-11-03|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/11/3/israel-hamas-war-live-israeli-forces-gather-outside-gaza-city|lana=Al Jazeera|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{Cite web|izenburua=Israeli Attack on Al Nasser Hospital Sends Displaced Families Fleeing|url=https://www.democracynow.org/2024/1/17/headlines/israeli_attack_on_al_nasser_hospital_sends_displaced_families_fleeing|lana=Democracy Now!|accessdate=2024-04-08}}</ref>
2023ko azaroaren 2an, ''The Jerusalem Post'' egunkari israeldarrak [[Hamas|Hamasen]] propaganda taldeko kide izatea leporatu zion Owdari, esanez haren argitalpenek «antisemitismoarekin eta konspirazio teoriekin lotutako figura ezagunen arreta jaso zutela, Shaun King-ena barne».<ref name=":3">{{Cite web|izena=Maayan|izenburua=Exposed: Hamas’s propaganda team|egilea=Jaffe-Hoffman|data=2023-11-02|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-771443|lana=The Jerusalem Post|accessdate=2023-11-07}}</ref> Owdak urriaren 7an egin zuen Instagrameko argitalpen bat ere aipatu zuten: «Ekintza bakoitzeko, erreakzio bat dago. Horrek esan nahi du: Zer espero zen 75 urteko okupazioaren eta 17 urteko setioaren ondoren?», egun horretako [[Israelen kontrako Hamasen erasoa (2023)|Hamaseko erasoei]] eta Israelgo indarrek Al-Ahli ospitalea bonbardatu zutela eta «Israel hegoalderantz ihes egin zuten pertsonak hiltzen ari zela» zioen bere txostenari erreferentzia eginez.<ref name=":3" />
Abendu hasieran, infekzio biral batekin gaixo zegoela argitaratu zuen, eta «jada ez zuela bizirik irauteko inolako itxaropenik».<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Gaza journalists Motaz Azaiza, Bisan decry world's apathy|egilea=|data=2023-12-03|url=https://www.newarab.com/news/gaza-journalists-motaz-azaiza-bisan-decry-worlds-apathy|lana=The New Arab|accessdate=2023-12-04}}</ref>Plestia Alaqad eta Motaz Azaiza Gazatik ebakuatu ostean, Israelgo armadak palestinar biztanleria zibilaren aurka egindako erasoak sare sozialetan dokumentatzen eta partekatzen jarraitzen duten kazetari bakanetakoa da Owda.<ref>{{Cite web|izena=The New Arab Staff ــ|abizena=London|izenburua=Who is Bisan Owda, Gaza's voice after Motaz and Plestia?|data=2024-02-15|url=https://www.newarab.com/news/who-bisan-owda-gazas-voice-after-motaz-and-plestia|lana=https://www.newarab.com/|accessdate=2024-02-15}}</ref> 2024ko maiatzean, Peabody sari bat irabazi zuen, kazetaritzaren munduko garrantzitsuenetakoa, Gazako gerrari emandako estalduragatik. Epaimahaiak honakoa nabarmendu zuen: <blockquote>Zentro medikoaren kanpoaldean duen denda inprobisatutik informatuz, badaki zer esan nahi duen biziraupenak berarentzat eta bere ingurukoentzat, bere espiritu menderaezina erabiliz mundua Gazako eguneroko errealitateaz informatuta mantentzeko.<ref name=":6" /> </blockquote>2024ko abuztuan, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] National Academy of Television Arts and Sciences-ek [[Emmy Sariak|Emmy sari]] baterako izendatu zuen, Historia Gogor Bikaina Albisteetan kategorian, ''Bisan naiz Gazatik, eta oraindik bizirik nago.'' lanagatik.<ref name=":6">{{Cite news|izenburua=Group behind Emmys defends nomination of Palestinian journalist Bisan Owda|data=21 de agosto de 2024|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/8/21/group-behind-emmys-defends-nomination-of-palestinian-journalist-bisan-owda}}</ref>
== Bizitza pertsonala ==
FDIk Gazako egoiliarrak ebakuatzeko agindu ostean, Owda eta bere gurasoak [[Beit Hanoun|Beit Hanoundik]] [[Al-Shifa Ospitalea|Al-Shifa ospitalera]] eraman zituzten.<ref name=":4">{{Cite web|izena=Claire|izenburua='Not sure I'm lucky to be alive': Gazans fear worse is to come as public health 'catastrophe' looms|egilea=Paccalin|data=2023-10-24|url=https://www.france24.com/en/middle-east/20231024-not-sure-i-m-lucky-to-be-alive-gazans-fear-worse-is-to-come-as-public-health-catastrophe-looms|lana=France 24|accessdate=2023-11-07}}</ref> Bere familiaren etxea eta Rimalen zuen bulegoa bonbardatu zituzten, bere filmazio ekipo guztia suntsituz.<ref name=":4" />
Azaroaren 3an, Israelek Al-Shifan egindako bonbardaketaren lekuko izan zen. BBCri eskainitako elkarrizketa batean esan zuenez, «pertsona batzuek hankak galdu zituzten, eskuak, pertsonak zaurituak kargatzen saiatzen ari ziren. Jendea negarrez ari zen, elkar topatu nahian».<ref name=":22">{{Cite web|izenburua=Guerra Israel - Hamás: funcionarios del grupo palestino dicen que 13 personas murieron en una explosión afuera del hospital Al-Shifa de la Ciudad de Gaza|data=2023-11-04|url=https://www.bbc.com/mundo/articles/c72kl0lgv5lo|lana=BBC News Mundo|accessdate=2023-11-11}}</ref>
*
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1997ko||Owda, Bisan}}
[[Kategoria:Palestinarrak]]
[[Kategoria:Palestinako kazetariak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Palestinako zinema zuzendariak]]
[[Kategoria:Emakume zinemagileak]]
6s3u76jfvufw5pcwsshhx66myw19g1p
10022148
10022140
2025-01-03T23:46:35Z
Wikimaribarre
88969
10022148
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Bisan Owda''' ([[1997]] edo [[1998]]) palestinar zinemagilea da <ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Gazako zerrenda|Gazako Zerrendako]] (Palestina) [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|gerra]] dokumentatzen duten bideoengatik da ezaguna, sare sozialen bidez hedatu dituenak.<ref>{{Cite news|izenburua='This Is Bisan. I'm Still Alive': The Gazans Reporting From the Ground on Social Media|abizena1=Saab|izena1=Sheren Falah|data=2023-11-29|url=https://www.haaretz.com/middle-east-news/palestinians/2023-11-29/ty-article-magazine/.premium/the-war-influencers-watching-gaza-through-social-media/0000018c-1661-d5be-af9f-3ef9cf0f0000|accessdate=2023-12-04}}</ref>
== Ibilbidea ==
Owdak [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundearekin]] lan egin du genero berdintasunaren arloan, [[NBE Emakumeak]] erakundearen Gazteen Genero Berrikuntzarako Agora Foroko kide gisa.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":1" /> Owdak [[Europar Batasuna|Europar Batasunarekin]] ere lan egin du klima aldaketari buruz, eta borondate oneko enbaxadorea da.<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izenburua=No Water No Life|url=https://south.euneighbours.eu/campaign/no-water-no-life/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref>
Owdak ''Hakawatia'' programa ekoitzi du, eta Roya TV bidez transmititzen da.<ref name=":1">{{Cite web|izenburua=In the Words of Bisan Owda “Content Creation is an Effective Tool to Advance Gender Equality in Palestine”|data=2023-08-28|url=https://palestine.unwomen.org/en/stories/in-the-words-of/2023/08/in-the-words-of-bisan-owda-content-creation-is-an-effective-tool-to-advance-gender-equality-in-palestine|lana=UN Women – Palestine Country Office|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|izenburua=Bisan Owda|url=https://south.euneighbours.eu/ecard/bisan-owda/|lana=EU Neighbours|accessdate=2023-11-07}}</ref> [[Nazio Batuen Populazioaren Funtsa|Nazio Batuen Biztanleria Funtsarentzat]] (UNFPA) egiten du lan Owdak.<ref>{{Cite web|izena=Patricia R.|izenburua=Pregnant women in Gaza in dire straits with no food, water or anesthesia for Cesareans|egilea=Blanco|data=2023-11-03|url=https://english.elpais.com/international/2023-11-03/pregnant-women-in-gaza-in-dire-straits-with-no-food-water-or-anesthesia-for-cesareans.html|lana=EL PAÍS English|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite news|izenburua=Israel Says Al Shifa Hospital Conceals Hamas Underground Command Centers|abizena1=Yee|izena1=Vivian|data=2023-10-28|url=https://www.nytimes.com/2023/10/28/world/middleeast/gaza-al-shifa-hospital-israel.html|issn=0362-4331|accessdate=2023-11-07}}</ref>
== Sarean ==
2023ko urriaren 15era arte, Owdak 180.000 jarraitzaile baino gehiago zituen [[Instagram|Instagramen]].<ref name=":0">{{Cite news|izenburua=One week in Gaza: 'There are no safe places here'|abizena1=Jon|izena1=Donnison|data=2023-10-15|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67116407|accessdate=2023-11-07}}</ref> 2023ko azaroaren 20rako, bi milioi jarraitzaile zituen, eta 2023ko abenduaren 5erako hiru milioi jarraitzaile baino gehiago pilatuta zituen.<ref name=":5">{{Cite web|izena=Zaina|izenburua=Witnessing Gaza Through My Instagram Feed|egilea=Arafat|data=2023-11-20|url=https://nymag.com/intelligencer/article/bisan-plestia-motaz-gaza-through-my-instagram-feed.html|lana=Intelligencer|accessdate=2023-11-20}}</ref> 2023ko [[2023-2024ko Israel-Palestina gerra|Israel eta Gazaren arteko]] gerran zibil palestinarrek izandako esperientziari buruzko Owdaren bideoak partekatu dituzte [[ABC news|ABC News]], [[Al Jazeera]], [[BBC]], ''[[Le Monde]]''<ref>{{Cite news|izenburua=Israeli army intensifies strikes on Gaza, plunging civilians into horror and hunger|abizena1=Rémy|izena1=Jean-Philippe|data=2023-11-06|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/11/06/israeli-army-intensifies-strikes-on-gaza-plunging-civilians-into-horror-and-hunger_6231080_4.html|accessdate=2023-11-07}}</ref> eta [[Democracy Now!|''Democracy'' Now]]!-k.<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Seeing the war from the ground in Gaza|egilea=|data=2023-10-19|url=https://abcnews.go.com/International/video/war-ground-gaza-104135739|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Video Palestinian filmmaker, influencer talks about the difficulties of life inside Gaza|egilea=|data=2023-10-30|url=https://abcnews.go.com/International/video/palestinian-filmmaker-influencer-talks-difficulties-life-inside-gaza-104482765|lana=ABC News|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|izena=Farah|izenburua=Israel-Hamas war updates: Israeli strike hits Gaza medical convoy|egilea=Najjar|data=2023-11-03|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/11/3/israel-hamas-war-live-israeli-forces-gather-outside-gaza-city|lana=Al Jazeera|accessdate=2023-11-07}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{Cite web|izenburua=Israeli Attack on Al Nasser Hospital Sends Displaced Families Fleeing|url=https://www.democracynow.org/2024/1/17/headlines/israeli_attack_on_al_nasser_hospital_sends_displaced_families_fleeing|lana=Democracy Now!|accessdate=2024-04-08}}</ref>
2023ko azaroaren 2an, ''The Jerusalem Post'' egunkari israeldarrak [[Hamas|Hamasen]] propaganda taldeko kide izatea leporatu zion Owdari, esanez haren argitalpenek «antisemitismoarekin eta konspirazio teoriekin lotutako figura ezagunen arreta jaso zutela, Shaun King-ena barne».<ref name=":3">{{Cite web|izena=Maayan|izenburua=Exposed: Hamas’s propaganda team|egilea=Jaffe-Hoffman|data=2023-11-02|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-771443|lana=The Jerusalem Post|accessdate=2023-11-07}}</ref> Owdak urriaren 7an egin zuen Instagrameko argitalpen bat ere aipatu zuten: «Ekintza bakoitzeko, erreakzio bat dago. Horrek esan nahi du: Zer espero zen 75 urteko okupazioaren eta 17 urteko setioaren ondoren?», egun horretako [[Israelen kontrako Hamasen erasoa (2023)|Hamaseko erasoei]] eta Israelgo indarrek Al-Ahli ospitalea bonbardatu zutela eta «Israel hegoalderantz ihes egin zuten pertsonak hiltzen ari zela» zioen bere txostenari erreferentzia eginez.<ref name=":3" />
Abendu hasieran, infekzio biral batekin gaixo zegoela argitaratu zuen, eta «jada ez zuela bizirik irauteko inolako itxaropenik».<ref>{{Cite web|izena=|izenburua=Gaza journalists Motaz Azaiza, Bisan decry world's apathy|egilea=|data=2023-12-03|url=https://www.newarab.com/news/gaza-journalists-motaz-azaiza-bisan-decry-worlds-apathy|lana=The New Arab|accessdate=2023-12-04}}</ref>Plestia Alaqad eta Motaz Azaiza Gazatik ebakuatu ostean, Israelgo armadak palestinar biztanleria zibilaren aurka egindako erasoak sare sozialetan dokumentatzen eta partekatzen jarraitzen duten kazetari bakanetakoa da Owda.<ref>{{Cite web|izena=The New Arab Staff ــ|abizena=London|izenburua=Who is Bisan Owda, Gaza's voice after Motaz and Plestia?|data=2024-02-15|url=https://www.newarab.com/news/who-bisan-owda-gazas-voice-after-motaz-and-plestia|lana=https://www.newarab.com/|accessdate=2024-02-15}}</ref> 2024ko maiatzean, Peabody sari bat irabazi zuen, kazetaritzaren munduko garrantzitsuenetakoa, Gazako gerrari emandako estalduragatik. Epaimahaiak honakoa nabarmendu zuen: <blockquote>Zentro medikoaren kanpoaldean duen denda inprobisatutik informatuz, badaki zer esan nahi duen biziraupenak berarentzat eta bere ingurukoentzat, bere espiritu menderaezina erabiliz mundua Gazako eguneroko errealitateaz informatuta mantentzeko.<ref name=":6" /> </blockquote>2024ko abuztuan, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] National Academy of Television Arts and Sciences-ek [[Emmy Sariak|Emmy sari]] baterako izendatu zuen, Historia Gogor Bikaina Albisteetan kategorian, ''Bisan naiz Gazatik, eta oraindik bizirik nago.'' lanagatik.<ref name=":6">{{Cite news|izenburua=Group behind Emmys defends nomination of Palestinian journalist Bisan Owda|data=21 de agosto de 2024|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/8/21/group-behind-emmys-defends-nomination-of-palestinian-journalist-bisan-owda}}</ref>
== Bizitza pertsonala ==
FDIk Gazako egoiliarrak ebakuatzeko agindu ostean, Owda eta bere gurasoak [[Beit Hanoun|Beit Hanoundik]] [[Al-Shifa Ospitalea|Al-Shifa ospitalera]] eraman zituzten.<ref name=":4">{{Cite web|izena=Claire|izenburua='Not sure I'm lucky to be alive': Gazans fear worse is to come as public health 'catastrophe' looms|egilea=Paccalin|data=2023-10-24|url=https://www.france24.com/en/middle-east/20231024-not-sure-i-m-lucky-to-be-alive-gazans-fear-worse-is-to-come-as-public-health-catastrophe-looms|lana=France 24|accessdate=2023-11-07}}</ref> Bere familiaren etxea eta Rimalen zuen bulegoa bonbardatu zituzten, bere filmazio ekipo guztia suntsituz.<ref name=":4" />
Azaroaren 3an, Israelek Al-Shifan egindako bonbardaketaren lekuko izan zen. BBCri eskainitako elkarrizketa batean esan zuenez, «pertsona batzuek hankak galdu zituzten, eskuak, pertsonak zaurituak kargatzen saiatzen ari ziren. Jendea negarrez ari zen, elkar topatu nahian».<ref name=":22">{{Cite web|izenburua=Guerra Israel - Hamás: funcionarios del grupo palestino dicen que 13 personas murieron en una explosión afuera del hospital Al-Shifa de la Ciudad de Gaza|data=2023-11-04|url=https://www.bbc.com/mundo/articles/c72kl0lgv5lo|lana=BBC News Mundo|accessdate=2023-11-11}}</ref>
*
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1997ko||Owda, Bisan}}
[[Kategoria:Palestinarrak]]
[[Kategoria:Palestinako kazetariak]]
[[Kategoria:Emakume kazetariak]]
[[Kategoria:Palestinako zinema zuzendariak]]
[[Kategoria:Emakume zinemagileak]]
gyek6sykai6luju3ldy8i56m95jzrpm
Nicole Boegman
0
1220000
10022187
2025-01-04T04:44:52Z
Nikolai Kurbatov
79684
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Nicole Boegman''' atleta da. [[Australia]] ordezkatu zuen [[1988ko Udako Olinpiar Jokoak|1988ko Udako Olinpiar Jokoetan]], [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak|1992ko Udako Olinpiar Jokoetan]] eta [[1996ko Udako Olinpiar Jokoak|1996ko Udako Olinpiar Jokoetan]].<ref>[https://www.olympedia.org/athletes/64485 Nicole Boegman-Staines]</ref><ref>[https://olympics.com/en/athletes/nicole-boegman Nicole BOEGMAN]</ref> == Erreferentziak == {{errefere...»
10022187
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Nicole Boegman''' atleta da. [[Australia]] ordezkatu zuen [[1988ko Udako Olinpiar Jokoak|1988ko Udako Olinpiar Jokoetan]], [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak|1992ko Udako Olinpiar Jokoetan]] eta [[1996ko Udako Olinpiar Jokoak|1996ko Udako Olinpiar Jokoetan]].<ref>[https://www.olympedia.org/athletes/64485 Nicole Boegman-Staines]</ref><ref>[https://olympics.com/en/athletes/nicole-boegman Nicole BOEGMAN]</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1967ko||Boegman, Nicole}}
i9n63scr88oxw1h1yby6w9rduqlwnr1
10022188
10022187
2025-01-04T04:45:20Z
Nikolai Kurbatov
79684
10022188
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Nicole Boegman''' ([[Sydney]], [[1967]]ko [[martxoaren 5]]a) atleta da. [[Australia]] ordezkatu zuen [[1988ko Udako Olinpiar Jokoak|1988ko Udako Olinpiar Jokoetan]], [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak|1992ko Udako Olinpiar Jokoetan]] eta [[1996ko Udako Olinpiar Jokoak|1996ko Udako Olinpiar Jokoetan]].<ref>[https://www.olympedia.org/athletes/64485 Nicole Boegman-Staines]</ref><ref>[https://olympics.com/en/athletes/nicole-boegman Nicole BOEGMAN]</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1967ko||Boegman, Nicole}}
iur22p4l5g4j37n97zo3kufj7v9xu5s
Peter Bol
0
1220001
10022189
2025-01-04T04:46:19Z
Nikolai Kurbatov
79684
Orri berria: «{{biografia infotaula automatikoa}} '''Peter Bol''' atleta da. [[Australia]] ordezkatu zuen [[2016ko Udako Olinpiar Jokoak|2016ko Udako Olinpiar Jokoetan]] eta [[2020ko Udako Olinpiar Jokoak|2020ko Udako Olinpiar Jokoetan]].<ref>[https://www.olympedia.org/athletes/132470 Peter Bol]</ref><ref>[https://olympics.com/en/athletes/peter-bol Peter BOL]</ref> == Erreferentziak == {{erreferentzia zerrenda}} == Kanpo estekak == {{bizialdia|1994ko||Bol, Peter}}»
10022189
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Peter Bol''' atleta da. [[Australia]] ordezkatu zuen [[2016ko Udako Olinpiar Jokoak|2016ko Udako Olinpiar Jokoetan]] eta [[2020ko Udako Olinpiar Jokoak|2020ko Udako Olinpiar Jokoetan]].<ref>[https://www.olympedia.org/athletes/132470 Peter Bol]</ref><ref>[https://olympics.com/en/athletes/peter-bol Peter BOL]</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1994ko||Bol, Peter}}
flpbibq6ydg37j6yffgkee2sukhy9q7
10022190
10022189
2025-01-04T04:46:49Z
Nikolai Kurbatov
79684
10022190
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Peter Bol''' ([[Khartum]], [[1994]]ko [[otsailaren 22]]a) atleta da. [[Australia]] ordezkatu zuen [[2016ko Udako Olinpiar Jokoak|2016ko Udako Olinpiar Jokoetan]] eta [[2020ko Udako Olinpiar Jokoak|2020ko Udako Olinpiar Jokoetan]].<ref>[https://www.olympedia.org/athletes/132470 Peter Bol]</ref><ref>[https://olympics.com/en/athletes/peter-bol Peter BOL]</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1994ko||Bol, Peter}}
qjbhiw8kvh6s45igfema3uxs98dbdg1
Xerocomellus pruinatus
0
1220003
10022196
2025-01-04T07:27:29Z
Jose Angel Urquia Goitia
129751
Berria
10022196
wikitext
text/x-wiki
''Xerocomellus pruinatus''
Sinonimoa: ''Boletus pruinatus''
== Deskribapena ==
'''Kapela:''' 4 eta 8 cm bitarteko diametrokoa, hasieran hemisferikoa, gero ganbil lautua, ertz biribilduarekin, uhindua eta soberakinekin. Kapelaren azala tomentuduna, lehorra, pixka bat pitzatua eta geruza fin pruinadunarekin, zurixka batez estalia ale gazteetan, nahiko kolore ilunekoa, marroi-gorrixka edo marroi-ardo kolorekoa.
'''Poroak:''' Txikiak, hori-limoi kolore oso zurbilarekin, adinarekin oliba kolorekoak, atzamarrekin sakatzean apur bat urdinxka bihurtzen dira.
'''Tutuak:''' Poroen kolore bereko laburrak eta meheak.
'''Hanka:''' Zilindrikoa, luze samarra, gainazal leunarekin eta hori-limoi kolore argiarekin, gorri-odol koloreko pikorrez estalia, urdin bihurtzen da maneiatzen denean.
'''Haragia:''' Gogorra, laster biguna, hankan haritsua, kolore hori zurbilekoa, ebakitzean urdinxka, arbeletxeko kolorekoa oinaren oinarrian, usain eta zapore nabarmenik gabea.<ref>{{erreferentzia|abizena=Morales Pulido Juan, Carmona Perate José Julián|urtea=1981|argitaletxea=Sociedad Micologica Extremeña, Medalla de Extremadura 2019|hizkuntza=Es}}</ref>
== Jangarritasuna ==
Jangarri kaskarra.<ref>{{erreferentzia|urtea=2024|argitaletxea=Sociedad micológica Barakaldo. Investigación y divulgación de la micologia|hizkuntza=Es}}</ref>
=== Nahasketa arriskua ===
''Boletus chrysenteron'' delakoarekin nahas daitekeen espeziea da, eta honetatik bereizten da kapelaren kolore ilunagatik eta fibrilarik edo saihetsik gabeko hanka ilunagatik eta hori-limoi kolorekoagatik.
== Sasoia eta lekua ==
Batez ere udazkenean. Koniferoen azpian ''(Abies, picea eta Pinus),'' baita zuhaitz hostozabalen azpian ere ''(Fagus'' eta ''Quercus),'' batez ere lur azidoetan, menditar joera. Urria.
=== Banaketa eremua ===
== Erreferentziak ==
7k2tzqueeo1mh1ado6u50g7x795bv5d
Herniaria ciliolata
0
1220004
10022209
2025-01-04T08:59:44Z
Gartxoak
23317
Orri berria: «{{lanean|Gartxoak}} {{izenburu etzana}} {{taxotaula automatikoa}} '''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. == Taxonomia == == Deskribapena == == Habitata == == Ugalketa eta bizi zikloa == == Mehatxuak == == Erreferentziak == {{erreferentzia zerrenda|30em}} == Kanpo estekak == {{autoritate kontrola}} [[Kategoria:Caryophyllaceae]] [[Kategoria:Euskal Herriko flora]]»
10022209
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da.
== Taxonomia ==
== Deskribapena ==
== Habitata ==
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
== Mehatxuak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
dahy8e58zjep20q18hg5t6puvzmbk4c
10022224
10022209
2025-01-04T09:26:18Z
Gartxoak
23317
10022224
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. Euskal Herriko kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Kostaldeko dunatan, harkaitzetan eta paduratan hazten da.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
twgy928ezi1erf64iipyuizpmncfg2m
10022225
10022224
2025-01-04T09:26:50Z
Gartxoak
23317
10022225
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Kostaldeko dunatan, harkaitzetan eta paduratan hazten da.<ref name=":0" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
7q3vkcci2hb0ropkb3u6w1wvj0ahk0c
10022227
10022225
2025-01-04T09:36:54Z
Gartxoak
23317
10022227
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], Gorlizen, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]] eta [[Oriaren itsasadarra|Orion]].<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Sistema de Información de la Naturaleza de Euskadi|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta Trebiñuko konderrian ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
70fjo8h8tx35stddghkxqq0hhy86fx4
10022229
10022227
2025-01-04T09:37:51Z
Gartxoak
23317
/* Habitata */
10022229
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]] eta [[Oriaren itsasadarra|Orion]].<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Sistema de Información de la Naturaleza de Euskadi|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
p1nuuou9bv2uzo8fp2769gl0gf3cwba
10022242
10022229
2025-01-04T09:45:01Z
Gartxoak
23317
10022242
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]] eta [[Oriaren itsasadarra|Orion]].<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Hareatzetako beste espezieen moduan presio handia jasaten du, alde batetik gizakiak eraikitzen dituen azpiegituren edo urbanizazioen ondorioz eta baita [[Enbata|itsas-denboraleen]] eraginez ere. Horretaz gain kanpotik datozen landare inbaditzaileak ugaritzen ari dira, adibidez ''Sporobolus indicus'', ''Stenotaphrum secundatum'' eta ''[[Oenetera handi|Oenothera glazioviana]]'' eta espazioa murrizten diote.<ref name=":2" />
Gorlizeko populazioa da egoera onenean dagoena.<ref name=":2" /><ref name=":22">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
6wwcaby0c89980mqdcsf8lofmkcixb2
10022246
10022242
2025-01-04T09:45:57Z
Gartxoak
23317
/* Mehatxuak */
10022246
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]] eta [[Oriaren itsasadarra|Orion]].<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Hareatzetako beste espezieen moduan presio handia jasaten du, alde batetik gizakiak eraikitzen dituen azpiegituren edo urbanizazioen ondorioz eta baita [[Enbata|itsas-denboraleen]] eraginez ere. Horretaz gain kanpotik datozen [[landare inbaditzaile]]ak ugaritzen ari dira, adibidez ''Sporobolus indicus'', ''Stenotaphrum secundatum'' eta ''[[Oenetera handi|Oenothera glazioviana]]'' eta hauek ''Herniaria ciliolata''-rekin espazioarekiko lehian sartzen dira.<ref name=":2" />
Gorlizeko populazioa da egoera onenean dagoena.<ref name=":2" /><ref name=":22">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
8ogon0ki3qy44pd0iylpeuuticna6dw
10022251
10022246
2025-01-04T09:53:57Z
Gartxoak
23317
/* Habitata */
10022251
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]], [[Oriaren itsasadarra|Orion]]<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Biarritzen<ref>{{erreferentzia|abizena=Néhémie MESLAGE, Franck HARDY, Josselin DUFAY|urtea=2018|izenburua=Observatoire de la biodiversité végétale du littoral des Pyrénées-Atlantiques - Bilan des travaux menés en 2017 v1.0|orrialdea=74}}</ref>. [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Hareatzetako beste espezieen moduan presio handia jasaten du, alde batetik gizakiak eraikitzen dituen azpiegituren edo urbanizazioen ondorioz eta baita [[Enbata|itsas-denboraleen]] eraginez ere. Horretaz gain kanpotik datozen [[landare inbaditzaile]]ak ugaritzen ari dira, adibidez ''Sporobolus indicus'', ''Stenotaphrum secundatum'' eta ''[[Oenetera handi|Oenothera glazioviana]]'' eta hauek ''Herniaria ciliolata''-rekin espazioarekiko lehian sartzen dira.<ref name=":2" />
Gorlizeko populazioa da egoera onenean dagoena.<ref name=":2" /><ref name=":22">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
hlworjf3l3m00ulmcnahbohcsnm3cs0
10022260
10022251
2025-01-04T10:02:33Z
Gartxoak
23317
10022260
wikitext
text/x-wiki
{{lanean|Gartxoak}}
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da, [[Europa]] mendebaldeko kostaldean aurkitzen dena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Herniaria ciliolata Melderis {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:154744-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
Sinonimoak:<ref name=":3" />
* ''Herniaria ciliata'' Bab. in Trans. Linn. Soc. London 17: 453 (1836), nom. illeg.
* ''Herniaria ciliata'' var. ''babingtonii'' C.E.Moss in Cambr. Brit. Fl. 3: 10 (1920)
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]], [[Oriaren itsasadarra|Orion]]<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Biarritzen<ref>{{erreferentzia|abizena=Néhémie MESLAGE, Franck HARDY, Josselin DUFAY|urtea=2018|izenburua=Observatoire de la biodiversité végétale du littoral des Pyrénées-Atlantiques - Bilan des travaux menés en 2017 v1.0|orrialdea=74}}</ref>. [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Hareatzetako beste espezieen moduan presio handia jasaten du, alde batetik gizakiak eraikitzen dituen azpiegituren edo urbanizazioen ondorioz eta baita [[Enbata|itsas-denboraleen]] eraginez ere. Horretaz gain kanpotik datozen [[landare inbaditzaile]]ak ugaritzen ari dira, adibidez ''Sporobolus indicus'', ''Stenotaphrum secundatum'' eta ''[[Oenetera handi|Oenothera glazioviana]]'' eta hauek ''Herniaria ciliolata''-rekin espazioarekiko lehian sartzen dira.<ref name=":2" />
Gorlizeko populazioa da egoera onenean dagoena.<ref name=":2" /><ref name=":22">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
a8hm4fj2isg38w6up55t64zwpjc7g9f
10022261
10022260
2025-01-04T10:03:02Z
Gartxoak
23317
10022261
wikitext
text/x-wiki
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da, [[Europa]] mendebaldeko kostaldean aurkitzen dena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Herniaria ciliolata Melderis {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:154744-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
Sinonimoak:<ref name=":3" />
* ''Herniaria ciliata'' Bab. in Trans. Linn. Soc. London 17: 453 (1836), nom. illeg.
* ''Herniaria ciliata'' var. ''babingtonii'' C.E.Moss in Cambr. Brit. Fl. 3: 10 (1920)
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]], [[Oriaren itsasadarra|Orion]]<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Biarritzen<ref>{{erreferentzia|abizena=Néhémie MESLAGE, Franck HARDY, Josselin DUFAY|urtea=2018|izenburua=Observatoire de la biodiversité végétale du littoral des Pyrénées-Atlantiques - Bilan des travaux menés en 2017 v1.0|orrialdea=74}}</ref>. [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Hareatzetako beste espezieen moduan presio handia jasaten du, alde batetik gizakiak eraikitzen dituen azpiegituren edo urbanizazioen ondorioz eta baita [[Enbata|itsas-denboraleen]] eraginez ere. Horretaz gain kanpotik datozen [[landare inbaditzaile]]ak ugaritzen ari dira, adibidez ''Sporobolus indicus'', ''Stenotaphrum secundatum'' eta ''[[Oenetera handi|Oenothera glazioviana]]'' eta hauek ''Herniaria ciliolata''-rekin espazioarekiko lehian sartzen dira.<ref name=":2" />
Gorlizeko populazioa da egoera onenean dagoena.<ref name=":2" /><ref name=":22">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erabilera ==
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta diuretikoa da. Antzina herniak tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
od1dzp9jhtzq83dir9n9ljbpmib9kob
10022263
10022261
2025-01-04T10:04:21Z
Gartxoak
23317
/* Erabilera */
10022263
wikitext
text/x-wiki
{{izenburu etzana}}
{{taxotaula automatikoa}}
'''''Herniaria ciliolata''''' [[Caryophyllaceae]] familiako [[landare]] espezie bat da, [[Europa]] mendebaldeko kostaldean aurkitzen dena<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Herniaria ciliolata Melderis {{!}} Plants of the World Online {{!}} Kew Science|hizkuntza=en|url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:154744-1|aldizkaria=Plants of the World Online|sartze-data=2025-01-04}}</ref>. [[Euskal Herria]]n kostaldean aurkitzen da, itsasadarretan eta dunatan.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoa|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/instrumento/4?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2024-02-23}}</ref>
== Taxonomia ==
[[Aleksandre Melderis]] botanikari letoniarrak deskribatu zuen Zientziarako 1957an ''Watsonia'' aldizkarian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos|url=https://www.tropicos.org/Name/100347551|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Frantsesez landare horri ''herniaire'' esaten zaio, dirudienez [[hernia]] sendatzeko duen propietateengatik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Juan Luis Menéndez|abizena=Valderrey|izenburua=Herniaria ciliolata subsp. robusta Chaudhri|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/especie/herniaria-ciliolata-subsp-robusta#google_vignette|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Bi azpiespezie ezagutzen dira:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Browse|url=https://www.catalogueoflife.org/data/browse?taxonKey=3L2JQ|aldizkaria=COL|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
* ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' Chaudhri. Meded. Bot. Mus. Herb. Rijks Univ. Utrecht 285: 322 (1968)
* ''Herniaria ciliolata'' subsp. ''ciliolata'' Melderis. (1957). In: Watsonia 4: 42.
Sinonimoak:<ref name=":3" />
* ''Herniaria ciliata'' Bab. in Trans. Linn. Soc. London 17: 453 (1836), nom. illeg.
* ''Herniaria ciliata'' var. ''babingtonii'' C.E.Moss in Cambr. Brit. Fl. 3: 10 (1920)
== Deskribapena ==
Zurtoin errestariak ditu, 30 cm artekoak eta nahiko adarkatuak. Zurtoin gazteak iletsuak dira, zaharrak alboetan soilik. Zurtoin horretan hosto eliptikoak ateratzen dira txandakatuta. 7x3 mm neurtzen dute eta haragitsuak dira. Korapiloko bi estipula dituzte.<ref name=":0" />
Hostoen aurkako aldean lore multzoak agertzen dira. 7-15 loretako glomeruluak osatzen dituzte. Loreak sesilak dira, hau da, txortengabeak. Adar laburretan pilatuago daude eta adar luzeetan gehiago sakabanatzen dira. Lore bakoitza oso txikia da, gehienez 2 mm neurtzen dute. Pentameroak dira eta sepalo bereizi tenteak dituzte, ertz ziliatua dutenak, eta petaloak ia ez dira ikusten. Ondorioz loreak kolore berde-horixka du. 5 [[Lorezil|estamine]] eta estilo bat du.<ref name=":0" />
== Habitata ==
Euskal Herrian ''Herniaria ciliolata subsp. robusta'' azpiespeziea aurkitzen da. Kostaldeko dunatan eta harkaitzetan hazten da, esate baterako [[Barbadun|Muskizen]], [[Urdaibai Biosfera Erreserba|Urdaibain]], [[Gorliz]]en, [[Urolako itsasadarra Kontserbazio Bereziko Eremua|Urola]] itsasadarrean<ref name=":1" />, [[Iñurritza biotopo babestua|Zarautzen]], [[Oriaren itsasadarra|Orion]]<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Euskadiko Naturari buruzko Informazio Sistema|url=https://www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus/ac84aBuscadorWar/especies/16666?locale=eu|aldizkaria=www.ingurumena.ejgv.euskadi.eus|sartze-data=2025-01-04}}</ref> eta Biarritzen<ref>{{erreferentzia|abizena=Néhémie MESLAGE, Franck HARDY, Josselin DUFAY|urtea=2018|izenburua=Observatoire de la biodiversité végétale du littoral des Pyrénées-Atlantiques - Bilan des travaux menés en 2017 v1.0|orrialdea=74}}</ref>. [[Araba]] barnealdeko puntu zehatz batzuetan eta [[Trebiñu|Trebiñuko konderrian]] ere agertzen da, zingiratan.<ref name=":2" />
== Ugalketa eta bizi zikloa ==
Landare bizikorra da. Maiatza eta abuztua artean loratzen da.<ref name=":0" />
== Mehatxuak ==
Hareatzetako beste espezieen moduan presio handia jasaten du, alde batetik gizakiak eraikitzen dituen azpiegituren edo urbanizazioen ondorioz eta baita [[Enbata|itsas-denboraleen]] eraginez ere. Horretaz gain kanpotik datozen [[landare inbaditzaile]]ak ugaritzen ari dira, adibidez ''Sporobolus indicus'', ''Stenotaphrum secundatum'' eta ''[[Oenetera handi|Oenothera glazioviana]]'' eta hauek ''Herniaria ciliolata''-rekin espazioarekiko lehian sartzen dira.<ref name=":2" />
Gorlizeko populazioa da egoera onenean dagoena.<ref name=":2" /><ref name=":22">{{erreferentzia|abizena=Iñaki Aizpuru|izenburua=Flora mehatxatua: Oinarri teorikoa, metodoak, kudeaketa tresnak eta Euskal Herriko egungo egoera|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=15}}</ref>
== Erabilera ==
{{ohar medikoa}}
[[Sendabelar]] gisa erabiltzen da, infusioetan hartuta [[diuretiko]]a da. Antzina [[hernia]]k tratatzeko erabili izan zen.<ref name=":0" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Caryophyllaceae]]
[[Kategoria:Euskal Herriko flora]]
8ti6yay7oe4suq7of81x7bw8x2q1385
Hagenbacheko harrapakina
0
1220005
10022212
2025-01-04T09:08:37Z
Marklar2007
1545
«[[Hagenbacheko botozko plakak]]» orrira birbideratua
10022212
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Hagenbacheko botozko plakak]]
apdbuos0nwkshjol14g8ng7pewmgxot
Hagenbacheko altxorra
0
1220006
10022215
2025-01-04T09:12:21Z
Marklar2007
1545
«[[Hagenbacheko botozko plakak]]» orrira birbideratua
10022215
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Hagenbacheko botozko plakak]]
apdbuos0nwkshjol14g8ng7pewmgxot
Helhesten
0
1220007
10022226
2025-01-04T09:34:08Z
Birasuegi
223
«[[:en:Special:Redirect/revision/1252848875|Helhesten]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10022226
wikitext
text/x-wiki
'''''Helhesten''''' (euskaraz: Infernuko zaldia) aldizkari artistiko eta literarioa izan zen, eta 1941 eta 1944 artean argitaratu zen Kopenhagen, Danimarkan. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] eskualdeko argitalpen nagusietako bat izan zen. Bere izenburua [[Eskandinaviar mitologia|eskandinaviar mitologiako]] irudi baten erreferentzia zen.<ref name="aub">{{Cite aldizkari|abizena=Nathalie Aubert|urtea=2006|izenburua='Cobra after Cobra' and the Alba Congress|orrialdea=261|kazeta=[[Third Text]]|liburukia=20|alea=2|doi=10.1080/09528820600590959}}</ref>
== Historia eta profila ==
''Helhesten'' 1941eko apirilean argitaratu zen lehen aldiz Kopenhagen, [[Danimarkako inbasioa|naziek]] hiria okupatu zutenean. Danimarkako bi aldizkari zaharretan inspiratu zen aldizkaria: ''Klingen'' eta ''Linien''.<ref name="grea" /> ''Helhestenen'' sortzaileak [[Asger Jorn]] margolaria eta Robert Dahlmann arkitektoa izan ziren. Danimarkako uzta taldeko kideak ziren. Robert Dahlmannek ere izan zen editorea.<ref name="grea">{{Cite aldizkari|abizena=Kerry Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdea=51|data=March 2014|kazeta=Oxford Art Journal|liburukia=37|alea=1|doi=10.1093/oxartj/kct043}}</ref>
Aldizkariak abangoardiako ikuspegia hartu zuen, eta nazien propagandaren aurka agertu zen. Alemaniar espresionismoaren, dadaren eta surrealismoaren aldekoak ziren egile nagusiak, Ejler Bille, Henry Heerup, Egill Jacobsen eta Carl-Henning Pedersen barne.<ref name="ker" /> Banalaren arteaz ere interesatuta zeuden.<ref name="aub">{{Cite aldizkari|abizena=Nathalie Aubert|urtea=2006|izenburua='Cobra after Cobra' and the Alba Congress|orrialdea=261|kazeta=[[Third Text]]|liburukia=20|alea=2|doi=10.1080/09528820600590959}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNathalie_Aubert2006">Nathalie Aubert (2006). "'Cobra after Cobra' and the Alba Congress". ''[[Third Text]]''. '''20''' (2): 261. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1080/09528820600590959|10.1080/09528820600590959]]. [[S2CID (identifier)|S2CID]] [https://api.semanticscholar.org/CorpusID:142598369 142598369].</cite></ref> Gehienbat, artearen teoriari, Mendebaldekoa ez den lanari, literaturari, poesiari, zinemari, arkitekturari eta argazkigintzari buruzko artikuluak biltzen zituen, Danimarkako artisten arte erakusketen eta biografien aipamenez gain.<ref name="ker" /> [[Franz Kafka|Franz]] Kafkaren lanaren Asger Jornen itzulpena ''Helhestenen'' seriatua izan zen, danierara egin zen lehen itzulpenean.<ref name="octo" /> Aldizkaria itxi baino lehen, 1944ko azaroan, bederatzi ale argitaratu zituen.<ref name="octo">{{Cite aldizkari|abizena=Asger Jorn|izenburua=The Human Animal|orrialdeak=53–58|abizena2=Niels Henriksen|data=Summer 2012|kazeta=[[October (journal)|October]]|liburukia=141|doi=10.1162/OCTO_a_00097}}</ref> Ixteko arrazoia finantza arazoak izan ziren.<ref name="grea">{{Cite aldizkari|abizena=Kerry Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdea=51|data=March 2014|kazeta=Oxford Art Journal|liburukia=37|alea=1|doi=10.1093/oxartj/kct043}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKerry_Greaves2014">Kerry Greaves (March 2014). "Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark". ''Oxford Art Journal''. '''37''' (1): 51. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1093/oxartj/kct043|10.1093/oxartj/kct043]].</cite></ref> Cobra izeneko beste aldizkari batek eman zion segida.<ref name="ph6" />
== Ikusi ere ==
* List of avant-garde magazines
* List of magazines in Denmark
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[Kategoria:Arte aldizkariak]]
nhj2gi19itoyxvsk9pub9ezamzp7wee
10022245
10022226
2025-01-04T09:45:56Z
Birasuegi
223
10022245
wikitext
text/x-wiki
{{Aldizkari infotaula}}
'''Helhesten''' (euskaraz: Infernuko zaldia) [[aldizkari]] artistiko eta literario daniarra izan zen, eta 1941 eta 1944 artean argitaratu zen [[Kopenhage|Kopenhagen]].
[[Danimarka|Danimarkan]]. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] eskualdeko argitalpen nagusietako bat izan zen. Bere izenburua [[Eskandinaviar mitologia|eskandinaviar mitologiako]] irudi baten erreferentzia zen.<ref name="aub">{{Cite aldizkari|abizena=Nathalie Aubert|urtea=2006|izenburua='Cobra after Cobra' and the Alba Congress|orrialdea=261|kazeta=[[Third Text]]|liburukia=20|alea=2|doi=10.1080/09528820600590959}}</ref>
== Historia eta profila ==
Helhesten aldizkaria 1941eko apirilean argitaratu zen lehen aldiz Kopenhagen, [[Danimarkako inbasioa|naziek]] hiria okupatu zutenean. Danimarkako bi aldizkari zaharretan inspiratu zen aldizkaria: ''Klingen'' eta ''Linien''.<ref name="grea" /> Helhestenen sortzaileak [[Asger Jorn]] margolaria eta [[Robert Dahlmann]] arkitektoa izan ziren. ''Danimarkako uzta'' taldeko kideak ziren.<ref name="grea">{{Cite aldizkari|abizena=Kerry Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdea=51|data=March 2014|kazeta=Oxford Art Journal|liburukia=37|alea=1|doi=10.1093/oxartj/kct043}}</ref>
Aldizkariak abangoardiako ikuspegia hartu zuen, eta nazien propagandaren aurka agertu zen. [[Alemaniar espresionismo|Alemaniar espresionismoaren]], [[Dadaismo|dadaren]] eta [[Surrealismo|surrealismoaren]] aldekoak ziren egile nagusiak, Ejler Bille, Henry Heerup, Egill Jacobsen eta Carl-Henning Pedersen barne.<ref name="ker" /> Banalaren arteaz ere interesatuta zeuden.<ref name="aub">{{Cite aldizkari|abizena=Nathalie Aubert|urtea=2006|izenburua='Cobra after Cobra' and the Alba Congress|orrialdea=261|kazeta=[[Third Text]]|liburukia=20|alea=2|doi=10.1080/09528820600590959}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNathalie_Aubert2006">Nathalie Aubert (2006). "'Cobra after Cobra' and the Alba Congress". ''[[Third Text]]''. '''20''' (2): 261. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1080/09528820600590959|10.1080/09528820600590959]]. [[S2CID (identifier)|S2CID]] [https://api.semanticscholar.org/CorpusID:142598369 142598369].</cite></ref> Gehienbat, artearen teoriari, Mendebaldekoa ez den lanari, literaturari, poesiari, zinemari, arkitekturari eta argazkigintzari buruzko artikuluak biltzen zituen, Danimarkako artisten arte erakusketen eta biografien aipamenez gain.<ref name="ker" /> [[Franz Kafka|Franz Kafkaren]] lanaren Asger Jornen itzulpena aldizkarian seriatua izan zen, danierara egin zen lehen itzulpenean.<ref name="octo" /> Aldizkaria itxi baino lehen, 1944ko azaroan, bederatzi ale argitaratu zituen.<ref name="octo">{{Cite aldizkari|abizena=Asger Jorn|izenburua=The Human Animal|orrialdeak=53–58|abizena2=Niels Henriksen|data=Summer 2012|kazeta=[[October (journal)|October]]|liburukia=141|doi=10.1162/OCTO_a_00097}}</ref> Ixteko arrazoia finantza arazoak izan ziren.<ref name="grea">{{Cite aldizkari|abizena=Kerry Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdea=51|data=March 2014|kazeta=Oxford Art Journal|liburukia=37|alea=1|doi=10.1093/oxartj/kct043}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKerry_Greaves2014">Kerry Greaves (March 2014). "Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark". ''Oxford Art Journal''. '''37''' (1): 51. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1093/oxartj/kct043|10.1093/oxartj/kct043]].</cite></ref> Cobra izeneko beste aldizkari batek eman zion segida.<ref name="ph6" />
== Ikusi ere ==
* [[Surrealismo]]
* [[Dadaismo]]
* [[Internazional Situazionista]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[Kategoria:Arte aldizkariak]]
57lv9iyk4gqiv35s532c03yd25tgbpu
10022269
10022245
2025-01-04T10:10:09Z
Birasuegi
223
10022269
wikitext
text/x-wiki
{{Aldizkari infotaula}}
'''Helhesten''' (euskaraz: Infernuko zaldia) [[aldizkari]] artistiko eta literario daniarra izan zen, eta 1941 eta 1944 artean argitaratu zen [[Kopenhage|Kopenhagen]].
[[Danimarka|Danimarkan]]. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] eskualdeko argitalpen nagusietako bat izan zen. Bere izenburua [[Eskandinaviar mitologia|eskandinaviar mitologiako]] irudi baten erreferentzia zen.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Nathalie|abizena=Aubert|izenburua=: From Revolutionary Avant‐Garde to Situationist Experiment|data=2006-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09528820600590959|issn=0952-8822|doi=10.1080/09528820600590959|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Historia eta profila ==
Helhesten aldizkaria 1941eko apirilean argitaratu zen lehen aldiz Kopenhagen, [[Danimarkako inbasioa|naziek]] hiria okupatu zutenean.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Mobilizing the collective: Helhesten and the Danish avant-garde, 1934-1946 - ProQuest|hizkuntza=en|url=https://www.proquest.com/docview/1651529564|aldizkaria=www.proquest.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Danimarkako bi aldizkari zaharretan inspiratu zen aldizkaria: ''Klingen'' eta ''Linien''.<ref name="grea">{{Cite aldizkari|abizena=Kerry Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdea=51|data=March 2014|kazeta=Oxford Art Journal|liburukia=37|alea=1|doi=10.1093/oxartj/kct043}}</ref> Helhestenen sortzaileak [[Asger Jorn]] margolaria eta [[Robert Dahlmann]] arkitektoa izan ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=A Cultural History of the Avant-Garde in the Nordic Countries 1925-1950|argitaletxea=BRILL|hizkuntza=en|data=2019-02-04|url=https://books.google.es/books?id=kf-GDwAAQBAJ&pg=PA162&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-90-04-38829-1|sartze-data=2025-01-04}}</ref> ''Danimarkako uzta'' taldeko kideak ziren.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|izenburua=An Enquiry into Fully Lived Moments|data=2006-01-01|url=https://pearl.plymouth.ac.uk/foahb-theses-other/226/|aldizkaria=Other Faculty of Arts, Humanities and Business Theses|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Aldizkariak abangoardiako ikuspegia hartu zuen, eta nazien propagandaren aurka agertu zen.<ref name=":1" /> [[Alemaniar espresionismo|Alemaniar espresionismoaren]], [[Dadaismo|dadaren]] eta [[Surrealismo|surrealismoaren]] aldekoak ziren egile nagusiak, Ejler Bille, Henry Heerup, Egill Jacobsen eta Carl-Henning Pedersen barne.<ref name=":1" /> Banalaren arteaz ere interesatuta zeuden.<ref name=":0" /> Gehienbat, artearen teoriari, Mendebaldekoa ez den lanari, literaturari, poesiari, zinemari, arkitekturari eta argazkigintzari buruzko artikuluak biltzen zituen, Danimarkako artisten arte erakusketen eta biografien aipamenez gain.<ref name=":1" /> [[Franz Kafka|Franz Kafkaren]] lanaren Asger Jornen itzulpena aldizkarian seriatua izan zen, danierara egin zen lehen itzulpenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Asger|abizena=Jorn|izenburua=The Human Animal|orrialdeak=53–58|data=2012-07-01|url=https://direct.mit.edu/octo/article-abstract/doi/10.1162/OCTO_a_00097/59220/The-Human-Animal?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=October|alea=141|issn=0162-2870|doi=10.1162/OCTO_a_00097|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Aldizkaria itxi baino lehen, 1944ko azaroan, bederatzi ale argitaratu zituen. Ixteko arrazoia finantza arazoak izan ziren.<ref name="grea">{{Cite aldizkari|abizena=Kerry Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdea=51|data=March 2014|kazeta=Oxford Art Journal|liburukia=37|alea=1|doi=10.1093/oxartj/kct043}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKerry_Greaves2014">Kerry Greaves (March 2014). "Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark". ''Oxford Art Journal''. '''37''' (1): 51. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1093/oxartj/kct043|10.1093/oxartj/kct043]].</cite></ref><ref name=":2" /> Cobra izeneko beste aldizkari batek eman zion segida.<ref name=":2" />
== Ikusi ere ==
* [[Surrealismo]]
* [[Dadaismo]]
* [[Internazional Situazionista]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[Kategoria:Arte aldizkariak]]
[[Kategoria:Bakalhau]]
0btot7cu02wu9kjqgqcxhw7oqvsa4s2
10022272
10022269
2025-01-04T10:20:47Z
Birasuegi
223
10022272
wikitext
text/x-wiki
{{Aldizkari infotaula}}
'''Helhesten''' (euskaraz: Infernuko zaldia) [[aldizkari]] artistiko eta literario daniarra izan zen, eta 1941 eta 1944 artean argitaratu zen [[Kopenhage|Kopenhagen]].
[[Danimarka|Danimarkan]]. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] eskualdeko argitalpen nagusietako bat izan zen. Bere izenburua [[Eskandinaviar mitologia|eskandinaviar mitologiako]] irudi baten erreferentzia zen.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Nathalie|abizena=Aubert|izenburua=: From Revolutionary Avant‐Garde to Situationist Experiment|data=2006-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09528820600590959|issn=0952-8822|doi=10.1080/09528820600590959|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Historia eta profila ==
Helhesten aldizkaria 1941eko apirilean argitaratu zen lehen aldiz Kopenhagen, [[Danimarkako inbasioa|naziek]] hiria okupatu zutenean.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Kerry|abizena=Greaves|urtea=2015|izenburua=Mobilizing the collective: Helhesten and the Danish avant-garde, 1934-1946 - ProQuest|hizkuntza=en|url=https://www.proquest.com/docview/1651529564|aldizkaria=www.proquest.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Danimarkako bi aldizkari zaharretan inspiratu zen aldizkaria: ''Klingen'' eta ''Linien''.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdeak=47–63|data=2014-02-16|url=https://doi.org/10.1093/oxartj/kct043|aldizkaria=Oxford Art Journal|alea=1|zenbakia=37|issn=0142-6540|doi=10.1093/oxartj/kct043|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Helhestenen sortzaileak [[Asger Jorn]] margolaria eta [[Robert Dahlmann]] arkitektoa izan ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|urtea=2006|izenburua=A Cultural History of the Avant-Garde in the Nordic Countries 1925-1950|argitaletxea=BRILL|hizkuntza=en|data=2019-02-04|url=https://books.google.es/books?id=kf-GDwAAQBAJ&pg=PA162&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-90-04-38829-1|sartze-data=2025-01-04}}</ref> ''Danimarkako uzta'' taldeko kideak ziren.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|izenburua=An Enquiry into Fully Lived Moments|data=2006-01-01|url=https://pearl.plymouth.ac.uk/foahb-theses-other/226/|aldizkaria=Other Faculty of Arts, Humanities and Business Theses|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Aldizkariak abangoardiako ikuspegia hartu zuen, eta nazien propagandaren aurka agertu zen.<ref name=":1" /> [[Alemaniar espresionismo|Alemaniar espresionismoaren]], [[Dadaismo|dadaren]] eta [[Surrealismo|surrealismoaren]] aldekoak ziren egile nagusiak, Ejler Bille, Henry Heerup, Egill Jacobsen eta Carl-Henning Pedersen barne.<ref name=":1" /> Banalaren arteaz ere interesatuta zeuden.<ref name=":0" /> Gehienbat, artearen teoriari, Mendebaldekoa ez den lanari, literaturari, poesiari, zinemari, arkitekturari eta argazkigintzari buruzko artikuluak biltzen zituen, Danimarkako artisten arte erakusketen eta biografien aipamenez gain.<ref name=":1" /> [[Franz Kafka|Franz Kafkaren]] lanaren Asger Jornen itzulpena aldizkarian seriatua izan zen, danierara egin zen lehen itzulpenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Asger|abizena=Jorn|izenburua=The Human Animal|orrialdeak=53–58|data=2012-07-01|url=https://direct.mit.edu/octo/article-abstract/doi/10.1162/OCTO_a_00097/59220/The-Human-Animal?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=October|alea=141|issn=0162-2870|doi=10.1162/OCTO_a_00097|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Aldizkaria itxi baino lehen, 1944ko azaroan, bederatzi ale argitaratu zituen. Ixteko arrazoia finantza arazoak izan ziren.<ref name=":3" /><ref name=":2" /> Cobra izeneko beste aldizkari batek eman zion segida.<ref name=":2" />
== Ikusi ere ==
* [[Surrealismo]]
* [[Dadaismo]]
* [[Internazional Situazionista]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[Kategoria:Arte aldizkariak]]
[[Kategoria:Bakalhau]]
78o6lhfp7gx7wx07adid2iu6smvhafg
10022273
10022272
2025-01-04T10:22:12Z
Birasuegi
223
[[Kategoria:1941ean sortutako aldizkariak]] gehitua [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] bitartez
10022273
wikitext
text/x-wiki
{{Aldizkari infotaula}}
'''Helhesten''' (euskaraz: Infernuko zaldia) [[aldizkari]] artistiko eta literario daniarra izan zen, eta 1941 eta 1944 artean argitaratu zen [[Kopenhage|Kopenhagen]].
[[Danimarka|Danimarkan]]. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] eskualdeko argitalpen nagusietako bat izan zen. Bere izenburua [[Eskandinaviar mitologia|eskandinaviar mitologiako]] irudi baten erreferentzia zen.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Nathalie|abizena=Aubert|izenburua=: From Revolutionary Avant‐Garde to Situationist Experiment|data=2006-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09528820600590959|issn=0952-8822|doi=10.1080/09528820600590959|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Historia eta profila ==
Helhesten aldizkaria 1941eko apirilean argitaratu zen lehen aldiz Kopenhagen, [[Danimarkako inbasioa|naziek]] hiria okupatu zutenean.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Kerry|abizena=Greaves|urtea=2015|izenburua=Mobilizing the collective: Helhesten and the Danish avant-garde, 1934-1946 - ProQuest|hizkuntza=en|url=https://www.proquest.com/docview/1651529564|aldizkaria=www.proquest.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Danimarkako bi aldizkari zaharretan inspiratu zen aldizkaria: ''Klingen'' eta ''Linien''.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdeak=47–63|data=2014-02-16|url=https://doi.org/10.1093/oxartj/kct043|aldizkaria=Oxford Art Journal|alea=1|zenbakia=37|issn=0142-6540|doi=10.1093/oxartj/kct043|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Helhestenen sortzaileak [[Asger Jorn]] margolaria eta [[Robert Dahlmann]] arkitektoa izan ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|urtea=2006|izenburua=A Cultural History of the Avant-Garde in the Nordic Countries 1925-1950|argitaletxea=BRILL|hizkuntza=en|data=2019-02-04|url=https://books.google.es/books?id=kf-GDwAAQBAJ&pg=PA162&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-90-04-38829-1|sartze-data=2025-01-04}}</ref> ''Danimarkako uzta'' taldeko kideak ziren.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|izenburua=An Enquiry into Fully Lived Moments|data=2006-01-01|url=https://pearl.plymouth.ac.uk/foahb-theses-other/226/|aldizkaria=Other Faculty of Arts, Humanities and Business Theses|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Aldizkariak abangoardiako ikuspegia hartu zuen, eta nazien propagandaren aurka agertu zen.<ref name=":1" /> [[Alemaniar espresionismo|Alemaniar espresionismoaren]], [[Dadaismo|dadaren]] eta [[Surrealismo|surrealismoaren]] aldekoak ziren egile nagusiak, Ejler Bille, Henry Heerup, Egill Jacobsen eta Carl-Henning Pedersen barne.<ref name=":1" /> Banalaren arteaz ere interesatuta zeuden.<ref name=":0" /> Gehienbat, artearen teoriari, Mendebaldekoa ez den lanari, literaturari, poesiari, zinemari, arkitekturari eta argazkigintzari buruzko artikuluak biltzen zituen, Danimarkako artisten arte erakusketen eta biografien aipamenez gain.<ref name=":1" /> [[Franz Kafka|Franz Kafkaren]] lanaren Asger Jornen itzulpena aldizkarian seriatua izan zen, danierara egin zen lehen itzulpenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Asger|abizena=Jorn|izenburua=The Human Animal|orrialdeak=53–58|data=2012-07-01|url=https://direct.mit.edu/octo/article-abstract/doi/10.1162/OCTO_a_00097/59220/The-Human-Animal?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=October|alea=141|issn=0162-2870|doi=10.1162/OCTO_a_00097|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Aldizkaria itxi baino lehen, 1944ko azaroan, bederatzi ale argitaratu zituen. Ixteko arrazoia finantza arazoak izan ziren.<ref name=":3" /><ref name=":2" /> Cobra izeneko beste aldizkari batek eman zion segida.<ref name=":2" />
== Ikusi ere ==
* [[Surrealismo]]
* [[Dadaismo]]
* [[Internazional Situazionista]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[Kategoria:Arte aldizkariak]]
[[Kategoria:Bakalhau]]
[[Kategoria:1941ean sortutako aldizkariak]]
idq0hmvjx2pjr1kgbr9dijdbnkbaqx0
10022282
10022273
2025-01-04T10:35:50Z
Birasuegi
223
10022282
wikitext
text/x-wiki
{{Aldizkari infotaula}}
'''Helhesten''' (euskaraz: Infernuko zaldia) [[aldizkari]] artistiko eta literario daniarra izan zen, eta 1941 eta 1944 artean argitaratu zen [[Kopenhage|Kopenhagen]].
[[Danimarka|Danimarkan]]. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] eskualdeko argitalpen nagusietako bat izan zen. Bere izenburua [[Eskandinaviar mitologia|eskandinaviar mitologiako]] irudi baten erreferentzia zen.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Nathalie|abizena=Aubert|izenburua=: From Revolutionary Avant‐Garde to Situationist Experiment|data=2006-03-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09528820600590959|issn=0952-8822|doi=10.1080/09528820600590959|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
== Historia eta profila ==
Helhesten aldizkaria 1941eko apirilean argitaratu zen lehen aldiz Kopenhagen, [[Danimarkako inbasioa|naziek]] hiria okupatu zutenean.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Kerry|abizena=Greaves|urtea=2015|izenburua=Mobilizing the collective: Helhesten and the Danish avant-garde, 1934-1946 - ProQuest|hizkuntza=en|url=https://www.proquest.com/docview/1651529564|aldizkaria=www.proquest.com|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Danimarkako bi aldizkari zaharretan inspiratu zen aldizkaria: ''Klingen'' eta ''Linien''.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Greaves|izenburua=Hell-Horse: Radical Art and Resistance in Nazi-Occupied Denmark|orrialdeak=47–63|data=2014-02-16|url=https://doi.org/10.1093/oxartj/kct043|aldizkaria=Oxford Art Journal|alea=1|zenbakia=37|issn=0142-6540|doi=10.1093/oxartj/kct043|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Helhestenen sortzaileak [[Asger Jorn]] margolaria eta [[Robert Dahlmann]] arkitektoa izan ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|urtea=2006|izenburua=A Cultural History of the Avant-Garde in the Nordic Countries 1925-1950|argitaletxea=BRILL|hizkuntza=en|data=2019-02-04|url=https://books.google.es/books?id=kf-GDwAAQBAJ&pg=PA162&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-90-04-38829-1|sartze-data=2025-01-04}}</ref> ''Danimarkako uzta'' taldeko kideak ziren.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Hawkins|izenburua=An Enquiry into Fully Lived Moments|data=2006-01-01|url=https://pearl.plymouth.ac.uk/foahb-theses-other/226/|aldizkaria=Other Faculty of Arts, Humanities and Business Theses|sartze-data=2025-01-04}}</ref>
Aldizkariak abangoardiako ikuspegia hartu zuen, eta nazien propagandaren aurka agertu zen.<ref name=":1" /> [[Alemaniar espresionismo|Alemaniar espresionismoaren]], [[Dadaismo|dadaren]] eta [[Surrealismo|surrealismoaren]] aldekoak ziren egile nagusiak, Ejler Bille, Henry Heerup, Egill Jacobsen eta Carl-Henning Pedersen barne.<ref name=":1" /> Banalaren arteaz ere interesatuta zeuden.<ref name=":0" /> Gehienbat, artearen teoriari, Mendebaldekoa ez den lanari, literaturari, poesiari, zinemari, arkitekturari eta argazkigintzari buruzko artikuluak biltzen zituen, Danimarkako artisten arte erakusketen eta biografien aipamenez gain.<ref name=":1" /> [[Franz Kafka|Franz Kafkaren]] lanaren Asger Jornen itzulpena aldizkarian seriatua izan zen, danierara egin zen lehen itzulpenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Asger|abizena=Jorn|izenburua=The Human Animal|orrialdeak=53–58|data=2012-07-01|url=https://direct.mit.edu/octo/article-abstract/doi/10.1162/OCTO_a_00097/59220/The-Human-Animal?redirectedFrom=fulltext|aldizkaria=October|alea=141|issn=0162-2870|doi=10.1162/OCTO_a_00097|sartze-data=2025-01-04}}</ref> Aldizkaria itxi baino lehen, 1944ko azaroan, bederatzi ale argitaratu zituen. Ixteko arrazoia finantza arazoak izan ziren.<ref name=":3" /><ref name=":2" /> Cobra izeneko beste aldizkari batek eman zion segida.<ref name=":2" />
== Ikusi ere ==
* [[Surrealismo]]
* [[Dadaismo]]
* [[Internazional Situazionista]]
== Kanpo loturak ==
[[iarchive:helhesten-1-1|Helhesten (lehen urtea, lehen zenbakia) Archive.org webgunean]]
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[Kategoria:Arte aldizkariak]]
[[Kategoria:Bakalhau]]
[[Kategoria:1941ean sortutako aldizkariak]]
1os3jp4q2chibmz4no87qicmo74qrc7
Gilbert Van Binst
0
1220008
10022228
2025-01-04T09:37:05Z
Artegia
65203
Orri berria: «'''Gilbert Van Binst''' ([[Mechelen]], [[1951]]ko [[uztailaren 5]]a – [[Zaventem]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) flandriar futbolaria izan zen. 1968an debuta egin zuenetik hamarkada bat baino gehiago jokatu zuen [[RSC Anderlecht]] taldean. Ondoren [[Toulouse FC]] talde frantziarrean jokatzera joan zen denboraldi batez eta Belgikara itzuli zen bere ibilbidea [[Club Brugge KV]]n bukatzera. [[Belgikako futbol selekzio nazionala]]rekin 15 partida jokatu zituen 1972 eta...»
10022228
wikitext
text/x-wiki
'''Gilbert Van Binst''' ([[Mechelen]], [[1951]]ko [[uztailaren 5]]a – [[Zaventem]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) flandriar futbolaria izan zen.
1968an debuta egin zuenetik hamarkada bat baino gehiago jokatu zuen [[RSC Anderlecht]] taldean. Ondoren [[Toulouse FC]] talde frantziarrean jokatzera joan zen denboraldi batez eta Belgikara itzuli zen bere ibilbidea [[Club Brugge KV]]n bukatzera.
[[Belgikako futbol selekzio nazionala]]rekin 15 partida jokatu zituen 1972 eta 1977 artean eta brontzezko domina irabazi zuen [[1972ko Europako Futbol Txapelketa]]n.
{{bizialdia|1951ko|2025eko|Van Binst, Gilbert}}
2knlmp2a9zrpx9gh056s8wwrgck8nhv
10022230
10022228
2025-01-04T09:38:14Z
Artegia
65203
10022230
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Gilbert Van Binst''' ([[Mechelen]], [[1951]]ko [[uztailaren 5]]a – [[Zaventem]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) flandriar futbolaria izan zen.
1968an debuta egin zuenetik hamarkada bat baino gehiago jokatu zuen [[RSC Anderlecht]] taldean. Ondoren [[Toulouse FC]] talde frantziarrean jokatzera joan zen denboraldi batez eta Belgikara itzuli zen bere ibilbidea [[Club Brugge KV]]n bukatzera.
[[Belgikako futbol selekzio nazionala]]rekin 15 partida jokatu zituen 1972 eta 1977 artean eta brontzezko domina irabazi zuen [[1972ko Europako Futbol Txapelketa]]n.
{{bizialdia|1951ko|2025eko|Van Binst, Gilbert}}
1z6zeo29hj4lcnibz4yt8bo3p51bb32
10022241
10022230
2025-01-04T09:44:35Z
Artegia
65203
10022241
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Gilbert Van Binst''' ([[Mechelen]], [[1951]]ko [[uztailaren 5]]a – [[Zaventem]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) flandriar futbolaria izan zen.
1968an debuta egin zuenetik hamarkada bat baino gehiago jokatu zuen [[RSC Anderlecht]] taldean. Ondoren [[Toulouse FC]] talde frantziarrean jokatzera joan zen denboraldi batez eta Belgikara itzuli zen bere ibilbidea [[Club Brugge KV]]n bukatzera.
[[Belgikako futbol selekzio nazionala]]rekin 15 partida jokatu zituen 1972 eta 1977 artean eta brontzezko domina irabazi zuen [[1972ko Europako Futbol Txapelketa]]n.
{{bizialdia|1951ko|2025eko|Van Binst, Gilbert}}
[[Kategoria:Flandriako futbolariak]]
7s8s5ulhj339d63xs62z3flex77vslh
10022247
10022241
2025-01-04T09:47:11Z
Artegia
65203
10022247
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Gilbert Van Binst''' ([[Mechelen]], [[1951]]ko [[uztailaren 5]]a – [[Zaventem]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) flandriar futbolaria izan zen.
1968an debuta egin zuenetik hamarkada bat baino gehiago jokatu zuen [[RSC Anderlecht]] taldean. Ondoren [[Toulouse FC]] talde frantziarrean jokatzera joan zen denboraldi batez eta Belgikara itzuli zen bere ibilbidea [[Club Brugge KV]]n bukatzera.
[[Belgikako futbol selekzio nazionala]]rekin 15 partida jokatu zituen 1972 eta 1977 artean eta brontzezko domina irabazi zuen [[1972ko Europako Futbol Txapelketa]]n.
{{bizialdia|1951ko|2025eko|Van Binst, Gilbert}}
[[Kategoria:Flandriako futbolariak]]
[[Kategoria:RSC Anderlechteko futbolariak]]
[[Kategoria:Toulouse FCko futbolariak]]
[[Kategoria:Club Brugge KVeko futbolariak]]
mle5hhozplid9bec5l3mcu1bi3fohd5
10022256
10022247
2025-01-04T09:58:08Z
Artegia
65203
10022256
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Gilbert Van Binst''' ([[Mechelen]], [[1951]]ko [[uztailaren 5]]a – [[Zaventem]], [[2025]]eko [[urtarrilaren 3]]a) flandriar futbolaria izan zen.
1968an debuta egin zuenetik hamarkada bat baino gehiago jokatu zuen [[RSC Anderlecht]] taldean. Ondoren [[Toulouse FC]] talde frantziarrean jokatzera joan zen denboraldi batez eta Belgikara itzuli zen bere ibilbidea [[Club Brugge KV]]n bukatzera.
[[Belgikako futbol selekzio nazionala]]rekin 15 partida jokatu zituen 1972 eta 1977 artean eta brontzezko domina irabazi zuen [[1972ko Europako Futbol Txapelketa]]n.
== Palmaresa ==
'''Anderlecht'''
* [[Belgikako futbol liga]]: 1971–72, 1973–74
* [[Belgikako futbol kopa]]: 1971–72, 1972–73, 1974–75, 1975–76
* [[Belgikako futbol ligako kopa]]: 1973, 1974
* [[Europako Futbol Errekopa]]: 1975–76, 1977–78
* [[UEFAren Europako Superkopa]]: 1976, 1978
* [[Amsterdam Txapelketa]]: 1976
* [[Parisko Txapelketa]]: 1977
* [[Jules Pappaert Kopa]]: 1977
'''Belgika'''
* [[Europako Futbol Txapelketa]] brontzezko domina: [[UEFA Euro 1972|1972]]
{{bizialdia|1951ko|2025eko|Van Binst, Gilbert}}
[[Kategoria:Flandriako futbolariak]]
[[Kategoria:RSC Anderlechteko futbolariak]]
[[Kategoria:Toulouse FCko futbolariak]]
[[Kategoria:Club Brugge KVeko futbolariak]]
mx19eabw88fjw8v8w531r24q0bbgbdd
Bahía Blancako Unión Vasca
0
1220009
10022237
2025-01-04T09:42:42Z
Ksarasola
1491
«[[Bahía Blancako Euskal Etxea]]» orrira birbideratua
10022237
wikitext
text/x-wiki
#birzuzendu[[Bahía Blancako Euskal Etxea]]
kvia2x8ql8g5kwf7h1ikipcdgduj3sf
Lankide:Aonandi/Proba orria
2
1220010
10022244
2025-01-04T09:45:45Z
Aonandi
156348
Aonandi wikilariak «[[Lankide:Aonandi/Proba orria]]» orria «[[Concepción Rodríguez Valencia]]» izenera aldatu du
10022244
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[Concepción Rodríguez Valencia]]
1i76k13ryolgl41z8lov2ghn3a3cg4v
Hagenbach (Renania-Palatinatua)
0
1220011
10022248
2025-01-04T09:50:10Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{hiri infotaula |izena = Hagenbach}} '''Hagenbach''' [[Alemania]]ko udalerria da. [[Renania-Palatinatua]] estatuan kokatuta dago, [[{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Barrutia|{{padleft:|5|{{#Property:P439}}}}}}]] barrutian. 2014an {{formatnum:{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Biztanleria|{{#Property:P439}}}}}} biztanle zituen {{formatnum:{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Azalera|{{#Property:P439}}}}}} [[kilometro koadro]]tan banatuta. == Hist...»
10022248
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula
|izena = Hagenbach}}
'''Hagenbach''' [[Alemania]]ko udalerria da. [[Renania-Palatinatua]] estatuan kokatuta dago, [[{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Barrutia|{{padleft:|5|{{#Property:P439}}}}}}]] barrutian. 2014an {{formatnum:{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Biztanleria|{{#Property:P439}}}}}} biztanle zituen {{formatnum:{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Azalera|{{#Property:P439}}}}}} [[kilometro koadro]]tan banatuta.
== Historia ==
[[Hagenbacheko altxorra]] [[Galia Akitania]]n III. mendean gertatutako harrapaketa germaniarren lekuko arkeologiko garrantzitsua da. 1961 eta 1973 artean [[Rhin]] inguruan egindako [[agregakin]]-harrobi batean egindako dragatzeetan, 346 objektu berreskuratu zituzten, horietatik 129 zilarrezko xafla botiboak, lapurrek, [[alaman]]ak agian, Rhin ibaia beren harrapakinarekin zeharkatzean galduak.<ref name="JH">{{erreferentzia|hizkuntza=fr |izena=Jean|abizena= Hiernard|izenburua=Un témoin archéologique exceptionnel des invasions du IIIe siècle: la trouvaille de Hagenbach (Rhénanie-Palatinat)| aldizkaria= Cahiers du Centre Gustave Glotz| urtea=1997|orrialdea=255-260 |url=https://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccgg_1016-9008_1997_num_8_1_1446 }}</ref> [[Joakin Gorrotxategi]] hizkuntzalariak, eskaintzaileen [[Akitaniera|eusko-akitanierazko]] izenak zituenez, Pirinioetako [[Marte (mitologia)|Marteri]] eskainitako santutegi batetik Alemaniara eramanak izan zirela ondorioztatu zuen.<ref name= "Gorrotxategi">{{Erreferentzia|izena1=Joakin|abizena1=Gorrotxategi Txurruka|egile1-lotura=Joakin Gorrotxategi|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=19|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref>
== Demografia ==
{{biztanleria grafiko automatikoa|zabalera=600}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{#if:{{#property:P856}}|* [{{#property:P856}} Webgune ofiziala]}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Renania-Palatinatuko udalerriak]]
l4e1mr17mok42o539ca01itecpz30yz
10022254
10022248
2025-01-04T09:57:22Z
Marklar2007
1545
10022254
wikitext
text/x-wiki
{{hiri infotaula
|izena = Hagenbach}}
{{argitzeko|Alemaniako udalerriari|Hagenbach}}
'''Hagenbach''' [[Alemania]]ko udalerria da. [[Renania-Palatinatua]] estatuan kokatuta dago, [[{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Barrutia|{{padleft:|5|{{#Property:P439}}}}}}]] barrutian. 2014an {{formatnum:{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Biztanleria|{{#Property:P439}}}}}} biztanle zituen {{formatnum:{{Alemaniako udalerri infotaula automatikoa/Azalera|{{#Property:P439}}}}}} [[kilometro koadro]]tan banatuta.
== Historia ==
[[Hagenbacheko altxorra]] [[Galia Akitania]]n III. mendean gertatutako harrapaketa germaniarren lekuko arkeologiko garrantzitsua da. 1961 eta 1973 artean [[Rhin]] inguruan egindako [[agregakin]]-harrobi batean egindako dragatzeetan, 346 objektu berreskuratu zituzten, horietatik 129 zilarrezko xafla botiboak, lapurrek, [[alaman]]ak agian, Rhin ibaia beren harrapakinarekin zeharkatzean galduak.<ref name="JH">{{erreferentzia|hizkuntza=fr |izena=Jean|abizena= Hiernard|izenburua=Un témoin archéologique exceptionnel des invasions du IIIe siècle: la trouvaille de Hagenbach (Rhénanie-Palatinat)| aldizkaria= Cahiers du Centre Gustave Glotz| urtea=1997|orrialdea=255-260 |url=https://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccgg_1016-9008_1997_num_8_1_1446 }}</ref> [[Joakin Gorrotxategi]] hizkuntzalariak, eskaintzaileen [[Akitaniera|eusko-akitanierazko]] izenak zituenez, Pirinioetako [[Marte (mitologia)|Marteri]] eskainitako santutegi batetik Alemaniara eramanak izan zirela ondorioztatu zuen.<ref name= "Gorrotxategi">{{Erreferentzia|izena1=Joakin|abizena1=Gorrotxategi Txurruka|egile1-lotura=Joakin Gorrotxategi|izenburua=Las placas votivas de plata de origen aquitano halladas en Hagenbach (Renania-Palatinado, Alemania)|orrialdeak=25–47|data=2003|url=https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2003_num_19_1_1349|aldizkaria=Aquitania|alea=1|zenbakia=19|doi=10.3406/aquit.2003.1349|sartze-data=2023-02-15}}</ref>
== Demografia ==
{{biztanleria grafiko automatikoa|zabalera=600}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{#if:{{#property:P856}}|* [{{#property:P856}} Webgune ofiziala]}}
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Renania-Palatinatuko udalerriak]]
rpig0gbrbhie39tqi6g2eohf2sk20f8
Pádraig Ó Snodaigh
0
1220012
10022280
2025-01-04T10:33:25Z
Artegia
65203
Orri berria: «'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen. 1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu irlandako ga...»
10022280
wikitext
text/x-wiki
'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen.
1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu [[irlandako gaelera]]z. Gainera, olerkigintza, eleberriak eta saiakera historikoak idatzi zituen.
''Hidden Ulster:Protestants and the Irish Language'' da bere liburu nagusietako bat. Beste batean, ''Two Godfathers of Revionism'' [[Pazko altxamendua]]ri buruzko errebisionismo historikoa kritikatzen du.
[[Cliodhna Cussen]] eskultorearekin ezkondu zen. [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus]] semea Sinn Feineko diputatua da. Bere hiru seme-alaba [[Kíla]] musika taldeko kideak dira.
{{bizialdia|1935eko|2025eko|O Snodaigh, Pádraig}}
39a3754950lfbqtlosgrzbsome385bp
10022281
10022280
2025-01-04T10:34:30Z
Artegia
65203
10022281
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen.
1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu [[irlandako gaelera]]z. Gainera, olerkigintza, eleberriak eta saiakera historikoak idatzi zituen.
''Hidden Ulster:Protestants and the Irish Language'' da bere liburu nagusietako bat. Beste batean, ''Two Godfathers of Revionism'' [[Pazko altxamendua]]ri buruzko errebisionismo historikoa kritikatzen du.
[[Cliodhna Cussen]] eskultorearekin ezkondu zen. [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus]] semea Sinn Feineko diputatua da. Bere hiru seme-alaba [[Kíla]] musika taldeko kideak dira.
{{bizialdia|1935eko|2025eko|O Snodaigh, Pádraig}}
gjd8u1f0cxwtcu9xdlxbn2ndct81b42
10022290
10022281
2025-01-04T10:44:33Z
Artegia
65203
10022290
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen.
1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu [[irlandako gaelera]]z. Gainera, olerkigintza, eleberriak eta saiakera historikoak idatzi zituen.
''Hidden Ulster:Protestants and the Irish Language'' da bere liburu nagusietako bat. Beste batean, ''Two Godfathers of Revionism'' [[Pazko altxamendua]]ri buruzko errebisionismo historikoa kritikatzen du.
[[Cliodhna Cussen]] eskultorearekin ezkondu zen. [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus]] semea Sinn Feineko diputatua da. Bere hiru seme-alaba [[Kíla]] musika taldeko kideak dira.
{{bizialdia|1935eko|2025eko|O Snodaigh, Pádraig}}
[[Kategoria:Carlow konderriko jendea]]
[[Kategoria:Irlandako kazetariak]]
[[Kategoria:Irlandako poetak]]
[[Kategoria:Irlandako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Irlandako saiakeragileak]]
4dulxa2f0uqw9bri8yoh9xcll7kmgnm
10022296
10022290
2025-01-04T10:48:05Z
Artegia
65203
10022296
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen.
1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu [[irlandako gaelera]]z. Gainera, olerkigintza, eleberriak eta saiakera historikoak idatzi zituen.
''Hidden Ulster:Protestants and the Irish Language'' da bere liburu nagusietako bat. Beste batean, ''Two Godfathers of Revionism'' [[Pazko altxamendua]]ri buruzko errebisionismo historikoa kritikatzen du.
[[Cliodhna Cussen]] eskultorearekin ezkondu zen. [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus]] semea Sinn Feineko diputatua da. Bere hiru seme-alaba [[Kíla]] musika taldeko kideak dira.
{{bizialdia|1935eko|2025eko|O Snodaigh, Pádraig}}
[[Kategoria:Carlow konderriko jendea]]
[[Kategoria:Irlandako kazetariak]]
[[Kategoria:Irlandako poetak]]
[[Kategoria:Irlandako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Irlandako saiakeragileak]]
[[Kategoria:Irlanderaren sustatzaileak]]
pdrpqfy5y4q7kgmu5ogbzh2sde2b5km
10022313
10022296
2025-01-04T10:51:51Z
Artegia
65203
10022313
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen.
1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu [[irlandako gaelera]]z. Gainera, olerkigintza, eleberriak eta saiakera historikoak idatzi zituen.
''Hidden Ulster:Protestants and the Irish Language'' da bere liburu nagusietako bat. Beste batean, ''Two Godfathers of Revionism'' [[Pazko altxamendua]]ri buruzko errebisionismo historikoa kritikatzen du.
[[Cliodhna Cussen]] eskultorearekin ezkondu zen. [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus]] semea Sinn Feineko diputatua da. Bere hiru seme-alaba [[Kíla]] musika taldeko kideak dira.
== Gaelerazko lanak ==
* ''Comhghuaillithe na Réabhlóide 1913-1916''. Dublin : An Clóchomhar, 1966.
* ''Paróiste an Fheirtéaraigh agus 1916'' Eag. Pádraig Ó Snodaigh, Dublin : Scepter, 1968.
* ''Ua Rathghaille'' Dublin : Foilseachain Poblachtacha, 1970.
* ''Éireannaigh sa Chogadh Chathartha sna Stáit Aontaithe'' 1970
* ''An Cómhargadh'' Dublin : Pobal Teo, 1971.
* ''An Bealach Romhainn - léacht a tugadh in Áras an Chonartha faoi bhráid Choiste na Cathrach, Baile Átha Cliath, mí Márta, 1974'' Dublin, Clódhanna Teo, 1974
* ''Litreacha oscailte le [[Patrick Pearse|Pádraic Mac Piarais]].'' Dublin : Club Chonradh na Gaeilge, i bpáirt le Clódhanna Teo, 1979.
* ''Caomhnú nó athréimniú - óráid an uachtaráin, a tugadh ag ardfheis Chonradh na Gaeilge i mBéal Átha na Slua, 19 Aibreán 1975 '' Dublin, Clódhanna Teo, 1975
* ''Rex:'' Dublin, Coiscéim, 1981.
* ''Véinéiseach Éigin:'' {{proper name|Guiseppe Berto}} aistrithe ag Pádraig Ó Snodaigh, Dublin, Carbad, 1983.
* ''Cumha agus Cumann:'' Aisling Design, Dublin, 1985.
* ''Solitudine e Compagnia/Cumha agus Cumann:'' poesie di Pádraig Ó Snodaigh a cura di Rosangela Barone e G. Lendaro Camiless, Bari - Edizioni dal Sud, Italy, 1986.
* ''Linda:'' Dublin, Coiscéim, 1987.
* ''Cúl le cúl'' : Dublin : Coiscéim, 1988.
* ''Eadar mi 's a' bhreug'', Màiri NicGumaraid; leaganacha Gaeilge, Pádraig Ó Snodaigh & Liam Prút. Coiscéim, 1988.
* ''Ó Pharnell go Queenie''. Dublin : Coiscéim, 1991.
* ''Ceatharlach i 1798 : amharc ar na staraithe'' Dublin : Coiscéim thar ceann Cumann Oidhreachta Chontae Cheatharlach, 1991.
* ''An tAmhrán Éireannach : (i gcuimhne [[Bobby Sands]]'').Conte, Guisseppe. (leagan gaeilge le Pádraig Ó Snodaigh). Dublin : Coiscéim, 1991.
* ''Unshed Tears - Deora Nár Caoineadh, Áine Ní Ghlinn arna aistriú ag Pádraig Ó Snodaigh''. Coiscéim/Dedalus Press, 2002.
* ''Ón Droichead go dtí an Duibheagán : Téamaí staire ón tréimhse Nollaig 1921 go tús Chogadh na gCarad''. Coiscéim, 1997.
* ''Ruithmean's neo-rannan/Rainn agus neamhrainn'', Màiri NicGumaraid; leaganacha Gaeilge, Pádraig Ó Snodaigh & Liam Prút. Coiscéim, 1997.
* ''Dílseoirí na Gaillmhe - faoi airm agus éide 1798 roimhe agus ina dhiaidh:''. Coiscéim, 1998.
* ''Len:'' - translated into Italian by Rosangela Barone, Faenza - Moby Dick, Italy, 1999.
* ''Vae Puero: athleaganacha ar dhánta le Pádraic Fiacc, arna aistriú ag Aogán Ó Muircheartaigh & Pádraig Ó Snodaigh''. Coiscéim, 2002.
* ''Cronú:'' Dublin, Coiscéim, 2004.
* ''Macallaí na Cásca 4 - Na Priompalláin - 1916 agus athscríobh na staire'', Dublin : Coiscéim, 2006.
* ''Macallaí na Cásca 9 - 1916 agus mar sin de'', Dublin : Coiscéim, 2013.
* ''Smaointe Fánacha:'' D. Ó Maol Blagaide, Dublin, Coiscéim, 2013.
* ''Clamavi:'' Dublin, Coiscéim, 2014.
* ''Macallaí na Cásca 13 - Comhghuaillithe na Réabhlóide 1913-1916'', Dublin : Coiscéim (ath-chló), 2016.
* ''Ag Druidim le 80'', Dublin, Coiscéim, 2018.
* ''Scórscéalta'', Dublin, Coiscéim, 2021
* ''Ochtó Seacht FA'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''Scór Eile'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''An Tríú Scór'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''Cuimhne Míosa'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''Scór a Ceathair'', Dublin, Coiscéim, 2023.
* ''Fómhar na nDeor'', Dublin, Coiscéim, 2023.
* ''Scór 5'', Dublin, Coiscéim, 2023.
{{bizialdia|1935eko|2025eko|O Snodaigh, Pádraig}}
[[Kategoria:Carlow konderriko jendea]]
[[Kategoria:Irlandako kazetariak]]
[[Kategoria:Irlandako poetak]]
[[Kategoria:Irlandako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Irlandako saiakeragileak]]
[[Kategoria:Irlanderaren sustatzaileak]]
4jc3n57t50aeo5mk8d72jhw27nl9dsa
10022324
10022313
2025-01-04T10:55:41Z
Artegia
65203
/* Gaelerazko lanak */
10022324
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Pádraig Ó Snodaigh''', '''Oliver Snoddy''' jaioa ([[Carlow]], [[1935]]eko [[maiatzaren 18]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) irlandar hizkuntzaren ekintzaile, idazle, olerkari eta argitaratzailea izan zen.
1970etik 1973ra ''Pobal'' gaurkotasuneko aldizkariaren editorekidea izan zen, eta 1974tik 1977ra ''[[Carn]]'' [[Liga Zelta]]ko aldizkari ofizialaren editorea. 1978an ''[[Coiscéim]]'' argitaletxea sortu zuen, eta 200 liburu inguru argitaratu ditu [[irlandako gaelera]]z. Gainera, olerkigintza, eleberriak eta saiakera historikoak idatzi zituen.
''Hidden Ulster:Protestants and the Irish Language'' da bere liburu nagusietako bat. Beste batean, ''Two Godfathers of Revionism'' [[Pazko altxamendua]]ri buruzko errebisionismo historikoa kritikatzen du.
[[Cliodhna Cussen]] eskultorearekin ezkondu zen. [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus]] semea Sinn Feineko diputatua da. Bere hiru seme-alaba [[Kíla]] musika taldeko kideak dira.
== Gaelerazko lanak ==
* ''Comhghuaillithe na Réabhlóide 1913-1916''. Dublin : An Clóchomhar, 1966.
* ''Paróiste an Fheirtéaraigh agus 1916'' Eag. Pádraig Ó Snodaigh, Dublin : Scepter, 1968.
* ''Ua Rathghaille'' Dublin : Foilseachain Poblachtacha, 1970.
* ''Éireannaigh sa Chogadh Chathartha sna Stáit Aontaithe'' 1970
* ''An Cómhargadh'' Dublin : Pobal Teo, 1971.
* ''An Bealach Romhainn - léacht a tugadh in Áras an Chonartha faoi bhráid Choiste na Cathrach, Baile Átha Cliath, mí Márta, 1974'' Dublin, Clódhanna Teo, 1974
* ''Litreacha oscailte le [[Patrick Pearse|Pádraic Mac Piarais]].'' Dublin : Club Chonradh na Gaeilge, i bpáirt le Clódhanna Teo, 1979.
* ''Caomhnú nó athréimniú - óráid an uachtaráin, a tugadh ag ardfheis Chonradh na Gaeilge i mBéal Átha na Slua, 19 Aibreán 1975 '' Dublin, Clódhanna Teo, 1975
* ''Rex:'' Dublin, Coiscéim, 1981.
* ''Véinéiseach Éigin:'' Guiseppe Berto aistrithe ag Pádraig Ó Snodaigh, Dublin, Carbad, 1983.
* ''Cumha agus Cumann:'' Aisling Design, Dublin, 1985.
* ''Solitudine e Compagnia/Cumha agus Cumann:'' poesie di Pádraig Ó Snodaigh a cura di Rosangela Barone e G. Lendaro Camiless, Bari - Edizioni dal Sud, Italy, 1986.
* ''Linda:'' Dublin, Coiscéim, 1987.
* ''Cúl le cúl'' : Dublin : Coiscéim, 1988.
* ''Eadar mi 's a' bhreug'', Màiri NicGumaraid; leaganacha Gaeilge, Pádraig Ó Snodaigh & Liam Prút. Coiscéim, 1988.
* ''Ó Pharnell go Queenie''. Dublin : Coiscéim, 1991.
* ''Ceatharlach i 1798 : amharc ar na staraithe'' Dublin : Coiscéim thar ceann Cumann Oidhreachta Chontae Cheatharlach, 1991.
* ''An tAmhrán Éireannach : (i gcuimhne [[Bobby Sands]]'').Conte, Guisseppe. (leagan gaeilge le Pádraig Ó Snodaigh). Dublin : Coiscéim, 1991.
* ''Unshed Tears - Deora Nár Caoineadh, Áine Ní Ghlinn arna aistriú ag Pádraig Ó Snodaigh''. Coiscéim/Dedalus Press, 2002.
* ''Ón Droichead go dtí an Duibheagán : Téamaí staire ón tréimhse Nollaig 1921 go tús Chogadh na gCarad''. Coiscéim, 1997.
* ''Ruithmean's neo-rannan/Rainn agus neamhrainn'', Màiri NicGumaraid; leaganacha Gaeilge, Pádraig Ó Snodaigh & Liam Prút. Coiscéim, 1997.
* ''Dílseoirí na Gaillmhe - faoi airm agus éide 1798 roimhe agus ina dhiaidh:''. Coiscéim, 1998.
* ''Len:'' - translated into Italian by Rosangela Barone, Faenza - Moby Dick, Italy, 1999.
* ''Vae Puero: athleaganacha ar dhánta le Pádraic Fiacc, arna aistriú ag Aogán Ó Muircheartaigh & Pádraig Ó Snodaigh''. Coiscéim, 2002.
* ''Cronú:'' Dublin, Coiscéim, 2004.
* ''Macallaí na Cásca 4 - Na Priompalláin - 1916 agus athscríobh na staire'', Dublin : Coiscéim, 2006.
* ''Macallaí na Cásca 9 - 1916 agus mar sin de'', Dublin : Coiscéim, 2013.
* ''Smaointe Fánacha:'' D. Ó Maol Blagaide, Dublin, Coiscéim, 2013.
* ''Clamavi:'' Dublin, Coiscéim, 2014.
* ''Macallaí na Cásca 13 - Comhghuaillithe na Réabhlóide 1913-1916'', Dublin : Coiscéim (ath-chló), 2016.
* ''Ag Druidim le 80'', Dublin, Coiscéim, 2018.
* ''Scórscéalta'', Dublin, Coiscéim, 2021
* ''Ochtó Seacht FA'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''Scór Eile'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''An Tríú Scór'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''Cuimhne Míosa'', Dublin, Coiscéim, 2022.
* ''Scór a Ceathair'', Dublin, Coiscéim, 2023.
* ''Fómhar na nDeor'', Dublin, Coiscéim, 2023.
* ''Scór 5'', Dublin, Coiscéim, 2023.
== Lanak ingelesez ==
* ''Ireland and the Common Market : a second Act of Union?'' Dublin : Common Market Study Group, 1972.
* ''Hidden Ulster''. Dublin : Clodhanna Teo, 1973. (Revised editions appeared in 1977 and 1995).
* ''Modern literature in Irish : survival, revival, arrival,'' London : Connolly Association, c.1984.
* ''Irish Political Documents: 1916-1949,'' Blackrock : Irish Academic Press, 1985.
* ''Irish Political Documents, 1869-1916,'' Dublin : Irish Academic Press, 1989.
* ''Two Godfathers of Revisionism : 1916 in the Revisionist Canon,'' Dublin : Fulcrum Press, 1991.
* ''The Irish volunteers 1715-1793 : a list of the units,'' Blackrock, Co. Dublin : Irish Academic Press, 1995.
* ''Nollaig'' with Rudi Holzappel, 1964
* ''Poems'' with Colm O'Neill, Conleth Ellis & James O'Rourke
{{bizialdia|1935eko|2025eko|O Snodaigh, Pádraig}}
[[Kategoria:Carlow konderriko jendea]]
[[Kategoria:Irlandako kazetariak]]
[[Kategoria:Irlandako poetak]]
[[Kategoria:Irlandako eleberrigileak]]
[[Kategoria:Irlandako saiakeragileak]]
[[Kategoria:Irlanderaren sustatzaileak]]
njgzdym7o9p47w30bsn0nho59lhwo4s
Paris-Nanterre Unibertsitatea
0
1220013
10022288
2025-01-04T10:43:01Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{Erakunde infotaula}} '''Paris-Nanterre Unibertsitatea''' ('''Paris-X''' ere deitua) Frantziako [[unibertsitate publiko]]a da, Parisko mendebaldean dagoen [[Nanterre]] hirian egoitza duena. 1964an ezarri zuten [[Parisko Unibertsitatea|Parisko Unibertsitateko]] ikasleak banatzeko modu gisa. Goi-mailako hezkuntzako erakunde publiko gisa duen ospea nabarmena da, bai bere ikasketen eskaintza askotarikoagatik, bai dituen bitarteko aurreratuengatik. Era berean, 1968ko maiatz...»
10022288
wikitext
text/x-wiki
{{Erakunde infotaula}}
'''Paris-Nanterre Unibertsitatea''' ('''Paris-X''' ere deitua) Frantziako [[unibertsitate publiko]]a da, Parisko mendebaldean dagoen [[Nanterre]] hirian egoitza duena. 1964an ezarri zuten [[Parisko Unibertsitatea|Parisko Unibertsitateko]] ikasleak banatzeko modu gisa. Goi-mailako hezkuntzako erakunde publiko gisa duen ospea nabarmena da, bai bere ikasketen eskaintza askotarikoagatik, bai dituen bitarteko aurreratuengatik.
Era berean, [[1968ko maiatza|68ko maiatzeko]] gertaera nagusien eszenatokia izan zen, eta 20 minutu baino gutxiagora dago metroan Parisko hirigunetik. Ikasle ospetsuen artean, [[Nicolas Sarkozy]], [[Dominique Strauss-Kahn]], [[Christine Lagarde]], [[Dominique de Villepin]], [[David Guetta]], [[Daniel Cohn-Bendit]], [[Anne Hidalgo]], [[Leonardo López Luján]], [[Germán Colmenares]], [[Frédéric Mitterrand]], [[Cheng Li-chun]], [[Néstor García Canclini]], [[Yasmina Reza]], [[Emmanuel Macron]] edo [[Jean-Luc Marion]] izan ditu. Bere irakasleak ospetsuak izan dira, bereziki filosofia eta gizarte zientziei eskainitakoak: [[Emmanuel Lévinas]], [[Marshall Sahlins]], [[Jean-Claude Gardin]], [[Henri Lefebvre]], [[Paul Ricœur]], [[Jean Baudrillard]], [[Jacques Galinier]], [[Étienne Balibar]] edo [[Catherine Perret]].
Frantziako bigarren unibertsitate-campusik handiena du, [[Nantesko Unibertsitatea|Nantesen]] ondoren, eta 2.000 irakasle-ikertzaile eta 35.000 ikasle ditu. Campusa 27 hektareatan hedatzen da, eta hiri bat osatzen du hiriaren barruan.
Unibertsitatea París Lumières unibertsitateko ''Communauté d'universités et établissements'' elkartearen kidea da.<ref>{{erreferentzia|url=http://www.u-plum.fr/nos-membres|izenburua=Nos membres|hizkuntza=fr}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{Autoritate kontrola}}
{{Hezkuntza zirriborroa}}
[[Kategoria:Frantziako unibertsitateak]]
[[Kategoria:Nanterre]]
tuwipggfsf2wqxf7a845847yshr13je
Paris X - Nanterre Unibertsitatea
0
1220014
10022289
2025-01-04T10:44:18Z
Marklar2007
1545
«[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]» orrira birbideratua
10022289
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]
0bg7ipuf1m7w4vejtl41v0mykfkblw8
Nanterreko Unibertsitatea
0
1220015
10022291
2025-01-04T10:44:45Z
Marklar2007
1545
«[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]» orrira birbideratua
10022291
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]
0bg7ipuf1m7w4vejtl41v0mykfkblw8
Paris Nanterreko Unibertsitatea
0
1220016
10022292
2025-01-04T10:44:58Z
Marklar2007
1545
«[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]» orrira birbideratua
10022292
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]
0bg7ipuf1m7w4vejtl41v0mykfkblw8
Paris X Nanterre
0
1220017
10022297
2025-01-04T10:48:08Z
Marklar2007
1545
«[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]» orrira birbideratua
10022297
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]
0bg7ipuf1m7w4vejtl41v0mykfkblw8
Parisko Unibertsitatea X - Nanterre
0
1220018
10022303
2025-01-04T10:49:25Z
Marklar2007
1545
«[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]» orrira birbideratua
10022303
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU[[Paris-Nanterre Unibertsitatea]]
0bg7ipuf1m7w4vejtl41v0mykfkblw8
New Orleanseko eraso terrorista (2025)
0
1220019
10022310
2025-01-04T10:50:33Z
Ernestobanpiroa
58701
Orri berria: «{{gertakari infotaula}} '''New Orleansen eraso terrorista''' [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]ean izan zen. Gutxienez hamabost lagun hil ziren erasoan. Erasotzaileak hiriaren erdigunean zeuden ehunka lagunen aurka egin zuen, ziztu bizian autoan zihoala; hamabost pertsona hil zituen, eta 35 pertsona baino gehiago zauritu. AEBetako hedabideen arabera, Poliziak tirokatuta hil zuten erasotzailea. New Orleansko agintariek jakinarazi zutenez, erasotzaileak auto batean ziztu bizian...»
10022310
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''New Orleansen eraso terrorista''' [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]ean izan zen. Gutxienez hamabost lagun hil ziren erasoan. Erasotzaileak hiriaren erdigunean zeuden ehunka lagunen aurka egin zuen, ziztu bizian autoan zihoala; hamabost pertsona hil zituen, eta 35 pertsona baino gehiago zauritu. AEBetako hedabideen arabera, Poliziak tirokatuta hil zuten erasotzailea. New Orleansko agintariek jakinarazi zutenez, erasotzaileak auto batean ziztu bizian zihoala egin zuen oinezkoen aurka, hiriaren erdialdeko Bourbon kalean. Urte berriaren harira, ospakizun mordoa zeuden eremu horretan.<ref>https://www.berria.eus/mundua/gutxienez-hamar-lagun-hil-dira-new-orleansen-eraso-terrorista-batean_2135544_102.html</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:2025 Ameriketako Estatu Batuetan]]
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
hske3asamchlfx8cuj8lol4e00njtcx
10022311
10022310
2025-01-04T10:51:17Z
Ernestobanpiroa
58701
Ernestobanpiroa wikilariak «[[New Orleansen eraso terrorista (2025)]]» orria «[[New Orleanseko eraso terrorista (2025)]]» izenera aldatu du
10022310
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''New Orleansen eraso terrorista''' [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]ean izan zen. Gutxienez hamabost lagun hil ziren erasoan. Erasotzaileak hiriaren erdigunean zeuden ehunka lagunen aurka egin zuen, ziztu bizian autoan zihoala; hamabost pertsona hil zituen, eta 35 pertsona baino gehiago zauritu. AEBetako hedabideen arabera, Poliziak tirokatuta hil zuten erasotzailea. New Orleansko agintariek jakinarazi zutenez, erasotzaileak auto batean ziztu bizian zihoala egin zuen oinezkoen aurka, hiriaren erdialdeko Bourbon kalean. Urte berriaren harira, ospakizun mordoa zeuden eremu horretan.<ref>https://www.berria.eus/mundua/gutxienez-hamar-lagun-hil-dira-new-orleansen-eraso-terrorista-batean_2135544_102.html</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:2025 Ameriketako Estatu Batuetan]]
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
hske3asamchlfx8cuj8lol4e00njtcx
10022325
10022311
2025-01-04T10:56:08Z
Ernestobanpiroa
58701
10022325
wikitext
text/x-wiki
{{gertakari infotaula}}
'''New Orleansen eraso terrorista''' [[2025]]eko [[urtarrilaren 1]]ean izan zen. Gutxienez hamasei lagun hil ziren erasoan, bi polizia-agente barne. Erasotzaileak hiriaren erdigunean zeuden ehunka lagunen aurka egin zuen, ziztu bizian autoan zihoala; hamabost pertsona hil zituen, eta 35 pertsona baino gehiago zauritu. AEBetako hedabideen arabera, Poliziak tirokatuta hil zuten erasotzailea. New Orleansko agintariek jakinarazi zutenez, erasotzaileak auto batean ziztu bizian zihoala egin zuen oinezkoen aurka, hiriaren erdialdeko Bourbon kalean. Urte berriaren harira, ospakizun mordoa zeuden eremu horretan.<ref>https://www.berria.eus/mundua/gutxienez-hamar-lagun-hil-dira-new-orleansen-eraso-terrorista-batean_2135544_102.html</ref>
Ondoren, gidariak [[furgoneta]]tik alde egin zuen, eta tiro egin zuen agenteek tiro egin aurretik. Susmagarriak [[Estatu Islamiko]]aren bandera bat zeraman kamionetan.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:2025 Ameriketako Estatu Batuetan]]
[[Kategoria:New Orleanseko historia]]
2fnjl6kb2mq4uu5dt17z11qnem6f4e6
New Orleansen eraso terrorista (2025)
0
1220020
10022312
2025-01-04T10:51:17Z
Ernestobanpiroa
58701
Ernestobanpiroa wikilariak «[[New Orleansen eraso terrorista (2025)]]» orria «[[New Orleanseko eraso terrorista (2025)]]» izenera aldatu du
10022312
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[New Orleanseko eraso terrorista (2025)]]
cr32uf28xweusn58eok79z8q53sjoal
Kategoria:New Orleanseko historia
14
1220021
10022315
2025-01-04T10:52:02Z
Ernestobanpiroa
58701
Orri berria: «{{CatAutoTOC}} {{commonskat}} [[Kategoria:Louisianako historia]] [[Kategoria:New Orleans]]»
10022315
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{commonskat}}
[[Kategoria:Louisianako historia]]
[[Kategoria:New Orleans]]
o9rsuq71uxwh3paspom3ftne65t6zbd
Kategoria:Nanterre
14
1220022
10022317
2025-01-04T10:52:23Z
Marklar2007
1545
Orri berria: «{{CatAutoTOC}} {{nagusia}}{{commonskat}} [[Kategoria:Senako Gainetako udalerriak]]»
10022317
wikitext
text/x-wiki
{{CatAutoTOC}}
{{nagusia}}{{commonskat}}
[[Kategoria:Senako Gainetako udalerriak]]
mfghi3ga9s2rfi7rys1bsbn59xjuc4j
New Orleansko gudua
0
1220023
10022319
2025-01-04T10:52:24Z
Ernestobanpiroa
58701
Ernestobanpiroa wikilariak «[[New Orleansko gudua]]» orria «[[New Orleanseko gudua]]» izenera aldatu du, birzuzenketaren gainetik
10022319
wikitext
text/x-wiki
#BIRZUZENDU [[New Orleanseko gudua]]
fdvg43z3a51ywqlbgyr2g9ear0jx7pg
Ralph Mann
0
1220024
10022343
2025-01-04T11:40:42Z
Artegia
65203
Orri berria: «'''Ralph Mann''' ([[Long Beach]], [[Kalifornia]], [[1949]]ko [[ekainaren 16]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) estatubatuar atleta izan zen. 1969an [[NCAA]]ko bere lehen txapelketa irabazi zuen 400 metro hesiduneko proban. Hurrengo urtean bigarren aldiz irabazi zuen txapelketa eta munduko errekor berria ezarri zuen. [[1972ko Udako Olinpiar Jokoak|1972ko Udako Olinpiar Jokoetan]] zilarrezko domina lortu zuen 400 metro hesiduneko proban, [[John Akii-Bua]] ugandarraren...»
10022343
wikitext
text/x-wiki
'''Ralph Mann''' ([[Long Beach]], [[Kalifornia]], [[1949]]ko [[ekainaren 16]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) estatubatuar atleta izan zen.
1969an [[NCAA]]ko bere lehen txapelketa irabazi zuen 400 metro hesiduneko proban. Hurrengo urtean bigarren aldiz irabazi zuen txapelketa eta munduko errekor berria ezarri zuen.
[[1972ko Udako Olinpiar Jokoak|1972ko Udako Olinpiar Jokoetan]] zilarrezko domina lortu zuen 400 metro hesiduneko proban, [[John Akii-Bua]] ugandarraren atzetik.
Biomekanikan graduatu zen Washingtongo Estatu Unibertsitatean eta irakasle eta ikertzaile izan zen Kentuckyko Unibertsitatean.
{{bizialdia|1949ko|2025eko|Mann, Ralph}}
[[Kategoria:Kaliforniarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako atletak]]
nbnocgycvn1vijd6sg83bdpyqsh9scr
10022344
10022343
2025-01-04T11:41:49Z
Artegia
65203
10022344
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ralph Mann''' ([[Long Beach]], [[Kalifornia]], [[1949]]ko [[ekainaren 16]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) estatubatuar atleta izan zen.
1969an [[NCAA]]ko bere lehen txapelketa irabazi zuen 400 metro hesiduneko proban. Hurrengo urtean bigarren aldiz irabazi zuen txapelketa eta munduko errekor berria ezarri zuen.
[[1972ko Udako Olinpiar Jokoak|1972ko Udako Olinpiar Jokoetan]] zilarrezko domina lortu zuen 400 metro hesiduneko proban, [[John Akii-Bua]] ugandarraren atzetik.
Biomekanikan graduatu zen Washingtongo Estatu Unibertsitatean eta irakasle eta ikertzaile izan zen Kentuckyko Unibertsitatean.
{{bizialdia|1949ko|2025eko|Mann, Ralph}}
[[Kategoria:Kaliforniarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako atletak]]
1sq1geftjjuamwjxgmjrz3tw5rqglwt
10022351
10022344
2025-01-04T11:51:59Z
Artegia
65203
10022351
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ralph Mann''' ([[Long Beach]], [[Kalifornia]], [[1949]]ko [[ekainaren 16]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) estatubatuar atleta izan zen.
1969an [[NCAA]]ko bere lehen txapelketa irabazi zuen 400 metro hesiduneko proban. Hurrengo urtean bigarren aldiz irabazi zuen txapelketa eta munduko errekor berria ezarri zuen.
[[1972ko Udako Olinpiar Jokoak|1972ko Udako Olinpiar Jokoetan]] zilarrezko domina lortu zuen 400 metro hesiduneko proban, [[John Akii-Bua]] ugandarraren atzetik.
Biomekanikan graduatu zen Washingtongo Estatu Unibertsitatean eta irakasle eta ikertzaile izan zen Kentuckyko Unibertsitatean.
{{bizialdia|1949ko|2025eko|Mann, Ralph}}
[[Kategoria:Kaliforniarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako atletak]]
[[Kategoria:1972ko Udako Olinpiar Jokoetako dominadunak]]
[[Kategoria:1972ko Udako Olinpiar Jokoetako atletak]]
[[Kategoria:Olinpiar Jokoetako zilarrezko dominadunak atletismoan]]
1mzodrznusbj6yh909zuejy0bp2a6uz
10022353
10022351
2025-01-04T11:53:06Z
Artegia
65203
10022353
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ralph Mann''' ([[Long Beach]], [[Kalifornia]], [[1949]]ko [[ekainaren 16]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) estatubatuar atleta izan zen.
1969an [[NCAA]]ko bere lehen txapelketa irabazi zuen 400 metro hesiduneko proban. Hurrengo urtean bigarren aldiz irabazi zuen txapelketa eta munduko errekor berria ezarri zuen.
[[1972ko Udako Olinpiar Jokoak|1972ko Udako Olinpiar Jokoetan]] zilarrezko domina lortu zuen 400 metro hesiduneko proban, [[John Akii-Bua]] ugandarraren atzetik.
Biomekanikan graduatu zen Washingtongo Estatu Unibertsitatean eta irakasle eta ikertzaile izan zen Kentuckyko Unibertsitatean.
{{bizialdia|1949ko|2025eko|Mann, Ralph}}
[[Kategoria:Kaliforniarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako atletak]]
[[Kategoria:1972ko Udako Olinpiar Jokoetako dominadunak]]
[[Kategoria:1972ko Udako Olinpiar Jokoetako atletak]]
[[Kategoria:Olinpiar Jokoetako zilarrezko dominadunak atletismoan]]
[[Kategoria:Munduko errekordunak atletismoan]]
4a2p7lixvmm98pkc5njzl2id1c2alud
10022355
10022353
2025-01-04T11:57:41Z
Artegia
65203
10022355
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ralph Mann''' ([[Long Beach]], [[Kalifornia]], [[1949]]ko [[ekainaren 16]]a – [[2025]]eko [[urtarrilaren 2]]a) estatubatuar atleta izan zen.
1969an [[NCAA]]ko bere lehen txapelketa irabazi zuen 400 metro hesiduneko proban. Hurrengo urtean bigarren aldiz irabazi zuen txapelketa eta munduko errekor berria ezarri zuen.
[[1972ko Udako Olinpiar Jokoak|1972ko Udako Olinpiar Jokoetan]] zilarrezko domina lortu zuen 400 metro hesiduneko proban, [[John Akii-Bua]] ugandarraren atzetik.
Biomekanikan graduatu zen Washingtongo Estatu Unibertsitatean eta irakasle eta ikertzaile izan zen Kentuckyko Unibertsitatean.
== Udako Olinpiar Jokoetako emaitzak ==
{| class="wikitable center col2izq" style="text-align:center;width:445px;"
! colspan="4"|[[Udako Olinpiar Jokoak]]
|-
! Urtea
! Lekua
! Domina
! Proba
|-
| [[Atletismoa 1972ko Udako Olinpiar Jokoetan|1972]]
| Munich <br/>{{Flagicon|GER|}} Alemania
| {{silver2}}
| 400 metro hesidunak
|}
{{bizialdia|1949ko|2025eko|Mann, Ralph}}
[[Kategoria:Kaliforniarrak]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako atletak]]
[[Kategoria:1972ko Udako Olinpiar Jokoetako dominadunak]]
[[Kategoria:1972ko Udako Olinpiar Jokoetako atletak]]
[[Kategoria:Olinpiar Jokoetako zilarrezko dominadunak atletismoan]]
[[Kategoria:Munduko errekordunak atletismoan]]
q51dvusb0dmsm5tdog0zd29jgif57y4
Ludivina García
0
1220025
10022352
2025-01-04T11:53:03Z
Aonandi
156348
«[[:es:Special:Redirect/revision/164339081|Ludivina García]]» orriaren itzulpena eginez sortua
10022352
wikitext
text/x-wiki
'''Ludivina García Arias''' ([[Morelia]], [[Mexiko]], [[1945|1945eko]] [[Abenduaren 13|abenduaren 13a]]) mexikar-asturiar [[Historialari|historialaria]] eta [[Politika|politikari]] [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|sozialista]] da, Espainiako Kongresuan eta Europako Parlamentuan diputatua.<ref name="congreso">{{Cite web|izenburua=Ficha de García Arias, Ludivina|url=http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Diputados/BusqForm?_piref73_1333155_73_1333154_1333154.next_page=/wc/fichaDiputado&idDiputado=287&idLegislatura=7|accessdate=25 de julio de 2011}}</ref> Mexikora erbesteratutakoen alaba da, eta hamabi urtez Asociación de Descendientes del Exilio español (Espainiako Erbestearen Ondorengoen Elkartea) taldearen presidentea izan da.<ref name="exilio">{{Cite web|izenburua=Ludivina García Arias|url=http://www.exiliados.org/exilio-vivo/biografias-del-exilio-vivo/547-ludivina-garcia-arias-espana-.html|accessdate=25 de julio de 2011}}</ref><ref name="euro">{{Cite web|izenburua=Ludivina García Arias|url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/1305/LUDIVINA_GARCIA+ARIAS_home.html|accessdate=25 de julio de 2011}}</ref>
== Bizitza ==
Frankismoaren errepresioaren biktima izan ziren Mexikon erbesteratutako asturiarren alaba da. Bere gurasoak II. Errepublikako balore hezitzaileen ezarpenarekin oso konprometitutako irakasleak izan ziren. 36ko [[Estatu-kolpe|estatu kolpearen]] ostean aitona desagertu egin zen, eta osabetako bat, hura ere maisua, fusilatu egin zuten. Erbestean, Ludivina García Arias espainiar nortasuna mantentzen lan egiten zuen giroan hazi zen.<ref>{{Cite web|izenburua=Conversaciones con la historia: Ludivina García Arias|url=https://www.youtube.com/watch?v=2r14hvE9z9k}}</ref>
Han, [[Mexiko Hiria|Mexiko Hiriko]] Luis Vives Institutuan ikasi zuen. Gero, Filosofia eta Letretan lizentziatu zen, Historia unibertsalean espezializatua, [[Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoa|Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoan]] (UNAM).
Espainiako diktaduraren amaieran, Asturias printzerrira, gurasoen sorterrira, itzuli zen.<ref>{{Cite web|izenburua=Habla la voz del exilio: "No le veo futuro a la III República a pesar de Juan Carlos I"|data=2020-08-30|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2020-08-30/entrevista-ludivina-garcia-exilio-republica-monarquia_2729331/|lana=www.elconfidencial.com|accessdate=2020-12-12}}</ref> Bigarren hezkuntzako irakasle lan egin zuen [[Oviedo|Oviedon]], eta hantxe hasi zen Espainiako Langileen Alderdi Sozialistako (PSOE) militanteatzen, artean klandestinitatean zegoela, 1972an. [[Espainiako trantsizioa|Trantsizio Demokratikoan]], Asturiasko Federazio Sozialistaren (FSA-PSOE), Oviedoko Elkarte Sozialistaren (AMSO) eta [[UGT|Espainiako Langileen Batasun]] Orokorraren (UGT) berrantolaketan aktiboki parte hartu zuen, diktaduran hainbat aldiz desegin ostean. 1976an [[UGT|UGTko]] zuzendaritza konfederaleko Emigrazio idazkari hautatu zuten.
I. Legegintzaldian (1979-1982), [[Diputatuen Kongresua|Kongresuko diputatu]] hautatu zuten Asturiasko barrutian; [[1982ko Espainiako hauteskunde orokorrak|1982ko]] hurrengo deialdian, eserlekua berritu zuen. [[Behe ganbera|Behe ganberako]] lehen zazpi urte horietan, Kanpo Arazoetako Batzordeko eta Herriaren Defendatzaileko bokala izan zen (1979-1982), Kanpo Arazoetako Batzordeko idazkaria (1982-1986), Asturiasko Printzerriko Autonomia Estatutua idazteko ardura izan zuen Parlamentarien Biltzarreko kide izan zen (1983) eta [[Radiotelevisión Española|Espainiako Irrati-telebistaren]] Kontrol Batzordeko kidea ere izan zen (1984-1986). VII. Legegintzaldian (2000-2004) diputatu aukeratu zuten berriro, [[José María Aznar|Jose Maria Aznarren]] exekutiboko azken presidentetzan, eta Kanpo Arazoetako Batzordeko lehen presidenteordea, Azpiegituretako batzordekidea eta [[Parlamentu Arteko Batasuna|Parlamentuen arteko]] Batasuneko Batzarreko kidea izan zen.
II. Legegintzaldiaren bukaeratik (1986) [[2000ko Espainiako hauteskunde orokorrak|2000ko Espainiako hauteskunde orokorretara]] bitartean, Europako Parlamentuko diputatua izan zen, hiru deialdi jarraitutan aukeratua (1987, 1989 eta 1994ko hauteskundeak), eta PSOEko zuzendaritza federaleko (1995) eta Batzorde Federaleko (1998-2000) kidea ere izan zen. [[Europako Parlamentua|Europako Parlamentuko]] hiru agintaldietan, [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundearekin]] Harremanetarako Ordezkaritzako presidenteordea izan zen (1988-1989), [[Txekia|Txekiar]] Errepublikarekiko eta [[Eslovakia|Eslovakiarekiko]] Harremanetarako Ordezkaritzako presidentea (1990-1995) eta [[Hego-Ekialdeko Asiako Tratatuaren Erakundea|Asia hego-ekialdeko]] herrialdeekiko harremanetarako ordezkaritzako kidea (ASEAN). 1987tik 2000ra Meatzaritzako Udalerrien Europako Elkarteko (EURACOM) presidentea izan zen, eta 2000tik 2012ra Espainiako Erbesteko Ondorengoen Elkarteko presidentea izan zen.<ref>{{Cite web|izenburua=5.600 nietos de asturianos exiliados durante la guerra civil viven en Sudamérica|data=2009-01-28|url=https://www.elcomercio.es/gijon/20090128/asturias/nietos-asturianos-exiliados-durante-20090128.html|lana=El Comercio|accessdate=2020-12-12}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak. ==
* 2004ko urtarrilean Madrilgo Asturiasko Zentroko Urrezko Sagarra<ref>{{Cite web|izenburua=Premio Príncipe/Princesa de Asturias, al Pueblo Ejemplar del Principado de Asturias.|url=http://www.senderismoenasturias.es/principe.htm|lana=www.senderismoenasturias.es|accessdate=2020-12-12}}</ref>
* 2009ko irailean Emilio Barbón Fundazioaren saria, Espainiako Erbestearen Ondorengoen Elkartearen presidente gisa, Espainiako Erbestearen Memoria duintzeko egindako lanarengatik<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Memoria «Premio Fundación Emilio Barbón 2004-2009»|abizena1=Fundación Emilio Barbón|izena1=|data=2009|url=http://www.fundacionemiliobarbon.es/boletin_3/noticias.pdf|kazeta=Memoria|pmid=|doi=|accessdate=12/12/2020}}</ref>
* 2012ko ekainaren 23an «Purificación Tomás» saria, Oviedoko Udal Talde Sozialistarena. Emakumeen «balio demokratikoen defentsan eta benetako berdintasunaren aldeko borrokan» egindako bizi-ibilbidearengatik eta «sozialismoaren balioen alde» egindako lanarengatik, eta elkarteetan egindako lan handiarengatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Ludivina García Arias, premio «Pura Tomás» por su trayectoria feminista|data=2012-05-26|url=https://www.lne.es/oviedo/2012/05/26/ludivina-garcia-arias-premio-pura-20885442.html|lana=La Nueva España|accessdate=2020-12-12}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}{{Bizialdia|1945||García Arias, Ludivina}}
[[Kategoria:Mexikarrak]]
[[Kategoria:Asturiarrak]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak]]
[[Kategoria:Emakume politikariak]]
[[Kategoria:Espainiako diputatuak VII. legegintzaldian]]
[[Kategoria:Espainiako diputatuak II. legegintzaldian]]
[[Kategoria:Espainiako diputatuak I. legegintzaldian]]
[[Kategoria:Espainiako Langileen Alderdi Sozialistako politikariak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Diputatuak]]
[[Kategoria:Erbesteratuak]]
3n00146ov61scyvdcfompuyzgee7kmw
10022354
10022352
2025-01-04T11:54:08Z
Aonandi
156348
Biografia itzuli, txukundu
10022354
wikitext
text/x-wiki
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Ludivina García Arias''' ([[Morelia]], [[Mexiko]], [[1945|1945eko]] [[Abenduaren 13|abenduaren 13a]]) mexikar-asturiar [[Historialari|historialaria]] eta [[Politika|politikari]] [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|sozialista]] da, Espainiako Kongresuan eta Europako Parlamentuan diputatua.<ref name="congreso">{{Cite web|izenburua=Ficha de García Arias, Ludivina|url=http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Diputados/BusqForm?_piref73_1333155_73_1333154_1333154.next_page=/wc/fichaDiputado&idDiputado=287&idLegislatura=7|accessdate=25 de julio de 2011}}</ref> Mexikora erbesteratutakoen alaba da, eta hamabi urtez Asociación de Descendientes del Exilio español (Espainiako Erbestearen Ondorengoen Elkartea) taldearen presidentea izan da.<ref name="exilio">{{Cite web|izenburua=Ludivina García Arias|url=http://www.exiliados.org/exilio-vivo/biografias-del-exilio-vivo/547-ludivina-garcia-arias-espana-.html|accessdate=25 de julio de 2011}}</ref><ref name="euro">{{Cite web|izenburua=Ludivina García Arias|url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/1305/LUDIVINA_GARCIA+ARIAS_home.html|accessdate=25 de julio de 2011}}</ref>
== Bizitza ==
Frankismoaren errepresioaren biktima izan ziren Mexikon erbesteratutako asturiarren alaba da. Bere gurasoak II. Errepublikako balore hezitzaileen ezarpenarekin oso konprometitutako irakasleak izan ziren. 36ko [[Estatu-kolpe|estatu kolpearen]] ostean aitona desagertu egin zen, eta osabetako bat, hura ere maisua, fusilatu egin zuten. Erbestean, Ludivina García Arias espainiar nortasuna mantentzen lan egiten zuen giroan hazi zen.<ref>{{Cite web|izenburua=Conversaciones con la historia: Ludivina García Arias|url=https://www.youtube.com/watch?v=2r14hvE9z9k}}</ref>
Han, [[Mexiko Hiria|Mexiko Hiriko]] Luis Vives Institutuan ikasi zuen. Gero, Filosofia eta Letretan lizentziatu zen, Historia unibertsalean espezializatua, [[Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoa|Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoan]] (UNAM).
Espainiako diktaduraren amaieran, Asturias printzerrira, gurasoen sorterrira, itzuli zen.<ref>{{Cite web|izenburua=Habla la voz del exilio: "No le veo futuro a la III República a pesar de Juan Carlos I"|data=2020-08-30|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2020-08-30/entrevista-ludivina-garcia-exilio-republica-monarquia_2729331/|lana=www.elconfidencial.com|accessdate=2020-12-12}}</ref> Bigarren hezkuntzako irakasle lan egin zuen [[Oviedo|Oviedon]], eta hantxe hasi zen Espainiako Langileen Alderdi Sozialistako (PSOE) militanteatzen, artean klandestinitatean zegoela, 1972an. [[Espainiako trantsizioa|Trantsizio Demokratikoan]], Asturiasko Federazio Sozialistaren (FSA-PSOE), Oviedoko Elkarte Sozialistaren (AMSO) eta [[UGT|Espainiako Langileen Batasun]] Orokorraren (UGT) berrantolaketan aktiboki parte hartu zuen, diktaduran hainbat aldiz desegin ostean. 1976an [[UGT|UGTko]] zuzendaritza konfederaleko Emigrazio idazkari hautatu zuten.
I. Legegintzaldian (1979-1982), [[Diputatuen Kongresua|Kongresuko diputatu]] hautatu zuten Asturiasko barrutian; [[1982ko Espainiako hauteskunde orokorrak|1982ko]] hurrengo deialdian, eserlekua berritu zuen. [[Behe ganbera|Behe ganberako]] lehen zazpi urte horietan, Kanpo Arazoetako Batzordeko eta Herriaren Defendatzaileko bokala izan zen (1979-1982), Kanpo Arazoetako Batzordeko idazkaria (1982-1986), Asturiasko Printzerriko Autonomia Estatutua idazteko ardura izan zuen Parlamentarien Biltzarreko kide izan zen (1983) eta [[Radiotelevisión Española|Espainiako Irrati-telebistaren]] Kontrol Batzordeko kidea ere izan zen (1984-1986). VII. Legegintzaldian (2000-2004) diputatu aukeratu zuten berriro, [[José María Aznar|Jose Maria Aznarren]] exekutiboko azken presidentetzan, eta Kanpo Arazoetako Batzordeko lehen presidenteordea, Azpiegituretako batzordekidea eta [[Parlamentu Arteko Batasuna|Parlamentuen arteko]] Batasuneko Batzarreko kidea izan zen.
II. Legegintzaldiaren bukaeratik (1986) [[2000ko Espainiako hauteskunde orokorrak|2000ko Espainiako hauteskunde orokorretara]] bitartean, Europako Parlamentuko diputatua izan zen, hiru deialdi jarraitutan aukeratua (1987, 1989 eta 1994ko hauteskundeak), eta PSOEko zuzendaritza federaleko (1995) eta Batzorde Federaleko (1998-2000) kidea ere izan zen. [[Europako Parlamentua|Europako Parlamentuko]] hiru agintaldietan, [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundearekin]] Harremanetarako Ordezkaritzako presidenteordea izan zen (1988-1989), [[Txekia|Txekiar]] Errepublikarekiko eta [[Eslovakia|Eslovakiarekiko]] Harremanetarako Ordezkaritzako presidentea (1990-1995) eta [[Hego-Ekialdeko Asiako Tratatuaren Erakundea|Asia hego-ekialdeko]] herrialdeekiko harremanetarako ordezkaritzako kidea (ASEAN). 1987tik 2000ra Meatzaritzako Udalerrien Europako Elkarteko (EURACOM) presidentea izan zen, eta 2000tik 2012ra Espainiako Erbesteko Ondorengoen Elkarteko presidentea izan zen.<ref>{{Cite web|izenburua=5.600 nietos de asturianos exiliados durante la guerra civil viven en Sudamérica|data=2009-01-28|url=https://www.elcomercio.es/gijon/20090128/asturias/nietos-asturianos-exiliados-durante-20090128.html|lana=El Comercio|accessdate=2020-12-12}}</ref>
== Sariak eta aintzatespenak. ==
* 2004ko urtarrilean Madrilgo Asturiasko Zentroko Urrezko Sagarra<ref>{{Cite web|izenburua=Premio Príncipe/Princesa de Asturias, al Pueblo Ejemplar del Principado de Asturias.|url=http://www.senderismoenasturias.es/principe.htm|lana=www.senderismoenasturias.es|accessdate=2020-12-12}}</ref>
* 2009ko irailean Emilio Barbón Fundazioaren saria, Espainiako Erbestearen Ondorengoen Elkartearen presidente gisa, Espainiako Erbestearen Memoria duintzeko egindako lanarengatik<ref>{{Cite aldizkari|izenburua=Memoria «Premio Fundación Emilio Barbón 2004-2009»|abizena1=Fundación Emilio Barbón|izena1=|data=2009|url=http://www.fundacionemiliobarbon.es/boletin_3/noticias.pdf|kazeta=Memoria|pmid=|doi=|accessdate=12/12/2020}}</ref>
* 2012ko ekainaren 23an «Purificación Tomás» saria, Oviedoko Udal Talde Sozialistarena. Emakumeen «balio demokratikoen defentsan eta benetako berdintasunaren aldeko borrokan» egindako bizi-ibilbidearengatik eta «sozialismoaren balioen alde» egindako lanarengatik, eta elkarteetan egindako lan handiarengatik.<ref>{{Cite web|izenburua=Ludivina García Arias, premio «Pura Tomás» por su trayectoria feminista|data=2012-05-26|url=https://www.lne.es/oviedo/2012/05/26/ludivina-garcia-arias-premio-pura-20885442.html|lana=La Nueva España|accessdate=2020-12-12}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpo estekak ==
{{Bizialdia|1945eko||Garcia Arias, Ludivina}}
[[Kategoria:Mexikarrak]]
[[Kategoria:Asturiarrak]]
[[Kategoria:Espainiako politikariak]]
[[Kategoria:Emakume politikariak]]
[[Kategoria:Espainiako diputatuak VII. legegintzaldian]]
[[Kategoria:Espainiako diputatuak II. legegintzaldian]]
[[Kategoria:Espainiako diputatuak I. legegintzaldian]]
[[Kategoria:Espainiako Langileen Alderdi Sozialistako politikariak]]
[[Kategoria:Emakume irakasleak]]
[[Kategoria:Diputatuak]]
[[Kategoria:Erbesteratuak]]
jlz6t3cfzzas0ustk9rlots3ty9tk0w